10 - Ludzie przemocy - Maj Sjowall Per Wahloo

Maj Sjöwall, Per Wahlöö Ludzie przemocy Amber 2012 Przekład Ewa Chmielewska-Tomczak

Rozdział 1 Naczelny komendant policji się uśmiechnął. Uśmiech ten, chłopięcy i czarujący, był przeważnie zarezerwowany dla prasy i telewizji i rzadziej jaśniał dla takich ludzi z wewnętrznego kręgu, jak dyrektor biura Stig Malm, szef wydziału bezpieczeństwa Eric Möller czy szef komisji do spraw zabójstw, komisarz kryminalny Martin Beck. Tylko jeden z tych trzech mężczyzn odpowiedział na uśmiech. Stig Malm miał ładne białe zęby i chętnie się uśmiechał, by je pokazywać. Z biegiem czasu zupełnie nieświadomie wypracował cały rejestr różnych uśmiechów. Ten, który zastosował, można było określić jako schlebiający i przymilny. Szef wydziału bezpieczeństwa stłumił ziewnięcie, a Martin Beck wytarł nos. Było dopiero wpół do ósmej rano - ulubiona pora naczelnego komendanta na zwoływanie niespodziewanych zebrań, co wcale nie oznaczało, że zwykle pojawiał się w komendzie o tej godzinie. Często przychodził dopiero późnym przedpołudniem i nawet wtedy był przeważnie nieosiągalny nawet dla najbliższych współpracowników. Mógłby umieścić na drzwiach napis: „Mój gabinet jest moją twierdzą”, jako swoją dewizę, i rzeczywiście funkcjonował jak niedostępna warownia strzeżona przez elegancką sekretarkę o bardzo trafnym przezwisku Smok. Tego ranka pokazał się od swojej dziarskiej i przyjaznej strony. Kazał nawet postawić termos z kawą i prawdziwe filiżanki z porcelany zamiast zwykłych plastikowych kubków. Stig Malm wstał i podał kawę. Jeszcze zanim usiadł z powrotem, Martin Beck wiedział, że najpierw podciągnie zaprasowany kant spodni, a potem ostrożnie przygładzi dłonią starannie ufryzowane falujące włosy. Stig Malm był jego bezpośrednim przełożonym, a Martin Beck nie żywił dla niego najmniejszego szacunku. Jego pełna samozadowolenia kokieteria i podlizywanie się możniejszym były cechami, które przestały drażnić Martina Becka i teraz uważał je wyłącznie za 1

śmieszne. Tym, co go natomiast irytowało i często przeszkadzało w pracy, były sztywność myślenia i brak samokrytyki u tego człowieka, niedostatek równie totalny i destrukcyjny, jak jego ignorancja we wszystkim, co dotyczyło praktycznej pracy policji. Osiągnięcie tak wysokiego stanowiska było wynikiem jego karierowiczostwa, politycznego oportunizmu i zdolności administracyjnych. Szef wydziału bezpieczeństwa wrzucił do swojej kawy cztery kostki cukru, zamieszał łyżeczką i pił, siorbiąc głośno. Malm pił swoją bez cukru, z obawy o figurę. Martin Beck nie czuł się dobrze i nie chciał kawy tak wcześnie rano. Naczelny komendant dodał i cukier, i śmietankę i podniósł filiżankę, odginając mały palec. Opróżnił ją jednym haustem i odstawił, przysuwając jednocześnie cienką zieloną teczkę leżącą w rogu wypolerowanego stołu konferencyjnego. - Właśnie tak - zagaił i znów się uśmiechnął. - Najpierw kawa, a potem można ruszać z planem dnia. Martin Beck patrzył smętnie na swoją nietkniętą kawę i marzył o szklance zimnego mleka. - Jak się czujesz, Martin? - zapytał komendant z udawanym przejęciem w głosie. - Nie wyglądasz dobrze. Chyba nie zamierzasz znów się rozchorować? Wiesz, że nie możemy się bez ciebie obejść. Martin Beck nie zamierzał się rozchorować. Już był chory. Pił wino ze swoją dwudziestodwuletnią córką i jej chłopakiem do wpół do czwartej nad ranem i wiedział, że właśnie z tego powodu źle wygląda. Ale nie miał ochoty rozmawiać o zawinionej przez siebie niedyspozycji ze swoim wyższym przełożonym, a poza tym odebrał „znów” jako niesprawiedliwe. Leżał w domu z grypą i wysoką gorączką przez trzy dni na początku marca, a dzisiaj był siódmy maja. - Nie - zaprzeczył. - Czuję się dobrze. Jestem tylko trochę przeziębiony. - Naprawdę źle wyglądasz - rzekł Stig Malm. Wcale nie sprawiał wrażenia przejętego, w jego głosie brzmiał raczej wyrzut. - Naprawdę źle, w istocie. Spojrzał badawczo na Martina Becka, który czując narastającą irytację, stwierdził: - Dziękuję za troskę, ale czuję się dobrze. Zakładam, że nie zebraliśmy się tutaj, by rozmawiać o moim wyglądzie czy stanie zdrowia. - To prawda - powiedział komendant. - Do rzeczy.

2

Otworzył zieloną teczkę. Jej zawartość, najwyżej trzy lub cztery arkusze formatu A4, dawała nadzieję, że zebranie nie potrwa zbyt długo. Na wierzchu leżał list pisany na maszynie, z dużą zieloną pieczęcią pod zamaszystym podpisem i nagłówkiem, którego Martin Beck nie mógł rozszyfrować ze swojego miejsca. - Jak pamiętacie, niedawno dyskutowaliśmy o naszych niewystarczających w pewnym sensie doświadczeniach w kwestii ochrony i środków bezpieczeństwa przy wizytach państwowych i podobnych delikatnych sytuacjach. Przypadkach, kiedy można się spodziewać szczególnie agresywnych demonstracji i lepiej lub gorzej zaplanowanych zamachów - zaczął komendant, bezwiednie wpadając w pompatyczny ton, typowy dla jego publicznych wystąpień. Stig Malm wymamrotał coś na znak aprobaty, Martin Beck się nie odezwał, ale Eric Möller zaprotestował: - No, tak całkiem niedoświadczeni to my nie jesteśmy. Z wizytą Chruszczowa poradziliśmy sobie świetnie, nie licząc pomalowanej na czerwono świni, którą ktoś wypuścił przed schodami Logarden, podobnie Kosygina, zarówno od strony organizacyjnej, jak i bezpieczeństwa. I konferencje ekologiczne, żeby przywołać inny przykład. - Oczywiście, ale tym razem stajemy przed poważniejszym problemem. Mam na myśli wizytę senatora ze Stanów Zjednoczonych pod koniec listopada. To może być gorący kartofel, jeśli wolno mi się tak wyrazić. Nie mierzyliśmy się dotąd z problematyką wizyty wysoko postawionych gości z USA, ale teraz będzie trzeba. Ta jest potwierdzona i otrzymałem już pewne instrukcje. Musimy przygotować się na czas z najwyższą starannością i być gotowi na wszystko. Oczywiście najbardziej na akty agresji ze strony ugrupowań skrajnie lewicowych i innych psychopatycznych fanatyków, którzy pamiętają o wojnie w Wietnamie. A nawet ze strony terrorystów z zagranicy. Naczelny komendant już się nie uśmiechał. - Tym razem musimy być chyba przygotowani na coś poważniejszego niż rzucanie jajkami - rzekł surowym głosem. - Powinieneś mieć tego świadomość, Eric. - Możemy podjąć środki zapobiegawcze - wtrącił Möller. Naczelny komendant wzrusazł ramionami. - W pewnym stopniu tak - powiedział. - Nie możemy jednak wyeliminować, zamknąć czy internować wszystkich, którym mogłaby przyjść do głowy jakaś rozróba, wiesz o tym równie dobrze, jak ja. Mam swoje rozkazy do wykonania, a ty dostaniesz swoje. A ja moje, pomyślał posępnie Martin Beck.

3

Wciąż próbował odczytać drukowany nagłówek listu w zielonej teczce. Chyba udało mu się rozszyfrować słowo „Police” albo może „Policia”. Piekły go oczy, a język miał suchy i szorstki jak papier ścierny. Niechętnie wypił parę łyków gorzkiej kawy. - Ale to wszystko są sprawy na później - stwierdził komendant. - Dziś chciałbym z wami porozmawiać o tym liście. Pstryknął palcem wskazującym w kartkę w otwartej teczce. - To w dużym stopniu ma związek ze stojącym przed nami problemem. Podał list Stigowi Malmowi, by puścił go w obieg wokół stołu, a sam mówił dalej: - Jest to, jak widzicie, zaproszenie, odpowiedź na naszą prośbę, byśmy mogli wysłać człowieka do tego kraju jako obserwatora podczas zbliżającej się oficjalnej wizyty. Ponieważ składający wizytę prezydent nie jest szczególnie popularny w tym kraju, trzeba skierować wszystkie siły do jego ochrony. Jak w wielu innych państwach latynoamerykańskich, tu również było dużo zamachów przeciw politykom krajowym i zagranicznym. Mają zatem znaczne doświadczenie i jestem skłonny sądzić, że policja i służby bezpieczeństwa tego kraju są najbardziej wykwalifikowane w tej dziedzinie. Jestem przekonany, że wiele się nauczymy, analizując ich metody i środki. Martin Beck przebiegł wzrokiem list napisany po angielsku i utrzymany w bardzo formalnym i uprzejmym tonie. Wizyta prezydenta wypadnie piątego czerwca, czyli za niecały miesiąc, a przedstawiciel szwedzkiej policji był proszony o stawienie się dwa tygodnie wcześniej, żeby się zapoznać ze szczegółami najważniejszych faz prac przygotowawczych. Podpis był elegancki i całkowicie nieczytelny, ale nazwisko dało się odczytać w zapisie maszynowym. Było hiszpańskie, długie i sprawiało wrażenie szlacheckiego i wytwornego. Kiedy list powrócił do zielonej teczki, komendant się odezwał: - Problem w tym, kogo mamy tam wysłać. Stig Malm wzniósł zamyślony wzrok do sufitu, ale nic nie powiedział. Martin Beck obawiał się, że zostanie teraz wysunięta jego kandydatura. Jeszcze pięć lat temu, zanim uwolnił się od swojego nieszczęśliwego małżeństwa, z radością podjąłby się tego zadania, by na jakiś czas wyjechać z domu. Teraz podróż była ostatnią rzeczą, jakiej by chciał, więc pospieszył z odpowiedzią: - To jest właściwie zadanie dla wydziału bezpieczeństwa. - Nie mogę jechać - odparł Möller. - Po pierwsze, nie mogę zostawić wydziału, bo mamy w biurze A pewne problemy reorganizacyjne, których rozwiązanie zajmie trochę czasu. Po drugie, nasz wydział ma już doświadczenie w takich sprawach i byłoby bardzo korzystne, gdyby pojechał ktoś, kto nie jest obeznany z problemami bezpieczeństwa. Na przykład z wy4

działu kryminalnego albo policji porządkowej. Ten, kto tam pojedzie, musi przecież podzielić się z nami swymi doświadczeniami, kiedy wróci, i w ten sposób wszyscy na tym skorzystają. Komendant pokiwał głową. - Coś w tym jest, co mówisz, Eric - zgodził się. - Poza tym, jak sam zwróciłeś uwagę, nie możemy się obejść bez ciebie właśnie teraz. Bez ciebie też nie, Martin. Martin Beck wydał wewnętrzne westchnienie ulgi. - Poza tym nie mówię po hiszpańsku - dodał szef wydziału bezpieczeństwa. - A kto tu mówi po hiszpańsku? - spytał Malm ze znaczącym uśmiechem. Wiedział, że komendant też nie włada mową Kastylijczyków. - Znam jednego - przypomniał sobie Martin Beck. Malm uniósł brwi. - Kto taki? Ktoś z kryminalnego? - Tak. Gunvald Larsson. Malm uniósł brwi o milimetr wyżej. Potem uśmiechnął się nieufnie i uznał: - Ale jego nie możemy wysłać. - Czemu nie? - zdziwił się Martin Beck. - Uważam, że by się nadawał do tej roboty. Sam zauważył zapalczywy ton swojego głosu. Normalnie nie kruszyłby kopii o Gunvalda Larssona, ale rozdrażnił go ton Malma, a poza tym praktycznie zawsze miał zdanie odmienne od jego. Dlatego sprzeciwił się niemal odruchowo. - Jest bałwanem, do tego najmniej reprezentatywnym dla naszej policji - stwierdził Malm. - Czy on naprawdę mówi po hiszpańsku? - W głosie komendanta brzmiało powątpiewanie. - Gdzie miałby się tego nauczyć? - Był w wielu krajach hiszpańskojęzycznych w czasach swojej służby na morzu - wyjaśnił Martin Beck. - To miasto ma duży port, więc prawie na pewno był tam wcześniej. Poza tym mówi płynnie po angielsku, francusku i niemiecku. I trochę po rosyjsku. Zajrzyj w jego papiery, to sam zobaczysz. - Tak czy inaczej jest bałwanem - upierał się Stig Malm. Komendant myślał. - Popatrzę na jego kwalifikacje - obiecał. - Właściwie to sam o nim pomyślałem. To prawda, że ma tendencję do gburowatych i nieprzyjemnych zachowań i jest mało karny. Ale nie można zaprzeczyć, że to jeden z naszych najlepszych inspektorów kryminalnych, choć ma problemy ze słuchaniem poleceń i przestrzeganiem regulaminu. 5

Zwrócił się do szefa wydziału bezpieczeństwa: - Co ty na to, Eric? Myślisz, że by się nadawał? - Osobiście za nim nie przepadam, ale poza tym nie mam zastrzeżeń. Tu potrzeba doświadczonego i spostrzegawczego człowieka, a doświadczenie Gunvalda Larssona oraz jego obcesowość i samodzielność w tym szczególnym przypadku mogą być tylko zaletami. Poza tym zna język i kraj, a to duży atut. Malm wyglądał na niezadowolonego. - Sądzę, że wysłanie go tyłoby wręcz niewłaściwe. Skompromituje szwedzką policję swoim grubiańskim zachowaniem. Działa jak brutal i używa języka, który bardziej przywodzi na myśl dokera niż byłego oficera marynarki. - Może nie wtedy, gdy mówi po hiszpańsku - odparł Martin Beck. - Nawet jeśli wyraża się czasem trochę ordynarnie, robi to z pewnym wyczuciem. To nie była całkiem prawda. Martin Beck słyszał ostatnio, jak Gunvald Larsson nazwał Malma „nadętym dupkiem” w jego obecności, ale Malm szczęśliwie nie zrozumiał, że epitet dotyczył jego. Komendant zdawał się nie zwracać uwagi na zastrzeżenia Malma. - To może być niegłupia kandydatura - odezwał się z namysłem. - Jego skłonność do przejawiania prostackich zachowań w tym przypadku nie powinna być żadnym problemem. Potrafi zachowywać się dobrze, jeśli chce. Ma lepsze pochodzenie niż większość policjantów. Pochodzi z zamożnej i kulturalnej rodziny, co między innymi oznacza, że odebrał wykształcenie w najlepszych możliwych szkołach i wychowanie, które nauczyło go zachowywać się poprawnie we wszystkich możliwych sytuacjach. Takie rzeczy siedzą w człowieku, nawet jeśli bardzo się stara je ukryć. - Z tym mogę się zgodzić - mruknął Malm. Martin Beck przeczuwał, że Stig Malm sam chętnie by się podjął tego zadania i był nie w humorze, że w ogóle nie został wzięty pod uwagę. Zaczął więc myśleć, że byłoby pięknie pozbyć się na jakiś czas Gunvalda Larssona, który nie był szczególnie lubiany przez kolegów i miał niezwykłą zdolność wzbudzania niechęci i prowokowania awantur i komplikacji. Komendant nie wyglądał na całkiem przekonanego własnymi wywodami i Martin Beck rzekł, chcąc dodać mu otuchy: - Sądzę, że wyślemy Gunvalda. Ma wszystkie kwalifikacje potrzebne do tej roboty. - Zauważyłem, że dba o wygląd - powiedział komendant. - Jego styl ubierania się wskazuje na dobry gust i przywiązywanie wagi do jakości. To bezsprzecznie robi wrażenie. - Właśnie - zgodził się Martin Beck. - To istotny szczegół. 6

Miał świadomość, że jego styl ubierania się trudno byłoby nazwać gustownym: workowate i niewyprasowane spodnie, kołnierzyk koszulki polo rozciągnięty po wielu praniach, tweedowy blezer, znoszony i do tego bez jednego guzika. - Wydział zabójstw jest dobrze obsadzony i powinien dać sobie radę bez Larssona przez parę tygodni - osądził komendant. - A może macie inną kandydaturę? Wszyscy pokręcili głowami. Nawet Malm uznał chyba za korzystne, że przez pewien czas będzie miał Gunvalda Larssona na właściwą odległość, a Eric Möller znów ziewnął i pewnie się cieszył, że zebranie dobiega końca. Komendant wstał i zamknął teczkę. - Dobrze - podsumował. - Jesteśmy zatem zgodni. Osobiście powiadomię Larssona o naszym postanowieniu.

Gunvald Larsson przyjął powiadomienie bez większego entuzjazmu. Nie czuł się też specjalnie zaszczycony zadaniem. Miał silne i niewzruszone poczucie własnej wartości, ale nie był naiwny i wiedział, że niektórzy koledzy odetchną z ulgą, kiedy wyjedzie, i będą żałować, że nie na dobre. Miał świadomość, że jego przyjaciół wśród policjantów łatwo policzyć - o ile wiedział, był tylko jeden. Wiedział też, że uważano go za krnąbrnego i uciążliwego, a jego zatrudnienie często wisiało na włosku. Ten fakt nie budził w nim najmniejszych obaw. Każdy inny policjant z jego stopniem służbowym i uposażeniem odczuwałby przynajmniej pewien niepokój wobec ciągłej groźby zawieszenia lub wręcz zwolnienia z pracy, ale Gunvald Larsson nigdy nie przeżył z tego powodu bezsennej nocy. Jako bezdzietny kawaler nie miał nikogo, kto byłby od niego zależny. Z rodziną, której snobistycznym życiem klasy wyższej pogardzał, dawno zerwał wszelkie więzi. Nie martwił się o swoją przyszłość. W ciągu lat pracy w policji często rozważał możliwość powrotu do dawnego zawodu. Teraz zbliżał się do pięćdziesiątki i zdawał sobie sprawę z tego, że prawdopodobnie już nigdy nie wypłynie w morze. W miarę, jak zbliżał się dzień jego wyjazdu, Gunvald Larsson odkrywał, że właściwie cieszy się z zadania, które wprawdzie było postrzegane jako ważne, ale nie zapowiadało się na szczególnie trudne. 7

To oznacza przynajmniej kilka tygodni zmiany w codziennej rutynie pracy. Zaczął wyczekiwać podróży jak urlopu. Ostatniego wieczoru przed wyjazdem Gunvald Larsson stał w swojej sypialni w Bollmora ubrany tylko w spodenki i przeglądał się w dużym lustrze po wewnętrznej stronie drzwi szafy. Był zachwycony wzorem na spodenkach, żółtymi łosiami na niebieskim tle, i miał ich jeszcze pięć par. Pół tuzina tego samego rodzaju, choć zielonych z czerwonymi łosiami, leżało spakowanych w walizce ze świńskiej skóry, stojącej na łóżku z otwartym wiekiem. Gunvald Larsson miał metr dziewięćdziesiąt sześć wzrostu, silną i muskularną budowę ciała oraz duże dłonie i stopy. Po prysznicu stanął jak zwykle na wadze łazienkowej, która pokazała sto dwanaście kilogramów. W ciągu ostatnich pięciu, a może czterech lat przybrał kilkanaście kilo i patrzył z niezadowoleniem na oponę nad gumką od spodenek. Wciągnął brzuch i pomyślał, że może powinien trochę częściej odwiedzać policyjną siłownię. Albo zacząć pływać, kiedy basen w nowym budynku komendy będzie gotowy. Właściwie był dość zadowolony ze swojego wyglądu. Miał czterdzieści dziewięć lat i wciąż gęste włosy, a ich nasada nie przesunęła się do góry, podwyższając czoło. Było niskie z dwiema wyraźnymi bruzdami. Włosy miał krótko ostrzyżone i tak jasne, że nie było widać pasemek siwizny. Teraz, gdy były mokre i świeżo uczesane, leżały równo i lśniły nad szerokim ciemieniem, ale po wyschnięciu podniosą się, sprawiając wrażenie szczeciniastych i krnąbrnych. Miał krzaczaste brwi w tym samym jasnym odcieniu co włosy i duży kształtny nos z szerokimi nozdrzami. Porcelanowoniebieskie oczy wydawały się małe w wyrazistej twarzy i trochę zbyt blisko osadzone, co czasami, kiedy miał zamyślone i nieobecne spojrzenie, przydawało mu zwodniczego rysu naiwności. Kiedy się złościł, co zdarzało się często, u nasady nosa pojawiała się gniewna zmarszczka, a porcelanowoniebieskie spojrzenie mogło przerazić zarówno najbardziej zatwardziałych przestępców, jak i podwładnych. Jego wybuchy gniewu były teraz równie znane i wzbudzające postrach w sześciu sztokholmskich rewirach, jak wcześniej, jeśli nie na siedmiu morzach, to przynajmniej wśród załogi i podoficerów na statkach, którymi dowodził. Ogólnie był, jak już zostało powiedziane, zadowolony ze swojego wyglądu. Jedynym, który nigdy nie naraził się na gniew Gunvalda Larssona, był Einar Rönn, pierwszy asystent wydziału kryminalnego w Sztokholmie i jego jedyny przyjaciel. Rönn był łagodnym i małomównym Norlandczykiem z wiecznie cieknącym czerwonym nosem, który dominował w jego twarzy do tego stopnia, że inne szczegóły wyglądu prawie nie przyciągały 8

uwagi. Nosił w sobie niewygasłą tęsknotę za rodzinnymi stronami w okolicach Arjeplog w Laponii. W przeciwieństwie do Gunvalda. Larssona był żonaty i miał syna. Jego żona miała na imię Unda, syn nazywał się Mats, a on nosił jeszcze jedno imię, które niechętnie ujawniał. Jego matka była w młodości wielbicielką wielkiego idola filmowego tamtych czasów i dała pierworodnemu synowi imię Valentino. Ponieważ Larsson i Rönn pełnili służbę w tym samym wydziale, widzieli się prawie codziennie, ale często spędzali razem także czas wolny. Kiedy mogli wziąć w tym samym czasie urlop, jechali do Arjeplog, gdzie oddawali się głównie wędkowaniu. Żaden z ich kolegów nie pojmował, jak mogła zawiązać się przyjaźń między dwiema tak różnymi osobowościami, i wielu dziwiło się, jak Rönn ze stoickim spokojem i przy użyciu paru słów potrafi zmienić rozjuszonego Gunvalda Larssona w łagodnego baranka. Gunvald Larsson zrobił przegląd garniturów w swojej dobrze zaopatrzonej garderobie. Znał klimat kraju, który miał odwiedzić, i pamiętał kilka tygodni obezwładniającego upału wczesnym latem w tamtym porcie wiele lat temu. Żeby znieść upał, musiał być lekko ubrany, a miał tylko dwa wystarczająco przewiewne garnitury. Sprawdził je dla pewności i odkrył ku swej zgryzocie, że w jeden w ogóle się nie mieścił, a spodnie drugiego mógł dopiąć tylko na siłę i na głębokim wdechu. Poza tym opinały się na udach. Marynarkę dało się przynajmniej bez trudu zapiąć, lecz była ciasna w ramionach i ograniczałaby jego ruchy albo mogła pęknąć w szwach. Odwiesił bezużyteczny garnitur, a drugi położył na wieku walizy. Musi wystarczyć. Dał go uszyć cztery lata temu z cienkiej egipskiej bawełny, w kolorze nugatu z białymi prążkami. W walizce oprócz spodenek miał spakowane wcześniej buty, kapcie, przybory toaletowe, skarpetki, chusteczki, koszule, piżamę i jedwabny szlafrok w niebieskim odcieniu jego oczu. Gunvald Larsson nie pił alkoholu, ale kupił butelkę Lysholms Linierullad Akvavit, na wypadek gdyby spotkał kogoś, kto lubi wódkę i zasłużył na prezent. Zawinął butelkę w podkoszulek, zielony w czerwone łosie, i włożył pod ubrania. Uzupełnił bagaż trzema parami spodni w kolorze khaki, satynową marynarką i przyciasnym garniturem. Do kieszeni po wewnętrznej stronie wieka włożył jedną z ulubionych powieści, Błękitny ślad Juliusa Regisa. Potem zatrzasnął wieko, zapiął mosiężne sprzączki szerokich pasków, zamknął walizkę na klucz i postawił w przedpokoju.

9

Einar Rönn miał go podwieźć następnego ranka na sztokholmskie lotnisko Arlanda, równie ponure i źle zlokalizowane, jak większość szwedzkich aeroportów, które świetnie dawały pełnym nadziei gościom bardziej spaczony obraz Szwecji, niż kraj właściwie na to zasługiwał. Za bardzo bał się o swoje emw, by je zostawiać na długoterminowym parkingu. Wrzucił niebiesko-żółte spodenki w łosie do kosza z brudnymi rzeczami do prania w łazience, włożył piżamę i poszedł spać. Nie cierpiał na gorączkę podróżną i zasnął niemal natychmiast.

Rozdział 2 Ekspert do spraw bezpieczeństwa nie sięgał Gunvaldowi Larssonowi wyżej niż do połowy ramienia, ale był dobrze zbudowany i elegancki w jasnoniebieskim garniturze ze starannie wywiniętymi i wyprasowanymi spodniami. Poza tym miał na sobie różową koszulę, błyszczące czarne buty ze spiczastymi noskami i jedwabny fioletowy krawat. Wrażenie luksusu psuła tylko kabura pistoletu, wybrzuszająca się pod lewą pachą. Ekspert do spraw bezpieczeństwa nazywał się Francisco Bajamonde Cassavetes y Larrinaga, miał prawie czarne włosy, skórę koloru jasnej mokki i oliwkowe oczy. Pochodził ze znakomitej rodziny i zajmował eksponowane stanowisko. Gunvald Larsson także pochodził z klasy wyższej, choć wcale nie chciał się do tego przyznawać. Ze swoimi stu dwunastoma kilogramami był zdecydowanie bardziej wielki i gburowaty niż dystyngowany. Francisco Bajamonde Cassavetes y Larrinaga rozłożył na balustradzie plan zabezpieczenia, ale Gunvald Larsson patrzył na swój garnitur. Uszycie go zajęło policyjnemu krawcowi siedem dni, a rezultat był fantastyczny, ponieważ w tym kraju sztuka krawiecka wciąż stała na wysokim poziomie. Jedyny spór dotyczył miejsca na kaburę pistoletu; krawiec uznał je za oczywiste. Gunvald Larsson nigdy jednak nie używał kabury, tylko nosił pistolet przypięty do paska. Tu, za granicą, nie był oczywiście uzbrojony, a garnitur miał potem nosić w Sztokholmie. Wywiązała się krótka dyskusja i oczywiście dostał to, czego chciał, bo nie mogło być inaczej. Z głębokim zadowoleniem zerknął na pięknie skrojone nogawki, westchnął z rozkoszą i zajął się otoczeniem. Stali na ósmym piętrze hotelu, miejscu wybranym z najwyższą starannością. Kolumna miała przejechać pod balkonem i zatrzymać się przed pałacem prowincjonalnym o jedną przecznicę dalej. Gunvald Larsson uprzejmie rzucił okiem na plan, lecz bez większego entuzjazmu, ponieważ znał go już na pamięć. Wiedział, że port był zamknięty dla wszelkiego ru10

chu od piątej po południu, a lotnisko cywilne od momentu wylądowania prezydenckiego samolotu. Na wprost miał port i morze niebieskie jak lazur. Na redzie zewnętrznej stało na kotwicy kilka dużych statków pasażerskich i frachtowców. W ruchu były tylko jeden okręt wojenny, jedna fregata i kilka policyjnych motorówek w basenie wewnętrznym. Poniżej ich punktu obserwacyjnego znajdowała się promenada wysadzana palmami i akacjami. Naprzeciw był postój taksówek, a za nim rząd kolorowych dorożek. Wszystkie dokładnie sprawdzone. Wszyscy ludzie na tym terenie, prócz żandarmerii wojskowej i policjantów, którzy tworzyli szpaler na długość ramienia po obu stronach promenady, przeszli przez wykrywacze metalu tego typu, w jakie wyposażone są obecnie większe lotniska. Policjanci mieli mundury zielone, żandarmeria wojskowa szaroniebieskie. Policjanci nosili wysokie buty, żandarmi glany. Gunvald Larsson stłumił westchnienie. Przejechał tę trasę podczas porannej próby. Wszystko było na swoim miejscu prócz prezydenta. Kolumna przedstawiała się następująco: najpierw piętnastoosobowa grupa specjalnie wyszkolonych do ochrony policjantów na skuterach. Dalej tyle samo policjantów ze służby porządkowej na motocyklach, a za nimi dwa samochody pełne ochroniarzy. Potem samochód prezydencki, czarny cadillac z szybą z niebieskiego pancernego szkła. Gunvald Larsson podczas próbnej jazdy siedział na tylnym siedzeniu jako dubler, co niewątpliwie było zaszczytem. Dalej był otwarty samochód pełen ochroniarzy, na wzór amerykański. A na końcu następne motocykle policyjne, za którymi jechał radiowy wóz transmisyjny i samochody z autoryzowanymi dziennikarzami. Do tego ochroniarze w cywilu zostali rozstawieni na całej trasie z lotniska. Jeden szczegół wszyscy zdążyli już w każdym razie poznać. Wszystkie słupy latarni zostały ozdobione zdjęciami prezydenta. Droga była dość długa, żeby nie powiedzieć - bardzo, i Gunvald Larsson zdążył się już napatrzeć na głowę o byczym karku, z nalaną twarzą i w okularach w polakierowanych na czarno stalowych oprawkach. To była ochrona naziemna. W przestrzeni powietrznej dominowały wojskowe helikoptery na trzech poziomach po trzy maszyny w każdej grupie. Dla większej pewności dywizjon starfighterów latał tam i z powrotem, by strzec wyższych warstw powietrza. 11

We wszystkim widać było perfekcjonizm, przy którym wszelkie przykre niespodzianki wydawały się nie do pomyślenia. Popołudniowy upał był, łagodnie mówiąc, przytłaczający. Gunvald Larsson pocił się, ale niezbyt mocno. Nie umiał sobie wyobrazić, że coś mogłoby pójść nie tak. Przygotowania były szczególnie dokładne i staranne, a planowanie trwało kilka miesięcy. Specjalna grupa zajmowała się wyszukiwaniem błędów w planowaniu i dokonano już pewnej liczby poprawek. Do tego dochodził fakt, że w tym kraju nie powiodła się żadna próba zamachu, a nie było ich mało. Naczelny komendant policji miał rację, mówiąc, że tu znajdują się najlepsi eksperci w tej dziedzinie. Za piętnaście trzecia po południu Francisco Bajamonde Cassavetes y Larrinaga spojrzał na zegarek i oznajmił po angielsku: - Jeszcze dwadzieścia jeden minut, jak sądzę. Nie potrzebowali hiszpańskojęzycznego delegata. Ekspert do spraw bezpieczeństwa władał królewską angielszczyzną, używaną w najbardziej dystyngowanych klubach w Belgravii. Gunvald Larsson popatrzył na własny zegarek i skinął głową. Teraz właśnie była dokładnie za trzynaście minut i trzydzieści pięć sekund godzina trzecia w środę piątego czerwca 1974 roku. Przed wejściem do portu fregata zmieniła kurs, by wystrzelić salwę powitalną, co było jej jedynym zadaniem. Wysoko nad promenadą osiem myśliwców rysowało białe zygzaki na intensywnie błękitnym niebie. Gunvald Larsson rozejrzał się dokoła. W przedłużeniu promenady znajdowała się bardzo duża, okrągła arena do walk byków, zbudowana z cegły, z okrągłymi łukowatymi arkadami otynkowanymi na kolory biały i czerwony. Z drugiej strony wystrzeliły właśnie kolorowe łuki wody w niezwykle wysokiej fontannie. W tym roku panowała dość uciążliwa susza i fontanny - bo ta nie była jedyna - były uruchamiane tylko przy szczególnie uroczystych okazjach. Mimo wszelkich różnic ten kraj był, podobnie jak Szwecja, pozorną demokracją, rządzoną przez kapitalistyczną gospodarkę i cynicznych zawodowych polityków, którzy dbali o to, by stworzyć pozór swego rodzaju socjalizmu, który naprawdę był tylko swego rodzaju. Poza różnicą czasu najbardziej rzucały się w oczy różnice w sferze religii i to, że dawno temu zaprowadzono tutaj ustrój republikański. 12

Teraz było już słychać warkot helikopterów i klaksony motocykli. Gunvald Larsson znów sprawdził godzinę. Kolumna zdawała się jechać znacznie przed planowanym czasem. Potem omiótł porcelanowoniebieskimi oczami port i zauważył, że wszystkie policyjne motorówki są teraz w ruchu. Sam port nie zmienił się wiele od czasu, gdy bywał tu jako marynarz - tylko statki na redzie wyglądały zupełnie inaczej. Super-tankowce, kontenerowce ze skrzyniami rozładowywanymi metodą roll-on roll-off i wielkie promy, w których samochody odgrywały większą rolę niż pasażerowie, były jednostkami, jakich nie napotkał podczas lat służby na morzu. Oczywiście nie tylko Gunvald Larsson zauważył, że rozwój wydarzeń wyprzedza zatwierdzony harmonogram. Cassavetes y Larrinaga mówił szybko, lecz spokojnie i precyzyjnie do swojej krótkofalówki i przed wejściem do portu dał się zauważyć wzmożony ruch na fregacie z odbiornikiem. Gunvald Larsson zaczął w tym momencie myśleć o dwóch zupełnie różnych rzeczach. O tym, że jego hiszpański niepokojąco zardzewiał, i o tym, że poza wielkimi policyjnymi akcjami tylko w trzech krajach na świecie wydaje się na cele militarne więcej na mieszkańca niż w Szwecji, mianowicie w Izraelu i obu supermocarstwach: Stanach Zjednoczonych i Związku Radzieckim. Cassavetes y Larrinaga zakończył rozmowę przez radio, uśmiechnął się do jasnowłosego gościa i wyjrzał w stronę fontanny, gdzie pierwsze grupy specjalnie wyszkolonych do ochrony policjantów na skuterach pokazały się między szeregami policji w zielonych mundurach. Gunvald Larsson przeniósł wzrok. Tuż pod nimi przechadzał się środkiem ulicy, paląc papierosa, jeden z ochroniarzy, wyraźnie zajęty obserwowaniem snajperów rozstawionych na okolicznych dachach. Za szeregiem policjantów stał rząd czarnych taksówek z niebieskim pasem po bokach, a przed nimi otwarta czarno-żółta dorożka. Mężczyzna na koźle miał na sobie również czarno-żółte ubranie, a koń czarno-żółte pióra w opasce na czole. Za tym wszystkim rosły palmy i akacje oraz stało parę rzędów gapiów. Kilku z nich miało jedyny szyld dopuszczony przez władze, mianowicie zdjęcie głowy o byczym karku, z nalaną twarzą i w okularach w polakierowanych na czarno stalowych oprawkach. Prezydent nie był zbyt popularnym gościem. Wiedzieli o tym wszyscy, przypuszczalnie także on sam. Kolumna poruszała się bardzo szybko. Pierwszy samochód służby bezpieczeństwa był już pod balkonem. 13

Ekspert do spraw bezpieczeństwa uśmiechnął się do Gunvalda Larssona, kiwnął uspokajająco głową i zaczął składać swoje papiery. W tej samej chwili otworzyła się ziemia, tuż pod opancerzonym cadillakiem. Fala wybuchu odrzuciła obu mężczyzn do tyłu, ale cokolwiek dało się powiedzieć o Gunvaldzie Larssonie, na pewno był silny. Chwycił się obiema rękami balustrady i spojrzał w górę. Jezdnia otworzyła się jak wulkan, z którego wystrzelił na pięćdziesiąt metrów ryczący słup ognia. Na jego szczycie kotłowały się różne przedmioty. Najbardziej rzucały się w oczy tył opancerzonego cadillaca, odwrócona kołami do góry czarna taksówka z niebieskimi pasami po bokach i pół konia z czarno-żółtymi piórami w opasce na czole, noga w wysokim czarnym bucie z fragmentem zielonego materiału i ręka z długim cygarem między palcami. Gunvald Larsson odwrócił twarz, kiedy mniej lub bardziej łatwopalne przedmioty zaczęły spadać na niego jak deszcz. Myślał właśnie o nowym garniturze, kiedy coś ciężkiego trafiło go w pierś i rzuciło na wznak na marmurowe płytki balkonu. Nie potłukł się, w każdym razie nie za bardzo. Ryk eksplozji ucichł po jakiejś minucie i dały się słyszeć lament, rozpaczliwe wołania o pomoc, a nawet płacz i histerycznie wykrzykiwane przekleństwa, zanim ludzkie krzyki nie utonęły w wyciu syren ambulansów, a zawodzenia w dźwięku syren wozów strażackich. Gunvald Larsson wstał, by zobaczyć, co zwaliło go z nóg. Przedmiot leżał u jego stóp. Miał byczy kark i nalaną twarz oraz dość dziwnie osadzone okulary, wciąż w polakierowanych na czarno stalowych oprawkach. Ekspert do spraw bezpieczeństwa podniósł się niezdarnie, najwyraźniej cały, choć utracił nieco ze swojej elegancji. Popatrzył z zabobonnym lękiem na głowę i się przeżegnał. Gunvald Larsson spojrzał na swój garnitur, który nie zasługiwał już na to miano. - Cholera - rzucił. Potem popatrzył na głowę u swoich stóp. - Może powinienem wziąć to ze sobą do domu - powiedział sam do siebie. - Na pamiątkę. Francisco Bajamonde Cassavetes y Larrinaga spojrzał pytającym wzrokiem na swojego gościa. 14

Słowo sowenir w każdym razie zrozumiał. Może Szwedzi są łowcami głów. - Katastrofa - stwierdził. - Tak można to ująć - odrzekł Gunvald Larsson. Francisco Bajamonde Cassavetes y Larrinaga wyglądał tak nieszczęśliwie, że Gunvald Larsson czuł się w obowiązku dodać: - Ale nikt nie może za to winić ciebie. Poza tym miał wyjątkowo brzydką głowę.

Rozdział 3 W tym samym dniu, w którym Gunvald Larsson doświadczał osobliwych przeżyć na balkonie z pięknym widokiem, przed sądem rejonowym w Sztokholmie stanęła dziewczyna nazwiskiem Rebecka Lind, oskarżona o napad na bank z bronią w ręku. Liczyła sobie osiemnaście łat i nie miała najmniejszego pojęcia o sprawach, jakimi właśnie zajmował się Gunvald Larsson. Gdyby ktoś wymienił nazwę miasta, gdzie przebywał, nic by jej to nie powiedziało. Nigdy nie słyszała o kraju, w którym się znajdowało, i wiedziała równie mało o wysoko postawionych osobach, które straciły głowę, jak i o tym, że prezydent USA wciąż nazywa się Nixon. Wiedziała wiele innych rzeczy, ale nie miały one związku ze sprawą. Oskarżycielem był Buldożer Olsson, od kilku łat ekspert sądowy do spraw napadów na bank z bronią w ręku, rozprzestrzeniających się w kraju jak zaraza. Był niesłychanie zabieganym człowiekiem i tak rzadko miał czas pobyć w domu, że na przykład minęły trzy tygodnie, zanim odkrył, że żona opuściła go na dobre, zostawiając lakoniczną wiadomość na poduszce. Teraz nie robiło to większej różnicy, ponieważ przy swojej szybkości działania miał następną po trzech dniach. Nowa towarzyszka życia była jedną z jego sekretarek, która wielbiła go z nieskrywanym oddaniem i od tamtego dnia jego garnitury rzeczywiście wyglądały na trochę mniej wygniecione. Mimo ciągłego pośpiechu zawsze przychodził o czasie, który uważał za wystarczający, i pojawił się zdyszany na dwie minuty przed rozpoczęciem postępowania. Był korpulentnym, lecz gibkim, niewysokim mężczyzną o pogodnym spojrzeniu i żywych ruchach. Poza tym zawsze nosił koszulę różową jak prosię i krawaty dowodzące takiego braku gustu, że doprowadzały Gunvalda Larssona na skraj obłędu w czasie, kiedy pracował w grupie specjalnej Buldożera. Działali w niej również Einar Rönn i Lennart Kollberg, ale to było parę lat temu. A Kollberg nie był już nawet policjantem. Buldożer wierzył w rotację i dopływ świeżej krwi pośród swoich współpracowników. 15

Rozejrzał się po pustej i niedogrzanej poczekalni do sali rozpraw i zauważył grupę pięciu osób. Znajdowali się w niej jego świadkowie i jedna osoba, której widok niezmiernie go zdziwił. Był to szef komisji do spraw zabójstw. - Co ty na miłość boską tu robisz? - zapytał Martina Becka. - Zostałem wezwany jako świadek. - Przez kogo? - Obronę. - Obronę? Co to ma znaczyć? - Adwokat Braxen - odparł Martin Beck. - On dostał tę sprawę. - Bekacz - powiedział zgnębiony Buldożer. - Miałem już dzisiaj trzy zebrania i dwa aresztowania. A teraz przez resztę popołudnia mam siedzieć i słuchać Bekacza. - Nie wiesz, kto jest obrońcą? Co robiłeś podczas aresztowania? - Aresztowanie w takich sprawach to rutyna - odrzekł Buldożer. - To zajęło tylko trzy minuty i odbyło się bez przedstawiciela obrony. Nie było takiej potrzeby. Podbiegł do jednego ze swoich świadków i zaczął przerzucać dokumenty w aktówce, nie znajdując tego, którego szukał. Martin Beck pomyślał, że Buldożer i Bekacz są do siebie dość podobni pod paroma względami. Obaj lubili znikać, kiedy się z nimi rozmawiało, z tym że Buldożer robił to w znaczeniu czysto fizycznym, wybiegając nagle przez drzwi, a Bekacz - mentalnym. Często miało się wrażenie, że znajduje się w innym świecie. Prokurator zostawił swojego świadka w połowie zdania i wrócił do Martina Becka. - Czy wiesz coś o tej sprawie? - zapytał. - Nie za wiele, ale Bekacz podał takie argumenty, że stwierdziłem, iż powinienem przyjść. Poza tym nie mam w tej chwili sprawy, która wymagałaby szczególnej uwagi. - Wy w komisji do spraw zabójstw nie wiecie, co znaczy prawdziwa praca - oświadczył Buldożer Olsson. - Sam aktualnie mam trzydzieści dziewięć spraw w toku i tyle samo zawieszonych. Powinieneś przyjść do mnie na pewien czas, to zobaczyłbyś. - Nie - zaprzeczył Martin Beck. - Nie boję się pracy, ale mimo wszystko dziękuję. - Szkoda - rzekł Buldożer. - Czasami myślę, że mam najlepszą pracę w całej tej sądowej machinie. Pasjonującą i pełną emocji. Codziennie coś mnie zaskakuje... Zawahał się i dokończył: - Tak jak dzisiaj ten Bekacz.

16

Buldożer Olsson wygrywał wszystkie sprawy z naprawdę nielicznymi wyjątkami. Najłagodniej można było to skomentować słowami, że nie pochlebiało to szczególnie wymiarowi sprawiedliwości. O najmniej łagodnym komentarzu lepiej było nawet nie myśleć. - Ale ty będziesz miał wesołe popołudnie - rzucił Olsson. - Bekacz na pewno da niezłe przedstawienie. - Nie przyszedłem tu dla rozrywki - oznajmił Martin Beck. Rozmowę przerwało wywołanie sprawy na wokandę i uczestnicy z jednym ważnym wyjątkiem wmaszerowali na salę rozpraw, która była ponurym pomieszczeniem w głównym budynku ratusza. Miała wielkie i majestatyczne okna, co w żaden sposób nie usprawiedliwiało, lecz prawdopodobnie tłumaczyło, że od bardzo dawna nikt ich nie mył. Sędzia, asesor i siedmiu ławników spoglądało z uroczystą powagą na salę z podwyższenia połączonego z długim pulpitem do pisania. Mała bladoniebieska mgiełka w wypełnionej kurzem plamie słońca wskazywała na to, że ktoś z sądu zgasił właśnie papierosa. Wprowadzono oskarżoną przez małe boczne drzwi. Towarzyszyła jej groźnie wyglądająca kobieta po pięćdziesiątce, w sukience przypominającej mundur. Oskarżona była dziewczyną z jasnymi włosami do ramion, nadąsanymi ustami i wpatrzonymi w dal brązowymi oczami. Miała na sobie długą do ziemi, haftowaną jasnozieloną sukienkę z lekkiego i cienkiego materiału, a na nogach czarne drewniaki. Sąd usiadł. Reszta obecnych stała dalej. Sędzia zaczął referować sprawę monotonnym głosem, po czym zwrócił się do dziewczyny po lewej stronie: - Oskarżoną w sprawie jest Rebecka Lind. Czy pani nazywa się Rebecka Lind? - Tak. - Proszę oskarżoną, by mówiła głośniej. - Tak. Sędzia spojrzał w papiery i zapytał: - Nie ma pani drugiego imienia? - Nie. - I urodziła się pani trzeciego stycznia 1956 roku? - Tak. - Muszę poprosić oskarżoną, by mówiła głośniej.

17

Powiedział to tak, jakby rytualnie należało wypowiadać takie słowa na wszystkich rozprawach. W tym przypadku miało to sens, ponieważ akustyka była wyjątkowo zła. Poza tym oskarżeni często nie byli przyzwyczajeni do wypowiadania się publicznie i do tego peszyło ich przygnębiające i nieprzyjazne środowisko, w jakim się znaleźli. Następnie sędzia oświadczył: - Oskarżenie reprezentuje prokurator Sten Robert Olsson. Buldożer nie zareagował, tylko zupełnie nieświadomy tego, co się dzieje, kartkował jeden ze swoich dokumentów. - Czy prokurator Steń Robert Olsson jest obecny na sali? - zapytał sędzia głosem bez wyrazu, choć widział rzeczonego setki razy. Buldożer podskoczył. Nie był przyzwyczajony do tego, by zwracano się do niego pełnym imieniem i nazwiskiem. - Tak, oczywiście - odrzekł pospiesznie. - Tak, jestem obecny. - Czy jest jakiś przedstawiciel oskarżonej? - Oskarżona nie wyznaczyła takiej osoby - odparł Buldożer. - Oskarżoną reprezentuje adwokat Hedobald Braxen. Zapadła cisza. Wszyscy rozglądali się dookoła. Woźny sądowy wyjrzał do poczekalni. Bekacz jeszcze się nie pokazał. - Adwokat Braxen widocznie się spóźni - oznajmił po chwili asesor. Następnie odbył przyciszonym głosem rozmowę z przewodniczącym sądu, który stwierdził: - Na razie możemy odczytać listę świadków. Prokurator wezwał dwoje: kasjerkę banku Kerstin Franzen i asystenta policji Kennetha Kvastmo. Oboje potwierdzili swoją obecność. - Obrona wezwała następujące osoby: komisarza kryminalnego Martina Becka, dyrektora banku Rumforda Bondessona i nauczycielkę gospodarstwa domowego Hedy-Marie Wiren. Wszyscy troje zgłosili się jako obecni. Po krótkiej chwili sędzia dodał: - Obrońca wezwał również na świadka dyrektora Waltera Petrusa, ale ten usprawiedliwił się, że nie może przyjść, a poza tym nie ma nic wspólnego ze sprawą. Jeden z ławników zachichotał. - Świadkowie mogą teraz opuścić salę, I tak uczynili. Dwaj policjanci, jak zawsze w takich okolicznościach ubrani w spodnie od munduru, czarne buty i mniej lub bardziej pozbawione polotu blezery, Martin Beck, dyrektor banku, nauczycielka i kasjerka wymaszerowali z sali.

18

W pomieszczeniu pozostali zatem - oprócz sądu - oskarżona, strażnik z aresztu i obserwatorka. Buldożer Olsson studiował pilnie papiery, ale tylko przez dwie minuty. Potem spojrzał z zaciekawieniem na obserwatorkę. Była to kobieta, którą Buldożer ocenił na jakieś trzydzieści pięć lat. Siedziała na jednej z ławek z rozłożonym przed sobą blokiem do stenografowania. Wzrost miała poniżej średniego, niespełna metr sześćdziesiąt, i niezbyt długie, proste jak druty jasne włosy. Jej ubiór składał się ze spranych dżinsów i koszuli nieokreślonego koloru. Miała sandały na szerokich, opalonych stopach z prostymi paznokciami, a przez materiał koszuli odznaczały się wyraźnie duże brodawki jej płaskich piersi. Najbardziej przyciągała uwagę jej nieco kanciasta twarz z wydatnym nosem i przenikliwym spojrzeniem niebieskich oczu, które kierowała kolejno na wszystkich obecnych, a najdłużej zatrzymywała na oskarżonej i Olssonie. W tym drugim przypadku świdrujący wzrok sprawił, że prokurator wstał, wziął szklankę wody i przeniósł się na miejsce za jej plecami. Natychmiast się odwróciła i złowiła jego spojrzenie. Pod względem atrakcyjności nie była w jego typie, jeśli w ogóle jakiś miał, ale bardzo go zaciekawiło, kim ona jest. Z tyłu widział, że jest mocno zbudowana, choć bez śladu krągłości. Nie wytrzymał w końcu jej spojrzenia, wyjaśnił, że ma ważną rozmowę telefoniczną, i poprosił o pozwolenie na wyjście z sali. Wyszedł żwawym krokiem, bardziej zaintrygowany niż kiedykolwiek. Gdyby spytał Martina Becka, który stał w rogu poczekalni, może by się czegoś dowiedział. Na przykład tego, że nie miała trzydziestu pięciu lat, tylko trzydzieści dziewięć, ukończyła socjologię i obecnie pracowała w opiece społecznej. Martin Beck wiedział o niej bardzo dużo, ale niechętnie zdradziłby jakiekolwiek szczegóły, ponieważ większość z nich miała charakter bardzo osobisty. Zapytany podałby może jej imię i nazwisko. Rhea Nielsen. Buldożer zakończył rozmowę w niecałe pięć minut. Sądząc z jego gestykulacji, udzielał komuś instrukcji. Wróciwszy na salę, przechadzał się, wzdychając. Usiadł. Przejrzał papiery. Kobieta z przenikliwym niebieskim spojrzeniem obserwowała teraz tylko oskarżoną.

19

Buldożer jeszcze bardziej się zaciekawił. W ciągu następnych dziesięciu minut podniósł się z miejsca sześć razy, robiąc truchtem krótkie rundki po sali. Raz wyjął olbrzymią chustkę do nosa i otarł pot z czoła. Poza tym wszyscy siedzieli spokojnie na swoich miejscach. Dwadzieścia dwie minuty po wyznaczonym czasie otworzyły się drzwi i do środka wkroczył Bekacz. W jednej ręce trzymał zapalone cygaro, a w drugiej dokumenty. Studiował je flegmatycznie i sędzia musiał trzy razy znacząco chrząknąć, nim Braxen z roztargnieniem wręczył cygaro woźnemu, by wyniósł je z sali. - Adwokat Braxen właśnie się pojawił - stwierdził sędzia kwaśnym tonem. - Możemy zapytać, czy zachodzą jakieś przeszkody do przeprowadzenia rozprawy? Buldożer pokręcił głową i zaprzeczył: - Nie, absolutnie nie. Przynajmniej z mojej strony. Bekacz nie zareagował. Dalej przeglądał pisma dotyczące sprawy. Po chwili przesunął okulary na czoło i oświadczył: - Dziś w drodze do ratusza uświadomiłem sobie nagle, że prokurator i ja jesteśmy starymi znajomymi. W rzeczy samej siedział na moich kolanach dokładnie dwadzieścia pięć lat temu. To było w Boras. Ojciec prokuratora był tam adwokatem, a ja pracowałem w sądzie rejonowym. W tamtych czasach wiele się spodziewałem po mojej pracy. Nie mogę jednak stwierdzić, że tamte oczekiwania się spełniły. Kiedy się widzi rozwój sądownictwa w innych krajach, nie mamy czym się chwalić. Wspominam Boras jako okropne miasto, ale prokurator był żywym i miłym chłopcem. Najlepiej jednak pamiętam Hotel Miejski czy jak się tam nazywał. Stoliki w kawiarni i zakurzone palmy. Limitowane posiłki i awantury o jedzenie, które bardzo rzadko można było dostać. A jeśli już się dostało, włosy mogły się zjeżyć jak na grzbiecie hieny. Nawet emeryt w dzisiejszym społeczeństwie nie uznałby tego za jedzenie dla ludzi. Daniem dnia była ryba i to samo jedzenie serwowano od rana do wieczora. Raz znalazłem w swojej porcji niedopałek papierosa. Ale to się zdarzyło w Enköping, jeśli głębiej się nad tym zastanowić. Czy wiedzieliście, że Enköping ma najlepszą wodę pitną w Szwecji? Niewiele osób o tym wie. Każdy, kto dorastał tu w stolicy i nie stał się alkoholikiem ani narkomanem, musi mieć niezwykle silny charakter. - Czy zachodzą jakieś przeszkody do przeprowadzenia rozprawy? - powtórzył cierpliwie sędzia. Bekacz wstał i wyszedł na środek sali. - Ja i moja rodzina należymy oczywiście do tej kategorii - zadeklarował skromnie. Był znacznie starszy od większości osób w sali, władczy mężczyzna z imponującym brzuchem. Poza tym uderzająco źle i niemodnie się ubierał, a jakiś niezbyt wybredny kot 20

mógłby się pożywić na jego kamizelce. Po kilku minutach oczekiwania, podczas których mierzył spojrzeniem Buldożera, rzekł: - Pomijając fakt, że ta dziewczynka w ogóle nie powinna stanąć przed sądem, nie zachodzą żadne prawne przeszkody. W czysto technicznym znaczeniu. - Sprzeciw! - zawołał Buldożer. - Adwokat Braxen może zostawić swoje komentarze na później - zaznaczył sędzia. Czy prokurator chce teraz wnieść oskarżenie? Buldożer zerwał się z krzesła i zaczął z opuszczoną głową truchtać wokół stołu, na którym miał swoją dokumentację. - Twierdzę, że Rebecka Lind w środę dwudziestego drugiego maja bieżącego roku dokonała napadu z bronią w ręku na siedzibę banku PK w Midsommarkransen, a następnie dopuściła się przemocy wobec urzędników państwowych, gdy stawiała czynny opór policjantom, którzy przybyli na miejsce, by ją zatrzymać. - A co mówi oskarżona? - Oskarżona jest niewinna - wtrącił Bekacz. - A moim zadaniem jest obalenie tych wszystkich... bzdur. Zwrócił się znów do Buldożera i zauważył ze smutkiem w głosie: - Jakie to uczucie prześladować niewinnych? Kiedy pomyślę o tobie jako małym brzdącu, trudno mi pojąć, nazwijmy to, działalność, jaką dziś prowadzisz. Buldożer wyglądał na zachwyconego. Przydreptał do Bekacza i rzekł: - Ja również pamiętam tamten czas w Boras. A szczególnie ówczesnego kancelistę sądowego Braxena, który cuchnął papierosami i podłym koniakiem. - Moi panowie - upomniał sędzia. - To nie jest czas ani miejsce na osobiste wspomnienia. Adwokat Braxen odrzuca zatem stwierdzenia prokuratora. - Jeżeli zapach koniaku nie jest wytworem fantazji prokuratora, pochodził prawdopodobnie od jego ojca - odrzekł Bekacz. - Poza tym oskarżona jest niewinna. A ja ostatni raz użyłem tego słowa. Ta dziewczyna... Wrócił do stołu i zaczął szperać w dokumentach. - Nazywa się Rebecka Lind - podpowiedział usłużnie Buldożer. - Dziękuję, chłopcze - odparł Bekacz. - Rebecka Lund... - Lind - poprawił Buldożer. - Rebecka - stwierdził Bekacz - jest równie niewinna jak marchewki w ziemi. Wszyscy zdawali się rozważać to niekonwencjonalne porównanie. W końcu sędzia wycedził: 21

- To chyba kwestia do rozstrzygnięcia dla sądu, prawda? - Niestety - rzucił Bekacz. - Co adwokat chciał wyrazić tym komentarzem? - zapytał przewodniczący sądu nieco ostrzejszym tonem. Bekacz odpowiedział: - Niestety niemożliwe jest wyjaśnienie całego tła sprawy. Proces musiałby się ciągnąć latami. Wszyscy wyglądali na niemile zaskoczonych tą uwagą. Bekacz dodał: - Rozważę propozycję przewodniczącego sądu, bym napisał wspomnienia. - Czy ja proponowałem coś takiego? Sędzia osłupiał, teraz już zupełnie zbity z tropu. - W ciągu długiego życia spędzonego w różnych salach, w których sąd podobno wymierza sprawiedliwość, zdobywa się duże doświadczenie - oświadczył Bekacz. - W młodości byłem poza tym przez jakiś czas w Ameryce Południowej, gdzie zajmowałem się mleczarstwem. Moja matka, jeszcze żyje staruszka, uważa, że praca mleczarza w Buenos Aires to jedyna uczciwa robota, jaką w życiu miałem. A propos, parę dni temu usłyszałem, że nawet ojciec prokuratora, mimo podeszłego wieku i wzrastającego spożycia alkoholu, codziennie robi szybki spacer brzegiem rzeki w Örebro, dokąd rodzina przeprowadziła się w latach czterdziestych. Z Buenos Aires przy dzisiejszych środkach transportu nie jest daleko do nowych miast w Afryce. Moją ciekawość wzbudziła właśnie niezwykle interesująca książka o Kongu-Kinszasie... - Wspomnienia adwokata Braxena, nawet jeszcze nienapisane, są na pewno bardzo interesujące - ocenił z uśmiechem Buldożer. - Ale chyba nie zebraliśmy się tutaj po to, by ich słuchać. - Prokurator ma rację - stwierdził sędzia. - Niech pan Olsson przedstawi zatem sprawę. Buldożer popatrzył na obserwatorkę, która jednak odpowiedziała mu tak bezpośrednim i przenikliwym spojrzeniem, że rzuciwszy okiem na Bekacza, przesunął wzrokiem po sędzi, asesorze i ławnikach, po czym utkwił go w oskarżonej. Rebecka Lind zdawała się patrzeć w przestrzeń, ponad ograniczonymi biurokratami i wszelkim innym dobrem i złem. Buldożer założył dłonie za plecy i zaczął się przechadzać tam i z powrotem. - Tak, Rebecko - zaczął przyjaźnie. - To, co ci się przytrafiło, zdarza się dziś niestety wielu młodym ludziom. Razem spróbujemy ci pomóc, mogę ci chyba mówić na ty? Dziewczyna zdawała się nie słyszeć pytania, jeśli to w ogóle tak zabrzmiało.

22

- Z czysto technicznego punktu widzenia zdarzenie jest proste i oczywiste, więc nie zostawia pola do dyskusji. Jak okazało się już przy aresztowaniu... Bekacz wyglądał na zatopionego w rozważaniach o Kongu-Kinszasie, ale teraz wyszarpnął z wewnętrznej kieszeni wielkie cygaro, wycelował je w pierś Buldożera i krzyknął: - Sprzeciw! Ani ja, ani żaden inny adwokat nie był obecny przy aresztowaniu. Czy ta dziewczyna Camilla Lund w ogóle została poinformowana o swoim prawie do obrony? - Rebecka Lind - poprawił asesor. - Tak, tak - przytaknął zniecierpliwiony Bekacz. - To czyni aresztowanie bezprawnym. - Nieprawda - zaprzeczył Buldożer. - Zapytano o to Rebeckę, a ona odpowiedziała, że nie ma to żadnego znaczenia. Bo i nie miało. Jak mogę od razu wykazać, przypadek jest prosty jak drut. - Zatem samo aresztowanie jest już bezprawne - rozstrzygnął Bekacz. - Domagam się, by mój sprzeciw został umieszczony w protokole. - Tak, na pewno będzie - oznajmił asesor. Asesor pełnił, ogólnie rzecz biorąc, funkcję sekretarki, ponieważ część starszych sal sądowych nie była wyposażona w magnetofon. Buldożer wykonał mały piruet przed ławą przysięgłych, zaglądając przy okazji każdemu z ławników w oczy. - Czy mogę kontynuować swoje wystąpienie? - zapytał pogodnym głosem. Bekacz patrzył niewidzącym wzrokiem na swoje cygaro. - A zatem, Rebecko - rzekł Buldożer z ujmującym uśmiechem, który był jednym z jego największych atutów - spróbujmy teraz jasno i zgodnie z prawdą uporządkować przebieg zdarzeń: co ci się przydarzyło dwudziestego drugiego maja i dlaczego. Napadłaś na bank, pewnie z desperacji i bezmyślności, i użyłaś siły wobec policjanta. - Sprzeciwiam się doborowi słów przez prokuratora - zaprotestował Bekacz. - A propos doboru słów, przypomniał mi się mój nauczyciel niemieckiego, który... Znów był daleko myślami. - Jeśli obrońca zajmie się w spokoju swoimi wspomnieniami, może oszczędzimy przynajmniej trochę czasu - stwierdził Buldożer. Kilku ławników parsknęło śmiechem, ale Bekacz oświadczył podniosłym tonem: - Sprzeciwiam się postawie prokuratora wobec mnie i tej dziewczyny. Poza tym nie ma on prawa zajmować się moimi wspomnieniami i moim życiem wewnętrznym. Prokuratora powinna też cechować większa skromność. Nie jest Winstonem Churchillem, który mógł so-

23

bie pozwolić na powiedzenie o przeciwniku politycznym: „Pan Attlee jest skromnym człowiekiem, ale nie ma też powodu, by było inaczej”. Sędzia wyglądał na zmieszanego tą ripostą, ale po chwili dał Buldożerowi znak głową, by mówił dalej. Ten zakładał, że przedstawi sprawę w ciągu dziesięciu minut, najwyżej kwadransa, ale Bekacz mu przerywał, mimo upomnień sędziego, przynajmniej czterdzieści dwa razy, najczęściej zupełnie niezrozumiałymi komentarzami. Na przykład: - Widzę, że prokurator wpatruje się chciwie w moje cygaro. To przypomina mi pewną historię: dziewczęta na Kufcie z powodu upału siedzą nago w fabrykach i skręcają cygara na udzie. Dotyczy to najbardziej wyborowych marek, lecz prawdopodobnie jest jakimś wymysłem. - Czy to ma związek ze sprawą? - zapytał ze znużeniem sędzia. - Trudno powiedzieć - wyznał enigmatycznym tonem Bekacz. - To znaczy? - Odnoszę wrażenie, że prokurator nie zawsze, żeby użyć łagodnego określenia, skupia się na meritum wydarzeń. Buldożer, który nawet nie był palaczem, tym razem wyglądał na poruszonego. Wziął się jednak w garść i pozornie w równie dobrej formie jak zawsze doprowadził swoje wystąpienie do końca, gestykulując przy tym i lekko się uśmiechając. Zdarzenia w skrócie miały następujący przebieg: tuż przed godziną drugą dwudziestego drugiego maja Rebecka Lind zjawiła się w siedzibie banku PK w Midsommarkransen i podeszła do jednej z kas. Na ramieniu miała dużą torbę, którą położyła na kontuarze. Potem zażądała pieniędzy. Kasjerka widziała, że jest uzbrojona w długi sztylet, i nacisnęła stopą alarm, napełniając jednocześnie torbę plikami banknotów w kwocie pięciu tysięcy koron szwedzkich. Zanim Rebecka Lind zdążyła opuścić bank ze swoim łupem, pojawił się pierwszy radiowóz skierowany tam z centrali. Załoga wozu, złożona z dwóch policjantów, wpadła do banku z wyciągniętą bronią i rozbroiła napastniczkę. Powstało przy tym zamieszanie, podczas którego banknoty rozsypały się po podłodze. Policjanci ujęli winną i przewieźli do wydziału kryminalnego w Kungsholmen. Zatrzymana stawiła opór i uszkodziła mundur jednego z policjantów. Podczas przewozu również wynikło zamieszanie. Napastniczkę, którą okazała się osiemnastoletnia Rebecka Lind, zawieziono najpierw do dyżurki wydziału kryminalnego, po czym przetransportowano do specjalnego wydziału zajmującego się napadami na bank. Zatrzymaną uznano za zasadnie podejrzaną o napad na bank z bronią w ręku i przemoc wobec 24

urzędnika państwowego i aresztowano następnego dnia podczas bardzo skróconej rozprawy w sądzie rejonowym w Sztokholmie. Buldożer Olsson przyznał, że w procedurze aresztowania nie uwzględniono niektórych prawnych formalności. Wskazał jednocześnie, że z technicznego punktu widzenia nie miało to żadnego znaczenia. Rebecka Lind sama nie była zainteresowana swoją obroną, a poza tym od razu przyznała, że poszła do banku, by zdobyć pieniądze. Bekacz puścił bąka, nawet się nie czerwieniąc, i stwierdził, że Rebecka nie miała żadnych środków finansowych. Wszyscy zaczęli już spoglądać ukradkiem na zegar, ale Buldożer Olsson nie lubił przerw i wezwał szybko swojego pierwszego świadka, kasjerkę banku Hedy-Marie Wiren. Zeznanie świadka było krótkie i potwierdziło wszystkie istotne rzeczy, jakie zostały już powiedziane. Buldożer zapytał: - Kiedy zrozumiała pani, że to napad? - Jak tylko rzuciła torbę na kontuar i zażądała pieniędzy. A potem zobaczyłam nóż. Wyglądał bardzo groźnie. Coś w rodzaju sztyletu. - Dlaczego dała jej pani pieniądze z kasy? - Mamy instrukcje, by w takich sytuacjach nie stawiać oporu, tylko robić to, co każe napastnik. To była prawda. Banki nie chciały ryzykować wypłaty dożywotnich rent i wysokich odszkodowań pracownikom, którzy zostali ranni. Przez szacowną salę przetoczył się jakby ryk grzmotu. Było to beknięcie Hedobalda Braxena. Nie zdarzało się to rzadko i temu zawdzięczał swoje przezwisko. - Czy obrona ma pytania? Bekacz pokręcił głową. Był teraz zajęty pisaniem czegoś drukowanymi literami na kartce papieru. Buldożer Olsson wezwał następnego świadka. Wszedł Kenneth Kvastmo i powtórzył mozolnie przysięgę świadka. W Szwecji nie wystarczy podnieść ręki i oznajmić: przysięgam. Samo przesłuchanie było nawet krótsze niż litania informująca, że jest asystentem policji, urodził się w Arvice w 1942 roku i pełnił służbę w patrolach, najpierw w Solnej, a potem w Sztokholmie. Buldożer odezwał się niezbyt mądrze: - Opowiedz własnymi słowami. 25

- O czym? - O tym, co się stało, oczywiście. Bekacz wydał z siebie beknięcie, jakiego obecni na sali nigdy dotąd nie słyszeli. Jednocześnie zrzucił niezdarnie kartkę na podłogę. Było napisane na niej drukowanymi literami: „Rebecka Lind”. Najwyraźniej postanowił spróbować zapamiętać imię klientki w dalszym przebiegu sprawy. - Cóż - zaczął Kvastmo. - Stała tam, ta morderczyni. No tak, nie zdążyła oczywiście nikogo zamordować. Kalle jak zwykle nic nie zrobił, więc rzuciłem się na nią jak pantera. Porównanie nie było najszczęśliwsze. Kvastmo był ogromnym, niezgrabnym chłopiskiem z wielkim tyłkiem, byczym karkiem i grubymi rysami twarzy. - Chwyciłem ją za prawą rękę w chwili, gdy zamierzała wyjąć nóż. Potem jej wyjaśniłem, że jest zatrzymana, i po prostu ją zabrałem. Musiałem ją wynieść do samochodu i tam na tylnym siedzeniu stawiła czynny opór urzędnikowi państwowemu, a potem okazało się, że dopuściła się przemocy wobec urzędnika państwowego, bo jeden z moich naramienników prawie odpadł i moja żona była wściekła, że musi to przyszyć, bo chciała coś obejrzeć w telewizji, a poza tym jeden guzik prawie odpadł od munduru, a Anna-Greta, znaczy moja żona, nie miała niebieskiej nici. A wcześniej po zatrzymaniu napastniczki Kalle pojechał do kryminalnego, a tam był oficer dyżurny, którego znam, nazywa się Aldor Gustavsson, i się wściekł, bo właśnie chciał iść do domu i zjeść pudding, i wygarnął, że cholerni z nas idioci. I to powiedział ten, który zawalił sprawę morderstwa przy Bergsgatan, ale kryminalni są zawsze tacy ważni i nielojalni wobec nas, policji porządkowej. Potem już nic się nie działo, chociaż ona nazwała mnie świnią, ale to właściwie nie była obraza urzędnika. Świnia nie jest czymś, co wywołuje pogardę lub lekceważenie dla policji, ani dla pojedynczego funkcjonariusza, którym w tym przypadku byłem ja, ani dla umundurowanego policjanta w ogólności. Potem chciałem podjąć działanie przeciw bandytom, których widzieliśmy wcześniej siedzących na ławce w parku, ale Kalle miał ze sobą marcepan i zasugerował, żebyśmy poszli na kawę, więc to zrobiliśmy. Wtedy ona to powiedziała. Kvastmo wskazał palcem na Rebeckę Lind. Kiedy policjant objawiał swój talent narratorski, Buldożer patrzył na obserwatorkę, która pilnie notowała, a teraz siedziała z łokciami wspartymi na udach, podpierając dłońmi podbródek i przyglądając się z uwagą raz Bekaczowi, a raz Rebece Lind. Twarz miała zmartwioną albo raczej naznaczoną głęboką troską o drugiego człowieka. Schyliła się i podrapała w kostkę, obgryzając jednocześnie skórki przy paznokciach drugiej ręki. Teraz znów spojrzała

26

na Bekacza i jej przenikliwe niebieskie oczy wyrażały mieszaninę rezygnacji i niepewnej nadziei. Hedobald Braxen wyglądał na obecnego zaledwie ciałem i nic nie wskazywało na to, że słyszał choćby słowo z zeznania świadka. - Nie mam pytań - zakomunikował. Buldożer Olsson poczuł zadowolenie. Sprawa wydawała się załatwiona, dokładnie tak, jak mówił od początku. Jedyny błąd, że zajęła zbyt wiele czasu. Kiedy sędzia zaproponował godzinną przerwę, skinął z entuzjazmem głową i potruchtał drobnymi kroczkami do drzwi. Martin Beck i Rhea Nielsen wykorzystali przerwę na wyjście do Amaranten. Po kanapce i piwie zamówili kawę i koniak. Martin Beck przeżył kilka męczących godzin. Tyle wiedział o Bekaczu, że to trochę potrwa, i nie miał ochoty siedzieć w ponurej poczekalni razem z Kristianssonem i Kvastmo, nadętym dyrektorem banku i kilkoma damami, które wyglądały na całkowicie porażone doniosłym faktem, że wezwano je na świadków w sprawie ekscytującego przestępstwa, prawie morderstwa, a w każdym razie czegoś, o czym będą pisać i w „Aftonbladet”, i w „Expressen”. Zaszedł do wydziału kryminalnego i porozmawiał przez chwilę z Rönnem i Strömgrenem, ale nie było to zbyt owocne. Strömgrena nigdy nie lubił, a jego stosunek do Rönna był złożony. Mówiąc wprost, nie miał już kolegów w komendzie przy Kungsholmsgatan. I tam, i w GZP byli tacy, którzy go podziwiali, tacy, którzy go nie znosili, i trzecia, najliczniejsza grupa tych, którzy mu zazdrościli. W Vastberdze też nie miał przyjaciół, odkąd Lennart Kollberg odszedł z policji. Benny Skacke szukał etatu i go dostał, z poparciem Martina Becka. Nie mieli złej relacji, ale od tego do prawdziwej przyjaźni była daleka droga. Czasami siedział i patrzył w przestrzeń, tęskniąc za Kollbergiem. Mówiąc szczerze, a teraz przychodziło mu to łatwiej, przeżywał po nim żałobę jak po dziecku albo utraconej miłości. Posiedział przez chwilę w pokoju Rönna i pogadał o niczym, ale Rönn nie był specjalnie zabawny. Do tego miał dużo roboty - praca w wydziale kryminalnym w Sztokholmie nie była synekurą, a poza tym najbardziej narzekał na zmarnowany widok. Z okna Rönna widać było teraz tylko olbrzymią nową kwaterę główną policji, która zdążyła się wznieść na imponującą wysokość. Miała być gotowa za jakiś rok i wtedy wszyscy się tam przeprowadzą, co nikogo nie napełniało entuzjazmem. - Ciekawe, co tam robi Gunvald. Nie miałbym nic przeciwko temu, by się z nim zamienić. Korrida, palmy i wystawne obiady, no, no. 27

Specjalnością Rönna było wzbudzanie w Martinie Becku poczucia winy. Dlaczego nie pojechał w tę przyjemną podróż, on, który z pewnością potrzebował zachęty bardziej niż ktokolwiek inny? Trudno było powiedzieć głośno prawdę - Rönn był naprawdę dyskryminowany. Po prostu dlatego, że nikt nie pomyślał o tym, by wysłać Norlandczyka z zakatarzonym czerwonym nosem, o wybitnie niereprezentacyjnym wyglądzie. Tylko przy najlepszej woli można było powiedzieć, że włada on zrozumiałą angielszczyzną. Ale Rönn był dobrym policjantem. Z początku nie wyróżniał się osobowością, ale teraz był niewątpliwie jednym z najmocniejszych punktów wydziału. Martin Beck próbował wymyślić coś na pocieszenie, ale jak zwykle mu się nie udało. Rzucił tylko „cześć” i poszedł. A teraz siedział razem z Rheą i to było naprawdę coś innego. Szkoda tylko, że wyglądała na zmartwioną. - Ta rozprawa - zaczęła. - Cholernie przygnębiająca. I któż tam decyduje. Ten prokurator to prawdziwy pajac. I jak na mnie patrzył. Jak gdyby nigdy wcześniej nie widział dziewczyny. - Buldożer - odparł Martin Beck. - Widział mnóstwo dziewczyn, a poza tym nie jesteś w jego typie. Jest tylko ciekawy jak homar. - To homary są ciekawe? - Nie wiem. Słyszałem gdzieś to wyrażenie. Chyba szwedzko-fińskie. - A adwokat nawet nie zna nazwiska klientki. Poza tym tylko beka i ciągle przerywa niezrozumiałymi uwagami. Ta dziewczyna nie ma najmniejszych szans. - Jeszcze nie widzieliśmy zakończenia. Buldożer wygrywa prawie wszystkie swoje sprawy, lecz jeśli zdarza mu się przegrać, to właśnie z Braxenem. Pamiętasz tamtą historię ze Swaidem? - Czy ja pamiętam? - spytała Rhea. Roześmiała się ochryple. - Kiedy po raz pierwszy przyszedłeś do domu przy Tulegatan. Zamknięty pokój i cala reszta. Wkrótce miną dwa lata. Jak mogłabym nie pamiętać? Wyglądała na zadowoloną. A jego nic nie mogłoby bardziej ucieszyć. Pięknie spędzali czas od tamtego dnia, wypełniony rozmowami, zazdrością, przyjacielskimi sprzeczkami i równie udanym seksem, zau-

28

faniem i poczuciem wspólnoty. Choć był po pięćdziesiątce i myślał, że większość już przeżył, rozwijał się razem z nią. Miał nadzieję, że ta relacja jest wzajemna. Tego jednak nie był równie pewny. Była od niego silniejsza psychicznie i miała bardziej wyzwolony umysł, prawdopodobnie przewyższała go też inteligencją, a przynajmniej szybkością myślenia. Miała mnóstwo wad, między innymi często bywała nadąsana i drażliwa, ale je kochał. To słowo było może głupie albo zbyt romantyczne, nie umiał jednak znaleźć lepszego. Spojrzał na nią i uświadomił sobie, że już nie jest zazdrosny. Duże czubki jej piersi odznaczały się pod materiałem, a koszula była niedbale zapięta. Zdjęła sandały i pocierała pod stołem jedną bosą stopą o drugą. Od czasu do czasu schylała się i drapała w kostki. Była jednak swoja, nie jego, i to było w niej najlepsze. Teraz jednak miała zatroskaną twarz - nieregularne rysy wyrażały niepokój i niechęć. - Nie bardzo znam się na prawie - wyznała zgodnie z prawdą. - Ta sprawa jednak wydaje mi się przegrana. Czy możesz tak zeznawać, by nastąpił jakiś przełom? - Nie bardzo. Nawet nie wiem, czego on ode mnie chce. - A inni świadkowie obrony wydają się bezużyteczni. Dyrektor banku, nauczycielka gospodarstwa domowego i policjant. Czy ktoś z nich w ogóle tam był? - Tak. Kristiansson. Prowadził wóz patrolowy. - Czy jest tak samo tępy jak ten drugi glina? - Tak. - Sprawy raczej nie da się wygrać mową końcową, to znaczy obrońcy. Martin Beck się uśmiechnął. Powinien był się spodziewać, że ona tak się zaangażuje. - Nie, to mało prawdopodobne. Ale czy jesteś pewna, że obrona powinna wygrać i Rebecka Lind jest niewinna? - Dochodzenie to kupa śmieci. Sprawa powinna wrócić do policji. Nic nie zostało porządnie zbadane. Właśnie za to nienawidzę glin, nie licząc przemocy i całej reszty, rzecz jasna. Przekazują prokuraturze dochodzenia, które nie są zrobione nawet w połowie. Potem prokurator drepcze po tych śmieciach jak kogut, a ci, którzy mają sądzić, są zbieraniną jemu podobnych i tylko tam siedzą, bo są bezużyteczni politycznie i nie nadają się do niczego innego. Generalnie miała rację. Ławników wyciągnięto z dna partii politycznych, często mieli podejrzaną komitywę z prokuratorem albo dawali się zdominować silnemu sędziemu, który w istocie nimi pogardzał. Na ogół nie odważali się występować przeciw prawniczym autoryte29

tom i zbyt często byli przedstawicielami milczącej większości narodu, która żarliwie pragnęła porządku stworzonego przez doraźne prawa i niewiele więcej. Zdarzali się postępowi sędziowie, ale stanowili nieliczne wyjątki, a większość adwokatów już dawno dała za wygraną, żałując, że nie poświęcili się bardziej lukratywnemu doradztwu prawnemu w świecie biznesu. Pieniądze leżały tam, a poza tym można było się znaleźć na zdjęciu w „Hant i Veckan”. - Może to zabrzmi dziwnie - zaczął Martin Beck - ale myślę, że nie doceniasz Braxena. W czasie krótkiej drogi do ratusza Rhea wzięła go niespodziewanie za rękę. To nie zdarzało się często i zawsze oznaczało, że jest niespokojna i przeżywa silne napięcie emocjonalne. Jej dłoń, tak jak wszystko w niej, była silna i wzbudzająca zaufanie. Buldożer Olsson wszedł jednocześnie z nimi do poczekalni na minutę przed czasem. - Napad na bank przy Vasagatan jest załatwiony - rzekł zdyszanym głosem. - Ale w zamian mamy dwa kolejne. Jeden wskazuje na Wernera Roosa. Jego wzrok spoczął na Kvastmo i ruszył do niego, nawet nie kończąc zdania. - Ty możesz iść do domu - powiedział. - Albo wrócić na służbę. Odebrałbym to jako osobistą przysługę. Buldożer w taki sposób rozumiał łajanie ludzi. - Co? - spytał Kvastmo. - Możesz wracać na służbę - powtórzył Buldożer. - Każdy człowiek powinien się znajdować na właściwym miejscu. - Moje zeznanie usadziło twoją gangsterkę, co? - puszył się Kvastmo. - Ale miałem wszystkie szczegóły w małym palcu. Albo i obu. - Tak - potwierdził Buldożer. - Było naprawdę błyskotliwe. Kvastmo oddalił się, by na nowo podjąć walkę ze światem gangsterskim na innym froncie. Przerwa się skończyła i rozprawę wznowiono. Bekacz wezwał swojego pierwszego świadka, dyrektora banku Rumforda Bondessona. Po dopełnieniu formalności adwokat zabrał głos: - Nie każdemu jest dane zrozumienie tych zasad, albo raczej braku zasad, które tworzą fundament społeczeństwa kapitalistycznego. Przeciętny wyborca słyszał o większości z nich, podobnie jak o fenomenie wyborów powszechnych, kiedy socjaldemokraci i inne mieszczańskie i kapitalistyczne partie kuszą ludzi pieniędzmi. Używają ich w ogromnych ilościach, żeby ludzie formalnie dobrowolnie głosowali na polityka, wspierającego obecną wyższą klasę społeczną, to znaczy gospodarkę kapitalistyczną, partyjnych biurokratów i szefów związków 30

zawodowych, których łączy wspólny interes, mianowicie pieniądze. I żeby ludzie dawali upoważnienie tej samej polityce, nieważne, na którą z tych socjalmieszczańskich partii zagłosują. Buldożer Olsson zaczytał się w jakimś dokumencie. Teraz wrócił do rzeczywistości i rozkładając ręce, rzekł: - Sprzeciw. To jest rozprawa, nie wiec wyborczy. - W szkole mówiono nam o Jonaszu w brzuchu wieloryba - ciągnął niewzruszony Bekacz. - Potem okazało się, że waleń to nie ryba, tylko ssak. Osobiście nie widziałem jednak żadnego walenia, nie licząc obrazków. I raz u klienta, w więzieniu. To znaczy w telewizji. Sam nie mam telewizora, bo uważam, że przeszkadza mi w myśleniu. Natomiast mam córkę w... Sprawdził w dokumentach.. -...w wieku Rebecki Lind, choć sam jestem dość leciwy. Jedna z jej przyjaciółek jest zresztą spokrewniona z murarzem, który nazywa się Lexer Ohberg. Nie jest on jednak krewnym aktora Ohberga, tego, który grał w filmie o Elwirze Madigan, to znaczy nie grał Elwiry Madigan, tylko porucznika Sparrego i jednocześnie reżyserował film. Podobnie jak rzeźbiarz w drewnie, Ernst Jönsson z Trelleborga, nie jest spokrewniony z aktorem Edvardem Perssonem. - Czemu miałby być? - zapytał sędzia, trochę wyprowadzony z równowagi. - Trudno powiedzieć - odrzekł Bekacz. - Rozmowa z adwokatem Braxem przypomina rozmowę gęsi z prosięciem - zauważył Buldożer. Potem wrócił do studiowania swojej teczki, od czasu do czasu coś notując lub wykonując dziwny gest. Nie zareagował nawet na niespodziewane pytanie sędziego: - A co to ma wspólnego ze sprawą? - Tu również bym rzekł, że odpowiedź na pytanie nie jest łatwa. Potem wskazał nagle niezapalonym cygarem na świadka i zadał pytanie inkwizytorskim tonem: - Czy spotkał pan Rebeckę Lind? - Tak. - Kiedy? - Jakiś miesiąc temu. Ta młoda dama przyszła do głównej siedziby banku. Była zresztą ubrana tak samo jak dzisiaj, ale miała ze sobą niemowlę w czymś w rodzaju nosidełka z przodu. 31

- I przyjął ją pan? - Tak, miałem akurat wolną chwilę, a poza tym interesuje mnie współczesna młodzież. - Szczególnie żeńska? - Tak, czemu miałbym się tego wypierać? - Ile pan ma lat, panie Bondesson? - Pięćdziesiąt dziewięć. - Czego chciała Rebecka Lind? - Wziąć pożyczkę. Wyraźnie nie miała rozeznania w podstawowych kwestiach finansowych. Ktoś jej powiedział, że banki pożyczają pieniądze, więc przyszła do najbliższego dużego banku i poprosiła o rozmowę z dyrektorem. - I co pan jej odpowiedział? - Że banki są przedsiębiorstwami i nie pożyczają pieniędzy bez odsetek i zabezpieczenia. Odrzekła, że ma kozę i trzy koty. - Dlaczego chciała pożyczyć pieniądze? - Żeby pojechać do Ameryki. Nie wiedziała dokładnie, gdzie ani co będzie robić, kiedy tam dotrze. Mówiła jednak, że ma zapisany adres. - O co jeszcze pytała? - Czy istnieje jakiś bank, który nie jest przedsiębiorstwem jak inne i którego właścicielem jest naród, i dokąd zwykli ludzie mogą pójść, kiedy potrzebują pieniędzy. Zażartowałem żartem, że Kreditbank albo bank PK, jak się teraz nazywa, przynajmniej formalnie jest własnością państwa, czyli narodu. Wydawała się zadowolona z odpowiedzi. Bekacz podszedł teraz do świadka, wycelował cygaro w jego pierś i zapytał: - Czy potem nastąpiła dalsza wymiana zdań? Dyrektor banku Bondesson nie odpowiedział i sędzia w końcu go upomniał: - Zeznaje pan pod przysięgą, panie Bondesson. Nie musi pan jednak odpowiadać na pytania, które ujawniają pana działania przestępcze. - Tak - odparł Bondesson z widoczną niechęcią. - Młode dziewczęta interesują się mną, a ja nimi. Zaproponowałem, że rozwiążę jej doraźne problemy. Rozejrzał się dokoła i zauważył unicestwiający wzrok Rhei Nielsen oraz blask łysiny Buldożera Olssona, zatopionego w dokumentacji. - A co na to Rebecka Lind? - Nie pamiętam. Zresztą i tak do niczego nie doszło. Bekacz powrócił do swojego stołu. Wertował przez chwilę swoje dokumenty, po czym rzekł: 32

- Podczas przesłuchania na policji Rebecka Lind zeznała, że użyła następujących słów: „Mam gdzieś starych świntuchów” i „Myślę, że jest pan obrzydliwy”. Powtórzył donośnym głosem: - Starych świntuchów. Ruchem cygara dał do zrozumienia, że dla niego przesłuchanie jest skończone. - Zupełnie nie rozumiem, co to ma wspólnego ze sprawą - stwierdził Buldożer, nie podnosząc wzroku. Bekacz przeszedł przez salę, pochylił się nad stołem Buldożera i oznajmił: - Jak wszyscy widzą, prokurator od przerwy na lunch zajmuje się czytaniem dossier kogoś o nazwisku Werner Roos. Pytam zatem przewodniczącego sądu, co to ma wspólnego ze sprawą. - Ciekawe, że adwokat zajmuje się Wernerem Roosem - rzekł Buldożer, zrywając się na nogi. Wbił wzrok w Bekacza i spytał ostrym tonem: - Co pan wie o Wernerze Roosie? - Czy mogę prosić strony o zajęcie się bieżącą sprawą? - zasugerował sędzia. Świadek oddalił się z obrażoną miną. Potem przyszła kolej na Martina Becka. Formalności odbyły się zwykłym trybem, ale tym razem Buldożer był uważniejszy i śledził przepytywanie świadka z widocznym zainteresowaniem. Bekacz zaczął: - Kiedy zobaczyłem dziś gołębie na schodach ratusza... Sędzia miał jednak już dosyć i przerwał: - Wykład zoologiczny adwokata Braxena z pewnością byłby bardziej na miejscu w innej sytuacji i przed innym audytorium. Poza tym jestem przekonany, że komisarz dysponuje ograniczonym czasem. - W takich okolicznościach - rzucił Bekacz - będę się streszczał. Wczoraj dotarła do mnie, nie przez gołębia pocztowego, lecz bardziej prozaicznie, pocztą, informacja, że niejaki Filip Trofast Mauritzon nie otrzymał zgody na kasację wyroku w sądzie najwyższym. Jak komisarz pewnie pamięta, Mauritzona skazano ponad półtora roku temu za morderstwo podczas napadu na bank z bronią w ręku. Oskarżycielem w sprawie był mój nie najbystrzejszy przyjaciel Sten Robert Olsson, który wówczas nosił tytuł prokuratora okręgowego. Ja sam otrzymałem niewdzięczne i obciążające moralnie mój zawód zadanie obrony Mauritzona, który bez wątpienia był tym, co w języku potocznym nazywa się przestępcą. Teraz chcę zadać jedno pytanie: czy komisarz Beck uważa, że Mauritzon był winny napadu na bank i związa33

nemu z tym morderstwu i że dochodzenie przedstawione przez obecnego tu prokuratora naczelnego Olssona było zadowalające z policyjnego punktu widzenia? - Nie - zaprzeczył Martin Beck. Policzki Buldożera przybrały nagle różowy odcień harmonizujący z koszulą i podkreślający monstrualny krawat ze złotymi syrenkami i tancerkami hula hula, ale uśmiechnął się pogodnie i rzekł: - Ja też chciałbym zadać jedno pytanie. Czy komisarz Beck prowadził śledztwo w sprawie morderstwa w banku? - Nie. Buldożer Olsson złożył dłonie i z zadowoleniem skinął głową. Martin Beck podszedł i usiadł obok Rhei, mierzwiąc lekko jej jasne włosy, na co odpowiedziała krzywym spojrzeniem. - Liczyłam na coś więcej - stwierdziła. - Ja nie - odrzekł Martin Beck. Oczy Buldożera Olssona mało nie wyszły z orbit z ciekawości. Bekacz zdawał się zupełnie nieświadomy sytuacji. Podszedł swoim lekko kulejącym krokiem do okna za plecami Buldożera. Na warstwie kurzu na szybie napisał drukowanymi literami: „Idiota”. Potem oznajmił: - Jako następnego świadka muszę wezwać policjanta. - Asystenta policji - poprawił asesor. - Policjanta Karla Kristianssona - powtórzył niewzruszony Bekacz. Kristiansson wszedł. Był niepewnym siebie mężczyzną; w ostatnich latach doszedł do wniosku, że policja jest odrębną klasą społeczną, w której przełożeni zachowują się tak, jak się zachowują, nie po to, żeby kogoś wykorzystać, tylko zwyczajnie uprzykrzać życie podwładnym. Po długim wyczekiwaniu Bekacz się odwrócił i zaczął chodzić tam i z powrotem po sali. Buldożer robił to samo, lecz w zupełnie innym rytmie, więc obaj przypominali dwóch dość dziwacznych wartowników. Bekacz zaczął wreszcie przesłuchanie głośnym westchnieniem. Potem powiedział: - Według danych jest pan policjantem od piętnastu lat. - Tak.

34

- Pańscy przełożeni określają pana jako leniwego i mało zdolnego, ale uczciwego i ogólnie równie dobrego, albo niekompetentnego, jak pozostali koledzy w sztokholmskiej policji. - Sprzeciw! - krzyknął Buldożer. - Obrona obraża świadka. - Naprawdę? - zapytał Bekacz. - Jeżeli powiem, że prokurator, jak Zeppelin, jest jednym z najbardziej interesujących i gadatliwych bufonów w tym kraju, a nawet na świecie, nie ma w tym niczego uwłaczającego. Teraz wcale nie mówię o prokuratorze, a co do świadka wskazuję tylko, że jest doświadczonym policjantem, równie dobrym i inteligentnym, jak reszta policjantów, którzy są ozdobą naszego miasta. - Jeśli adwokat przy jakiejś okazji poświęci, parę godzin i wysłucha nagrania swojej mowy, z towarzyszącymi jej efektami dźwiękowymi, na pewno będzie równie przerażony i zszokowany, jak pozostałe osoby w tym sądzie - rzekł Buldożer Olsson. - Gdyby prokurator pojawił się w jednym ze swoich krawatów w kraju, gdzie brak gustu podlega karze, zostałby zapewne stracony - zauważył Bekacz. - Skąd pan w ogóle je przemycił? - Obrona oskarża mnie przed sądem o przestępstwo - osądził Buldożer względnie spokojnym tonem. Jego tłumione wzburzenie wynikało z tego, że naprawdę przemycił spory zapas krawatów z Iranu, gdzie odbywał staż naukowy, by sporządzić mapę dróg przemytu narkotyków. Ten, który miał teraz na sobie, pochodził od prokuratora w Andorze, który według wskazówek Buldożera napisał na kopercie: „Próbka bez wartości”. - Jeśli mamy ochronić tę biedną dziewczynę - zaczął Buldożer z zamaszystym gestem. Przerwał mu jednak Bekacz, który z jeszcze bardziej zamaszystym gestem rzucił: - Słowa latają wysoko, myśli stoją w miejscu. Zanim Buldożer zdążył zareplikować, powstrzymał go sędzia, który chrząknął i oświadczył: - Wydaje mi się, że panowie zaangażowali się w prywatną dyskusję, którą należałoby kontynuować w cztery oczy lub przed innym audytorium. - Próbuję tylko podkreślić znakomite kwalifikacje świadka i jego dobrą zdolność oceny - odparł niewinnym głosem Bekacz. Rhea Nielsen głośno się zaśmiała. Martin Beck położył swoją prawą dłoń na jej lewej. Roześmiała się jeszcze głośniej. Sędzia zwrócił jej uwagę, że obserwator powinien zachowywać się cicho, po czym popatrzył z irytacją na strony. Buldożer wpatrywał się w Rheę tak intensywnie, że stracił początek przesłuchania. 35

Bekacz nie przejawił natomiast żadnej ludzkiej reakcji. - Czy wszedł pan pierwszy do siedziby banku? - zapytał policjanta. - Nie. - Czy złapał pan tę dziewczynę, Rebeckę Olsson? - Nie. - Chciałem powiedzieć, Rebeckę Lind - poprawił się Bekacz, słysząc szmer na sali. - Nie. - Co zatem pan zrobił? - Złapałem tę drugą. - Czy w czasie napadu w banku były dwie dziewczyny? - Tak. - A pan złapał tę drugą? - Tak. - Dlaczego? Kristiansson zastanawiał się długo nad odpowiedzią. - Żeby nie spadła. - W jakim wieku była tamta druga dziewczyna? - Około czterech miesięcy. - A zatem Kvastmo złapał Rebeckę Lind? - Tak. - Czy można powiedzieć, że użył przemocy czy też zbyt dużej siły? - Nie rozumiem, do czego zmierza obrona - rzekł drwiącym głosem Buldożer. - Do tego, że Kvastmo, jak wszyscy dzisiaj widzieliśmy... Bekacz długo szperał w swoich papierach. - Tu jest - ucieszył się. - Kvastmo waży sto dwa kilogramy. Specjalizuje się między innymi w karate i zapasach w stylu wolnym. Przełożeni określają go jako gorliwego funkcjonariusza. Inspektor policji Norman Hansson, który napisał opinię, twierdzi, że Kvastmo często bywa zbyt gorliwy na służbie i wielu zatrzymanych skarżyło się na przemoc, jakiej doświadczyli z jego strony. Z opinii wynika również, że Kenneth Kvastmo dostał sporo upomnień i nie ma najlepszej zdolności wysławiania się. Bekacz odłożył dokument i zapytał: - Czy świadek zechce odpowiedzieć na pytanie, czy Kvastmo użył przemocy?

36

- Tak - odrzekł Kristiansson. - Można chyba tak określić. Doświadczenie nauczyło go, by nie kłamać w sprawach związanych ze służbą, a przynajmniej nie za bardzo i nie za często. Poza tym nie lubił Kvastmo. - A pan zajął się dzieckiem? - Tak, musiałem. Trzymała je w czymś w rodzaju nosidełka i kiedy Kvastmo odbierał jej nóż, omal nie upuściła dziecka. ~ Czy Rebecka stawiała opór? - Nie. - Wcale? - Nie. Kiedy zająłem się dzieckiem, oświadczyła tylko: „Proszę uważać, by jej nie upuścić”. - Dotąd wszystko wydaje się jasne - rzekł Bekacz. - Później wrócę tylko do ewentualnych dalszych aktów przemocy. Teraz chciałbym pomówić o czymś innym. - Tak - odrzekł Kristiansson. - Ponieważ personel specjalnego wydziału zajmującego się ochroną bankowych pieniędzy nie przybył na miejsce - zaczął Bekacz i umilkł, władczo zerkając na prokuratora. - Pracujemy przez całą dobę - odparł Buldożer. - A to zostało uznane za mało znaczący wypadek, jeden z wielu. - Pan Olsson pewnie rzadko spędza bezsenne noce, myśląc o niewinnych, których wtrącił do więzienia lub zakładu w wyniku fałszywych i nieuprawnionych oskarżeń. Bekacz najwyraźniej stracił wątek, beknął i rzucił: - Tak, tak, tak, tak. Jego błędny wzrok spoczął w końcu na Karlu Kristianssonie, który stał na środku sali i wyglądał jak cielę w białej kurtce Millwall z niebieskimi wełnianymi mankietami i stylizowanym lwem po lewej stronie piersi oraz niebieskim napisem „The Lions” na plecach. Poza tym był tak umundurowany, jak trzeba. - To oznacza, że policjanci, którzy byli w pobliżu, przeprowadzili pierwsze przesłuchania - ocenił w końcu Bekacz. - Kto rozmawiał z kasjerką? - Ja. - I co powiedziała? - Że dziewczyna podeszła do okienka z dzieckiem w nosidełku i położyła torbę na marmurowym kontuarze. Kasjerka zobaczyła nóż i zaczęła wrzucać banknoty do torby. - Czy Rebecka wyjęła nóż? - Nie. Miała go przy pasku. Prawie na środku pleców. 37

- Jak kasjerka mogła w takim razie go widzieć? - Nie wiem. A, prawda, zobaczyła go, kiedy Rebecka się odwróciła, i wtedy krzyknęła: „Nóż, nóż, ona ma nóż!” - Czy to była finka, czy sztylet? - Nie, wyglądał jak mały nóż kuchenny. Taki, jakiego używa się w domu. - Co Rebecka powiedziała do kasjerki? - Nic. Przynajmniej nie od razu. Potem się roześmiała i rzekła: „Nie myślałam, że tak łatwo jest pożyczyć pieniądze”. I dodała: „Może zostawię jakieś pokwitowanie czy coś takiego”. - Podobno pieniądze były rozrzucone na podłodze - zauważył Bekacz. - Jak to się stało? - Tak, wiem. Kvastmo stał i trzymał mocno dziewczynę, kiedy czekaliśmy na posiłki. A potem kasjerka zaczęła liczyć pieniądze, żeby sprawdzić, czy czegoś nie brakuje. Wtedy Kenneth krzyknął do mnie: „Stop, to jest bezprawne”. - A potem? - Potem krzyknął: „Kalle, pilnuj, by nikt nie ruszał łupu”. Trzymałem dziecko, więc mogłem złapać tylko jeden uchwyt torby i bach, upuściłem ją. To były głównie pojedyncze banknoty, więc się rozsypały na wszystkie strony. Wtedy nadjechał radiowóz. Podaliśmy dziecko chłopakom, którzy w nim siedzieli, i zabraliśmy zatrzymaną do kryminalnego na Kungsholmen. Ja prowadziłem, a Kenneth siedział z tyłu z tą dziewczyną. - Czy doszło tam do jakiejś awantury? - Tak, trochę. Najpierw się rozpłakała i zapytała nas, co zrobiliśmy z jej dzieckiem. Potem płakała jeszcze bardziej i Kvastmo założył jej kajdanki. - Czy pan coś mówił? - Tak, powiedziałem, że to na pewno nie jest potrzebne. Po pierwsze dlatego, że Kvastmo jest dwa razy większy od niej, po drugie, nie stawiała żadnego oporu. - Powiedział pan coś jeszcze w tym samochodzie? Kristiansson milczał przez kilka minut. Bekacz popadł w stan niemego wyczekiwania. Nawet mu się nie odbijało, nie powtórzył pytania ani nie zaczął mamrotać o krzywoprzysięstwie i znaczeniu mówienia całej prawdy, jak często robią adwokaci. Kristiansson uważnie obserwował swoje nogi w spodniach od munduru, po czym rozejrzał się z miną winowajcy i rzekł: - Tak, poprosiłem: „Nie bij jej, Kennethi”. Reszta była prosta. Bekacz wstał i podszedł do Kristianssona. - Czy Kenneth Kvastmo często bije aresztantów? 38

- Zdarzało się. - Czy widział pan naramiennik Kvastmo i ten prawie oderwany guzik? - Tak. Wspomniał o tym. Żalił się, że żona nie dba o jego rzeczy. - Kiedy to się stało? - Dzień wcześniej. - Świadek do dyspozycji prokuratora - rzekł spokojnie Bekacz. Buldożer utkwił wzrok w oczach Kristianssona. Ile spraw zostało zepsutych przez tępych policjantów? A ile uratowano? Mimo wszystko bilans był dodatni. Ale ci zwykli policjanci, czy asystenci policji, jak ich teraz nazywano, byli złem koniecznym - i dla przestępców, i dla tych, którzy ich zwalczali. - Nie mam pytań - odparł Buldożer lekkim tonem. Potem dodał równie pogodnym głosem: - Oskarżenie oddala zarzut użycia przemocy wobec funkcjonariusza. Bekacz poprosił o przerwę. Podczas niej zapalił wreszcie cygaro, po czym udał się w długą drogę do toalety. Wrócił po chwili i przystanął, by porozmawiać z Rheą Nielsen. - Z jakimiż to kobietami się zadajesz? - zwrócił się Buldożer do Martina Becka. - Najpierw wyśmiewa mnie przed sądem, a teraz stoi i rozmawia z Bekaczem? Wszyscy przecież wiedzą, że oddech Bekacza może powalić orangutana z odległości pięćdziesięciu metrów. - Z dobrymi - odrzekł Martin Beck. - Albo raczej z dobrą. - Aha, ożeniłeś się po raz drugi. Ja też. To dodaje życiu trochę uroku. Rhea podeszła do nich. - Rhea - zaczął Martin Beck. - To jest prokurator Olsson. - Wiem. - Wszyscy nazywają go Buldożerem - ciągnął Martin Beck. - Myślę, że twoja sprawa nie idzie najlepiej. - Tak, połowa zarzutów upadła. Ale reszta trzyma się dobrze. Założymy się o butelkę whisky? Rhea podrapała się w szyję i spojrzała filuternie na Martina Becka, który pokręcił głową. - Butelkę whisky - kusił Buldożer. Rhea przechyliła głowę i zdawało się, że chce coś powiedzieć. Jednak w tej samej chwili znów wywołano sprawę i Buldożer Olsson popędził do sali rozpraw.

39

Obrona wezwała swojego ostatniego świadka, Hedy-Marie Wiren, opaloną kobietę po pięćdziesiątce - jak można było się tak opalić w tym kraju, w którym nawet pogoda zdawała się sprzysięgać przeciw biednym mieszkańcom. Bekacz też najpierw o to zapytał: - Jak udało się pani tak opalić? - Wyspy Kanaryjskie - odrzekła lakonicznie świadek. - Z wywiadu, z którym wszyscy z czasem się zapoznacie, wynika, że Rebecka Lund, tak, tak, wiem, że nazywa się Lind, ale mam cechę, jakiej prokurator nigdy nie miał i która z pewnością mu nie grozi. Mianowicie wyobraźnię i zdolność wczuwania się w emocje i myśli innych ludzi. - Czy jest kwestią wyobraźni przekręcanie nazwiska Lind na Lund? - zapytał Buldożer, wachlując się krawatem. - Czy jest to wczuwanie się w emocje innych ludzi? - Pozwolę sobie w zamian zapytać prokuratora o coś innego - oświadczył Bekacz. - Czy pan Olsson wie, gdzie w tej chwili znajduje się czteromiesięczna córeczka Rebecki Lind? - Skąd, u licha, miałbym to wiedzieć? Mamy przecież komisję opieki nad dzieckiem. - Albo komisję opresji dziecka, jak wolą to nazywać młodzi rodzice. Bekacz w zupełnym roztargnieniu zapalił cygaro. Zwrócenie uwagi na to zachowanie kosztowało sędziego jedenaście coraz bardziej niecierpliwych chrząknięć. Przywołano woźnego. Złemu zachowaniu zaradzono. - Czy ktoś na tej sali wie, gdzie znajduje się teraz dziecko, Camilla Lind-Cosgrave? Na sali zapadła martwa cisza. - Jedna osoba wie - odpowiedział sobie Bekacz. - Mianowicie ja. - Camilla, gdzie ona jest? - załkała Rebecka. - Wszystko w swoim czasie - odparł Bekacz. - Czy mogę zwrócić uwagę, że właśnie trwa, albo może powinno trwać, przesłuchanie świadka - przypomniał sędzia. Bekacz miał tak nierozumiejące spojrzenie, że sędzia uściślił: - Adwokat Braxen wezwał tę kobietę w charakterze świadka. 48 - Aha - zaczął Bekacz. - Rzeczywiście o tym zapomniałem. Ignorancja prokuratora skierowała moje myśli w innym kierunku. Posortował dokumenty, znalazł w końca właściwy i się odezwał: - Rebecka Lind była słabą uczennicą. Zakończyła edukację na ósmej klasie z ocenami, które nie kwalifikowały jej do liceum. A wcale nie była taka najgorsza ze wszystkiego.

40

- Była dobra z moich przedmiotów - stwierdziła świadek. - Jedna najlepszych uczennic, jakie kiedykolwiek miałam. Rebecka miała dużo własnych pomysłów dotyczących zwłaszcza warzyw i produktów naturalnych. Miała świadomość, że w dzisiejszych czasach większość artykułów spożywczych sprzedawanych w supermarketach jest w taki czy inny sposób toksyczna. - Czy świadek uważa tak samo? - Tak. Zdecydowanie. - To oznaczałoby, że garnirowane steki i grogi z whisky, którymi na przykład prokurator i ja sam podtrzymujemy naszą nędzną egzystencję, są karygodne. - Tak - odrzekła świadek. - Bezsprzecznie karygodne. To styl życia, który szkodzi nie tylko ciału, lecz także duszy i zdolności jasnego myślenia. Podobnie palenie tytoniu prowadzi do uszkodzeń mózgu. Człowiek po prostu tępieje od palenia. Rebecka z kolei wcześnie zdała sobie sprawę z wagi zdrowego stylu życia. Kupiła działkę warzywną i zawsze była gotowa korzystać z darów natury. Dlatego nosiła nóż przy pasku. Dużo z nią rozmawiałam. - O biodynamicznej brukwi? Bekacz ziewnął. - Między innymi. Ale chciałam podkreślić, że Rebecka jest rozsądną dziewczyną. Nie ma może dużego formalnego wykształcenia, ale to jej świadomy wybór. Nie chce obciążać umysłu mnóstwem nieistotnych informacji. Jedyne, co właściwie ją interesuje, to kwestia, czy można uratować przyrodę przed całkowitym zniszczeniem. Nie interesuje się polityką, prócz tego, że uważa społeczeństwo za tak niezrozumiałe, iż jego przywódcy muszą być albo przestępcami, albo ludźmi chorymi psychicznie. - Nie mam więcej pytań - zakończył swoje przesłuchanie Bekacz. Teraz wyglądał na znudzonego i myślącego głównie o tym, by iść do domu. - Mnie interesuje ten nóż - odezwał się Buldożer, wyskakując nagle ze swojego miejsca. Podszedł do stołu i wziął nóż do ręki. - To zwykły nóż ogrodniczy - stwierdziła Hedy-Marie Wiren. - Ten sam, który zawsze ma przy sobie. Jak wszyscy widzą, trzonek jest zniszczony, a narzędzie nosi ślady częstego używania. - Niemniej może być postrzegany jako niebezpieczna broń. - Z tym bym się nie zgodziła. Nie próbowałabym nim nawet zabić wróbla. Poza tym Rebecka ma zdecydowanie negatywny stosunek do przemocy. Nie pojmuje, jak można ją stosować, i nie wyobraża sobie, że mogłaby nawet uderzyć kogoś w twarz.

41

- Ja jednak obstaję przy opinii, że jest to niebezpieczna broń - upierał się Buldożer i pomachał nożem ogrodniczym. Nie wyglądał jednak na szczególnie przekonanego i choć uśmiechnął się przyjaźnie do świadka, musiał zmobilizować całą dobroduszność, by przyjąć jej następną wypowiedź ze swoją słynną pogodą ducha. - A to oznacza, że jest pan albo złośliwy, albo po prostu głupi - rzekła świadek. - Pali pan? A może pije alkohol? - Nie mam więcej pytań - rzucił Buldożer. - Przesłuchanie świadka zostało zakończone - oznajmił sędzia. - Czy ktoś ma jeszcze pytania przed wywiadem i mowami końcowymi? Adwokat Braxen podniósł się, cmokając, i pokuśtykał powoli w stronę podium. - Wywiady rzadko są czymś więcej niż zadaniami rutynowymi, napisanymi po to, by ich autor mógł zarobić pięćdziesiąt koron czy ile to teraz jest. Dlatego chcę sam, i mam nadzieję, że inne odpowiedzialne osoby też, zadać Rebece Lind kilka pytań. Zwrócił się po raz pierwszy do oskarżonej. - Jak się nazywa król Szwecji? Nawet Buldożer wyglądał na zaskoczonego. - Nie wiem - odrzekła Rebecka Lind. - Czy trzeba wiedzieć takie rzeczy? - Nie - odparł Bekacz. - Nie trzeba. Czy wie pani, jak nazywa się premier? - Nie. Kto to jest? - Szef rządu i najważniejsza osoba kierująca polityką kraju. - W takim razie jest draniem - zakomunikowała Rebecka Lind. - Wiem, że Szwecja pozwoliła na budowę elektrowni atomowej w Barseback w Skanii, zaledwie dwadzieścia pięć kilometrów od centrum Kopenhagi. To znaczy, że rząd ponosi winę za zniszczenie środowiska. - Rebecko - zaczął przyjaznym tonem Buldożer Olsson. - Jak możesz się znać na takich sprawach jak energia atomowa, skoro nawet nie znasz nazwiska premiera? - Moi przyjaciele o tym rozmawiają, ale się nie interesują polityką. Bekacz dał wszystkim czas, by to rozważyli. Potem kontynuował: - Zanim odwiedziła pani tego dyrektora banku, którego nazwisko niestety zapomniałem prawdopodobnie na zawsze, nie była pani w siedzibie żadnego banku? - Nie. Nigdy. - Dlaczego nie?

42

- Co miałabym tam robić? Banki są przecież dla bogatych. Ja i moi przyjaciele nigdy nie chodzimy do takich miejsc. - Ale teraz pani tam poszła - zdumiał się Bekacz. - Dlaczego? - Ponieważ potrzebowałam pieniędzy. Jeden z moich znajomych zasugerował, że można je pożyczyć w banku. Kiedy ten okropny dyrektor powiedział, że są banki zarządzane przez naród, pomyślałam, że może tam uda mi się dostać pieniądze. - Więc kiedy poszła pani do banku PK, naprawdę pani myślała, że będzie mogła wziąć tam pożyczkę? - Tak, ale bardzo się zdziwiłam, że poszło tak łatwo. Nawet nie zdążyłam powiedzieć, ile potrzebuję. Buldożer, który teraz zrozumiał, na czym zbudowana jest linia obrony, wtrącił się pospiesznie: - Rebecko. - Uśmiechnął się szeroko. - Są rzeczy, których ja po prostu nie rozumiem. Jak przy dzisiejszych mediach można nie mieć pojęcia o najprostszych faktach dotyczących społeczeństwa? - Wasze społeczeństwo nie jest moje - odrzekła Rebecka Lind. - To nieprawda, Rebecko - zaprzeczył Buldożer. - Żyjemy razem w tym kraju i wspólnie odpowiadamy za to, co jest dobre, a co złe. Ale ja pytam, jak można nie słyszeć tego, co mówią w radiu albo w telewizji, i nie zwracać uwagi na to, co piszą w gazetach? - Nie mam radia ani telewizji, a w gazetach czytam tylko horoskopy. - Ale chodziła pani dziewięć lat do szkoły, prawda? - Tam próbowali nas tylko nauczyć mnóstwa bzdur. Nie słuchałam. - Ale pieniądze... - rzekł Buldożer - pieniądze to coś, co interesuje wszystkich. - Mnie nie. - Skąd brała pani pieniądze na utrzymanie? - Z opieki społecznej. Ale potrzebowałam bardzo mało. Aż do teraz. Sędzia streścił monotonnym głosem wywiad, które nie był taki nudny, jak założył z góry adwokat Braxen. Rebecka Lind urodziła się trzeciego stycznia 1956 roku i dorastała w środowisku niższej klasy średniej. Jej ojciec był kierownikiem biura w niewielkim przedsiębiorstwie w branży budowlanej. Relacje w rodzinie były dobre, ale Rebecka zaczęła się wcześnie buntować przeciw rodzicom, a jej sprzeciw osiągnął apogeum, kiedy miała szesnaście lat. Była wyjątkowo niezainteresowana szkołą i zakończyła edukację po dziewiątej klasie. Nauczyciele określali jej zasób wiedzy jako przerażająco niski - choć nie brakowało jej inteligencji, miała 43

dziwne i nierealistyczne nastawienie do życia. Nie mogła dostać żadnej pracy ani specjalnie się o to nie starała. Kiedy skończyła szesnaście lat, w domu powstały takie niesnaski, że się stamtąd wyprowadziła. Ojciec powiedział w wywiadzie, że tak było najlepiej dla obu stron, ponieważ rodzice mieli inne dzieci, które bardziej odpowiadały ich oczekiwaniom. Najpierw mieszkała w domku na działce, który dostała w mniej lub bardziej stałe użytkowanie od znajomego i który zatrzymała także później, kiedy udało jej się dostać małe mieszkanie w starej kamienicy w południowej części Sztokholmu. Na początku roku 1973 poznała amerykańskiego dezertera z wojsk NATO i zamieszkała razem z nim. Nazywał się Jim Cosgrave. Rebecka Lind wkrótce zaszła w ciążę, czego też pragnęła, i w styczniu 1974 roku urodziła córeczkę, Camillę. Mała rodzina zaczęła teraz przeżywać trudności. Cosgrave chciał pracować, ale nie mógł dostać żadnej pracy, bo miał długie włosy i był cudzoziemcem. Jedynym zajęciem, jakie znalazł podczas lat spędzonych w Szwecji, były dwa letnie tygodnie pracy na zmywaku na promie kursującym do Finlandii. Poza tym tęsknił za Stanami Zjednoczonymi. Miał dobre przygotowanie zawodowe i myślał, że bez większych trudności urządzi siebie i rodzinę, jak tylko wróci do domu. Dlatego na początku lutego nawiązał kontakt z ambasadą amerykańską i zgłosił gotowość dobrowolnego powrotu, jeśli otrzyma pewne gwarancje. Zależało im, żeby wrócił do kraju, i obiecali, że dostanie tylko symboliczną karę. Zwrócili też uwagę, że chroni go umowa z państwem szwedzkim. Poleciał do Stanów 12 lutego. Rebecka zakładała, że poleci za nim w marcu, a rodzice chłopaka obiecali, że pomogą jej z pieniędzmi. Mijały jednak miesiące, a Cosgrave nie dawał znaku życia. Poszła do opieki społecznej i dowiedziała się, że nic nie można zrobić, ponieważ Cosgrave jest obywatelem innego państwa. To wtedy Rebecka postanowiła pojechać do USA na własną rękę, żeby się dowiedzieć, co się stało. Po pieniądze zwróciła się do banku z wiadomym rezultatem. Ocena jej osoby była w zasadzie pozytywna. Wynikało z niej, że Rebecka troskliwie opiekuje się dzieckiem, nigdy nie wpadła w żaden nałóg ani nie przejawiała skłonności przestępczych. Była niezmiennie prawdziwa, ale przejawiała życiową postawę oderwaną od rzeczywistości oraz oznaki nadmiernej łatwowierności. Oceniono krótko także Cosgrave'a: zdaniem znajomych był młodym mężczyzną, który wiedział, czego chce, nie próbował uchylać się od obowiązków i bezwarunkowo wierzył w przyszłość swoją i swojej rodziny w Stanach Zjednoczonych. Buldożer Olsson podczas odczytywania wywiadu studiował z zainteresowaniem jedno ze swoich dossier i w równych odstępach czasu rzucał znaczące spojrzenia na zegar. Teraz wstał, by wygłosić mowę końcową. Rhea obserwowała go zmrużonymi oczami.

44

Pomijając beznadziejne ubranie, był mężczyzną, który emanował niezwykłą pewnością siebie oraz intensywnym zainteresowaniem wszystkim, co robił. Buldożer przejrzał linię obrony Bekacza, ale nie zamierzał pozwolić na to, by wpłynęła na jego działanie. Zamiast tego postanowił wyrażać się prosto i zwięźle zgodnie z założoną wcześniej linią. Wypiął pierś - w rzeczy samej głównie brzuch - spojrzał na swoje niewyczyszczone brązowe buty i oświadczył aksamitnym głosem: - Chcę ograniczyć swoją wypowiedź do przedstawienia udowodnionych faktów. Rebecka Lind weszła do banku PK uzbrojona w nóż i wyposażona w dużą torbę na ramię, w której zamierzała schować łup. Długie doświadczenie w prostych napadach na bank, a w rzeczy samej popełniono ich w ostatnich latach setki, przekonuje mnie, że Rebecka działała według schematu. Jej brak doświadczenia w tej dziedzinie sprawił, że od razu została schwytana. Osobiście jak najbardziej współczuję oskarżonej, która w tak młodym wieku pokusiła się o popełnienie ciężkiego przestępstwa, ale mimo to jestem zmuszony przez wzgląd na powszechne poszanowanie prawa domagać się kary bezwarunkowego więzienia. Postępowanie dowodowe jest, jak wynika z tego długiego procesu, nie do podważenia. Żadna argumentacja nie może go obalić. Buldożer skręcał przez chwilę krawat w palcach, po czym dodał: - Niniejszym przekazuję sprawę sądowi do rozpatrzenia. - Czy adwokat Hedobald Braxen jest gotowy wygłosić mowę końcową? - zapytał sędzia. Bekacz wyglądał na zupełnie niegotowego. Przerzucał nieskładnie papiery, popatrzył przez chwilę na swoje cygaro i włożył je do kieszeni. Potem rozejrzał się po sali, jak gdyby nigdy wcześniej tutaj nie był. Przyglądał się z zaciekawieniem wszystkim obecnym, jak gdyby nigdy wcześniej żadnego z nich nie widział. Podniósł się wreszcie i zaczął się przechadzać kulejącym krokiem przed barierką. Większość tych, którzy znali Bekacza, siedziała w dużym napięciu, gdyż wiedzieli, że może on równie dobrze mówić przez kilka godzin, jak i zakończyć mowę po pięciu minutach. Buldożer Olsson spoglądał znacząco na zegar. Bekacz wpatrywał się intensywnie w twarze ławników i sędziego. Jego utykanie, z początku niezauważalne, w miarę trwania rozprawy zdawało się nasilać. W końcu się odezwał: - Jak już wskazałem na wstępie, ta młoda dama, która siedzi na ławie, albo raczej krześle dla oskarżonych, jest niewinna i jakakolwiek mowa obronna na jej rzecz jest właściwie zbędna. Mimo to powiem jednak kilka słów. 45

Wszyscy zastanawiali się nerwowo, co Bekacz ma na myśli, mówiąc: „kilka słów”. Niepokój był jednak nieuzasadniony. Bekacz rozpiął marynarkę, beknął, wypiął brzuch i kontynuował: - Jak zauważył prokurator, w tym kraju popełnia się dużo napadów na banki. Rozgłos wokół nich i spektakularne często działania policji, by je powstrzymać, nie tylko uczyniły prokuratora znanym człowiekiem, o którym często się pisze, ale nawet jego krawaty trafiają na łamy prasy. Wywołały także histerię, która sprawia, że kiedy zwykły człowiek wchodzi do banku, wszyscy od razu myślą, że w celu napadu lub popełnienia innego niewłaściwego lub odrażającego czynu. Bekacz przerwał i stał przez chwilę ze wzrokiem utkwionym w podłodze. Prawdopodobnie starał się skoncentrować. - Społeczeństwo nie dało Rebece Lind wiele pomocy i radości - stwierdził. - Ani szkoła, ani jej rodzice czy ogólnie starsze pokolenie nie dalo jej wsparcia ani zachęty. Nie można obwiniać jej o to, że nie starała się odnaleźć w panującym systemie społecznym. Kiedy, w przeciwieństwie do wielu młodych ludzi, próbowała znaleźć pracę, mówiono jej, że nic dla niej nie ma. Kusi mnie, by wgłębić się w kwestię, dlaczego nie ma pracy dla młodego pokolenia, ale dam sobie spokój. Kiedy w końcu Rebecka znajduje się w trudnej sytuacji, zwraca się do banku. Nie ma najmniejszego pojęcia o funkcjonowaniu bankowości i przyjmuje za dobrą monetę błędną informację, że bank PK jest mniej kapitalistyczny lub zarządzany przez naród. Kiedy kasjerka widzi Rebeckę, od razu myśli, że dziewczyna przyszła obrabować bank, po części dlatego, że nie rozumie, co taka osoba może robić w banku, a po części dlatego, że jest skołowana niezliczonymi dyrektywami, jakimi w ostatnich latach zarzucono pracowników banków. Natychmiast włącza alarm i zaczyna wrzucać pieniądze do torby, którą dziewczyna położyła w okienku. Co dzieje się potem? Cóż, zamiast jednego z tych osławionych detektywów prokuratora, którzy nie mają czasu na zajmowanie się drobnymi sprawami, zjawiają się dwaj umundurowani policjanci z patrolu. Podczas gdy jeden z nich, według jego słów, rzuca się na dziewczynę jak pantera, drugiemu udaje się rozsypać pieniądze na podłodze. Oprócz tego przesłuchuje kasjerkę. Z przesłuchania wynika, że Rebecka wcale nie groziła pracownikom banku ani nie żądała pieniędzy. To wszystko można zatem nazwać nieporozumieniem. Dziewczyna zachowała się naiwnie, ale, jak wiadomo, nie jest to przestępstwem. Bekacz pokuśtykał z powrotem do swojego stołu, przejrzał papiery i podsumował odwrócony tyłem do sędziego i ławników: - Wnoszę, by Rebecka Lind została uniewinniona, a oskarżenie uchylone. Nie dopuszczam innej możliwości, ponieważ każdy, kto zachował odrobinę zdrowego rozsądku, musi 46

zrozumieć, że ona jest niewinna i dlatego nie może być mowy o zasądzeniu jakiejkolwiek kary. Narada sądu była dosyć krótka. Werdykt został wydany w ciągu niespełna półgodziny. Rebeckę Lind uniewinniono i miała zostać natychmiast wypuszczona na wolność. Oskarżenia natomiast nie oddalono. Pięciu ławników głosowało za uniewinnieniem, a dwóch przeciw. Sędzia był za wyrokiem skazującym. Kiedy opuszczali salę rozpraw, Buldożer podszedł do Martina Becka i oznajmił: - No widzisz. Gdybyś był trochę sprytniejszy, wygrałbyś tę butelkę whisky. - Czy będziesz się odwoływał? - Nie. Chyba nie sądzisz, że nie mam nic innego do roboty niż siedzieć przez cały dzień w sądzie i kłócić się z Bekaczem o taką sprawę? Oddalił się pospiesznie. Bekacz też teraz do nich podszedł. Wydawał się utykać bardziej niż zwykle. - Dziękuję, że przyszedłeś. Niewielu by to zrobiło. - Zdawało mi się, że rozumiem twój tok myślenia. - I to jest właśnie złe - rzekł Braxen. - Wielu rozumie czyjś tok myślenia, ale w praktyce nikt nie przychodzi go poprzeć. Bekacz przyglądał się z namysłem Rhei i obcinał koniec cygara. - Podczas przerwy odbyłem interesującą i owocną rozmowę z tą panną... panią... z tą damą. - Nazywa się Nielsen - rzekł Martin Beck. - Rhea Nielsen. - Dziękuję - odparł ciepło Bekacz. - Zastanawiam się czasem, czy nie przegrywam części spraw w powodu braku pamięci do nazwisk. W każdym razie pani Nilsson powinna poświęcić się prawu. Przeanalizowała cały przypadek w ciągu dziesięciu minut i zrobiła podsumowanie, które prokuratorowi zajęłoby kilka miesięcy, gdyby w ogóle był dość bystry, by sobie z tym poradzić. - Mhm - zamruczał Martin Beck. - Gdyby Buldożer chciał się odwoływać, raczej by nie przegrał w drugiej instancji. - Tja - westchnął Bekacz. - Trzeba brać pod uwagę mentalność przeciwnika. Jeśli on przegrywa w pierwszej instancji, nie odwołuje się. - Dlaczego? - zapytała Rhea. - Straciłby image człowieka, który jest tak zajęty, że właściwie nie ma na nic czasu. A gdyby inni prokuratorzy byli tacy jak Buldożer, wkrótce pół kraju siedziałoby w więzieniu. Rhea się skrzywiła. 47

- Jeszcze raz dziękuję - powiedział Bekacz i oddalił się, kuśtykając. W drzwiach ratusza zatrzymał się i zapalił cygaro. Ponieważ jednocześnie wydał imponujące beknięcie, zostawił pałac sprawiedliwości spowity w ogromną chmurę dymu. Martin Beck spoglądał za nim w zamyśleniu. Potem spytał: - Dokąd idziemy? - Do domu. - Do ciebie czy do mnie? - Do ciebie. Dawno tam nie byliśmy. „Dawno” oznaczało, dokładnie licząc, cztery dni.

Rozdział 4 Martin Beck mieszkał przy Köpmangatan na Starym Mieście, dokładnie tak w centrum Sztokholmu, jak tylko można sobie wyobrazić. Dom był dobrze utrzymany, miał nawet windę i każdy oprócz niepoprawnych snobów z willami, parkami i basenami w Saltsjöbaden czy Djursholm mógł nazwać go wręcz domem marzeń. Beck miał szczęście, a może nawet coś więcej, kiedy nabył tu mieszkanie - najbardziej niezwykłe było, że nie potrzebował do tego oszustwa, łapówek czy machinacji, to znaczy sposobów, w jaki policjanci na ogół zdobywali dla siebie przywileje. To z kolei dało mu siłę, by zakończyć trwające osiemnaście lat niemal zupełnie nieudane małżeństwo. Potem znowu miał pecha, został postrzelony w klatkę piersiową przez szaleńca na dachu, a w rok później, kiedy leczenie w szpitalu wreszcie dobiegło końca, został na lodzie. Był zmęczony pracą, wzburzony myślą, że ma spędzić pozostałe lata służby na krześle obrotowym w gabinecie dyrektora biura, z dywanem na podłodze i dziełami uznanych malarzy na ścianach. Ale teraz ryzyko zostało zminimalizowane. Szychy z Głównego Zarządu Policji były przekonane, że jeśli nawet nie jest zupełnym wariatem, to tak czy owak nie da się z nim współpracować. Tak więc Martin Beck miał pozostać szefem komisji do spraw zabójstw, dopóki ta leciwa, lecz bardzo efektywna organizacja nie zostanie zlikwidowana. Mówiło się nawet po cichu o tym, że komisja ma zbyt wysoki procent wykrywalności. Wynikało to z tego, że miała bardzo dobry personel i względnie mało przypadków, co z kolei oznaczało, że ludzie byli za dobrzy i mieli za dużo czasu na zajmowanie się każdym śledztwem. 48

Do tego trzeba wspomnieć o ludziach na wysokich stanowiskach, którzy osobiście nie lubili Martina Becka. Jeden z nich dawał nawet do zrozumienia, że Beck za pomocą różnych niewłaściwych środków przekonał Lennarta Kollberga, jednego z najlepszych policjantów w kraju, by odszedł z policji i zajął się porządkowaniem rewolwerów w muzeum wojska na niepełnym etacie, pozwalając, by jego biedna żona uginała się pod brzemieniem obowiązku utrzymania rodziny. Martin Beck rzadko kiedy się wściekał, ale gdy słyszał te docinki, niewiele brakowało, by przyłożył ich autorowi w szczękę. Sprawa przedstawiała się tak, że wszyscy zyskali na odejściu Kollberga. On sam, bo uwolnił się od odstręczającej dla niego pracy i miał więcej czasu dla rodziny - żony i dzieci, które cieszyły się, że mają go w domu. Do tego Benny Skacke, który zastąpił Kollberga, mógł mieć nadzieję na zdobycie zasług zbliżających go do osiągnięcia wielkiego życiowego celu stanowiska szefa policji. I ostatnie, lecz nie najmniej ważne: niektóre osoby w GZP, choć nawet zmuszone przyznać, że Kollberg był dobrym policjantem, dodawały, że „był uciążliwy” albo „bruździł”. Wychodziło na to, że tylko jednej osobie brakowało Kollberga w Vastberdze, gdzie komisja do spraw zabójstw przeżywała na ogół dni ubogie w wydarzenia. Tą osobą był właśnie Martin Beck. Kiedy wyszedł ze szpitala ponad dwa lata temu, miał również problem bardziej osobistego rodzaju. Czuł się samotny i odizolowany jak nigdy przedtem. Przypadek, jaki dostał w ramach terapii zajęciowej, był niezwykły i jakby żywcem wyjęty z klasyki powieści detektywistycznej. Chodziło o zamknięty pokój. Śledztwo było zagmatwane, a rezultat niezadowalający. Wiele razy miał uczucie, że to on znajduje się w zamkniętym pokoju, a nie mniej lub bardziej nieciekawe zwłoki. I nagle znów uśmiechnęło się do niego szczęście. Nie w śledztwie, ponieważ znalazł mordercę, chociaż Buldożer Olsson wolał podczas procesu uwikłać oskarżonego w zabójstwo podczas napadu na bank, którego ten wcale nie popełnił. Była to zresztą ta sama sprawa, do której odniósł się wcześniej tego dnia Braxen. Martin Beck miał trochę problemów z Buldożerem od tamtego razu, ponieważ cała sprawa została zmanipulowana, ale to nie było takie straszne. Nie był pamiętliwy i chętnie rozmawiał z Buldożerem, nawet jeśli bawiło go mieszanie szyków prokuratorowi, tak jak choćby dzisiaj.

49

Tym szczęściem była Rhea Nielsen. Spotkał kobietę, którą już po dziesięciu minutach był bardzo zainteresowany i która nie starała się specjalnie ukrywać swojego zainteresowania nim. Na początku największe znaczenie miało dla niego to, że spotkał osobę, która od razu rozumiała, co miał na myśli, i której własne intencje i niewypowiedziane pytania były jasne, nie powodując nieporozumień i komplikacji. Tak to się zaczęło. Spotykali się często, ale tylko u niej w domu. Miała czynszową kamienicę przy Tulegatan i prowadziła w niej, w ostatnim roku coraz mniej chętnie, coś w rodzaju wspólnego gospodarstwa domowego. Minęło wiele tygodni, nim przyszła do mieszkania przy Köpmangatan. Zrobiła wtedy obiad - sztuka efektywnego gotowania była jednym z jej zainteresowań. Noc pokazała, że miała też inne i że ich zainteresowania w tym punkcie są bardzo zgodne. To była dobra noc. Dla Martina Becka może najbardziej udana w życiu. Rano zjedli śniadanie. Przygotował je Martin Beck, obserwując jednocześnie, jak Rhea się ubiera. Widział ją nagą już parę razy wcześniej, ale miał nieodparte wrażenie, że minie wiele lat, nim się na nią napatrzy. Rhea Nielsen była mocna i dobrze zbudowana. Można powiedzieć, że była trochę krępa, ale równie dobrze, że miała niezwykle funkcjonalną i harmonijną budowę ciała. Tak samo można było rzec, że miała nieregularne, wyraziste lub charakterystyczne rysy twarzy. Najbardziej mu się podobało pięć zupełnie różnych rzeczy - jej bezkompromisowe niebieskie spojrzenie, okrągłe płaskie piersi, ich duże jasnobrązowe czubki, jasne włosy na wzgórku łonowym i stopy. Rhea Nielsen parsknęła ochrypłym śmiechem. - Tak, popatrz sobie - parsknęła. - To czasem cholernie zabawne być obserwowaną. Wciągnęła majtki. W chwilę po tym jedli śniadanie złożone z herbaty i tostów z marmoladą. Wyglądała na pogrążoną w myślach. Martin Beck wiedział dlaczego. Sam się niepokoił. Parę minut później wyszła, mówiąc: - Dziękuję za wspaniałą noc. - Ja też. - Zadzwonię - obiecała Rhea. - Jeśli uznasz, że to za długo trwa, zadzwoń sam.

50

Znów wyglądała na zamyśloną i zmartwioną. Potem włożyła czerwone drewniaki i rzekła krótko: - Cześć. I jeszcze raz dziękuję. Martin Beck miał tamtego dnia wolne. Kiedy Rhea poszła, wszedł do łazienki i wziął prysznic. Wytarł się do sucha ręcznikiem. Włożył szlafrok i położył się na łóżku. Wstał z zatroskanym wyrazem twarzy i spojrzał w lustro. Musiał przyznać, że nie wygląda na pięćdziesiąt jeden lat, i jednocześnie, że tyle ma. Z tego, co widział, jego rysy nie zmieniły się znacząco od wielu lat. Był wysokim i gibkim mężczyzną z lekko żółtawym odcieniem skóry i szeroką szczęką. Włosy nawet nie zaczęły mu siwieć. Żadnych zakoli nad skroniami. A może to wszystko było złudzeniem? Tylko dlatego, że chciał, żeby tak było? Wrócił do łóżka, położył się na wznak i splótł dłonie na karku. Przeżył właśnie najlepsze godziny swojego życia. Jednocześnie powstał problem, który wydawał się nie do rozwiązania. Wspaniale było kochać się z Rheą. Ale jaka ona była? Nie miał pewności, czy chce to sformułować, ale chyba powinien. Co ktoś o niej powiedział pewnego razu w domu przy Tulegatan? Pół dziewczyna i pół twardziel. To brzmiało głupio, ale nawet pasowało. Jak było tej nocy? Najlepszej w jego życiu. Pod względem seksualnym. Ale Martin Beck nie miał dużego doświadczenia w tej dziedzinie. Jaka ona była? Powinien na to odpowiedzieć. Zanim dojdzie do zasadniczego pytania. Uważała, że jest przyjemnie. Śmiała się czasami. A parę razy zdawało mu się, że płacze. Dotąd wszystko układało się dobrze, ale teraz już tak nie myślał. To nie może się udać. Zbyt wiele przeciw temu przemawiało. Jestem o trzynaście lat starszy. Oboje jesteśmy rozwiedzeni. Mamy dzieci, i nawet jeśli moje są dorosłe, Rolf ma siedemnaście, a Ingrid prawie dwadzieścia jeden lat, jej są jeszcze dość małe. Za dziewięć lat stuknie mi sześćdziesiątka i będę mógł przejść na emeryturę, a ona będzie miała dopiero czterdzieści siedem lat. To się nie utrzyma.

51

Martin Beck nie zadzwonił. Mijały dni i upłynął już ponad tydzień od tamtej cudownej nocy, kiedy jego telefon zabrzęczał o wpół do ósmej rano. - Cześć - powiedziała Rhea. - Cześć. Dziękuję za ostatnie spotkanie. - Wzajemnie. Jesteś zajęty? - Wcale. - Do licha, policjant musi być zajęty - rzekła Rhea. - Kiedy wy właściwie pracujecie? - Mój wydział ma chwilowo spokój. Ale wyjdź na miasto i popatrz, to zobaczysz coś zupełnie innego. - Dziękuję, wiem, co się dzieje na ulicach. Umilkła na chwilę i zakaszlała. Potem spytała: - Czy to dobra pora na rozmowę? - Myślę, że tak. - Okej, zjawię się, kiedy zechcesz. Najlepiej u ciebie w domu. - Potem moglibyśmy wyjść i coś zjeść - podrzucił Martin Beck. - Tak - odrzekła z ociąganiem. - Moglibyśmy. Czy w dzisiejszych czasach można pójść do restauracji w drewniakach? - Na pewno. - Przyjdę o siódmej. To nie musi być któreś z tych twoich długich posiedzeń. To była ważna rozmowa dla nich obojga, ale tak jak przewidywała Rhea Nielsen, dyskusja nie przeciągnęła się zbyt długo. Martin Beck też się nastawił na krótką rozmowę. Ich myśli biegły podobnymi torami i nie mieli powodu przypuszczać, że tym razem będzie inaczej. Było bardziej prawdopodobne, że dojdą do podobnych wniosków w kwestii, która bezsprzecznie miała dla nich znaczenie. Rhea przyszła punktualnie o siódmej. Zrzuciła czerwone drewniaki i wspięła się na palce, by go pocałować. Potem spytała: - Czemu nie zadzwoniłeś? Martin Beck nie odpowiedział. - Bo to przemyślałeś - podsunęła. - I nie byłeś zadowolony z wniosków. - Mniej więcej. - Mniej więcej? - Dokładnie tak - zgodził się.

52

- Czyli nie możemy razem mieszkać ani się pobrać, ani mieć więcej dzieci czy popełnić inne głupstwo. Wtedy wszystko się pogmatwa i skomplikuje, i dobry związek będzie miał duże szanse się popsuć i rozpaść. - Tak - zgodził się z nią. - Na pewno masz rację. Choć chciałbym temu zaprzeczyć. Zmusiła go, by spojrzał w jej przenikliwe niebieskie oczy, i zapytała: - Czy bardzo chciałbyś zaprzeczyć? - Tak. Ale tego nie zrobię. Zdawało się, że na moment straciła panowanie nad sobą. Podeszła do okna, odsunęła firankę i wymamrotała coś tak niewyraźnym głosem, że nie mógł rozróżnić słów. Po kilku sekundach odezwała się znowu, nadal nie odwracając głowy. - Powiedziałam, że cię kocham. Kocham cię teraz i z pewnością będę jeszcze dość długo. Martin Beck się zmieszał. Podszedł i ją przytulił. Po chwili podniosła twarz znad jego piersi i oznajmiła: - Mam na myśli to, że chcę ciebie teraz i będę tak długo, jak będziemy chcieli siebie oboje. Czy to jasne? - Tak - odrzekł Martin Beck. - Pójdziemy teraz coś zjeść? Poszli do tak drogiej restauracji, że kelner patrzył z niesmakiem na jej czerwone drewniaki. Poza tym nie zdarzało się często, by wychodzili coś zjeść, gdyż Rhea lubiła gotować i robiła to znakomicie. Potem wrócili do domu i położyli się w jednym łóżku, czego żadne z nich nie zakładało od początku. Od tamtej chwili upłynęły prawie dwa lata. Rhea Nielsen była w mieszkaniu przy Köpmangatan mnóstwo razy i, co oczywiste, odcisnęła w jakiś sposób swój ślad w urządzeniu mieszkania. Szczególnie dotyczyło to kuchni, której nie dało się teraz rozpoznać. Powiesiła także nad łóżkiem plakat przedstawiający Mao Tse-tunga. Martin Beck nie wypowiadał się nigdy w kwestiach politycznych, więc w lej sprawie też się nie odezwał. Rhea jednak oświadczyła: - Gdyby ktoś zechciał zrobić reportaż W domu u..., możesz go zdjąć. Jeżeli jesteś zbyt tchórzliwy, by mieć go na ścianie. Martin Beck nie odpowiedział, ale konsternacja, jaką wywołałby ten plakat w pewnych kręgach, sprawiła, że postanowił go zostawić. Kiedy weszli do mieszkania Martina Becka wieczorem piątego czerwca 1974 roku, Rhea od razu zaczęła zdejmować sandały. 53

- Te cholerne rzemyki obcierają - wyjaśniła. - Ale zagoi się w ciągu tygodnia. Rzuciła sandały w kąt. - Co za ulga - uznała. Mówiła właściwie nieprzerwanie przez całą drogę z ratusza. Cała rozprawa, naprędce wydany werdykt i niedbałe śledztwo policyjne wywarły na niej duże wrażenie. - Może ja mógłbym teraz coś powiedzieć? - zapytał Martin Beck. - Jasne. Wiesz, że za dużo gadam. Ale sam przyznałeś, że to nie jest wada. - To prawda. Teraz słuchałem ciebie tak długo, że zacząłem wierzyć, iż gadulstwo jest zaletą, przynajmniej jeśli gaduła ma coś mądrego do przekazania. - Gadulstwo jest piękne - podsumowała. Roześmiała się. - Zauważyłem, że dyskutowałaś z ożywieniem z Braxenem podczas jednej z przerw rzekł Martin Beck. - Byłem zwyczajnie ciekawy, o czym rozmawiacie. - Ciekawość też jest cnotą - zauważyła Rhea. - Cóż, wskazałam tylko na kilka aspektów sprawy, które moim zdaniem przeoczył. Później się okazało, że jednak nie. Dalej... - Dalej? - Dalej rozmawiałam z nim o tym samym, o czym z tobą w drodze tutaj. Że mamy najdroższą policję na świecie, a mimo to policja prowadzi dochodzenia w sposób tak niedbały, że nie powinny być skierowane do sądów. W prawdziwym państwie prawa natychmiast wróciłyby do policji. - A co na to Bekacz? - Że nie należy mówić głośno o państwie prawa i o tym, że kosztowna policja służy tylko do ochrony systemu i niektórych uprzywilejowanych klas i grup społecznych. - Mógł dodać, że przestępczość w kraju jest wyjątkowo wysoka. - I to jest dalszy ciąg pytania - rzekła Rhea. - Dlaczego ta wielka siła policyjna nie wystarcza do przeprowadzenia zwykłego dochodzenia? Dochodzenia, z którym nawet ja lepiej bym sobie poradziła? Tu chodzi przecież o przyszłość ludzi, a często nawet o ich życie. Odpowiedz na to, proszę. - Zasoby policji znacznie wzrosły w ciągu ostatnich dziesięciu lat, to prawda. Ale wielu policjantów trzyma się w rezerwie do zadań specjalnych. A jakie to zadania, to nawet ja nie mam pojęcia. - Braxen dał mi identyczną odpowiedź. Martin Beck nic nie powiedział. - Ale ty zrobiłeś dzisiaj coś dobrego - ciągnęła Rhea. - Ilu policjantów stawiłoby się, by odpowiedzieć na takie pytania? 54

Martin Beck nadal milczał. - Ani jeden - skwitowała Rhea. - A to, co zeznałeś, było zwrotem w sprawie. Od razu to poczułam. Gdybym miała czas, częściej chodziłabym do ratusza. To pożyteczne. Ćwiczy wrażliwość. Od razu się czuje, kiedy ludzie reagują i jak zmienia się ich punkt widzenia. Wrażliwość większa od tej, jaką miała, była ostatnią rzeczą, jakiej Rhea potrzebowała, ale Martin Beck nie powiedział tego głośno. Przyjrzała się swoim stopom i oceniła: - Ładne sandały, ale okropnie obcierają. Dobrze, że je zdjęłam. - Zdejmij resztę, jeśli chcesz - zachęcił Martin Beck. Znał ją wystarczająco długo, by wiedzieć, jak sytuacja przypuszczalnie się rozwinie. Albo od razu zrzuci z siebie ubranie, albo zacznie mówić zupełnie o czymś innym. Rhea spojrzała na niego. Czasem ma fosforyzujący wzrok, pomyślał. Otworzyła usta, żeby coś powiedzieć, ale od razu je zamknęła. Zamiast tego zdjęła szybkim ruchem koszulę i dżinsy i zanim Martin Beck zdążył rozpiąć marynarkę, jej ubrania leżały na podłodze, a ona sama naga na łóżku. - Ale ty powoli się rozbierasz - rzuciła i parsknęła śmiechem. Niespodziewanie wrócił jej dobry humor. Widać to było choćby po tym, ze prawie przez cały czas leżała na wznak, z szeroko rozłożonymi i prosto uniesionymi nogami - w sposób, jaki uważała za najzabawniejszy, choć nie zawsze najlepszy. Doszli jednocześnie i musiało im to starczyć na cały dzień. Rhea Nielsen pogrzebała w garderobie i wyjęła długie liliowe wdzianko, najwyraźniej jej ulubione, które równie trudno było jej zostawić na Tulegatan jak osobistą integralność. Zanim zdążyła je włożyć, zaczęła mówić o jedzeniu. - Kanapka na ciepło albo trzy, a może pięć, to nie byłoby głupie. Kupiłam wszystko, co trzeba, szynkę, pasztet i najlepszy jarlsberger, jaki w życiu piłeś. - Wierzę ci - odrzekł Martin Beck. Stał przy oknie, słuchając wycia policyjnych syren, które brzmiały bardzo wyraźnie, choć mieszkał w zacisznym miejscu. - Będą gotowe za pięć minut - obiecała Rhea. - Nadal ci wierzę. Za każdym razem, gdy się kochali, było podobnie. Od razu stawała się bardzo głodna. Czasami tak jej się spieszyło, że naga wybiegała do kuchni i brała się do szykowania jedzenia. Sytuację komplikował fakt, że miała wtedy największą ochotę na coś ciepłego. Martin Beck nie miał takich problemów, a nawet wprost przeciwnie. Wprawdzie uwolnił się w dużej mierze od problemów z żołądkiem, odkąd uwolnił się od swojej żony - trudno 55

powiedzieć, czy było to kwestią jej kuchni, czy też miało przyczyny psychosomatyczne. Wciąż jednak, zwłaszcza kiedy był na służbie albo po prostu nie miał Rhei w zasięgu ręki, zaspokajał zapotrzebowanie na kalorie paroma zeschniętymi kanapkami z serem i szklanką pasteryzowanego mleka. Bardzo trudno jednak było się oprzeć kanapkom Rhei na ciepło. Tak jak Buldożer Olsson prawie zawsze wygrywał swoje sprawy, Rhei prawie zawsze udawały się kanapki. Martin Beck zjadł ich trzy i wypił dwie butelki hofa. Rhea wrzuciła w siebie siedem oraz pół butelki czerwonego wina i wcale nie poczuła się hardziej syta, więc w kwadrans później przeglądała lodówkę w poszukiwaniu czegoś do jedzenia. - Zostaniesz na noc? - zapytał Martin Beck. - Tak - zgodziła się. - To pewnie jest taki dzień. - Jaki dzień? - Dzień, w którym nam to pasuje, oczywiście. - Aha, taki dzień. - Możemy na przykład świętować Dzień Szwedzkiej Flagi. Albo imieniny króla. Możemy wymyślić coś oryginalnego, kiedy się obudzimy. - Tak, coś wymyślimy. Rhea wdrapała się na fotel. Większość ludzi pomyślałaby zapewne, że wygląda komicznie w tej dziwnej pozycji i w tajemniczym długim kaftanie. Martin Beck jednak tak nie myślał. Po chwili zdawało mu się, że usnęła, ale w tej samej chwili usłyszał jej głos: - Teraz sobie przypomniałam, co chciałam powiedzieć, kiedy się na mnie rzuciłeś. - Aha. Co takiego? - Ta dziewczyna, Rebecka Lind, co z nią będzie? - Nic. Została przecież uniewinniona. - Czasem naprawdę mówisz głupstwa. Wiem, że została uniewinniona. Pytam, co z nią będzie od strony psychicznej. Czy potrafi o siebie zadbać? - Myślę, że tak. Nie wyglądała na bierną i apatyczną jak wielu jej rówieśników. A jeśli chodzi o rozprawę... - Właśnie, rozprawa. Co z niej zrozumiała? Pewnie tyle, że można zostać zatrzymanym przez policję i siedzieć w areszcie z dużymi widokami na odsiadkę w więzieniu, chociaż nic się nie zrobiło. Rhea zmarszczyła czoło. 56

- Martwię się o tę dziewczynę. Trudno dać sobie radę samej w społeczeństwie, którego się nie rozumie, w którym człowiek jest obcy dla systemu. - Wszystko wskazuje na to, że ten Amerykanin był dobrym chłopcem, który naprawdę chciał się nią zaopiekować. - Może nie mógł - odrzekła Rhea, kręcąc głową. Martin Beck patrzył na nią przez chwilę w milczeniu. Potem się odezwał: - Chciałbym się z tobą nie zgodzić, ale ja też poczułem jakiś niepokój, kiedy ją zobaczyłem. Niestety, nie możemy wiele zrobić, by jej pomóc. Moglibyśmy oczywiście pomóc prywatnie, finansowo, ale nie sądzę, by przyjęła ten rodzaj pomocy, a poza tym nie mam pieniędzy do rozdania. Przez chwilę drapała się w szyję. - Masz rację - stwierdziła. - Sądzę, że jest typem osoby, która nie chciałaby pomocy mającej coś wspólnego z dobroczynnością. Nigdy nie przyszłaby sama do biura opieki społecznej. Może będzie próbowała szukać pracy, ale jej nie znajdzie. Martin Beck drgnął i wygłosił pierwszą świadomą deklarację polityczną od wielu lat. - To pewnie my potrzebujemy pomocy - zauważył. - I kto nam jej udzieli? Ten na ścianie? - Nie mogę dłużej o tym myśleć - oznajmiła Rhea. - Ale jedno wydaje się jasne: Rebecka Lind nigdy nie stanie się wybitną obywatelką państwa dobrobytu. Myliła się i wkrótce zapadła w sen. Martin Beck wyszedł do kuchni, zebrał i umył naczynia, a po chwili usłyszał, że Rhea znów się obudziła i włączyła telewizor. Ponieważ uważała, że nie powinna mieć własnego, pewnie ze względu na dzieci, czasami oglądała telewizję u niego. Usłyszał, że coś krzyczy, odstawił to, co trzymał w rękach i wszedł do pokoju. - Specjalne wydanie wiadomości - zakomunikowała. Opuścił początek, ale trudno było mieć wątpliwości, czego sprawa dotyczy. - „...zamach zdarzył się tuż przed przybyciem do pałacu. Ładunek wybuchowy wielkiej mocy został zdetonowany pod ulicą w chwili, gdy przejeżdżała kolumna pojazdów. Prezydent i pozostali w samochodzie pancernym zginęli na miejscu, a ich ciała zostały zmasakrowane. Pojazd został wyrzucony nad pobliski budynek. Od wybuchu zginęło wiele innych osób, między innymi kilku funkcjonariuszy służby bezpieczeństwa, ale także cywile, którzy znaleźli się w pobliżu. Komendant miejskiej policji informuje, że na pewno zginęło szesnaście osób, ale liczba ta może znacznie wzrosnąć. Podkreśla też, że środki bezpieczeństwa w związku z oficjalną wizytą były zakrojone na największą skalę w historii kraju. We francuskiej audycji 57

radiowej podano tuż po zamachu, że przyznała się do niego międzynarodowa grupa terrorystyczna ULAG”. Prezenter podniósł słuchawkę telefonu i trzymał ją przy uchu przez kilka minut. Potem poinformował: - „Otrzymaliśmy właśnie przez satelitę nagranie amerykańskiej stacji telewizyjnej z oficjalnej wizyty, która miała takie tragiczne zakończenie”. Nagranie było złej jakości, jednak na tyle szokujące, że nie powinni byli go pokazywać. Zaczynało się od kilku ujęć z przybycia prezydenckiego samolotu i samego dostojnego gościa, który machał apatycznie ręką do komitetu powitalnego. Potem zlustrował obojętnie kompanię honorową i pozdrowił gospodarzy z przyklejonym do twarzy uśmiechem. Dalej następowało kilka migawek z przejazdu kolumny. Środki bezpieczeństwa wyglądały na zadowalające. Stacja telewizyjna umieściła swojego fotografa w miejscu bardzo taktycznym, albo raczej szczęśliwym. Gdyby stał pięćdziesiąt metrów bliżej, prawdopodobnie nie uszedłby z życiem. Gdyby z kolei stał pięćdziesiąt metrów dalej, nie miałby żadnych zdjęć do pokazania. Wszystko wydarzyło się bardzo szybko. Widać było ogromny słup ognia, samochody, zwierzęta i ludzi wyrzuconych wysoko w powietrze. Rozerwane ciała, wchłonięte przez chmurę dymu przypominającą niemal grzyb po wybuchu atomowym. Potem fotograf pokazał panoramę pięknego otoczenia: grająca fontanna, szeroka ulica wysadzana palmami. A potem przyszedł czas na odrażające zdjęcia końcowe: konia bez zadu, wijącego się w paroksyzmach koło sterty blach, które mogły być samochodem, i czegoś, co z pewnością przed chwilą było żywym człowiekiem. Reporter mówił bez przerwy egzaltowanym tonem, który wydaje się specjalnością reporterów amerykańskich. Dosłownie tak, jakby właśnie oglądał z zachwytem koniec świata. - Cholera - zaczęła Rhea, chowając twarz w poduszkę. - W jakim podłym świecie żyjemy. Ale dla Martina Becka miało być jeszcze gorzej. - Podają właśnie, że szwedzka policja miała na miejscu zamachu specjalnego obserwatora, którym był inspektor Gunvald Larsson z wydziału kryminalnego sztokholmskiej policji. Ekran wypełniła teraz statyczna fotografia Gunvalda Larssona. Miał błędny wyraz twarzy i nazwisko przekręcone jak zwykle. Prezenter znów się pojawił i powiedział: - „Nie możemy się niestety dowiedzieć, co się stało z inspektorem Larssonem. Następne wiadomości podamy w zwykłym radiowym serwisie informacyjnym”. - Cholera - zaklął Martin Beck. - Niech to szlag. - Co ci jest? - zapytała Rhea. 58

- Chodzi o Gunvalda. Zawsze jest blisko tam, gdzie dzieje się coś złego. - Nie sądziłam, że go lubisz. - A jednak. Nawet jeśli tego nie mówiłem. - Powinno się mówić, co się myśli - rzekła Rhea. - Chodźmy do łóżka. W dwadzieścia minut później zasnął z głową na jej ramieniu. Ramię szybko jej zdrętwiało i cała ręka też. Nie poruszyła się jednak. Drżała bezsennie w ciemności, myśląc o tym, że go lubi.

Rozdział 5 Ostatni nocny pociąg podmiejski z Dworca Centralnego w Sztokholmie zatrzymał się w Rotebro i wysiadł z niego tylko jeden pasażer. Mężczyzna, ubrany w granatowy strój dżinsowy i czarne sportowe obuwie, przemierzył szybkim krokiem peron i zszedł schodami w dół, ale gdy zostawił za sobą ostre światło dworcowych lamp, zwolnił kroku. Szedł bez pośpiechu przez starą willową dzielnicę miasta, obok płotów, niskich murków i zadbanych żywopłotów otaczających ogrody. Powietrze było chłodne, ale nieruchome i pełne zapachów. Była właśnie najciemniejsza godzina doby, ale pozostało tylko parę tygodni do przesilenia letniego i czerwcowe niebo tworzyło nad samotnym wędrowcem zamgloną bladoniebieską kopułę. Wille po obu stronach drogi stały ciche i ciemne i jedyne, co słyszał, to był odgłos własnych gumowych podeszew na chodniku. Podczas podróży pociągiem denerwował się, ale teraz czuł się odprężony i spokojny i pozwalał swobodnie szybować myślom. Przypomniał mu się wiersz Elmera Diktoniusa i wyrecytował półgłosem kilka wersów w rytm własnych kroków: - Idź uważnie drogą, lecz nigdy nie licz kroków, bo zabije je strach. Niekiedy sam próbował pisać wiersze, z miernym rezultatem, ale chętnie czytał poezję i wielu wierszy swoich ulubionych poetów nauczył się na pamięć. Idąc, trzymał przez cały czas dłoń zaciśniętą na żelaznym pręcie niemal półmetrowej długości, wetkniętym w prawy rękaw dżinsowej kurtki. 59

Kiedy przeciął Holmbodavagen i znalazł się w okolicach ratusza, jego ruchy stały się bardziej ostrożne, a postawa czujna. Dotąd nikogo nie spotkał i miał nadzieję, że szczęście będzie mu sprzyjało na tym krótkim odcinku, jaki mu pozostał do osiągnięcia celu. Tu czuł się bardziej wystawiony na widok - ogrody znajdowały się z tyłu budynków, a roślinność w wąskim pasie między fasadami domów a chodnikami składała się z grządek kwiatowych, zarośli i żywopłotów zbyt niskich, by mogły służyć za osłonę. Domy po jednej stronie drogi były pomalowane na żółto, w rzędzie naprzeciwko na czerwono. To była przypuszczalnie jedyna różnica, bo poza tym wyglądały tak samo - drewniane piętrowe wille jednorodzinne ze spadzistymi dachami. Między ścianami szczytowymi znajdowały się niskie garaże albo szopy, wciśnięte tam jakby po to, by łączyć domy, a zarazem pozwalać je rozróżnić. Mężczyzna zmierzał do ostatniego z nich, za którym kończyła się zabudowa i zaczynały pola i łąki. Przemknął szybko i cicho w stronę garażu przy domu stojącym na zakręcie, omiatając wzrokiem rzędy budynków i drogę. Nikogo nie było widać. W garażu bez drzwi nie było samochodu, tylko damski rower oparty o ścianę tuż przy wejściu, a naprzeciw niego pojemnik na śmieci. Głębiej, przy tylnej ścianie, stały jedna na drugiej dwie duże, prostokątne skrzynie z drewna. Bał się, że ktoś je wyniesie. Kryjówkę upatrzył sobie z góry i trudno byłoby mu znaleźć równie dobrą. Przestrzeń między skrzyniami a ścianą była wąska, ale nie na tyle, by nie mógł się tam zmieścić. Wczołgał się za skrzynie, solidnie zrobione z nieheblowanego drewna, wielkością i kształtem przypominające trumny. Kiedy się upewnił, że skrzynie dobrze go zasłaniają, wyjął z rękawa żelazny pręt. Dobrze układał się w dłoni, a jego długość i ciężar ocenił jako odpowiednie do celu. Teraz mógł tylko czekać, podczas gdy letnia noc na dworze rozjaśniała się powoli w świt. Podłoga z cementu była twarda, zimna i wilgotna, więc zmarzł trochę, leżąc na brzuchu z twarzą zwróconą w stronę lewego ramienia. W prawej dłoni trzymał pręt, który jeszcze całkiem nie wystygł od ciepła jego ciała. Obudził go szczebiot ptaków, podniósł się na kolana i spojrzał na zegarek. Dochodziło wpół do trzeciej. Słońce wschodziło i miał przed sobą jeszcze cztery godziny czekania.

60

Tuż przed szóstą z domu zaczęły dobiegać jakieś dźwięki. Były słabe i trudno rozpoznawalne, więc mężczyzna ukryty za skrzyniami miał ochotę przyłożyć ucho do ściany, ale się nie odważył, ponieważ wówczas stałby się widoczny od strony drogi. Przez wąską szczelinę między skrzyniami widział fragment drogi i domu po drugiej stronie. Przejechał samochód, a po chwili usłyszał silnik zapuszczany w niewielkiej odległości i zobaczył, jak przejeżdża następny. O wpół do siódmej usłyszał kroki zbliżające się z drugiej strony ściany - brzmiały, jakby ktoś szedł w drewniakach. Stukot oddalił się i zbliżył parę razy, a na końcu wyraźnie usłyszał niski kobiecy głos, który powiedział: - No to cześć. Wychodzę. Zadzwonisz wieczorem? Nie zrozumiał odpowiedzi, ale usłyszał, jak otwierają się i zamykają drzwi wejściowe. Stał zupełnie nieruchomo z okiem utkwionym w szczelinie. Kobieta w chodakach weszła do garażu. Nie widział jej, lecz usłyszał lekki trzask, kiedy odpięła rower, a potem stukot jej kroków na żwirowanej ścieżce prowadzącej do drogi. Kiedy przejeżdżała obok niego, zdążył tylko zauważyć, że ma białe spodnie i długie ciemne włosy. Teraz skupił wzrok na domu po drugiej stronie. W oknie, które miał w polu widzenia, żaluzje były opuszczone. Przycisnął mocno pręt lewą ręką pod kurtką i przesunął się o trzy kroki od osłaniającej go skrzyni, przyłożył ucho do bocznej ściany i nasłuchiwał, obserwując jednocześnie drogę. Z początku nic nie słyszał, ale po chwili doszedł go odgłos kroków milknących na piętrze. Droga była pusta. W oddali słyszał szczekanie psa i odległy dźwięk wibrującego silnika Diesla, ale najbliższa okolica wydawała się zupełnie cicha i spokojna. Włożył rękawiczki, które leżały zwinięte w kieszeniach kurtki, przemieścił się szybko i zwinnie wzdłuż ściany garażu, obszedł róg budynku i nacisnął klamkę drzwi wejściowych. Tak jak się spodziewał, nie byty zamknięte na klucz. Uchylił drzwi, usłyszał kroki na piętrze, ocenił szybkim spojrzeniem, że droga nadal jest pusta, i wśliznął się do środka. Kamienne płyty przedsionka leżały o stopień niżej od parkietu w holu. Stanął tam i spojrzał w prawo, przez hol, do wnętrza dużego otwartego salonu. Znał już rozkład domu.

61

Troje drzwi po prawej stronie, środkowe były otwarte. Za nimi mieściła się kuchnia. Łazienka była za drzwiami po lewej stronie, a dalej schody prowadzące na piętro. Po drugiej stronie znajdowała się ukryta przed jego wzrokiem część salonu, wychodząca na ogród za domem. Na lewo od niego wisiał rząd płaszczy, a na kamiennej podłodze pod nimi stały kozaki, sandały i półbuty. Tuż przed nim, na wprost drzwi wejściowych, znajdowały się jeszcze jedne drzwi. Otworzył je, wszedł do środka i zamknął je cicho za sobą. Pomieszczenie pełniło funkcję pralni i komórki. Był tam również piec olejowy do ogrzewania domu. Pralka, suszarka i wirówka stały przy jednej ścianie za piecem. Przy drugiej ścianie znajdowało się kilka dużych szaf, a dalej stół warsztatowy. Mężczyzna uchylił drzwi do szaf. W jednej wisiał strój narciarski, barani kożuch i ogólnie ubrania, których nie nosi się często albo chowa na lato. Druga zawierała kilka długich rulonów tapety i pięciolitrową puszkę z farbą malarską. Odgłosy na piętrze umilkły. Mężczyzna, trzymając pręt w prawej dłoni, uchylił drzwi i nasłuchiwał. Usłyszał nagle kroki na schodach i szybko zamknął drzwi, lecz stał z przyłożonym do nich uchem. Na dole kroki nie były tak wyraźne, prawdopodobnie osoba była boso lub w samych skarpetkach. Coś zabrzęczało w kuchni, jak gdyby garnek spadł na podłogę. Cisza. Kroki zbliżyły się i mężczyzna zacisnął dłoń na żelaznym pręcie. Usłyszał, jak otwierają się drzwi do łazienki, a po chwili dobiegł go stamtąd odgłos wody spuszczanej w toalecie. Teraz znów uchylił drzwi i wyjrzał. Przez szum wody słyszał dziwne dźwięki, jakie powstają, kiedy ktoś próbuje śpiewać przy myciu zębów. Po nich nastąpiło gulgotanie, chrząknięcia, odgłosy plucia i znów piosenka, tym razem wyraźna. 72 Rozpoznał ją, choć wykonanie było okropnie fałszywe, a on nie słyszał jej od dwudziestu pięciu lat. Jeśli dobrze pamiętał, miała tytuł Dziewczyna z Marsylii. - „...lecz kiedy w ciemną noc Morze Śródziemne lśni, leżę martwy w zaułku starego portu...” - Słowa piosenki zmieszały się z szumem odkręconego prysznica. Wyszedł do sieni, zakradając się na palcach do uchylonych drzwi łazienki. Szum prysznica nie zagłuszał śpiewu, który teraz mieszał się z odgłosami parskania. 62

Mężczyzna stanął z prętem w dłoni i zajrzał do łazienki. Patrzył na zaczerwione błyszczące plecy z dwoma wałkami tłuszczu wiszącymi między okrągłymi poduszkami nad łopatkami i w miejscu, gdzie powinna się znajdować talia. Patrzył na obwisłe pośladki, trzęsące się nad bladymi udami z celulitem, na żylaki w zagłębieniu kolana i guzowate łydki. Patrzył na gruby kark i czaszkę połyskującą różowo między cienkimi kosmykami czarnych włosów. A kiedy tak się przyglądał i zbliżył o kilka kroków do stojącego w wannie mężczyzny, poczuł, jak wypełnia go odraza i nienawiść, podniósł broń i rozbił czaszkę jednym silnym ciosem. Stopy otyłego mężczyzny pośliznęły się na gładkiej emalii w chwili, gdy upadał do przodu. Jego głowa uderzyła głucho o brzeg wanny, a ciało wylądowało z miękkim plaśnięciem pod strumieniami prysznica. Morderca pochylił się i zakręcił krany, patrząc, jak krew i substancja mózgowa mieszają się z wodą, wirują i znikają w kratce odpływu. Z obrzydzeniem sięgnął po ręcznik kąpielowy i wytarł nim narzędzie zbrodni. Przykrył ręcznikiem głowę ofiary i wetknął pręt do wilgotnego rękawa kurtki. Zamknął drzwi łazienki i wszedł do salonu. Otworzył szklane drzwi do ogrodu, którego trawnik graniczył z polem rozciągającym się szeroko za domami. Musiał przejść długi odcinek odsłoniętą łąką, by dotrzeć do granicy lasu po drugiej stronie. Prowadziła tędy ukosem wydeptana ścieżka, więc zaczął nią iść. Dalej leżało uprawne pole, zielone od kiełkującego zboża. Nie odwracał się, lecz wyczuwał kątem lewego oka długi rząd domów ze spadzistymi dachami i oknami błyszczącymi w ostrych szczytach. Każde z tych okien było chłodnym okiem obserwującym jego wędrówkę. Kiedy zbliżył się do pierwszego zagajnika na niewielkiej skale gęsto porośniętej krzewami, zszedł ze ścieżki. Zanim przecisnął się przez kolczaste krzewy tarniny, by wejść między drzewa, wypuścił żelazny pręt z rękawa w gęstwinę.

Martin Beck siedział sam w domu i przeglądał numer „Longitude”, słuchając jednej z płyt Rhei. Nie mieli identycznego gustu muzycznego, ale oboje lubili Nannie Porres i często puszczali tę płytę. 63

Była godzina za piętnaście ósma wieczorem, a on zamierzał wcześnie się położyć. Rhea była na zebraniu rodziców w szkole swoich dzieci, a Dzień Szwedzkiej Flagi świętowali już rano w satysfakcjonujący sposób. Telefon zadzwonił w środku I thought about you. Ponieważ był prawie pewny, że nie jest to Rhea, nie spieszył się z jego odebraniem. Dzwonił komisarz kryminalny Parsson z rejonu Marsta, zwany przez wszystkich Marsta-Parsta. Martin Beck uważał, że ten przydomek brzmi infantylnie i zawsze myślał o nim jako o Parssonie z Marsta, co z drugiej strony kojarzyło się z pewnym parlamentarzystą za starego Stronnictwa Chłopskiego. Parsson oznajmił: - Zadzwoniłem najpierw do dyżurnego, a on powiedział, że mogę zadzwonić do ciebie do domu. Mamy w Rotebro ewidentne zabójstwo lub morderstwo. Mężczyzna z czaszką rozłupaną od silnego ciosu w tył głowy. - Kiedy i gdzie go znaleziono? - W domu szeregowym przy Tennisvagen. Kobieta, która mieszka w tym domu i prawdopodobnie jest jego kochanką, wróciła do domu około piątej i znalazła go martwego w wannie. Mówi, że żył, kiedy wychodziła z domu o wpół do siódmej. - Jak długo tam jesteście? - Zaalarmowała nas o siedemnastej trzydzieści pięć - odparł Parsson. - Przyjechaliśmy tutaj niemal dokładnie dwie godziny temu. Umilkł na chwilę, po czym dorzucił: - Przypuszczam, że sami powinniśmy dać sobie z tym radę, ale pomyślałem, że najlepiej byłoby cię od razu powiadomić. Trudno ocenić na tym etapie, na ile skomplikowane okaże się śledztwo. Nie znaleziono narzędzia zbrodni, a kobieta, choć wprawdzie wygląda na silniejszą od przeciętnej, raczej nie mogłaby zadać takiego ciosu. - Dlaczego? Istnieje nawet przykład samobójstwa popełnionego ciosem siekiery w tył głowy. Siła takiego ciosu nie może być na zdrowy rozum większa od tego, jaki potrafiłaby zadać kobieta. - Może niejasno się wyraziłem - sprostował Parsson. - Tu nie chodzi o cios siekierą, lecz uderzenie tępym przedmiotem. - Chcesz zatem nas w to wciągnąć - rzekł Martin Beck. - Gdybym nie wiedział, że nie macie teraz żadnego śledztwa w toku, nic zawracałbym wam głowy. Chciałem się przede wszystkim z tobą skonsultować. Zależy wam przecież na wejściu do sprawy, kiedy jest jeszcze dość świeża, prawda? 64

Głos Parssona brzmiał trochę niepewnie. Podziwiał wszystkich wyższych rangą, a Martin Beck mógł być za takiego uważany, jednak przede wszystkim żywił respekt dla jego umiejętności zawodowych. - Oczywiście - potwierdził Martin Beck. - Zrobiłeś wszystko jak należy. Jestem ci wdzięczny, że tak szybko zadzwoniłeś. To była prawda. Policjanci wydziałów kryminalnych na prowincji często zwlekali zbyt długo z wezwaniem komisji do spraw zabójstw, ponieważ albo przeceniali własne środki i możliwości, albo źle szacowali zakres śledztwa, albo też chcieli dać ekspertom ze Sztokholmu prztyczka w nos i sami zyskać chwałę, że poradzili sobie z morderstwem. Kiedy w końcu musieli uznać swoje ograniczenia, a Martin Beck i jego ludzie zjawiali sic na miejscu, stawali czasem wobec sytuacji, kiedy wszystkie ślady były zniszczone, raporty nieczytelne, świadkowie stracili pamięć, a podejrzany zdążył już prawdopodobnie przenieść się na Tahiti lub umrzeć ze starości. - Poza tym dobrze, że mamy teraz spokój - dodał Martin Beck. - Albo mieliśmy, zanim zadzwoniłeś. - Kiedy możesz przyjechać? - zapytał Parsson z wyraźną ulgą. - Zaraz będę. Tylko zadzwonię do Koll... Skackego i dowiem się, czy może jechać ze mną. Martin Beck z przyzwyczajenia od razu w takich sytuacjach myślał 0 telefonie do Kollberga. Przypuszczał, że jego podświadomość nie akceptuje tego, że już razem nie pracują. W pierwszych miesiącach po odejściu Kollberga z policji zdarzało się nawet, że dzwonił do niego w pilnej sprawie. Skacke był w domu i głos miał jak zwykle ożywiony i pełen entuzjazmu. Mieszkał w południowej części Sztokholmu ze swoją Monicą i roczną córeczką. Obiecał, że będzie na Kopmangatan za siedem minut, a Martin Beck zszedł na dół, by zaczekać na niego na ulicy. Dokładnie po siedmiu minutach Skacke przyjechał swoim czarnym saabem. W drodze do Rotebro zagadnął: - Słyszałeś chyba o Gunwaldzie? Że głowa prezydenta spadła mu na brzuch. - Tak, słyszałem - odrzekł Martin Beck. - Szczęście, że nic mu się nie stało. Benny Skacke prowadził przez chwilę w milczeniu, po czym zauważył: - To jakiś absurdalny humor: dostać z główki od prezydenta bez ciała. Słyszał ten kiepski dowcip w stołówce na komendzie i wtedy wydawał mu się zabawny. Teraz nie był już tego taki pewny. Martin Beck też nie okazał, że bawi go ten żart. 65

- Myślałem o ubraniach Gunvalda - ciągnął Skacke, próbując zatrzeć złe wrażenie. Tak zawsze o nie dba i ciągle ma zniszczone. Teraz musiały być całe we krwi. - Na pewno - odparł Martin Beck. - Wyniósł jednak z tego cało głowę, i to jest najważniejsze. - Głowę - powtórzył Skacke i zachichotał. Benny Skacke miał trzydzieści pięć lat i w ciągu ostatnich sześciu często wchodził w skład grupy roboczej Martina Becka, a sam uważał, że najważniejsze umiejętności w pracy policjanta wydziału kryminalnego zdobył, obserwując i analizując współpracę Lennarta Kollberga i Martina Becka. Zwrócił też uwagę na szczególny kontakt, jaki mieli ze sobą, i zadziwiało go, z jaką łatwością czytali nawzajem w swoich myślach. Wiedział, że taki kontakt i porozumienie nigdy nie powstaną między nim a Martinem Beckiem, i miał świadomość, że w jego oczach jest tylko marnym zastępcą Kollberga. To sprawiało, że czasem czuł się niepewnie w jego towarzystwie. Martin Beck ze swojej strony rozumiał uczucia Skackego i robił co w jego mocy, by go motywować i okazywać, że docenia jego wkład pracy. Widział, jak Skacke dojrzewa w ciągu tych lat, odkąd go poznał, i wiedział, że ciężko pracuje, nie tylko po to, by zrobić karierę, ale także po to, by stać się naprawdę dobrym i wszechstronnym policjantem. W wolnym czasie zajmował się nie tylko poprawianiem fizycznej sprawności i doskonaleniem umiejętności strzeleckich, lecz również stale studiował - prawo, socjologię, radiologię - i był na bieżąco w sprawach zawodowych i organizacyjnych policji. Żona Skackego, Monica, była od niego młodsza o dziewięć lat, a byli niżem już od siedmiu. Pracowała jako fizjoterapeutka w szpitalu Söder i Benny Skacke zwierzył się Martinowi Beckowi, że nie planują więcej dzieci, zanim nie będzie ich stać na przeprowadzkę z mieszkania przy Tideliusgatan do własnego domu za miastem. Najlepiej willi w Lidingö. Skacke był dobrym kierowcą i lepiej orientował się w Sztokholmie i wszystkich jego nowych przedmieściach niż niejeden taksówkarz. Nie miał problemu ze znalezieniem adresu w Rotebro. Stanął na końcu rzędu samochodów zaparkowanych przy Tennisgatan. Mężczyzna, kobieta i pies stali na środku jezdni i patrzyli na Martina Becka i Skackego idących w stronę domu. Nie było zwykłej gromady ciekawskich, zbierających się jak muchy przy kostce cukru, kiedy tylko radiowóz parkował przed którymś z domów, ale w kilku sąsiednich domach widać było twarze w oknach, a w ogrodzie po drugiej stronie stała grupka maluchów, które patrzyły, pokazywały ich palcami i rozmawiały z ożywieniem cienkimi głosikami. 66

Prócz tego pojawiło się już kilku przedstawicieli prasy, ale na razie trzymało ich w szachu dwóch ubranych po cywilnemu policjantów, którzy stali przy radiowozach i rozmawiali z nimi. Fotografowie rozpoznali od razu Martina Becka i przyskoczyli do niego, trzaskając aparatami. Wjazd do domu i garażu był zagrodzony i policjant stojący na straży od razu wpuścił Martina Becka i Skackego, grzecznie ich pozdrawiając uchyleniem czapki. We wnętrzu domu wrzała praca. Personel techniczny był na miejscu, jakiś mężczyzna siedział w kucki w holu i zdejmował odciski palców z lampy stojącej obok telefonu na niskiej skrzyni, a błysk flesza wskazywał na to, że pracuje fotograf. Komisarz kryminalny Parsson podszedł do Martina Becka i Skackego. - Szybko wam poszło - stwierdził. - Czy chcecie najpierw zajrzeć do łazienki? Mężczyzna w wannie nie przedstawiał przyjemnego widoku i ani Martin Beck, ani Skacke nie zostali tam dłużej, niż było to konieczne. - Lekarz już był - przekazał Parsson. - Mówi, że mężczyzna nie żyje od ośmiu do piętnastu godzin. Cios spowodował natychmiastowy zgon i sądzi, że jako broni użyto żelaznego pręta, łomu lub czegoś podobnego. - Kto to jest? - zapytał Martin Beck, wskazując ruchem głowy na wannę. Parsson westchnął. - To niestety osoba, która będzie gratką dla popołudniówek. Producent filmowy Walter Petrus. - O cholera - warknął Martin Beck. Albo reżyser filmowy Valter Petrus Pettersson, jak wynikało z dokumentów. Jego ubranie, portfel i teczka leżały w sypialni. - Widziałem go w Hänt i Veckan - rzekł Skacke. - W otoczeniu mnóstwa ładnych dziewczyn. - Nigdy nie słyszałem o filmie, który zrobił - odezwał się Parsson. - A przecież był znany. Mężczyźni, którzy przyszli zabrać ciało, stali niecierpliwie, czekając, aż będą mogli wejść, więc Martin Beck, Parsson i Skacke poszli do salonu, by nie blokować im drogi. - Gdzie jest kobieta, która tutaj mieszka? - zadał pytanie Martin Beck. - I kim ona jest? Nie mów tylko, że gwiazdą filmową. - Nie, chwała Bogu - zaprzeczył Parsson. - Jest tam, na piętrze. Nasz człowiek rozmawia z nią w tej chwili. Nazywa się Maud Lundin, ma czterdzieści dwa lata i pracuje w salonie piękności przy Sveavagen. 67

- Jak ona się czuje? - spytał Skacke. - Jest w szoku? - Nie - odpowiedział Parsson. - Raczej poruszona. Teraz chyba dość spokojna. Nie może spać tutaj w nocy, ale mówi, że ma w mieście przyjaciółkę, u której może się zatrzymać, zanim nie skończymy. - Czy zdążyliście przesłuchać sąsiadów? - zainteresował się Martin Beck. - Rozmawialiśmy tylko z tymi z domu obok i sąsiadem po drugiej stronie ulicy. Twierdzą, że żaden z nich nie słyszał ani nie widział niczego niezwykłego. Ale jutro będziemy pytać w innych domach przy tej ulicy. Może trzeba będzie obejść całe Rotebro. To takie miejsce, gdzie wszyscy się znają, robią zakupy w tych samych sklepach, dzieci chodzą razem do szkoły, a kto nie ma samochodu, jeździ tym samym autobusem i pociągiem. - A ten Walter Petrus też tu mieszka? - zapytał Benny Skacke. - Nie - odparł Parsson. - Przyjeżdża parę razy w tygodniu i nocuje u pani Lundin. Sam mieszka z żoną i trójką dzieci w willi w Djursholm. - Czy powiadomiono rodzinę? - spytał Martin Beck. - Tak - potwierdził Parsson. - Mieliśmy szczęście, bo w teczce z dokumentami leżała recepta wypisana przez prywatnego lekarza. Zadzwoniliśmy do niego i okazało się, że jest kimś w rodzaju lekarza rodzinnego i dobrze zna rodzinę. Ofiarował się, że ich powiadomi i się nimi zajmie. - To dobrze - stwierdził Martin Beck. - Ich też przesłuchamy jutro, zaczyna się robić późno i jedyne, co możemy zrobić, to spróbować dokończyć pracę tutaj w domu. Parsson spojrzał na zegarek. - Wpół do dziesiątej - zaczął. - Nie tak bardzo późno. Ale masz rację, poza tym może powinniśmy zostawić rodzinę na jakiś czas w spokoju. Parsson był wysokim i chudym mężczyzną z białymi jak len włosami i piegowatą karnacją, przez którą zawsze wyglądał na lekko opalonego. Sprawiał wrażenie arystokraty z wąskim, lekko haczykowatym nosem, cienkimi wargami i pełnymi wdzięku, niespiesznymi ruchami. - Chętnie bym zamienił parę słów z Maud Lundin - oznajmił Martin Beck. - Mówiłeś, że jest u niej wasz człowiek. Czy nie będzie przeszkadzać, jeśli ja też tam pójdę? - Nie, proszę bardzo - odrzekł Parsson. - Wręcz przeciwnie. Ty jesteś tu szefem, więc rób, co chcesz. Usłyszeli jakieś głosy i zamieszanie na zewnątrz, więc Parsson wszedł do kuchni i wyjrzał przez okno.

68

- Przeklęte pismaki - rzucił. - Są jak sępy. Najlepiej będzie, jeśli wyjdę i porozmawiam z nimi. Skierował się do drzwi z pełną godności postawą i poważnym wyrazem I warzy. - Ty możesz się tu trochę rozejrzeć - polecił Martin Beck Skackemu. Skacke skinął głową, podszedł do biblioteczki i zaczął studiować tytuły. Martin Beck wszedł po schodach prowadzących do dużego kwadratowego pokoju, którego podłogę pokrywał w całości biały dywan. Umeblowanie składało się z ośmiu miękkich foteli obitych jasną skórą, stojących wokół wielkiego stołu ze szklaną płytą. Przy ścianie stał skomplikowany i z pewnością bardzo drogi sprzęt stereo, a na przymocowanych do ścian półkach w każdym rogu znajdowały się cztery pomalowane na biało głośniki. Sufit był skośny, a widok z dużego okna na tył domu sielski i pełen spokoju, z lasem w różnych odcieniach zieleni za szerokim polem. W pokoju były tylko jedne drzwi, zamknięte. Martin Beck słyszał za nimi szmer głosów. Zapukał i nacisnął klamkę. Na dużym podwójnym łóżku przykrytym białą narzutą z materiału przypominającego futro siedziały dwie kobiety. Umilkły i podniosły na niego wzrok, kiedy stanął w otwartych drzwiach. Jedna z nich była masywnej budowy i wyraźnie wyższa od drugiej. Miała wyraziste rysy twarzy, ciemne oczy, a czarne włosy z przedziałkiem pośrodku, proste i błyszczące, opadały jej na plecy. Druga kobieta była szczupła i trochę kanciasta, miała żywe brązowe oczy i bardzo krótko ostrzyżone ciemne włosy. - Cześć, Martin - przywitała się. - Nie wiedziałam, że tu jesteś. Martin Beck był zaskoczony i zwlekał przez chwilę z odpowiedzią. - Cześć, Åsa - odparł. - Też nie wiedziałem, że tu jesteś. Parsson powiedział, że ma na górze swojego człowieka. - Ech - odrzekła Åsa Torell - on tak mówi o wszystkich, także o kobietach. Znów zwróciła się do tej drugiej. - Maud, to jest komisarz Beck. Szef komisji do spraw zabójstw. Kobieta skinęła głową w stronę Martina Becka, który odpowiedział jej tym samym ruchem. Jeszcze nie ochłonął po niespodziewanym spotkaniu z Åsą. Pięć lat temu był w niej prawie zakochany. Poznał ją ponad osiem lat temu, kiedy jej narzeczony, a jego młodszy współpracownik Åke Stenström został zastrzelony razem z ośmioma innymi pasażerami w autobusie. Åsa dłu69

go opłakiwała Åkego i z czasem postanowiła zostać policjantką. Teraz była asystentką wydziału kryminalnego u Parssona w Marsta. Martin Beck i Åsa spędzili razem pewną letnią noc w Malmö pięć lat temu. To była piękna noc, ale nigdy się nie powtórzyła. Teraz się z tego cieszył. Åsa była urocza i mieli dobrą koleżeńską relację, kiedy spotykali się czasem podczas służby, ale odkąd poznał Rheę, nie wyobrażał sobie, że mogłaby go pociągać seksualnie jakakolwiek inna kobieta. Asa wciąż była niezamężna - sprawiała wrażenie całkowicie pochłoniętej pracą i stała się bardzo dobrą policjantką. Martin Beck wzdrygnął się w duchu na myśl, że jego uczucia do Åsy mogły go nawet doprowadzić do małżeństwa z nią. Nie potrafił sobie wyobrazić czegoś gorszego od małżeństwa z koleżanką z pracy. Nigdy nie pozwoliłoby mu to zapomnieć, że jest policjantem. - Sądzę, że chcesz porozmawiać z Maud - zauważyła Åsa. - My już trochę rozmawiałyśmy. Pójdę, jeśli chcesz. - Zejdź na dół do Parssona - odrzekł Martin Beck. - Na pewno cię tam potrzebuje. Åsa skinęła pogodnie głową i wyszła. Martin Beck wiedział, jak skuteczna jest Åsa i jak dobrze nawiązuje kontakt z osobą przesłuchiwaną, więc zamierzał przeprowadzić z Maud Lundin tylko krótką rozmowę. - Na pewno jest pani zmęczona i zdenerwowana po tym, co się stało - zaczął. - Nie będę pani długo męczył, ale chciałbym się czegoś dowiedzieć n pani relacji z Walterem Petrusem. Jak długo się znaliście? Maud Lundin założyła włosy za ucho i spojrzała mu prosto w oczy. - Trzy lata - oświadczyła. - Poznaliśmy się na przyjęciu, a potem zaprosił mnie parę razy na obiad. To było wiosną. Latem miał kręcić nowy film i zatrudnił mnie jako charakteryzatorkę. Potem dalej się spotykaliśmy. - Ale teraz pani dla niego nie pracowała - stwierdził Martin Beck. - Jak długo była pani tam zatrudniona? - Pracowałam tylko przy tamtym filmie. Potem upłynęło trochę czasu, nim zaczął nową produkcję, a ja dostałam dobrą pracę w salonie. - W jakiego rodzaju filmie była pani zatrudniona? - To był film, jakie robi się tylko na eksport. Nie są pokazywane w Szwecji. - Jaki miał tytuł? - Love in the Midnight Sun. - Jak często spotykała się pani z Walterem Petrusem?

70

- Mniej więcej raz w tygodniu. Czasami dwa. Przeważnie przyjeżdżał tutaj, ale czasami wychodziliśmy coś zjeść i potańczyć. - Czy jego żona wiedziała o tej znajomości? - Tak. Ale nie przejmowała się tym, dopóki nie zamierzał się z nią rozwieść. - Miał takie plany? - Czasami. Wcześniej. Ale chyba uważał, że jest dobrze tak, jak jest. - A pani? Też uznała pani, że tak jest dobrze? - Pewnie bym nie odmówiła, gdyby mi zaproponował małżeństwo, ale ogólnie uważałam, że jest dobrze. Był miły i hojny. - Czy ma pani jakieś podejrzenia, kto go zabił? Maud Lundin pokręciła głową. - Najmniejszych - stwierdziła. - To mi się wydaje bez sensu. Nie pojmuję, że tak się stało. Siedziała przez chwilę w milczeniu, a on się jej przyglądał. Sprawiała wrażenie dziwnie mało poruszonej. - Czy on wciąż tam jest? - spytała. - Nie, już nie. - Czy w takim razie mogę tu zostać na noc? - Nie, jeszcze nie skończyliśmy naszych czynności. Spojrzała na niego ponurym wzrokiem i wzruszyła ramionami. - Nieważne - skwitowała. - Mogę przenocować na mieście. - Jakie sprawiał wrażenie, kiedy się rozstaliście rano? - zainteresował się Martin Beck. - Normalne. Nie zauważyłam niczego szczególnego. Zwykle wychodzę przed nim, on nie lubi spieszyć się rano. Czasem jechaliśmy razem do miasta, on zawsze taksówką, ale ja zwykle dojeżdżam rowerem do stacji i wsiadam w pociąg. - Dlaczego jeździł taksówką? Chyba miał samochód? - Nie lubił prowadzić. Miał bentleya, którym czasami jeździł sam, ale przeważnie robili to inni. - Jacy inni? - Jego żona albo ktoś z biura. Czasami ogrodnik. - Ile osób zatrudnia w biurze? - Tylko trzy. Specjalistę od finansów, sekretarkę i pracownika, który zajmuje się umowami, sprzedażą i podobnymi sprawami. W czasie produkcji zatrudnia dodatkowych ludzi według potrzeby. 71

- Jaki gatunek filmów produkował? Nie odpowiedziała od razu. Potem podniosła wzrok i rzekła z ociąganiem: - Cóż, nie wiem dokładnie, jak je opisać. Szczerze mówiąc, były to filmy pornograficzne. Ale bardzo artystyczne. Raz zrobił ambitny film, z dobrymi aktorami i w ogóle. Był oparty na znanej powieści i chyba nawet dostał nagrodę na jakimś festiwalu. Ale nie zarobił na nim dużo pieniędzy. - Teraz jednak dobrze zarabiał na swoich filmach? - Bardzo dobrze. Ten dom kupił dla mnie. I zobaczyłby pan jego dom w Djursholm. Prawdziwa luksusowa willa, z parkiem, basenem i wszystkim. Martin Beck zaczynał rozumieć, jakiego pokroju człowiekiem był Walter Petrus, nie miał jednak wyraźnego obrazu siedzącej koło niego kobiety. - Czy pani go kochała? - zapytał. Maud Lundin rzuciła mu rozbawione spojrzenie i wyznała: - Szczerze mówiąc, to nie. Ale był dla mnie miły. Rozpieszczał mnie i nie wtrącał się do tego, co robię, kiedy się nie spotykamy. Milczała przez chwilę, po czym dodała: - Nie był przystojny. Nie był też dobrym kochankiem. Miał problemy z potencją, jeśli rozumie pan, co mam na myśli. Byłam przez osiem lat żoną prawdziwego mężczyzny. Zginął w wypadku samochodowym pięć lat temu. - Więc miała pani innych mężczyzn oprócz Petrusa? - Tak. Od czasu do czasu. Kiedy spotykałam kogoś, kto mi się podobał. - I nigdy nie był zazdrosny? - Nie, ale chciał, żebym mu opowiadała, jak to robię z innymi. Szczegółowo. Lubił to. Przeważnie zmyślałam, żeby mu sprawić przyjemność. Martin Beck spojrzał na Maud Lundin. Siedziała wyprostowana i patrzyła mu prosto w oczy. - Czy można powiedzieć, że właściwie była z nim pani dla pieniędzy? - zapytał. - Tak - odrzekła. - Można tak to podsumować. Ale nie uważam siebie za dziwkę, nawet jeśli pan tak o mnie myśli. Potrzebuję dużo pieniędzy. Lubię rzeczy, które można za nie kupić. A czterdziestoletniej kobiecie bez szczególnego wykształcenia nie jest łatwo zdobyć je inaczej niż przez mężczyznę. Jeżeli ja jestem dziwką, to jest nimi również większość mężatek. Martin Beck wstał, mówiąc: - Dziękuję za rozmowę i za pani szczerość. 72

- Nie musi pan dziękować. Zawsze jestem szczera. Czy mogę już jechać do przyjaciółki? Jestem zmęczona. - Oczywiście. Proszę tylko najpierw zostawić komisarzowi Parssonowi informację, gdzie możemy panią znaleźć. Martin Beck odprowadzał ją wzrokiem, gdy wychodziła z pokoju. Trzymała się prosto, wyglądała na opanowaną i spokojną. Była wysoka, silna i dobrze zbudowana. Musiała być wyższa o głowę od małego, tłustego reżysera filmowego. Myślał o tym, co mówiła o pieniądzach i co można za nie kupić. Walter Petrus wybrał sobie całkiem niezłą kobietę.

Rozdział 6 Ostateczna opinia lekarska określiła czas śmierci Waltera Petrusa na godziny między szóstą a dziewiątą rano. Nie było żadnego powodu, by wątpić w słowa Maud Lundin, że jeszcze żył, kiedy wychodziła z domu o wpół do siódmej. Ani Åsa Torell, ani Martin Beck nie sądzili, że mogłaby coś zyskać na tym morderstwie. Okoliczność, że drzwi wejściowe nie były zamknięte na zamek, ułatwiła wprawdzie mordercy wejście do domu i zaskoczenie Petrusa pod prysznicem, ale większą zagadką pozostawało, jak się tam dostał, nie będąc przez nikogo widzianym. Czy przyjechał samochodem, co wydawało się najbardziej prawdopodobne, czy pociągiem? Było bardzo dziwne, że nikt z sąsiadów go nie widział. W dzielnicy willowej, gdzie wszyscy wszystkich znają, a przynajmniej najbliższych sąsiadów i ich samochody, najłatwiej było zauważyć kogoś obcego właśnie między wpół do siódmej a dziewiątą rano. Wtedy wszyscy byli w ruchu, mężczyźni wychodzili do pracy, dzieci do szkoły, a panie domu zabierały się do sprzątania albo pracy w ogrodzie. Rozmowy z sąsiadami zajęły kilka dni i kiedy praktycznie każdy mieszkaniec tej części Rotebro został przesłuchany, można było stwierdzić tylko tyle, że nikt nie spostrzegł nikogo ani nic, co dałoby się powiązać z morderstwem. Parsson i jego ludzie, to znaczy głównie Åsa Torell, pracowali również nad teorią, że morderca mieszkał w sąsiedztwie, ale nie trafili jeszcze na nikogo, kto znał Petrusa, albo mógł mieć jakiś motyw, by go zabić. Martin Beck i Skacke skupili się na próbie opisania prywatnego życia Waltera Petrusa, jego działalności produkcyjnej i sytuacji materialnej. Najtrudniej było zbadać tę ostatnią. Petrus sprawiał wrażenie oszusta podatkowego na dużą skalę, sprzedawał swoje produkty za granicę i można było podejrzewać, że posiada peł73

ne konta w bankach szwajcarskich. Nie było też wątpliwości, że oszukiwał na księgowości i deklaracjach, korzystając z pomocy zręcznych doradców prawnych. Martin Beck nie znał się na tych wszystkich sprawach, więc lekką ręką zlecił ekspertom w tej dziedzinie, by spróbowali uzyskać jasny obraz sytuacji. Spółka akcyjna Petrus Film mieściła się w starym budynku przy Nybrogatan. Lokal, niegdyś mieszkalny, został z pietyzmem wyremontowany i składał się z sześciu pokoi i kuchni. Troje pracowników miało osobne gabinety, a ich nowoczesne meble biurowe zupełnie nie pasowały do pieców kaflowych, dębowej boazerii i sztukaterii na suficie. Walter Petrus urzędował za wielkim biurkiem z jakarandy w dużym, ładnym narożnym pokoju z wysokimi oknami. Poza tym znajdowała się tam sala projekcyjna z miejscami dla dziesięciu widzów i pokój, który zdawał się służyć jako archiwum i magazyn. Martin Beck i Skacke spędzili kilka porannych godzin w sali projekcyjnej, by zyskać jakieś pojęcie o wytworach filmowej działalności Waltera Petrusa. Obejrzeli jeden film od początku do końca i fragmenty siedmiu innych, jeden nędzniejszy od drugiego. Skacke wiercił się z początku z zakłopotaniem, ale po chwili zaczął ziewać. Wszystkie filmy miały fatalną jakość techniczną i nazwanie ich przez Maud Lundin „bardzo artystycznymi” nie było grubą przesadą, tylko czystym kłamstwem. W tym wypadku nie była szczera, pomyślał Martin Beck, chyba że zupełnie się na tym nie znała. Aktorzy, jeśli można użyć tej nazwy wobec zbieraniny ewidentnych amatorów pojawiających się na ekranie, występowali głównie nago. Nakłady na ubrania nie mogły stanowić znaczącej części budżetu tych filmów. Jeżeli ktoś miał na sobie ubranie, to tylko po to, by jak najszybciej je zdjąć. Trzy dziewczyny w wieku nastu lat pojawiały się na zmianę, a czasami razem we wszystkich filmach. Jedna z nich sprawiała wrażenie boleśnie zawstydzonej i patrzyła co jakiś czas niepewnie w kamerę, w tym czasie na polecenie kogoś z tyłu grając językiem, przewracając oczami i wyginając ciało wężowymi ruchami. Wszyscy młodzi mężczyźni z wyjątkiem jednego Murzyna byli jasnowłosi i rośli. Rekwizytów używano oszczędnie, a akcja miała zazwyczaj miejsce na tej samej starej leżance, na której czasem zmieniano obicie. Tylko jeden z filmów zdawał się zawierać coś w rodzaju treści albo story, jak to się mówi w języku fachowym. To był obraz Love in the Midnight Sun, o którym mówiła Maud Lundin. Został nagrany na Archipelagu Sztokholmskim i zaczynał się od sceny, w której główna bohaterka, piętnastoletnia dziewczyna, płynęła kajakiem na wyspę, by spędzić noc świętojańską w tradycyjny szwedzki sposób. W kajaku miała kosz, a w nim butelkę wódki, kieliszki, 74

talerze, srebrne sztućce, biały obrus, główkę sałaty i bochenek chleba. Kiedy wyniosła na brzeg kosz i wędkę, natychmiast się rozebrała, powoli i dziwnie się przy tym mizdrząc, z otwartymi ustami i na wpół przymkniętymi powiekami. Potem stanęła w rozkroku na skale tuż przy brzegu i zaczęła się onanizować uchwytem wędki. Po kilku gwałtownych ruchach głową i towarzyszących im jękach zarzuciła wędkę i wyciągnęła natychmiast wielkiego martwego łososia. Uszczęśliwiona zdobyczą skakała dookoła po skale, rozstawiając nogi, kręcąc biodrami i wypinając piersi. Zrobiła szybko wielkie ognisko z leżącego na plaży chrustu i upiekła rybę nad ogniem. Potem nakryła do stołu i nalała wódkę do kieliszka wielkiego jak kielich do szampana. W chwili, w której ją przełykała, z morza wynurzył się jasnowłosy nagi młodzieniec. Zaprosiła go do wspólnego posiłku i między drinkami, pitymi z jednego kieliszka, jedli łososia, który teraz, upieczony i pokrojony, wyglądał, jakby go kupiono w hali targowej w Östermalmie. Zapadała noc, chociaż słońce nadal stało wysoko na niebie, i młodzi wykonali coś w rodzaju rytualnego tańca wokół dymiącego stosu. Potem poszli, trzymając się za ręce, w stronę zielonych łąk wyspy, znaleźli odpowiedni stóg siana i odbyli piętnastominutowy stosunek płciowy w ponad dwudziestu pozycjach. W scenie finałowej weszli do błyszczącego w słońcu morza. The end. - Wielkie nieba - jęknął Skacke. - I pomyśleć, że na czymś takim można zarabiać miliony. Jak sądzisz, ile kosztowało Petrusa wyprodukowanie tej bzdury? - Z grubsza licząc, niewiele ponad koszt samej taśmy filmowej, wywołania i kopiowania - odrzekł Martin Beck. - Nie potrzebował atelier, prawie żadnych rekwizytów, a reżyserią, jeśli w ogóle można o niej mówić, zajmował się sam. Musiał oczywiście opłacić kamerzystę i dać parę groszy tak zwanym aktorom. - Łosoś jest drogi - zauważył Skacke. - Mogła zamiast niego upiec kiełbaskę. Szef sprzedaży w spółce Petras Film zaproponował, by obejrzeli jeszcze jeden film, który odniósł sukces, na przykład Lust and Love in Sweden lub 3 Nights with Swedish Eva, ale Martin Beck i Skacke mieli już dosyć i nie skorzystali z propozycji. Dowiedzieli się, że Love in the Midnight Sun była jednym z największych hitów firmy, sprzedanym do ośmiu krajów. Szef sprzedaży powiedział też, że dziewczyna, która grała główną rolę, przebywa teraz w jednym z tych krajów, nie pamiętał w którym, chyba we Włoszech, żeby tam budować swoją dalszą karierę. Dla jednej z pozostałych dziewczyn dyrektor Petrus załatwił angaż w spółce niemieckiej, więc przypuszczalnie były teraz dobrze opłacane, ponad tysiąc koron, co stanowiło gażę za rolę gwiazdy w filmie. Martin Beck przekazał Skackemu dalsze grzebanie w brudach Petrus Film i stwierdził, że może pora odwiedzić najbliższą rodzinę zmarłego. Dzwonił do willi w Djursholm już w 75

piątek, ale porozmawiał tylko z lekarzem rodzinnym, który stwierdził władczym tonem, że pani Petrus nie jest w stanie przyjmować gości, zwłaszcza z policji. Lekarz dał mu do zrozumienia, że to naganne i bezduszne, by nie zostawić biednej wdowy w spokoju przynajmniej przez weekend. Teraz weekend już minął, był poniedziałek dziesiątego czerwca i słońce świeciło, kiedy Martin Beck wyszedł na Nybrogatan. Wkrótce zaczną się wakacje, zbliżał się czas urlopów, a na chodnikach tłoczyli się mniej lub bardziej zabiegani ludzie. Martin Beck udał się w stronę placu Östermalm, a kiedy doszedł do nowego posterunku siódmego rewiru, wszedł na górę, by skorzystać z telefonu. Telefon w willi Petrusów odebrała jakaś kobieta. Poprosiła go, by zaczekał, wróciła po dłuższej chwili i oznajmiła, że pani Petrus jest gotowa go przyjąć pod warunkiem, że wizyta będzie krótka. Obiecał, że nie zabawi długo. Potem zadzwonił po taksówkę. Willę w Djursholm otaczał ogród przypominający park, a po obu stronach podjazdu rosły wysokie topole. Duża żelazna brama była otwarta i taksówkarz zapytał, czy ma wjechać, ale Martin Beck poprosił go, by stanął za bramą. Zapłacił i wysiadł. Idąc aleją, przyglądał się willi i jej otoczeniu. Żywopłot przy drodze był gęsty, wysokości człowieka, przycięty starannie i zręcznie. Za nim podjazd rozdzielał się i prowadził na prawo do dużego garażu. Wielki ogród sprawiał wrażenie bardzo zadbanego, trawniki były przycięte na brzegach, gdzie biegły wąskie żwirowane ścieżki między krzewami i rabatami kwiatowymi, a sądząc z wysokości topoli i wieku drzew owocowych, musiał być założony bardzo dawno temu. W takim otoczeniu można było się spodziewać stuletniej willi, jaką często można spotkać w wytwornej dzielnicy. Jednak dom, do którego Martin Beck zbliżał się świeżo wygrabioną ścieżką, był nowoczesnym dziełem architektonicznym, piętrowym, z płaskim dachem i ogromnymi oknami. Kobieta w średnim wieku, w czarnej sukience i białym fartuchu, otworzyła drzwi, zanim zdążył przyłożyć palec do przycisku dzwonka. Poprowadziła go w milczeniu przez duży hol, obok szerokich schodów prowadzących na piętro, przez następnych parę pomieszczeń i stanęła w szerokim sklepionym wejściu do słonecznego pokoju, którego tylna ściana była cała zrobiona ze szkła. Podłoga z jasnego laminowanego drewna była obniżona, a Martin Beck nie zauważył stopnia, więc potknął się i wpadł do pokoju, w którym wdowa po Walterze Petrusie czekała

76

na niego, odpoczywając na leżaku stojącym w kącie przy szklanej ścianie. Na tarasie stało kilka podobnych leżaków, ustawionych w rzędzie jak na pokładzie pasażerskiego statku. - Ups - zamruczała, dając jednocześnie ubranej na czarno kobiecie taki znak ręką, jakby odpędzała muchę. Kiedy kobieta odwróciła się, by wyjść, pani Petrus zmieniła zdanie i poleciła: - Nie, proszę jednak zaczekać, pani Pettersson. Spojrzała na Martina Becka i zapytała: - Czy chce pan coś do picia, komisarzu? Kawę, herbatę, piwo, a może drinka? Ja poproszę kieliszek sherry. - Dziękuję, chętnie - odrzekł Martin Beck. - Piwo będzie najlepsze. - Piwo i duży kieliszek sherry - oznajmiła rozkazującym tonem. - Do tego może pani przynieść trochę tych holenderskich ciasteczek serowych. Martin Beck zwrócił uwagę na zbieg okoliczności, że wdowa po Walterze Petrusie Petterssonie ma takie samo nazwisko jak jej służąca, czy jak się ta na szczęście coraz rzadziej spotykana grupa zawodowa nazywa. Przypuszczalnie były również w podobnym wieku. Wyszukał wcześniej trochę informacji związanych z nią i wiedział między innymi, że przed ślubem też nazywała się Pettersson, na imię ma Kristina Elvira, choć teraz przedstawiała się jako Chris, że ma pięćdziesiąt siedem lat i była żoną Petrusa przez dwadzieścia osiem. W młodości pracowała w biurze, a przed ślubem była sekretarką w firmie, którą prowadził wówczas Petrus. Producent filmowy Walter Petrus był stosunkowo nowym zjawiskiem przez wiele lat nazywał się Valter Pettersson i handlował niedbale naprawionymi samochodami ze złomowiska - działalność lukratywna, choć niezbyt prestiżowa, którą wskutek zaostrzenia prawa i kontroli musiał zakończyć. Martin Beck nadal stał na środku pokoju i patrzył na kobietę na leżaku. Była tlenioną blondynką, opaloną pod makijażem i ubraną w czarną jedwabną bluzkę nad dobrze skrojonymi czarnymi spodniami z lnu. Była bardzo chuda, a jej twarz wyglądała na zniszczoną pod modną fryzurą w drobne loczki. Podszedł do niej, a ona wyciągnęła do niego łaskawie szczupłą pomarszczoną dłoń, kiedy składał kondolencje i przepraszał, że musiał zakłócić jej spokój - słowa, których używał setki razy w podobnych sytuacjach. Nie wiedział dokładnie, co ma ze sobą zrobić - leżak stał samotnie w kącie - ale ona podniosła się wreszcie i przeszła do dwóch ogromnych skórzanych sof stojących na środku pokoju po obu stronach długiego stołu z marmurową płytą. Usiadła w rogu jednej z nich, a Martin Beck zajął miejsce naprzeciw niej. 77

Za szklaną ścianą z rozsuwanymi drzwiami znajdował się brukowany taras, a niżej basen. Za basenem duży trawnik rozciągał się na stoku opadającym w stronę rzędu wysokich prostych brzóz jakieś pięćdziesiąt metrów od domu. Trawnik był gęsty i równy, bez drzew, krzewów czy grządek kwiatowych jak przed domem. Zza zielonych koron brzóz prześwitywało niebieskie lustro wody Stora Vartan. - Tak, mamy tu naprawdę piękny widok - powiedziała Chris Petrus, podążając za jego wzrokiem. - Szkoda, że nie mamy też kawałka plaży. Wtedy kazałabym ściąć brzozy, żeby było lepiej widać wodę. - Brzozy też są piękne - rzekł Martin Beck. Pani Pettersson weszła i postawiła tacę na stole. Nalała piwa Martinowi Beckowi, a przed panią Petrus postawiła duży kieliszek sherry i miskę z ciasteczkami serowymi. Potem zabrała tacę i bez słowa opuściła pokój. Pani Petrus podniosła swój kieliszek i skinęła głową w stronę Martina Becka, zanim wypiła. Potem odstawiła kieliszek i wyznała: - Zawsze dobrze się tu czuliśmy. Kiedy kupiliśmy tę posiadłość sześć lat temu, stała tu okropna stara rudera, ale kazaliśmy ją wyburzyć i zbudowaliśmy na jej miejscu ten dom. Znajomy Waltera, architekt, zaprojektował go dla nas. Martin Beck był przekonany, że w ruderze mieszkało się przyjemniej. Dom, jaki dotąd zdążył zobaczyć, wydawał mu się zimny i niegościnny, a jego hipernowoczesne i na pewno bardzo kosztowne wyposażenie służyło raczej temu, by imponować niż tworzyć miłą i przytulną atmosferę. - Czy zimą nie jest zimno przy takich dużych oknach? - zapytał konwersacyjnym tonem. - O nie, mamy ogrzewanie sufitowe i podłogowe. Na tarasie też. Poza tym nie spędzamy tu zimą dużo czasu. Wyjeżdżamy wtedy w cieplejsze rejony. Grecja, Algarve lub Afryka. Martin Beck miał wrażenie, że siedząca naprzeciw niego kobieta nie zdaje sobie sprawy z tego, że w jej życiu coś się zmieniło. A może zmiana nie była taka wielka. Straciła męża, lecz nie jego pieniądze. Może nawet chciała jego śmierci. Praktycznie rzecz biorąc, za pieniądze można kupić wszystko, nawet morderstwo. - Jaki był pani związek z mężem? - spytał. Spojrzała na niego zaskoczona, jakby do tej pory myślała, że przyszedł do niej, by porozmawiać o domu, widoku i podróżach zagranicznych. Po chwili odpowiedziała:

78

- Bardzo dobry. Byliśmy małżeństwem przez dwadzieścia osiem lat i mamy troje dzieci. Samo to wystarczy, by stworzyć silną więź. - Ale nie musi oznaczać, że małżeństwo jest szczęśliwe - rzekł Martin Beck. - Czy można powiedzieć, że było? - Ludzie przyzwyczajają się do siebie po tylu latach, dopasowują i stają wyrozumiali dla wad drugiej strony - stwierdziła. - Czy pan sam wierzy, że istnieją naprawdę szczęśliwe małżeństwa? Nasze było przynajmniej zgodne i żadne z nas nigdy nie myślało o rozwodzie. - Czy orientowała się pani w działalności zawodowej męża? - Ani trochę. Spółka filmowa nie interesowała mnie w najmniejszym stopniu i nigdy się nie wtrącałam do interesów męża. - Co sądziła pani o filmach, które produkowała firma męża? - Nie oglądałam ich. Wiem oczywiście, o jaki rodzaj filmów chodziło, ale nie mam uprzedzeń i nie wypowiadam się na ten temat. Walle ciężko pracował i starał się zapewnić mnie i dzieciom przyzwoity poziom życia. „Przyzwoity” było łagodnym określeniem poziomu życia rodziny Petrusów, ale Martin Beck powstrzymał: się od komentarza i zagadnął: - Właśnie, dzieci. Są chyba już dorosłe? Czy nadal mieszkają w domu? Chris Petrus podniosła kieliszek sherry i zaczęła obracać go w palcach. Wypiła i odstawiła kieliszek, nim odparła: - I tak, i nie. Nasz najstarszy syn ma dwadzieścia sześć lat i jest oficerem marynarki. Mieszka tutaj, kiedy jest w Sztokholmie, ale większość czasu spędza na morzu albo w Karlskronie. Pierre, który ma dwadzieścia dwa lata i uzdolnienia artystyczne, również chce pracować w branży filmowej, ale czasy są teraz trudne, więc na razie głównie podróżuje, by nawiązać kontakty i zrobić dobre wrażenie. Ma swój pokój na górze i mieszka tam, kiedy nie jest za granicą. Wysłałam telegram na jego ostatni adres w Hiszpanii, ale jeszcze mi nie odpowiedział. Nie wiem zatem, czy już wie, że jego ojciec nie żyje. Wzięła papierosa ze stojącej na stole srebrnej papierośnicy i zapaliła stołową zapalniczką, również srebrną i monstrualnych rozmiarów. - Tak, i jeszcze jest Titti. Ma dopiero dziewiętnaście lat, ale już zaczyna odnosić sukcesy jako fotomodelka. Mieszka na zmianę tutaj i w małej kawalerce na Starym Mieście. Teraz nie ma jej w domu, inaczej by ją pan poznał. Jest naprawdę śliczna. - Nie wątpię - odrzekł uprzejmie Martin Beck i pomyślał, że w takim razie nie wdała się w ojca. - Nawet jeśli nie interesowała się pani interesami męża, spotykała pani chyba jego znajomych z branży. 79

Chris Petrus przeciągnęła dłonią po kędzierzawych włosach i przyznała: - No tak, oczywiście. Często mieliśmy tu w domu obiady dla ludzi z branży filmowej. Były też oczywiście imprezy i przyjęcia, na które musiał chodzić Walter. Choć w ostatnich latach rzadko mu towarzyszyłam. - Dlaczego? Pani Petrus wyjrzała przez okno. - Nie miałam ochoty - rzekła. - Zawsze było tylu ludzi, których nie znałam, i mnóstwo młodych, z którymi niewiele mnie łączyło. A Walle nie uważał, że muszę z nim chodzić. Mam własnych przyjaciół, z którymi wolę spędzać czas. Innymi słowy, Walter Petrus nie chciał chodzić ze swoją pięćdziesięciosiedmioletnią żoną na przyjęcia, na których mógł spotykać nastolatki i dobierać się do nich, wykorzystując swój zawód i pieniądze. Miał sześćdziesiąt dwa lata, był grubym, brzydkim impotentem, jego reputacja producenta filmowego została mocno nadszarpnięta, ale w niektórych kręgach nadal odcinał kupony od nagradzanej produkcji, powszechnie znanej jako ambitna i artystyczna. Świat filmu ma jednak taką siłę przyciągania dla wielu młodych dziewczyn, że są gotowe na wszelkie ofiary i poniżenia za szansę, by do niego wejść. Walter Petrus na pewno się nie wahał, czy zrobić użytek z tej gotowości. - Zakładam, że miała pani czas, by zastanowić się, kto mógł zabić pani męża - ocenił Martin Beck. - Nie umiem sobie wyobrazić, że było to coś innego niż czyn kompletnego szaleńca. To straszne, że wciąż jest na wolności. - Nie było w jego otoczeniu nikogo, kto miał powód, by... Przerwała mu i po raz pierwszy od początku rozmowy w jej glosie było słychać wzburzenie. - Nikt oprócz kompletnego szaleńca nie może mieć powodu, by zrobić coś takiego. Nie mamy wariatów w kręgu znajomych. I muszę powiedzieć, komisarzu, że cokolwiek ludzie sądzili o moim mężu, nie było nikogo, kto by go aż tak nienawidził. - Nie chciałem krytykować pani męża ani znajomych - rzucił Martin Beck. - Chciałem tylko spytać, czy ktoś mu nie groził albo może się czuł źle traktowany... Znowu mu przerwała. - Walie nie traktował ludzi źle. Był uprzejmy i robił, co mógł, dla swoich pracowników. Pracował w trudnej branży, w której człowiek czasami musi być bezwzględny, żeby samemu nie zatonąć, jak mawiał. Ale absurdalna jest myśl, że ktoś mógłby zrobić coś tak strasznego.

80

Opróżniła swój kieliszek sherry i zapaliła papierosa, a Martin Beck czekał, aż się uspokoi. Wyglądał przez szklaną ścianę. Przez trawnik szedł mężczyzna w niebieskim kombinezonie. - Ktoś idzie - zauważył Martin Beck. Pani Petrus spojrzała w stronę mężczyzny. - To Hellström, nasz ogrodnik - wyjaśniła. Człowiek w niebieskim ubraniu skręcił w prawo przy basenie i znikł z ich pola widzenia. - Czy zatrudniacie więcej osób oprócz pani Pettersson i ogrodnika? - zapytał Martin Beck. - Nie. Pani Pettersson zajmuje się domem i dwa razy w tygodniu przychodzi pomoc do sprzątania. Kiedy wydajemy przyjęcia, wynajmujemy oczywiście dodatkowe osoby. A Hellström jest nie tylko naszym ogrodnikiem, opiekuje się kilkoma ogrodami w okolicy. Nie mieszka tutaj, tylko w małym domku na działce sąsiada. - Czy zajmuje się też samochodem? Skinęła głową. - Samochodami. Walle ma bentleya, a ja małego jaguara. Hellström zajmuje się oboma samochodami i czasami zawoził Wallego do miasta. Walle nie znosił prowadzić, więc Hellströmowi przypadła też funkcja szofera. Zdarzało się, że jechałam do miasta w tym samym czasie co Walle, ale najchętniej własnym samochodem, a Walle wolał bentleya. - Czy pani mąż nigdy nie prowadził sam? - Rzadko. Czasami musiał, ale robił to bardzo niechętnie. Wodziła palcem po kieliszku, patrząc w stronę wejścia. Potem wstała, mówiąc: - Tylko zawołam panią Pettersson. Jedyną wadą tego domu jest brak dzwonka do kuchni. Wyszła i usłyszał, jak woła do pani Pettersson, by przyniosła karafkę sherry. Potem wróciła i usiadła na sofie. Martin Beck zaczekał z następnym pytaniem, aż pani Pettersson postawi na stole karafkę i wyjdzie. Wypił łyk piwa, które zaczynało się już robić letnie i zwietrzałe, i zaatakował: - Wiedziała pani, że mąż ma kontakty z innymi kobietami? Odpowiedziała od razu, patrząc mu prosto w oczy. - Wiedziałam oczywiście o jego związku z kobietą, u której był, kiedy go zabili. Była jego kochanką od kilku lat. Nie sądzę, by miał inne związki, może jakieś przypadkowe, ale 81

przecież nie był już młodzieniaszkiem. Jak mówiłam wcześniej, nie mara uprzedzeń i pozwalałam Wallemu na prowadzenie takiego życia, jakie mu odpowiadało. - Czy spotkała pani Maud Lundin? - Nie. I nie mam na to ochoty. Walle miał pewien pociąg do tanich kobiet i zakładam, że pani Lundin była w tym typie. - A czy pani miała relacje z innymi mężczyznami? - zapytał Martin Beck. Patrzyła na niego przez chwilę, nim oznajmiła: - Nie sądzę, by to miało jakiś związek ze sprawą. - Ma, inaczej bym nie pytał. - Jeśli pan myśli, że mogłam mieć kochanka, który zabił Wallego z zazdrości, mogę powiedzieć, że jest pan w błędzie. Miałam wprawdzie kochanka kilka lat temu, ale on i Walle byli dobrymi przyjaciółmi i mój mąż akceptował nasz związek, dopóki zachowywaliśmy dyskrecję. Nie powiem, jak się nazywa. - Może to nawet nie jest konieczne - odparł Martin Beck. Chris Petrus potarła czoło wierzchem dłoni i przymknęła oczy. Jej gest wydał mu się teatralny. Zobaczył, że ma sztuczne rzęsy. - Teraz naprawdę muszę pana poprosić, by zostawił mnie w spokoju. Nie jest przyjemnie siedzieć tu i rozmawiać o Wallem i moim prywatnym życiu z zupełnie obcym człowiekiem. - Przykro mi, ale moja praca polega na tym, bym spróbował znaleźć tego, kto zabił pani męża. Muszę więc zadawać niedyskretne pytania, by wyrobić sobie zdanie na temat przyczyny jego śmierci. - Obiecał pan przez telefon, że rozmowa będzie krótka - wycedziła z wyrzutem. - Nie chcę pani teraz nękać kolejnymi pytaniami - odrzekł Martin Beck. - Ale może będę musiał tu wrócić. Albo któryś z moich kolegów. Zadzwonię wtedy, by uprzedzić o wizycie. - Dobrze, dobrze - odparła niecierpliwie pani Petrus. Wstał, a ona znów łaskawie wyciągnęła do niego rękę, nie podnosząc się z miejsca. Kiedy przechodził pod sklepieniem, tym razem nie potykając się o stopień, usłyszał bulgotanie w karafce, gdy nalewała sobie więcej sherry do kieliszka. Pani Pettersson przebywała teraz na wyższych kondygnacjach domu. Słyszał jej kroki i odgłos odkurzacza. Ogrodnika też nie widział, a drzwi do garażu były zamknięte.

82

Kiedy wychodził przez furtkę, spostrzegł na jej słupach fotokomórki, prawdopodobnie połączone z jakimś systemem sygnalizacyjnym w domu. To wyjaśniało, czemu pani Pettersson wpuściła go, nim zadzwonił do drzwi. Kiedy mijał działkę sąsiada, zobaczył przez kraty bramy ogrodnika, który właśnie przeszedł przez trawnik za willą Petrusów. Przystanął, rozważając, czy wejść i z nim porozmawiać, ale mężczyzna, który stał schylony i zajmował się czymś na trawniku, wyprostował się i szybko odszedł. Zraszacz zaczął ze świstem wyrzucać piękne kaskady wody na soczystą zieloną trawę. Martin Beck poszedł dalej drogą w stronę stacji. Myślał o Rhei i o tym, jak opisze jej środowisko rodziny Petrusów i ich relacje, kiedy się spotkają. Wiedział dokładnie, jak zareaguje.

Rozdział 7 Dzień po nocy świętojańskiej na komendę w Marsta przyszedł młody człowiek i dał dyżurnemu policjantowi ciężki podłużny przedmiot zawinięty w gazetę. Od morderstwa w Rotebro minęło dziewiętnaście dni, a śledztwo przyniosło bardzo mizerne rezultaty. Badanie techniczne nie wykazało niczego interesującego ani godnego uwagi, nawet odcisków palców, niepochodzących od samego Waltera Petrusa, Maud Lundin i jej znajomych czy innych osób, które miały uzasadniony powód, by przebywać w domu. Jedynym, co dałoby się ewentualnie powiązać ze sprawcą, był niewyraźny odcisk stopy przed furtką do ogrodu. Przeprowadzono niezliczone przesłuchania świadków, członków rodziny, przyjaciół i znajomych. Z tego materiału wyłonił się bardziej wyrazisty obraz Waltera Petrusa. Za jowialną i hojną fasadą skrywał się człowiek twardy i bezwzględny, całkowicie pozbawiony skrupułów, kiedy chciał osiągnąć swój cel. Niegodziwe postępowanie, zwłaszcza w interesach, przysporzyło mu wielu wrogów, ale osoby z jego otoczenia, które mogły mieć wystarczająco silny motyw, by go zabić, miały na tamten dzień mocne alibi. Poza żoną i dziećmi nikt nie odnosił korzyści materialnych z jego śmierci. Dyżurny policjant przekazał pakunek komisarzowi Parssonowi, który go otworzył, rzucił okiem na zawartość i wezwał młodego człowieka. Wskazał na żelazny pręt zawinięty w papier. - Co to jest i czemu nam to przyniosłeś? - zapytał. 83

- To przedmiot, który znalazłem w Rotebro - oznajmił mężczyzna. - Pomyślałem, że może mieć coś wspólnego z zamordowaniem tego Petrusa. Czytałem o tym w gazecie i pisali tam, że na miejscu zbrodni nie znaleziono narzędzia. Mam kumpla, mieszkającego naprzeciwko domu, w którym to się zdarzyło, i spałem u niego tej nocy. Gadaliśmy oczywiście także o tym morderstwie i kiedy znalazłem to dziś rano, doszedłem do wniosku, że to mogło być narzędzie zbrodni. Uważałem w każdym razie, że powinienem oddać to policji. Spojrzał z przejęciem na Parssona i dodał niepewnie: - Na wszelki wypadek. Nigdy nic nie wiadomo. Parsson pokiwał głową. Kilka dni temu jakaś kobieta przesłała pocztą klucz francuski, oskarżając w liście swojego sąsiada o morderstwo. Pisała, że znalazła klucz w garażu sąsiada, a ponieważ na pewno była na nim krew, a sąsiad wcześniej popełnił morderstwo, wystarczy tylko, by policja go zabrała i wsadziła za kratki, Parsson z miejsca zbadał sprawę. Okazało się, że kobieta jest neurotyczką i paranoiczką, głęboko przekonaną, że sąsiad zabił jej kota, który zaginął trzy miesiące temu, a krew na kluczu była czerwoną farbą. - Gdzie pan go znalazł? - spytał Parsson. - Właściwie Emil go znalazł - odparł młodzieniec. - Emil? - Mój pies. Poszliśmy na spacer na pole i na skraju lasu po drugiej stronie smycz Emila zaczepiła się o krzak. Kiedy go uwalniałem, zobaczyłem, że leży tam pręt. Parsson znów pokiwał głową. Młody człowiek patrzył na niego trochę niepewnie, więc komisarz rzekł przyjaznym głosem: - Dziękuję, że pan do nas przyszedł. Czy mógłby pan pokazać nam to miejsce, gdyby okazało się to konieczne? - Oczywiście. Wetknąłem patyk w ziemię w miejscu, gdzie leżał, na wszelki wypadek. - Dobrze - pochwalił Parsson. - Bardzo rozsądnie. Proszę nam zostawić swoje nazwisko i numer telefonu, zadzwonimy, jeśli będzie trzeba. - To może być zwykły stary kawałek żelastwa, ale pomyślałem o wielkim detektywie, jakim jest społeczeństwo, jak czasem można przeczytać - oświadczył młody człowiek w drzwiach. W godzinę później pakunek leżał na biurku Martina Becka w komendzie południowej. Zbadał pręt i powiększone zdjęcia złamań czaszki ofiary. Potem podniósł słuchawkę i za-

84

dzwonił do Państwowego Laboratorium Techniki Kryminalistycznej w Solnej. Poprosił Oskara Hjelma, kierownika wydziału w PLTK. Hjelm miał poirytowany głos, ale to akurat było u niego normalne. - O co chodzi tym razem? - zapytał. - O żelazny pręt - odrzekł Martin Beck. - Z tego, co widzę, jest bardzo prawdopodobne, że właśnie nim zamordowano Waltera Petrusa. Masz oczywiście mnóstwo roboty, ale bądź taki miły i zajmij się tym jak najszybciej. - Jak najszybciej - powtórzył Hjelm. - Mamy robotę, która starczy nam do lipca, a wszystko ma być zrobione jak najszybciej. Ale prześlij to. Irzeba z tym zrobić coś szczególnego, czy tylko to, co zwykle? - Nie, tylko to, co zwykle. Sprawdź, czy pasuje do rany i co jeszcze możesz z tego wyczytać. Leżał przez jakiś czas w krzakach, więc pewnie trudno będzie coś znaleźć, ale się postaraj. W głosie Hjelma brzmiała uraza, gdy odpowiedział: - My zawsze się staramy. - Wiem - zapewnił pospiesznie Martin Beck. - Zaraz to wyślę. - Zadzwonię, kiedy będę gotowy - zapewnił Hjelm i odłożył słuchawkę. Zadzwonił w cztery godziny później, kiedy Martin Beck porządkował biurko przed pójściem do domu. - Hjelm z tej strony - rzucił. - Cóż, pasuje znakomicie. Zostało na nim bardzo mało krwi i substancji mózgowej, ale udało mi się ustalić grupę. Ta sama. - Dobrze, Hjelm - rzekł Martin Beck. - Coś jeszcze? - Trochę włókien bawełny. Właściwie dwóch rodzajów. Niektóre białe, pewnie z ręcznika frotte, którym wytarto krew. Niektóre granatowe, może z ubrania. - Fantastycznie, Oskar - ucieszył się Martin Beck. - Ziemia i rdza. Sam pręt ma czterysta dwadzieścia dwa milimetry długości, trzydzieści trzy średnicy, jest ośmiokątny, z kutego żelaza, a sądząc z korozji, był wystawiony przez dłuższy czas na działanie deszczu i wiatru. Przez wiele lat, może stale. To ręczna robota kowalska i był przylutowany z obu końców. - Jak myślisz, do czego? I do czego był używany? - Wygląda na bardzo starą rzecz, może mieć sześćdziesiąt, siedemdziesiąt lat. Mógł być częścią jakiejś balustrady. - Czy jesteś całkowicie przekonany, że to narzędzie, którym zabito Petrusa?

85

- Tak - potwierdził Hjelm. - Definitywnie. Niestety, powierzchnia jest chropowata i nie można zdjąć odcisków palców. - Musimy sobie poradzić bez nich - uznał Martin Beck. Podziękował, a Hjelm chrząknął i odłożył słuchawkę. Martin Beck zadzwonił do Parssona w Marsta i przekazał mu to, co powiedział Hjelm. - Zatem zrobiliśmy mały krok naprzód - stwierdził Parsson. - Najlepiej wyślijmy kilku ludzi, żeby dokładnie przeczesali teren. Nie sądzę wprawdzie, że to ma sens po takim długim czasie, ale mimo wszystko. - Czy wiesz dokładnie, gdzie leżał ten pręt? - zapytał Martin Beck. - Młody człowiek, który go znalazł, zaznaczył miejsce - odrzekł Parsson. - Zadzwonię teraz do niego. Czy chcesz pójść ze mną i popatrzeć? - Dobrze. Powiedz tylko, kiedy tam jedziesz, to ja też przyjadę. Martin Beck wrócił do przekładania papierów i teczek i udało mu się stopniowo zaprowadzić na biurku pewien porządek. Odchylił się na oparcie krzesła i otworzył teczkę z raportem, którą Åsa Torell zostawiła rano. Teczka zawierała protokół z przesłuchania dwóch dziewczyn, które znały Waltera Petrusa. Asa pamiętała jedną z nich ze swojej wcześniejszej pracy w obyczajówce. Opowieści dziewcząt były generalnie zgodne. Ich wypowiedzi o Walterze Petrusie nie przemawiały na jego korzyść i żadna z nich nie wyglądała na zmartwioną czy poruszoną jego śmiercią. Zgadzały się w pełni co do jednej z jego cech. Był niesłychanie skąpy. Nigdy na przykład nie zaprosił ich na obiad czy drinka i nie dał im nawet paczki papierosów ani ciastka czekoladowego. Jednej z nich zdarzyło się pójść do kina, ale podkreśliła, że miał wtedy darmowe wejściówki. Dzwonił w dość równych odstępach czasu i wzywał je do biura, zawsze wieczorami, kiedy pracownicy poszli już do domu. Zgadzały się co do tego, że jego możliwości erotyczne były dość żałosne. Przeważnie wykazywał całkowitą impotencję i te tak zwane chwile namiętności w biurze, zwykle nieudane, nie czyniły go hojniejszym. Czasem dostawały pieniądze na taksówkę po długich, meczących i bezowocnych wysiłkach, by zadowolić go seksualnie, ale przeważnie po prostu je odsyłał, zrzędliwy i niezadowolony. Jednym z powodów, dla których dziewczyny w ogóle chciały się z nim zadawać, była jego hojność w kwestii alkoholu i haszyszu. Tu nigdy nie był sknerą. Chociaż sam rzadko pijał mocny alkohol i sporadycznie wypalał skręta, jego barek był zawsze pełny, a on sam zaopatrzony w cannabis lub marihuanę. 86

Drugim powodem były jego ciągłe obietnice, że da im ważne role w swoich przyszłych filmach, i mamienie ich opowieściami o podróżach, festiwalach w Cannes oraz życiu w luksusie i sławie. Jedna z dziewczyn przestała się z nim spotykać pół roku wcześniej, ale druga była u niego zaledwie na parę dni przed jego śmiercią. Powiedziała, że z początku była głupia i wierzyła w jego obietnice, ale z czasem zrozumiała, że tylko ją wykorzystuje. Po tym ostatnim spotkaniu miała go dość i czuła do niego taki wstręt, że postanowiła powiedzieć kilka dosadnych słów i rzucić słuchawką, kiedy znów zadzwoni. Teraz starała się już o tym nie myśleć. Epitafium, jakie wystawiła Walterowi Petrusowi, nie świadczyło o jej ciepłych uczuciach wobec niego. Åsa wzięła ją za słowo i zacytowała: „Napisz, że miałabym ochotę zatańczyć go-go na jego grobie, jeżeli ktoś w ogóle zajmie się pochówkiem tego ścierwa”. Do protokołu Åsa przypięła kartkę z odręcznie napisanym komentarzem. Martin Beck wyjął ją spod spinacza i przeczytał: Martin! Ta dziewczyna jest uzależniona. Nie znają jej w wydziale narkotykowym, ale wykazuje wszelkie oznaki nadużywania czegoś mocniejszego niż haszysz. Zaprzecza, że W.P. dawał jej coś innego, ale czy nie byłoby warto tego sprawdzić? Martin Beck włożył kartkę do jednej z bocznych szuflad biurka, zamknął teczkę z raportem, podszedł do okna i stanął przy nim, trzymając ręce w kieszeniach. Myślał o sugestii Åsy, że Walter Petrus mógł być zamieszany w rosnący i coraz bardziej mętny handel narkotykami. To był aspekt sprawy, który mógł otworzyć nowe ścieżki dla pracy śledczej, ale również mocno ją skomplikować. Nie znaleźli ani w siedzibie firmy, ani w domu niczego, co wskazywałoby na to, że Walter Petrus handlował narkotykami, ale z drugiej strony wcześniej nie mieli powodu, by go o coś takiego podejrzewać. Teraz musiał powiadomić wydział narkotykowy i sprawdzić, co mogliby znaleźć. Zadzwonił telefon. Parsson z Marsta informował go, że skontaktował się z młodym człowiekiem, który mógł wskazać miejsce znaleziska, i za chwilę tam pojadą. Martin Beck obiecał, że przyjedzie, i poszedł poszukać Skackego, ale ten zakończył już pracę albo wyszedł w jakiejś sprawie.

87

Podniósł słuchawkę, by zadzwonić po taksówkę, ale zmienił zdanie i zamiast tego zadzwonił do garażu. Kurs taksówką do Rotebro i z powrotem kosztowałby prawie sto koron, a plik paragonów z taksówek w tym miesiącu był już niepokojąco gruby. Martin Beck nie lubił prowadzić i siadał za kierownicą tylko w wyjątkowych przypadkach. Teraz nie miał wyboru i zjechał windą do garażu, gdzie stał przygotowany dla niego czarny volkswagen. Parsson czekał w umówionym miejscu w Rotebro i razem z młodym człowiekiem i jego psem przeszli przez pole do krzaków tarniny, w których wcześniej leżał metalowy pręt. Pogoda się pogorszyła, powietrze było zimne i wilgotne. Szare wieczorne niebo wisiało nisko z ciężkimi od deszczu chmurami. Martin Beck popatrzył na domy za polem. - Dziwne, że wybrał tę drogę, na której tak łatwo ktoś mógł go zobaczyć - głowił się. - Może zostawił samochód na Enköpingsvagen - rzekł Parsson. - Myślę, że od tego wyjdziemy i zbadamy jutro teren do drogi. - Chyba będzie padać - skonstatował Martin Beck. - I minęły prawie trzy tygodnie. Nie sądzę, by to coś dało. - Można spróbować - odparł Parsson. Pies zniknął wśród drzew i właściciel nawoływał go raz za razem. - Dziwne imię dla psa - zauważył Parsson. - Znam psa, który wabi się Emil - oznajmił Martin Beck. - Bardzo miły. Mieszka przy Kungstensgatan. Marzły mu stopy i marzył o tym, by wrócić do domu, do Rhei. Krzewy tarniny nie dały odpowiedzi na pytanie, kto zamordował Waltera Petrusa, i zaczynało się ściemniać. - Chodźmy - rzucił i zaczął iść w stronę samochodów. Pojechał prosto na Tulegatan i kiedy Rhea smażyła w kuchni mielone kotlety, leżał w wannie, myśląc o tym, jak sobie zorganizuje jutrzejszą pracę. Wydział narkotykowy zostanie poinformowany i włączony do sprawy. Należy przeprowadzić gruntowną rewizję w willi w Djursholm, w pomieszczeniach spółki filmowej i w domu Maud Lundin. Benny Skacke powinien poświęcić ten dzień na sprawdzenie, czy Petrus miał jakiś tajny adres, mieszkanie czy lokal wynajmowany pod fałszywym nazwiskiem. Trzeba mocniej przycisnąć dziewczynę, z którą rozmawiała Åsa. To będzie zadanie dla wydziału narkotykowego.

88

Sam od kilku dni zamierzał znów pojechać do willi i porozmawiać z panią Pettersson i ogrodnikiem Hellströmem, ale to mogło czekać. Jutro musi być w swoim gabinecie. Åsa mogłaby porozmawiać ze służbą w Djursholm. Zastanawiał się, czym zajmuje się Åsa - nie widział jej przez cały dzień. - Jedzenie gotowe! - krzyknęła Rhea. - Napijesz się piwa czy wina? - Poproszę piwo! - odkrzyknął. Wyszedł z wanny i przestał myśleć o jutrzejszym dniu.

Rozdział 8 Naczelny komendant uśmiechnął się do Gunvalda Larssona, ale w tym uśmiechu nie było chłopięcego uroku. Odsłonił tylko dwa rzędy ostrych zębów, z trudem skrywając niechęć do gościa. Stig Malm też tam był, to znaczy stał za swoim szefem i starał się sprawiać wrażenie, że to wszystko na razie go nie dotyczy. Malm osiągnął swoje stanowisko dzięki czemuś, co można określić jako zręczne zabieganie o karierę, a co w potocznym języku nosi nazwę wazeliniarstwa. Wiedział, jak niebezpiecznie jest obrażać zwierzchników, ale był też świadomy, że zgubne bywa również gnębienie podwładnych. Mógł nadejść dzień, kiedy oni z kolei dostaną szansę, by znaleźć się na górze. Dlatego obserwował na razie sytuację z neutralnym nastawieniem. Naczelny komendant wzniósł nieznacznie dłonie, po czym znów opuścił je na blat stołu. - Tak, Larsson - zaczął. - Nie musimy chyba mówić, jak bardzo się cieszymy, że wyszedłeś z tej strasznej przygody bez większego uszczerbku. Gunvald Larsson spojrzał na Malma, który wcale nie wyglądał na zadowolonego. Kiedy Malm spostrzegł, że jest obserwowany, próbował zatrzeć złe wrażenie, mówiąc z szerokim uśmiechem: - Tak, naprawdę, Gunvald. Napędziłeś nam niezłego stracha. Naczelny komendant odwrócił głowę i spojrzał lodowatym wzrokiem na najbliższego współpracownika. Malm najwyraźniej przesadził. Natychmiast stłumił uśmiech i spuścił wzrok. Pomyślał ze smutkiem: Cokolwiek bym zrobił, zawsze jest źle. Naprawdę miał podstawy do pewnej mizantropii. Jeżeli on albo komendant podjęli jakąś niezbyt udaną akcję, którą popołudniówki mogły wrzucić na pierwsze strony, zawsze obrywał za to Malm. Jeżeli zbłaźnił się któryś z podwładnych, także Malm stawał się kozłem 89

ofiarnym. Nie musiało oczywiście tak być, gdyby sam miał trochę więcej odwagi cywilnej, ale Stig Malm nigdy o tym w ten sposób nie myślał. Teraz przemówił naczelny komendant, który z jakiegoś powodu sądził, że długie pauzy podnoszą jego autorytet. - Wydaje się trochę dziwne, że pozostałeś tam jeszcze przez jedenaście dni po zamachu, chociaż miałeś zarezerwowany lot już na następny dzień. Powinieneś był zatem lecieć szóstego czerwca, jednak wróciłeś do domu dopiero osiemnastego. Jak to wytłumaczysz? Gunvald Larsson miał na to pytanie dwie odpowiedzi. Od razu wybrał tę, która lepiej pasowała do jego sytuacji. - Zamówiłem nowy garnitur. - Uszycie nowego garnituru zajmuje jedenaście dni? - zdumiał się komendant. - Tak, jeśli ma być zrobiony porządnie. Można oczywiście uszyć szybciej, ale wtedy nie da się uniknąć niedoróbek. - Mhm - rzekł poirytowany komendant. - Mamy, jak wiesz, rewidentów i takie rzeczy jak garnitur trudno byłoby wrzucić do budżetu. Czemu zresztą nie mogłeś kupić go tutaj? - Nie kupuję garniturów - odparł Gunvald Larsson. - Szyję je na miarę. A w Europie nie ma krawca, który potrafiłby to zrobić tak, jak chcę. - Ale to z kosztami i rewidentami jest sprytne - ocenił Malm. Był przekonany, że użył właściwego i bezpiecznego wyrażenia, lecz naczelny komendant stracił nagle zainteresowanie garderobą Gunvalda Larssona. Stwierdził: - Dziwny z ciebie człowiek, Larsson, ale z biegiem lat wyrobiliśmy sobie opinię, że jesteś dobrym policjantem. - Tak - przytaknął Malm. - To prawda. - Przecież już to powiedziałem - rzekł poirytowany komendant. - Chociaż jesteś dziwny. - I krnąbrny - uzupełnił szef biura. Komendant zwrócił się teraz do Malma i oznajmił z wszystkimi oznakami wzbierającej wściekłości: - Nie toleruję ani krnąbrności, ani nadgorliwości. Powinieneś to rozumieć, Stig. Malm wyraźnie znalazł się na linii strzału i musiał teraz jak najszybciej z niej zejść. Rozejrzał się za drogami odwrotu. Gunvald Larsson puścił do niego oko. Malm osłupiał, bo ostatnie, co można było powiedzieć, to to, że są ze sobą na dobrej stopie. Wręcz przeciwnie, ich wcześniejsza współpraca prowadziła do poważnych konfliktów.

90

- Jak Stig wie, nie spędziłem tych jedenastu dni wyłącznie u krawca - rzucił od niechcenia Gunvald Larsson. W rzeczywistości Malm nie miał pojęcia, czym zajmował się Larsson. Typowe dla kierownictwa GZP było, że wcześniej nikt z nich nie miał czasu choćby porozmawiać z Gunvaldem Larssonem aż do dziś, ponad sześć tygodni od jego powrotu do domu. A teraz chodziło głównie o rozliczenie kosztów podróży. Naczelny komendant nie zamierzał już dłużej dręczyć Malma. Zapewnił jakby mimochodem: - Dobrze, Stig. Dobrze, że znajdujesz czas dla naszych ludzi. I zwrócił się zaciekawiony do Gunvalda Larssona. - A zatem, co robiłeś? - Cóż, oczywiście przede wszystkim burdele. Zawsze uważałem, że powinniśmy dokładnie sprawdzać wszystkie burdele na świecie jako obiekty usługowe dla marynarzy i innych Szwedów za granicą. Gunvald Larsson był w burdelu raz, w wieku dwudziestu dwóch lat, i od razu zdecydował, że ta pierwsza wizyta będzie zarazem ostatnią. Malm spodziewał się, że komendant dostanie ataku szału, rzuci w Gunvalda Larssona przyciskiem do papieru lub czymś podobnym, ale jego zwierzchnik zupełnie niespodziewanie dostał ataku śmiechu, który udało mu się opanować dopiero po paru minutach. - Zabawny jesteś, Larsson - wysapał w końcu. - Nie pamiętam, kiedy ostatni raz tak się uśmiałem. Gunvald Larsson pomyślał, że ktoś powinien się przyjrzeć poczuciu humoru naczelnego komendanta, po czym kontynuował: - Cóż, ponieważ i tak tam byłem i musiałem czekać na garnitur, skorzystałem z okazji, by spróbować zbadać, co się stało. - Co nie było chyba szczególnie konstruktywne - stwierdził komendant. - Tamtejsza policja przeprowadziła bardzo dokładne śledztwo. Dostaliśmy ponadto wszystkie informacje. Dotarły do nas, kiedy jeszcze tam byłeś, więc równie dobrze mogli dać dokumentację tobie. Ty jednak byłeś zajęty burdelami... Naczelny komendant znów wybuchnął śmiechem. Malm rzucił zmieszane spojrzenie na pozostałych i pogładził w zadumie kręcone włosy. Gunvald Larsson zaczekał, aż komendant przestał rechotać i otrze łzy z kącików oczu. Wtedy odpowiedział:

91

- Osobiście jestem przekonany, że służba bezpieczeństwa popełniła sporo błędów i wnioski z policyjnego śledztwa nie są prawidłowe, zwłaszcza odnośnie do kilku znaczących szczegółów. Poza tym mam jeden egzemplarz raportu w swoim pokoju. Dostałem go przed wyjazdem. W pokoju zapadła na chwilę cisza. Potem Malm odważył się zauważyć: - To może być ważne dla listopadowej wizyty. - Źle, Stig - poprawił naczelny komendant. - To jest nie tylko ważne, to jest niezwykle ważne. Musimy natychmiast zwołać zebranie. - Właśnie - zgodził się Malm. Lubił zebrania. Stanowiły część samego życia. Bez nich niczego nie dałoby się zrobić. Społeczeństwo by się rozpadło. - Kogo wezwać? Malm stał już przy telefonie. Naczelny komendant był pogrążony w myślach. Gunvald Larsson wyłamywał palce, aż trzeszczały mu w stawach. - Gunvald będzie oczywiście jako referujący - rzekł Malm. - Po tym wszystkim będzie jako ekspert - uznał komendant. - Myślę jednak o czymś innym. Grupa specjalna nie została jeszcze utworzona. Mamy wprawdzie sporo czasu, ale to bardzo duże i wymagające przedsięwzięcie. Sądzę, że najwyższy czas zebrać małą grupę kluczowych osób. - Szef wydziału bezpieczeństwa - podsunął Malm. - To się rozumie samo przez się. Podobnie jak szef policji porządkowej i komendant policji w Sztokholmie. Gunvald Larsson ziewnął, bardziej z niesmaku niż z niedotlenienia. Kiedy myślał o komendancie policji, z jedwabnymi krawatami i niezliczonymi uzbrojonymi tępakami wchodzących w skład jego tak zwanego komando, czuł niechęć niemal do wszystkiego. Poza tym w głębi ducha trochę się bał. Naczelny komendant mówił dalej: - Potrzebne będą grupy ekspertów wszelkiego rodzaju, będziemy musieli wypożyczyć sprzęt i ludzi z armii i lotnictwa. Być może także z marynarki. Oczywiście największa odpowiedzialność za to, co się stanie, będzie spoczywać na jednej osobie. Na mnie. Nie wyglądał bynajmniej na niezadowolonego z tej kolosalnej odpowiedzialności. Usiadł wyprostowany za stołem, kładąc dłonie na jego blacie. - Albo się nie stanie - rzucił Gunvald Larsson. 92

- Co masz na myśli? - Odpowiedzialność za to, co się nie stanie. - Dziwny z ciebie człowiek, Larsson - powtórzył naczelny komendant. - Ale cholernie zabawny. Powrócił do wątku i rzeki trochę nieśmiało: - Na mnie, jak powiedziałem. Na zebraniu za dwie godziny musimy koniecznie mieć Möllera, komendanta sztokholmskiego, szefa policji porządkowej i was dwóch. Zrobił nieokreślony gest w stronę Malma i Gunvalda Larssona. Möller był szefem wydziału bezpieczeństwa. - Ale jest jeszcze inna sprawa - dodał. - Jeśli już teraz przygotowujemy się do zebrania tych sił, a potem wprowadzenia innych, jak obrona psychologiczna i tak dalej, musimy też mieć od początku szefa operacyjnego. Doświadczonego policjanta i sprawnego administratora. Człowieka, który potrafi koordynować wszystkie te siły wchodzące w skład kompleksowej ochrony. Człowieka, który posiada wszystkie te cechy, a poza tym ma zmysł kryminologiczny i jest dobrym psychologiem. Kto nim jest? Naczelny komendant popatrzył na Gunvalda Larssona, który w milczeniu skinął głową, tak jakby odpowiedź była oczywista. Stig Malm wyprostował się bezwiednie. Odpowiedź faktycznie jest oczywista, pomyślał. Kto oprócz mnie ma kwalifikacje do tego trudnego zadania? To, że raz rzeczywiście był szefem operacyjnym w sprawie, która zakończyła się niezbyt szczęśliwym rezultatem, składał na karb pecha i zbiegów okoliczności. - Beck - powiedział Gunvald Larsson. - Właśnie - potwierdził komendant. - Martin Beck. On jest tym właściwym człowiekiem. Zwłaszcza jeśli coś nie wychodzi, pomyślał. Głośno zaś powtórzył: - Główna odpowiedzialność i tak spoczywa na mnie. To nie brzmiało głupio. Zastanawiał się nad lepszym sformułowaniem. Na przykład: „Największa odpowiedzialność i tak spoczywa na moich barkach”. - Dlaczego jeszcze nie dzwonisz? Naczelny komendant spojrzał pytającym wzrokiem na Malma, który zebrał się na odwagę, by rzec: - Beck prowadzi sprawę. W rzeczy samej jest moim podwładnym, należy do mojej sekcji.

93

- Aha, komisja do spraw zabójstw dłubie przy jakiejś sprawie - zaczął naczelny komendant. - Ale on na pewno ma czas. Być może zresztą komisję zabójstw wydłubie się stąd na dobre. Od pewnego czasu zbierały się siły, by zlikwidować komisję do spraw zabójstw. Początkiem końca mogła się stać przeprowadzka z Vastbergi do olbrzymiej kwatery głównej policji na Kungsholmen w Sztokholmie, którą planowano na rok 1975. Zamiar zlikwidowania komisji wynikał częściowo z silnych dążeń do centralizacji i militaryzacji, ale przede wszystkim z zawiści zżerającej większość szwedzkich urzędów. Komisji wiodło się za dobrze, rozwiązywała prawie wszystkie sprawy. Kiedy wielu policjantów, zwłaszcza z dużych miast, przedstawiano jako łapówkarzy, tępych awanturników lub łobuzów w mundurach, z głupim i bezwzględnym kierownictwem, komisja do spraw zabójstw nigdy nie dawała powodów do skarg. Oficerowie kryminalni, którzy w niej służyli, stali się ogólnie znani i wręcz popularni. Zwrot „przybywa komisja do spraw zabójstw” przez lata gwarantował bezpieczeństwo i było to uzasadnione. Personel wydziału stanowili zdolni policjanci, którzy prawie zawsze rozwiązywali sprawy i wykluczone było, by któryś z nich stosował kiedykolwiek niehumanitarne metody. Oba te uogólnienia miały pewne słabości. W policji dużych miast było wielu umundurowanych łobuzów, często podwładnych łapówkarzy i sadystycznych zwolenników przemocy. Było jednak też sporo policjantów o nieposzlakowanej opinii, starających się wykonywać jak najlepiej swoją trudną pracę. Niełatwo byłoby powiedzieć coś złego o komisji do spraw zabójstw, ale zdarzało się na przestrzeni lat, że tego czy innego współpracownika Martina Becka przenoszono szybko do jakiegoś rewiru w dużym mieście z powodu braku ludzi. - Ja mam jedenaście spraw - zauważył Gunvald Larsson. - Ale ty nie jesteś w mojej sekcji - odparł Stig Malm. - Nie. Dzięki niech będą dobremu Ojcu w niebie. Czy komu tam. Stig Malm zdołał się skontaktować ze wszystkimi, nawet z szefem policji porządkowej, który miał anginę i czterdzieści stopni gorączki i ledwo mógł mówić. Trzeba było go potraktować jako nie w pełni zdolnego do służby, ale nie miało to większego znaczenia. Komendant sztokholmskiej policji mógł wystąpić w jego imieniu i było pewne, że to zrobi. W drodze z policyjnego sanktuarium Stig Malm i Gunvald Larsson zamienili kilka zdań. - Naprawdę mi pomogłeś - stwierdził Malm. - Ale... - Ale co? - Dlaczego to zrobiłeś? - Bo mi było ciebie żal. 94

- Ale mnie nie lubisz, prawda? - Myślę, że jesteś cholernym osłem - odparł Gunvald Larsson. - Ale osłów też można żałować, prawda? - Prawda. - Poza tym mam dla ciebie wskazówkę. - Co takiego? - Odwołaj się do jego poczucia humoru. - A propos - wtrącił zaciekawiony Malm. - Jakie są naprawdę tamtejsze burdele? - Wszystkie były w biało-czerwone paski. Tak samo kondomy na stolikach nocnych dziwek. A po półgodzinnym pobycie penis się do nich upodabniał. Wyglądał dokładnie jak polkagris1. - Po jakim czasie schodzą? To znaczy, te paski? - Nigdy - odparł Gunvald Larsson. - Pewnie dlatego nikt tam nie chodzi do burdelu. Rozeszli się każdy w swoją stronę. Stig Malm w zamyśleniu kręcił głową. - Barani łeb - wymruczał do siebie Gunvald Larsson. - W jaką cholerną robotę człowiek się wpakował w wieku czterdziestu dziewięciu lat. Wszyscy oprócz Möllera przyszli w wyznaczonym czasie. Stig Malm i Gunvald Larsson przywitali się ze sobą i z naczelnym komendantem niezbyt wylewnie, ale z drugiej strony nie widzieli się po raz pierwszy w ten niezbyt pogodny lipcowy dzień. Martin Beck już tam był, ubrany w dżinsową kurtkę i niewyprasowane spodnie, a komendanta sztokholmskiej policji zdobił, jak się spodziewano, biały jedwabny krawat. Może nadal świętował pogrzeb króla Gustawa VI Adolfa zeszłej jesieni. Brakowało jednak Möllera. Wszyscy siedzieli już przy stole konferencyjnym, kiedy naczelny komendant to zauważył i zadał niemal genialne pytanie: - Gdzie jest Möller? - Pewnie się zabawia z dziewczynami w sekretariacie - odrzekł Gunvald Larsson. - Po prostu nie możemy zacząć bez niego - powiedział komendant. - Wiecie, ile zawsze jest szumu, kiedy włącza się w coś wydział bezpieczeństwa. Eric Möller był filarem wydziału bezpieczeństwa GZP, na co dzień zwanego Sapo, nie było jednak pewne, czy sam dokładnie wiedział, czego jest szefem. Sam wydział bezpieczeństwa nie stanowił niczego szczególnego. Zatrudniali prawie osiemset osób, które zdawały się

1

Polkagris - podłużny cukierek w biało-czerwone paski, produkowany w mieście Granna.

95

spędzać czas na dwóch zajęciach: po pierwsze, na demaskowaniu i łapaniu zagranicznych szpiegów, po drugie - na zwalczaniu organizacji i grup stanowiących zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa. Z biegiem lat stawało się to jednak coraz mniej jasne, ponieważ wszyscy wiedzieli, że jedynym zadaniem Sapo jest rejestrowanie, prześladowanie i ogólnie uprzykrzanie życia osobom o poglądach socjalistycznych. Kiedy w końcu sprawy zaszły tak daleko, że policja zaczęła rejestrować socjalistów należących do partii socjaldemokratycznej, niby-socjalistyczny rząd z coraz większym trudem zachowywał pozory. Mógł tylko raz za razem zapewniać, że Szwecja nie prowadzi żadnej działalności szpiegowskiej za granicą i że rejestracja za poglądy najpierw nie istniała, a potem, że została przerwana - zabroniono jej mianowicie w ustawie z 1968 roku - ale wkrótce dowiedziono, że te zapewnienia były nieprawdziwe. Szwecja prowadziła działalność szpiegowską za granicą, częściowo na własny rachunek, ale przede wszystkim dla innych, a ustawa o rejestracji socjalistów została zniesiona za pomocą sprytnych przepisów o wyjątkach. Okazało się wkrótce, że części tej działalności nie prowadziła bezpośrednio - słowo „bezpośrednio” należałoby wyróżnić kursywą - policja bezpieczeństwa, tylko tajemnicze biura i inne instytucje kierowane przez policję, siły zbrojne i rząd we wzajemnym porozumieniu. Kiedy część tych faktów wypłynęła na powierzchnię i została opublikowana, system zareagował dokładnie tak, jak niestety można było się spodziewać. Za pomocą skorumpowanego wymiaru sprawiedliwości wtrącono do więzienia dziennikarzy, którzy wyciągnęli te brudy, podczas gdy członkowie rządu kłamali ludziom prosto w twarz. Wyraźnie okłamywano się wzajemnie także w kręgu wewnętrznym i dlatego byli ludzie, którzy uważali, że mają powody wierzyć, iż szef krajowego systemu bezpieczeństwa tak naprawdę nie wie, czego jest szefem. Eric Möller wszedł na salę konferencyjną spóźniony o trzydzieści trzy minuty. Gdyby naprawdę zabawiał się z sekretarkami, musiałby dosyć ostro, ponieważ miał spoconą twarz i ciężko oddychał. Był mniej więcej rówieśnikiem pozostałych siedzących wokół stołu, lecz znacznie przewyższał ich wagą. Do tego miał wianuszek rudych włosów wokół łysego ciemienia i duże, wyraźnie odstające uszy. Nawet jeśli Möller był agentem, antyagentem lub kimś w tym rodzaju, trudno byłoby mu działać w przebraniu. Żaden z pozostałych nie znał go bliżej. Trzymał się na uboczu. Może wynikało to z jego zawodu, gdyż jedno było pewne: to musiało być trochę dziwne uczucie zdobywać potajemnie informacje o komunistach w kraju, który szczyci się wolnością słowa, w którym można w pełni legalnie być socjalistą, gdzie ponadto od dłuższego czasu istnieje reprezentowana w par-

96

lamencie partia komunistyczna, wraz z innymi, uważającymi się za lewicowe. Poza tym sama rządząca partia kapitalistyczna w chwilach egzaltacji deklarowała się jako socjalistyczna. Jedynym z obecnych, który szczerze nie znosił Möllera, był Gunvald Larsson. - Co słychać u twoich kumpli ustaszowców? Czy nadal spotykacie się w ogrodzie na herbatkę w sobotnie popołudnia? I dlaczego Franco jeszcze nie ułaskawił tych porywaczy samolotu mieszkających w hotelu Ritz? Szef policji bezpieczeństwa był jednak zbyt zdyszany, by odpowiedzieć. Naczelny komendant rozpoczął zebranie, zreferował plan wizyty niezbyt popularnego senatora w czwartek dwudziestego pierwszego listopada, powiedział, że Gunvald Larsson ma interesujący i pożyteczny materiał z podróży szkoleniowej, a następnie mówił trochę o stopniu trudności zadania i jego wielkim znaczeniu dla prestiżu policji. Potem przeszedł do różnych zadań specjalnych, których każdy z obecnych mógł na tym etapie się spodziewać. Szkoda, że nie wziąłem ze sobą tej głowy i nie włożyłem do słoika z formaliną, pomyślał Gunvald Larsson. Wtedy mógłbym przekazać naprawdę interesujący i pożyteczny materiał. Nowina, że po raz pierwszy w życiu zostanie szefem operacyjnego komanda, zaskoczyła Martina Becka w środku ziewnięcia. Stłumił je pospiesznie i wtrącił: - Chwileczkę, jeśli można. Czy mówisz o mnie? - O tobie, Martin - wyjaśnił przyjaznym głosem komendant. - Czym to się różni od prewencji zabójstw? To dlatego jesteś właściwą osobą. Dostaniesz wszelką pomoc, dobierz sobie, kogo chcesz, i rozporządzaj ludźmi według uznania. Martin Beck najpierw chciał pokręcić głową, a potem pomyślał, że jak, na litość boską, miałby to zrobić, skoro właściwie otrzymał polecenie służbowe. Poczuł, jak Gunvald Larsson szturcha go w bok, i się odwrócił. - Myślę, że panowie specjaliści od morderstw chcą się naradzić między sobą - stwierdził komendant sztokholmski, który zawsze starał się być zabawny, ale nigdy mu się to nie udawało. Gunvald Larsson wymamrotał: - Powiedz, że bierzesz na siebie zorganizowanie aparatu ochronnego, postępowanie przygotowawcze, ochronę ogólną i wszystko. - Jak?

97

- Za pomocą komisji do spraw zabójstw i wydziału kryminalnego. Ktoś inny niech zajmie się tylko ochroną osobistą, na przykład dopilnuje, żeby nikt nie podszedł i nie obciął mu fiuta siekierą. - Panowie, nie możecie tak szeptać - zwrócił im uwagę naczelny komendant. Gunvald Larsson rzucił szybkie spojrzenie na Martina Becka, ocenił, że brakuje mu wigoru, i wytłumaczył: - Mamy na myśli to, że Beck i ja z ludźmi głównie z komisji do spraw zabójstw i wydziału kryminalnego podejmujemy się koordynacji całego przedsięwzięcia, włącznie z działaniami prewencyjnymi i ochroną ogólną. Nie chcemy natomiast się zajmować ochroną osobistą, na przykład jeśli ktoś podejdzie i uderzy naszego szanownego gościa cegłą w głowę czy coś w tym stylu. To zadania dla Möllera i jego ludzi. Naczelny komendant chrząknął i zapytał: - Co ty o tym sądzisz, Eric? - Dobrze - rzekł Möller. - Zgadzam się. Nadal miał problem ze złapaniem tchu. - Ta część zadania jest właściwie zawstydzająco łatwa - podsumował Gunvald Larsson. - Podjąłbym się tego przy pomocy dwudziestu najgłupszych glin w mieście. A Möller ma chyba kilkuset przebranych głupków ukrytych w krzakach. Słyszałem, że jeden z nich fotografował szefa rządu, kiedy wygłaszał przemówienie pierwszomajowe, i zasugerował, że wygląda na niebezpiecznego komunistę. - Dosyć, Larsson - przerwał mu naczelny komendant. - Wystarczy. Bierzesz to zadanie, Beck? Martin Beck westchnął, ale kiwnął głową. Widział oczami duszy to zadanie wraz z wszystkimi przykrymi komplikacjami. Niekończące się zebrania, nadgorliwi politycy i wojskowi, którzy będą mieszać się do wszystkiego. Ale trudno. Raz, że nie chciał odmawiać wykonania bezpośredniego polecenia, dwa, sądził, że Gunvald Larsson ma jakiś pomysł, jak to wszystko ogarnąć. Udało mu się już pozbyć policji bezpieczeństwa, i to było bardzo dobre posunięcie. - Zanim przejdę do dalszej części, chciałbym się czegoś dowiedzieć. Czegoś, na co powinien znać odpowiedź nasz przyjaciel Möller. - Słucham - rzekł ze stoickim spokojem szef wydziału bezpieczeństwa, odpinając teczkę z dokumentami. - Tak, ta organizacja USCH czy jak się nazywa, co o niej wiemy? - Nie, nie nazywa się USCH - zaprzeczył Malm, przygładzając włosy. 98

- A powinna - stwierdził Gunvald Larsson. Naczelny komendant głośno się roześmiał. Wszyscy oprócz Gunvalda Larssona spojrzeli na niego ze zdziwieniem. - Nazywa się ULAG - sprostował Malm. - Właśnie - podchwycił komendant. - Co o niej wiemy? Möller wyjął z teczki arkusz papieru i wyjaśnił lakonicznie: - Prawie nic. To znaczy wiemy, że dokonali kilku zamachów. Wszystkie udane. Pierwszy raz ujawnili się w marcu zeszłego roku, kiedy prezydent Kostaryki został zastrzelony przy zejściu z trapu samolotu w Tegucigalpa. Zamach był niespodziewany i środki bezpieczeństwa okazały się niewystarczające. Gdyby ULAG sam nie przyznał się do zamachu, wszyscy by myśleli, że to morderstwo popełnione przez jakiegoś psychopatę. - Zastrzelony? - powtórzył pytającym tonem Martin Beck. - Tak, ewidentnie przez snajpera, który leżał ukryty w furgonetce. Policji nie udało się trafić na ślad winnego. - A następny raz? - W Malawi, gdzie przywódcy dwóch państw afrykańskich spotkali się na konferencji dotyczącej ustalenia granicy. Cały budynek nagle eksplodował i zginęło ponad czterdzieści osób. To się stało we wrześniu. Środki bezpieczeństwa były zakrojone na dużą skalę. Möller otarł pot z czoła. Gunvald Larsson pomyślał z zadowoleniem, że jego kondycja nie jest chyba taka zła. - Potem dokonali dwóch zamachów w styczniu. Najpierw zginął minister z Wietnamu Północnego oraz generał i trzech ludzi z jego sztabu, kiedy ich samochody zostały obrzucone granatami. To się zdarzyło w drodze na konferencję z dygnitarzami z Wietnamu Południowego. Konwój miał eskortę wojskową. Najpierw złośliwe języki twierdziły, że za zamachem stoją inne siły, ale ULAG przyznał się w audycji radiowej. Już w tydzień później organizacja zaatakowała w jednym ze stanów w północnych Indiach. Kiedy prezydent państwa wizytował stację kolejową, co najmniej pięciu mężczyzn obrzuciło granatami pociąg i halę dworca. Potem terroryści oddali kilka serii strzałów z pistoletów maszynowych. To był najbardziej krwawy atak. Kilkuset uczniów zebrało się, by powitać prezydenta i prawie pięćdziesięcioro z nich zginęło. Wszyscy policjanci i ochroniarze, którzy tam się znajdowali, też zginęli albo zostali ciężko ranni. Prezydenta rozerwało na strzępy. Wtedy też jedyny raz ktoś widział sprawców. Byli zamaskowani i ubrani w coś w rodzaju mundurów komandosów. Odjechali kilkoma samochodami i nie dało się ich wyśledzić. Potem był jeszcze jeden przypadek w Japonii w marcu, kiedy znany i kontrowersyjny polityk odwiedził szkołę. Wtedy też budynek 99

wyleciał w powietrze, a polityk zginął wraz z wieloma innymi osobami. Wszyscy sądzą, że to również sprawka ULAG, ale audycja radiowa, której słuchali, była tak niewyraźna, że niczego nie dało się stwierdzić z całkowitą pewnością. - Czy to wszystko, co wiesz o ULAG? - zapytał Martin Beck. - Tak. - Czy sami sporządziliście ten raport? - Nie. - To kiedy go dostaliście? - Jakieś dwa tygodnie temu. - Czy mogę zapytać, skąd to macie? - odezwał się Gunvald Larsson. - Tak, możesz, ale ja nie muszę odpowiadać. Wszyscy jednak już wiedzieli. Möller rzekł ze zrezygnowaną miną: - CIA. Jedynym, który zareagował, był komendant sztokholmski. - Co to właściwie znaczy? - spytał. Möller nie odpowiedział. Martin Beck, który zdawał sobie sprawę z tego, że komendant pyta, bo naprawdę nie wie, rzekł: - To znaczy Central Intelligence Agency. - Po angielsku - dodał złośliwie Gunvald Larsson. - Nie jest tajemnicą, że wymieniamy informacje z USA - odparł dotknięty Möller. - Wymiana informacji to ładne wyrażenie - zauważył Gunvald Larsson. - Dobrze brzmi. - A zatem wcześniej wydział bezpieczeństwa nie wiedział nic o ULAG? - drążył Martin Beck. - Nie - odparł nieporuszony Möller. - Nic ponad to, co wyczytałem w gazetach. Nie wyglądają na jakąś grupę komunistyczną. - Ani arabską - wtrącił Gunvald Larsson - Nie - powiedział Möller zupełnie obojętnym tonem. - Właśnie. - Posłuchajmy teraz Larssona - rzekł naczelny komendant. - Co jeszcze wiesz o ULAG czy jak to się tam nazywa? - Mnóstwo. Typowe jest na przykład, że mamy służbę bezpieczeństwa, która z założenia powinna monitorować takie rzeczy jak międzynarodowe grupy terrorystyczne, ale mają gdzieś te z nich, które nie są ani socjalistyczne, ani palestyńskie. - To nieprawda - zaprzeczył Möller.

100

- Przypuszczalnie jest również nieprawdą, że pozwoliliście dwóm faszystowskim terrorystom wejść i zastrzelić ambasadora Jugosławii, nie kiwnąwszy nawet palcem, by temu zapobiec. A potem ich wypuściliście. - Nie wyraziłbym tego w ten sposób - odrzekł Möller. Nie wykazywał oznak pogorszenia nastroju i Gunvald Larsson zaczął rozumieć, że ten człowiek jest zbyt nieczuły, by można było z niego kpić. Dlatego przeszedł do rzeczy i stwierdził: - Wiem o ULAG tyle, co Möller ma w tym dokumencie, i trochę więcej. Brałem udział w większej części dochodzenia po zamachu z piątego czerwca i mogę poprzestać na uwadze, że są kraje, w których policja bezpieczeństwa nie zadowala się odbitkami okólników z CIA. - Streszczaj się, Gunvald - wtrącił Martin Beck. Gunvald Larsson spojrzał na niego z ukosa. Nie przepadał za Martinem Beckiem, ale podziwiał go jako policjanta, przede wszystkim za jego przenikliwość. Ponadto sam był świadomy, że ma skłonność do rozwlekania się, którego z biegiem czasu nie udało mu się całkiem zwalczyć. - Jeśli przyjrzymy się temu zamachowi, łatwo wyciągnąć pewne wnioski - ciągnął. - Na przykład taki, że oni zawsze zwracają się przeciw prominentnym politykom, ale też, że ci politycy nie mają poza tym ze sobą wiele wspólnego. Prezydent Kostaryki był prawie socjaldemokratą, a ci dwaj z Afryki czystymi nacjonalistami. Wietnamczycy, którzy wbrew temu, co powiedział Möller, nie byli z Wietnamu Północnego, lecz związani z PRR, czyli rządem tymczasowym w Wietnamie Południowym, byli komunistami. Prezydent stanu w Indiach był liberalnym socjalistą, a Japończyk ultrakonserwatystą. Prezydent, którego zgonu stałem się przypadkowym świadkiem, był faszystą rządzącym starą, dobrze zakonserwowaną dyktaturą. Z którejkolwiek strony na to spojrzeć, nie ma wyraźnego politycznego wzoru. Ani ja, ani nikt inny nie potrafi tego sensownie wyjaśnić. - Może po prostu wykonują zlecenia - podpowiedział Martin Beck. - Myślałem o tym, ale to się wydaje mało prawdopodobne. Jakoś mi nie pasuje. Inną uderzającą rzeczą jest znakomite planowanie i przeprowadzanie zamachów. Stosowali różne metody i wszystkie świetnie się sprawdziły. Ci ludzie znają się na swojej robocie i są niezwykle groźni. To dowodzi, że są dobrze trenowani i kształceni. Poza tym mają chyba dostęp do ważnych źródeł. I muszą mieć jakąś bazę. - Gdzie? - zainteresował się Martin Beck.

101

- Nie wiem - zaczął Gunvald Larsson. - Mógłbym zgadywać, ale wolałbym tego nie robić. Jednak niezależnie od tego, jaki mają końcowy cel, trudno mi wyobrazić sobie coś gorszego od grupy terrorystycznej, której ciągle udają się zamachy. - Opowiedz teraz, co tam się stało - polecił naczelny komendant. - Zrozumienie tego, co się stało, zajęło mi trochę czasu - tłumaczył Gunvald Larsson. Eksplozja była niezwykle silna i poza prezydentem gubernatorem zabiła dwadzieścia sześć osób. W większości policjantów ochroniarzy, ale także paru kierowców taksówek i dorożkarzy stojących pobliżu. Nawet jedną osobę, która szła inną ulicą i została trafiona w głowę szczątkami samochodu. Siła eksplozji wzięła się stąd, że ładunek wybuchowy umieszczono w jednym z głównych przewodów gazowych miasta. Bombę musiał zdetonować przez radio ktoś, kto znajdował się dość daleko. - A jaki błąd popełniła twoim zdaniem policja? - spytał Martin Beck. - W samym planie zabezpieczenia nie było większych błędów - uznał Gunvald Larsson. - Był podobny do tego, jaki amerykańska Secret Service opracowała po zamachu na Kennedy'ego. Ale skoro ten gość był tak niepopularny, nie należało ujawniać wcześniej trasy przejazdu kolumny. - Wtedy ludzie nie mogliby wiwatować i machać flagami - zauważył komendant sztokholmski. - A poza tym to koszmar ciągle zmieniać trasę przejazdu kolumny - dodał Möller. - Pamiętam, jakie było zamieszanie, kiedy przyjechał do nas Chruszczow. - Przypominam sobie, jak mówił, że nigdzie na całym świecie nie widział tylu ładnych policyjnych pleców. - To była jego wina - odrzekł Möller. - Nie miał nawet dość rozumu, by się bać. - Sytuacja na świecie była wtedy trochę inna - podsumował Martin Beck. - Nie było takiej desperacji i zwątpienia. Naczelny komendant nie odpowiedział. Wtedy nie był naczelnym komendantem i nic nie zapowiadało, że kiedyś nim zostanie. - Innym błędem było zbyt późne wprowadzenie środków zapobiegawczych - ciągnął Gunvald Larsson. - Kontrolę w portach i na lotniskach wprowadzono na dwa dni przed oficjalną wizytą. A tacy ludzie jak chłopcy z ULAG potrzebują więcej czasu na przygotowania. Przyjeżdżają kilka tygodni wcześniej. - To już czyste domysły - wtrącił Möller. - Niezupełnie. Tamtejsza opozycja zdobyła trochę interesujących informacji. Poza tym fakty dotyczące zamachu w Indiach nie są takie skąpe, jak mówiłeś. Policjant, który został 102

ciężko ranny i potem zmarł, powiedział, że terroryści nie byli zamaskowani, nie licząc kasków podobnych do tych, jakie noszą robotnicy na budowie. Miał też pewność, że wśród tych trzech, których zauważył, było dwóch Japończyków i jeden Europejczyk, wysoki mężczyzna koło trzydziestki. Kiedy wskakiwał do samochodu, spadł mu hełm i ranny policjant zobaczył, że ma blond włosy i baczki. Indyjska policja sprawdziła oczywiście wszystkich, którzy opuszczali kraj. Jeden człowiek odpowiadał opisowi. Miał rodezyjski paszport i spisano jego nazwisko. Ponieważ nie mieli wtedy jeszcze zeznania policjanta w szpitalu, nie można było wiele zrobić. Władze w Rodezji oświadczyły, że nie znają nikogo o tym nazwisku. - Zawsze coś - rzekł Martin Beck. - Przed wysadzeniem prezydenta w powietrze policja w tamtym kraju nie miała żadnego kontaktu z policją indyjską. Zanotowano jednak wszystkich wyjeżdżających w najbliższych dniach i okazało się, że była wśród nich osoba o tym nazwisku i z tym samym paszportem. Paszport jest prawie na sto procent fałszywy, podobnie jak nazwisko, ale to drugie jest dość interesujące. Jestem pewny, że ludzie przyjmują je z mieszanymi uczuciami. - A jak się nazywał? - zapytał Martin Beck. - Reinhard Heydrich - oznajmił Gunvald Larsson. Naczelny komendant chrząknął i zauważył: - Ten ULAG wydaje się dość nieprzyjemny. Poza tym Heydrich jest postacią historyczną. - Niewątpliwie historyczną - potwierdził Gunvald Larsson. - Jednak dotychczasowe akcje ULAG pokazują całkowitą pogardę dla ludzkiego życia. - Jak można chronić kogoś przed ludźmi, którzy używają sterowanych radiowo bomb? zapytał ponuro Möller. - To się załatwi - skwitował Gunvald Larsson. - Jeśli ty się zajmiesz ochroną osobistą. - To nie takie proste, jeżeli wszyscy wylecimy nagle w powietrze - stwierdził szef wydziału bezpieczeństwa. - Jak wtedy będziemy mogli go chronić? - Nie martw się o bomby i takie tam. To nasza działka. - Pomyślałem o czymś - odezwał się Martin Beck. - Jeśli ochrona ogólna naprawdę tam funkcjonowała, ten, który zdetonował bombę, nie mógł widzieć, co się dzieje. - Na pewno nie mógł - zgodził się Gunvald Larsson. - Czy miał jakiegoś współpracownika w pobliżu? - Nie sądzę. - To skąd wiedział, kiedy ją zdetonować?

103

- Przypuszczam, że słuchał transmisji radiowej lub oglądał telewizję. Media transmitowały na żywo całą wizytę. Tak robi się w większości krajów, kiedy dzieje się coś szczególnego. - Zafrapowało mnie też, że ten ULAG tak szybko wydał oświadczenie, w którym przyznał się do zamachu, i że pojawiło się w stacji francuskiej. - W rzeczywistości oświadczenie nadała stacja francuskojęzyczna w Indiach Zachodnich. Oni z kolei usłyszeli je ze źródła, którego nie udało się bliżej zlokalizować. To mógł być nawet statek lub samolot. - Mhm - mruknął Martin Beck. - Zakładam, że powinniśmy się liczyć z ULAG. - Tak - odparł Gunvald Larsson. - Tak to wygląda. Próbowałem przeanalizować ich sposób działania. O ich filozofii wolę nawet nie myśleć. Coś przecież o nich wiemy. Zawsze atakują znane postacie polityczne. I dotąd za każdym razem zdarzało się to podczas wizyty oficjalnej lub podobnej okazji. W naszym przypadku można wręcz się spodziewać, że będą czegoś próbowali. - Co z prewencją? - zapytał Möller. - Czy mam wsadzić za kratki każdego narwańca, który ma w domu portret Mao? Martin Beck roześmiał się jakby z jakiegoś ukrytego dowcipu, ale nikt nie zrozumiał, dlaczego się śmieje. - Nie - zaprzeczył Gunvald Larsson. - Ten, kto chce, może oczywiście wyjść i demonstrować. - Nie wiesz, o czym mówisz - skomentował to komendant sztokholmski, który zaczynał służbę w policji porządkowej. - W takim wypadku musimy ściągnąć wszystkich policjantów z kraju. Kiedy McNamara wybierał się kilka lat temu do Kopenhagi, nie odważył się przyjechać, gdy dowiedział się, jakich demonstracji może się spodziewać, a kiedy Reagan był dwa lata temu w Danii i jadł lunch na jachcie królewskim, ledwo wspomnieli o tym w gazetach. Sam powiedział, że jest tam jako osoba prywatna i nie chce żadnego rozgłosu. Pomyślcie, Reagan... - Gdybym miał w ten dzień wolne, sam bym pewnie wyszedł demonstrować przeciw temu skurczybykowi - rzucił Gunvald Larsson. - Jest znacznie gorszy od Reagana. Wszyscy spojrzeli na niego podejrzliwie, oprócz Martina Becka zatopionego we własnych myślach. Wszyscy, nadal prócz Martina Becka, pomyśleli: Czy to naprawdę właściwy człowiek do tego zadania? Potem naczelny komendant doszedł do wniosku, że Gunvald Larsson potrafi być zabawny i prawdopodobnie żartował. 104

- To było owocne spotkanie - stwierdził. - Myślę, że jesteśmy na dobrej drodze. Dziękuję wam wszystkim. Martin Beck zakończył swoje rozważania i zwrócił się do Erica Möllera: - Dostałem to zadanie i je przyjąłem. To oznacza, że musisz się stosować do moich wytycznych. Nie dokonasz żadnych prewencyjnych aresztowań ludzi o poglądach innych niż twoje, o ile nie będzie ku temu bardzo ważnych powodów i my wszyscy, a głównie ja, to zaakceptujemy. Masz ważne zadanie, ochronę osobistą, i myśl przede wszystkim o tym. Postaraj się również pamiętać, że mamy w naszym kraju prawo do swobodnych demonstracji, i zabraniam ci stosowania prowokacji czy zbędnej przemocy. Nie zapominaj też, że demonstracje trzeba ochraniać i masz w tej kwestii współpracować ze sztokholmskim komendantem i szefem policji porządkowej. Wszystkie plany muszę mieć do wglądu. - Ale wszystkie te siły wywrotowe w kraju? Mam je po prostu zignorować? - Według mnie te siły wywrotowe są wytworem twojej fantazji. Masz ważne zadanie: chronić senatora. Demonstracje są nieuniknione, ale nie nożna ich tłumić siłą. Jeśli policja porządkowa dostanie rozsądne wytyczne, nie będzie żadnych komplikacji. Chcę znać wszystkie twoje plany. Możesz oczywiście użyć swoich ośmiuset szpiegów według uznania, pod warunkiem że zgodnie z prawem. Zrozumiałeś? - Zrozumiałem - odrzekł Möller. - Zakładam jednak, że wiesz o istnieniu wyższych instancji, do których mogę się zwrócić, jeśli będzie trzeba. Martin Beck nie odpowiedział. Komendant sztokholmski podszedł do lustra i zaczął poprawiać swój biały jedwabny krawat. - Panowie - oznajmił naczelny komendant. - Konferencja się skończyła. Możemy zaczynać pracę w terenie. Mam do wszystkich głębokie zaufanie. Na tym zebranie zakończono. W drodze do wyjścia Gunvald Larsson powiedział do Malma: - Następnym razem spróbuj tego z polkagris. Może zadziała. Martin Beck popatrzył na niego nierozumiejącym wzrokiem. Nieco później tego samego dnia Eric Möller odwiedził Martina Becka, CO nigdy wcześniej się nie zdarzyło. Martin Beck został jeszcze na Kungsholmsgatan, choć właściwie powinien albo siedzieć w swoim pokoju w komendzie południowej, albo być w Rotebro czy Djursholm. Zależało mu na tym, by złapać mordercę Petrusa, zanim nowe obowiązki wypełnią mu większość czasu, a nie ufał jeszcze dolności Benny'ego Skackego do postrzegania morderstwa z preme105

dytacją z wszystkimi jego uwarunkowaniami społecznymi i psychologicznymi tak, jak wcześniej potrafił to Kollberg. Lennart Kollberg był nadzwyczajnym policjantem śledczym, systematycznym i kreatywnym i Martin Beck miał czasem poczucie, że Kollberg przewyższa go pod wieloma względami. Nie było nic złego w ambicji i energii Skackego, ale nie objawił dotąd olśniewającej bystrości umysłu i na pewno nigdy nie będzie błyskotliwy. Oczywiście był rozwojowy, zważywszy na jego dość młody wiek - właśnie skończył trzydzieści pięć lat i zdążył już się wykazać godną podziwu wytrwałością i odwagą - ale Martin Beck pewnie jeszcze długo poczeka, zanim będzie mógł z pełnym zaufaniem przekazać mu trudniejsze śledztwa. Z drugiej strony Benny Skacke i Åsa Torell stanowili niezły zespół i powinni robić postępy, jeśli nie przytłoczy ich zbyt mocno zwierzchnictwo Parssona. Poza tym i tak wkrótce będzie musiał przekazać czasowo Skackego do zadań ochrony i osłabić jeszcze bardziej komisję do spraw zabójstw. Sam był w stanie wykonywać skomplikowaną podwójną pracę, ale bardzo wątpił, czy potrafi to Benny Skacke. Dla niego podwójna praca już się zaczęła. Przedyskutowali wybór lokali, które będą używane jako centrum dowodzenia albo główna kwatera komanda, jak to wyrażał w języku wojskowym Stig Malm. Teraz stał i omawiał sprawę eskorty z Gunvaldem Larssonem, myśląc jednocześnie o willi w Djursholm. Usłyszał pukanie do drzwi i do pokoju wszedł Möller, bardziej rudy i brzuchaty niż zwykle. Rzucił na Gunvalda Larssona spojrzenie bez wyrazu, po czym zwrócił się do Martina Becka i wysapał z normalną zadyszką: - Zakładam, że już przemyślałeś, jak ma wyglądać eskorta. - Czy tutaj też masz podsłuch? - zapytał Gunvald Larsson. Möller zupełnie go zignorował. Nie dawał się sprowokować. W przeciwnym razie nie zostałby pewnie szefem Sapo. - Mam pewien pomysł - oznajmił. - Aha - rzekł Gunvald Larsson. - Naprawdę? - Opiera się na założeniu, że senator będzie jechał opancerzoną limuzyną - wyjaśnił Möller, patrząc się demonstracyjnie na Martina Becka. - Tak. - W takim razie mam pomysł, by ktoś inny jechał limuzyną, a senator przejedzie w jakimś nierzucającym się w oczy samochodzie, na przykład policyjnym, na końcu kolumny.

106

- A kto miałby być tym kimś innym? - zapytał Gunvald Larsson. Möller odpowiedział, wzruszając ramionami: - Ktokolwiek. - Typowe. Naprawdę jesteś takim cholernym cynikiem... Martin Beck zauważył, że Larsson zaczyna się naprawdę złościć, i wtrącił pospiesznie: - Pomysł nie jest nowy. Stosowano go wiele razy, czasem z pomyślnym rezultatem, a czasem nie. W tym wypadku jest nie do zastosowania. Po pierwsze dlatego, że senator sam chce jechać w opancerzonej limuzynie, po drugie, telewizja pokaże w transmisji, kto wsiada do wozu. - Są różne sztuczki - odparł Möller. - Wiemy - rzekł Martin Beck. - Ale twoje sztuczki nas nie interesują. - Aha - podsumował szef Sapo. - W takim razie do widzenia. I poszedł. Twarz Gunvalda Larssona odzyskiwała powoli normalną barwę. - Sztuczki - powtórzył. - Cholera. - Nie ma sensu drażnić się z Möllerem - ocenił Martin Beck. - Nie bierze tego do siebie, spływa po nim jak woda po gęsi. A teraz już naprawdę muszę do Vastbergi.

Rozdział 9 Mijały dni, zmieniając się w tygodnie, i jak zawsze miało się wrażenie, że ledwo zaczęło się krótkie, wytęsknione lato, nadchodzi już jesień. Ale jeszcze był lipiec, punkt kulminacyjny lata, chłodny, deszczowy, | pojedynczymi słonecznymi dniami. Martin Beck nie miał wiele czasu, by zwracać uwagę na pogodę. Był bardzo zajęty i w niektóre dni prawie nie opuszczał swojego gabinetu. Często zostawał tam wieczorami, kiedy komenda była cicha i pusta. Nie zawsze dlatego, że było to konieczne - czasem po prostu nie miał ochoty iść do domu albo chciał przemyśleć problem, którym nie mógł się spokojnie zająć w ciągu dnia wypełnionego nieustannymi telefonami i przyjęciami interesantów. Rhea wzięła trzy tygodnie urlopu i pojechała z dziećmi do Danii. Mieszkał tam ich ojciec - ożenił się ponownie i miał dzieci z drugiego małżeństwa oraz duży dom letni na Tunø. Rhea, która miała dobre relacje z byłym mężem i jego nową rodziną, spędzała tam co roku urlop, a dzieci zostawały przez większą część wakacji.

107

Martin Beck tęsknił za nią, ale miała wrócić za tydzień, a on wypełniał sobie czas pracą i spokojnymi samotnymi wieczorami w domu na Starym Mieście. Morderstwo popełnione na Walterze Petrusie zajmowało sporą część jego czasu oraz myśli. Analizował raz za razem szczegółowy materiał zebrany z różnych źródeł z irytującym poczuciem, że ciągle tkwi w martwym punkcie. Teraz, po upływie ponad półtora miesiąca, sprawą zajmowali się głównie Benny Skacke i Åsa Torell. Mógł polegać na ich dokładności i ocenie, więc pozwalał im na dużą samodzielność w pracy. Wydział narkotykowy po długim i starannie przeprowadzonym dochodzeniu przedstawił swój raport. Walter Petrus nie zajmował się narkotykami na dużą skalę i nic nie przemawiało za tym, że był dilerem. Prawdopodobnie nigdy nie posiadał dużych ilości, nawet jeśli zawsze miał dostęp do różnych substancji. Sam nie był narkomanem, sporadycznie palił haszysz lub brał środki pobudzające. W zamkniętej na klucz szufladzie biurka w jego domu znaleziono między innymi apteczne opakowania różnych zagranicznych specyfików, które prawdopodobnie przywoził z podróży, ale nic nie wskazywało na to, że przemycał większe ilości. Był znany jako klient na sztokholmskim rynku narkotykowym i sądzono, że korzysta z usług trzech różnych dilerów przy swoich dość skromnych zakupach. Płacił cenę dnia i wracał po dość długim czasie bez oznak desperacji, które cechują osoby naprawdę uzależnione. Przesłuchano także kilka dziewczyn o podobnych doświadczeniach jak tamte dwie, z którymi rozmawiała Asa. Wszystkim proponował narkotyki, ale tylko podczas wizyt w jego biurze i na pewno niczego im nie przekazywał. Dwie z dziewczyn wystąpiły w jednym z jego filmów - nie w wielkiej międzynarodowej produkcji z Charlesem Bronsonem w roli głównej, którą ich zwodził, lecz w filmie pornograficznym z motywem lesbijskim. Powiedziały, że podczas nagrania były pod tak silnym wpływem narkotyków, że ledwo wiedziały, co robią. - Co za świnia! - wykrzyknęła Åsa po przeczytaniu raportu. Åsa i Skacke pojechali do Djursholm i ponownie rozmawiali z Chris Petrus oraz z dwójką jej dzieci, które właśnie były w domu. Młodszy syn nadal podróżował i nie dawał znaku życia, chociaż rodzina telegrafowała na jego ostatni adres i zamieściła anons w rubryce Personal w „International Herald Tribune”. - Nie martw się, mamo, da znać, kiedy skończą mu się pieniądze - powiedział kwaśnym tonem starszy. 108

Åsa rozmawiała już z panią Pettersson, która przeważnie odpowiadała na pytania monosylabami. Poza tym była wierną służącą ze starej szkoły i w nielicznych słowach, które wypowiadała, wychwalała swoich państwa. - Mam ochotę zrobić jej wykład o wyzwoleniu kobiet - oznajmiła potem Åsa do Martina Becka. - Albo zabrać ją na spotkanie grupy feministycznej. Benny Skacke rozmawiał z ogrodnikiem i szoferem Waltera Petrusa, Sturem Hellströmem. Był równie oszczędny w słowach jak gosposia, kiedy mówił o rodzinie Petrusów, natomiast chętnie opowiadał o swojej pracy w ogrodzie. Skacke spędził także trochę czasu w Rotebro, który był właściwie rejonem Åsy. Nikt dokładnie nie wiedział, czym się tam zajmował, i któregoś dnia, kiedy siedzieli w pokoju Martina Becka, Åsa zapytała z odcieniem złośliwości: - Chyba się nie zakochałeś w Maud Lundin, Benny? Uważaj na nią, myślę, że to niebezpieczna kobieta. - Ja myślę, że to sprzedajna - odparł Skacke. - Ale dość dużo rozmawiałem tam z jednym facetem. Rzeźbiarz, który mieszka naprzeciwko. Robi rzeczy ze złomu żelaza, całkiem ładne. Åsa również znikała w ciągu dnia na długie godziny, nie zostawiając żadnej informacji, czym się zajmuje. Martin Beck w końcu ją o to zapytał. - Chodzę do kina. Oglądam świńskie filmy. W małych dawkach, jeden albo dwa dziennie, ale zawzięłam się, że obejrzę wszystkie filmy Waltera Petrusa. Pewnie stanę się przez to oziębła. - Dlaczego chcesz zobaczyć wszystkie jego filmy? - zaciekawił się Martin Beck. - Co spodziewasz się tam znaleźć? Mnie w zupełności wystarczyła ta Miłość w północnym słońcu czy jak to tam było. Åsa się roześmiała. - To nic w porównaniu z niektórymi innymi. Część jest rzeczywiście lepsza z technicznego punktu widzenia: kolor, panorama i wszystko. Sądzę, że sprzedawał je do Japonii. To nic zabawnego siedzieć i oglądać te filmy. Zwłaszcza dla kobiety. Wściec się można. - Rozumiem - rzekł Martin Beck. - Też dostaję szału, kiedy widzę kobiety przedstawiane wyłącznie jako obiekt seksualny. - W ohydnych filmach Petrusa kobieta jest tylko narzędziem do zaspokajania potrzeb albo zwierzęciem, które myśli wyłącznie o wielkich penisach i niekończących się orgazmach. Cholera.

109

Åsa zaczynała się rozkręcać i Martin Beck, chcąc zapobiec dłuższym wywodom o ucisku kobiet i męskim szowinizmie, przypomniał: - Nie odpowiedziałaś na pytanie, dlaczego uważasz, że powinnaś obejrzeć wszystkie te filmy. Åsa przeczesała palcami zmierzwione ciemne włosy i wyjaśniła: - No cóż, patrzę na tych, którzy w nich występują. I próbuję się dowiedzieć, co to za ludzie, gdzie mieszkają i czym właściwie się zajmują. Rozmawiałam z paroma chłopakami, którzy wystąpili w niektórych filmach. Jeden jest zawodowcem, pracuje w seksklubie i uważa to za swoje zajęcie. Dobrze mu też za to płacą. Drugi pracuje w sklepie z konfekcją męską i robił to dla zabawy. Nie dostawał prawie żadnej gaży. Mam długą listę osób, które zamierzam znaleźć. Martin Beck pokiwał w zamyśleniu głową i spojrzał na nią z powątpiewaniem. - Nie mam pewności, że to mnie dokądś doprowadzi - rzekła Åsa. - Ale jeśli nie masz nic przeciwko temu, będę próbować dalej. - Próbuj dalej, jeśli dasz radę - odparł Martin Beck. - Został mi do obejrzenia jeszcze tylko jeden film - powiedziała Åsa. - Ma chyba tytuł Confessions of a Nightnurse. Okropny. Cześć. Minął tydzień i ostatniego dnia lipca Rhea wróciła do domu. Uczcili ten wieczór wędzonym węgorzem, duńskimi serami oraz piwem elefant i butelką krabaska, które przywiozła z Kopenhagi. Rhea mówiła niemal bez przerwy, dopóki nie usnęła w jego ramionach. Martin Beck leżał przez chwilę, szczęśliwy, że wróciła, ale krabask zrobił swoje i po chwili też usnął. Następnego dnia zaczęło się dużo dziać. Był pierwszy sierpnia, imieniny Pera, i lało jak z cebra. Martin Beck był ożywiony i gotów do pracy, choć smak dojrzałego sera i krabaska nie znikł całkowicie mimo wytrwałego mycia zębów. Spóźnił się do pracy - trzy tygodnie tęsknoty to długo i zapał Rhei, by opowiedzieć o pobycie na duńskiej wyspie, w połączeniu z jedzeniem, piwem i wódką sprawił, że zasnęli, zanim zdążył wyrazić, jak bardzo mu jej brakowało. Naprawili to zaniedbanie rano, a ponieważ dzieci zostały w Danii, nikt im nie przeszkadzał i spędzili razem dużo czasu, nim Rhea w końcu wypchnęła go z łóżka, przypominając o odpowiedzialności i obowiązku dawania dobrego przykładu podwładnym.

110

Benny Skacke od paru godzin czekał niecierpliwie na jego przyjście, jeszcze zanim Martin Beck zdążył usiąść, stał w pokoju, przebierając w miejscu nogami. - Cześć, Benny - przywitał się Martin Beck. - Jak leci? - Myślę, że dobrze. - Czy nadal podejrzewasz tego rzeźbiarza w złomie? - Nie, tylko na początku - odrzekł Skacke. - Mieszka w takim dogodnym miejscu i ma warsztat pełen żelaznych prętów, rur i różnych rzeczy, sądziłem, że pasuje na sprawcę. Zna dosyć dobrze Maud Lundin i wystarczyło mu tylko przejść przez ulicę z jednym ze swoich prętów lub ołowianych rur i zabić gościa, kiedy zobaczył, że Maud Lundin wyszła do pracy. To wprost samo się nasuwało. - Ale miał alibi, prawda? - No tak. Dziewczyna, która spędziła u niego całą noc, a przed południem pojechała z nim do miasta. Poza tym to sympatyczny gość i nie miał nic wspólnego z Petrusem. Jego dziewczyna też wydaje się wiarygodna. Mówi, że ma problem z zasypianiem, więc leżała i czytała, kiedy on zasnął, i poświadcza, że spał jak zabity do dziesiątej rano. Martin Beck patrzył z rozbawieniem na przejętą minę Skackego. - A na co wpadłeś teraz? - zapytał. - Cóż, spędziłem sporo czasu tam w Rotan. Chodziłem, rozglądałem się i siedziałem u tego rzeźbiarza, rozmawiając. Wczoraj też tam byłem i wypiliśmy razem piwo, a potem siedziałem i patrzyłem na te wielkie skrzynie stojące w garażu Maud Lundin. To jego skrzynie, używa ich do pakowania swoich rzeźb, kiedy wysyła je na wystawy. Nie ma dla nich miejsca w swoim garażu, więc Maud Lundin pozwala mu trzymać je u niej. Stoją tam od marca i nikt ich przez ten czas nie ruszał. Wtedy przyszło mi do głowy, że morderca Petrusa mógł podejść do domu w nocy, nie ryzykując, że ktoś go zobaczy, i zaczekać za skrzyniami, aż facet zostanie sam. - Ale potem przeszedł przez pole, gdzie mogli go zobaczyć wszyscy. - Tak, oczywiście. Ale jeśli się ukrył za skrzyniami, to na pewno dlatego, że Walter Petrus wychodził z domu tuż po Maud Lundin, więc musiał wykorzystać tę krótką chwilę, kiedy facet był sam w domu. A z kryjówki za skrzyniami mógł słyszeć, kiedy wyszła. Martin Beck potarł nos. - To brzmi dość prawdopodobnie - zgodził się. - Sprawdziłeś, czy tam w ogóle można się ukryć? Nie stoją przy samej ścianie? Benny Skacke pokręcił głową.

111

- Nie. Jest przestrzeń, akurat wystarczająca. Kollberg na przykład może by się tam nie zmieścił ze swoim grubym brzuchem, ale normalnie zbudowany mężczyzna tak. Umilkł. Negatywne wypowiedzi o Kollbergu nie były dobrze widziane przez Martina Becka, ale tej chyba nie przyjął źle, więc Skacke mówił dalej: - Zajrzałem za skrzynie, a tam zebrało się dość dużo piasku, kurzu i ziemi na podłodze. Czy nie można by zrobić badania technicznego? Zdjąć sprayem odciski stóp, przesiać ziemię i sprawdzić, czy się czegoś nie znajdzie? - Może to niegłupi pomysł - pochwalił Martin Beck. - Dopilnuję, by zrobili to od razu. Kiedy Skacke poszedł, Martin Beck zadzwonił i zażądał niezwłocznego badania technicznego w garażu Maud Lundin. Kiedy odłożył słuchawkę, Åsa weszła do jego pokoju bez pukania. Była zdyszana i wyglądała na co najmniej tak przejętą, jak wcześniej Benny Skacke. - Usiądź i uspokój się - polecił. - Czy widziałaś znowu film porno? Jakie były te wyznania nocnej pielęgniarki? - Ohydne. Ale miała całkiem niezłych pacjentów. Zdumiewająco zdrowych, muszę powiedzieć. Martin Beck się roześmiał. - No, mam nadzieję, że obejrzałam ostatni film pornograficzny w życiu - zauważyła Åsa. - A teraz posłuchaj. Martin Beck oparł łokcie na biurku i przybrał postawę słuchacza, podpierając podbródek dłońmi. - Znasz listę, o której ci mówiłam? - zapytała Åsa. - Wszystkich osób występujących w filmach Petrusa? Martin Beck skinął głową, a Åsa mówifa dalej: - W kilku najgorszych filmach, sądzę, że część z nich widziałeś, czarno-białe krótkometrażowe filmy z seksem na starej kanapie i takimi tam, wystąpiła dziewczyna o nazwisku Kiki Hell. Próbowałam ją odnaleźć, ale okazało się, że nie mieszka już w Szwecji. Znalazłam jednak jej koleżankę i trochę się od niej dowiedziałam. Kiki Hell nazywa się naprawdę Kristina Hellström i mieszkała kilka lat temu w Djursholm na tej samej ulicy co Walter Petrus. Co na to powiesz? Martin Beck wyprostował się i uderzył dłonią w czoło. - Hellström - oznajmił. - Ogrodnik.

112

- Właśnie - przytaknęła Åsa. - Kiki Hellström jest córką ogrodnika Waltera Petrusa. Nie udało mi się na razie dowiedzieć o niej czegoś więcej. Mówią, że wyjechała ze Szwecji parę lat temu i nikt nie wie, gdzie teraz jest. - To brzmi tak, jakbyś coś znalazła, Åsa. Masz tu samochód? Åsa kiwnęła głową. - Stoi na parkingu. Jedziemy do Djursholm? - Natychmiast. Dokończymy rozmowę w samochodzie. W samochodzie Åsa zapytała: - Myślisz, że to on? - Ma w każdym razie powód, by nienawidzić Waltera Petrusa - stwierdził Martin Beck. - Jeśli było tak, jak myślę. Petrus wykorzystał córkę ogrodnika w swoich filmach, a kiedy jej ojciec się o tym dowiedział, nie był zachwycony. Ile ona ma lat? - Teraz dziewiętnaście. Ale filmy są sprzed czterech lat, więc miała tylko piętnaście, kiedy zostały nakręcone. Po chwili milczenia Åsa zagadnęła: - A jeśli było na odwrót? - Co masz na myśli? - Że ojciec ją zachęcał, żeby grała w tych filmach, żeby dostać od Petrusa pieniądze. - Sygerujesz, że mógł sprzedać własną córkę. Uch, Åsa, masz kosmatą wyobraźnię po obejrzeniu tego chłamu. Zaparkowali samochód przy krawężniku i weszli przez furtkę na posesję sąsiadującą z posiadłością Petrusów. W betonowych słupkach nie było fotokomórek. Szeroka żwirowana ścieżka prowadziła na lewo wzdłuż żywopłotu do garażu i otynkowanego na żółto parterowego domu. Między domem i garażem stał niższy budynek, prawdopodobnie coś w rodzaju warsztatu lub szopy na narzędzia. - On na pewno mieszka tam. - Åsa wskazała kierunek i poszli w stronę żółtego domu. Ogród wydawał się ogromny, a główny budynek, który widzieli wchodząc przez furtkę, zasłaniały teraz w całości wysokie drzewa. Hellström słyszał widocznie ich kroki na ścieżce przez otwarte drzwi szopy. Stanął w progu i patrzył na nich wyczekująco. Wyglądał na około czterdzieści pięć lat, był wysoki i mocno zbudowany. Stał zupełnie nieruchomo, z rozstawionymi nogami i lekko przygarbiony. Oczy miał niebieskie, przymrużone, a rysy twarzy grube i posępne. Jego ciemne kręcone włosy były przyprószone siwizną, a krótkie baczki prawie białe. W ręce trzymał hebel, a na brudnym niebieskim kombinezonie miał trochę wiórów jasnego drewna. 113

- Przeszkodziliśmy panu w pracy, panie Hellström - zauważyła Åsa. Mężczyzna wzruszył ramionami i spojrzał w głąb pomieszczenia. - Nie - odrzekł. - Tylko heblowałem listwy. Mogą poczekać. - Chcieliśmy chwilę porozmawiać - wyjaśnił Martin Beck. - Jesteśmy z policji kryminalnej. - Był tu już jeden policjant - odparł Hellström. - Nie sądzę, bym miał coś więcej do powiedzenia. Åsa pokazała legitymację, ale Hellström odwrócił się i poszedł odłożyć hebel na stół roboczy za drzwiami. Åsa schowała dokument, na który nawet nie spojrzał. - Niewiele mogę powiedzieć o dyrektorze Petrusie - rzekł Hellström. - Prawie go nie znałem, byłem tylko jego pracownikiem. - Ma pan córkę, prawda? - zapytał Martin Beck. - Tak, ale już tu nie mieszka - odpowiedział Hellström. Stał do nich bokiem, szukając czegoś wśród narzędzi leżących na stole. - Chętnie byśmy trochę o niej pomówili - oznajmił Martin Beck. - Czy moglibyśmy gdzieś przejść, by spokojnie porozmawiać? - Możemy wejść do mnie - rzekł Hellström. - Tylko zdejmę kombinezon. Åsa i Martin czekali, kiedy mężczyzna zdejmował strój roboczy i wieszał go na haku w ścianie. Pod spodem miał niebieskie dżinsy i czarną koszulę z podwiniętymi rękawami. Wokół bioder miał szeroki skórzany pas z masywną sprzączką w kształcie końskiej podkowy. Przestało padać, ale ciężkie krople spadały z pluskiem przez gałęzie dużego kasztanowca rosnącego przy ścianie szczytowej domu. Drzwi wejściowe nie były zamknięte na klucz. Hellström otworzył je i zaczekał na schodkach, a Åsa i Martin Beck weszli do sieni. Potem zaprowadził ich do pokoju. Pokój nie był duży i przez uchylone drzwi mogli zajrzeć do sypialni. Oprócz małej kuchni, którą widzieli z sieni, w domu nie było więcej pomieszczeń. Kanapa i dwa różne fotele zajmowały prawie cały pokój. W rogu stał stary telewizor, a przy jednej ze ścian biblioteczka domowej roboty, do połowy wypełniona książkami. Kiedy Åsa usiadła na kanapie, a Hellström znikł w kuchni, Martin Beck przeczytał tytuły na grzbietach. Było tam trochę klasyków, między innymi Dostojewski, Balzac i Strindberg, oraz zdumiewająco dużo poezji - kilka antologii i pozycje z klubu książki, a także sporo broszurowych wydań takich autorów jak Nils Ferlin, Elmer Diktonius i Edith Södergran. Hellström odkręcił wodę w kuchni i po chwili stanął w drzwiach, wycierając ręce w brudny ręcznik. 114

- Zrobić herbaty? Tylko tym mogę poczęstować. Sam nie piję kawy, więc nie mam jej w domu. - Proszę sobie nie robić kłopotu - uznała Åsa. - Sam chciałem się napić - wyjaśnił Hellström. - W takim razie my też - zadeklarowała Åsa. Hellström wyszedł do kuchni, a Martin Beck usiadł w jednym z foteli. Na stoliku przy kanapie leżała otwarta książka. Martin Beck odwrócił ją i spojrzał na okładkę. Kazanie do psów Ralfa Parlanda. Ogrodnik Waltera Petrusa miał niewątpliwie dobry i wyrobiony gust literacki. Hellström postawił na stoliku cukiernicę, kubki i karton mleka, znów wyszedł do kuchni i wrócił po chwili z imbrykiem. Usiadł w drugim fotelu i wyjął z kieszeni dżinsów paczkę papierosów i pudełko zapałek. Kiedy zapali! papierosa, nalał herbaty do kubków i zagaił: - Mówiliście, że chcecie porozmawiać o mojej córce. Czy coś jej się stało? - Nic, o czym byśmy wiedzieli - uspokajał Martin Beck. - Gdzie ona teraz jest? \ - Kiedy ostatni raz się odezwała, była w Kopenhadze - przekazał Hellström. - Co ona tam robi? - zapytała Åsa. - Pracuje? - Nie wiem dokładnie - migał się Hellström, patrząc na papierosa w swoich opalonych palcach. - Kiedy to było? - spytał Martin Beck. - Wtedy, kiedy się odezwała? Hellström zwlekał z odpowiedzią. - Ona właściwie wcale nie dała znaku życia - rzekł. - Ale ja tam byłem i spotkałem ją jakiś czas temu. Na wiosnę. - I czym się wtedy zajmowała? - spytała Åsa. - Spotkała tam jakiegoś chłopaka? Hellström gorzko się uśmiechnął. - Można tak powiedzieć. Niejednego, ściśle mówiąc. - Chce pan powiedzieć, że... - Tak, jest dziwką - przerwał jej w pół zdania. Prawie splunął tym słowem, po czym mówił dalej: - Wystaje na ulicy, innymi słowy. Z tego się utrzymuje. Tamtejsza opieka społeczna pomogła mi ją znaleźć, a ona była już na samym dnie i nie chciała mnie znać. Próbowałem ją przekonać, by wróciła ze mną do domu, ale odmówiła. Umilkł na chwilę, wodząc palcem po papierosie.

115

- Ma już prawie dwadzieścia lat, więc nikt nie może jej zabronić żyć własnym życiem podsumował. - Pan sam ją wychowywał, prawda? Martin Beck milczał, pozwalając Åsie prowadzić rozmowę. - Tak, moja żona umarła, kiedy Kiki miała zaledwie miesiąc. Wtedy nie mieszkaliśmy tutaj, tylko w mieście. Åsa kiwnęła głową, a on mówił dalej: - Mona odebrała sobie życie, a doktor powiedział, że to z powodu jakiejś depresji poporodowej. Nic z tego nie rozumiałem. Zwróciłem oczywiście uwagę, że była przygnębiona, ale myślałem, że to dlatego, że martwi się o pieniądze, o przyszłość i w ogóle, odkąd mamy dziecko. - Gdzie pan wtedy pracował? - zainteresowała się Åsa. - Byłem grabarzem. Miałem dwadzieścia trzy lata, ale nie zdobyłem żadnego wykształcenia. Mój ojciec był pracownikiem zakładu oczyszczania, śmieciarzem, inaczej mówiąc, a mama sprzątała tu i tam. Co do mnie, nie było mowy o niczym innym jak praca, kiedy tylko skończę szkołę podstawową. Pracowałem jako goniec, magazynier i takie tam zajęcia. Żyliśmy biednie, miałem młodsze rodzeństwo i potrzeba było pieniędzy. - Jak został pan ogrodnikiem? - Pracowałem jako parobek w ogrodzie warzywnym w Svartsjölandet. Właściciel był porządnym człowiekiem i wziął mnie na ucznia. Zapłacił też za mój kurs prawa jazdy. Miał ciężarówkę, którą woziłem warzywa i owoce na rynek w Klara. Hellström zaciągnął się papierosem i zgasił go w popielniczce. - Jak dał pan radę sam zajmować się dzieckiem i jednocześnie pracować? - zaciekawiła się Åsa. Martin Beck pił herbatę i przysłuchiwał się rozmowie. - Dawałem radę - odparł Hellström. - Kiedy była mała, brałem ją wszędzie ze sobą, a potem, kiedy zaczęła szkołę, musiała sobie radzić sama popołudniami. Nie było to już oczywiście dobre wychowanie, ale nie miałem wyboru. Wypił parę łyków herbaty i dodał z goryczą: - Skutki wyszły potem. - Kiedy trafił pan tutaj, do Djursholm? - zadała kolejne pytanie Åsa. - Dostałem tę pracę dziesięć lat temu. Darmowe mieszkanie za doglądanie ogrodu. A potem znalazłem pracę jako ogrodnik w kilku innych miejscach, więc dosyć dobrze sobie radziliśmy. Myślałem, że to środowisko będzie dobre dla Kiki, szkoła i koleżanki. Ale nie 116

zawsze było jej łatwo. Wszyscy w klasie mieli bogatych rodziców i mieszkali w pięknych dużych willach, a ona wstydziła się tego, jak jest u nas. Nigdy nie zapraszała nikogo do domu. - Petrusowie mają córkę mniej więcej w tym samym wieku. Jaka była relacja między nimi? Byliście sąsiadami. Hellström wzruszył ramionami. - Nawet chodziły do tej samej klasy. Ale nie spotykały się poza szkołą. Córka Petrusów patrzyła na Kiki z góry. Cała rodzina zresztą też. - Był pan także szoferem Petrusa? - To właściwie nie była moja praca, ale często woziłem go samochodem. Kiedy rodzina Petrusów się tu przeprowadziła, zostałem zatrudniony jako ogrodnik i nigdy nie było mowy o pracy szofera. Dostawałem natomiast trochę pieniędzy ekstra za zajmowanie się samochodami. - Dokąd zwykle pan woził dyrektora Petrusa? - Do biura albo kiedy miał jakieś sprawy w mieście. I czasami, kiedy on i żona jechali na przyjęcie. - Czy zawiózł go pan kiedyś do Rotebro? - Kilka razy. Może trzy albo cztery. - Co pan sądził o dyrektorze Petrusie? - Nie zastanawiałem się nad tym. Był po prostu jednym z moich pracodawców. Åsa spytała po chwili namysłu: - Pracował pan dla niego przez sześć lat, prawda? Hellström skinął głową. - Tak, mniej więcej. Odkąd zbudowali tutaj willę. - To musiał pan dość dużo z nim rozmawiać, na przykład w samochodzie. Hellström pokręcił głową. - Nigdy nie rozmawialiśmy w samochodzie. Poza tym tylko o tym, co trzeba zrobić w ogrodzie i o takich sprawach. - Czy wiedział pan, jakie filmy robi dyrektor Petrus? - Nie widziałem żadnego z jego filmów. Bardzo rzadko chodzę do kina. - Czy wiedział pan, że córka wystąpiła w jednym z jego filmów? Hellström pokręcił głową. - Nie - odrzekł krótko. Åsa patrzyła na niego, ale unikał jej wzroku. Po chwili zapytał: - Jako statystka? 117

- Zagrała w filmie pornograficznym - wyjaśniła Åsa. Hellström rzucił jej szybkie spojrzenie i zaprzeczył: - Nie, nie wiedziałem. Åsa patrzyła na niego przez chwilę, po czym stwierdziła: - Musiał pan być bardzo związany z córką. Pewnie bardziej niż większość ojców. A ona z panem. Mieliście przecież tylko siebie. Hellström skinął głową. - Tak, mieliśmy tylko siebie. Przynajmniej kiedy była mała, żyłem tylko dla niej. Wyprostował się i zapalił następnego papierosa. - Ale teraz jest dorosła i robi, co chce. Nie będę już próbował wtrącać się w jej życie. - Co pan robił tamtego ranka, kiedy dyrektor Petrus został zamordowany? - Chyba byłem tutaj - zastanawiał się Hellström. - Pan wie, o jaki dzień chodzi, czwartek szóstego czerwca? - Przeważnie jestem tutaj i wcześnie zaczynam pracę. Więc tamten dzień był chyba taki sam jak inne. - Czy ktoś może poświadczyć, że pan tu był? Na przykład ktoś z pana pracodawców? - Nie wiem. Mam dość samodzielną pracę, robię tylko to, co jest do zrobienia, i nikt nie pilnuje kiedy. Zwykle jednak zaczynam koło ósmej. Po chwili dodał: - To nie ja go zabiłem. Nie miałem powodu. - Może nie - zaczął Martin Beck. - Ale byłoby dobrze, gdyby ktoś mógł potwierdzić, że był pan tutaj rano szóstego czerwca. - Nie wiem, kto by mógł. Mieszkam sam i jeśli nie jestem w ogrodzie, spędzam zwykle czas w warsztacie. Zawsze jest coś do zrobienia. - Może jednak byśmy porozmawiali z pana pracodawcami i innymi osobami, które mogły pana widzieć - rzekł Martin Beck. - Dla pewności. Hellström wzruszył ramionami. - To było tak dawno - ocenił. - Nawet ja nie pamiętam, co robiłem ukurat tamtego ranka. - Nie, to pewnie nie takie proste - zgodził się Martin Beck. - Co się zdarzyło w Kopenhadze, kiedy spotkał pan córkę? - zapytała Åsa. - Nic szczególnego - odparł Hellström. - Mieszkała w małym mieszkaniu i przyjmowała tam klientów. Tak to wprost oświadczyła. Plotła coś o filmie, w którym miała zagrać, i powiedziała, że to jest tylko zajęcie tymczasowe i że nie ma nic przeciw byciu dziwką, bo na 118

tym dobrze się zarabia. Wierzyła jednak, że wkrótce z tym skończy, jak tylko dostanie rolę w tym filmie. Obiecała, że napisze, ale dotąd nie mam od niej żadnej wiadomości. To wszystko. Spławiła mnie po godzinie, oznajmiła, że nie chce wracać do domu i że nie ma sensu, żebym znów do niej przyjeżdżał. A ja nie zamierzam. Dla mnie jest stracona na zawsze. Teraz trzeba się tylko z tym pogodzić. - Kiedy wyprowadziła się z domu? - Jak tylko skończyła szkołę. Zamieszkała ze znajomymi w mieście. Przyjeżdżała tu czasem mnie odwiedzić. Niezbyt często. Potem znikła na dobre, a ja dowiedziałem się po pewnym czasie, że jest w Kopenhadze. - Wiedział pan o jej związku z dyrektorem Petrusem? - Związku? Nie, tam nie było żadnego związku. Może dostała robotę w jakimś filmie, ale poza tym była dla niego tylko córką ogrodnika. Jak zresztą dla całej rodziny. Rozumiem, że nie chciała dłużej mieszkać w tej dzielnicy snobów, gdzie wszyscy patrzą z pogardą na tego, kto nie ma pieniędzy. - Wie pan może, czy ktoś jest u nich w domu? - zastanawiał się Martin Beck. - Może poszedłbym spytać, czy ktoś widział pana tamtego ranka. - Nie wiem, czy są w domu - odrzekł Hellström - ale może pan sprawdzić. Choć nie sądzę, by zwracali uwagę na to, co robię. Martin Beck mrugnął do Åsy i wstał. Åsa dolała herbaty sobie i Hellströmowi i rozsiadła się wygodnie na kanapie. Pani Petrus była w domu i na pytanie Martina Becka odpowiedziała, że naprawdę nie interesuje się tym, gdzie jest ogrodnik, dopóki robi to, czego się od niego oczekuje. Poza tym nie pracował tylko dla nich, lecz także dla innych domów i przychodził i odchodził, kiedy chciał. Martin Beck przeszedł przez ogród do domu Hellströma. Wiedział, że Åsa jest dobra w rozmawianiu z ludźmi, i pomyślał, że lepiej sobie poradzi z Hellströmem bez niego. Zajrzał do garażu. Byl pusty, nie licząc kilku zapasowych opon, zwiniętego gumowego węża i dwudziestopięciolitrowego kanistra na benzynę. Drzwi do warsztatu były uchylone, więc otworzył je szerzej i wszedł do środka. Listwa, nad którą pracował Hellström, tkwiła przykręcona do stołu stolarskiego. Przy jednej ścianie stały różne sprzęty ogrodnicze, a nad stołem roboczym wisiały na kołkach i hakach narzędzia. Tuż przy drzwiach stała kosiarka do trawy, a dalej oparte o ścianę szyby do szklarni w świeżo pomalowanych ramach. 119

Martin Beck stanął przy stole i przejechał czubkiem palca wskazującego po świeżo heblowanej, gładkiej powierzchni drewnianej listwy, kiedy dostrzegł nagle jakiś przedmiot na wpół ukryty w kącie za stertą plastikowych czarnych worków. Podszedł i wyciągnął go. Kwadratowa krata z kutego żelaza z czterema ośmiokątnymi prętami przylutowanymi do mocnej ramy. Szeroka przestrzeń w środku i dwie nierówności w ramie wskazywały na to, że powinno być ich pięć. Wziął kratę i wrócił do domu Hellstroma. Åsa siedziała z kubkiem herbaty w ręce i rozmawiała z ogrodnikiem, kiedy Martin Beck wszedł do pokoju. Gdy zobaczyła, co trzyma w rękach, umilkła. Hellström odwrócił się i spojrzał aa Martina Becka, a potem na kratę. - Znalazłem to w warsztacie - oznajmił Martin Beck. - To z tamtego starego domu, który zburzono, kiedy Petrus miał zbudować swoją willę odezwał się Hellström. - Była w piwnicznym oknie. Pomyślałem, że może się przydać, więc ją zostawiłem. - No i się przydała - stwierdził Martin Beck. Hellström nie odpowiedział. Odwrócił się do stołu i starannie zgasił papierosa. - Brakuje jednego pręta - rzekł Martin Beck. - Zawsze brakowało - odparł Hellström. Åsa wstała, a Martin Beck zaprzeczył: - Nie sądzę. Najlepiej będzie, jeśli pójdzie pan z nami i spróbujemy to wyjaśnić. Hellström przez chwilę siedział bez ruchu. Potem wstał, wyszedł do sieni i włożył kurtkę. Pierwszy wyszedł przez furtkę i czekał spokojnie przy samochodzie, kiedy Martin Beck wkładał kratę do bagażnika. Usiadł na tylnym siedzeniu obok Martina Becka, a Åsa za kierownicą. Żadne z nich nie powiedziało nawet słowa w drodze na komendę.

Rozdział 10 Minęły prawie trzy godziny, nim Sture Hellström przyznał się do zamordowania Waltera Petrusa.

120

Niewiele czasu zajęło natomiast stwierdzenie, że pręt żelazny użyty jako narzędzie zbrodni był brakującym elementem w kracie, którą Martin Beck znalazł w warsztacie Hellströma. Przed postępowaniem dowodowym Hellström upierał się, że pręta nie było już sześć lat temu, kiedy wziął kratę, i że mógł go zabrać ktokolwiek. Badanie techniczne przestrzeni za drewnianymi skrzyniami w garażu Maud Lundin wykazało wyraźny ślad sprzączki tego samego rodzaju, w jaką był zaopatrzony pas Hellströma. Do tego kilka odcisków stóp, równie niepełnych i niewyraźnych, jak te znalezione w ogrodzie, ale pochodzące bez wątpienia z podeszew pary trampek znalezionych w szafie Sturego Hellströma. Znaleziono także kilka włosów i włókna granatowej bawełny. Kiedy Martin Beck cierpliwie pokazywał i objaśniał materiał, który coraz wyraźniej wiązał Sturego Hellströma z przestępstwem, ten równie cierpliwie zaprzeczał. Nie mówił dużo, tylko pokręcił głową i palił jednego papierosa za drugim. Martin Beck kazał przynieść herbatę i papierosy, jedzenia Hellström nie chciał. Znów zaczęło padać. Jednostajne bębnienie w okienną szybę i szare dzienne światło wpadające do coraz bardziej zadymionego pokoju tworzyły w nim dziwny klimat izolacji i bezczasowości. Martin Beck patrzył na siedzącego przed nim mężczyznę. Próbował z nim rozmawiać o jego dzieciństwie i dorastaniu, o walce o byt własny i dziecka, o jego książkach, o uczuciach wobec córki i o jego pracy. Ten z początku uporczywie zaprzeczał, z czasem stawał się coraz bardziej małomówny, a teraz siedział w milczeniu, przygarbiony i z melancholijnym spojrzeniem utkwionym w podłogę. Martin Beck również milczał i czekał. Sture Hellström wyprostował się w końcu i spojrzał na Martina Becka. - Właściwie nie mam już po co żyć - oznajmił. - Zniszczył moją córkę i nienawidziłem go tak bardzo, jak tylko można kogoś nienawidzić. Milczał przez chwilę, patrząc na swoje dłonie. Miał czarne obwódki pod popękanymi paznokciami. Potem podniósł wzrok i wyjrzał przez okno na deszcz. - Nadal go nienawidzę, choć nie żyje - stwierdził. Kiedy Hellström zdecydował się mówić, Martin Beck tylko od czasu do czasu wtrącał jakieś pytanie. Powiedział, że postanowił zabić Petrusa, kiedy wracał do domu z Kopenhagi. Córka opowiedziała mu, jak Petrus ją potraktował, i jej historia była dla niego szokiem. Nie miał pojęcia o tym, co się działo. 121

Kiedy Kiki chodziła jeszcze do szkoły, Petrus wabił ją do swojego biura. Dość długo trwało, nim odważyła się tam pójść, ale mówił o jej niezwykłym wdzięku oraz charyzmie i obiecywał, że wylansuje ją w filmie i będzie wielką gwiazdą. Już w czasie pierwszej wizyty poczęstował ją haszyszem. Spotykała się z nim dalej, a on zaczął jej dawać amfetaminę i heroinę. Po pewnym czasie stała się od niego zupełnie zależna i zgodziła się występować w jego filmach, żeby dostarczał jej narkotyki. Kiedy skończyła szkołę i wyprowadziła się z domu, była już narkomanką i nie wystarczało jej to, co dawał jej Petrus. Mieszkała z innymi narkomanami w melinach i zaczęła się prostytuować, by zdobyć pieniądze. W końcu wyjechała ze swoją paczką do Kopenhagi i już tam została. Kiedy ojciec ją znalazł, sama oceniła, że jest nieodwracalnie uzależniona i nawet nie myśli o tym, by próbować coś z tym zrobić. Potrzebowała teraz tak dużych dawek, że musiała ciężko pracować, by zarobić na dzienną porcję. Zrobił wszystko, co mógł, by przekonać ją do powrotu do domu, gdzie mogłaby się poddać kuracji odwykowej, ale oświadczyła, że nie chce już żyć i dalej będzie to robić, aż do ostatniej dawki, co pewnie nie potrwa długo. Sture Hellström najpierw robił sobie wyrzuty, ale kiedy pomyślał, jaką zdolną i śliczną dziewczyną była jego córka, zanim trafiła na Waltera Petrusa, stwierdził, że wszystko jest wyłączną winą tamtego. Wiedział, że Petrus regularnie odwiedza Maud Lundin, i postanowił zabić go tam. Zaczął śledzić Petrusa w drodze do Rotebro i wkrótce odkrył, że często bywa on sam w willi przez krótki czas rano. Nocą szóstego czerwca, kiedy wiedział, że Petrus wybiera się do Maud Lundin, wsiadł w pociąg do Rotebro, zaczekał w garażu do rana, wszedł do domu i zabił Petrusa, nim ten zdążył zareagować. Żałował tylko jednego. Broni, jaką miał do dyspozycji, musiał użyć z zaskoczenia. Gdyby miał broń palną, by mu grozić, najpierw by mu wygarnął, że zamierza go zabić i dlaczego. Wyszedł z domu tylnymi drzwiami, kierując się przez pole, zagajnik i stary zarośnięty ogród na Enköpingsvagen. Potem wrócił na stację, wsiadł w pociąg na Dworzec Centralny, dojechał do Dworca Wschodniego, a stamtąd do Djursholm. To było wszystko. - Nigdy nie myślałem, że mógłbym zabić człowieka - kontynuował Sture Hellström. Ale kiedy zobaczyłem swoją córkę na najgłębszym dnie, na jakie może spaść człowiek, a po122

tem musiałem patrzeć, jak ta bogata tłusta świnia chodzi zadowolona z siebie, nie mogłem zrobić nic innego. Prawie się cieszyłem, kiedy podjąłem tę decyzję. - Ale nie pomógł pan córce - zauważył Martin Beck. - Nie, jej już nic nie może pomóc. Mnie też nie, jeśli o to chodzi. Sture Hellström milczał przez chwilę, nim powiedział: - Może byliśmy skazani od początku, Kiki i ja. Myślę jednak, że dobrze zrobiłem. Teraz przynajmniej nikogo już nie skrzywdzi. Martin Beck siedział, patrząc na Sturego Hellströma. Wydawał się zmęczony, ale zupełnie spokojny. Żaden z nich nic nie mówił. Martin Beck wyłączył w końcu magnetofon, który szumiał przez ostatnią godzinę, i wstał. - Chodźmy - rzucił. Sture Hellström podniósł się od razu i poszedł przed Martinem Beckiem do drzwi.

Rozdział 11 W środku sierpnia Rebecka Lind została wyeksmitowana ze swojego mieszkania w południowym Sztokholmie. Dom był stary i zaniedbany, a teraz mieli go wyburzyć, by w jego miejsce zbudować nowy budynek mieszkalny, w którym właściciel nieruchomości będzie pobierał trzy razy wyższy czynsz po zainstalowaniu niskostandardowych, lecz nowoczesnych udogodnień oraz zbędnych dekoracji marnej jakości, lecz pozorujących luksus. Tak przynajmniej bywało na sztokholmskim rynku nieruchomości, ale Rebecka niewiele o tym wiedziała. Poza tym wynajmowała z drugiej ręki, nie miała umowy i nie mogłaby, jak inni lokatorzy, rościć sobie prawa do równorzędnego lokum lub mieszkania na przedmieściu z niewysokim czynszem. Nawet gdyby miała umowę, na pewno by jej nie przeczytała ani nie pomyślała o tym, by poznać swoje prawa. Po miesięcznym okresie wypowiedzenia przeniosła się ze swoją małą córeczką i skromnym dobytkiem do przyjaciół, którzy dzielili duże mieszkanie w równie zaniedbanej i zagrożonej wyburzeniem nieruchomości w tej samej dzielnicy. Jeden pokój stał właśnie pusty i mogła nim rozporządzać przynajmniej przez jakiś czas. Znajdował się tuż przy kuchni - mały pokoik, w którym kiedyś mieszkały służące i kucharki. Rebecka wstawiła do służbówki materac, cztery pomalowane na czerwono skrzynki po piwie, które służyły jako półki, duży pleciony kosz na pościel, ręczniki i ubrania oraz łóżeczko Camilli, które Jim zmajstrował z drewna przed wyjazdem. 123

Małą walizkę, którą miała ze sobą, odkąd wyprowadziła się z domu, ale właściwie nigdy nie zapakowała jej do pełna, wrzuciła pod łóżeczko Camilli. Leżały w niej jej szkolne rysunki, fotografie, listy i parę drobiazgów odziedziczonych po ciotce mamy, zawiniętych w starą, haftowaną makatkę. Leżał tam również pamiętnik, który dostała od mamy na piętnaste urodziny. Nie pisała w nim dużo - jej ostatnia notatka była sprzed ponad roku i brzmiała: Zastanawiam się, czy powinnam podjąć pracę, czy chodzić do szkoły. Trzeba mieć pieniądze, żeby żyć w tym dziwnym świecie. To jest ta negatywna strona. Większość ludzi na ziemi kocha tylko pieniądze zamiast swoich bliźnich, ale wierzę, że kiedyś się przebudzą do prawdziwej rzeczywistości, zamiast żyć złudzeniami. Rebecka cieszyła się, że ma dach nad głową i mieszka z przyjaciółmi, a okna jej pokoiku wychodzą na duży tylny ogród, w którym rosną dwa wysokie drzewa z rozłożystymi zielonymi koronami. Nadal czekała na wiadomość od Jima. Kiedy ktoś z przyjaciół radził jej, by o nim zapomniała, bo na pewno puścił ją kantem, odpowiadała spokojnie, że zbyt dobrze go zna, by uwierzyć, że mógł ją zostawić bez słowa wyjaśnienia. Wiedziała, że coś musiało mu się stać, i jej niepokój wzrastał z każdym upływającym dniem. Zanim jeszcze podjęła fatalną próbę pożyczenia pieniędzy na podróż do Ameryki, napisała list do rodziców Jima na adres, który jej zostawił. Nie dostała odpowiedzi. Sklecenie listu kosztowało ją wiele trudu - angielski, którego uczyła się w szkole, znacznie się poprawił podczas roku spędzonego z Jimem, ale miała spore problemy z pisownią. W tamten styczniowy dzień, kiedy Jim odwiedził ambasadę amerykańską, poszła tam razem z nim i czekała na zewnątrz. W jakiś miesiąc po czerwcowej rozprawie wróciła tam, by prosić o pomoc, ale kiedy próbowała się przecisnąć przez tłum demonstrantów, którzy z jakiegoś powodu zebrali się w pobliżu imponującego budynku, została ostro i brutalnie przepędzona przez policjanta. Zauważyła, że cały teren wokół ambasady był zagrodzony przez policję i dziewczyna z grupy demonstrujących powiedziała jej, że w ambasadzie odbywa się właśnie przyjęcie. Nie miała pojęcia, że było to święto ONZ, i minęło trochę czasu, nim ponownie wybrała się do ambasady, z obawą że znów trafi na przyjęcie. Słyszała, że w ambasadach często świętowano, i wyrobiła sobie opinię, że ich głównym zadaniem jest organizowanie przyjęć.

124

Tym razem nie było policyjnego kordonu - tylko dwaj mężczyźni w mundurach, którzy powoli spacerowali tam i z powrotem chodnikiem u dołu schodów prowadzących do wejścia, wyposażeni w krótkofalówki. Rozmawiała z mężczyzną w granatowym garniturze i dymnych okularach, który siedział przy wejściu za biurkiem. Próbowała mu przedstawić swoją sprawę. Kiedy słuchał jej łamanej angielszczyzny, która stawała się jeszcze gorsza w sytuacjach stresowych, przyjazny uśmiech znikał stopniowo z jego twarzy i na koniec poinformował ją oschłym tonem, by zwróciła się ze swoim problemem gdzie indziej. Nie powiedział tylko gdzie. Wieczorem, kiedy Camilla usnęła, usiadła po turecku na materacu i używając skrzynek po piwie jako biurka, napisała do rodziców Jima jeszcze jeden list. Dear Mister and Missis Cosgrave, pisała powoli, starając się wyraźnie stawiać litery. Sins firn left me and oure dauhter Camilla in januari I have not herd from him. It is nqw 5 months that have gon. Do you now were he is? I am worryd about him and it wold he very nice if you cold write me a letter and say if you now what has happend to him. I now that he wold write to me if cold, becouse he is a very god and honest boy and he loves me and oure little dauhter. She is nou 6 month and a very fine and beutiful girl. Pleas, Mister and Missis Cosgrave, write to me and tell wat has happend to Jim. With many thanks and god gretings. Rebecka Lind2 Dostała od koleżanki kopertę poczty lotniczej i kiedy ją zakleiła, wypisała starannie drukowanymi literami swój adres na odwrocie. Dla pewności poszła następnego dnia na pocztę i nakleiła znaczek. Teraz pozostawało jej tylko czekać dalej. Rebecka nie lubiła mieszkać w mieście. Jak daleko sięgała pamięcią, tęskniła za wsią. Chciała prowadzić zdrowe i proste życie, blisko natury, najchętniej otoczona zwierzętami i dziećmi. Miała poczucie, że urodziła się w złym czasie i w złym miejscu. Czasem zastanawiała się nad absurdem, że kiedyś na wsi mieszkali biedni i ciężko pracujący ludzie, a teraz było to dane tylko bogatym. Stare gospodarstwa chłopskie zostały przerobione nie do poznania na 2

Drodzy Państwo Cosgrave Odkąd Jim zostawił mnie i naszą córeczkę Camillę w styczniu, nie mam od niego wiadomości. Minęło już 5 miesięcy. Czy wiedzą Państwo, gdzie on jest? Martwię się o niego i byłoby miło, gdybyście napisali i powiedzieli, co z nim się dzieje. Wiem, że by do mnie napisał, gdyby mógł, bo to bardzo dobry i uczciwy chłopak i kocha mnie i naszą córeczkę. Ona ma teraz 6 miesięcy i jest śliczną dziewczynką. Proszę, Państwo Cosgraue, napiszcie do mnie i powiedzcie, co się dzieje z Jimem. Dziękuję i pozdrawiam. Rebecka Lind

125

letnie domy zamożnych mieszkańców miast. Rybackie chaty i działki wojskowe stały się wdzięcznymi i malowniczymi domami weekendowymi dla zestresowanych przedsiębiorców, polityków, lekarzy i adwokatów. Wiele najpiękniejszych obszarów dzikiej i nietkniętej przyrody zajęto pod pola golfowe z luksusowymi pomieszczeniami dla wytwornych klubowiczów. Zbudowano lotniska i elektrownie atomowe w miejscach, które właściwie powinny być rezerwatami przyrody. Wielkie obszary żyznej ziemi uprawnej zniszczono i wyrównano pod autostrady. Kiedy Rebecka chodziła ulicami, myśląc o tym wszystkim, często miała ochotę stanąć na środku jezdni, zatrzymać ruch i krzyczeć do ludzi wokół siebie, by zobaczyli, w jakim to wszystko pogrąża się szaleństwie. Kiedy szła w chmurze spalin samochodowych, mocno przyciskając do siebie ciepłe i miękkie ciałko Camilli, ogarniała ją rozpacz na myśl o świecie, w jakim będzie musiało wzrastać jej dziecko. Rebecka zachowała skrawek ziemi przy domku działkowym, w którym przez jakiś czas mieszkała. Znajdował się w Eriksdalslunden, niedaleko jej tymczasowego miejsca zamieszkania. Chodziła tam każdego ranka i pielęgnowała swój mały ogródek, w którym uprawiała warzywa dobre dla Camilli. Dużo się nauczyła o uprawie biodynamicznej i żywieniu makrobiotycznym i cieszyła się, że może sama uprawiać i zbierać większość jedzenia, którego potrzebowała wraz ze swoim dzieckiem. Kiedy była ładna pogoda, często siadała w Eriksdalslunden i pozwalała Camilli pełzać w trawie, a sama myślała o Jimie i zastanawiała się, do kogo ma się zwrócić, by się dowiedzieć, co się z nim stało. Zaczynała się jesień, pierwszy najemca pokoju wkrótce do niego wróci, a ona znów będzie musiała się wyprowadzić. Nie wiedziała dokąd, ale miała nadzieję znaleźć pokój w kręgu swoich przyjaciół. Na kilka dni przed jej przeprowadzką przyszła odpowiedź na jej list do rodziców Jima. Jego mama pisała, że właśnie się przeprowadzili do innego stanu, daleko od tego, w którym mieszkali wcześniej. Jim nie dostał kary symbolicznej, jaką mu obiecano, lecz został skazany na cztery lata więzienia za dezercję. Nie mogli go odwiedzać ze względu na odległość od stanu, w którym znajdowało się więzienie, ale mogli z nim korespondować. Podejrzewali, że władze więzienne cenzurują jego pocztę i dlatego nie dostała od niego żadnej wiadomości. Mogła spróbować pisać sama, ale nie było pewności, że list do niego dojdzie. Oni nie mogą zrobić nic, by pomóc jemu, jej czy dziecku, ponieważ ojciec Jima jest ciężko chory i przechodzi kosztowną kurację.

126

Rebecka uważnie przeczytała list kilka razy, ale jedynymi słowami, jakie naprawdę dotarły do jej świadomości, były „cztery lata więzienia”. Camilla spała na jej materacu na podłodze. Położyła się na posłaniu, mocno przytuliła do dziecka i rozpłakała. Nie spała przez całą noc i zapadła w sen dopiero, gdy zaczęło świtać. Kiedy Camilla zbudziła ją w chwilę później, wiedziała już, do kogo zwrócić się o pomoc.

Rozdział 12 Biuro Hedobalda Braxena było równie niechlujne, jak on sam. Mieściło się jednak dość blisko centrum, przy ulicy Davida Bagarego, ale w budynku, którego właściciel tylko w wyjątkowych przypadkach otwierał sakiewkę na tyle, by wymienić przepaloną żarówkę - odkąd dom zbudowano, a było to dawno temu. Braxen nie miał sekretarki ani poczekalni, tylko jeden pokój z niewiarygodnie brudnymi szybami i wnęką kuchenną, gdzie czasami parzył kawę, to znaczy wtedy, kiedy była jakaś kawa i nie skończyły mu się akurat plastikowe kubki. Niektórzy nazywali go adwokatem wódczanym, ale się mylili, ponieważ Bekacz nie miał upodobania do alkoholu. Nawet częstowany i nakłaniany potrafił wypić najwyżej szklankę piwa. W malutkim pomieszczeniu znajdowały się dwa koty i klatka z trochę brudnym i wyliniałym starym kanarkiem. Większą część powierzchni podłogi zajmowało duże biurko, które z pewnością było bardzo stare, a do tego takie ogromne, że wielu się zdumiewało nad geniuszem speców od przeprowadzek, którzy zdołali wnieść je przez drzwi. Sam Bekacz mawiał, pewnie żartem, że zbudowano je w pokoju już po wzniesieniu budynku siedemdziesiąt lat temu lub coś w tym rodzaju. Nowa wersja zamkniętego pokoju. Braxen siedział za biurkiem i czytał „Ny Dag”, a jego cygaro leżało na pełnej niedopałków popielniczce. Spojrzał zaciekawiony na klientkę znad gazety niespodziewanie żywymi, barwnymi oczami. Biurko było zawalone papierami ułożonymi w stosy imponującej wysokości. Nie spodziewał się chyba więcej niż jednego klienta naraz, ponieważ w pokoju był tylko jeden fotel dla gości, w którym trudno było usiąść, głównie z powodu dokumentów, teczek i starych gazet sięgających aż do poręczy.

127

Czytanie tygodników było rzeczą, jaką często robił w sądzie, ku irytacji wielu, lecz dużej satysfakcji własnej, czasem także z pożytkiem dla swoich klientów, ponieważ oskarżony mający tak pewnego siebie adwokata niewątpliwie jest niewinny. Poza tym formalny obowiązek udowodnienia winy spoczywał na prokuratorze, a ci, z nielicznymi wyjątkami, tracili koncept w konfrontacji z nieortodoksyjnymi metodami Bekacza. Buldożer Olsson był jednym z tych nielicznych wyjątków od reguły. Po jakiejś minucie, bo tyle co najmniej to trwało, jego oczy rozpogodziły się i rzekł: - Aha, Roberta... - Rebecka - poprawiła dziewczyna. - Właśnie, Rebecka - przytaknął. Braxen odłożył gazetę i postawił na biurku kota. Niektórzy koledzy próbowali go wykluczyć z palestry, uzasadniając to między innymi tym, że jego biuro nie jest lokalem urzędowym, tylko zwierzyńcem. Ci koledzy po fachu należeli do światowców i ludzi sukcesu, to znaczy w aspekcie finansowym, ponieważ najczęściej przegrywali sprawy albo doprowadzali do porozumień, na których tylko sami mogli zarobić, podczas gdy Bekacz od czasu do czasu wygrywał procesy, które każdy inny szwedzki adwokat uznałby od początku za beznadziejne. Rebeka miała szczęście, że jej sprawa trafiła na Bekacza, przynajmniej do tej pory. - No - stwierdził i pogłaskał kota od czubka nosa do koniuszka ogona. - Wygraliśmy sprawę. Przemytnik krawatów nie złożył odwołania. Tym lepiej. W sądzie apelacyjnym siedzą twardogłowi prawnicy, którzy tylko czytają ustawy według swoich dziwnych dosłownych interpretacji. Bardzo trudno ich teraz przekonać o tym, co jest prawdą, czasami wątpię, czy to słowo w ogóle wchodzi do ich wokabularza. Zobaczył jej pytającą minę i szybko wyjaśnił: - Zasób słownictwa. Słownictwo, jeśli rozumiesz. Bekacz zapalił cygaro, zaciągnął się i wypuścił gigantyczne kółko dymu. Powtórzył potem procedurę, umieszczając nowe kółko prostopadle do osi pierwszego, jak na żyroskopie lub pierścieniach Saturna. To był jego popisowy numer, który mógłby nawet pokazywać w cyrku. Szkoda, że głupie zakazy przeszkadzały mu w wykonywaniu go w sądzie. Zawsze marzył o tym, by umieścić aureolę wokół głowy sędziego. Zauważył, że dziewczyna wygląda na zmartwioną, więc zapytał: - Jak tam twój mały synek? - Córeczka. Ma na imię Camilla. 128

- Oczywiście - rzucił Bekacz. - Jasne. - Ma się dobrze. Zostawiłam ją z przyjaciółką i przyszłam tutaj. Nie lubi jeździć metrem. Płacze wtedy i siusia. - Sam pamiętani, kiedy byłem małym chłopcem - rzekł Bekacz. - Przeskakiwaliśmy wtedy z kry na krę, co oczywiście było zabronione. Raz wpadłem do wody i naturalnie zobaczył to policjant. Bekacz wypuścił dwa nowe kółka, równie eleganckie jak poprzednie i niemal perfekcyjne. - I co się stało? Zawlekli mnie pod sąd policyjny, były takie w tamtym czasie, i zasądzili dwie korony grzywny. Dwa miesiące kieszonkowego. Nie mówiąc o tym, jakie manto sprawił mi ojciec. Znów uchwycił jej nierozumiejące spojrzenie i wyjaśnił: - Dostałem lanie, po prostu. Niestety, moje wychowanie było trochę staroświeckie. Nie ma zresztą prawa, które zakazywałoby skakania - mówił dalej. - Najwyżej dwie linijki w lokalnych przepisach. W tamtym momencie postanowiłem, że wcześniej czy później zostanę prawnikiem, nawet jeśli wszyscy w moim otoczeniu twierdzili, że się do tego nie nadaję. Roześmiał się nagle i powiedział: - Nie nadaję? W tym kraju, gdzie w dziewięćdziesięciu dziewięciu przypadkach na sto można by zastąpić adwokata nocnikiem. Bekacz widział, że jego wywody nie wywołują żadnej reakcji gościa. Przyniósł z kuchennej wnęki dwie tabletki alkaseltzera i rozpuścił je w plastikowym kubku z wodą. Potem wypił duszkiem jego zawartość i po piętnastu sekundach przypomniał, skąd wziął się jego przydomek. Jego twarz o grubych rysach miała zmartwiony wyraz. Odchylił się do tyłu na krześle i wyjątkowo ściągnął jedną dziurkę w pasku. - Pan adwokat powinien nosić spodnie na szelkach - oświadczyła rzeczowo dziewczyna. - Tak - zgodził się Bekacz. - Oczywiście. To mądra i słuszna myśl. Wziął kartkę papieru maszynowego i napisał starannie drukowanymi terami „Szelki do spodni”. Potem spojrzał z powagą na gościa. - No, Roberto... - Rebecko - poprawiła. - No, Rebecko. Co cię trapi? Czy coś się stało? - Tak, i pan adwokat jest jedynym człowiekiem, który może mi pomóc.

129

Bekacz zapalił cygaro, które zgasło podczas procedury z alka-seltzerem. Potem wziął jednego kota na kolana i drapał go za uszami, aż ten zaczął mruczeć. Nie przerwał jej ani razu, kiedy przedstawiała mu sprawę. Na koniec zapytała bezradnie: - Co mam robić? - Możesz się zwrócić do opieki społecznej albo do komisji opieki nad dzieckiem. Ponieważ nie jesteś mężatką, na pewno już ci przydzielili pracownika socjalnego. - Nie - odpowiedziała natychmiast. - Absolutnie i nieodwołalnie nie. Ci ludzie ścigają mnie jak zwierzę. I źle zajmowali się Camillą, kiedy była u nich, podczas gdy ja siedziałam na policji. - Źle się zajmowali? - Tak, dostawała niewłaściwe jedzenie. Jej żołądek zaczął normalnie funkcjonować dopiero po trzech tygodniach. - A mój nigdy. - To przez te cygara i złe jedzenie. - Mhm - odrzekł Bekacz. - To całkiem możliwe. Ale teraz jestem na szczęście za stary, by odrzucenie złych nawyków mogło mieć jakieś znaczenie. Byłem na przykład żonaty cztery razy i palę cygara od trzynastego roku życia z krótką przerwą w czasie wojny, kiedy wymieniałem je z amerykańskimi lotnikami na marihuanę, mam jedenaścioro dzieci i szesnaścioro wnuków. Mój brat z kolei jest wegetarianinem i nigdy nie palił. Nie ma dzieci i zgodnie z prawami logiki nie ma także wnuków. Ma natomiast raka płuc i pewnie umrze w ciągu pół roku. - Co mam robić? - powtórzyła Rebecka. Bekacz odsunął kota, wyjątkowo brzydki egzemplarz w żółte, jasnobrązowe, czarne i białe cętki, i poinformował: - Długoletnia walka przeciw różnym władzom, szczególnie tym, które mogą więcej niż inne, nauczyła mnie, że bardzo trudno sprawić, by ktoś słuchał, a jeszcze trudniej, by przyznał rację. - Kto rządzi tym cholernym krajem? - spytała. - Formalnie parlament, ale w praktyce rząd i komisje, i kapitaliści, i parę osób, które zostały wybrane, bo albo mają pieniądze, albo mogą kontrolować politycznie ważne grupy, szefowie związków zawodowych. Najwyższą władzą, że tak powiem, jest... - Król? - Nie, król nie ma nic do gadania. Mam na myśli szefa rządu. 130

- Szefa rządu? - Nigdy o nim nie słyszałaś? - Nie. - Szef rządu, nazywają go premierem, prezesem rady ministrów albo ministrem stanu albo jak tam chcą. Kieruje polityką kraju. Bekacz ogarnął trochę biurko. - Tutaj - powiedział. - Tu w gazecie jest jego zdjęcie. - Okropny. A kim jest ten w kowbojskim kapeluszu? - Amerykańskim senatorem, który niedługo przybędzie z tak zwaną oficjalną wizytą. Przedtem był zresztą gubernatorem stanu, z którego pochodzi twój chłopak. - Mój mąż - poprawiła. - Tak, w dzisiejszych czasach nie wiadomo, jak to nazwać - zgodził się Bekacz i beknął. - Czy można pójść i porozmawiać z tym szefem rządu? Chyba mówi po szwedzku? - Tak, ale będzie trudno. Nie przyjmuje wszystkich poza okresem tuż przed wyborami. Ale można złożyć pismo, to znaczy napisać list. - Nie dam rady - stwierdziła zrezygnowanym głosem. - Ale ja dam - zapewnił Bekacz. Hedobald Braxen wyjął z wnętrza swego osobliwego biurka blat z zamontowanym na stałe wiekowym underwoodem. Wkręcił w wałek dwa arkusze papieru maszynowego z kalką. Potem zaczął lekko i zręcznie pisać. Ten, kto patrzył, jak uderza w klawisze i sam miał o tym pojęcie, widział od razu, że nauczył się tej sztuki w szkole lub na kursie wiele lat temu. - Czy to wyjdzie bardzo drogo? - zapytała niepewnie Rebecka. - Moje zdanie jest takie - zaczął Bekacz. - Jeżeli ktoś, kto naprawdę popełnił przestępstwo czy szkodzi społeczeństwu, ma prawo do darmowego procesu, to osoba, która jest całkowicie niewinna, nie musi płacić wysokich adwokackich honorariów. Przebiegł pismo wzrokiem, podał oryginał Rebece, a kopię włożył do teczki. - Co mam teraz zrobić? - zadała po raz kolejny pytanie Rebecka. - Podpisać się - przykazał Braxen. - Mój adres jest w nagłówku. Podpisała się nieco drżącą ręką, podczas gdy Braxen adresował kopertę. Zakleił ją następnie, nalepił znaczek z postacią króla bez realnej władzy i podał jej list. - Jeżeli pójdziesz na prawo od wyjścia i potem jeszcze raz na prawo, zobaczysz skrzynkę na listy. Wrzuć to do środka. - Dziękuję - powiedziała. 131

- Hej, Ro... Rebecko. Gdzie będę mógł cię znaleźć? - Teraz nigdzie. - Więc przyjdź tutaj. Najwcześniej za tydzień. Prędzej nie możemy się spodziewać odpowiedzi. Kiedy zamknęła za sobą drzwi, Braxen schował blat z maszyną i podniósł cętkowanego kota. Popatrzył na zdjęcie premiera i senatora, podniósł jeden pośladek i puścił bąka, jakby rozmyślnie.

Rozdział 13 Rosły blondyn nie nazywał się już Heydrich, a jego paszport był brytyjski, wystawiony na biznesmena o nazwisku Andrew Black. Pojawił się w Szwecji już piętnastego października i skorzystał z najlepszej możliwej drogi wjazdowej. Przybył mianowicie z Kopenhagi do terminalu wodolotów w Malmö, gdzie policja paszportowa, jeśli w ogóle była, przeważnie zajmowała się ziewaniem i piciem kawy. W Malmö kupił bilet na pociąg do Sztokholmu: spał spokojnie, podczas gdy zimny szwedzki deszcz bębnił w okno przedziału. Przyjechał do Sztokholmu rano i wziął taksówkę do sześciopokojowego mieszkania w południowej dzielnicy, które figurant ULAG wynajął już dawno jako mieszkanie dla swoich gości biznesowych. Czas oczekiwania w ogromnej kolejce na postoju taksówek przed dworcem był pierwszą nieprzyjemnością, jaka spotkała go w Szwecji. Na miejsce dotarł jednak bez problemów - nigdzie nie musiał pokazywać więcej niż pierwszą stronę paszportu, nie podał nikomu swojego nazwiska ani nie otwierał waliz. Miały podwójne dno i nader interesującą zawartość. Mimo to przeciętny celnik, nastawiony wyłącznie na szukanie alkoholu i papierosów, nie znalazłby pewnie niczego szczególnego. Kiedy nastała pora lunchu, wyszedł: i zjadł w czymś, co nazywało się barem. Uznał, że jedzenie jest nieprzyzwoicie marne i zdumiewająco drogie. Potem kupił kilka szwedzkich gazet i wziął je ze sobą do domu. Po pewnym czasie stwierdził, że zaskakująco dobrze rozumie ich treść. Naprawdę nazywał się Reinhard Heydt i pochodził z Republiki Południowej Afryki. Dorastał w domu, w którym mówiono w czterech językach: holenderskim, afrikaans, angielskim i duńskim. Potem nauczył się biegle francuskiego i niemieckiego i radził sobie jako tako w sześciu kolejnych językach. Wykształcenie odebrał w Anglii.

132

Praktyczna edukacja Heydta była paramilitarna, najpierw bił się w Kongu, a potem po przegranej stronie w Biafrze. Brał też udział w puczu w Gwinei, był przez parę lat w portugalskim wywiadzie, a potem w nieregularnej jednostce specjalnej, która stłumiła powstanie Frelimo w Mozambiku. Stamtąd rekrutowano go do ULAG. Heydt kształcił się na terrorystę w obozach w Rodezji i Angoli. Trening był niezwykle trudny i najmniejsza oznaka psychicznej czy fizycznej słabości skutkowała natychmiastowym przeniesieniem do zadań administracyjnych. Zdradę i tchórzostwo karano śmiercią. ULAG stworzyły i zorganizowały prywatne grupy interesu, jednak ze wsparciem finansowym rządów co najmniej trzech krajów. Ich dążeniem było stworzenie maksymalnie skutecznej grupy terrorystycznej, którą później można byłoby wprowadzić jako wsparcie chwiejących się białych reżimów w południowej Afryce. Miała niewiele kontaktów zewnętrznych, ale takowe istniały. Taką funkcję pełnił pewien szacowny klub w Londynie, gdzie można było wynająć ULAG do jakiegoś zlecenia. Do tej pory doszło tylko do jednego takiego zamówienia, mianowicie tego, którego świadkiem stał się Gunvald Larsson. Tym, co ogólnie sprawiało, że akcje organizacji były takie przerażające i trudne do wyjaśnienia, było to, że wykonywano je jako ćwiczenia. Grupy terrorystyczne powinny po prostu pokazać, co potrafią. Ukrytym zumiarem było ponadto stworzenie klimatu nieufności i ogólnego niepokoju politycznego. To się udawało, ponieważ zamach w Malawi doprowadził do wielkiej awantury między trzema zaangażowanymi państwami, z obiecującymi komplikacjami militarnymi i politycznymi. Zamach w Indiach wprowadził poważny polityczny niepokój, a wywiad w Pekinie i Moskwie wciąż nie mógł uwierzyć, że za akcją w Wietnamie nie stało ani CIA, ani reżim Van Thiena. Twórcy ULAG byli w pełni świadomi problemów, jakie automatycznie wiążą się z terroryzmem jako bronią polityczną. Albo jest jak w Ulsterze, gdzie aktywiści są niewystarczająco wyszkoleni lub uzbrojeni (na nikim nie robi wielkiego wrażenia prosty irlandzki rolnik, który wysadza się w powietrze, bo nie ma dostatecznej wiedzy o konstrukcji bomby i o tym, jak się z nią obchodzić), albo jak w niezliczonych akcjach palestyńskich, które przeważnie kończyły się śmiercią terrorystów, ponieważ przeciwnicy byli dobrze uzbrojeni, a do tego absolutnie bezkompromisowi. Tym, co próbowano stworzyć, była grupa, której zawsze się udaje, i nawet jeśli nie jest zbyt duża, naprawdę potrafi praktykować terror. Obecnie ULAG liczył nie więcej niż stu ludzi, w tym dziesięć aktywnych grup po cztery osoby każda, dziesięć osób w rezerwie i dwadzieścia w trakcie szkolenia. Resztę stanowiła administracja, ograniczona do minimum ze względu na bezpieczeństwo. 133

Trzon grupy stanowili od początku ludzie, którzy walczyli w Biafrze i Angoli, ale już wtedy była wielonarodowa i została z czasem wzmocniona ludźmi z różnych krajów. Znalazło się tam między innymi kilku Japończyków, którzy reprezentowali jakąś ultranacjonalistyczną falangę i uważali, że w ten sposób służą swojemu krajowi. Był też jeden Szwed, ale na razie przechodził szkolenie. Ogólnie stanowili barwną zbieraninę, w której na pierwszy rzut oka najbardziej zaskakującym elementem było kilku Murzynów, którzy bardzo dobrze wiedzieli, czym się zajmują, i zbiegły izraelski agent bezpieczeństwa. Reinhard Heydt był najlepszy na swoim kursie szkoleniowym, mógł się zaliczać do dziesięciu najbardziej niebezpiecznych ludzi na świecie i ta myśl bardzo mu pochlebiała. Do tego był mężczyzną wykształconym, elokwentnym i przystojnym i bardzo lubił swoją pracę. Ponieważ pochodził z Afryki Południowej, można było sądzić, że działa z pobudek idealistycznych, ale to nie był ten przypadek. Cele ULAG nie były zresztą wyrażone wprost. Poza tym Afryka Południowa miała prawdopodobnie istnieć jeszcze przez wiele lat, W każdym razie ULAG wykazał swoją użyteczność i było wielce prawdopodobne, że wkrótce będzie potrzebny do poważnego zadania. Spośród białych reżimów w południowej Afryce diabli wzięli już ten w Mozambiku. Angola i Namibia zdawały się na dobrej drodze i nie była może tak bardzo odległa chwila, kiedy Anglik na lotnisku w Salisbury będzie już się czuł bardziej obco niż podczas pobytu w Glasgow lub w Cardiff. W trzy dni po Heydcie do Sztokholmu przybyło dwóch Japończyków z grupy. Wybrali drogę przez Finlandię i przypłynęli jednym z tych pijackich promów z Mariehamn. Jeden z kontrolerów na służbie wbił obojętnie pieczątki do ich fałszywych paszportów, słuchając z niesmakiem pytania jednego z nich o najbliższe kino pornograficzne z „piękna szwedzka dziewczyna”. O pięknej szwedzkiej dziewczynie usłyszał także celnik, rysujący szybko kredą esyfloresy na bagażu. - Powinniśmy do cholery mieć jakieś broszury po japońsku i angielsku z adresami dziwek i seksklubów i rozdawać je Japońcom i innym skurczybykom - powiedział do kolegi. - To są uprzedzenia rasowe! - wykrzyknął młody człowiek w kolejce. - Nie rozumiecie? Prawo zabrania dyskryminacji ludzi ze względu na rasę i kolor skóry! Kiedy młodzieniec się awanturował, drugi z Japończyków także uniknął kontroli bagażu. Był bardzo wysoki i miał dłonie wielkie jak bochny. Japończycy brali udział w akcji w Indiach, ale nie w Ameryce Południowej. Reinhard Heydt wiedział, że są nadzwyczaj przydatni: zimni, bezwzględni i w pełni godni zaufania. 134

Nawet jeśli był jednym z dziesięciu najbardziej niebezpiecznych ludzi na świecie, nie chciałby trafić podczas roboty na żadnego z nich. Japończycy byli jednak nudnymi współlokatorami. Rzadko się odzywali, tylko siedzieli i grali w jakąś niezrozumiałą grę z mnóstwem małych klocków. Ich twarze były tak pozbawione wyrazu, że nie można było zgadnąć, który z nich wygrał, a który przegrał, ani nawet, czy skończyli grę, czy będą ją kontynuować następnego dnia. W przeciwieństwie do tamtych dwóch Heydt nigdy wcześniej nie był w Sztokholmie i w pierwszych dniach dużo poruszał się po mieście, by stworzyć sobie jego całościowy obraz. Szybko zauważył, że miasto jest tak samo opanowane przez chuliganów i wandali jak Nowy Jork i niektóre dzielnice Londynu. Najpierw chciał chodzić uzbrojony, ale później przypomniał sobie, że go uczyli, by nigdy nie nosił broni w sytuacjach niezwiązanych bezpośrednio z pracą. Zamiast tego wynajął samochód. W wypożyczalni okazał dokumenty, na których figurował jako obywatel brytyjski Andrew Black. Po tygodniu otrzymał z terminalu frachtowego wielką skrzynię, awizowaną na poste restante. Ponieważ nie przeszła kontroli celnej, nie musiał się przejmować dwiema następnymi, które awizowano wkrótce potem. Po pewnym czasie miały wrócić do nadawcy. Tuż po tym odwiedził małe biuro na Kungsholmen, podał się za przedstawiciela holenderskiej firmy budowlanej i kupił komplet planów metra, kanalizacji oraz sieci przewodów elektrycznych i gazowych. Kontakt został nawiązany wcześniej i człowiek ten otrzymał we właściwym czasie list, na który odpowiedział złożeniem oferty. Na ironię zakrawał fakt, że ten, który sprzedał materiały, w gruncie rzeczy jawne, był członkiem jednej ze szwedzkich służb bezpieczeństwa. Pracował w biurze finansowanym przez siły zbrojne albo przez policję, sam dokładnie tego nie wiedział. Wiedział natomiast, że w swoim mniemaniu za mało zarabia i dlatego sprzedawał klasyfikowane materiały. Jako dobry Szwed nie sprzedawał ich jednak z zasady Rosjanom. ULAG nabył więc nietajny materiał i odkrył przy tym, jak łatwo zwrócić się do służby bezpieczeństwa. Trzydziestego pierwszego października Reinhard Heydt był w Szwecji już siedemnasty dzień. Japończycy dalej grali w swoją dziwaczną grę, ale przerywali ją czasem i wychodzili do kuchni, by przyrządzić równie dziwaczne jedzenie. Produkty kupowali chyba sami w sklepach. Cały materiał był już dostępny. Do wizyty senatora pozostały dwa tygodnie.

135

Reinhard Heydt pojechał na międzynarodowe lotnisko Arlanda, obejrzał je bez zainteresowania i wrócił do miasta. Droga, którą mieli wieźć amerykańskiego gościa, wydawała się dość oczywista. Kiedy Heydt minął Pałac Królewski, skręcił w górę i zaparkował przy Slottsbacken. Potem wziął do ręki plan Sztokholmu i jak zwyczajny turysta zszedł do schodów Logarden, zatrzymał się i rozejrzał dookoła. To było dobre miejsce, nie miał co do tego wątpliwości. Jakąkolwiek metodę by wybrał. Teraz jednak był już prawie zdecydowany na bombę. Istniało oczywiście ryzyko, że na dokładkę zginie król. Nikt nie wspominał o królu i nie mógł jakoś się pogodzić z tą myślą. Król to było coś szczególnego. Taki zasługuje na więcej niż przejażdżka okazją z kimś innym w ostatniej drodze. Heydt zaśmiał się sam do siebie i pokręcił głową. Podjął już decyzję. Jeśli królewska głowa ma spaść, niech spadnie na własny rachunek. Spojrzał znowu na pałac i pomyślał, że to masywna i dość brzydka góra kamieni. Potem przeszedł przez ulicę, zostawiwszy samochód i przespacerował się po Starym Mieście. Była to jedyna dzielnica Sztokholmu, która mu się podobała. Ale, pomyślał, jak ludzie mogą tutaj żyć, w tym okropnym klimacie? Reinhard Heydt doszedł do Stortorget. Obejrzał pompę Brunkeberg, a potem udał się w kierunku wschodnim Köpmangatan. Z uliczki tuż przed nim wyszła nagle jakaś kobieta i zaczęła iść w tę samą stronę. Skandynawskie kobiety powinny być wysokie i jasnowłose, pomyślał. Jego duńska matka była tego przykładem. Ta była uderzająco niska, może metr pięćdziesiąt pięć, poza tym dość szeroka w ramionach. Miała proste jasne włosy i była ubrana w czerwone kalosze, dżinsy i czarną pelerynę. Trzymała ręce głęboko w kieszeniach. Szła ze spuszczoną głową, zdecydowanym krokiem, dokładnie w takim tempie jak on. Kiedy wciąż szedł jakiś metr za nią ulicą Bollhusgränd, odwróciła nagle głowę, jakby poczuła się śledzona, i spojrzała na niego. Miała przenikliwy wzrok, a oczy tak niebieskie jak jego. Patrzyła na niego badawczo spod prostej, jasnej grzywki, potem spojrzała na plan, który wciąż trzymał złożony w prawej ręce, i odsunęła się na bok, żeby mógł przejść. Wsiadając do samochodu, zobaczył ją znowu - schodziła długimi krokami do mostu Skeppsbron. Zdawało mu się, że rzuciła mu spojrzenie, szybkie i badawcze. Z jakiegoś powodu znów pomyślał o swojej duńskiej matce, która mieszkała w okolicach Pietermaritzburga. Kiedy skończy tę robotę, pojedzie tam i ją odwiedzi. Tego samego dnia zadzwonił do ich specjalisty od radia, który był Francuzem, ale od dłuższego czasu czekał w pogotowiu w Kopenhadze. Powiedział mu, by przyjechał do Sztok136

holmu najpóźniej czternastego listopada I że procedury będą zasadniczo takie same jak poprzednio. W poniedziałek następnego tygodnia Reinhard Heydt miał już tak dosyć milczenia i grających bez ustanku japońskich kolegów, że postanowił poznać jakąś kobietę. Było to w istocie odstępstwo od rutyny, ponieważ wcześniej nigdy nie zadawał się z kobietami podczas przygotowań do akcji. Liczba prostytutek w Sztokholmie przygnębiła go, zwłaszcza sporo młodszych nastolatek, które najwyraźniej zrobiłyby praktycznie wszystko, by zdobyć narkotyki, a ściślej pieniądze na działkę, jak to nazywały. Przyjrzał się przez moment smętnemu ruchowi wokół tak zwanego Snetorget, dostrzegając zarazem mało wyrafinowane, łagodnie mówiąc, metody policji, by opanować rynek, po czym znalazł jeden z bardziej eleganckich hoteli w mieście i wszedł do baru. Reinhard Heydt nigdy nie pił alkoholu, ale od czasu do czasu lubił wypić sok pomidorowy z tabasco. Sącząc drinka, myślał o tym, czego by chciał. Najlepiej kobiety dość wysokiej, z popielatoblond włosami, w wieku dwudziestu pięciu lat. Sam miał trzydzieści, ale zdecydowanie preferował dwudziestopięciolatki. Definitywnie nie brał pod uwagę profesjonalistki. Nie wierzył już tak bardzo w piękne szwedzkie dziewczyny, wydawało mu się to tylko jednym z wielu rozpowszechnianych przez system propagandowych kłamstw. Kiedy pił drugą szklankę pikantnego soku pomidorowego, do baru weszła jakaś kobieta i usiadła przy drugim końcu bufetu. Piła sok pomarańczowy z wiśnią i starannie obranym plasterkiem pomarańczy na brzegu szklanki. Spojrzeli na siebie parę razy, zdradzając wzajemne zainteresowanie. Zapytał barmana, czy może jej postawić następnego drinka, i otrzymał odpowiedź twierdzącą. W chwilę potem zwolniło się krzesło obok niej. Spojrzał na nie pytającym wzrokiem, a ona znów skinęła głową. Kiedy się przesiadł, zabawiał ją po skandynawsku przez jakieś pół godziny. Powiedział, że jest duńskim inżynierem i nazywa się Reinard Jörgensen. Najłatwiej było zawsze trzymać się możliwie blisko prawdy, a jego matka nazywała się przed ślubem Jörgensen. Ona powiedziała, że nazywa się Ruth Salomonsson. Zapytał od razu, ile ma lat, i odpowiedziała, że dwadzieścia pięć. Prawie wszystko pasowało: miała popielatoblond włosy i niebieskie oczy. Była wysoka, szczupła i ładnie zbudowana. Jego następnym ruchem było zaproszenie jej do kina. Zauważył, że odebrała to jako staromodne, i zamiast tego zaproponował obiad. Odpowiedziała z uśmiechem, że już jadła, ale chętnie by się z nim wybrała innego dnia. 137

Po jakichś piętnastu minutach zrozumiał, że znalazła się w tym barze z tego samego powodu, co on. Potem wystarczyło tylko wyjść i poprosić portiera, by wezwał taksówkę. Jak mają to w zwyczaju kobiety idące do restauracji, Ruth Salomonsson była w towarzystwie przyjaciółki, która siedziała przy innym stoliku i dyskutowała z jakimś mężczyzną. Podczas oczekiwania na taksówkę Reinhard Heydt prowadził z nią uprzejmą konwersację. Dokonał dobrego wyboru i spędził: bardzo udany wieczór. Dopiero w kilka godzin później wypełnił chwilę przerwy, zadając pytanie: - A ty gdzie pracujesz? Sam opowiedział trochę o swoich interesach i podróżach tu i tam. Zapaliła od niego papierosa, wypuściła kółko dymu i rzuciła: - Policja. - Policja? - powtórzył pytającym tonem. - Jesteś policjantką? - Dokładnie tak - odrzekła. - To się nazywa asystent policji. - Czy jest to ciekawa praca? - Na ogół nie jest zbyt emocjonująca - odparła. - Pracuję w czymś, co nosi nazwę wydziału śledczego. Nie odpowiedział. Był przede wszystkim zaskoczony, ale w jakiś sposób wydała mu się teraz bardziej interesująca. - Celowo nie powiedziałam tego na początku. Niektórzy dziwnie reagują, kiedy im mówię, że jestem policjantką. - E tam - mruknął Reinhard Heydt i przyciągnął ją do siebie. Wrócił do swoich Japończyków dopiero o siódmej rano. Spojrzeli na niego z wyrzutem. Potem znów się położyli. On sam czuł się znakomicie i był przekonany, że wszystkie problemy okażą się łatwe do rozwiązania. Wziął prysznic, położył się i spędził dzień z dobrą książką. Za dobrą książkę uważał na przykład historię wojen morskich Rugego. Czytał to w taki sam sposób, jak szachiści swoją literaturę specjalistyczną i po kilka razy analizował te same rozdziały i kombinacje. Tego dnia studiował „Weserubung”, czyli atak niemieckiej floty na Danię i Norwegię w 1940 roku. To był jeden z jego ulubionych tematów i znał go w najdrobniejszych szczegółach. Mimo to za każdym razem był równie zdziwiony. Ktoś wysyła garstkę statków do odległych portów, przez morze, gdzie wróg panuje w powietrzu i na wodzie. A tu ni stąd, ni zo138

wąd, wszystko idzie gładko mimo nieporównanie mniejszej liczebności i cała kampania wygrywa. Piękno nieortodoksyjnego perfekcjonizmu. Martin Beck też sięgał od czasu do czasu po swój egzemplarz Rugego. On i Reinhard Heydt mieli zatem przynajmniej jedną wspólną książkę i było wręcz komiczne, że w poniedziałek jedenastego listopada 1974 roku, dokładnie na dziesięć dni przed uroczystą wizytą, leżeli i czytali ten sam tekst. Martina Becka również fascynował „Weserubung”, ale dopiero teraz, po latach, i starał się to zachować w tajemnicy. Pamiętał, kiedy to zdarzyło się naprawdę, w kwietniu trzydzieści cztery lata temu, i wtedy bardzo trudno było się czymkolwiek fascynować, ponieważ wszystko zagłuszało dudnienie przeklętych brunatnych batalionów. Jaka była zresztą sytuacja Martina Becka tamtej wiosny 1940 roku? Miał skończone siedemnaście lat i problemy z płucami. Pracował najlepiej, jak potrafił, w małej firmie transportowej ojca. Znajdowała się w Klara, w samym środku miasta, i ojcu udało się ją otworzyć ze wspólnikiem wiosną trzydziestego dziewiątego roku. Co działo się później? On sam został policjantem w roku czterdziestym czwartym, żeby uniknąć służby wojskowej. W tym samym roku ojciec zamknął firmę z powodu trudnych czasów, a w pięć lat później zmarł. Teraz nikt już nie żył, siedziba firmy została zburzona, a dzielnica, w której się znajdowała, znikła. On sam oczywiście jeszcze żył. Był komisarzem kryminalnym i miał pięćdziesiąt dwa lata. A „Weserubung” był historią. Trzeba się temu przyjrzeć z kliniczną dokładnością. Ponieważ nie ma dobrej ani złej historii. Tysiąc dziewięćset czterdziesty? Na farmie niedaleko Pietermaritzburga Reinhard Heydt nie był nawet w planach swojej niebieskookiej duńskiej matki.

Rozdział 14 Gunvald Larsson oglądał swój nowy garnitur. Czy będzie złym omenem, jeżeli włoży go na siebie, kiedy nadejdzie ten wielki dzień? Czy też zostanie zalany wnętrznościami niepopularnego senatora lub czymś w tym stylu? Niewykluczone. I właśnie dlatego, że o tym pomyślał, postanowił włożyć garnitur w przyszły czwartek. Gunvald Larsson często myślał nieszablonowo. 139

Potem włożył swoje codzienne ubranie, podbitą futrem skórzaną kurtkę, brązowe spodnie i duńskie trapery na kauczukowej podeszwie. Przejrzał się w lustrze i pokręcił głową. Potem pojechał do pracy. Gunvald Larsson nie lubił się starzeć. Wkrótce miał skończyć pięćdziesiąt lat i coraz częściej zastanawiał się nad sensem swojego życia. Zabawnie było roztrwonić szybko większą część swojego dziedzictwa, niezapomniane, łagodnie mówiąc, doświadczenie dla niego i dla innych. Podobało mu się w marynarce wojennej i jeszcze bardziej w handlowej, tylko dlaczego, u licha, został policjantem? Dobrowolnie wybrał zawód, w którym często musiał postępować wbrew własnym przekonaniom. Odpowiedź była prosta. Tylko taką pracę mógł dostać na lądzie ze swoim dziwnym wykształceniem, a poza tym miał wtedy nadzieję, że może się do czegoś przydać. Ale czy się udało? I dlaczego się nie ożenił? Miał mnóstwo okazji, ale teraz, generalnie rzecz biorąc, było za późno. Poza tym nie był to najlepszy czas na takie rozważania. Zajechał na miejsce, zaparkował samochód i poszedł do wydziału kryminalnego, gdzie grupa specjalna miała swoją kwaterę główną. Pokoje były w opłakanym stanie, a sam budynek wydawał się gotowy runąć pod naporem nowej kwatery głównej policji, która miała gigantyczne rozmiary i wystrzelała w górę tuż za oknem. Niesamowity budynek był prawie gotowy. Mówiono, że powstał, by zebrać zasoby policji, między innymi z myślą o ewentualnych przyszłych zamachach stanu. Ciekawie byłoby usłyszeć wyjaśnienie, dlaczego w takim razie umieszczono go na wyspie, którą łatwo można było odizolować, niszcząc pewną liczbę newralgicznych mostów. Jeszcze na długo zanim był gotowy, budowlany kolos zadziwił policję pięknym przykładem zagadki zamkniętego pokoju. Cele były prefabrykowane i podnoszono je w ustalonym porządku na właściwe miejsca. W jednej z nich robotnicy budowlani znaleźli martwego włóczęgę. Wkrótce stwierdzono śmierć z przedawkowania heroiny, ale drzwi celi były zamknięte na klucz i nigdy nie znaleziono przekonującego wyjaśnienia, jak ów człowiek tam się znalazł. Gunvald Larsson spojrzał na elektroniczny zegar na ścianie. Trzy minuty po ósmej. Był czternasty listopada i do wielkiego dnia pozostał dokładnie tydzień. Kwatera główna dysponowała czterema pokojami, co było liczbą niewystarczającą, ale z drugiej strony komendanta miejskiego i Möllera prawie nigdy tam nie było, szef policji porządkowej również pojawiał się rzadko, a Malm i naczelny komendant wcale. Najczęściej był Martin Beck. 140

Gunvald Larsson i Einar Rönn byli tam prawie zawsze, podobnie jak Benny Skacke i Fredrik Melander, który teraz był inspektorem kryminalnym w wydziale kradzieży, ale miał wieloletnie doświadczenie i w komisji do spraw zabójstw, i w wydziale kryminalnym w Sztokholmie. Melander był dziwnym człowiekiem i nieocenionym atutem. Jego pamięć funkcjonowała jak komputer, a nawet lepiej, i przepuszczając przez niego wszystkie informacje, mogli się zabezpieczać przed różnymi błędami, dublowaniem poleceń i innymi. Sam był wysokim, zrównoważonym mężczyzną, trochę starszym od reszty. Przeważnie siedział bez ruchu, studiując dokumenty i grzebiąc w fajce, a jeśli nie było go przy stole, znajdował się w toalecie, o czym wiedziała połowa sztokholmskiej policji, uważając to za niezwykle zabawne. Ci, którzy rzadko pokazywali się w kwaterze głównej, mieli własne siedziby w pobliżu - szczególnie szef policji porządkowej wykonywał większi) część bezpośredniej pracy organizacyjnej w swoim gabinecie w starej komendzie przy Agnegatan. Potem wysyłał kopie wszystkich dokumentów do Martina Becka. Generalnie nie była to zła kwatera główna. Nie przywiązywano tu wagi do konwenansów i Gunvald Larsson tylko skinął głową Rönnowi, zanim wszedł do Martina Becka. Ten siedział przy biurku, machając nogami, i rozmawiał przez telefon, kartkując jednocześnie grubą księgę raportów. - Nie - zaprzeczył. - Powtarzałem kilka razy, że nie mam żadnych uwag. - Tak, właśnie, może pan robić, co chce. - Nie, tego nie powiedziałem. - Tak, to ja powiedziałem, że może pan robić, co chce. My zresztą też nie mamy uwag. Rozumie pan? Teraz mówił z pewnym naciskiem. - Do widzenia - rzucił i położył słuchawkę. Gunvald Larsson patrzył na niego pytająco. - Lotnictwo - rzekł Martin Beck. - Ech - westchnął tylko Gunvald Larsson. - Tak, właśnie to samo próbowałem wyrazić, tylko trochę uprzejmiej. Chcą wiedzieć, czy będziemy potrzebować więcej niż jeden dywizjon myśliwców. - I co powiedziałeś? - Że w ogóle nie potrzebujemy samolotów. - Naprawdę? - Tak. Ten generał trochę się obraził. „Samolot” to widocznie brzydkie słowo. 141

- To prawda. Równie złe jak nazwanie pokładu podłogą na statku. - O tak, to naprawdę jest złe - zgodził się Martin Beck. - Przeproszę go, jeśli znów zadzwoni. Spojrzał przelotnie na datownik na zegarku i oznajmił: - Twoi przyjaciele z ULAG nie dają jeszcze o sobie znać. Kontrole graniczne i cudzoziemców były w ostatnich tygodniach bardzo dokładne. Gunvald Larsson wyrwał z jednej dziurki nosa szczeciniasty włosek, obejrzał go z zainteresowaniem i mruknął: - Mhm. - Czy coś mówiłeś? - zapytał Martin Beck. Gunvald Larsson przeszedł parę razy długimi krokami przez pokój. W końcu stwierdził: - Myślę, że powinniśmy działać tak, jakby oni już tu byli. - Chcesz powiedzieć, że jeszcze nie przyjechali? - Mało prawdopodobne. Jeżeli coś planują, pewnie już tu są. - Zapewne chodzi o kilka osób. Czy naprawdę mogli się tu dostać tak, że żadnego z nich nie namierzyliśmy? Dość dużo osób zatrzymano do dokładniejszej kontroli na różnych przejściach granicznych, ale wszystkie wydawały się mieć papiery w porządku. - To byłoby dziwne - skonstatował Gunvald Larsson. - Ale... Umilkł. Martin Beck zauważył: - Mogli przekroczyć granicę, nim zaostrzono kontrole. - Tak - zgodził się Gunvald Larsson. - Istnieje taka możliwość. Wyglądał na wyjątkowo zamyślonego. - O czym myślisz? - zapytał Martin Beck. - Że to przypadek cholernie odpowiedni dla ULAG. Pasuje czasowo. Nigdy wcześniej nie przeprowadzali akcji w Europie. Poza tym ten polityk jest... - Kontrowersyjny? - Kontrowersyjny - potwierdził Gunvald Larsson. - Pewne kręgi są gotowe dać premię za jego odstrzał. - Tak - mruknął obojętnie Martin Beck. - W takim razie wykazuje się pewną odwagą, że w ogóle tu przyjeżdża. Potem spytał, jakby chcąc zmienić temat: - Oglądałeś wczoraj jakieś ciekawe filmy?

142

Larsson dostał polecenie przeanalizowania pewnej liczby sfilmowanych wizyt państwowych, jakie miała w posiadaniu służba bezpieczeństwa. - Tja. A propos tego, co powiedziałeś wcześniej, zauważyłem, że Nixon rzeczywiście jechał przez Belgrad otwartym samochodem razem z Titem. Tak samo w Dublinie. Nixon i de Valera paradowali w staroświeckim rolls-roysie z otwartym szyberdachem. Z tego, co było widać na filmie, mieli tam tylko jednego ochroniarza. Natomiast miałem wrażenie, że zamknęli pół kraju, kiedy Kissinger był w Rzymie. - Czy pokazywali też wielki klasyk? Papieża w Jerozolimie? - Tak. Niestety, już to widziałem. Nad wizytą papieża w Jerozolimie czuwała jordańska służba bezpieczeństwa, której działania doprowadziły do chaosu, jaki nie miał chyba precedensu w historii świata. Nawet Stig Malm nie mógłby osiągnąć czegoś podobnego. Zadzwonił telefon. - Beck, słucham. - Cześć - przywitał się szef policji, porządkowej. - Przejrzałeś dokumenty, które ci wysłałem? - Tak, właśnie nad nimi siedziałem. - Jak widzisz, w ciągu tych dwóch dni będzie brakowało policji porządkowej w innych rejonach kraju. - Rozumiem. - Chcę tylko, żebyś miał tego świadomość. - To właściwie nie jest moja sprawa. Zapytaj naczelnego komendanta, czy ma tego świadomość. - Okej, zadzwonię do Malma. Rönn wszedł z okularami do czytania zsuniętymi na czubek czerwonego nosa i papierem w ręce. - To ta lista SK, którą znalazłem na moim biurku. - Ma leżeć w moim koszu na listy - rzekł Gunvald Larsson. - Połóż ją tam. Kto do diabła w ogóle ją przeniósł? - Nie ja - odrzekł Rönn. - Co to za lista? - zapytał Martin Beck. - Ludzie, którzy powinni zostać na komisariacie - powiedział Gunvald Larsson. - Siedzieć w dyżurce i grać w kółko i krzyżyk, jeśli rozumiesz, co mam na myśli.

143

Martin Beck wziął listę z ręki Rönna i popatrzył na nią. Od góry figurowały na niej nazwiska, których się spodziewał. „Lista SK: Bo Zachrisson Kenneth Kvastmo Karl Kristiansson Victor Paulsson Aldor Gustavsson Richard Ullholm I tak dalej”. - Świetnie rozumiem - stwierdził. - Służba na komisariacie wydaje się w odniesieniu do nich rozsądnym pomysłem. Ale co właściwie znaczy SK? - Szczególni kretyni - odpowiedział Gunvald Larsson. - Nie chciałem się wyrażać zbyt bezpośrednio. Weszli do większego pokoju, gdzie swoje biurka mieli Rönn i Melander. Przykleili już taśmą do ściany dużą odbitkę planu miasta i wyrysowali wstępną drogę kolumny. Jak zwykle w centralach tego typu panowały tu hałas i zamieszanie. Telefon dzwonił bez przerwy i od czasu do czasu wchodzili jacyś ludzie, zostawiając wewnętrzne wiadomości w perforowanych brązowych kopertach. Do tego Melander rozmawiał przez telefon, nie wyjmując fajki z ust. - Tak. Właśnie wszedł - potwierdził. Podał w milczeniu słuchawkę Martinowi Beckowi. - Beck, słucham. - Dobrze, że cię złapałem - stwierdził Stig Malm. - Aha. - Gratuluję swoją drogą fantastycznego rozwiązania sprawy morderstwa Petrusa. Trochę późno. I przesadnie sformułowane. - Dziękuję - odrzekł Martin Beck. - W rzeczy samej to głównie dzięki bystrości Åsy i Benny'ego. Zwłaszcza Åsy. - Asy? Znajomość osób nie była mocną stroną Malma. - Åsy Torell - podpowiedział Martin Beck. - Wydział kryminalny w Marsta. - Ach tak, ona - rzekł obojętnie Malm. Nie cenił zbyt wysoko kobiet policjantek. - Czy to chciałeś mi powiedzieć? 144

- Nie - odparł Malm. - Niestety nie. - O co więc chodzi? - Szef lotnictwa właśnie dzwonił do naczelnego komendanta. Szybko działa, pomyślał Martin Beck. Głośno zaś westchnął: - Aha. - Generał sprawiał wrażenie... - Wściekłego? - Nie, nie, powiedzmy, że był rozczarowany niechęcią policji do współpracy. - Ach tak. Malm chrząknął z zakłopotaniem. - Przeziębiłeś się? Co za cholerny szef, pomyśLat Martin Beck. Potem uderzyła go myśl, że teraz jest właściwie na odwrót. On mógł się uważać za szefa Malma. - Mam sporo roboty. Czego chcesz? - Cóż, uważamy, że nasze związki z obroną są i delikatne, i ważne. Dlatego byłoby pożądane, gdyby rozmowy z siłami zbrojnymi prowadzono w duchu wzajemnego zrozumienia. Tak, rozumiesz chyba, że nie ja to mówię. Martin Beck zaśmiał się i zażartowat: - A kto to jest? Jakaś automatyczna sekretarka? - Martin - zaczął błagalnym tonem Malm. - Znasz moją sytuację. Nie jest łatwo.... - Dobrze - przerwał Martin Beck. - Coś jeszcze? - Na razie nie. - To cześć. - Cześć. Podczas rozmowy do pokoju wszedł także Benny Skacke. Spojrzał pytająco na Martina Becka, który wyjaśnił: - Szef biura Malm. Ciekawa osobowość, na którą z pewnością się natkniesz w swojej karierze. Gunvald Larsson stał z boku przy planie miasta. Nie odwracając głowy, skomentował: - Nie przesadzaj. Malm to tylko tępy biurokrata. Cała administracja jest pełna takich jak on. Znów zadzwonił telefon. Odebrał Melander. Tym razem był to Möller, który chciał porozmawiać o swojej walce z czymś, co nazywał siłami wywrotowymi w społeczeństwie. Mówiąc prościej - z komunistami. 145

Pozwolili Melanderowi prowadzić rozmowę. Był w tym bezkonkurencyjny. Odpowiadał krótko i cierpliwie na wszystko, zawsze wyrażał się jasno i nigdy nie podnosił głosu. Do końca rozmowy dzwoniący nie znalazł posłuchu. Został jednak potraktowany uprzejmie i nie miał powodu do narzekań. Pozostali analizowali trasę przejazdu kolumny. Program wizyty nielubianego senatora był bardzo prosty. Jego specjalny samolot, prawdopodobnie sprawdzany dziesięć razy dziennie przez wybranych mechaników, miał wylądować na sztokholmskiej Arlandzie o godzinie pierwszej. Przy samolocie miał powitać gościa przedstawiciel rządu, po czym przechodzili do pomieszczenia dla VIP-ów. Rząd zrezygnował z wojskowej kompanii honorowej. Zamiast tego przedstawiciel rządu i gość ze Stanów Zjednoczonych mieli wsiąść do opancerzonego samochodu i pojechać do siedziby parlamentu przy placu Sergela. Później tego samego dnia senator, a ściśle mówiąc, czterej oficerowie z amerykańskiego niszczyciela, który właśnie zawinął do portu w Oslo, mieli złożyć wieniec upamiętniający zmarłego króla. Było sporo zamieszania w sprawie złożenia hołdu zmarłemu monarsze. Wszystko zaczęło się od pytania, czy senator ma jakieś specjalne życzenia. Ten odpowiedział, że chciałby odwiedzić obóz lapoński, w którym Lapończycy żyją tak jak pięćset lat temu. Życzenie to zmartwiło trochę tych członków rządu, którzy zdecydowali się zaprosić tego człowieka, ponieważ obnażało jego niewiedzę o Szwecji w ogólności i Lapończykach w szczególności. Musieli wytłumaczyć, że coś takiego nie istnieje, i przedstawili kontrpropozycję, czy senator nie chciałby obejrzeć okrętu wojennego „Wasa” z XVII wieku. Senator odpowiedział, że nie interesują go stare statki i zamiast tego chciałby złożyć hołd zmarłemu niedawno królowi, który był uważany za najwybitniejszego współczesnego Szweda nie tylko przez senatora, lecz również przez wielu innych Amerykanów. To życzenie nikogo specjalnie nie ucieszyło. Kilku ministrów było lekko zszokowanych tym wybuchem niepohamowanego rojalizmu w związku ze śmiercią starego króla i obwołaniem nowego. Uważali, że już tego wystarczy, i przez kanały dyplomatyczne dociekali, co senator właściwie rozumie przez „niedawno” (od śmierci Gustawa VI Adolfa minął prawie rok), a potem z naciskiem dawali do zrozumienia, że rząd nie jest zainteresowany współudziałem w idealizowaniu zmarłych królów. Senator był jednak nieugięty. Uparł się złożyć wieniec i tak musiało być. Ambasada USA zamówiła wieniec tak duży, że musiały przy nim współpracować dwie firmy florystyczne. Senator sam ustalił jego wielkość i wybrał gatunki kwiatów. Czterej oficerowie marynarki przybyli do Sztokholmu już dwunastego listopada i byli to atletycznie zbu146

dowani mężczyźni. Żaden z nich nie mierzył poniżej metra dziewięćdziesiąt w skarpetkach. Świadczyło to o przezorności, gdyż nikt by nie uwierzył, że marynarze mniejszej postury byliby w stanie ruszyć z miejsca ten kwiatowy dar. Po tej ceremonii, w której premier po wielu wahaniach obiecał wziąć udział, kolumna jechała do siedziby parlamentu. Po południu gość miał się spotkać z paroma przedstawicielami rządu na nieformalnych rozmowach. Wieczorem rząd jako gospodarz wydawał wykwintną kolację w Stallmastaregarden, gdzie nawet przywódcy partii opozycyjnych z żonami mieli sposobność porozmawiać z człowiekiem, który kiedyś omal nie został prezydentem Stanów Zjednoczonych. Kaliber polityczny senatora był tego rodzaju, że przywódca szwedzkiej lewicy, czyli przewodniczący partii komunistycznej, podziękował za obiad w takim towarzystwie. Po obiedzie senator miał przenocować w gościnnym apartamencie ambasady. Program na piątek był nadzwyczaj prosty. Król zapraszał na lunch do pałacu. Dwór nie poinformował jeszcze o szczegółach, lecz wstępnie mówiono, że król wyjdzie i powita gościa w Logarden, po czym obaj wejdą do pałacu. Po lunchu senator miał z jednym lub kilkoma członkami rządu pojechać prosto na lotnisko Arlanda, pożegnać się i wrócić do USA. Koniec kropka. Nie było w tym niczego skomplikowanego ani godnego szczególnej uwagi. Właściwie zakrawało na absurd, że tylu policjantów różnych służb będzie musiało się zajmować ochranianiem jednej osoby. Teraz stali przed mapą. Wszyscy oprócz Melandera, który nadal rozmawiał przez telefon. Rönn zachichotał nagle i bez wyraźnego powodu. A Gunvald Larsson zapytał: - Co ci jest, Einar? A Skacke: - Odbiło ci, Einar? Gunvald Larsson spojrzał na niego nieprzyjaźnie. Skacke poczerwieniał i nie odzywał się przez jakiś czas. - No cóż - powiedział Rönn. - Pomyśleć, że ten senator chciał zobaczyć Lapończyków. Mógł przecież przyjść do mnie i popatrzeć na Undę. Tylko popatrzeć, oczywiście. Unda była żoną Rönna, Laponką z pochodzenia, niską, przysadzistą, z czarnymi lśniącymi włosami i piwnymi oczami. Mieli synka Matsa, który w marcu skończył dziesięć lat.

147

Chłopiec miał jasne włosy i niebieskie oczy, zupełnie jak Rönn, ale za to odziedziczył po matce wybuchowy temperament, co sprawiało, że Rönn reprezentował spokój w rodzinie, w której każdy drobiazg mógł doprowadzić do gwałtownej kłótni. Melander zakończył rozmowę, wstał i podszedł do kolegów. - Mhm - zamruczał. - Teraz tak jak wy przeczytałem cały materiał dotyczący tej grupy sabotażystów. - I gdzie byś umieścił ładunek wybuchowy? - zapytał Martin Beck. Melander zapalił fajkę i rzucił ze stoickim wyrazem twarzy: - Gdzie wy byście podłożyli ewentualną bombę? Pięć palców wskazujących wycelowało w mapę i dotknęło jej w tym samym punkcie. - Ho, ho - zachwycił się Rönn. Wszyscy poczuli się trochę głupio. W końcu Gunvald Larsson skomentował: - Jeżeli pięciu ludzi takich jak my doszło do tego samego wniosku, musi w tym tkwić jakiś cholerny błąd. Martin Beck odszedł parę kroków na bok, oparł się łokciem o szafkę z dokumentami i polecił: - Fredrik, Benny, Einar i Gunvald. Za dziesięć minut chcę mieć wasze pisemne uzasadnienia. Każdy ma napisać osobno. Ja też to zrobię. Krótko i treściwie. Poszedł do swojego pokoju. Zadzwonił telefon. Nie odebrał go. Włożył papier do maszyny i zaczął pisać palcami wskazującymi. „Jeżeli ULAG dokona zamachu, wszystko przemawia za tym, że użyją zdalnie detonowanej bomby. Przy tym rodzaju ochrony, jaki właśnie tworzymy, wydaje się, że najtrudniej się zabezpieczyć przed metodą bomby w gazociągu. Także dlatego, że w ten sposób osiąga się odpowiednią siłę wybuchu. Mój samodzielny wybór najbardziej prawdopodobnego miejsca przy wjeździe do Sztokholmu z lotniska oparty jest na tym, że kolumny nie można bez dużych trudności, głównie w kwestii rozdysponowaniu sił policyjnych, poprowadzić inną drogą. Właśnie w tym miejscu jest dużo podziemnych przejść i tuneli, należących przede wszystkim do będącego w trakcie rozbudowy wewnętrznego systemu komunikacyjnego metra, a częściowo do skomplikowanego rozgałęzienia kanalizacji. Można się tam również dostać przez studzienki kanalizacyjne oraz inne zejścia, jeśli się zna miejską sieć podziemnych połączeń. Powinniśmy się również liczyć z rozmieszczeniem alternatywnych ładunków wybuchowych i próbować zlokalizować ich logiczne punkty. Uzasadnienie. Beck” 148

Skacke wszedł ze swoją opinią, zanim Martin Beck skończył pisać. Za nim przyszli Melander i Gunvald Larsson. Rönn zjawił się ostatni. Praca pisemna zajęła mu prawie dwadzieścia minut. Nie był człowiekiem pióra. Wszyscy mieli podobne uwagi, niemniej studium Rönna było najbardziej interesującą lekturą. Napisał: „Podziemny podkładacz bomb, nawet jeśli użyje detonacji radiowej, musi włożyć bombę do gazociągu tam, gdzie on jest. Kilka (pięć) jest właśnie tam, gdzie pokazałem, i jeśli ma gdzieś tam włożyć bombę, musi jak nornik albo sam wykopać tunel, albo wykorzystać podziemne przejścia, które już są. Właśnie tam, gdzie pokazałem, jest mnóstwo już wykopanych przejść, i jeśli sama bomba jest taka mała, jak mówi Gunvald, to nie można temu zapobiec, chyba że już teraz odkomenderujemy pod ziemię mnóstwo policjantów, tworząc podziemne komando policyjne, ale oni nie mają doświadczenia i pewnie się do niczego nie przydadzą. Einar Rönn, pierwszy asystent kryminalny Nie wiemy jednak, czy pod ziemią są jacyś zamachowcy z bombą, ale jeśli są, nie mogą im przeszkodzić ani policjanci nadziemni, ani podziemni, tylko muszą oni pływać w kanalizacji i wtedy potrzebujemy jeszcze kanalizacyjnego komanda płetwonurków”. Autor wiercił się na krześle, kiedy Martin Beck czytał, ale ten nie uśmiechnął się, tylko położył dokument na wierzchu stosu. Rönn dobrze myślał, tylko trochę dziwnie pisał. Może dlatego wciąż nie awansował na inspektora kryminalnego. Czasami jego pisma były puszczane przez złośliwych w obieg, wywołując salwy szyderczego śmiechu. Policjanci pisali wprawdzie raporty, które były stekiem bzdur, ale Rönn jako doświadczony śledczy powinien robić to lepiej, mówiono. Martin Beck podszedł do szafki, wypił szklankę wody, oparł się łokciem w zwykły sposób, podrapał w głowę i zarządził: - Benny, powiedz centrali, że nie odbieramy telefonów i nie życzymy sobie żadnych gości. Ktokolwiek by to był. Skacke wykonał polecenie, ale zapytał: - A jeśli przyjdzie naczelny komendant lub Malm? 149

- Malma wykopiemy - odrzekł Gunvald Larsson. - Co do tego drugiego, może się zająć układaniem pasjansa. W szufladzie mojego biurka leży talia kart. Właściwie jest Einara albo dostała mu się w spadku po Akem Stenströmie. - Dobrze - zgodził się Martin Beck. - Teraz Gunvald chce coś powiedzieć. - Chodzi o technikę podkładania bomb przez ULAG - rzekł Gunvald Larsson. - Tuż po zamachu piątego czerwca komando bombowe policji wraz z grupą ekspertów z armii zaczęło szukać innych ładunków wybuchowych w miejskich gazociągach. Z czasem znaleziono dwa, które nie zostały zdetonowane. Były jednak tak małe i dobrze zamaskowane, że jeden znaleziono po trzech miesiącach, a drugi dopiero w zeszłym tygodniu. A jednak oba znajdowały się na trasie zaplanowanej na następny dzień i trzeba było dokopywać się do nich metr po metrze. Bomby były ulepszoną wersją bomb plastikowych, jakie stosowano swego czasu w Algierii. Urządzenie do detonacji radiowej było bardzo zaawansowane technologicznie. Umilkł. Martin Beck podsumował: - Tyle o tym. Teraz porozmawiamy o czymś innym i ten szczegół musi definitywnie zostać między nami. Tylko nas pięciu będzie o tym wiedziało. Nikt inny. Będzie jeden wyjątek, ale do tego dojdziemy później. Rozmowa trwała blisko dwie godziny. Wszyscy mieli jakieś uwagi. Martin Beck czuł zadowolenie. To była, niezależnie od tego, co jedni sądzili o drugich, dobra grupa, choć musiał dość często im wyjaśniać, co ma na myśli, i wtedy tęsknił za Kollbergiem. Skacke sprawdził, kto dzwonił podczas narady. Lista była długa. Naczelny komendant, komendant sztokholmski, dowódca sił zbrojnych, szef sztabu, adiutant króla, dyrektor radia, dyrektor biura Malm, minister sprawiedliwości, przewodniczący partii moderatów, szef policji porządkowej, dziesięć różnych gazet, ambasador USA, komendant z Marsta, sekretarka premiera, dowódca ochrony parlamentu, Lennart Kollberg, Åsa Torell, prokurator generalny oraz Rhea Nielsen plus jedenaścioro nieznanych obywateli. Martin Beck spojrzał zmartwiony na listę i westchnął głęboko. Oczywiście będą z tego kłopoty, może nawet sporo. Przeciągnął palcem wskazującym po długiej liście nazwisk, przysunął telefon i wybrał numer Rhei. - Cześć - powitała go wesoło. - Nie przeszkadzam? - Nigdy mi nie przeszkadzasz. - Przyjdziesz wieczorem do domu? 150

- Tak, ale pewnie dość późno. - Jak późno? - Dziesiąta, jedenasta, coś w tym rodzaju. - Co dzisiaj jadłeś? - spytała inkwizytorskim tonem. Martin Beck nie odpowiedział. - Nic, prawda? Pamiętaj, co sobie obiecaliśmy o mówieniu prawdy? - Masz rację. Jak zwykle. - To przyjdź do mnie do domu. Jeśli ci się uda, zadzwoń pół godziny wcześniej. Nie chcę, żebyś umarł z głodu, zanim ten drań tu wyląduje. - Dobrze. Całuję. - Całuję. Potem panowie rozdzielili między siebie rozmowy, z których niektóre były szybkie i proste, a inne długie i skomplikowane. Gunvald Larsson w rozmowie z Malmem zapytał: - Czego chcesz? - Beck chyba próbował przypisać nam odpowiedzialność za to, że trzeba będzie tu ściągnąć mnóstwo policjantów z prowincji. Szef policji porządkowej dzwonił w tej sprawie jakąś godzinę temu. - No i? - My tu w GZP chcemy zaznaczyć, że nie macie powodu, by angażować się w mnóstwo pobocznych przestępstw, których jeszcze nie popełniono. - A robimy to? - Szef ocenił kwestię odpowiedzialności jako ważną. Jeśli zostanie popełnione przestępstwo gdzie indziej, nie będzie to nasza wina. GZP nie ma z tym nic wspólnego. - Bardzo dziwne - rzekł Gunvald Larsson. - Gdybym ja był w GZP, dopilnowałbym prewencji. Co wy tam właściwie robicie w tym GZP? Na czym polega wasza praca? - Nie my za to odpowiadamy, tylko rząd. - Okej, zadzwonię do ministra. - Co? - Dobrze słyszałeś. Do widzenia. Larsson nigdy wcześniej nie rozmawiał z przedstawicielem rządu. Nigdy zresztą nie miał na to ochoty, ale teraz energicznie wybrał numer do Ministerstwa Sprawiedliwości. Połączył się bezpośrednio i miał teraz ministra na linii. - Dzień dobry - przywitał się. - Nazywam się Gunvald Larsson i jestem policjantem. Zajmuję się ochroną wizyty senatora. 151

- Dzień dobry. Słyszałem o panu. - Teraz wywiązała się nieprzyjemna i bezsensowna moim zdaniem dyskusja, czyja to wina, że nie będzie żadnych glin na przykład w Enköping czy w Norrtalje w przyszły czwartek i piątek. - I? - Chciałem prosić o odpowiedź w tej kwestii, żebym nie musiał się o to wykłócać z różnymi idiotami. - Rozumiem. Całą odpowiedzialność ponosi oczywiście rząd. Nie ma sensu wskazywać pojedynczych osób, na przykład tych, które zaproponowały zaproszenie senatora i to zorganizowały. Osobiście zaznaczę, że Główny Zarząd Policji musi zrobić wszystko, co w jego mocy, by zwiększyć działania prewencyjne w rejonach ze znacznym niedoborem personelu. - Wspaniale - odrzekł Gunvald Larsson. - To właśnie chciałem usłyszeć. Do widzenia. - Chwileczkę - zatrzymał go minister sprawiedliwości. - Sam zadzwoniłem, by się dowiedzieć, jak wygląda sytuacja na froncie bezpieczeństwa. - My oceniamy ją jako dobrą. Pracujemy według ścisłego, lecz elastycznego planu. - To wspaniale. Sprawiał wrażenie rozsądnego, pomyślał Gunvald Larsson. Ale minister sprawiedliwości miał opinię chlubnego wyjątku spośród polityków karierowiczów, którzy prowadzili Szwecję do powolnego, lecz nieuniknionego upadku. I tak dzień upłynął na wielu zwykle bezprzedmiotowych rozmowach. Urzędnicy wbiegali i wybiegali nieprzerwanym strumieniem. Około dziesiątej wieczorem Gunvald Larsson dostał teczkę, której zawartość sprawiła, że przez prawie pół godziny siedział nieruchomo z głową podpartą dłońmi. I Skacke, i Martin Beck jeszcze byli, ale zamierzali wkrótce iść do domu, a Gunvald Larsson nie chciał psuć im wieczoru. Zamierzał powiedzieć im, co jest w teczce, dopiero następnego dnia. Potem zmienił zdanie i podał ją bez słowa Martinowi Beckowi, który włożył ją spokojnie do aktówki. Martin Beck dotarł tego wieczoru do domu przy Tulegatan dopiero dwadzieścia po jedenastej. Dzień pracy zakończył się długim spotkaniem z szefem policji porządkowej. To, co mieli do omówienia, byto ważne i wymagało skupienia. Jak rozporządzić wielką liczbą umundurowanych policjantów? Jak ich zakwaterować, żywić i przemieszczać? Gdzie powinni się znajdować w każdym określonym momencie? 152

Jak postępować z demonstrantami? Szef policji porządkowej był dobrym administratorem. Jeszcze lepsze było jego obiektywne nastawienie do tak zwanych drażliwych kwestii. Jedną z nich był właśnie problem z demonstrantami. Wiele wskazywało na to, że Eric Möller wkrótce zamierza zrobić w tej kwestii jakieś posunięcie i że jest gotów zwrócić się do wysoko postawionych osób, by znaleźć poparcie dla swoich pomysłów. Dlatego Martinowi Beckowi bardzo zależało na tym, by mieć w tej sprawie jasną linię postępowania. Chciał mieć gotowe rozwiązanie, by móc odrzucić koncepcję Sapo. Osobiście uważał, że nie ma powodu, by nie dać mało cenionemu gościowi okazji zobaczyć i usłyszeć, że wielu ludzi w kraju zdecydowanie go nie lubi i uważa jego wizytę za afront. Zbyt wiele rzeczy, w które ten człowiek był uwikłany, wydarzyło się niedawno lub trwało nadal. Wojna w Wietnamie, interwencja w Kambodży, ludobójstwo w Chile, biorąc tylko pierwsze przykłady z brzegu. Szef policji porządkowej podzielał tę opinię. Niektórzy z pozostałych nie, na przykład Stig Malm, który uważał, że należy ustawić kordony policyjne i bariery tak daleko od kolumny, by senator nie musiał widzieć ani jednego demonstranta, ani nawet plakatu czy transparentu. Ostatni tendencyjny raport Erica Möllera wskazywał, że demonstracje będą zakrojone na dużą skalę i że ludzie przyjadą z daleka i z bliska, żeby mieć szansę pokazać, co myślą. Tyle ustalili jego szpiedzy. Prawdopodobnie było to słuszne - niedobrze byłoby ulegać stereotypowi, że wszystko, co robi wydział bezpieczeństwa, jest albo błędem, albo celowym szykanowaniem lewicy. Martinowi Beckowi i szefowi policji porządkowej chodziło o takie rozporządzenie policją, by demonstranci mogli wyrażać, co chcą, ale żeby bardziej bojowe grupy nie przedarły się przez bariery i nie zatrzymały kolumny ani nie zablokowały dróg. Szef policji porządkowej uważał, że powinni sobie dać z tym radę. Po pewnym wahaniu zgodził się również na następujący warunek: że policjanci w cywilu otrzymają surowy zakaz stosowania przemocy, jeśli nie zmuszą ich do tego szczególne okoliczności. Policjantom, którzy złamią tę zasadę, wymierzy się karę dyscyplinarną, a w poważniejszych przypadkach staną przed sądem. Martin Beck walczył przez chwilę, by zamienić termin „staną przed sądem” na „zostaną zwolnieni ze służby”, ale w końcu musiał się poddać. Otworzył drzwi wejściowe własnym kluczem. Wszedł na drugie piętro i zadzwonił do drzwi. Były zamknięte. Nacisnął dzwonek w umówiony sposób i czekał. 153

Miała klucze do jego mieszkania, a on do niej nie. Nie uważał, że ich potrzebuje, ponieważ nie miał tam właściwie nic do roboty, kiedy nie było jej w domu. A kiedy była w domu, nie zamykała zwykle drzwi na zamek. Po jakiejś pół minucie przybiegła boso i otworzyła. Sprawiała wrażenie niezwykle ożywionej i miała na sobie tylko miękką bawełnianą koszulę w szaroniebieskim kolorze, sięgającą do polowy uda. - A niech to licho - stwierdziła. - Dałeś mi za mało czasu. Mam coś, co musi stać pół godziny w piekarniku. Nie mógł do niej zadzwonić, zanim nie skończył rozmowy z szefem policji porządkowej, to znaczy dziesięć minut temu. Potem skorzystał z samochodu służbowego, bo jak zwykle nie mógł liczyć na taksówkę. - Jezu, ale jesteś zmęczony - rzuciła. - Czy nie rozumiesz, że musisz jeść? Popatrzyła na niego zmrużonymi oczami i zaproponowała: - Wykąpiemy się? Myślę, że tego potrzebujesz. Rhea w zeszłym roku urządziła w piwnicy saunę dla lokatorów. Kiedy chciała korzystać z niej sama, po prostu wywieszała kartkę na drzwiach. Martin Beck przebrał się w stary płaszcz kąpielowy, wiszący w szafie w sypialni, a ona poszła pierwsza i włączyła saunę. Było to wspaniałe urządzenie, suche i bardzo ciepłe. Większość ludzi w takiej saunie milczy, ale to nie leżało w naturze Rhei. - Jak ci idzie w twojej dziwnej pracy? - zapytała. - Myślę, że dobrze, ale... - Ale co? - Nie jestem pewny. Nigdy przecież się nie zajmowałem czymś podobnym. - Pomyśl tylko o zaproszeniu tutaj tego drania - rzekła. - Socjaldemokraci powinni odgryźć sobie głowę ze wstydu. - Nie jest chyba specjalnie popularny. - Popularny? Będę cholernie żałować, jeśli uda ci się go ochronić. - Naprawdę tak myślisz? - Nie na serio. Przemoc rzadko jest szczęśliwym rozwiązaniem. Czasami oczywiście bywa. - Kiedy? - Wojny wyzwoleńcze ciągnące się latami. Na przykład Wietnam. Co ludzie mają robić? Muszą walczyć. A teraz zwycięstwo jest blisko. Czyli został tylko tydzień? To znaczy do jego przyjazdu? 154

- Nawet nie. W najbliższy czwartek. - Będzie o tym w radiu albo w telewizji? - W obu. - Pojadę na Köpmangatan popatrzeć. - Nie będziesz demonstrować? - Może - zastanawiała się markotnie. - Powinnam. Chyba zaczynam się robić za stara na demonstracje. Kilka lat temu było inaczej. - Słyszałaś o czymś, co nazywa się ULAG? - Czytałam o nich trochę w gazetach. Nie wiadomo dokładnie, co reprezentują. Myślisz, że coś tu zrobią? - Możliwe. - Wyglądają na niebezpiecznych. - Niezwykle. - Czy już wystarczy? Termometr zatrzymał się w pobliżu stu stopni. Wylała kilka czerpaków wody na kamienie i z sufitu spłynął nieznośny, lecz przyjemny żar. Wyszli i wzięli prysznic. Potem wytarli się wzajemnie. Kiedy wrócili do mieszkania, z kuchni dochodził bardzo obiecujący zapach. - Chyba jest już gotowe - oznajmiła. - Dasz radę nakryć do stołu? Tyle jeszcze dał radę. Oprócz jedzenia, oczywiście. Jedzenie było bardzo dobre i dawno tyle nie zjadł. Potem siedział przez chwilę w milczeniu z kieliszkiem wina w ręce. Spojrzała na niego i stwierdziła: - Chyba masz już dosyć. Idź się położyć. Martin Beck naprawdę miał dosyć. Ten dzień nieprzerwanych rozmów telefonicznych i konferencji zupełnie go wyczerpał. Jednak z jakiegoś powodu nie chciał od razu się kłaść. Zbyt dobrze czuł się w tej kuchni z warkoczami czosnku i gałązkami piołunu, tymianku i kiściami jarzębiny. Po chwili zagadnął: - Rhea? - Tak? - Uważasz, że źle zrobiłem, biorąc tę pracę? Długo myślała nad odpowiedzią. Potem rzekła: - To wymaga dosyć skomplikowanej analizy. - Więc ją zrób - zaproponował i ziewnął. 155

- Według mnie samo zaproszenie tego reakcjonisty jest skandaliczną gafą rządu. Stany Zjednoczone są krajem, który od dłuższego czasu zagraża pokojowi na świecie, niejedynym zresztą, są przecież takie, jak na przykład Izrael. Ale największym i najbardziej niebezpiecznym. Tu w Szwecji ustrój pseudosocjalistyczny od kilku dziesięcioleci proklamuje neutralność, która jest fałszywa. Przez cały czas, na długo przed zimną wojną, naszą politykę tworzyli ludzie negatywnie nastawieni do socjalizmu, a pozytywnie do zachodniego kapitalizmu. Ten Dag Hammarskjöld, o którym wszyscy tyle mówili, był na przykład takim człowiekiem. Jego głównym zadaniem w Ministerstwie Spraw Zagranicznych było tworzenie podstawy dla stanowiska politycznego kraju. Uważał, że naturalnym wrogiem Szwecji jest socjalistyczny Związek Radziecki, z czego wynika, że Stany Zjednoczone są naturalnym sojusznikiem. Rząd socjaldemokratyczny reprezentuje wyłącznie własne i prywatne interesy kapitalistyczne, ale udało mu się wmówić ludziom, że coś w rodzaju socjalizmu, podczas wszystkich lat pozostawania u władzy, zwalczył prawdziwy socjalizm. Zorganizował szwedzki wywiad na amerykańskim żołdzie. Przeciwdziałał na przykład ruchowi wietnamskiemu do chwili, gdy stato się jasne, że nie da się już dłużej oszukiwać ludzi w tej kwestii. Jeśli przypomnisz sobie sprawę Cataliny, zrozumiesz, co mam na myśli. Sprawa Cataliny należała do najbardziej utajnionych podejrzanych interesów rządu. Szwedzkie samoloty szpiegowały na konto Amerykanów radzieckie wody terytorialne. Rosjanie zestrzelili dwa z nich, a rząd najbardziej perfidnymi kłamstwami wzniecił nastroje antykomunistyczne, omal nie osiągając głównego celu, mianowicie sprowokowania przystąpienia Szwedów do dużego paktu antysocjalistycznego NATO. Rhea Nielsen sprawdziła szybkim rzutem oka, czy Martin Beck nie usnął. Potem się odezwała: - Parę dni temu rozmawiałeś ze mną o „Weserubung”. Nie jestem ekspertem w szachach ani w skomplikowanych morskich operacjach wojennych. Tyle jednak rozumiem, że niemiecki sztab marynarki zrobił dobrą robotę. Jak się nazywał ten admirał? - Raeder. - Właśnie. Czytałam jego pamiętniki, które mi dałeś. Wydawał się człowiekiem z dużymi zaletami, między innymi odwagą cywilną. Ale... - Ale co? - Zapominasz o jednej rzeczy odnośnie do „Weserubung”. Francuzi i Polacy zdobyli de facto Narvik i zniszczyli urządzenia do załadunku rudy żelaza, a potem Anglicy zmiażdżyli niemiecką flotę. - Eskadrę niszczycieli. Zabrakło im paliwa. 156

- Tak, tak - rzuciła zirytowana. - Rzecz w tym, że niemiecki generał, chyba nazywał się Dietl, utknął w beznadziejnej sytuacji militarnej. Musiał wycofać się w góry i prosić Hitlera o pozwolenie na kapitulację. Ale szwedzkie koleje przepuściły dla niego tranzyt posiłków i materiałów i dał sobie radę. To też piękny przykład szwedzkiej polityki neutralności. Rząd szwedzki wiedział, że Hitler nigdy nie planował zaatakować Szwecji, którą uważał za przyjaźnie nastawiony kraj. Wśród rządu, wojska i policji znaleźli się ludzie, którzy aktywnie działali na rzecz wciągnięcia Szwecji w wojnę po stronie niemieckiej, motywując to obawą przed socjalizmem. Później, kiedy Rosjanie pokonali Niemców pod Stalingradem i było oczywiste, że Hitler przegra wojnę, sympatie Szwecji przeniosły się natychmiast na Stany Zjednoczone. I tak jest do tej pory. Szwedzka socjaldemokracja od dziesięcioleci oszukuje naród fałszywą propagandą. W rzeczy samej reprezentuje interesy kapitalistyczne i klikę bossów, od których oczekuje się, że będą kontrolować główną partię robotniczą. To jest zbrodnia przeciw narodowi, właściwie przeciw każdemu człowiekowi, który tutaj żyje. Teraz do udziału w tym przestępstwie wciągnięto także policję. Tak, wiem, że ty i twoja komisja zabójstw nie czujecie się winni brutalności zwykłego policjanta i nie bierzecie udziału w prześladowaniach politycznych. Ale ja bardzo dobrze rozumiem twojego kolegę, który odszedł. - Kollberga. - To zresztą przemiły facet. Lubię też jego żonę. To znaczy, uważam, że zrobił dobrą rzecz. Zrozumiał, że policja jako formacja oddaje się terroryzowaniu głównie dwóch kategorii ludzi: socjalistów i takich, którzy wyłamali się ze społeczeństwa klasowego. Postąpił zgodnie ze swoim sumieniem i przekonaniami. - Ja uważam, że popełnił błąd. Jeżeli wszyscy dobrzy policjanci odejdą, biorąc na siebie winy innych, zostaną tylko tępaki i męty. Zresztą już o tym rozmawialiśmy. - Rozmawialiśmy już prawie o wszystkim. Myślałeś o tym? Skinął głową. - Ale postawiłeś konkretne pytanie i teraz na nie odpowiem. Chciałam tylko najpierw przedstawić kontekst. Tak, kochanie, uważam, że popełniłeś błąd. Co by się stało, gdybyś odmówił? - Dostałem bezpośrednie polecenie. - A gdybyś odmówił wykonania polecenia? Martin Beck wzruszył ramionami. Był bardzo zmęczony, ale rozmowa go interesowała. - Pewnie zostałbym zawieszony. Ale, szczerze mówiąc, to mało prawdopodobne. Natomiast ktoś inny dostałby tę robotę. - Kto? 157

- Prawdopodobnie Stig Malm, dyrektor biura. Mój tak zwany szef i bezpośredni przełożony. - I zrobiłby to gorzej niż ty? Tak, na pewno. A jednak spontanicznie i bez szczególnego uzasadnienia uważaru, że powinieneś był odmówić. Tak czuję. Uczucia trudno analizować. Prawdopodobnie czuję tak: nasz rząd, twierdzący, że reprezentuje naród, zaprasza osławionego reakcjonistę, który parę lat temu mógł nawet zostać prezydentem. Gdyby tak się stało, mielibyśmy teraz pewnie wojnę światową. A teraz zostanie przyjęty jako honorowy gość. Nasz gabinet z premierem na czele będzie z nim uprzejmie rozmawiał o recesji i cenach ropy i zapewniać, że stara, dobra, neutralna Szwecja nadal jest takim samym bastionem przeciw komunizmowi jak zawsze. Zaproszą go na wystawny obiad i spotka się z tak zwaną opozycją, która reprezentuje takie same kapitalistyczne interesy jak rząd, tylko trochę uczciwiej sformułowane. Potem zje lunch z naszym ograniczonym marionetkowym królem. I przez cały czas będzie tak cholernie starannie pilnowany, że przypuszczalnie nie zobaczy ani jednego demonstranta i nie usłyszy o istnieniu jakiejkolwiek opozycji, jeżeli Sapo lub CIA mu o tym nie powiedzą. Jedyne, co zauważy, to nieobecność Callego Hermanssona na uroczystym obiedzie. - Tu się mylisz. Wszyscy demonstranci zostaną dopuszczeni w zasięg jego wzroku. - O ile rząd się nie przestraszy i ci nie zabroni. Co zrobisz, jeśli nagle zadzwoni premier i powie, żeby przewieźć wszystkich demonstrantów na stację Rasunda i tam ich zatrzymać? - Wtedy naprawdę odmówię. Patrzyła na niego długo, siedząc z podbródkiem opartym o podniesione kolana i dłońmi splecionymi wokół kostek. Włosy miała potargane po saunie i prysznicu, a jej twarz o nieregularnych rysach była zamyślona. Pomyślał, że jest ładna. W końcu powiedziała: - Jesteś świetnym facetem, Martin. Ale masz podłą pracę. Jakich łudzi wsadzasz za morderstwa i inne przestępstwa? Tak jak ten ostatni? Jakiś biedny robotnik, próbujący się odegrać na łajdaku kapitaliście, który zniszczył mu życie? Jaką karę dostanie? - Dwanaście lat, jak sądzę. - Dwanaście lat - powtórzyła. - Tak, pewnie sobie zasłużył. Nie wyglądała na zadowoloną. Potem zmieniła temat tak nagle, jak to miała w zwyczaju. - Dzieci są u Sary piętro wyżej, więc możesz spać bez ryzyka, że będą ci skakać po brzuchu. Natomiast ja mogę przejść po tobie, kiedy będę się kładła. Nierzadko kładła się wtedy, kiedy on już zasnął. I znów zmieniła temat. 158

- Mam nadzieję, że jesteś świadomy, że ten dostojny gość ma na sumieniu dziesiątki tysięcy istnień ludzkich. Był jedną z najaktywniejszych sił stojących za strategicznym bombardowaniem Wietnamu Północnego. I angażował się już w wojnę koreańską oraz wspierał MacArthura, kiedy ten chciał zrzucić bombę atomową na Chiny. Martin Beck skinął głową. - Wiem - rzucił. Potem ziewnął. - Połóż się - poleciła stanowczo. - Dostaniesz śniadanie, kiedy się obudzisz. O której mam cię zbudzić? - O siódmej. - Okej. Martin Beck położył się i zasnął prawie natychmiast. Rhea sprzątała przez chwilę w kuchni. Potem weszła do sypialni i pocałowała go w czoło. Nie zareagował. W mieszkaniu było ciepło, więc zdjęła koszulę, zwinęła się w swoim ulubionym fotelu i przez chwilę czytała. Miała problemy ze snem i często budziła się na długo przed porankiem. Bezsenność jest irytującą przypadłością, która często prowadzi do zmiennych i i nieobliczalnych nastrojów. Wcześniej próbowała zaradzić kłopotom za pomocą czerwonego wina, ale teraz zaczęła czytać nocami nudne kompendia i inne książki w podobnym stylu. Rhea Nielsen była ciekawa, często w bardzo otwarty sposób. Kiedy przeczytała artykuł o wywiadzie środowiskowym, który sama napisała kilka lat wcześniej, rozejrzała się i spostrzegła teczkę Martina Becka. Otworzyła ją bez większego namysłu i zaczęła przeglądać dokumenty, dokładnie i z zainteresowaniem. Na koniec otworzyła teczkę, którą Martin Beck dostał przed wyjściem od Gunvalda Larssona. Długo studiowała zawartość, z napiętą uwagą i nie bez pewnego zdziwienia. W końcu włożyła wszystko do teczki i poszła do łóżka. Przeszła po Martinie Becku, ale spał tak głęboko, że się nie obudził. Potem położyła się blisko niego, przytulając twarz do jego twarzy.

Rozdział 15 Martin Beck spodziewał się komplikacji, które zaczęły się już następnego ranka. Eric Möller wkroczył osobiście i rzucił na biurko Melandera plik fotokopii.

159

- Tu jest nasz plan ochrony osobistej - powiedział. - Załatwione. Będziemy potrzebowali czterystu osób, co oznacza, że włączę część ludzi z prowincji i... Melander spokojnie palił fajkę, czekając na ciąg dalszy. -...i z innych stron. - Z jakich innych stron? Möller nie odpowiedział. Zamiast tego zapytał: - Czy jest tutaj Beck? Melander wskazał bez słowa cybuchem fajki. Martin Beck, Gunvald Larsson i Benny Skacke znajdowali się w pokoju. Rozmawiali o czymś, ale umilkli natychmiast, kiedy wszedł szef Sapo. Beck i Larsson skinęli głowami, a Skacke rzekł niepewnie: - Cześć. Möller jak zwykle był trochę zdyszany. Usiadł na wolnym krześle, poluzował pasek i otarł pot z czoła czystą chustką. - Pojawiła się nowa, choć nie całkiem niespodziewana trudność - poinformował. - Aha - westchnął Martin Beck. Möller wyjął grzebień i próbował zaprowadzić jakiś porządek w niesfornym wianku rudych włosów. Rezultat nie był szczególnie udany. W końcu oznajmił: - Dostaliśmy sprawdzone informacje z sąsiednich krajów, przede wszystkim z Norwegii i Danii, że możemy spodziewać się stamtąd tysięcy zorganizowanych demonstrantów. Może przyjechać nawet pociąg wypełniony ludźmi, ale głównie wynajęte autobusy i oczywiście prywatne samochody. - Aha. - Przyszedłem tutaj w konkretnej sprawie. - Ach tak. - Mianowicie, żebyśmy dostali pozwolenie na zatrzymanie tych transportów przy granicy i odesłanie ich do domu. Gunvald Larsson dotąd się nie odzywał. Teraz walnął otwartą dłonią w stół i zaoponował donośnym głosem: - Nie! - Chcę zatem uzyskać to pozwolenie - ciągnął nieporuszony Möller. - I usłyszałeś odpowiedź - odrzekł Martin Beck. - Myślałem, że ty jesteś tutaj szefem. - Mam takie samo zdanie jak Gunvald. 160

- Chyba nie rozumiecie - stwierdził szef Sapo. - Bóg jeden wie, ilu własnych demonstrantów możemy się spodziewać. - Jeśli On wie - osądził Gunvald Larsson - to pomyliłeś adres. Kościół jest przy Hantverkargatan. - Na pewno wielu tysięcy - ciągnął bez mrugnięcia okiem Möller. - Wystarczy w zupełności, by zająć wszystkich policjantów porządkowych. I Norwegia, i przede wszystkim Dania mają duże komunistyczne ruchy młodzieżowe, zorganizowane jak grupy FNL lub na inne sprytniejsze i mniej rzucające się w oczy sposoby. Możemy po prostu nie dać sobie z nimi rady. - Ja sądzę, że damy - odparł Martin Beck. - Szef policji porządkowej się nie boi. - Ja też się nie boję - oznajmił Möller. - Ja właściwie nigdy się nie boję. Ale chcę, żeby wszystko odbyło się bez zakłóceń. Skupiamy wszystkie siły, by dać sobie radę z wizytą senatora, i nie chcę, żeby go zalały fanatyczne aspołeczne elementy z trzech państw. Poza tym nie podoba mi się plan policji porządkowej. Kto da gwarancje, że to zadziała? - My - skwitował Martin Beck. - Twoim zadaniem, o ile mi wiadomo, jest zapewnienie ochrony osobistej. Möller poluzował pasek o jeszcze jedną dziurkę. - Wiem - przyznał. - Plan jest jasny. Właśnie go położyłem na biurku Melandera. Możliwe, że będę potrzebował specjalnego komanda na tę uroczystość złożenia wieńca. On zamierza wtedy wysiąść z opancerzonego samochodu i będzie całkiem odsłonięty, ale to nie jest wielka trudność. W najgorszym wypadku mogę wziąć ludzi od was. - To rzeczywiście będzie najgorszy przypadek - rzekł Gunvald Larsson. - Ważniejsza jednak jest inna kwestia - ciągnął Möller. - Właśnie złożyłem formalny wniosek, a wy mówicie „nie”. Bez uzasadnienia. - Możemy to uzasadnić - zaproponował Martin Beck. - Bez problemu. Rzucił spojrzenie na Gunvalda Larssona, który wyjaśnił: - Przede wszystkim twój pomysł jest sprzeczny z naszym pojęciem o prawie do demonstracji. Demonstracje są w pełni legalne. - Jeżeli przebiegają pokojowo, to tak. - W większości przypadków, kiedy nie były pokojowe, przemoc została sprowokowana przez policję. Kilka razy sami policjanci odpowiadali za przemoc. - To nieprawda - zaprzeczył Möller ze spokojną pewnością notorycznego kłamcy. Powinien był zostać politykiem, pomyślał Martin Beck. Głośno zaś ocenił:

161

- Zakładaliśmy, że tym razem tak nie będzie. Twój plan zawiera też drugi zasadniczy błąd. - Jakiż to? - Współpraca krajów nordyckich zakłada między innymi prawo obywateli wszystkich tych państw do swobodnego poruszania się po całej Skandynawii. Z prawem tym wiąże się brak kontroli paszportowej. Przeszkodzenie grupie demonstrantów, na przykład z Danii, we wjeździe do naszego kraju jest zatem naruszeniem współpracy skandynawskiej i bezpośrednim wystąpieniem przeciw konwencji Rady Nordyckiej. Nie muszę ci chyba przypominać, że Szwecja podpisała tę konwencję. - Współpraca skandynawska, phi - rzekł Möller. - Kiedy budujemy elektrownię atomową, która praktycznie rzecz biorąc, leży w środku Kopenhagi. Nie pytając Duńczyków. Kiedy byłem tam w zeszłym tygodniu, zauważyłem, że można stanąć na stacji kolejki podmiejskiej w Nordhavn i dokładnie obejrzeć elektrownię jądrową w Barseback. Nie trzeba nawet lornetki. - Uważasz, że to źle? - zapytał łagodnie Gunvald Larsson. - Nie jest moją sprawą wyrażanie zdania na ten temat - wycofał się szef wydziału bezpieczeństwa. - Tylko przyszło mi to do głowy, kiedy Beck marudził o współpracy skandynawskiej. Podniósł się z krzesła i stanął przed Martinem Beckiem. Prawie dotykał go brzuchem. - A zatem odmawiacie? Pytam ostatni raz. - Definitywnie - odparł Martin Beck. - W tym punkcie jesteśmy nieugięci. - Zakładam, że wiesz, iż masz nad sobą przełożonych. - Nie teraz - odrzekł Martin Beck. - W tej kwestii nie uważam się za czyjegokolwiek podwładnego. - Teraz panowie są bardzo hardzi - wycedził bezdźwięcznym głosem Möller. - Nastaną jednak inne czasy. Może nawet bardzo szybko. Wyszedł bez pożegnania. - Jak myślicie, co on teraz robi? - zapytał Benny Skacke. Gunvald Larsson wzruszył ramionami. - Pewnie idzie do GZP pogadać z Malmem i naczelnym komendantem. Potem zobaczymy. Nie musieli długo czekać. Po kwadransie zadzwonił telefon. Odebrał Skacke.

162

- Dyrektor biura - poinformował, zasłaniając słuchawkę dłonią. Gunvald Larsson przejął słuchawkę. - Tu Malm. Właśnie był u mnie Eric Möller. Uważa, że lekceważycie jego zdanie. - Möller może iść się bujać - rzucił Gunvald Larsson. - A co sądzi o sprawie szef? - Komendant? Jest w swoim domku letnim. Poleciał tam wczoraj wieczorem. Domek letni naczelnego komendanta stał w rezerwacie przyrody, co wszyscy uważali za bardzo dziwne, a niektórzy za komiczne. - Siedzi i się obija? - zdumiał się Gunvald Larsson. - Teraz? - Tak. Wczoraj był bardzo zmęczony i zdenerwowany. Powiedział, że chce wszystko w spokoju przemyśleć. Odpowiedzialność go przytłacza. - Pocałuj mnie w dupę - mruknął Gunvald Larsson. - Brzydko się wyrażasz, Larsson. - Tak czy inaczej, szef nie był w pełni formy. - Wyżywał się na tobie? Zapadła cisza. Potem Malm potwierdził: - Tak. - Próbowałeś tego z burdelami? Albo z polkagris? - Tak, ale wcale się nie śmiał. - Na pewno źle to przedstawiłeś - stwierdził Gunvald Larsson. Martin Beck i Skacke słuchali odpowiedzi Larssona z pewnym zdziwieniem. - Możliwe - przyznał Malin. - W każdym razie chciałem powiedzieć, że Möller jest oficjalnym szefem bezpieczeństwa w kraju. Nie można go lekceważyć. - Nie? Dla mnie to prawie tak, jakby go nie było. - Osobiście uważam, że podjęliście błędną decyzję. - Tak uważasz? Ale to chyba nasza sprawa, prawda? - Jakkolwiek by było, idzie teraz prosto do rządu. Sądzę, że powinienem was o tym poinformować jako ekspert od łączności w tej grupie. - Słusznie - przytaknął Gunvald Larsson. - Świetnie to załatwiłeś. Dziękuję. Położył słuchawkę. Pozostali patrzyli na niego pytająco. - Naczelny komendant siedzi w daczy i rozmyśla o odpowiedzialności, pewnie z helikopterem policyjnym za węgłem, a Möller biegnie do rządu. - Mhm - mruknął Martin Beck. - O co chodziło z tymi polkagris? - zapytał Skacke. - Zbyt głupie, by powtarzać, i zbyt długie, by tłumaczyć - skwitował lakonicznie Gunvald Larsson. 163

Spojrzał na swój zegarek. - Musimy już lecieć, jeśli mamy być punktualnie - odezwał się do Martina Becka. Martin Beck skinął głową i włożył kurtkę. Poszli. W przejściu Beck zapytał Melandera: - Spojrzałeś na plan ochrony osobistej Möllera? - Właśnie go przeczytałem. - I? Melander grzebał w cybuchu fajki. - Wygląda na całkiem dorzeczny. - Zawsze coś - rzekł Gunvald Larsson. - Ale ja na twoim miejscu przejrzałbym go jeszcze raz. - Też zamierzałem to zrobić - odpowiedział Melander. Kiedy Stig Malm zadzwonił w dwie godziny później, Benny Skacke był w pokoju sam. Melander siedział w toalecie, a Rönn załatwiał jakąś sprawę na mieście. - Inspektor kryminalny Skacke. - Tutaj dyrektor biura Malm. Chcę mówić z Beckiem albo z Larssonem. - Są na zebraniu. - Gdzie? - Nie mogę powiedzieć. - Nie wiesz, gdzie są? - Wiem - odparł hardo Skacke. - Ale nie powiem. - Młody człowieku - zaczął Malm tonem pogróżki. - Przypominam ci o twoim stopniu służbowym i o tym, że podlegasz mojemu wydziałowi. - Nie w tej sprawie - odrzekł Skacke. Jego asertywność była bez zarzutu. - Gdzie są Beck i Larsson? - Nie powiem. - Może jest ktoś inny, z kim mógłbym porozmawiać? Na przykład Einar Rönn. - Nie, wyszedł załatwić sprawę. - Jaką sprawę? - Tego też nie mogę powiedzieć - oznajmił Skacke. - Przykro mi. - Poczekaj, aż naprawdę dam ci powód, żeby ci było przykro - ostrzegł go ostrym głosem Malm. - Pewnie już niedługo. Rzucił słuchawkę. Skacke skrzywił się i położył swoją. Telefon z miejsca zadzwonił jeszcze raz. - Inspektor kryminalny Skacke. 164

- Słyszę - rzekł chłodno Malm. - Czy możesz przyjąć wiadomość i przekazać komisarzowi Beckowi, kiedy wróci? - Oczywiście - odparł lekko onieśmielony Skacke. - Otrzymałem następujące informacje bezpośrednio od rządu - oświadczył wyniosłym tonem Stig Malm. - Szef wydziału bezpieczeństwu zwrócił się do ministra sprawiedliwości z zażaleniem na odpowiedź, jaką otrzymał dziś rano od Becka. Minister odesłał go natychmiast do dowodzenia grupą specjalną i powiedział, że nie chce się wtrącać w działania policji. Komisarz Möller poszedł wtedy wprost do premiera, który najpierw się wahał, ale po rozmowie z ministrem sprawiedliwości doszedł do tego samego wniosku co on. Rozumiesz? - Oczywiście - potwierdził Skacke. - I jak tylko Beck albo Larsson wrócą, chcę z nimi porozmawiać o czymś innym. Ty sam pomyśl przez chwilę, jak należy się zachowywać wobec przełożonych. Do widzenia. Martin Beck i Gunvald Larsson wrócili dopiero późnym popołudniem. Wydawali się dosyć zadowoleni z tego, co załatwili. Rönn w ogóle nie wrócił tego dnia. Miał zadanie specjalne, które zajmowało sporo czasu. Rozmowy telefoniczne i goście płynęli równym strumieniem. Adiutant króla oznajmił, że Jego Wysokość postanowił wyjść do Logarden przed pałacem i spotkać senatora, kiedy ten nadejdzie od północnej strony schodów. Martin Beck zwrócił uwagę, że to nie ułatwi zadania ochronie, zwłaszcza ogólnej, lecz adiutant odparł lakonicznie, że król się nie boi. Koło piątej zjawił się najmniej spodziewany gość. Drzwi otworzyły się gwałtownie i Buldożer Olsson wtargnął ze spuszczoną głową, jak szarżujący byk w drodze na arenę. Wyglądał jak zwykle, ubrany w pomięty niebieskofioletowy garnitur, różową koszulę i niezwykle fantazyjny krawat. Melander nie kiwnął palcem, ale Gunvald Larsson skoczył jak użądlony w newralgiczne miejsce. Potem zapytał ze zdumieniem: - Co ty do diabła tu robisz? - Dyrektor biura GZP Malm prosił, bym tu przyszedł, kiedy znajdę czas - wyjaśnił zadowolony Buldożer. - Na wypadek gdyby pojawiły się jakieś problemy prawne i potrzebowalibyście pomocy. Potruchtał do mapy na ścianie, przyglądał się jej przez chwilę, po czym nagle klasnął w dłonie i zawołał: - Jak wam leci, chłopaki? 165

Martin Beck spojrzał niechętnie na gościa. Jego głos brzmiał jednak bardzo spokojnie, kiedy tłumaczył: - Wszystko zdaje się układać zgodnie z planem. Nie pojawiły się żadne problemy prawne. - Wspaniale - ucieszył się Buldożer. - Wspaniale. - Gdzie jest Werner Roos? - zapytał złośliwie Gunvald Larsson. - W Canberze, w Australii, więc spodziewam się, że może teraz uderzyć w każdej chwili. Jedyny problem, że będę musiał obyć się bez połowy ludzi od napadów na banki w czwartek i piątek. A kto mi ich zagarnął? Tak, wy, przez te wasze zabezpieczenia. To będą trudne dni, panowie. Uwierzcie moim słowom. Ale na pewno damy sobie radę. Mamy wprawę, że tak powiem. Rozejrzał się po pokoju i pożegnał się wesołym tonem: - Powodzenia, chłopaki. Potem ruszył do drzwi i znikł, nim ktokolwiek zdążył nawet skinąć głową. - Niech to szlag - zaklął Gunvald Larsson. - Że też ten Malm jest tak cholernie głupi, by nasyłać na nas jeszcze Buldożera. - Nie musimy się do niego z niczym zwracać - odrzekł obojętnym tonem Martin Beck. Po wiadomości od króla wszystko odnośnie do programu wydawało się jasne. Miał być opublikowany w prasie, także trasa przejazdu kolumny. Jedyną rzeczą, której nikt nie mógł przewidzieć, był jak zwykle przebieg i rezultat rozmowy między dwoma prominentnymi politykami. I jak zwykle można było się spodziewać bezbarwnego i nic niemówiącego komunikatu, kiedy już będzie po wszystkim. Radio i telewizja miały transmitować na żywo przybycie dostojnego gościa, podobnie jak przejazd do miasta, złożenie wieńca i spotkanie z królem. Wszystko wydawało się jasne, proste i dobrze przygotowane.

Rozdział 16 Muzeum Wojska w Sztokholmie znajduje się przy Riddargatan w dzielnicy Östermalm. Mieści się w budynku dawnych koszar, za wielkim dziedzińcem, na którym stoją starannie utrzymane i pogrupowane stare działa artyleryjskie, i wypełnia całą przestrzeń między Sibyllegatan a Artillerigatan. Najbliższy budynek nie przywodzi na myśl wojny - jest nim mianowicie kościół Jadwigi Eleonory, który mimo pięknej kopuły nie należy do najbardziej znanych zabytków i nie jest szczególnie eksponowany.

166

Teraz samo Muzeum Wojska nie jest szczególnie eksponowane, zwłaszcza odkąd ujawniono, że w budynku miały siedzibę służby wywiadowcze pod przykrywką niewinnej działalności muzealnej. Martin Beck się spieszył, a poza tym z wiekiem trochę się rozleniwił. Nie miał siły czekać w długiej kolejce do taksówki i kazał się zawieźć na miejsce samochodem służbowym. Asystenci policji w radiowozie nie należeli do osławionego rewiru Östermalm, który raz za razem zwracał uwagę dziwnymi obławami i nadzwyczaj gorliwym stosowaniem przerażającego prawa policji do aresztowania ludzi bez powodu. Obaj byli sympatycznymi młodymi ludźmi i jeden z nich wyszedł nawet z samochodu i zasalutował, kiedy podjechali. Martin Beck zastanawiał się przez moment, czy honory oddano jemu, czy wszystkim tym cennym wojennym pamiątkom. Sercem muzeum jest wielki hol z wiekowymi działami i starymi rusznicami, ale nie zainteresowanie historią przywiodło tutaj szefa komisji do spraw zabójstw. W niewielkim pokoju siedział przy biurku korpulentny mężczyzna i analizował jakiś szachowy problem. Był niezwykle trudny, mat w pięciu ruchach, więc od czasu do czasu robił na bloku stenogramowym notatki, które po chwili przekreślał. Można było podejrzewać, że nie jest to zadanie, którym powinien się teraz zajmować, ponieważ na biurku leżał również rozłożony na części pistolet, a drewniana skrzynia koło obrotowego krzesła była wypełniona bronią palną, częściowo z przyczepionymi karteczkami, ale w większej części bez żadnego opisu. Mężczyzną z problemem szachowym był Lennart Kollberg, najbliższy współpracownik Martina Becka przez wiele trudnych lat. Pożegnał się z policją prawie rok temu, a jego rezygnacja wywołała spore zamieszanie i dała powód do wielu kwaśnych komentarzy. Jeden z najlepszych oficerów kryminalnych w kraju, do tego człowiek na solidnym stanowisku odszedł, ponieważ nie potrafił już dłużej być policjantem. Nie wyglądało to dobrze i Stig Malm biegał jak pies z wywieszonym językiem po korytarzach w Vastberdze i przy Kungsholmen, próbując dopilnować wykonania rozkazu naczelnego komendanta, by sprawa nie wydostała się na zewnątrz. Oczywiście wydostała się i ukazała między innymi w gazetach, które nie sądziły jednak, że odejście starego policjanta jest bardziej godne uwagi niż to, że przesycony nadmiarem podróży, łapówek i alkoholu dziennikarz sportowy rzucił wszystko w diabły i postanowił zająć się dziećmi i oglądaniem piłki nożnej w telewizji. Osobiście dla Martina Becka było to nieszczęście, ale jakoś to przebolał. Prywatnie nadal się spotykali, wprawdzie dość rzadko, ale

167

wychylili czasem kufel piwa w mieszkaniu Kollberga w Skarmarbrink albo u Martina Becka przy Köpmangatan. - Cześć - przywitał się Kollberg. Ucieszył się z wizyty, ale nie okazał przesadnego entuzjazmu. Martin Beck nie odpowiedział, tylko poklepał starego kumpla po plecach. - To całkiem ciekawe - rzekł Kollberg. Wskazał ruchem głowy na skrzynię. - Mnóstwo starych pistoletów i rewolwerów pochodzących głównie z różnych rewirów policyjnych. Wiele z nich przekazało dziwne stare spluwy, kiedy parlament przyjął nową ustawę o posiadaniu broni. Ale ci, którzy przyszli tu dobrowolnie ze swoim arsenałem, to byli oczywiście tacy, którzy nigdy nawet nie pomyśleli o tym, by z nich strzelać. Do wielu z nich nie ma nawet amunicji, ale podobno profesjonalni kolekcjonerzy broni mogą kupować naboje. Także te z zapłonem igłowym. Mówią, że jakiś spryciarz z Niemiec Zachodnich przyjmuje zamówienia i produkuje wszelkie rodzaje amunicji. Martin Beck zajrzał do skrzyni. Zdawało mu się, że jest tam i jedno, i drugie. - Nikt tu nie miał czasu ani chęci, by przejrzeć cały ten kram i porządnie skatalogować wyjaśnił Kollberg. - Ale ktoś uważał, że ja będę się nadawał do tej roboty, chociaż połowa Głównego Zarządu Policji wyzywa mnie od komunistów. Ten ktoś miał rację - niewielu mogło dorównać Kollbergowi systematycznością. Wskazał na rozłożony pistolet. - Popatrz na ten egzemplarz. Automatyczny rosyjski nagant, kaliber 11, stary jak świat. Udało mi się rozebrać go na części, tylko za cholerę nic wiem, jak złożę go z powrotem. A tutaj... Pogrzebał w skrzyni i wyjął olbrzymiego starego colta. - Widziałeś, jaki kapitalny peacemaker? Bardzo zadbany. Åsa Torell miała taki pod poduszką, kiedy zginął Stenström. Odbezpieczony i naładowany na wszelki wypadek. - Często spotykałem Åsę latem - powiedział Martin Beck. - Pracuje w kryminalnym w Marsta. - U Marsty-Parsty - zarechotał Kollberg. - Ona i Benny zrobili dobrą robotę w sprawie morderstwa w Rotebro. - Morderstwa w Rotebro? - Nie czytasz gazet.

168

- Czytam, ale nie takie. Benny? Ile razy słyszę o tym chłystku, przypominam sobie, jak raz rzeczywiście uratował mi życie. Gdyby jednak nie zachował się jak osioł na chwilę przed tym, nie musiałby tego robić. - Benny jest bystry - ocenił Martin Beck. - A Åsa stała się dobrą policjantką. - Tak, niezbadane są ścieżki pańskie. To powiedział Kollberg, który co prawda opuścił Kościół szwedzki wiele lat temu, ale często rzucał religijnymi cytatami. Potem dodał: - Wiesz, zawsze myślałem, że się ożenisz z Åsą. To byłoby piękne rozwiązanie, a ona byłaby dobrą żoną. Poza tym kochałeś się w niej, choć nigdy nie chciałeś się do tego przyznać. I na dokładkę jest naprawdę ładna. Martin Beck uśmiechnął się i pokręcił głową. Kollberg zapytał: - Co właściwie się stało wtedy w Malmö? Kiedy załatwiłem wam sąsiednie pokoje w hotelu? - Pewnie nigdy się nie dowiesz - odparł Martin Beck. - A właśnie, jak ma się Gun? - Świetnie. Bardzo jej się podoba praca i pięknieje z każdym dniem. A ja uważam, że super jest zająć się czasem dzieciakami. Nauczyłem się nawet gotować. Jeszcze lepiej, niż przedtem - zauważył skromnie. Rzucił nagle okiem na rozłożony pistolet automatyczny. - Już wiem - oznajmił. - Ta zatyczka. Widziałeś kiedyś taką cholerną zatyczkę? Wiedziałem, że w końcu na to wpadnę. Ta zatyczka jest kluczem do całej konstrukcji. Błyskawicznie złożył broń, sprawdził w wielkim skoroszycie z powielanymi kartami, wypisał kartę katalogową i odłożył pistolet zaopatrzony etykietką przymocowaną do kabłąka spustu. Martin Beck nie był zdziwiony. Kollberg zwykle funkcjonował w taki sposób. - Åsa Torell - zaczął Kollberg rozmarzonym głosem. - Bylibyście piękną parą. - Chciałbyś mieć żonę policjantkę i ciągle wałkować sprawy służbowe w wolnym czasie? Do tego kobietę, która zamierza zrobić karierę, jest ambitna i buntuje się przeciw marnym szansom kobiet w policji? Kollberg rozważał jego słowa. Potem uczynił typowy dla siebie gest -westchnął głęboko i wzruszył masywnymi ramionami. - Może masz rację - przyznał. - Ta druga chyba jest dla ciebie lepsza. Rhea, znaczy się. - Możesz być pewny, że tak - odrzekł Martin Beck. - Ale ona tyle gada - ciągnął Kollberg. - Poza tym jest za szeroka w barach i za wąska w biodrach. I chyba tleni włosy? 169

Umilkł, uświadamiając sobie nagle, że mógł tym niepotrzebnie zranić starego przyjaciela. Ale Martin Beck uśmiechnął się i zripostował: - Znam innych, którym dziób się nie zamyka i którzy mają bardzo szerokie bary, żeby nie powiedzieć grube. Kollberg wyłowił ze skrzyni duży pistolet automatyczny, zważył go w dłoni i rzekł: - Tu mamy coś, co by się spodobało Gunvaldowi Larssonowi. Sig 210, kaliber 9. Można go poniklować za parę tysięcy. - Ma przecież bardzo podobny. - Tak, hansa mastera. Ale nigdy go nie używa. Pomyśl o noszeniu takiego przy sobie. Załadował błyszczący mosiężny nabój i po chwili go wyjął. - Gdyby coś się stało... - Pokręcił głową. Kollberg wyjął magazynek, który na odmianę był pusty, położył pistolet na kartce z problemem szachowym i zapytał: - Czego chcesz? Zakładam, że nie przyszedłeś tutaj porozmawiać o dziewczynach. - Zastanawiam się, czy masz ochotę na zadanie specjalne. - Płatne? - Tak, do licha. Mam dobry budżet. Prawie bez ograniczeń. - Za co? - Ochrona tego senatora ze Stanów, który przyleci tu w czwartek. Ja się zajmuję zabezpieczeniem wizyty. - Ty? - Właściwie zostałem zmuszony. - A co ja mam zrobić? - Tylko przeczytać te dokumenty plus jeden ściśle tajny. Popatrz na to i zastanów się, czy widzisz jakieś błędy. - Czy nie jest błędem zaproszenie tego typa? Martin Beck nie odpowiedział na pytanie. Zamiast tego rzucił: - Zrobisz to? Kollberg otaksował wzrokiem plik kopii i zapytał: - Na kiedy? - Jak najszybciej. - Tak - odparł Kollberg. - Mówią, że pieniądze nie śmierdzą, a ja nie sądzę, że policyjne pachną gorzej od innych. Ale zajmie mi to całą noc. Co jest takie tajne? 170

- To - powiedział Martin Beck. Wyjął złożoną kartkę z kieszeni kurtki. - Z tego nie ma nawet kopii. - Okej - odrzekł Kollberg. - Jutro będę tu o tej samej porze.

- Jesteś punktualny jak komornik - stwierdził Kollberg we wtorkowy ranek. Martin Beck stanął za jego krzesłem i patrzył z zainteresowaniem na skatalogowany przed chwilą mały dwulufowy pistolet. - Derringer - objaśnił Kollberg. - Nie sądziłem, że mamy takie w Szwecji. - Ktoś przywiózł go ze Stanów Zjednoczonych dawno temu. To piękny stary oryginał, wyprodukowany w roku 1881 i z pewnością nigdy nieużywany. Nie oddano z niego nawet strzału próbnego. - No? - O, właśnie. Przeczytałem wszystko. Dwa razy. Zajęło mi to całą noc. Martin Beck wyjął z kieszeni i podał mu podłużną kopertę. Kollberg otworzył ją i gwizdnął. - Tak, naprawdę warto było poświęcić noc. Będzie na Operakallaren 3, może już dziś wieczorem. - Co znalazłeś? - Właściwie nic. To dobry plan. Ale... - Tak? - Ale jeśli można by coś wskazać Möllerowi, powinien zwrócić uwagę na dwa naprawdę trudne momenty. Mianowicie wtedy, kiedy ten skurczybyk stoi na Logarden razem z królem. I jeden trochę mniejszy problem: kiedy senator i premier składają wieniec. - Dalej? - Nic, jak powiedziałem. Uważam wprawdzie, że ta ściśle tajna rzecz jest trochę głupawa. Czy nie lepiej byłoby przebrać Gunvalda Larssona za choinkę z gwiazdą i amerykańską flagą na czubku i postawić na placu Sveaplan, żeby tam stał aż do Świąt? Kollberg ułożył przed Martinem Beckiem stos papierów z najważniejszym na wierzchu. Potem wyjął ze skrzyni malutki rewolwer i dodał:

3

Operakallaren - ekskluzywna restauracja w gmachu Opery Królewskiej w Sztokholmie.

171

- Żeby ludzie zdążyli się przyzwyczaić do tego okropnego i przerażającego widoku, jak by to wyraził Malm. - Coś jeszcze? - Tak, powiedz Einarowi Rönnowi, żeby nigdy więcej nie wypowiadał się na piśmie, a jeśli już to robi, żeby absolutnie nikomu tego nie pokazywał. Inaczej nigdy nie awansuje. - Mhm - mruknął Martin Beck. - To jest prawdziwe cacko - stwierdził Kollberg. - Mały niklowany damski rewolwer, jaki Amerykanki nosiły w torebce albo w mufce na przełomie wieków lub trochę wcześniej. Martin Beck spojrzał obojętnie na niklowaną broń, wkładając papiery do teczki. - Może da się z tego trafić w główkę kapusty z odległości dwudziestu centymetrów, pod warunkiem że się nie poruszy. Mówiąc to, Kollberg otworzył miniaturowy rewolwer jednym szybkim ruchem dłoni. - Muszę już uciekać - oznajmił Martin Beck. - Dziękuję za pomoc. - Idź w pokoju. Możesz pozdrowić ode mnie Rheę, jeśli chcesz. Albo wcale o mnie nie wspominaj. Tak też będzie dobrze. - To cześć. - Cześć - odparł Kollberg i sięgnął po następną kartę.

Rozdział 17 Frzeź wszystkie te lata niejeden zastanawiał się, jakie cechy Martina Becka sprawiły, że stał się takim dobrym policjantem. Kwestię tę rozważali zarówno jego przełożeni, jak i podwładni, i częściej było to podyktowane zawiścią niż podziwem. Zawistnicy chętnie podkreślali, że dostawał mało spraw, i to w większości łatwych do rozwiązania. To była prawda, ponieważ zadania, jakie mu dawano, były nieliczne w porównaniu z tym, co przytłaczało niektóre wydziały sztokholmskiej policji. Wydziały takie jak kradzieży, narkotykowy, kryminalny były przeciążone pracą i miały zatrważająco niski wskaźnik wykrywalności. Wiele zgłoszeń zostawało z czasem umorzonych, ponieważ nikt zwyczajnie nie zdążył się nimi zająć. Komendant, a w ostateczności Główny Zarząd Policji tłumaczyli to zawsze w ten sam sposób, mianowicie brakami personelu. Coś w tym oczywiście było, jednak znacznie odbiegało od całej prawdy. Bardzo niechętnie przyznawano, że jakość policjantów jest ważniejsza od ich liczby. Liczebność policji nie była właściwie powodem do większych narzekań, czego nie dałoby się powiedzieć o wyszkoleniu pojedynczego policjanta, który miał niepokojące braki i w 172

sferze psychologii, i etyki. Rekrutacja przebiegała źle szczególnie w okresach wysokiej koniunktury, po części dlatego, że do policji trafiało zbyt wielu bezrobotnych z prowincji. Często byli tu ludzie, którzy zupełnie nie znali dynamiki dużego miasta, wielu czuło się wyobcowanych i szukali kompensacji w różnych formach przemocy i egzekwowania władzy. Wielu porzucało pracę, a inni szukali jej na prowincji, jak najdalej od dużego miasta. Poza tym naprawdę nie było łatwo być policjantem w Sztokholmie, gdzie swobodnie grasowały różne grupy gangsterskie i syndykaty, narkotyki płynęły strumieniem, a banalne sytuacje konfliktowe często wywoływały niepohamowaną przemoc z obu stron. Poza tym naczelny komendant, i nie tylko on, upierał się przy przekształceniu starej policji, która mimo pewnych niedostatków miała sporo zalet, z organizacji z gruntu cywilnej w centralnie kierowaną siłę paramilitarną z przerażającymi zasobami technicznymi. Za to wszystko odpowiadała partia rządząca, która nazywała siebie socjaldemokratyczną, ale z upływem czasu przestała być i socjalistyczna, i demokratyczna, nawet w tym niewielkim stopniu, w jakim kiedyś była, i której nazwa stanowiła coraz cieńszą przykrywkę dla czystego ustroju kapitalistycznego. Zawód policjanta jest w dużej części nieciekawy i pozbawiony splendoru, a wiele jego funkcji automatycznie budzi niechęć i nie sprzyja popularności. Komisja do spraw zabójstw ze swoją starą i często przesadzoną renomą instytucji otoczonej nimbem tajemniczości i romantyzmu była tu wyjątkiem. Martin Beck przeszedł jednak długą drogę i był dobrym policjantem już wtedy, gdy zaczynał pracę w patrolach w rewirze Jakob nieco ponad trzydzieści lat temu. Zawsze miał łatwość rozmawiania z ludźmi, a wiele problemów dawało się rozwiązać za pomocą humoru i inteligencji, i już wtedy był wdzięczny losowi, że nie rekrutowano go z wojska, co często się zdarzało wśród jego kolegów. Sześć lat służby w patrolach też nie pozostawiło jakichś szczególnie gorzkich wspomnień i na palcach jednej ręki mógł policzyć przypadki, w których był zmuszony do użycia przemocy. Potem jego kariera rozwinęła się w stronę urzędniczej i często musiał iść na kompromis z głupimi przełożonymi, jednak wytrzymał zarówno to, jak i różne niezrozumiałe przepisy dyscyplinarne bez większej szkody dla duszy. Tak jak większość miał oczywiście na względzie swoją karierę, ale w jednym punkcie nigdy nie szedł na kompromis, ponieważ był człowiekiem, który chciał pracować w terenie, w bezpośrednim kontakcie z ludźmi i środowiskiem. Strach przed uwięzieniem w gabinecie, gdzie jedynym przerywnikiem w ślęczeniu w papierach i odbieraniu telefonów były nudne zebrania, na pewno opóźniał jego awans. 173

Kiedy jednak został asystentem kryminalnym w roku 1950, szczęśliwie przeniesiono go dość szybko do komisji zabójstw. Służba w niej interesowała go, zaczął prowadzić samodzielne studia z kryminologii i psychologii i aż do upaństwowienia policji miał szczęście do wyrozumiałych szefów i dobrych współpracowników. Zachował umiejętność rozmawiania z ludźmi i ciągle ją rozwijał, więc wcześnie uznano go za jednego z najlepszych przesłuchujących. Choć rzeczywiście udowadniał czasem swoją błyskotliwość i wysoko rozwiniętą zdolność wnioskowania, nie były to cechy, których najbardziej wymagał od siebie czy od swoich współpracowników. Gdyby ktoś go zapytał, co jest najważniejsze w jego pracy, odpowiedziałby z dużym prawdopodobieństwem, że systematyczność, zdrowy rozsądek i sumienność, w takiej właśnie kolejności. Nawet jeśli Martin Beck miał podobną jak Kollberg opinię o roli policji w społeczeństwie, sam nie brał w ogóle pod uwagę takiego kroku jak odejście z zawodu. Do tego był zbyt sumienny i świadomość tego sprawiała, że przeważnie postrzegał siebie niemal jako przykrego nudziarza, co go przygnębiało. W ostatnich latach wprawdzie trochę to się poprawiło, ale nie był duszą towarzystwa ani nie miał takich aspiracji. Teraz jego przygnębienie wynikało głównie z tego, że był dość wysoko postawionym urzędnikiem w społeczeństwie, w którym nic nie zdawało się zmieniać na lepsze. W przeciwieństwie do Lennarta Kollberga nie poczuwał się natomiast do odpowiedzialności za działania całej policji - uważał, że bardzo mało w tym uczestniczy. Popełniano oczywiście wiele błędów i naruszeń prawa, ale on ani jego wydział nie byli temu winni. Do wielu cech, sprawiających, że Martin Beck był szczególnie dobrym policjantem, należało również zaliczyć dokładność, dobrą pamięć, upór, który czasami bywał ośli, i zdolność kojarzenia. Starał się też zwykle znaleźć czas na wszystko, co w jakiś sposób dotyczyło pracy. Często były to drobiazgi, które okazywały się bez znaczenia, ale czasami pozorne drobnostki naprowadzały na trop w tym czy innym kierunku. Kiedy wyszedł od Kollberga z ogólnie pozytywną opinią o planie ochrony, poczuł pewne zadowolenie, gdyż mimo wszystko Kollberg nadal był człowiekiem, któremu najbardziej ufał w sprawach zawodowych. Spotkanie było krótkie, więc postanowił teraz złożyć wizytę, którą planował od dość dawna, ale wcześniej nie znalazł na to czasu. Teraz też właściwie nie miał czasu, ale z drugiej strony Melander, Larsson i Skacke powinni sobie świetnie poradzić z wszystkimi mniej lub bardziej bezsensownymi odwiedzinami i rozmowami telefonicznymi. Rönn miał inne zajęcie i prawdopodobnie nie było go w kwaterze. 174

Dlatego poprosił o podwiezienie na ulicę Davida Bagarego. Martin Beck umiał sam prowadzić, a w każdym razie posiadał prawo jazdy od lat czterdziestych, ale praktycznie nigdy tego nie robił i nie miał nawet własnego samochodu. Teraz, kiedy do wielkiego wydarzenia pozostały tylko dwa dni, przyznano mu specjalny pojazd służbowy. Był zielony, a za kierownicą siedział policjant ubrany po cywilnemu. Po pięciu minutach stanął przed drzwiami biura Hedobalda Braxena. Dzwonek nie działał, ale kiedy zapukał, usłyszał ze środka dwa różne dźwięki. Jednym było beknięcie, a drugim miauczenie. Potem dobiegł go stłumiony głos: - Proszę. Martin Beck wśliznął się, jak miał w zwyczaju, i stanął w pokoju na moment przed tym, jak głos wypowiedział słowo do końca. Bekacz był zajęty karmieniem siebie i swojego zwierzyńca. Koty przepychały się przy miseczce mleka, podczas gdy adwokat sypał ziarno sędziwemu kanarkowi. Cygaro paliło się w dużej popielniczce, która nie była opróżniana od miesięcy, a na poplamionej podkładce na biurku stał karton mleka, plastikowy kubek i leżały dwie kanapki - jedna z kiełbasą, a druga z serem. Braxen spojrzał roztargnionym wzrokiem na Martina Becka. Potem odsunął podkładkę na bok i usiadł za ogromnym biurkiem. - Zepsuł się ekspres do kawy - zaczął - więc teraz piję tylko mleko. Mówią, że to nie jest korzystne w moim wieku, ale nie sądzę, by miało to większe znaczenie, prawda? - Nie - odrzekł Martin Beck. - Też nie sądzę. - Komisarz nie pamięta pewnie mlecznej kampanii, ale teraz wydaje się, jak gdyby wszystko, co wtedy powiedziano, było błędne. Martin Beck doskonale pamiętał mleczną kampanię, przede wszystkim człowieka, który chodził na szczudłach, i mleko, które dostawało się za darmo w szkole, ale nie miał ochoty zagłębiać się w temat. Spróbował przejść od razu do rzeczy, mówiąc: - Mniej więcej pół roku temu byłem na pana wezwanie świadkiem w sprawie przeciw dziewczynie, która nazywała się Rebecka Lind. - Z drugiej strony na przykład te koty odżywiają się wyłącznie mlekiem i Prokurator Generalny, ten z dziwnymi żółtoczerwonymi cętkami na pysku, ma dwanaście lat. Nie szkodzi kotom. - Chodzi o sprawę Rebecki Lind - ciągnął Martin Beck. - Minister Sprawiedliwości, ten czarny, ma co prawda tylko pięć lat. Ale jego poprzednik dożył dziewięciu, żywiąc się wyłącznie mlekiem i klopsikami rybnymi. Też był cały czarny. 175

- A propos Rebecki Lind - powtórzył Martin Beck. - Tak, tej dziewczynki. Miło z pana strony, że pan zeznawał. To miało decydujące znaczenie. Braxen był znany z tego, że często wzywał dziwnych świadków. Próbował między innymi parę razy wezwać naczelnego komendanta na świadka w sprawach dotyczących bijatyk między policją a demonstrantami, ale oczywiście nigdy mu się to nie udało. - W rzeczy samej mam do pana sprawę - oświadczył Martin Beck. - I niewiele czasu. Bekacz nie odpowiedział, tylko ugryzł spory kęs kanapki z kiełbasą. Kiedy go przeżuwał, Martin Beck mówił dalej: - Wezwał pan wtedy świadka, który nie przyszedł. Reżysera filmowego o nazwisku Walter Petrus. - Naprawdę? - zapytał Bekacz z pełnymi ustami. - Tak - powiedział Martin Beck. - Wezwał go pan. Bekacz przełknął. - Teraz sobie przypominam. To prawda, ale pewnie był martwy albo coś innego mu przeszkodziło. - Niezupełnie się zgadza - odparł Martin Beck. - Ale został zamordowany następnego dnia. - Ach tak - zdumiał się Bekacz. Wydawał się teraz zainteresowany tylko kanapkami. - Dlaczego chciał go pan na świadka? Braxen wydawał się nie słyszeć. Po chwili Martin Beck otworzył usta, by powtórzyć pytanie. Jego rozmówca podniósł jednak rękę i oznajmił: - Ma pan całkowitą rację. Teraz sobie przypominam, jak do tego doszło. Miałem zamiar wezwać go na świadka, żeby pokazać charakter dziewczyny i jej ogólną postawę. Ale odmówił stawiennictwa. - Co miał wspólnego z Rebecką Lind? - To było tak - zaczął Braxen. - Tuż po tym, jak Rebecka zaszła w ciążę, przeczytała w gazecie ogłoszenie, w którym było napisane, że młode, ładne dziewczyny mogą dostać dobrze płatną pracę ze świetnymi widokami na przyszłość. Była w ciąży i brakowało jej pieniędzy, więc odpowiedziała na to ogłoszenie. Szybko otrzymała list, w którym było napisane, że ma się stawić w określonym czasie pod podany adres. Zapomniałem jedno i drugie, ale list był napisany na firmowym papierze spółki i podpisany przez tego Petrusa. Firma nazywała się chyba Petrusfilm. Zachowała ten list, budził zaufanie, druk firmowy i w ogóle. 176

Braxen umilkł. Wstał, podszedł do kotów i dolał im mleka. - Tak - powiedział Martin Beck. - I co się stało? - Tja, dość typowa historia - odrzekł Bekacz. - To był adres mieszkania używanego jako atelier. Kiedy tam poszła, Petrus był w środku razem z fotografem. Oznajmił, że jest producentem filmowym z rozległymi kontaktami zagranicznymi. Potem kazał jej się rozebrać. Nie zdziwiła się, ale zapytała, jaki to gatunek filmu. Braxen wrócił do śniadania. - Proszę mówić dalej - rzekł Martin Beck. Bekacz siorbnął z kubka i opowiadał dalej: - Według Roberty Petrus tłumaczył, że chodzi o film artystyczny, który będzie wyświetlany za granicą, i że od razu dostanie pięć koron, jeśli się rozbierze, by zobaczyli, czy się nadaje. Zrobiła to, a oni ją obejrzeli. Fotograf zadeklarował, że chyba się nada, mimo że to trudna rola, a ona ma zbyt drobne piersi i małe brodawki. Wtedy Petrus wtrącił, że można nałożyć sztuczne brodawki. Potem fotograf zaproponował, że położy się z nią na próbę na tapczanie stojącym w pokoju, i sam zaczął się rozbierać. Nabrała podejrzeń, uznała, że nie chce, i zaczęła wkładać ubranie. Nie dotknęli jej, lecz fotograf chciał, by Petrus wyjaśnił, o co chodzi, bo jeśli się z nim nie prześpi, nie dostanie roli w filmie. Petrus powiedział, żeby się nie martwiła, bo film będzie pokazywany tylko w zagranicznych seksklubach i jedyne, co będzie musiała zrobić, to współżyć z psem. Braxen umilkł na chwilę. Potem dodał: - W dzisiejszych czasach można zostać milionerem w naprawdę dziwny sposób. Potem Petrus opisał mnóstwo odrażających rzeczy, jakie będzie musiała robić. Za pierwszy film dostanie dwieście pięćdziesiąt koron, ale potem przyjdą większe i lepsze role. Ta dziewczyna, jak ona się nazywa... - Rebecka. - O właśnie, Rebecka. Zaczęła się ubierać i poprosiła o te pięć koron, Wtedy Petrus wycedził, że tylko żartował. Plunęła mu w twarz i wyrzucili ją prawie nagą na schody. Miała na sobie tylko skarpetki i sandały. Resztę ubrania cisnęli w dół schodów, a ponieważ była to zwykła kamienica, przeszło kilka osób, nim zebrała swoje rzeczy i włożyła je na siebie. Opowiedziała mi o tym, kiedy siedziała w areszcie, i zapytała, czy takie potraktowanie człowieka nie jest karalne. Musiałem jej odpowiedzieć, że niestety nie. Ale poszedłem do biura tego Petrusa. Był bardzo wyniosły i oświadczył, że w tej branży jest pełno stukniętych dziwek, ale to prawda, że jedna na niego plunęła. Braxen ze stoickim spokojem jadł swoją kanapkę. Koty biły się przy misce mleka i przewróciły ją. 177

- Widziałem, że to twoja sprawka, Prokuratorze - rzekł Bekacz. Przyniósł szmatę z wnęki kuchennej. - Z kotami jest ten problem, że nie sprzątają po sobie - zauważył. -Tak, próbowałem zdobyć tego Petrusa jako świadka i wysłałem wezwanie, ale nie przyszedł. Jednak i tak ją uniewinnili. Pokręcił smętnie głową. - Trochę się o nią martwię - stwierdził. - Dlaczego? - Przyszła tu pod koniec lata. Wynikły jakieś problemy z tym Amerykaninem, który jest ojcem jej dziecka. Próbowałem jej wyjaśnić parę rzeczy i napisałem za nią list. Nie bardzo się orientuje w zasadach społecznych i trudno ją za to winić. - Gdzie ona mieszka? - zapytał Martin Beck. - Nie wiem. Kiedy tu przyszła, nie miała stałego miejsca zamieszkania. - Jest pan tego pewny? - Tak, kiedy ją spytałem, gdzie mieszka, odpowiedziała: „Teraz nigdzie”. - Innymi słowy, nie dała panu żadnej wskazówki? - Nie, wcale. Było jeszcze lato i z tego, co zrozumiałem, wielu młodych ludzi mieszka wtedy razem, na wsi albo u znajomych, którzy mają mieszkanie w mieście. Bekacz zakończył posiłek, wziął chusteczkę nawilżającą i wytarł nią usta i palce. Potem wydał z siebie dudniący naturalny odgłos i jakby zainspirowany tym wyleniały kanarek odpowiedział żałosnym, przejmującym piskiem, jak dusza czyśćcowa albo głos rozpaczliwego przesłania z galaktyki. Braxen wyciągnął jedną z szuflad biurka i wyjął z niej gruby notes w czarnej okładce i z literami na marginesie. Na pewno miał go od dawna, bo nosił ślady wieku i częstego przeglądania. Kartkując go, spytał: - Jak ona się nazywa? - Rebecka Lind. Znalazł właściwą stronę, przysunął do siebie stary czarny telefon z bakelitu i poinformował: - Możemy zadzwonić do jej rodziców. Prokurator wskoczył na kolana Martina Becka, który machinalnie pogłaskał zwierzaka po grzbiecie, starając się śledzić przebieg rozmowy. Kot od razu zaczął mruczeć. Braxen położył słuchawkę. 178

- Odebrała jej matka - wyjaśnił. - Rodzice nie mają od niej żadnej wiadomości od czerwcowej rozprawy. Powiedziała też, że tak jest lepiej, ponieważ nikt w rodzinie nie rozumie tej dziewczyny. - Przyjemni rodzice - zauważył Martin Beck. - Prawda? A w ogóle to czemu pan się nią interesuje? Martin Beck zdjął Prokuratora z kolan i postawił na podłodze. Wstał i podszedł do drzwi. - Właściwie sam nie wiem - zastanawiał się. - Ale dziękuję za pomoc. Jeżeli się odezwie, proszę mnie powiadomić albo przekazać jej, że chciałbym z nią porozmawiać. Braxen podniósł rękę w geście pożegnania, a potem rozsiadł się wygodnie na krześle i popuścił jedną dziurkę paska.

Rozdział 18 Reinhard Heydt podobnie jak Kollberg uważał, że wszystko wydaje się dobrze przygotowane. Przeniósł się do dwupokojowego mieszkania w Solnej, kupionego przez tę samą podstawioną firmę, która nabyła lokal w Södermalmie. Japończycy tam zostali. Z najwyższą starannością zmontowali ultranowoczesne bomby. Ich kolejnym zadaniem było rozmieszczenie ich w wybranych miejscach, co należało uczynić możliwie najpóźniej. Na długo przed wyciekiem informacji do prasy Heydt kupił wszystkie detale programu wizyty senatora, podobnie jak większą część planu zabezpieczeń. Sprzedającym tym razem też był podwójny agent z tajemniczą małą firmą w Östermalmie. Ekspert od radia trochę się spóźnił. Przewiózł go wynajęty duński rybak z Gilleleje w okolice Torekov i przepłynął, oczywiście w zupełnej nieświadomości ich obu, tuż przed nosem naczelnego komendanta, który właśnie wtedy kontemplował w samotności swoją odpowiedzialność. Mężczyzna nazywał się Levallois i był znacznie bardziej rozmownym towarzyszem niż dwaj Japończycy ze swoimi pędami bambusa i innymi dziwnymi warzywami, nie mówiąc o niezrozumiałej grze małymi klockami. Przywiózł jednak ze sobą, prócz niezwykłego wyposażenia, także mniej dobrą nowinę. Słabością ULAG była komunikacja, jeszcze niewystarczająco rozbudowana - w innym wypadku Heydt dowiedziałby się pewnie o tym szybciej. Gdzieś powstał przeciek i ktoś zaczął składać różne informacje w dość interesujący obraz. 179

Heydt był widziany podczas akcji w Indiach i zauważono go, kiedy opuszczał kraj po zamachu w Ameryce Południowej. Od tego czasu policja uparcie próbowała go zidentyfikować, przesyłając przez Interpol w Paryżu skromne dane, jakie mieli, do każdego rządu z funkcjonującą w miarę policją lub służbą bezpieczeństwa. Przeciek na pewno nie powstał w ULAG, tylko w jednym z tych krajów, w których Heydt walczył wcześniej jako najemnik w powstaniu. Tak czy inaczej, połączono w końcu jego prawdziwe nazwisko z rysopisem. Policja w Salisbury nadal twierdziła, że nie mają pojęcia, kim jest, i chyba rzeczywiście nie mieli, ale władze w Pretorii, które na pewno nie wiedziały, czym się zajmuje, poinformowały, że jest obywatelem RPA, nazywa się Reinhard Heydt, nie był karany w ojczyźnie i o ile wiadomo, nigdy nie zajmował się działalnością przestępczą. Dotąd nie wydawało się to specjalnie groźne, ale niestety tuż po Frelimo w Mozambiku, który miał go na swojej czarnej liście, zamieszczono w gazecie jego zdjęcie, wystarczająco dobrej jakości, by Interpol mógł je powielić i rozesłać. Nie był poszukiwany za przestępstwo. Interpol informował tylko, że policja w tym południowoamerykańskim kraju chciałaby z nim porozmawiać i dowiedzieć się, gdzie obecnie przebywa. Reinhard Heydt przeklinał w duchu sytuację, w której został sfotografowany. Stało się to dwa lata temu w wyniku niefortunnego przypadku. Podczas ataku na północ od Lourenco Marques jego grupa się rozproszyła, a on wraz z paroma innymi został wzięty jako jeniec przez partyzantów Frelimo. Uwolnili ich wprawdzie już po kilku godzinach, ale w tym czasie ktoś ich sfotografował. To musiało być po prostu częściowe powiększenie tamtego zdjęcia, a jeśli Interpol je rozesłał, szwedzka policja z pewnością miała jego egzemplarz. Z tego, co rozumiał, nie komplikowało to samej akcji, natomiast nie będzie potem mógł opuścić kraju równie sprawnie, jak się do niego wśliznął. Jedno było w każdym razie jasne. W ciągu tych niewielu dni, jakie pozostały, jego swoboda poruszania się będzie znacznie ograniczona. Nie mógł nawet za bardzo ryzykować wychodzenia. Dotąd poruszał się bez przeszkód po Sztokholmie, ale teraz musiał skończyć z wycieczkami. A gdyby gdzieś wyszedł, to wyłącznie uzbrojony. Banalne rozpoznanie i aresztowanie przez szwedzką policję byłoby sromotnym końcem obiecującej kariery, nawet gdyby nie ocaliło życia słynnemu Amerykaninowi. Operacja była dobrze zabezpieczona na taką okoliczność.

180

Pierwszym posunięciem Heydta było pozbycie się zielonego opla. Polecił Levallois pojechać nim do Göteborga, zaparkować w wyznaczonym miejscu i legalnie kupić używanego volksvagena. Mieszkanie przy Kapellgatan w Huvudsta było trochę za małe dla dwóch osób, przede wszystkim dlatego, że musieli tu przechowywać dwa telewizory kolorowe, trzy radioodbiorniki i sprzęt techniczny Francuza. Załatwili sprawę w ten sposób, że większy pokój przekształcili w centralę operacyjną, a spali w drugim. Levallois był bardzo młody, miał najwyżej dwadzieścia dwa lata, a jego wygląd nie zdradzał pochodzenia. Miał rumianą twarz i kręcone jasne włosy. Mimo szczupłej budowy ciała był podobnie jak inni, którzy przeszli obóz szkoleniowy ULAG, bardzo zręczny i w sztuce obrony, i zabijania - gołymi rękami i bronią wszelkiego rodzaju. W Szwecji miał jedną ułomność, mianowicie język, i w poniedziałek osiemnastego Heydt musiał wsiąść do samochodu i udać się do miasta ostatni raz przed akcją. Levallois był ostrożny, nauczony niczemu zbytnio nie ufać, i teraz potrzebował materiałów na instalację zapasową na wypadek ogólnego wyłączenia prądu podczas uroczystej ceremonii. Reinhard Heydt włożył swoją największą kurtkę i nieliczni, którzy go widzieli, sądzili, że świetnie wygląda, wysoki i szeroki w barach. Typ nordycki, niebieskooki blondyn z twarzową opalenizną. Nikt nie przeczuwał, że pod kurtką nosi jedną z najbardziej zabójczych broni, colta typu MK III Trooper 357 Magnum, a do paska ma przyczepione trzy granaty. Dwa z nich były amerykańskie i wypełnione naciętym drutem kolczastym z dużym rozrzutem. Ten typ został wypróbowany podczas wojny w Wietnamie i był bronią przeciwpiechotną z niszczącym efektem, ponieważ plastikowa powłoka uniemożliwiała zlokalizowanie go promieniami Roentgena. Trzeci granat został wyprodukowany we własnej wytwórni broni ULAG. Miał gwint i zapalnik uderzeniowy i był przewidziany dla Reinharda w sytuacji bez wyjścia. Ale nic niepokojącego się nie wydarzyło. Kupił cztery duże baterie samochodowe i parę niezrozumiałych gadżetów technicznych z listy Levallois. Francuz wyglądał na zadowolonego i szybko zbudował zapasowy agregat, który mógł zaopatrywać ich w prąd w wypadku nagłego wyłączenia. Potem zmontował krótkofalówkę i złapał częstotliwość radia policyjnego. Słuchali rutynowych komunikatów, które Heydt mógł z grubsza tłumaczyć, zwłaszcza że kupił także kody numeryczne policji od podwójnego agenta z Östermalmu. Levallois nic z tego nie rozumiał, ale i tak sprawiał wrażenie zadowolonego.

181

Przez cały wieczór i większą część następnego dnia zajmował się dostrajaniem i sprawdzaniem mechanizmu wyzwalającego. Na koniec stwierdził, że nic nie powinno się zaciąć. Reinhard Heydt zastanawiał się, jak zdoła opuścić ten kraj. Wygląd i budowa ciała działały na jego niekorzyść, ponieważ każdy rodzaj przebrania byłby łatwy do przejrzenia. Wieczorem dziewiętnastego długo leżał w wannie i myślał. Mógł to zrobić w następujący sposób: albo wymknąć się nielegalnie jak Levallois, albo przeczekać w tym mieszkaniu, aż mobilizacja policji osłabnie. Powinno mu się udać przejść przez jakiś graniczny posterunek, jeśli wystarczająco długo poczeka. Może dojdzie do aktów przemocy, ale przemoc była jego specjalnością. Był przekonany, że wszystko się ułoży i że ma sporą przewagę nad szwedzkimi policjantami, na których mógłby trafić. Wcześniej obserwował policję w Sztokholmie i zrobiła na nim umiarkowane wrażenie. Byli wprawdzie nieokrzesani i brutalni, ale każdy mógł zauważyć, że nierzadko interweniują wobec niewłaściwych osób i wyglądają na zbieraninę indywiduów bez przeszkolenia psychologicznego, a do tego używają broni często, lecz niezdarnie i nieskutecznie. Umył się starannie, wyszczotkował zęby, ogolił się, spryskał dezodorantem w odpowiednich miejscach i zajął się jasnymi baczkami. Reinhard Heydt dbał o higienę tak bardzo, że wielu mogłoby go uważać za ofiarę nerwicy natręctw. Na koniec wmasował krem w całe ciało. Potem rozłożył czyste ręczniki kąpielowe na podłodze i wszedł do centrali operacyjnej, w której Levallois siedział zatopiony w specjalistycznej książce, słuchając policyjnego radia, którego nie rozumiał. Reinhard Heydt włożył świeżo wyprane białe jedwabne spodnie od piżamy i siedział przez dobrą godzinę, słuchając ponurej litanii radiowych komunikatów. Bójki na noże, gwałty, napady rabunkowe, czternastolatka, która zmarła po przedawkowaniu morfiny, tak zwane awantury domowe, bójki pijackie, handel narkotykami, włamania, jedno zabójstwo, kilka samobójstw, nowe napady rabunkowe, zwłaszcza na osoby starsze, chuligani, którzy zdewastowali tunel metra, wszelkie możliwe rodzaje zakłóceń porządku, strzelanina w mieszkaniu w Bagarmossen, kilka poważnych wypadków samochodowych, wszystko w niekończącym się i nieprzerwanym strumieniu, obława na narkomanów i podejrzaną młodzież w Humlegarden. Z informacji nie wynikało, o co są podejrzani. Parę zatrzymań cudzoziemców zgodnie z nowym prawem, którego dokładnie nie rozumiał. Kilka rejonów zgłosiło, że ich areszty są pełne, a komisariaty przeciążone i brakuje personelu. Potem morderstwo, kobieta zdaje się zabiła męża żelazkiem. Motywem była kłótnia o to, jaki program telewizyjny mają oglądać. Niezliczone zrzędy składały skargi na sąsiadów, którzy albo mieli imprezę, albo słuchali muzyki, 182

albo ich dzieci nie spały i nadal się bawiły. Poważna bójka na Mariatorget. Nowe akty przemocy w tunelu metra. Sztokholm najwyraźniej był miastem, w którym policja miała ręce pełne roboty. Francuz był teraz tak zaabsorbowany swoją książką, że zaczął tworzyć skomplikowane połączenia, przez cały czas analizując tekst. Reinhard Heydt położył się, nie wyłączając policyjnego radia. Wziął Rugego i przeczytał jeszcze raz przed zaśnięciem rozdział o „Weserübung”. Spał dobrze i zbudził się pełen optymizmu. Podczas prysznica i porannej toalety myślał o tym, kiedy i jak opuści ten szary i zimny kraj, i sądził, że znalazł możliwe do przyjęcia rozwiązanie. Przeprowadzenie planu zajmie trochę czasu, ale tego na szczęście miał dużo. Potem przyrządził solidne angielskie śniadanie i zjadł je ubrany w elegancki szlafrok. Francuz zbudził się wcześnie i nie pościelił łóżka, co Heydt uznał za niechlujstwo i tłumaczył brakiem kindersztuby. W pokoju operacyjnym nadal grało policyjne radio, a Levallois miał teraz rozłożone przed sobą przynajmniej trzy techniczne książki. Nie powiedział dzień dobry, tylko zaczął narzekać na chleb, który kupił do porannej kawy. Heydt uświadomił go, że w Szwecji nie ma croissantów i w ogóle rzadko bywa świeże pieczywo, chyba że ktoś się wybierze do którejś z dużych piekarni i wyszarpnie rogale prosto z rąk piekarzy, zanim zostaną zapakowane w folię i rozesłane do sklepów. Levallois ponuro pokręcił głową, słysząc o tych barbarzyńskich zwyczajach. Reinhard Heydt słuchał przez chwilę radia. O tej porze było trochę spokojniej, ale policja i tak sprawiała wrażenie bardzo zajętej i właśnie ustalano wytyczne dla pierwszej tego dnia obławy na długowłosych w Östermalmie. Potem pojawiło się coś, co mogło być zabójstwem lub morderstwem, ale szybko okazało się samobójstwem. Wkrótce podano dalsze szczegóły: samobójca powiesił się w godzinach porannych, ponieważ ciało było jeszcze ciepłe, kiedy je znaleziono w kotłowni. Levallois już zbudował urządzenie, które pozwalało słyszeć nie tylko centralę radiową, lecz także radiowozy i policjantów na motocyklach. Teraz odbywała się wymiana zdań między centralą a kimś, kto nazywał się Arne i widocznie miał coś wspólnego z tym samobójstwem. - Wisielec - odezwał się Arne z niesmakiem wyczuwalnym mimo urywanego i bezosobowego przekazu radiowego. - Idźcie do diabła. - Czy zrozumieliście adres? Karlbergsvägen 38. 183

- Mamy już klienta w samochodzie - rzekł Arne. - Niedługo będziemy musieli nabyć autobus. Najlepiej bezzapachowy. - Pojedziecie tam - polecił nieczułym tonem mężczyzna w centrali. - Od razu. Ciało jest w kotłowni. Druga osoba w samochodzie powiedziała coś niesłyszalnego. - Co to było? - spytała centrala. - Tylko dobra rada - odparł Arne. - Od nas obu. Idźcie do diabła. Koniec. W tej rozmowie nie używano żadnych kodów cyfrowych. Przypadek był pewnie zbyt banalny. Heydt z lekkim oporem położył dłoń na ramieniu Francuza. Z jakiegoś powodu nie lubił kontaktu fizycznego, pomijając szczególne sytuacje. Levallois podniósł wzrok. Heydt oznajmił: - Wszystko w porządku. - Całkowicie. Zakładając, że Kaiten i Kamikaze podłożą wszystko tak, jak trzeba. - Spokojna głowa. Znają swoją robotę równie dobrze jak ty i ja i wiedzą, do jakich planów się stosować. Postanowiliśmy zrobić to wczesnym rankiem. - A ryzyko, że ktoś zdąży je rozbroić? Tutejsza policja ma chyba specjalne komando? - Nie. To dość dziwne. Ale pamiętaj, że tam, gdzie byliśmy ostatnio, policja znalazła ładunki rezerwowe dopiero po kilku miesiącach. A mieli komando ci z policji, i z armii, a do tego wiedzieli, gdzie mają szukać. - Czy teraz będą ładunki rezerwowe? - Dwa. Oba uwzględniają dwie inne możliwości wprowadzenia kolumny do miasta, gdyby chłopcy z bezpieki mieli w ostatniej chwili przebłysk intuicji. - Ryzyko wydaje się minimalne - rzekł Levallois. - Gliny nie myślą perspektywicznie. - Jestem przekonany, że masz rację. Poza tym inne drogi są zupełnie nielogiczne i stwarzają mnóstwo nowych problemów w kwestii bezpieczeństwa. - Tja, mało prawdopodobne, że coś się stanie. Francuz ziewnął. - Tu wszystko jest już dograne - zapewnił. - A Japońce nie powinni zawalić montażu. - Wykluczone. Poza tym mogą się poruszać pod ziemią przez całą drogę, jeśli chcą. I zrobili bardzo dokładny rekonesans. Dziesięć dni temu zamontowali trzy atrapy i nikt ich jeszcze nie znalazł. - To brzmi obiecująco. Levallois przeciągnął się i omiótł wzrokiem pokój. 184

- To zapasowe źródło energii bardzo mnie uspokaja. Pomyśl, że nagle zostajemy tam jutro bez prądu. Bardzo przyjemne. - Nie było żadnych przerw w dostawie prądu, odkąd tu jestem. - To o niczym nie świadczy - odrzekł ekspert od radia. - Wystarczy, że jakiś durny operator koparki zaczepi gdzieś o kabel i go przetnie. Przez chwilę słuchali radia policyjnego. Ktoś usposobiony mniej mizantropicznie informował, że zajęto się już wisielcem z Karlbergsvägen. - Co za niechlujstwo - stwierdził. - Czubki palców były tylko o pół centymetra od podłogi. - Była już tam policja? Śmiech. Potem głos z samochodu potwierdził: - No jasne. Stało tam dwóch geniuszy w mundurach i pilnowali, czy Arne i ja robimy swoją robotę. Lepiej by coś zrobili dla jego rodziny. Żona wrzeszczała wniebogłosy, a dzieci płakały. Teraz mamy przynajmniej pełne obciążenie, jak się trafią jacyś nowi, zostawimy ich na popołudnie. Choć wolałbym świeżych klientów. Levallois spojrzał pytającym wzrokiem na Heydta, który wzruszył ramionami. - Nic ciekawego - rzucił. - Bardziej społeczne niż kryminalne. - Jak się upłynnimy? - zastanawiał się Francuz. - A ty jak uważasz? - Pojedynczo jak zwykle. Ja spadam od razu, tą samą drogą, którą przyjechałem. - Mhm - zamruczał Heydt. - Ja chyba zaczekam. Levallois wyraźnie ulżyło. Nie tęsknił specjalnie za śmiercią i wiedział, że szanse, iż zostaną schwytani, znacznie by się zwiększyły, gdyby Afrykaner nalegał na płynięcie łodzią razem z nim. - Chcesz zagrać w szachy? - zapytał po chwili ekspert od radia. - Okej. Reinhard Heydt zagrał wariant Marshalla w obronie sycylijskiej, genialne zagranie wymyślone przez amerykańskiego kapitana żeglugi, który potem wygrywał z wieloma ówczesnymi arcymistrzami, co budziło powszechne zdumienie. Śmiałe posunięcia, wysoka stawka, ogólnie trochę z „Weserübung”. Problem w tym, że dobrego przeciwnika można zaskoczyć tylko raz. Potem zagląda do książek z analizami i uczy się właściwych ruchów, które przy szachownicy wydają się zupełnie niezrozumiałe.

185

Nie mieli zegara szachowego i Francuz długo zastanawiał się nad ruchem, widząc, jak jego sytuacja się pogarsza, mimo dużej przewagi w grze, jaką dysponował wcześniej. Na koniec myślał przez półtorej godziny nad jednym ruchem, chociaż Heydt wiedział, że położenie przeciwnika jest beznadziejne, i to od dawna. Heydt wyszedł do kuchni, zrobił herbatę i starannie umył ręce i twarz. Kiedy wrócił, Francuz nadal siedział z głową podpartą dłońmi i z wzrokiem utkwionym w szachownicę. Dwa ruchy później musiał się poddać. Miał obrażoną minę, ponieważ z natury nie umiał przegrywać, a do tego ULAG uczył swoich ludzi, by nigdy tego nie robili. Jedyną akceptowaną porażką była utrata życia. W sytuacjach bez wyjścia mogli to zrobić na własną rękę. Levallois przez resztę popołudnia prawie się nie odzywał. Studiował swoje techniczne książki w nadąsanym milczeniu. Radio policyjne ciągle nadawało nowe informacje. Reinhard Heydt pomyślał, że to nie jest kraj, w którym można żyć. Ale pewnie zostanie tu jeszcze długo, więc powinien spróbować się przyzwyczaić. Kiedy Japończycy w nocy rozmieszczali bomby, i tę najważniejszą, i te dwie mniej istotne, Reinhard Heydt spał głęboko i bez snów. Levallois leżał bezsennie przez dłuższą chwilę, rozmyślając o partii szachów. Kiedy wróci do Kopenhagi, kupi sobie dobrą książkę teoretyczną. Japończycy wrócili do mieszkania na Södermalmie około piątej po południu. Teraz też nie zamierzali wychodzić przez dłuższy czas. Zgromadzili zapas konserw, który powinien wystarczyć na kilka tygodni. Na łóżku, na którym wcześniej spał Heydt, leżały ich pistolety maszynowe, naładowane i gotowe do strzału, z wyczyszczonymi lufami i dokładnie sprawdzonym mechanizmem. Przy nich znajdował się cały stos naładowanych magazynków zapasowych. W holu dworca w Indiach jeden z nich zdążył wystrzelać trzy pełne magazynki. Obok łóżka stała drewniana skrzynia wypełniona granatami ręcznymi. Ładunek wybuchowy, przewidziany ma sam koniec, nosili przy sobie nawet podczas snu.

Rozdział 19 Dla Martina Becka była to środa, którą długo miał pamiętać. Nie był przyzwyczajony do tego rodzaju pracy, niezliczonych rozmów telefonicznych i ciągłych dyskusji z ludźmi na różnych szczeblach biurokracji. Przybył pierwszy na Kungsholmsgatan i prawdopodobnie 186

opuszczał to miejsce ostatni. Benny Skacke trzymał się wprawdzie długo, lecz mimo względnie młodego wieku był taki zmęczony i blady, że Martin Beck wygonił go do domu. - Wystarczy na dziś, Benny - powiedział. Skacke jednak odrzekł: - Zamierzam tu zostać tak długo jak ty, dopóki jest jeszcze coś do roboty. Był naprawdę pewnym siebie młodym człowiekiem, upartym jak osioł, i Martin Beck musiał w końcu zrobić coś, czego starał się unikać. Mianowicie jako przełożony wydał autorytarne i niedopuszczające sprzeciwu polecenie. - Kiedy ci każę iść do domu, to znaczy, że masz mnie słuchać. Rozumiesz? Idź do domu. Teraz. Skacke zrozumiał. Z ponurą miną włożył płaszcz i wyszedł. To był naprawdę okropny dzień. Naczelny komendant zakończył swoje medytacje i wrócił do pełnej formy. Przekazał przez gońców czterdzieści dwa dokumenty różnej długości i treści. Większość dotyczyła zupełnie oczywistych spraw, które już dawno zostały załatwione. W każdym piśmie, nawet o długości dwóch linijek, pobrzmiewał ton wyrzutu. Czuł się niewystarczająco poinformowany. Bardziej bezpośrednie uwagi przekazano Stigowi Malmowi, który sprawiał wrażenie zmęczonego i poirytowanego, pewnie mniej lub bardziej podwójną rolą psa łańcuchowego w pracy i pantoflarza w domu. - Beck? - Tak. - Szef zastanawia się, czemu mamy mieć tylko dwa helikoptery w powietrzu, skoro sami posiadamy dwanaście i możemy pożyczyć więcej od marynarki. - Uważamy, że dwa wystarczą. - Szef tak nie uważa. Prosi cię, żebyś jeszcze raz rozważył sprawę helikopterów, a najlepiej naradził się ze sztabem marynarki wojennej. - Na początku w ogóle nie zamierzaliśmy użyć helikopterów. - To już czyste szaleństwo. Przy użyciu helikopterów naszych i floty możemy mieć pełną kontrolę nad przestrzenią powietrzną. - Dlaczego mamy mieć kontrolę nad przestrzenią powietrzną? - A gdyby lotnictwo mogło się włączyć tak, jak chciało, mielibyśmy dywizjon myśliwców i tyle samo myśliwców ciężkich. - Powiedziałem lotnictwu, że nie możemy przeszkodzić im w lataniu.

187

- Oczywiście, że nie możemy. Ale zamiast nawiązać opartą na zaufaniu współpracę z siłami zbrojnymi, ciężko obraziłeś jedną z formacji. No, przemyślisz jeszcze te helikoptery? - Zrobiliśmy to już bardzo gruntownie. - To nie jest odpowiedź, która ucieszy szefa. - Moim zadaniem nie jest sprawianie mu radości. Przynajmniej nie tak pojmuję swoją pracę. Malm westchnął głęboko. - Tu naprawdę nie jest łatwo być ekspertem łącznikowym. - Też wyjedź na wieś i przemyśl sprawę. - Ty... ty naprawdę jesteś bezczelny. Poza tym ja nie mam domku na wsi. - Ale twoja żona chyba tak? Malm wżenił się w dość duży majątek, ale ci, którzy poznali jego ślubną połowę, mówili, że jest złośliwa i ciągle skwaszona, a poza tym brzydka. To ostatnie było bardzo subiektywne, ale skwaszenia i złośliwości miał dość podczas osiemnastu lat własnego małżeństwa. Teraz prawie współczuł Malmowi. Raz musiał zadzwonić do niego do domu i miał sposobność zamienić parę słów z ową małżonką. Podczas krótkiej rozmowy miał nieodparte wrażenie, że żona dyrektora biura jest również bardzo wyniosła. Rozmowa miała następujący przebieg: - Dzień dobry, tu komisarz Beck. Chciałbym mówić z dyrektorem biura. - Czy jest pan jego podwładnym? - Tak, w pewnym sensie. - Chyba już słyszałam pańskie nazwisko, komisarzu Beck. Ale dzwoni pan w trakcie treningu dyrektora, co oznacza, że nie może pan z nim rozmawiać. - Aha, to przepraszam. - Chwileczkę, komisarzu Beck. Widzę, że dyrektor biura właśnie jedzie aleją. Może pan z nim porozmawiać, jak tylko ktoś zajmie się koniem. Ów „ktoś” musiał być bardzo szybki, gdyż Malm podszedł do telefonu zaledwie po minucie. Głos miał cichy i potulny, zupełnie inny niż na służbie, gdzie często bywał arogancki i nieprzyjemny. Martin Beck miał niewiele czasu, by o tym myśleć, bo znów zadzwonił telefon. Tym razem flota. Komandor porucznik czy jakoś tak. - Tylko chciałbym wiedzieć, czy potrzebujecie dużych helikopterów Vertol czy małych Alouette. Może grupa kombinowana obu typów? Każdy ma swoje zalety. - Nie chcemy żadnych samolotów. 188

- Drogi komisarzu - rzekł sztywno rozmówca. - Helikopter nie jest samolotem, tylko śmigłowcem. - Dziękuję za informację. Przepraszam za użycie błędnej terminologii. - Och - westchnął człowiek z floty - tylu się myli. Nie potrzebujecie więc helikopterów od marynarki wojennej? - Nie. - Miałem inne wrażenie, kiedy rozmawiałem z komendantem. - Tak, po prostu zaszło nieporozumienie. - Rozumiem. Do widzenia, komisarzu. - Do widzenia, komandorze - odpowiedział uprzejmie Martin Beck. I tak było przez cały dzień. Nad jego głową ciągle podejmowano decyzje, dyskutowane i odrzucane, zwykle drogą perswazji, czasem w ostrzejszym tonie i sformułowaniach. Teraz jednak plan ochrony był gotowy. Spośród pracujących przy Kungsholmsgatan szczególnie dużą pracę wykonał Melander. W milczeniu. Zwykle tak pracował. Pozostali też się nie lenili. Rönn na przykład otrzymał czasochłonne zadanie. Tylko raz w ciągu dnia pokazał się w kwaterze głównej, z nosem bardziej czerwonym niż zwykle i workami pod oczami. Gunvald Larsson od razu zapytał: - Jak idzie, Einar? - No, jakoś idzie. Ale zajmuje więcej czasu, niż myślałem. A jutro będę miał niewiele minut. Najwyżej piętnaście. - Raczej dwanaście lub trzynaście - uściślił Gunvald Larsson. - No tak. - Uważaj na siebie, Einar. Martin Beck odprowadził Rönna wzrokiem. Larsson i Rönn, dwie zupełnie różne osobowości, rozumieli się w pół słowa. Byli przyjaciółmi. Samemu pracowało mu się z Rönnem nadzwyczaj trudno i było zupełnie wykluczone, by mieli się spotykać w czasie wolnym i rozmawiać o czymś innym niż praca. Łatwiej było mu współpracować z Gunvaldem Larssonem, mimo jego ordynarnego obejścia i często wrednych komentarzy. Ale też nie byli przyjaciółmi, chociaż ich relacja poprawiła się z biegiem lat po bardzo złym początku. Ale Rönn i Gunvald Larsson naprawdę byli kumplami. Łączyło ich może to, że obaj byli dobrymi policjantami i świetnie się uzupełniali w pracy. Czy równie dobrze do siebie pasowali w życiu prywatnym? Możliwe. Mimo że Rönn pobierał edukację w sześcioklasowej

189

szkole podstawowej w Laponii, a Larsson chodził do najlepszych i najdroższych szkół prywatnych. Martin Beck widział Rönna wściekłego tylko raz, kiedy Kollberg - trzeba przyznać, że niesprawiedliwie - skrytykował Gunvalda Larssona. A byhi to wiosną roku sześćdziesiątego ósmego. Chociaż Rönn mieszkał w Sztokholmie od dwudziestu sześciu lat, nic przyzwyczaił się całkiem do dużego miasta. W czasach swojej edukacji pracował w Skanii, ale tam czuł się jeszcze bardziej wyobcowany. Teraz nie sprawiał wrażenia wyobcowanego, tylko dawał to czasem do zrozumienia w mniej bezpośredni sposób. Na przykład: „No, no, co za miejsce”. W niektórych sprawach był zdumiewająco konsekwentny. Wiedział nn przykład, gdzie szukać żony wśród Lapończyków, a kiedy zmarł jego ojciec, zgodnie ze starym, dobrym wiejskim zwyczajem sprowadził mamę do Sztokholmu, do mieszkania, w którym mógł jej doglądać. Ten rodzaj więzi rodzinnej z biegiem lat i wraz ze stałym wzrostem biurokratyzacji stal się w Szwecji bardzo nietypowy. Rönn bardzo rzadko mówił o swojej żonie i prawie nigdy o mamie, ale z tego, co Martin Beck wiedział, starsza pani, w dobrej formie mimo podeszłego wieku, nadal mieszkała w swojej kawalerce na Gardet. Matka Martina Becka zmarła w domu starców jesienią roku siedemdziesiątego drugiego, a on ciągle myślał o tym, że marnie się nią opiekował. Drugim galernikiem telefonu był szef policji porządkowej. Postawiony przed nowymi sugestiami Möllera w kwestii demonstrantów, w ostatniej łapance ściągnął jeszcze więcej policjantów z prowincji, za cenę głośnych skarg komendantów wielu rejonów i niechętnych komentarzy jeszcze większej ich liczby. GZP wysłał wyjątkowo głupi okólnik do wszystkich szefów policji w kraju. Z niemałą konsternacją czytano w nim na przykład takie zdania: „...i chcemy podkreślić, że środki prewencyjne nie zmniejszą się ani w żadnym sensie nie zostaną zaniedbane, tylko raczej zwiększone i że poszczególni policjanci w ciągu tych dni zostaną poinstruowani, by postępować jeszcze bardziej stanowczo z elementami antyspołecznymi, by ewentualne braki i wakaty nie rzucały się ogółowi w oczy, tylko służba była pełniona w zwykły sposób...” Wszystkie zapytania w tej sprawie kierowano do szefa policji porządkowej, któremu bezsprzecznie trafiło się parę trudnych kwestii. Na przykład: - Jak mam zwiększyć zapobieganie przestępczości, mając tylko trzech ludzi na służbie, kiedy wszyscy trzej muszą do tego siedzieć na komisariacie? 190

Albo: - Czy nie wyjdzie na jedno, jeśli postawię na rynku waltornistę, a potem ogłoszę godzinę policyjną dla wszystkich oprócz straży pożarnej i tych, którzy muszą iść do monopolowego? Ostatnie pytanie było z Ystad, gdzie rzeczywiście mieli do dyspozycji waltornistę. Göteborg skarżył się z goryczą: - Mamy dziś wieczorem mecz piłki ręcznej. A teraz wszyscy oprócz bramkarza są w Sztokholmie. Jak będą grali? Szef policji porządkowej nie miał pojęcia o piłce ręcznej, ale był za to dobrze obeznany ze wszystkim, co dotyczyło nożnej. Dlatego powiedział: - W Londynie Metropolitan Police miała mecz w Southern League podczas wizyty państwowej, chyba greckiej. Wystawili dziewięciu rezerwowych i zagrali. I udało im się wygrać. Potem położył słuchawkę i göteborczycy zostali po drugiej stronie ze swoim bramkarzem. Cały plan wydawał się w porządku mniej więcej tak, jak chciał Martin Beck. Mieli mieć paru snajperów z karabinami na dachach domów, ale niezbyt wielu. Niektóre mieszkania i strychy wzdłuż trasy przejazdu należało skontrolować. Trzeba było też odwiedzić parę osób, ale dotyczyło to wyjątków. Specjaliści Möllera od ochrony osobistej powinni mieć łatwe zadanie. Z perspektywy Martina Becka kilka punktów było trudniejszych niż inne. Przybycie senatora na lotnisko i jego wizyta w Pałacu Królewskim. Może także złożenie hołdu zmarłemu królowi, co na szczeblu rządowym postanowiono przenieść do kościoła na Riddarholm. Grób Gustawa VI Adolfa znajdował się wprawdzie gdzie indziej, ale kościół miał centralne położenie i był idealny z punktu widzenia ochrony. Poza tym była tam pochowana większość szwedzkich królów. Więc co za różnica... Oznaczało to co prawda pewne zmiany w harmonogramie, ale nie nastręczały one większych trudności. Wszystko o poczynaniach dostojnego gościa można było już wyczytać w gazetach, którym udało się wytropić prawie każdy szczegół. W prasie pojawiły się pewne głosy krytyczne, ale na razie nikt nie narzekał na policję. Dziesięć minut po jedenastej Martin Beck zgasił światła we wszystkich pokojach i zamknął na klucz drzwi na korytarz. Z nieprzyjemnym uczuciem, że coś zaniedbał, ale nie wiedział co.

191

Nie chciał spędzić wieczoru i nocy samotnie, więc pojechał do Rhei. Prowadziła coś w rodzaju domu otwartego dla lokatorów i innych gości właśnie w środowe wieczory i poczuł silną potrzebę, by porozmawiać z ludźmi, których myśli nie krążą wyłącznie wokół kordonów policyjnych, wyszkolonych snajperów, helikopterów i nieprawdopodobnych bomb. Podjechał radiowozem i poprosił kierowcę, by stanął przy Frejgatan, za rogiem domu Rhei. Jego szofer miał tego dnia wolne. W cztery minuty po tym, jak Martin Beck opuścił kwaterę główną, Gunvald Larsson wjechał windą na górę. Otworzył drzwi i gdy zapalał lampę na swoim biurku, zauważył, że żarówka jest jeszcze ciepła. Beck, pomyślał. Któż by inny? Sam miał mokre i zmierzwione włosy. Za oknem wśród ciemności, chłodu i deszczu rządzili chuligani, złodzieje, rabusie, pijacy i narkomani. Gunvald Larsson był zmęczony. Nie spał poprzedniej nocy, tylko leżał i rozmyślał o ULAG, latającej głowie prezydenta i podobnych sprawach. Potem przegapił lunch i obiad i przez wiele godzin, głównie na zewnątrz, pracował razem z Einarem Rönnem, który naprawdę potrzebował pomocy. Gunvald Larsson miał niebywałą kondycję, i fizyczną, i psychiczną, ale nawet on nie wytrzymywał wszystkiego. Na górze mieli czajnik elektryczny, a on trzymał w jednej z szuflad biurka cukier i kilka torebek herbaty. Nalał wody do urządzenia, włożył wtyczkę do kontaktu i czekał. Wprawdzie wiedział od dziecka, że używanie torebek jest mniej więcej tak smaczne jak wkładanie kondomów do czajnika, ale teraz nie miał wyboru. Kiedy herbata była jako tako zaparzona, wyjął z biurka swój prywatny kubek. Jego koledzy używali kubków plastikowych albo jednorazowych z woskowanego papieru. Usiadł przy biurku i pociągnął od razu kilka dużych łyków gorącego napoju, zagryzając dwiema dodatkowymi kostkami cukru, wystarczająco, by się rozgrzać i wyrównać poziom glukozy we krwi. Potem wyjął wszystkie swoje dokumenty i zaczął czytać. Był w złym humorze, jego zmarszczone czoło tworzyło wałek nad nasadą nosa. Po chwili zmarszczył nawet jasne brwi. Coś trafi szlag, był o tym głęboko przekonany. Ale co? Wziął plan ochrony osobistej Sapo z biurka Melandera. Był prawie nieczytelny z powodu mnóstwa skrótów, ale przebrnął przez tekst strona po stronie. Uważnie przeanalizował załączone tabele i szkice poglądowe.

192

Musiał przyznać, tak jak wcześniej pozostali członkowie grupy, że plan jest bez zarzutu. Eric Möller był specjalistą i miał rozsądne przemyślenia. Ochrona osobista była ponadto łatwiejsza. Sprawdzanie tego, co Möller nazywał czułymi obszarami, miało się zacząć o północy. Gunvald Larsson spojrzał na zegar ścienny. Za dziewięć dwunasta. Część z czterystu policjantów wydziału bezpieczeństwa, o których przeczytał w tekście, powinna już moknąć na zewnątrz. Odłożył papiery i zaczął myśleć o ochronie ogólnej. Logarden był trudnym punktem nie tylko dla Möllera. I król, i ten cholerny Amerykanin będą tam stali jak na estradzie, wystawieni na strzały snajperów z Blasieholmen i Skeppsholmen, nie mówiąc o statkach na Strömmen i wzdłuż nabrzeży. Uspokajała go świadomość podjętych kroków. Pięciu autorów planu, to znaczy on sam, Beck, Melander, Rönn i Skacke, wcześnie zdawało sobie sprawę z zagrożeń. Most na Skeppsholmen został zamknięty już kilka godzin temu, a kontrola budynków wzdłuż nabrzeża Blasieholm była bardzo dokładna. Dotyczyło to zwłaszcza Grand Hotelu, który miał dużo okien. Gunvald Larsson westchnął i przekartkował bez określonego celu plik papierów. Kanalizacja i inne tunele pod Logarden były nieliczne i łatwe do sprawdzenia przez ludzi, którzy mieli dobre gumowe kombinezony albo nie przejmowali się zniszczeniem odzieży. Zegar ścienny wybił godzinę. Dokładnie dwunastą. Spojrzał na własny czasomierz. Zegar na ścianie jak zwykle pokazywał złą godzinę, a ściśle mówiąc, spóźniał się o minutę i dwadzieścia trzy sekundy. Gunvald Larsson wstał, by nastawić zegar elektryczny. I w tej samej chwili ktoś zapukał do drzwi. Członkowie grupy roboczej nigdy nie pukali. A zatem był to ktoś inny. - Wejść - rzekł. Do pokoju weszła dziewczyna. No dobrze, kobieta. Wyglądała na dwadzieścia trzy do trzydziestu lat. Spojrzała niepewnie na Gunvalda Larssona: - Cześć. - Dzień dobry - odrzekł Gunvald Larsson z wyraźną rezerwą. Stanął plecami do biurka, skrzyżował ramiona i zapytał: - O co chodzi? - Znam cię oczywiście. Jesteś Gunvald Larsson z wydziału kryminalnego. Nie odpowiedział. 193

- Ty natomiast mnie nie znasz. Gunvald Larsson przyjrzał się jej. Miała włosy pofarbowane na popielaty blond, niebieskie oczy i regularne rysy. Wysoka, na oko metr siedemdziesiąt pięć albo nawet kilka centymetrów więcej. Dość ładna. Miała na sobie proste codzienne ubranie, szarą bluzkę polo, wyprasowane niebieskie spodnie i buty na niskim obcasie. Wyglądała zbyt spokojnie, by nie mieć czegoś w zanadrzu. Ale był prawie pewny, że nigdy jej nie widział, tak czy owak, zmarszczył brwi i wbił w nią spojrzenie porcelanowoniebieskich oczu. - Nazywam się Ruth Salomonsson - poinformowała. - Pracuję w tej komendzie. Wydział dochodzeniowo-śledczy. - Jako kto? - Asystent policji. Teraz jestem na służbie. To znaczy mam przerwę na kawę. Gunvald Larsson przypomniał sobie o herbacie, zrobił półobrót i opróżnił kubek jednym haustem. - Chcesz zobaczyć moją legitymację? - spytała. - Tak. Wyjęła legitymację policyjną z prawej tylnej kieszeni i podała mu. Gunvald Larsson dokładnie ją studiował. Dwadzieścia pięć lat. Mogło się zgadzać. - Czego chcesz? - rzucił. - Wiem, że pracujesz nad zadaniem specjalnym pod zwierzchnictwem komisarza Becka, komendanta sztokholmskiego i naczelnego. - Wystarczy Beck. Skąd o tym wiesz? - Ech, tyle się tu gada na komendzie. I... - I co? - No cóż, mówią, że szukacie pewnej osoby, której nazwiska nie jestem pewna. Ale słyszałam rysopis. - Gdzie? - Wydział poszukiwań i identyfikacji osób. Mam tam kolegę. - Jeżeli masz coś do powiedzenia, powiedz to od razu. - Nie poprosisz, żebym usiadła? - Nie, nie miałem takiego zamiaru. O co chodzi? - No cóż, kilka tygodni temu... - Kiedy? - przerwał jej Gunvald Larsson. - Interesują mnie fakty. Spojrzała na niego zrezygnowanym wzrokiem i sprecyzowała: - W poniedziałek czwartego listopada. 194

Gunvald Larsson kiwnął zachęcająco głową. - Co się zdarzyło w poniedziałek czwartego? - Ja i moja przyjaciółka umówiłyśmy się, że pójdziemy gdzieś potańczyć. Poszłyśmy do Amaranten... Gunvald Larsson przerwał jej natychmiast, mówiąc: - Amaranten? Tam się tańczy? Nie odpowiedziała. - Czy w Amaranten się tańczy? - powtórzył. Pokręciła głową, jakby nagle zmieszana. - Co tam robiłaś z tą swoją przyjaciółką? - My... usiadłyśmy w barze. - Razem? - Nie. - Co stało się później? - Poznałam duńskiego biznesmena, który powiedział, że nazywa się Jörgensen. - Aha. A potem? - Potem poszedł ze mną do domu. - Aha. I co tam się stało? - A jak myślisz? - Nigdy nie osądzam z góry - odparł Gunvald Larsson. - Zwłaszcza w prywatnych sprawach innych ludzi. Przygryzła wargę. - Byliśmy razem - wyznała wyzywającym tonem. - Spaliśmy ze sobą, mówiąc eufemistycznie. Potem poszedł i więcej go nie widziałam. W prawej skroni Gunvalda Larssona pulsowała żyłka. Obszedł biurko i usiadł. Potem walnął w nie prawą pięścią z taką siłą, że zatrzymał się elektroniczny zegar na ścianie. Na domiar złego na błędnej godzinie, minutę i dwadzieścia trzy sekundy za późno. - Co to do diabła za żarty?! - krzyknął ze złością. - Co mam zrobić? Rozwiesić plakaty, że policja zapewnia darmowe dziwki, które można znaleźć w barze Amaranten? W jakich godzinach przyjmujesz? Na przykład w poniedziałki od dziewiętnastej do dwudziestej trzeciej? - Muszę zauważyć, że nie spodziewałam się takiego sztywnego i staroświeckiego podejścia. Mam dwadzieścia pięć lat, jestem niezamężna i bezdzietna, i przynajmniej na razie chcę taka pozostać. 195

- Dwadzieścia pięć lat? - Niezamężna i bezdzietna - powtórzyła. - Czy dajesz mi do zrozumienia, że nie mam prawa do życia seksualnego? - Nie - odrzeł Gunvald Larsson. - Tylko mnie do tego nie mieszaj. - To mogę ci zagwarantować. Gunvaldowi Larssonowi nie podobał się jej ton i znów uderzył pięścią w biurko, tym razem tak mocno, że poczuł ból aż do łokcia. Jego twarz wykrzywił grymas. - Policjantki, które siedzą w hotelowych barach i wyrywają facetów. A potem przychodzą tutaj i bredzą coś o Duńczykach. Spojrzał na nieczynny zegar ścienny, a potem na własny zegarek. - Przerwa na kawę pewnie się już skończyła. Wyjdź! - Naprawdę przyszłam tutaj po to, żeby trochę pomóc - stwierdziła. - Ale chyba niepotrzebnie. - Chyba tak. - Więc w ogóle nie mam opowiadać reszty? - Nie interesuje mnie pornografia. - Mnie też nie - zapewniła. - Więc jaki jest ciąg dalszy? - Spodobał mi się ten facet - rzekła. - Był wykształcony i sympatyczny, i dobry w czymś innym. Spojrzała chłodno na Gunvalda Larssona i dodała: - Nawet bardzo dobry. Larsson nie odpowiedział. - Więc dziesięć dni później zadzwoniłam do hotelu, w którym, jak twierdził, mieszkał. - Aha - westchnął Gunvald Larsson. - Tak. A w recepcji poinformowali mnie, że nie mają gościa o tym nazwisku i że w ogóle nikt taki nigdy się u nich nie zatrzymał. - Bardzo interesujące. Prawdopodobnie objeżdża różne kraje, testując policyjne dziwki. Dla jakiegoś raportu seksualnego. Pewnie będzie bestseller. Dopilnowałaś tantiemów? - Jesteś niemożliwy - oceniła. - Tak sądzisz - rzekł uprzejmie Gunvald Larsson. - Tak czy inaczej, spotkałam wczoraj tę przyjaciółkę. Rozmawiała z nim przez chwilę, zanim pojechaliśmy do mnie. - A ty gdzie mieszkasz? 196

- Karlavagen 27. - Dziękuję. Wpiszę cię, jeśli dostanę notes pod choinkę. Teraz było po niej widać, że zaczyna być zła. I zacięta. - Ale nie dostanę - ciągnął Gunvald Larsson konwersacyjnym tonem. - Sam kupuję sobie prezenty pod choinkę. - Moja przyjaciółka pracowała przez kilka łat w Danii i stwierdziła, że jeśli on jest Duńczykiem, to z jakiejś bardzo dziwnej części kraju. Jego duński brzmiał jak z przełomu wieków. - A ile lat ma twoja przyjaciółka? - Dwadzieścia osiem. - I jaki zawód? - Lektor języków nordyckich na uniwersytecie. Gunvald Larsson nie doceniał wielu rzeczy na tym świecie, między innymi wykształcenia uniwersyteckiego. Teraz jednak zaczął coś rozważać. - Mów dalej - poprosił. - Dzisiaj zajrzałam do rejestru cudzoziemców i sprawdziłam. Tam też nie było jego nazwiska. - A mówiłaś, że jak się nazywał? - Reinhard Jörgensen. Larsson wstał i podszedł do biurka Melandera. - A jak wyglądał? - Podobny do ciebie. Choć o dwadzieścia lat młodszy. Poza tym nosił baczki. - Czy był na przykład taki wysoki jak ja? - Przynajmniej prawie. Ale na pewno mniej ważył. - Niewielu dorównuje mi wzrostem. Gunvald Larsson mierzył metr dziewięćdziesiąt sześć w skarpetkach. - Mógł być o centymetr niższy. - I powiedział, że ma na imię Reinhard? - Tak. - Czy miał poza tym jakieś znaki szczególne? - Nie. To znaczy, był bardzo opalony, poza... - Poza? - Poza miejscami, w których mężczyźni zwykle się nie opalają. - I mówił po duńsku? 197

- Tak. Dla mnie brzmiał dość naturalnie, gdyby przyjaciółka mi nie powiedziała. Gunvald Larsson wziął brązową kopertę z jednego z koszy na listy Melandera. Ważył ją przez chwilę w dłoni, po czym wyjął z niej zdjęcie formatu osiemnaście na dwadzieścia cztery. Podał je Ruth Salomonsson i zapytał: - Czy tak wyglądał? - Tak, to on, ale to zdjęcie ma już parę lat. Przynajmniej. Przyjrzała się uważniej fotografii. - Słaba jakość - oceniła. - To częściowe powiększenie zdjęcia grupowego z małego negatywu. - W każdym razie to on. Jestem całkowicie pewna. Jak naprawdę się nazywa? - Reinhard Heydt. Chyba z RPA. Mówił, że czym się zajmuje? - Biznesem. Kupno i sprzedaż skomplikowanych urządzeń jakiegoś rodzaju. - I spotkałaś go czwartego wieczorem? - Tak. - Czy był sam? - Tak. - Kiedy widziałaś go ostatni raz? - Następnego ranka. Koło szóstej. - Czy miał samochód? - Przynajmniej nie ze sobą. - Mówił, że gdzie mieszka? - Grand. - Czy wiesz coś jeszcze? - Nie. Naprawdę. - Dobrze. Dziękuję, że przyszłaś. - Nie ma za co. - Mówiłem wcześniej nieprzemyślane rzeczy. - To o darmowych dziwkach? - rzuciła z uśmiechem. - Nie - odparł Gunvald Larsson. - O kobietach w policji. Potrzebujemy dużo więcej. - Teraz moja przerwa na kawę naprawdę się skończyła - rzekła. - Cześć. - Chwileczkę - zatrzymał ją Gunvald Larsson. Pstryknął palcem w fotografię i poinformował: - Ten koleś jest niebezpieczny. - Dla kogo? 198

- Dla wszystkich. Powinnaś o tym wiedzieć, gdybyś miała znów go spotkać. - Zabił kogoś? - Wielu - odrzekł Gunvald Larsson. - Zbyt wielu.

Martin Beck nareszcie miał dosyć przyjemny wieczór. Kiedy przyszedł, wokół kuchennego stołu siedziało już siedem czy osiem osób i wszystkich kiedyś spotkał. Wśród nich był młodzieniec, który miał na imię Kent i parę lat temu mówił, że chce zostać policjantem. Martin Beck nie widział go od tamtego czasu, więc zapytał: - Jak poszło? - Ze szkołą policyjną? - Tak. - Dostałem się, ale musiałem odejść w połowie semestru. To był prawdziwy dom wariatów. - Gdzie teraz pracujesz? - W zakładzie oczyszczania. Jako śmieciarz. To znacznie lepsze. Rozmowa przy stole Rhei jak zwykle toczyła się żywo i wartko, przechodząc z jednego tematu do drugiego. Martin Beck milczał i się relaksował. Od czasu do czasu popijał mały łyk wina z kieliszka. Postanowił poprzestać na jednym. Tylko raz rozmowa zeszła na osławionego senatora. Ktoś zamierzał demonstrować, inni zadowolili się narzekaniem na rząd. Potem Rhea zaczęła mówić o gaskońskiej zupie rybnej i homarze z Bretanii, kładąc tym kres dyskusjom politycznym. Sama zamierzała wyjechać w niedzielę, do siostry, która ciągle potrzebowała takiej czy innej pomocy. O pierwszej w nocy Rhea wyrzuciła wszystkich gości prócz Martina Becka, a jego właściwie trudno było już do nich zaliczać. - Będziesz jutro do niczego, jeśli natychmiast się nie położysz - oceniła. Sama też się położyła, ale po półgodzinie musiała znowu wstać i wyjsć do kuchni. Martin Beck słyszał, jak głośno trzaska piekarnikiem, ale byl zbyt zmęczony, by nawet pomyśleć o kanapkach zapiekanych z szynką, pomidorami i tartym parmezanem, więc leżał dalej. Po chwili wróciła, powierciłasię przez chwilę w łóżku, po czym mocno w niego wtuliła. Była ciepła i miała gtadką skórę z prawie niewidocznymi jasnymi włoskami. 199

- Martin? - Mhm. - Muszę ci o czymś powiedzieć. Słuchasz mnie? - Mhm. Jeśli odpowiedź zaliczyć jako twierdzącą, nie była to prawda, tylko pewna jej modyfikacja. - Kiedy tu przyszedłeś w zeszły czwartek, byłeś bardzo zmęczony i zasnąłeś przede mną. Ja czytałam przez jakąś godzinę. I wiesz, byłam tak cholernie ciekawa, że otworzyłam twoją teczkę i przejrzałam papiery. - Mhm. - Leżał tam skoroszyt z fotografią. Na nią też spojrzałam. Przedstawiała człowieka nazwiskiem Reinhard Heydt. - Mhm. - Pomyślałam o czymś, co może być ważne. - Mhm. - Widziałam tego gościa jakieś trzy tygodnie temu. Wysoki blondyn koło trzydziestki. Natknęliśmy się na siebie przypadkiem, kiedy wychodziłam od ciebie. Na Köpmangatan. Potem przeszliśmy przez Bollhusgrand. Był tylko o dwa kroki za mną, więc go przepuściłam. Typ nordycko-europejski, może turysta, bo miał w ręce plan Sztokholmu. Nosił baczki. Jasne. Martin Beck natychmiast się rozbudził. - Czy coś mówił? - Nie, nic. Tylko przeszedł. Ale w kilka minut później znów go zobaczyłam. Wsiadł do zielonego wozu ze szwedzkimi tablicami. Nie znam się na samochodach i nie wiem, jakiej był marki. Przyjrzałam się kombinacji liter. To było GOZ. Ale od razu zapomniałam cyfry. Nie jestem pewna, czy w ogóle je widziałam. Nie mam pamięci do cyfr, jak wiesz. Martin Beck był już zupełnie przytomny i stał nagi przy telefonie, zanim Rhea zdążyła wystawić nogę z łóżka. - Nowy rekord świata w ucieczce z łoża ukochanej - oznajmiła. Martin Beck wybrał numer Guiwalda Larssona w Bollmora. Przeczekał dwanaście sygnałów, ale nikt nie odpowiadał. Położył słuchawkę i zadzwonił na centralę. - Wiecie, czy Gunvald Larsson jest na komendzie? - Przynajmniej był dziesięć minut temu. Martin Beck nie lubił słów kwatera główna, centrala operacyjna i komando taktyczne. Poprosił o połączenie z wydziałem kryminalnym. Odpowiedź przyszła natychmiast. 200

- Tutaj Larsson. - Heydt jest w mieście. - Tak - potwierdził Gunvald Larsson. - Właśnie się o tym dowiedziałem. Asystentka z wydziału dochodzeniowo-śledczego miała przyjemność pieprzyć się z nim w nocy z czwartego na piątego. Jest zupełnie pewna. Podał się za Duńczyka. Powiedziała, że miły gość. Mówił w jakimś języku skandynawskim. - Ja też mam świadka - oznajmił Martin Beck. - Dziewczynę, która widziała go na Köpmangatan na Starym Mieście jakieś trzy tygodnie temu. Widziała, jak wsiada do samochodu ze szwedzkimi tablicami na Slottbacken i sądzi, że pojechał w kierunku południowym. - Ten twój świadek - rzucił Gunvald Larsson. - Czy wydaje ci się wiarygodna? - To najbardziej wiarygodna osoba, jaką znam. - Ach tak. - Jeśli wyślesz radiowóz, mogę być u ciebie za dwadzieścia minut. - Już się robi. Gunvald Larsson milczał przez chwilę. - Co za skurczybyk - zaklął. - Wykiwał nas, a teraz nie mamy już czasu. Co robimy? - Musimy pomyśleć - odparł Martin Beck. - Czy mam wezwać Skackego i Melandera? - Nie, niech śpią. Ktoś musi być jutro wypoczęty. A jak ty się czujesz? - Byłem padnięty chwilę temu, ale już jest lepiej. - Ja tak samo. - Mhm - odrzekł Gunvald Larsson. - Nie wyśpimy się tej nocy. - Nic na to nie poradzimy. Jeśli dopadniemy Heydta, wyeliminujemy spore zagrożenie. - Może - odpowiedział Gunvald Larsson. - Wygląda na bystrzaka. Na tym zakończyli rozmowę. Martin Beck zaczął się ubierać. - To takie ważne? - zapytała Rhea. - Niezwykle. Cześć i dzięki za wszystko. Widzimy się jutro wieczorem? U mnie? - Dobrze - zgodziła się wesoło. - Ty i tak powinnaś tam pójść i zobaczyć to w kolorowym telewizorze. Kiedy Martin Beck wyszedł, długo leżała, rozmyślając. Jeszcze parę minut temu była w dobrym humorze, ale teraz odczuwała przygnębienie. Taką miała psychikę, intuicyjną i zmienną. Rhei Nielsen nie podobało się to wszystko. W końcu usnęła. Jej ostatnią myśl była mieszanką zadowolenia i lęku. 201

I tak przykro było leżeć samej w wielkim łóżku.

Rozdział 20 Gunvald Larsson i Martin Beck spędzili wczesne poranne godziny na intensywnej pracy umysłowej, ale ogarniały ich niestety również takie uczucia jak smutek, upokorzenie i głębokie znużenie. Obaj odczuwali, że już nie są tacy młodzi. Heydt wjechał do kraju mimo wszelkich rygorystycznych środków ostrożności. Nasuwał się logiczny wniosek, że pozostali członkowie grupy terrorystycznej także są w Sztokholmie, i to od dość dawna. Było wysoce nieprawdopodobne, by Heydt działał sam. O Reinhardzie Heydcie wiedzieli całkiem sporo, ale nie mieli pojęcia, gdzie w tej chwili się znajduje, i mogli tylko zgadywać, co zamierza robić. Mieli jakieś tropy. Ściśle mówiąc, dwa - wygląd Heydta i to, że dysponował zielonym samochodem ze szwedzkimi tablicami, przypuszczalnie z literami GOZ. Nie wiedzieli natomiast, jakiej marki i modelu jest samochód i przede wszystkim nie mieli czasu, by cokolwiek zrobić. Skąd miał ten samochód? Ukradł go? To wiązałoby się z niepotrzebnym ryzykiem. Heydt nie był chyba typem ryzykanta. Sprawdzili jednak w możliwie najkrótszym czasie wszystkie zgłoszenia kradzieży. Żadne nie pasowało. Mógł go również kupić lub wynająć, ale sprawdzenie tego zajęłoby im kilka dni, a może tygodni. A mieli zaledwie parę godzin. A w ciągu tych godzin ich pokoje miały się zmienić ze znośnych miejsc pracy w prawdziwie dantejskie piekło. Skacke i Melander przyszli o siódmej i słuchali z ponurymi minami nowych wieści w sprawie Heydta. Potem usiedli przy telefonach, ale na wszystko było już za późno, ponieważ w ślad za gońcami napłynął prawdziwy strumień ludzi przekonanych nagle, że ich obecność jest wysoce uzasadniona. W ten sposób pojawił się naczelny komendant i depczący mu po piętach Stig Malm, komendant sztokholmski i szef policji porządkowej. Tuż za nimi pokazał pogodne oblicze Buldożer Olsson, potem przyszedł przedstawiciel straży pożarnej, którego nikt nie zapraszał, dwóch intendentów policji, którzy według wszelkiego prawdopodobieństwa byli zwyczajnie ciekawi, a ukoronowaniem wszystkiego stało się przybycie wysłanego przez rząd sekretarza stanu, który chyba miał służyć za kogoś w rodzaju obserwatora.

202

Przez chwilę mignął nawet w tym roju uroczy wianuszek włosów Erica Möllera, ale do tego czasu wszyscy zdążyli porzucić nadzieję, że zrobią jeszcze coś istotnego. Gunvald Larsson zrozumiał już w tym wczesnym stadium, że nie zdąży pojechać do domu w Bollmora, by wziąć prysznic i zmienić ubranie, a jeśli Martin Beck miał podobne plany, zgasiła je szybko okoliczność, że od wpół do dziewiątej musiał nieprzerwanie rozmawiać przez telefon, na ogól z osobami, które miały marginalny związek z wizytą dostojnego gościa. W ogólnym zamieszaniu udało się wejść do kwatery nawet paru akredytowanym reporterom kryminalnym, którzy starali się przysłuchiwać nowinom. Uważano, że ci dziennikarze są pozytywnie nastawieni do policji i wszyscy w Głównym Zarządzie Policji obawiali się, by ich czymś nie urazić. Naczelny komendant, mając jednego z reporterów w odległości pół metra, zwrócił się do Martina Becka: - Gdzie jest Einar Rönn? - Nie wiem - zełgał Martin Beck. - Co robi? - Tego też nie wiem - odpowiedział Martin Beck jeszcze mniej, o ile było to możliwe, zgodnie z prawdą. Kiedy próbował uwolnić się od rozmówcy, usłyszał, jak komendant mówi sam do siebie: - Dziwne. Bardzo dziwne dowodzenie ludźmi. Tuż po dziesiątej Rönn zadzwonił i udało mu się w końcu porozmawiać z Gunvaldem Larssonem. - No, cześć, tutaj Einar. - Jesteś gotowy? - No, myślę, że tak. - To dobrze, Einar. Jesteś zmęczony? - No, trzeba przyznać. A ty? - Żwawy jak zarżnięty wieprz - odparł Gunvald Larsson. - Wcale się wczoraj nie kładłem. - Ja chociaż się przespałem dwie godziny. - Zawsze coś. A teraz bądź ostrożny jak cholera. - No. Ty też.

203

Gunvald Larsson nie powiedział nic o Heydcie, po części dlatego, że w zasięgu jego głosu było zbyt wiele osób, a po części dlatego, że informacja ta nie wniosłaby nic nowego, tylko jeszcze bardziej zdenerwowała Rönna. Larsson przecisnął się do okna, odwrócił demonstracyjnie plecami do reszty i wyjrzał na zewnątrz. Zobaczył tylko nową superkwaterę policji w budowie i malutki skrawek szarego, ponurego nieba. Pogoda była mniej więcej taka, jakiej mogli się spodziewać, zero stopni, północnowschodni wiatr i nawracające opady deszczu ze śniegiem. Niezbyt zachęcająca dla ogromnej rzeszy policjantów pełniących służbę poza domem, podobnie zresztą jak dla demonstrantów. W tej kwestii szef wydziału bezpieczeństwa miał chyba rację. W ciągu minionej doby miasto zalał strumień demonstrantów z Norwegii i jeszcze więcej z Danii. Zmieszali się z miejscowymi, tworząc już teraz nieprzerwany mur z Norrtull aż do placu Sergela i budynku parlamentu w nowo wybudowanym, jeszcze prowizorycznym i już ze względu na środowisko zupełnie katastrofalnym centrum Sztokholmu. O wpół do jedenastej Martin Beck zdołał wyciągnąć swoich trzech najbliższych współpracowników i doholować do pokoju obok, gdzie Gunvald Larsson od razu zamknął drzwi i odłożył wszystkie słuchawki telefoniczne. Martin Beck wygłosił bardzo krótką przemowę: - Tylko my czterej wiemy, że Reinhard Heydt na pewno jest w mieście, do tego prawdopodobnie ze świetnie wyszkoloną grupą terrorystyczną. Czy ktoś uważa, że wobec tego powinniśmy zmienić nasz plan? Nikt się nie odezwał, zanim Melander nie wyjął fajki z ust i nie oznajmił: - O ile dobrze rozumiem, jest to sytuacja, z którą liczyliśmy się od początku. Nie pojmuję, czemu mielibyśmy zmieniać nasze plany na tym etapie. - Jak dużo ryzykują Rönn i jego ludzie? - spytał Benny Skacke. - Dość dużo - odrzekł Martin Beck. - Tak myślę. Tylko Gunvald Larsson zasugerował coś zupełnie innego: - Jeśli ten cholerny Heydt lub któryś z jego pomocników wymknie się żywy z tego kraju, odbiorę to jako swoją wielką osobistą klęskę. Czy wysadzą tego Amerykanina w powietrze, czy nie. - Albo zastrzelą - rzekł Skacke. - Nie da się tak po prostu go zastrzelić - ocenił z niezmąconym spokojem Melander. Cała ochrona ogólna opiera się na przeszkodzeniu akcjom z dużej odległości. W nielicznych 204

sytuacjach, kiedy wyjdzie z opancerzonego samochodu, będzie miał poza tym ochronę policjantów z automatami i osłonę kuloodporną. Cała trasa będzie sukcesywnie sprawdzana według planu od dwunastej w nocy. - A wieczorny bankiet? - zapytał niespodziewanie Gunvald Larsson. - Podadzą draniowi szampana w kuloodpornych kieliszkach? Tylko Martin Beck się roześmiał, niezbyt głośno, lecz serdecznie, i sam się zdziwił, że w ogóle potrafi się śmiać w takiej sytuacji. Melander cierpliwie wyjaśnił: - Bankiet to działka Möllera. Jeśli dobrze rozumiem plan, dziś wieczorem praktycznie każdy człowiek na służbie w Stallmastaregarden będzie uzbrojonym policjantem z wydziału bezpieczeństwa. - A żarcie? - ciągnął Gunvald Larsson. - Czy Möller sam je przyrządzi? W takim wypadku nieszczęsny senator ma niewielkie szanse ujść z życiem. - Kuchmistrz i kucharze są godni zaufania, a poza tym będą sprawdzani i ściśle nadzorowani. Nastąpiła chwila ciszy. Melander palił fajkę. Gunvald Larsson otworzył okno i wpuścił lodowaty wiatr z odrobiną deszczu i śniegu oraz zwykłą dawkę oparów ropy i toksycznych dymów fabrycznych. - Mam jeszcze jedno pytanie - zaczął Martin Beck. - A teraz zaczyna brakować czasu. Kto z was uważa, że powinniśmy powiadomić szefa wydziału bezpieczeństwa o tym, że Heydt, czyli również ULAG, jest w Sztokholmie? Larsson splunął z pogardą przez okno. Skacke sprawiał wrażenie niezdecydowanego, ale się nie odezwał. I znów odpowiedział Melander, dokonując logicznego podsumowania. - Taka informacja uzyskana w ostatniej chwili nie zwiększy możliwości Erica Möllera i ochrony osobistej. Wręcz przeciwnie. Można się obawiać zamieszania i sprzecznych rozkazów. Ochrona osobista jest już przygotowana i świadoma swoich zadań. - Okej - zgodził się Martin Beck. - Jak wiecie, jest parę szczegółów, tak, nawet więcej, o których wiemy tylko my czterej i Rönn. Jeśli coś pójdzie nie tak, to my będziemy kozłami ofiarnymi. - Nie mam nic przeciwko temu - oświadczył Skacke. Gunvald Larsson znów splunął z pogardą przez okno. Melander pokiwał głową. Był policjantem od trzydziestu czterech lat, niedługo minie trzydzieści pięć. Miał sporo do stracenia w przypadku zawieszenia lub ewentualnej dymisji.

205

- Nie - odparł w końcu. - Nie mogę powiedzieć tak, jak Benny, że nie mam nic przeciwko temu. Jestem natomiast gotowy na skalkulowane ryzyko. To tyle. Gunvald Larsson spojrzał na zegarek. Martin Beck podążył za jego spojrzeniem i stwierdził: - Tak, już prawie czas. - Czy mamy trzymać się ściśle planu? - spytał Skacke. - Tak, o ile sytuacja nie zmieni się nagle w dramatyczny sposób. To pozostawiam waszej ocenie. Skacke skinął głową. Martin Beck zarządził: - Gunvald i ja weźmiemy jeden z tych szybkich policyjnych samochodów, porsche, żeby przejechać wzdłuż kolumny, a nawet zawrócić, jeśli będzie trzeba. Nie było więcej niż pół tuzina takich czarno-białych demonów prędkości. - Wy dwaj, Fredrik i Benny, pojedziecie radiowozem. Ustawcie się na czele kolumny, między eskortą na motocyklach a opancerzoną limuzyną. Tam możecie śledzić transmisję radiową i telewizyjną oraz sprawdzać to we własnym radiu. Macie poza tym do dyspozycji, oprócz kierowcy, eksperta od radiolokacji, który, jak mówią, wie o elektronice wszystko i jeszcze trochę. - Dobrze - odrzekł Melander. Wrócili do swojej bazy, w której pozostał teraz tylko sztokholmski komendant. Stał przed lustrem i czesał się z pedantyczną starannością. Potem spojrzał na swój krawat, jak zwykle z jednobarwnego jasnego jedwabiu. Dzisiaj był bladożółty. Zadzwonił telefon. Skacke podniósł słuchawkę. Po krótkiej niezrozumiałej rozmowie położył ją i oznajmił: - To był Sapo-Möller. Wyraził swoje zdziwienie. - Streszczaj się, Benny - ponaglił go Martin Beck. - Był zdumiony, że jeden z jego ludzi znalazł się na liście specjalnego komanda. - Jakiej, do cholery, liście specjalnego komanda? - zapytał Gunvald Larsson. - Człowiek ów nazywa się Victor Paulsson. Möller poinformował, że był tu osobiście przed południem i zabrał tę listę. Mówił, że potrzebuje grupy do ważnego zadania ochrony osobistej. Umieścił Victora Paulssona w grupie SK i jest on od tej chwili pod jego rozkazami. - Niech to wszyscy diabli! - krzyknął Gunvald Larsson. - Nie, to nie może być prawda! Był tu i zwędził listę idiotów! Graczy w kółko i krzyżyk. Tych, którzy mieli siedzieć w komisariacie. - Teraz w każdym razie ich ma - rzekł Skacke. - I nie powiedział, skąd dzwoni. 206

- Czyli pomyślał, że twój skrót od szczególnych kretynów oznacza komando - stwierdził Martin Beck. - Nie! - jęknął Gunvald Larsson, waląc się pięściami w czoło. - Nie wierzę. Powiedział, do czego chce ich użyć? - Tylko tyle, że do ważnego zadania specjalnego. - Jak ochrona króla? - Jeśli chodzi o króla, zdążymy coś zmienić - odparł Martin Beck. W przeciwnym razie... - W przeciwnym razie nie zrobimy nic - dokończył Gunvald Larsson. Teraz musimy już iść. Niech to diabli. Perkele, Carramba. Cholera. Gdy siedzieli w samochodzie i jechali przez miasto, dodał: - Ale to moja wina. Czemu nie napisałem „Lista idiotów”? I nie zamknąłem jej w biurku na klucz? - Może da się to jeszcze naprawić - pocieszył go Martin Beck. Pojazdy eskorty jechały na lotnisko osobno. Gunvald Larsson wybrał drogę przez Kungsgatan i Sveavagen, żeby mieć ogólny przegląd sytuacji. Wszędzie widać było mnóstwo policjantów w mundurach i równie wielu ubranych po cywilnemu. Spory procent stanowili policjanci kryminalni i cywilni pracownicy policji z prowincji. Za nimi tłoczył się już tłum demonstrantów z plakatami i transparentami i jeszcze więcej zwykłych gapiów. Przy krawężniku przed kinem Rialto, naprzeciw głównego budynku miejskiej biblioteki, stał ktoś, kogo Martin Beck dobrze znał i którego obecność wprawiła go w zdumienie. Mężczyzna nie był wysoki jak na policjanta, miał ogorzałą od słońca i wiatru twarz i trochę krzywe nogi. Ubrany był w budrysówkę i zwężane spodnie w szaro-brązowo-zieloną kratkę z nogawkami wpuszczonymi w wysokie zielone gumiaki. Na karku miał kapelusz safari bliżej nieokreślonego koloru. Nikt, kto tego nie wiedział, nie domyśliłby się, że jest policjantem. - Stań na chwilę - poprosił Martin Beck. - Obok tego gościa w kapeluszu safari. - Kto to jest? - zapytał Gunvald Larsson, hamując. - Tajny agent czy szef bezpieki w Korpilombolo? - Nazywa się Nöjd - odrzekł Martin Beck. - Herrgott Nöjd. Jest inspektorem policji w Anderslov, miejscowości między Malmö a Ystad, w rejonie policyjnym Trelleborga. Jak do licha tu trafił? - I co zamierza robić? - zapytał Gunvald Larsson i stanął. - Polować na łosie w Humlegarden? 207

Martin Beck otworzył drzwi i zawołał: - Herrgott?! Nöjd spojrzał na niego zaskoczony. Potem nacisnął rondo kapelusza, który opadł na jedno z jego bystrych oczu. - Co ty tu robisz, Herrgott? - Właściwie nie wiem. Przyleciałem wcześnie rano samolotem czarterowym pełnym policjantów z Malmö, Ystad, Lund i Trelleborga. Potem postawili mnie tutaj. Nawet nie wiem, gdzie jestem. - Stoisz przy skrzyżowaniu Odengatan i Sveavagen - wyjaśnił Martin Beck. - Tędy przejedzie eskorta, jeśli wszystko pójdzie dobrze. - Przed chwilą podszedł jakiś pijaczek i prosił, żebym poszedł do monopolowego. Pewnie miał zakaz. Muszę wyglądać na prawdziwego wieśniaka. - Wyglądasz, jakbyś był w szczytowej formie - odparł Martin Beck. - Cholera, co za pogoda - zaklął Nöjd. - I jakie okropne miasto. Parę minut temu przechodziła jakaś babka i pytała o bibliotekę miejską. Jak mam odpowiedzieć, skoro nawet nie wiem, na jakiej ulicy stoję? - Jeśli spojrzysz przed siebie, zobaczysz duży brązowy budynek z dziwną okrągłą wieżą, dokładnie naprzeciw ciebie. To jest biblioteka miejska. Sam stoisz na Sveavagen, a za plecami masz kino, które nazywa się Rialto. - To zauważyłem - oznajmił Nöjd. - Chyba grają dobry film. Martin Beck rzucił okiem na afisze. Reklamowały film Luisa Buñuela. - Masz broń? - Tak, był rozkaz. Rozpiął budrysówkę, ukazując duży rewolwer przypięty do paska spodni, dokładnie tak, jak nosił broń Gunvald Larsson, choć wolał pistolet automatyczny. - Czy ty kierujesz tym przedstawieniem? - zapytał Nójd. Martin Beck skinął głową i też zadał pytanie: - A co się dzieje w Anderslöv, kiedy ciebie tam nie ma? - W porządku. Evert Johansson mnie zastępuje. Wszyscy zresztą wiedzą, że pojutrze wracam do domu. Nikt nie odważy się nic zmalować. Nic się zresztą nie dzieje w Anderslöv od tamtej sprawy w zeszłym roku. Kiedy ty przyjechałeś. - Zaprosiłeś mnie na fantastyczny obiad - ocenił Martin Beck. - Chcesz zjeść u mnie dziś wieczorem? - Wtedy, gdy polowaliśmy na bażanty? 208

Nöjd się roześmiał. Potem odpowiedział: - Oczywiście. Sęk w tym, że dostaję mnóstwo dziwnych poleceń. Mam spać z siedemnastoma innymi w pustym domu. Kwatery, powiedzieli. Na Boga, nie wiem. - To się załatwi - rzekł Martin Beck. - Porozmawiam z szefem policji porządkowej. Teraz jest de facto moim podwładnym. Masz mój numer i adres, prawda? - No jasne. - Nöjd poklepał się po tylnej kieszeni spodni. - Kto to jest? - zapytał z ciekawością, patrząc na Gunvalda Larssona, który nie zareagował. - Nazywa się Gunvald Larsson. Na co dzień pracuje w wydziale kryminalnym. - Współczuję. Słyszałem o nim. Co za robota. Zresztą, taki wielki chłop w takim ciasnym samochodzie. Nazywam się Herrgott Nöjd. Śmieszne nazwisko, ale się przyzwyczaiłem. A w Anderslöv nikt się już nie uśmiecha. Gunvald Larsson nie odezwał się do Nöjda. Poza tym został już przedstawiony. - Musimy jechać - ponaglił. - Okej - przytaknął Martin Beck. - Do zobaczenia u mnie wieczorem. Zdzwonimy się, gdyby był jakiś problem. - Świetnie - rzucił Nöjd. - Myślisz jednak, że coś się stanie? - To prawie pewne. Coś się stanie, tylko trudno powiedzieć co. - Mhm - mruknął Nöjd. - Mam nadzieję, że nie mnie. Jak nazywa się ta przecznica? - Odengatan. - Spróbuję zapamiętać. Lepiej już jedźcie. Do zobaczenia. - Do zobaczenia. Powiedzmy, o ósmej? Gunvald Larsson jechał szybko. Samochód był zaprojektowany do dużych prędkości. Po drodze wymienili parę zdań. - Wydawał się w porządku - stwierdził Gunvald Larsson. - Nie myślałem, że są jeszcze tacy gliniarze. - Zostało paru. Ale niezbyt wielu. Przy Norrtull Martin Beck zapytał: - Gdzie jest Rönn? - Dobrze ukryty. Ale trochę się o niego martwię. - Rönn jest w porządku - podsumował Martin Beck. - Rzadko okazujesz, co o tym sądzisz. - Nie. Po prostu taki już jestem.

209

Cała droga była obstawiona policjantami, a za nimi, wzdłuż trasy przejazdu, stali demonstranci, których liczbę policja szacowała na jakieś dziesięć tysięcy. Z pewnością była mocno zaniżona. Trzydzieści tysięcy chyba bardziej odpowiadało prawdzie. Kiedy zajechali na miejsce, zobaczyli samolot, który właśnie podchodził do lądowania. Operacja się zaczęła. A metaliczny głos w policyjnym radiu oznajmił: - Wszystkie jednostki z odbiornikami radiowymi widzą od tej chwili sygnał Q. Powtarzam: sygnał Q. Obowiązuje do odwołania. Tylko instrukcje komisarza Becka będą przekazywane. Nie należy na nie odpowiadać. Martin Beck lekko się uśmiechnął. Sygnał Q był bardzo rzadki. Oznaczał całkowitą ciszę na falach policyjnego radia. - Cholera, nie zdążyłem wziąć prysznica ani się przebrać - rzekł kwaśnym głosem Gunvald Larsson. - To przez tego przeklętego Heydta. Martin Beck zerknął z boku na kolegę i stwierdził, że i tak jest znacznie bardziej elegancki niż on sam. Gunvald Larsson zaparkował przed terminalem zagranicznym. Samolot jeszcze nie dotknął ziemi. Mimo wszystko mieli sporo czasu. Co najmniej kilka minut.

Rozdział 21 Lśniący aluminiowy odrzutowiec wylądował o dwanaście minut i trzydzieści siedem sekund za wcześnie. Potem odkołował na miejsce, które Eric Möller osobiście wyznaczył jako bezpieczne. Opuszczono mechaniczny trap i wciąż o dwanaście minut i trzydzieści siedem sekund przed harmonogramem senator wyszedł z kabiny. Był wysokim, opalonym mężczyzną z ujmującym uśmiechem i śnieżnobiałymi zębami. Rozejrzał się po pustym polu lotniska i otaczającym je rzadkim lesie. Potem uchylił białego kowbojskiego kapelusza i pomachał wesoło demonstrantom i policjantom na tarasie dla widzów. Może źle zobaczył, pomyślał Gunvald Larsson, i zdawało mu się, że na plakatach i transparentach są napisy: „Long live the next president” zamiast „Yankee go home” czy „Motherfucking murderer”, a wielkie portrety Mao i Lenina przedstawiają jego samego, chociaż podobieństwo nie było uderzające.

210

Zszedł z samolotu i z tym samym uśmiechem uścisnął rękę kierownikowi lotniska i sekretarzowi stanu. Za nim zszedł z trapu mężczyzna w szerokim płaszczu w kratkę. Był wielki i masywny, z twarzą, która robiła wrażenie wykutej z granitu. Z tej kamiennej twarzy wystawało cygaro, wyglądające niemal jak część ciała. Mimo wielkiego rozmiaru płaszcza materiał wybrzuszał się wyraźnie pod lewą pachą. To musiał być osobisty ochroniarz senatora. Premier Szwecji też miał ochroniarza, czego nie praktykował żaden szef szwedzkiego rządu przed nim. Przywódcy polityczni kraju woleli zaczekać w pokoju dla VIP-ów razem z trzema innymi członkami rządu. Grupa najlepszych agentów Möllera poprowadziła senatora z towarzyszącą mu kamienną twarzą do opancerzonego samochodu wypożyczonego od armii. Pojazd podjechał paręset metrów do pokoju dla VIP-ów. Möller nie ryzykował i choć pomysł mógł się wydawać niepoważny, jak tyle innych posunięć Sapo, wielu mylnie postrzegało policję bezpieczeństwa wyłącznie jako zbieraninę idiotów i osłów i niektórzy mieli powody, by tego żałować. Premier czekał w pokoju dla VIP-ów. Był mężczyzną niewysokim, trochę porywczym i nerwowym, z twarzą o zniewieściałych i lekko przygnębionych rysach. Z pewnością nie emanował paternalizmem, którym szczyciło się paru jego poprzedników. Ci, którzy próbowali analizować jego wygląd i zachowanie, twierdzili, że zdradza oznaki poczucia winy i dziecinnego rozczarowania. Senator i premier ściskali sobie dłonie, długo i serdecznie, z pożytkiem dla telewizji i fotoreporterów z gazet, ale nie całowali się jak podczas wizyt polityków rosyjskich. Dało się natomiast zauważyć, że senator miał wprawę w ściskaniu rąk, był przecież kiedyś kandydatem na prezydenta. Z towarzyszącym mu tłumaczem z ambasady podchodził do każdego w pokoju i podawał mu rękę. Martin Beck był jednym z pierwszych, z którymi się przywitał, i od razu pomyślał, jak silny i wzbudzający zaufanie był ten uścisk dłoni. Tylko Gunvald Larsson był poirytowany. Odwrócił się plecami do wszystkich i wyjrzał przez okno. Na zewnątrz agenci Möllera roili się w deszczu ze śniegiem, a pojazdy kolumny wycofały się na swoje miejsca, zostawiając opancerzoną limuzynę tuż przed wejściem. Po jakiejś minucie poczuł zdecydowane klepnięcie w ramię, odwrócił się i spojrzał w kamienną twarz z cygarem. - The senator wants to shake - oznajmił ochroniarz, a cygaro poruszyło się, kiedy mówił. Przypominał człowieka w podobnym stopniu co potwór Frankensteina.

211

Gość uśmiechnął się jeszcze bardziej ujmująco i utkwił wzrok w por-celanowobłękitnych oczach Gunvalda Larssona. Jego oczy były żółte, jak u tybetańskiego tygrysa. Gunvald Larsson zastanawiał się tylko przez sekundę, potem wyciągnął pokrytą jasnymi włosami prawą dłoń i z całej siły ścisnął rękę senatora. To była sztuczka, jaką zabawiał się w marynarce. Nie zwalniał uchwytu, aż uśmiech polityka zastygł w nienaturalnym grymasie. Kamienna Twarz śledził uważnie wzrokiem przebieg zdarzenia, ale cygaro nie poruszyło się nawet o milimetr. Ten człowiek miał widocznie bardzo ograniczoną mimikę. Za plecami senatora Gunvald Larsson słyszał tłumacza mamroczącego coś o commander i special police. Kiedy zwolnił uścisk dłoni, zagraniczny gość miał minę, jakby właśnie siedział na sedesie. Fotografowie biegali tu i tam, trzaskając zdjęcia. Czasem kucali, żeby znaleźć interesujący kąt ujęcia, a jeden położył się nawet na wznak na podłodze i pstrykał. Jego koledzy byli trochę zazdrośni, że wcześniej nie wpadli na ten znany pomysł. Szef rządu biegał dookoła prawie jak Buldożer Olsson, z nieodłącznym jak cień ochroniarzem. Chciał już jechać dalej, ale musieli przecież wypić szampana, a poza tym wyprzedzali harmonogram o dwanaście minut, o czym wciąż przypominał obecny tam producent telewizyjny. Martin Beck wypił lampkę szampana, a Gunvald Larsson wylał swój do doniczki z wyjątkowo brzydką rośliną ozdobną, z cichą nadzieją, że zwiędnie od zatrucia alkoholem. Kamienna Twarz trzymał prawą dłoń pod płaszczem i wzniósł kieliszek lewą, tak jakby chciał go zjeść razem z cygarem. Erica Möllera nie było widać. Martin Beck zastanawiał się, czy w najlepszym stylu Sapo zamierza nadzorować ochronę osobistą z helikoptera, co od razu przywiodło mu na myśl Stiga Malma, który był prawie maniakiem helikopterów. I on, i naczelny komendant znajdowali się zresztą w pokoju dla VIP-ów, gdzie ten drugi wyróżniał się, rozmawiając elegancką i płynną, choć nieco gardłową angielszczyzną najpierw z senatorem, a potem z Kamienną Twarzą, który nie zmienił wyrazu i zdawał się nie rozumieć ani słowa. Pewnie nie pobierał nauk w Princeton czy Yale. Ambasador USA też nie próżnował. Był biały i nie ryzykował, że nazwą go housenigger jak poprzednika, a kto widział gromadę jego najbliższych współpracowników, zastanawiał się mimowolnie, jak duże przedstawicielstwo dyplomatyczne ma właściwie ten wielki zachodni kraj.

212

Na dworze słychać było warkot motocykli. Ich kierowcy należeli do specjalnej grupy, która przyłączyła się do policji dlatego, że lubili jeździć motocyklami i często urządzali pokazy na Dzień Policji czy w podobnych okolicznościach. Inną ich ambicją było pokazanie, że można jeździć ciężkim motocyklem tak, by nie brzmiało to jak nalot bombowy na Drezno lub seria wystrzeleń rakiet z przylądka Canaveral czy Przylądka Kennedy'ego, jak to się teraz nazywało. Melander i Skacke nie uważali, że kwalifikują się do pokoju dla VIP-ów, więc zostali w radiowozie. Na falach policyjnego radia panowała całkowita cisza, podczas gdy komentatorzy zwykłego radia i telewizji uroczystymi głosami i ze śmiertelną powagą opisywali wcześniejszą bogatą karierę kandydata na prezydenta, nie wspominając jednak słowem o jego postawie ideologicznej ani o reakcyjnej działalności w kraju i za granicą. Można się było natomiast dowiedzieć, gdzie mieszka, jak wyglądają jego psy, że kiedyś omal nie został gwiazdą baseballu, a jego żona aktorką, że jego córki wyglądają tak, jak większość córek, że sam robi zakupy w supermarkecie i że, przynajmniej w czasie kampanii wyborczej, nosi ubrania kupione w sklepie i że raz omal nie padł ofiarą zamachu w Portland w stanie Oregon (w rzeczywistości z ratusza spadła dachówka i uderzyła go w głowę, co z miejsca zaowocowało honorowym tytułem „człowiek z dachówką”). Naród szwedzki został również poinformowany, jak duży jest jego prywatny majątek (nawiasem mówiąc, bardzo duży) i że raz przypuszczalnie stanąłby przed komisją senacką badającą oszustwa podatkowe, gdyby sam nie został przewodniczącym tej komisji. Jego żona otworzyła dom dla sierot, których ojcowie polegli na wojnie koreańskiej. On sam jako żółtodziób przekonał prezydenta Trumana do zrzucenia pierwszych bomb atomowych, a później okazał się niezbędny dla wielu administracji. Ludzie chcieli, by kandydował na burmistrza Nowego Jorku (jedna z najbardziej niewdzięcznych posad na świecie), ale odmówił udziału w wyborach. Wciąż zaczynał każdy dzień od jazdy konnej i w normalnych okolicznościach przepływał tysiąc metrów dziennie. Działał aktywnie na rzecz „rozwiązań” w Laosie, Wietnamie i Kambodży, powiedział reporter telewizyjny bez jakichkolwiek sympatii lewicowych, a poza tym był powiewem zdrowia i młodości w świecie, w którym dominowali starsi politycy. Potem pojawił się niezbyt uzasadniony szereg zdjęć Mao, Tita i Franco, wszyscy po osiemdziesiątce, i Breżniewa, lat sześćdziesiąt osiem, oraz Envera Hodży, także w podeszłym wieku, choć nie było wiadomo, ile dokładnie ma lat. - Szkoda, że i Stalin, i Churchill, i Hitler, i de Gaulle, i Adenauer, i Ulbricht, i Napoleon nie żyją - stwierdził Skacke. - Inaczej mogliby ich też pokazać. Kolumna była już na minutę przed czasem uformowana i obsadzona ludźmi.

213

Senator i szef szwedzkiego rządu siedzieli na tylnym siedzeniu kuloodpornej limuzyny. Premier wyglądał na lekko zdziwionego, kiedy Kamienna Twarz również wsiadł i zajął wysuwane siedzenie naprzeciw niego, a kiedy usiadł tak, że cygaro prawie dotykało czubka nosa przywódcy partii, mało brakowało, a naprawdę by się zirytował. Jego ochroniarz musiał jechać innym samochodem. Szef rządu władał w pełni zrozumiałym angielskim i tłumacz nie miał wiele do roboty. - Okej, to spadamy - zarządził Gunvald Larsson i przekręcił kluczyk w stacyjce. Porsche zaczęło się toczyć i Martin Beck odwrócił się półbokiem, by sprawdzić, czy reszta kolumny jedzie tak, jak trzeba. Jechała. W samochodzie z niebieskimi szybami senator wyglądał z zaciekawieniem, by zobaczyć krajobraz, ale prócz policjantów i niewyobrażalnej wprost liczby demonstrantów widział tylko niezbyt interesujący fragment szwedzkiego pejzażu rozciągający się między Sztokholmem a odległym lotniskiem. Siedział przez dłuższy czas, próbując wymyślić jakiś pozytywny komentarz, ale poddał się w końcu i odwrócił do premiera z jednym ze swoich najlepszych kampanijnych uśmiechów. Szef rządu szwedzkiego uśmiechnął się w odpowiedzi, a jego kampanijny uśmiech też nie był taki zły, nawet jeśli senator uważał, że nie miałby z nim szans nawet na urząd szeryfa we Frankforcie w stanie Kentucky. Kamienna Twarz siedział zupełnie nieruchomo. Senator przestał wyglądać przez okno, a szef rządu wykorzystał wszystkie standardowe frazy i komunały już w pokoju dla VIP-ów. Senator nieprzerwanie prostował palce prawej dłoni. Czegoś takiego jak chwyt Gunvalda Larssona nie doświadczył podczas wcześniejszych setek tysięcy uścisków dłoni. Gunvald Larsson zjechał po chwili na pobocze i stanął. Kolumna posuwała się dalej w idealnym porządku i właściwym tempie. - Ciekaw jestem, do czego u diabła Möller chce wykorzystać brygadę kretynów - zastanawiał się. - Zobaczymy - odparł ze stoickim spokojem Martin Beck. - Teraz, mój drogi panie Heydt, zobaczymy, jak gryzie szwedzka świnia - rzekł Gunvald Larsson. Swobodna parafraza słów Karola XII i Heidenstama. Włączył silnik, nacisnął pedał gazu i minął kolumnę. Porsche naprawdę wyciągało dwieście dwadzieścia pięć kilometrów na godzinę na prostej drodze. - Dobry wóz - zauważył Gunvald Larsson. - Ile takich mamy? - Tuzin - odrzekł Martin Beck. - Najwyżej. 214

- Do czego się ich używa? - Do wożenia naczelnego komendanta do jego letniej rezydencji. - Wszystkich? Ten drań jeździ dwunastoma samochodami? - Naprawdę są używane do ścigania piratów drogowych i handlarzy narkotyków. Zbliżali się teraz do Sztokholmu, jednak widok był nadal równie mało ciekawy. Senator przez krótką chwilę wyglądał przez okno, po czym dał sobie spokój. Czego się spodziewał? - pomyślał premier z bezwiednym złośliwym uśmiechem. Lapończyków w kolorowych strojach ze srebrnymi dzwonkami? Jeźdźców z myśliwskimi sokołami na ramieniu, pędzących na oklep na reniferach? Potem uświadomił sobie, że Kamienna Twarz zwrócił wzrok na niego, więc od razu zaczął myśleć o bilansie płatniczym, kryzysie paliwowym i rozmowach handlowych. Szef rządu nie wiedział, że nowy ambasador ONZ zamierza właśnie złożyć oświadczenie na Zgromadzeniu Narodowym w Nowym Jorku, zgodne z socjaldemokratycznymi tradycjami, których nie można było już nazwać reformistycznymi. Żydzi mają prawo do swojego kraju, a Palestyńczycy mają prawo walczyć o swój. To, że chodzi o ten sam kraj, nie należało do sprawy. Tak uważała Szwecja. W chwilę później eskorta stanęła. Jeszcze jedno porsche z drukowanym napisem „Policja” po bokach minęło rząd pojazdów. Tylko parę osób poza Martinem Beckiem i Gunvaldem Larssonem wiedziało, o co chodzi. Czarno-biały sportowy wóz stanął obok limuzyny i Åsa Torell, która prowadziła, wychyliła się w bok i otworzyła drzwi po lewej stronie. Premier się przesiadł. Åsa bez słowa przycisnęła gaz do dechy i pojechała dalej w stronę centrum Sztokholmu. W tym samym czasie kolumna znów ruszyła. Goście śledzili procedurę bez większego zainteresowania. Wszystko zajęło niecałe trzydzieści sekund. Przy północnych bramach Hagi zebrała się szczególnie duża grupa demonstrantów i w pierwszej chwili miało się wrażenie, że walczą z policją. Patrząc z bliska, widziało się jednak, że policja biernie stoi, a demonstranci wdali się w awanturę z małą grupka kontrdemonstrantów, którzy machali flagami USA, reżimu Van Thiena i Tajwanu. Kiedy minęli Norrtull, Martin Beck zapytał: - Gdzie jest Einar? - Tam za rogiem, na Dannemoragatan - odrzekł Gunvald Larsson. - Odgrodziliśmy wprawdzie całą ulicę z obu stron, ale istnieje minimalne ryzyko. Podejrzani lokatorzy i tak dalej.

215

- Nie dojdą jednak dalej niż do centrali alarmowej lub policyjnej - powiedział Martin Beck.

Herrgott Nöjd stał na swoim miejscu. Był zmarznięty i ogólnie niezadowolony, ale mimo to wyglądał dość pogodnie. To naprawdę nie było Anderslöv i falujące pola południowej równiny. Policjant w mundurze przeszedł wielkimi krokami przez ulicę i stanął przed Nöjdem. - Jak się masz? - zapytał. - Dobrze. - Jak tu przyjechałeś? - Autobusem. - Możesz się wylegitymować? Nöjd wyjął legitymację. Policjant patrzył na nią przez dłuższą chwilę, a jego twarz powoli pokrywała się rumieńcem. Był typowym przedstawicielem sztokholmskiej policji. Blondyn, z baczkami, wysoki i niebieskooki. - Już jadą - oznajmił spokojnie Nöjd. - Lepiej wracaj na swoje miejsce. Asystent policji zasalutował i przemaszerował z powrotem przez ulicę.

W dwupokojowym mieszkaniu przy Kapellgatan Reinhard Heydt stwierdził, że wszystko idzie świetnie. Siedział z Levallois w centrali operacyjnej, jak to nazywali. Oba telewizory były włączone, podobnie jak radio. Wszystkie transmitowały to samo: pierwszą wizytę amerykańskiego męża stanu od bardzo wielu lat. Tylko jedna rzecz irytowała Heydta. - Dlaczego nie słuchamy radia policyjnego? - zapytał. - Dlatego że już nie nadają. Radiowozy też nie. - Czy nasz sprzęt nie ma jakiejś usterki? - To niemożliwe - odrzekł Levallois. Reinhard Heydt się zastanawiał. Sygnał Q musi oznaczać ciszę radiową. Ale na jego liście nie było takiego sygnału. Prawdopodobnie stosowano go niezwykle rzadko. Levallois sprawdził wszystko jeszcze raz, trudno byłoby policzyć, który. Wypróbował również inne długości fali. Potem pokręcił głową i oświadczył: - Zupełnie niemożliwe. Po prostu mają ciszę radiową. Heydt zaśmiał się sam do siebie. Levallois spojrzał na niego pytającym wzrokiem. 216

- To cudowne. Policja próbuje nas oszukać, nie używając swojego radia. Widziałeś policjantów w mieście? - Ani jednego. - Dlatego nie rozumiesz, czemu się śmieję. Brakuje tylko, by powiedzieli nam chrumchrum. Rzucił okiem na ekrany telewizorów. Kolumna mijała właśnie dom towarowy OBS w Rotebro. Radio również o tym poinformowało, dodając, że grupa demonstrantów się zagęściła. Spiker w telewizji nie mówił zbyt wiele, z wyjątkiem chwil, gdy kamery filmowały policję i ludzi wzdłuż wschodniej strony trasy. Jeden samochód policyjny na pięćset metrów przed eskortą torował kolumnie drogę, drugi w tej samej odległości z tyłu pilnował, by nikt jej nie wyprzedził.

Gunvald Larsson wyjrzał przez przednią szybę. - Tam - odezwał się. - Tam jest jeden z helikopterów. - Tak - potwierdził Martin Beck. - Czy nie powinni być nad placem Sergela? - Tja, jest dużo czasu. Czy zgadniesz, kto tam siedzi? - Senator - zażartował Gunvald Larsson. - Czyż to nie genialne? Zabrać go wprost z lotniska Arlanda i spuścić na dach parlamentu? - Ani on, ani rząd tego nie chcieli. No, kto jest w helikopterze? Gunvald Larsson wzruszył ramionami. - Skąd do diabła miałbym wiedzieć? - Malm. Powiedziałem mu, że to idealne rozwiązanie dla łączności, a on połknął haczyk. Leci prosto z lotniska. - No tak, Malm. Ma kręćka na punkcie helikopterów.

Reinhard Heydt uważał, że zaczyna się robić zabawnie. Widział potyczkę przy północnej Hadze i wiedział, że już czas. Levallois był poważny. Patrzył na swoje instrumenty i połączenia, nie dotykając ich. Telewizja i radio informowały jednocześnie:

217

- „Kolumna mija teraz południową bramę Hagi - mówił głos z radia. - Na trasie aż się roi od demonstrantów. Skandują bez przerwy hasła. Przy budynku sądu w Hadze jest jeszcze gorzej”. W radiu wyraźnie było słychać skandowanie. Heydt spojrzał na ekrany telewizorów i widział to samo. Okrzyki demonstrantów były tu mniej słyszalne, a reporter nawet o nich nie wspomniał. Zamiast tego przekazał: - Teraz kuloodporny i specjalnie skonstruowany samochód senatom mija Stallmastaregarden, gdzie rząd wydaje wieczorem uroczystą kolację. Chwila się zbliżała. - W tym momencie samochód z senatorem i premierem wyjeżdża z Solnej i mija granicę miasta Sztokholmu. Bardzo, bardzo blisko. Levallois wskazał na małą czarną skrzynkę z białym przyciskiem. Sam trzymał dwa druciki gotowe do przyłączenia do jakiegoś systemu. Pewnie na wypadek, gdyby Heydt padł trupem albo doznał paraliżu palców. Francuz był bardzo ostrożny i nigdy nie ryzykował. Reinhard Heydt położył lekko palec na białym przycisku, obserwując obrazy na ekranie telewizora. Tylko parę sekund. Spojrzał na czarno-białe porsche i pomyślał, że szlag trafi taki dobry samochód. Teraz. Przycisnął guzik we właściwym ułamku sekundy. Ale nic się nie stało. Levallois podłączył szybko swoje przewody. Dalej nic się nie działo. Na ekranie telewizora było widać, jak kolumna mija Norrtull i skręca w Sveavagen. Potem kamera pokazała widok od skrzyżowania Odengatan i Sveavagen. Tłum demonstrantów i ciekawskich za gęstym kordonem policyjnym. Heydt zauważył policjanta w kapeluszu safari i gumiakach i pomyślał, że to na pewno jakiś tajny agent. Potem rzekł ze spokojem: - Nie udało się. Bomba nie wybuchła. To widać nie był nasz dzień. Roześmiał się i dodał: - Senatorze, darowuję panu życie, tyle, ile jest panu pisane. Levallois pokręcił głową. Na uszach miał ogromne słuchawki. 218

- Nie - zaprzeczył. - Ładunek wybuchł w chwili, gdy nacisnąłeś guzik. Dokładnie tak, jak miało być. Wciąż słyszę, jak osypuje się ziemia czy coś podobnego. - Ale to niemożliwe - odparł Heydt. W telewizji widać było, jak kolumna mija bibliotekę miejską, a w chwilę później wielki szary budynek. Wiedział, że to Wyższa Szkoła Handlowa. Demonstranci byli teraz upakowani najciaśniej, jak się dało, ale policjanci sprawiali wrażenie bardzo spokojnych i nikt nie próbował wedrzeć się w ich szeregi. Nie było widać wyciągniętych pistoletów czy uniesionych pałek. - Przedziwne - stwierdził Levallois. - Niemożliwe - powtórzył Heydt. - Nacisnąłem guzik we właściwym ułamku sekundy. Co się stało? - Nie wiem - odrzekł Levallois.

Reinhard Heydt zdetonował bombę dokładnie w takim ułamku sekundy, by nikt nie został ranny. Komando bombowe ULAG wysadziło, dokładnie licząc, dwa tysiące dziewięćdziesiąt jeden worków piasku i wielką górę ognioodpornej izolacji z włókna szklanego. Jedyną ofiarą związaną z ludźmi była czapka Einara Rönna, która wzbiła się w powietrze i nigdy nie odnalazła. Rönn miał do dyspozycji dwadzieścia pięć ciężarówek, samochód naprawczy z gazowni, trzy karetki, dwa wozy z megafonami oraz cysternę z wodą i wóz strażacki z drabiną, stojące na Dannemoragatan. Dowodził ponadto trzydziestką starannie dobranych kobiet i mężczyzn, w większości z policji porządkowej. Wszyscy mieli hełmy ochronne, a połowa z nich była wyposażona w megafony na baterie. Kiedy kolumna przejechała, miał dwanaście do piętnastu minut na zabezpieczenie miejsca na ulicy, pod którym mogła być podłożona bomba. Musiał poza tym zablokować wszystkie drogi dojazdu i dopilnować ewakuacji wszystkich znajdujących się w pobliżu ludzi. Wozy strażackie i ambulansy wciąż stały na Dannemoragatan. Dwanaście minut na wszystko to było bardzo mało czasu, ale szczęśliwie wydłużył się do czternastu minut i trzydziestu sekund. Hełm Rönna był źle dopasowany do kształtu jego głowy, dlatego dopiero w ostatniej chwili zdjął czapkę i położył w roztargnieniu na górze worków z piaskiem.

219

Jedna z ciężarówek nie zdążyła pozbyć się swojego ładunku, ponieważ zaciął się rozrusznik, ale nie miało to większego znaczenia. Jedynym skutkiem wybuchu bomby była gigantyczna chmura piasku i kawałków białego włókna szklanego oraz awaria instalacji gazowej, której prowizoryczna na prawa zajęła parę godzin. W chwili, gdy eksplozja wywołała drgania domów przy kilku przecznicach, jak podczas łagodnego trzęsienia ziemi, nielubiany senator siedział już w parlamencie, pijąc wodę Ramlösa, a Kamienna Twarz okazał pierwszą ludzką reakcję, wyjmując z ust cygaro, kładąc je na brzegu stołu i wlewając w siebie porządny tyk whisky z własnej butelki. Potem znów przykleił cygaro i wyglądał tak jak zwykle. Senator spojrzał na ochroniarza, i wyjaśnił: - Ray próbuje rzucić palenie. Dlatego nigdy go nie zapala. Drzwi się otworzyły. Teraz weszli Martin Beck i Gunvald Larsson. Premier popatrzył na nich niewdzięcznym wzrokiem i oświadczył: - Dziękuję, ale panów tutaj nie potrzeba. - Tym lepiej - odparł Gunrald Lars'son. - Szukamy tylko Sapo-Möllera. - Eric Möller też nie ma tu nic do roboty. Zapytajcie jego ludzi. Pełno ich w budynku. Co to był za okropny huk, który przed chwila słyszeliśmy? - Nieudana próba wysadzenia opancerzonego samochodu. - Bomba? - Tak, mniej więcej. - Dopilnujcie, by natychmiast aresztować winnego. - Bombowy rozkaz - skomentował Gunvald Larsson w drodze do windy. - Przypomina mi Malma - rzekł Martin Beck. Przypadkiem zjeżdżali tą samą windą, co C-H Hermansson, który miał rumieńce na policzkach, lecz niezwykle hardy wzrok. - Pora jechać do domu - oznajmił Gunvald Larsson. - Tak, to prawda. I zostać tam do niedzieli rano. Zapytali kilku agentów Möllera i wszyscy odpowiedzieli: - Na pewno jest gdzieś w pobliżu. Nie wiadomo dokładnie gdzie.

Reinhard Heydt nie rozumiał, co się stało, nawet po przeczytaniu piątkowych gazet. Nie był osamotniony w swojej niewiedzy. Naczelny komendant i Stig Malm natychmiast wezwali do siebie Martina Becka i Gunvalda Larssona. Rönn uznał, że zrobił swoje, i 220

pojechał do domu przy Vittangigatan w Vallingby, gdzie Unda i Mats kłócili się właśnie głośno o to, czy płatki kukurydziane są lepsze od owsianych, czy na odwrót. Kochali jednak Rönna jako dobrego męża i ojca i widząc, jaki jest zmęczony, natychmiast ucichli. - Cześć, tato - powiedział Mats. - Jak poszło? - Dobrze. Tylko zgubiłem czapkę. - Kupię ci jutro nową - obiecała Unda. Rönn chętnie kupiłby sobie nakrycie głowy sam, wolał jednak milczeć niż protestować. Wszyscy spojrzeli na łóżko, a on położył się na nim, nie zdejmując butów. Żona i syn pomogli mu się rozebrać. - Widzisz, że postarałam się o dobrego tatę dla ciebie - rzekła Unda. - Najlepszego - zgodził się Mats. Rönn słyszał, co mówią, ale zasnął, nim zdążył zareagować. Spał mocno i bez snów. Kiedy się zbudził następnego ranka, pomyślał o grillowanym lipieniu, pasztecikach z mięsem i marynowanym śledziu, w takiej właśnie kolejności. Potem wszedł do kuchni, w której czekała na niego kasza na śniadanie. Nieco później pojechał metrem do Kungsholmen.

Rozdział 22 Gunvald Larsson i Martin Beck zostali wkrótce postawieni przed Poncjuszem Piłatem minęło zaledwie pół godziny od przybycia senatora do parlamentu. Ciszę radiową już zakończono i centrala alarmowa została zasypana meldunkami. Jednym, którego zasypywano - ale w bardziej poniżający sposób - był Stig Malm. - Tak, jesteś naprawdę świetnym ekspertem od łączności - sarknął naczelny komendant. - Mogłem równie dobrze siedzieć w moim domku letnim, kiedy to wszystko się stało. A co właściwie się stało? - Nie wiem dokładnie - odrzekł Malm. Miał wyraźnego stracha. - Mój drogi... - zaczął. - Nie życzę sobie, byś się do mnie zwracał: „mój drogi”. Jestem twoją wyższą władzą policji tego kraju. Chcę być informowany o wszystkim, co w tej policji się dzieje. Słyszałeś”? O wszystkim. A teraz ty jesteś szefem łączności. Co się stało? 221

- Jak już mówiłem, nie wiern dokładnie - wymamrotał Malm. - Oficer łączności, który o niczym nie wie - zagrzmiał komendant. - Wspaniale. To co ty właściwie wiesz? Wiesz, kiedy podcierasz sobie tyłek? - Tak, ale... Jeżeli Malm naprawdę chciał coś powiedzieć, komendant natychmiast mu przerwał: - Nie rozumiem, dlaczego szef policji porządkowej, i Möller, i Beck, i Larsson, i ten Packe albo Macke czy jak tam się nazywa, nie znajdą czasu, by tu przyjść i złożyć raport albo chociaż zadzwonić... - Centrala nie łączy rozmów, o ile nie dzwoni twoja żona - rzekł znaczącym tonem Malm. Pozbierał się już trochę, ale nie był jeszcze tym pewnym siebie człowiekiem, za jakiego się uważał. - No, teraz opowiedz o zamachu. - Naprawdę nic o tym nie wiem. Podobno Beck i Larsson tutaj jadą. - Podobno? Oficer łączności, który o niczym nie wie. To prawie wysublimowane. A kto będzie osłem ofiarnym? Ten sam człowiek, co zawsze, pomyślał Malm. Głośno zaś oznajmił: - Nasz człowiek nie nazywa się Macke, tylko Benny Skacke. I mówi się „kozioł ofiarny”. Poza tym „wysublimowany” znaczy mniej więcej „nadzmysłowy”. Malm zaczynał brać się w garść. Naczelny komendant wstał gwałtownie i podszedł szybkim krokiem do jednej z ciężkich okiennych zasłon. - Nikt nie będzie mnie poprawiał - rzucił z wściekłością. - Jeżeli mówię „osioł ofiarny”, to tak właśnie ma być. Jeśli coś jest do poprawki, poprawię to sam. Wspinając się na zasłony, pomyślał z rezygnacją Malm. Mam nadzieję, że karnisz znowu spadnie mu na głowę. Ktoś zastukał do drzwi. Weszli Martin Beck i Gunvald Laisson. Martin Beck nie był niski, ale przy Gunvaldzie Larssonie wyglądał niepozornie. Larsson ogarnął wzrokiem scenę i się odezwał: - No tak, już pora. Nie przeszkadzajcie sobie. Odwrócił się do Malma i zapytał: - Opowiedziałeś to o burdelach? Malm skinął głową i odparł: - Wcale go to nie rozbawiło. Powiedział, że są po prostu barwione. 222

- Mówiłeś, jak wygląda penis, kiedy się pieprzysz z ich dziwkami? W paski? - Nie - odrzekł Malm. - Nie mówiłem. Jesteś wulgarny, Larsson. - Naprawdę? - zapytał mężczyzna przy zasłonie. - Oczywiście. Dokładnie tak, jak polkagris. Komendant śmiał się do rozpuku. Usiadł przy biurku, przyciskając obiema dłońmi przeponę. - Nie masz poczucia humoru, Stig - stwierdził Gunvald Larsson do Malma. - To prawda, że nie ma - wysapał komendant. - Malm, musisz przejść kurs uzupełniający w sztuce rozśmieszania - rzekł Gunvald Larsson. - A są takie? - zapytał Malm. - Oczywiście, na uniwersytecie - odpowiedział Gunvald Larsson. Spojrzał znacząco na Martina Becka, który zdawał się niewiele pojmować z tej osobliwej rozmowy. Naczelny komendant opanował się i zagadnął: - Teraz chcę wiedzieć wszystko o tej bombie. - Od początku pracowaliśmy zgodnie z teorią Gunvalda i jego ostatnimi doświadczeniami - wyjaśnił Martin Beck. - Wiele wskazywało na to, że ma rację. ULAG nigdy wcześniej nie działał w Europie i do tego całkiem niedawno zaczął atakować w dużych miastach pomimo znacznej koncentracji sił policji. Poza tym na naszego dostojnego gościa polują wszystkie możliwe organizacje terrorystyczne. - Wszystkie możliwe? - Tak, wiadomo, że wiele wojowniczych ugrupowań wolnościowych i lewicowych będzie protestować przeciw jego reakcyjnej postawie, podobnie jak elementy prawicowe są gotowe go zaatakować w ramach czystej prowokacji. Tak samo pacyfiści, którzy uważają, że stanowi zagrożenie dla światowego pokoju. Jest typem polityka, którego wielu się boi, nie jego samego jako osoby, lecz tego, co reprezentuje. To wszystko powinno przyciągnąć ULAG. Człowiek niebezpieczny i znienawidzony poza pewnymi kręgami w USA. Kiedy parę lat temu zdobył nominację na kandydata na prezydenta, wielu ludzi głosowało na jakiegokolwiek innego kandydata ze strachu, do czego może doprowadzić jego polityka zagraniczna: na przykład do bezpośredniej konfrontacji supermocarstw i Chin. W kwestii Bliskiego Wschodu popierał jednostronnie amerykańską pomoc dla Izraela. Przez cały czas był jednym z najbardziej aktywnych tak zwanych jastrzębi w wojnie wietnamskiej i nie ma wątpliwości, że działał na rzecz faszystowskiej junty w Chile, odpowiedzialnej za zamordowanie prezydenta Al-

223

lende, głównodowodzącego armii i tysięcy innych ludzi. Można o nim powiedzieć tyle dobrego, że wykazuje się pewną odwagą cywilną i ma przyjemny sposób bycia. - Sądziłem, że jesteś apolityczny - stwierdził naczelny komendant. - Bo jestem. Odnoszę się tylko do pewnych faktów. Należy do nich zaliczyć ten, że mimo upadku administracji Nixona zachował silną pozycję polityczną w Senacie, w swoim stanie i w całym kraju. Martin Beck spojrzał na Gunvalda Larssona, który kiwnął głową. - Teraz dochodzimy do zamachu - ciągnął Martin Beck. - Zdaliśmy sobie dość wcześnie sprawę z tego, że ULAG lub podobna organizacja, na przykład jedno z nielegalnych ugrupowań palestyńskich, może planować zamach. Ponieważ ten czerwcowy, którego świadkiem był Gunvald, udał się w stu procentach mimo zabezpieczeń na dużą skalę, byliśmy coraz bardziej przekonani, że tu zastosują ten sam modus operandi, jak ty to zawsze nazywasz, Malm. W grupie wewnętrznej zebraliśmy pięciu doświadczonych policjantów: to Benny Skacke i ja z Vastbergi, Gunvald Larsson i Einar Rönn z kryminalnego oraz nieoceniony administrator i krytyk, Fredrik Melander z wydziału kradzieży. Każdy z nas pięciu sam określił najlepsze miejsce na przeprowadzenie zamachu bombowego na samochód z senatorem i część eskorty. Okazało się, że wszyscy wyznaczyliśmy dokładnie ten sam punkt. - Przy Norrtull? - Właśnie. Gdyby zmieniono trasę przejazdu kolumny, prawdopodobnie przejechałaby nad innymi bombami, których, nawiasem mówiąc, jeszcze nie znaleźliśmy i nic by się nie udało. Dlatego zdecydowaliśmy się na inne środki prewencyjne dwóch różnych rodzajów. Martin Beck zaczął odczuwać suchość w gardle. Spojrzał na Gunvalda Larssona, który natychmiast podjął opowieść. - Po zamachu piątego czerwca doszedłem do dwóch wniosków. Pierwszy był taki, że bomb nie dało się namierzyć detektorem. Bardziej znaczący był fakt, że ten, kto zdetonował ładunek wybuchowy, znajdował się daleko od tego miejsca, przynajmniej poza polem widzenia, i że nie miał żadnego pomocnika, który by go informował przez krótkofalówkę, gdzie w danej chwili znajduje się opancerzony samochód. Skąd w takim razie mógł wiedzieć, w której sekundzie zdetonować ładunek? Odpowiedź jest bardzo prosta. Słuchał zwykłego programu radiowego, który podobnie jak telewizja transmitował bezpośrednio powitanie prezydenta i drogę z lotniska do pałacu. Dalsze informacje uzyskiwał z radia policyjnego, które nadawało jak zwykle. W ten sposób mógł jednym okiem obserwować, gdzie znajduje się kolumna, słuchając jednocześnie tego samego w radiu. Gunvald Larsson chrząknął, ale Martin Beck nie przejął narracji, więc mówił dalej: 224

- Mając za punkt wyjścia te... hm... teorie, podjęliśmy pewne kroki. Przede wszystkim odbyliśmy długą i trudną rozmowę z dyrektorem radia, który zgodził się w końcu, by nie transmitować zdarzeń na żywo, lecz z piętnastominutowym poślizgiem. Ludzie mieli zobaczyć i usłyszeć transmisję z niewielkim opóźnieniem. Wezwano kilku techników, którzy zgłosili mnóstwo zastrzeżeń, zanim się zgodzili. Rozmawialiśmy potem także z reporterami, którzy mieli komentować program. Powiedzieli, że z ich punktu widzenia jest to zupełnie obojętne. Tym razem Martin Beck był gotowy kontynuować sprawozdanie. - Zobowiązaliśmy wszystkich tych ludzi do zachowania całkowitego milczenia. Jeśli chodzi o ciszę w radiu policyjnym, rozmawiałem z komendantem w Sztokholmie i rejonach sąsiednich i nawet jeśli paru miało zastrzeżenia, wszyscy w końcu się zgodzili. Gunvald Larsson wtrącił się, mówiąc: - Najtrudniejsze zadanie powierzyliśmy Einarowi Rönnowi. Przy Norrtull jest o tej godzinie duży ruch i chodziło o to, by szybko ewakuować całą okolicę, jednocześnie robiąc, co można, by stłumić efekt eksplozji oraz nieuniknionego i znacznie bardziej niebezpiecznego wybuchu gazu. Gunvald Larsson zrobił krótką pauzę, po czym dodał: - Nie było to łatwe, zważywszy, że cała akcja musiała się zmieścić w piętnastu minutach. Rönn miał na Dannemoragatan trzydziestu policjantów, w tym połowę kobiet. Poza tym dysponował dwoma wozami z megafonem, dwoma wozami strażackimi i dużą liczbą ciężarówek z workami piasku i ognioodpornym materiałem izolacyjnym. - I nikt nie został ranny? - Nie. - Straty materialne? - Kilka szyb. I oczywiście przewód gazowy. Naprawienie go zajmie trochę czasu. - Rönn wykonał dobrą robotę - pochwalił naczelny komendant. - Gdzie jest teraz? - Pewnie odsypia w domu - odrzekł Gunvald Larsson. - Dlaczego premier zmienił samochód bez naszej wiedzy? - wtrącił się Malm. - Ach tak, nawet tego nie wiesz - mruknął Gunvald Larsson. - Obserwowałem zdarzenie z helikoptera - odparł chłodno Malm. - No, doprawdy. - Chcieliśmy po prostu, by on i senator minęli krytyczny punkt osobno - wyjaśnił Martin Beck. Malm nie odpowiedział. Gunvald Larsson spojrzał na zegarek i rzekł: 225

- Za trzydzieści trzy minuty rozpoczyna się ceremonia w kościele na Riddarholm. To wprawdzie działka Möllera, ale chciałbym tam być. - A propos Erica Möllera - zaczął naczelny komendant. - Czy któryś z was go widział? - Nie - odparł Martin Beck. - Ale go szukaliśmy. - Dlaczego? - Chodzi o szczególną sprawę - odpowiedział Gunvald Larsson. - Jak oceniacie ryzyko ponownego zamachu bombowego? - zainteresował się komendant. - Jako bardzo małe - ocenił Martin Beck. - Ale mimo to będziemy dalej czuwać w pełnej obsadzie. - Można powiedzieć, że zaliczyliśmy pierwszy etap - podsumował Gunvald Larsson. To, co pozostaje, może się okazać znacznie trudniejsze. - Co masz na myśli? - zapytał Malm, wyraźnie nastawiony na stworzenie łączności. - Położyć łapy na tych terrorystach - wyjaśnił Gunvald Larsson.

Rozdział 23 Wieniec byl naprawdę ogromny. Największy, jaki Martin Beck i Gunvald Larsson kiedykolwiek widzieli, i prawdopodobnie najmniej gustownie skomponowany. Dobór kolorów robił szokujące wrażenie, nawet jeśli zamysł był całkiem logiczny. Z daleka cała aranżacja przypominała koło ratunkowe, pomalowane przez obłąkanego marynarza. Był ułożony w cztery duże sekcje, dwie z białych, czerwonych i niebieskich, a raczej turkusowych goździków, dwie z chabrów i żółtych margerytek. W obramowaniach między sekcjami w kolorach gwiaździstego sztandaru i szwedzkiej flagi mieszało się pięć rodzajów kwiatów i gdzieniegdzie pomiędzy nimi był wetknięty pęk zielonych liści, które zaczynały już opadać. Wewnętrzny krąg wieńca był obramowany posrebrzanymi gałązkami sosnowymi, a zewnętrzny pozłacanymi i kunsztownie splecionymi liśćmi laurowymi. Floryści obu firm, którym zlecono stworzenie tego dzieła, na pewno bardzo się postarali i trudno było ich winić za osobliwą kompozycję. Dostojny gość sam ją ułożył w najdrobniejszych szczegółach. W górnej części wieńca znajdowała się duża pozłacana tarcza z łysawym orłem, a z tyłu sterczały flagi, amerykańska i szwedzka, ułożone w kształt litery V U dołu zwisała błękitna 226

jedwabna wstęga z genialnym tekstem wypisanym złotymi literami: „To the Memory of a Great Man His Majesty King Gustaf VI Adolf of Sweden from the Hearts of the People of the United States”. Wstęga była bardzo szeroka, ale autor napisu musiał zadać sobie sporo trudu i zużyć mnóstwo złotej farby, by wykaligrafować ten wykwintny hołd. Wieniec leżał na platformie ciężarówki, która zaparkowała przy południowej ścianie Norstedt u wylotu Tryckerigatan. Czterej oficerowie z amerykańskiego niszczyciela stali już od pół godziny w szeregu przed pałacem Stenbocka, gotowi do wykonania swego zadania, jakim było niesienie wieńca. Prawdopodobnie zmarzli, ale przynajmniej byli osłonięci od północno-wschodniego wiatru, który przyniósł ze sobą deszcz ze śniegiem. Martin Beck i Gunvald Larsson, którzy właśnie się zjawili, stanęli na schodach sądu ape]acyjnego i wiatr smagał ich twarze. Po obejrzeniu zjawiska na platformie ciężarówki przeszli do studiowania okolicy. Riddarholmen, mała wyspa z kilkunastoma budynkami państwowymi, stanowi najdalej wysuniętą na zachód część miasta między mostami. Tory kolejowe i wąski kanał Riddarholm oddzielają ją od Starego Miasta i jeśli nie dopływa się tu drogą morską, pozostają tylko trzy. Można przejść pieszo chodnikiem na moście kolejowym, z portu Munkbro schodami Hebbe, a samochodem tylko przez most Riddarhus nad koleją i kanałem. Te trzy punkty były zablokowane. Odgrodzenie terenu i dopilnowanie, by nie znalazły się tam niepowołane osoby, było dla Erica Möllera i jego grupy specjalnej łatwym zadaniem. W ciągu dnia sprawdzali, by przez bariery przechodziły tylko osoby pracujące w biurach i urzędach na wyspie. Demonstranci i ciekawscy musieli pozostać na placu Riddarhus po drugiej stronie mostu. Na dziesięć minut przed spodziewanym przyjazdem kolumny Möller wysłał do kościoła dwóch ludzi z poleceniem: - Sprawdźcie dla pewności, czy nie wśliznęli się tam jacyś Japończycy i nie obserwują ceremonii z kamerami na szyi. Ludźmi ze specjalnego komanda byli Karl Kristiansson i asystent kryminalny Aldor Gustavsson. Kristiansson był z natury niewiarygodnym leniem, a Gustavsson nonszalanckim i krzepkim młodym człowiekiem odznaczającym się bardzo wysokim mniemaniem o sobie. Gustavsson stanął przed wejściem i zapalił cygaro, a Kristiansson wałęsał się dokoła, obserwując uświęconą historyczną okolicę. Myślał o tym, jak w czasach szkolnych zmuszano 227

go do zwiedzania muzeów i innych herostratesowych miejsc i nie dość, że umierał z nudów, to na domiar złego musiał pisać wypracowania o swoich przeżyciach. Przyszło mu też na myśl, że nie był w kościele od dnia konfirmacji. Kristiansson wrócił do Aldora Gustavssona, który nadal stał, kołysząc się na stopach, spowity chmurą dymu. - Jankes przyjeżdża za pięć minut - zauważył. - Lepiej ustawmy się na swoim miejscu. Kristiansson skinął gtową i poczłapał za Aldorem Gustavssonem. Martin Beck i Gunvald Larsson marzli na przenikliwym wietrze, wyglądając na plac Birgera Jarla. Ochrona stała wokół placu, a drogi od ciężarówki do wejścia do kościoła pilnował dodatkowy rząd uzbrojonych mężczyzn. Gunvald Larsson strzepnął nagle z rzęs krople deszczu i szturchnął Martina Becka łokciem. - Niech to diabli - powiedział. - Wiedziałem. Patrz, komando kretynów! Martin Beck zobaczył Gustavssona wychodzącego z kościoła z ciągnącym się z tyłu Kristianssonem i w tej samej chwili zauważył Richarda Ullholma nadchodzącego pospiesznie od strony Wzgórza Wrangla w stronę mostu. Martin Beck sprawdził godzinę. Zostało pięć minut. - Teraz niewiele możemy zrobić - odrzekł. - Tylko obserwować przebieg tego wszystkiego. A w ogóle to gdzie jest Möller? Gunvald Larsson wskazał na kościół. - Tam idzie. Z samym kwiatem listy idiotów. Uderzył się w czoło otwartą dłonią. Eric Möller szedł szybko w stronę wejścia do kościoła w asyście Bo Zachrissona i Kennetha Kvastmo. Zatrzymali się i Möller przeprowadził inspekcję swojego małego oddziału. Martin Beck i Gunvald Larsson nadal stali na schodach i widzieli, jak Möller rozmawia z czterema mężczyznami po kolei. Nie wyglądał na tak spokojnego, jak zawsze, zerkał co chwila na zegarek i rzucał niespokojne spojrzenia na plac, na którym miała wkrótce pojawić się kolumna. Pewnie wydawał ostatnie polecenia. Zachrisson ustawił się z Kristianssonem po jednej stronie wejścia, Gustavsson i Kvastmo po drugiej. - Nawet nie kiwnę palcem - zaklinał się Gunvald Larsson. - To działka Möllera. Mój Boże, co za specjalne komando. I jaki koszmarny wieniec. Dobrze, że obiekt hołdu nie widzi tego cyrku. Martin Beck podniósł kołnierz, włożył ręce w kieszenie i ocenił:

228

- Kilka pokoleń monarchów przewróci się w grobach, kiedy pokażą to paskudztwo. A zresztą co za idiotyczny pomysł taszczyć to aż z Norstedt? Gunvald Larsson spojrzał przez deszcz ze śniegiem na czterech oficerów marynarki, którzy podeszli teraz do ciężarówki. - Pewnie chodzi o to, że przejście procesji przez plac będzie bardziej uroczyste. A my stoimy w pierwszym rzędzie. Zastanawiam się, czy mamy bić brawo. Martin Beck spojrzał na grupę reporterów z radia i telewizji zebranych przy końcu mostu za kościołem. Richard Ullholm stał pośród nich, gestykulując. Eric Möller szedł w stronę mostu, by sprawdzić, czy usunięto barierę i przekazać reporterom z wozu transmisyjnego instrukcje, gdzie mają się ustawić. Wszyscy zaczęli patrzeć w stronę Myntgatan, którą za chwilę miała nadjechać kolumna. Martin Beck spostrzegł nagle znajomą postać ukrytą za pomnikiem na placu. Victor Paulsson był przypuszczalnie najłatwiejszym do rozpoznania człowiekiem w jednostce zwiadowczej wydziału bezpieczeństwa, właśnie z powodu dziwacznych przebrań, jakie wymyślał, by wtopić się niepostrzeżenie w różne środowiska. Był dość korpulentnym mężczyzna koło czterdziestki i Martin Beck zauważył go, kiedy szedł przez plac, powoli i nie rozglądając się dokoła, jak gdyby spacerował bez określonego celu. Ubranie miał ewidentnie niedopasowane do uroczystej okazji. Martin Beck nigdy go nie widział w podobnym stroju - zwykle występował w kolorowych mundurkach, które uważał za młodzieżowe, zwłaszcza gdy miał za zadanie pilnować demonstracji, zebrań studenckich i spotkań politycznych. Teraz miał na sobie kalosze, grafitowe spodnie w dyskretne popielate prążki i czarny płaszcz z aksamitnym kołnierzem. Na głowę włożył szary melonik, a pod pachą trzymał złożony egzemplarz „Svenska Dagbladet”. - Gdzie ma parasol? - zdziwił się Gunvald Larsson. - I aktówkę? Znów zgolił wąsy. Albo używa przyklejanych, bo w zeszłym tygodniu występował z wąsami. - Masz na myśli te w stylu Salvadora Dalego? - zapytał Martin Beck. W tej samej chwili rozległy się krzyki demonstrantów na placu Riddarhus i kolumna pojazdów ukazała się na Myntgatan. Eric Möller podbiegał tu i tam, wydając rozkazy na prawo i lewo, po czym dał znak oficerom marynarki, którzy stanęli na baczność, gotowi unieść monstrualny wieniec. Kolumna przejechała w żółwim tempie przez most Riddarholm - najpierw policjanci na motocyklach, potem opancerzony samochód z senatorem, premierem i ochroniarzem, teraz 229

bez cygara w swojej kamiennej twarzy. Dalej jechały wozy z ochroną, ochroniarz premiera, ambasador USA oraz inni prominentni dyplomaci i członkowie rządu. Poproszono młodego króla, by wziął udział w uczczeniu pamięci zmarłego dziadka, ale przebywał właśnie z oficjalną wizytą w sąsiednim kraju i nie mógł być przy tym obecny. Kolumna pojazdów skręciła w prawo i zatrzymała się przed pałacem Stenbocka, naprzeciw miejsca, w którym stali Martin Beck i Gunvald Larsson. Szofer wysiadł z samochodu i otworzył duży czarny parasol. Ochroniarz premiera podbiegł z drugim parasolem. Obaj politycy wysiedli z samochodu i zaczęli iść przez plac z ochroną niosącą parasole po obu ich stronach. Kamienna Twarz, który szedł tuż za nimi, musiał sobie poradzić bez osłony przed deszczem, ale chyba mu to nie przeszkadzało. Nawet nie zmienił wyrazu twarzy. Senator przystanął nagle i wskazał na Birgera Jarla, odwróconego do nich potężnymi, lśniącymi od deszczu plecami z brązu. Całe towarzystwo też się zatrzymało i spojrzało na pomnik. Rzęsisty deszcz padał ciężkimi kroplami na nieosłoniętą i coraz bardziej poważną grupę. Premier wyjaśnił, kogo przedstawia pomnik, a senator kiwnął z zainteresowaniem głową i wyraźnie chciał usłyszeć więcej o marszałku królewskim, który w jakimś sensie był najstarszym poprzednikiem premiera na tym urzędzie. Kiedy mniej lub bardziej elegancko ubrani uczestnicy ceremonii zaczęli przypominać zmokłe kury, a panie z fryzurami prosto od fryzjera rzucały rozpaczliwe spojrzenia, dwaj panowie stali pod parasolami i premier przymierzał się do wygłoszenia dłuższej przemowy. Kamienna Twarz stał tuż za senatorem ze wzrokiem utkwionym w jego karku. Szedł za nim w precyzyjnie odmierzonej odległości, kiedy obaj panowie z kierowcą i ochroniarzem niosącymi parasole spacerowali powoli wokół pomnika, a wykład trwał, przerywany od czasu do czasu pytaniem senatora. - No nie, niech już skończą gadać o Birgerze Jarlu albo jemu położą ten wieniec - zawarczał z irytacją Gunwald Larsson. Patrzył na swoje włoskie mokasyny, teraz przemoczone i z pewnością bezpowrotnie zniszczone. - Myślałem właśnie, jak riksmarsk może się nazywać po angielsku - powiedział Martin Beck. - State Marshall? - To brzmi bardziej jak naczelny komendant policji po amerykańsku - zauważył Gunvald Larsson. 230

Otrząsnął się jak mokry pies i patrzył na dwóch mężczyzn, którzy stali teraz przed pomnikiem, przyglądając się mu z zadartymi głowami. - Patrz na Kamienną Twarz - rzekł Martin Beck. - Tak - zaczął Gunvald Larsson. - Wygląda, jakby padał deszcz. Ha, ha, ha. - Skąd premier tyle wie o Birgerze Jarlu? Myślisz, że o nim czytał? Czy też wchodzi to w zakres obowiązków premiera? - Ja wiem o nim tylko tyle, że stworzył Women's Lib czy coś podobnego - odparł Gunvald Larsson. - Miałem odrę, kiedy uczyliśmy się o nim w szkole. Senator uświadomił sobie nagle, że nie jest na wycieczce z przewodnikiem i ma inne zadanie niż słuchanie wykładu o twórcy ruchu wyzwolenia kobiet i założycielu Sztokholmu. Podszedł do czterech przemokniętych marynarzy, którzy pewnie zaczęli już marzyć o tym, by wieniec naprawdę był kołem ratunkowym. Senator skinął z uznaniem ręką i pochwalił: - Marwellous. Exactly as I wanted it. Towarzystwo zaczęło się formować i podążać z wolna w stronę wejścia do kościoła. Premier i senator szli na czele procesji, między kierowcą a ochroniarzem, którzy skupiali się zawzięcie na takim manewrowaniu parasolami, by chroniły polityków, a przy tym nie odwracały się do góry ani nie zostały wyrwane z ich rąk przez porywisty wiatr. - Byłoby wspaniale, gdyby ci dwaj wzbili się w powietrze i przefrunęli nad Riddarfjärden - pomarzył Gunvald Larsson. - Jak Mary Poppins - stwierdził Martin Beck. - Albo John Blund. Kamienna Twarz utrzymywał swoją pozycję. Trzy metry za nim szli tragarze wieńca, a dalej pozostali uczestnicy, para za parą. Błękitna wstęga wieńca powiewała na wietrze, a złoty ornament z orłem chwiał się niebezpiecznie. Dwie kunsztownie udrapowane flagi przypominały teraz zużyte ścierki do naczyń. Czterej oficerowie uginali się niemal pod ciężarem. Ich mundury nie były już takie odprasowane. - Biedne skurczybyki - westchnął Gunvald Larsson. - W życiu bym się nie podjął takiej roboty. Czułbym się jak idiota. - Może zostali przyholowani lub coś w tym rodzaju - powiedział Martin Beck. - A propos idiotów - rzekł Guiwald Larsson. - Lepiej się przesuńmy, żeby mieć na nich oko. 231

Zaczekali, aż przeszli ostatni w pochodzie, czterej ochroniarze, i ustawili się w narożu budynku sądu apelacyjnego, skąd z odpowiedniej odległości mieli widok na wejście do kościoła. Na prawo od wejścia stali Kristiansson i Zachrisson. Przypominali dwa kamienne posągi i zdawali się przeżywać powagę chwili. Na lewo od drzwi stali Kvastmo i Aldor Gustavsson - Kvastmo wyprężony na baczność. Tuż przy ścianie Trybunału Skarbowo-Administracyjnego, naprzeciw kościoła, stał Victor Paulsson. Wielkie krople spadały z ronda melonika na aksamitny kołnierz płaszcza i „Svenska Dagbladet”, którą trzymał złożoną pod lewą pachą, zaczynała się rozpuszczać. Erica Möllera nie było widać, ale Richard Ullholm nadal był zajęty utrzymywaniem reporterów prasowych i telewizyjnych na wyznaczonych miejscach. Uroczysta procesja zbliżała się powoli do drzwi kościoła. Tuż przed wejściem ochroniarz premiera i kierowca przystanęli, złożyli parasole i dołączyli do Kamiennej Twarzy za dostojnym gościem i jego gospodarzem. W chwili, gdy mieli postawić pierwszy krok na schodach, ktoś wyszedł z kościoła. Młoda dziewczyna z długimi ciemnymi włosami, szeroko otwartymi niebieskimi oczami i zaciśniętymi ustami w poważnej, bladej twarzy. Była ubrana w zamszową kurtkę, zieloną aksamitną spódnicę do ziemi i skórzane botki. W dłoniach trzymała mały lśniący revolwer. Stanęła w progu, uniosła ręce i strzeliła. Odległość między wylotem lufy a punktem między brwiami premiera, w którym tulą przedziurawiła czoło, nie przekraczała dwudziestu centymetrów. Premier upadł do tyłu na swojego ochroniarza, który też się przewrócił, nie wypuszczając parasola z ręki. Dziewczyna drgnęła od siły odrzutu, ale teraz stała zupełnie spokojnie, powoli opuszczając ręce. Odgłos strzału odbił się echem między ścianami domów i zdawało się, że upłynęło kilka sekund, nim wszyscy zaczęli działać. Jedynym, który nie zareagował, był premier. Zmarł w chwili, w której kula dosięgła jego mózgu. - Cholera - zaklął Martin Beck. Gunvald Larsson spojrzał na niego pytającym wzrokiem. Martin Beck zwykle nie reagował w taki sposób. Victor Paulsson przebiegł przez ulicę, ale w połowie drogi do kościoła jego pistolet wypadł ze zwiniętej gazety i znikł z pluskiem w kałuży. 232

W chwili, gdy senator spokojnie wyjął z rąk dziewczyny małą niklowaną broń, jego ochroniarz wyszarpnął ogromny rewolwer z czeluści szerokiej jesionki. Victor Paulsson podbiegł do grupy w drzwiach kościoła z przemoczonym egzemplarzem „Svenska Dagbladet” w ręce. Senator, nie spuszczając wzroku z dziewczyny, podał narzędzie zbrodni Zachrissonowi, który akurat stał najbliżej. Kamienna Twarz wymierzył rewolwer w rozbrojoną dziewczynę. Nawet w jego olbrzymiej dłoni wydawał się wielki i pasowałby do ręki Wyatta Earpa albo przynajmniej Johna Wayne'a. Bo Zachrisson podniósł mały damski rewolwer, by wytrącić strzałem broń z ręki Kamiennej Twarzy, ale ochroniarz senatora był szybki jak błyskawica. Nie zmieniając wyrazu twarzy, rąbnął Zachrissona w rękę swoim coltem. Zachrisson krzyknął i wypuścił rewolwer. Kenneth Kvastmo, który do tej pory wciąż stał na baczność, rzucił się na dziewczynę i szybkim chwytem wykręcił jej ręce na plecy. Nie stawiała oporu, tylko pochyliła się do przodu i skrzywiła przy takim brutalnym potraktowaniu. Ochroniarz premiera stanął z trudem, patrząc ze zdumieniem na martwego szefa rządu u swoich stóp. W ręce wciąż trzymał parasol. Wśród członków procesji rozległy się okrzyki przerażenia i niedowierzania, a reporterzy i fotografowie przybiegli z Richardem Ullholmem na czele. W chwili, gdy Martin Beck i Gunwald Larsson znaleźli się na miejscu zdarzenia, pojawił się skądś Eric Möller. Próbował odsunąć poruszonych i zszokowanych ludzi, którzy zaczęli się tłoczyć wokół ciała, jednocześnie wykrzykując rozkazy do swoich mniej lub bardziej skonsternowanych ludzi. Martin Beck popatrzył na Rebeckę Lind, wciąż pochyloną w uścisku Kvastmo. - Puść ją - polecił. Kvastmo nadal trzymał dziewczynę i zamierzał protestować, kiedy podszedł Gunvald Larsson i odepchnął go. - Biorę ją do naszego samochodu - oświadczył i zaczął torować Rebece drogę przez wzburzony tłum. Martin Beck schylił się i podniósł rewolwer, który Kamienna Twarz wytrącił z ręki Zachrissona. Widział podobną broń całkiem niedawno. U Kollberga w Muzeum Wojska. Pamiętał, co Kollberg mówił o tym małym damskim rewolwerze. 233

Może da się z tego trafić w główkę kapusty z odległości dwudziestu centymetrów, pod warunkiem że się nie poruszy. Martin Beck popatrzył na roztrzaskane czoło martwego premiera i pomyślał, że to mniej więcej udało się zrobić Rebece. Teraz panowało kompletne zamieszanie. Jedynymi, którzy zdawali się przyjmować sytuację ze względnym spokojem, byli senator, jego ochroniarz i czterej oficerowie marynarki, którzy teraz złożyli gigantyczny wieniec u stóp premiera. Richard Ullholm był purpurowy na twarzy i zwrócił się do Erica Möllera, który próbował zaprowadzić w ogólnym rozgardiaszu jakiś porządek: - Zgłoszę to. To poważne przewinienie służbowe i trzeba je zgłosić do rzecznika praw obywatelskich. Skandaliczne zaniedbanie obowiązków. - Zamknij się - warknął Eric Möller. Richard Ullholm spurpurowial, jeśli to możliwe, jeszcze bardziej, i zwrócił się do Kristianssona, który nadal stał na swoim miejscu: - Trzeba cię zgłosić za przewinienie służbowe. Zgłoszę was wszystkich do rzecznika. - Ja nic nie zrobiłem - protestowa! Kristiansson. - No właśnie! - wrzasnął Ullholm. - I naprawdę to zgłoszę. Martin Beck odwrócił się do Ullholma ze słowami: - Nie stój tu i nie wrzeszcz, tylko zajmij się swoją robotą. Dopilnuj, by wszystkich stąd zabrać. Ty też, Kristiansson. Potem podszedł do Erica Möllera i stwierdził: - Musisz to ogarnąć. Ja jadę z dziewczyną do kryminalnego. Eric Möller zdołał usunąć gromadę ludzi zebranych wokół zwłok szefa rządu. Martwy premier leżał na wznak na mokrych od deszczu schodach kościoła. U swoich stóp miał groteskowy wieniec, po którego drugiej stronie stał senator ze zmartwionym wyrazem opalonej twarzy. Ochroniarz z twarzą wykutą z granitu wciąż trzymał w dłoni swój kowbojski rewolwer. Od strony placu Riddarhus dobiegało wycie syren. Martin Beck włożył mały lśniący rewolwer do kieszeni i zaczął iść w stronę samochodu, w którym czekał Gunvald Larsson z Rebecką Lind.

Rozdział 24 234

Sytuacja nie była dla Martina Becka zupełnie nowa. On sam za biurkiem, a na krześle naprzeciw niego ktoś, kto zabił człowieka. Bywało tak już wiele razy - stanowiło przecież część jego pracy. Nieczęsto natomiast zdarzało się, by prowadził przesłuchanie w niespełna godzinę od chwili popełnienia czynu, by sam wraz z wieloma innymi policjantami był jego świadkiem, sprawcą była osiemnastoletnia dziewczyna, a pytania jak, gdzie i kiedy zostały już wyeliminowane i pozostawało tylko dlaczego. W ciągu wszystkich lat swojej pracy w policji konfrontował się z mordercami i ofiarami z różnych klas społecznych i o zróżnicowanym statusie, ale nigdy wcześniej ofiarą nie była osoba na tak wysokim stanowisku jak premier kraju. Poza tym nie przypominał sobie, by kiedykolwiek spotkał się z takim narzędziem zbrodni, jakie leżało teraz przed nim na biurku. Obok małego niklowanego rewolweru leżało stare zniszczone pudełko na naboje - z jasnozielonej tektury, z zaokrąglonymi rogami i prawie nieczytelną etykietą na wieku. Leżała w nim kula, która przeszyła czoło premiera, a dziewczyna wyjęła pudełko z torby i dała mu już w samochodzie w drodze na komendę. Gunvald Larsson był w pokoju tylko przez chwilę. Uznał, że z tą rozmową Martin Beck lepiej poradzi sobie bez niego i po wymianie porozumiewawczych spojrzeń zostawił go sam na sam z Rebecką. Siedziała teraz w wyczekującej pozie naprzeciw Martina Becka, wyprostowana, z dłońmi zaciśniętymi na kolanach, a jej okrągła dziecinna twarz była blada i spięta. Pokręciła głową, kiedy ją zapytał, czy chce coś zjeść, wypić albo zapalić papierosa. - Próbowałem cię znaleźć parę dni temu - odezwał się Martin Beck. Spojrzała na niego zdziwiona. Po chwili zapytała: - Dlaczego? - Pytałem adwokata Braxena o twój adres, ale nie wiedział, gdzie mieszkasz. Od tamtej letniej rozprawy zastanawiałem się czasami, jak sobie radzisz, i przeczuwałem, że jest ci ciężko. Że możesz potrzebować pomocy. Rebecka wzruszyła ramionami. - Tak. Ale teraz jest już za późno. Martin Beck niemal pożałował tego, co powiedział. Miała rację. Było za późno i to, że podjął mało zdecydowaną próbę, by ją odnaleźć, nie mogło jej pocieszyć w obecnej sytuacji. - Gdzie mieszkasz, Rebecko? - spytał.

235

- W zeszłym tygodniu mieszkałam u koleżanki. Jej mąż wyjechał na kilka tygodni i mogłam tam mieszkać z Camillą do jego powrotu. - Czy Camilla jest tam teraz? Skinęła głową. - Myśli pan, że może tam zostać? - zaniepokoiła się. - Przynajmniej na razie. Koleżanka chętnie się nią zajmie. - To na pewno da się załatwić - odrzekł Martin Beck. - Chcesz tam zadzwonić? - Nie teraz. Trochę później, jeśli będę mogła. - Oczywiście. Masz też prawo do obrońcy. Domyślam się, że będziesz chciała adwokata Braxena? Znów skinęła głową. - Tylko jego znam - zauważyła. - I był dla mnie bardzo miły. Ale nie znam numeru jego telefonu. - Czy chcesz, żeby zaraz tutaj przyszedł? - Nie wiem. Musi mi pan powiedzieć, co mam robić. Nie wiem, jak to się zwykle odbywa. Martin Beck podniósł słuchawkę i poprosił centralę, by znaleźli Bekacza. - Pomógł mi napisać list - wyjaśniła Rebecka. - Tak - potwierdził Martin Beck. - Widziałem przedwczoraj kopię w jego biurze. Mam nadzieję, że nie masz nic przeciwko temu. - Przeciw czemu? - Że przeczytałem twój list. - Nie, czemu miałabym mieć? To pewnie też pan wie, co odpowiedzieli? Spojrzała na niego ponurym wzrokiem. - Tak - odparł. - Niezbyt zachęcające ani pomocne. Co robiłaś po tym, jak dostałaś odpowiedź? - Nic. Nie wiedziałam, co robić. Nie miałam przecież kogo spytać. Myślałam, że on jako najwyższa władza w kraju może coś zrobić, ale kiedy się tym nie przejął... Wykonała bezradny gest dłońmi i wyjaśniła prawie szeptem: - Teraz to nie ma znaczenia. Nic już nie ma znaczenia. Kiedy siedziała, wydawała się taka mała, samotna i zrezygnowana, że Martin Beck miał ochotę podejść i pogłaskać ją po ciemnych lśniących włosach albo objąć i pocieszyć. Zamiast tego spytał: - Gdzie mieszkałaś przez całą jesień? Zanim się sprowadziłaś do przyjaciółki?

236

- Trochę tu i tam. Przez pewien czas mieszkałyśmy w domku letnim w Waxholm. Kolega pozwolił, kiedy jego rodzice byli za granicą. Potem, kiedy wrócili, nie odważył się nas tam zostawić, więc wprowadził się do swojej dziewczyny, a my mogłyśmy spać w jego pokoju. Jednak po paru dniach właścicielka mieszkania zaczęła się awanturować, więc znów się przeprowadziłyśmy. A potem mieszkałyśmy u różnych znajomych. - Nie pomyślałaś o tym, by się zwrócić do opieki społecznej? Może by ci pomogli z mieszkaniem. Rebecka pokręciła głową. - Nie sądzę - oceniła. - Tylko by nasłali na mnie komisję opieki nad dzieckiem i zabrali mi Camillę. Nie wierzę, że można ufać jakimkolwiek urzędom w tym kraju. Nie przejmują się zwykłymi ludźmi, którzy nie są ani sławni, ani bogaci, i tego, co nazywają pomaganiem, ja nie uważam za pomoc. Tylko oszukują. W jej głosie brzmiała gorycz i Martin Beck wiedział, że nie ma sensu się sprzeciwiać. Poza tym nie miał podstaw. Ogólnie rzecz biorąc, miała rację. - Mhm - mruknął tylko. Zadzwonił telefon. Centrala informowała, że adwokat Braxen nie jest osiągalny ani u siebie w biurze, ani w sądzie. Nie mieli wpisanego nume telefonu do jego mieszkania. Martin Beck przypuszczał, że Bekacz ma mieszkanie połączone z biurem i używa tylko jednego telefonu. Albo ma zastrzeżony numer. Poprosił telefonistkę z centrali, by próbowała dalej szukać Braxena. - To nie ma większego znaczenia, jeśli go pan nie znajdzie - oznajmiła Rebecka, kiedy Martin Beck położył słuchawkę. - Tym razem już mi nie pomoże. - Ależ tak - odparł Martin Beck. - Nie możesz tracić nadziei, Rebecko. I tak musisz mieć obrońcę, a Braxen jest dobrym adwokatem. Najlepszym, jakiego możesz dostać. Na razie jednak musisz się zadowolić rozmową ze mną. Czy myślisz, że mogłabyś mi opowiedzieć o tym, co się stało? - Przecież pan wie, co się stało. - Tak, miałem na myśli to, co działo się wcześniej. Musiałaś to planować od jakiegoś czasu. - Ma pan na myśli to zabójstwo? - Tak. Rebecka siedziała przez chwilę w milczeniu, wpatrując się w podłogę. Potem podniosła wzrok, pełen takiej rozpaczy, że Martin Beck spodziewał się, iż lada moment się rozpłacze. - Jim nie żyje - wyszeptała bezdźwięcznym głosem. 237

- Jak... Martin Beck przerwał, kiedy Rebecka schyliła się po torbę stojącą na podłodze obok jej krzesła i zaczęła przetrząsać jej zawartość. Wyjął z kieszeni spodni chustkę do nosa, czystą, choć trochę zgniecioną, i podał jej przez biurko. Popatrzyła na niego suchymi oczami i pokręciła głową. Schował chustkę z powrotem i czekał, aż znajdzie w torbie to, czego szuka. - Odebrał sobie życie - wyjaśniła, kładąc przed nim na stole kopertę poczty lotniczej z biało-niebiesko-czerwonymi brzegami. - Może pan przeczytać list od jego mamy. Martin Beck wyjął z koperty szeleszczący papier pocztowy. List został napisany na maszynie i składał się tylko z jednej kartki. Jego ton był suchy i powściągliwy, w samym tekście nie było nic, co wskazywałoby na to, że matka Jima współczuje Rebece czy choćby rozpacza po śmierci syna. Ogólnie list nie wyrażał żadnych uczuć i dlatego wydawał się dość okrutny. Jim umarł w więzieniu dwudziestego drugiego października, pisała. Zrobił sobie sznur z koca i powiesił się na górnej poręczy piętrowego łóżka w celi. Z tego, co jej wiadomo, nie zostawił żadnego wyjaśnienia, przeprosin czy jakiejkolwiek wiadomości ani dla rodziców, ani dla Rebecki, ani dla nikogo innego. Chciała powiadomić o tym Rebeckę, ponieważ wie, że martwiła się o Jima i ma dziecko, którego ojcem mógł być Jim. Rebecka może już przestać czekać, aż Jim się odezwie. Pani Cosgrave zakończyła list stwierdzeniem, jak okoliczności śmierci Jima - najwyraźniej nie sama śmierć, lecz właśnie okoliczności - wpłynęły na jego ojca, pogarszając zły stan jego zdrowia. Podpisano: „Grace W. Cosgrave”. Martin Beck złożył kartkę i włożył z powrotem do koperty. Był na niej stempel z datą jedenastego listopada. - Kiedy to dostałaś? - zapytał. - Wczoraj rano - odpowiedziała Rebecka. - Miała tylko adres do moich przyjaciół, u których mieszkałam latem, i leżał tam przez kilka dni, zanim mnie znaleźli. - Nie jest specjalnie miły. - Nie. Rebecka patrzyła w milczeniu na list leżący przed nią na biurku. - Nie myślałam, że mama Jima jest taka - odezwała się. - Taka twarda. Jim opowiadał mi o rodzicach i wydawało się, że bardzo ich lubi. Bardziej tatę, oczywiście. Znów wzruszyła ramionami i dodała: - Choć rodzice niekoniecznie lubią swoje dzieci. Martin Beck zrozumiał, że to aluzja do jej rodziców, ale wziął to do siebie. Sam miał syna Rolfa, który niedługo skończy dwadzieścia lat, a ich kontakty zawsze były złe. Najpierw po rozwodzie, albo raczej, kiedy poznał Rheę, która nauczyła go, by odważył się na szczerość 238

nie tylko wobec innych, lecz również samego siebie, odważył się przyznać, że właściwie nie lubi Rolfa. Teraz patrzył na zgorzkniałą, spiętą twarz Rebecki i zastanawiał się, co jego brak ciepłych uczuć wobec syna oznacza dla życia emocjonalnego chłopca. Odpędził myśli o Rolfie i powiedział do Rebecki: - To wtedy się zdecydowałaś? Kiedy dostałaś ten list? Zwlekała przez chwilę z odpowiedzią. Przeczuwał, że jej wahanie wynika raczej z tego, że chce być szczera, nie z niepewności. Zakładał, że na tyle ją zna. - Tak - potwierdziła w końcu. - Wtedy się zdecydowałam. - Skąd wzięłaś rewolwer? - Miałam go przez cały czas. Dostałam kilka lat temu, kiedy zmarła ciocia mojej mamy. Lubiła mnie i często u niej bywałam, kiedy byłam mała, więc gdy umarła, odziedziczyłam trochę rzeczy, którymi się u niej bawiłam. Między innymi ten rewolwer. Ale nie myślałam o nim aż do wczoraj i nawet nie pamiętałam, że mam do niego kule. Tyle razy się przeprowadzałam i przez cały ten czas leżały zapakowane w torbie. - Strzelałaś z niego wcześniej? - Nie, nigdy. Właściwie nie byłam pewna, czy działa. Myślę, że jest chyba dość stary. - Tak - zgodził się Martin Beck. - Ma co najmniej osiemdziesiąt lat. Martin Beck nie interesował się specjalnie bronią i nie znał na niej bardziej, niż to konieczne. Gdyby był tam Kollberg, mógłby powiedzieć, że to Harrington and Richardson 32. single action, model z roku 1885. Potrafiłby również zidentyfikować amunicję jako ołowianą kulę bezpłaszczową w mosiężnej łusce z małym ładunkiem prochowym, marki Remington, wykonaną w roku 1905. - Jak ci się udało wejść niepostrzeżenie? Policja zagrodziła przecież całą Riddarholmen i kontrolowała wszystkich wchodzących. - Wiedziałam, że premier będzie jechał w ko... koi... zapomniałam, jak to się nazywa. - W kolumnie - podpowiedział Maitin Beck. - Pochód albo jak w tym wypadku rząd samochodów. - Tak, razem z tym Amerykaninem. Przeczytałam więc w gazecie, dokąd będą jechać i co tam robić i pomyślałam, źe kościół będzie najlepszy. Poszłam tam wczoraj wieczorem i się ukryłam. Potem zostałam tam przez całą noc i cały dzień aż do ich przyjazdu. Nietrudno było się ukryć, a miałam ze sobą maślankę, więc nie chciało mi się pić ani jeść. Do kościoła weszli jacyś ludzie, chyba policjanci, ale mnie nie zauważyli. Komando kretynów, pomyślał Martin Beck. Oczywiście, że jej nie zauważyli.

239

- Czy to wszystko, co jadłaś w ciągu ostatniej doby? - zapytał. - Naprawdę nie chcesz nic zjeść? - Nie, dziękuję, nie jestem głodna. Nie potrzebuję dużo jedzenia. Większość ludzi w tym kraju je o wiele za dużo. Mam zresztą w torbie sól sezamową i daktyle, gdybym potrzebowała. - Dobrze, powiedz sama, gdybyś czegoś chciała. - Dziękuję - odpowiedziała grzecznie Rebecka. - Nie spałaś też pewnie wiele w ciągu ostatniej doby. - Niewiele. Spałam trochę w kościele w nocy. Niedługo, najwyżej godzinę. Było dość zimno. - Nie musimy dzisiaj długo rozmawiać - zaproponował Martin Beck. - Możemy jutro, kiedy wypoczniesz. Jeśli chcesz, możesz dostać coś na sen. - Nigdy nie biorę tabletek - odrzekła Rebecka. - Czas musiał ci się dłużyć przez te wszystkie godziny w kościele. Co robiłaś, czekając? - Myślałam. Najwięcej o Jimie. Tak trudno zrozumieć, że nie żyje. Ale przecież w jakimś sensie wiedziałam, że nie wytrzyma w więzieniu. Nie poradził sobie w zamknięciu. Umilkła na chwilę, po czym dodała ze wzburzeniem w głosie: - To nieludzka, okropna i poniżająca kara. Jak jedni ludzie mogą decydować o zamykaniu innych? Wszyscy powinni mieć prawo do życia i wolności. - W społeczeństwie muszą być jakieś zasady - odparł Martin Beck. - I trzeba ich przestrzegać. - Tak, może. Ale czy ci, którzy wymyślają te zasady, są lepsi i mądrzejsi od innych? Ja w każdym razie tak nie myślę. Jim został oszukany. Nie zrobił niczego złego. Zupełnie nic. A jednak musiał zostać ukarany. Równie dobrze mogli go skazać na karę śmierci. - Jim został skazany zgodnie z prawem swojego kraju... - Został skazany tutaj - przerwała mu Rebecka, wychylając się do przodu na krześle. Kiedy go namówili, by jechał do domu, już go skazali. Proszę nie mówić, że było inaczej, bo nie uwierzę. Martin Beck nie odpowiedział. Rebecka znów opadła na oparcie krzesła i odgarnęła z policzka pasmo włosów. Czekał, aż podejmie swoją opowieść, nie chciał przerywać toku jej myśli pytaniami czy przemądrzałymi komentarzami. Po chwili sprostowała: - Mówiłam wcześniej, że postanowiłam zastrzelić premiera, kiedy się dowiedziałam, że Jim nie żyje. To niby prawda, ale właściwie myślałam chyba o tym już wcześniej. Nie jestem teraz pewna. 240

- Powiedziałaś przecież, że aż do wczoraj nie myślałaś o tym, że masz rewolwer? Rebecka zmarszczyła czoło. - To prawda. Pomyślałam o tym dopiero wczoraj. - Gdybyś wcześniej planowała go zastrzelić, na pewno także wcześniej przypomniałabyś sobie o rewolwerze. Skinęła głową. - Tak, być może - przytaknęła. - Nie wiem. Wiem tylko, że teraz, kiedy Jim nie żyje, nic nie ma już znaczenia. Nie przejmuję się tym, co stanie się ze mną. Jedyne, co dla mnie coś znaczy, to Camilla. Kocham ją, ale nie mogę jej dać nic prócz miłości. Jeżeli musi dorastać i żyć w tym społeczeństwie, powinna się tego nauczyć. A ja nigdy jej nie nauczę. Staram się patrzeć na to tak, że będzie szczęśliwsza, jeśli się dostosuje do zasad i praw, jakie obowiązują w tym kraju. Nigdy zresztą nie twierdziłam, że dziecko jest własnością tego, kto je urodził. W najlepszym wypadku będzie dość silna, by pokierować własnym życiem, kiedy dorośnie. Rebecka spojrzała wyzywająco na Martina Becka i dodała: - Pan oczywiście uważa, że jestem dziecinna i nieodpowiedzialna, ale ja naprawdę dużo o tym myślałam. - Też tak sądzę - odparł Martin Beck. - Nie uważam cię ani za dziecinną, ani za nieodpowiedzialną. Przeciwnie. Wydaje mi się, że masz większe poczucie odpowiedzialności niż większość twoich rówieśników. Poza tym jesteś szczera, a to też nie takie częste. - Tak - zgodziła się Rebecka. - Wszyscy kłamią. Okropnie żyje się w świecie, w którym ludzie tylko się okłamują, Ale wszyscy myślą, że muszą kłamać, żeby poradzić sobie w życiu i kiedy ci, którzy mają najwięcej do powiedzenia i mówią innym, co mają robić, a czego nie, kłamią najwięcej ze wszystkich, to tak właśnie się dzieje. Jak człowiek, który jest oszustem i draniem, może decydować o całym kraju? Bo on taki był. Zgniły moralnie oszust. Nie jestem taka głupia, by wierzyć, że ten, który go zastąpi, będzie lepszy, ale chciałabym pokazać wszystkim, którzy rządzą i decydują, że nie mogą oszukiwać ludzi bez umiaru. Sądzę, że wielu ludzi dobrze wie, że zostaną oszukani, ale większość za bardzo się boi albo jest zbyt wygodna, żeby coś powiedzieć. Protesty i skargi zresztą nie pomagają, a ci, którzy są u władzy, nic sobie z nich nie robią. Nie dbają o nic prócz własnej kariery, zupełnie lekceważą zwykłych ludzi. Dlatego go zastrzeliłam. Żeby się może przestraszyli i zrozumieli, że ludzie nie są taką ciemną masą, jak im się wydaje. Mają za nic tych, którzy potrzebują pomocy i skarżą się i awanturują, kiedy tej pomocy nie dostają, ale własnego życia nie mają za nic. Ale ja...

241

Przerwał jej dzwonek telefonu. Martin Beck pożałował, że nie zaznaczył, by nie łączyć do niego rozmów. Rebecka nie była zwykle taka elokwentna - kiedy widział ją poprzednio, sprawiała wrażenie nieśmiałej i milczącej. Podniósł słuchawkę. Centrala powiadamiała go, że nadal szukają adwokata Braxena, jak dotąd bez pozytywnego rezultatu. Martin Beck położył słuchawkę i w tej samej chwili ktoś zastukał do drzwi i do pokoju wkroczył Hedobald Braxen. - Dzień dobry - rzucił w locie do Martina Becka i podszedł prosto do Rebecki. - To przecież ty, Roberto. Słyszałem w radiu, że premier został zastrzelony i z opisu tak zwanego sprawcy domyśliłem się, kto to jest, i od razu pospieszyłem tutaj. - Dzień dobry - przywitała się Rebecka. - Szukaliśmy pana - rzekł Martin Beck. - Byłem u klienta - odparł Bekacz. - Nawiasem mówiąc, niezwykle interesujący człowiek. Ma olbrzymią wiedzę i zna się na wielu fascynujących dziedzinach. Jego ojciec był zresztą w swoim czasie wybitnym znawcą flamandzkiego tkactwa. To tam usłyszałem tę wiadomość w radiu. Braxen miał na sobie długi płaszcz w żółte i zielone cętki, który opinał jego okazały brzuch. Teraz go zdjął i rzucił na krzesło. Położył na biurku teczkę i zobaczył rewolwer. - Mhm - zamruczał. - Nieźle. Nie jest łatwo trafić z czegoś takiego. Pamiętam jeden raz, to było chyba tuż przed wybuchem wojny, podobna broń związana ze sprawą między dwoma bliźniakami. Jeśli już skończyliście, ja i Roberta... - Rebecka - poprawił Martin Beck. - Oczywiście. Czy mogę porozmawiać przez chwilę z Rebecką? Bekacz poszperał w teczce i znalazł starą mosiężną cygarnicę. Otworzył ją i wyjął przeżuty niedopałek cygara. Martin Beck zrozumiał, że dla Rebecki najlepiej będzie, jeśli zostawi ją na chwilę sam na sam z Bekaczem. Liczne skojarzenia i dygresje powinny być trochę mniej liczne, jeżeli Bekacz będzie miał tylko jednego słuchacza. Poza tym sam powinien wypełnić różne formularze i raporty oraz protokół z informacjami o Rebece i dużą część tego może zrobić bez jej udziału. Wstał z krzesła i oznajmił: - Proszę bardzo. Wrócę za chwilę. Kiedy szedł do drzwi, usłyszał głos Bekacza:

242

- Tak, moja mała Rebecko, źle się stało, ale jakoś się ułoży. Głowa do góry. Pamiętam dziewczynę w twoim wieku, to było w Kristianstad w roku 1946, tym samym zresztą, w którym... Martin Beck zamknął za sobą drzwi i westchnął.

Rozdział 25 Martin Beck dobrze ocenił sytuację, kiedy powiedział naczelnemu komendantowi, że ryzyko ponownego zamachu na senatora jest znikome. Zasadą ULAG było szybko atakować i znikać bez śladu. Powtórzenie nieudanej akcji po krótkim czasie, żeby osiągnąć lepszy wynik, oceniano jako karygodne. W mieszkaniu przy Kapellgatan w Huvudsta Levallois zaczął już pakować sprzęt. Ocenił swoje możliwości opuszczenia kraju jako dobre, pod warunkiem że zrobi to szybko. Wystarczyło dostać się do Danii, by mógł się poczuć względnie bezpiecznie. Francuz nie myślał dużo o tym, co się stało. Nie leżało to w jego naturze. Sytuacja Reinharda Heydta była inna. Wiedzieli, jak wygląda, a do tego był mniej lub bardziej uważnie śledzony. W mieszkaniu było ciepło i leżał na wznak na łóżku, ubrany w podkoszulek i krótkie białe spodenki. Przed chwilą brał prysznic. Nie zaczął jeszcze zastanawiać się poważnie nad tym, kiedy i jak mógłby opuścić to państwo dobrobytu. Prawdopodobnie będzie musiał przeczekać w tym mieszkaniu jeszcze dłuższy czas, nim nadejdzie właściwy moment, by udać się w drogę. Obaj Japończycy dostali podobne instrukcje. Mieli pozostać w mieszkaniu w Södermalmie, dopóki nie będą mogli go opuścić bez ryzyka, to znaczy kiedy policja zmęczy się poszukiwaniami i wszystko w kraju wróci do normy. Podobnie jak Heydt zgromadzili zapas konserw, na którym mogli przeżyć ponad miesiąc. Różnica była tylko taka, że Heydt prawdopodobnie nie przeżyłby więcej niż kilka dni na osobliwym jedzeniu Japończyków. Potem pewnie szybko padłby z głodu. Ale asortyment w jego lodówce i spiżarni był zupełnie inny i wystarczyłby dla jednej osoby nawet na rok, gdyby okazało się to konieczne. Teraz myślał tylko o jednym. Jakim cudem się nie udało? Wprawdzie już na obozie treningowym uświadomili mu, że trzeba się liczyć w przyszłości z niepowodzeniami i stratami w ludziach. Najważniejsze w takiej sytuacji było właściwie tylko to, by ani nieudanych akcji, ani martwych agentów nie kojarzono z ULAG.

243

Ale jednak. Levallois był pewny, że bomba wybuchła, a zwykle się nie mylił. Tezę, że Japończycy podłożyli ładunek wybuchowy w niewłaściwym miejscu, można było od razu wykluczyć. Reinhard Heydt był przyzwyczajony do robienia poprawnych obliczeń i rozwiązywania nawet skomplikowanych zadań. Leżał na łóżku nie dłużej niż dwadzieścia minut, kiedy go olśniło, co musiało się stać. Wstał i przeszedł do centrali operacyjnej. Levallois spakował już swój niewielki bagaż i właśnie wkładał płaszcz. - Teraz rozumiem, jak to się odbyło. Francuz popatrzył na niego pytającym wzrokiem. - Oszukali nas po prostu. Radio i telewizja nie nadawały transmisji na żywo. Opóźniły ją o jakieś pół godziny. Kiedy my zadziałaliśmy, kolumna już przejechała. - Mhm - mruknął Levałlois. - To brzmi wiarygodnie. - I tłumaczy, dlaczego policja zarządziła ciszę radiową. Radio policyjne od razu zdradziłoby blef z transmisjami. Francuz się uśmiechnął. - Muszę przyznać, że całkiem sprytnie to zrobili - powiedział. - Typowe niedocenianie policji - stwierdził Heydt. - Widać nie siedzą tam sami idioci. Levallois rozejrzał się po pokoju. - Cóż, zdarza się - rzekł. - Ja spadam. - Możesz wziąć samochód. I tak nie będę go teraz używał. Francuz myślał. Cały kraj, a szczególnie okolice Sztokholmu, był teraz pewnie zagrodzony policyjnymi barierami. Chociaż samochód trudno było powiązać z zamachem, istniał element ryzyka. - Nie - odmówił. - Pojadę pociągiem. Cześć. - Cześć - odparł Heydt. - Do zobaczenia. - Mam nadzieję. Levallois dobrze kalkulował. Następnego ranka przyjechał niezaczepiany przez nikogo do Angelholm. Tam wsiadł do autobusu do Torekov. Łódź rybacka czekała już zgodnie z umową w porcie. Od razu wszedł na pokład, ale wypłynęli dopiero wtedy, gdy się ściemniło. Następnego dnia przed południem był już w Kopenhadze, czyli miejscu dość bezpiecznym.

244

Chociaż Levallois nie był zbyt dobry w duńskim, pierwsze strony gazet wprawiły go w najwyższe zdumienie. Zastanawiał się, o której godzinie „France Soir” przychodzi do kiosków w wielkiej poczekalni Dworca Centralnego.

Reinhard Heydt wciąż leżał na łóżku z dłońmi splecionymi pod karkiem. Słuchał jednym uchem radia, rozważając swoje pierwsze poważne niepowodzenie. Ktoś go oszukał mimo perfekcyjnie przeprowadzonych przygotowań. Kto był na tyle bystry, by tak efektownie wystawić go do wiatru? Kiedy zaczęło się specjalne wydanie wiadomości, usiadł na łóżku i słuchał z uwagą. Jakby tego było mało, przytrafił im się niemal komiczny zbieg okoliczności. Heydt przyłapał się na tym, że siedzi i się śmieje. Mniej zabawny był fakt, że teraz mniej niż kiedykolwiek mógł podjąć ryzyko wyjazdu. Cieszył się, że był dość przewidujący, by zaopatrzyć się w dobre książki, takie, jakie można czytać i rozważać wiele razy. Zdawał sobie sprawę z tego, że minie sporo czasu, nim znów zobaczy Pietermaritzburg, a ponieważ był miłośnikiem natury, oczekiwanie będzie dość męczące. Mimo wszystko nie czuł się szczególnie przygnębiony. Depresja była ostatnią rzeczą, na jaką mógł sobie pozwolić człowiek w jego położeniu. Dla Martina Becka ukoronowaniem tego zdumiewającego dnia był telefon od Herrgotta Nöjda, który powiedział, że jest wolny, ale nie ma pojęcia, gdzie się znajduje. - Nie ma tam kogoś, kto wie? - zapytał Martin Beck. - Nie, wszyscy są ze Skanii. - A jak się tam dostałeś? - Busem policyjnym - odrzekł Nöjd. - Ale pojechał i wróci po nas dopiero jutro rano. Wiem tylko, że niedaleko stąd jest kolej. Pociągi są zielone. - Metro - domyślił się Martin Beck. - Gdzieś na przedmieściach. - Nie, do licha, te pociągi nie jeżdżą pod ziemią. - Powiedz mu, żeby wyszedł i sprawdził nazwę ulicy na najbliższym rogu - podpowiedziała Rhea, która zawsze podsłuchiwała rozmowy telefoniczne. - To był duch? - zapytał Nöjd i się roześmiał. - Niezupełnie. - Słyszałem, co mówiła. Zaczekaj chwilę. Wrócił dokładnie po czterech minutach i zakomunikował: 245

- Lysviksgatan. Mówi ci to coś? Martinowi Beckowi nie mówiło nic, ale Rhea znów wtrąciła się do rozmowy. - Jest w Farsta - poinformowała. - Tam rzeczywiście ciężko się odnaleźć. Ulice biegną jak popadnie. Przekaż mu, żeby stanął na tym samym rogu, a ja go odbiorę za dwadzieścia minut. - Słyszałem, słyszałem - oznajmił Nöjd. Rhea już miała na nogach czerwone kalosze. Teraz zapięła kurtkę i otworzyła drzwi. - Niech cię piekło pochłonie, jeśli dotkniesz piekarnika - uprzedziła. - Miłą masz panią. - Nöjd się zaśmiał. - Jak ma na imię? - Sam ją zapytaj - odparł Martin Beck. - Do zobaczenia. Rhea miała starą furgonetkę volvo, która siała zwykle popłoch na ulicach. Samochód, przez wielu koneserów w okolicy nazywany traktorem lub walcem parowym, był udaną konstrukcją, bo nigdy nie sprawiał problemów ani się nie psuł. Fabryka też bardzo logicznie zaprzestała produkcji tego modelu. Rhea mawiała, że był to jeden z wielu znaków wskazujących na to, że kapitalizm rządzi się własnymi prawami. Dokładnie po czterdziestu czterech minutach wróciła z Nöjdem. Spotkanie było najwyraźniej udane, bo Martin słyszał, jak śmieją się i mówią jedno przez drugie już w windzie. Potem zdjęła kurtkę, rzuciła okiem na zegar i pobiegła do kuchni. Nöjd obejrzał mieszkanie i na końcu stwierdził: - Nie jest źle mieszkać w Sztokholmie. A potem: - Co właściwie stało się wczoraj? Policjant w tym mieście nic właściwie nie wie. Tylko stoi, gdzie mu każą, i się gapi. Miał rację. W takich sytuacjach policjant na ulicy wiedział na ogół tyle, co żołnierz w polu, czyli nic. - Dziewczyna zastrzeliła premiera. Ukryła się kościele na Riddarholm, a policja z wydziału bezpieczeństwa, który miał sprawdzić teren, zawaliła sprawę. - Nie twierdzę, że byłem jego wielbicielem - zaczął Nöjd - ale wydaje mi się to bez sensu. W pół godziny mianują podobnego. Martin Beck skinął głową. - Czy coś się wydarzyło w Anderslöv? - zapytał. - Mnóstwo - odpowiedział Nöjd. - Ale same dobre rzeczy. Kalle i ja uratowaliśmy na przykład sklep monopolowy. Ktoś chciał go zamknąć, ale trudno walczyć z takimi autorytetami jak pastor i szef miejscowej policji. 246

- A jak się miewa Folke Bengtsson? - Chyba dobrze. Dokładnie tak jak zawsze. Natomiast jakiś trochę zwariowany sztokholmczyk kupił dom Sigbrit Mard na letnią rozrywkę. To znaczy, na domek letni. Głośno się roześmiał. - I coś dziwnego stało się z Bertilem Mardem. - Co takiego? - Miałem mu zadać kilka pytań dotyczących spadku i tak dalej. Okazało się, że sprzedał dom, bar i wszystkie graty, jakie miał, i wrócił na morze. Mówili, że ktoś mu tak doradził. Ciekaw jestem kto. Martin Beck nie odpowiedział. Doradcą był on sam. - Cóż, pisaliśmy potem po angielsku i dostaliśmy w końcu bardzo elegancki list z jakiegoś przedsiębiorstwa żeglugowego z Tajpej na Tajwanie, z którego wynikało, że kapitan Mard został zatrudniony przed czterema miesiącami w Liberii i jest teraz kapitanem frachtowca M/s „Tajwan Sun”, który płynie właśnie ze Sfax do Botafogo z ładunkiem ostnicy. Wtedy dałem spokój. Ale jedno mnie zastanawia: Mard o mało nie zapił się na śmierć i nie dostał zaświadczenia lekarskiego. Jakim cudem został kapitanem dużego statku? - Jeśli podsuniesz pięćset dolarów pod nos właściwego lekarza w Monrowii, możesz pewnie dostać zaświadczenie, że masz drewnianą nogę i szklane oko - zauważył Martin Beck. - Dziwi mnie tylko, że Mard sam nie wpadł na to wcześniej. - Sam - powtórzył Nöjd z szelmowskim błyskiem w oku. - Więc to ty... Martin Beck potwierdził ruchem głowy. Nöjd rzekł: - Potem w samym śledztwie w sprawie morderstwa było trochę szczegółów, które mnie zdziwiły. Powiedzieli na przykład, że morderca, jak on tam się nazywał, dostał zawału serca i zmarł, kiedy miała go zabrać policja. - No i? - Zawału serca nie dostaje się na zawołanie - wyjaśnił Nöjd. - Kiedy później spotkałem w Trelleborgu jego lekarza, okazało się, że miał ciężką wadę serca. Nie było mu wolno palić ani pić kawy, ani wchodzić po schodach czy się denerwować. Nie mógł się nawet pie... Urwał, bo do pokoju weszła Rhea. - Czego nie mógł? - zapytała. - Pieprzyć - dokończył Nöjd. - Biedny człowiek - użaliła się i wróciła do kuchni. - I jeszcze jeden szczegół - zaczął Nöjd. - Kiedy skradziono jego samochód, nie był zamknięty na zamek, a drzwi garażu stały otwarte. Dlaczego? Cóż, oczywiście dlatego, że liczył 247

na to, iż ktoś zwędzi samochód, bo wiedział, że jest dowodem w sprawie Sigbrit Mard. Zostawiał tak samochód po morderstwie, wcześniej nie. Gdyby nie ta jego wredna baba, pewnie nawet by nie zgłosił kradzieży. - Powinieneś pracować w komisji do spraw zabójstw - stwierdził Martin Beck. - Co? Ja? Zwariowałeś? Nigdy nawet o tym nie pomyślę, możesz być pewny. - Kto powiedział „wredna baba”? - zawołała z kuchni Rhea. - Nie jest chyba feministką? - zapytał ściszonym głosem Nöjd. - Nie sądzę - odparł Martin Beck. - Choć czasem nosi czerwone pończochy. - Ja! - odkrzyknął Nöjd. - Dobrze - rzekła Rhea. - Jeśli nie miałeś mnie na myśli. Jedzenie jest gotowe. Chodźcie do kuchni, zanim wystygnie. Rhea lubiła gotować, zwłaszcza dla siebie i ludzi o bardziej wyrafinowanym smaku. Miała natomiast problem z gośćmi, którzy wrzucali w siebie wszystko bez różnicy i bez komentarza. Inspektor policji z Anderslöv był gościem idealnym. Sam doskonały kucharz, smakował wszystko starannie, nim się odezwał. A kiedy już coś powiedział, była to bardzo pozytywna uwaga. Kiedy wsadzili go do taksówki na moście Skeppsbron w jakąś godzinę później, wyglądał na bardziej zadowolonego niż kiedykolwiek.

W piątek dwudziestego drugiego listopada Herrgott Nöjd znów stał na swoim posterunku przy Sveavagen naprzeciw biblioteki. Kiedy kolumna przejeżdżała, Martin Beck podniósł rękę w geście pozdrowienia, a Gunvałd Larsson zapytał kwaśnym tonem: - Machasz łowcy łosi? Martin Beck skinął głową. On i Gunvald Larsson zagrali w orła i reszkę o to, który z nich pójdzie poprzedniego wieczoru na przyjęcie i tym razem szczęście miał Martin Beck, co oznaczało również, że Herrgott Nöjd dostał dobry obiad. Przyjęcie w Stallmastaregarden było przygnębiającą imprezą, ale zarówno senator, jak i naprędce mianowany szef rządu trzymali fason. Obaj w oficjalnych wystąpieniach używali zwrotu „tragiczny epizod”, ale żaden z nich nie posunął się dalej. Poza tym w ich mowach było sporo zwykłego politycznego bełkotu o przyjaźni, woli pokoju, równouprawnieniu i wzajemnym szacunku. 248

Gunvald Larsson odnosił niemal wrażenie, jakby obaj mężowie stanu zlecili napisanie swoich przemówień temu samemu człowiekowi. Ochrona osobista Möllera nie miała tym razem żadnych słabych punktów i nie było widać nikogo z oddziału SK. Większość z nich miała służbę na komisariacie, a paru dzień wolny, ale jedynym, który przynajmniej we własnym mniemaniu ciężko pracował, był Richard Ullholm. Siedział w domu w kuchni i pisał. Łącznie udało mu się stworzyć jedenaście zgłoszeń do rzecznika praw obywatelskich, z którego to wyniku sam był dość zadowolony. W większości przypadków zadowolił się skargami na niedbalstwo, nieprzydatność i komunizm, ale w doniesieniu na Martina Becka poszedł o krok dalej, wskazując, że został przez niego osobiście znieważony. Ullholm był teraz inspektorem policji i mając taki stopień, nie mógł tolerować, by ktoś mu mówił, że nie ma stać i wrzeszczeć. Niezależnie od tego, czy ten, który wypowiedział te słowa, stał wyżej w hierarchii. Gunvald Larsson odbierał wieczór jako porażająco nudny i odezwał się tylko raz. Zauważył ogromne wybrzuszenie pod marynarką Kamiennej Twarzy i zapytał Möllera, który akurat pojawił się w szatni: - Jak to jest, że ten typ może chodzić uzbrojony w obcym kraju? - Specjalne pozwolenie. - Specjalne pozwolenie? Kto je wydał? - Ten, który już nie żyje - odrzekł Möller. Szef wydziału bezpieczeństwa oddalił się, a Gunvald Larsson pogrążył w rozmyślaniach. Jego wiedza prawnicza nie była imponująca i zastanawiał się, w jakim stopniu zezwołenia na czyny niezgodne z prawem wydane przez osobę zmarłą mogą być ważne, a jeśli tak, to jak długo. Nie znalazł odpowiedzi na to pytanie i po chwili przyłapał się na tym, że współczuje człowiekowi o kamiennej twarzy. Co za cholerna robota, pomyślał. Zwłaszcza kiedy trzeba chodzić z niezapalonym cygarem w gębie. Uśmiech senatora byl powściągliwy, tak jak cale przyjęcie, które nie trwało do świtu. Mimo to Gunvald Larsson wrócił do domu w Ballmora dopiero o wpół do drugiej w nocy. Wziął prysznic, włożył świeżo upraną piżamę, położył się, przeczytał pół strony Juliusa Regisa i zasnął. O tej porze senator zdążył już przespać prawie pół godziny w bezpiecznym schronieniu ambasady. Kamienna Twarz też zrobił swoje na ten dzień i odpoczywał z cygarem, bronią i puszką piwa starannie ułożonymi na nocnym stoliku.

249

Następnego ranka spekulowano z ożywieniem, czy król odwoła lunch, czy nie. Mógł z pewnością to zrobić z uwagi na wydarzenia z poprzedniego dnia i fakt, że sam dopiero co wrócił z wizyty oficjalnej w Finlandii. Dwór jednak nie przekazał takiej wiadomości i grupa specjalna mogła zrobić użytek z całego skomplikowanego planowania przygotowanego na tę okoliczność. Tak jak powiedział adiutant, król nie bał się o swoje życie. Wyszedł do Logarden i osobiście przywitał senatora, zapraszając go do pałacu. Jedynym, co wskazywało na kontakt dworu z ambasadą USA, była obecność Kamiennej Twarzy w kuloodpornym samochodzie. Kiedy senator wszedł na schody określane przez służby bezpieczeństwa jako „czuły punkt”, wóz zaparkował na samym dziedzińcu pałacu. Martin Beck, przechodząc, zobaczył przez niebieskawą szybę, jak ochroniarz odkłada cygaro i wyjmuje puszkę budweisera i coś, co bez wątpienia wyglądało na pudełko ze śniadaniem. Pomijając ten szczegół, nie zdarzyło się nic nieprzewidzianego. Lunch był prywatnym spotkaniem króla i to, co zostało przy tej okazji powiedziane i zrobione, nie wyszło poza krąg uczestników. Ochroniarz zjadł swój skromny posiłek w samochodzie tylko dlatego, że król nie chciał siedzieć przy stole z uzbrojonym człowiekiem, co Martin Beck w pełni rozumiał. Demonstranci przed pałacem byli nieliczni w porównaniu z tym, czego się spodziewano, i podczas spotkania w Logarden mniej więcej tyle samo osób krzyczało: „Chcemy naszego króla.” i „Yankee go home”. Czynnik czasu był ważny dla policji, a szczególnie dla Gunvalda Larssona, który wraz z szefem policji porządkowej dowodził całością sił ochrony ogólnej. Gunvald Larsson spoglądał często na swój zegarek i za każdym razem stwierdzał z pewnym zdziwieniem, że wszystko odbywa się zgodnie z harmonogramem. Osoby na wysokich stanowiskach politycznych i państwowych zwykle trzymają się ustalonego programu i ani monarcha, ani senator nie zmieniali schematu nawet o minutę. Senator wszedł po północnych stopniach Logarden w wyznaczonej chwili i król też był już na miejscu. Uścisnęli sobie dłonie i weszli przez wschodnie wejście do pałacu dokładnie tak, jak zostało wyliczone. Fama głosiła, że król cierpi na dysleksję i nie potrafi poprawnie pisać - podobno przy jakiejś okazji napisał „kórl” zamiast „król” ale nie miał żadnych trudności z trzymaniem się harmonogramu z opóźnieniami nieprzekraczającymi trzydziestu sekund. W chwili, gdy wraz z dostojnym i powszechnie nielubianym gościem wszedł do pałacu, minął najbardziej krytyczny moment i Martin Beck wraz z wieloma innymi wydał westchnienie ulgi.

250

Posiłek zakończono również zgodnie z planem. Senator wsiadł do opancerzonego samochodu z piętnastosekundowym opóźnieniem. Möllera jak zwykle nie było widać, ale z pewnością znajdował się gdzieś w pobliżu. Uformowano kolumnę, która ruszyła w długą drogę do Arlandy. Möller ogrodził dziedziniec pałacu kordonem swoich najlepszych ludzi - miał do dyspozycji wielu dobrych pracowników - i tym razem teren został przeszukany na czas i bardzo dokładnie. Kolumna zrobiła niewielki objazd, by ominąć teren wybuchu, na którym pracownicy gazowni byli jeszcze daleko od ukończenia naprawy uszkodzeń. Tym razem jechała szybciej niż poprzedniego dnia, a Gunvald Larsson tak jak wtedy prowadził dość niekonwencjonalnie szybkie porsche, przejeżdżając tam i z powrotem wzdłuż kolumny. Był bardzo milczący i myślał głównie o Heydcie i jego kumplach, którzy z całą pewnością zapadli się na dłuższy czas pod ziemię. - Jest parę dobrych tropów - powiedział do Martina Becka. - Samochód i rysopis Heydta. Martin Beck kiwnął głową. W jakiś czas później Gunvald Larsson mruknął jakby do siebie: - Tym razem nie umkniesz. Trzeba zrobić dwie rzeczy: znaleźć firmę, która sprzedała lub wypożyczyła ten zielony samochód, a potem czekać, aż wyjdą. Musimy wysłać tam od razu paru ludzi. Ale kogo? Po długim namyśle Martin Beck powiedział: - Rönna i Skackego. To nie będzie łatwe zadanie, ale Skacke jest uparty jak muł, a Rönn ma duże doświadczenie. - Wcześniej tak nie myślałeś. - Ludzie się zmieniają z biegiem czasu. Ja też.

W pomieszczeniu dla VIP-ów na lotnisku podano lampkę szampana. Gunvald Larsson, który nie pił, znów wylał zawartość do najbliższej doniczki. Wzdłuż trasy stało wielu demonstrantów, ale znacznie mniej niż poprzedniego dnia. Większość miała za sobą ciężką noc w namiocie w deszczowej pogodzie, a nieprzewidziany rozwój wypadków jakby odebrał im zapał. Nie było żadnych incydentów, tylko mnóstwo plakatów, które szybko zniszczyła dżdżysta pogoda.

251

Uśmiech senatora był raczej pełen ulgi niż powściągliwy. Podchodził do kolejnych osób, ściskając im dłonie. Kiedy jednak stanął przed Gunvaldem Larssonem, włożył rękę do kieszeni, zadowalając się skinieniem głowy i najbardziej czarującym uśmiechem z kampanii wyborczej. Kamienna Twarz patrzył przez jego ramię na Gunvalda Larssona z rodzajem ponurego porozumienia. To była jedna z niewielu sytuacji, w której zdobył się na coś, co przypominało ludzką reakcję. Senator wygłosił neutralną i rutynową mowę dziękczynną, krótką, zwięzłą i prostą, wspominając w niej jeszcze raz o „tragicznym epizodzie”. Potem poszedł do jeepa Sapo, który miał go zawieźć na lotnisko. Był zaparkowany dość daleko w bardzo dobrze strzeżonym miejscu. W samochodzie jechali również Martin Beck, Möller i ten sam sekretarz stanu, który brał udział we wczorajszej ceremonii powitalnej, a teraz szybko awansował na ministra bez teki, oraz mężczyzna z kamienną twarzą i cygarem. - Dirty motherfuckin swine! - wrzasnął jakiś kolorowy dezerter z tłumu gapiów, kiedy senator wchodził: po trapie do kabiny samolotu. Senator spojrzał na tego, który krzyczał, uśmiechnął się i pomachał z zadowoleniem ręką. W dziesięć minut później samolot byt już w powietrzu. Wzniósł się stromo w górę i skręcił, kreśląc długą, lśniącą jak aluminium linię, by wejść na właściwy kurs, i po niespełna minucie znikł z pola widzenia.

W drodze powrotnej Gunvald Larsson powiedział: - Mam nadzieję, że samolot z tym draniem się rozbije, ale to chyba zbyt wygórowane życzenie. Martin Beck spojrzał z boku na Gunvalda Larssona. Nigdy wcześniej nie widział go tak poważnego. Gunvald Larsson wcisnął gaz do dechy i wskazówka prędkościomierza powędrowała w okolice dwustu dziesięciu kilometrów na godzinę. Pozostałe samochody zdawały się stać w miejscu. Żaden z nich się nie odezwał, dopóki porsche nie zaparkowało na dziedzińcu komendy. - Teraz zaczyna się prawdziwa praca - rzekł Gunvald Larsson. - Znaleźć Heydta i zielony samochód? - I jego kompanów. Tacy jak Heydt nigdy nie działają sami. - Pewnie masz rację - zgodził się Martin Beck. 252

- Zielony wózek z literami GOZ na tablicy - zastanawiał się Gunvald Larsson. - Sądzisz, że mogła dobrze pamiętać te litery po takim długim czasie? - Ona nigdy nie mówi czegoś na pewno, jeżeli nie jest tego pewna - odparł Martin Beck. - Ale każdy może się w czymś takim pomylić. - Nie jest daltonistką? - Mowy nie ma. - Jeśli samochód nie był skradziony, musiał być wzięty z wypożyczalni albo po prostu kupiony. W każdych okolicznościach na pewno jest do wyśledzenia. - Właśnie - przytaknął Martin Beck. - To będzie przyjemne zajęcie dla Skackego i Rönna. Jeżeli oni zajmą się chodzeniem, możemy posadzić Melandera przy telefonie. - A co my dwaj będziemy robić? - Czekać - odrzekł Martin Beck. - Czekać i obserwować, co się dzieje. Tak jak chłopcy z ULAG. Wiedzą teraz, że coś poszło nie tak, i na pewno są wyjątkowo ostrożni. Zaszyli się gdzieś, by przeczekać. - Tak, to brzmi prawdopodobnie. Mieli rację, ale tylko w siedemdziesięciu pięciu procentach.

W piątek dwudziestego drugiego listopada po południu sytuacja przedstawiała się następująco: Reinhard Heydt był w Huvudsta, a dwaj Japończycy rozważali sytuację w mieszkaniu w Södermalmie. Samolot, który miał odtransportować Herrgotta Nöjda do Skanii, nie mógt wylądować na zamglonym jak zwykle lotnisku Malmö Sturup i musiał lecieć na Kastrup w Danii. Kiedy Nöjd stał na przenośniku, którym miał się dostać do autobusu jadącego promem samochodowym między Dragør i Limhalm do dworca kolejowego w Malmö, skąd ewentualnie mógł wziąć taksówkę do Anderslöv, spotkał Levallois, który zdążał w przeciwną stronę, mianowicie do samolotu, który miał za chwilę wystartować do Paryża. Nigdy wcześniej się nie widzieli i nigdy więcej nie mieli się spotkać. Dlatego żaden z nich nie zareagował. Senator spal w wygodnym fotelu lotniczym, kiedy jego prywatny samolot leciał z rykiem na zachód. Kamienna Twarz dłużej nie wytrzymał. Wyjął pudełko zapałek z reklamą Stallmastaregarden i zapalił cygaro.

253

Martin Beck i Gunvald Larsson udzielali instrukcji swoim współpracownikom, Rönn ziewał, Melander wytrząsał popiół z fajki, patrząc demonstracyjnie na zegar, a Skacke, gotów do pogoni za nowymi zasługami, słuchał z uwagą.

Kilkaset metrów dalej Rebecka Lind znów stała przed sądem, czekając na formalne aresztowanie. Sprawę opóźniono, przydzielając ją Buldożerowi Olssonowi. Ten uważał, że jest zbyt łatwa, a poza tym wzdrygał się na myśl, że znów będzie musiał wysłuchiwać tyrad Bekacza, i wymówił się nagłą niedyspozycją, chociaż siedział w swoim gabinecie. Zastępowała go kobieta, która od razu wniosła o areszt i tak zwane kompleksowe badanie psychiatryczne, procedurę, która często trwała kilka miesięcy. Rebecka Lind milczała. Wydawała się zupełnie osamotniona, chociaż miała po lewej stronie strażniczkę, która wyglądała na miłą, a po prawej Hedobalda Braxena. Kiedy prokurator skończyła przedstawiać sprawę, wszyscy czekali niecierpliwie na to, co powie Braxen, ponieważ funkcjonariusze sądowi chcieli iść do domu, a reporterzy byli gotowiliec do najbliższego telefonu. Musieli jednak długo czekać, nim Bekacz zabrał głos. W tym czasie obserwował ze smutkiem swoją klientkę, beknął dwa razy i popuścił pasek o jeszcze jedną dziurkę. Potem wydał kolejny naturalny odgłos. W końcu powiedział: - Wersja pani prokurator jest całkowicie błędna. Jedyne, co się niewątpliwie zgadza, to fakt, że Rebecka Lind zastrzeliła szefa rządu. Do tej pory prawie cały naród mógł być świadkiem tego czynu w telewizji, która godzinę temu pokazywała przebieg zdarzenia po raz szesnasty. Jako adwokat i doradca prawny Rebecki poznałem ją dość dobrze i jestem przekonany, że jej psychika jest zdrowsza i mniej wynaturzona niż u kogokolwiek na tej sali, włączając mnie samego. Wierzę, że uda mi się to udowodnić podczas rozprawy, która, mam nadzieję, odbędzie się w przyszłości. Rebecka Lind w ciągu swego młodego życia niejeden raz była konfrontowana z systemem, którego arbitralności wszyscy musimy się poddawać. Ani razu nie dostała od społeczeństwa, czy też filozofii, która je uformowała, pomocy i zrozumienia. Kiedy prokurator domaga się badania psychiatrycznego, uzasadniając to brakiem motywu dla czynu, w najlepszym wypadku jest to przejaw czystej naiwności. W rzeczy samej czyn Rebecki miał podłoże polityczne, chociaż ona sama nie należy do żadnego ugrupowania i pewnie żyje w szczęśliwej nieświadomości systemu politycznego, który narzuca praktycznie wszystko, co się dzieje wokół nas każdego dnia. Nie zapominajmy, że nadal obowiązuje nie254

dorzeczna doktryna, iż wojna jest logicznym następstwem polityki, i że sformułowali ją dobrze opłacani teoretycy na usługach społeczeństwa kapitalistycznego. To, co zrobiła wczoraj ta młoda kobieta, było czynem politycznym, nawet jeśli nieświadomym. Chciałbym powiedzieć, że Rebecka Lind widzi korupcyjną zgniliznę społeczeństwa wyraźniej niż tysiące innych młodych ludzi. Ponieważ nie ma powiązań politycznych i prawie żadnego pojęcia o tym, co oznacza system gospodarki mieszanej, jasność jej widzenia jest jeszcze większa. W ostatnim czasie, nie, właściwie odkąd pamiętam, dużymi i silnymi narodami w bloku kapitalistycznym rządzą ludzie, którzy według przyjętych norm prawnych są zwykłymi przestępcami, którzy z chciwości i żądzy władzy wprowadzili te narody w otchłań egoizmu, lenistwa i myślenia opartego w całości na materializmie i bezwzględności wobec bliźnich. Tylko w bardzo nielicznych przypadkach tacy politycy zostają ukarani, ale kary są formalne i następcy winnych kierują się tymi samymi motywami. Jestem w tej sali prawdopodobnie jedyną osobą dość starą, by pamiętać takich polityków jak Harding, Coolidge i Hoover. Ich działania zostały potępione, ale czy od tamtego czasu coś znacząco zmieniło się na lepsze? Przeżyliśmy Hitlera i Mussoliniego, Stroessnera, Franco i Salazara, Czang Kaj-szeka i Iana Smitha, Smutsa, Vorstera i Verwoerda, i generałów w Chile. Ludzi, którzy nawet jeśli nie doprowadzili swoich narodów na skraj katastrofy, dla własnych interesów traktowali obywateli w taki sam sposób jak władza wojskowa gnębi okupowany kraj. Sędzia spoglądał z irytacją na zegar, ale Bekacz nieporuszony mówił dalej: - Ktoś powiedział, że nasz kraj jest małym, ale głodnym państwem kapitalistycznym. To prawidłowa ocena. Dla myślącej osoby o czystym sercu, jak na przykład ta młoda kobieta, która niedługo zostanie aresztowana i której życie zostało już zniszczone, system taki jak ten musi być niezrozumiały i wrogi człowiekowi. Ona jednak zdaje sobie sprawę z tego, że ktoś musi ponosić za to odpowiedzialność, i kiedy nie można dotrzeć do tej osoby zwykłymi ludzkimi metodami, ogarnia ją rozpacz i niepohamowana nienawiść. Przemawiam tak długo dlatego, że moje prawnicze doświadczenie mówi mi, iż Rebecka nigdy nie będzie sądzona i że to, co teraz powiedziałem, pozostanie jedyną mową na jej obronę. Jej sytuacja była w rzeczy samej beznadziejna i decyzja, by raz w życiu oddać cios tym, którzy zniszczyli jej życie, jest zrozumiała. Bekacz zrobił krótką pauzę, po czym wstał i kontynuował: - Rebecka Lind popełniła morderstwo i oczywiście nie mogę się sprzeciwić aresztowaniu. Ja też wnoszę o badanie psychiatryczne, ale z zupełnie innych powodów niż prokurator. Żywię mianowicie nieśmiałą nadzieję, że lekarze, w których ręce zostanie przekazana, dojdą do tego samego wniosku i przekonania co ja, to znaczy, że jest mądrzejsza i bardziej pra255

womyślna niż większość z nas. W takim wypadku można ją postawić przed sądem i istnieje niewielka szansa, że jej sprawa zostanie rozpatrzona w sposób godny państwa prawa, Niestety, moje nadzieje nie są zbyt duże. Usiadł z powrotem, beknął i spojrzal ze smutkiem na swoje zaniedbane paznokcie. Niespełna trzydzieści sekund zajęło sędziemu stwierdzenie, że Rebecka Lind jest aresztowana i zostanie przewieziona do zakładu psychiatrii sądowej na kompleksowe badanie psychiatryczne. Hedobald Braxen miał rację. Badania psychiatryczne trwały prawie dziesięć miesięcy i po ich zakończeniu została przewieziona do szpitala na oddział zamknięty. W trzy miesiące później odebrała sobie życie, rzucając się na ścianę z taką siłą, że pękła jej czaszka. W statystyce odnotowano jej śmierć jako nieszczęśliwy wypadek.

Rozdział 26 Odnalezienie właściwej wypożyczalni samochodów zajęło Einarowi Rönnowi i Benny'emu Skackemu trochę ponad tydzień. Heydt nie zwrócił się do żadnej z dużych, znanych firm jak Hertz czy Avis, tylko wyszukał jakąś małą prywatną. Wypożyczony przez niego samochód był zwyczajnej marki, dokładnie mówiąc - opel rekord. Był zielony, a numer rejestracyjny tworzył kombinację FAK 311. Można było się domyślić z dość dużą pewnością, że Heydt szybko zmienił tablice. Wypożyczył wóz na nazwisko Andrew Black i musiał również podać właścicielowi firmy jakiś adres. Ponieważ słabo znał siatkę sztokholmskich ulic, podał numer domu przy ulicy w rejonie Tanto, to znaczy w tej samej dzielnicy, w której mieszkał wtedy z dwoma Japończykami. Wprawdzie były to inny numer domu i inna ulica, ale Skackemu i Rönnowi wystarczyło następnych osiem dni, by przejść kolejno przez wszystkie domy, pytając o samochód i pokazując słynną fotografię. Metoda była niezawodna i wkrótce ryba połknęła haczyk. - Przepraszam, czy widziała pani przypadkiem tego mężczyzną? - zapytał Benny Skacke mniej więcej osiemset pięćdziesiąty raz i pokazał swoją legitymację. - Oczywiście - potwierdziła kobieta, która otworzyła. - Miał zielony samochód i mieszkał w tym domu. Na jedenastym piętrze, z dwoma Japończykami. Oni zresztą nadal tu mieszkają. Jeden mały, a drugi okropnie duży. Ale mężczyzna z fotografii wyjechał stąd jakieś trzy tygodnie temu. Wszyscy byli bardzo mili i uprzejmi, kiedy spotykało się ich w windzie. Biznesmeni. To ich mieszkanie firmowe. 256

- Czyli Japończycy nadal tu mieszkają - upewnił się Rönn. - Tak, ale od dłuższego czasu nie wychodzą. Przedtem przynieśli do domu wielkie kartony z jedzeniem kupionym w supermarkecie koło przystanku autobusowego. Chyba były tam głównie konserwy. Kobieta była z pewnością osobą bardzo spostrzegawczą albo, mówiąc prościej, okropnie wścibską. Skacke nie omieszkał zapytać: - Czy może pani powiedzieć, od jak dawna nie widać żadnego z Japończyków na zewnątrz ani w windzie? - Od tamtego okropnego morderstwa na Riddarholmen. Plasnęła dłonią w czoło i sapnęła z nieskrywaną ciekawością: - Nie sądzicie chyba... - Nie, wcale nie - zaprzeczył szybko Rönn. - Poza tym osoba, która to zrobiła, została od razu zatrzymana - dodał Skacke. - No tak, oczywiście - rzekła kobieta. - Zresztą tamta dziewczyna nie mogłaby się przecież przebrać za dwóch Japończyków. Potem dodała: - Nie mam nic do tych dwóch żółtych. Do tego na fotografii też nie. Był naprawdę bardzo przystojny. Od zamachu i zaskakującego morderstwa minęło siedemnaście dni, a kwatera główna miała teraz dwa twarde orzechy do zgryzienia. Czy Heydt był nadal w kraju, czy udało mu się wyjechać? Jak podejść do sprawy Japończyków, którzy na pewno są uzbrojeni po zęby i na pewno dostali rozkaz, by stawić desperacki opór i w ostateczności raczej wysadzić siebie i ewentualnych aresztujących niż się poddać. - Chcę wziąć tych drani żywcem - oświadczył Gunvald Larsson, wyglądając ponurym wzrokiem przez okno. - Myślisz, że to była cała grupa terrorystyczna? - zapytał Skacke. - Ci dwaj i Heydt? - Prawdopodobnie było ich czterech - stwierdził Martin Beck. - A ten czwarty pewnie już zwiał. - Dlaczego tak sądzisz? - dociekał Skacke. - Nie wiem - odparł Martin Beck. Często zgadywał trafnie, choć wielu nazywało to intuicją. Jednak zdaniem samego Martina Becka intuicja nie odgrywała żadnej roli w praktycznej pracy policyjnej. Wątpił nawet, czy coś takiego w ogóle istnieje. 257

Einar Rönn znajdował się w rejonie Tanto, w mieszkaniu, które policja była zmuszona zarekwirować niemal przemocą, a w każdym razie za pomocą łapówki, dając jego lokatorom lokum i utrzymanie w jednym z luksusowych sztokholmskich hoteli. Przed obserwacją z zewnątrz chroniła go firanka - nieprzejrzysta, dopóki nie zapalił światła czy zapałki. A tego nie zrobił. Rönn nie palił, a pół paczki papierosów duńskiej marki Prince, którą nosił w kieszeni marynarki, używał głównie do częstowania szczególnie uzależnionych od nikotyny przestępców. W ciągu tych sześciu godzin widział Japończyków dwa razy przez swoją najwyższej jakości lornetkę. W obu przypadkach byli uzbrojeni w pistolety maszynowe, a Rönn zdobył się na spokojną refleksję, że wcale nie są do siebie podobni i stereotyp, że wszyscy Koreańczycy, Chińczycy i inni Azjaci wyglądają mniej więcej tak samo, jest tylko stereotypem - jak ten o Lapończykach i Cyganach - i niczym innym. Odległość między domami wynosiła około czterystu metrów i gdyby Rönn był dobrym strzelcem, którym z pewnością nie był, i gdyby miał dobrą szybkostrzelną broń z celownikiem, mógłby unieszkodliwić jednego z mężczyzn, na przykład tego wysokiego, który pierwszy uchylił firankę. Po dziesięciu godzinach Rönn został zluzowany. Był już dosyć zmęczony całą tą historią. Benny Skacke, jego zmiennik, nie był zachwycony instrukcjami. - Gunvald Larsson mówi, że mamy wziąć ich żywych - oznajmił cierpkim głosem. - Ale jak to zrobić? - Cóż, Gunvald nie lubi zabijać ludzi - rzekł Rönn i ziewnął. - Nie byłeś na tym dachu przy Dalagatan prawie cztery lata temu? - Nie, wtedy pracowałem w Malmö. - Malmö - rzucił Rönn. - Miasto, w którym nawet intendenci policji są skorumpowani i gdzie policja kradnie powierzone im środki. Przyjemne miejsce. Po chwili dodał pospiesznie: - Nie, nie chcę przez to powiedzieć, że ty miałeś z tym coś wspólnego. Nie oczywiście, że nie. Włożył płaszcz i skierował się do drzwi. Przed wyjściem przypomniał: - Nie dotykaj firanki. - Wiem. To oczywiste. - A gdyby działo się coś ważnego, dzwoń od razu na ten numer na kartce. Połączą cię bezpośrednio z Beckiem albo z Gunvaldem. 258

- Śpij dobrze - życzył mu Skacke. Sam miał przed sobą dziesięć godzin przypuszczalnie bezowocnego czuwania. Japończycy najwyraźniej poszli w końcu spać, ale lampa nadal się paliła, co wskazywało na to, że śpią na zmianę. Benny Skacke uświadomił to sobie tuż po północy, kiedy po raz pierwszy zobaczył jednego z tych, których pilnował. To był mniejszy z Japończyków, który przy słabym oświetleniu odsunął firankę i zlustrował okolicę. Nie zobaczył chyba niczego ciekawego, ale Skacke miał dobrą nocną lornetkę i widział wyraźnie pistolet maszynowy spoczywający w zgięciu prawego łokcia mężczyzny. Skacke pomyślał, że Japończycy muszą pilnować obu stron, podczas gdy policja może się ograniczyć do obstawienia jednej strony budynku, z wejściem głównym i do piwnic. W chwilę później Skacke zobaczył bandę pospolitych chuliganów idących ulicą i tłukących szklane osłony latarni, aż okolicę spowiła ciemność. W grupie byli i chłopcy, i dziewczyny, ale z tej odległości trudno było ich rozpoznać. Jeden z Japończyków, znowu ten mniejszy, wyjrzał, by zobaczyć, co się dzieje i to był ostatni raz, kiedy Benny Skacke widział go tej nocy. Kiedy Rönn przyszedł o siódmej rano, Skacke poinformował: - Widziałem dwa razy jednego z nich. Był wprawdzie uzbrojony, ale wyglądał całkiem pokojowo w porównaniu z naszymi rodzimymi chuliganami. Rönn zastanawiał się przez chwilę nad słowem „chuligan”. Nie słyszał go na pewno od czasu radiowego przemówienia marszałka Mannerheima, a to musiało być bardzo dawno temu. Benny Skacke poszedł, a Einar Rönn zajął miejsce za firanką.

W komendzie przy Kungsholmsgatan też nie było zbyt wesoło. Fredrik Melander poszedł do domu tuż po północy, ale mieszkał blisko i można było go łatwo - no dobrze, z pewnymi trudnościami - wezwać. Martin Beck i Gunvald Larsson zostali długo po tym, jak świt zaczął wpełzać na dachy domów, pochyleni nad fotokopiami, planami budynków, rysunkami i mapami dzielnicy Tanto, zatopieni w myślach. Tuż przed wyjściem Melander rzucił uwagę: - A to jest standardowy dom z wbudowanymi schodami przeciwpożarowymi, prawda? - Tak - potwierdził Gunvald Larsson. - No i? - A te schody graniczą z mieszkaniami, tak? 259

Teraz Martin Beck zadał pytanie: - No i? - Mój szwagier mieszka właśnie w takim domu - odparł Melander. - I wiem, jak są zbudowane. Kiedy miałem mu pomóc powiesić ścienne lustro, oczywiście dość duże, jego połowa wypadła przez ścianę na schody przeciwpożarowe, a reszta ściany do pokoju sąsiada. - I co powiedział sąsiad? - zapytał Gunvald Larsson. - Zbaraniał. Siedział i oglądał telewizję. Angielską Premier League. - Chcesz powiedzieć? - Chcę powiedzieć, że może warto o tym pomyśleć, zwłaszcza jeśli mamy ich wziąć z trzech lub czterech różnych stron. Potem Melander wyszedł, wyraźnie niespokojny o należną mu dawkę snu. Przy Kungsholmsgatan panował nadal względny spokój, więc Martin Beck i Gunvald Larsson zaczęli zmieniać sugestię Melandera w coś, co przy odrobinie dobrej woli można było nazwać zalążkiem planu. - Będą skoncentrowani na drzwiach, zwłaszcza że są tylko jedne - stwierdził Martin Beck. - Słucham? - Spodziewają się, że ktoś, na przykład ty, wywali kopniakiem drzwi i wtargnie z oddziałem policji. Jeśli dobrze rozumiem metody tych chłopaków, zabiją tylu, ilu zdołają. Potem, kiedy nie będą już mieć żadnych szans, wysadzą się w powietrze z nadzieją, że paru z nas potowarzyszy im gratis w tej podróży. - Uch - westchnął Gunvald Larsson. - W kwaterze głównej tam na górze może przybyć wielu nowych rekrutów, jak mawiał w takich sytuacjach Kollberg. - Ja bym jednak chciał wziąć ich żywcem - upierał się z ponurą determinacją Gunvald Larsson. - Ale jak? Wziąć ich głodem? - Dobry pomysł - odrzekł Gunvald Larsson. - A potem wyślemy tam na Wigilię naczelnego komendanta w stroju Świętego Mikołaja, z wielkim półmiskiem ryżowego puddingu. Na pewno będą tak zaskoczeni, że od razu się poddadzą. Zwłaszcza jeśli w tym samym czasie Malm nadciągnie z dwunastoma helikopterami i trzystu pięćdziesięcioma ludźmi z psami, blachą pancerną i w kuloodpornych kamizelkach. Martin Beck stał przy ścianie, opierając jak zwykle jeden łokieć o metalową szafkę na dokumenty. 260

Gunvald Larsson siedział, dłubiąc w zębach otwieraczem do listów. Żaden z nich nie wypowiedział w ciągu następnej godziny więcej niż jedno słowo.

Benny Skacke był dobrym strzelcem. Miał okazję udowodnić to nie tylko na strzelnicy, ale także w pracy. Gdyby był łowcą głów, jego kolekcja zawierałaby dość brzydką głowę Libańczyka, uważanego za jednego z dziesięciu najbardziej niebezpiecznych ludzi w tamtym czasie. W przedpokoju stała jego broń - model Browning High Power Rifle Medallion Grade 458 Magnum. Do tego świetnie widział w nocy. Chociaż było zupełnie ciemno, a Japończycy bardzo oszczędzali światło, widział, że zamierzają coś zjeść. Obiad był wyraźnie rytuałem. Włożyli na siebie białe ubrania, trochę przypominające strój do judo, i usiedli, właściwie w siadzie klęcznym, po obu stronach kwadratowego obrusa, zastawionego talerzykami i małymi miseczkami. Wyglądało to bardzo pokojowo i trwało dosyć długo. Do momentu, gdy zauważył, że każdy z nich ma w zasięgu ręki swój pistolet maszynowy z zapasowym magazynkiem. Skacke był przekonany, że mógłby trafić ich obu, zanim zdążyliby się ukryć lub odpowiedzieć strzelaniną. Ale co potem? I jakie miał instrukcje? Porzucił niechętnie myśl o snajperskim strzale. Ponuro wyglądał w ciemność.

Martin Beck i Gunvald Larsson mieli twardy orzech do zgryzienia. Najpierw musieli się jednak przespać kilka godzin. Poszli więc i położyli się w dwóch wolnych celach, przykazując, by nikt nie ważył się zawracać im głowy sprawami innymi niż masowe morderstwo czy równie ciężka zbrodnia. Tuż przed szóstą znów byli na nogach i Gunvald Larsson najpierw zadzwonił do domu Rönna, który właśnie się obudził i miał trochę niewyraźny głos. - Einar, nie musisz dzisiaj jechać do Tanto. - Co? Tak. Czemu nie? - Musimy porozmawiać z tobą tutaj. 261

- A kto zmieni Skackego? - Strömgren albo Ek. Zadanie nie jest wyjątkowo trudne. - Kiedy mam przyjechać? - Jak tylko przeczytasz gazetę i wypijesz kawę, czy co tam robisz rano. - Dobrze. Gunvald Larsson położył słuchawkę i długo patrzył na Martina Becka. - Trzech ludzi wystarczy - zdecydował. - Jeden z balkonu, jeden przez drzwi i jeden ze schodów ewakuacyjnych. - Przez ścianę. - Właśnie. - Ty jesteś dobry we wchodzeniu przez zamknięte drzwi - stwierdził Martin Beck. - A jak jest ze ścianami? - No właśnie. Nie da rady. Ten, który ma forsować ścianę, musi mieć świder pneumatyczny z tłumikiem. Ponieważ sztuczne efekty dźwiękowe nie odwrócą całkiem ich uwagi od włamania przez ścianę i przez cały czas będą pilnować drzwi, moim zdaniem największą szansę ma ten, który wejdzie przez balkon. - Trzech ludzi? - Tak, czy tobie też tak nie wychodzi? - Tak, ale jacy trzej? - Dwaj kandydaci są stuprocentowi - powiedział Gunvald Larsson. - Ty i ja. - To nasz pomysł. Bardzo trudny do zrealizowania. Czy możemy obarczyć odpowiedzialnością kogoś innego? - Nie sądzę. Ale kto... - Skacke - rzekł Gunvald Larsson z bardzo dużym wahaniem. - Jest za młody - odparł Martin Beck. - Ma małe dzieci i ciężko pracuje, żeby zrobić karierę w zawodzie. Poza tym wciąż jest mało doświadczony, zwłaszcza w kwestiach praktycznych. Nie mógłbym patrzeć, jak leży martwy w tamtym mieszkaniu, tak jak widziałem martwego Stenströma w autobusie. - Na kogo martwego mógłbyś tam patrzeć? - zapytał Gunvald Larsson wyjątkowo ostrym tonem. Martin Beck nie odpowiedział. - A Melander jest za stary - podjął Gunvald Larsson. - Oczywiście by się stawił, ale niedługo kończy pięćdziesiąt pięć lat i może słusznie uważać, że zrobił już wystarczająco dużo 262

takiej pracy w terenie. Poza tym jest dość powolny. My też zresztą mamy już swoje lata, nawet jeśli nie jesteśmy powolni. - Czyli pozostaje... - Einar - powiedział z głębokim westchnieniem Gunvald Larsson. - Myślałem o tym godzinami. Einar ma pewne wady, które obaj znamy, ale ma przynajmniej jedną dużą zaletę. Długo z nami pracuje i wie, jak myślimy. Martin Beck zatęsknił za Kollbergiem. Rönn na pewno wiedział, jak myśli Gunvald Larsson, ale było równie pewne, że nie wie, jak myśli Martin Beck. Przynajmniej nigdy tego nie okazał. - Możemy z nim porozmawiać - zaproponował Martin Beck. - To nie jest zadanie, które daje się ludziom i mówi, że mają po prostu robić tak i tak. - Zaraz tu będzie - ocenił Gunvald Larsson. Czekając, wysłali Strömgrena do mieszkania w Tanto. Skacke był wyraźnie zbyt zmęczony, by zareagować. Włożył swoją piękną broń do futerału, co wyglądało, jakby niósł jakiś instrument muzyczny. Potem wyszedł z domu, wsiadł do swojego dość nowego samochodu, pojechał do domu i poszedł spać. Czerwony nos Rönna pokazał się w drzwiach dopiero przed dziewiątą. Nie spieszył się, trochę z powodu tonu Gunvalda Larssona, który nie zapowiadał miłych niespodzianek, a trochę dlatego, że od dłuższego czasu nie miał okazji, by się odprężyć. Dlatego pojechał do miasta metrem, bo w gruncie rzeczy nie lubił prowadzić samochodu. Teraz w każdym razie był już, przywitał się i usiadł, patrząc wyczekująco na kolegów. Martin Beck myślał tak: Gunvald Larsson jest od wielu lat kumplem Rönna, więc to on powinien poprowadzić rozmowę. Co też Larsson uczynił. - Ja i Beck rozważaliśmy przez wiele godzin, jak się dostać do tych typków w Tanto. Teraz się nam wydaje, że doszliśmy do możliwego rozwiązania. „Możliwego” to dobre słowo, pomyślał Martin Beck, kiedy Gunvald Larsson przedstawiał plan. Rönn milczał przed dłuższą chwilę, a potem na nich spojrzał. Rzucił tylko szybko wzrokiem na Martina Becka, jak gdyby widział go już wiele razy i wiedział, do czego zmierza. Gunvaldowi Larssonowi poświęcił natomiast bardziej wnikliwe spojrzenie. Cisza była trudna do zniesienia. Ponieważ na samym początku powiedzieli Melanderowi, by odbierał wszystkie rozmowy, nie było nawet nadziei, by przerwał ją dźwięk telefonu. Po dobrych kilku minutach Rönn stwierdził: - Tam, skąd pochodzę, nazywają coś takiego samobójstwem. 263

Rönn pochodził z Arjeplog. Dwa przestępstwa, które tam popełniono, wydarzyły się po tym, jak Rönn opuścił swoją rodzinną miejscowość. Były do siebie w pewien sposób podobne, z tą różnicą, że policja poradziła sobie z jednym, natomiast nie udało jej się z drugim. W pierwszym przypadku jeden z miejscowych zastrzelił swoją żonę, człowieka, o którym sądził, że jest jej kochankiem, a na końcu siebie. Miejscem zbrodni była ulica i pozostały na niej potrójne zwłoki wraz z narzędziem zbrodni. Zabezpieczono wszystkie odciski palców i podobne ślady, które pasowały. Policja uznała nie bez powodu, że sprawa jest wyjaśniona, i odłożyła dokumenty do akt. Druga sprawa wydawała się dla niewtajemniczonych prosta, ale okazała się niespodziewanie skomplikowana. Znany w okolicy pijaczek Nelon Nelonsson włamał się o siódmej wieczorem do sklepu monopolowego i podjął ambitnego zadania, by wypić całe znajdujące się tam piwo. Sporo osób widziało, jak Nelon Nelonsson się włamuje, a jeszcze więcej słyszało w następnych godzinach jego coraz bardziej bełkotliwą mowę i świńskie piosenki, które śpiewał. Wezwano policję, ale obaj dostępni w tym przypadku policjanci byli w terenie i jechali wozem patrolowym przez niezamieszkany obszar, który Główny Zarząd Policji mimo wytrwałego oporu wszystkich instancji narzucił ogromnemu rejonowi lapońskiemu. Radiowóz ten był wyposażony w tachometr, który zmuszał policjantów, by niepotrzebnie robili dziesiątki tysięcy kilometrów. Trzeci policjant był na miejscu, ale miał wolny dzień i był tak pijany, że nie dało się go nawet zanieść na miejsce przestępstwa. Kiedy radiowóz wrócił po kilku godzinach z głuszy, piwo było wypite, a Nelon Nelonsson znikł. Znaleziono go jednak następnego dnia śpiącego na poddaszu sklepu i obudzono, ale wszystkiemu zaprzeczył. W jakiś czas później przeprowadził się na południe kraju i może z tego powodu, że sprawa przydała mu pewnej heroicznej sławy, wstąpił na drogę kariery politycznej. Zaczął jako prowokator socjaldemokratycznego związku zawodowego, ale wkrótce osiągnął zacniej sze stanowiska w dużej partii blagierów. Śledztwo policyjne umorzono, a przypadek uznano za nierozwiązywalny. Einar Rönn wyrósł na porządnego człowieka. Postawiony przed wyborem, czy zostać policjantem, czy wojskowym, wybrał służby porządkowe. Dziwny brak logiki, jaki często cechuje władze policyjne, sprawił, że wysłano go na południe Szwecji i odbył służbę w Lund. Jednak prawdziwą edukację policyjną przeszedł w wydziale kryminalnym w Sztokholmie, w środowiskach nacechowanych bezgranicznym cynizmem i przemocą, tak nieokrzesaną i brutalną, że większość ludzi nie wierzy w jej istnienie, dopóki sami się z nią nie skonfrontują. 264

Po chwili Rönn zapytał: - Pokazaliście ten tak zwany plan Melanderowi? - Tak - odrzekł Martin Beck. - To właściwie on podsunął zasadniczy pomysł. - Jaki zasadniczy pomysł? Że sam nie weźmie w tym udziału? Gunvald Larsson i Martin Beck z trudem skrywali zawód, jaki sprawiła im reakcja na starannie obmyślony plan. Rönn jednak podszedł nagle do okna, wyjrzał na deszcz ze śniegiem i zadeklarował ze smutkiem: - Cóż, zgadzam się. Przynieście tutaj to paskudztwo, żebym mógł je przeczytać jeszcze raz. A w pół godziny później: - Rozumiem, że chodzi o to, by Gunvald wtargnął przez drzwi, podczas gdy Martin zsunie się z balkonu na wyższym piętrze. - Tak - przytaknął Gunvald Larsson. - Właśnie. A ja mam z rykiem wypaść ze ściany. Ładnie, ładnie. O której mamy to zrobić? - A o której jedzą? - zapytał Martin Beck. - O dziewiątej - odparł Rönn. - Pierwszy posiłek punkt dziewiąta i jest to zwykle solidny lunch z wieloma daniami. - Więc weźmiemy ich pięć po dziewiątej. To znaczy, Japończyków. - Tak - potwierdził Rönn. - A Gunvald? - Tak? - Gdyby drzwi nie były zamknięte na zamek, pamiętaj, że mieszkanie jest na jedenastym piętrze. Skąd zresztą mamy wziąć te wszystkie rzeczy? - Biuro robót drogowych - oznajmił Martin Beck. - A kto się nimi zajmie? - Policja - skwitował Gunvald Larsson. - Nie możemy żądać od ludzi pracujących przy robotach drogowych, by podejmowali zbędne ryzyko. - Zbędne ryzyko, tak - zgodził się Rönn. - A w co mamy się ubrać? Gunvald Larsson skrzywił się brzydko i wyjaśnił: - W kombinezony, które pożyczymy z biura robót. Einar? - Słucham. - Mam nadzieję, że jesteś świadom jednego. - Czego? - Że to jest całkowicie dobrowolne. 265

- Tak - rzekł Rönn.

Rozdział 27 Był piątek trzynastego grudnia, ale nikt nie stroił sobie z tego niestosownych żartów. Jeśli któryś z nich trzech kiedykolwiek wątpił, że dziesięć świdrów pneumatycznych w zasadniczo zamkniętej przestrzeni robi niewyobrażalny hałas, zwłaszcza przy dwóch wściekle pracujących koparkach i czterech histerycznych walcach drogowych w tle, został błyskawicznie pozbawiony złudzeń tego piątkowego ranka o godzinie ósmej pięćdziesiąt osiem. Rönn działał na schodach wraz z trzema innymi mężczyznami i całkiem sprawnie wywiercił dziury takiej głębokości, by ściana runęła przy najmniejszym nacisku. Przypadkiem był jednym z nielicznych w tym towarzystwie, którzy wcześniej trzymali w ręku świder pneumatyczny. Gunvald Larsson, który stał na klatce schodowej przy windach, szybko stwierdził, że jest to umiejętność, której nie opanował. Chociaż był purpurowy z wysiłku, świder robił w jego rękach, co chciał, i jedyne, co mu się udało na sto procent, to wygenerowanie okropnego hałasu. Martin Beck leżał wyciągnięty na balkonie piętro wyżej, mając przy sobie lekką aluminiową drabinkę. Rodzina, która tam mieszkała, nie zgłaszała większych sprzeciwów, kiedy zjawiła się policja i ewakuowała ich na kolejne piętro. Drugie mieszkanie na piętrze, na którym przebywali Japończycy, stało puste - domy były źle zbudowane, a czynsze tak wysokie, że ludzie, których było na nie stać, woleli się przenieść gdzie indziej. Międzynarodowa spółka będąca właścicielem budynku zaskarżyła niedawno inny międzynarodowy gigant budujący nieruchomości na sporą kwotę za niedotrzymanie umowy, wytykając niedbalstwo, użycie złych materiałów i wszystko, co stało się niemal rutyną w szwedzkim budownictwie na wielką skalę. Dopóki lokatorzy płacili, nad i pod stołem, musieli także cierpieć w milczeniu i nie słyszano skarg żadnego inwestora, nawet jeśli domy były tak złe, że graniczyło z cudem, że się nie zawaliły zaraz po zbudowaniu. Teraz jednak presja na rynek mieszkaniowy trochę zelżała, ludzie stali się nieco bardziej świadomi i nie akceptowali już w tak oczywisty sposób najgorszych konstrukcji wznoszonych przez spekulantów. Przez szczelinę w rynnie Martin Beck widział balkon Japończyków. Wyszli na niego dwa razy, by popatrzeć na koparki i walce, które mimo wszystko odpowiadały tylko za część fantastycznego alarmu.

266

Przygotowania do akcji miały trwać osiem minut i tyle właśnie trwały. Dokładnie pięć po dziewiątej Gunvald Larsson wywalił kopniakiem drzwi i wtargnął do mieszkania. Drzwi, które dwie sekundy wcześniej wyglądały na kawałek przyzwoitej imitacji drewna, zmieniły się od razu w kupkę niezidentyfikowanych śmieci. Wysoki Japończyk zerwał się od śniadania (a może był to lunch?) z pistoletem maszynowym w rękach i odwrócił do Gunvalda Larssona, lecz w tej samej sekundzie, albo raczej ułamku sekundy, poruszyła się na prawo od niego cała ściana. Jej wielkie segmenty wpadły do pokoju wraz z Einarem Rönnem, który w odróżnieniu od ściany stał wyprostowany i wyglądał naprawdę groźnie z wyciągniętym waltherem. Jednocześnie Martin Beck zsunął się po drabince i kopnął w drzwi balkonowe, odkrywając przy tym, jak zabawnie jest kopać w drzwi, chcciaż te były tylko podróbką ze szkla i mazonitu zamiast drewna, a Lennart Kollberg był gotów przysiąc, że widział Gunvalda Larssona, w krytycznej sytuacji wywalającego kopniakiem drzwi do Instytutu Eastmana, które w normalnych okolicznościach można było sforsować tylko czołgiem lub czymś porównywalnym. Japończycy byli odważni i świetnie wyszkoleni, nie brakowało im też znajomości zasad strategii. Zostali zaskoczeni mimo swej czujności i osaczeni z trzech stron. Gdyby nie działali ściśle według instrukcji, trzej mężczyźni w pomarańczowych kombinezonach, prawdopodobnie przebrani policjanci, zastrzeliliby ich w ciągu niespełna minuty. Nic nie powiedzieli, nawet wtedy, gdy Gunvald Larsson wykorzystał okazję i w chwili, kiedy ten wyższy zwrócił się do Rönna i zburzonej ściany, uderzył go z całej siły kolbą mastera 38, pięknej broni, którą nabył z własnych środków, ale nigdy nie strzelał z niej do człowieka. Niemal jednocześnie z białych serwet, które służyły za obrus do śniadania (o ile nie był to lunch), spadły na podłogę dwa małe drewniane pudełka przypominające wielkością i wyglądem cygarnice. Z każdego z nich biegła nitka przywiązana do przegubu tego, który je trzymał. Nietrudno było się domyślić, co to jest - dwie bomby kompaktowe. Nici łączyły przeguby Japończyków z detonatorem. Gdyby któryś z nich zdążył pociągnąć za nitkę, skrzynka wybuchłaby, a jedna wystarczyłaby pewnie, by zabić od razu wszystkich pięciu, którzy znajdowali się w pokoju. A dlaczego mieliby nie zdążyć? Szybkie szarpnięcie, bomba eksploduje i jest po wszystkim. Gunvald Larsson był w szoku. Źle się ustawił i cios wymierzony w tył głowy wielkiego Japończyka nie przyniósł większego efektu. 267

Gunvald Larsson zdawał sobie z tego sprawę. Japończycy się poddali. Ten wielki sięgał już do nitki. Zostało im pięć, dziesięć sekund życia. Gunvald Larsson krzyknął niemal w desperacji: - Einar! Lont! Wtedy Rönn zrobił coś, czego ani on sam, ani nikt inny nigdy nie zdołał pojąć. Chociaż był jednym z najgorszych strzelców w policji, uniósł swojego walthera o kilka centymetrów i odstrzelił lont od detonatora z niemal nadludzką precyzją. Kiedy nić leżała splątana na podłodze, Gunvar Larsson rzucił się z rykiem, jaki pewnie powinien był wydać Rönn, wdzierając się przez ścianę, na dużego Japończyka, który rzeczywiście prawie dorównywał mu wzrostem. Rönn zwrócił się teraz do Martina Becka i drugiego Japończyka, mówiąc spokojnie: - Martin, lont. Stojąc przed dwoma przeciwnikami, praktycznie bezbronny po tym, jak Martin Beck wytrącił mu z rąk pistolet maszynowy, Japończyk zrobił coś, na co nie miał czasu. Popatrzył na Martina Becka z rodzajem osobliwego porozumienia, biorąc jednocześnie w prawą rękę przydługą nić, by nią szarpnąć. Spojrzał przy tym na Rönna i na pistolet, jakby myślał: Dlaczego on mnie nie zabije? W tej samej chwili Martin Beck wyjął z kieszeni biurowe nożyczki i całkiem prozaicznie przeciął lont. Kiedy Japończyk znów spojrzał na Martina Becka, by przekonać się, jak jeszcze zamierza go poniżyć, Rönn z zimną krwią uderzył go z tyłu kolbą pistoletu. Osunął się z westchnieniem, a Rönn przyklęknął i założył mu kajdanki. Martin Beck tymczasem odsunął pudełko nogą. Powinno być niegroźne bez lontu, ale nigdy nie wiadomo. Wielki Japończyk był niezwykle silny, zwinny i wyszkolony technicznie. Co najmniej o dwadzieścia lat młodszy od Gunvalda Larssona, znał wszystkie sekrety dżudo, dżiu-dżitsu i karate kyokushin. Ale jakie to miało znaczenie wobec furii Gunvalda Larssona? Czuł, jak wzbiera w nim nienawiść, dzika, niekontrolowana nienawiść wobec tych ludzi, którzy zabijali dla pieniędzy, nie dbając o to, kogo i dlaczego. Kim on był, ten młody mężczyzna? Terrorystą na usługach podłych kapitalistycznych reżimów. Zawodowym mordercą, którego fach był najgorszy i najbardziej godny pogardy ze wszystkich. Gunvald Larsson szanował życie, ale przez chwilę pomyślał, że tacy ludzie nie mają prawa żyć. Po kilku minutach zaciętej walki Gunvald Larsson zyskał przewagę i dogodny chwyt. Siedem razy uderzył twarzą i klatką piersiową przeciwnika w ścianę. Przy dwóch ostatnich 268

Japończyk był już nieprzytomny, a jego ubranie przesiąknięte krwią. Gunvald Larsson nie rozluźnił jednak uchwytu i podniósł wielkie, bezwładne ciało, gotów uderzyć jeszcze raz. - Wystarczy, Gunvald - polecił spokojnie Martin Beck. - Załóż mu lepiej kajdanki. - Tak - zgodził się Gunvald Larsson. Jego porcelanowoniebieskie oczy oprzytomniały. - Rzadko mi się to zdarza - stwierdził. - Wiem - odparł Martin Beck. Spojrzał na dwóch nieprzytomnych, skutych kajdankami mężczyzn. - Żywcem - mruknął, jakby do siebie. - Udało się. - Tak - rzekł Gunvald Larsson. - Udało się. Potarł obolałe ramiona o futrynę drzwi i powiedział, też jakby do siebie: - Ależ on był silny. To, co zdarzyło się później, należałoby uznać za absurdalny antyklimaks. Martin Beck wyszedł na klatkę schodową i na balkon, dając ludziom znak, by przerwali hałas. Kiedy wrócił, Ronn i Gunvald Larsson zdejmowali właśnie pomarańczowe kombinezony z szeroką taśmą odblaskową. Jakiś nieznany im policjant zajrzał przez roztrzaskane drzwi i dał coś w rodzaju zielonego światła osobie znajdującej się za nim. Drzwi jednej z wind otworzyły się i Buldożer Olsson wbiegł do mieszkania truchtem z opuszczoną głową. Zobaczył najpierw dwóch nieprzytomnych Japończyków, potem zrujnowane mieszkanie, a na koniec jego pogodne spojrzenie omiotło Martina Becka, Gunvalda Larssona i Einara Rönna. - Wspaniale, chłopaki - pochwalił. - Nie wierzyłem, że dacie radę. - Naprawdę? - rzucił kwaśnym tonem Gunvald Larsson. - A w ogóle to co tutaj robisz? Buldożer Olsson pogładził parę razy czubkami palców olbrzymi krawat dnia, gadżet amerykańskiej partii politycznej z białymi słoniami na zielonym tle. Odchrząknął i oświadczył: - Hitadichi Iti i Matsuma Leitzu, aresztuję was niniejszym za usiłowanie zabójstwa, terroryzm i zbrojny opór przeciw funkcjonariuszom na służbie. Mniejszy z mężczyzn odzyskał przytomność i oznajmił grzecznym tonem: - Excuse me, sir, but thats not our names. Po chwili dodał: 269

- If what you said were supposed to be names. - E, z nazwiskami na pewno się załatwi - odrzekł beztrosko Buldożer. Dał znak policjantom stojącym za nim i polecił: - Okej, zabierzcie ich do Kungsholmen. Znajdźcie kogoś, kto im powie po angielsku, jakie mają prawa czy co tam, i poinformuje, że jutro zostaną aresztowani. Jeśli nie mają adwokata, to im załatwimy. Po krótkiej pauzie dodał: - Byle nie Bekacza. Część ludzi Buldożera weszła do mieszkania. Wyprowadzono obu aresztantów, jednego na własnych nogach, a drugiego na noszach. - Tak - ucieszył się Buldożer. - Pierwszorzędna robota, chłopaki, jak rzekłem. Wspaniałe zatrzymanie. Ale wciąż nie rozumiem, jak dokonaliście tego sami. - Nie - zaprzeczył Gunvald Larsson jeszcze kwaśniejszym tonem niż przedtem. - Nie rozumiesz. - Jesteś dziwnym człowiekiem, Larsson - zauważył Buldożer. - I wyrzuć ten amerykański krawat wyborczy tam do zsypu na śmieci. - Nigdy w życiu - odparł Buldożer. - Lubię go. Dostałem od gubernatora w Nowym Jorku, kiedy tam byłem. Republikanina. Próbowałem też dostać demokratyczny od burmistrza miasta, ale nie miał. Powiedział, że mi przyśle podczas następnej kampanii wyborczej. Nowe wybory już się odbyły, a ja wciąż nie mam krawata demokratów. Przez chwilę wyglądał prawie smutno. Pokręcił głową i dodał: - Nie można wierzyć ludziom. Potem wygnieciony niebieski garnitur ulotnił się wraz z prokuratorem w środku. Kiedy Buldożer znikł, Gunvald Larsson zapytał: - Skąd do diabła? I umilkł. Martin Beck pomyślał przez chwilę o tym samym, ale nic nie powiedział. Sprawa była prosta. Buldożer Olsson miał wszędzie wtyczki. Wtrącał się do wszystkiego i starał przypisywać sobie zasługi. Martin Beck był niemal pewny, że Buldożer nie ma żadnego informatora w jego komisji, co oznaczało, że jest ktoś taki w wydziale kryminalnym. Kto? Ek? Strömgren? Strömgren pasował, ale nigdy by się do tego nie przyznał. 270

- No cóż - stwierdził Rönn i zachichotał. - Zabawa skończona. - Zabawa? Gunvald Larsson długo patrzył na Rönna, ale powstrzymał się od dalszych komentarzy. Martin Beck oglądał bomby w pudełku. Laboratorium techniki kryminalnej wkrótce powinno się nimi zająć. Strömgren siedział czterysta metrów dalej, paląc za firanką. Po rozmowie z Buldożerem godzinę temu nie robił nic prócz wypalania jednego papierosa za drugim. Myślał, że teraz zostanie wreszcie przeniesiony do grupy specjalnej Buldożera i otrzyma upragniony awans. Benny Skacke leżał w domu w łóżku. W tym momencie zajmował się sprawami natury prywatnej. - A gdzie do diabła jest Heydt? - zapytał przygnębionym głosem Larsson. - Czy nie potrafisz myśleć o czymś innym? - zapytał Rönn. - Przynajmniej teraz. - Na przykład o czym? - No, na przykład o tym, że przestrzeliłem ten sznurek. To było prawie niemożliwe. - Ile punktów zdobyłeś podczas ostatniego treningu strzeleckiego? - Zero - odparł Einar Rönn, czerwieniejąc po szyję. - Ale ten drań był silny - uznał Gunvald Larsson, chwytając się za krzyż. W piętnaście sekund później mruknął sam do siebie: - Gdzie do diabła jest Heydt?

Rozdział 28 Kozprawa o aresztowanie dwóch Japończyków odbyła się szesnastego przed południem i okazała jedną z największych fars, jakie kiedykolwiek rozegrały się w murach sztokholmskiego ratusza. W Szwecji prokuratora należy wyznaczać w różnych sprawach przez głosowanie, prawdopodobnie po to, by stworzyć iluzję sprawiedliwości. W przypadku losowania, które nie było wcale takie oczywiste, Buldożer Olsson pilnował, by jego nazwisko znalazło się na wszystkich losach, ponieważ zachowywał się z pewnością siebie i niewymuszoną swobodą, które sprawiały, że sama myśl o kimś innym w tej roli wydawała się niedorzeczna. Miał świeżo wyprasowany garnitur, to znaczy od rana, wyszczotkowane buty i jaskrawozielony krawat w czerwone platformy wiertnicze, przypuszczalnie osobisty podarunek od szacha Iranu. W każdym razie sam tak twierdził.

271

Specjalnie prosił o stawienie się Martina Becka, Gunvalda Larssona i Einara Rönna, a prócz tego sala była pełna ludzi, którzy przyszli tu z czystej ciekawości albo uważali, że mają obowiązek być ze wszystkim na bieżąco. Do drugiej kategorii należeli naczelny komendant i Stig Malm, królujący w pierwszej ławce dla publiczności. Bardziej w cieniu widać było lisią aureolę wokół łysej głowy szefa Sapo. To był chyba jego pierwszy publiczny występ od dwudziestego pierwszego listopada. Japończykom przydzielono obrońcę, w porównaniu z którym Hedobald Braxen przedstawiał się jak Clarence Darrow i Abraham Lincoln w jednej osobie. Większy z terrorystów po starciu z Gunvaldem Larssonem wyglądał jak mumia ze starego filmu z Borisem Karloffem, ale mniejszy uśmiechał się uprzejmie i kłaniał każdemu, kto na niego spojrzał. Wszystko skomplikował fakt, że trzeba było wyznaczyć tłumacza. Najsłabszym punktem w argumentacji Buldożera była nieznajomość nazwisk zatrzymanych. Na wstępie odczytał czternaście różnych nazwisk z listy poszukiwanych przysłanej przez Interpol, ale przy każdym z nich zarówno mumia, jak i jego uprzejmy towarzysz kręcili głowami. Sędzia stracił w końcu cierpliwość i kazał tłumaczowi zapytać Japończyków, jak się nazywają i kiedy się urodzili. Grzeczny odpowiedział na to, że nazywają się Kaiten i Kamikaze i podał również ich daty urodzenia. Mumia nie mógł nawet mówić. Martin Beck i Gunvald Larsson spojrzeli na siebie ze zdumieniem, ale żaden z nich nie zareagował. Prawdopodobnie tylko oni dwaj wiedzieli, że Kaiten oznacza żywą torpedę, a Kamikaze lotnika samobójcę. Poza tym mężczyzna podał daty urodzenia admirała Togo i admirała Yamamoto, co oznaczało, że jeden miał sto siedemdziesiąt lat, a drugi sto, choć żaden z nich nie wyglądał na więcej niż trzydzieści. Sąd jednak połknął te informacje, a protokolant pisał, aż skrzyło mu się pióro. Buldożer oznajmił, że są zasadnie podejrzani o popełnienie mnóstwa przestępstw, jak na przykład zdrada stanu, próba zamordowania premiera, króla, senatora oraz osiemnastu innych osób wymienionych z nazwiska, w tym Gunvalda Larssona, Martina Becka i Einara Rönna. Dalej wyliczał próbę zbrojnego przewrotu, uszkodzenie miejskiej sieci gazowej, nielegalne posiadanie broni, nielegalny pobyt w kraju, poważne zniszczenie kamienicy w Tanto, kradzież, przemyt broni, przemoc wobec funkcjonariusza, przygotowanie do przestępstwa narkotykowego (w mieszkaniu znaleziono butelkę syropu na kaszel, zawierającego alkaloid opium), przestępstwo przeciw ustawie o żywności (w zamrażalniku znajdował się pokrojony 272

jamnik) i uprowadzenie psa, fałszerstwo dokumentów i złamanie ustawy o grach hazardowych. Ostatni punkt obejmował dziwne drewniane klocki jako elementy gry hazardowej. W tym miejscu Buldożer wybiegł nagle z sali bez słowa wyjaśnienia. Wszyscy patrzyli za nim ze zdumieniem. Wrócił po kilku minutach, truchtając z zadowoleniem na czele sześciu swoich pomocników, którzy wtaszczyli drewnianą skrzynię w kształcie trumny oraz duży składany stół. Wyjął ze skrzyni mnóstwo materiału dowodowego: części bomby, granaty ręczne, amunicję i inne przedmioty. Pokazywał każdy z nich publiczności i sędziemu, po czym kładł na stół. Skrzynia była wciąż do połowy pełna, kiedy Buldożer wyjął zapakowaną w folię głowę jamnika, którą najpierw pokazał naczelnemu komendantowi, a potem Stigowi Malmowi, który z miejsca zwymiotował na podłogę. Zachęcony sukcesem, Buldożer zdjął folię i podsunął głowę psa pod nos sędziego, który wyjął z górnej kieszonki chustkę do nosa, podniósł ją do ust i powiedział zdławionym głosem: - Wystarczy, panie prokuratorze, wystarczy. Buldożer zaczął teraz wyciągać pozostałe kawałki jamnika, ale sędzia powiedział z naciskiem: - Mówiłem przecież, że wystarczy materiału dowodowego. Buldożer powachlował się krawatem, maskując lekkie rozczarowanie, zrobił rundę honorową wokół sali, stanął przed mumią i oznajmił: - Niniejszym wnoszę o aresztowanie panów Kaitena i Kamikaze. Ponieważ oczekuję dalszego materiału dowodowego z zagranicy, chcę, by podejrzani już teraz znaleźli się w areszcie. Tłumacz przełożył. Mumia kiwnął głową. Drugi z Japończyków grzecznie się uśmiechnął i głęboko ukłonił. Teraz przyszła kolej, by zabrał glos obrońca, chudy jak szczapa mężczyzna, który wyglądał jak obcięte z obu końców, wypalone i wyrzucone cygaro. Buldożer zajrzał w roztargnieniu do skrzyni. Wyjął zad jamnika ze zwisającym ogonem i pokazał dowód naczelnemu komendantowi, który zrobił się fioletowy na twarzy. - Sprzeciwiam się aresztowaniu - oznajmił adwokat. - Dlaczego? - zapytał sędzia ze szczerym zdziwieniem w głosie. Adwokat długo milczał. Potem rzekł: - Właściwie sam nie wiem.

273

Po tej błyskotliwej replice rozprawa się załamała, obaj Japończycy zostali formalnie aresztowani, a publiczność opuściła salę.

W domu przy Kapellgatan w Huvudsta Reinhard Heydt leżał na łóżku i myślał. Właśnie się wykąpał i droga z łazienki do łóżka była wyłożona białymi ręcznikami frotte. Sam natomiast nie był ubrany. W łazience długo oglądał się w lustrze i stwierdził dwie rzeczy. Po pierwsze, jego opalenizna zaczynała blednąć, po drugie - nic nie mógł na to poradzić. Po raz pierwszy operacja ULAG poniosła całkowite fiasko. Chybili celu, a dwaj ludzie, w tym jeden z najlepszych, trafili żywi w ręce wroga. Levallois wprawdzie uciekł, ale była to niewielka pociecha. Wrogowie byli niezliczeni - w tym przypadku większość stanowiła szwedzka policja. We wczorajszej gazecie zobaczył zdjęcie człowieka, którego nazywano „mózgiem operacji schwytania dwóch japońskich terrorystów”, prokuratora Stiga Roberta Olssona. Długo patrzył na fotografię, która przedstawiała pyzatego mężczyznę z oryginalnym krawatem i zadowolonym wyrazem twarzy. W tym wszystkim było coś niejasnego. Czy ten Olsson, Buldożer, jak nazywano go w tekście, naprawdę był odpowiedzialny za ich porażkę? Reinhard Heydt nie bardzo w to wierzył. Albo raczej był pewny, że to wierutne kłamstwo. Nie, gdzieś leżał na łóżku inny mężczyzna i próbował wydedukować, gdzie Heydt się znajduje i co zamierza teraz zrobić. I ten mężczyzna, kimkolwiek był, stanowił największe zagrożenie. Może to ten komisarz policji, który pojawiał się w telewizji i gazetach w związku z dziwnymi zdarzeniami z dwudziestego pierwszego listopada. Heydt zapamiętał jego twarz i nazwisko. Komisarz Martin Beck. Czy warto zaaranżować spotkanie z tym Martinem Beckiem? Doświadczenie mówiło mu, że martwi przeciwnicy są najmniej groźni. Ale z drugiej strony, czy na pewno ten Beck był najgroźniejszy?

274

Im więcej Reinhard Heydt myślał o tym, co się zdarzyło, tym bardziej był przekonany, że głównym przeciwnikiem był ktoś inny. Może ten Beck, a może po prostu Buldożer Olsson oszukał jego i Levallois dwudziestego pierwszego listopada? Poza tym oszukali też samych siebie. Jednak po długiej analizie zdjęć był przekonany, że żadnemu z tych dwóch, a na pewno nie Olssonowi, nie udałaby się sztuka wzięcia Kaitena żywego bez strat w postaci zabitych i ciężko rannych. Kaiten, który oczywiście nazywał się inaczej, pod względem przygotowania fizycznego był jednym z asów grupy szkoleniowej Heydta. Samo obezwładnienie go graniczyło z niemożliwością. Heydt sam nie chciałby próbować, a swoje szanse oceniał jako minimalne. Reinhard Heydt był niebezpieczny, wiedział o tym i czuł się z tego powodu dumny. Był wprawdzie prymusem na kursie, ale w konkurencjach fizycznych otrzymywał niższe noty od Kaitena. Poza tym mówiono, że Kaiten i ten drugi zostali obezwładnieni i zatrzymani w mieszkaniu, co już w ogóle było niemożliwe. A jednak ktoś tego dokonał i wcale nie był to wielki oddział policji. Mówiono tylko o trzech osobach czy coś koło tego. Z Beckiem jako dowódcą. A jeden z nich unieszkodliwił Kaitena, nie zabijając go i samemu nie odnosząc obrażeń. Ten człowiek był niebezpieczny, ponieważ ktoś, kto poradził sobie z Kaitenem, nie był przeciwnikiem, którego Reinhard Heydt chciałby spotkać. Ale kto to był? Beck? A może jeden z najlepszych agentów CIA? To też było możliwe. Czy to naprawdę mógł być szwedzki policjant? Po tym, co Heydt miał okazję zobaczyć, wydawało się to wykluczone. Trzy razy widział w telewizji komendanta państwowej policji, a raz kogoś w rodzaju dyrektora biura. Obaj byli, jeśli nie wprost idiotami, to co najwyżej nadętymi biurokratycznymi zerami z mętnym wyobrażeniem swojej pracy, lecz pewną skłonnością do wygłaszania bezsensownych i bombastycznych przemówień. Służby bezpieczeństwa w tym kraju nie występowały publicznie, co było dość zrozumiałe, ale miał wrażenie, że są powszechnie wyśmiewane, choć nie mogły być chyba aż tak niekompetentne, jak mówiono. Wydział bezpieczeństwa zajmował się tylko częścią przygotowań do wizyty, głównie tą, która z policyjnego punktu widzenia najmniej się udała. Ale reszta planowania była sprytna, Heydt pierwszy musiał to przyznać. Ktoś go oszukał. Kto? 275

Czy mógł to być ten sam człowiek, który sprawił Kaitenowi tęgie lanie i wsadził go za kratki? Czy gdzieś w tym przeklętym mieście ktoś jeszcze leżał na łóżku i rozmyślał? Ktoś, kto był na tyle zainteresowany Heydtem, by stanowić dla niego niebezpieczeństwo? Prawie na to wyglądało. Reinhard Heydt przewrócił się na brzuch i rozłożył przed sobą mapę Skandynawii. Wkrótce miał opuścić kraj i już dawno postanowił, dokąd się uda. Do Kopenhagi. Tam byli Levallois i paru innych znajomych. Ale jak się tam dostać? Miał kilka możliwości. Parę z nich już dawno odrzucił. Na przykład regularną żeglugę, która była zbyt łatwa do kontrolowania. Podobnie jak sposób Levallois. Był dobry dla niego pięć lat zajęło mu zbudowanie potrzebnych kontaktów. Heydt takich kontaktów nie miał. Ryzyko, że ktoś go wyda, było zbyt duże. Podróż do Finlandii wydała mu się złym pomysłem. Po pierwsze, połączenia były dobrze kontrolowane. Po drugie - mówiono o fińskiej policji, że jest groźniejsza od kolegów w pozostałych krajach skandynawskich. Nie, drogi wyjazdu były nieliczne, lecz obiecujące. Osobiście najbardziej go kusiło, by pojechać pociągiem lub samochodem do Oslo, a stamtąd duńskim statkiem pasażerskim do Kopenhagi. To byłby poza tym satysfakcjonujący odwrót, który mógłby spędzić w luksusowej kabinie i eleganckich salonach. Ale czy to była najpewniejsza droga? Czasami Heydt tak myślał, a czasami sądził, że połączenie promowe z Helsingborga do Helsingør jest bardziej atrakcyjne z punktu widzenia bezpieczeństwa. Przed Świętami linia będzie miała pełne obłożenie. Dotyczyło to w jeszcze większym stopniu wodolotów z Malmö do Kopenhagi, gdzie panował chaos niezależnie od świąt. Były też inne drogi, na przykład promy i małe statki z Landskrony do Tuborga i Kopenhagi. Poza tym inne możliwości, jak promy samochodowe z Helsingborga, Malmö i Trelleborga do RFN czy znakomite połączenia promem kolejowym z Trelleborga do NRD i z Ystad do Swinemünde, które teraz znajdowało się w Polsce i trochę dziwnie nazywało. Swinouscie czy jakoś tak. Kontrola paszportowa w Polsce i w NRD była jednak bardzo dokładna, a poza tym nie miał w Niemczech nic do roboty. Nie, pozostaje statek pasażerski z Oslo do Danii, promy do

276

Helsingør lub wahadłowe wodoloty między Malmö a Kopenhagą. W największej gorączce przedświątecznej. Wykupił już miejsce w luksusowej kabinie na statku „Król Olav V” z Oslo. Ale jeszcze się nie zdecydował. Studiował mapę i przeciągał się tak, że trzeszczało mu w stawach. Reinhard Heydt był przystojnym mężczyzną, blondynem o wzroście metr dziewięćdziesiąt pięć. Miał doskonałą sprawność fizyczną i niewzruszoną kondycję psychiczną. Myślał przez chwilę o Kaitenie i Kamikaze, ale bez niepokoju. Ani brutalność policji, ani tortury nie mogłyby ich zmusić do wyjawienia czegoś istotnego. Miał natomiast silne przeczucie, że gdzieś w tym szarym, smaganym wiatrem mieście znajduje się inny człowiek, który próbuje teraz odgadnąć, gdzie jest Heydt i co zamierza zrobić. Może to jednak dobry pomysł, by się pozbyć tego Martina Becka? Policja nie może sobie pozwolić na stratę nielicznych tęgich głów, jakimi dysponuje. Heydt miał karabin z noktowizorem do strzelania z dużych odległości.. Złożył go parę dni temu i stał teraz wyczyszczony i gotowy w garderobie. Martin Beck? Tak, to była myśl. Ale czy to naprawdę Beck schwytał Kaitena i Kamikaze, a teraz próbował złapać w sidła jego samego? Wątpił w to. Może to jednak rozsądny pomysł, by pozbyć się Becka na dobre. Jeśli to on stał za tym całym planowaniem? Heydt poszedł nago do garderoby, wziął broń, rozłożył ją i dokładnie sprawdził części. Wszystko było tak, jak powinno. W najlepszym stanie. Ponownie złożył broń. Na koniec wyjął garść naboi z walizki z podwójnym dnem. Naładował broń i wsunął pod łóżko.

Reinhard Heydt miał rację, nawet jeśli jego niewidzialny wróg był znacznie dalej, niż mu się zdawało. Nawet według miary dużego miasta spora odległość dzieli Huvudsta w Solnej na północnym wschodzie i ponure przedmieście Bollmora, leżące daleko na południu i jeszcze spory kawałek na wschód.

277

Właśnie tam mieszkał Gunvald Larsson. Kupił trochę jedzenia w supersamie, gdzie wszyscy wyglądali na mniej lub bardziej znerwicowanych przed świętami. Nawet jemu nie udało się zachować jasności umysłu. Kiedy próbowano nakłonić klientów do impulsywnych zakupów lekką muzyką, puszczając po raz piąty Rudolfa Czerzuononosego w głupawym tłumaczeniu, skołowany kupił niewłaściwy gatunek sera, szwedzki camembert zamiast duńskiego brie, a na domiar złego nie tę herbatę, gunpowder earl greya zamiast lapsang souchong twininga, zanim przebrnął przez kolejkę do kasy i wyszedł ze sklepu, zmęczony, obolały i zły. Teraz zaczynało się robić późno. Po kolacji długo leżał w wannie, rozważając różne możliwości. Potem wytarł się ręcznikiem, włożył czystą białą piżamę z jedwabiu, kapcie i szlafrok i rozłożył na podłodze dużą mapę Skandynawii. Leżał w łóżku na brzuchu, podparty poduszkami, ponieważ walka z Kaitenem pozostawiła na jego ciele bolesne sińce po niesamowitych ciosach w klatkę piersiową i uda. Potem skupił całą uwagę na mapie. Był czas, właściwie dobre parę lat, kiedy Gunvald Larsson nigdy nie zabierał pracy do domu, a często nawet udawało mu się zapomnieć, że jest policjantem, gdy tylko przekraczał próg mieszkania. Ale ten czas przeminął. Teraz myślał niemal wyłącznie o Reinhardzie Heydcie. W tej sytuacji zdawało mu się niemal, że go zna, tak jak się zna nielubianego kolegę ze szkoły czy pracy. Gunvald Larsson był przekonany, że Heydt nadał jest w kraju. Był też prawie pewny, że wykorzysta zwariowaną przedświąteczną gorączkę, by próbować się wymknąć. Narysował na mapie pewną liczbę niebieskich strzałek i trochę mniej czerwonych. Czerwone oznaczały drogi ucieczki, które ocenił jako najbardziej prawdopodobne i trudne do upilnowania, niebieskie - rozwiązania bardziej wyrafinowane. Sporo niebieskich strzałek prowadziło na wschód, większość do Finlandii i kilka do Związku Radzieckiego, oraz parę na południe, do Polski, NRD i RFN. Na zachodzie niebieskie strzałki wskazywały drogę z Göteborga do Tilbury Docks i ujścia Tamizy, do Immingham i do Fredrikshavn na Jutlandii oraz z Varbergi do Grena. Wszystkie międzynarodowe lotniska, na szczęście niezbyt liczne, otoczone były szerokimi niebieskimi kołami. Lotniska były łatwe do pilnowania, a po fali porwań samolotów w ostatnich latach wprowadzono całkiem przyzwoite kontrole, które teraz należało tylko trochę zaostrzyć. Naprawdę gorące linie prowadziły w innych kierunkach. Czerwone strzałki oznaczały główną drogę na południe Norwegii, zwłaszcza drogi europejskie 6 i 18, podobnie jak połą278

czenia kolejowe do głównych norweskich miast. Gunvald Larsson oznaczył także szeroką czerwoną linią drogę morską z Oslo do Kopenhagi i długo się jej przyglądał. Potem przeniósł spojrzenie na południową Szwecję. Szeroka czerwona linia z Helsingborga do Helsingør oznaczała duńskie promy kolejowe, szwedzkie promy samochodowe i mniejsze statki pasażerskie kursujące na tym szlaku. Częstotliwość połączeń między Szwecją a Danią jest największa właśnie w tym miejscu. Promy i statki kursują co piętnaście minut, a zwykle nawet częściej. Landskrona ma dwa odrębne połączenia ze stolicą Danii, prom samochodowy do Tuborga i mniejsze statki pasażerskie do portu wewnętrznego. Ale statki odpływają stamtąd rzadziej i nawet w szczycie przedświątecznej gorączki nie ma takiego ruchu, by nie dało się go rozsądnie kontrolować. Zadowolił się niebieskimi strzałkami. Sytuacja w Malmö była zupełnie inna. Kursy do Kopenhagi obsługiwał prom kolejowy do wolnego portu, dwa przedsiębiorstwa ze średnimi statkami do portu wewnętrznego oraz słynne wodoloty, które w sytuacjach krytycznych, na przykład w ważne święta, kursowały nieprzerwanie, podwójnie i bez ścisłego rozkładu. Na domiar złego były jeszcze promy samochodowe z Limhamn do Dragor na Amager, linia, którą na przykład w dni przedświąteczne obsługiwało co najmniej pięć promów. Gunvald Larsson przeciągnął się, nie przerywając rozważań. On sam na miejscu Heydta nie zastanawiałby się długo. Pojechałby do Oslo samochodem albo jeszcze lepiej pociągiem, a stamtąd statkiem do Kopenhagi. Zatrzymanie go tam byłoby sprawą policji duńskiej, do tego prawie niemożliwą. Gdyby znalazł się w Kopenhadze, świat stałby przed nim otworem. Heydt mógł jednak myśleć inaczej, a poza tym nigdy nie był marynarzem. W takim razie będzie pewnie próbował wykorzystać największe natężenie ruchu, a takie było w Helsingborgu i w Malmö. Gunvald Larsson wstał i złożył mapę. Obserwacja powinna się skupić na trzech punktach: drogi do Oslo oraz porty w Malmö i w Helsingborgu. Następnego ranka Gunvald Larsson powiedział do Martina Becka: - Nie spałem całą noc, tylko gapiłem się na mapę. - Ja też. - I do jakich wniosków doszedłeś? - Że powinniśmy spytać Melandera - odpart Martin Beck. 279

Weszli do pokoju obok, w którym Melander próbował udrożnić fajkę. - Czy leżałeś bezsennie przez pół nocy i patrzyłeś na mapę? - zapytał Gunvald Larsson. Pytanie byto głupie, ponieważ wszyscy wiedzieli, że Melander nigdy nie leży bezsennie po nocach. Zajmował się wtedy ważniejszą sprawą, mianowicie spaniem. - Nie - zaprzeczył Melander. - Oczywiście, że nie. Ale spojrzałem na nią rano, kiedy Saga robiła śniadanie. I jeszcze chwilę później. - I do czego doszedłeś? - Oslo, Helsingborg lub Malmö - rzucił Melander. - Mhm - mruknął Gunvald Larsson. Zostawili Melandera zajętego fajką i wrócili do wciąż tymczasowego gabinetu Martina Becka. - Zgadza się z twoimi wnioskami? - Idealnie - odrzekł Gunvald Larsson. - A z twoimi? - Tak - potwierdził Martin Beck. - Właśnie tak myślałem. Milczeli przez chwilę. Martin Beck stanął na swoim ulubionym miejscu koło szafki i potarł nasadę nosa kciukiem i palcem wskazującym. Gunvald Larsson zajął miejsce przy oknie. Martin Beck kichnął. - Na zdrowie - życzył mu Gunvald Larsson. - Dziękuję. Myślisz, że Heydt jeszcze tu jest? - Jestem tego pewny. - Pewny - powtórzył Martin Beck. - To mocne słowo w twoich ustach. - Może - zgodził się Gunvald Larsson. - Ale jestem tego pewny. On gdzieś tu jest, a my nie umiemy go znaleźć. Nawet jego cholernego samochodu. A ty jak myślisz? Martin Beck długo nie odpowiadał. - Okej - rzekł w końcu. - Ja też myślę, że on tu jest. Ale nie jestem pewny. Pokręcił głową. Gunvald Larsson nic nie powiedział. Spoglądał ponuro na prawie ukończony wielki budynek za oknem. - Bardzo chciałbyś spotkać Heydta, prawda? - odezwał się Martin Beck. Gunvald Larsson spojrzał na niego i zapytał: - Skąd wiesz? - Jak długo się znamy? - odpowiedział pytaniem Martin Beck. - Dziesięć, dwanaście lat. Może trochę dłużej. 280

- Właśnie. I to jest odpowiedź. Znowu cisza. Długa. - Dużo myślisz o Heydcie - stwierdził Martin Beck. - Przez cały czas. Prócz godzin, kiedy śpię. - Ale nie możesz być w trzech miejscach jednocześnie. - Nie bardzo - przyznał Gunvald Larsson. - Więc musisz wybrać - nalegał Martin Beck. - Co twoim zdaniem jest najbardziej prawdopodobne? - Oslo - odrzekł Gunvald Larsson. - Mają tam dziwną rezerwację na statek do Kopenhagi na wieczór dwudziestego drugiego. - Na jaki statek? - „Król Olav V”. Luksusowa kabina. - Brzmi nieźle. Co to za rezerwacja? - Anglik. Roger Blackman. - W Norwegii jest pełno angielskich turystów przez cały rok. - To prawda, ale rzadko wybierają tę trasę. A tego Blackmana nie można namierzyć. W każdym razie norweska policja nie może go znaleźć. - Więc obstawiasz granicę norweską? - Tak. A ty? Martin Beck oświadczył po namyśle: - Wezmę Benny'ego i pojedziemy do Malmö. - Skacke? - zdumiał się Gunvald Larsson. - Czemu nie weźmiesz Einara? - Benny jest lepszy, niż myślisz. Poza tym zna Malmö. I jest tam więcej dobrych ludzi. - Naprawdę? - Per Mansson jest dobry. Na przykład. Gunvald Larsson chrząknął, co często robił, kiedy nie chciał ani przytaknąć, ani zaprzeczyć. Zamiast tego skonkludował: - Co oznacza, że Einar i Melander pojadą do Helsingborga. Helsingborg jest cholernie trudny. - Właśnie - potwierdził Martin Beck. - Dlatego muszą mieć porządne wsparcie. Załatwimy to. Dać ci do Norwegii Strömgrena? Larsson odpowiedział, uparcie wyglądając przez okno: - Ze Strömgrenem nie chciałbym iść nawet do pisuaru. Nawet gdybyśmy byli sami na bezludnej wyspie. Poinformowałem go o tym kiedyś. - Łatwo wytłumaczyć twoją popularność. 281

- Prawda? Martin Beck popatrzył na Gunvalda Larssona i pomyślał, że pięć lat zajęło mu, by nauczyć się z nim wytrzymywać, i kolejne pięć, by zacząć go rozumieć. Za następne pięć może nawet się polubią. - Które dni są krytyczne? - Między dwudziestym a dwudziestym trzecim - odparł Gunvald Larsson. - To znaczy piątek, sobota, niedziela i poniedziałek? - Prawdopodobnie. - Czemu nie sama Wigilia? - No właśnie, czemu nie. - Musimy założyć pewien margines - rzekł Martin Beck. - Pełna gotowość... - Już jesteśmy w pełnej gotowości. - Pełna gotowość plus nas pięciu od jutra wieczorem. A potem przez całe święta, jeżeli nic się nie zdarzy wcześniej. - Wyjedzie w niedzielę - zapewnił Gunvald Larsson. - Ty tak mówisz. Ale co myśli Heydt? Gunvald Larsson podniósł ręce, oparł swoje duże owłosione dłonie o framugę okna i dalej wpatrywał się w ponury szary pejzaż. - W jakiś cholernie dziwny sposób czuję, jakbym znał Heydta - wyjaśnił. - I sądzę, że wiem, co on myśli. - Naprawdę? - zdziwił się Martin Beck, będąc pod wrażeniem tych słów. Potem pomyślał o czymś innym. - Wyobraź sobie tylko, jak Melander się ucieszy - rzucił. - Stać i marznąć na przystani promowej w Helsingborgu. W Wigilię. Fredrik Melander został na własne życzenie przeniesiony z komisji do spraw zabójstw, a potem z wydziału kryminalnego, żeby uniknąć przebywania poza domem. Chociaż był skąpy, a przeniesienia kosztowały go podwyżkę i awans. - Musi wytrzymać - stwierdził Gunvald Larsson. Martin Beck nie odpowiedział. - Słuchaj, Beck - zaczął Larsson, nie odwracając głowy. - Tak? Czego chcesz? - Na twoim miejscu bym uważał. Zwłaszcza dziś i jutro. Martin Beck wyglądał na zaskoczonego. - Co ty gadasz? Ja miałbym się bać? Heydta? 282

- Tak. - Dlaczego? - Dużo ostatnio było o tobie w gazetach, w radiu i w telewizji. Heydt nie przywykł do tego, by go oszukiwano. Poza tym może leżeć w jego interesie, by związać naszą uwagę tutaj, w Sztokholmie. - Pieprzenie - skwitował Martin Beck i wyszedł z pokoju. Gunvald Larsson westchnął głęboko i dalej wyglądał przez okno niewidzącymi porcelanowoniebieskimi oczami.

Rozdział 29 Reinhard Heydt stał przed lustrem w łazience. Właśnie się ogolił, a teraz rozczesywał baczki. Przemknęła mu przez głowę myśl, że może powinien je zgolić, ale od razu ją odpędził. Była o tym mowa już wcześniej, w innych okolicznościach. Zaproponował to jego przełożony, niemal jako polecenie. Oglądał swoją twarz w lustrze. Opalenizna znikała po trochu z każdym dniem, ale w jego wyglądzie nie było żadnych mankamentów. Sobie samemu też się podobał i nikt nigdy nie miał w tej kwestii żadnych uwag. Niech by spróbował. Z łazienki wyszedł do kuchni, w której ostatnio jadł, potem do sypialni, gdzie prawie miesiąc temu miał z Levallois centralę operacyjną. Teraz w środku było dość zimno i pusto. Ponieważ nie wychodził, nie wiedział, o czym piszą w gazetach, ale miał dość szczegółowe informacje z radia i telewizji. Były jednak białe plamy. Jak, na miłość boską, ten Martin Beck zdołał zatrzymać Kaitena? Potrafił jeszcze zrozumieć, że ktoś mógł zaskoczyć i aresztować Kamikaze, choć teoretycznie wydawało się to niemożliwe. Kamikaze tak jak inni był szkolony do zachowań w sytuacjach krytycznych i zdał wszystkie testy, ale Heydt osobiście uważał go za jeden z najsłabszych punktów grupy. Ale Kaiten? Kaiten zabił setki ludzi na wiele różnych sposobów. Nawet nieuzbrojony był groźniejszy od większości policjantów lub żołnierzy z bronią, bo zabijał gołymi rękami z równą łatwością, jak zwykli ludzie zgniatają jajko. Jedno jego kopnięcie zwykle wystarczało, by pozbawić życia. Telewizja i radio poświęciły wiele uwagi zatrzymaniu i rozprawom o aresztowanie. Ciągle wracali do tej sprawy i robili to nadal.

283

Teraz stało się jasne, że Ołsson był co najwyżej autorem planu i administratorem. Najbardziej niebezpieczny był policjant najczęściej wymieniany w mediach, Martin Beck. Najwyraźniej to on oszukał Heydta podczas zamachu w zeszłym miesiącu. Takich policjantów było bardzo niewielu. Nie mieściło mu się w głowie, że znalazł się choć jeden w kraju takim jak Szwecja. Heydt przechodził długimi, cichymi krokami z pokoju do pokoju w niezbyt wielkim mieszkaniu. Miał bose stopy i był ubrany tylko w biały podkoszulek i krótkie białe spodenki. Nie miał tu zbyt wielu ubrań, a ponieważ bardzo dbał o higienę, codziennie prał bieliznę w łazience. Reinhard Heydt miał dwa problemy, które wymagały natychmiastowego rozwiązania, ale jeszcze się nie zdecydował. Już dawno postanowił, że ten właśnie dzień, czwartek dziewiętnastego grudnia, będzie ostatnim na podjęcie decyzji. Jedna kwestia dotyczyła sposobu opuszczenia kraju. Wiedział, kiedy chce wyruszyć w drogę, ale wahał się jeszcze nad wyborem trasy. Dziś jednak się zdecyduje. Prawdopodobnie wyjedzie przez Oslo i Kopenhagę, tak jak planował od początku, ale inne możliwości nadal były otwarte. Druga sprawa była jeszcze bardziej delikatna. Nie myślał o niej przed aresztowaniem Kaitena i Kamikaze. Czy ma zlikwidować Becka? Jaki byłby z tego pożytek? Reinhard Heydt nigdy nie myślał w takich kategoriach jak rewanż i zemsta. Nie miał skłonności do takich uczuć jak rozczarowanie, zazdrość czy żądza odwetu, a poza tym był stuprocentowym realistą. Całym jego postępowaniem kierowały pobudki praktyczne. Nigdy też nie odczuwał upokorzenia, podniecenia czy strachu. Na obozie treningowym nauczył się podejmować samodzielne decyzje - długo je rozważać i wprowadzać w życie bez wahania. Nauczył się też, że staranne planowanie to co najmniej połowa pracy. Wciąż jeszcze nie podjąwszy decyzji, wziął z półki w przedpokoju pierwszą część książki telefonicznej. Usiadł w łóżku i znalazł właściwą stronę. Nie było to trudne. Przeczytał: „Beck, Martin, komisarz krym., Köpmangatan 8, 22 80 43”. Potem zdjął z półki w szafie zrolowane kopie planu miasta. Miał dobrą pamięć i wiedział mniej więcej, gdzie się znajduje Köpmangatan, blisko Pałacu Królewskiego, i przypomniał sobie, jak sam szedł tą ulicą półtora miesiąca temu. Plan miasta był bardzo dokładny i 284

od razu znalazł właściwy dom. Stał w czymś w rodzaju zaułka, nie bezpośrednio przy ulicy, a otaczające go budynki wyglądały obiecująco. Rozłożył kopię planu na podłodze. Pochylił się i wyjął spod łóżka karabin. Jak cały sprzęt ULAG, był doskonały - angielskiej produkcji, wyposażony w noktowizor, który dawał dobremu strzelcowi możliwość działania w każdych warunkach oświetleniowych. Heydt wyjął z szafy aktówkę, złożył i wpakował do niej broń. Potem usiadł na łóżku i myślał. Wyłączenie Martina Becka z obiegu miało podwójny sens. Po pierwsze, policja zostanie pozbawiona swojego najlepszego i najbardziej skutecznego człowieka, po drugie - jej uwaga zostanie skierowana na Sztokholm. Było też pewne minusy. Przede wszystkim należało się liczyć z szeroko zakrojoną akcją policji, po drugie, z większym uszczelnieniem wszelkich możliwych dróg wyjazdu. Z drugiej strony, zdążyliby wprowadzić te środki tylko wtedy, gdyby zabójstwo Becka zostało odkryte bardzo szybko. Jeśli komisarz kryminalny Martin Beck w ogóle miał zostać sprzątnięty, należało to zrobić w jego mieszkaniu. We wczesnym stadium swojego researchu Heydt dowiedział się, że Beck jest rozwiedziony i mieszka sam. To była trudna decyzja. Heydt spojrzał na zegarek. Miał jeszcze kilka godzin przed podjęciem ostatecznej decyzji w obu kwestiach. Potem zastanawiał się, czy policja jest naprawdę taka tępa, że dotąd nie znaleźli samochodu. Jak tylko Levallois przyniósł złe wieści o zdjęciu i rysopisie, Heydt kazał mu pojechać zielonym oplem do Göteborga i zaparkować go koło przystani angielskiego statku w Skandiahatnnen. Potem Francuz, nadal ściśle według polecenia, kupił zupełnie legalnie używanego beżowego volksvagena, zarejestrowanego i gotowego do jazdy. Ten mało rzucający się w oczy samochód stał potem przez jakiś czas zaparkowany w pobliżu alei Huvudsta. Myślał o tym przez kilka sekund i doszedł do wniosku, że to nie jest jakaś pułapka. Potem znów zaczął spacerować po mieszkaniu, długimi krokami, płynnie i prawie bezgłośnie. Było wręcz dziwne, że taki duży mężczyzna robi wokół siebie tak mało hałasu. Zważył się na wadze łazienkowej i stwierdził, że do stu kilo brakuje mu niespełna kilograma. Ale Kaiten ważył sto dwadzieścia i nie miał w ciele ani grama zbędnego tłuszczu.

285

Rankiem tego dnia Martin Beck wysłał Benny'ego Skacke do Malmö. Skacke chciał jechać samochodem, by zarobić kilometrówkę, ale Martin Beck ogólnie źle znosił długie samochodowe wojaże i postanowił jechać nocnym pociągiem. Było w tym trochę egoizmu, bo nawet jeśli Święta poszły w diabły, chciał przynajmniej móc spędzić pół wieczoru z Rheą. Jeżeli przyjdzie. Tego nigdy nie był pewny. Rönn i Melander pojechali do Helsingborga pociągiem, z najbardziej ponurymi minami, jakie kiedykolwiek u nich widział. Gunvald Larsson, który lubił prowadzić, pojechał bardzo wcześnie do norweskiej granicy swoją dziwną enerdowską limuzyną z Eisenacher Motorwerke. Samochód był naprawdę marki EMW, ale prawie wszyscy brali to za błędny zapis BMW. Jeżeli Rönn i Melander byli kwaśni jak ocet, to Larsson sprawiał wrażenie ożywionego, a Skacke wręcz wesołego. Benny Skacke chętnie gromadził zasługi, a tu miał kolejną w zasięgu ręki. Martin Beck nie mógł się skontaktować z Rheą, ale zostawił krótką wiadomość w centrali telefonicznej opieki społecznej. Potem zamierzał iść do domu, ale nim zdążył sięgnąć po płaszcz, zadzwonił telefon. Rozdarty między poczuciem obowiązku a bardziej ludzkimi instynktami, wrócił do biurka i podniósł słuchawkę. - Beck. - Hammargren - powiedział ktoś z göteborskim akcentem. Nazwisko nic Martinowi Beckowi nie mówiło, ale przypuszczał, że ówczłowiek jest policjantem. - Słucham, o co chodzi? - Znaleźliśmy samochód, którego szukacie. Zielony opel rekord z fałszywymi tablicami. - Gdzie? - W Skandiahamnen, tu w Götegorgu. Gdzie przybija „Saga”. Statek Lloyda z Londynu. Stał tu przez parę tygodni, zanim ktoś zareagował. - I? - Tja, nie ma żadnych odcisków palców. Pewnie wytarte. Wszystkie dokumenty leżą w schowku. Martin Beck posmutniał, ale jego głos brzmiał jak zwykle, kiedy zapytał: - Czy to wszystko? - Niezupełnie. Przesłuchaliśmy załogę „Sagi”, na początek Einara Norrmana, który jest kapitanem Lloyda, a potem wszystkich oficerów. Potem intendenta, Harkilda, i cały personel, zwłaszcza stewardów, kelnerów i obsługę kabin. Ale żaden z nich nie rozpoznał tego gościa na zdjęciu, Heydta. 286

- Intendent - rzekł Martin Beck. - Czy to się już nie nazywa ochmistrz? - Tja, to przecież nie jest „Suecia” ani „Britannia”. Dzisiaj ochmistrza nazywa się intendentem, a stewarda w mesie starszym kelnerem. Niedługo będzie się mówić ściana zamiast grodź i lewa strona zamiast bakburta. Potem... - Tak? - Chciałem powiedzieć, że potem będzie już można sobie odpuścić pływanie statkiem i przesiąść się na samolot. Einar Norrman powiedział zresztą, że od pół roku nie nosi czapki. Kapitanowie zaczną wkrótce wymierać z braku świeżego powietrza. Martin Beck zgadzał się z policjantem z Göteborga, ale teraz chciał zawrócić rozmowę na właściwy tor. Zapytał: - A co z Heydtem? - Nic - odparł Hammargren. - Wątpię, że był na pokładzie. Z takim wyglądem ktoś powinien był go zapamiętać. Ale samochód stał na Hisingen. - A badanie techniczne? - Też nic. Zupełnie nic. - Dobrze. Dziękuję za telefon. Do widzenia. Martin Beck energicznie potarł czoło. Istniało kilka możliwości. Samochód mógł być fałszywym tropem. Bardziej prawdopodobne było jednak, że Heydt opuścił kraj innym, mniej rzucającym się w oczy statkiem niż „Saga”. Göteborg ma duży port, codziennie wypływa z niego wiele statków. Część z nich zabiera pasażerów i ma na to pozwolenie. Co najmniej równie wiele, zwłaszcza o małym tonażu, przewozi podróżnych, którzy chcą pozostać anonimowi i stać ich, by za to zapłacić. Co daje ta wiedza? Bardzo możliwe, że Heydt wyjechał z kraju wiele tygodni temu i dawno był poza ich zasięgiem. Spojrzał na zegar. Za wcześnie było się kontaktować z którymś z wysłanych współpracowników. Wezwanie ich z powrotem też mogło być błędem. Zielony samochód mógł być celowo pozostawionym mylnym tropem. Wielka szkoda, że człowiek w Göteborgu nie wiedział, czy samochód był tam przed zamachem. W takim wypadku miałby pewność. Teraz wszystko było tylko jednym wielkim znakiem zapytania. Martin Beck zatrzasnął drzwi swojego tymczasowego gabinetu i poszedł do domu. Mimo wszystko najlepiej było trzymać się planu. Pociąg miał odjechać z Dworca Centralnego w Sztokholmie tuż przed północą. Zostało jeszcze dużo czasu. 287

Warstwa lodu pokrywała dach, a jednak nie było bardzo zimno. Reinhard Heydt leżał zupełnie nieruchomo na pokrytym papą dachu, a lód pod nim topniał szybko pod wpływem ciepła jego ciała. Miał na sobie czarną bluzę z kołnierzykiem polo, czarnym wełnianym kapturem naciągniętym na uszy i czoło, czarne spodnie z manchesteru, czarne skarpetki i czarne buty na gumowej podeszwie, własnoręcznie przez niego wypastowane. Poza tym miał cienkie czarne rękawiczki. Karabin miał czarną lufę i ciemnobrązową kolbę. Jedynym, co mogło go zdradzić, był refleks w celowniku, ale miał przydymioną soczewkę, specjalnie zabezpieczoną przed refleksami. Było oczywiste, że nie mógł zostać dostrzeżony, i chociaż sam nie był tego całkowicie pewny, osoba obdarzona normalnym wzrokiem nie miała szansy zobaczyć go z odległości większej niż dwa metry, zakładając, że osoba ta wbrew wszelkim logicznym oczekiwaniom pojawiłaby się nagle na dachu. Dostał się tam bardzo łatwo, przez okno w dachu. Jego volkswagen stał zaparkowany przy Slottsbacken, a on w drodze stamtąd miał na sobie jasny płaszcz przeciwdeszczowy. Leżał teraz razem z aktówką schowany w kącie na zagraconym strychu. Sytuacja byta idealna. W rzeczy samej, widział wszystkie okna Martina Becka, ponieważ wychodziły na wschód. Na razie jednak w mieszkaniu było ciemno i cicho. Karabin został specjalnie skonstruowany do użytku snajpera w ciemności i mimo zgaszonych świateł mógł rozróżnić szczegóły w pomieszczeniach. Hałaśliwy ruch uliczny na Skeppsbron stwarzał doskonałe tło. Angielski karabin był względnie cichy i odgłos pojedynczego strzału powinien utonąć w kakofonii silników, klaksonów i strzelających rur wydechowych. Odległość dzieląca go od czterech okien nie była większa niż pięćdziesiąt lub sześćdziesiąt metrów. Nawet przy dziesięciokrotnie większej miałby pewność, że trafi. Heydt nie leżał już zupełnie nieruchomo. Poruszał trochę palcami i nogami, by nie zesztywniały z zimna. Nauczył się tego dawno temu - leżeć prawie bez ruchu, ale ćwiczyć drobne mięśnie, by żaden z nich nie zawiódł w decydującym momencie. Od czasu do czasu sprawdzał celownik, który naprawdę był cudem techniki.

288

Leżał na dachu od jakichś czterdziestu minut, kiedy w szybie windy nagłe zapaliło się światło, a w chwilę potem rozbłysło w głębi czterech okien. Reinhard Heydt przycisnął kolbę do ramienia i wprowadził palec wskazujący do kabtąka spustu. Pomacał język spustu. Znał swoją broń i wiedział dokładnie, w którym punkcie go nacisnąć. Jego plan był prosty. Opierał się na szybkim działaniu - zastrzelić tego Becka, jak tylko się pokaże, a potem szybko, lecz spokojnie opuścić to miejsce. Ktoś minął pierwsze okno, potem drugie i przystanął przed trzecim. Heydt rozluźnił się, jak wszyscy strzelcy wyborowi, czując, jak przyjemne, kojące ciepło wypełnia jego ciało, a broń staje się w jakiś sposób częścią jego samego. Prawy palec wskazujący spoczywał na spuście bez najmniejszego drgnienia. Miał całkowitą fizyczną i psychiczną kontrolę. W trzecim oknie stał odwrócony plecami człowiek. Ale nie ten. To była kobieta. Niska i dość szeroka w ramionach. Proste blond włosy i krótka szyja. Miała na sobie zrobiony na drutach sweter w wesołych kolorach, twee-dową spódnicę do kolan i chyba rajstopy. Odwróciła się nagle i wyjrzała, spoglądając w niebo. Reinhard Heydt rozpoznał ją, zanim zobaczył prostą jasną grzywkę i przenikliwe niebieskie oczy. Minęło ponad półtora miesiąca, odkąd ją widział. Wtedy miała na sobie czarną pelerynę, wypłowiałe niebieskie dżinsy i czerwone kalosze. Pamiętał również dokładnie, gdzie ją widział. Na Köpmangatan, potem w zaułku, którego nazwy nie pamiętał, a w chwilę później na Slottsbacken. Nie miał pojęcia, kim była, ale rozpoznał ją od razu, a gdyby posiadał taką zdolność, zdziwiłby się na jej widok. Zamiast tego obserwował przez celownik jej włosy i pomyślał, że chyba nie są tlenione, jak sądził za pierwszym razem. W polu widzenia pojawił się mężczyzna. Był dość wysoki, z szerokim czołem, prostym nosem, szerokimi ustami o wąskich wargach i wyraźnie zarysowaną szczęką.

289

Heydt od razu go rozpoznał z telewizji. To był jego wróg Martin Beck, mężczyzna, który najpierw zamienił zamach w żałosne fiasko, potem unieszkodliwił Kaitena, najsilniejszego z wszystkich agentów ULAG, a teraz powinien zostać zlikwidowany, by nie utrudnił Heydtowi wyjazdu z kraju. Mężczyzna otoczył kobietę ramionami, odwrócił i przytulił do siebie. Nie wyglądał na szczególnie groźnego, pomyślał Heydt i uniósł minimalnie lufę - tak by krzyżyk celownika znalazł się dokładnie między oczami policjanta. Zabicie go w tej chwili było łatwe, ale w takim wypadku musiałby także zabić kobietę, i to bardzo szybko. Wszystko zależało od tego, jak ona zareaguje. Nie znał jej, ale coś mu mówiło, że na pewno jest bystra. A gdyby okazała się wystarczająco szybka, by się schronić i wszcząć alarm, jego sytuacja na dachu nie byłaby do pozazdroszczenia. Gdyby w pobliżu znalazło się dość policjantów, ciemność i odosobnienie przestałyby go chronić. Zamiast tego mógłby się znaleźć w śmiertelnej pułapce, bez możliwości ucieczki i drogi odwrotu. Reinhard Heydt szybko przeanalizował sytuację. Potem pomyślał, że wciąż jeszcze ma dużo czasu, więc może zaczekać i zobaczyć, co będzie się działo.

Rhea Nielsen wspięła się na palce i figlarnie ugryzła Martina Becka w policzek. - Mam teraz stałe godziny pracy - poinformowała. - I przełożonych. Trochę dziwnie wygląda, kiedy przychodzi policjant i zabiera mnie na trzy kwadranse przed końcem. - Zaszły szczególne okoliczności - odparł Martin Beck. - Poza tym nie miałem ochoty iść do domu sam. - Jakie okoliczności? - Wyjeżdżam wieczorem. - Dokąd? - Do Malmö. Właściwie powinienem już być w drodze. - To czemu nie jesteś? - Pomyślałem, że muszę najpierw załatwić jedną sprawę. - Załatwić sprawę? Gdzie? W łóżku? - Na przykład. Odsunęli się od okna. Przejechała palcami po jednym z jego modeli statków, popatrzyła na niego podejrzliwie i zapytała: - Jak długo cię nie będzie? - Nie wiem dokładnie. Może cztery, pięć dni. 290

- W Wigilię też? Cholera. Nie zdążyłam ci kupić prezentu. - Ja tobie też nie. Ale pewnie wrócę do tego czasu. - Pewnie? A tak w ogóle, czy nie wyglądam dziś ładnie? Spódnica, bluzka, ażurowe rajstopy, eleganckie buty, stanik w szkocką kratę i takie same majtki. Martin Beck się roześmiał. - Z czego się śmiejesz? Z mojej kobiecości? - To najmniej tkwi w ubraniu. - Jesteś cudowny - stwierdziła nagle. - Naprawdę tak myślisz? - Tak, naprawdę. Jeżeli teraz dobrze czytam w twoich myślach, zaraz pobiegniemy do łóżka i się rozbierzemy. - Ty zawsze dobrze czytasz w moich myślach. Zrzuciła buty, które poleciały w różne strony. Potem oświadczyła rzeczowo: - W takim razie dla pewności sprawdzę najpierw lodówkę i spiżarnię. Żeby nie umierać potem z głodu. Wyszła do kuchni i została tam przez chwilę. Martin Beck podszedł do okna i wyjrzał na zewnątrz. Niebo rzeczywiście było jasne i rozgwieżdżone - prawdziwy meteorologiczny cud o tej porze roku. - Skąd masz homara?! - zawołała. - Z hali Hötorg. - Można z niego zrobić coś dobrego. Ile mamy czasu? - To zależy, jak długo będziesz się kręcić po kuchni - odpowiedział. - Poza tym mamy sporo czasu. Kilka godzin. - Jasne - rzuciła. - Już idę. Masz wino? - Tak. - To dobrze. Rhea Nielsen rozebrała się w drodze z kuchni do sypialni. Najpierw rzuciła sweter na podłogę. - Gryzie - powiedziała tonem wyjaśnienia. Kiedy podeszła do łóżka, miała na sobie tylko stanik w szkocką kratę. - Chcesz go zdjąć? - zapytała z udawaną kokieterią. - Masz wyjątkową okazję, bo nigdy nie noszę stanika. Tylko dziś. Nie opuścili rolet, bo w normalnych okolicznościach nie było możliwości, by ktoś zajrzał do mieszkania. 291

Reinhard Heydt nie widział łóżka ze swojego miejsca na dachu, ale zauważył, że w sypialni zgasło światło i mógł się domyślić dlaczego. Po pewnym czasie światło się zapaliło i kobieta podeszła do okna. Była naga. Patrzył obojętnie przez celownik na jej lewą pierś. Krzyżyk spoczywał w punkcie nad dużym jasnobrązowym sutkiem. Powiększenie było tak silne, że wypełniał on cały obraz. Widział nawet jasny włosek długości około dwóch centymetrów. Pomyślał, że powinna go usunąć. Potem opuścił nieco wylot lufy. Krzyżyk znajdował się w punkcie tuż pod jej lewą piersią. Serce. Reinhard Heydt pociągnął spust na pól milimetra i czuł, że znajduje się dokładnie w punkcie nacisku. Gdyby pociągnął spust o kolejne ćwierć milimetra, broń by wypaliła, a kula trafiła ją prosto w serce. Przy superszybkiej amunicji, jakiej używał, przeleciałaby na drugą stronę pokoju i umarła, nim zdążyłaby dotknąć plecami przeciwległej ściany. Niezależnie od tego, w jaką część serca by ją trafił. Rhea Nielsen wciąż stała przy oknie. - Jakie gwiaździste niebo - zachwyciła się. - Dlaczego musisz jechać do Malmö? Czy nadal chodzi o tego gościa z baczkami? Heydta? - Właśnie. - Wiesz, co on według mnie teraz robi? Siedzi na Bali i łowi złote rybki z tancerką hulahula na kolanach. Chodź, zrobimy tego homara. Pięćdziesiąt metrów dalej Reinhard Heydt stwierdził, że cały ten plan jest nieciekawy i bez sensu. Ześliznął się przez okno w dachu, rozebrał karabin i schował jego części do aktówki. Potem włożył swój jasny płaszcz i poszedł. Idąc spokojnym, spacerowym krokiem przez Bollhusgrand, podjął decyzję, kiedy, jak i którędy opuści ten kraj.

Rozdział 30 Od czasu, kiedy Martin Beck i jego pokolenie byli dziećmi, Boże Narodzenie zmieniło się z pięknego, tradycyjnego święta rodzinnego w coś, co należało nazwać ekonomiczną szopką lub komercyjnym szaleństwem. Na ponad miesiąc przed Wigilią, która była ważnym 292

dniem, reklamy praktycznie wszystkiego atakowały system nerwowy ludzi w tym tylko celu, by wycisnąć z nich pieniądze do ostatniego grosza. Boże Narodzenie stało się pod wieloma względami świętem dzieci, ale wiele z nich płakało z nerwów i wyczerpania na kilka tygodni przed tym, nim wynajęty (i często pijany w sztok) Święty Mikołaj zapukał wreszcie do drzwi. Dla wielu gałęzi gospodarki Święta znaczyły wszystko. Przykładem mógł być rynek książki. Autor, którego nie udało się sprzedać podczas przedświątecznej gorączki, mógł generalnie iść do domu, ponieważ w wigilijne popołudnie jakby żelazna kurtyna opadała przed ladami księgarń. To właśnie było dość dziwną specjalnością szwedzką - w sąsiedniej Danii książki sprzedawały się według ich wartości przez cały rok. Poza tym miało się wrażenie, że cały naród ogarnęła nerwowa gorączka podróżowania. Sznury samochodów nie miały końca, wszystkie loty czarterowe do Gambii, Malty, Maroka, Tunezji, Malagi, Izraela, Kanady, Wysp Kanaryjskich i Owczych, Algarve, na Capri, Rhodos i do innych mało atrakcyjnych o tej porze roku miejsc były zarezerwowane, zaniedbywane na ogół koleje państwowe musiały wprowadzać mnóstwo dodatkowych składów, a niewygodne autobusy wyruszały do takich dziwnych miejsc jak Saffle, Borgholm czy Hjo. Nawet prom do Djurgården i statki płynące na Visby były pełne ludzi. Martin Beck nie mógł spać w nocnym pociągu do Malmö, choć jako wysoki urzędnik miał przywilej podróżowania pierwszą klasą, i nie tylko dlatego, że jego współpasażer z przedziału chrapał, mówił przez sen i zgrzytał zębami. Już w Alvsjö zszedł na dół, by spuścić wodę, jak to się mówi w nienaturalnej, lecz eleganckiej szwedczyźnie. Powtarzał to przez cały czas i kiedy pociąg przetaczał się przez stację rozrządową w Malmö, towarzysz podróży Becka schodził do toalety czternasty raz. Prawdopodobnie cierpiał na zapalenie pęcherza. Dla Martina Becka nie to było jednak największą przeszkodą - raczej własne myśli, które rozbiegały się we wszystkie strony. Przeważnie biegły do Heydta. Kilka godzin wcześniej, kiedy Rhea stała naga w oknie sypialni przy Köpmangatan, a on sam leżał w łóżku, podziwiając jej plecy i muskularne łydki, przypomniał sobie ostrzeżenie Gunvalda Larssona i omal nie rzucił się, by odciągnąć ją od okna. Gunvald Larsson nigdy nie mówił takich rzeczy bez ważnego powodu. A w chwilę później, kiedy Rhea pośród nieprzerwanej paplaniny i niesamowitego hałasu przerabiała homara na wyborne skrzyżowanie wersji Vanderbilta i Rhei Nielsen, przeszedł przez mieszkanie i opuścił wszystkie rolety. Heydt był oczywiście groźny, ale czy nadal znajdował się w Szwecji? I czy ten znak zapytania był naprawdę wystarczającym powodem, by zmarnować Święta czterem lojalnym współpracownikom, z których trzech w dodatku miało dzieci? Cóż, przyszłość pokaże. Albo i nie pokaże, przynajmniej w kwestii Reinharda Heydta. 293

Martin Beck miał cichą nadzieję, że Heydt wybierze drogę przez Oslo, żeby Gunvald Larsson miał szansę dać mu w szczękę. Lepszego prezentu gwiazdkowego nie mógłby sobie wymarzyć. Potem myślał przez chwilę o ponurym nastroju, jakim Rönn i Melander będą pewnie zarażać policję w Helsingborgu. Ale byli dobrzy, Melander od zawsze, a Rönn stał się taki na przekór wielu pesymistycznym prognozom. Gdyby Heydt wybrał tę drogę, nie miałby wielkich szans powodzenia. Ale Malmö... Tak, Malmö było prawdziwym koszmarem, jeśli chodzi o pilnowanie granicy. Tą drogą wpuszczano do kraju niemal wszystkie narkotyki i wiele innych towarów. Człowiek z zapaleniem pęcherza zsunął się szybciej na podłogę, a ponieważ Martinowi Beckowi nie chciało się odwrócić, miał przyjemność oglądać z żabiej perspektywy, jak jego towarzysz podróży się ubiera. Skarpety, kalesony i nocny podkoszulek kłębiły się dokoła, a potem nastąpiło mnóstwo problemów ze spodniami i szelkami, nim Martin Beck miał szansę sam się ubrać. Udał się do hotelu Savoy, gdzie zawsze się zatrzymywał, nawet jeśli bywał tu rzadko, i został wylewnie powitany przez portiera w długiej liberii. Poszedł na górę do swojego pokoju, ogolił się, wziął prysznic i pojechał taksówką na komendę, gdzie od razu wszedł do pokoju Manssona. Policja w Malmö miała za sobą trudny, wręcz przygnębiający rok, ale nie było tego widać po Manssonie, który spokojniej niż zwykle żuł jedną ze swoich nieodłącznych wykałaczek. - Benny'ego tutaj nie ma - powiedział. - Właściwie zamieszkał na terminalu statków powietrznych. W Malmö z niewyjaśnionych przyczyn nazywa się wodoloty statkami powietrznymi, chociaż to słowo oznacza w rzeczywistości samoloty. - A poza tym? - Poza tym wszystko sprawdzamy - rzekł Mansson. - Problem w tym, oczywiście, że tylu ludzi tu teraz podróżuje. W obie strony. Czysta histeria. Ale... - Tak? - On ma charakterystyczny wygląd. Wysoki jak diabli. Może mógłby przejść na czworakach jak pies. Gdyby nie to, że nie wolno przewozić psów przez duńską granicę. Lisy tam mają wściekliznę. - Tja - odparł Martin Beck. - Jest wielu wysokich ludzi. Heydt nie jest na przykład taki wysoki jak Gunvald Larsson.

294

- Ale Larssonem można straszyć dzieci - uznał Mansson, biorąc z pudełka nową wykałaczkę. - A ty co myślisz, wiedząc wszystko o tutejszym ruchu? - Mhm - zamruczał Mansson. - Czasem się zastanawiam, czy w ogóle coś wiem. Najłatwiej jest kontrolować prom kolejowy „Malmöhus”. Tam nie miałby żadnych szans. Potem tak zwane duże statki, „Ørnen”, „Gripen” i „Öresund”. Trochę gorzej jest z promami samochodowymi w Limhamn, „Hamletem” i „Ofelią”, czy jak się tam nazywają. Ale najgorszy jest terminal statków powietrznych, istny koszmar. - Wodolotów - poprawił Martin Beck. - Niech ci będzie, i tak koszmar. Przypływają i odpływają bez przerwy, a terminal jest tak zapełniony ludźmi, że trudno tam wściubić nos. - Rozumiem. - Nic nie rozumiesz, dopóki nie zobaczysz tego na własne oczy. Marynarz, który ma sprawdzać bilety, jest tratowany, a celnicy i policja paszportowa mają pokój, w którym mogą się schować i pić kawę, bo inaczej po dziesięciu minutach byliby płascy jak naleśniki. Można by ich było przepchnąć pod drzwiami do żon, kiedy wracają do domu. Mansson umilkł, ponieważ wykałaczka utkwiła mu między zębami. Potem dodał: - To taki stary kawał. - Więc co robi Skacke? - Benny? Stoi na nabrzeżu i marznie na wietrze, cały siny z zimna. I stoi tam, odkąd tu wczoraj przyjechał.

Gunvald Larsson też marzł, choć miał do tego większy i mniejszy powód. Przy szwedzko-norweskiej granicy było wprawdzie o kilka stopni mniej niż w Malmö, ale z drugiej strony ubrał się bardziej odpowiednio do pogody, w buty narciarskie, wełniane skarpety, kalesony (których nienawidził), grube sztruksowe spodnie, podbitą kożuchem kurtkę i futrzaną czapkę. Stał prawie na samej granicy, oparty plecami o pień sosny, obserwując uważnie niekończący się strumień samochodów, posterunek celny, szlaban na granicy i prowizoryczną blokadę oraz słuchając z roztargnieniem prawdziwej nawałnicy przekleństw kierowców, która spadała na głowy wścibskich policjantów. Czyż nie ma swobodnego przekraczania granicy? Co się stało ze współpracą skandynawską? Czy Norwegia stała się równie niedostępna jak Arabia Saudyjska? To przez tę ropę w Morzu Północnym? Czy dlatego, że szwedzka policja to sami idioci? Czemu do diabła miałbym się nazywać Heydt? Czy to w ogóle sprawa policji, 295

jak się nazywam? Dopóki jestem obywatelem szwedzkim i mam swobodę poruszania się po Skandynawii, nie jest sprawą policji, czy nazywam się Paronkvist czy Flip i Flap. Popatrzcie tylko na korek, jaki się przez was zrobił. Gunvald Larsson westchnął i popatrzył na sznur samochodów. Rzeczywiście zaczynał się znacząco wydłużać, podczas gdy samochody nadjeżdżające z przeciwnej strony mknęły bez przeszkód do Szwecji z poczciwej sąsiedniej Norwegii. Niektórzy policjanci przy blokadzie naprawdę zachowywali się głupio. Każdy z nich miał fotografię Heydta i jego szczegółowy rysopis. Wiedzieli, że mówi źle po szwedzku, ale dość dobrze po duńsku, że ma około trzydziestu lat i metr dziewięćdziesiąt pięć wzrostu. A jednak niektórzy nękali przez dziesięć minut łysych sześćdziesięciolatków mówiących czystym varmlandzkim dialektem. Próby znalezienia remedium na tępotę policji kosztowały Gunvalda Larssona lata życia. Niech to teraz przejmie następny donkiszot. Prawie wszystkie samochody miały bagażnik na dachu, załadowany nartami, skuterami śnieżnymi i porożem renifera. To ostatnie sprzedawał po paskarskich cenach jakiś cwaniak po szwedzkiej stronie granicy. Gunvald Larsson patrzył na to z głębokim niesmakiem. Naprawdę bardzo lubił Laponię - ale tylko latem.

Rönn i Melander nie marzli wcale. Siedzieli na dość wygodnych krzesłach w przeszklonej budce, którą policja w Helsingborgu kazała postawić specjalnie dla nich. Dwa znakomite grzejniki elektryczne utrzymywały w środku przyjemne ciepło, a młodzi policjanci regularnie dostarczali kawę w termosach, plastikowe kubki i talerzyki z duńskimi ciastkami. Prawie cały ruch został skierowany na drogę biegnącą koło budki, a jeśli któryś podróżny wymagał dokładniejszego sprawdzenia, mieli do dyspozycji dwie świetne lornetki pryzmatyczne. Mieli także łączność radiową z policjantami, którzy sprawdzali pasażerów w samochodach i pociągach. Rönn i Melander wyglądali mimo to ponuro. Ich Święta miały iść w diabły. Nie rozmawiali dużo, tylko wtedy, gdy mieli dostęp do prywatnego telefonu, z którego mogli zadzwonić do żon i ponarzekać.

Tak przedstawiała się sytuacja w piątek dwudziestego grudnia, na cztery dni przed Wigilią. Sobota była nawet gorsza, bo więcej ludzi miało wolne i tłum przekraczający Öresund

296

jeszcze zgęstniał. Policja zaczęła prawie tęsknić za znienawidzonym mostem. Most dałoby się przynajmniej zagrodzić. Kiedy Martin Beck zszedł na nabrzeże przy terminalu wodolotów, przecisnąwszy się przez rozhisteryzowanych ludzi, którzy nie mieli rezerwacji, ale mieli nadzieję zabrać się następnym statkiem, okazało się, że marynarz sprawdzający bilety na „Løberen”, który właśnie miał odpłynąć, jest Duńczykiem bardzo nieufnym wobec ludzi, którzy twierdzą, że są komisarzami kryminalnymi, a nie mogą znaleźć legitymacji. Martin Beck zmienił kurtkę i legitymacja została oczywiście w pokoju hotelowym. W końcu wyratował go z opresji Benny Skacke, którego znali już wszyscy sprawdzający bilety. Martin Beck wyszedł na ostry, wilgotny wiatr, typowy dla zimy w południowej Szwecji, a szczególnie w Malmö. Spojrzał na swojego pomocnika, za którym stał rząd Świętych Mikołajów rozdających ulotki reklamujące to, co stolica Danii mogła oferować mimo kryzysu i zagrażającej dewaluacji. Skacke wyglądał strasznie. Policzki miał lekko fioletowe, lecz nos i czoło kredowobiałe, a skóra nad wełnianym szalikiem była prawie przezroczysta. - Jak długo tu stoisz? - zapytał Martin Beck. - Od wpół do szóstej - odrzekł Skacke, trzęsąc się z zimna. - Albo od piętnaście po piątej. Od pierwszego wodolotu. ~ Idź zjeść coś ciepłego - polecił autorytarnym tonem Martin Beck. - Teraz. Natychmiast. Skacke znikł, ale wrócił zaledwie po kwadransie. Jego twarz odzyskała nieco normalny kolor. W sobotę nic więcej się nie wydarzyło, pomijając paru ludzi, którzy byli kompletnie pijani i zaczęli się bić. Martin Beck pomyślał, że niedawno czytał okólnik, z którego wynikało, że Szwedzi, Amerykanie i być może Finowie biją się częściej niż inne narody. Była to pewnie generalizacja, ale czasami wydawała się prawdziwa. Około dziesiątej wieczorem Martin Beck poszedł do hotelu. Nadgorliwy Skacke został, zdecydowany wytrwać na posterunku, dopóki nie odpłynie ostatni statek. Nie ufał widać specjalnie swoim byłym kolegom z Malmö. Martin Beck wziął klucz do pokoju i poszedł do windy, lecz zmienił zamiar i skierował się do baru. Było tam dużo gości, jak zwykle tuż przed Świętami, ale znalazł jeden wolny stołek i na nim usiadł. - No nie, witam - powiedział barman obdarzony niezawodną pamięcią. - Whisky z wodą z lodem jak zawsze? 297

Martin Beck się zawahał. Woda z lodem nie brzmiała zbyt zachęcająco po godzinach spędzonych na wietrznym nabrzeżu. Zerknął na gościa obok, który pił z dużej szklanki jakiś złocisty napój. Nie wyglądało to źle. Potem przyjrzał się samemu mężczyźnie, pięćdziesięciolatkowi o młodzieńczym wyglądzie, z brodą i długimi lśniącymi włosami. - Spróbuj tego - rzekł mężczyzna. - Gyllenkrok. Albo golden hook, jak mówią Amerykanie. Specjalność zakładu. Martin Beck posłuchał rady. Drink był dobry, lecz na próżno starał się rozpoznać, co zawiera. Potem spojrzał na człowieka, który go polecił, i stwierdził: - Poznaję pana. To pan jest tym botanikiem i reporterem, który zeszłej jesieni znalazł Sigbrit Mård koło jeziora Börringe. - Uch, nie mówmy o tym. Przynajmniej nie tutaj. Potem spojrzał na Martina Becka i oświadczył: - Oczywiście. A pan jest tym komisarzem ze Sztokholmu, który mnie przesłuchiwał. Co pan teraz tu robi? - Służba - odrzekł Martin Beck, wzruszając ramionami. - Tja - powiedział znalazca ciała. - Nie moja sprawa. W trzy minuty później Martin Beck życzył mu dobrej nocy i poszedł na górę spać. Był taki zmęczony, że nie miał: siły nawet zadzwonić do Rhei.

Niedziela dwudziestego drugiego grudnia i jeszcze większy chaos na terminalu wodolotów. Sklepy musiały być otwarte, bo Świętych Mikołajów z ulotkami reklamowymi kręciło się więcej niż zwykle. Do tego wśród tłoczących się pasażerów znajdowało się mnóstwo dzieci. Było południe, godzina szczytu, pełnia sezonu na wszystko oprócz znośnej pogody. Wiatr wiał z północy, wilgotny i przeraźliwie zimny. Dmuchał prosto w wejście do portu i szalał bezlitośnie po nieosłoniętym nabrzeżu. Za chwilę miały odcumować dwa statki, jeden duński, o nazwie „Flyvefisken”, a drugi szwedzki, „Tärnan”. Napychano je po prostu pasażerami, by mogły jak najszybciej odpłynąć. Duński statek odbił od brzegu i Benny Skacke, stojący przy pomoście, skierował się w stronę szwedzkiego. Martin Beck stał przy wyjściu, tuż za szwedzkim marynarzem, który sprawdzał bilety w ekspresowym tempie, stukając jednocześnie drugą ręką w mechaniczny licznik, by kontrolować liczbę pasażerów. Wiało koszmarnie i Martin Beck schylił głowę, by trochę oszczędzić twarz. Usłyszał, jak ktoś mówi coś do kontrolera po duńsku. 298

Odwrócił głowę. Nie miał żadnych wątpliwości. Reinhard Heydt minął kontrolę biletów i wszystkich policjantów i był już o metr od niego, w drodze na pomost. Skacke stał dwadzieścia pięć metrów dalej, w pół drogi między statkiem, który właśnie odpłynął, a tym, który miał odbić od brzegu za minutę. Jedynym bagażem Heydta była brązowa papierowa torba z wydrukowaną twarzą Świętego Mikołaja. Skacke podniósł wzrok, rozpoznał z miejsca Afrykanera, zatrzymał się i sięgnął po pistolet. Ale Reinhard Heydt zobaczył Skackego pierwszy i rozpoznał w nim policjanta w cywilu. Pozostawała kwestia, czy policjant rozpoznał Heydta. Kiedy Skacke wsunął prawą rękę pod płaszcz, sytuacja stała się dla Heydta jasna. W najbliższych sekundach ktoś musiał umrzeć i Heydt miał pewność, że to nie będzie on. Zabije tego policjanta, potem przeskoczy przez płot na ulicę i zniknie w tłumie. Rzucił torbę i sięgnął pod kurtkę. Benny Skacke był szybki i dobrze wytrenowany, ale Heydt dziesięć razy szybszy. Martin Beck nie widział czegoś podobnego nawet w kinie. Sam jednak też był szybki. Postąpił o krok i poprosił: - Chwileczkę, panie Heydt. Jednocześnie chwycił prawą rękę Heydta, ale ten miał już w dłoni swego strasznego colta i byt dość silny, by podnieść rękę, którą Martin Beck ciągnął w dół. Skacke zrozumiał z przerażającą jasnością, że tu chodzi o życie, bardziej niż mógł sobie wyobrazić, i że Martin Beck dał mu szansę, by pozostał wśród żywych. Wyciągnął swego walthera, wymierzył i strzelił, żeby zabić. Kula trafiła Heydta w usta i utkwiła w górnej części kręgosłupa. Ale choć było to w tej sytuacji niemożliwe, choć zginął na miejscu, umierając, zdążył oddać strzał ze swojego MK III troopera 357 magnum. Kula trafiła Benny'ego Skackego w prawe biodro i zakręciła nim jak bączkiem prosto w rząd zaskoczonych Świętych Mikołajów. Żaden z nich nawet nie próbował go złapać, by zmniejszyć siłę upadku. Skacke leżał twarzą do ziemi i obficie krwawił, ale nie stracił przytomności. Kiedy Martin Beck przy nim przyklęknął, od razu zapytał: - Co z nim? Z Heydtem? - Zastrzeliłeś go. Zginął na miejscu. 299

- Co innego mogłem zrobić? - Dobrze zrobiłeś. To była twoja jedyna szansa. Per Mansson przybiegł skądś, otoczony oparami świeżo zaparzonej kawy. - Karetka już tu pędzi - poinformował. - Leż spokojnie, Benny. Leż spokojnie, pomyślał Martin Beck. Gdyby Heydt miał jedną dziesiątą sekundy więcej, Benny Skacke leżałby spokojnie na wieki. A jedna setna sekundy wystarczyłaby, żeby zrobić z niego inwalidę na całe życie. Teraz na pewno się z tego wyliże. Martin Beck widział trafienie, dość daleko od kręgosłupa. Pojawiło się nagle mnóstwo policjantów, którzy zaczęli odganiać ciekawskich od ciała zabitego. Kiedy wycie karetki przeszyło powietrze, Martin Beck odsunął się i popatrzył na Heydta. Mimo lekko oszpeconej twarzy wyglądał atrakcyjnie nawet po śmierci.

Człowiek, który odebrał telefon na posterunku granicznym przy drodze europejskiej numer 18, miał poirytowany głos. Ten cholerny telefon dzwonił o wiele za często, a kolejka samochodów stawała się coraz dłuższa i trudniejsza do sprawdzenia. - Tak - powiedział pogranicznik. - Jest tutaj. Chwileczkę. Zasłonił słuchawkę dłonią. - Gunvald Larsson - rzucił. - Czy to nie ten wielki skurczybyk w drogich ubraniach, który stoi tam przy drzewie? - Tak - odpowiedział jego kolega. - To chyba on. - Telefon do niego. Ten cholerny Heydt, o którym wszyscy mówią. Nie, do diabła, dzwoni ktoś inny. Gunvald Larsson wszedł i wziął słuchawkę. Trudno było coś wywnioskować z jego odpowiedzi, bo składały się głównie z monosylab. - Rozumiem. - Aha. - Nie żyje? - Ranny? - Kto? - Skacke? - Wszystko z nim w porządku? - Cześć. 300

Położył słuchawkę, popatrzył na obu mężczyzn i polecił: - Możecie puścić ruch i usunąć blokadę. Nie będzie już potrzebna. - A ty? - Jadę do domu. - Naprawdę dasz radę? Gunvald Larsson poczuł nagle, że od bardzo dawna nie spał. Nie dał rady. Poddał się już w Karlstad i zatrzymał w miejscowym hotelu.

W Helsingborgu Fredrik Melander położył słuchawkę i uśmiechnął się z zadowoleniem. Potem spojrzał na zegar. Rönn, który podsłuchiwał, też miał niezwykle ukontentowaną minę. Wigilię spędzą w domu.

Piątkowy wieczór dziesiątego stycznia 1975 roku był taki, jakich chciałoby się więcej. Kiedy wszyscy są spokojni i w zgodzie ze sobą i z całym światem. Kiedy wszyscy się najedli i napili, i wiedzą, że następnego dnia mają wolne, jeśli nie zdarzy się nic szczególnego, strasznego czy nieprzewidzianego. Kiedy „wszyscy” oznaczają małą grupę ludzi. Na przykład cztery osoby. Martin Beck i Rhea byli tego wieczoru w domu u Lennarta Kollberga i jego żony i zrobili razem to wszystko, żeby stworzyć warunki, w których mogliby czuć się tak dobrze, jak tylko można sobie wymarzyć. Nie rozmawiali dużo, ale to dlatego, że siedzieli i grali w bardzo prostą grę o nazwie krzyżówki. Wszyscy mają długopis i kartkę z dwudziestoma pięcioma kratkami, a potem każdy wypowiada kolejno jedną literę. Gracze wstawiają tylko te litery, które zostały wypowiedziane, i nie wolno zaglądać w kartki innych. - X - powiedział Kollberg po raz trzeci i wszyscy głęboko westchnęli. W tej grze był chyba jakiś błąd, pomyślał Martin Beck. Taki, że Kollberg wygrał cztery razy z pięciu. Za piątym wygrała Rhea. Martin Beck i Gun Kollberg byli jednak przyzwyczajeni do przegrywania w krzyżówki, więc niespecjalnie się przejęli. - X jak ex-glina - powtórzył wesoło Kollberg.

301

Tak jakby wszyscy już nie wiedzieli, jak niemożliwie trudno jest wcisnąć jeszcze jedną taką beznadziejną literę. Martin Beck popatrzył przez chwilę na sieć swoich kratek, po czym wzruszył ramionami i się poddał. - Lennart? - Mhm - zamruczał Kollberg. - Pamiętasz, jak było dziesięć lat temu? - Kiedy ścigaliśmy Folkego Bengtssona i właśnie nas upaństwowili? Tak, pewnie czas powspominać. I wszystko, co stało się później? Nie, do diabła. - Myślisz, że wtedy to się zaczęło? Kollberg pokręcił głową. - Nie, a co gorsza, nie myślę, że się skończy. - Y - rzuciła Rhea, ucinając tym na chwilę dyskusję. W chwilę później przyszedł czas na podliczenie punktów. Martin Beck spisywał cyfry na swojej kartce. Jak zwykle byt ostatni. - Chociaż jedno jest pewne - rzekł Kollberg. - Że wtedy popełniono błąd. Pozwolić policji, by pierwsza stosowała przemoc, to jak zaprząc wóz przed koniem. - Ha, wygrałam - ucieszyła się Rhea. - Rzeczywiście - potwierdził Kollberg. Potem odezwał się wielkodusznie do Martina Becka: - Nie siedź teraz i nie myśl o tym. Przemoc przeszła jak lawina przez cały świat zachodni w ciągu tych dziesięciu lat. Pojedynczy ludzie nie mogą jej zatrzymać ani kontrolować. Wciąż rośnie. To nie jest twoja wina. - Nie? Wszyscy odwrócili kartki i narysowali nowe kratki. Kiedy Kollberg skończył, spojrzał na Martina Becka i stwierdził: - Twoja wina jest tylko taka, Martin, że masz niewłaściwą pracę w niewłaściwym czasie, miejscu i systemie. - To wszystko? - Mniej więcej - odrzekł Kollberg. - Ja zaczynam. Więc mówię X, X jak Marx.

Korekta Renata Kuk Katarzyna Pietruszka Projekt graficzny okładki Małgorzata Cebo-Foniok Zdjęcie na okładce Copyright © Zbigniew Foniok

302

Druk Wojskowa Drukarnia w Łodzi Sp. z o.o. Tytuł oryginału Terroristerna Copyright © Maj Sjówall and Per Wahl66 1975 Published by arrangement with Salomonsson Agency. All rights reserved. For the Polish edition Copyright © 2008 by Wydawnictwo Amber Sp. z o.o. ISBN 978-83-241-4366-5 Warszawa 2012. Wydanie I Wydawnictwo AMBER Sp. z o.o. 02-952 Warszawa, ul. Wiertnicza 63 tel. 620 40 13, 620 8162 www.wydawnictwoamber.pl

303