Wirusy - bezkomórkowe
pasoĘIy
WIRUSY _ BEZKonrÓnxowE PASOZYTY Zakres:
./ ./ ,/ ,/
Cechy wirusów, budowa wirionu, typy wirusów Etapy namnażania się wirusów - cykl lityczny ilizygeniczny
Choroby wirusowe Priony i wiroidy
Zadanie I. (3 pkt|
Schemat przedstawia cząstkę wirusa HIV cych ludzi,
-
przedstawiciela retrowi
rus
ó
w zakażają-
elemenĘ oznaczone cyframi są syntetyzowane przez samego wirusa, a które pochodzą z komórek gospodarza? { elementy wirusowe
a) Które
r'
elementy gospodarza
r
j
ł ł]
;i
b) }aką rolę pełni elementy oznaczone cyframi 1 i 2?
każdy wirus zbudowany jest z białkowej otoczki (kapsydu), w której umieszczony jest materiał genetyczny w postaci DNA lub RNA, Dodatkowo wirusy zwierzęce posiadajq na
zewnqtrz kaPsYdu otoczkę białkowolipidowq którq zabierają podczas opuszczania komórki'gospoiirza. Posiada ona charakterystyczne receptory @likoproteiny), które umożliwiajq ponowne zakażąne komórek Wirus HIV należY do retrowirusów, czyli posiadajqcych RNA jako mateńął gen, oraz enzym odwrotnq tran-
skryptazę, umoŻliwiajqcq przepisanie informacji genetycznej wirusa
z
RNA na DNA (odwrotna transkrypĆjQ.
Zadanie 2. f3 nktl wirusy dzielimy na wiele grup uwzględniając m.in. typ symetrii ich kapsydu, rodzaj materiału genetycznego czy organizm gospodarza w którym bytują. Dopasui odpowiedni schemat wirusa do opisu oraz dla każdego z nich określ kształt kapsydu: kapsomery
DNA ogonek
ZESZYT
2
Biologia
Wirus 1
Zwierzęcy DNA-wirus
2
Bakteriofag
J
-
cwiczertia maturalne z kouentarzami- Poziom rozszerzorly
Schemat
Typ kapsvdu
I Zadanieś. fi. pktl
Do hodowli wirusa uż komórek z zal
Wirus roślinny
1. 2,
podłożaagan
3.
hodowli komr
soką tempera
Napisz, w
którympr
Krótko uzasadnii 0d
7.adanie3. (1pkt) Wirus HIV należy do retrowirusóW tzn. że jego materiałem genetycznym jest RNA.
Wewnątrz białkowego kapsydu tego wirusa, oprócz materiału genetycznego znajdują się ta}ce cząsteczki enzymu - odwrotnej transkryptazy, Wirus nie mogq istnieĆ, powielać
Wyiaśnii, znaczenie obecności tego enzymu wewnątrz kapsydu wirusa HIV.
(zw
ie
rz ę ce, ro ślinn e).
Zadanie 6. (3 pkt) Poniższy rysunek pn inowycĘ lrtóre mogą
Z-adanie 4. [2 pkt)
Przez większośćuczonych wirusy nie są uznawane za organizmy żywe, a ich przynależnośćsystematyczna jest niejasna, |Jważa się je jednak zaformy zpogranicza materii
postać kwasu
Ąt"weji martwej.
nukl inowe o
Określfwstawiaiąc w odpowiednie pole X), czy dana cecha wirusa przemawiaza ich żywą czy martwą naturą.
Iednoniciowe
Opis cechy
1i Wirusy potrafią
iD Dwuniciowe
mutować, przystosowując się do organizmów
l
]
2
Pozaorganizmem żywicielskim wirusy przyjmują formę krystaliczną
3
liie przeprowadzają własnego metabolizmu
4
Nie posiadają budowy komórkowej
Uzupełnii poniższą l iu DNA i RNAwystg
i
Aby mówić o żywym organizmie musi on posiadać budowę komórkowq (błona komórko, wa, cytoplazma, materiał genetyczny i rybosomy) oraz wykazywaĆ czynnoŚci Życiowe wynikajqce z przeprowadzanego metabolizmu, Najprostszymi organizmami Żyvymi sq bakterie, Wirusy nie sq czystq martw'q mateńq, bowiem zbudowane sq tak jak inne organizmy z białek i kwasów nukleinowych, Potrafiq się namnażać (nie rozmnażać) wykorzystujqc do tego żywe komórki, lch materiał genetyczny potrafi się zmieniąć (zachodzq w nim mutacje), stqd wirusy podlegajq prawom ewolucji,
Postaci
postać kwasu nukleinowego
i i :
i
Iednoniciowe r* ]
!
€
l
Dwuniciowe
Wrusy - bezkomórkowe
pasoĄty
Zadanie S. t1 nkt) Do hodowli wirusa użyto:
t.
2, 3.
komórek zzarodka kurczaka pozbawionych jąder komórkowych; podłożaagarowego wzbogaconego w ekstrakt, uzyskany z wyjałowionych wysoką temperaturą komórek zarodka kurczaka; hodowli komórek izolowanych z zarodka kurczaka.
Napisz, w którym przypadku nie doidzie do namnożenia cząsteczekwirusa. Krótko uzasadnii odpowiedź.
WirusY okreŚIa się mianem bezwzględnych pasożytów. Znaczy to, że bez komórki żywej nie mogq istnieĆ, powielaĆ się ani mutować, Zarażajq one zarówno komórki bakteryjne, jak i eukariotycznb (zwierzęce, roślinne),
Zadanie 6.1'3 nkt) PoniŻszY rysunek przedstawia w sposób schematyczny różne rodzaje kwasów nukleinowych, które mogą wchodzić w skład budowy wirusów.
liniowe koliste kwasu ! =*:-ffi-.=--i-:-:;il.-*-*.T: . -:;*^'-_ nuklinoweo :.'-:'- -***--==*:"i':*--::'*-'.-:--.-*: *--:.*--;-..----=.:*- ' i
I
Postać
i
;
-
uzupełni! poniższą tabelkę, wpisuiąc lokalizacię i/lub typ odpovriedniego rodzaiu DNA i RNAwystępuiących w komórce roślinnei, Postaciekwasównukleinowychwkomórceroślinnej postać
kwasu
Iednoniciowe
Dwuniciowe
!
i
liniowe
i
koliste
i
ZEVVT 2
Bfohgb -
ćJ-z*=*lbanń
Peioot ruzszerzony
Zadanie 7. (2 okt) Wiele wirusów przechodzi żv1.lizygenicay cy,ld rozrł,oiowy @czas którego wchodzą w fazę utajenia flatencji), lch genom iest zintąrorr*any z DNA komórki iprzez pewien okres nie dochodzi do produkcii wirionów potomnyctl W określonych warunkach może dojśćdo wycinania wirusowąo DNA z genomu go§podarza i wejścia wirusa w cykl lityczny kończący się śmierciąkomórki. a) Wiedząc, że wirus opryszczki zwykłei należy do wirusów
a)
Wpiszwodpowi
spośród podany REPLIKf
b) Określ,czy cyH
latenhych wyiaśnii,
dlaczego, w takich sytuaciach iak stres czy prueziębieniq na ustach mogą poiawić się obiawy opryszczkiw postaci pęcherzyków?
Zadanie IO. (2 ok Wirusy oprócz tego kami mutagennyni a)
b) Dlaczego wiele ludzi mówi na opryszczkę,,zimno" ?
Wyiaśnii,wiak
b) Podai przykH Czynnikami obniżajqcymi odpornośćorganizmu sq duże wahania temperatur, promieniowanie, niedobory mikroelementów i witamin, Sytuacje stresowe, okres ciqŻy i miesiqczkowania u kobiet,
Wym.
podeszły wiek i wiele innych.
_----\ W
ZadanieB. (2 okt)
Wirusy latentne to takie, które pozostają w organizmie gospodarza przez całe jego życie. Pewne czynniki powodują, że co jakiś czaswznawiają proces namnażania wywołując objawy chorobowe, Niestety człowiek zarażony nie może się ich pozbyć. Podaj dwa przykłady ludzkich wirusów latentnych.
Zadanie9,
apoptozy (naalmlnĄ św na się niekontrolo*,one l
komórki (w tym geny rą czy biologiczne (uiru4,,
N
Zadanie11.. [2 pl Medycyna rryni ą razie nie możemy r
wa|czyć poprzeu tu czyli substancie, }n doprowadzaĘc do i
(2 pkt)
Schemat przedstawia cykl rozwojowy DNA-wirusa. ręcepto, błonoiv}
gospodaz:r
lvirusy.-§
b-A DNA wir§s
komórka gospodara
a)Wyiaśniidla@q
kapsydu
mRNA wirusa nowo z,sYaieźvzolv&e t
iŃko
wlrlolY
polomne
b)
Podaiwiakisp
Wirusy - bezkomórkowe
pasoĄty
a) Wpisz w odpowiednie mieisca na schemacie (szare ramki) dwa
spośród podanych niżei.
terminy
REPLIKACJA SKŁADANIE UWOLNIENIE PENETRACJA b) Określ,czy cykl ma charakter
Zadaniet0.
liĘczny czy|izygeniczny. Swói wybór uzasadnii.
(2 pkt)
Wirusy oprócz tego, że wywołują określone choroby zakaźne, mogą także być czynni, kami mutagennymi. Powodują one wówczasrozwój chorób nowotworowych. a) Wyiaśnii, w iakim mechanizmie wirus może wywołać chorobę nowotworową?
b) Podai przykład choroby nowotworowei spowodowanei zakażeniem wirusowym.
rozwoju choroby nowotworowej leżq zmiany w DNA komórek, W każdym genomie komórki istnieją geny regulujqce cykl komórkowy - podziaĘ komórki oraz geny apoptozy (naturalnej śmierci),Kiedy dojdzie do mutacji w tych genach komórka staje się nieŚmiertelna i zaczyna się niekontrolowanie dzielić, Tak powstaje nowotwór. Wiele czytników może uszkodzić mateńał genetyczny komórki (w tym geny regulacyjne), a wśród nich wyróżniamy substancje chemiczne, czynniki fizyczne(np. UV) IJ podstaw
czy biolo g iczne (wi
ru
sy, bakteń e).
Zadanie11.. (2 nkt)
Medycyna czyni ciągłe postępy szczególnie w leczeniu chorób zakaŹnych. }ednakjak na razie nie możemy wyeliminować bakterii ani wirusów ze środowiskai musimy z nimi walczyć poprzez tworzenie coraz to nowszych leków. Takimi lekami są np. antybiotyki czyli substancje, które hamują naróżnych etapach metabolizm komórek bakteryjnych, doprowadzając do ich śmierci i ozdrowienia chorego organizmu.
a)Wyiaśnii dlaczego antybioĘki są nieskuteczne w leczeniu chorób wirusowych?
b) Podai w iaki sposób działaią leki przeciwwirusowe?
,.',!_łi+,
:l1i?:!_ ,*i;]x:i].i.'
Zadanie 12.1'1okt}
ar-*,
Choroby wirusowe rozwijają się w różnym tempie, gdyż wirusy, które je wyrruołują obrały dwie różne strategie: szybką iub powolną. Wirusy tropikalnej gorączki krwotocznej działająbłyskawicznie,zamieniając w ciągu kilku dni tkanki chorego w krwawą masę pełną nowych wirusów. Chory umiera w ciągu 2 - 9 dni.Inaczej jest w przypadku wirusa HIV: powiela się on powoli i skrycie, długo nie wywołując żadnych oblawów.
l
Kontakr,
E--*,
D"ry1*
l Transfu: l Stosunk
Wyiaśnii,iakieznaczenie dla wirusa HIV ma powolna strategia iego działania,
I oa maUt
F"l.ą,1"
Zadanie13.flnkt)
W 200B r. nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny przyznano m.in, za odkrycie, że wirus brodawczaka ludzkiego [HPVJ może być jednym z czynn,tków wywołujących raka szyjki macicy, Choroba ta jest jednąz najgroźniejszych nowotworowych chorób kobiecych, na którą rocznie umiera na świecie około 300 tys. kobiet. W iaki sposób opisane wyżei odkrycie jest wykorzystane w profilaktyce medycz-
nej?
Zadanie 16.1'2 nk;
Dopasui opis do du i
wiroidami.
Opis 1: To infekcr.l, zwterząt, w Ęm czł: Opis 2: To infekc,,-:,
Profilaktyka ta różne zabiegi Stosowane w celu ochrony (zapobiegania) przed zakażeniem i rozwojem choroby u człowieka, Do działąń profilakĘcznych należy edukacja ludzi w zakresie wielu chorób (np. HIV, raka płuca), biląnse zdrowia u dzieci i młodzieży (np, wykrywajqce wady postawy), promowanie zdrowego stylu życia i racjonalnej diety, szczepienie dzieci, młodzieżyi dorosłych z grup ryzyka, pomiary ciśnienia tętniczego i stężenia wielu substancji (glukozy, cholesterolu) we kl,wi, wykonvwanie cyklicznych badań przesiewowych w kierunku nowotworów (rak piersi),
Choroby:
Wrze ::,
Ci:-
Zadanie 14. (1 pkt) Acyklowir jest jednym z pierwszych skutecznych ieków antywirusowych. Wiedząc, że lek ma postać chemiczną niezmiernie podobną do Iednego z nukleotydów, wyiaśnii mechanizm iego działania,
Zadanie 17, [2 r:: Schemat ilustrule :: nia się wirusa r,,, r".-,,,
a) Wyjaśnij, jaka ro
Zadanie Iś.(2 pkt)
enzym odwrotna
tr,
Tabelka przedstawia drogi szerzenia się dwóch wirusów zapalenia wątroby: typów B i C. Na podstawie danych z tabelki podai 2 konkretne przykłady zachowań dla mło-
dych ludzi fTwoich rówieśników) w celu ochrony przed zakażeniem wirusem
WZW Ępu B.
10
b) Wyiaśnij, dlacze1
enzymu odlvrotnei
Drogi zakażenia
TypwirusaWZW
kontaktv miedzv domownikami Ekspozycia zawodowa na krew Dożylne zażywanie
na
B
BC BC BC
rkotyków
Transfuzje krwi Stosunki płciowe Od matki na płód
B
w czasie ciąży
B
BC
Kolczykowanie ciała i tatuaże
Zadanie 16, (2 pkt)
Dopasuj opis do dwóch 2przykład6w chorób związanychzzakażeniem prionami
i
wiroidami.
opis 7: To infekcyjne cząstki białkowe powodujące degeneracyjne zmianyw mózgu zwierząt, w tym człowieka. opis 2: To infekcyjne cząsteczki RNA mogące zarażać komórki roślinne.
Chorobyl
Wrzecionowatośćbulwziemniaka Ch
orob a
C
reutzfel
d a -J a
cob
a
C h o ro b
a w ści ekły ch krów,
karłowatośćchmielu
Ouis
Choroby
PRIoNY WIRoIDY
Zadanie 17. l'2 nkt) Schemat ilustruje poszczególne etapy procesu namnażania się wirusa w żywej komórce. a) Wyiaśnij, iaką rolę w namnażaniu się wirusa pełni
enzym odwrotna trankryptaza.
b) Wyiaśnii,dlaczego komórki żywe nie posiadaią
enzymu odwrotnei transkryptazę.
1.t
ZESZYT
2
Biologia * cuiczenia maturalne z komentarzami. Poziom rozszerzony
oDPoWIEDZI l4
WIRUsY Numer
1
Punktacia
Prawidłowe odpowiedzi
zadania
a) Elementy wirusowe: 3,4,5,6 Elementy gospodarza: 1,2
b) Umożliwiajq wnikanie (fuzję) wirusa
3
do komórki gospodarza,
/
2
1-B-kapsydbryłowy - C - kapsyd bryłowo-spiralny
3
/
,,,,,,,.,,,
3
0dwrotna transkryptaza umożliwia przepisanie informacji genetycznej z RNA wirusa na DNA, który następnie włqczony zostanie do genomu komórki. / lJmożIiwia syntezę DNA z RNA i włqczenie go do genomu (DNA) komórki,
I/
.,.,..,,...
/
......,,...
l
)
3-A-kapsydspiralny
1-
ZYWA,
2, 3, 4 -
W 1 i 2 gdyż wirus namnaża się w żywych komórkach posiadajqcych DNA
(jqdro komórkowe) i aktywne enzymy. postacie kwasów nukleino postać
kwasu
nuldeinowego o l
:
"5lch
ko]
RNA mRNA, tRNA, rRNA cytoplazma
ednonlciowe
DNA
BRAK
;
BRAK
i
e
i
BRAK
ladrol(omorkowe ]
M
..,,..,....
każdą
poprawną kolumnę
3/
i1,ochondria
..
chloroplasty
a) W sytuacjach strasu, niekorzystnych warunków zewnętrznych czy choroby układ odpornościowy ulega osłabieniu, dlatego wirusy latentne (np, wirus opryszczki) wznawiajq proces namnażania i pojawiajq się objawy choroby wirusowej,
)/
b) Niska temperatura osłabia odporność, co prowadzi do uakĘwnienia się wirusa opryszczki, B
Wirus opryszczki, Wirus ospy wietrznej / półpaśca, Wirus wścieklizny HIV, Wirus polio
2
9
a) od góry: REPLIKACJA, SKŁADANIE b) Cykl lityczny, gdyż nie występuje stadium (faza) profaga (uśpienia, latencji) Gdyż następuje liza (rozpad) komórki przy uwalnianiu wirusów potomnych
2
10
a) Wirusy zmieniajq DNA komórki gospodarza, mogqc wywoĘwać mutacje genów regulujqcych cykl komórkowy Powodujq mutacje genów regulujqcych podziaĘ komórkowe b) rak szyjki macicy, rak wqtroby
AnĘbiotyki blokujq procesy metaboliczne w żywych komórkach, a wirusy to hłory bezkomórkowe nie wykazujące żadnego metabolizmu.
a)
11
b) Leki hamujq
,ż
Unikar,: ,
L6
/
...,..,....
/
,...,.,.
)l
2
/ blokują kolejne etapy namnażania się wirusa w komórce,
I2
Ząkażone wirusem komórki dzielqc się przekazujq geny/wirusy potomne, Istnieje szansa, że nosiciel przekaże wirusa kolejnej osobie,
1/
l.\
Znaiomość wirusów pozwoliło stworzvć skuteczną szczepionkę płzeciwko nim.
I/
-
:
-::
- -:
lacobc
WIR9]|,,i
-
-
chmie!,-
)dir.:-:
czenie:, :: §ene|,,:I, b)
:
:
::
Kor_.,., :,
R.\.ł l::_ ;::
Komć,,
7p.za
iste
DNA
:
Dmnicio
I/
:
.
Pod żei,.;, PR|O\'-!
17
w komórce roślinnej
]ini, )We
15
Posiada,...:
a)
2
MARTWA
Unikanie : --,
.,.........
2
Lek przez l;, wirusa, prz:: potomne, Lek potis::,,, wirusa.
-
,;,,
I4
Lek przez pomyłkę zostaje wbudowany do nici nowo synteĘzowanego DNA wirusa, przez co dalsza jógo synteza jest hamowana, i nie pojawiajq się wirusy potomne. Lę^ puurLuwlu
5lę zulllluóL
llu^lęvLluu
uU
l
cyll^uL,ll
I/
...........
2
/
,,,,,.,.,,.
2
/
.....,.....
wirusa.
].5
Unikanie przygodnych stosunków sel
I6
Jacoba WLROLDY
chmieIu
1,
- opis
choroby: Choroba szalonych krów, Choroba Creużfelda-
2, choroby:
Wrzecionowatośćbulw ziemniaka, Karłowatość
a) odwrotna łansryptaza umożIiwia przepisanie RNAwirusa na DNA i włqczenie go do genomu komórki gospodarza / umożIiwia włqczenie mateńału geneą]cznego wirusa do DNA komórki 1,7
al
b) Komórki żywe nie przeprowadzajq procesu odwrotnej transkrypcji RNA niejest materiałem geneĘcznym w komórkach żywych Komórki żywe nie majq RNA w genomie,
Twói wynik:
/ 32 punktów
ZESZYT
2
Biologia - culiczenia maluralne z komentarzami. Poziom rozszerzony
BAKTERIE - ORGANIZMY PROKARIOTYCZNE
Zadanie3.
Zakresl
,/ ./ ,/ ,/ ,/
(2 pkt)
Uczony Hans Christi ich ściany.Te, które fbakterie G+], a te rv
pochłanianie banfin
cechy budowy komórki prokariotycznej Funkcje życiowe bakterii procesy płciowe bakterii - koniugacja, transformacja i transdukcja Przegląd bakterii, choroby bakteryjne znaczenie bakterii w przyrodzie i gospodarce człowieka
przedstawiają f.agrrr
Pod każdą napisz, c gumentem.
#
Rzęska
Zadanie I. t3 nkt) Schemat przedstawia budowę komórki bakterii.
ffi
Podai nazwę tei struktury komórki bakteryjnei, która:
1, Klasyfikuje
ją do królestwa Procaryota
2. Uczestniczy w procesie koniugacji 3. Wybarwia komórkę
na granatowo w metodzie
barwienia Grama
l
komenta
rz _) -----\ l
Bakterie należq do królestwa Procaryota z racji tego, że w ich komórkach nie ma wyodrębnionego jądra. Zatem materiał geneq)czny w postąci kolistej czqsteczki DNA (genofor) zanurzony jest luźno w cytoplazmie i zajmuje obszar zwany nukleoidem, Struktura ta jest zatem odpowiednikiem jqdra komórkowego u organizmów eukariotycznych. Poza tym w cytoplazmie znajdujq się małe, koliście zwinięte cząsteczki DNA - plazmidy, w których zawarte sq geny o odporności bakterii na antybiotyki. Są one przykazywane między bakteńami w procesie zwanym koniugacją.
l
t--_-""*l-----------__*.,l
Ban:
l,rom' ku nanosi się na nie pieru
ściślez fioletem i u,niłc ł alkoholem, Bakteńe Grał: nik stqd nie odbanłiajq §c je fiolet, W końcu pre$-a barwnika i dlatego plzcs:;
Zadanie 4. {1
olłl
Barwienie metodą Gl z jakim patogenem I
rzenia sepsy, która
,
bakterie Gram-ujeml
Wyiaśnii, dlaczego
Zadanie 2. (2 okt)
Schemat ilustruje budowę komórki prokariotycznej.
Nazwii strukturę ko
mó
X i określiej funkcię.
terie Gram-dodahi
rkową oznaczoną symb olem
Zadanie5. (2 pkt)
Aby zdiagnozoltać d
togenne szczep1" Ę cl
Dokonai podziału il
sowanychwmd_T[ ,:T
B
akterie, organizmy prokarioĘczne
Zadanie3.
(2 pkt) Uczony Hans Christian Gram podzielił wszystkie bakterie według tego jak barwią się ich ściany,Te, które pochłaniały barwnik niebieski przryporządkował do jednej grupy zaliczył do innej grupy (bakterie G-J, [bakterie G+), a te wlbarwiające się na czerwono pochłanianie barwinków za\eży od różnic w strukturze Ścian bakterii. Rysunki niŻej
przedstawiają fragmenty ścian komórek bakteryjnych dwóch opisanych grup, Pod każdą napisz, czy należy do G+ czy do G-. Swój wybór uzasadnij jednym ar-
gumentem.
,A
Barwienie metodq Grama pozwala na szybkq ocenę, czy mamy do czynienia z bakteriami na szkieł, Gram+ czy Gram- irąz informuje jaki jest kształt bakterii, Po utt,waleniu bąkterii wiqże się ku nąnosi się na nie pierwsiy barwnik _ fiolet krystaticzny - a następnie dodaje płynu Lugola, Jod etapem jest płukanie Kolejnym komórkowej, w ściąnie ZawLrtej mur'einy w sirukturę i wnika ściślez fioleiem która silnie wiąże barwąlkoholem. Bakterie 67ąp+ posiadijq grubq warstwę mureiny w ścianie komórkowej, alkohol łatwo wypłuku_ nik stqd nie odbarwiajq się ore, soitiń, Gram- mają cienkq warst,,uę mureiny i dlatego już dodatkowego pochłaniajq nie Gram+ Bakterie czerwonq się dobarwia prepLrat je fuksynq. fiolet. w końcu 'birwnika i dlatego po20stajq grąnatowo-fioletowe, zaśbakterie Gram- barwiq się na czerwono,
Zadanie 4. (1 pkt) n,r.,ri"ni" mótodą Grama jest często stosowane przezlekarzy w celu szybkiej oceny
jest to w przypadku podej_ z jakim patogenem mają do czynienia. szczególnie ważne wywołują najczęściej sepsę chorobą, śmiertelną się rzenia rlpry, kto., może okaz,ać
bakterie Gram-ujemne.
Wyiaśnij, dlaczego bakterie Gram,uiemne są groźnieiszymi patogenami niż bakterie Gram-dodatnie?
Zadanieś. (2 pkt) łtv,oirgnozowaćihorobęzakaźnąwywołaną przez bakterie należy wyizolować pa_ togenne Śrrr"py Ęch mikroorganizmów i ustalić ich rodzaj, Dokonaj podziału poszczególnych metod idenĘfikacji patogennych bakterii stosowanyiń w medyĆynie wpisuiąc do tabeli podane niżei przykłady, 15
ZESZW
2
Biologia - ć,vłiczenia maturalne z komenlarzami. Poziom rozszerzony
METODYSZYBKIE
1. Z. 3, 4.
b) Wymień 3 czynni
METODY DŁUGOTRWAŁE
komentarz
lzolacja DNA bakterii i idenĘfikacja genomu Barwienie metodą Grama Tworzenie preparatu bezpośredniego i oglądanie pod mikroskopem Hodowla na pożywkach
Pa wa
łom komórek sprzyjajq za o
dp owi
e
dn
i
a
te
ZadanieB.
Zadanie 6. H nkt)
mp er atu ra-
(2 pkt)
typy:
Powszechnie lyystęp syntezy są bakterie n
Dobierz ksztaĘ komórek bakteryinych do ich na^N oraz podaj po iednym przykładzie gatunku należącego do wymienionych typów bakterii.
Wskaż 2 poprawne A. wiążą wolny B. żyjąw symb.
Komórki bakterii mogą przyjmowaćróżne kształty. Zwyczajowo dzieli się je na formy kuliste, pałeczkowate [cylindryczne) i spiralne.
3
C. przekształca
D.żńąwgoĘc E. stanowią cel
.n*#fi{a8
Zadanie 9, (2 o1łl
Przeczytaj uważnie p
Bakterie oportunisqa żadnych chorób, jedt
A, Przecinkowiec: schemat nr. ..,...., przykład
Dwoinka:
B.
Gronkowiec:
C.
D.
Laseczka:
schematnr. ....,.., przykład schematnr.,,.,,.., przykład schematilf. .,,,..., przykład-
patologie. Bakteńq a mowy człowieka, byt nologicznej może t rdzeniowych a no:rł,el
komentarz
Wśród form kulisĘch wyróżniamy ziarenkowce, dwoinki (pneumokoki, meningokoki), paciorkowce (anginy) czy gronkowce (złocisty). Formy qllindryczne majq postać krótkich, tępo zakończonych pałeczek (duru brzusznego, okrężnicy, krztuśca),wydłużonychlaseczek (tężca, zgorze, Ii gazowej, jadu kiełbasianego, wqglika), które mają zdolnośćdo hłorzenia przetrwalników czy maczugowców (błonicy), Do form spiralnych zaliczamy krętki (kiły), śrubowce (glebowe), przecinkowce (cholery).
Zadanie 7. (2 okt) W laboratoriach mikrobiologicznych częstym procederem jest hodowla bakterii
na
specjalnych pożywkach. W odpowiednich warunkach uzyskuje się żywe kultury bakterii, które następnie sŁużąróżnym celom badawczym. a) Podai
a)
Wyiaśniipoięcte
b) Podai iedno
człowieka?
poą
Zprzy|łady podłoży(pożywek) stosowanych w celu hodowli bakterii. Zadanie 1O. (2 nH Spośród podanych
iił+ =ir:.-t,,
Bakterie
- organizmy prakarioĘczne
ii§
b) Wymień 3 czynniki, które niezbędne są do hodowli bakterii.
Podłoże lub środowisko do hodowli organizmów powinno cechować się dogodnymi wąrunkami, zapewniajqcymi optymalny ich rozwój, lntensywnemu wzrostowi i podzia, łom komórek sprzyjajq zatem obecność substancji odżywczych (białka, cukry, tłuszcze, mineraĘ), wody oraz o dp owie dnia temp er atu ra.
ZadanieB.
(2 pkt)
Powszechnie występującymi w glebie bakteriami przeprowadzającpi proces chemosyntezy są bakterie nitryfikacyjne .
wskaż 2 poprawne opisy bakterii z rodzaiu Nitrosomonas i Nitrobacter: A. wiążąwolny cząsteczkowy azot z powietrza B, żyjąw symbiozie z korzeniami roślinvlyższych,Ń,Iorzącbrodawki korzeniowe C, przekształcają jony amonowe w azotany D. żyląw gorą cych źr ó dłach i Bł,l orzą pokła dy siarki E. stanowią cenne źródło związków azotowych dla roślin
Zadanie9.
(2 pkt)
przeczytaj uważnie poniższy tekst i odpowiedz nazamieszczone pytania.
Bakterie oportunistyczne to takie, które w normalnych warunkach zdrowia nie wlłvołujq żadnych chorób, jednak przy obniżonej odporności człowieka mogq wywołać poważne patoiogie. Bakteriq takq jest Escherichią coli, która normalnie zasiedla przewód pokarmowy człowieka, bytujqc w nim jako komensal. Jednak przy zachwianej barierze immu,
nologicznej może ona powodować ząkażenia nerel<, serca
czy opon
mózgowo-
rdzeniowych a nawet sepsę, t
a) Wyi aśniip oi ęcie,,zakażenie oportunisty czne"
.
,
b) podai iedno pozyFywne znaczenie naturalnej florybakteryinei w organizmie
człowieka?
Zadanie IO. (2 pkt! spośród podanych chorób zaznacz
3,
które leczy się podaniem antybiotyku.
.,.ł?, ,::i::,:r=
ZESZYT
A. B, C.
D.
E. F.
G.
2
Biologia - ćwiczenia matttralne z komenlarzami. Poziom rozszerzony
Zadanie 12. (2 nkt |ednym z zadań ws
Ospa wietrzna
Sepsa
Angina Grypa
opornych na działan Zaznacz wśród po
które przyczpiają
AIDS
Gruźlica Łupież pstry
A. Spożywanie jogur B. Nieprzestrzeganie
AnĘbioĘtki to substancje pochodzenia naturalnego lub syntetyzowane SZtucznie w ląboratoriach. Stosuje się je w terapii chorób bakteryjnych, Ze względu na sposób działania na mikroorganizmy anrybiotyki możemy podzielić na bakteriobójcze - uszkadzajqce ścianykomór-
kowe - oraz bakteriosfuq,czne - hamujqce podziały bąkterii. chorób wirusowych nie leczy się anLybioq]kami, gdyż wirusy nie posiadajq budowy komórkowej ani nie prowadzq żadnych procesów metabolicznych.
C. Nie zawsze uzasac D. Dodawanie an§,b. E. Stosowanie lekólr,
komentarz
Zadanie II. l'2 okt)
w DNA w plazmidach ll. Dlotego ważne jest, ab,. a-.
Uzupełnii tabelkę wpisuiąc odpowiednie dane orazpodai po 3 przykłady organizmów należących do danei grupy spośród wymienionych poniżei.
Zadanie
Organizmy autotroficzne potrafią syntetyzowa ć związki organiczne wykorzystując różne źródła energii.
Autotrofizm
Zródło (rodzai) enerpii
1-3.
t1 nkt
Bakterie nitryfi kac,,-, pujących reakcji:
Przykłady organizmów ]\
......AUToTRoFY
Wykaż, że bakteńe robami. ,.....,AUToTRoFY
Zadanie 14. (1 Sinice
Bakterie purpurowe KrasnorosĘ Bakterie siarkowe Bakterie metqnogenne Bqkterie nitryfikujqce
komentarz
Bakterie to bąrdzo różnorodna grupa organizmów, wśród której znajdujq się zarówno autotrofil jak i heterotrofy, Bakterie samożywne (autotroficzne) wykorzystujqc energię produkujq z materii nieorganicznej zwiqzki organiczne - cukry, białka itp, Ze względu na rodzaj wykarzysĘwane,j energii dzieli się je n0 fotoautotrofy i chemoautotrofy, Bakterie fotoautotroficzne w procesie fotosyntezy zamieniajq energię fotonów światłasłonecznego na energię chemicznq niezbędnq do asymilacji dwutlenku węgla. Należq do nich organizmy posiadajqce barwniki asymilacyjne: chlorofile (sinice) i bakterio chlorofile fbakterie zielone i purpurowe). 0prócz bakterii fotosyntezę przeprowadzajq roŚliny zielone i protisty roślinne. Z kolei bakterie chemasyntetyzujqce czerpiq energię z procesów utleniania prostych zwiqzków chemicznych: bakterie nitryfikacyjne utlenioją amoniąk do azotanów, siarkowe siarczki Iub siarkę do siarczanów, metanowe utleniajq metan do dwutlenku węgla i wody. Uwolniona w Qch procesach energia wykorzysĘwana jest do asymilacji dw,utlenku węgla. Chemosyntezę przeprowadzajq wyłqcznie bakteńe i obecnie zasadniczq ich rolq jest Zapewnienie obiegu pierwiastkÓW
18
W ekoSystemaCh.
n*:t
Denitryfikacja poie:. go przy udziale ba_,: Wego.
Wyiaśnii,jakie znar legaiące na pnerł-ił
Zadanie 15. t3 nŁ
SchemaĘz przedsĘ,..,-
Dopasuj nazwy pr( czym one polegaja.
B
akterie
- organizmy prokarioĘczne
Zadanie 12. [2 pktJ
|ednYm z zadań wsPÓłczesnej medycyny klinicznej jest walka opornych na działanie antybiotyków.
ze szczepami bakterii
zaznacz wśród podanych niżej przykładów dwa takie zachowania człowieka, p owstawan ia szczep ów o p ornych na antyb iotyki.
któ re przyc zyniai ąsi ę do
A.
Sp o żywa ni e j o gurtów zaw i er aj ący ch żyw e kultury B. Nieprzestrzeganie higieny osobistej.
b
akteri i.
C. Nie zawsze uzasadnione stosowanie antybioĘków. D. Dodawanie antybiotyków do pasz zwierząthodowlanych. E. stosowanie ]eków podnoszących naturalną odpornośćorganizmu.
każdy kontakt bakterii z antybiotykiem może wyzwolić w danym szczepie reakcję nabywania odporności, Dochodzi wówczas do mutacji w genach inajdujqcych się w DNA w Plazmidach bakteryjnych, a następnie przekazywaniu ich w procesiJ koniugacji innym szczepom. Dlatego waŻne jest, abY anĘbiotykoterapia była przemyślaną drogq w lec'zeniu chorób u luózi i zwierzqt,
Zadanie 13. (1 pkt) Bakterie nitryfikacyjneżyjącw glebie zamieniają jony amonow pujących reakcji: NHa* + Q2
NO2-+ Q2
Nitrosomonas Nitrobacter
ew azotanywg
nastę-
NO2-+ ener$ia
NOs-+ energia
wykaż, że bakterie zrodzaiu Nitrosomonas i Nitrobacter sąbezwzględnymi aerobami.
Zadanie L4. (1pkĘ)
Denitryfikacja Polega na rozkładzie azotanów do tlenków azotu i azotv cząsteczkowego PrZY udziale bakterii glebowych. Jest to proces zaliczany do oddychania beztleno-
Wego.
wyiaśnii, iakie znaczenie dla roślinuprawnych mają zabiegi agrotechniczne polegające na przewietrzaniu gleby.
Zadanie 15. {3 pkt) schematy przedstawiają 3 modele procesów płciowych występujących u bakterii.
Dopasui nazw procesów do każdego ze schematów, oiaz k.otło wyiaśnii,na czym one polegaią.
1B
1
ZESZYT
2
Biologia - ćwiczellig maturalne z komenklrzami, Poziom rozszerzony
KONIUGACJA
j' "'l.--fi\
TRANSDUKCJA DNA 'Ar
n
obcv
i:4 ,1-9
i,i
Zadanie L7, l'2 nkt
TRANSFORMACJA
komórka bakterii chromosom
-----+
Na powierzchnię pc
G
Ft
cjenta] naklejono 4 l Drugi, trzeci i cz:łł wokół niektórych nł pola, tzw, ,,Ęsinki", r a) Określ,iaki
prot
b) Jaką funkcię spe
Głównym sposobem rozmnażania się bakteńi jest podział ich komórek (amitoza), Metoda ta nie niesie jednak zmienności genetycznej u osobników potomnych, Aby zapewnić różnorodnośćgenetycznq bakterie wykształciĘ kilka rodzajów procesów płciowycĘ podczas których nabywajq nowych cech (genów) od innych osobników. Najpowszechniejszym z nich jest koniugacja, podczas której dwie bakteńe łqczą się ze sobq za pomocq pili płciowej i wymieniajq częŚĆ plazmidów (DNA z genami m.in. o odpornościna antybiotyki), Po rozdzieleniu obie komórki posiadajq zmieniony materiał genetyczny - wzbogacony o geny drugiego osobnika. Inne procesy polegajq na pobraniu mąteńału generycznego Z otoczenia (np. martwej bakterii) Iub przeniesieniu DNA pomiędzy dwiema bakteńami za pośredn
i
ctw
e
m bakte riofag a (wirus a).
Zadanie16.
{2
Zadanie IB, (2 nkt
Sinice występujące l ich nadmierna ilość kwicie", po opadnię ryb, a poruszone ptx Po przeanalizowan
pkt)
Archeany to bezjądrowe organizmy jednokomórkowe zaliczane wraz z bakteriami do króIestwa Procaryota. Badania genetyczne wykazały,że są bliżej spokrewnione z przodkami eukariotów niż z bakteriami, o czym świadczywiele różnic w budowie i fizjologii Ęch organizmów w stosunku do bakterii.
Zadanie 19. f2 nkt
Poniżei przedstawiono cechy archeanów.Przykażdei wpisz odpowiednią literęl W - gdy cecha iest wspólna dla archeanów i bakterii, lub R - gdy cecha iest różna, a więc charakterystyczna wyłącznie dla archeanów.
Cechą wspólną q,ch
1.
)
J.
4.
brak jądra komórkowego - ....,......... nie tworzą przetrwalników - ......,..,,.. w ich materiale genetycznym występują introny i egzony żyją w ekstremalnych warunkach - ................
Cechq charakterystycznq dla organizmów należqcych do królestwa Procaryota jest
brak jqdra komórkowego. )rganizmy te żyjq w postaci pojedynczych komórek lub
tworzq kolonie. Występujq na całej Ziemi we wszystkich środowiskach, Materiał geneĘ}czny w postaci kolistego DNA u bakterii nie jest podzielony na egzony i introny lecz geny ułożone sq w sposób ciqgĘ, U organizmów eukańotycznych i archeanów taki podział występuje, Archeany posiadają ponadto rybosomy budowq zbliŻone do eukariotycznych oraz nie posiadają mureiny w ścianiekomórkowej,
Poniżej przedstalł-io
. .
u roślin zielr u purpurol,s
wskaż źródławod! zielonych i u purp zmy te korzystaią z
Zadanie 2O. t3 nk
Najmniejszymi orga zabarwić i zaobserv żyvvych komórkach
staci maleńkich pał, mórkami
gos@arz
Baklerie
olganizmy prokario\)czne
Zadanie 17. (2 pktJ
Na powierzchnię pożywki zawierającej wzrastające kolonie bakterii fpobrane od pacjenta) naklejono 4krążki bibuły. Pierwszy krążek nie został nasączony antybiotykióm. Drugi, trzeci i czwarĘ krążek nasączono różnymi antybiotykami. po jakimś izasie, wokół niektórych nasączonych antybiotykami krążków, pojawiły się różnej szerokości pola, tzw. ,,łysinki", na których bakterie się nie rozwljały. a) Określ,iaki problem badano w tym doświadczeniu,
b) )aką funkcię spełniała bibułka nr. 1 w
Ęm doświadczeniu?
Zadanie I8. (2 pkt) Sinice występujące w środowiskuwodnym w okresie letnim często tworzą''zal
Zadanie 19, (2 pkt) Poniżej przedstawiono uproszczone zapisy procesów fotosyntezy;
. .
u roślin zielonych : HzO + COz + cukier + 02 u purpurowych bakterii siarkowych (beztlenowce], HzS + CO2 +
cukier
+ S
cechą wspólną tych reakcji jest powstawanie cukrów na drodze redukcji coz.
WskaŻ Źr6dła wodoru uŻytego do redukcii COz w procesach fotosyntezy u roślin zielonych i u purpurowych bakterii siarkowych oraz wyiaśnii, diaczego organizmy te korzystaj ą z r óżny ch źr ó deł tego p ierwiastka.
Zadanie21.1'3 nkt)
Najmniejszymi organizmami powodującymi choroby człowieka są riketsje. Można je zabarwić i zaobserwować w mikroskopie opLycznym, a|e rozmnażają się wyłącznie w
żywych komórkach i mają dośćprostą budowę komórkową - zwykle *yitęprją * po-kostaci maleńkich pałeczek, Sąbezwzględnymi pasożytami i nie mogą .ornąć por" mórkami gospodarza.
21
ZEsZyy 2
Biótagią _ cl|żicźe/rihifiaalruln€
z l@t €nta?załlrL?ozibm
Mikroorganizmy te stoją na pograniczu między bakteriami
a
wirusami.
Te Gram-dodahie
a) Podai 2cechy riketsii, które pozwalaią zaliczyć ie do bakterii.
zapalenia opon mó jednak nieszkodlir ustnej, skóry, ielit i Te Gram-dodatrrie gicznej człowieka Mogą powodowaćr
b) Wskaż cechę wspólną z wirusami.
Najczęściej Gram-r,
guinfekcje,auol
przyczyną sepsy 0 kową i płciową
Zadanie21.
(3 pkt)
Bakterie są często określane organizmami wszędobylskimi. Spotykamy je w całej biosferze i to często w ekstremalnych warunkach.
Podai 3 cechy bakterii warunkuiące powszechność ich występowania.
Zadanie22.
(3 pkt|
Pewien ogrodnik pracujący przy uprawie roślinozdobnych w szklarni skaleczył się szkłem znaidującym się w ziemi. Po udaniu się do |ekarza opatrzono mu ranę, a następnie zastosowano zastrzyk pewnej substancji, która uniemożliwia ewentualne zakażenie organizmu przez pewną bakterię.
ZadanieZ4. [4plt wiele bakterii two strony czerpią korz Podaj po jednym1 A.
BAKTERIIZW,
B.
BAKTERIIZEn
C.
BAKTERII
D.
BAKTERIIZGKl
a) }aką bakterią mógłzarazić się ogrodnik?
b) Jaki iest sposób oddychania tei
bakterii?
c) |aką substancię podano ogrodnikowi i iakiego rodzaiu odpornościnabył
ogrodnik?
Zadanie?3. (1pkt)
Do każdego opisu dopasui odpowiedni schemat bakterii, którego on dotyczy.
}$rĘ w
ZRŃ
Zadanie?S. (4pk
Teoria endosymbio mórkach eukarioty bakterii przez pier organizmami wewn a) Wfiaśnij, iakiro
B
A
akterie
- organizmy prokariotyczne
Te Gram-dodatnie bakterie wy,wołują zapalenie gardła, a także zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i płuc. Wiele gatunków iest jednak nieszkodliwa - stanowią one częśćflory komensalne.i jamy ustnej, skóry, jelit i górnych dróg oddechowych u człowieka.
B
Te Gram-dodatnie bakterie często stanowią składnik flory fizjologiczne1 człowieka bytując na skórze i w drogach oddechowych. Mogą powodować choroby skóry i zatrucia pokarmowe,
C
Najczęściej Gram-ujemne bakterie wywołujące ciężkie w przebiegu infekcje, a u osób z obniżoną odpornością i dzieci często są przyczyną sepsy (posocznicyJ. Mogą przenosić się drogą kropelkową i płciową,
Zadanie24. (4 pkt) Wieie bakterii tworzy układy symbiotyczne z innymi organizmami, w których obie stro ny czer pią ko rzyśc i ze w zaj emnej ob ecno
Podaj po |ednym przykładzie symbiozy:
ści.
A. BAKTERII Z CZŁOWIEKIEM
B. BAKTERI I ZE ZWERZĘ
C.
BAKTERII Z ROŚLINĄ
D.
BAKTERII Z GMYBEM
Zadanie25.
CI
EM
[4 pkt\
Teoria endosymbiozy tłumaczy powstawanie mitochondriów i chloroplastów w komórkach eukariotycznych. Według niej organella te powstały na skutók wchłonięcia bakterii przez pierwotną komórkę eukariotyczną i powstania miedzy dwoma organizmami wewnętrznej symbiozy.
Ęmi
a) Wyiaśnii, iaki rodzai bakterii dał początek:
23
F
ZESZYT
2
Biologia
- ć*iczenią
mafuralne z kołaeatarzaflri. Poziom
łwa,znłjl
b) Podai 3 dowody na wiarygodnośćteorii endosymbiozy porównuiąc budowę
bakterii z budową mitochondriów i chloroplastów.
ł
Zadanie 28. Q nk oto mechanizmrlńl
Poniżej przedstarł1,
prawdziwe].
Wybierz zkażdLqa Bakterie wytwarzaj
ma żadnej zywejko
ńa wykrywa ten fą
Zadanie26, (1pkt) Sinice to grupa bakterii fotosynteĘzujących, będących głównymi producentami zbior-
nikówwodnych. Wykaż, że sinice to naidoskonalsze autotrofy na Ziemi.
Ąrwe komórki. |eśli w pobliżu bakt ra do jej błony. Wsl Obecność wolnego i
ne ilości białek ba} cieka, a krwinka gin
Zadanie?7. (4pkt)
Poniżej podano opisy kilku chorób wywoĘwanychprzez drobnoustroje - wirusy i bakterie. Do każdego opisu choroby wpisz iei nazwę oraz określ,
Opis choroby
7
Ta choroba wieku dziecięcego objawia się lekką, różową wysypką na ciele i niską gorączką. U
większości dzieci nie powoduje poważnych
następstw. Pato gen przenika pr zez ł oży sko, gdy matka jest chora w okresie ciąży, llszkadzając g}. układ nerwowy płodu. Istnieje szczepionka, którą poda}e się w okresie niemowlęcym i w wieku ok, 12 r.ż.
2
3
Patogeny rozwljają się w tkance płucnej jednak czasuroznosząsię do wielu narządów w tym do mózgu. Szczepionkę podaje się noworodkowi już w pierwszej dobie po urodzeniu. z biegiem
Patogen atakuje komórki krwi: limfocyty i komórki żerne powodując znaczny spadek
mechanizmów odpornościowych człowieka. Chory umiera na ciężkie zakażenia gł. układu oddechowego, moczowego i na nowotwory.
4
Choroba wieku dziecięcego atakująca ślinianki powoduiąc ich bolesny obrzęĘ
gł. przyuszne,
rłysoką gorączkę. Do powikłań należy m.in.
zapalenie jąder, które prowadzi często do niepłodnościumężczyzn,
Nazwa choroby
Zadanie 29. (3 nk
Penicylina i inne anl enzymu Zwanego
u
prawidłowe Lworze) wej. Zatem wrażliw
Patogen
do wyhłorzenia pra
a) Na podstawie te iako lek u człowiel
b) Ustal na
podstł
bóiczych czybakĘ
B
akterie, organizmy pro karioĘczne
ZadanieZ8. f2 nktl Oto mechanizmdziałania,,chemicznego
radaru" bakterii zrodzajuEnterococcus,
Poniżej przedstawiono tekst zawierający wyrażenia w nawiasach (prawdziwe
prawdziwe),
i
nie-
Wybierz zkażdego nawiasu prawdziwe i otocz ie kółkiem, Bakterie wytwarzają i wydzielają do środowiskadwa białka A i B. |eżeli w pob|iżu nie ma żadnej żywej komórki białka te (łqczq się ze sobq / nie łqczq się ze sobq), Bakte-
ria wykrywa ten fakt i (wzmaga syntezę / nie wzmaga syntezy) białek niszczących żywe komórki. JeŚli w pobliżu bakterii znajdzie się komórka np. krwinka czerwona, białko A przywiera do jej błony. Wskutek tego białka A i B (łqczq się ze sobq / nie łqczq się ze sobq). obecnośćwolnego białka B (wzmaga syntezę / nie wzmaga syntezy) białek. ogromne ilościbiałek bakteryjnych uszkadzają błonę komórkową krwinki, cytoplazma wycieka, a krwinka ginie,
Zadanie 29. f3 nktl
Penicylina i inne anĘbiotyki z tej grupy nieodwracalnie hamujq aktywność bakteryjnego enzYmu Zwanego transpeptydqzq, nieobecnego w komórkach człowieką. Warunkuje on Prawidłowe tworzenie niektórych wiqzań chemicznych w bakteryjnej ścianie komórkowej. Zatem wrażliwe na penicylinę bakterie nie mogq się dzielić, ponieważ sq niezdolne do wytworzenia prawidłow ej ściany komórkowej. a) Na podstawie tekstu podai przyczynę dla którei penicytinę można stosować jako lek u człowieka.
b) ustal na podstawie tekstu, czy penicylina należy do antybiotyków bakteriobóiczych czy bakteriostaĘcznych. swói wybór poprzyi stosownym argumentem.
25
ZESZYT
2 Biologia
cwiczenia maturclne z komentalzami. Poziom rozszerzony
ODPOWIEDZI Numer
Brak tlenu
Punktacia
Prawidłowe odpowiedzi
zadania
1B
3/.,
1
2
Nukleoid (genofor) - zawiera materiał genetyczny komórki / kontroluje procesy życiowe komórki / zrlwiera geny komórki bakteryjnej
z
/
.,......,..
2
/
.....,..,,.
/
......,.,..
/
...........
19
Bakterie Gram+ mają grubq warstwę mureiny w ścianiekomórkowej Bąkterie Gram - majq cienkq warstwę mureiny w ścianiekomórkowej Bakterie Gram - majq dodatkowq błonę zewnętrznq (lipopolisacharydowq) Bakteńe Gram-ujemne posiadajq dodatkowq błonę zewnętrznq - lipopolisacharydowq ILPS), która jest silnym antygenem wl,wołującym ciężkie choroby. }Ietody szybkie: 2, 3 \letody długott,wałe: 1,4 )1
?
1,
2
przecinkowiec cholery zapalenia płuc (pneumokok), zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych {meningo ko k), rzeż qcz ki gronkov,iec złocisĘ !aseczka tężca, zgorzeli gazowej, jadu kiełbasianego, wqglika
4
i
c
/
a!
b) bakteńe produkujq witaminy z grupy B i E, ochrona przed patogennq
florą
W wyniku
!c::
20
a) majq bui:, żajq się, pa: -:_
b)Ęjqq,ii:,,.l Majq pros:.ą :
PotraJia :4 Są
/
.....,...,.
2
/
........,..
/
......,....
2
/
......,....
2
/
,,,......
2
/
...,.,...,,
/
....,,..
Potr1iie
; -
_
Moge:,,"
_
:
Potrai; _ ::", : Mogair::-,-: ="
Mogc lr",:.,^
22
a) lase:: b) oai;. :
23
A1 D?
24 2
:,
odpc-." , :
Tworza ,;c-:,
27
.,,........
2
aj Zakażenia oportunisĘ]czne to zakążenia (choroby) zwiqzane z obniżoną odpornościq wywoĘwane przez endogenne patogeny, które w normaltrych ył,arunkach zdrowia nie powodują choroby. 9
kowodoru
sfujq ż;ł,,-e,:_-
jłl',-nl:
bulion, agar, krew, żelalyna ]i,li-\i],ir': slbsfo ncje odżywcze (cukry, aminokwasy, białka, lipidy), tempera:,: ::en. v"ocia, jony, zwiqzki mineralne
:-
c
i
bakteńi pur-:
A-Gram+,B-Gram-
l
v,,
gniile
Procesy
Zródła woda-. - nukleoid,2 - plazmid,3 - ścianakomórkową
1
3
próba
b) Jest
BAKTERIE
c) surs
",,
A
L-:_---
D
i-
.
- ---
C - bi::.:,: * n _.- .- _ --
a)r
bakteryjnq, umożliwiajq przekształcanie żółci, pomagają w tworzeniu mas kałowych, produkujqc składniki kału, wzmagają odporność organizmu
l0
B,C,F FOTOAU TOTRO FY: energ i a świetlna (słoneczna) ; sinice,
11
b
akterie purpurowe,
krasnorosty CH EMOAU TOT RO FY: energ i a ch emi czna;
b
akteńe siarkowe, metanogenn
e,
25
nitryfrkujqce 12
C,D
].3
Potrzebujq tlenu do procesu utleniania zwiqzków azotowych uzyskujqc przez to energię niezbędnq do odżywania/ życia.
14
Przewietrzanie gleby wzbogaca jq w tlen, kńrego obecnośćhamuje proces denitryfikacji u bakterii. Ma to korzystny wpływ na zawartoŚĆ azotanów w glebie, które sq niezbędne dla roślinuprawnych, / Zabiegi te dostarczajq do gleby tlen, który hamuje procesy denitryfikacji.
1,
26
1a
1
15
26
riami. TMNSDUKCJA - 1 - polega na wprowadzeniu materiału genetycznego do bakterii przez wirusa (bakteriofaga) TRANSFORMACIA - 2 - bakterią pobiera z otoczenia obce DNA
Ló
3
16
1_W,2_R,3-R,4-W
Ll
L7
a) Wrażliwośćbakterii (szczepu) na określone antybiotyki. 0cena wrażliwości(odporności) bąkterii na różne ąntybiotyki.
)l
Slnir=:;
/
,..,...,.,,
29
-
Źródł:
tar,tl )
a
l,,-a
a - JLt
KONLUGAC]A - 3 - polega na wymianie plazmidów pomiędzy dwiema bakte-
-
--", ,,
B akter i e
b)
1B
19
21
pro kariotyczne
Jest próbq kontrolnq.
Brak tIenu w wodzie Procesy gnilne (beztlenowy rozkład zwiqzków organicznych), produkcja siarkowodoru i /amoniaku Zródłą wodoru: u roślin- woda / HzO u bakterii - siarkowodór Hzs W wyniku fotolizy (rozkładu) wody powstaje tlen, który byłby toksyczny dla ba kteń i pu ru
20
- organizmy
prowy c h,
b ę
dqcych
b
ez tl
en
ow
ca
2/,, )l
m i,
a) mają budowę komórkowq, majq ścianękomórkowq (wybarwia się), rozmnażajq się, pasożytujq
żyjq tylko w żywych komórkach / sq bezwzględnymi pasożytami / wykorzystujq żywe komórki do rozmnażania b)
Majq prostq jednokomórkowq budowę (małe rozmiary) Potrafiq szybko się rozmnażać / dzielić Sq adpcrne na czynniki zewnętrzne (ścianakomórkowa) Tw o rzq farmy prz etrwalni kow e (sp o ry) Potrafiq koniugować, nabywajqc nowych cech Potrafią oddychać tlenowo i beztlenowo Mogq być autotrofami (samożywne) lub heterotrofami Mogq tworzyć układy symbiotyczne (Us w symbiozie z wielomą organizmami) Mogq uzyskiwać energię z tttleniania związków mineralnych
22
a) laseczka tężca b) oddychanie beztlenowe (fermentacj a)
L5
A1, 83, C2
24
A - bakterie jelitowe / flora fizjologiczna jelita, pochwy B - bakterie żyjqce w żołqdkuprzeżuwaczy, termitów trawiqce celulozę C - bakterie wiqżqce azot Z atmosfery z roślinami motylkowymi D - sinice z grzybami tworuq porosty
c)
surowica przeciwtężcową - odporność bierna nabyta / bierna sztuczna
J / .,,.,,,.
2l
3
/
.......,,..
L
/
,,,,,,,,,,,
4
/
.,,.,,.....
a) mitochondriom - BAKTER(E TLENOWE / 0DDYCHAJĄCE TLENOW)/ BAK TERIE AEROBOWE chloroplast - BAKTERIE FOTOSYNTETYZUJĄCE / SINICE
ż5
b) Pofałdowania błony tvvorzqce mezosomy i tylakoidy koliste DNA zanurzone w cytoplazmie (nie otoczone błonq)
małe rybosomy 70S
cytoplazma bez cytoszkieletu (gęsta, nieruchliwa) p o
te same enzymy procesów
26
27
2B
=
mątriks
dzi ał b ezp o śre dni (amito z a)
4/, =
stroma
chemicznych w matriks/stromie
Sinice zdolne sq do asymilacji z atmosfery zarówno COz jak i wolnego azotLl, Źródłem azotu dla sinic jest azot ątmosferyczny/ 0 nie jony umonowe czv ozotanowe.
1-różyczka-wirus 2-gruźlica-bakterie
/
3 - AIDS fzespół nabytego upośledzenia odporności )- wirus HIV 4 - świnką(nagminne zapalenie przyusznic) - wirus
4
łączq się ze sobq , nie wzmago syntezy nie łączą sie ze sobą, wzmaqa svnteze
2/,
a) Penicylina nie uszkadza ludzkich komóreh gdyż nie posiadajq one ściany 29
1
komórkowej / nie posiadajq enzymu trans peptydazy b) BAKTERIOSTATYCZNA - hamuje podziały komórek bakteryjnych
Twóiwynik:
.......,.,,
3/.
.,,...,,,./ 67 punktów
27
h
frli:
$,, t I
l l
ZESZYT
2
Biologia - ćwiczenia maturąlne z komentarzami. Poziom rozszerzony
Zadanie 3. [4 okt Protisty jednokornc
PROTIsTY Zakres:
,/ ,/ ,/ ,/ ,/ ,/
Zewnętrznych [rlr-s celu wykształciĘ ro
Grupy organizmów należące do protistów Formy życiowe sposoby odżywiania protistów
Dla każdego zprze my ochrony jego k
Rozmnażanieprotistów
A, PANTOFELEK
Glony
chorobypasożytniczepierwotniakowe
B. OKRZEMKI
ZAWŁOTNIA
Zadanie L.l'3 nkt)
C.
jednokomórkowe,
D. OTWORNICA
Protisty to bardzo różnorodna grupa organizmów, wśród których przeważają formy Spośród poniższych zdań wybierz
l
3,
które prawidłowo opisują protisĘ,
A. To najprostsze organizmy eukariotyczne.
B.Żyjągłównie na|ądzie, w suchym środowisku.
Wśród protistów wyróżniamy jedynie organizmy autotroficzne. D. U protistów występuje zjawisko miksotrofizmu. E, U protistów występuje zjawisko koniugacji, F. Protisty to organizmy jednokomórkowe, kolonijne i tkankowe. C.
Zadanie 4. (3 pk.
U protistów \ĄT,stęp
sotroficzne.
Ą:.
komentarz
Protisty to sztucznie utworzone króIestwo organizmów, które nie spełniajq kryteriów, aby móc je zaliczyĆ do królestwa grzybów, roŚlin czy Zwierząt, Należq do eukańontów (posiadajq jądro komórkowe), żyjq w wodzie lub w środowisku wilgotnym (skaĘ, płoty, Śnieg, pnie drzew) i przybierajq formy jednokomórkowe, kolonijne lub wielokomórkowe plechowate, Zwyczajowo dzieli się je na 3 duże grupy: protisty zwierzęce (dawne pierwotniaki), które cechuje cudzożywnoŚĆ oraz brak Ściany komór, kowej; protisty rośIinne(większość gtonów), które są samożywne i posiadajq celulozowq Ścianę komórkowq, oraz protisb] grzybopodobne (dawne grzyby niższe), które posiadajq Ścianę komórkowq zbudowanq z celulozy,
a) Dla każdego pt:
styczny dla niego
ZadanieZ.
1
(2 pkt)
2
ui odpowiednią formę życiową.
§Ęb#,
@fffi Wśród protistów występujq organizmy jednokomórkowe, kolonijne lub wielokomórko, we o ciele plechowatym. Kolonia to zbiór jednokomórkowców powiqzanych ze sobq Plecha to wielokomórkowe funkcjonalnie, jednak po oderwaniu się osobników każdy może żyć samodzielnie. ciąło zbudowane z niemal identycznych komórek, Brakuje w nich ścisłejspecjalizacji komórek w stosunku co do pełnionej funkcji jak ma to miejsce w przypadku tkanek
28
:
3
b) Wyjaśnij poięEi
Zadanie 5, [1r::
Schemat obok p::= kowego wodne5j :
Na podstawie scl prawną odporłiet w każdym z podp
Protisty
Zadanie3.
(4 pkt)
ProtisrY jednokomórkowe muszą chronić swoje ciało przed d,ziałaniem czynników zewnętrznych fwysokich lub niskich temperatur, wysychaniem, truciznami;, w tym celu wykształciły rożne formy osłony swoich komórek, Dla każdego z przedsĘwionych poniżei przykładów protistów podaj nazwę formy ochrony jego komórki. A. PANTOFELEK B. OKRZEMKI
ć;AdóiŃil D. OTWORNICA
Zadanie 4. (3 pkt) u protistów występuje aż 3 sposoby odżywiania: autotroficzne, heterotroficzne i mik-
sotroficzne.
) fu
ńn fr 2
a) Dla każdego przedstawionego na schematach protista przypis charakterysĘczny dla niego sposób odżywiania. 2 J...
b) wyjaśniipoięcie miksotrofizm w kontekście różnych warunków.
Zadanie 5. [4 pkt) Schemat obok przedstawia gatunek pewnego jednokomórkowego wodnego protista. Na podstawie schematu pewnego protista wybierz poprawną odpowiedź spośród dwóch proponowanych w każdym z podpunktów. Wyiaśnii krótko swoie lvybory.
v,ić długa fotoIeceptor ić krótka tętniąca lon -chloroplasty _iądro komórkowe
ż9.
ZESZW 2
Biologia - ał'iczenia mąturalne z komentarzami. Poziom rozszerzony
1,ODŻYWIANIE: autotroficzne heterotroficzne
2.
śRoDoWsKo żyCIA:
wody
słodkie wody morskie
i czqstka pokarrnc.,,,";
,^
opróżniajq swe enz,-.,
cim sposobem jest,i:; : : komórek), Błona kc-.: -
mowq. Dochodzi
komentarz
=-
w porównaniu z
cl
komórkę fegzcq,t,:z:
:-.
morskimi, protisty słodkowodne posiadajq dodatkowe strukturu
'łvewnqtrz komóreĘ zwane wodniczkami tętniqcymi. lch rolq jest usuwanie nadmiaiu wodY, która nieustannie wpłYwa do wnętrza ich komórek na zasadzie or-orv. osmozy. Środowisko śroio.isko słodkowodne słol]kownt]np jest ie<ł bowiem hi poosmotyczne względem cyto plazmy ty ch j ednokomórkow ców.
Zadanie 6. (2 pkt) Wśród jednokomórkowych protistów występują zarówno formy autotroficzne jak i heterotroficzne.
ZadanieB, (2 pi;
Pantofelek fprze:: kuzynów żyląq.-c:. komórki - oznacz_1 !!c,:-,=r:
Ustal, czy przedstawiony na schemacie organizm iest autotrofem heterotrofem. Swói wybór uzasadnij iednym argumentem.
Zadanie7.
(2 pkt)
Najpowszechniejszym sposobem zdobywania pokarmu przez organizmy jednokomórkowe będące drapieżnikami jest fagocytoza. polega ona na póchłonięćiu mniejszej cząstki Pokarmowej i strawieniu wewnątrz komórki w specjalnych struktura ch zwanych wodniczkami pokarmowymi [trawiennymiJ.
Zadanie 9. (2 py::, Rozpoznai i podpi niżejnazw. DROWIEC
a) podai przykład iednokomórkowego protista, który odżywia się w ten sposób.
b) wskaż, które komórki ludzkiego ciała wykazuią się podobnym ziawiskiem iakie ukazano na schemacie.
Zadanie 10,
{3
pł
Schemat przedstai,, płytkich wodach słc
30
ProtiStv Protisty pobierajq pokarm ze środowiska na 3 różne sposoby, Najdrobniejsze czqsteczki wchłaniajq przez błonę komórkową. Fragmenty komóreĘ duże białka mogą zaśpobierać na drodze pinocytozy, Wówczas w błonie tworzy się kanalik pinocytarny i cząstka pokarmowa wpada do wodniczki pokarmowej, tworzqcej się na jego końcu. Do wodniczki (Jagosomu) opróżniają swe enzymy trawienne lizosomy, Całośćstrawionych substancji rozprasza się w cytoplazmie. Trzecim sposobem jest fagocytoza, polegajqca na pochłanianiu i trawieniu dużych czqstek pokarmowych (np. caĘch komórek), Błona komórkowa wpukla się wraz z czqstkq pokarmowq i odrywajqc się tworzy wodniczkę pokarmowq. Dochodzi do przyłqczenia się lizosomów i procesu trawienia. Niestrawione resztki usuwane sq pozcl komórkę (egzocytoza).
komentarz
Zadanie--{Złkt)
Pantofelek (przedstawiony na schemacie) jest gatunkiem słodkowodnym. 0d swych kuzynów żyjących w morzu różni się występowaniem pewnej struktury na terenie komórki - oznaczonej literą D. Wodniczka D pokarmowa
Nazwij tę strukturę i podai funkcię iaką pełni u pantofelka.
jądro Wegetatywne (A) B (mikronukleUs)
Zadanie9. (2 oktl Rozpoznai i podpisz przedstawione na schematach protisty używarąc podanych
niżeinazw.
DROWIEC
PEŁZAK
ToCZEK
ZAWŁOTNIA
WIRCZYK
.(
l{
\) /// (
Zadanie IO,
(3 pkt)
Schemat przedstawia pewien gatunek protista zwlerzęcego żyjącego powszechnie w płytkich wodach słodkich.
31
2
ZESZYT
Biologia * cwiczenią mataralne z komentarzami. Poziom rozszerzony
Na podstawie analizy schematu, wybierz nazwę grupy, do której należy ten organizm. Swói wybór uzasadnii 2 argumentami. zeski..mikronukleus A, KORZENIONÓŻXI B. oRZĘsKI C. BRUZDNICE D. SPOROWCE makronukleus wodniczka
Wodnięka tętniąca
pokarmowa
"-*
Skrętnica to jednoko bezpłciowo na drodz wego. Między leżqql cytoplazmarycmy, pt komórki uczesfrlia,q wstaje diploidalna 7 trwalnikiem, Wiosnq w nowqkolonię, Ustal, która zraz(h skrętnicy, Swói wyl
pęk włókienek
Zadanie 11. (2 okt)
Na schematach ukazano cykle życiowe dwóch typów protistóW różniących się ploidalnością formy troficznej - A - haplonta, zaśB diplonta. diplofaza
B \;/%
gameł
Ę(n)r.płooni.r.
/.
chankte0
,pFp
W, nł,
wego, Przemiana pl
osobnik reprezenujqcy d dłuższym czasem fir,anis w s zy s tki e czynn o ściżllcio
zy9ota
o,
Zadanie 13. (2 nk
mitoza (ale komórki Zachowują
pieNotny
komentarz
Schernat ukazuje cy| tych protistów rośti
(,)ę***
a) Określ 16dzri pr występuiący u fi
,.re- ,ffi Fp/"*"," haplofaza
Dla każdego z cykli określrolę, iaką pełni w nich meioza.
A - ,...........,..
diplofaza
b) Okreśtrgdrqiz:,
występuiącyut
komentalz
Zadanie12. (2 okt)
Poniższy tekst zawiera opis cyklu życiowego skrętnicy.
ffi
P
i
między sobqw wyglq&k rów i żyje dłużej).Mamyl
rI
Prolisty
Skrętnica to jednokomórkowy glon tworzqcy nitkowate kolonie, W lecie rozmnaża się bezpłciowo na drodze fragmentacji plechy, a jesieniq przystępuje do rozmnażąnia płciowego, Między leżqcymi naprzeciwko siebie komórkąmi obu nici wytwarzany jest mostek cytoplazmatyczny, przez który protoplast jednej komórki przelewa się do drugiej. Zątem komórki uczestniczqce w tym procesie pełniq rolę gamet. W wyniku zapłodnienia powstaje diploidalna zygota, która po wyhłorzeniu grubej ściany jest jednocześnie przetrwalnikiem, Wiosnq podczas kiełkowania zygota dzieli się mejotycznie i rozwija się w nowq kolonię.
Ustal, która z faz [haploidalna czy diploidalna) dominuie w cyklu życiowym skrętnicy. Swói wybór uzasadnii iednym argumentem.
komentarz
W cyklu życiowym glonów, grzybów i roślin występuje przemiana pokoleń, Polega ona na następowaniu po sobie pokolenia rozmnażajqcego się płciowo i pokolenia bezpłciowego. Przemiana pokoleń wiąże się często z przemianq faz jqdrowych, czyli regularnym cyklicznym następowaniem po sobie faz rozwojowych o haploidalnej (między mejozq i zapłodnieniem) i diploidalnej liczbie chromosomów (między zapłodnieniem i mejozą). O dominacji fazy jądrowej (pokolenia) mówimy wówczas, kiedy osobnik reprezentujqcy dane pokolenie żyje przez większq częŚĆ sezonu wegetacyjnego (charakteryzuje się dłuższym czasem tlwania) oraz cechuje go bardziej złożona budowa. Zatem pokolenie dominujqce wykazuje wszystkie czynności życiowe i jest większych rozmiarów.
Zadanie 13, [2 pkt)
Schernat ukazuje cykl rozwojowy listownicy - przedstawiciela brunatnic (plechowatych protistów roślino podobnychJ. a) Okreśtrodzai przemiany pokoleń
występuiący u listownicy.
b) Określrodzai zapłodnienia fgamii) występuiący u tego glonu.
komentarz
Przemiana pokoleń może mieć charakter izomorficzny, kiedy oba pokolenia (gametofit i sporofit) majq takq samq budowę zewnętrznq lub heteromorficznq, kiedy różniq się między sobq w wyglqdzie, W drugim przypadku rozróżniamy, które pokolenie dominuje (jest większych rozmia, rów i żyje dłużej).Mamy zatem heteromorficznq przemianę pokoleń z dominacjq sporofitu lub gametojitu.
: ::t:jlaja
a:ij:],'j!:}
ZESZYT
2 Biologia
ćwiczenia maturalne z komentarzami. Poziom rozszerzonv
Zadanie 14. (3 pkt)
schemat przedstawia cyklżyciowy okrzemek - jednokomórkowych organizmów wodnych, których ciało otoczone jest celulozowych pudełkowaĘrm pancerzykiem wysyconym krzemionką. Rozmnażanie bezpłciowe zachodzi przez podżiał, przy czym komórka potomna zawsze dobudowuje denko pancerzyka. r_l, .'
_Ę1
€*
1*§'
_*\
podziały miotyczne
\
i
mejoZa
c) Uzasadniając sr
|=1
,:* ,l\ //\ "'\{\
€
:fil ,.fit
J'
b) Określ,które p Wyiaśniiswoie sti
dwupienną.
,/\
'i- .{* #:
@
komentarz
I
Ęn",u,, śn,":_€---Ę= a) Na podstawie schematu określ, kióry rodza rozmnażania, płciowy i czy b ezpłciowy, do minui e w cyklu ży ciowym okrze mek, swó; rvybó r,r""r"a.rii
wodnych posiadajq wic: tofit jest haploidalnyn: : one ną drodze mitozy, ,.,, ców, zaśu roślin- rodn:: plemnie i lęgnie (ten s: jeden rodzaj gamet (r.e. n o ści - ro zdziel n o pł c i a,,,,
iednym argumentem.
b)
Zadanie 16.1'4 ni Glony to grupa \,.niestanowiąca jedl
wyjaśniiznaczenie podziału mejoĘcznego w cyklu życiowym okrzemek?
lestw - prokariotó,, c) Spróbui przewidzieć, iak wyglądałby
występowała w nim meioza?
a) Podai 3 cechl,u
cykl życiowy okrzemeĘ gdyby nie
komórki okrzemek otoczone sq celulozowo-krzemionkowym pancerzykiem zbudowait"^urq, t, ,aażi;;;q,Ę
nym z dwóch części- wieczka i denka, Po podziale protoplastu do każdej nowo pows.tałej komórki potomnej dobudowywani jest denko.
od siebie i z,i.Zr"ńńiiri';;iT;Z majqjednq starq częŚĆ pancerzyka (które staje się wieczkiem), druga zaś iest na nowo produkowana. Wraz z kolejnYmi Podziałami następuje zjawisko karienia osobników,"gayz ioauaowyiane denko jest mniejszych rozmiarów niż wieczko.
Zadanie L5.
Na schemacie przedstawiono cykl życiowy glonu i
zapłodnienie
l
&
wykonaj polecenia.
a) Ustal, które pokolenie [X tem.
czyYjest sporofi-
I2n l
pokolenie Y
In]
34
l
l,
i,:l
BAKTERIE
PRoTIsTY
-
..,.,..
RoŚLINY
Zadanie 17. f3 r;
{3 pkĘ)
katleria. Zapoznaj się ze schematem
b) Wymień po 1 pl glonów.
Niegdyś zielenice , tycznej. Szczegół -.,., wskazuje m.in. b;: zielenice i krasnc:: a) Podai przynale;
Protistv
b) Określ,które pokolenie tei rośliny (XczyĄ iest pokoleniem dominuiącym.
Wyjaśniiswoie stanowisko.
c) Uzasadniaiąc swą odpowiedź podai, czy glon ten iest roślinąiednopienną czy
dwupienną.
komentarz
Sporoftt to pokolenie diploidalne rozmnażajqce się bezpłciowo za pomocq zarodników (spor). Powstajq one na drodze mejozy w sporangiach (zarodniach). U organizmów wodnych posiadajq wici w celu sprawnego poruszania się w wodzie, stqd nazwa ich to zoospory. Z kolei gametofitjest haploidalnym pokoleniem rozmnażajqcym się płciowo przez komórki rozrodcze (gamety). Powstajq one na drodze mitozy w strukturąch zwanych plemniami (plemniki) i lęgniami (komórki jajowe) - u plechowców, zaŚ u roślin- rodniami. Pokolenie gametofitu może być jednopienne, kiedy na jednym osobniku znajdujq się plemnie i lęgnie (ten sam osobnik Wtwarza oba Ępy gamet), lub dwupienne, kiedy osobnik wywvarza tylko jeden rodzaj gamet (męski i żeński), )dpowiednikiem jednopiennościjest u zwierzqt obojnactwo, zaśdwupienno ści - rozdzielnopłciow o ść,
Zadanie 16. t4 nkt) Glony to grupa wydzielona na podstawie kryterium morfologiczno-ekologicznego,
niestanowiąca jednostki systematycznej, Tworzą ją organizmy należące do trzech królestw - prokariotów (bakterii), protistów i roślin. a) Podai 3 cechywspólne dla wszystkich glonów.
b) Wymień po 1przykładzie organizmów zkażdego królestwa, które należą do
glonów.
BAKTERIE PROTISTY ROŚLINY -
Zadaniel7.
[3 pkt|
Niegdyś zielenice, krasnorosty oraz brunatnice za|iczano do wspólnej grupy systematycznej. Szczegółowe badania wykazaĘ, że o przyrlależnoścido protistów czy roślin wskazuje m,in. budowa chloroplastów. Chloroplasty brunatnic posiadają 4 błony, zaś zielenice i krasnorosty dwie. a) Podai przynależnośćsystematyczną [królestwo) zielenic i brunatnic.
ZESZYT2Biologia-cwiczeniąmaturalnezkomentarzami.Poziomrozszerzony
I
drodze b) u których glonów (brunatnic czy zielenic) chloroplasty powstały na wtórnei endosymbiozy? Swói wybór uzasadnii, b) Wyiaśnii,że stost leczeniu niedoczl,n_I WielusystemaĘkówwłqczazieleniceikrasnorostydokrólestwaroślin,gdyżpodobniejak
dwiema błonami rośIiny'lqdowe'(pochodiqce od zielenic) posiadajq chloroplasty otoczone *?,.,.o",3 Iy!,,O,!'i::T^': komórkowymi, podczas gdy pizostałi protisty mają c_hlorop.las? i.mincńondlilw w pofałdowania (mezosomy ,rńńoryuną prostej komóiki prokarioĘczne1, łtare1 błoną komórkowa tworzące chloroplastów, Taki model miiochondrialnymi i tylakoidami lub tylakoidy) stała się oapo,,i"irio grrrai"riź,-i chloroplasty powstały ną skutek wysąpuje u roślin,grzybów i zwiełzi z kolei u protistów samożywnych już chloroplasĘ, zawierajqcej eukariotycznej komórki .rnłirięrio prrez kimórkę eukariotyc)ną innej
T;;:,;;K:;:;i;;;;:;';;;i,"i",itł"iti,tów
yl:::yy*:::,,,:_::::::::?,
Zadanie la, {2 pkt) z U"r.rd"ii, an;lizuiąc budowę komórkową, że roślinylądowe wyewoluowały zielenic, a te z kolei z sinic.
Zadanie 2t. (2
ok
Uzupełnij schemat q,
:
|aki rodzaiprzemia
Zadanie t9. (3 pkt) pojawiają się wlorną ruu jeiienią często na małych zbiornikach wodnych masowo pod wpływem intensywnie rozmnażających się mikro_ glony tworząc zakwity wody. 6.grnir-O- woda w jeziorzeprzybiera barwę siną, czerwoną lub zieloną, Wymień3grupyorganizmównależącychdofitoplanktonu,biorącychudziałw powstawaniu zi awiska zakwitu.
Planktontodrobneorganizmywodneunoszqcesięwtoni,którychniewielkierozmiary planktonu wchodzi fito_ uniemożliwiajq przeciwstawianie się prqdom wody, w skład przepro*."d:7i yuLIuJl plLc (fitoplankto_n). potr.afi, roślinny rosllnny Plankton LJILOplullKLuIlJ zooplankton, )ooplanktor.'ilankton i plankton |::::!:'::ę: (chlorofile, hemocyjaninę, fikobiliny), Naj_ ponieważ organizmy go *oiąr, posiadajq barwniki'asymilacyjne (światło, tempera, do warunki dogodne panują fotosyntezy częściej gromadzq się przy powiericnni wóiy, gdzie jest przez cudzożywne mikroorganizmy nale_ ,"pr"rrrio*ory zwierięry) (plankton tura). Z kolei zooplankton stanowiqc pierwszy poziom konsumen_ żqce głównie do protistów zwie,rręcych. odżyńa się on fitoplanktonem tów w zbiornikach wodnych.
Zadanie?O, (3 pkt) wod_ D_}.h _"_ir.ó* flony stanowiąważnąrolę W funkcjonowaniu ekosystemów przezludzi. nych.pozatym, wień icń gatunków jest powszechnie wykorzystywana przyro dy, a) Po dai 2 przykŁady znaczeniaglonów mo rskich dla
36
G;;-.,' zbudowąna jest z
.. c=."-
:-
żyjqcymi w ściółce!eś,:: szone przez wiatr. Sa :::, lub glebie, Powodują
i::':
Proti;9ty
b) Wyjaśnii, że stosowanie preparatów z plechy morszczynu iest pomocne w
leczeniu niedoczynności tarczycy u ludzi.
li
f k
Zadanie2I.
(2 pkt)
Uzupełnij schemat cyklu rozwojowego śIuzowca w terminy:
SPOROFIT GAMETOFIT
ME]OZA (RIJ
|aki rodzai przemiany pokoleń występuie u tego śluzowca?
Kiełkujący zarodnik
,I
,M bL)
de,)
1-."o
7, rij
...FIT
a
,6l
(ʧ ry p-
ńż) v&r
Ę
r
§)6
pełzakowate komórki komt
u-
F
ZAPŁODNIENIE
n-
komentarz
d-
ŚIuzowce należą wraz z lęgniowcami do protistów grzybopodobnych. Niegdyś zaliczano je do grzybów (grzyby nilsze), jednak mimo, że sq cudzożywne, to ich Ściana komórkowa zbudowana jest z celulozy ( a nie chiĘny). Śluzowce przyjmujq postać wielojądrowych pełzaków (ŚluŹni), żyjqcymi w ściółceleśnej lub na pniach drzew, Na owocniku tworzy się zarodnia produkująca zarodniki roznoszone przez wiatr. Sq saprofitami, Z kolei lęgniowce to pasożyty roŚlin i zwierzqt lub saprofiĘ żyjqce w wodzie lub glebie, Powodujq białe pleśniowa te naloĘ na marduej materii organicznej.
,37
ZESZYT
ZadanieZZ.
2 Biologia
ćwiczenia maturalne z komentarzami. Poziom rozszerzony
pkt) Charakterys Ęcznym zjawiskiem u orzęsków jest proces płciowy zwany koniugacją. {2
Na schemacie przedstawiono jej przebieg,
;'n
1 }ś'
plechy, kolonii oraz v,,," wych lub różnych) z ,,,. .
a]',
^'l
;,
ri]Ę,#i 1c lo l \5,\_Ł.l A
Zadanie24. t2
ni; Na schemacie przed
r^V^r
Określ sposób jegc
.,'\l^,t
A, DRAP]EZ
1&ł"ąt 1'", /1,,,"] lor,i \o*l EJEFts,/ 6;i,,6,i, 1"J;,,,,t
3,",,i
B. SAPRoF] C. SYMBIo\ D. PASOZ\l
a) Wyiaśnii, który etap [A-F) koniugacji iest momentem kluczowym dla tego pro-
cesu?
Zadanie 25, t2 ni,
Wiele gatunkórt pr-.
b) Dlaczego koniugację zalriczamy do form rozmnażania, mimo, że w iei wyniku
Uważnie przecryE
nie powstaią osobniki potomne?
komentarz
Chorobę wywofu_le
koniugacja jest to proces płciowy zachodzqcy pomiędzy dwoma osobnikami i polega na
wymiinie materiału genetycznego między nimi, Zjawisko to występuje u bakterii (wy-
miana plazmidów między komórkami), drożdży, sprzężnic (np. skrętnicy) i u orzęsków fwymiana mikronukleusów). Jej istotą jest nabycie nowych cech (genów), a więc rekombinacja materiału genetycznego,
ZadanieZ3.
(3 pkt) S c h e maty obr azu1ą r óżne ty py r ozmnażania zach o dząc e u
p ro ti s
*$fi$
-\p, d
Zarez
fizycznego.
a) Choroba ta nosi
l
ciąży.
xl\//
-
by limfocytów. i
b) Podai przykład i
tów,
Pod każdym ze schematów podai nazwę rozmnażania. ą--
r
zmie przebiega p€h, pasożyty przenikaja nośnqdo tkanek rgz cysĘ, Chorobę cech,,
\P
@
żygota
Zadanie 26. f3 pi: Na schemacie poiliz,
groźnego pason-hlc z powodu malańi.
38 il*lI
Protisty
komentarz
u protistów występuje zarówno rozmnażanie bezpłciowe jok i płciowe, Do pierwszej grupy należq podział komórek (poprzeczny, podłużny, bezkierunkowy), fragmentacja PlechY, kolonii oraz wytwarzanie zarodników, Rozmnażanie płciowe polega na łqczeniu się gamei 6ednaiowYch lub róŻnYch) z wytworzeniem zygoty oraz na koniugacji.
IJ
wielu gafunków występuje przemiana pokoleń,
Zadanie 24.2 nkt)
Na schemacie przedstawiono pewien gatunek protista zwierzęcego.
Określ sposób iego odżywiania. Swói wybór uzasadnii. A. DRAPIEZNIK B. SAPRoFIT C.
SYMBIoNT
D. PASOZYT
Zadanie 2ś.l'2nkt) wiele gatunków protistów zwierzęcych wywołuje ciężkie choroby u człowieka, Uważni e przeczytai p o niższy tekst i rozp oznai ch orob ę.
Chorobę wywołuje pierwotniak, Ważnym źródłemzakażenia jest kot, w którego organizmie przebiega pełny cykl rozwojowy pasożyta, W przewodzie pokarmowym człowieka pasożyty przenikajq do błony podśluzówkowej jelit, następnie drogq limfatycznq i krwionośnqdo tkanek rożnych narzqdów, gdzie tworzq pseudocysty rozwijajqce się później w CYsty, Chorobę cechuje powiększenie węzłów chłonnych, bole głowy, stawów, wzrost liczby limfocytów, Zarażenie płodu może prowadzić do upośledzenia rozwoju umysłowego i
fizycznego.
a) Choroba ta nosi nazwę:........
b) podaj przykład ieden formy profilaktyki przeciwko tei chorobie dla kobiet w
ciąży.
} Ffra
Zadanie26.
(3 pkŁ) Na schemacie poniżej przedstawiono pełny cykl rozwojowy zarodźca malarycznego groźnego pasożytniczego protista, będącego przyczywąmilionów zgonów na świecie z powodu malarii.
-
39
,iiili
ZESZYT
2
Biologia - ćwiczenia łnaturalne z komentarzami. Poziom rozszelzony schizogonia W układzie siateekowo,śródbłonkowvm
Numer
zadania
*/ /łf," \,-ąłłi
makrogameta
.o".",",,,
\i\§_$e611 -.l;{*-o#_§P' 'Ę-:łSeą#
&
#
zaŃdnienie
§
ii
makroqameta
1
ĄD,E
2
A-3,B_
3
A - pelliku, B - pancer C - ściana D - skorup
1- heterct
4
2 - miksoa 3 - auum
Miksotrofu obecności
a) wskaż na schemacie moment i opisz go, kiedy u człowieka występuią obiawy malarii w postaci wysokiei gorączki i dreszczy.
1.
5
o&ży-łłia
Organizm 2. WoĘ sł Organizł a) Heteroo
b) Wyiaśnii, czy człowiek jest żywicielem poŚrednim czy ostatecznym zarodŹca malarycznego.
7 8
ZadanieŁ7.
(3 pkt)
Poniżej przedstawiono kilka stwierdzeń dotyczących Wybranych protistóW.
Przed każdym stwierdzeniem wpisz litery oznaczaiące protisty, dla których te stwierdzenia są prawdziwe. Niektóre ze stwierdzefi doĘczą więcei niż iednego z wżei wymienionych organizmów. N
9
Usuwa naa Od lewej:
oRZEsK
Posiadajq l Posiadajq ł
1,1
A - mejoza B- w wymik U
12
13
skręfuiq
Przez w,iek
Forma troj
protisty stanowiq niejednorodnq grupę organizmów niegdyś zaliczanych do różnych
królestw, zwyczajowo dzieli się je na 3 grupy: protisty zwierzęce, roślinopodobne i grzybo_ podobne. Cudzożywnośćjest charakterystyczna dla protistów zwierzęcych i grzybopodobnych, jednak komórki ^tych pierwszych nie posiadajq ściany komórkowej, Większość protistów zwiqzana jest ze Środowiskiem wodńym,'Iecz nióktóre potrafiq żyć na lqdzie w wilgotnych warunkach, To, co łqczy protis\l roŚlinne i grzYbopodobie to obecnośćcelulozowej ścianykomórkowej oraz Wtwąrzanie zarodników przez pokolenie sporofitowe.
a) heteran
b) izogamź
a) Dominu1 na schenlal pokoIenia
-
1,4
,,#:
Wodnieka
Faza dipla;
2. mają ścianękomórkową 3. są pasoŻytami - ,...........
komentarz
a) panufei b) białe kn
10
1. są samożywne - .....,.,..,..,
4. rozmnażają się przez zarodniki S. żyląw środowisku lądowym
nikiem t
B.
astępuj qc.vmi $]mbolami oznaczono
A- pantofelek, B- świdrowiec, C- morszczyn,D- śluzorośla
AĘlłn
6
b) Mejoza
odtworzen. c)
i
Drasq,a
karlenie ka 15
a) pokolen
Fł
Protisty
oDPOWIEDZI PRoTIsTY Numer zadania
Prawidłowe odpowiedzi
7
A,D,E
2
A_3,B_l,C_2
3
A - pellikula (błona komórkowa) B - pan cerzyk c elulozow o - krze mion kowy C - ściana komórkowa z celulozy
Punktacja J/
)l
4
D - skorupka (pancerzyk) wapienny 1
4
2 3
/
........
- heterotrojiczne (drapieżnik) - miksotroficzne - autołoficzne
Miksotrofizm to zdolnośćdo dwóch rodzajów odżywiania - somożywnego w obecności światłaoraz cudzożywnego w ciemności.
3/,,
5
o dżywianie auto trofi czn e 0rganizm ten (komórka) posiada chloroplasąt, w których zachodzi fotosynteza 2. Wody słodkie Organizm ten (komórka ) posiada wodniczki tętniqce,
6
a) Heterotrof (org anizm cudzożywny, heterotroficzny) Aktywnie poluje na mniejszy organizm za pomocq nibynóżek / jest drapieżnikiem / Fagocytuje/ Nie posiada chloroplasńw
7
a) pantofeleĘ ameba b) białe krwinki/ leukocyĘl
B
Wodniczka tętniqca Usuwa nądmiar wody z komórki,
2
9
Od lewej: TOCZEK WIRCZYR, SWIDROWIEC, ZAWŁOTNIĄ PEŁZAK
7,
4/,..
2
/
,,.......,.
2
/
.........
2
/
,........
Posiadają rzęski na błonie komórkowej Posiadają dwajqdra - mikornukleus i makronukleus
3
/
......,,...
1,1,
A - mejoza pozwala przywrócić formę troficznq, która jest haploidalna B- w wyniku mejozy powstajq haploidalne gameq] / produkcja gamet
2
/
..........,
12
skrętnicy dominuje haplofaza, Przez większq częśćroku skrętnica ma postać haploidalnych nitek, Forma troficzna ma postać haploidalnych nitkowaĘch kolonii, Faza diploidalna jest tylko formq przetrwalnikowq,
2
/
.........,,
2
/
,.,........
3
/
....,,..
3
/
.........,.
/ neutrofile / makrofagi
B,0RZĘSKI 10
U
13
a) heteromorficzna przemiana pokoleń z dominacją sporofitu b) izogamia
a) Dominuje rozmnażanie bezpłciowe - większa liczba podziałów mitotycznych na schemacie, stadium pokolenia płciowego ograniczone Ęllko do jednego
pokolenia
14
c) Drastyczne zmniejszenie rozmiarów komórek i degeneracja populacji
karlenie kolonii 15
/
b) Mejoza prowadzi do zwiększenią różnorodnościgenetycznej populacji odtworzenia wielko ści wyj ści ow ej osobników / komó rek
/
a) pokolenie Y b) pokolenie x - duże rozmiarv, żvie wieksza cześć sezonu weoetacvinłon
ZESZYT
2 Biologia
ćwiczenia maturalne z komentarzami. Poziom rozszerzony
forma trot'iczna (odżywia się) c) dwupiennq gdyż każdy osobnik produkuje jeden rodzaj gamet / jeden osobnik jest męski, a drugi żeński / osobnik jest jednopłciowy Cechy glonów:
Żyjq w środowisku wodnym
I6
Przeprowadzajq fotosyntezę / sq autotrofami Nie majq budowy tkankowej (llie majq tkanek ani organów) Główni producenci w ekosystemach wodnych BAKTERIE - sinice PROTISTY - protisty roślinopo dobne (złotowiciowce, bruzdnice, chryzolity, brunatnice, okrzemki) R0 Ś LI N Y a)
1,7
1B
z i el
Zp.za A 2p.zaB
4
/
,,,,,
a) pękanie
eni ce, kr asn o ro sty
lalwalna.
Zielenice - ROSLINY Brunatnice - PROTISTY
1-C 2-C,D
b) Chloroplasty brunatnic, gdyż zawierają 4 błony. Powstoły w wyniku wchłonięcia inne go autotroficzneg o eukarionty z chloroplastami.
Ściana komórkowa zielenic i roślin zbudowana jest z celulozy, chloroplasty posiadajq chlorofil a i b, mateńałem zapasowym jest skrobia.
3-B
4_C,D 2
/
...........
3
/
...........
skrobia.
19
sinice, okrzemki, bruzdnice, zielenice, wiciowce a) Sq głównymi producentami w zbiornikach wodnych / stanowiq bazę pokar-
mową dla zwierząt
20
Produkujq tlen dla zwierzqt Stanowiq miejsce schronienią i rozrodu dla wielu ryb i innych zwierzqt Tworzq symbiozy ze zwierzetomi
3|
b) Plecha morszczynu zawiera duże ilości jodu, gdyż jest to glon morski.
leł
SPOROFlT
ó
\§,
9;.{ ;,_€i
"ffi*_'' f;j:
ME]OZA
:,J/ GAMETOFIT
r.ź-.
21
} {
&
2/
..ał"
!J"
an
l,
a)D N as tę
22
puj e wy mi an a m ate ri ału g en
e ty
czn e g o
ft q
der)
b) 0Sobniki po koniugacji mają Zlnieniony mąteriał genetyczny (rekombinacja
2/
materiału genetycznego), a więc nabyĘ nowych cech 23
Od lewej: PODZIAŁ POPRZECZNY KOMORKI KONIUGACJA AN lZOGAMIA (rozmnażanie płciowe, gameLy, gamia)
3
/
...,....
24
D - pasożyt Żyje we krwi człowieka ( erytrocyty na schemacie)
2
/
........
2
/
........
a) TOKSOPLAZMOZA
25
42
:-
b)Człot,.lł,,:
b) unikanie kontaktów z kotami, nie czyszczenie kuwet, kocich odchodów
5-D
F?otłsty
}
3/.,
26
a) pękanie erytrocytów b) Człowiek jest żywicielem pośrednim pasożyta, gdyż w jego ciele bytuje postać
larwalną" l-L
2-C,D
27
3-B
3
4_C,D
5-D
Twóiwynik:
f 7I
/
.....
punktów
ZESZYT
2
Biologia - ćwiczenia małuralne z komentarzami. Poziom rozszełzołty
GRZYBY Zakres:
./ ,/ ,/ ,/ ./ ,/
Zadanie3. {3 pką Uzupełnii zdania v
cechy charakterystyczne grzybów
1, Komórka budująt
sposoby rozmnażania grzybów Klasy grzybów
2. Komórki posiada
Sposoby odżywiania
Porosty
znaczenie grzybów w przyrodzie
Zadanie
L
(1
pkt)
Poniżej w punktach zestawiono cechy rośIin i grzybów. I - powszechna cudzożywność, II - chitynowa ściana komórkowa i glikogen jako materiał zapasowy, III - wytwarzanie zarodników, IV - zdolnośćdo rozmnażania płciowego i za pomocą zarodników.
3. Plechowate ciało
Zadanie 4. (2 pkt)
Wskaż, który zprze,
bywanego przeznie
Cechy odróżniaiące grzyby od roślinprawidłowo przedstawia zestaw: a] tylko II
b) rylkolilI
c]
d)
tylko II i I, II, III
III
i IV
Zadanie 2. H okt)
komentarz
Grzyby mają wiele cech wspólnych zarówno z organizmami roślinnymijak i zwierzęcymi, Wskaż po dwie cechygrzybówwspólne z roślinami i zwierzętami.
- roślinny lub zwierzęq)
CECHY WSPÓLNE Z ROŚLINAMI
rzęce).
D
d,
W zależnościod rodzaju
p
wyróżniamy saprofiĘ (oą
Zadanie ś.(2 pkt)
Strzępki tworzące CECHY WSPÓLNE ZE ZWIERZĘTAMI
gT
a) Podaj nazwę zbil
b)Zaznaczna scher komentarz
Niegdyśuważano grzyby za grupę należqcą do rośIin.Nowa klasyfikacja czyni z grzybów odrębne króIestvvo na równi z roślinami, zwierzętami, protistami czy bakteriami, Grzyby posiadajq zarówno cechy komórek zwierzęcych (glikogen jako materiał zapasowy, chiĘnę jako składnik ściankomórkowych) oraz roślinnych (ściana komórkowa, brak zdolnoŚci do poruszania się, wytwarzanie za-
rodników), Sq organizmami cudzożywnymi, najczęściejsaprofitami, i mogq rozmnażaĆ się zarówno płciowo (gametangiogąmia, somatogamia) jak i bezpłciowo (przez zarodniki, podział plechy).
:.
&
;aj.'
n
$ $
Zadanie 6. (2 pkt)
Przeczytaj uważnie t
nia.
Gnyby
Zadanie3.
[3 pkt) Uzupełnii zdania w brakuiące słowa dotyczące budowy grzybów. 1. Komórka budująca ciało grzyba nazywa się 2. Komórki posiadające dwa jądra to 3. Plechowate
komórki
ciało grzybow zbudowane z komórek nazywa się
Zadanie 4. (2 pkt)
Wskaż, \łóry zprzedstawionych organizmów jest cudzożywny oraz okreŚl rodzajzdobywanego przez niego pokarmu.
f
.4\.ł
@ ll
tl., 5JL{J,+t
ffi
il,V
/.\V l}i,ł ,17
komentarz
Do organizmów cudzożywnych należy częśćbakterii, protisty zwierzęce i grzybopo dobne, wszystkie grzyby i zwierzęta oraz rośIiny bezzieleniowe (pasożytnicze). W zależnościod rodzaju pobieranego pokarmu heterotrofy można podzieliĆ na biofagi (pobierajq żywy pokarm - roślinny lub zwierzęcy) lub na saprofagi (odżywiajq się martwq materiq organicznq). WŚród tych ostatnich wyróżniamy saprofiĘ (organizmy niezwierzęce - bakterie, protisty, grzyby) oraz saprofagi (organizmy zwierzęce).
Zadarie5.
(2
pkt)
Strzępki tworzące grzybnię mogą tworzyćluźne bądźściśleupakowane struktury.
a) Podai nazwę zbitei formy grzybni.
b) Zaznaczna schemacie hymenofo
Zadanie 6.
{2
r
grzyba,
pktJ
Przeczytaj uważnie tekst na temat muchomora sromotnikowego i odpowiedz na pyta-
nia.
45
ZESZYT
2
Biologia
-
ćwiczenia maturalne z komentąrzaml Poziom rozszełzony
Muchomor sromotnikowy jest jednym z śmiertelnie trujqcych grzybów występujqcych pospolicie w polskich lasach, Wytwarza truciznę zwany amaniĘnq, która poraża mięŚnie człowieką, w tym mięśnie oddechowe, Nawet niewielka iloŚĆ tego grzyba w potrawie z innymi grzybami jadalnymi z którymi jest on mylony (np. pieczarkq polnq czy zielonkq) powoduje zatrucie. Długie gotowanie nie niszczy tej substancji, która rozkłada się dopie-
ro powyżej 160 st,
C,
Z objawami zatrucia muchomorem trafia do szpitala corocznie
kilkaset chorych, większośćz nich umiera,
a) Wyiaśnii, dlaczego u tak wielu ludzi każdego roku dochodzi do zatrucia muchomorem sromotnikowym.
b) Który z rysunkó komentarz workowe (worki), pods:c zaśzarodniki konidialrp warun kach z zarodnikó,,ą"
Zadanie9.
..
[3 pkt\
Przeczytaj poniżsnsprzężniaków.
W ząrodniąch poust sq przez ruchy potl
b) Wyiaśnii co to znaczy, że amaniĘna należy do trucizn termostabilnych.
dwóch różnych grz,.l
metangiów, W miejsl ter przetrwalniką. Pt
haploidalna strzepkl szczycie powstaje za nowym grzybniom.
Zadanie 7. (2 okt)
Schemat przedstawia pieczarkę polną oraz muchomora sromotnikowego.
a) Wskaż i uzasadn
Wskaż iedną cechę morfologiczną po której odróżniłbyś te dwa gatunki od siebie oraz iedną cechę wspólną dla tych gatunków, Cecha różniąca:
b) Podaj nazwę fon
Cecha wspólna:
Muchomor
pieczarka
sromotnikowy
polna
ZadanieB. {3 okt) rzyporządkui każdei nazwie grzyba charakterysĘ czny rysunek obrazui ący
a)P
sposób i ego rozmn ażania. PIECZARKA
PĘDZLAK PLEŚNIAK SMARDZ
,ffi
ń]ffi&
ffiffiffi E!
§,lf,
.ł#ffiNTdff.#
Ęffiuffi ,Ęi:#j, nl/
Fil\qr ,l ]l ti
ABC
46,
,Ę]
/ '\,
llil
/
W \l f; D
c) Na którym etapie
Zadanie lO. {1 pkt,
Grzyby to organimłv przyswajalne substan w postaci zwiqzkólł. ll grzyby pobierane,
Opisz sposób dział
organiczne ze środo
Grzyby
b) Który z rysunków przedstawia egzospory?
a-.,""";-l t
GrzYbY rozmnaŻają się przez zarodniki (spory). Wytwarzajq je w zarodniach (sporangiach) na drodze mejozy. W zależnościod klasy grzyby mogq wytwarzać zarodnie workowe (worki),- Podstawki czy konidia, W dwóch pielwszych zarodniki schowane sq wewnqtrz (endospory),
_-=J
zaŚ zarodniki konidialne umieszczone sq na trzonkach i majq kontokt z powietrzem (egzospory). W dogodnych warunkach z zarodników kiełkujq młode haploidalne strzępki.
Zadanie9.
(3 pkt)
przeczytaj poniższy tekst dotyczący cyklu rozwojowego grzybów należących do
sprZęŻniakÓW.
W zarodniąch Powstajq zarodniki sporangialne, Spory po rozpadzie zarodni przenoszone
sq przez ruchy powietrza na inne produkty, w przypadku, gdy strzępki nalezqce
clo
dwóch różnych grzybów znajdq się w pobliżu, dochoażi do wffiorzenia się na nich gametangiów, w miejscu ich połqczenia tworzy się diploidatroźygorporo, majqca charakter przetrwalnika, po ustąniu niekorzystnych warunków ,ygośpori pęka i wyrasta z niej haploidalna strzępka. l9st to forma ogranicz.ona ao próitei,' wzniesionej nitki, Na jej szczycie powstaje zarodnia, a w niej zarodniki. po uwolnieńiu mogq oró doć porrqi"ł nowym grzybniom. a) wskaż i uzasadnij,
którafazadominuje w cyklu rozwojowym sprzężniaków?
b) Podaj nazwę formy zapłodnienia jaka występuie u tych grzybów.
t
c) Na którym etapie cyklu
Zadanie IO,
(1
zachodzimeioza?
pkt\
Grzyby to organizmy cudzożywne. Ich strzępki potrafiq pochłaniać tylko proste, łatwo PrzYswajalne substancje organiczne. Zwiqzki organiczne występujq zwykle w środowisku w postaci zwiqzków wieloczqsteczkowych, które w tej postaci nie mogq być wprost przez grzyby pobierane.
opisz sposób działania grzybów, dzięki któremu mogą one pobierać zlliązki
organiczne ze środowiska.
47
ZESZYT
2
Biologia
-
ćwiczenia maturalne z komentąruami- Poziom roz,sze,nonv
Z racji tego, że grzyby to organizmy cudzożywne (heterotrojlczne), nie potrafiq one przyswajać nieorganicznych związków chemicznych i przekształcać ich w zwiqzki organiczne, Muszq zatem pobierać gotowe substancje organiczne z podłoża. Najczę-
|aki typ rozmnażan
ściejjest niq martwa materia (padłe zwierzęta, obumarłe roŚIiny). Nieliczne gatunki potrafiq byĆ drapieŻnikami polujqc na żywe owady. Częśćgrzybów to także pasożyty roślini zwierząt,
Zadanie 14. t2 nkt
Zadaniet1.. {1pkt)
Rajem dla grzybiarzy jest okres późnego lata i wczesnej jesieni, kiedy to grzyby wydają
owocniki. Większośćgrzybów kapeluszowych tworzy symbiozę z korzeniami drzew zwaną mikoryzą, inne zaśsą saprofitami, rozkładającymi martwą materię organiczną w ściółcelasu.
Na schemacie przeds
a) Nazwiisposób
schemacie.
n
wyiaśnii, dlaczego późne lato i iesień to pora roku, w którei masowo poiawiaią się grzyby w lasach?
b) Podaj przykład gatunku grzybaplz
Zadanie12. ft okt)
Rysunek przedstawia cykl rozwojov,ly grzyba z klasy podstawczaków.
Wpisz w odpowiednie mieisca określenia:
grzybniahaploidalna, grzybniadikarioĘczna, mejoza
Zadanie 15.
{2 akt.
U grzybów z klasy ll-r
rodniki.
Na schemacie przeds ją zarodniki.
a) Uzupełniischemi
2n
_)
Zadanie 13. (2 pkt)
W świeciegrzybów występuje wiele metod rozmnażan|a, Zarówno płciowego jak i bezpłciowego. W dogodnych warunkach większośćprzedstawicieli tego królestwa wybiera ten drugi sposób, płciowy rozw1j zaśwystępuje w niekorzystnych warunkach, gdzie powstaje forma przetrwalna. Na przedstawionym schemacie ukazano pewien gatunek grzyba,
b) Podainazwę
sru
komentarz I,
podziału mejoĘcznego i łl się jqder sprzężonych) pocl u podstaw czaków (basi dics 8 zarodników workowl,ch i
4s
Grzyby
)e
|aki typ rozmnażania ukazuje rysunek? swói wybór uzasadnii 1 argumentem.
h !-
Zadanie 14. (2 pkĘ) |ą
Na schemacie przedstawiono pewien gatunek grzyba należącego do klasy workowców.
Ę
a) Nazwii sposób rozmnażania tego grzyba ukazany
r
schemacie.
na ..a\ .-:/ r6]y,.-a) \a,/\r'
gatunku grzyb a przez człow ieka.
Zadanie I5.
{2
Zi"V1\^
rT\.:{_ł ' tego § (d)
b) Podai przykład praktycznego wykorzystania
,a
\ęę. }
ę_19ć€,tglr" -p"l -ą },:,J ( o]\ \ : :,,\
/--^
(q)
-9)
pkt|
u grzybów z klasy workowców występują zarodnie (workiJ, w których powstają zarodniki. Na schemacie przedstawiono procesy zachodzące w worku, w wyniku których powsta-
ją zarodniki.
a) uzupełnii schematw pisu|ąc w odpowiednie mieisca nazwypodziałówl
mitoza,
mejoza
WOREK zarodnik 1n
1..................
Ęl
2
b) Podaj nazwę struktury oznaczonei na schemacie symbolem 2n
b
komentarz U grzYbów z klasy workowców i podstawczaków zarodniki Wtwarzane są na drodze Podziału mejotycznego i mibq]cznego, Diploidalne jqdro zygotyczne powstałe w wyniku kariogamii (złqczenia się jqder sPrzężonych) podlega mejozie na cztery jqdra haploidalne. Na tym etapie tworzone sq zarodniki u Podstawczaków (basidiospory), zaśu workowców dochodzi do mitozy Ęch jqder, w wyniku izego powstaje B za ro dni ków w orkowych (as kospor),
4§
ś
ZE9ZYT
2
Biologia _ c-łtliczenia maturalne z komentarzami. Poziom rozszelzony
Zadanie 16. (2 pkt)
Wiele gatunków grzybów &llorzy układy symbiotyczne z innymi organizmami.
Zadanie 19. (2
p
Poniżej przedstaw
Wskaż przykład symbiozy grzybaz: a. RoŚLINĄ
b.
BAKTERIĄ
ru
pods
zar*lniki
Zadaniel7.
podstarvkot na śtet)-gma (n)
(3 pkt)
Większośćpodstiwczaków tworzy mikoryzę z korzeniami drzew, W układzie tym oba organizmy odnoszą korzyści. Schemat ilustruje mikoryzę ektotroficzną (A) i endotroficzną (B]. a) Wskaż różnicę, między mikoryzą ektotroficzną a en-
dotroficzną?
Przy każdym ze czerwonego wpis
b) Wskaż, iaką korzyśćw układzie mikoryzy mal
DRZEWO
-
a] muchomor czen b) w cyklu rozwojc cJ u muchomora cz
dJ hymenofor muc.
GRZYB
Zadanie20.
(3 pl
Schemat przedsta\ł
komentarz
Mikoryza to powszechny układ pomiędzy grzybem, a roślinq naczyniowq, szacuje się, jego że aż 85o/o roślin tworzy mikoryzę, strzępki grzyba oplatajqc korzenie zwiększają powierzchnię wchłaniania wody i soli mineralnych z gleby, W zamian grzyb otrzymuje od rośliny substancje 'organiczne istniejq pomiędzy drzewąmi a grzybami |brałka, cukry, tłuszcze). Najczęstsze układy mikoryzowe modrzew - maśIah świerk- rydz), Poza tYm w sYmbiozie brzoza-koźlarz, podgrzybeŁ sosna borowiĘ 1ait _ w Ęch przypadkach to nasiona współ) grzybami zylq ,torrryki, gametofiLy widłaków, wrzosy czy niecierpki pracujq
z
grzybniq.
Zadanie tB, (1 pkt)
WvirS"ii alaizego korzeń sosny rosnącei na glebach ubogich w zyliązki mineralne i wodę nie wytwarza włośników.
a) }aki sposób ro: wnętrznych (dostr
b) }aką rolę w rykJ
ieinazwę.
50
Grzyby
Zadanie
1-9. (2 pkĘ}
Poniżej przedstawiono cykl rozwojowy muchomora czerwonego,
strzępki
SOMATOGAM|A
grzybnie
..,-
{n)
grzybnia dikariołyczna
zarodniki podsra (n)
(n +n)
zarodniki pѧtawkowe na ster},gmach
grzybnIa wegetatywna wtóma {n + n)
{n]
b]aszka
KARloGAMiA
uacierzysta tbds€\ł,ki
przy każdym ze stwierdzeń dotyczących procesu rozwoiowego muchomora
czerwonego Wpisz, czy iest ono prawdziwe czy fałszrye.
a) muchomor czerwony należy do workowców - ......,,,..,, bJ w cyklu rozwojowym muchomora dominuje faza dikarioty czna - .......... c) u muchomora czerwonego kariogamia następuje bezpośródnio po zapłodnieniu
,:],""""""""
-
dJ hymenofor muchomora jest blaszkowaty
Zadanie2O. (3 pkt) Schemat przedstawia cykl rozwojowy grzybaz klasy sprzężniaków. ,
i
warunków ze-
b) }aką rolę w cyklu rozwoiowym pełni strukturaoznaczona symbolemz? podai
ieinazwę.
5.1
ZE'Zł,T 2
Biologia _ cll.ir_enia maturalne z komentacami_
Po:iał rc,:s:erom,
W sprzyjajqcych warunkach większość organizmów rozmnaża się bezpłciowo, aby wyaot irdit i^ czasie jak największq liczbę potomstwa. Dostęp do bazy pokarmowej, optymalne warunki termiczne zwiększajq szansę na rozwój całego potomstwa, z kolei przetrwalnej, w niesprzyjających warunkach dochodzi do rozmnażania płciowego i wytworzenia formy
i
Zadanie2I. (1pkt)
glonem, Porosty to organizmy powstałe z bardzo ścisłejsymbiozy pomiędzy grzybem a lub sinica glonem zaś podstawczak, jest lub workowiec grzybowym Komponentem zielenica. Ustal, czy porosty należądo organizmów samożywnych czy cudzożywnych?
Odpowiedź uzasadnii iednym argumentem,
z kolorąmi. Im bardzie. z
(2 pkt) lrłO-ią. o porostich często używa się w stosunku do nich dwóch określeń: ,,organizmy
ani eczy sz cz eni a
p oj a
v., :
:
ZadanieŁZ,
pionierskie" oraz,,bioindykatory".
Zadanie 24. [4 okt
wskaż cechę porostów, która pozwala na stwierdzenie, że są one:
pokrój jego ciała,
Poniżej przedsta\\-jc
aJ ORGANIZMAMI PIONIERSKIMI
b) BIOINDYKATORAMI
organizmy pionierskie to takie, które jako pierwsze zasiedlajq dziewiczy teren (skały, piis*ą, nraił gleby uniemożliwia ekspansję roślinom, dlatego tylko porosty i mszaki Porosty, dzięki wytwarzaniu kwasów -iglq'lało piZr.Śr" zasiedlać twarde podłoża, podobnie czyniq mchy swymi chwytnikami, je kruszq, głqb strzępkami ich drĘż'q'w rozpuszczajqcych skały, zaczqtki glebY. Z kolei bioindYkatorY Dzi'ęki sam'o)ywności śqro.o*yrtorriolne, a ici martwe szczątki tworzą czynnik, swq obecnościq io ćrgorir.y .rkaźniiowe, ktire ze względu na swój wqski zakres tolerancji na dany siarki i azotu w powie_ na zwiqzki wrażliwe bardzo sq Porosty cŹyńnika. wskizulq ni stopień nasilenta danego porosĘr występujq (pusry,nie nie uprzemysłowionych t ru, poinoarqi, ze spalin. Stqd ia obszarach wysoko
komentarz
a) Podai nazwę teg
on zbudowany.
b) Podainazwę
s}-r
porostowe).
ZadanieZ3. (1pkt)
Forosty są organizńami wskaźnikowymi stopnia zanieczyszczenia powietrza na da, i ny^ oLrrirre|W zateżnościod ilościzwiązków siarki i azotu przyjmują różny odcień formę morfologiczną.
uszeregui przedstawione poniżei schematy plech porostów względem zmniei_ szaiącego się zanieczyszczenia powietrza, 52
c) Podai cechę śr nym terenie Ęch o
Grzyby ab1,
Nej,
lmIei
€m. lub
W celu oceny śtopnia zanieczyszczenia powietrza stosuje się tzw, skalę porostowq, Zawiera ona 7 klas powietrza z przypisonymi do nich formami ptech porostów wraz z kolorami. lm bardziej krzaczkowata i zielona forma tym powietrze jest lepszej jakości,W miarę wzrostu zanieczyszczenia pojawiajq się formy skorupiaste o barwie pomarańczowej, aż w końcu glony
my
Zadanie 24. (4 nkt)
Poniżej przedstawiono schemat budowy wewnętrznej pewnego organizmu, a obok
pokrój jego ciała.
a) Podai nazwę tego organizmu, oraz WyiaŚnii z iakich dwóch komponentów iest
on zbudowany.
b) Podai nazwę symbiozy, którą ilustruie przykład tego organizmu.
da-
eńi
c) Podai cechę Środowiska (otoczenia), które umożliwia występowanie na da-
nym terenie tych organizmów,
53
]
2
ZE§ZYT
Biologia - ćwiczenia maturalne z komentarzami- Poziom rozszerzony
oDPOWIEDZI L6
GRZYBY
a) W mikorl,z
Prawidłowe odpowiedzi
Punktacja
B przez zarodniki
Ze zwierzętami: cudzożywność, chiĘna, glikogen materiałem 1
17
zapasowm
- Strzępka - komórki dikariotyczne
2
4
3 - odżywianie cudzożywne, heterotroficzne,
3 -
1B 4 1,9
3/,
3
grzybnia
saprofit, martwą materiq org,
2
/
.........
20 21
a) pIektenchyma
5
6
4i ,ł+ fl -rl]
2
/
b) nie jest wrażliwa na wysokq temperaturę
/ nie ulega rozkładowi podczas
2
/
...........
2
/
...........
gotowania / jest odporna na wysokq temperaturę
ROZNlCE: muchomor ma stożkowaty kapelusz, dolna częśćtrzonu otoczona
pochwq bI as
ó
bI as
na trzonie znajduje się pierścień, spód kapelusza posiada
zkow aty hym en ofor
PIECZARKA -
D;
PĘDZLAK - B, PLESNIAK - A, SMARDZ - C
Egzospory: B
a) 9
zki /
b) ą
dominuje haplofaza (faza haploidalna) - strzępki wegetatywne sq haploidalne; diploidalna zygospora jest formq przetrwalnq gametangiogamia / łqczenie się gametangiów na etapie Zygospory
1,/..
1I
Jesieniq w ściółcelasu nagromadzone sq duże ilościmartwej materii organicznei bpadłe liście,owoce, martwe zwierzęta), stąnowiqcei źródłopokarmu dla g rzy b ów s a p rofi ql c zny c h
I/,
1
me]oZa
72
2
grzybnia haploidalna grzybnia dikarioĘczna
13
Bezpłciowe Brak game| gametangiów, formy prZetrwalnej. Obecne sq zarodniki, rozmnażanie przez fragmentację plechy (grzybni)
15
l,
3
Grzyby wytwarzajq do podłożaróżne enzymy trawiqce wielkoczqsteczkowe substancje na proste, łatwo przyswajalne przez ich komórki.
a) pqczkowanie
54
5l
10
74
_
Wodę pobiera w symbiozie
z
a-FAŁSZ,b-
a) rozmnażan b) jest
forma
1
Organizmy sa:
b) produkcj a alkoholi, wypieki drożdżowe(ciasta drożdżowe)
1- mejoza,2 - mitoza
2n - JĄDRO ZYGOTYCZNE
I/
.......,,..
/
..........,
/
......,.
2
)l
2
rozmiary, odp
b) wrażliwość
...........
,Tą
a) muchomor sromotnikowy wyglqdem przypomina inne jadalne grzyby (pieczarkę, gqskę) / Łatwo go pomylić z jadalnym grzybem
PODOBIEŃSTWA:
DRZEW)
a) samożyu,nc
22
d-=\
b)
b)
GRZYB - zwia
],
Z roślinąmi:ściana komórkowa, brak zdolności do poruszonia się, rozmnożanie
2
a
b) porosql - g
tkanki konen
Numer zadania 1
a) mikoryza
23
C,D,A,B
24
a) POROST, g, b) mutuaIizm c) czyste povi,
powietrzu tlel
Grzyby
F, I6
lEktacia
77
1B 79
a) mikoryza drzew z grzybami (brzoza - koźlarz, dqb - borowik) b) porosty - grzyb i sinica a) W mikoryzie ektotroJicznej strzępki grzyba wnikają pomiędzy komórki i tkanki korzenia rośliny, zaśw endotroficznej do ich wnętrza.
- więcej wody i soli mineralnych, substancje wzrostowe od grzyba GRZYB - zwiqzki organiczne (glukozę) od drzewa b) DRZEWO
Wodę pobierajq strzępki grzyba, z którym sosna tworzy mikoryzę,/ Sosna żyje w symbiozie z grzybami / twarzy mikoryzę. a - FAŁSZ, b
- PMWDA,
c
- FAŁSZ,
d
- PMWDA
27
22
b)
s
amożywne, g dyż glon przeprowadza fotosyntezę.
a) samożywność, brak korzeni, strzępki wytwarzajq kwasy porostowe, małe rozmiary, odporność na suszę, zimno b) wrażliwośćna związki siarki i azotu
23
24
/
a) POROST, grzyb i glon (zielenica, sinica) b) mutualizm / heloĘzm h^ll,iDfr?ó
/ nnwliofrzo
wnlno
I/
...........
/
,,,,,,,,.,,
I/
,,,,,,,...,
/
,..,,,,,..,
1,
)l
na zanieczyszczenia powietrza
C,D,A,B
n) rzvcfo
...........
Jl.,
jestformq przetrwalnikowq - ZYGOSPORA
Organizmy
/
3
)l
a) rozmnażanie bezpłciowe przez zarodniki
20
)l
nd zaniorzwczrzoń
/ ni
powietrzu tlenków siarki i azotu
Twóiwynik:
4
/ 50 punktów
35