C++_BUILDER_5_CWICZENIA_PRAKTYCZNE

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne Andrzej Daniluk

1

Spis treści Rozdział 1. Pierwsze spotkanie ze środowiskiem Borland C++Builder 5..................... 5 C++ Builder Enterprise................................................................................................. 5 C++ Builder Profesional............................................................................................... 6 C++ Builder Standard................................................................................................... 6 Parę pożytecznych skrótów nazw ................................................................................................ 6 Technologia OLE ......................................................................................................... 6 OLE Automation .......................................................................................................... 6 Model COM ................................................................................................................. 7 Technologia ActiveX.................................................................................................... 7 Środowisko programisty — IDE................................................................................................. 7 Struktura głównego menu ............................................................................................................ 9 Menu File ..................................................................................................................... 9 Menu Edit................................................................................................................... 12 Menu Search............................................................................................................... 15 Menu View................................................................................................................. 17 Menu Project .............................................................................................................. 20 Menu Run................................................................................................................... 22 Menu Component ....................................................................................................... 24 Menu Tools ................................................................................................................ 26 Menu Help.................................................................................................................. 28 Menu Desktop ............................................................................................................ 29 Pasek narzędzi — Speed Bar .............................................................................................. 29 Inspektor obiektów — Object Inspector ............................................................................. 30 Karta właściwości — Properties................................................................................ 30 Karta obsługi zdarzeń — Events ............................................................................... 31 Podsumowanie ........................................................................................................................... 32

Rozdział 2. Borland C++Builder 5. Pierwsze kroki...................................................... 33 Ogólna postać programu pisanego w C++ ................................................................................. 33 Funkcja main()..................................................................................................................... 35 Dyrektywa #include i prekompilacja ................................................................................... 36 Dyrektywa #pragma hdrstop................................................................................................ 37 Dyrektywa #pragma argsused.............................................................................................. 37 Konsolidacja ........................................................................................................................ 37 Konfigurujemy Opcje Projektu............................................................................................ 37 Uruchamiamy program ........................................................................................................ 40 Podsumowanie ........................................................................................................................... 42

2

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rozdział 3. Elementarz C++ .......................................................................................... 43 Podstawowe typy danych oraz operatory arytmetyczne............................................................. 43 Ćwiczenia do samodzielnego wykonania ................................................................... 45 Operatory relacyjne i logiczne ................................................................................................... 45 Deklarowanie tablic ................................................................................................................... 46 Instrukcje sterujące .................................................................................................................... 47 Instrukcja if.......................................................................................................................... 48 Ćwiczenie do samodzielnego wykonania ................................................................... 48 Instrukcja switch.................................................................................................................. 49 Ćwiczenie do samodzielnego wykonania ................................................................... 50 Instrukcja for........................................................................................................................ 50 Ćwiczenie do samodzielnego wykonania ................................................................... 51 Nieskończona pętla for ........................................................................................................ 51 Instrukcja while ................................................................................................................... 52 Ćwiczenie do samodzielnego wykonania ................................................................... 53 Instrukcja do. . .while........................................................................................................... 53 Ćwiczenie do samodzielnego wykonania ................................................................... 54 Funkcje w C++........................................................................................................................... 54 Ćwiczenie do samodzielnego wykonania ................................................................... 55 Wskazania i adresy .................................................................................................................... 56 Struktury .................................................................................................................................... 57 Ćwiczenie do samodzielnego wykonania ................................................................... 59 Podsumowanie ........................................................................................................................... 59

Rozdział 4. Projektowanie obiektowe OOD ................................................................. 60 Klasa .................................................................................................................................... 60 Obiekt .................................................................................................................................. 60 Metody................................................................................................................................. 61 Widoczność obiektów.......................................................................................................... 61 Współdziałanie obiektów..................................................................................................... 61 Implementacja obiektu......................................................................................................... 61 Zdarzenie.................................................................................................................... 61 Dziedziczenie....................................................................................................................... 61 Programowanie zorientowane obiektowo .................................................................................. 62 Klasa TForm1 ...................................................................................................................... 62 Konstruktor TForm1() ......................................................................................................... 63 Formularz jako zmienna obiektowa ..................................................................................... 63 Tworzymy aplikację ............................................................................................................ 64 Pierwsza aplikacja ...................................................................................................... 64 Funkcja obsługi zdarzenia .......................................................................................... 67 Ogólna postać aplikacji w C++Builder 5 ................................................................................... 72 Wykorzystujemy własną strukturę ............................................................................................. 73 Ćwiczenie do samodzielnego wykonania ................................................................... 75 Wykorzystujemy własną funkcję ............................................................................................... 75 Ćwiczenie do samodzielnego wykonania ................................................................... 78 Podsumowanie ........................................................................................................................... 78

Rozdział 5. Podstawowe elementy biblioteki VCL....................................................... 79 Hierarchia komponentów VCL .................................................................................................. 79 Klasa TObject ...................................................................................................................... 80 Klasa TPersistent ................................................................................................................. 80

3 Klasa TComponent .............................................................................................................. 81 Klasa TControl..................................................................................................................... 81 Właściwości klasy TControl....................................................................................... 81 Zdarzenia klasy TControl ........................................................................................... 82 Klasa TGraphicControl........................................................................................................ 84 Klasa TWinControl.............................................................................................................. 85 Metody klasy TWinControl........................................................................................ 85 Właściwości klasy TWinControl................................................................................ 86 Zdarzenia klasy TWinControl .................................................................................... 86 Podsumowanie ........................................................................................................................... 86

Rozdział 6. Biblioteka VCL ............................................................................................ 87 Karta Standard ........................................................................................................................... 88 TFrames ............................................................................................................................... 89 Zastosowanie TFrames ............................................................................................... 89 Wykorzystanie pozostałych komponentów karty Standard.................................................. 93 Wczytujemy plik z dysku ........................................................................................... 94 Komponenty TRadioGroup oraz TScrollBar.............................................................. 96 Komponenty TMainMenu oraz TPopupMenu............................................................ 97 TPanel oraz TCheckBox............................................................................................. 98 Przykładowa aplikacja................................................................................................ 98 Ćwiczenie do samodzielnego wykonania ................................................................. 101 Hierarchia własności obiektów Właściciele i rodzice .............................................................. 101 Ćwiczenie do samodzielnego wykonania ................................................................. 102 Karta Additional....................................................................................................................... 103 Karta Win32............................................................................................................................. 104 Karta System............................................................................................................................ 105 Karta Dialogs ........................................................................................................................... 106 Tworzymy profesjonalne menu ................................................................................ 107 Przykład wykorzystania komponentów TApplicationEvents oraz TTimer .............. 115 Ćwiczenie do samodzielnego wykonania ................................................................. 118 Karta Win 3.1........................................................................................................................... 118 Wykorzystanie komponentów TDirectoryListBox, TFileListBox, TFilterComboBox oraz TDriveComboBox ............................................................................................ 119 Karta Samples .......................................................................................................................... 121 Wykorzystanie komponentów TCSpinEdit, TTrayIcon, TImageList oraz TCheckBox122 Komponent TCCalendar.......................................................................................... 124 Karta ActiveX .......................................................................................................................... 125 Komponent TF1Book............................................................................................... 126 Karta Internet ........................................................................................................................... 129 Karta Servers............................................................................................................................ 129 Komponenty TPowerPointApplication, TWordApplication oraz TExcelApplication130 Podsumowanie ......................................................................................................................... 132

Rozdział 7.

Aplikacje SDI oraz MDI .............................................. 133

Aplikacje jednodokumentowe.................................................................................................. 134 Aplikacje wielodokumentowe.................................................................................................. 134 Podsumowanie ......................................................................................................................... 136

4

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Wprowadzenie Jeden z najnowszych produktów firmy Borland/Imprise — C++Builder 5 — reprezentuje niezwykle bogate i bardzo wydajne środowisko programistyczne. Zapoznanie się z nowym Builderem może stanowić pretekst do pokazania Czytelnikom pewnych elementów współczesnych metod programowania aplikacji. W zamierzeniu książka ta przeznaczona jest dla osób dopiero zaczynających przygodę z programowaniem obiektowym. W jej trakcie będziemy stopniowo poznawać niezwykle bogate środowisko programistyczne oferowane nam przez Buildera 5. Jednocześnie zapoznamy się z najbardziej podstawowymi elementami oraz metodami konstrukcji algorytmów właściwymi dla Borland C++, tak by w efekcie w pewnym momencie uświadomić sobie, że oto zaczynamy samodzielnie tworzyć aplikacje przy pomocy Borland C++Buildera 5 jako całości. Poznamy strukturę programów pisanych zarówno w C++, jak i C++Builderze, a także zaznajomimy się z pojęciem klasy oraz obiektu formularza. Ważnym celem książki jest zaciekawienie Czytelnika i zachęcenie go do przyjęcia postawy eksploracyjnej, niezbędnej we współczesnym świecie. Nie będzie naszym zadaniem przedstawienie skomplikowanych technik związanych z algorytmizacją programów oraz stosowaniem wyszukanych funkcji, struktur czy innych obiektów tak charakterystycznych dla współczesnego C++. Skoncentrujemy się natomiast na poznaniu środowiska programisty oferowanego przez C++Buildera 5 wraz z podstawowymi elementami biblioteki VCL. Główny nacisk zostanie położony na umiejętność wykorzystania już istniejących obiektów, tak aby nawet zaczynający swą przygodę ze współczesnym C++ Czytelnik nie czuł się zagubiony w gąszczu skomplikowanych terminów i aby w trakcie całej książki miał wyraźny przegląd sytuacji. Wykonując proste ćwiczenia nauczymy się posługiwać właściwościami, zdarzeniami oraz metodami różnych komponentów. Zamieszczone w książce przykłady kompletnych aplikacji pomogą nam zrozumieć, jak z prezentowanych komponentów możemy skorzystać w praktyce. Książka ta nie zakłada znajomości wcześniejszych wersji Buildera, dlatego oprócz elementów biblioteki VCL, właściwych dla nowego Buildera, omówimy też sposoby korzystania z zasobów zaadaptowanych ze starszych jego wersji, o których pliki pomocy wyrażają się w sposób bardzo oszczędny.

5

Rozdział 1 Pierwsze spotkanie ze środowiskiem Borland C++Builder 5 Najważniejszym elementem nowego Buildera jest szybki optymalizujący kompilator Borland C++ Compiler v. 5.5. C++, zgodnie ze wszystkimi liczącymi się wersjami standardu ANSI/ISO, sprawia, że praca z C++ Builderem staje się jeszcze łatwiejsza. C++ Builder dostępny jest w trzech wersjach różniących się stopniem zaawansowania.

C++ Builder Enterprise Głównym jego zastosowaniem jest tworzenie aplikacji rozproszonych, internetowych oraz typu klient/serwer. Wbudowane komponenty Internet Express, zawierające kreatory klientów internetowych, bardzo ułatwiają tworzenie w pełni skalowalnych aplikacji, zdolnych dynamicznie przesyłać dane poprzez WWW. Programista ma do dyspozycji języki HTML 4 i XML. Tworzenie aplikacji rozproszonych ułatwiają MIDAS, PageProducer oraz WebBroker. ADOExpress zapewnia bardzo szybki dostęp do danych praktycznie rzecz biorąc z dowolnych źródeł. Tworzone w ten sposób aplikacje będą działać na różnych platformach internetowych. Większa wydajność pracy grup programistów została zapewniona przez TeamSource. Mamy tutaj możliwości grupowania projektów wraz z ich jednoczesną kompilacją; możliwa jest również kompilacja w tle.

6

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

C++ Builder Profesional Posługując się tą wersją mamy możliwość szybkiego tworzenia aplikacji sieciowych poprzez wbudowane biblioteki elementów internetowych oraz perfekcyjnie zorganizowaną obsługę baz danych. Posługując się technologią CodeGuard można zminimalizować występowanie różnego rodzaju błędów alokacji i dostępu do pamięci. Wykorzystanie komponentów Frame pozwala na efektywne, wizualne tworzenie komponentów biznesowych. Budowanie aplikacji posługującej się relacyjnymi bazami danych ułatwia InterBase Express.

C++ Builder Standard Rozpoczęcie pracy min jest najlepszym i najprostszym sposobem poznania C++ oraz nauczenia się metod wizualnego budowania aplikacji. Do dyspozycji mamy kilkadziesiąt komponentów wizualnych oferowanych przez biblioteki VCL (ang. Visual Component Library). Wersja Standard udostępnia nam wszystkie niezbędne zasoby interfejsu programisty Win32 API (ang. Application Programming Interface). Dzięki niej mamy możliwość wykorzystywania zaawansowanych technologii obiektowych, takich jak COM czy ActiveX. Z kolei OLE Automation umożliwia naszym aplikacjom współpracę z elementami pakietu MS Office, np. Word, Excel, Power Point czy Outlook.

Parę pożytecznych skrótów nazw Ponieważ zaczynamy właśnie swoją przygodę z programowaniem obiektowym, pożytecznym będzie, jeżeli zapoznamy się z paroma najczęściej używanymi skrótami pewnych nazw, z którymi możemy się spotkać czytając różnego rodzaju artykuły. Bardzo często nazwy takie pojawiają się też w plikach pomocy udostępnianych przez C++ Builder 5.

Technologia OLE OLE (ang. Object Linking and Embedding) umożliwia osadzanie, łączenie i wzajemną wymianę różnych obiektów danych przy jednoczesnej pracy wielu aplikacji Windows (OLE 2). Jeżeli termin obiekt danych nie jest jeszcze zbyt jasny, postaraj się wstawić poprzez schowek fragment jakiegoś arkusza kalkulacyjnego (może być to tabela), pochodzącego np. z Excela, do pliku dokumentu edytora tekstu, np. Worda. Właśnie wykonałeś operację wymiany obiektu danych pomiędzy dwiema niezależnie działającymi aplikacjami. Dane możemy wymieniać za pośrednictwem schowka (DDE, ang. Dynamic Data Exchange), czyli mechanizmu dynamicznej wymiany danych lub dużo bardziej wydajnego, jednolitego transferu danych UTD (ang. Uniform Data Transfer), lub też na zasadzie zwykłego przeciągania. W żargonie informatycznym tę ostatnio wymienioną operację określono by mianem drag and drop. W dosłownym tłumaczeniu brzmi to trochę zabawnie: zawlec (ang. drag) i zrzucić (ang. drop).

OLE Automation Jest częścią standardu OLE 2. Umożliwia zapisywanie w aplikacji sekwencji działań OLE w postaci ciągu poleceń, które dany program ma zinterpretować.

7

Model COM Component Object Model jest standardem pozwalającym współdzielić obiekty z wieloma aplikacjami. Określa też zasady komunikacji pomiędzy obiektami. Obiekty takie muszą być rozróżnialne już na poziomie systemu operacyjnego. Z reguły reprezentowane są w postaci plików wykonawczych z rozszerzeniem .exe lub bibliotek z rozszerzeniem .dll. Pewnym uogólnieniem COM jest technologia DCOM (ang. Distributed COM) pozwalająca wykorzystywać obiekty fizycznie znajdujące się na innych komputerach połączonych w sieć.

Technologia ActiveX Umożliwia współdzielenie obiektów z wieloma aplikacjami, jak również umieszczanie obiektów w sieci Internet.

Środowisko programisty — IDE Zintegrowane środowisko programisty stanowi zbiór wszystkich niezbędnych narzędzi pomocnych w błyskawicznym projektowaniu i uruchamianiu aplikacji. Zasadnicze elementy, które wchodzą w skład IDE to: • Główne menu. • Pasek narzędzi. • Główny formularz. • Okno edycji kodu. • Inspektor obiektów (ang. Object Inspector). Odrębną grupę narzędzi pomocnych w szybkim tworzeniu aplikacji stanowią komponenty VCL. Jednak ze względu na swoje znaczenia zostaną one omówione w osobnym rozdziale. Po uruchomieniu programu C++Builder 5 okno monitora powininno wyglądać podobnie jak na rysunku 1.1. Może zdarzyć się i taka sytuacja, że formularz o nazwie Form1 nie pojawi się od razu, wówczas należy z głównego menu wybrać opcję File|New Application.

8

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rys. 1.1. Zintegrowane środowisko programisty — IDE C++ Buildera 5

Centralną część monitora zajmować będzie obszar zwany formularzem (w bardziej zaawansowanych opracowaniach obszar ten określa się mianem obszaru klienta), którego nazwa domyślnie przyjmowana jest jako Form1 (formularz, forma 1). Formularz posiada wszystkie cechy standardowego okna Windows. Już w tym momencie możemy uruchomić naszą aplikację naciskając chociażby przycisk F9. Na pewno zauważymy, że po uruchomieniu tego programu zachowuje się on tak samo jak każda aplikacja Windows. Rys. 1.2. Elementy standardowego formularza C++ Buildera

9 Jeżeli ktoś dokonał swojego pierwszego historycznego uruchomienia aplikacji, niech jak najszybciej ją zamknie klikając oczywiście w pole zamknięcia. Już niedługo nauczymy się umieszczać na formularzu różne komponenty, ale tymczasem wykażmy się odrobiną cierpliwości. Aby dostać się do kodu głównego modułu formularza wystarczy go kliknąć dwa razy. Ujrzymy wówczas okno edycji kodu podobne do pokazanego na rysunku 1.3. Rys. 1.3. Okno edycji kodu

Być może powyższe zapisy jeszcze niewiele nam mówią, ale stopniowo będziemy je rozszyfrowywać. Właśnie tutaj będziemy pisać teksty naszych programów. Należy jednak pamiętać, że każda nauka programowania w Windows musi rozpocząć się od poznawania środowiska, w którym przyjdzie nam pracować, w naszym wypadku — C++Buildera 5.

Struktura głównego menu Rys. 1.4. Główne menu

Menu File Korzystając z Menu File mamy do dyspozycji następujące opcje:

10

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rys. 1.5. Menu File

New... Polecenie tworzy nowy projekt, formularz, okno dialogowe lub otwiera przykładowe projekty aplikacji — opcja File|New|Projects. New Application Polecenie utworzenia nowego projektu. Nowo powstały projekt składa się z pustego formularza o nazwie Form1 oraz odpowiadającego mu modułu o nazwie Unit1.cpp. New Form Polecenie utworzenia nowego, pustego formularza. New Frame Polecenie utworzenia nowej ramki. Open... Polecenie otwarcia modułu, obiektu lub projektu. Katalogiem domyślnym będzie katalog, w którym zainstalowany jest Builder.

11 Open Project... Polecenie otwarcia zapisanego wcześniej na dysku projektu. Reopen Wyświetlenie listy ostatnio używanych projektów, z których każdy można natychmiast otworzyć. Save Polecenie zapisania bieżącego modułu na dysku. Domyślnie plik ten będzie miał rozszerzenie *.cpp. Save As... Zapisanie wybranego modułu pod nową nazwą. Zawsze dobrym zwyczajem jest zapisywanie kolejnych modułów pod innymi nazwami. Save Project As... Polecenie zapisania aktualnie używanego projektu pod inną nazwą. Save All Zapisanie na dysku wszystkich aktualnie otwartych plików C++Buildera. Close Zamknięcie aktualnie używanego modułu kodu *.cpp wraz z odpowiadającym mu formularzem. Close All Zamknięcie aktualnie otwartego projektu. Include Unit Hdr... Dołączenie do aktualnie używanego modułu kodu nowego pliku nagłówkowego. Jeżeli aktualnie pracujemy z formularzem Form2, któremu odpowiada moduł Unit2.cpp i zechcemy dołączyć moduł powiedzmy Unit1.cpp, wówczas użycie tego polecenia spowoduje wyświetlenie następujacego okna:

12

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rys. 1.6. Dołączanie nowego modułu

Określimy w ten sposób, czy moduł Unit1.cpp ma być używany przez Unit2.cpp. Print... Polecenie drukowania aktualnie używanego elementu projektu. Gdy zechcemy wydrukować zawartość okna edycji kodu pojawi się opcja Print Selection. W przypadku drukowania formularza ujrzymy okienko Print Form. Exit Opuszczenie C++Buildera i ewentualne zapisanie wszystkich otwartych elementów aplikacji.

Menu Edit Pełne rozwinięcie menu edycyjnego pokazano na rysunku 1.7.

13 Rys. 1.7. Menu Edit

Undelete Podobnie jak we wszystkich standardowych aplikacjach Windows, opcja ta pozwala na anulowanie ostatniej operacji. Jeżeli przez pomyłkę usunięto jakiś komponent z formularza, używając Undelete możemy cofnąć usuwanie. Redo Polecenie odwrotne w stosunku do Undelete. Cut Umieszczanie zaznaczonego komponentu lub tekstu w schowku. Copy Polecenie kopiowania zaznaczonego elementu do schowka. W schowku zostanie umieszczona jedynie jego kopia. Paste Wstawianie uprzednio skopiowanego do schowka obiektu (tekstu, komponentu) we wskazane miejsce pola edycji kodu lub formularza. Delete Usuwanie zaznaczonego obiektu. Operacja odwrotna możliwa jest przy użyciu Undelete.

14

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Select All W przypadku edycji kodu źródłowego — zaznaczenie całego tekstu. W przypadku formularza — zaznaczenie wszystkich znajdujących się tam komponentów. Align to Grid Przy pomocy tego polecenia dopasowujemy położenia wszystkich elementów składowych formularza do jego siatki. Operacja ta będzie dawać widoczne efekty pod warunkiem odznaczenia opcji Snap to Grid w menu Tools|Environment Options|Preferences.

Bring to Front Zaznaczony element nie będzie ewentualnie przykrywany przez inne, znajdujące się w formularzu. Element taki będzie zawsze całkowicie widoczny. Send to Back Polecenie odwrotne do Bring to Front. Align...Wywołanie polecenia w stosunku do uprzednio zaznaczonego komponentu umożliwia dopasowanie i wyrównanie jego położenia na formularzu. Size... Dokładne ustalenie rozmiaru obiektu. Operacja ta może być z powodzeniem użyta w stosunku do uprzednio zaznaczonej grupy obiektów. Scale... Polecenie przeskalowania formularza jako całości wraz ze wszystkimi elementami wchodzącymi w jego skład. Tab Order... Pisząc aplikacje do Windows w wielu wypadkach staramy się uniezależnić od działania myszki. Istnieje możliwość ustalenia kolejności przechodzenia pomiędzy składnikami formularza przy użyciu klawisza Tab. Polecenie Tab Order wyświetla okienko dialogowe pokazane na rys. 1.8. Używając przycisków opatrzonych strzałkami można w prosty sposób ustalić kolejność przechodzenia pomiędzy wszystkimi aktualnie dostępnymi elementami , które wchodzą w skład projektowanego formularza.

15 Rys. 1.8. Okno dialogowe Edit Tab Order

Creation Order... Opcja pozwalająca ustalić kolejność tworzenia tzw. komponentów niewidocznych (przestają być widoczne w momencie uruchomienia aplikacji). Flip Children Umożliwienie automatycznej zamiany kolejności ułożenia poszczeólnych części

formularza.

Lock Controls Wybierając tę opcję zablokujemy możliwość przemieszczania obiektów w obrębie formularza tworzonej aplikacji. Wybranie Lock Controls zapobiega przypadkowej zmianie położenia już wybranego obiektu.

Menu Search Pokazane w rozwinięciu na rys. 1.9 menu Search zawiera następujące opcje: Rys. 1.9. Menu Search

16

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Find... Wyszukanie w kodzie wybranego fragmentu tekstu. Przy pomocy okna dialogowego Find Text określamy żądane parametry wyszukiwania. Find in Files... Opcja ta umożliwia przeszukiwanie plików. Przy pomocy zakładki Find in Files określamy żądane parametry wyszukiwania. Replace... Wyszukanie określonego tekstu lub jego fragmentu i zastąpienie go innym. Search Again Wyszukanie kolejnego wystąpienia określonego tekstu lub jego fragmentu. Incremental Search Jest to tzw. opcja niewidoczna. Przed skorzystaniem z jej usług najlepiej jest ustawić kursor na samym początku tekstu kodu. Po wybraniu Search|Incremental Search należy zacząć pisać szukane słowo. Builder odczyta pierwszą literę i natychmiast przeniesie kursor do pierwszego napotkanego w tekście zwrotu zawierającego wpisaną literę. Go to Line Number... Przeniesienie kursora do wskazanego wiersza kodu. Go to Address Opcja dostępna w trakcie działania aplikacji. Umożliwia krokowe sprawdzanie wartości zmiennych, rejestrów CPU itp. Po pojawieniu się okienka dialogowego, podobnego do pokazanego na rys. 1.10, należy wpisać żądaną wartość. Liczby heksadecymalne należy poprzedzić parą znaków 0x. Rys. 1. 10. Okno dialogowe Enter Address to Position to

Potwierdzając przyciskiem OK. zobaczymy okno aktualnego stanu m.in. rejestrów CPU (ang. Central Processing Unit) czyli jednostki centralnej lub po prostu procesora. Poruszanie się w oknie CPU możliwe jest dzięki kombinacji klawiszy Ctrl+(prawa/lewa) strzałka.

17 Rys. 1. 11. Okno CPU

Menu View Przedstawione na rysunku 1.12 menu View zawiera następujące opcje: Rys. 1. 12. Menu View

Project Manager Polecenie to wywołuje menedżera projektów.

18

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Object Inspector To polecenie wywołuje inspektora obiektów. Alignment Palette Opcja umożliwiająca wzajemne ułożenie i dopasowanie komponentów na formularzu. Jest to graficzny odpowiednik opcji Edit|Align. Component List Użycie tego polecenia powoduje uaktywnienie okna (rys. 1.13 ) zawierającego wszystkie aktualnie dostępne komponenty. Są one ułożone w porządku alfabetycznym. Za pomocą przycisku Add to form dowolny komponent można dodać do formularza. Rys. 1. 13. Lista komponentów

Window List... Użycie tego polecenia powoduje uaktywnienie dialogu, w którym pokazana jest lista aktualnie otwartych okien (rys. 1.14 ). Zaznaczając odpowiednią pozycję można przenieść się do wybranego okna.

19 Rys. 1. 14. Lista aktualnie otwartych okien

Debug Windows W skład Debug Windows wchodzi lista poleceń pokazana na rysunku 1.15 Rys. 1. 15. Opcje Debug Windows

•

• • • •

Breakpoints — wyświetla listę pułapek pomocnych w śledzeniu programu korzystając z debuggera, czyli programu uruchomieniowego. Przy pomocy tego programu mamy możliwość pracy krok po kroku oraz możliwość sprawdzania wartości zmiennych i rejestrów procesora. Call Stack — opcja ułatwiająca ustalenie kolejności wywoływania funkcji głównego programu podczas działania programu uruchomieniowego. Watches — wyświetla okno Watch List, w którym można oglądać aktualne wartości wyrażeń lub zmiennych. Stosowana jest podczas operacji śledzenia wykonywania programu. Threads — W okienku Thread Status pojawi się lista aktualnie uruchomionych wątków. CPU — wyświetla okienko aktualnego stanu CPU. Opcja ta jest aktywna w czasie działania programu.

Desktops Użycie tego plecenia umożliwia skonfigurowanie i zapisanie pod wybraną nazwą wymaganego przez użytkownika wyglądu pulpitu (ang. desktop). Opcje tego podmenu pokazane są na rysunku 1.16

20

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rys. 1. 16. Opcje Desktops

Toggle Form/Unit Możliwość przełączenia (ang. toggle) pomiędzy edycją formularza a odpowiadającym mu oknem edycji kodu (por. rysunki 1.1 oraz 1.3). Units... Polecenie to podaje listę wszystkich modułów należących do projektu. Forms... Ogólnie rzecz biorąc, w skład aplikacji może wchodzić wiele formularzy. Przy pomcy tego polecenia można wyświetlić listę wszystkich formularzy używanych przez aplikację. New Edit Window Polecenie otwarcia kolejnego okna edycji kodu. Dzięki temu możemy pracować z dwoma modułami jednocześnie. Toolbars Możliwość konfiguracji struktury głównego menu. Jeżeli wszystkie opcje Toolbars będą zaznaczone (rys. 1.17 ), to główne menu będzie wyglądać tak jak na rysunku 1.4. Rys. 1. 17. Opcje Toolbars

Menu Project W skład tego menu wchodzą następujące, pokazane na rys. 1.18, opcje:

21 Rys. 1. 18. Opcje Menu Project

Add to Project... Opcja ta umożliwia włączenie wskazanego modułu do projektu modyfikując automatycznie plik z opisem projektu. Remove from Project... Usuwa wybrany moduł z projektu modyfikując jednocześnie plik główny projektu. Import Type Library... Umożliwia zarejestrowanie w środowisku Buildera wybranej biblioteki, która od tej chwili będzie traktowana jak każda składowa biblioteki VCL. Add to Repository... Aktualnie wykorzystywany formularz będzie umieszczony w repozytorium. View Source Polecenie edycji kodu projektu. Edit Option Source Polecenie edycji wszystkich informacji dotyczących projektu oraz edycji przypisań i odwołań do plików i bibliotek z nim związanych. Będą wyświetlane m.in. informacje o środowisku, kompilatorze, standardzie kodu, nazwie pliku wynikowego itp.

22

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Export Makefile... Zapisanie pliku do kompilacji projektu (tzw. pliki makefile). Plik taki składa się z ciągu znaków ASCII i zawiera zestaw instrukcji do kompilacji projektu. Add New Project... Polecenie tworzy nowy projekt w grupie projektów. Opcja ta działa podobnie jak View|Project Manager|New. Add Existing Project... Przy pomocy tego polecenia można dodać do grupy projektów projekt już istniejący i zapisany wcześniej na dysku. Compile Unit Kompilacja modułu projektu. Make Project1 Kompilacja aktualnego projektu w tzw. trybie Make. Kompilator kompiluje kody źródłowe wszystkich modułów wchodzących w skład projektu, w których dokonano zmian od czasu ostatniej kompilacji. Na dysku w aktualnym katalogu zostanie utworzony program wykonywalny. Build Project1 Polecenie kompilacji aktualnego projektu w tzw. trybie Build. Kompilowane będą wszystkie moduły niezależnie od tego czy były ostatnio modyfikowane, czy nie. Na dysku w aktualnym katalogu zostanie utworzony plik wykonywalny. Information for (...) Podaje informacje na temat ostatnio skompilowanego projektu, liczba linii, rozmiar w bajtach: danych, rozmiar kodu, rozmiar pliku wykonywalnego, itp. Make All Projects Kompilacja w trybie Make wszystkich projektów wchodzących w skład grupy projektów. Build All Projects Kompilacja w trybie Build wszystkich projektów wchodzących w skład grupy projektów. Options... Polecenie wywołania okna dialogowego Project Options, w którym można ustalić parametry kompilatora i konsolidatora.

Menu Run Wymienione menu zawiera opcje pokazane na rysunku 1.19.

23 Rys. 1.19. Opcje Menu Run

Run Polecenie dokonania kompilacji (jeżeli jest to wymagane) z jednoczesnym uruchomieniem aplikacji. Parameters... Polecenie to wyświetla okno dialogowe (rys. 1.20 ), w którym można ustalić parametry wywołania aplikacji. Rys. 1.20. Okno umożliwiające wpisanie parametrów wywołania programu

24

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Step Over Uruchomienie aplikacji w trybie krokowym z możliwością śledzenia jej przebiegu wiersz po wierszu. Wywołania funkcji traktowane będą jako jedna instrukcja bez zaglądania do ich wnętrza. Trace Into Uruchomienie aplikacji w trybie krokowym. W momencie wywołania funkcji przenosimy się do jej wnętrza. Trace to Next Source Line Uzupełnienie poprzedniej opcji o możliwość zobaczenia kolejnego wiersza kodu, który jest wykonywany. Run to Cursor Polecenie wykonania programu do miejsca, w którym ustawiliśmy kursor. Wartość zmiennej można zobaczyć używając polecenia View|Debug Windows|Watches. Run Until Return Krokowe śledzenie wykonywania programu do momentu uruchomienia aplikacji. Show Execution Point Jeżeli w czasie uruchomienia aplikacji w trybie krokowym okno edycji kodu zostało zamknięte, przy pomocy tego polecenia okno zostanie otwarte, zaś kursor znajdować się będzie w wierszu, który jest aktualnie wykonywany. Program Pause Tymczasowe wstrzymanie uruchomionego programu. Program Reset Polecenie zatrzymania wykonywanego programu z jednoczesnym usunięciem go z pamięci. Evaluate/Modify... W czasie działania debuggera istnieje możliwość nie tylko oglądania zmiennych i parametrów, ale również modyfikowania ich wartości. Można też obliczać wyrażenia zawierające te zmienne lub parametry. Add Watch... Dodanie nowej zmiennej lub parametru do listy Watches. Add Breakpoint Założenie pułapki. Wskazany wiersz kodu zostanie podświetlony.

Menu Component Pokazane na rysunku 1.21 menu posiada następujące opcje:

25 Rys. 1.21. Menu Component

New Component... Wywołanie zakładki New Component, pomocnej w utworzeniu własnego komponentu. Install Component... Polecenie to dodaje nowy komponent do biblioteki VCL. Import ActiveX Control... Polecenie dołączenia zarejestrowanego oraz istniejącego obiektu ActiveX do wybranego pakietu VCL. Create Component Template... To polecenie tworzy szablon komponentów. Kilka elementów można połączyć i korzystać z nich tak, jakby były pojedynczym obiektem. Install Packages... Opcja umożliwiająca odpowiednie zarządzanie pakietami (ang. packages), które stanowią część środowiska i z których zbudowana jest biblioteka VCL. Pakiety takie można dodawać, usuwać, edytować , tak jak pokazuje to rys. 1.22. .

26

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rys. 1.22. Zarządzanie pakietami dołączonymi do środowiska Buildera 5 w wersji Standard

Configure Palette... Możliwość dowolnego skonfigurowania układu palety komponentów poprzez ich dodawanie, usuwanie czy umieszczanie w innych miejscach.

Menu Tools W skład menu wchodzą pokazane na rys. 1.23 opcje: Rys. 1.23. Menu Tools

Environment Options... Opcja pomocna w określeniu parametrów konfiguracyjnych środowiska.

27 Editor Options... Opcja umożliwiająca określenie w oknie edycji wielu parametrów konfiguracyjnych, takich jak: rodzaj czcionki, jej kolor, rozmiar okna itp. Debugger Options... Ustalenie opcji debuggera. Repository... Repozytorium jest centralnym systemem informacji o obiektach tworzących aktualny projekt. Dzięki tej opcji (rys. 1. 24 ) można obiekty takie edytować, dodawać i usuwać. Rys. 1.24. Repozytorium obiektów

Configure Tools... To polecenie umożliwia odpowiednie skonfigurowanie środowiska. Image Editor Edytor graficzny służy do samodzielnego projektowania ikon, przycisków, różnego rodzaju rysunków pomocnych w projektowaniu aplikacji. Na rys. 1. 25 pokazano wygląd edytora. Zasada jego obsługi w niczym nie odbiega od zasady posługiwania się takimi aplikacjami, jak Paint czy Paint Brush.

28

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rys. 1.25. Edytor graficzny C++Buildera w działaniu

Menu Help Przedstawione w rozwinięciu na rys. 1.26 menu posiada następujące opcje: Rys. 1.26. Menu Help

C++Builder Help C++Builder Tools Windows SDK Zawierają spisy treści oraz pliki pomocy C++ Buildera 5 i Win32 API.

29 Borland Home Page Borland Community Page C++Builder Home Page C++Builder Developer Support C++Builder Direct... Polecenia te pozwalają na automatyczne połączenie ze stronami WWW firmy Borland oraz stronami poświęconymi C++Builderowi 5. About... Przytrzymując lewy klawisz Alt Napisz: DEVELOPERS.

Menu Desktop Przy pomocy zestawu opcji widocznych na rysunku 1. 27 możemy zapisać samodzielnie skonfigurowany pulpit środowiska C++Builder 5. Rys. 1.27. Menu Desktop Pick List Zawiera listę nazw, pod którymi zapisano wygląd skonfigurowanych pulpitów. Save current desktop Przy pomocy tego okienka dialogowego zapisujemy aktualnie skonfigurowany pulpit. Analogiczną operacją będzie View|Desktops|Save Desktop. Set debug desktop Przy pomocy tego polecenia można określić wygląd pulpitu podczas uruchamiania aplikacji np. poleceniem Run|Run (F9). Analogiczną operacją będzie View|Desktops|Set Debug Desktop. Wszystkie dane o dokonanej konfiguracji pulpitu zostaną zapisane na dysku w pliku z rozszerzeniem .dst.

Pasek narzędzi — Speed Bar Pokazany na rysunku 1.28 pasek narzędzi pozwala na szybszy dostęp do najczęściej używanych poleceń IDE Buildera. Standardowo zawiera on 16 przycisków, które są najczęściej używane przez programistów. Przyciski te pogrupowane są w czterech obszarach (por. rys. 1.27): • Standard • View

30

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

• Debug • Custom Oczywiście, dostęp do każdego z nich możliwy jest również z poziomu głównego menu. Rys. 1.28. Pasek narzędzi

Inspektor obiektów — Object Inspector Inspektor obiektów jest bardzo ważną częścią IDE. Posługując się nim możemy bardzo szybko ustalać i zmieniać cechy obiektów. Możemy też w wygodny sposób zarządzać i edytować metody stanowiące odpowiedź na określone zdarzenie. Zasadniczą częścią inspektora obiektów są dwie zakładki, czyli karty: karta właściwości, cech (ang. properties) oraz karta obsługi zdarzeń (ang. events).

Karta właściwości — Properties Karta właściwości pokazana jest na rysunku 1.38. Umożliwia ona wygodne edytowanie właściwości samego formularza oraz aktualnie zaznaczonego na nim obiektu. Raz klikając na obszarze formularza wywołamy inspektora obiektów. Jeżeli teraz zechcemy zmienić nazwę formularza, wystarczy jego cesze Caption przypisać własną nazwę. Podobnie korzystając z cechy Icon możemy w prosty sposób zmienić ikonę formularza. Własną, oryginalną ikonę możemy stworzyć przy pomocy edytora graficznego pokazanego na rys. 1.25. Niektóre właściwości poprzedzone są znaczkiem +. Oznacza to, że zawierają szereg zagnieżdżonych opcji. Dla przykładu rozpatrzmy cechę BorderIcons. Klikając na + zobaczymy kilka pozycji. Przypiszmy cesze biMinimize wartość false, a następnie poleceniem Run|Run lub F9 spróbujmy uruchomić aplikację. Pole minimalizacji stanie się wówczas nieaktywne. Podobnie cechom biSystemMenu oraz biMaximize możemy przypisać wartości false, jednak wówczas po uruchomieniu formularza będziemy mieli problem z jego zamknięciem (pole zamknięcia jest wygaszone — nieaktywne). W tego typu wypadkach należy użyć polecenia Run|Program Reset. Możemy również już teraz ustalić np. kolor obszaru klienta — przy pomocy cechy Color, rozmiary formularza: wysokość i szerokość — przy pomocy cech Height, Width, a także położenie formularza na ekranie — przy pomocy cech Top, Left.

31 Rys. 1.29. Inspektor obiektów — karta właściwości (ang. Properties)

Karta obsługi zdarzeń — Events Ta karta stanowi drugą część inspektora obiektów i zawiera listę zdarzeń związanych z danym obiektem. W przyszłości zechcemy, by program wykonał jakąś operację w odpowiedzi na kliknięcie na obszar jakiegoś komponentu. Wykonamy to zapewne na zasadzie obsługi zdarzenia OnClick. Jeżeli zdarzenie ma zostać uaktywnione w odpowiedzi na podwójne kliknięcie, skorzystamy z obsługi zdarzenia OnDblClik (Double Click). Tego rodzaju technika programowania nazywana jest programowaniem obiektowo - zdarzeniowym i do jej idei powrócimy jeszcze w trakcie tej książki.

32

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rys. 1.30. Karta obsługi zdarzeń (ang. Events) inspektora obiektów

Podsumowanie W niniejszym rozdziale zapoznaliśmy się z częścią IDE, czyli środowiska programisty oferowanym nam przez Buildera 5. Dalsze jego elementy będziemy omawiać już przy okazji konkretnych przykładów wykorzystania komponentów z biblioteki VCL. Umiemy samodzielnie skonfigurować dla własnych potrzeb pulpit, oswoiliśmy się też z inspektorem obiektów oraz opcjami dostępnymi z poziomu głównego menu. Przed nami C++Builder 5.

33

Rozdział 2 Borland C++Builder 5. Pierwsze kroki Skoro umiemy już, przynajmniej teoretycznie, korzystać z niektórych elementów środowiska Buildera, najwyższy czas, aby zapoznać się z językiem programowania, który stanowić będzie podstawę tworzonych przez nas w przyszłości aplikacji oraz z praktycznymi sposobami korzystania z IDE. Istnieje tylko jeden, skuteczny sposób, by tego dokonać — napisanie własnego programu.

Ogólna postać programu pisanego w C++ W niniejszym podrozdziale zapoznamy się z elementami składowymi programu pisanego dla Windows w języku C++. Wynikiem utworzenia takiego programu, inaczej mówiąc projektu, będzie plik wykonawczy .exe oraz kilka innych zbiorów danych bardzo pomocnych na etapie projektowania programu. Wykonajmy na początek dwie proste czynności, mianowicie stwórzmy na dysku dwa oddzielne katalogi (foldery). Proponuję, by nazwać je po prostu \Projekt01 oraz \Projekt02. W katalogach tych będziemy przechowywali pliki z których korzystać będą nasze dwie pierwsze aplikacje. Następnie uruchommy C++Buildera 5. Poleceniem File|New|Console Wizard otwórzmy nowy moduł. Inspektor obiektów powinien być nieaktywny, natomiast na pulpicie powinno pojawić się okno dialogowe podobne do tego z rysunku 2.1.

34

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rys. 2.1. Console Wizard

W opcji Source Type zaznaczmy C++, zaś w drugim panelu odznaczmy Use VCL oraz wybierzmy Console Application. Zaznaczenie tej ostatniej opcji spowoduje, że nasz program będzie traktował główny formularz tak, jakby był normalnym okienkiem tekstowym DOS. Potwierdzając przyciskiem OK od razu przejdziemy do okna (rys. 2.2), w którym będzie się znajdować szkielet kodu przyszłego programu. Rys. 2.2. Kod modułu Unit1.cpp

Chociaż powyższe zapisy być może dla niektórych z nas stanowić będą pewną niewiadomą, nie wnikajmy na razie w szczegóły, wszystko to dokładnie omówimy za chwilę. Tymczasem spróbujmy uzupełnić powyższy tekst, tak aby kompletny kod naszego modułu, nazwijmy go już jako Unit01.cpp wyglądał jak na wydruku 2.1. Następnie zapiszmy nasz moduł (polecenie File|Save As...) w katalogu \Projekt01\Unit01.cpp. Projekt modułu zapiszmy poleceniem File|Save Project As... w tym samym katalogu \Projekt01\Projekt01.bpr. Wydruk 2.1. Kod modułu Unit01.cpp projektu Projekt01.bpr

35 #include #include #pragma hdrstop int main() { cout << "Pierwszy program w C++"; cout << endl << "Naciśnij klawisz..."; getch(); return 0; } //-------------------------------------------------------------------

Teraz spróbujmy uruchomić nasz program np. poleceniem Run|Run (F9). Nawet intuicyjnie poznamy, że po uruchomieniu, na ekranie w okienku udającym tryb tekstowy powinien pojawić cię napis: Pierwszy program w C++. Aby opuścić program wystarczy nacisnąć Enter.

Funkcja main() Każdy program C lub C++ musi zawierać w sobie przynajmniej jedną funkcję. Główna funkcja main() jest tą, która zawsze musi istnieć w programie. Jest wywoływana jako pierwsza i powinna zawierać w sobie zestaw kolejnych instrukcji wykonywanych przez program, z reguły są to wywołania innych funkcji. Zestaw wszystkich instrukcji musi być zawarty pomiędzy parą nawiasów klamrowych { ... }. Formalnie funkcja main() nie jest częścią C ani C++, jednak traktowana jest jako integralna część środowiska. W ogólnym wypadku C++ dopuszcza możliwość użycia parametrów formalnych w wywołaniu funkcji main(), w których mogą być zapisywane wartości ich argumentów, tak jak pokazuje to rysunek 2.2. Jednak ten sposób zapisu głównej funkcji nie będzie nas interesował, również z tego powodu, że nigdy już do niego nie powrócimy w trakcie tej książki. Natomiast w większości spotykanych przypadków można postąpić w sposób dużo prostszy, zapisując main() w taki sposób, jak pokazano to na wydruku 2.1. Jeżeli funkcja main() jest określonego typu (w naszym przypadku typu całkowitego int), to powinna zwrócić wartość tego samego typu. Tutaj wykonaliśmy tę operację poprzez instrukcję return 0, który to zapis jest niczym innym jak wartością powrotną udostępnianą w następstwie wywołania funkcji. Jeżeli funkcja byłaby typu void (tzw. typ pusty, pusta lista parametrów), to nie musi zwracać żadnej wartości. Instrukcja return zastosowana w funkcji main() zwraca do systemu operacyjnego kod zakończenia działania funkcji (programu). Wartość powrotna, udostępniana w następstwie wywołania funkcji, musi być liczbą całkowitą. W MS DOS oraz Windows 3x, 9x, NT, 2000 wartością tą jest 0 lub, co jest równoważne, wartość FALSE. Wszystkie pozostałe wartości będą sygnałem wystąpienia błędu. Podobną zasadą kierujemy się przy korzystaniu z różnych funkcji udostępnianych przez Win32 API. Należy jednak pamiętać, iż bardzo wiele funkcji oferowanych w Win32 przez interfejs programisty jest typu BOOL, czyli mogących w wyniku wywołania zwrócić albo TRUE albo FALSE. Wówczas TRUE, czyli wartość niezerowa, określa prawidłowe zakończenie działania funkcji.

36

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne Podobną zasadę stosują niekiedy programiści przy określaniu wartości powrotnej funkcji, nie będącej częścią środowiska programistycznego lub systemu operacyjnego, czyli funkcji pisanej samodzielnie. Bardzo często jako kod powrotny wybieramy w takich wypadkach wartość 1 lub ogólnie TRUE. Należy pamiętać, że zarówno C, C++, jak i C++Builder, na ogół rozróżniają wielkość liter. Pewnym wyjątkiem są dane typu TRUE i FALSE. Tworząc aplikacje konsolowe przy pomocy C lub C++ należy je zapisywać małymi literami, czyli true, false. W C++Builderze jest to bez znaczenia.

Dyrektywa #include i prekompilacja Pisząc w C lub C++ każdy program można zbudować posługując się jedynie prostymi instrukcjami oferowanymi przez te kompilatory. Należy jednak pamiętać, że zarówno C, jak i C++ nie posiadają wbudowanych instrukcji pozwalających na realizację operacji wejścia / wyjścia, czyli opcji umożliwiających wprowadzanie i wyprowadzanie na ekran, dysk lub inne urządzenie komunikatów użytkownika. Powoduje to konieczność wywoływania w odpowiednim miejscu programu różnych funkcji realizujących wymienione operacje wejścia / wyjścia. Większość takich funkcji znajduje się w plikach nagłówkowych C: • stdio.h (ang. standard library) zawiera deklaracje typów i makrodefinicje wykorzystywane przez standardowe funkcje wejścia /wyjścia. • conio.h (ang. console input output) zawiera deklaracje funkcji umożliwiających komunikację z konsolą. W przypadku programu przedstawionego na wydruku 2.1 funkcja getch()— reagująca na naciśnięcie klawisza, np. Enter — wymaga użycia conio.h. Wszystko to jest również aktualne w C++, niemniej jednak język ten może wykorzystywać słowo cout oraz operator << (w omawianym kontekście znak graficzny << nazywamy operatorem wyjścia lub wyprowadzania danych) pozwalające wyprowadzić (również na ekran) łańcuchy znaków oraz wartości, akceptowanych przez C++, typów danych. Sekwencja dowolnej liczby znaków ujętych w cudzysłów ”... ” nazywana jest ciągiem znaków, tekstem lub stałą tekstową. Instrukcja endl powoduje przesunięcie kursora do początku następnego wiersza. W tym wypadku wymagane jest użycie pliku nagłówkowego iostream.h. Bardzo często operator cout występuje w parze z operatorem cin, ten ostatni służy do wczytywania i zapamiętywania danych. Zgodnie ze standardem ANSI każda funkcja biblioteczna musi być zadeklarowana w pewnym zbiorze nagłówkowym, którego zawartość włączamy do programu przy pomocy dyrektywy #include oraz pisząc w ostrych nawiasach nazwę zbioru z rozszerzeniem .h. Mówimy, że tego typu pliki nagłówkowe podlegają prekompilacji. Należy zwrócić uwagę, że najnowszy standard C++ z reguły już nie wymaga stosowania tego rozszerzenia i z powodzeniem możemy napisać np.: #include

umożliwiając tym samym wykorzystywanie w naszych programach pewnych funkcji zdefiniowanych w pliku nagłówkowym conio.h.

37

Dyrektywa #pragma hdrstop Przy pomocy dyrektywy #pragma jesteśmy w stanie przekazać kompilatorowi pewne dodatkowe informacje. Jeżeli po zakończeniu listy plików nagłówkowych użyjemy #pragma hdrstop (ang. header stop), poinformujemy kompilator, że właśnie wystąpił koniec listy plików nagłówkowych, które mają być prekompilowane.

Dyrektywa #pragma argsused Użycie tej dyrektywy zapobiega ewentualnemu wyświetlaniu komunikatu będącego ostrzeżeniem, że jeden z argumentów funkcji nie jest wykorzystywany. Dyrektywę #pragma argsused (ang. arguments used) należy umieszczać przed funkcją, tak jak pokazuje to rys. 2.2. W naszym programie przedstawionym na wydruku 2.1 zrezygnowaliśmy z tej dyrektywy z oczywistych względów.

Konsolidacja Biblioteki właściwe zarówno C, jak C++ są opisane w definicjach, które zawierają jednocześnie wszystkie niezbędne funkcje wykorzystywane przy konstrukcji odpowiednich programów. W momencie, kiedy zostanie użyta jakaś funkcja nie będąca częścią programu (funkcje takie nazywamy bibliotecznymi), kompilator zapamięta jej nazwę. Kod wynikowy tekstu programu zostanie w odpowiedni sposób połączony z kodami istniejącymi w używanych bibliotekach. Proces tan określamy jako konsolidację lub linkowanie.

Konfigurujemy Opcje Projektu Zanim zaczniemy na serio uruchamiać nasze programy i aplikacje, poświęćmy trochę uwagi kilku najważniejszym opcjom, przy pomocy których możemy skonfigurować nasz projekt. Zajrzyjmy do menu Project|Options...|Packages. Pierwszą, która się pojawi będzie pokazana na rysunku 2.3 zakładka Compiler:

38

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rys. 2.3. Zakładka Compiler

Wciśnięty przycisk Full debug zapewni nam możliwość debuggowania programu w trakcie jego pisania lub sprawdzania. Stosowanie tej konfiguracji jest zalecane na etapie projektowania i testowania programów. Jeżeli natomiast dojdziemy do wniosku, że aplikacja nasza jest już w pełni gotowa i nie będzie wymagała dalszych ulepszeń (nie będziemy już więcej zaglądać do jej kodu), wystarczy wcisnąć Release. Włączona opcja Cache pre — compiled headers przyśpieszy włączanie do programu plików nagłówkowych, które muszą być poddane prekompilacji. Posługując się opcjami dostępnymi w Advanced Compiler możemy m.in. ustalić typ procesora, na którym nasz program ma działać, rozmiar danych oraz czy program będzie kompilowany w standardach opisanych przez Borlanda, ANSI, System UNIX V lub Kernighana i Ritchie’go (K&R). Jeżeli nie mamy jakiś specjalnych wymagań, lepiej zbytnio nie ingerować w te opcje. Bardzo ciekawą pozycją jest Runtime packages. Jeżeli pole Build with runtime package pozostanie zaznaczone (będzie aktywne), możemy mieć spore problemy z uruchomieniem naszego programu, o ile nie będzie znajdował się w instalacyjnym katalogu Buildera \BIN. Wynika to z faktu, że nasza aplikacja do prawidłowego działania potrzebować będzie paru dodatkowych bibliotek. W momencie, kiedy Build with runtime packages pozostanie odznaczone (nieaktywne), biblioteki te zostaną automatycznie dołączone do pliku wykonywalnego programu, zwiększając tym samym jego rozmiar1. Dla naszych potrzeb pole to pozostanie nieaktywne, tak jak pokazano na rysunku 2.4. Kiedy dołączać lub nie poszczególne biblioteki, 1

W przypadku bardzo rozbudowanych pojedynczych aplikacji lub grup aplikacji zalecane jest dołączanie tych bibliotek głównie dla bezpieczeństwa funkcjonowania systemu Windows.

39 każdy musi zadecydować sam. Jeżeli zależy nam na otrzymaniu pliku wykonywalnego o stosunkowo niewielkich rozmiarach, możemy je włączyć, należy jednak pamiętać, że wówczas w aktualnym katalogu razem z plikiem wykonawczym muszą znajdować się poszczególne biblioteki. Rys. 2.4. Zakładka Packages

Przejdźmy z kolei do zakładki Linker. Jej wygląd pokazany jest na rys. 2.5. W panelu Linking znajduje się bardzo ciekawa opcja Use dynamic RTL. W przypadku, gdy pozostanie ona zaznaczona, nasz program wykonywalny może potrzebować do prawidłowego działania dwóch niewielkich zestawów procedur DLL: borlndmm.dll oraz cc3250mt.dll. Wymienione zestawy procedur DLL (ang. Dynamic Link Library) należą do grupy bibliotek RTL (ang. Run- Time Libraries). Wykorzystywane są podczas uruchamiania programów wykonawczych, ponadto te z przyrostkiem mt (ang. Multi Thread) wspomagają elementy wielowątkowego działania aplikacji i systemu operacyjnego. Dla naszych potrzeb opcja ta zostanie odznaczona, tzn. będziemy jawnie włączać je do naszych programów. Należy jednak powiedzieć, że jawne włączanie do aplikacji zbyt wielu różnych bibliotek nigdy nie jest dobrym pomysłem. Programy wykonywalne nie powinny być zbyt duże, było to jedną z idei powstania bibliotek dołączanych dynamicznie. Czytelnik sam może się przekonać, że plik uruchomieniowy bcb.exe tak potężnego narzędzia, jakim jest C++Builder 5 ma rozmiar mniejszy niż 1 MB.

40

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rys. 2.5. Zakładka Linker z odznaczoną opcją Use dynamic RTL

Korzystając z karty Application możemy nadać własny, unikalny tytuł projektowanej aplikacji, jak również zmienić jej ikonę, którą np. możemy wykonać sami, posługując się przedstawionym na rys. 1.34 edytorem graficznym. Przy pomocy Version Info możemy kontrolować wersję programu. Kompilator będzie automatycznie podawać kolejny numer wersji po każdej kompilacji, pod warunkiem oczywiście, że zaznaczymy opcję Auto-increment build number. Ciekawostką jest również możliwość umieszczenia tu danych o autorze programu, jak i krótkiego opisu programu.

Uruchamiamy program Teraz, kiedy dokonaliśmy właściwych ustawień opcji projektu, możemy skompilować i uruchomić projekt naszego modułu Unit01.cpp, zawierającego tekst źródłowy programu. Wystarczy w tym celu użyć opcji menu Run|Run (F9) lub prościej, z paska narzędzi wybierzmy przycisk Run (F9). Po uruchomieniu na ekranie powinniśmy zobaczyć okienko DOS, w którym wyświetlany jest napis będący efektem wykonania programu:

41 Rys. 2.6. Projekt01.exe w trakcie działania

Efekt działania programu na pewno nie jest czymś bardzo odkrywczym, niemniej jednak stanowić będzie dla nas pretekst do zapoznania się z pewnymi ważnymi pojęciami, których zrozumienie okaże się niezbędne, jeżeli zechcemy w przyszłości projektować naprawdę dobrze działające aplikacje. Zajrzyjmy do katalogu \Projekt01, powinno znajdować się w nim 6 plików: • Projekt01.exe. Jest programem wykonywalnym (ang. executable program). Powstał on w wyniku działania konsolidatora łączącego standardowe funkcje biblioteki C++ z naszym kodem Unit01.cpp. Jeżeli odpowiednio skonfigurowaliśmy opcje projektu (tak jak na rysunkach 2.4 oraz 2.5) program ten można uruchamiać samodzielnie bez konieczności odwoływania się do innych plików. • Projekt01.bpr. Zawiera wszystkie niezbędne instrukcje wykorzystywane przy tworzeniu projektu (ang. builder project)2. Jest tam opis samego projektu, opis opcji ustawień środowiska programisty IDE, opcji ustawień konsolidatora i wiele innych opisów. Zawartości tego pliku w żadnym wypadku nie należy modyfikować ręcznie, ani zmieniać jego nazwy w sposób dowolny, tzn. korzystamy jedynie z menu File|Save Project As... Pliki takie są przechowywane w formacie XML. Po uruchomieniu Buildera, kiedy chcemy poddać edycji nasz program, otwieramy go odwołując się do nazwy jego projektu poleceniem File|Open Project. • Projekt01.bpf. Projekt pliku (ang. borland project file) utworzony w przypadku, gdy korzystamy ze środowiska C++Buildera, zaś programy piszemy w C lub C++, tak jak w naszym przykładzie. • Projekt01.tds. (ang. table debug symbols). Plik binarny przechowujący informacje m.in.o włączonych bibliotekach i plikach nagłówkowych. Jest tworzony w momencie konsolidacji programu. • Unit01.cpp. Jest tekstem źródłowym programu (ang. source code). Tekst źródłowy, który często bywa nazywany kodem, jest bezpośrednio wczytywany przez kompilator. • Unit01.obj. Jest kodem wynikowym programu (ang. object code). Stanowi translację (przekład) tekstu źródłowego na język zrozumiały dla komputera. Kod wynikowy jest zawsze wczytywany przez konsolidator (linker). Wszystkie wymienione pliki powinny znajdować się w katalogu, w którym zapisujemy projekt aplikacji. Utworzenie oddzielnego katalogu dla każdego z projektów bardzo ułatwia pracę z C++Builderem, w sposób znaczący ogranicza też możliwość przypadkowej utraty któregoś ze zbiorów. Należy zdawać sobie sprawę z faktu, że jeżeli utracimy np. plik projektu .bpr, aplikację będziemy musieli projektować praktycznie od początku. 2

Dla naszych potrzeb nazwy wszystkich projektów zapisywanych na dysku będą nazwami polskimi.

42

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Podsumowanie Po przeczytaniu tego rozdziału powinniśmy się nieco oswoić ze środowiskiem programisty oferowanym przez Borland C++Builder 5. Wiemy już co to jest projekt, z jakich elementów się składa i jaka jest ich struktura. Umiemy też odpowiednio, według własnych potrzeb skonfigurować opcje projektu. Wiadomości te okażą się nam bardzo pomocne w dalszej części książki. Pokazaliśmy też, że korzystając ze środowiska BCB 5 możemy pisać konsolowe programy w „tradycyjnym” C++, a nawet w zwykłym C. Pewne dodatkowe elementy języka C++ zostaną przedstawione w następnym rozdziale.

43

Rozdział 3 Elementarz C++ W rozdziale tym krótko omówimy podstawowe typy danych, z jakimi możemy spotkać się pisząc programy w języku C++. Trochę miejsca poświęcimy instrukcjom sterującym, przypomnimy też sposób budowy i wykorzystania funkcji oraz struktur. Przypomnimy pojęcie wskaźnika i adresu.

Podstawowe typy danych oraz operatory arytmetyczne Zarówno w języku C, jak i w języku C++ wyróżniamy pięć podstawowych typów danych: int — typ całkowity. Używany jest do zapamiętywania i zapisywania liczb całkowitych. float — typ zmiennopozycyjny (zmiennoprzecinkowy). double — typ zmiennoprzecinkowy podwójnej długości. Zmienne typu float oraz double

umożliwiają zapamiętywanie i zapisywanie liczb rzeczywistych, posiadających część całkowitą i ułamkową. Część ułamkową oddzielamy kropką. char — typ znakowy. Typ ten stosujemy do zapamiętywania i zapisywania znaków ASCII oraz krótkich liczb reprezentowanych na 8 bitach. void — typ pusty. Wykorzystywany bywa w następujących sytuacjach. Po pierwsze, za jego pomocą możemy deklarować funkcje nie zwracające żadnych wartości. Po drugie, możemy deklarować funkcje, które nie pobierają argumentów. Po trzecie, umożliwia on tworzenie ogólnych wskaźników.

Każda zmienna użyta w programie musi być najpierw zadeklarowana, to znaczy należy poinformować kompilator z jakiego typu danymi przyjdzie mu pracować. Właśnie na tej podstawie dokonuje się sprawdzania poprawności rezultatu wykonania danej operacji arytmetycznej lub logicznej. Zmienne globalne można deklarować bądź przed wywołaniem głównej funkcji main(), bądź w jej ciele.

44

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Jako przykład wykorzystania w programie jednego z opisanych wyżej typów danych niech nam posłuży prosty algorytm przedstawiony na wydruku 3.1. Wydruk 3.1. Algorytm realizujący operację dodawania dwóch liczb typu float. #include #include #pragma hdrstop float x, y, z; // deklaracja zmiennych int main() { cout << endl << "Podaj dwie liczby " << endl; cin >> x >> y; z = x + y; cout << x << " + " << y <<" = " << z; cout << endl << "Naciśnij klawisz..."; getch(); return 0; }

W tym prostym przykładzie wykorzystaliśmy operatory dodawania + oraz instrukcję przypisania =. Spośród innych operatorów arytmetycznych należy wyróżnić: Operator − ∗ / % −− ++ += −= *= /=

Działanie odejmowanie mnożenie dzielenie dzielenie modulo zmniejszanie o jeden (dekrementacja) zwiększanie o jeden (inkrementacja) skrót przypisania skrót odejmowania skrót mnożenia skrót dzielenia

Postać matematyczna z z z z z z z z z z

= x = x = x = x = z = z += −= *= /=

– y; * y; / y; % y; – 1; + 1; x; to samo co: z x; z x; z x; z

= = = =

z z z z

+ – * /

x; x; x; x;

Ogólna postać instrukcji przypisania wygląda następująco: Zmienna = wyrażenie;

Można też stosować wielokrotnie takie instrukcje, np.: z = x = y = 0;

Jedyną i najlepszą metodą zapoznania się z właściwościami zmiennych oraz ze sposobami użycia niektórych operatorów arytmetycznych jest wykonanie paru ćwiczeń.

45

Ćwiczenia do samodzielnego wykonania Ćwiczenie 3.1.

Po uruchomieniu C++Buildera wybierz File|New|Console Wizard. Opcję Console Wizard skonfiguruj podobnie jak na rys. 2.1. 1. Posługując się kodem pokazanym na wydruku 3.1, spróbuj przetestować działanie

programu. 2. Zmodyfikuj program w ten sposób, by przetestować działanie omówionych

operatorów arytmetycznych. 3. Oblicz wartość wyrażenia (x + y)*y /(y - x). Podobnie jak na wydruku 3.1

wyświetl w postaci komunikatu, jakie działania były kolejno wykonywane. 4. Sprawdź rezultat działania programu z różnym wykorzystaniem operatorów

dekrementacji oraz inkrementacji, np.: cout << x << " + " << y << " = " << z++;

oraz cout << x << " + " << y << " = " << ++z;

Operatory relacyjne i logiczne Każda różna od zera liczba, z którą spotykamy się w C, posiada wartość TRUE (prawda) , natomiast liczba 0 posiada wartość FALSE (nieprawda). Wyrażenia, w których występują operatory relacyjne bądź logiczne, zwracają wartość 1 (TRUE) lub 0, czyli FALSE. W zależności od potrzeb posługujemy się następującymi operatorami: Operatory relacyjne Operator > < >= <= == !=

Działanie większy mniejszy większy lub równy mniejszy bądź równy równy różny

Operatory logiczne Operator &&

Działanie koniunkcja AND (i)

46

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

|| !

alternatywa OR (lub) negacja NOT (nie)

Posługując się przedstawionymi operatorami należy zawsze pamiętać, że posiadają one różny priorytet wykonywania kolejnych działań. Rozpatrzmy to na przykładzie wyrażenia 5-4 != 0. Jego wartość obliczana jest w taki sposób, że najpierw zostanie wykonana operacja odejmowania liczb, a dopiero potem sprawdzony warunek, czy rezultat odejmowania jest różny od zera, tzn.: (5-4) != 0. Należy też pamiętać, że operator () ma największy priorytet. Jeżeli nie jesteśmy pewni priorytetów stosowanych operatorów zawsze w wątpliwych sytuacjach możemy posłużyć się właśnie operatorem ().

Deklarowanie tablic Tablice służą do zapamiętywania danych tego samego typu i, podobnie jak zmienne, wymagają przed użyciem deklaracji. Deklarując tablicę informujemy nasz komputer o potrzebie przydzielenia odpowiedniej ilości pamięci oraz o kolejności rozmieszczenia elementów tablicy. W najprostszy sposób tablicę zawierającą 10 liczb całkowitych deklarujemy następująco: int Tablica[10];

Dla komputera oznaczać to będzie potrzebę zarezerwowania 10 kolejnych pól pamięci dla 10 liczb całkowitych typu int. Każda taka liczba będzie zapamiętana na 4 bajtach. Deklarując tablice, np. Tablica[n] należy pamiętać, że w C++ poszczególne ich elementy są ponumerowane za pomocą indeksu od 0 do n-1. W naszym przypadku kolejnymi elementami tablicy będą: Tablica[0], Tablica[1], ... Tablica[9]. W bardzo prosty sposób przypisujemy wartości elementom tablic, np.: Tablica[5] = 25;

W analogiczny sposób deklarujemy tablice znakowe. Jeżeli zapiszemy: char znak[20];

Oznaczać to będzie, że zarezerwowaliśmy w pamięci 20 8-bitowych pól, w których będą przechowywane dane typu char. Do takiej tablicy również możemy wpisać łańcuch znaków: char napis[20] = "Borland C++Builder 5";

lub, co jest równoważne: char napis[11] = {'B','o','r','l','a','n','d',' ','C','+','+'};

Mimo, iż napis "Borland C++Builder 5" składa się z 20 znaków (spacje też są traktowane jako znaki), to musieliśmy zadeklarować tablicę składającą się również z 20 elementów, a nie 19 (pamiętamy, że indeksy liczymy od 0). Wynika to z faktu, że C++ posługuje się łańcuchami

47 znakowymi zakończonymi znakiem '\0' NUL (ASCII 00). Jeżeli taki napis zechcemy wyświetlić wystarczy napisać: cout << endl << napis;

Tablice mogą być jednowymiarowe (tzw. wektory) lub wielowymiarowe. Jeżeli zechcemy zadeklarować dwuwymiarową tablicę, składającą się z 10 elementów typu float, możemy napisać: float Tablica [2][5];

Oznaczać to będzie następujące ponumerowanie jej indeksów: Tablica[0][0], Tablica[0][1], Tablica[0][2], Tablica[0][3], Tablica[0][4] Tablica[1][0], Tablica[1][1], Tablica[2][2], Tablica[2][3], Tablica[2][4]

Elementom takich tablic również można przypisywać wartości. Na przykład: float Tablica[2][3] = {{1,2,3}, {4,5,6.5}};

Oznaczać to będzie przypisanie jej indeksom następujących wartości: Tablica[0][0]=1; Tablica[0][1]=2; Tablica[0][2]=3; Tablica[1][0]=4; Tablica[1][1]=5; Tablica[1][2]=6.5;

Elementy takich tablic wyświetlamy w sposób bardzo prosty: cout << endl << Tablica[1][1];

Instrukcje sterujące W C oraz C++ zdefiniowane są trzy kategorie instrukcji sterujących: • Instrukcje warunkowe, niekiedy nazywane instrukcjami wyboru, czyli if oraz switch. • Instrukcje iterakcyjne, zwane też instrukcjami pętli, lub po prostu pętlami. Należą do nich for, while oraz do...while. •

Instrukcje skoku: break, continue, goto.

Instrukcja return jest też zaliczana do instrukcji skoku, z tego powodu, iż wykonanie jej wpływa na przebieg wykonywania funkcji lub programu jako całości.

48

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Instrukcja if W ogólnym przypadku blok instrukcji if przyjmuje następującą postać: if (wyrażenie) { ciąg instrukcji } else { ciąg instrukcji }

Zastosowanie jej rozpatrzmy na przykładzie prostego programu wykonującego operację dzielenia. Operacje takie w pewnych wypadkach mogą być trochę niebezpieczne dla naszego algorytmu, gdyż jak zapewne wiemy niedopuszczalne jest wykonywanie dzielenia przez zero. Wydruk. 3.2. Program obrazujący ideę posługiwania się blokiem instrukcji if #include #include #pragma hdrstop void main() { float x, y, z; cout << endl << "Podaj dwie liczby " << endl; cin >> x >> y; if ((x - y) != 0) { z = (x + y)/(x - y); } else cout << endl << "Uwaga! Próba dzielenia przez zero"; cout << x << " + " << y <<" = " << z; cout << endl << "Naciśnij klawisz..."; getch(); }

Ćwiczenie do samodzielnego wykonania Ćwiczenie 3.2.

Wykorzystując jako ściągawkę kod programu przedstawionego na wydruku 3.2, sprawdź rezultat jego wykonania z innymi operatorami relacji.

49

Instrukcja switch Decyzyjna instrukcja switch (niekiedy nazywana instrukcją przesiewu) porównuje kolejno wartości wyrażenia, które musi być typu całkowitego, znakowego lub wyliczeniowego z listą liczb całkowitych, lub innych stałych znakowych. switch( wyrażenie typu całkowitego int, znakowego char lub enum ) { case stała1: lista instrukcji; break; case stała2: lista instrukcji; break; ... default: lista instrukcji; }

Jako przykład praktycznego wykorzystania omawianej instrukcji niech nam posłuży poniższy algorytm. Wydruk. 3.3. Sposób użycia w programie instrukcji decyzyjnej switch. #include #include #pragma hdrstop int x = 3, y, z; int main() { cout << endl << "Podaj liczbę całkowitą z przedziału <0,3>" << endl; cin >> y; switch(z = x - y) { case 0: cout << " Wprowadzono liczbę 3"; break; case 1: cout << " Wprowadzono liczbę 2"; break; case 2: cout << " Wprowadzono liczbę 1"; break; case 3: cout << " Wprowadzono liczbę 0"; break; default: cout << " Nieprawidłowa liczba "; } cout << endl << "Naciśnij klawisz..."; getch(); return false; }

Po uruchomieniu programu wpisujemy jakąś liczbę, która będzie przechowywana w zmiennej y. Następnie zostanie wykonana operacja odejmowania wprowadzonej liczby od liczby 3,

50

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

zadeklarowanej w programie i przechowywanej w zmiennej x. Wynik działania zostanie przypisany zmiennej z. Następnie nastąpi cykl sprawdzający, jaką liczbą jest rezultat odejmowania. Instrukcja default będzie wykonana wtedy, gdy nie będzie można znaleźć wartości zgodnej z wartością wyrażenia podanego w switch.

Ćwiczenie do samodzielnego wykonania Ćwiczenie 3.3.

Postaraj się zaprojektować algorytm rozróżniający wprowadzane z klawiatury znaki. Jako przykład niech nam posłuży poniższy szkielet programu: ... char znak; int main() { cout << endl << " Wprowadź znak z klawiatury" << endl; cin >> znak; switch(znak) { case 'a': cout << " Wprowadzono literę a"; break; ... }

Instrukcja for Każde współczesne środowisko programistyczne udostępnia nam możliwość wykonywania ciągu instrukcji aż do spełnienia założonego warunku. W instrukcji for warunek taki określany jest mianem warunku predefiniowanego. W ogólnej postaci instrukcja for składa się z trzech głównych części: for(inicjalizacja; predefiniowany warunek; inkrementacja) { grupa instrukcji; }

Instrukcje tego typu posługują się z reguły tzw. zmiennymi sterującymi (licznikiem wykonań). W części inicjalizującej zmiennej sterującej zostanie nadana wartość początkowa. Całość instrukcji będzie wykonywana do czasu spełnienia predefiniowanego warunku. Sposób modyfikacji zmiennej sterującej po każdorazowym zakończeniu danego cyklu jest zdefiniowany w części inkrementacyjnej. Instrukcja for nie może być zakończona średnikiem. Znak ; określa koniec wykonywanych instrukcji. Każda instrukcja for zakończona średnikiem zostanie wykonana najwyżej jeden raz.

51 Sposób wykorzystania w programie wymienionej instrukcji pomoże nam zilustrować przykład programu cyklicznie wyświetlającego kwadraty oraz pierwiastki kwadratowe liczb całkowitych z przedziału <1; 10>. Wydruk 3.4. Idea posługiwania się instrukcją for. #include #include #pragma hdrstop double i, j, k; int main() { for(i = 1; i <= 10; i++) { j = pow(i, 2); k = sqrt(i); cout << endl << "kwadrat" << i <<"= " << j << "pierwiastek="<< k; } cout << endl << "Naciśnij klawisz..."; getch(); return 0; }

W celu obliczenia pierwiastka liczby użyliśmy funkcji sqrt(), której rezultat musi być liczbą zmiennoprzecinkową, np. double. Do obliczania kwadratu liczby wykorzystana została funkcja pow(), której ogólna definicja brzmi: double pow(double x, double y);

Matematyczny zapis tej funkcji jest bardzo prosty: xy. Oczywiście funkcję tę z powodzeniem można użyć również do obliczania pierwiastka kwadratowego: pow(x, 0.5), co oznacza √x, lub jakichkolwiek innych potęg.

Ćwiczenie do samodzielnego wykonania Ćwiczenie 3.4.

W pętli for oblicz i wyświetl sumę oraz różnicę trzecich potęg czterech różnych liczb całkowitych. Zakres zmienności tych liczb ustalmy od 1 do 20.

Nieskończona pętla for Ciekawą własnością języka C, zaadoptowaną również do języka C++, jest możliwość wykorzystania w programie pętli nieskończonej w postaci for(;;), tzn. nie sprawdza się tutaj żadnych warunków kontynuacji. Aby zakończyć wykonywanie takiej pętli, należy w odpowiednim miejscu programu użyć instrukcji break. Poniższy przykład ilustruje to zagadnienie.

52

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Wydruk.3.5. Nieskończona pętla for. #include #include #pragma hdrstop double i = 1, j; int main() { for(;;) { j = pow(i, 2); cout << endl << "kwadrat " << i <<" = " << j; i++; if (j >= 1000) break; } cout << endl << "Naciśnij klawisz..."; getch(); return 0; }

Instrukcja while Instrukcja iterakcyjna while przybiera następującą postać: while(warunek) { instrukcja lub grupa instrukcji; }

Powyższa pętla będzie wykonywana tak długo, dopóki warunek nie będzie spełniony, przy czym jego prawdziwość sprawdzana jest przed wykonaniem grupy instrukcji. Kiedy warunek przybierze wartość FALSE, działanie programu będzie kontynuowane od pierwszej instrukcji znajdującej się za pętlą. Poniższy przykład pomoże nam zrozumieć mechanizm działania pętli while. Wydruk. 3.6. Kwadraty liczb całkowitych obliczane w pętli while. #include #include #pragma hdrstop double i = 1, j; int main() { while ( i <= 10) { j = pow(i, 2); cout << endl << "kwadrat " << i <<" = " << j; i++;

53 } cout << endl << "Naciśnij klawisz..."; getch(); return 0; }

Ćwiczenie do samodzielnego wykonania Ćwiczenie 3.5.

Zmodyfikuj pokazany na powyższym wydruku program w ten sposób, by cyklicznie wyświetlał wprowadzane z klawiatury znaki, aż do momentu wybrania litery ‘a’. W tym celu można posłużyć się funkcją getchar().

Instrukcja do. . .while Istnieje zasadnicza różnica pomiędzy instrukcjami for, while oraz do...while. O ile w przypadku for oraz while warunek wykonywania instrukcji sprawdzany jest już na początku, to w przypadku do...while sprawdza się go na końcu. Z faktu tego wynika, że instrukcje znajdujące się w pętli do...while będą wykonane co najmniej jeden raz. Pętla ta w ogólnej postaci wygląda następująco: do{ sekwencja instrukcji; }while(warunek);

Zamieszczony poniżej przykład programu, wczytującego dowolne znaki wprowadzane z klawiatury, pomoże nam zrozumieć zasadę działania pętli do...while, która będzie wykonywana do momentu wprowadzenia małej lub dużej litery ‘x’. Wydruk 3.7. Zasada działania instrukcji powtarzającej do...while. #include #include #pragma hdrstop char znak; int main() { do { znak = getche(); cout << endl <<"Wczytano znak " << znak << endl; } while (znak != 'x' && znak != 'X'); cout << endl << "Naciśnij klawisz..."; getch(); return 0; }

54

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Ćwiczenie do samodzielnego wykonania Ćwiczenie 3.6.

Korzystając z powyższego przykładu, Zbuduj algorytm obliczający i wyświetlający na ekranie pierwiastki trzeciego stopnia całkowitych liczb nieujemnych z przedziału od 20 do 50.

Funkcje w C++ Jednym z najważniejszych elementów zarówno języka C, jak i języka C++ są funkcje. Wiemy już, że każdy pisany przez nas program musi zawierać przynajmniej jedną funkcję — funkcję main(). Poznaliśmy też już parę funkcji bibliotecznych oferowanych w standardzie ANSI C Były nimi: getch(), getchar(), getche(), pow() czy chociażby sqrt(). W celu odróżnienia funkcji od zmiennych, po nazwie funkcji piszemy nawiasy okrągłe. Funkcje są najprostszym sposobem ujęcia pewnych obliczeń, działań czy innych operacji w jednym elemencie strukturalnym, do którego możemy odwoływać się wielokrotnie w trakcie programu. Z punktu widzenia budowy funkcji, każda z nich składa się z następujących elementów: Rys. 3.1. Budowa funkcji w C++

Najlepszą metodą zapoznania się ze sposobami użycia funkcji w programie jest stworzenie odpowiedniego algorytmu. Pamiętamy, że dotychczas w celu obliczenia potęgi jakiejś liczby wykorzystywaliśmy biblioteczną funkcję pow(). Zbudujmy teraz samodzielnie jej prosty odpowiednik. Nasza funkcja, nazwijmy ją power (potęga), będzie obliczała wartości kolejnych całkowitych potęg liczby 2. Wydruk 3.8. Program korzystający z funkcji power() w celu obliczania kolejnych potęg liczby 2. #include #include #pragma hdrstop int power(int x, int y);

// prototyp funkcji

55 int i; int main() { for( i = 1; i <= 10; i++) cout << endl << power(2,i); // wywołanie funkcji w głównym // programie cout << endl << "Naciśnij klawisz..."; getch(); return 0; } int power(int { int z = 1, for(i = 1; z = z * return z; }

x, int y)

// definicja funkcji power (potęga)

i; i <= y; i++) x;

Każda funkcja, samodzielnie przez nas napisana, przed użyciem musi być odpowiednio zadeklarowana w programie. Deklarujemy ją przed główną funkcją main(). Działanie to określa się mianem podania prototypu funkcji wraz z jej parametrami formalnymi. Parametry formalne są takimi parametrami, z jakimi funkcja jest zadeklarowana. W naszym przykładzie parametrami takimi są dane typu int x oraz y. Następnie treść naszej funkcji umieszczamy za głównym programem. Samo wywołanie funkcji power(), już z parametrami aktualnymi, następuje w treści głównej funkcji main(). Parametrami aktualnymi nazywamy dane, z jakimi funkcję wywołujemy. Istnieją dwa sposoby dołączenia własnej funkcji do programu. Jeżeli treść funkcji zdecydujemy się umieścić za głównym programem, należy podać jej prototyp. Jeżeli treść funkcji umieszczamy bezpośrednio przed główną funkcją main() podawanie prototypu nie jest wymagane. Wielką zaletą posługiwania się funkcjami jest to, że możemy do nich odwoływać się wielokrotnie z możliwością podawania za każdym razem innych parametrów aktualnych, np.: cout << endl << power(2,i) << " " << power (3,i) << " " << power(4,i);

W językach C oraz C++ wywoływana funkcja na ogół nie zmienia wartości zmiennych w funkcjach wywołujących. Mówimy, że tego rodzaju funkcje przekazują swe argumenty przez wartość. Jeżeli zachodzi potrzeba, by funkcja zmieniała wartości zmiennych w funkcji wywołującej, to ta ostatnia musi przekazać adres zmiennej, zaś funkcja wywoływana musi zadeklarować odpowiedni argument jako wskaźnik.

Ćwiczenie do samodzielnego wykonania Ćwiczenie 3.7.

Zaprojektuj program, który będzie pełnić rolę najprostszego kalkulatora. Wszystkie podstawowe działania, takie jak: dodawanie, odejmowanie, mnożenie, dzielenie czy obliczanie odwrotności liczb umieść w odpowiednich funkcjach. Funkcje te należy wywoływać w głównym programie z odpowiednimi parametrami aktualnymi.

56

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Wskazania i adresy Zarówno w języku C, jak i C++ istnieją dwa bardzo ważne pojęcia, którymi często posługujemy się pisząc programy. Są nimi wskazanie i adres. Wskazaniem nazywamy dane identyfikujące pewien obiekt, którym może być np. zmienna lub funkcja. Adresem nazywamy pewien atrybut danej wskazującej lokalizujący jej miejsce w pamięci. W ogólnym wypadku powiemy, że wskaźnik jest zmienną, która zawiera adres innej zmiennej w pamięci komputera. Istnieją dwa bardzo ważne operatory umożliwiające nam posługiwanie się adresami obiektów. Jednoargumentowy operator & (zwany operatorem adresowym lub referencji) podaje adres obiektu. Jeżeli zapiszemy: px = &x;

oznaczać to będzie, że wskaźnikowi px przypisaliśmy adres zmiennej x. Powiemy, że px wskazuje na zmienną x, lub że px jest wskaźnikiem do zmiennej x. Z kolei operator * (gwiazdka) zwany operatorem wyłuskiwania w działaniu na zmienną spowoduje, że zmienna taka będzie traktowana jako adres danego obiektu. Operator ten traktuje swój argument jako adres obiektu i używa tego adresu do pobrania zawartości obiektu. Rozpatrzmy dwie grupy instrukcji wykonujących podobnie wyglądające przypisania: y

= x;

oraz px = &x; y = *px;

O pierwszym przypisaniu powiemy, że wykonując je nadajemy zmiennej y dotychczasową wartość zmiennej x. O drugim zaś powiemy, że najpierw wskaźnikowi px przypisaliśmy adres zmiennej x, a następnie zmiennej y nadaliśmy dotychczasową wartość zmiennej, której adres wskazuje wskaźnik px. Widzimy więc, że te dwie grupy instrukcji wykonują dokładnie to samo. Zrozumienie idei użycia w programie wskazań i adresów ułatwi nam poniższy wydruk. Wydruk 3.9. Program obliczający kolejne potęgi liczby 2. Wywołując funkcję power() korzystamy ze wskaźnika do danej i, która jest potęgą liczby 2, a zarazem parametrem aktualnym funkcji. #include #include #pragma hdrstop int power(int x, int *y); // prototyp funkcji int i; int main() { for( i = 1; i <= 10; i++) cout << endl << power(2, &i);

57 cout << endl << "Naciśnij klawisz..."; getch(); return 0; } int power(int x, int *y) { int z = 1; int i; for(i = 1; i <= *y; i++) z = z * x; return z; }

// zapis funkcji power (potęga)

Funkcja power(int x, int *y) będzie zmieniać wartość jednego ze swoich argumentów całkowitych. Jeżeli zechcemy, by w momencie wywołania przekazywać argumenty przez adres, zmienna (lub zmienne) przekazywana funkcji power() musi być poprzedzona operatorem &: power(2, &i); tylko wówczas będzie utworzony odpowiedni wskaźnik.

Struktury Strukturę tworzy zbiór zmiennych, złożony z jednej lub z logicznie powiązanych kilku zmiennych różnych typów, zgrupowanych pod jedną nazwą. Najprostszym przykładem wykorzystania struktur mogą być wszelkiego rodzaju listy płac pracowników, czy chociażby dane związane z ewidencją ludności. Struktury stosujemy po to, by ułatwić sobie zorganizowanie pracy z większą ilością skomplikowanych danych. Podobnie jak każdy typ danych, również i struktura wymaga deklaracji w programie. Istnieje kilka sposobów deklaracji struktury. Na potrzeby naszej książki przedstawimy jeden z najprostszych. Aby logicznie pogrupować dane różnych typów stosujemy struktury deklarowane przy pomocy słowa kluczowego struct. Następnie podajemy nazwę struktury określając w ten sposób jej typ. W nawiasach klamrowych deklarujemy elementy składowe struktury (często zwane polami). Na koniec należy z reguły podać listę nazw struktur określonego typu, z których będziemy w przyszłości korzystać. Jako przykład zadeklarujmy strukturę typu Student, w której elementach będziemy przechowywać pewne dane związane z osobami wybranych studentów. struct Student // deklaracja ogólnego typu struktury Student { char Imie[20]; char Nazwisko[20]; float EgzaminMatematyka; float EgzaminFizyka; float EgzaminInformatyka; char JakiStudent[30]; };

Tak więc w kolejnych polach przechowywać będziemy imię i nazwisko danej osoby, oceny z egzaminów wybranych przedmiotów i na koniec naszą opinię o studencie. Następnie zainicjujmy dwie struktury statyczne typu Student pod nazwami Student1 oraz Student2:

58

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

static struct Student Student1 = {"Wacek", "Jankowski", 5, 5, 5, "bardzo dobry student"}; static struct Student Student2 = {"Janek", "Wackowski", 2.5, 2.5, 2.5, "kiepski student"};

Jeżeli zechcemy, aby struktura zajmowała stale ten sam obszar pamięci oraz, aby była dostępna z każdego miejsca programu, należy zadeklarować ją jako statyczną — static. Oczywiście w ten sam sposób możemy utworzyć jeszcze szereg innych struktur danego typu, co zilustrowane jest na przykładzie algorytmu pokazanego na wydruku 3.9. Wydruk 3.10. Przykład wykorzystania informacji zawartych w strukturach. #include #include #pragma hdrstop int main() { struct Student // deklaracja ogólnego typu struktury Student { char Imie[20]; char Nazwisko[20]; float EgzaminMatematyka; float EgzaminFizyka; float EgzaminInformatyka; char JakiStudent[30]; }; static struct Student Student1 = {"Wacek", "Jankowski", 5, 5, 5, "bardzo dobry student"}; static struct Student Student2 = {"Janek", "Wackowski", 2.5, 2.5, 2.5, "kiepski student"}; struct Student S3, S4; S3 = Student2; S3.EgzaminFizyka = Student1.EgzaminFizyka; S4 = Student1; cout << endl << S3.Imie <<" "<< S3.Nazwisko <<" "<< S3.EgzaminFizyka<<" "<< S3.EgzaminMatematyka<<" "<< S3.EgzaminInformatyka; cout << endl << S4.JakiStudent; cout << endl << "Naciśnij klawisz..."; getch(); return 0; }

Analizując powyższy wydruk na pewno zauważymy, że aby przekazać wartość pojedynczego pola numerycznego struktury Student1 do struktury S3 wykonaliśmy przypisanie: S3.EgzaminFizyka = Student1.EgzaminFizyka;

59 Stąd wniosek, że po to, by odwołać się do danego elementu struktury, należy podać jej nazwę i po kropce wybrany element (pole) struktury. Jeżeli zechcemy przekazać zawartość całej struktury do innej tego samego typu, wykonujemy normalne przypisanie podając ich nazwy: S3 = Student2;

Widzimy więc, że struktury pomagają zorganizować sobie pracę z danymi różnych typów. Wówczas grupa związanych ze sobą zmiennych może być traktowana jako jeden obiekt. Zagadnienie struktur w C++ jest niezwykle bogate. Z racji charakteru książki pominięte zostały takie pojęcia, jak tablice struktur, wskaźniki do struktur czy opis struktur odwołujących się do samych siebie. Pojęcia takie wprowadza się na zaawansowanym kursie programowania, zatem zainteresowanych Czytelników odsyłam do bogatej literatury przedmiotu. Z powodzeniem można też skorzystać z niezwykle bogatych w te treści plików pomocy C++Buildera 5.

Ćwiczenie do samodzielnego wykonania Ćwiczenie 3.8.

Zaprojektuj program, przy pomocy którego będziesz mógł przechowywać wszystkie interesujące informacje o swoich znajomych (adres, nr telefonu, e-mail, itp.).

Podsumowanie W niniejszym rozdziale zostały przedstawione podstawowe pojęcia związane z programowaniem w C++. Omówiliśmy podstawowe typy danych, operatory arytmetyczne i logiczne, tablice, instrukcje sterujące przebiegiem działania programu, funkcje oraz struktury. Przypomnienie wiadomości na temat wskazań i adresów bardzo nam w przyszłości pomoże w zrozumieniu mechanizmu obsługi zdarzeń już z poziomu Borland C++Builder 5. Przedstawienie szeregu pożytecznych przykładów praktycznego wykorzystania elementów języka C++ ułatwi nam samodzielne wykonanie zamieszczonych w tym rozdziale ćwiczeń.

60

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rozdział 4 Projektowanie obiektowe OOD Projektowanie obiektowe (ang. object-oriented design) stanowi zespół metod i sposobów pozwalających elementom składowym aplikacji stać się odpowiednikiem obiektu lub klasy obiektów rzeczywiście istniejących w otaczającym nas świecie. Wszystkie aplikacje budujemy po to, by odzwierciedlały lub modelowały rzeczywistość, która nas otacza. Aplikacje takie będą zbiorem współdziałających ze sobą różnych elementów. Przed rozpoczęciem tworzenia takiego programu należy zastanowić się, jakie cele ma on spełniać i przy pomocy jakich elementów (obiektów) cele te będą realizowane. Należy zatem: • Zdefiniować nowy (lub zaimplementować istniejący) typ danych — klasę. • Zdefiniować obiekty oraz ich atrybuty. • Zaprojektować operacje, jakie każdy z obiektów ma wykonywać. • Ustalić zasady widoczności obiektów. • Ustalić zasady współdziałania obiektów. • Zaimplementować każdy z obiektów na potrzeby działania aplikacji. • Ustalić mechanizm dziedziczenia obiektów.

Klasa Definiuje nowy typ danych, będących w istocie połączeniem danych i instrukcji, które wykonują na nich działania umożliwiając tworzenie (lub wykorzystanie istniejących) obiektów będących reprezentantami klasy. Jedna klasa może być źródłem definicji innych klas pochodnych.

Obiekt Stanowi element rzeczywistości, którą charakteryzuje pewien stan. Każdemu obiektowi zawsze można przypisać określony zbiór metod, czyli operacji. Klasa jest również obiektem.

61

Metody Każdy wykorzystywany w programie obiekt wykonuje (lub my wykonujemy na nim) pewne czynności — operacje, potocznie zwane metodami. Metodami nazywamy funkcje (lub procedury) będące elementami klasy i obsługujące obiekt przynależny do danej klasy.

Widoczność obiektów Jeżeli uznamy to za konieczne, możemy ustalić zakres widoczności obiektów w odniesieniu do fragmentu programu. Obiekt taki będzie korzystał ze zmiennych dostępnych jedynie dla metod klasy, w której je zdefiniowano.

Współdziałanie obiektów Jeżeli obiekt lub grupę obiektów uczynimy widocznymi w całej aplikacji, należy ustalić zasady porozumiewania się obiektów, czyli relacje pomiędzy nimi. Dla każdego z obiektów ustalamy ściśle określony zbiór reguł i funkcji, dzięki którym korzystać z niego mogą inne obiekty.

Implementacja obiektu Implementacja, czyli oprogramowanie obiektu, oznacza stworzenie kodu źródłowego obsługującego metody z nim związane. W szczególności korzystając z zasad programowania obiektowo - zdarzeniowego, z poszczególnymi obiektami kojarzymy odpowiadające im zdarzenia.

Zdarzenie Zdarzenie (ang. event) określane jest jako zmiana występująca w aktualnym stanie obiektu, będąca źródłem odpowiednich komunikatów przekazywanych do aplikacji lub bezpośrednio do systemu. Reakcja obiektu na wystąpienie zdarzenia udostępniana jest aplikacji poprzez funkcję obsługi zdarzeń (ang. event function) będącą wydzieloną częścią kodu.

Dziedziczenie Jest mechanizmem programowania obiektowego. Pozwala na przekazywanie właściwości klas bazowych klasom pochodnym (potomnym). Nowe klasy będą dziedziczyć, czyli przejmować z klas, będących ich przodkami, pola, metody, instrukcje i właściwości.

62

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Programowanie zorientowane obiektowo Zapoznamy się teraz z jednym ze sposobów błyskawicznego zaprojektowania i stworzenia aplikacji w środowisku C++ Builder 5 posługując się techniką programowania zorientowanego obiektowo. W tym celu zbudujemy naprawdę prosty program, którego zadaniem będzie wyświetlenie w odpowiednim miejscu formularza znanego nam już napisu. Wykorzystując polecenie menu File|New|Application stwórzmy na pulpicie nowy formularz. • •

Korzystając z karty właściwości inspektora obiektów w jego cechę Caption (opis) wpiszmy Projekt02. Cechę Name (nazwa) pozostawmy nie zmienioną jako Form13. Poleceniem File|Save As... zapiszmy główny moduł projektu w katalogu \Projekt02\Unit02.cpp. Następnie poprzez File|Save Project As... w tym samym katalogu zapiszmy sam projekt jako Projekt02.bpr. W ten prosty sposób przygotowaliśmy nasz formularz do dalszych działań.

Klasa TForm1 Formularz jest pierwszym obiektem, z którym spotykamy się rozpoczynając pisanie aplikacji. Jeżeli moduł tworzonego obecnie projektu zapisaliśmy jako \Projekt02\Unit02.cpp, to w tym samym katalogu C++Builder powinien wygenerować plik nagłówkowy Unit02.h. Zerknijmy do jego wnętrza. Zostawmy na boku dyrektywy preprocesora, natomiast przypatrzmy się dokładnie definicji tworzącej klasę naszego formularza: Wydruk 4.1. Zawartość modułu Unit02.h. #ifndef 02H #define 02H //-------------------------------------------------------------------#include #include #include #include //-------------------------------------------------------------------class TForm1 : public TForm { __published: // IDE-managed Components private: // User declarations public: // User declarations __fastcall TForm1(TComponent* Owner); }; //-------------------------------------------------------------------3

W tym oraz dalszych przykładach pozostaniemy przy nazwie Form1, po to by niepotrzebnie nie komplikować dalszych rozważań. Jeżeli byśmy zmienili tę nazwę, zmieni się ona również np. w pliku Unit02.h

63 extern PACKAGE TForm1 *Form1; //-------------------------------------------------------------------#endif

Właśnie otrzymaliśmy automatycznie wygenerowaną przez BCB (skrót od Borland C++ Builder) definicję przykładowej klasy, na bazie której będą w przyszłości tworzone obiekty. BCB oferuje nam słowo kluczowe class pozwalające na tworzenie obiektów. Przed stworzeniem obiektu określamy jego ogólną postać korzystając właśnie ze słowa class. Klasa TForm1 dziedziczy własności klasy TForm, będącej bazową klasą formularza. Definicja klasy składa się z kilku części. W sekcji __published umieszczane będą deklaracje4 funkcji, czyli deklaracje metod związanych z komponentami pochodzącymi z biblioteki VCL. Sekcja private przeznaczona jest dla zmiennych (zwanych tutaj polami) oraz metod widzianych tylko wewnątrz klasy. W sekcji public deklarować można pola i metody mogące być udostępniane innym. Zauważmy, że C++Builder umożliwia też tworzenie aplikacji nie zawierających formularza (por. Projekt01.exe, który był aplikacją konsolową), zatem klasa TForm1 nie miała tam zastosowania. Z faktu tego wynika brak pliku Unit01.h w wymienionym projekcie.

Konstruktor TForm1() Zanim zaczniemy na serio korzystać z obiektu naszego formularza musi on zostać odpowiednio zainicjowany. Dokonuje się to poprzez specjalną funkcję składową, noszącą taką samą nazwę jak klasa, do której należy. Prototyp takiej funkcji (nazywanej konstruktorem) z parametrami wygląda następująco: __fastcall TForm1(TComponent* Owner);

Ponieważ konstruktor nie zwraca żadnej wartości, nie określa się jego typu (przez domniemanie jest on typu nieokreślonego, czyli void). Konwencja __fastcall (szybkie wywołanie) zapewnia, że parametry konstruktora zostaną przekazane poprzez rejestry procesora. Dodatkowo zapis konstruktora z parametrem Owner informuje, że właścicielem (ang. owner) wszystkich komponentów jest TComponent mówi nam, że TComponent jest wspólnym przodkiem dla wszystkich komponentów z biblioteki VCL włącznie ze stworzoną klasą TForm1. Klasa Tcomponent, wprowadzając wiele metod i właściwości, umożliwia m.in. obsługę komponentów z poziomu inspektora obiektów. Pełny tekst konstruktora klasy TForm1 zostanie automatycznie umieszczony w module Unit02.cpp, tam też zostanie zainicjowany.

Formularz jako zmienna obiektowa Jak się zapewne domyślamy, projekt naszej aplikacji będzie składał się nie tylko z formularza, ale również z modułów i innych zasobów. Wszystkie części składowe aplikacji 4

W C++ deklaracje funkcji nazywane bywają często ich prototypami.

64

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

przechowywane są w odpowiednich plikach, w większości wypadków tworzonych automatycznie przez BCB. Ponieważ C++Builder 5 (podobnie jak C i C++) pozwala na konsolidację oddzielnie skompilowanych modułów dużego programu, musi zatem istnieć jakiś sposób na poinformowanie wszystkich plików wchodzących w skład projektu o występowaniu zmiennych globalnych (widocznych w całej aplikacji), niezbędnych w danym programie. Najlepszym sposobem by to osiągnąć, jest zadeklarowanie zmiennych globalnych tylko w jednym pliku i wprowadzenie deklaracji przy pomocy specyfikatora extern PACKAGE (ang. zewnętrzny pakiet) w innych plikach (zob. wydruk 4.1). Nasz formularz jest obiektem, lub jak kto woli zmienną obiektową, której deklaracja zostanie umieszczona w głównym module formularza Unit02.cpp: #include #pragma hdrstop #include "Unit02.h" ... TForm1 *Form1; ...

Widzimy więc, że nazwa klasy stała się nowym specyfikatorem typu danych.

Tworzymy aplikację Po tych być może trochę długich, ale moim zdaniem bardzo ważnych wyjaśnieniach, zobaczmy jak w praktyce posługiwać się klasą TForm1 i w jaki sposób uzupełnić ją o szereg obiektów. Pisząc programy w środowisku BCB z reguły korzystamy z biblioteki VCL. Chociaż do jej omawiania przejdziemy dopiero w następnych rozdziałach, nic nie stoi na przeszkodzie, abyśmy już teraz powoli zaczęli oswajać się z jej elementami. Jest to również dobry moment by zapoznać się z jeszcze paroma właściwościami inspektora obiektów.

Pierwsza aplikacja Ćwiczenie 4.1. 1. Ustalmy na początek rozmiary formularza. Cechę Height (wysokość) ustalmy, powiedzmy, na 300 pikseli, zaś cechę Width (szerokość) na 480. 2. Rozwińmy cechę Constraints (ograniczenie). W odpowiednie miejsca wpiszmy

wartości pokazane na rys. 4.1.

Rys. 4.1. Ograniczenie rozmiarów formularza

65 Przypisując poszczególnym cechom wartości zgodne z uprzednio ustalonymi rozmiarami formularza, uzyskamy taki efekt, że w momencie uruchomienia aplikacji formularz nie będzie „rozpływał” się po ekranie nawet po kliknięciu na pole maksymalizacji. 3. Przejdźmy do cechy Position i wybierzmy np. poScreenCenter (rys. 4.2).

Rys. 4.2. Cecha Position inspektora obiektów

Spośród widocznych opcji (które możemy samodzielnie przetestować), wybrana przez nas sprawi , że w momencie uruchomienia aplikacji formularz pozostanie w centrum ekranu (ale nie pulpitu). Jeżeli oczywiście w inspektorze obiektów cechy Align (zakotwiczenie) nie ustawiliśmy inaczej, niż na alNone. 4. Na koniec, należy zadbać o postać kursora, jaki będzie obowiązywać w obszarze formularza. Standardowym kursorem jest crDefault (domyślny). Jeżeli pojawia

nam się jakiś inny kursor ( i jeżeli nam nie odpowiada) w obszarze formularza, rozwińmy cechę Cursor inspektora obiektów i wybierzmy kursor domyślny (rys. 4.3). Oczywiście, w zależności od upodobań, każdy może wybrać ten najbardziej mu odpowiadający.

66

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rys. 4.3. Rodzaje dostępnych kursorów

Skoro posiadamy już pewne wiadomości na temat obiektowej natury formularza oraz ustaliliśmy wstępnie jego parametry, to na tak przygotowanej formie możemy już umieścić odpowiednie komponenty. Ponieważ jedynym zadaniem naszego programu będzie wyświetlenie w odpowiedni sposób napisu analogicznego jak na rys. 2.6, posłużymy się dwoma komponentami TButton z karty Standard. Aby je przenieść do obszaru formy należy kliknąć komponent z podpowiedzią Button, a następnie również klikając, ale już obszar formularza, umieścić go w odpowiednim miejscu. Forma naszego projektu powinna wyglądać tak jak na rys. 4.4. Rys. 4.4. Sposób rozmieszczenia komponentów TButton na obszarze formularza

Korzystając z inspektora obiektów oraz z karty właściwości — Properties, cechę Caption przycisku Button2 zmień na &Zamknij. Podobnie cechę Caption przycisku Button1 zmień na

67 &Tekst. Cechy Name pozostawimy nie zmienione jako Button1 oraz Button2. Oczywiście, żeby zmienić cechy tych przycisków, należy najpierw je zaznaczyć, tylko raz klikając odpowiedni komponent. Znak &, który występuje w nazwach przycisków oznacza, że litera, stojąca bezpośrednio po nim, będzie stanowić klawisz szybkiego dostępu (szybkiego wywołania) do funkcji obsługi odpowiedniego zdarzenia. Również przy pomocy inspektora obiektów możemy zmienić cechy Font obu przycisków, dobierając najbardziej odpowiadający nam rodzaj czcionki.

Funkcja obsługi zdarzenia Przyciski umieszczone na formularzu wyglądają na pewno bardzo ładnie, niemniej jednak muszą jeszcze spełniać określoną rolę w naszej aplikacji, mianowicie należy uczynić je zdolnymi do generowania zdarzeń. Dla każdego z nich należy stworzyć funkcję obsługi zdarzenia. Zacznijmy od przycisku zamykającego aplikację. Klikając dwukrotnie przycisk Zamknij, dostaniemy się do wnętrza odpowiedniej funkcji obsługi zdarzenia Button2Click(). void __fastcall TForm1::Button2Click(TObject *Sender) { }

Jednak zanim cokolwiek tam wpiszemy, przeanalizujmy pokrótce powyższe zapisy. Już teraz zaglądając do pliku Unit02.h zobaczymy, że w deklaracji klasy TForm1 występuje prototyp funkcji (metody) Button2Click(), która od tej pory stała się funkcją składową klasy. W miejscu, w którym występuje pełen tekst źródłowy funkcji składowej klasy (w naszym wypadku w pliku głównego modułu formularza Unit02.cpp), kompilator musi być poinformowany, do której klasy wywoływana funkcja należy. Dokonujemy tego posługując się operatorem ::.

Użycie operatora rozróżnienia zakresu :: (ang. scope resolution operator) informuje kompilator, że przykładowa funkcja Button2Click() należy do przykładowej klasy TForm1. Ponieważ klasy C++Buildera mogą zawierać wiele funkcji (metod) o takich samych nazwach, należy poinformować kompilator o tym, że w danej chwili któraś z nich może być wykorzystywana. W tym celu stosuje się nazwę klasy wraz z operatorem rozróżnienia zakresu: TForm1::. Do w miarę pełnego opisu konstrukcji funkcji obsługi przykładowego zdarzenia potrzeba jeszcze wyjaśnić rolę jej parametrów. Z zapisu: TObject *Sender

odczytamy: *Sender jest wskaźnikiem i wskazuje na dane typu TObject. Sender reprezentuje tutaj pewną właściwość polegającą na tym, że każdy obiekt z listy palety komponentów VCL musi być w pewien sposób poinformowany o tym, że będzie przypisana mu funkcja obsługi zdarzenia. TObject jest bezwzględnym przodkiem wszystkich komponentów i obiektów VCL.

Umieszczony jest na samym szczycie hierarchii obiektów VCL. W C++Builder 5

68

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne wszystkie egzemplarze obiektów mają postać 32-bitowych wskaźników do przydzielonej na stosie pamięci.

Poniżej przedstawiona funkcja obsługi zdarzenia zapewnia, że po uruchomieniu, aplikacja w stosownym dla nas momencie może być bezpiecznie zamknięta w odpowiedzi na wywołanie tej funkcji, czyli naciśnięcie odpowiedniego przycisku: void __fastcall TForm1::Button2Click(TObject *Sender) { Application->Terminate(); }

Każdy program BCB zawiera zmienną globalną Application typu TApplication, która deklarowana jest następująco: __fastcall virtual TApplication(Classes::TComponent* AOwner); extern PACKAGE TApplication* Application;

W czasie tworzenia nowego projektu C++Builder konstruuje obiekt aplikacji i przypisuje mu właśnie zmienną Application. Obiekty klasy TApplication przechowują zasady współpracy aplikacji z systemem operacyjnym Windows, takie jak rozpoczynanie i kończenie aplikacji, tworzenie okna głównego itp. Właściwości i zdarzenia wymienionej klasy nie są dostępne z poziomu inspektora obiektów, natomiast właściwości aplikacji możemy zmieniać za pomocą opcji menu Project|Options...|Forms lub Application. Istnieje wiele metod klasy TApplication, jedną z nich: Terminate(), którą właśnie przećwiczyliśmy. Jej pełna deklaracja wygląda następująco: void __fastcall Terminate(void);

Funkcja ta umożliwia zamknięcie aplikacji. Terminate() nie jest oczywiście jedyną z prostszych w użyciu metod, które oferuje TApplication. Następną, równie prostą i użyteczną jest funkcja: void __fastcall Minimize(void);

którą każdy może wypróbować już samodzielnie. Należy oczywiście pamiętać, że do olbrzymiej większości metod przynależnych do odpowiednich klas odwołujemy się poprzez operator ->. Operatory . (kropka) i -> (strzałka) wykorzystywane są do uzyskiwania dostępu do pojedynczych elementów zbiorczych typów danych, np. struktur i unii, do których jako całości odwołujemy się poprzez podanie ich nazwy. Kropkę wykorzystujemy w przypadku wykonywania działań na tych obiektach, strzałkę zaś podczas korzystania ze wskaźników do tych typów danych. Pod względem składni (zob. wydruk 4.1) klasa przypomina strukturę, ale różni się od niej tym, że oprócz obiektów może zawierać też funkcje, tzn. wiąże strukturę danych i możliwe do wykonania operacje na tej strukturze danych.

69

Przejdźmy teraz do zaprojektowania funkcji obsługi zdarzenia dla przycisku Button1, który nazwaliśmy Tekst. Aby wyświetlić odpowiedni napis na formularzu, zastosujemy najprostszą metodę, mianowicie wykorzystamy fakt, ze każdy formularz, będący w istocie pewnym komponentem, posiada swoje własne płótno (ang. canvas ), reprezentowane przez klasę TCanvas posiadającą właściwość Canvas . Płótno stanowi obszar, na którym możemy wykonywać bardzo wiele operacji graficznych. Funkcja obsługi zdarzenia Button1Click() skojarzona z przyciskiem Button1 może wyglądać jak poniżej: void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) { Canvas->Font->Style = TFontStyles() << fsBold << fsUnderline; Canvas->Brush->Color = clBtnFace; Canvas->Font->Color = clBlack; Canvas->Font->Height = 30; Canvas->TextOut(30,30, "Pierwsza aplikacja w C++Builder 5"); }

Widzimy, że sposób odwoływania się do obszaru płótna poprzez właściwość Canvas klasy TCanvas nie jest skomplikowany i nie powinien przedstawiać nam żadnych trudności. Wykorzystaliśmy tutaj kilka właściwości płótna, takich jak: czcionka (Font) i pędzel (Brush) oraz metodę TextOut() klasy TCanvas. Wykorzystując zagnieżdżenie obiektów odwołaliśmy się także do ich poszczególnych własności, takich jak: kolor (Color), styl (Style) oraz wysokość (Height). Funkcja: void __fastcall TextOut(int X, int Y, const AnsiString Text);

pozwala na umieszczenie dowolnego tekstu identyfikowanego przez stałą Text w miejscu formularza o współrzędnych X, Y. Odległość liczona jest w pikselach. Lewy górny róg formularza ma współrzędne 0, 0. Nasza aplikacja po uruchomieniu powinna wyglądać podobnie jak na rys. 4.5. Rys. 4.5. Projekt02.bpr po uruchomieniu

70

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Skoro tak dobrze nam idzie, to wypróbujmy jeszcze jeden komponent z karty Standard, mianowicie komponent edycyjny typu TEdit, który jak już powinniśmy się domyślać będzie reprezentowany właśnie przez okienko o nazwie Edit1. Po wstawieniu go do formularza ustalmy jego rozmiar oraz typ czcionki (właściwość Font w inspektorze obiektów). Wykonajmy ponadto jeszcze dwie bardzo ciekawe czynności. Mianowicie cechy DragKind (rodzaj przemieszczania) oraz DragMode (tryb przemieszczania) ustalmy tak, jak pokazuje to rysunek 4.6. Rys. 4.6. Właściwości DragKind oraz DragMode inspektora obiektów Ponadto, funkcję obsługi zdarzenia Button2Click() uzupełnijmy o niewielki fragment kodu: //-- umieszczamy tekst w oknie edycji Edit1 -Edit1->Font->Color = clRed; Edit1->Text = "Pierwsza aplikacja w C++Builder 5";

Widzimy, że oprócz znanych już nam właściwości Font i Color użyliśmy jeszcze jednej — Text. Takie przypisanie ciągu znaków ujętych w cudzysłowy spowoduje, że tekst ten zostanie wyświetlony w oknie edycji, do którego cechy Text jest przypisany. Uruchommy aplikację i od razu kliknijmy obszar edycji Edit1, potem zaś przycisk Tekst. Wygląd formularza działającej aplikacji pokazany jest na rys. 4.7. Rys. 4.7. Zmodyfikowany Projekt02.bpr po uruchomieniu

Dzięki odpowiednim ustawieniom, dokonanym przy pomocy inspektora obiektów w odniesieniu do komponentu Edit1, mamy możliwość swobodnego przesuwania go po całym ekranie, a także dowolnego zmieniania jego rozmiarów. Już na takich prostych przykładach możemy poznać potęgę programowania zorientowanego obiektowo. Kilka ruchów myszką przy

71 sprowadzaniu komponentów w odpowiednie miejsce formularza, parę linijek kodu i trochę pracy z inspektorem obiektów, a efekt jest naprawdę dobry. Na pewno też zauważymy, że przesuwając okienko po ekranie, w pewnym momencie zaczniemy zamazywać tekst wyświetlany na płótnie formularza. Nasze okno działa jak gumka do ścierania. Cóż, trzeba się z tym liczyć — nawet sama nazwa Canvas (płótno) sugeruje, że wszystko co umieszczamy na formularzu, korzystając z właściwości i metod płótna, nie będzie zbyt trwałe. Właśnie z tego powodu komponenty edycyjne odgrywają tak dużą rolę w bibliotece VCL. Poniżej zamieszczony został kompletny kod głównego modułu naszej aplikacji. Wydruk 4.2 Kod głównego modułu Unit02.cpp projektu Projekt02.bpr #include #pragma hdrstop #include "Unit02.h" #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; //-------------------------------------------------------------------__fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { // konstruktor TForm1() } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) { Canvas->Font->Style = TFontStyles() << fsBold << fsUnderline; Canvas->Brush->Color = clBtnFace; Canvas->Font->Color = clBlack; Canvas->Font->Height = 30; Canvas->TextOut(30,30, "Pierwsza aplikacja w C++Builder 5"); //-- wyświetlamy tekst w oknie edycji Edit Edit1->Font->Color = clRed; Edit1->Text = "Pierwsza aplikacja w C++Builder 5"; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button2Click(TObject *Sender) { Application->Terminate(); } //-------------------------------------------------------------------

Przedstawiony powyżej bardzo prosty algorytm ma jednak pewną wadę, mianowicie jeżeli raz zamkniemy Edit1 (dzięki jego własnemu polu zamknięcia), to już nie będziemy mieli możliwości, by w trakcie działania aplikacji odzyskać je z powrotem. Możemy zapobiec takiej sytuacji, projektując chociażby funkcje obsługi dwóch nowych zdarzeń, uruchamianych powiedzmy poprzez dwa nowe przyciski typu TButton z wykorzystaniem metod Hide() (ukryj) i Show() (pokaż): //------ukrywa okno edycji Edit1-------------------------------------void __fastcall TForm1::Button3Click(TObject *Sender) { Edit1->Hide(); } //-------przywraca okno edycji Edit1----------------------------------

72

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne void __fastcall TForm1::Button4Click(TObject *Sender) { Edit1->Show(); } //--------------------------------------------------------------------

Powyższe zapisy powinny nam wyjaśnić jeszcze jedną bardzo ważną rzecz, mianowicie w jaki sposób należy odwoływać się do obiektów oraz ich właściwości i metod w funkcjach obsługi zdarzeń związanych z zupełnie innymi obiektami. Na zakończenie tego fragmentu naszych rozważań zauważmy, że funkcje obsługi zdarzeń budowane w oparciu o komponenty biblioteki VCL nie zwracają wartości powrotnej poprzez instrukcję return.

Ogólna postać aplikacji w C++Builder 5 Jak już wcześniej wspominaliśmy, wszystkie składniki naszej aplikacji przechowywane są w plikach. Zaglądając do katalogu \Projekt02 przyjrzyjmy się, z jakiego rodzaju plikami mamy do czynienia: • Znany nam już wykonywalny plik wynikowy Projekt02.exe. Jest utworzonym przez nas programem. • Plik główny projektu Projekt02.bpr. O jego roli w naszej aplikacji już wcześniej wspominaliśmy. • Projekt02.tds — table debug symbols, również powinien być już nam znany. • Kod wynikowy aplikacji, czyli plik Projekt02.obj. • Plik zasobów Projekt02.res. Jest binarnym plikiem zasobów (ang. resources). Zawiera m. in. ikonę. • Plik główny naszej aplikacji, czyli Projekt02.cpp. Zawiera funkcję WinMain(). Wydruk 4.3. Zawartość pliku z funkcją WinMain(). #include #pragma hdrstop USERES("Projekt02.res"); USEFORM("Unit02.cpp", Form1); //-------------------------------------------------------------------WINAPI WinMain(HINSTANCE, HINSTANCE, LPSTR, int) { try { Application->Initialize(); Application->CreateForm(__classid(TForm1), &Form1); Application->Run(); } catch (Exception &exception) { Application->ShowException(&exception); } return 0; }

73 Programy pisane w Borland C++Builderze i posługujące się klasą formularza nie zawierają funkcji main().Wszystkie pisane przez nas aplikacje rozpoczynają działanie od wywołania innej funkcji, mianowicie WinMain(), wywoływanej zgodnie z zasadami WINAPI, co jest wyraźnie zaznaczone w jej definicji. Otrzymuje ona wartość czterech parametrów. Pierwsze dwa, typu HINSTANCE (w wolnym tłumaczeniu określane jako uchwyty lub jak kto woli identyfikatory przypadku) są niezbędne z prostego powodu, mianowicie Windows w obecnym kształcie jest systemem wielozadaniowym, w związku z tym w danej chwili może działać jednocześnie wiele egzemplarzy tego samego programu. Parametry przypisane typom HINSTANCE określają aktualnie działające egzemplarze programu. Parametr typu LPSTR jest wskaźnikiem do łańcucha znaków zawierającego argumenty wiersza poleceń, które są określane w trakcie uruchamiania aplikacji. Ostatni parametr typu całkowitego int określa sposób wyświetlania okna formularza po rozpoczęciu działania aplikacji. Proces inicjacji — metoda Initialize(), tworzenia formularza — metoda CreateForm() oraz uruchamiania aplikacji — metoda Run() rozgrywa się pomiędzy klauzulami try...catch (w wolnym tłumaczeniu: próbuj...przechwyć, złap). Jeżeli proces ten nie powiedzie się, na ekranie ujrzymy stosowny komunikat w postaci wygenerowanego przez system tzw. wyjątku (ang. exception), wyświetlanego przy pomocy funkcji ShowException(). • Plik modułu Unit02.cpp. Zawiera kod źródłowy modułu. • Unit02.h zawiera omawianą już definicję klasy formularza. • Unit02.dfm jest plikiem zawierającym definicję obiektu formularza oraz definicje obiektów wszystkich używanych komponentów.

Wykorzystujemy własną strukturę Ponieważ wiemy już, co to jest formularz i jak jest zorganizowany projekt, bez przeszkód możemy korzystając z C++Buildera uruchomić program, którego kod źródłowy został przedstawiony na wydruku 3.9. Zaprojektujmy w tym celu formularz składający się z 6 komponentów TEdit, 6 TLabel oraz dwóch TButton. Sposób rozmieszczenia wymienionych komponentów pokazany jest na rysunku 4.8. Cechy Text komponentów TEdit wyczyśćmy, cechy Caption przycisków Button1 oraz Button2 zmieńmy odpowiednio na &Informacja o studencie oraz &Zamknij.

74

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rys. 4.8. Sposób rozmieszczenia komponentów na formularzu aplikacji Projekt03.bpr

Cechy Caption komponentów TLabel zmienimy w funkcji FormCreate(). Aby dostać się do jej wnętrza wystarczy dwa razy kliknąć obszar formularza. Wydruk 4.4 przedstawia kod modułu Unit03.cpp aplikacji Projekt03.bpr ,wykorzystującej napisaną przez nas wcześniej (wydruk 3.9) deklarację ogólnego typu struktury Student. Funkcja obsługi zdarzenia Button1Click() uruchamia zdarzenie polegające na wyświetleniu aktualnej informacji o danej osobie. Informacja ta przechowywana jest w statycznej strukturze Student1 będącej oczywiście typu Student. Wydruk 4.4. Kod źródłowy modułu Unit03.cpp aplikacji wykorzystującej definicję struktury Student. #include #pragma hdrstop #include "Unit03.h" #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; struct Student // deklaracja ogólnego typu struktury Student { char Imie[20]; char Nazwisko[20]; float EgzaminMatematyka; float EgzaminFizyka; float EgzaminInformatyka; char JakiStudent[30]; }; //-------------------------------------------------------------------__fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner)

75 : TForm(Owner) { } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::FormCreate(TObject *Sender) { Label1->Caption = "Imię"; Label2->Caption = "Nazwisko"; Label3->Caption = "Ocena z fizyki"; Label4->Caption = "Ocena z matematyki"; Label5->Caption = "Ocena z informatyki"; Label6->Caption = "Opinia"; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) { static struct Student Student1 = {"Wacek", "Jankowski", 5, 5, 5, "bardzo dobry student"}; Edit1->Text Edit2->Text Edit3->Text Edit4->Text Edit5->Text Edit6->Text

= = = = = =

Student1.Imie; Student1.Nazwisko; Student1.EgzaminFizyka; Student1.EgzaminMatematyka; Student1.EgzaminInformatyka; Student1.JakiStudent;

} //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button2Click(TObject *Sender) { Application->Terminate(); } //--------------------------------------------------------------------

Ćwiczenie do samodzielnego wykonania Ćwiczenie 4.2.

Posługując się algorytmem pokazanym na wydruku 4.4 uzupełnij go samodzielnie o możliwość wyświetlenia informacji o drugim studencie. Możemy to zrobić w funkcji obsługi odrębnego zdarzenia lub wykorzystując instrukcję if(...) w tej samej funkcji.

Wykorzystujemy własną funkcję Zapoznamy się teraz z jedną z metod umieszczania w programie pisanym w C++Builderze własnej funkcji. W tym celu wykorzystamy, skonstruowaną przez nas wcześniej, funkcję obliczającą kolejne potęgi liczby 2 (zob. wydruk 3.8). Formularz projektu naszej aplikacji, nazwijmy ją Projekt04.bpr, składać się będzie z dwóch przycisków Button1 oraz Button2 reprezentujących klasę TButton. Wykorzystamy też komponent edycyjny TMemo. Samodzielnie napisaną funkcję możemy umieszczać w kodzie źródłowym aplikacji na parę sposobów. Oto kilka z nich.

76

1.

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Definicję funkcji umieszczamy w sposób najprostszy z możliwych: TForm1 *Form1; int power(int x, int y) // definicja funkcji power { int z = 1, i; for(i = 1; i <= y; i++) z = z * x; return z; }

Wywołanie funkcji następuje w kontekście obsługi danego zdarzenia i nie różni się niczym od jej wywołania stosowanego w „tradycyjnym” C++. 2. Drugi sposób jest tylko trochę bardziej skomplikowany, mianowicie funkcje definiujemy korzystając z konwencji __fastcall: TForm1 *Form1; int __fastcall power(int x, int y) // definicja funkcji power { ... }

Zastosowanie tej konwencji spowoduje, że trzy pierwsze parametry funkcji mogą zostać przekazane przez rejestry procesora. Mimo takiej modyfikacji wywołanie funkcji pozostaje dalej „tradycyjne”. 3.

Istnieje też możliwość, aby nasza funkcja stała się jawnym obiektem klasy formularza TForm1. Należy wówczas jej definicję nagłówkową uzupełnić o nazwę klasy, do której ma przynależeć wraz z operatorem rozróżnienia zakresu: int __fastcall TForm1::power(int x, int y) { ... }

Jednak w tym przypadku należy umieścić jej definicję również w definicji klasy znajdującej się w pliku z rozszerzeniem .h w jednej z sekcji, np.: class TForm1 : public TForm { __published: // IDE-managed Components TButton *Button1; TButton *Button2; TMemo *Memo1; void __fastcall Button1Click(TObject *Sender); void __fastcall Button2Click(TObject *Sender); void __fastcall FormCreate(TObject *Sender); private: // User declarations int __fastcall power(int x, int y); // własna funkcja power() public: // User declarations __fastcall TForm1(TComponent* Owner); };

W tym wypadku klasa potrzebuje zdefiniowania prototypu funkcji.

77 Korzystając ze sposobu włączenia własnej funkcji do definicji klasy zyskujemy bardzo wiele, mianowicie wewnątrz naszej funkcji możemy bez problemów odwoływać się do innych obiektów formularza. Wszystkie własności, cechy, zdarzenia i metody właściwe tym obiektom będą widoczne w naszej funkcji. Na rysunku 4.9 pokazano wygląd działającej aplikacji obliczającej kolejne potęgi liczby 2. Znana nam funkcja power(), realizująca to zagadnienie, została zdefiniowana jako element klasy formularza, przez co wewnątrz niej można umieścić komponent, w tym wypadku Memo1, w którym wyświetlamy odpowiednie informacje dotyczące wykonywania aktualnego potęgowania. Kompletny kod zastosowanego przeze mnie algorytmu został zamieszczony na wydruku 4.5. Rys. 4.9. Aplikacja obliczająca kolejne całkowite potęgi liczby 2

Wydruk 4.5. Moduł Unit04.cpp aplikacji Projekt04.bpr wykorzystującej definicję funkcji power(). #include #pragma hdrstop #include "Unit04.h" #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; int __fastcall TForm1::power(int x, int y) // definicja funkcji power { Memo1->Lines->Add("2 do potęgi "+IntToStr(y)); int z = 1, i; for(i = 1; i <= y; i++) z = z * x; return z; } //-------------------------------------------------------------------__fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { } //--------------------------------------------------------------------

78

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne void __fastcall TForm1::FormCreate(TObject *Sender) { Memo1->ScrollBars = ssVertical; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) { for( int i = 1; i <= 10; i++) Memo1->Lines->Add(power(2,i)); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button2Click(TObject *Sender) { Application->Terminate(); } //--------------------------------------------------------------------

Ćwiczenie do samodzielnego wykonania Ćwiczenie 4.3.

1.

Posługując się algorytmem pokazanym na wydruku 4.5 przetestuj zaprezentowane sposoby umieszczania własnej funkcji w aplikacji pisanej w C++Builderze.

2.

W ten sam sposób przetestuj działanie funkcji, w której parametry deklarowane są przy pomocy wskaźników.

Podsumowanie W niniejszym rozdziale zostały przedstawione niezbędne wiadomości na temat teorii organizacji projektu (aplikacji) pisanego w środowisku Borland C++Builder 5 wykorzystującego elementy programowania zorientowanego obiektowo. Elementy teorii organizacji projektu zostały uzupełnione o konkretne przykładowe rozwiązania prowadzące do zrozumienia ogólnych zasad tworzenia aplikacji. Zapoznaliśmy się również z paroma praktycznymi sposobami wykorzystania inspektora obiektów. Wyjaśnione zostały pojęcia klasy, konstruktora klasy oraz funkcji obsługi zdarzenia. Samodzielnie wykonana prosta aplikacja pozwoli też zrozumieć, co to jest zdarzenie i w jaki sposób, z poziomu funkcji obsługujących wybrane zdarzenia, odwoływać się do innych obiektów aplikacji. Zostało też pokazane, w jaki sposób możemy odwoływać się do samodzielnie napisanych struktur oraz funkcji i jak uczynić je równoprawnymi obiektami formularza.

79

Rozdział 5 . Podstawowe elementy biblioteki VCL Na potrzeby tej książki komponentami nazywać będziemy te obiekty, które możemy pobrać z palety komponentów i umieścić je na formularzu aplikacji. Czynność tę przećwiczyliśmy w poprzednim rozdziale. Komponenty VLC są podstawowymi elementami, z których budujemy aplikację. W rozdziale tym omówimy krótko podstawowe komponenty VCL oraz hierarchię ich ważności.

Hierarchia komponentów VCL • • • •

W ogólnym przypadku rozróżniamy cztery podstawowe rodzaje komponentów: Komponenty standardowe. Są one najczęściej używane przez programistów, dlatego większość z nich umieszczona jest na pierwszej karcie palety komponentów — karcie Standard. Komponenty sterujące. Nie są one dostępne w bibliotece standardowej. Komponenty graficzne. Służą do wypisywania tekstu bezpośrednio na formularzu oraz do wyświetlania grafiki. Komponenty niewidoczne. Stają się niewidoczne po uruchomieniu programu. Wszystkie komponenty z karty Dialogs oraz niektóre z kart System i Servers są obiektami, które przestajemy widzieć w działającej aplikacji.

Na rysunku 5.1 pokazano fragment hierarchii obiektów biblioteki VCL. Tutaj przedstawiony został jedynie fragment drzewa obiektów Borland C++ Buildera 5, ale najlepszym sposobem zapoznania się z całością zagadnienia jest obejrzenie dosyć obszernego arkusza przedstawiającego wszystkie obiekty. Arkusz taki dostajemy zawsze wraz z licencją na kompilator.

80

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rys. 5.1. Dziedziczenie klas biblioteki VCL

Łatwo możemy zauważyć, że główną część drzewa powyższych obiektów stanowi sześć klas.

Klasa TObject Jest przodkiem wszystkich typów obiektowych Borland C++ Builder 5. Najczęściej nie korzysta się bezpośrednio z właściwości i metod, które nam udostępnia.

Klasa TPersistent Wszystkie typy obiektowe, mające zdolność posługiwania się strumieniami, pochodzą właśnie od tej klasy. Klasa ta w rzeczywistości nie definiuje nowych właściwości ani pól, definiuje natomiast destruktor ~TPersistent() oraz sześć metod: Assign()—

metoda przypisania obiektowi właściwości i atrybutów innego obiektu.

AssignTo()— metoda odwrotna do poprzedniej. Przypisuje danemu obiektowi kopię własnych właściwości i atrybutów. DefineProperties()—

ta metoda definiuje sposób przypisania strumieniowi pewnych

dodatkowych właściwości komponentu. GetNamePath()— umożliwia odczytanie nazwy obiektu oraz jego ustalonych właściwości w inspektorze obiektów. GetOwner()—

podaje właściciela obiektu.

TPersistent() — tworzy nowy obiekt.

81 Z dokładniejszym opisem oraz praktycznymi sposobami wykorzystania tych metod możemy się zapoznać sięgając do plików pomocy.

Klasa TComponent Z klasy tej pochodzi każdy komponent C++ Buildera 5. Wprowadzone przez nią właściwości i metody pozwalają na obsługę komponentów poprzez inspektora obiektów. Z niektórymi z nich zapoznaliśmy się przy okazji tworzenia ostatniego projektu.

Klasa TControl Komponenty wizualne reprezentowane w tej klasie są widoczne w czasie działania programu, chociaż istnieją sposoby by je ukryć lub uczynić niewidocznymi w trakcie działania programu. Obiekty tej klasy posiadają szereg właściwości (z niektórymi z nich zapoznaliśmy się już wcześniej ). Oto niektóre z nich.

Właściwości klasy TControl Align — określa, w jaki sposób komponent ma być ustawiony na formularzu (obszarze klienta). Jeżeli np. wybierzemy w inspektorze obiektów alClient, wówczas komponent ten pokryje cały dostępny obszar formularza. Właściwość tego typu aktywna jest np. dla komponentów typu TPanel, TGroupBox czy TRadioGroup z karty Standard. Anchors — określa położenie komponentu w stosunku do jednego z rogów formularza. Caption — opisuje komponent. Ćwiczyliśmy to już na przykładzie tytułu formularza, czy chociażby opisu przycisków TButton. ClientHeight oraz ClientWidth — określa wymiary komponentu (wysokość i długość) w

obszarze klienta. Color — ustala kolor wypełnienia (wnętrza) komponentu. Cursor — określa postać kursora, który będzie widoczny w obszarze danego komponentu. DragKind oraz DragMode — działanie ich było pokazywane już w tej książce. Enabled — określa, czy komponent będzie dla nas dostępny. Jeżeli posługując się np. przyciskiem typu TButton napiszemy: Button1->Enabled = FALSE;

82

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

przycisk będzie widoczny, ale nie będzie aktywny. Powrót do normalnej sytuacji możliwy jest dzięki: Button1->Enabled = TRUE;

Analogicznych ustawień dokonamy też przy pomocy inspektora obiektów. Font — ustala rodzaj czcionki napisów widocznych w obszarze komponentu. Hint — ta właściwość sprawia, że można wpisać „dymek podpowiedzi”, ale wówczas ShowHint musi być ustalone jako TRUE. Height i Width — określają rozmiar komponentu. Text — dzięki tej właściwości tekst wyświetlany jest na obszarze komponentu. Stosujemy ją m.in. do obiektów typu TEdit. Top, Left — określają odległości komponentu od krawędzi odpowiednio górnej i lewej

formularza (lub ogólnie innego komponentu, od którego wywodzi się komponent, któremu cechy te przypisujemy). Visible — określa, czy komponent ma być widoczny. Jeżeli w programie napiszemy: Button1->Visible = FALSE;

komponent pozostanie całkowicie niewidoczny do czasu wywołania: Button1->Visible = TRUE;

Czynność tę można również wykonać przy pomocy inspektora obiektów.

Zdarzenia klasy TControl Klasa TControl udostępnia nam również szereg pożytecznych zdarzeń. Do najczęściej używanych należą: OnClick — po kliknięciu obszaru komponentu zostanie wywołana funkcja obsługi wybranego zdarzenia. Można wyobrazić sobie sytuację, gdy mamy np. dwa przyciski typu TButton i z każdym z nich skojarzona jest funkcja odpowiedniego zdarzenia (takie operacje już nie są dla nas tajemnicą). Powiedzmy, że chcemy szybko zamienić role tych przycisków, tzn. aby kliknięcie Button1 wywoływało funkcję obsługi zdarzenia Button2Click(), wówczas zaznaczając Button1, w inspektorze obiektów zamieniamy je po prostu rolami, tak jak pokazuje to rysunek 5.2.

Rys. 5.2. Przypisanie przyciskowi Button1 funkcji obsługi zdarzenia skojarzonego z Button2

83 OnDblClick — dwukrotne kliknięcie obszaru komponentu spowoduje wywołanie funkcji odpowiedniego zdarzenia. OnResize — wywołuje np. funkcję obsługi zdarzenia po zmianie rozmiaru komponentu. OnMouseDown — wywołuje reakcję na zdarzenie polegające na kliknięciu komponentu. OnMouseMove — każdy ruch myszką nad komponentem wywoła funkcję odpowiedniego

zdarzenia. OnMouseUp — jak wyżej, tyle że w przypadku puszczenia przycisku muszki. TControl udostępnia nam również zdarzenia związane z przesuwaniem komponentów przy pomocy myszki: OnDragOver, OnDragDrop, OnEndDrag, OnStartDock czy OnStartDrag.

Jako przykład użycia tych pożytecznych zdarzeń niech nam posłuży poniższy wydruk. Wydruk 5.1. Idea posługiwania się zdarzeniami OnMouseMove oraz OnStartDock. W przykładzie tym ustawienia właściwości przycisku Button1 muszą być podobne do tych z rysunku 4.6. #include #pragma hdrstop #include "Unit1.h" #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; //-------------------------------------------------------------------__fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { } //------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button2Click(TObject *Sender) { Application->Terminate(); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button1StartDock(TObject *Sender, TDragDockObject *&DragObject) { Canvas->TextOut(50, 50, "Przycisk się przesuwa !!!"); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button1MouseMove(TObject *Sender, TShiftState Shift, int X, int Y) { Edit1->Top = Y; Edit1->Left = X; Edit1->Text = "Myszka nad przyciskiem!!!" } //--------------------------------------------------------------------

Formularz działającej aplikacji powinien przedstawiać się tak, jak pokazuje to rys. 5.3.

84

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rys. 5.3. Formularz działającej aplikacji wykorzystującej zdarzenia OnMouseMove oraz OnStartDock udostępniane przez klasę TControl

Klasa TGraphicControl Reprezentuje nieaktywne komponenty wykorzystywane w różnego rodzaju operacjach związanych z grafiką. Widoczne na ekranie, komponenty te mogą wyświetlać tekst lub grafikę. Z najpowszechniej stosowanych komponentów tego typu należy wymienić: TBevel, TImage, TPaintBox, TShape, TSpeedButton, TSplitter oraz TCustomLabel, od którego wywodzą się z kolei TDBText i TLabel. Komponenty tego rodzaju mogą nie tylko obsługiwać zdarzenia, których źródłem jest myszka, ale również mogą być używane w funkcjach obsługi innych zdarzeń. Jako przykład praktycznego wykorzystania jednego z komponentów TLabel niech nam posłuży przykład funkcji obsługi zdarzenia reagującego na zmianę położenia myszki na formularzu: void __fastcall TForm1::OnMoseMove(TObject *Sender, TShiftState Shift, int X, int Y) { Label1->Font->Style = TFontStyles() << fsBold; Label1->Font->Size = 16; Label1->Font->Color = clBlue; Label1->Top = Y; Label1->Left = X; Label1->Caption = "Tekst ciągnięty za myszką X=" + IntToStr(X) + +" Y= " +IntToStr(Y); }

W wyniku, na obszarze klienta, zobaczymy odpowiedni napis oraz aktualne współrzędne kursora myszki. Funkcja ta została zbudowana w bardzo prosty sposób. Na obszar formularza przeniosłem komponent typu TLabel. Następnie, raz klikając formę, w karcie zdarzeń inspektora obiektów wybrałem OnMouseMove, któremu przypisałem identyczną nazwę. Dalej, przy pomocy klawisza Enter mogłem dostać się już do wnętrza odpowiedniej funkcji. Wartości numeryczne współrzędnych zostały zamienione na tekst przy pomocy wielce użytecznej funkcji:

85

extern PACKAGE AnsiString __fastcall IntToStr(int Value);

Funkcja ta konwertuje dane typu int na dane typu AnsiString. Zauważmy też, że wykorzystaliśmy tutaj właściwość Caption określającą łańcuch znaków wyświetlanych na komponencie.

Klasa TWinControl Wszystkie okna edycyjne, listy wyboru, przyciski itp. są obiektami potomnymi tej klasy. Komponenty okienkowe mogą być aktywne, posiadają swoje własne identyfikatory oraz możliwość przewijania. Klasa ta posiada szereg właściwości, metod i zdarzeń. Wykorzystanie kilku z nich prezentuje poniższy przykład: void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) { Memo1->Brush->Color = clBlue; Memo1->Font->Color = clYellow; Memo1->Font->Style = TFontStyles() << fsBold; Memo1->Left = ClientRect.Left; Memo1->Text = "Tekst"; Form1->ScrollBy(1,1); Memo1->ScrollBy(1,1); }

Metody klasy TWinControl W wyniku cyklicznego (cyklicznych kliknięć myszką na przycisk Button1) wywoływania funkcji obsługi zdarzenia Button1Click() zauważymy, że w oknie edycji Memo1 pojawi się pewien napis, ponadto będzie on przewijany w tym oknie. Również cały obszar klienta formularza będzie się przemieszczał. Jest to możliwe dzięki metodzie ScrollBy(), która przesuwa całe okno dodając do jego aktualnych współrzędnych wartości argumentów, z którymi metodą tą wywołaliśmy. Z innych ciekawych metod należy wymienić CanFocus()— sprawdzającą, czy dany komponent okienkowy może być uaktywniony, Focused()— sprawdzającą czy okienko jest aktywne i wreszcie SetFocus()— uaktywniającą wybrany komponent okienkowy. Aktywny komponent powinien reagować na zdarzenia (np. kliknięcie jego obszaru ). Jeżeli nie chcemy zbyt często używać myszki, zawsze można przenieść aktywność z jednego okienka do drugiego w zupełnie inny sposób. Na przykład, pracując w okienku Memo1 zapragniemy nagle, by okno Memo2 stało się aktywne, wówczas w odpowiednim miejscu kodu wystarczy wpisać: Memo2->SetFocus();

Lub, gdy jakąś operację uzależniamy od tego, czy dane okienko jest aktywne, możemy użyć prostej konstrukcji: void __fastcall TForm1::Memo2Change(TObject *Sender) { if (Memo2->Focused() == TRUE) Memo1->Color = clGreen; }

86

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Właściwości klasy TWinControl Przykładem właściwości udostępnianych przez TWinControl i wykorzystanych już przez nas będą Brush — ustalający kolor wypełnienia, a także ClientRect i Left przesuwające komponent do prawego rogu formularza.

Zdarzenia klasy TWinControl Zdarzenia udostępniane przez wymienioną klasę w stosunku do komponentów okienkowych obsługiwane są z poziomu klawiatury oraz przy pomocy myszki. Możliwe jest również przenoszenie aktywności pomiędzy okienkami. Do najważniejszych zdarzeń generowanych z poziomu klawiatury należą: OnKeyPress, OnKeyDown, OnKeyUp oraz OnEnter i OnExit. Jako przykład ich wykorzystania pokażmy jak można zmieniać kolor obszaru komponentu okienkowego, np. TMemo: //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::OnEnterMemo1(TObject *Sender) { Memo1->Color = clBlue; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::OnExitMemo2(TObject *Sender) { Memo1->Color = clRed; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::OnEnterMemo2(TObject *Sender) { Memo2->Color = clYellow; Memo1->Color = clLime; } //--------------------------------------------------------------------

Oczywiście, należy pamiętać, że zdarzenie OnExit działa najlepiej w odpowiedzi na naciśnięcie tabulatora (Tab).

Podsumowanie W rozdziale tym dokonano przeglądu podstawowych elementów biblioteki VCL. Krótko zostały omówione najważniejsze klasy dostępne w tej bibliotece. Parę pożytecznych przykładów, opisujących sposoby praktycznego wykorzystania metod właściwości i zdarzeń udostępnianych przez poszczególne klasy, pomoże nam zrozumieć ideę korzystania z biblioteki VCL.

87

Rozdział 6 Biblioteka VCL Najważniejszym elementem środowisk programistycznych dla Windows, takich jak Delphi czy Builder, jest biblioteka wizualnych komponentów. W ogólności, korzystając z Borland C++Buildera 5 możemy posługiwać się dziewiętnastoma paletami takich komponentów: • Standard components • Additional components • Win32 components • System components • Data Access components • Data Controls components • ADO components • InterBase components • MIDAS components • InternetExpress components • Internet components • FastNet components • Decision Cube components • QReport components • Dialogs components • Win 3.1 components • Samples components • ActiveX components • Servers components W wersji Standard mamy do dyspozycji dziesięć kart zawierających najczęściej używane komponenty. Nie jest oczywiście możliwe, aby w opracowaniu o niewielkich rozmiarach szczegółowo opisać każdy komponent z uwzględnieniem jego cech, metod i zdarzeń, nawet jeżeli pracujemy w standardowej wersji C++Buildera 5. Ważnym uzupełnieniem muszą być dla nas pliki pomocy Buildera. Sprowadzając jakiś komponent do obszaru formularza zawsze możemy posłużyć się klawiszem F1, aby otrzymać naprawdę wyczerpującą informację na temat klasy, do jakiej należy wybrany komponent, jego właściwości, itp. Poruszając się po niezwykle bogatych w treści plikach pomocy, przy odrobinie wysiłku znajdziemy tam również bardzo wiele

88

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

pożytecznych przykładów praktycznego posługiwania się określonymi obiektami. Obecnie zapoznamy się z kilkoma najczęściej używanymi kartami.

Karta Standard Korzystając z zasobów tej karty mamy do dyspozycji wszystkie najczęściej wykorzystywane komponenty reprezentujące sobą wszystkie podstawowe elementy sterujące Windows. Tabela 6.1. Komponenty karty Standard Ikona

Typ TFrames

Znaczenie „Ramki” nie są w ścisłym tego słowa znaczeniu typowymi komponentami, tzn. nie można ich bezpośrednio w prosty sposób umieszczać na formularzu. Jeżeli zdecydujemy się na włączenie ramki w skład naszego projektu, najpierw należy ją stworzyć, najlepiej poleceniem menu File|New Frame. Właściwości ramki do złudzenia przypominają właściwości formularza.

TMainMenu

Komponent pomocny w procesie projektowania i tworzenia głównego menu aplikacji; jest niewidoczny w trakcie działania aplikacji.

TPopupMenu

Ten komponent generuje tzw. menu kontekstowe, którym można się posługiwać po naciśnięciu prawego klawisza myszki. Należy do grupy komponentów niewidocznych.

TLabel

W polu tej etykiety możemy wyświetlać tekst.

TEdit

Komponent edycyjny, nazywany polem edycji, w którym możemy wyświetlić jeden wiersz tekstu.

TMemo

Ten komponent pozwala na edycję większej porcji tekstu.

TButton

Przycisk.

TCheckBox

Komponent reprezentujący pole wyboru. Posiada właściwość Checked, która może reprezentować dwa stany: włączony — TRUE lub wyłączony — FALSE.

TRadioButton

Umożliwia dokonanie wyboru tylko jednej spośród wielu opcji. Komponent ten powinien występować w grupie podobnych komponentów reprezentujących pewne opcje aplikacji, z których możemy wybrać tylko jedną.

TListBox

Komponent pomocny w tworzeniu listy elementów, które następnie możemy dowolnie zaznaczać i wybierać.

TComboBox

Ten komponent także wykorzystywany jest do tworzenia listy elementów, jednak posiadając pewne cechy TEdit umożliwia nam również wpisywanie tekstu.

89 TScrollBar

Ten komponent reprezentuje pasek przewijania (chociaż nie jest typowym suwakiem). Dodajemy go z reguły do innych, które nie posiadają w sobie opcji przewijania, np. do tekstu.

TGroupBox

W obszarze tego komponentu możemy pogrupować inne elementy, np. TRadioButton czy TCheckBox. Posiada ciekawą własność w postaci linii tytułowej, w której możemy wpisać np. nazwę danego obszaru formularza.

TRadioGroup

Komponent grupujący elementy typu TRadioButton. Również posiada własną linię tytułową.

TPanel

Reprezentuje panel, na którym możemy umieszczać inne komponenty. Posiadając rozbudowane własności „estetyczne” doskonale nadaje się do roli paska narzędzi lub linii statusu.

TActionList

Komponent ten potocznie nazywany jest „organizatorem pisania oraz działania aplikacji”. W wygodny sposób udostępnia nam zestawy akcji, pozwalające na wywoływanie funkcji obsługi zdarzeń w określonej sekwencji. Umożliwia też (wspólnie z TImageList znajdującym się na karcie Win32) bardzo estetyczne zaprojektowanie menu aplikacji.

TFrames Przy okazji omawiania komponentów karty Standard wspominaliśmy, że sposób wykorzystania elementów tej klasy jest nieco odmienny do pozostałych obiektów oferowanych przez bieżącą kartę. Z tego względu należy poświęcić mu odrębny fragment rozdziału. Jedynym sposobem zapoznania się z podstawowymi regułami stosowania TFrames jest zaprojektowanie odpowiedniej aplikacji. Tradycyjnie już stwórzmy na dysku nowy katalog, powiedzmy, że nazwiemy go \Projekt05. Zaprojektujemy naszą aplikację w ten sposób, że będzie składać się z głównego formularza, dwóch przycisków klasy TButton oraz jednego komponentu TFrames. Zbudujemy naprawdę prostą aplikację, której jedynym celem będzie wyświetlenie wyniku powstałego z dodania dwóch dowolnych liczb. Część aplikacji realizującej to zadanie przypiszemy obiektowi TFrames. Zacznijmy więc od zaprojektowania reprezentanta TFrames w naszym formularzu.

Zastosowanie TFrames Ćwiczenie 6.1.

Poleceniem menu File|New Frame stwórzmy obiekt ramki. Jego cesze Name powinna być automatycznie przypisana nazwa Frame2, ponadto powinien być on widoczny w obszarze głównego formularza. Zauważmy, że Frame2 posiada większość cech głównego formularza, łącznie z obszarem klienta. Już teraz możemy ustalić niektóre jej cechy, np. DragKind oraz DragMode ,tak jak pokazuje to rys. 4.6. 3. W obszarze ramki rozmieśćmy trzy komponenty klasy TEdit oraz jeden TButton. Cechy Text komponentów reprezentowanych przez Edit1, Edit2 1.

90

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne oraz Edit3 wyczyśćmy. Cechę Name przycisku Button1 zmieńmy na &Dodaj. Rozmieszczenie poszczególnych elementów w obszarze obiektu TFrames reprezentowanego przez Frame2 i potocznie nazywanego ramką powinno być podobne jak na rys. 6.1.

Rys. 6.1. Przykładowe rozmieszczenie komponentów w obszarze ramki Frame2

4. Teraz dodajmy funkcję obsługi zdarzenia, wywoływanego w odpowiedzi na naciśnięcie przycisku zatytułowanego Dodaj. Dwukrotnie klikając jego obszar bez problemu dostajemy się do wnętrza funkcji Button1Click(). Wypełnimy ją następującym kodem: void __fastcall TFrame2::Button1Click(TObject *Sender) { try { Edit3->Text = FloatToStr(StrToFloat(Edit1->Text) + StrToFloat(Edit2->Text)); } catch(...) { ShowMessage("Błąd !. Nieodpowiedni format danych."); }

Funkcje StrToFloat() dokonają konwersji ciągu znaków przechowywanych w cechach Text komponentów Edit1 oraz Edit2 na zmiennopozycyjną postać numeryczną, czyli po prostu na liczby z przecinkami. Używając prostego operatora „+” te dwie wartości dodamy do siebie, zaś wynik działania zostanie z kolei przypisany cesze Text komponentu edycyjnego reprezentowanego przez Edit3. Aby postać numeryczna liczby mogła być wyświetlona w oknie edycyjnym musi zostać zamieniona na łańcuch znaków (najlepiej typu AnsiString). Dokonamy tego stosując funkcję FloatToStr()konwertującą postać numeryczną liczby zmiennopozycyjnej na odpowiedni łańcuch znaków. Całość operacji dodawania została ujęta w klauzule

91 try...catch(...)(por. wydruk 4.3). Powiemy, że zastosowaliśmy prostą obsługę wyjątków,

którą w pewnym uproszczeniu można przedstawić jako ciąg instrukcji: try // „próbuj” wykonać operację { // ciąg wykonywanych operacji } catch(...) // jeżeli operacja nie powidła się „przechwyć wyjątek” { // przetwarzanie wyjątku // jeżeli nastąpił wyjątek pokaż komunikat }

W naszym prostym przykładzie wyjątkiem będzie albo nie wpisanie liczb(y) w ogóle do komponentów edycyjnych, albo wpisanie znaku nie będącego liczbą. Chociaż jest to bardzo prosty przykład korzystania z wyjątków, jednak powinniśmy starać się zrozumieć ich naturę. Wyjątki są również obiektami Windows pełniąc tam bardzo ważną rolę. Jeżeli takowy wyjątek wystąpi, odpowiedni komunikat pokażemy w postaci okienka z przyciskiem korzystając z funkcji ShowMessage(). W taki oto sposób przygotowaliśmy obiekt ramki. Należy obecnie włączyć go do naszego formularza. To, że ramka jest wyświetlana na formularzu jeszcze nic nie znaczy, musimy ją jawnie dołączyć do projektu. Dokonamy tego właśnie dzięki komponentowi Frames z karty Standard. W tym celu kliknijmy na obszar głównego formularza, ramka powinna się „schować”, następnie wybierzmy z karty opcję Frames i ponownie kliknijmy na formularzu. Wynik naszego działania powinien przybrać postać pokazaną na rys. 6.2. Rys. 6.2. Włączanie w skład głównego formularza obiektu typu TFrames

Potwierdzając przyciskiem OK. uzyskamy pożądany efekt. Frame2 od tej pory stanie się obiektem składowym naszej aplikacji. Już teraz możemy obejrzeć dyrektywy prekompilatora w module głównego projektu. Pojawiła się tam dyrektywa #pragma link "Unit2", co oznacza, że konsolidator dołączy ten plik do głównego projektu. Domyślnie wszystkie moduły skojarzone z Frame2 będą posiadały nazwy Unit2.*, zaś te przyporządkowane głównemu projektowi — Unit1.*. Jeżeli już na tym etapie zdecydujemy się zapisać nasz projekt na dysku, np. pod nazwą Projekt05.bpr, na pewno zauważymy, że zostanie utworzony tylko jeden projekt — projekt głównego formularza, zaś ramka stanie się po prostu jego częścią.

92

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Pozostaje nam już teraz zaprojektować dwa proste zdarzenia reprezentujące zamknięcie aplikacji oraz ewentualnie ponowne wyświetlenie ramki (przydatne, gdy ramkę zamkniemy korzystając z jej własnego pola zamknięcia). W tym celu umieśćmy na formularzu dwa komponenty typu TButton i przypiszmy im funkcje obsługi odpowiednich zdarzeń. Kod źródłowy modułu naszego projektu pokazany jest na wydruku 6.1, zaś rysunek 6.3 przedstawia działającą aplikację. Wydruk 6.1. Moduł Unit1.cpp aplikacji Projekt05.dpr. #include #pragma hdrstop #include "Unit1.h" #pragma package(smart_init) #pragma link "Unit2" #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; //-------------------------------------------------------------------__fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { } //---------zamyka całą aplikację-------------------------------------void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) { Application->Terminate(); } //----------uaktywnia Frame2-----------------------------------------void __fastcall TForm1::Button2Click(TObject *Sender) { Frame21->Show(); } //--------------------------------------------------------------------

Rys. 6.3. Komponent TFrames jako integralna część aplikacji

93 Obsługa programu sprowadza się do wprowadzenia z klawiatury dwóch liczb i wykonania ich dodawania. Część dziesiętną wpisujemy po przecinku (tak, jak w Kalkulatorze Windows). Zauważmy, że komponent reprezentowany przez Frame2 możemy swobodnie przesuwać po całym ekranie. Można go zamknąć, a następnie z powrotem otworzyć korzystając z przycisku Pokaż ramkę, z którym skojarzona jest funkcja obsługi zdarzenia Button2Click(). Z pojedynczym formularzem możemy skojarzyć bardzo wiele ramek, z których każda może pełnić rolę odrębnej aplikacji, wykonując właściwe jej zadania. Tego typu obiekty mogą być również osadzane na stałe w obszarze formularza.

Wykorzystanie pozostałych komponentów karty Standard Aby zilustrować właściwości niektórych pozostałych komponentów stworzymy przykładową aplikację w postaci dosyć złożonego okienka. Głównym zadaniem aplikacji będzie odczytanie z dysku przykładowego pliku tekstowego oraz odpowiednie wyświetlenie jego zawartości w komponencie edycyjnym TMemo. Będziemy mieli ponadto możliwość zmiany koloru tła dla wczytywanego tekstu oraz koloru i kroju czcionki. Formularz naszej aplikacji, nazwijmy ją Projekt06.bpr ,składać się będzie z pojedynczych pól edycji TEdit i TMemo. W ich reprezentantach, Edit1 oraz Memo1 będziemy odpowiednio wpisywali nazwę pliku do odczytu oraz wyświetlali jego zawartość. Aby zawartość pliku ładnie się wyświetlała, cechę WordWrap obiektu Memo1 ustalmy jako TRUE, wówczas tekst będzie się zwijał w okienku. Ponadto, w przypadku odczytu większego pliku, dobrze by było mieć do dyspozycji możliwość jego przewijania w okienku. Uzyskamy to ustalając dla cechy ScrollBars opcję ssBoth — zawartość okna będzie przewijana zarówno w pionie jak i poziomie. W obszarze określonym komponentem klasy TGroupBox i reprezentowanym przez GroupBox1, w którym zmieniać będziemy styl i kolor czcionki umieśćmy dwa obiekty klasy TCheckBox. Każdemu z nich przypiszemy funkcje obsługi zdarzeń: void __fastcall TForm1::CheckBox1Click(TObject *Sender) { if (CheckBox1->State == TRUE) { Memo1->Font->Name = fsItalic; Memo1->Font->Color = clMaroon; } } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::CheckBox2Click(TObject *Sender) { if (CheckBox2->Checked) { Memo1->Font->Name = fsItalic; Memo1->Font->Color = clBlue; } }

których wykonanie spowoduje, że będziemy mogli zmienić krój czcionki oraz jej kolor w tekście wyświetlanym w Memo1. Dokonaliśmy pierwszych przypisań w naszym projekcie. Zawsze dobrym zwyczajem jest sprawdzenie ich poprawności. Aby tego dokonać musimy niestety w jakiś

94

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

sposób wczytać wybrany plik (lub wpisać coś z klawiatury). Nie przejmujmy się, że tym razem zrobimy to nieco „na piechotę”. C++Builder posiada oczywiście odpowiednie narzędzia pozwalające na pełną automatyzację podobnych czynności, niemniej jednak przypomnienie sobie paru istotnych pojęć związanych z plikami na pewno nikomu z nas nie zaszkodzi. Rys. 6.4. Rozmieszczenie elementów edycyjnych i sterujących na formularzu projektu Projekt06.bpr

Wczytujemy plik z dysku Plik, którego pełną nazwę wraz z rozszerzeniem będziemy w tym konkretnym przypadku wpisywać ręcznie w okienku Edit1, wczytamy posługując się jednym ze sposobów właściwych dla C++, tzn. najpierw plik otworzymy do odczytu korzystając z funkcji FileOpen(). Funkcja ta posiada dwa parametry. Pierwszy z nich mówi, że korzystając z metody c_str() zwracającej wskaźnik (char *) do pierwszego znaku łańcucha identyfikującego właściwość Text obiektu Edit1: Edit1->Text.c_str(), przechowujemy wskaźnik do nazwy pliku (a dokładniej do pierwszego znaku tej nazwy). Drugi parametr, w naszym wypadku ,określa, że plik jest otworzony w trybie do odczytu (file mode Open Read). Otworzonemu plikowi przypisujemy jego identyfikator iFileHandle. Następnie przy pomocy funkcji FileSeek(iFileHandle, 0, 2) sprawdzimy, czy plik nie jest pusty, tzn. określimy gdzie jest jego koniec, mówiąc dokładniej wskaźnik pliku umieścimy na jego końcu. Jeżeli mamy kłopoty ze zrozumieniem znaczenia wskaźnika pliku, wyobraźmy sobie, że oglądamy wywołaną kliszę fotograficzną, możemy ją przeglądać klatka po klatce. Wskaźnik pliku jest właśnie taką „klatką”, która umożliwia nam jego przeszukiwanie. Wywołana z sukcesem funkcja ta zwróci nam rozmiar pliku, który będziemy przechowywać pod zmienną iFileLenght. W przypadku błędnego wywołania zwróci wartość 1. Wówczas należy zadbać, by aplikacja powiadomiła nas o tym przykrym fakcie — dokonamy tego wywołując funkcję MessageBox(), generującą wymagany przez nas komunikat okienkowy.

95 Jeżeli wszystko będzie w porządku, znowu wywołamy FileSeek(), tylko tym razem ustawimy się na początku pliku. Kolejnym etapem będzie przydzielenie bufora, tzn. obszaru pamięci, w którym będziemy przechowywać zawartość pliku. W tego typu sytuacjach najlepiej jest to zrobić wykorzystując operator new, który dynamicznie przydzieli tyle obszaru pamięci, ile potrzeba dla naszych danych, czyli iFileLength + 1. Jedynkę musimy dodać, ponieważ posługujemy się ciągiem znaków zakończonych tzw. zerowym ogranicznikiem (zerowym bajtem), który wyraźnie zaznacza koniec danych w pliku. Ponieważ elementy tablic w C++ zaczynają się od zerowego indeksu, więc po to, by nie zgubić ostatniego bajtu, należy do odczytanego rozmiaru pliku dodać jedynkę. Kolejnym etapem będzie przeczytanie zawartości bufora danych, identyfikowanego przez wskaźnik Buffer przy pomocy funkcji FileRead(). Następnie plik zamykamy funkcją FileClose(), a zawartość bufora wczytujemy do okna reprezentowanego przez Memo1 przy pomocy metody Append(). Na koniec, korzystając z operatora delete, zwalniamy wykorzystywany obszar pamięci. Wszystkie omówione operacje zostały zebrane na wydruku 6.2 ilustrującym funkcję obsługi zdarzenia generowanego po naciśnięciu przycisku Button1, którego cechę Caption w naszej aplikacji zamieniliśmy na &Wczytaj plik. Wydruk 6.2. Funkcja obsługi zdarzenia Button1Click() wykorzystywana w projekcie Projekt06.bpr // --- wczytanie pliku void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) { int iFileHandle; int iFileLength; char *Buffer; iFileHandle = FileOpen(Edit1->Text.c_str(), fmOpenRead); iFileLength = FileSeek(iFileHandle, 0, 2); if(iFileLength == -1) { Application->MessageBox("Nie można otworzy pliku.", "Błąd pliku", IDOK); } else { FileSeek(iFileHandle, 0, 0); Buffer = new char[iFileLength+1]; FileRead(iFileHandle, Buffer, iFileLength); FileClose(iFileHandle); Memo1->Lines->Append(Buffer); delete [] Buffer; } }

Skoro poruszyliśmy temat operatorów new i delete, wyjaśnienie jeszcze jednej rzeczy ułatwi nam w przyszłości pracę, już przy samodzielnym pisaniu aplikacji. Wspomnieliśmy wcześniej o idei obsługi wyjątków. Otóż okazuje się, że wymienione operatory, a zwłaszcza new, są bardzo mocno osadzone na tej arenie. W naszym przykładzie nie zastosowaliśmy żadnej obsługi wyjątków, jednak w programach bardziej zaawansowanych koniecznym byłoby całość instrukcji, począwszy od miejsca wywołania funkcji FileOpen() aż po miejsce, w którym używamy operatora delete, ująć w klauzule try...catch(). Klauzule te przechwytują pewien wyjątek, a następnie przetwarzają go korzystając chociażby z prostego komunikatu. Powinniśmy pamiętać, że jeżeli nie można przydzielić wystarczającej ilości pamięci do wczytania pliku,

96

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

operator new wygeneruje własny wyjątek. W konsekwencji aplikacja, która tego wyjątku nie przechwyci, może zostać zakończona w sposób niekontrolowany. Posługując się parą operatorów new i delete zawsze należy pamiętać, że delete można używać jedynie ze wskaźnikami do obszarów pamięci, które zostały uprzednio przydzielone przy pomocy operatora new. Używając delete z innym adresem możemy popaść w poważne kłopoty.

Komponenty TRadioGroup oraz TScrollBar Sposób wykorzystywania tych komponentów sprawia nam niekiedy pewne trudności. Już sam opis TRadioGroup może być nieco mylący, gdyż sugeruje, że wystarczy umieścić go na formularzu, a następnie w jego obszarze ulokować reprezentantów klasy TradioButton, pobranych bezpośrednio z palety komponentów. Niestety, takie podejście nic nam nie da. Aby reprezentant klasy TRadioGroup spełniał rzeczywiście jakąś rolę w naszej aplikacji, należy odwołać się w inspektorze obiektów do jego cechy Items, następnie rozwinąć TStrings i w pojawiającym się oknie edycji dokonać odpowiedniego opisu opcji. W naszym przypadku, komponent ten będzie odpowiedzialny za zmianę koloru tła wyświetlanego tekstu, zatem należy tam wpisać np.: Rys. 6.5. String List Editor w akcji

I oczywiście potwierdzić. Następnie w opcję Columns (inspektor obiektów) wpiszemy 1, zaś do ItemIndex wstawimy 2 (pamiętajmy, że numeracja opcji zaczyna się od 0). Wystarczy teraz klikając dwa razy dostać się do wnętrza funkcji obsługi zdarzenia RadioGroup1Click() i wypełnić ją odpowiednim kodem. Przy okazji od razu możemy włączyć do programu komponent reprezentowany przez ScrollBar1 z wykorzystaniem jego cechy Position, tak jak pokazano poniżej: void __fastcall TForm1::ScrollBar1Change(TObject *Sender)

97 { RadioGroup1->ItemIndex = ScrollBar1->Position; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::RadioGroup1Click(TObject *Sender) { if (RadioGroup1->ItemIndex == 0) Memo1->Color = clWhite; if (RadioGroup1->ItemIndex == 1) Memo1->Color = clAqua; if (RadioGroup1->ItemIndex == 2) Memo1->Color = clYellow; } //--------------------------------------------------------------------

Poprawność zastosowanych przypisań należy oczywiście (najlepiej od razu) przetestować.

Komponenty TMainMenu oraz TPopupMenu Zajmijmy się teraz obiektami, przy pomocy których będziemy tworzyć opcje menu zarówno głównego, jak i kontekstowego. Aby dostać się do okna służącego do tworzenia menu głównego, należy zaznaczyć komponent MainMenu1, a następnie dwukrotnie kliknąć myszką pole Items karty zdarzeń inspektora obiektów (oczywiście, ten sam efekt otrzymamy klikając dwukrotnie samą ikonę na formularzu). Zmieńmy cechę Caption (nagłówek) na &Plik, pojawi się wówczas nowe pole obok naszej opcji. W ten sposób możemy tworzyć nawet bardzo rozbudowane menu, ale o tym wszystkim jeszcze sobie powiemy w dalszej części książki. Teraz jednak wskażmy pole poniżej i cesze Caption przypiszmy &Wczytaj Plik, następnie przejdźmy do karty Events inspektora obiektów i zdarzeniu OnClick przypiszmy Button1Click. Klikając teraz dwa razy pole &Wczytaj Plik od razu znajdziemy się wewnątrz procedury obsługi zdarzenia Button1Click(). Powróćmy do okna Form1->MainMenu1 i przejdźmy niżej, następną opcję zatytułujemy &Zamknij aplikację. W karcie zdarzeń inspektora obiektów jej cechę Name zmieńmy na ApplicationClose, zaś w karcie zdarzeń zdarzeniu OnClick przypiszmy ApplicationCloseClick. Dwukrotnie klikając dostaniemy się do wnętrza funkcji obsługi zdarzenia ApplicationCloseClick(), którą wypełnimy odpowiednim, znanym już kodem. Rys. 6.6. Okno służące do projektowania głównego menu wraz ze zdefiniowanymi, przykładowymi opcjami

98

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Sposób tworzenia menu kontekstowego nie różni się w istocie od tego, co już powiedzieliśmy na temat menu głównego. Aby wyglądało ono tak, jak pokazuje rysunek 6.7, należy cechy Caption poszczególnych jego opcji zmienić odpowiednio na Niebieski, Czerwony, Zielony i Przywróć kolory, zaś cechy Name odpowiednio na Blue, Red, Green oraz BtnFace. Teraz w karcie Events każdemu z nich wystarczy przypisać zdarzenia BlueClick, RedClick, GreenClick oraz BtnFaceClick. Klikając dwukrotnie poszczególne opcje menu dostaniemy się do funkcji obsługi odpowiednich zdarzeń, których wnętrza wypełnimy kodem pokazanym na wydruku 6.3. Należy też pamiętać, że po to, by menu kontekstowe poruszało się za myszką, należy skorzystać z metody Popup(),uaktywniającej menu, wywoływanej w funkcji obsługi zdarzenia Form1MouseDown(), właściwej dla całego formularza. Innymi słowy, aby się tam dostać, należy raz kliknąć formularz , przejść do karty zdarzeń i wybrać zdarzenie OnMouseDown. Żeby dostać się do zdarzenia FormCreate, należy dwa razy kliknąć sam formularz. Rys. 6.7. Zdefiniowane, przykładowe opcje menu kontekstowego TPopupMenu

TPanel oraz TCheckBox Pokazany na rysunku 6.4 sposób umieszczenia na formularzu reprezentantów klas TPanel oraz TCheckBox nie powinien stanowić dla nas problemu. Pamiętajmy, że obiekt Panel1 nie będzie generował żadnych zdarzeń, służy on tylko do grupowania innych obiektów. Chcąc dostać się do wnętrza funkcji obsługi zdarzeń przyporządkowanych odpowiednio komponentom CheckBox1 oraz CheckBox2 należy po prostu dwukrotnie je kliknąć. Zdarzenia generowane przez te komponenty posłużą nam do zmiany koloru i kroju czcionki tekstu wyświetlanego w Memo1.

Przykładowa aplikacja Wydruk 6.3 przedstawia kompletny kod głównego modułu naszej aplikacji. Obsługa programu sprowadza się do wpisania z klawiatury w oknie edycji Edit1 nazwy pliku wraz z rozszerzeniem, który chcemy obejrzeć. Pamiętać jednak należy, iż w naszym algorytmie nie zastosowaliśmy żadnych opcji umożliwiających programowi rozróżnianie wielkości wpisywanych liter. Dlatego nazwę wczytywanego pliku należy wpisać z ewentualnym uwzględnieniem małych i dużych liter.

99

Wydruk 6.3. Kompletny kod modułu Unit06.cpp projektu Projekt06.bpr #include #include #pragma hdrstop #include "Unit06.h" #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; //-------------------------------------------------------------------__fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::ScrollBar1Change(TObject *Sender) { RadioGroup1->ItemIndex = ScrollBar1->Position; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::FormCreate(TObject *Sender) { PopupMenu1->AutoPopup = FALSE; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Form1MouseDown(TObject *Sender, TMouseButton Button, TShiftState Shift, int X, int Y) { PopupMenu1->Popup(X, Y); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) { int iFileHandle; int iFileLength; char *Buffer; iFileHandle = FileOpen(Edit1->Text.c_str(), fmOpenRead); iFileLength = FileSeek(iFileHandle, 0, 2); if(iFileLength == -1) { Application->MessageBox("Nie można otworzy pliku.", "Błąd pliku", IDOK); } else { FileSeek(iFileHandle, 0, 0); Buffer = new char[iFileLength+1]; FileRead(iFileHandle, Buffer, iFileLength); FileClose(iFileHandle); Memo1->Lines->Append(Buffer); delete [] Buffer; } } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::ApplicationCloseClick(TObject *Sender) { switch(MessageBox(NULL, " Działanie aplikacji zostanie" " zakończone.", "Uwaga!", MB_YESNOCANCEL | MB_ICONQUESTION)) {

100

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne case ID_YES : Application->Terminate(); case ID_CANCEL : Abort(); } } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::CheckBox1Click(TObject *Sender) { if (CheckBox1->State == TRUE) { Memo1->Font->Name = fsItalic; Memo1->Font->Color = clMaroon; } } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::CheckBox2Click(TObject *Sender) { if (CheckBox2->Checked) { Memo1->Font->Name = fsItalic; Memo1->Font->Color = clBlue; } } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::RadioButton1Click(TObject *Sender) { Memo1->Color = clYellow; } //------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::RadioButton2Click(TObject *Sender) { Memo1->Color = clAqua; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::RadioButton3Click(TObject *Sender) { Memo1->Color = clWhite; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::RadioGroup1Click(TObject *Sender) { if (RadioGroup1->ItemIndex == 0) Memo1->Color = clWhite; if (RadioGroup1->ItemIndex == 1) Memo1->Color = clAqua; if (RadioGroup1->ItemIndex == 2) Memo1->Color = clYellow; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::BlueClick(TObject *Sender) { Form1->Color = clBlue; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::RedClick(TObject *Sender) { Form1->Color = clRed; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::GreenClick(TObject *Sender) {

101 Form1->Color = clGreen; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::BtnFaceClick(TObject *Sender) { Form1->Color = clBtnFace; } //--------------------------------------------------------------------

Ćwiczenie do samodzielnego wykonania Ćwiczenie 6.2.

Postaraj się umieścić na formularzu obok menu Plik inne menu, np. Kolory. Zaprojektuj zdarzenia tego menu w ten sposób, by można było dzięki nim zmieniać tło obiektu Mamo1.

Hierarchia własności obiektów Właściciele i rodzice Każdy obiekt przez nas wykorzystywany posiada dwie podstawowe własności: może być właścicielem (ang. owner) innych obiektów lub może być ich rodzicem (ang. parent). Istnieje subtelna różnica pomiędzy tymi dwoma pojęciami, z której należy zdawać sobie sprawę, jeżeli naprawdę zechcemy zrozumieć idee rządzące zasadami programowania obiektowo zdarzeniowego. Wykorzystując graficzny interfejs użytkownika GUI (ang. Graphics User Interface) budujemy aplikacje, których głównym elementem jest formularz. Formularz jest właścicielem obiektów, które na nim umieszczamy. Jako przykład rozpatrzmy komponent CheckBox1, znajdujący się na obszarze określonym przez GroupBox1. Jeżeli zechcemy teraz dowolnie zmienić położenie CheckBox1, napotkamy pewne trudności, mianowicie nie będziemy mogli przesunąć go poza GroupBox1. Mówimy, że GroupBox1, czyli reprezentant klasy TGroupBox stał się rodzicem dla CheckBox1, reprezentującego klasę TCheckBox. Aby przeanalizować przykład hierarchii własności, sprawdźmy kto jest właścicielem formularza. W tym celu wystarczy zaprojektować nowe zdarzenie (lub wykorzystać istniejące) i napisać: ShowMessage(Form1->Owner->ClassName());

Przekonamy się, że właścicielem formularza jest aplikacja. Jeżeli natomiast chcielibyśmy sprawdzić w ten sposób, czy formularz ma rodzica, wygenerujemy po prostu wyjątek. Formularz w prostej linii nie posiada rodzica.

102

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne Następnie napiszmy: ShowMessage(GroupBox1->Owner->ClassName()); ShowMessage(GroupBox1->Parent->ClassName());

Pojawiający się komunikat nie pozostawia cienia wątpliwości: zarówno właścicielem, jak i rodzicem komponentu GroupBox1, umieszczonego bezpośrednio na formularzu, jest TForm1. Przechodząc dalej sprawdzimy cechy własności komponentu CheckBox1: ShowMessage(CheckBox1->Parent->ClassName());

Stwierdzimy, że jego rodzicem jest TGroupBox, zaś właścicielem: ShowMessage(CheckBox1->Owner->ClassName());

Pozostanie dalej formularz, czyli TForm1. Zdarzają się sytuacje, kiedy potrzebujemy, nawet w trakcie działania aplikacji, zmienić położenie jakiegoś komponentu umieszczonego uprzednio w obszarze takim jak TGroupBox czy TPanel. Aby to zrobić, wystarczy pamiętać o omówionych relacjach własności. Jeżeli chcemy, by np. CheckBox1 znalazł się bezpośrednio w innym miejscu formularza, wystarczy przypisać mu Form1 jako rodzica, a następnie podać nowe współrzędne: CheckBox1->Parent = Form1; CheckBox1->Top = 20; CheckBox1->Left = 50;

Należy rozróżniać pojęcia właściciela (Owner) i rodzica (Parent). Rodzic nie jest tożsamy z właścicielem. Właściciela określa się tylko raz podczas wywoływania jego konstruktora i nie można już go zmienić bez zniszczenia obiektu. Rodzica obiektu możemy natomiast zmienić zawsze. Przedstawione powyżej wiadomości na temat własności i rodzicielstwa obiektów stanowią tylko wierzchołek góry lodowej. Być może dla niektórych z nas wyda się to nieco zaskakujące, ale mamy też możliwość samodzielnego tworzenia i umieszczania na formularzu różnych obiektów (dostępnych oczywiście w bibliotece VCL). Musimy wiedzieć, że każdy taki obiekt posiada swojego własnego konstruktora, jednak opis tego zagadnienia nie mieści się w ramach tej książki.

Ćwiczenie do samodzielnego wykonania Ćwiczenie 6.3.

Umieść na formularzu komponent typu TPanel, na nim zaś jeszcze parę innych komponentów widzialnych (mogą być umieszczone na zasadzie piramidki). Postaraj się samodzielnie określić relacje właścicielstwa i rodzicielstwa pomiędzy nimi.

103

Karta Additional Karta Additional jest rozszerzeniem karty Standard. Zawiera szereg komponentów, które okazują się bardzo przydatne w projektowaniu aplikacji. Tabela 6.2. Komponenty karty Additional Ikona

Typ TBitBtn

Znaczenie Przycisk, na którym można umieszczać rysunek.

TSpeedButton

Przycisk umieszczany zwykle na pasku zadań. Na nim również możemy umieszczać rysunki.

TMaskEdit

Komponent służący do maskowania i filtrowania danych wpisywanych zwykle z klawiatury.

TStringGrid

Element, który pozwala na umieszczenie na formularzu typowego arkusza składającego się z komórek edycyjnych rozmieszczonych w wierszach i kolumnach.

TDrawGrid

Element, który umożliwia graficzne przedstawienie danych nie będących tekstem.

TImage

Komponent graficzny. Umożliwia wyświetlenie na formularzu np. mapy bitowej.

TShape

Ten element umieszcza na formularzu wybraną figurę geometryczną. Posiada cechę Shape, przy pomocy której możemy wybrać rodzaj figury.

TBevel

Składnik, który umieszcza na formularzu obszar prostokątny, posiadający cechy trójwymiarowości. Dzięki cechom Shape i Style możemy określić sposób jego wyświetlania.

TScrollBox

Komponent zawierający paski przewijania. Może pełnić rolę przewijanego okienka.

TCheckListBox

Element stanowiący połączenie listy i pola wyboru. Posiada cechę Items umożliwiającą edytowanie tekstu.

TSplitter

Ten komponent dzieli formularz lub okno na kilka części, których obszar możemy zmieniać. Dopiero użycie co najmniej dwóch takich komponentów może dać pożądany efekt.

TStaticText

Składnik,który jest odpowiednikiem TLabel, uzupełniony jednak o szereg właściwości, umożliwia bardziej estetyczne wyświetlenie tekstu.

TControlBar

Komponent, który umożliwia eleganckie i wygodne rozmieszczenie różnych komponentów na pasku zadań.

TApplicationEvents

Komponent umożliwiający przechwytywanie zdarzeń generowanych przez aplikację, w tym również wyjątków.

104

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne Ten składnik umożliwia graficzną wizualizację danych w postaci różnego rodzaju wykresów.

TChart

Karta Win32 Karta zawiera wszystkie elementy sterujące reprezentowane w aplikacjach Windows. Tabela 6.3. Komponenty karty Win32 Ikona

Typ TTabControl

Znaczenie Korzystając z tego komponentu mamy możliwość tworzenia zakładek.

TPageControl

Komponent składający się z większej ilości kart. Aby stworzyć nową kartę w najprostszym przypadku należy nacisnąć prawy klawisz myszki i wybrać opcję New Page.

TImageList

Ten składnik umożliwia utworzenie listy elementów graficznych. Każdemu z obrazków automatycznie jest przypisywany odpowiedni indeks. Komponent niewidzialny.

TTrackBar

Suwak. Posiada cechę Position, dzięki której można regulować i odczytywać aktualną pozycję wskaźnika przesuwania.

TProgressBar

Komponent będący wskaźnikiem postępu. Również posiada cechę Position, dzięki której możemy śledzić postęp wykonywanych operacji.

TUpDown

Komponent umożliwiający zwiększanie bądź zmniejszanie jakiejś wartości. Z reguły nie występuje samodzielnie. Wartości należy wyświetlać w komponentach edycyjnych. Również posiada cechę Position.

THotKey

Element umożliwiający utworzenie klawisza szybkiego dostępu.

TAnimate

Komponent, który umożliwia wyświetlanie sekwencji obrazów.

TDateTimePicker

Komponent będący w istocie pewnego rodzaju kalendarzem. Umożliwia odczytanie i wybranie odpowiedniej daty. Posiada rozwijany obszar podobny do TListBox.

105 TMonthCalendar

Komponent bardzo podobny do poprzedniego, z tą różnicą, że wyświetla od razu datę bieżącego miesiąca.

TTreeView

Składnik powodujący hierarchiczne wyświetlanie elementów.

TListView

Lista widoków wyświetla pozycje składające się z ikon i etykiet.

THeaderControl

Komponent tworzący listę nagłówkową mogącą składać się z wielu sekcji.

TStatusBar

Linia statusu formularza. Aby umieścić odpowiedni tekst w linii statusu formularza, wystarczy nacisnąć prawy klawisz myszki i dostać się do Panels Editor...

TToolBar

Komponent, który tworzy paski narzędzi.

TCoolBar

Komponent będący pewną odmiana panelu, z tą różnicą, że pozwala na zmianę jego rozmiaru.

TPageScroller

Ten składnik może zawierać inne obiekty z możliwością przewijania ich zarówno w pionie jak i poziomie.

Karta System Karta System zawiera szereg komponentów wykorzystywanych w różnych operacjach na poziomie systemu Windows. Tabela 6.4. Komponenty karty System Ikona

Typ TTimer

Znaczenie Jest komponentem niewidzialnym. Służy do generowania zdarzeń w równych odstępach czasu.

TPaintBox

Komponent wykorzystywany do wykonywania różnych operacji graficznych.

TMediaPlayer

Komponent, który umożliwia wykorzystywanie w aplikacji technik multimedialnych.

TOleContainer

Jest komponentem niewidocznym. Służy do generowania na formularzu obszaru klienta OLE.

TDDEClientConv

Komponent niewidzialny. Umożliwia połączenie z serwerem DDE.

TDDEClientItem

Komponent niewidzialny. Określa dane wysyłane przez klienta podczas konwersacji DDE.

106

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne TDDEServerConv

Niewidzialny komponent umożliwiający nawiązanie dialogu z klientem DDE.

TDDEServerItem

Komponent niewidzialny. Umożliwia określenie danych wysyłanych do klienta w trakcie konwersacji DDE.

Karta Dialogs Komponenty Karty Dialogs reprezentują standardowe okna dialogowe Windows. Będą to np. okna do zapisu pliku, odczytu, drukowania, wyboru rodzaju czcionki czy palety kolorów. Wszystkie są komponentami niewidzialnymi. Tabela 6.5. Komponenty karty Dialogs Ikona

Typ TOpenDialog

Znaczenie Komponent tworzący okienko dialogowe służące do wyboru i otwarcia pliku.

TSaveDialog

Komponent tworzący okienko dialogowe służące do zapisu danych do pliku.

TOpenPictureDialog

Składnik umożliwiający dokonanie wyboru plików, w tym również plików graficznych.

TSavePictureDialog

Komponent tworzący okienko dialogowe służące do zapisu pliku graficznego.

TFontDialog

Komponent, który umożliwia dokonanie wyboru czcionki.

TColorDialog

Okienko dialogowe służące do wyboru palety kolorów.

TPrintDialog

Okienko dialogowe służące do drukowania.

TPrinterSetupDialog

Komponent określający ustawienia drukarki.

TFindDialog

Komponent służący do podglądu i wyszukiwania tekstu.

TReplaceDialog

Okienko, które umożliwia wyszukanie fragmentu tekstu i zastąpienie go innym.

Jako pożyteczny przykład wykorzystania niektórych komponentów z omówionych już kart palety komponentów VCL, wykonamy prostą aplikację wczytującą wybrany plik z dysku i wyświetlającą jego zawartość w obiekcie edycyjnym TRichEdit. Postaramy się jednak przy tej okazji zaprojektować naprawdę „profesjonalne” menu.

107

Tworzymy profesjonalne menu Ćwiczenie 6.4.

1. 2.

Załóżmy na dysku oddzielny katalog, powiedzmy, że nazwiemy go \Projekt07. Jeżeli w katalogu, w którym zainstalowaliśmy Buildera istnieje podkatalog \Buttons, odszukajmy go i wybierzmy 7 map bitowych pokazanych poniżej. Przekopiujmy je do naszego katalogu. Jeżeli zaś nie jesteśmy w stanie ich odszukać, należy skorzystać z edytora graficznego pokazanego na rys. 1.25. Postarajmy się samodzielnie wykonać podobne obrazki (zapisując je oczywiście w formacie mapy bitowej).

Nowy

3.

Otwórz

Zapisz jako Cofnij

Wytnij

Kopiuj

Wklej

Zaprojektujmy formularz, w którego skład wchodzić będzie komponent typu TToolBar, 7 przycisków TSpeedButton, okno edycji TRichEdit, przycisk typu TButton, menu TMainMenu, komponenty TSaveDialog i TOpenDialog, komponent TImageList oraz dwa komponenty TActionList. Sposób ich rozmieszczenia na formularzu pokazany jest na rysunku 6.8.

Rys. 6.8. Sposób rozmieszczenia komponentów na formularzu projektu Projekt07.bpr

4.

Najpierw na formularzu umieśćmy komponent TToolBar, zaś bezpośrednio na nim kolejno komponenty TSpeedButton. Posługując się inspektorem obiektów ich cechy Name zmieńmy odpowiednio na FileNew, FileOpen, FileSave, Cut, Copy, Paste, Undo.

108

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne 5. 6.

Korzystając z właściwości Glyph, rozwińmy opcję TBitmap i umieśćmy na każdym z tych przycisków odpowiednią mapę bitową, tak jak na rys. 6.8. Każdemu z naszych komponentów przyporządkujmy funkcję obsługi odrębnego zdarzenia według poniższego schematu: //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::FileNewClick(TObject *Sender) { CheckFileSave(); RichEdit1->Lines->Clear(); RichEdit1->Modified = FALSE; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::FileOpenClick(TObject *Sender) { CheckFileSave(); if (OpenDialog1->Execute()) { RichEdit1->Lines->LoadFromFile(OpenDialog1->FileName); RichEdit1->Modified = FALSE; RichEdit1->ReadOnly = OpenDialog1->Options.Contains(ofReadOnly); } } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::FileSaveAsClick(TObject *Sender) { if (SaveDialog1->Execute()) { RichEdit1->Lines->SaveToFile(SaveDialog1->FileName); RichEdit1->Modified = False; } } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::UndoClick(TObject *Sender) { if (RichEdit1->HandleAllocated()) SendMessage(RichEdit1->Handle, EM_UNDO, 0, 0); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::CutClick(TObject *Sender) { RichEdit1->CutToClipboard(); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::PasteClick(TObject *Sender) { RichEdit1->PasteFromClipboard(); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::CopyClick(TObject *Sender) { RichEdit1->CopyToClipboard(); } //--------------------------------------------------------------------

109 7.

Cechę Name komponentu ImageList1 zmieńmy na MenuImages. Klikając go dwukrotnie, wczytajmy kolejno potrzebne nam obrazki w postaci map bitowych, każdemu z nich automatycznie powinien zostać przyporządkowany kolejny numer:

Rys. 6.9. Sposób posługiwania się komponentem TToolBarImages

8. 9.

Cechę Images (inspektor obiektów, karta Properties) komponentów ActionList1 oraz ActionList2 ustawmy jako MenuImages. Klikając dwukrotnie ActionList1 dostajemy się do pola edycji komponentu. Wybierając New Action zmieniamy kategorię (Categories) na File. Zaznaczając File dostajemy się do okna akcji Actions, zmieniamy Action1 na FileNewcmd, przypisujemy temu komponentowi zerowy indeks obrazka (ImageIndex 0), zaś w opcji Events zdarzeniu OnExecute przypisujemy FileNewClick(). Podobne działania trzeba przeprowadzić z innymi obiektami akcji, tak jak pokazuje to rys. 6.10.

Rys. 6.10. Ustalenie sposobu przypisań właściwości dla komponentów kategorii File

10. W ten sam sposób akcji FileExitcmd przypisujemy funkcje obsługi zdarzenia

110

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne CloseApplicationClick(),skojarzonej z przyciskiem Button1, którego cechę Name zmieniliśmy na CloseApplication, zaś cechę Caption na &Zamknij.

11. Analogicznie projektujemy właściwości komponentów kategorii Edit, ukrywającej się w ActionList2, tak jak pokazuje to rysunek 6.11. Rys. 6.11. Ustalenie sposobu przypisań właściwości dla komponentów kategorii Edit

12. Przechodzimy do zaprojektowania głównego menu. W karcie właściwości inspektora obiektów, cesze Images komponentu TMainMenu przypiszmy MenuImages. 13. Główne menu składać się będzie z dwóch opcji Plik oraz Edycja. Menu Plik zaprojektujemy w sposób pokazany na rysunku 6.12.

111 Rys. 6.12. Menu Plik wraz z odpowiednimi przypisaniami w inspektorze obiektów

Jeżeli zechcemy, aby w odpowiedzi na wybranie opcji Nowy wywoływana była funkcja obsługi zdarzenia FileNewClick(), zdarzeniu OnClick w karcie zdarzeń należy właśnie przypisać FileNewClick. 14. Z kolei menu Edycja zaprojektujemy według przepisu pokazanego na rysunku 6.13.

112

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rys. 6.13. Menu Edycja wraz z odpowiednimi przypisaniami w inspektorze obiektów

Na wydruku 6.4 zamieszczono kompletny kod aplikacji Projekt07.bpr. W funkcji FormCreate() wykorzystaliśmy właściwości InitialDir oraz Filter obiektów TOpenDialog i TSaveDialog, z których pierwsza pozwala już w momencie uruchomienia aplikacji ustalić właściwą ścieżkę dostępu do aktualnego katalogu, z kolei druga z wymienionych zapewnia możliwość odczytania plików posiadających wymagane przez nas rozszerzenia. W tej samej funkcji umieściliśmy również „dymki podpowiedzi” do poszczególnych przycisków, korzystając z właściwości Hint oraz ShowHint. Śledząc poniższy wydruk zauważymy też, że aby komponenty TOpenDialog i TsaveDialog, niewidoczne przecież w trakcie uruchomienia programu, generowały zdarzenia polegające na wyświetleniu odpowiednich okien dialogowych, należy w funkcjach odpowiednich zdarzeń skorzystać z metody Execute(). Plik z dysku odczytujemy korzystając z metody LoadFromFile(), zapisujemy zaś przy pomocy SaveToFile(). W funkcji CheckFileSave() skorzystaliśmy z właściwości Modified komponentów edycyjnych, w tym również klasy TRichEdit. Jeżeli wykonamy jakąkolwiek modyfikację okna edycji, nastąpi wywołanie metody: virtual void __fastcall Modified(void) = 0 ;

którą należy obsłużyć, chociażby w sposób zaprezentowany poniżej. Jeżeli zdecydujemy się zapisać zmiany, zostanie wywołana funkcja obsługi zdarzenia FileSaveAsClick(this), w przeciwnym wypadku nastąpi wywołanie funkcji Abort() wstrzymującej wykonywania bieżącego zdarzenia.

113 W języku C++ istnieje słowo kluczowe this, będące ważnym elementem wielu tzw. „przeładowywanych operatorów”. Każda funkcja składowa aplikacji lub ogólnie obiektu w momencie wywołania uzyskuje automatycznie wskaźnik do obiektu, który ją wywołał. Dostęp do tego wskaźnika uzyskuje się dzięki słowu (wskaźnikowi) this, który jest niejawnym parametrem wszystkich funkcji wchodzących w skład obiektu (aplikacji). Jeżeli w pewnej, wydzielonej części aplikacji, np. w jakiejś funkcji, wywołujemy funkcję obsługi zdarzenia, której argumentem jest z reguły wskaźnik TObject *Sender, należy wówczas jawnie uzyskać do niego dostęp. Z reguły robimy to korzystając właśnie ze wskaźnika this.

Wydruk 6.4. Kod modułu Unit07.cpp aplikacji wykorzystującej listę akcji TActionList w celu zorganizowania pracy głównego menu oraz całego programu. #include #pragma hdrstop #include "Unit07.h" #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; //-------------------------------------------------------------------__fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::FormCreate(TObject *Sender) { OpenDialog1->InitialDir = ExtractFilePath(ParamStr(0)); OpenDialog1->Filter = "*.dat , *.txt, *.cpp, *.c, *.rtf | *.dat; *.txt; *.cpp; *.c; *.rtf"; SaveDialog1->InitialDir = OpenDialog1->InitialDir; SaveDialog1->Filter = "*.*|*.*"; RichEdit1->ScrollBars = ssVertical; FileNew->Hint = "Nowy plik Ctrl+N"; FileNew->ShowHint = TRUE; FileOpen->Hint = "Otwórz plik Ctrl+O"; FileOpen->ShowHint = TRUE; FileSave->Hint = "Zapisz jako... Ctrl+J"; FileSave->ShowHint = TRUE; Copy->Hint = "Kopiuj Ctrl+C"; Copy->ShowHint = TRUE; Paste->Hint = "Wklej Ctrl+V"; Paste->ShowHint = TRUE; Cut->Hint = "Wytnij Ctrl+X"; Cut->ShowHint = TRUE; Undo->Hint = "Cofnij Ctrl+Z"; Undo->ShowHint = TRUE; } //--------------------------------------------------------------------

114

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne void __fastcall TForm1::CheckFileSave(void) { if (RichEdit1->Modified) { switch(MessageBox(NULL, "Zawartość pliku lub okna została" " zmieniona. Zapisać zmiany?", "Uwaga!", MB_YESNOCANCEL | MB_ICONQUESTION)) { case ID_YES : FileSaveAsClick(this); case ID_CANCEL : Abort(); }; } } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::FileNewClick(TObject *Sender) { CheckFileSave(); RichEdit1->Lines->Clear(); RichEdit1->Modified = FALSE; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::FileOpenClick(TObject *Sender) { CheckFileSave(); if (OpenDialog1->Execute()) { RichEdit1->Lines->LoadFromFile(OpenDialog1->FileName); RichEdit1->Modified = FALSE; RichEdit1->ReadOnly = OpenDialog1->Options.Contains(ofReadOnly); } } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::FileSaveAsClick(TObject *Sender) { if (SaveDialog1->Execute()) { RichEdit1->Lines->SaveToFile(SaveDialog1->FileName); RichEdit1->Modified = False; } } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::UndoClick(TObject *Sender) { if (RichEdit1->HandleAllocated()) SendMessage(RichEdit1->Handle, EM_UNDO, 0, 0); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::CutClick(TObject *Sender) { RichEdit1->CutToClipboard(); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::PasteClick(TObject *Sender) { RichEdit1->PasteFromClipboard(); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::CopyClick(TObject *Sender)

115 { RichEdit1->CopyToClipboard(); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::CloseApplicationClick(TObject *Sender) { switch(MessageBox(NULL, " Działanie aplikacji zostanie" " zakończone.", "Uwaga!", MB_YESNOCANCEL | MB_ICONQUESTION)) { case ID_YES : { if (RichEdit1->Modified) CheckFileSave(); Application->Terminate(); } case ID_CANCEL : Abort(); }; } //--------------------------------------------------------------------

Funkcje zdarzeniowe CutClick(), PasteClick(), CopyClick(), towarzyszące podmenu Edycja oraz zaimplementowane w odpowiednich przyciskach zgrupowanych w panelu ToolBar1, czyli Cut, Paste, Copy korzystają z metod RichEdit1->CutToClipboard(), RichEdit1->PasteFromClipboard()i RichEdit1->CopyToClipboard(). Funkcje te umożliwiają także usuwanie fragmentu tekstu, wstawianie fragmentu tekstu znajdującego się w schowku (ang. clipboard) oraz kopiowanie fragmentu tekstu do schowka. Możliwe jest również zaznaczanie całości tekstu przy wykorzystaniu metody RichEdit1->SelectAll(). Aby powtórzyć ostatnio wykonaną (na tekście) operację, należy skorzystać z metody RichEdit1>HandleAllocated(), umieszczonej w funkcji obsługi zdarzenia UndoClick().

Przykład wykorzystania komponentów TApplicationEvents oraz TTimer Ćwiczenie 6.5.

1. 2.

Załóżmy na dysku oddzielny katalog i nazwijmy go \Projekt08. Zaprojektujmy formularz w ten sposób, aby składał się z dwóch komponentów TButton oraz po jednym TTimer i TApplicationEvents, tak jak pokazuje to rys. 6.14.

116

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rys. 6.14. Komponenty formularza projektu Projekt08.bpr

3.

4.

5. 6.

Zaznaczając komponent Timer1, w karcie zdarzeń inspektora obiektów jego cechę OnTimer ustalmy jako TimerOnTimer. W wyniku tego działania Timer generować będzie zdarzenia w mniej więcej równych odstępach czasu, określonych przez jego właściwość Interval. Treść funkcji obsługi zdarzenia TimerOnTimer() wypełnijmy kodem przedstawionym na wydruku 6.5. Zastosujemy proste funkcje trygonometryczne sin() oraz cos() w celu opisania toru ruchu przycisku Button1 oraz całego formularza. Ponieważ funkcje trygonometryczne w wyniku nie zawsze zwracają liczbę całkowitą (właściwości Top oraz Left muszą być typu int), dlatego rezultat wykonania tych funkcji zostanie zaokrąglony poprzez funkcję floor(). Funkcje te wymagają włączenia biblioteki math.h. M_PI jest predefiniowaną stałą reprezentującą liczbę π. W funkcji obsługi zdarzenia ApplicationEventsActivate() uaktywnijmy działanie Timera korzystając z jego właściwości Enabled. Aby dostać się do wnętrza tej funkcji zaznaczmy komponent ApplicationEvents1 i w karcie zdarzeń inspektora obiektów jego zdarzeniu OnActivate przypiszmy ApplicationEventsActivate. Naciskając Enter (lub klikając dwa razy) dostaniemy się do wnętrza funkcji odpowiedniego zdarzenia. W analogiczny sposób zaprojektujmy funkcję obsługi zdarzenia ApplicationEventsDeactivate(). W funkcji obsługi zdarzenia Button1Click() zainicjujemy generator liczb losowych Randomize(), następnie korzystając z funkcji int random(int num) losującej liczby z przedziału <0; num-1> dokonamy losowego wyboru komunikatu przypisanego odpowiedniemu indeksowi tablicy text.

Wydruk 6.5. Kompletny kod modułu Unit08.cpp projektu Projekt08.bpr #include #include #pragma hdrstop #include "Unit08.h" #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm"

117 double counter = 0; // licznik AnsiString text[10]; TForm1 *Form1; //-------------------------------------------------------------------__fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::TimerOnTimer(TObject *Sender) { counter ++; Button1->Top = floor(cos(M_PI*counter/128)*100+100); Button1->Left = floor(sin(M_PI*counter/128)*100+100); Form1->Top = floor(sin(M_PI*counter/128)*200+200); Form1->Left = floor(cos(M_PI*counter/128)*200+200); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::FormCreate(TObject *Sender) { Timer1->Enabled = FALSE; // Timer wyłączony Timer1->Interval = 1; // przedział generowania zdarzeń 1 ms text[0] text[1] text[2] text[3] text[4]

= = = = =

"Bardzo dobrze"; "Za mocno !!!"; "Jeszcze raz"; "Prawie Ci się udało"; "Nie tak !!! Słabiej !!!";

} //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button2Click(TObject *Sender) { Timer1->Enabled = FALSE; Application->Terminate(); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) { Randomize(); ShowMessage(text[random(5)]); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::ApplicationEventsActivate(TObject *Sender) { ShowMessage(" Zdarzenie aktywowane"); Timer1->Enabled = TRUE; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::ApplicationEventsDeactivate(TObject *Sender) { Timer1->Enabled = FALSE; } //--------------------------------------------------------------------

Działanie programu sprowadza się do prostej animacji jednego z przycisków oraz całego formularza. Aby wstrzymać działanie aplikacji należy kliknąć jakieś miejsce na pulpicie poza obszarem formularza.

118

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Ćwiczenie do samodzielnego wykonania Ćwiczenie 6.6.

Zmodyfikuj przedstawiony na wydruku 6.5 program, tak aby można było wykorzystać inne zdarzenia udostępniane przez TApplicationEvents. Pożyteczną ściągawkę można znaleźć w katalogu instalacyjnym Buildera \Examples\AppEvents\.

Karta Win 3.1 Karta Win 3.1 udostępnia listę komponentów stosowanych w starszych, 16-bitowych wersjach C++Buildera. Nie jest zalecane używanie komponentów posiadających swoje odpowiedniki np. w obecnych kartach Win32 czy Data Controls, co zostało zaznaczone w poniższym zestawieniu. Tabela 6.6. Komponenty karty Win 3.1 Ikona

Typ TTabSet

Znaczenie Odpowiada komponentowi TTabControl z karty Win32.

TOutLine

Odpowiada komponentowi TTreeView z karty Win32.

TTabbedNoteBook

Odpowiednik TPageControl z karty Win32.

TNoteBook

Odpowiednik TPageControl.

THeader

Odpowiada komponentowi THeaderControl z karty Win32.

TFileListBox

Komponent dający możliwość wyświetlenia listy plików wskazanego katalogu.

TDirectoryListBox Element udostępniający listę katalogów wybranego napędu. TDriveComboBox

Komponent pozwalający dokonać wyboru napędu (stacji dysków).

TFilterComboBox

Komponent, który udostępnia listę plików wyświetlanych z zastosowaniem odpowiedniego filtru. Celowi temu służy właściwość Mask.

DBLookupList

Odpowiada komponentowi TDBLookupListBox z karty Data Controls dostępnej w wersji Enterprise C++Buildera 5.

DBLLookupCombo

Odpowiada komponentowi TDBLookupComboBox z karty Data Controls dostępnej w wersji Enterprise C++Buildera 5.

119 Komponenty karty Win 3.1 mimo, iż pochodzą ze starszych wersji C++Buildera, są w dalszym ciągu często używane. Chodzi głównie o komponenty ułatwiające bardzo szybie wczytanie wybranego pliku. Obiekty obsługujące te zdarzenia mają jeszcze jedną poważną zaletę, mianowicie wczytywany plik można natychmiast poddać edycji. Zilustrujemy to na przykładzie prostego ćwiczenia.

Wykorzystanie komponentów TDirectoryListBox, TFileListBox, TFilterComboBox oraz TDriveComboBox Ćwiczenie 6.7.

Zaprojektujmy formularz składający się z pojedynczych komponentów TDirectoryListBox, TFileListBox, TDriveComboBox, TFilterComboBox, TEdit, TMemo oraz TButton, tak jak pokazuje to rys. 6.15. Aby obiekty służące do wyboru napędu, wyboru katalogów, przeglądania katalogów „widziały się nawzajem”, należy ich cechy odpowiednio ze sobą powiązać. Można to zrobić korzystając z inspektora obiektów lub, co jest bardziej przejrzyste, dokonując odpowiednich przypisań w funkcji FormCreate(), pokazanych na wydruku 6.6. 1. Właściwości FileList obiektu DirectoryListBox1 przypiszmy FileListBox1. 2. Właściwości DirList obiektu DriveComboBox1 przypiszmy DirectoryListBox1. 3. Właściwość FileEdit komponentu FileListBox1 ustalmy jako Edit1. 4. Właściwość Filter obiektu FilterComboBox1 ustalmy przykładowo tak, jak pokazuje to poniższy wydruk. 5. Klikając dwukrotnie obszar FileListBox1 dostaniemy się do wnętrza funkcji obsługi zdarzenia FileListBox1Change(). Wystarczy wypełnić ją znanym nam już kodem. 6. Cechę Mask komponentu FileListBox1 ustalmy jako FilterComboBox1>Mask. Czynność tę wykonamy w funkcji obsługi zdarzenia FilterComboBox1Change(). Rys. 6.15. Działający Projekt09.bpr

Wydruk 6.6. Kompletny kod modułu Unit09.cpp projektu Projekt09.bpr #include #pragma hdrstop #include "Unit09.h"

120

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; //-------------------------------------------------------------------__fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::FormCreate(TObject *Sender) { DirectoryListBox1->FileList = FileListBox1; FilterComboBox1->Filter = "wszystkie pliki (*.*)|*.*|" "pliki (*.h;*.hpp)|*.h;*.hpp |pliki (*.cpp;*bpr)|*.cpp;*.bpr" ; DriveComboBox1->DirList = DirectoryListBox1; FileListBox1->FileEdit = Edit1; Memo1->ScrollBars = ssBoth; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::FilterComboBox1Change(TObject *Sender) { FileListBox1->Mask = FilterComboBox1->Mask; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::FileListBox1Change(TObject *Sender) { int iFileHandle; int iFileLength; char *Buffer; try { Memo1->Lines->Clear(); iFileHandle = FileOpen(FileListBox1->FileName.c_str(), fmOpenRead); iFileLength = FileSeek(iFileHandle, 0, 2); FileSeek(iFileHandle, 0, 0); Buffer = new char[iFileLength+1]; FileRead(iFileHandle, Buffer, iFileLength); FileClose(iFileHandle); Memo1->Lines->Append(Buffer); Form1->Caption = Edit1->Text; delete [] Buffer; } catch(...) { ShowMessage(" Błąd otwarcia pliku. Nie można przydzielić" " wystarczającej ilości pamięci do wczytania" " pliku."); } } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) { Application->Terminate(); } //--------------------------------------------------------------------

121

Karta Samples Karta Samples zawiera 9 przykładowych komponentów. Ich kody źródłowe znajdują się w katalogu instalacyjnym Buildera \EXAMPLES\CONTROLS\SOURCE. W momencie włączenia tych komponentów do formularza, ich pliki nagłówkowe zostaną dołączone dyrektywą #pragma link, która informuje konsolidator o potrzebie dołączenia danego zbioru do pliku wykonawczego programu. Tabela 6.7. Komponenty karty Samples Ikona

Typ TPie

Znaczenie Element służący do przedstawiania okręgu lub wycinka okręgu. Właściwość Angles uruchamia Pie Angles Editor. Kod źródłowy komponentu można znaleźć w plikach piereg.* oraz pies.*.

TTrayIcon

Komponent, który umożliwia m.in. wykonanie zamiany ikon, w tym ich prostej animacji. Kod źródłowy komponentu można znaleźć w plikach Trayicon.*.

TPerformanceGraph

Element służący do przedstawienia grafiki. Kod źródłowy komponentu znajduje się w plikach PERFGRAP.*.

TCSpinButton

Komponent umożliwiający płynne zmniejszanie i zwiększanie zawartości liczbowej wybranego pola edycji. Jego kod źródłowy znajduje się w plikach CSPIN.*.

TCSpinEdit

Element stanowiący połączenie TCSpinButton oraz TEdit. Kod źródłowy można znaleźć w plikach CSPIN.*.

TCColorGrid

Komponent umożliwiający dokonanie wyboru koloru. Jego kod źródłowy znajduje się w plikach CGRID.*.

TCGauge

Komponent przedstawiający wskaźnik postępu. Dzięki właściwości Kind można go przedstawić w postaci paska, liczby, koła lub wycinka koła. Jego kod źródłowy znajduje się w plikach CGAUGES.*.

TCDirectoryOutLine

Wyświetla drzewo katalogów znajdujących się na dysku. Kod źródłowy komponentu znajduje się w plikach cdiroutl.*.

TCCalendar

Komponent wyświetlający aktualną datę w postaci uproszczonego kalendarza. Jego kod źródłowy znajduje się w pliku CCALENDR.*.

Jako przykład wykorzystania niektórych komponentów z kart Samples oraz Standard stworzymy prostą aplikację, przy pomocy której możliwym będzie animacja ikon. Zmieniające się ikony będą wyświetlane na dolnym pasku zadań w prawym rogu monitora tuż obok zegara.

122

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Wykorzystanie komponentów TCSpinEdit, TTrayIcon, TImageList oraz TCheckBox Ćwiczenie 6.8.

Zaprojektujmy formularz składający się z pojedynczych komponentów TCSpinEdit, TTrayIcon, TImageList, TButton oraz dwóch komponentów typu TCheckBox tak jak pokazuje to rysunek. 6.16. Rys. 6.16. Komponenty formularza projektu Projekt10.bpr

1.

Korzystając z inspektora obiektów właściwość Icons komponentu TrayIcon1 zmieńmy na ImageList1. Tym samym spowodujemy, że ikony wczytane do komponentu ImageList1 będą „widziane” przez TrayIcon1. W podobny sposób (żeby zbytnio nie komplikować dalszych rozważań) właściwościom PopupMenuOn oraz RestoreOn przypiszmy imNone.

2.

Cechy Caption komponentów CheckBox1 oraz CheckBox2 zmieńmy odpowiednio na Animacja oraz Pokaż ikonę.

3.

Cechy Increment, MinValue oraz MaxValue komponentu CSpinEdit1 ustalmy w sposób pokazany w funkcji FormCreate() na wydruku 6.7.

4.

We wnętrzu tej samej funkcji cechę Visible komponentu TrayIcon1 uzależnimy od aktualnego stanu komponentu CheckBox2 reprezentowanego przez właściwość Checked.

5.

Właściwość Animate komponentu TrayIcon1 uzależnimy od stanu cechy Checked komponentu CheckBox1.

6.

Właściwości AnimateInterval komponentu TrayIcon1 przypiszmy wartość cechy Value komponentu CSpinEdit1.

Kompletny kod głównego modułu naszej aplikacji powinien wyglądać tak jak przedstawiono to na wydruku 6.7. Wydruk 6.7. Kod modułu Unit10.cpp aplikacji Projekt10.bpr wykonującej prostą animację ikon. #include #pragma hdrstop

123 #include "Unit10.h" #pragma package(smart_init) #pragma link "CSPIN" #pragma link "Trayicon" #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; //-------------------------------------------------------------------__fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::FormCreate(TObject *Sender) { CSpinEdit1->MaxValue = 2000; CSpinEdit1->MinValue = 100; CSpinEdit1->Increment = 100; TrayIcon1->Visible = CheckBox2->Checked; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::CheckBox1Click(TObject *Sender) { TrayIcon1->Animate = CheckBox1->Checked; if(CheckBox1->Checked == FALSE) TrayIcon1->IconIndex = 0; Update(); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::CheckBox2Click(TObject *Sender) { TrayIcon1->Visible = CheckBox2->Checked; CheckBox1->Enabled = CheckBox2->Checked; Update(); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::CSpinEdit1Change(TObject *Sender) { TrayIcon1->AnimateInterval = CSpinEdit1->Value; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) { Application->Terminate(); } //--------------------------------------------------------------------

Przedstawiony algorytm każdy na własny użytek może wzbogacić o szereg innych elementów. Zaglądając do kodów źródłowych poszczególnych komponentów karty Samples możemy samodzielnie odszyfrować jeszcze wiele ich możliwości.

124

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Komponent TCCalendar Ćwiczenie 6.9.

Zaprojektujemy aplikację wykorzystującą komponent TCCalendar. Dodatkowo posłużymy się komponentami TBitBtn z karty Additional oraz TGroupBox z karty Standard. Wykorzystamy też dobrze nam już znany przycisk TButton. 1.

2. 3.

4.

Na formularzu umieszczamy komponent Calendar1 reprezentujący klasę TCCalendar. W inspektorze obiektów jego cechę BorderStyle zmieńmy na bsSingle. Klikając nań dwukrotnie dostajemy się do funkcji obsługi zdarzenia Calendar1Change(). Korzystając z metody DateToStr() właściwości Caption naszego kalendarza przypiszmy aktualną datę Calendar1->CalendarDate. Rozmieśćmy na formularzu dwa komponenty GroupBox1oraz GroupBox2 reprezentujące klasę TGroupBox. Ich cechy Caption zmieńmy odpowiednio na &Cofnij oraz &Dalej. W obszarze wymienionych komponentów rozmieszczamy po dwa obiekty TBitBtn. Możemy uprzednio przy pomocy edytora rysunków przygotować odpowiednie rysunki i korzystając z właściwości Glyph umieścić je na przyciskach, tak jak pokazuje to rys. 6.17. Korzystamy z metod PrevYear(), PrevMonth(), NextYear() oraz NextMonth() w celu uzupełnienia naszego kalendarza w funkcje obsługi odpowiednich zdarzeń polegających na wybraniu kolejnego roku lub miesiąca. Kompletny kod naszej aplikacji znajduje się na wydruku 6.8.

Rys. 6.17. Działający kalendarz

Wydruk 6.8. Kod modułu Unit11.cpp kalendarza: Projekt11.bpr #include #pragma hdrstop #include "Unit11.h" #pragma package(smart_init) #pragma link "CCALENDR" #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; //-------------------------------------------------------------------__fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner)

125 : TForm(Owner) { } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::FormCreate(TObject *Sender) { Caption = "Aktualna data: Rok-Miesiąc-Dzień " + DateToStr(Calendar1->CalendarDate); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Calendar1Change(TObject *Sender) { Caption = "Rok-Miesiąc-Dzień " + DateToStr(Calendar1->CalendarDate); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::BitBtn1Click(TObject *Sender) { Calendar1->PrevYear(); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::BitBtn2Click(TObject *Sender) { Calendar1->PrevMonth(); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::BitBtn4Click(TObject *Sender) { Calendar1->NextYear(); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::BitBtn3Click(TObject *Sender) { Calendar1->NextMonth(); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) { Application->Terminate(); } //--------------------------------------------------------------------

Wykonany własnymi siłami kalendarz może wzbogacić nasze aplikacje o opcje pozwalające na proste kontrolowanie aktualnej daty bez potrzeby wnikania w skomplikowane zasoby systemu Windows. Oczywiście taki kalendarz w każdej chwili możemy ukryć. Wystarczy jego cechę Visible ustalić jako FALSE, co wcale nie przeszkadza, aby aktualna data nie była wyświetlana w jakimś miejscu aplikacji.

Karta ActiveX Komponenty karty ActiveX nie wchodzą w skład biblioteki VCL. Są to przykładowe obiekty ActiveX, zaprojektowane w ten sposób, by można było natychmiast skorzystać z ich usług.

126

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Tabela 6.8. Niektóre komponenty karty ActiveX Ikona

Typ TChartfx

Znaczenie Obiekt ActiveX służący do tworzenia wykresów.

TVSSpell

Visual Speller Control Properties. Komponent pełniący rolę tzw. spell-chackera.

TF1Book

Obiekt posiadający cechy arkusza kalkulacyjnego.

TVtChart

Komponent służący to tworzenia wykresów.

Komponent TF1Book Ćwiczenie 6.10.

Jako przykład wykorzystania w naszych aplikacjach niektórych komponentów karty ActiveX pokażemy, jak w bardzo prosty sposób można skorzystać z reprezentanta klasy TF1Book. 1. Umieśćmy na formularzu komponent F1Book1. Klikając dwukrotnie jego obszar możemy zapoznać się z jego właściwościami, które w większości są zdublowane w analogicznej karcie inspektora obiektów. Rys. 6.18. Właściwości VCI Formula One Workbook

2.

Po skompilowaniu i uruchomieniu aplikacji dwukrotnie klikając prawym klawiszem myszki dostaniemy się do Formula One Workbook Designer, który jest odpowiednikiem prostego arkusza kalkulacyjnego. Jego obszar podzielony jest na komórki, których współrzędne określone są w sposób typowy dla arkuszy kalkulacyjnych: wiersze (ang. rows) i kolumny (ang. columns). Korzystając z menu File|Read możemy wczytać dane zawarte w plikach tekstowych, typowe dla formatu Excela, czyli *.xls lub w formacie *.vts, który jest preferowanym formatem

127 Workbooka. Dane w postaci liczb możemy też wpisywać samodzielnie. Również zapis danych do pliku nie powinien przedstawiać żadnych problemów. Rys. 6.19. Formula One Workbook Designer

3. 4.

Jeżeli zechcemy graficznie zobrazować nasze dane, należy najpierw je zaznaczyć albo przy pomocy myszki, albo korzystając z kombinacji klawiszy Shift + strzałka (kursor). Wybieramy ostatni przycisk z podpowiedzią Chart (diagram, wykres) i „ciągniemy” myszką na wolnym obszarze arkusza. W ten sposób możemy uaktywnić kreatora wykresów Chart Wizard. Zawiera on bogaty zbiór różnego rodzaju diagramów i wykresów. Zakładki Gallery, Style, Layout oraz Axes ułatwiają optymalny dobór parametrów wykresu oraz dokonania jego opisu. Jeżeli dokonamy już wyboru najbardziej odpowiadających nam opcji, kończymy przyciskiem Finish.

128

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Rys. 6.20. Kreator wykresów

5.

Końcowy wynik możemy zobaczyć w postaci podobnej do tej przedstawionej na rys. 6.21.

Rys. 6.21. Wykres umieszczony na arkuszu kalkulacyjnym

129

Karta Internet Wykorzystując komponenty karty Internet można w aplikacjach umieszczać opcje pozwalające na korzystanie z sieci Internet oraz protokołu TCP/IP. Tabela 6.9. Podstawowe komponenty karty Internet Ikona

Typ TClientSocket

Znaczenie Komponent ułatwiający połączenie z innym komputerem w sieci.

TServerSocket

Komponent odpowiadający na żądania innych komputerów w sieci.

TCppWebBrowser

Komponent wyświetlający stronę HTML w postaci Web. Warunkiem jest posiadanie przeglądarki Internet Explorer wersji 4 lub wyższej.

TWebDispatcher

Komponent, przy pomocy którego następuje konwersja zwykłego modułu danych na postać Web.

TPageProducer

Komponent konwertujący szablon HTML na kod, który może być następnie przeglądany.

TQueryTableProducer

Komponent tworzący tablice HTML na podstawie rekordów obiektu typu TQuery.

TDataSetTableProducer Komponent tworzący tablice HTML na podstawie rekordów obiektu typu TDataSet.

Karta Servers Karta Servers zawiera 30 komponentów będących swego rodzaju wizualizacją aktualnie dostępnych serwerów COM dokonaną na potrzeby biblioteki VCL. Wszystkie wywodzą się z obiektu TOleServer. Przy ich pomocy możemy automatycznie połączyć się z wybranym serwerem COM. Rys. 6.22. Karta Servers Dokładne omówienie wszystkich komponentów karty Servers wraz z ich właściwościami i metodami, z których korzystają, a tym samym budowy serwerów COM, znacznie wykracza poza ramy naszych ćwiczeń. Niemniej jednak możemy chociażby jakościowo zapoznać się z podstawowymi własnościami wybranych obiektów. Prawdopodobnie nie ma wśród nas nikogo, kto by nie miał do czynienia z narzędziami pakietu Office. Do najbardziej podstawowych aplikacji

130

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

tego pakietu należy oczywiście zaliczyć Worda, Excela oraz Power Pointa. Spróbujmy zatem, korzystając z bardzo prostych funkcji połączyć się z wymienionymi aplikacjami. Tabela 6.10. Podstawowe komponenty karty Servers służące do połączenia z narzędziami pakietu Office Ikona

Typ Znaczenie TPowerPointApplication Umożliwia połączenie z aplikacjami Power Point. Komponent niewidzialny. Jego kod źródłowy znajduje się w plikach PowerPoint_97_SRVR.*. znajdujących się w katalogach

\Include\VCL\ oraz \Source\Comservers\Office97\5 TWordApplication

Umożliwia połączenie z aplikacjami Worda. Komponent niewidzialny. Jego kod źródłowy znajduje się w plikach Word_97_SRVR.*. znajdujących się w katalogach \Include\VCL\ oraz \Source\Comservers\Office97\

TExcelApplication

Umożliwia połączenie z aplikacjami Excela. Komponent niewidzialny. Jego kod źródłowy znajduje się w plikach Excel_97_SRVR.*. znajdujących się w katalogach \Include\VCL\ oraz \Source\Comservers\Office97\

Komponenty TPowerPointApplication, TWordApplication oraz TExcelApplication Ćwiczenie 6.11.

Zaprojektujemy formularz składający się z trzech komponentów typu TGroupBox. W ich obszarach umieszczamy po dwa przyciski TButton, które będą odpowiadać za nawiązanie połączenia z wybranym serwerem COM oraz jego dezaktywację. Dodatkowo na formularzu umieszczamy po jednym komponencie TPowerPointApplication, TWordApplication oraz TExcelApplication, podobnie jak na rysunku 6.23. Rys. 6.23. Aplikacja wykorzystująca przykładowe komponenty karty Servers w celu dokonania połączeń z wybranymi serwerami COM

1.

5

W najprostszym przypadku ustanowienie połączenia z wybranym serwerem dokonujemy korzystając z metody Connect(), której odpowiednie wywołania zostały umieszczone w funkcji FormCreate(). Nazwa ostatniego katalogu będzie pochodzić od nazwy katalogu, w którym zainstalowana jest wybrana wersja pakietu Office. Wersję pakietu Office, z którą chcemy współpracować należy podać w trakcie instalacji Borland C++Buildera 5.

131 2.

3.

W celu wizualizacji połączenia przeważnie korzystamy z właściwości Visible poszczególnych obiektów. Pewnym wyjątkiem mogą być aplikacje Excela, gdzie niekiedy wygodniej jest skorzystać z metody Set_Visible() wywoływanej z odpowiednimi parametrami. Aby bezpiecznie dezaktywować połączenie korzystamy z metody Disconnect().

Wydruk 6.9. Kod modułu Unit12.cpp aplikacji realizującej połączenia z wybranymi serwerami COM. #include #pragma hdrstop #include "Unit12.h" #pragma package(smart_init) #pragma link "PowerPoint_97_SRVR" #pragma link "Word_97_SRVR" #pragma link "Excel_97_SRVR" #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; //-------------------------------------------------------------------__fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::FormCreate(TObject *Sender) { // PowerPointApplication1->InitServerData(); PowerPointApplication1->Connect(); // ExcelApplication1->InitServerData();; ExcelApplication1->Connect(); // WordApplication1->InitServerData(); WordApplication1->Connect(); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) { WordApplication1->Visible = TRUE; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button2Click(TObject *Sender) { WordApplication1->Disconnect(); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button4Click(TObject *Sender) { PowerPointApplication1->Visible = TRUE; } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button5Click(TObject *Sender) { PowerPointApplication1->Disconnect(); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button6Click(TObject *Sender)

132

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne { ExcelApplication1->Set_Visible(0, 1); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button7Click(TObject *Sender) { ExcelApplication1->Disconnect(); } //-------------------------------------------------------------------void __fastcall TForm1::Button3Click(TObject *Sender) { Application->Terminate(); } //--------------------------------------------------------------------

Metoda Disconnect() wchodzi w zakres innej metody BeforeDestruction(), której wywoływanie w sposób jawny nie jest jednak zalecane. Korzystając z prostego algorytmu przedstawionego na wydruku 6. 9 możemy bez problemu z poziomu działającej aplikacji napisanej w Borland C++Builderze 5 uruchomić wymienione narzędzia pakietu Office. Będą one pracowały w taki sam sposób jakby były uruchamiane w sposób tradycyjny, tzn. bezpośrednio z pulpitu. Pokazana idea komunikacji COM pozwala też na wielokrotne uruchamianie i dezaktywację wybranego połączenia.

Podsumowanie W trakcie niniejszego rozdziału zapoznaliśmy się z podstawowymi, dostępnymi w C++Builderze 5 elementami biblioteki VCL. Wykonując parę prostych ćwiczeń nauczyliśmy się posługiwać właściwościami, zdarzeniami oraz metodami różnych komponentów. Przykładowe, kompletne wydruki stosowanych algorytmów pomogą nam zrozumieć, jak z pokazanych komponentów możemy skorzystać w praktyce.

133

Rozdział 7 . Aplikacje SDI oraz MDI Wszystkie przedstawione w poprzednich rozdziałach przykładowe aplikacje w każdym szczególe konstruowaliśmy samodzielnie nabierając wprawy w manipulowaniu komponentami biblioteki VCL. Należy jednak pamiętać, że istnieje dużo prostszy (ale mniej kształcący) sposób zaprojektowania formularza. Można w tym celu skorzystać z menu File|New|Projects. W ten sposób dostaniemy się do zakładki z gotowymi szablonami formularza (rys. 7.1). Rys. 7.1. Dostępne, przykładowe projekty różnych formularzy

134

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Aplikacje jednodokumentowe Wybierając przykładowy projekt aplikacji jednodokumentowej SDI Application (ang. Single Document Interface) otrzymujemy gotowy do użycia i ewentualnie dalszego uzupełniania formularz. Widzimy na nim gotowe komponenty TSaveDialog, TOpenDialog, TImageList, TActionList, TMainMenu, TStatusBar. Wszystkie mają już odpowiednio wykonane przypisania. Aplikacja taka, przynajmniej w swej warstwie edycyjnej jest praktycznie gotowa do użycia. Rys. 7.2. Formularz aplikacji jednodokumentowej

Aplikacje wielodokumentowe Aplikacje wielodokumentowe MDI Application (ang. Multi Document Interface) służą do zarządzania zdarzeniami zachodzącymi w kilku oknach jednocześnie. Podstawową rzeczą, jaka odróżnia je od aplikacji SDI, jest styl stosowanego formularza. O ile w przypadku aplikacji SDI styl formularza reprezentowany przez właściwość FormStyle jest typu fsNormal (zob. karta właściwości inspektora obiektów), to w przypadku aplikacji MDI formularz posiadać będzie styl fsMDIForm. Wszystkie jego okna potomne reprezentowane będą przez formularze fsMDIChild. Centralną część formularza widocznego na rysunku 7.3 stanowi tzw. okno klienta (ang. client window).

135 Rys. 7.3. Formularz aplikacji MDI

Wszystkie okna potomne (ang. child window) umieszczane w oknie klienta, są całkowicie mu podporządkowane, tak jak pokazuje to rysunek 7.4 Rys. 7.4. Przykład aplikacji korzystającej z wielu dokumentów wyświetlanych w oknach potomnych

Okna takie możemy dowolnie konfigurować korzystając z przycisków znajdujących się na pasku menu lub bezpośrednio z głównego menu (menu systemowego). Zachęcam Czytelników do samodzielnego przetestowania właściwości przedstawionych formularzy, a także do zaznajomienia się z ich kodami źródłowymi. Będzie to ciekawe i kształcące zajęcie. Również każda próba uzupełnienia formularzy o nowe, własne elementy pozwoli nam w większym stopniu oswoić się z tego typu aplikacjami.

136

Borland C++Builder 5. Ćwiczenia praktyczne

Podsumowanie Celem tego krótkiego, kończącego już książkę, rozdziału było zaprezentowanie gotowych do użycia projektów formularzy udostępnianych nam przez C++Buildera. Dodatkowo każdy z Czytelników mógł się zapoznać z szablonem aplikacji klienta do Windows 2000 lub z techniką tworzenia logo w aplikacjach. Zamieszczone w menu File|New|Projects przykłady prawie już gotowych programów należy jednak traktować jako swego rodzaju pomoc metodyczną. Największym bowiem błędem, jaki może zrobić osoba zaczynająca dopiero tworzyć w C++Builderze jest bezkrytyczne sięgnięcie do omówionych przykładów. Pokazane przykładowe aplikacje mogą być nam bardzo pomocne pod jednym tylko warunkiem, jakim jest świadomość, że coś podobnego jesteśmy w stanie stworzyć również samodzielnie.