Wladczyni rzek 03 - Philippa Gregory

Philippa Gregory Władczyni rzek Przełożyła z angielskiego Urszula Gardner

Wydawnictwo „Książnica”

Tytuł oryginału The Lady of the Rivers Koncepcja graficzna okładki © Cherlynne Li Fotografia na okładce © Jeff Cottenden Projekt okładki Mariusz Banachowicz Copyright © 2011 by Philippa Gregory Limited Wszelkie prawa zastrzeżone. Bez uprzedniej pisemnej zgody wydawcy żaden fragment niniejszego utworu nie może być reprodukowany ani przesyłany za pośrednictwem urządzeń mechanicznych bądź elektronicznych. Niniejsze zastrzeżenie obejmuje również fotokopiowanie oraz przechowywanie w systemach gromadzenia i odtwarzania informacji. Niniejsza powieść stanowi wytwór wyobraźni, a wszelkie podobieństwo do osób żyjących lub zmarłych, wydarzeń i miejsc jest całkowicie przypadkowe. Polish edition © Publicat S.A. MMXII ISBN 978-83-245-7976-1 Wydawnictwo „Książnica” 40-160 Katowice Al. W. Korfantego 51/8 oddział Publicat S.A, w Poznaniu tel. 32 203-99-05 faks 32 203-99-06 www.ksiaznica.com e-mail: [email protected] Wydanie pierwsze Katowice

Dla Victorü

ZAMEK BEAUREVOIR NIEDALEKO ARRASU WE FRANCJI LATO ‒ZIMA 1430 ROKU

Dziewczyna ‒ owa nietypowa zdobycz wojenna ‒ siedzi grzecznie, jak posłuszne dziecko, na zydlu w kącie swojej celi. U jej stóp spoczywają resztki posiłku na cynowym talerzu leżącym wprost na słomie. Dostrzegam, że stryj posłał kawałki dobrego mięsa i nawet białe pieczywo z własnego stołu, ona jednak ledwie je tknęła. Łapię się na tym, że gapię się na nią ‒ wodzę wzrokiem od chłopięcych butów jeździeckich do męskiego nakrycia głowy wciśniętego na krótko przystrzyżone szatynowe włosy ‒ jakby była egzotycznym zwierzątkiem złapanym dla naszej uciechy, jakby ktoś przysłał lwiątko z dalekiej Abisynii, aby umilało czas najznaczniejszego rodu Luksemburga, który może sobie z nim dowolnie poczynać. Niewiasta za mną czyni znak krzyża i szepce: ‒ Czy to czarownica? Nie znam odpowiedzi na to pytanie. Bo któż może być pewien takich rzeczy? ‒ To śmieszne ‒ oznajmia gromko moja przeciota. ‒ Kto kazał zakuć to dziewczę w kajdany? Natychmiast otworzyć mi te drzwi. Rozlega się zduszony szept mężczyzn, chcących wymigać się od odpowiedzialności, po czym ktoś przekręca wielki klucz w zamku i przeciota może wejść do środka. Dziewczyna, która ma siedemnaście albo osiemnaście lat, a więc jest tylko parę lat starsza ode mnie, spogląda spod wystrzępionej grzywki, kiedy wiekowa niewiasta staje przed nią. Podnosi się wolno na nogi, ściąga czapkę i kłania się niezdarnie. ‒ Jestem Joanna Luksemburska, a to jest zamek Jana Luksemburskiego ‒ oznajmia przeciota. Następnie wskazuje na moją ciotkę i dodaje: ‒ To zaś jest jego żona, pani na tym zamku, Joanna de Béthune, a tam stoi moja wnuczka cioteczna, Jakobina. Dziewczyna patrzy nam prosto w oczy, skłaniając lekko głowę, gdy padają nasze imiona. Czując na sobie jej wzrok, odnoszę wrażenie, że ktoś muska mnie lekko, jakby chciał zwrócić moją uwagę. Przypomina to

powiew magii, toteż zastanawiam się, czy rzeczywiście towarzyszą jej dwaj anieli, jak utrzymuje, i czy to ich obecność wyczuwam. ‒ Potrafisz mówić, dziewczyno? ‒ pyta przeciota, gdy milczenie się przedłuża. ‒ O tak, pani ‒ odpowiada zapytana z ciężkim, szampańskim akcentem. Uświadamiam sobie, że prawdą jest to, co o niej mówią: iż jest to zwykła wieśniaczka, choć powiodła armię i koronowała króla. ‒ Czy dasz mi parol, że nie będziesz próbowała uciekać, jeśli każę zdjąć ci te łańcuchy? Dziewczyna waha się, jakby w ogóle miała jakiś wybór. ‒ Nie, pani, nie mogę ci tego obiecać. Przeciota uśmiecha się. ‒ Rozumiesz, co znaczy parol? Mogę sprawić, że zamieszkasz z nami na zamku, ale muszę mieć twoje słowo, że nie uciekniesz. Dziewczyna odwraca głowę, marszcząc brwi. Wygląda to tak, jakby słuchała czyjejś rady. W końcu potrząsa głową. ‒ Wiem, co to parol. Jeden rycerz daje słowo drugiemu rycerzowi. Oni mają zasady, jak podczas turnieju. Ale ja taka nie jestem. Moje słowa są prawdziwe, a nie jak w balladzie trubadura. Dla mnie to nie jest zabawa... ‒ Dziewczyno, słowo szlachcica to nie zabawa! ‒ przerywa jej ciotka Joanna. Dziewczyna przenosi na nią spojrzenie. ‒ Och, właśnie że tak, pani. Szlachcice nie podchodzą poważnie do takich spraw. Nie tak poważnie jak ja. Bawią się w wojnę i wymyślają zasady. Wyruszają w pole i niszczą ziemię dobrych ludzi, śmiejąc się, gdy płoną strzechy. Poza tym nie mogę nikomu dawać słowa. Ja już jestem po słowie. ‒ Komu przyrzekałaś? Królowi Francji czy raczej temu, który bezprawnie się nim zowie? ‒ Przyrzekałam Królowi Niebios. Przeciota zamyśla się na chwilę. ‒ Każę zdjąć łańcuchy i pilnować cię tak, abyś nie mogła uciec. Potem przyjdziesz i usiądziesz z nami w moich komnatach. Podziwiam to, co zrobiłaś dla swojego ludu i swojego księcia, aczkolwiek uważam, że kierowałaś się złymi pobudkami. Nie zamierzam jednak pozwolić, aby pod moim dachem traktowano cię jak więźnia i pętano. ‒ Czy rozkażesz swemu bratańcowi uwolnić mnie? Teraz waha się przeciota. ‒ Nie mogę mu rozkazywać, niemniej uczynię co w mojej mocy, aby odesłano cię do domu. Na pewno nie dopuszczę do tego, by wydano cię

Anglikom. Słysząc ostatnie słowo, dziewczyna wzdryga się i pośpiesznie żegna znakiem krzyża, uderzając w czoło i pierś w przezabawny sposób, zupełnie jak najzwyklejsza wieśniaczka, przy której ktoś wymienił imię biesa. Ledwie udaje mi się powstrzymać śmiech. To przyciąga znów do mnie spojrzenie ciemnobrązowych oczu dziewczyny. ‒ To tylko śmiertelnicy ‒ tłumaczę jej. ‒ Anglicy nie mają nadprzyrodzonej mocy. Nie musisz się tak ich bać. Nie musisz żegnać się znakiem krzyża, kiedy o nich słyszysz. ‒ Nie boję się ich. Nie jestem głupia i nie myślę, że mają nadprzyrodzone moce. Co to, to nie. Chodzi tylko o to, że oni wiedzą o mojej mocy. To czyni ich tak niebezpiecznymi. Albowiem to oni szaleją ze strachu przede mną. Są tak przerażeni, że pozbędą się mnie z chwilą, gdy dostaną mnie w swoje ręce. To ja napawam ich strachem. To przede mną drżą po nocach... ‒ Dopóki żyję, dopóty nic ci nie zrobią ‒ zapewnia ją Joanna Luksemburska. Dziewica Orleańska natychmiast zerka na mnie, przyszpilając mnie tym swoim hardym spojrzeniem, jakby chciała się przekonać, czy i ja usłyszałam w tym solennym przyrzeczeniu zaledwie pustą obietnicę. Przeciota wierzy, że jeśli tylko uda się zapewnić dziewczynie nasze towarzystwo, porozmawiać z nią, ostudzić jej religijny zapał, może udzielić trochę nauk, koniec końców zrzuci męskie odzienie i przywdzieje strój stosowny dla młodej niewiasty, dzięki czemu w zapalczywej młódce ściągniętej z białego konia pod Compiègne zajdzie zmiana, niczym podczas odwrotnej mszy świętej mocne wino przedzierzgnie się w wodę, i Joanna d'Arc stanie się jedną z dworek, odpowiadającą na polecenia swojej pani, nie zaś na bicie dzwonów, a wtedy ‒ być może ‒ Anglicy przestaną się dopominać, abyśmy im oddali tę obojnaczą morderczą czarownicę. Jeśli pokażemy im pełną skruchy i potulną dworkę, może to ich zadowoli i ruszą zadawać gwałt swoim zwyczajem, ale już gdzie indziej. Joanna d'Arc jest znużona ostatnimi porażkami i zaniepokojona tym, że król, którego wyniosła na tron, okazał się niegodzien krzyżma; wrogowie, których przymusiła do ucieczki, nagle zwrócili się przeciw niej; a zadanie, które otrzymała od Boga, nieoczekiwanie utraciło poparcie Najwyższego. Wszystko to, co sprawiło, że jej wierni żołnierze ochrzcili ją mianem Dziewicy Orleańskiej, teraz ją opuściło. W obliczu dobroci przecioty Joanna d'Arc zamienia się na powrót w wiejską niezgrabuskę ‒ nic specjalnego.

Rzecz jasna wszystkie dworki na zamku Beaurevoir pragną usłyszeć coś więcej na temat przygody, którą z wolna kończy zakradająca się porażka, zatem gdy Joanna d'Arc zaczyna spędzać z nami czas, ucząc się być zwykłą dziewczyną, a porzucając rolę Dziewicy, wreszcie zdobywają się na odwagę. ‒ Jak to możliwe, że byłaś taka dzielna? ‒ pyta jedna. ‒ Jak nauczyłaś się dzielności? To znaczy... na polu bitwy. Joanna d'Arc uśmiecha się, słysząc pytanie. Siedzimy we cztery na trawiastym zboczu nad fosą, beztroskie niczym dzieci. Czerwcowe słońce pali ziemię i powietrze nad pastwiskami otaczającymi zamek migoce od gorąca; nawet pszczoły zdają się leniwe, bzyczą niemrawo i milkną jakby pijane nektarem kwiatów. Usiadłyśmy w głębokim cieniu najwyższej baszty; za naszymi plecami co rusz rozlega się bulgotanie przejrzystej wody, kiedy któryś z karpi wypływa na powierzchnię. W przeciwieństwie do nas nasza rozmówczyni rozłożyła się jak chłopak, jedną rękę moczy w wodzie, czapkę ma zsuniętą nisko na oczy. W koszyku obok mnie spoczywają na wpół uszyte koszuliny, które powinnyśmy obrębiać dla dzieci ubogich z pobliskiego Cambrai. Jednakże dworki mają w zwyczaju unikać wszelkiej pracy, Joannie brak zdolności do robótek, a ja wolę bawić się cenną talią kart przecioty. Tasuję karty i przekładam je, od niechcenia przyglądając się obrazkom. ‒ Wiedziałam, że zostałam powołana przez Boga ‒ opowiada Joanna d'Arc z prostotą ‒ i że On mnie chroni, więc nie miałam się czego bać. Nawet w wirze najgorszej z bitew. Pan przestrzegł mnie, że odniosę rany, lecz nie poczuję bólu, więc walczyłam bez strachu. Tamtego dnia powiedziałam swoim żołnierzom, że zostanę ranna. Wiedziałam o tym jeszcze przed bitwą. Po prostu wiedziałam... ‒ Naprawdę słyszysz głosy? ‒ pytam. ‒ A ty? Pytanie jest tak niespodziewane, że pozostałe dworki spoglądają na mnie ze zdziwieniem, ja zaś pod natężonym spojrzeniem trzech par oczu zaczynam się rumienić, jak gdybym miała się czego wstydzić. ‒ Ależ nie! Nie! ‒ W takim razie co? ‒ Proszę? ‒ W takim razie co słyszysz? ‒ pyta mnie rzeczowym tonem, jakby każdy musiał coś słyszeć. ‒ No... niezupełnie głosy ‒ odpowiadam. ‒ Jeśli nie głosy, to co? Oglądam się za siebie, jakby ryby miały zaraz wystawić pyszczki z fosy, aby podsłuchiwać.

‒ Jak ktoś z mojej rodziny ma umrzeć, słyszę dźwięk. Wyjątkowy dźwięk. ‒ Co za dźwięk? ‒ pyta odważniejsza z dworek, Elżbieta. ‒ Nigdy o tym nie mówiłaś. Czy ja też mogę go usłyszeć? ‒ Nie jesteś moją krewną ‒ irytuję się. ‒ Oczywiście, że nie możesz go słyszeć. Musiałabyś być potomkinią... Zresztą nie wolno o tym mówić. Nie powinnyście mnie słuchać. A ja nie powinnam wam opowiadać. ‒ Co to za dźwięk? ‒ dopytuje Joanna d'Arc. ‒ Przypomina śpiew ‒ zdradzam niechętnie i widzę, że kiwa na to głową, jakby i ona słyszała czasem śpiew. ‒ Powiada się, że to głos Meluzyny, założycielki rodu Luksemburgów... ‒ szepcę. ‒ Powiada się, że była wodną boginką, która opuściła swój żywioł, aby poślubić pierwszego księcia, ale nie potrafiła być zwykłą niewiastą. Odtąd wraca zawsze, by opłakiwać śmierć swych potomków. ‒ Kiedy ją słyszałaś? ‒ Tej nocy, gdy umarła moja malutka siostrzyczka. Usłyszałam dziwny dźwięk. I od razu wiedziałam, że to Meluzyna. ‒ Ale skąd to wiedziałaś? ‒ pyta szeptem druga dworka, bojąc się, że jeśli się nie odezwie, wykluczymy ją z tej rozmowy. Wzruszam ramionami, a Joanna d'Arc uśmiecha się, wiedząc, że są prawdy, których nie da się wyjaśnić słowami. ‒ Po prostu wiedziałam ‒ ucinam. ‒ Rozpoznałam jej głos. Było tak, jakbym go znała od zawsze. ‒ Tak właśnie jest ‒ potwierdza Joanna d'Arc. ‒ Takie rzeczy po prostu się wie... Skąd jednak miałaś pewność, że ten głos pochodzi od Boga, a nie od biesa? Waham się. Wszelkie wątpliwości natury duchowej powinnam omawiać z moim spowiednikiem albo przynajmniej z panią matką dobrodziejką lub przeciotą. Jednakże pieśń Meluzyny, dreszcz przebiegający mi po krzyżu, sporadyczne dostrzeganie tego, co niewidzialne ‒ na granicy pola widzenia, kątem oka, ot, jaśniejszy odcień szarości pośród mroku, sen nazbyt żywy, by go zapomnieć, przeczucie przyszłych wydarzeń, ale nigdy coś, co można by ubrać w słowa ‒ nic z tego nie nadaje się na temat rozmowy. Jak bowiem o czymś takim mówić? Jak słuchać kogoś innego, kto by próbował niezdarnie doszukać się sensu i znaczenia? Równie dobrze mogłabym się starać zatrzymać między palcami zabarwioną na zielono wodę z zamkowej fosy. ‒ Nigdy nie zawracałam tym nikomu głowy. Albowiem to tylko drobiazg. Czasami, gdy wejdzie się do cichej komnaty, od razu się wie, że ktoś w niej jest. Mimo że nie widać nikogo ani nie słychać. A jednak po

prostu się wie... Z tym jest podobnie. Nie zastanawiam się więc, czy to dar od Boga czy od biesa. Bo to właściwie takie nic... ‒ Moje głosy pochodzą od Boga ‒ mówi z wielką pewnością Joanna d'Arc. ‒ Jestem o tym przekonana. W innym razie byłabym zgubiona. ‒ Umiesz wróżyć? ‒ pyta dziecinnie Elżbieta. Zaciskam palce na talii kart. ‒ Nie ‒ odpowiadam. ‒ Zresztą to nie są karty do wróżenia, tylko do grania. To zwykłe karty do gry. A ja nie wróżę. Przeciota nigdy by mi nie pozwoliła, nawet gdybym umiała to robić. ‒ Och, powróż mi! ‒ To zwykłe karty do gry ‒ powtarzam. ‒ Nie jestem wróżką. ‒ Och, wyciągnij kartę i powiedz, co mnie czeka ‒ prosi Elżbieta. ‒ Powróż też Joannie. Co z nią będzie? Na pewno chcesz wiedzieć, jaki los jest jej pisany... ‒ To tylko zabawa ‒ mówię Joannie. ‒ Przyniosłam je, żebyśmy mogły się pobawić. ‒ Są piękne ‒ zachwyca się. ‒ Grywałam podobnymi kartami na dworze królewskim, gdy mnie nauczyli. Ale te są bardziej błyszczące... Wręczam jej talię. ‒ Tylko ostrożnie, są bardzo cenne ‒ przestrzegam ją zazdrośnie, gdy rozkłada je w wachlarz stwardniałymi dłońmi. ‒ Joanna Luksemburska, moja przeciota, pokazała mi je, kiedy byłam małą dziewczynką, i nauczyła mnie nazw na te obrazki. Pożycza mi je czasem, ponieważ wie, jak bardzo lubię się nimi bawić. Przyrzekłam jej jednak, że będę na nie uważać. Joanna d'Arc oddaje mi talię i choć robi to ostrożnie, a ja wyciągam ręce, jedna z grubych kart wyślizguje się i wirując upada między nami na trawę, obrazkiem do dołu. ‒ Och! Tak mi przykro! ‒ wykrzykuje i szybko ją podnosi. Czuję szept, coś jak zimne tchnienie spływające po stosie pacierzowym. Łąka przede mną i jałówki machające ogonami w cieniu drzewa zdają mi się nagle bardzo odległe, całkiem jakbyśmy my dwie tkwiły zamknięte w szkle, motyle na dnie misy, odcięte w innym świecie. ‒ Musisz teraz na nią spojrzeć ‒ słyszę własny głos. Joanna d'Arc spogląda na błyszczący kolorowy obrazek, jej oczy rozszerzają się lekko, a następnie pokazuje kartę mnie. I dopytuje: ‒ Co ona oznacza? Obrazek przedstawia mężczyznę odzianego w niebieską liberię, wiszącego głową w dół z jedną nogą o coś zaczepioną, drugą zaś lekko zgiętą, z dużym palcem przytkniętym do wyprostowanej nogi, jak gdyby tańczył odwrócony w powietrzu. Ręce ma splecione za plecami jak do

ukłonu; wyraźnie widać jego swobodnie opadające niebieskie włosy, gdy tak wisi, uśmiechając się. ‒ Le Pendu ‒ odczytuje Elżbieta. ‒ Co za okropność. Ale co znaczy? Och, chyba nie to, że... ‒ urywa raptownie. ‒ Nie znaczy to, że zostaniesz powieszona ‒ mówię szybko do Joanny ‒ więc nawet o tym nie myśl. To tylko karta do gry, nie może znaczyć czegoś takiego. ‒ Ale co w takim razie znaczy? ‒ dopytuje druga z dworek, gdyż Joanna milknie, jakby to nie była jej karta, jak gdybym nie przed ujawnieniem jej losu się wzdragała. ‒ Jego szubienica to dwa rosnące drzewa ‒ zaczynam, grając na czas. Joanna nie spuszcza ze mnie poważnego spojrzenia. ‒ Te oznaczają wiosnę i odnowę, i życie... nie śmierć. Są dwa drzewa, a mężczyzna znajduje się dokładnie pomiędzy nimi. Zatem jest w samym środku zmartwychwstania. Joanna d'Arc potakuje skinieniem. ‒ Drzewa mu się kłaniają, a on jest szczęśliwy. Zresztą sama popatrz: nie ma stryczka na szyi, tylko jest zawieszony za stopę ‒ kontynuuję. ‒ Gdyby chciał, mógłby przy niewielkim wysiłku się uwolnić. ‒ Ale nie uwolnił się ‒ zauważa jedna z dworek. ‒ Zachowuje się jak akrobata. Czy to coś znaczy? ‒ To, że robi to z własnej woli, godzi się na oczekiwanie, zawieszenie w powietrzu. ‒ Daje ciało swoje na ofiarę żywą? ‒ pyta wolno Joanna, posługując się słowami, które padają podczas mszy świętej. ‒ On nie jest ukrzyżowany ‒ mówię prędko. Ale niemal wszystko, co powiedziałam, sprowadza się do takiej czy innej formy śmierci. ‒ To naprawdę nic nie znaczy. ‒ Naprawdę ‒ powtarza. ‒ To tylko karty do gry, a my się nimi bawimy. Ta karta, Wisielec, jest bardzo ładna. Mężczyzna wygląda na szczęśliwego. Cieszy się, że sobie wisi do góry nogami na wiosnę. Nauczyć was gry w kamyki, w jaką bawimy się w Szampanii? ‒ Tak, prosimy ‒ odpowiadam za nas wszystkie. Wyciągam rękę po kartę, Joanna jednak przygląda się jej jeszcze przez chwilę, zanim mi ją odda. ‒ To naprawdę nic nie znaczy ‒ mówię do niej ponownie. Joanna d'Arc uśmiecha się do mnie swoim czystym, szczerym uśmiechem. ‒ Doskonale wiem, co to znaczy ‒ rzecze. ‒ Zagramy? ‒ proponuję i zaczynam tasować talię, lecz niechcący odkrywam przy tym jedną kartę. ‒ O, to jest dobra karta ‒ stwierdza Joanna. ‒ La Roue de Fortune.

Trzymam kartę w wyciągniętym ręku, aby mogła się jej lepiej przyjrzeć. ‒ To Koło Fortuny, które może cię wynieść bardzo wysoko bądź sprowadzić bardzo nisko. Ta karta nie przesądza o zwycięstwie ani porażce, gdyż jedno i drugie zależy od obrotu koła. ‒ Tam, skąd pochodzę, wieśniacy mają specjalny znak na koło fortuny ‒ oświadcza Joanna. ‒ Rysują kółko w powietrzu palcem wskazującym, kiedy stanie się coś bardzo dobrego albo bardzo złego. Na przykład jak ktoś odziedziczy pieniądze albo jak komuś zdechnie najlepsza krowa. ‒ Wyciąga palec przed siebie i kreśli w powietrzu niewielkie koło. ‒ A potem coś mówią. ‒ Co takiego? Zaklęcie? ‒ Nie, niezupełnie zaklęcie ‒ odpowiada z łobuzerskim uśmiechem. ‒ Zatem co? Joanna d'Arc chichocze. ‒ Mówią: merde... Tak mnie zaskakuje, że aż się cofam, nim wybuchnę śmiechem. ‒ Co? Co? ‒ dopytuje się młodsza dworka. ‒ Nic ‒ odpowiadam jej. Joanna nadal chichocze. ‒ Szampańscy wieśniacy słusznie uważają, że wszystko obraca się w pył i że w obliczu nieuniknionego człowiek może jedynie nauczyć się obojętności. Przyszłość Joanny d'Arc wisi na włosku, ona sama zdaje się huśtać niczym Wisielec. Wszyscy moi krewni: mój ojciec Piotr hrabia Saint-Pol, mój stryj Ludwik Luksemburski i mój drugi, ulubiony stryj Jan Luksemburski sprzymierzyli się z Anglikami. Pan ojciec pisze z naszego domu na zamku Saint-Pol do swego brata Jana i jako głowa rodziny rozkazuje mu przekazanie Joanny d'Arc w ręce Anglików. Wszelako Joanna Luksemburska upiera się chronić swoją imienniczkę, przez co stryj Jan się waha. Jednakowoż Anglicy domagają się wydania więźnia, a że Anglicy rządzą ponad połową Francji, podczas gdy ich sojusznik książę Burgundii włada resztą, zazwyczaj wszystko dzieje się po ich myśli. Prości angielscy żołnierze klękali wprost na polu bitwy, by dziękować i płakać z radości, kiedy Dziewica Orleańska została pojmana. Żaden z nich nie wątpi, że bez niej francuska armia zamieni się w bandę wystraszonych łachudrów, jaką była przedtem. Książę Bedfordu, regent króla Anglii władający angielskimi ziemiami we Francji ‒ niemal całą północą kraju ‒ codziennie śle listy do mego stryja, w których wzywa go do okazania lojalności, odwołuje się do ich wieloletniej przyjaźni i obiecuje mu pieniądze. Nabrałam zwyczaju

wypatrywania angielskich posłańców, którzy zawsze przybywają odziani w eleganckie liberie księcia, dosiadając pięknych wierzchowców. Wszyscy twierdzą, że książę Bedfordu to wielki pan, szczerze umiłowany i najpotężniejszy człowiek we Francji, któremu jednak lepiej nie wchodzić w drogę. Mimo to stryj jak dotąd daje posłuch stryjnie, Joannie Luksemburskiej, i zatrzymuje więźnia. Stryj spodziewa się, że o Dziewicę Orleańską upomną się Francuzi ‒ było nie było, obecny dwór zawdzięcza jej swoje istnienie. Tymczasem dwór francuski milczy nawet po tym, jak stryj pisze otwarcie, iż przetrzymuje Joannę d'Arc, która jest gotowa powrócić do swego króla i dalej służyć w jego armii. Z nią na czele Francuzi mogliby znów wyruszyć do boju i być może nawet pobić Anglików. Czemu więc nie poświęcą małej fortuny, aby ją odbić? ‒ Nie potrzebują jej ‒ informuje stryja moja przeciota. Siedzą przy stole jadalnianym w prywatnych komnatach. Wcześniej odbyła się wieczerza w wielkiej sali, gdzie oboje na oczach wszystkich domowników kosztowali potraw i rozsyłali co smaczniejsze do stołów swoich faworytów. Teraz rozgościli się przy niewielkim stole naprzeciwko kominka w komnatach Joanny Luksemburskiej. Obsługują ich jej osobiści słudzy. Ja i jeszcze jedna dworka mamy na wszystko baczenie; naszym zadaniem jest dyrygować służącymi, przywoływać ich, gdy są potrzebni, a w chwilach bezczynności stać ze splecionymi skromnie dłońmi, niczego nie słysząc. Oczywiście przez cały czas słucham pilnie. ‒ Joanna uczyniła mężczyzną tego chłopca, księcia Karola. Był nikim, dopóki nie przyszła doń ze swoją wizją, a później nie zrobiła go królem. Pokazała mu, jak upomnieć się o swoje dziedzictwo. Zamieniła w armię zbieraninę jego popleczników i poprowadziła ją do zwycięstwa. Gdyby jej słuchali, tak jak ona słuchała głosów ze swoich wizji, byliby się pozbyli Anglików ze swego kraju, odsyłając ich z powrotem na zasnutą mgłami wyspę, i mielibyśmy z nimi już na zawsze spokój. Stryj uśmiecha się na jej słowa. ‒ Ta wojna trwa niemal stulecie. Chyba nie myślisz, iż skończy się tylko dlatego, że jakaś dziewczynina Bóg wie skąd zaczęła słyszeć głosy? Nigdy nie zdołałaby przegonić Anglików. Anglicy nie daliby się przepędzić; Anglicy nie dadzą się przepędzić. Te ziemie należą im się z prawa... są ich dziedzictwem i ich podbojem. Muszą jedynie znaleźć siły i odwagę, aby je utrzymać, o co z pewnością postara się książę Bedfordu. ‒ Zerka na swój kielich, a ja strzelam palcami na podczaszego, aby dolał mu wina. Robię krok w przód i dzierżę kielich w obu dłoniach, gdy mężczyzna nalewa do naczynia czerwonego płynu. Następnie delikatnie odstawiam kielich na stół. Oczywiście używają najlepszej zastawy. Mój stryj jest

zamożny, a przeciota nigdy nie korzysta z rzeczy pośledniego gatunku. ‒ Angielski król może i jest niemal dzieckiem, ale nie zagraża to bezpieczeństwu jego królestwa, albowiem jego stryj Bedford pozostaje mu wierny tutaj, podczas gdy drugi stryj, książę Gloucester, pilnuje spraw w Anglii. Bedford w dodatku ma dość odwagi i sojuszników, aby nie tylko utrzymać tutejsze ziemie, ale także zepchnąć Delfina dalej na południe. Aż do samego morza. Dziewica Orleańska dała prawdziwy pokaz, lecz koniec końców to Anglicy wygrają wojnę i zachowają ziemie, które im się z prawa należą, a wszyscy nasi panowie, którzy przeciw nim walczyli, ugną karku i zaczną im służyć. ‒ Nie wydaje mi się ‒ zaprzecza sucho Joanna Luksemburska. ‒ Anglicy straszliwie się jej boją. Twierdzą, że jest niepokonana. ‒ Już nie ‒ zauważa stryj. ‒ Albowiem, słuchajcie, słuchajcie, stała się więźniem i drzwi jej więzienia jakoś nie stanęły przed nią otworem. Teraz nawet Anglicy wiedzą, że Joanna d'Arc jest tylko śmiertelniczką. Widzieli ją ze strzałą w udzie pod murami Paryża i patrzyli, jak jej własna armia opuszcza ją i odchodzi. Zresztą sami Francuzi pokazali Anglikom, że można ją rzucić na kolana, a nawet porzucić. ‒ Ale ty nie oddasz jej Anglikom ‒ oświadcza przeciota ‒ gdyż to pozbawiłoby nas honoru w oczach świata i Pana Boga. Stryj nachyla się ku niej, by przemówić szeptem. ‒ Naprawdę bierzesz ją poważnie? Naprawdę uważasz, że jest czymś więcej niż zwykłą szarlatanką? Naprawdę masz ją za kogoś więcej niż wieśniaczą córkę, która plecie głupstwa? Chyba wiesz, że mógłbym ci sprowadzić z pół tuzina takich jak ona?... ‒ Mógłbyś sprowadzić pół tuzina takich, co twierdzą, że są jak ona ‒ poprawia go przeciota ‒ wszakże ani jednej takiej jak ona. Sądzę, że to wyjątkowe dziewczę. Naprawdę, bratańcze. Mam co do niej silne przeczucie. Stryj waha się, jakby jej przeczucia ‒ choć jest tylko niewiastą ‒ były czymś, co warto brać pod rozwagę. ‒ Miałaś wizję, w której widziałaś, jak zwycięża? Przepowiedz przyszłości? Teraz waha się Joanna Luksemburska. W końcu jednak kręci głową. ‒ Nic tak wyraźnego. Niemniej będę nalegać, abyśmy zapewnili jej ochronę. Stryj zastanawia się, jak zareagować, aby nie sprzeciwić się jej otwarcie. Było nie było, jest Joanną Luksemburską, najstarszą z rodu. W chwili jej śmierci pan ojciec odziedziczy po niej tytuł hrabi, jednakże przeciota posiada także inne wspaniałe ziemie, którymi może rozporządzać dowolnie. Stryj Jan jest jej ulubionym bratańcem i wiąże z tym pewne nadzieje;

nie chce powiedzieć nic, co by ją uraziło. ‒ Francuzi będą musieli zapłacić za nią niemało ‒ rzecze. ‒ Nie zamierzam być stratny. Ta dziewczyna jest warta królewskiego okupu. A oni o tym wiedzą. Joanna Luksemburska kiwa głową. ‒ Napiszę do Delfina, który wypłaci za nią okup ‒ odpowiada stryjowi. ‒ Cokolwiek o nim mówią, mnie posłucha, mimo że jest targany niczym liść na wietrze przez swoich faworytów i doradców. Jestem jego matką chrzestną. Poza tym to sprawa honoru. To, kim jest, zawdzięcza Dziewicy Orleańskiej. ‒ Zgoda. Nie zwlekaj jednak z tym listem. Anglicy wywierają na mnie naciski, a ja nie zamierzam przeciwstawiać się księciu Bedfordu. To potężny człowiek. I sprawiedliwy. Nie moglibyśmy prosić o lepszego władcę dla Francji. Gdyby urodził się Francuzem, poddani byliby nim zachwyceni. Przeciota wybucha śmiechem. ‒ Gdyby babka miała wąsy, toby była dziadem... Bedford jest obcym regentem i powinien dawno wrócić na swoją podmokłą wyspę, do swojego synowca, nieszczęsnego króla Anglii, i tam rządzić królestwem, zostawiając władanie we Francji nam. ‒ Nam? ‒ powtarza pytająco Jan Luksemburski, jakby chciał usłyszeć z ust stryjny potwierdzenie, iż jej zdaniem nasza rodzina, która już włada tuzinem hrabstw i może się pochwalić pokrewieństwem z cesarzami Świętego Cesarstwa Rzymskiego, powinna także być rodem panującym Francji. Joanna Luksemburska odpowiada mu zaś z uśmiechem: ‒ Tak, nam.

* Nazajutrz zmierzam wraz z Joanną d'Arc do zamkowej kapliczki, gdzie obie klękamy na zimnej posadzce przy schodkach wiodących do prezbiterium. Joanna modli się żarliwie, nie unosząc głowy przez godzinę, po czym gdy przychodzi ksiądz i odprawia mszę, przyjmuje chleb i wino. Ja czekam na nią przy drzwiach kaplicy. Nie znam nikogo innego, kto by przyjmował komunię świętą dzień w dzień, jak zwykłe śniadanie. Moja rodzona matka, która jest bardziej bogobojna od większości ludzi, przyjmuje komunię tylko raz na miesiąc... Po mszy wracamy do komnat przecioty, szurając nogami po podłogach świeżo zasypanych ziołami. Joanna naśmiewa się ze mnie, ilekroć w niskich nadprożach schylam głowę, na której mam wysoki spiczasty czepiec.

‒ Jest piękny ‒ mówi ‒ ale raczej nie chciałabym nosić czegoś takiego. Zatrzymuję się i okręcam wokół własnej osi w jasnym świetle wpadającym przez otwór strzelniczy. Jestem ubrana w suknię o wyraźnych barwach ‒ z wierzchu granatową, pod spodem zaś kontrastującą turkusową ‒ rozszerzającą się do dołu od wysokiego stanu, który ciasno opina mi klatkę piersiową. Czepiec zdobiący moją głowę przypomina wydłużony stożek i umożliwia zamocowanie welonu, który spływa mi po plecach, zarazem ukrywając jasne włosy, jak i podkreślając ich barwę dzięki przejrzystemu błękitowi. Rozkładam ramiona, by zaprezentować szerokie, trójkątne rękawy obszyte cudną złotą nicią, a na koniec unoszę rąbek, aby odsłonić szkarłatne ciżemki z zadartymi noskami. ‒ Ale przecież w takim stroju nie da się pracować ani jeździć konno, ani nawet biegać! ‒ Bo to nie jest strój do pracy ani do jazdy konnej, ani do biegania ‒ odpowiadam wyniośle. ‒ To strój do obnoszenia się. Pokazuję światu, że jestem młoda i piękna, i gotowa do małżeństwa. Pokazuję, że pan ojciec jest tak zamożny, iż stać mnie na noszenie rękawów obszywanych złotą nicią i wysokich czepców. Pokazuję, że jestem tak szlachetnie urodzona, iż mogę sobie pozwolić na jedwabie i atłasy w przeciwieństwie do biednych dziewcząt, które chodzą odziane w zgrzebną wełnę. ‒ Nie zniosłabym, gdybym musiała się tak obnosić. ‒ Nikt by ci na to nie zezwolił ‒ czynię niemiłą uwagę. ‒ Należy się ubierać stosownie do urodzenia i pozycji. Tobie wypada nosić brązy i szarości. Chyba nie sądzisz, że jesteś wystarczająco ważna, aby wkładać gronostaje? A może chcesz z powrotem swoją zbroję? Słyszałam, że wyglądałaś w niej jak przedni rycerz. Nosiłaś się wtedy po pańsku. Pono uwielbiałaś swój sztandar i swoją błyszczącą zbroję, i złotą pelerynę, którą zarzucałaś na wierzch. To oznaka próżności, a próżność to grzech. Joanna d'Arc czerwienieje na twarzy. ‒ Żołnierze musieli mnie widzieć z daleka ‒ wyjaśnia. ‒ Kiedy stałam na czele armii... ‒ Ale żeby zaraz złoto? ‒ W ten sposób oddawałam cześć Bogu. ‒ Tak, cóż... w każdym razie nie mogłabyś nosić takiego czepca, nawet gdybyś zaczęła się odziewać jak na niewiastę przystało ‒ nieczule upieram się przy swoim. ‒ Zakładałabyś coś skromniejszego, przystającego dworkom, a nic tak wysokiego i dziwacznego, ot, schludny czepek dla zakrycia włosów. No i wciąż mogłabyś pod długą suknią nosić swoje buciory, wciąż mogłabyś biegać... ‒ milknę na moment. ‒ Naprawdę nie przymierzysz sukni, Joanno? Dzięki temu nie mogliby cię przynajmniej

oskarżyć o noszenie męskiego stroju. Bo to oznaka herezji, kiedy niewiasta ubiera się jak mężczyzna. Dlaczego nie włożysz sukni, jak Pan Bóg przykazał, wytrącając wszystkim broń z ręki? Oczywiście jakiejś zwykłej sukni... Joanna d'Arc potrząsa głową. ‒ Już przyrzekałam ‒ powtarza z prostotą. ‒ Przyrzekałam Królowi Niebios. Poza tym, kiedy najjaśniejszy pan mnie wezwie, muszę być gotowa znów stanąć do walki. Jestem żołnierzem nie dworką. I będę się ubierać jak żołnierz. Gdyż mój król pośle po mnie lada dzień. Zerkam za siebie. W zasięgu słuchu znajduje się paź niosący dzban z gorącą wodą. Czekam, aż minie nas z ukłonem. Dopiero wtedy mówię: ‒ Sza! Nie powinnaś go nawet nazywać królem. Śmieje się, jakby nie czuła strachu przed niczym. ‒ Powiodłam go na koronację, stałam pod własnym sztandarem w katedrze w Reims, kiedy namaszczano go krzyżmem Chlodwiga, widziałam, jak wiwatują na jego cześć poddani. Oczywiście, że jest królem. Został koronowany i namaszczony. ‒ Anglicy nacinają język każdemu, kto tak mówi ‒ przypominam jej. ‒ To za pierwszym razem. Za drugim wypalają piętno na czole, naznaczając na całe życie. Francją włada Henryk Szósty, jego wysokość król Anglii, zaś ten, którego nazywasz francuskim królem, jest Delfinem, po wieki wieków tylko Delfinem. Tym razem Joanna d'Arc wybucha śmiechem szczerze rozbawiona. ‒ Pono nie wolno nań nawet mówić: Francuz! ‒ wykrzykuje. ‒ Wasz wielki książę, Bedford, powiada, że to jeden, z armaniaków! Lecz wasz wielki książę drżał ze strachu i biegał po Rouen w poszukiwaniu rekrutów, kiedy stanęłam pod murami Paryża z francuską armią... tak, mogę to nawet powtórzyć!... z francuską armią, która przyszła, aby odbić nasze miasto dla naszego króla, francuskiego króla, co niemal nam się udało. Zakrywam oboje uszu dłońmi. ‒ Nie słucham cię, a ty nie powinnaś tak mówić. Dostanę baty, jeśli będę cię słuchać. Natychmiast łapie mnie za ręce, robi skruszoną minę. ‒ Ach, Jakobino, nie wpędzę cię w kłopoty. Już dobrze, nic nie będę mówić. Ale zrozum, że robiłam gorsze rzeczy niż wypowiadanie słów, jakie nie podobają się Anglikom. Używałam przeciw nim strzał i armat, i taranów, i kul! Anglików nie interesuje, co mówię ani co noszę. Pokonałam ich i pokazałam wszystkim, że nie mają praw do Francji. Poprowadziłam przeciwko nim armię i raz po raz ich zwyciężałam... ‒ Mam nadzieję, że nigdy cię nie dostaną i nie przesłuchają. Że nigdy nie dowiedzą się, jakich słów używałaś, jakich strzał i jakich kul!

Na samą myśl lekko blednie. ‒ Na Boga, ja też mam taką nadzieję. Boże miłosierny, niech do tego nigdy nie dojdzie. ‒ Moja przeciota pisze do Delfina ‒ informuję ją ściszonym głosem. ‒ Rozmawiali o tym przy wieczerzy minionego wieczora. Napisze do Delfina i zaproponuje, aby dał za ciebie okup. A mój stryj cię uwolni i odda w ręce Fran... armaniaków. Pochyla głowę i zaczyna poruszać wargami w modlitwie. ‒ Najjaśniejszy pan po mnie pośle ‒ twierdzi z gorącą wiarą. ‒ Bez wątpienia po mnie pośle, abyśmy mogli rozpocząć walkę od nowa. W sierpniu robi się jeszcze goręcej i Joanna Luksemburska odpoczywa w łożu popołudniami, ukryta w prywatnej komnacie i za cienkimi zasłonami z jedwabiu nasączonego wodą lawendową, podczas gdy przez zamknięte okiennice przedzierają się promienie słoneczne, kreśląc na posadzce wymyślne wzory. Lubi, jak jej czytam, kiedy leży z opuszczonymi powiekami i dłońmi splecionymi na wysokim stanie sukni, jakby już była własną podobizną nagrobną w zacienionych katakumbach. Odkłada wtedy na bok tradycyjny czepiec siodłowy, z jakim normalnie się nie rozstaje, i pozwala długim siwiejącym włosom opaść na chłodne haftowane poduszki. Wręcza mi księgę z prywatnej biblioteki, opowiadającą o romansach i trubadurach, i damach w opałach. Tego popołudnia nie jest inaczej. ‒ Poczytaj mi to ‒ prosi, wkładając mi do rąk wolumin. Otwieram go i widzę, iż został spisany w starofrancuskim. Zaczynam dukać. Trudno się to czyta: iluminacje w kształcie gałązek i kwiatów z marginesów zachodzą aż na litery, a kopista, który przepisywał tę akurat księgę, miał tak wyszukany charakter pisma, że ledwie udaje mi się rozszyfrować poszczególne słowa. Mimo to powoli wyłania się opowieść. Jest to historia o rycerzu jadącym przez ciemny las i gubiącym drogę. W pewnym momencie rycerz słyszy plusk wody i kieruje się w tamtą stronę. Na polance, w świetle księżyca, dostrzega białą fontannę, z której wynurza się niewiasta tak wielkiej urody, że jej skóra jest bledsza od marmuru, a włosy ciemniejsze od nocnego nieba. Zakochuje się w niej od pierwszego wejrzenia, a ona odwzajemnia to uczucie. Rycerz zabiera niewiastę na swój zamek i pojmuje za żonę. Ona stawia jeden jedyny warunek: co miesiąc będzie mogła zażywać kąpieli w samotności. ‒ Znasz tę opowieść? ‒ pyta mnie przeciota. ‒ Słyszałaś ją od pana ojca? ‒ Słyszałam coś podobnego ‒ odpowiadam ostrożnie. Joanna Luksemburska notorycznie ma zastrzeżenia do mojego pana ojca, toteż

nie wiem, czy powinnam powiedzieć, iż moim zdaniem jest to opowieść o początkach naszego rodu. ‒ Cóż, teraz masz okazję przeczytać prawdziwą wersję ‒ stwierdza. Ponownie opuszcza powieki. ‒ Już pora, żebyś się dowiedziała. Czytaj dalej. Małżonkowie są najszczęśliwszą młodą parą na świecie i zewsząd zaczynają do nich ściągać goście. Rodzą im się dzieci: cudne dziewczęta i uroczy, energiczni chłopcy. ‒ Synowie... ‒ szepce do siebie przeciota. ‒ Gdybyż tylko niewiasta mogła dochować się synów na zawołanie, gdybyż okazywali się tacy, jakich sobie wymarzyła... Żona rycerza nie traci urody mimo upływu lat, on zaś czuje coraz to większą ciekawość. Któregoś dnia nie może zdzierżyć tajemnicy kryjącej się za jej samotnymi kąpielami i zakrada się do łaźni, by ją podglądać. Joanna Luksemburska unosi rękę. ‒ Wiesz, co zobaczy? ‒ pyta mnie. Odrywam wzrok od księgi, trzymając palec pod ilustracją przedstawiającą mężczyznę zerkającego do łaźni przez szczeliny w ścianie. Na pierwszym planie widnieje niewiasta w kąpieli, jej wspaniałe czarne włosy wiją się po białych ramionach. Pod powierzchnią wody zaś widać... jej długi łuskowaty ogon. ‒ Ona jest rybą? ‒ pytam szeptem. ‒ Jest istotą nie z tego świata ‒ rzecze cicho Joanna Luksemburska. ‒ Starała się żyć jak zwykła niewiasta, lecz niektóre niewiasty nie potrafią wieść zwykłego życia. Starała się podążać zwyczajną ścieżką, lecz niektóre niewiasty nie potrafią kroczyć tą drogą. Nasz świat jest światem mężczyzn, Jakobino, a niektóre niewiasty nie potrafią tańczyć, jak im zagra mężczyzna. Pojmujesz? Nie pojmuję, oczywiście. Jestem zbyt młoda, aby rozumieć, że mężczyzna i niewiasta mogą się kochać tak żarliwie, że ich serca biją jednym rytmem, a zarazem wiedzieć, że nie mogliby bardziej się od siebie różnić. ‒ No, możesz czytać dalej. Niewiele już zostało do przeczytania. Rycerz nie może się pogodzić z tym, że jego żona jest istotą nie z tego świata. Ona zaś nie może mu przebaczyć, że ją podglądał. Opuszcza go, zabierając ich cudne córki i zostawiając go samego z synami. Rycerz ma złamane serce. Jednakże w chwili jego śmierci, tak jak przy śmierci każdego, kto wywodzi się z naszego rodu, Meluzyna ‒ niewiasta wielkiej urody, naprawdę będąca ondyną, wodną boginką ‒ wraca doń i płacze nad dziećmi, które utraciła, nad mężem, którego nigdy nie przestała kochać, i nad światem, w którym nie ma dla niej miejsca.

Zamykam księgę, po czym zapada tak długa cisza, że wydaje mi się, iż przeciota zasnęła. ‒ Niektóre niewiasty z naszego rodu mają zdolność czytania przyszłości ‒ rzecze niespodziewanie. ‒ Odziedziczyły moc Meluzyny, moc nie z tego świata. Niektóre z nas są jej prawdziwymi córami. Ledwie ważę się oddychać, tak bardzo chcę, aby mówiła dalej. ‒ Jakobino, czy myślisz, że jesteś jedną z tych niewiast? ‒ Mogę być ‒ szepcę. ‒ Mam nadzieję, że jestem. ‒ Musisz słuchać ‒ radzi mi łagodnie. ‒ Słuchaj ciszy, przyglądaj się pustce. I strzeż się. Meluzyna potrafi zmieniać kształty, przypomina pod tym względem rtęć, w tej chwili jest jednym, a w tamtej czymś całkiem innym. Możesz zobaczyć ją gdziekolwiek, jest bowiem jak woda. Albo możesz wytężać wzrok nadaremno w próbie przejrzenia zielonkawej toni i widzieć tylko swoje odbicie. ‒ Czy będzie mi przewodniczką? ‒ Sama musisz być sobie przewodniczką, ale być może będzie ci dane ją usłyszeć. ‒ Przerywa na moment. ‒ Przynieś moją szkatułkę z klejnotami. ‒ Gestem wskazuje olbrzymią skrzynię stojącą w nogach łóżka. Otwieram skrzypiące wieko, gdzie pośród sukien poprzekładanych pudrowanym jedwabiem spoczywa sporej wielkości drewniane puzdro. Wyjmuję je. Wewnątrz jest kilka rzędów szufladek, a każdą wypełniają kosztowności Joanny Luksemburskiej. ‒ Zajrzyj do najmniejszej szufladki. Znajduję ją i wysuwam. W środku leży mały czarny mieszek uszyty z atłasu. Odwiązuję chwościki, rozwieram otwór i wytrząsam na dłoń ciężką złotą bransoletę, do której poprzyczepiane są wisiorki. Jest ich około dwustu i każdy ma inny kształt. Widzę statek, konia, gwiazdę, łyżeczkę, bat, sokoła, ostrogę... ‒ Kiedy będziesz chciała dowiedzieć się czegoś bardzo, ale to bardzo ważnego, wybierzesz dwa albo trzy z tych wisiorków... każdy musi reprezentować to, co może być, jedną z możliwości lub jeden z wyborów stojących przed tobą. Przywiążesz każdy do osobnej nitki i wrzucisz do rzeki, do płynącej najbliżej twego domu rzeki, tej, której szeptu będziesz słuchać nocą, gdy inne odgłosy umilkną. Zostawisz je w wodzie do kolejnej pełni księżyca. Wtedy odetniesz wszystkie z wyjątkiem jednego i wyciągniesz na powierzchnię, aby się przekonać, jaka przyszłość cię czeka. Rzeka da ci odpowiedź. Rzeka powie ci, co masz zrobić. Kiwam głową. Zimna bransoleta ciąży mi w dłoni. Każdy z wisiorków to wybór, to możliwość, to potencjalny błąd. ‒ A kiedy będziesz czegoś bardzo chciała, idź i wyszeptaj prośbę nad rzeką: jak modlitwę. Kiedy będziesz chciała kogoś przekląć, spisz klątwę

na kawałku papieru i połóż papier na wodzie, puść go niczym małą łódeczkę. Rzeka to twoja pomocnica, twoja przyjaciółka, twoja pani. Pojmujesz? Kiwam głową, mimo że nie pojmuję. ‒ Kiedy kogoś przeklniesz... ‒ urywa i wzdycha, jakby była bardzo zmęczona. ‒ Uważaj na słowa, Jakobino, uważaj zwłaszcza z klątwami. Zawsze wypowiadaj tylko te, które chcesz wypowiedzieć, i miej pewność, że przeklinasz właściwą osobę. Albowiem raz wypuszczona klątwa może się zachować jak strzała, przelecieć mimo celu i skrzywdzić kogoś innego. Mądra niewiasta rzadko sięga po klątwę. Drżę, choć w komnacie jest gorąco. ‒ Nauczę cię więcej ‒ obiecuje mi. ‒ Gdyż to twoje dziedzictwo, skoro jesteś najstarszym dziewczęciem. ‒ Czy chłopcy wiedzą? Mój brat Ludwik? Opadające leniwie powieki na wpół się otwierają. Joanna Luksemburska uśmiecha się do mnie. ‒ Mężczyźni rządzą światem, który znają ‒ mówi. ‒ Wszystko, co poznają, uczynią swoim. Wszystko, czego się dowiedzą, wykorzystają. Są jak alchemicy poszukujący zasad rządzących światem i tak jak alchemicy pragną wszystko zachować dla siebie, w sekrecie. Wszystko, co odkryją, trzymają w zanadrzu, nawet wiedzę kują na własny, egoistyczny obraz. Cóż pozostaje dla nas, niewiast, jak nie to co nieznane? ‒ Ale czy niektóre niewiasty nie mogą zająć znacznego miejsca w świecie? Ty je zajmujesz, przecioto, a Jolantę Aragońską nazywa się przecież królową trzech królestw. Dlaczego nie mogę panować jak ty czy ona? ‒ Możesz. Lecz przestrzegam cię, dziecko, każda niewiasta, która poszukuje władzy i bogactwa, musi zapłacić wysoką cenę. Być może dorównasz swojej przodkini Meluzynie albo Jolancie Aragońskiej, albo mnie, jednakże pozostaniesz niewiastą jak każda inna: niepewną w świecie mężczyzn. Będziesz się starała... może zyskasz władzę i bogactwo, dobrze wychodząc za mąż bądź dostając wielki spadek... i zawsze będziesz czuła kamienie pod stopami na swojej drodze. Za to w innym świecie... cóż, kto to może wiedzieć?... Może cię usłyszą, może ty usłyszysz ich... ‒ Co usłyszę? Joanna Luksemburska obdarza mnie uśmiechem. ‒ Przecież wiesz. Już to słyszysz. ‒ Głosy? ‒ pytam, myśląc o Joannie d'Arc. ‒ Być może... Dokuczliwe letnie upały powoli ustępują i we wrześniu nareszcie robi

się chłodniej. Gęsty las porastający brzegi jeziorka zmienia kolor ze zmęczonej zieleni w kruchą żółć, a jaskółki latają przy wieżach zamku co wieczór, jakby żegnając się do przyszłego roku. Chmarami ścigają się wokół baszt, a wyglądają przy tym jak welon rozsnuty w czasie tańca. Pnącza winorośli uginają się pod ciężarem owoców, które do wiklinowych koszy zbierają wieśniaczki z zakasanymi rękawami, odsłaniającymi grube przedramiona. Ich mężowie wstawiają kosze na wozy i zabierają się do tłoczenia. Zapach owoców i fermentującego wina unosi się nad wioską, wszyscy mają pobrudzone na fioletowo odzienie i stopy i mówią, że to był dobry rok, urodzajny. Kiedy przejeżdżam przez wioskę z innymi dworkami, wołają do nas, abyśmy skosztowały młodego wina, które jest lekkie i szczypiące i musuje nam w ustach, przez co się krzywimy, wywołując śmiech wieśniaków. Moja przeciota nie siedzi wyprostowana w swoim krześle, pilnując dworek i doglądając zamku i ziem stryja, jak czyniła to na początku lata. W miarę jak słońce grzeje coraz słabiej, ona także zdaje się coraz słabsza, bledsza i chłodniejsza. Spędza czas w łożu od późnego ranka do wczesnego wieczora, a wstaje tylko po to, by pójść u boku stryja do wielkiej sali i odpowiadać skinieniem głowy na łoskot pozdrowień, gdy wszyscy podrywają spojrzenia na panią i pana tego zamku, waląc w drewniane stoły rękojeściami sztyletów. Joanna d'Arc modli się za nią codziennie, lecz ja po dziecinnemu przyjmuję za dobrą monetę ten nowy rytm życia mojej przecioty, dotrzymuję jej towarzystwa popołudniami, czytając na głos, i czekam, aż znów zacznie mi opowiadać o modlitwach puszczanych jako łódeczki z papieru na wody rzek, które płynęły do morza na długo przed moimi narodzinami. Któregoś dnia każe mi rozłożyć karty ze swej talii, po czym uczy mnie ich nazw i znaczenia. ‒ A teraz mi powróż ‒ rzecze, pukając wychudłym palcem w jedną z kart. Posłusznie odwracam ją licem do góry. Z obrazka spogląda na nas ponura postać Śmierci o twarzy skrytej w cieniu ciemnego kaptura i z kosą przełożoną przez ramię. ‒ No cóż ‒ wzdycha Joanna Luksemburska. ‒ Jesteś nareszcie, przyjaciółko... Jakobino, sprowadź do mnie swego stryja. Kiedy wpuszczam go do jej komnaty, Jan Luksemburski klęka przy łożu, ona zaś kładzie mu dłoń na głowie w geście błogosławieństwa. Po chwili jednak delikatnie go odpycha. ‒ Doskwiera mi ta pogoda ‒ skarży się bratańcowi, jakby nagłe ochłodzenie było jego winą. ‒ Jak ktokolwiek może tu żyć? Tutaj jest zimno jak w Anglii, a zimy trwają w nieskończoność. Pojadę na południe,

do Prowansji. ‒ Na pewno? ‒ pyta mój stryj. ‒ Odniosłem wrażenie, że ostatnio jesteś bardzo znużona. Czy nie powinnaś raczej zażywać odpoczynku tutaj? Poirytowana Joanna Luksemburska strzela palcami. ‒ Tutaj jest za zimno ‒ rzecze wyniośle. ‒ Wyznacz eskortę i każ wyłożyć moją lektykę futrami. Wrócę, jak zrobi się cieplej, na wiosnę. ‒ Ale chyba nie uśmiechają ci się niewygody podróży? ‒ nalega mój stryj. ‒ Chciałabym zobaczyć raz jeszcze Rodan ‒ odpowiada przeciota. ‒ Poza tym mam sprawę do załatwienia. Nikt nie odważa się jej sprzeciwić ‒ w końcu jest najstarsza z rodu ‒ toteż w ciągu paru dni u drzwi staje wielka lektyka kryjąca w swoim wnętrzu zasłane futrami łoże, piecyk na żarzące się węgle do rozgrzewania dłoni i mnóstwo rozpalonych w piecu cegieł, dzięki którym powinno jej być znośnie ciepło. Wszyscy domownicy ustawiają się, aby ją pożegnać. Najpierw podaje rękę Joannie d'Arc, później całuje moją stryjenkę i mnie. Kiedy stryj pomaga jej wsiąść do lektyki, czepia się go kurczowo suchą ręką. ‒ Chroń Dziewicę Orleańską ‒ przykazuje mu. ‒ Chroń ją przed Anglikami, takie jest moje życzenie. Jan Luksemburski skłania głowę. ‒ Wracaj do nas szybko. Jego żona, której życie będzie prostsze, gdy starszej pani nie stanie, postępuje krok do przodu, poprawia piernaty i ucałowuje blade, chłodne policzki. Jednakże to mnie przyzywa do siebie Joanna Luksemburska, zginając kościsty palec. ‒ Niech Bóg ma cię w swojej opiece, Jakobino ‒ mówi. ‒ Nie zapomnij tego, czego cię uczyłam. A zajdziesz daleko. Dalej, niż potrafisz sobie wyobrazić... ‒ Ale zobaczę cię na wiosnę? ‒ Odeślę ci moje księgi ‒ obiecuje. ‒ I bransoletę. ‒ Ale odwiedzisz moich rodziców w zamku Saint-Pol na wiosnę? ‒ dopytuję. Uśmiecha się do mnie. Ten uśmiech mówi mi, że już jej nie zobaczę. ‒ Niech Bóg ma cię w swojej opiece ‒ powtarza i zaciąga zasłonki lektyki w ochronie przed zimnym powietrzem poranka. Chwilę później orszak mija główną bramę. W listopadzie budzę się w samym środku nocy i siadam na wąskim

łóżku, które dzielę z dworką Elżbietą. Nasłuchuję. Wydaje mi się, iż słyszę, jak ktoś woła moje imię słodkim głosem: bardzo wysokim i bardzo cichym. Wtem uświadamiam sobie, że to śpiew. Co dziwne, dochodzi zza okna, a przecież śpimy w baszcie, hen nad ziemią. Narzucam na ramiona pelerynę i podchodzę do okna, żeby wyjrzeć na zewnątrz przez szpary w drewnianej okiennicy. Nie widzę żadnych świateł, pola i lasy wokół zamku są czarne jak farbowana wełna i nie ma nic z wyjątkiem tego przenikliwego dźwięku ‒ wydawanego nie przez słowika, lecz równie czystego. Z pewnością nie jest to sowa, melodia jest zbyt ciągła i krystaliczna, przypomina raczej głos chłopca w kościelnym chórze. Odwracam się i potrząsam Elżbietą. ‒ Słyszysz to? Ledwie się budzi. ‒ Nic nie słyszę ‒ mamroce przez sen. ‒ Zostaw mnie, Jakobino. Chce mi się spać. Kamienna posadzka pod moimi stopami jest lodowata. Wskakuję do łóżka i zakopuję nogi w ciepłej pościeli. Moja towarzyszka stęka z niezadowoleniem, po czym przewraca się na drugi bok, pokazując mi plecy. Moment później ja także ‒ choć myślę, że będę tak leżeć i przysłuchiwać się głosom ‒ zasypiam. Sześć dni później dowiaduję się, że moja przeciota zmarła we śnie w środku nocy w Awinionie nad Rodanem. Wtedy domyślam się, czyj śpiew słyszałam nocą w baszcie. Jak tylko angielski książę dowiaduje się, że Joanna d'Arc utraciła swoją protektorkę, przysyła sędziego Pierre'a Cauchona z oddziałem zbrojnych na negocjacje w sprawie okupu. Joanna zostaje oskarżona o herezję i staje przed sądem kościelnym. Ogromne sumy pieniędzy przechodzą z rąk do rąk: dwadzieścia tysięcy liwrów dostaje mężczyzna, który ściągnął ją z konia, dziesięć tysięcy franków trafia do kiesy mego stryja wraz z najlepszymi życzeniami od króla Anglii. Stryj nie słucha żony, która błaga, aby Joanna mogła zostać z nami. Ja jestem tak nieważna, że nie mam nawet prawa głosu, toteż mogę tylko patrzeć w milczeniu, jak mój stryj zgadza się wydać Joannę d'Arc Kościołowi, który podda ją przesłuchaniu. ‒ Nie wydaję jej Anglikom ‒ oznajmia. ‒ Pamiętam, czego życzyła sobie stryjna, i nie wydaję jej Anglikom. Wydaję ją Kościołowi. To pozwoli jej oczyścić się z wszelkich zarzutów. Zostanie osądzona przez duchownych, którzy... jeżeli jest niewinna... puszczą ją wolno. Stryjenka patrzy nań pustym wzrokiem, jakby miała przed sobą

Śmierć we własnej osobie, a ja zastanawiam się, czy stryj wierzy w bzdury, które opowiada, czy też myśli, że my, niewiasty, jesteśmy aż tak niemądre, aby sądzić, że Kościół zależny od Anglików, składający się z biskupów wyznaczonych przez Anglików, oznajmi swoim panom i skarbnikom, że dziewczyna, która poderwała całą Francję przeciwko nim, jest zwyczajną dziewką, może nieco pyskatą, może nieco zuchwałą, ale zasługującą co najwyżej na pokutę trzech zdrowasiek i odesłanie z powrotem na wieś, do swoich rodziców i do swoich zajęć. Zdobywam się na odwagę, by spytać: ‒ Stryju, kto przekaże wiadomość Joannie? ‒ Och, Joanna już wie ‒ odpowiada mi przez ramię, wychodząc z wielkiej sali. Zmierza do głównej bramy, by pożegnać się z Cauchonem. ‒ Posłałem do niej pazia. Miała się przyszykować do drogi, w którą wyruszy natychmiast. Gdy słyszę te słowa, ogarnia mnie nagłe przerażenie, zalewa fala przeczucia, toteż zaczynam biec ‒ biegnę, jakby od tego zależało moje życie. Nie pędzę do niewieściego skrzydła zamku, dokąd paź zaniósł Joannie wiadomość o tym, że zostanie oddana w ręce Anglików. Nie pędzę do jej dawnej celi, dokąd mogłaby się udać po sakwę z paroma rzeczami: drewnianą łyżką, ostrym sztyletem, modlitewnikiem, który dostała od mojej przecioty. Zamiast popędzić do niewieścich komnat albo do lochu, co tchu w piersi gnam po krętych schodach na galerię ponad wielką salą, taranuję niskie drzwi, których nadproże strąca mi z głowy czepiec i wyszarpuje szpilki z włosów, a następnie wspinam się po wąskich stopniach, tupiąc po kamieniu i z trudem łapiąc oddech, kurczowo zaciskając palce na zebranych fałdach długiej sukni, aż wreszcie wypadam na płaski szczyt baszty i widzę Joannę stojącą niczym ptak gotowy do lotu, na samym skraju wieży. Na dźwięk trzaskających drzwi zerka przez ramię na mnie i słyszy, jak krzyczę: „Joanno, nie!”, ale i tak robi krok w przód, w przepaść pod sobą. Najgorsze w tym wszystkim, najstraszniejsze w tym wszystkim jest to, że nie rzuca się w nicość niczym przerażona łania. Bałam się, że skoczy, lecz ona robi coś znacznie gorszego. Daje nura. Właśnie runęła głową najpierw. Przypadam do blanek i widzę, że leci w dół jak tancerz, jak akrobata, z rękoma założonymi z tyłu, z jedną nogą prostą, drugą zaś zgiętą, tak że dotyka palcami kolana, i nie mogę nie spostrzec w tej chwili pełnej grozy, że spadając, przybrała pozę le Pendu, Wisielca, i że zmierza na spotkanie Śmierci z uśmiechem na spokojnej twarzy. Huk, który się rozlega, gdy w końcu styka się z ziemią u podnóża wieży, jest straszliwy. Rozbrzmiewa echem w mojej głowie, jak gdybym to ja sama zderzyła się z błotnistym podłożem. Chcę zbiec na dół, chcę

podnieść jej ciało, ciało Joanny, Dziewicy Orleańskiej, pomięte niczym kupa starych szmat, lecz nie mogę się ruszyć z miejsca. Nogi się pode mną ugięły, czepiam się kamiennych blanek ‒ równie zimnych jak moje podrapane dłonie. Nie płaczę po niej, choć z moich płuc nadal dobywa się urywany, krótki oddech, choć co rusz muszę gwałtownie przełykać. Jestem zmartwiała ze strachu, przepełniona przerażeniem. Joanna była młodą niewiastą, która próbowała stąpać po wybranej przez siebie ścieżce w świecie mężczyzn, tak jak mówiła mi przeciota. I to przywiodło ją na szczyt tej zimnej wieży, do tego powietrznego nura, do jej śmierci. Zbierają ją z ziemi bez życia i przez cztery następne dni nie porusza się ani nawet nie drgnie, ale w końcu wraca do przytomności i wstaje powoli z łóżka, macając się po całym ciele, jakby chciała się upewnić, że naprawdę żyje. Ku zdumieniu wszystkich nic sobie nie złamała przy upadku ‒ nie roztrzaskała czaszki ani nie zwichnęła małego palca. Zupełnie jakby anieli podtrzymali ją w locie, gdy oddała się ich żywiołowi. Oczywiście nikt nie tłumaczy tego na jej korzyść; są za to tacy, co głośno twierdzą, iż tylko bies mógł ocalić dziewczynę, która rzuciła się głową w dół z wysokiej baszty. Gdyby zginęła, powiedzieliby pewnie, że dosięgła ją karząca ręka Boga. Mój stryj, człek o zdrowym rozsądku, powiada, że ziemia tak rozmokła po wielu tygodniach deszczy, które przelały fosę, że Joannie groziło raczej utopienie niż skręcenie karku. Teraz jednak chce się jej pozbyć jeszcze rychlej. Ciąży mu odpowiedzialność za Dziewicę Orleańską, gdy nie ma przy nim Joanny Luksemburskiej, która by nad wszystkim panowała. Najpierw odsyła ją do swego domu w Arrasie, Coeur le Comte, a my podążamy jej śladem, kiedy zostaje przewieziona do miasta znajdującego się pod władaniem Anglików ‒ do Rouen. Musimy być obecni. Wielmoża tak potężny jak mój stryj musi być świadkiem wymierzania sprawiedliwości, a wraz z nim jego krewni i domownicy. Stryjenka zabiera mnie ze sobą na spektakl końca świętej przewodniczki Delfina ‒ fałszywej wieszczki fałszywego króla. Połowa Francji ściąga do Rouen, aby zobaczyć egzekucję Dziewicy Orleańskiej, zatem nie możemy sobie pozwolić na mniejszą gorliwość. Wziąwszy pod uwagę, że ogłaszają ją zwykłą wieśniaczką, która postradała zmysły, trzeba przyznać, iż zachowują zadziwiające środki ostrożności. Przetrzymują Joannę w zamku Bouvreuil skutą łańcuchami, w celi z drzwiami zamkniętymi na cztery spusty i z oknami zabitymi grubymi deskami. A i tak się boją, że wymknie się jako myszka albo odleci jako ptaszek. Żądają od niej, by przyrzekła, iż nie będzie próbować ucieczki, a kiedy odmawia, przykuwają ją do łóżka. ‒ Na pewno jej się to nie podoba ‒ stwierdza moja stryjenka, a ja

tylko potakuję. Wszyscy czekają na księcia Bedfordu i oto w ostatnich dniach grudnia wreszcie wkracza do miasta w otoczeniu gwardzistów w barwach angielskich róż ‒ bieli i czerwieni. Książę Bedfordu to postawny mężczyzna, w siodle zdający się jeszcze wyższym, odziany w zbroję tak błyszczącą, że można by ją wziąć za srebrną, z twarzą pod przyłbicą poważną i ponurą i nosem tak wydatnym, że upodabnia go do jakiegoś drapieżnego ptaka, najpewniej orła. Jest bratem nieżyjącego króla Henryka V i strzeże teraz ziem przez niego zdobytych na Francuzach podczas wielkiej bitwy pod Azincourt. Obecnie syn zmarłego króla jest władcą Francji za sprawą swego najbardziej lojalnego stryja, który ‒ praktycznie wiecznie na wojnie ‒ nie zdejmuje zbroi i nie zsiada z końskiego grzbietu. Stoimy w szeregu, kiedy przejeżdża przez bramę zamku Bouvreuil, a on omiata nas swoim ciężkim spojrzeniem, zawieszając wzrok na każdym z osobna, jak gdyby chciał wyczuć rodzącą się w naszych sercach zdradę. Stryjenka i ja dygamy nisko, natomiast stryj Jan zrywa czapkę z głowy i składa głęboki ukłon. Nasz ród sprzymierzył się z Anglikami przed wielu laty; mój drugi stryj, Ludwik Luksemburski, jest książęcym kanclerzem i zarzeka się, że Bedford to władca, jakiego Francja nie miała od dawna. Książę pan zeskakuje ciężko z wierzchowca, lecz nawet stojąc na ziemi, nadal góruje nad wszystkimi niczym forteca. Ludzie ustawiają się w kolejce, aby go powitać; wszyscy nachylają się nisko nad jego dłonią, wielu nieomal przed nim klęka. Właśnie podchodzi doń jakiś mężczyzna i kiedy Bedford po pańsku kiwa mu głową, równocześnie spogląda nad plecami zgiętego wpół wasala w moją stronę. Oczywiście cały czas gapiłam się na niego ‒ jest najwspanialszym widokiem w ten zimny, szary dzień ‒ ale teraz gdy i on patrzy wprost na mnie, dostrzegam w jego oczach błysk, którego nie rozpoznaję. Może przypomina to trochę głód w oczach człowieka, który ujrzał wystawny stół. Robię krok w tył. Nie ze strachu ani kokieterii ‒ ale mam zaledwie czternaście lat, a w tym mężczyźnie jest tyle potęgi i energii, że chyba wolałabym, aby w ogóle nie zwracał na mnie uwagi. Cofam się jeszcze kawałek, aż staję za plecami stryjenki, i obserwuję resztę powitań zza jej czepca i welonu. Pojawia się wielka lektyka ‒ z grubymi zasłonami ściągniętymi szczelnie za pomocą złotego sznura ‒ i wyłania się z niej żona Bedforda, księżna Anna. Wita ją radosny okrzyk, księżna Anna bowiem wywodzi się z Domu Burgundczyków, naszych panów lennych i krewniaków. Wszyscy kłaniamy się jej z szacunkiem. Nie wyróżnia się urodą, jak większość niewiast z tego rodu ‒ biedactwa! ‒ jednakże uśmiech ma ładny i miły i ciepło wita się z małżonkiem, po czym staje obok niego, swobodnym gestem biorąc go pod ramię, i wodzi po nas wesołym spojrzeniem. Macha

mojej stryjence i pokazuje na zamek, co znaczy, że powinnyśmy się z nią tam spotkać później. ‒ Pójdziemy w porze wieczerzy ‒ szepce do mnie stryjenka. ‒ Nikt na świecie nie jada lepiej niż książęta Burgundii. Bedford tymczasem zdejmuje przyłbicę i kłania się tłumowi, a następnie podnosi dłoń zakutą w rękawicę i macha ludziom wyglądającym z okien i balansującym na ogrodowym murze, by za wszelką cenę zobaczyć wielkiego pana. W końcu odwraca się i prowadzi żonę do środka, pozostawiając nas z uczuciem, że właśnie byliśmy widzami otwierającej sceny obwoźnego teatrzyku i jak dotąd zobaczyliśmy tylko główne postaci. Bez względu na to jednak, czy przedstawienie okaże się maskaradą czy ucztą, stypą czy pokazem szczucia dzikiego zwierzęcia, ściągnęło ono do Rouen wielu najznaczniejszych ludzi z całej Francji i właśnie się rozpoczęło.

ROUEN WE FRANCJI WIOSNA 1431 ROKU

A potem wszystko bierze w łeb. Zarzucają ją skomplikowanymi pytaniami, podważają jej odpowiedzi, po dwakroć pytają o to samo, zapisują słowa, które wypowiedziała w chwili słabości, i cytują je później, wyrażają się górnolotnie, dopytują, co miała na myśli, zbijają ją z tropu, tak że w ogóle nie wie, o czym mowa, i w końcu prosi, by dali jej spokój i oszczędzili tego wszystkiego. Raz czy dwa odpowiada po prostu: „Nie wiem. Jestem tylko prostą niewiastą bez wykształcenia. Skąd miałabym wiedzieć?”. Stryj otrzymuje przepełniony bólem list od Jolanty Aragońskiej, w którym królowa zapewnia go, że jest pewna, iż Delfin zapłaci okup za Joannę d'Arc, trzeba tylko jeszcze trzech dni, góra tygodnia, aby go przekonać, więc czy nie moglibyśmy odroczyć procesu? Czy nie moglibyśmy poprosić o kilka dni zwłoki? Lecz Kościół już oplótł Dziewicę Orleańską siecią swoich pytań i nie zamierza jej wypuścić. Cokolwiek wykształceni mężczyźni potrafią uczynić, aby zakłamać prawdę, aby sprawić, że niewiasta zacznie powątpiewać we własne uczucia, aby zamącić jej w głowie, czynią to przesłuchiwanej Joannie d'Arc. Wykorzystują swoją wiedzę, aby przeganiać jej myśli tam i sam, zapędzać w kozi róg i przyłapywać na sprzecznościach, z których nie umie się wyplątać. Czasem rzucają oskarżenia po łacinie, a ona spogląda na nich nierozumiejącym wzrokiem, zdziwiona, że używają języka, jaki dotąd słyszała wyłącznie podczas mszy, którą tak kocha. Jakże te same dźwięki, te znajome ukochane tony, w jej uszach tak uroczyste i piękne, mogą być teraz słowami oskarżenia? Bywa, że wyciągają jakieś skandale opowiedziane przez jej własnych ludzi, zamierzchłe, wulgarne historie jeszcze z czasów Domrémy o jej próżności i nadmiernej dumie. Pono porzuciła mężczyznę tuż przed ślubem, pono uciekła od dobrych rodziców, pono usługiwała w szynku i szafowała swoimi wdziękami jak zwykła wiejska dziewka, pono jeździła z armią jako markietanka, pono wcale nie jest dziewicą, tylko wszetecz-

nicą, o czym pono wszyscy wiedzą. Dopiero łagodna, mała księżna Bedfordu poświadcza, że Joanna jest dziewicą, i domaga się, aby jej strażnicy otrzymali zakaz zbliżania się do niej, dotykania jej i wykorzystywania, gdyż nic z tego nie jest miłe Bogu. Po wydaniu stosownych rozkazów sędziowie stwierdzają, że skoro oskarżonej nic już nie grozi ze strony mężczyzn za sprawą wstawiennictwa księżny Anny, powinna przestać nosić męskie odzienie i ubierać się w suknię, albowiem to grzech, śmiertelny grzech, gdy niewiasta nosi się po męsku. To wtedy się załamuje, zadziwiona do granic. Polecenia wydają jej wielcy mężowie Kościoła, a Joanna jest tylko wieśniaczką, pobożną dziewczyniną, która zawsze postępowała tak, jak kazał ksiądz ‒ do czasu, aż usłyszała aniołów i zaczęła wypełniać ich rozkazy. Wybucha płaczem i szlocha jak małe dziecko, wkłada suknię, jak jej każą, i wyznaje wszystkie grzechy, jakie jej podpowiadają. Nie jestem pewna, czy rozumie ich długą listę. Dopiero przy spisywaniu spowiedzi zdobywa się na przejaw wolnej woli: pisze swoje imię, a potem stawia krzyżyk, jakby anulując podpis. Przyznaje, że nie było żadnych aniołów ani głosów, i potwierdza, że Delfin jest tylko Delfinem, a nie żadnym królem Francji, a jego koronacja była fikcją, zaś jej piękna zbroja obrazą Boga i ludzi, i wreszcie że jest tylko głupiutką dziewczyną, która chciała przewodzić mężczyznom, jakby mogła wiedzieć lepiej od nich. Mówi, że czuje się przez to próżną głuptaską, niewiastą gorszą od Ewy za udzielanie mężczyznom rad, sojuszniczką biesa. ‒ Co?! ‒ ryczy książę Bedfordu. Przyszłyśmy w odwiedziny do księżny, siedzimy w jej komnatach przy płonącym kominku ‒ lutnista brzdąka w kącie, małe kielichy przedniego wina stoją na każdym stoliku, wszystko tutaj jest takie ładne i eleganckie ‒ lecz głos księcia dobiega nas nawet przez dwoje zamkniętych drzwi. Słyszymy trzaśniecie drzwi, kiedy hrabia Warwick wypada z książęcych komnat, aby osobiście sprawdzić, co poszło nie tak, a my dzięki jego chwili gniewu możemy zobaczyć na własne oczy ‒ jak gdybyśmy kiedykolwiek miały jakieś wątpliwości ‒ że Anglicy wcale nie chcieli, by Kościół walczył o duszę tej nieszczęsnej dziewczyny ani by ona odzyskała rozsądek, wyznała swoje winy, okazała skruchę i doznała łaski; od samego początku było to polowanie na czarownicę, próba napiętnowania nieuniknionego jak sama śmierć. Księżna zbliża się do drzwi i gdy słudzy otwierają je przed nią na całą szerokość, już wszystkie możemy wyraźnie usłyszeć, jak jej małżonek wydziera się na Pierre'a Cauchona. Biskupa Cauchona i sędziego Cau-

chona ‒ człowieka reprezentującego zarówno Boga, Kościół, jak i sprawiedliwość. ‒ Na miłość Chrystusa! Nie chcę, aby przyznawała się do winy! Nie chcę, aby się wypierała! Nie chcę jej wyspowiadanej i skruszonej, nie chcę jej u licha nawet uwięzionej aż do śmierci! Co mi to da? Chcę, żeby zamieniła się w kupkę popiołu rozwiewaną przez wiatr. Jak mam to powiedzieć jaśniej? Do diabła! Czy mam ją własnoręcznie spalić? Mówiłeś, że Kościół zrobi to za mnie! No więc do dzieła! Księżna cofa się gwałtownie i gestem nakazuje, aby zamknięto drzwi jej komnat, lecz nawet potem w dalszym ciągu słyszymy, jak regent krzyczy i przeklina na cały głos. Księżna Anna wzrusza ramionami ‒ mężczyzna to mężczyzna, w dodatku jest wojna ‒ a moja stryjenka uśmiecha się ze zrozumieniem. Lutnista mocniej szarpie za struny i zaczyna śpiewać. Ja podchodzę do okna i wyglądam na zewnątrz. Na rynku stoi na wpół ukończony stos, solidna konstrukcja z grubym palem pośrodku i szczapami drewna dookoła. Joanna wyznała winy i okazała skruchę, oskarżenia znalazły potwierdzenie, a ona została skazana na dożywotnie więzienie. Tymczasem nikt nie zaczyna rozbierać stosu. Stryjenka daje mi znak, iż na nas już pora, toteż wychodzę do antyszambry, gdzie czekam na nią, kiedy mitręży w komnatach księżny, żegnając się. Kaptur mam nisko opuszczony, dłonie schowane głęboko pod peleryną. Jest bardzo zimno jak na maj. Zastanawiam się właśnie, czy Joanna ma pledy w swojej celi, gdy wielkie, podwójne drzwi komnat książęcych otwierają się i pośpiesznie wychodzi przez nie książę pan we własnej osobie. Opadam nisko, dygając przed nim, i wyobrażam sobie, że ledwie mnie dostrzega ‒ owiniętą szczelnie w pelerynę i ukrytą w cieniu. Spodziewam się, że wyminie mnie szybko, on jednak zatrzymuje się. ‒ Jakobina? Jakobina Saint-Pol? Opadam jeszcze niżej. ‒ Tak, wasza miłość. Przykłada pewnie dłoń do mego łokcia, każąc mi się wyprostować. Drugą ręką odrzuca mi kaptur i odwraca moją twarz do światła padającego z otwartych drzwi, zupełnie jakbym była dzieckiem, a on dobrym krewnym sprawdzającym, czy mam czystą buzię. Jego świta czeka na niego, otacza nas co najmniej tuzin osób, on wszakże zachowuje się tak, jakbyśmy byli sami. Przygląda mi się, jakby pragnął mnie rozszyfrować. Odpowiadam pustym spojrzeniem, nie mam pojęcia, czego ode mnie chce, ale wiem, że stryjenka będzie na mnie bardzo zła, jeśli powiem nie to co trzeba do tego najważniejszego z ludzi we Francji. Zagryzam lekko

wargę i słyszę, jak raptownie wciąga powietrze. ‒ Mój Boże, ile ty masz lat? ‒ Tego roku skończę piętnaście, wasza miłość. ‒ Przyjechałaś tu z ojcem? ‒ Ze stryjem, wasza miłość. Mój pan ojciec, Piotr, jest nowym hrabią Luksemburga. ‒ Nowym hrabią? ‒ powtarza, nie odrywając spojrzenia od moich warg. ‒ Po śmierci Joanny Luksemburskiej ‒ mamrocę. ‒ Mój pan ojciec został hrabią Luksemburga. Był jej dziedzicem. ‒ Oczywiście, oczywiście. Wydaje się, że nie pozostało nic więcej do powiedzenia, a jednak on nie przestaje na mnie patrzeć i nadal trzyma mnie za łokieć, drugiej ręki nie odrywając od rąbka kaptura. ‒ Wasza miłość? ‒ szepcę, mając nadzieję, że odzyska zmysły i pozwoli mi odejść. W odpowiedzi mamroce moje imię, jakby mówił sam do siebie. ‒ Jakobina? ‒ Czy mogę ci czymś służyć, panie? ‒ pytam, choć tak naprawdę chcę powiedzieć: „Puść mnie wreszcie”. Jednakże dziewczyna w moim wieku nie może rzec czegoś takiego najznaczniejszemu człowiekowi we Francji. Krztusi się lekko. ‒ Istotnie, możesz... Jakobino, wyrośniesz na piękną niewiastę, piękną, młodą niewiastę. Rozglądam się dokoła. Jego świta nadal na niego czeka, nieomal w bezruchu; wszyscy udają, że nic nie widzą i nic nie słyszą. Nikt mu nie powie, żeby mnie zostawił w spokoju, aja nie mogę tego zrobić. ‒ Masz ukochanego? Hm? Ktoś ci się spodobał? Jakiś bezczelny mały paź skradł ci całusa? ‒ Nie, wasza miłość. Nie, oczywiście, że nie... ‒ jąkam się, jakbym miała coś na sumieniu, jakbym mogła uczynić coś równie głupiego i wulgarnego jak to, co insynuują jego słowa. Śmieje się, jakby mi pobłażał, lecz uścisk na łokciu mówi mi, że książę pan jest chyba zły. Próbuję oswobodzić się z jego uchwytu, umknąć przed jego palącym spojrzeniem. ‒ Mój pan ojciec jest niezwykle surowy ‒ dodaję słabo. ‒ Honor mojej rodziny... Mieszkam ze stryjem Janem i stryjenką Joanną. Oni nigdy by nie pozwolili... ‒ Nie pragniesz wyjść za mąż? ‒ pyta z niedowierzaniem. ‒ Nie rozmyślasz o mężczyźnie, który cię poślubi, leżąc nocą w łożu? Nie śnisz o młodzieńcu, który przybędzie po ciebie, śpiewając o miłości niczym

trubadur? Zaczynam drżeć; to jakiś koszmar. Książę pan nadal trzyma mnie pewną ręką, ale coraz bardziej przybliża twarz do mojej, już prawie szepce mi do ucha. Nachodzi mnie myśl, że oszalał. Przygląda mi się tak, jakby chciał mnie zjeść, a ja czuję, że otwiera się przede mną cały nowy świat, o którym wolałabym nic nie wiedzieć. ‒ Nie, nie ‒ zaprzeczam szeptem. Gdy w dalszym ciągu mnie nie puszcza, za to napiera nieubłaganie, czuję nagłe ukłucie gniewu. Przypominam sobie, kim jestem... czym jestem. ‒ Za pozwoleniem waszej miłości... jestem panną ‒ wyrzucam z siebie w pośpiechu słowa ‒ panną z Domu Luksemburgów. Żaden mężczyzna mnie nie tknął, żaden by się nie poważył. Miała na mnie baczenie moja przeciota, Joanna Luksemburska, dziewica jak ja. Mogę zwabić jednorożca i nie powinnam być poddawana takiemu przesłuchaniu... Z komnat księżny dobiega jakiś hałas, po czym drzwi za nami otwierają się nagle, a on natychmiast mnie puszcza, jak chłopak odrzucający skradziony pasztecik. Odwraca się i wyciąga obie ręce do swej małej, zwyczajnej żony. ‒ Najdroższa! Właśnie cię szukałem! Jej bystre spojrzenie omiata moją postać, zbladła twarz, kaptur odrzucony do tyłu, nie umyka jej też mężowski świetny humor. ‒ Cóż, oto jestem ‒ mówi doń sucho. ‒ Zatem nie musisz dłużej szukać. Ale jak widzę, po drodze znalazłeś młodziutką Jakobinę Saint-Pol. Dygam ponownie, kiedy on patrzy na mnie, jakby widział mnie po raz pierwszy. ‒ Dobrego dnia, panienko ‒ rzecze niefrasobliwie, po czym zwracając się do żony, dodaje konfidencjonalnie: ‒ Muszę już iść. Zrobił się z tego straszny bałagan. Naprawdę muszę iść. Uśmiechając się miło, Anna kiwa mu głową, na co on odwraca się i odchodzi, ciągnąc za sobą świtę ciężko stąpających mężczyzn. Boję się, że księżna zacznie mnie wypytywać, czy jej małżonek ze mną rozmawiał i co powiedział, co z nim w ogóle robiłam w mroku antyszambry, dlaczego opowiadał mi o trubadurach i miłości. Nie potrafiłabym odpowiedzieć na jej pytania. Nie mam pojęcia, czego chciał ani z jakiego powodu mnie zatrzymał. Robi mi się niedobrze i słabo na myśl o jego palącym spojrzeniu błądzącym po mojej twarzy i insynuacjach, które czynił zniżonym głosem. Wiem jednak, że nie miał prawa rzucać takich pomówień i że zdołałam obronić swój honor. Wiem też, iż naprawdę jestem dziewicą tak czystą, że mogłabym zwabić jednorożca. Ale księżna Bedfordu o nic mnie nie pyta, czyni coś znacznie gorszego. Przygląda mi się długo, a ja czuję, jak pod tym spojrzeniem wy-

cieka ze mnie oburzenie i słuszny gniew. Anna nie pyta, co robiłam z jej mężem, przyszpila mnie wzrokiem, jakby już to wiedziała. Lustruje mnie od stóp do głów, jakby wiedziała wszystko. Obdarza mnie lekkim uśmiechem wspólniczki, jak gdyby miała mnie za złodziejaszka, którego właśnie przyłapała na gorącym uczynku. Jan książę Bedfordu jest górą; wielki hrabia Warwick jest górą; wszyscy angielscy panowie są górą. Osamotniona Joanna d'Arc, nie mając nikogo, kto by ją chronił, zmienia zdanie, cofa zeznania i zdejmuje niewieścią suknię, by z powrotem włożyć strój męski. Krzyczy, że myliła się, wypierając się głosów, i że nie miała racji, przyznając się do winy. Nie jest heretyczką, nie jest bałwochwalczynią, nie jest czarownicą, nie jest obojnakiem ani potworem, nie zamierza przyznawać się do niczego takiego ani zmuszać się do wyznania grzechów, jakich nie popełniła. Jest dziewczęciem, któremu doradzają anieli, mającym odszukać księcia Francji i powieść go ku chwale. Słyszała głosy aniołów; to anieli kazali jej doprowadzić do koronacji Karola. Dziewica Orleańska obwieszcza, że tak przedstawia się prawda w oczach Boga ‒ na co angielskie szczęki zaciskają się na niej z lubością. Z okien swej komnaty widzę, jak stos pnie się w górę. Widzę, jak wznoszą podest dla szlachetnie urodzonych widzów, jakby miał się odbyć turniej rycerski, i jak stawiają barierki mające utrzymać w ryzach tysiące gawiedzi ściągającej na widowisko z daleka. Któregoś dnia stryjenka każe mi włożyć najlepszą suknię i stożkowaty czepiec i iść za nią. ‒ Źle się czuję, nie mogę pójść ‒ jęczę, jednakże stryjenka tym razem jest nieubłagana. Nie zrobi dla mnie wyjątku, też muszę tam być. Ludzie muszą mnie widzieć obok niej i obok Anny księżny Bedfordu. My zaś musimy odegrać swoją rolę w tym spektaklu jako świadkowie, jako niewiasty żyjące pod jarzmem mężczyzn. Moim zadaniem jest pokazać, jak wygląda przyzwoita dziewczyna: dziewica, która nie słyszy głosów, istota, której nie wydaje się, że wie lepiej od mężczyzny. Wraz ze stryjenką i księżną reprezentujemy obraz niewiast, jakie chcieliby widzieć nasi ojcowie i mężowie. Joanna d'Arc natomiast to niewiasta, jakiej żaden mężczyzna tolerował nie będzie. Stoimy w ciepłym majowym słońcu, jakbyśmy czekali na sygnał trąbki rozpoczynający turniej. Tłum wokół nas jest głośny i radosny. Niewiele osób jest milczących, parę niewiast dzierży krucyfiks, jedna czy dwie trzymają palce zaciśnięte na krzyżyku zawieszonym na szyi. Większość zebranych cieszy się chwilą swobody, łuska orzechy i pociąga z flaszek, rozkoszując się pięknym majowym dniem na wolnym powietrzu, który zakończy się publiczną egzekucją.

Wtem otwiera się furta i wychodzą przez nią strażnicy, odpychając ciżbę. Rozlegają się szepty i syki, i gwizdy w oczekiwaniu na otwarcie wewnętrznych drzwi; każdy wyciąga szyję, byle ją wypatrzyć jako pierwszy. Nie przypomina mojej przyjaciółki Joanny ‒ taka jest moja pierwsza myśl, gdy wyprowadzają ją przez furtę w bramie zamkowego muru. Ma na sobie chłopięce buciory, lecz nie porusza się swobodnym, pewnym krokiem. Domyślam się, że ją torturowano i połamano jej kości stóp, miażdżąc palce u nóg na łożu tortur. Właściwie na wpół ją ciągną, a ona posuwa się z szuraniem, jakby badała podłoże pod stopami, chcąc znaleźć dla nich oparcie. Na głowie nie ma chłopięcego nakrycia głowy, które by zakrywało krótko przystrzyżone włosy, albowiem ogolili ją na łyso, tak że przypomina pohańbioną ladacznicę. Na zziębniętą w lochu głowę, tu i ówdzie upstrzoną plamą zakrzepniętej krwi w miejscach, gdzie brzytwa przecięła bladą skórę, wcisnęli jej papierową wysoką czapę przypominającą biskupią mitrę, na której literami wielkimi jak woły ‒ aby każdy mógł je przeczytać ‒ są wypisane jej grzechy. Heretyczka. Czarownica. Zdrajczyni. Jej ciało okrywa bezkształtne jak wór pokutny białe giezło, przepasane kawałkiem zwykłego sznurka. Jest na nią za długie i wlecze się, pętając jej dodatkowo nogi. Joanna wygląda żałośnie, jak mająca wzbudzić śmiech postać w przedstawieniu kukiełkowym, i ludzie zaczynają wytykać ją palcami i wyśmiewać się z niej, ktoś podnosi z ziemi grudę błota i ciska w jej stronę. Joanna rozgląda się wokół, jakby czegoś rozpaczliwie szukała, wodzi oczyma to tu, to tam, a ja drżę w duchu, że mnie spostrzeże. Czuję, że ją zawiodłam, czuję się okropnie z powodu swojej bezczynności, która jak wiem, nie przerodzi się w czyn. Drżę też dlatego, że Joanna może zawołać moje imię i wtedy wszyscy się dowiedzą, iż byłam przyjaciółką tej błazeńskiej istoty, co może przynieść mi tylko wstyd. Ona jednak nie patrzy na twarze, rozjaśnione podnieceniem, lecz wyraźnie o coś prosi. Nawet stąd widzę, jak usilnie błaga, aż wreszcie jakiś żołnierz, zwykły angielski żołdak, wtyka jej w ręce drewniany krzyż, a ona trzyma go kurczowo, kiedy ją podnoszą i wpychają na stos. Jest tak wysoki, że niełatwo ją tam wepchnąć. Stopy Joanny co rusz się ślizgają na szczeblach, a zaciśniętymi dłońmi nie może złapać drabiny. Ale popychają ją grubiańsko i żartują, dotykając jej pleców, pośladków, ud, aż w końcu potężny żołnierz wymija ją na drabinie, chwyta za zgrzebną materię jej giezła i wciąga na górę jak worek, by zaraz odwrócić, ustawić tyłem do pala. Ktoś rzuca mu z dołu kawał łańcucha, a on owija ją nim raz po raz, po czym spina starannie tuż przy palu. Pociąga za

najsłabsze ogniwo, fachowo sprawdzając wytrzymałość, a następnie wtyka jej krucyfiks za dekolt giezła. W tej samej chwili, w dole, zakonnik przepycha się przez tłum i staje z wyciągniętym krzyżem w ręku. Joanna patrzy nań tępym wzrokiem, a ja ze wstydem cieszę się w duchu, że koncentruje uwagę na krucyfiksie, gdyż to znaczy, że nie spojrzy na mnie, odzianą w najlepszą suknię i nowy atłasowy czepiec, stojącą pośród szlachetnie urodzonych, którzy rozmawiają i śmieją się wesoło. Ksiądz okrąża dół stosu, odczytując po łacinie rytualne przekleństwo heretyka, lecz prawie go nie słychać poprzez okrzyki zachęty i ryki rozentuzjazmowanego tłumu. Od zamku nadchodzą mężczyźni z pochodniami, po czym także okrążają stos, podkładając ogień w wielu miejscach. Drewno zajmuje się, lecz niechętnie ‒ ktoś je namoczył, aby paliło się powoli, sprawiając Joannie niewysłowione cierpienie. Po paru chwilach stos spowija chmura czarnego dymu. Mimo to widzę, jak Joanna porusza wargami, nadal wbijając wzrok w wyciągnięty ku niej krzyż, i bez końca powtarza: „Jezu, Jezu”, przez co myślę, że zaraz faktycznie nastąpi cud ‒ nadejdzie burza, która zgasi płomienie, albo przybędą oddziały armaniaków, by w mgnieniu oka rozprawić się z oprawcami. Nic takiego się jednak nie dzieje. Widać tylko gęstniejący dym i białą twarz Joanny, która nieprzerwanie porusza wargami. Ogień wolno się rozprzestrzenia, tłum szydzi z żołnierzy, że nie potrafią nawet rozpalić ogniska, palce mi cierpną w moich najlepszych ciżemkach. Rozlega się bicie wielkiego dzwonu, dostojne i donośne, a ja ‒ choć ledwie widzę Joannę poprzez chmurę dymu ‒ zauważam, jak przekrzywia głowę z mitrą, nasłuchując, i zastanawiam się, czy w biciu dzwonów słyszy głosy aniołów i co też mogą jej teraz mówić. Zewnętrzne szczapy osuwają się lekko i płomienie wystrzeliwują w górę. Środek stosu jest suchszy ‒ zaczęli go dla niej budować wiele tygodni temu ‒ i teraz do wtóru trzasków ogień, który znalazł nareszcie pożywkę, nabiera mocy. Gra światła i cienia sprawia, że rudery przy rynku zdają się skakać i chylić na boki, dym wiruje coraz szybciej, rosnący blask rozjaśnia sylwetkę Joanny, tak że widzę wyraźnie, jak spogląda do góry, formuje na wargach słowo „Jezu”, by zaraz ‒ niczym dziecko, które zmorzył sen ‒ ścichnąć i opuścić głowę na piersi. Przez moment myślę, że Joanna faktycznie zasnęła, że Bóg zesłał cud, ale niemal w tej samej chwili nagłe liźnięcie płomieni sięga białego giezła, które natychmiast staje w ogniu, jakaś iskra przeskakuje na papierową mitrę, czerniejącą i marszczącą się w okamgnieniu. Wszelako Joanna nadal pozostaje w bezruchu i milczeniu niczym mały kamienny posąg, podczas gdy wokół niej stos strzela snopami iskier.

Zgrzytam zębami i czuję, jak stryjenka łapie mnie za rękę. ‒ Tylko nie zemdlej ‒ syczy. ‒ Musisz ustać. Stoimy, trzymając się za ręce, z twarzami bez wyrazu, jakbyśmy nie były świadkami koszmaru, który mówi ‒ tak wyraźnie, jakby wypisano to ognistymi literami ‒ jakiego końca może się spodziewać niewiasta, która rzuci wyzwanie władzy mężczyzn i uzna, że wolno jej stanowić o własnym losie. Jestem tutaj nie tylko po to, aby być świadkiem śmierci heretyczki. Jestem tu, aby zobaczyć, co spotka niewiastę myślącą, iż wie lepiej od mężczyzn. Spoglądam przez rozgrzane powietrze na okna naszych komnat w zamku i widzę dworkę Elżbietę patrzącą z góry. Nasze przerażone spojrzenia się krzyżują. Elżbieta powoli wyciąga rękę i kreśli przed sobą znak, który Joanna pokazała nam tamtego upalnego dnia nad fosą. Jej palec wskazujący rysuje w powietrzu kółko, symbol koła fortuny, które może wynieść niewiastę tak wysoko, że będzie rozkazywała królowi, bądź sprowadzić tak nisko ‒ do powolnej bolesnej śmierci zdrajczyni.

ZAMEK SAINT‒POL W ARTOIS WIOSNA 1433 ROKU

Po paru kolejnych miesiącach spędzonych pod dachem stryja Jana i rocznym pobycie u krewnych w Brienne zostaję uznana przez panią matkę dobrodziejkę za gotową do małżeństwa i ściągnięta do domu. Mieszkam w rodzinnym zamku Saint-Pol, gdy dochodzą nas wieści, że Anna księżna Bedfordu zmarła, pozostawiając księcia w nieutulonym żalu. Jakiś czas później pisze do nas stryj Ludwik, książęcy kanclerz. ‒ Jakobino, musimy porozmawiać. Kiedy zjawiam się na wezwanie w matczynych komnatach, zastaję dobrodziejkę siedzącą na krześle i pana ojca stojącego za oparciem. Oboje przypatrują mi się surowo, a ja natychmiast dokonuję rachunku sumienia. Nie zrobiłam dziś wszystkiego, co miałam do zrobienia: nie byłam rano w kaplicy, w mojej komnacie panuje bałagan i mam zaległości w szyciu... lecz pan ojciec chyba nie fatygowałby się tutaj, aby udzielić mi reprymendy z tego powodu? ‒ Słucham, pani matko dobrodziejko. Widzę, że się waha i zerka na pana ojca, zanim odezwie się wreszcie: ‒ Naturalnie twój ojciec i ja zastanawialiśmy się nad wyborem męża dla ciebie i rozpatrywaliśmy, kto byłby odpowiednim kandydatem, mając nadzieję, że... Zresztą to już nieważne, albowiem uśmiechnęło się do ciebie szczęście i otrzymaliśmy bardzo korzystną propozycję. Mówiąc krótko, twój stryj Ludwik podsunął pomysł ożenku z tobą księciu Bedfordu. Tak mnie to zdumiewa, że nie potrafię wydobyć z siebie głosu. ‒ To wielki zaszczyt ‒ dodaje pan ojciec. ‒ Wielki honor dla ciebie. Będziesz angielską księżną, pierwszą damą po królowej matce w Anglii i najpierwszą damą tutaj, we Francji. Powinnaś paść na kolana i dziękować Bogu za taką szansę. ‒ Słucham? Pani matka potwierdza jego słowa skinieniem głowy. Oboje wpatrują się we mnie, oczekując reakcji.

‒ Ale jego żona dopiero co umarła... ‒ protestuję słabo. ‒ To prawda, i twój stryj Ludwik doskonale się spisał, podsuwając księciu twoje imię tak wcześnie. ‒ Chodziło mi o to, że może raczej powinien odczekać nieco dłużej... ‒ Czyż książę pan nie widywał cię w Rouen? ‒ dopytuje pani matka dobrodziejka. ‒ A potem jeszcze w Paryżu? ‒ Owszem, ale podówczas był wciąż żonaty ‒ zauważam naiwnie. ‒ Zobaczył mnie... ‒ Przypominam sobie tamto jego drapieżne spojrzenie, gdy byłam młodą panienką, i to, jak kryłam się za plecami stryjenki, by się przed nim schować. Pamiętam też mroczną antyszambrę i mężczyznę szepcącego mi do ucha, a następnie udającego się, by wydać rozkaz spalenia Dziewicy Orleańskiej na stosie. ‒ Ale była przy tym księżna Anna. To ją odwiedzałam. Widywałyśmy się z nią znacznie częściej niż z nim... Pan ojciec wzrusza ramionami. ‒ Tak czy siak, wpadłaś mu w oko, twój stryj podsunął księciu pomysł ożenku z tobą i teraz za niego wyjdziesz. ‒ Jest bardzo stary... ‒ stwierdzam cicho, kierując te słowa do dobrodziejki. ‒ Nie tak znów bardzo. Ledwie przekroczył czterdziestkę. ‒ Słyszałam, że jest chory... ‒ tym razem odwołuję się do pana ojca. ‒ Tym lepiej dla ciebie ‒ kwituje moje słowa pani matka. Z pewnością chodzi jej o to, że starszy mąż powinien być mniej wymagający od młodzika i że jeśli książę Jan szybko umrze, zostanę księżną wdową, mając siedemnaście lat, co może być nawet lepsze od bycia siedemnastoletnią księżną. ‒ Nie spodziewałam się takiego honoru... ‒ zwracam się do obojga rodzicieli. ‒ Czy mogę się wymówić od tego małżeństwa? Czuję, że nie jestem go godna... ‒ Jesteśmy najwspanialszym rodem w chrześcijańskim świecie ‒ rzecze z dumą pan ojciec. ‒ Naszym krewnym jest cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Jakże mogłabyś być go niegodna? ‒ Od niczego się nie wymówisz ‒ oświadcza pani matka. ‒ Byłabyś głupia, gdybyś nie okazała szczerego zachwytu. Każda angielska i francuska dziewczyna oddałaby prawą rękę za taką partię! ‒ Przerywa na chwilę, by odchrząknąć. ‒ Nie masz w Anglii i Francji znaczniejszego człowieka niż książę Bedfordu. Gdyby umarł angielski król... ‒ Boże, chroń króla ‒ wtrąca pośpiesznie pan ojciec. ‒ Zaiste, Boże, chroń króla ‒ powtarza za nim dobrodziejka. ‒ Jednakże gdyby umarł, jego miejsce na tronie zająłby książę Bedfordu, co uczyniłoby z ciebie królową Anglii. Co powiesz na to?

‒ Nigdy nie myślałam, że przyjdzie mi poślubić księcia... ‒ No to zacznij myśleć o tym teraz ‒ rozkazuje mi pan ojciec. ‒ Albowiem przybędzie tu w kwietniu, aby pojąć cię za żonę. Mój stryj Ludwik, który jest nie tylko książęcym kanclerzem, ale też biskupem Therouanne, pełni rolę zarówno gospodarza, jak i księdza na tym zaaranżowanym przez siebie ślubie. Podejmuje nas w pałacu biskupim, dokąd przyjeżdża Jan książę Bedfordu w otoczeniu gwardzistów odzianych w angielskie czerwono-białe liberie, podczas gdy ja czekam nań w progu obleczona w suknię barwy najbledszej żółci z welonem jak złota mgiełka spływającym z czubka mojego spiczastego czepca. Jeden paź chwyta koński łeb, drugi zaś rzuca się na kolana, by zaraz opadłszy na czworaki, zamienić się w żywy podnóżek dla zsiadającego z wierzchowca księcia pana. Jan Lancaster zsuwa się ciężko z siodła, wyjmuje nogę ze strzemienia i stawia ją na plecach pazia, po czym dopiero staje na ziemi. Nikt tego nie komentuje. Pono paziowie książęcy poczytują sobie za wielki honor, gdy ich pan stąpa im po grzbietach. Tymczasem doskakuje doń giermek, by odebrać przyłbicę i rękawice, po czym natychmiast usuwa się w cień. ‒ Wasza miłość... Mój stryj biskup wita ciepło swego pana, po czym skłania się, by ucałować jego dłoń. Książę Bedfordu klepie go po plecach, a następnie odwraca się do mych rodzicieli. Dopiero dopełniwszy grzeczności z nimi, przenosi uwagę na mnie. Robi krok w przód, łapie mnie za ręce, przyciąga do siebie i całuje prosto w usta. Brodę ma kłującą od zarostu, oddech nieświeży; czuję się tak, jakby polizał mnie po twarzy gończy ogar. Męskie oblicze zdaje mi się ogromne, kiedy się tak zbliża i oddala. Książę pan nawet na mnie nie patrzy ani się do mnie nie uśmiecha, obdarza mnie tylko tym jednym natarczywym pocałunkiem, po czym od razu zwraca się do mego stryja z pytaniem: ‒ A gdzie wino? Wybuchają zgodnym śmiechem, jakby był to jakiś prywatny żarcik, który dzielą przez długie lata łączącej ich przyjaźni, po czym stryj prowadzi gościa do środka, a rodzice depczą im po piętach. Spoglądam za oddalającymi się dorosłymi pozostawiona sama sobie, zaledwie w obecności książęcego giermka. ‒ Pani?... ‒ odzywa się nieśmiało. Przekazał już części książęcej zbroi jakiemuś pachołkowi i teraz kłania mi się, zamiatając czapką po ziemi. Ciemne włosy ma przycięte z grzywką równo nad brwiami, oczy szare jak łupek ze srebrzystym poły-

skiem. Kąciki warg wyginają mu się do góry, jakby coś go bawiło. Jest zadziwiająco przystojny. Słyszę, jak dworki za moimi plecami zaczynają szeptać między sobą. Giermek prostuje się przede mną i podaje mi ramię, chcąc powieść do pałacu. Kładę mu na dłoni same czubki palców i momentalnie czuję ciepło jego ciała. Niezgrabnie zrywa skórzaną rękawicę, aby ująć moje palce, a mnie zachciewa się wziąć go za rękę, zetknąć wnętrza naszych dłoni. Chciałabym, aby objął mnie za ramiona, pochwycił w talii... Potrząsam głową, by pozbyć się tych niepoważnych myśli, i oschle niczym niewychowana dziewucha mówię: ‒ Pójdę sama, dziękuję. Opuszczam ręce wzdłuż boków i ruszam do wnętrza pałacu jego śladem.

* Wszyscy trzej mężczyźni siedzą z kielichami w dłoniach, natomiast stojąca w cieniu ambrazury pani matka komenderuje służącymi, donoszącymi przekąski i dzbany z winem. Podchodzę do niej wraz z jej dworkami i dwiema młodszymi siostrzyczkami, którym z okazji tego ważnego dnia kazano włożyć najlepsze stroje i zachowywać się grzecznie w obecności dorosłych. Żałuję, że nie mam ośmiu lat jak Izabela i nie mogę jak ona patrzeć z zachwytem na Jana księcia Bedfordu, wiedząc, że nie zaszczyci mnie słowem ani nawet spojrzeniem. Jednakże nie jestem już małą dziewczynką i kiedy spoglądam w jego stronę, książę pan zauważa mnie, patrzy na mnie z wyraźnym zaciekawieniem, aja tym razem nie mam gdzie się ukryć. Pani matka dobrodziejka przychodzi do mej komnaty w wieczór poprzedzający dzień ślubu. Przynosi suknię ślubną i starannie układa ją w skrzyni stojącej w nogach łoża. Spiczasty czepiec i welon spoczywają na stojaku w bezpiecznej odległości od płomieni świec. Służka rozczesuje mi włosy przed zwierciadłem z polerowanego srebra, wszakże gdy pojawia się pani matka, mówię do niej: ‒ Wystarczy, Małgorzato ‒ a ona plecie szybko luźny warkocz, przewiązuje go tasiemką i dygnąwszy, wychodzi z komnaty. Dobrodziejka przysiada na brzeżku łoża. ‒ Musimy porozmawiać o małżeństwie ‒ zaczyna. ‒ O tym, jakie obowiązki będziesz miała jako mężatka. Chyba powinnaś to wiedzieć. Obracam się na zydlu i czekam w milczeniu. ‒ To małżeństwo jest wielce korzystne dla ciebie ‒ ciągnie. ‒

Oczywiście należymy do Domu Luksemburgów, lecz pozycja angielskiej księżny to niebywały zaszczyt. Kiwam głową. Zastanawiam się, czy zamierza powiedzieć coś o tym, do czego ma dojść w noc poślubną. Boję się olbrzymiego księcia i drżę na myśl o spędzeniu z nim nocy. Na ostatnim weselu, na jakim byłam, wieczorem zaprowadzono młodą parę do wspólnego łoża, a rankiem wszyscyśmy poszli po nich z muzyką, śpiewem i śmiechem, aby matrona mogła wejść do środka i wynieść prześcieradła, które były czerwone od krwi. Nikt nie chciał mi powiedzieć, co się stało, czy doszło do jakiegoś wypadku. Każdy miał zachwyconą minę, jakby wszystko poszło tak jak trzeba i krew na czystym lnie była miłym widokiem. Co więcej, śmiano się i gratulowano panu młodemu. Zastanawiam się więc, czy dobrodziejka wyjaśni mi to teraz. ‒ Dla niego jednak nie ma w tym małżeństwie niczego korzystnego ‒ kontynuuje pani matka. ‒ Ba, może go nawet drogo kosztować. ‒ Chodzi o wiano? ‒ pytam, wiedząc, że z umową małżeńską wiążą się ustalenia w kwestii majątku. ‒ Chodzi o jego sojuszników ‒ odpowiada pani matka. ‒ Sprzymierzył się z książętami Burgundii w walce przeciwko armaniakom. Anglia nie zdołałaby prowadzić wojny bez ich pomocy. Jego żona Anna wywodziła się z Domu Burgundczyków... obecny książę był jej bratem... i dokładała starań, aby ci dwaj, jej mąż i brat, pozostawali w dobrych stosunkach. Po tym jak umarła, nikt nie troszczy się o podtrzymanie przyjaźni, nikt nie zapobiega niesnaskom. ‒ Trudno, żebym ja to robiła ‒ bąkam, dodając w duchu, że widziałam księcia Burgundii może pół tuzina razy, a on z pewnością nawet nie zauważył mojego istnienia. ‒ Będziesz musiała spróbować ‒ oznajmia dobrodziejka. ‒ Twoim zadaniem jako angielskiej księżny będzie dbać o sojusz między Burgundią i Anglią. Twój przyszły mąż oczekuje od ciebie podejmowania sojuszników i czarującego zachowania. ‒ Czarującego? ‒ Tak. Jest jednak pewna trudność. Jako że Jan Lancaster żeni się z tobą tak rychło po śmierci pierwszej małżonki, książę Burgundii poczytuje to za zniewagę swej zmarłej siostry. Bardzo źle to odbiera. ‒ W takim razie po co ten szybki ślub? ‒ dopytuję. ‒ Zwłaszcza że obraża księcia Burgundii? Moglibyśmy odczekać rok, aby go zadowolić. Jest nie tylko sojusznikiem księcia Bedfordu, ale też naszym krewniakiem. Po co go niepotrzebnie zrażać? Dobrodziejka uśmiecha się lekko. ‒ Zostaniesz księżną ‒ przypomina mi. ‒ Będziesz nosić znaczniejszy

tytuł ode mnie. ‒ Mogę zostać księżną za rok. ‒ Myśl o przesunięciu w czasie tego małżeństwa, choćby o rok, napawa mnie nadzieją. ‒ Teraz mogłyby się odbyć tylko zaręczyny. ‒ Książę pan nie zamierza zwlekać ‒ rzecze głucho pani matka ‒ więc przestań się łudzić. Chciałam cię tylko ostrzec, że może stracić sprzymierzeńca przez ślub z tobą. Dlatego powinnaś zrobić co w twojej mocy, aby zachować przyjaźń między tymi dwoma i przypomnieć im, że ciebie również łączą więzy krwi z Domem Burgundczyków. Porozmawiaj z księciem Filipem na osobności i przyrzeknij, że nie zapomnisz o tym pokrewieństwie. Zrób, co tylko się da, Jakobino, aby książę Bedfordu i książę Burgundii pozostali przyjaciółmi. Kiwam głową. Tak naprawdę jednak nie mam pojęcia, co mogłabym uczynić ‒ ja, siedemnastoletnia dziewczyna ‒ aby pogodzić dwóch mężczyzn będących w wieku pana ojca. Mimo to widzę, iż będę musiała złożyć takie przyrzeczenie. ‒ Co do małżeństwa zaś... ‒ zaczynam. ‒ Tak? Biorę głęboki oddech. ‒ Co właściwie się wydarzy? Wzrusza ramionami i krzywi się, jakby rozmowa na ten temat była poniżej jej godności albo zawstydzała ją, albo nawet nie nadawała się do ubrania w słowa. ‒ Och, moja droga, po prostu spełnisz swój obowiązek. Mąż powie ci, czego od ciebie chce. Powie ci, co masz robić. Nie spodziewa się po tobie żadnej wiedzy, sam będzie chciał być twoim mistrzem. ‒ Będzie bolało? ‒ pytam. ‒ Owszem ‒ odpowiada mało pomocnie. ‒ Ale niezbyt długo. Jako że jest od ciebie starszy i bardziej doświadczony, powinien zadbać o to, byś nie cierpiała niepotrzebnie. ‒ Waha się, lecz w końcu dodaje: ‒ Gdyby cię jednak skrzywdził... ‒ Tak? ‒ Zaciśnij zęby i nie skarż się na nic.

* Uroczystość zaślubin ma się rozpocząć w południe, toteż wstaję już o ósmej, gdy moja służąca przynosi mi chleb i mięso, i słabe piwo, abym posiliła się przed czekającym mnie długim dniem. Dostaję chichotków na widok kopiastego talerza. ‒ Nie wybieram się na polowanie, wiesz? ‒ parskam.

‒ Nie. ‒ Uśmiecha się złowieszczo. ‒ Sama będziesz ofiarą. Reszta służek rży jak stado koni, odwodząc mnie od pomysłu, by przerzucać się z nimi żarcikami. Z ponurą miną siadam do stołu i zajadam, podczas gdy one paplają dalej o pościgu, polowaniu i przyjemności myśliwego dopóty, dopóki w progu nie pojawia się pani matka dobrodziejka, a za nią dwóch pachołków toczących wielką drewnianą balię do kąpieli. Stawiają ją na wprost kominka w mojej komnacie, wykładają płótnem i zaczynają napełniać gorącą wodą, pracowicie znosząc dzban za dzbanem. Służki krzątają się, wyciągają skądciś len do wycierania, rozkładają moje nowe spódnice, nie przestając rozprawiać o koronkach, tasiemkach i w ogóle wspaniałości mego stroju i wielkim szczęściu, jakie mnie spotkało. Pani matka, widząc rosnące przerażenie w moich oczach, przegania je wszystkie, pozwalając zostać w komnacie tylko starej piastunce, która ma umyć mi plecy i włosy i dolewać na bieżąco ciepłej wody. Czuję się jak składane w ofierze jagnię, które najpierw się szoruje i pucuje, by potem poderżnąć mu gardło. Nie jest to miłe uczucie. Wszelako piastunka Maria jest radosna i jak zwykle cmoka nad pięknem moich włosów i mojej skóry, opowiadając, że gdyby była choć w połowie taka ładna jak ja, uciekłaby do Paryża, tak że kiedy w końcu jestem już czysta i sucha i mam zapleciony warkocz, sama nie mogę się oprzeć wspaniałości nowego spodniego stroju z koronką i tasiemkami i nowym ciżemkom, i cudownej sukni ze złotogłowiu, i jeszcze wyższemu czepcowi. Skruszone służki wracają, zacieśniają sznurówki gorsetu, poprawiają czepiec, ściągają welon na ramiona i ostatecznie ogłaszają, że jestem gotowa na własny ślub i tak piękna, jak powinna być panna młoda. Obracam się do wielkiego zwierciadła, które dobrodziejka kazała wnieść do mojej komnaty, i napotykam wzrok swego odbicia. Służki ujmują je i przechylają lekko, tak więc najpierw widzę rąbek sukni, obszyty małymi czerwonymi lwami w heraldycznej pozie, zaczerpniętymi ze sztandaru naszej rodziny, i wystające spodeń nowe czerwone skórzane ciżemki z zadartymi noskami. Następnie, gdy niewiasty prostują zwierciadło, widzę suknię ze złotogłowiu, z wysokim stanem i ciężkim, haftowanym złotem pasem przewieszonym nisko na moich zgrabnych biodrach. Na mój gest odchylają lekko zwierciadło, abym mogła zobaczyć drogocenną kremową koronkę zakrywającą głęboko wycięty dekolt sukni, szerokie złociste rękawy, które nęcąco odsłaniają wyłaniającą się z rozcięć biel spodniej szaty, i wreszcie ‒ twarz, dobrze widoczną, gdyż włosy mam starannie zaplecione i schowane pod czepcem. Spoglądam na swe oblicze, uwydatnione przez srebrzystą powłokę zwierciadła, na szeroko rozwarte oczy błyszczące w świetle, skórę, która zdaje się perłowa, i

myślę, że jestem jak posąg piękna, jak niewiasta wykuta z marmuru. Przypatruję się sobie uważniej, jak gdybym dzięki temu mogła dociec, kim naprawdę jestem, i przez moment mi się wydaje, że widzę Meluzynę, założycielkę naszego rodu, odwzajemniającą spojrzenie przez zalaną światłem księżyca powierzchnię wody. ‒ Jak już zostaniesz księżną ‒ mówi pani matka ‒ będziesz miała własne wielkie zwierciadło. I wszystko inne. Nie wyłączając strojów po niej. ‒ Po księżnie Annie? ‒ Tak ‒ potwierdza ochoczo, jakby uważała, że powinnam się cieszyć na perspektywę noszenia strojów niedawno zmarłej niewiasty. ‒ W życiu nie widziałam ładniejszych soboli niż jej. Odtąd będą należały do ciebie. ‒ Ach tak ‒ bąkam uprzejmie. ‒ To miło. Ale chyba dostanę też własne suknie? Dobrodziejka wybucha śmiechem. ‒ Będziesz pierwszą damą Francji i drugą damą Anglii. Dostaniesz wszystko, co twój mąż uzna za stosowne ci dać. Wkrótce powinnaś się nauczyć nim powodować. Któraś ze służek szepce, zasłaniając usta dłonią, że dziewczyna taka jak ja jest w stanie powodować mężczyzną w wieku księcia, nawet mając jedną rękę związaną za plecami. Inna dodaje: ‒ A jeszcze lepiej z obiema związanymi. Wszystkie się śmieją z żartu i tylko ja nie mam pojęcia, o czym mówią. ‒ Pokocha cię ‒ obiecuje mi pani matka. ‒ Już za tobą szaleje. Nie odpowiadam. Nie odrywam wzroku od młodej niewiasty w zwierciadle. Świadomość, że Jan książę Bedfordu za mną szaleje, bynajmniej nie podnosi mnie na duchu. Nabożeństwo trwa około godziny. Wszystkie słowa padają po łacinie, toteż połowa składanych ślubów jest dla mnie niezrozumiała. To nie zwykła wymiana przyrzeczeń w domowym zaciszu, tylko raczej donośne oświadczenie na użytek tych, którzy przyszli do pałacu biskupa, by mnie zobaczyć i pożyczyć mi szczęścia. Kiedy przysięga małżeńska zostaje złożona i idziemy przez tłum, ja u boku świeżo poślubionego małżonka, na którego dłoni opieram czubki palców, wokół rozbrzmiewa ryk aprobaty, a otaczają mnie same uśmiechnięte, wpatrzone oblicza zebranych. Zasiadamy przy wysokim stole zwróceni twarzami do wnętrza wielkiej sali. Na galerii rozlega się dźwięk trąbek i przez drzwi wkraczają niesione na wysokości ramion ‒ pierwsze z wielu tuzinów ‒ dania weselne. Służący podchodzą najpierw do nas, podstolowie nakładają po odrobinie każdej potrawy na złote talerze, a następnie książę pan kieruje ich tu i tam, pokazując, którzy z jego faworytów mogą rozkoszować się

tym samym co my. Dla reszty zostają wyniesione wielkie misy z mięsiwem i tace z białym chlebem. Uczta jest przeogromna, stryj Ludwik nie pożałował grosza, aby zadowolić swego pana lennego i uczcić me wstąpienie w szeregi angielskiej arystokracji. Wino przy naszym stole leje się strumieniami z olbrzymich złotych dzbanów. Goście honorowi, siedzący ponad solną misą, korzystają z okazji i piją ile wlezie tego szlachetnego trunku. Ci siedzący poniżej muszą się zadowolić piwem, wyśmienitym piwem, ślubnym, uwarzonym specjalnie na tę okazję i specjalnie posłodzonym i przyprawionym. Znajduje się nawet śmiałek, który wjeżdża konno do wielkiej sali i rzuca rękawicę w moim imieniu. Wierzchowiec wygina potężną umięśnioną szyję i przygląda się podejrzliwie stołom i wielkiemu kolistemu palenisku pośrodku pomieszczenia. Muszę podnieść się z miejsca i przeszedłszy przez całą długość podwyższenia, na którym ustawiono nasz stół, zaoferować śmiałkowi złoty puchar. Mężczyzna kieruje wierzchowca tak, by dostojnie objechać stępa całą salę, trzymając się pewnie w tłoczonym siodle, po czym przyśpieszając do kłusa, wypada na zewnątrz przez podwójne odrzwia. Śmieszy mnie pomysł, by wpuszczać konnego na wieczerzę, zwłaszcza tak grubego konnego na tak potężnym wierzchowcu. Kiedy podnoszę wzrok, przekonuję się, że młody giermek jest równie bliski wybuchnięcia śmiechem jak ja. Pośpiesznie odrywamy od siebie roztańczone spojrzenia, nim zdradzi mnie chichot. Wieczerza składa się z dwudziestu dań mięsnych i dziesięciu rybnych, po czym słudzy sprzątają ze stołu, a cześnicy podają nam wino reńskie, podczas gdy stolnicy podsyłają lżejsze dania, takie jak gotowane owoce, suszone śliwki i inne smakołyki. Kiedy wszyscy już skosztowali każdej potrawy, na stół wjeżdża ostatnie danie tego wieczora: cudeńko z marcepanu, ciasta i piernika dekorowane żywym złotem. Następnie pojawia się błazen, który żonglując, opowiada rubaszne dowcipy o młodości i starości, mężczyznach i niewiastach i rozgrzanym małżeńskim łożu, które jest kuźnią nowego życia. Po nim występują tancerze i aktorzy budujący żywy obraz dla uczczenia potęgi Anglii i piękna Luksemburga, którego centralną postacią jest cudnej urody niewiasta, cała naga, jeśli nie liczyć długiego zielonego jedwabnego ogona, mająca symbolizować Meluzynę. Jednakże najlepiej wypada człowiek przebrany za lwa ‒ godło obu naszych krajów ‒ który dokazuje i wiruje w tańcu, zwinnie i długo, aż w końcu dysząc nieco, zbliża się do wysokiego stołu i skłania przede mną wielki łeb. Grzywę ma ze splątanych złocistych loków zalatujących jutą, pysk w postaci papierowej maski z wyrysowanym szczerym uśmiechem. Tym razem muszę założyć bestii złoty łańcuch i kiedy się pochylam, spostrzegam błysk łupkowoszarych oczu wyzierających zza maski i już

wiem, że ręce trzymam na ramionach przystojnego młodego giermka, a nakładając mu łańcuch, stoję dość blisko, aby mógł mnie objąć. Wkrótce potem dobrodziejka daje mi znak, iż powinnyśmy się zbierać, na co niewiasty podnoszą się i tworzą szpaler biegnący wzdłuż wielkiej sali, zadzierając wysoko ręce, by powstał łuk, pod którym przechodzę, podczas gdy muzykanci grają, akrobaci tańczą, dziewczęta życzą mi pomyślności, a matrony obdarzają błogosławieństwami. Idące przodem siostrzyczki rozsypują przede mną różane kwiecie i maleńkie złote kluczyki. Tłum odprowadza mnie na górę do najlepszych apartamentów w pałacu i zda się, każdy chciałby się za mną wcisnąć do komnaty sypialnej, jednakże pan ojciec powstrzymuje ciżbę w drzwiach, tak że próg przekraczam tylko w towarzystwie pani matki dobrodziejki i jej dworek. Na początek odpinają mój spiczasty czepiec i ostrożnie go zdejmują, później rozplatają mi włosy. Napięta skóra głowy piecze mnie pod ciężarem opadających warkoczy, toteż pocieram skronie i czoło. Następnie niewiasty poluzowują tasiemki sukni przy ramionach, aby ściągnąć rękawy, i rozwiązują sznurówki gorsetu z tyłu, przez co suknia opada ze mnie, a ja przestępuję przez nią w samym gieźle. Służki odnoszą suknię, aby ją upudrować i odłożyć na kolejną ważną okazję, kiedy to wystąpię już jako księżna Bedfordu, a czerwone lwy na jej rąbku będą symbolizowały ród, z którego się wywodzę. W końcu pomagają mi pozbyć się giezła, a kiedy jestem już całkiem naga i drżąca, narzucają mi przez głowę nocny strój i opatulają ramiona szalem. Sadzają mnie na zydlu i przynoszą misę z ciepłą, pachnącą wodą, w której zanurzam zziębnięte stopy, podczas gdy czyjeś ręce rozczesują mi włosy i poprawiają ułożenie szala. Ktoś krząta się, by przywrócić w komnacie porządek. Wreszcie osuszają mi stopy, splatają luźny warkocz, nakładają nocny czepek na głowę ‒ i otwierają drzwi na oścież. Do środka wkracza mój stryj Ludwik odziany w biskupią kapę i mitrę, i machając trybularzem, obchodzi całe pomieszczenie, błogosławi każdy kąt i życzy mi szczęścia, zamożności i nade wszystko płodności w tym związku między Anglią i hrabstwem Luksemburga. ‒ Amen ‒ mówię i powtarzam: ‒ Amen... Kiedy już mi się wydaje, że nigdy nie skończy mnie okadzać, z wielkiej sali poniżej dobiega ryk męskich głosów i śmiechów, dźwięki trąbek i bębnienie, co oznacza, iż prowadzą do mnie pana młodego, starego księcia. Niosą go na własnych ramionach, drąc się: „Hurra! Hurra!”, i stawiają na nogi dopiero tuż przed progiem mojej komnaty, aby mógł wejść o własnych siłach, Jego najbliżsi kompani wtaczają się do środka, setki innych zostają w antyszambrze i korytarzu, wyciągając szyje i pokrzyku-

jąc na stojących bliżej, by się przesunęli. Roztańczonym krokiem nadchodzi błazen z pęcherzem na patyku, dźga nim łoże i obwieszcza, że powinno być miększe, gdyż książę pan może się poobijać, lądując. Na to rozbrzmiewa śmiech, który wylewa się za drzwi i potężnieje, gdy żart jest podawany z ust do ust. Później błazen każe służkom podsycić ogień w kominku, żeby ogrzać łoże, i dolać do pełna weselnego piwa, ponieważ książę pan z pewnością poczuje pragnienie w środku nocy. ‒ Pragnienie w środku nocy! ‒ powtarza i znowu wszyscy się śmieją. Trąbki wzywają do odwrotu, ogłuszając każdego w komnacie, po czym gdy już przestało dźwięczeć nam w uszach, pan ojciec mówi: ‒ No, zostawmy ich samych! Boże błogosław i dobrej nocy! Pani matka dobrodziejka całuje mnie w czoło, a po niej powtarza ten gest każda dworka i połowa gości. Następnie dobrodziejka prowadzi mnie do łoża i pomaga mi się na nie wspiąć. Siedzę tam podparta poduszkami, jakbym była figurką wyrzeźbioną z drewna. Po drugiej stronie łoża Jan Lancaster zrzuca pelerynę, a jego giermek odsuwa prześcieradła i pomaga się umościć swemu panu. Giermek ma wzrok spuszczony i starannie omija mnie spojrzeniem, gdy ja tkwię bez ruchu jak kukła, jedną ręką trzymając pod brodą zmiętą materię nocnego stroju. Siedzimy sztywno, jakbyśmy kije połknęli, jedno obok drugiego, a wszyscy śmieją się, wiwatują i składają nam życzenia, aż wreszcie pan ojciec ze stryjem kierują weselników ku drzwiom, by na wpół wypchnąć ich za próg i zamknąć za sobą komnatę. Wszelako nawet teraz słyszymy rozgwar dochodzący z korytarza, gdy orszak weselny wraca ze śpiewem na wielką salę, krzykiem domagając się więcej trunku, aby uczcić zdrowie młodej pary i oblać dziecię, które zostanie poczęte jeszcze tej nocy, jak dobry Bóg pozwoli. ‒ Dobrze się czujesz, Jakobino? ‒ pyta mnie książę pan, kiedy w komnacie nareszcie robi się ciszej i płomienie świec prostują się, gdyż już nie ciągnie od otwartych drzwi. ‒ Tak, dobrze się czuję, panie ‒ odpowiadam. Serce bije mi tak głośno, że bez wątpienia je słyszy. Najbardziej jednak martwi mnie to, że nie mam pojęcia, co powinnam teraz zrobić ani czego on może ode mnie zażądać. ‒ Możesz iść spać ‒ mówi mi niewyraźnie. ‒ Jestem spity jak bela. Mam nadzieję, że cię to cieszy. Będę dla ciebie dobrym mężem, Jakobino. Ale teraz idź już spać, bo jestem w sztok pijany... Podciąga pościel na własne ramiona, obraca się na bok, jakby nie było nic więcej do powiedzenia ani zrobienia, i już za parę chwil chrapie tak głośno, aż się boję, że usłyszą go w wielkiej sali. Leżę nieruchomo, aby go nie obudzić, po czym ‒ gdy zaczyna oddychać głębiej i równiej, a jego

chrapanie przechodzi w ciche posapywanie i chrumkanie ‒ wyślizguję się z łoża, upijam łyk weselnego piwa, jako że ostatecznie jest to moje wesele, gaszę świece i wracam do zagrzanej pościeli na swoje miejsce obok tego nieznajomego śpiącego olbrzyma. Myślę, że już nigdy nie zasnę. Przysłuchuję się śpiewom dolatującym z dołu i później hałasowi towarzyszącemu wysypującym się na zewnątrz ludziom, wołającym o pochodnie i rozkazującym sługom prowadzić ich na spoczynek. Miarowe pochrapywanie mego męża przypomina warkot dobiegający z gawry ‒ jest tak samo głośne i przerażające. Z wolna nabieram pewności, że nie uda mi się zmrużyć oka w obecności tego wielkiego mężczyzny, tymczasem czując zamęt w głowie, skarżąc się na niewygodę i niesprawiedliwość, sama nie wiedząc kiedy, odpływam w sen. Kiedy się budzę, mój małżonek już nie śpi i właśnie wkłada nogawice, mając na sobie tylko rozchełstaną białą lnianą koszulę, zza której wyzierają owłosiona mięsista pierś i wielki brzuch. Siadam prosto i szczelnie się okrywam. ‒ Panie mój?... ‒ Dzień dobry, żono! ‒ rzecze z uśmiechem. ‒ Czy dobrze spałaś? ‒ Tak ‒ odpowiadam. ‒ Ty chyba też, jak sądzę? ‒ Chrapałem? ‒ pyta radośnie. ‒ Troszeczkę. ‒ Założę się, że bardziej niż troszeczkę. Miałaś wrażenie, że przyszła burza z grzmotami? ‒ Cóż... tak. Szczerzy się do mnie. ‒ Przywykniesz. Anna mawiała, że spanie przy mnie przypomina jej mieszkanie nad brzegiem morza. Przywykniesz do tego hałasu. Obudzi cię dopiero cisza. Mrugam oczami, słysząc powtórzoną opinię mojej poprzedniczki. On tymczasem obchodzi łoże i siada po mojej stronie, miażdżąc mi stopy. ‒ A, przepraszam. Pośpiesznie robię mu miejsce i książę Bedfordu przysiada ponownie. ‒ Jakobino, jestem od ciebie sporo starszy. Z przykrością muszę ci powiedzieć, że nie dam ci syna ani w ogóle dziecka. Wciągam powietrze w oczekiwaniu na to, jakie jeszcze straszne wyznanie uczyni. Sądziłam, że ożenił się ze mną, aby zyskać potomka i dziedzica. W jakim innym celu mężczyzna bierze sobie młodą oblubienicę?... Odpowiada na to pytanie, zanim zdążę je w pełni sformułować w myślach.

‒ Nie odbiorę ci też dziewictwa ‒ dodaje ciszej. ‒ Po pierwsze, utraciłem męską siłę i nie bardzo mogę to zrobić, a po drugie... nie chcę tego robić. Zaciskam palce na materii przy szyi. Pani matka będzie oburzona, kiedy o tym usłyszy. Czeka mnie również przeprawa z panem ojcem. ‒ Panie mój... tak mi przykro... Nie podobam ci się? Wybucha krótkim śmiechem. ‒ Podobasz się każdemu mężczyźnie, masz na to moje słowo. Jesteś najbardziej wyjątkowym dziewczęciem w całej Francji, wybrałem cię z powodu twojej urody i młodości, ale też dla czegoś innego... Będziesz czymś więcej niż tylko moją towarzyszką łoża, na którą mógłbym sobie przysposobić każdą Francuzkę. Wierzę, że jesteś powołana do czegoś więcej. Wiesz, o czym mówię? W milczeniu kręcę głową. ‒ Joanna Luksemburska twierdziła, że masz dar ‒ powiada cichym głosem. ‒ Moja przeciota? ‒ Tak. Powiedziała twemu stryjowi, że odziedziczyłaś rodzinny dar, że potrafisz przewidzieć przyszłość. A on powiedział to mnie. Przez chwilę nic nie mówię. ‒ No nie wiem... ‒ Twoja przeciota tak uważała. Pono rozmówiła się z tobą na ten temat. Od twego stryja wiem, że pobierałaś nauki pod jej okiem, że zostawiła ci swoje księgi i bransoletę do czytania przyszłości. No i że słyszysz śpiew. ‒ Mój stryj tak powiedział? ‒ Owszem. Moim zdaniem Joanna Luksemburska nie zostawiłaby ci tych rzeczy, gdyby nie była przekonana, że będziesz umiała zrobić z nich użytek. ‒ Panie mój... ‒ Nie próbuję cię wciągnąć w pułapkę, Jakobino, nie namawiam do spowiedzi. Dziewicę Orleańską namówiłeś, myślę sobie. ‒ Pracuję dla mego króla i mego kraju i jak Bóg da, już niebawem odkryjemy eliksir nieśmiertelności i kamień filozoficzny. ‒ Kamień filozoficzny? ‒ Jakobino, czuję, że jesteśmy bliscy odkrycia, jak zamieniać żelazo w złoto. Bardzo bliscy. A kiedy to już nastąpi... Milczę. ‒ Kiedy to już nastąpi, będę miał dość złota, by opłacić żołnierzy, którzy zajmą każde miasto we Francji. Wówczas panowanie Anglii za-

pewni tej ziemi pokój. Wówczas mój synowiec poczuje się pewniej na tronie, a jego lud odetchnie, zajmując się zarabianiem na życie, a nie na ściągane podatki, które wpędzają go w nędzę. Wstanie nowy świat, Jakobino. I to my będziemy u władzy. Będziemy za wszystko płacili złotem, które stworzymy w Londynie, nie musząc go wykopywać w Kornwalii ani wypłukiwać w Walii. Nasz kraj nie będzie miał sobie równych. A dzieli nas od tego zaledwie kilka miesięcy, tak sądzę... ‒ A ja? Jan Lancaster kiwa głową, gdy przywracam go do rzeczywistości tego poranka po nocy poślubnej, która tak naprawdę wcale nie była nocą poślubną. ‒ A, tak. Ty. Moi alchemicy, moi astrolodzy twierdzą, że potrzebny mi ktoś z twoim darem. Ktoś, kto umie wróżyć z kuli, kto spojrzawszy w zwierciadło albo w wodę, widzi prawdę, widzi przyszłość. Potrzebny im jest pomocnik z czystymi rękoma i czystym sercem. Musi to być niewiasta, młoda niewiasta, która nie mordowała, nie kradła, nie pożądała. Gdy cię poznałem, dopiero co od nich usłyszałem, że nie ruszą ani o krok dalej bez młódki, bez dziewicy, która potrafi przepowiadać przyszłość. Mówiąc krótko, szukałem dziewczęcia zdolnego zwabić jednorożca. ‒ Panie mój, książę... ‒ Takich słów użyłaś, pamiętasz? W mrocznych wnętrzach zamku w Rouen. Powiedziałaś, że jesteś tak czysta, iż mogłabyś zwabić jednorożca. Potakuję skinieniem. To moje słowa. Teraz wszakże bardzo ich żałuję. ‒ To naturalne, że jesteś nieśmiała. Z pewnością zaraz mi powiesz, że nic z tego nie potrafisz... Rozumiem twoją rezerwę. Ale powiedz mi... Zabiłaś kogoś? ‒ Nie, oczywiście, że nie. ‒ Ukradłaś coś? Choćby drobiazg? Choćby pieniążek z czyjejś sakiewki? ‒ Nie. ‒ Pożądałaś mężczyzny? ‒ Nie! ‒ odpowiadam z emfazą. ‒ Przewidziałaś kiedyś przyszłość, w jakikolwiek sposób? Waham się. Przypomina mi się Joanna d'Arc i karta z le Pendu, i koło fortuny, które doprowadziło ją na sam dół. Przypomina mi się śpiew wokół baszt zamku w tę noc, w którą zmarła moja przeciota. ‒ Chyba tak. Być może... Czasem pewne rzeczy same do mnie przychodzą, nie tyle ja je widzę... ‒ Mogłabyś zwabić jednorożca? Śmieję się nerwowo. ‒ Panie mój... To tylko taki zwrot, motyw z tapiserii... Nie

wiedziałabym nawet, od czego zacząć. ‒ Powiada się, że jedynym sposobem na pochwycenie jednorożca jest wysłać dziewicę samą do lasu... że żaden mężczyzna nie zdoła go dotknąć, lecz że zwierz ten sam podejdzie do czystej panny i złoży łeb na jej podołku... Potrząsam głową. ‒ Wiem, co mówią ludzie, ale ja nie znam się na jednorożcach. Panie mój... nie mam nawet pewności, czy one istnieją. ‒ Tak czy siak, jako dziewica jesteś dla mnie bardzo cenna, bardzo wartościowa. Jako dziewicza dziedziczka Domu Meluzyny, spadkobierczyni jej daru, jesteś bezcenna. Jako oblubienica sprawiłabyś mi przyjemność, nic więcej. Poślubiłem cię nie po to, abyś leżała na plecach i dostarczała mi przyjemności. Rozumiesz już? ‒ Niezupełnie... ‒ Nie szkodzi. Potrzebna mi była młoda niewiasta o czystym sercu, dziewica, która zrobi wszystko, co rozkażę, moja w takim samym stopniu, jakbym kupił sobie niewolnicę z tureckiej galery. Padło na ciebie. Później się dowiesz, czego od ciebie oczekuję. Później spełnisz moje oczekiwania. Nie obawiaj się jednak, nie spotka cię żadna krzywda. Podnosi się na nogi i wyciąga sztylet z pochwy przy pasie. ‒ No, a teraz musimy poplamić prześcieradła ‒ rzecze. ‒ Jak ktoś cię będzie pytał, matka albo ojciec, masz im powiedzieć, że uwaliłem się na tobie, trochę cię zabolało i masz szczerą nadzieję, iż poczęliśmy tej nocy potomka. Ani słowa o życiu, które nas czeka. Pozwólmy im myśleć, że jesteś zwykłą żoną i że cię rozdziewiczyłem. Poprawia chwyt na rękojeści sztyletu i bez słowa skargi kaleczy się w lewy nadgarstek. Krew szybko wzbiera w ranie. Gdy zaczyna kapać, książę Bedfordu odsuwa pościel, nie zwracając w ogóle uwagi na moje bose stopy, które chowam z powrotem pod przykryciem, i upuszcza parę kropel na prześcieradło. Patrząc na powiększającą się plamę, czuję, jak ogarnia mnie wstyd: oto moje małżeństwo, które zaczyna się od kłamstwa, od mężowskiej krwi. ‒ Wystarczy ‒ oznajmia. ‒ Zjawi się twoja matka, zobaczy krew i uzna, że cię wziąłem. Pamiętasz, co masz jej powiedzieć? ‒ Że u-uwaliłeś się na mnie ‒ odpowiadam z jąkaniem ‒ że trochę mnie zabolało i że mam szczerą nadzieję, iż p-poczęliśmy tej nocy potomka. ‒ To, że pozwolę ci zostać dziewicą, jest naszym sekretem. ‒ Nagle staje się poważny, groźny niemal. ‒ Nie zapominaj o tym. Jako moja żona będziesz znała moje tajemnice, a ta jest pierwsza i największa z nich wszystkich. Alchemia, przewidywanie przyszłości, twoje dziewictwo,

wszystko to są sekrety, które musisz zachować dla siebie. Odtąd należysz do królewskiego rodu Anglii, co przyniesie ci wielkie zaszczyty, ale też będzie cię wiele kosztowało. Ciesz się bogactwem, ale pamiętaj, by za nie płacić. Kiwam głową, nie odrywając oczu od jego pociemniałej twarzy. Książę Bedfordu niefrasobliwie odcina pas lnu ze spodniego prześcieradła i bez słowa podaje mi je, abym przewiązała mu skaleczony nadgarstek. Następnie wzuwa buty i kieruje się do drzwi. ‒ Piękna panno ‒ mówi na odchodnym ‒ do zobaczenia przy śniadaniu.

PARYŻ WE FRANCJI MAJ 1433 ROKU

W podróż udajemy się ze wspaniałą świtą, jak przystało władcy Francji, a zwłaszcza władcy, który rządzi żelazną ręką. Przed nami podążają uzbrojeni gwardziści, awangarda pod dowództwem szarookiego giermka mającego się upewnić, że droga jest bezpieczna. Dalej, za niewielką przerwą pozwalającą na opadnięcie wznieconego kurzu, jedzie książę Bedfordu i ja, jego małżonka. Siedzę w siodle po damsku, za plecami zwalistego zbrojnego, trzymając się jego pasa. Książę pan dosiada konia bojowego tuż obok, jakby dla towarzystwa, choć ledwie się do mnie odzywa. ‒ Wolałabym jechać na własnym koniu ‒ mówię. Spogląda na mnie, jakby zapomniał o mojej obecności. ‒ Nie dziś ‒ rzecze krótko. ‒ Czeka nas ciężka droga, a jeśli napotkamy kłopoty, będziemy musieli przyśpieszyć. Nie możemy posuwać się w niewieścim tempie, dziewczęcym tempie. Nie odzywam się, albowiem ma rację: kiepski ze mnie jeździec. Po jakimś czasie jednak podejmuję próbę nawiązania rozmowy. ‒ A dlaczego czeka nas ciężka droga, mężu? Przez moment milczy, jakby się zastanawiał, czy zaszczycić mnie odpowiedzią. ‒ Nie jedziemy do Paryża. Jedziemy na północ, do Calais. ‒ Wybacz, że to powiem, ale byłam przekonana, iż udajemy się do Paryża. Skąd ta nagła zmiana planów? Wzdycha, całkiem jakby uważał, że dwa pytania z rzędu to zbyt wiele dla mężczyzny. ‒ W Calais doszło do buntu w garnizonie, wśród moich żołnierzy, których uzbroiłem i którymi dowodziłem. Przeklęci głupcy. Zanim do ciebie przyjechałem, byłem tam i powywieszałem prowodyrów. Teraz mam zamiar się upewnić, czy reszta dobrze zrozumiała lekcję. ‒ Kazałeś powiesić ludzi w drodze na swój ślub? Zwraca na mnie chmurne spojrzenie.

‒ Dlaczego by nie? Nie potrafię odpowiedzieć na to pytanie, po prostu coś takiego nie mieści mi się w głowie. Robię skwaszoną minę i odwracam się. Książę Bedfordu wybucha śmiechem. ‒ Wszyscy mamy interes w tym, aby tamtejszy garnizon był silny ‒ stwierdza. ‒ Calais to opoka. Od niej zależą losy wszystkich angielskich ziem we Francji. Dalej jedziemy milcząc. Mój mąż prawie się do mnie nie odzywa, gdy w południe zatrzymujemy się na popas, pyta tylko, czy jestem zmęczona, a kiedy odpowiadam, że nie, pilnuje, abym spożyła posiłek, po czym na powrót usadza mnie w siodle na resztę jazdy. Pojawia się jego giermek, który zamiótłszy czapką ziemię w niskim ukłonie przede mną, konferuje z księciem ściszonym głosem. Moment później wszyscy siedzą już w siodłach i są gotowi do drogi. Zapada zmrok, gdy wysokie mury zamku w Calais zaczynają majaczyć nad zamgloną taflą morza przed nami. Teren wokół poprzecinany jest rowami i kanałami, poprzedzielany furtkami, a wszystko to spowija kłębiąca się mgła. Giermek mego męża wraca pędem, kiedy proporzec na szczycie zamkowej wieży zostaje pochylony na znak rozpoznania orszaku, i chwilę później otwierają się przed nami wielkie bramy. ‒ Prawie w domu ‒ rzecze do mnie wesoło, obracając wierzchowca w miejscu. ‒ Nie w moim domu ‒ zauważam sucho. ‒ O, poczujesz się tu jak w domu, pani ‒ zapewnia mnie. ‒ To jeden z waszych najwspanialszych zamków. ‒ W samym środku buntu? Potrząsa głową. ‒ Już jest po buncie. Garnizon nie otrzymywał żołdu od miesięcy i żołnierze zaczęli brać sobie wełnę od miejscowych kupców, okradać ich stragany. Potem kupcy odkupili swoje towary, a teraz książę Bedfordu zwróci im poniesione wydatki. ‒ Uśmiecha się, widząc moją skonfundowaną minę. ‒ To nic wielkiego. Do niczego złego by nie doszło, gdyby żołnierze byli opłacani o czasie. ‒ W takim razie dlaczego książę Bedfordu kazał powywieszać ludzi? Uśmiech młodego giermka gaśnie. ‒ Żeby w przyszłości, kiedy żołd będzie się spóźniał, wiedzieli, iż trzeba cierpliwie zaczekać na książęcą łaskę. Zerkam na przysłuchującego się w milczeniu męża. ‒ Co będzie dalej? Zbliżamy się do murów. Żołnierze wysypują się przez bramę, tworząc szpaler, by godnie nas przywitać. Nawet stąd widzę figurki ludzi biegną-

cych stromym zboczem od strony zamku tkwiącego pośrodku Calais, strzegącego portu od północy i grzęzawisk od południa. ‒ Dalej... zwolnię ze służby tych, którzy kradli, pozbędę się ich dowódcy i wyznaczę nowego konstabla Calais ‒ informuje rzeczowo mój mąż. Spogląda nade mną na swego giermka. ‒ Ciebie. ‒ Mnie, wasza książęca mość? ‒ Tak właśnie. ‒ Jestem zaszczycony, ale... ‒ Podważasz moją decyzję? ‒ Nie, wasza książęca mość, oczywiście, że nie. Książę Bedfordu uśmiecha się do uciszonego mężczyzny. ‒ To dobrze. ‒ Zwracając się do mnie, dodaje: ‒ Ten młodzieniec, mój giermek, mój przyjaciel Ryszard Woodville, walczył w niemal każdej kampanii prowadzonej tu, we Francji, i został pasowany na rycerza na polu bitwy przez mego świętej pamięci brata, nieżyjącego króla. Jego ojciec także wiernie nam służył. Nie ma jeszcze trzydziestu lat, a już jest godzien zaufania i spolegliwy jak mało kto. Gdy przejmie dowodzenie nad tutejszym garnizonem, będę mógł spać spokojnie, wiedząc, że nie będzie żadnych buntów, żadnych skarg, żadnych kradzieży. Nie będzie też podważania moich decyzji, mam rację, Woodville? ‒ Całkowitą, wasza książęca mość. Moment później przejeżdżamy pod rzucającą cień i odbijającą echo wieżą bramną i wydostajemy się na wyłożone kocimi łbami uliczki, wzdłuż których stoją szubienice z dyndającymi buntownikami i kłaniający się w pas mieszkańcy, robiący nam drogę do wrót cytadeli. ‒ Czy mam się tu zatrzymać? ‒ pyta Woodville, jakby chodziło o nocleg. ‒ Jeszcze nie teraz ‒ odpowiada mój mąż. ‒ Będziesz mi potrzebny. Zostajemy w Calais tylko trzy dni, lecz to wystarcza, by książę Bedfordu zwolnił ze służby połowę garnizonu i posłał do Anglii po świeżych rekrutów, jak również by powiadomił obecnego konstabla, iż zostanie on zastąpiony przez sir Ryszarda. Następnie opuszczamy mury miasta tą samą drogą, którąśmy doń wjechali, i kierujemy się na południe, do Paryża. Orszak prowadzi, tak jak poprzednio, młody Ryszard Woodville, ja jadę w siodle za potężnie zbudowanym zbrojnym, a mój mąż z uporem milczy. Dopiero po dwóch dniach jazdy dostrzegamy przed sobą Grange Batelière stojącą na pustym poza tym terenie poza murami miasta. W dali widzimy pola uprawne i małe gospodarstwa z pastwiskami, które stopniowo przechodzą w warzywniki opierające się aż o zewnętrzne mury. Wjeżdżamy do Paryża przez północno-zachodnią bramę niedaleko

Luwru, tak że pierwsze co widzę, to mój paryski dom, Hôtel de Bourbon ‒ jeden z najwspanialszych budynków w mieście, siedziba godna władcy Francji. Stoi nieopodal pałacu królewskiego, z widokiem na południowy brzeg rzeki, i przypomina z wyglądu domek z marcepana, tyle ma wieżyczek i baszt, i galeryjek. Powinnam była się domyślić tych wspaniałości, zobaczywszy książęcy zamek w Rouen, tymczasem zbliżając się do ogromnych bram, czuję się jak księżniczka z bajki uwożona do fortecy wielkoluda. Siedzibę otacza mur z umocnieniami, którego każda brama jest pilnie strzeżona, co przypomina mi, że choć mój małżonek jest władcą Francji, nie wszyscy chcą w nim widzieć regenta prawowitego, panującego z woli Boga monarchy. Ten, którego wiele osób nazywa królem Francji, znajduje się niedaleko, w Chinon, skąd wypuszcza zwiadowców i gdzie wszczyna kłopoty. Ten, którego my nazywamy królem Anglii i Francji, przebywa w bezpiecznym Londynie i jest zbyt biedny, by przysłać Janowi Lancasterowi złoto i wojsko potrzebne do podbicia tej bezbożnej ziemi raz na zawsze, zbyt słaby, by zmusić swych wasali do walki pod naszym sztandarem. Małżonek daje mi kilka wolnych dni, abym rozeznała się w nowej siedzibie, odkryła skarbczyk poprzedniej księżny i jej garderobę pełną futer i sukien, po czym zachodzi do mnie któregoś ranka tuż po jutrzni i oznajmia: ‒ Chodź ze mną, Jakobino. Czeka cię dziś praca. Idę za nim posłusznie jak francuski piesek, a on prowadzi mnie galerią, z której ścian spoglądają na nas wyszyci na tapiseriach bogowie, aż wreszcie dochodzimy do podwójnych odrzwi pilnowanych przez dwóch gwardzistów i pokładającego się na szerokim parapecie Woodville'a. Na nasz widok giermek zeskakuje na podłogę i kłania się nam głęboko. Gwardziści otwierają drzwi na oścież i przepuszczają nas do środka. Trudno mi powiedzieć, czego się spodziewałam, ale na pewno nie tego. Pierwsze pomieszczenie jest olbrzymie jak wielka sala zamku, z tym że przypomina bibliotekę w klasztorze. Wszędzie jest pełno półek z pociemniałego drewna, a na nich spoczywają zwoje i księgi zabezpieczone mosiężnymi kratownicami zamykanymi na kłódki. Bliżej środka stoją wysokie pulpity z zydlami, na których przysiadłszy można rozwijać pergaminy, rozkładać księgi i czytać do woli. Są też specjalne pulpity do pisania, z kałamarzami i zaostrzonymi gęsimi piórami i kartami czystego papieru. Nigdy nie widziałam czegoś takiego poza murami klasztoru, toteż nagle nabieram nowego szacunku dla mego męża. Musiał na to wydać fortunę: każda taka księga warta jest tyle, co wszystkie klejnoty księżny. ‒ Mam największy zbiór ksiąg i zwojów w Europie, nie licząc

oczywiście Kościoła ‒ mówi mi książę Bedfordu. ‒ Mam też własnych kopistów. ‒ Wskazuje na dwóch młodzików stojących po obu stronach pulpitu. Jeden recytuje niezrozumiale brzmiące słowa, odczytując je ze zwoju przed sobą, drugi zaś z mozołem je zapisuje. ‒ Tłumaczą z arabskiego ‒ wyjaśnia mi mąż. ‒ Najpierw z arabskiego na łacinę, a potem z łaciny na francuski lub angielski. Maurowie są źródłem wielkiej wiedzy, matematyki, królowej nauk. Kupuję ich zwoje i każę sobie tłumaczyć. W ten sposób wyprzedziłem innych w dążeniu do wiedzy. Ponieważ odkryłem źródło. ‒ Nieoczekiwanie uśmiecha się do mnie czule. ‒ Tak jak odkryłem ciebie. Dotarłem do serca tajemnicy. Środek pomieszczenia zajmuje ogromny stół z pomalowanym blatem i licznymi rzeźbieniami. Wykrzykuję z zachwytu i podchodzę bliżej, aby mu się przyjrzeć. Jest cudowny, całkiem jak świat w miniaturze, gdyby tylko ktoś mógł wznieść się w powietrze i przelecieć nad nim niczym orzeł. Przedstawia Francję. Dostrzegam mury Paryża i płynącą przez miasto Sekwanę, przypominającą błękitną wstęgę. Dostrzegam île de Paris, mały labirynt budynków w kształcie łodzi umieszczony na rzece. Po chwili spostrzegam zaznaczony podział ‒ góra kraju jest pomalowana na czerwono i biało, czyli w barwach Anglii, natomiast dół pozostał bezbarwny, tylko sztandar armaniaków pokazuje, gdzie pretendent Karol ukrywa się w okolicy Chinon. Rządek dziur po malutkich flagach wbijanych ze złością, szybko jedna po drugiej, świadczy o zwycięskim marszu Joanny d'Arc przez połowę Francji, aż do murów Paryża przed dwoma laty. ‒ Cała Francja należy nam się z prawa ‒ rzecze mój mąż, spoglądając zachłannie na żyzne ziemie rozciągające się aż do Morza Śródziemnego. ‒ I dostaniemy ją. Dostaniemy. Zdobędę ją w imieniu Boga i młodego króla Henryka. ‒ Pochyla się do przodu, zamaszystym gestem ogarniając chorągiewki z krzyżem świętego Jerzego rozprzestrzeniające się na południe. ‒ Spójrz, dotarliśmy aż tutaj. Jeżeli książę Burgundii pozostanie szczerym i wiernym sojusznikiem, odbijemy Andegawenię. Jeśli Delfin okaże się głupcem, za jakiego go uważamy, i zaatakuje Burgundczyka i jeśli uda mi się namówić księcia do równoczesnego uderzenia... ‒ urywa, widząc, że spoglądam ku górze. ‒ A, to moje planety ‒ stwierdza, jakby był panem nocnego nieba, tak jak jest panem Francji. Z belkowego sklepienia zwiesza się kilka pięknych srebrzystych kul, jedne z nich są otoczone przez srebrne aureole, drugie zaś mają malutkich kulistych towarzyszy. Są takie ładne, że zapominam o mapie i flagach i splatam dłonie przed sobą. ‒ Och, jakie to śliczne! Do czego służy? Giermek parska rozbawiony.

‒ Na pewno nie do zabawy ‒ odpowiada kwaśno mój małżonek. Następnie kiwa głową na jednego z klerków. ‒ Pokaż księżnie widok nieba w dzień jej urodzin. Podchodzi do nas jeden z obecnych w pomieszczeniu młodych mężczyzn. ‒ Za pozwoleniem waszej miłości, kiedy jej książęca mość przyszła na świat? Rumienię się. Jak większość dziewcząt nie znam daty swych narodzin, rodzice nie pofatygowali się zapisać dnia ani godziny. Znam tylko rok i porę roku, tę ostatnią wyłącznie dlatego, iż pani matka dobrodziejka miała wielkie łaknienie szparagów, nosząc mnie w łonie, i najadła się nie całkiem dojrzałych, co wywołało ból brzucha i połóg. ‒ Wiosną tysiąc czterysta szesnastego roku ‒ odpowiadam. ‒ W maju? Klerk zdejmuje z półki jakiś zwój i rozkłada go na wysokim pulpicie. Przygląda mu się uważnie przez długą chwilę i w końcu wyciąga rękę, by poruszyć najpierw jedną, a potem kolejną dźwignią. Ku memu zachwytowi kule, wraz z aureolami i mniejszymi towarzyszami, zaczynają się kręcić, oddalać od stropu i zmieniać położenie, kołysząc się lekko, aż wreszcie zamierają w tych miejscach na niebie, w których się znajdowały, gdy przychodziłam na świat. Rozlega się słodki, delikatny dźwięk, a ja zadarłszy głowę, przekonuję się, że do drucików poruszających kulami ktoś przymocował srebrne dzwoneczki, dzięki czemu ustawiane w nowej pozycji wygrywają pewną melodię. ‒ Jestem w stanie przewidzieć, jakie będzie ułożenie planet, zanim zacznę bitwę ‒ rzecze książę Bedfordu. ‒ Udaję się w pole wyłącznie wtedy, gdy astrolodzy mnie zapewnią, iż gwiazdy mi sprzyjają. Jednakowoż obliczanie tego na papierze zabiera bardzo dużo czasu i łatwo wtedy o pomyłkę. Dlatego skonstruowaliśmy mechanizm równie wspaniały i dokładny jak ten, który stworzył Pan Bóg, rozsypując gwiazdy na firmamencie i wprawiając je w ruch. Moje dzieło nie ustępuje w niczym Boskiemu. ‒ Można za jego pomocą przepowiadać przyszłość? Odkryć, co się wydarzy? Jan Lancaster kręci przecząco głową. ‒ Nie, i właśnie dlatego ty jesteś mi potrzebna. Sam potrafię stwierdzić tylko, czy chwila już dojrzała, lecz nie znam zawczasu jej owoców. Wiem, że nasza gwiazda będzie w ascendencie, ale nie jest mi znany wynik konkretnej bitwy. A o tej czarownicy Joannie d'Arc w ogóle nie zostaliśmy uprzedzeni. Klerk przechyla smutno głowę.

‒ Bies ją przed nami ukrył ‒ powiada. ‒ Nie było zaćmienia, nie było komety, nie było niczego, co by zapowiadało jej tryumf, ale też żadne podobne zjawisko, chwalić Boga, nie towarzyszyło jej śmierci. Książę Bedfordu kiwa głową na te słowa, po czym ujmuje mnie pod ramię i prowadzi dalej, mijając stół z mapą i klerka. ‒ Mój brat urodził się pod znakiem Marsa ‒ informuje. ‒ Upału i ognia, upału i suszy. Taki mężczyzna jest człowiekiem czynu, gotowym walczyć i zwyciężać. Żywiołem jego syna natomiast jest zimno i wilgoć. Choć wkroczył w wiek męski, w głębi serca pozostał dzieckiem i jest słaby niczym dziecię ssące pierś i moczące powijaki. Muszę zdać się na gwiazdy, aby rozognić jego temperament, muszę studiować ruchy gwiazd, by wiedzieć, jakim orężem powinien walczyć. To mój synowiec, muszę więc nim kierować. Jestem jego stryjem, ale on jest moim królem. Muszę sprawić, by zatryumfował, taki spoczywa na mnie obowiązek, takie jest moje przeznaczenie. A ty mi w tym dopomożesz. Woodville czeka chwilę, po czym gdy staje się jasne, iż książę pan, skończywszy mówić, popadł w zamyślenie, otwiera drzwi do następnego pomieszczenia i odsuwa się na bok, przepuszczając nas przodem. Kiedy przekraczam próg komnaty o gołej kamiennej posadzce, mych nozdrzy dolatuje mieszanina dziwnych zapachów. Wyczuwam woń kuźni i rozgrzanego metalu, ale również coś ostrego i kwaśnego, co powoduje, że aż muszę zmarszczyć nos. W powietrzu unosi się gryzący dym, toteż mrużę powieki obronnie. Czterej mężczyźni odziani w skórzane fartuchy stoją przed płonącymi niewielkimi piecykami z węglem drzewnym na kamiennych ławach, na których niczym gotujące się na ogniu sagany buzują naczynia wykonane z brązu. Dalej za nimi, za otwartymi drzwiami wiodącymi na wewnętrzny dziedziniec, widzę wyrostka ubranego tylko w pludry, który porusza miechami paleniska ogrzewającego całą komnatę, tak że jest w niej gorąco niczym w kuchniach. Zerkam pytająco na Woodville'a. W odpowiedzi kiwa zachęcająco głową, jakby chciał powiedzieć „nie ma się czego bać”. Ale w komnacie czuć siarką, a palenisko na zewnątrz przypomina wrota do samych piekieł. Cofam się z pobladłą twarzą, na co mój małżonek wybucha śmiechem. ‒ Bez obaw, mówiłem ci przecież, że nie ma powodu do obaw. To tutaj wre praca nad formułami, to tutaj mieszają jeden eliksir po drugim. Na zewnątrz kujemy metal, który później poddajemy próbom w środku. To tutaj sprokurujemy srebro, złoto, nawet życie!... ‒ Gorąco mi ‒ skarżę się słabym głosem. ‒ Ten ogień zmienia wodę w wino ‒ wyjaśnia książę Bedfordu. ‒ Żelazo w złoto, ziemię w życie. Wszystko na świecie dąży do stanu czystości, doskonałości. My tylko przyśpieszamy ten proces, poddajemy

zmianom metal i wodę, które i tak się zmieniają głęboko w trzewiach ziemi, tyle że całymi stuleciami, przeistaczając się dzięki ciepłu zupełnie jak jajo w kurę. My jesteśmy w stanie wytworzyć wyższą temperaturę i naocznie widzieć przemiany. W tej komnacie badamy to, co już znamy, i dowiadujemy się nowych rzeczy. To sedno moich zainteresowań, sens mojego życia. Na dziedzińcu ktoś wyciąga z paleniska rozgrzany do czerwoności metalowy pręt i zaczyna go kuć, aż robi się zupełnie płaski. ‒ Pomyśl tylko o tym, że mógłbym wytwarzać złoto ‒ rzecze rozmarzony Jan Lancaster. ‒ Że mógłbym wziąć grudkę żelaza i oczyścić ją ze zwykłych domieszek, wypalić, wymyć, i w efekcie otrzymać złotą monetę. Wtedy miałbym czym płacić żołnierzom za służbę, miałbym czym bronić tych ziem. Mógłbym wykarmić cały Paryż. Mając własną kopalnię złota i własną mennicę, podbiłbym dla mego synowca i utrzymał całą Francję. ‒ Czy coś takiego jest możliwe? ‒ Wiemy, że to możliwe ‒ potwierdza z przekonaniem. ‒ W istocie zdarzyło się wiele razy, aczkolwiek zawsze w wielkiej tajemnicy. Wszystek metal jest w gruncie rzeczy jednym i tym samym, wszystek jest uczyniony z pramaterii, jak piszą w księgach, z mrocznego tworzywa. Cały świat składa się z tego samego. Trzeba tylko to tworzywo odtworzyć, dociec jego natury. Dlatego sięgamy po nie i udoskonalamy je aż do skutku. Sprawiamy, że przechodzi w swoją najczystszą, najdoskonalszą formę. ‒ Urywa i przez chwilę przygląda się mej zdumionej minie. ‒ Wiesz chyba, że wino robi się z soku, który pochodzi z winogron? Potakuję skinieniem. ‒ To potrafi każdy francuski wieśniak. Najpierw zrywa winogrona, potem wyciska z nich sok. Bierze owoc, namacalny, rosnący na pnączu winorośli, i zamienia go w ciecz. Przecież to czysta alchemia. Następnie zlewa sok do beczek, odstawia do piwnicy i pozwala pierwiastkowi życia przemienić słodki sok w cierpkie wino, czyli też ciecz, ale o zupełnie innych właściwościach. Ja mogę uczynić znacznie więcej. Uczyniłem znacznie więcej w tejże komnacie. Stworzyłem esencję, która jest stokroć silniejsza od wina, zapala się od płomienia, leczy z melancholii i równoważy wilgotne humory. Owa esencja także jest cieczą, lecz palącą i mocną. Nazwaliśmy ją aqua vitae, wodą życia. Tyle już potrafię. Umiem zmienić sok w okowitę, jak nazywają ją niektórzy, a złoto jest tylko kolejnym krokiem na tej drodze. ‒ Ale co ja mam robić? ‒ pytam niespokojnie. ‒ Dziś jeszcze nic ‒ powiada. ‒ Lecz jutro albo pojutrze mogą cię poprosić, byś tutaj przyszła i dolała nieco płynu z flaszy bądź zamieszała

w misie lub przesypała coś przez sito. Nic ponad to, nic, czego byś nie mogła robić w kuchni pani matki dobrodziejki. Patrzę nań pustym wzrokiem. ‒ Potrzebny jest twój dotyk ‒ tłumaczy mi. ‒ Czyste dotknięcie. Jeden z mężczyzn, ten, co dotąd przyglądał się szklanej flaszce, której buzująca zawartość popłynęła następnie szklaną rurką do wychłodzonego naczynia umieszczonego w lodzie, nagle traci zainteresowanie eksperymentem i podchodzi do nas, wycierając dłonie w fartuch. Kłania się mojemu mężowi, który mówi: ‒ Dziewica. ‒ Pokazuje na mnie, jakbym była przedmiotem takim jak płyn we flaszy lub żelazo na kowadle. Wzdrygam się, słysząc, że nadał mi miano Joanny d'Arc. ‒ Jak obiecywałem, zdobyłem ją. Córę Meluzyny i pannę nietkniętą przez żadnego mężczyznę. Wyciągam rękę do pocałunku, lecz mężczyzna cofa się o krok. Śmieje się sam z siebie i powiada do księcia pana: ‒ Nie śmiem choćby musnąć jej palców. Istotnie, nie mogę tego uczynić! Zamiast ucałować moje opuszki, zakłada jedną rękę za plecy i kłania mi się głęboko. Następnie zwraca się bezpośrednio do mnie. ‒ Bądź pozdrowiona, pani. Od dawna wyczekiwaliśmy twojego przybycia. Tuszę, że przynosisz ze sobą harmonię, moc księżyca i wody i całkowitą czystość dotyku. Przestępuję niepewnie z nogi na nogę i rzucam spojrzenie mężowi. Przygląda mi się jakby z gorącą aprobatą. ‒ Jak tylko ją spotkałem, wiedziałem, na co patrzą moje oczy ‒ stwierdza. ‒ Wiedziałem, co może dla nas uczynić. Wiedziałem, że będzie naszą Luną. W jej żyłach płynie woda, a jej serce poraża czystością. Kto wie, do czego jest zdolna? ‒ Umie wróżyć? ‒ pyta z zapałem nasz rozmówca. ‒ Powiada, że nigdy nie próbowała tego robić, ale już zdarzyło jej się przewidzieć przyszłość ‒ odpowiada książę Bedfordu. ‒ Sprawdzimy, co potrafi? ‒ W bibliotece. Mężczyzna wiedzie nas z powrotem do pomieszczenia z księgami. Książę pan strzela w progu palcami i dwaj klerkowie znikają w sionce, po czym alchemik z giermkiem ściągają płachtę materiału z największego zwierciadła, jakie w życiu widziałam, oprawnego w drewnianą ramę, idealnie okrągłego i błyszczącego srebrem jak księżyc w pełni. ‒ Zamknijcie okiennice ‒ poleca Jan Lancaster ‒ i zapalcie świece. Brakuje mu tchu z podniecenia, słyszę to wyraźnie i zaczynam się bać. Otaczają mnie kręgiem zapalonych świec, tak że nagle znajduję się pośród

ognia, i ustawiają na wprost zwierciadła. W jego powierzchni odbijają się skaczące, mrugające płomienie, które mnie oślepiają. ‒ Ty ją zapytaj ‒ rzecze do alchemika mój mąż. ‒ Bóg świadkiem, jestem tak podekscytowany, że głos zamiera mi w gardle. Tylko jej nie nadwerężaj, po prostu przekonajmy się, czy ma dar. ‒ Patrz w zwierciadło ‒ rozkazuje mi mężczyzna. ‒ Patrz w nie i błądź myślami. ‒ Po dłuższej chwili milczenia pyta: ‒ No, dziewico, co widzisz? Nie odrywam spojrzenia od srebrzystej, rozmigotanej powierzchni. Co widzę? Mój wzrok przywykł już na tyle, że widzę siebie odzianą w aksamitną suknię uszytą wedle najnowszej mody, w siodłowy czepiec na głowie z grubą siatką utrzymującą włosy po obu stronach twarzy i w cudowne ciżemki z niebieskiej skórki. Nigdy dotąd nie przeglądałam się w zwierciadle, w którym bym mogła ujrzeć całą swoją postać naraz. Unoszę nieco rąbek sukni, aby zobaczyć ciżemki w pełnej krasie, na co alchemik chrząka dyskretnie, by odwieść mnie od okazywania próżności. ‒ Co widzisz, patrząc głębiej, pani? Za mną i dokoła mnie płoną świece tak jasne, że w ich blasku blednie moja suknia, nawet moje wspaniałe ciżemki, a także półki i księgi za mymi plecami, które w miarę jak natężam wzrok, stają się coraz ciemniejsze i mniej wyraźne. ‒ Spójrz głęboko w zwierciadło i powiedz nam, co widzisz ‒ nalega znów alchemik, ściszając głos. ‒ Powiedz nam, co widzisz, pani. Co widzisz? Blask dziesiątek świec jest olśniewający, trudno więc cokolwiek zobaczyć, teraz nie widzę już nawet własnej twarzy. Wtem spostrzegam ją, i to tak wyraźnie jak tamtego dnia, gdyśmy odpoczywały nad fosą, kiedy była żywa i wesoła, tuż przed tym, zanim wyciągnęła kartę z le Pendu w stroju niebieskim jak moje ciżemki. ‒ Joanno ‒ szepcę zasmucona. ‒ Och, Joanno. Dziewico... Walczę sama ze sobą, by oprzytomnieć, podczas gdy alchemik z trzepotem stara się zgasić świece. Kilka musiało się przewrócić, kiedy zemdlałam. Giermek mnie podtrzymuje, unosi mi głowę, natomiast mój mąż spryskuje mi twarz wodą. ‒ Co widziałaś? ‒ dopytuje książę Bedfordu, jak tylko otwieram oczy. ‒ Nie wiem. ‒ Ukłucie strachu jest dla mnie ostrzeżeniem. Nie chcę mu nic mówić. Nie chcę wymieniać imienia Joanny przy człowieku, który skazał ją na spalenie żywcem. ‒ Co mówiła? ‒ Jan Lancaster wodzi spojrzeniem od giermka do alchemika i z powrotem. ‒ Mdlejąc? Coś powiedziała. Słyszałem to. Co to

było? ‒ Chyba „dziewico” ‒ odpowiada alchemik. ‒ Tak, to chyba było to słowo. Obaj patrzą na Woodville'a. ‒ Powiedziała „dziwuję się” ‒ kłamie gładko. ‒ Ale co miała na myśli? ‒ Książę pan przygląda mi się natarczywie. ‒ Co miałaś na myśli? Jakobino? ‒ Może uniwersytet waszej książęcej mości w Caen? ‒ podpowiada giermek. ‒ Zdaje się, że najpierw powiedziała „Caen”, a dopiero potem „dziwuję się”. ‒ Widziałam uniwersytet, który chcesz wybudować w Caen, mężu ‒ korzystam zgrabnie z podpowiedzi. ‒ Ukończony. Oszałamiający. Dlatego szepnęłam „dziwuję się”. Jan Lancaster uśmiecha się zadowolony. ‒ No, to dobre widzenie ‒ rzecze podniesiony na duchu. ‒ To wizja dobrej, szczęśliwej przyszłości. Doskonała wiadomość. Co najważniejsze jednak, teraz już wiemy, że ma dar. Wyciąga ramię i pomaga mi wstać. ‒ Zatem ‒ zwraca się z tryumfującym uśmiechem do alchemika ‒ przyprowadzę ją jutro po mszy i po śniadaniu. Niech czeka na nią gotowa komnata i krzesło, na którym by mogła usiąść następnym razem. Zobaczymy, co nam powie. Bo ma dar, prawda? ‒ Bez wątpienia ‒ potwierdza alchemik. ‒ Będzie, jak każesz, wasza książęca mość. Kłania się i wraca do wewnętrznej komnaty, Woodville zaś zabiera się do gaszenia reszty świec. Kiedy Jan Lancaster poprawia zwierciadło, przystaję pod łukiem między jednym regałem a drugim. Nagle słyszę: ‒ Nie ruszaj się. Zamieram w bezruchu, jak kazał książę pan, i zastanawiam się w duchu, czego też teraz może ode mnie chcieć. Tymczasem on przypatruje mi się, jakbym była obrazem czy tapiserią, jakbym była przedmiotem, który dopiero należy oprawić, przetłumaczyć lub umieścić na półce. Zwęża oczy w szparki, jak gdyby oceniał widoczek bądź posąg, który właśnie zakupił do swoich zbiorów. ‒ Bardzo się cieszę, że się z tobą ożeniłem ‒ rzecze niespodziewanie, lecz w jego głosie nie ma cienia uczucia, pobrzmiewa w nim tylko satysfakcja mężczyzny, który powiększył swą kolekcję o coś ładnego... i cennego. ‒ Jakiekolwiek czekają mnie konsekwencje ze strony Burgundczyka, ze strony kogokolwiek, bardzo się cieszę, że się z tobą ożeniłem. Jesteś moim skarbem. Zerkam nerwowo na Ryszarda Woodville'a, świadka tego oświadcze-

nia własności, lecz on jest zajęty zakrywaniem zwierciadła ochronnym materiałem i pozostaje głuchy na słowa, które padają w komnacie. Co dzień rano Jan Lancaster prowadzi mnie do biblioteki, gdzie sadzają mnie naprzeciwko zwierciadła, zapalają dookoła świece i każą patrzeć w jasność i mówić, co widzę. O dziwo, popadam w swego rodzaju letarg, choć nie do końca śpię, nieomal śnię i czasem dostrzegam niesamowite wizje na lśniącej srebrnej powierzchni. Raz widzę niemowlę w kołysce, innym razem pierścień w kształcie złotej korony zwisający z ociekającej wodą nici, kiedy indziej znów z okrzykiem odwracam głowę od zwierciadła, gdyż spostrzegam bitwę, a za nią następną, cały ciąg bitew jedna za drugą i mężczyzn ginących we mgle, w śniegu, na stopniach kościoła. ‒ Widziałaś sztandary? ‒ dopytuje mój mąż, wciskając mi do ręki kielich z piwem. ‒ Wypij to. I powiedz, czy widziałaś jakieś sztandary. Jak zwykle mówiłaś niewyraźnie. Powiedz, czy wiesz, gdzie były te bitwy... czy rozpoznałaś armie biorące w nich udział... Potrząsam tylko głową. ‒ A miasta? Cokolwiek znajomego? Podejdź tutaj i postaraj się wskazać te miejsca na mapie. Jak sądzisz, czy to chwila obecna czy wizja odleglejszej przyszłości? Ciągnie mnie do stołu, na którym odtworzono całą Francję, a ja patrzę skołowanym wzrokiem na szachownicę pól, pagórki i nakreślone granice księstw i hrabstw. ‒ Nie wiem ‒ mówię. ‒ Była mgła i armia prąca pod górę. Był śnieg i biel wymieszana z czerwienią krwi. Była królowa w kuźni i kowale nakładający podkowy jej koniowi tyłem do przodu. Jan Lancaster gromi mnie spojrzeniem, jakby miał zamiar przywołać mnie do porządku. ‒ To na nic, dziewczyno ‒ rzecze głucho. ‒ Takie opowiastki mogę sobie kupić na każdym targu. Ja muszę wiedzieć, co zdarzy się tego roku. Muszę wiedzieć, co będzie z Francją. Muszę znać nazwy miast i liczebność buntowników. Muszę usłyszeć szczegóły. Patrzę na niego nierozumiejącym wzrokiem. Widzę, że książę pan twarz ma pociemniałą z frustracji. ‒ Próbuję ocalić królestwo ‒ oznajmia. ‒ Trzeba mi więc czegoś więcej niż bajeczek o mgle i śniegu. Nie ożeniłem się z tobą, żebyś mi opowiadała o koniach podkuwanych tył na przód. Co jeszcze masz w zanadrzu? Syreny w kąpieli? Ponownie potrząsam głową. Naprawdę nic nie wiem. ‒ Jakobino, klnę się, pożałujesz, jeśli mi się sprzeciwisz ‒ grozi mi

cicho. ‒ To są zbyt ważne sprawy, abyś mogła udawać naiwną. ‒ Może nie powinniśmy jej nadwerężać? ‒ Woodville zwraca się ze swoją propozycją do półek bibliotecznych. ‒ Może takie sesje dzień w dzień to dla niej zbyt wiele? Jest młoda i niedoświadczona. Może należy ją przysposobić, wyszkolić jak maiża, młodego sokoła? Może powinna spacerować i jeździć konno rankami, a wieszczyć tylko raz w tygodniu?... ‒ A jeśli to ostrzeżenie? ‒ wybucha książę pan. ‒ Jeśli coś zagraża nam niebawem? Nie wolno jej odpoczywać w takim wypadku! Jeżeli ta bitwa we mgle i w śniegu ma być stoczona tej zimy we Francji, musimy o wszystkim wiedzieć już teraz! ‒ Przecież wiadomo, że Delfin nie ma dość żołnierzy ani sprzymierzeńców, by stoczyć jakąkolwiek bitwę ‒ zauważa Woodville, zwracając się bezpośrednio do księcia Bedfordu. To nie może być ostrzeżenie dotyczące teraźniejszości, to musi być pełna obaw wizja przyszłości. I nie dziwota, gdyż napędziliśmy jej strachu, naopowiadaliśmy o wojnie. Sami wywołaliśmy u niej te wizje. Dlatego teraz musimy oczyścić jej głowę z takich myśli, dać jej trochę spokoju, aby znów zamieniła się w nasze czyste źródło. Taka została kupiona... ‒ jąka się i poprawia: ‒ to znaczy znaleziona i nie wolno nam zmącić jej wód! ‒ Raz w miesiącu, wasza książęca mość! ‒ przesądza alchemik, włączając się niespodzianie do rozmowy. ‒ Tak jak mówiłem poprzednio, powinna wieszczyć, gdy jej pierwiastek jest górą. A zatem w wigilię nowiu księżyca. To Luna i córa Meluzyny, a więc będzie widzieć najwyraźniej i najwyraźniej się wyrażać, gdy księżyc będzie w ascendencie. Niech pracuje tylko w te dni, przy nowiu księżyca. ‒ Mogłaby przychodzić tu wieczorami, przy świetle księżyca... ‒ Mój małżonek rozmyśla na głos. ‒ To by mogło jej pomóc... ‒ Spogląda na mnie krytycznie, gdy pochylam się do przodu, przykładając dłoń do bolącego czoła. ‒ Masz rację ‒ zwraca się do swego giermka. ‒ Żądaliśmy od niej zbyt wiele i zbyt szybko. Weź ją na przejażdżkę, nad rzekę. A kiedy w przyszłym tygodniu wyruszymy w drogę do Anglii, będziemy przemieszczać się krótkimi etapami. Widać, jaka jest blada i że potrzebuje odpoczynku. Zabierz ją na przejażdżkę jeszcze tego ranka. ‒ Obdarza mnie uśmiechem. ‒ Nie jestem wymagającym panem, Jakobino. Po prostu jest tak wiele do zrobienia i tak mało czasu. Ale nie możesz ciągle pracować. Idź teraz z Ryszardem do stajni, a przekonasz się, że czeka tam na ciebie miła niespodzianka. Czuję taką ulgę na myśl o opuszczeniu tego pomieszczenia, że zapominam nawet podziękować i dopiero gdy drzwi zamykają się za nami, ogarnia mnie ciekawość.

‒ O jakiej niespodziance mówił książę pan? ‒ pytam Woodville'a, który podąża o krok za mną po krętych schodach prowadzących z galerii na zewnątrz. Idziemy po wyłożonym kocimi łbami dziedzińcu, mijamy zbrojownię i powoli zbliżamy się do stajni. Słudzy niosący kosze z warzywami do kuchni i rzeźnicy z wielkimi tuszami wołowiny przerzuconymi przez ramię schodzą nam z drogi i kłaniają mi się w pas, a dziewki wracające z pastwisk z dwojakami dygają tak nisko, że naczynia obijają się o ziemię. Nie zwracam na to uwagi, ledwie dostrzegam te uniżone hołdy. Jestem księżną zaledwie od paru tygodni, a już przyzwyczaiłam się do przesadnych ukłonów i szmeru mego imienia podawanego z ust do ust, gdziekolwiek się pojawię. ‒ A jaką byś najbardziej chciała? ‒ odpowiada pytaniem na pytanie Woodville. Przynajmniej on jeden nie zapomina przy mnie języka w gębie. Okazuje pewność siebie, jaką zdobył przez lata spędzone u boku mojego męża, który przyjął go na służbę jako małego chłopca. Wcześniej jego ojciec służył angielskiemu królowi Henrykowi V, a potem także memu małżonkowi Janowi Lancasterowi, teraz zaś Ryszard, wychowany pod okiem księcia, stał się najukochańszym i najzaufańszym giermkiem, konstablem Calais, godnym dzierżyć klucze do Francji. ‒ Nową lektykę? ‒ zastanawiam się głośno. ‒ Taką ze złotymi zasłonkami i grubymi futrami? ‒ Naprawdę tego byś właśnie najbardziej chciała? Waham się. ‒ Czy mój mąż podarował mi wierzchowca? Mojego własnego wierzchowca? Mina Ryszarda niczego nie zdradza. ‒ Jakiej maści byłby twój wymarzony wierzchowiec? ‒ Jabłkowity! ‒ rozmarzam się. ‒ Cudny nakrapiany jabłkowity koń z grzywą niczym biały jedwab i ciemnymi ciekawskimi oczyma. ‒ Ciekawskimi? ‒ Krztusi się śmiechem. ‒ Ciekawskimi oczyma? ‒ Wiesz, o czym mówię. O oczach, dzięki którym wiadomo, że koń rozumie jeźdźca. Chciałabym mieć klacz, która by mnie rozumiała. Potakuje skinieniem. ‒ Tak, wiem, o czym mówisz. Podaje mi ramię, by oprowadzić mnie wokół wozu załadowanego włóczniami. Właśnie mijamy zbrojownię i zbrojmistrz zlicza najnowszą dostawę, posługując się patyczkiem z nacięciami. Na wozie znajdują się setki, tysiące włóczni, widomy znak, że okres kampanii wojennych znów się zaczął. Przestaję się dziwić, że mój mąż sadza mnie przed zwiercia-

dłem każdego dnia, dopytując, gdzie jest najlepsze miejsce do ataku. Prowadzimy wojnę, wieczną wojnę, i nikt z nas nie przywykł do życia w pokoju. Schylamy głowy w wejściu do stajni, po czym Woodville odsuwa się nieco, by lepiej widzieć moją twarz. Obrzucam stajnię uważnym spojrzeniem. Każdy koń ma własny boks z górnymi drzwiczkami otwierającymi się na południe, dzięki czemu murek na dole rozgrzewa się od słońca. Najpierw dostrzegam cztery ogromne konie bojowe mego męża, kiwające wielkimi łbami. Widzę też dobrze umięśnionego rumaka Woodville'a, przeznaczonego do turniejów, oraz pozostałe jego wierzchowce, używane do polowań i dostarczania wiadomości. W końcu wypatruję mniejsze od nich wszystkich zwierzę z ruchliwymi uszami strzelającymi to na tę, to na tamtą stronę, z idealnie kształtną szarą głową, która w promieniach słońca wpadających z dziedzińca zdaje się nieomal srebrna. ‒ To dla mnie? ‒ pytam szeptem Ryszarda. ‒ Naprawdę dla mnie? ‒ Dla ciebie ‒ potakuje z powagą. ‒ Równie piękna i dobrze urodzona jak jej pani. ‒ Zatem to klaczka? ‒ Oczywiście. Zbliżam się do jabłkowitej klaczy, która nadstawia uszu na dźwięk moich kroków i łagodnego głosu. Czuję, że Woodville wpycha mi do ręki skórkę chleba, ale ja ‒ podchodząc jeszcze bliżej ‒ wpatruję się tylko w wilgotne ciemne oczy, kształtny łeb, srebrzystą grzywę konia, którego zaledwie przed chwilą opisałam, a który teraz stoi tuż przede mną, jak gdybym go wyczarowała i powołała do istnienia. Wyciągam rękę i klacz dotyka mnie chrapami, parskając przez szerokie nozdrza, a następnie odnajduje delikatnymi wargami smakołyk we wnętrzu dłoni. Dolatuje mnie zapach jej rozgrzanej sierści, woń owsa, którego jedzenie przerwała, kiedyśmy się pojawili, i siana, które leży za nią. Woodville otwiera wewnętrzne drzwi boksu, a ja bez wahania wchodzę do środka. Klacz przesuwa się nieco, by zrobić mi miejsce, po czym odwraca głowę i obwąchuje mnie, pchając chrapy w fałdy sukni, gorset, rękawy, a potem także odkryte ramiona, szyję i twarz. Pozwalam jej na to, jakbyśmy były z jednego gatunku, a następnie ostrożnie, powoli wyciągam rękę, na co ona opuszcza łeb w oczekiwaniu na pieszczotę. Szyję ma przyjemnie ciepłą, sierść jedwabistą, skórę za uszami delikatną i miękką, pozwala mi nawet lekko pociągnąć się za grzywę w kłębie, pogładzić pysk, a kiedy go unosi z zadowolenia, dotykam jej rozchylonych chrapów i mięsistych warg, a nawet przez moment trzymam w złączonych dłoniach poruszające się policzki. ‒ Czy to miłość? ‒ pyta cicho Woodville, wciąż stojący w progu

boksu. ‒ Tak, to miłość ‒ potwierdzam szeptem. ‒ Twoja pierwsza miłość ‒ upewnia się. ‒ Moja jedyna miłość ‒ szepcę do klaczy. Ryszard wybucha śmiechem niczym wyrozumiały starszy brat. ‒ W takim razie musisz ułożyć wiersz i przyjść go jej zaśpiewać, jak trubadurka. Jakże jednak twoja ukochana ma na imię? Przyglądam się klaczy z natężeniem, gdy odsuwa się trochę i sięga pyskiem po kęs siana. Od gniecionych źdźbeł dolatuje mnie zapach łąki. ‒ Rtęć ‒ odpowiadam. ‒ Myślę, że nazwę ją Rtęć. Giermek mego męża spogląda na mnie dziwnie. ‒ To nie jest dobre imię. Alchemicy nie przestają o niej mówić. Zmiennokształtna, wysłanniczka bogów, najważniejszy z trzech składników wszystkich eksperymentów. Czasem jest pomocna, czasem wręcz przeciwnie, wierna towarzyszka Meluzyny, która również potrafi przybierać różne kształty. Posłaniec, którego zatrudnia się z konieczności, z braku innego, lepszego. Nie zawsze godna zaufania... Wzruszam ramionami. ‒ Mam dość alchemii. W stajni i wszędzie indziej. Będę na moją klacz wołać Sreberko, ale żadna z nas nie zapomni jej prawdziwego imienia. ‒ Ja również ‒ dopowiada młody Woodville, ja jednak już pokazałam mu plecy, aby wyciągnąć najsoczystsze źdźbła siana dla mojego nowego wierzchowca. ‒ Ty się nie liczysz ‒ rzucam przez ramię. Jeżdżę konno każdego ranka, mając za towarzystwo tuzin zbrojnych przed sobą i tyleż samo za sobą oraz Ryszarda Woodville'a obok siebie. Przemierzamy uliczki Paryża, odwracając wzrok od żebraków dogorywających w rynsztokach i ignorując biedaków wyciągających proszalnie ręce. W mieście panuje potworna bieda, na wsi zaś wszystko jest splądrowane, wieśniacy nie mogą dostarczać żywności na targi, a zbiory co rusz są tratowane przez jedną czy drugą armię. Mężczyźni uciekają z domów i chowają się po lasach z obawy, że zostaną siłą wcieleni do wojska lub powieszeni jako zdrajcy, tak więc w polu pracują wyłącznie niewiasty. Przekupki za bochenek chleba życzą sobie więcej, niż człowiek jest w stanie zarobić, zresztą w mieście nie ma innej pracy niż żołnierka, a Anglicy znowu zalegają z żołdami. Woodville upiera się, że musimy przemierzać ulice szybkim kłusem, ze strachu nie tylko przed żebrakami i biedakami, lecz także przed zarazą. Poprzednia księżna, Anna, zapadła na gorączkę i umarła po wizycie w lazarecie. Nauczony

doświadczeniem książę pan zabrania mi choćby zamienić słowo z ubogimi mieszkańcami Paryża, toteż Woodville pogania mnie do utraty tchu, zanim nie wydostaniemy się za bramy miasta, tam, gdzie do niedawna uprawiano ogrody i warzywniki i gdzie teraz ziemia leży odłogiem między murami a rzeką. Dopiero tam każe eskorcie się zatrzymać, by spieszona czekała na nas, podczas gdy my jedziemy stępa nad rzekę i przysłuchujemy się szmerowi wody, jakbyśmy byli zakochaną parą w czas pokoju. Jedziemy obok siebie w przyjaznym milczeniu, sporadycznie czyniąc niezobowiązujące uwagi. Ryszard uczy mnie jeździć wierzchem, gdyż nigdy nie dosiadałam tak wspaniałego wierzchowca jak Sreberko; pokazuje mi, jak siedzieć prosto w siodle i jak używać wodzy, żeby klacz wyginała szyję czy wydłużała krok. Demonstruje też kawaleryjski atak, przy którym ‒ pochylony nisko nad końskim karkiem ‒ galopuje tam i z powrotem po trakcie, by zatrzymać się przed nami w ostatnim momencie, tak że Sreberko ze strachu tańczy w miejscu i nieomal staje dęba. Z czasem uczy mnie również brać przeszkody; zsiada z własnego ogiera i ściąga na opustoszały trakt gałęzie, wznosząc je coraz wyżej, w miarę jak wzrasta moja pewność siebie w tej sztuce. Przypomina sobie ćwiczenia, którymi szkolił go w Anglii jego ojciec: ćwiczenia wzmagające równowagę i odwagę jeźdźca. Muszę więc przerzucić jedną nogę przez siodło i usiąść po damsku; odchylić się do tyłu, sięgając czepcem niemal do końskiego zadu; usiąść prosto i wyciągnąć w górę najpierw jedno, a potem drugie ramię; pochylić się nisko, aby dotknąć obiema rękoma strzemion ‒ muszę zrobić wszystko, co tylko przyjdzie człowiekowi na myśl, aby koń zrozumiał, że musi zawsze stąpać spokojnie i ostrożnie bez względu na okoliczności i to, co wyczynia jeździec. ‒ Koń nieraz mnie uratował, gdy byłem ranny i nie miałem pojęcia, dokąd zmierzam ‒ wyznaje Ryszard. ‒ Natomiast mój ojciec zawsze niósł sztandar przed królem Henrykiem Piątym, więc jeździł w pełnym galopie, trzymając wodze tylko jedną ręką. Ty oczywiście nigdy nie będziesz brała udziału w bitwie, jednakże kłopoty mogą człowieka dosięgnąć wszędzie, tu czy w Anglii, więc powinnaś mieć pewność, że Sreberko wywiezie cię cało z każdej opresji. Zsunąwszy się z siodła, wyjmuje mi stopy ze strzemion, które potem zarzuca na koński grzbiet, oznajmiając: ‒ Teraz przejedziemy stępa jakąś milę bez strzemion. To nauczy cię utrzymywać równowagę w każdej sytuacji. ‒ Dlaczego miałyby nas tutaj dosięgnąć kłopoty? ‒ pytam, gdy znów siedzi w siodle. Wzrusza ramionami.

‒ Parę lat temu zorganizowano zasadzkę na książęcy orszak, gdy wracał do Paryża, i oboje, książę pan i książę pani, musieli szukać schronienia w lesie i przedzierać się dokoła obozu wroga. A ostatnio doszły mnie słuchy, że trakty w Anglii są równie niebezpieczne jak te we Francji. W głębi lądu grasują rabusie i bandyci, a na wybrzeżu piraci, który łapią ludzi i sprzedają ich jako niewolników. Ruszamy wolno. Siadam pewniej w siodle i widzę, jak Sreberko strzyże uszami. ‒ A dlaczego król Anglii nie strzeże swojego wybrzeża? ‒ Król jest jeszcze dzieckiem, a Anglią włada jego drugi stryj, Humphrey, książę Gloucester. Książę Bedfordu i książę Gloucester są królewskimi stryjami i regentami Francji i Anglii do czasu przejęcia władzy przez młodego króla. ‒ Czyli do kiedy? ‒ Właściwie już powinien był przejąć władzę ‒ stwierdza Woodville. ‒ Ma dwanaście lat i choć nie osiągnął wieku męskiego, mógłby rządzić przy pomocy mądrych doradców. Został koronowany w Anglii i w Nôtre Dame w Paryżu i ma za sobą parlament i radę, która przyrzekła go słuchać. Jednakże powoduje nim stryj, książę Gloucester, wraz z przyjaciółmi. Z drugiej strony znajduje się pod wielkim wpływem innego swojego krewniaka, kardynała Beauforta, niezwykle potężnego i przekonującego człowieka. Miota się pomiędzy tymi dwoma i w ogóle nie widuje księcia pana, który może doń co najwyżej pisać i namawiać do trzymania się jednego kursu. Krążą słuchy, że młody król przychyla się do zdania tej osoby, z którą ostatnio rozmawiał... Wszelako nawet gdyby był starszy lub bardziej stanowczy, znikąd nie miałby pieniędzy na wzmocnienie ochrony wybrzeża, a w dodatku angielscy wielmoże nie przestrzegają prawa, jak powinni. A teraz przejdziemy do stępa. Czeka, aż ścisnę nogami boki klaczy, która rusza stępa, podczas gdy ja siedzę głęboko w siodle niczym ciężki, zakuty w zbroję rycerz. ‒ Świetnie ci idzie ‒ komentuje. ‒ A teraz przyśpiesz do kłusa. ‒ Była mowa tylko o stępie! ‒ protestuję. ‒ Ale naprawdę świetnie ci idzie ‒ rzecze z szerokim uśmiechem. Uderzam piętami i Sreberko przechodzi w lekkiego kłusa. Trochę się boję tak jechać, nie mając stóp w strzemionach dla równowagi, jednakże Ryszard ma rację: jestem w stanie utrzymać się w siodle, ściskając udami boki klaczy. Kłusujemy wzdłuż nadrzecznego traktu, dopóki podniesieniem ręki nie daje mi znaku, abym zwolniła, a potem się zatrzymała. ‒ Po co mi się tego uczyć? ‒ pytam bez tchu. Woodville zeskakuje z siodła, aby umieścić moje stopy w strzemionach.

‒ Na wypadek gdybyś zgubiła strzemiona albo gdyby jedno pękło lub gdyby gdzieś w głuszy trzeba było jechać wierzchem, ale bez siodeł. Dobrze być przygotowanym na każdą ewentualność. Jutro poćwiczymy jazdę wierzchem bez siodła. Zrobię z ciebie prawdziwego jeźdźca, zobaczysz. Zresztą już teraz poradziłabyś sobie w długiej podróży. Wskakuje na koński grzbiet i równocześnie zawracamy nasze wierzchowce w stronę domu. ‒ Dlaczego powiedziałeś, że angielscy wielmoże nie przestrzegają prawa, jak powinni? ‒ pytam, wracając do naszej rozmowy. ‒ We Francji obowiązuje podwójne prawo, ustanowione przez dwóch królów, ale przynajmniej możni panowie słuchają tego króla, który panuje w ich części. ‒ A w Anglii każdy wielmoża ustanawia własne prawo ‒ stwierdza Woodville. ‒ Wszyscy korzystają z niespokojnych czasów, żeby ugrać jak najwięcej dla siebie, robić zajazdy na sąsiadów. Kiedy młody król uzna, że pora przejąć władzę, przekona się, że musi stawić czoło tym ludziom, których dotąd miał za przyjaciół i doradców. Wtedy najbardziej będzie potrzebował księcia pana. ‒ Naprawdę musimy przenieść się do Anglii i tam zamieszkać? Naprawdę muszę żyć w Anglii? ‒ martwię się. ‒ Anglia to dom ‒ odpowiada Ryszard z prostotą. ‒ Nawet w najgorszych czasach jedna morga angielskiej ziemi warta jest więcej niż dziesięć włók Francji. ‒ Wy, Anglicy, wszyscy jesteście tacy sami ‒ mówię mu z wyrzutem. ‒ Wydaje wam się, że zostaliście wybrani przez Boga, bo mieliście łuki pod Azincourt. Wybucha śmiechem na moje słowa. ‒ Bo zostaliśmy wybrani. Nie mylimy się więc... Po powrocie do Anglii może uda mi się pokazać ci mój dom. A ty może przyznasz mi wtedy rację. Przechodzi mnie cudowny dreszcz podniecenia, jakby miało się wydarzyć coś dobrego. ‒ A gdzie jest twój dom? ‒ dociekam. ‒ W Grafton w hrabstwie Northamptonshire ‒ odpowiada rozmarzonym głosem. ‒ Prawdopodobnie najpiękniejsza okolica w najpiękniejszym kraju na świecie. Podejmujemy jeszcze jedną próbę odgadnięcia przyszłości, zanim okrągłe zwierciadło zostanie spakowane i przygotowane do drogi powrotnej do Anglii. Mój mąż pragnie się dowiedzieć, czy bezpiecznie jest opuszczać Francję. Pretendent armaniaków nie ma złota ani armii i

doradzają mu same puste głowy mieniące się jego dworem, a mimo to Jan Lancaster obawia się wracać do kraju, gdy nie ma nikogo, kto w jego zastępstwie broniłby angielskich ziem we Francji przed uzurpatorem. Zawodzę go w żoninym obowiązku, albowiem zupełnie nic nie widzę, kiedy sadzają mnie na krześle, bym patrzyła w rozjaśnione blaskiem świec zwierciadło, aż zaczyna mi się kręcić w głowie i ‒ bardzo daleka od zasłabnięcia ‒ czuję zwyczajną senność. Przez dwie godziny z rzędu książę Bedfordu stoi za mną i potrząsa moimi ramionami, ilekroć kiwa mi się głowa, dopóki alchemik nie odzywa się cichym głosem: ‒ Nie wydaje mi się, wasza książęca mość, aby dziś miało przyjść widzenie. Książę pan obraca się na pięcie i wypada z komnaty, nie zaszczyciwszy mnie jednym słowem. Alchemik pomaga mi wstać, Woodville zaś gasi świece i otwiera okiennice, aby rozrzedzić gęsty dym. Na widok sierpa księżyca, spoglądającego na mnie z góry, dygam i obracam monety w mieszku, wypowiadając w myślach życzenie. Dwaj mężczyźni wymieniają spojrzenia, jakby przyszło im spędzić pół wieczora ze zwykłą wieśniaczką, która kłania się księżycowi w nowiu i marzy o kochanku, ale nie ma żadnego wykształcenia ani daru i tylko niepotrzebnie marnuje czas wszystkich. ‒ Nic nie szkodzi ‒ mówi wesoło Ryszard i podaje mi ramię. ‒ Rankiem ruszamy w podróż, tak więc przez cały miesiąc nikt me będzie cię do niczego zmuszał. ‒ Zabierają zwierciadło? ‒ pytam z obawą. ‒ Zwierciadło i niektóre księgi, ale oczywiście kuźnia, palenisko i naczynia zostają tutaj. Prace będą kontynuowane pod naszą nieobecność. ‒ Przynoszą jakieś rezultaty? Potakuje skinieniem. ‒ O, tak. Książę pan zdołał oczyścić srebro i złoto tak, jak nie udało się to nikomu innemu. Obecnie pracuje nad nowymi metalami, wytrzymalszymi albo elastyczniejszymi. Naturalnie gdyby udało mu się odkryć kamień... ‒ Kamień? ‒ Mówią o nim: kamień filozoficzny. Zamienia metal w złoto, zwykłą wodę w eliksir nieśmiertelności. ‒ To coś takiego istnieje? Ryszard Woodville wzrusza ramionami. ‒ Jest niemało przekazów, są liczne wzmianki w manuskryptach, które książę pan kazał przetłumaczyć. W świecie chrześcijańskim i na Wschodzie setki, jeśli nie tysiące ludzi nieustannie pracują nad ustaleniem

formuły. Ale to książę pan jest najbliżej odkrycia. Gdyby udało mu się odkryć kamień, gdybyś ty przyczyniła się do jego odkrycia, można by zaprowadzić pokój w Anglii i we Francji. Budzi mnie rozgwar panujący na zamku, gdzie wszyscy się pakują i szykują do drogi, toteż wstaję i udaję się na jutrznię o wschodzie słońca. Ksiądz także ‒ skończywszy nabożeństwo ‒ zaczyna pakować święte obrazy, krucyfiks i monstrancję. Zabieramy ze sobą nieomal wszystko. W moich komnatach dworki składają me suknie i umieszczają je w olbrzymich skrzyniach podróżnych, po czym wzywają paziów, by je mocno związali i zapieczętowali. Szkatułki z klejnotami będą przewozić same, zaś futer strzec będą pachołkowie. Nikt nie wie, jak długo zostaniemy w Anglii. Nawet Woodville nabiera wody w usta, gdy go o to pytam. Najwyraźniej mój mąż nie ma należytego poparcia swego synowca, młodego króla, ani też nie otrzymuje należytych funduszy od parlamentu, który musiał nałożyć nowe podatki, aby było z czego finansować kampanię we Francji. Celem tej wizyty jest przekonanie wszystkich w kraju, że angielskie pieniądze kupują poparcie Francuzów, toteż warto je wydawać. Nikt jednak nie potrafi przewidzieć, jak długo potrwa przekonywanie Anglików, że nie da się utrzymać armii za darmo. Czuję się zagubiona pośród ogólnego harmideru. Oddałam księgi po Joannie Luksemburskiej na przechowanie do biblioteki mego męża, gdzie podczas naszej nieobecności mają być strzeżone przez klerków i uczonych. Karty po niej złożyłam dla bezpieczeństwa w szkatule z klejnotami. Złotą bransoletę z wisiorkami noszę w woreczku zawieszonym na szyi. Nie chcę, aby ktokolwiek jej dotykał. Ubrałam się w strój podróżny i spożyłam lekki posiłek, obsługiwana przez rozbiegane dworki. Teraz czekam bezczynnie, nie wiedząc, jak mogłabym im pomóc, i nawet nie proszę o wyznaczenie zadania, gdyż na to jestem zbyt ważna. Przygotowaniami zawiaduje przełożona moich dworek, a mnie pozostaje tylko czekać, aż wszystko będzie gotowe do drogi, i mogę się wyłącznie przyglądać krzątaninie sług i panien dworskich. W południe wreszcie jesteśmy gotowi, aczkolwiek pachołkowie, stajenni i zbrojmistrze nadal zajęci są pakowaniem. Mój małżonek bierze mnie pod rękę i prowadzi schodami do wielkiej sali, gdzie zebrała się cała służba, aby pokłonić się nam i życzyć szczęśliwej drogi. Następnie wychodzimy na dziedziniec, gdzie aż mrugam na widok czekającego na nas orszaku. Wygląda to tak, jakby przemieszczało się całe miasto. Oczywiście mamy zbrojną eskortę; będziemy podróżować w otoczeniu żołnierzy, których część odziana jest w zbroje, część zaś w liberie, a wszyscy oni stoją teraz przy swoich koniach, popijając słabe piwo i

flirtując ze służkami. Mamy niemal pięćdziesiąt wozów, przy czym te z najcenniejszymi rzeczami znajdują się na czele kolumny, strzeżone z przodu i z tyłu przez gwardzistów, na nich zaś tkwią skrzynie z różnymi rzeczami poprzyczepiane łańcuchami do drewnianych burt i zapieczętowane wielką pieczęcią Bedfordów. Każdy wóz ze zwykłymi rzeczami ma własną eskortę składającą się z pachołków odpowiadających za swój ładunek. A zabieramy ze sobą dosłownie wszystko: stroje, klejnoty, drobiazgi osobiste, pościel, sztućce, zastawę, solnice, nawet przyprawy... Jadą z nami meble ‒ między innymi wielkie książęce łoże, które trzeba było rozmontować i spakować łącznie z baldachimem, kotarami i piernatami, oraz moje sprzęty i śliczne tureckie kobierce. Tylko książęce tapiserie zajmują aż dwa wozy. Podkuchenni zapakowali wszystko co potrzebne na rząd wozów; zabieramy przetwory, jak również żywe kury, kaczki, gęsi, owce i dwie mleczne krowy, które będą szły na szarym końcu. Sokoły z książęcej ptaszarni pojadą na własnym, specjalnie przystosowanym wozie, gdzie będą mogły siedzieć, tak jak lubią, na drewnianych podpórkach, z okrytymi karnalami łebkami i zaciągniętymi skórzanymi zasłonami, odgradzającymi je od hałasu i terkotu kół, który mógłby je przestraszyć. Psy gończe wykorzystywane do polowania na jelenie pobiegną wzdłuż orszaku, natomiast ogary do polowania na lisy za orszakiem. Koniuszy zakomenderował, by wszystkie konie pociągowe zostały zaprzężone do wozów, a wolne wierzchowce zaopatrzone w klapki na oczy i oddane pod opiekę konnych pachołków, z których każdy będzie wiódł dwa luzaki. Co więcej, jest to tylko połowa orszaku. Wozy ze wszystkim, co potrzebne do rozbicia obozowiska, gdy staniemy wieczorem w Senlis, wyjechały bladym świtem. Pomimo panującego wokół chaosu i rozgwaru Ryszard Woodville wspina się po schodach z uśmiechem, kłania memu mężowi i mnie i jakby za jego plecami nie rozgrywały się na dziedzińcu dantejskie sceny, mówi: ‒ Chyba wszystko już gotowe do drogi, wasza książęca mość. Cokolwiek zapomnieliśmy, zostanie za nami wysłane. ‒ Koń pod wierzch? ‒ pyta krótko Jan Lancaster. Woodville strzela palcami, na co czekający w pogotowiu pachołek podprowadza ogromnego konia bojowego. ‒ A księżna pani pojedzie w lektyce. ‒ Prawdę powiedziawszy, jej książęca mość wolałaby jechać konno. Małżonek spogląda na mnie. ‒ Przed nami długa droga, Jakobino. Po opuszczeniu Paryża udamy się na północ i zatrzymamy na nocleg dopiero w Senlis. Przyjdzie ci spędzić w siodle cały dzień. ‒ To mi nie przeszkadza ‒ odpowiadam, zerkając na Woodville'a.

‒ Ta klaczka jest wytrzymała ‒ mówi do mego męża ‒ a jej książęca mość to dobry jeździec, dotrzyma nam tempa. Taka podróż sprawi jej większą przyjemność niż telepanie się w lektyce. Oczywiście jeśli poczuje znużenie, będzie mogła w każdej chwili się do niej przesiąść. ‒ Zatem zgoda ‒ przystaje mój małżonek i uśmiecha się do mnie. ‒ Cieszę się na twoje towarzystwo. Jak nazwałaś swą klacz? ‒ Sreberko ‒ informuję. ‒ Oby dobry Bóg sprawił, że będziemy się poruszać jak żywe srebro ‒ podchwytuje, wstępując na drewniany kloc służący za pomoc przy dosiadaniu rumaków. Tymczasem Woodville łapie mnie wpół w pasie i podrzuca na siodło, po czym odstępuje na bok, robiąc miejsce dla jednej z moich dworek. Niewiasta krząta się wokół mnie, pociągając spódnice w dół, by z każdej strony równo zakrywały skórzane buty do jazdy konnej. ‒ Wszystko w porządku? ‒ pyta mnie cicho Woodville, stając znów blisko i sprawdzając popręg. ‒ W najlepszym. ‒ Będę jechał tuż za tobą, na wypadek gdybyś czegoś potrzebowała. Jeśli poczujesz się zmęczona albo zechcesz się zatrzymać, po prostu unieś rękę. Będę miał baczenie na każdy twój ruch. Teraz czeka nas parę godzin ciągłej jazdy i krótki postój na popas. Jan Lancaster staje w strzemionach i woła: ‒ À Bedford! Na to rozbrzmiewa echem: ‒ À Bedford! Otwierają się wielkie wrota i książę Bedfordu, Jan Lancaster, mój mąż, wyprowadza orszak na ulice Paryża, gdzie ludzie gapią się na nas, dopraszając się jałmużny lub łask, dopóki nie wyjedziemy za północną bramę i dalej, ku wąskiemu pasowi morza i nieznanemu brzegowi Anglii, którą odtąd mam nazywać swoim domem. Jedziemy na przedzie całego orszaku, toteż nie daje nam się we znaki kurz ani pył, a kiedy już się oddalamy wystarczająco od Paryża, mój małżonek decyduje, iż bezpiecznie będzie wysforować się przed awangardę, tak że teraz jesteśmy tylko my dwoje, Woodville i jedna z panien dworskich, całkiem jak na przejażdżce konnej uskutecznianej dla przyjemności w słoneczny dzień. Trakt przed nami wije się i zakręca, często uczęszczany przez angielskich kupców i żołnierzy zmierzających z angielskiej stolicy w Paryżu do angielskiej cytadeli w Calais. Zatrzymujemy się na popas na skraju lasku nieopodal Chantilly, gdzie ustawiono dla nas zgrabne namioty i upieczono dziczyznę. Miło mi się odpoczywa

przez godzinkę w cieniu, ale też bez wstrętu wracam na siodło, gdy Woodville podrywa nas do dalszej jazdy. Kiedy więc małżonek pyta mnie, czybym nie chciała spędzić dalszej drogi w lektyce ciągnionej przez muły, odpowiadam przecząco. Popołudnie jest słoneczne i ciepłe, ale gdy wjeżdżamy w cień lasku, przechodzimy w kłusa, na co Sreberko wyrywa się do przodu i chce brać się do galopu. Książę pan śmieje się i ostrzega mnie: ‒ Tylko nie pozwól jej się uwieźć, Jakobino. Ja również się śmieję, widząc, że jego wielki ogier wydłuża krok, by iść łeb w łeb z moją klaczą, i teraz oboje poruszamy się szybciej, aż tu nagle rozlega się trzeszczący dźwięk i na trakt tuż przed nami zwala się drzewo, łamiąc wszystkie gałęzie z przenikliwym krzykiem. Przerażona klacz staje dęba, mój mąż zaś ryczy niczym trąba: ‒ À Bedford! Uwaga na zasadzkę! Tymczasem ja czepiam się rozpaczliwie grzywy, próbując utrzymać się w siodle, lecz coraz bardziej się zsuwam, a Sreberko na dodatek rzuca się w bok, wierzgając szaleńczo. Gdy zaczyna pruć przed siebie jak strzała, jakimś cudem prostuję się w siodle i pochylam nisko, niemal całkiem przytulając do jej szyi, gdy cwałuje między drzewami, rzucając się to w lewo, to w prawo, uciekając tam, gdzie każe jej instynkt. Nie jestem w stanie nią kierować, zresztą dawno wypuściłam z rąk wodze, myślę sobie, że z całą pewnością nie zdołam jej zatrzymać i w końcu bez wątpienia spadnę, aż wreszcie znienacka klacz zwalnia do kłusa, a potem do stępa, prycha głośno i staje sama. Trzęsąc się na całym ciele, ześlizguję się z siodła i opadam na ziemię. Nisko zwieszające się gałęzie poszarpały mi pelerynę, strąciły czepiec z głowy, który teraz trzyma się tylko na tasiemce, rozczochrały włosy. Wydaję z siebie cichy szloch ze strachu i poniżenia, na co Sreberko odwraca ode mnie łeb i zaczyna skubać jakiś krzak, nerwowo strzygąc uszami na wszystkie strony. Wzmacniam uchwyt na wodzach, żeby klacz znowu nie poniosła, i rozglądam się wkoło. W lesie jest chłodno i ciemno, i zupełnie cicho, jeśli nie liczyć śpiewu ptaków wysoko w koronach drzew i bzyczenia owadów. Nie słyszę tętentu ani ludzkich kroków, ani skrzypienia wozów. Nie potrafię stwierdzić, skąd nadjechałam ani jak daleko zboczyłam z traktu. Cwał Sreberka zdawał się trwać całą wieczność, lecz nawet gdyby orszak znajdował się nieopodal, nie miałabym pojęcia, w którą stronę się udać. Bez wątpienia nie jechałyśmy prostą ścieżką, tylko kluczyłyśmy w gęstwinie, toteż nie mogę nawet wrócić po własnych śladach. ‒ Niech to szlag! ‒ klnę pod nosem jak prawdziwa Angielka. ‒ Sreberko, chyba się zgubiłyśmy. Wierzę, że Woodville wyruszy na poszukiwania i być może zdoła

wypatrzyć w poszyciu odciski małych kopyt klaczy. Wszelako jeśli przewrócone drzewo istotnie było zasadzką, teraz obaj ‒ książę pan i jego giermek ‒ walczą zaciekle o życie i nikt raczej nie zdążył zauważyć mojej nieobecności. Co gorsza, jeśli przegrają, zostaną pojmani albo zabici i wtedy już nikt nie będzie mnie szukał. To oznaczałoby, że znalazłam się w prawdziwym niebezpieczeństwie, sama i zagubiona na obcej ziemi. Tak czy siak powinnam zadbać o siebie najlepiej jak potrafię. Wiem tyle, że podróżowaliśmy na północ do Calais, a z mężowskiej mapy pamiętam dość, by mieć pewność, że jeśli tylko uda mi się wrócić na północny trakt, prędzej czy później natknę się na sioło, świątynkę czy klasztor, gdzie ktoś udzieli mi gościny i pomocy. Północny trakt jest gęsto uczęszczany, toteż na pewno spotkam grupę angielskich podróżnych, do których przemówi mój tytuł. Najpierw jednak muszę trafić z powrotem na trakt. Rozglądam się uważnie po ziemi, by sprawdzić, czy zdołam wytropić w poszyciu odciski kopyt Sreberka, które powiodłyby mnie tam, skąd przyszłam. Dostrzegam jedno wgłębienie w błocie, nieco dalej drugie, potem jest mała przerwa, gdzie ziemię zaścielają liście, lecz po paru jardach trop znów jest czytelny. Przekładam wodze przez łeb klaczy i trzymając je prawą ręką, odzywam się, starając się nadać głosowi pewne brzmienie. ‒ No, mała, teraz spróbujemy znaleźć drogę do domu. Ruszam przed siebie, a Sreberko wlecze się za mną ze zwieszonym nisko łbem, jak gdyby się wstydziła z powodu kłopotów, których nam napytała. Wydaje mi się, że maszerujemy tak całymi godzinami. Ślad po pewnym czasie zupełnie się urywa, ponieważ poszycie jest grube od liści i uschniętych gałązek, na których nie uchowałby się żaden odcisk. Mimo to staram się odgadnąć właściwy kierunek i z uporem prę do przodu, choć w głębi duszy martwię się, iż błądzimy, a może nawet kręcimy się w kółko niczym zagubieni rycerze w zaczarowanym borze. Mając głowę przepełnioną takimi myślami, bynajmniej się nie dziwię, gdy mych uszu dobiega szmer wody. Zwracam się w tamtą stronę i po paru chwilach odnajduję strumyk i niewielkie rozlewisko. Wygląda ono niemal jak fontanna ‒ jest okrągłe i otoczone zielonym mchem. Przez moment się łudzę, iż Meluzyna wyłoni się z wody i poda pomocną dłoń swej córze, jednakże kiedy nic takiego się nie dzieje, przywiązuję Sreberko do konaru i obmywam twarz, po czym pierwsza gaszę pragnienie, a następnie podprowadzam klacz do strumyka. Sreberko opuszcza łeb i pije cicho i długo. Strumyk płynie przez niewielką polankę, na którą padają promienie słońca przefiltrowane przez gęste korony drzew. Nie wypuszczając wodzy z dłoni, przysiadam na ziemi, by grzejąc się w cieple, odpocząć parę

chwil. Postanawiam, że gdy już wypocznę, podejmę wędrówkę, mając słońce po swojej lewej stronie, co z pewnością zabierze nas na północ, ku paryskiemu traktowi, gdzie już muszą trwać poszukiwania zarządzone przez księcia Bedfordu. Jestem wszakże tak zmęczona, a słonko przygrzewa tak miło, że opieram się o pień drzewa i przymykam powieki. Wkrótce smacznie śpię. Rycerz zostawił rumaka z tyłu, razem ze swoimi towarzyszami, i ruszył za nią pieszo przez bór, oświetlając sobie drogę smolnym łuczywem i wykrzykując jej imię raz po raz. Las nocą sprawiał nieziemskie wrażenie; w pewnej chwili rycerz dostrzegł parę płonących ślepi i odskoczył z przekleństwem na ustach, by zaraz zobaczyć, jak płowy jeleni zad znika w gęstych zaroślach. Kiedy wzeszedł księżyc, rycerz pomyślał, że będzie mu się łatwiej poruszać bez pochodni w ręku, toteż zgasił płomień w kupie zbutwiałych liści i parł naprzód, wypatrując sobie oczy w srebrzystej poświacie. Krzewy i drzewa górowały nad nim, rzucając upiorne cienie, i rycerz pozbawiony żółtego światła nie miał już ochoty wykrzykiwać jej imienia, szedł więc dalej w ciszy, rozglądając się bacznie i czując, jak serce ściska mu żal, że nie wyszkolił należycie konia, że nie nauczył jej dobrze jeździć konno, że nie powiedział, co powinna robić w takich właśnie okolicznościach, że nawet nie przewidział takiej sytuacji, jednym słowem: że całkowicie i zupełnie ją zawiódł. Na tę ostatnią myśl, tak dla niego okropną, jako że poprzysiągł w duchu, iż będzie jej służył i chronił ją póki życia w piersi, zatrzymał się i oparł ręką o pień drzewa, pochylając głowę ze wstydu. Ona była damą jego serca, on był jej rycerzem i zawiódł ją już przy pierwszej próbie. Błąkała się teraz samotnie w ciemnościach, a on nie potrafił jej znaleźć. Uniósł głowę i aż zamrugał ze zdziwienia, gdyż nie mógł uwierzyć w to, co widzi. Przetarł oczy, aby pozbyć się wątpliwości, że zobaczył czarowny krąg białego światła, omam, a w samym jego środku emanującego blaskiem białego konika pośród drzew. Nie, nie konika... Kiedy zwierzę obróciło łeb i rycerz mógł dojrzeć jego profil, okazało się, że z czoła wyrasta mu pojedynczy róg. Mlecznobiałe stworzenie przyjrzało mu się ciemnymi oczyma, po czym odwróciło się i oglądając się za siebie, zaczęło odchodzić ‒ dość wolno, by mógł za nim nadążyć. Rycerz jak zaczarowany jął iść śladem jednorożca roztaczającego migotliwy srebrzysty blask, nie odrywając wzroku od odcisków kopytek, które świeciły zimnym ogniem pośród poszycia i gasły dopiero, gdy przeszedł. Wiedział, że nie może podjąć próby schwytania jednorożca; pamiętał liczne opowieści, które przestrzegały, że istota ta zaatakowana zwraca się przeciwko człowiekowi i staje się śmiertelnie niebezpieczna. Tylko jedno

stworzenie na całym Bożym świecie było w stanie pojmać legendarną istotę, co rycerz widział od najwcześniejszego dzieciństwa na tapiseriach i w iluminowanych księgach. Jednorożec skręcił ze ścieżki i wtenczas uszu rycerza dobiegł plusk wody, nasilający się z każdym krokiem... Rycerz w ostatniej chwili powstrzymał się od okrzyku na jej widok, uśpionej niczym nimfa, zdającej się wyrastać z pnia drzewa, pod którym spoczywała, jakby była poduchą mchu, z rozłożoną dokoła zieloną suknią i brązowym czepcem utrzymującym złociste włosy, z twarzą ukojoną snem jak stulony kwiat. Rycerz zamarł w bezruchu, niepewien, co powinien teraz uczynić, i gdy tak się jej przyglądał, jednorożec zrobił jeszcze parę kroków, legł na ziemi i złożył smukły łeb ze srebrzystym rogiem na podołku śpiącej dziewicy, zupełnie jak w opowieściach. Budzi mnie odgłos kroków. Natychmiast sobie przypominam, że zgubiłam się w lesie i choć zewsząd groziło mi niebezpieczeństwo, nieroztropnie zasnęłam. Przytomnieję, czując panikę, widząc ciemność, podrywam się na nogi, na co moja klacz, która spała tuż obok ze zwieszonym łbem, obraca się, by na mnie spojrzeć, i strzyże uszami, gdy z mroku wyłania się postać mężczyzny, ciemna sylwetka na jeszcze ciemniejszym tle. ‒ Kto tam? ‒ wołam, zaciskając palce na rączce pejcza. ‒ Strzeż się! Mam miecz! ‒ To ja, Woodville ‒ poznaję głos giermka, który jest już tak blisko, że mogę go zobaczyć. Jest blady, jakby się mnie bał. ‒ Nic ci się nie stało, pani? ‒ O Boże, o Boże!... Ryszardzie! Jakże się cieszę, że cię widzę! ‒ Biegnę mu naprzeciw z otwartymi ramionami, a on rzuca się na kolana, łapie mnie za ręce i gorąco po nich całuje. ‒ Pani ‒ szepce. ‒ Pani... Bogu niech będą dzięki, żeś cała i zdrowa! Na pewno nic ci się nie stało? ‒ Na pewno. Zatrzymałam się tylko na odpoczynek i usnęłam. Przedtem bardzo długo maszerowałam, próbowałam wrócić na trakt i w końcu postąpiłam głupio: usiadłam i pozwoliłam, by zmorzył mnie sen... Woodville niezgrabnie podnosi się na nogi. ‒ Orszak jest niedaleko. Wprawdzie szukałem cię przez cały wieczór, ale to naprawdę niedaleko... ‒ Już północ? ‒ Zaledwie jedenasta godzina. Wszyscy ruszyli na poszukiwania. Książę pan szaleje ze zgryzoty. Starałem się iść twoim śladem, ale nigdy bym cię nie znalazł, gdyby nie...

‒ Czy mój mąż jest bezpieczny? Czy to była zasadzka? Giermek potrząsa przecząco głową. ‒ Jakiś ciemny wieśniak powalił o jedno drzewo za dużo, i to prosto na trakt. Nikomu nie stała się krzywda, ot, pech, że byliśmy tam o złej porze. Ale wszyscy zamartwiali się o ciebie. Jesteś ranna? ‒ Nie. Sreberko poniosła, lecz nie wysadziła mnie z siodła. To dobra klacz. Przestraszyła się upadającego drzewa, ale w końcu sama się zatrzymała. Woodville waha się, nim przemówi ponownie. ‒ Doprowadziła mnie do ciebie... To prawdziwy cud. Natknąłem się na nią w lesie i szedłem za nią aż tutaj. Podnoszę wodze, które obwiązałam sobie wokół nadgarstka. ‒ Nie puściłam jej luźno. ‒ Cały czas była uwiązana? ‒ Ryszard rozgląda się po polance, patrzy na srebrzyste odbicie księżyca w wodzie, na poruszające się cienie drzew, przepatruje ciemności, jakby czegoś szukał. ‒ Oczywiście ‒ odpowiadam na jego pytanie. ‒ Ale wcześniej zdjęłam jej siodło, tak jak mi pokazałeś. ‒ Natknąłem się na nią ‒ powtarza głucho. ‒ Chodziła swobodnie po lesie. ‒ Była tu ze mną przez cały czas. Trzymałam jej wodze. Woodville kręci głową, jakby chciał otrząsnąć się ze zdumienia. ‒ Postąpiłaś słusznie. Teraz ją osiodłam i wyprowadzę cię na trakt. Podnosi z ziemi pięknie wytłaczane siodło i zarzuca je na grzbiet Sreberka. Zacisnąwszy i sprawdziwszy popręg, odwraca się do mnie. Kładzie dłonie na mojej talii i zamiera z wahaniem. Nasze ciała zbliżyły się do siebie bez udziału naszej woli; głowę trzymam na jego ramieniu, on obejmuje mnie rękoma w pasie. Zupełnie jakbyśmy się przyciągali niczym te planety na drucikach w bibliotece mego męża. Z wolna uświadamiam sobie, że przepełnia mnie uczucie, jakiego dotąd nie znałam, z wolna pojmuję, że to pragnienie. Zwracam twarz ku jego twarzy, a on patrzy na mnie pociemniałymi oczyma, dłonie cały czas trzymając na mej talii, i widzę, że wypełza mu na oblicze zdziwienie, gdy uprzytamnia sobie, iż pulsuje we mnie namiętność. Stoimy tak razem przez długi czas. W końcu bez słowa podnosi mnie na siodło, otrzepuje mi spódnice sukni, wręcza czepiec i zaczyna prowadzić na Sreberku przez las w stronę traktu.

TWIERDZA CALAIS, FRANCIA CZERWIEC 1433 ROKU

Znów zatrzymujemy się w cytadeli, gdzie garnizon wita Woodville'a jako konstabla Calais, jednakże mój małżonek stwierdza, że na razie nie może go zwolnić ze służby i zostawić tutaj na stałe. Stoję na blankach na samym szczycie zamku i z niepokojem spoglądam na trzepoczący mi nad głową proporzec, którym wzmagający się wiatr szarpie na wszystkie strony. ‒ Czy przeprawa przez kanał La Manche będzie trudna? ‒ pytam męża. ‒ Chyba się nie boisz, co? Przecież woda to twój żywioł. Zdeprymowana zagryzam wargę. Bynajmniej nie uważam, iż jeśli ktoś wywodzi się z rodu wodnej boginki, jest chroniony przed chorobą morską i katastrofami. ‒ Żywię pewne obawy... Fala zdaje się wysoka. Chyba nie zawsze jest aż tak wysoka? A piana nie zawsze rozbija się, sięgając blanek? Poprzednim razem tak nie było... Książę Bedfordu rzuca spojrzenie na morze, jakby miał je ocenić po raz pierwszy przed czekającą nas podróżą. ‒ Być może nie będzie najłatwiej ‒ przyznaje. ‒ Ale i tak ruszamy przy kolejnym przypływie. Zwłoka w niczym się nam nie przysłuży. Muszę przeprawić się do Anglii. Wystąpię tam przed parlamentem, spróbuję przekonać wszystkich, że trzeba zebrać fundusze na nową kampanię we Francji. Muszę też przekonać mego brata Humphreya do współpracy z naszym stryjem, kardynałem Beaufortem. Młody król... ‒ zaczyna i urywa. ‒ Tak czy owak pora na nas, zresztą nie sądzę, abyś bardzo ucierpiała podczas podróży. Nic takiego nam nie grozi. A może na wszelki wypadek mogłabyś uspokoić morze? Jutro wypada przesilenie letnie. W taki dzień chyba umiesz odprawiać swoje czary? Staram się uśmiechnąć na ten kiepski żart. ‒ Niestety nie, choć bardzo bym chciała. Książę pan odwraca się i zstępuje z blanek. Słyszę, jak w środku

przywołuje swoich klerków i wydaje polecenia, by przekazali kapitanowi, iż musi jak najszybciej dokończyć pakowania, gdyż wypływamy niebawem bez względu na warunki. Na blankach zjawia się Woodville z ciepłą peleryną, którą okrywa mi ramiona. ‒ Księcia pana martwią wydarzenia w Anglii. Jego brat Humphrey, książę Gloucester, nie doradza mądrze, jego stryj, kardynał Beaufort, ma własne plany względem królestwa, a jego synowiec, król, jest młody i niedoświadczony. Ci dwaj, książę Gloucester i kardynał Beaufort, robią co mogą, by król nadstawiał im ucha, i Henryk jest pomiędzy nimi rozdarty. ‒ Ale czy to bezpieczne wypływać w takich warunkach? ‒ O, tak. Może trochę kołysać, lecz już ja dopilnuję, aby tobie, pani, niczego nie brakowało w twej kajucie. Sreberko również będzie bezpieczna w swoim boksie na pokładzie. Popłyniemy nocą, tak że kiedy się obudzisz rano, będziesz już w swej nowej ojczyźnie. Książę pan pokaże ci twój dom. ‒ Spenhurst? ‒ pytam, próbując powtórzyć nieznajomą nazwę. ‒ Penshurst ‒ poprawia mnie. ‒ Zobaczysz, że ci się spodoba. To jeden z ładniejszych domów w najprzyjemniejszym regionie Anglii, hrabstwie Kent, które słynie z sadów i ogrodów. Tamtejsze jabłka i owoce robią furorę aż w stolicy. Jest stamtąd niedaleko do Londynu, choć nie tak znów blisko, żeby tłumy dworzan zawracały ci głowę. Wspaniała siedziba dla jeszcze wspanialszej księżny. ‒ Zamieszkamy tam? ‒ pytam, gdy Woodville prowadzi mnie z blanek do ciepłych wnętrz cytadeli. Pośrodku okrągłej komnaty płonie kominek, do którego przystawia krzesło dla mnie, po czym zachęca gestem, abym usiadła. ‒ Nie wydaje mi się, żeby książę pan miał długo zabawić na wsi ‒ odpowiada po chwili milczenia. ‒ Czeka go spotkanie z królem, którego musi poprosić o ludzi i złoto na kontynuację kampanii wojennej we Francji. Będzie też musiał wystąpić przed parlamentem i przekonać przedstawicieli Izby Lordów i Izby Gmin do poparcia. No i jeszcze czeka go przeprawa z bratem i stryjem. Jednym słowem, będzie miał ręce pełne roboty. ‒ A król Henryk? ‒ dopytuję. ‒ Czy go zobaczę? Jaki on w ogóle jest? Ryszard Woodville uśmiecha się do mnie. ‒ Bardzo młody, właściwie wciąż dziecko. Dwunastoletni chłopiec. Ale oczywiście zostaniesz przezeń przyjęta w pałacu. Książę pan jest niezwykle potężnym człowiekiem zarówno we Francji, jak i w Anglii, toteż młody król powita was w kraju oboje. ‒ Jego uśmiech staje się szerszy. ‒ Sądzę, że go polubisz, jest bardzo miłym chłopcem, a w do-

datku... ‒ śmieje się jakby z zażenowaniem. ‒ Jestem pewien, że będzie tobą zachwycony. Z pewnością nigdy nie widział nikogo takiego jak ty. Będziesz nie tylko pierwszą damą po królowej matce, ale też najpiękniejszą niewiastą na dworze królewskim.

PAŁAC WESTMINSTERSKI, LONDYN LATO 1433 ROKU

Młody król okazuje się wielkim rozczarowaniem. Wprawdzie nie znam wielu królów, gdyż pochodzę z hrabiowskiej rodziny, a moja ojczyzna, Luksemburg, jest hrabstwem podległym książętom Burgundii (którzy notabene są bogatsi i potężniejsi od każdego francuskiego księcia), zaś ostatni król Francji, który pono był szalony jak marcowy zając, zmarł, kiedy byłam małą dziewczynką, tak że nawet nie miałam okazji go poznać. Może dlatego spodziewam się tak wiele po angielskim królu chłopcu. Oczekuję, że ujrzę młodzieńca, który jest zwierciadlanym odbiciem swego bohaterskiego ojca. Nie ma w tym niczego dziwnego, skoro mój małżonek dwoi się i troi, aby zatrzymać dlań ziemie we Francji. A teraz już oboje jesteśmy w jego służbie. Z tego powodu mi się wydaje, że zobaczę kogoś, kto jest tylko na wpół dwunastoletnim chłopcem, a tak naprawdę ‒ półbogiem. Nic z tych rzeczy. Spotykam go po raz pierwszy tuż po naszym wjeździe do Londynu. Przekraczamy bramy miasta przy wtórze śpiewających chórów i wiwatujących mieszkańców. Książę Bedfordu to dobroczyńca londyńczyków, ja natomiast jestem nowinką, którą każdy chce zobaczyć na własne oczy. Mężczyźni rykiem wyrażają aprobatę dla mej młodości i urody, a niewiasty posyłają mi w powietrzu pocałunki. Na ulice wylęgają kupcy i przekupki z rodzinami, a na dowód lojalności z okien ich domów powiewają nasze sztandary. Burmistrz Londynu przygotował na nasze powitanie żywe obrazy i recytacje poezji; w jednym z przedstawień występuje rusałka, która obiecuje dobre zdrowie, płodność i nie przestającą płynąć rzekę szczęścia. Małżonek ujmuje mnie za rękę i kłania się tłumom, puchnąc z dumy, gdy ludzie wykrzykują moje imię i błogosławią nam. ‒ Londyńczycy uwielbiają ładne dziewczęta ‒ mówi mi. ‒ Będą nam przychylni, dopóki pozostaniesz piękna. Królewscy wysłannicy witają nas przy bramie pałacu westminsterskiego i prowadzą labiryntem dziedzińców, ogrodów, korytarzy, anty-

szambr i komnat, aż wreszcie stajemy w prywatnych apartamentach najjaśniejszego pana. Najpierw otwierają się przed nami jedne drzwi, potem drugie, a po jakimś czasie wkraczamy do komnaty wypełnionej wspaniale odzianymi ludźmi, zza których ‒ niczym kukiełka wyskakująca ze schowanych jedno w drugie pudełek ‒ wygląda młody król. Henryk wstaje z tronu i wychodzi na powitanie swego stryja. Jest drobny i niski, i blady ‒ przeraźliwie blady jak jakiś uczony, mimo iż zachęcają go do uprawiania ćwiczeń fizycznych i konnej jazdy codziennie, a nawet do udziału w turniejach, w których jego przeciwnik ma czubek lancy owinięty zabezpieczającą poduszeczką. Zastanawiam się, czy nie jest przypadkiem chory, gdyż przezroczystość jego cery i niepewność ruchów zdają się wskazywać na permanentne znużenie. W którejś chwili ku swemu wielkiemu przerażeniu widzę, iż w tym świetle wydaje mi się zrobiony ze szkła, tak kruchy i przejrzysty, że mógłby się rozprysnąć na maleńkie fragmenty, gdyby nieoczekiwanie przewrócił się na kamienną posadzkę. Wypuszczam powietrze z płuc, na co mój małżonek zerka na mnie, tracąc na moment pewność kroku, po czym odwraca się znów do swego synowca i jednym ruchem kłania się przed nim i zamyka go w objęciach. ‒ Och! Tylko ostrożnie! ‒ sapię, jakby naprawdę mógł go zmiażdżyć tym uściskiem, i teraz Ryszard Woodville reaguje bezzwłocznie, postępując krok w przód i kładąc moją prawą dłoń na swoim ramieniu, jak gdyby miał zamiar powieść mnie i przedstawić najjaśniejszemu panu. Tymczasem pyta natarczywym szeptem: ‒ Co się dzieje, pani? Czyś źle się poczuła? Jan Lancaster trzyma obie dłonie na ramionach chłopca, zagląda mu w blade oblicze, w wodnistoniebieskie oczy. Nieomal czuję moc jego uścisku, czuję, że to dla chłopca zbyt wiele. ‒ Jest taki słaby ‒ szepcę w odpowiedzi i znajdując właściwsze określenie, dodaję: ‒ Jest kruchy jak książę z lodu, ze szkła... ‒ Nie teraz! ‒ syczy Woodville i szczypie mnie w grzbiet dłoni. Tak mnie zdumiewa jego ostry ton i nagły ból, że podrywam nań spojrzenie i wracam do zmysłów, spostrzegając, że dworki i dworzanie otoczyli nas kręgiem, gapiąc się na mnie, mego małżonka i najjaśniejszego pana, i czuję, jak Woodville już mnie prowadzi do tronu, abym złożyła swój ukłon, a czyni to z taką gwałtownością, iż teraz już wiem, że nie wolno mi wypowiedzieć ani jednego słowa więcej. Znalazłszy się przed królem, dygam głęboko i prostuję się dopiero, gdy poczuję na ramionach lekki dotyk królewskich rąk. Okazuje mi należny szacunek, albowiem jestem jego stryjną, choć mam zaledwie siedemnaście lat, lecz on i tak jest młodszy ode mnie o lat pięć; oboje

jesteśmy młodzi i niewinni na tym dworze składającym się z samych dorosłych o zaciętych twarzach. Henryk wita mnie na angielskiej ziemi cienkim głosikiem, który nie nabrał jeszcze męskiego brzmienia. Całuje mnie najpierw w prawy, a potem w lewy policzek, a ja nieledwie się wzdrygam, czując na licach dotknięcie jego zimnych warg, które słusznie kojarzą mi się z lodem. Rękoma trzyma mnie teraz za dłonie, a mnie zdaje się, że wyczuwam wszystkie kosteczki jego palców przypominających sopelki. Następnie zaprasza nas na wieczerzę i odwróciwszy się, wiedzie mnie na czele całego dworu. Bogato odziana niewiasta odstępuje krok w tył ciężko, z wyraźną niechęcią, a ja zerkam ukosem na młodego króla. ‒ To moja druga stryjna, Eleonora, księżna Gloucester ‒ informuje dziecięcym dyszkantem. ‒ Żona mego ukochanego stryja Humphreya, księcia Gloucester. Kłaniam się jej, a ona odwzajemnia ten gest, podczas gdy przez ramię patrzy jej już wspomniany książę Gloucester. Dwaj bracia obejmują się, zamykając w silnym, męskim uścisku ramion, lecz gdy mój mąż przenosi spojrzenie na jątrew, widzę, iż jego wzrok twardnieje. ‒ Mam nadzieję, że wszyscy będziemy żyli zgodnie ‒ rzecze król swoim cienkim, ostrożnym głosikiem. ‒ Myślę, że rodzina powinna trzymać się razem. A zwłaszcza królewska rodzina, zgodzicie się ze mną? Wszyscy powinniśmy się kochać nawzajem i żyć w harmonii. ‒ Oczywiście ‒ odpowiadam, aczkolwiek nigdy wcześniej na niczyjej twarzy nie widziałam większej zazdrości i silniejszego pragnienia rywalizacji niż teraz u księżny Gloucester, która właśnie zwróciła na mnie swe piękne, zepsute oblicze. Księżna nosi spiczasty czepiec, który czyni z niej gigantkę, najwyższą niewiastę na całym dworze królewskim, i błękitną suknię obszywaną gronostajami ‒ najdroższym w świecie futrem. Na szyi ma szafiry konweniujące z kolorem jej oczu, których barwa jest czystsza nawet od kamieni szlachetnych. Jątrew uśmiecha się do mnie, pokazując białe zęby, jednakże nie dostrzegam ciepła w tym uśmiechu. Król sadza mnie po swojej prawej ręce, księcia pana zaś po lewej. Obok mnie zasiada mój dziewierz, książę Gloucester, jego żona zaś zajmuje miejsce obok mego męża. Wszyscy siedzimy zwróceni twarzą ku wielkiej sali, jakbyśmy stanowili tapiserię na tylnej ścianie, ozdobę ku uciesze biesiadników: barwni kolorami sukien i dubletów, błyszczący od klejnotów. Ucztujący w dole dworzanie spoglądają na nas jak na postaci z żywego obrazu; my patrzymy na nich z góry, jak bogowie na śmiertelników, i posyłając najlepsze dania faworytom, przypominamy im, czyja ręka ich karmi i czyja łaska trzyma przy życiu.

Po wieczerzy czeka nas rozrywka. Książę Gloucester nie traci czasu i porywa mnie do pierwszego tańca; odgrywamy swoją rolę, po czym stajemy z boku, robiąc miejsce dla innych par drobiących kroki. ‒ Jesteś urocza ‒ rzecze do mnie dziewierz. ‒ Słyszałem, że Jan poślubił zaklinaczkę serc, ale nie dawałem wiary plotkom. Jak to możliwe, że służyłem swemu krajowi na francuskiej ziemi, a nigdy cię nie spotkałem? Uśmiecham się, lecz nic nie mówię. Szczera odpowiedź bowiem jest taka, że podczas gdy mój małżonek bił się dzielnie i bez końca, starając się bronić angielskich ziem we Francji, jego brat nicpoń porwał moją imienniczkę, hrabinę Hainaut, i wdał się we własną wojenkę, dzięki której chciał zdobyć jej ziemie dla siebie. Stracił fortunę i byłby postradał życie, gdyby nie wpadła mu w oko dworka hrabiny, Eleonora, z którą uciekł w drugiej kolejności. Mówiąc krótko, książę Gloucester to mężczyzna powodowany zmysłami, nie zaś rozsądkiem ani poczuciem obowiązku. Tak inny od mego męża, że z trudem przychodzi mi uwierzyć, iż obaj są synami króla Henryka IV Angielskiego. ‒ Gdybym cię spotkał, nigdy bym nie wrócił do Anglii ‒ szepce, gdy kroki tańca znów zbliżają nas do siebie. Nie mam pojęcia, jak na to odpowiedzieć, i bardzo mi się nie podoba sposób, w jaki na mnie patrzy. ‒ Gdybym cię spotkał, nigdy bym cię nie opuścił ‒ dodaje szeptem. Oglądam się na małżonka, lecz ten jest pogrążony w rozmowie z królem i ani nie zerknie w moją stronę. ‒ A czy ty patrzyłabyś na mnie przychylnie? ‒ dopytuje mój dziewierz. ‒ Czy popatrzysz na mnie przychylnie teraz? Czy też boisz się, że mogłabyś rzucić zaklęcie na moje serce nawet obecnie, będąc żoną Jana? Minę mam kamienną, rozważam w duchu, czy wypada, by dziewierz tak mówił do bratowej, z taką pewnością, jakby wierzył, iż nie jestem mu się w stanie oprzeć. Jest coś odpychającego i zarazem fascynującego w sposobie, w jaki ujmuje mnie za talię, co jest częścią tańca, i przyciska do siebie, kładąc mi gorącą dłoń nisko na plecach i ocierając się o mnie udem, co już z tańcem nie ma nic wspólnego. ‒ Czy mój brat zadowala cię jako mąż? ‒ dopytuje szeptem, dmuchając mi ciepłym powietrzem w odsłoniętą szyję. Odchylam się lekko, jednakże on wzmacnia chwyt i trzyma mnie wciąż blisko siebie. ‒ Czy dotyka cię tak, jak lubią młode dziewczęta: delikatnie, acz szybko? ‒ Wybucha śmiechem. ‒ Bo mam rację, Jakobino, prawda? Tak właśnie lubisz być dotykana? Delikatnie, acz szybko? Wyrywam mu się, w oczach mi wiruje od barwnych strojów i kręcących się par, po czym nagle czuję, że za rękę trzyma mnie już Ryszard

Woodville, który ciągnie mnie w sam środek tańczących, obracając to w jedną, to w drugą stronę, jak wymagają kroki tańca. ‒ Wybacz mi, panie! ‒ wola przez ramię do księcia Gloucester. ‒ Mój błąd! Zbyt długo siedziałem we Francji i sądziłem, że to moment zmiany partnerów! ‒ Wcale nie, siedziałeś tam za krótko, ale nieważne ‒ odpowiada książę Gloucester, chwytając raptownie porzuconą partnerkę Woodville'a i doszlusowując do reszty tańczących, podczas gdy my drobimy w kręgu, a następnie tworzymy z uniesionych rąk łuk, pod którym schylając się, przebiegają pozostałe pary. Gdy przychodzi do kolejnej zmiany partnerów, mitrężę w tańcu i trzymam się z dala od Humphreya. ‒ Co sądzisz o królu? ‒ pyta mnie małżonek, zachodząc do mej sypialni tego samego wieczora. Spulchniono dlań pościel, poduszki ułożono w wysoką stertę. Gramoli się na łoże z westchnieniem i poszarzałą ze zmęczenia pobrużdżoną twarzą. ‒ Jest bardzo młody. Książę pan śmieje się krótko. ‒ A z ciebie to dopiero jest wiekowa matrona! ‒ Wygląda młodo nawet jak na swój wiek ‒ dopowiadam. ‒ I jest... kruchy? Nie mówię nic o tym, że odniosłam wrażenie, iż Henryk jest delikatny jak szkło, zimny jak cienki lód. Książę Bedfordu marszczy brew. ‒ Wydaje mi się, że nie brak mu sił, aczkolwiek przyznaję, jest niewyrośnięty jak na swój wiek. Jego ojciec z kolei... ‒ urywa. ‒ Cóż, nie ma znaczenia, na jakiego mężczyznę wyrósł jego ojciec. Ale Bóg świadkiem, że mój brat Henryk był mocarny już jako chłopak. Tak czy owak, nie pora na próżne żale, teraz ten chłopiec musi pójść w jego ślady. Po prostu musi dorosnąć do świetności. A co sądzisz o moim bracie Humphreyu? Gryzę się w język, aby nie odpowiedzieć zbyt szczerze. ‒ Chyba nie spotkałam nikogo takiego jak on w całym swoim życiu ‒ mówię dyplomatycznie. Mój mąż ponownie się śmieje. ‒ Mam nadzieję, że nie zwrócił się do ciebie słowami, jakie ci się nie spodobały? ‒ Skądże, zachowywał się niezwykle dwornie. ‒ Humphreyowi się wydaje, że może mieć każdą niewiastę na swoje skinienie. Nieomal nas zrujnował, adorując Jakobinę hrabinę Hainaut. Życie uratowało mi tylko to, że w końcu zainteresował się jej dworką i

uciekł z nią do Francji. ‒ Czy tą dworką była księżna Eleonora? ‒ Owszem. Dobry Boże, co to był za skandal! Wszyscy twierdzili, że uwiodła go za pomocą napojów miłosnych i czarów! A Jakobina została sama w Hainaut, utrzymując, że najpierw zdążył się z nią ożenić! Nie zdziwiłbym się, gdyby tak było naprawdę, coś takiego jest podobne do Humphreya. No ale Bogu dzięki, że ją porzucił i wrócił do Anglii, gdzie nie może narobić zbyt wielu kłopotów. ‒ A Eleonora? Kocha go? ‒ Była dworką jego żony, potem jego nałożnicą, aż została jego żoną. Któż może wiedzieć, co czuje w głębi serca? ‒ pyta retorycznie mój mąż. ‒ Na pewno jednak mi nie sprzyja. Jestem starszym bratem, a więc następcą tronu. Gdyby cokolwiek się stało młodemu Henrykowi... Boże, chroń króla!... wówczas ja odziedziczę koronę Anglii i Francji. Humphrey jest dopiero drugi w kolejności. Eleonora czasami patrzy na mnie tak, jakby życzyła mi śmierci. Teraz będzie się modlić, abyś nie poczęła syna, który by ją odsunął od tronu o następny szczebel. Czy umiesz ją przejrzeć i powiedzieć mi, czy ta niewiasta potrafi rzucać zaklęcia? Czy ma dar? Czy faktycznie źle mi życzy? Przywołuję w pamięci obraz kobiety z oślepiającymi szafirami, oślepiającym uśmiechem i twardymi jak kamień oczyma. ‒ Nie widzę nic prócz dumy, próżności i ambicji. ‒ Wystarczająco kiepska sprawa ‒ stwierdza niezbyt przejęty książę pan. ‒ Zwłaszcza że zawsze może kogoś wynająć do rzucania uroków. Czy twoim zdaniem powinienem ją mieć na oku? Zastanawiam się w duchu nad olśniewającą niewiastą i jej poszeptującym mężem. ‒ Tak ‒ odpowiadam po chwili milczenia, uznając, iż ten dwór królewski znacznie się różni od miejsc mego dzieciństwa spędzonego na zamkach w słonecznej Francji. ‒ Tak, na twoim miejscu miałabym na nią oko, mój mężu. Miałabym oko na nich oboje.

PENSHURST JESIEŃ 1433 ROKU

Przez całe lato książę pan rozprawia to z jednym wielmożą, to z drugim, by w końcu ‒ gdy ustępuje coroczny strach przed wybuchem zarazy i parlament zbiera się w Londynie ‒ spotkać się z przedstawicielami hrabstw i błagać ich o wysupłanie funduszy na wojnę we Francji. Prosi o poparcie swego stryja kardynała i przekonuje swego brata, by szepnął słówko najjaśniejszemu panu. Z wolna wszyscy zaczynają dostrzegać, ile zrobił dla kraju, i wyrażają swoją wdzięczność, proponując, by ustąpił ze stanowiska, porzucił swoją pracę, przekazał regencję Francji w inne ręce i powrócił do Anglii, gdzie będzie mógł dożyć starości w przepięknej nowej siedzibie. ‒ Nie wróci ‒ przepowiada Woodville podczas wspólnej przejażdżki po zielonej okolicy Penshurst w hrabstwie Kent. Od wielu dni nadaremno oczekujemy powrotu księcia ze stolicy do domu. ‒ Ani nie wróci teraz, ani nie zostanie na dobre w Anglii, mimo iż niektórzy twierdzą, że zasłużył na odpoczynek. ‒ Czy jest bardzo zmęczony pracą? Nie widziałam go od tylu tygodni... Ryszard Woodville potrząsa z rozpaczą głową. ‒ Moim zdaniem zapracowuje się na śmierć. Ale nie zamierza przestać. ‒ Dlaczego? Skoro wszyscy mówią, że powinien? ‒ Dlatego że nigdy by nie zostawił ludzi takich jak twój stryj Ludwik zdanych tylko na siebie, bez jego przywództwa płynącego z Paryża. Nigdy by nie zostawił Francji bez regenta. Nigdy by nie pozwolił, aby armaniacy przychodzili na rokowania pokojowe i przedstawiali swoje roszczenia pod jego nieobecność. Pokój jest nieunikniony, Burgundia zdaje się nań gotowa już w tej chwili i najpewniej zmawia się z wrogiem za naszymi plecami. Armaniacy dyszą ostatkiem sił, brak im ludzi i złota, a książę pan nie jest w stanie zebrać armii tutaj, w Anglii. Wszyscy dojrzeli do pokoju i książę Bedfordu chce podpisać traktat uzgodniony w

wyniku negocjacji. Najpierw zaprowadzi pokój we Francji, a dopiero potem ustąpi ze stanowiska. ‒ Zatem będziemy musieli wrócić do Paryża?... Nie uśmiecha mi się myśl o powrocie. Czas spędzony w Anglii poświęciłam na pilną naukę. Uczyłam się angielskiego, czytałam księgi z mężowskiej biblioteki, najęłam nawet uczonego, aby tłumaczył mi i wyjaśniał alchemiczne teksty. Ostatnio zaczęłam szukać zielarza, który by podzielił się ze mną swoją wiedzą. Nie chcę zostawiać tego wszystkiego i wracać do wielkiego pałacu w mieście ogarniętym głodem. ‒ Tak ‒ potwierdza moje obawy Ryszard. ‒ Gdybyś mogła wybierać, co byś zrobiła: pojechała do Paryża czy została tutaj? Nie odpowiadam od razu, ostrzeżona tonem jego głosu, iż od mojej odpowiedzi wiele będzie zależało. Obrzucam spojrzeniem żywopłoty, pośród których uschniętych listków błyszczą czerwone kuleczki owocu róży, przenoszę wzrok na majaczące za doliną wzgórza, na których brązowieją korony buków. ‒ Podoba mi się ta okolica ‒ mówię wreszcie. ‒ Poza tym wolę Londyn od Paryża. Woodville pęcznieje z dumy. ‒ Wiedziałem, że to powiesz! ‒ rzecze z tryumfem w głosie. ‒ Wiedziałem! Jesteś angielską księżną, urodziłaś się, aby być Angielką! Powinnaś więc mieszkać w Anglii! ‒ Czuję się tu jak w domu ‒ przyznaję. ‒ Nawet bardziej niż we Francji, bardziej niż w Luksemburgu. Krajobraz jest taki uroczy, okolica taka zielona. A w Paryżu panuje ubóstwo i głód, ludzie są tam wiecznie źli. Oczywiście, że tutaj podoba mi się bardziej. ‒ Powiedziałem ojcu, że w głębi ducha jesteś Angielką. Uśmiecham się do niego. ‒ A co na to twój ojciec? ‒ Odparł, że taka śliczna księżna powinna zostać w Anglii, aby móc rozkwitnąć. ‒ Gdzie mieszka twój ojciec? ‒ W małym dworku w Grafton, to nasza siedziba rodowa od wielu, wielu lat. Mój ojciec służył Janowi Lancasterowi, a przedtem poprzedniemu królowi. Czuję, że znów uda się na wojnę, zgromadzi własny oddział i poprze nas podczas kampanii we Francji. ‒ Czy w Grafton jest podobnie jak tutaj? ‒ Równie ładnie ‒ potakuje. ‒ Wiesz, bardzo bym chciał cię tam zabrać. Ogromnie bym chciał ci pokazać swój dom. Rzucam mu ukradkowe spojrzenie. ‒ Ja też tego pragnę ‒ szepcę, po czym oboje popadamy w milczące

zamyślenie. Mój mąż pozostaje jednak w Londynie i przyzywa do siebie Ryszarda, ale co tydzień posyła wóz z tapiseriami, meblami i księgami, które kupił do nowego domu. Gdy któregoś razu stoję na dziedzińcu i doglądam rozpakowywania tych skarbów, zadziwia mnie widok niewiasty, która z pomocą pachołków schodzi z tyłu jednego wozu. Jest filigranowej postury, ma na sobie strój mieszczki i skromny biały czepek. Dygnąwszy przede mną, obwieszcza: ‒ Nazywam się pani Jourdemayne. Jego książęca mość przysyła mnie z tym oto prezentem dla ciebie. Daje znak głową i jakiś wyrostek zeskakuje z wozu tuż za nią, trzymając w rękach tacę z maleńkimi glinianymi doniczkami, w których kołyszą się cherlawe roślinki. Kładzie tacę u moich stóp, po czym wdrapuje się na wóz z powrotem po kolejną i następną, i jeszcze jedną, aż jestem otoczona trawniczkiem zieleni, a pani Jourdemayne śmieje się na widok mojej zachwyconej miny. ‒ Zapewniał, że się ucieszysz ‒ stwierdza. ‒ Jestem ogrodniczką i zielarką. Jego książęca mość kazał mi to wszystko przywieźć i zapłacił z góry za tydzień pracy. Mam tutaj zostać i pomóc ci założyć zielnik, jeśli takie jest twoje życzenie. ‒ Och, tak! Bardzo proszę! ‒ wykrzykuję. ‒ Mamy tu ogródek z ziołami przy kuchniach, ale jest bardzo zarośnięty i nie umiem rozpoznać nawet połowy roślin! ‒ Powiedz chłopakowi, gdzie ma zanieść tace z sadzonkami, a potem bierzmy się do roboty przy pierwszej sposobności ‒ proponuje raźno. Wołam pazia, żeby pokazał im drogę, natomiast sama wracam do środka po nakrycie głowy z szerokim rondem do osłony przed słońcem i po rękawiczki potrzebne podczas mojej pierwszej lekcji zielarstwa. Dziwna jest z niej ogrodniczka. Każe naszemu ogrodnikowi przygotować tuzin grządek w starym warzywniku i gdy on w pocie czoła kopie ziemię, ona podnosi sadzonki ziół, pokazując mi ich listki i kwiaty i opowiadając o właściwościach jednych i drugich. W dodatku zamierza nazwać każdą grządkę od znaków zodiaku. ‒ To była grządka z kosztywałem ‒ skarży się ogrodnik Ralph. ‒ Gdzie teraz będzie rósł? ‒ Na grządce Wodnika ‒ odpowiada gładko pani Jourdemayne. ‒ Kosztywał, zwany inaczej żywokostem, bo pomaga leczyć złamania, kwitnie pod znakiem wody. Natomiast na tej grządce będziemy uprawiać rośliny pod znakiem Byka. Ralph zastanawia się nad tym przez całą noc, a rano ma gotowy dow-

cip. ‒ A tu co posadzisz? W grządce Byka? Pałkę? Pałkę?!... ‒ pyta i zgina się wpół ze śmiechu. Ten jeden dowcip poprawia mu humor na cały dzień, ale pani Jourdemayne nie daje się zbić z tropu. Po kolei wybiera sadzonki z tac i kładzie je przede mną. ‒ Byk to znak ziemi ‒ instruuje. ‒ Gdy księżyc jest w znaku Byka, wpływa korzystnie na rośliny, które rosną pod ziemią. Na korzenie, takie jak biała i czerwona marchew, cebula i rzepa. Wpływa też korzystnie na niektóre zioła, między innymi na miętę, wiesiołka, wrotycz, piołun i krwawnik. Dlatego wszystkie zasadzimy na naszej grządce pod znakiem Byka. Jestem oczarowana. ‒ Naprawdę masz je wszystkie ze sobą? Pani Jourdemayne uśmiecha się do mnie. ‒ Część zasadzimy teraz, a z częścią zaczekamy, aż księżyc będzie w innej fazie. Ale tak, przywiozłam je wszystkie, jako sadzonki lub nasionka. Jego książęca mość życzył sobie, aby w twoim zielniku rosły wszystkie zioła Anglii. Powiedział, że masz dar. To prawda? Opuszczam głowę. ‒ Nie wiem... Czasem zdaje mi się, że wiem o różnych rzeczach, a czasami nie mam pojęcia o niczym. Czytam mężowskie księgi i z radością dowiem się więcej o ziołach, jak je uprawiać i jak nimi leczyć... Ale ucząc się, tylko dochodzę do wniosku, że właściwie wciąż niewiele wiem. Obdarza mnie znów uśmiechem. ‒ Na tym właśnie polega nauka ‒ rzecze. Całe popołudnie spędzamy w ogrodzie na kolanach jak zwykłe wieśniaczki, sadząc zioła w grządkach, które kazała specjalnie przygotować, po czym gdy zbliża się wieczór, a wraz z nim chłód i zmrok, wstaję na nogi i obrzucam spojrzeniem zielnik, który wspólnie stworzyłyśmy. Tuzin grządek tej samej wielkości otacza kolistym wachlarzem kamienną ławę pośrodku ogrodu. Wszystkie zostały spulchnione i wypielone, część jest już obsadzona. Pani Jourdemayne opisała każdą sadzonkę nazwą zioła i jego właściwościami. ‒ Jutro pokażę ci, jak się robi nalewki i suszki ‒ obiecuje. ‒ Podam ci też moje receptury. Jestem tak zmęczona pracą fizyczną, że śpię jak kamień, jednakże w środku nocy, gdy miesiąc woła do mnie tak samo jak do soków krążących w roślinach, budzę się i widzę, że promień księżyca kładzie się równolegle do krawędzi mego łóżka. Koło mnie śpi twardo jedna z moich dworek. Odchylam kołdrę ostrożnie i podchodzę do okna. Słyszę coś, jakby

dzwonienie dzwoneczków, narzucam więc na ramiona pelerynę i wymykam się z komnaty i dalej, na galerię. W mroku dostrzegam zaledwie zarys niewieściej sylwetki. To pani Jourdemayne. Odruchowo cofam się o krok, bojąc się, co może robić w ciemnościach. Stoi przy jednym z okien, które otworzyła na oścież. Tutaj śpiew jest wyraźniejszy, jakby słodkie dźwięki wlewały się do wnętrza wraz ze światłem księżyca. Na odgłos moich kroków obraca się gwałtownie, czujnie, jakbym ją zaskoczyła, aczkolwiek nie poznać po niej, by czegokolwiek się bała. ‒ A, to ty ‒ mówi, choć powinna przede mną dygnąć. ‒ Słyszysz to? Potakuję skinieniem i potwierdzam: ‒ Słyszę. ‒ Nigdy wcześniej czegoś podobnego nie słyszałam. Pomyślałam nawet, że to muzyka sfer. ‒ Wiem, co to jest ‒ odpowiadam ze smutkiem. Sięgam do okiennic, by je zamknąć; muzyka natychmiast staje się przytłumiona, ale ja jeszcze zaciągam grube kotary, by odciąć dopływ zarówno dźwięków, jak i księżycowych promieni. Wyciąga rękę, aby mnie powstrzymać. ‒ Co takiego? ‒ pyta. ‒ Dlaczego zamykasz okno? Co to znaczy? ‒ Nic, co by dotyczyło ciebie ‒ uspokajam ją. ‒ To dotyczy tylko mnie. Pozwól mi zamknąć to okno. ‒ Ale dlaczego? Co się dzieje? ‒ Dotąd słyszałam to tylko dwukrotnie ‒ zaczynam opowiadać. Przed oczyma staje mi siostrzyczka, która wydała ostatnie tchnienie równocześnie z pierwszym. Mam też w pamięci wzdychający chór, który szepcąco pożegnał moją przeciotę. ‒ Obawiam się, iż to zwiastun śmierci kogoś z mojego rodu ‒ dopowiadam cicho. ‒ Śpiew Meluzyny. Odwracam się od niej i wracam ciemną galerią do własnej komnaty sypialnej. Nazajutrz rano, tak jak obiecała, pani Jourdemayne pokazuje mi, jak się suszy zioła, jak robi się napary i nalewki, a także jak wydobywać esencję kwiatu za pomocą wosku. Jesteśmy w sieni, otoczone przyjemnym zapachem gniecionych w moździerzu ziół, w miłym chłodzie ciągnącym od gołej kamiennej posadzki i marmurowego zlewu wypełnionego zimną wodą. ‒ Zatem ten śpiew zwiastuje śmierć kogoś z twoich krewnych? ‒ zagaja. ‒ Tak ‒ potwierdzam. ‒ Modlę się, by moi rodzice byli zdrowi... Widać tylko taki mam dar: zdolność przepowiadania bolesnej straty. ‒ To smutne ‒ konstatuje, po czym wręcza mi moździerz z tłuczkiem,

abym rozgniotła jakieś nasiona. Przez chwilę pracujemy w milczeniu, ale pani Jourdemayne znów przerywa ciszę. ‒ Są specjalne zioła dla młodych niewiast tuż po ślubie ‒ mówi, płucząc listki w wodzie. ‒ Jedne zapobiegają poczęciu dziecka, drugie przeciwnie, pomagają w tym. Wszystkie mam opisane w mojej księdze z recepturami. ‒ Można zapobiec poczęciu dziecka? ‒ upewniam się, że dobrze usłyszałam. ‒ Potrafię nawet zapobiec połogowi, gdy niewiasta jest już przy nadziei ‒ odpowiada mi z nieprzyjemnym uśmieszkiem. ‒ Wystarczy mięta polej, bylica i pietruszka zmieszane w odpowiednich proporcjach. Zasadziłam te zioła w twoim ogródku, na wypadek gdybyś ich potrzebowała. Kiedykolwiek. ‒ Zerka na mój płaski brzuch. ‒ A gdybyś chciała poczuć dziecko w łonie, też znajdziesz w swoim zielniku to co potrzebne. Liście maliny z ogrodu i powszechnych polnych chwastów: pokrzywy i koniczyny. Wycieram ręce i podnoszę tabliczkę z kredą do pisania. ‒ Powiedz mi, jak się je przyrządza ‒ proszę. Margery Jourdemayne zostaje w Penshurst dłużej niż tydzień, na który pierwotnie przyjechała, a gdy wyjeżdża, w moim ogródku rośnie już wszystko z wyjątkiem tych roślin, które trzeba sadzić przy chudnącym księżycu, w sieni zaś stoi parę słojów z ziołami zalanymi winem i z powały zwiesza się parę wiązek do ususzenia. Margery wybiera się już w drogę powrotną do Londynu na jednym z wozów mego męża, razem z wyrostkiem do pomocy, udaję się więc na dziedziniec przy stajniach, aby się z nią pożegnać. Właśnie podziwiam, jak zwinnie się wdrapuje na tył wozu, gdy pół tuzina zbrojnych z posłańcem w liberii księcia Bedfordu przejeżdża przez bramę. Z pierwszego wierzchowca zeskakuje Ryszard Woodville we własnej osobie. ‒ Pani, przywożę ci wieści od męża ‒ mówi. ‒ Kazał mi je dostarczyć do twoich rąk. Wyciągam dłoń, czując, że wargi mi drżą, a pod powiekami zbierają się łzy. Odbieram od giermka list i łamię pieczęć, lecz nic nie widzę z powodu mokrych oczu. ‒ Ty przeczytaj ‒ rozkazuję, oddając mu list ‒ i powiedz mi, co tam napisano. ‒ Z pewnością nie ma powodu, byś się tak denerwowała... ‒ zaczyna, lecz przebiegłszy wzrokiem parę linijek, podrywa na mnie głowę. Minę ma wstrząśniętą. ‒ Bardzo mi przykro, wasza książęca mość ‒ rzecze. ‒ Książę pan pisze do ciebie, że zmarł twój ojciec. W Luksemburgu wybu-

chła zaraza, ale twojej matce nic nie dolega. To ona przesłała wiadomość do Londynu. ‒ Patrzy na mnie z wahaniem. ‒ Wiedziałaś już wcześniej? Kiwam głową. ‒ Tak, podejrzewałam to. Mimo że starałam się nie słyszeć muzyki i nie widzieć promieni księżyca. Pani Jourdemayne, usadowiona obok woźnicy, spogląda na mnie z góry z wyrazem mądrego współczucia na twarzy. ‒ Czasem nie sposób zamknąć oczu i uszu, moja droga. Oby Pan, który obdarzył cię tym darem, dał ci także siłę, która pozwoli ci nieść to brzemię przez życie.

PARYŻ WE FRANCJI GRUDZIEŃ 1434 ROKU‒ STYCZEŃ 1435 ROKU

Nie spełnia się marzenie Woodville'a, aby pokazać mi Grafton, mimo iż spędzamy w Anglii równy rok, podobnie jak nie spełnia się marzenie mego męża, by zgromadzić wystarczającą armię na cele kampanii we Francji ani też by przywołać do porządku radę królewską i parlament, mimo iż udaje mu się przejąć władzę i de facto rządzić w kraju. Dłużej jednak nie możemy zostać. Paryżanie wzywają księcia Bedfordu ku pomocy, albowiem miasto jest oblężone przez rabusiów, dezerterów i żebraków i zwykli obywatele cierpią głód z powodu braku dostaw. ‒ Nie odmówi im ‒ stwierdza Ryszard. ‒ Trzeba nam będzie wracać do Paryża. Podczas przeprawy w drugą stronę morze jest jeszcze bardziej niespokojne, a kiedy przybijamy do Calais, zastajemy garnizon w rozsypce, tak że książę pan rozkazuje Woodville'owi zostać tam i zaprowadzić porządek, aby wojsko było gotowe uderzyć na Francuzów, gdy tylko pozwolą warunki. Następnie oboje z mężem wyruszamy w dalszą drogę błotnistymi traktami wiodącymi do stolicy. Woodville stoi pod wieżą bramną, aby się z nami pożegnać. Zbliża się do mnie i odruchowo sprawdza popręg. ‒ Co ja bez ciebie pocznę? ‒ pytam. Ryszard ma poważną minę. ‒ Będę o tobie myślał ‒ obiecuje. Odzywa się szeptem i unika mego wzroku. ‒ Bóg świadkiem, będę o tobie myślał codziennie. Odwraca się i podchodzi do mego męża. Wymieniają uścisk dłoni, po czym książę pan pochyla się w siodle i obejmuje swego giermka. ‒ Niech Bóg cię zachowa, chłopcze. Utrzymaj cytadelę i przybądź, jak tylko cię wezwę. ‒ Na rozkaz ‒ odpowiada krótko Woodville. Chwilę później Jan Lancaster unosi dłoń i nasz orszak ze stukotem podków wjeżdża na most zwodzony. Nagle zdaję sobie sprawę, że nie mam pojęcia, kiedy znów ujrzę Ryszarda, i że nawet się z nim nie

pożegnałam, nie podziękowałam mu za opiekę ani nie powiedziałam mu... nie powiedziałam mu... Potrząsam głową. Księżna Bedfordu nie ma nic do powiedzenia giermkowi swego małżonka ani powodu, by jej wzrok mąciły łzy, gdy patrzy przed siebie na biegnący prosto jak strzelił trakt przecinający płaski krajobraz. Tym razem jedziemy otoczeni zbrojnymi. Na tej ziemi panuje bezprawie, toteż nie sposób przewidzieć, czy skądciś nie pojawi się oddział francuskich maruderów rozprawiających się ze wszystkimi na swej drodze. Poruszamy się kłusem; książę pan ma zafrasowaną minę, wyraźnie zmęczony podróżą i gotów w każdej chwili stawić czoło kłopotom. W stolicy panują straszne warunki. Staramy się wyprawić bożonarodzeniową ucztę w naszej paryskiej siedzibie, Hôtel de Bourbon, jednakże kucharze z trudem zdobywają niezbędne mięsa i warzywa. Co dzień posłańcy przywożą wieści z odległych wsi, gdzie wybucha bunt za buntem, ponieważ Francuzi poprzysięgli, iż nie zniosą angielskich rządów ani chwili dłużej. Nie pociesza nas świadomość, że buntownicy zachodzą za skórę również królowi armaniaków. Prawda bowiem wygląda tak, że cała Francja ma serdecznie dość wojny i wszędobylskich żołnierzy i życzy obu władcom wszystkiego co najgorsze. Na początku roku mój małżonek informuje mnie, iż opuszczamy Paryż, a ja znam go już na tyle, by o nic nie dopytywać, kiedy jest taki rozgniewany i znużony zarazem. ‒ Czy potrafisz stwierdzić, czy uśmiechnie się do nas szczęście? ‒ pyta kwaśno. ‒ Przynajmniej tyle? Kręcę przecząco głową. Po prawdzie widzę, że pech depcze mu po piętach, a smutek zagląda przez ramię. ‒ Wyglądasz jak wdowa ‒ napomina mnie ostro. ‒ Uśmiechnij się, Jakobino. Uśmiecham się posłusznie i nie mówię mu, iż czasami także czuję się jak wdowa.

GISORS WE FRANCJI LUTY 1435 ROKU

Książę pan posyła po Woodville'a, by ten eskortował nas z Paryża do Rouen. Mnie nic nie mówi, ale ja i tak się domyślam, że jego zdaniem Paryż nie odparłby ataku i że będziemy bezpieczniejsi w Rouen. Ma też nadzieję, że kiedy się tam przedrzemy, z samego serca angielskich ziem na kontynencie wynegocjuje lepsze warunki pokoju z Francuzami. Ryszard Woodville przybywa z silną zbrojną eskortą, ponury jak chmura gradowa, robi musztrę na dziedzińcu przed stajniami, domagając się nadzwyczajnego posłuchu, i na koniec pomaga Janowi Lancasterowi wsiąść na koń przed pierwszym dniem jazdy. Jest mokro i zimno przez całą drogę do ufortyfikowanego zamku Gisors, gdzie stajemy na noc. Po paru godzinach snu budzi mnie przeraźliwy dźwięk. To mój mąż rzuca się w łożu, jakby ktoś dusił go za gardło, charcząc i łapczywie próbując zaczerpnąć tchu. Zrywam się na nogi, by zapalić świecę od ognia na kominku, a kiedy się odwracam, widzę, że Jan szarpie za dekolt nocnego stroju, nie mogąc złapać oddechu. Biegnę do drzwi, wołam służkę i każę jej sprowadzić Woodville'a i osobistego sługę księcia pana. W ciągu paru chwil w mojej komnacie robi się rojno i gwarno od mężczyzn, którzy pomagają Janowi usiąść na łożu i otwierają okno, by wpuścić więcej świeżego powietrza. Pojawia się książęcy medyk, który podaje swemu panu jakiś wywar sporządzony wedle receptury alchemików. Jan pije małymi łyczkami, chrapliwie nabiera powietrza do płuc i znów upija nieco płynu. ‒ Nic mi nie jest... Nic mi nie jest... ‒ mówi zgrzytliwym głosem, machając ręką na tych, którzy zgromadzili się w komnacie, i tych, którzy zaglądają przez uchylone drzwi. ‒ Wracajcie, wracajcie wszyscy do łóżek, naprawdę nic mi nie jest... Dostrzegam, że Woodville posyła medykowi takie spojrzenie, jakby ci dwaj doskonale wiedzieli, iż jest to kłamstwo mające uspokoić poddanych, lecz już po chwili wygania wszystkich z komnaty, każąc czuwać za

drzwiami tylko jednemu słudze na wszelki wypadek. Wreszcie zostajemy sami ‒ ja, książę pan, medyk i Ryszard Woodville. ‒ Poślę do Paryża po tamtejszego medyka ‒ rzecze Woodville do mego męża. ‒ Nie frasuj się, wasza książęca mość, zaraz poślę umyślnego... ‒ Dobrze ‒ zgadza się chrapliwie książę Bedfordu i skarży się: ‒ Pierś przygniata mi jakowyś ciężar, potworny ciężar niczym ołów... Nie mogę oddychać... ‒ Myślisz, że zdołasz zasnąć, wasza książęca mość? ‒ Ale tylko na siedząco, leżenie sprawia mi niewysłowiony ból w piersi... Ryszardzie, czuję się słaby jak zbity pies... ‒ Będę czuwał za drzwiami, wasza książęca mość ‒ obiecuje Woodville. ‒ Księżna mnie wezwie, jeśli się znów przebudzisz. ‒ Powinna przenieść się do innej komnaty ‒ stwierdza mój mąż. ‒ To nie miejsce dla niej. Patrzą na mnie obaj, jakbym była dzieckiem, któremu należy oszczędzić niemiłych wrażeń. ‒ Zostanę przy tobie ‒ odzywam się. ‒ A rankiem przyrządzę ci napar z cytryny i pietruszki, dzięki któremu będzie ci się lżej oddychało. Jan spogląda prosto na mnie. ‒ Jesteś moim największym skarbem ‒ rzecze. ‒ Ale idź spać do innej komnaty, niech ci dotrzyma towarzystwa jedna z dworek. Nie chcę cię znowu obudzić. Okrywam ramiona peleryną i wsuwam stopy w ciżemki. ‒ Zawołaj mnie, jeśli jego książęcej mości się pogorszy ‒ przykazuję giermkowi. ‒ Tak zrobię, pani ‒ odpowiada z ukłonem. ‒ Spędzę resztę nocy na pryczy tuż obok jego łoża, by mieć nań baczenie nawet podczas snu. Kieruję się do drzwi, lecz Jan mnie zatrzymuje. ‒ Nie ruszaj się... Zamieram w bezruchu, jak każe, na tle otwartego okna, czując wpadające do środka lodowate powietrze. ‒ Zgaś świece... Ryszard posłusznie zdmuchuje wszystkie świece i teraz wyraźniej widać zaglądające do wnętrza komnaty czyste, jasne światło księżyca dotykające mej twarzy i ramion, opromieniające biel nocnego stroju. Widzę, jak Ryszard rzuca mi ukradkowe spojrzenie, tęskne spojrzenie, po czym szybko odwraca głowę. ‒ Meluzyna i księżyc... ‒ szepce mój mąż. ‒ Jakobina ‒ przypominam mu swoje imię. ‒ Nazywam się Jakobina. Ale książę Bedfordu już zamyka oczy i zapada w sen.

Dwa dni później następuje pewna poprawa. Kiedy przywożą mu wieści z Calais, otwiera list i czyta go w milczeniu, podczas gdy siedzimy przy śniadaniu w wielkiej sali. Skończywszy czytać, szuka wzrokiem Woodville'a. ‒ Kłopoty ‒ rzecze krótko. ‒ Musisz pojechać do Calais i zaprowadzić tam porządek twardą ręką. Potem wracaj do mnie. ‒ Cytadela jest oblężona? ‒ pyta Ryszard, jakby nie został właśnie wysłany w sam środek nieznanego niebezpieczeństwa. ‒ Garnizon znów nie dostał żołdu na czas ‒ odpowiada mu książę pan. ‒ Wyposażę cię w weksel wystawiony na mój własny skarbiec. Postaraj się ich spacyfikować. Niezwłocznie napiszę do Anglii z prośbą o fundusze. Woodville ani przez moment nie patrzy na mnie. ‒ Wasza książęca mość sam pojedzie dalej do Rouen? ‒ Tak, dam radę ‒ zapewnia go Jan Lancaster. ‒ Dopilnuję, aby było ci wygodnie, mężu ‒ wtrącam, lecz żaden z nich nie zwraca na mnie najmniejszej uwagi. ‒ Ruszaj ‒ ponagla swego giermka książę Bedfordu. Woodville ściska go za ramię, jakby mieli zamiar się objąć, po czym zwraca na mnie przelotne spojrzenie. Raz jeszcze mam okazję się przekonać, jak niesamowicie stalowe są jego oczy. Moment później skłania przed nami głowę i odchodzi bez słowa pożegnania. W dalszą drogę do Rouen udajemy się krótkimi etapami. Książę pan nie czuje się dość dobrze, aby jechać konno, toteż odbywa podróż w lektyce, a jego koń bojowy jest wiedziony obok niego. Ogier porusza się niepewnie, niezadowolony z lekkości siodła, i zwiesza nisko wielki łeb, jak gdyby przeczuwał utratę swego pana. Jan spoczywa w ciągnionej przez białe muły ogromnej lektyce, którą zamówił dla mnie, jednakże nie znajduje wytchnienia na licznych wybojach. Przyglądając mu się, mam przed oczyma mocno zbudowanego perszerona ze znużeniem docierającego do ostatniej skiby ziemi po dniu wytężonej pracy. Jest wyraźnie wydrenowany z wszelkiej energii, a ja, patrząc nań, nieomal czuję śmiertelne zmęczenie w swoich młodych kościach.

ROUEN WE FRANCJI WRZESIEŃ 1435 ROKU

Przez całe lato w Rouen Jan Lancaster przyzywa do siebie prawników i doradców, którzy mu służyli i pomagali rządzić Francją przez trzynaście długich lat jego regencji. Co dzień przybywają też wysłannicy z konferencji pokojowej w Arrasie, którzy zdają mu relację z postępu rokowań. Aby zaradzić konfliktowi między oboma krajami, książę Bedfordu proponuje ślub króla Anglii z francuską księżniczką oraz pozostawienie południa Francji we władaniu armaniaków. Na nic więcej nie potrafi się zdobyć. Jednakże Francuzi domagają się, aby Anglicy wrócili do siebie, i zaprzeczają naszym prawom do korony francuskiej ‒ jakbyśmy nie spędzili prawie stu lat na walkach o nią! Każdego dnia książę Bedfordu jest zmuszany do nowych ustępstw i musi obmyślać nowe zapisy w traktacie pokojowym, które następnie posłańcy zawożą traktem do Arrasu, podczas gdy on przygląda się zachodowi słońca widocznemu z okien zamku w Rouen. Któregoś wieczora widzę, jak posłaniec galopem wyjeżdża na trakt północny, co oznacza, iż książę pan posłał do Calais po Woodville'a. Później posyła po mnie. Jego prawnik przynosi testament, w którym zostaną naniesione zmiany. Majątek przypadnie męskiemu spadkobiercy księcia, jego synowcowi, młodemu królowi Anglii. ‒ Nie wątpię ‒ uśmiecha się smutno Jan Lancaster ‒ że bardzo się przyda Henrykowi. W skarbcu królewskim widać dno. Nie wątpię też, że Henryk wszystko przepuści. Rozda lekką ręką, gdyż jest bardzo szczodrym chłopcem. Ale to co moje należy mu się z prawa, a jego doradcy powinni mu służyć dobrą radą. Oby tylko Pan Bóg pomógł mu się rozeznać w tym, co będą mówić mój brat i mój stryj. Mnie zostawia wiano i przywianek: jedną trzecią całego swojego majątku. ‒ Mężu mój... ‒ zaczynam i urywam. ‒ Należy ci się, byłaś moją żoną, dobrze się spisałaś, nie zasługujesz na nic mniej wartościowego. Wszystko to będzie twoje, póki będziesz

nosić moje nazwisko. ‒ Nie spodziewałam się... ‒ Ja również. Naprawdę nie sądziłem, że przyjdzie mi sporządzać testament tak rychło. Ale jest moim życzeniem i prawem obdarzyć cię wedle woli. Poza tym zostawiam ci swoje księgi, Jakobino, wszystkie moje piękne księgi. Odtąd będą twoje. Te księgi to prawdziwy skarb. Przyklękam przy łożu i dotykam policzkiem chłodnej mężowskiej dłoni. ‒ Dziękuję. Możesz być pewien, iż będę je pilnie czytać i chronić. Kiwa głową. ‒ Jakobino... w tych księgach, w którejś z nich, znajduje się odpowiedź, której poszukują wszyscy ludzie. Przepis na nieśmiertelność, na eliksir, na złoto robione z sadzy, z mrocznego tworzywa. Być może ją odnajdziesz, gdy mnie już dawno nie będzie. Czuję łzy pod powiekami. ‒ Nie mów tak, mężu. ‒ Odejdź teraz, dziecko. Muszę to podpisać i przespać się trochę. Dygam przed nim i wymykam się z komnaty, zostawiając go sam na sam z jego prawnikami. Nie dopuszcza mnie do siebie aż do popołudnia następnego dnia, kiedy to natychmiast zauważam, iż znowu mu się pogorszyło. Ciemne oczy ma mętniejsze, wydatny nos jeszcze ostrzejszy i większy na wychudłym obliczu. Kiedy wchodzę do komnaty, siedzi na krześle wielkim niczym tron, wyglądając przez okno z widokiem na trakt do Arrasu, gdzie trwają kłótliwe rokowania pokojowe. Późnopopołudniowe słońce wpada przez okno, opromieniając wszystko złocistą poświatą. Nachodzi mnie myśl, że być może to ostatni wieczór Jana Lancastera, że zniknie wraz z zachodzącym słońcem. ‒ To tutaj zobaczyłem cię po raz pierwszy, w tym właśnie zamku, pamiętasz? ‒ zwraca się do mnie, obserwując, jak kula słońca niknie w złocistych chmurach, a na niebo wschodzi blady księżyc. ‒ Zebraliśmy się tu, dokładnie tu, na proces Dziewicy Orleańskiej, pamiętasz? ‒ Pamiętam. ‒ Oczywiście, że pamiętam, i to nawet za dobrze. Nigdy nie czyniłam mężowi wyrzutów z powodu śmierci Joanny d'Arc, choć często wyrzucałam sobie, iż nie wstawiłam się za nią, gdy był na to czas. ‒ Czyż to nie dziwne, że w jednym miejscu spaliłem jedną dziewicę i odnalazłem drugą? ‒ pyta. ‒ Ją spaliłem jako czarownicę, ale do twoich zdolności się uciekłem. To też jest dziwne. Zapragnąłem cię, jak tylko cię zobaczyłem. Nie na żonę, gdyż wtedy byłem żonaty z Anną. Ty byłaś

moim skarbem. Wierzyłem, że masz dar, wiedziałem, że jesteś córą Meluzyny, i sądziłem, że pomożesz mi odnaleźć kamień filozoficzny. ‒ Przykro mi ‒ szepcę. ‒ Przykro mi, że okazałam się nie dość zdolna... ‒ Ach... ‒ robi nieokreślony gest ręką. ‒ Widocznie tak miało być. Może gdybyśmy mieli więcej czasu... Ale widziałaś koronę, prawda? I bitwę? I królową z podkowami przykutymi na opak? Zwycięstwo mego rodu i dziedzictwo mego synowca przechodzące z pokolenia na pokolenie aż po kres świata? ‒ Tak ‒ potwierdzam, choć nic z tego nigdy nie było dla mnie całkowicie jasne. ‒ Widziałam twego synowca na tronie i wiem, że zdoła utrzymać Francję dla siebie. To nie on utraci Calais. ‒ Jesteś tego pewna? Tyle przynajmniej mogę mu obiecać. ‒ Jestem pewna, że to nie on utraci Calais ‒ powtarzam. Kiwa głową i milknie na chwilę. Kiedy się znów odzywa, mówi bardzo cichym głosem. ‒ Jakobino, czy mogłabyś zdjąć suknię? Tak mnie zaskakuje ta prośba, że wzdrygam się i cofam o krok. ‒ Z-zdjąć suknię? ‒ Tak, suknię, giezło, wszystko. Czuję, że rumienię się ze wstydu. ‒ Pragniesz ujrzeć mnie nagą? Potakuje skinieniem. ‒ Teraz? ‒ Owszem. ‒ W świetle dnia? ‒ W świetle zachodu słońca, tak. Nie mam wyboru. ‒ Skoro tego sobie właśnie życzysz, mężu... Powstaję z krzesła, na którym siedziałam obok niego, i rozwiązuję sznurówki gorsetu, po czym pozwalam wierzchniej sukni opaść na posadzkę. Podnosząc wysoko najpierw jedną, potem drugą nogę, przestępuję przez fale materii i wstydliwie odsuwam je na bok. Zdejmuję ozdobny czepiec i rozplatam warkocze. Włosy opadają mi na twarz, tworząc swego rodzaju ochronny welon. Następnie ściągam jedwabne spódnice i najbliższe ciału giezło z przedniego lnu. Wreszcie staję całkiem naga. ‒ Unieś ręce ‒ poleca mi. Głos ma spokojny, patrzy na mnie bez pożądania w oczach, a tylko z zamyślonym zadowoleniem. Uświadamiam sobie, że nieraz widziałam, jak patrzy w ten sposób na obrazy, tapiserie i rzeźby. Nawet teraz jestem

dlań tym, czym byłam od samego początku: ładnym przedmiotem. Mój mąż nigdy nie kochał mnie jako niewiasty. Posłusznie unoszę ręce nad głowę, jakbym miała zamiar wskoczyć do głębokiej wody. Łzy ciekną mi po policzkach na myśl, że choć byłam jego żoną i towarzyszką łoża, jego księżną, nawet teraz gdy jest bliski śmierci, nadal mnie nie kocha. Nigdy nie kochał. Nigdy nie pokocha. Gestem nakazuje mi się lekko odwrócić, tak by gasnące promienie słońca padały na mą nagą skórę, zamieniając brzuch, piersi i jeden bok w gładkie złoto. ‒ Dziewczę z płomieni ‒ odzywa się cicho. ‒ Złocista dziewica. Cieszę się, że me oczy ujrzały ten widok, zanim wydam ostatnie tchnienie. Stoję bez ruchu, aczkolwiek moim drobnym ciałem wstrząsa narastający szloch. W chwili śmierci mój mąż postrzega mnie jako przedmiot zamieniony w złoto; nie widzi mnie, nie kocha mnie, nawet nie pożąda. Rozmarzony błądzi wzrokiem peí całym moim ciele, ale nie dostrzega płynących łez. Po tym jak się na powrót odziewam, wycieram oczy w milczeniu. ‒ Odpocznę teraz ‒ mówi mi. ‒ Cieszę się, że to widziałem. Każ pachołkom przenieść mnie do łoża, chcę spać. Wchodzą słudzy, żeby ułożyć go wygodnie na łożu, po czym mogę pocałować męża w czoło i pozostawić do rana. Tak się jednak składa, że wtedy widzę go po raz ostatni, albowiem umiera we śnie tej samej nocy. On zaś w ostatnich chwilach swego życia widział we mnie nie kochającą żonę, lecz posąg ozłocony promieniami zachodzącego słońca. Wołają mnie o poranku i kiedy wchodzę do mężowskiej komnaty, zastaję Jana niemal w tej samej pozycji, w jakiej go zostawiłam. Zdaje się smacznie spać i tylko głuche uderzenia samotnego dzwonu na wieży katedry w Rouen informują domowników i całe miasto, iż wielki pan, książę Bedfordu, nie żyje. Później pojawiają się niewiasty, które mają obmyć i przygotować zwłoki, a marszałek zaczyna czynić plany dotyczące wystawienia ciała w miejscowej katedrze. Stolarz zamawia drewno i zabiera się do zbijania trumny. W całym tym zamęcie wyłącznie Ryszard Woodville o mnie pamięta, odchodzi ze mną na bok ‒ równie wstrząśnięty i milczący jak ja ‒ po czym prowadzi mnie do moich komnat. Każe mi przynieść śniadanie i oddaje mnie pod opiekę mych dworek, przykazując im, aby dopilnowały, że się posilę, a potem będę odpoczywać. Niebawem stawią się szwaczki, aby wziąć miarę na nasze żałobne stroje, i szewcy, którzy muszą sprawić nam czarne ciżmy. Rękawicznik uszyje tuzin par rękawiczek dla mnie i wszystkich moich dworek. Trzeba zamówić czarny aksamit do rozłożenia przed katedrą i czarne płótno na peleryny dla setki biedaków, którzy będą podążać w kondukcie tuż za

trumną. Książę Bedfordu zostanie pochowany w katedrze w Rouen, dokąd przybędzie orszak wielmożów na wspaniałe nabożeństwo ku jego czci, tak więc wszystko musi się odbyć tak, jak by sobie tego życzył, w angielskim stylu. Pół dnia spędzam na pisaniu listów do różnych osób, zawiadamiając o śmierci mego męża. Do pani matki dobrodziejki piszę, iż teraz jestem wdową jak ona. Dalej piszę do króla Anglii, do księcia Burgundii, do cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego, do pozostałych monarchów, do Jolanty Aragońskiej. Przez resztę czasu się modlę; biorę udział we wszystkich mszach odprawianych w naszej prywatnej kaplicy, podczas gdy zakonnicy z katedry czuwają i odprawiają modły nad zwłokami mojego małżonka, strzeżonymi przez czterech rycerzy ustawionych zgodnie z czterema stronami świata. Czuwanie to zakończy się dopiero w dniu pogrzebu. Pozostaję na klęczkach w nadziei, że Pan Bóg ma dla mnie słowa otuchy, że usłyszę od Niego, iż mój mąż otrzymał niebiańską nagrodę i został powołany do krainy, której nareszcie nie będzie musiał przed nikim bronie. Jednakże nie dostaję żadnego znaku z wysokości. Nawet Meluzyna nie lamentuje nad odejściem Jana Lancastera. Zastanawiam się, czy nie utraciłam swego daru, czy widzenia w tafli zwierciadła nie były ostatnimi wejrzeniami w inny świat, jakich było mi dane doświadczyć. O zachodzie słońca zagląda do mych komnat Ryszard Woodville z pytaniem, czy będę wieczerzać w wielkiej sali z domownikami i gośćmi czy raczej spożyję posiłek w samotności. Waham się z odpowiedzią. ‒ Jeśli czujesz się na siłach, twoja obecność wszystkich bardzo ucieszy ‒ mówi mi Ryszard. ‒ Wiele osób pogrążonych jest w głębokiej żałobie po śmierci księcia pana i chciałoby cię widzieć między sobą, a że oczywiście wasze domostwa ulegną niebawem podziałowi, niejeden chciałby cię ujrzeć, nim będzie musiał wyjechać. ‒ Domostwa ulegną podziałowi? ‒ powtarzam z niemądrą miną. Ryszard potakuje skinieniem. ‒ Ależ tak, wasza książęca mość. Wkrótce na angielskim dworze zostanie wyznaczony nowy regent Francji, a ty wrócisz do Anglii, gdzie wydadzą cię za mąż po raz drugi. Patrzę na niego przerażona. ‒ Nie w głowie mi kolejne zamążpójście. Mało prawdopodobne, aby i drugi mąż żądał ode mnie tylko tego, abym się przed nim rozebrała. Nowy małżonek z pewnością okaże się bardziej wymagający, będzie mi się narzucał, a bez wątpienia wybiorą kogoś zamożnego, statecznego i wiekowego. Z tym że ten drugi mąż nie

pozwoli mi czytać ksiąg, nie zostawi mnie w spokoju, będzie się domagał syna i dziedzica... Dobije z moimi opiekunami targu, jakbym była jałówką, którą trzeba podsunąć najjurniejszemu bykowi. Będę sobie mogła żałośnie muczeć jak jałówka na pastwisku, a on i tak mnie dosiądzie. ‒ Nie, naprawdę nie mogę znowu wyjść za mąż! Uśmiech, który rodzi się na twarzy Ryszarda, przepełniony jest goryczą. ‒ Oboje, ty i ja, będziemy musieli nauczyć się służyć nowemu panu ‒ rzecze. ‒ Niestety. Milczę przez chwilę, po czym oznajmiam: ‒ Zjem w wielkiej sali, skoro twoim zdaniem tak wypada. ‒ Owszem ‒ potwierdza swoje wcześniejsze słowa. ‒ Wejdziesz sama? Potakuję skinieniem. Dworki sprawnie ustawiają się za mną i Woodville prowadzi nas w stronę wielkiej sali. Zazwyczaj donośny rozgwar panujący za podwójnymi drzwiami dziś jest znacznie cichszy z szacunku dla zmarłego. Gwardziści otwierają oba skrzydła i mogę wejść do środka. Na mój widok wszystkie głosy milkną, przez chwilę w uszach dźwięczy cisza, po czym rozlega się chrobot i stukot, gdy obecni zrywają się na nogi, odsuwając ławy i stoły, a następnie ściągają nakrycia głowy, by pokłonić mi się z czapkami w dłoniach. Oddają hołd młodej wdowie po swoim panu i wyrażają smutek z powodu straty własnej i mojej. Mijam setki wpatrzonych we mnie twarzy, słysząc wypowiadane szeptem błogosławieństwa: ‒ Niech Bóg cię zachowa, wasza książęca mość. Zmierzam ku podwyższeniu, na którym staję za wysokim stołem ‒ sama. ‒ Dziękuję za wasze dobre życzenia! ‒ mówię wyraźnie, a mój czysty głos niesie się pod belkowe sklepienie. ‒ Mój małżonek, książę pan, nie żyje i wszyscy go opłakujemy. Otrzymacie zapłatę za kolejny miesiąc, po czym zarekomenduję was nowo powołanemu regentowi Francji, zapewniając o waszej wierności i lojalności. Boże, chroń króla i miej w opiece duszę księcia Bedfordu. ‒ Boże, chroń króla!... Boże, miej w opiece duszę księcia Bedfordu!... ‒ Dobrze to rozegrałaś ‒ mówi Woodville, odprowadzając mnie do prywatnych komnat. ‒ Szczególnie tę część z poborami. Co ważne, będziesz miała z czego je zapłacić. Książę pan był dobrym gospodarzem, w skarbcu znajdzie się dość na wypłatę bieżących poborów, a także rent dla starców, którzy nie znajdą służby u nowego regenta. A tobie od tego

wcale nie ubędzie, nadal będziesz niezwykle zamożna. Przystaję w małej ambrazurze i wyglądam na pogrążone w mroku miasto. Niemal idealnie okrągła tarcza księżyca w trzeciej kwadrze wspina się, nabierając intensywnego, żółtego blasku, po nocnym niebie barwy indygo. Powinnam sadzić w Penshurst zioła, które wymagają rosnącego księżyca, myślę i nagle uświadamiam sobie, że już nigdy nie zobaczę Penshurst ani swego zielnika. ‒ A co stanie się z tobą? ‒ pytam. Ryszard wzrusza ramionami. ‒ Na razie wrócę do Calais, a gdy zostanie wyznaczony nowy konstabl, pojadę do domu, do Anglii. Poszukam pana, którego mógłbym szanować, i zaciągnę się doń na służbę. Być może wyruszę do Francji na wyprawę albo... jeśli najjaśniejszy pan zawrze pokój z armaniakami... zacznę służyć na dworze królewskim. Albo wybiorę się do Ziemi Świętej i zostanę krzyżowcem. ‒ Ale wtedy nie będziemy się widywać! ‒ mówię impulsywnie. ‒ Nie będzie cię wśród moich domowników. Jeszcze nawet nie wiem, gdzie zamieszkam, a ty przecież możesz się udać dokądkolwiek. Nie będziemy się widywać... ‒ Powtarzam i podnoszę nań wzrok, gdy dociera do mnie znaczenie tych słów. ‒ Nie będziemy już razem. ‒ Nie ‒ przyznaje. ‒ Tutaj się rozstaniemy. I być może nigdy więcej się nie zobaczymy. Wciągam gwałtownie powietrze. Myśl, że już nigdy nie ujrzę Ryszarda, jest tak brzemienna w skutki, że z trudem ogarniam je wszystkie rozumem. Śmieję się niepewnie. ‒ Nie mieści mi się to w głowie. Przecież widujemy się prawie codziennie, tak do tego przywykłam... Zawsze byłeś blisko, spacerowaliśmy razem, wybieraliśmy się wspólnie na przejażdżki, od iluż to?... całych dwóch lat? Od dnia mojego ślubu. Przyzwyczaiłam się do ciebie... ‒ urywam, gdyż nie chcę okazywać przed nim słabości. ‒ Tak naprawdę chodzi mi o to, kto teraz będzie się opiekował Sreberkiem, kto jej zapewni ochronę? ‒ Twój nowy małżonek? ‒ podsuwa w odpowiedzi. ‒ No nie wiem, jakoś tego nie widzę... Po prostu nie potrafię sobie wyobrazić, że miałoby cię nagle zabraknąć. A Sreberko... ‒ Co z nią? ‒ Nie lubi obcych ‒ dokańczam niemądrze. ‒ Lubi tylko ciebie. ‒ Wasza książęca mość... Coś w tonie jego głosu sprawia, że się jąkam. ‒ T-tak? Ujmuje mnie za dłoń, przykłada ją do zgięcia swego łokcia i prowadzi

galerią. W oczach dworek, trzymających się z tyłu, z pewnością wyglądamy tak jak zawsze, gdyż często razem się przechadzaliśmy, często rozmawialiśmy ze sobą, wieczni kompani: księżna i jej wierny rycerz. Jednakże tym razem Ryszard nakrywa moją dłoń swoją ręką, a jego palce palą mnie nawet przez rękawiczkę, zupełnie jakby miał wysoką gorączkę. Tym razem głowę ma pochyloną ku mnie tak blisko, że gdybym podniosła nań spojrzenie, nasze wargi by się musnęły. Kroczę więc z opuszczoną głową. Nie wolno mi na niego patrzeć, nie wolno mi pozwolić, aby nasze usta się zetknęły. ‒ Nie wiem, co przyniesie przyszłość ‒ wyrzuca z siebie pośpiesznie słowa ‒ nie wiem, za kogo cię wydadzą za mąż ani co życie ma w zanadrzu dla mnie. Nie mogę jednak odejść, nie mówiąc ci... nie mówiąc ci choć raz... że cię kocham. Słysząc to, tracę dech w piersi. ‒ Ryszardzie... ‒ Nie mam ci nic do zaoferowania, jestem prawie nikim, a ty jesteś pierwszą damą Francji. Lecz chcę, abyś wiedziała, że cię kocham i pragnę... kocham cię i pragnę od pierwszego wejrzenia. ‒ Powinnam... ‒ Muszę to powiedzieć, musisz to ode mnie usłyszeć: wielbiłem cię czystym uczuciem, tak jak rycerz powinien wielbić damę swego serca, ale też kochałem cię jak mężczyzna powinien kochać niewiastę, a teraz zanim odejdę, chcę ci wyznać, że cię kocham... kocham cię, Jakobino. ‒ Urywa i patrzy na mnie z rozpaczą w łupkowoszarych oczach. ‒ Musiałem ci to powiedzieć ‒ zakańcza. Czuję, że staję się złocista i ciepła niczym metal za sprawą alchemii. Czuję, że się uśmiecham, cała promienieję, słysząc jego słowa. Natychmiast rozpoznaję, iż mówi szczerą prawdę, że jest we mnie zakochany, i równie szybko odkrywam prawdę swego serca: ja również go kocham. W dodatku wyznał mi swoją miłość, wyznał na głos, udało mi się zdobyć jego serce, kocha mnie, Ryszard Woodville mnie kocha, dobry Boże... i tylko Ty, Panie Boże, wiesz ‒ bo Ryszard nie może mieć o tym pojęcia ‒ że odwzajemniam to uczucie. Nie mówiąc ani słowa więcej, wchodzimy do małej komnaty na końcu galerii, gdzie Woodville ‒ starannie zamknąwszy za nami drzwi ‒ bierze mnie w objęcia gestem, jakiemu nie sposób się oprzeć. Teraz zwracam ku niemu twarz, a on całuje mnie prosto w usta. Rękoma błądzę od jego krótko ostrzyżonej głowy do szerokich barków i przyciskam do siebie coraz bardziej. Wyczuwam mięśnie jego ramion pod dubletem, kłujący meszek na karku. ‒ Pragnę cię ‒ szepce mi do ucha. ‒ Nie jako księżnę, nie jako

wróżkę. Pragnę cię jako niewiastę, moją niewiastę. Opuszcza głowę niżej i całuje mnie w ramię, gdzie dekolt sukni odsłania przed nim skrawek białego ciała. Muska wargami mój obojczyk, szyję, obsypuje drobnymi pocałunkami linię szczęki. Wtulam weń twarz, oddycham ciepłem jego skóry, na co on wydaje z siebie jęk namiętności i wsuwa palce pod mój czepiec, ściąga złotą siateczkę, utrzymującą pod nim włosy, i rozpuszcza loki, by zaraz schować w nich twarz. ‒ Pragnę cię jako niewiastę ‒ powtarza chrapliwie ‒ jako zwykłą niewiastę... ‒ Gmera przy tasiemkach mojej sukni. ‒ Niepotrzebny mi twój dar, nie interesuje mnie twoje pochodzenie. Nie mam pojęcia o alchemii, sekretach i wodnych boginkach. Jestem mężczyzną twardo stąpającym po ziemi, zainteresowanym zwykłymi sprawami, Anglikiem z krwi i kości. Nie pragnę odkrywać żadnych tajemnic, pragnę tylko ciebie. Muszę cię posiąść. ‒ Spowszednieję przez to ‒ mówię wolno, podnosząc nań wzrok. Odwzajemnia moje spojrzenie, lecz waha się, nim odpowie. ‒ Nie zamierzam niczego ci umniejszać ‒ zapewnia. ‒ W żadnym razie. Pozostań tym, kim jesteś. Ale wiedz, kim ja jestem. Nie orientuję się w sprawach tamtego świata i nie obchodzą mnie one. Nie dbam o świętych ani duchy, ani boginki, ani kamień filozoficzny. Pragnę jedynie zlec z tobą, Jakobino... ‒ Oboje na moment przytomniejemy, kiedy po raz pierwszy używa tego słowa. ‒ Pożądam cię, jakbyś była zwykłą niewiastą i jakbym ja był zwykłym mężczyzną. ‒ Tak ‒ szepcę, również czując nagły przypływ pożądania. ‒ Tak. Ja też nie dbam o nic więcej. Znów zakrywa moje usta swoimi wargami, lecz teraz już sięga w głąb dekoltu, już szarpie za pas przy sukni. ‒ Zamknij drzwi na klucz ‒ mówię, kiedy strząsa z ramion dublet i przyciąga mnie do siebie. Z chwilą gdy we mnie wchodzi, czuję przenikliwy ból, który rozpływa się w słodycz przyjemności, jakiej nigdy wcześniej nie zaznałam, więc rzeczywiście nie dbam i o ten ból. Wiem za to ‒ pojmuję, gdy poruszamy się zgodnie, prąc ku ekstazie ‒ że to ludzki, niewieści ból i że właśnie się stałam niewiastą z krwi i kości i nie jestem już dziewczęciem, którego żywiołami są woda i powietrze. ‒ Nie wolno nam począć dziecka ‒ oświadcza Ryszard po tygodniu sekretnych schadzek, gdy jesteśmy pijani namiętnością i spełnieniem. Dzień pogrzebu mego męża przyszedł i minął i teraz czekam na wieści od pani matki dobrodziejki, która ma rozporządzić moim dalszym losem. Ryszard i ja zaczynamy powoli przeglądać na oczy i spoza mgły pożąda-

nia wypatrywać, co też może nam przynieść przyszłość. ‒ Zażywam zioła ‒ informuję go. ‒ Od tamtego pierwszego razu. Nie poczniemy dziecka. Zadbałam o to. ‒ Szkoda, że nie widzisz, co nas czeka ‒ odzywa się po dłuższej chwili Ryszard. ‒ Bo wiesz, naprawdę nie mogę pozwolić ci odejść. ‒ Sza! ‒ upominam go. Dworki siedzą nieopodal jakby nigdy nic, szyjąc i rozmawiając, gdyż przywykły już do ciągłej obecności Woodville'a. Przed pogrzebem było mnóstwo spraw do załatwienia, a giermek mego męża nieustannie służył mi pomocą i radą. ‒ Ale to prawda ‒ nalega, ściszając głos. ‒ To prawda, Jakobino. Nie pozwolę ci odejść. ‒ W takim razie będziesz musiał mnie mocno trzymać ‒ odpowiadam, uśmiechając się do swojej robótki. ‒ Król rozkaże, abyś wróciła do Anglii ‒ rzecze ze smutkiem. ‒ Nie mogę cię ot tak porwać. Zerkam na jego urodziwą twarz, na której rodzi się głęboki mars frasunku. ‒ Właściwie mógłbyś ‒ zgadzam się łaskawie. ‒ Przyrzekam, że wymyślę jakiś plan. Tej samej nocy sięgam po bransoletę, którą dostałam od przecioty ‒ bransoletę z wisiorkami służącą do przepowiadania przyszłości. Wybieram wisiorek w kształcie pierścienia symbolizującego obrączkę i drugi, w kształcie statku symbolizującego moją podróż do Anglii, i jeszcze jeden, w kształcie zamku symbolizującego zamek Saint-Pol, na wypadek gdyby dobrodziejka wezwała mnie do siebie, do domu. Postanawiam przywiązać je do nici i wrzucić w najgłębszym miejscu Sekwany, po czym sprawdzić, który wyciągnę z wody przy pełni księżyca. Zaczynam przywiązywać nici do wisiorków, lecz nagle przerywam to zajęcie i wybucham śmiechem. Nie zrobię tego. Nie ma potrzeby, abym to robiła. Jestem niewiastą z krwi i kości, nie dziewczęciem, którego żywiołami są woda i powietrze. Nie jestem dziewicą, jestem kochanką. Nie interesuje mnie wróżenie, zamierzam bowiem sama ukuć swoją przyszłość, a nie przepowiadać ją. Niepotrzebny mi wisiorek ociekający wodą, abym wiedziała, czego pragnę. Podrzucam wisiorek z pierścieniem wysoko w górę, po czym łapię go, zanim spadnie na ziemię. Oto mój wybór. Niepotrzebna mi magia, aby ujawniły się moje pragnienia. Czar już został rzucony, zakochałam się i obiecałam siebie Anglikowi z krwi i kości, zatem ani myślę wycofywać się z danego słowa. Teraz muszę tylko obmyślić sposób, abyśmy mogli być razem.

Odkładam bransoletę, przyciągam kartkę papieru i zaczynam pisać list do króla Anglii. Od księżny Bedfordu, wdowy po Janie Lancasterze, do Jego Wysokości Króla Anglii i Francji: Najjaśniejszy Panie i drogi Synowcu, ślę Tobie pozdrowienia, pozostając w dobrym zdrowiu. Jak Ci zapewne wiadomo, mój świętej pamięci małżonek pozostawił mi w wianie ziemie i majątki w Anglii, toteż za Twoim pozwoleniem chciałabym wrócić do domu i uporządkować swoje sprawy. W podróży będzie mi towarzyszył koniuszy mego świętej pamięci małżonka, sir Ryszard Woodville, wraz z domownikami. Oczekuję Twej królewskiej zgody. Chowam bransoletę do mieszka, który wkładam do szkatułki z klejnotami. Klamka zapadła; nie będę uciekać się do wróżb, tylko zacznę kuć własną przyszłość.

ANGLIA LATO 1436 ROKU

Angielski dwór, jak co lato, oddaje się polowaniom, flirtom i przejazdom od jednego ziemskiego majątku do drugiego. Młody król zaczyna i kończy dzień modlitwą, lecz resztę czasu chętnie spędza w siodle i na zabawie jak każdy beztroski chłopiec. Towarzyszymy mu oboje z Ryszardem, polując i tańcząc do upadłego, bawiąc się w dworskie letnie gry i czując coraz pewniej wśród reszty dworzan. Oczywiście nikt nie wie, że Ryszard co noc zakrada się do mej komnaty i że wtedy rozpoczyna się dla nas najlepsza część doby, jedyna, kiedy jesteśmy tylko we dwoje. Ziemie, które zostawił mi w wianie mój zmarły mąż, zostają przepisane na mnie, po tym jak większość majątku po księciu Bedfordu trafiła do jego synowca, króla Anglii. Nasza paryska siedziba, Hôtel de Bourbon, przepadła na rzecz króla armaniaków, któremu zaczęło sprzyjać szczęście, odkąd nie stało regenta Jana Lancastera. Ukochany dom mego męża, Penshurst, trafił do Humphreya, księcia Gloucester, i Eleonory Cobham, dworki, która najpierw zdradziła zaufanie swojej pani, a teraz przechadza się po pięknych alejkach i zachwyca starannie wypielęgnowanymi różami, jakby była tego warta. Będzie zbierać zioła, które ja sadziłam, i wieszać je do uschnięcia w mojej destylarni; zajmie moje miejsce w wielkiej sali Penshurst. Chyba właśnie tego najbardziej mi będzie brakowało z całego pożycia małżeńskiego z księciem Bedfordu. Ci dwoje, przystojny książę Gloucester i jego piękna żona, tego lata puchną z dumy, gdyż rzeczywiście ich gwiazda zapłonęła silniejszym blaskiem. Z chwilą śmierci Jana Lancastera znaleźli się o krok bliżej tronu i teraz ‒ ilekroć młody król zakasła przy wieczerzy bądź dosiądzie wierzchowca zbyt porywczego jak na jego siły ‒ księżna podrywa głowę jak ogier na dźwięk myśliwskiego rogu. Marzenia tej pary o koronie stawiają ją w konflikcie z kardynałem Beaufortem, przez co cały dwór tęskni za księciem Bedfordu, gdyż tylko on potrafił utrzymać rywali na wodzy. Młody król wysłuchuje rad księcia o poranku, po południu zaś doradza mu kardynał, w czego efekcie wieczorem Henryk sam już nie

wie, co myśli o czymkolwiek. Ja zaś czuję się pijana swoim szczęściem. Dostrzegam Eleonorę, lecz nie żywię do niej złych uczuć. Żal mi jej, podobnie jak każdego, kto nie jest mną i kogo nie kocha Ryszard Woodville. Moja jątrew nie śpi obok umiłowanego mężczyzny, nie przechodzi jej dreszcz pod dotykiem kochanka, gdy świt maluje szybki okien na perłowo, nie słyszy co rano namiętnego szeptu, który przepędza chłód poranka: „Och, nie idź jeszcze. Tylko ten jeden raz...”. Wydaje mi się, że nikt na całym świecie nie wie, jak to jest być zakochanym, być tak bardzo kochanym. Letnie dni mijają mi pod znakiem upojenia. Ale każde lato kiedyś się kończy. We wrześniu minie pierwsza rocznica mego wdowieństwa i królewscy doradcy zaczną układać moje drugie małżeństwo. Zechcą mnie wykorzystać do tego, by związać jakiegoś potężnego wielmożę silniej z tronem, zechcą poprzez mnie przekazać swemu faworytowi bogate ziemie, które wniosę w posagu. Być może rozejrzą się za zamorskim księciem, aby wymusić na nim sojusz. Oddadzą mnie temu, kto przyniesie im najwięcej pożytku, toteż wiem, że jeśli się z Ryszardem szybko nie przebudzimy i nie otrząśniemy z zauroczenia, będę żoną innego, zanim nastanie Boże Narodzenie. Ryszard także jest świadom tego zagrożenia, lecz nie ma pojęcia, jak mu zaradzić. Powiada, że uda się do króla i rady królewskiej i wyzna, iż darzy mnie miłością i pragnie pojąć za żonę, lecz jakoś nie może się na to zdobyć, gdyż jego zdaniem popadnę w niełaskę i odtąd zamiast księżną będę żoną zwykłego rycerza, już nie pierwszą damą królestwa, tylko nieomal wieśniaczką. Rzeczywiście, w najlepszym razie zostaną mi odebrane ziemie i pieniądze pozostawione przez Lancastera, tak że będziemy musieli doprawdy cienko prząść. W najgorszym razie jednak mogą oskarżyć Ryszarda o zniesławienie członkini rodu królewskiego, aresztować go, a mnie odesłać do klasztoru, skąd trafię pod dach męża, którego zadaniem będzie trzymać mnie w ryzach, gdyż zostanę uznana za zwykłą ladacznicę, jakiej należy się nauczka. W miarę jak senne letnie dni stają się krótsze, zdajemy sobie sprawę, iż zbliża się nieuchronnie moment rozstania bądź wyznania prawdy. Ryszard katuje się myślami, iż doprowadzi mnie do ruiny, mnie zaś przeraża to, iż w spontanicznym akcie samopoświęcenia może mnie porzucić. Twierdzi, że jeśli świat dowie się o naszej miłości, stanę się jej ofiarą, jeśli zaś utrzymamy ją w sekrecie, cierpiał będzie on. Margery Jourdemayne składa wizyty na dworze królewskim, sprzedając napoje miłosne, przepowiadając przyszłość, wróżąc i cudownie odnajdując zagubione przedmioty. Połowa z tego, co rzekomo robi, jest oczywiście humbugiem, lecz ja nadal wierzę w jej umiejętności jako zielarki. Kiedy wzywam ją do swych komnat, zjawia się dyskretnie, późną

porą, zakutana w kaptur i szal na wpół zakrywający jej twarz. ‒ Czego też życzy sobie piękna księżna? ‒ pyta mnie bez wstępów. Nie mogę powstrzymać uśmiechu na ten epitet. ‒ A jak nazywasz drugą księżnę? ‒ Ją nazywam księżną krwi ‒ odpowiada. ‒ Tym sposobem zadowalam was obie i nie mijam się z prawdą. Jej zależy na koronie choćby po trupach. Wiem, czego ode mnie chce: żebym jeszcze bardziej przybliżyła ją do tronu. Ale co mogę zrobić dla ciebie? Kręcę głową. Ani myślę wdawać się w dywagacje na temat sukcesji; zdradą jest choćby przebąkiwanie, że młody król nie jest dość silny i zdrowy, aby mógł panować długo i szczęśliwie. A wszyscy wiedzą, że nie jest ani silny, ani zdrowy. ‒ Oto czego od ciebie chcę ‒ mówię bez ogródek. ‒ Chcę naparu pomagającego począć dziecko. Rzuca mi spojrzenie z ukosa. ‒ Pragniesz dziecka, mimo że nie masz męża? ‒ Nie dla siebie ‒ kłamię prędko ‒ tylko dla przyjaciółki. ‒ A czy ta twoja przyjaciółka jest w tym samym wieku i tej samej budowy ciała co ty? ‒ pyta impertynencko. ‒ Muszę to wiedzieć, żeby proporcje ziół się zgadzały. ‒ Możesz przyrządzić napar tak, jakbyś szykowała go dla mnie, i jeszcze dać mi jego recepturę. Kiwa głową. ‒ Dostaniesz go jutro. Musisz... twoja przyjaciółka musi... pić go co wieczór. ‒ Dziękuję, to wszystko. Margery przystaje w drzwiach. ‒ Każda niewiasta, która porywa się na plecenie własnego losu, wystawia się na wielkie niebezpieczeństwo ‒ ostrzega z wahaniem. ‒ Ty spośród wszystkich niewiast potrafisz przewidzieć konsekwencje. Uśmiecham się, po czym impulsywnie wyciągam przed siebie rękę i czynię gest, kreśląc w powietrzu kółko palcem wskazującym. Zielarka rozpoznaje znak koła fortuny, odwzajemnia uśmiech i wychodzi. Czekam miesiąc, potem drugi, po czym pod koniec lata, kiedy o północy Ryszard odwiedza mnie w mojej komnacie, zwinnie wślizguję się w jego ramiona. ‒ Mam dla ciebie wieści! ‒ mówię. Nalewam mu najlepszego gaskońskiego wina. W środku aż buzuję z radości. Mogłabym się śmiać w cały głos na swoją odwagę, na swoje szczęście, na tę przepełniającą mnie radość.

‒ Mam nadzieję, że dobre? ‒ Ależ tak! ‒ potwierdzam. ‒ Ukochany mój, muszę ci to powiedzieć, ale teraz gdy przyszło co do czego, sama nie wiem, jak mam to zrobić... jestem brzemienna! Kielich wysuwa mu się z dłoni i z hukiem odbija się od posadzki. Nawet nie patrzy na powstały bałagan, jest głuchy na hałas i niepomny szkód. ‒ Słucham? ‒ Jestem brzemienna ‒ powtarzam. ‒ Co najmniej od miesiąca. ‒ Proszę? ‒ Prawdę mówiąc, myślę, że to będzie dziewczynka ‒ dodaję. ‒ Przyjdzie na świat w początkach przyszłego lata. ‒ Że co? Wzbierający we mnie chichot grozi wybuchem w każdej chwili, mojego entuzjazmu nie gasi nawet biała jak maska twarz Ryszarda. ‒ Ukochany ‒ tłumaczę cierpliwie. ‒ Raduj się. Noszę w łonie twoje dziecko. Nic w świecie nie uszczęśliwiłoby mnie tak jak to. To początek mojego życia. Nareszcie jestem niewiastą z krwi i kości, płodną jak ziemia, w której ty zasiałeś swoje nasienie. Zakrywa twarz rękoma. ‒ Doprowadziłem cię do ruiny ‒ szepce. ‒ Boże, przebacz mi... Ja nigdy sobie tego nie wybaczę. Kocham cię ponad wszystko na świecie, a stałem się przyczyną twojego upadku... ‒ Nie ‒ przerywam mu łagodnie. ‒ Nie mów tak. To wspaniała wiadomość. To rozwiązanie wszystkich naszych problemów. Pobierzemy się. ‒ Musimy się pobrać! ‒ wykrzykuje. ‒ Inaczej byłabyś zhańbiona... Ale jeśli się pobierzemy, będziesz zrujnowana. Dobry Boże, w jakąż pułapkę wpadłem, jakąż pułapkę na ciebie zastawiłem!... ‒ Posłuchaj, jak się z tej pułapki wydostać ‒ zarzucam go słowami. ‒ Nikt nie odmówi nam prawa do ślubu, jeżeli wymieniliśmy przysięgę małżeńską i spodziewamy się dziecka. Rada królewska, pani matka dobrodziejka, najjaśniejszy pan... wszyscy będą musieli się z tym pogodzić. Niechętnie, być może, ale nie będą mieli innego wyjścia. Pono nawet królowa matka wyszła za Owena Tudora bez pozwolenia... ‒ I się pohańbiła! Oddała się własnemu poddanemu i nigdy nie powróciła na dwór królewski! Jej rodzony syn tak zmienił prawo, aby żadna królewska wdowa w przyszłości nie mogła pójść w jej ślady! To prawo dotyczy także ciebie! ‒ A jednak jakoś to wszystko przeżyła ‒ upieram się przy swoim. ‒ Wydała na świat dwóch zdrowych chłopców, braci przyrodnich

najjaśniejszego pana. Ryszardzie, nie umiem bez ciebie żyć. Nie mogę poślubić innego mężczyzny. Namiętność przywiodła nas do wspólnego łoża, a teraz każe nam się pobrać. ‒ Nie chcę twojego upadku ‒ marudzi dalej. ‒ Boże, przebacz... Pragnę cię najbardziej na świecie, ale nie takim kosztem! Pogardzam Owenem Tudorem za to, że spłodził dziecko z królową, której powinien był służyć, za to, że zrujnował niewiastę, za którą powinien był bez zastanowienia oddać życie, a mimo to postąpiłem tak jak on! Powinienem wyjechać... powinienem udać się na krucjatę... powinienem zawisnąć za zdradę!... Milczę przez długą chwilę, po czym podnoszę na niego spojrzenie oczu spokojnych jak staw w środku lasu. ‒ Och, a więc pomyliłam się co do ciebie? Od tak dawna się myliłam? Nie kochasz mnie. Nie chcesz się ze mną ożenić. Porzucisz mnie teraz... Opada przede mną na kolana. ‒ Klnę się na Boga, że kocham cię i cenię jak nic w świecie. Oczywiście, że chcę się z tobą ożenić. Kocham cię duszą i ciałem... ‒ Zatem dobrze, zgadzam się ‒ odpowiadam radośnie. ‒ Wyjdę za ciebie. Potrząsa głową. ‒ Małżeństwo z tobą to dla mnie wielki honor, najdroższa. Znacznie przerastasz mnie urodzeniem, wręcz za wysokie to dla mnie progi... Ale tak bardzo się martwię, co z tobą będzie... ‒ urywa, gdy uderza go nagła myśl. ‒ I co będzie z naszym dzieckiem ‒ dodaje, kładąc mi delikatnie dłoń na brzuchu. ‒ Boże mój, dziecko... Muszę was odtąd chronić... muszę o was teraz dbać... ‒ Będę się nazywać Jakobina Woodville ‒ mówię rozmarzona i powtarzam to miano raz po raz. ‒ Jakobina Woodville... A nasza córka będzie się zwać Elżbieta Woodville. ‒ Elżbieta? Jesteś pewna, że to będzie dziewczynka? ‒ Owszem ‒ potwierdzam. ‒ Elżbieta będzie pierwsza z naszego licznego potomstwa. ‒ Pod warunkiem, że nie skrócą mnie o głowę za zdradę. ‒ Nie zrobią tego. Osobiście porozmawiam z najjaśniejszym panem i z jego matką, królową Katarzyną, jeśli będzie trzeba. Zobaczysz, że będziemy bardzo szczęśliwi.

* Gdy wychodzi ode mnie w środku nocy, nadal jest rozdarty między

radością z tego, że się pobierzemy, i wyrzutami sumienia, że wpędził mnie w kłopoty. Przysiadam obok okna i trzymając dłoń na brzuchu, patrzę w księżyc w pierwszej kwadrze. Tej nocy jest nów, dobry zwiastun dla wszelkich początków i nadziei, dla nowego życia. Pod wpływem impulsu sięgam po karty, które podarowała mi przeciota, i rozkładam je koszulkami do góry. Zawieszam rękę nad jedną, potem nad drugą, aż wreszcie decyduję się i wybieram. Okazuje się, że wybrałam swoją najulubieńszą kartę ‒ Królową Kielichów, panią wody i miłości, kartę Meluzyny, symbolizującą intuicję i czułość. Dziewczynka, dla której wyciągnęłam tę kartę, sama będzie królową, ukochaną królową. ‒ Wyjdę za twojego ojca ‒ szepcę do iskierki życia w moim łonie ‒ i wydam cię na świat. Wiem, że będziesz prześliczna, ponieważ twój ojciec jest najprzystojniejszym rycerzem w całej Anglii, ale nie mam pojęcia, jak ułożysz sobie życie i jak daleko się posuniesz, gdy wszystko nagle stanie się dla ciebie jasne: gdy ujrzysz mężczyznę, którego pokochasz całą duszą, i zrozumiesz, jakiego życia dla siebie pragniesz.

GRAFTON W HRABSTWIE NORTHAMPTONSHIRE JESIEŃ 1436 ROKU

Wyczekujemy do czasu, aż dwór królewski zbierze się do powrotu do Londynu, stając na noc w Northampton. Wcześnie rano, zanim którakolwiek z moich dworek zdąży się choćby poruszyć, wymykam się z komnaty do Ryszarda, który czeka na mnie przy stajniach. Moja klacz jest już osiodłana i w uprzęży, a obok niej niespokojnie drepcze w miejscu koń bojowy. Po chwili jedziemy wąskim traktem w stronę rodzinnej wsi Ryszarda. Samotny ksiądz mieszka na uboczu, a nieopodal posiadłości rodowej Woodville'ów stoi kapliczka. Zastajemy przy niej ojca Ryszarda, poważnego i zdenerwowanego, w towarzystwie trzech świadków. Kiedy Ryszard idzie po księdza, zagaduje mnie przyszły świekier. ‒ Mam nadzieję, że dobrze to przemyślałaś, wasza książęca mość ‒ odzywa się nieco gburowato, pomagając mi zsiąść z końskiego grzbietu. ‒ Wychodzę za mąż za najwspanialszego mężczyznę, jakiego znam. ‒ Jeszcze możesz tego pożałować ‒ przestrzega. ‒ Żałowałabym bardziej, gdybym go utraciła. Kręci głową, jakby nie był tego taki pewien, jednakże podaje mi ramię i wiedzie do kapliczki. Przy wschodniej ścianie znajdują się mały kamienny ołtarz, krucyfiks i świeca wotywna. Przed ołtarzem, ze splecionymi dłońmi, stoi już duchowny w brązowym habicie zakonu franciszkanów, obok niego zaś Ryszard, uśmiechający się do mnie nieśmiało, jakbyśmy brali ślub w obecności tysięcznego tłumu i odziani w szaty ze złotogłowiu. Podchodzę do ołtarza i w tej samej chwili gdy zaczynam powtarzać słowa przysięgi małżeńskiej poddawane łagodnie przez księdza, wschodzi słońce, przeświecając przez okrągły witraż ponad ołtarzem. Urywam w pół słowa. U naszych stóp na kamiennej posadzce leży barwny świetlisty welon, a na mnie spływa niewyraźna myśl, że oto wychodzę za mężczyznę, którego szczerze kocham, i że pewnego dnia stanę w tym samym miejscu, aby być świadkiem na ślubie córki, która także wyjdzie za mąż z

miłości, z tęczą u stóp i koroną przed sobą. Ta nagła wizja sprawia, że się waham, i Ryszard spogląda na mnie nerwowo. ‒ Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości, choćby cień wątpliwości, nie musimy tego robić ‒ mówi szybko. ‒ Wymyślę coś innego, zapewnię ci bezpieczeństwo, najdroższa. Uśmiecham się do niego, a łzy w moich oczach sprawiają, że i jego otacza tęczowa poświata. ‒ Nie mam najmniejszych wątpliwości ‒ zapewniam go i zwracając się do księdza, dodaję: ‒ Kontynuuj, ojcze. Franciszkanin przeprowadza nas przez słowa przysięgi, po czym ogłasza nas mężem i żoną. Świekier całuje mnie w oba policzki i zamyka syna w niedźwiedzim uścisku. Ryszard odwraca się i opłaca trzech klerków, których najął jako świadków, przypominając im, że jeśli zajdzie taka potrzeba, będą musieli zeznać, iż pobraliśmy się w obliczu Boga, i podać dokładną datę i godzinę ceremonii. Następnie wkłada mi na palec rodowy pierścień i obdarza sakiewką pełną złota, aby wszyscy widzieli, że zaiste zostałam jego żoną, niewiastą, której może powierzyć swój honor i swoje bogactwo. ‒ Co będzie teraz? ‒ dopytuje świekier z poważną miną, gdy wychodzimy na zewnątrz, prosto w słońce. ‒ Teraz wrócimy na dwór królewski ‒ oznajmia Ryszard. ‒ Gdzie w sprzyjającym momencie powiemy o wszystkim najjaśniejszemu panu. ‒ Da ci pardon ‒ prorokuje świekier. ‒ Jest młody i skory do wybaczania. Ale królewscy doradcy będą wam rzucać kłody pod nogi. Nazwą cię parweniuszem, synu. Powiedzą, że porwałeś się z motyką na słońce. Ryszard wzrusza ramionami. ‒ Mogą sobie mówić, co chcą, byle pozostawili Jakobinę w spokoju, nie odbierając jej honoru i majątku. Jego ojciec potrząsa głową, jakby nawet tego nie można być pewnym. Chwilę później pomaga mi dosiąść klaczy. ‒ Poślijcie po mnie w razie potrzeby ‒ niechętnie oferuje swoją pomoc. ‒ Jestem twoim oddanym sługą, wasza książęca mość, a twój honor leży mi na sercu. ‒ Proszę, mów do mnie po imieniu, panie ojcze. Starszy mężczyzna milczy przez chwilę. ‒ Byłem szambelanem twego świętej pamięci męża ‒ rzecze. ‒ To nie przystoi, abym zwracał się do ciebie po imieniu. ‒ Ty byłeś jego szambelanem, ja byłam księżną, ale od tamtej pory zdążył nas opuścić... niech Bóg czuwa nad duszą biedaka... a świat się zmienił. Obecnie jestem twoją synową. Może z początku będą mówić, że

Ryszard wyrwał się przed szereg, ale z czasem przekonają się, że będziemy szli przez życie razem, sięgając po zaszczyty. ‒ Jak wysokie? ‒ pyta sucho starzec. ‒ Bo im wyżej się człowiek wdrapie, tym boleśniejszy jest upadek. ‒ Nie wiem, jak wysokie ‒ odpowiadam ‒ ale nie przeraża mnie perspektywa upadku. Przygląda mi się z uwagą. ‒ Aż taka jesteś ambitna? ‒ Wszyscy kręcimy się na kole fortuny ‒ mówię. ‒ Z całą pewnością zajdziemy wysoko. Być może upadniemy. Tak czy owak nie czuję strachu.

PAŁAC WESTMINSTERSKI W LONDYNIE JESIEŃ 1436 ROKU

Rosnącego w moim brzuchu dziecka jeszcze nie widać przez sute fałdy sukni, lecz ja wiem, że ono tam jest. Piersi mam większe i tkliwsze, a nade wszystko towarzyszy mi uczucie, że gdziekolwiek pójdę, nigdy nie jestem sama ‒ nawet kiedy śpię. Postanawiam zawiadomić radę królewską o swoim małżeństwie i mającym przyjść na świat dziecku przed pierwszą rocznicą śmierci księcia Bedfordu, zanim ktokolwiek wysunie kandydaturę nowego pretendenta do mojej ręki, zmuszając mnie do sprzeciwu. Czekam na dogodną chwilę, wszakże rada królewska miota się pomiędzy kardynałem Beaufortem i jego sprzymierzeńcem hrabią Suffolku, Wilhelmem de la Pole'em, a ich potężnym rywalem Humphreyem, księciem Gloucester, z własnym dworem. Doradcy młodego Henryka nieustannie się martwią o bezpieczeństwo kraju i pustki w skarbcu królewskim. Ciągle też panuje między nimi niezgoda. Równo tydzień po ślubie, krótko przed wieczerzą, składam wizytę faworytowi królewskiemu, Wilhelmowi de la Pole'owi, w jego apartamentach w pałacu westminsterskim. ‒ Co za zaszczyt ‒ wita mnie i przysuwa drugie krzesło do swojego stołu. ‒ Czym mogę ci służyć, wasza książęca mość? ‒ Przyszłam cię prosić, mości hrabio, o pomoc w pewnej delikatnej sprawie... ‒ zaczynam. Idzie mi jak po grudzie, ale nie poddaję się łatwo. ‒ W sprawie natury osobistej... ‒ Sprawa natury osobistej dotycząca pięknej księżny? ‒ podchwytuje. ‒ Domyślam się, że raczej sprawa sercowa? Traktuje mnie, jakbym była głupiutką podfruwajką, mimo to nie przestaję się doń uśmiechać. ‒ Istotnie ‒ potwierdzam. ‒ Mówiąc wprost, mości hrabio, wyszłam za mąż bez pozwolenia i mam nadzieję, że zawiadomisz o tym jego wysokość, wstawiając się za mną. Zalega bolesna cisza. W końcu Wilhelm de la Pole powtarza głucho: ‒ Wyszłaś za mąż?

‒ Tak. Jego spojrzenie nabiera ostrości. ‒ Za kogo? ‒ Za szlachcica... ‒ Nie za wielmożę? ‒ Nie. Za szlachcica. ‒ Który się zowie...? ‒ Ryszard Woodville, dotąd giermek mego świętej pamięci pierwszego małżonka. Ukrywa błysk rozbawienia w oczach, spuszczając wzrok na leżące przed nim na blacie papiery. Przypuszczam, że już się zastanawia, jak może odnieść korzyść z popełnionego przeze mnie głupstwa. ‒ Domyślam się, że to małżeństwo z miłości? ‒ O, tak. ‒ Nikt nie wywierał na ciebie presji ani do niczego cię nie przymuszał? Wszystko odbyło się zgodnie z prawem i za twoją zgodą? Nie ma podstaw do rozwiązania małżeństwa ani wniesienia protestu? Jeśli zostałaś uwiedziona albo choćby namówiona, można by go aresztować i powiesić. ‒ Nie ma podstaw do wniesienia protestu, zresztą ja wcale nie chcę protestować. Wybrałam Ryszarda na męża, wyszłam za niego po szczerej chęci, z namiętności. ‒ Z namiętności? ‒ powtarza zimnym tonem, jakby sam nigdy jej nie czuł. Tym samym zmusza mnie, abym odsłoniła się bezwstydnie. ‒ Owszem, z namiętności ‒ potwierdzam. ‒ Temu szlachetce należą się gratulacje... Niejeden mężczyzna wiele by dał za twoją namiętność, każdy byłby rad z twojej ręki. Rada królewska zaczęła już rozważać kandydaturę twego przyszłego męża, padło kilka nazwisk... Teraz ja skrywam uśmiech. Rada królewska to w gruncie rzeczy on, kardynał Beaufort i książę Gloucester. Jeśli padły jakiekolwiek nazwiska, padły z jego ust. ‒ Ta sprawa jest już zamknięta ‒ powiadam twardo. ‒ Wzięliśmy ślub i skonsumowaliśmy nasz związek, na to nie da się nic zaradzić. Za późno już, by szukać mi męża. Jestem żoną poczciwego człowieka. Okazał mi samą dobroć, odkąd zmarł mój pierwszy mąż Jan... ‒ I jak widzę, ty również byłaś dlań dobra ‒ rzecze z kpiną. ‒ Wyjątkowo dobra. No cóż, zaniosę tę wieść jego wysokości, ty zaś będziesz go mogła prosić o łaskę. Kiwam głową. To, że Wilhelm de la Pole przedstawi sprawę królowi, zaiste jest dla mnie wielką pomocą. Młody Henryk skłania się ku zdaniu

tej osoby, z którą rozmawiał ostatnio, przez co każdy z trzech doradców stara się zawsze opuścić królewską komnatę na samym końcu. Dlatego muszę naciskać na Suffolka. ‒ Mości hrabio, czy najjaśniejszy pan będzie na mnie bardzo zły? ‒ pytam. Król jest piętnastoletnim chłopcem; to śmieszne, że obawiam się jego gniewu. ‒ Nie. Aczkolwiek rada królewska będzie się domagać wygnania cię z dworu i obłożenia grzywną. Ponownie kiwam głową. ‒ Ty jednak, mości hrabio, mógłbyś nakłonić jej członków do wspaniałomyślności... ‒ Nałożą na ciebie wysoką grzywnę ‒ przestrzega mnie. ‒ Skarbiec królewski świeci pustkami, a jak wiadomo, ty cieszysz się niemałą częścią majątku po Bedfordzie. Zamążpójście bez zgody króla to poważne wykroczenie. Padną głosy, że nie jesteś godna bogactwa. ‒ Pozostało mi tylko wiano ‒ bronię się. ‒ Większość majątku już przeszła na własność najjaśniejszego pana, z czego on sporo rozdał swoim faworytom. ‒ Nie dopowiadam: „tobie między innymi”, lecz oboje wiemy, co mam na myśli. ‒ Mój dziewierz Humphrey zatrzymał resztę, nie została mi nawet rodowa siedziba w Penshurst... ‒ Masz wiano księżny z królewskiego rodu, ale zdecydowałaś się być żoną giermka. Sama się przekonasz, że połaszczą się na twój majątek. Niewykluczone, że będziesz musiała wieść życie żony prostego rycerza. Mam tylko nadzieję, że po paru latach nie stracisz wiary w słuszność swojej decyzji. ‒ A ja mam nadzieję, że okażesz mi pomoc ‒ mówię. ‒ Bardzo na ciebie liczę, mości hrabio. Wilhelm de la Pole wzdycha ciężko. Hrabia nie pomylił się. Żądają od nas tysiąca funtów w złocie i rozkazują Ryszardowi wrócić do cytadeli w Calais. Mój mąż jest wstrząśnięty. ‒ Na Boga! Toż to fortuna! Skąd mamy wziąć taką sumę? To cena rodowej siedziby z rozległą ziemią, wyższa nawet od wartości całego majątku mego ojca! Nigdy tyle nie odziedziczę ani nie wygram. Chcą nas doprowadzić do ruiny. Chcą nas rozdzielić... Potakuję skinieniem. ‒ Karzą nas w ten sposób. ‒ Rujnują nas! ‒ Znajdziemy te pieniądze ‒ obiecuję mu. ‒ I nie będziemy się przejmować tym, że nas wygnali z dworu królewskiego, prawda? Mo-

żemy wrócić do Calais razem... Potrząsa głową. ‒ Nie wezmę cię tam ze sobą. Nie powiodę cię na zgubę. Hrabia Suffolku zaoferował mi majątek, w którym możesz zamieszkać. Odebrał ci niemal wszystko, nakładając grzywnę, a resztę chce zabrać w postaci czynszu. Jest gotów wynajmować nam swój dworek w Grafton. Marna to przysługa, skoro nas nie stać. Ale on wie, że pragnę tego dworku. Leży w bezpośredniej bliskości mego domu rodzinnego, mam nań oko od chłopięcych lat... ‒ Sprzedam klejnoty ‒ ofiarowuję się. ‒ Księgi, jeśli będzie trzeba. Mam ziemie, pod które możemy wziąć zastaw, przedmioty, których sprzedaż umożliwi nam uciułanie na czynsz. Widocznie taka jest cena naszego bycia razem. ‒ Zrujnowałem cię... sprawiłem, że stałaś się żoną rycerza z wielkopańskim długiem... ‒ wyrzuca sobie Ryszard. ‒ Powinnaś mnie znienawidzić. Zdradziłem cię... ‒ Jak bardzo mnie kochasz? ‒ przerywam mu i biorę go za ręce. Przykładam nasze splecione dłonie do swego serca. Słyszę, jak wciąga powietrze na mój dotyk. Milczy przez chwilę, przyglądając mi się z natężeniem. ‒ Ponad życie, przecież wiesz. ‒ A gdybyś musiał wycenić tę miłość? Ile jest warta? ‒ Królewskiego okupu, nieogarnionego majątku. ‒ W takim razie, mężu mój, zrozum wreszcie, że wywinęliśmy się tanim kosztem. Cóż to jest tysiąc funtów za nasze małżeństwo? Twarz mu się rozpromienia. ‒ Jakobino, światło mego życia, tyś jest warta dziesiątki tysięcy! ‒ Zatem pakuj się. Opuścimy dwór jeszcze tego popołudnia. ‒ Już dzisiaj? Chcesz uniknąć niesławy? ‒ Chcę być w domu, nim nastanie wieczór. Ryszard waha się przez chwilę, ale w końcu na jego obliczu wykwita uśmiech, gdy pojmuje prawdziwe znaczenie mych słów. ‒ To będzie nasza pierwsza wspólna noc spędzona otwarcie? Będziemy dzielić komnatę sypialną jak mąż i żona? A rano zjemy razem śniadanie, nie kryjąc się z niczym? Och, Jakobino, to początek nowego życia... ‒ Opuszcza głowę i całuje mnie po rękach. ‒ Kocham cię ‒ mówi po raz setny. ‒ Proszę Boga, abyś zawsze myślała, że warto było za mnie wychodzić.

GRAFTON W HRABSTWIE NORTHAMPTONSHIRE LATA 1436‒1439

Ani na moment nie przestaję myśleć, że było warto. Najpierw zastawiamy ziemie z mojego wiana, aby mieć na czynsz, a potem dopożyczamy pieniędzy, aby odkupić dworek w Grafton od hrabi Suffolku. Pomimo nieszczerych uśmiechów Wilhelm de la Pole nie odmawia sprzedaży zhańbionej księżnie i jej rycerzowi. Zależy mu na naszej przyjaźni, gdyż widzi nas w roli swoich sojuszników na prowincji, kiedy już przejmie faktyczną władzę na królewskim dworze. Ryszard udaje się do Calais i przygotowuje tamtejszy garnizon do oblężenia, podczas gdy mój krewniak, przeniewierczy książę Burgundii, zwraca się przeciwko swym dawnym sprzymierzeńcom. Wielcy panowie Anglii, hrabia Mortmain i książę Yorku, stają w obronie ojczyzny, Ryszard Woodville zaś zaciekle broni skrawka Anglii u wybrzeży Francji. Wreszcie sam książę Gloucester stawia żagle i płynie do Calais, zdobywając uznanie za uratowanie miasta, aczkolwiek jak mówi mój mąż, oblężenie dobiegło końca, zanim powiewając sztandarem, pojawił się królewski stryj. Nie obchodzi mnie to. Cała Anglia przekonała się o odwadze Ryszarda i teraz nikt nie może powątpiewać w jego honor. Wyszedł z oblężenia i kilku wycieczek za mury cytadeli bez jednego draśnięcia, toteż wraca do kraju w glorii chwały. Moje pierwsze dziecko, córka, której narodziny przepowiedziałam, przychodzi na świat bez najmniejszej trudności w maju tysiąc czterysta trzydziestego siódmego roku, gdy żywopłoty bieleją od kwiecia, a kosy świergoczą o zmierzchu, w tę pierwszą wiosnę na wsi. Rok później rodzi się nasz pierwszy syn i dziedzic, któremu nadajemy na chrzcie imię: Lewis. Czuję się oczarowana, że powołałam do życia maleńkiego chłopca. Włoski ma niezwykle jasne, prawie srebrzyste, ale oczka czarne jak niebo nocą. Akuszerka, która pomaga mi przy drugim połogu, twierdzi, że większość niemowląt rodzi się z błękitnymi oczyma i że kolor włosków i oczu mego syna może się jeszcze zmienić, jednakże mnie mój angeliczny syn wydaje się istotą na wpół nie z tego świata. Jego

niewiele starsza siostrzyczka jeszcze nie wyrosła z Woodville'owskiej kołyski z drzewa wiśniowego, toteż nocą układam ich w niej oboje, jedno przy drugim w ciasno zawiniętych powijakach, przez co wyglądają jak dwie śliczne lalki. Ryszard żali się, iż zapomniałam o obowiązkach żony i kochanki, a z niego zrobił się najbardziej zaniedbywany mężczyzna w całej Anglii. Oczywiście żartuje, gdyż oczy aż mu się śmieją do naszej uroczej córki i synka, z każdym dniem nabierającego ciała i sił. W kolejnym roku wydaję na świat naszą drugą córkę, Annę, a kiedy wciąż jestem przed ceremonią oczyszczenia, świekier zapada na gorączkę i umiera. Wielką pociechą było dlań, iż dożył dnia, gdy król nam przebaczył i przywezwał z powrotem na dwór. Mając niespełna dwuletnią córeczkę, rocznego chłopca i niemowlę w kołysce, nie palę się do wyjazdu do stolicy. ‒ Żyjąc na wsi, nigdy nie spłacimy naszych długów ‒ przekonuje mnie Ryszard. ‒ Mam najtłustsze krowy i najpuszystsze owce, ale klnę się, Jakobino, przeżyjemy całe życie i zemrzemy po uszy w długach. Poślubiłaś biedaka i powinnaś się cieszyć, że nie musisz żebrać i zbierać jałmużny do fartuszka. Macham mu przed oczami listem z królewską pieczęcią. ‒ Właśnie że nie, bo jak widzisz, zostaliśmy zaproszeni na dwór Henryka z okazji uczty wielkanocnej, a także mam drugi list, od marszałka jego dworu, który zapytuje, czy nasz dom pomieści orszak najjaśniejszego pana podczas letniego objazdu królestwa. Ryszard niemal blednie. ‒ Na Boga, nie, nie możemy podejmować całego dworu. Nie mamy tyle miejsca ani jedzenia. Czy marszałek dworu postradał zmysły? W jakim domu mieszkamy jego zdaniem? ‒ Odpiszę, że nasza siedziba jest skromna, a gdy pojedziemy na ucztę wielkanocną, przekonamy ich o tym osobiście. ‒ Nie cieszysz się z powrotu do Londynu? ‒ pyta nieśmiało Ryszard. ‒ Będziesz mogła sobie kupić nowe stroje, buty i masę innych ładnych różności. Nie tęsknisz za dworem i wielkim światem? Obchodzę stół, aby stanąć za mężowskim krzesłem, nachylam się i przykładam policzek do szorstkiej twarzy ukochanego. ‒ Cieszę się, że pojedziemy na dwór królewski, ponieważ najjaśniejszy pan jest źródłem wszelkiego bogactwa i opieki, a ja mam dwie śliczne córeczki, które pewnego dnia będę musiała wydać dobrze za mąż. Ty zaś jesteś rycerzem i nie powinieneś spędzić życia na hodowli bydła. Król nie mógłby sobie życzyć lojalniejszego doradcy i z pewnością znów będziesz bronił Calais. Ale tutaj jestem z tobą szczęśliwa, dlatego pojedźmy do Londynu tylko na trochę i wróćmy potem do domu... Nie jesteśmy

dworzanami, prawda? ‒ Jesteśmy parą szlachciców z Grafton ‒ potakuje mój mąż. ‒ Zrujnowaną przez namiętność, pogrążoną w długach, zakopaną na głębokiej prowincji. Tutaj jest nasze miejsce, pośród biednych, parzących się zwierząt, od których wiele się nie różnimy. Dlatego tu będziemy mieszkać na stałe.

LONDYN LATO 1441 ROKU

Nie skłamałam, mówiąc, że jestem szczęśliwa w Grafton, jednakże w środku aż piszczę z uciechy, kiedy król posyła po nas swoją barkę, aby powiozła nas w dół rzeki, i mogę znów zobaczyć wysokie wieże pałacu w Greenwich oraz całkiem nowy, zwany Bella Court, wzniesiony przez księcia Gloucester. Siedziba ta jest tak cudowna, iż rozpiera mnie radość na myśl, że zajeżdżam do niej jako jedna z pierwszych dam królestwa. Barka sunie majestatycznie, popychana miarowymi uderzeniami wioseł do wtóru werbli bębnów, aż wreszcie wioślarze przestają się wysilać, gdy przybijamy do brzegu i odziani w liberie pachołkowie chwytają za liny i przyciągają nas do pomostu. Schodząc z trapu, dostrzegam, że król ze swoją świtą przechadzał się właśnie po ogrodach nad rzeką i teraz zmierza ku nam na powitanie. Idzie na czele pewnym krokiem, już nie dziecko, tylko młodzian lat około dwudziestu, zbliża się i całuje mnie w oba policzki jak bliski krewny, po czym podaje dłoń memu mężowi. Widzę, że towarzyszący mu dworzanie są zaskoczeni takim ciepłym powitaniem, lecz nie mają wyjścia i muszą pójść w jego ślady. Na pierwszy ogień idzie Humphrey książę Gloucester, mój były dziewierz, którego radziłam mieć na oku swemu pierwszemu mężowi. Tuż za nim postępuje księżna Eleonora. Kroczy wolno po podeście, dumna ze swej urody, toteż z początku widzę tylko chmurę otaczającej ją próżności, lecz zaraz przyglądam się baczniej i spostrzegam trzymającego się jej nóg ogromnego czarnego kundla, wielką bestię, mastyfa albo jakiś inny rodzaj psa bojowego. Na jego widok nieomal syczę jak kotka, sprawiając, że sierść jeży mu się na karku, a ślepia groźnie ciemnieją. Tak mnie pochłania ów paskudny zwierz, że bezwiednie pozwalam księciu ująć się za rękę i ucałować w policzek, aczkolwiek nie słyszę słowa z tego, co szepce mi do ucha. Nie odrywam spojrzenia od jego małżonki, która pochyla się, aby także mnie ucałować, na co wzdrygam się, jakbym wyczuła dolatujący od niej smród śliny starego psiska. Zmuszam się do odwzajemnienia jej zimnego uścisku i uśmiecham tak jak

ona ‒ bez śladu uczucia. Dopiero gdy ode mnie odstępuje o krok, przekonuję się, iż nie ma koło niej żadnego czarnego psa ani nigdy nie było. To wizja nie z tego świata, dzięki której pojmuję z nagłym dreszczem, że pewnego dnia czarny pies wbiegnie po kamiennych schodach wyziębionego zamku i zawyje pod jej drzwiami. W miarę upływu czasu utwierdzam się w przekonaniu, iż zaiste należy się obawiać księżny Eleonory. Wszędzie jej pełno, panoszy się, jakby była pierwszą damą królestwa, w istocie jest królową we wszystkim z wyjątkiem nazwy. Kiedy dwór mieszka w pałacu westminsterskim, księżna zajmuje apartamenty monarsze i nosi monarsze klejnoty. W orszaku nieledwie depcze najjaśniejszemu panu po piętach. Traktuje go z nadmierną zażyłością, wiecznie kładzie mu dłoń na ręku i poszeptuje do ucha. Wyłącznie jego rzucająca się w oczy niewinność wzbrania myśleć, iż knują coś razem lub robią coś jeszcze gorszego. Niestety, jako księżna wdowa królewskiego domu jestem zdana na jej towarzystwo, ona zaś bardzo nie lubi, gdy ludzie mają okazję nas porównywać. Udając się na wieczerzę, idę o krok za nią, za dnia przebywam w otoczeniu jej dworek, a ona przez cały czas traktuje mnie z lekceważącą pogardą, mając za niewiastę, która rozmieniła na drobne swoją młodość i urodę, ulegając miłości. ‒ Wyobrażasz sobie, byś jako księżna miała się zniżyć do poślubienia jakiegoś chłystka? ‒ słyszę, jak syczącym szeptem pyta swojej dworki, gdy wszystkie zajmujemy się szyciem w jej komnatach. ‒ Jaka niewiasta by tak postąpiła? ‒ Taka, co spotkała najszlachetniejszego z mężczyzn, wasza książęca mość ‒ odpowiadam. ‒ Niczego nie żałuję i ani przez chwilę nie wątpię w swego męża, który odwzajemnia miłość miłością i wierność prawością. Moje słowa są dla niej niczym obuch w głowę, albowiem jako kochanica, która zastąpiła żonę, nieodmiennie i bojaźliwie musi się rozglądać, czy jakaś inna kochanica nie chce powtórzyć jej sztuczki, jaką pokazała swojej pani i przyjaciółce. ‒ Ja bym tak nie postąpiła ‒ rzecze nieco łagodniej Eleonora ‒ i nie sądzę, by postąpiłaby tak jakakolwiek można pani, której leży na sercu dobro jej rodu. Zwieszam głowę. ‒ Wiem... Tylko że wtedy nie myślałam o swoim rodzie, lecz o sobie... W przeddzień przesilenia letniego księżna Eleonora wjeżdża do Londynu szumnie, w towarzystwie faworyzowanych przez nią wielmożów i szlachetnie urodzonych panów, z tak wielkim rozmachem, jakby była co

najmniej księżniczką krwi. Jako jedna z dworek zajmuję miejsce w świcie księżny i kiedy orszak przemierza ulice, mam okazję usłyszeć mało pochlebne komentarze pod jej adresem. Pokochałam londyńczyków z chwilą, gdy ujrzałam ich po raz pierwszy, a dotychczas zdążyłam już zrozumieć to, iż łatwo ich ująć ciepłym uśmiechem i jeszcze łatwiej zrazić oznaką próżności. Przesadny orszak księżny Eleonory budzi ich pusty śmiech, choć oczywiście czapkują jej, dzięki czemu mają czym zakryć szerokie uśmiechy. Po jej przejściu wznoszą radosne okrzyki na mój widok. Podoba im się to, że wyszłam za Anglika z miłości; niewiasty posyłają pocałunki memu mężowi, który jest znany z nadzwyczajnej przystojności, natomiast mężczyźni wykrzykują rubaszne uwagi na mój temat, nazywając mnie śliczną księżną i zachęcając, abym ‒ skoro tak gustuję w Anglikach ‒ wypróbowała którego londyńczyka, gdy przyjdzie mi ochota na zmianę. Nie tylko londyńczycy nie lubią księżny Eleonory. Kardynał Beaufort również nie zalicza się do jej największych przyjaciół, a niedobrze jest mieć w tym człowieku wroga. Księżna obraża go co rusz, wydaje jej się, że skoro jest żoną obecnego następcy tronu, nawet kardynał nie może im dwojgu zagrozić. Moim zdaniem jednak Eleonora prosi się o kłopoty, narażając się jego ekscelencji i usiłując przeforsować swoją wolę u najjaśniejszego pana. W królestwie dokonuje się podział: na tych, co sprzyjają księciu, i na tych, co sprzyjają kardynałowi; sprawy powoli stają na ostrzu noża. Księżna nie traci czasu i tym tryumfalnym wjazdem do Londynu chce przypieczętować swoją pozycję. Na reakcję jego ekscelencji nie trzeba długo czekać. Nazajutrz wieczorem, kiedy Ryszard i ja ucztujemy przy stole księżny w gospodzie Pod Głową Króla w Cheap, wchodzi jej szambelan i szepce jej na ucho. Widzę, jak Eleonora blednie, jak rzuca mi spojrzenie, jakby chciała coś powiedzieć, po czym machnięciem odprawia stolnika i podczaszego, wstaje i nie odzywając się słowem do nikogo, wychodzi. Przy stole zapada konsternacja, najbliższa dworka księżny podnosi się, jakby chciała podążyć za swoją panią, po czym zamiera z wahaniem. Ryszard, który wieczerza z innymi mężczyznami, ruchem głowy daje mi znak, abym nie wstawała z miejsca, sam zaś wymyka się na zewnątrz. Nie ma go tylko przez parę chwil, lecz zanim zdąży wrócić, pełna zdumienia cisza w sali zmienia się w szmer zdziwionych rozmów. Ryszard obdarza uśmiechem obie moje towarzyszki, jakby je przepraszał za to, iż musi mnie porwać, a następnie wyprowadza mnie za drzwi. Za progiem narzuca mi na ramiona swoją pelerynę. ‒ Wracamy do Westminsteru ‒ rzecze. ‒ Nie chcemy, by nas widziano z księżną.

‒ Co się stało? ‒ dopytuję, kurczowo trzymając tasiemki peleryny, gdyż idziemy coraz szybszym krokiem. W którymś momencie musimy przeskoczyć przez cuchnący rynsztok płynący środkiem ulicy, a wkrótce potem Ryszard pomaga mi zejść po śliskich schodkach wiodących na brzeg rzeki. Oczekujący przewoźnik podpływa na jego gwizdnięcie i po chwili siedzimy już na dziobie łodzi. ‒ Płyń ‒ poleca przez ramię wioślarzowi ‒ do schodów westminsterskich. Następnie pochyla się do mnie, aby nawet wioślarz nie mógł usłyszeć naszej wymiany zdań. ‒ Klerk księżny i jej kapelan zostali aresztowani. ‒ Za co? ‒ Uprawianie czarów, astronomię, jasnowidztwo czy coś w tym stylu. Doszły mnie tylko plotki, ale to wystarczyło, abym musiał cię stamtąd zabrać jak najszybciej. ‒ Mnie? ‒ Eleonora zbiera księgi z dziedziny alchemii, jej mąż otacza się medykami i zielarzami, ponoć uwiodła go za pomocą napoju miłosnego, zadaje się z uczonymi i magikami, wkradła się do rodu królewskiego. Czy to ci kogoś przypomina? ‒ Mówisz o mnie? ‒ Wzdrygam się, słysząc pluśnięcie wioseł i czując, jak łódź chybotliwie przybija do brzegu. ‒ Mówię o tobie ‒ potwierdza cicho Ryszard. ‒ Znasz Rogera Bolingbroke'a, uczonego z Oksfordu? Jest jednym z domowników księżny. Zastanawiam się przez chwilę. ‒ Książę pan go znał, czyż nie? Zaprosił go raz do Penshurst. Przywiózł wtedy ze sobą specjalną tarczę i zaznajomił Jana ze sztuką geomancji. Łódź ociera się z chrobotem o schody westminsterskie. Ryszard łapie mnie za rękę, by pomóc mi się wdrapać po drewnianych stopniach na pomost. Na spotkanie wychodzi nam sługa z pochodnią, który oświetla drogę, kiedy idziemy przez ogrody w stronę drzwi pałacu. ‒ Też został aresztowany ‒ relacjonuje dalej mój mąż. ‒ Za co? ‒ Nie wiem. Odprowadzę cię do naszych komnat, a później postaram się czegoś dowiedzieć. Przystaję w łukowatym wejściu i ściskam go mocniej za chłodną dłoń. ‒ Boisz się? ‒ Na razie nie ‒ odpowiadam nieprzekonująco, po czym daję mu się wziąć pod ramię i wprowadzić do wnętrza pałacu.

Ryszard wraca w środku nocy, ale potrafi powiedzieć tylko tyle, że nikt nie ma pojęcia, co się dzieje. Trzy osoby z otoczenia księżny zostały aresztowane ‒ są to mężczyźni, których widywałam niemal codziennie i z którymi wymieniałam grzeczności. Uczony Roger Bolingbroke, który odwiedził nas w Penshurst, kapelan księżny, w którego tuzinie mszy uczestniczyłam, i jeden z kanoników kaplicy Świętego Stefana w pałacu królewskim. Wszyscy są oskarżeni o stawianie horoskopu Eleonorze. Rzeczony horoskop, który odnaleziono, pono wieszczy śmierć młodego króla i wstąpienie księżny na tron. ‒ Nie widziałaś chyba nigdy horoskopu, który mówiłby o królu? ‒ pyta mnie cierpko mój mąż. ‒ Jego wysokość wyjechał do Sheen w towarzystwie najbliższych doradców. Wszyscy jesteśmy podejrzani, Henryk nienawidzi horoskopów i wieszczenia, to go napawa strachem. Wrócą tylko członkowie rady i odbędzie się przesłuchanie. Być może zostaniemy na nie wezwani. Książę pan nie pokazywał ci za życia żadnych horoskopów mówiących o królu? ‒ Przecież wiesz, że stawiał horoskopy każdemu, komu tylko mógł ‒ powiadam cicho. ‒ Pamiętasz to urządzenie, które wisiało nad mapą Francji i pokazywało położenie planet? Zwykł z niego korzystać, gdy znał czyjąś datę urodzenia. Postawił horoskop mnie, sobie, tobie pewnie też. Z pewnością nie pominął swojego synowca króla. ‒ A gdzie są te wszystkie horoskopy teraz? ‒ pyta z napięciem Ryszard. ‒ No gdzie? ‒ Darowałam je księciu Gloucester... ‒ Z wolna zaczyna mnie ogarniać przerażenie. ‒ Och, Ryszardzie!... Wszystkie horoskopy i mapy dałam Humphreyowi. Twierdził, że ciekawią go takie rzeczy. Dla siebie zatrzymałam tylko księgi, te, które mamy w domu. Jan zapisał mi w testamencie księgi, więc urządzenia i wszelakie wykresy oddałam Humphreyowi. ‒ W ustach czuję smak krwi; okazuje się, że z nerwów przygryzłam sobie wargę, dotykam opuszką piekącego miejsca. ‒ Sądzisz, że księżna mogła zabrać horoskop króla? Mogła go jakoś użyć? Czy skoro dałam jej mężowi królewski horoskop, i na mnie spadnie oskarżenie? ‒ Być może ‒ odpowiada krótko mój mąż. Czekamy. Miasto ledwie dyszy od letniego słońca, sporadycznie dochodzą nas wieści o przypadkach zarazy w biedniejszych dzielnicach, tuż nad cuchnącą rzeką. Jest gorąco nie do wytrzymania. Pragnę wrócić do Grafton, do dzieci, jednakże najjaśniejszy pan rozkazał, aby nikt nie opuszczał Londynu. To doprowadza nas do wrzenia. Gotujemy się na królewskim dworze niczym potrawka w kotle, król zaś oczekuje od swej rady, by odkryła zawiązany przeciwko niemu spisek. Jest młodym

władcą, który nie toleruje choćby cienia opozycji, czuje się zagrożony przez samą myśl o niej. Został wychowany pośród dworzan i pochlebców, nie potrafi się pogodzić z tym, że ktoś może nie darzyć go miłością. Świadomość, że jakiś człowiek mógłby się uciec do czarnoksięstwa, aby mu zaszkodzić, przeraża go bardziej, niż jest zdolny przyznać. Otaczający go ludzie boją się o niego ‒ i o siebie. Nikt nie wie, do czego taki uczony jak Roger Bolingbroke byłby zdolny, gdyby się na kogoś uwziął. Gdyby zaś księżna spiknęła go z innymi władającymi ciemnymi mocami ludźmi, kto wie, jakie nieszczęście mogliby sprowadzić na młodego króla... Może już teraz jakieś zaklęcie zatruwa jego żyły?... Co będzie, jeśli rozpryśnie się jak szkło albo rozpłynie jak wosk? Księżna Gloucester pojawia się w wielkiej sali pałacu westminsterskiego, zasiada za wysokim stołem samotnie, lecz z twarzą promienną i uśmiechniętą, w aurze typowej dla niej pewności siebie. Duchota panująca na sali, do której zioną zapachy z kuchni, nie przeszkadza jej zachowywać spokoju i opanowania. Książę Gloucester przebywa w Sheen u boku króla, gdzie stara się udobruchać młodego monarchę i skontrować wszystko, co mówi jego stryj kardynał, gdzie zarzeka się, iż król jest kochany, kochany przez wszystkich, i przysięga na własne życie, iż nigdy nie widział na oczy królewskiego horoskopu; owszem, interesuje się alchemią, ale tylko na potrzeby Korony, a zielnik w Penshurst był już obsadzony wedle reguł astrologii, kiedy się tam sprowadzili... przez kogo?... może przez dawnych właścicieli? Ja siedzę z innymi dworkami w komnatach księżny, szyję koszule dla ubogich i nie odzywam się, nawet gdy księżna wybucha ni z tego, ni z owego śmiechem i stwierdza, iż doprawdy nie rozumie, czemu najjaśniejszy pan zwłóczy w pałacu w Sheen, skoro już dawno powinien być w Londynie i udawać się na objazd królestwa, dzięki czemu wszyscy moglibyśmy uniknąć tych nieznośnych upałów. ‒ Zdaje się, że wraca dziś wieczór ‒ nie wytrzymuję. Eleonora zerka za okno. ‒ Powinien był wrócić wcześniej ‒ rzecze. ‒ Teraz z pewnością zmoknie. Ależ będzie burza! Nagłe uderzenia kropel deszczu sprawiają, iż kilka niewiast wydaje cichy okrzyk; niebo nad Londynem robi się czarne jak krucze skrzydło iw oddali słychać już pomruk grzmotów. Drewniana okiennica zaczyna stukać o mur w porywach nasilającego się wiatru, aż w którejś chwili próbuje ją wyrwać ze ściany lodowaty podmuch. Ktoś krzyczy, wstaję więc i podszedłszy do okna, mocuję się z haczykiem i oczkiem z drutu, chcąc domknąć obie jej części. Kulę się, kiedy nad miastem się błyska. Zrywa się burza, nadchodzi od strony, z której ma nadjechać najjaśniejszy

pan, i w ciągu paru chwil zmienia się w gradobicie, jakby ktoś ciskał z góry małymi kamykami. Jedna z dworek zwraca pobladłe oblicze na księżnę i woła: ‒ Burza! Wypowiedziałaś w złą godzinę, że król zmoknie! Eleonora puszcza to mimo uszu, przygląda mi się, jak walczę z szarpiącymi się okiennicami, lecz w końcu słowa ‒ oskarżenia ‒ przesiąkają do jej świadomości, toteż przenosi spojrzenie na Elżbietę Flyte i odszczekuje: ‒ Och, nie bądź śmieszna! Po prostu patrzyłam na niebo. Wszyscy widzieli, że zbierało się na burzę. Elżbieta wstaje z zydla, dyga i mówi: ‒ Proszę o wybaczenie, wasza książęca mość... ‒ Dokąd się wybierasz? ‒ Proszę o wybaczenie... ‒ Nie możesz stąd wyjść bez mojego pozwolenia! ‒ rzecze ostrym tonem księżna. Jednakże Elżbieta, przewróciwszy w pośpiechu zydel, już jest przy drzwiach, a w jej ślady zdają się iść dwie kolejne dworki. Powstrzymuje je tylko wahanie, czy powinny uciec czy zostać. ‒ Siadać! Siadać mi! ‒ krzyczy Eleonora. ‒ Rozkazuję wam usiąść! Elżbieta otwiera drzwi i wypada za nie, ale dwie pozostałe niewiasty posłusznie siadają na zydlach, jedna tylko czyni znak krzyża. Kolejna błyskawica zalewa tę scenę upiornym światłem, wysysając z niej całe życie. Księżna odwraca się do mnie z twarzą bladą i zaniepokojonym wzrokiem. ‒ Na miłość boską, po prostu spojrzałam na niebo i zobaczyłam, że zanosi się na deszcz. O co tyle szumu? Po prostu pierwsza zauważyłam, że będzie padało, nic więcej... ‒ Wiem ‒ mówię do niej. ‒ Wiem... W ciągu pół godziny wszyscy w pałacu zatrzaskują okiennice i zabezpieczają drzwi, przeklinając wiedźmiński wiatr, który niesie nie tylko deszcz, ale i śmierć. Nazajutrz młody Henryk obwieszcza, iż jego stryjnie, księżnie Gloucester, nie wolno przebywać w jego obecności. Oksfordzki uczony, przyjaciel mego pierwszego męża, gość w naszym ówczesnym domu w Penshurst, zostaje przesłuchany przez radę królewską, w wyniku czego przyznaje się do herezji i uprawiania czarów. Robią z tego przedstawienie, jakby był niedźwiedziem, na którego szczuje się psy. Nieszczęsny Roger Bolingbroke, który poświęcił życie nauce i zgłębianiu tajemnic Ziemi i gwiazd, staje na przypominającej szafot scenie przy krzyżu Świętego Pawła w Londynie, gdzie zostaje wygłoszone kazanie przeciwko niemu i przeciwko wszystkim wiedźmom i

czarownikom, nekromantom i heretykom, którzy nastają na życie i spokój ducha jego wysokości króla Henryka, którzy zalewają to toczone przez zgniliznę miasto, wkradają się do portów, ukrywają po wsiach i dopuszczają haniebnych czynów rozmaitego kalibru. Z ambony ogłasza się, że w Anglii są tysiące przesiąkniętych złem mężczyzn i niewiast próbujących zaszkodzić królowi za pomocą czarnej magii: zielarze, akuszerki, oszuści, niewierni, mordercy... Najjaśniejszy pan zawsze był przekonany o tym, że tysiącami knują przeciwko niemu. Teraz, jak mu się zdaje, natrafił na spisek w samym środku swego dworu, w sercu niebezpiecznie ambitnej rodziny. Wszyscy chodzimy wkoło Bolingbroke'a, wytykając go palcami, jakby był zwierzęciem przywiezionym z wybrzeży Afryki, jakimś nowym gatunkiem dzikiej bestii. Ów trzyma głowę spuszczoną, aby nie widzieć wpatrzonych weń drapieżnych twarzy, nie rozpoznawać niedawnych przyjaciół. Człowiek, który spędził życie w uniwersyteckiej samotni, zachwycając się harmonijną naturą świata, teraz siedzi na pstrokatym krześle, w papierowej koronie, otoczony przez rozrzucone przyrządy naukowe i księgi, jakby był trefnisiem. U stóp ma swoją tarczę geomantyczną, wokół walają się kształtne, ręcznie rzeźbione świece. Są też wykresy ukazujące położenie planet i horoskop, który pono postawił księżnie na jej prośbę. Jest model Ziemi i okrążających ją planet. Są formy z brązu służące do odlewania posążków, naczynia do destylacji płynów i plastry wosku do wyciągania aromatu z kwiatów. I najgorsze ze wszystkiego ‒ wynaturzona figurka z wosku przypominająca poroniony płód królika. Potykam się na jej widok i Ryszard musi otoczyć mnie ramieniem. ‒ Nie patrz ‒ radzi mi. Odwracam wzrok. Pytam jednak: ‒ Co to było? ‒ Woskowa figura najjaśniejszego pana ‒ odpowiada. ‒ Z małą koroną na głowie, berłem ze złotej nici i królewskim jabłkiem w postaci groszku. Zerkam na figurkę jednym okiem. Twarz jest wypaczona nie do poznania, stopy nieforemne. Dostrzegam za to zarys peleryny i kropki mające symbolizować gronostaje. Głowa jest w znacznym stopniu nadtopiona. ‒ Co oni z nią robili? ‒ dopytuję. ‒ Podgrzewali nad ogniem, żeby się rozpuściła i zniknęła. Chcieli sprawić, aby siły opuściły najjaśniejszego pana. Zamierzali go zniszczyć, tak jak niszczyli jego podobiznę. Wzdrygam się. ‒ Czy możemy już stąd iść? ‒ Nie. Musimy zostać i okazać nasz niesmak z powodu jego zbrodni.

‒ Czuję niesmak. Czuję taki niesmak, że chcę stąd iść. ‒ Trzymaj głowę wysoko podniesioną. Nie przystawaj. Ty spośród wszystkich ludzi musisz być postrzegana jako wróg podobnych praktyk. ‒ Ja spośród wszystkich ludzi? ‒ oburzam się. ‒ To jest tak okropne, że aż mnie mdli. ‒ Powiadają, że Eleonora uwiodła męża za pomocą napoju miłosnego. Zaczynają mówić, że ty zrobiłaś to samo jako młoda dziewczyna, gdy książę Bedfordu miał złamane serce po śmierci księżny Anny... Zaczynam drżeć na całym ciele, za wszelką cenę chcę uniknąć widoku na wpół roztopionej figurki z wosku. ‒ Ryszardzie... ‒ Nie dam cię skrzywdzić ‒ zapewnia mnie. ‒ Jesteś moją żoną i moją wybranką. Nie pozwolę, by stała ci się krzywda, Jakobino. Nigdy cię nie opuszczę, zobaczysz. Gdy wracamy z pohańbienia Bolingbroke'a, zastajemy apartamenty księżny puste. Drzwi do jej komnaty prywatnej stoją otworem, skrzynie na ubrania leżą poprzewracane, meble są połamane, a szkatułek na klejnoty nigdzie nie ma. Podobnie jak Eleonory. ‒ Gdzie księżna? ‒ Ryszard zaczepia jedną z panien dworskich. Dziewczyna tylko potrząsa głową, nie przestając łkać. ‒ Od-deszła. ‒ Dokąd odeszła? ‒ Od-deszła ‒ tyle tylko potrafi wykrztusić zagadnięta. ‒ Boże, miej nas w swojej opiece ‒ wzdycha Ryszard. ‒ Ona jest chyba przygłupia. Ty spróbuj coś z niej wyciągnąć ‒ zwraca się do mnie. Łapię dziewczynę za ramiona. ‒ Ellie, powiedz, czy księżnę aresztowano? Opamiętuje się i nareszcie dyga przede mną. ‒ Ona uciekła, wasza książęca mość. Poszukała schronienia w sanktuarium. Twierdzi, że ją zabiją, aby ukarać jej męża, że zniszczą go poprzez nią. Twierdzi, że to przebiegły spisek uknuty przeciwko niemu, ale że zwróci się przeciwko niej. Twierdzi, że kardynał Beaufort doprowadzi ich oboje do ruiny. Odwracam się do męża. ‒ Sanktuarium? Ryszard ma poważne spojrzenie. ‒ Tym razem nawet sanktuarium jej nie pomoże. ‒ Nie mogą jej oskarżyć o uprawianie czarów, skoro ukrywa się na poświęconej ziemi i oddaje pod opiekę Kościoła. ‒ No to oskarżą ją o herezję! Kościół nie chroni heretyczek. Jeśli

poprosi o schronienie, powiedzą, że jest heretyczką, w ten sposób niezawodnie dostaną ją w swoje ręce. Przedtem mogli zarzucać jej tylko przepowiadanie przyszłości, teraz jest winna herezji. A herezja to straszniejsza zbrodnia niż jasnowidztwo. Tylko pogorszyła swoją sytuację. ‒ Prawo ustanawiane przez mężczyzn zawsze stawia niewiasty w gorszym położeniu! ‒ wybucham w gniewie. Ryszard milczy. ‒ Powinniśmy wyjechać? ‒ pytam go ściszonym głosem. ‒ Możemy wrócić do domu, do Grafton? ‒ Rozglądam się po pobojowisku w książęcej komnacie. ‒ Nie czuję się tu bezpieczna. Pojedziemy, mężu? Krzywi się na moją propozycję. ‒ Nie możemy wyjechać. Wyjazd będzie oznaczał nasze przyznanie się do winy, tak jak ona przyznała się do winy, szukając schronienia w sanktuarium. Moim zdaniem będzie lepiej, jeśli zostaniemy, gdzie jesteśmy. Stąd przynajmniej możemy złapać statek do Flandrii, jeśli będzie taka potrzeba. ‒ Nie zostawię dzieci! Nie zwraca na mnie uwagi. ‒ Bóg świadkiem, że bardzo żałuję, iż twój ojciec nie żyje. Gdyby żył, mogłabyś udać się do niego z wizytą. ‒ Ściska mnie za rękę. ‒ Zostań tutaj. Pójdę poszukać Wilhelma hrabię Suffolku. Od niego się dowiem, jakie są nastroje w radzie... ‒ Ale co będę tutaj robić? ‒ Czekać ‒ rzecze z ponurą miną. ‒ Rozgość się, jakbyś była u siebie. Zachowuj się tak, jakby nic się niestało. Jesteś teraz pierwszą damą królestwa, jedyną księżną z królewskiego rodu. Każ dworkom uporządkować komnatę, a potem zasiądź z nimi do szycia i zawołaj kogoś, żeby czytał wam głośno Biblię. Wieczorem idź do kaplicy. Obnoś się ze swoją niewinnością. ‒ Ależ ja jestem niewinna! Ryszard ma oblicze ciemne jak chmura gradowa. ‒ Nie wątpię, że ona będzie mówiła to samo.

* Nie mówi tego samego. Konfrontują ją z Rogerem Bolingbrokiem wyposażonym w horoskop, który dla niej postawił, w magiczne instrumentarium będące symbolem jego rzemiosła, czyli odkrywania tajemnic nieznanych sfer, oraz w nieszczęsną grudkę stopionego wosku,

która rzekomo przedstawia jego królewską mość, na co ona przyznaje się do uprawiania czarów i występowania przeciwko Kościołowi. Potwierdza, iż „od dawna para się czarami pod okiem wiedźmy z Eye”, a oni informują ją, iż wiedźma siedzi w lochu od pamiętnej burzy. ‒ Kogo nazywają wiedźmą z Eye? ‒ pytam Ryszarda ledwie słyszalnym szeptem i późną nocą, gdy zasłony naszego łoża są szczelnie zaciągnięte. ‒ Margery Jourdemayne ‒ odpowiada z potężnym marsem na czole. ‒ Tę czarownicę, która uprawia swój proceder od dłuższego czasu i nieraz już była pojmana. Eye to wieś, z której się wywodzi, stąd jej miano. Została uznana za wiedźmę przez Kościół i wszystkich poczciwych ludzi. Z przerażenia wciągam powietrze. Ryszard zerka na mnie szybko. ‒ Na miłość Boga, powiedz, że jej nigdy nie spotkałaś. ‒ Nie była wtedy czarownicą... Mój mąż przymyka oczy. Gdy je na powrót otwiera, pyta stanowczo: ‒ Ile ci o niej wiadomo? ‒ Tylko tyle, że zajmuje się zielarstwem. Przysięgam, zakładałyśmy wspólnie zielnik na życzenie mego świętej pamięci pierwszego męża. Nawet przed sądem nie powiedziałabym niczego innego, gdyż to szczera prawda. Margery przyjechała do Penshurst założyć ogródek z ziołami i wiele mnie nauczyła o własnościach różnych roślin i o tym, kiedy należy je sadzić i zbierać. Nie miałam pojęcia, że to czarownica... ‒ Czy na pewno to książę Bedfordu kazał ci ją przyjąć pod swój dach? ‒ Tak, właśnie tak. ‒ Masz to na piśmie? Opatrzone jego pieczęcią? Potrząsam głową. ‒ Po prostu ją do mnie przysłał. Ty też ją widziałeś. Tamtego dnia na dziedzińcu przed stajniami, gdy przybyłeś z wieściami z Luksemburga, a ona opuszczała Penshurst na wozie. Ryszard zaciska dłonie w pięści. ‒ Przysięgnę, że książę pan wydał rozkaz, by ci służyła... jednakże to może oznaczać kłopoty... Chyba że nikt się nie zorientuje, nikt nie doniesie, skoro chodziło tylko o założenie kilku grządek. Przynajmniej nigdy nie korzystałaś z jej rad. Nigdy nie wezwałaś jej do siebie... Odwracam wzrok. ‒ O, nie... Tylko nie to. Lepiej wszystko mi opowiedz, Jakobino. ‒ Dostałam od niej nalewkę zapobiegającą poczęciu dziecka. O czym doskonale wiesz. ‒ To od niej dostałaś przepis? Potakuję skinieniem głowy.

‒ Mówiłaś o tym komuś jeszcze? ‒ Nie, nikt poza tobą o niczym nie wiedział. ‒ To na szczęście się nie zmieni... Czy Margery wyświadczyła ci jeszcze jakąś przysługę? ‒ Później dostałam od niej... napar pomagający począć dziecko. Wzdryga się zauważalnie, uświadomiwszy sobie, iż mówię o poczęciu naszej córki Elżbiety, które przymusiło go do małżeństwa ze mną. ‒ Na Boga, Jakobino! ‒ Odrzuca przykrycie i wstaje z łoża. Paroma zamaszystymi krokami dociera do kominka. Po raz pierwszy okazuje mi swój gniew. Odwraca się i przeszedłszy kilka kroków w przeciwną stronę, uderza wściekle pięścią w słupek podtrzymujący baldachim, jakby szykował się, by walczyć z całym światem. Siadam w łożu prosto, podciągam przykrycie pod brodę i czuję, jak serce wali mi ze strachu. ‒ Pragnęłam dziecka i pragnęłam ciebie ‒ mówię niepewnie. ‒ Pokochałam cię i chciałam, abyśmy się pobrali. Ale nigdy bym nie skorzystała z zaklęcia, by to osiągnąć. Uciekłam się do zielarstwa, nie do czarów. Ryszard pociera czoło, mierzwiąc sobie włosy, jakby takie subtelności były poza jego zdolnością pojmowania. ‒ Poczęłaś nasze dziecko za pomocą naparu czarownicy? Naszą córkę Elżbietę? ‒ Za pomocą ziół ‒ powtarzam z uporem. ‒ Ziół, które dała mi zielarka. Dlaczego by nie? Rzuca mi rozwścieczone spojrzenie. ‒ Dlatego, że nie chcę dziecka powołanego do życia dzięki ziołom jakiejś starej czarownicy! ‒ Żadna z niej czarownica, tylko poczciwa niewiasta, dzięki której możemy cieszyć się piękną córką. Twoje obawy sprawiają, że gotowyś przyłączyć się do tego polowania na czarownice. Tymczasem ja tylko zażyłam lekarstwo, które uczyniło mnie płodniejszą. Wspólnie powołaliśmy do życia wspaniałe dziecko. Nie waż się mu źle życzyć! ‒ Na miłość Boga! ‒ podnosi głos. ‒ Nie obawiam się niczego poza tym, że zostaniesz powiązana z najbardziej znaną czarownicą w całej Anglii, która w dodatku usiłowała zamordować najjaśniejszego pana! ‒ Nieprawda! Margery nigdy by nie zrobiła czegoś podobnego! ‒ odpowiadam krzykiem. ‒ Nigdy, słyszysz? ‒ Przecież właśnie o to została oskarżona. ‒ Ale nie przeze mnie! ‒ Przez lorda naczelnego sędzię! I jeżeli teraz zaczną się rozglądać za jej innymi wspólniczkami, trafią na ciebie, kolejną księżnę, kolejną

niewiastę interesującą się sprawami nie z tego świata, umiejącą rozpętać burzę i przywabić jednorożca. ‒ Bzdura! Bzdura! ‒ wybucham płaczem. ‒ Ryszardzie, sam wiesz, że pleciesz bzdury! Wiesz, że jestem całkowicie niewinna. Nawet więc tak nie mów. Nie oskarżaj mnie o nic. Ty ze wszystkich ludzi musisz stać po mojej stronie! W obliczu mego płaczu gniew wyparowuje zeń w okamgnieniu. Ryszard przemierza komnatę, siada na łożu i zamyka mnie w objęciach. ‒ Nie oskarżam cię, najdroższa. Wiem... Wiem, że nigdy byś nikogo nie skrzywdziła. Ciii... już ciii... Przepraszam za wszystko. Jesteś bez winy. ‒ Co mogę poradzić na to, że czasem widzę przyszłość? ‒ żalę się. ‒ Nic, nic nie możesz poradzić. ‒ A ty z nich wszystkich wiesz najlepiej, że książę pan sadzał mnie dzień po dniu przed zwierciadłem, w którym widziałam tylko bitwę w śniegu i królową... królową... i podkowy na opak... Zdaniem Jana byłam do niczego. Uważał, że nie potrafię albo nie chcę przewidywać przyszłości dla niego. Zawiodłam go... Zupełnie go zawiodłam... ‒ Wiem, najdroższa. Wiem, że nie uprawiasz czarów. No, już dobrze... ‒ Zażyłam zioła przed poczęciem Elżbiety, ale nic więcej nie zrobiłam. Nigdy bym się nie uciekła do czarów. Nigdy. ‒ Tak, najdroższa. Nie płacz już... Cichnę, a kiedy wycieram ostatnie łzy z oczu, mój mąż mnie pyta: ‒ Jakobino, czy ktokolwiek wie o tym naparze prócz ciebie i Margery? Czy ktokolwiek widział ją z tobą w Penshurst? Zwłaszcza ktoś z dworu królewskiego? ‒ Nie. Tylko słudzy i jej pomocnik. ‒ W takim razie módlmy się, aby nie puściła pary z gęby na twój temat, nawet jeśli zawiodą ją na stos. ‒ Stos? ‒ powtarzam z głupią miną. Ryszard kiwa głową, po czym kładzie się obok mnie. W milczeniu przyglądamy się dogasającym płomieniom. ‒ Spalą ją na stosie za uprawianie czarów ‒ rzecze mój mąż. ‒ Ją i księżnę też.

PAŁAC WESTMINSTERSKI W LONDYNIE PAŹDZIERNIK 1441 ROKU

Księżna i wiedźma stają razem przed sądem oskarżone o uprawianie czarów i zdradę. Księżna zeznaje, że szukając ziół na płodność, odwiedziła panią Jourdemayne, od której otrzymała napar mający jej pomóc w poczęciu dziecka. Siedząc z tyłu sali za rzędami zachwyconych gapiów, uzmysławiam sobie, iż w moim wypadku było tak samo. Margery, na której już wcześniej ciążył zarzut uprawiania czarów, musi odpowiedzieć na pytanie, dlaczego nie odżegnała się od swoich praktyk: zielarstwa, zaklęć i wróżenia. Zapytana wyjaśnia arcybiskupowi Canterbury, jak gdyby wierzyła, iż ją zrozumie: ‒ Ten, kto ma oczy, patrzy. Ja mam rękę do ziół i czasami opada dla mnie zasłona przyszłości. Sądziłam, że to dar pochodzący od Boga. Jego ekscelencja Henryk Chichele wskazuje gestem woskową figurkę leżącą przed nim na stole. ‒ Jakże coś podobnego może pochodzić od Boga? Toż to bezbożne czary, a w dodatku próba rzucenia uroku i ściągnięcia śmierci na władcę namaszczonego świętym olejem! ‒ Ta laleczka przedstawia dziecko, które dopiero się narodzi ‒ tłumaczy ze znużeniem Margery ‒ i które będzie wielkim panem. Stąd gronostaje i miecz u pasa. Figurka uosabia piękne i utalentowane dziecię, które stanie się chlubą Anglii i skarbem rodziny. Bezwiednie przykładam dłoń do brzucha, gdzie jak wiem, rodzi się nowe życie ‒ moje kolejne dziecko, chluba i skarb. Margery nie spuszcza wzroku z arcybiskupa. ‒ Strachacie się woskowej laleczki ‒ rzecze grubiańsko. ‒ Czy wielcy panowie nie mają nic lepszego do roboty? Henryk Chichele kręci głową. ‒ Milcz, wiedźmo ‒ nakazuje. Wielcy panowie uznali już, że to wyobrażenie króla ulepione po to, by je rozpuścić. Wielcy panowie zdecydowali już, że pani Jourdemayne jest czarownicą i jako taka powinna spłonąć na stosie. Nie po raz pierwszy

widzę, jak najpotężniejsi panowie królestwa wykorzystują swoją władzę, aby zniszczyć niewiastę, która nie uczyniła nic ponad to, że wiodła żywot w zgodzie z własnym sercem i własną naturą, miała odwagę patrzeć na świat własnymi oczyma. Oni jednak nie są w stanie tolerować niczyjej natury ani wizji poza własną. Zabijają ją. Zaciągają na Smithfield Market, targ mięsny, na którym oddają życie niewinne zwierzęta rzeźne z okolic Londynu, i Margery Jourdemayne niczym potulna owieczka zawleczona na miejsce kaźni bez słowa pozwala się zawieść na stos, który zapalają pod jej bosymi stopami. Ginie w mękach. Roger Bolingbroke, który przyznał się do wszystkiego i okazał skruchę, również nie znajduje łaski. Zostaje powieszony na miejskiej szubienicy, ale gdy kopie nogami w powietrzu, charcząc z braku powietrza, kat podtrzymuje mu stopy i odcina sznur, przywracając do rozcharczanego życia, następnie zaś układa na plecionce z wikliny, po to tylko by zaraz otworzyć mu brzuch, wyciągnąć trzewia z bijącym wciąż sercem i ociekającym krwią żołądkiem, a wreszcie poćwiartować, odrąbując nogi od miednicy, ramiona od tułowia, i głowę z oczyma zamarłymi od przerażenia zatknąć na Moście Londyńskim, aby rozdziobały ją kruki. Tomasz Southwell, mój niegdysiejszy spowiednik, kanonik kaplicy Świętego Stefana, umiera w Tower ‒ pono z żałości, aczkolwiek zdaniem Ryszarda przyjaciele przemycili dlań truciznę, aby oszczędzić mu katuszy Bolingbroke'a. Klerk księżny, John Home, trafia do lochu, gdzie przyjdzie mu długo czekać na łaskę. Natomiast dumna księżna Gloucester musi odbyć publiczną pokutę. Niewiasta, która wjechała do Londynu w szacie ze złotogłowiu, mając w swej świcie śmietankę królestwa, zostaje odarta do płóciennego giezła i dzierżąc zapaloną świecę, boso okrąża pałac westminsterski, podczas gdy londyńczycy wytykają ją palcami i szydzą z niej, radując się upokorzeniem pierwszej damy Anglii i jej upadkiem prosto w uliczny pył. Przyglądam się ze stopni u pałacowej wielkiej bramy, kiedy przechodzi mimo, wpatrzona w kamień pod kulącymi się z zimna stopami. Nie podnosi spojrzenia na mnie ani na żadną z dworek, które niedawno zabiegały o służbę u niej, a teraz ją wyśmiewają i pokazują sobie palcami; nie podnosi nawet głowy, toteż piękne ciemne włosy opadają całkowicie na twarz, niczym welon zakrywając jej wstyd. Najwięksi panowie królestwa strącili księżnę Gloucester z piedestału i uczynili z niej widowisko dla plebsu. Tak bardzo się jej obawiali, że zaryzykowali napiętnowanie kogoś spośród swego grona. Tak bardzo martwili się o własną skórę, że bez namysłu ją odrzucili. Jej mąż, obecnie zwany „dobrym” księciem Humphreyem, ogłasza, iż został uwiedziony czarami, co sprawia, iż małżeń-

stwo pary książęcej zostaje natychmiast unieważnione. Eleonora, dotychczasowa księżna z rodu królewskiego, żona następcy tronu, obecnie w samej bieliźnie, w majestacie prawa zostaje uznana za czarownicę ‒ żaden mężczyzna nie da jej swego nazwiska, zresztą trudno mówić o ślubie w lochu, gdzie nieszczęsna dożyje swoich lat. Wspominam przywidzenie, które naszło mnie, gdyśmy wysiadali z barki w Greenwich: że jej śladem kroczy wielki pies bojowy, czarny mastyf, i wrażenie smrodu unoszącego się wokół niej pomimo czystych szat i pachnideł, i myślę sobie, że ta czarna bestia nie odstąpi Eleonory i będzie jej towarzyszyć w drodze na szczyt wieży zamku w Peel na wyspie Man, gdzie przyjdzie im obojgu czekać długie lata na wybawienie, jakie niesie śmierć.

GRAFTON W HRABSTWIE NORTHAMPTONSHIRE LATA 1441 ‒ 1444

Przy pierwszej sposobności Ryszard i ja opuszczamy Londyn i udajemy się do domu, do Grafton. Niepewność panująca na dworze królewskim wzmogła się jeszcze przez kaźń wiedźmy, pohańbienie księżny i ogólny nastrój towarzyszący procesowi o czary. Strach przed nieznanym i ciemnością ogarnia całą stolicę. Każdy, kto parał się badaniem gwiazd, czytaniem ksiąg i eksperymentowaniem z metalami, wynajduje pretekst, aby wyjechać na prowincję. Ryszard świadom mego niejednoznacznego rodowodu postanawia, że i my będziemy bezpieczniejsi z dala od dworu i dworzan. W Grafton czeka nas masa pracy. Ryszard odziedziczył majątek po zmarłym ojcu i przejął jego obowiązki jako pan niewielkiej wsi i sędzia pokoju. Ja również mam ręce pełne roboty. Kołyska zostaje odnowiona, a powijaki wyciągnięte ze skrzyni, uprane i wysuszone na świeżym powietrzu. ‒ Czuję, że to znów będzie syn ‒ mówię do męża. ‒ Nie mam nic przeciwko temu ‒ odpowiada mi. ‒ Pod warunkiem, że dziecko będzie zdrowe i silne, a ty podniesiesz się z połogu równie radosna, jak w nim zlegniesz. ‒ Dam ci syna ‒ oświadczam pewnie. ‒ Ten chłopiec będzie chlubą Anglii i skarbem naszej rodziny. Ryszard uśmiecha się i trąca mnie palcem w czubek nosa. ‒ Zabawna jesteś, Jakobino. O czym ty znowu pleciesz? ‒ A nazwiemy go Antoni ‒ kontynuuję, ignorując mężowskie pytanie. ‒ Antoni? Jak ten święty? Dlaczego właśnie tak? Wzruszam ramionami. ‒ Och, ponieważ nauczał nad rzeką. Podoba mi się myśl o uczczeniu pamięci świętego, który prawił kazania rybom, a one wystawiały łebki nad wodę, by go słuchać, syreny zaś odpowiadały mu „amen”.

Rok po Antonim przychodzi na świat następna dziewczynka, której nadajemy imię: Maria, a po niej jeszcze jedna. ‒ Jakobina ‒ ogłasza mój mąż. ‒ Będzie się nazywała Jakobina, gdyż jest to najpiękniejsze imię dla najpiękniejszej z niewiast. ‒ Stoimy nad drewnianą kołyską, w której śpi niemowlę. Główkę ma odwróconą lekko na jedną stronę, idealne rzęsy złożone na różanych policzkach. Powieki mu drgają, jakby coś śniło. Ciekawe, o czym śni? Czy wie, że to my jesteśmy jego rodzicami? Czy jest gotowe na świat, jaki dlań tworzymy? Ryszard obejmuje mnie w pasie. ‒ Lecz chociaż bardzo ją kochamy, będziemy musieli ją na troszkę opuścić. ‒ Mmm? ‒ pytam niewyraźnie, zaabsorbowana uściskiem maleńkiej piąstki. ‒ Będziemy musieli ją na troszkę opuścić ‒ powtarza mój mąż, czym przykuwa moją uwagę. Obracam się w jego objęciach. ‒ Jak to? ‒ Udamy się do Francji we wspaniałym towarzystwie, po królewską wybrankę. ‒ A więc decyzja zapadła? ‒ O małżeństwie Henryka mówiło się już od dawna. Jan książę Bedfordu, mój pierwszy mąż, dokonywał selekcji francuskich księżniczek, gdy byłam młodą oblubienicą. ‒ W końcu? ‒ Przegapiłaś plotki, znajdując się w komnacie niewieściej. Owszem, w końcu podjęto decyzję i padło na twoją rodaczkę. ‒ Małgorzata! ‒ zgaduję natychmiast. ‒ Małgorzata Andegaweńska! Ryszard w nagrodę obdarza mnie pocałunkiem. ‒ Nie brak ci bystrości. A jako że jesteście powinowatymi, wysyłają nas oboje po nią do Francji. Zerkam na śpiące niemowlę.

‒ Wiem, jak bardzo nie chcesz jej opuszczać ‒ rzecze łagodnie Ryszard. ‒ Ale musimy wywiązać się z obowiązku wobec najjaśniejszego pana, przywieść doń wybrankę, po czym będziemy mogli wrócić do domu. Król Henryk wzywa mnie na służbę. Nie mam wyboru. ‒ Oczekujesz, że zostawię komnatę dziecinną z sześciorgiem przychówku ‒ stwierdzam. ‒ Tak się nie godzi! ‒ Wiem, najdroższa ‒ zapewnia mnie czule. ‒ Ale ty także masz obowiązki jako angielska księżna i moja żona. Głowa rodu Lancasterów zwraca się do nas z prośbą o przywiezienie mu wybranki. Ten ślub zagwarantuje pokój między Anglią i Francją, o który zabiegał przed śmiercią twój świętej pamięci małżonek, książę Jan. Nie mamy wyjścia, najdroższa, przecież wiesz. Oddamy przysługę najjaśniejszemu panu i uhonorujemy pamięć twego pierwszego męża, a mojego dobrego pana.

NANCY WE FRANCJI WIOSNA 1445 ROKU

Nie mnie jednej spośród osób wysłanych do Francji brakuje entuzjazmu. Prowadzący nasz orszak Wilhelm de la Pole, hrabia Suffolku, pono tak nie ufa Francuzom i tak nie dowierza Małgorzacie Andegaweńskiej, że zanim wybrał się minionego roku na negocjacje za morze, wymógł na najjaśniejszym panu przysięgę, iż nikt nigdy nie oskarży go o ściągnięcie francuskiej księżniczki na angielską ziemię. Kardynał Beaufort, który faktycznie dzierży władzę, może myśleć, że jest to sposób na osiągnięcie trwałego pokoju, jednakże książę Gloucester zarzeka się, iż Karol Walezjusz chce tym małżeństwem kupić sobie nieco czasu, po czym odbić nasze ziemie we Francji. Nawet ja wiem, iż mój świętej pamięci mąż najbardziej obawiałby się tego, że Francuzi uknuli ten plan, byśmy musieli oddać Andegawenię w ręce René Andegaweńskiego, ojca przyszłej królowej. Niemal wszyscy, którzy zostali w Anglii, są zdania, iż zawarte porozumienie jest co najmniej niepewne, nie zaowocuje upragnionym pokojem, będzie kosztować fortunę i koniec końców obróci się na naszą niekorzyść. Oblubienicę przywodzi z Andegawenii jej mać, Izabela Lotaryńska. Powiadają, że Małgorzata również nie tryska entuzjazmem na myśl o małżeństwie, w którym będzie musiała dzielić łoże z mężczyzną będącym wrogiem Francji, odkąd przyszła na świat. ‒ Pójdziesz do niej pierwsza, przed wszystkimi ‒ rzecze mój mąż. Stoję przy oknie zamku, wyglądając na dziedziniec przed stajniami. Wierzchowce, na których przyjechał orszak francuskiej księżniczki ‒ różnej maści chabety ‒ są właśnie oporządzane, zanim zajmą miejsce w udostępnionych boksach. ‒ Ja? Czemu ja? ‒ Wasze matki się znają, uznano więc, że i wy możecie się zaprzyjaźnić. Poza tym odbyłaś podobną podróż: z luksemburskiego zamku do angielskiego pałacu. Masz poznać Małgorzatę pierwsza, abyś potem mogła ją przedstawić reszcie dworu.

‒ Nie jestem pewna, czy na coś się przydam ‒ oponuję, niechętnie idąc za Ryszardem. ‒ Mówicie w tym samym języku, a to już coś ‒ stwierdza mój mąż. ‒ Małgorzata jest jeszcze młodsza niż ty wówczas, gdy wychodziłaś za księcia Bedfordu. Ma niespełna piętnaście lat. Potrzebna jej przyjaciółka na dworze królewskim. Podprowadza mnie pod podwójne odrzwia najlepszej komnaty i odstępuje na bok. Gwardziści pchają potężne skrzydła i gdy wchodzę do środka, oznajmiają donośnie: ‒ Księżna wdowa Bedfordu! Pierwsze, co przychodzi mi na myśl, to że jest filigranowa, wygląda jak ładniutka lalka. Włosy ma jak odlane z brązu, barwy czerwonozłotej, a oczy szaroniebieskie. Tego dnia włożyła gołąbkową suknię i czepiec, który odsunęła daleko do tyłu, aby odkryć uroczą twarzyczkę i szlachetnie bladą cerę. Jej suknię zdobią haftowane margerytki ‒ tutejsze stokrotki będące jej emblematem. Ściągnięte w ciup wargi sugerują, że może być rozpieszczona, jednakże na dźwięk mego imienia odwraca się szybko i z uśmiechem, który jest iście rozbrajający. ‒ Ah! Madame la duchesse! ‒ wykrzykuje po francusku i podbiega, by mnie ucałować, jakbyśmy były starymi przyjaciółkami. ‒ Tak się cieszę, że cię widzę! Dygam przed nią. ‒ A ja cieszę się, że mogę cię poznać, wasza miłość. ‒ To moja maman ‒ informuje, po czym paple dalej jak najęta: ‒ Byłam przeszczęśliwa, kiedy się dowiedziałam, że przyjedziesz po mnie z hrabią Suffolku, bo pomyślałam sobie, że powiesz mi, jak mam się zachowywać i w ogóle. Bo wyszłaś za księcia, będąc niewiele starsza niż ja teraz, prawda? A piętnaście lat to niezwykle wczesny wiek na zamążpójście, czyż nie? Uśmiecham się, słysząc jej nerwową paplaninę. ‒ Sza! ‒ napomina ją Izabela Lotaryńska. ‒ Bo księżna jeszcze pomyśli, że jesteś straszną gadułą. ‒ Rzecz w tym, że przyjechało tylu Anglików, a ja mam kłopoty ze spamiętaniem imion. Na dodatek ich imiona są takie trudne do wymówienia! Śmieję się na głos. ‒ Ja także z początku nie umiałam wymówić nazwiska mego rodu. Angielski jest trudnym językiem, ale z pewnością zdołasz go opanować. Zresztą wszyscy tutaj znają francuski i wprost nie mogą się doczekać, by się z tobą spotkać i zaprzyjaźnić. Wszystkim nam zależy, abyś była zadowolona.

Małgorzacie drży dolna warga, lecz odzywa się dzielnie: ‒ Och, już zaczęłam się uczyć angielskiego i potrafię powiedzieć hrabia Suffolku i kardynał Bouffré. ‒ Kardynał Bouffré? ‒ dociekam. ‒ Czyżbym coś przekręciła? ‒ Beaufort ‒ domyślam się po chwili. ‒ Miałaś na myśli kardynała Beauforta. Teraz i ona się śmieje, rozkładając ręce. ‒ Sama widzisz! Będziesz musiała mnie nauczyć, jak się wymawia te wszystkie słowa i jak się ubierają angielskie damy. Czy w Anglii trzeba koniecznie nosić wielkie buciory? ‒ Buciory, wasza miłość? ‒ No tak, na błoto? Wybucham śmiechem. ‒ A, już rozumiem. Ktoś sobie z ciebie zakpił, wasza miłość. To prawda, że w Anglii bywa błotniście, zwłaszcza zimą, lecz poza tym pogoda nie jest gorsza aniżeli powiedzmy w Paryżu. Osobiście wolę Londyn od Paryża i właściwie w Anglii jest mi całkiem dobrze. Łapie mnie za rękę. ‒ Ale będziesz przy mnie stała i podpowiadała imiona tych ludzi, tak? I poprawiała moją wymowę? ‒ Oczywiście ‒ obiecuję jej i czuję, jak uścisk malej dłoni się wzmacnia, gdy Małgorzata obraca się do swej matki i prosi: ‒ Może lepiej już ich wpuść. Chyba powinnam wszystkich poznać. Małgorzata Andegaweńska jest uroczą księżniczką, idealną pod każdym względem z wyjątkiem tego, że jej ojciec, choć zwie się królem, nie panuje w żadnym ze swoich królestw i nigdy nie będzie panował. Małgorzata nie ma posagu i choć twierdzi, że wnosi w małżeństwie wyspy Minorkę i Majorkę, wszyscy wiedzą, iż nie odziedziczy niczego. Wydatki związane z podróżą do Anglii i ślubem zostaną w całości pokryte z angielskiego skarbca, który ‒ tak się składa ‒ świeci pustkami. Przyszła królowa jest prześliczna, ale to można powiedzieć o większości piętnastolatek. Jest także ukochana przez francuskich dworzan i swego pociota, króla Karola VII Walezjusza, aczkolwiek sama nie wywodzi się z rodu Walezjuszów, tylko Andegawenów. Karol nie zaproponował Henrykowi jednej ze swoich córek, lecz tylko nieściorę, bratanicę żony. Mówiąc w skrócie, my w angielskim orszaku weselnym jesteśmy zdania, iż oszukano nas na wielu frontach: gdy idzie o traktat pokojowy, posag i księżniczkę we własnej osobie. Niedobry to początek małżeństwa.

Do ślubu ma dojść na zamku w Tours w kaplicy Świętego Jerzego, gdzie hrabia Suffolku, reprezentując jego królewską mość, będzie stał obok Małgorzaty przy ołtarzu, by przyjąć jej rękę w imieniu angielskiego władcy od René Andegaweńskiego i francuskiego monarchy. W tym samym czasie za mąż wyjdzie także siostra Małgorzaty, Jolanta. Wyobrażam sobie, jak bardzo zdenerwowana musi być, lecz i tak zaskakuje mnie wezwanie do jej komnat na dwie godziny przed uroczystością. Gdy stawiam się, jak kazała, przekonuję się, że jest w komnacie całkiem sama, ubrana w suknię ślubną z białej satyny haftowanej w margerytki srebrną i złotą nicią. Włosy ma nadal splecione w warkocz, a stopy bose. ‒ Pani matka dobrodziejka rzekła mi, iż posiadasz dar ‒ zaczyna mówić po francusku bez żadnych wstępów. ‒ Rzekła, iż wszystkie niewiasty z twojego rodu umieją przewidywać przyszłość. Dygam, lecz pozostaję czujna. ‒ Tak powiadają, wasza miłość, jednakże ja zanoszę wszystkie swoje nadzieje i obawy do mego spowiednika i Pana Boga. Nie sądzę, by jakikolwiek śmiertelnik potrafił wejrzeć za zasłonę przyszłości, a już na pewno nie potrafi tego żadna niewiasta. Wydaje cichy okrzyk, po czym wskakuje na łoże, nie zważając na drogocenną suknię. ‒ Chcę, żebyś powróżyła mi z kart, chcę wiedzieć, co czeka mnie w przyszłości... ‒ Klepie dłonią miejsce obok siebie, zapraszając mnie, abym się do niej przyłączyła. Ani drgnę. ‒ Chyba nie podsunęła ci tego pomysłu twoja mać? ‒ Nie, skądże, ona nic o tym nie wie. Pomysł wyszedł ode mnie. Chodź i usiądź tutaj. ‒ Nie mogę ‒ odpowiadam, nadal nie ruszając się z miejsca. ‒ Na angielskim dworze źle się patrzy na wieszczenie i stawianie horoskopów. Wróżenie z kart też nie jest tam mile widziane. ‒ Nikt o niczym się nie dowie ‒ przyrzeka. ‒ To będzie nasza tajemnica. Kręcę odmownie głową. ‒ Nie, nie śmiem tego zrobić. Małgorzata zacietrzewia się. ‒ Skoro tak ci rozkazuję, musisz to zrobić. Jesteś moją dworką, twoim obowiązkiem jest słuchać moich poleceń. Waham się. Gdyby Suffolk dowiedział się, że rozzłościłam księżniczkę, miałabym kłopoty. ‒ Oczywiście, że tak. Niczego innego nie pragnę bardziej, niż być ci posłuszną, wasza miłość. Jednakże to, o co prosisz, nie spodobałoby się

twemu mężowi, a memu królowi. Chyba rozumiesz, w jak niezręcznej sytuacji mnie stawiasz. Co mam począć? ‒ Masz mnie usłuchać ‒ rzecze krnąbrnie. ‒ Albowiem król o niczym się nie dowie, nikt o niczym się nie dowie. Ale ja przeforsuję swoje zdanie. Będę nalegać. Nalegam. Przyklękam i pochylam głowę, w duszy przeklinając rozpieszczone dziecko, jakim jest w istocie. ‒ Wasza miłość, dopraszam się łaski, nie mogę tego zrobić. Milczy przez chwilę. Kiedy w końcu się odzywa, oznajmia: ‒ W takim razie nie wyjdę za mąż. Możesz wszystkim powiedzieć, że nie wezmę ślubu, ponieważ ty odmówiłaś pomocy w przygotowaniach. Wesele odwołane. Podnoszę na nią rozbawione spojrzenie, lecz widzę, że Małgorzata Andegaweńska nie żartuje. ‒ A tak ‒ mówi. ‒ Albo powróżysz mi z kart, albo nie będzie ślubu z królem. Muszę poznać swoją przyszłość. Muszę mieć pewność, że postępuję właściwie. Nie ruszę się stąd, dopóki nie zobaczę, co mnie czeka. ‒ Nie mam ze sobą kart ‒ uciekam się do ostatniej wymówki. Uśmiechając się, podnosi poduszkę i po chwili wciska mi do ręki talię pięknie pokolorowanych kart. ‒ Proszę ‒ mówi tryumfalnie. ‒ Zabieraj się do roboty. Tasuję delikatnie obrazki. Zastanawiam się, co będzie, jeśli Małgorzata wyciągnie złą kartę. Czy naprawdę jest aż taką uparciucha, by z tego powodu odwołać wesele? Przebiegam w myślach arkana, rozważając, czy zdołam jakoś ukryć przed nią te karty, które wróżą źle. ‒ Co będzie, jeśli wróżba wypadnie niepomyślnie? ‒ pytam. ‒ Co wtedy zrobisz? Kładzie mi dłoń na ręce. ‒ Wezmę ślub i nigdy nikomu nie powiem, że mi wróżyłaś ‒ zapewnia. ‒ Ale przynajmniej będę wiedzieć z wyprzedzeniem, że grozi mi niebezpieczeństwo, i poznam jego naturę. Dzięki temu zdołam zachować ostrożność. Po prostu chcę wiedzieć, co mnie czeka. Jeśli mam umrzeć w połogu, nim minie rok, chcę to wiedzieć. Jeśli mój ojciec i mój mąż ruszą na wojnę przeciwko sobie, chcę to wiedzieć. Jeśli angielscy panowie, którzy nie potrafią osiągnąć zgody, rzucą się sobie do gardeł, chcę to wiedzieć. Jeśli... ‒ Dobrze ‒ przerywam jej, widząc, że się z tego nie wywinę. Ani myśląc ryzykować szeregu niepomyślnych przepowiedni, dodaję zaraz: ‒ Ale nie będę układać wszystkich kart. Powróżę ci z jednej. Proszę, weź talię i potasuj ją. Obejmuje drobnymi dłońmi grube karty, tasuje je niezgrabnie,

wciskając między siebie, po czym odkłada. ‒ Teraz przełóż. Przekłada posłusznie i na powrót scala talię. Rozkładam karty w wachlarz obrazkami do dołu, pięknie pomalowane koszulki połyskują na wełnianej narzucie łoża. ‒ Wybierz sobie którąś ‒ dyryguję dalej. ‒ Jedna powie ci dość. Małgorzata nachyla się z poważną miną, przejeżdża opuszką po wszystkich kartach, po czym podnosi jedną i nie patrząc, jaka to, przyciska ją do serca. ‒ Co teraz? Zamaszystym ruchem składam resztę kart na kupkę, po czym dopiero mówię do Małgorzaty: ‒ Pokaż. Odwraca kartę. Mogło być znacznie gorzej. Mam przed sobą kartę, którą wiele lat temu zobaczyła w mojej dłoni Joanna d'Arc. ‒ La Roue de Fortune ‒ odczytuje Małgorzata. ‒ Czy to dobra karta? Bardzo dobra? Ta konkretna ukazuje koło z dwiema zawieszonymi na nim po przeciwnych stronach małpkami: jedna wspina się, podczas gdy druga spada na łeb na szyję. Oś koła jest przedłużona poza obręb obrazka, tak że nie sposób zobaczyć, kto kręci kołem; być może koło porusza się w różne strony całkiem przypadkowo. U góry karty widnieje śmieszne niebieskie zwierzątko w koronie i z mieczem. Moja przeciota powiedziała mi kiedyś, że to zwierzątko oznacza, iż można doświadczyć obrotu koła fortuny i nie poczuć ani żalu, ani dumy. Są bowiem ludzie wielkiego ducha, którzy przyglądają się swemu życiu z prawdziwą obojętnością bez względu na to, czy są na fali wznoszącej czy opadającej. Są tacy, co potrafią spoglądać na własną egzystencję i własne ambicje, jakby wszystko to była maskarada, taniec głupców. Cóż za nieprawdopodobna karta dla Małgorzaty, która z całą pewnością nie jest niewiastą umiejącą przejść obok czegokolwiek obojętnie. ‒ To karta dobra i zła zarazem ‒ mówię. ‒ Swego rodzaju ostrzeżenie, że można zawędrować bardzo wysoko i upaść bardzo nisko. Pokazuje ona, że koło fortuny zabiera człowieka na sam szczyt bez jednej jego zasługi, by potem strącić na samo dno bez żadnej jego winy. ‒ Ale jak wspiąć się ponownie na szczyt? ‒ pyta mnie Małgorzata, jakbym była jakąś staruchą, która wróży za miskę otrębów. ‒ Rzecz w tym, że nie da się tego zrobić ‒ odpowiadam niecierpliwie. ‒ Rzecz w tym, że nie ma się na to wpływu. Rzecz w tym, że nasze życie

nie zależy od nas. Każdy człowiek wisi na kole fortuny niczym ta nieszczęsna małpka w eleganckiej liberii, która koniec końców spadnie i nic nie może na to poradzić. Nic nie możesz na to poradzić. Robi grymaśną minę. ‒ Też mi wróżba ‒ prycha. ‒ Poza tym ta druga małpka... a może to kot?... wędruje w górę. Kto wie, czy ja nie przypominam raczej tego drugiego stworzenia? ‒ Kto wie ‒ wzruszam ramionami. ‒ Tylko że i ono doszedłszy na sam szczyt, zacznie znowu spadać. Rzecz w tym, by cokolwiek się dzieje, zachowywać spokój i pogodę ducha, jakby wznoszenie i spadanie było jednym i tym samym. Małgorzata patrzy na mnie pustym wzrokiem. ‒ Ale przecież nie jest jednym i tym samym. Wygrana i przegrana nie są tym samym. Ja zamierzam wyłącznie wygrywać. Przypominam sobie Joannę i gest, który uczyniła w powietrzu, gest mówiący, że wszystko to marność nad marnościami. Kreślę palcem wskazującym podobne kółko tuż przed nosem Małgorzaty. ‒ Koło Fortuny, oto twoja karta. Sama ją wyciągnęłaś. Upierałaś się, żeby ci powróżyć, i taką kartę wyciągnęłaś. Mówiącą, że wszyscy pragniemy wyłącznie wygrywać. Tryumfować. I że najważniejsze jest nauczyć się dzierżyć, co nam przyniesie los. Traktować uśmiech losu i policzek od losu z równą obojętnością. Na tym polega prawdziwa mądrość. ‒ Przyglądam się ślicznej smutnej twarzy Małgorzaty i spostrzegam, że nie interesuje jej mądrość. ‒ Cóż, może ty będziesz miała więcej szczęścia.

OPACTWO TITCHFIELD W HRABSTWIE HAMPSHIRE LATO 1445 ROKU

Na początku ma szczęście. Poznaje najjaśniejszego pana i przypadają sobie do gustu ‒ czemu miałoby być inaczej? Henryk jest przystojnym młodzieńcem lat dwudziestu trzech, nadal chłopięcym i jakby kruchym, delikatnym po francuskiej matce. Małgorzata zaś to dziewczę zdecydowane i śliczne, osiem lat odeń młodsze. Oczarowany nią Suffolk uważa, że stanowią dobraną parę: ognisty temperament królowej będzie łagodziła słodycz króla, król nauczy się determinacji i odwagi od swojej królowej. Pobierają się w opactwie Titchfield podczas ceremonii odzwierciedlającej spokojną powagę młodego monarchy. Podejrzewam, iż Małgorzata wolałaby uroczystość okazalszą i wspanialszą, lecz w skarbcu nie ma dość złota na wystawne wesele, a zresztą miłościwy pan powiedział, że ślub ma się odbyć między nim, oblubienicą i Bogiem. Niestety nabożeństwo odprawia ten głupiec, królewski spowiednik biskup Ayscough, który w kazaniu przestrzega i tak zbyt poważnego młodego króla, aby nie uległ żądzy cielesnej. Napomina go, aby nawiedzał łoże małżonki wyłącznie w celu poczęcia następców tronu, nie zaś dla przyjemności. Młodzieniec wychowany przez ludzi za wszelką cenę pragnących chronić jego niewinność bierze sobie tę radę do serca niczym nowicjusz w zakonie i stroni od małżeńskiego łoża przez cały tydzień. Małgorzacie daleko do potulnej niewiasty, która by znosiła takie zachowanie męża. Wzywa mnie do swych komnat nazajutrz po ślubie i zaciągnąwszy do okiennej ambrazury, informuje natarczywym szeptem: ‒ Nie podobam mu się. Zerwał się z łoża, jak tylko wszyscy wyszli, a potem pół nocy spędził na modlitwie, a kiedy wreszcie się położył obok, był cichy jak myszka i nawet mnie nie tknął. Pozostałam dziewicą, choć jestem mężatką. Cały ten ślub zdał się na nic. Ujmuję ją za ręce. ‒ Cierpliwości ‒ mówię. ‒ Wszystko w swoim czasie. ‒ Ale jak małżeństwo ma być wiążące, skoro nie zostało skonsumo-

wane? ‒ nalega. ‒ Zostanie skonsumowane, wasza miłość. Najjaśniejszy pan zrobi, co do niego należy, a tymczasem powinnyśmy być wdzięczne, że niczego na tobie nie wymusza. ‒ Czy on w ogóle jest prawdziwym mężczyzną? ‒ posykuje pogardliwie, wyraźnie niezadowolona. ‒ Jest mężczyzną, jest twoim mężem i królem ‒ odpowiadam szybko. ‒ Zdarzy się to, co ma się zdarzyć. Przed upływem tygodnia. ‒ W myślach zaś dodaję, że nic się nie zdarzy w niedzielę ani w święto, gdyż wtedy nie mógłby się wyspowiadać zaraz po spełnieniu obowiązku małżeńskiego, i że do niczego nie dojdzie również rankiem przed mszą ani za dnia. Henryk jest niezwykle pobożnym człowiekiem. ‒ I co najważniejsze, wasza miłość, kiedy się do ciebie zbliży, musisz go przyjąć bez słowa skargi czy komentarza. Potrząsa głową. ‒ Ale ja chcę być kochana. Zawsze byłam kochana. Chcę, by mój mąż kochał mnie namiętnie jak bohater pieśni trubadura, jak rycerz... ‒ Król cię kocha... pokocha cię. Ale nie zalicza się do pożądliwych mężczyzn. Gniew ucieka z niej tak szybko, jak się pojawił. Małgorzata zwraca na mnie skonfundowane spojrzenie szaroniebieskich oczu. ‒ Dlaczego nie posiadł mnie w noc poślubną? Wzruszam lekko ramionami. ‒ Jego królewska mość to niezwykle poważny młody człowiek, bardzo uduchowiony. Nawiedzi twoją komnatę sypialną wtedy, gdy uzna za stosowne. Pamiętaj, by być mu wówczas przychylną. Okaż mu dobroć. ‒ A kto będzie dla mnie dobry? ‒ pyta żałosnym głosikiem. Uśmiecham się i klepię ją po policzku, jakby była moją młodszą siostrą, a nie monarchinią. ‒ My będziemy dla ciebie dobrzy ‒ obiecuję. ‒ A ty będziesz miała udane życie.

LONDYN LATA 1445‒1448

Małgorzata ma też szczęście o tyle, że jako młoda i śliczna dziewczyna z miejsca przypada do gustu londyńczykom, którzy wiwatują głośno z okazji jej koronacji. Potrafi być rozczulająca, toteż nie ja jedna obdarzam ją ciepłym uczuciem i dbam o jej bezpieczeństwo. Gromadzi wokół siebie mały dwór zachwyconych nią osób. Wszelako to ja pozostaję jej najbliższą przyjaciółką i powiernicą. W jej bezpośrednim otoczeniu jest jeszcze Alicja, żona Wilhelma de la Pole'a, z którą łącznie stanowimy nierozdzielną trójcę w pierwszych latach małżeństwa królowej. Opuszczam dwór Małgorzaty tylko z rzadka, głównie udając się do komnaty niewieściej, by wydać na świat kolejnego syna ‒ Jana, a po nim następnego ‒ Ryszarda, który rodzi się przedwcześnie i wyjątkowo mały, a przez to najdroższy sercu. Niestety Małgorzata popełnia błędy, i to niebagatelne. Upodobanie, jakie żywi dla Suffolka, jest powodem jej nalegań, by miał swoje miejsce w radzie królewskiej, i w ten sposób ów wystarczająco potężny człowiek zyskuje jeszcze wyższą pozycję dzięki jej poparciu. Zwarłszy szyki, we dwoje przemawiają przeciwko stryjowi króla, księciu Gloucester, i wzbudzają wobec niego podejrzenia na tyle poważne, że pada pod jego adresem oskarżenie o zdradę, a konkretnie o próbę sięgnięcia po koronę wbrew interesom synowca. Humphrey na tę wieść dostaje apopleksji i nie dożywa własnego procesu. Rozchodzą się plotki, że dobry książę został zamordowany, a lud przypisuje winę Suffolkowi. Po tej ostatniej stracie, jaka go dotknęła, najjaśniejszy pan skłania się ku pozostałym doradcom i zasięga opinii swojej żony. Jest to wybór najgorszy z możliwych. Małgorzata nie przestała być młodym dziewczęciem, w dodatku nie ma pojęcia o Anglii ‒ gwoli prawdy nie ma pojęcia o niczym. Innym faworytem Henryka jest Edmund Beaufort, książę Somerset, który onieśmiela nawet Małgorzatę, mimo iż pyszałek z niego i wydrwigrosz, mający czelność nazywać ją kuzynką i całować w usta na powitanie. Jednakże jest najprzystojniejszym dworzaninem, czarnowłosym,

zawsze nienagannie odzianym w wyszywane klejnotami aksamitne dublety, zawsze dosiadającym wspaniałego karego ogiera, chociaż jak wszystkim wiadomo, tkwi po uszy w długach zaciągniętych u lichwiarzy Londynu i Antwerpii. Przynosi królowej upominki, drobiazgi wynajdywane na targach, a jednak robiące wrażenie na jej wysokości, gdy darczyńca przypina broszę do rąbka jej sukni lub podaje jej słodki smakołyk prosto do ust, jakby była dzieckiem. Rozmawia z nią płynną szeptaną francuszczyzną i zakłada kwiat za ucho. Pozwala sobie na żarciki stosowne raczej w obcowaniu ze służącą niż monarchinią; przyprowadza grajków i tancerzy, tak że dwór jest wiecznie wesół, gdy Edmund Beaufort gości w pałacu. Król i królowa proszą go, by nie wyjeżdżał. Może lepiej by się stało, gdyby tego nie uczynili. Młody książę jest bowiem bardzo ambitny i w końcu zdobywa się na to, aby poprosić o stanowisko głównego dowódcy angielskich wojsk w Normandii, które dostaje, zupełnie jakby chodziło o ołowiane żołnierzyki do zabawy. Ich królewskie moście niczego nie potrafią mu odmówić. Resztę swoich faworytów również obsypują złotem i urzędami, aż dwór staje się siedliskiem zazdrośników walczących o lepsze kąski. Wszyscy na tym dobrze wychodzimy. Para królewska jest rozrzutna, gdy idzie o tytuły i synekury; rozparcelowuje ziemie koronne na rzecz najbardziej zapobiegliwych, rozdaje darmowe apartamenty w pałacu; przydziela stanowiska, dzięki którym łatwo się dorobić na handlu i łapówkach; zezwala na sprowadzanie towarów do kraju i ekspediowanie za granicę. Majątki, które miały zapewnić wpływy do skarbca królewskiego przez cały okres rządów, trafiają w chciwe ręce na chybił trafił, wskutek ślepej wspaniałomyślności. Wilhelm de la Pole zostaje wyniesiony do zaszczytów, jakie nawet mu się nie śniły: otrzymuje tytuł książęcy, mimo że w jego żyłach nie płynie królewska krew; jest to precedens w całej historii Anglii. Edmund Beaufort również dostaje księstwo, zupełnie jakby w grę wchodził jakiś wyścig. Henryk z Małgorzatą wbijają sobie do głowy, że Edmund powinien mieć włości nie ustępujące jego tytułowi, nie ustępujące rozległością i bogactwem ziemiom słynącego z zamożności Ryszarda księcia Yorku, królewskiego krewniaka. A nawet więcej ‒ przebijające majątek Yorka. Młoda para królewska zarzeka się, iż nie zawaha się przed niczym w tej materii. Także ja i Ryszard unosimy się na tej fali. Najpierw dostajemy wspaniałą londyńską siedzibę, a któregoś dnia mój mąż wraca do domu uśmiechnięty od ucha do ucha. ‒ Powiedz mi, najdroższa, jakie twoim zdaniem miano powinienem przybrać. ‒ Miano? ‒ pytam, po czym uzmysławiam sobie, o czym mowa. ‒

Och! Ryszardzie! Czyżby najjaśniejszy pan zamierzał nadać ci tytuł? ‒ Sądzę, że to raczej oznaka uznania twoich zasług u królowej Małgorzaty ‒ rzecze on. ‒ Ale tak czy siak będę baronem. Zostanę arystokratą w dowód zasług dla kraju, a przynajmniej dlatego, że jej królewska mość darzy sympatią moją żonę. Co ty na to? ‒ Och! Ryszardzie! ‒ wykrzykuję ponownie. ‒ Tak się cieszę! Wprost nie potrafię wyrazić, jak bardzo, przez wzgląd na ciebie i na nasze dzieci. Odtąd będziemy się liczyli... ‒ Urywam z niepewną miną. ‒ Ale czy królowi wolno mnożyć tytuły arystokratyczne ot tak? ‒ Ten król pospołu ze swoją królową uważa, że mu wolno, a co gorsza, robi to. Nigdy nie słyszałem o młodej parze monarszej równie chwiejnej na tronie i równie biednej, która by w pośpiechu chciała się pozbyć resztek bogactwa. Na dodatek oboje doprowadzają swoich dworzan do szaleństwa. Coś kapie każdemu, kogo ona lubi i komu on ufa, jednakże przyzwoici ludzie muszą obejść się smakiem. Ryszard książę Yorku nie może liczyć na nic, choćby na posłuchanie. Nie chcą go w radzie królewskiej, mimo iż to dobry człowiek i jeszcze lepszy doradca. Jest ignorowany, podczas gdy jakieś łachudry są wychwalane pod niebiosa. Ja zaś zostanę baronem, dlatego że jesteś ulubioną dworką królowej. ‒ Ale jakie wybierzesz sobie miano, mój mężu? Sir Ryszard Woodville baron... czego? Zastanawia się przez chwilę. ‒ Może: baron Grafton? ‒ Baron Grafton ‒ powtarzam, przysłuchując się brzmieniu tych słów. Nawet po tylu latach spędzonych w Anglii nadal mam silny akcent. ‒ Trudno mi to wymówić. ‒ Rozważałem też, czybyśmy nie mogli przyjąć tytułu powiązanego jakoś z twoim rodem. Na przykład któreś nazwisko z twojej strony rodziny? Teraz ja popadam w zamyślenie. ‒ Wolałabym nie kłuć nikogo w oczy swoim zamorskim pochodzeniem, luksemburskimi, a dla wielu francuskimi korzeniami ‒ mówię, ostrożnie dobierając argumenty. ‒ W Anglii coraz częściej podnoszą się głosy przeciwko Francji. Zaledwie parę dni temu zwróciłam jej królewskiej mości uwagę, iż powinna mówić po angielsku. Jestem angielską księżną wdową i porządną Angielką. Przybierz angielskie miano i przekaż je naszym dzieciom. ‒ Water! ‒ woła Ryszard. ‒ W uhonorowaniu twojej przodkini! Śmieję się szczerze. ‒ Baron Water? Nie możesz nosić takiego miana. Ale co powiesz na barona Rivers?

‒ Rivers... Baron Rivers... ‒ mamroce mój mąż. ‒ Niech tak będzie. Rivers. Brzmi bardzo z angielska, a przy tym oddaje hołd twojej przodkini. Zatem odtąd będę baronem Rivers, a jak Bóg da, pewnego dnia zostanę hrabią. ‒ No doprawdy, chyba nie sądzisz, że uczynią cię hrabią? Posunęliby się aż tak daleko? ‒ Najdroższa, obawiam się, że są w stanie posunąć się jeszcze dalej i rozdać całe królestwo. To najbardziej beztroska para królewska, o jakiej słyszałem, a doradzają jej same niecnoty. Napomykam jej królewskiej mości o obawach mego męża tak taktownie, jak to tylko możliwe, lecz Małgorzata zdecydowanie kręci głową. ‒ Musimy zadowalać naszych przyjaciół ‒ rzecze. ‒ Anglią nie da się rządzić bez poparcia Wilhelma de la Pole'a, to najpotężniejszy wielmoża królestwa. Natomiast Edmund Beaufort tonie w długach. Musimy mu pomagać. ‒ A Ryszard książę Yorku? ‒ podsuwam nazwisko mężczyzny, który najbardziej zasługuje na nagrodę. ‒ Nie utrzymamy Francji bez pomocy Beauforta. Tylko dzięki niemu mamy wpływy w północnych rejonach i nadzieję na ich przywrócenie prawowitemu władcy. ‒ Wasza miłość? ‒ dukam stropiona. Małgorzata właśnie zasugerowała, że powinniśmy oddać nasze ziemie Francuzom. Gdy i ona zdaje sobie z tego sprawę, spieka raka niczym dziecko, które coś przeskrobało. ‒ Na utrzymanie ich przy Koronie ‒ poprawia się. ‒ Tylko Edmund Beaufort podoła temu zadaniu. ‒ Uważam, że Ryszard książę Yorku jest jedynym człowiekiem, nie licząc mego pierwszego męża, świętej pamięci księcia Bedfordu, zdolnym utrzymać dla nas francuskie ziemie. Sfrustrowana Małgorzata wyrzuca ręce w górę. ‒ Być może, być może... Ja jednak ufam wyłącznie Somersetowi i Suffolkowi. Jego królewska mość sam nie potrafi ani podejmować decyzji, ani prowadzić armii do boju. Ci dwaj to moja opoka. Ojciec i... ‒ urywa i znów się rumieni ‒ przyjaciel, jakich bardzo mi trzeba. Zasługują na najwyższe zaszczyty, a my rozdajemy je tym, którzy na nie zasługują.

PAŁAC WESTMINSTERSKI W LONDYNIE LATO 1449 ROKU

Natychmiast się domyślam, że stało się coś strasznego, kiedy Ryszard wchodzi do naszych komnat i z poważną miną ujmuje mnie za ręce. ‒ Jakobino, odwagi. ‒ Chodzi o dzieci? ‒ Moje myśli zawsze wybiegają najpierw ku dzieciom i teraz nie jest inaczej. Przykładam dłoń do brzucha, w którym rośnie nowe życie. ‒ Nie, Bogu niech będą dzięki. Chodzi o dziedzictwo księcia pana, Normandię. Właściwie nie muszę o nic pytać. Mimo to upewniam się: ‒ Straciliśmy je? Ryszard krzywi się lekko. ‒ Praktycznie tak. Edmund Beaufort zaproponował, że odda Francuzom całą Normandię, nie wyłączając Rouen, w zamian za przystań w Caen. ‒ Rouen ‒ powtarzam cicho. To tam jest grób mego pierwszego męża, Jana księcia Bedfordu. To tam mam wdowie ziemie. ‒ To potężny cios ‒ dodaje Ryszard. ‒ Zwłaszcza dla tych, którzyśmy walczyli o utrzymanie angielskiego panowania we Francji przez niemal sto lat nieustającej wojny, z tyloma poległymi towarzyszami broni i braćmi... ‒ nie kończy, wzruszenie dławi mu głos. ‒ Niełatwo będzie się pogodzić z tą stratą.

PAŁAC WESTMINSTERSKI W LONDYNIE WIOSNA 1450 ROKU

Ryszard miał rację. Nikt nie godzi się ze stratą. Parlament zwraca się przeciwko Suffolkowi i ani jego nowe tytuły, ani żadne zaszczyty nie są w stanie go uchronić przed gniewem Anglików, gdy wieśniacy uprawiający ziemię i żołnierze broniący ziemi w Normandii wracają pobici i bezdomni i skarżą się niezwykle gorzko na każdych rozstajach i każdym targu, iż zostali zdradzeni przez swych dowódców, którzy winni byli wierność, tak jak oni wiernie służyli przez sto lat. Gdy przejeżdżam ulicami Londynu, mieszczanie i kupcy wołają do mnie: „Co by na to powiedział książę pan, hę?”, a ja mogę co najwyżej bezradnie potrząsnąć głową. Czuję to samo co oni: o co toczyliśmy boje, za co ginęliśmy, skoro ziemie, które zdobyliśmy, mają zostać zwrócone w ramach traktatu pokojowego, kontraktu małżeńskiego, dla widzimisię króla, który nigdy o nic nie walczył? Wszyscy zrzucają winę na Wilhelma de la Pole'a, jako że zdradą jest oskarżać o cokolwiek najjaśniejszego pana. Suffolk staje przed parlamentem i wysłuchuje zarzutów: o zdradę, zdzierstwo i pozbawienie życia. Mówi się, że zamierzał dokonać zamachu stanu, zdobyć tron dla swego małego syna Jana i swojej podopiecznej, Małgorzaty Beaufort, których by uczynił królem i królową Anglii, podpierając się prawami małej Małgorzaty do korony. ‒ Co teraz będzie? ‒ pytam najjaśniejszą panią, gdy przechadza się nerwowo po swojej komnacie, chlaszcząc posadzkę suknią niczym rozzłoszczony kot ogonem. ‒ Nie pozwolę, by wytoczono mu proces. Nie pozwolę, by mu w podobny sposób uchybiono. Jego wysokość ocali Suffolka. Już zadecydował, że będzie sędzią swego przyjaciela Wilhelma i osobiście wyda wyrok. Przez chwilę nic nie mówię. W gruncie rzeczy to nie moja ojczyzna, ale nie wydaje mi się, aby król miał prawo aż tak ingerować. ‒ Wasza miłość, to raczej niemożliwe... Człowiek szlachetnie uro-

dzony musi być osądzony przez równych sobie. Izba Lordów będzie musiała poddać go przesłuchaniu. Nawet najjaśniejszy pan nie może temu zapobiec. ‒ A ja powiadam, że żaden mój przyjaciel nie będzie przesłuchiwany publicznie. To obraza dla niego, obraza dla mnie. Zażądałam, abyśmy chronili naszych przyjaciół, i jego wysokość przystał na to. Wilhelm nie będzie zeznawał przed parlamentem. Dziś wieczór stawi się w moich komnatach, w całkowitej tajemnicy. ‒ Tak się nie godzi, wasza miłość. Angielskie zwyczaje tego zakazują. Nie powinnaś spotykać się sam na sam z obcym mężczyzną, a już szczególnie po kryjomu. ‒ Ty będziesz obecna ‒ informuje mnie. ‒ Żeby nikt nie mógł oczernić mnie ani Wilhelma. Choć Bóg świadkiem, że już mówi się wiele ohydnych rzeczy na nasz temat. Tak czy inaczej do spotkania dojdzie w wielkim sekrecie. W Izbie Lordów szaleje zazdrość, wielmoże domagają się głowy Suffolka. A ja nie zdołam władać tym królestwem bez jego pomocy. Muszę go zobaczyć, aby postanowić, co powinniśmy zrobić. ‒ Najjaśniejszy pan... ‒ Najjaśniejszy pan także nie zdoła władać Anglią bez pomocy de la Pole'a. Sama wiesz, jaki on jest. Nie potrafi obrać kursu i utrzymać się na nim. Suffolk musi stać u jego boku i podpierać go, nakierowywać. Musi stać u naszego boku. Musi nam doradzać. O północy Małgorzata każe mi wpuścić Suffolka przez niewielkie drzwi łączące apartamenty królewskie. Książę wchodzi do środka zamaszystym krokiem, pochylając głowę pod niskim kamiennym nadprożem, a za nim ku mojemu zdumieniu pojawia się najjaśniejszy pan, z tyłu niczym książęcy paź. ‒ Wasza królewska mość ‒ szepcę i dygam nisko. Nawet mnie jednak nie zauważa, taki jest roztrzęsiony. ‒ Zmuszają mnie! Krzywdzą! ‒ zwraca się bezpośrednio do Małgorzaty. ‒ Śmią mi ubliżać! Chcą mną powodować! Wilhelmie, opowiedz jej! Królowa natychmiast przenosi spojrzenie na Suffolka, jakby faktycznie tylko on mógł jej wszystko wytłumaczyć. ‒ Izba Lordów nie wyraziła zgody na to, aby jego wysokość przesłuchał mnie osobiście, tak jak sobie życzyłaś. Domagają się, abym został osądzony przez równych sobie, a głównym zarzutem jest zdrada. Odmawiają jego wysokości prawa do wydania wyroku w mojej sprawie. Zostałem oskarżony o zdradzenie naszych interesów we Francji. Oczywiście uczyniłem wyłącznie to, czego ode mnie oczekiwałaś. A w traktacie pokojowym znalazł się zapis o powrocie Andegawenii do macie-

rzy. To atak wymierzony w ciebie, wasza wysokość, i we mnie, i w godność monarszą jego królewskiej mości. ‒ Nie będzie żadnego procesu ‒ zapewnia go Małgorzata. ‒ Masz na to moje słowo. Wycofają swoje żądania. ‒ Wasza miłość... ‒ odzywam się szeptem i delikatnie pociągam ją za rękaw ‒ nie możesz obiecać czegoś takiego. ‒ Uznałem go za niewinnego wszelkich zarzutów ‒ oświadcza Henryk ‒ a mimo to chcą go sądzić i skazać na śmierć. Przecież muszą mnie słuchać! Z pewnością da się ich zmusić do tego, by mnie słuchali! ‒ Skoro się na ciebie tak uwzięli, będą musieli po ciebie przyjść ‒ rzecze zapalczywie Małgorzata do swego doradcy. ‒ A po drodze będą musieli mnie wyminąć. Przyjdzie im zabrać cię z moich komnat, jeśli starczy im śmiałości! Łapię ją za dłoń i ściskam lekko. Jednakże najjaśniejszy pan spogląda na nią z podziwem, ukłuty jej temperamentem niczym ostrogą. ‒ Przeciwstawimy się im! To ja jestem tu królem. To ja feruję wyroki wedle swego uznania, słuchając rad twoich i mego przyjaciela Wilhelma. Czy ktoś ma czelność twierdzić, że jest inaczej? Że nie jestem prawdziwym królem? Z nich trojga tylko świeżo upieczony książę nie zachowuje się buńczucznie. ‒ Nie możemy im się opierać ‒ rzecze spokojnie. ‒ Co będzie, jeśli wyciągną po mnie ręce? Jeśli wystawią zbrojnych? Mimo wszystko? Za waszym pozwoleniem każdy wielmoża trzyma w Londynie małą armię. Każdy z moich wrogów może wystawić setki ludzi. Co będzie, jeśli mnie zaatakują? ‒ Może pojedziesz do Francji? ‒ podsuwam cicho. ‒ Do Flandrii? Masz tam przyjaciół. Mógłbyś przeczekać, aż wszystko się uspokoi. Najjaśniejszy pan podrywa zaczerwienioną z emocji twarz. ‒ Tak, tak, ruszaj w drogę jeszcze dziś! ‒ rozkazuje. ‒ Zanim zaplanują swój następny krok. Jedź od razu. Kiedy po ciebie przyjdą, przekonają się, że ptaszek zdążył im uciec. Dam ci złota. ‒ Moje klejnoty! ‒ rzuca nagle królowa i wydaje mi polecenie: ‒ Przynieś je natychmiast! Krzątam się, jak mi kazała, i wybieram najmniejsze z klejnotów: margerytki zrobione z pereł, jakieś drobne szmaragdy. Wkładam je do mieszka, a gdy wracam do głównej, pogrążonej w półmroku komnaty, widzę, że królowa szlocha w ramionach księcia, który ma już na ramionach pelerynę najjaśniejszego pana i teraz wsuwa za pazuchę wypchany mieszek. Z wielką niechęcią odpinam z szyi jej wysokości naszyjnik z pereł, który Suffolk przyjmuje bez słowa podziękowania.

‒ Napiszę do was ‒ obiecuje obojgu. ‒ Będę niedaleko, we Flandrii. I wrócę do domu, jak tylko moje nazwisko zostanie oczyszczone z zarzutów. Rozstajemy się na krótko. ‒ Odwiedzimy cię ‒ składa mu obietnicę Małgorzata. ‒ Nie żegnamy się na zawsze. Będziemy pisać i poślemy po ciebie, gdy nadejdzie czas. Nawet na odległość możesz służyć nam radą. A niedługo znów będziesz u siebie. Wilhelm de la Pole całuje królową w dłoń, po czym nasuwa głębiej kaptur. Kłania się królowi, kiwa mi głową i wyszedłszy przez niewielkie drzwi, znika. Słyszymy jeszcze jego kroki, gdy zstępuje po schodach, i przytłumione zatrzaśnięcie zewnętrznych drzwi, kiedy główny doradca króla wymyka się w noc niczym złodziej. Król i królowa są zachwyceni jak para dziatwy, której udało się wystrychnąć na dudka surowego opiekuna. Nie kładą się spać tej nocy, tylko zasiadają przy kominku w komnatach Małgorzaty, by szeptać i chichotać, świętować zwycięstwo nad parlamentem ich własnego kraju, chwaląc się nawzajem za wybronienie człowieka, którego okrzyknięto zdrajcą. O świcie Henryk udaje się na mszę i poleca księdzu, by zmówił modlitwę dziękczynną za to, że zagrożenie minęło. Kiedy on na klęczkach wychwala łaskę Jezusa i rozpływa się nad własnym sprytem, londyńczycy budzą się i dowiadują, że mężczyzna, którego wini się o utratę Francji i sprowadzenie zubożałej francuskiej księżniczki, o czerpanie do woli z królewskiego skarbca, o zniweczenie pokoju panującego na angielskiej ziemi, został uwolniony przez Henryka i właśnie radośnie odpływa, z mieszkiem ciężkim od złota, z klejnotami Małgorzaty dobrze ukrytymi w zanadrzu, do czasu aż będzie mógł powrócić pewien, że włos nie spadnie mu z głowy. Królowa nie kryje się ze swoim szczęściem i nie powściąga w okazywaniu pogardy tym, którzy próbują jej powiedzieć, iż pobłądziła. Nie przyjmuje do wiadomości żadnych przestróg ‒ ani od mego męża, ani od innych wielmożów służących Henrykowi i donoszących, iż poddani poszeptują, że najjaśniejszy pan zdradził własny lud i że przyjaciel zdrajcy sam jest zdrajcą, a co można począć ze zdradzieckim monarchą? Małgorzata pozostaje uparcie radosna, zachwycona wyzwaniem rzuconym parlamentowi, i nic, co mówię, nie może przywołać jej do ostrożności, by przestała trąbić o swoim sukcesie ludziom, którzy koniec końców prosili tylko o dobre rządy w kraju miotanym ostatnio jak zabawka w rękach rozpieszczonych dzieci. Wygląda na to, że nic nie jest w stanie zepsuć jej humoru. Kolejno dochodzą nas wieści, że Wilhelm de la Pole umknął z Londynu przed

rozwścieczonym tłumem, że ukrywa się ile może w swojej siedzibie na prowincji i wreszcie że odbija od brzegu Anglii. Lud burzy się przeciwko osobom, które źle doradzały królowi i zadawały z Suffolkiem. Zaledwie parę dni później jedna z panien dworskich przybiega do mnie i prosi bez tchu, abym natychmiast ‒ natychmiast! ‒ przyszła do komnat królowej, która poważnie zaniemogła. Biegnę prosto do Małgorzaty, nie zatrzymując się nawet, aby znaleźć Ryszarda, wymijam gwardzistów, potrącam paziów i nareszcie wpadam do komnaty gościnnej, gdzie kłębi się tłum, aczkolwiek jej wysokości nigdzie nie widać. ‒ Gdzie najjaśniejsza pani? ‒ pytam, na co ktoś wskazuje zamknięte drzwi do komnaty sypialnej. ‒ Zabroniła tam wchodzić. ‒ Z jakiego powodu? W odpowiedzi tylko potrząsają głowami. ‒ Jest tam sama? ‒ Księżna Alicja, małżonka Suffolka, jest razem z nią. Ogarniają mnie najgorsze przeczucia. Co też znów uczynił niepoprawny Wilhelm de la Pole? Wolno podchodzę do drzwi komnaty sypialnej, pukam, a następnie naciskam klamkę. Zamek ustępuje, toteż wchodzę do środka. Już w progu przypominam sobie, jaką młódką wciąż jest ‒ ma niespełna dwadzieścia lat. Dosłownie ginie na wielkim królewskim łożu, zwłaszcza że leży zwinięta w kłębek, jakby ktoś zranił ją w brzuch, zwrócona do ściany. Księżna Alicja siedzi na krześle przy kominku, chowając twarz w dłoniach. ‒ C'est moi ‒ szepcę. ‒ Co się stało? Filigranowa królowa potrząsa głową. Czepiec jej spadł, włosy ma rozrzucone po pościeli, ramionami wstrząsa ciche łkanie. ‒ Nie żyje ‒ mówi tylko głosem takim, jakby nastąpił koniec świata. ‒ Nie żyje. Co pocznę? Chwieję się i podpieram o coś, aby nie upaść. ‒ Mój Boże, najjaśniejszy pan nie żyje? Wciska twarz w poduszkę z takim impetem, aż unosi się pierze. ‒ Nie! Nie! ‒ Twój ojciec? ‒ Wilhelm. Wilhelm... O mój Boże... Wilhelmie... Spoglądam na Alicję, wdowę po księciu. ‒ Przykro mi z powodu twojej straty, milady. Przyjmuje kondolencje skinieniem głowy. ‒ Jak umarł? Małgorzata opiera się na łokciu i rzuca mi wymowne spojrzenie. Ota-

cza ją aureola złotych loków, oczy ma obwiedzione czerwonymi kręgami. ‒ Został zamordowany ‒ syczy. Bezwiednie zerkam za siebie, na drzwi, jak gdyby morderca mógł zakraść się i tutaj. ‒ Przez kogo, wasza miłość? ‒ dopytuję. ‒ Nie wiem. Przez tego podstępnego księcia Yorku? Jakiegoś innego wielmożę? Przez kogokolwiek, kto jest podły i tchórzliwy i życzy nam źle, chcąc doprowadzić do upadku. Przez kogokolwiek, kto odmawia nam prawa do rządzenia wedle własnego uznania, przy pomocy tych, których sobie sami wybierzemy. Przez kogoś, kto odpłynął od brzegu Anglii ukradkiem i napadł na niewinnego człowieka. ‒ Złapano go na środku morza? ‒ Zaciągnięto na pokład drugiego statku i ścięto na gołych deskach ‒ relacjonuje głosem zdławionym przez szloch. ‒ Niech Bóg pokarze tych tchórzy! Porzucili jego zwłoki na plaży w Dover. Jakobino! ‒ na oślep wyciąga rękę i ucapią się mnie, nie przestając zawodzić. ‒ Zatknęli jego głowę na włóczni. Jakby był jakimś zdrajcą. Jak ja to zniosę? Jak zniesie to Alicja? Nie śmiem nawet zerknąć na wdowę po Suffolku, która siedzi w milczeniu, podczas gdy niewiasta, którą jej mąż uczynił królową, rozdziera szaty. ‒ Czy wiadomo, kto to zrobił? Moją największą obawą jest to, że skoro ktoś odważył się podnieść rękę na głównego doradcę króla, w każdej chwili może uderzyć na następną ofiarę. Kto nią będzie? Królowa? A może ja? Małgorzata płacze tak bardzo, że nie może mówić; jej drobne ciało drży w moich objęciach. ‒ Muszę pójść do jego królewskiej mości ‒ oświadcza w końcu, wstając i ocierając oczy. ‒ Ta wiadomość złamie mu serce. Jak sobie poradzimy bez Suffolka? Kto nam będzie doradzał? Tępo kręcę głową. Nie mam pojęcia, jak sobie poradzą bez Wilhelma de la Pole'a ani w jakim świecie przyszło nam żyć, skoro z własnych statków porywa się książęta i ścina zardzewiałym mieczem na kołyszącym się pokładzie, by później porzucić ich zwłoki na plaży, a głowę zatknąć na włóczni wbitej w piach.

GRAFTON W HRABSTWIE NORTHAMPTONSHIRE LATO 1450 ROKU

Gdy robi się cieplej, para królewska decyduje się na podróż na północ. Obwieszczenie głosi, iż król z królową pragną się znaleźć z dala od Londynu w letnie miesiące, kiedy stolicę często nawiedza zaraza, lecz przede wszystkim pokazać się dobrym ludziom z Leicester. Jednakże ci z nas, którzy mieszkają w pałacu, wiedzą, że zostały podwojone straże, a wszystkich posiłków królewskich kosztuje specjalna osoba. Henryk i Małgorzata obawiają się londyńczyków, obawiają się mieszkańców hrabstwa Kent, najbardziej zaś obawiają się tego, iż ten, kto zamordował Suffolka, wini ich za utratę ziem we Francji, za nieprzerwany strumień przegranych żołnierzy i osadników napływających co dzień do angielskich portów. W skarbcu brakuje pieniędzy na rozliczenie się z londyńskimi dostawcami, zresztą najjaśniejsza pani nie ufa londyńczykom. Dwór królewski przenosi się do Leicester ‒ a w gruncie rzeczy ucieka, by się tam ukryć. Zanim to nastąpi, Ryszard i ja otrzymujemy pozwolenie na wizytę w domu w Grafton i spotkanie z dziećmi. Z wielką chęcią opuszczamy Londyn, który zamienił się w ponure miasto pełne skrytych ludzi poszeptujących na rogach ulic. Krążą słuchy, że para monarsza wywrze zemstę na hrabstwie Kent. Nasi władcy pono winią nawet piasek na plaży, gdzie znaleziono pohańbione zwłoki Wilhelma de la Pole'a. Baron Say z Knole i jego twardoręki zięć będący szeryfem Kentu zapowiadają wspólnie, że wytropią winnych i stracą ich wraz z rodzinami, że jeśli będzie trzeba, wyludnią całe hrabstwo, uczynią zeń pustynię. Wyjechawszy poza mury Londynu, jedziemy z Ryszardem obok siebie, trzymając się za ręce niczym młodzi zakochani, mając dla ochrony niewielką grupę zbrojnych podążających za nami. Trakt jest suchy i przejezdny, pobocza porośnięte trawą upstrzoną kwieciem, ptactwo wyśpiewuje trele z zieleniących się krzewów, na wioskowych stawach pływają kaczki i wszędzie dokoła kwitną róże.

‒ A może nie wrócimy do pałacu? ‒ odzywam się nagle. ‒ Może odtąd będziemy tylko zwykłymi właścicielami ziemskimi? Panem i panią na Grafton? ‒ Z gromadką dzieci? ‒ dodaje z uśmiechem Ryszard. ‒ Z całą czeredą ‒ potwierdzam. ‒ Ósemka i dziewiąte w drodze to dla mnie za mało. Marzy mi się równy tuzin. Ryszard uśmiecha się do mnie ciepło. ‒ Mnie i tak by zawezwali ‒ stwierdza z westchnieniem. ‒ Nawet gdybym był najmniej znaczącym szlachetką z najliczniejszą rodziną w kraju, w razie potrzeby zostałbym zwerbowany i posłany na wojnę. ‒ Ale potem byś wrócił do domu ‒ nie rezygnuję łatwo. ‒ Moglibyśmy się utrzymywać z dzierżawy. Nie przestaje się do mnie uśmiechać. ‒ Cóż by to było za życie, moja droga? Z pewnością nie takie, jakiego pragniesz. Nasze dzieci pożeniłyby się z dziećmi dzierżawców, a wnuki biegałyby samopas. Naprawdę chcesz mieć umorusane wnuczęta spokrewnione z wieśniakami? Robię skwaszoną minę. Ryszard wie, jak bardzo sobie cenię nasze księgi i instrumenty muzyczne i że nie spocznę, póki wszystkie dzieci nie będą czytały i pisały w trzech językach, nabrawszy ogłady pozwalającej im na obracanie się w kręgach najwyżej postawionych dworzan. ‒ Nasze dzieci muszą żyć godnie. ‒ Ambitna jesteś... ‒ Wcale nie! Byłam pierwszą damą Francji. Osiągnęłam pozycję, o jakiej marzy każda niewiasta. I zrezygnowałam z tego, bo się zakochałam! ‒ Ale nadal żywisz ambicje. Pragniesz wszystkiego co najlepsze dla swojej rodziny i swoich dzieci. Pragniesz wszystkiego co najlepsze dla mnie. Cieszysz się, że jestem baronem. ‒ Baron! ‒ wybucham śmiechem. ‒ Która niewiasta nie chciałaby mieć męża barona?... Jednakże nie nazwałabym tego szczytem ambicji. Taki tytuł jest zaledwie... zrozumiały. ‒ To zrozumiałe ‒ potwierdza zgodnie z kpiącym błyskiem w oku, zaraz jednak poważnieje. ‒ Powiedz jednak: naprawdę pragniesz pozostać na prowincji i nigdy już nie wrócić na dwór królewski? Przez moment rozmyślam o wiecznie podenerwowanym królu i jego młodziutkiej królowej. ‒ Chyba nie możemy ich zostawić samych? ‒ pytam pogrążona w niewesołych myślach. Ryszard zgadza się ze mną. ‒ Naszym obowiązkiem jest służyć rodowi Lancasterów. Nie wydaje

mi się, aby zdołali poradzić sobie bez nas. Raczej więc nie możemy tak po prostu odejść, zostawiając ich samych. Co by bez nas poczęli? Zostajemy w Grafton przez tydzień. Jest najpiękniejsza pora roku, drzewa w sadach uginają się od ciężkich różowych kwiatów, na łąkach pojawiają się cielęta. Jagnięta skubią trawę u boku matek na wyżej położonych pastwiskach, dokazują i brykają, powiewając ogonkami niczym wełnianymi wstążkami. Łany wyrośniętej trawy falują na wietrze, zboża są już zieloniutkie i wysokie do pół łydki. Moje starsze dzieci: Elżbieta, Lewis, Anna i Antoni mieszkały u kuzynów, by nabrać manier i nauczyć się żyć po pańsku, jednakże zjeżdżają do domu, by lato spędzić z nami. Czwórka młodszych: Maria, Jakobina, Jan i Ryszard nie posiadają się z radości, kiedy pojawia się starsze rodzeństwo. Siedmioletnia Maria jest przywódczynią tego małego oddziału, a pozostałe maluchy są w nią wpatrzone jak w obraz. We wzmagającym się cieple męczy mnie kolejna brzemienność, toteż popołudniami kładę się z czteroletnim Ryszardem na krótką drzemkę. Przez jakiś czas leżymy przytuleni do siebie, przysypiając, a kiedy dziecko na dobre zapadnie w sen, wstaję i sięgam po pokolorowane karty. Odwracam je jedna po drugiej i przyglądam się obrazkom. Nie tasuję ich ani nie rozkładam, w żadnym razie nie próbuję z nich wróżyć. Patrzę tylko na znajome postaci i zastanawiam się, co życie przyniesie mnie i moim ukochanym dzieciom. W ciągu dnia Ryszard wysłuchuje niekończących się ludzkich skarg: a to ktoś przesunął bezprawnie ogrodzenie, a to czyjeś bydło weszło komuś w szkodę. Jako pan na włościach mój mąż ma obowiązek dopilnować, aby na jego ziemiach prawo było przestrzegane i panowała sprawiedliwość, nawet jeśli nasi sąsiedzi są przekupni i za pieniądze nakazują sędziom pokoju ferować ustawione wyroki. W wolnych chwilach odwiedza domy okolicznej szlachty, przypominając, że gdy zajdzie potrzeba, powinni wystawić dla niego zbrojnych, a także stara się wszystkich zapewnić, że król jest silnym władcą, jego urzędnicy spolegliwi, skarbiec pełen i nic nie zagraża naszym interesom we Francji. Wiele czasu spędzam w sieni z Elżbietą, w której mam pilną czeladniczkę. Razem namaczamy zioła w oliwie, przesypujemy te pocięte i wysuszone i ucieramy je na proszek, by następnie zakonserwować w słojach. Wszystko odbywa się tak, jak każą gwiazdy i księgi mego świętej pamięci pierwszego męża. Zdarza się, że natrafiam na księgę, którą wcześniej przeoczyłam, traktującą o przyrządzaniu okowity bądź o wypalaniu nieczystości za pomocą wody destylowanej. Mając w pamięci Eleonorę Cobham za zimnymi murami zamku w Peel, wyjmuję księgę z

rąk Elżbiety i odkładam na najwyższą półkę. Nigdy nie sieję ani nie zbieram ziół, które nie są znane dobrej kucharce. W dzisiejszych czasach wiedzę również należy ukrywać. Łudzę się, że zostaniemy w domu co najmniej przez miesiąc; zmęczona stanem odmiennym chcę wierzyć, że spędzimy na wsi całe lato, że król z królową przedłużą swój pobyt na północy i zostawią nas w spokoju. Tymczasem gdy udajemy się z sąsiedzką wizytą do graniczącego z nami majątku, by wrócić o zachodzie słońca, natykamy się przy studni na królewskiego posłańca. Powstaje na nasz widok i wręcza Ryszardowi list zalakowany królewską pieczęcią. Mój mąż rozrywa pieczęć i przebiega wzrokiem wiadomość. ‒ Muszę jechać ‒ oznajmia. ‒ I to pilnie. W drodze zbiorę oddział zbrojnych. ‒ Co się stało? ‒ pytam, ześlizgując się ostrożnie z siodła. ‒ W hrabstwie Kent wybuchł bunt, co było łatwe do przewidzenia. Najjaśniejszy pan życzy sobie, abym jechał obok niego, dzierżąc królewski sztandar. ‒ Najjaśniejszy pan? ‒ Z trudem przychodzi mi uwierzyć w to, że król zamierza stanąć na czele swoich ludzi. Jego ojciec był wyjątkowym dowódcą w znacznie młodszym wieku, jednakże obecny władca nosił zbroję wyłącznie podczas turniejów rycerskich. ‒ Najjaśniejszy pan stanie do walki? ‒ Bardzo rozgniewało go to, co spotkało Suffolka ‒ przypomina mi Ryszard. ‒ Poprzysiągł pomstę, a królowa Małgorzata zapowiedziała, że dopilnuje, by winni ponieśli śmierć. Teraz nadarzyła się sposobność do spełnienia tych obietnic. ‒ Bądź ostrożny ‒ chwytam Ryszarda za ramię, by spojrzeć mu prosto w twarz. Żadne z nas nie mówi na głos tego, co myśli: że tym razem jego dowódcą będzie mężczyzna, który nigdy nawet nie widział bitwy ani choćby odległego oblężenia. ‒ Doradzaj mu mądrze. ‒ Będę na siebie uważał ‒ zapewnia mnie mój mąż. ‒ I na niego także, jeśli zdołam. Szeryf Kentu otrzymał rozkaz zamienienia hrabstwa w park łowiecki, mają wytropić każdego ukrywającego się mężczyznę, każdą niewiastę i każde dziecko. To piekielna cena za jedno morderstwo. Muszę pojechać i spróbować przemówić Henrykowi i Małgorzacie do rozsądku. Muszę ich przekonać, aby zaczęli rządzić krajem w łagodniejszy sposób. Przysparzają sobie wrogów, ilekroć wystąpią przed parlamentem. Królowa sprawia wrażenie, że nienawidzi bruku, po którym stukają kopyta jej wierzchowca, gdy przemierza londyńskie ulice. Nie mamy innego wyjścia, jak tylko im służyć, Jakobino. Ale powinniśmy nimi

pokierować tak, by zaczęli postępować w zgodzie ze swoim interesem, powinniśmy się postarać przekonać do nich lud. To nasz obowiązek. To nasze zadanie. Tego oczekiwałby od nas książę pan. Nocą trzymam go w objęciach, lecz w chłodzie poranka ogarnia mnie nagły niepokój. ‒ Na pewno tylko poniesiesz królewski sztandar, Ryszardzie? Na pewno nie udasz się do Kentu? ‒ Mam szczerą nadzieję, że nikt nie uda się do Kentu ‒ odpowiada z ponurą miną. Gdy kończy śniadać, odprowadzam go na stajenny dziedziniec, nie mogąc otrząsnąć się z obaw. ‒ Ale jeżeli zostanie uformowany oddział karny z zamiarem wymierzenia nauczki mieszkańcom Kentu, ty doń nie dołączysz? ‒ Mówisz o podpalaniu strzech? Pieczeniu na rożnie jałówki jakiegoś biedaka? ‒ dopytuje. ‒ Widziałem we Francji, jak się robi takie rzeczy, i nigdy nie uważałem, by był to najlepszy sposób zdobycia lojalności poddanych. Książę pan rzekł mi kiedyś, że jedyną drogą do ludzkiego serca jest jego uczciwe traktowanie i zapewnienie mu bezpieczeństwa. Takiej udzielę rady, jeśli ktoś o nią poprosi. Wszelako jeżeli otrzymam rozkaz wyruszenia w imieniu najjaśniejszego pana, będę musiał usłuchać. ‒ Dołączę do ciebie bezzwłocznie, gdy po mnie poślesz. ‒ Staram się nadać głosowi pewne brzmienie, lecz niezbyt mi to wychodzi. Ryszard chyba się domyśla, że jestem pełna obaw, gdyż znacznie cieplejszym tonem składa przyrzeczenie: ‒ A ja będę na ciebie czekał. Dbaj o siebie i dziecko, które nosisz w łonie. Będę na ciebie czekał. Teraz i zawsze. Nie zapominaj, co ci obiecałem: nigdy nie będziesz wypatrywać mnie na próżno. Sprzątam domostwo i wydaję polecenie, by służba przygotowała mój wyjazd. Doszły mnie słuchy, że Henryk i Małgorzata wrócili do Londynu i że wcześniej król we własnej osobie ruszył przeciwko buntownikom z hrabstwa Kent. W trakcie przygotowań otrzymuję wiadomość od Ryszarda, spisaną jego własną ręką. Najukochańsza, wybacz, że Cię niepokoję. Jego Królewską Mość odwiedziono od pomysłu wyprawy do Kentu i na mnie spadło zadanie utarcia nosa buntownikom na czele Królewskiej Gwardii. Miej ufność, iż wrócę do domu cały i zdrów, gdy to wszystko będzie już tylko wspomnieniem.

Twój Ryszard. Wkładam złożoną kartkę za dekolt sukni, blisko serca, i udaję się do stajni. ‒ Siodłać konie ‒ rzucam do stajennego. ‒ Niech moja klacz czeka gotowa do drogi. Wracamy do Londynu.

LONDYN LATO 1450 ROKU

Drogę pokonuję z ciężkim sercem. Mam niezwykle silne przeczucie, że Ryszard znalazł się w niebezpieczeństwie, że został otoczony, że w porośniętych gęsto lasami hrabstwie Kent roi się od zasadzek, pułapek, buntowników, którzy go pojmą, tak jak pojmali Suffolka, i skrócą o głowę bez ostatniego namaszczenia, zardzewiałym mieczem. Wjeżdżamy na trakt wiodący do Londynu bez jednego słowa, lecz kiedy posuwamy się wzdłuż warzywników i poletek, kapitan mojej gwardii rozkazuje swoim ludziom zewrzeć szyki i rozgląda się bacznie wokół, jakby oczekując kłopotów. ‒ O co chodzi? ‒ pytam. W odpowiedzi kręci głową. ‒ Sam nie wiem... ‒ Milczy przez chwilę. ‒ Tu jest za cicho ‒ mówi wreszcie, na wpół do siebie. ‒ Kury zamknięte w kurnikach przed zachodem słońca, zatrzaśnięte na głucho okiennice. Coś jest nie tak. Tego nie trzeba mi powtarzać dwa razy. Mój świętej pamięci małżonek zwykł był mawiać, że jeśli wjeżdżając do miasta czy osady, czuje się, że coś jest nie tak, coś z pewnością jest bardzo nie tak. ‒ Zachowajcie czujność ‒ polecam. ‒ Wjedziemy za mury tuż przed zamknięciem bram i udamy się prosto do naszej siedziby. Każ ludziom mieć oczy szeroko otwarte. Ruszamy kłusem. Kapitan wydaje swoim podwładnym odpowiednie rozkazy, po czym tak jak zarządziłam, kłusem kierujemy się ku bramom miejskim. Ledwie docieramy do Moorgate, z wąskich uliczek dochodzi nas gwar głosów ‒ ludzie wiwatują, rozbrzmiewają śmiechy, ktoś piszczy na trąbce i uderza w werble. Sprawia to wrażenie majowej procesji, czystej radości, ale w zaułkach kłębi się stugłowy tłum. Zerkam na gwardzistów, którzy zacieśniają wokół mnie szyki, formując obronny czworobok. ‒ Tędy ‒ rzuca kapitan i prowadzi nas stępa krętymi uliczkami aż do miejsca, gdzie zaczynają się mury otaczające naszą londyńską posiadłość.

Pochodnie, które zazwyczaj płoną po obu stronach bramy, zniknęły z uchwytów. Natomiast brama, która o tej porze powinna być albo zabarykadowana na noc, albo zapraszająco otwarta na oścież, jest uchylona. Brukowany podjazd zdaje się pusty, jednakże wszędzie walają się śmieci, a drzwi wejściowe stoją otworem. Zerkam na George'a Cutlera, kapitana gwardii, i dostrzegam w jego oczach odbicie mego niepokoju. ‒ Wasza książęca mość ‒ zaczyna niepewnie. ‒ Pojadę przodem i rozeznam się w sytuacji. Najwyraźniej coś tutaj się stało... Zanim skończy mówić, jakiś pijak, z całą pewnością żaden mój sługa, wytacza się za na wpół otwartą bramę i chwiejnie nas mija, by zaraz zniknąć w głębi uliczki. Ponownie wymieniam spojrzenia z Cutlerem. Wyjmuję stopy ze strzemion i ześlizguję się z siodła, podając wodze jednemu z gwardzistów. ‒ Wejdziemy razem ‒ informuję Cutlera. ‒ Dobądź miecza i każ dwóm swoim ludziom iść za nami. Zmierzam podjazdem w stronę budynku mojej londyńskiej siedziby, którą z dumą przyjęłam w darze od ich królewskich mości i z wielką radością urządziłam. Jedno skrzydło drzwi frontowych ledwie się trzyma na zawiasach, ze środka dobywa się swąd spalenizny. Już przekraczając próg, widzę, że dom został splądrowany i ograbiony ze wszystkiego co cenne. Ze ścian straszą puste kwadraty w miejscach, gdzie dotąd wisiały moje tapiserie ‒ tapiserie Jana księcia Bedfordu. Ogromny drewniany kredens, zbyt ciężki, by go wynieść w całości, nie chowa już zastawy za rzeźbionymi drzwiczkami. Przechodzę do wielkiej sali. Zniknęły wszystkie patery i dzbany na wino, i kielichy, ale paradoksalnie uchowała się imponująca tapiseria wisząca za wysokim stołem. ‒ Księgi... ‒ szepcę i rzucam się do przodu, przez podwyższenie i drzwi za nim, na schody wiodące do świetlicy na piętrze. Stamtąd mam już tylko dwa kroki przez pobojowisko stłuczonych naczyń na posadzce do galerii, gdzie zatrzymuję się i rozglądam. Grabieżcy zabrali kratownice z brązu oddzielające półki od wnętrza komnaty, zabrali łańcuszki przytwierdzające księgi do pulpitów. Zabrali nawet gęsie pióra i kałamarze. Ale księgi ocalały nietknięte. Zniknęło wszystko z metalu, co przedstawiało jakąś wartość, lecz papier pozostał. Porywam z półki jeden z cieńszych woluminów i przykładam oprawą do policzka. ‒ Zabezpiecz je ‒ wydaję rozkaz Cutlerowi. ‒ Każ paru ludziom znieść je do piwnicy, zabić deskami drzwi i wystawić straże. Są warte więcej niż kratownice z brązu, niż tapiserie. Jeśli je uchronimy, będę mogła spojrzeć w oczy świętej pamięci księciu Bedfordu w dniu Sądu Ostatecznego. To były jego skarby, które zawierzył mojej opiece.

Kapitan gwardii potakuje skinieniem. ‒ Bardzo mi przykro z powodu tych zniszczeń... ‒ Gestem wskazuje splądrowane wnętrze z drewnianą klatką schodową noszącą ślady ostrzy. Ktoś zdekapitował słupek balustrady, jakby przyszedł tu pozbawić głowy mnie i musiał się czymś zadowolić, skoro nikogo nie zastał. W górze, między malowanymi belkami, snują się smużki czerniące sklepienie. Próbowano nas puścić z dymem. Wzdrygam się na smród liźniętego ogniem tynku. ‒ Skoro księgi są całe i mości pan jest cały, zaczniemy od nowa ‒ stwierdzam. ‒ Znieście do piwnicy księgi, ocalałą tapiserie i wszystko, co się ostało. Dzięki Bogu, wyjeżdżając do Grafton, zabraliśmy większość cennych rzeczy. ‒ Co zamierzasz? ‒ pyta mnie Cutler. ‒ Mości pan życzyłby sobie, abyś udała się w bezpieczne miejsce. Pod moją ochroną. ‒ Udam się do pałacu ‒ oznajmiam. ‒ Do Westminsteru. Tam się spotkamy. ‒ Weź dwóch gwardzistów ‒ doradza. ‒ Ja tutaj wszystkim się zajmę. Potem cię odszukam. ‒ Waha się, zanim doda: ‒ Widziałem gorsze rzeczy. Ci tutaj zaszli jakby przypadkiem i tylko się obłowili. To nie był planowany napad. Nie masz się czego bać. Atak nie był wymierzony w ciebie. Niemało jest ludzi doprowadzonych na skraj przez biedę i strach przed możnymi panami. Ale to nie są źli ludzie. Po prostu zaczynają mieć dość. Omiatam spojrzeniem poczerniałą od dymu wielką salę, puste miejsca po tapiseriach, zdekapitowany słupek balustrady. ‒ Mylisz się, to był planowany atak. Ci ludzie zrobili to, co sobie zamierzyli. Być może nie był wymierzony we mnie, ale na pewno w wielmożów, w bogaczy, w dworzan. Poddani przestali uważać, że ich miejsce jest u bram, że mogą co najwyżej żebrać. Już nie myślą, że panujemy nad nimi z przynależnego nam prawa. Jako młoda dziewczyna świeżo poślubiona księciu Bedfordu wiedziałam, iż nienawidzą nas paryżanie, wszyscy Francuzi. Myśmy to wiedzieli i oni to wiedzieli. Ale nikomu nawet nie przyszło do głowy, że lud mógłby sforsować bramy, wedrzeć się do środka i plądrować. Tymczasem londyńczycy to robią. Przestali słuchać swoich panów. Kto wie, czym to się skończy? Wychodzę na zewnątrz. Gwardzista trzyma za uzdę moją klacz, a wokół niego stoi złowrogi tłum. ‒ Wy dwaj, za mną ‒ rzucam. ‒ Reszta niech wraca do środka i zrobi tam porządek. ‒ Strzelam palcami i jeden z gwardzistów pomaga mi wspiąć się na siodło. ‒ Ruszaj z kopyta ‒ polecam mu szeptem. ‒ Co koń wyskoczy.

Robi, jak mu każę, i opuszczamy dziedziniec w takim tempie, że nikt z tłumu nawet nie zdąży się zorientować w naszych zamiarach. Nie oglądam się za siebie. Pamiętam jednak, galopując bez opamiętania, czarną plamę na sklepieniu mego domu i świadomość tego, że poddani wdarli się za mój próg, zabrali, co chcieli, robili, co im się podoba. ‒ Do pałacu westminsterskiego! ‒ ponaglam moich strażników. Pragnę jak najszybciej znaleźć się na dworze królewskim, za murami pałacu, pod ochroną gwardii królewskiej. W mieście nie czuję się już bezpieczna. Podobnie jak Małgorzata Andegaweńska stałam się niepewna tego, co mnie czeka pod własnym dachem. Skręcamy za róg i nagle wpadamy na ciżbę roztańczonych, roześmianych, rozentuzjazmowanych ludzi ‒ istną majową procesję. Ktoś chwyta Sreberko za uzdę, a ja odruchowo zaciskam dłoń na rączce pejcza. Jednakże widzę, że zwrócona w moją stronę niewieścia twarz promienieje z radości. ‒ Spokojnie! ‒ wołam prędko, powściągając gwardzistę, który daje koniowi ostrogę i wysuwa się do przodu, dobywając miecza. ‒ Bogu niech będą dzięki, znalazł się dla nas zbawca! ‒ Kobiecina dzieli się ze mną swoim szczęściem. ‒ Już nadchodzi, niech miłosierny Bóg ma go w opiece. A kiedy nadejdzie, wstawi się za nami i znów nastaną dla nas dobre czasy! ‒ Hurra! ‒ odpowiada jej tuzin osób z najbliższego otoczenia, a ja uśmiecham się, gdyż powoli zaczynam rozumieć, co tu się dzieje. ‒ Poczciwa niewiasto ‒ zwracam się do mówiącej ‒ przepuść mnie, muszę przejechać, aby spotkać się z moim mężem. Ktoś wybucha śmiechem. ‒ Nigdzie nie dojedziesz, póki nie przybędzie! Ulice są zapchane ludźmi jak beczka śledziami. Nie można tędy przejechać ani znaleźć okrężnej drogi. ‒ A ty nie wyjdziesz mu na spotkanie? Ma przybyć od strony mostu. ‒ No chodź ‒ zachęca ktoś inny. ‒ To jedyna taka okazja, największe wydarzenie w naszym życiu, w życiu każdego człowieka. Rozglądam się w poszukiwaniu gwardzistów i widzę, że mają trudności z pozostaniem przy moim boku. Rozdziela nas grupka około dwudziestu osób ‒ jesteśmy w zdecydowanej mniejszości. Macham na jednego z nich. ‒ Jedźcie osobno! ‒ krzyczę. ‒ Poradzę sobie. Wiecie, gdzie mamy się spotkać. Wszystko wskazuje na to, że opieranie się temu tłumowi mija się z celem i że najprostszym sposobem na dotarcie dokądkolwiek jest przyłączenie się do procesji. Wszelako jeden z gwardzistów zeskakuje z

konia i usiłuje się do mnie przepchać. ‒ Hola! ‒ woła ktoś. ‒ Tylko bez popychania. Czyją ty w ogóle nosisz liberię? ‒ Odejdźcie ‒ szepcę do swoich ludzi. ‒ Spotkamy się później. Wiecie gdzie. Nie denerwujcie ich. Tak trzeba, wszakże widzę, że im nie jest łatwo się z tym pogodzić. ‒ Kogoś wysoko postawionego i potężnego ‒ odpowiada pytającemu donośny głos z tłumu. ‒ Kogoś, kto powinien zostać strącony z piedestału. ‒ Królewskiś? ‒ dopytuje ktoś inny. ‒ Pewnie myślisz, że wszystko ci się należy, i za nic masz zwykłych ludzi? Bystrzejszy gwardzista nareszcie zaczyna rozumieć. ‒ Ja? Skądże! ‒ rzecze wesoło. ‒ Ja jestem po waszej stronie! Kiwam mu głową, po czym falowanie tłumu natychmiast odsuwa go jeszcze dalej. Pozwalam klaczy stąpać między cisnącymi się ciałami. Niewiasta, z którą wcześniej rozmawiałam, swobodnym gestem przykłada dłoń do szyi Sreberka. Pytam ją: ‒ No to dokąd się udajemy? ‒ Na most, patrzeć, jak przybywa ‒ oświadcza tryumfalnie. ‒ Widzę, żeś wielka pani, ale nie będzie ci wstyd w jego towarzystwie. Otacza się szlachtą i dobrze urodzonymi panami, rycerzami, a nawet wielmożami. Dba o wszystkich ludzi, o każdego. ‒ A czego dokona, jak już tu przyjedzie? ‒ Nie wiesz? ‒ dziwi się. ‒ Gdzie żeś się podziewała? Potrząsam głową z uśmiechem. ‒ Byłam na wsi. To wszystko wzięło mnie przez zaskoczenie. ‒ No to żeś wróciła w samą porę. Nareszcie ktoś przemówi w naszym imieniu. Powie królowi, że nie dzierżymy już podatków, że spaśli wielmoże nas rujnują. Każe królowi ignorować tę francuską wszetecznicę, Małgorzatę, i zasięgać rady u dobrego księcia. ‒ U dobrego księcia? ‒ powtarzam. ‒ Kogo teraz nazywacie dobrym księciem? ‒ Ryszarda księcia Yorku oczywiście. Powie najjaśniejszemu panu, coby zległ nareszcie z żoną i dał nam księcia i następcę tronu, odebrał Francuzom nasze ziemie, odesłał precz podleców, którzy rozkradają nasze bogactwo, nabijając sobie kabzy i walcząc między sobą. Uczyni tego Henryka równie wspaniałym jak poprzedni Henryk i wszyscy znów będziemy żyli szczęśliwie. ‒ Jeden człowiek uczyni to wszystko? ‒ Już zebrał armię i pokonał królewskich ‒ informuje mnie z dumą. ‒ Pogonili go aż do Sevenoaks, a on ich wyciął w pień. To nasz zbawca. Pokonał królewskich, a teraz idzie na Londyn.

Czuję, że zaczyna mnie boleć głowa. ‒ Pokonał królewskich? ‒ Wywiódł ich w pole, a potem natarł na nich i rozgromił ‒ potwierdza. ‒ Połowa zbiegła, a druga połowa się do niego przyłączyła. To nasz bohater! ‒ A co się stało z dowódcami? ‒ Nie żyją! Wszyscy nie żyją! Ryszardzie! wołam w duchu. Chybaśmy nie przeszli tyle razem, nie ryzykowali tyle po to, żeby teraz cię ubił pod Sevenoaks jakiś łachmaniarski przywódca stojący na czele bandy buntowników! Chybabym miała przeczucie, żeś ranny albo martwy? Chybabym usłyszała zawodzenie Meluzyny bądź muzykę sfer tańczących wraz i opłakujących cię żałobnie? Chyba to niemożliwe, żeby mężczyzna, którego kocham przez całe dorosłe życie, i to taką miłością, z jakiej istnienia nawet nie zdawałam sobie sprawy, leżał martwy w jakimś rowie hrabstwa Kent i żebym ja nie poczuła nawet ukłucia w sercu? ‒ Słabo ci? ‒ wyrywa mnie z zamyślenia niewiasta. ‒ Białaś jak moje czyste pranie. ‒ Kto dowodził królewskimi? ‒ Chcę to usłyszeć, mimo że wiem, iż dowódcą był Ryszard. Kogóż innego by wysłali, jak nie jego. Któż ma więcej doświadczenia, któż jest bardziej spolegliwy? Któż jak nie mój mąż jest lojalny ponad miarę i kieruje się honorem? Kogóż by wybrali, jak nie mojego ukochanego? ‒ A, tego akurat nie wiem ‒ mówi mi beztrosko. ‒ Ale wiem na pewno, że gryzie ziemię. Co to, choraś? ‒ Nie, nie... ‒ szepcę zmartwiałymi wargami. Potrafię tylko powtarzać to jedno słowo. Nie. Nie. Tłoczymy się w wąskich uliczkach. Nie mogę się już wymknąć; nawet gdybym zdołała wyprowadzić klacz z tej ciżby, chybabym daleko nie ujechała w siodle. Ze strachu opuściły mnie siły, nie jestem w stanie utrzymać wodzy, na nic więc by się nie zdało, gdyby tłum mnie nagle przepuścił. Wreszcie docieramy do Bramy Mostowej. Tłum gęstnieje i staje się bardziej natarczywy. Moja klacz robi się niespokojna, strzyże uszami i drobi w miejscu, ale zostajemy otoczone tak szybko, że nawet nie mam czasu zsiąść na ziemię. Z wyżyn końskiego grzbietu przynajmniej widzę, jak burmistrz Londynu wdrapuje się na kamień milowy i opierając na ramieniu jednego ze strażników miejskich, wykrzykuje do tłumu: ‒ Rozumiem, że waszą wolą jest, aby kapitan Mortimer wjechał do miasta? ‒ Tak! ‒ odpowiada mu ryk setek gardeł. ‒ Otwierać bramy! Widzę też, że jeden z rajców protestuje i że burmistrz każe go brutalnie

odciągnąć na bok. Strażnicy otwierają bramę i wszyscy wyciągają szyje, aby lepiej widzieć przeciwległy kraniec mostu zwodzonego. Po południowej stronie stoi mała armia ze zwiniętymi sztandarami. Jej członkowie też już dojrzeli, że brama jest otwarta, posłyszeli zachęcające okrzyki tłumu, mignęła im czerwień szat burmistrza i na moich oczach rozwijają sztandary, ustawiają się w szyku i rozpoczynają raźny marsz. Londyńczycy z pięter rzucają kwiaty, powiewają chorągiewkami i wiwatują ‒ to prawdziwy wjazd tryumfalny. W końcu podniesiony dotąd koniec mostu opada przed stopami zwycięzców i donośny szczęk zdaje się wystrzałem armatnim na cześć bohatera. Wiodący swoich ludzi kapitan odwraca się i przecina liny mostu, aby już nigdy nie mógł zostać podniesiony w obronie przed nim. Wszyscy wokół wykrzykują słowa powitania, niewiasty posyłają w powietrze pocałunki i piszczą wniebogłosy. Kapitan prowadzi swoją armię, trzymając przyłbicę pod pachą, połyskując wypolerowanymi ostrogami, powiewając piękną peleryną z granatowego aksamitu, oślepiając odblaskami od zbroi. Przed nim podąża jego giermek, dzierżąc wielki miecz swego pana, jakby był on królem powracającym do swego królestwa. Nie potrafię stwierdzić, czy to miecz Ryszarda i czy ów kroczący dumnie mężczyzna nosi ostrogi zdobyte zasłużenie przez mego męża. Przymykam powieki i czuję zimny pot na czole. Czy to możliwe, że mój ukochany zginął, a ja o tym nie wiem? Czy gdy pokażę się w pałacu, królowa będzie mnie pocieszać, witając na swym dworze jeszcze jedną wdowę oprócz Alicji de la Pole? Burmistrz Londynu zbliża się z kluczami do miasta na szkarłatnej poduszce i pochyla głowę przed zwycięskim dowódcą. Zewsząd dokoła wylewają się ludzie, którzy wymijając tych dwóch, mieszają się z żołnierzami za plecami kapitana, witani mocarnymi klepnięciami. Formuje się nierówna kolumna, która prze przed siebie, szczerząc się do dziewcząt i odpowiadając uśmiechem na wiwaty jak każda upragniona od dawna armia wyzwolicieli. Klnę się, że jeśli kapitan Mortimer wkroczy do pałacu westminsterskiego na czele takiego tłumu, będzie mógł zasiąść na tronie królewskim jako człowiek, który posiadł serca wszystkich londyńczyków. On jednak zmierza ku kamieniowi londyńskiemu, dumnie oznaczającemu centrum stolicy. Uderza głaz płazem miecza, a gdy rozlega się dźwięczny ton, ludzie wyją z uciechy. ‒ Odtąd Mortimer jest panem tego miasta! ‒ ogłasza, stając obok głazu z tarczą przed sobą i mieczem uniesionym nad głową, podczas gdy wszyscy wznoszą okrzyki na jego cześć. ‒ Pora na posiłek! ‒ dodaje po chwili.

Moment później wszyscy przechodzą pod budynek gildii, gdzie burmistrz wyda wieczerzę dla Mortimera i jego oficerów. Tłum liczy na skrawki mięsa i okruchy chleba ze stołu ucztujących, tracąc zainteresowanie innymi sprawami, ześlizguję się więc z grzbietu Sreberka i ująwszy pewniej wodze, staram się wymknąć niezauważona. Skręcam w boczną uliczkę, a potem w jeszcze ciaśniejszy zaułek. Niemal się gubię, ale w końcu przystaję przy jakimś schodku i wdrapuję się z powrotem na siodło, po czym kieruję się na wschód, pozwalając opadającej ulicy zawieść mnie nad rzekę. Przypominam sobie czas, gdy byłam dziewczęciem zmierzającym dopiero do Anglii, zgubiłam się w lesie i Ryszard mnie odnalazł. Nie wierzę, by już nigdy nie miał mnie szukać. To niemożliwe, abym dotknęła go wtedy ostatni raz, ostatni raz pocałowała; nawet nie pamiętam, co mu powiedziałam przed pożegnaniem. Wiem tylko, że rozstaliśmy się pełni miłości. Nie potrafię sobie przypomnieć słów, które między nami padły, ani jak byliśmy odziani, ale wiem, że pożegnaliśmy się czule, albowiem zawsześmy się tak żegnali. Całowaliśmy się na dobranoc, całowaliśmy się na dzień dobry. Zawsze otaczał mnie miłością, nawet wówczas, gdy miał prawo myśleć o mnie wyłącznie jako o swojej pani. Nawet wówczas, gdy uczynił mnie bezwiednie brzemienną i musiał się ze mną ożenić. Przez czternaście lat był mi mężem i kochankiem, a teraz być może straciłam go na zawsze. Przestaję kurczowo trzymać wodze i pozwalam klaczy znaleźć drogę w labiryncie brudnych uliczek. Sreberko dobrze wie, gdzie znajdują się stajnie pałacowe, a mnie jest już wszystko jedno. Kiedy myślę o Ryszardzie leżącym bez życia w jakimś rowie, pragnę zlec w rynsztoku i oddać ducha. Przykładam dłoń do brzucha i myślę o dziecku, które nigdy nie pozna swego ojca. Jakże to możliwe, że nie będzie mi dane pokazać Ryszardowi naszej kolejnej pociechy? Zmierzcha już, gdy docieramy do jednej z wielu tylnych bram rozległego pałacu. Dziwi mnie, że nikt nie stoi tu na warcie. Sądziłam raczej, że wszystkie bramy będą szczelnie zamknięte i obsadzone zdwojonymi strażami, no ale to podobne do nie znającego trosk króla. Zresztą kto miałby wyznaczyć straże, skoro zabrakło mojego męża? ‒ Hej! ‒ wołam zbliżając się. ‒ Halo! Otwierać bramę! Odpowiada mi cisza. Cisza w miejscu, gdzie zazwyczaj roi się od ludzi. Cisza w sytuacji, gdy należałoby się spodziewać wykrzyczanego hasła. Ściągam wodze, przypominając sobie nagle, że jeśli człowiekowi wydaje się, iż coś jest nie tak, z pewnością coś jest bardzo nie tak. ‒ Otwierać okienko w bramie! ‒ wołam, równocześnie szykując się do gwałtownego odwrotu w razie, gdybyśmy zostały zaatakowane. ‒ Otwierać okienko dla księżny Bedfordu!

Powoli, ze skrzypieniem otwiera się okienko w wielkim skrzydle bramy i wygląda przez nie stajenny. ‒ To naprawdę wy, wasza książęca mość? Zsuwam kaptur, aby mógł mi się przyjrzeć. ‒ Uciekajcie ‒ sapie. ‒ Wszyscy pouciekali z wyjątkiem mnie, a ja musiałem zostać tylko dlatego, że mój pies zachorował i nie chciałem go zostawiać. Ale może teraz powinienem się zabrać z wami? ‒ Wszyscy pouciekali? Dokąd? Stajenny wzrusza wątłymi ramionami. ‒ Byle dalej od kapitana Mortimera i jego armii. Znaczy niektórzy byle dalej od niego, a niektórzy się do niego przyłączyli. Kręcę głową z niedowierzaniem. ‒ Gdzie najjaśniejszy pan? Gdzie królowa Małgorzata? ‒ Tyż uciekli ‒ mówi chłopak. ‒ Na miłość Boga! Gadaj, gdzie oni są! ‒ W Kenilworth ‒ informuje szeptem. ‒ Ale miałem nikomu o tym nie mówić. Chwytam się kurczowo grzywy Sreberka. Dłonie mam zimne ze strachu, serce wali mi jak młot. ‒ Co? Opuścili Londyn? ‒ Wysłali żołnierzy, coby przepędzili Mortimera z powrotem do Kentu, ale kapitan się zaparli i pogonili im kota. Dowódcy królewskich wszyscy zginęli, a zwykli żołnierze w te pędy wrócili do Londynu, z wyjątkiem tych, co przyłączyli się do Mortimera. Co najmniej połowa przeszła na jego stronę. Chyba zaczynam żałować, że z nimi nie poszedłem. ‒ Którzy dowódcy polegli? ‒ pytam cicho. Głos mam spokojny i to mnie cieszy. Stajenny ponownie wzrusza ramionami. ‒ A bo ja wiem... wszyscy ludzie króla, jaśnie pan hrabia Northumberlandii, mości pan baron Rivers... ‒ Nie żyją? Wszyscy? ‒ A bo ja wiem? W każdym razie nie wrócili. ‒ Co z najjaśniejszym panem? ‒ Król nie chodzą na wojnę ‒ rzecze pogardliwie chłopak. ‒ Wyjechali ze sztandarem, ale nie poszli się bić. Zatrzymali przy sobie połowę armii, a drugą połowę posłali pod dowództwem wielmożów. A jak niedobitki wróciły z podkulonymi ogonami, król zabrali królową do Kenilworth razem z jego książęcą mością Somersetem, a mości pan baron Scales zabarykadowali się w Tower. ‒ Wciąż tam jest? Broni umocnień?

‒ A bo ja wiem? Co będzie ze mną? Patrzę na niego takim samym pustym spojrzeniem. ‒ A bo ja wiem? ‒ powtarzam mimowolnie. ‒ Uważaj na siebie. Odjeżdżam spod bramy stajennej pałacu westminsterskiego, skoro za murami nie znajdę bezpiecznego schronienia. Postanawiam, że przedrę się do londyńskiej twierdzy przed zapadnięciem zmroku. Sreberko kroczy dzielnie, ale obie jesteśmy już znużone, a na każdym ulicznym rogu palą się piecyki i ktoś piecze na ruszcie mięso, mężczyźni piją piwo i zaklinają się, że nadeszły dobre czasy i gdy Mortimer zostanie doradcą króla, skończy się zdzierstwo i oszukiwanie biednych, a farbowani doradcy zostaną wykopsani z królestwa. Wołają do mnie, abym się do nich przyłączyła, i miotają wyzwiska, gdy odmownie kręcę głową. Czasem muszę rozsupłać mieszek i rzucić monetę, życząc im jak najlepiej, a przemierzając ostatnie parę ulic, naciągam kaptur na twarz i garbię się w siodle, mając nadzieję, że uda mi się przekraść niczym złodziejowi. Wreszcie docieram do bram twierdzy. Murów strzegą strażnicy, którzy widząc mnie z góry, wołają: ‒ Stać! Kto idzie? Nie ruszać się! ‒ Księżna Bedfordu! ‒ okrzykuję się, odsłaniając twarz. ‒ Wpuśćcie mnie! ‒ Mości pan, twój mąż, szukał cię cały wieczór ‒ mówi do mnie młody strażnik, który otwarłszy bramę, chwyta konia za uzdę i pomaga mi zsiąść. ‒ Nadjechali twoi gwardziści i opowiedzieli, że zgubiłaś im się w tłumie. Baron Rivers obawiał się, że porwał cię motłoch. Zarzekał się, że powywiesza ich za zdradę, jeśli spadnie ci choćby włos z głowy. Nawymyślał im strasznie, nigdym jeszcze nie słyszał takich gniewnych słów. ‒ Mój mąż? ‒ powtarzam, nagle pijana nadzieją. ‒ Mówisz, że mój mąż mnie szukał? ‒ Jak szalony ‒ potwierdza i urywa nagle, gdyż od ulicy dobiega stukot końskich podków na bruku. ‒ Konni! ‒ woła strażnik. ‒ Zamykać bramę! Wpadamy na dziedziniec, brama zatrzaskuje się za nami ze skrzypieniem, lecz znienacka rozlega się głos Ryszarda. ‒ Rivers! Otwierać! Tym razem wartownicy otwierają oba skrzydła, aby jego niewielki oddział mógł wpaść jak burza. Ryszard natychmiast mnie spostrzega, zeskakuje z konia i porywa mnie w objęcia, obsypując pocałunkami, jakbyśmy znowu byli młodymi kochankami, którzy nie mogą znieść myśli o rozstaniu. ‒ Dobry Boże, zjeździłem Londyn wzdłuż i wszerz, szukając cię ‒

wyrzuca na jednym tchu. ‒ Tak bardzo się bałem, że cię pojmali. Cutler rzekł mi, że wybierałaś się do Westminsteru, a chłopak w pałacu w ogóle nic nie umiał powiedzieć. Potrząsam głową, czując, jak po policzkach ciekną mi łzy, i równocześnie zaśmiewając się z radości na jego widok. ‒ Nic mi nie jest! Nic mi nie jest! Porwał nas tłum i rozdzieliłam się z gwardzistami. Ryszardzie, myślałam, że nie żyjesz. Myślałam, że zginąłeś w zasadzce na południu. ‒ Miałem dużo szczęścia. Zabrakło go braciom Staffordom, ale nie mnie. Czy na pewno dobrze się czujesz? Jak się tu dostałaś? ‒ Porwał mnie tłum. Widziałam, jak wjeżdżał do Londynu. ‒ Jack Cade? ‒ Ten kapitan, John Mortimer. ‒ Naprawdę nazywa się Jack Cade, ale wołają go Mortimer, John Zbawca i jeszcze inaczej. Mortimer dlatego, że to nazwisko rodowe Yorków, dzięki temu może liczyć na poparcie zwolenników Ryszarda księcia Yorku. Cade je sobie zawłaszczył albo znacznie gorzej, książę mu je udostępnił. Tak czy siak ten człowiek oznacza same kłopoty. Gdzie go widziałaś? ‒ Na moście, odbierał klucze do miasta. ‒ Klucze do miasta? ‒ powtarza zdumiony Ryszard. ‒ Witali go jak bohatera, plebs, burmistrz i rajcy. Wyglądał jak wielki pan, który przybył przejąć władzę. Mój mąż pogwizduje cicho. ‒ Boże, chroń króla. Musisz wszystko opowiedzieć baronowi Scales, on tu dowodzi. ‒ Bierze mnie pod ramię i prowadzi do Białej Wieży. ‒ Jesteś bardzo zmęczona, najdroższa? ‒ Troszkę. ‒ Ale dobrze się czujesz? I dziecko też? ‒ Tak, tak myślę. ‒ Bardzo się bałaś? ‒ Troszkę. Najukochańszy, sądziłam, że nie żyjesz... ‒ Żyję. Waham się, zanim go zapytam: ‒ Widziałeś nasz londyński dom? ‒ Wszystko da się naprawić, gdy znów zapanuje spokój. Zerkam na niego. ‒ Wparowali przez drzwi frontowe i zabrali, co im się podobało. Trudno to będzie naprawić. Potakuje skinieniem. ‒ To prawda. Ale nam się uda. Zaraz każę ci podać wina i mięsa, ale

znajdźmy wprzódy Thomasa... Musi pierwszy usłyszeć o tym, co dzisiejszej nocy wyrabia Jack Cade. ‒ W tej chwili najpewniej wieczerza z burmistrzem. Ryszard przystaje i przygląda mi się uważnie. ‒ Człowiek, który wywiódł armię z Kentu i pokonał królewskich żołnierzy, dostał klucze do Londynu i wieczerza z burmistrzem? Kiwam głową, że to wszystko prawda. ‒ Witali go tak, jakby przybył uwolnić ich od tyranii. Burmistrz z rajcami powitali go w Londynie niczym bohatera. Mój mąż marszczy brew. ‒ Opowiesz wszystko baronowi Scales ‒ ucina. Baron Scales najwyraźniej bardzo się boi i nie potrafi tego dobrze ukryć. Zajął kwatery konstabla Tower, podwoił straże pod przednimi i tylnymi drzwiami, a nawet pod oknami. Wszystko wskazuje na to, iż uwierzył, że jego król porzucił go, oddając Londyn i twierdzę londyńską we władanie buntowników z hrabstwa Kent. Jego podwładni należą do gwardii królewskiej i są opłacani z królewskiego skarbca, lecz któż może wiedzieć, czy nie pochodzą z Kentu albo nie mają ubogich krewnych w Dover? Połowa gwardii wróciła z Normandii, czując się zdradzona, trudno więc oczekiwać, by ktokolwiek, kto przez nas został zmuszony do opuszczenia własnego domu, teraz z ochotą nadstawiał za nas karku. Gdy baron Scales słyszy ode mnie, że Jack Cade został przywitany w murach Londynu jak bohater, odpowiada, że to niemożliwe. ‒ To łachudra i rzezimieszek ‒ rzecze. ‒ Wielu w jego świcie wyglądało na szlachetnie urodzonych ‒ odpowiadam. ‒ Mieli dobre wierzchowce i drogie siodła. Cade zdawał się nawykły do wydawania rozkazów. I tylko jeden rajca protestował przeciwko wpuszczeniu go za mury. ‒ To rzezimieszek ‒ powtarza z uporem baron Scales. Unoszę brew. Ryszard wzrusza ramionami, jakby chciał mi powiedzieć, że zrobiłam co w mojej mocy, aby dać jego dowódcy obraz sytuacji i wroga, a skoro ów jest zbyt strachliwy, by przyjąć prawdę do wiadomości, nic więcej nie mogę uczynić. ‒ Zaprowadzę księżnę do moich komnat, żeby mogła się posilić ‒ zwraca się do barona Scales. ‒ A kiedy wrócę, może przygotujemy plany ataku? Jeszcze dzisiejszej nocy, gdy ucztują, jedząc i pijąc do oporu? Gdy wciąż są na fali uniesienia zwycięstwem? Albo gdy ruszą do Southwark? Moglibyśmy na nich natrzeć w wąskich uliczkach i odeprzeć. ‒ Tylko nie dziś! Tylko nie dziś! ‒ protestuje szybko baron Scales. ‒ Wciąż czekam na posiłki, które obiecał mi najjaśniejszy pan. Mają nas

wzmocnić ludzie z okolic Leicester. ‒ Zanim tu dotrą, minie co najmniej kilka dni, o ile w ogóle się pojawią ‒ oponuje mój mąż. ‒ Powinniśmy zaatakować ich niezwłocznie, gdy najmniej się tego spodziewają, gdy są pijani w sztok. ‒ Nie dziś ‒ stanowczo powtarza baron Scales. ‒ To nie Francuzi, Ryszardzie. Nasze doświadczenie na nic się nie zda. To zdradliwi wieśniacy, którzy walczą w zaułkach i z ukrycia. Musimy zaczekać, aż będziemy mieli nad nimi przewagę. Poślę wiadomość do króla z prośbą o rozkazy. Widzę, że Ryszard się waha, koniec końców jednak postanawia się nie sprzeczać z dowódcą. Zarzuca mi na ramiona pelerynę i prowadzi do swojej kwatery. Zajmujemy te same apartamenty co zawsze, sąsiadujące bezpośrednio z królewskimi, lecz dziwnie jest przebywać w Tower pod nieobecność Henryka i Małgorzaty, za podniesionym mostem zwodzonym i opuszczoną kratownicą. Czujemy się oblężeni przez własnych rodaków i poddanych. ‒ To godne pożałowania ‒ podsumowuje Ryszard zwięźle, pstryknięciem palców odprawiając sługę, który przyniósł tacę z posiłkiem. ‒ Najwyższego potępienia. W dodatku ludzie, którzy powinni zaprowadzić porządek w stolicy, nie mają dość odwagi i serca do tego zadania. Kładź się spać, najdroższa, a ja dołączę do ciebie po obchodzie wart. Żebyśmy byli więźniami w naszej własnej twierdzy? Żeby Anglik walczył z Anglikiem? Kto by uwierzył, że coś takiego jest możliwe? Jesteśmy więźniami we własnej twierdzy, Anglik walczy z Anglikiem. Co dzień Ryszard wysyła umyślnych i nawet kuchenne dziewki, żeby uzyskać informacje z targów i murów miejskich. Wiadomości są takie, że armia Mortimera rozbiła obóz na południowym brzegu rzeki i że każdego dnia dołączają do niej nowi ochotnicy. Ryszard najbardziej obawia się tego, że powstanie rozprzestrzeni się i mieszkańcy hrabstw Hampshire i Sussex wesprą buntowników z Kentu. ‒ Co z naszymi dziećmi? ‒ pytam, mając przed oczami komnatę dziecięcą w domu w Grafton. ‒ Może powinnam do nich pojechać? ‒ Na traktach nie jest bezpiecznie ‒ rozsądza Ryszard, marszcząc czoło ze zgryzoty. ‒ Pojedziesz z oddziałem zbrojnych, gdy tylko sytuacja się wyjaśni. Na razie nie wiem nawet, czy najjaśniejszy pan przebywa cały i zdrów w Kenilworth. Wysłaliśmy doń wiadomości, lecz nie otrzymaliśmy żadnej odpowiedzi. Jeśli także jest oblężony... ‒ nie kończy zdania. Wygląda to na koniec świata. Skoro poddani zwracają się przeciwko swemu monarsze, skoro chwytają za broń, którą dostali od nas, i słuchają

rozkazów mężczyzny, któregośmy wyszkolili i który zgorzkniał po porażce we Francji, jaką możemy mieć nadzieję na to, że świat, jaki znamy, przetrwa? Tylko waleczny król, który podbiłby serca swego ludu, jest w stanie nas uratować ‒ tymczasem mamy wyłącznie króla Henryka ukrywającego się w Kenilworth i z cudną, ale nie używaną zbroją, jeśli nie liczyć jednego razu. Nadchodzi wieść od powstańców. Domagają się w niej wydania barona Say i wytoczenia mu procesu. ‒ Nie możemy im go wydać ‒ rzecze mój mąż do dowódcy twierdzy. ‒ Zamordują go bez pardonu. ‒ Przetrzymujemy go tutaj pod zarzutem zdrady ‒ odpowiada dość rozsądnie baron Scales. ‒ Równie dobrze mógłby zostać przez nas osądzony, skazany i ścięty. ‒ Najjaśniejszy pan przysłał go tu, aby zapewnić mu bezpieczeństwo, nie zaś po to, aby go o cokolwiek oskarżać, o czym wiesz równie dobrze jak ja. Najjaśniejszy pan by go uwolnił. Wiadomo przecież, że wybaczyłby mu wszystko, co uczynił. ‒ Wydam go, tak jak żądają ‒ decyduje baron Scales ‒ i jeśli jest niewinny stawianych mu zarzutów, może im to sam powiedzieć. Ryszard klnie pod nosem i powtarza głośno i wyraźnie: ‒ Mości panie, jeżeli wydamy im barona Say, winnego czy niewinnego, zamordują go bez wahania. To nie ma nic wspólnego ze sprawiedliwością, to raczej wepchnięcie jagnięcia w paszczę lwa. Pozwól, że zapytam, jak postąpisz, gdy buntownicy zażądają wydania mnie? Jak my mamy postąpić, gdy zaczną się domagać twojej głowy? Baron Scales się zżyma. ‒ To nie ja opowiadałem wszem wobec, że uczynię z hrabstwa Kent park łowiecki. Nie ja mówiłem, że szkoda dla nich szubienicy i powinno się ich strącić z klifów wprost do morza. ‒ Ale jesteś doradcą królewskim, jak my wszyscy. W każdej chwili mogą zażądać wydania jednego z nas, a więc i ciebie. Mamy dawać posłuch poddanym? Aż tak zmieniły się porządki w Anglii? Dowódca twierdzy londyńskiej podnosi się z miejsca za ciężkim, pociemniałym ze starości dębowym stołem i podchodzi do wąskiego, strzelistego okna z widokiem na centrum Londynu. ‒ Woodville, stary druhu. Wiem, że masz rację. Ale jeśli nas zaatakują teraz, przy takim rozkładzie sił, najpewniej wedrą się do Tower i wszyscy znajdziemy się na ich łasce, nie wyłączając twojej brzemiennej żony. ‒ Nie poddamy się łatwo ‒ rzecze mój mąż. ‒ W Southwark już zebrała się pełnowymiarowa armia, a co dzień

dołączają do niej nowi ochotnicy z Esseksu. Są ich setki. Kto wie, w jaką siłę wzrosną? Skoro mogą ściągać z Esseksu, kto powstrzyma mieszkańców Hertfordshire? Nottinghamshire? Co będzie, jeśli poderwą do powstania przeciwko nam cały kraj? ‒ Tym bardziej powinniśmy uderzyć teraz, nim umocnią swoje siły. ‒ A jeżeli już pojmali najjaśniejszego pana, tylko my wciąż nic o tym nie wiemy? ‒ Tym bardziej powinniśmy z nimi walczyć. ‒ Albo negocjować, obiecać im łaskę, przyrzec spełnienie żądań, zapewnić, że odbędzie się uczciwy proces, i odesłać, skąd przyszli, na zabitą deskami wieś, gdzie będą mogli wypchać się sianem. ‒ Jeśli udzielimy im łaski, nauczą się, że można bezkarnie podnosić rękę na króla Anglii ‒ sprzeciwia się żywo mój mąż. ‒ A tego prędzej czy później pożałujemy. ‒ Nie mogę ryzykować, że Tower wpadnie we wrogie ręce ‒ rzecze stanowczo baron Scales. ‒ Nie wolno nam atakować, musimy przygotować się do obrony. W najgorszym razie wykorzystać barona Say i kupić sobie trochę czasu. Zapada cisza, gdy Ryszard baron Rivers przetrawia informację, iż jeden z parów królestwa zostanie wydany motłochowi, który łaknie jego krwi. ‒ Ty tu dowodzisz, mości panie ‒ powiada sztywno. ‒ Jestem twoim podwładnym. Jednakowoż radzę ci, aby stawić im czoło. Tego samego popołudnia baron Say trafia do budynku gildii, gdzie rajcy mający dość odwagi i buntownicy mający dość sił po całonocnej uczcie tworzą ad hoc tymczasowy sąd. Nakłaniają podsądnego do spowiedzi, sprowadzają mu księdza, po czym ciągną do Cheapside i ścinają. Jego zięć, szeryf hrabstwa Kent William Crowmer, uważa, iż spotkało go szczęście, kiedy wyprowadzają go z więzienia Fleet, i sprężystym krokiem opuszcza kamienny loch, po to tylko, by tuż za drzwiami zobaczyć wzniesioną specjalnie dla niego szubienicę. Nikt nie zadaje sobie trudu, aby wytoczyć mu proces. Zostaje powieszony bez większych ceregieli. ‒ Niech Bóg im przebaczy ‒ szepce mój mąż, gdy stoimy na blankach twierdzy londyńskiej, ukryci za występem muru, spoglądając na ulice w dole. Poniżej przetacza się chwiejny, roztańczony, rozśpiewany tłum zmierzający ku Tower. Wtem Ryszard przesłania mi widok własnym ramieniem, lecz ja wyglądam zza jego szerokiego barku i dostrzegam, co niosą na czele tej procesji. Zatknęli na włóczni głowę barona Say, która teraz podskakuje z każdym krokiem niosącego ją człowieka. Tuż za nią widać nadzianą na drugą włócznię głowę Williama Crowmera, szeryfa,

który obiecał uczynić z hrabstwa Kent wyludnioną pustynię. Zbliżywszy się do bram, wykrzykują wyzwiska, po czym urządzają makabryczny taniec dwu głów. Twarze zamordowanych mężczyzn obijają się o siebie, a kiedy niosący potrząsają odpowiednio włóczniami, jedne usta dotykają drugich. ‒ Całują się! Całują! ‒ ryczą ze śmiechu na ten spektakl. ‒ Przyślijcie do nas barona Scales ‒ wrzeszczą. ‒ On też dostanie całusa! Ryszard odciąga mnie za wyłom muru. ‒ Mój Boże... ‒ szepcę. ‒ To koniec, prawda? To koniec Anglii, jaką znaliśmy. To koniec wszystkiego. Nazajutrz przy wieczerzy Ryszard pochyla głowę nad talerzem i szufluje, ledwie robiąc przerwę na oddech, jednakże niemal wcale nie pije wina. Przez cały posiłek podchodzą do niego słudzy i przekazują mu na ucho wiadomości. Od dawna po wieczerzy nie było tańców ani nikt nie grał w karty, lecz dzisiejszego wieczora jest jeszcze ciszej niż zwykle. Panuje podenerwowana atmosfera. Oblężeni dworzanie przystają w grupkach i poszeptują strachliwie. W którymś momencie Ryszard zajmuje miejsce na podwyższeniu i podnosząc głos, oświadcza: ‒ Doszły mnie słuchy, że część londyńskiej szlachty i mieszczan ma dość panoszenia się Mortimera. Sprawy przybrały naprawdę zły obrót i nikt nie może czuć się bezpiecznie. Mortimer stracił kontrolę nad swoimi ludźmi, którzy plądrują teraz miasto. Londyńczycy pragną wyprzeć żołdaków poza mury, do obozu w Southwark, jeszcze dzisiejszej nocy, a ja obiecałem, że przyłączymy się do nich i dopomożemy im odepchnąć buntowników, podniesiemy most i zamkniemy bramę, aby już nigdy nas nie niepokoili. W wielkiej sali rozlega się szmer głosów, toteż Ryszard unosi rękę. ‒ Dowodził będzie baron Scales ‒ ciągnie. ‒ Zbiórka o dziewiątej, broń można odbierać ze zbrojowni już teraz. Oczekuję, że każdy zdrów na ciele mężczyzna stawi się i ruszy z nami. Kiedy schodzi z podwyższenia, natychmiast otacza go wianuszek zainteresowanych. Słyszę, jak wyjaśnia szczegóły planu i posyła ochotników po broń. Zbliżam się i czekam, aż zwróci na mnie uwagę. ‒ Zostawimy straże ‒ zapewnia mnie. ‒ Wystarczające, by nie poddały Tower. Najjaśniejszy pan wysłał nam posiłki z Leicester, powinny dotrzeć jutro albo pojutrze. Będziesz bezpieczna do mojego powrotu. ‒ Chyba dostrzega w moich oczach niezadane pytanie, gdyż dodaje: ‒ Jeżeli nie wrócę, włożysz na siebie najpośledniejsze odzienie i opuścisz Londyn pieszo. Zabierzesz Cutlera albo któregoś z naszych ludzi. Znalazłszy się za murami, kupisz albo najmiesz wierzchowce, które zawiozą cię do

domu. Nie potrafię powiedzieć, co będzie dalej. Ale jeśli uda ci się dotrzeć do domu, do dzieci, utrzymasz się z naszych ziem i powinnaś być tam bezpieczna do czasu, aż wszystko się uspokoi. Nasi dzierżawcy będą cię wspierać... Jakobino, tak mi przykro. Nie sądziłem, że może dojść do czegoś takiego. W przeciwnym razie nigdy bym cię nie zabrał z Francji i nie przywiódł tutaj... ‒ Skoro buntownicy opanowali Londyn, nigdzie już nie jest bezpiecznie? ‒ pytam go. ‒ Skoro nie uda ci się ich przegnać ze stolicy, zapanują w całej Anglii? ‒ Nie potrafię powiedzieć, co będzie dalej ‒ powtarza. ‒ Żeby król zostawiał Londyn na pastwę gromady wieśniaków i jakiegoś tam kapitana? Żeby bezmyślny motłoch przejmował władzę w mieście? Aż strach pomyśleć, co jeszcze może się zdarzyć... ‒ Wróć do mnie ‒ mówię przez ściśnięte gardło. ‒ Taki mam zamiar ‒ odpowiada równie wzruszony. ‒ Jesteś miłością mego życia. Wrócę, jeśli tylko będę mógł. Przysięgałem ci to. Zamierzam być obecny na chrzcie naszego dziecka, ukochana. I jak Bóg da, spłodzić następne. Przed oczami staje mi podskakująca głowa barona Say; mrugam szybko, aby przepędzić tę wizję. ‒ Ryszardzie, niech Bóg cię prowadzi i niech cię przywiedzie z powrotem do domu ‒ szepcę. Przyglądam się zbiórce na wielkim centralnym dziedzińcu twierdzy i temu, jak opuszczają Tower przez ukrytą w murze małą bramę służącą do wypadów w czas oblężenia. Na ulicach w dole panuje cisza. Wspinam się na blanki i przystaję obok wartownika, aby odprowadzić spojrzeniem oddalający się w stronę miasta oddział. Ryszard kazał się ludziom ustawić w czworoboki: czterech mężczyzn na czterech, wszyscy są uzbrojeni we włócznie, niektórzy w miecze, większość ma buty owinięte szmatami, aby nie robić hałasu. Widzę to, lecz staram się zobaczyć znacznie więcej. Staram się wypatrzyć, czy nie wisi nad nimi cień, czy przypadkiem nie maszerują na spotkanie śmierci. Przyglądam się szczególnie uważnie wysokiej postaci mego męża na czele oddziału, dzierżącego obnażony miecz, rzucającego spojrzenia na boki spod naciągniętego głęboko kaptura, z wyczulonymi wszystkimi zmysłami, przepełnionego energią życiową i wyraźnie rozgniewanego, że okoliczności zmusiły go do podobnego kroku. Widzę go, dopóki wszyscy nie znikną mi z oczu między ciasno ustawionymi budynkami, lecz ani na moment nie ogarnia mnie żadne przeczucie. Do ostatniej chwili Ryszard wydaje mi się jak zawsze pełen życia, tryskający energią, która przegania wszelki cień. Uznaję, iż to

dowód na to, że rankiem wróci do domu w glorii chwały, lecz zaraz uświadamiam sobie, że nawet wyruszając na pewną śmierć, mój mąż kroczyłby z uniesionym czołem i entuzjazmem w duszy. Możemy tylko czekać. Dochodzą nas jakieś okrzyki od strony miasta i kanonierzy wymierzają działo, które sprawdzili na rozłożonej obozem na mokradłach pod Tower zbieraninie łachudrów zwących się powstańczą armią, ku północy, ku uliczkom, skąd dolatują hałasy, jednakże nikt nie zbliża się na odległość strzału. W ciemnościach toczą się walki wręcz, układ sił nieustannie się zmienia, gdy buntownicy zdobywają nowe barykady, a czeladnicy i kupcy ‒ dobrze uzbrojeni i zdeterminowani bronić swoich domów ‒ znów ich odpychają. Nasz oddział, rozbity na dwie grupy: pod dowództwem barona Scales i barona Rivers, przedziera się przez zdradzieckie londyńskie ulice, prąc w stronę rzeki. Buntownicy bronią się zaciekle przy Bridgegate, gdzie zaułki robią się jeszcze ciaśniejsze i bardziej kręte, jednakże żołnierze wierni królowi nacierają nieubłaganie, aż w końcu przełamują obronę wroga i spychają go na most, jard za jardem. Tym razem okna okolicznych domów są pozamykane na głucho, rzemieślnicy i kupcy siedzą zabarykadowani w środku, mając dość chaosu i drżąc przed najgorszym, gdy walki przetaczają się nad rzeką. Wyszczerzone makabrycznie oblicza barona Say i Williama Crowmera przyglądają się z wysokości włóczni zatkniętych na moście mordercom, którzy są spychani coraz dalej przez siły królewskie. Ryszard, usłuchawszy mej przestrogi, wziął ze sobą zwoje grubej liny i zmyślnych ludzi, którzy idąc w awangardzie, mogą zabrać się do dzieła, jak tylko dotrą do pierwszego przęsła. Robotnicy chronieni przez zbrojnych w szaleńczym tempie starają się zastąpić liny, które na moich oczach Jack Cade przeciął kradzionym mieczem. Pracują trwożliwie, spodziewając się w każdej chwili nadlatujących strzał i pocisków buntowniczej armii, podczas gdy mój mąż na czele swoich żołnierzy, z mieczem w jednym ręku i toporem w drugim, prze naprzód, dopóki ludzie Mortimera nie zostają zepchnięci na przeciwległy kraniec mostu, kiedy to na wykrzyczany przez dowódcę rozkaz rozlega się dźwięk trąbek, głośniejszy nawet od tumultu bitwy, i królewscy pędem wracają na swoją stronę, po czym z chrzęstem i skrzypieniem most zwodzony zostaje podniesiony i Ryszard może się oprzeć o skrwawiony miecz i uśmiechnąć do barona Scales. Spogląda na długi, dwudziestoprzęsłowy most, z którego zwłoki zabitych Anglików spadają wprost do wody, a wraz z nimi ranni, na próżno jęczący i wołający litości. Tej samej nocy Ryszard bierze długą gorącą kąpiel w naszej kwaterze, a ja mydlę mu kark i umięśniony grzbiet, jakbyśmy byli wieśniakami

domywającymi się z okazji tłustego czwartku. ‒ Nareszcie ‒ sapie. ‒ Prośmy Boga, żeby to naprawdę był koniec. ‒ Będą ubiegać się o łaskę? ‒ pytam go. ‒ Najjaśniejszy pan już wysłał ułaskawienia ‒ odpowiada, przymykając oczy, gdyż właśnie polewam mu głowę wodą z dzbana. ‒ Setki pustych aktów ułaskawienia, gotowych do wypisania. Ot tak, bez żadnego namysłu. A wraz z nimi biskupa, który będzie nanosił na nie nazwiska. Wszystkich spotka łaska i wszyscy wrócą do domów. ‒ Jakby nigdy nic? ‒ Jakby nigdy nic. ‒ Myślisz, że pójdą po rozum do głowy, wrócą spokojnie, skąd przyszli, i nie będą robić więcej kłopotów? ‒ Nie ‒ rzecze Ryszard. ‒ Wszelako król uważa, że ktoś wprowadził ich w błąd i że dostawszy nauczkę, poddadzą się jego władzy. Uważa, że wszystko co złe stało się przez jakiegoś kiepskiego dowódcę, a ludzie zwyczajnie dali się wywieść w pole. ‒ Królowa Małgorzata z pewnością nie podziela tej opinii ‒ komentuję świadoma jej temperamentu, jak również tego, że uczyła się panowania na wieśniakach, wśród których zaprowadzono zamordyzm. ‒ Z pewnością ‒ zgadza się ze mną Ryszard. ‒ Jednakże najjaśniejszy pan skorzystał z prawa łaski, ignorując jej zdanie. Armia kapitana Mortimera, składająca się z mężczyzn odważnych i przepełnionych nadzieją na zaprowadzenie lepszych porządków, ustawia się w karnym ogonku po akty ułaskawienia i każdy odbierający dokument człowiek zdaje się zadowolony z takiego obrotu rzeczy. Jeden po drugim wymieniają swoje nazwiska, a klerk biskupa Williama Waynflete'a zapisuje je przy pulpicie stojącym w obozie buntowników i oznajmia każdemu z osobna, że miłościwy pan udzielił mu łaski. Biskup błogosławi ułaskawionych, kreśląc nad ich głowami znak krzyża, i każe odejść w pokoju. Jack Cade również stawia się po swój kawałek papieru i uzyskuje publiczne przebaczenie za zbrojne wystąpienie przeciwko namaszczonemu monarsze, za zamordowanie wielmoży i najechanie Londynu. Niektórzy poczytują to Henrykowi za słabość, większość jednak jest rada, iż uszło im na sucho. Wracają do swoich ubogich domów, by znów ciułać grosz na podatki, dopraszać się sprawiedliwości i znosić okrutne traktowanie wielkich panów oraz nieustannie żywić nadzieję na lepsze czasy. W ich życiu nic się nie zmieniło ‒ może tylko stali się jeszcze bardziej rozgoryczeni ‒ a dobre czasy z całą pewnością nie nadeszły. Wszakże Mortimera nie ma pośród nich. Natrafiam na Ryszarda przy stajniach i od razu widzę, że twarz ma pociemniałą z gniewu. Krzykiem

domaga się osiodłania naszych koni. Jak się okazuje, mamy wrócić do Grafton ‒ natychmiast! ‒ trakty są bowiem bezpieczne, pod warunkiem że zabierze się wystarczająco silne straże. ‒ Co się stało? ‒ dopytuję. ‒ Dlaczego tak nagle wyjeżdżamy? Czyż nie powinniśmy zostać w Londynie i czekać na powrót najjaśniejszego pana? ‒ Nie zniósłbym jego widoku ani jej ‒ odpowiada bezbarwnym tonem. ‒ Chcę pomieszkać trochę we własnym domu. Wrócimy, oczywiście, że wrócimy, jak tylko nas wezwą, ale Bóg mi świadkiem, Jakobino, nie zniósłbym ani chwili dłużej na dworze królewskim. ‒ Dlaczego? Co cię tak wzburzyło? Przytracza podróżną pelerynę do siodła, toteż stoi plecami do mnie. Zbliżam się i przykładam dłoń do jego ramienia, na co dopiero powoli się odwraca. ‒ Ułaskawienia ‒ rzecze przez zaciśnięte zęby. ‒ Te przeklęte ułaskawienia. Te setki ułaskawień. ‒ Tak? ‒ Jack Cade podał nazwisko Johna Mortimera, to, którym posługiwał się na polu walki. ‒ No i co z tego? ‒ To, że ruszyli za nim w pościg, pomimo ułaskawienia, i dopadli go, pomimo ułaskawienia. Pokazał im swój papier z królewską pieczęcią, z biskupim błogosławieństwem, wypisany na nazwisko Johna Mortimera, ale oni chcą go powiesić pod nazwiskiem Jacka Cade'a. Milczę, próbując to ogarnąć rozumem. ‒ Został ułaskawiony przez króla, nie można go więc powiesić. Wystarczy, że pokaże akt ułaskawienia, i nikt nie uczyni mu krzywdy. ‒ Ułaskawienie opiewa na jedno nazwisko, pod którym jest znany. Natomiast oni chcą go powiesić pod drugim nazwiskiem. Waham się, lecz w końcu mówię: ‒ Ryszardzie, tego człowieka właściwie nie powinna była dosięgnąć łaska królewska. ‒ Święta prawda. Tylko że teraz pokażemy wszystkim, że sprawa, za którą walczył, była słuszna. John Mortimer czy Jack Cade, jak go zwal tak go zwał, twierdził, że w Anglii panuje bezprawie, że wielmoże i król postępują według własnego widzimisię. Oto najlepszy dowód. Zawieramy z nim rozejm na polu bitwy, gdy on jest górą, gdy jest bliski zwycięstwa, a my słabiutcy, uwięzieni za murami Tower. Ułaskawiamy go, dajemy słowo honoru, po czym je łamiemy, gdy ze zwycięzcy zamienia się w przegranego uciekiniera. Na akcie ułaskawienia widnieje podpis Henryka, król Anglii dał swoje słowo. Wychodzi na to, że królewskie

słowo jest nic niewarte. Ułaskawienie to tylko świstek papieru z odrobiną laku i inkaustu. Nie ma żadnej wiążącej umowy, nie ma sprawiedliwości, zdradziliśmy swoją własną sprawę, staliśmy się krzywoprzysięzcami. ‒ Ryszardzie, król pozostaje królem. Czy ma rację czy się myli, jesteśmy mu winni posłuszeństwo. ‒ Wiem. Dlatego powiedziałem, że w końcu wrócimy do stolicy i znów będziemy mu służyć. On jest naszym suzerenem, a my jego wasalami. Dał nam miano, tytuły i majątek. Wrócimy do Londynu jesienią. Bo klnę się, Jakobino, tego lata bym tutaj nie wytrzymał.

GRAFTON W HRABSTWIE NORTHAMPTONSHIRE LATO 1450 ROKU

Zjeżdżamy do domu w środku lata, gdy zbliżają się żniwa i cielęta są odłączane od matek. W spiżarni na stryszku jabłka leżą karnie w szeregach niczym żołnierze i jednym z zadań Lewisa, obecnie dwunastoletniego, jest chodzić po nie z koszykiem i znosić osiem czerwono-złotych kul dla każdego z dzieci po wieczerzy. Brzemienność doskwiera mi coraz bardziej, toteż lubię w chłodne i spokojne wieczory przysiadać przy kominku w mojej komnatce i przysłuchiwać się, jak Ludwika, kuzynka Ryszarda, która uczy nasze starsze pociechy i niańczy młodsze, wyznacza każdemu po kolei fragment z rodzinnej Biblii do odczytania. Ośmioletni Antoni fascynuje się księgami i często przychodzi do mnie oglądać obrazki w tych, które odziedziczyłam po świętej pamięci pierwszym mężu, a nawet rozszyfrowuje słowa po łacinie i francusku. Jestem świadoma, iż od tej jesieni począwszy, jemu i reszcie dzieci nie wystarczą już nauki opiekunki i księdza ‒ muszę sprawić im nauczyciela pełną gębą. Zwłaszcza Lewis musi poznać tajniki łaciny i greki, skoro ma uczęszczać do kolegium królewskiego. Dziecko ma przyjść na świat w połowie sierpnia, toteż nieco wcześniej wyciągamy i odnawiamy kołyskę, wykładamy ją świeżo upranymi prześcieradełkami, po czym mogę się spokojnie schronić w komnacie niewieściej. Nasza córeczka śpieszy się nieco na świat, lecz nie sprawia kłopotów w połogu. Nadaję jej imię: Marta. Kiedy ma parę tygodni, Ryszard zabiera ją do kapliczki, gdzieśmy się pobrali, na chrzest, a ja niedługo potem jestem znów na nogach i po ceremonii oczyszczenia. Moje myśli wybiegają ku niemowlęciu, kiedy budzę się jednej nocy przytomna tak, jakby ktoś zawołał moje imię. ‒ Co się dzieje? ‒ pytam w ciemnościach. Rozespany Ryszard siada na łóżku. ‒ Najdroższa?... ‒ Ktoś mnie wołał! Stało się coś złego!

‒ Miałaś koszmar? ‒ Myślałam... W naszym cudownym starym domu panuje nocna cisza, tylko od czasu do czasu skrzypnie gdzieś deska. Ryszard wstaje i zapala świeczkę od dogasających płomieni kominka, aby mi się przyjrzeć. ‒ Jakobino, jesteś blada jak sama śmierć! ‒ Myślałam, że ktoś mnie budzi. ‒ Rozejrzę się ‒ postanawia mój mąż. Naciąga buty i sięga po miecz leżący pod łóżkiem. ‒ A ja pójdę do komnaty dziecięcej. Zapala świeczkę i dla mnie, po czym oboje wychodzimy w mrok galerii obiegającej u góry wielką salę. Wtem słyszę to. Przenikliwe, słodkie zawodzenie Meluzyny, tak czyste i dźwięczne, jakby to śpiewały sfery poruszające się na firmamencie. Przykładam dłoń do ramienia męża. ‒ Też to słyszysz? ‒ Nie, nic nie słyszę. Co to? ‒ Śpiew ‒ odpowiadam. Nie chcę wymieniać jej imienia. ‒ Wydawało mi się, że słyszę śpiew. ‒ Dźwięk jest tak wyraźny, że wprost nie potrafię uwierzyć, iż Ryszard go nie słyszy. To jest jak dzwonienie srebrnych dzwoneczków, jak najbardziej melodyjny chór. ‒ Kto by śpiewał o tej porze? ‒ zaczyna się dziwić Ryszard, lecz ja już skręciłam za załom korytarza, już zmierzam ku komnacie dziecięcej. Przystaję przed drzwiami i zmuszam się, by je otworzyć bezszelestnie. Najmłodsza, Marta, śpi smacznie w kołysce, mając u swego boku piastunkę wygrzewającą się na prostym łóżku stojącym najbliżej kominka. Dotykam dłonią różanego policzka niemowlęcia. Twarzyczkę ma ciepłą, ale nie rozognioną gorączką. Oddycha powoli i miarowo, jak ptaszek w zaciszu gniazda. W łóżeczku obok niej, zabezpieczonym wysokimi ściankami, śpi mały Ryszard, wypinając pupę i wciskając twarz w materacyk. Delikatnie go podnoszę i układam na wznak, obrzucając spojrzeniem zamknięte powieki i usteczka przypominające pąk róży. Porusza się pod moim dotykiem, lecz nie przebudza. Śpiew staje się głośniejszy, silniejszy. Przechodzę do następnego łóżeczka. Jan, pięciolatek, śpi z rozrzuconymi kończynami, jakby było mu za gorąco, zrzucił też kołderkę, toteż natychmiast ogarnia mnie strach, że zachorzał, jednakże kiedy przytykam dłoń do jego czoła, czuję pod palcami miły chłód. Jakobina śpi spokojnie, jak przystało na grzeczną sześciolatkę, którą jest w istocie; Maria odwraca się od światła, lecz nie budzi. Śpiąca pomiędzy nimi jedenastoletnia Anna także ma mocny sen. Ośmioletni Antoni siada na swoim łóżeczku.

‒ Co się stało, matulu? ‒ Nic, nic ‒ uspokajam go. ‒ Śpij. ‒ Słyszałem, jak ktoś śpiewa ‒ mówi mi. ‒ Nikt nie śpiewa ‒ odpowiadam stanowczo. ‒ Połóż się i zamknij oczka. ‒ Gorąco mi ‒ skarży się, zanim posłusznie się kładzie. Szybko podchodzę do łóżka chłopców. Gdy Antoni przewraca się na bok, spostrzegam, że Lewis, mój ukochany syn, jest cały rozpłomieniony. To jego gorączka rozgrzała ich wspólną pościel. Wystarczy jedno spojrzenie i już wiem, że coraz głośniejszy śpiew wieszczy śmierć mego najstarszego syna. Drzwi za moimi plecami otwierają się i słyszę cichy głos Ryszarda: ‒ W domu panuje spokój. Czy z dziećmi wszystko dobrze? ‒ Lewis... ‒ tyle tylko umiem powiedzieć. Pochylam się i podnoszę syna z łóżka. Jest wiotki w moich objęciach, zupełnie jakbym trzymała zwłoki. Ryszard odbiera ciężar ode mnie i razem przechodzimy do naszej komnaty sypialnej. ‒ Co mu jest? ‒ dopytuje mój mąż, kładąc Lewisa na łożu. ‒ Co mu dolega? Przecież w dzień czuł się dobrze. ‒ Dostał gorączki... ‒ odpowiadam bezradnie. ‒ Miej na niego baczenie, ja pójdę coś przynieść. ‒ Obmyję go chłodną wodą ‒ ofiarowuje się Ryszard. ‒ On płonie. Postaram się go ochłodzić. Kiwam głową i szybko idę do sieni. Tam w słoju mam zasuszone liście krwawnika, a z belki stropowej zwiesza się wiecheć białych kwiatów. Stawiam na ogniu kociołek z wodą i zaparzam herbaty z kwiecia, po czym zanurzam we wrzątku suszone liście. Ręce mi drżą z pośpiechu, nieustannie słyszę w głowie śpiewne zawodzenie, które jakby mnie ponagla. Skąd więc przeświadczenie, że to pieśń żałobna, że całe to robienie naparu z suszek pachnących latem na nic się nie zda Lewisowi, że jemu potrzebny już tylko rozmaryn? Zabieram napar w kubku i liście namoczone w misie i biegiem wracam do komnaty sypialnej. Po drodze stukam do drzwi mojej damy do towarzystwa, wołając: ‒ Anno, wstawaj! Lewis zaniemógł! Nie czekam, żeby usłyszeć, jak wstaje. Czym prędzej wracam do syna. Ryszard rozniecił ogień i pozapalał więcej świeczek, ale zaciągnął zasłony baldachimu, toteż od progu nie widzę twarzyczki Lewisa. Zresztą głowę ma odwróconą, jego wątła pierś szybko się podnosi i opada. Odstawiam kubek i misę na stół i podchodzę do łoża. ‒ Lewisie?... ‒ szepcę.

Porusza powiekami na dźwięk mego głosu. ‒ Chcę popływać ‒ mówi całkiem wyraźnie. ‒ Nie, zostań ze mną! ‒ odpowiadam, nie do końca wiedząc czemu właśnie tak. Unoszę ciało syna, tak by głową opierał się o moje ramię, i czuję, że Ryszard wciska mi do ręki kubek z naparem z krwawnika. ‒ Napij się ‒ zachęcam łagodnym tonem. ‒ No, napij się troszkę. Tylko troszeczkę... Odwraca się ode mnie. ‒ Chcę popływać ‒ powtarza. Ryszard rzuca mi zdesperowane spojrzenie. ‒ O czym on mówi? ‒ Majaczy od gorączki ‒ wyjaśniam. ‒ Sam nie wie, co mówi. W głębi duszy martwieję jednak na myśl o tym, co mogą znaczyć słowa mego syna. Lewis uśmiecha się, trzepocze powiekami i spostrzega ojca. Uśmiecha się doń. ‒ Idę popływać, ojcze ‒ oświadcza pewnie. ‒ Będę pływał. Odwraca głowę i bierze oddech jak ktoś, kto przygotowuje się do skoku w głęboką, chłodną toń, a ja czuję, jak jego ciałko drży jak gdyby z rozkoszy, po czym zamiera w bezruchu. Uświadamiam sobie, że mój syn mnie opuścił. ‒ Otwórz okno ‒ polecam Ryszardowi. Bez słowa sprzeciwu podchodzi do okna i otwiera je, jakby chciał wypuścić duszyczkę syna do nieba. Potem wraca i kreśli dwoma palcami znak krzyża na czole chłopca. Ciało jest wciąż ciepłe, lecz zaczyna powoli stygnąć, jakby upragniona woda jęła go już opływać. Anna puka do drzwi i kiedy zagląda do środka, widzi, że układam Lewisa z powrotem na łożu. ‒ Odszedł ‒ mówię do niej. ‒ Opuścił nas. Nie wiedząc nawet, że to robię, wstaję i podchodzę do Ryszarda, który zamyka mnie w objęciach i przytula mocno. ‒ Niech Pan świeci nad jego duszą ‒ rzecze cicho. ‒ Amen ‒ dopowiadam. ‒ Och, Ryszardzie. Nie mogłam temu zaradzić. Nie mogłam! ‒ Wiem... Anna przerywa przedłużającą się ciszę. ‒ Zajrzę do dzieci. A później sprowadzę panią Westbury, żeby przygotowała ciało. ‒ Ja to zrobię ‒ protestuję natychmiast. ‒ Umyję go i ubiorę. Nie chcę, by dotykał go ktokolwiek inny. Sama włożę go... ‒ Nagle się przekonuję, że słowo „trumna” nie chce mi przejść przez gardło. ‒ Pomogę ci ‒ szepce Ryszard. ‒ Pochowamy go przy kapliczce,

Jakobino, wiedząc, że po prostu nas uprzedził, że któregoś dnia i my przepłyniemy wodę, aby znaleźć go po drugiej stronie. Składamy ciało naszego syna nieopodal grobu jego dziadka, a Ryszard zamawia kamienną tablicę nagrobną, na której w przyszłości znajdą się także nasze imiona. Pozostałe dzieci nie zapadają na gorączkę, która zabrała od nas Lewisa; nawet najmłodsze jest zdrowe i silne. Obserwuję wszystkie z wielką obawą przez tydzień od pogrzebu, lecz żadne nawet nie dostaje kataru. Początkowo myślę, że Lewis będzie mnie nawiedzał w snach, tymczasem śpię jak kamień i w ogóle nie mam marzeń sennych. Dopiero po miesiącu śni mi się rzeka, głęboka, chłodna toń upstrzona żółtymi liliami wodnymi, płynąca korytem wyłożonym złotymi i brązowymi kamykami i obramowanym trzciną i słonecznymi kaczeńcami; wtem na przeciwległym brzegu widzę Lewisa naciągającego pluderki i lnianą koszulę ‒ uśmiecha się do mnie i pokazuje gestem, że pobiegnie przodem, pobiegnie przodem tylko troszkę. Chociaż nawet we śnie pragnę go zatrzymać, macham doń i wołam, że zobaczymy się później, już wkrótce, o jutrzence. Nasz pobyt w Grafton nie trwa długo. We wrześniu zjawia się królewski posłaniec. Przybywa wciąż zieleniącą się aleją i staje u naszych bram; szerokie drewniane wrota otwierają się przed nim na oścież. Gdy wjeżdża na dziedziniec, poprzedza go królewski sztandar, towarzyszy mu straż składająca się z sześciu gwardzistów. Właśnie wracam z porannej mszy w kaplicy, ale zatrzymuję się w pół kroku, plecami do zabudowań, wyczuwając nadciągające niebezpieczeństwo dla naszego spokoju. Chowam jedną rękę z tyłu i krzyżuję palce w dziecięcym geście mającym odżegnać kłopoty. ‒ Wieści dla barona Rivers ‒ oznajmia posłaniec, zsiadłszy z konia. ‒ Jestem księżna wdowa Bedfordu, baronowa Rivers ‒ odpowiadam, wyciągając rękę. Posłaniec kłania się, lecz wyraźnie się waha. ‒ Mości pan poluje ‒ kontynuuję. ‒ Wróci dopiero jutro. Pod jego nieobecność mam wszelkie prerogatywy. Przekaż wieści, które przynosisz do mego domu. ‒ Wasza książęca mość raczy wybaczyć ‒ mówi wreszcie i podaje mi list. Królewska pieczęć jest błyszcząca i twarda. Łamię ją, lecz zanim rozłożę papier, podnoszę wzrok i kiwam posłańcowi głową. ‒ Możesz odejść. Ty i twoi ludzie znajdziecie piwo, chleb i mięso w wielkiej sali. Ktoś

pokaże wam, gdzie możecie się obmyć po podróży. Ja w tym czasie przeczytam wiadomość i przekażę odpowiedź, gdy będziecie gotowi do drogi powrotnej. Posłaniec znów się kłania i razem z gwardzistami wchodzi do domu, oddawszy wierzchowce pod opiekę stajennych. Odprowadzam ich spojrzeniem, po czym ‒ dopiero gdy znikają za progiem ‒ przechodzę do kamiennej ławki we wnęce ogrodowego muru, aby zagłębić się w lekturze. List w istocie jest mianowaniem ‒ następnym wielkim zaszczytem, jaki na nas spada. W uznaniu zasług Ryszarda w czas ostatnich kłopotów przez członków rady królewskiej ‒ którzy jak widać, bacznie wtedy obserwowali, kto jest dość szybki i chętny, aby im służyć, nawet jeśli król z królową uciekli do Kenilworth i byli niczego nieświadomi ‒ mój mąż zostaje mianowany seneszalem Gaskonii, bogatego regionu rozciągającego się wokół Bordeaux, pod władaniem Anglików od lat trzystu, a jak Bóg da, na wieki. Raz jeszcze staniemy się z Ryszardem okupantami na francuskiej ziemi. Czytając między wierszami, domyślam się, iż najjaśniejszy pan wstrząśnięty utratą Normandii przez Edmunda Beauforta postanowił wesprzeć Gaskonię, wyznaczając bardziej doświadczonego dowódcę. Ów wielki zaszczyt, który nas spotkał, wiąże się z koniecznością wzmocnienia tamtejszego garnizonu, odpierania ataków Francuzów, zapewnienia lojalności miejscowej ludności wobec Korony i przekonania jej, że nie została porzucona na pastwę przez macierz niezdolną do utrzymania pokoju we własnych granicach, nie mówiąc już o utrzymaniu zamorskich prowincji. Odrywam wzrok od listu. Z powodu świeżej żałoby jestem przeświadczona, iż nic się nie liczy, wszelako w głębi duszy wiem, iż urząd seneszalski to wielkie wyróżnienie. Baron Rivers zyskuje na znaczeniu, a wraz z nim cała rodzina, nawet jeśli zabrakło jednego z jej członków. Opłakiwanie bez końca utraconego syna mija się z celem. Ponownie spoglądam na trzymany w ręku list. Na marginesie, niczym zakonnik iluminujący manuskrypt, najjaśniejszy pan osobiście dodał starannym charakterem pisma: Drogi Riversie: Wyświadcz mi tę przysługę i natychmiast udaj się do Plymouth, zbierając posiłki dla garnizonu w Gaskonii, po czym postaraj się o statki, które was przewiozą za Kanał. Musicie wyruszyć przed 21 września, ani dnia później.

Poniżej królowa nakreśliła własną ręką krótką wiadomość dla mnie: Jakobino, szczęściara z Ciebie! Wracasz do Francji! W żadnym razie nie czuję się „szczęściarą”. Przyglądam się dziedzińcowi, rozgrzanym murom z czerwonej cegły zwieńczonym białym kamieniem gzymsowym, sięgającym ścian starej kapliczki, jabłoniom uginającym się pod ciężarem ostatnich, krągłych owoców czekających na zbiór, stodole sąsiadującej ze spichrzem pełnym siana i ziarna i naszemu domowi idealnie wpasowanemu w sam środek, oddającemu ciepło słońca, spokojnemu o tej porze dnia, gdy dzieci pilnie pobierają nauki i nie dokazują. Myślę o tym, że najjaśniejszy pan wyznaczył memu mężowi zadanie zgoła niemożliwe do wykonania i że znów muszę się udać do obcego kraju, nowego miasta, gdzie przyjdzie mi żyć pośród ludzi, którzy z niechęcią powitają naszą obecność. Staram się przekonać samą siebie, że Gaskonia jesienią prezentuje się prześlicznie, że być może będzie mi dane się spotkać z dawno nie widzianym rodzeństwem, że zimowe miesiące w Bordeaux różnią się znacznie na korzyść w porównaniu z zimą w Anglii, a wiosna bywa po prostu oszałamiająca. Mimo to wiem, że czeka nas chłodne przyjęcie, że Francuzi będą nas nękać na każdym kroku, my zaś na próżno będziemy wypatrywać pieniędzy ze skarbca królewskiego i koniec końców przyjdzie nam wypłacać żołd z własnego skarbczyka, a i tak padną pod naszym adresem zarzuty o nieporadność czy wręcz zdradę. Co gorsza, będę musiała pozostawić dzieci same w Anglii. Nie uśmiecha mi się wyjeżdżać, ale nie chcę, by Ryszard jechał beze mnie. Pozostaję na zewnątrz dopóty, dopóki królewski posłaniec nie pokaże się znów na dziedzińcu, ocierając wąsa rękawem. Kiedy na mój widok markuje ukłon i spogląda wyczekująco, mówię mu: ‒ Odpowiedz jego królewskiej mości, że baron Rivers i ja bezzwłocznie udamy się do Plymouth radzi służyć Koronie. Posłaniec uśmiecha się współczująco, jak gdyby wiedział, że służba dla tego monarchy to wątpliwy zaszczyt, a najczęściej synekura dla nielicznych faworytów, którzy tak jak Edmund Beaufort otrzymują nagrody za nic albo wręcz za porażkę. Somerset został konstablem Anglii za to, że zbiegł do Kenilworth, gdy wydarzenia w hrabstwie Kent wołały o odwagę i zdecydowanie. ‒ Boże, chroń króla ‒ rzecze w odpowiedzi i kieruje się do stajni. ‒ Amen ‒ dopowiadam, myśląc w duchu, że zaiste temu królowi potrzebna jest ochrona niebios. ‒

PLYMOUTH LATA 1450‒1451

Równy rok kursujemy pomiędzy Grafton, Plymouth i Londynem. Równy rok musimy walczyć z plymuckimi mieszczanami, próbując ich przekonać, aby zakwaterowali i wyposażyli powstającą armię. Równy rok mój mąż usiłuje zebrać wśród kupców i wielmożów flotę, która powiezie nas do Francji. W połowie zimy, miesiące po planowanej dacie wypłynięcia, ma zgromadzone ponad pięćdziesiąt statków przycumowanych przy nabrzeżu w Plymouth, Dartmouth i Kingsbridge. Na zaokrętowanie czeka więcej niż trzy tysiące żołnierzy rozkwaterowanych w gospodach, domach miejskich i chatach wieśniaków w całym Devonie i Kornwalii. Wszyscy musimy się uzbroić w cierpliwość. My też czekamy: od jesieni przez zimę aż do wiosny. Najpierw na ludzi, których przyobiecali panowie lenni ‒ Ryszard wyjeżdża maszerującym oddziałom na spotkanie, sprowadza ich do Plymouth, wynajduje kwatery, zapewnia wikt i opierunek, obiecuje żołd. Później na statki, które mają ich powieźć za Kanał ‒ trzeba zjeździć całą południowo-zachodnią Anglię, odkupić każdą sprawną do żeglowania łajbę akurat cumującą w macierzystym porcie, dopilnować, aby co znaczniejsi kupcy nie migali się od nałożonego na nich obowiązku. Następnie na zapasy ‒ mój mąż wyprawia się aż do hrabstw Somerset i Dorset po ziarno. Potem na dowódców mających brać udział w inwazji, a tymczasem wesoło świętujących Boże Narodzenie i ani myślących opuszczać swoje domy. Wreszcie na królewski rozkaz podniesienia żagli oraz na ucichnięcie niepomyślnych wiosennych wiatrów. Zawsze i bez ustanku wyczekujemy na złoto z Londynu, którym musimy opłacić portowych mieszczan, armatorów, żeglarzy, służbę i wojsko. Bardzo często czekamy na darmo. Wtedy posyłamy do Grafton i do naszych przyjaciół z dworu królewskiego z prośbą o pożyczkę, abyśmy mogli chociaż wyżywić żołnierzy, zanim rozbiegną się po okolicznych gospodarstwach i zaczną kraść jedzenie. Kiedy pieniądze spóźniają się, lecz jednak przychodzą, regulujemy najpilniejsze długi i wypłacamy

czwartą część żołdu. Kiedy otrzymujemy tylko weksle, zabieramy je do portowego urzędu celnego, lecz zazwyczaj słyszymy tylko: ‒ Owszem, weksel jest dobry, poświadczam jego wartość. Z tym że nie mam pieniędzy, by go spłacić. Może w przyszłym miesiącu... Ryszard odwiedza miasteczka Devonu, stara się ułagodzić gospodarzy, którzy są wściekli z powodu najazdu tej rozpasanej hordy. Ściga zapuszczające się w głąb lądu grupki mężczyzn, którzy mieli być jego żołnierzami, a stali się rabusiami. Błaga kapitanów statków, aby utrzymywali jednostki w gotowości, na wypadek gdyby rozkaz do wypłynięcia nadszedł dziś, jutro albo pojutrze. Jestem świadkiem, gdy otrzymuje z Francji wiadomość, że Walezjusz najechał Bergerac i Bazas i zdobył je. Wiosną dosięga nas wieść, że wyruszył ku angielskim ziemiom leżącym na obu brzegach Żyrondy i dokonał oblężenia Fronsac nad Dordogne, a mieszczanie twardo stawiają opór za murami miasta, przekonani, iż posiłki już nadciągają. Tymczasem posiłki wciąż tkwią po angielskiej stronie Kanału, gdzie statki kołyszą się na falach, kiedy spada na nas wiadomość o upadku Fronsac. Angielscy osadnicy wołają o pomoc, zarzekają się, że nie przestaną walczyć, że się nie poddadzą, że są i czują się Anglikami, zawierzają nam własne życie, są pewni, iż rodacy przybędą im z odsieczą. Ryszard dwoi się i troi, by utrzymać armię w ryzach, by zapanować nad flotą, wysyła wiadomość za wiadomością do Londynu, prosząc o pozwolenie postawienia żagli. Nie otrzymuje odpowiedzi. Zaczyna przebąkiwać, iż kiedy rozkaz w końcu nadejdzie, popłynie sam, nie mając odwagi zabierać mnie do Bordeaux, któremu grozi oblężenie. Przechadzam się po zabezpieczonym murem oporowym nabrzeżu i spoglądam na południe, ku Francji, którą władał mój pierwszy mąż, życząc sobie, abyśmy mogli z Ryszardem wrócić do zacisza domowego w Grafton. Osobiście piszę do królowej Małgorzaty; informuję, że jesteśmy gotowi do wypłynięcia i ruszenia Gaskonii na ratunek, lecz nie możemy, nie mając pieniędzy na opłacenie żołnierzy, i że podczas gdy wojsko obija się po gospodach i chatach, skarży się i narzeka na swoich dowódców i panów lennych, lud całego Devonu widzi, jak źle są traktowani żołnierze i marynarze, i psioczy, że co to za królestwo, które nie wynagradza poddanych za ich trud. Niektórzy posuwają się do twierdzenia, że hrabstwo Kent słusznie powstało przeciw królowi, który nie ma mocy utrzymać przy sobie własnych ziem czy to w kraju czy za granicą i który daje ucha nie tym co trzeba. Poszeptują, że Jack Cade pragnął tylko, aby Ryszard książę Yorku zasiadł w radzie królewskiej, i pragnął słusznie, a zginął za swoje poglądy. Mówią też ‒ aczkolwiek tego nie przekazuję Małgorzacie ‒ że królowa to przebrzydła Francuzica trwoniąca pieniądze, które po-

winny iść na armię, że w ten sposób pomaga swoim rodakom odzyskać Gaskonię i że przez nią Anglii nie zostanie nawet skrawek ziemi za Kanałem. W swoim liście błagam Małgorzatę Andegaweńską, aby nakłoniła męża do wydania rozkazu postawienia żagli. Odpowiedź nie nadchodzi. W lipcu dowiadujemy się, że upadło Bordeaux. We wrześniu pojawiają się pierwsi uciekinierzy z Bajonny, dobijający do brzegów Anglii w porozsychanych łódeczkach i opowiadający, że cała Gaskonia została przejęta przez Francuzów, podczas gdy wojsko, które miało ją uratować, wojsko dowodzone przez mego nieszczęsnego męża, czekało w południowych portach, przejadając zapasy i wyczekując rozkazów. Przez równy rok mieszkaliśmy w małym domku z widokiem na zatokę. Na pierwszym piętrze Ryszard urządził kwaterę dowodzenia. Gdy wspinam się po wąskich schodach, znajduję go przed gomółkowym oknem, wyglądającego na niebieskie morze z falami pchanymi wiatrem w stronę wybrzeża Francji. Jednakże choć panuje dobra pogoda, aby odbić od naszego brzegu, cała flota stoi na cumach w porcie. ‒ To koniec ‒ mówi do mnie szczerze, kiedy staję u jego boku. Kładę mu dłoń na ramieniu, nie mam do powiedzenia nic, co mogłoby go pocieszyć w tej chwili klęski i wstydu. ‒ To koniec, a ja nie kiwnąłem nawet palcem. Jestem seneszalem wielkiego nic. Najpierw byłaś zamężna z Janem księciem Bedfordu, potężnym panem i regentem całej Francji, a potem wyszłaś za seneszala wielkiego nic. ‒ Robiłeś to, czego od ciebie oczekiwano ‒ mówię doń cicho. ‒ Zebrałeś armię i flotę i w każdej chwili mogłeś stawiać żagle. Gdyby przysłano pieniądze i wydano ci rozkaz, pożeglowałbyś do Francji. Gdyby choć wydano rozkaz, pożeglowałbyś i tak. Wiem to na pewno. Wszyscy to wiedzą. Walczyłbyś, opłacając żołnierzy z innych źródeł, a oni szliby za tobą w ogień. Bez cienia wątpliwości zdołałbyś ocalić Gaskonię. Lecz miałeś obowiązek czekać na rozkazy. To nie twoja wina, że nie nadeszły. ‒ Cha! ‒ śmieje się gorzko. ‒ Teraz już nadeszły. Serce podchodzi mi do gardła. ‒ Mam bronić Calais ‒ oświadcza Ryszard. ‒ C-Calais? ‒ jąkam się. ‒ Ale przecież Walezjusz jest w Bordeaux? ‒ Zdaniem rady królewskiej książę Burgundii szykuje się do ataku na Calais. ‒ Mój krewniak... ‒ Wiem. Przykro mi, Jakobino. ‒ Kto popłynie z tobą? ‒ Najjaśniejszy pan mianował Edmunda księcia Somerset konsta-

blem Calais. Mam do niego dołączyć, jak tylko rozwiążę tę flotę. ‒ Edmund książę Somerset konstablem Calais? ‒ powtarzam z niedowierzaniem. ‒ Przecież to on utracił Normandię. Czemu ktoś miałby mu zaufać w wypadku Calais? Chyba że najjaśniejszy pan nadal mu bezgranicznie ufa, a królowa darzy źle ulokowanym uczuciem... ‒ Prośmy Boga, aby Edmund wyniósł naukę z tamtej porażki i nauczył się dowodzenia ‒ rzecze ponuro mój mąż. Przytulam policzek do jego ramienia. ‒ Przynajmniej ocalisz dla Anglii Calais ‒ mówię. ‒ Okrzykną cię bohaterem, jeśli zdołasz utrzymać cytadelę i miasto. ‒ Będę podwładnym człowieka, który poddał Normandię ‒ kręci głową Ryszard. ‒ Będę służył pod dowódcą, którego książę Yorku nazwał zdrajcą. Jeśli i tam nie dotrą pieniądze ani posiłki, nie jestem pewien, czy cokolwiek utrzymamy.

GRAFTON W HRABSTWIE NORTHAMPTONSHIRE JESIEŃ 1451 ROKU

Nastrój Ryszarda nie polepsza się w czasie przygotowań do wyjazdu do Calais. Posyłam po Elżbietę, naszą najstarszą córkę, aby spotkała się z ojcem, zanim ten wyjedzie. Umieściłam ją w siedzibie Greyów w Groby Hall niedaleko Leicester, zaledwie pięćdziesiąt mil od Grafton. To zamożna rodzina, dobrze skoligacona, z majątkiem liczącym tysiące akrów. Elżbietę ma na oku baronowa Grey, spadkobierczyni fortuny Ferrersów. Nie mogłaby mi się marzyć dla mojej córki lepsza przewodniczka po tajnikach prowadzenia wielkiego domostwa. W Groby Hall, pod jednym dachem z rodzicami, wciąż mieszka młody dziedzic, Jan Grey, który brat udział w walkach przeciwko Mortimerowi. Nie dość, że przystojny, odziedziczy ładny majątek i szlachecki tytuł. Droga do domu zajmuje Elżbiecie cały dzień. Moja córka przybywa pod eskortą zbrojnych, jako że trakty w okolicy są niebezpieczne, odkąd pojawiły się bandy włóczęgów złożone z mężczyzn wyrzuconych z Francji, teraz bez dachu nad głową i możliwości zarobku. Elżbieta, która ma obecnie czternaście lat, dorównuje mi już wzrostem. Nie potrafię powstrzymać na jej widok uśmiechu ‒ jest taka śliczna i ma tyle wdzięku. W jej wieku pewnie byłam podobną pięknością, lecz ona dodatkowo ma w sobie spokój i słodycz, których mnie raczej brakowało. Odziedziczyła po mnie jasną cerę i jasne włosy, ma szare oczy i rysy regularne niczym u wyrzeźbionego w marmurze posągu. Śmieje się wciąż jak dziecko, lecz czasem gdy na mnie spojrzy, myślę sobie: „Mój Boże, co za dziecko! Istna córa Meluzyny, krew z mojej krwi, kość z kości. Leży przed nią przyszłość, której ani nie umiem sobie wyobrazić, ani przewidzieć”. Siostra Elżbiety, Anna, chodzi za nią wszędzie jak cień. Mimo że ma dopiero dwanaście lat, stara się naśladować każdy gest starszej siostry. Ryszard śmieje się z mego zauroczenia dziećmi, z których najukochańszym jest dla mnie Antoni. Choć dziewięciolatek, spędza w bibliotece więcej czasu niż niejeden uczony. Ale nie siedzi wyłącznie z nosem w

księgach, bawi się także z synami dzierżawców i potrafi biegać równie szybko i sprawnie jak oni, wdaje się nawet w zapasy i bójki na pięści, w których tylko z rzadka przegrywa. Kiedy ojciec uczy go pojedynkować się jak prawdziwy rycerz, mój mały syn wygląda, jakby urodził się w siodle. Nigdy się nie chwieje na końskim grzbiecie, chłopiec i zwierzę zdają się jedną istotą. Z siostrami grywa w jeu de paume i ma dość przyzwoitości, by pozwalać im wygrywać; ze mną rozgrywa partie szachów, zmuszając mnie do myślenia swoimi ruchami, i najsłodsze ze wszystkiego: co rano i co wieczór klęka przede mną na jedno kolano i odbiera błogosławieństwo, a gdy już położę mu dłoń na głowie, podrywa się i ściska mnie mocno, po czym staje u mego boku, opierając się lekko niczym źrebię. Maria kończy tego roku ósmy rok życia i co sezon potrzebuje nowych ubrań. Ulubienica ojca, chodzi za nim ślad w ślad, a nawet dosiada tłustego niskiego kucyka, aby móc towarzyszyć Ryszardowi w jego przejażdżkach, ucząc się rozkładu pól i nazw dróg do różnych wiosek, aby samodzielnie wybierać się mu na spotkanie. Ryszard nazywa ją swoją księżniczką i przyrzeka, że wyda ją za króla bez królestwa, który będzie musiał zamieszkać z nami, dzięki czemu Maria nigdy nas nie opuści. Nasze kolejne dziecko, rok młodsza od Marii Jakobina, która dostała imię po mnie, nie mogłaby mnie mniej przypominać. To skóra zdjęta z Ryszarda, ma też jego wyważone poczucie humoru i pogodę ducha. Trzyma się na dystans od przepychanek młodszego rodzeństwa i z uśmiechem rozstrzyga scysje małych braci i siostrzyczki, gdy zwrócą się o to do jej majestatu siedmiolatki. W komnacie dziecięcej wciąż pozostają niesforni niczym szczenięta dwaj najmłodsi moi synowie: Jan i Ryszard, sześcio- i pięcioletni, a kołyskę nadal zajmuje Marta ‒ najsłodsze, najspokojniejsze niemowlę ze wszystkich, jakie wychowałam. Kiedy Ryszard przygotowuje swoich ludzi do wyprawy do Calais i instruuje ich, jak używać włóczni, jak odpierać atak, jak nacierać na wroga, muszę sobie powtarzać, iż właściwym jest wysłanie go na drugą stronę Kanału, do Francji, z błogosławieństwem wszystkich dzieci, jednakowoż to gromadne pożegnanie wzbudza we mnie dreszcz. ‒ Jakobino, boisz się o mnie? ‒ pyta mnie mój mąż któregoś wieczora. Kiwam potakująco głową, ponieważ wstydzę się odpowiedzieć na głos. ‒ Miałaś widzenie? ‒ dopytuje. ‒ Och! Nie! Bogu dzięki, nie! Nie o to chodzi... Po prostu zwyczajnie się o ciebie boję ‒ zapewniam go. ‒ Nie próbowałam czytać przyszłości ani wróżyć, odkąd kazałeś mi to zarzucić po procesie Eleonory Cobham. Ujmuje mnie za ręce i całuje kolejno w każdą dłoń.

‒ Najdroższa, nie miej obaw. Czyż nie mówię ci zawsze, że wrócę do ciebie do domu? ‒ Tak zawsze mówisz. ‒ Czy kiedykolwiek cię zawiodłem? ‒ Nigdy mnie nie zawiodłeś. ‒ Utraciłem cię raz i przysiągłem sobie wtedy, że to się nie powtórzy ‒ oświadcza z powagą. ‒ Odnalazłeś mnie w świetle księżyca ‒ dopowiadam z uśmiechem. ‒ Miałem wielkie szczęście ‒ dodaje, uczciwy do bólu. ‒ Wtedy właśnie poprzysiągłem, że więcej cię nie stracę. Nie masz się więc czego bać. ‒ Nie mam się czego bać ‒ powtarzam za nim. ‒ Ale mam ci coś do powiedzenia... Znów jestem brzemienna. W przyszłe lato urodzi się nam następne dziecko. ‒ Dobry Boże, w takim razie nie mogę cię zostawić! ‒ postanawia natychmiast. ‒ To wszystko zmienia. Nie mogę cię zostawić z czeredką dzieciarni, skoro czeka cię połóg. Miałam nadzieję, że ta wiadomość go ucieszy, robię więc teraz co mogę, aby ukryć własne obawy. ‒ Ukochany, byłam w połogu dziewięć razy, to dla mnie nie pierwszyzna. Oblicze ma pobrużdżone od troski. ‒ Niebezpieczeństwo jest zawsze takie samo, czy to pierwszy raz czy dziesiąty. Serce omal ci nie pękło, gdy straciłaś syna. Na domiar złego wieści z Londynu nie są najlepsze. Królowa życzy sobie mieć cię przy swoim boku, a mnie przyjdzie służyć pod Somersetem. ‒ O ile w ogóle popłyniesz. Markotnieje, a ja wiem, że wspomina statki stojące bezczynnie w porcie i armię mitrężącą przez rok oczekiwania na rozkaz, podczas gdy Anglicy ginęli w Bordeaux. ‒ Nie smuć się... Nie powinnam była tego w ogóle mówić. Na pewno postawicie żagle, a potem ty utrzymasz dla nas Calais. ‒ Tak, z pewnością... Nadal jednak nie podoba mi się myśl, że muszę cię opuścić, podczas gdy król słucha we wszystkim Somerseta, a książę Yorku zbiera wokół siebie ludzi uważających tak jak on, że najjaśniejszy pan otacza się złymi doradcami. Wzruszam ramionami. ‒ Nie mamy wyjścia, najdroższy. Dziecko jest w drodze, a chyba lepiej, abym wydała je na świat tutaj niż w garnizonie w Calais. ‒ Sądzisz, że to będzie dziewczynka? ‒ Nasza rodzina jeszcze będzie dumna z córek, wspomnisz moje

słowa ‒ przewiduję. ‒ Będą z nich królowe wojowniczki? ‒ Wychodząc za mąż, jedna z tych dziewcząt przesądzi o dalszych losach nas wszystkich ‒ odpowiadam. ‒ Z jakiego innego powodu Pan Bóg uczyniłby je tak pięknymi? W rozmowie z Ryszardem okazuję hart ducha, jednakże gdy mój mąż zbiera swoich ludzi i opuszcza dziedziniec, by wkroczyć na trakt do Londynu, skąd popłynie do Calais, smutnieję. Elżbieta odnajduje mnie spacerującą w grubej pelerynie zarzuconej na ramiona, z dłońmi ukrytymi w futrzanej mufce, nieopodal rzeki, gdzie ścięte lodem trzciny i zmarznięte brzegi odzwierciedlają mój nastrój. Zbliża się i bierze mnie pod łokieć, dopasowując krok do mojego. Jestem niecałą głowę wyższa od niej, więc łatwo dotrzymuje mi tempa. ‒ Już tęsknisz za papą? ‒ zwraca się do mnie łagodnym tonem. ‒ Tak ‒ potwierdzam. ‒ Zdaję sobie sprawę z tego, że jestem żoną żołnierza i muszę być przygotowana na jego wyjazd w każdej chwili, lecz mam wrażenie, iż z czasem robi się to trudniejsze, a nie łatwiejsze. ‒ Nie potrafisz przewidzieć, co go czeka? ‒ pyta mnie cicho córka. ‒ Nie widzisz, że powróci do domu cały i zdrów? Ja jestem pewna, że nic mu się nie stanie. Właściwie to wiem... Odwracam się, by na nią spojrzeć. ‒ Elżbieto, potrafisz przewidywać przyszłość na zawołanie? Lekko wzrusza ramionami. ‒ Nie mam pewności... Skąd mogę to wiedzieć... Na moment przenoszę się w czasie do tamtego upalnego lata, do komnaty mojej przecioty Joanny Luksemburskiej, która pokazała mi swoje karty i podarowała bransoletę z wisiorkami, opowiadając historię niewiast z naszego rodu. ‒ Nie chcę na tobie niczego wymuszać ‒ odzywam się ostrożnie. ‒ Taka umiejętność to nie tylko wielki dar, ale także wielkie brzemię. A czasy są niespokojne i nie po temu... ‒ Nie sądzę, abyś mogła coś na mnie wymusić ‒ rzecze z namysłem Elżbieta. ‒ Nie sądzę, aby to był dar, który można komuś ot tak przekazać. Ale czasami po prostu czuję pewne rzeczy. Niedaleko Groby Hall jest pewien zakątek, niewielki klasztor z kaplicą, i ilekroć tam się zapuszczę, widzę kogoś, niewiastę, a właściwie cień niewiasty... stoi tam z głową przechyloną na bok, jakby mnie nasłuchiwała, wygląda zupełnie, jakby na mnie czekała. Tylko że tak naprawdę nikogo tam nie ma. ‒ Znasz historię naszego rodu ‒ raczej stwierdzam, niż pytam. Elżbieta wybucha perlistym śmiechem.

‒ Co wieczór opowiadam maluchom o Meluzynie ‒ przypomina mi. ‒ Uwielbiają o niej słuchać, podobnie jak ja. ‒ Wiesz więc, że niektóre niewiasty z rodu odziedziczyły dar Meluzyny. Zdolność przepowiadania przyszłości. Choć nie było to pytanie, moja córka potakuje skinieniem. ‒ Joanna Luksemburska nauczyła mnie, jak wykorzystywać ten dar, a potem za sprawą mego pierwszego męża Jana księcia Bedfordu pracowałam pod okiem alchemików i słynnej zielarki. ‒ Czym zajmowali się ci alchemicy? Co z nimi robiłaś? ‒ dopytuje zafascynowana sztukami tajemnymi jak każde dziecko. Zielarstwo to dla niej chleb powszedni, posiadła jego arkana w naszej sieni. Pragnie usłyszeć o czarnej magii. ‒ Czytałam księgi, czasem sporządzałam jakąś miksturę albo odlewałam część do ostygnięcia. ‒ Wracam myślami do kuźni na wewnętrznym dziedzińcu i do komnaty w jednym skrzydle naszego domu, przypominającej nieco dworskie kuchnie, gdzie rozgrzewano i studzono alkohol i kamienie. ‒ Książę pan miał ogromne zwierciadło, w które kazał mi patrzeć... chciał, żebym przepowiadała mu przyszłość. Pragnął poznać los angielskich ziem we Francji. ‒ Robię nieokreślony gest. ‒ Teraz się cieszę, że niczego nie zobaczyłam wyraźnie w tamtym zwierciadle. Prawda złamałaby mu serce, tak sądzę. Wtedy myślałam, że go zawiodłam, ale teraz wydaje mi się, że oddałam mu największą przysługę, pozostając ślepa. ‒ Ale widziałaś coś? ‒ Czasami ‒ przyznaję. ‒ Podobnie jak w wypadku wróżenia z kart czy wisiorków można dostrzec tylko wycinek całości. Albo odzwierciedlenie własnych pragnień. Kiedy indziej znów, aczkolwiek bardzo rzadko, wzmacnia się swoje pragnienia i urzeczywistnia je. Obleka sen w ciało. ‒ Za pomocą magii? ‒ pyta bez tchu. ‒ Nie mam pojęcia ‒ odpowiadam szczerze. ‒ Gdy pokochałam twego ojca i upewniłam się, że i on mnie kocha, bardzo chciałam, żeby uczynił mnie swoją żoną i zabrał ze sobą do Anglii, wiedziałam jednak, że nie ośmieli się tego zrobić. Uważał, że to za wysokie progi dla niego, i ani myślał przyczynić się do mojej ruiny. ‒ Rzuciłaś na niego zaklęcie? Uśmiecham się na wspomnienie tamtej nocy, gdy sięgnęłam po bransoletę z wisiorkami i zdałam sobie sprawę, że potrzeba mi tylko determinacji i niezachwianej woli. ‒ Zaklęcie, modlitwa i znajomość własnego serca to wszystko jedno i to samo ‒ mówię. ‒ Kiedy zgubisz coś cennego i idziesz do kościoła,

klękasz przed witrażem ze świętym Antonim i modlisz się o znalezienie zguby, tak naprawdę tylko sobie przypominasz, co zgubiłaś i dlaczego chcesz mieć to z powrotem. Innymi słowy przyzywasz zgubiony przedmiot do siebie. Ja podczas modlitwy bardzo często przypominam sobie, gdzie daną rzecz zostawiłam, i mogę tam pójść i odzyskać ją. Czy to znaczy, że ktoś odpowiedział na moją modlitwę czy że zadziałała magia? A może po prostu że przez cały czas wiedziałam, gdzie szukać, tylko zapomniałam? Zatem modlitwa równa się zaklęciu, a ono jest tożsame ze znajomością własnego serca ‒ kontynuuję. ‒ Najpierw przywołujesz coś w umyśle, a potem to samo pojawia się w twoim ręku. Mam rację? ‒ Zaklęcie przywróciłoby zgubę, nie musiałabyś nawet iść jej szukać! ‒ Cóż, ja wierzę, że znajomość własnego serca nie różni się od modlitwy, a ta od zaklęcia ‒ upieram się przy swoim zdaniu. ‒ Gdy się modlisz, uzmysławiasz sobie, czego naprawdę pragniesz, a to jest pierwszy krok. Pozwolić sobie pragnąć, łaknąć czegoś. Albowiem trzeba odwagi, by przyznać się do własnych pragnień. Tylko odważny człowiek może sobie powiedzieć: jeśli tego nie dostanę, będę nieszczęśliwy. Czasami zaś trzeba odwagi, by przyznać, że utraciło się coś przez własną głupotę czy nieostrożność. Jednym słowem, zanim rzuci się zaklęcie, aby odzyskać zgubę, trzeba dokonać wewnętrznej transformacji, najgłębszej z możliwych. ‒ Jak to? ‒ Powiedzmy, że któregoś dnia po ślubie zapragniesz dziecka... Elżbieta kiwa głową, słuchając pilnie moich słów. ‒ Wpierw musisz sobie uświadomić pustkę swego łona, ramion, serca. To może zaboleć. Dlatego potrzebna jest odwaga, aby przyjrzeć się sobie i zrozumieć stratę, którą się odczuwa. Następnie musisz zmienić swoje życie tak, by było w nim miejsce na dziecko, które być może nigdy się nie pojawi. Musisz otworzyć swoje serce, otworzyć swój dom. A później musisz już tylko bardzo pragnąć spełnienia marzeń, co może okazać się najboleśniejsze ze wszystkiego. Musisz siedzieć i czekać, nie mając pewności, czy dostaniesz to, czego tak bardzo chcesz. Musisz narazić się na tęsknotę i pozbyć się oczekiwań. ‒ Ale ty niczego takiego nie doświadczyłaś ‒ zauważa Elżbieta. ‒ Jako żona księcia Bedfordu wiedziałam, że mój mąż nie chce dziecka. I musiałam znaleźć w sobie odwagę, by mieć pragnienia odmienne niż jego. Ja pragnęłam potomstwa, pragnęłam być kochaną. ‒ Trzymałaś mocno kciuki? ‒ dopytuje dziecinnie Elżbieta. ‒ Rzucałaś zaklęcia, aby książę pan się zmienił? ‒ Nie, nie próbowałam go zmieniać. Zamiast tego zaczęłam sobie uświadamiać, czego brakuje mi w życiu. Znalazłam w sobie odwagę, by

przyznać sama przed sobą, iż być może popełniłam błąd, wychodząc za mężczyznę, który nie kochał mnie naprawdę i który nie zamierzał dać mi dziecka. Kiedy zdałam sobie z tego sprawę, kiedy zrozumiałam, że jestem niekochaną dziewicą, choć byłam mężatką, wtedy mogłam snuć marzenia o tym, by ktoś mnie pokochał całym sercem. ‒ Marzyłaś o papie! Uśmiecham się do niej. ‒ I o tobie. Rumieni się z zadowolenia. ‒ Było w tym trochę magii? ‒ W pewnym sensie. Spełnienie marzenia jest swego rodzaju magią. Podobnie jak modlitwa, jak spisek, jak zioła, jak postawienie na swoim, sprawienie, że coś staje się rzeczywiste, odciśnięcie swojego śladu na otaczającym cię świecie. ‒ Nauczysz mnie tego wszystkiego? ‒ pyta z rozszerzonymi oczyma. Przyglądam się jej badawczo. Elżbieta jest z naszego rodu i być może to najpiękniejsza z córek, jakie powołaliśmy do życia. W jej żyłach płynie krew Meluzyny, ewidentnie odziedziczyła dar jasnowidzenia. Któreś z moich dzieci musi przejąć po mnie karty, które dostałam od przecioty ‒ jak również bransoletę z wisiorkami. Teraz myślę, że od zawsze wiedziałam, iż będzie to pierworodna Elżbieta, dziecię zrodzone z pożądania, z mych pragnień i zdolności. Zresztą nawet Joanna Luksemburska twierdziła, iż powinna to być najstarsza córka. ‒ Tak ‒ obiecuję. ‒ Choć czasy są niespokojne, a sztuki tajemne zostały wyklęte, nauczę cię wszystkiego, Elżbieto. W ciągu następnych tygodni pokazuję jej karty i bransoletę z wisiorkami i rozszerzam jej wiedzę o ziołach, jakich nie znajdzie w sieni swej opiekunki, baronowej Grey. Któregoś zimowego dnia zabieram wszystkie dzieci i pokazuję im, jak znaleźć podziemne źródło wody, trzymając w obu dłoniach różdżkę i czując, jak drży pod delikatnym dotykiem. Zaśmiewają się do rozpuku, kiedy odnajdujemy źródełko na łące i stary, zardzewiały odpływ na dziedzińcu stajennym. Pokazuję Elżbiecie, jak otwierać Biblię na chybił trafił i rozmyślać oraz modlić się nad tekstem, który ujrzy. Daruję jej śnieżnobiałą perłę zawieszoną na cienkim sznureczku i uczę, jak znajdować odpowiedź na zadane pytanie, przyglądając się ruchowi wahadełka. Przede wszystkim zaś staram się ją nauczyć, jak oczyścić umysł, jak skoncentrować się na własnych pragnieniach, jak poddawać się ocenie, nie folgując sobie w żaden sposób. ‒ Alchemicy powiadają, że trzeba być czystym. Człowiek jest pierwszym i najważniejszym pierwiastkiem. Pozostań czysta, Elżbieto ‒

mówię jej. Tuż przed powrotem do Groby Hall moja córka opowiada mi o synu gospodarzy, młodym Janie Greyu, który wedle jej opisu jest niezwykle przystojnym mężczyzną, łagodnym z usposobienia i nienagannie wychowanym. Wyznaje, iż chciałaby, aby ujrzał ją taką, jaką jest, a nie tylko widział w niej podopieczną swojej matki ‒ jedną z trzech czy czterech młodych niewiast, jakie baronowa Grey ma w swojej pieczy. ‒ Ujrzy cię taką, jaką jesteś ‒ zapewniam. ‒ Może nawet już ujrzał. Musisz być po prostu cierpliwa. ‒ Tak bardzo go lubię ‒ zwierza mi się ze spuszczonym wzrokiem i zaróżowionymi licami. ‒ Ale kiedy się do mnie odzywa, nie potrafię wydusić jednego sensownego słowa. Robię z siebie głuptaskę. Musi uważać, że jestem bardzo niemądra... ‒ Na pewno tak nie uważa. ‒ Czy mam zadać mu lubczyku? Czy wolno mi?... ‒ Zaczekaj do wiosny ‒ radzę jej. ‒ Wtedy zerwij kilka kwiatów jabłoni z jego sadu. Wybierz najładniejsze drzewko... ‒ Chłonie każde moje słowo z płonącymi uszami. ‒ Wsyp płatki do mieszka. A kiedy wybrana przez ciebie jabłoń wyda owoce, zerwij jeden i podaj jego połówkę z miodem Janowi. Drugą połówkę jabłka zatrzymaj dla siebie... ‒ Czy to sprawi, że mnie pokocha? Uśmiecham się ciepło. ‒ Pokocha cię. A zbieranie płatków i przyrządzanie jabłka z miodem umili ci czas, gdy będziesz na to czekała. Elżbieta chichoce. ‒ Kiepska z ciebie czarownica, mamo. ‒ Kiedy piękna młoda niewiasta pragnie, by pokochał ją młodzieniec, nie musi się uciekać do czarów. Dziewczę takie jak ty nie musi robić nic ponad to, że stanie pod dębem i zaczeka na przejeżdżającego ukochanego. Pamiętasz jednak, co ci mówiłam? ‒ Muszę mieć czyste serce. Idziemy na dziedziniec przed stajniami. Gwardzista, który ma ją odwieźć do Groby Hall, już siedzi w siodle gotów do drogi. ‒ Jeszcze jedno... ‒ mówię, zanim wespnie się na koński grzbiet. Elżbieta zwraca ku mnie twarz. ‒ Nie rzucaj klątw ‒ przestrzegam ją ‒ ani nie życz nikomu źle. Potrząsa głową. ‒ Nigdy bym czegoś takiego nie zrobiła. Nie życzę źle nawet Marii Sears, która na jego widok zawsze jest cała w uśmiechach, kręci loki na palcu i pierwsza korzysta z okazji, by koło niego usiąść. ‒ Klątwa obraca się nie tylko przeciwko osobie, na którą została

rzucona, ale też temu, kto ją rzucił. Gdy wypuści się złe słowo z ust, może chybić celu jak strzała, tak mawiała moja przeciota, Joanna Luksemburska. Mądra niewiasta oszczędnie szafuje klątwami. Klątwa bowiem może się odbić rykoszetem i skrzywdzić kogoś innego. ‒ Mówiąc te słowa, wyczuwam zalegający na Elżbiecie cień przyszłości. ‒ Obyś nigdy nie musiała nikogo przeklinać ‒ dodaję. ‒ Elżbieta klęka, aby odebrać ode mnie błogosławieństwo. Kładę dłoń na eleganckim aksamitnym czepcu i nawet przez niego czuję jej ciepłą jasnowłosą głowę. ‒ Niech Bóg cię błogosławi, moje dziecko. Zachowaj czyste serce i niech się spełnią wszystkie twoje pragnienia. Zerka na mnie błyszczącymi szarymi oczyma. ‒ Myślę, że tak będzie! ‒ Też tak myślę ‒ odpowiadam.

LONDYN WIOSNA 1452 ROKU

Gdy mój mąż sprawuje obowiązki konstabla Calais, chłodną styczniową porą udaję się na dwór królewski i zastaję wszystkich rozszeptanych na temat zdrady Ryszarda księcia Yorku, który pono przygotowuje rebelię przeciwko swemu kuzynowi królowi Henrykowi z powodu nienawiści, jaką żywi do Somerseta. Królowa Małgorzata życzy sobie, aby stawić czoło wyzwaniu i pozbyć się zagrożenia. ‒ Skoro jest przeciwko Somersetowi, jest przeciwko mnie ‒ ogłasza. ‒ Nie mam lepszego ani spolegliwszego przyjaciela niż Edmund Beaufort. A ten cały Ryszard z Yorku chce wytoczyć mu proces o zdradę! Już ja dobrze wiem, kto tu jest zdrajcą! Ale teraz się odsłonił i pokazał, że dybie na jego królewską mość. ‒ Prosi tylko o to, by panowie rada przemówili za nim w obecności najjaśniejszego pana ‒ czynię ostrożną uwagę. ‒ Pragnie zyskać posłuchanie przed królewskim majestatem. I nieodmiennie przysięga wierność. Małgorzata ciska na stół pamflet, który książę Yorku rozesłał po większych miastach Anglii. ‒ A o kim twoim zdaniem to jest? York mówi tutaj, że jego królewska mość jest otoczony przez samych wrogów, przeciwników i szubrawców. To atak na naszych doradców. Na ciebie, twego męża, Somerseta i mnie. ‒ Ciebie? ‒ Jakobino... on oskarża mnie o to, że byłam kochanicą Suffolka. Równie dobrze mógłby ci zarzucać uprawianie czarów. Ogarnia mnie nagły chłód. Bezwiednie przykładam dłoń do brzucha, jakbym chciała ochronić rosnące tam życie. Dworki stojące w zasięgu słuchu rzucają mi zaciekawione spojrzenia, ale żadna się nie odzywa. ‒ Nie ma podstaw do podobnych oskarżeń ‒ stwierdzam spokojnie, choć w uszach krew mi szumi. ‒ Ty wiesz najlepiej ze wszystkich, że nigdy bym się nie bawiła w tego typu rzeczy. Ziół używam tylko do

leczenia swoich bliskich, nie zasięgam nawet rad zielarki. Czytam wyłącznie dozwolone księgi, nie rozmawiam z nikim, kto by... ‒ Ryszard z Yorku nie ma podstaw do rzucania jakichkolwiek oskarżeń ‒ oświadcza jasno i wyraźnie. ‒ Jakie może mieć podstawy do mówienia źle o księciu Somerset? Albo o mnie? Musimy pamiętać, że to nasz wróg, Jakobino. I że jeśli tylko zdoła cię zniszczyć, zrobi to, aby dopiec mnie. Gdy królowa zasiada gniewnie przed kominkiem, zagłębiam się uważniej w lekturę pamfletu. Książę Yorku domaga się w nim, aby Edmund Beaufort został oskarżony o zdradę i wtrącony do lochu. Przestrzega przed złymi doradcami, jacy zebrali się wokół osoby Małgorzaty Andegaweńskiej ‒ zamorskimi doradcami, źle życzącymi Koronie. Tak naprawdę ani słowem nie wspomina o mnie. Mimo to nie potrafię się pozbyć znajomego uczucia strachu. Król Henryk reaguje bojowo na niebezpieczeństwo grożące Somersetowi. Nic innego nie wyrwałoby go ze zwyczajnego dlań stuporu jak tylko groźba rzucona pod adresem jego ukochanego kuzyna. Nagle się ożywia, zaczyna działać, zyskuje na odwadze. Obwieszcza wszem wobec swe bezgraniczne zaufanie do Edmunda Beauforta i pozostałych doradców. Ogłasza, że książę Yorku jest buntownikiem, i wzywa wszystkie hrabstwa i większe miasta do wystawienia oddziałów dla obrony tronu. Królewska armia ściąga z wszelkich zakątków Anglii. Nikt nie chce popierać Ryszarda z Yorku, trzymają się go tylko najzagorzalsi zwolennicy i ci, którzy z własnych powodów nienawidzą Somerseta. A jednak ileś osób staje pod jego sztandarem i powstaje mała powstańcza armia. Król Henryk ponownie przywdziewa zbroję, raz jeszcze wola o osiodłanego konia bojowego. Stajenni natrząsają się z królewskiego chorążego i szydzą, że czeka go kolejna miła przejażdżka w ładny dzień, i zapewniają, iż postarają się o to, by wieczerza czekała nań ciepła, gdyż bez wątpienia wróci przed zachodem słońca. Jednakże doradcom króla i jego dowódcom nie jest do śmiechu. Królowa ze swoim dworem udaje się na dziedziniec, na którym normalnie odbywają się turnieje, by odebrać paradę wielmożów zmierzających do boju z księciem Yorku. ‒ Szkoda, że nie ma tutaj twego męża, aby miał go kto bronić ‒ zwraca się do mnie Małgorzata, gdy najjaśniejszy pan dosiada potężnego gniadosza. Na jego przyłbicy pobłyskuje otok korony, nad głową powiewa mu rozwinięty sztandar. Wygląda młodziej niż na trzydzieści lat, które liczy, oczy ma klarowne i pałające, zdaje się podekscytowany, gdy z uśmiechem macha do Małgorzaty.

‒ Niech Bóg ma go w swojej opiece ‒ szepcę, myśląc o zaprawionym w boju czterdziestoletnim księciu Yorku. Rozbrzmiewają trąbki, werbliści wybijają na bębnach rytm marszu, pierwsza rusza kawaleria, oślepiając chorągwiami w jaskrawym słońcu, pobłyskując odblaskami rzucanymi przez zbroje, ogłuszając stukotem podków na bruku. Za jazdą idą łucznicy, a za nimi pikinierzy. To tylko ułamek armii królewskiej; tysiące żołnierzy czeka na rozkazy najjaśniejszego pana w Blackheath. Jego doradcy zgromadzili tym razem imponujące siły, które mają ruszyć na północ przeciwko buntowniczemu księciu. Nic takiego jednak się nie dzieje. Ryszard książę Yorku zjawia się w królewskim namiocie i uklęknąwszy przed suzerenem, prosi szczerze, aby ów odprawił faworyzowanego Somerseta, za argumenty wymieniając litanię porażek: utratę Normandii, tchórzliwe poddanie Rouen i najpewniej klęskę Calais, skoro Edmund Beaufort egoistycznie połasił się na komendanturę, której bez wątpienia nie podoła. Nic więcej nie może zrobić, nic więcej nie może powiedzieć. ‒ To nieważne ‒ rzecze do mnie Małgorzata, gdy tego samego wieczora czeszę jej włosy. ‒ Nieważne, co myśli o Edmundzie, nieważne, co mówi o Calais, o mnie czy o tobie. Zrozumiał, że stoi na straconej pozycji, gdyśmy zebrali armię trzykroć potężniejszą niż jego. Pojął, że będzie musiał wszystko odszczekać. Dotarło do niego, że przyjdzie mu błagać o naszą łaskę. To stracony człowiek. Jego powstanie spaliło na panewce. Złamaliśmy jego upór. Milczę. Książę Yorku faktycznie uklęknął publicznie przed królem i przysiągł nigdy więcej nie skrzykiwać swoich oddziałów. Anglia dostaje dowód, że jej władca ma powszechne poparcie, a Ryszard z Yorku zaledwie paru zacietrzewionych zwolenników. Lud widzi, że książę Somerset jest nie do pobicia, natomiast książę Yorku przegrał. Ryszard pisze do mnie z Calais: Nie wątpię, że książę pan okazał szczerą skruchę, lecz nie wydaje mi się, aby jego żale miały ustać. Tak czy owak, para królewska łączy się we wspólnej radości ze zwycięstwa. Małgorzata wita swego męża, jakby wrócił bohaterem z wygranej wojny. ‒ Ruszył do walki ‒ usprawiedliwia się przede mną. ‒ Wierzę, że gdyby doszło do bitwy, poprowadziłby swoich żołnierzy. Stanął na czele armii i nie uciekł do Kenilworth. Henryk nabiera zwyczaju codziennych przejażdżek w pięknie wytłaczanej zbroi, jakby chciał być gotowy na wszystko. Edmund Beau-

fort wraca z Calais, by jeździć u boku kuzyna, zwracając ogorzałą, przystojną twarz na najjaśniejszego pana, spijając słowa z jego ust, zgadzając się ze wszystkim, co usłyszy. Dwór przenosi się do Windsoru i w przypływie entuzjazmu monarcha ułaskawia każdego bez względu na przewinę. ‒ Czemu ich nie zetnie? ‒ piekli się Małgorzata. ‒ Czemu udziela im łaski? Wygląda na to, że taki już jest. Załatwiwszy sprawę ułaskawień, daje ujście przepełniającemu go entuzjazmowi, proponując wyprawę wojenną do Calais, skąd przy pomocy stacjonującego tam garnizonu chce odbić utracone francuskie ziemie. Gdyby to uczynił, poszedłby w ślady bohaterskiego rodzica, dał szansę na odkupienie win Somersetowi. Spodziewam się więc, że królowa będzie zachwycona perspektywą kuzynów walczących ramię przy ramieniu, jednakże kiedy zachodzę do jej komnat, zastaję ją z opuszczoną głową, jak skubie niedokończony haft. Na mój widok poprawia się na krześle i przywołuje mnie gestem. ‒ Nie potrafię znieść myśli o podobnym ryzyku ‒ mówi bardzo cicho. ‒ Nie potrafię myśleć spokojnie o tym, że bierze udział w bitwie. Zadziwia mnie ‒ i cieszy ‒ jej reakcja. ‒ Darzysz aż taką czułością jego królewską mość? ‒ pytam ją głosem pełnym nadziei. ‒ Ja też nie mogę myśleć bez drżenia serca o Ryszardzie ruszającym na wojnę. Odwraca ode mnie piękne oblicze, jak gdybym właśnie powiedziała coś tak niesłychanie niemądrego, że nie zasługuje to na odpowiedź. ‒ Nie. Nie mówię o Henryku. Mówię o Edmundzie. Księciu Somerset. Co by z nami było, gdyby coś mu się stało? Wciągam powietrze. ‒ Różne są koleje losu... ‒ mówię dyplomatycznie. ‒ Wasza wysokość powinna chyba zamówić mszę proszalną w intencji bezpieczeństwa najjaśniejszego pana. Rozpromienia się, usłyszawszy ten pomysł. ‒ Tak. Tak trzeba. Byłoby bardzo niedobrze, gdyby przytrafiło mu się coś złego. Nie zostawił następcy tronu, królem zostałby książę Yorku, a ja wolałabym umrzeć, niż zobaczyć, jak ten człowiek wkłada koronę po wszystkim, co mówił i robił. Gdybym została teraz wdową, żaden mężczyzna nie chciałby mnie za żonę, gdyż wszyscy myślą, że jestem jałowa. ‒ Rzuca z ukosa spojrzenie na mój powiększający się brzuch. ‒ Nie masz pojęcia, jak to jest ‒ dodaje. ‒ Czekać, mieć nadzieję, modlić się i nigdy, ale to nigdy nie dostrzec oznak, że zostało się pobłogosławionym. ‒ Wciąż nie ma żadnych oznak? ‒ dopytuję. Sądziłam, że nareszcie spodziewa się dziecka, że król wojownik zabrał się z nowym wigorem do wykonywania obowiązków małżeńskich.

Małgorzata kręci głową. ‒ Nie. Żadnych. W dodatku jeśli jego królewska mość ruszy na wojnę, spotka się w polu z moim pociotem, królem Francji. Jeśli Henryk stchórzy albo się podda, staniemy się pośmiewiskiem wszystkich w Europie. ‒ Na polu walki będzie miał dobrych dowódców ‒ kontruję. ‒ A w Calais mój Ryszard wyposaży najjaśniejszego pana w mocarnego chorążego, który zadba, by z królewskiej głowy nie spadł nawet włos. ‒ Ryszard towarzyszył mu już wcześniej, gdy mieli stawić czoło „kapitanowi” Mortimerowi i jego bandzie uzbrojonej w widły. Powinnaś była widzieć jego królewską mość wtedy, Jakobino, był śmiertelnie przerażony. Czuł strach jak niewiasta. Jeszcze nigdy nie jechał konno tak szybko jak wtedy, gdyśmy uciekali z Londynu. ‒ Zakrywa ręką usta, aby powstrzymać zakrawające na zdradę słowa. ‒ Jeżeli ustąpi pola królowi Francji, chyba się spalę ze wstydu ‒ dodaje ciszej. ‒ Wszyscy się dowiedzą. Cała moja rodzina... ‒ Będzie miał przy sobie wiernych przyjaciół, mężczyzn przywykłych do wojaczki. Mojego męża i księcia Somerset. ‒ Edmund przyrzekł utrzymać Calais ‒ powiada. ‒ A on nigdy nie łamie danego słowa. Przyrzekł mi osobiście, na klęczkach, obiecał, że nikt nie będzie mnie mógł winić o utratę Calais, że zachowa cytadelę w naszym panowaniu, dla Anglii i dla mnie. Że będzie to prezent od niego, jak kiedyś drobiazgi, którymi mnie obsypywał. Powiedział, że każe wykuć złoty klucz do miasta i że będę go mogła nosić we włosach. Wypływa w kwietniu. ‒ Tak rychło? ‒ Henryk rozkazał dowódcy garnizonu przysłać wszystkie statki, aby eskortowały go przez Kanał. Zabierze ze sobą wielką armię i tysiąc żeglarzy. Już w kwietniu, tak mówi... Waham się lekko przed udzieleniem rady: ‒ Wiesz, gdy flota się zbierze, naprawdę będzie musiał wyruszyć bezzwłocznie. Trudno jest utrzymać wojsko w ryzach, gdy nic się nie dzieje. Małgorzata nie ma pojęcia, że mówię na podstawie doświadczenia nabytego w ciągu równego roku, któryśmy z Ryszardem zmarnowali w Plymouth, nadaremnie czekając, aż jej mąż wywiąże się z obietnicy. Nie ma pojęcia, ile nas kosztował tamten rok. ‒ Oczywiście ‒ odpowiada mi. ‒ Gdy tylko Edmund przyśle statki, Henryk popłynie do Francji. Edmund zapewni mu bezpieczeństwo. Widzę, że Edmund Beaufort całkowicie zastąpił Wilhelma de la Pole'a w sercach pary królewskiej. Młody król zawsze potrzebował kogoś, kto

by nim kierował; ogarnia go paniczny strach, gdy nie ma nikogo u swego boku. A królowa czuje się samotna. Ot i wszystko. ‒ Książę Somerset przeprawi jego królewską mość do Calais. Dzięki Bogu przynajmniej na nim możemy polegać.

ZACHODNIE HRABSTWA ANGLII LATO 1452 ROKU

Nikt nigdzie nie płynie. Somerset poleca memu mężowi zgromadzić flotę w Calais i przeprawić się z nią przez Kanał, aby eskortować najjaśniejszego pana na francuską ziemię, gdzie ma się rozpocząć kampania. Ryszard ze zgromadzoną flotą czekają na królewski rozkaz wyprawienia się do Anglii po armię, lecz nawet wiosną i wczesnym latem panuje cisza. Skrywam się w komnacie niewieściej w Grafton zadowolona, że tym razem Ryszard nie bierze udziału w walkach, i tak się składa, że ponownie nie mylę się co do płci dziecka. Jeszcze nigdy się nie pomyliłam. Zawieszam obrączkę na nitce nad wypukłym brzuchem i wiem, że jeśli zacznie się kręcić w prawo, urodzi się chłopiec, a jeśli w lewo ‒ będzie dziewczynka. To wiejska magia, przesądy i bzdury, w które wierzą akuszerki i które wyśmiewają medycy. Z uśmiechem nazywam ten sposób bzdurą, ale nie da się ukryć, iż nie zawiódł mnie nigdy dotąd. Nadaję maleństwu imię: Eleonora i wkładam do kołyski, w której leżało dziewięcioro dzieci Ryszarda, po czym piszę do męża, że ma kolejną córkę, dziewuszkę o ciemnych kręconych włoskach i błękitnych oczętach, i że po prostu musi opuścić Calais i przyjechać do domu, aby ją ujrzeć. Nie przyjeżdża. W garnizonie panuje stan alarmu z powodu księcia Burgundii, który gromadzi swoje siły w pobliżu cytadeli; istnieje ryzyko, że spróbuje oblężenia. Choć Ryszard jest o dzień żeglugi od angielskiej ziemi, po drugiej stronie Kanału, wydaje mi się, że znajduje się na końcu świata i że nie widzieliśmy się od wieków. Któregoś wieczora, siedząc w komnacie dziecięcej, podczas gdy mamka posila się w sali poniżej, odrywam spojrzenie od niemowlęcia śpiącego w kołysce i sięgam po karty przecioty, które zawsze noszę w mieszku przytroczonym do pasa sukni. Tasuję je, przekładam i wybrawszy jedną kartę, kładę ją na haftowanym kocyku, pod którym leży moja córeczka. Pragnę się dowiedzieć, kiedy znów ujrzę Ryszarda; pragnę wiedzieć, co przyniesie mi przyszłość.

Mam przed sobą kartę przedstawiającą Głupca: wieśniaka z dziurawym workiem na kiju opartym o ramię, człowieka biednego, lecz nie poddającego się losowi. W wolnym ręku trzyma laskę, która pomaga mu w pokonywaniu drogi. Pies szarpie go za pludry, symbolizując zwierzęcą naturę sprowadzającą człowieka na manowce, lecz on mimo to prze naprzód. Nie zaprzestaje wysiłków. Karta ta napełnia nadzieją, pokazuje, że można osiągnąć wiele, że nie należy tracić ducha, nawet jeśli tylko głupiec miałby odwagę pozostać ufny. Mój wzrok przykuwa jeszcze biała róża zatknięta za otok czapki. Nie wypuszczając karty z dłoni, dłuższy czas rozmyślam nad tym, co może oznaczać wędrowiec z przypiętą białą różą. Po powrocie na dwór królewski zwracam się do Małgorzaty z pytaniem, czy Ryszard może wrócić do Anglii, wszelako parę monarszą zaprzątają akurat inne sprawy: w hrabstwach otaczających Londyn podnoszą się głosy niezadowolenia, wybuchają bunty. Skargi są te same co zawsze. Jack Cade został wytropiony i zabity bez dania racji, a jego żądania ‒ wołanie o sprawiedliwość, o praworządność, o uczciwe podatki i położenie kresu prywacie na dworze królewskim ‒ nie straciły nic na czasie. Mieszkańcy Kentu ponownie stają murem za bezimiennym kapitanem, który domaga się, by najjaśniejszy pan odprawił faworytów rozkradających królewski skarbiec i działających wbrew interesowi królestwa; mieszkańcy Warwickshire chwytają za broń, twierdząc, że kapitan Mortimer nie zginął i poprowadzi ich do zwycięstwa. Jednakże Henryk, głuchy na skargi pod swoim adresem, jakby nigdy nic wyrusza na letni objazd królestwa z zamiarem karania za zdradę, a gdziekolwiek się uda, towarzyszy mu Edmund Beaufort, jego kompan i powiernik, zasiadający u boku monarchy także w Exeter, gdzie zapada wyrok śmierci na wszystkich tych, którzy mieli odwagę poskarżyć się na nadmierne wpływy księcia Somerset. Mieszkańcy tego portowego miasta w przeszłości uskarżali się na wojsko stacjonujące bezczynnie przez równy rok, dawali do zrozumienia, iż trzeba wyruszyć do Gaskonii i odbić ją, okazywali swój gniew na to, że angielscy żołnierze bezwstydnie obijają się na nabrzeżu, zamiast walczyć. Na własne oczy widzieli ‒ w przeciwieństwie do pary monarszej i dworzan ‒ czym kończy się rozrzutność polegająca na powołaniu ludzi pod broń, a potem pozostawieniu ich samopas. Teraz przyjdzie im za to umrzeć. A nie powiedzieli ani słowa więcej niż Ryszard i ja między sobą, kiedy marynarzom wyczerpała się cierpliwość, a żołnierzom zapasy. Różnica jest taka, że oni czynili uwagi głośno w obecności nadstawiających ucha szpiegów i teraz za to zginą, albowiem natura króla Henryka jest zmienna. Zamiast wspaniałomyślności poddani odczują jego zgryźli-

wość i ciężką rękę. ‒ Przykra sprawa ‒ stwierdza Somerset, spotykając mnie, gdy wracam z kaplicy do królewskich apartamentów w Exeter. ‒ Nie pozwól jednak, by zepsuły ci humor grzechy wieśniaków. Przyglądam mu się i widzę, że jest szczerze zatroskany. ‒ Wiem, ile tych ludzi kosztowało utrzymywanie stacjonującej armii, która nigdy nie wypłynęła w morze ‒ informuję go. ‒ Mój własny mąż kwaterował u nich swoich żołnierzy. Zdawaliśmy sobie sprawę, jaki to ciężar. A teraz przyjdzie im zapłacić najwyższą cenę. Ujmuje mnie za rękę i kładzie ją w zgięciu swego łokcia. ‒ Wy również słono zapłaciliście ‒ rzecze współczująco. ‒ Wiem, że nie było łatwo ani tobie, ani baronowi Rivers. Nie ma w Anglii lepszego niż on dowódcy, Calais w jego rękach jest całkowicie bezpieczne. Nie wątpię, że zrobił co w jego mocy, aby utrzymać armię w gotowości. ‒ Owszem ‒ potwierdzam. ‒ W Calais także stanie na wysokości zadania. Wszelako jeśli najjaśniejszy pan nie wyśle pieniędzy na opłacenie żołdu, garnizon zwróci się przeciwko nam. Tak jak przedtem Kent, tak jak teraz Devon... Somerset kiwa głową. ‒ Robię, co mogę ‒ mówi, jakby mnie musiał się tłumaczyć. ‒ Możesz zapewnić swego męża, że często o nim myślę. Jako konstabl Calais ani na chwilę nie zapominam o swoich obowiązkach względem garnizonu i jego dowódcy. Ale w skarbcu widać dno, a dwór królewski chyba żywi się złotem. Ilekroć gdzieś się przenosi, przepada mała fortuna, najjaśniejszy pan zaś, niech Bóg go błogosławi, wydaje wszystkie pieniądze na budowę kolegiów ku Boskiej chwale oraz na swych przyjaciół, którzy dążą do sławy. Ja jednak robię co mogę, dbam, aby najjaśniejszy pan był zadowolony, i postaram się, aby twój mąż, pani, i jego towarzysz broni, baron Welles, nie zostali odcięci od dopływu funduszy. ‒ Cieszy mnie to ‒ odpowiadam cicho. ‒ I dziękuję ci w imieniu Ryszarda. ‒ Tymczasem wyślemy oddziały do Bordeaux, tak jak obiecaliśmy ‒ informuje radośnie. ‒ Do Bordeaux? ‒ powtarzam głucho. ‒ Znowu? Potakuje skinieniem. ‒ Musimy wspierać rodaków we Francji ‒ rzecze. ‒ Są w mniejszości, lecz zarzekają się, iż pokonają Francuzów i otworzą przed nami bramy Bordeaux, jeśli tylko wyślemy im posiłki. Będziemy mogli odzyskać utracone ziemie. Na ich czele stanie hrabia Shrewsbury, którego z pewnością pamiętasz... John Talbot, hrabia Shrewsbury, był najbardziej doświadczonym i

zaufanym podkomendnym mego pierwszego męża, słynącym z błyskawicznych wypadów i zapiekłej żądzy wygranej. Ale od tamtych czasów postarzał się, a zresztą po tym jak został pojmany i wypuszczony przez Francuzów, złożył solenne przyrzeczenie nigdy więcej nie występować zbrojnie przeciwko Walezjuszowi. ‒ Czy hrabia Shrewsbury nie jest w zbyt podeszłym wieku jak na wojaczkę? ‒ pytam. ‒ Ma co najmniej sześćdziesiąt lat. ‒ Skończył sześćdziesiąty piąty rok życia ‒ przyznaje z uśmiechem Somerset. ‒ Lecz nie ubyło mu odwagi ani sprawności. ‒ Ale przecież był jeńcem Francuzów. Przyrzekał już więcej nie wkładać zbroi. Jak możemy go wysłać na wojnę? To człowiek wielkiego honoru, z pewnością odmówi. ‒ Sama jego obecność natchnie żołnierzy odwagą ‒ przewiduje Somerset. ‒ Talbot powiedzie ich do walki, lecz nie dobędzie miecza. To wspaniały uczynek z jego strony, a ja dopilnuję, by wojsko było go godne. Naprawdę robię, co mogę, baronowo Rivers. Robię, co tylko mogę. ‒ Unosi ramię, aby ucałować czubki moich palców spoczywających w zgięciu jego łokcia; gest tyleż niezwykły, co uroczy. ‒ To wielka przyjemność móc ci służyć, pani. Mam nadzieję, że poczytujesz mnie za swego przyjaciela. Nie wiem, co powiedzieć. Edmund Beaufort jest czarującym mężczyzną, przystojnym mężczyzną, a jego poufały szept ma ten ton, który sprawia, że serce niewiasty zaczyna bić nieco szybciej. Nie potrafię powstrzymać się przed odwzajemnieniem uśmiechu. ‒ Oczywiście, że tak ‒ zapewniam. Przemieszczamy się na zachód, przez ponurą okolicę, gdzie ludzi nie stać na opłacanie podatków i gdzie postrzega się nas, rozrzutnych dworzan, jako dodatkowe brzemię, gdy dochodzą nas wieści, iż Eleonora Cobham, niegdysiejsza księżna Gloucester, zmarła w swoim więzieniu na wyspie Man. Była pilnie strzeżona, toteż nie mogła zakończyć życia w sposób szybki i bezbolesny, rzucając się z blanek czy zagłębiając sztylet w nadgarstku, i odeszła w końcu z sercem pękniętym z samotności. Teraz powiadają, że jej duch straszy na zamku w Peel pod postacią ogromnego czarnego psa, który biega po schodach w górę i w dół, jakby szukając wyjścia. Informuję królową o zgonie Eleonory, lecz nie dodaję, iż moim zdaniem niegdysiejsza księżna Gloucester była niewiastą taką jak Małgorzata, taką jak ja: spodziewającą się zająć wysoką pozycję w świecie, który obserwuje i pragnie nagiąć do własnej woli, niezdolną do stawiania drobnych kroczków ani skłaniania głowy przed mężczyznami. Nie mówię

też, że zobaczyłam czarnego psa w chwili, gdy poznałam księżnę, a także poczułam pod jej pachnidłem gnijący fetor. Żal mi Eleonory i czarnego psiska, które nie odstępowało jej ani na krok, i wzdrygam się na myśl, iż została uwięziona za czytanie ksiąg, które i ja czytam, za poszukiwanie wiedzy, którą ja odnalazłam, za bycie niewiastą, która wie, czego chce ‒ zupełnie jak ja. Tegorocznemu objazdowi królestwa nie towarzyszą radosne uroczystości świętujące pojawienie się ich królewskich mości wśród ludu w samym środku lata. Tegoroczny objazd królestwa to raczej ponure nawiedzanie przez nas miast i miasteczek, gdzie mieszkańcy i duchowni wylęgają, aby powitać monarchę, i rychło się przekonują, że goszczą monarchę po to, aby mógł postawić w stan oskarżenia ich bliskich i przyjaciół. Człowieka można oskarżyć o zdradę za rzucone w zapamiętaniu słowo, a burda w gospodzie uważana jest za próbę wzniecenia rebelii przeciwko Koronie. Poddani procesowi są zachęcani do wymieniania nazwisk wspólników, co owocuje spiralą nienawistnych plotek i dalszych oskarżeń. Po drodze do Walii wkraczamy do serca ziem Ryszarda księcia Yorku, dzikiego, przepięknego hrabstwa, gdzie wytaczamy procesy jego wasalom i dzierżawcom. Małgorzata Andegaweńska nie posiada się z radości na tę rękawicę rzuconą znienawidzonemu wielmoży. Edmund Beaufort tryumfuje, że choć York rzucił nań oskarżenie o zdradę, teraz my na jego progu powołujemy przed sąd jego ludzi na podstawie takiego samego zarzutu. ‒ Wyjdzie z siebie i stanie obok! ‒ mówi do królowej, po czym oboje wybuchają śmiechem niczym niesforne dzieci uderzające patykami w pręty klatki z niedźwiedziem, aby zmusić bestię do wydania ryku. ‒ Wynalazłem starego wieśniaka, który jest gotów zeznać pod przysięgą, że na własne uszy słyszał, jak książę pan powiedział, iż Jack Cade mówił to, co myśli większość poddanych. To zdrada w najczystszej postaci. Mam też w zanadrzu pewnego karczmarza, który zezna, że syn i dziedzic księcia Yorku, Edward hrabia Marchii, uważa, iż król Henryk jest ograniczony. Wezwę go przed sąd, żeby najjaśniejszy pan mógł usłyszeć, co wygaduje przeciwko niemu książęcy syn. ‒ Zabronię Henrykowi gościć w siedzibie Yorków, zamku w Ludlow ‒ zapowiada królowa. ‒ Moja noga nigdy tam nie postanie. Utrę nosa księżnie Cecylii. Ale muszę mieć twoje poparcie. Edmund Beaufort podchwytuje skwapliwie. ‒ Możemy się zatrzymać u karmelitów ‒ proponuje. ‒ Najjaśniejszemu panu odpowiada zakonne życie. Małgorzata wybucha śmiechem, odrzucając głowę do tyłu, aż koronka z wysokiego czepca muska jej policzek. Twarz ma zarumienioną, oczy

roześmiane. ‒ To prawda, istny zakonnik z niego. ‒ Tuszę, że karmelici mają dobry chór ‒ oznajmia Somerset. ‒ Wprost przepadam za śpiewami chóralnymi, mógłbym ich słuchać cały dzień. Królowa piszczy z uciechy i klepie zausznika w ramię. ‒ Dość! Dość! Cierpliwie czekam na jego wyjście, aczkolwiek w pewnym momencie już mi się wydaje, że nigdy nie opuści komnat najjaśniejszej pani. Na szczęście nie musi tego robić z własnej woli, gdyż przybywa posłaniec od króla z wiadomością, iż jego królewska mość życzy sobie obecności księcia pana. Edmund Beaufort niechętnie zbiera się do odejścia, pochyla nad wyciągniętą do pocałunku dłonią królowej, mitrężąc przy tym nad podziw. ‒ Do zobaczenia przy wieczerzy ‒ szepce, choć przecież nie ma w tym żadnej tajemnicy: ujrzy nas wszystkie w wielkiej sali podczas wieczornego posiłku. Zmierzając do wyjścia, puszcza do mnie oko, jakbyśmy byli wspólnikami. Zajmuję miejsce obok Małgorzaty i upewniam się, iż wszystkie dworki znajdują się poza zasięgiem słuchu. Mieszkamy w Caldwell Hall w parafii Kidderminster, gdzie komnaty nie porażają rozmiarami. Na szczęście większość dworek zabrała swoje robótki do sąsiedniej galerii. ‒ Wasza wysokość... ‒ zaczynam ostrożnie. ‒ Jego książęca mość to bardzo przystojny mężczyzna i miły towarzysz, powinnaś jednak baczyć, aby nie widziano cię z nim w nazbyt dobrej komitywie. Rzuca mi uradowane spojrzenie. ‒ Twoim zdaniem nadskakuje mi? ‒ Owszem. ‒ Jestem królową ‒ zauważa Małgorzata. ‒ Nie ma nic dziwnego w tym, że otaczają mnie wielmoże, którzy liczą na mój uśmiech. ‒ On na nic nie musi liczyć ‒ mówię bez ogródek. ‒ Ciągle się doń uśmiechasz. ‒ A czy ty nie uśmiechałaś się do Ryszarda? ‒ pyta ostrym tonem. ‒ Gdy był giermkiem twego męża? ‒ To prawda ‒ potakuję. ‒ Jednakże dopiero gdy owdowiałam. Byłam wdową po księciu, a nie mężatką i królową. Zrywa się na nogi tak gwałtownie, że ogarnia mnie strach, iż ją uraziłam, wszelako ona łapie mnie za rękę i ciągnie do swej komnaty sypialnej, zamyka drzwi za sobą i przylega do nich plecami, aby nikt nie mógł wejść do środka. ‒ Jakobino, wiesz, jakie życie wiodę ‒ mówi do mnie. ‒ Wiesz, ja-

kiego mam męża. Znasz go, wiesz, jakie krążą o nim słuchy. Widzisz, że szasta ułaskawieniami jak papież odpustami, gdy idzie o wielmożów, ale karze biedaków za zdradę. Pamiętasz chyba, że nie odwiedził mnie w łożu w całym pierwszym tygodniu małżeństwa, ponieważ jego spowiednik kazał mu zachować czystość. Musisz wiedzieć, że jest z niego melancholik, rządzony przez czarną żółć. Kiwam głową. Nie mogę zaprzeczyć ani jednemu słowu. ‒ Natomiast Somerset tryska energią. Jego żywiołem jest ogień ‒ dyszy. ‒ Staje na czele armii, dowodzi żołnierzami, bierze udział w bitwach, jest pełen pasji... Nienawidzi wrogów i kocha przyjaciół, a niewiasty... ‒ drży lekko. ‒ Niewiasty nie potrafią mu się oprzeć, wszystkie to mówią. Zakrywam dłonią usta. Wolałabym jednak zasłonić uszy. ‒ Nie będę pierwszą niewiastą na świecie, która ma przystojnego adoratora ‒ dodaje. ‒ Jestem królową, połowa dworzan się we mnie kocha, tak to już jest. Chyba mogę mieć przystojnego rycerza. ‒ Właśnie że nie możesz ‒ zaprzeczam. ‒ Nie możesz obsypywać go uśmiechami. Nie możesz patrzeć nań przychylnie, nie możesz pozwalać, by cię wielbił, choćby tylko z daleka. Przynajmniej dopóki nie dasz najjaśniejszemu panu syna i dziedzica. ‒ A niby kiedy to nastąpi? ‒ pyta zapalczywie. ‒ I jakim cudem? Jestem mężatką od siedmiu lat, Jakobino. Kiedy najjaśniejszy pan uczyni mnie brzemienną? Znam swoją powinność jak każda inna niewiasta. Co noc kładę się do łoża w zimnej pościeli i czekam, żeby do mnie przyszedł. W niektóre noce nie zjawia się w ogóle, a inne, gdy już się zjawi, spędza na klęczkach w nogach łoża, modląc się żarliwie. Do białego rana, Jakobino! Co jeszcze mam twoim zdaniem zrobić? ‒ Nie wiedziałam, że jest aż tak źle ‒ bąkam. ‒ Przykro mi. O niczym nie wiedziałam... ‒ Z pewnością wiedziałaś ‒ przerywa mi. ‒ Nie kłam. Wiedzą wszystkie moje dworki, wiesz więc i ty. Kiedy przychodzisz rano, by nas obudzić, leżymy obok siebie niczym trupy, jakbyśmy byli własnymi posągami nagrobnymi. Czy kiedykolwiek przyłapałaś nas w objęciach? Czy kiedykolwiek zakrzyknęliśmy zza zamkniętych drzwi: „Nie teraz! Przyjdź później!”? Zresztą wystarczy na mego spojrzeć i wszystko jasne. Nie sposób go sobie wyobrazić jako namiętnego kochanka, który obdarzy mnie silnym synem. Nocami nawet nie mniemy prześcieradeł. ‒ Och, Małgorzato, tak ogromnie mi przykro ‒ odzywam się z czułością w głosie. ‒ Oczywiście, że nie podejrzewałam jego królewskiej mości o pobudliwą chuć. Ale sądziłam, że nawiedza cię w łożu i wypełnia obowiązek małżeński.

Wzrusza ramionami. ‒ Czasem tak ‒ rzecze gorzko. ‒ Czasem powstaje z klęczek, czyni znak krzyża i zabiera się niezdarnie do dzieła. Potrafisz to sobie wyobrazić? Ale w ogóle nie wkłada w ten akt serca, właściwie jest to gorsze niż bezczynność, ot, spełnienie obowiązku, jak powiedziałaś. Martwieję pod nim i dostaję gęsiej skórki. I bez przerwy mam przed oczyma ciebie: brzemienną rok w rok. Przecież widzę, jak Ryszard na ciebie patrzy, jak wymykacie się razem z wieczerzy, byle spędzić ze sobą więcej czasu, nawet teraz... I wiem, że moje życie wygląda całkiem inaczej i nigdy się nie zmieni. ‒ Przykro mi ‒ powtarzam. Odwraca głowę i pociera powieki. ‒ Nigdy nie poczuję miłości mężczyzny jak ty, Jakobino. Czasami wydaje mi się, że umieram tam w środku.

GRAFTON W HRABSTWIE NORTHAMPTONSHIRE JESIEŃ 1452 ROKU

Na jesieni opuszczam dwór, aby spędzić nieco czasu z dziećmi oraz upewnić się, że ziemie otaczające Grafton Manor są w dobrych rękach, a dzierżawcy płacą czynsz i nie poszeptują przeciwko ich królewskim mościom. Cieszy mnie ta odmiana. Pozbawiona towarzystwa Ryszarda odkrywam, iż nie bawią mnie flirty i ekscytacje innych dworek, a nieoczekiwana mściwość najjaśniejszego pana budzi we mnie nie tylko zdumienie, ale i wstręt. Książę Somerset twierdzi, że król nareszcie zyskuje potęgę, dorasta do swego majestatu, ja jednak nie widzę w tym niczego godnego podziwu. Tegoroczny letni objazd królestwa został już ochrzczony „żniwami głów”, a mówi się, iż odtąd Henryk będzie wyprawiał się co roku w różne zakątki Anglii, gdziekolwiek ktoś przeciw niemu wystąpi, aby ferować wyroki niczym współczesny Salomon. Wygląda na to, że nasz monarcha czerpie równą przyjemność jako szafarz łaski i surowy sędzia, toteż nikt wezwany przed królewskie oblicze nie może być pewien, czy wejrzy nań święty czy tyran. Niektórzy mężczyźni trafiają przed tron nadzy i z pętlą na szyi, a Henryk, widząc ich poniżenie i słabość, przebacza im ze Izami w oczach, pozwala ucałować swoje ręce i modli się razem z nimi. Kiedy indziej jakaś staruszka zwraca jego uwagę rzuconą klątwą, odmawia przyznania się do winy i zostaje powieszona. Podówczas nasz król również roni łzy ‒ z żalu dla duszy grzesznicy. Cieszy mnie też, że znalazłam się daleko od komnat Małgorzaty Andegaweńskiej, która wyraźnie coraz bardziej spoufala się z Edmundem Beaufortem. Nieustannie przebywają w swoim towarzystwie, jako że najjaśniejszy pan praktycznie nie jx>zstaje się ze swym głównym doradcą. W efekcie Małgorzata, nadal młódka lat niespełna dwudziestu dwóch, jest wystawiona na ciągły kontakt z mężczyzną, który powoduje jej mężem, doradza obojgu i właściwie zarządza Anglią w ich imieniu. Oczywiście, że go podziwia ‒ w końcu jej król i małżonek wychwala księcia Somerset jako wzór arystokraty. Somerset jest najprzystojniej-

szym dworzaninem, pierwszym rycerzem Anglii i jej wielbicielem. Wodzi za nią spojrzeniem, szepce jej na ucho, łapie ją za rękę pod każdym pretekstem i nieustannie jej towarzyszy: jako partner do gry, jako kompan przechadzek i przejażdżek, wiecznie u boku królowej. Oczywiście, że wie, iż nie może doń czuć niczego poza szacunkiem i siostrzaną miłością. Wszelako jest młoda i namiętna, a on potrafi uwodzić niewiasty. Uważam, że żadna siła na tej ziemi nie zdołałaby jej powstrzymać przed wyglądaniem go, przed uśmiechaniem się, gdy ujrzą go jej oczy, przed roztaczaniem promiennej aury, gdy przysiada przy niej i skłania się ku jej uchu. Co do króla zaś... Henryk pokłada zaufanie w księciu, jakby tylko ów dbał o spokój jego ducha i wygodę ciała. Odkąd musiał uciekać z Londynu przed Mortimerem, nie czuje się bezpieczny we własnej stolicy ani w żadnym z hrabstw na południu. Zajeżdża tam latem wraz ze swoim dworem, aby wymierzać nienawistną sprawiedliwość za pomocą szafotu, zdaje sobie jednak sprawę, iż nie jest tam kochany. Woli przebywać w środkowej Anglii, w okolicach Leicester, Kenilworth oraz Coventry. Od Edmunda Beauforta oczekuje, by ten zapewniał go ‒ wbrew temu, co podpowiada rozsądek ‒ iż wszystko jest dobrze. I słyszy od swego zausznika, że jest ukochany przez lud, że poddani są lojalni, dworzanie i urzędnicy dworscy uczciwi, że Calais nic nie grozi, a Bordeaux raczej prędzej niż później zostanie odbite. To pocieszająca litania, a Somerset potrafi być niezwykle przekonujący. Miodousty książę uwodzi zarówno króla, jak i królową. Henryk wychwala go jako jedynego zaufanego doradcę, opiewa jego waleczność i umiejętności przywódcze, które ocalą nas przed każdym wrogiem. Twierdzi, że tylko książę Somerset poradzi sobie z Izbą Lordów, że okiełzna Izbę Gmin, a Małgorzata przez cały czas uśmiecha się i powtarza, jakim wielkim przyjacielem ich obojga jest wspaniały Edmund Beaufort, po czym udaje się z nim na konną przejażdżkę z samego rana, kiedy król wciąż modli się w kaplicy. Nauczyła się ostrożności ‒ wie doskonale, że jest nieustannie obserwowana i że nikt nie stosuje wobec niej taryfy ulgowej. Ale jej radość z towarzystwa Somerseta, jak również skrywana przezeń w jej obecności pożądliwość są dla mnie jasne jak słońce. Tym większe więc czuję zadowolenie, że wyrwałam się z samego serca dworu z jego groźnym sekretem. W dodatku Ryszard ma wreszcie wrócić do domu i nawet wysyła przodem wiadomość, że już jest w drodze. Wspólnie będziemy świętować zamążpójście Elżbiety. Skończyła piętnaście lat, jest gotowa, by wyjść za mąż, a młodzieniec, o którym pomyślałam i którego imię wyszeptałam do rodzącego się księżyca, w końcu zebrał się na odwagę i porozmawiał ze

swoją matką. Baronowa Grey własnoręcznie pisze do mnie list z oświadczynami syna. Przewidziałam, że jeśli Elżbieta pozostanie w Groby Hall wystarczająco długo, młody Jan Grey zakocha się w niej, a jego rodzice dostrzegą korzyści płynące z takiej partii. A moja córka zerwała kwiaty jabłoni, jak jej poradziłam, i podała ukochanemu chłopcu owoc do zjedzenia. Jest nie tylko urocza, jest prawdziwą pięknością, a baronowa Grey nie potrafi odmówić swemu synowi niczego, co naprawdę dobre. Poza tym, tak jak się domyślałam, baronowa Grey to niewiasta własnych przekonań, dowódca na własnej ziemi, mająca silną pozycję w hrabstwie, i jak tylko przyjęła pod swój dach moją córkę, zaczęła wierzyć, że nie spotka drugiej tak dobrze wychowanej panny na wydaniu. Uczyła ją utrzymywać w porządku sień i szafonierę, opowiadała o wysokiej wartości wyszkolonych służących, zabierała do mleczarni, by pokazać, jak ubija się słynne masło w Groby Hall i zbiera tłustą śmietankę. Instruowała, jak prowadzić księgi rachunkowe i pisać grzeczne listy do licznych krewnych rozsianych po całej Anglii. Wspólnie wspięły się na wzgórze zwane Tower Hill, skąd roztacza się widok na ziemie Ferrersów i gdzie baronowa Grey wyjaśniła Elżbiecie, iż odziedziczyła to wszystko po swym ojcu, wniosła w posagu, wychodząc za Edwarda Greya, i przekaże w spuściźnie ukochanemu synowi Janowi. Elżbieta zaś, która już w domu nauczyła się, jak zarządzać majątkiem, która pod moim okiem nie tylko suszyła zioła w sieni, lecz także wiedziała, jak je sadzić i kiedy zbierać, która w gruncie rzeczy zna własności setek roślin i wie, jak zneutralizować ich szkodliwe działanie, wydobywając lecznicze ‒ było nie było, jest moją nieodrodną córką ‒ miała dość oleju w głowie i dobrych manier, by nigdy się nie sprzeciwić gospodyni w Groby Hall, i po prostu uczyła się nowych metod. Z domu wyniosła, jak składać pościel, zbierać śmietankę, komenderować służącymi, albowiem to ja ją uczyłam, jak to wszystko ‒ i znacznie więcej ‒ robi się na dworach królewskich Anglii, Francji i Luksemburga, o czym baronowa Grey nawet nie śniła. Mimo to przyjmowała wszystkie nauki od niewiasty, która miała zostać jej świekrą, z dobrą miną, jak młódce wypada, i sprawiała wrażenie chętnej instrukcji, jak należy postępować we właściwy sposób, co w tym wypadku oznaczało: w sposób, w jaki się postępuje w Groby Hall. Jednym słowem, Elżbieta, susząc zioła, przyrządzając nalewki, polerując srebra i doglądając wysypywania trocin, oczarowała zasadniczą baronową Grey, tak samo jak udało jej się oczarować dziedzica majątku. To dla niej dobra partia. Chodziła mi po głowie od lat. Wywodzi się z dobrego domu i ma dobre nazwisko, lecz prawie żadnego posagu. Służba

temu królowi nie przyniosła nam wielkiej fortuny. Wygląda na to, że bogacą się tylko ci wielmoże, którzy czerpią ze skarbca, w zamian nic nie dając. Dworzanie, którzy się lenią, lecz jawnie okazują sympatię królowi i spiskują z jego żoną, otrzymują nowe ziemie, jak widzieliśmy to w przypadku Wilhelma de la Pole'a i niewyobrażalnie teraz bogatego Edmunda Beauforta. Natomiast mój mąż zabrał do Calais sześćdziesięciu pikinierów i niemal sześciuset łuczników, których najpierw wyszkolił i obuł na nasz koszt. Skarbiec królewski ma wyrównać rachunki, lecz równie dobrze możemy na to czekać do sądnego dnia. Pierwej zmarli powstaną z grobów, niż król Henryk uhonoruje dług. Dostaliśmy nowe nazwisko i piękny dom, mamy wpływy i poważanie, ufają nam król z królową. Jednakże co do pieniędzy... cóż, tych nadal nam brakuje. Wychodząc za mąż, Elżbieta zostanie przyszłą baronową Groby, panią znacznej części Leicestershire, gospodynią w Groby Hall i innych siedzibach rodu Greyów, powinowatą rozległej rodziny. Dobrej rodziny, z perspektywami, od lat wspierającej najjaśniejszego pana przeciwko uzurpatorowi Ryszardowi z Yorku, tak że można mieć pewność, iż żaden z jej członków nie zawiedzie, gdy przyjdzie do konfrontacji między księciem Yorku i jego rywalem, księciem Somerset. Elżbieta ma udać się na swój ślub z naszego domu, z ojcem i ze mną oraz z rodzeństwem, nie licząc dwojga najmłodszych. Tymczasem Ryszarda ciągle nie ma. ‒ Gdzie papa? ‒ pyta mnie na dzień przed planowanym wyjazdem. ‒ Miał być wczoraj. ‒ Przyjedzie niebawem ‒ odpowiadam z pewnością w głosie. ‒ A jeżeli coś go zatrzymało? Jeżeli przegapił swój statek? Jeżeli warunki na morzu nie pozwalały na żeglugę? Nie mogę wziąć ślubu, jeśli mnie nie wyda za mąż. Co będzie, jeżeli nie dotrze na czas? Przykrywam dłonią obrączkę, jak gdybym chciała dotknąć mężowskich palców, które ją tam umieściły. ‒ Dotrze ‒ mówię. ‒ Elżbieto, odkąd go pokochałam, nigdy mnie nie zawiódł. I tym razem dotrze na czas. Martwi się przez cały dzień, toteż wieczorem odsyłam ją na spoczynek, napoiwszy nalewką kozłkową. Gdy zaglądam później do jej komnatki, zastaję ją smacznie śpiącą, z warkoczem zatkniętym pod nocnym czepkiem, pozornie równie młodą jak Anna, z którą dzieli panieńskie łóżko. Z zamyślenia wyrywa mnie stukot końskich podków na bruku przed stajniami. Przypadam do okna i widzę sztandar Riversów i mego męża, ciężko zsiadającego z wierzchowca. W ciągu paru chwil zbiegam na dół i wypadłszy na dziedziniec, rzucam się w objęcia Ryszarda. Tuli mnie tak mocno, że prawie nie mogę oddychać, a w pewnym

momencie zadziera mi brodę i całuje prosto w usta. ‒ Obawiam się, że capie ‒ mówi, gdy już odzyskuje oddech. ‒ Wybacz. Morze nam nie sprzyjało, toteż musiałem dać z siebie wszystko, by zdążyć dziś wieczór. Chyba nie myślałaś, że cię zawiodę, co? Uśmiecham się do znajomej, znużonej, lecz wciąż przystojnej twarzy męża, którego uwielbiam od tak wielu lat. ‒ Nie, nie myślałam tak ani przez chwilę. Greyowie mają pod swoim dachem niewielką kaplicę, umiejscowioną naprzeciwko wielkiej sali, i tam właśnie państwo młodzi wymieniają słowa przysięgi małżeńskiej w obecności świadków: obu par rodziców i licznego rodzeństwa. Riversowie wypełniają kapliczkę po brzegi. Widzę, jak baronowa Grey omiata wzrokiem rządek moich pociech, myśląc z pewnością, że jej syn wżenią się w płodną rodzinę. Po ceremonii mijamy chór i wkraczamy do wielkiej sali, gdzie odbywa się uczta ze śpiewem i tańcami, po czym przygotowujemy młodą parę na noc poślubną. Siedzę z Elżbietą w komnacie sypialnej, która odtąd będzie należała do niej. To piękne pomieszczenie z widokiem na ogrody przechodzące w łąkę obniżającą się ku rzece. Czuję, że mięknie mi serce: oto moja pierworodna córka wychodzi za mąż i opuszcza dom rodzinny na dobre. ‒ Jaką przyszłość przede mną widzisz, mamo? ‒ pyta mnie. Obawiałam się tego pytania. ‒ Przecież wiesz, że nie czytam już przyszłości ‒ odpowiadam. ‒ Zajmowałam się tym w dziewczęctwie. W Anglii patrzy się na to krzywym okiem, toteż zaprzestałam zaglądania w magiczne zwierciadło. Cokolwiek się dzieje, dzieje się bez mojej czy twojej woli. Papie by się to nie spodobało. Elżbieta chichoce. ‒ Och, mamo! ‒ mówi z wyrzutem. ‒ Że też zniżyłaś się do czegoś takiego! I to w dzień mego ślubu! Nie potrafię opanować uśmiechu. ‒ Zniżyłam się? A do czegóż to? ‒ Do kłamstwa ‒ szepce. ‒ Do okłamania mnie, i to w dzień mego ślubu! Rozumiem już, że przewidziałaś, iż Jan mnie pokocha, a ja zapałam miłością do niego. Zerwałam kwiat jabłoni i podałam mu owoc, tak jak kazałaś. Ale na długo przed tym zanim to zrobiłam, w tej samej chwili gdy ujrzałam go po raz pierwszy, wiedziałam, po co naprawdę mnie tu przysłałaś. Stałam przed jego matką w komnacie, w której przyjmuje dzierżawców, ona siedziała przy stole, a on pojawił się za jej plecami... nie miałam nawet pojęcia, że jest w domu... i jak tylko go zobaczyłam, natychmiast pojęłam, dlaczego przysłałaś mnie do Groby Hall, co twoim

zdaniem miało się stać. ‒ Byłaś zadowolona? Nie pomyliłam się, przysyłając cię tu? Radość bije z jej błyszczących szarych oczu. ‒ Bardzo zadowolona. Pomyślałam nawet, że jeśli odwzajemni moje uczucie, będę najszczęśliwszą dziewczyną w całej Anglii. ‒ To nie miało nic wspólnego z jasnowidzeniem ‒ zastrzegam się. ‒ Po prostu wiedziałam, że jesteś śliczna i pociągająca. Mogłam cię posłać do któregokolwiek dobrego domu w okolicy i rozkochałabyś w sobie każdego młodego dziedzica. Nie było w tym żadnej magii, tylko para młodych ludzi i wiosenna pora. Elżbieta promienieje. ‒ Cieszę się. Bo jeszcze przed chwilą nie byłam pewna. Tak bardzo się cieszę, że jest zakochany, ale nie zaczarowany. Ale chyba wejrzałaś w moją przyszłość? Wrzuciłaś wisiorki do rzeki? Co wyciągnęłaś z wody? Wróżyłaś nam z kart? Co mnie czeka w życiu? ‒ Nie wróżyłam z kart. ‒ Kłamię, kłamię jak z nut mojej córeczce, okłamuję ją jak stara nieczuła wiedźma, odmawiając jej prawdy w noc poślubną, a robię to z kamienną miną. Zamierzam jej powiedzieć kłamstwo, które gładko przełknie. Nie pozwolę, by mój dar jasnowidzenia rzucił cień na dzisiejsze szczęście Elżbiety. Wyprę się swego daru, wymażę z pamięci to, co dzięki niemu zobaczyłam. ‒ Ani nie wróżyłam z kart, ani nie zerkałam w zwierciadło. Nie wrzucałam do rzeki żadnych wisiorków, ponieważ nie musiałam tego robić. Potrafię przewidzieć, co cię czeka, bez takich sztuczek. Podobnie jak przewidziałam, że Jan cię pokocha. Wiem, że będziesz szczęśliwa i że pojawią się dzieci, jedno całkiem niedługo. ‒ Dziewczynka czy chłopiec? ‒ Sama będziesz umiała to rozpoznać ‒ uśmiecham się do niej. ‒ Teraz masz własną obrączkę. ‒ I będę baronową Grey z Groby Hall ‒ dodaje z zadowoleniem. Przebiega mnie dreszcz, jakby ktoś przyłożył mi zimną dłoń do karku. Wiem z całą pewnością, że nie zostanie dziedziczką. ‒ Tak ‒ potwierdzam, odżegnując się od danej mi wiedzy. ‒ Zostaniesz baronową Grey i matką wielu pięknych dzieci. ‒ To musi usłyszeć przed nocą poślubną. ‒ Niech Bóg cię błogosławi, moje kochanie, i niech obdarzy cię samą radością. Dziewczęta pukają do drzwi i natychmiast po wejściu do środka zaczynają się krzątać. Przyniosły różane płatki do obsypania pościeli i dzban weselnego piwa oraz pachnącą wodę, którą Elżbieta musi się obmyć, zanim przebierze się w lnianą suknię. Pomagam jej się przygotować, toteż gdy zjawiają się mężczyźni, niesforni i lekko podpici, czeka już w łożu,

sprawiając wrażenie aniołka. Mój mąż z baronem Grey pomagają Janowi umościć się obok niej i młodzieniec czerwienieje jak burak, mimo iż ma już dwadzieścia jeden lat. Uśmiecham się do tych dwojga, jakby przepełniało mnie wyłącznie szczęście, i sama nie wiem, co tak naprawdę sprawia, że serce mi zamiera z obawy o nich. Po dwóch dniach wracamy do siebie, do Grafton, i w tym czasie także nie mówię Elżbiecie ‒ ani nikomu innemu ‒ że istotnie powróżyłam jej z kart tego samego dnia, gdy otrzymałam list od baronowej Grey, która zapytywała, co moja córka wniesie w posagu. Siedziałam przy stole, wyglądając na łąkę i pastwisko, i całkowicie pewna jej szczęścia sięgnęłam po karty. Wybrałam trzy na chybił trafił, odwróciłam i zobaczyłam, że wszystkie są puste. Ten, kto malował talię, zostawił trzy karty bez obrazków, aczkolwiek z tak samo jak u innych barwnymi koszulkami, z przeznaczeniem na zapasowe w grze. I właśnie te trzy puste karty wybrała moja ręka, gdy postanowiłam powróżyć, jaka przyszłość czeka moją córkę z Janem Greyem. Miałam nadzieję ujrzeć bogactwo i przychówek, niezliczone wnuczęta i wysoką pozycję w świecie, a nie zobaczyłam nic. Nie byłam w stanie dojrzeć w ogóle żadnej wspólnej przyszłości Elżbiety i Jana Greyów.

PAŁAC PLACENTII W GREENWICH W LONDYNIE BOŻE NARODZENIE 1452 ROKU

Gdy ściągamy z Ryszardem do Greenwich na obchody świąt Bożego Narodzenia, zastajemy dwór w samym środku uroczystości, polowań, tańców i swawoli, a Edmunda Beauforta u steru, jaśniejącego na dworskim firmamencie, jakby sam był panującym monarchą. Somerset poświęca wiele uwagi memu mężowi, polecając go najjaśniejszemu panu jako jedynego człowieka, który jest w stanie utrzymać dla nas Calais, i często odciąga go na stronę, aby przedyskutować, jak angielskie siły mogłyby z Calais zaanektować od nowa Normandię. Ryszard swoim zwyczajem okazuje lojalność i wierność swemu przełożonemu, a ja milczę, mimo iż widzę, jak pilnie śledzą ich oczy królowej. Wiem jednak, że znów czeka mnie rozmowa z Małgorzatą. Zmusza mnie do niej poczucie obowiązku. Nieomal się uśmiecham, uświadomiwszy to sobie, gdyż wiem, że moja obowiązkowość jest spuścizną po świętej pamięci Janie księciu Bedfordu. On nigdy nie unikał trudnych zadań, a ja teraz czuję się tak, jakby zobligował mnie do służenia angielskiej królowej, nawet jeśli oznacza to podważanie przyzwoitości jej zachowania i przywoływanie jej do porządku. Decyduję się zamienić z nią słowo, gdy przygotowujemy się do maskarady, którą zaplanował Edmund Beaufort. Zarządził, żeby Małgorzata włożyła białą suknię z wysokim stanem podkreślonym plecionym złotym sznurem i żeby miała rozpuszczone włosy. Teoretycznie ma uosabiać boginię, wygląda jednak jak panna młoda. Somerset osobiście zaprojektował rękawy do nowej sukni ‒ są tak krótkie i tak szerokie, że ukazują ręce Małgorzaty niemal do łokci. ‒ Musisz włożyć inne ‒ oświadczam z całą szczerością. ‒ Te są nieprzyzwoite. Małgorzata gładzi się po przedramieniu. ‒ To takie miłe uczucie ‒ protestuje. ‒ Moja skóra zdaje się gładka niczym jedwab. Cudownie jest być tak...

‒ Nagą ‒ wpadam jej w słowo. Nie mówiąc nic więcej, wynajduję dla niej inną parę rękawów i zabieram się do przytraczania ich do sukni. Królowa pozwala mi na to bez skargi, po czym zasiada przed swoim zwierciadłem. Odprawiam machnięciem pannę dworską i zaczynam rozczesywać czerwonozłote loki, które sięgają niemal talii Małgorzaty. ‒ Szlachetny książę pan zabiega o twoje względy ‒ mówię. ‒ To się rzuca w oczy, wasza wysokość. Królowa rozpromienia się, jakbym powiedziała jej komplement. ‒ Tak, mówiłaś to już wcześniej, Jakobino. To twoja stara śpiewka. Edmund Beaufort traktuje mnie jak dworzanin, jak rycerz. ‒ Traktuje cię jak zakochany mężczyzna ‒ rzucam otwarcie, spodziewając się, że to ją zawstydzi. Tymczasem wyraz rozanielenia na jej twarzy tylko się pogłębia. ‒ O, doprawdy? Doprawdy? ‒ Wasza wysokość, co właściwie się dzieje? Chyba wiesz, że nie wolno ci myśleć o miłości. Jakiś wiersz, drobny flirt to jedno. Ale nie wolno ci pożądać księcia Somerset. ‒ Gdy do mnie przemawia, czuję, że ożywam. ‒ Zwraca się do mego odbicia, toteż widzę jej twarz błyszczącą i srebrzystą w powłoce zwierciadła. Zupełnie jakbyśmy się przeniosły do innego świata, do świata za magicznym zwierciadłem, gdzie takie rzeczy można mówić na głos. ‒ Przy jego królewskiej mości mam wrażenie, że opiekuję się dzieckiem. Muszę go chwalić, muszę zachęcać do dzielnych czynów, przypominać, że powinien zachowywać się jak na króla przystało. Uspokajać go, gdy czymś się zdenerwuje, i nieustannie zachwycać jego mądrością. Jestem mu raczej matką niż kochanką. Przy Edmundzie natomiast... ‒ Nagle brakuje jej tchu, spuszcza wzrok, po czym gdy znów podnosi na mnie spojrzenie, ma minę taką, jakby nic nie mogła na to poradzić. ‒ Musisz przestać go widywać ‒ oznajmiam szybko. ‒ Albo zacząć widywać tylko w towarzystwie innych osób. Musisz trzymać się od niego na dystans. Wyjmuje mi grzebień z dłoni. ‒ Nie podoba ci się? ‒ pyta. ‒ On mówi, że ciebie lubi i podziwia. Mówi, że jest twoim przyjacielem. I ufa Ryszardowi jak żadnemu innemu człowiekowi. Wychwala go przed królem. ‒ Książę Somerset podoba się wszystkim niewiastom ‒ odpowiadam. ‒ Jest najprzystojniejszym, najurokliwszym i najpotężniejszym mężczyzną w królestwie. Lecz to jeszcze nie znaczy, że królowa Anglii powinna go darzyć uczuciem innym niż siostrzana miłość. ‒ Za późno na te rady ‒ stwierdza jedwabistym, ciepłym głosem. ‒ Za

późno... Z całą pewnością nie darzę go tylko siostrzaną miłością. To coś znacznie głębszego. Jakobino, zrozum, pierwszy raz w życiu czuję, że żyję. Pierwszy raz w życiu czuję się niewiastą. Czuję się piękna. Kochana. To jest nie do odparcia. ‒ Przestrzegałam cię... Przestrzegałam cię wcześniej... Wzrusza ramionami. ‒ Och, Jakobino. Równie dobrze jak ja wiesz, co to znaczy być zakochaną w mężczyźnie. Czy byłabyś się powstrzymała, gdyby ktoś przestrzegł ciebie? Nie odpowiadam na jej pytanie. ‒ Musisz odprawić go ze dworu ‒ mówię głucho. ‒ Musisz trzymać się od niego z daleka, być może przez wiele miesięcy z rzędu. Inaczej nastąpi katastrofa. ‒ Nie ‒ rzecze ona. ‒ Henryk nigdy nie pozwoli mu odejść. Nie spuszcza go z oka. A ja chybabym umarła, gdybym nagle przestała go widywać. Jakobino, nawet nie możesz sobie wyobrazić... To mój kompan, mój rycerz, mój bohater... ‒ Nie żyjemy w Kamelocie ‒ przypominam ponuro. ‒ Dawno minęły czasy trubadurów. Poddani powezmą o tobie złe zdanie, jeśli nie przestaniesz się doń mizdrzyć. Padną oskarżenia, że jest twoim faworytem albo jeszcze czymś gorszym... To, co mi powiedziałaś, starczyłoby na odsunięcie cię od tronu i odesłanie do klasztoru. Gdyby usłyszał to ktoś inny, Edmund skończyłby marnie. Już teraz budzi powszechną zazdrość i nienawiść za to, że król go faworyzuje. Jeśli lud się dowie, że i ty patrzysz na niego wyjątkowo przychylnie, powstaną ohydne plotki. Jesteś królową, twoja reputacja jest jak szkło weneckie: cenna, krucha i nieustannie poddawana inspekcji. Musisz być ostrożna. Nie jesteś pierwszą lepszą niewiastą, nie możesz sobie pozwolić na folgowanie uczuciom. ‒ Będę ostrożna ‒ zapewnia mnie bez tchu. ‒ Przyrzekam, że będę. ‒ Mówi do mnie tak, jakby targowała się o prawo do bycia z Somersetem i była gotowa wiele za nie zaoferować. ‒ Jeżeli będę ostrożna, jeżeli nie będę obdarzać go uśmiechami ani jeździć tuż obok niego, ani tańczyć z nim zbyt często, chyba będę mogła go wciąż widywać? Prawda? Wszyscy pomyślą, że pozostaje na dworze na rozkaz króla, nikt się nie dowie, że dzięki niemu jestem szczęśliwa, że to on czyni moje życie wartościowym... Wiem, że powinnam jej teraz powiedzieć, iż nie wolno jej nigdy, pod żadnym pozorem znaleźć się z Somersetem sam na sam, jednakże hamuję się na widok jest błagalnego spojrzenia. Jest samotna i młoda, a niełatwo jest być samotną młodą niewiastą na dworze królewskim, gdy nikogo się nie obchodzi. Przekonałam się o tym na własnej skórze. Wiem, jak to jest:

mieć męża, którego prawie się nie widuje, i znać młodzieńca, który nie może oderwać od ciebie oczu. Wiem, jak to jest: płonąć w wyziębionym łożu. ‒ Po prostu bądź ostrożna ‒ powtarzam tylko, choć powinnam jej kazać odprawić Somerseta na dobre. ‒ Ani na moment nie trać czujności. I nigdy nie widuj się z nim w cztery oczy. Nie może być mowy o czymś więcej niż dworska miłość rycerza do damy jego serca. Nie może być mowy o czymś więcej niż twoja sekretna radość. Tu przebiega granica. Małgorzata potrząsa głową. ‒ Muszę z nim rozmawiać ‒ mówi. ‒ Muszę go widywać. ‒ Nie wolno ci. Nie ma dla was przyszłości poza hańbą i skandalem. Wstaje od zwierciadła i podchodzi do ogromnego łoża ze złotym baldachimem. Zapraszająco klepie miejsce obok siebie, zbliżam się więc. ‒ Powróżysz nam? ‒ pyta. ‒ Wtedy wiedziałabym na pewno. Znałabym swoje możliwości. Kręcę odmownie głową. ‒ Wiesz, że najjaśniejszy pan nie pochwala wróżenia z kart. To zakazana sztuka. ‒ Tylko jedna karta ‒ nalega. ‒ Tylko ten jeden raz. Żebym wiedziała, co mnie czeka. Żebym była ostrożniejsza. Wykorzystuje moje wahanie i w okamgnieniu podbiega do drzwi komnaty, wołając, żeby przyniesiono talię kart. Jedna z dworek chce wejść do środka, lecz Małgorzata odbiera od niej karty w progu i zatrzasnąwszy drzwi, podaje mnie. ‒ No dalej! Niechętnie odbieram od niej talię i tasuję karty. Na dworze królewskim bez przerwy gra się w karty, lecz uczucie jest całkiem inne, gdy spoczywa na mnie taka odpowiedzialność, gdy poszukuję tej jednej jedynej, gdy mam przewidzieć przyszłość. Talia zaczyna mi ciążyć w dłoni. Przekazuję karty królowej. ‒ Potasuj je i przełóż ‒ polecam bardzo cicho ‒ i przełóż raz jeszcze. Zdaje się oczarowana. ‒ Będziemy czytać jego przyszłość? ‒ upewnia się. ‒ Tego nie możemy zrobić. Sam musiałby poprosić o wróżbę i wybrać kartę. Bez niego się nie uda. Ale możemy zobaczyć, jak jego życie wpłynie na twoje. Możemy zobaczyć, co do niego naprawdę czujesz i co on czuje do ciebie. Kiwa z przejęciem głową. ‒ To też chcę wiedzieć ‒ szepce tęsknie. ‒ Myślisz, że on mnie kocha, Jakobino? Widziałaś nas razem. Myślisz, że to miłość? ‒ Rozłóż karty.

Układa z nich wachlarz, obrazkami do dołu. ‒ Teraz wybierz jedną. Wolno przejeżdża opuszką po barwnych koszulkach, zastanawia się, wreszcie wskazuje. ‒ Ta. Odwracam wskazaną kartę. To Wieża Boga. Ukazuje wieżę zamku, być może trafioną piorunem, z zygzakowatym promieniem światła kierującym się ku dachowi, rozpoławiającym mury. Dwie postaci spadają na ziemię. ‒ Co ona oznacza? ‒ pyta szeptem Małgorzata. ‒ To, że Edmund zdobędzie twierdzę? Zdobędzie królestwo? Przez chwilę nie mam pojęcia, o czym ona mówi. ‒ Zdobędzie królestwo? ‒ powtarzam z nagłym przerażeniem. ‒ Zdobędzie królestwo?! Szybko potrząsa głową, odpędzając od siebie tę myśl, zakrywa usta dłonią, jakby chciała cofnąć pochopne słowa. ‒ Nieważne, nieważne. Co znaczy ta karta? Co wróży? ‒ Wróży zmianę ‒ odpowiadam. ‒ Zmianę porządków. Być może upadek twierdzy... ‒ Mimowolnie myślę o Ryszardzie, który ma za zadanie utrzymać Calais w imieniu swojego dowódcy. ‒ Upadek z wysoka, widzisz, dwoje ludzi upada z wieży, urosną ci, którzy są nisko, i koniec końców wszystko się zmieni. Następca tronu obejmie panowanie, stary porządek odejdzie w przeszłość, wszystko będzie inaczej... Oczy Małgorzaty goreją. ‒ Wszystko będzie inaczej ‒ powtarza szeptem. ‒ Jak myślisz, kto będzie tym następcą tronu? Przyglądam się jej z uczuciem bliskim strachu. ‒ Ryszard książę Yorku ‒ oświadczam cicho. ‒ Czy ci się to podoba czy nie, Ryszard książę Yorku obejmie panowanie. Potrząsa głową. ‒ Edmund Beaufort jest kuzynem króla. To on może być tym następcą tronu. Może to właśnie wróżą karty. ‒ Nigdy nie dzieje się dokładnie tak, jak przewidziałam ‒ mówię jej. ‒ To nie tyle przewidywanie przyszłości, ile ostrzeżenie przed nią. Pamiętasz tę kartę z kołem fortuny? Tę, którą wyciągnęłaś w dzień swego ślubu, tę, która przepowiada, że wszystko, co się wzniesie, musi spaść, że nic nie jest pewne? Nic, co bym powiedziała, nie stłumi jej radości. Twarz królowej Małgorzaty Andegaweńskiej promienieje szczęściem. Jej zdaniem przepowiedziałam zmianę, a ona od dawna pragnęła zmiany. Uważa, że wieża symbolizuje jej więzienie ‒ chce więc, aby się przewróciła. Sądzi,

że spadające postaci lecą ku wolności. Wierzy, że promień światła, który niszczy i pali, zburzy to co stare i zbuduje nowe. Nic, co bym powiedziała, nie zabrzmi jak przestroga w jej uszach. Wykonuje gest, którego ją nauczyłam w dzień jej ślubu: zatacza palcem wskazującym kółko symbolizujące ciągłą przemianę. ‒ Wszystko będzie inaczej... ‒ szepce znowu. Nocą, leżąc już w łożu, wyjawiam Ryszardowi swoje obawy; pomijam perypetie sercowe Małgorzaty, mówię tylko, że królowa czuje się samotna i że jej jedynym bliskim przyjacielem jest książę Somerset. Mój mąż siedzi prosto, z narzuconą na nagie ramiona koszulą, i grzeje się w cieple kominka. ‒ Przyjaźń to jeszcze nic złego ‒ rzecze obronnie. ‒ A królowa to ładna niewiasta, zasługuje na odrobinę męskiego zainteresowania. ‒ Poddani zaczną plotkować. ‒ Poddani zawsze plotkują. ‒ Boję się, że to coś więcej niż niewinne zauroczenie. Zwęża oczy, jakby chciał przeniknąć moje myśli. ‒ Twierdzisz, że może się w nim zakochać? ‒ Nie zdziwiłoby mnie to. Ona jest młoda, on przystojny. Małgorzata nie ma na świecie nikogo, kto by jej okazywał troskę. Najjaśniejszy pan jest dla niej dobry, lecz brak mu namiętności... ‒ Czy najjaśniejszy pan może spłodzić dziecko? ‒ przechodzi do sedna grubiańsko. ‒ Myślę, że tak ‒ odpowiadam. ‒ Ale nie zagląda często do małżeńskiej łożnicy. ‒ W takim razie jest głupcem ‒ rzecze mój mąż. ‒ Niewiasty takiej jak Andegawenka nie można zaniedbywać. Twoim zdaniem wpadła Somersetowi w oko? ‒ Gdy potakuję skinieniem, Ryszard marszczy brew. ‒ Sądzę, że nie uczyni nic, co by zagroziło jej pozycji. Tylko ktoś niesłychanie samolubny by ją uwiódł. Małgorzata ma niewiele do zyskania, a wszystko do stracenia. W dodatku straciłaby też Korona. Edmund Beaufort nie jest aż tak niefrasobliwy. Zbliżyli się do siebie, to było nieuniknione, przez cały Boży dzień wspierają króla. W obecnej chwili Somerset praktycznie włada królestwem, zatem nawet gdyby nie przejmował się jej losem, nie zaprzepaściłby tego, co udało mu się osiągnąć. Najważniejsze jest jednak to, by królowa wydała na świat następcę tronu. ‒ Trudno, żeby to się stało bez udziału króla ‒ wtrącam sardonicznie. Ryszard się śmieje. ‒ Nie musisz jej przede mną bronić. Pamiętaj jednak, że póki

królewska kołyska stoi pusta, prawowitym następcą tronu jest Ryszard książę Yorku, mimo że najjaśniejszy pan faworyzuje członków swojej rodziny: Humphreya księcia Buckingham, który stoi pierwszy w kolejce do tronu, no i Edmunda Beauforta. Niedawno usłyszałem, że zamierza sprowadzić do Londynu swych przyrodnich braci, Tudorów. To musi budzić niepokój. Komu jego zdaniem należy się korona Anglii? Czyżby odważył się odsunąć księcia Yorku, aby zrobić miejsce jednemu ze swoich faworytów? ‒ Król jest młody ‒ mówię. ‒ Podobnie królowa. Zdążą jeszcze dochować się potomka. ‒ Cóż, przynajmniej Henrykowi nie grozi, że zginie na polu walki jak jego ojciec ‒ zauważa okrutnie stary wiarus, mój mąż. ‒ Jak dotąd chroni swoją skórę jak może. Po zakończonych obchodach świąt Bożego Narodzenia Ryszard musi wracać do Calais. Schodzę na przystań, by odprowadzić go na statek. Jest odziany w grubą pelerynę podróżną zabezpieczającą go przed przenikliwym zimowym wiatrem i korzystając z tego, opatula nas oboje, gdy stoimy na nabrzeżu. Rozgrzana ciepłem jego ciała, przytulając mu głowę do ramienia i opasując szerokie barki, obejmuję go tak mocno, jakbym nie chciała go puścić od siebie. ‒ Przypłynę do Calais ‒ obiecuję. ‒ Najdroższa, niby co miałabyś tam robić? Wrócę na Wielkanoc, może nawet wcześniej. ‒ Nie mogę czekać aż do Wielkiejnocy. ‒ W takim razie na pewno wrócę wcześniej. Kiedykolwiek mnie wezwiesz. Wiesz przecież. Jak tylko zawołasz, będę przy tobie. ‒ Nie mógłbyś tylko dokonać inspekcji garnizonu i od razu wrócić? ‒ Może tak zrobię. O ile na wiosnę nie będzie tej wyprawy do Normandii, która marzy się Somersetowi. Czy najjaśniejsza pani mówiła coś na ten temat? ‒ Najjaśniejsza pani powtarza tylko to, co powiedział Edmund Beaufort. ‒ Jeżeli do wyprawy nie dojdzie na wiosnę, nie dojdzie i do końca roku. Wtedy wrócę do ciebie bezzwłocznie ‒ obiecuje. ‒ Lepiej, żebyś był w domu latem ‒ domagam się. ‒ Cokolwiek będzie się działo we Francji. Latem będę miała coś, co chętnie zobaczysz. Pod osłoną peleryny jego dłoń zakrada się do mojego brzucha. ‒ Istny klejnot z ciebie, Jakobino. Żona warta górę klejnotów. Czyżbyś znowu spodziewała się dziecka? ‒ Tak, znowu ‒ potwierdzam.

‒ Kolejne dziecko... ‒ rozmarza się. ‒ Kolejny mały Rivers. Rośnie nam mała armia. Nasza rodzina przelewa się przez brzegi niczym morze w sztormową pogodę. Chichocę. ‒ A tymczasem pozostaniesz na dworze i dotrzymasz towarzystwa królowej? ‒ Tak. Pojadę do Grafton na parę dni, żeby zobaczyć się z dziećmi, a potem wrócę do Londynu. W najgorszym razie ochronię ją przed pomówieniami. Szczypie mnie pod osłoną peleryny. ‒ Podoba mi się myśl, że jesteś wzorem poprawności, moja miła ‒ rzecze. ‒ Jestem szanowaną matką dziewięciorga dzieci ‒ przypominam mu. ‒ A wkrótce dziesięciorga, jak Bóg da. ‒ Na Boga, kto by pomyślał, że można czuć coś takiego do matki prawie tuzina dzieci ‒ bezceremonialnie przykłada moją dłoń do swoich pludrów. ‒ Na Boga, kto by pomyślał, że można czuć coś takiego do żonatego mężczyzny i ojca dzieciom ‒ odpowiadam, napierając na niego. Z pokładu statku rozlega się wołanie. ‒ Muszę już iść ‒ odzywa się niechętnie Ryszard. ‒ Odpływ nie będzie czekał. Kocham cię, Jakobino, i wkrótce wrócę do domu. Całuje mnie mocno i szybko, po czym odsuwa się i wbiega po trapie na pokład. Pozbawiona jego peleryny, jego ciepła, jego uśmiechu, czuję się bardzo stara i bardzo samotna. Mimo to pozwalam mu odejść.

TOWER W LONDYNIE WIOSNA 1453 ROKU

Wracam do Londynu po tygodniu spędzonym w domu w Grafton akurat na czas, by wziąć udział w uroczystościach odbywających się w Tower z okazji nadania królewskim braciom przyrodnim, Edmundowi i Jasperowi Tudorom, tytułów hrabiowskich. Stoję u boku królowej, gdy dwaj młodzieńcy klękają przed najjaśniejszym panem, by odebrać inwestyturę. Są to synowie królowej Katarzyny Walezyjskiej, matki Henryka, która wychodząc drugi raz za mąż, popełniła jeszcze większy mezalians niż ja. Po tym jak król Henryk V owdowił ją, pozostawiając samą z niemowlęciem, nie poszukała schronienia w klasztorze i nie dożyła swych lat w smutku, jak wszyscy się spodziewali, tylko zniżyła się jeszcze bardziej ode mnie i obdarzywszy uczuciem swego marszałka dworu, Owena Tudora, poślubiła go w sekrecie. Śmierć Katarzyny sprowokowała dziwaczną sytuację: Owen Tudor został wdowcem po niej ‒ albo sprawcą jej uprowadzenia, zależnie od punktu widzenia; a jego dwaj synowie stali się przyrodnimi braćmi króla Anglii ‒ bądź pozostali bękartami niewstrzemięźliwej królowej matki, zależnie od wyrozumiałości patrzącego. Król Henryk postanowił zdjąć hańbę z matki, uznać swoich braci przyrodnich i zaliczyć ich do grona rodziny królewskiej. Trudno przewidzieć, jaki to wywrze skutek na tych nielicznych, którzy już stali w kolejce do tronu. Para Tudorów tylko dodatkowo wzmoże wątpliwości wiążące się z sukcesją. Najjaśniejszy pan uznaje księcia Buckingham ‒ uważającego się za pierwszego w królestwie tuż po monarsze ‒ jako swego następcę, wszelako wyraźnie faworyzuje Edmunda Beauforta. Niemniej jedyny prawowity dziedzic korony Anglii pozostaje na uboczu i nie jest mile widziany na dworze królewskim. Mowa oczywiście o Ryszardzie Plantagenecie, księciu Yorku. Zerkam na Małgorzatę, która musi się czuć zawstydzona swoją porażką i niemożnością zaradzenia problemom z sukcesją poprzez wydanie na świat królewskiego syna i dziedzica. Ona wszakże spojrzenie ma

nieprzeniknione, skryte za welonem rzęs. Dostrzegam za to, jak Somerset pośpiesznie odrywa od niej oczy. ‒ Najjaśniejszy pan okazuje niezwykłą hojność młodym Tudorom ‒ zauważam. Królowa zdaje się wyrwana z głębokiego zamyślenia. ‒ O, tak... Cóż, wiadomo, jaki on jest. Potrafi przebaczyć wszystko i wszystkim. A teraz w dodatku obawia się poddanych i zwolenników Yorka, toteż skupia wokół siebie całą rodzinę. Tych chłopców obdarowuje pokaźnymi majątkami ziemskimi i nazywa półbraćmi. ‒ To dobrze, gdy mężczyzna otacza się liczną rodziną ‒ stwierdzam pogodnie. ‒ Och, z łatwością mu przychodzi przysparzanie sobie braci ‒ kwituje. Cisnące się jej na usta „lecz już nie synów” pozostaje jednak niewypowiedziane. Gdy zimowe noce robią się krótsze, a poranki wstają raczej złociste niż szare, otrzymujemy wspaniałą wiadomość z Francji, gdzie John Talbot hrabia Shrewsbury, czterokrotnie starszy od swego giermka, hurmem bierze miasta Gaskonii, odbijając Bordeaux i zabierając się do odzyskania reszty angielskich ziem. To sprawia, że ich królewskie moście nabierają pewności siebie. Oświadczają, że najpierw odbijemy całą Gaskonię, potem Normandię, a kiedy Calais będzie już bezpieczne, Ryszard wróci do domu. Któregoś dnia spaceruję z królową w ogrodach nad brzegiem rzeki, opatulona w grube futro, przez które grzeją mnie promienie wiosennego słońca. Wokół rosną pierwsze żonkile. ‒ Jakobino, wyglądasz jak zakochana dzierlatka ‒ słyszę nagle. Wzdrygam się. Przyglądałam się wodzie w rzece i rozmyślałam o Ryszardzie po drugiej stronie Kanału, bez wątpienia wściekłym, że nie poprowadził kampanii w Bordeaux. ‒ Wybacz ‒ proszę, śmiejąc się cicho. ‒ Bardzo za nim tęsknię. I za dziećmi także. ‒ Niebawem wróci do domu ‒ zapewnia mnie. ‒ Jak tylko Talbot odzyska nasze ziemie, zapanuje pokój... ‒ Bierze mnie pod ramię i wiedzie dalej ścieżką. ‒ Po przyjeździe do Anglii niesłychanie tęskniłam za panią matką, bałam się, że już nigdy jej nie zobaczę, a niedawno dostałam od niej list, w którym pisze, że niedomaga. Tak bardzo chciałabym do niej pojechać. Czasami się zastanawiam... Gdyby wiedziała, jakie życie mnie czeka, gdyby wiedziała, że już się nie spotkamy, choćby na krótko, ciekawe, czyby mnie wtedy odesłała za morze... ‒ Przynajmniej ma pewność, że najjaśniejszy pan dobrze cię traktuje, że jest dla ciebie czułym mężem ‒ mówię. ‒ Kiedy Greyowie poprosili

mnie o rękę Elżbiety, chciałam tylko tego, by ją dobrze traktowali. Wydaje mi się, że każda matka pragnie tego dla swojej córki. ‒ Jakżebym chciała móc jej powiedzieć, że spodziewam się dziecka. To by ją uszczęśliwiło, tego pragnie najbardziej ze wszystkiego... tego wszyscy pragną. Ale może tego roku... może tego roku pojawi się wreszcie dziecko. ‒ Opuszcza powieki i uśmiecha się do siebie. ‒ Och, najdroższa Małgorzato, też mam taką nadzieję. ‒ Jestem spokojniejsza ‒ dodaje cicho. ‒ Jestem nawet dobrej myśli. Nie musisz się o mnie martwić, Jakobino. To prawda, że byłam bardzo nieszczęśliwa zeszłego lata i nawet podczas Bożego Narodzenia, ale teraz już czuję się lepiej. Okazałaś się dobrą przyjaciółką, przestrzegając mnie, abym była ostrożniejsza. Wysłuchałam cię i przemyślałam sobie twoje słowa. Rozumiem, że dyskrecja jest konieczna, trzymam księcia na dystans i wierzę, że wszystko będzie dobrze. Coś jest na rzeczy ‒ widzę to, nie uciekając się do swych zdolności. Wyczuwam skrzętnie skrywaną tajemnicę i sekretną radość. Jednakże nie mam Małgorzacie nic do zarzucenia. Królowa nadal obdarza Somerseta uśmiechem, ale zawsze stoi u boku króla. Nie snuje się z księciem po galerii ani nie pozwala mu sobie szeptać na ucho. Pojawia się w jej komnatach jak zwykle, lecz rozmawiają wtedy o sprawach racji stanu, i to zawsze w towarzystwie dworzan i dworek. Dopiero gdy znajdzie się sama albo nagle ścichnie pośród tłumu, przyglądam się jej baczniej i zastanawiam, co tak naprawdę myśli, składając dłonie skromnie na podołku i spuszczając wzrok, i uśmiechając się do siebie. ‒ Jak się miewa twoja najmłodsza dziewuszka? ‒ pyta z wyczuwalną tęsknotą. ‒ Czy jest zdrowa i grubiutka, i śliczna jak wszystkie twoje dzieci? ‒ Bogu dzięki, jest silna i rozwija się zdrowo ‒ odpowiadam. ‒ Jak wiesz, nazwałam ją: Eleonora. Posłałam całej dziatwie podarki z okazji świąt, a kiedy zajechałam do Grafton na parę dni, mieliśmy wyśmienitą pogodę. Starsze zabierałam na polowanie, a młodsze na kulig. Zamierzam odwiedzić je ponownie podczas Wielkiejnocy. Tego wieczora jej królewska mość wkłada nową suknię barwy głębokiej czerwieni ‒ koloru, jakiego żadna z nas jeszcze nie widziała ‒ z tkaniny zakupionej specjalnie dla niej od londyńskich kupców. Gdy jest już gotowa, przechodzimy do komnaty audiencyjnej Henryka, ciągnąc za sobą świtę złożoną z dworek. Małgorzata zasiada na tronie obok męża i wtedy do komnaty wkracza mała dziedziczka Beaufortów, jej imienniczka. Dziewczynka jest odziana nazbyt wymyślnie, jakby jej bezwstydna mać chciała się nią popisać. Ma na sobie suknię w angelicznej bieli naszywaną jedwabnymi czerwonymi różyczkami, które mają

wszystkim przypominać, iż jest córką Jana Beauforta, pierwszego księcia Somerset, wielkiego wielmoży, lecz nie człowieka ‒ niech Bóg mu to wybaczy. Jan Beaufort, starszy brat Edmunda, zrobił z siebie głupca we Francji, wrócił do domu i umarł ‒ jakże szybko i wygodnie ‒ tuż przed tym, zanim dosięgło go oskarżenie o zdradę. Mój Ryszard twierdzi, że Beaufort zginął z własnej ręki i że była to jedyna przysługa, jaką oddał swojej rodzinie. Ta drobna dziewczynka, która ma wspaniałe nazwisko i jeszcze wspanialszy majątek, jest jego jedynym ślubnym dzieckiem, a przy tym synowicą Edmunda Beauforta. Spostrzegam, że mi się przygląda, i uśmiecham się do niej. Natychmiast rumieni się i równocześnie rozpromienia. Szeptem zwraca się do swej matki, najwyraźniej pytając, kim jestem, na co dobrodziejka słusznie szczypie ją w rękę, przykazując, aby stała prosto i cicho, jak wypada dziecku wprowadzonemu na dwór królewski. ‒ Oddaję twoją córkę pod opiekę moich drogich półbraci, Edmunda i Jaspera Tudorów ‒ obwieszcza król księżnie wdowie. ‒ Może mieszkać z tobą, dopóki nie będzie zdolna do małżeństwa. Co zabawne, dziewczynka podrywa głowę, jakby miała własne zdanie na ten temat. Kiedy nikt nie patrzy w jej stronę, ponownie zwraca się szeptem do swojej matki. Sprawia miłe wrażenie i bardzo chce być dobrze poinformowana. To niesprawiedliwe, że zostanie wydana za Edmunda Tudora i wysłana do Walii. Królowa odwraca głowę, toteż pochylam się ku niej. ‒ Co o tym myślisz? ‒ pyta. Małgorzata Beaufort wywodzi się z rodu Lancasterów, Edmund Tudor jest synem królowej Anglii. Dziecko, które spłodzą, będzie się mogło poszczycić wspaniałym rodowodem, w jego żyłach wymiesza się angielska i francuska krew królewska. ‒ Czy najjaśniejszy pan przypadkiem nie nazbyt umocnił pozycję swego przyrodniego brata? ‒ dopytuje szeptem. ‒ Och, spójrz tylko na tę kruszynę ‒ mówię łagodnie. ‒ Tc wciąż dziecko, daleko jej do zamążpójścia. Matka zatrzyma ją pod swoim dachem przez najbliższe dziesięć lat. Zanim Edmund Tudor ją poślubi i rozdziewiczy, zdążysz zapełnić królewską komnatę dziecięcą pół tuzinem następców tronu. Obie spoglądamy w głąb komnaty, gdzie mała dziewczynka wciąż porusza głową, jakby chciała, aby ktoś jej wysłuchał. Królowa wybucha śmiechem. ‒ Cha, mam nadzieję. W każdym razie takie chuchro raczej nie ma szans wydać na świat królewskiego dziedzica.

Nazajutrz wieczorem wyczekuję chwili poprzedzającej posiłek gdy królowa jest już gotowa do wieczerzy, lecz król z księciem jeszcze po nią nie przyszli. Siedzimy wokół kominka, przysłuchując się grajkom. Rzucam spojrzenie w jej stronę i na przyzwalający ruch głowy przysuwam się bliżej z zydlem. ‒ Jeśli zamierzasz mi powiedzieć, że znów spodziewasz się dziecka ‒ rzecze przekornym tonem ‒ to się spóźniłaś. Już to zauważyłam. Rumienię się. ‒ To chyba będzie chłopiec ‒ mówię. ‒ Bóg świadkiem, że jem dość, aby wyrósł silny mężczyzna. Co rusz muszę popuszczać pasa u sukni. ‒ Ryszard wie? ‒ Domyślił się przed wyjazdem. ‒ Poproszę księcia, aby pozwolił mu wrócić do domu. Zależy ci, aby był przy tobie, prawda? Zerkam na nią spod oka. Niemal rokroczne dowody mojej niezawodnej płodności na ogół wywołują jej smutek, tym razem jednak uśmiecha się do mnie i zdaje się, że cieszy się moją radością. ‒ Tak, chciałabym, aby wrócił do domu, o ile książę pan może go zwolnić ze służby. ‒ Wydam mu rozkaz ‒ rzecze z uśmiechem. ‒ Książę pan zawsze powtarza, że uczyniłby dla mnie wszystko. Taka prośba nie powinna sprawić kłopotu mężczyźnie, który obiecuje mi gwiazdkę z nieba. ‒ Pozostanę w Londynie do maja ‒ informuję. ‒ A gdy opuszczę już komnatę niewieścią, będę mogła towarzyszyć ci w letnim objeździe. ‒ Tego roku możemy nie zajechać daleko. ‒ Ach tak? ‒ Początkowo nie domyślam się znaczenia jej słów. ‒ Tego roku i ja mogę potrzebować spokojnego lata. W końcu zaczynam rozumieć. ‒ Och, Małgorzato, naprawdę? ‒ Zdawało mi się, że masz zdolność jasnowidzenia ‒ szczebioce. ‒ A tymczasem siedzę tu przed tobą i myślę... jestem niemal pewna... Chwytam ją za ręce. ‒ Też tak myślę, teraz już to widzę. Zdecydowanie. ‒ Rzeczywiście, cerę ma promienną, a kształty jakby zaokrąglone. ‒ Od jak dawna? ‒ Nie naszły mnie dwie miesięczne przypadłości ‒ wylicza. ‒ Dlatego na razie nic nikomu nie mówię. Jak ty uważasz? ‒ Najjaśniejszy pan zległ z tobą przed Bożym Narodzeniem? Przysporzył ci przyjemności? Oczy ma spuszczone, lecz lica jej różowieją. ‒ Och, Jakobino... nawet nie przypuszczałam, że tak może być... Uśmiecham się ciepło.

‒ Czasami może. Wiem, że nareszcie, po ośmiu latach małżeństwa, zaznała radości, jakiej mężczyzna może przysporzyć żonie, gdy mu na niej zależy, gdy kocha ją wystarczająco, by chcieć sprawić, aby łaknęła jego dotyku i przylegała doń całym ciałem. ‒ Kiedy zyskam pewność? ‒ pyta mnie. ‒ Za miesiąc. Sprowadzę zaufaną akuszerkę, która porozmawia z tobą i sprawdzi, że przejawiasz oznaki, a po miesiącu będziesz mogła powiadomić najjaśniejszego pana. Małgorzata nie chce pisać do swojej matki, dopóki nie nabierze całkowitej pewności, co fatalnie się składa, gdyż podczas gdy nasza królowa czeka na potwierdzenie, iż zaiste jest brzemienna, z Andegawenii nadchodzi wiadomość, że jej matka, Izabela Lotaryńska, umarła. Minęło osiem lat od przyjazdu Małgorzaty do Anglii, zresztą obie niewiasty nigdy nie były ze sobą specjalnie zżyte. Niemniej śmierć Izabeli to wielki cios dla młodej królowej. Widzę ją na galerii z oczyma mokrymi od łez i Edmundem Beaufortem trzymającym ją za ręce. Głowę ma zwróconą ku niemu, jakby chciała się oprzeć i wypłakać mu w ramię. Na dźwięk moich kroków odwracają się oboje, nie rozplatając rąk. ‒ Jej królewską mość bardzo zasmuciły wieści z Andegawenii ‒ rzecze jakby nigdy nic Somerset i podprowadza do mnie Małgorzatę. ‒ Idź teraz z Jakobiną ‒ dodaje łagodniejszym tonem. ‒ Niech poda ci jakiś napar, który ulży nieco w żałobie. Utrata matki to dla młodej niewiasty zawsze wielkie przeżycie, a ty w dodatku nie zdążyłaś jej powiedzieć... ‒ urywa i wkłada dłoń królowej w moją. ‒ Podasz jej coś? Na pewno? Nie może ciągle płakać. ‒ Wybiorę coś odpowiedniego z powszechnie używanych ziół ‒ odpowiadam, mając się na baczności. ‒ Zechcesz udać się ze mną i odpocząć trochę, wasza wysokość? ‒ Tak ‒ zgadza się Małgorzata i pozwala powieść w stronę prywatnych komnat. Przyrządzam napar z dziurawca, lecz gdy jej podaję, waha się lekko. ‒ Chyba nie zaszkodzę tym dziecku? ‒ Skądże znowu. To bardzo delikatny środek. Będziesz go piła co rano przez tydzień. Ciągła żałość byłaby znacznie gorsza dla twojego dziecka, zwłaszcza teraz powinnaś być spokojna i radosna. Potakuje skinieniem. ‒ Masz już pewność? ‒ pytam, obniżając głos. ‒ Akuszerka twierdzi, że prawie nie ma wątpliwości... ‒ Tak, całkowitą. Powiadomię jego królewską mość w przyszłym

tygodniu, gdy minie mój czas w miesiącu. Jednakże nie przekazuje mu nowiny osobiście. Co dziwne, wzywa do siebie marszałka królewskiego dworu. ‒ Zaniesiesz najjaśniejszemu panu wiadomość ‒ oznajmia. Wygląda jak własny cień w granatowej żałobnej sukni, a mnie robi się przykro, że śmierć matki wyssała z niej całą radość. Mam jednak nadzieję, że kiedy nareszcie powiadomi Henryka, będą się radowali razem. Zakładam bowiem, że zamierza zaprosić króla do swych komnat. Tymczasem ona mówi do marszałka dworu: ‒ Przekaż mu moje pozdrowienia i życzenia wszystkiego dobrego oraz powiedz, że spodziewam się dziecka. Richard Tunstall gapi się na nią z otwartymi ustami ‒ jeszcze nigdy nie zanosił nikomu takiej wiadomości. Żaden marszałek dworu nie został poproszony o coś takiego. Spogląda na mnie, jakby oczekiwał jakiejś rady, ja jednak mogę tylko pokazać mu lekkim wzruszeniem ramion, że lepiej będzie, jeśli przekaże najjaśniejszemu panu to, co zażyczyła sobie jego królowa. Marszałek dworu kłania się i rakiem wycofuje z komnaty, a gdy znika za progiem, gwardziści starannie zamykają drzwi. ‒ Przebiorę się ‒ decyduje Małgorzata. ‒ Henryk z pewnością złoży mi wizytę. Pośpiesznie przechodzimy do komnaty prywatnej, gdzie królowa zmienia suknię z granatowej na jasnozieloną, odpowiedniejszą wczesną wiosną. Kiedy panna dworska pomaga jej się ubrać, z przyjemnością patrzę na wypukłość, gdzie jeszcze niedawno Małgorzata była płaska jak deska, i na pełne piersi ciążące pod lnianym giezłem. Czekamy, aż król wpadnie przez drzwi z rozjaśnioną twarzą i wyciągniętymi ramionami ‒ czekamy przez równą godzinę. Słyszymy, jak dzwony odmierzają czas. Wreszcie naszych uszu dobiegają czyjeś kroki na korytarzu. Gdy gwardziści otwierają drzwi, powstajemy ze swoich miejsc, spodziewając się, że to król z uradowanym chłopięcym obliczem. Jednakowoż okazuje się, że to wrócił Richard Tunstall, marszałek dworu, z odpowiedzią od jego królewskiej mości. ‒ Najjaśniejszy pan polecił mi przekazać waszej królewskiej mości, co następuje: wieść, która nas doszła, jest nam ku pociesze, a wszystkim wiernym poddanym ku wielkiej radości i zadowoleniu. ‒ Skończywszy mówić, przełyka i zerka w moją stronę. ‒ To wszystko? ‒ pytam. Kiwa głową, że tak. Małgorzata patrzy nań tępym wzrokiem. ‒ Złoży mi wizytę? ‒ Nie sądzę, wasza królewska mość ‒ odpowiada marszałek dworu.

Chrząka i dodaje: ‒ Ale był tak szczęśliwy z nowiny, że aż mnie wynagrodził. ‒ Czy najjaśniejszy pan zamierza złożyć wizytę jej królewskiej mości dziś przed wieczerzą? ‒ Wezwał złotnika. Zamówił dla jej wysokości wspaniały klejnot. ‒ Ale co robi w tej chwili? ‒ dopytuje Małgorzata. ‒ Kiedy my tu stoimy? Co robił, kiedy go zostawiałeś? Richard Tunstall ponownie się kłania. ‒ Udał się złożyć podziękę w prywatnej kaplicy ‒ rzecze. ‒ Najpewniej w tej właśnie chwili najjaśniejszy pan się modli. ‒ Wybornie ‒ kwituje przygnębiona królowa. ‒ Wprost wybornie.

* Ujrzymy Henryka dopiero później tego wieczora, gdy jak zwykle przybędzie do komnat królowej, by powieść nas na wieczerzę. Na oczach wszystkich dworzan całuje ją w dłoń i zapewnia, że jest przeszczęśliwy. Rozglądam się wokół i widzę, że wszystkie dworki są równie zdumione jak ja: przecież ta para poczęła swoje pierwsze dziecko po ośmiu latach jałowego małżeństwa. Mający przyjść na świat potomek uczyni ich związek kompletnym i zapewni sukcesję. Dlaczego więc w dalszym ciągu zachowują się, jakby byli dalekimi kuzynami? Małgorzata znosi to iście po królewsku, w żaden sposób nie okazując, iż spodziewa się z jego strony nieco więcej ciepła i entuzjazmu. Skłania głowę i obdarza najjaśniejszego pana uśmiechem. ‒ Ja również jestem szczęśliwa ‒ odpowiada. ‒ Modlę się, by urodził się nam syn, a jeśli nie, piękna córka, po której pojawi się chłopiec. ‒ Każde dziecię to błogosławieństwo ‒ rzecze Henryk łaskawie, po czym podaje królowej ramię i wiedzie ją do wielkiej sali, gdzie usadza ją ostrożnie obok siebie i przez całą wieczerzę wybiera dla niej najsmaczniejsze kąski mięsiw i najmiększe kawałki pieczywa. Siedzący u jego drugiego boku Edmund Beaufort uśmiecha się do obojga. Skończywszy jeść, Małgorzata mówi, że uda się wcześnie na spoczynek, na co wszyscy powstają z miejsc, by nas pożegnać. W swoich komnatach odprawia pozostałe dworki i gestem daje mi znak, abym weszła za nią do alkierza. ‒ Zdejmij mi czepiec ‒ poleca. ‒ Jestem taka zmęczona, a przez niego tylko boli mnie głowa. Rozwiązuję tasiemki i odkładam wysoki czepiec na bok. Pod spodem spoczywa gruby zwitek materii utrzymujący całą konstrukcję w pionie.

Jego także zdejmuję i dopiero wtedy mogę rozpuścić włosy królowej. Sięgam po grzebień i delikatnymi ruchami zaczynam rozplątywać ciasno splecione warkocze. Małgorzata przymyka oczy z ukontentowania. ‒ Tak lepiej ‒ mówi cicho. ‒ Teraz zapleć je luźno, Jakobino, i każ przysłać kielich ciepłego piwa. Posłusznie splatam grube pasma czerwonozłotych włosów i pomagam Małgorzacie ściągnąć wierzchnią suknię. Przebiera się w nocne giezło i wspina na wielkie, zdobne w bogate zasłony łoże, na którym sprawia wrażenie zagubionego dziecka. ‒ To normalne, że odczuwasz zmęczenie ‒ uspokajam ją. ‒ Musisz dużo odpoczywać. Nikt nie oczekuje od ciebie niczego więcej. ‒ Ciekawe, co się urodzi... ‒ mówi na wpół do siebie. ‒ Syn czy córka?... ‒ Mam ci powróżyć? ‒ pytam gotowa spełniać jej zachcianki. Odwraca ode mnie głowę i zadziwia odmową. ‒ Nie. Nawet o tym nie myśl, Jakobino. Wybucham śmiechem. ‒ Za dużo ode mnie oczekujesz, wasza wysokość. To będzie twój pierworodny, przyszły król Anglii, jak Bóg da. Moim obowiązkiem jest o nim myśleć. Zresztą nie schodziłby z moich myśli i tak, przez wzgląd na ciebie. Delikatnie przykłada palec do moich warg, żeby mnie uciszyć. ‒ W każdym razie nie myśl o tym zbyt wiele. ‒ Zbyt wiele? Jak to? ‒ Nie używaj swego daru. Chcę, by rozwijał się niczym kwiat, niespostrzeżony przez nikogo. Przez chwilę wydaje mi się, że jest zabobonna, że boi się złego uroku czy czegoś podobnego. ‒ Chyba nie uważasz, że mogłabym źle życzyć tobie czy twojemu dziecku ‒ oburzam się. ‒ Nie, nie... ‒ potrząsa lokami. ‒ Skądże, droga Jakobino. Oczywiście, że tak nie uważam. Chodzi o to, że... nie chcę, abyś wiedziała zbyt wiele. Nie wszystko. Pewne sprawy powinny pozostać prywatne. ‒ Rumieni się i odwraca głowę. ‒ Nie chcę, abyś wszystko o mnie wiedziała. Chyba zaczynam rozumieć. Kto może wiedzieć, jak daleko musiała się posunąć, aby rozbudzić zainteresowanie oziębłego małżonka? Kto może wiedzieć, jak bardzo musiała być uwodzicielska, aby zwabić go z klęczek do swego łoża? Czy musiała uciekać się do markietańskich sztuczek, przez które poczuła się skalana? ‒ Cokolwiek uczyniłaś, aby począć to dziecko, wyszło tylko na dobre ‒ mówię z wielką pewnością siebie. ‒ Była już najwyższa pora. Jeżeli

nosisz pod sercem syna, tym lepiej dla nas wszystkich. Nie wyrzucaj sobie niczego, Małgorzato. Obiecuję, że przestanę w ogóle o tym myśleć. Podnosi na mnie wzrok. ‒ Naprawdę uważasz, że nie zgrzeszyłam, dając Anglii następcę tronu? ‒ Zgrzeszyłaś jedynie miłością ‒ odpowiadam. ‒ Nikomu nie stała się krzywda. Taki grzech to nie grzech. ‒ Nie muszę się więc spowiadać? Przypomina mi się biskup Ayscough, który przestrzegł młodego króla, aby nie zbliżał się do żony w pierwszym tygodniu małżeństwa, z obawy że młoda para ulegnie żądzy cielesnej. ‒ Nie musisz się z niczego spowiadać. Zrobiłaś, co trzeba było zrobić, i zrobiłaś to z miłości. Żaden mężczyzna tego nie zrozumie. A zwłaszcza duchowny. Wzdycha cicho. ‒ Zatem dobrze. Tylko pamiętaj, nie myśl zbyt wiele. Gestem pokazuję, że głowę spowija mi welon. ‒ Już o niczym nie myślę. Śmieje się głośno. ‒ Wiem, że nie potrafisz nie myśleć, Jakobino. I wiem, że czasem potrafisz wejrzeć za zasłonę rzeczywistości. Ale proszę cię, zostaw to dziecko w spokoju, nie przyglądaj mu się zbyt uważnie. Myśl o nim jak o dzikim kwiecie, okazie piękna, którego nikt nie zasiał, lecz który wyrósł mimo to... ‒ Będę o nim myśleć jako o synu Margerytki ‒ przystaję bez oporów. ‒ Niech będzie kwiatuszkiem, który raduje ludzkie serca na wiosnę, którego pojawienie się oznacza nowy początek. ‒ Właśnie ‒ podchwytuje królowa. ‒ To kwiatuszek, który wziął się nie wiedzieć skąd.

GRAFTON W HRABSTWIE NORTHAMPTONSHIRE LATO 1453 ROKU

Dotrzymuję słowa danego najjaśniejszej pani i nie zastanawiam się nad tym spóźnionym poczęciem, a ona dotrzymuje swojej obietnicy i prosi księcia Somerset, aby pozwolił Ryszardowi wrócić do domu. Mój mąż wraca do Grafton tuż przed tym, zanim ukrywam się w komnacie niewieściej. Wkrótce przychodzi na świat nasz kolejny syn, Lionel. Elżbieta, która przyjechała z Groby Hall, dogląda mnie w komnacie niewieściej, a czyni to z wielką powagą i niezwykle umiejętnie, potem zaś nie może się oderwać od kołyski, nad którą spędza całe dnie, szczebiocząc do niemowlęcia. ‒ Niebawem będziesz miała własne ‒ mówię do niej. ‒ Mam taką nadzieję. To dziecko jest takie piękne, takie doskonałe... ‒ Owszem ‒ potwierdzam z dumą. ‒ Jeszcze jeden syn w rodzie Riversów. Jak tylko mam dość sił, by powrócić na dwór królewski, otrzymuję od Małgorzaty wiadomość będącą zaproszeniem do towarzyszenia jej podczas letniego objazdu królestwa. Ryszard z kolei musi wracać do Calais. Mimo to nasze pożegnanie nie jest ani odrobinę łatwiejsze. ‒ Pozwól mi do siebie przyjechać ‒ proszę go. ‒ Nie zniosę następnej rozłąki. ‒ Zgoda. Ale dopiero za miesiąc. Przywieź ze sobą młodsze dzieci. Ja również nie potrafię bez was żyć. Całuje mnie w usta, w dłonie, a potem wskakuje na koń i odjeżdża.

PAŁACYK CLARENDON W WILTSHIRE LATO 1453 ROKU

Dwór w wesołym nastroju podróżuje po zachodnich hrabstwach Anglii, wymierzając sprawiedliwość zdrajcom i podżegaczom. Książę Somerset osobiście zaplanował trasę i twierdzi teraz, iż poddani z wolna zaczynają pojmować, że nie popłaca żalenie się na monarchę i że ich roszczenia nie mają przyszłości oraz ‒ co najważniejsze ‒ że Ryszard książę Yorku nigdy nie zdobędzie władzy w królestwie, a zatem sprzymierzanie się z nim bądź powoływanie na niego mija się z celem. Tego lata Edmund Beaufort poświęca wyjątkowo dużo uwagi królowi, zachęcając, by ferował surowsze wyroki i był bezwzględniejszy, gdy przychodzi do ich egzekwowania. Przyklaskuje każdej decyzji Henryka, umacniając jego pewność siebie i wiarę we własny umysł, oraz namawia, by częściej się odzywał. Towarzyszy mu w kaplicy i przywodzi do komnat królowej, gdzie zasiadają we trójkę, by prowadzić rozmowy, a książę rozbawia parę monarszą dykteryjkami, nierzadko strojąc sobie żarty z naiwnych ludzi, z którymi miał do czynienia w ciągu dnia. Jako że Małgorzata w odmiennym stanie nie może jeździć konno, Somerset wystarał się o parkę zbliżonych maścią mułów, które dźwigają jej lektykę. Sam towarzyszy jej w siodle, powściągając wodzami wielkiego ogiera, aby kroczył nie szybciej od zwierząt pociągowych, i bezustannie wypatruje u królowej pierwszych oznak zmęczenia. Wypytuje mnie niemal codziennie o zdrowie najjaśniejszej pani i czy na pewno nie zauważyłam niczego niepokojącego, troszczy się o jej dietę i odpowiednią ilość ruchu. Co dzień zapewniam go, że Małgorzacie nic nie dolega, że dziecko rośnie jak należy i że bez wątpienia jest silne. Prawie codziennie przynosi jej jakiś podarek, a to bukiecik kwiatów, a to wiersz, a to zwierzątko, często też sprowadza dla jej rozrywki tancerzy. Król, królowa i książę objeżdżają zielone hrabstwo Dorset w całkowitej zgodzie, a gdy tylko Małgorzata pragnie wysiąść z lektyki czy wspiąć się ponownie po schodkach, u jej boku wyrasta Somerset z wyciągniętym pomocnie ramieniem.

Wcześniej widziałam w nim tylko uwodziciela, czarusia i szelmę, tymczasem teraz zaczynam dostrzegać kogoś lepszego, mężczyznę o wielkim sercu. Nadskakuje Małgorzacie tak, jakby pragnął ją uchronić przed wszelkim wysiłkiem, poświęcić swoje życie dla jej szczęścia. Edmund Beaufort służy królowi jako najlojalniejszy przyjaciel, dla niej zaś jest rycerzem bez skazy. Niczego więcej nie widzę; nie chcę widzieć. W sierpniu dojeżdżamy do Wiltshire i zatrzymujemy się w starej królewskiej siedzibie w Clarendon, pośród zielonych łąk otaczających Salisbury. Uwielbiam tę ilasto-trawiastą równinę poprzecinaną ciekami wodnymi. Można tutaj całymi godzinami uganiać się po lesie za bykiem jelenia, by w końcu wypaść na otwarte wzniesienie i galopem pokonywać przestrzeń porośniętą niskopiennymi roślinami. Zatrzymawszy się na popas, mamy rozciągający się przed naszymi oczyma widok na połowę Anglii. Pałacyk stoi pośród ukwieconych łąk, które przez znaczną część roku znajdują się pod wodą, jednakże w szczycie lata, tak jak teraz, są poprzecinane systemem czystych strumieni, rzeczek i jeziorek. Somerset zabiera królową na ryby i klnie się, że złapią łososia na jej południowy posiłek, lecz kończy się na tym, że Małgorzata kryje się w cieniu, a książę raz po raz zarzuca wędkę i daje jej do potrzymania, podczas gdy ważki tańczą nad główkami kaczeńców, a jaskółki latają nisko nad wodą, muskając dziobkami własne ruchome odbicia. Ściągamy na nocleg późnym wieczorem, gdy chmury na niebie zdają się barwnymi wstążkami wirującymi nad widnokręgiem. ‒ Jutro będzie kolejny piękny dzień ‒ przewiduje książę Somerset. ‒ A pojutrze? ‒ pyta go Małgorzata. ‒ Też. Dlaczego każdy dzień twego życia nie miałby być piękny? Królowa się śmieje. ‒ Chcesz mnie rozpieścić. ‒ Ano chcę ‒ odpowiada słodkim głosem. ‒ Chcę, aby twoje życie było usłane różami. Bierze go pod ramię, aby wspiąć się po kamiennych stopniach wiodących do ogromnych drzwi starego pałacyku myśliwskiego. ‒ Gdzie najjaśniejszy pan? ‒ Somerset pyta dworzanina z najbliższego otoczenia króla. ‒ W kaplicy, wasza książęca mość ‒ odpowiada mężczyzna. ‒ Spowiada się. ‒ Odprowadzę cię zatem do twoich komnat ‒ decyduje Edmund Beaufort, zwracając się do królowej. ‒ Czy mam dotrzymać ci towarzystwa przed wieczerzą? ‒ Tak, proszę ‒ mówi ona. Dworki rozsiadają się na zydlach i ławach, natomiast Małgorzata z

księciem kierują się do okiennej ambrazury, gdzie rozmawiają przyciszonymi głosami, pochylając ku sobie głowy, aż w pewnej chwili rozlega się stukanie do drzwi komnaty i do środka wkracza posłaniec z Francji. Wpada w pośpiechu, ubłocony po długiej drodze, z wielce zafrasowaną miną. Nie może być wątpliwości, że przynosi złe wieści. Książę zrywa się na równe nogi. ‒ Nie teraz ‒ mówi szybko. ‒ Gdzie jego wysokość? ‒ Wydał rozkaz, aby mu nie przeszkadzać ‒ odpowiada posłaniec. ‒ Mnie jednak kazano dostarczyć wiadomość bez żadnej zwłoki. Dlatego stoję przed tobą, mości książę. Chodzi o hrabię Shrewsbury, niech Bóg go błogosławi, i o Bordeaux. Somerset chwyta posłańca za ramię i wyprowadza go za drzwi, nie mówiąc ani słowa do królowej. Małgorzata podnosi się z miejsca, ja w okamgnieniu jestem przy niej. ‒ Zachowaj spokój, wasza królewska mość ‒ proszę. ‒ Musisz zachować spokój przez wzgląd na dziecko. ‒ Co to za wieści? ‒ dopytuje. ‒ Co dzieje się we Francji? Edmundzie! ‒ podnosi głos. ‒ Chwileczkę ‒ rzuca przez ramię Beaufort, jakby mówił do zwykłej niewiasty. ‒ Zaraz. Dworki sapią z przejęcia na takie traktowanie ich pani, ja jednak otaczam ją ramieniem w talii i radzę: ‒ Połóżmy cię do łoża, wasza wysokość. Mości książę przyniesie ci wiadomość, kiedy wydobędzie ją z posłańca. ‒ Nie! ‒ wyrywa mi się. ‒ Muszę wiedzieć teraz! Edmundzie!... mów! Przez moment jest pogrążony w gorączkowej wymianie zdań z posłańcem, a gdy się odwraca, ma minę, jakby ktoś dźgnął go prosto w serce. ‒ John Talbot ‒ mówi cicho. Czuję, jak królowa chwieje się, gdy kolana jej miękną, po czym pada zemdlona. ‒ Pomóż mi! ‒ wołam do najbliższej z dworek, ale to Edmund Beaufort zbliża się w paru zamaszystych krokach, bierze Małgorzatę na ręce i zanosi ją przez komnatę prywatną do alkierza. ‒ Wezwijcie medyka! ‒ rozkazuję pannom dworskim, sama zaś biegnę za Somersetem. Złożył zemdloną Małgorzatę na łożu, sam też na wpół klęczy pod królewskim baldachimem, nachyla się nad nią, trzymając w objęciach niczym kochanek, i szepce jej do ucha: ‒ Małgorzato... Małgorzato! ‒ Nie! ‒ sprzeciwiam się stanowczo. ‒ Mości książę, zostaw ją, ja się

nią zajmę. Królowa czepia się go obiema rękoma, nie chce puścić. ‒ Powiedz mi wszystko ‒ prosi z desperacją. ‒ Powiedz mi nawet najgorsze, byle szybko. Zatrzaskuję drzwi komnaty sypialnej, zanim ktoś zobaczy, że Edmund Beaufort przykłada dłonie po obu stronach twarzy królowej, że ona trzyma go kurczowo za nadgarstki, że wpatrują się sobie ~w oczy z bliska. ‒ Najdroższa, to nie chce mi przejść przez usta. John Talbot nie żyje, tak samo jego syn. Utraciliśmy Castillon, którego bronił, utraciliśmy znowu Bordeaux... wszystko stracone... Małgorzata zaczyna drżeć na całym ciele. ‒ Dobry Boże, Anglicy nigdy mi tego nie wybaczą. Cała Gaskonia przepadła? ‒ Cała ‒ potwierdza. ‒ A John Talbot nie żyje, niech Pan świeci nad jego duszą. Łzy wymykają się spod powiek królowej i ciekną jej po policzkach, a Edmund Beaufort opuszcza głowę i scałowuje je, jak kochanek próbujący pocieszyć ukochaną niewiastę. ‒ Nie! ‒ wołam ponownie, wstrząśnięta do głębi. Podchodzę do łoża i kładę Somersetowi dłoń na ramieniu, staram się go od niej odciągnąć, lecz ci dwoje są na mnie ślepi i głusi, tulą się do siebie, ona obejmuje go za kark, on na wpół przygniatają swoim ciężarem, obsypując pocałunkami i składając obietnice, jakich nie będzie mógł dotrzymać, i właśnie w takiej chwili, strasznej, okropnej chwili, drzwi za nami stają otworem i do komnaty wchodzi Henryk, król Anglii, by ujrzeć sczepionych w uścisku: swoją brzemienną żonę i najdroższego przyjaciela. Przez kilka uderzeń serca przygląda się tej scenie. W tym czasie książę powoli podnosi głowę i zgrzytając zębami, delikatnie wypuszcza z objęć Małgorzatę, układając ją na powrót na łożu, przyciskając jej ramiona do poduszki, aby nie mogła wstać, potem poprawia jej suknię wzdłuż nóg, wokół kostek. Wreszcie odwraca się, aby stawić czoło najjaśniejszemu panu. Wykonuje nieokreślony gest ręką, ale nic nie mówi. Nie ma nic do powiedzenia. Henryk wodzi spojrzeniem od żony, podpartej na łokciu i bladej niczym widmo, do księcia stojącego obok niej, a potem przenosi wzrok na mnie. Minę ma zdziwioną, wygląda jak skrzywdzone dziecko. Wyciągam do niego ręce, jakby był jednym z moich dzieci, boleśnie zranionym. ‒ Nie patrz ‒ odzywam się niemądrze. ‒ Staraj się nie widzieć. Przechyla głowę na bok, jak wystraszony pies, usiłując zrozumieć, co mówię.

‒ Nie patrz ‒ powtarzam. ‒ Staraj się nie widzieć. Co dziwne, zbliża się do mnie i opuszcza przede mną głowę. Nawet nie wiedząc, że to robię, unoszę doń ręce, a on ujmuje najpierw jedną, potem drugą i przykłada sobie do oczu, jakby była to opaska. Przez kilka uderzeń serca trwamy w bezruchu, ja z rękoma na twarzy króla, książę przygotowujący się do mowy, Małgorzata odchylona na poduszki, z dłonią na wypukłym brzuchu. Nagle Henryk przyciska mocniej moje dłonie do swoich oczu i powtarza za mną: ‒ Nie patrz. Staraj się nie widzieć. Następnie odwraca się. W milczeniu pokazuje nam plecy i wychodzi z komnaty sypialnej swojej żony, cicho zamykając drzwi za sobą. Tego wieczora nie pojawia się w wielkiej sali. Królowa pożywia się w swoich prywatnych komnatach, towarzyszę jej ja z tuzinem innych dworek, ale i tak połowa potraw wraca do kuchni nienaruszona. Edmund książę Somerset zajmuje miejsce przy wysokim stole i oznajmia ścichłym biesiadnikom, że ma dla nich złe wieści: utraciliśmy wszystkie nasze ziemie we Francji, nie licząc miasta i garnizonu Calais, a dowodzący kampanią na kontynencie hrabia Shrewsbury zginął podczas z góry skazanej na przegraną wyprawy, gdyż jego galanteria i odwaga nie pozwalały mu odmówić udziału w niej. Mieszkańcy Castillon błagali, by przybył oblężonemu miastu z odsieczą, a on nie potrafił zignorować rodaków w potrzebie. Dochował przyrzeczenia, że nigdy więcej nie włoży zbroi przeciwko Walezjuszowi, który uwolnił go pod tym właśnie warunkiem. Wyjechał więc w pole bez zbroi, na czele swoich ludzi ‒ bez broni czy choćby tarczy. Był to akt najczystszego rycerstwa i najczystszej głupoty. Postępek wielkiego człowieka, którym był. Łucznik powalił jego wierzchowca, a jakiś żołnierz uzbrojony w topór zarąbał go na śmierć, zanim hrabia zdołał wstać na nogi. Możemy zapomnieć o angielskim panowaniu we Francji, utraciliśmy Gaskonię po raz drugi i jak wszystko wskazuje, ostatni. Wszystko, co zdobył Henryk V, jego syn utracił, a Anglia została upokorzona przez swego niegdysiejszego wasala. Somerset zwiesza głowę pośród ciszy panującej w wielkiej sali. ‒ Módlmy się za duszę Johna Talbota i jego syna, barona Lisle ‒ kontynuuje po chwili milczenia ‒ albowiem był to najszlachetniejszy rycerz, jakiego nosiła ta ziemia. Módlmy się za króla, za Anglię i za świętego Jerzego. Nikt nie wznosi wiwatów. Nikt nie podejmuje modlitwy. W wielkiej sali rozlega się echem „amen!”, po czym wszyscy przysuwają sobie lawy i siadają, by zjeść posiłek w ponurym nastroju.

Najjaśniejszy pan udaje się na spoczynek bardzo wcześnie, dowiaduję się od zazwyczaj dotrzymujących mu towarzystwa dworzan. Mówią też, że wydaje się bardzo zmęczony. Nawet z nimi nie rozmawiał. Nie zamienił ani jednego słowa. Kiedy przekazuję to królowej, zagryza wargę i patrzy na mnie, nagle kredowobiała. ‒ Co o tym myślisz? ‒ pyta. Wydaje się przestraszona jak mała dziewczynka. Potrząsam głową. Nie mam pojęcia, co o tym myśleć. ‒ Co powinnam teraz zrobić? Nie mam pojęcia, co powinna teraz zrobić. Rankiem ma podpuchnięte oczy po nieprzespanej nocy. Ponownie wysyła mnie do apartamentów króla, abym wywiedziała się, jak miewa się jego wysokość. Ponownie dowiaduję się od dworzan, że król jest znużony i tego ranka pozostanie w łożu dłużej. Gdy powiedziano mu, że już pora na laudesy, skinął tylko głową i odwrócił się na drugi bok. To dziwi wszystkich, albowiem najjaśniejszy pan nigdy nie przegapił jutrzni. Potem próbują go przebudzić na prymę, lecz on ani drgnie. Wracam do królowej i mówię jej, że Henryk przespał cały ranek i nadal śpi. Przyjmuje to do wiadomości i oznajmia, że śniadać będzie w swoich komnatach. Somerset spożywa śniadanie w wielkiej sali z resztą dworu. Wszyscy jesteśmy milczący, wyczekujemy dalszych wieści z Francji. Obawiamy się dalszych wieści z Francji. Przychodzi południe, a król Henryk nadal śpi. ‒ Czy zaniemógł? ‒ pytam jego garderobianego. ‒ Zazwyczaj nie śpi tak długo... ‒ Coś go przeraziło ‒ odpowiada mężczyzna. ‒ Wiem to na pewno. Wrócił do swych komnat biały jak duch i nie odzywając się do nikogo, położył się spać. ‒ Nie odezwał się do nikogo? ‒ dopytuję zawstydzona. ‒ Do nikogusieńko. ‒ Poślij po mnie, jak tylko się obudzi ‒ polecam. ‒ Jej królewska mość bardzo się niepokoi o męża. Garderobiany potakuje skinieniem, a ja wracam do komnat Małgorzaty, której mówię, że najjaśniejszy pan położył się spać, nie puszczając pary z ust. ‒ Nie puścił pary z ust? ‒ powtarza jak ja poprzednio. ‒ Ani mru-mru. ‒ Ale z pewnością wszystko widział. ‒ Owszem ‒ zgadzam się niechętnie. ‒ Jakobino, jak sądzisz, co on teraz uczyni?

Potrząsam głową. Nie mam pojęcia, co uczyni król. Na razie śpi. Śpi przez cały dzień. Co godzina idę do komnat Henryka i pod drzwiami pytam, czy najjaśniejszy pan się przebudził. Co godzina królewski garderobiany wychodzi na korytarz, z obliczem coraz bardziej zaniepokojonym, i kręci przecząco głową: nie, nie obudził się. W końcu, gdy słońce zachodzi i w pałacu zapala się świece przed wieczerzą, Małgorzata posyła po księcia. ‒ Przyjmę go w komnacie gościnnej ‒ oświadcza ‒ tak że nikt nie będzie mógł powiedzieć, że spotykamy się ukradkiem. Ale ty nas zasłoń, abyśmy mogli zamienić parę słów na osobności. Somerset pojawia się poważny i jak zawsze przystojny, klęka przed królową i klęczy dopóty, dopóki Małgorzata nie pozwoli mu usiąść obok siebie. Pozornie zamyślona zatrzymuję się pomiędzy nimi a resztą dworu, aby nikt nie dosłyszał prowadzonej ściszonymi głosami rozmowy tych dwojga, szczęśliwie zagłuszanej dźwiękami harfy. Wymieniają trzy nerwowe zdania, po czym królowa powstaje z miejsca, a wraz z nią zrywają się na nogi dworzanie ze świty. Zgrzytając zębami, Małgorzata prowadzi dwór na wieczerzę do wielkiej sali, gdzie wita ją cisza i pusty tron za wysokim stołem. Po posiłku wzywa mnie do swego boku. ‒ Nie mogą go dobudzić ‒ mówi krótko. ‒ Chcieli, żeby wstał na wieczerzę, lecz on nawet się nie poruszył. Książę posłał po medyka na wypadek, gdyby najjaśniejszy pan zaniemógł. Kiwam głową. ‒ Teraz przejdziemy do moich komnat ‒ rozkazuje i wyprowadza dworki z wielkiej sali. Kiedy wychodzimy, w pomieszczeniu rozlega się szmer głosów mówiących, że jego królewską mość opanowało śmiertelne znużenie. Połowa dworu gromadzi się w komnacie gościnnej Małgorzaty, gdzie wszyscy czekamy na werdykt medyków, co jest nie tak z królem. W pewnym momencie drzwi się otwierają i konsylium wchodzi gęsiego do środka. Królowa gestem każe im przejść dalej, do komnaty prywatnej, gdzie zbiera się około tuzina osób, w tym ja i książę Somerset. ‒ Najjaśniejszy pan wydaje się w dobrym zdrowiu, z tym że śpi ‒ rzecze jeden z medyków, John Arundel. ‒ Możecie go dobudzić? ‒ Uznaliśmy, że najlepiej będzie pozwolić mu się wyspać ‒ odzywa się drugi, doktor Faceby, składając ukłon. ‒ Lepiej niech się wyśpi i wstanie, gdy będzie gotowy. Smutek bądź żałobę często może uleczyć długi, zdrowy sen... ‒ Smutek? ‒ przerywa mu Edmund Beaufort. ‒ Jaki znowu smutek?

Czy król coś mówił? ‒ Wieści z Francji... ‒ niezgrabnie tłumaczy medyk. ‒ Zdaje się, że posłaniec zdążył coś powiedzieć... ‒ Owszem ‒ potwierdzam. ‒ Jej królewska mość zemdlała i musiałam zabrać ją do komnaty sypialnej. Małgorzata miętosi dolną wargę. ‒ Ale czy król coś mówił? ‒ Ani słowa. Ani słowa od minionego wieczora. Kiwa na to głową, jakby nie miało dla niej najmniejszego znaczenia, czy coś mówił czy nie, jakby tylko martwiła się o jego stan. ‒ Sądzicie jednak, że jutro się przebudzi? ‒ Och, z pewnością ‒ odpowiada doktor Faceby. ‒ Ludzie nierzadko zapadają w głęboki sen po usłyszeniu przykrych wiadomości. W ten sposób ciało próbuje sobie poradzić ze smutkiem duszy. ‒ I nic nie pamiętają? ‒ dopytuje królowa. Somerset wbija wzrok w podłogę, jakby było mu to obojętne. ‒ Niewykluczone, że trzeba będzie raz jeszcze przekazać mu wieści z Gaskonii... ‒ Medyk zgadza się z opinią królowej. Małgorzata zwraca się do księcia. ‒ Mości książę, dopilnuj, by jutrzejszego ranka słudzy jego wysokości przygotowali królewskie komnaty i szaty jak zwykle. Somerset odpowiada z ukłonem: ‒ Jak rozkażesz, wasza królewska mość. Medycy oddalają się ‒ jeden wróci do komnat Henryka, by czuwać nad jego snem. Świta księcia i dworki królowej opuszczają nas wkrótce po nich. Ci dwoje mają krótką chwilę tylko dla siebie, gdy nikt z wychodzących ich nie obserwuje. ‒ Wszystko będzie dobrze ‒ zapewnia ją szeptem. ‒ Nic nie powiemy. Nic. Zaufaj mi. Będzie dobrze... Milcząco kiwa mu głową, a on skłania się przed nią i także wychodzi. Nazajutrz znów próbują dobudzić króla, lecz on nadal nie reaguje. Jeden z dworzan z jego najbliższego otoczenia podchodzi do drzwi i informuje mnie, że trzeba było usadzić najjaśniejszego pana na sedesie pokojowym, umyć go i przebrać, ponieważ zabrudził nocną koszulę. Teraz już wiadomo, że jeśli przeniesie się go na sedes pokojowy, Henryk oddaje mocz i można mu przy tym umyć twarz i dłonie. Gdy posadzi się go na krześle, głowa mu opada, ale jeśli ktoś ją lekko trzyma, ktoś drugi może wlać w królewskie usta nieco ciepłego piwa. Nic wszakże nie wskazuje na to, by najjaśniejszy pan widział, słyszał i czuł, co się dokoła niego dzieje. Z całą pewnością nie potrafi ustać o własnych siłach. Nie okazuje oznak

głodu i pozostawiony sam sobie, leżałby uwalany ekskrementami. ‒ To nie jest zwykły sen ‒ rzecze ów dworzanin bez ogródek. ‒ Medycy tylko się oszukują. Żaden człowiek nie śpi tak jak miłościwy pan. ‒ Myślisz, że on umiera? ‒ wstrzymuję oddech. Mężczyzna potrząsa głową. ‒ W życiu nie widziałem czegoś podobnego. Zupełnie jakby ktoś rzucił nań urok. Albo klątwę. ‒ Wypluj to ‒ mówię szybko. ‒ Nawet tak nie myśl. Najjaśniejszy pan po prostu twardo śpi. ‒ O, tak ‒ bąka. ‒ Śpi, tak jak twierdzą medycy... Wracając powoli do komnat królowej, żałuję, iż nie ma przy mnie Ryszarda, iż nie jesteśmy razem w domu w Grafton. Mam straszne przeczucie, że uczyniłam coś bardzo złego. Przepełnia mnie lęk, zabobonny lęk, że mogłam uczynić coś naprawdę potwornego. Zastanawiam się skrycie, czy to ja sprawiłam, że król zaniewidział. Zastanawiam się, czy padł ofiarą mej przypadkowej mocy. Przeciota ostrzegała mnie często, iż należy uważać na własne życzenia, baczyć na słowa błogosławieństw i przekleństw. A tymczasem ja powiedziałam królowi Anglii: „Nie patrz. Staraj się nie widzieć”... Henryk zamknął po tym oczy i ani nie patrzy, ani nie widzi. Potrząsam głową, żeby odpędzić strach. Przecież setki razy mówiłam podobne słowa i nic nigdy się nie stało. Skąd we mnie nagle moc oślepienia króla Anglii? Może Henryk jest po prostu bardzo zmęczony. Może, tak jak podejrzewają medycy, zbytnio zasmuciły go wieści z Francji. Może, jak inna moja przeciota ze strony matki, zległ w bezruchu, by oddać ducha Bogu dopiero po wielu latach. Może niepotrzebnie się martwię, że miałam z tym coś wspólnego... Małgorzata spoczywa w swoim łożu. Tak mnie dręczy obawa, co też najlepszego uczyniłam, że przystaję w progu zaciemnionej komnaty i aż się wzdrygam. ‒ Wasza wysokość?... ‒ pytam szeptem. W odpowiedzi podnosi rękę, przynajmniej może się ruszać, nie jest więc pod wpływem zaklęcia. Jedna z panien dworskich siedzi u jej wezgłowia, a wszystkie pozostałe tłoczą się w antyszambrze, poszeptując między sobą o niebezpieczeństwie dla dziecka, o tym, że może dojść do najgorszego ‒ jak to mają w zwyczaju niewiasty, gdy jedna z nich jest bliska rozwiązania. ‒ Dość tego ‒ mówię ostro, zamykając drzwi wewnętrznej komnaty, by królowa nie słyszała tych czarnowidztw. ‒ Jeżeli nie potraficie powiedzieć nic wesołego, lepiej milczcie. A ty, Bessie, ani mi się waż opowiadać znowu o perypetiach swojej dobrodziejki w połogu. Urodziłam

jedenaścioro dzieci, wychowałam dziesięcioro i nigdy nie wycierpiałam choćby ćwierci bólu, o jakim lubisz prawić. W gruncie rzeczy żadna niewiasta nie przeżyłaby czegoś takiego. Miejmy ufność, że najjaśniejszą panią spotka tyle szczęścia co mnie. Wymijam je i wszedłszy do komnaty sypialnej Małgorzaty, gestem odprawiam towarzyszącą jej pannę dworską. Dziewczyna wymyka się cicho jak myszka, a ja przez parę chwil myślę, że królowa zasnęła. W końcu jednak odwraca głowę i spogląda wprost na mnie oczyma zapadniętymi i pociemniałymi ze zmęczenia i trwogi. ‒ Czy najjaśniejszy pan już się przebudził? ‒ Wargi ma spierzchnięte od ciągłego zagryzania, cała przedstawia obraz nędzy i rozpaczy. ‒ Nie ‒ odpowiadam zgodnie z prawdą. ‒ Jeszcze nie. Ale wziął kąpiel i zjadł śniadanie. ‒ Zaczął siedzieć? ‒ Nie... ‒ Poruszam się niespokojnie. ‒ Trzeba mu usługiwać. ‒ Usługiwać? ‒ Trzeba go karmić ‒ mówię prosto z mostu. Po krótkiej chwili milczenia Małgorzata odzywa się na wpół do siebie: ‒ To swego rodzaju błogosławieństwo... To znaczy, że nie powie niczego pochopnie, w gniewie. To daje nam czas do rozważenia wszystkiego... Tak, to rzeczywiście błogosławieństwo. Dzięki temu mamy czas, żeby... żeby się przygotować. ‒ Tak, to swego rodzaju błogosławieństwo ‒ zgadzam się z nią. ‒ Co dziś mówili medycy? ‒ Że ich zdaniem powinien się obudzić, być może już jutro. ‒ I będzie całkiem przytomny? Będzie wszystko pamiętał? ‒ Być może. Nie wydaje mi się, żeby ktokolwiek to wiedział na pewno. ‒ Co zatem zrobimy? ‒ Nie mam pojęcia. Podnosi się do pozycji siedzącej, opuszcza nogi za krawędź łoża, trzymając się pod brzuch. Wstaje niezgrabnie i podchodzi do okna, by wyjrzeć na zewnątrz. W dole rozciągają się piękne ogrody schodzące aż do rzeki, gdzie na wodzie kołysze się zapraszająco łódź pychówka przycumowana do pomostu, a na płyciźnie stoi czapla. Małgorzata wzdycha. ‒ Boli cię coś? ‒ pytam z niepokojem. ‒ Nie, nie... czuję tylko, jak dziecko się rusza. ‒ Musisz zachować spokój, nic nie jest teraz ważniejsze. Królowa wybucha krótkim śmiechem. ‒ Utraciliśmy Gaskonię, Francuzi najpewniej zaatakują Calais, król

zasnął i nie można go dobudzić, i jeszcze... ‒ urywa. Żadna z nas nie mówi na głos tego, że Somerset wziął ją w ramiona jak dobrze znajomą kochankę, że scałowywał z jej twarzy łzy i składał obietnice, iż zachowa ją od złego. ‒ I jeszcze ty mówisz mi, że muszę zachować spokój! ‒ Tak właśnie mówię. Gdyż nic z tego, co wymieniłaś, nie równa się utracie dziecka. Musisz dobrze jeść i długo wypoczywać, Małgorzato. Taki masz obowiązek względem swojego dziecka. Być może nosisz w łonie chłopca, angielskiego księcia. Kiedy to wszystko się przetoczy, wszyscy będą pamiętać tylko to, że donosiłaś następcę tronu. Milczy przez chwilę, potem kiwa głową. ‒ Tak. Masz rację, Jakobino. Widzisz? Siadam już. Zachowam spokój. Możesz kazać mi przynieść trochę chleba, mięsa i piwa. Nie będę się denerwować. Ale sprowadź tu księcia. ‒ Nie możesz widywać go w cztery oczy ‒ oponuję. ‒ Nie, nie mogę. Wiem o tym. Ale muszę się z nim spotkać. Dopóki król się nie obudzi, będziemy musieli decydować o wszystkim wspólnie. To mój jedyny doradca i przyjaciel. Zastaję księcia Somerset w jego komnatach, wyglądającego przez okno niewidzącym wzrokiem. Okręca się gwałtownie na łomot gwardzistów do drzwi i gdy te się otwierają, widzę bladość jego twarzy i strach w jego oczach. ‒ Jakobino... ‒ wita mnie, po czym się poprawia: ‒ Wasza książęca mość. Nie odzywam się, dopóki drzwi za mną na powrót się nie zamkną. ‒ Jej królewska mość cię wzywa. Łapie pelerynę. ‒ Jak ona się miewa? ‒ Jest niespokojna. Podaje mi ramię, a ja po dziecinnemu je ignoruję i idę przodem ku drzwiom. Somerset podąża moim śladem, gdy pokonujemy słoneczną galerię w drodze do apartamentów królewskich. Za gomółkowymi okienkami widzę kołujące nisko jaskółki. Z zewnątrz dobiega ptasi świergot. Edmund Beaufort przyśpiesza kroku, aby się ze mną zrównać. ‒ Winisz mnie ‒ mówi cicho. ‒ O niczym nie wiem. ‒ Winisz mnie, ale wiedz, Jakobino, że pierwszy krok... Przerywam mu. ‒ O niczym nie wiem, a skoro nie wiem, nie wyznam niczego ani na

spowiedzi, ani na torturach. Zależy mi tylko na tym, by najjaśniejsza pani szczęśliwie donosiła dziecko do rozwiązania. Pragnę tylko tego, by najjaśniejszy pan się przebudził i byśmy mogli przekazać mu smutne nowiny z Gaskonii. Oraz oczywiście nieustannie i gorąco modlę się o bezpieczeństwo mego męża Ryszarda w Calais. Poza tymi nie zaprzątają mnie żadne inne myśli, mości książę. Kiwa na to głową i resztę drogi pokonujemy w milczeniu. Znalazłszy się w komnatach Małgorzaty, widzę, że trzy z dworek siedzących we wnęce okiennej udają, że szyją, a tak naprawdę już nadstawiają uszu. Wstają wszystkie i dygają przesadnie, gdy książę i ja wchodzimy do środka, lecz ja gestem każę im z powrotem usiąść, po czym daję znak muzykantom, aby zaczęli grać. Muzyka powinna zagłuszyć szepty Małgorzaty rozmawiającej z Edmundem. Królowa pozwala mu usiąść na zydlu obok swego łoża, po czym po paru chwilach wzywa mnie bliżej. ‒ Jego książęca mość uważa, iż jeśli najjaśniejszy pan nie przebudzi się na dniach, nie będziemy mogli zostać tu dłużej. Przenoszę wzrok na Somerseta. ‒ Poddani zaczną zastanawiać się, co się dzieje, i wkrótce powstaną plotki ‒ wyjaśnia mi. ‒ Ale zawsze możemy powiedzieć, że najjaśniejszego pana zmęczyły letnie upały, i przewieźć go w lektyce do Londynu. ‒ Można zaciągnąć zasłony lektyki ‒ zgadzam się ‒ lecz co potem? ‒ Jej królewska mość musi się udać do komnaty niewieściej w pałacu westminsterskim, jak było planowane. Jego wysokość powinien zostać w swoich apartamentach. ‒ Lud i tak zacznie gadać. ‒ Możemy powiedzieć, że miłościwy pan modli się za zdrowie żony i dziecka. Że żyje wedle godzinek. Kiwam głową. Rzeczywiście jest możliwe zachowanie wiedzy o stanie Henryka w obrębie najściślejszej grupy dworzan. ‒ A co z wielmożami? Co z panami radą? ‒ pytam przytomnie. ‒ Ich biorę na siebie ‒ zapewnia Somerset. ‒ Będę podejmował decyzje w imieniu jego wysokości. Rzucam mu szybkie spojrzenie, po czym jeszcze szybciej opuszczam powieki. Nie chcę, aby dostrzegł moje zdziwienie. Właśnie niemal ogłosił się królem Anglii. Gdy Małgorzata zniknie w komnacie niewieściej, a Henryk nadal będzie spał, Edmund Beaufort przeistoczy się z konstabla Anglii w króla Anglii! ‒ Książę Yorku z pewnością przeciw temu zaprotestuje ‒ informuję posadzkę pod swymi stopami.

‒ Z nim także sobie poradzę ‒ rzecze pogardliwie. ‒ A co będzie, kiedy najjaśniejszy pan się przebudzi? ‒ Kiedy najjaśniejszy pan się przebudzi, wszystko wróci do normy ‒ odpowiada za niego Małgorzata. Głos ma napięty, dłoń przyłożoną do brzucha. ‒ Wyjaśnimy mu, że gdy tak nagle zaniemógł, musieliśmy działać bez jego wiedzy. ‒ Prawdopodobnie będzie skonfundowany, kiedy się przebudzi ‒ dodaje książę skwapliwie. ‒ Rozmawiałem z medykami. Powiedzieli mi, że mogą go trapić niespokojne sny, koszmary. Po przebudzeniu nie od razu będzie umiał się odnaleźć. Nie od razu odróżni sen od jawy. Dlatego powinien pozostać w swoich komnatach w Westminsterze, podczas gdy królestwo będzie sprawnie rządzone... ‒ Być może nic nie będzie pamiętał ‒ wtrąca królowa. ‒ Być może będziemy musieli mu przekazać wieści o Gaskonii raz jeszcze... ‒ Musimy postarać się o to, by najpierw usłyszał wszystko od nas, w sposób możliwie najdelikatniejszy... Wyglądają jak spiskowcy, kiedy tak poszeptują z głowami nachylonymi ku sobie. Rozglądam się po komnacie ‒ zdaje się, że nikt nie zauważa niczego niecodziennego. Uświadamiam sobie, że jako jedyna dostrzegam nagle przyprawiającą o mdłości bliskość tych dwojga. Królowa, powstając, wydaje z siebie zduszony jęk. Widzę, że książę błyskawicznie wyciąga rękę, lecz powstrzymuje się w pół ruchu i nie dotyka Małgorzaty. Uśmiecha się doń ciepło. ‒ Nic mi nie jest ‒ mówi. Somerset ponagla mnie spojrzeniem niczym świeżo upieczony mąż akuszerkę. ‒ Chyba powinnaś się położyć, wasza wysokość ‒ odzywam się jak na zawołanie. ‒ Zwłaszcza że czeka nas podróż do Londynu. ‒ Wyjedziemy pojutrze ‒ zarządza Edmund Beaufort. ‒ Zaraz wydam stosowne rozkazy.

PAŁAC WESTMINSTERSKI W LONDYNIE JESIEŃ 1453 ROKU

Komnata, w której przyjdzie na świat następca tronu, zostaje przygotowana wedle tradycji obowiązującej w rodzinie królewskiej. Tapiserie zostają zdjęte ze ścian, okna szczelnie zamknięte i zasłonięte grubą materią broniącą dostępu światłu i przeciągom. W kominku pali się na okrągło, jako że w środku musi być cały czas ciepło; pachołek co rano znosi szczapy drewna pod zabarykadowane od wewnątrz drzwi. Żaden mężczyzna, nawet pachołek, nie może choćby zerknąć za próg komnaty najjaśniejszej pani. Podłogi są zasłane świeżymi trocinami wymieszanymi z ziołami pomocnymi w połogu: sumkami pastuszymi i serdecznikiem. Pojawia się niskie loże obleczone w specjalne prześcieradła. Obok staje królewska kołyska, przysłana przez krewniaków Małgorzaty z Andegawenii, pięknie rzeźbiona w drewnie i wykładana złotem. Jej wnętrze zostaje wymoszczone najdelikatniejszym płótnem obrębionym koronką. Na niemowlę czeka też deseczka, do której będzie przywiązane powijakami, same powijaki i czepek, wykrochmalone i wyprasowane do sztywna. W komnacie staje również ołtarz oddzielony od alkierza ażurowym parawanem, aby ksiądz mógł odprawiać mszę dla królowej, nie widząc jej. Spowiedź także będzie się odbywać zza tej zasłony, albowiem nawet duchowny nie ma prawa postawić nogi w komnatach najjaśniejszej pani na sześć tygodni przed narodzinami królewskiego dziedzica i sześć tygodni po nich. W większości domów kochający mąż łamie ten zakaz i odwiedza żonę w połogu, gdy tylko niemowlę przyjdzie na świat, zostanie umyte, zawinięte w powijaki i ułożone w kołysce. Wielu mężczyzn nie dotyka matki swego dziecka, dopóki nie przejdzie ona ceremonii oczyszczenia w kościele, wierząc, iż jest nieczysta po niewieścich trudach i może go skazić niewieścim grzechem, wszelako Ryszard nigdy nie kierował się podobnymi przesądami. Mój mąż jest dla mnie zawsze czuły i kochający, i pełen oddania, przynosi mi owoce i smakołyki, których wzbraniają mi towarzyszące starsze niewiasty, i zazwyczaj musi być przepędzany przez

akuszerki i piastunki pomstujące, że niepotrzebnie mnie niepokoi, budzi dziecko i przysparza im pracy. Rzecz jasna żaden mężczyzna nie odwiedzi nieszczęsnej Małgorzaty. Obcy nie mają wstępu do komnat zległej w połogu królowej, a król ‒ jedyny, który mógłby złamać zakaz ‒ sam leży w zaciemnionej komnacie, codziennie myty jak przerośnięte niemowlę, karmiony, jakby już zniedołężniał, nieruchomy jak zwłoki. Pilnujemy, aby straszna tajemnica o stanie jego królewskiej mości nie przedostała się za mury pałacu. Oczywiście sekret posiedli dworzanie z najbliższego otoczenia króla i słudzy, lecz ci są tak wstrząśnięci wymuszonymi przez okoliczności obowiązkami oraz nagłym załamaniem zdrowia monarchy, że księciu Somerset bez trudu przyszło ich wziąć na bok i odebrać od nich przysięgę ‒ pod rygorem najbardziej przerażających kar ‒ iż nie puszczą pary z ust przed nikim. Reszta królewskiego dworu: jego kompani i paziowie, koniuszy i stajenni ‒ ci wiedzą tylko tyle, że najjaśniejszy pan zaniemógł, jest niesłychanie słaby i zbyt zmęczony, aby jeździć konno i brać udział w innych rozrywkach. Z pewnością się zastanawiają, jaka przypadłość go dosięgła, lecz nie okazują większej troski. Przecież Henryk nigdy nie porażał aktywnością, nie wołał z samego rana o cztery wierzchowce, by następnie je wszystkie jeden po drugim zajeździć, aż zaczną toczyć pianę z pyska. Spokojne życie w stajniach królewskich nie zmienia swego toku. Wyłącznie ci, którzy widzą jego królewską mość spoczywającego nieruchomo w łożu, zdają sobie sprawę z powagi sytuacji. W utrzymaniu tajemnicy pomaga nam to, iż większość arystokracji i szlachty opuściła Londyn na lato i nie śpieszy się z powrotem. Jako że książę Somerset nie zwołuje parlamentu, nikt nie ma powodu ściągać do stolicy z prowincji, a wszystkie konieczne decyzje zapadają przy udziale garstki wielmożów wchodzących w skład rady królewskiej ‒ podejmowane w imieniu jego wysokości, lecz podpisywane przez księcia. Edmund Beaufort informuje członków rady królewskiej, że przez jakiś czas będzie trzymał pieczę nad królewską pieczęcią i ratyfikował wszystkie postanowienia rady, ponieważ najjaśniejszy pan jest zbyt utrudzony, aby brać udział w obradach. Niemal nikt nie podejrzewa, że najjaśniejszy pan nie jest w stanie tego zrobić. Większość uważa, że król Henryk spędza prawie cały czas w kaplicy, gdzie modli się za królową i rozmyśla, a pieczęć i władzę oddał po dobroci Somersetowi, który i dotąd często miał ostatnie słowo w wielu sprawach. Wszelako zaczynają krążyć plotki, które są nieuniknione. W kuchniach mówi się, że król Henryk nigdy nie prosi o pieczone mięsiwo, a tylko o zupy, na co jakiś służący nieborak odpowiada, że najjaśniejszy pan

nie może gryźć jedzenia, po czym stula gębę, mamrocze: „Boże, chroń króla” i szybko się stamtąd zabiera. Naturalnie w komnatach królewskich ciągle kręcą się jacyś medycy, toteż każdy, kto ma oczy, widzi, że są wzywani przeróżnej maści lekarze, zielarze i cudotwórcy, których książę Somerset wprowadza do królewskiego alkierza. Medycy nie śmią mielić ozorami, ale mają służbę i posłańców, którzy przynoszą im zioła i leki. Po tygodniu nie przynoszących efektu zabiegów Somerset zaprasza mnie do swych komnat i prosi, abym przekazała królowej, że jego zdaniem Henryk powinien zostać przewieziony do Windsoru, gdzie da się roztoczyć nad nim opiekę bez wzbudzania podejrzeń poddanych. ‒ Najjaśniejszej pani się to nie spodoba ‒ ostrzegam go, kręcąc głową. ‒ On tam, a ona tu... ‒ W przeciwnym razie wieść się rozniesie ‒ rozkłada ręce. ‒ Nie zdołamy dochować sekretu, a jak mi się wydaje, na tym właśnie jej królewskiej mości zależy najbardziej ze wszystkiego. Dygam i odwracam się do drzwi. ‒ A co ty o tym myślisz? ‒ pyta mnie, gdy kładę dłoń na klamce. ‒ Co o tym myślisz, wasza książęca mość? Nie brak ci zdolności przewidywania. Jaki los czeka króla Henryka? I królową Małgorzatę, jeśli jemu nigdy się nie polepszy? Milczę. Od zbyt dawna przebywam na dworze królewskim, aby dać się podejść mężczyźnie praktycznie władającemu Anglią i podpytującemu mnie o możliwe losy najjaśniejszego pana. ‒ Z pewnością masz jakieś przemyślenia ‒ dodaje z niecierpliwością w głosie. ‒ Mam przemyślenia, ale nie słowa ‒ odpowiadam i zostawiam go. Jednakże nocą śnię o legendarnym Królu Rybaku; o krainie władanej przez króla zbyt kruchego i słabego, by robić cokolwiek poza łowieniem ryb, podczas gdy władzę musi sprawować samotnie młoda niewiasta, marząca o mężczyźnie, który by ją wspierał. Małgorzata nudzi się w komnacie niewieściej, a wiadomości przychodzące z zamku w Windsorze bynajmniej nie poprawiają jej samopoczucia. Medycy szpikują króla jednym remedium po drugim. Raporty donoszą, iż jest pozbawiany zimnych humorów, po czym rozgrzewany w kluczowych dla życia partiach, co jak mi wiadomo, oznacza, że upuszczają mu krew, a potem przypalają go tam, gdzie leży, milczącego jak ukrzyżowany Chrystus, spodziewając się, że w końcu zmartwychwstanie. W niektóre noce wstaję z łóżka, które wstawiono dla mnie w komnacie królowej, podchodzę do okna i odsunąwszy zasłonę, wyglądam na księżyc w pełni, wielką jasną tarczę znajdującą się tak blisko, że widać na niej każdą zmarszczkę, każdą krostę na pucołowatym obliczu. Bezgłośnie pytam je:

‒ Czy to ja zaczarowałam króla? Czy to przeze mnie zaniemógł? Czy w chwili przerażenia, gdy rozkazałam mu nie patrzeć i nie widzieć, rzeczywiście uczyniłam go ślepym? Czy coś takiego jest w ogóle możliwe? Czy mogę mieć aż taką moc? I jeśli to wszystko prawda, jak mam cofnąć swoje słowa i przywrócić go do życia? Moja troska niesłychanie mi ciąży, a samotność doskwiera. To zrozumiałe, że nie mogę podzielić się swymi zmartwieniami z Małgorzatą, która ma własne powody do strachu i poczucia winy. Nie śmiem napisać o niczym do Ryszarda ‒ takie myśli nie powinny nawet przyjść mi do głowy, a co dopiero znaleźć się na papierze. Mdli mnie od ciągłego przesiadywania w mrocznych komnatach; odosobnienie królowej jest długie i męczące dla nas wszystkich. Właściwie winna to być najpiękniejsza jesień jej życia, okres wyczekiwania na mające się wreszcie narodzić pierwsze dziecko, tymczasem wszystkie niewiasty nieustannie martwią się o króla, a niektóre zaczynają też poszeptywać, że jego syn niechybnie przyjdzie na świat pogrążony we śnie. Kiedy to słyszę, najbliższego wieczora udaję się nad rzekę i siadam na przystani, czekając na zachód słońca; przyglądam się wodzie płynącej bystro do morza i szepcę do Meluzyny, że jeżeli jakiekolwiek moje słowa odebrały królowi wzrok, cofam je teraz. Że jeżeli to moja myśl sprawiła, iż król zaniewidział, odżegnuję się od niej obecnie i z całego serca pragnę, aby dziecko Małgorzaty przyszło na świat zdrowe i silne i żyło długo i szczęśliwie. Wracam do pałacu, nie wiedząc, czy rzeka dosłyszała moje życzenia ani czy zdoła je spełnić; nie wiem także, czy księżyc jest w stanie pojąć, jak bardzo samotna może się czuć niewiasta, pozostając z dala od męża, w świecie pełnym zagrożeń. Wkraczam w sam środek przyciszonych przygotowań. ‒ Wody odeszły ‒ rzuca w locie jakaś służąca, śmigając obok mnie z naręczem czystych prześcieradeł. Biegnę do komnaty królowej. Na miejscu są już akuszerki, piastunki wykładają kołyskę świeżutką pościelą i najmiększymi kocykami, ochmistrzyni przyrządza specjalne piwo podawane w połogu, a Małgorzata z bladą, spoconą twarzą stoi w nogach łoża zgięta wpół, trzymając się słupków baldachimu i zagryzając dolną wargę. Podchodzę prosto do niej. ‒ Ból minie ‒ zapewniam ją. ‒ Pojawia się i mija raz po raz. Musisz być dzielna. ‒ Jestem dzielna! ‒ syczy wściekle. ‒ Nikt nigdy mi nie zarzuci braku odwagi. Rozpoznaję w jej zachowaniu zwykłą w połogu irytację i bez słowa zwilżam gałganek w wodzie lawendowej, aby obmyć jej twarz. Małgo-

rzata wzdycha z ulgą, gdy ból mija, po czym spina się w sobie w oczekiwaniu na kolejną jego falę. Ta nadchodzi dopiero po dłuższej chwili. Zerkam na akuszerkę. ‒ Trochę to potrwa ‒ mówi z mądrą miną. ‒ Lepiej napijmy się piwa i usiądźmy. Trwa to trochę ‒ całą noc ‒ lecz nazajutrz, w dzień świętego Edwarda, Małgorzata królowa Anglii wydaje na świat chłopca, bezcennego dziedzica rodu Lancasterów, zapewniając bezpieczeństwo i ciągłość dynastii. Kiedy wychodzę do komnaty gościnnej, na wieści czeka już tłum wielmożów, pomiędzy nimi Edmund Beaufort. Somerset nie stoi na przedzie, swoim zwyczajem dominując w pomieszczeniu, lecz trzyma się na uboczu, wtapia w ciżbę. Ten jeden raz nie zajmuje zaszczytnego miejsca, przez co się waham, nie wiedząc, czy mam podejść wprost do niego czy nie. Jest konstablem Anglii, najpotężniejszym panem królestwa, przewodzi radzie królewskiej i ma swoich ludzi w parlamencie. Faworyzuje go król z królową, wszyscy przywykliśmy dawać mu pierwszeństwo. W normalnych warunkach jemu pierwszemu zaniosłabym nowinę. To znaczy pierwszy powinien dowiedzieć się ojciec dziecka: król Henryk. On wszakże ‒ niech Bóg ma go w swojej opiece ‒ jest daleko stąd. Dworski protokół nie podpowiada mi, jak powinnam się zachować. Waham się tylko przez chwilę, po czym ‒ akurat gdy cichną rozmowy i mężczyźni zwracają na mnie wyczekujące spojrzenia ‒ oznajmiam z prostotą: ‒ Moi panowie, przynoszę wam radosną nowinę. Jej wysokość królowa Małgorzata wydała na świat zdrowego chłopca, któremu nadała imię: Edward. Boże, chroń króla ‒ zakańczam zwyczajową formułką. Kilka dni później, gdy najjaśniejsza pani wciąż odpoczywa, a jej syn z chwili na chwilę mężnieje, przeżywam moment wahania, wracając do pałacu ze spaceru po ogrodach. Przed zamkniętymi drzwiami Małgorzaty stoi młodzieniec z parą gwardzistów noszących na liberii emblemat białej róży ‒ symbol Domu Yorków. Natychmiast domyślam się kłopotów, toteż wchodzę do środka ze ściśniętym sercem. Zastaję królową siedzącą na krześle pod oknem, a przed nią żonę Ryszarda księcia Yorku. Małgorzata nie pozwoliła jej usiąść, co ‒ sądząc po zaczerwienionych policzkach księżny Cecylii ‒ zostało odebrane jako afront. Na odgłos moich kroków odwraca się i mówi: ‒ Księżna wdowa Bedfordu z pewnością potwierdzi moje słowa. Dygam nieznacznie. ‒ Witaj, wasza książęca mość ‒ mówię grzecznie, po czym podchodzę do krzesła królowej i staję za nim, kładąc dłoń na oparciu, aby Cecylia nie miała nawet cienia wątpliwości, po czyjej jestem stronie bez względu

na cel jej wizyty i to, co jej zdaniem potwierdzę bez wahania. ‒ Jej książęca mość przybyła mnie prosić, abym sprawiła, że jej mąż będzie zapraszany na spotkania rady królewskiej ‒ rzecze znużonym tonem Małgorzata. Cecylia potakuje skinieniem i dodaje: ‒ Albowiem tak powinno być. Tak było. Tak miało być, wedle obietnic króla. Nie odzywam się słowem. ‒ Zdążyłam wyjaśnić jej książęcej mości, że skoro przebywam w komnacie niewieściej, nie mam wielkiego wpływu na rządy ‒ mówi królowa. ‒ W rzeczy samej nie powinnaś nawet przyjmować gości, wasza wysokość ‒ wtrącam. ‒ Przykro mi, że się narzucam, ale jak inaczej mam zwrócić uwagę na konieczność respektowania pozycji mego małżonka? ‒ pyta Cecylia bez odrobiny skruchy. ‒ Najjaśniejszy pan nikogo nie przyjmuje, nawet nie otacza się dworem. A książę Somerset nigdy nie lubił mego męża. ‒ Ponownie zwraca się bezpośrednio do Małgorzaty. ‒ Oddajesz temu krajowi niedźwiedzią przysługę, nie pozwalając memu małżonkowi służyć najjaśniejszemu panu. To pierwszy wielmoża Anglii, a jego lojalność wobec króla Henryka jest nie do podważenia. Jako najbliższy królewski kuzyn jest potencjalnym następcą tronu. Dlaczego nie miałby uczestniczyć w spotkaniach rady królewskiej? Jak można podejmować jakiekolwiek decyzje, nie wysłuchawszy jego zdania? Pędzicie do niego jak w dym, gdy brakuje wam żołnierzy i złota, ale nie zapraszacie na obrady, gdy zapadają decyzje. Małgorzata wzrusza ramionami. ‒ Poślę list Somersetowi ‒ ofiarowuje się. ‒ Ale obawiam się, że niewiele się teraz dzieje. Najjaśniejszy pan pogrążył się w modłach, a ja właśnie urodziłam dziecko. Przypuszczam, że książę pan zajmuje się codziennymi sprawami królestwa w otoczeniu wąskiego grona doradców. ‒ Mój mąż powinien być jednym z nich! ‒ nalega Cecylia. Ruszam w stronę drzwi. ‒ Jestem pewna, że jej królewską mość cieszy, iż podniosłaś ten temat... ‒ powiadam. Księżna Cecylia niechętnie daje się poprowadzić do wyjścia. ‒ A skoro najjaśniejsza pani obiecała, że napisze w tej sprawie do księcia, twój małżonek bez wątpienia otrzyma rychło zaproszenie do udziału w obradach. ‒ Musi też być obecny podczas ceremonii prezentacji następcy tronu. Zamieram, słysząc te słowa, i rzucam królowej przerażone spojrzenie. Gdy milczenie się przedłuża, znów odzywam się do Cecylii.

‒ Wybacz... jak wiesz, nie zostałam wychowana na angielskim dworze. I nigdy jeszcze nie byłam świadkiem narodzin małego księcia... ‒ Uśmiecham się do niej, ona jednak, Angielka z dziada pradziada, nie odwzajemnia mojego uśmiechu. ‒ Proszę, oświeć mnie. Na czym polega ceremonia prezentacji następcy tronu? ‒ Dziecko musi zostać zaprezentowane królowi przez jego radę ‒ odpowiada mi Cecylia Neville tonem sugerującym, iż cieszy ją moje zakłopotanie. Podejrzewam, że domyśliła się już, iż niczego takiego nie planowaliśmy. ‒ Aby dziecko mogło być zaakceptowane w roli następcy tronu, musi zostać zaprezentowane królowi przez jego radę, a król musi je publicznie uznać za swego potomka i dziedzica. Dziecko nie uznane za królewskiego potomka nie może być następcą tronu Anglii. Nie może otrzymać należnych mu tytułów. Ale z tym nie będzie przecież problemu, prawda? Małgorzata nadal nic nie mówi, lecz odchyla się na oparcie krzesła, jakby poczuła się bardzo zmęczona. ‒ Prawda? ‒ dopytuje Cecylia. ‒ Oczywiście, że nie ‒ zapewniam ją gładko. ‒ Poza tym jestem przekonana, że książę Somerset już zadbał o zorganizowanie takiej uroczystości. ‒ Tylko nie zapomnijcie na nią zaprosić mojego męża ‒ przypomina Cecylia. ‒ Musi być obecny. ‒ Osobiście dostarczę list królowej jego książęcej mości ‒ uspokajam ją. ‒ Wszyscy będziemy radzi uczestniczyć w chrzcie małego księcia ‒ dodaje Cecylia. ‒ Naturalnie... ‒ zawieszam głos, czekając, czy zdobędzie się na odwagę, by zapytać, czyby nie mogła być matką chrzestną, wszelako ona dyga tylko przed królową i wycofuje się rakiem przez parę kroków, zanim się odwróci i pozwoli odprowadzić do drzwi. Wychodzimy razem. W komnacie gościnnej przystojny młodzieniec, którego minęłam wcześniej, zrywa się na nogi na jej widok. To jej najstarszy syn, Edward. Widząc mnie znowu, kłania mi się. Uroczy z niego chłopiec, ze złotobrązową czupryną, ciemnoszarymi oczyma i wesołym uśmiechem. Sięga mi niemal do ramienia, mimo że nie może mieć więcej niż jedenaście lat. ‒ Och, widzę, że przyprowadziłaś ze sobą syna! ‒ wykrzykuję. ‒ Minęłam go przedtem, ale nie rozpoznałam. ‒ To Edward ‒ potwierdza głosem pełnym dumy. ‒ Edwardzie, poznaj baronową Rivers, księżnę wdowę Bedfordu. Podaję mu dłoń, a on pochyla się nad nią i muska wargami moje palce. ‒ Złamie niejedno niewieście serce ‒ stwierdzam z uśmiechem,

zwracając się do Cecylii. ‒ Zdaje się, że jest rówieśnikiem mojego Antoniego?... ‒ Dzieli ich tylko parę miesięcy ‒ odpowiada rzeczowo. ‒ Czy Antoni przebywa w Grafton? ‒ Obecnie mieszka wraz z siostrą w Groby Hall ‒ informuję. ‒ Nabiera ogłady. Mam wrażenie, że jest niższy od twojego syna. ‒ Chłopcy rosną jak na drożdżach ‒ mówi, skrzętnie ukrywając matczyną dumę. ‒ Ileż trzewików zniszczą! Ileż butów do jazdy konnej! Nie muszę ci przypominać, że mam jeszcze dwóch i najmłodszego Ryszarda w kołysce. ‒ A ja mogę pochwalić się czwórką chłopców ‒ rewanżuję się. ‒ Pierworodnego, Lewisa, niestety straciłam. Księżna Cecylia czyni znak krzyża. ‒ Niech Bóg zachowa w zdrowiu resztę ‒ mówi szybko ‒ a Najświętsza Panienka da ci pociechę. Ta krótka rozmowa o naszych dzieciach zjednoczyła nas. Cecylia postępuje krok w moją stronę i brodą wskazując drzwi do komnaty królowej, pyta: ‒ Czy wszystko poszło dobrze? Czy z nią wszystko dobrze? ‒ Jak najbardziej ‒ zapewniam. ‒ Poród trwał całą noc, ale dzielnie go zniosła i wydała na świat doskonałego chłopca. ‒ Silnego i zdrowego? ‒ Silnego jak niedźwiedź, zdrowego jak rydz ‒ odpowiadam starym wiejskim powiedzeniem. ‒ Małemu księciu nic nie brakuje. ‒ A najjaśniejszy pan? Zdrów? Czemu przypisać jego nieobecność tutaj? Sądziłam, że w te pędy przyjedzie obejrzeć syna i dziedzica. Obdarzam ją szczerym uśmiechem. ‒ Najjaśniejszy pan służy Bogu i swemu ludowi, tak jak umie najlepiej. Modląc się za zdrowie syna i bezpieczeństwo Anglii. ‒ Ach tak... Pono jednak zaniemógł w Clarendon i musiał wrócić do Londynu w lektyce... ‒ Dopadło go zmęczenie ‒ wyjaśniam. ‒ Większość lata spędził na uganianiu się za buntownikami. Zarówno tego roku, jak i minionego w letnie miesiące dopilnowywał, by na jego ziemi sprawiedliwości stało się zadość. A czasami, jak mi się zdaje, także na waszych ziemiach... Podrywa głowę na tę zawoalowaną wymówkę. ‒ Skoro monarcha wynosi jednego człowieka ponad własnych krewnych, oddanych przyjaciół i najlepszych doradców, kłopoty murowane ‒ rzecze zapalczywie. Unoszę dłoń. ‒ Wybacz. Nie zamierzałam insynuować, że wasi dzierżawcy są

wyjątkowo nieposłuszni ani że rodzina ze strony twego ojca Neville'a sprawia sąsiadom najwięcej problemów na północy. Chodziło mi tylko o to, że najjaśniejszy pan przez całe lato dokładał starań, by w Anglii przestrzegano prawa. Gdy twój małżonek, książę Yorku, dołączy do rady królewskiej, będzie mógł zapewnić parów, że na jego włościach nie ma rebeliantów, a wasi krewni, Neville'owie, potrafią żyć w zgodzie z Percymi. Powstrzymuje się przed kąśliwą odpowiedzią. ‒ Ależ tak ‒ odpowiada. ‒ Wszyscy pragniemy tylko jednego: służyć najjaśniejszemu panu i wspierać go. Wiemy, że północ musi pozostać zjednoczona. Uśmiecham się do jej syna. ‒ Kim chciałbyś zostać, jak dorośniesz, Edwardzie? ‒ pytam. ‒ Wielkim dowódcą, jak twój ojciec? Czy może raczej czujesz powołanie i chcesz poświęcić swoje życie Bogu? Edward przechyla na bok głowę. ‒ Pewnego dnia zostanę głową rodu Yorków ‒ odzywa się nieśmiało w stronę czubków swoich butów. ‒ Moim obowiązkiem jest być gotowym do służby memu rodowi i memu krajowi w sposób, jaki będzie potrzebny, w czasie, gdy zajdzie potrzeba. Ceremonia chrzcin małego księcia poraża przepychem. Królowa osobiście zamawia tren ze złotogłowiu do książęcej sukni chrzcielnej, który zostaje sprowadzony aż z Francji i kosztuje więcej niż szaty matki chrzestnej, Anny księżny Buckingham. Pozostałymi rodzicami chrzestnymi są: arcybiskup Canterbury i Edmund Beaufort. ‒ Czy to mądry wybór? ‒ pytam ją, gdy podaje swojemu spowiednikowi nazwiska rodziców chrzestnych. Klęczy przy ołtarzyku w komnacie prywatnej ze mną u boku i księdzem po drugiej stronie przepierzenia. Nikt inny nie słyszy mego natarczywego szeptu. Nie odrywa splecionych rąk od twarzy. ‒ Nie ma mowy o innym ojcu chrzestnym ‒ odpowiada szeptem. ‒ Somerset otoczy go opieką jak rodzonego syna. Potrząsam głową w milczeniu, aczkolwiek rozumiem, do czego zmierza Małgorzata. Stara się zapewnić swojemu synowi wsparcie dworzan, którym ufa, ludzi, których mianował Somerset, lub wręcz jego krewnych. W razie gdyby najjaśniejszy pan już nigdy nie przemówił, Edwarda będzie chronić armia wiernych popleczników. Księżna Buckingham niesie niemowlę do chrzcielnicy westminsterskiej kaplicy. Cecylia Neville rzuca mi wściekłe spojrzenia z tłumu dworek, jak gdybym to ja była odpowiedzialna za kolejny policzek wymie-

rzony jej mężowi, Ryszardowi księciu Yorku, który lepiej by się nadawał na ojca chrzestnego. Nikt nie komentuje nieobecności króla, jako że chrzciny to ceremonia, w której najwyższą nutę grają rodzice chrzestni, a królowa rzecz jasna nadal pozostaje w odosobnieniu po połogu. Wszelako żadnej tajemnicy nie da się utrzymywać wiecznie. Zaczynają się podnosić głosy, że najjaśniejszy pan nie może bez końca chorować, że musi prędzej czy później wyzdrowieć. Podczas uczty wyprawionej z okazji chrztu następcy tronu Edmund Beaufort bierze mnie na stronę. ‒ Przekaż królowej, że zwołam wielką radę, nie wyłączając księcia Yorku, by zaprezentować małego księcia najjaśniejszemu panu w Windsorze. Przez moment nie wiem, co powiedzieć. ‒ Ale... co będzie, jeśli najjaśniejszy pan nie przebudzi się na widok syna? ‒ Wówczas zażądam, aby rada królewska uznała w Edwardzie następcę tronu bez udziału króla. ‒ A nie da się tego przeprowadzić tak, żeby nie musieli go zobaczyć? ‒ pytam. ‒ Wszyscy wiedzą, że jest chory, jeśli jednak ujrzą go leżącego bez życia... Somerset się krzywi. ‒ Niestety nie. Możesz przekazać królowej, że się starałem, lecz panowie rada upierają się przy tym, by mały książę został oficjalnie zaprezentowany najjaśniejszemu panu. Naleganie na zmianę protokołu wzbudziłoby podejrzenia, że jego królewska mość nie żyje, a my ukrywamy ten fakt. Darowano nam więcej czasu, niż mogłem marzyć. Wszelako teraz ten czas dobiegł końca. Rada królewska musi być obecna przy uznaniu Edwarda przez najjaśniejszego pana. Nie zdołamy tego uniknąć. ‒ Waha się, zanim doda półszeptem: ‒ Muszę powiedzieć ci coś jeszcze, gdyż powinnaś uprzedzić jej królewską mość... Są tacy, co mówią, że książę nie jest synem Henryka. Sztywnieję, węsząc zagrożenie. ‒ Doprawdy? Potakuje skinieniem. ‒ Robię co w mojej mocy, aby stłamsić te plotki. Podobne wymysły to zdrada i moja w tym głowa, aby plotkarze zadyndali na szubienicy. Jednakże trudno się dziwić, że ludzie gadają... gdzie kota nie ma, tam myszy harcują. ‒ Czy pada nazwisko jakiegoś innego mężczyzny? ‒ dopytuję. Spogląda na mnie ciemnymi, niemal szczerymi oczyma. ‒ Nie wiem ‒ rzecze, choć oczywiście wie. ‒ Zresztą to bez znaczenia

‒ dodaje, choć oczywiście nic nie ma większego znaczenia. ‒ Poza tym nikt nie posiada żadnych dowodów. ‒ Przynajmniej ostatnie stwierdzenie jest prawdą. To znaczy milcząco proszę Boga, aby okazało się prawdą. ‒ Tak czy owak, Ryszard książę Yorku podburzył radę i teraz musimy pokazać niemowlę królowi, by chociaż je potrzymał. Rada składająca się z dwunastu wielmożów przybywa do pałacu pod przewodnictwem księcia Somerset, aby zabrać następcę tronu w górę rzeki i zaprezentować najjaśniejszemu panu. Mam udać się z nimi, podobnie jak piastunki i mamki. Towarzyszyć nam będzie matka chrzestna dziecka, Anna księżna Buckingham. Panuje jesienny chłód, jednakże pokład barki jest osłonięty przed wiatrem, a niemowlę zawinięte w powijaki i jeszcze nakryte futrami. Główna piastunka trzyma je na kolanach, siedząc na rufie barki w otoczeniu całej świty opiekunek, mamek i służących. Za nami płyną dwie następne barki: jedna wiezie księcia Somerset i jego sojuszników, druga ‒ księcia Yorku ze zwolennikami. To flota zdeklarowanej wrogości. Stojąc na dziobie, przyglądam się rzece i przysłuchuję szelestowi wody opływającej kadłub i odpowiadającej na miarowe zanurzanie i wynurzanie wioseł. Przodem posyłamy wiadomość, że nadciągamy z wizytą, toteż jestem zdumiona, gdy na brzegu w Windsorze wita nas cisza, która towarzyszy nam w drodze na zamek i potem, gdy udajemy się do apartamentów królewskich. Ilekroć dwór opuszcza jakiś pałac, słudzy mają okazję wysprzątać go i pozamykać komnaty służące parze monarszej. Gdyśmy wysłali najjaśniejszego pana do Windsoru samego, nikt nie otworzył komnat audiencyjnych ani kuchni mogących wyżywić setki ludzi, ani nawet stajni. Skromna świta Henryka gnieździ się razem z królem w komnatach prywatnych, a reszta zamku pozostaje pusta, zupełnie opuszczona. W przepięknej królewskiej komnacie gościnnej, będącej zazwyczaj sercem dworu, panuje posępna atmosfera zaniedbania; przed naszym przyjazdem słudzy nie zdążyli nawet wyczyścić kominka i teraz chybotliwe płomyki wskazują, że ogień został dopiero co rozpalony. We wnętrzach jest zimno i ponuro. Na ścianach brakuje tapiserii, a niektóre okna są zamknięte na głucho, przez co w środku wydaje się jeszcze mroczniej. Na posadzce poniewierają się nieświeże trociny, oślizgłe i nieprzyjemnie pachnące, w uchwytach na pochodnie dopalają się wetknięte na chybcika na wpół wypalone łuczywa. Zgiętym palcem wskazującym przyzywam marszałka dworu. ‒ Czemu nie napalono tu wcześniej? Gdzie tapiserie królewskie? Ta komnata przyprawia o ciarki! Mężczyzna chowa głowę w ramionach.

‒ Dopraszam się łaski, wasza książęca mość... Brakuje mi sług. Wszyscy zostali w Westminsterze z jej królewską mością i księciem Somerset. Zresztą najjaśniejszy pan nawet tu nie zagląda. Chciałabyś, żebym marnował dobre drewno na ogrzanie kości medyków i służących? Nikogo innego tu nie ma, nie wolno nam przyjmować gości, których by nie przysłał jego książęca mość. ‒ Oczywiście, że powinieneś tu palić żywym ogniem, aby w komnatach królewskich panowały ciepło, czystość i wesoła atmosfera ‒ mówię karcąco. ‒ Skoro nie miałeś wystarczającej liczby sług do sprzątania, powinieneś był nas o tym zawiadomić. Najjaśniejszy pan nie zasługuje na takie traktowanie. To król Anglii, na Boga, i należy go traktować z odpowiednim szacunkiem! Marszałek dworu skłania głowę, jakby przyjmował moje wymówki, lecz chyba w duchu się ze mną nie zgadza. Skoro najjaśniejszy pan niczego nie widzi, po co zawieszać tapiserie do ozdoby? Skoro na zamku prawie nikogo nie ma, po co zamiatać podłogi? Skoro nikt nie zagląda w odwiedziny, po co rozpalać ogień w komnacie gościnnej?... Z zamyślenia wyrywa mnie gest Somerseta, który przywołuje mnie do podwójnych drzwi komnaty prywatnej. Na warcie stoi tylko jeden gwardzista. ‒ Nie ma potrzeby nas zapowiadać ‒ mówi doń książę. Po chwili wślizgujemy się za otwarte drzwi.

* Nie poznaję wnętrz. Zapamiętałam tę komnatę jako ładne pomieszczenie z dwoma wykuszowymi oknami z widokiem na łąki i rzekę, a po przeciwnej stronie z widokiem na główny dziedziniec, gdzie zawsze jest tłoczno i gwarno i skąd dochodzą dźwięki muzyki i stukot końskich podków. Ilekroć tu byłam, widziałam rojących się dworzan i doradców. Ze ścian zwisały bogate tapiserie, a na stołach leżały liczne przedmioty z cennych kruszców, lakierowane puzderka i kurioza. Tymczasem dziś komnata świeci pustkami, zdaje się ogołocona ze sprzętów, jeśli nie liczyć sporego stołu, na którym medycy rozłożyli kramik z utensyliami swego rzemiosła. Są tam przyrządy do upuszczania krwi, lancety, słoik z wijącymi się pijawkami, szarpie, maści, zioła, księga, w której zapisuje się codzienne bolesne zabiegi, i parę pudeł kryjących przyprawy i opiłki metali. Nieopodal stoi ciężkie krzesło z grubymi skórzanymi pasami na nogach i podłokietnikach, którymi więżą kończyny Henryka, aby wtłaczać mu do gardła płyny i nacinać żyły. Krzesło nie ma siedziska, za to pod spodem jest misa, do której wpadają mocz i ekskrementy. Na kominku płonie ogień, dzięki czemu panuje miłe ciepło i czy-

stość, lecz i tak wygląda tu raczej jak w przytułku dla obłąkanych w Bethlem aniżeli w pałacu. Jakby opiekowano się tu szlachetnie urodzonym wariatem, nie zaś królem Anglii. Wymieniamy z Somersetem spłoszone spojrzenia. Nikt, kto tu wejdzie, nie uwierzy, że najjaśniejszy pan spędził ostatnie miesiące na modlitwie, uciekłszy od świata doczesnego, Trzej naczelni medycy królewscy, uroczyści w ciemnych szatach, kłaniają się zza stołu, lecz nic nie mówią. ‒ Gdzie jego wysokość? ‒ pyta ich Somerset. ‒ Przebierają go ‒ odpowiada doktor Arundel. ‒ Wkrótce zostanie wprowadzony. Edmund Beaufort postępuje ku drzwiom prowadzącym do alkierza, lecz nagle przystaje, jakby jednak nie chciał zaglądać do środka. ‒ Natychmiast ‒ rzuca. Medyk podchodzi do drzwi, otwiera je na oścież i woła: ‒ Wprowadźcie go! Dochodzą nas odgłosy szurania mebli. Bezwiednie zaciskam dłonie skryte w szerokich rękawach; czuję strach. Boję się tego, co zaraz zobaczę. Wtem w progu staje potężny mężczyzna odziany w królewską liberię, dzierżąc ciężkie krzesło przypominające tron, lecz z podstawą z uchwytami jak u lektyki. Za nim, trzymając w dłoniach tylną parę uchwytów, pojawia się drugi tragarz, na krześle zaś ‒ z opadającą na bok głową i zamkniętymi oczami ‒ siedzi to, co ostało się z naszego króla. Henryk jest elegancko odziany w błękitny dublet i czerwoną pelerynę, rzadkie ciemne włosy ma starannie rozczesane i ułożone równo na ramionach. Został świeżo ogolony, jednakże golibroda popełnił błąd w sztuce i zaciął go ‒ na szyi perli się kropelka niezaschniętej krwi. Przy tym jak kiwa mu się głowa, może się zdawać, iż mamy przed sobą ofiarę morderstwa, krwawiącą wciąż w rękach oprawców. W pozycji siedzącej utrzymują go pasy obejmujące mu talię i pierś, wszelako głowa kiwa się nieustannie jak u szmacianej lalki i gdy stawiają krzesło na ziemi, opada na mostek. Jeden z medyków delikatnie podpiera Henryka pod brodę, żeby było widać jego twarz. Król w żaden sposób nie reaguje na dotyk. Powieki ma wciąż opuszczone, oddech ciężki, jak u spitego śpiącego człowieka. ‒ Król Rybak... ‒ szepcę do siebie. Najjaśniejszy pan wygląda, jakby rzucono na niego zaklęcie. To nie żadna choroba go dosięgła, tylko klątwa. Sprawia wrażenie woskowego odlewu monarchy, jaki wkłada się do trumny na królewski pogrzeb, a nie żywego człowieka. Gdyby nie wznoszenie się i opadanie wątłej piersi i cichy odgłos, jaki wydaje od czasu do czasu ‒ coś w rodzaju nosowego chrapania ‒ można by go wziąć za martwego... Przenoszę wzrok na księ-

cia i widzę, że patrzy na swego suzerena z najczystszym przerażeniem. ‒ Jest gorzej, niż myślałem ‒ mówi do mnie cicho. ‒ Znacznie gorzej... Zbliża się do nas doktor Arundel. ‒ Jego królewskiej mości nic nie dolega ‒ informuje. Patrzę na niego pustym wzrokiem. Henryk wygląda jak trup. Raczej trudno uwierzyć, aby nic mu nie dolegało. ‒ Czy zupełnie na nic nie reaguje? Kręci głową i wskazuje na stół. ‒ Próbowaliśmy wszystkiego. Nadal próbujemy. W południe każdego dnia, po tym jak już się pożywi, przez godzinę staramy się go dobudzić i potem jeszcze raz, każdego wieczora przed ostatnim posiłkiem. Ale niczego nie słyszy, niczego nie czuje. Codziennie powtarzamy mu, że musi oprzytomnieć, czasem sprowadzamy księdza, by przypomniał mu o jego obowiązkach, zganił go za zawód, jaki nam wszystkim sprawia, ale jak dotąd bez rezultatu. ‒ Czy jemu się pogarsza? ‒ Ani nie pogarsza, ani nie polepsza. ‒ Waha się, lecz w końcu dodaje: ‒ Moim zdaniem jego sen jest głębszy niż wtedy, gdy naszedł go pierwszy raz. ‒ Uprzejmym gestem wskazuje na pozostałych medyków. Jeden z nich potrząsa głową. ‒ Opinie w tej sprawie są jednak podzielone. ‒ Można liczyć na to, że przemówi, gdy zobaczy syna? ‒ pyta medyków Somerset. ‒ Czy w ogóle mówi? Miewa sny? ‒ Nie odzywa się ‒ do rozmowy włącza się doktor Faceby. ‒ Ale myślę, że może śnić. Bywa, że powieki mu drżą, że porusza członkami. ‒ Zerka na mnie. ‒ Raz nawet płakał. Zakrywam ręką usta, słysząc, że najjaśniejszy pan płakał przez sen. Zastanawiam się, czy przebywa w innym świecie, zastanawiam się, co tam widzi. Śpi od ponad czterech miesięcy, toteż jeśli śni, robi to przez bardzo długi czas. Co też może się przyśnić człowiekowi w ciągu czterech miesięcy? ‒ Można go w ogóle w jakiś sposób zmusić do ruchu? ‒ Somerset nadal obawia się reakcji doradców królewskich. ‒ Utrzyma dziecko, jeśli włoży mu się je w ramiona? ‒ Jest raczej wiotki ‒ znów odzywa się doktor Arundel. ‒ Boję się, że mógłby upuścić niemowlę. Lepiej nie dawać mu do rąk niczego cennego. Najjaśniejszy pan sam z siebie nie jest w stanie zrobić niczego... Wstrząśnięci popadamy w milczenie. ‒ Mimo to trzeba to przeprowadzić ‒ oświadcza po dłuższej chwili Edmund Beaufort. ‒ Wynieście ten okropny sprzęt ‒ rozkazuję i dwaj tragarze na mój

znak podnoszą sedes pokojowy z pasami i wynoszą go precz. Wymieniamy z księciem puste spojrzenia. Żadne z nas nie ma pojęcia, jak można by polepszyć sytuację. ‒ Wprowadź ich ‒ mówi do mnie Somerset. Wychodzę na zewnątrz do oczekujących wielmożów. ‒ Najjaśniejszy pan jest w komnacie prywatnej ‒ obwieszczam i odstępuję na bok, aby ich przepuścić, a za nimi księżnę i świtę małego księcia. Ogarnia mnie wielka ulga, gdy widzę, że malec ma błękitne oczęta otwarte i patrząc w sufit, mruga co rusz powiekami. Tragedia byłaby jeszcze większa, gdyby wziął przykład z ojca i pogrążył się w niezdrowym śnie. Tymczasem w komnacie prywatnej doradcy królewscy okolili Henryka niezgrabnym półkręgiem. Żaden nie mówi ani słowa, widzę, że jeden czyni znak krzyża. Ryszard książę Yorku robi ponurą minę na widok śpiącego króla. Inny mężczyzna zasłania oczy przed strasznym widokiem, jeszcze inny szlocha cicho. Wszyscy są wstrząśnięci do głębi. Księżna Buckingham, mimo iż ostrzeżona przez swego krewniaka, Edmunda Beauforta, blednie jak płótno. Odgrywa jednak swoją rolę w tej makabrycznej maskaradzie, jakby co dzień prezentowała dziecko na wpół martwemu ojcu. Odbiera niemowlę z rąk piastunki i podchodzi do nieruchomego króla przypasanego do krzesła. ‒ Wasza królewska mość ‒ odzywa się cicho. ‒ Oto twój syn. Mimo iż księżna podchodzi bliżej, Henryk nie wyciąga ramion, aby odebrać od niej dziecko. Pozostaje całkowicie nieruchomy. Księżna niezręcznie próbuje mu włożyć niemowlę w objęcia, lecz on nadal ani drgnie. Anna rzuca spojrzenie Somersetowi, który bierze małego księcia na ręce i kładzie królowi na kolanach. Najjaśniejszy pan nie reaguje na to w żaden sposób. ‒ Wasza królewska mość ‒ mówi głośno Edmund Beaufort. ‒ Oto twój syn. Jeżeli go uznajesz, unieś rękę. Nic. ‒ Wasza królewska mość! ‒ powtarza Somerset głośniej. ‒ Jeżeli uznajesz swego syna, skiń choć głową. Nic. ‒ Mrugnij, wasza wysokość. Mrugnij choć, abyśmy wiedzieli, że rozpoznajesz w tym dziecku swego syna... Teraz wydaje się, że wszyscy jesteśmy zaklęci. Zamarli w bezruchu medycy wpatrują się w swego pacjenta, mając nadzieję na cud, tak samo skamieniała księżna, Edmund Beaufort zaś, podtrzymując jedną ręką niemowlę leżące na kolanach króla, drugą dłoń położył monarsze na ramieniu i ściska je coraz mocniej, wbijając silne palce w kościste ciało

Henryka, szczypiąc go niemiłosiernie. Ja także stoję w milczeniu. Przez chwilę myślę nawet, że najjaśniejszego pana dopadła jakaś zaraza i wkrótce wszyscy zaśniemy jak on, tworząc śpiący dwór śpiącego króla. Gdy mały książę zaczyna nagle płakać, podchodzę szybko, by porwać go w ramiona, jakbym naprawdę się bała, że może się zarazić od ojca. ‒ To beznadziejne ‒ stwierdza książę Yorku. ‒ Jego królewska mość nie widzi ani nie słyszy. Na Boga, Somerset, od jak dawna to trwa? Jego wysokość jest całkowicie bezradny. Czemu nam nie powiedziałeś? ‒ Nie przestał być królem ‒ odwarkuje Edmund Beaufort. ‒ Nikt tak nie uważa ‒ rzecze równie ostrym tonem Ryszard książę Yorku. ‒ Jednakowoż najjaśniejszy pan nie uznał swego syna i najwyraźniej nie jest w stanie władać królestwem. Sam jest jak małe dziecko. Trzeba nam było powiedzieć. Somerset rozgląda się po obecnych, lecz nawet ci, którzy popierają jego, a są przeciwko Domowi Yorków, nie mogą zaprzeczyć temu, że król Henryk nie czyni nic, by uznać swego syna, nic nie widzi, nic nie słyszy, w ogóle nic nie robi, zdając się przebywać bardzo daleko od nas ‒ Bóg wie gdzie. ‒ Wrócimy do Westminsteru ‒ ogłasza książę Somerset ‒ i będziemy czekać, aż najjaśniejszemu panu się poprawi. ‒ Rzuca wściekłe spojrzenie na medyków. ‒ Dobry lekarz z pewnością go wybudzi z tego stanu. Tej samej nocy, zasypiając w mojej komnacie w pałacu westminsterskim, zastanawiam się nad nieprzerwanym snem, snem przypominającym śmierć z tym wyjątkiem, że śpiący człowiek śni, porusza się od czasu do czasu, lecz nigdy naprawdę nie budzi. Jak to jest: rozewrzeć na moment powieki i dojrzeć medyków i to okropne pomieszczenie z wielkim krzesłem, lancetami i pijawkami, po czym na powrót pogrążyć się w stuporze, nie mogąc nawet zaprotestować? Jak to jest: rozewrzeć usta do bezgłośnego krzyku i na powrót zasnąć w ciszy? Gdy w końcu zapadam w sen, znowu śni mi się Król Rybak, władca, który nie może nic uczynić, gdy jego królestwo popada w chaos i anarchię, który pozostawia młodą niewiastę bez męża, całkiem samą. Król Rybak jest ranny w pachwinę, nie może ani spłodzić dziecka, ani bronić swoich ziem. Królewska kołyska stoi pusta, pola leżą odłogiem. Budzę się w środku nocy i dziękuję Bogu za to, że czar, który okrył jego królewską mość niczym mroczny pled, nie przydusił i mnie, i już przytomna zastanawiam się, rzucając głową po poduszce, czy to moja wina, czy to ja sprawiłam, że Henryk zaniewidział, czy to moje nieostrożne słowa pozbawiły go wzroku i słuchu, i czucia... Budząc się o świcie, przytomnieję w okamgnieniu, jakby ktoś zawołał moje imię, po czym szybko wstaję i podchodzę do szkatułki, którą dosta-

łam od Joanny Luksemburskiej. Tamże, nieruszana od dawna, spoczywa bransoleta z wisiorkami. Wybieram ten z koroną, mający symbolizować powrót naszego króla. Przywiązuję doń cztery różne tasiemki. Białą ‒ jeśli najjaśniejszy pan powróci do nas zimą; zieloną ‒ jeśli wiosną; żółtą ‒ jeśli w czas żniw; i wreszcie czerwoną ‒ jeśli za równy rok, gdy na krzewach i drzewach dojrzewają owoce. Następnie dowiązuję do tasiemek cztery kawałki zwykłego sznurka i udaję się nad rzekę. Nurt Tamizy unosi się wysoko i prędko, jak to podczas przypływu. O tej porze na drewnianej przystani nie ma nikogo, choć wkrótce barkarze zaczną nawoływać pasażerów, mogę więc w spokoju przymocować sznurki do jednej z belek podpierających pomost, a następnie wyrzucić wisiorek z koroną i czterema kolorowymi tasiemkami tak daleko, jak tylko zdołam. Po wszystkim wracam do królewskiej komnaty niewieściej, gdzie Małgorzata oczekuje na ceremonię oczyszczenia i chwilę, gdy będzie mogła wrócić do świata i światła.

* Pozostawiam koronę w wodzie przez tydzień, w czasie którego królowa opuszcza komnatę niewieścią i zostaje poddana ceremonii oczyszczenia, mając za sobą wszystkie księżne Anglii oddające jej hołd, jakby ich mężowie wcale nie bili się z myślami, co będzie dalej z małym księciem i królestwem, jeśli najjaśniejszy pan nie wyjdzie z transu. Gdy Małgorzata powraca na dwór, książę Somerset może ją odwiedzić i przekazać jej, że Ryszard Neville, hrabia Salisbury i szurzyn księcia Yorku, rozpowiada publicznie, iż najjaśniejszy pan nie uznał syna, i że jest wielu innych ‒ niebezpiecznie wielu innych ‒ którzy się z nim zgadzają. Jej królewska mość daje jasno do zrozumienia, że ktokolwiek będzie powtarzał podobne oszczerstwa, może nigdy więcej nie pojawiać się na jej dworze, i zakazuje przyjaciołom choćby się odzywać do Neville'a czy jego przepełnionego nienawiścią syna, hrabi Warwick. Informuje mnie, że królewski krewniak, Ryszard książę Yorku, a nawet jego żona Cecylia są śmiertelnymi wrogami Korony i że mnie również nie wolno z nimi rozmawiać. Nie odnosi się jednak w żaden sposób do tego, co wiele osób twierdzi, mianowicie że królowi brak męskości do poczęcia potomka i że Edward nie jest jego synem. Królowa i książę Somerset postanawiają zdwoić wysiłki mające spowodować wybudzenie najjaśniejszego pana z transu i w tym celu zatrudniają nowych medyków. Zmieniają nawet prawo dotyczące alchemii i odtąd uczonym znowu wolno zgłębiać wiedzę, głównie pod kątem przyczyn i środków zaradczych wobec nieznanych przypadłości umysłu.

Każdy, kto może, otwiera kuźnie, wznieca ogień pod miechami, posyła po rzadkie zioła i przyprawy ‒ zielarstwo i magia wracają do łask, wszyscy skupiają się na próbach znalezienia lekarstwa dla króla Henryka. Małgorzata i Edmund rozkazują medykom stosować silniejsze środki i bardziej zdecydowane metody, jednakże nikt tak naprawdę nie wie, co dolega najjaśniejszemu panu, a zatem nie zna także sposobu na jego wyleczenie. Jako że miłościwy pan od zawsze przejawiał melancholiczny charakter, szarlatani usiłują zmienić jego humory, karmiąc go parzącymi w język płynami i ostro przyprawionymi zupami, przykrywając grubymi futrami i okładając rozgrzanymi cegłami z obu stron, aż pot leje się z niego strumieniami, a z gardła dobywają jęki. Mimo tych zabiegów Henryk wciąż się nie budzi. Wtedy nacinają mu lancetami przedramiona i upuszczają krew, aby pozbyć się wilgotnych humorów, smarują mu plecy maścią z nasion gorczycy, aż skóra mu czerwienieje i zaczyna odchodzić, faszerują go pigułami i robią lewatywę, aż wymiotuje i kala się, leżąc w łożu, a wydzieliny tylko wzmagają zaczerwienienie zmaltretowanego ciała. Starają się go wprawić w gniew, bijąc go w podeszwy stóp, krzycząc i grożąc. Uważają, że ich obowiązkiem jest szydzić zeń, zarzucając mu tchórzostwo i niedorastanie do pięt ojcu. Traktują okropnie, niech Bóg im przebaczy, mówią mu prosto w twarz rzeczy, od jakich niechybnie pękłoby mu serce, gdyby je usłyszał. On jednak nie słyszy niczego. Sprawiają mu ból uderzeniami, co widzą, gdy jego policzki oblewa rumieniec. Mimo to nie wstaje i nie odchodzi od nich, tylko nadal leży w bezruchu, pozwalając na wszystko. Moim zdaniem to nie leczenie, a tortury. Pozwalam dniom płynąć, a gdy mija tydzień, wiem o tym natychmiast, gdy tylko otworzę oczy, czuję się przytomna na duchu i umyśle, czysta jak rzeka, która obmywa podpory przystani. Cztery sznurki wciąż tam są, bezpiecznie przymocowane do jednego z pali, i gdy po nie sięgam, mam szczerą nadzieję, iż wyciągnę z wody białą tasiemkę, która będzie świadczyła, iż najjaśniejszy pan powróci do nas jeszcze tej zimy. Słońce właśnie się podnosi zza widnokręgu, gdy kładę dłoń na zakończeniach sznurków, toteż spoglądam na wschód w jego stronę, skąd zaczyna opromieniać Anglię. Zmarszczona powierzchnia wody błyszczy się od odblasku wstającego słońca, zimowego słońca, biało-srebrno-złotego zimowego słońca na chłodnym błękitnym niebie, a kiedy podnosi się ono jeszcze trochę, poprzez snujące się pasma mgły widzę najbardziej zdumiewający widok: nie jedno słońce, lecz trzy... trzy słońca: jedno na nieboskłonie i dwa tuż nad wodą ‒ odbicia, ale jakże wyraźne. Mrugam powiekami i przecieram oczy, lecz trzy słońca nadal tam są, oślepiają mnie. Pociągam za sznurek i czuję, że poddaje się lekko, nazbyt lekko. Nie trzymam w ręku białej tasiemki świadczącej, że

najjaśniejszy pan powróci do nas jeszcze tej zimy, ani nawet zielonej, która by mówiła, że stanie się to na wiosnę. Wydobywam na powierzchnię wszystkie cztery tasiemki, lecz na żadnej z nich nie ma małej korony... Król Henryk nigdy do nas nie wróci, zamiast tego będzie nowy świt i trzy słońca w zenicie. Noga za nogą wracam do pałacu, mnąc w dłoni mokre tasiemki i zastanawiając się, co mogą oznaczać dla Anglii trzy słońca. W pobliżu komnat królowej panuje rejwach: słychać szczęk dobywanej przez gwardzistów broni i czyjeś krzyki. Unoszę skraj sukni i ruszam biegiem. Przed drzwiami komnaty gościnnej stoją mężczyźni w liberii Yorków, ze srebrnymi różami zawieszonymi na łańcuchach. Kiedy drzwi się otwierają, widać za nimi niezdecydowanych gwardzistów Małgorzaty i ją samą wykrzykującą coś po francusku. Dworki piszczą i hurmem rzucają się w stronę komnaty prywatnej, podczas gdy dwóch czy trzech spośród panów rady wzywa o opamiętanie, gdy jeden z ludzi księcia Yorku łapie Edmunda Beauforta i wyprowadza go z komnaty tuż obok mnie. Somerset posyła mi wściekłe spojrzenie, lecz nie ma czasu nic powiedzieć, gdyż odciągają go szybko dalej, tak że nie zdążę nawet zapytać, dokąd go zabierają. Królowa wybiega za nim, lecz staję jej na drodze i trzymam mocno, czując, jak roni łzy. ‒ Zdrajcy! Zdrada! ‒ Co? Co się dzieje? ‒ Księcia Somerset aresztowano pod zarzutem zdrady ‒ odpowiada mi jeden z doradców, pośpiesznie opuszczając komnatę. ‒ Trafi do Tower i będzie miał uczciwy proces, jej królewska mość nie ma potrzeby tak się ekscytować. ‒ Zdrada! ‒ wrzeszczy Małgorzata. ‒ Tyś jest zdrajcą, skoro stałeś i patrzyłeś, jak ten czarci pomiot Yorków zabiera jego książęcą mość! Prowadzę ją od drzwi komnaty gościnnej, przez komnatę prywatną, do zacisza alkierza. Tam Małgorzata rzuca się na łoże i zaczyna szlochać. ‒ To przez niego, przez Yorka! ‒ mówi głosem stłumionym przez poduszkę. ‒ To on nastawił radę przeciwko Edmundowi! Chce go zniszczyć, zawsze był jego wrogiem. Później zwróci się przeciwko mnie. Chce sam panować, wiem, wiem to... Gdy się podnosi, włosy, które wymknęły się spod czepca, okalają jej twarz nierówno z obu stron, oczy ma zaczerwienione od płaczu i gniewu. ‒ Bacz na moje słowa, Jakobino. Wypowiadam wojnę Ryszardowi z Yorku. Oswobodzę Edmunda z Tower i uczynię mego syna królem Anglii. I nikt, ani książę Yorku, ani ktokolwiek inny, mnie przed tym nie powstrzyma!

PAŁAC WESTMINSTERSKI W LONDYNIE WIOSNA 1454 ROKU

Boże Narodzenie przychodzi i mija. Ryszard przypływa z Calais na obchody, lecz pozostaje ze mną na wyciszonym dworze tylko w okresie świątecznym, później mówi, że musi wracać. Garnizon jest na krawędzi buntu, w dodatku w każdej chwili grozi im atak. Żołnierze nie mają pewności, kto jest ich dowódcą, i obawiają się Francuzów. Ryszardowi przyszło utrzymać cytadelę dla Edmunda Beauforta i dla Anglii, bronić jej przed zagrożeniem z zewnątrz i z wewnątrz. Ponownie żegnam się z mężem na przystani, ponownie nie chcę puścić go od siebie. ‒ Popłynę z tobą ‒ mówię zapalczywie. ‒ Przecież to uzgodniliśmy. Czuję, że powinnam być u twego boku. ‒ Najdroższa, chyba wiesz, że nigdy nie naraziłbym cię na udział w oblężeniu. Jeden Bóg tylko wie, co dalej będzie. ‒ Kiedy wrócisz do domu? Wzrusza z rezygnacją ramionami. ‒ Muszę dowodzić, dopóki ktoś mnie nie zmieni na stanowisku, a nie zanosi się na to, aby król albo książę mieli wydać jakieś rozkazy w najbliższym czasie. Jeśli Ryszard Plantagenet przejmie władzę, będę musiał bronić Calais nie tylko przed Francuzami, ale i przed nim. Moim zadaniem jest utrzymać cytadelę dla księcia Somerset. On jest konstablem Calais, klucze do miasta mogę przekazać wyłącznie jemu. Wzywają mnie obowiązki, Jakobino. Nie wątp jednak ani przez chwilę, że do ciebie wrócę. ‒ Wolałabym, żebyśmy gospodarzyli skromnie w Grafton ‒ mówię z żałością w głosie. ‒ Ja także ‒ zapewnia mnie. ‒ Ucałuj ode mnie dzieci i przekaż im, że mają być grzeczne. Powiedz, że muszą wypełniać swoje obowiązki tak jak ich ojciec. ‒ Wolałabym, żebyś nie był taki obowiązkowy... ‒ stwierdzam buntowniczo. Ryszard zamyka mi usta pocałunkiem.

‒ Szkoda, że nie możemy spędzić razem jeszcze jednej nocy ‒ szepce mi do ucha, po czym wyrywa się z moich objęć i wbiega po trapie na pokład czekającego nań statku. Nie schodzę z pomostu, dopóki nie ujrzę go przy burcie, a wtedy składam pocałunek na zziębniętej dłoni i podnoszę ją wysoko. ‒ Wracaj rychło! ‒ wołam. ‒ Uważaj na siebie! Wróć do mnie cały i zdrów!... ‒ Zawsze do ciebie wracam, przecież wiesz! ‒ odkrzykuje. ‒ Wkrótce będę z powrotem! Zimowe noce robią się coraz krótsze, jednakże stan króla nie poprawia się. Alchemicy przewidują, że przywróci go do życia słońce, zupełnie jakby był nasionkiem czekającym w ciemnej glebie. Na ich polecenie co rano służba usadza najjaśniejszego pana przy oknie wychodzącym na wschód, kierując jego twarz ku niewielkiemu, chłodnemu jeszcze kręgowi wczesnowiosennego słońca. Nawet ono jednak go nie budzi z transu. Edmund Beaufort, książę Somerset, nie zostaje uwolniony z londyńskiej twierdzy, ale też nie zostaje o nic oskarżony. Ryszard książę Yorku ma dość władzy nad radą królewską, by przeprowadzić jego aresztowanie, nie dość jednak, by skłonić panów radę do wytoczenia mu procesu o zdradę. ‒ Odwiedzę go ‒ obwieszcza królowa. ‒ Wasza wysokość, to wywoła plotki ‒ przestrzegam ją. ‒ Już teraz ludzie gadają o tobie rzeczy, jakich nie godzi się powtarzać. Małgorzata unosi pytająco brew. ‒ Dlatego nie mam zamiaru ich powtarzać ‒ dodaję. ‒ Wiem, co mówią ‒ wzrusza ramionami. ‒ Mówią, że Edmund jest moim kochankiem, a Edward jego synem i że dlatego król nie uznał w nim dziedzica. ‒ Wystarczający powód, by nie odwiedzać Somerseta ‒ wtrącam. ‒ Muszę go ujrzeć. ‒ Wasza wysokość... ‒ Jakobino, muszę to zrobić. Towarzyszę jej wraz z dwiema innymi dworkami. Wybrane niewiasty czekają jednak za drzwiami, gdy ja z królową wchodzę do środka. Somersetowi przydzielono komnatę prywatną z przylegającym alkierzem. Pomieszczenia o kamiennych ścianach z wąskimi, długimi oknami są dość przyjemne i znajdują się niedaleko apartamentów królewskich w Białej Wieży, w żadnym razie nie można nazwać ich lochem. Edmund Beaufort ma na wyposażeniu stół, krzesło i parę ksiąg, lecz widać po nim, iż zbladł od długiego przebywania za murami i wyraźnie schudł. Na

widok królowej twarz mu się rozjaśnia. Natychmiast klęka na jedno kolano, a Małgorzata śpieszy ku niemu z wyciągniętymi rękami, które Somerset zachłannie całuje. Konstabl Tower stoi przy drzwiach, taktownie zwrócony do tej sceny plecami. Ja wyglądam przez okno na szare i zimne wody Tamizy. Słyszę, jak za mną książę podnosi się z klęczek i zmusza siłą woli, aby nie sięgnąć po Małgorzatę. ‒ Zechcesz usiąść, wasza królewska mość? ‒ pyta cicho i przysuwa krzesło bliżej niewielkiego kominka. ‒ Możesz usiąść przy mnie ‒ odpowiada królowa, na co Edmund Beaufort przysuwa sobie niski zydel, aby nachyliwszy się ku sobie, mogli prowadzić szeptem prywatną rozmowę. Z początku obawiam się, że Małgorzata zacznie się do niego tulić, lecz widzę, że wsunęła dłonie w długie, szerokie rękawy sukni i jakby dla odwrócenia swojej uwagi gładzi futrzany rąbek. Po jakimś czasie wstaje. ‒ Przyjdę znowu ‒ obiecuje. ‒ Postąpię, jak mi radziłeś. Nie mamy wyjścia. Somerset kiwa głową. ‒ Znasz nazwiska tych, którzy są ci wierni. Pamiętaj, tak trzeba. Teraz Małgorzata kiwa głową, po czym rzuca mu jeszcze jedno spojrzenie pełne tęsknoty, jakby nade wszystko na świecie pragnęła go dotknąć, jakby za żadne skarby nie mogła go opuścić, po czym obraca się, pochyla pod nadprożem i wychodzi. ‒ Co trzeba zrobić? ‒ dopytuję zaraz za drzwiami, gdy kierujemy się po kamiennych stopniach w dół, ku bramie wodnej. Przypłynęłyśmy barką ogołoconą z królewskich emblematów i sztandarów. Postarałam się o to, by jak najmniej osób wiedziało, że królowa postanowiła odwiedzić w Tower mężczyznę oskarżanego o zdradę i spółkowanie z nią. Małgorzata wydaje się podekscytowana. ‒ Poproszę parlament, aby mianował mnie regentką ‒ oznajmia. ‒ Zdaniem Edmunda mogę liczyć na poparcie Izby Lordów. ‒ Regentką? ‒ powtarzam niedowierzająco. ‒ Czy w Anglii to możliwe? Wasza wysokość, nie zapominaj, że to nie Andegawenia. Nie sądzę, by Anglicy zaakceptowali cię w roli regenta. Nie sądzę, by mieściło im się w głowach, że niewiasta może panować... Przyśpiesza kroku, wyprzedza mnie i pierwsza wsiada na barkę. ‒ Nie ma prawa, które by tego zabraniało ‒ mówi mi. ‒ Zdaniem Edmunda to tylko tradycja. Jeżeli uzyskam poparcie Izby Lordów ‒ kontynuuje ‒ zwołamy parlament i poinformujemy poddanych, że będę służyć jako regentką do czasu, aż najjaśniejszy pan wyzdrowieje, lub... gdyby miał się już nigdy nie przebudzić... do czasu, aż mój syn będzie mógł być koronowany.

‒ Gdyby miał się już nigdy nie przebudzić? ‒ Nie wierzę własnym uszom. ‒ Książę Somerset uważa, że najjaśniejszy pan nigdy się nie przebudzi? ‒ Skąd można to wiedzieć? Tymczasem jesteśmy bezradni. A chyba nie muszę ci mówić, że Ryszard książę Yorku nie pozostaje bezczynny! ‒ ...nigdy nie przebudzić?... ‒ powtarzam słabnącym głosem jak echo. Przechodzi na rufę barki, niecierpliwie szarpiąc za zasłonę. ‒ Nie mitręż, Jakobino. Chcę wrócić jak najprędzej i napisać do wielmożów, informując ich o moich warunkach. Szybko zajmuję miejsce obok niej, po czym wioślarze odbijają od brzegu i kierują barkę w główny nurt rzeki. Przez całą drogę powrotną do pałacu wpatruję się w słońce zmrużonymi oczyma, próbując znów dojrzeć trzy słońca, i nie przestaję się zastanawiać, co też mogą znaczyć dla Anglii. Propozycja, że jej wysokość Małgorzata obejmie regencję i będzie panować z wszelkimi prerogatywami króla Anglii podczas niedyspozycji małżonka, w żadnym razie nie rozwiązuje problemu, jak by chciała najjaśniejsza pani z Edmundem Beaufortem. Przeciwnie, w kraju podnoszą się głosy niezadowolenia. Lud już wie, że król Henryk choruje na dziwną chorobę, która całkowicie go ubezwłasnowolniła. W plotkach podaje się spektrum przyczyn, które mogły ją wywołać ‒ począwszy od czarnej magii uprawianej przez wrogów najjaśniejszego pana, a skończywszy na dozowanej w małych dawkach truciźnie, zadawanej mu ręką żony i jej kochanka. Każdy wielmoża powołuje pod broń wasali, a gdy wkracza do Londynu, dla ochrony towarzyszy mu mała armia, tak że w mieście roi się od żołnierzy i burmistrz musi apelować o pozostawianie broni przy bramach, a nawet ogłosić godzinę, po której nie wolno bez powodu pokazywać się na ulicach. W każdej gildii i niemal w każdym domu zaczyna się obmyślać plany obrony na wypadek walk. W powietrzu wisi nieustające napięcie, czuje się gniew ludzi, lecz nie słychać krzyków bitewnych. Na razie nikt nie potrafi określić stron tej wojny ani też jej powodów, wszyscy wiedzą tylko, że królowa Anglii chce panować niepodzielnie w imieniu króla i że książę Yorku zamierza ochronić poddanych przed zamiarami sekutnicy; że Somerseta uwięziono w Tower, aby zapobiec ruinie Londynu, a król Henryk zasnął i śpi niczym Artur pod wodami jeziora, i być może obudzi się dopiero wtedy, gdy upadek dotknie jego ziemie. Niektórzy pytają mnie, gdzie jest mój mąż i co o tym wszystkim myśli. Odpowiadam ze smutkiem, że przebywa w Calais, gdzie służy swemu

suzerenowi. Nie rozwodzę się nad jego zdaniem, ponieważ go nie znam, ani też nie dzielę się z nikim swoim ‒ a sprowadza się ono do tego, że świat oszalał i że na niebie pokażą się trzy słońca, zanim to wszystko się przetoczy. Pisuję do Ryszarda i wysyłam listy na pokładzie statków kupieckich kursujących pomiędzy Londynem i Calais, sądzę jednak, że nie wszystkie wiadomości docierają do adresata. Na początku marca informuję krótko: „Znów jestem przy nadziei”, lecz nie otrzymuję odpowiedzi i wtedy wiem na pewno, że Ryszard albo nie dostaje moich listów, albo nie może odpisać. Baron Rivers został wyznaczony na dowódcę garnizonu w Calais za komendantury księcia Somerset. Tymczasem książę Somerset trafił do Tower oskarżony o zdradę. Co ma uczynić jego podwładny? Co uczyni jego garnizon? Panowie rada i wybrani członkowie Izby Lordów ponownie udają się do Windsoru na spotkanie z królem. ‒ Po co tam jeżdżą? ‒ irytuje się Małgorzata, widząc, jak ich barki przybijają z powrotem do nabrzeża pałacu westminsterskiego, gdzie potężnie zbudowanym, okrytym szatami podbijanymi futrem wielmożom pomagają zsiąść na ląd wystrojeni w liberie słudzy. Większość przybyłych sprawia wrażenie załamanych. ‒ Przecież muszą wiedzieć, że Henryk nigdy się nie obudzi. Odwiedziłam go osobiście i nakrzyczałam na niego, a on nawet nie drgnął. Czemu miałby otworzyć oczy dla nich? Czemu nie chcą zrozumieć, że powinni ustanowić mnie regentką, abym mogła zapanować nad Yorkiem i jego poplecznikami, przywracając w Anglii pokój?... ‒ Nadzieja umiera ostatnia ‒ wyjaśniam, stojąc obok niej przy oknie i przyglądając się smętnemu orszakowi arystokratów pokonujących drogę do wielkiej sali. ‒ Teraz jednak będą musieli ustanowić regenta. Nie możemy dalej żyć bez króla. ‒ Regentką zostanę ja ‒ mówi szybko Małgorzata. Zaciska wargi i prostuje się nieznacznie. Roztacza wokół siebie iście królewską aurę, wyraźnie wierzy, iż została powołana przez Pana Boga do jeszcze wyższych celów. ‒ Jestem gotowa. Zapewnię Anglii bezpieczeństwo i oddam ją w ręce mego syna, gdy osiągnie odpowiedni wiek. Sprawdzę się jako królowa Anglii. Jeśli tylko uczynią mnie regentką, zaprowadzę w Anglii pokój. Czynią regentem Anglii Ryszarda Plantageneta i mianują go lordem protektorem królestwa. ‒ Co takiego?! ‒ Małgorzata nie posiada się z oburzenia. Przemierza nerwowo swoją komnatę, kopie stojący jej na drodze zydel i posyła go na

ziemię, wywołując tym pisk przerażenia panny dworskiej i zdumienie reszty dworek. ‒ Kim go mianowali?! Posłaniec, który przed chwilą przekazał jej wiadomość od rady królewskiej, trzęsie się jak galareta. ‒ L-lordem protektorem królestwa, wasza wysokość... ‒ A co ja mam robić? ‒ pyta go. Pytanie jest oczywiście retoryczne. ‒ Co ich zdaniem mam robić, podczas gdy ten malowany książę, ten chłystek, ten mój daleki powinowaty będzie władał moim królestwem? Co ich zdaniem ja, francuska księżniczka, angielska królowa, mam robić, podczas gdy ten książę, co wypadł sroce spod ogona, zabiera się do stanowienia praw w moim kraju?! ‒ Masz udać się do zamku w Windsorze i troszczyć o swego małżonka króla ‒ mówi nieszczęsny posłaniec. Głupiec myślał, że ktoś go pyta. Rychło uświadamia sobie pomyłkę i bardzo żałuje, że nie trzymał języka za zębami. Gniew Małgorzaty stygnie i królowa zamienia się w bryłę lodu. Zwraca płonące wciąż wściekłością spojrzenie na Bogu ducha winnego mężczyznę. ‒ Nie dosłyszałam. Co powiedziałeś? Co śmiałeś do mnie powiedzieć? Posłaniec przełyka ślinę. ‒ W-wasza królewska mość, próbowałem tylko rzec, że lord protektor... ‒ Kto? ‒ Lord protektor rozkazuje... ‒ Co robi? ‒ Rozkazuje... Przecina komnatę w dwóch zamaszystych krokach i staje na wprost niego, górując za sprawą wysokiego czepca, wwiercając się spojrzeniem w jego twarz. ‒ Rozkazuje mnie? Posłaniec potrząsa głową, opada na klęczki. ‒ R-rozkazuje, abyś przeniosła swój dwór do Windsoru ‒ ciągnie, zwracając się do trocin pod kolanami ‒ i została tam z małżonkiem królem i małym księciem, pozostawiając sprawowanie rządów jemu, lordowi protektorowi, panom radzie i parlamentowi.

ZAMEK W WINDSORZE LATO 1454 ROKU

Małgorzata przenosi się do Windsoru. Rozpętuje awanturę, którą słychać w sporej odległości od apartamentów królewskich, ale koniec końców jedzie. Tak naprawdę nie ma wyboru. Książę Yorku, którego własna żona, księżna Cecylia, zjawiła się raz przed jej obliczem, aby prosie o miejsce w radzie dla męża, i została przez nią upokorzona, unosi się wysoko wraz z kolejnym obrotem koła fortuny. Wielmoże decydujący o losach Anglii uznają, iż tylko on może zaprowadzić porządek w królestwie, zapobiec dziesiątkom potyczek wybuchających w każdym hrabstwie przy byle okazji, ocalić Calais i w ogóle cały kraj, póki nasz król, śpiący król, nie oprzytomnieje. Jest tak, jakbyśmy wszyscy znaleźli się pod wpływem złego uroku i jeden Ryszard Plantagenet był w stanie dobyć miecza i bronić progu przed niewidzialnym wrogiem dopóty, dopóki król Henryk się nie przebudzi. Małgorzata ‒ która już widziała się w roli niepodzielnej władczyni ‒ zostaje zredukowana do roli żony i matki. Odsuwa się na bok zgodnie z ich życzeniem, a oni opłacają wydatki jej dworu, zmniejszają stajnie i wydają stanowczy zakaz pojawiania się w Londynie bez zaproszenia. Traktują ją tak, jakby była zwyczajną niewiastą, niewiastą bez znaczenia; sprowadzają do roli opiekunki chorego męża i strażniczki małoletniego syna. Edmund Beaufort, który w dalszym ciągu przebywa w Tower, nie może jej pomóc. Okazuje się, że nie zdołała go uchronić, że jej obietnice protekcji były na wyrost ‒ zresztą nikt nie wątpi, że za zdradę grozi mu ścięcie. Nawet ci, którzy szczerze kochali królową Małgorzatę, nie potrafią jej sobie wyobrazić jako regentki. Albowiem choć ich własne żony pilnują rodzinnych interesów pod ich nieobecność, nie noszą one żadnych tytułów ani nie otrzymują żadnych honorariów. Anglicy nie lubią myśli o niewiastach przy władzy, przywódczyniach i wojowniczkach. O umiejętnościach niewiast nie mówi się głośno, właściwie skrzętnie się je skrywa. Bystre żony udają, że prowadzą dom, chociaż tak naprawdę mają

na głowie wielki majątek ziemski; zwracają się do mężów o radę, a kiedy ci wracają w domowe pielesze, bez słowa przekazują im klucze. Królowa popełniła ten błąd, że upomniała się o władzę i o tytuł. Wielmoże nie są w stanie znieść myśli, że mogłaby nimi rządzić niewiasta, nie są w stanie nawet sobie tego wyobrazić. Zachowują się tak, jakby chcieli ją wepchnąć z powrotem do komnaty niewieściej, skąd nie wolno jej wychodzić. Jakby jej małżonek król, zapadając w trans, sprowokował te marzenia o władzy i teraz obowiązkiem jego wasali jest przerwać je, przywracając mu żonę. Sądzę, że gdyby byli w stanie pogrążyć Małgorzatę we śnie przypominającym jego sen, uczyniliby to bez wahania. Królowa zostaje odcięta od świata w Windsorze. Ryszard jest odcięty od świata w Calais. Wiodę żywot dworki monarchini skazanej na odosobnienie, słomianej wdowy. Prawda jest jednak taka, że wszyscy na coś czekamy. Małgorzata co dzień odwiedza najjaśniejszego pana, on jednak nigdy nie daje znaku, by ją widział czy słyszał. Zawsze troskliwa wymaga od medyków, by obchodzili się z nim łagodniej, lecz czasem sama nie wytrzymuje i krzyczy na niego, przeklinając mu prosto do ucha. Towarzyszę najjaśniejszej pani, tęsknię do ukochanego Ryszarda i przez cały ten czas jestem świadoma niepokojów na ulicach Londynu, niebezpieczeństw na wiejskich traktach, pogłosek, że północ powstaje przeciwko Yorkowi ‒ czy też w imię własnych ambicji, bo któż się rozezna w sercach tych, którzy zamieszkują te dzikie tereny. Małgorzata nie przestaje spiskować, czuję to. Pewnego razu pyta mnie, czy wymieniam korespondencję z Ryszardem, a ja odpowiadam jej, że tak, że często doń piszę, przesyłając listy na pokładzie statków kupieckich przewożących wełnę. Wtedy zaczyna wypytywać, czy te statki wracają puste, ilu mężczyzn mogłyby pomieścić, gdyby zaszła taka potrzeba, i czy w pełni obciążone zdołałyby wpłynąć na Tamizę. ‒ Uważasz, że mogliby przypłynąć z Calais i uwolnić księcia Somerset ‒ odzywam się głuchym tonem. ‒ To by oznaczało wystąpienie Ryszarda i jego ludzi przeciwko regentowi i lordowi protektorowi królestwa i w praktyce inwazję na Anglię. ‒ Ale w obronie króla ‒ zastrzega szybko. ‒ Nikt nie nazwałby tego zdradą. ‒ Nie wiem ‒ mówię z nieszczęśliwą miną. ‒ Sama już nie wiem, co jest zdradą, a co nią nie jest... Plan spala na panewce, gdyż dochodzą nas wieści o buncie w Calais. Żołnierze, którzy od dawna nie widzieli żołdu, zamykają oficerów w koszarach i najeżdżają miasto, rozkradają towary, po czym sprzedają je i zatrzymują pieniądze w zastępstwie tych, które im się należały ze skarbca. Pono dochodzi do grabieży i innych aktów przemocy. Małgorzata odszu-

kuje mnie, kiedy na zamkowym dziedzińcu stajennym domagam się osiodłanego konia i eskorty do Londynu. ‒ Jadę sprawdzić, co się dzieje ‒ mówię do niej. ‒ Ryszardowi może grozić straszne niebezpieczeństwo. Muszę się wywiedzieć... ‒ Nic mu nie będzie ‒ zapewnia mnie. ‒ Jego podwładni za nim przepadają. Być może zamknęli go na kwaterze w koszarach, byleby mogli zrabować składy z wełną, lecz na pewno nie uczynili mu krzywdy. Przecież wiesz, że jest powszechnie kochany. Zarówno on, jak i baron Welles. Wypuszczą go, jak tylko odbiją sobie zaległy żołd i osuszą miasto. Przyprowadzają mi konia, a ja niezgrabnie wspinam się na jego grzbiet, w czym przeszkadza mi wydatny brzuch. ‒ Wybacz mi, wasza królewska mość. Muszę się wywiedzieć. Wrócę, jak się upewnię, że jest cały i zdrów. Podnosi na pożegnanie rękę. ‒ Wróć koniecznie ‒ przykazuje mi. ‒ Tutaj jest bardzo smutno. Czasem żałuję, że nie przesypiam dni jak mój mąż. Żałuję, że nie mogę zamknąć oczu i zasnąć na zawsze jak on.

* Nie mam pojęcia, gdzie w Londynie mogłabym zasięgnąć języka. Nasza siedziba jest zamknięta na głucho, nie ma tam nikogo, jeśli nie liczyć kilku strażników pozostawionych dla ochrony mienia, aby nie powtórzyła się sytuacja z przeszłości. Parlament nie obraduje. Księcia Yorku trudno nazwać moim przyjacielem. Koniec końców udaję się do baronowej Welles, której mąż współdowodzi garnizonem w Calais. Po zapowiedzi przydzielonego mi gwardzisty wkraczam do jej świetlicy. ‒ Chyba się domyślam, czemu zawdzięczam tę wizytę ‒ mówi na powitanie i całuje mnie sztywno w policzek. ‒ Jak się miewa jej wysokość królowa Małgorzata? ‒ Pozostawiłam ją w dobrym zdrowiu, Bogu niech będą dzięki. ‒ A najjaśniejszy pan? ‒ Niestety jego stan nie uległ poprawie. Boże chroń króla. Potwierdza moje słowa skinieniem głowy, po czym siada, wskazując mniejsze krzesło obok siebie. Jej dwie córki zbliżają się z kielichem wina i przekąskami, zostawiają wszystko na stoliku i wycofują się na stosowną odległość, jak powinny uczynić dobrze wychowane dziewczęta, gdy dorośli chcą rozmawiać w cztery oczy. ‒ Urocze panny ‒ stwierdzam. Ponownie kiwa głową. Doskonale wie, że mam synów, którzy powinni

korzystnie się ożenić. ‒ Starsza jest już zaręczona ‒ rzecze taktownie. Uśmiecham się. ‒ Przekaż jej moje najlepsze życzenia. Przybywam, aby wypytać o mego męża. Nie otrzymuję odeń żadnych wieści. Czy dostałaś jakiś list z Calais? ‒ Nie, przykro mi. Trudno oczekiwać jakichkolwiek wiadomości. Ostatni statek, któremu udało się wydostać z portu, przywiózł informacje o buncie rodzącym się wśród żołnierzy, którzy domagali się zapłaty żołdu. Pono napadli na skład z wełną i zaczęli sprzedawać towary dla własnego zysku. Zabraniali kapitanom statków podnosić żagle. Od tamtej pory nikt nie pływa do Calais z obawy, że jego towary także zostaną przechwycone przez buntowników. Dlatego nic nie wiem i raczej nie oczekuję, aby miało się to zmienić w najbliższej przyszłości. ‒ Czy słyszałaś coś o losach swego męża i mojego? ‒ dopytuję. Mam silne przeczucie, że Ryszard nie siedzi bezczynnie, gdy jego podwładni biorą sprawy w swoje ręce. ‒ Słyszałam tyle, że obaj są żywi ‒ odpowiada. ‒ Czy raczej byli, gdyż ostatnie wieści są sprzed co najmniej trzech tygodni. Słyszałam również, że twój mąż ostrzegał swoich ludzi, że to, co zamierzają zrobić, to zwykła kradzież, za co został wrzucony do ciemnicy. ‒ Widząc przerażenie w moich oczach, szybko kładzie mi rękę na dłoni. ‒ Tylko go zamknęli, nic poza tym mu nie zrobili. Odwagi, moja droga. Przełykam łzy. ‒ Od tak dawna nie byliśmy razem ‒ szepcę. ‒ Dostaje jedno trudne zadanie za drugim... ‒ Wszyscy się pogubili pod rządami śpiącego króla ‒ rzecze łagodnie baronowa Welles. ‒ Moi dzierżawcy twierdzą, że nic już nie wzejdzie, nic nie urośnie w królestwie, którego władca sam leży niczym ugór... Czy teraz wrócisz na dwór królowej? Wzdycham cicho. ‒ Muszę. Jej wysokość sobie tego życzy, a najjaśniejszy pan milczy jak głaz. W sierpniu jadę do Grafton w odwiedziny do dzieci i przy tej okazji staram się wytłumaczyć najstarszym, Annie, Antoniemu i Marii, że najjaśniejszy pan miewa się dobrze, tylko dużo śpi, a najjaśniejsza pani nie uczyniła niczego złego i po prostu się nim opiekuje; że przełożony ich ojca, Edmund Beaufort książę Somerset, przebywa w Tower, lecz choć ciążą na nim zarzuty, o procesie nie może być mowy, oraz że ich ojciec ‒ w tym momencie muszę zacisnąć zęby, żeby zachować spokój ‒ że ich

ojciec dowodzi cytadelą Calais, ale został uwięziony przez własnych żołnierzy, a komendantem garnizonu jest obecnie Ryszard książę Yorku, przed którym papa prędzej czy później będzie musiał stanąć, by zdać sprawę z wypadków. ‒ Książę Yorku na pewno utrzyma Calais, tak jak by to zrobił książę Somerset ‒ stwierdza na wpół pytająco Antoni. ‒ Papie może nie spodobać się to, że narzucono mu nowego przełożonego, ale chyba nikt nie wątpi, że nowy komendant wystara się o złoto dla żołnierzy i broń konieczną do utrzymania cytadeli, prawda? Nie mam pojęcia, czy tak będzie. W pamięci wciąż mam tamten okropny rok, gdy Ryszard dwoił się i troił, aby żołnierze pozostali wierni jemu i sprawie, choć nie było ani broni, ani złota. ‒ Pewnie tak ‒ mówię bez przekonania. ‒ Nie możemy jednak zakładać z góry, co książę zrobi; nie wiemy nawet, co może zrobić. Powinien rządzić jak król, choć nie jest królem. Tak naprawdę jest tylko jednym z wielkich panów tego królestwa, a trzeba dodać, że nie wszyscy parowie go lubią. Mam tylko nadzieję, że nie obwini waszego ojca o utrzymanie Calais dla Anglii i pozwoli mu wrócić do domu... Do połogu przygotowuję się w Grafton i natychmiast po szczęśliwym rozwiązaniu posyłam Ryszardowi wiadomość, że ma kolejną córkę, śliczną dziewuszkę, której nadaję imię: Małgorzata, chcąc uhonorować w ten sposób królową, walczącą z zastaną rzeczywistością niczym ptaszek z okienną szybą. Gdy opuszczam komnatę niewieścią, przekazuję najmłodsze niemowlę w ręce zaufanej mamki i całuję na do widzenia resztę dziatwy. ‒ Muszę wrócić na dwór królewski ‒ mówię. ‒ Jej wysokość mnie potrzebuje. Jesień jest długa i cicha dla tych, którzyśmy zamieszkali w Windsorze. Drzewa z wolna złocieją i żółkną. Stan króla nie poprawia się, w gruncie rzeczy nie zmienia się ani na jotę. Mały książę zaczyna stawać na nóżki i podpierając się o sprzęty, stawia pierwsze chwiejne kroki. To najciekawsze wydarzenie całego roku. Świat skurczył się do murów zamku, a nasze życie sprowadza się do opieki nad malcem i chorym. Królowa okazuje się czułą matką, odwiedza komnatę dziecięcą co rano i wieczór, dla męża zostawiając popołudnia. Jak zaczarowane bacznie obserwujemy dziecko, wypatrując oznak senności. Co najmniej pół tuzina dworek towarzyszy królowej w porannej drodze do komnaty dziecięcej, jakbyśmy musiały przekonać się na własne oczy, że mały książę obudził się po nocy. Poza tym bawimy się w dwór królewski ‒ ale możemy jedynie siedzieć przy Henryku, który nic, tylko śpi. Codziennie dotrzymujemy mu towarzystwa,

przyglądając się, jak podnosi się i opada mu pierś. Ryszard pisze odpowiedź na mój list przy pierwszej okazji, gdy udaje mu się wysłać raporty przez zaufanego kapitana statku. Adresuje je na radę królewską, celowo unikając wymieniania tytułu i miana lorda protektora, a informuje w nich głównie o tym, że jego ludzie nie będą walczyć za darmo. Gdy pieniądze ze skarbca w Londynie przestały płynąć, angielscy kupcy w Calais sami musieli zadbać o swoje bezpieczeństwo; obecnie garnizon uważa się za praktycznie niezależny od Anglii. Mój mąż pyta o rozkazy i zaznacza zaraz, iż właściwie tylko on i baron Welles na nie czekają. Pozostali: żołnierze, marynarze, kupcy i zwykli mieszkańcy, wzięli sprawy w swoje ręce. Natomiast do mnie pisze, że nikt w Calais nie uznaje panowania księcia Yorku i nie wie, co myśleć w związku z królem, a także pyta, czy moim zdaniem Edmund Beaufort może uwolnić się z Tower i spróbować przejąć władzę. Pod sam koniec dodaje, że mnie kocha i tęskni za mną. Że z utęsknieniem odlicza dni do naszego spotkania... Serce mnie boli, gdy Ciebie nie ma obok, Najdroższa. Jak tylko przekażę garnizon w ręce nowego dowódcy, wrócę do domu. Wierzę jednak, że gdyby mnie tu nie było, miasto już dawno przejęliby Francuzi, którzy doskonale wiedzą, w jakich tarapatach się znaleźliśmy. Wywiązuję się ze swoich obowiązków względem naszego nieszczęsnego króla i naszego nieszczęsnego kraju najlepiej jak umiem, podobnie jak Ty. Wszelako gdy tym razem wrócę do domu, klnę się, że już więcej Cię nie opuszczę.

ZAMEK W WINDSORZE ZIMA 1454 ROKU

Książę Yorku, zdeterminowany pokazać, kto rządzi w Calais, i chcąc powstrzymać atak Francuzów, zbiera niewielką flotę i wysyła przodem za Kanał swego przedstawiciela, który ma w jego imieniu poinformować żołnierzy garnizonu, że lord protektor nadciąga, by uregulować rachunki z żołnierzami: wypłacić zaległy żołd, uspokoić nastroje wśród miejscowych kupców i powywieszać zdrajców, a potem ogłosić się nowym konstablem Calais. Twierdza jest dobrze umocniona. Od pokoleń stanowi przyczółek Anglii w Normandii, a teraz w dodatku zwykli żołnierze przejęli władzę w garnizonie i pierwsi dostrzegają żagle nadpływającej floty Yorka. Natychmiast podnoszą łańcuchy przy ujściu zatoki i zwracają działa w stronę morza, wskutek czego lord protektor patrzy w lufy angielskich armat broniących mu dostępu do własnej komendantury. Wieści docierają do nas pochmurnego listopadowego popołudnia, gdy jak zwykle siedzimy przy królu Henryku. Małgorzata tryumfuje. ‒ Dopilnuję, by twojego męża spotkała za to nagroda! ‒ woła. ‒ Ależ Yorkowi musiało pójść w pięty! Ależ najadł się wstydu! Na pełnym morzu, z wielką flotą, a nie został wpuszczony do portu! Teraz na pewno zdejmą go z urzędu. Na pewno uwolnią Edmunda z Tower... Milczę. W głębi ducha rozważam, czy mój mąż wciąż miał związane ręce i musiał pozwolić żołnierzom na bunt, na zignorowanie rozkazów wpuszczenia nowego konstabla Calais, czy też raczej ‒ co dla nas może się okazać katastrofalne w skutkach ‒ osobiście nimi dowodził, gdy jawnie występowali przeciwko księciu Yorku, rzucając rozkazy z najwyższej wieży, aby kierowali działa na otwarte morze, na ustanowionego przez parlament regenta i człowieka mianowanego lordem protektorem królestwa. Jakkolwiek było, sytuacja Ryszarda nie jest godna pozazdroszczenia, gdyż książę Yorku od tej pory będzie jego zaprzysiężonym wrogiem. Gdy król, przytroczony pasami do oparcia krzesła, wydaje przez sen jakiś dźwięk, Małgorzata nawet nie zwraca na to uwagi.

‒ Wyobraź sobie Yorka podskakującego na falach razem ze swoim statkiem i patrzącego w wyloty wymierzonych w niego luf armatnich! ‒ Zdaje się zachwycona takim obrazem. ‒ Co za szkoda, że nie wystrzelili do niego!... Mogli zatopić statek pod nim i posłać go na dno! Wyobraź sobie, że twój Ryszard dokonałby czegoś takiego... Nie potrafię opanować drżenia. Wierzę, że mój Ryszard nigdy by nie wydał swoim żołnierzom rozkazu otworzenia ognia do osoby należącej do rodziny królewskiej, członka rady, która uczyniła go regentem. Wierzę w to, muszę w to wierzyć... ‒ Coś takiego równałoby się zdradzie ‒ mówię. ‒ York, czy nam się to podoba czy nie, jest lordem protektorem królestwa, działa w zastępstwie i w imieniu króla Anglii. Atak na niego równałby się zdradzie. Poza tym otwarcie ognia do angielskich statków z cytadeli Calais stanowiłoby tylko zachętę dla Francuzów. Małgorzata wzrusza ramionami. ‒ Och, co za różnica! Jego tytuł nic nie znaczy ‒ stwierdza. ‒ Bo któż go mianował? Z pewnością nie ja ani nie król Henryk, w naszych oczach przejął władzę siłą. Ryszard Plantagenet jest uzurpatorem, którego twój mąż powinien był zastrzelić, gdy tylko znalazł się w zasięgu kul armatnich. Nie zrobił tego, zawiódł nas. Nigdy nie powinien był stracić takiej okazji... Król ponownie mamroce przez sen. Podchodzę doń. ‒ Przemówiłeś, miłościwy panie? ‒ pytam. ‒ Słyszysz nas? Słyszysz mnie? Małgorzata zbliża się i dotyka jego ręki. ‒ Obudź się ‒ mówi. Właściwie są to jedyne słowa, jakie do niego wypowiada. ‒ Obudź się. Co zdumiewające, Henryk porusza się i na moment wybudza. Naprawdę. Po raz pierwszy od roku odwraca głowę, otwiera oczy i widzi, wiem, że widzi, nasze zaskoczone miny, a potem wzdycha cichutko, powieki mu opadają i po chwili znowu śpi. ‒ Medyk! ‒ wrzeszczy królowa, pędzi do drzwi i szarpnięciem otwiera je na oścież, by wzywać medyków, którzy bez końca ucztują, jedząc, pijąc i swawoląc, w komnacie gościnnej. ‒ Król się budzi! Król się budzi! Wszyscy wpadają do środka, wycierając rękawami usta, w biegu odstawiając kielichy z winem, porzucając szachownice, i otaczają wianuszkiem jego królewską mość, osłuchując trąbkami jego pierś, unosząc mu powieki i zaglądając do oczu, stukając w skronie i kłując dłonie igłami. Wszelako najjaśniejszy pan zdążył już odpłynąć w sen. Jeden z medyków zwraca się do mnie.

‒ Czy jego wysokość powiedział coś? ‒ Nie. Otworzył tylko oczy, westchnął i na powrót pogrążył się we śnie. Zerkając na królową, ścisza głos. ‒ A jego twarz?... Czy kiedy się przebudził, miał wyraz twarzy szaleńca? Oczy błyszczące zrozumieniem czy puste jak u kretyna? Zastanawiam się nad tym pytaniem. ‒ Wyglądał zwyczajnie, przypominał dawnego siebie, tylko że wybudzonego z głębokiego snu. Sądzisz, że niebawem wybudzi się zupełnie? Podniecenie w komnacie opada, gdy wszyscy powoli zdają sobie sprawę, że najjaśniejszy pan nie reaguje, mimo iż nie przestają go ciągnąć i szczypać, i krzyczeć mu prosto w twarz. ‒ Nie. Już pogrążył się w transie. Królowa napada na niego z pociemniałą twarzą. ‒ Nie możecie go dobudzić siłą? Poklepać go! ‒ Nie. Niewielki dwór w Windsorze przywykł do rutyny kręcącej się wokół królowej i jej synka, który właśnie zaczyna mówić i potrafi już przejść chwiejnie parę kroków od jednej pary wyciągniętych rąk do drugiej. Jednakże coś zaczyna się zmieniać. Moim zdaniem najjaśniejszy pan wybudza się powoli z transu. Pielęgnowano go, karmiono i myto, lecz zarzucono próby wyleczenia, gdy żadne podejmowane wysiłki nie przynosiły efektu. Teraz mamy prawo wierzyć, że w swoim czasie, bez pomocy medyków i leków, nasz król wyjdzie z transu. Nabrałam zwyczaju spędzania z nim poranków, a inna dworka dotrzymuje mu towarzystwa wieczorami. Królowa jak zawsze odwiedza go popołudniami. Obserwuję go bacznie i wydaje mi się, że sen staje się lżejszy, zaczyna ustępować, a najjaśniejszy pan czasami nawet nas słyszy. Oczywiście nie mogę się nie zastanawiać, co będzie pamiętał, gdy się przebudzi. Przed ponad rokiem ujrzał scenę tak straszną, że zamknął mocno powieki i zasnął, aby nie widzieć, zapomnieć. Ostatnie słowa, które usłyszał, padły z moich ust: „Nie patrz. Staraj się nie widzieć”. Jeśli naprawdę się budzi, jeśli znów ma otworzyć oczy i patrzeć na świat, wolałabym mieć pojęcie, ile będzie pamiętał, co będzie myślał o mnie i czy będzie mnie winił za swoje długie czuwanie w mroku i ciszy. Zaczynam się tym martwić do tego stopnia, że pytam królową, czy jej zdaniem najjaśniejszy pan obwini nas o popadniecie w chorobę. Patrzy na mnie spokojnym wzrokiem. ‒ Chodzi ci o te potworne wieści z Francji? ‒ O okoliczności, w jakich je usłyszał ‒ potakuję. ‒ Byłaś roztrzę-

siona, towarzyszył ci książę Somerset. Może najjaśniejszy pan będzie miał do nas żal o to, że nie przekazaliśmy mu złych wieści w delikatniejszy sposób? ‒ Tak ‒ zgadza się ze mną. ‒ Jeśli kiedykolwiek poprawi mu się na tyle, by miał nas usłyszeć, przeprosimy go za to, iż nie przygotowaliśmy go na złe nowiny. Które były wstrząsem dla nas wszystkich. Osobiście niewiele pamiętam z tamtego wieczoru. Zdaje się, że zemdlałam i jego książęca mość próbował mnie cucić. Ale nie pamiętam dokładnie. ‒ Właśnie ‒ podchwytuję, uświadamiając sobie, że tak będzie najlepiej dla nas wszystkich. ‒ Ja również mało co pamiętam.

* Boże Narodzenie świętujemy w wielkiej sali zamku windsorskiego. Uczta nie jest wystawna, bo zorganizowana dla pomniejszonego dworu, jednakże wymieniamy podarki i upominki jak zwykle i każdy też daje małemu księciu jakąś zabawkę, a potem ‒ zaledwie kilka dni później ‒ najjaśniejszy pan nagle wybudza się z transu i już pozostaje przytomny. To cud. Jakby nigdy nic otwiera oczy, ziewa i rozgląda się zdumiony, że siedzi na krześle w komnacie prywatnej zamku windsorskiego, otoczony przez nieznajomych. Medycy natychmiast po nas posyłają i niebawem królowa i ja wchodzimy do niego ‒ same, gdyż jak rzekła Małgorzata: ‒ Lepiej, żeby nie przestraszył się tłumu. Zakradamy się po cichutku, jakbyśmy podchodziły ranne zwierzę, które może przelęknąć się i uciec. Król Henryk właśnie wstaje, podtrzymywany z obu stron przez medyków. Chwieje się na nogach, ale odrywa wzrok od posadzki pod stopami i na widok królowej odzywa się niepewnie: ‒ A... Wyobrażam sobie, że usiłuje wydobyć jej imię z gmatwaniny umysłu. ‒ Małgorzata... Małgorzata Andegaweńska ‒ rzecze w końcu. Spostrzegam, że w oczach mam łzy, i muszę powstrzymywać szloch w obliczu tego wraku człowieka, który urodził się, aby być królem Anglii. Gdy go poznałam, był chłopcem niewiele starszym i nie mniej przystojnym niż Edward hrabia Marchii, syn księcia Yorku. Teraz stawia niepewnie pierwszy krok, a Małgorzata dyga przed nim nisko. Nie wyciąga do niego ramion, nie wpada mu w objęcia. Stanowią parę jak z legendy o Królu Rybaku i jego młodej żonie: żyją razem, lecz nigdy nawet się nie dotykają. ‒ Najjaśniejszy panie, cieszę się, że widzę cię znów w dobrym zdro-

wiu ‒ mówi doń cicho Małgorzata. ‒ Chorowałem? Wymieniamy z królową skryte spojrzenia. ‒ Zapadłeś w sen, głęboki sen, z którego nikt nie potrafił cię wybudzić. ‒ Doprawdy? ‒ Przejeżdża dłonią po głowie i dostrzega blizny od okładów gorczycowych na przedramieniu. ‒ Och jej. Coś sobie zrobiłem? Jak długo spałem? Królowa nie wie, co powiedzieć. Odpowiadam więc za nią. ‒ Długo. Lecz królestwo pozostało bezpieczne. ‒ To dobrze ‒ stwierdza. ‒ Ej, wy! ‒ zwraca się do podtrzymujących go mężczyzn. ‒ Pomóżcie mi podejść do okna. Szurając nogami jak starzec, zbliża się do okna i wygląda na łąki i rzekę płynącą pomiędzy zmrożonymi brzegami swoim nurtem. Mruży oczy przed blaskiem. ‒ Światło mnie razi ‒ skarży się. Odwraca się i kieruje w stronę krzesła. ‒ Czuję się bardzo zmęczony. ‒ Nie! ‒ mimowolnie krzyczy królowa. Medycy pomagają Henrykowi usiąść na krześle, a on spogląda z uwagą na zwisające zeń pasy. Widać, że się zastanawia, czemu służą, mrugając powiekami jak nocny ptak schwytany w blask pochodni, po czym obrzuca wzrokiem najbliższe otoczenie, dostrzegając surowość wystroju wnętrza. Zerka na stół z medykamentami. Przenosi spojrzenie na mnie. ‒ Jak długo, Jakobino? Zaciskam wargi, aby nie powiedzieć zbyt wiele. ‒ Dość długo, wasza królewska mość. Ogromnie się cieszymy, widząc cię znów w dobrym zdrowiu. Nawet jeśli teraz zaśniesz, obudzisz się, prawda? Zrobisz co w twojej mocy, aby się obudzić? Naprawdę obawiam się, że ponownie zapadnie w niezdrowy sen. Głowa mu się kiwa, kleją powieki. ‒ Czuję się zmęczony, tak bardzo zmęczony... ‒ żali się głosem małego dziecka, a po chwili już śpi. Czuwamy przez całą noc, na wypadek gdyby miał się przebudzić, jednakże nic takiego się nie dzieje. Nazajutrz rano królowa jest blada z wyczerpania i niepokoju. Medycy zaglądają do alkierza i delikatnie dotykają ramienia Henryka, szepcąc, że już świt, pora wstawać, i ku ich zdumieniu najjaśniejszy pan rozwiera powieki i siada na łożu, wydając polecenie, aby otworzono okiennice. Pozostaje przytomny do pory posiłku tuż po południu, a potem znowu

zasypia, ale na krótko i jak tylko budzi się przed wieczerzą, dopytuje o Małgorzatę. Gdy ta się pojawia, każe przynieść jej krzesło i zadaje pytanie, jak się miewa. Stoję za oparciem krzesła królowej, gdy odpowiada swemu mężowi, iż miewa się dobrze, po czym pyta delikatnie, czy Henryk pamięta, że zanim zasnął, ona spodziewała się dziecka. Jego zdumienie wygląda na szczere. ‒ Nie! ‒ wykrzykuje. ‒ Nic nie pamiętam! Dziecko, powiadasz? Och jej, a to dopiero... Małgorzata ciągnie temat. ‒ Tak, dziecko. Nasza radość była niesłychana. ‒ Pokazuje mu klejnot, który kazał dla niej zrobić i który ona przez cały czas trzymała w szkatułce, gotowa wykorzystać go jako przypomnienie. ‒ Podarowałeś mi to z okazji dobrej nowiny. ‒ Doprawdy? ‒ Klejnot wyraźnie mu się podoba. Bierze go do ręki i ogląda ze wszystkich stron. ‒ Doskonała robota. Zaiste musiałem być bardzo zadowolony. Królowa przełyka ślinę. ‒ O, tak... Byłeś... Byliśmy... Cały kraj szalał z radości. Czekamy, aż Henryk zapyta o dziecko, jednakże nic nie wskazuje, aby miał to zrobić. Głowa mu się kiwa, jakby odpływał w sen. Wydaje nawet lekkie chrapnięcie. Małgorzata rzuca mi zrozpaczone spojrzenie. ‒ Nie zapytasz o dziecko, wasza wysokość? ‒ odzywam się. ‒ Klejnot, który kazałeś zrobić dla najjaśniejszej pani, gdy powiedziała ci, iż spodziewa się dziecka, ma już prawie dwa lata. W tym czasie dziecko zdążyło przyjść na świat. Król mruga i patrzy na mnie pusto. ‒ Co za dziecko? Podchodzę do drzwi i odbieram księcia Edwarda z rąk piastunki. Na szczęście malec śpi. Nie odważyłabym się wnieść do tej pogrążonej w ciszy komnaty rozwrzeszczanego brzdąca. ‒ To dziecko urodziła królowa ‒ odpowiadam. ‒ To dziecko ty spłodziłeś, najjaśniejszy panie. Boże, chroń księcia Walii ‒ dodaję. Edward porusza się przez sen, kopiąc pulchnymi nóżkami. Niedawno nauczył się chodzić, jest już podrośnięty i w ogóle niepodobny do niemowlęcia, toteż po drodze do najjaśniejszego pana tracę całą pewność siebie. Chłopiec mi ciąży w ramionach ‒ to zdrowe piętnastomiesięczne dziecko. Nagle wydaje mi się nonsensem próba zaprezentowania go ojcu, jakby wciąż był noworodkiem. Henryk spogląda nań z zupełnym brakiem zainteresowania, jakbym próbowała mu pokazać tłuste jagniątko. ‒ Nie miałem o niczym pojęcia! ‒ wykrzykuje. ‒ To dziewczynka czy

chłopiec? Królowa wstaje z krzesła i bierze ode mnie Edwarda, aby podać go najjaśniejszemu panu. Ten jakby kurczy się w sobie. ‒ Nie, nie... Nie chcę go trzymać... Po prostu mi odpowiedz: dziewczynka czy chłopiec? ‒ Chłopiec ‒ mówi królowa głosem drżącym z rozczarowania jego reakcją. ‒ Bogu niech będą dzięki, chłopiec. Następca tronu Anglii, syn, o którego się modliliśmy... Henryk obrzuca spojrzeniem zaróżowioną twarzyczkę. ‒ Dziecię Ducha Świętego ‒ szepce rozmarzony. ‒ Skądże, twój własny, rodzony syn ‒ poprawia go ostrym tonem Małgorzata. Rozglądam się i widzę, że świadkami potępiającego wyroku, który przed chwilą padł z ust monarchy, byli medycy, ich słudzy i kilka dworek. ‒ Prawdziwy książę krwi, wasza wysokość. Twój syn i dziedzic, książę Walii i przyszły król Anglii. Nadaliśmy mu imię Edmunda... ‒ Edwarda ‒ poprawiam ją warknięciem. Małgorzata reflektuje się szybko. ‒ Edwarda ‒ koryguje pomyłkę. ‒ Oto jest Edward Lancaster. Król Henryk nareszcie się rozpromienia. ‒ Syn! A to dopiero! ‒ Masz syna, wasza wysokość ‒ potwierdzam. ‒ Syna i dziedzica. Rodzonego syna i dziedzica, niech Bóg ma go w swojej opiece. ‒ Amen ‒ dopowiada Henryk. Odbieram dziecko z rąk królowej, która opada na krzesło. Malec porusza się znowu, więc przytulam go do ramienia i kołyszę delikatnie. W nozdrzach mam zapach rozgrzanej skóry i dziecięcego mydła. ‒ Został ochrzczony? ‒ pyta najjaśniejszy pan jakby dla podtrzymania rozmowy. Zauważam, że Małgorzata z trudem hamuje jęk na to przesłuchanie odnośnie do najtrudniejszych dni w jej życiu. ‒ Tak ‒ odpowiada w miarę spokojnie. ‒ Tak, został ochrzczony, oczywiście, że tak. ‒ Kim są rodzice chrzestni? ‒ dopytuje dalej król. ‒ Czy ja ich wybrałem? ‒ Nie, spałeś wtedy. My... ja wybrałam Johna Kempa, arcybiskupa Canterbury, Edmunda Beauforta, księcia Somerset, i Annę Neville, księżnę Buckingham. ‒ Nie wybrałbym nikogo innego ‒ rzecze król z uśmiechem. ‒ To wszystko moi drodzy przyjaciele... Annę jaką? ‒ Annę Neville ‒ powtarza Małgorzata, starannie wymawiając zgłoski. ‒ Księżnę Buckingham. Jednakże z żalem muszę ci donieść, że

arcybiskup Canterbury nie żyje. Henryk wyrzuca ramiona w geście zdumienia. ‒ Niemożliwe! Jakże to? Jak długo spałem? ‒ Półtora roku, wasza królewska mość ‒ udzielam odpowiedzi. ‒ Osiemnaście miesięcy. To niezwykle długo, wszyscyśmy się o ciebie zamartwiali. Dlatego tak bardzo się cieszymy, widząc cię znów zdrowego... Przygląda mi się szczerym spojrzeniem naiwnego dziecka. ‒ To zaiste długo, a ja niczego nie pamiętam. Nawet swoich snów. ‒ A pamiętasz moment, gdy zapadłeś w sen? ‒ pytam cicho, nienawidząc się za to. ‒ Ależ skąd! ‒ śmieje się. ‒ Chyba że mówisz o minionym wieczorze. Bo pamiętam, jak zasypiałem minionego wieczora. Obym tylko się obudził jutro rano, jeśli dzisiaj znów zasnę. ‒ Amen ‒ mówię na to. Królowa Małgorzata chowa twarz w dłoniach. ‒ Bo nie chcę przespać kolejnego roku! ‒ dodaje Henryk żartobliwie. Zgarbione plecy Małgorzaty drżą, po czym królowa prostuje się i gdy odrywa dłonie od twarzy, ukazuje oblicze jak kamienna maska. ‒ Musiałem sprawić wszystkim masę kłopotów ‒ ciągnie pogodnie najjaśniejszy pan, obrzucając spojrzeniem obecnych. Nie zdaje sobie sprawy, że został porzucony przez własny dwór, że towarzyszą mu wyłącznie medycy, słudzy i my, jego współwięźniowie. ‒ Postaram się, żeby to się nie powtórzyło. ‒ To był dla nas wszystkich wspaniały dzień ‒ bąkam. ‒ Zostawimy cię teraz samego... ‒ Czuję się bardzo zmęczony ‒ wyznaje król z westchnieniem. ‒ Ale ufam, że jutro się przebudzę. ‒ Amen ‒ powtarzam. Uśmiecha się radośnie jak dziecko. ‒ Wszystko w rękach Boga, niech się dzieje Jego wola.

PAŁAC PLACENTII W GREENWICH W LONDYNIE WIOSNA 1455 ROKU

Odkąd król Henryk przestał spać, dzieje się nie wola Boga, lecz wola królowej. Małgorzata bezzwłocznie zawiadamia radę królewską, a czyni to takim wybuchowym tonem i w takiej formie, że panowie rada szybciutko uwalniają księcia Somerset z Tower, nakładając nań tylko zakaz zbliżania się do monarchy na odległość mniejszą niż dwadzieścia mil oraz angażowania się w sprawy królestwa. Edmund Beaufort, doprowadziwszy do porządku swoją londyńską siedzibę i dozbroiwszy gwardię, przyzywa zwolenników i rozgłasza, że nikt nie będzie zabraniał mu rozmawiać z królem i że książę Yorku pierwszy się dowie, że Somerset znów jest u łask. Tymczasem król z królową, jakby dla uczczenia swego powrotu do serca Anglii, otwierają pałac w Greenwich i zwołują wielmożów z całego kraju. Książę Yorku odpowiada na wezwanie i zrzeka się tytułu lorda protektora, po czym musi się także pożegnać z funkcją konstabla Calais. Somerset, wyszedłszy z lochu, znowu święci tryumfy. Wkracza do apartamentów królowej Małgorzaty tak przystojny i tak bogato odziany, jakby wyprawił się do Burgundii po nowe stroje, a nie gnił w Tower, czekając na proces. Koło fortuny ponownie wyrzuciło go wysoko w górę, nie ma ponad nim potężniejszego wielmoży. Dworki wstrzymują oddech na jego pojawienie się, żadna nie potrafi oderwać od niego oczu. Edmund Beaufort zatrzymuje się pośrodku pomieszczenia i przyklęka przed królową, która ujrzawszy go, już pędzi ku niemu z wyciągniętymi ramionami. Somerset skłania ciemną czuprynę i ujmuje obie dłonie Małgorzaty, by przytknąć je do ust i wdychać zapach jej perfum. Stojąca obok mnie panna dworska cicho wzdycha z zazdrości. Małgorzata stoi w całkowitym bezruchu, drżąc pod dotykiem jego palców, aż wreszcie mówi cicho: ‒ Powstań, mości książę. To wielka radość ujrzeć cię znów wolnym. Podnosi się na obie nogi zwinnym ruchem i podaje jej ramię.

‒ Przespacerujemy się? ‒ proponuje, po czym oboje ruszają ku galerii. Podążam za nimi z panną dworską u boku, spojrzeniem dając pozostałym dworkom znać, aby zostały na swoich miejscach. Taktownie zwalniam kroku, aby moja towarzyszka nie mogła podsłuchać prowadzonej rozmowy. W końcu Edmund Beaufort kłania się i zostawia Małgorzatę samą, a ona odwraca się do mnie z twarzą promieniejącą szczęściem. ‒ Doradzi jego wysokości, aby Ryszard Plantagenet nie był dopuszczany do spotkań rady królewskiej. Będziemy się otaczać wyłącznie członkami rodu Lancasterów. Wszystko, co książę Yorku zdobył jako lord protektor, zostanie mu odebrane i podziękujemy również za usługi jego szurzyna, hrabi Salisbury, i tego przerośniętego wilczka, hrabi Warwick. Edmund obiecuje, że zniechęci jego wysokość do naszych wrogów, którzy będą musieli pożegnać się ze wszystkimi zaszczytami. ‒ Wybucha śmiechem. ‒ Powiada, że jeszcze pożałują tego, że wysłali go do Tower, a mnie do Windsoru. Powiada, że będą się przede mną płaszczyli. Jego zdaniem Henryk ledwie zdaje sobie sprawę z tego, gdzie jest i co robi, toteż pospołu będziemy mogli nim powodować wedle uznania. Pozbędziemy się przeciwników, wtrącając ich do lochów albo nawet wieszając... Wyciągam w jej stronę rękę. ‒ Wasza królewska mość... Małgorzata nie słucha. Zbytnio pochłaniają ją myśli o zemście, aby miała zważać na ostrożność. ‒ Edmund mówi, że teraz gramy o wszystko. Mamy króla, który powrócił do zdrowia i robi, co mu powiemy; mamy syna i dziedzica, którego praw nikt nie podważa, i nareszcie możemy dać Ryszardowi z Yorku nauczkę, jakiej nigdy nie zapomni. Jeśli uda nam się udowodnić, że Plantagenet próbował sięgnąć po koronę, już można go uznać za martwego. Przerywam jej. ‒ Wasza wysokość, przecież to wywoła sprzeciw księcia Yorku, który za wszelką cenę będzie chciał oczyścić się z zarzutów. Zażąda, aby rada królewska odnowiła zarzuty wobec Somerseta, i odtąd będzie się liczyć wasze słowo przeciw jego. ‒ Nie! ‒ zaprzecza. ‒ Najjaśniejszy pan już ogłosił, że Somerset jest jego wiernym przyjacielem i krewniakiem, toteż nikt nie odważy się powiedzieć na niego złego słowa. Zwołamy radę królewską do Westminsteru i nie zaprosimy na nią Yorka, a potem zwołamy sąd w Leicester, gdzie postawimy mu zarzuty in absentiam. Środkowe hrabstwa nigdy nas

nie zdradziły, w przeciwieństwie do niepewnego Londynu. Właśnie zaczął się upadek dumnego księcia i rozpoczął mój rewanż. Kręcę głową; sama nie wiem, co powiedzieć, aby Małgorzata zrozumiała wreszcie, że książę Yorku jest nazbyt potężny, by wartało robić sobie zeń wroga. ‒ Powinnaś się cieszyć! ‒ wykrzykuje królowa. ‒ Edmund obiecał, że sprowadzi twego męża do domu! Każdy człowiek ma swoją cenę. W moim wypadku jest nią powrót Ryszarda do domu. Natychmiast porzucam myśl, by zwracać uwagę Małgorzaty na zagrożenia, i łapię ją za ręce. ‒ Naprawdę to uczyni? ‒ Złożył mi obietnicę. Kiedy najjaśniejszy pan przekaże publicznie klucze do Calais Edmundowi, twój Ryszard dostanie nagrodę za wierną służbę i będzie mógł wrócić do domu, Plantagenet skończy w lochu, a w Anglii rozpocznie się panowanie moje i Somerseta i wszyscy znów będziemy szczęśliwi. Ja jestem szczęśliwa w ramionach Ryszarda, wtulając twarz w mężowski miękki dublet i czując niedźwiedzi uścisk pozbawiający mnie tchu. Gdy podnoszę spojrzenie na jego ukochaną, znużoną twarz, całuje mnie tak mocno, że aż przymykam oczy i wydaje mi się, że znów jestem zakochaną młódką. Wypuszcza mnie z objęć tylko na chwilę, bym mogła zaczerpnąć oddechu, po czym całuje ponownie. Robotnicy portowi i marynarze wykrzykują słowa zachęty i rubaszne uwagi, ale Ryszard chyba ich nawet nie słyszy. Pod osłoną peleryny błądzi dłońmi od talii w dół, aż łapie mnie za biodra. ‒ Natychmiast przestań! ‒ szepcę. ‒ Gdzie możemy pójść? ‒ pyta, jakbyśmy byli parą młodych zakochanych. ‒ Do pałacu, gdzież by indziej ‒ odpowiadam. ‒ Pod warunkiem, że zabrałeś wszystkie rzeczy ze statku. ‒ Mam gdzieś swoje rzeczy ‒ zapewnia mnie wesołym głosem. Splatając ręce jak nowożeńcy, pokonujemy szybkim krokiem drogę z przystani w Greenwich do pałacu, zakradamy się tylnymi schodami niczym pachołek i dziewka, zamykamy drzwi na skobel i pozostajemy w zamknięciu przez cały dzień i całą noc. O północy posyłam po coś do jedzenia i posilamy się naprzeciwko kominka, owinięci ciepłą pościelą. ‒ Kiedy pojedziemy do Grafton? ‒ Jutro ‒ odpowiada Ryszard. ‒ Chcę zobaczyć wszystkie dzieci i

poznać najmłodszą córkę. Potem bezzwłocznie wrócę i będę musiał udać się w podróż. ‒ Podróż? ‒ powtarzam oszołomiona. Ryszard robi skrzywioną minę. ‒ Muszę osobiście zawieźć rozkazy Beauforta ‒ wyjaśnia. ‒ W garnizonie zapanował chaos, nie mogę go zostawić bez dowódcy. Pozostanę w Calais, aż książę mnie zmieni, i wtedy powrócę do domu na dobre. ‒ Sądziłam, że właśnie wróciłeś na dobre! ‒ Wybacz ‒ prosi. ‒ Miałbym wyrzuty sumienia, gdybym porzucił garnizon w takiej chwili. Uwierz, najdroższa, nastały niespokojne czasy. ‒ Ale potem wrócisz na dobre? ‒ Tak, jeśli liczy się dla ciebie słowo królowej, słowo księcia i moje słowo ‒ rzecze. Pochyla się i sięga po lok moich włosów. ‒ Ciężko jest służyć krajowi takiemu jak nasz, Jakobino. Ale najjaśniejszy pan na szczęście wydobrzał i przejął władzę, ród Lancasterów znów rośnie w siłę. Nakrywam dłonią jego rękę. ‒ Najdroższy, chciałabym, aby było tak, jak mówisz, jednakże sprawy są bardziej skomplikowane. Przekonasz się, gdy ujrzysz jutro dwór królewski. ‒ Jutro ‒ kiwa głową i odstawia dzban z piwem, aby zaprowadzić mnie znów do łoża. Spędzamy razem kilka dni. Wystarczająco długo, aby Ryszard zrozumiał, że królowa Małgorzata i Edmund Beaufort zamierzają całkowicie zmienić oblicze Anglii, zarzucając Yorkom zdradę i doprowadzając ich do upadku. Podróż do Grafton upływa nam w milczeniu, gdyż oboje jesteśmy pogrążeni we własnych myślach. Na miejscu Ryszard spotyka się z dziećmi, zachwyca niemowlęciem, po czym zbiera do drogi, twierdząc, że musi dopilnować spraw w Calais, zanim osiądzie w domu rodzinnym na stałe. ‒ Sądzisz, że książę Yorku poprosi o łaskę? ‒ pytam męża, gdy siodła konia. ‒ Gdy przyzna się do wszystkiego i przysięgnie królowi wierność, chyba będziesz mógł nareszcie wrócić do domu? ‒ Bywało już i tak ‒ przypomina mi. ‒ Ale królowa i Somerset wierzą, że najlepszą obroną jest atak, co oczywiście okaże się słuszną strategią, jeśli wygrają, a York przegra. Moim zadaniem jest utrzymać Calais przez wzgląd na Anglię i na mój honor. Dopiero wtedy wrócę. Kocham cię, Jakobino. Wkrótce znów będziemy razem. Z początku wszystko idzie po naszej myśli. Ryszard w Calais wypłaca

żołd żołnierzom i mówi im, że król odzyskał zdrowie i władzę i że Dom Lancasterów rośnie w siłę, w czym niemały udział ma powrót do łask Edmunda Beauforta, księcia Somerset. Rada królewska odwraca się od człowieka, którego niedawno nazywała swoim zbawcą, i zgadza się spotkać w składzie pomniejszonym o Plantageneta. Wybór pada na Leicestershire, serce wpływów królowej, jej ulubione hrabstwo i tradycyjne zaplecze Lancasterów. Wszelako wybór ten pokazuje też, że obawiają się tego, co powiedzą mieszkańcy Londynu, Susseksu czy Kentu, gdzie wybuchło powstanie Mortimera. Przygotowania zabierają nieco czasu ‒ trzeba skrzyknąć wielmożów i szlachtę, wyłuszczyć im plan, żeby wszyscy zrozumieli, iż księcia Yorku czeka wątpliwa zapłata za służbę krajowi, odebranie zasług i wykluczenie z grona rady królewskiej wraz z poplecznikami, a w efekcie nienawiść Anglików. Najjaśniejszy pan tak długo zbiera się do podróży do Leicester, że przychodzi się pożegnać z Małgorzatą ‒ mając po prawicy Edmunda Beauforta księcia Somerset, po lewicy zaś Henryka Stafforda księcia Buckingham ‒ tego dnia, którego pierwotnie miał zawitać na północy. Jego świta czeka gotowa do drogi, niektórzy mężczyźni noszą lekką zbroję, inni są ubrani jak na przejażdżkę dla przyjemności. Spoglądam od jednej znajomej twarzy do drugiej i widzę, że wszyscy bądź należą do rodu Lancasterów, bądź są przezeń opłacani. Dwór królewski przestał reprezentować całą Anglię z jej różnorodnością i zamienił się w dwór Lancasterów ‒ ktokolwiek nie zalicza się do rodziny, pozostaje poza kręgiem wtajemniczonych. Henryk kłania się królowej, a ona sztywno życzy mu szczęśliwej drogi i bezpiecznego powrotu. ‒ Jestem pewien, że wszystko pójdzie gładko ‒ rzecze niejasno król. ‒ Mój kuzyn książę Yorku nie może podważać mej władzy... mej władzy, wiesz. Już nakazałem yorkistom rozwiązać powołane pod broń oddziały. Mogą utrzymywać góra dwustu zbrojnych. Dwustu ludzi to aż nadto, prawda? ‒ Patrzy pytająco na księcia Somerset. ‒ Dwustu ludzi to dość, czyż nie? ‒ W rzeczy samej ‒ potwierdza Edmund Beaufort, który dysponuje co najmniej pięciuset zbrojnymi, a kolejny tysiąc spośród dzierżawców może być powołany pod broń w każdej chwili. ‒ Zatem pożegnam się już i ujrzę cię znów w Windsorze, gdy ta sprawa będzie zamknięta ‒ dodaje król. Uśmiecha się do Somerseta i Buckinghama. ‒ Nie mam wątpliwości, że moi krewniacy zatroszczą się o mnie. Nie odstąpią mego boku. Podchodzimy do drzwi pałacu, aby pomachać im na pożegnanie. Królewski sztandar powiewa na przedzie, za nim jedzie oddział gwardii i

dopiero najjaśniejszy pan. Ma na sobie strój jeździecki, ale wygląda blado i niepozornie na tle dwóch towarzyszących mu książąt faworytów. Mijając nas, Edmund Beaufort ściąga nakrycie głowy i przykłada je do serca, nie odrywając oczu od Małgorzaty. Królowa, pod osłoną welonu, przykłada palce do ust. Długo się ciągnie orszak mniej znacznych wielmożów i szlachty, który zamyka kolejny oddział gwardii. W sumie około dwóch tysięcy dusz udaje się w drogę z królem Henrykiem. Ogłusza nas stukot podków ogromnych koni bojowych, szczęk broni i wyposażenia wiezionych na grzbietach podjezdków, wreszcie tupot wielu par nóg spieszonych oddziałów, poruszających się w karnych szeregach, z których wyłamują się tylko maruderzy. Królowa Małgorzata nie może zaznać spokoju w pałacu Placentii, mimo że cały dwór zajmuje się swoimi sprawami jakby nigdy nic, będąc dobrej myśli i wierząc w sukces decyzji starannie wybranej rady królewskiej. W ogrodach, które rozciągają się od budowli aż po brzeg rzeki, dominuje biało-różowe kwiecie czereśni, które na słabym wietrze wiruje wokół spacerujących dworzan niczym śnieg, wywołując zachwycone piski małego księcia usiłującego schwytać lecące ku ziemi płatki, tak że piastunka musi co rusz się pochylać i chronić go przed upadkiem, gdy chybocze się na tłustych nóżkach. Na nadrzecznych łąkach wciąż unoszą główki późne żonkile, a tarnina i głóg usiane są drobnym białym kwieciem wystającym spomiędzy cierni i listowia. Rosnące nad samą rzeką wierzby stykają się gałęziami, pochylając nad nurtem: zielone liście odbijają się w zielonej wodzie. W kaplicy co dzień modlimy się za króla i dziękujemy za jego wyzdrowienie. Nic jednak nie jest w stanie poprawić humoru królowej. Małgorzata nie potrafi zapomnieć, że została uwięziona przez własnych poddanych, którzy zmusili ją do opieki nad śpiącym mężem, i nie wiedziała nawet, czy kiedykolwiek odzyska wolność. Nie potrafi wybaczyć Ryszardowi księciu Yorku swojego upokorzenia. Nie może zaznać szczęścia, gdy jedyny człowiek, który się jej nie wyparł w ten trudny czas, tak samo jak ona uwięziony, teraz ruszył przeciwko ich wspólnemu wrogowi. Nie wątpi w jego zwycięstwo, lecz umiera z tęsknoty za nim. Wróciwszy do swoich apartamentów, Małgorzata nadal drży, mimo iż w kominku płonie ogień, na ścianach wiszą barwne tapiserie, a promienie słońca zaglądają do ładnych wnętrz. ‒ Żałuję, że tam pojechali ‒ mówi. ‒ Żałuję, że nie wezwali księcia Yorku do Londynu. Mogłabym jej odpowiedzieć, że książę Yorku jest ulubieńcem londyńczyków, że kupcy i członkowie cechów ufają jego zdrowemu

rozsądkowi i dobrze wspominają czasy, gdy zaprowadził porządek i pokój w stolicy i w całym kraju. Gdy był lordem protektorem, można było bezpiecznie podróżować po traktach, a podatki nie nadwerężały poddanych, kiedy rozrzutny dotąd dwór królewski znalazł się pod kontrolą. Zamiast tego odpowiadam tak: ‒ Niedługo będą z powrotem. Być może York poprosi o łaskę jak kiedyś i wszystko szybko się skończy. Niepokój królowej udziela się całemu dworowi. Wieczerzamy w jej komnatach, nie w wielkiej sali, gdzie z kolei dworzanie i rycerze narzekają na posępny nastrój i brak rozrywek mimo uzdrowienia najjaśniejszego pana. Rozlegają się głosy, że źle się dzieje w pałacu. Jest zbyt cichy, przypomina zaklęty zamek, na który ktoś rzucił czar. Małgorzata nie zważa na krytykantów. Wzywa grajków, ale tylko do swoich komnat, gdzie panny dworskie tańczą dla niej, aczkolwiek nie wkładając w taniec serca, ponieważ nie przyglądają im się przystojni dworzanie ze świty króla. Pewnego razu poleca jednej z dworek czytać na głos romans ‒ siedzimy kręgiem, szyjąc i słuchając o królowej, która tak zapragnęła dziecka w środku zimy, że wydała na świat niemowlę ze śniegu. Gdy chłopiec wyrósł na mężczyznę, ojciec zabrał go na krucjatę, gdzie nieszczęśnik roztopił się na gorącym piasku, i para królewska nie miała już syna, choćby zrobionego z lodu. Ta smutna opowieść rozczula mnie do tego stopnia, że odtąd często popłakuję cichcem, rozmyślając o własnych synach w Grafton: Lewisie, którego już nigdy nie ujrzę, i najstarszym żyjącym, Antonim, obecnie trzynastolatku, który niebawem zacznie służyć jako giermek ojcu albo innemu wielmoży. Urósł tak szybko, że nawet się nie spostrzegłam, a teraz żałuję, że nie jest wciąż dzieckiem i nie mogę go już nosić na biodrze. Tęsknię też za Ryszardem, z którym rozłąka nigdy nie trwała tak długo. Mam nadzieję, że jak tylko książę Yorku dostanie nauczkę od króla, Edmund Beaufort przejmie dowodzenie garnizonem w Calais i odwoła mojego męża do domu, abyśmy mogli znów wieść zwykłe życie. Małgorzata wzywa mnie do swej komnaty prywatnej, gdzie siedzę z nią, podczas gdy panny dworskie zdejmują jej ciasny czepiec, sięgający aż za uszy, rozplątują warkocze i czeszą włosy. ‒ Kiedy twoim zdaniem wrócą? ‒ pyta mnie królowa. ‒ Za tydzień? ‒ zgaduję. ‒ Jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem. ‒ Czemu nie miałoby pójść? Potrząsam głową. Nie mam pojęcia, dlaczego królowa nie jest zachwycona i podekscytowana jak wtedy, gdy książę Somerset wyłuszczał jej swój plan. Nie mam pojęcia, dlaczego pałac, będący zazwyczaj siedzibą wspaniałego dworu, nagle zrobił się taki pusty, smutny i zimny. Nie mam

pojęcia, dlaczego dworka wybrała akurat opowieść o następcy tronu, który rozpuszcza się, zanim zdąży przejąć dziedzictwo. ‒ Nie wiem ‒ odpowiadam z drżeniem. ‒ Tuszę, że wszystko będzie dobrze. ‒ Położę się spać ‒ rzecze rozzłoszczona Małgorzata. ‒ A jutro rano udamy się na polowanie i postaramy się zabawić. Marna z ciebie towarzyszka, Jakobino. Lepiej też kładź się spać. Nie spełniam jej polecenia, chociaż przyznaję jej rację, że marna ze mnie towarzyszka. Staję przy oknie w mojej komnacie i odchylam drewnianą okiennicę, aby spojrzeć na opromienione srebrzystym blaskiem księżyca zakole rzeki w dole, zastanawiając się, skąd u mnie taki podły nastrój w ciepłą majową noc, gdy w każdej chwili spodziewam się powrotu męża zwolnionego nareszcie z trudnych i niebezpiecznych obowiązków i gdy król Anglii w pełnym majestacie wyruszył pokonać swego największego wroga. Nazajutrz późnym popołudniem docierają do nas wieści ‒ straszne wieści, wieści nie do pojęcia. Nic nie jest jasne, żądamy więc, aby przed oblicze najjaśniejszej pani ściągnięto posłańców, pojmano mężczyzn uchodzących z pola walki i przywiedziono ich do pałacu, żeby zdali relację z tego, co widzieli na własne oczy, nawet wysyłamy ludzi na północ, ku Saint Albans, gdzie jak się zdaje, książę Yorku daleki od tego, by pokornie pogodzić się z losem i łatką zdrajcy, zgromadził armię i zwrócił się do króla Henryka o odprawienie złych doradców i sprawiedliwe panowanie nad wszystkimi Anglikami, a nie tylko Lancasterami. Jakiś żołnierz donosi nam, że doszło do ruchawek w ciasnych uliczkach, lecz nie potrafi powiedzieć, kto był górą, ponieważ został ranny na samym początku i leżał tam, gdzie upadł. Nikt mu nie pomógł, co jak dodaje, zezując na królową jednym okiem: ‒ ...sprawia, że człowiek zaczyna się zastanawiać, czy jego pan w ogóle się nim przejmuje. Dobry pan nie zostawia człowieka leżącego w błocie. Inny mężczyzna, wróciwszy z wieściami, twierdzi, że wybuchła wojna: król Henryk uniósł sztandar, a książę Yorku zaatakował i został zabity. Królowa zrywa się na nogi, przykłada dłoń do serca, wszelako tego samego wieczora posłaniec, któregośmy wysłali do Londynu, wraca i mówi, iż z tego co udało mu się wywiedzieć, walki toczyły się pomiędzy Somersetem i Warwickiem ‒ ludzie Warwicka przedzierali się przez murki i ogródki, przekradali za kurniki i chlewiki, byle znaleźć się bliżej miasta, unikając barykad i nadchodząc z najmniej spodziewanej strony, zaskakując kompletnie księcia Somerset i wywołując zamieszanie.

Małgorzata chodzi po komnacie tam i z powrotem, gotując się z wściekłości i zniecierpliwienia. Jej dworki odsuwają się pod ściany i strachliwie milczą. Osobiście zatrzymuję w progu piastunkę z małym księciem ‒ dziś nie będzie popołudniowej zabawy. Najpierw musimy się dowiedzieć, co właściwie zaszło. Królowa wysyła więcej posłańców do Londynu, z czego trzech ma odbić do Saint Albans z prywatnym listem do Edmunda Beauforta. Potem możemy tylko czekać. Czekać i modlić się za najjaśniejszego pana. Kiedy robi się ciemno i słudzy pojawiają się z ogniem, by zapalić pochodnie w uchwytach i świece w świecznikach, gwardziści otwierają drzwi na oścież, ogłaszając: ‒ Posłaniec jego królewskiej mości! Małgorzata podnosi się na nogi, ja staję u jej boku. Czuję, że drży, aczkolwiek twarz, którą pokazuje światu, ma spokojną i opanowaną. ‒ Wejdź i przekaż wieści, które przynosisz ‒ rzecze przyzwalająco. Mężczyzna wkracza do środka i pada przed nią na kolana, mnąc w ręku nakrycie głowy. ‒ Przynoszę wieści od jego wysokości króla Henryka ‒ odzywa się, otwierając zaciśniętą pięść. Na dłoni leży pierścień najjaśniejszego pana. Małgorzata daje mi znak, abym go odebrała. ‒ Jakie to wieści? ‒ Jego wysokość król Henryk przesyła ci najlepsze życzenia i błogosławi małemu księciu... Królowa kiwa głową ponaglająco. ‒ Przekazuje ci również, że dziś pozostaje w kompanii swego szlachetnego krewniaka, księcia Yorku, i że jutro w jego towarzystwie ściągnie do Londynu. Długo wstrzymywane przez Małgorzatę powietrze uchodzi z niej z sykiem. ‒ Jego wysokość król Henryk prosi, abyś nie traciła ducha, gdyż wszystko jest w rękach Pana i wszystko będzie dobrze. ‒ A bitwa? Posłaniec podnosi na nią spojrzenie. ‒ Miłościwy pan nic nie mówił o bitwie. Królowa zagryza dolną wargę. ‒ Coś jeszcze? ‒ Jego wysokość król Henryk pragnie, abyś wraz z dworem podziękowała w kaplicy za uchronienie go od złego. ‒ Nie omieszkamy tego uczynić ‒ zapewnia. Znajdując się pod wrażeniem jej postawy pełnej opanowania i godności, muskam ją niezauważalnie. Odwraca do mnie głowę i szepce: ‒ Na miłość Boga,

zatrzymaj go przed wyjściem i dowiedz się, co naprawdę się dzieje. ‒ Następne słowa kieruje zaś do reszty dworek: ‒ Przejdziemy teraz wszystkie do kaplicy, aby złożyć dzięki za bezpieczeństwo najjaśniejszego pana. Rusza przodem, a jej świta gęsiego za nią. Posłaniec także się odwraca do wyjścia, lecz kładę mu dłoń na ramieniu i odciągam na bok, do kąta, jakby był płochliwym koniem, nie pozwalając zbliżyć się doń nikomu innemu. ‒ Co tam się wydarzyło? ‒ pytam stanowczym tonem. ‒ Najjaśniejsza pani musi wiedzieć. ‒ Przekazałem to, co mi kazano ‒ odpowiada. ‒ Nie chodzi mi o wiadomość, głupcze ‒ strofuję go. ‒ Chodzi mi o to, co tam się wydarzyło. Co widziałeś? Mężczyzna kręci głową. ‒ Widziałem tylko bijatyki na ulicach, dziedzińcach i w gospodach. Przypominało to zwykłą burdę, a nie bitwę z prawdziwego zdarzenia. ‒ A najjaśniejszy pan? Posłaniec rozgląda się, jakby w obawie, że ktoś może podsłuchać naszą rozmowę. ‒ Został trafiony strzałą w szyję ‒ mówi wreszcie. Wciągam ze świstem powietrze. Posłaniec ma oczy równie wielkie ze zdziwienia jak ja. ‒ Ano tak było ‒ potwierdza. ‒ Jakim cudem znalazł się na linii strzału? ‒ pytam gniewnie. ‒ Hrabia Warwick przyprowadził łuczników ogródkami, a nie główną ulicą, jak wszyscy się spodziewali. Wziął królewskich przez zaskoczenie. Nikt nigdy nie atakował w ten sposób... Przykładam dłoń do serca, uświadamiając sobie z radością, że Ryszard stacjonuje w Calais i nic mu nie groziło, gdy ludzie Warwicka zakradli się, by stanąć przeciwko gwardii królewskiej, jak zwykli mordercy z ciemnych zaułków. ‒ Czemu nikt nie bronił jego królewskiej mości? ‒ dopytuję. ‒ Większość gwardzistów padła, część się rozpierzchła ‒ odpowiada rzeczowo. ‒ Wiedzieli, co się święci. Po tym jak książę zginął... ‒ Książę? ‒ Padł, jak tylko wyszedł z gospody... ‒ Który książę? ‒ nalegam. Czuję, że kolana mi drżą. ‒ Który książę padł, jak tylko wyszedł z gospody? ‒ Somerset ‒ mówi krótko. Zgrzytam zębami i prostuję się, walcząc z nagłą falą mdłości. ‒ Książę Somerset nie żyje? ‒ Ano tak, a książę Buckingham się poddał.

Potrząsam głową, żeby rozjaśnić myśli. ‒ Książę Somerset nie żyje? Jesteś tego pewien? Całkowicie pewien? ‒ Na własne oczy widziałem, jak pada na ziemię przed gospodą. Ukrywał się tam, nie zamierzał się poddać. Naraz wypadł stamtąd ze swoimi ludźmi, pewno myślał, że się przedrze, ale go zabili na samym progu. ‒ Kto? Kto go zabił? ‒ Hrabia Warwick. Kiwam głową, domyślając się zemsty krwi. ‒ Gdzie jest teraz król? ‒ Przetrzymuje go książę Yorku. Dziś odpoczywają i zbierają rannych, no i oczywiście grabią Saint Albans, miasto po tym będzie złupione. A jutro wszyscy zjadą do Londynu. ‒ Najjaśniejszy pan podoła takiej podróży? ‒ Niesłychanie się oń martwię, właśnie brał udział w swojej pierwszej bitwie, która okazała się masakrą. ‒ Przybędzie z wszelkimi honorami ‒ rzecze posłaniec ponuro. ‒ Z dobrym druhem księciem Yorku po jednej stronie i hrabią Salisbury, Ryszardem Neville'em, po drugiej oraz oczywiście z hrabiowskim synem, młodym Warwickiem, bohaterem tej bitwy, na przedzie. Warwick ma nieść królewski miecz. ‒ Cały orszak? ‒ Orszak tryumfalny, przynajmniej dla niektórych. ‒ Dom Yorków pojmał króla Henryka, odebrał mu miecz i teraz chce ostentacyjnie wprowadzić do Londynu pośród swego orszaku? ‒ Najjaśniejszy pan włoży koronę, żeby wszyscy się przekonali na własne oczy, że nic mu nie dolega i znów myśli trzeźwo. W katedrze Świętego Pawła. Tamże książę Yorku nałoży mu koronę na skronie. ‒ Koronę? ‒ Przechodzi mnie dreszcz. Moment gdy król ponownie ukazuje się ludowi w koronie, należy do najważniejszych w okresie panowania władcy. Świadczy o tym, że do nich powrócił, że znów jest u władzy. Tym razem jednak będzie inaczej. Tym razem świat się dowie, że król Anglii utracił władzę. Że książę Yorku dzierży koronę i tylko pozwala ją nosić królowi. ‒ Najjaśniejszy pan zgadza się na to, by książę Yorku go koronował? ‒ Abyśmy wszyscy się dowiedzieli, że cokolwiek ich dzieliło, należy do przeszłości. Zerkam ku drzwiom. Wiem, że Małgorzata czeka na mnie, że muszę jej przekazać, iż Edmund Beaufort nie żyje, a jej mąż znalazł się w rękach wroga. ‒ Chyba nikt nie sądzi, że ten pokój potrwa wiecznie ‒ mówię cicho.

‒ Że różnice odeszły w cień. To dopiero początek rozlewu krwi, nie jego koniec. ‒ Ktokolwiek tak uważa, powinien zachować to dla siebie ‒ przestrzega mnie smętnie posłaniec. ‒ Zdradą jest choćby wspominać o ostatniej bitwie. Usłyszeliśmy, że trzeba o wszystkim zapomnieć. Zanim mnie tu przysłali, ustanowili prawo, że nie wolno mówić o tym, co wydarzyło się w Saint Albans. Ma być tak, jakby nic się nie stało. Co na to powiesz, wasza książęca mość? W Anglii obowiązuje prawo, które nakazuje milczeć. ‒ Chcą, żeby ludzie udawali, że nic się nie stało! ‒ wykrzykuję. Posłaniec obdarza mnie uśmiechem pełnym smutku. ‒ Dlaczego by nie? To nie była wielka bitwa ani wspaniała. Najpotężniejszy książę ukrywał się w tawernie, a kiedy wyszedł, spotkała go śmierć. Było po wszystkim w pół godziny, król nawet nie zdążył dobyć miecza. Znaleźli go w garbarni schowanego między skórami i popędzili jego żołnierzy przez chlewy i warzywniki. Trudno czuć dumę z takiego starcia. Trudno o nim opowiadać przy kominku dziesięć lat od teraz. Żaden dziad nie będzie chwalił się przed wnukiem, że walczył w Saint Albans. Z radością o wszystkim zapomnimy. Bo przecież nie byliśmy wesołą kompanią. Czekam na Małgorzatę w jej komnatach, aż wróci z mszy dziękczynnej za uchowanie najjaśniejszego pana od złego. Gdy dostrzega moją poważną minę, oznajmia, że jest zmęczona i posiedzi tylko ze mną. Ledwie drzwi zamykają się za ostatnią z dworek z jej świty, zabieram się do wyjmowania szpilek przytrzymujących czepiec. Małgorzata chwyta mnie za rękę. ‒ Przestań, Jakobino. Nie potrafię znieść niczyjego dotyku. Lepiej od razu mi powiedz. To niedobra wiadomość, prawda? Wiem, że będąc na jej miejscu, wolałabym usłyszeć najpierw najgorsze. ‒ Małgorzato, z bólem serca muszę ci donieść, że jego książęca mość nie żyje. Wydaje się, że nie dosłyszała. ‒ Jego książęca mość...? ‒ Książę Somerset. ‒ Ale powiedziałaś, że on nie żyje? ‒ Zginął. ‒ Masz na myśli Edmunda? ‒ Edmunda Beauforta, tak. Powoli jej oczy napełniają się łzami, wargi zaczynają drżeć; Małgorzata przykłada palce do skroni, jakby ogarniał ją ból głowy.

‒ To niemożliwe. ‒ A jednak to prawda. ‒ Jesteś pewna? Posłaniec nie miał wątpliwości? W czasie bitwy panuje zamieszanie, relacje bywają przekłamane... ‒ Owszem. Ale ten posłaniec zdawał się wiedzieć, co mówi. ‒ Jakże to? Wzruszam ramionami. Nie zamierzam przekazywać jej teraz szczegółów. ‒ Rozgorzała walka wręcz, wprost na ulicach... ‒ A Henryk przysłał mi rozkaz wyprawienia mszy dziękczynnej? Czy on całkiem oszalał? Chce dziękować Bogu za śmierć Edmunda? Jest aż tak nieczuły? Aż tak?! Zapada cisza, którą przerywa dopiero głębokie westchnienie królowej, gdy zdaje sobie sprawę z ogromu swojej straty. ‒ Być może to nie najjaśniejszy pan przysłał rozkaz wyprawienia mszy ‒ sugeruję. ‒ Może uczynił to książę Yorku... ‒ A co to mnie obchodzi? Och, Jakobino... jak ja mam teraz bez niego żyć?... Ujmuję ją za ręce, aby nie wyrywała sobie włosów z głowy. ‒ Małgorzato, musisz być dzielna. Musisz to znieść. Potrząsa głową, w jej gardle rodzi się przeciągły jęk. ‒ Jakobino, jak ja mam bez niego żyć? Jak żyć... bez niego... Obejmuję królową, a ona kołysze się w moich ramionach, nie przestając cicho płakać z przepełniającego ją bólu. ‒ Jak... mam... żyć... bez niego? Jak mam przeżyć sama?... Podprowadzam Małgorzatę do wielkiego łoża i delikatnie, choć stanowczo kładę na nim. Gdy przykłada głowę do poduszki, łzy zaczynają ściekać po jej twarzy wprost na misterny haft. Nie szlocha ani nie zawodzi, tylko cicho pojękuje za zaciśniętymi zębami, jakby próbowała zapanować nad sobą, lecz płacz jest nieopanowany jak jej żałość. Trzymając ją przez cały czas za rękę, przysiadam na krawędzi łoża. ‒ A Edward... ‒ mówi nagle. ‒ Dobry Boże, mój syn... Kto go nauczy, co znaczy być mężczyzną? Kto zapewni mu bezpieczeństwo? ‒ Cii... ‒ powtarzam bezradnie. ‒ Cii... Przymyka powieki, lecz łzy i tak nieprzerwanie płyną jej po twarzy i Małgorzata nie przestaje wydawać stłumionych dźwięków, jakby była zwierzątkiem cierpiącym śmiertelny ból. W końcu otwiera oczy i siada prosto. ‒ A król? ‒ pyta nieco po fakcie. ‒ Mam nadzieję, że miewa się dobrze, jak rzekł posłaniec? I jest bezpieczny? Chyba wyszedł bez szwanku? Jak zawsze, Bogu niech będą dzięki?...

‒ Został lekko ranny ‒ informuję. ‒ Ale nic mu nie grozi pod opieką księcia Yorku. Wróci do Londynu z pełnymi honorami. ‒ Jak sobie poradzę bez Edmunda? ‒ szepce dalej królowa. ‒ Kto będzie mnie chronił? Kto będzie chronił mego syna? Kto będzie troszczył się o króla i co będzie, jeśli najjaśniejszy pan znów zaśnie? Kręcę głową. Nie znajduję słów pocieszenia. Małgorzata musi wycierpieć ból po stracie i obudzić się nazajutrz rano z myślą, że przyjdzie jej władać królestwem i stawiać czoło księciu Yorku bez wsparcia mężczyzny, którego kochała. Pozostała sama. Będzie musiała być matką i ojcem dla jedynego syna. Będzie musiała być królową i królem Anglii. I nikt nigdy nie może się dowiedzieć, że wraz ze śmiercią Edmunda Beauforta pękło jej serce. W następnych dniach nie przypomina Małgorzaty Andegaweńskiej, przypomina co najwyżej jej ducha. Traci głos, staje się niemową. Dworkom mówię, że z powodu wstrząsu nabawiła się bólu gardła, anginy, i musi dużo odpoczywać. Wszelako w mroku jej komnaty sypialnej widzę, że królowa dławi się własną żałością z ręką przyciśniętą do serca. Nie śmie wydać z siebie najlżejszego dźwięku, albowiem gdyby raz się odezwała, nie mogłaby przestać krzyczeć. W Londynie odbywa się potworny spektakl. Najjaśniejszy pan niepomny na swą godność, na swą pozycję, na to, że został wybrany przez Boga, udaje się do katedry Świętego Pawła na powtórną koronację. Ceremonii nie dopełnia żaden arcybiskup; urągając świętości obrządku, koronę wkłada na głowę króla Ryszard Plantagenet książę Yorku. W obliczu setek ludzi tłoczących się w świątyni i tysięcy pozostających na zewnątrz jeden członek rodu królewskiego koronuje drugiego, jakby byli sobie równi, jakby posłuszeństwo było sprawą wyboru. Gdy zanoszę tę nowinę królowej siedzącej wciąż w ciemnościach, podnosi się niepewnie na nogi i robi parę kroków, jakby dopiero uczyła się chodzić. ‒ Muszę natychmiast udać się do króla ‒ rzecze słabo i chrapliwie. ‒ Pozbywa się wszystkiego, co mamy. Najwyraźniej znowu stracił rozum i lekką ręką oddaje koronę i dziedzictwo swego syna. ‒ Zaczekaj ‒ radzę jej. ‒ I tak nie cofniemy tego, co się stało. Zaczekajmy i zobaczmy, jak można to naprawić. Tymczasem zacznij się pokazywać i zdrowo odżywiać, skontaktuj się ze sprzymierzeńcami... Małgorzata kiwa głową, wiedząc, że musi stanąć na czele stronnictwa królewskiego, i to całkiem sama. ‒ Czy zdołam cokolwiek zrobić bez niego? ‒ pyta mnie szeptem. Ujmuję ją za lodowate dłonie.

‒ Zdołasz, Małgorzato. Wysyłam do Ryszarda pilny list, korzystając z uprzejmości kupca bławatnego, któremu zaufałam już w przeszłości. Zawiadamiam mojego męża, że Yorkowi znowu się udało przejąć władzę i że dlatego powinien się szykować na próbę odbicia z jego rąk garnizonu, że najjaśniejszy pan dostał się pod wpływy yorkistów oraz że kocham go i tęsknię za nim. Nie błagam Ryszarda, by wrócił do domu, albowiem nie mam pewności, czy w tych niespokojnych czasach byłby bezpieczny pod własnym dachem. Zaczynam sobie uświadamiać, że dwór królewski, cała Anglia i my sami znaleźliśmy się pomiędzy młotem a kowadłem dwójki kuzynów, którzy najpierw tylko się handryczyli, a teraz wdali się ze sobą w otwartą wojnę. Ryszard książę Yorku nie traci czasu, co było do przewidzenia. Proponuje urzędnikom dworskim, aby królowa z mężem udała się na zamek w Hertfordzie położonym o dzień drogi na północ od Londynu. Gdy marszałek dworu przekazuje Małgorzacie propozycję Yorka, napada na niego: ‒ Zamierza mnie pojmać i uwięzić! Mężczyzna cofa się przed atakiem jej gniewu. ‒ Nie, wasza wysokość. Mości książę pragnie, byście wspólnie zażyli odpoczynku, zanim parlament rozpocznie obrady w stolicy. ‒ Dlaczego nie możemy odpoczywać tutaj? Marszałek dworu rzuca mi zrozpaczone spojrzenie. Unoszę tylko brwi, gdyż nie potrafię mu pomóc ‒ nie mam pojęcia, dlaczego chcą nas odesłać na zamek, w którym Henryk się wychował i który jest szczelnie otoczony murem i fosą i przypomina raczej więzienie niż królewską siedzibę. Gdyby książę Yorku chciał uwięzić rodzinę królewską, nie mógłby wybrać lepszego miejsca. ‒ Najjaśniejszy pan niedomaga, wasza wysokość ‒ przyznaje z niechęcią marszałek dworu. ‒ Jego książęca mość jest zdania, że nie powinien pokazywać się londyńczykom. Zła nowina nie jest dla nas zaskoczeniem, obawiałyśmy się jej od dawna. Małgorzata przyjmuje ją jednak z nadzwyczajnym spokojem. ‒ Niedomaga? Co przez to rozumiesz? Czyżby znowu popadł w trans? ‒ Na pewno sprawia wrażenie bardzo zmęczonego. Nie zasnął jak poprzednio, ale nie wolno zapominać o ranie, którą odniósł, i strachu, którego doświadczył. Dlatego jego książęca mość chce mu oszczędzić harmideru Londynu. Wierzy, że znajome otoczenie pomoże mu dojść do siebie i wrócić do równowagi.

Królowa spogląda w moją stronę, jakby oczekiwała rady. Domyślam się, że w duchu zastanawia się, co by powiedział teraz Edmund Beaufort. ‒ Możesz przekazać jego książęcej mości, że udamy się w podróż do Hertfordu nazajutrz ‒ zwracam się do marszałka dworu, a gdy ten obraca się, by odejść, szeptem mówię do Małgorzaty: ‒ Co innego można zrobić? Jeśli król zachorzał, rzeczywiście lepiej go wywieźć z Londynu, a skoro książę życzy sobie, byśmy pojechali do Hertfordu, trudno mu się sprzeciwiać. Gdy już będziemy razem, zastanowimy się, co dalej. Przede wszystkim trzeba będzie wyrwać najjaśniejszego pana spod wpływów yorkistów. Będąc przy nim, przynajmniej będziemy wiedziały, że nic mu nie grozi. Musimy go odzyskać...

ZAMEK W HERTFORDZIE LATO 1455 ROKU

Nie wygląda jak król, który wyruszył, by dać nauczkę wielmoży, z parą przyjaciół u boku, odziany jak na przejażdżkę dla przyjemności. Wygląda, jakby zapadł się w sobie, jak poduszka, z której uszło pierze, jak przekłuta bańka. Głowę ma spuszczoną, szyję obwiązaną byle jak szarpiami w miejscu, gdzie trafili go łucznicy Warwicka, nieomal kompletnie kończąc jego panowanie, peleryna opada mu z ramion, plącze się pod nogami, tak że potyka się o jej skraj jak wiejski głupek, wkraczając do swojej komnaty na zamku w Hertfordzie, która równie dobrze może się stać jego więzieniem. Małgorzata czeka nań w otoczeniu okrojonej świty ‒ wielcy panowie królestwa i ich poplecznicy zostali w Londynie, szykując się do obrad parlamentu, który będzie spełniał zachcianki księcia Yorku. Na widok króla powstaje i statecznie wychodzi mu naprzeciw z wysoko uniesionym czołem, jednakże ja widzę, że ręce jej drżą, dopóki nie ukryje ich w długich rękawach. Podobnie jak ja wie bowiem, że znowu go utraciliśmy. W tym kluczowym momencie, gdy tak bardzo potrzebujemy przywództwa monarchy, on znowu nam się wymknął. Henryk uśmiecha się do niej. ‒ A ‒ mówi, po czym robi znaczącą przerwę, kiedy ponownie przeszukuje pamięć w próbie przypomnienia sobie jej imienia. ‒ A ‒ powtarza. ‒ ...Małgorzata. Królowa dyga przed nim, prostuje się i całuje go. Najjaśniejszy pan składa wargi do pocałunku jak małe dziecko. ‒ Wasza wysokość... ‒ odzywa się Małgorzata. ‒ Bogu niech będą dzięki, że jesteś cały. Oczy mu się rozszerzają. ‒ To było straszne ‒ rzecze słabym, cichym głosem. ‒ Straszne, Małgorzato. W życiu nie widziałaś czegoś straszniejszego. Cieszę się, że książę Yorku znalazł się tam, by mnie stamtąd zabrać. Żołnierze zachowywali się okropnie! Okropnie, Małgorzato. To dobrze, że książę

tam był. Tylko on okazał mi dobroć, tylko on rozumie, co czuję... Równocześnie zajmujemy miejsca po obu jego stronach i prowadzimy go do komnaty prywatnej. Przystaję w progu, aby nikt inny nie mógł wejść do środka. Kiedy drzwi zamykają się za nimi, przełożona dworek pyta mnie sucho: ‒ Co teraz będzie? Wszyscy pójdziemy spać? ‒ Będziemy służyć jej królewskiej mości ‒ odpowiadam zdecydowanie, choć nie czuję wielkiej pewności siebie. ‒ A ty dodatkowo będziesz bardziej baczyć na słowa! Nie otrzymuję od Ryszarda listu, ale kamieniarz, który w Calais naprawia mury, zadaje sobie trud i przyjeżdża do Hertfordu z wieściami dla mnie. ‒ Żyje! ‒ woła, gdy tylko mnie zobaczy. ‒ Niech Bóg ma go w swojej opiece, żyje, musztruje swoich podwładnych, wyznacza straże i robi co w jego mocy, aby utrzymać cytadelę w rękach Anglików. ‒ Ścisza głos i dodaje: ‒ Lancasterów. ‒ Widziałeś go? ‒ Tuż przed wyjazdem tutaj. Nie miałem czasu z nim porozmawiać, mój statek już odpływał, ale domyśliłem się, że jesteś spragniona wiadomości o mężu... Jeśli chcesz, zawiozę mu twój list. Wracam tam w przyszłym miesiącu, chyba że nadejdą inne rozkazy. ‒ Przekażę ci list, zanim nas opuścisz ‒ mówię szybko. ‒ Jakie nastroje w garnizonie? ‒ Żołnierze dochowali wierności Edmundowi Beaufortowi ‒ zapewnia. ‒ Zamknęli twego męża w ciemnicy, gdy plądrowali składy, ale jak tylko otrzymali żołd, wypuścili go i zwolnili statki z portu. Przypłynąłem na jednym z nich. Oczywiście wtedy nikt jeszcze nie wiedział, że książę pan nie żyje. Ale teraz się dowiedzą. ‒ Co twoim zdaniem uczynią? Mężczyzna wzrusza ramionami. ‒ Twój mąż z pewnością zaczeka na królewskie rozkazy. Baron Rivers jest najwierniejszym człowiekiem jego królewskiej mości. Pytanie, czy najjaśniejszy pan rozkaże mu bronić Calais przed nowym konstablem, hrabią Warwick? Potrząsam głową. ‒ Znów zapadł w trans? ‒ pyta domyślnie kamieniarz. ‒ Obawiam się, że tak. Król Henryk sypia za dnia, je niewiele i bez apetytu, odmawia brewiarz, czasem snuje się nocą po zamku, tak że straże muszą wołać zaufa-

nego dworzanina, by zaprowadził najjaśniejszego pana z powrotem do łoża. Nie jest pogrążony w smutku, gdyż kiedy gra muzyka, wybija palcami takt i nierzadko kiwa głową, raz nawet zadziera brodę i piskliwym głosem śpiewa uroczą piosnkę o nimfach i owczarczykach, sprawiając, że jeden z paziów zatyka pięścią usta, aby nie wybuchnąć śmiechem. Wszelako znów zamienia się w zagubionego króla, wodnistego króla, księżycowego króla. Przestał odciskać swój ślad na ziemi, stracił cały ogień, jego słowa są pisane palcem na wodzie. Przypominam sobie wisiorek z małą złotą koroną, który straciłam w rzece i dzięki któremu się dowiedziałam, że król Henryk nigdy nie powróci do nas na dobre, a jego blask zostanie przyćmiony przez głębokie odmęty.

GROBY HALL W LEICESTERSHIRE JESIEŃ 1455 ROKU

Uzyskawszy od Małgorzaty zgodę na opuszczenie dworu królewskiego, udaję się do domu córki w Groby Hall. Najjaśniejsza pani żartobliwie zauważa, że łatwiej by jej przyszło odeprzeć atak kawalerii, aniżeli odmówić mi prawa zobaczenia własnych dzieci. Tymczasem Elżbieta przygotowuje się do narodzin pierworodnego, który ma przyjść na świat w listopadzie. Ja także jestem przy nadziei za sprawą długiego sekretnego spotkania z Ryszardem, kiedyśmy spędzili razem cały dzień i całą noc, zanim mój mąż wrócił na posterunek. Mam nadzieję ujrzeć Elżbietę na nogach po trudach połogu, zanim przyjdzie mój czas, by schronić się w komnacie niewieściej pod własnym dachem. Oczywiście Ryszard nie będzie świadkiem narodzin swego pierwszego wnuka; nie będzie go przy moim boku ani w Groby Hall, gdy będę czekać na pierworodnego Elżbiety, ani w Grafton, gdy sama zlegnę w połogu, ani na zamku w Hertfordzie, ani w Londynie... Wraz ze śmiercią księcia Somerset straciły moc wydane przezeń rozkazy, a mój mąż jest nazbyt obowiązkowy, by dotrzymać złożonej mi obietnicy, kiedy przyszłość Calais jest niepewna. Nowym konstablem Calais został hrabia Warwick i Ryszard musi zdecydować, czy uznać w nim dowódcę czy też nie. Raz jeszcze los nas rozdzielił i mój mąż musi w samotności postanowić, po czyjej stronie stanąć, a wie, że jednej ze stron jest winien lojalność, druga zaś może zapewnić mu bezpieczeństwo. Nie możemy nawet wymieniać korespondencji, gdyż Calais ponownie zamieniło się w warowną twierdzę. Świekra Elżbiety, baronowa Grey, wita mnie w progu, oszałamiająca w sukni z granatowego atłasu i z włosami zaplecionymi w dwa grube warkocze, przez co jej pucołowata twarz wygląda jak stragan piekarza z trzema wielkimi bułami. Dyga przede mną dystyngowanie. ‒ Tak się cieszę, że zechciałaś dotrzymać córce towarzystwa w połogu ‒ mówi. ‒ Narodziny mego wnuka to dla mnie niezwykle ważne wydarzenie.

‒ I dla mnie też ‒ odpowiadam, nie oddając pola swatwi, albowiem nie żywię nawet cienia wątpliwości, że syn mojej córki, a mój wnuk, będzie godnym potomkiem Meluzyny. Po Greyach odziedziczy jeno nazwisko, a za to już zapłaciłam posagiem Elżbiety. ‒ Zaprowadzę cię do niej ‒ rzecze baronowa Grey. ‒ Dostała najlepsze komnaty na czas połogu. Nie szczędzę niczego, gdy idzie o narodziny mego wnuka. Domostwo jest rozległe i imponujące, tyle muszę im przyznać. Trzy komnaty Elżbiety mają okna na wschód z widokiem na Tower Hill i na południe, gdzie stoi kapliczka. Okiennice są rzecz jasna zamknięte, ale pomiędzy deszczułkami przedzierają się promienie jesiennego słońca. Wewnątrz jest ciepło od stale podtrzymywanego na kominku ognia, a na wyposażenie składają się ogromne łoże do spania, mniejsze na dzień, krzesło dla gości i ława dla dam do towarzystwa. Kiedy wchodzę, Elżbieta podnosi się z dziennego łóżka, aja dostrzegam w niej małą dziewczynkę, którą pokochałam pierwszą spośród moich wszystkich dzieci, i prześliczną niewiastę, na jaką wyrosła. Jest gruba jak beka, co konstatuję ze zdumioną miną, wywołującą u niej szczery śmiech. ‒ Wiem, wiem! ‒ wpada mi w objęcia. Ściskam ją ostrożnie, w czym przeszkadza jej sterczący brzuch. ‒ Mam nadzieję, że to nie bliźnięta. ‒ Moim zdaniem to dziewczynka, skoro nosi ją tak nisko ‒ włącza się do rozmowy baronowa Grey, która weszła za mną do środka. Nie poprawiam jej; mamy mnóstwo czasu, aby się przekonać, kim okaże się to dziecko i jakie będzie. Długo obejmuję Elżbietę, po czym przykładam jej do twarzy obie dłonie. ‒ Jesteś piękniejsza niż zwykle ‒ mówię i nie mijam się z prawdą. Buzia jej się zaokrągliła, jasne włosy pociemniały nieco, gdyż latem mało wychodziła z domu, ale rysy: wyraźnie zaznaczony nos, zdecydowana linia brwi i idealny łuk warg pozostały tak samo urocze jak wtedy, gdy była panną. Wydyma usta na moją uwagę. ‒ Tylko ty możesz tak myśleć, pani matko. Nie mieszczę się w drzwiach, a Jan opuścił moje łoże przed trzema miesiącami, bo. dziecko tak bardzo kopało, kiedy się kładłam, że rzucałam się przez całą noc, nie dając mu spać. ‒ Wkrótce będzie po wszystkim ‒ zapewniam ją. ‒ A to, że dziecko ma mocne nóżki, nie zaszkodzi. ‒ Podprowadzam Elżbietę do łoża i pokazuję, jak powinna umieścić nogi, by zaznać nieco ulgi. ‒ Odpoczywaj ‒ radzę jej. ‒ Za parę dni będziesz miała mnóstwo roboty. ‒ Twoim zdaniem to kwestia dni? ‒ dopytuje baronowa Grey.

Przyglądam się Elżbiecie. ‒ Na razie trudno orzec‒ odpowiadam. ‒ Zwłaszcza że pierwszy dziedzic nigdy się nie śpieszy na świat. Baronowa Grey zostawia nas same, obiecawszy przysłać pyszną wieczerzę, jak tylko się ściemni. Elżbieta czeka, aż zamkną się drzwi, po czym wykrzykuje: ‒ Powiedziałaś „on”! Powiedziałaś „dziedzic”! ‒ Naprawdę? ‒ uśmiecham się do niej. ‒ A tobie jak się wydaje? ‒ Spróbowałam sposobu z obrączką ‒ opowiada skwapliwie. ‒ Mam ci zdradzić, czego się dowiedziałam? ‒ Najpierw ja spróbuję ‒ mówię podniecona jak mała dziewczynka i już ściągam z palca swoją obrączkę. Następnie zawieszam ją na złotym łańcuszku zdjętym z szyi, nie mogąc uwierzyć we własne szczęście, że zaraz będę wróżyć rodzonej córce. Zawieszam łańcuszek nad jej brzuchem i czekam, aż przestanie się ruszać. ‒ Ruch w prawo oznacza syna, w przeciwną stronę córkę ‒ mówię szeptem dla przypomnienia. Mimo iż rękę trzymam nieruchomo, obrączka zaczyna drgać, jakby dosięgną! jej powiew wiatru, a wreszcie zatacza widoczne koła. W prawo. ‒ Syn ‒ oświadczam, chwytając klejnot i nasadzając go sobie z powrotem na palec, a łańcuszek przewieszając przez szyję. ‒ A tobie co wyszło? ‒ Też chłopiec ‒ potwierdza. ‒ A ty czego się spodziewasz? ‒ Chyba także chłopca ‒ odpowiadam z dumą. ‒ Ależ z nas rodzina, prawie sami książęta. Jak zamierzasz go nazwać? ‒ Tomasz. ‒ Tomasz, który pozostanie przy życiu. Elżbieta nadstawia ucha. ‒ Dlaczego to powiedziałaś? Co takiego przeżyje? Przyglądam się jej pięknej twarzy i przez moment wydaje mi się, że widzę ją jak przez witraż w mrocznym wnętrzu, jakby znajdowała się całe lata ode mnie. ‒ Nie mam pojęcia... Po prostu czuję, że czeka go długa podróż i wiele niebezpieczeństw, które przetrwa. ‒ Jak myślisz, kiedy się urodzi? ‒ pyta niecierpliwie. Uśmiecham się. ‒ We czwartek oczywiście ‒ odpowiadam, cytując starą rymowankę: ‒ Dziecię czwartkowe ma wiele na głowie. To natychmiast odwraca jej uwagę. ‒ A ja w jaki dzień tygodnia się urodziłam? ‒ W poniedziałek. Dziecię, co się rodzi w poniedziałek, ma buzię jak antałek.

Elżbieta wybucha śmiechem. ‒ Och, mamo! Teraz przypominam raczej beczkę! ‒ Owszem ‒ zgadzam się z nią. ‒ Ale tylko do czwartku. Okazuje się, że miałam rację we wszystkim, jednakże nie tryumfuję nad baronową Grey, z której nie chciałabym zrobić sobie wroga. Rodzi się chłopiec, a przychodzi na świat we czwartek. Elżbieta upiera się, by nadać mu imię: Tomasz. Czekam, aż wstanie z połogu, osobiście dopilnowuję ceremonii oczyszczenia, po czym gdy moja córka wygląda na zdrową i zadowoloną, a niemowlę nie może się oderwać od piersi, zięć zaś przestał mnie zadręczać pytaniami, czy na pewno wszystko poszło pomyślnie, jadę do Grafton odwiedzić resztę dzieci i zapewnić je, że ich ojciec dzielnie służy najjaśniejszemu panu jak zawsze i że jak zawsze wróci do domu, kiedy tylko będzie mógł, gdyż nieraz przysięgał nam oddanie i jeszcze nigdy mnie nie zawiódł. W grudniu zamykam za sobą drzwi komnaty niewieściej, a w noc poprzedzającą narodziny mego trzynastego dziecka śnię o rycerzu tak dzielnym i bohaterskim jak mój małżonek, baron Rivers, i krajobrazie suchym, gorącym i zbrązowiałym; widzę sztandar migocący w oślepiającym słońcu i mężczyznę, który niczego się nie boi. Mój syn, gdy przychodzi na świat, jest maleńkim rozpłakanym niemowlęciem, trzymam go więc mocno w objęciach, zastanawiając się, co przyniesie mu los. Nadaję mu imię Edwarda, dla uczczenia księcia Walii, i czuję wzbierającą pewność, że będzie w życiu szczęśliwy.

ZAMEK W HERTFORDZIE WIOSNA 1456 ROKU

Ryszard nie przybywa do domu, mimo że piszę doń z pogrążonego w ciszy i strachu dworu królewskiego, iż został po raz kolejny ojcem i po raz pierwszy dziadkiem. Przypominam mu, iż najwyższy czas, aby Antoni zaczął służyć jakiemuś wielmoży ‒ ale jak mam zdecydować któremu w tym nowym świecie rządzonym znów przez Yorków? Nie jestem nawet pewna, czy dostaje mój list, ja z pewnością nie otrzymuję żadnej odpowiedzi. Calais ‒ zarówno cytadela, jak i miasto ‒ jest w stanie wewnętrznej wojny; garnizon nie wita nowego konstabla, zwycięskiego młodego hrabię Warwick, ani trochę chętniej niż poprzedniego, jego sojusznika księcia Yorku. Wyobrażam sobie ‒ i drżę ‒ że Ryszard odpiera yorkistów i stara się utrzymać Calais dla lancasterów. Złudne nadzieje, próżny trud. Ryszard dochowuje wierności rodowi panującemu, sądząc, że służba milczącemu królowi jest najlepszym, na co może się zdobyć. Przez całe Boże Narodzenie i później także, do końca zimy, nie dostaję od męża żadnych wiadomości, wiem tylko, że żyje i że garnizon postawił sprawę jasno: stopa Warwicka nie postanie w Calais, nadal wiernym mężczyźnie, którego Ryszard Neville zabił: księciu Somerset. Dopiero na wiosnę sytuacja się poprawia. ‒ Najjaśniejszy pan czuje się lepiej ‒ oznajmia mi Małgorzata. Spoglądam na nią powątpiewająco. ‒ Mówi lepiej niż przedtem ‒ zgadzam się ostrożnie ‒ ale jeszcze nie wrócił całkiem do siebie. Królowa zaciska szczęki. ‒ Jakobino, być może nigdy nie wróci całkiem do siebie. Rana się zamknęła, Henryk nie ma trudności z mówieniem, potrafi się poruszać bez potykania. Ujdzie jako monarcha. Z pewnej odległości może się nawet wydawać władczy. Tyle musi mi wystarczyć. ‒ Wystarczyć do czego? ‒ Do tego, by zabrać go do Londynu, przedstawić radzie i raz jeszcze

odebrać władzę z rąk księcia Yorku. ‒ Henryk to król wydmuszka ‒ mówię prostolinijnie. ‒ Król marionetka. ‒ Ale to ja będę pociągać za sznurki ‒ ogłasza ‒ a nie książę Yorku. Siedząc tu i przyglądając się panowaniu protektora, pozwalamy, by York obsadził wszystkie stanowiska, zgarnął całe złoto, jakie jest do zgarnięcia, przywłaszczył sobie podatki i zaszczyty. W końcu ogołoci królestwo doszczętnie, a my pozostaniemy z niczym. Muszę usadzić Henryka na tronie, a Yorkowi pokazać, gdzie jego miejsce. Muszę ochronić dziedzictwo mego syna do czasu, aż osiągnie pełnoletność i będzie mógł samodzielnie toczyć swoje boje. Waham się, mając w pamięci nerwowe drżenie najjaśniejszego pana, to jak skacze na najlżejszy hałas. W Londynie będzie się czuł nieszczęśliwy, Westminster go przerazi. Wielmoże będą odwoływać się do jego sądów i żądać, aby panował. A on nie jest w stanie tego robić. ‒ Panowie rada nieustannie się wykłócają i krzyczą. On się załamie, Małgorzato. ‒ Wydam rozkaz powrotu twego męża ‒ kusi mnie. ‒ Nakłonię Henryka, by zwolnił obecny garnizon ze służby. Ryszard będzie mógł przyjechać do domu i zobaczyć wnuka, poznać swego najmłodszego syna. Nie miał okazji go widzieć, prawda? ‒ To przekupstwo ‒ stwierdzam. ‒ Genialne przekupstwo ‒ odpowiada z uśmiechem. ‒ Nie do odparcia, czyż nie? Zatem zgadzasz się? Upomnimy się jeszcze raz o tron dla najjaśniejszego pana? ‒ Cofnęłabyś się przed tym, gdybym się sprzeciwiła? Kręci przecząco głową. ‒ To przesądzone. Czy będziesz ze mną czy nie, Jakobino, przejmę władzę w imieniu swego męża i ocalę Anglię dla mego syna. ‒ W takim razie sprowadź Ryszarda do domu, a poprzemy cię. Pragnę go znów w swoim życiu, w swoim łożu.

PAŁAC WESTMINSTERSKI W LONDYNIE WIOSNA 1456 ROKU

Decyzja o odwołaniu Ryszarda z Calais jest jednym z pierwszych postanowień przywróconego do władzy króla. Ściągamy do Westminsteru z honorami i ogłaszamy radzie królewskiej wyzdrowienie najjaśniejszego pana. Wszystko idzie znacznie lepiej, niż przewidywałam. Król Henryk okazuje wyrozumiałość, a panowie rada są wyraźnie zadowoleni z jego powrotu. Odtąd jego wysokość ma rządzić, kierując się radami księcia Yorku. Na razie jego królewska mość wybacza garnizonowi w Calais niewpuszczenie najpierw Yorka, a potem Warwicka i podpisuje akt łaski w stosunku do mojego męża, puszczając w niepamięć bunt przeciwko lordowi protektorowi. ‒ Ryszard Woodville to wierny sługa nasz i naszego rodu ‒ mówi do mnie król Henryk, zaszedłszy do komnat Małgorzaty przed wieczerzą. ‒ Nie zapomnimy tego, baronowo Rivers. ‒ Czy wolno mu już wrócić do domu, wasza królewska mość? ‒ pytam. ‒ Trwał na posterunku tak długo... ‒ Niebawem ‒ obiecuje. ‒ Napisałem do niego i do barona Welles, iż osobiście mianuję konstablem Calais hrabię Warwick i moim życzeniem jest, aby go wpuszczono. Kiedy to się stanie i Neville obejmie stanowisko, twój mąż będzie mógł wrócić. ‒ Wzdycha. ‒ Gdybyż umieli żyć w zgodzie i miłości. Gdybyż żyli jak ptaszęta w koronach drzew, pisklęta w gnieździe... Dygam. Najjaśniejszy pan znów błądzi w marzeniach, ma wizję lepszego świata, spokojniejszego, jakiej każdy by przyklasnął. Tylko że w żaden sposób nie pomaga ona tym, którym przyszło żyć na naszym łez padole. Cierpienie spowodowane przez strzałę, która nadleciała znikąd, wstrząs wywołany brutalnymi zdarzeniami na ulicach Saint Albans, okrucieństwo śmierci podczas bitwy ‒ wszystko to pozostawiło w jego królewskiej mości głęboki ślad. Król Henryk utrzymuje, że czuje się dobrze, my złożyliśmy za to dzięki w mszy zamówionej specjalnie z tej

okazji, poddani widzieli go, jak chodzi pewnym krokiem i wysłuchuje petentów, siedząc na tronie, jednakże Małgorzata i ja nie możemy mieć pewności, że znów nam się nie wymknie jak kiedyś. Szczególnie nie w smak mu hałasy i kłótnie, a cały jego dwór, cały parlament i cała rada królewska żyją podziałami ‒ zwolennicy Yorków i Lancasterów nieustannie idą na udry. Na najlżejszy ślad niezgody, niezadowolenia, nieprzyjemności spojrzenie króla Henryka mętnieje, on sam zaczyna wyglądać przez okno i milknie, odpływając w sen na jawie. Małgorzata już się nauczyła, aby nigdy mu się nie sprzeciwiać, a mały książę zostaje porwany na ręce i wyniesiony z komnaty, jak tylko zacznie krzyczeć bądź biegać. Wszyscy dworzanie chodzą na paluszkach, by nie denerwować miłościwego pana, i jak dotąd udaje nam się zachować choćby pozory tego, że pozostaje u steru władzy. Królowa Małgorzata nauczyła się także panować nad sobą i doprawdy aż milo patrzeć, jak starannie unika sytuacji, które mogłyby najjaśniejszego pana zaniepokoić. Obserwując ją ‒ która ma ognisty temperament i inklinację do niepodzielnej władzy ‒ jak gryzie się w język i ścisza głos, byle nie pokazać mężowi, że pragnie rządzić za niego, jesteśmy oto świadkami, jak niewiasta nabiera mądrości. Co więcej, Małgorzata okazuje Henrykowi czułość, o jaką nigdy bym jej w stosunku do niego nie podejrzewała. Traktuje go jak ranne zwierzątko, a gdy oczy zachodzą mu mgłą albo gdy zaczyna się rozglądać, próbując sobie przypomnieć słowo czy imię, kładzie mu delikatnie dłoń na ramieniu i udziela podpowiedzi z taką słodyczą, jaką można zauważyć u dobrej córki opiekującej się zdziecinniałym ojcem. To smutny kres małżeństwa, z którym wiązano takie nadzieje. W tajemnicy trzymamy zarówno niepojętą słabość króla, jak i wielką rozpacz królowej. Małgorzatę dotknęła bowiem jedna strata po drugiej: utraciła mężczyznę, którego szczerze pokochała, oraz męża, mimo to nie skarży się na swój los nikomu z wyjątkiem mnie. W mojej obecności nie powściąga emocji i nieraz wybucha, kiedy jesteśmy same. ‒ Robi wszystko, co mu każe książę Yorku! ‒ syczy. ‒ Jest jego marionetką, jego pieskiem! ‒ Zobowiązał się kierować radą jego książęcej mości oraz hrabi Salisbury i Warwicka ‒ gaszę jej gniew. ‒ Musiał jakoś zareagować na sprzeciw podniesiony przez panów radę, na zarzut, że jest królem wyłącznie Lancasterów. Teraz w parlamencie panuje równowaga, zasiadają w nim wielmoże popierający zarówno ród Yorków, jak i Lancasterów. Wasza wysokość musi zrozumieć, że taki układ odpowiada Anglikom najbardziej. Podoba im się, że władza jest wspólna. Podoba im się mnogość doradców.

‒ A czy kogoś obchodzi, co mnie się podoba? ‒ pyta. ‒ I co z księciem Somerset, który leży w zimnym grobie dzięki nim? Najdroższy, najwierniejszy... ‒ urywa i odwraca się, abym nie mogła ujrzeć żalu w jej oczach. ‒ Co z interesem mego syna, księcia Walii? Kto będzie służył nam? Kto zapewni nam to, co nam się podoba, a nie panom radzie? Milczę. Zresztą nie sposób przemówić jej do rozsądku, kiedy ogarnia ją gniew na księcia Yorku. ‒ Nie będę się temu przyglądać ‒ oświadcza. ‒ Zabieram Edwarda i udaję się do Tutbury, do tamtejszego zamku, na całe lato, a potem do Kenilworth. Nie zostanę w Londynie, nie dam się znowu uwięzić w murach Windsoru. ‒ Nikt nie zamierza cię więzić. ‒ Ty możesz pojechać do dzieci ‒ mówi łaskawie. ‒ Dołączysz do mnie później. Nie zostanę w Londynie i nie pozwolę się obrażać księciu i londyńczykom. Wiem, co o mnie mówią. Mówią, że jestem sekutnicą, która wyszła za głupca. Nie pozwolę się tak poniewierać. Wyjadę i zabiorę ze sobą cały dwór, byle dalej od stolicy i księcia Yorku, a on niech sobie wydaje jakie chce rozkazy, bylebym nie musiała o niczym wiedzieć. Zobaczymy, jak londyńczykom się spodoba ich miasto bez królowej, bez rady i bez parlamentu. Pójdą z torbami, będą skomlić o nasz powrót, gdy zaszczycę naszą obecnością i łaskami wiernych poddanych z okolic Leicester. ‒ A co z najjaśniejszym panem? ‒ pytam ostrożnie. ‒ Nie możesz go zostawić samego w Londynie. To by oznaczało, że książę Yorku zapanuje nad nim całkowicie. ‒ Najjaśniejszy pan dołączy do mnie, kiedy powiem, że tak ma być. Nikt nie ośmieli się nas rozdzielać, nawet książę Yorku we własnej osobie! Ale prędzej sczeznę, niż pozwolę mu się znowu zamknąć w Windsorze.

GRAFTON W HRABSTWIE NORTHAMPTONSHIRE LATO 1456 ROKU

Czekam na powrót Ryszarda do domu w Grafton, ciesząc się czasem spędzanym wspólnie z dziećmi. Elżbieta opiekuje się pierworodnym w Groby Hall, w czym pomaga jej młodsza siostra Anna, przebywająca tam z wizytą. Antoniego umieściłam u barona Scales, gdzie służy panu domu jako giermek, ucząc się zarządzać baronią, a tak się składa, że baron Scales ma córkę, jedynaczkę i dziedziczkę fortuny, także Elżbietę. Moja Maria skończyła już trzynaście lat, pora zacząć się rozglądać za mężem dla niej; na razie wraz z Jakobiną przebywają pod dachem księżny Buckingham, nabierając ogłady. Jan nadal mieszka w Grafton i niebawem wraz z Ryszardem ‒ i począwszy od tego roku, z Martą ‒ rozpocznie naukę pod okiem nowego guwernera. Eleonora i Lionel nie opuścili jeszcze komnaty dziecięcej, którą zajmują również dwuletnia Małgorzata i jej braciszek Edward. Na szczęście nie czekam na powrót męża zbyt długo. Najpierw otrzymuję wiadomość, że Ryszard został zwolniony ze służby w Calais, a potem ‒ wkrótce po wizycie posłańca ‒ dostrzegam wzniecony kurz na trakcie. Natychmiast porywam niemowlę z kołyski i wybiegam przed dom, by ocieniając oczy, wypatrywać jeźdźców. Zaplanowałam sobie, że Ryszard, zbliżając się do Grafton, zobaczy mnie tutaj, na tle naszego domu i włości, z naszym najmłodszym niemowlęciem w ramionach, i od razu zrozumie, że pozostałam jego lojalną żoną, wychowując jego dzieci i strzegąc jego ziem, tak jak on pozostał wierny mnie. Najpierw tylko mi się wydaje, lecz z każdą chwilą nabieram większej pewności, że tak, to barwy jego sztandaru majaczą w oddali, a po pewnym czasie nie mam już wątpliwości, że mężczyzna na wielkim koniu bojowym jadący na czele kolumny zbrojnych to mój mąż, i całkiem zapominam o swoim planie, wciskam Edwarda w ręce piastunki, zadzieram spódnice i zbiegam po schodkach przed dom i dalej, na drogę. Słyszę już, jak woła do mnie: „Hej tam! Moja księżno! Moja mała księżno!”, i widzę,

że zatrzymuje wierzchowca w biegu i zeskakuje z siodła, by po paru uderzeniach serca trzymać mnie w objęciach i całować tak mocno, że muszę go odepchnąć, ale zaraz znów go do siebie przyciągam, przytulam twarz do jego rozgrzanej szyi, napawam się pocałunkami, którymi obsypuje mi włosy, jakbyśmy byli zakochanymi, którzy zobaczyli się znów po wieczności. ‒ Najdroższa ‒ dyszy. ‒ Myślałem, że już nigdy... Bałem się, że zupełnie o mnie zapomnisz. ‒ Ja także za tobą tęskniłam ‒ odszeptuję. Mam łzy na policzkach, ale on je scałowuje, mrucząc: ‒ Tęskniłem za tobą, dobry Boże, ależ za tobą tęskniłem... ‒ Zakończyłeś służbę? Nie musisz już wracać? ‒ Zdałem posterunek. Warwick obsadzi garnizon swoimi ludźmi, Bóg świadkiem, że mogę już nigdy nie zobaczyć Calais. Męczyłem się tam, Jakobino. Przez większość czasu byliśmy tam zamknięci jak w klatce. Okolica jest niespokojna, książę Burgundii czyni najazdy, król Francji grozi, w każdej chwili spodziewaliśmy się inwazji z Anglii i zalewu yorkistów, a do tego miasto znalazło się na skraju bankructwa. Żołnierze buntowali się, za co nie można ich winić, a co najgorsze, nie miałem pojęcia, co powinienem robić. Nie dostawałem żadnych wieści z kraju, nie wiedziałem, co tu się dzieje. Nie dostawałem żadnych wieści od ciebie... Nie wiedziałem nawet, czy wstałaś z połogu... ‒ Pisałam listy ‒ odpowiadam. ‒ Pisałam i pisałam, ale w końcu zrozumiałam, że chyba ich nie dostajesz. A czasami nie mogłam znaleźć posłańca. Ale raz udało mi się wysłać trochę owoców i beczkę solonej wieprzowiny... Ryszard kręci głową. ‒ Niczego nie dostałem. A tak łaknąłem słowa pociechy od ciebie! Ty z kolei musiałaś radzić sobie sama, i to z maleńkim dzieckiem! ‒ Oto Edward ‒ mówię z dumą, dając piastunce znak, by podeszła i podała Ryszardowi syna. Edward otwiera granatowe oczęta i z powagą przygląda się ojcu. ‒ Rośnie zdrowo? ‒ O, tak... Podobnie jak pozostali. Ryszard rozgląda się i dostrzega czeredkę wysypującą się przez drzwi frontowe. Chłopcy zdzierają czapki z głów, dziewczynki pędzą na łeb na szyję, a on przyklęka, rozpościerając szeroko ramiona, by je wszystkie objąć. ‒ Bogu niech będą dzięki, że sprowadził mnie bezpiecznie do domu ‒ szepce ze łzami w oczach. ‒ Bogu niech będą dzięki, że sprowadził mnie bezpiecznie do tego domu, do żony i dzieci.

Tej nocy w małżeńskim łożu czuję niezwyczajną nieśmiałość, z obawy że Ryszard dostrzeże we mnie różnicę ‒ kolejny rok, kolejny połóg, który pozostawił na moim ciele zmiany: szersze biodra, obwisłą talię ‒ jednakże Ryszard jest jak zwykle delikatny i czuły i kocha mnie tak, jakby wciąż był młodym giermkiem, a ja jego księżną. ‒ To jak gra na lutni ‒ mówi szeptem, pod którym czai się śmiech. ‒ Człowiek od razu sobie przypomina, gdy dostanie instrument do ręki. Umysł może szwankować, ale ciało ma niezawodną pamięć. ‒ Ale czy na starej lutni da się zagrać wiele ładnych melodii? ‒ pytam, udając obrazę. ‒ Wysłużony instrument jest najlepszy ‒ odpowiada łagodnie. ‒ Jak tylko cię ujrzałem, wiedziałem, że chcę z tobą spędzić całe życie... To powiedziawszy, przygarnia mnie ciepłym ramieniem i zasypia, nie wypuszczając z objęć. Zapadam w sen niczym syrena nurkująca w otchłań, lecz w środku nocy coś mnie budzi. Z początku myślę, że to jedno z dzieci, toteż pokonuję senność i wygrzebawszy się z pościeli, siadam na krawędzi łóżka, by nasłuchiwać. Wszelako nic nie zakłóca ciszy, rozlega się tylko skrzypienie desek i szept wiatru za uchylonym oknem. W domu panuje spokój, gospodarz nareszcie wrócił pod dach. Na paluszkach przechodzę do antyszambry i wypycham na zewnątrz drewniane okiennice. Letnie niebo jest ciemne, granatowe jak atłasowa tasiemka, a księżyc bliski pełni przypomina srebrzystą pieczęć, zachodzącą za horyzont. Lecz gdy zwracam spojrzenie na wschód, tuż nad nieboskłonem pojawia się jaskrawe światło, pochodnia w kształcie berła zwrócona w stronę Leicestershire, gdzie jak wiem, Małgorzata zbiera armię i przygotowuje się do ataku na księcia Yorku. Przyglądam się komecie, intensywnie żółtej, nie białej i bladej jak księżyc, lecz złocistej, pozłacanemu berłu pokazującemu na serce Anglii. Nie mam cienia wątpliwości, że wieszczy ono wojnę i że mój Ryszard znajdzie się na pierwszym froncie walk, jak zawsze; ale uświadamiam sobie coś jeszcze: teraz muszę martwić się nie tylko o niego, ale także o innych mężczyzn, o męża Elżbiety, Jana, i o Antoniego, mego rodzonego syna, i o wszystkich innych synów, którym przyjdzie dorastać pośród ciągłych walk. Przez moment myślę nawet o synu księcia Yorku, o przystojnym młodym Edwardzie spotkanym niegdyś w Westminsterze, którego ojciec z pewnością zabierze na bitwę, narażając i jego życie. Złociste berło wisi na niebie nad nami wszystkimi niczym miecz, który może w każdej chwili opaść. Patrzę nań przez długi czas i myślę, że powinien nosić miano Owdawiacza, a potem zamykam okiennice i wracam do małżeńskiego łoża.

ZAMEK W KENILWORTH W WARWICKSHIRE LATO 1457 ROKU

Ryszard i ja dołączamy do dworu królewskiego w samym sercu ziem wiernych Małgorzacie ‒ na jej najulubieńszym zamku w Anglii, w Kenilworth. Podjeżdżając bliżej, z przerażeniem konstatuję, że najjaśniejsza pani przygotowała go na oblężenie, tak jak przepowiedziało nocne niebo. Świeżo naprawione mury uzbrojono w armaty na lawetach. Most zwodzony na razie leży nad fosą, jednakże jego łańcuchy są naoliwione i napięte, gotowe unieść go w każdej chwili. Kratownica błyszczy tuż pod łukiem wejścia, gotowa opaść na rozkaz, a liczebność i sprawność obsady mówią wyraźnie, że to twierdza, nie zwykła siedziba. ‒ Szykuje się do wojny ‒ mówię mężowi ze smutkiem. ‒ Czyżby sądziła, że książę Yorku poważy się podnieść rękę na króla? Stawiamy się przed jej obliczem zaraz po tym, jak obmyjemy się z kurzu podróży, i zastajemy ją siedzącą w towarzystwie najjaśniejszego pana. Natychmiast zauważam, że znów mu się pogorszyło; ręce mu lekko drżą i potrząsa głową, jakby czemuś zaprzeczał albo jakby chciał odwrócić wzrok. Trzęsie się jak zajączek, który najchętniej ukryłby się w kiełkującym zbożu i pozostał niezauważony. Patrząc na niego, czuję przemożną chęć, by przytrzymać go mocno i uspokoić. Małgorzata podnosi spojrzenie, gdy wchodzimy, i na mój widok twarz jej się rozpromienia ze szczęścia. Oświadcza: ‒ Widzisz, miłościwy panie, mamy licznych przyjaciół. Oto przybyła Jakobina baronowa Rivers, księżna wdowa Bedfordu. Z pewnością pamiętasz, jak wiernie nam dotąd służyła? Z pewnością pamiętasz jej pierwszego męża, a twego stryja Jana księcia Bedfordu? A oto jej drugi małżonek, lojalny baron Rivers, który utrzymał dla nas Calais, gdy niedobry książę Yorku chciał je nam odebrać... Król Henryk patrzy na mnie, lecz w jego oczach nie ma błysku rozpoznania, spogląda pustym wzrokiem zagubionego chłopca. Sprawia wrażenie młodszego niż kiedykolwiek, cała wiedza życiowa została zapomniana i tylko jego niewinność pozostała... Słyszę, że Ryszard tuż za

mną wydaje cichy okrzyk. Jest wstrząśnięty widokiem jego królewskiej mości. Choć uprzedzałam go kilkakrotnie, nie zdawał sobie sprawy, że monarcha przedzierzgnął się w księcia, chłopca, dziecię. ‒ Wasza wysokość... ‒ odzywam się, dygając. ‒ Jakobina potwierdzi, że książę Yorku jest naszym wrogiem i że musimy z nim walczyć ‒ ciągnie królowa. ‒ Jakobina potwierdzi, że wszystko już przygotowałam i że mamy wielkie szanse na wygraną. Jakobina potwierdzi, że wystarczy jedno moje słowo i nasze kłopoty się skończą. Ryszarda Plantageneta należy zniszczyć, to nasz wróg. ‒ A, Francuz! ‒ ożywia się król. ‒ Dobry Boże... ‒ mamroce mój mąż. Małgorzata zagryza wargę, aby powściągnąć irytację. ‒ Nie, nie Francuz. Zdrajca. To zadowala najjaśniejszego pana zaledwie na moment. ‒ A jak się nazywa? ‒ Ryszard Plantagenet, książę Yorku. ‒ A mnie się wydawało, że zdrajcą jest książę Somerset, tyle że on siedzi w Tower... Ta nagła wzmianka o Edmundzie, i to z ust samego króla, sprawia Małgorzacie wielki ból; widzę, jak blednie i odwraca głowę. Po chwili jednak znów patrzy prosto, całkowicie opanowana. Widzę, że tego lata wzrosła jej determinacja i odwaga, że przybyło jej sił. Zawsze miała silną wolę, lecz teraz ‒ z chorym mężem u boku i królestwem na skraju rebelii ‒ przeistacza się w osobę zdolną chronić słabego męża i przejąć władzę w Anglii. ‒ Ależ skąd. Edmund Beaufort, książę Somerset, nigdy nie zdradził, a teraz już zresztą nie żyje ‒ odpowiada królowi cicho i spokojnie. ‒ Zginął w bitwie w Saint Albans z ręki poplecznika księcia Yorku, podstępnego hrabi Warwick. Poległ bohaterską śmiercią, walcząc w naszej obronie. Nigdy tego nie wybaczymy. Pamiętasz, jak to mówiliśmy? Mówiliśmy, że nigdy nie wybaczymy... ‒ Ach, nie... Małgorzato. ‒ Król Henryk potrząsa głową. ‒ Wrogom trzeba wybaczać. Wybaczamy i mamy nadzieję na wybaczenie... Czy on jest Francuzem? Małgorzata zerka na mnie, a ja wiem, że na twarzy mam wymalowane przerażenie. Królowa klepie męża po ręku, po czym wstaje z tronu i zapłakana wpada w moje objęcia, jakby była młodszą siostrzyczką, którą właśnie skrzywdzono. Odwracamy się obie do okna, pozostawiając Ryszarda przed najjaśniejszym panem, aby zajął go rozmową. Obejmuję Małgorzatę w pasie, ona wspiera się na mnie lekko i obydwie patrzymy niewidzącym spojrzeniem na piękne rozsłonecznione ogrody wewnątrz

zamkowych murów, rozciągające się pod nami niczym haftowany obraz. ‒ Wszystko na mojej głowie ‒ mówi do mnie cicho królowa. ‒ Edmund nie żyje, a Henryk zagubił się w sobie. Jestem taka samotna, Jakobino... czuję się jak wdowa bez jednej przyjaznej duszy. ‒ Panowie rada? ‒ pytam z obawą. Podejrzewam bowiem, że natychmiast przywróciliby księcia Yorku na stanowisko lorda protektora, gdyby wiedzieli, w jakim stanie ducha jest król. ‒ To ja ich wyznaczam ‒ rzecze Małgorzata. ‒ Muszą robić, co im każę. ‒ Ale podniosą się głosy... ‒ Głosy w Londynie nie mają znaczenia tu, w Kenilworth. ‒ W końcu jednak będziesz musiała zwołać parlament. ‒ Zwołam go w Coventry, gdzie mnie kochają i szanują miłościwego pana. Nie wrócimy do Londynu. Zresztą zaproszę tylko tych, którzy czują dla mnie respekt. I nikogo, kto popiera Yorków. Obracam się do niej wstrząśnięta. ‒ Wasza wysokość, musisz wrócić do Londynu. Lato z dala od stolicy to jedno, ale nie możesz przenieść dworu i parlamentu na stałe. I nie możesz odsunąć yorkistów od udziału w radzie. Małgorzata kręci głową. ‒ Nienawidzę londyńczyków, a oni nienawidzą mnie. Londyn to miasto zarazy i rebelii. Jego mieszkańcy biorą stronę parlamentu i Yorka przeciwko mnie. Nazywają mnie zamorską królową. Zatem będę nimi rządziła na dystans. Choć jestem królową Anglii, nie zobaczą ani mnie, ani mojego złota; nie dostaną mego patronatu ani błogosławieństwa. Kent, Essex, Sussex, Hampshire, Londyn... roi się tam od moich przeciwników. To wszystko zdrajcy, dla których nie znajdę wybaczenia. ‒ Ale najjaśniejszy pan... ‒ Poprawi mu się ‒ rzecze stanowczo. ‒ Dziś ma gorszy dzień. Po prostu ma gorszy dzień. Jeden dzień. Na ogół czuje się dobrze. A ja wynajdę sposób, aby go uleczyć, już teraz medycy pracują nad nowymi środkami, alchemicy dostali ode mnie pozwolenie na destylowanie wód... ‒ Najjaśniejszy pan nie pochwala alchemii ani tego typu rzeczy. ‒ Musimy znaleźć środek zaradczy na jego przypadłość. Dlatego wydaję alchemikom pozwolenia, żeby mogli prowadzić swoje badania. Muszę mieć kogoś do pomocy. Od teraz alchemia jest dozwolona. ‒ I co mówią? ‒ dopytuję. ‒ Co mówią alchemicy? ‒ Mówią, że król jest słaby, tak jak słabe jest całe królestwo, lecz że się odrodzi dzięki nim i będzie jak nowy, podobnie jak odmieni się Anglia. Mówią, że przejdzie chrzest ognia i stanie się czysty niczym biała róża.

‒ Biała róża? ‒ powtarzam szeptem. Królowa potrząsa głową. ‒ Nie mają na myśli Yorków. Chodzi im o biel księżyca, morskiej piany, świeżego śniegu, o najczystszą biel z możliwych, nie ma znaczenia czego. Pochylam głowę, myśląc, że to musi mieć znaczenie. Oglądam się na Ryszarda. Mój mąż klęczy przed tronem, a najjaśniejszy pan nachyla się ku niemu, perorując zapamiętale. Ryszard potakuje łagodnie, całkiem jakby rozmawiał z jednym z naszych dzieci. Widzę, jak król Henryk, trzęsąc się i jąkając, próbuje coś powiedzieć i jak mój mąż ujmuje go delikatnie za rękę i wymawia słowa wolno i wyraźnie, jakby miał do czynienia z kretynem. ‒ Och, Małgorzato, droga Małgorzato, jakże mi cię żal!... ‒ wykrzykuję spontanicznie. Jej szaroniebieskie oczy wzbierają łzami. ‒ Jestem zdana tylko na siebie ‒ stwierdza. ‒ Nigdy nie czułam się tak samotna. Nie pozwolę jednak, by koło fortuny się dla mnie obróciło, nie pozwolę się poniżyć. Będę władać Anglią, sprawię, że miłościwy pan wyzdrowieje, a mój syn odziedziczy po nim koronę. Ryszard uważał, że nie da się rządzić Anglią z Kenilworth, tymczasem lato przychodzi i mija, jaskółki kołują nad wieżami zamku i co wieczór jest ich mniej, gdyż partiami odlatują na południe, opuszczając nas, a królowa Małgorzata w dalszym ciągu odmawia powrotu do Londynu. Panuje apodyktycznie, nie zachowując nawet pozorów dyskusji z członkami rady, którzy zresztą zostali dobrani tak, aby wykonywać jej rozkazy, i istotnie nigdy jej się nie sprzeciwiają. Nie zwołuje Izby Gmin, która z pewnością zażądałaby powrotu króla do stolicy. Londyńscy kupcy wykorzystują okazję i złorzeczą na obcokrajowców podkradających im klientów i zdzierających skórę z uczciwych Anglików w konsekwencji rządów zamorskiej królowej, która nienawidzi londyńczyków i nie dba o uczciwy handel. Potem francuska flota ląduje na wybrzeżu i posuwa się dalej niż kiedykolwiek dotąd: wkracza do portowego miasta Sandwich i plądruje je, niszcząc, grabiąc wszystko co cenne i na koniec podpalając rynek. Za to także wini się królową Małgorzatę. ‒ Naprawdę są tak głupi, by uważać, że zaprosiłam łupieżców? ‒ wykrzykuje do Ryszarda. ‒ Czemu miałabym zapraszać Francuzów do Sandwich? ‒ Atakującym przewodził twój przyjaciel, Pierre de Brézé ‒ zauważa sucho mój mąż. ‒ Miał mapy wybrzeża i koryta rzeki, angielskie mapy. Ludzie pytają, od kogo je dostał, jak nie od ciebie. I mówią, że mu

pomogłaś, ponieważ oczekujesz pomocy od niego. W dodatku poprzysięgłaś ukarać Kent za poparcie dla Warwicka. Może nie wiesz, ale de Brézé zakpił sobie z nas. Przywiózł piłki i rozegrał na rynku partię jeu de paume. To był policzek dla mieszkańców Sandwich, którzy są przekonani, że nakłoniłaś go do tego. Że tak wygląda francuskie poczucie humoru. Które nas nie bawi... Małgorzata patrzy na niego oczyma zwężonymi w szparki. ‒ Mam nadzieję, że nie zamieniasz się w yorkistę ‒ rzecze cicho. ‒ Mnie przykro by było myśleć, że zwróciłeś się przeciwko mnie, a Jakobinie chybaby pękło serce. Żal by mi było skazać cię na ścięcie, Ryszardzie. Uniknąłeś śmierci ze sto razy, nie chciałabym być tą osobą, która wyda na ciebie wyrok. Mój mąż odwzajemnia spojrzenie bez mrugnięcia powieką. ‒ Pytałaś, wasza wysokość, dlaczego lud cię wini. Udzieliłem odpowiedzi, co nie znaczy, że zgadzam się z zarzutami, aczkolwiek muszę przyznać, że i mnie frapuje, jak de Brézé wszedł w posiadanie tych map. Mówię tylko, jak jest. I powiem ci coś więcej, wasza królewska mość: jeśli nie opanujesz piratów i Francuzów na Kanale, zrobi to za ciebie Warwick z Calais, przez co okrzykną go bohaterem. Pozwalając piratom grasować na Kanale i Francuzom w Sandwich, nie psujesz reputacji jemu, tylko sobie. Trzeba bronić południowego wybrzeża. Król Anglii musi odpowiadać na takie wyzwania. Musisz zadbać o bezpieczeństwo angielskich statków na Kanale. Nawet jeśli nie darzysz sympatią Kentu, jest to piaszczysty przyczółek twojego królestwa i dlatego musisz go bronić. Królowa kiwa głową, widać, że gniew z niej uszedł. ‒ Tak. Tak, rozumiem, Ryszardzie. Po prostu o tym nie pomyślałam. Zechciałbyś naszkicować mi mapę naszych południowych wybrzeży? Jak powinniśmy ich bronić? Mój mąż kłania się, zrównoważony jak zawsze. ‒ To będzie dla mnie zaszczyt, wasza królewska mość.

ZAMEK W ROCHESTERZE W HRABSTWIE KENT LISTOPAD 1457 ROKU

‒ Cóż, a mnie twój plan się nie podoba ‒ mówię z sarkazmem do Ryszarda. Wylądowaliśmy w starym, zmurszałym zamczysku nad ujściem rzeki Medway, i to w listopadzie: najbardziej szarym i ponurym miesiącu w Anglii. Twierdzę wznieśli Normanowie w celach obronnych, nie dla wygody, toteż jest tutaj tak zimno i nieprzyjemnie, że kazałam dzieciom zostać w Grafton. Stoję z Ryszardem nad wciąż udoskonalaną przez niego mapą południowych wybrzeży Anglii, na której znane mu miasta otoczone są czerwonymi obwódkami, póki zastanawia się, jak je chronić bez broni i bez obsady. ‒ Myślałam raczej, że twój plan przewiduje dowodzenie garnizonem w Tower, żebyśmy mogli święta spędzić w Londynie, co podobałoby mi się bardziej. Uśmiecha się do mnie, zbyt pogrążony we własnych myślach, aby odpowiedzieć jak należy. ‒ Wiem, najdroższa. Przepraszam cię za to... Przyglądam się uważniej prokurowanej przezeń mapie. Nie ma na niej pełnej linii brzegowej, nikt jeszcze nie narysował czegoś podobnego. To, co widać, jest zlepkiem jego własnej wiedzy i relacji marynarzy. Nawet zwykli rybacy przesyłali mu szkice swoich zatoczek i przystani, skał i mielizn. ‒ Czy królowa zapewnia ci wystarczające uzbrojenie? Ryszard potrząsa głową. ‒ Parlament przyznał jej ogromną kwotę na łuczników i armaty przeciwko Francuzom, jednakże mnie nic z tego nie skapnęło. Jak mam umacniać miasta, skoro brak mi żołnierzy i dział? ‒ No właśnie, jak? ‒ Będę musiał wyszkolić mieszczan. Na szczęście wszystkie te miasta leżą na wybrzeżu, więc przynajmniej mam do dyspozycji kapitanów statków i marynarzy, o ile przekonam ich, by się zaciągnęli do armii

królewskiej. Tak czy inaczej muszę przygotować mieszczan do obrony. ‒ A co królowa robi z otrzymanymi sumami? ‒ dopytuję, przykuwając uwagę męża. Ryszard przygląda mi się z poważną miną. ‒ Nie zbroi nas przeciwko Francji, tylko gromadzi siły w Londynie ‒ odpowiada mi. ‒ Na moje oko chce oskarżyć hrabię Warwick, hrabię Salisbury i księcia Yorku o zdradę i wytoczyć im proces w Londynie. Wciągam gwałtownie powietrze. ‒ Chyba się na nim nie pojawią? ‒ W każdym razie Małgorzata szykuje się na ich przybycie. A jeśli przybędą, będą mieli ze sobą swoich ludzi, tak że przydadzą się jej i łucznicy, i armaty. ‒ Minę ma jeszcze bardziej ponurą, gdy dodaje: ‒ Moim zdaniem królowa przygotowuje się do wojny z nimi.

PAŁAC WESTMINSTERSKI W LONDYNIE ZIMA‒WIOSNA 1458 ROKU

W zimowe dni po Bożym Narodzeniu zostajemy wezwani wraz z resztą wielmożów do Londynu jeszcze bardziej ponurego i podejrzliwszego niż zwykle, aby się dowiedzieć, że najjaśniejszy pan ‒ daleki od oskarżania i ferowania wyroków ‒ przeforsował swoje zdanie i wbrew królowej Małgorzacie planuje ogólną zgodę. Powstał z łoża rozogniony wizją. Nagle mu się polepszyło i odtąd rozpala go pomysł, by rozwiązać konflikt między dwoma najpotężniejszymi rodami Anglii w ten sposób, że Yorkowie zapłacą za okrucieństwa w Saint Albans grzywną, którą na nich nałoży, ufundowaną kapliczką ku czci szlachetnych poległych oraz przysięgą zakończenia bratobójczej wojny złożoną potomkom pomordowanych wrogów. Najjaśniejsza pani nadal domaga się skazania Warwicka za zdradę, król Henryk jednak przebacza mu jako skruszonemu grzesznikowi. Londyn zamienia się w beczkę prochu, przy której banda chłystków bawi się ogniem, a najjaśniejszy pan jakby nigdy nic odmawia Pater noster, uduchowiony swoim najnowszym pomysłem. Mściwi potomkowie księcia Somerset i hrabi Northumberlandii wymachują obnażonymi mieczami i zapowiadają zemstę rodową, która potrwa dziesięć pokoleń; poplecznicy Yorka również nie okazują skruchy ‒ hrabia Warwick gromadzi zbrojnych w swoich barwach i jest znany z hojności dla londyńczyków, a przy tym przechwala się, że już teraz dzierży w ręku Calais i Kanał i kto śmie twierdzić inaczej? Burmistrz Londynu natomiast uzbroił wszystkich zdolnych do noszenia broni mężczyzn w stolicy i wysłał ich do patrolowania ulic dla utrzymania spokoju, co jednak skutkuje tym, że w mieście pojawia się kolejna armia, której boją się mieszkańcy. Małgorzata wzywa mnie do siebie w półmroku zimowego popołudnia. ‒ Wyjdziesz ze mną z pałacu ‒ oświadcza. ‒ Chcę, abyś kogoś poznała. Nakładamy peleryny, zasłaniamy twarze kapturami. ‒ Kto to? ‒ dociekam.

‒ Idziemy do pewnego alchemika. Zamieram niczym łania, która zwietrzyła niebezpieczeństwo. ‒ Wasza wysokość, Eleonora Cobham miała konszachty z alchemikami i została uwięziona na jedenaście lat na zamku w Peel, gdzie zmarła. Małgorzata patrzy na mnie pustym wzrokiem. ‒ I co z tego? ‒ Postanowiłam sobie, że nie skończę jak Eleonora Cobham. Przez chwilę panuje między nami milczenie. Wreszcie królowa topnieje, przyobleka twarz w uśmiech, który zamienia się w szczery śmiech. ‒ Och, Jakobino, już rozumiem. Chcesz mi powiedzieć, że nie jesteś szaloną, brzydką, wstrętną, starą czarownicą, czy tak? ‒ Wasza królewska mość ‒ odpowiadam jej ‒ każda niewiasta na dnie serca jest szaloną, brzydką, wstrętną, starą czarownicą. Ja postawiłam sobie za punkt honoru ukrywać skrzętnie tę część mojej natury, albowiem powinno to być celem każdej niewiasty. ‒ Jak to? ‒ Świat nie pozwala niewiastom takim jak Eleonora rozkwitać. Świat nie toleruje niewiast, które myślą i czują. Niewiast takich jak ja, wasza wysokość. Gdy słabniemy, czy to z wiekiem czy z innej przyczyny, świat wali nam się na głowy z siłą wodospadu. Nie możemy dzielić się naszym darem z całym światem, gdyż na tym świecie nie akceptuje się rzeczy niezrozumiałych, nie dających się łatwo wytłumaczyć. Mądra niewiasta ukrywa swoje talenty. Eleonora Cobham była dociekliwa. Spotykała się z innymi osobami, które poszukiwały prawdy. Poszerzała wiedzę i szkoliła się pod okiem mistrzów. I zapłaciła za to straszną cenę. Nie brakowało jej też ambicji. I za to również przyszło jej zapłacić. ‒ Robię przerwę, by sprawdzić, czy moje słowa zapadły jej w duszę, lecz Małgorzata ma zdumioną minę. ‒ Narażasz mnie na potworne niebezpieczeństwo, żądając, abym wykorzystała swoje zdolności. Nie odwraca spojrzenia, widać wszystko dobrze sobie przemyślała. ‒ Jakobino, muszę cię o to prosić, nawet jeśli to dla ciebie ryzyko. ‒ To poważna prośba, wasza wysokość. ‒ Twój pierwszy mąż, Jan książę Bedfordu, nie prosił o nic mniej. Poślubił cię, abyś mogła służyć Anglii w ten sposób... ‒ Musiałam go słuchać, był moim mężem. Ale zapewniał mi ochronę. ‒ Miał rację, prosząc cię, byś użyła swego daru dla ratowania Anglii. Teraz ja proszę cię o to samo. I także nie odmówię ci ochrony. Kręcę głową. Mam bardzo silne przeczucie, że pewnego dnia, kiedy jej już nie będzie, stanę przed sądem tak jak Joanna d'Arc, jak Eleonora Cobham, przed sądem złożonym z samych mężczyzn i stawiającym mi

zarzuty, przedstawiającym dowody na piśmie i świadków zeznających przeciwko mnie, i że wtedy nikt nie będzie mnie chronił. ‒ Dlaczego właśnie teraz? ‒ pytam mimo obaw. ‒ Dlatego, że moim zdaniem król znalazł się pod działaniem czaru, że to trwa już od wielu lat. Książę Yorku albo księżna Cecylia, albo Walezjusz, albo jeszcze ktoś inny... skąd mam wiedzieć kto?... rzucił na Henryka zaklęcie, zamieniając go w śpiące dziecko, ufne dziecko. Muszę zadbać o to, aby już nigdy nam się nie wymknął. Tylko alchemia bądź magia mogą go przed tym uchronić. ‒ Przecież jest przytomny. ‒ Jest przytomny, ale zachowuje się jak dziecko. Wyśnił sobie ogólną zgodę i pokój, a niedługo znowu zaśnie i tylko będzie się uśmiechał do swojej cudnej wizji. Milczę. Wiem, że Małgorzata ma rację. Najjaśniejszy pan co rusz wymyka się do innego świata, a jest potrzebny nam tutaj. ‒ Dobrze. Pójdę z tobą. Ale jeśli uznam, że ten twój alchemik jest szarlatanem, nie chcę mieć z nim nic wspólnego. ‒ Po to właśnie zabieram cię do niego. Chcę usłyszeć, co o nim myślisz. Chodźmy już... Idziemy pieszo przez ginące w ciemnościach zmroku ulice Westminsteru, trzymając się za ręce. Nie ma z nami dworek ani choćby jednego gwardzisty. Na krótki moment przymykam oczy z przerażenia, gdy nachodzi mnie myśl, co mój mąż Ryszard powiedziałby, gdyby się dowiedział, jakie ryzyko podjęłam, i to razem z królową. Najjaśniejsza pani jednak pewnie zmierza do celu. Nie gubi kroku na śliskiej powierzchni utytłanego nieczystościami bruku, ignoruje nagabujących nas żebraków chcących zarobić miedziaka za zamiecenie kocich łbów, nie spuszcza z oka wyrostka niosącego przed nami płonącą pochodnię, bezbłędnie odnajduje drogę wśród zaułków i wreszcie skręca w wąską uliczkę, na której końcu widnieją drzwi w murze. Ujmuję żelazne kółko obok nich, odciągam je i opuszczam. Odpowiada mi odgłos kurantów i szczekanie psów gdzieś w głębi. Wreszcie odźwierny otwiera kratownicę. ‒ Kto tam? ‒ woła. Małgorzata występuje przede mnie. ‒ Powiedz swemu panu, że Andegawenka przybyła. Drzwi natychmiast stają przed nami otworem. Królowa daje mi znak ręką, po czym obie wchodzimy do środka. Wkraczamy nie do ogrodu, tylko w gęstwinę lasu. Zupełnie jakby ktoś uprawiał choinki za wysokim murem w samym sercu Londynu albo jakby na londyński ogród rzucono czar nieposkromionego wzrostu, zamieniający go w tajemniczą puszczę.

Zerkam na Małgorzatę i widzę, że uśmiecha się do mnie uspokajająco, jak gdyby przewidziała, jakie to miejsce zrobi na mnie wrażenie. Rzeczywiście, wydaje mi się, że znalazłam się w ukrytej enklawie, może nawet u bram do innego świata... Kroczymy krętą ścieżką, która prowadzi wśród cienia wysokich, wiecznie zielonych drzew aż do niewielkiego budynku obrośniętego ze wszystkich stron przytłaczającą roślinnością; pachnące słodko konary opierają się o dachówki, kominy wystają z ciemnej zieleni igieł kurczących się w gorącu ulatującego dymu. Pociągam nosem i od razu wyczuwam zapach kuźni, woń rozgrzanych węgli i znajomy, trudny do zapomnienia odór siarki. ‒ Tutaj mieszka ‒ stwierdzam. Małgorzata potakuje skinieniem. ‒ Wkrótce go poznasz. I będziesz mogła wydać swój sąd. Czekamy, stojąc przy kamiennej ławie przed domem, i po jakimś czasie drzwi się uchylają. Wychodzi do nas alchemik w ciemnej szacie, wycierając ręce w rękawy. Kłania się królowej i kieruje przenikliwe spojrzenie na mnie. ‒ Tyś jest córą Meluzyny? ‒ pyta. ‒ Teraz jestem baronową Rivers ‒ odpowiadam. ‒ Od dawna chciałem cię poznać. Znałem mistrza Fortego, który pracował dla twojego małżonka księcia. Od niego usłyszałem, że masz dar jasnowidzenia. ‒ Nigdy nie zobaczyłam w zwierciadle niczego, co by miało dla mnie większy sens ‒ zastrzegam. Mężczyzna tylko kiwa głową. ‒ Wejrzysz w zwierciadło dla mnie? Waham się. ‒ Co będzie, jeśli zobaczę coś niezgodnego z prawem? Alchemik spogląda pytająco na królową. Ta wzrusza ramionami. ‒ Wszystko, co dzieje się pod tym dachem, jest zgodne z prawem. Taka jest moja wola. Alchemik odpowiada jej łagodnym uśmiechem, mnie zaś zapewnia: ‒ Tylko my dwoje wejrzymy w zwierciadło, a ja zachowam to w tajemnicy. Jak ksiądz. Mam święcenia kapłańskie, nazywam się ojciec Jefferies. Nikt się nie dowie, co zobaczyłaś w tafli. Nawet jej królewska mość usłyszy wyłącznie interpretację. ‒ Chodzi o odkrycie zaklęcia, o wyleczenie najjaśniejszego pana? Chodzi o czynienie dobra? ‒ Tak ‒ potwierdza. ‒ Obecnie destyluję wody dla jego królewskiej mości i sądzę, że twoja obecność podczas procesu może być korzystna.

Najjaśniejszy pan miewa się dobrze ostatnio, pozostaje przytomny, lecz w moim odczuciu rana sięga głęboko. Nigdy nie wyrósł spod skrzydeł matki, nigdy nie stał się naprawdę mężczyzną. Musi się dokonać przemiana. Musi przeistoczyć się z dziecka w dojrzałego mężczyznę, na tym polega alchemia każdego człowieka. ‒ Przygląda mi się. ‒ Przebywasz na jego dworze od dawna, znasz miłościwego pana od wielu lat... Co myślisz?... Zaczynam niechętnie mówić. ‒ Jest spod znaku księżyca. Jego humory to zimno i wilgoć. Mości książę Bedfordu twierdził, że królowi Henrykowi brakuje ognia. ‒ Ruchem głowy wskazuję Małgorzatę. ‒ Miałam nadzieję, że jej królewska mość wniesie weń ogień i przyda mu mocy... Twarz Małgorzaty zmienia się, jakby zbierało jej się na płacz. ‒ Nie ‒ zaprzecza królowa. ‒ To on nieomal całkiem mnie zgasił. Przytłacza mnie. Ziębi. Przez niego tracę ducha. I nie mam już przy sobie nikogo, kto by mnie ogrzał... ‒ Jeśli król jest zimny i wilgotny, królestwo zginie pod morzem łez ‒ wieszczy alchemik. ‒ Jakobino, proszę ‒ szepce błagalnie Małgorzata. ‒ Wszyscy będziemy milczeli jak grób. ‒ Dobrze ‒ odpowiadam z westchnieniem. Ojciec Jefferies ponownie kłania się królowej. ‒ Zechcesz tu zaczekać, wasza wysokość? Małgorzata rzuca spojrzenie za uchylone drzwi do jego domostwa. Wiem, że bardzo pragnie wejść do środka. Poddaje się jednak jego zasadom. ‒ Oczywiście ‒ rzecze. Owija się szczelniej peleryną i zasiada na zimnej kamiennej ławie. Tymczasem alchemik zaprasza mnie gestem za próg. W pomieszczeniu po prawej dostrzegam ogromne palenisko, na którym ogień ogrzewa spory pękaty kocioł. W kotle tym, zanurzone w ciepłej wodzie, pływa inne naczynie ze srebrną rurką przechodzącą przez zimną kąpiel, a z końca rurki kapie gotowy eliksir skroplony z pary. Bijący z tego pomieszczenia gorąc zapiera dech w piersi, lecz alchemik na szczęście prowadzi mnie do komnaty po lewej stronie, wyposażonej w stół z otwartą księgą i stojące w głębi zwierciadło. Wszystko jest tak znajome, począwszy od słodkiej woni eliksiru, a skończywszy na zapachach kuźni na zewnątrz, że przez moment wydaje mi się, że znów jestem w Hôtel de Bourbon w Paryżu, że wciąż jestem dziewicą, choć mężatką, świeżo poślubioną księciu Bedfordu. ‒ Widzisz coś? ‒ pyta skwapliwie alchemik na widok mojej miny.

‒ Tylko to, co było ‒ odpowiadam. Podstawia mi krzesło i ściąga zasłonę ze zwierciadła. Widzę w tafli swoje odbicie, znacznie starsze od odbicia dziewczyny, której kazano wieszczyć w Paryżu. ‒ Mam dla ciebie sole do powąchania ‒ mówi alchemik. ‒ Powinny pomóc ci wejrzeć w przyszłość... ‒ Sięga po woreczek do szuflady sekretarzyka i odwiązawszy rzemyk, dodaje: ‒ Proszę... Odbieram odeń woreczek; w środku jest jakiś biały proszek. Unoszę go bliżej twarzy i ostrożnie wącham. Przez moment kręci mi się w głowie, a kiedy odzyskuję ostrość spojrzenia, widzę przed sobą zwierciadło, lecz nie ma w nim już mojego odbicia. Zamiast niego jest śnieg, śnieżna zadymka z białymi płatkami opadającymi ku ziemi niczym kwiecie róży. To ta sama bitwa, którą widziałam już wcześniej, mężczyźni walczący na zboczu, kołyszący się most, który się załamuje, wtrącając wszystkich do wody, śnieg na ziemi zmieniający kolor z bieli w czerwień krwi i nie przestające padać białe płatki. Dostrzegam jeszcze rozległe ołowianoszare niebo; to musi być północ Anglii, panuje nieopisany ziąb, aż wtem spośród bieli wychodzi młody mężczyzna przypominający lwa. ‒ Nie przestawaj patrzeć ‒ poleca mi męski głos. Zapewne należy do alchemika, ale jego nigdzie nie widzę. ‒ Co będzie z królem? Czym uleczyć jego ranę? Teraz widzę ciasną komnatę, ciemną komnatę, sekretną komnatę. Jest w niej gorąco i duszno, a pośród ciepłego, cichego mroku czai się niesłychane zagrożenie. W grubych murach widnieje tylko jedno okienko, małe i wąskie. Jedyne światło wpada przez to okno, jedyna jasność w ciemności tej komnaty wydaje się samotnym promykiem. Obracam głowę, by spojrzeć w stronę światła, w stronę jedynego znaku życia w powszechnie panującej czerni, lecz w tej samej chwili coś, chyba mężczyzna, zasłania okno i zapadają kompletne ciemności. Słyszę, że alchemik wzdycha za moimi plecami, jak gdybym szeptem opisała mu swoją wizję, jak gdyby zobaczył wszystko na własne oczy. ‒ Boże, błogosław ‒ mówi cicho. ‒ Boże, błogosław go i chroń. ‒ Następnie odzywa się nieco wyraźniej: ‒ Czy coś jeszcze? Widzę wisiorek, który wrzuciłam do Tamizy na tasiemkach, każda tasiemka dla innej pory roku, wisiorek w kształcie korony, który zniknął w toni i powiedział mi, że król nigdy do nas nie powróci. Widzę go głęboko pod wodą, kołyszący się na sznurku, a potem na moich oczach coś go szarpie i wydobywa na powierzchnię, coraz wyżej i wyżej, aż w końcu wisiorek wyskakuje nad wodę jak ryba w strumieniu na wiosnę, i oto przed oczyma mam moją córkę Elżbietę, która z uśmiechem wyjmuje go z rzeki i śmieje się radośnie, wkładając na palec niczym pierścień.

‒ Elżbieta? ‒ dziwię się. ‒ Moja Elżbieta? Ojciec Jefferies podaje mi kielich słabego piwa. ‒ Co za Elżbieta? ‒ pyta. ‒ Moja córka. Nie mam pojęcia, czemu o niej pomyślałam. ‒ Nosi pierścień w kształcie korony? ‒ W mojej wizji ten wisior symbolizował króla. A ona włożyła go na palec. Alchemik uśmiecha się łagodnie. ‒ Same tajemnice... ‒ W tej wizji nie ma nic tajemniczego: moja córka miała pierścień symbolizujący koronę Anglii i uśmiechając się, włożyła go na palec. Gospodarz zakrywa zwierciadło zasłoną. ‒ Wiesz, co to może oznaczać? ‒ pyta. ‒ Moja córka zbliży się do tronu ‒ odpowiadam. Wytężam umysł, próbując dociec prawdy za wizją, którą ukazało mi zwierciadło. ‒ Jak to możliwe? Jest zamężna z Janem Greyem, mają syna i drugie dziecko w drodze. Jakże może wkładać koronę Anglii na palec? ‒ Dla mnie to też niejasne ‒ rzecze alchemik. ‒ Zastanowię się i być może poproszę, abyś przyszła ponownie. ‒ Jakże Elżbieta może nosić na palcu pierścień z koroną Anglii? ‒ Czasami wizje są mętne. Sami nie wiemy, co widzimy. Ta z pewnością należy do mało zrozumiałych. Tajemnica. Będę się modlił o oświecenie. Kiwam zgodnie głową. Gdy mężczyzna pragnie widzieć w czymś tajemnicę, na ogół lepiej pozwolić mu się dziwować. Nikt nie kocha przemądrzałych niewiast. ‒ Zechcesz podejść i przelać płyn do formy? ‒ prosi grzecznie. Idę za nim do komnaty obok, gdzie zdejmuje z półki kolbę, potrząsa nią delikatnie, po czym mi wręcza. ‒ Przytrzymaj... Obejmuję naczynie dłońmi i niemal natychmiast czuję, jak się rozgrzewa od ciepła moich palców. ‒ A teraz przelej... ‒ poleca, wskazując formy czekające na stole. Ostrożnie napełniam każdą srebrzystym płynem, a gdy skończę, oddaję kolbę alchemikowi. ‒ Niektóre procesy wymagają niewieściej ręki ‒ rzecze cicho. ‒ Największe odkrycia w sztuce alchemii zostały poczynione przez mężczyznę i niewiastę, męża i żonę pracujących razem. ‒ Wskazuje na misę z ciepłą wodą zawieszoną nad paleniskiem. ‒ Tę metodę wymyśliła niewiasta, toteż nosi ona jej imię. ‒ Nie mam żadnych nadnaturalnych zdolności ‒ wypieram się swego

daru. ‒ Wizje, które miewam, są zsyłane przez Boga i nigdy ich nie rozumiem. Ujmuje mnie za dłoń, przykłada ją w zgięcie swojego łokcia i wolnym krokiem prowadzi mnie ku drzwiom. ‒ Ach tak. Zatem poślę po ciebie tylko wtedy, gdy nie będę umiał sobie sam poradzić w dziele, które wykonuję dla królowej Małgorzaty. Masz rację, ukrywając swoje światło. Ten świat nie jest przyjazny uzdolnionym niewiastom, boi się ich sztuki. Wszyscy musimy pracować w ukryciu, nawet teraz, gdy królestwo tak bardzo potrzebuje naszej pomocy. ‒ Król Henryk nigdy nie wydobrzeje ‒ mówię wbrew sobie, jakby siłą wyciśnięto ze mnie prawdę. ‒ Nie ‒ zgadza się ze mną smutno. ‒ Ale my musimy robić wszystko co w naszej mocy. ‒ A co do tej wizji jego królewskiej mości w Tower... ‒ Tak? ‒ Widziałam go, a potem ktoś przesłonił światło i zapadła ciemność... ‒ Sądzisz, że król umrze w Tower? ‒ Nie tylko on. ‒ Zaczynam wyrzucać z siebie słowa. ‒ Wydaje mi się, sama nie wiem dlaczego, że jest tam też jedno z moich dzieci. Chłopiec, może aż dwóch chłopców. Widzę to, choć mnie tam nie ma i niczemu nie mogę zapobiec. Nie potrafię ocalić króla ani ich. Wejdą do londyńskiej twierdzy i nigdy jej nie opuszczą. Delikatnie nakrywa ręką moją dłoń. ‒ Tkamy swój własny los ‒ rzecze z powagą. ‒ Ty możesz ochronić swoje dzieci, wspólnie być może jesteśmy w stanie ocalić najjaśniejszego pana. Zawierz swoje wizje podczas modlitwy w kościele. Ja również będę się modlił o zrozumienie. Czy opowiesz najjaśniejszej pani, co ujrzałaś? ‒ Nie ‒ mówię. ‒ Ma dość trosk jak na młodą niewiastę. Poza tym niczego nie wiem na pewno. ‒ Co ujrzałaś? ‒ dopytuje Małgorzata, gdy wracamy do pałacu, nie do rozpoznania w naszych obszernych pelerynach nawet pośród tłumu w ciemnych uliczkach. Trzymamy się pod ręce na wypadek oznak nieprzychylności, a królowa starannie ukryła płomieniste włosy pod kapturem. ‒ Ojciec Jefferies nie chciał mi niczego powiedzieć. ‒ Miałam trzy wizje, wszystkie niejasne ‒ odpowiadam. ‒ O czym? ‒ Jedną o bitwie na zboczu i w śniegu, z mostem, który łamie się i strąca żołnierzy do rzeki. ‒ Twoim zdaniem dojdzie do bitwy? ‒ naciska.

‒ A twoim nie? ‒ ripostuję suchym tonem. Najjaśniejsza pani kiwa głową z uznaniem dla mego zdrowego rozsądku. ‒ Dążę do konfrontacji ‒ przyznaje. ‒ Nie obawiam się jej. Nie obawiam się niczego... A te pozostałe wizje? ‒ wraca do tematu. ‒ Druga dotyczyła Tower i małej komnaty, w której gaśnie światło. Małgorzata gubi krok na moment. ‒ W twierdzy londyńskiej nie brakuje małych komnat i gaśnie w nich światło dla niejednego młodego mężczyzny. Mam wrażenie, że ktoś przyłożył mi lodowaty palec do karku. Zastanawiam się, czy któreś z moich dzieci trafi kiedyś do Tower i pewnego ranka zobaczy, jak promień światła z wąskiego okienka zostaje przesłonięty przez zwalistą postać mężczyzny. ‒ Nic więcej nie widziałam ‒ dodaję. ‒ A trzecia wizja? Na początku powiedziałaś, że były trzy... ‒ Pierścień w kształcie korony symbolizującej koronę Anglii wrzucony do wody i wyciągnięty na powierzchnię. ‒ Przez kogo? ‒ ożywia się Małgorzata. ‒ Przeze mnie? Niezwykle rzadko okłamuję Małgorzatę Andegaweńską. Darzę ją miłością, a poza tym przysięgałam wierność jej i jej rodowi. Jednakże za nic w świecie nie wymienię imienia mojej córki Elżbiety jako tej, która trzyma pierścień z koroną Anglii w swoim ręku. ‒ Przez łabędzia ‒ mówię to, co akurat mam na końcu języka. ‒ Łabędź pochwycił koronę Anglii w dziób. ‒ Łabędź? ‒ upewnia się, tracąc dech. ‒ Nie mylisz się aby? ‒ Zatrzymuje się na samym środku ulicy i jakiś woźnica przeklina nas, a my uskakujemy na bok. ‒ Łabędź ‒ potwierdzam. ‒ Ale co to może oznaczać? Czy wiesz, co to oznacza? Potrząsam głową. Wymyśliłam łabędzia, bo nie chciałam wymieniać imienia mojej córki. A teraz, jak to często bywa, przekonuję się, że jedno kłamstwo pociągnie następne. ‒ Wizje są zawsze mętne... Małgorzata rozpromienia się. ‒ Nie rozumiesz? To wyjście dla nas wszystkich! Najjaśniejszy pan ustąpi z tronu, robiąc miejsce dla swego dziedzica! Dzięki temu zrobimy krok naprzód. Łabędziem jest mój syn. Doprowadzę do koronacji księcia Edwarda na króla Anglii.

*

Mimo iż doprowadził do najbardziej kontrowersyjnej i niebezpiecznej sesji parlamentu, mimo iż wezwał trzech wielmożów, którzy pojawili się wraz z własnymi armiami, najjaśniejszy pan jest radośnie pogodzony ze sobą i z całym światem. Żywi wielką wiarę w to, iż istotne sprawy rozwiążą się najlepiej pod jego nieobecność, w atmosferze powszechnej miłości, toteż zamierza się pokazać dopiero, gdy wszystko zostanie przesądzone, aby udzielić swojego błogosławieństwa. Opuszcza Londyn, by modlić się o pokój, podczas gdy w stolicy kłótniami i targami usiłuje się dojść do porozumienia, gdy często gęsto padają groźby i niemal dochodzi do rękoczynów, zanim wykuje się oczekiwana zgoda. Małgorzatę doprowadza do szaleństwa to, że jej mąż znowu unika obowiązków władcy i jest gotów paktować o bezpieczeństwo Anglii jedynie z niebem, innym zostawiając prozaiczną konieczność zaprowadzenia ładu między wielmożami. ‒ Jak może najpierw ich zwołać do Londynu, a potem zwyczajnie nas wszystkich opuścić? ‒ piekli się królowa w rozmowie ze mną. ‒ Jak może być takim głupcem, żeby zadowolić się półpaktem? Doprawdy zawiązuje się tylko półpakt. Wszyscy się zgadzają, że yorkiści muszą zapłacić za podniesienie ręki na królewski sztandar, i winni godzą się wypłacić potomkom zamordowanych lancasterów wysokie zadośćuczynienia za śmierć ich ojców. Tyle że płacą wystawionymi przez królewskiego skarbnika kawałkami drewna z zaznaczoną wysokością kwoty wpłaconej do skarbca ‒ bezwartościową obietnicą, której król nie zamierza honorować, lecz którą żaden lancaster nie może wzgardzić, albowiem wzgarda byłaby przyznaniem, że skarbiec jest pusty. To wspaniały żart i wielka zniewaga dla Henryka. Yorkiści zapewniają, że wzniosą kaplicę w Saint Albans, gdzie będą odprawiane msze za dusze poległych, i wszyscy ślubują nie wszczynać więcej wojny. Chyba tylko najjaśniejszy pan wierzy, że zemsta krwi mająca trwać dziesięć pokoleń może zostać powstrzymana słodkimi słówkami, garścią patyków i rzuconą na odczepnego obietnicą. Wszyscy pozostali z łatwością potrafią przejrzeć kłamstwa i zniewagi. Następnie Henryk wraca z pustelni do Londynu i ogłasza dzień miłości: wszyscy będziemy trzymać się za ręce i wszystko zostanie wybaczone. ‒ Lew z barankiem razem leżeć będą ‒ rzecze do mnie król. ‒ Pojmujesz? Pojmuję ‒ pojmuję, że stolicę rozdarły frakcje i że bliski jest wybuch wojny domowej. Pojmuję, że syn Edmunda Beauforta, który stracił ojca w walkach w Saint Albans, otrzymał rozkaz trzymania się za ręce z hrabią Salisbury i wypełnia go: obaj mężczyźni stoją na odległość ramienia i

stykają się opuszkami palców, jakby czuli wzajemnie krew. Za nimi kroczy morderca, hrabia Warwick, trzymając się za ręce z księciem Exeter, który poprzysiągł skrycie, że nie będzie żadnego przebaczenia. Dalej postępuje sam Henryk we własnej osobie ‒ wygląda zdrowo i jaśnieje ze szczęścia na tę procesję, która jego zdaniem pokazuje ludowi, iż za jego sprawą raz jeszcze zapanowała zgoda wśród wielmożów. Na szarym końcu wlecze się Małgorzata. Powinna iść sama. Jak tylko widzą ją moje oczy, pojmuję, że powinna iść sama, jak przystało królowej. Zamiast tego najjaśniejszy pan ustawił ją w parze z księciem Yorku. Uważa, że to oznaka ich przyjaźni. Myli się. To, że idą w parze, pokazuje tylko, że niegdyś byli wrogami i że pozostali wrogami, nie pokazuje zaś wcale dobrej woli ani przebaczenia. A w dodatku czyni z Małgorzaty pionka w śmiertelnej rozgrywce: nie jest już monarchinią ponad wszelkimi podziałami, lecz królową wojowniczką. A York jest jej wrogiem. Ze wszystkich głupstw, jakie mają miejsce tego dnia, gdy chodzimy, trzymając się za ręce ‒ nie wyłączając mnie i Ryszarda ‒ to jest najgorsze.

PAŁAC WESTMINSTERSKI W LONDYNIE ZIMA 1458 ROKU

Sielanka trwa zaledwie osiem miesięcy. Opuszczam dwór królewski latem, aby schronić się w komnacie niewieściej i wydać na świat kolejne dziecko, córkę, której nadajemy imię: Katarzyna, a gdy niemowlę rośnie zdrowo i łapczywie ssie pierś mamki, wyjeżdżamy z domu, by zatrzymać się u Elżbiety w Groby Hall. Ona także zlega w połogu i dla odmiany rodzi syna. ‒ Jesteś istnym błogosławieństwem dla Greyów ‒ mówię do niej, zaglądając do kołyski. ‒ Drugie dziecko, i to syn! ‒ Można by pomyśleć, że mi podziękują ‒ stwierdza Elżbieta. ‒ Jan jest dla mnie równie dobry jak zawsze, ale jego matka tylko by narzekała. Wzruszam ramieniem. ‒ Pewnie pora, żebyście przenieśli się z Janem do jednej z posiadłości Greyów ‒ radzę. ‒ Pewnie nie ma miejsca w Groby Hall dla dwu gospodyń. ‒ A może powinnam udać się na dwór królewski? ‒ pyta moja córka. ‒ Mogłabym służyć królowej Małgorzacie i być blisko ciebie. Potrząsam głową i mówię: ‒ Obecnie to nieprzyjemne miejsce. Nawet dla kogoś takiego jak ty. Ja i twój ojciec musimy tam wrócić, ale już martwimy się, co zastaniemy po powrocie. Po powrocie zastajemy dwór huczący od plotek. Królowa zażądała, aby hrabia Warwick dokonał niemal niemożliwego: zapewnił bezpieczeństwo żeglugi na Kanale angielskim statkom, lecz przy tym przekazała dowodzenie cytadelą Calais synowi Edmunda Beauforta, nowemu młodemu księciu Somerset, zaciekłemu wrogowi wszystkich yorkistów. To tak, jakby wyznaczyć niezwykle trudne i niebezpieczne zadanie jednemu mężczyźnie, a nagrodę przyznać jego rywalowi. Co zrozumiałe, Warwick odmawia. I tak jak przewidział Ryszard, królowa pragnie wciągnąć hrabię w pułapkę i oskarżyć go o zdradę. W listopadzie publicznie

zarzuca mu piractwo ‒ wypływanie statkami poza basen portowy w Calais ‒ a parlament, w którego ławach zasiadają głównie jej zwolennicy, wzywa go do Londynu na proces. Dumny Warwick przybywa na wezwanie i stawia czoło im wszystkim ‒ odważny młody człowiek samotny naprzeciw swoich wrogów. Kiedy Ryszard wychodzi z sali, w której spotyka się rada królewska, i zastaje mnie na zewnątrz, opowiada, że Warwick podważył wszystkie zarzuty i zrewanżował się królowej, oskarżając ją o sprzeniewierzenie się ustaleniom sprzed prawie roku przypieczętowanym dniem powszechnej miłości. ‒ Szaleje z gniewu ‒ mówi mi Ryszard. ‒ Zrobiło się tak gorąco, że bałem się rękoczynów. W tym samym momencie za drzwiami komnaty rady rozlega się trzask i Ryszard rzuca się naprzód, dobywając miecza i zasłaniając mnie drugim ramieniem. ‒ Jakobino! ‒ woła. ‒ Biegnij do królowej! Właśnie mam się odwrócić i spełnić jego polecenie, gdy przede mną wyrastają mężczyźni w liberii księcia Buckingham, pędzący w dół po schodach z obnażonymi mieczami. ‒ Za tobą! ‒ krzyczę do Ryszarda i odstępuję na bok, pod ścianę, aby zejść im z drogi. Ryszard nie traci czujności, jest gotów bronić nas obojga, lecz ludzie Buckinghama mijają nas, nie zaszczycając nawet spojrzeniem, a ja dopiero teraz dostrzegam, że po drugiej stronie gwardziści Somerseta już zwierają szyki, by bronić dostępu do komnaty. To zasadzka. Drzwi otwierają się na oścież i Warwick ze swoimi ludźmi w zwartym szyku wydostają się na zewnątrz, nie przestając robić mieczami. Zostali zaatakowani w komnacie rady królewskiej, a za jej drzwiami czekają posiłki, które mają z nimi skończyć. Ryszard cofa się gwałtownie, przygważdżając mnie do ściany. ‒ Ani słowa! ‒ rozkazuje mi sykiem. Warwick wywija mieczem jak wiatrak ramionami, naciera na przeciwników, tnąc i siekąc, a wierni mu ludzie bronią jego tyłów. Któryś gubi miecz i na moich oczach zaczyna używać pięści. Któryś upada, a inni przestępują nad nim i zamykają ochronny krąg wokół swego przywódcy ‒ najwyraźniej są gotowi zań umrzeć. Korytarz jest zbyt wąski, by można było długo walczyć, mężczyźni zaczynają się popychać, aż wreszcie Warwick spuszcza gołą głowę, ryczy: „À Warwick!”, co jest jego bojowym okrzykiem, i rzuca się naprzód. Jakby byli jednym ciałem, atakują wroga, przedzierają się i odzyskują wolność ruchów; ludzie Somerseta i Buckinghama pędzą za nimi jak psy gończe za stadem jeleni, a po chwili wszyscy znikają nam z oczu. Słyszymy jeszcze okrzyk wściekłości, gdy

gwardia królewska przechwytuje ludzi Buckinghama i przytrzymuje ich, a potem tupot nóg, gdy Warwickowi udaje się uciec. Ryszard odsuwa się od ściany i wciąż osłaniając mnie ciałem, chowa miecz do pochwy. ‒ Zabolało cię, najdroższa? Wybacz. ‒ Nie, nie... ‒ Zdaję sobie sprawę, że jestem blada z przerażenia. ‒ Co to było? Co tu się właśnie stało? ‒ Jak sądzę, królowa nasłała dwóch książąt, aby dokończyli to, co zaczęli ich ojcowie. Innymi słowy, koniec rozejmu. Albo patrząc na to z drugiej strony, Warwick dobywający miecza w pałacu królewskim i zbiegający do Calais, a więc innymi słowy: zdrada. Lepiej chodźmy do najjaśniejszej pani i przekonajmy się, ile jej wiadomo. Zanim dotrzemy do apartamentów Małgorzaty, drzwi jej komnaty prywatnej zamykają się i dworki tłoczą się w komnacie gościnnej, plotkując z zapamiętaniem. Na widok mnie i Ryszarda próbują obstąpić nas kręgiem, lecz odpycham je na bok i pukam do drzwi komnaty prywatnej, na co słyszę wezwanie do środka. Młody książę Somerset już tam jest, szepcąc na ucho królowej. Małgorzata zerka na moją pobladłą twarz i w okamgnieniu znajduje się przy mnie. ‒ Jakobino, byłaś tam? Chyba nic ci się nie stało? ‒ Wasza królewska mość, hrabię Warwick zaatakowano za drzwiami komnaty rady królewskiej ‒ mówię bez ogródek. ‒ Uczynili to ludzie noszący liberię Buckinghama i Somerseta. ‒ Ale nie ja ‒ rzecze dwudziestodwuletni książę, ładny jak obrazek. ‒ Ale twoi ludzie ‒ rzecze twardym tonem mój mąż i dodaje: ‒ Prawo zabrania dobywania miecza w pałacu królewskim. ‒ Następnie zwraca się do Małgorzaty. ‒ Wasza wysokość, wszyscy pomyślą, że rozkaz wyszedł od ciebie, a uczynek był ze wszech miar podstępny. Na terenie pałacu królewskiego, podczas spotkania twojej rady. Przecież najjaśniejszy pan zarządził pojednanie. Dałaś słowo. Królewskie słowo. To złamanie honoru. Warwick złoży skargę i będzie miał po temu wszelkie podstawy. Królowa Małgorzata czerwieni się na te słowa i rzuca spojrzenie księciu, który wzrusza ramionami. ‒ Warwick nie zasługuje na honorową śmierć ‒ rzecze małostkowo. ‒ Nie dbał o honor, pozbawiając życia mego ojca. ‒ Twój ojciec zginął w bitwie ‒ wytyka mu Ryszard. ‒ W uczciwej walce. A Warwick błagał o przebaczenie i otrzymał je od ciebie. Wyłożył złoto na budowę kapliczki ku czci twego ojca. Co było, to było, spłacił wobec ciebie swój dług. Tymczasem dziś doszło do ataku na niego w

pałacu królewskim... Jak rada królewska ma się zajmować swoimi sprawami, skoro nikt nie może czuć się pewnie podczas obrad? Jak którykolwiek z yorkistowskich wielmożów ma się pojawić na obradach? Jak ktokolwiek ma brać udział w radzie, skoro jej członkowie wyrzynają się wzajemnie? Jak człowiek honoru może się zniżać do podobnego postępku? ‒ Uciekł? ‒ Małgorzata ignoruje przemowę Ryszarda i zwraca się bezpośrednio do mnie, jakby liczyło się tylko to, czy Warwick uciekł czy nie. ‒ Uciekł ‒ potwierdzam. ‒ Zapewne udał się prosto do Calais, tak że teraz będziesz miała zaprzysiężonego wroga za murami cytadeli z dala od swoich brzegów ‒ rzecze z goryczą Ryszard. ‒ I żadnego miasta na południowym wybrzeżu, zdolnego obronić się przed atakiem od morza. Warwick może nawet wpłynąć na Tamizę i zarzucić Tower kulami armatnimi, czego z pewnością nie omieszka uczynić. Zerwałaś rozejm na darmo i naraziłaś nas wszystkich na wielkie niebezpieczeństwo. ‒ Zawsze był naszym wrogiem ‒ zauważa Somerset. ‒ Przedtem także. ‒ Ale wiązały go postanowienia rozejmu ‒ upiera się Ryszard. ‒ I przysięga królowi. Przestrzegał jednego i drugiego. Ten atak zaś zwalnia go z jakiejkolwiek lojalności. ‒ Opuścimy Londyn ‒ decyduje królowa. ‒ To żadne rozwiązanie! ‒ wybucha Ryszard. ‒ Nie można zrobić sobie wroga z kogoś takiego, a potem zwyczajnie uciec. Gdzie znajdziesz bezpieczne schronienie? W Tutbury? W Kenilworth? W Coventry? Zamierzasz porzucić południowe hrabstwa na pastwę? Pozwolić Warwickowi je napaść? Zamierzasz mu podarować Sandwich, jak podarowałaś Calais? Może oddasz mu też Londyn? ‒ Zabiorę syna i wyjadę! ‒ naskakuje nań Małgorzata. ‒ Zbiorę oddziały, samych wiernych żołnierzy, i uzbroję ich. A kiedy Warwick przybije do naszych brzegów, przekona się, że czekamy na niego. I tym razem go pobijemy, nareszcie zapłaci za swoje zbrodnie!

KAMPANIA WOJENNA LATO ‒JESIEŃ 1459 ROKU

Królowa zachowuje się jak opętana własną wizją. Przenosi dwór do Coventry, zabierając ze sobą Henryka, który teraz nie ma już nic do powiedzenia ‒ zresztą wciąż pozostaje wstrząśnięty złamaniem rozejmu i nagłym wybuchem wojny. Małgorzata ignoruje tych, którzy radzą jej postępować ostrożnie, tak bardzo pragnie zwycięstwa, jakiego jest pewna. Wjeżdża do Coventry, jakby sama była panującym władcą, i takież otrzymuje przyjęcie. Nikt jeszcze nie widział takiej królowej Anglii. Usługują jej na klęczkach, jak królowi. Zasiada pod królewskim baldachimem. Gromadzi armię, domagając się powołania pod broń wszystkich zdolnych do walki mężczyzn, czym występuje przeciwko tradycyjnemu sposobowi polegającemu na wystawieniu ludzi przez każdego pana lennego we wszystkich hrabstwach. W Cheshire gromadzi własne oddziały, nazywa je armią książęcą i rozdaje służącym w nim żołnierzom znaki łabędzia, będące nowym emblematem następcy tronu. Kapitanów określa mianem Rycerzy Łabędzia i obiecuje im specjalne miejsce w mającej nadejść bitwie. ‒ Tamte dzieci nosiły złote łańcuchy, a za sprawą matki ukrywały się pod postacią łabędzia i tylko jedno z nich powróciło do ludzkiej postaci ‒ przypominam starą legendę, czując niepokój na myśl o wykorzystaniu przez królową tego symbolu. ‒ To nie ma nic wspólnego z księciem Edwardem. Mały książę podnosi na mnie spojrzenie i znienacka się rozpromienia. ‒ Łabędź ‒ powtarza. Małgorzata nauczyła go tego słowa. Naszyła mu na koszulę srebrną nicią dwa łabądki. ‒ Pono ujrzałaś, jak łabędź ujmuje w dziób koronę Anglii ‒ rzecze królowa, a ja czerwienieję na myśl o kłamstwie, które wypowiedziałam, aby ukryć prawdziwą wizję. Wizję roześmianej Elżbiety wkładającej na palec pierścień w kształcie korony. ‒ To było widzenie na jawie, wasza królewska mość. Jak ci mówi-

łam, mogło nic nie znaczyć. ‒ Zawładnę Anglią, choćbym sama miała przedzierzgnąć się w łabędzia ‒ kończy dyskusję na ten temat. We wrześniu przenosimy się na zamek w Eccleshall położony o pięćdziesiąt mil na północ od Coventry i z każdym dniem coraz mniej przypominamy dwór królewski w trakcie letniego objazdu, a za to zaczynamy się upodabniać do maszerującej armii. Wiele dworek udało się do domów, gdy ich mężowie zostali zawezwani do boku królowej wojowniczki, i już nie wróciło. Te, które podróżują dalej, dotrzymując towarzystwa najjaśniejszej pani i mnie, także mają mężów w rosnącej armii Małgorzaty. Nie jesteśmy już świtą królowej małżonki, stanowimy raczej odwody. Mamy ze sobą króla Henryka i księcia Edwarda, którzy codziennie przeprowadzają inspekcję powiększających się oddziałów, rozmieszczanych przez królową w zabudowaniach w obrębie zamkowych murów oraz w namiotach ustawionych na podzamczu. Najjaśniejsza pani wzywa do swego boku wiernych jej wielmożów i sprawdza ich szeregi wraz z synem. Ów ma zaledwie sześć lat, ale jeździ wyprostowany sztywno w siodle na grzbiecie swego białego kucyka, posłuszny poleceniom matki. Jego ojciec zbliża się do zamkowych bram i unosi rękę, jakby chciał pobłogosławić tysiące mężczyzn, którzy stanęli pod królewskim sztandarem. ‒ Francuzi? ‒ zastanawia się głośno. ‒ Odbijamy Bordeaux? ‒ Nie ma jeszcze żadnej wojny ‒ uspokajam go. ‒ Być może da się jej uniknąć. Stary Jakub Touchet, baron Audley, ma dowodzić armią przy pomocy Tomasza Stanleya. Baron donosi królowej, że yorkiści również gromadzą siły. Mają się spotkać na zamku Yorków w Ludlow, a zatem hrabia Salisbury będzie musiał ruszyć na południe ze swojej siedziby w Middleham na północy Anglii, aby dotrzeć do granicy z Walią. Dowódca Małgorzaty zarzeka się, iż uda mu się po drodze zaskoczyć zdradzieckiego wielmożę, zanim dołączy do reszty buntowników. Nasza armia już teraz liczy około dziesięciu tysięcy żołnierzy, a kolejne tysiące mają dołączyć wraz z przybyciem Stanleya. Salisbury dysponuje najwyżej połową tej liczby, toteż kroczy prosto w ramiona śmierci, nawet o tym nie wiedząc. Ponury to widok, gdy mężczyźni zbroją się, czyszczą broń i sprawdzają wyposażenie, a wreszcie formują szyki. Mąż mojej córki Elżbiety, Jan Grey, zjawia się na swoim wspaniałym wierzchowcu, prowadząc za sobą grupę uzbrojonych dzierżawców. Droga z domu tutaj zajęła mu bite dwa dni. Odszukawszy mnie, mówi, że Elżbieta płakała niepohamowanie,

gdy odjeżdżał, i zdawała się pełna złych przeczuć. Błagała go, by został, ale jego matka odesłała ją do alkierza jak kapryśne dziecko. ‒ Powinienem był z nią zostać? ‒ pyta mnie z obawą. ‒ Sądziłem, że moim obowiązkiem jest walczyć. ‒ Słusznie postępujesz, spełniając swój obowiązek ‒ powtarzam zwrot, który pozwala żonom pożegnać mężów, a matkom synów. ‒ Jestem pewna, że słusznie postępujesz, spełniając swój obowiązek, Janie. Królowa wyznacza go na dowódcę jazdy. Antoni, mój najstarszy i najukochańszy syn, także przyjeżdża z domu w Grafton, by walczyć u boku swego ojca. Wyruszą do bitwy konno, a potem będą bić się spieszeni. Myśl o synu biorącym udział w bitwie przyprawia mnie o takie mdłości, że nie mogę ze strachu ani jeść, ani pić. ‒ Dopisuje mi szczęście ‒ rzecze Ryszard z wielką pewnością siebie. ‒ Wiesz, że dopisuje mi szczęście. Brałem udział w dziesiątkach bitew i zawsze do ciebie wracałem. Będę go trzymał blisko siebie, aby moje szczęście go objęło. ‒ Nie mów tak! Nie mów! ‒ Zakrywam dłonią usta. ‒ To kuszenie losu. Dobry Boże, czy i teraz musisz ruszać w pole? ‒ Teraz i zawsze, dopóki w Anglii nie zapanuje pokój ‒ odpowiada z prostotą mój mąż. ‒ Ale to nie król cię wezwał! ‒ Jakobino, radzisz mi, abym został zdrajcą? Chcesz, żebym przywdział emblemat białej róży Yorków? ‒ Nie! Oczywiście, że nie! Ale... Łagodnie bierze mnie w objęcia. ‒ Ale co? ‒ pyta. ‒ Nie potrafisz znieść myśli o Antonim pośród niebezpieczeństwa? Zawstydzona kiwam głową. ‒ To mój syn... ‒ szepcę z bólem. ‒ Teraz to już mężczyzna, niebezpieczeństwo dla niego to jak śnieg dla zimy, jak kwiaty dla wiosny. Antoni jest dzielnym młodzieńcem, nauczyłem go odwagi. Chciałabyś, żeby był tchórzem? Podrywam na to głowę, a mój mąż śmieje się cicho. ‒ Ha! Nie chcesz, by szedł na wojnę, ale nie chcesz też, żeby był tchórzem? Gdzie tu logika?... Zbierz się w sobie i chodź nas odprowadzić, dasz nam swoje błogosławieństwo, pomachasz z uśmiechem... Podchodzimy do drzwi razem, Ryszard nie opuszcza ramienia z mojej talii. Królowa zarządziła zbiórkę oddziałów u szczytu mostu zwodzonego, gdzie widać też księcia Edwarda na białym kucyku. Antoni opuszcza szereg, zbliża się do mnie w paru krokach i przyklęka, abym mogła położyć dłoń na jego rozgrzanych, miękkich włosach na bezcennej głowie.

‒ Niech Bóg ma cię w swojej opiece, synu ‒ ledwie dobywam głosu przez ściśnięte gardło. Pod powiekami palą mnie łzy. Antoni wstaje, a ja widzę, jaki jest podekscytowany, gotów ruszać w bój. Chcę jeszcze dodać: „Rób, co każe ojciec, trzymaj się go blisko, żebyście mogli uciec razem, i pamiętaj, nie ma konieczności rzucać się w wir najgorszej walki...”, wszelako Ryszard przyciąga mnie do siebie i zamyka mi usta szorstkim pocałunkiem. ‒ Niech Bóg ma cię w swojej opiece, mężu ‒ mówię więc. ‒ Wróćcie obaj do mnie. ‒ Ja zawsze wracam ‒ przypomina mi Ryszard. ‒ A tym razem przywiodę też do domu Antoniego. Najjaśniejsza pani, jej dworki nie wyłączając mnie, mały książę ze swoim dworem ‒ wszyscy stoimy i machamy na pożegnanie wyruszającej armii. Sztandary powiewają na wietrze, żołnierze mają miny pewne siebie i zacięte. Są dobrze wyposażeni, królowa zrobiła użytek z pieniędzy przyznanych jej przez parlament, tyle że zamiast zbroić się przeciwko Francji, zapłaciła za odzienie i broń dla własnych oddziałów. Kiedy minęła nas ostatnia kolumna i kurz zdążył osiąść na trakcie, Małgorzata odsyła księcia z opiekunką i zwraca się do mnie. ‒ Teraz będziemy czekać ‒ mówi. ‒ Lecz jak tylko wytropią starego Neville'a, ruszę w pole, by to zobaczyć. Z początku myślę, że Małgorzata żartuje, ale gdy nazajutrz otrzymujemy wiadomość od barona Audley mówiącą, że zwiadowcy natknęli się na ludzi hrabi Salisbury czatujących na nich nieopodal małej wioski noszącej nazwę Blore Heath, królowa natychmiast woła o konia, jakby zachciało jej się przejażdżki. ‒ Jedziesz ze mną? ‒ pyta. ‒ Najjaśniejszy pan nie chciałby, abyś się narażała ‒ odpowiadam, wiedząc przecież, że zdanie Henryka w ogóle się dla niej nie liczy. ‒ Nawet się nie dowie, że mnie nie było ‒ rzecze. ‒ A dworkom powiedziałam, że udajemy się na łowy z sokołem. ‒ We dwie? ‒ sceptycznie unoszę brew. ‒ Czemu nie? ‒ I bez sokołów? ‒ Och, dałabyś spokój! ‒ zżyma się jak niecierpliwa młódka. ‒ Nie chcesz czuwać nad bezpieczeństwem Ryszarda? I Antoniego? ‒ Nawet ich nie będziemy widzieć. ‒ Wespniemy się na drzewo ‒ proponuje, po czym wdrapuje się na pieniek, przerzuca jedną nogę przez koński grzbiet i już siedzi w siodle, kiwając na stajennego, żeby poprawił jej suknię przy trzewikach. ‒ Jedziesz czy nie? Bo pojadę sama, jeśli będę musiała.

‒ Jadę ‒ odpowiadam z westchnieniem i wkrótce zmierzamy w stronę Blore Heath. Wyjeżdża nam na spotkanie posłaniec od barona Audley, który proponuje, abyśmy udały się do kościoła w pobliskim Mucklestone, gdzie z dzwonnicy będziemy miały doskonały widok na pole bitwy. Wielmoża przygotował kościelną wieżę, jakby to był dzień turnieju rycerskiego. Kierujemy się za jego namową do wioski; kury uciekają z furkotem skrzydeł spod końskich kopyt, a my musimy przywiązać nasze wierzchowce pod kuźnią. ‒ Możesz podkuć mi konia, skoro już tu musi stać ‒ rzecze Małgorzata do kowala i rzuca mu miedziaka, a następnie idzie przodem do miejscowego kościoła. Wnętrze świątyni jest ciche i mroczne, ale znajdujemy krętą kamienną klatkę schodową na wieżę, gdzie u samego szczytu wisi dzwon. Czuję się tam jak w wieży strażniczej ‒ z dzwonem za plecami, kamiennym parapetem przed sobą i rozległym widokiem na okolicę. Na trakcie z północy podnosi się kurz: to maszeruje armia hrabi Salisbury. Małgorzata z twarzą rozpłomienioną z ekscytacji dotyka mojego ramienia i pokazuje przed siebie. W oddali, za wysokim żywopłotem, widać sztandary naszej armii. Przykładam dłoń do czoła i mrużę oczy, próbując wypatrzyć chorągiew Riversów, na wypadek gdybym miała dojrzeć stąd mojego męża lub syna, ale odległość jest zbyt duża. Nasze siły są doskonale rozmieszczone, Salisbury nawet nie przeczuwa ich obecności ani nie ma pojęcia o liczebności, dopóki nie wyjdzie z lasku porastającego obie strony traktu, a wtedy będzie już za późno. Jest coś przerażającego w przyglądaniu się polu bitwy z wysoka, zupełnie jakbyśmy były gargulcami na wieży obserwującymi walkę śmiertelników dla zabawy. Zerkam na królową. Nic nie psuje jej nastroju, gotuje się z podniecenia, zaciskając kurczowo ręce, gdy awangarda yorkistów wypada na wolną przestrzeń i natychmiast się cofa na widok potężnej armii stojącej w szyku bojowym na niewielkim wzniesieniu, które dzieli od nich tylko rzeczka. ‒ Co oni wyprawiają? ‒ pyta z irytacją, kiedy heroldzi opuszczają szeregi po obu stronach i spotykają się na ziemi niczyjej pomiędzy obiema armiami. ‒ Pertraktują? ‒ Nie ma o czym pertraktować ‒ złości się. ‒ Hrabia Salisbury to zdrajca. Baron Audley dostał rozkaz pojmania go bądź zabicia, a nie nawiązania z nim pogawędki. Jakby słyszeli jej słowa, obaj heroldzi odwracają się i pędzą ku swoim, po czym niemal od razu niebo przesłania chmara strzał wypuszczonych

przez lancasterów w dół zbocza i z łatwością znajdujących cele. Westchnienie, westchnienie przegranej przetacza się po stronie yorkistów i na naszych oczach mężczyźni padają na kolana tam, gdzie stoją, zanim powstaną na nogi i opuszczą przyłbice. ‒ Co oni wyprawiają? ‒ pyta ponownie królowa, tym razem bardziej zadowolonym tonem. ‒ Ucałowują ziemię ‒ wyjaśniam. Niemiło jest patrzeć, jak skazani na klęskę ludzie przykładają usta do ziemi, która stanie się ich grobem. ‒ Ucałowują ziemię, w której zostaną pochowani. Wiedzą, że już przegrali, a mimo to nie uciekają. ‒ Za późno na ucieczkę ‒ rzecze Małgorzata mściwie. ‒ Zresztą dogonilibyśmy ich i wybili do nogi. Z naszego miejsca widzimy wyraźnie, że yorkiści są w mniejszości ‒ lancasterów jest dwakroć tyle, może nawet więcej. Nie szykuje się bitwa, lecz masakra. ‒ Gdzie Stanley? ‒ dopytuje królowa. ‒ Chciał poprowadzić oddziały do ataku, ja jednak kazałam mu wspierać Audleya. Gdzie on jest? Rozglądam się. ‒ Może czai się w zasadzce? ‒ Spójrz! ‒ woła Małgorzata. Trzon armii yorkistów, gdzie powinni być najsilniejsi, ustępuje pod naporem nieprzerwanego strumienia strzał. ‒ Uciekają! ‒ krzyczy radośnie. ‒ Wygrywamy! Tak szybko! To prawda. Żołnierze w samym sercu armii yorkistów odwracają się, pozbywają broni i biorą nogi za pas. Niemal równocześnie rzuca się za nimi w pogoń nasza kawaleria, rozlega się ogłuszający tętent koni pędzących w dół zbocza i spychających uciekinierów ku rzeczce. Zaciskam ręce, widząc, jak galopujący na czele mąż Elżbiety wpada do płytkiej wody i zmusza wierzchowca do wspięcia się po stromym przeciwległym brzegu, podczas gdy yorkiści z niezrozumiałego powodu zawracają i biegną tam, gdzie rozgrywa się bitwa, porywając z ziemi porzuconą broń. ‒ Co się dzieje? ‒ Małgorzata jest tak samo zdumiona jak ja. ‒ Co oni wyprawiają? ‒ Wrócili ‒ mówię. ‒ Zawrócili. Zwiedli nas i teraz nasza kawaleria brodzi po pęciny w wodzie, a yorkiści mogą do nich strzelać z brzegu jak do kaczek. Sprowadzili nas na manowce z dobrych pozycji w nurt rzeki, skąd nasi żołnierze nie potrafią nawet wyjść... Co za straszny widok. Żołnierze w ciężkich zbrojach, na wierzchowcach w ladrach, rzucają się do rzeki i z trudem wychodzą na przeciwległy brzeg, gdzie już czekają na nich uzbrojeni yorkiści, wywijając mieczami, toporami wojennymi i włóczniami. Rycerze zeskakują z koni, ale nie są w

stanie podnieść się na nogi, ponieważ końskie kopyta już młócą wodę, próbując znaleźć oparcie, rozdając ciosy na ślepo, lub wręcz zakute w stal cielska gniotą niedawnych jeźdźców, idąc pod zmąconą wodę jak ołów. Ci, którym uda się schwytać strzemię ocalałego konia, usiłują wydostać się na brzeg, lecz tam już tańczą yorkiści wypatrujący szczeliny w zbroi, by wrazić ostrze pod pachę lub poderżnąć odsłonięte gardło albo tak jak teraz, och, mój Boże, ściąć wirującym toporem lancasterskiego rycerza, aż rzeczka dokoła spływa czerwienią. To nie bitwa, to rojowisko błota, ludzi i zwierząt. Nie ma w tym niczego pięknego, niczego szlachetnego ani nawet sensownego, nie przypomina to bitew opiewanych w balladach i romansach. To, co widzę, jest starciem dzikich mężczyzn opanowanych żądzą krwi i mordujących się nawzajem. Kilku wielmożów wydostaje się na drugi brzeg, przedziera przez szeregi yorkistów i znika ‒ najzwyczajniej w świecie uciekają! Co gorsza zaś, reszta pozostałych przy życiu lancasterów, setki ich, kieruje miecze ostrzem w dół, dając znak, że nie zamierzają walczyć, spowalnia wierzchowce do stępa i pokornie zmierza ku szeregom wroga. ‒ Co oni wyprawiają?! ‒ domaga się ode mnie odpowiedzi wstrząśnięta Małgorzata. ‒ Co wyprawia moja kawaleria?! Czy to jakaś sztuczka?... ‒ Poddają się ‒ mówię. Dłoń mam przytkniętą do gardła, jakbym chciała zapobiec wyskoczeniu walącego serca. Z przerażeniem obserwuję scenę przed nami, zastanawiając się, czy Jan Grey także okaże się zdrajcą. Setki jeźdźców przechodzą na stronę wroga, nie mogło zabraknąć go pośród nich. ‒ Moja kawaleria? ‒ nie dowierza królowa. Bezwiednie łapie mnie za rękę i odtąd stoimy w ciszy, przyglądając się powolnemu ruchowi jeźdźców na wskroś pola bitwy, ku yorkistom, ze sztandarami pochylonymi na znak poddania. Pozbawione panów wierzchowce wierzgają, rżą, wyrywają się z wody i niespiesznie odbiegają. Jednakże wielu, zbyt wielu mężczyzn pozostaje w rzeczce, walcząc z nurtem, aż w końcu tracą siły i idą pod powierzchnię. ‒ Jan... ‒ szepcę, myśląc o zięciu, który prowadził natarcie kawalerii. Zaczynam nabierać pewności, że utonął, a nie zmienił barwy. Z tej odległości nie widzę ani jego chorągwi, ani konia. Owdowi moją córkę i osieroci dwoje moich wnucząt, jeśli dzisiejszego popołudnia zadławi się czerwoną od krwi wodą. Starcie kończy się równie nagle, jak się zaczęło. Ci, którzy pozostali na polu bitwy, zawracają do swoich szeregów. Z brzegów rzeczki, także z wody, ranni wołają o pomoc, wyciągając ręce. ‒ Dlaczego nie atakują? ‒ pyta Małgorzata, obnażając zęby, zaciska-

jąc kurczowo dłonie. ‒ Dlaczego znowu nie atakują? ‒ Przegrupowują się ‒ odpowiadam. ‒ Na Boga, przegrupowują się... Na naszych oczach niedobitki jazdy lancasterów zbierają się do ponownego ataku, po chwili pędzą dzielnie w dół zbocza, ale muszą jeszcze przebyć rzeczkę. Tym razem, świadomi niebezpieczeństwa, zmuszają wierzchowce do dalekiego skoku, po czym hurmem pojawiają się na przeciwległym brzegu, wbijają koniom ostrogi, by zachęcić je do natarcia na szeregi wroga. Bitwa znowu wre. Za konnymi pojawiają się spieszeni żołnierze; wiem, że mój mąż i syn są pomiędzy nimi. Nie widzę ich z osobna, ale widzę ruch sił lancasterów prących przed siebie niczym fala i rozbijających się o klif armii yorkistów, która odpiera atak, walczy, widzę brutalną wymianę ciosów, aż w końcu nasi znów ulegają, ci na skrzydłach pierwsi idą w rozsypkę. ‒ Co oni wyprawiają? ‒ krzyczy z niedowierzaniem królowa. ‒ Co oni wyprawiają?! ‒ Przegrywamy ‒ mówię jej. Słyszę swój głos, ale nie wierzę we własne słowa, ani przez chwilę. Nie wierzę, że stoję tutaj wysoko niczym orzeł na gnieździe, daleko od ziemi niczym unosząca się w przestworzach mewa, przyglądając się porażce mego męża, być może śmierci rodzonego syna. ‒ Przegrywamy. Nasi żołnierze dezerterują. To pogrom. Sądziliśmy, że jesteśmy niepokonani, a tymczasem przegraliśmy. Zapada zmrok, widzimy więc coraz mniej. Nagle uświadamiam sobie, że znalazłyśmy się w wielkim niebezpieczeństwie, że naraziłyśmy się przez własną głupotę. Gdy bitwa dobiegnie końca i yorkiści wytrzebią naszych żołnierzy, ścigając ich po okolicy, dotrą do tej wioski, wdrapią się na tę wieżę i zdobędą najwspanialszy łup wojenny: królową. Nasza przegrana będzie permanentna, jeśli uda im się pojmać Małgorzatę i przejąć kontrolę nad księciem i najjaśniejszym panem. I to ja się do tej przegranej przyczynię: pozwalając królowej na tę eskapadę i przyglądając się razem z nią walce na śmierć i życie, jakby to była turniejowa rozgrywka. ‒ Musimy już iść ‒ odzywam się ponaglająco. Małgorzata ani drgnie, nie przestając wpatrywać się w szarówkę. ‒ Chyba wygrywamy ‒ mówi w końcu. ‒ Chyba miała miejsce kolejna szarża i tym razem przełamaliśmy linie wroga. ‒ Nie wygrywamy i nie przełamaliśmy linii wroga! ‒ zaprzeczam ostro. ‒ Nasi żołnierze uciekają, a yorkiści ich gonią. Małgorzato, musimy iść! Odwraca się do mnie zadziwiona, że zwracam się do niej po imieniu, ale ja nie zważam na to, tylko chwytam ją za rękę i ciągnę w stronę schodów.

‒ Co twoim zdaniem z tobą będzie, jak cię złapią? Nigdy nie wyjdziesz z Tower! Albo nawet złamią ci kark i powiedzą, że spadłaś z konia! No już, chodźmy! Wreszcie uświadamia sobie, co jej grozi, i pędem zbiega po kamiennych stopniach, tupiąc podeszwami trzewików o skałę. ‒ Pojadę sama ‒ mówi gniewnie. ‒ Wrócę do Eccleshall. Ty powstrzymasz pościg. Wyprzedza mnie w drodze do kuźni, gdzie kowal właśnie przymierza się do kucia jej wierzchowca. ‒ Załóż je tyłem do przodu ‒ rzuca w jego stronę. ‒ Że co? Małgorzata podaje mu srebrną monetę. ‒ Tylem do przodu ‒ powtarza. ‒ Załóż podkowy tyłem do przodu. Tylko migiem. Po parę podkowiaków na jedną wystarczy. ‒ Do mnie zaś dodaje: ‒ Jeśli zechcą mnie ścigać, nie znajdą śladów. Zobaczą tylko, że ktoś tu przyjechał, ale nie będą wiedzieli, że odjechałam. Uświadamiam sobie, że gapię się na nią, na królową z mojej wizji, królową, która kazała podkuć swojego konia na opak. ‒ Dokąd się udajemy? ‒ Ja się udaję ‒ poprawia mnie. ‒ Wracam do Eccleshall po księcia i króla i po armię, z którą będę ścigać hrabię Salisbury choćby do samego Ludlow, jeśli będzie trzeba. ‒ A ja co mam zrobić? Małgorzata patrzy na kowala. ‒ Pośpiesz się... pośpiesz... ‒ Co ja ma zrobić? ‒ Zostaniesz tutaj. Jak przyjadą, powiesz im, że wyjechałam na spotkanie mojej armii pod Nottingham. ‒ Mam tutaj zostać? ‒ Nie uczynią ci krzywdy, Jakobino. Lubią cię. Wszyscy cię lubią. ‒ To żołdacy rozpaleni bitewnym ogniem ‒ protestuję. ‒ Właśnie zabili mojego zięcia, a pewnie też męża i syna... ‒ Być może, ale tobie nie uczynią krzywdy. Nawet yorkiści nie walczą z niewiastami. Ja jednak muszę uciec, muszę zadbać o bezpieczeństwo najjaśniejszego pana i następcy tronu. Ocalisz mi życie, jeśli powiesz im, że pojechałam do Nottingham. Przez moment nie chcę jej puścić. ‒ Boję się... Małgorzata wyciąga rękę i kreśli w powietrzu znak, którego sama ją nauczyłam: palcem wskazującym rysuje okrąg symbolizujący koło fortuny.

‒ Ja też się boję. Kowal przybija ostatni podkowiak i wierzchowiec Małgorzaty robi parę kroków ‒ najpierw niepewnie, ale wkrótce się przyzwyczaja. Mężczyzna pada w pył na czworaki, a królowa stawia nogę na jego wygiętym grzbiecie i wskakuje na siodło. Podnosi rękę. ‒ A tout à l'heure ‒ mówi, jakby wybierała się na krótką przejażdżkę, po czym wbija pięty w końskie boki i od razu rusza galopem. Kiedy spoglądam na ziemię, widzę w miękkim pyle ślady wierzchowca podjeżdżającego pod kuźnię, lecz nic nie wskazuje na to, by ktokolwiek stąd odjeżdżał. Noga za nogą udaję się na trakt przecinający niewielką wioskę Mucklestone i tam czekam na pojawienie się pierwszych yorkistowskich żołnierzy. Robi się całkiem ciemno. Od strony Blore Heath dobiega wystrzał armatni, potem drugi, przetaczając się w nocnej ciszy. Dziwię się, jak mogą do czegokolwiek celować w tych ciemnościach. Żołnierze nadciągają grupkami, niektórzy podpierają rannych towarzyszy, niektórzy idą sami, ze zwieszonymi głowami, jakby uciekali przed własnym strachem. Kulę się we wnętrzu kuźni, toteż nie zauważają mnie, przechodząc. Nie zatrzymują się nawet po to, by poprosić o coś do jedzenia czy picia; zresztą wszystkie drzwi i okna w wiosce są zamknięte przed wojskiem i nie ma znaczenia, czyje barwy nosi. Gdy widzę lancasterów, wychodzę na trakt. ‒ Baron Rivers? Sir Antoni Woodville? Sir Jan Grey? Mężczyźni potrząsają głowami. ‒ Konni? Pewnie gryzą ziemię... Nadal stoję, choć nogi pode mną się uginają. Opieram się o wrota kuźni i zaczynam zastanawiać, co powinnam teraz zrobić. Znalazłam się całkiem sama na pobojowisku, a skoro Ryszard gdzieś tam jest, podobnie jak mój syn i zięć, chyba powinnam wyjść na wrzosowisko i poszukać jego ciała. Trudno mi jednak uwierzyć, abym miała nie przeczuć jego śmierci. Na pewno bym ją przeczuła, zwłaszcza stojąc tak blisko pola bitwy, że widziałam wiry w zmąconej rzeczce, gdzie pewnie utonął. ‒ Proszę ‒ rzecze grzecznie kowal, wyszedłszy z kuźni z brudnym kubkiem. ‒ Co zamierzacie, jasna pani? Potrząsam głową. Nie ma pościgu, który powinnam zmylić ‒ yorkiści nie nadciągają z pola bitwy, jak okiem sięgnąć widać tylko niedobitki naszej armii. Mój mąż być może nie żyje, wszelako nie mam pojęcia, gdzie szukać jego zwłok. Słabo mi ze strachu i z poczucia braku heroizmu.

‒ Nie wiem ‒ odpowiadam bezradnie. Czuję się kompletnie zagubiona. Ostatnio tak się czułam we francuskim lesie jako młoda dziewczyna, ale wtedy Ryszard mnie odnalazł. Nie potrafię uwierzyć, że mój ukochany już nigdy mnie nie odnajdzie. ‒ No to lepiej zajdźcie do środka ‒ rzecze kowal. ‒ Przecie nie możecie tu stać przez całą noc. Nie możecie też pójść na pole bitwy, tam tera grasują hieny, zadźgają was, jak tylko zobaczą. Lepiej zajdźcie do środka. Wzruszam ramionami. Naprawdę nie wiem, co począć. Nie ma sensu, żebym stała na środku drogi i czekała, aż ktoś zapyta, w którą stronę pojechała królowa. Spełniłam swój obowiązek, odsyłając ją stąd, gdy zrobiło się niebezpiecznie, nie ma potrzeby, żebym sterczała tu do świtu. Pochylam głowę pod niskim nadprożem chaty i wchodzę do małej ciemnej izby z gołym klepiskiem, gdzie unosi się odór pięciu osób śpiących, gotujących, jedzących i załatwiających się w jednym miejscu. Gospodarze są dla mnie mili. Dzielą się ze mną tym, co mają. A mają ułomek ciemnego, żytniego chleba ‒ białego nigdy nawet nie kosztowali. Mają rzadką potrawkę z warzyw i kawałka sera. Mają cienkie piwo, które gospodyni sama warzy, i dają mi się napić pierwszej z glinianego naczynia, które zalatuje stęchlizną. Myślę sobie, że za tych ludzi powinniśmy walczyć; że Anglicy mieszkają w kraju, gdzie ziemia jest żyzna, a woda czysta, gdzie wokół rozciąga się więcej akrów, niż jest wieśniaków gotowych je uprawiać. Myślę sobie, że w Anglii wszystkim powinno żyć się dostatnio, że na targach powinno być rojno i wesoło. A jednak tak nie jest. Anglia jest krajem, gdzie nikt nie może spać spokojnie ze strachu przed bandami rabusiów; gdzie królewska sprawiedliwość jest na sprzedaż, a kupczą nią królewscy faworyci; gdzie uczciwego, ciężko harującego człowieka spotyka oskarżenie o zdradę i stryczek w razie, gdy upomni się o swoje prawa; gdzie nikt nie potrafi powstrzymać inwazji francuskich piratów łupiących porty i okoliczne wsie. Powiadamy, że jesteśmy panami tej ziemi, lecz nie panujemy na niej ku powszechnemu pożytkowi. Powiadamy, że przewodzimy ludowi, lecz nie wiedziemy go ku pokojowi i dostatkowi. My sami, wielcy panowie, kłócimy się między sobą i sprowadzamy śmierć pod ich drzwi, jakby nasze zdanie, nasza myśl i nasze marzenia były ważniejsze niż ich bezpieczeństwo, ich zdrowie i ich dzieci. Myślę o królowej galopującej przez noc na koniu podkutym na opak, aby nikt się nie dowiedział, dokąd się udała, i o jej armii potopionej w Hempmill Brook, być może wraz z moim mężem i synem. Kowalowa, Goody Skelhorn, chyba widzi, że blednę, bo pyta, czy potrawka mi nie posłużyła.

‒ Nie, to nie to ‒ odpowiadam. ‒ Mój mąż brał udział w dzisiejszej bitwie i martwię się o niego... Nie potrafię się zmusić, by wymienić imię mego syna. Kowalowa potrząsa głową i bąka coś o strasznych czasach. Ma tak ciężki akcent, że ledwie rozumiem, co mówi. Potem rozwija zapchlony chodniczek na słomianym materacu, który uchodzi u nich za najlepsze łóżko, tuż przy dogasającym ogniu, i gestem pokazuje, że mogę się już położyć. Dziękuję jej i kładę się, czując, jak po moich obu stronach układa się kowalowa z kowalówną. Mężczyźni śpią po drugiej stronie paleniska. Leżę na wznak, czekając, aż skończy się długa, bezsenna noc. Nocą słyszymy rżenie koni i sporadyczne krzyki. Kowalówna, kowalowa i ja tulimy się do siebie nawzajem jak przestraszone dzieci ‒ tak żyje się w kraju ogarniętym wojną. Nie ma w tym niczego wzniosłego ani rycerskiego. Wszystko sprowadza się do przerażonej biedaczki słyszącej przejeżdżający oddział wojska i modlącej się, by się nie zatrzymał i nie zapukał do jej drzwi. Gdy nadchodzi świt, kowalowa wstaje, otwiera drzwi i ostrożnie wygląda na zewnątrz. Uznawszy, że jest bezpiecznie, wychodzi z domu i po chwili cmoka na kury i wypuszcza z chlewika świnkę, by łaziła po wsi i zżerała odpadki. Również podnoszę się z posłania, drapiąc spuchnięte miejsca po pchlich ugryzieniach na rękach, szyi i twarzy. Włosy wymknęły mi się ze starannie zaplecionego warkocza upiętego na czubku głowy, czuję się brudna, obawiam się, że mogę nieprzyjemnie wonieć, ale pocieszam się, że żyję. Nie zaczekałam na wrogą armię, by zmylić jej dowódców co do kierunku, w jakim udała się królowa, zamiast tego jak jakaś wieśniaczka ukryłam się w ubogiej chacie, ciesząc się okazaną mi dobrocią. Kuliłam się w ciemności nocy na dźwięk pobrzękującej końskiej uprzęży i nie podnosiłam z zapchlonego materaca. Po prawdzie oddałabym wszystko, byle tylko przeżyć minioną noc, byle się dowiedzieć o poranku, że mój mąż i syn żyją. Jestem wystraszona i w podłym nastroju. Ani trochę nie czuję się jak wielka księżna. Kowalówna wstaje ostatnia, strzepuje giezło, które służy jej za bieliznę i nocną koszulę, naciąga na wierzch prostą suknię z barchanu, wyciera twarz rożkiem brudnego fartucha i już jest gotowa powitać nowy dzień. Patrząc na nią, rozmyślam o pachnącej kąpieli czekającej na mnie na zamku w Eccleshall i czystym stroju, w który się przebiorę. Wtem, zanim przywyknę do myśli o czekających mnie wygodach, uzmysławiam sobie, że nie mogę mieć pewności, czy dwór królewski nadal tam pozostaje ani czy ujrzę jeszcze Ryszarda i Antoniego. ‒ Muszę już iść ‒ odzywam się znienacka.

Kiedy wychodzę na zewnątrz, kowal kończy oporządzać mojego wierzchowca. Kowalowa podaje mi kubek z cienkim piwem i piętkę czerstwego chleba. Upijam łyk i zamaczam pieczywo w piwie, aby zmiękło i dało się ugryźć, później oddaję im swoją sakiewkę. Jest w niej srebro i trochę miedziaków, jak dla nich fortuna, choć nie dla mnie. ‒ Dziękuję ‒ mówię jeszcze, żałując, że to wszystko, co mam im do powiedzenia. Chciałabym przeprosić tych ludzi za ruinę, do jakiej doprowadzili Anglię król z królową, za biedę, w jakiej przyszło im żyć pomimo ciężkiej pracy, za to, że przez całe życie spałam w puchu, nie poświęcając wiele myśli tym, którzy muszą spać na brudnej słomie. W odpowiedzi uśmiechają się do mnie. Kowalównie brak na przedzie jednego zęba, który najpewniej zgnił i musiał zostać wyrwany przez felczera; to nadaje jej wygląd małego, szczerbatego dziecka. ‒ Znacie drogę, jasna pani? ‒ pyta mnie kowalowa z troską. To całe dziewięć mil, nigdy nie była tak daleko od domu. ‒ Trza jechać do Loggerheads i tam pytać o drogę ‒ podpowiada bywały kowal. ‒ Ale uważajcie na siebie, jasna pani. Żołnierze też będą wracać do domów. Może dać wam chłopaka do opieki? ‒ Nie trzeba. Zresztą w kuźni przyda się dzisiaj każda para rąk. Waży w dłoni moją sakiewkę i pokazuje zęby w uśmiechu. ‒ Dzień zaczął się dobrze ‒ mówi. ‒ To najlepszy dzień w naszym życiu. Niech Bóg ma was w swojej opiece, jasna pani. ‒ I was także ‒ odpowiadam, po czym zawracam konia na południe. Jadę od jakiejś półgodziny, gdy moich uszu dolatuje ryk trąbek i na trakcie podnosi się kurz, jakby maszerowała tamtędy potężna armia. Rozglądam się w poszukiwaniu kryjówki, jednakże krajobraz jest płaski i otwarty, zboża zżęte, a żywopłoty niskie. Podprowadzam wierzchowca do otwartej furtki w murku wiodącym na pole, uznając w duchu, że jeśli to yorkistowskie oddziały albo posiłki, zawsze mogę być górą, wyglądając jak urodzona księżna i przepuszczając wroga mimo. Może nawet dowiem się czegoś o moim mężu lub synu. Gdy odległość zmniejsza się do półtorej mili, dostrzegam królewski sztandar i wiem już, że przynajmniej na razie nic mi nie grozi, albowiem mam przed sobą lancasterów, z królem i królową na czele. ‒ Jakobina! ‒ ze szczerą radością w głosie woła Małgorzata. ‒ Dzięki Bogu! Co za spotkanie! Zjeżdża na pobocze, pozwalając armii minąć nas obie. Maszerują chyba tysiące żołnierzy. ‒ Udało ci się! ‒ mówi do mnie. ‒ Uszłaś cała i zdrowa! A

najjaśniejszy pan tak się rozgniewał na to, że baron Audley poległ, iż postanowił osobiście przywołać yorkistów do porządku. ‒ Zniża głos. ‒ Nareszcie odzyskał zmysły i zapowiedział, że poprowadzi armię. Mówi, że już nigdy im nie wybaczy i że pomści śmierć naszego wiernego przyjaciela. ‒ Baron Audley poległ? ‒ pytam. Czuję, że zaczynam drżeć na samą myśl, jakie mogą być dalsze wiadomości. ‒ A czy wiadomo coś... Jakiś mężczyzna z samego środka kolumny przepycha się pomiędzy innymi jeźdźcami i unosi zasłonę przyłbicy. ‒ Tutaj! ‒ ryczy mój mąż. ‒ Jakobino! Ukochana! Tutaj! Sapię z wrażenia; ledwie poznaję Ryszarda, który w ciężkiej zbroi i za przyłbicą jest nie do poznania, podobnie jak reszta rycerzy. Wszelako on już zbliża się do nas, już z chrzęstem zeskakuje z siodła, zrzuca przyłbicę i chwyta mnie w ramiona. Jego napierśnik gniecie mi ciało, naramienniki wpijają się boleśnie, lecz ja na to nie zważam, wtulam się weń i całując, zapewniam, jak bardzo go kocham. ‒ Antoni żyje i dobrze się miewa ‒ relacjonuje na jednym wydechu ‒ mąż Elżbiety także. Wszyscy wyszliśmy bez szwanku. Mówiłem ci przecież, że mam szczęście. ‒ Nie patrz na mnie... wyglądam okropnie... ‒ Nagle przypominam sobie o brudnym odzieniu i rozburzonej fryzurze, o jątrzących się pchlich ukąszeniach i dziwnym zapaszku. ‒ Tak mi wstyd... ‒ Nie powinnaś była tam zostać ‒ rzecze Ryszard, zerkając na królową. ‒ Nie powinno cię tam w ogóle być. Nie powinnaś była zostawać... Małgorzata uśmiecha się do mnie wesoło. ‒ Strasznie się na mnie rozgniewał ‒ wyjaśnia. ‒ Aż przestał się do mnie z tego gniewu odzywać. No ale jak widać, nic ci się nie stało. ‒ Nic mi się nie stało ‒ powtarzam. ‒ A teraz już chodź! Chodź! ‒ ponagla. ‒ Jedziemy śladem tego zdrajcy Neville'a. Depczemy mu już po piętach. Spędzamy szalone kilka dni, jadąc na czele królewskiej armii. Henrykowi w ruchu wracają siły, znów jest jak ten młodzieniec, który objął tron i w naszych oczach był nadzieją Anglii. Prowadzi swoich żołnierzy, a obok niego jedzie królowa Małgorzata, jakby naprawdę byli mężem i żoną, przyjaciółmi i towarzyszami nie tylko wedle kontraktu małżeńskiego. Słońce grzeje mocno, choć to już jesień ‒ panuje letnia pogoda, ziarno leży w spichlerzach, a na polach zostały tylko złociste rżyska, w których harcują zające. Wieczorami na niebie wisi wielki księżyc, który daje tak dużo światła, że nie musimy wcześnie stawać na popas. Którejś nocy rozbijamy namioty i zakładamy obóz, zupełnie jakbyśmy byli na

polowaniu. Otrzymujemy wieści na temat yorkistów: spotkali się w Worcesterze i złożyli uroczystą przysięgę wierności w katedrze, po czym wysłali do najjaśniejszego pana swojego posłańca. ‒ Odeślij go precz ‒ żąda Małgorzata. ‒ Widzieliśmy, ile warte są ich przysięgi. Zabili Audleya, Dudleya, Edmunda Beauforta... Nie będziemy z nimi paktować! ‒ Zastanawiam się, czyby nie udzielić ogólnego pardonu ‒ myśli głośno król. Przywołuje do swego boku biskupa Salisbury. ‒ Tak żeby się dowiedzieli, że zostało im przebaczone. Królowa zaciska wargi i potrząsa głową. ‒ Nie będzie żadnej wiadomości ‒ mówi do biskupa. ‒ Nie będzie żadnego przebaczenia ‒ mówi do króla. Niczym szczur wykurzony z nory Ryszard książę Yorku zajmuje pozycję na obrzeżu Ludlow. Wraz z parą swoich popleczników, ojcem i synem Neville'ami, umacnia się na dalszym krańcu mostu w Ludfordzie. Na naszym brzegu rzeki Teme król Henryk podnosi sztandar i po raz ostatni wysyła wiadomość, iż udzieli pardonu każdemu żołnierzowi, który opuści szeregi księcia Yorku i dołączy do nas. Tego samego wieczoru mój mąż zachodzi do królewskich komnat, gdzie najjaśniejszemu panu dotrzymuje towarzystwa królowa Małgorzata z kilkoma dworkami, w tym ze mną. ‒ Mój towarzysz broni z Calais pragnie opuścić szeregi hrabi Salisbury i przyłączyć się do nas ‒ oznajmia. ‒ Obiecałem mu pełne przebaczenie i powitanie z otwartymi ramionami. Jednakże muszę dać mu gwarancję bezpieczeństwa. Wszyscy spoglądamy w stronę jego królewskiej mości, który uśmiecha się łagodnie. ‒ Oczywiście ‒ zapewnia. ‒ Każdy, kto okaże szczerą skruchę, może zyskać przebaczenie. ‒ Zatem mam twoje słowo, miłościwy panie? ‒ dopytuje Ryszard. ‒ Ależ tak. Każdy może zyskać przebaczenie. Ryszard zwraca się do Małgorzaty. ‒ I twoje także, miłościwa pani? Królowa wstaje z tronu. ‒ O kim mowa? ‒ pyta skwapliwie. ‒ Nie doradzę memu towarzyszowi przejścia na naszą stronę, póki osobiście nie zagwarantujesz mu bezpieczeństwa ‒ powtarza Ryszard sucho. ‒ Czy obiecujesz udzielić mu pardonu za służenie przeciwko tobie, miłościwa pani? Czy mogę ufać twojej obietnicy? ‒ Tak! Tak! ‒ wykrzykuje Małgorzata. ‒ Zatem kto się do nas przyłączy?

‒ Andrew Trollope z sześciuset wyszkolonymi i lojalnymi podwładnymi ‒ oświadcza Ryszard i odstępuje na bok, aby wpuścić do królewskiej komnaty szczupłego mężczyznę o twardych rysach twarzy. ‒ Co ‒ dodaje już do mnie, zająwszy miejsce u mego boku ‒ przesądza o losach mającej się stoczyć bitwy. Nie myli się. Jak tylko się dowiadują, że Trollope zdradził i przeszedł na naszą stronę ze swoimi ludźmi, trzej yorkistowscy wielmoże znikają jak sen złoty. Wymykają się nocą, porzucając swoich podwładnych, swój gród, nawet Cecylię księżnę Yorku. Kiedy za mury Ludlow wlewa się nasza armia, by grabić wszystko, co da się unieść, Cecylia Neville stoi tam z kluczami do miasta, czekając na królową. Ta, której nigdy nie brakowało dumy, żona członka rodu królewskiego, niesłychanie się boi, widzę to w jej bladej jak ściana twarzy i nie czerpię ani odrobiny przyjemności z widoku tej dumnej niewiasty upokorzonej do tego stopnia ‒ ja, która czekałam w Mucklestone na przemarsz zwycięskiej armii wroga, trzęsąc się ze strachu przy palenisku kowala. ‒ Masz dla mnie klucze do zamku ‒ śpiewnym głosem odzywa się Małgorzata, spoglądając na księżnę z wysokości swego wspaniałego wierzchowca. ‒ Tak, wasza królewska mość ‒ odpowiada spokojnym głosem Cecylia. ‒ Dopraszam się, byś zapewniła bezpieczeństwo mnie i moim dzieciom. ‒ Oczywiście ‒ rzecze natychmiast król Henryk. ‒ Ryszardzie, odbierz klucze i zaprowadź księżnę razem z dziećmi w bezpieczne miejsce. Są pod moją osobistą opieką. ‒ Chwileczkę ‒ powstrzymuje ich najjaśniejsza pani. ‒ O jakich dzieciach mowa? ‒ Oto moja córka Małgorzata... ‒ zaczyna przedstawiać księżna Cecylia, na co występuje krok do przodu trzynastoletnia wysoka panna czerwona jak burak i dyga nisko przed królową, po czym prędko naprawia swój błąd i dyga przed królem ‒ ...mój syn Jerzy i najmłodszy Ryszard. Oceniam, że Jerzy ma około jedenastu lat, a Ryszard jakieś siedem. Obaj mają zdumione miny, czemu nie należy się dziwić, jako że jeszcze wczoraj wydawało im się, że ich ojciec zasiądzie na tronie Anglii, wywalczywszy sobie drogę mieczem, dzisiaj natomiast stoją oko w oko z królewską armią, pozbawieni opieki rodzica. Potworny huk w domu za nami i przeraźliwy krzyk niewiasty błagającej o litość, gdy jest wyciągana siłą i gwałcona, przypomina nam wszystkim, że rozgorzała prawdziwa wojna, a my znajdujemy się na polu bitwy. ‒ Zabierz ich stąd ‒ poleca szybko król.

‒ I mąż cię tu zostawił? ‒ nie przestaje dręczyć księżny Małgorzata. ‒ A pamiętasz, jak domagałaś się posłuchania w moich komnatach tuż po tym, jak wydałam na świat dziecko, i mówiłaś mi, że twój mąż musi, po prostu musi spotkać się z niedomagającym królem w jakże trudny dla nas wszystkich czas? Raz wprosił się siłą do komnaty rady królewskiej, ale jak się przekonaliśmy od tamtej pory, porywa się na coś, a potem znika. Bywa tam, gdzie go wcale nie chcą, lecz kiedy jest potrzebny, zwyczajnie zostawia swoich bliskich w potrzebie. Wypowiada wojnę i czmycha z pola bitwy! Księżna chwieje się na nogach, jej twarz przybiera kolor chudego mleka. Nad placem targowym unosi się dym, ktoś gdzieś musiał podłożyć ogień pod strzechę. Niewiasta, która przed chwilą błagała o litość, teraz rytmicznie jęczy z bólu. Widzę, jak najmłodsze dziecko księcia Yorku, Ryszard, rozgląda się na odgłos topora wbijanego w czyjeś zamknięte drzwi i bełkotliwych próśb o zmiłowanie jakiegoś starca, którego nikt nie słucha. ‒ Wasza wysokość ‒ zwracam się do królowej Małgorzaty. ‒ To nie miejsce dla nikogo z nas. Niech dowódcy zapanują nad swoimi ludźmi, żebyśmy mogli jak najszybciej opuścić to miasto. Ku memu zdziwieniu Małgorzata uśmiecha się do mnie, w jej oczach błyska złośliwość, którą skrywają dopiero rzęsy, gdy opuszcza spojrzenie na końską grzywę. ‒ To zaiste groźna broń: armia nieopanowanych żołdaków ‒ przyznaje. ‒ Kiedy York zgromadził wojsko przeciwko mnie, nawet sobie nie wyobrażał, że odwzajemnię się tym samym i że tak to się skończy. Dał mi lekcję, którą dobrze zapamiętałam. Armia biedaków to prawdziwy koszmar. Nieomal mnie wtedy przestraszył. Teraz musi tego żałować, wiedząc, co wyprawia się w jego własnym grodzie. Mały ciemnowłosy Ryszard rumieni się z gniewu, podnosi wzrok, otwiera usta, jakby miał zamiar coś wykrzyczeć. ‒ Chodźmy stąd ‒ ubiegam go, a mój mąż przyzywa koniuszych z paroma podjezdkami, bez ceregieli podsadza księżnę na siodło, troje jej dzieci umieszcza w siodłach przed kawalerzystami, po czym opuszczamy Ludlow. Gdy przy wtórze stukających podków pokonujemy most, słyszę krzyk innej niewiasty i tupot stóp kogoś uciekającego. Ludlow płaci wysoką cenę za to, że jego pan, książę Yorku, zbiegł z pola walki. ‒ ...Tak, ale nie jego śmierć ‒ komentuje mój syn Antoni. Wracamy we trójkę do domu w Grafton, za nami wloką się powołani pod broń dzierżawcy. Widzę, aczkolwiek udaję, że nie zauważam, iż

wszyscy są objuczeni zrabowanymi dobrami: każdy ma upchnięty w sakwie zwój cennej materii, srebrny talerz czy chociaż cynowe naczynie. Wcześniej byli uczciwymi dzierżawcami, lecz wcieliliśmy ich do królewskiej armii, gdzie nauczyli się postępować zgodnie z zasadami królowej. Usłyszeli, że mogą splądrować Ludlow, aby ukarać zdradzieckiego księcia Yorku, i po tym już nigdy byśmy nie zdołali powołać ich pod broń, gdybyśmy zepsuli im zabawę i kazali oddać zrabowane łupy. ‒ Dopóki żyje York, dopóki żyje Warwick, dopóki żyje Salisbury, dopóty będzie trwała wojna ‒ dodaje mój syn. ‒ Co najwyżej nastąpi w niej jakaś przerwa. Ryszard przytakuje mu. ‒ Warwick zbiegł do Calais, książę Yorku do Irlandii. Najwięksi wrogowie królestwa znaleźli schronienie w bezpiecznych twierdzach za morzem. Musimy szykować się znów na inwazję. ‒ Królowa nie żywi obaw ‒ wtrącam. Rzeczywiście, królowa Małgorzata jest bardzo pewna siebie. Mimo iż to już listopad, nie myśli o powrocie do Londynu; w dalszym ciągu nienawidzi londyńczyków i wini londyńskich trubadurów i sprzedawców paszkwili za swój brak popularności wśród ludu. W balladach i pieśniach nazywa się ją wilczycą, sekutnicą, która powoduje Królem Rybakiem, władcą, z którego została tylko skorupa po mężczyźnie, jakim był. Najrubaszniejsze utwory zarzucają jej przyprawienie rogów najjaśniejszemu panu, swawolenie ze śmiałym księciem i podrzucenie bękarta do królewskiej kołyski. W obiegu jest rycina przedstawiająca łabędzia z rysami Edmunda Beauforta, kaczym krokiem zmierzającego w stronę tronu. Śpiewa się o niej nieprzystojne piosenki i opowiada kawały po gospodach. Małgorzata szczerze nienawidzi londyńskich czeladników, którzy się z niej natrząsają. Zamiast więc wrócić do Londynu, każe zwołać parlament w Coventry, jakby niewiasta mogła rozkazywać członkom Izby Lordów, lecz ku powszechnemu zdziwieniu wezwani wielmoże stawiają się tam, gdzie ona chce, jakby ich obowiązkiem było słuchać jej rozkazów ‒ także wtedy, gdy żąda złożenia przez nich nowej przysięgi na wierność królowi, ale również jej osobiście i księciu. Nikt nigdy nie przysięgał wierności królowej ‒ aż do teraz. Ogłasza trzech yorkistowskich przywódców zdrajcami, odbiera im majątki i ziemie i rozdaje jako przedwczesne bożonarodzeniowe podarki. Żąda obecności księżny Cecylii podczas ogłaszania wyroku śmierci na jej męża okrzykniętego zdrajcą. Wszystko, co ród Yorków posiadał: każda piędź ziemi, każda chorągiew, każdy tytuł i zaszczyt, każdy mieszek pękaty od złota... wszystko zostaje mu odebrane. Nieszczęsna księżna Yorku, obecnie na łasce ‒ czy raczej niełasce

‒ królowej, zubożała, pozbawiona dachu nad głową, udaje się, by zamieszkać z siostrą, wierną dworką najjaśniejszej pani, Anną księżną Buckingham, gdzie jest na wpół więźniem, na wpół zabawką. Co za straszny los dla niewiasty, niegdyś Dumnej Cylii, a obecnie mężatki, której mąż zniknął na wygnaniu, i matki, której najstarszy syn podział się Bóg wie gdzie, córy wspaniałego rodu, która straciła całe swoje dziedzictwo i bogactwo.

SANDWICH W HRABSTWIE KENT ORAZ CALAIS WE FRANCJI ZIMA 1460 ROKU

Królowa brzydko się odpłaca Ryszardowi za ostrzeżenie jej, iż teraz gdy Warwick panuje w Calais, musimy baczniej pilnować naszych brzegów, albowiem zaraz po tym jak kończą się walki i zaczyna pokój, Małgorzata prosi mojego męża, aby udał się do Sandwich i przygotował port do obrony. ‒ Pojadę z tobą ‒ proponuję bez namysłu. ‒ Nie zniosę myśli, że znów grozi ci niebezpieczeństwo, a mnie przy tobie nie ma. Nie zniosę kolejnego rozstania. ‒ Nie będzie mi groziło niebezpieczeństwo ‒ kłamie, aby mnie uspokoić, po czym przechwyciwszy moje sceptyczne spojrzenie, chichocze jak mały chłopiec przyłapany na oszukiwaniu. ‒ No dobrze, Jakobino. Nie patrz tak na mnie. Możesz jechać pod warunkiem, że w razie zagrożenia inwazją natychmiast wrócisz do Grafton. Zabierzemy też Antoniego. Kiwam głową. Nic by nie dały protesty, że nasz syn jest bezcenny i nie możemy narażać go na ryzyko. Antoni jest młodym mężczyzną żyjącym w kraju, gdzie toczy się ciągła wojna. Innym takim młodym mężczyzną, właściwie jego rówieśnikiem, jest Edward hrabia Marchii, syn księcia Yorku, odbierający za Kanałem nauki u obu Neville'ów. Matka Edwarda, Cecylia księżna Yorku, przetrzymywana w Anglii nie ma możliwości wymieniania korespondencji z pierworodnym. Będzie musiała czekać, zamartwiając się, tak samo jak ja. Nastały czasy, gdy żadna matka nie może cieszyć się obecnością syna w domowym zaciszu. Znajdujemy w Sandwich domek niedaleko portu, natomiast Antoni komenderuje ludźmi w nieodległej twierdzy Richborough. Miasteczko nadal nie podniosło się całkiem po francuskim najeździe sprzed paru lat i wypalone szkielety budynków są widomym ostrzeżeniem, czego możemy się spodziewać po naszych wrogach, jak również dowodem, jak wąski pas morza nas dzieli. Jakimkolwiek systemem obrony mogło się Sandwich poszczycić przed inwazją, należy on do przeszłości: Francuzi, strzelając z

armat, zniszczyli mury i działa. Zakpili sobie z mieszkańców, rozgrywając partię jeu de paume na rynku miejskim, jakby chcieli pokazać, jak mało się przejmują Anglikami, których mają za bezbronnych. Zaraz po naszym przyjeździe Ryszard zapędza do pracy budowniczych, wyprasza u zbrojmistrza londyńskiej Tower nowe działa i zaczyna szkolić mieszczan, aby w razie potrzeby tworzyli straż miejską. Tymczasem oddalony od nas o niecałą milę Antoni musztruje swoich podwładnych i odbudowuje stary rzymski fort strzegący ujścia rzeki. Przebywamy na wybrzeżu niewiele ponad tydzień, gdy jednej nocy wyrywa mnie ze snu bicie dzwonów na trwogę. Przez moment myślę, że to gęsielski dzwon, bijący co dzień przed świtem i budzący gęsiarki do pracy, ale po chwili uświadamiam sobie, że nieprzerwany dźwięk oznacza najazd. Ryszard już wyskoczył z łóżka, naciąga na siebie skórzany kaftan, łapie przyłbicę i miecz. ‒ Co to? Co się dzieje? ‒ krzyczę do niego. ‒ Bóg jeden wie ‒ odpowiada mi. ‒ Nie ruszaj się stąd. Idź do kuchni i czekaj na wieści. Jeśli to Warwick przypłynął z Calais, zejdź do piwnicy i zarygluj drzwi. Wychodzi, zanim zdąży powiedzieć coś więcej, dobiega mnie trzaśniecie drzwi frontowych, po czym jakiś krzyk i uderzenia stali o stal. ‒ Ryszardzie! ‒ wołam i wypycham na zewnątrz okiennice małego okienka, żeby wyjrzeć na brukowaną ulicę poniżej. Mój mąż jest nieprzytomny, trzyma go jakiś mężczyzna i właśnie ciska nim o kocie łby. Zadziera głowę i spostrzega mnie. ‒ Schodź, baronowo Rivers ‒ mówi. ‒ Nie zdołasz ukryć się ani zbiec. Czym prędzej zamykam okno. W progu pojawia się moja służka, drżąc ze strachu na całym ciele. ‒ Pojmali jaśnie pana, wygląda jak nieżyw. Chyba go ubili... ‒ Wiem ‒ odpowiadam krótko. ‒ Widziałam. Przynieś mi wierzchnią suknię. Pomaga mi się ubrać i zawiązać tasiemki, ale już nie uczesać ‒ schodzę na dół, jak tylko wzuję trzewiki, z włosami wciąż zaplecionymi w gruby warkocz na noc. Naciągam kaptur na głowę, wychodząc na lodowatą ulicę, na której wieje styczniowy wiatr. Rozglądam się, lecz wciąż widzę tylko wygrawerowany pod powiekami obraz: mężczyznę upuszczającego Ryszarda na ziemię i bezwładne ramię męża. W wylocie uliczki dostrzegam grupkę zbrojnych walczących z jednym człowiekiem. Wystarczy rzut oka w tamtą stronę, bym w zdesperowanym obliczu rozpoznała Antoniego. Właśnie zabierają go na pokład statku.

‒ Czego chcecie od mojego syna? To mój syn, macie go wypuścić! Nikt nie raczy mi nawet odpowiedzieć, biegnę więc po śliskim bruku do leżącego Ryszarda, który rzeczywiście przypomina trupa. Gdy się do niego schylam, porusza się lekko i otwiera oczy, ale wygląda na oszołomionego. ‒ Jakobina? ‒ pyta. ‒ Najdroższy... Jesteś ranny? ‒ Boję się, że został pchnięty mieczem. ‒ Mam rozbitą głowę. Nic mi nie będzie. Jakiś człowiek pomaga mi go wziąć pod ramiona. ‒ Do domu ‒ komenderuję. ‒ Idziemy na statek ‒ rzecze mężczyzna. ‒ Ty także. ‒ Dokąd nas zabieracie? Co? Z czyjego rozkazu? To zwykłe porwanie! Mężczyzna mnie ignoruje. Po chwili jest ich dwóch, jeden trzyma Ryszarda za stopy, drugi pod pachy, ciągną go jak zwłoki. ‒ Nie wolno wam! ‒ upieram się. ‒ Mój mąż jest baronem, służy królowi. Atak na niego to akt buntu! Łapię jednego z mężczyzn za ramię, lecz nadal jestem ignorowana. Ryszard jest już w pół drogi na przystań. Dokoła, wszędzie dokoła słychać krzyki mężczyzn i piski niewiast towarzyszące przemarszowi żołnierzy przez miasto. Najeźdźcy grabią, wyważają drzwi i tłuką drogocenne szkło w oknach. ‒ Dokąd zabieracie mojego męża? ‒ Do Calais ‒ pada krótka odpowiedź. Podróż nie trwa długo. Ryszard odzyskuje przytomność, podają nam wodę i coś do jedzenia, Antoni w ogóle nie odniósł obrażeń. Z początku jesteśmy zamknięci w małej kajucie, ale później gdy statek wypływa na pełne morze i rozwinięty wielki żagiel poskrzypuje nam nad głowami, wypuszczają nas na pokład. Przez pewien czas nie widzimy żadnego lądu ‒ Anglia zniknęła za nami, przed nami jeszcze nic się nie pojawiło, lecz w końcu dostrzegamy wąską ciemną linię na horyzoncie, na naszych oczach zamieniającą się w przysadziste miasto na wzgórzu, którego zwieńczeniem są blanki zamku. Uświadamiam sobie, iż powracam do Calais pod strażą, jako zakładniczka, choć kiedyś wjeżdżałam tam z honorami jako księżna. Spoglądam na Ryszarda i widzę, że i on ma podobne wspomnienia. Niegdyś dowodził tą placówką, teraz jest więźniem. Koło fortuny dokonało pełnego obrotu. ‒ Bądźcie ostrożni ‒ przestrzega mnie i naszego syna. ‒ Ciebie nie powinni skrzywdzić, Jakobino. Znają cię tutaj i szanują. Zresztą nikt nie

walczy z niewiastami. Ale to, jak królowa potraktowała księżnę Yorku, z pewnością ich rozwścieczyło. Poza tym jesteśmy zdani tylko na siebie, nikt nie przybędzie nam na ratunek. Jeśli mamy wyjść z tego żywi, musimy wykazać się przebiegłością... ‒ Książę Somerset broni zamku Guines, on mógłby nam pomóc ‒ łudzi się Antoni. ‒ Nie zbliży się na odległość mniejszą niż pół mili ‒ stwierdza mój mąż. ‒ Osobiście fortyfikowałem to miasto, synu, znam jego mocne strony. Nikt nie weźmie Calais siłą, nie w tym stuleciu. Tak więc jesteśmy zdani na łaskę wroga... który ma wiele powodów, by zachować cię przy życiu, Jakobino, i tyle samo powodów, aby mnie zabić. ‒ Nie mogą cię zabić ‒ oburzam się. ‒ Nie uczyniłeś nic złego. Przez całe życie byłeś lojalny wobec króla. ‒ To dla nich najlepszy powód ‒ wzrusza ramionami. ‒ W ten sposób napełniliby strachem serca innych. Dlatego będę baczył na maniery i przemawiał łagodnie, a jeżeli dla zachowania życia przyjdzie mi oddać miecz, klnę się, że to uczynię. I ty także ‒ zwraca się do Antoniego, któremu już cisną się na usta zapalczywe słowa. ‒ Jeżeli zażądają naszego słowa i obietnicy, że już nigdy nie chwycimy za broń przeciwko nim, damy nasze słowo i złożymy taką obietnicę. Nie mamy innego wyjścia. Zostaliśmy pokonani. A ja nie zamierzam dać głowy na szafocie, który sam kazałem tu wznieść. Nie zamierzam dać się pogrześć na cmentarzu, który sam kazałem uporządkować. Rozumiesz? ‒ Rozumiem ‒ odpowiada niechętnie Antoni. ‒ Nie rozumiem tylko, jak mogliśmy dać się pojmać! ‒ Co się stało, to się nie odstanie ‒ stwierdza sentencjonalnie Ryszard. ‒ Takie są koleje wojny. Teraz musimy się skupić na tym, jak unieść cało głowy. Odtąd będziemy mili, nieporywczy i za wszelką cenę będziemy się trzymali z dala od kłopotów. Chcę, synu, abyś i ty był uprzejmy, poddańczy, jeśli trzeba, gdyż na niczym nie zależy mi tak bardzo jak na tym, abyś wyszedł z tego cało. Przetrzymują nas na statku do zapadnięcia zmroku, albowiem nie chcą prowadzić Ryszarda ulicami za dnia, aby mogli go zobaczyć mieszkańcy. Wpływowi kupcy Calais kochają mojego męża, odkąd obronił ich przed zaborczymi zakusami księcia Yorku. Mieszczanie zapamiętali go jako lojalnego i dzielnego dowódcę garnizonu, którego słowo było prawem i na którym można było zawsze polegać. Żołnierze szanują w nim stanowczego i sprawiedliwego przełożonego. Tych sześciuset mężczyzn zmieniło barwy pod Ludlow właśnie dlatego, że wcześniej służyło pod jego rozkazami. Każdy oddział, którym dowodził Ryszard, pójdzie za nim w

ogień. Nic dziwnego, że Warwick nie chce dopuścić, by mój mąż miał możliwość odwołania się do lojalności mieszkańców Calais. Dopiero w środku nocy, pod osłoną ciemności, prowadzą nas do wielkiej sali zamku, gdzie oślepia nas blask dziesiątek pochodni. Przechodzimy pod łukowatą bramą i kierujemy się w stronę pomieszczenia z rozpalonymi kominkami po obu końcach, pomiędzy którymi przy stołach rozstawionych na kozłach siedzi cały garnizon. Na nasz widok mężczyźni poruszają się niespokojnie. Stoimy we trójkę niczym wojenni uciekinierzy i rozglądamy się wkoło ‒ na wysokie sklepienie z pociemniałymi od dymu belkami stropowymi, na płonące pochodnie w błyszczących uchwytach, na mężczyzn popijających piwo po części na stojąco, po części przy stołach. Ci, którzy do tej pory siedzieli, podnoszą się na nogi i ściągają nakrycia głów z szacunku dla mego męża. Na podwyższeniu siedzą: hrabia Salisbury, jego syn hrabia Warwick i młody Edward hrabia Marchii. Nad nimi wszystkimi wisi baldachim z białą różą Yorków. ‒ Zostaliście wzięci w niewolę, lecz rozpatrujemy zwolnienie was pod danym słowem ‒ rzecze hrabia Warwick uroczyście niczym sędzia ze swojego miejsca za wysokim stołem. ‒ Nie możemy być jeńcami wojennymi, skoro pozostaję na służbie jego królewskiej mości Henryka Angielskiego. Pojmanie mnie w niewolę równa się buntowi i zdradzie ‒ oświadcza Ryszard donośnym głosem przetaczającym się pewnie po wielkiej sali. Obecni sztywnieją na tę oznakę jawnego wyzwania. ‒ Ostrzegam każdego, kto poważy się podnieść rękę na mnie, mojego syna bądź moją żonę, że zostanie oskarżony o buntownictwo, zdradę i bezprawny napad. Rzecz jasna każdy, kto skrzywdzi niewiastę, nie jest godzien nosić ostróg ani swego miana. Ktokolwiek walczy z niewiastami, jest niewiele lepszy od dzikusa i jako taki powinien zostać zabatożony, a jego imię zapomniane na wieki. Żal mi tego, kto odważy się obrazić moją małżonkę, księżnę z rodu królewskiego i dziedziczkę Domu Luksemburgów. Jej nazwisko i reputacja są jej ochroną, gdziekolwiek się znajdzie. Nasz syn jest pod ochroną nas obojga, to wierny poddany najjaśniejszego pana. Wszyscy jesteśmy wiernymi poddanymi jego wysokości Henryka i powinniśmy być puszczeni wolno. Żądam, aby umożliwiono nam bezpieczny powrót do Anglii. Żądam tego w imieniu jego królewskiej mości Henryka Angielskiego. ‒ I to by było na tyle, jeśli chodzi o odpowiedź łagodną, która uśmierza złość ‒ odzywa się do mnie cicho Antoni. ‒ Jak również jeśli chodzi o poddanie i zwolnienie z niewoli. Na Boga, spójrz tylko na twarz starego Neville'a! Stary hrabia wygląda, jakby miał zaraz eksplodować.

‒ Ty! ‒ ryczy. ‒ Ty śmiesz do mnie mówić w ten sposób?! Yorkiści siedzą na podwyższeniu, toteż patrzą na nas z góry. Teraz dodatkowo podnoszą się ze swoich miejsc i łypią groźnie na Ryszarda, który wszakże wydaje się ani trochę nie przestraszony. Podchodzi bliżej i zatrzymuje się przed wysokim stołem, podpierając się pod boki. ‒ A tak. Oczywiście. Czemu by nie? ‒ Nie zasługujesz, aby znajdować się w naszym towarzystwie! Nie masz prawa głosu, jeśli ktoś z nas ci go nie udzieli! Jesteśmy królewskiej krwi, a ty jesteś nikim! ‒ Jestem parem Anglii i wiernym sługą jego królewskiej mości, pod którego rozkazami walczyłem we Francji, w Calais i w Anglii, i nigdy go nie zawiodłem ani nie zdradziłem ‒ rzecze Ryszard głośno i wyraźnie. ‒ W przeciwieństwie do nich ‒ komentuje znów cicho zachwycony Antoni. ‒ Wypadłeś sroce spod ogona! ‒ piekli się Warwick. ‒ Urodziłeś się synem prawie że sługi! Jesteś nikim! Nie byłoby cię tutaj, gdyby nie małżeństwo... ‒ Żeby księżna tak się zniżyła ‒ wtrąca młody Edward hrabia Marchii, na co Antoni sztywnieje, słysząc podobną obelgę z ust swego rówieśnika. ‒ Ona się zniżyła, a ty urosłeś tylko dzięki niej. Powiadają, że to czarownica, która przywiodła cię do grzechu zaklęciem... ‒ Na Boga! ‒ przeklina Antoni. ‒ Bo nie zdzierżę! Szarpie się w przód, lecz ja chwytam go za ramię. ‒ Ani się waż! ‒ syczę. ‒ Ani się waż albo sama cię dźgnę! Nic nie rób ani nie mów. Po prostu stój tutaj, chłopcze! ‒ Co? ‒ Nie jesteś nas godzien ‒ kontynuuje hrabia Salisbury. ‒ Nie jesteś godzien naszego towarzystwa. ‒ Wiem, co robią... Chcą sprawić, byś stracił panowanie nad sobą ‒ szepcę do Antoniego. ‒ Mają nadzieję, że ich zaatakujesz, aby mogli cię ściąć. Nie zapominaj, co przykazał ci ojciec. Zachowaj spokój. ‒ Ale oni ci ubliżają! ‒ Antoni aż poczerwieniał z wściekłości. ‒ Popatrz na mnie! ‒ rozkazuję mu. Rzuca mi szybkie gniewne spojrzenie i nagle zaczyna się wahać. Pomimo udzielanych mu nagan twarz mam pogodną, uśmiecham się nawet. ‒ To nie mnie mój mąż pozostawił samą na rynku w Ludlow ‒ pośpiesznie wyrzucam z siebie ciche słowa. ‒ Byłam córką luksemburskiego hrabi, kiedy Cecylia Neville w najlepszym razie była urodziwą młódką w jakimś zamku na północy Anglii. Jestem potomkinią boginki Meluzyny. Ty zaś jesteś moim synem. Wywodzimy się z arystokratycznej

linii, która wzięła swój początek od boginki. Mogą mówić, co chcą, za moimi plecami, mogą mi to mówić prosto w twarz. Wiem, kim jestem. Wiem, do czego ty się narodziłeś. Oni nie dorastają nam nawet do pięt. Antoni wciąż jest niepewny. ‒ Uśmiechnij się ‒ polecam mu. ‒ Słucham? ‒ Uśmiechnij się do nich. Zadziera brodę, wykrzywienie warg przychodzi mu z największym trudem, jednakże robi to: uśmiecha się do naszych wrogów. ‒ Nie masz krzty dumy! ‒ wyrzuca mu Edward hrabia Marchii. ‒ Z czego się śmiejesz? Antoni skłania lekko głowę, jakby przyjmował komplement. ‒ Pozwalasz, żebym tak mówił o twojej matce? W jej obecności? ‒ Edwardowi łamie się z gniewu głos. ‒ Nie masz honoru? ‒ Mojej pani matce nie zależy na twojej opinii ‒ stwierdza lodowato Antoni. ‒ Nikt z nas nie przejmuje się tym, co myślicie. ‒ Twoja pani matka zaś ‒ zwracam się łagodnie do Edwarda ‒ miewa się dobrze. W Ludlow była nieco zdenerwowana, co zrozumiałe w sytuacji, gdy została całkiem sama w wielkim niebezpieczeństwie, jednakże mój małżonek baron Rivers zabrał ją, jak również twoją siostrę Małgorzatę i twoich braci, Jerzego i Ryszarda, w bezpieczne miejsce. Mój małżonek baron Rivers ochronił ich, gdy wojsko pustoszyło miasto. Zadbał o to, by nikt im nie uchybił. Najjaśniejszy pan wypłaca księżnie rentę, tak że niczego jej nie brakuje. W istocie widziałam się z nią niedawno, kiedy to zapewniła mnie, że nie przestaje się modlić za ciebie i twego ojca. Moje słowa tak nim wstrząsają, że zapomina języka w gębie. ‒ Twoja pani matka dobrodziejka zawdzięcza swoje bezpieczeństwo mojemu małżonkowi baronowi Rivers ‒ podkreślam. ‒ Jest nisko urodzony... ‒ Edward powtarza to jak wyuczoną lekcję. Wzruszam ramionami, jakby nie miało to dla mnie żadnego znaczenia. W rzeczy samej bowiem ‒ nie ma. ‒ Pojmaliście nas ‒ stwierdzam. ‒ Nisko czy szlachetnie urodzonych. Nie skarżcie się więc teraz. Nic nie stoi na przeszkodzie, abyście odesłali nas do Anglii. ‒ Zabrać ich! ‒ rzuca komendę hrabia Salisbury. ‒ Chętnie zajmę zwykłe komnaty ‒ odzywa się Ryszard spokojnie. ‒ Byłem dowódcą tej cytadeli przez ponad cztery lata i utrzymałem Calais dla Anglii. Zazwyczaj zajmowałem apartamenty z widokiem na zatokę. Hrabia Warwick klnie jak szewc. ‒ Zabrać ich! ‒ powtarza jego zdegustowany ojciec.

Oczywiście nie zajmujemy kwatery dowódcy cytadeli, ale otrzymujemy inną, niebrzydką, z widokiem na wewnętrzny dziedziniec. Przetrzymują nas tylko przez kilka dni, po czym któregoś wieczora zjawia się strażnik z wiadomością, że zostanę odesłana do Londynu. ‒ A co z nami? ‒ dopytuje mój mąż. ‒ Jesteście zakładnikami ‒ odpowiada mu strażnik. ‒ Zostaniecie tutaj. ‒ Włos z głowy im nie spadnie? ‒ upewniam się. ‒ Pod słowem honoru? Mężczyzna kiwa głową Ryszardowi. ‒ Służyłem pod wami, mości baronie. Nazywam się Abel Stride. ‒ Pamiętam cię, Stride. Jaki jest plan? ‒ Mam rozkaz trzymać was pod kluczem do czasu przenosin ‒ rzecze strażnik. ‒ I wykonam go, nie słuchając innych. ‒ Waha się, zanim dodaje: ‒ W całym garnizonie nie ma człowieka, który by was skrzywdził, panie. Was albo waszego syna. Słowo honoru. ‒ Dziękuję ‒ mówi mój mąż. Do mnie zaś szepce: ‒ Wracaj do królowej, przekaż jej, że szykują inwazję. Postaraj się zliczyć statki w zatoce. Powiedz królowej, że moim zdaniem nie mają licznych oddziałów, dwa tysiące ludzi albo coś koło tego. ‒ Ale co będzie z wami? ‒ Słyszałaś. Wrócę do domu przy pierwszej sposobności. Niech Bóg ma cię w swojej opiece, ukochana. Całuję Ryszarda na pożegnanie. Odwracam się do syna, który klęka przede mną, aby odebrać błogosławieństwo, po czym wstaje i ściska mnie mocno. Wiem, że jest duży i silny i umie się bić, ale myśl o pozostawieniu go samego rozrywa mi serce. ‒ Wasza książęca mość, już czas ‒ odzywa się strażnik. Muszę zostawić ich obu. Nie wiem, jak zdołam się wspiąć po trapie na kupiecki statek, w którego kajucie odbędę podróż powrotną. Wiem tylko, że muszę zostawić samych ich obu: mego męża i syna.

COVENTRY WIOSNA 1460 ROKU

Dwór królewski przebywa w Coventry, gotując się do wojny, kiedy zjawiam się w Anglii z wieściami dla królowej, iż nasi wrogowie przetrzymują w Calais mego męża i syna i z całą pewnością szykują się do inwazji jeszcze tego roku. ‒ Jakobino, tak mi przykro ‒ mówi mi Małgorzata. ‒ Nie miałam o niczym pojęcia. Nigdy bym cię nie wystawiła na takie zagrożenie... kiedy usłyszałam o waszym pojmaniu, szalałam z rozpaczy. ‒ Rozgląda się wokół i dodaje szeptem: ‒ Napisałam do Pierre'a de Brézé, seneszala Normandii, i poprosiłam, by najechał Calais i was odbił. Chyba wiesz, co by mnie spotkało, gdyby ktokolwiek dowiedział się o tym liście. Taka jesteś dla mnie ważna... ‒ Nie groziło mi prawdziwe niebezpieczeństwo ‒ odpowiadam. ‒ Ale yorkiści podjudzali Ryszarda i Antoniego i myślę, że gdyby mogli ubić ich w burdzie, uczyniliby to. ‒ Nienawidzę ich ‒ oświadcza królowa. ‒ Warwicka i jego ojca, Yorka z synem. To moi wrogowie aż po grób. Słyszałaś plotki, jakie ostatnio rozpuszczają? Kiwam głową. Plotki o tej królowej krążą od czasu, gdy postawiła nogę w Anglii. ‒ Otwarcie twierdzą, że mój syn jest bękartem, że najjaśniejszy pan nie miał pojęcia o jego narodzinach i chrzcinach, a także o jego poczęciu! Zamierzają odebrać mu dziedzictwo pomówieniami, skoro nie mogą zrobić krzywdy na polu bitwy! ‒ Jakie wieści na temat yorkistów? ‒ Doszło do spotkania ‒ relacjonuje. ‒ Umieściłam szpiegów na dworze Yorka w Irlandii, więc o wszystkim wiem. Warwick pojechał spotkać się z księciem Yorku na jego zamku w Irlandii. Spiskują i snują plany inwazji. Nie wiemy tylko, kiedy ma ona nastąpić. ‒ A jak wyglądają przygotowania po naszej stronie? Małgorzata pochmurnieje.

‒ Najjaśniejszy pan znowu zaniemógł... ‒ Widząc moją minę, dodaje szybko: ‒ Och, nie tak poważnie jak wtedy, ale stracił zainteresowanie wszelkimi sprawami poza modlitwą. Przez cały tydzień tylko się modli i śpi, czasami przez większość doby. Nigdy nie wiem, czy jest z nami czy już odszedł... ‒ urywa. ‒ Tak czy owak ja jestem gotowa, gotowa na wszystko. Mam za sobą armię, wiernych dowódców, nawet poddanych z wyjątkiem tych obłudników z Kentu i londyńskich uliczników. ‒ Kiedy spodziewasz się początku inwazji? ‒ pytam niepotrzebnie. Wszystkie kampanie wojenne zaczynają się latem. Zapewne już niebawem usłyszymy, że York maszeruje z oddziałami z Irlandii i że Warwick odbił od brzegów Calais. ‒ Pojadę zobaczyć się z dziećmi ‒ decyduję. ‒ Na pewno wypatrują nowin o ojcu i bracie. ‒ Tylko wróć szybko ‒ prosi mnie. ‒ Potrzebuję cię u mojego boku, Jakobino.

NORTHAMPTON LATO 1460 ROKU

W czerwcu, w tym najżyźniejszym, najzieleńszym, najprzyjemniejszym miesiącu w roku, yorkiści opuszczają Calais, a Ryszard książę Yorku nie śpieszy się ze swego leża w Irlandii, pozwalając im odwalić całą brudną robotę. Najeźdźcy przybijają do angielskiego wybrzeża, tak jak przewidział mój mąż, z niewielką armią liczącą około dwóch tysięcy ludzi, jednakże w miarę marszu ich szeregi pęcznieją od mężczyzn, którzy uciekają z pól i stajni, aby dołączyć do wojska. Hrabstwo Kent nie zapomniało kapitana Mortimera ani krwawych żniw i wielu spośród tych, którzy wspierają teraz Warwicka, pamięta, jak królowa zarzekała się, że uczyni z ich domu park łowiecki. Londyńczycy otwierają bramy miasta przed armią Neville'a, a nieszczęsny baron Scales raz jeszcze osamotniony musi bronić Tower w imieniu króla ‒ za wszelką cenę, jak mówią rozkazy. Jednakże yorkiści nie tracą czasu, by wziąć go głodem, pozostawiają barona Cobham na straży stolicy i ruszają na północ, do Kenilworth, aby dopaść wroga, czyli nas. Co dzień powiększają się ich szeregi, gdziekolwiek przechodzą, rekruci ustawiają się w kolejce. Armia rośnie w ludzi, rośnie w siłę, wypłaca żołd z pieniędzy ufundowanych przez te miasta, przez które już przeszła. Kraj zwrócił się przeciwko królowej i jej marionetce, królowi Henrykowi. Lud pragnie władcy, któremu będzie mógł powierzyć Anglię z wiarą w pokój i sprawiedliwość. Poddani zaczęli myśleć o Ryszardzie księciu Yorku jako o protektorze królestwa i obawiają się królowej, która szerzy zagrożenia i niepewność. Małgorzata mianuje księcia Buckingham dowódcą armii królewskiej, a najjaśniejszy pan zostaje wyrwany z modłów i posadzony na koń pod swoim sztandarem, który łopocze żałośnie na deszczu. Tym razem jednak nikt nie zmienia barw przed rozpoczęciem bitwy, nie mogąc znieść myśli o uderzeniu na majestat monarchy. Żaden oddział nie opuszcza yorkistów, by przejść na stronę lancasterów. Serca nas wszystkich stwardniały. Król Henryk siedzi w swoim namiocie, a rozjemcy ‒ pomiędzy nimi biskup

Salisbury ‒ biegają w tę i z powrotem przez cały ranek, usiłując dojść do porozumienia. Jednakże nie może być mowy o porozumieniu. Yorkiści przesyłają wiadomości bezpośrednio na ręce najjaśniejszego pana, lecz książę Buckingham je przejmuje po drodze. Zwolennicy księcia Yorku domagają się odsunięcia Małgorzaty i jej doradców od boku króla, odsunięcia ich od wpływów i rządów ‒ nie zgodzą się na nic mniej. Królowa z kolei ani myśli iść na kompromisy i nie zatrzyma się, zanim wszyscy jej wrogowie nie zginą. Tak przedstawia się w skrócie sytuacja. Tym razem pertraktacje nie wchodzą w grę. Armia królewska stacjonuje w pobliżu opactwa Delapre w Northampton, okopała się przed linią rzeki Nene, wbijając ostro zakończone sztachety w miękką ziemię. Żadna kawaleria jej tam nie pokona, nie uda się żaden karkołomny atak. Królowa Małgorzata, książę Edward i ja znowu chronimy się na zamku w Eccleshall. ‒ Korci mnie, żeby pojechać i zobaczyć wszystko na własne oczy ‒ mówi w pewnej chwili Małgorzata. Uśmiecham się słabo. ‒ Tylko nie to... Znowu pada deszcz; jest mokro nieprzerwanie od dwóch dni. Stoimy obok siebie przy oknie i patrzymy na ciężkie, szare niebo zaciągające się coraz ciemniejszymi chmurami nadpływającymi znad horyzontu. Pod nami, na dziedzińcu, roi się od posłańców z pola bitwy. ‒ Zejdźmy tam ‒ proponuje królowa, nagle czegoś niespokojna. Natykamy się na posłańców w wielkiej sali, właśnie wchodzą do środka, ociekając wodą. ‒ Już po wszystkim ‒ mówi jeden z nich. ‒ Otrzymałem rozkaz, aby przynieść wieści, jak tylko będzie wiadomo, na którą stronę przechyla się szala zwycięstwa. Odczekałem do tego czasu i oto jestem. ‒ Wygraliśmy? ‒ pyta z napięciem Małgorzata. Mężczyzna krzywi się boleśnie. ‒ Zostaliśmy rozgromieni ‒ rzecze bez ogródek. ‒ Zdradzeni. Syczy jak rozwścieczona kotka. ‒ Kto zdradził? Kto? Stanley? ‒ Grey z Ruthin. Królowa napada na mnie. ‒ Krewniak twojej córki! Krewni twojej córki nie są wiernymi poddanymi? ‒ To jakaś dalsza gałąź rodziny ‒ mówię szybko. ‒ Co zrobił ów Grey z Ruthin? ‒ Odczekał, aż syn Yorka, Edward hrabia Marchii, ruszył na niego z szarżą. Nasza linia była dobrze umocniona, za plecami mieliśmy rzekę,

przed sobą rów z zaostrzonymi palami, ale kiedy nadjechał młody York ze swoimi ludźmi, Grey z Ruthin odłożył broń i pomógł mu się przedostać przez barykadę wraz z całym oddziałem, po czym razem ruszyli do ataku na nas. Nie było sposobu się przed nimi uchronić. Przed bitwą miejsce wydawało nam się idealne, teraz znaleźliśmy się w idealnej pułapce. Królowa blednie i chwieje się na nogach. Obejmuję ją w pasie, a ona wspiera się o mnie z wdzięcznością. ‒ Co z najjaśniejszym panem? ‒ Wskoczyłem na koń, gdy wciąż jeszcze torowali sobie drogę do jego namiotu. Nasi dowódcy byli na zewnątrz, kryjąc odwrót króla Henryka, słyszałem, jak wykrzykiwali, żeby się pośpieszył. ‒ Posłuchał ich? Wyraz jego twarzy mówi nam, że nie, że być może dzielni dowódcy oddali życie na darmo. ‒ Nie widziałem, już pędziłem tutaj. Bitwa przegrana. Powinnaś czym prędzej stąd uciekać, miłościwa pani. Niewykluczone, że pojmali króla Henryka w niewolę. Małgorzata zwraca się do mnie. ‒ Sprowadź księcia. Bez słowa śpieszę do komnaty dziecięcej, gdzie zastaję chłopca w podróżnej pelerynie i ciepłych pluderkach i widzę, że zabawki i księgi ma już spakowane. Jego guwerner stoi przy nim. ‒ Jej królewska mość życzy sobie, aby książę przyszedł do niej ‒ mówię. Mężczyzna z powagą odwraca się do sześciolatka. ‒ Czyś gotów, wasza książęca mość? ‒ Jestem gotów ‒ potwierdza mały książę dzielnie. ‒ Tak, jestem gotów. Wyciągam rękę, ale Edward nie ujmuje za nią. Wymija mnie i podchodzi do drzwi, gdzie czeka, abym je przed nim otworzyła. W innych okolicznościach byłoby to zabawne, nie dzisiaj jednak. ‒ Och, coś takiego! ‒ wybucham niecierpliwością, po czym szarpię za klamkę i wypycham dziecko na zewnątrz. Kiedy wracam do wielkiej sali, panuje tam rejwach; skrzynie z garderobą królowej i jej szkatuły z klejnotami właśnie są wynoszone przez tylne drzwi na dziedziniec przed stajniami. Małgorzata jest już na zewnątrz, czeka w otoczeniu gwardzistów. Widząc, że wyprowadzam księcia, naciąga kaptur peleryny na głowę i skinieniem ponagla syna. ‒ Wsiadaj na swojego wierzchowca ‒ mówi. ‒ Źli yorkiści chyba wygrali i mogli nawet pojmać twojego ojca króla. Musimy znaleźć dla ciebie bezpieczną kryjówkę. Ty jesteś naszą jedyną nadzieją.

‒ Wiem ‒ odpowiada chłopiec i już wspina się na kloc, aby dosiąść konia, którego mu podprowadzają. Do mnie Małgorzata mówi: ‒ Jakobino, poślę po ciebie, jak tylko znajdę bezpieczną przystań. W głowie mi się kręci, tak szybko wszystko się dzieje. ‒ Dokąd pojedziesz? ‒ pytam zdumiona jej nagłą rejteradą. ‒ Najpierw do Walii, do Jaspera Tudora. Jeśli zdołamy stamtąd zaatakować, zrobimy to, jeśli nie, pojadę do Szkocji albo do Francji. Odzyskam dziedzictwo mojego syna, to zaledwie drobna przeszkoda. Pochyla się w siodle, a ja całuję ją na pożegnanie i poprawiam jej włosy pod kapturem. ‒ Niech Bóg was prowadzi ‒ szepcę. Mrugam powiekami, aby odpędzić łzy, lecz nie mogę znieść myśli o ucieczce królowej, tylko z małym oddziałem gwardii i synem, z kraju, do którego wiozłam ją z taką nadzieją w sercu. ‒ Niech Bóg was prowadzi... Stoję na dziedzińcu, patrząc, jak niewielki orszak wysypuje się za bramę, na trakt i tam kłusa kieruje się na zachód. Małgorzata będzie bezpieczna, jeżeli uda jej się dotrzeć do Jaspera Tudora, to wierny poddany, walczy o swoje ziemie w Walii, odkąd je od niej otrzymał. Ale co będzie, jeżeli złapią ją po drodze? Wzdrygam się. I odpowiadam sobie w duchu, że jeżeli złapią ją po drodze, wszelkie nadzieje Domu Lancasterów legną w gruzach. Odwracam się w stronę zamku. Służba już wynosi, co tylko da się unieść ‒ grabienie królewskich dóbr właśnie się zaczęło. Wołam jednego ze swoich ludzi i każę mu dopilnować, aby spakowano wszystkie moje rzeczy i dobrze ich pilnowano. Wkrótce stąd wyjadę. Udam się do domu w Grafton, gdzie jak mam nadzieję, spotkam się z Ryszardem i Antonim.

GRAFTON W HRABSTWIE NORTHAMPTONSHIRE LATO 1460 ROKU

Podróż do domu jest męcząca, od Grafton dzieli mnie prawie sto mil, i to przez ziemie wierne Warwickowi najeźdźcy. Na każdym popasie towarzyszy nam atmosfera paniki, następuje nerwowa wymiana wiadomości. Co widzieliśmy, co się dzieje i nieodmiennie: czy królowa wiedzie armię w tę stronę? Każę moim ludziom rozpowiadać, że jestem wdową na pielgrzymce, i na jedną noc stajemy w klasztorze, na drugą na plebanii, kiedy indziej znów w stodole, bez końca unikając gospód. Mimo to plotki przetaczające się po całym kraju dolatują i moich uszu. Powiada się, że król Henryk został zabrany do Londynu i że Ryszard książę Yorku przybył z Irlandii i w królewskim orszaku przemieszcza się ku stolicy. Niektórzy twierdzą, że gdy tam dotrze, znowuż obejmie urząd lorda protektora i regenta i będzie władał Anglią zza tronu przy pomocy króla marionetki. Ja swoje myśli zatrzymuję dla siebie. Zastanawiam się, czy Małgorzacie udało się dotrzeć do Walii i czy kiedykolwiek jeszcze ujrzę mego męża i syna. Pędzimy w pełnym galopie cztery dni, a kiedy wjeżdżamy na trakt wiodący pod drzwi naszego domu, nagle wstępuje we mnie optymizm. Cokolwiek będzie się dalej działo w Anglii, ja wraz z dziećmi będę wiodła tutaj ciche i bezpieczne życie, podczas gdy w kraju będą zachodziły nie mieszczące się w głowie zmiany. Dobrze, że Grafton leży na uboczu. Kiedy się zbliżamy, ktoś zaczyna bić w dzwony, ostrzegając domowników o nadciągnięciu zbrojnego oddziału, i przez drzwi frontowe zaczynają się wysypywać mężczyźni, łapiąc za broń. Na ich czele ‒ nigdy bym się nie pomyliła, rozpoznałabym go wszędzie ‒ znajduje się mój mąż Ryszard. Dostrzega mnie w tym samym momencie co ja jego i rzuca się naprzód, w dół po schodkach, tak gwałtownie, że moja klacz płoszy się i mam trudności z opanowaniem jej. Po chwili Ryszard ściąga mnie z siodła i porywa w objęcia, obsypując pocałunkami, gdy ja tulę się do

niego. ‒ Żyjesz! ‒ powtarzam. ‒ Żyjesz! ‒ Puścili nas, jak tylko dobili do wybrzeża ‒ opowiada. ‒ Nie było nawet mowy o okupie. Zwolnili nas z Calais i pozostało mi tylko znaleźć statek, który powiózłby nas do domu. Dopłynęliśmy aż do Greenwich... ‒ Antoni z tobą? ‒ Oczywiście. Jest cały i zdrów. Wiję się w jego objęciach, aby zobaczyć syna, który uśmiechając się, stoi w progu. Ryszard uwalnia mnie wreszcie i mogę podbiec do Antoniego. Kiedy klęka, aby odebrać ode mnie błogosławieństwo, czuję pod palcami ciepło jego głowy i wiem, że została mi przywrócona największa radość mego życia. Odwracam się i znów wpadam w ramiona męża. ‒ Jakie wieści? ‒ Yorkiści górą ‒ rzecze zwięźle Ryszard. ‒ Londyńczycy powitali ich jak zbawców. Kiedy baron Scales próbował uciekać z Tower, zginął... Książę Yorku maszeruje na stolicę. Myślę, że mianują go lordem protektorem. Najjaśniejszy pan przebywa w pałacu westminsterskim, jest bezpieczny, aczkolwiek znajduje się całkowicie pod wpływem Warwicka. Pono znowu stracił rozum. A co z królową? Rozglądam się wokół siebie. Obawiam się, że nawet na tarasie mojej wiejskiej posiadłości ktoś usłyszy, jak mówię, gdzie jest Małgorzata, a potem zdradzi miejsce jej pobytu naszym wrogom. ‒ Pojechała do Jaspera Tudora ‒ odpowiadam ściszonym głosem. ‒ A stamtąd albo do Szkocji, albo do Francji... Ryszard kiwa głową. ‒ Wejdź do środka ‒ rzecze łagodnie. ‒ Musisz być bardzo zmęczona. Chyba nie przejeżdżałaś koło jakiejś bitwy? Nie spotkała cię krzywda po drodze? Opieram się oń i zalewa mnie fala ulgi, że znów jesteśmy razem. ‒ Teraz czuję się bezpieczna ‒ mówię.

GRAFTON W HRABSTWIE NORTHAMPTONSHIRE ZIMA 1460 ROKU

Wiedziemy żywot taki jak na początku małżeństwa, jakbyśmy nie mieli innych zadań oprócz uprawiania ziemi wokół naszego domu, jakbyśmy naprawdę byli tylko panem i panią na Grafton. Nie potrzebujemy uwagi yorkistów, którzy zawłaszczają dla siebie Anglię, nakładają niebotyczne grzywny na parów, których nazywają teraz zdrajcami, obejmują stanowiska i synekury po ludziach, których pokonali. Wszędzie widać zachłanność i łaknienie zemsty, a ja pragnę wyłącznie tego, by to wszystko nas ominęło. Żyjemy, starając się nie wzbudzać niczyjej uwagi, i mamy nadzieję, że tak będzie zawsze. Dochodzą nas słuchy, głównie strzępy plotek od podróżnych, którzy zatrzymują się na noc, i sporadycznych gości, że król Henryk mieszka w pałacu westminsterskim w apartamentach po żonie, podczas gdy jego zwycięski kuzyn, Ryszard książę Yorku, zajął komnaty królewskie. Wyobrażam sobie najjaśniejszego pana w pomieszczeniach, które znam tak dobrze, i modlę się, by nie pogrążył się znowu we śnie, aby uciec przed światem, co tak okrutnie się z nim obszedł. Książę Yorku dobija niesłychanego targu z radą królewską i parlamentem. Otóż ma być regentem i lordem protektorem królestwa dopóty, dopóki żyje najjaśniejszy pan, a po jego śmierci ma zostać namaszczony na króla Anglii! Przekupień, który handluje kolorowymi tasiemkami, lecz ma w swojej sakwie głównie białe i jeszcze jedwabne białe róże Yorków, twierdzi, że najjaśniejszy pan przystał na to, a nawet obiecał złożyć śluby i zostać zakonnikiem. ‒ Nie został wtrącony do Tower? ‒ dopytuję. Z jakiegoś powodu przeraża mnie myśl o królu Henryku w londyńskiej twierdzy. ‒ Nie, chodzi swobodnie po całym pałacu niczym błazen ‒ odpowiada przekupień. ‒ Wygląda na to, że po nim będzie panował York. ‒ Najjaśniejsza pani nigdy nie wyrazi na to zgody ‒ mówię nieostrożnie.

‒ Najjaśniejsza pani jest w Szkocji, tak powiadają ‒ rzecze on, rozkładając przede mną swoje towary. ‒ Może tam sobie zostać, takie jest moje zdanie. Może potrzebujecie, gospodyni, pieprzu? Albo gałki muszkatołowej? Mam tak świeżą, że schrupalibyście całą ze smakiem... ‒ W Szkocji? ‒ Powiadają, że weszła w konszachty ze szkocką królową i że obie naślą na nas armię harpii ‒ śmieje się wesoło. ‒ Armia niewiast, to ma nam napędzić stracha! A może to ładne polerowane zwierciadełko? ‒ kusi. ‒ Albo siatki na włosy ze złotej nici? To szczere złoto, daję słowo... Boże Narodzenie obchodzimy w Grafton. Elżbieta odwiedza nas ze swoim mężem i ich dwoma synami: Tomasz ma obecnie pięć lat, a Ryszard nieco ponad dwa. Do domu na święta zjeżdżają wszystkie moje dzieci, robi się rojno i gwarno, słychać ich śpiewy i tupot stóp, gdy biegają po drewnianych schodach. Dla szóstki najmłodszych: poczynając od Katarzyny, dwulatki, która kolebiąc się, ledwie potrafi nadążyć za pozostałymi i płaczliwie prosi, aby nie zostawiać jej w tyle, przez Edwarda, Małgorzatę, Lionela, Eleonorę, po Martę, najdojrzalszą w komnacie dziecięcej, bo aż dziesięciolatkę, powrót starszego rodzeństwa to powód do okazywania wybuchowej radości. Ryszard i Jan są nierozłączni, młodzieńcy lat czternastu i piętnastu, Jakobina i Maria to już poważne młode niewiasty, na co dzień żyjące pod dachem dobrych sąsiadów pomimo niespokojnych czasów. Antoni i Anna to najstarsza para oczywiście. Anna powinna już być mężatką, lecz co mam począć, skoro cały kraj stanął na głowie i nie ma nawet dworu królewskiego z prawdziwego zdarzenia, na którym by mogła służyć jako dworka. I jak niby mam znaleźć pannę na wydaniu dla Antoniego, który już od dawna powinien być zaręczony, skoro nie sposób powiedzieć, kto będzie majętny i w laskach króla przed upływem miesiąca, o dekadzie nawet nie wspominając. Była mowa o zaręczynach z córką barona Scales, ale teraz baron Scales nie żyje, a jego rodzina popadła w niełaskę tak samo jak nasza. Wreszcie nie mam pojęcia, komu pozwolić swatać moje dzieci i do kogo je posyłać na naukę manier i życia, skoro nie wiadomo, które rody pozostaną wierne Lancasterom, gdy król Henryk z Lancasterów pomieszkuje w byłych komnatach swojej żony, nieobecnej królowej Małgorzaty, i siedmioletniego chłopca. Jak na razie nie wyobrażam sobie jakichkolwiek układów z tymi, którzy zaczęli służyć zdradzieckiemu Domowi Yorków. Myślę, że zatrzymam wszystkie dzieci w domu aż do wiosny, może trochę dłużej. Na nowym dworze królewskim nie znajdzie się miejsce dla nikogo z nas ‒ a podejrzewam, że skoro już teraz mamy yorkistowskich

parów i yorkistowskich członków parlamentu, niebawem będziemy mieli również yorkistowskich dworzan. Cecylię Neville, księżnę Yorku, koło fortuny wyrzuciło na sam szczyt ‒ mieszka teraz w pałacu, śpi pod baldachimem ze złotogłowiu, jakby już była królową, i zapewne uważa, iż nastały dla niej wieczne święta. Nie wyobrażam sobie, abyśmy mieli służyć na yorkistowskim dworze; nie wyobrażam sobie, by którekolwiek z nas miało rychło zapomnieć upokorzenia, jakich doznaliśmy w wielkiej sali cytadeli w Calais. Prędzej nauczymy się żyć jak wygnańcy na własnej ziemi. Może przyszło mi na to, abym w wieku czterdziestu pięciu lat, z najmłodszym dzieckiem dopiero uczącym się mówić, znowu żyła w kraju jak za moich dziewczęcych lat, gdy na północy królestwa panował jeden król, a na południu drugi i wszyscy musieli decydować, który z nich jest prawdziwy, wszyscy znali swego wroga i tylko czekali szansy na zemstę. Do obłędu doprowadza mnie rozmyślanie o przyszłości naszej rodziny w takim świecie, w taki czas, toteż znajduję od tego ucieczkę i oddaję się planowaniu przyszłości naszych ziem. Zamierzam powiększyć sad i w tym celu udaję się w okolice Northampton po sadzonki drzewek owocowych. Od Ryszarda słyszę, że na Kanale znów zrobiło się bezpiecznie i że postara się o lepsze ceny za wełnę naszych owiec na targach w Calais. Trakty także są bezpieczniejsze niż kiedyś, można swobodnie podróżować do Londynu, ponieważ książę Yorku przywrócił władzę szeryfów i nakazał im pilnować porządku we wszystkich hrabstwach. Z wolna kraj pozbywa się bandytów i rabusiów. Nie przyznajemy tego sami przed sobą, ale prawda jest taka, iż to wielka zmiana na lepsze. Z wolna zaczynamy myśleć, nie mówiąc tego jeszcze na głos, że może jednak da się żyć w tym nowym świecie, że dobrze jest być właścicielem ziemskim w czas pokoju. Zaczynamy wierzyć, że będziemy zbierać owoce w sadach i runo na pastwiskach, że będziemy patrzeć, jak dorastają nasze dzieci, bez obaw o czającą się wszędzie zdradę i nadciągającą wojnę. Może książę Yorku przegnał nas z dworu królewskiego, ale dał nam w zamian trwały pokój i spokojne życie. Pod koniec stycznia dostrzegam u wylotu alei trzech pędzących jeźdźców, których wierzchowce rozpryskują kopytami lód na kałużach. Wypatruję ich z okna komnaty dziecięcej, gdzie akurat przyglądałam się śpiącej Katarzynie, i od razu wiem, że przynoszą nam złe wieści, które położą kres spokojnej egzystencji, jakąśmy ostatnio wiedli. Okazuje się, że wcale nie nastał pokój, że to była tylko zimowa przerwa w niekończącej się wojnie. W wojnie, która będzie trwała dopóty, dopóki wszyscy nie pomrzemy. Przez moment mam chęć zatrzasnąć okiennice i nie wychodząc z komnaty dziecięcej, udawać, że mnie nie ma. Jeśli nie usłyszę wezwania, nie będę musiała na nie odpowiadać. Ale to szybko mija.

Wiem, że spełnię swój obowiązek. Służyłam rodowi Lancasterów przez całe życie, nie mogę więc zawieść teraz, w największej potrzebie. Pochylam się nad kołyską i składam pocałunek na gładkim dziecięcym czole Katarzyny, po czym opuszczam komnatę, cicho zamykając za sobą drzwi. Powoli schodzę po stopniach, spoglądając wzdłuż balustrady i widząc, że w dole Ryszard już narzuca na siebie pelerynę i sięga po miecz, by wyjść na spotkanie przybyłym. Czekam w wielkiej sali, nasłuchując. ‒ Sir Ryszard Woodville, baron Rivers? ‒ odzywa się jeden z mężczyzn. ‒ Kto pyta? Mężczyzna zniża głos. ‒ Jej wysokość królowa Anglii. Odpowiadasz na wezwanie? Pozostałeś wierny? ‒ Tak ‒ odpowiada krótko mój mąż. ‒ W takim razie mam dla ciebie to ‒ mówi mężczyzna i podaje Ryszardowi list. Przez uchylone drzwi widzę, jak Ryszard go ujmuje. ‒ Podjedźcie pod stajnie ‒ wydaje polecenie. ‒ Zadbają tam, byście się posilili. Straszny dziś ziąb. Możecie wejść do kuchni i ogrzać się przy ogniu. To domostwo wierne królowej, ale nie ma potrzeby rozpowiadać, skądeście przyjechali. Mężczyźni salutują w podzięce, a on przechodzi do wielkiej sali, łamiąc pieczęć. ‒ „Niech będzie pochwalony...” ‒ zaczyna czytać i urywa po pierwszych słowach. ‒ To zwyczajowa treść, pewnie rozesłała takich listów setki. Wzywa nas. ‒ Pod broń? ‒ W ustach czuję smak strachu. ‒ Mnie i Antoniego. Mamy udać się do Yorku, tam gromadzi swoją armię. ‒ Pojedziesz? ‒ Nieomal chcę go poprosić, aby zaprzeczył. ‒ Muszę. To może być jej ostatnia szansa. ‒ Czyta list po cichu do samego końca i wydaje z siebie gwizdnięcie. ‒ Dobry Boże! Jej ludzie pojmali księcia Yorku i zabili go! ‒ Podnosi na mnie wzrok, mnąc papier w dłoni. ‒ Mój Boże! Kto by pomyślał? Lord protektor nie żyje! Królowa wygrała! ‒ Jakże to? ‒ nie potrafię ogarnąć rozumem tego nagłego zwycięstwa. ‒ Co mówisz? ‒ Tu jest napisane, że książę wyjechał ze swego zamku... najpewniej w Sandal... Ale czemu to zrobił? Tam można odpierać oblężenie miesiącami!... No więc że wyjechał stamtąd i że zginął. Dobry Boże, Jakobino, nie potrafię w to uwierzyć. To koniec yorkistów. Koniec Yorków. Ry-

szard Plantagenet nie żyje! I jego syn także! Wciągam powietrze z sykiem, jakby to mnie dotknęła strata. ‒ Młody Edward? Nie! Tylko nie hrabia Marchii! ‒ Nie on, tylko drugi syn, Edmund. Hrabia Marchii przebywa gdzieś w Walii, ale teraz gdy jego ojciec zginął, jest bezradny jak dziecko we mgle. To koniec. Yorkowie przegrali. ‒ Przygląda się zmiętej kartce. ‒ O, spójrz... Dopisała coś na samym końcu... Drogi Sir Ryszardzie: Przybywaj bezzwłocznie, szczęście się do mnie uśmiechnęło. Włożyliśmy Ryszardowi księciu Yorku papierową koronę na głowę, tę zaś, przytwierdzoną do włóczni, umieściliśmy na południowej bramie Yorku. Niebawem obok zawiśnie głowa Warwicka i wszystko będzie jak dawniej. Ryszard wciska mi list do ręki. ‒ To zmienia wszystko. Dasz wiarę? Królowa Małgorzata wygrała, najjaśniejszy pan znów jest u władzy. ‒ Książę Yorku nie żyje?... ‒ Czytam cały list od początku. ‒ Teraz Małgorzata pobije Warwicka ‒ przepowiada mój mąż. ‒ Bez poparcia Yorków Neville już jest martwy. Stracił swojego regenta i lorda protektora, przegrał na całej linii. Yorkiści nie mają nikogo, kto by mógł udawać pretendenta do tronu. Nikt nigdy się nie zgodzi, by mianować lordem protektorem Neville'a, ani ojciec, ani syn nie mają żadnych praw do tronu Anglii. Jest tylko jeden prawowity król Anglii, jak zawsze dotąd. Dom Yorków przegrał, górą Dom Lancasterów. Popełnili błąd i zaprzepaścili wszystkie swoje szanse. ‒ Gwiżdże ponownie i odbiera mi list. ‒ Istne koło fortuny, tyle że teraz to oni są na samym dole. Podchodzę do jego boku i raz jeszcze przyglądam się dopiskowi poczynionemu ręką królowej na urzędowym liście. W jednym rogu Małgorzata naścibiła: Jakobino, przybądź bez chwili zwłoki. ‒ Kiedy wyjeżdżamy? ‒ pytam. Wstyd mi teraz za początkową niechęć na jej wezwanie. ‒ Bez chwili zwłoki ‒ odpowiada mój mąż.

* Wkraczamy na trakt wiodący na północ, do Yorku, pewni, że po dro-

dze napotkamy armię królowej maszerującą na południe, do Londynu. Na każdym popasie, w refektarzach, gospodach i w wielkich salach ludzie opowiadają o królewskiej armii jak o zamorskim najeźdźcy, którego należy się obawiać. Mówią, że Małgorzata zaciągnęła pod swój sztandar Szkotów, którzy chodzą boso po ostrych kamieniach i z nagą piersią pomimo mrozów. Szkoccy żołnierze pono niczego się nie boją i jedzą surowe mięso, zaganiają bydło na pastwiskach na śmierć i wyrywają gorące flaki gołymi rękami. Królowa nie ma złota, by ich opłacić, ale obiecała im, że mogą sobie wziąć wszystko, co uniosą, pod warunkiem że zawiodą ją do Londynu i pomogą wyrwać bijące serce hrabi Warwick. Powiadają też, że oddała królestwo Walezjuszowi w zamian za wsparcie jej sprawy. Powiadają, że król Francji wyśle flotę, która popłynie Tamizą prosto do naszej stolicy i zrówna ją z ziemią, że zajmie każdy port na południowym wybrzeżu. Pono już przekazała mu klucze do Calais, tak jak sprzedała Berwick i Carlisle swojej imienniczce, Małgorzacie Duńskiej, zasiadającej na tronie Szkocji. Odtąd Newcastle będzie miastem granicznym, północ przepadła dla nas na zawsze, a Cecylia Neville, wdowa po księciu Yorku, została szkocką wieśniaczką. Nie ma sensu próbować oddzielić ziarna od plew. Królowa, niewiasta w zbroi prowadząca własną armię, z synem spłodzonym przez śpiącego męża, uciekająca się do alchemii i czarnej magii, francuska księżniczka w sojuszu z naszymi wrogami... Małgorzata Andegaweńska stała się symbolem wszystkiego co najgorsze dla każdego Anglika. Mając za sobą Szkotów, stała się królową lodu, tą, która nadchodzi od północy, skradając się niczym wilczyca. Zatrzymujemy się na dwie noce w Groby Hall, aby odwiedzić Elżbietę i porozmawiać z jej mężem. Jan Grey już powołał pod broń swoich ludzi i jest gotów udać się w dalszą drogę z nami. Elżbieta wydaje się niespokojna i bardzo nieszczęśliwa z tego powodu. ‒ Najtrudniej jest czekać na nowiny ‒ mówi mi. ‒ Przesyłaj wiadomości tak często, jak zdołasz. Nie zniosę bezczynnego czekania. Wolałabym, abyście nigdzie nie jechali... ‒ Ja także ‒ przyznaję szeptem. ‒ Nigdy jeszcze nigdzie nie jechałam z tak ciężkim sercem. Mam dosyć wojny. ‒ Nie możesz odmówić? Potrząsam głową. ‒ Małgorzata to moja królowa i moja przyjaciółka. Nawet gdybym nie posłuchała wezwania z poczucia obowiązku, dołączyłabym do niej z miłości. Ale co będzie z tobą, Elżbieto? Może chcesz pojechać z dziećmi do Grafton i tam zaczekać na nasz powrót? W odpowiedzi krzywi się lekko.

‒ Tu jest mój dom. Zresztą świekra nie zgodziłaby się łatwo na mój wyjazd. Tak bardzo się boję o Jana, mamo... Przykładam dłoń do jej ruchliwych palców. ‒ Musisz zachować spokój. Wiem, że to trudne, ale musisz zachować spokój i nadzieję na lepsze dni. Twój ojciec opuszczał mnie dziesiątki razy, a każdy następny raz był równie straszny jak pierwszy, lecz przecież zawsze do mnie wracał, pamiętasz? Łapie mnie za rękę. ‒ Co widzisz? ‒ pyta bardzo cicho. ‒ Jaką przyszłość widzisz przed Janem? To o niego się boję najbardziej, nawet nie o papę ani Antoniego. Kręcę głową zdecydowanie. ‒ Nic nie widzę ‒ odpowiadam. ‒ Mam tylko wrażenie, że czekam na znak, jak my wszyscy. Kto by pomyślał, że sprowadziliśmy Małgorzatę Andegaweńską, to śliczne dziewczę, do Anglii po to?

W DRODZE WIOSNA 1461 ROKU

Poruszamy się niczym mały oddział zbrojnych: ja, Ryszard, Antoni i mój zięć Jan na czele naszych dzierżawców i służących. Musimy dostosować krok wierzchowców do tempa marszu ludzi, zresztą miejscami trakt jest zalany, co i tak nas spowalnia, a im dalej na północ, tym częstsze są opady śniegu. Wspominam znaki, których kazał mi wypatrywać mój pierwszy małżonek Jan książę Bedfordu, i kiedy przed oczami staje mi bitwa stoczona w śniegu, na koniec czerwonym od krwi, zastanawiam się, czy to na nią właśnie zmierzamy. Wreszcie, na trzeci dzień, zwiadowca, którego Ryszard posłał przodem, wraca kłusem i mówi, że okoliczni mieszkańcy pozamykali się w domach, wierząc, że armia królowej jest o dzień drogi stąd. Mój mąż ogłasza postój, po czym szukamy najbliższego dworku, by prosić o nocleg i miejsce do spania na słomie dla naszych ludzi. Siedziba okazuje się opuszczona, jej właściciele zabarykadowali tylko drzwi i czmychnęli jak zające. Woleli poniewierkę na wzgórzach aniżeli spotkanie z prawowitą królową Anglii. Włamujemy się do środka, myszkujemy za jedzeniem, rozpalamy w kominkach, przykazawszy ludziom trzymać się stodoły i niczego nie kraść. Całkiem niepotrzebnie, gdyż wszystko co wartościowe zostało zabrane lub ukryte zawczasu. Ktokolwiek tu mieszkał, bał się królowej Małgorzaty jak ognia. Nie pozostawił nic ani dla niej, ani dla jej armii, z pewnością też nie ma zamiaru za nią walczyć. Małgorzata Andegaweńska stała się wrogiem we własnym kraju. Nazajutrz rano pojmujemy dlaczego. Budzi nas głośne walenie do drzwi, a kiedy wstaję, widzę za oknem dziką twarz, po czym rozlega się brzęk tłuczonego szkła i najpierw jeden, a potem drugi mężczyzna dostają się do środka z nożami w zębach. Wrzeszczę imię męża, chwytając za sztylet, by stawić czoło intruzom. ‒ Jam jest księżna Bedfordu, przyjaciółka najjaśniejszej pani ‒ oznajmiam krzykiem. Jeden z mężczyzn odpowiada mi coś, ale nie rozumiem ani słowa.

‒ Jam jest z Domu Lancasterów! ‒ krzyczę i na wszelki wypadek próbuję po francusku: ‒Je suis la duchesse de Bedford... ‒ Odstąpisz zaraz na bok ‒ słyszę zza pleców cichy głos Ryszarda. ‒ Na mój znak uskocz w prawo... Teraz! Rzucam się w prawą stronę, a mój mąż do przodu i w tej samej chwili nieznajomy mężczyzna zgina się wpół nad Ryszardowym mieczem, charcząc przeraźliwie. Krew puszcza mu się ustami, chwieje się na nogach, wyciąga przed siebie ręce i pada na podłogę, jęcząc okrutnie. Ryszard przykłada stopę do jego brzucha i wydobywa miecz z trzewi; tryska strumień jasnej krwi, a mężczyzna wyje z bólu. Jego kompan pośpiesznie umyka przez rozbite okno, gdy Ryszard pochyla się ze sztyletem w ręku i podrzyna rannemu gardło, jakby miał do czynienia z wieprzkiem. Zapada cisza. ‒ Nic ci się nie stało? ‒ pyta mnie, wycierając ostrze miecza i sztyletu o zasłony łoża. Czuję, że zbiera mi się na mdłości. Dławię się, zakrywam dłonią usta i odwracam do drzwi. ‒ Skoro musisz, zwymiotuj do kominka ‒ radzi mi Ryszard. ‒ Nie mam pewności, czy reszta domu jest bezpieczna. Opróżniam zawartość żołądka nad paleniskiem, w powietrzu odór wymiocin miesza się z odorem świeżej krwi. Ryszard poklepuje mnie po plecach. ‒ Muszę sprawdzić, co słychać na zewnątrz. Zamknij się tu dobrze i zatrzaśnij okiennice. Przyślę człowieka do pilnowania drzwi. Wychodzi, zanim zdążę go powstrzymać. Mając w pamięci jego rady, zbliżam się do okna i przyciągam do siebie okiennice. Na zewnątrz, w lodowatym mroku, dostrzegam krąg zapalonych pochodni przy stodole, nie potrafię jednak stwierdzić, czy to nasi ludzie czy Szkoci. Zatrzaskuję okiennice. W pomieszczeniu robi się ciemno choć oko wykol, lecz nawet teraz wyczuwam zapach krwi wypływającej z ran zabitego. Po omacku szukam łóżka, uważając, aby nie nadepnąć trupa. Tak się boję, że sięgnie z piekielnej otchłani i złapie mnie za kostkę u nogi, że ledwie mi się udaje dotrzeć do drzwi i opuścić rygle, jak kazał mi mąż. Teraz, o zgrozo, jestem zamknięta w jednej komnacie z nieżywym człowiekiem. Na zewnątrz rozlegają się jakieś krzyki, po czym zagłusza je przeraźliwy ryk trąbek. Wreszcie słyszę, jak Ryszard mówi: ‒ Możesz już wyjść, królowa nadciąga, w szeregach zapanował porządek. To, jak się zdaje, byli jej zwiadowcy. Czyli nasi. Trzęsącymi się rękami odbijam rygle i otwieram drzwi. Mój mąż trzyma pochodnię i w jej migotliwym blasku widzę, że minę ma ponurą. ‒ Znajdź swoją pelerynę i rękawiczki ‒ poleca. ‒ Dołączamy do

królewskich. Z niechęcią cofam się w głąb komnaty, aby odzyskać pelerynę, którą okryłam się przed pójściem spać dla ciepła. Staram się nie patrzeć pod nogi; chwilę później zostawiamy zabitego, bez ostatniego namaszczenia, otoczonego kałużą własnej krwi z poderżniętego gardła. ‒ Jakobino! ‒ słyszę. ‒ Małgorzato! Obejmujemy się mocno, przytulamy policzkami. Czuję, jak energia i optymizm buzują w jej drobnym ciele. Mych nozdrzy dolatuje delikatny zapach perfum w jej włosach, futrzany kołnierz łaskocze mnie w brodę. ‒ Miałam tyle przygód! ‒ wykrzykuje. ‒ Nigdy nie uwierzysz, gdzie byłam... Też jesteś cała? W dalszym ciągu drżę po wstrząsie, którego doświadczyłam w komnacie sypialnej. ‒ Ryszard pozbawił życia jednego z twoich ludzi ‒ bąkam. ‒ W obronie własnej... Ten mężczyzna wdarł się przez okno i... Kręci głową z dezaprobatą, jakby była mowa o drobnostce. ‒ Och! Oni są niemożliwi! Nadają się tylko do mordowania. Ale, ale, musisz jak najprędzej zobaczyć naszego księcia. Przekonasz się, że to urodzony król. A jaki był odważny!... Pojechaliśmy do Walii, a stamtąd statkiem do Szkocji. Zostaliśmy napadnięci i rozbiliśmy się na mieliźnie! Masz pojęcie? ‒ Małgorzato, twoja armia przeraża ludzi na śmierć. ‒ Tak, wiem. Jest niezwyciężona. Zaraz zobaczysz, jakie mamy plany! ‒ Promienieje zachwycona swoją potęgą, nareszcie u władzy. ‒ Mam za sobą Somerseta, Exetera i Northumberlanda... ‒ ciągnie. ‒ Cała północ Anglii jest za nami. Pomaszerujemy na południe i gdy Warwick wystawi głowę, by bronić z Londynu, zetniemy mu ją... ‒ Poderwie londyńczyków do obrony przed tobą ‒ przestrzegam królową. ‒ Reszta kraju martwieje na wzmiankę o twojej armii, w żadnym razie nie powita cię z otwartymi ramionami. Śmieje się głośno. ‒ Ja poderwałam całą północ i Szkotów przeciwko niemu ‒ mówi. ‒ Londyńczycy nie odważą się choćby sięgnąć po broń. Wracam do Anglii jako wilczyca, Jakobino, prowadząc wilczą armię. Jestem na samym szczycie koła fortuny, stoję na czele niepokonanej armii, której nikt nie ma odwagi stawić czoła w polu. Wszyscy przed nami uciekają na długo przed tym, zanim się gdzieś pojawimy. Stałam się królową znienawidzoną przez lud, zmorą swojego królestwa, moi poddani pożałują jeszcze, że odważyli się podnieść na mnie miecz czy widły.

Przemieszczamy się na południe wraz z armią Małgorzaty, królewski orszak na czele maszerujących wojsk, zostawiając za sobą pokos splądrowanej ziemi, grabieży i gwałtów, o których wiemy, lecz na które nie zwracamy uwagi. Część żołnierzy co jakiś czas opuszcza kolumnę, by myszkować po okolicy za jedzeniem, włamywać się do stodół, napadać na kramy i położone na uboczu małe gospodarstwa, zdzierać z wieśniaków wojenną daninę; pozostali jednak to szaleńcy, mieszkańcy północy dzicy niczym wikingowie, berserkowie z legend zabijający dla przyjemności mordowania, okradający świątynie, bezczeszczący niewiasty. Na Anglię pada blady strach, stajemy się zarazą we własnym kraju. Ryszard i paru innych wielmożów odczuwają przemożny wstyd i starają się zaprowadzić porządek w szeregach, panując nad swoimi oddziałami i domagając się posłuszeństwa od Szkotów. Jednakże pozostali, nie wyłączając królowej i jej małego syna, zdają się czerpać radość z karania poddanych, którzy ich odrzucili. Małgorzata zachowuje się jak niewiasta zwolniona z wszelkich ryżów, mogąca być tym, kim chce, po raz pierwszy w życiu ‒ czuje się wolna od męża, od rygorów dworu królewskiego, od dobrych manier wpojonych francuskiej księżniczce. Nareszcie może być do szpiku zła. W drugi dzień marszu nasza czwórka podążająca na czele armii dostrzega samotnego jeźdźca na rozstaju, najwyraźniej czekającego, aż się zbliżymy. Ryszard przywołuje Antoniego i Jana. ‒ Jedźcie przodem i sprawdźcie kto to ‒ wydaje im polecenie. ‒ Tylko uważajcie. Wolałbym się nie dowiedzieć, że to zwiadowca i że Warwick czai się po drugiej stronie wzgórza. Dwaj młodzi mężczyźni udają się stępa w stronę samotnego jeźdźca, trzymając wodze lewą ręką, prawą zaś opuszczając wzdłuż boku z rozczapierzonymi palcami dla pokazania, że nie są uzbrojeni. Jeździec rusza im na spotkanie, przybierając taką samą pozę. Gdy się zrównują, rozmawiają przez chwilę, po czym cała trójka zawraca w naszą stronę. Nieznajomy jest utytłany jak po długiej podróży, a sierść jego wierzchowca błyszczy od potu. Nie widać przy nim żadnej broni, ma wprawdzie pochwę od miecza, ale pustą. ‒ Posłaniec ‒ oznajmia Antoni, skłaniając głowę przed królową, która wstrzymuje konia i czeka. ‒ Obawiam się, wasza wysokość, że przynosi złe wieści. Małgorzata nie zmienia wyrazu twarzy, oczekuje na cios z iście królewską godnością. Posłaniec zaczyna mówić. ‒ Edward hrabia Marchii powstał w Walii niczym zimowe słońce znad horyzontu. Byłem tam i widziałem na własne oczy. Przysyła mnie Jasper Tudor, przestrzegając cię, najjaśniejsza pani, przed słońcem w splendorze...

‒ Niemożliwe ‒ przerywa mu mój mąż. ‒ Jasper Tudor nigdy w życiu nie przekazałby takiej wiadomości. Mów, co kazano ci powiedzieć, głupcze, a nie upiększaj! Skarcony mężczyzna prostuje się w siodle i podejmuje: ‒ Tudor kazał mi powiedzieć, co następuje. Jego armia jest rozbita, a on musiał szukać kryjówki. Napotkaliśmy siły Yorka i przegraliśmy. Yorkistów wiódł Wilhelm Herbert, a u jego boku walczył Edward hrabia Marchii. Przełamali linię obrony Walijczyków i ruszyli prosto na nas, Jasper Tudor ledwie zdążył odprawić mnie z wiadomością. Właśnie zmierzał, aby połączyć się z królewską armią, gdy Edward zastąpił mu drogę. Królowa kiwa głową. ‒ Czy Jasper Tudor dołączy do nas mimo to? ‒ Połowa jego ludzi nie żyje. Yorkiści wyglądają zza każdego krzaka. Wątpię, żeby udało mu się przedrzeć. Może sam już nie żyje. Małgorzata wciąga powietrze, lecz nie odzywa się. ‒ Była wizja... ‒ zaczyna mężczyzna, jednym okiem zezując na Ryszarda. Ów irytuje się srodze. ‒ Wizja? Kto jeszcze ją widział? Nikt? A więc to byłeś tylko ty? Może w ogóle ci się przywidziało? ‒ Wszyscy widzieli. Dlategośmy przegrali. Bo wszyscy to widzieli... ‒ Humbug, ot co ‒ kwituje mój mąż. ‒ Co to była za wizja? ‒ dopytuje królowa. Ryszard wzdycha i przewraca oczami. ‒ Na niebie, nad Edwardem hrabią Marchii, kiedy uniósł swój sztandar, wzeszło słońce, lecz po chwili były już trzy słońca. Trzy słońca na niebie nad jego głową, a środkowe świeciło prosto na niego. Cud, istny cud... Nie mieliśmy pojęcia, co znaczy, ale wszyscyśmy wiedzieli, że jest wybrańcem. Tylko nie rozumieliśmy dlaczego... ‒ Trzy słońca... ‒ powtarza królowa. I odwraca się do mnie. ‒ Co to może znaczyć? Spuszczam wzrok, jakby w obawie, że dojrzy w moich oczach prawdę o wizji, którą miałam: wizji trzech słońc odbijających się w wodach Tamizy. Przewidziałam te trzy słońca, sama je dojrzałam. Ale tak jak wtedy nie miałam pojęcia, co znaczą, tak nie mam teraz. ‒ Niektórzy powiadają, że to Trójca Święta uhonorowała w ten sposób hrabię Marchii. Ale dlaczego Ojciec, Syn i Duch Święty mieliby błogosławić buntownikowi? A inni mówili, że te trzy słońca to on i jego dwaj bracia, że wszyscy są urodzeni, by wspiąć się wysoko... Małgorzata znowu patrzy na mnie. Potrząsam głową i w dalszym ciągu się nie odzywam. Miałam nadzieję, że się dowiem, o jakiej porze roku powróci do nas najjaśniejszy pan, wtedy gdy wyszłam o zimnym poranku

nad rzekę i dostrzegłam blask na wodzie. Wypatrywałam powrotu mego króla, a zamiast tego zobaczyłam trzy słońca wschodzące we mgle i świecące coraz jaśniej. ‒ Co to może znaczyć? ‒ Posłaniec powtarza pytanie królowej, kierując na mnie spojrzenie, jakby sądził, że znam odpowiedź. ‒ Nic ‒ mówi sucho mój mąż. ‒ Albo co najwyżej tyle, że był jasny poranek i prostych żołnierzy oślepił własny strach. ‒ Zwraca się bezpośrednio do posłańca. ‒ Nie chcę słuchać o żadnych wizjach. Chcę wiedzieć, jak daleko jest Edward. Jeśli uda się na zachód i będzie maszerował ile sił, jak długo twoim zdaniem zajmie mu dotarcie do Londynu? Mężczyzna marszczy czoło; jest tak zmęczony, że ma trudności z liczeniem. ‒ Tydzień? Trzy, cztery dni? ‒ rzuca. ‒ Jest szybki. To najszybszy dowódca, jakiegom widział w walce. Może więc nawet dotrze tam jutro. Tej samej nocy mój mąż znika z obozu i wraca późno, gdy królowa właśnie udaje się na spoczynek. ‒ Wasza królewska mość, proszę o pozwolenie wprowadzenia przyjaciela. Małgorzata powstaje. ‒ Och, Ryszardzie, wierny sługo. Przywiodłeś raz do mnie Trollope'a, który przesądził o wyniku bitwy pod Ludfordem, nie unosząc nawet miecza. Kogóż wiedziesz teraz? ‒ Muszę mieć twoje przyrzeczenie, że wybaczysz mu to, iż wcześniej pobłądził ‒ rzecze Ryszard. ‒ Wybaczam mu ‒ zapewnia lekko Małgorzata. Mój mąż nie ustępuje jednak tak łatwo. ‒ Ma twoje królewskie przebaczenie? ‒ Tak. I moje słowo. ‒ W takim razie zechciej poznać sir Henryka Lovelace'a, który odtąd z radością będzie ci służył. Królowa wyciąga rękę, a przyjaciel mego męża występuje naprzód, skłania się nad nią i całuje podaną mu dłoń. ‒ Nie zawsze byłeś po mojej stronie, sir Henryku ‒ zauważa chłodno. ‒ Wtedy nie wiedziałem, że York spróbuje sięgnąć po koronę ‒ odpowiada szlachcic. ‒ Dołączyłem doń tylko dlatego, że zależało mi na tym, by w radzie królewskiej zasiadali sami dobrzy doradcy. Tymczasem York zginął. Późno się do ciebie przyłączam, najjaśniejsza pani, wiem o tym. Przed twoją ostatnią bitwą i ostatecznym zwycięstwem. Mimo to robię to z dumą.

Uśmiecha się doń; nie utraciła zdolności roztaczania wokół siebie aury nieodpartego uroku. ‒ Cieszę się, że wstępujesz do mnie na służbę ‒ rzecze. ‒ Możesz być pewien, że nie ominie cię nagroda. Do rozmowy włącza się znów mój mąż. ‒ Sir Henryk donosi, że Warwick okopał się tuż pod Saint Albans. Musimy go pokonać, zanim wesprze go posiłkami hrabia Marchii. ‒ Chyba nie boimy się dziewiętnastoletniego młodzika, co? Ale dobrze, zaatakujemy natychmiast, tak jak radzisz. Ty, Ryszardzie, i Trollope będziecie dowodzić moją armią. ‒ Niezwłocznie opracujemy plan bitwy ‒ skłania głowę Ryszard. ‒ A sir Henryk wróci do szeregów Warwicka i będzie po jego stronie do czasu rozpoczęcia walk. Wyruszymy jeszcze dzisiejszej nocy, pod osłoną ciemności. Przy odrobinie szczęścia zaskoczymy ich, kiedy będą myśleli, że jesteśmy jeszcze o dzień drogi. Małgorzata i jego obdarza uśmiechem. ‒ Zaraz będę gotowa.

* Czekamy. Armia królewska wraz z oddziałami Szkotów niemal bezszelestnie znika na trakcie pogrążonym w ciemnościach. Szkoci maszerują boso, nie mają koni, dosłownie potrafią się rozpłynąć w mroku. Ich ulubionym zajęciem jest wypadanie z czerni nocy, by zabijać. Ryszard idzie na samym czele, Antoni dowodzi jednym z oddziałów, a Jan kawalerią. Królowa i ja przysypiamy na naszych miejscach po obu stronach obudowanego kominka w wielkiej sali zakonu dominikanów w Dunstable. Mamy na sobie stroje do jazdy konnej, jesteśmy gotowe w każdej chwili zerwać się i pogalopować naprzód bądź wstecz, zależnie od szali zwycięstwa na polu bitwy. Małgorzata trzyma syna blisko siebie, mimo iż jest niespokojny i co rusz trąca swój emblemat łabędzia. Marudzi, że powinien był pojechać z mężczyznami, że choć ma dopiero siedem lat, jest zdolny do zabijania swoich wrogów. Królowa śmieje się na to, lecz ani razu go nie karci ani nie poprawia.

SAINT ALBANS WIOSNA 1461 ROKU

Musimy czekać cały dzień. Gdy już zmierzcha, nareszcie pojawia się jeździec z wiadomością, że miasteczko zajęte, Saint Albans dostało się w nasze ręce i straszliwa sromota poprzedniej porażki lancasterów została tym samym zmazana. Książę przestaje się bawić swoim emblematem i chwyta za miecz, a królowa wydaje rozkaz wymarszu. Posuwając się na południe, przepełnieni podnieceniem ze zwycięstwa w otoczeniu uzbrojonych gwardzistów gotowych dobyć miecza w każdej chwili, przysłuchujemy się docierającym z oddali armatnim wystrzałom. Działonowi muszą nabijać lufy wilgotnym prochem, gdyż znów zaczął padać śnieg, zimne mokre płatki czepiają się naszych ramion i kapturów. Od czasu do czasu na drodze pojawiają się żołnierze biegnący od strony pola bitwy, ale na widok zbrojnej eskorty natychmiast przeskakują murek albo przeciskają się przez żywopłot i znikają nam z oczu. Nie sposób stwierdzić, czy to ludzie Warwicka czy nasi. Zatrzymujemy się w pewnym oddaleniu od miasteczka i królowa posyła przodem zwiadowców. Mężczyźni wracają tryumfujący. Opowiadają jeden przez drugiego: ‒ ...Warwick ze swoimi zajął pozycje na Nomansland Common, skąd strzelał do naszych... ‒ ...ale naraz sir Henryk Lovelace wyprowadził oddział z jego armii... ‒ ...i pozostawił wyłom, na który uderzyła nasza kawaleria... Małgorzata przykłada dłoń do gardła. ‒ No i? ‒ ponagla mówiących. ‒ Przedarliśmy się za linie wroga! ‒ krzyczy zwiadowca. ‒ Huzia! ‒ emocjonuje się książę Edward. ‒ Huzia!! ‒ Pokonaliśmy Warwicka? ‒ Odtrąbił odwrót, zmyka jak oparzony kot. Jego ludzie rozpierzchają się bądź poddają. Zwyciężyliśmy, wasza wysokość! Zwyciężyliśmy!... Królowa śmieje się przez łzy, jej syn nie posiada się z radości.

Unosi swój mały miecz i wywija nim nad głową. ‒ A najjaśniejszy pan? ‒ pyta w końcu Małgorzata. ‒ Mój małżonek król? ‒ Hrabia Warwick przywiódł go na pole bitwy, ale porzucił jak wszystko inne, umykając. Najjaśniejszy pan jest tutaj, niedaleko... To znienacka ją zafrasowuje. Rozstali się przed siedmioma miesiącami, przez który to czas ona nieustannie była w drodze, musiała żyć jak wyrzutek, jak złodziej, na przemian ukrywając się i maszerując nocami, on zaś pomieszkiwał w jej komnatach w pałacu westminsterskim lub modlił się w klasztorze, słaby niczym niewiasta. Nic dziwnego, że królowa martwi się, czy znów nie postradał zmysłów. Nic dziwnego, że się boi, czy nie będą sobie obcy. ‒ Zaprowadź mnie do niego ‒ rozkazuje. Odwraca się do mnie ze słowami: ‒ Chodź, Jakobino. Pojedziesz ze mną. Przemierzamy dalej trakt, na którym ranni, pokonani żołnierze robią nam miejsce, schodząc na pobocze ze zwieszonymi głowami i wyciągniętymi przed siebie gołymi rękami, jakby obawiali się ciosów. W miarę zbliżania się do miasteczka widzimy coraz więcej trupów na polach. Na głównej ulicy leżą pokotem łucznicy Warwicka z rozłupanymi toporami głowami i wylewającymi się z otwartych brzuchów trzewiami. Małgorzata przejeżdża obok nich obojętnie, nieczuła na ludzkie nieszczęście, a podążający u jej boku książę ani na moment nie przestaje się uśmiechać i wywijać mieczykiem. Przygotowano dla niej obóz z dala od koszmaru bitwy. Królewski sztandar powiewa nad świeżo rozbitym namiotem, w środku płonie ogień w piecyku, grube kobierce na ziemi chronią przed chłodem i błotem. Wchodzimy do pierwszego namiotu, który będzie służył za jej komnatę gościnną; z tyłu przylega doń mniejszy, służący za alkierz. Małgorzata zasiada na krześle, ja staję obok niej, a pomiędzy nami zajmuje miejsce książę. Po raz pierwszy od wielu dni królowa ma niewyraźną minę. Zerka na mnie niepewnie. ‒ Nie wiem, jaki się okaże... ‒ mówi i kładąc rękę na ramieniu chłopca, dodaje ciszej: ‒ Wyprowadź go, jeśli najjaśniejszy pan nie będzie się czuł dobrze... Nie chcę, by go takiego widział... Wejście do namiotu rozchyla się i pojawia się w nim król Hen' ryk. Jest ciepło ubrany w powłóczystą szatę, wysokie buty do jazdy i grubą pelerynę zarzuconą na ramiona, z kapturem naciągniętym na twarz. Za nim stoją, o ile dobrze poznaję, baron Bonville i sir Thomas Kyriell ‒ obaj walczyli jeszcze pod moim pierwszym mężem we Francji. To wierni poddani, dobrzy ludzie, którzy swego czasu przyłączyli się do yorkistów i pozostali przy najjaśniejszym panu do samego końca bitwy, aby zapewnić

mu bezpieczeństwo. ‒ A ‒ odzywa się król, popatrując na żonę i syna. ‒ A... Małgorzata... Królową przechodzi dreszcz, gdy zdaje sobie sprawę ‒ gdy wszyscy zdajemy sobie sprawę ‒ że najjaśniejszy pan znów nie czuje się dobrze. Ledwie potrafi sobie przypomnieć jej imię, spogląda obojętnie na chłopca, który przyklęka po ojcowskie błogosławieństwo. Mimowolnym ruchem kładzie dłoń na głowie Edwarda. ‒ A... ‒ powtarza, ale tym razem żadne imię nie wraca mu na pamięć. ‒ A... no tak. Książę powstaje. Podnosi spojrzenie na ojca. ‒ To jest sir Thomas, a to baron Bonville ‒ rzecze Henryk do żony. ‒ Okazali mi dobroć... wiele dobroci. ‒ Niby jak? ‒ pyta warknięciem Małgorzata. ‒ Zabawiali mnie ‒ odpowiada z uśmiechem. ‒ Kiedy to trwało, no wiesz... Kiedy panował ten hałas... Graliśmy w kamyki. Ja wygrałem. Podobało mi się, że gramy, kiedy było tak głośno... Królowa spogląda za niego, na barona Bonville. Mężczyzna opada na jedno kolano. ‒ Wasza wysokość, najjaśniejszy pan często słabuje ‒ rzecze cicho. ‒ Czasami nawet nie wie, gdzie jest. Pozostaliśmy przy nim, aby nie zawędrował gdzieś i nie zrobił sobie krzywdy. Bywa, że się gubi, jak jest sam. A wtedy popada w wielkie zdenerwowanie... Małgorzata zrywa się na nogi. ‒ Jak śmiesz?! Mówisz o królu Anglii! Któremu nic nie dolega! Bonville milknie pod jej palącym spojrzeniem, jednakże sir Thomas Kyriell ledwie ją słyszy, nie spuszcza bowiem oczu z króla. Postępuje o krok, by podtrzymać Henryka, który właśnie chwieje się i wygląda, jakby miał się przewrócić. Podprowadza najjaśniejszego pana do zwolnionego przez Małgorzatę krzesła. ‒ Cóż, obawiam się, że jednak coś mu dolega... ‒ odzywa się delikatnie, pomagając Henrykowi usiąść. ‒ Ledwie nas poznaje, wasza wysokość. Przebywa gdzieś daleko, niech Bóg ma go w swojej opiece. Małgorzata okręca się na pięcie i z bladą jak płótno twarzą patrzy prosto na syna. ‒ Ci ludzie przetrzymywali twojego ojca w niewoli ‒ oświadcza głucho. ‒ Jaką śmiercią mają umrzeć? ‒ Umrzeć? ‒ powtarza Bonville wstrząśnięty. Sir Thomas Kyriell, nadal trzymający króla za rękę niosącym otuchę gestem, wykrzykuje: ‒ Wasza wysokość! Chroniliśmy go! Gwarantowano nam bezpieczeństwo! Najjaśniejszy pan osobiście dał nam swoje słowo...

‒ Jaką śmiercią mają umrzeć ci buntownicy? ‒ Królowa wpatruje się w syna. ‒ Ludzie, którzy przetrzymywali w niewoli twojego ojca, a teraz mają czelność twierdzić, że niedomaga? Chłopiec kładzie dłoń na rękojeści swojego miecza, jakby chciał ich ściąć na miejscu, bez niczyjej pomocy. ‒ Gdyby byli niskiego stanu ‒ odzywa się chłopięcym altem, wymawiając każde słowo czysto i wyraźnie, jak uczył go mistrz retoryki ‒ kazałbym ich powiesić. Ale jako że są szlachetnie urodzeni i należą do parów tego królestwa, powinni zostać skróceni o głowę. Małgorzata kiwa na straże. ‒ Wykonać rozkaz księcia. ‒ Wasza wysokość! ‒ Sir Thomas Kyriell hamuje się przed podniesieniem głosu, aby nie przestraszyć Henryka, który nadal trzyma się kurczowo jego ręki. ‒ Nie odchodź ‒ prosi najjaśniejszy pan. ‒ Nie zostawiaj mnie tutaj z... ‒ Zerka na królową, ale znów zapomniał jej imienia. Pamięć wyraźnie mu dziś nie służy. ‒ Możemy znowu zagrać... ‒ kusi, jakby chciał zatrzymać dłużej przyjaciela. ‒ Przecież lubisz ze mną grać. ‒ Wasza królewska mość ‒ rzecze łagodnie sir Thomas Kyriell, nakrywając wolną dłonią kurczowo go trzymającą rękę Henryka. ‒ Musisz tylko wyjaśnić jej wysokości, że dbałem o ciebie. Powiedziałeś, że jeśli z tobą zostaniemy, włos nam nie spadnie z głowy. Dałeś nam swoje słowo! Pamiętasz? Nie pozwól najjaśniejszej pani nas ściąć... Henryk zdaje się skonfundowany. ‒ Dałem słowo? ‒ pyta. ‒ Ach tak, dałem... Obiecałem, że będą bezpieczni. Eee... Małgorzato, chyba nie chcesz skrzywdzić tych ludzi? Twarz królowej zamieniła się w maskę z lodu. ‒ Skądże ‒ odpowiada mu. ‒ Nie masz się czym martwić. ‒ Strażom zaś poleca: ‒ Wyprowadzić ich. Szepcę do niej gorączkowo: ‒ Małgorzato... mają jego słowo. ‒ Głupcy tacy sami jak on ‒ syczy i skinieniem głowy ponagla gwardzistów: ‒ Na zewnątrz z nimi! Dostajemy kwaterę w dormitarzu opactwa Saint Albans, z widokiem na ścięte mrozem sady. Walki toczyły się wprost na ulicach miasteczka, toteż teraz do opactwa ściągają ranni, znajdując schronienie w kapitularzu, gdzie opiekują się nimi zakonnice i skąd zakonnicy zabierają ich na cmentarz, gdy oddadzą ducha Bogu. Udało mi się zdobyć balię dla Ryszarda, który właśnie bierze kąpiel, polewając się dzbanami wody. Mój mąż został ranny w prawe ramię, ale już obmyłam cięcie wodą tymian-

kową i ciasno zabandażowałam. Antoni, Bogu niech będą dzięki, nie odniósł żadnych obrażeń. ‒ Gdzie Jan? ‒ dopytuję. ‒ Ze swoją kawalerią? Obrócony do mnie plecami Ryszard wychodzi z balii, ociekając wodą, która kapie na podłogę. Nie widzę jego twarzy. ‒ Nie ‒ odpowiada. ‒ Zatem gdzie? Jego milczenie napawa mnie strachem. ‒ Ryszardzie, czy on został ciężej ranny? Jest tutaj, w opactwie? ‒ Nie. Teraz już naprawdę się boję. ‒ Gdzie on jest? Chyba nic mu się nie stało? Muszę go zobaczyć. Powinnam wysłać wiadomość do Elżbiety, obiecałam jej, że to zrobię. Ryszard zakrywa biodra prześcieradłem, krzywiąc się lekko z bólu. Przysiada przy kominku, na którym płonie słaby ogień. ‒ Przykro mi, Jakobino. Jan nie żyje. ‒ Nie żyje? ‒ powtarzam niemądrze. ‒ Tak. ‒ Jan? Mój mąż potakuje skinieniem. ‒ Ale przecież kawaleria przedarła się przez linię obrony Warwicka, właściwie wygrała bitwę dla nas. Kawaleria wygrała bitwę... ‒ Jan jechał na czele. Dostał włócznią w brzuch. Nie żyje. Opadam na zydel. ‒ Elżbieta się załamie ‒ szepcę. ‒ Dobry Boże, ledwie wkroczył w wiek męski. A ty wyszedłeś bez szwanku z tylu bitew!... ‒ Kwestia szczęścia ‒ stwierdza. ‒ Jan go nie miał. Nie miał szczęścia Jan Grey, świeć Panie nad jego duszą. Przewidziałaś to wszystko? ‒ Nigdy nie widziałam przed nimi przyszłości ‒ odpowiadam z goryczą. ‒ Ale zmilczałam i pozwoliłam jej wyjść za mąż mimo wszystko. Jan był dobrą partią, a ja chciałam, żeby moja córka wyszła dobrze za mąż. Powinnam była ją przestrzec, powinnam była przestrzec jego. Czasem mój dar jasnowidzenia mi coś podpowiada, ale czasem równie dobrze mogłabym być ślepa... Pochyla się i bierze mnie za rękę. ‒ Fortuna ‒ mówi cicho ‒ to kapryśna pani... Napiszesz do Elżbiety? Mogę pchnąć do niej posłańca. ‒ Sama pojadę ‒ decyduję. ‒ Nie zniosłabym myśli, że dowie się o tym od kogoś innego. Pojadę i sama jej powiem.

*

Opuszczam Saint Albans o świcie i jadę na przełaj przez pola. Jednej nocy zatrzymuję się w klasztorze, drugiej znowuż w gospodzie. Podróż jest męcząca, a szare niebo i błotniste ścieżki nie poprawiają mi nastroju. Należę do zwycięskiej armii po wygranej kampanii, lecz jeszcze nigdy nie czułam się tak pokonana. Wspominam dwóch wielmożów na klęczkach przed królową i jej pełną nienawiści minę. Wspominam jej syna, naszego małego księcia, który dziecięcym głosikiem skazał dwóch dobrych ludzi na śmierć. Jadę na oślep, ledwie widząc przed sobą drogę. Wiem, że zaczynam tracić wiarę. Mijają dwa dni, zanim dotrę do niewielkiej wioski Groby, a gdy już przejeżdżam przez bramę prowadzącą na teren posiadłości Groby Hall, żałuję, że się tam znalazłam. Drzwi otwiera mi Elżbieta, która widząc mnie w progu, natychmiast się domyśla powodu mego przyjazdu. ‒ Jest ranny? ‒ pyta, choć wiem, że podejrzewa najgorsze. ‒ Przyjechałaś po mnie? ‒ Nie, Elżbieto... Przykro mi... ‒ Nie jest ranny? ‒ Nie żyje. Sądziłam, że zemdleje, ona jednak przyjmuje ten cios, prostując się na całą swoją wysokość. ‒ Zatem znowu przegraliśmy? ‒ pyta z roztargnieniem, jakby wynik kampanii nie miał dla niej znaczenia. Podaję wodze stajennemu. ‒ Oporządź moją klacz ‒ polecam. ‒ Nakarm, napój i wyczesz zgrzebłem. Pojutrze będę jej potrzebowała. ‒ Zwracając się do córki, odpowiadam na jej pytanie: ‒ Przeciwnie, moja droga. Wygraliśmy. Twój mąż jechał na czele kawalerii, której atak przełamał linie Warwicka. Wykazał się wielką odwagą. Elżbieta patrzy na mnie, szare oczy ma przepełnione smutkiem. ‒ Odwaga? ‒ powtarza. ‒ Naprawdę uważasz, że się opłacało? To małe zwycięstwo w jeszcze jednej małej potyczce w zamian za jego życie? ‒ Nie ‒ odpowiadam szczerze. ‒ Po tej bitwie przyjdzie kolejna i twój ojciec i brat znowu będą musieli stanąć do walki. To się nigdy nie skończy. Elżbieta kiwa głową. ‒ Wejdziesz i powiesz jego matce? Przekraczam próg pogrążonego w ciepłym półmroku Groby Hall, wiedząc, że czeka mnie najgorsze, najgorsze, co jedna niewiasta może uczynić drugiej. Muszę zawiadomić baronową Grey o śmierci jej syna.

Gdy wracam do Saint Albans, zastaję większość miasteczka opustoszałą, kramy zniszczone, a domy zabarykadowane. Mieszczanie drżą przed królewską armią, które zagrabiła wszystko co cenne i ogołociła z żywności okolicę w promieniu dziesięciu mil. ‒ Dzięki Bogu, że już jesteś ‒ wita mnie Ryszard, pomagając mi zsiąść z siodła na dziedzińcu przed opactwem. ‒ To gorsze niż radzenie sobie z wrogiem. Zakonnicy się wynieśli, mieszczanie pouciekali, a burmistrz Londynu domaga się twojej obecności. ‒ Mojej? ‒ Chce, abyś spotkała się z nim wraz z księżną Buckingham i ustaliła, czy król i królowa mogą wjechać do Londynu. Patrzę na niego tępo. ‒ Ryszardzie, londyńczycy muszą wpuścić króla i królową Anglii. ‒ Wygląda na to, że nie mają takiego zamiaru. Dowiedzieli się, co tu zaszło. Kupcy nie chcą widzieć tej armii w pobliżu swoich składów, kramów i córek, jeśli mogą temu zapobiec. Ot i cała tajemnica. Twoim zadaniem jest wynegocjować porozumienie, na mocy którego król i królowa z dworzanami zostaną wpuszczeni do pałacu westminsterskiego, a armia będzie mogła liczyć na kwatery i wyżywienie poza jego murami. ‒ Ale dlaczego ja? Dlaczego nie marszałek dworu królowej? Albo spowiednik króla? Uśmiech mego męża jest przesycony goryczą. ‒ Właściwie to wielki zaszczyt... Londyńczycy nie ufają nikomu. Nikomu z dowództwa armii Małgorzaty ani z rady królewskiej Henryka. Ufają tylko tobie, bo pamiętają cię z czasów, jak wjeżdżałaś do stolicy jako młoda śliczna księżna. Pamiętają cię z czasów powstania Mortimera. Pamiętają, że Warwick porwał cię z Sandwich. Uważają, że mogą ci zawierzyć. Księżna Buckingham to tylko dodatek do twojej osoby. ‒ Obejmuje mnie ramieniem i przykłada usta do mego ucha. ‒ Podołasz, Jakobino? Jeśli nie, powiedz słowo, a natychmiast pojedziemy do Grafton. Przez moment trwam oparta o niego całym ciałem. ‒ Mam wszystkiego dość ‒ mówię cicho. ‒ Mam dość ciągłych walk i ciągłej śmierci i nie wydaje mi się, aby można jej powierzyć koronę Anglii. Nie wiem, co robić... Rozmyślałam przez całą drogę do Groby Hall i z powrotem, lecz nadal nie wiem, co powinnam zrobić ani komu jestem winna lojalność. Nie potrafię przewidzieć przyszłości, nie potrafię nawet przewidzieć, co będzie jutro... Mój mąż ma ponurą minę. ‒ To wciąż jest moja sprawa ‒ rzecze otwarcie. ‒ Lancasterom służył mój ojciec i służę ja. Mój syn idzie w moje ślady. Ale dla ciebie to nie

takie proste, najdroższa. Jeżeli wolisz wrócić do domu, powinnaś móc to zrobić. Królowa będzie musiała zwolnić cię ze służby. To, że Londyn zamyka przed nią bramy, jest wyłącznie jej winą. ‒ Naprawdę mogą jej nie wpuścić do własnej stolicy? Potakuje skinieniem. ‒ Nigdy nie była tam kochana, a teraz jeszcze wszystkich przeraża jej armia. ‒ I naprawdę nie chcieli nikogo innego, kto by się za nią wstawił? Uśmiecha się kpiąco. ‒ Zadowolą się tylko śliczną księżną. ‒ W takim razie nie mam wyjścia ‒ godzę się niechętnie i powtarzam: ‒ Londyńczycy muszą wpuścić króla i królową Anglii. Co stałoby się z krajem, gdyby zamykano drzwi przed parą monarszą? Wygraliśmy bitwę, Małgorzata jest naszą koronowaną królową, mamy prawo wjechać do Londynu. ‒ Wyruszysz od razu? ‒ dopytuje mój mąż. ‒ Obawiam się, że Warwick zdążył się już spotkać z Edwardem hrabią Marchii i teraz obaj maszerują w naszą stronę. Musimy ich ubiec, wprowadzić parę królewską do Tower, upewnić nasze panowanie w stolicy. Później będziemy albo paktować, albo walczyć. Ale do tego czasu trzeba umocnić władzę w królestwie. Oglądam się na stajnie, gdzie wierzchowce kawalerii kiwają łbami nad półotwartymi drzwiczkami boksów. Jeden z nich należał do Jana Greya, lecz teraz już na zawsze pozostał bez jeźdźca i bez właściciela. ‒ Wyruszę niezwłocznie ‒ decyduję. Ryszard kiwa głową. Po chwili przyprowadzają wypoczętego konia, Ryszard pomaga mi wsiąść na siodło. Za nami otwierają się drzwi frontowe opactwa i na stopnie wychodzi królowa. ‒ Wiedziałam, że zrobisz to dla mnie ‒ mówi ze słodkim uśmiechem. ‒ Że zrobiłabyś dla mnie wszystko... Koniecznie musimy znaleźć się w Londynie przed Edwardem. ‒ Będę się starać ‒ zapewniam. ‒ Jak miewa się dziś najjaśniejszy pan? Ruchem brody wskazuje kaplicę. ‒ Modli się. Gdyby wojny wygrywało się samymi modłami, bylibyśmy stukrotnymi zwycięzcami. Postaraj się też o wyżywienie. Nie zdołam powstrzymać głodnych żołnierzy przed rabunkami. ‒ Przenosi spojrzenie na Ryszarda. ‒ Wydałam rozkazy, ale oficerowie są bezradni. ‒ Nad tymi żołnierzami nie zapanowałby sam diabeł ‒ przeklina mój mąż. Kładzie mi dłoń na kolanie i obiecuje: ‒ Będę na ciebie czekał. Wyznaczyłem Antoniego na dowódcę twojej eskorty, tak że powinnaś

być bezpieczna. Zerkam na syna, który właśnie dosiada swego wierzchowca. Dostrzegłszy, że na niego patrzę, salutuje mi z uśmiechem. ‒ Zatem w drogę ‒ mówię. Antoni wykrzykuje komendę do gwardzistów i powoli opuszczamy dziedziniec opactwa, by wjechać na trakt wiodący na południe, do Londynu. Kilka mil od stolicy łączymy się z niewielkim orszakiem księżny Buckingham. Uśmiecham się do niej i Anna odpowiada mi skinieniem, które mówi wyraźnie, iż nie mieści się jej w głowie, że przyszło nam dopraszać się wpuszczenia rodziny królewskiej do pałacu. Straciła na tej wojnie syna, pobrużdżoną zmarszczkami twarz ma znużoną. Prowadzi do Bramy Biskupiej, przy której czeka na nas burmistrz Londynu z rajcami. Nie chcą nas przepuścić nawet o piędź. Księżna spogląda na nich z wysokości końskiego grzbietu z miną ponurą jak chmura gradowa, jednakże ja zsiadam na ziemię, burmistrz zaś całuje mnie w rękę, a pozostali rajcy ściągają czapki z głów i kłaniają mi się nisko. Odpowiadam im wszystkim uśmiechem. Za nimi stoi grupka londyńskich kupców i najzamożniejszych mieszczan ‒ to ich właśnie mam przekonać. Oświadczam, że król ze swoją żoną królową i synem księciem pragnie powrócić do Londynu, i pytam, czy ktokolwiek się ośmieli odmówić rodzinie królewskiej prawa do mieszkania we własnym pałacu, spania we własnym łożu i zasiadania na własnym tronie. Słyszę, że mamroczą coś między sobą. Argument o prawie własności przemawia do wyobraźni tych ludzi, którzy ciężko pracowali na swoje piękne domy. Kuję więc żelazo póki gorące. ‒ Czyż następca tronu nie ma prawa przechadzać się po pałacowych ogrodach własnego ojca? ‒ Własny ojciec odmówił mu tego prawa! ‒ krzyczy ktoś stojący z tyłu. ‒ Król Henryk nie spał we własnym łożu ani nie siedział na własnym tronie, odkąd przekazał jedno i drugie księciu Yorku! A królowa czmychnęła jak mysz! To oni zrezygnowali ze swego pałacu, a nie myśmy go im odebrali! Znaleźli się poza swoim domem z własnej winy! Podejmuję przemowę, zwracając się do burmistrza, wszelako podnoszę głos dostatecznie, by słyszano mnie także za łukiem bramy, na miejskich uliczkach. Powiadam, iż nawet londyńskie mieszczki wiedzą, że królowa powinna mieć wstęp do swojego pałacu, by móc wychować w nim syna; że każda niewiasta ma prawo do dachu nad głową. I że najjaśniejszy pan musi być panem we własnym domu. Ktoś wybucha śmiechem i rzuca nieprzystojną uwagę, że Henryk ni-

gdy nie był panem we własnym domu, a najpewniej i we własnym łożu też. Zaczynam rozumieć, iż miesiące panowania yorkistów wzmocniły w poddanych przekonanie, że król Henryk nie nadaje się na władcę, że jest bezradny jak dziecię. ‒ Ja bym posłał królewskiej armii prowiant ‒ zapewnia mnie burmistrz zniżonym głosem. ‒ Zapewnijcie, proszę, jej królewską mość, że mam już wozy naszykowane i tylko mieszczanie mnie powstrzymują. Strasznie się boją Szkotów... To, cośmy słyszeli, zaiste stawia włosy dęba na głowie. Mówiąc krótko, nikt ich tutaj nie chce i nikt nie pozwala mi posłać prowiantu. ‒ Mieszkańcy ewakuują się z miasta ‒ naprzód występuje jeden z rajców. ‒ Zamykają na głucho swoje domy i wyjeżdżają do Francji, chociaż królowa jest aż w Saint Albans. Nikt się nie ostanie, jeśli zbliży się bardziej. Księżna Yorku odesłała swoich synów, Jerzego i Ryszarda, do Flandrii dla bezpieczeństwa, a przecież miała już do czynienia z królową! Przysięga, że drugi raz się jej nie podda. Nikt nie ufa królowej Małgorzacie, wszyscy obawiają się jej armii. ‒ Nie ma się czego obawiać ‒ mówię uspokajająco. ‒ Ale zaproponuję coś innego: królewska armia pozostanie za murami. Wtedy będziecie mogli wpuścić rodzinę królewską i cały dwór do miasta. Para monarsza musi znaleźć bezpieczne schronienie w londyńskiej twierdzy. Nie możecie tego odmówić. Burmistrz odwraca się do najstarszych wiekiem rajców, po czym konferują przez chwilę. ‒ Domagam się tego w imieniu króla Anglii ‒ odzywam się dobitnie. ‒ Wszyscyście przysięgali mu wierność. Teraz prosi was, byście go wpuścili do swego miasta. ‒ Jeżeli najjaśniejszy pan zagwarantuje nam bezpieczeństwo ‒ burmistrz zwraca się znów do mnie ‒ pozwolimy wjechać do Londynu jemu, królowej z księciem i ich dworowi. Ale nie Szkotom. Ich królewskie moście muszą obiecać, że żołnierze zostaną za murami i nie splądrują miasta. Czterech z nas wróci z tobą, by zanieść te słowa królowej. Antoni, który przez cały czas stał za mną czujny jak na dowódcę straży przystało i milczący, gdy wywiązywałam się ze swego zadania, teraz złącza obie dłonie, abym podsadzić mnie na siodło. Trzyma za uzdę mego wierzchowca, gdy zbliża się burmistrz, aby zamienić słówko. Nachylam się ku niemu. ‒ Czy nieszczęsny król Henryk przestał popłakiwać? ‒ pyta mnie. ‒ Kiedy mieszkał tu za panowania księcia Yorku, bez przerwy płakał. Udał się do opactwa westminsterskiego i krokami wymierzył własny grobowiec. Słyszałem, że ani razu się nie uśmiechnął i tylko zawodził jak płacz-

liwe dziecię... ‒ Najjaśniejszy pan jest szczęśliwy z żoną i synem ‒ zapewniam, skrzętnie ukrywając zażenowanie, które mnie ogarnęło na jego słowa. ‒ Jest też zdrów i zdolny wydawać rozkazy... ‒ Nie dodaję, że rozkazał zaprzestać plądrowania opactwa i miasteczka Saint Albans i że na jego polecenie nikt nie zareagował. ‒ Dziękuję, że przybyłaś tu dzisiaj, wasza książęca mość ‒ rzecze głośniej burmistrz, odstępując dwa kroki w tył. ‒ Boże, chroń śliczną księżnę! ‒ woła ktoś z tłumu. Śmieję się i unoszę dłoń. ‒ Pamiętam, jak byłaś najpiękniejszą damą Anglii ‒ odzywa się z cienia bramy niewieści głos. Wzruszam ramionami. ‒ Teraz jest nią chyba moja córka ‒ odpowiadam. ‒ Boże, chroń śliczną buzię Elżbiety i sprowadź ją tu do nas, cobyśmy ją mogli wszyscy zobaczyć! ‒ żartuje ktoś inny. Antoni wskakuje na koński grzbiet i wydaje komendy eskorcie, czterej rajcy ustawiają się za mną i za księżną Buckingham, po czym wszyscy razem ruszamy na północ, by przekazać królowej Małgorzacie, iż londyńczycy ją wpuszczą, lecz nigdy nie zgodzą się na wkroczenie do Londynu jej armii. Spotykamy się z królową i jej dworem w Barnet, zaledwie jedenaście mil od Londynu ‒ niebezpiecznie blisko, jak zauważają jadący z nami rajcy. Małgorzata osobiście dobrała oddziały, które jej towarzyszą, pozostawiając największych północnych gwałtowników w pewnej odległości w Dunstable, gdzie zabawiają się obracaniem miasteczka w perzynę. ‒ Połowa zwyczajnie zdezerterowała ‒ informuje mnie posępnie Ryszard, gdy idziemy do komnat królowej. ‒ I nic dziwnego. Nie byliśmy w stanie ich wykarmić, a z góry zapowiedziała, że nie zamierza ich opłacić. Znudziło im się czekanie na wjazd do Londynu i zabrali się do domów. Niech Bóg chroni wsie na ich drodze... Małgorzata zarządza, abyśmy z księżną Anną i czterema rajcami powrócili do Londynu domagać się wstępu dla rodziny królewskiej z eskortą liczącą czterysta osób. ‒ Tylko tyle! ‒ rzecze poirytowana. ‒ Chyba zdołacie ich przekonać do wpuszczenia oddziału, jaki Ryszard książę Yorku uznałby za mały? Podążamy więc na przedzie orszaku i pierwsi docieramy do bram, gdzie znów czeka na nas burmistrz. ‒ Wasza książęca mość, nie mogę cię wpuścić ‒ rzecze nerwowo,

zezując na zbrojnych za moimi plecami, którym przewodzi Ryszard. ‒ Wpuściłbym, gdyby to ode mnie zależało, ale mieszkańcy Londynu nie chcą widzieć królewskich żołnierzy na swoich ulicach. ‒ To nie są Szkoci ‒ próbuję przemówić mu do rozsądku. ‒ Spójrz, noszą liberie lancasterów, to ludzie, którzy mijali te bramy wiele razy. Dowodzi nimi, jak widzisz, mój małżonek baron Rivers, którego także znasz nie od dziś. Możesz im zaufać, możesz zaufać najjaśniejszej pani, która dała swoje słowo. Zresztą jest ich tylko czterystu. Burmistrz przygląda się brukowi pod swoimi stopami, potem niebu nad głową, patrzy na mężczyzn za mną ‒ w istocie patrzy wszędzie, byle nie na mnie. ‒ Prawda jest taka‒ wydusza z siebie w końcu ‒ że nikt tu nie chce królowej ani króla, ani księcia. Nikogo z nich. Bez względu na obietnice i dane słowo. Przez moment nie mam siły się sprzeczać. W moim życiu również nie było czasami miejsca dla króla Henryka i królowej Małgorzaty. Tylko że jeśli nie dla nich ‒ to dla kogo? ‒ Małgorzata jest królową Anglii ‒ przypominam z obowiązku. ‒ Małgorzata jest naszą zgubą ‒ odpowiada gorzko burmistrz. ‒ A Henryk świętym głupcem. Książę zaś nie jest jego prawowitym dziedzicem. Przykro mi, wasza książęca mość, naprawdę mi przykro. Ale nie otworzę bram dla królowej i jej dworu. Wtem rozlega się krzyk i tupot stóp kogoś biegnącego od bramy. Gwardziści sięgają po broń, Ryszard studzi ich zapal krótkim „spokój tam!”, a Antoni jednym susem znajduje się obok mnie z dłonią na rękojeści miecza. Jakiś mężczyzna podbiega do burmistrza i gorączkowo szepce mu coś na ucho. Burmistrz odwraca się do mnie, twarz ma zalaną szkarłatnym rumieńcem gniewu. ‒ Wiedziałaś? Kręcę głową. ‒ Nie. Nie wiem o niczym. Nie mam pojęcia, o czym mówisz. Co się dzieje? ‒ Kiedy my tu staliśmy, rozmawiając, królowa nasłała oddział swoich ludzi, by zdobył Westminster. Tłum wydaje chóralny pomruk. ‒ Zewrzeć szyki! ‒ krzyczy do gwardzistów Ryszard. ‒ Raźno! ‒ O niczym nie wiedziałam ‒ zapewniam szybko burmistrza. ‒ Przysięgam na swój honor. Nigdy bym was nie zdradziła w ten sposób. Mój rozmówca potrząsa ze smutkiem głową. ‒ Jest podstępna i stanowi wielkie zagrożenie ‒ stwierdza. ‒ Nie

chcemy jej tutaj. Użyła ciebie, aby odwrócić naszą uwagę i wziąć miasto siłą. Zdradziecka wilczyca. Powiedz jej, że ma się stąd zabierać razem ze swoimi żołnierzami. Nigdy jej nie wpuścimy. Spraw, żeby odeszła, pomóż nam, wasza książęca mość. Pozbądź się jej. Ocal Londyn. Zabierz królową z naszego progu. ‒ To powiedziawszy, skłania się przede mną i odchodzi. Pod wielkim łukiem bramy obraca się jeszcze i woła przez ramię: ‒ Ufamy, że nas oszczędzisz od tej wilczycy! Stoimy bez ruchu, kiedy skrzydła bramy zamykają się nam przed nosem, zatrzaskują z hukiem, a po chwili rygle opadają na swoje miejsce. Udajemy się na północ. Zdaje się, że choć wygraliśmy ostatnią bitwę, przegrywamy Anglię. Za nami londyńczycy otwierają bramy miasta przed młodym Edwardem hrabią Marchii, najstarszym synem i dziedzicem księcia Yorku, po czym prowadzą na tron i ogłaszają królem. ‒ To nic nie znaczy ‒ mówi do mnie królowa, gdy ramię w ramię podążamy północnym traktem. ‒ Nic mnie to nie obeszło. ‒ Został koronowany na króla ‒ mówi do mnie Ryszard tej samej nocy. ‒ Londyn zamknął przed nami swoje bramy, ale wpuścił jego i uczynił go królem. To musi coś znaczyć. ‒ Mam wrażenie, że ją zawiodłam. Powinnam była ich przekonać... ‒ Po tym, jak posłała bokiem swoich żołdaków do Westminsteru? Miałaś szczęście, wyprowadzając nas stamtąd żywych. Być może zawiodłaś Małgorzatę, Jakobino, ale ocaliłaś Londyn. Żadna inna niewiasta by tego nie dokonała.

YORK WIOSNA 1461 ROKU

Król, królowa, książę i ich dwór zatrzymują się dopiero w Yorku, gdzie rodzina królewska staje na kwaterze w miejscowym klasztorze, a reszta z nas gdziekolwiek w mieście. Ryszard z Antonim niemal od razu wyruszają z armią pod dowództwem księcia Somerset, aby zagrodzić trakt i przygotować się na odparcie Warwicka i młodzieńca, który teraz każe się nazywać królem: przystojnego syna Cecylii Neville, Edwarda. Najjaśniejszy pan staje na wysokości zadania w obliczu grożącego mu niebezpieczeństwa i już w drodze odzyskawszy zmysły, wystosowuje list do armii yorkistów, zarzucając żołnierzom bunt i wzywając do przejścia na jego stronę. Królowa i książę co dzień jeżdżą po okolicy, zapuszczając się coraz to dalej, i nawołują mężczyzn do porzucenia swoich wiosek i zajęć i dołączenia do armii królewskiej przeciwko buntownikom i ich przywódcy uzurpatorowi. Andrew Trollope, najlepszy dowódca w królewskiej armii, doradza, aby zająć pozycje na wzniesieniu jakieś czternaście mil na południe od Yorku. Jako awangardę wysyła oddziały barona Cliffordu, który ma zapobiec przekroczeniu rzeki Aire przez yorkistów; Clifford wypełnia rozkazy, rozbierając most, tak że kiedy od Londynu nadciąga Edward ze swoim wojskiem, nie ma jak przejść na drugą stronę. Bezwzględnie nakazuje swoim ludziom wejść do wody, gdzie ‒ pomimo silnego prądu, sypiącego śniegu i zapadającego zmierzchu ‒ mokrzy po pas żołnierze pracują nad odbudowaniem konstrukcji. Clifford bez trudu napada na nich, zabija Fitzwaltera i niemal cały jego oddział. Ryszard wysyła do mnie wiadomość: Brak doświadczenia drogo kosztował Edwarda. Zastawiliśmy na niego pierwszą pułapkę, a gdy dotrze do Towton, przekona się, co jeszcze mamy dlań w zanadrzu... Wyczekuję następnych wieści. Tymczasem wraz z królową udajemy

się na zamek, gdzie wspinamy się na Wieżę Clifforda. Patrzymy stamtąd na południe, mimo iż obie armie znajdują się poza zasięgiem wzroku, a w dodatku wokół nas powoli zapadają ciemności. ‒ Nie mogłabyś życzyć mu śmierci? ‒ pyta Małgorzata. ‒ Nie mogłabyś razić go na odległość? ‒ Warwicka? Potrząsa głową. ‒ Warwick zmieni barwy, czuję to. Nie, przeklnij tego młodzika Edwarda, który śmie się nazywać królem. ‒ Nie wiem, jak się robi takie rzeczy, i nigdy nie chciałam tego wiedzieć. Nie jestem czarownicą, Małgorzato. Nie jestem nawet wróżką. Gdybym miała jakąkolwiek moc, sprawiłabym, że mój mąż i syn staliby się niezwyciężeni. ‒ A ja bym przeklęła Edwarda ‒ oznajmia królowa. ‒ Zabiłabym go na miejscu. Myślę o rówieśniku mego syna, o przystojnym złotowłosym chłopcu, dumie księżny Cecylii. Przypominam sobie, jak poniósł go temperament w wielkiej sali cytadeli Calais i jak zarumienił się ze wstydu, gdy poinformowałam go, że zadbaliśmy o jego dobrodziejkę. Wspominam, z jakim szacunkiem ucałował mą dłoń przed komnatą królowej w pałacu westminsterskim. ‒ Lubię go ‒ stwierdzam. ‒ Nie zamierzam mu źle życzyć. Poza tym zginie z ręki kogoś innego, zanim dzisiaj zajdzie słońce. Bóg świadkiem, że wystarczy już zabitych. Małgorzata wzdryga się i naciąga kaptur. ‒ Będzie padał śnieg ‒ mówi. ‒ Dziwne, o tej porze roku... Po powrocie do klasztoru udajemy się na wieczerzę. Najjaśniejszy pan prowadzi Małgorzatę przez refektarz, jakby to była wielka sala jego pałacu. Wszędzie dokoła siedzą członkowie ich dworu. ‒ Napisałem do Edwarda hrabi Marchii ‒ informuje dźwięcznym głosem. ‒ Poprosiłem o rozejm na jutrzejszy dzień. To Niedziela Palmowa, chyba nawet on nie chce stoczyć bitwy w Niedzielę Palmową. Tego dnia nasz Pan wkroczył do Jeruzalem. Chyba nawet on pragnie w ten dzień tylko się modlić. Wszyscy powinniśmy się modlić, taka jest wola Boga... Małgorzata rzuca mi szybkie spojrzenie. ‒ Czy odpowiedział? ‒ pyta. Król Henryk spuszcza oczy. ‒ Z przykrością muszę powiedzieć, że odmówił rozejmu ‒ rzecze. ‒ Chce walczyć w dzień, w który nasz Pan wkroczył do Jeruzalem. Edward zamyśla wyjechać w pole w poranek, gdy nasz Pan wjechał do Świętego Miasta. Musi być z niego niezwykle zacietrzewiony młodzieniec...

‒ Jest zły ‒ potwierdza Małgorzata, zagryzając wargę, by nie wybuchnąć z irytacji. ‒ Ale to chyba dobrze się dla nas składa... ‒ Zabronię księciu Somerset podejmować walkę ‒ oświadcza król. ‒ Nasi ludzie nie będą się bili w niedzielę, szczególnie w Niedzielę Palmową. Mają stać w szeregu, pokładając ufność w Panu. Jeżeli Edward rozpocznie szarżę, mają nadstawić drugi policzek. ‒ Ależ musimy się bronić ‒ rzecze prędko Małgorzata. ‒ Pan Bóg wesprze nas tym bardziej, że będziemy bronili się przed takim bezbożnikiem. Najjaśniejszy pan rozważa jej słowa. ‒ A może Somerset powinien zejść z pola do poniedziałku? ‒ Zajął dobrą pozycję, wasza królewska mość ‒ zauważam delikatnie. ‒ Chyba więc lepiej poczekać i zobaczyć, co z tego wyniknie. Zaproponowałeś rozejm w święto, nic więcej nie możesz uczynić. ‒ Zapytam biskupa o jego opinię ‒ odpowiada król Henryk. ‒ I pomodlę się dziś wieczór o wskazówkę. Będę się modlił przez całą noc. Pełni czuwanie w katedrze. Zakonnicy z klasztoru przewijają się przez wielką świątynię, a on nie powstaje z klęczek. W końcu kładę się spać, lecz nie mogę zasnąć; nie przestaję myśleć o Ryszardzie i Antonim, tam na zewnątrz, gdzie porywisty północny wiatr przynosi śnieg i gdzie coraz bliżej do świątecznej bitwy. Nazajutrz rano niebo jest ołowiane, wisi nisko, jakby chmury napierały na zamkowe mury. W końcu zaczyna padać śnieg; ogromne białe płatki wirują w powietrzu w szalonym tańcu i upadają na zmarzniętą ziemię. Miasto zdaje się spowite w pierzynę, która grubieje z każdą chwilą. Gdy zjawiam się w komnatach królowej, przechadza się niespokojnie od ściany do ściany, chowając zziębnięte ręce w długich rękawach. Najjaśniejszy pan nadal zanosi modły w katedrze, ona zaś wydaje rozkazy, by ponownie spakowano wszystkie ich dobra. ‒ Jeśli wygramy, natychmiast pojedziemy do Londynu, gdzie tym razem otworzą przed nami bramy. W przeciwnym razie zaś... ‒ urywa i obie czynimy znak krzyża. Podchodzę do okna. Ledwie dostrzegam miejskie mury przez śnieżną zamieć, która z każdą chwilą przybiera na sile. Biel śniegu oślepia mnie, przykładam więc dłoń do czoła i w tym samym momencie przed oczami staje mi wspomnienie ‒ wizja bitwy toczonej na zboczu pośród śniegu, lecz tak, że nie widzę sztandarów i nie wiem... kiedy wszechobecna biel zamienia się w czerwień... czyja krew plami breję. Czekamy. Czekamy na wieści przez cały dzień. Paru mężczyzn kulejąc ściąga za mury, aby opatrzyć rany, i od nich słyszymy, że pozycję na

wzgórzu mieliśmy dobrą, lecz nagły opad śniegu utrudnił zadanie łucznikom i niemal całkiem uniemożliwił wykorzystanie dział. ‒ Zawsze w złą pogodę ‒ mamroce do siebie Małgorzata. ‒ Edward York zawsze walczy w złą pogodę. Zawsze towarzyszy mu burza. Można by pomyśleć, że zrodziła go błyskawica... W porze południowego posiłku stoły świecą pustkami. Posilają się tylko starzy dworzanie i słudzy królewscy, którzy są zbyt słabi, by wcielić ich do armii, lub zbyt okaleczeni po poprzednich bitwach. Przyglądam się mężczyźnie z tylko jednym ramieniem, który dość sprawnie sobie radzi ze sztućcami, i przechodzi mnie dreszcz na myśl o moim być może wciąż całym synu, odpierającym atak wrogiej kawalerii. Małgorzata siedzi dumnie wyprostowana u szczytu wysokiego stołu, z księciem u boku, i czyni maskaradę z posiłku, za wszelką cenę chcąc zachować pozory spokoju i normalności. Ja, przy stole dworek, przesuwam na talerzu kawałki mięsa i warzyw, nie czując w ogóle apetytu. Każdy, kto nie ma męża, syna albo brata na polach zwanych Północnymi Akrami, pałaszuje, aż mu się uszy trzęsą. Całą resztę mdli ze strachu. Po południu od strony pola bitwy zaczyna się sączyć strumień rannych ‒ tych, którzy są w stanie iść o własnych siłach. Opowiadają oni o setkach umierających po drodze, wprost na trakcie wiodącym do miasta, i o tysiącach zabitych na Północnych Akrach. Klasztorny lazaret, szpital dla ubogich, nawet leprozorium i wszystkie domy zakonne oraz gospody w okolicy otwierają swoje podwoje, by przewiązywać szarpiami, opatrywać i amputować. Głównie jednak układać stosy z ciał do pochowania. York zamienia się w jedną wielką kostnicę; przez południową bramę miasta płynie nieprzerwana rzeka mężczyzn zataczających się niczym pijani, krwawiących niczym rzeźne bydło. Chcę do nich zejść, chcę zajrzeć w każdą twarz z obawy, że któryś może zwrócić na mnie niewidzące oblicze na wpół spalone przez ładunek prochowy czy rozbite na miazgę przez uderzenie topora wojennego. Wszelako nie ruszam się z miejsca, zmuszam się do pozostania przy oknie w komnacie królowej z robótką w ręku, nie przestając nasłuchiwać szczęku zbliżającej się armii. Robi się ciemno ‒ to chyba już koniec? Nikt przecież nie będzie walczył po zmierzchu... Biją dzwony na kompletę, a nadal nikt nie przychodzi powiedzieć nam, że wygraliśmy... Najjaśniejszy pan klęczy na posadzce katedry ‒ modli się tak od jutrzni. Królowa posyła poń służących, aby odciągnęli go od ołtarza, nakarmili i ułożyli do snu. My dwie nadal czuwamy przy dogasającym ogniu, Małgorzata ze stopami podpartymi na przenośnym skarbczyku z klejnotami, z podróżną peleryną na podorędziu. Siedzimy tak przez całą noc i dopiero o świcie, gdy wstaje chłodne wiosenne słońce, ktoś tłucze się u bram. Małgorzata zrywa się na równe

nogi. Słyszymy, jak furtian otwiera ze skrzypieniem bramę i jak ktoś pyta o królową. Małgorzata narzuca na siebie pelerynę i biegnie na dół. ‒ Zbudź Henryka ‒ poleca mi przed wyjściem. Udaję się szybkim krokiem do komnaty króla i szarpię za ramię mężczyznę śpiącego w antyszambrze. ‒ Wieści z pola bitwy, przygotuj najjaśniejszego pana do wyjazdu ‒ rzucam zwięźle. ‒ Natychmiast. Wydawszy dyspozycje, zawracam do drzwi frontowych, gdzie człowiek w liberii Cliffordów klęczy obunóż przed Małgorzatą. Królowa zwraca na mnie pobladłą twarz, a ja przez mgnienie oka widzę znów tę przerażoną młódkę, odmawiającą zamążpójścia, jeśli ktoś nie powróży jej w dzień ślubu. Nie przewidziałam wówczas tego. Żałuję, że nie byłam w stanie jej ostrzec przed tym, co ją czeka. ‒ Przegraliśmy ‒ rzecze słabym głosem. Postępuję krok do przodu. ‒ Mój mąż? ‒ pytam posłańca. ‒ Mój syn? Żyją? Mężczyzna potrząsa głową. ‒ Nie wiem, wasza książęca mość. Zbyt wielu ich było. Pole zasłane jest zabitymi, zupełnie jakby zginęli wszyscy Anglicy. Nigdy jeszcze nie widziałem... ‒ Zakrywa oczy dłonią. ‒ Niektórzy walczyli na mostku ‒ ciągnie opowieść. ‒ Yorkiści ścigali ich i rozpętała się walka na mostku, który załamał się pod ciężarem i wszyscy poszli do wody, lancasterowie, yorkiści, wszyscy razem, i potopili się w swoich ciężkich zbrojach. Łąkę zakrywają trupy, rzeka spływająca ludzką krwią jest pełna zwłok... A śnieg pada na nie jak łzy... ‒ Twój pan... ‒ pyta szeptem Małgorzata ‒ baron Cliffordu? ‒ Nie żyje. ‒ Głównodowodzący, Andrew Trollope? ‒ Nie żyje. Tak jak baron Welles i baron Scrope. Setki wielmożów, tysiące żołnierzy... Przypomina to Sąd Ostateczny, gdy zmarli powstają z grobów, z tą różnicą, że ci zmarli się nie poruszają. Nie powstają. Wszyscy Anglicy polegli. To już koniec wojny, gdyż nie ma w Anglii żywego człowieka... Przestaję go słuchać i podchodzę do królowej, by ująć ją za lodowatą dłoń. W tej samej chwili u dołu schodów pojawia się najjaśniejszy pan i widząc nas uczepione tak siebie, wodzi przerażonym wzrokiem od jednej do drugiej. ‒ Wyjeżdżamy ‒ rzuca doń Małgorzata. ‒ Przegraliśmy bitwę. Henryk kiwa głową. ‒ Przestrzegałem go ‒ rzecze z irytacją. ‒ Ja nie chciałem walczyć w Niedzielę Palmową, ale on nie słuchał...

Za najjaśniejszym panem pojawiają się słudzy niosący jego Biblię i krucyfiks, jego klęcznik i ołtarzyk. Kolejni znoszą skrzynie królowej z jej futrami i klejnotami. Wychodzimy na zewnątrz. ‒ Pojedziesz ze mną? ‒ pyta jak mała dziewczynka. ‒ Nie chcę jechać sama. Ani przez moment nie myślę o tym, by z nią jechać. Zostawię ją teraz, nawet jeśli miałybyśmy się już nigdy więcej nie zobaczyć. ‒ Muszę odnaleźć Ryszarda i Antoniego ‒ mówię, z trudem wydobywając z siebie głos. ‒ Muszę tam pójść i znaleźć ich ciała. Muszę dopilnować ich pochówku. Potem wrócę do dzieci. Małgorzata kiwa głową. Wierzchowce już są osiodłane i gotowe do drogi, skrzynie właśnie pakowane na wozy, a przenośny skarbczyk pojedzie przytroczony za plecami królowej. Książę Edward już siedzi w siodle, odziany w ciepłą pelerynę i futrzane nakrycie głowy z przypiętą na przodzie broszą w kształcie łabędzia. ‒ Pomścimy tę porażkę ‒ mówi do mnie wesołym tonem. ‒ Zadbam o to, by zdrajcy dali głowy. Przysięgam. Potrząsam głową. Na myśl o pomście ogarniają mnie mdłości. Podsadzają Małgorzatę na koński grzbiet, a ja podchodzę, by stanąć obok niej. ‒ Dokąd się udasz? ‒ Musimy się przegrupować ‒ zaczyna snuć plany. ‒ Wszyscy nie mogli zginąć. Wezwiemy pod broń nowych rekrutów. Zdobędę więcej pieniędzy ze Szkocji, z Francji... Mam przy sobie króla, mam księcia, wrócimy i zatkniemy głowę Edwarda hrabi Marchii na włóczni obok gnijącego oblicza jego ojca. Nie poddam się ‒ zapowiada. ‒ Póki żyje mój syn, nie poddam się... Został poczęty, by zasiąść na tronie; narodził się, by być królem; wychowywałam go na monarchę... ‒ Wiem ‒ mówię. Odstępuję krok do tyłu i Małgorzata unosi dłoń, by dać znak do wymarszu. Gestem nakazuje im ruszyć przed sobą, po czym wzmacnia chwyt na wodzach i spogląda na mnie z góry z miłością w oczach. Wyciąga rękę, prostuje palec wskazujący i w powietrzu kreśli znak koła fortuny. Później cmoka na konia, daje mu ostrogę i już jej nie ma. Przez cały następny dzień do miasta ściągają utykający mężczyźni w poszukiwaniu jedzenia i kogoś, kto by opatrzył im rany. Opatulam się peleryną, biorę swojego konia ze stajni i wyruszam w stronę przeciwną niż królowa: jadę na południe ku Towton, wypatrując wśród setek mijanych mężczyzn znajomego oblicza. Mam nadzieję ujrzeć Ryszarda i

Antoniego. Serce mi zamiera za każdym razem, gdy widzę idącego o prowizorycznej kuli; drżę z trwogi na widok bruneta leżącego twarzą w rowie, z krwią zakrzepłą we włosach. Jadę przed siebie z tylko jednym człowiekiem do ochrony i ilekroć mijam jakiegoś jeźdźca ze spuszczoną głową, oklapniętego w siodle, pytam go, czy widział barona Rivers lub czy chociaż wie, jaki los spotkał jego oddział. Nikt nic nie wie. Zaczynam rozumieć, że to była długa, bardzo długa bitwa, która toczyła się w gęstym śniegu i nikt nie widział dalej niż czubek własnego miecza. Wrogowie wynurzali się z białej zadymki i cięli na oślep, sami będąc dźgani po omacku. Nasi łucznicy strzelali pod wiatr i chybiali celu. Żołnierze wroga, mając wiatr zza pleców, wprawdzie musieli strzelać pod górę, ale udało im się skosić wielu lancasterów oczekujących rozkazu do szarży. Gdy obie armie się starły, ludzie rzucili się na siebie, tnąc, dźgając i siekąc, nie mając pojęcia, kto kogo bije ani kto wygrywa. Jeden żołnierz mówi mi, że gdy zapadła noc, ci, którzy przeżyli, padli na ziemię jak stali i posnęli między trupami, przykrywani białym puchem, jakby wszyscy mieli zostać wspólnie pochowani. Na trakcie roi się od mężczyzn, jest ich tak wielu i są tak utytłani, że nie sposób odróżnić jednego od drugiego, zresztą przytłacza mnie ich liczba i żałosny wygląd i w końcu zjeżdżam na bok, by przyglądać się im spod łuku bramy. Mam wrażenie, że będę tu tkwiła wiecznie, że nigdzie nie ma kresu tego orszaku ludzi, którzy uniknęli śmierci, lecz i tak są zakrwawieni, posiniaczeni i przemoknięci na wskroś. ‒ Pani matka? Pani matka dobrodziejka? Gdy słyszę jego głos, w pierwszej chwili myślę, że wyobraźnia płata mi figla. ‒ Antoni? ‒ pytam z niedowierzaniem. Ześlizguję się z siodła i prę naprzód, aż znajduję się nieomal pośrodku tego morza mężczyzn, którzy nie zważając na nic, poszturchują mnie ze wszystkich stron. Ciągnę tych najbliższych za rękawy i zaglądam w poszarzałe zdumione twarze. ‒ Antoni? Antoni! Wychodzi z niewielkiej grupki maszerujących. W okamgnieniu obrzucam go spojrzeniem od stóp do głów, zauważam umęczony wzrok, smutny uśmiech i nieokaleczone ciało. Rozpościera ramiona, najdroższe ramiona, oba i całe... nie brak mu nawet małego palca, nie ma mięśni rozsieczonych do gołej kości... stoi przede mną prosto, bez przyłbicy na głowie, lecz z gładką twarzą, szarą ze zmęczenia, ale bez żadnych śladów walki. ‒ Nic ci nie jest? ‒ pytam, nie posiadając się ze szczęścia i zdziwienia. ‒ Synu? Na pewno nic ci nie jest? Wyszedłeś z tego cało? Jego uśmiech stracił radosną świetlistość.

‒ Jestem cały ‒ potwierdza. ‒ Dzięki niech będą Bogu, który strzegł mnie przez noc i przez dzień. Ale co ty tutaj robisz? To istne piekło... ‒ Szukam ciebie ‒ odpowiadam. ‒ I... Antoni, gdzie twój ojciec? ‒ Och! ‒ wykrzykuje, zdawszy sobie sprawę, co musiałam pomyśleć. ‒ Och, nie, nie, mamo! Nic mu nie jest. Nie ma nawet draśnięcia. On... ‒ rozgląda się dokoła ‒ on jest tutaj. Obracam się i rzeczywiście widzę przed sobą Ryszarda. Sama chybabym go nie poznała. Napierśnik ma wgnieciony na sercu, twarz czarną od prochu i krwi, ale idzie do mnie, zawsze do mnie wraca, jakby nic nie mogło nas rozdzielić. ‒ Ryszardzie... ‒ szepcę. ‒ Najukochańsza... ‒ odpowiada chrapliwie. ‒ Jesteś cały? ‒ Przecież wiesz, że zawsze do ciebie wracam. Udajemy się na zachód, byle dalej od traktu wiodącego ku Yorkowi, zapchanego mężczyznami, którzy opadają na kolana w kurzu i błagają o kubek wody, i usłanego tymi, którzy przewrócili się, by już nigdy się nie podnieść. Podróżujemy na przełaj przez pola, przez szeroką równinę Yorkshire, aż docieramy do jakiegoś gospodarstwa, gdzie pozwalają nam się przespać w stodole, obmyć w strumieniu i posilić zakupionym na miejscu jedzeniem. Kosztujemy wiejskiej potrawki: ugotowanej na baraniej kostce kaszy z warzywami, i gasimy pragnienie cienkuszem. Gdy Ryszard kończy jeść i nabiera nieco rumieńców, ośmielam się go zapytać, choć czynię to z drżeniem serca, obawiając się odpowiedzi. ‒ Ryszardzie, królowa udała się na północ, żeby dokonać przegrupowania, potem zamierza ściągnąć ze Szkocji nowe oddziały i wrócić. Co my mamy zrobić? Zapada cisza. Antoni i Ryszard wymieniają spojrzenia, jakby bali się coś mi powiedzieć. ‒ O co chodzi? ‒ dopytuję. ‒ Co się stało? ‒ To był koniec ‒ obwieszcza Antoni. ‒ Przykro mi, pani matko. Oddałem swój miecz. Przyrzekłem wierność Yorkowi. Odbiera mi mowę. Zwracam się w milczeniu do Ryszarda. ‒ Ja także ‒ mówi. ‒ I tak nie chciałem dłużej służyć królowej, nie w takiej armii, nie pod takim dowództwem. Tak czy siak, przegraliśmy bitwę, oddaliśmy miecze i poddaliśmy się... Sądziłem, że Edward wyda rozkaz egzekucji, ale... ‒ Na jego wargach czai się cień uśmiechu. ‒ Okazał nam łaskę. Odebrał za to nasze miecze, pozbawiając nas honoru. Nie jestem już rycerzem, żono, przykro mi. Przyrzekliśmy mu swoją wierność. I tyle. Nie mogę na niego podnieść ręki. Zostałem pokonany, pozwoliłem sobie odebrać miecz. Zaprzysięgłem służbę Domowi Yor-

ków. Nie wolno mi wspierać Henryka ani Małgorzaty, teraz to oni są dla mnie wyrzutkami. Dopiero to, że używa ich imion jakby nigdy nic, wstrząsa mną do głębi. Uzmysławia, że to naprawdę koniec, że wszystko się zmieniło. ‒ Henryk... ‒ powtarzam, jakbym wymawiała to imię po raz pierwszy w życiu. ‒ Nazwałeś najjaśniejszego pana po imieniu... ‒ Najjaśniejszy pan ma na imię Edward ‒ mówi mój mąż, jakby recytował wyuczoną lekcję. ‒ Jego wysokość król Edward. Potrząsam głową. Nawet gdy przedzierałam się przez rzekę pokonanych lancasterów, nie uważałam naszej sprawy za przegraną. Towarzyszyłam Małgorzacie od tak dawna, że potrafiłam myśleć wyłącznie w kategoriach następnej bitwy: „Zgoda, tę przegraliśmy, ale zawsze będzie następna”... Teraz, spoglądając mężowi w wymęczone oblicze i w puste czemuś oczy mego syna, mówię: ‒ Sądzicie, że Henryk i Małgorzata nigdy nie powrócą na tron? Ryszard pokazuje mi pochwę po mieczu, z którego urody był tak dumny. ‒ Ja w każdym razie im w tym nie pomogę. Oddałem swój miecz nowemu królowi. Zostałem zaprzysiężony na jego służbę. ‒ Nie należymy już do Domu Lancasterów? ‒ pytam niedowierzająco. Antoni odpowiada mi skinieniem i dodaje: ‒ To już koniec. Mieliśmy dużo szczęścia, że unieśliśmy cało głowy. ‒ Tylko to się liczy ‒ mówię, próbując pogodzić się z faktami. ‒ Koniec końców tylko to się liczy, prawda? Żyjesz, twój ojciec także. Przynamniej dla mnie znaczy to więcej niż wszystko inne. Tej nocy śpimy jak rodzina biedaków, na słomie, okryci tylko pelerynami dla utrzymania odrobiny ciepła. Nasz maleńki oddział ludzi spędza noc w stajni, przy koniach. Ryszard obejmuje mnie przez cały czas ramieniem. ‒ Wrócimy do domu ‒ szepcę zasypiając ‒ i znów będziemy panem i panią na Grafton, a o tym wszystkim będziemy myśleć jak o balladzie, którą ktoś opowie pewnego dnia...

GRAFTON W HRABSTWIE NORTHAMPTONSHIRE WIOSNA 1464 ROKU

Zbieram wokół siebie wszystkie dzieci, a Elżbieta przywozi z Groby Hall swoich dwóch synków. Została bez grosza ‒ świekra ani myśli wypłacić jej przywianku, a w tych niespokojnych czasach brak nam siły i przebicia, by zmusić ją do wypełnienia zapisów listu wiennego i dotrzymania warunków umowy małżeńskiej, która napawała mnie taką dumą i radością przed zaledwie kilkoma laty. Ryszard i Antoni otrzymują królewski pardon i zostają zaproszeni do rady królewskiej. Nowy monarcha okazuje się przebiegłym politykiem, królem wszystkich frakcji. Kieruje się radami hrabi Warwick, który usadził go na tronie, ale pragnie koło siebie widzieć możliwie wielu możnych panów. Nie faworyzuje yorkistów, wydaje się, że naprawdę chce być królem wszystkich Anglików. Paru wielmożów udaje się na dobrowolne wygnanie, paru dołącza do królowej Małgorzaty, która dzieli czas pomiędzy Szkocję i Francję, nieustannie gromadząc armię, grożąc Anglii i planując powrót i pomstę. Myślę, że już nigdy jej nie zobaczę, ładniutkiej francuskiej księżniczki, która zagroziła, że nie wyjdzie za mąż, jeśli jej nie powróżę i nie odkryję przed nią kart przyszłości. A jej życie zatoczyło na kole fortuny pełen, zda się, krąg. Była najpierwszą damą tego królestwa, a teraz nie ma co liczyć na choćby dach nad głową w swoim kraju ‒ ba, jest ścigana niczym ostatnia wilczyca. Rzadko mam o niej nowiny ‒ wszystko, co wiem, dotyczy parafii, a tylko czasami docierają do nas plotki z sąsiedniego miasteczka. Sprawiam, że mój syn Antoni żeni się z Elżbietą baronową Scales, zaczynam też rozglądać się za dobrymi partiami dla reszty moich dzieci, jednakże nie możemy liczyć na bogactwo i wpływy, jakimi się cieszyliśmy, gdy na tronie zasiadała Małgorzata Andegaweńska, a ja byłam jej najdroższą przyjaciółką i damą dworu, mój mąż zaś najznaczniejszym dworzaninem króla. Teraz zaiste jesteśmy tylko panem i panią na Grafton, a choć interesują mnie nasze sady, jeszcze bardziej zaś dzieci i wnuki, trudno mi pa-

trzeć na okolicznych posiadaczy ziemskich i wyobrażać sobie, że moje córki powychodzą za nich za mąż, a synowie pożenią się z ich krewnymi. Spodziewam się dla naszego potomstwa czegoś więcej. Pragnę czegoś więcej. Zwłaszcza dla najstarszej Elżbiety. Któregoś wiosennego dnia podchodzę do wielkiej skrzyni w komnacie sypialnej i wyjmuję mieszek, który podarowała mi przeciota Joanna Luksemburska przed wielu laty. Oglądam wisiorki i zastanawiam się nad możliwymi wyborami dla Elżbiety ‒ niewiasty młodej, lecz nie rozkwitającej młódki; pięknej, lecz nie słodko uroczej; dobrze wykształconej, lecz bez wiary wystarczającej, aby miała zostać przeoryszą. Wybieram wisiorek w kształcie statku, symbolizujący możliwą podróż, domu, który ma pokazywać, że uda jej się odzyskać wiano i przywianek, a wraz z nimi własną siedzibę, i właśnie przymierzam się do wybrania trzeciego, gdy jeden odrywa się od bransolety i upada mi na podołek. To pierścień w sam raz na mały palec, dziwacznie zwieńczony koroną. Zaczynam go przymierzać, ale przerywam w pół ruchu. Nie chcę go na swoim palcu, nie wiem, co może znaczyć. Przywiązuję go do długiego sznurka, podobnie jak pozostałe dwa, które wcześniej wybrałam sama, i wychodzę z domu, gdy srebrzysty rożek księżyca wschodzi na bladym niebie. ‒ Możemy iść z tobą, babciu? ‒ Synkowie Elżbiety pojawiają się znikąd, jak zwykle, i jak zwykle są umorusani błotem. ‒ Dokąd idziesz z tym koszykiem? ‒ Nie możecie ze mną iść ‒ odpowiadam. ‒ Będę szukać ptasich jaj. Zabiorę was ze sobą jutro, jeśli znajdę gniazdo. ‒ A nie moglibyśmy pójść też dzisiaj? ‒ pyta Tomasz, starszy. Kładę mu dłoń na głowie, a rozgrzane, jedwabiste w dotyku loki przypominają mi Antoniego w wieku, gdy był małym uroczym chłopcem takim jak ten. ‒ Nie. Teraz poszukajcie matki, zjedzcie wieczerzę i połóżcie się grzecznie spać, kiedy wam każe. A jutro zabiorę was do lasu. Zostawiam ich i przecinam na przełaj żwirowy dziedziniec przed domem, przechodzę przez furtkę i ruszam wzdłuż rzeki. Nad nurtem jest mostek, parę drewnianych desek, z których dzieci lubią łowić ryby. Mijam go, pochylając głowę pod sięgającymi nisko gałęziami jesionu, po czym zsuwam się po śliskim brzegu do samego pnia. Obejmuję pień, żeby przywiązać doń trzy sznurki, i przykładam policzek do spękanej ciemnoszarej kory. Przez moment nasłuchuję. Wydaje mi się, że wyczuwam bicie serca drzewa. ‒ Co będzie z Elżbietą? ‒ pytam cicho i wydaje mi się, że odpowiada

mi szept liści. ‒ Co będzie z moją Elżbietą? Nigdy nie udało mi się zobaczyć jej przyszłości, nawet pomimo tego, że zawsze była tym z dzieci, po którym obiecywałam sobie najwięcej. Zawsze uważałam, że jest wyjątkowa, że czeka ją szczególne błogosławieństwo. Wstrzymuję oddech; liście szumią. ‒ No cóż, sama nie wiem ‒ mówię do siebie. ‒ Może strumyk nam coś powie... Każdy wisiorek jest przyczepiony do drzewa za pomocą oddzielnego kawałka sznurka i gdy wrzucam je wszystkie w nurt, tak daleko jak się da, słyszę trzy pluśnięcia, jak wtedy gdy łosoś wyskakuje, aby pożreć muchę; po chwili znów panuje cisza, a sznureczki są całkiem niewidoczne. Przez chwilę stoję i patrzę na płynącą wodę. ‒ Elżbieta ‒ wymawiam imię córki. ‒ Powiedz mi, co będzie z Elżbietą. Później przy wieczerzy mój mąż ogłasza, że nowy król zwołuje pod swój sztandar żołnierzy na kolejną bitwę. Ma zamiar wyruszyć na północ. ‒ Ale ty chyba nie musisz z nim iść? ‒ pytam zaniepokojona. ‒ Ani Antoni? ‒ Będziemy musieli wystawić oddział, ale gwoli szczerości, moja droga, nie sądzę, aby król Edward chętnie nas widział w swoich szeregach. Antoni śmieje się smutno. ‒ Podobnie jak Lovelace'a ‒ dodaje, wywołując uśmiech ojca. ‒ I Trollope'a. ‒ Powinnam zwrócić się do króla Edwarda z prośbą o wejrzenie w sprawę mego wiana ‒ wtrąca Elżbieta. ‒ Bo inaczej moi synowie zostaną z niczym, jeśli nie uda mi się jakoś zmusić baronowej Grey do dotrzymania słowa. ‒ Wyskocz na niego, jak będzie przejeżdżał ‒ podsuwa Antoni. ‒ Padnij przed nim na kolana. ‒ Moja córka nie zniży się do tego stopnia ‒ rzecze sucho Ryszard. ‒ Jesteśmy w stanie łożyć na ciebie, dopóki nie dojdziesz do porozumienia ze świekrą. Elżbieta rozsądnie nie ciągnie tematu, lecz nazajutrz widzę, że myje chłopcom włosy i ubiera ich w najlepsze stroje. Nie komentuję tego. Spryskuję welon jej czepca odrobiną perfum własnej roboty, lecz nie wręczam córce ani kwiatu jabłoni, ani owocu. Wierzę, iż nie ma na świecie mężczyzny, który potrafiłby przejechać obok mojej córki obojętnie. Elżbieta wkłada prostą szarą suknię i wychodzi z domu, trzymając obu synów za ręce; udaje się na trakt wiodący z Londynu, którędy musi

przejeżdżać król Edward ze swoimi ludźmi. Odprowadzam ją wzrokiem ‒ ładną młodą niewiastę w ciepły wiosenny dzień ‒ i czuję się jak we śnie, gdy stąpa lekko po ścieżce ocienionej przez szpaler żywopłotów, w których kwitną białe róże. Elżbieta wkroczyła na drogę ku przyszłości, ma zamiar upomnieć się o swoje, aczkolwiek ja nadal nie wiem, co ją czeka. Udaję się do sieni, gdzie zdejmuję z półki niewielki słoik zaczopowany starannie korkiem zalanym woskiem. W środku jest napój miłosny, który uwarzyłam na noc poślubną Antoniego. Zabieram słoiczek do warzelni i dodaję trzy krople płynu do naszego najlepszego piwa, a następnie przenoszę antałek do wielkiej sali i ustawiam obok drogich kielichów. Później czekam wraz ze słońcem rosnącym na niebie za gomółkowymi oknami i z kosami śpiewającymi w koronach drzew na zewnątrz. Nie muszę czekać długo. Kiedy wyglądam na aleję, widzę roześmianą Elżbietę, u jej boku zaś przystojnego chłopca, którego po raz pierwszy ujrzałam przed komnatą królowej i który z takim szacunkiem ucałował mnie w dłoń. Teraz ów chłopiec jest dorosłym mężczyzną i królem Anglii. Obok siebie prowadzi wielkiego konia bojowego, na którego grzbiecie ‒ wysoko i kurczowo trzymając się siodła, z uśmiechniętymi od ucha do ucha buziami ‒ jadą dwaj moi wnukowie. Odchodzę od okna i sama otwieram im drzwi do wielkiej sali. Widzę, że Elżbieta się rumieni, a młody król promiennie uśmiecha, i przyznaję w duchu, że nasze życie jest zaiste kołem fortuny ‒ ale czy to może być prawda? Czy coś takiego może się dziać naprawdę?

OD AUTORKI

Odkryłam postać Jakobiny podczas pracy nad książką o jej córce, Elżbiecie Woodville, która pod okiem matki wyszła w sekrecie za Edwarda IV. Imię Jakobiny zostaje wymienione wraz z imionami innych osób obecnych na tym ślubie, mianowicie księdza, dwóch świadków i chórzysty śpiewającego psalmy. Po uroczystości to Jakobina postarała się, aby młoda para miała gdzie spędzić więcej niż jedną noc poślubną. W rzeczywistości mogła uczynić znacznie więcej. W późniejszym czasie została oskarżona o rzucenie zaklęcia skłaniającego króla do małżeństwa z jej córką ‒ w trakcie wytoczonego Jakobinie procesu o czary przedstawiono dowód w postaci dwu figurek z ołowiu połączonych złotym drucikiem, a mających przedstawiać Edwarda i Elżbietę. Już to wystarczyło, aby mnie zaintrygować! Podczas swojej pracy badawczej jako historyk kobiet pochylałam się często nad zagadnieniem miejsca kobiety w społeczeństwie oraz dążenia kobiet do władzy. Im więcej dowiadywałam się o Jakobinie, tym bardziej wydawała się moją ulubioną bohaterką: jedną z tych pominiętych przez tradycyjną historię i możliwych do odkrycia dzięki pieczołowitemu odsłonięciu faktów. Jakobina miała wyjątkowe życie, które jednak nigdzie nie jest w całości opisane. Z braku biografii Jakobiny stworzyłam własną, w postaci eseju, i opublikowałam wraz z dwoma innymi historykami, Davidem Baldwinem piszącym o Elżbiecie Woodville i Michaelem Jonesem piszącym o Małgorzacie Beaufort, w dziele zatytułowanym „The Women of the Cousins' War: The Duchess, the Queen, and the King's Mother” (wydanie oryginalne: Simon & Schuster, 2011; planowane wydanie polskie: Wydawnictwo „Książnica”, pt. „Kobiety w Wojnie Dwu Róż: księżna, królowa i królowa matka”). Odsyłam doń czytelników zainteresowanych faktami, na których podstawie osnute są moje powieści. Jakobina, poślubiwszy księcia Bedfordu, stała się pierwszą damą Francji pod panowaniem Anglików. Drugi raz wyszła za mąż z miłości: została żoną sir Ryszarda Woodville'a, doświadczyła z powodu tego mezaliansu dezaprobaty i musiała zapłacić grzywnę za wystąpienie przeciwko

zasadom matrymonialnym obowiązującym członków rodu królewskiego. Służyła Małgorzacie Andegaweńskiej jako najzaufańsza dworka, trwając u jej boku przez większość zawirowań Wojny Dwu Róż, podówczas zwanej Wojną Kuzynów. Po porażce lancasterów w straszliwej bitwie pod Towton jej syn Antoni i mąż Ryszard poddali się zwycięskiemu Edwardowi IV. Woodville'owie prawdopodobnie wiedliby spokojny żywot pod nowym reżimem yorkistów, gdyby nie wyjątkowa uroda ich owdowiałej córki, kochliwa natura młodego monarchy i kto wie ‒ być może czary Jakobiny. I tak spokrewnili się z rodziną królewską, co Jakobina w pełni wykorzystała, aby urosnąć znowu do roli pierwszej damy w Anglii, zaraz po swojej córce królowej. Żyła wystarczająco długo, aby pochować tragicznie zmarłego ukochanego męża i syna, wspomóc córkę w czas przegranej, schronić się wraz z nią w sanktuarium i powitać tryumfalnie powracającego na tron zięcia. Przez większość życia Jakobina znajdowała się w centrum wydarzeń, nierzadko była ich motorem. Dlaczego nikt nie spisał kroniki jej życia, pozostaje dla mnie tajemnicą. Z pewnością Jakobina zalicza się do tych kobiet, których istnienie naukowcy zignorowali, aby na kartach historii zrobić więcej miejsca dla znaczących mężczyzn. Poza tym okres historyczny, o którym mowa, jest traktowany raczej po macoszemu w porównaniu z czasami nowszymi czy nawet czasami Tudorów. Spodziewam się jednak, że coraz więcej badaczy będzie się zajmowało piętnastym stuleciem, i mam nadzieję, że tematem ich pracy coraz częściej będą żyjące wtedy kobiety, nie wyłączając Jakobiny. W swojej powieści sugeruję, że inspiracją dla Jakobiny była rodzinna legenda o Meluzynie, wodnej bogince, której historia jest pięknie przedstawiona w Muzeum Luksemburskim jako część historii księstwa. Po dziś dzień przewodnicy po mieście wskazują na skały, w których jakoby zapadła się fontanna Meluzyny, gdy jej małżonek złamał przyrzeczenie i podejrzał ją w kąpieli. Z całą pewnością legenda Meluzyny była żywa w sztuce i alchemii XV wieku, a Jakobina miała w swoim księgozbiorze wolumin opowiadający historię założycielki jej rodu. W moim odczuciu bardzo ważne jest, abyśmy my, współcześni, pojęli, jak wielką rolę w życiu ludzi średniowiecza odgrywała religia, duchowość i magia. W źródłach historycznych przewija się wątek sugerujący udział Jakobiny i Elżbiety w czarach, co wykorzystałam, pisząc niektóre sceny swojej powieści. Używanie kart do przepowiadania przyszłości było powszechną praktyką w wiekach średnich ‒ my nazywamy to układaniem tarota. Alchemia znajdowała się na pograniczu wiary i nauki, a Małgo-

rzata Andegaweńska rzeczywiście dała alchemikom pozwolenie na uprawianie ich sztuki, gdy poszukiwała lekarstwa na chorobę męża, o którą wielu faktycznie obwiniało czary. Zielarstwo i uprawianie roślin leczniczych w zgodzie z kwadrami księżyca nie było niczym dziwnym w większości europejskich domostw, a około 1450 roku histeria związana z czarami sięgnęła w Europie szczytu. Mój opis procesu Eleonory Cobham został oparty na faktach i prawdą jest, że kobieta ta była jedną z ofiar polowania na czarownice. Niniejszą powieść kończy bibliografia, w której podaję tytuły moich lektur. Zachęcam również czytelników do odwiedzenia mojej strony internetowej: PhilippaGregory.com ‒ można tam znaleźć najnowsze eseje historyczne, debaty i odpowiedzi na pytania dotyczące zarówno tej, jak i innych powieści z nowego cyklu. Kolejna moja książka będzie traktowała o córkach Ryszarda Neville'a, hrabi Warwick. Już nie mogę się doczekać, aż zagłębię się w źródłach i przystąpię do pracy nad tą opowieścią.

BIBLIOGRAFIA

Amt Emilie, Women's Lives in Medieval Europe, New York, Routledge, 1993. Baldwin David, Elizabeth Woodville: Mother of the Princes in the Tower, Stroud, Sutton Publishing, 2002. Barnhouse Rebecca, The Book of the Knight of the Tower: Manners for Young Medieval Women, Basingstoke, Palgrave Macmillan, 2006. Bramley Peter, The Wars of the Roses: A Field Guide and Companion, Stroud, Sutton Publishing, 2007. Castor Helen, Blood and Roses: The Paston Family and the Wars of the Roses, London, Faber and Faber, 2004. Cheetham Anthony, The Life and Times of Richard III, London, Weidenfeld & Nicolson, 1972. Chrimes S. B., Lancastrians, Yorkists, and Henry VII, London, Macmillan, 1964. Cooper Charles Henry, Memoir of Margaret: Countess of Richmond and Derby, Cambridge, Cambridge University Press, 1874. Duggan Anne J., Queens and Queenship in Medieval Europe, Woodbridge, Boydell Press, 1997. Field P. J. C, The Life and Times of Sir Thomas Malory, Cambridge, D. S. Brewer, 1993. Freeman J., Sorcery at Court and Manor: Margery Jourdemayne the Witch of Eye Next Westminster, „Journal of Medieval History” 30/2004, s. 343‒357. Godwin William, Lives of the Necromancers: or, An Account of the Most Eminent Persons in Successive Ages, Who Have Claimed for Themselves, or to Whom Has Been Imputed by Others, the Exercise of Magical Power, London, F. J. Mason, 1834. Goodman Anthony, The Wars of the Roses: Military Activity and English Society 1452‒97, London, Routledge & Kegan Paul, 1981. Goodman Anthony, The Wars of the Roses: The Soldiers' Experience, Stroud, Tempus, 2006.

Griffiths Ralph A., The Reign of King Henry VI, Stroud, Sutton Publishing, 1998. Grummitt David, The Calais Garrison, War and Military Service in England, 1436‒1558, Woodbridge, Boydell & Brewer, 2008. Haswell Jock, The Ardent Queen, Margaret of Anjou and the Lan, castrian Heritage, London, Peter Davies, 1976. Hicks Michael, Warwick the Kingmaker, London, Blackwell Publishing, 1998. Hipshon David, Richard HI and the Death of Chivalry, Stroud, The History Press, 2009. Hughes Jonathan, Arthurian Myths and Alchemy: The Kingship of Edward IV, Stroud, Sutton Publishing, 2002. Jones Michael K., Underwood Malcolm G., The King's Mother: Lady Margaret Beaufort, Countess of Richmond and Derby, Cambridge, Cambridge University Press, 1992. Karras Ruth Mazo, Sexuality in Medieval Europe: Doing unto Others, New York, Routledge, 2005. Laynesmith J. L., The Last Medieval Queens: English Queenship 1445‒1503, Oxford, Oxford University Press, 2004. Levine Nina, The Case of Eleanor Cobham: Authorizing History in 2 Henry VI, „Shakespeare Studies” 22/1994, s. 104‒121. Lewis Katherine J., Menuge Noël James, Phillips Kim M. (red.), Young Medieval Women, Basingstoke, Palgrave Macmillan, 1999. MacGibbon David, Elizabeth Woodville (1437‒1492): Her Life and Times, London, Arthur Barker, 1938. Martin Sean, Alchemy & Alchemists, London, Pocket Essentials, 2006. Maurer Helen E., Margaret of Anjou: Queenship and Power in Late Medieval England, Woodbridge, The Boydell Press, 2003. Neillands Robin, The Wars of the Roses, London, Cassell, 1992. Newcomer James, The Grand Duchy of Luxembourg: The Evolution of Nationhood, Luxembourg, Editions Emile Borschette, 1995. Péporté Pit, Constructing the Middle Ages: Historiography, Collective Memory and Nation Building in Luxembourg, Leiden and Boston, Brill, 2011. Phillips Kim M., Medieval Maidens: Young Women and Gender in England, 1270‒1540, Manchester, Manchester University Press, 2003. Prestwich Michael, Plantagenet England 1225‒1360, Oxford, Clarendon Press, 2005. Ross Charles Derek, Edward TV, London, Eyre Methuen, 1974. Rubin Miri, The Hollow Crown: A History of Britain in the Late Middle Ages, London, Allen Lane, 2005.

Seward Desmond, A Brief History of the Hundred Years War, London, Constable, 1973. Simon Linda, Of Virtue Rare: Margaret Beaufort, Matriarch of the House of Tudor, Boston, Houghton Mifflin Company, 1982. Storey R. L., The End of the House of Lancaster, Stroud, Sutton Publishing, 1999. Thomas Keith, Religion and the Decline of Magic, New York, Weidenfeld & Nicolson, 1971. Vergil Polydore, Ellis Henry, Three Books of Polydore Vergil's English History: Comprising the Reigns of Henry VI, Edward IV, and Richard III, Kessinger Publishing Legacy Reprint, 1971. Ward Jennifer, Women in Medieval Europe 1200‒1500, Essex, Pearson Education, 2002. Warner Marina, Joan of Arc: The Image of Female Heroism, London, Weidenfeld & Nicolson, 1981. Weinberg S. Carole, Caxton, Anthony Woodville, and the Prologue to the „Morte Darthur”, „Studies in Philology” vol. 102, 1/2005, s. 45‒65. Weir Alison, Lancaster and York: The Wars of the Roses, London, Cape, 1995. Williams E. Carleton, My Lord of Bedford, 1389‒1435: Being a Life of John Lancaster, First Duke of Bedford, Brother of Henry V and Regent of France, London, Longmans, 1963. Wilson-Smith Timothy, Joan of Arc: Maid, Myth and History, Stroud, Sutton Publishing, 2006. (Wyd, pol.: Joanna d'Arc: mit i historia, prze!. J. Józefowicz-Pacuła, Warszawa, Klub dla Ciebie ‒ Bauer-Weltbild Media, 2008). Wolffe Bertram, Henry VI, London, Eyre Methuen, 1981.

OGRODY DLA GAMBII

Philippa Gregory odwiedziła Gambię, jeden z najsuchszych i najbiedniejszych krajów subsaharyjskiej Afryki, w 1993 roku i opłaciła ręczne wykopanie studni w wiejskiej szkole podstawowej w miejscowości o nazwie Sika. Dziś ‒ prawie 200 studni później ‒ nadal zbiera pieniądze i zleca kopanie studni w wiejskich szkołach, ogrodach osiedlowych i jedynym w całym kraju college'u rolniczym. Współpracuje ze swoją przedstawicielką w Gambii, dyrektorką szkoły Ismailą Sisay, i prowadzona przez nie razem organizacja dobroczynna opłaca zajęcia garncarstwa, batiku, pszczelarstwa i nauki czytania i pisania dla dorosłych. Ufundowana ostatnio studnia głębinowa opłacona przez Klub Rotariański w Temecula zapewnia czystą wodę dla kliniki. GARDENS FOR THE GAMBIA (Ogrody dla Gambii) to organizacja charytatywna zarejestrowana w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych oraz organizacja pozarządowa zarejestrowana w Gambii. Wszystkie donacje, bez względu na wysokość, trafiają do Gambii bez żadnych uszczupleń. Aby dowiedzieć się więcej o działalności Philippy Gregory, którą sama autorka określa „najlepszym, co zrobiła”, należy wejść na stronę www: PhilippaGregory.com i kliknąć zakładkę GARDENS FOR THE GAMBIA, gdzie można również przekazać donację, wspierając projekt Philippy Gregory. Każda wykopana przez nas studnia zapewnia wodę dla szkoły, w której uczy się około 600 dzieci, i przyległych ogrodów, gdzie uprawia się warzywa na szkolne obiady. Nie znam bardziej bezpośredniej metody nakarmienia głodnych dzieci i nauczenia ich uprawiania ziemi dla polepszenia własnej przyszłości ‒ Philippa Gregory.