Diaczenko Marina i Siergiej - Vita Nostra - F

Maria i Siergiej Diaczenko

Vita nostra Przełożył Piotr Ogorzałek

Stawiguda 2008

Vita nostra tyt. oryginału: Vita nostra

Copyright © 2007 by Marina i Siergiej Diaczenko

ISBN 978-83-89951-83-0

Projekt i opracowanie graficzne okładki Tomasz Maroński Redakcja Jacek Inglot Korekta Bogdan Szyma, Aleksandra Przybylska Skład Tadeusz Meszko

Wydanie I

Agencja „Solaris” Małgorzata Piasecka 11-034 Stawiguda, ul. Warszawska 25 A Tel./fax089 5413117 e-mail: [email protected] sprzedaż wysyłkowa: www.solarisnet.pl

CZĘŚĆ PIERWSZA

Te ceny to po prostu koszmar! W końcu mama wynajęła pokoik z oknami na zachód w czteropiętrowym domu dwadzieścia minut od morza. Drugi, identyczny (bo było to mieszkanie dwupokojowe!), zajmował chłopak z dziewczyną. Wszystko było więc wspólne - kuchnia, łazienka i ubikacja. - Ale oni całymi dniami siedzą na plaży - uspokajała właścicielka. - A dużo to młodym trzeba? A morze, o, prawie z okna widać. Istny raj. Właścicielka wyszła, zostawiając dwa klucze; od drzwi wejściowych i od pokoju. Saszka na dnie walizki znalazła kupiony w zeszłym roku, niemal wyblakły kostium kąpielowy i pospiesznie przebrała się w łazience, w której na kaloryferze schły czyjeś majtki. Ogarnął ją świąteczny, radosny niepokój; jeszcze trochę i zanurzy się w morzu. Fale, sól na wargach, głęboka toń barwy khaki; po długiej zimie zapomniała już to uczucie. W przejrzystej fali palce przypominają kolorem białą czereśnię. Płyniesz w stronę horyzontu, czujesz, jak morze omywa brzuch i plecy, potem nurkujesz i na dnie widzisz kamienie, wodorosty i zielonkawe, pstre rybki. - Może najpierw coś zjemy? - zapytała mama. Wyglądała na bardzo zmęczoną. Podróż w dusznym wagonie z miejscami do leżenia, bieganina w poszukiwaniu mieszkania i niekończące się kłótnie z właścicielkami, wszystko to dało jej w kość. - Przecież przyjechałyśmy nad morze, mamusiu. Mama wyciągnęła się na kanapie, podkładając pod głowę stosik świeżej pościeli.

- Jeśli chcesz, skoczę po pirożki*? - ugodowo zaproponowała Saszka. - A co, będziemy się tu żywić pirożkami? Jest przecież kuchnia. - Ależ mamo! Chociaż się zanurzmy. - Idź. - Mama zamknęła oczy. - Kiedy będziesz wracać, kup przy okazji jajka i kefir. No i chleb i masło. Saszka wprost na kostium kąpielowy włożyła sukienkę na ramiączkach, wsunęła stopy w klapki i biorąc ze sobą ręcznik właścicielki wybiegła z domu, na słońce. Na podwórku kwitły drzewa, których nazw Saszka nie znała; ochrzciła je więc „pawimi”. Za szpalerem nierówno przystrzyżonych krzewów zaczynała się ulica prowadząca do morza. „Ulica Prowadząca do Morza” - właśnie tak zdecydowała się nazywać ją Saszka. Tabliczki z prawdziwą nazwą ulicy, prostą i niepozorną, nie miały żadnego znaczenia. Zdarza się przecież, że pięknym rzeczom nadaje się głupie nazwy i na odwrót. Wymachując torbą poszła - a raczej pobiegła - w dół. Ludzie szli gęstym tłumem, ktoś z nadmuchiwanym materacem, ktoś z wielkim parasolem, ktoś jedynie z plażową torbą. Dzieci tradycyjnie mazały się roztopionymi lodami i matki, sztorcując je, wycierały plamy pogniecionymi chusteczkami. Słońce już dawno minęło zenit i wisiało teraz nad dalekimi górami, jakby szukając miejsca do lądowania. Saszka, uśmiechając się od ucha do ucha, szła w stronę morza, czując przez podeszwy klapek gorący asfalt. Wyrwały się. Niezależnie od braku pieniędzy, niezależnie od kłopotów mamy w pracy. Niezależnie od tego wszystkiego przyjechały nad morze i już za piętnaście, a może nawet za dziesięć minut zanurzy się w błękitnej toni. Ulica zakręcała. Chodnik był niemal całkowicie zagrodzony reklamowymi stojakami małej firmy turystycznej - widniały na nich „Jaskółcze Gniazdo”, Massandra, Nikitskij Ogród Botaniczny, pałac w Ałupce. Dźwięczały i huczały automaty do gier. Żelazna szafa mechanicznym głosem proponowała wróżenie z dłoni. Saszka stanęła na palcach i w końcu zobaczyła morze.

*

Pirożki - tradycyjne, sprzedawane najczęściej przez uliczne handlarki, drożdżowe bułki z różnorakim nadzieniem (przyp. tłum.)

Ledwie powstrzymała się, by nie rzucić się pędem. Truchtem ruszyła w dół ze zbocza, które stawało się coraz bardziej strome. W stronę przyboju; tam, skąd donosił się uszczęśliwiony dziecięcy pisk i muzyka przybrzeżnych kafejek. Już zaraz... Najbliższa plaża okazała się płatna. Nieszczególnie się tym przejmując Saszka obeszła płot, zeskoczyła z niewysokiej betonowej balustradki i pod jej stopami zachrzęściły otoczaki. Po znalezieniu odrobiny wolnej przestrzeni rzuciła ręcznik i sukienkę na torbę, obok zostawiła klapki i marszcząc się pokuśtykała po kamieniach w kierunku przyboju. Gdy tylko dotarła do wody, opadła na czworaki, zanurzyła się i popłynęła. Pełnia szczęścia. W pierwszej chwili woda wydała się zimna, a w drugiej ciepła jak w wannie. Przy brzegu kołysały się na falach wodorosty i strzępy plastikowych worków, jednak Sasza płynęła wciąż dalej. Wkrótce woda wokół niej oczyściła się i zmieniła kolor, a nadmuchiwane materace i dzieci na jaskrawych kołach do pływania zostały z tyłu; wokół rozpostarło się morze i zabłysła jaskrawoczerwona stożkowata boja - niczym symbol doskonałości zawieszony pomiędzy dwoma błękitnymi płachtami. Saszka zanurkowała, otwarła oczy i zobaczyła całą ławicę szarych, podłużnych ryb. Wracała truchtem - mama się już na pewno naczekała i będzie niezadowolona. Droga w górę wydawała się nieoczekiwanie stroma i długa. W sklepiku skonana ekspedientka sprzedawała zarówno chleb, jak i jajka i ziemniaki, więc ustawiła się pokaźna kolejka. Saszka zapewniła sobie poparcie tęgiej opalonej kobiety („Powie pani, że za nią stoję, dobrze?”) i po Ulicy Prowadzącej do Morza pobiegła na podwórko z „pawimi” drzewami. Mężczyzna stał obok agencji wynajmu mieszkań - zielonej budki z wiecznie zamkniętymi okiennicami. Mimo upału miał na sobie ciemne dżinsowe ubranie. Jego twarz pod daszkiem niebieskiej czapki wydawała się niezdrowo żółta, wręcz woskowa. Ciemne okulary nie przepuszczały nawet promyka światła i nic się w nich nie odbijało. Mimo to Saszka poczuła, że na nią patrzy. Zrobiło się jej nieprzyjemnie. Odwróciła się i nie przyglądając się dłużej temu dziwnemu człowiekowi, weszła do przesiąkniętej zapachem pokoleń kotów bramy, wspięła się na pierwsze piętro i zadzwoniła do obitych czarną dermą drzwi z blaszanym numerem „dwadzieścia pięć”.

*** Każdego ranka budziły się o czwartej, gdy sąsiedzi, młoda para, wracali z dyskoteki. Hałaśliwie chodzili tam i z powrotem po korytarzu, pili herbatę, skrzypieli tapczanem i w końcu cichli; wówczas Saszka z mamą znów zasypiały i następnym razem budziły się o wpół do ósmej. Saszka zaparzała rozpuszczalną kawę. Wypijały z mamą po filiżance (kuchnia była pełna brudnych naczyń; młodzi sąsiedzi zawsze bardzo przepraszali za bałagan, lecz talerzy mimo to nie myli) i szły na plażę. Po drodze kupowały jogurt w kubkach, ciepłą kukurydzę, szczodrze obsypaną kryształkami soli, lub pierożki z powidłami. Wypożyczały plastikowy leżak, rozkładały na nim ręcznik i biegły się kąpać, potykając się i sycząc z bólu na dużych otoczakach. Pluskały się, nurkowały i nie wychodziły z wody przez pół godziny, a czasem nawet dłużej. Drugiego dnia Saszka się „spiekła” i mama na noc smarowała jej ramiona kefirem. Czwartego dnia wybrały się na morską wycieczkę, jednak morze było niespokojne i obie dostały lekkich torsji. Piątego dnia rozpętał się niemal prawdziwy sztorm, po plaży leniwie włóczyli się półnadzy, opaleni ratownicy i ogłaszali przez megafon, że „kąpiel wzbroniona, bo w wodzie krokodyli tona”, jak przeinaczyła ich ostrzeżenia mama. Saszka bawiła się z falą i raz dość boleśnie oberwała kamieniem po nodze. Zrobił się siniak. Wieczorami w całej miejscowości huczały dyskoteki. Grupki chłopców i dziewcząt, uzbrojonych w papierosy, stały przy kioskach i kasach, wokół starych żeliwnych ławek i prowadziły światowe życie typowe dla młodych ssaków. Saszka niekiedy czuła na sobie oceniające spojrzenia. Ci chłopcy z aroganckimi, wymalowanymi koleżankami wzbudzali jej niechęć, a jednocześnie gryzł ją obrzydliwy robak; wypoczywała z mamą jak jakaś mała dziewczynka, co dla szesnastolatki było powodem do wstydu. Saszka chciała właśnie tak stać, opierając się o ławkę w środku hałaśliwej grupki, i śmiać się razem ze wszystkimi, lub siedzieć w kafejce, pociągając z puszki dżin z colą, albo grać w siatkówkę na placyku pokrytym popękanym jak skóra słonia szarym asfaltem. Przechodziła jednak obok, udając, że spieszy jej się do własnych znacznie ciekawszych spraw, i spędzała wieczory spacerując z mamą po parku i nabrzeżu, oglądając obrazy niezliczonych plażowych malarzy, pytając o ceny polerowanych muszli i glinianych świeczników i ogólnie rzecz biorąc oddając się

miłym sercu zajęciom, które bynajmniej nie były nudne - jednak słysząc wybuchy śmiechu dobiegające od grupek młodzieży, niekiedy wzdychała z tęsknotą. Sztorm ucichł. Woda przestała być mętna, morze znów stało się przejrzyste i Saszka złapała kraba - maleńkiego niczym pajączek. Złapała i od razu wypuściła. Połowa czasu przeznaczonego na wypoczynek minęła nie wiadomo kiedy - wydawało się, że dopiero przyjechały, a już za osiem dni trzeba wracać. Mężczyznę w niebieskiej czapce z daszkiem spotkała na bazarze. Szła, sprawdzając ceny wiśni, obeszła rząd stoisk i nagle zobaczyła go w tłumie. Stał nieopodal, beznamiętnie obserwując ludzi przez ciemne, nie przepuszczające nawet promyka światła okulary. Mimo to Saszka była pewna, że patrzy na nią i tylko na nią. Odwróciła się i skierowała w stronę wyjścia z bazaru. Ostatecznie wiśnie można kupić też na rogu; są tam nieco droższe, ale niewiele. Machając plastykową torbą wyszła na Ulicę Prowadzącą do Morza i ruszyła w górę, w stronę swego czteropiętrowca, starając się jak najdłużej pozostawać w cieniu akacji i lip. Nie dochodząc do pierwszej przecznicy odwróciła się. Mężczyzna w ciemnym dżinsowym ubraniu szedł za nią. Z jakiegoś powodu była przekonana, że został na bazarze. Istniało oczywiście prawdopodobieństwo, że Saszka i ów mężczyzna idą po prostu w tę samą stronę, lecz wydawało jej się kompletnie niepoważne. Patrząc w czarne, nieprzejrzyste szkła jego okularów, Saszka poczuła nagle paniczny lęk. Wokół pełno było wczasowiczów i plażowiczów. Dzieci paćkały się roztopionymi lodami, w kioskach sprzedawano gumę do żucia, piwo i warzywa, przypiekało popołudniowe słońce, a Saszce zrobiło się zimno, jakby od środka pokrył ją szron. Nie wiedząc, skąd wziął się ten strach i dlaczego boi się ciemnego człowieka, popędziła w górę ulicy, plaskając klapkami o asfalt, a przechodnie uskakiwali jej z drogi. Z trudem łapiąc oddech i nie mając odwagi się odwrócić wbiegła na podwórko z „pawimi” drzewami. Wpadła do bramy i nacisnęła na dzwonek. Mama długo nie otwierała, na dole trzasnęły drzwi, na schodach rozległy się kroki. Mama w końcu otwarła. Saszka wleciała do mieszkania, niemal zwalając ją z nóg. Zatrzasnęła drzwi i zamknęła je na zamek. - Co z tobą?!

Saszka przylgnęła do judasza. Pojawiła się zniekształcona jak w krzywym lustrze sąsiadka z tutką ałyczy*, minęła pierwsze piętro i weszła wyżej, na drugie... Odetchnęła z ulgą. - Co się stało? - spytała mama ze strachem. - Nic takiego. - Saszce było już wstyd. - Przyczepił się do mnie taki jeden. - Kto?! Dziewczyna zaczęła tłumaczyć. Opowiedziana na spokojnie historia z ciemnym człowiekiem okazała się nie tylko zupełnie niestraszna, ale wręcz kompletnie idiotyczna. - Więc wiśni nie kupiłaś - podsumowała mama. Saszka ze skruchą wzruszyła ramionami. Trzeba było wziąć torbę i wrócić na bazar, jednak na myśl o tym, by otworzyć drzwi i znów wyjść na dwór, ścisnęło ją w żołądku. - A to ci nowina - westchnęła mama. Wzięła od Saszki torbę i pieniądze i w milczeniu poszła na bazar. *** Rankiem następnego dnia w czasie wędrówki nad morze Saszka znów zobaczyła ciemnego mężczyznę. Stał przy kiosku firmy turystycznej, jakby sprawdzał miejsca i ceny, w rzeczywistości zaś obserwował Saszkę zza nieprzejrzystych ciemnych okularów. - Mamo... Zobacz... Mama podążyła za wzrokiem Saszki. Uniosła brwi. - Nie rozumiem. Stoi sobie chłopina. No i co z tego? - Nie widzisz w nim niczego dziwnego? Mama szła jak gdyby nigdy nic, z każdym krokiem zbliżając się do ciemnego człowieka. Saszka zwolniła. - Przejdę na drugą stronę. - A przechodź... Moim zdaniem słońce zdrowo przypiekło ci głowę. Saszka przecięła pas powgniatanego asfaltu z widocznymi śladami opon. Mama przeszła obok ciemnego mężczyzny, który nawet na nią nie spojrzał. Patrzył na Saszkę; tylko na Saszkę. Nie odrywał od niej wzroku.

*

Ałycza - kaukaska odmiana śliwy wiśniowej (przyp. tłum.)

Na plaży wzięły leżak i postawiły go na zwykłym miejscu, jednak Saszce po raz pierwszy nie chciało się kąpać. Miała ochotę wrócić do domu i zamknąć się w mieszkaniu. Choć zrobione ze sklejki drzwi mieszkania były, prawdę mówiąc, jedynie iluzją obitą starą dermą. Już lepiej być tu, na plaży, w tłumie i hałasie, gdzie kołyszą się przy brzegu nadmuchiwane materace i malec z kołem do pływania wokół bioder stoi po kolana w wodzie; koło ma kształt łabędzia z długą szyją, a chłopczyk ściska białe gardło gumowego ptaka. Mama kupiła pachlawę*od handlarki w białym fartuchu. Saszka długo oblizywała lepkie od słodyczy ręce, po czym podeszła do morza, by je opłukać. Weszła do wody nie zdejmując plastikowych klapek. Czerwona boja, symbol doskonałości zawieszony w połowie drogi do horyzontu, lekko kołysała się na wodzie, odbijając słońce matowym bokiem. Saszka uśmiechnęła się, otrząsając ze strachu. Rzeczywiście śmieszna historia. Czego tu się bać? Za tydzień wróci do domu i tyle. Co może jej zrobić? Weszła głębiej, zdjęła klapki i rzuciła je na brzeg, jak najdalej, żeby nie zmyła ich przypadkowa fala. Zanurkowała, przepłynęła kilka metrów pod wodą, wynurzyła się, parsknęła, roześmiała i szybko popłynęła w kierunku boi - zostawiając za sobą brzeg, zgiełk, sprzedawczynię pachlawy i strach przed ciemnym człowiekiem. A w domu okazało się, że zapomniały kupić oleju i nie ma na czym usmażyć ryb. *** Na „pawich” drzewach kołysały się różowe kwiaty. Dalej w krzakach też coś kwitło i pachniało, wabiąc pszczoły. Na ławce drzemała staruszka. Czteroletni brzdąc mazał kredą po krawędzi chodnika. Ulicą Prowadzącą do Morza płynął codzienny, pstry tłum. Saszka wyszła na ulicę i znów się rozejrzała. Po czym truchtem, żeby szybciej mieć to za sobą, popędziła do sklepu. - Przepraszam, pani jest ostatnia? Będę za panią. Kolejka nie przesuwała się szybko, lecz też niezbyt opieszale. Od lady dzieliły ją jeszcze trzy osoby, gdy poczuła na sobie czyjś wzrok.

*

Pachlawa - podobne do faworków, smażone na oleju ciasto ze słodką polewą orzechową (przyp. tłum.)

Ciemny mężczyzna pojawił się w drzwiach sklepu. Wszedł do środka. Omijając kolejkę podszedł do lady. Zatrzymał się, jakby oglądając towary. Zasłonięte okularami oczy świdrowały Saszkę. Wręcz przewiercały ją na wylot. Nie ruszyła się z miejsca. Początkowo dlatego, że nogi przykleiły jej się do podłogi. A potem - gdy zastanowiła się i zdała sobie sprawę, że tutaj, w sklepie, nic jej nie grozi. W ogóle nic jej nie grozi. A rzucać wszystko, wychodzić z kolejki i biec do domu byłoby głupio. Właśnie w bramie ją dogoni. Mogłaby co najwyżej zacząć z podwórka krzyczeć do mamy. Żeby wyjrzała przez okno. I co?! - Bierze coś pani? Poprosiła o olej. Płacąc, rozsypała drobne. Stojący za nią staruszek pomógł jej zebrać monety. A może poprosić kogoś o pomoc? Ciemny mężczyzna stał przy ladzie i przyglądał się Saszce. Od jego wzroku plątały jej się myśli. Co za wstyd; i coraz bardziej chciało się do ubikacji. Krzyknąć: „Na pomoc”? Nikt nie zrozumie. Nikt nie wie, dlaczego Saszkę tak przeraża ten na dobrą sprawę zupełnie zwyczajny człowiek. Tak, ma bladą twarz. Tak, ma ciemne okulary. Ale co się z nią dzieje, kiedy tak patrzy na nią przez nieprzejrzyste szkła?! Ściskając w garści torbę z kostką masła i butelką oleju Saszka poszła w stronę wyjścia ze sklepu. Mężczyzna ruszył za nią, jakby nie zamierzał niczego ukrywać. Bez udawania. Rzeczowo i konkretnie. Przekroczywszy próg popędziła niczym sprinter. Spod jej nóg zerwały się szare gołębie. Po przebiegnięciu przez drogę pomknęła jak chart, tylko wiatr gwizdał w uszach, do domu, do mamy, na znajome podwórko. Podwórko okazało się nieznajome. Saszka rozejrzała się dookoła - „pawie” drzewa kwitły jak zawsze i krawężnik był pomazany kredą, jednak wejście do bramy było zupełnie inne i ławka stała inaczej. Może to inne podwórko?! Ciemny człowiek nie biegł - po prostu szedł i wydawało się, że z każdym krokiem przybliża się o półtora metra. Oszalała ze strachu Saszka wpadła do bramy. Zdawała sobie sprawę, że w żadnym wypadku nie należało tego robić, jednak pobiegła dalej. Na dole trzasnęły drzwi. Saszka pomknęła na samą górę, niestety były tam tylko cztery piętra; schody kończyły się ślepym zaułkiem zamkniętych drzwi. Saszka

przyskoczyła do nich i zaczęła dzwonić do czyjegoś mieszkania; wewnątrz rozległ się dźwięk dzwonka - ding dong - jednak nikt nie otwierał. Nikogo nie było w domu. Mężczyzna stał tuż obok, zagradzając schody. I odcinając drogę ucieczki. - To tylko sen! - krzyknęła pierwsze, co przyszło jej do głowy. - Chcę, żeby to był sen! I obudziła się na rozkładanym łóżku, cała we łzach, z przygniecionym do poduszki uchem. *** - Co za sen... Wyszły z domu jak zwykle koło ósmej. Na rogu kupiły jogurt. Saszka niby przypadkowo przeciągnęła mamę na drugą stronę ulicy, przeciwległą do tej, na której znajdowała się agencja turystyczna. I okazało się, że miała rację. Ciemny mężczyzna stał obok dużego reklamowego plakatu przedstawiającego „Jaskółcze Gniazdo”. Obserwował Saszkę zza ciemnych okularów. - Ja już tego nie wytrzymam. To jakaś psychoza. - O co znowu chodzi? - On znowu stoi i patrzy. Saszka nie zdążyła jej zatrzymać. Mama raptownie skręciła, przecięła ulicę, podeszła wprost do ciemnego mężczyzny i zaczęła z nim o czymś rozmawiać. Ten odpowiadał, nie spuszczając wzroku z Saszki. Chociaż jego twarz była odwrócona w stronę mamy i wargi poruszały się w pełni naturalnie i były wręcz przyjazne. Jeśli bywają uprzejme wargi. Mama wróciła, jednocześnie zadowolona i zła. - Uspokój się. To taki sam wczasowicz, jak ty. Nie rozumiem, czego od niego chcesz. Pochodzi z Niżniewartowska. Ma alergię na słońce. Saszka nie odpowiedziała. W porze obiadu, wracając znad morza, wstąpiły na bazar i Saszka sama dokładnie pilnowała, by nie przeoczyć żadnego zakupu. Po powrocie do pustego mieszkania po kolei wzięły „prysznic” w miednicy, polewając się z czerpaka (jak zwykle w dzień nie było bieżącej wody) i zaczęły pitrasić. I okazało się, że skończyła się sól.

*** Ciemny mężczyzna siedział na ławce przy wyjściu z podwórka. Saszka zobaczyła go, gdy tylko wyjrzała z bramy. Cofnęła się. Rudy kot z rozerwanym uchem dojadał śmietanę z wystawionego przez kogoś spodka. Mlaskał. Oblizywał się. Dziko spoglądał na Saszkę żółtym okiem i znów łapczywie wylizywał naczynie. Saszka stała bez ruchu nie wiedząc, co robić. Wracać? Iść jak gdyby nigdy nic? Psychoza. W bramie zrobiło się ciemno. Mężczyzna w niebieskiej czapce stał przy wejściu, zasłaniając światło. - Aleksandro! Drgnęła gwałtownie, jakby kopnął ją prąd. - Musimy porozmawiać. Można oczywiście tak biegać w nieskończoność, jest to jednak mało przyjemne i pozbawione sensu. - Kim pan jest? Skąd pan mnie zna? Od razu przypomniała sobie, że mama wiele razy nazywała ją po imieniu - na ulicy, na plaży. Nic dziwnego, że on też je zna. Zechciał i się dowiedział. - Może usiądziemy na ławce i porozmawiamy? - Nie zamierzam o niczym z panem... Jeśli nie przestanie pan za mną chodzić, zawołam... pójdę na milicję! - Nie jestem zabójcą ani złodziejem. Mam do pani ważną sprawę, która wpłynie na całe pani życie. Będzie lepiej, jeśli pani posłucha. - Nie mam zamiaru. Proszę mnie zostawić! Odwróciła się i popędziła w górę po schodach. Do obitych czarną dermą drzwi z numerem „dwadzieścia pięć”. Na pierwszym piętrze wszystkie drzwi były brunatne. I na matowych szklanych tabliczkach widniały zupełnie inne numery. Saszka zmartwiała. Zza jej pleców dochodził cichy odgłos kroków. Ciemny mężczyzna wspinał się po schodach. - Chcę, żeby to był sen! - krzyknęła Saszka. I obudziła się. *** - Mamo, który dzisiaj jest?

- Dwudziesty czwarty. A co? - Ale przecież dwudziesty czwarty był wczoraj! - Wczoraj był dwudziesty trzeci. Zawsze tak jest na wczasach; myli się daty, zapomina, jaki jest dzień tygodnia. Był bezwietrzny, biały jak mleko i przesycony zapachami poranek. Zeszły na podwórko. „Pawie” drzewa stały nieruchomo, jak dwie różowe góry z kwitnącymi na nich morelami. Wesoły tłum plażowiczów płynął w dół, po Ulicy Prowadzącej do Morza. Saszka szła z innymi ku plaży, niemal pewna, że to znowu sen. Przy turystycznym kiosku stało, studiując ceny i miejsca, młode małżeństwo. Ich synek - z gumą do żucia w zębach i kolanami w jodynie - przymierzał okulary do nurkowania. Nigdzie nie było ciemnego mężczyzny, jednak poczucie snu nie mijało. Kupiły kukurydzę. Saszka trzymała ją, wciąż ciepłą, kiedy mama wyciągała ze składziku i ustawiała na kamieniach wypożyczony leżak. Miękka żółta kolba przeszła solą; ziarna kukurydzy, które nie zdążyły stwardnieć, rozpływały się w ustach. Włożyły objedzone kaczany do plastikowego worka i Saszka wyniosła go do kosza na śmieci przy wejściu na plażę. Ciemny mężczyzna stał daleko w tłumie. Patrzył na Saszkę przez nieprzejrzyste okulary. - Chcę, żeby to był sen - powiedziała Saszka na głos. I obudziła się na rozkładanym łóżku. *** - Mamo, wyjedźmy dzisiaj. Mama ze zdziwienia omal nie upuściła talerza. - Jak to? Dokąd?! - Do domu. - Przecież tak się rwałaś nad morze... I co, nie podoba ci się tutaj? - Chcę do domu. Mama przyłożyła Saszce dłoń do czoła. - Mówisz poważnie? Dlaczego? Saszka grymaśnie wzruszyła ramionami. - Mamy bilety na drugiego - powiedziała mama. - Kupowałam z miesięcznym wyprzedzeniem. A i tak były już tylko boczne miejsca. I mieszkanie mamy opłacone do drugiego. Nie rozumiem, Saszeńko, przecież tak się cieszyłaś...

Miała tak zagubiony, zmartwiony i bezradny wyraz twarzy, że Saszce zrobiło się wstyd. - To nic - wymamrotała pod nosem - ja tylko tak. Zeszły na podwórko. Zapach „pawich” drzew unosił się nad piaskownicą, ławkami i czyjąś starą ładą. W dół, po Ulicy Prowadzącej do Morza, maszerowali tłumnie jak na demonstrację wczasowicze, niosący pod pachami nadmuchiwane materace. I trwał spokojny, upalny i utrzymany w typowym dla kurortu rytmie poranek dwudziestego czwartego lipca. Przy turystycznym kiosku nie było nikogo. Obok, w kafejce pod mizernymi palmami, grupa młodzieży piła piwo i głośno spierała się, dokąd pojechać. Wszyscy byli opaleni i długonodzy, chłopcy i dziewczyny. Wszyscy mieli szorty. I na wpół puste plecaczki na prostych plecach. Saszce zachciało się pojechać z nimi. Założyć plecaczek, zawiązać adidasy i ruszyć po zakurzonych drogach Krymu - czasem autostopem, czasem na piechotę. Przeszły z mamą obok dyskutującej grupy. Kupiły pirożki. Ustawiły leżak i usiadły na nim bokiem z dwóch stron. Morze było lekko wzburzone, czerwona boja podskakiwała, w oddali brzęczały silniki wodnych skuterów. Saszka żuła pirożka, nie czując jego smaku. Może wszystko się ułoży, ciemny mężczyzna już nigdy się nie pojawi, a jutro nastąpi w końcu dwudziesty piąty? Po obiedzie mama ucięła sobie drzemkę. W pokoju panował zaduch; chylące się ku zachodowi słońce przebijało się na wylot przez zaciągnięte zasłony, kiedyś zielone, a teraz spłowiałe na brudny seledyn. Zjawili się sąsiedzi, przerzucali się w kuchni wesołymi uwagami, lali wodę ze zbiornika i dzwonili naczyniami. Saszka siedziała z książką na kolanach, patrzyła na szare linijki i niczego nie rozumiała. Zielony budzik na szafce nocnej tykał ogłuszająco. Odliczał sekundy. *** - Może jednak porozmawiamy? Był wieczór. Mama stała oparta o barierkę i wiodła ożywioną dyskusję z czterdziestoletnim mężczyzną, jasnowłosym i bladym, który najwyraźniej dopiero co przyjechał do kurortu. Mama uśmiechała się i na jej policzkach pojawiały się dołeczki. Był to szczególny uśmiech. Do niej uśmiechała się inaczej. Saszka czekała na ławce pod osłoną akacji. Między nią a malarzem, który ulokował się na drugim końcu ławki, przed sekundą usiadł ciemny mężczyzna. Nawet

południowy zmierzch nie skłonił go do rozstania się z atramentowymi okularami. Saszka czuła jego spojrzenie zza czarnych szkieł. Z całkowitego mroku. Mogłaby zawołać mamę. Czy po prostu krzyknąć: „Na pomoc!” Lub powiedzieć - „To sen”. Wówczas stanie się to snem. Nie mającym końca. - O co panu... czego pan ode mnie chce?! - Chcę dać pani zadanie. Niezbyt skomplikowane. Nigdy nie wymagam rzeczy niemożliwych. - Jakie pan... co ma to... - A oto zadanie: codziennie, o czwartej rano, ma pani być na plaży. Nago wejść do wody, przepłynąć sto metrów i dotknąć boi. O czwartej rano na plaży nikogo nie ma, jest ciemno; nie ma cię czego wstydzić. Saszka siedziała jak zamurowana. To jakiś wariat?! A może oboje są niespełna rozumu? - A jeśli tego nie zrobię? Z jakiej racji... Czarne okulary wisiały przed jej twarzą jak dwie dziury prowadzące donikąd. - Zrobi to pani, zrobi. Gdyż świat wokół nas jest niezwykle kruchy. Codziennie ludzie przewracają się, łamią kości, giną pod kołami samochodów, toną... Zapadają na żółtaczkę, gruźlicę. Bardzo nie chcę pani o tym opowiadać. Jednak zrobienie tego, o co panią proszę, po prostu leży w pani interesie. Nie jest to skomplikowane. Mama przy barierce śmiała się. Odwróciła się, pomachała ręką i powiedziała coś do swego rozmówcy - widocznie rozmawiali właśnie o niej, o Saszce. - Jest pan maniakiem? - zapytała z nadzieją. Czarne okulary zakołysały się. - Nie. Odrzućmy od razu skostniałe stereotypy; pani nie zwariowała, a ja nie jestem maniakiem. Ma pani wybór: do końca życia błąkać się pomiędzy strasznym snem i koszmarem na jawie, albo wziąć się w garść, spokojnie zrobić to, czego się od pani wymaga, i żyć dalej. Może pani powiedzieć: „To sen” - i znów się obudzić. I nasze spotkanie będzie się powtarzać - z wariacjami. Tylko po co? Po nadbrzeżu spacerowali ludzie. Mama zawołała nagle: „Patrzcie! Delfiny!” - i machnęła ręką w stronę morza. Jej rozmówca wydał z siebie serię zdumionych wykrzykników, przechodnie zatrzymali się, wypatrując czegoś na błękitnej płachcie wody i Saszka też dostrzegła odległe czarne sylwetki, przypominające przewrócone nawiasy, które na zmianę to wzlatywały nad morzem, to znowu znikały. - Więc umowa stoi?

Mama trajkotała, patrząc na delfiny, a jej rozmówca słuchał, potakując. Płonęły jej oczy, lśniły zęby i Saszka nagle zobaczyła, że jej mama jest młoda. I bardzo, w tej właśnie chwili, szczęśliwa. - Jutro rano ma pani pierwszy roboczy lot. - Ciemny mężczyzna uśmiechnął się. - Niech pani zapamięta: codziennie o czwartej rano. Proszę nastawić budzik. To dla pani bardzo ważne: nie zaspać ani się nie spóźnić. Niech się pani postara. Dobrze? *** Saszka leżała nie śpiąc. Przewracała się z boku na bok na rozkładanym łóżku. Zasłony były rozsunięte, a okno otwarte na oścież. Tam, na podwórku, śpiewały słowiki, a w oddali dudniła dyskoteka. Zamilkła o wpół do drugiej. Ulicą przeszło hałaśliwe towarzystwo. Po chwili głosy ucichły. Zaryczały jeden za drugim trzy motocykle. Włączył się alarm stojącego w podwórku samochodu. Obudziła się mama, przez chwilę wierciła na kanapie i z powrotem zasnęła. O trzeciej Saszka zaczęła przysypiać. O wpół do czwartej poderwała się, jakby ktoś ją szturchnął. Wyjęła spod poduszki budzik. Krótka czarna wskazówka godzinowa - miała za jakieś dziesięć minut zejść się z żółtą wskazówką dzwonka alarmu. Saszka przycisnęła guzik i cofnęła żółtą wskazówkę. Budzik brzęknął sprężyną i ucichł. Saszka wstała. Włożyła strój kąpielowy i sukienkę. Wzięła klucze i cichutko, aby nie obudzić mamy, wyszła z pokoju. Skręciła do pustej kuchni, zakradła się na balkon i zdjęła ze sznura pachnący morzem i jeszcze nie całkiem suchy plażowy ręcznik. I tak, z ręcznikiem w jednej ręce i kluczami w drugiej, wyszła na schody. Paliła się żarówka. Z dołu wchodzili, psykając na siebie, zakochani sąsiedzi. Widząc Saszkę wlepili w nią dwie pary zdumionych oczu. - Co się stało? - Nic. - Saszka dygotała, szczękając zębami. - Chcę się wykąpać. O świcie. - Ale twardzielka! - stwierdził chłopak z zachwytem. Saszka pozwoliła im przejść. Szybkim krokiem wyszła z domu. Pomyślała, że pewnie jest już za piętnaście czwarta. Była spóźniona. Na pustej ulicy świeciły się jeszcze latarnie. Saszka pobiegła - sprint w dół okazał się nieoczekiwanie łatwy, rozgrzała się i już tak nie trzęsła. Ciemne niebo

rozjaśniało się. Mijając ogrodzenie płatnej plaży, Saszka wbiegła na swoją, dobrze znaną i zupełnie pustą. Na stercie śmieci jaśniały plastikowe kubeczki. W pobliskim pensjonacie świeciły się okna - pięć albo sześć na całą fasadę. Przed wejściem do głównego budynku wisiał zegar. Wskazywał za trzy czwartą. Saszka zrzuciła sukienkę. Potykając się na otoczakach, weszła w załamujące się fale. Stojąc po szyję w wodzie, rozpięła stanik i zwinęła go w kłębek. Uwolniła się od kąpielówek i, trzymając kostium w prawej ręce, popłynęła do boi. W mętnym świetle świtu boja wydawała się nie czerwona, lecz szara. Saszka klasnęła dłonią o żelazny bok. Boja odpowiedziała dźwięcznym echem. Dziewczyna obejrzała się na brzeg - nikogo na nim nie było. Ani żywej duszy. Popłynęła z powrotem. W zimnej wodzie wróciły dreszcze. Gdy tylko wyczuła stopami kamienie, stanęła i balansując potrącana przez fale zdała sobie sprawę, że nie jest w stanie rozsupłać mokrej plątaniny węzełków, w którą zamienił się kostium. Wówczas, pochlipując, rzuciła kłębek wypłowiałego materiału na brzeg, na otoczaki. Opadła na czworaki i tak, raz na dwóch, raz na czterech kończynach, popędziła w stronę ręcznika. Zawinęła się w niego i znów rozejrzała. Nikogo. Ani jednego człowieka. Morze bawiło się porzuconym kostiumem i z każdą minutą robiło się coraz jaśniej. W parku śpiewały słowiki. Zabrawszy kostium kąpielowy, sukienkę i klapki, Saszka pokuśtykała do niebieskiej kabiny przebieralni. Natarła się ręcznikiem i ogarnęła ją nieoczekiwana radość. Rozprostowała ramiona. Ciało paliło ją, nabrzmiewając od wewnątrz, niczym skórka dojrzałego jabłka. Już bez pośpiechu ubrała się, włożyła klapki i namacała w kieszeni sukienki klucze. Wykręciła kostium, wyszła z kabiny i niemal od razu zgiął ją we dwoje odruch wymiotny. Opadła na czworaki i zwymiotowała na kamienie. Chlusnęła woda a wraz z nią żółtawe krążki. Zabrzęczały o otoczaki. Saszka wykaszlała się i zaczerpnęła powietrza. Torsje minęły równie nieoczekiwanie, jak się pojawiły. Na otoczakach leżały trzy matowe złote pieniążki. *** W domu zamknęła się w łazience i obejrzała monety. Trzy jednakowe krążki; na jednej ze stron widniał nieznany symbol składający się z owalnych przeplatających się linii. Ni to twarz, ni to korona, ni to kwiatek. Im dłużej Saszka przyglądała się

temu znakowi, tym bardziej wydawał jej się przestrzenny, jakby nieco wystawał nad powierzchnię monety. Przetarła oczy. Na rewersie znajdował się gładki okrąg, jakby litera O albo zero. Próby rzecz jasna nie znalazła, a nie była szczególnym znawcą metali szlachetnych, jednak z jakiegoś powodu nie miała wątpliwości, że monety są złote. Po Ulicy Prowadzącej do Morza szli pierwsi przechodnie. Było około wpół do szóstej. Saszka położyła się na rozkładanym łóżku, naciągnęła kołdrę na głowę i zacisnąwszy monety w pięści, znowu się zamyśliła. Trochę drapało ją w gardle. Mdłości już nie czuła. Można było oczywiście przypuścić, że wymioty Saszki były spowodowane wczorajszą pachlawą, a monety po prostu leżały na otoczakach. A mężczyzna w ciemnych okularach jest maniakiem, który w skomplikowany i osobliwy sposób zapewnia sobie możliwość pooglądania gołej dziewczyny. W półmroku. Wcześnie rano. Mocno zacisnęła zaczerwienione oczy. Nie. Niczego nie można przypuszczać. Saszkę coś wyrzuciło, wymiotło ze znanego świata w inny, nierealny. Jeśli wierzyć książkom, takie rzeczy się ludziom zdarzają, przy czym wcale nie tak rzadko. A może to mimo wszystko sen? Nieoczekiwanie dla samej siebie zasnęła. A kiedy się obudziła - był zwykły późny poranek dwudziestego piątego lipca. Mama przyszła z kuchni i wycierając ręce w ręcznik spojrzała na Saszkę z niepokojem. - A ty co, byłaś gdzieś?! - Kąpałam się. - Zwariowałaś? - Dlaczego? - zaprzeczyła Saszka ochryple. - Wiesz, jak fajnie? O świcie. Nikogo nie ma. - To jest niebezpieczne - odparła mama. - Dlaczego mnie nie uprzedziłaś? Saszka wzruszyła pod kołdrą ramionami. - Już prawie dziewiąta. Lepiej się pospieszmy i chodźmy na plażę. Dziewczyna ziewnęła przeciągle. - Mamo... a mogłabym... trochę poleżeć? Tak w ogóle to źle spałam. - Nie jesteś chora? - mama odruchowo przyłożyła jej dłoń do czoła. - Nie, gorączki nie masz... Żebyś się nie doigrała z tymi nocnymi kąpielami; całe wczasy będą zepsute.

Saszka nie odpowiedziała. Zacisnęła monety w pięści tak mocno, aż wbiły się jej w dłoń. - Ugotowałam jajka - rzekła mama z zatroskaniem. - Weź majonez z lodówki... Nasi urodziwi sąsiedzi wtrząchnęli już pół słoika naszego majonezu; no i dobrze, jak to mawiają: na zdrowie. Nie przestawała wycierać w ręcznik suchych już rąk. - Umówiłam się z Walentym, że spotkamy się na plaży; byłoby niezręcznie, no wiesz, nie pojawić się; wczoraj obiecałam, że przyjdziemy. Saszce przypomniał się wczorajszy dzień. Walentyn to jasnowłosy, blady rozmówca mamy, który z takim ożywieniem obserwował odległą paradę delfinów. Pamiętała, że mama przedstawiła ją swemu nowemu znajomemu: „To jest Aleksandra”. W głosie mamy była jakaś osobliwa podniosłość, lecz Saszka nie zwróciła wtedy na to uwagi. Ciemny mężczyzna podniósł się z ławki i odszedł, zostawiając zadanie - oraz strach. Saszka odczuwała chłód, choć wieczór był ciepły, a nawet duszny. Słodko pachniały kwiaty na klombie. Walentyn roztaczał zapach przyjemnej wody kolońskiej, subtelnej i cierpkiej. Sasza pamiętała ten zapach, nie mogła sobie jednak przypomnieć twarzy. - Idź już. - Saszka podciągnęła kołdrę. - Trochę się jeszcze powyleguję... i też do was dołączę. - Będziemy w tym samym miejscu - szybko rzekła mama. - Jajka masz na stole... To ja już pójdę. I biorąc spakowaną wcześniej torbę, pospieszyła do drzwi. Na progu odwróciła się. - Kiedy będziesz iść, nie zapomnij kostiumu. Suszy się na balkonie. I wyszła. *** Kiedy Saszka obudziła się po raz drugi, żelazny budzik wskazywał wpół do dwunastej. Na plaży jest w tym czasie upalnie i tłumnie, a morze kipi od kąpiących się ludzi jak zupa z kluskami. Już za późno, by iść nad morze... albo za wcześnie. Zależy, jak na to spojrzeć. Ale tak na przykład o czwartej... Zdziwiły ją takie proste, powszednie myśli. Podniosła do oczu dłoń z monetami. Gdy spała, dłoń pozostała zaciśnięta i krążki odcisnęły się na wilgotnej skórze. Ostrożnie przełożyła je do lewej ręki.

Co z nimi robić? Zatrzymać czy wyrzucić? Dzwonek do drzwi sprawił, że drgnęła. Jedna z monet ześlizgnęła się z dłoni i potoczyła pod łóżko. Zdenerwowana namacała ją na zakurzonym dywanie, narzuciła na siebie perkalowy szlafrok mamy i wyszła do ciemnego przedpokoju. - Kto tam? Teoretycznie mogła być to mama. Albo na przykład listonosz. Albo... - To ja. Proszę otworzyć. Saszka odskoczyła. W całym mieszkaniu było pusto. Sąsiedzi na plaży. Drzwi są zamknięte... cienkie drzwi ze sklejki obitej dermą. Monety przykleiły się do mokrej dłoni. Trzymając je w pięści, Saszka jedną ręką otwarła drzwi - nie od razu jej się to udało. - Dzieńdoberek. - Mężczyzna w czarnych okularach przestąpił próg. - Ja na chwilę. Chodźmy do kuchni. I nie zwlekając pierwszy ruszył przez przedpokój, tak jakby wiele razy bywał w tym mieszkaniu; jakby był jego właścicielem. Choć przecież dom jest typowy, tak jak to tylko możliwe. Saszka poszła za nim, jakby była na smyczy. - Proszę usiąść. - Mężczyzna wystawił taboret na środek kuchni. Saszka siadła, bo ugięły się pod nią kolana. Ciemny mężczyzna usadowił się naprzeciw niej. - Masz monety? Saszka rozwarła pięść. Trzy złote krążki leżały na czerwonej dłoni - wilgotne, pokryte kropelkami potu. - Bardzo dobrze. Niech je pani sobie zostawi. Ale proszę je zachować, co do jednej. Wszystkie, które się pojawią. I nie ma sensu tak się męczyć z kostiumem. Do wody trzeba wchodzić nago, to nic strasznego, nikt nie patrzy. Kontynuujemy kąpiele, żadnej nie opuszczając i bez spóźnień. Jutro. Pojutrze. I za dwa dni. - Drugiego wyjeżdżam - rzekła Saszka i sama się zdziwiła, jak cienko i żałośnie zabrzmiał jej głos. - Ja... mam już bilety na pociąg. Przecież tu nie mieszkam i... Była przekonana, że ciemny gość każe jej zamieszkać w tej miejscowości na wieki wieków i wchodzić o czwartej rano do wody także w styczniu, w lutym i do samej śmierci.

- Powiedziałem przecież, że nie wymagam rzeczy niemożliwych. - Nieznacznie wykrzywił wargi i Saszka ze zdumieniem zdała sobie sprawę, że jej gość uśmiecha się ironicznie. - Drugiego o świcie niech się pani wykąpie, a po śniadaniu wyjedzie. - Naprawdę?! - Naprawdę. - Mężczyzna podniósł się z krzesła. - Proszę nie zaspać. I ruszył do drzwi. - Po co jest to panu potrzebne? - zapytała Saszka szeptem. Lecz nie usłyszała odpowiedzi. *** - A ty dokąd? - Mama podniosła się na łokciu. - Wykąpać się. - Zwariowałaś? Natychmiast wracaj do łóżka! Saszka wstrzymała oddech. - Ale to bardzo ważne, mamo. Hartuję silną wolę. - Co takiego? - No, hartuję wolę. Trenuję. O świcie. Wybacz, jestem spóźniona. Zdyszana wbiegła na plażę. Rozejrzała się nerwowo - ani żywej duszy, nie świecą się nawet okna pensjonatu. Zrzuciła sukienkę, zdjęła i zwinęła w kłębek bieliznę, wskoczyła do wody i popłynęła kraulem, tak szybko jakby próbowała wyrwać się z własnej skóry. Zadyszała się. Przeszła na żabkę, mocno pracując nogami i wysoko unosząc podbródek. Płynęło się jej przyjemnie. Wcześniej nigdy nie kąpała się nago i nie sądziła, że to taka frajda. Zimna woda mrowiła niczym igiełki i rozgrzewała. Saszka obydwiema rękami złapała się boi i kołysząc na wodzie znieruchomiała, niewidoczna z brzegu. A może nie wracać? Ruszyć dalej przez całe morze, do Turcji. Odwróciła się na plecy i, leniwie zagarniając wodę rękami, popłynęła w stronę brzegu. Nieliczne poranne gwiazdy rozpuszczały się powoli, jak grudki cukru w zimnej wodzie. Saszka wytarła się ręcznikiem i ubrała w kabinie. Potem wyszła, wsłuchała w siebie - nic się nie działo. Ruszyła w stronę wyjścia z plaży; złapało ją naprzeciwko zamkniętej na kłódkę budki z leżakami. Kaszląc i trzymając się za gardło wyrzuciła z siebie cztery złote monety.

*** Trzeciego ranka zwymiotowała po kąpieli już w mieszkaniu, w łazience. Monety zabrzęczały o żeliwne dno zlewu. Zebrała je trzęsącymi się rękami i obejrzała - były dokładnie takie same, z owalnym „przestrzennym” znakiem. O nominale zero kopiejek. Krzywo uśmiechnęła się do swojego odbicia w lustrze. Schowała monety w kieszeni szlafroka. Umyła się i wyszła. Mama nakręcała włosy na wałki. Nie miało to sensu; w wodzie loki i tak się rozprostują, jednak teraz mama poświęcał masę czasu na wałki, makijaż, prasowanie spódnic i koszulek. - Nie będziesz miała nic przeciwko temu, jeśli jutro wieczorem skoczymy z Walentynem do kawiarni? We dwoje. Mama zadała to pytanie, skrzętnie odwracając wzrok. - Możesz pójść do kina... Co leci w kinie na nadbrzeżu? - Nie wiem. - Saszka przebierała monety w kieszeni. - Idźcie. Ja poczytam w domu. - Tylko co zrobimy z kluczami? - ugodowość Saszki wyraźnie mamę ucieszyła. Jakby wielki ciężar spadł jej z barków. - Jeśli wrócę nocą... nie chciałabym cię budzić... Ale gdy wezmę klucze, a ty będziesz miała ochotę na spacer? - Weź klucze. Poczytam - powtórzyła Saszka. - Ale świeże powietrze... - Siądę na balkonie. Wezmę lampę. - A może chcesz jutro pójść na dyskotekę? - Nie. Przedtem Walentyn wziął je obie do restauracji. Był przyzwoitym mężczyzną, dowcipnym i czarującym; Saszka patrzyła, jak cieszy się mama i w myślach odliczała dni; dziś jest dwudziesty siódmy. Zostawało pięć... A właściwie cztery; piątego wyjeżdżamy. I wszystko się skończy. O wszystkim zapomnę. Jeszcze pięć razy... Pływała o świcie przez dwa kolejne dni, a potem zaspała. *** Obudziło ją słońce. Świeciło przez niezamknięte okno. Łóżko mamy było puste. Budzik wypadł spod poduszki i leżał na dywanie.

Nie wierząc własnym oczom, Saszka wzięła go i obejrzała. Żółta wskazówka stała na wpół do czwartej... sprężyna była zwolniona... Dlaczego nie zadzwonił? - Mamo? Ruszałaś budzik? Mama, w pogodnym nastroju, odświeżona po prysznicu, przyniosła do pokoju kawę na tacy. - Nie ruszałam go... Upadł, a ja go nie podnosiłam... Jeszcze się właścicielka przyczepi... Nie przejmuj się. Ostatnio ciągle byłaś niewyspana, a na wczasach trzeba się wysypiać... No co znowu? Saszka siedziała zgarbiona na brzegu łóżka, zdając sobie sprawę, że stało się coś strasznego. Niezrozumiałego, niepojętego, nie wiadomo czym grożącego - a przez to trzy razy bardziej strasznego. *** Ciemny mężczyzna stał obok biura turystycznego. Przyglądał się fotografii „Jaskółczego Gniazda”. Saszka zwolniła kroku. Mama odwróciła głowę. - Idź - rzekła Saszka. - Dogonię cię. W innych okolicznościach mama na pewno zaczęłaby protestować i wypytywać, o co chodzi. Jednak Walentyn wypożyczył już zapewne leżak; mama przytaknęła tylko i powiedziała: - Tylko się nie spóźnij. I poszła w dół, na plażę. W gorącym porannym słońcu topił się asfalt. Opony samochodów osobowych i ciężarówek odciskały ślady w kałuży czarnego oleju maszynowego, zostawiając na jezdni wyprofilowane ślady. - Budzik mi nie zadzwonił - oznajmiła Saszka, sama nie rozumiejąc, za co przeprasza i przed kim się tłumaczy. - Upadł... Przez czarne okulary nie było widać oczu. I w szkłach nic się nie odbijało. Jakby były z aksamitu. Ciemny mężczyzna milczał. - Nie zadzwonił mi budzik! Saszka nagle rozpłakała się na środku ulicy. Z niewiedzy, strachu i nerwowego napięcia ostatnich dni. Przechodnie odwracali głowy i przyglądali się szlochającej dziewczynie. Saszka miała wrażenie, że zanurkowała w morzu i głęboko pod wodą widzi białawe pyski głębinowych ryb.

- Bardzo źle, ale nie fatalnie - powiedział w końcu mężczyzna w czarnych okularach. - W gruncie rzeczy do czegoś się to przyda, nauczy cię dyscypliny. Na drugi raz takie niedopatrzenie będzie cię drożej kosztować. I nie mów, że cię nie uprzedzałem. Odwrócił się i odszedł, zostawiając ją koło kiosku, szlochającą i kręcącą głową na współczujące pytania przechodniów. Czym prędzej odeszła i zaszyła się w parku, na niemal pustej o tej porze alejce i namacała na dnie torebki chusteczkę. W końcu uporała się z płaczem, ale nie udało się jej uspokoić. Włożyła ciemne okulary, własne, jeszcze z zeszłego roku, z cienkimi oprawkami; ukryły zaczerwienione oczy i opuchnięte powieki. Naciągnąwszy czapkę z daszkiem głęboko na czoło, Saszka maszerowała w dół ulicą, nie patrząc na ludzi i nie podnosząc wzroku. Przed nią dreptała czteroletnia dziewczynka, tupiąc czerwonymi sandałkami i trzymając mamę za rękę. Obok wejścia na plażę stała karetka pogotowia. Saszka przystanęła, przylepiając się podeszwami do miękkiego asfaltu. I niemal od razu zauważyła mamę. Z narzuconym na ramiona ręcznikiem kuśtykała po otoczakach obok noszy, na których leżał bardzo blady człowiek, w którym trudno było rozpoznać wesołego, kochającego życie Walentyna. Saszka usiadła na barierce. Nosze włożono do samochodu. Lekarz powiedział coś do mamy, ta przytaknęła i o coś zapytała. Lekarz pokręcił głową i wsiadł do samochodu. Karetka ruszyła, trąbiąc na tłum; zawróciła na placyku przed pensjonatem i odjechała w górę, po Ulicy Prowadzącej do Morza. „Bardzo źle, ale nie fatalnie”. - Co mu się stało, mamo? Mama się odwróciła. W oczach miała rozpacz i panikę. - Szpital numer sześć - oznajmiła, jakby wypowiadała jakieś zaklęcie. - Ja zaraz... tylko się przebiorę i trzeba jechać... To zawał, Saszeńko, to zawał... mój Boże, mój Boże... I ruszyła na oślep przez tłum zaintrygowanych plażowiczów. *** Mama nocowała w miejskim szpitalu. Niemal cała gotówka poszła na lekarzy i pielęgniarki i mama z poczty zadzwoniła do koleżanki z pracy, żeby przesłała

przekazem więcej pieniędzy. Saszka spędziła bezsenną noc sama w pokoju. Na budzik nie było co liczyć. O trzeciej wyszła z domu. Zabawa na dyskotekach dobiegała końca, rozświetlone były jeszcze okna kilku kawiarni. Saszka zeszła ku ciemnemu morzu i usiadła nad wodą, na gołych otoczakach. W oddali, niemal na samej linii horyzontu, płynął statek. W ogródkach za plecami Saszki ćwierkały cykady. Morze lizało plażę, zabierało z brzegu drobne kamyki i zwracało je z powrotem, szlifując i pocierając jeden o drugi. Morze miało czas. I niewyczerpany zapas cierpliwości. Za piętnaście czwarta Saszka zrzuciła z siebie ubranie i weszła do wody, dygocąc z zimna. Popłynęła, odwracając się co chwilę, jakby spodziewała się, że lada moment z wody wynurzy głowę tajemniczy potwór w ciemnych okularach. Klepnęła w boję. Zerknęła na niebo; wstawał świt. Spojrzała pod wodę zagłębiała się w nią ledwie widoczna lina kotwicy. Po powrocie na brzeg, ledwo zdążyła narzucić ręcznik na ramiona, miała atak torsji. Pięć monet wyleciało jedna za drugą, powodując pieczenie w gardle i szybko zanikające skurcze żołądka. Potoczyły się po kamieniach, wpadając w szczeliny. Mama wróciła po południu, bardzo zmęczona i zamyślona. Walentyn czuł się już lepiej - nie był to jednak zawał i pomoc przybyła na czas, dzięki czemu pacjentowi nic już nie groziło. - Wszystko będzie dobrze - powtórzyła mama, dziwnie roztargniona. - Jestem śpiąca, Saszko, ledwie żyję... Jeśli chcesz, idź na plażę sama. Ja muszę się przespać. - Co z nim? - zapytała Saszka. - Może wyślemy telegram jakimś jego krewnym? - Krewni już tu są - oznajmiła mama nieobecnym głosem. - Z Moskwy przyleciała jego żona. Wszystko będzie dobrze. No idź już. Saszka zdjęła strój kąpielowy ze sznura na balkonie i wyszła z domu. Nie miała ochoty iść na plażę, więc zdecydowała, że pospaceruje po parku, niewielkim, zakurzonym, lecz mimo wszystko dającym cień. „Bardzo źle, ale nie fatalnie”. Strach, wstrząs, zepsute wczasy... Jednak z drugiej strony, kto to taki, ten Walentyn? Jeszcze przed tygodniem był przypadkowym znajomym mamy. Ta oczywiście bardzo się cieszyła, ale ich relacje od samego początku były skazane na niepowodzenie. Plażowy romans. Saszka usiadła na ławce. Wąska alejka była obsypana czarnymi strączkami akacji. Gorycz i żal z powodu mamy dotknęły ją do żywego. Wakacyjny romans, jakie

to trywialne, i na co on liczył... Po co męczył przyzwoitą kobietę. Mógł wybrać dziewczynę, jakich tu pełno, z kolczykiem w pępku i dżinsami obciętymi pod tyłkiem. Lepiej, gdyby umarł, pomyślała posępnie. „Bardzo źle, ale nie fatalnie”. A przecież Saszka była przekonana, że nieszczęście przydarzy się mamie. Aż tak namacalne było to przeczucie. No i strach... Od momentu, w którym po raz pierwszy ujrzała mężczyznę w ciemnych okularach, strach trzymał ją mocno w garści, jak ona te monety. Lekko rozluźni uchwyt... i znowu go zaciśnie... „Nauczy cię to dyscypliny”. Nie ma co, nauczyło. Teraz bez żadnego budzika będzie wstawać o wpół do czwartej. Albo w ogóle nie będzie spać. Gdyż był ten moment, była karetka przy wejściu na plażę, było uczucie, że cały świat się zawalił, cały świat! Odetchnęła głęboko. Dopłynie do boi jutro rano, a także pojutrze, przed wyjazdem. A potem wróci do miasta i o wszystkim zapomni. Szkoła, codzienność, klasa maturalna, korepetytorzy, egzaminy wstępne... Siedziała na ławce, przyglądając się kupce monet na dłoni. Dwadzieścia dziewięć sztuk - z jednakowym owalnym symbolem, cyfrą „zero”. Ciężkie i małe, o średnicy starych radzieckich kopiejek. *** W pociągu monety się rozsypały. Saszka leżała na górnej bocznej półce, wyglądając przez znajdujące się naprzeciw okno. Okazało się, że kieszeń dżinsowych szortów jest rozpięta, monety wypadły z niej i z wesołym turkotem potoczyły się prawie po całym wagonie. W mgnieniu oka zeskoczyła z półki. - Ojej! - rzekła dziewczynka z przeciwległego przedziału. - Pieniążki! Saszka na czworakach zbierała złote krążki, wyłuskiwała je spod czyichś bagaży i omal nie przewróciła roznoszącej herbatę konduktorki. - Ostrożnie, dziewczyno! Mała dziewczynka podniosła jedną z monet i oglądała ją z zainteresowaniem. - Mamo, czy to jest złoto? - Nie - odparła jej matka, nie podnosząc oczu znad książki. - To taki stop... Oddaj.

Saszka już stała obok z wyciągniętą ręką. Dziewczynka niechętnie zwróciła zabawkę. Odwracając się do okna, Saszka przeliczyła monety; powinno być trzydzieści siedem, jednak doliczyła się tylko trzydziestu sześciu. - Przepraszam, nie zauważyli państwo monety? Pasażerowie z sąsiednich przedziałów przecząco kręcili głowami. Saszka miotała się po wagonie, biegając tam i z powrotem - i znów omal nie wpadła na konduktorkę. Mężczyzna w niebiesko-czerwonym dresie, siedzący przy wyjściu do przedsionka, w zamyśleniu przyglądał się okrągłemu symbolowi na awersie. Gdy długo się na niego patrzyło, wydawał się przestrzenny. - Jest moja. - Saszka wyciągnęła rękę. - Wypadła mi. Mężczyzna uniósł głowę i spojrzał badawczo na Saszkę. I znów zaczął przyglądać się monecie. - Co to takiego? - Pamiątka. Proszę mi oddać. - Ciekawa rzecz. - Mężczyzna nie spieszył się ze spełnieniem jej prośby. - Skąd ją masz? - Dostałam. Mężczyzna chrząknął. - Słuchaj, odkupię ją od ciebie. Dziesięć dolarów wystarczy? - Nie. Ona nie jest na sprzedaż. - Dwadzieścia dolarów? Saszka

była

zdenerwowana.

Rozmowie

przysłuchiwała

się

siedząca

naprzeciwko kobieta. - To moja moneta - powiedziała twardo Saszka. - Proszę mi ją oddać. - Miałem znajomego. - Mężczyzna zerknął na monetę, po czym znów przeniósł wzrok na Saszkę. - Archeolog, poszukiwacz metali, miał dwadzieścia lat. Też na Krymie ciągle grzebał w jakichś dziurach. O ile pamiętam, nawet nieźle na tym zarabiał. A potem go zarżnęli. Wsunął, proszę ciebie, nos gdzie nie trzeba... - Ja nie grzebałam w żadnych dziurach. - Saszka patrzyła na jego dłoń. Dostałam ją w prezencie. Jest moja. Spojrzeli sobie w oczy. Mężczyzna chciał coś powiedzieć, pewnie tym samym powolnym, protekcjonalnym tonem, jednak się zaciął. W tym momencie Saszka była gotowa walczyć o tę monetę, krzyczeć, płakać, awanturować się i podrapać mu twarz; najwyraźniej tę determinację można było wyczytać w jej spojrzeniu.

- Jak chcesz. Złoty krążek upadł na wyciągniętą dłoń Saszki. Dziewczyna kurczowo zacisnęła palce i wstrzymując oddech wróciła do mamy. Mama siedziała na swoim miejscu, nieobecnym wzrokiem wyglądała przez okno i nie zauważała niczego, co działo się dookoła. *** Jesień przyszła w październiku. Czerwone klonowe liście przylepiały się do mokrego asfaltu jak płaskie rozgwiazdy. Życie Saszki upływało między szkołą a kursami przygotowawczymi przy uniwersytecie. Bardzo dużo zadawali - konspekty, wypracowania, kolokwia. Nie było już czasu na nic innego, zajęte były nawet niedziele i Saszce to odpowiadało. Okazało się, że obciążony pracą mózg kategorycznie odmawia wiary w tajemniczych nieznajomych z ich zadaniami i w złote monety, które wychodzą z żołądka. Nawet morze, dobre letnie morze z czerwoną boją kołyszącą się na falach, wydawało się nierealne, tak jak wszystko, co było z nim związane. Ożywiła się też mama. Gdy skończyło się lato, minęła też depresja; tym bardziej, że w ich biurze było jak zwykle mnóstwo pracy. Obie, pogrążone w walce z codziennością, nie pozwalały sobie na płonne myśli. I przez jakiś czas znakomicie im się to udawało. Potem przyszedł list z Moskwy. Mama wyjęła kopertę ze skrzynki i najpierw długo obracała ją w dłoniach. Wreszcie ją rozdarła i przeczytała list. - Walik rozwiódł się z żoną - rzekła, zwracając się do włączonego telewizora. - I co z tego? - gburowato odparła Saszka. Mama włożyła list z powrotem do koperty i poszła do swojego pokoju. Saszka wyłączyła telewizor i usiadła nad podręcznikiem do historii. Dziesięć razy pod rząd przeczytała jeden akapit i nie zrozumiała ani słowa. Polanie, Drewlanie... Przerabiali to już chyba w piątej klasie, a tu proszę, znaleźli się w programie. A może wszystko się jakoś ułoży? Przecież ludziom w związkach może się układać przeróżnie. To oczywiście źle, że rozwiódł się z żoną. A jeszcze gorzej, że o tym napisał. Zadzwonił telefon. Starając się myśleć o Polanach i Drewlanach, Saszka podniosła słuchawkę. - Halo? - Dobry wieczór, Aleksandro. To ja.

Świeciła się lampa na biurku. Za oknem padał deszcz. Na blacie leżał otwarty podręcznik. I wszystko było takie realne, codzienne. A w słuchawce - ten głos. - Nie - rzekła cicho Saszka. - Pan... Nieomal wyrwało jej się: „Pan nie istnieje”, jednak w porę ugryzła się w język. - Ile jest monet? - Trzydzieści siedem. - A ile było? - Trzydzieści siedem. Słowo honoru. - Czekam na dole, pod bramą. Zejdź na minutkę. Po czym w słuchawce rozległy się krótkie sygnały. Monety były schowane w starym portfelu, głęboko w szufladzie biurka, za stertą książek i konspektów. Saszka otwarła zacinający się metalowy zamek błyskawiczny i wysypała zawartość portfela na stół. Odrętwiała, przeliczyła monety. Wciąż było ich trzydzieści siedem. Włożyła portfel do kieszeni płaszcza. Bose stopy wsunęła w buty. Płaszcz narzuciła wprost na szlafrok. Wzięła parasol, który nie zdążył jeszcze wyschnąć. Zdjęła klucze z wieszaka. Drzwi pokoju mamy pozostawały zamknięte. - Zaraz wracam - rzuciła Saszka w przestrzeń. - Zejdę... sprawdzić skrzynkę. Zeszła po schodach, nie czekając na windę. Do bramy, z ogromnym psem na smyczy, wchodził sąsiad z piątego piętra. Był przemoczony do nitki. - Dzień dobry - powiedziała Saszka. Sąsiad skinął głową. Pies potrząsnął mokrą grzywą, rozbryzgując krople wody. Dziewczyna wyszła na deszcz. Było już ciemno, świeciły się okna w sąsiednich domach, klonowe liście niczym kolorowe łaty leżały na mokrym lśniącym asfalcie. Na mokrej ławce siedział mężczyzna w ciemnoniebieskim, takim jak jej, płaszczu, błyszczącym od deszczu. Tym razem miał okulary o przydymionych szkłach, jednak mrok jesiennego wieczoru sprawiał, że były całkowicie nieprzeniknione. - Witaj, Aleksandro. Przestraszyłem cię? Nie spodziewała się takiej lekko ironicznej, przyjacielskiej intonacji. Przełknęła ślinę. Zimny wiatr przedostał się pod narzucone w pośpiechu ubranie, liznął jej gołe kolana. - Oddaj pieniądze.

Podała mu monety wraz z portfelem. Mężczyzna zważył go na dłoni, kiwnął głową i schował. - W porządku. Mam dla ciebie zadanie. Saszka rozdziawiła usta. - Proste zadanie. Bardzo proste. Każdego ranka, o piątej, wyjdziesz do parku, żeby pobiegać. Biegnij, ile dasz radę - dwa albo trzy okrążenia po alejkach. Gdy się już nabiegasz, wejdź w gęste krzaki i wysikaj się na ziemię. Najlepiej wcześniej opić się wody, żeby nie wystąpiły nieoczekiwane problemy. I nie wolno ci pominąć żadnego dnia. Każdego ranka, o piątej. - Po co? - zapytała Saszka szeptem. - Na co to panu? Deszcz ściekał po jej policzkach, mieszając się ze łzami. Ciemny mężczyzna nie odpowiadał. Szkła jego okularów były pokryte kroplami deszczu, w których odbijał się blask odległych latarni; wydawało się, że nieznajomy ma mozaikowe oczy. - Raz w miesiącu przysługuje ci zwolnienie w dni kobiecej niedyspozycji. Czy cztery dni ci wystarczą? Dziewczyna milczała. - Pilnuj budzika. Jeśli opuścisz jakiś dzień lub spóźnisz się choćby jeden raz, będzie bardzo źle. Nie wolno ci zmieniać kolejności postępowania; planuj wszystko wcześniej, pij wodę. - Przez całe życie? - wyrwało się Saszce. - Co? - Mam to... robić... biegać... przez całe życie? - Nie. - Mężczyzna wyglądał na zdziwionego. - Powiem, kiedy skończyć. No, wracaj do domu, na pewno zmarzłaś. Saszka cała się trzęsła. - Idź, idź - rzekł jej rozmówca łagodniejszym tonem. - Wszystko będzie dobrze... Jeśli oczywiście wykażesz się zdyscyplinowaniem. *** Przy wejściu do parku świeciła samotna latarnia. Pod żeliwnym słupem, na którym niegdyś wisiał zegar, majaczył wyprowadzający psa staruszek - pierwszy i jedyny o tej porze przechodzień. Spojrzał na Saszkę obojętnym wzrokiem.

Biegła przez strugi lejącej się z nieba wody. W centrum parku znajdował się okrągły klomb, wokół którego wiły się alejki. Saszka pobiegła najkrótszą. Nie zwracając uwagi na drogę, co chwilę wpadała w kałuże; zimna woda bryzgała spod adidasów, ochlapując spodnie dresu powyżej kolan. Biegła, zaciskając zęby. W brzuchu bulgotało jej niemal tak, jak pod nogami; przed wyjściem z domu wypiła co najmniej litr wody. Już nie mogła wytrzymać. Pierwsze okrążenie... Drugie. Zwolniła. Zatrzymała się. W całym parku nie było żywego ducha. Przez ogołocone z liści gałęzie przeświecała daleka latarnia. Idąc po mokrych liściach, Saszka zaszyła się w krzakach, które obsypały ją gradem kropel, i klnąc na czym świat stoi wypełniła ostatnią część rytuału. Z goryczą pomyślała, że przypomina psa wyprowadzonego na spacer. Wyprawa w krzaki przyniosła jej ulgę. Najzupełniej naturalną, biorąc pod uwagę ilość płynu, jaką zdołała w siebie wlać. Rozpacz minęła i nawet łzy wyschły. O wpół do szóstej rano otwarła drzwi mieszkania, w mokrych skarpetkach ukradkiem przekradła się do łazienki, schowała dres i przemoknięte adidasy w skrytce pod zlewem i weszła pod gorący prysznic. Po minucie ją zemdliło. Monety upadły na dno wanny; żółte krążki uderzały o białą emalię. Umyła się, głęboko odetchnęła i zebrała je w dłoń. Cztery monetki z owalnym symbolem na awersie i zerem na rewersie. Wyglądały na bardzo stare, jakby przeleżały wiele lat w zamkniętej skrzyni, w jakimś tajemniczym skarbcu. Po piętnastu minutach Saszka zasnęła w swoim łóżku, po raz pierwszy od bardzo dawna mocnym i beztroskim snem. I kiedy po godzinie z małym okładem pojawiła się mama, aby obudzić ją do szkoły, wykręciła się chorobą i nie wstała z łóżka. *** Po co zresztą miała chodzić do szkoły? Zadzwoniła korepetytorka. Saszka skłamała, że zachorowała. Korepetytorka surowym tonem poprosiła, by uprzedzać ją wcześniej. Wieczorem były zaplanowane kursy na uniwerku. Nie poszła. Leżała, zarzuciwszy podręczniki, i myślała. Po co to wszystko? Świat funkcjonuje zupełnie inaczej, niż jej się dotychczas wydawało. Widzialny związek między wydarzeniami - prawidłowości, przypadki, zdarzenia, codzienność -

to jedynie zasłona, za którą kryje się inna rzeczywistość, niewidzialna i niewytłumaczalna. Jeśli mężczyzna w ciemnych okularach istnieje - rzeczywiście istnieje - jeśli ma władzę nad snem, jawą, nieszczęśliwymi wypadkami... to po co chodzić do szkoły czy zdawać na uczelnię? Jeśli w jednej chwili wszystko może zniknąć, rozpaść się tylko dlatego, że jej, Saszce, budzik nie zadzwoni na czas? Z pracy wróciła mama. Z niepokojem o coś wypytywała, mierzyła córce gorączkę i kręciła głową. - Przemęczyłaś się nauką? Trochę na to za wcześnie, dopiero październik, rok szkolny dopiero się zaczyna. Przecież ci mówiłam: rozerwij się trochę w niedzielę! Wybierz się do kina... Zadzwoń do koleżanek z klasy, przecież masz jakichś znajomych? - Nie martw się - odpowiadała Saszka odruchowo, jak magnetofon. - Wszystko będzie dobrze. I dodawała już do siebie: „Jeśli oczywiście wykażę się zdyscyplinowaniem”. Wieczorem nastawiła trzy budziki; swój, elektroniczny mamy i jeszcze jeden, stary, po babci. Co udało jej się przysnąć, to budziła się zlana zimnym potem i spoglądała na tarcze zegarków - pierwsza w nocy, za piętnaście druga, wpół do trzeciej... O wpół do piątej niemal poczuła radość z faktu, że można już wstawać. *** W

listopadzie

nastąpiła

niespodziewana

poprawa

pogody.

Powróciło

nieoczekiwane, lecz w pełni odczuwalne ciepło. Codziennie zza chmur wychodziło słońce, nie na długo, lecz za to od serca. Liście wyschły i szeleściły pod nogami. Ich zapach był świeży i cierpki, przygnębiający, choć nie pozbawiający nadziei. Saszka budziła się o wpół do piątej - minutę przed nawoływaniem budzików. Unieszkodliwiała je jeden za drugim, jak miny. Ubierała ciepły dres, narzucała kurtkę i szła do parku; przez miesiąc biegania poznała drogę w najdrobniejszych szczegółach. Wiedziała, gdzie jest wyszczerbiony asfalt, gdzie zwykle zbierają się kałuże, gdzie znajdują się pochyłości, a gdzie jest równo. Biegając po suchych alejkach, przeskakując przez sterty zebranych przez dozorców liści, zawsze zdążyła powtórzyć angielskie dialogi i teksty, ustalić sobie plan dnia i w myślach zaśpiewać piosenkę, którą wczoraj usłyszała w radiu. Robiąc trzecie czy czwarte okrążenie wokół klombu,

była w stu procentach pewna, że ani jej, ani mamie nic złego dziś się nie przydarzy. Była w tym gorzka i zarazem obojętna jesienna radość. Dni „zwolnień”, w które nie musiała biegać, nieoczekiwanie okazały się podczas ostatnich tygodni najtrudniejsze. I tak budziła się o wpół do piątej i nie mogąc zasnąć leżała do siódmej, słuchając, jak po nocy ożywa dom, jak śmieciarka trzaska kontenerami, jak jeździ winda, a pod oknami wymyślają sobie dozorcy. Rytuał został naruszony. Saszka miała wrażenia, że jej los naciąga się i wysycha jak nić, która lada chwila pęknie. Z każdym dniem coraz bardziej nerwowa, nie mogła wręcz doczekać się tego poranka, gdy można było włożyć adidasy i wyjść październikowym świtem, zostawiając ślady na pokrytej szronem trawie. Potem przyjechał Walentyn. Saszka wróciła ze szkoły - na chwilę, żeby zostawić torbę i coś przekąsić, zanim pobiegnie do korepetytorki. Na ławce przed bramą siedział nieznajomy mężczyzna. Dziewczyna najpierw się przywitała (na wszelki wypadek witała się z każdym, kto tu siedział) i dopiero po chwili poznała bladego, mocno wychudłego znajomego z wakacji. - Cześć - rzekł Walentyn. - Widzę, że nikogo nie ma w domu... - Mama będzie o szóstej - odparła zaskoczona Saszka. - A ja... to znaczy... - Poczekam. Było wpół do trzeciej. Saszka zerknęła na zegarek. Potem na Walentyna. Nie było najmniejszej nadziei, że odejdzie. Nadziei na to, że mama go przegoni, prawdę mówiąc, też nie było. Kim zresztą była Saszka, by decydować o losie mamy wedle swego widzimisię? - Można do niej zadzwonić do pracy - rzekła oschłym tonem. I dodała z opóźnieniem: - A jak się pan czuje? *** Obudziła się o czwartej dwadzieścia dziewięć. Wyłączyła budziki. Poczłapała do kuchni i wypiła herbatę z termosu. Ubrała się. Wyszła na korytarz i zamknęła drzwi. Wczoraj wieczorem mama i Walentyn siedzieli w kuchni i o czymś cicho rozmawiali. Saszka położyła się wcześnie (teraz zawsze kładła się wcześnie; niewyspanie zwalało ją z nóg), wsunęła głowę pod poduszkę, żeby nawet przypadkiem nie usłyszeć ani słowa, zacisnęła powieki i próbowała zasnąć. Jednak sen nie nadchodził. Saszka rozmyślała o życiu jako kolekcji jednakowych dni. Byt składa się z dni, z których każdy przypomina zapętloną taśmę, rowerowy łańcuch równomiernie

przesuwający się po kole zębatym. Pstryk - zmieniono prędkość, dni stały się nieco inne, lecz upływają, powtarzają się i właśnie w tej monotonii tkwi sens. Chyba zasypiała. Nigdy wcześniej podobne myśli - na jawie - nie przychodziły jej do głowy. Dawno temu, kiedy była jeszcze mała, chciała znaleźć sobie tatę. Nie tego, który odszedł i żyje sobie gdzieś tam, o nic się nie martwiąc. Prawdziwego, który zamieszkałby z nimi w jednym domu. Saszka bezwstydnie „swatała” mamę ze wszystkimi jako tako sympatycznymi panami i „życie z tatą” wydawało jej się jednym wielkim świętem. Od tamtych czasów minęło wiele lat. Było jej ciężko na sercu, kiedy myślała o mamie i Walentynie. Skoro okłamał ją raz, może zrobić to znowu. Mama to rozumie. I mimo wszystko siedzi z nim w kuchni nad filiżanką wystygłej herbaty; siedzą, niemal stykając się głowami, i rozmawiają, choć minęła już północ. W nocy był mróz. Kałuże połyskiwały; przez ciepłe skarpety i podeszwy adidasów Saszka czuła, jak wychłodziła się ziemia. Biegło się jej lekko - codzienne treningi przynosiły rezultaty. Przy wejściu do parku świeciła się samotna latarnia i majaczył staruszek z psem. Ukłoniła mu się, jak staremu znajomemu. W parku ktoś był. Stał na ścieżce, przestępując z nogi na nogę - miał na sobie, podobnie jak Saszka, dres, wiatrówkę i adidasy. Musiała podejść naprawdę blisko, żeby go rozpoznać. Był to Koń. Wańka Koniew, jej kolega z klasy. - Cześć. Biegniemy? Nie odpowiedziała. Koń biegł tuż przy niej, niemal dotykając jej ramienia. Kiedy materiały ich kurtek od czasu do czasu ocierały się o siebie, rozlegał się ostry szeleszczący dźwięk: brzzyt-brzzyt. Saszka biegła, odruchowo omijając kałuże. Iwan dwa razy się poślizgnął, raz przebił cienki lód i wdepnął w wodę. Jednak dotrzymywał jej kroku. - Biegasz codziennie? - zapytał zdyszany, nie zwalniając. - Mam dziadka, który cierpi na bezsenność i wyprowadza psa. Powiedział, że dziewczyna z naszej klasy codziennie biega jak wariatka o piątej rano... Oj! - Potknął się o wystający korzeń i o mało nie upadł. - Zajęłaś się sportem? Jakoś nie było po tobie widać... Chyba że trenujesz silną wolę? - Trenuję.

- Tak sobie właśnie pomyślałem... - Przebiegli dopiero dwa okrążenia, jednak Iwan ledwie dyszał. - A ty? - raczyła zapytać Saszka. - Co trenujesz? - Też silną wolę - odparł Koń z powagą. - Leżałbym teraz w łóżeczku, chrapał... Zwolnił kroku. - Może już wystarczy? Saszka się zatrzymała. Niebo było usiane gwiazdami, jasnymi jak podświetlone reflektorem strasy*. Iwan poczerwieniał i ciężko dyszał; spojrzenie jednak miał wesołe i impertynenckie. - Dziwna jesteś, Samochina. Rzecz sama w sobie.** Człowiek w futerale***. Teraz jeszcze biegasz. Dziadek powiedział - codziennie, o piątej rano... Może jesteś zakodowaną księżniczką? Mówił z lekkim uśmiechem, denerwując się i bojąc ośmieszyć. Sam był „rzeczą samą w sobie”, chłopcem nastawionym na sukces. Zwycięzcą olimpiad i pożeraczem fantastyki, o wystających kościach policzkowych i ciemnych kręconych włosach, w koszulach zawsze starannie wyprasowanych przez mamę lub siostrę, elegantem, który w wieku szesnastu lat potrafił na trzy sposoby zawiązywać krawat. Saszka patrzyła na niego i myślała tylko o jednym: musi zaraz pójść w krzaki. Natychmiast. W przeciwnym razie rytuał zostanie naruszony, no i szczerze mówiąc nie zdoła dojść do domu. - Słuchaj, Koniu, poczekaj na mnie przy wejściu. Nie zrozumiał. Nie przestawał mówić, chytrze uśmiechając się w półmroku; plótł bzdury o zakodowanej księżniczce i o tym, że koniecznie trzeba ją rozkodować. - Koniu, idź już i poczekaj na mnie! Zaraz przyjdę! Nie rozumiał. Idiota. Zadowolony z siebie gaduła. Czas uciekał; biegała wystarczająco długo, jednak rytuał nie został zakończony. - Muszę iść w krzaki! - krzyknęła. - Wysikać się muszę, dociera? Kiedy wyszła z parku, przy wejściu nikogo nie było. Ani staruszka z pieskiem, ani Koniewa. Tylko na oszronionej trawie ciągnęły się łańcuszki śladów.

*

Stras - oszlifowane szkło ołowiowe, używane przy tworzeniu imitacji i podrabianiu drogich kamieni szczególnie diamentów i brylantów (przyp. tłum.). ** Rzecz sama w sobie - noumen - termin filozoficzny autorstwa Immanuela Kanta, oznacza rzeczywistość istniejącą niezależnie od świadomości, absolutnie niepoznawalną (przyp. tłum.). *** „Człowiek w futerale” - człowiek zamknięty we własnej skorupie. Nawiązanie do opowiadania Czechowa pod tym samym tytułem (przyp. tłum.).

*** Walentyn wyjechał. Saszka miała nadzieję, że na zawsze, ale niestety, tak się nie stało. Nowy Rok witali we troje - w rodzinnej atmosferze, z szampanem i choinką, którą mama sama ubierała, córce nie pozwalając nawet podejść. Na dworze przez całą noc strzelały petardy. O wpół do piątej rano, kiedy mama z Walentynem na jednym z niezliczonych lokalnych kanałów wciąż jeszcze oglądali „Ironię losu”*, Saszka włożyła zimowe buty (w adidasach niepewnie czuła się na śniegu) i owinęła się szalikiem, nakładając go na kurtkę. - Więc jednak idziesz? - zapytał z pokoju Walentyn. - Trzeba przyznać, że masz mocny charakter, Aleksandro. Zazdroszczę ci. Saszka wyszła, nic nie odpowiadając. Na śniegu przed domem widniało konfetti, gdzieniegdzie z zasp sterczały ogarki bengalskich ogni. Ruszyła truchtem. W oknach płonęły światła. Pijani, rozbawieni ludzie grupkami włóczyli się po ulicach. W parku walały się butelki po szampanie. Saszka biegła, słuchając jak chrzęści śnieg, czując jak mróz szczypie ją w nos i patrząc, jak rozpływa się w powietrzu obłoczek oddechu. „Trzeba przyznać, że masz mocny charakter, Aleksandro. Zazdroszczę ci”. W taki sposób każdy wyrobiłby sobie charakter. Chociaż związek pomiędzy snem Saszki, a przedzawałowym stanem tego na dobrą sprawę obcego człowieka nie jest oczywisty i nie da się go udowodnić. Choć w obecnej chwili już nie jest obcy, nie... Coś stało się z mamą, coś się zmieniło; jest jeszcze młoda, ale przecież nie będzie taka zawsze. Tak to wygląda. Choć tego związku nie da się udowodnić, on istnieje. Saszka dobrze to wie i nie ma prawa się mylić. Właśnie zamknął się pierwszy krąg. Saszka biegła już po swoich śladach. I starała się dokładnie w nie trafiać, raz za razem. Początkowo bezwiednie. A potem z ciekawością. Jeden za drugim. Dawno nie widziała dziadka Wańki z jego pieskim. Przeszła mu bezsenność? Czy zachorował i nie wychodzi z domu? Od chwili, gdy tak haniebnie i banalnie zakończyła się ta jakże romantyczna poranna randka, Saszka i Koń prawie ze sobą nie rozmawiali. Traktowali się tak, jak zwykle, powściągliwie i obojętnie. Jakby nic się nie stało. Nie udało się rozkodować księżniczki. Oprzytomniała. Które to okrążenie, ósme? Dziewiąte? Ślady na śniegu zrobiły się duże i głębokie, jakby przebiegł tędy yeti w olbrzymich walonkach. *

Film Riazanowa. Radziecka komedia romantyczna o tematyce noworocznej, tradycyjnie emitowana w noc sylwestrową (przyp. tłum.).

Z ciemnego nieba zaczął sypać śnieg. Gdzieś przejechała, wyjąc syreną, karetka pogotowia. Nie do nas, pomyślała Saszka z ponurą satysfakcją. Nie do nas. Teraz nic nam się nie może stać. Załatwianie naturalnej potrzeby na mrozie jest wątpliwą przyjemnością. Saszka wyszła z krzaków, dokładnie zapinając suwak i strząsając śnieg, który opadł na nią z gałązek. Byłoby lepiej, gdyby nikt oprócz niej nie widział tych przeklętych monet. Niestety widzą. Przedwczoraj mama zapytała, kiedy przypadkowo natknęła się na „codzienną wypłatę”: „Co tam znowu masz?” Saszka skłamała, że to mosiężny stop, żeton do gry... Jakie znowu kasyno? No co ty! To taka gra, jak szachy, gramy w nią w szkole... Mama uwierzyła. Przecież nigdy wcześniej córka jej nie okłamywała. No, prawie nigdy. Weszła do mieszkania. Drzwi do pokoju mamy były zamknięte. Panowała absolutna cisza, tylko śnieg szeleścił, uderzając w blaszane parapety. Przeszła do łazienki. Odkręciła gorącą wodę i długo patrzyła na parujący strumień. A potem zwymiotowała pieniędzmi. I od razu - paradoksalnie - zrobiło jej się lżej. *** Górka monet rosła. Wkładała je do starej skarpetki i chowała w dolnej szufladzie biurka, pod stertą notatek. Nie wiadomo, co powiedziałaby mama, gdyby kiedyś natknęła się na ten skarbiec, jednak ostatnimi czasy jej rodzicielka miała na głowie wiele innych zmartwień. Na półeczce w łazience zadomowiły się pędzel i brzytwa, w szklance pojawiła się nowa szczoteczka do zębów i Saszka nie śmiała już włóczyć się po domu w majtkach i podkoszulce. Zapach męskiej wody po goleniu zagłuszał wszystkie inne, znane zapachy. A mama, która, odkąd Saszka sięgała pamięcią, należała wyłącznie do niej, teraz dzieliła swoją uwagę pomiędzy córkę i Walentyna - przy czym lwia jej część przypadała temu ostatniemu. Najwyraźniej w plany Walentyna wchodziło „nawiązanie kontaktu” z Saszką. Podczas kolacji zaczynał długie rozmowy, a uprzejmość nie pozwalała jej od razu wstawać od stołu. Czekały na nią podręczniki, wiele nie przeczytanych rozdziałów i nie napisanych referatów, zaś na granicy nocy i świtu czekało ją bieganie, poniżająca

wyprawa w krzaki i brzęk monet spadających do zlewu. Walentyn zaś bardzo interesował się jej życiem i planami na przyszłość, wypytywał, dlaczego tak bardzo chce zostać filologiem i czy nie myślała o literackich przekładach z angielskiego i że na niektórych prywatnych uczelniach są nawet stypendia i różne programy motywujące dla piątkowych studentów. Saszka traktowała te rozmowy jak łyżkę tranu, potem wychodziła do swojego pokoju i siedziała za biurkiem, bezmyślnie wodząc długopisem po zeszycie. Walentyn zajmował się aparaturą medyczną; może ją projektował, testował, sprzedawał, a może wszystko razem. Z jego szczegółowych opowieści na ten temat Saszka nie zapamiętała niemal niczego. Miał dzieci, dwóch chłopców, a może chłopca i dziewczynkę, opowiadał o nich często i chętnie, podkreślając przy tym, że je kocha. Saszka, w głębi duszy dziwiąc się takiej hipokryzji, brała do pokoju filiżankę z herbatą i zabierała się za przeglądanie programu dla kandydatów na wyższe uczelnie. Kleiły jej się oczy. Późną zimą, w te mroczne dni, brak snu okropnie dawał jej się we znaki. *** Z początkiem lutego nadeszła odwilż, a potem - w jedną noc - znów chwycił mróz. Saszka wyszła pobiegać, wypełniła cały rytuał i wracając do domu przy samej bramie poślizgnęła się, upadła i złamała rękę. Czekała, znosząc ból, aż obudziła się mama, która na widok jej ramienia przestraszyła się i zadzwoniła na pogotowie. Wyszedł Walentyn i podjął się pojechać razem z Saszką. Zatroskany i pełen współczucia, opowiadał jakieś bzdury w rodzaju: „Do wesela się zagoi” i od jego żarcików Saszka poczuła się znacznie gorzej. Lekarze z karetki, długo się nie zastanawiając, zawieźli ją na ostry dyżur, gdzie stary chirurg, szary od bezsennej nocy i papierosowego dymu, w milczeniu nałożył jej gips. - Jak gruszki - powiedział do pielęgniarki. - Walą o ziemię. Będziemy mieć dzisiaj urodzaj... A ty - skinął na Saszkę - pójdziesz do rejonowej przychodni. I nie przejmuj się, to normalka. Na młodych goi się jak na psach. Walentyn zawiózł Saszkę do domu taksówką. Ból prawie minął. Walentyn rozwodził się, nad tym, jakie to szczęście, że ucierpiała lewa ręka, więc Saszka może spokojnie chodzić do szkoły i na kursy, pisać swoje konspekty, bo przecież z prawą ręką wszystko w porządku! Dziewczyna miała wrażenie, że jej głowa zamieniła się w tunel aerodynamiczny, a słowa Walentyna, wciągnięte w jedno ucho, ze świstem i rykiem wylatują przez drugie.

Z pracy zadzwoniła zdenerwowana mama i pytała, jak wygląda sytuacja. Saszka uspokoiła ją martwym głosem, poszła do siebie i nie zdejmując swetra położyła się na łóżku. Jak będzie teraz radzić sobie z ubraniem? Na ulicy minus dziesięć... Jak naciągać rękaw na gips? Jak będzie się sama rozbierać i ubierać? Trzy budziki stały w rządku obok siebie. Dwa tykały, a jeden migał elektroniczną tarczą. Codziennie, codziennie, a Saszce zdejmą gips dopiero za półtora miesiąca. „... Ludzie przewracają się, łamią kości, giną pod kołami samochodów...”. Ale przecież sumiennie wypełniała wszystkie warunki. Dlaczego mimo to miała ten wypadek? Nie przejmuj się, powiedział stary chirurg, to normalka. Rzeczywiście, gdyby Saszka miała lat siedemdziesiąt - byłoby to nieszczęście. A tak - niewygoda, kłopot; jest źle, lecz nie tragicznie. Jest źle, lecz nie tragicznie. Gdyby Walentyn nie miał na plaży ataku serca - jak rozwijałyby się jego relacje z mamą? Może nijak? Saszka chyłkiem przeszła do kuchni. Nakapała sobie maminej walerianki, wypiła jednym haustem - co za paskudztwo! - i zakopawszy się pod kołdrą zasnęła. *** O czwartej dwadzieścia dziewięć podrzuciło ją jak na trampolinie. Saszka usiadła, na wpół obudzona i kompletnie nieprzytomna, i spróbowała wyprostować rękę. Ocucił ją nieoczekiwany ból. Wszystko sobie przypomniała. Potrząsnęła głową; więc przespała niemal dobę?! Miała sucho w ustach. Wstała, napiła się wody z czajnika, z trudem naciągnęła spodnie i włożyła buty. Wsunęła prawą rękę w rękaw i stękając narzuciła kurtkę na lewe ramię. Trzymając w dłoniach narciarską czapkę wyszła z domu. Niebo znów się przejaśniło. Świeciły gwiazdy. Lód na podwórku był gdzieniegdzie potrzaskany, w innych miejscach obficie posypany piaskiem i solą. Gips na ręce oziębiał się - było to obce i nieprzyjemne uczucie. Do piątej pozostawało zaledwie kilka minut; Saszka szła coraz szybciej. Zeszła do przejścia podziemnego, zdrową ręką przytrzymując się poręczy. Echo jej pospiesznych kroków odbijało się od ścian mrocznego tunelu. Liczyła się już każda sekunda.

Przy wejściu do parku płonęła latarnia. I stał, opierając się o słup, jakiś człowiek. Saszka przeszła obok niego, zdążając ku swemu celowi niczym pocisk. I dopiero gdy znalazła się na zaśnieżonej alejce, drgnęła i obejrzała się za siebie. Światło latarni odbijało się w okularach o przydymionych szkłach. Dwa płonące, żółte punkty. - Idź do domu - rzekł mężczyzna pod latarnią. - Odpoczywaj. Od dzisiaj możesz nie biegać. *** W marcu zdjęli gips. Mama wyraziła nadzieję, że Saszka odzyska w końcu równowagę nerwową i skończą się jej „wybryki”. Zadziwiająco mocno odczuła brak porannego biegania. Wydawało się, że życie straciło sens. Coraz bardziej drażniła ją obecność Walentyna. Pewnego razu mężczyzna przeniósł się nawet do hotelu i mama przez kilka dni nie odzywała się do córki. Gdy Saszka została całkiem sama, włóczyła się po ulicach, lekceważąc szkołę i kursy. Korepetytorka ostatecznie odmówiła prowadzenia z nią zajęć. Walentyn namawiał mamę, aby to przeczekać. Zapewniał, że wszystkiemu winne jest złamanie i leki przeciwbólowe, które dziewczyna łykała całymi garściami. I miał na swój sposób rację. Rację miała też mama. Po zdjęciu gipsu, znowu czując swoją rękę, Saszka niemal od razu się uspokoiła. Łańcuch życia wskoczył na utarte zębatki i te zakręciły się, odliczając dni: Szkoła. Kursy. Korepetycje. Wieczór. Noc... Zestaw jednakowych dni. Ustalony rytm. Saszka nauczyła się nie drżeć na widok przechodniów w czarnych okularach; nastała wiosna i na ulicach było ich coraz więcej. W szkole zbierano pieniądze na bal maturalny. Długo spierano się o niego na zebraniu rodzicielskim i nieomal doszło do kłótni; jedni, jak mama Saszki, chcieli świętować skromnie, inni upierali się przy drogich prezentach dla wszystkich nauczycieli i rejsie parowcem po rzece. Saszka napisała na kursach próbne wypracowanie i ku swemu rozczarowaniu dostała czwórkę. - Nie bierz się za wolny temat - nalegała nauczycielka. - Weź standardowy i rozwiń go, jak cię uczono. Wolne tematy są dla geniuszy albo dla dwójkowiczów. Nie stawaj dwa razy na te same grabie!

Słuchała, kiwała głową i wiedziała, że prędzej czy później mężczyzna w ciemnych okularach pojawi się znowu. I znowu czegoś zażąda, a Saszka nie będzie w stanie odmówić. A gdyby tak spróbować? Może zawał Walentyna był zwykłym przypadkiem?! Przy podobnych myślach za każdym razem z lękiem oglądała się przez ramię. Wiedziała, że nie uda jej się zbuntować. Nie będzie nawet próbować. Za bardzo się boi. *** Do czerwonego paska odrobinę jej zabrakło. Prawie nie czuła rozczarowania; od dawna wiedziała, że tak będzie. Bal maturalny minął niezauważalnie. Saszka zasypiała wśród ogólnej zabawy i była bardzo zadowolona, że przynajmniej udało się nie dopuścić do rejsu. Wania Koniew tańczył z Irą z równoległej klasy. Saszce było to niemal obojętne. Koń dostał świadectwo z czerwonym paskiem i opuszczając szkołę był już studentem wydziału mechaniczno-matematycznego. A ona poszła złożyć dokumenty na filologię. Sama. Mama chciała z nią iść, lecz się od tego wykręciła. Rozkwitały lipy. Kropił deszcz. Saszka szła i uśmiechała się. W tym roku o morzu może zapomnieć; no i dobrze. Jeśli nie dostanie się za pierwszym podejściem... nieprzyjemnie jest o tym myśleć, ale wszystko może się... Zatrudni się gdzieś jako sekretarka. Choćby na tej właśnie katedrze. Popracuje, pozna ludzi... Wyrwie się z tego przeklętego kręgu - konspekt, lekcje, konspekt... - Sasza! Odwróciła się, wciąż z uśmiechem. Mężczyzna w ciemnych okularach siedział na ławce, którą właśnie w roztargnieniu minęła. Rozciągając wargi, jakby odzwierciedlał jej uśmiech, zapraszająco poklepał ławkę obok siebie. Saszka podeszła i usiadła. Położyła torbę na kolanach. - Jak ręka? - zapytał zdawkowo jej rozmówca. - W porządku. Na mokrej lipie nad ich głowami krzątały się wróble. Ćwierkały głośno. - Ile masz monet? - Czterysta siedemdziesiąt dwie - odparła bez namysłu. - Zdobyłaś wymaganą liczbę punktów.

- Nie zdawałam jeszcze żadnych egzaminów. - Zdawałaś, zdawałaś. - Znów się uśmiechnął. - Trzymaj. I podał jej zrudziałą karteczkę, zadrukowaną na typograficzną modłę. Imię i nazwisko Saszki były wystukane na maszynie do pisania. „Gratulujemy! Aleksandro Samochina, została pani przyjęta na pierwszy semestr do Instytutu Technologii Specjalnych w Torpie. Zajęcia rozpoczynają się pierwszego września”. I niżej, drobnym drukiem: „Aby otrzymać miejsce w akademiku, należy zgłosić się do...”. Saszka oderwała wzrok od kartki. Wlepiła spojrzenie w siedzącego obok niej na ławce mężczyznę. Przez dwie minuty nie była w stanie wykrztusić ani słowa. - Co to jest? - Instytut, w którym będziesz studiować. Bardzo dobry instytut. - Nie rozumiem - rzekła Saszka. - Zdaję na uniwersytet... ja... Siedzący obok niej mężczyzna niespodziewanie zdjął okulary. Saszka była gotowa na wszystko. Że w ogóle nie ma oczu. Że są one namalowane na bladych, zlepionych powiekach. Że są zaszyte grubą nicią, że oczodoły są puste... Oczy znajdowały się na swoim miejscu. Piwne. Spokojne. I wyglądały całkiem zwyczajnie. - Nazywam się Farit - rzekł cicho. - Farit Korzennikow. Jeśli cię to interesuje. - Interesuje - odparła Saszka po chwili milczenia. - Panie Farit... może by mi pan już tak odpuścił, co? Pokręcił głową. - Saszo, na podstawie wyników wstępnych testów zostałaś przyjęta do niezłego instytutu. Przed sobą masz jeszcze niemal całe wolne lato. Baw się. Pływaj. Nabieraj sił przed nauką. Przed trzydziestym pierwszym sierpnia masz kupić bilet do Torpy. Możesz przyjechać kilka dni wcześniej, zamieszkać w akademiku, oswoić się. - A jak ja to wszystko wytłumaczę mamie?! - Saszka prawie krzyknęła. Przechodząca obok kobieta ze zdziwieniem obróciła głowę. - Jakoś wytłumaczysz - rzekł Farit. - Wymyśl coś. Bo może się zdarzyć i tak, że nie będzie komu tłumaczyć. Panuje wolność, możesz zrobić, co zechcesz. Znów założył okulary. Saszka wpiła się dłońmi w ławkę; spokojna twarz rozmówcy rozmyła się przed jej oczami.

- A ja się pana... - zaczęła piskliwym głosem. - Pan... nic nie może. Nic. Nie wierzę w pana. Ja się pana... Chcę, żeby to był sen! Nic się nie stało. W kałużach odbijało się słońce, które wyjrzało zza chmur. Chciała coś jeszcze powiedzieć, lecz zamiast tego rozszlochała się ze strachu, bezradności i wstydu. - Cicho - rzekł Farit. - Uspokój się. Przecież powiedziałem, że nie będę od ciebie żądał niczego nierealnego, strasznego czy ponad ludzkie siły. Nigdy. Saszka beczała. Łzy kapały na zadrukowaną kartkę. - Co z ciebie za człowiek? - rzekł Farit zmęczonym głosem. - Czy ten uniwersytet jest ci potrzebny? Nie. Ani trochę. Masz ochotę mieszkać w tej dwupokojowej klitce z nowożeńcami? W nowej roli pasierbicy? Nie, Saszo. I mimo wszystko pójdziesz utartą drogą? Niczego nie chcesz zmienić? - Nic się jej... nie stanie! - wykrzyknęła przez łzy. - Oczywiście. Będzie zdrowa, a nawet szczęśliwa. Gdyż jesteś mądrą dziewczynką i zrobisz wszystko to, co ci powiedziałem. Nie pytaj, co się stanie, jeśli tego nie zrobisz. Wstał energicznie. - Pieniądze zachowaj i przywieź ze sobą. Adres instytutu jest podany na kartce. Postaraj się jej nie zgubić... Słyszysz mnie, Saszo? Siedziała, ukrywając twarz w dłoniach. - Wszystko będzie dobrze - powiedział mężczyzna, który przedstawił się jako Farit Korzennikow. - Możesz zdawać egzaminy na uniwersytet, proszę bardzo. Nie chcesz wykorzystać lata na odpoczynek, twoja sprawa. Warunek jest jeden: przed pierwszym września masz być w Torpie. Zostaniesz zakwaterowana w akademiku. Będziesz miała darmowe wyżywienie. Dostaniesz stypendium, niezbyt wysokie, ale na słodycze wystarczy. I przestań beczeć. Słowo daję, wstyd mi za ciebie. *** Saszka siedziała na ławce, dopóki nie wyschły łzy i nie uspokoił jej się oddech. Deszcz przeszedł na chwilę, po czym znów zaczęło padać. Krople przebiły się przez liście lipy. Rozłożyła parasol. Nie spytała, jakich to technologii specjalnych uczą w instytucie w Torpie. Szczerze mówiąc w ogóle jej to nie interesowało. Miała siedemnaście lat i większość

tego czasu żyła na próżno, a już ostatni rok szczególnie. Konspekty, podręczniki... i po co? Nie miała przyjaciół. Mama swoją miłość przestawiła na Walentyna - jak przestawia się kolejową zwrotnicę. I nie było teraz do kogo pójść, nie było komu poskarżyć się na mężczyznę w ciemnych okularach, który przedstawił się jako Farit Korzennikow. Wstała. Deszcz dawno przestał padać, wyszło słońce, lecz Saszka szła pod otwartym parasolem, nie zauważając zdziwionych spojrzeń. Weszła na wysoki ganek uniwerku, ustawiła się w kolejce takich jak ona abiturientów, oddała sekretarce podanie, świadectwo i zaświadczenie lekarskie. Wszystko na ostatni guzik. Tak jak zaplanowała. Następnie wróciła do domu. Ułożyła stertę z wszystkich książek i zeszytów. Przez chwilę ją podziwiała. Po czym wepchnęła głęboko do szuflady. Potem znów je wyjęła. Co ma teraz robić, jeśli to - właśnie to! - przez wiele miesięcy było sensem jej życia? Mężczyzna, który przedstawił się jako Farit Korzennikow, ma rację: nie zeskoczy z utartej drogi. Będzie siedzieć i uczyć się, wiedząc już, że to wszystko nie ma sensu, lecz mając w głębi duszy nadzieję, że może się to przydać podczas przerabiania „technologii specjalnych”. Znalazła spis wyższych uczelni - poradnik dla maturzystów. Przejrzała go od deski do deski. Nie znalazła Torpy ani Instytutu Technologii Specjalnych. Nie była zdziwiona. *** Przez całe świadome życie była pilną uczennicą. Okazało się, że zdawanie egzaminów na pół gwizdka nie jest takie proste. Wszyscy wokół byli podenerwowani. Chowali w kieszeniach ściągi. Czyjeś matki łykały walidol. W ogromnych, dudniących pogłosem salach unosił się kurz, pachniało starą biblioteką, a na zewnątrz panował upał, wręcz skwar. Saszce było wszystko jedno. Czuła się zobojętniała, jak ze szkła, niczym bombka na choinkę. Wypracowanie poszło jej łatwo. Na ustnym z historii omal nie spłonęła ze wstydu. Pomyliła daty, a jednego z pytań kompletnie nie pamiętała. Dostała czwórkę. Po wyjściu z audytorium, otoczona spoconym tłumem, ze zdziwieniem zapytała samą siebie: co ja tu robię? Dlaczego wciąż przejmuję się bitwą na Kulikowym Polu?! Mama od razu spytała o ocenę i poznawszy ją była strasznie rozczarowana.

- Jak to czwórka?! W dodatku z historii... ustnej... A korepetycje? Przecież cały rok chodziłaś... - Bez łapówki nie ma co podchodzić - stwierdził Walentyn filozoficzne. W oczach mamy nagle zapaliła się złość. - Bez łapówki... Przecież przez ostatnie dni ona nawet książki nie otwierała! Jakby było jej wszystko jedno! Bawiła się od rana do wieczora. Pewnie na plażę chodziła. Ja i ty zdaliśmy bez łapówki i to za pierwszym podejściem! - To były inne czasy - zauważył Walentyn z głębokim namysłem. - A dzisiaj... - W ostateczności - rzekła Saszka, niespodziewanie dla samej siebie - pójdę na inną uczelnię. - Na jaką?! - Na świecie jest wiele dobrych instytutów - mruknęła i szybko oddaliła się do swojego pokoju. Głosy mamy i Walentyna długo jeszcze nie cichły. Kłócili się. *** Oczywiście oblała. Jak było do przewidzenia. Wywieszono listę. Saszka ze swoimi punktami znalazła się pod kreską. Mama była przygotowana na taką ewentualność. Już wcześniej było jasne, że Saszka nie otrzyma wysokiej oceny i piątkowe świadectwo niewiele jej pomoże. - Miałeś rację - powiedziała do Walentyna mama z ledwo skrywaną goryczą. Ile by się nie płaciło korepetytorowi, to i tak trzeba komuś dać w łapę. To moja wina. Trzeba było dać... Mamy inne czasy. - A co jej się stanie, wezmą ją do wojska? - odparł Walentyn z udawanym rozbawieniem. - Przecież nie jest chłopakiem. Przez rok popracuje, skosztuje dorosłego życia. Saszka otwarła usta. Nabrała powietrza... I niczego nie powiedziała. Postanowiła poczekać jeszcze kilka dni. Był sierpień. Upały minęły, zaczęły się deszcze. Mama wzięła krótki urlop. W końcu postanowili z Walentynem się pobrać. - Będzie skromny - mówiła mama, czesząc się przed lustrem i strzygąc oczami. - A po ślubie pojedziemy na kilka dni do ośrodka wypoczynkowego. Byliśmy tam, Saszka, pamiętasz? Są tam takie drewniane domki, a obok jest rzeka i las. - No i będzie padać - zauważyła Saszka.

- No, przecież nie przez cały czas. Poza tym tam może być sympatycznie nawet podczas deszczu. Są tam takie okapy. Można pod nimi robić grilla i piec szaszłyki. - Mamo - rzekła Saszka, czując jakby wskakiwała do zimnej wody. - Dostałam się do instytutu. Instytutu Technologii Specjalnych w... w Torpie. Mama odwróciła się. Dwie szpilki sterczały jej z ust niczym cieniutkie wampirze kły. - Już się dostałam - powtórzyła. - Skoro tak wyszło z uniwerkiem... No, rok pouczę się w Torpie. A potem może się przeniosę. Przeniesienie się wymyśliła dopiero teraz, patrząc w pociemniałe, okrągłe oczy mamy. - W jakim mieście? - Mama wypluła szpilki. - W Torpie. - Gdzie to jest? - Niedaleko - skłamała Saszka. - Dają tam bezpłatny akademik. I stypendium. - Instytut... czego? - Technologii Specjalnych. - Jakich technologii! Przecież jesteś humanistką! - Specjalnych... Przecież to jest normalny, przyzwoity instytut, mamo. Przyznaję, nie jest stołeczny, tylko prowincjonalny. Ale tam... Zacięła się. Mama patrzyła na nią tak, jak mrówka, która przygląda się płonącemu mrowisku. - Powiedz, że to tylko żart, Saszo. Wyjęła z kieszeni podrudziałą kartkę, zadrukowaną na typograficzną modłę, niedawno jeszcze pomarszczoną od deszczu i łez, lecz teraz starannie wyprasowaną żelazkiem. Mama przeleciała ją wzrokiem. Znów spojrzała na Saszkę. - Posłuchaj, przecież ona jest datowana na czerwiec. Skąd ją masz? - Przyszła pocztą. - Kiedy? Saszka wstrzymała oddech. Kłamanie mamie w twarz, ot tak, to ciężkie zadanie, szczególnie jeśli nie ma się wprawy. - Kilka dni temu. - Kłamiesz, Saszo. - To prawdziwy dokument, mamo! Dostałam się! Do instytutu! I będę się tam uczyć! - Saszce drżał głos. - Tak trzeba, rozumiesz?

- Rozumiem. - Mama oparła się o brzeg stołu. - Rozumiem. Jesteś zazdrosna. Jesteś już dorosłą dziewczyną, a zachowujesz się jak... jak rozpieszczone, nieznośne dziecko. Odkąd... Nie możesz mi wybaczyć, tak? Nie możesz wybaczyć i urządzasz demonstracje? - Nie! - zachłysnęła się Saszka. - On nie ma tu nic do rzeczy! To po prostu... No... tak wyszło, że się dostałam. Pojadę do Torpy i... - Nigdzie nie pojedziesz. - Głos mamy był zimny jak lód w lutym. - Będziesz się uczyć w normalnych warunkach, na normalnej uczelni. Jest mi bardzo przykro, że wychowałam egoistkę, jednak nie dopuszczę już do żadnego wyskoku. Dziękuję za miłą rozmowę. I na powrót odwróciła się do lustra. *** Po dwóch dniach emocjonalnego chłodu mama wróciła do domu dziwnie radosna, z rumieńcami na policzkach. Okazało się, że na uniwersytecie ogłoszono nabór na studia wieczorowe i że Saszka z jej punktami być może zostanie przyjęta. - A pracować będziesz u nas w firmie - mówiła mama, z wprawą rozstawiając talerze i nakładając pieczeń. - Dogadałam się. W dzień praca, wieczorem zajęcia. Potem będzie można przenieść się na dzienne. Na pewno będzie można. Po pierwszym albo drugim roku. Saszka milczała. - Jutro z samego rana trzeba pójść na katedrę. Pokój trzydzieści dwa. Słyszysz? - Pojadę do Torpy - odparła niemal bezgłośnie Saszka. Przy stole zapadła martwa cisza. - Sasza - rzekł Walentyn z wyrzutem. - Dlaczego się tak upierasz? Wstała od stołu. Zostawiła swoją porcję nietkniętą, poszła do pokoju, zakopała się w pościeli i udawała, że śpi. Mama i Walentyn rozmawiali głośno. Przez ściany i kołdrę dochodziły do niej urywki zdań. - Uspokój się - mówił Walentyn. - Uspokój się w końcu! Samodzielność... - Jest jeszcze niepełnoletnia! - Dorastają... chcą... ostatecznie to nie koniec świata... Głosy stawały się coraz cichsze - emocje opadały. Saszka zamknęła oczy. Wszystko układa się wręcz idealnie. Mamie i Walentynowi jest na rękę zostać w

mieszkaniu we dwoje. Teraz porozmawiają i w końcu puszczą ją do tej nieznanej Torpy, w której jeden Bóg wie, co ją czeka. Czuła się rozdarta. Jeśli mama zgodzi się łatwo, Saszka obrazi się na amen. Zaś jeżeli się uprze, a wygląda na to, że tak właśnie będzie... Nie, nie będzie. Już się śmieją. Dogadali się. Piją herbatę. Podjęli decyzję: dziewczyna ma własne życie, jest samodzielna, niech wyjeżdża choćby tam, gdzie diabeł mówi dobranoc! Są zadowoleni. Jacy to jesteśmy postępowi. A co? Wielu uczniów właśnie tak wyjeżdża z domu, pod koniec lata, zaraz po zdaniu matury. Na spotkanie dorosłego życia. Do akademika. Saszka zsunęła kołdrę z głowy. Za oknem, za szczelnie zaciągniętymi zasłonami, wciąż jeszcze było jasno. Godzina ósma. Wpół do dziewiątej. Sierpień. Do rozpoczęcia zajęć zostały trzy tygodnie. Ktoś cicho zapukał do drzwi jej pokoju. - To ja - powiedział Walentyn. - Porozmawiajmy. *** Znaleźli Torpę w atlasie samochodowym. Ledwie widoczne kółeczko, znajdujące się dokładnie w miejscu, gdzie kartki na zgięciu były lekko przetarte. - Miasto - mruknął Walentyn. - Raczej osada typu miejskiego. I jaki tam może być instytut? Saszka pokazała mu podrudziały świstek. Długo go studiował, obracał w dłoniach i marszczył brwi. - A ty co, składałaś tam dokumenty? - Nie... to znaczy tak. - Ale przecież twoje papiery leżały na uniwersytecie! - Tam można było złożyć kopie... Poza tym na uniwerek mnie i tak nie przyjęli. - Instytut Technologii Specjalnych - jeszcze raz przeczytał Walentyn. - Co to za technologie? Jak nazywa się twoja przyszła specjalizacja? - Technolog specjalny - rzekła Saszka. Walentyn się zasępił. - Kpisz sobie ze mnie? - Nie. - Saszka czuła się wyjątkowo niezręcznie. - Specjalność wybiera się na trzecim roku. Albo na czwartym. Dokładnie nie wiem. - Nie wiesz, ale jesteś gotowa pojechać?

- Jeśli mi się nie spodoba, wrócę - odparła cichutko. - Słowo honoru. Jeśli się okaże, że to marny instytut, przyjadę z powrotem. Tylko niech pan powie mamie, żeby się nie denerwowała. Ja muszę tam pojechać. To bardzo ważne. I nie chodzi o to, że... Naprawdę nie o to chodzi. Po prostu muszę. Powtarzała jedno i to samo na różne sposoby, a Walentyn siedział przed nią zaniepokojony, dziwnie zakłopotany i nagle po raz pierwszy w życiu poczuła, że nie jest jej obcy. *** - Proszę się obudzić. Torpa za pół godziny. - Co? - Saszka poderwała się i uderzyła głową w półkę na bagaż. Przez całą noc była pogrążona w półdrzemce i dopiero co udało jej się naprawdę zasnąć. Wagon był stary, mocno trzęsło, gdzieś na stoliku w pustej szklance pobrzękiwała łyżeczka. Przepływały cienie i światła, prześlizgując się po miejscach do leżenia, na których widać było kontury rozgrzanych, półnagich ciał. Z półek zwisały rogi prześcieradeł. Ktoś chrapał, ktoś inny guzdrał się z plastikową torbą, a Saszka leżała na plecach i przekonywała samą siebie, że po tygodniu wróci. Warunkiem było zdążenie na początek zajęć. Nie było mowy o tym, że trzeba zostać w Torpie do końca studiów. Walentyn chciał z nią jechać. Nalegał. Sam kupił w kolejowej kasie dwa bilety. Zamierzał sprawdzić akredytację uczelni, warunki w akademiku, jednym słowem wszystko wybadać i w głębi duszy była mu wdzięczna. W końcu ciemny mężczyzna, który przedstawił się jako Farit Korzennikow, nie wymagał, by Saszka pojawiła się w Torpie sama. Tuż przed wyjazdem miał telefon z Moskwy - jego syn z pierwszego małżeństwa wpadł pod samochód i chociaż doznał tylko lekkich obrażeń, obecność Walentyna z jego kontaktami w świecie medycznym była niezbędna. Walentyn, zapominając o problemach Saszki, pomknął do Moskwy. Musiała zwrócić jego bilet przed odjazdem pociągu i na dodatek przekonać mamę, że mimo wszystko da sobie radę. Mama ją odprowadziła. Długo stała przy wagonie, przez okno zaglądała do środka, machała ręką i dawała rady. Saszka marzyła, aby pociąg jak najszybciej ruszył. Gdy jednak spalinowa lokomotywa szarpnęła po raz pierwszy, dusza uciekła jej w pięty i była gotowa wyskoczyć przez okno, w objęcia mamy.

Po raz pierwszy sama jechała pociągiem. Co chwilę zerkała na półkę bagażową, na której leżała jej walizka. Wymacywała woreczek z monetami na dnie torby. Sprawdzała dokumenty w wewnętrznej kieszeni - dowód, świadectwo, zaświadczenie lekarskie, zaświadczenie o przyjęciu i jeszcze jakieś papiery; wszystko w grubym, plastikowym woreczku. Czuła się nieznośnie samotna, cały czas myślała o tym, jak w takim samym wagonie jechały z mamą nad morze, za oknem kwitły maki i było dobrze, spokojnie i przytulnie. Płakała, ukrywając łzy przed współpasażerami. I nie mogła sobie darować, że wtedy, w kurorcie, uległa namowom mężczyzny w czarnych okularach. Uległa ten pierwszy raz. Nawet gdyby to był wieczny koszmar, nawet gdyby wciąż budziła się na rozkładanym łóżku w wynajętym mieszkaniu, to jednak obok byłaby mama. I morze. Nawet jeśli ludzkie życie składa się z połowy letniego dnia dwudziestego czwartego lipca, jest to mimo wszystko dobre życie. W każdym razie nie ma w nim złotych monet, Walentyna i długiej drogi do Torpy. Za oknami zaszło słońce. Współpasażerowie jedli kolację, chrupali małosolne ogórki, ogryzali kurze udka i obierali ze skorupek matowobiałe jajka na twardo. Saszka wyjęła przygotowane przez mamę kanapki i znów omal się nie rozbeczała - w plastikowej torebce był schowany kawałek domu. Dlatego, niczego nie jedząc, schowała kolację. Wypiła herbatę. I wspięła się na górną półkę. - Obudziłaś się, dziewczyno? To już Torpa! - Tak... Ja zaraz... Był to czas między ciemnością nocy i światłem poranka. Czwarta, może wpół do piątej. Saszka dawno już przywykła do wstawania o tak wczesnej porze i wiedziała, że poranek przynosi ulgę. Teraz, zbierając się, sznurując buty i ściągając z półki walizkę (ostrożnie, żeby nie obudzić śpiących pasażerów i mimo wszystko zahaczając o czyjeś zwisające ręce), prawie zapomniała o wczorajszym przygnębieniu. Wiatr dalekich wędrówek, nieoczekiwane odkrycia - wszystko to jest nieodłączną częścią podróży; przecież jest dorosłym człowiekiem, który podróżuje bez opiekunów. Zobaczymy, jak wygląda ta Torpa. Wytaszczyła walizkę do przedsionka. Konduktorka drzemała na zaścielonej półce. - Jak długo stoimy? - zapytała Saszka. - W Torpie? Minutę. Masz dużo rzeczy?

Pociąg zwolnił. Szczęknęły wagony. W ciemności sierpniowego poranka Saszka niczego nie widziała - po niebie przepłynęła tylko niebieskawa łuna latarni. Szarpnęło, pociąg zazgrzytał i zatrzymał się. Konduktorka ziewając zaczęła dłubać kluczem w zamku. - Nie zdążę! - rzekła Saszka ze zgrozą. - Proszę się pospieszyć! Konduktorka zaklęła półgłosem. Pociąg znowu szarpnął. Konduktorka w końcu otwarła drzwi. Skład powoli ruszył; zarzucając torbę na plecy i ciągnąc za sobą walizkę, Saszka zsunęła się po żelaznych stopniach, wylądowała na niskim peronie i zdążyła zauważyć, jak konduktorka, ziewając spazmatycznie, zamyka drzwi wagonu. I tyle. Pociąg nabierał prędkości. Saszka odciągnęła walizkę od brzegu peronu. Zahuczał ostatni wagon, dwa tylne światełka zaczęły się szybko oddalać i wkrótce rozpłynęły w mroku. Światło semafora z zielonego zmieniło się na czerwone. Stała sama na pustym peronie. Nie, nie była sama. Z mroku wynurzyła się szczupła zjawa z wielką torbą. Stanęła obok. Chłopak. Rówieśnik Saszki. Blady, zaspany i rozczochrany. - Cześć - rzekł po minucie milczenia. - Czy to Torpa? - Cześć - odparła Saszka. - Ponoć tak. - Jestem tu pierwszy raz - powiedział chłopak. - Ja też. Chłopak milczał przez chwilę. Potem spytał niepewnie: - Do instytutu? Saszka, która w głębi duszy bardzo liczyła na to pytanie, energicznie pokiwała głową. - Aha. Ty też? Technologii specjalnych? Chłopak uśmiechnął się z widoczną ulgą. - A co? Czyżby był tu jakiś inny? - Nie wiem - przyznała się. - A widzisz tu w ogóle jakieś miasto? Rozejrzał się, przykładając zwinięte dłonie do oczu jak lornetkę. - Zarąbiście ogromna metropolia. Co za dworzec... A tam, popatrz, jakaś obiecująca szopa!

Saszka roześmiała się. Sytuacja zmieniła się w jednej chwili. Wlokąc za sobą walizki i prześcigając się w dowcipach, świeżo upieczeni studenci podeszli do „obiecującej szopy”, która okazała się budynkiem dworca. Saszka w przypływie natchnienia nazwała go „kurnikiem po remoncie generalnym”. Jej nowy znajomy docenił żart i wybuchnął głośnym śmiechem. Na dworcu nie było żywej duszy. Kasy były zamknięte. Podłużne, migające lampy oświetlały ladę pustego bufetu, drewniane siedzenia z wydrapanymi gdzieniegdzie nieprzyzwoitymi napisami i samoobsługową przechowalnię bagażu na sześć schowków (wszystkie drzwiczki były otwarte). Względnie czysta podłoga była wyłożona czarno-białymi kafelkami. - Jak po wojnie atomowej - rzekła Saszka, rozglądając się. Z klosza zerwała się chmara sierpniowych much, wypełniając maleńkie pomieszczenie dworca optymistycznym brzęczeniem. - Hej! - krzyknął chłopak. - Jest tu kto? Jedyną odpowiedzią było bzykanie much. - Nie podoba mi się tutaj - powiedziała Saszka. Znów wyszli na peron. Powoli świtało. Pod jedyną latarnią wisiała rozmyta przez deszcz tabliczka: rozkład jazdy autobusów „Dworzec - Centrum”. Jeśli był on aktualny, pierwszy autobus miał odjechać do tajemniczego „Centrum” za godzinę. - Przejdźmy się - rzekł chłopak zdecydowanym tonem. - Jeśli będziemy mieli szczęście, może ktoś nas podrzuci. Mam pieniądze. Miał na imię Kostia. Może w towarzystwie Saszki czuł się prawdziwym mężczyzną albo obdarzony był wyjątkowo energicznym charakterem, dość że cały czas starał się „kierować”. Saszka się nie sprzeciwiała. Gorliwość (a nawet nadgorliwość) Kostii dawała jej pewne poczucie bezpieczeństwa. Schowali walizki w przechowalni bagażu (schowki działały bez żetonów, wystarczył sam kod). Znaleźli na peronie wygodną ławkę i rozłożyli swój prowiant. Kanapki Saszki, które tak przygnębiły ją wieczorem, teraz zniknęły w mgnieniu oka. Podzieliła się z Kostią, ten podzielił się z nią swymi zapasami, znalazła się butelka wody mineralnej, a chłopak otworzył litrowy termos niemal do połowy wypełniony kawą. Łakomie pociągnęła nosem: śniadanie ostatecznie przywróciło jej dobry nastrój. Przez stację przejechał pociąg towarowy, jego łoskot ucichł w oddali. Zapadła cisza, zakłócana jedynie śpiewem ptaków.

- Za pół godziny mamy autobus - rzekł Kostia z przekonaniem. - A ta instytucja mieści się pod adresem: ulica Sacco i Vanzettiego dwanaście. - Wiesz może, kim są Sacco i Vanzetti? Kostia wzruszył ramionami. - Pewnie jacyś Włosi. Przez stację, tym razem w drugą stronę, przetoczył się kolejny pociąg towarowy. - Powiedz mi, proszę - rzekła Saszka ostrożnie - skąd ci przyszło do głowy, żeby zdawać na te... technologie specjalne? Kto ci podsunął taki... pomysł? Kostia się zasępił. Spojrzał na nią z ukosa podejrzliwym wzrokiem. Włożył pomięte serwetki i zatłuszczony papier do woreczka i wyrzucił go do żelaznego kosza na śmieci stojącego obok ławki. - Tak pytam - szybko dodała Saszka. - Jeśli nie chcesz o tym mówić, przepraszam. - Zostałem zmuszony - przyznał Kostia niechętnie. - Ty także?! Patrzyli na siebie przez minutę. Każde oczekiwało, że odezwie się to drugie. - To dziwne - rzekł w końcu Kostia. - Przecież jesteś dziewczyną. Nie musisz wykręcać się od wojska. - A co to ma wspólnego z wojskiem? - A to - rzekł Kostia szorstko. - Czy twoim zdaniem mężczyzna powinien iść do wojska? - Nie wiem - odparła Saszka. - Chyba tak... - i na wszelki wypadek od razu dodała: - Ale jeśli nie chce, to nie musi. Kostia westchnął. Pokręcił głową. - Własny ojciec postawił mi takie ultimatum... Bo zawaliłem egzaminy na prawo. Już drugi raz z rzędu. Tej jesieni miałem dostać powołanie. I ojciec... - Kostia zamilkł. Zerknął na Saszkę, jakby dziwiąc się, że przyszło mu do głowy wtajemniczanie dziewczyny, którą zna od niecałej godziny, w tak osobiste szczegóły. - Więc wcale nie chciałeś dostać się do tego instytutu? Kostia wzruszył ramionami. - Chciałem czy nie chciałem... Jaka to teraz różnica? Zamilkli. Na peronie wciąż było pusto; nie pojawił się żaden dróżnik ani sprzątaczka, nie było w ogóle nikogo. Zza krzewów wyjrzało czerwone, sierpniowe

słońce. Śpiewały ptaki. Wysoka trawa rosnąca wzdłuż torów była pokryta rosą i każda kropla mieniła się barwnymi odblaskami. - A ty przecież nie musisz iść do wojska - rzekł Kostia w zadumie. Saszka nie odpowiedziała. Nie miała najmniejszej ochoty opowiadać o swojej znajomości z Faritem Korzennikowem. Miała nadzieję, że Kostię również spotkało coś w tym rodzaju, a sprawa okazała się banalna: oblane egzaminy, jesienny pobór na karku i surowy ojciec. - Nie powinniśmy już iść? - zapytała trochę nerwowo. Kostia spojrzał na zegarek. - Chodźmy. Na przystanku też jest ławka. Wbrew obawom Saszki, żelazne drzwiczki schowków otwarły się bez problemu. Kostia położył obie walizki na podłodze. Do spodu bagażu Saszki przykleił się pomięty kawałek papieru. - Jakiś śmieć - mruknął Kostia i dwoma palcami odkleił karteczkę. Była to notatka - duże, napisane ołówkiem litery można było odczytać nawet teraz, choć karteczka była kompletnie pożółkła i wyświechtana. „Natychmiast stąd wyjedź”. Podpisu nie było. *** Pół godziny później siedzieli w maleńkim autobusie, który Kostia nazwał „karawanem”. Przeklęta karteczka obojgu zepsuła nastrój, chociaż każde starało się zademonstrować drugiemu całkowitą obojętność. Saszka wiedziała, że nie będzie w stanie wyjechać. Pierwszy września jest już jutro, musi być na miejscu. Wypełni żądanie Farita Korzennikowa, a potem się zobaczy. Kostia milczał. Po jego przedsiębiorczości nie zostało ani śladu. Autobus podjechał za pięć siódma, prowadził go typowy kierowca, krzepki chłop w znoszonej dżinsowej kurtce narzuconej na czarny podkoszulek. Saszka i Kostia kupili bilety i usiedli na tylnym siedzeniu. Kierowca włączył silnik i natychmiast, nie wiadomo skąd, pojawiła się staruszka z koszem, kobieta z łopatą zawiniętą w worek i dwóch młodych chłopców bez żadnego bagażu. Saszka odniosła wrażenie, że chłopcy zwrócili na nich uwagę. Znów poczuła się samotna i bezbronna. Najpierw jechali przez pola, na których tu i ówdzie widać było ludzi, potem wjechali do Torpy. Nie była to osada z wyobrażeń Saszki, składająca się z ceglanych

czteropiętrowych domów przemieszanych z „sektorem prywatnym”. Było to miasto, bardzo stare i zupełnie „niezmodernizowane”. Masywne kamienne domy, niekiedy z kolumnami lub sztukaterią na fasadach. Kręte uliczki, niektóre zalane asfaltem, lecz częściej wyłożone ciemnym brukiem. Zakryte zielonymi okiennicami okna. Spady z dachówek. Wyszczerbione schody. - Tylko popatrz - rzekł Kostia stłumionym głosem. - Nic tylko kręcić film. Niezłe miasteczko, co? Saszka milczała. Autobus zatrzymał się na małym placyku, pod daszkiem zwykłego przystanku. - Torpa - rzekł kierowca. - Jesteśmy na miejscu. Saszka odczekała, aż wyjdą dwaj podejrzani młodzieńcy i dopiero potem wysiadła za Kostią. Kierowca podał im walizki, usiadł w swoim fotelu, dodał gazu i autobus momentalnie zniknął im z oczu. Znów byli sami. Staruszka, kobieta z łopatą i chłopcy jakby się pod ziemię zapadli. - I kogo tu spytać o drogę? - sarkastycznie zapytał Kostia. - Jest drogowskaz - rzekła Saszka, rozejrzawszy się. - Proszę, „Sacco i Yanzettiego, 1,5 km”. *** Pokonanie półtorakilometrowej drogi zajęło im nieco ponad pół godziny Kostia, sapiąc, taszczył obie walizki. Okazało się, że ulica Sacco i Vanzettiego jest niewiarygodnie długa i zaczyna domem o numerze sto czternaście; dalej numeracja się zmniejszała. Chodniki gdzieniegdzie były niezwykle szerokie, w innych zaś miejscach w ogóle ich nie było. Ulica bądź poszerzała się niczym rozlewisko rzeki i stawała bulwarem, bądź niespodziewanie zwężała, zmieniając w drożynę. - Stylowe miasteczko - mamrotał Kostia. Kamień i obsypany tynk. Pędy winogron i bluszczu, wijące się po rynnach. Geranium

w

wiszących

doniczkach.

Saszka

rozglądała

się

dookoła.

Oto

przypominająca zamek dwupiętrowa willa z niezwykłymi alabastrowymi chimerami. Oto ponury betonowy budynek z wiszącą na zewnątrz starą przemysłową klimatyzacją. Oto drewniana rudera, na dachu której zdążyła już podrosnąć młoda brzózka. Pod każdym gzymsem znajdowały się gniazda jaskółek. Ptaki przeszywały powietrze, nakrywały ulicę ruchomą czarną siatką, zataczały kręgi, niekiedy

nurkowały w rozbite okna strychów. W koronach kasztanów i lip przenikliwie ćwierkały wróble. - A mnie to wygląda całkiem normalnie. - Saszka potarła dłonią obolały kark. Otwierano sklepy. Przed witryną piekarni stała krótka stateczna kolejka: trzy staruszki z płóciennymi siatkami. Pod sklepem „Wino-tytoń” paliło trzech mężczyzn w ubraniach roboczych. Po drugiej stronie ulicy robotnicy naprawiali dach, ciężko obracał się blok, niemal nad głowami przechodniów przesuwała się kadź ze smołą, a na drucie trzepotały lniane chorągiewki, odgradzając strefę, w którą pod żadnym pozorem nie wolno było wchodzić. Budynek o numerze dwanaście okazał się sporym domem, najwyraźniej wiele razy przerabianym. Parter i pierwsze piętro zbudowane były z kolorowej cegły w stylu „domek z piernika”, drugie z białej sylikatowej, bez najmniejszego wyrafinowania, a trzecie w ogóle było drewniane. Do głównego wejścia prowadził kamienny ganek z płytkimi, wytartymi schodkami. Niezwykle wysokie czarne drzwi sprawiały nieprzystępne i surowe wrażenie. Po lewej stronie widniała matowa tabliczka: „Ministerstwo Edukacji. Instytut Technologii Specjalnych”. - Dotarliśmy - rzekł Kostia, kładąc walizki na brukowanej ulicy. Saszka spoglądała na drzwi. Czarny prostokąt z wypolerowaną miedzianą klamką. Cztery prowadzące do góry stopnie. Kostia ciężko dyszał. Przetaszczył dwie ogromne walizki przez długą ulicę Sacco i Vanzettiego i mógł teraz nie ukrywać zadyszki, kołatania serca i potu na czole. Saszka była w trudniejszej sytuacji; uspokajając oddech mogła przysiąc, że zarówno ona jak i Kostia myślą teraz o tym samym: jeszcze nie jest za późno, by dać stąd nogę. Dopóki nie przestąpili progu. Miała wrażenie, że kiedy te drzwi zamkną się za jej plecami, nie będzie już drogi odwrotu. Chłopak milczał, nie chcąc w oczach Saszki okazać się małodusznym. Co ja tu robię, pomyślała w panice. Dlaczego nie jestem w domu... dlaczego idę tam, dokąd iść nie chcę, jak pokorne cielę, jak pies na smyczy?! Kostia rozejrzał się. - Nie ma tu jakiejś knajpki? - rzekł jakby do samego siebie. - Żeby chociaż napić się kawy. W gardle zupełnie mi wyschło... Spójrz, kafejka! Rzeczywiście, dokładnie naprzeciwko instytutu znajdowało się wejście do piwnicy, nad którym wisiała drewniana deska: „Ciastka, kawa, herbata”. Na chodniku stał samotny stół z otwartym nad nim pasiastym plażowym parasolem.

Saszka westchnęła i znów przeniosła spojrzenie na budynek instytutu. Okna maleńkie na parterze i pierwszym piętrze, szerokie na drugim i matowe na trzecim spoglądały na studentów owadzimi oczami. - Chodźmy - rzekła Saszka ochryple. - Przecież nie będziemy tu sterczeć cały dzień z tymi walizkami. *** W ogromnym zanurzonym w półmroku holu nikogo nie dostrzegli. Szklana budka portiera była pusta. Po prawej i lewej stronie ciągnęły się schody, a z przodu, w snopie światła, które lało się nie wiadomo skąd, wznosiła się figura konia o niewiarygodnych rozmiarach. - Ogier - rzekł Kostia ze zduszonym chichotem. Saszka jak zaczarowana podeszła bliżej. Koń był rzeczywiście „ogierem”; jego podbrzusze i nogi zostały wyrzeźbione z anatomiczną dokładnością. Gigantyczne, odlane z brązu kopyta deptały granitowy postument. Z góry zwisały ogromne buty w strzemionach. Obejrzenie twarzy jeźdźca było niemożliwe - nikła ona w górze i niezależnie od tego, pod jakim kątem Saszka próbowała patrzeć, widziała jedynie ogromny zadarty podbródek i wystającą grdykę. - Pierwszoroczniacy? Głos przetoczył się po pustym holu niczym echo. Odwrócili się; przy wejściu stała niska portierka w perkalowej sukience; jej gruby palec z cukierkowo różowym paznokciem nakazywał im, by podeszli bliżej. - Musicie iść do dziekanatu. Za schodami korytarzem prosto, sami zobaczycie, jest napisane na drzwiach. Walizki możecie zostawić tutaj. Nikt ich stąd nie weźmie. *** W długim korytarzu pachniało kurzem i świeżym wapnem. Wzdłuż ścian ciągnął się rząd drzwi - jak w szkole, tyle że wyższych i jakby bardziej dostojnych. Napis „Dziekanat” w szklanej oprawie nie dawał najmniejszej szansy na to, by zabłądzić. Saszka weszła i zmrużyła oczy. W pokoju było bardzo jasno - z zewnątrz przez okna wpadało słońce. Wprost przed Saszką znajdowała się drewniana barierka z drzwiczkami. Siedziały za nią dwie

damy, gruba i szczupła, obie w białych bluzach, z jednakowo nieprzeniknionym wyrazem dwóch tak różnych twarzy. - Pierwszy rok? - zapytała gruba. - Poproszę o dokumenty. Saszka zaczęła się guzdrać z zamkiem wewnętrznej kieszeni - dla większego bezpieczeństwa była ona też zapięta agrafką. - Proszę szybciej - ponagliła ją gruba kobieta. - Pan także, młody człowieku, jeśli jest pan gotowy. Kostia pierwszy podszedł do barierki. Kobieta odłożyła jego świadectwo, otwarła dowód i porównała dane z długim spisem leżącym na stole. - Gratuluję, jest pan przyjęty na pierwszy rok - oznajmiła obojętnym tonem. Proszę się tu podpisać. Oto przydział na akademik i bloczki do stołówki; obiady są bezpłatne. Podręczniki wyda panu wykładowca. Proszę poczekać na korytarzu, dopóki nie załatwię formalności z pana koleżanką. Szczupła kobieta nie powiedziała ani słowa. Przez ramię tej pierwszej zajrzała do spisu i bardzo dokładnie, mrużąc oczy, przyjrzała się Kostii. Wyszedł odprowadzany tym spojrzeniem, ściskając w rękach szarą, opatrzoną pieczątką kopertę. Saszka podeszła do barierki. Z biegiem czasu starła się na niej farba i każde włókno drewna wystawało niczym płaskorzeźba. Nie wytrzymała i przesunęła po niej dłonią. - Jak się pani nazywa? - zapytała Gruba, z jakiejś przyczyny nie spiesząc się z otwarciem dowodu Saszki. - Aleksandra Samochina. - Samochina. - Długi paznokieć przesunął się po spisie. - Samochina... - Dziewczyna Farita - mruknęła pod nosem Szczupła. Saszka drgnęła i od jej poruszenia trzasnęły drewniane drzwiczki barierki. - Korzennikow jest pani kuratorem? - zapytała Gruba, nie patrząc na Saszkę. - No... - Lepiej z nim uważać - rzekła Gruba. - To dobry człowiek, ale surowy. Oto pani przydział na akademik i bloczki do stołówki. Monety ma pani przy sobie? Zgodnie z wykazem, czterysta siedemdziesiąt dwie? Saszka znów sięgnęła do torebki. Połączenie tego zwykłego pokoju i zdawałoby się zwyczajnej urzędowej procedury ze złotymi monetami nieznanego nominału, które

ujrzały światło dzienne podczas ataków torsji, sprawiło, że na chwilę straciła poczucie rzeczywistości. Nawet słońce za oknem wydało się nierealne. Kobieta wzięła od niej ciężki plastikowy woreczek. Włożyła gdzieś pod stół; brzęknęło złoto. - To wszystko - powiedziała Gruba. - Proszę iść i zakwaterować się. Jutro o dziewiątej rano wszyscy studenci pierwszego roku zbierają się w auli, prosto od wejścia, obok pomnika; są tam małe schodki, znajdzie pani. Ej, kto tam następny, proszę wejść! - A gdzie jest akademik? - zapytała przytomniejąc Saszka. *** Akademik znajdował się w głębi podwórza; dostać się do niego można było bezpośrednio z budynku instytutu, albo z ulicy Sacco i Vanzettiego, przez wąski, ciemny i śmierdzący zaułek. Saszka oceniła go z daleka i zdecydowała, że po zapadnięciu zmroku za nic nie będzie nim chodzić. Z zewnątrz akademik był długim piętrowym barakiem z obłupanymi ścianami, który niejedno już przeszedł. Drzwi wejściowe okazały się zamknięte. Kostia zapukał zgiętym palcem, potem zastukał pięścią, a następnie ostrożnie kopnął nogą. - Dziwne - rzekła Saszka. - Śpią czy co? Która godzina? Kostia odwrócił się, aby jej odpowiedzieć, i w tym momencie drzwi zaskrzypiały i stanęły otworem. Chłopak cofnął się, omal nie spadając z progu. W drzwiach stał wysoki jak koszykarz młodzieniec z czarną opaską na prawym oku. Był chorobliwie chudy i jakoś dziwnie przekrzywiony, jakby połowę jego ciała złapał stały skurcz. Jego jedyne, błękitne oko spojrzało na Kostię i przeniosło się na Saszkę. Dziewczyna cofnęła się. - Pierwszoroczniacy? - zapytał chłopak ochrypłym, jakby nadwerężonym głosem. - Wprowadzacie się? Macie przydział? Wejdźcie. Chłopak skrył się w mroku, zostawiając uchylone drzwi. Saszka i Kostia wymienili spojrzenia. - My też tacy będziemy? - przesadnie spokojnym głosem zapytał Kostia. Saszka przemilczała tę kwestię. Żart wydał się jej nie na miejscu. Weszli do środka. Wewnątrz barak był niewiele przyjemniejszy niż z zewnątrz: podłoga pokryta brązowym linoleum, ściany pomalowane do poziomu oczu

granatową farbą, a wyżej pokryte tynkiem, schody z żelaznymi poręczami. Skądś wydobywały się strumienie pary i dochodził szum wody z prysznica. - Tutaj. - Jednooki chłopak pojawił się za biurkiem, nad którym wisiała deska ze sklejki z wieloma kluczami. - Ty, dziewczynko, pójdziesz do pokoju dwadzieścia jeden, to pierwsze piętro. A ty, chłopczyku, do siódmego, w korytarzu na prawo. To klucz do pokoju dwadzieścia jeden. A w siódemce mieszka dwóch studentów z drugiego roku, oni już przyjechali. - Pan tu pracuje? - zapytała niepewnie Saszka. - W zastępstwie. Tak w ogóle to jestem na trzecim roku. Mam na imię Witia. Chłopak mrugnął porozumiewawczo jedynym okiem i roześmiał się. Połowa twarzy pozostawała przy tym nieruchoma, opuścił się jedynie kącik ust. Ten śmiech był tak przerażający, że Saszka o mało nie wybuchnęła płaczem. Chwytając walizkę i nie czując nawet jej ciężaru, popędziła w górę po schodach. Był tam dokładnie taki sam korytarz, błyszczało linoleum, a na białych drzwiach pomalowanych olejną farbą ciemniały numery. Saszka doszła do pokoju „dwadzieścia jeden”, trzęsącą się ręką wsunęła klucz w zamek i po minucie gorączkowych wysiłków otwarła drzwi. Trzy łóżka z metalowej siatki z pasiastymi materacami. Trzy biurka i trzy nocne szafki. Wbudowana w ścianę szafa. Duże okno, uchylony lufcik i zakurzony parapet. Saszka wciągnęła walizkę do środka, usiadła na najbliższym łóżku i rozpłakała się. Przez pięć minut opłakiwała swoje życie i nieszczęście, aż w korytarzu rozległy się kroki. Ledwie zdążyła otrzeć łzy. Ktoś zapukał do drzwi i natychmiast, nie czekając na odpowiedź, weszły dwie dziewczyny. Widziała je przelotnie w korytarzu, w drodze z dziekanatu do akademika. Obie miały po siedemnaście lat. Jedna była blondynką w niebieskim dżinsowym ubraniu, druga - jasnowłosa, pulchna - miała na sobie spódnicę do kolan i bluzkę z dzianiny. - Cześć - rzekła basowym głosem jasnowłosa. - Cześć - rzekła blondynka i od razu zapytała, widząc zaczerwienione oczy nowej współlokatorki. - Co z tobą? - Nic takiego. - Saszka się odwróciła. - Tęsknię za domem. - Aha... - blondynka rozejrzała się z roztargnieniem. - Nie było pytania. - A mnie się nawet podoba - rzekła jasnowłosa, podsuwając swoje rzeczy do łóżka przy oknie. - Pełna wolność, nikt nad tobą nie stoi. Rób, co chcesz.

Saszce przeszło przez głowę, że robić tego, co chce, nie będzie mogła najprawdopodobniej aż do samej śmierci. Raczej na odwrót, zajmować się będzie tym, czego śmiertelnie nienawidzi. Patrzeć w ukryte za czarnymi okularami oczy Korzennikowa i ze strachu przed nieuniknioną karą bez końca spełniać wszelkie jego kaprysy. Na głos nie powiedziała jednak nic. Zresztą trudno byłoby jej cokolwiek wykrztusić. Blondynka spojrzała na nią przelotnie. - Tak w ogóle to nie będę tu mieszkać - rzekła w zamyśleniu. - Wynajmę pewnie jakąś chatę gdzieś w okolicy. Dla was to lepiej, będzie więcej miejsca. Saszka przemilczała to oświadczenie. Jasnowłosa wzruszyła ramionami; że niby wolna wola. - Jestem Liza - rzekła blondynka zwracając się do Saszki. - A to Oksana. - Aleksandra - odparła Saszka ochryple. - Sasza Samochina. - Wychodzi na to, że jesteśmy na jednym roku? - Liza nie spuszczała z niej błękitnych, oceniających oczu. - Na to wychodzi. - Ile tu kurzu - burknęła Oksana, przesuwając pulchnym palcem po stołach i parapecie. - A wiecie może, dokąd trzeba iść po pościel? Kierowniczka akademika jest przynajmniej w porządku? Liza przestała przyglądać się Saszce. Przeszła się po pokoju i dotknęła drzwi szafy, które ochryple zazgrzytały. - No to za znajomość - zaproponowała Oksana. I od razu, nie czekając na potwierdzenie, zaczęła wykładać z torby na szafkę słoiki, pakunki i woreczki. Wyjęła plastikowe naczynia, zręcznie oderwała od karbowanej rury trzy białe kubki i przytrzymując je ręką, nalała do każdego trochę mętnego płynu z plastikowej butelki. - Bierzcie, dziewczyny. Po sąsiedzku. Częstujcie się, proszę, domowa kiełbaska, ogóreczki. Jeszcze chleb... no, w każdym razie to, co zostało. - Z samego rana? - spytała Liza. - Tylko po odrobince, a co nam szkodzi? - Oksana chwyciła wielki kawał kiełbasy. - Żeby nam się dobrze uczyło i wesoło żyło. Zdrówko! Saszka wzięła kubeczek, częściowo napełniony białawą cieczą. Pachniało drożdżami. - Co to takiego?

- Samogon. - Oksana uśmiechała się od ucha do ucha. - No to bęc! Stuknęła swoim kubeczkiem w kubek Lizy, potem Saszki, opróżniła go, wytrzeszczyła oczy i zagryzła kiełbasą. Liza upiła tylko odrobinę. Saszka chciała odmówić, potem pomyślała jednak: z jakiej racji? I wstrzymując oddech wypiła mętny płyn jak lekarstwo. Nigdy w życiu nie piła gorszego świństwa. Napoje alkoholowe, których miała okazję spróbować dotychczas - szampan na Nowy Rok i w urodziny, czy czerwone wytrawne wino - posiadały smak i przyjemnie pachniały. Samogon stanął jej w gardle i zaparł dech. - Zakąszaj! - krzyknęła Oksana. - Weź ogórka! Saszka, nie obcierając łez, które napłynęły jej do oczu, zaczęła gryźć ogórka, tłustą kiełbasę i ciemny chleb z kminkiem. Poczuła pragnienie, ale nikt nie miał wody. Energiczna Oksana oznajmiła, że powinna być tu kuchnia, a w niej czajnik i że zaraz wszystkiego się dowie. Zamknęły się za nią drzwi. Saszka złapała oddech. Pokój kołysał się jej przed oczami i było... może nie dobrze, jednak wyraźnie lepiej i zachciało się rozmawiać. Chciała zapytać Lizę, jak trafiła do Instytutu Technologii Specjalnych. I czy nie pojawił się w jej życiu Farit Korzennikow. I co zamierza robić dalej. Bardzo chciała opowiedzieć o swoim strachu i o monetach, o Walentynie z jego stanem przedzawałowym, o mamie, o notatce, przypadkowo znalezionej w schowku przechowalni bagażu. Już otwarła usta - lecz zachowała milczenie. Przyszło jej do głowy, że Liza, w odróżnieniu od niej, może nie być obłąkana. Zdała do instytutu tak, jak robią to wszyscy normalni ludzie, i wie, czego chce. Albo uciekła od okropnej rodziny. Bądź też ratowała się przed skandalem. A może w grę wchodzi coś jeszcze innego, zwykłego, ludzkiego, a tu Saszka wyskoczy ze swoimi bredniami. Z drugiej strony - monety... - Nikt tu... od ciebie... nie brał pieniędzy? - zapytała Saszka urywanym głosem. - Nie biorą tu łapówek - rzekła Liza z roztargnieniem. - A jeśli mówisz o tych monetach... To oddałam je wcześniej swojemu kuratorowi. Jeśli o to ci chodzi. Drzwi otwarły się na oścież, wpadła Oksana z gorącym czajnikiem w jednej ręce i paczką herbaty w drugiej.

- Dziewuchy, tu jest normalna kuchnia, są nawet naczynia! Napijemy się herbaty tutaj, czy pójdziemy tam? - Nie chcę herbaty. - Liza wstała. - Pójdę na spacer... Nie zapomnijcie, że o drugiej mamy obiad. Na bloczki. *** Saszka z Oksaną kończyły sprzątanie; pozostawało tylko umyć podłogę i wynieść śmieci. Początkowo Saszka, osowiała od samogonu, nie zamierzała się za nic podobnego zabierać, jednak Oksana okazała się natrętna. Co, mają mieszkać w chlewie? Trzeba najpierw zrobić porządek, a dopiero potem odpoczywać, przygadywała i naprzykrzała się. Saszka zorientowała się, że stoi ze szmatką w dłoni przy parapecie, a

potem w kolejce po pościel w klitce kierowniczki

-

pierwszoroczniacy wciąż przybywali, nerwowi, wystraszeni bądź przeciwnie, radośni i hałaśliwi. Bez przerwy poznawała nowych studentów, a ich imiona momentalnie wypadały jej z głowy. Pojawił się i przepadł Kostia - blady, rozczochrany, z obłędem w oczach. Wniosła na pierwsze piętro trzy komplety szarawej, pachnącej pralnią pościeli, zaś w tym czasie Oksana zdążyła przetrzeć szafę od środka, wyczyścić stoły, parapet, a nawet nóżki łóżek. Wróciła Liza. Przestąpiła przez stertę śmieci przy progu, westchnęła i majestatycznie podeszła do swego łóżka, na którego materacu leżała sterta pościeli. - Pospacerowałaś? - wesoło zapytała Oksana. Liza w milczeniu położyła się na pasiastym materacu i odwróciła twarzą do ściany. *** Studencka stołówka mieściła się w piwnicy; na dolnym, podziemnym piętrze samego instytutu. Do początku zajęć - pierwszego września - czynny był jedynie bufet, jednak wydawano w nim, za bloczki, klarowny bulion z okrągłymi pulpetami w błyszczących emaliowanych miskach i makaron z kurą. Kompot można było brać w nieograniczonych ilościach, nawet po trzy czy cztery szklanki. - Nieźle tu karmią - rzekła Oksana. Saszka zauważyła w bufecie Kostię. Poznany w drodze chłopak siedział zasępiony nad talerzem zupy, kruszył chleb do bulionu i patrzył szklanym wzrokiem na innych jedzących.

Saszka podeszła do niego z twardym postanowieniem, że jeśli chłopak się nie ucieszy, natychmiast odejdzie. Ucieszył się. Znacznie bardziej, niż mogła się spodziewać. Odsunął krzesło, proponując, by usiadła obok niego. Zaproponował szklankę kompotu. Przyjęła zaproszenie. - Jak się urządziłaś? - I od razu, bez pauzy. - Słuchaj, oni są niespełna rozumu. - Kto? - Chłopacy, z którymi mnie zakwaterowali. Drugoroczniacy. Jeden jąka się tak, że włos się na głowie jeży, i bez przerwy chichocze. A drugi zastyga. - Co takiego? - No, wyciągnie rękę, żeby wziąć książkę z półki i nagle zastyga, jakby... jakby zardzewiał. Stoi w idiotycznej pozie, sięga, drga... chyba nawet skrzypi... potem jakby mu puszcza, bierze książkę i czyta, jak gdyby nigdy nic. I ciągle wymieniają spojrzenia za moimi plecami. Mrugają do siebie porozumiewawczo. Są jacyś tacy przerażający. Mam spać z nimi w jednym pokoju?! Nagle się zaciął. Dotarło do niego, że wywnętrza się - skarży! - dziewczynie, którą po raz pierwszy spotkał dzisiejszego ranka. Najwyraźniej według wewnętrznego kodeksu Kostii podobne zachowanie nie było godne mężczyzny; zmieszał się, spochmurniał i wbił wzrok w talerz. - A ja mam w pokoju studentki z pierwszego roku - rzekła Saszka. - Wyglądają na normalne dziewczyny. Przynajmniej na oko. Kostia podniósł wzrok. - Tylko popatrz. Przecież jest tu cały drugi rok. I trzeci. Jacyś kalecy. O, popatrz! Saszka odwróciła się. Między stolikami szli gromadą studenci trzeciego roku z jednookim Witią na czele. Wysoki, wychudzony i z wykrzywionym bokiem utykał na lewą nogę tak, że talerze na jego tacy podskakiwały, w każdej chwili mogąc spaść. Za Witią, kierując się ku dalszym pustym stolikom, kroczył barczysty chłopak w jasnoczerwonej podkoszulce i lnianych dżinsach, uśmiechając się i co chwila wpadając na krzesła, jakby był ślepy. Krzesła łomotały, niekiedy się wywracały, a chłopak nie zwracał na to uwagi i szedł dalej. Obok, zamknięta w sobie, wlokła się z trudem dziewczyna na bardzo wysokich obcasach. Wpatrywała się w podłogę, jakby widziała na gładkim linoleum coś niedostępnego dla pozostałych. Od czasu do czasu uderzała w konkretne miejsce obcasem, jakby wbijała gwóźdź, nieruchomiała na

sekundę, z wysiłkiem podnosiła nogę (wydawało się wówczas, że obcas wbijał się w podłogę do samej nasady) i chwiejąc się szła dalej. - Panoptikum - rzekł Kostia ledwo słyszalnie. - Skąd oni takich biorą? Saszka zerknęła na niego przelotnie. - Studenci pierwszego roku wyglądają na normalnych - powtórzyła sucho. - Mmm - Kostia pomieszał łyżką w wystygłym bulionie. - No tak. Już się najadłem. Idziemy? *** Na poczcie pachniało lakiem. Młoda mama wysyłała dokądś wielką paczkę, całą powiązaną szpagatem. Było czynne tylko jedno okienko, dlatego Saszka musiała poczekać, aż obsłużona zostanie mamuśka, a potem u leciwej kobieciny o fioletowych włosach zamówiła rozmowę międzymiastową. Weszła do kabiny, z zamierającym sercem wysłuchała długich sygnałów w słuchawce i podskoczyła z radości, gdy na drugim końcu linii odezwał się głos mamy: - Halo? Mama krzyczała do słuchawki; najwyraźniej było źle słychać. Saszka także krzyczała: - Mamo? To ja! Wszystko w porządku! Już się urządziłam! Dają tu obiady! Jutro jest pierwszy dzień zajęć! Co u ciebie? Wykrzyczała to wszystko niczym slogany na defiladzie i wysłuchała w odpowiedzi tyrady mamy: wszystko w porządku, Walentyn dzwonił z Moskwy, wszyscy są zdrowi... - Będę dzwonić z poczty! To na razie! Z widokówek na stojaku Saszka wybrała jedną: „Pozdrowienia z historycznej Torpy”. Na obrazku przedstawiony był plac z fontanną, w której pływały łabędzie. Kupiła pocztówkę i kopertę ze znaczkiem, napisała adres i wrzuciła list do wielkiej skrzynki z symbolem poczty na wieku. Przesyłka głucho stuknęła o blaszane dno. Z poczty do akademika można było przejść w piętnaście minut. Pogoda się zepsuła, kropił deszcz. Pchana porywem wiatru Saszka wbiegła na betonowy ganek i szarpnęła drzwi akademika. Korytarzem szedł, oddalając się od niej, nieznajomy chłopak. Po zrobieniu jednego lub dwóch kroków nagle znieruchomiał, jak w stop-klatce. Stał tak przez kilka sekund, po czym, z widocznym wysiłkiem ruszając z miejsca, kontynuował marsz.

Skręcił i przywarł do ściany obok drzwi. Cofnął się. Podczas drugiej próby złapał za klamkę i otwarł drzwi. Saszka popędziła w górę po schodach. Liza i Oksana paliły, siedząc na łóżkach. Okno było otwarte na oścież, dym nie chciał wylatywać, do środka wpadał za to zimny wiatr przepleciony niczym koralikami kroplami deszczu. - Może byście tak paliły w ubikacji? - zapytała Saszka z zakłopotaniem. Odpowiedzią było lodowate milczenie. *** - Witam studentów pierwszego roku. Aula była ogromnym, pełnym kurzu pomieszczeniem. Zajęte były tylko trzy albo cztery ostatnie rzędy. Ciemne zasłony na oknach przepuszczały dokładnie połowę niezbędnego światła. Za podium bielał ekran. Jak w wiejskim klubie, pomyślała Saszka. - Zgodnie ze szkolnym przyzwyczajeniem wbijamy się w „ośle ławki”? Mężczyzna, który wszedł na niskie podium, ogarnął siedzących wzrokiem. - Nie przejdzie... - I dodał, nie podnosząc głosu: - Poproszę o światło. Rozbłysnął żyrandol pod sufitem, dzięki czemu w ciemnawej sali od razu zrobiło się jasno, niczym w operze podczas antraktu. - Przesiadamy się do pierwszych rzędów - rzekł mężczyzna na podium. Szybciutko. Studenci zaczęli się poruszać, spoglądać po sobie, po czym niechętnie przenieśli się bliżej podium. Sasza i Kostia zajęli miejsca z brzegu drugiego rzędu, w związku z czym wszyscy ci, którzy wbijali się w jego środek, potykali się o ich nogi. Mężczyzna na podium czekał. Nie przypominał wykładowców wyższej uczelni, takich, jakimi wyobrażała ich sobie Saszka. Zamiast garnituru miał na sobie dżinsy i sweter w paski, jasne proste włosy związane w „koński ogon”, zaś okulary na jego nosie - długie i wąskie - wydawały się być skonstruowane w taki sposób, by wygodniej było patrzeć znad ich szkieł. - Nazywam się Oleg Borysowicz. Oleg Borysowicz Portnow. Młody człowieku w piątym rzędzie... tak, do pana mówię. Niech się pan nie wstydzi i przesiądzie bliżej. Nie jest nas tak dużo, są wolne miejsca. Gratuluję wam, dziewczęta i chłopcy,

znaczącego wydarzenia w waszym życiu: dostania się na pierwszy rok do Instytutu Technologii Specjalnych w Torpie. Czeka was ciekawe życie i wytężona praca... Droga pani - jego palec wskazał na Lizę, która pochyliła się, aby powiedzieć coś do Oksany kiedy ja mówię, wszyscy pozostali milczą. Proszę to zapamiętać na przyszłość. Liza zakrztusiła się. W sali zapadła cisza. Portnow przeszedł po scenie, założywszy ręce za plecy; jego wzrok przenosił się z twarzy na twarz, powoli, niczym promień latarki w ciemnościach. - Jesteście teraz studentami. Na cześć waszego pasowania zabrzmi teraz studencki hymn. Jeśli ktoś zna słowa, proszę śpiewać. Z głośników rozległ się uroczysty akord. Portnow gestem polecił wszystkim, by wstali. Niewidoczny chór zaczął śpiewać z należną podniosłością: Gaudeamus igitur, Iuvenes dum sumus! Post iucundam iuventutem, Post molestam senectutem Nos habebit humus! Saszka rozejrzała się szybko. Niewiele osób przyłączyło się do śpiewu. Liza stała, mocno zaciskając wargi. Oksana wsłuchiwała się, próbując rozpoznać słowa; wydaje się, że była kiepska z łaciny. Saszka zaś uczyła się tego tekstu na kursach i przetłumaczone słowa tej zdawałoby się pełnej wigoru pieśni nigdy nie wywoływały w niej szczególnego entuzjazmu: „Po przyjemnej młodości, po ciężkiej starości, posiądzie nas ziemia...”. Uroczy początek! Vita nostra brevis est, Brevi finietur; Venit mors velociter, Rapid nos atrociter, Nemini parcetur! Tej zwrotki nie lubiła szczególnie; obiecywała ona wszystkim szybką śmierć, która nie oszczędza nikogo. Vita nostra... „Życie nasze jest krótkie, rychło dobiega kresu...”. Może średniowieczni studenci mieli wszystko w nosie, rozmyślała posępnie.

Może gdybym teraz słuchała „Gaudeamus” w domu, na naszym uniwerku, też miałabym wszystko w nosie i o niczym podobnym nie myślała. Jestem jednak w Torpie. Vivat Academia! Vivat professores! Vivat membrum quod libet, Vivat membra quae libet Semper sint in flore! Piosenka przebrzmiała. Studenci usiedli, poważni jak po minucie milczenia. Portnow zatrzymał się na samym brzegu podium, górując nad pierwszymi rzędami i wpatrując się w twarze. Saszka poczuła na sobie jego wzrok i opuściła głowę. - Teraz razem obejrzymy krótki film, prezentację naszego Instytutu. Proszę, aby wszyscy byli bardzo uważni, nie rozmawiali i nie przeszkadzali sąsiadom. Zaczynamy projekcję. Zgasło światło. Ciemne zasłony na oknach drgnęły i szczelnie się zasunęły. Na ekranie za podium pojawił się jasny prostokąt i Saszce przypomniały się kroniki filmowe zapamiętane z wczesnego dzieciństwa. W czarno-białym obrazie, który pojawił się na ekranie, było coś archaicznego. - Witamy w historycznym mieście, Torpie - rozległ się głęboki głos lektora. Witamy was w Instytucie Technologii Specjalnych! Z ciemności wynurzyło się i jasno zaświeciło logo - okrągły symbol, dokładnie taki sam, jak na awersie złotej monety. Saszka zamarła. Przez ostatnią noc myślała chyba o wszystkim. Albo szeptała, zaciskając powieki: „Chcę, żeby to był sen!”. Albo leżała, patrząc w sufit. Albo zupełnie na poważnie wierzyła, że trafiła do tajnego laboratorium, w którym na młodych chłopcach i dziewczętach przeprowadza się eksperymenty, po których zmieniają się oni w inwalidów. Albo nagle uspokajała się i zaczynała widzieć w swojej sytuacji zalety: może nauczą jej czegoś zadziwiającego, a Farit Korzennikow okaże się kosmitą i będzie miała okazję zobaczyć inne planety. W nocy akademik nie spał; gdzieś hałasowali, śpiewali pod gitarę, gdzie indziej ryczał magnetofon. Co chwila ktoś z tupotem przebiegał po korytarzu - tam i z powrotem. Ktoś wołał kogoś przez okno. Ktoś inny śmiał się bez przerwy. Ogłupiała z

bezsenności Saszka w końcu zapadła w drzemkę i śniły jej się jakieś koszmary. A o wpół do ósmej Oksana zaczęła szeleścić plastikowymi workami, roztaczając zapach małosolnych ogórków; od tego szelestu i zapachu Saszka się obudziła i nie udało jej się już zmrużyć oka. Teraz patrzyła na ekran. Film był wiekowy, starszy od samej Saszki, od głosu lektora w głośnikach zatykało uszy, jednak nie usłyszała niczego nowego czy chociażby konkretnego. Torpa - zabytkowe, przepiękne miasto. Tradycje szkolnictwa wyższego. Wchodząca w życie młodzież i tak dalej, i temu podobne. Zmieniały się czarno-białe kadry: ulice Torpy, w rzeczy samej malownicze. Fontanna z łabędziami. Fasada instytutu, fasada akademika, szklana kopuła nad posągiem jeźdźca na koniu. Lektor rozprawiał o tym, jak odpowiedni wybór instytutu wpływa na zapewnienie pracy i karierę, o wypuszczanych co roku młodych specjalistach, o warunkach bytowych w akademiku, o chwalebnych tradycjach - słowa były znajome i pozbawione głębszych treści, można je było przestawiać na wszelkie sposoby. Saszka nie zdążyła się nawet obejrzeć, gdy film się skończył, ekran zgasł i na powrót włączyło się światło. Studenci mrużyli oczy, spoglądali po sobie i wzruszali ramionami. Portnow szerokim krokiem przeszedł przez podium i zatrzymał się na jego brzegu, zakładając ręce za plecy. - Część uroczystą można uznać za zakończoną, przystępujemy do pracy. W tym roku przyjętych zostało trzydzieści dziewięć osób, które zostaną podzielone na dwie grupy. Grupę „A”, mówiąc umownie, i grupę „B”. Jak w szkole. Jasne? Studenci milczeli. - Poproszę o wyjście na podium podopiecznych Lilii Popowej i Farita Korzennikowa. Saszka przełknęła ślinę i nie ruszyła się z miejsca. Po skrzypiących schodkach na scenę weszła Liza, nerwowo obciągnęła bardzo krótką sukienkę i stanęła z brzegu. Obok niej ustawił się wysoki chłopak, którego Saszka widziała przelotnie w bufecie. Ktoś wydostawał się ze środka rzędu i przeciskając się koło zajmowanego przez nią miejsca znów potknął się o jej nogi. - Idziemy? - cicho zapytał Kostia. Saszka wstała. Podium było szerokie, dziewiętnaście osób trzymając się za ręce mogłoby rozciągnąć się od kulisy do kulisy. Wszyscy jednak zbili się w gromadkę, jakby próbując wzajemnie schować się za swoimi plecami.

- Przed wami grupa „A” pierwszego roku. - Portnow szerokim gestem wskazał na scenę. - Proszę o życzliwe przyjęcie. W sali ktoś kilka razy zaklaskał. - Rozkład zajęć zostanie wywieszony na tablicy ogłoszeń zaraz po pierwszych ćwiczeniach. Grupa „B”, siedząca w sali, w tej chwili uda się na wychowanie fizyczne, sala gimnastyczna znajduje się na drugim piętrze, zajęcia zaczynają się za pięć minut. Drugie zajęcia będziecie mieli ze specjalizacji, wtedy spotkamy się ponownie i porozmawiamy szczegółowo. Grupa „A” ma na pierwszych godzinach specjalizację, w sali wykładowej numer jeden. Teraz w zorganizowany sposób udajemy się na zajęcia. Pozostały cztery minuty; spóźnienia nie są u nas mile widziane. Portnow zszedł po skrzypiących schodach i bocznym wyjściem opuścił salę. Liza odeszła w głąb podium i powtórnie obciągnęła minispódniczkę. Saszka była zdumiona długością jej nóg. - Sasza! Obejrzała się. Oksana, wciąż w tej samej bluzce z dzianiny, machała do niej z sali. - Będziemy w różnych grupach. Szkoda, co? - Teraz na wf... - mruknął ktoś. - Nie mam nawet adidasów... tylko kapcie... Grupa „B” powoli opuszczała salę. Saszka odwróciła się do Kostii. - Kim jest ta Lilia Popowa? - zapytała szeptem. Kostia pokręcił głową. - Nie mam pojęcia. - Jak to? - zdumiała się. - Przecież... Jak tu w ogóle trafiłeś? Przecież mówiłeś, że to ojciec cię... - Ojciec - przytaknął Kostia. - Moim ojcem jest Farit Korzennikow. A co? *** Sala wykładowa numer jeden mieściła się na parterze, a wejście do niej znajdowało się w holu z posągiem. Z zewnątrz biło słońce, szklana kopuła lśniła jak soczewka reflektora. Światło omywało boki konia i jeźdźca i spływało niczym woda z foki. Na posadzce leżały ostre cienie ogromnych nóg w strzemionach. - Dlaczego nie mówiłeś, że jest twoim ojcem? - Skąd miałem wiedzieć, że też go znasz? Sądziłem...

- Jeśli on... jeśli jesteś jego synem, to w jaki sposób on... jak mógł cię wysłać do tej dziury?! - Skąd mam wiedzieć? Nie widziałem go od wielu lat. Rozwiódł się z matką, kiedy... zresztą nieważne... Pojawił się, postawił warunek, no i... - Ale na pewno jest twoim ojcem? - Bez wątpienia tak, skoro nazywam się Konstanty Faritowicz Korzennikow! - O kurczę! - rzekła wstrząśnięta Saszka. Grupa

„A”

strumykiem

wlała

się

do

niewielkiej

sali

wykładowej,

przypominającej szkolną klasę. Brunatna tablica ze szmatką i kredą na półeczce wzmacniała podobieństwo. Ledwie zdążyli zająć miejsca, kładąc torby na podłodze, gdy w korytarzu dźwięcznie zabrzmiał dzwonek i jednocześnie, punktualnie co do sekundy, wszedł Portnow: długi, jasny „koński ogon” na plecach, okulary na końcu nosa, badawcze spojrzenie sponad wąskich szkieł. Wysunął krzesło przed masywny stół wykładowy. Usiadł. Splótł palce. - No cóż... witam was powtórnie, studenci. Odpowiedzią była martwa cisza, tylko o szybę tłukła się ogłupiała mucha. Portnow otworzył cienki dziennik lekcyjny i przebiegł wzrokiem po spisie. - Goldman Julia. - Obecna - rozległo się z tylnej ławki. - Boczkowa Anna. - Jestem - rzekła pulchna dziewczyna z chorobliwie bladą twarzą. - Briukow Dmitrij. - Jestem. - Kowtun Igor. - Obecny. - Korzennikow Konstantin. W sali wykładowej zapanowało poruszenie. Odwróciło się wiele głów. Kostia się naprężył. - Tutaj - rzekł zdławionym głosem. - Korotkow Andriej - kontynuował Portnow jak gdyby nigdy nic. - Jestem. - Miaskowski Denis. - Tutaj!

Saszka słuchała sprawdzania obecności, wodząc długopisem po brzegu kartki. Dziewiętnaście osób. W jej szkolnej klasie było prawie czterdzieści. - Pawlenko Jelizawieta. - To ja - rzekła Liza. - Samochina Aleksandra. - Ja - wydusiła z siebie Saszka. - Toporko Jewgienia. - Jestem - wymamrotała maleńka, z wyglądu bardzo młoda dziewczyna z dwoma długimi warkoczami na ramionach. - Wszyscy obecni - stwierdził Portnow z zadowoleniem. - Wyciągnijcie zeszyty, otwórzcie je na pierwszej stronie i napiszcie u góry: Portnow Oleg Borysowicz. Jeśli do kogoś to jeszcze nie dotarło, będę miał z wami zajęcia ze specjalizacji. Studenci zaczęli się krzątać. Okazało się, że Kostia nie ma zeszytu. Przezorna Saszka wyrwała dla niego kartkę. - Tak na przyszłość: podręczniki i zeszyty należy przynosić na każde zajęcia. Jeśli chodzi o podręczniki - Portnow otworzył drewnianą szafę w kącie i wyjął stertę książek. - Samochina, proszę rozdać je grupie. Saszka, ulegając syndromowi prymuski, wstała wcześniej, niż zdążyła się zdziwić. Obdarzony najlepszą nawet pamięcią nauczyciel potrzebował kilku dni, aby zapamiętać imiona i nazwiska uczniów. Portnow zapamiętał wszystkich za pierwszym razem - czy też z jakiegoś powodu wyróżnił wyłącznie Saszkę? Wzięła z jego rąk ciężką, pachnącą biblioteką stertę. Książki były jednakowe i dość zużyte. Przeszła po sali, kładąc na każdym stole po dwa egzemplarze. Na okładce znajdował się abstrakcyjny wzór z kolorowych sześcianów. Czarne litery składały się w dwa słowa: „Moduł tekstowy”. Pod spodem znajdowała się cyfra 1. - Proszę nie otwierać książek - rzekł cicho Portnow, zanim którykolwiek ze studentów z ciekawości zdążył uchylić okładkę. Wszyscy cofnęli ręce. Znowu zapadła cisza. Saszka położyła ostatnie dwa egzemplarze na stole, przy którym siedziała z Kostią, i usiadła na swoim miejscu. - Słuchajcie, studenci - wciąż tak samo cicho kontynuował Portnow. Znajdujecie się na początku drogi, która będzie od was wymagać zaangażowania wszystkich waszych sił. Umysłowych i fizycznych. Nie każdy jest w stanie opanować to, czego będziemy was uczyć. Nie każdy wytrzymuje to, co ta wiedza z człowiekiem robi. Zostaliście starannie wybrani i posiadacie wszelkie dane ku temu, aby z

powodzeniem pokonać tę drogę. Nasza nauka nie znosi małoduszności i srogo mści się za lenistwo, tchórzostwo czy najmniejszą próbę uchylania się od pełnego opanowania programu. Czy to jasne? Mucha po raz ostatni uderzyła w szybę i martwa spadła na parapet. - Każdemu, kto będzie pilnie się uczył i ze wszystkich sił przykładał do zajęć, gwarantuję: pod koniec nauki będzie zdrów i cały. Jednak niedbałość i obojętność źle się dla naszych studentów kończą. Wyjątkowo źle. Zrozumiano? Na lewo od Saszki uniosła się w górę czyjaś ręka. - Tak, Pawlenko? - rzekł Portnow nie patrząc. Wstała Liza, nerwowo obciągając spódniczkę. - Chodzi o to, proszę pana, że nikt nas przecież nie pytał o zdanie, kiedy nas tutaj kierowano... - jej głos drżał. - No i co z tego? - Portnow patrzył teraz na nią z zainteresowaniem. - Czy możecie wymagać od nas... abyśmy się aż tak pilnie uczyli... jeśli tego nie chcemy? - Liza z trudem powstrzymywała się, by jej głos nie przechodził w pisk. - Możemy - od razu odparł Portnow. - Nikt przecież nie pyta o zdanie dziecka, ucząc je załatwiać się do nocnika, prawda? Liza stała jeszcze przez chwilę i usiadła. Odpowiedź Portnowa kompletnie ją zaskoczyła. Saszka z Kostią w milczeniu wymienili spojrzenia. - Kontynuujmy - oznajmił Portnow, jakby nic się nie stało. - Jesteście grupą „A” pierwszego roku. Zajmę się waszą specjalizacją; będą to wykłady teoretyczne i zajęcia indywidualne. Z każdym semestrem praca będzie coraz bardziej skomplikowana, z czasem pojawią się inne dyscypliny specjalne. Pamiętajcie, że wychowanie fizyczne jest na naszej uczelni przedmiotem kierunkowym, z wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami. Oprócz tego na pierwszym semestrze będziecie uczyć się filozofii, historii, angielskiego i matematyki. W szkole większość z was uczyła się dobrze, dlatego też wystarczy zwykłe odrabianie zadań domowych z tych przedmiotów... czego niestety nie można powiedzieć o specjalizacji. Będzie wam ciężko. Szczególnie na początku. - Wystarczająco nas już pan nastraszył - odezwał się ktoś z tylnych rzędów. - Podnosimy rękę, Kowtun; najpierw ręka, a dopiero potem pańska opinia. Na przyszłość: za naruszenie dyscypliny będzie zadawane dodatkowe zadanie ze specjalizacji. Zrozumiano? Cisza.

- To dobrze. Część wprowadzającą od biedy zakończyliśmy. Zaczynamy zajęcia. Korzennikow, zechciałby pan wziąć kredę i narysować na tablicy linię poziomą. - Pośrodku? - zdecydował się sprecyzować Kostia. Portnow spojrzał na niego znad okularów. Kostia opuścił głowę, wziął kredę i starannie zrobił prostą kreskę od brzegu do brzegu tablicy. - Dziękuję, proszę usiąść. Grupa, patrzymy na tablicę. Co to takiego? - Horyzont - rzekła Saszka. - Może być. Co jeszcze? - Naciągnięta lina - zaproponowała Liza. - Zdechła dżdżownica, widok z góry! - spróbował zażartować Igor Kowtun. Portnow uśmiechnął się krzywo. Wziął z półki kredę i narysował motyla w górnej części tablicy. Na dole, pod linią, narysował to samo, lecz linią przerywaną. - Co to jest? - Motyl. - Paź królowej. - Bielinek kapustnik! - Projekcja - rzekła Saszka po krótkiej chwili milczenia. Portnow spojrzał na nią z ciekawością. - Tak. Czym jest projekcja, Samochina? - Obrazem... czegoś na płaszczyźnie. Odbiciem. Cieniem. - Proszę podejść. Saszka niezgrabnie wydostała się zza stołu. Portnow bezceremonialnie złapał ją za ramiona i odwrócił twarzą do grupy. Zdążyła zauważyć zdziwione spojrzenie Julii Goldman, nieco pogardliwe - Lizy, i zaciekawione - Andrieja Korotkowa; w następnej sekundzie jej oczy zasłoniła czarna chusta i zrobiło się ciemno. Ktoś zachichotał nerwowo. - Co pani widzi, Samochina? - Nic. - Zupełnie nic? Saszka milczała przez chwilę, bojąc się pomylić. - Nic. Ciemność. - Więc jest pani ślepa? - Nie - odparła Saszka z urazą. - Po prostu jeśli człowiekowi zawiąże się oczy, niczego nie będzie widział.

W sali rozległ się otwarty już śmiech. - Proszę wszystkich o uwagę - rzekł sucho Portnow. - Tak naprawdę każdy z was jest teraz na miejscu Samochinej. Jesteście ślepi. Gapicie się w mrok. Śmiechy ucichły. - Świat taki, jakim go widzicie, nie istnieje. Nie wspominając już o takim, jakim go sobie wyobrażacie. Niektóre rzeczy wydają się wam oczywiste, a ich po prostu nie ma. - Pana także nie ma? - wyrwało się Saszce. - Pan nie istnieje? Portnow zdjął jej z oczu chustkę. Pod jego spojrzeniem zamrugała zmieszana. - Ja istnieję - rzekł poważnie. - Jestem jednak zupełnie czymś innym, niż myślicie. I zostawiając ją w stanie osłupienia, zwinął chustkę w kłębek i niedbale rzucił na brzeg stołu. - Proszę usiąść, Samochina. Kontynuujemy. Saszka podniosła rękę i uparcie trzymała ją w górze. Portnow ze znużeniem przymknął oczy. - Co jeszcze? - Chciałam o coś zapytać. Czego będzie nas pan uczył? Jakiej specjalizacji? I kim zostaniemy, kiedy zakończymy instytut? W sali rozległ się szmer aprobaty. - Zamierzam dać wam wyobrażenie o budowie świata - wyjaśnił Portnow wyjątkowo dobrotliwym tonem. - I, co najważniejsze, o waszym, każdego z was, miejscu w tym świecie. Więcej nie mogę teraz powiedzieć. Nie zrozumiecie. Są jeszcze pytania? Podniosła rękę dziewczyna z warkoczami - Żenia Toporko. - Proszę powiedzieć... - Tak? - W głosie Portnowa zabrzmiały nutki rozdrażnienia. Żenią drgnęła, przemogła się jednak i mówiła dalej. - Jeśli nie chcę się dłużej uczyć... i chcę zabrać dokumenty. Czy mogę to zrobić dzisiaj? W sali znowu zrobiło się cicho. Kostia znacząco spojrzał na Saszkę. Lizie Pawlenko zapłonęły oczy. - Jest bardzo ważne, by postawić wszystkie kropki nad „i” - chłodno oznajmił Portnow. - Przeszliście poważny konkurs i zdaliście do solidnego instytutu, w którym

nie toleruje się wątpliwości, rozterek i innych bzdur. Dokumentów zabrać nie można. Będziecie się uczyć tutaj albo zostaniecie usunięci za brak postępów w nauce i jednocześnie traficie do trumny. Wasi kuratorzy, Farit Korzennikow i Lilia Popowa, zostaną z wami do piątego roku; do ich obowiązków należy zapewnienie wam motywacji do pilnej nauki. Mam nadzieję, że każdy z was zdążył już jak należy zapoznać się ze swoim kuratorem. Minutę wcześniej Saszce wydawało się, że już ciszej być nie może, jednak teraz nad stołami zapadła po prostu martwa cisza. Grobowa. - Otwieramy podręczniki na stronie trzeciej - rzekł zwykłym tonem Portnow. Czytamy paragraf numer jeden, powoli, wnikliwie i nie opuszczając ani jednej litery. Zaczynamy. - Usiadł za stołem i jeszcze raz objął salę wzrokiem. Sasza otworzyła podręcznik. Na wewnętrznej okładce nie było żadnego tekstu ani autorów, ani podstawowych informacji. „Moduł tekstowy 1, paragraf numer 1”. Strony były pożółkłe, wystrzępione na rogach, a czcionka zwyczajna, jak we wszystkich podręcznikach. Saszka zaczęła czytać. I potknęła się na pierwszej linijce. Słowo za słowem, akapit za akapitem książka składała się z kompletnej abrakadabry. Początkowo sądziła, że to błędy w druku. Zerknęła na podręcznik Kostii, a jednocześnie on zajrzał do jej książki. - U ciebie jest to samo? - Nie rozmawiać - rzekł cicho Portnow. - Czytamy. Uważnie. Uprzedzałem, że będzie ciężko. - To nie jest po rosyjsku - pisnęła cicho Ania Boczkowa. - A ja nie obiecywałem, że to będzie po rosyjsku. Czytajcie, w milczeniu, dla siebie. Czas ucieka. Saszka opuściła głowę. Ktoś się zaśmiał. Chichot przeleciał przez klasę niczym epidemia, jednak Portnow w żaden sposób na to nie zareagował. Śmiech ucichł sam z siebie. Saszka przedzierała się przez długie, bezmyślne zlepki liter i włosy stawały jej dęba na głowie. Wydawało jej się, że ktoś w ślad za nią powtarza te dźwięki w ciemnym pokoju z lustrami zamiast ścian i że każde słowo, wielokrotnie odbite, nabiera sensu, jednak w tym momencie Saszka jest już dwa akapity dalej i ten sens ulatuje, jak dym z szybko jadącego parowozu.

Kiedy paragraf - dość krótki - się zakończył, była mokra od stóp do głów. Z trudem złapała oddech. Pięć akapitów na końcu zostało wyróżnionych na czerwono. Na zewnątrz zabrzmiał dzwonek. - Zadanie domowe - rzekł Portnow. - Trzy razy przeczytać paragraf od początku do końca. Tego, co jest wydrukowane na czerwono, nauczyć się na pamięć. Wykuć. Na blaszkę. Jutro trzecie zajęcia będą indywidualne, listę obecności zrobi Korzennikow. - Dlaczego ja? - podskoczył Kostia. - Bo jesteś starostą - rzekł sucho Portnow. - Jesteście wolni. Idźcie na wychowanie fizyczne. *** Grupa „A”, wyjątkowo milcząca, zatrzymała się w holu, u dołu szerokich schodów. Z góry, przerzucając się wesołymi zdaniami, schodzili przedstawiciele grupy „B” - wychowanie fizyczne najwyraźniej im posłużyło. Na czele szła Oksana i jej zaczerwienione policzki płonęły w półmroku, niczym dwie połówki arbuza. - Coście tacy przybici? - Na widok równoległej grupy Oksana zwolniła kroku. - Dowiesz się - oznajmiła Liza posępnie. - No to chodźmy na ten wf - zaproponował Kostia niepewnie. - Nie będziemy tu chyba sterczeć do nocy... - Starosto - rzekła Liza z dziwną intonacją. - Nazywasz się Korzennikow? - Tak, no i co z tego? - Kim jest dla ciebie Farit.... Wybacz, nie znam imienia ojca? Kostia zacisnął pięści. - Ojcem! No i co z tego? No i co?! - Zostaw go, on nie jest niczemu winny - cicho rozkazała Saszka. - Siedzi w tym samym kanale, co my... też został tu zapędzony. Liza odwróciła się na pięcie i pierwsza ruszyła w górę po schodach. Krótka spódniczka mocno opinała jej pośladki; szybko poruszały się długie opalone nogi. - Hmm... - rzekł w zamyśleniu Andriej Korotkow, wysoki i barczysty chłopak, starszy od wielu z nich; najwyraźniej do instytutu trafił już po wojsku. Saszka powlokła się za Lizą - na trzecie piętro, do drzwi opatrzonych skromnym napisem „Sala gimnastyczna”. ***

Wuefista

okazał

się

olśniewająco

przystojnym

czarnowłosym

dwudziestopięciolatkiem. Cieniutki żółty podkoszulek opinał potężne mięśnie na piersi i plecach; na nagich ramionach i rękach uwypuklały się muskuły. Ustawiwszy grupę „w jednym rządku” Dmitrij Dmitriewicz - tak się nazywał - w prostych słowach opisał całą swoją historię: zajmował się zapasami, zwyciężał i osiągał sukcesy, nabawił się kontuzji, musiał porzucić wielki sport i przejść na etat trenera - a jako że nie miał doświadczenia, praca nauczyciela w prowincjonalnym instytucie była mu bardzo na rękę. W trakcie opowiadania wuefista uśmiechał się nieśmiało; Saszka zrozumiała, dlaczego grupa „B”, a szczególnie dziewczęta, wydawała się tak radosna. Dima Dmitrycz - a nazywanie go inaczej wydawało się niemożliwe - przypominał nastoletniego tygryska, potężnego i szczerego, i myśl o tym, że zgodnie z rozkładem zajęć wychowanie fizyczne wypadało cztery razy w tygodniu, zamiast uzasadnionego wstrętu wprawiała w zachwyt. Dima przypomniał, że na każdych zajęciach należy mieć sportowy strój i obuwie, a także obiecał prowadzenie sekcji - zapasów dla chłopców i tenisa stołowego dla wszystkich. Julia Goldman, zuchowata i wesoła, natychmiast się oburzyła tą płciową dyskryminacją: dlaczego, zapytała, zapasy są tylko dla chłopców? Że niby dziewczyny nie mają prawa walczyć? Dima, ku zadowoleniu zebranych, poczerwieniał i obiecał, że „coś wymyśli”. I zaproponował, aby w ramach rozgrzewki na razie zdjąć buty i pograć w koszykówkę, dzieląc się na trzy drużyny. Podłoga w sali została całkiem niedawno pomalowana grubą warstwą farby. Jaskrawozielone i jaskrawożółte pola, szerokie białe linie, stuknięcia pomarańczowej piłki, zapach gumy i potu - Saszka biegała od obręczy do obręczy, bardziej udając aktywność, niż naprawdę próbując wpłynąć na wynik gry. To, co działo się teraz, było normalnym, radosnym i soczystym kawałkiem życia i trudno było uwierzyć, że przed półgodziną czytała paragraf numer jeden, poddając się woli nauczyciela sadysty w podłużnych okularach na końcu nosa. Pastwią się tu nad nimi. Zmuszają do czytania i wkuwania bzdur, bredni. Równie dobrze można czyścić wybrukowany plac szczoteczką do zębów... Albo sortować ziarna, które znów zostaną wymieszane, wciąż od nowa, a praca jest ciężka, ziarenka maleńkie... a zadanie pozbawione sensu. To kara. Znęcanie się. Tylko komu może się to przydać? Komu potrzebny jest Instytut Technologii Specjalnych z wszystkimi pracownikami, stołówką, dziekanatem i akademikiem? Co to ma być, gniazdo sadyzmu?

Kostia podał jej piłkę nad głową Julii. Saszka złapała ją, kozłując pobiegła po łuku i rzuciła do kosza - jednak Liza w ostatniej chwili mocno uderzyła ją w rękę. Piłka stuknęła w brzeg tarczy i odbiła się wpadając w ręce któregoś z przeciwników. I znów stuk, stuk - przemieściła się na przeciwny koniec sali, a Liza pobiegła za nią, obciągając minispódniczkę, która prawdę mówiąc była niezbyt odpowiednia do gry w koszykówkę. Zespół Saszki przegrał. *** - Nie mogę tego zapamiętać! Nie mogę! Podręcznik poleciał w kąt, uderzył w drzwi szafy, walnął o podłogę i leżał na niej, rozpościerając pożółkłe kartki. Oksana waliła pięściami w stół, tak że podskakiwała na nim lampka. - Nie mogę! Nie będę się tego uczyć! Oni się nad nami pastwią! - Też tak sądzę. - Liza paliła, siedząc na parapecie, a stojący przed nią słoik po majonezie był pełen niedopałków ze śladami szminki. - A co będzie, jeśli się nie nauczymy? - zapytała Saszka. Cała trójka zamilkła. Pytanie, które nurtowało je przez cały dzień, zostało w końcu zadane na głos. Był wieczór. Za oknem zachodziło słońce. Ktoś brzdąkał na gitarze. Minął pierwszy dzień nauki: specjalizacja, wychowanie fizyczne, filozofia i historia powszechna. Trzecie i czwarte zajęcia nie przyniosły niespodzianek. Saszka zapisała w ogólnym zeszycie, na czym polega podstawowe zadanie filozofii i czym materializm różni się od idealizmu, zrobiła notatki o obozowiskach oraz trybie życia ludzi pierwotnych i dostała dwa najzwyklejsze podręczniki. Obiad, obfity i smaczny, został zjedzony w grobowej ciszy. Pierwszy rok wrócił do akademika, usiadł do podręczników i bardzo szybko okazało się, że zadane przez Portnowa zadanie jest z zasady niewykonalne. Przeczytać te brednie jeszcze się dało, zmuszając się do tego siłą woli. Jednak nauczenie się na pamięć wydzielonych na czerwono akapitów było niemożliwe. Mózg odmawiał posłuszeństwa i ze zmęczenia mieniło się w oczach. Pierwsza nie wytrzymała Oksana i jej podręcznik przeleciał przez cały pokój. - Nie jestem w stanie się tego uczyć! - pochlipywała Oksana. - Może mnie nawet pociąć! Liza chciała coś powiedzieć, lecz w tej samej chwili ktoś zapukał do drzwi.

- Proszę - rzekła Saszka. Wszedł Kostia. Zamknął za sobą drzwi. - Cześć. Przyszedłem... Chodzi o jutrzejszy rozkład. To znaczy zajęcia indywidualne, trzecie i czwarte. - Starosta - rzekła Liza z wyjątkową pogardą. - A co, może się o to prosił? - burknęła Saszka. - Biorąc pod uwagę to, czyim jest synem... - A jaka to różnica, czyim jestem synem?! - krzyknął nagle Kostia, bryzgając z ust śliną. - Jaka to różnica? Czyja pytałem, kto jest twoim ojcem? Czyja w ogóle się ciebie czepiałem? I trzasnąwszy drzwiami wyskoczył na korytarz, a Saszka za nim. - Kostia. Poczekaj. Nie zwracaj uwagi. No, poczekaj! Nie zwalniając, Kostia przez uchylone drzwi wbiegł do męskiej toalety. Saszka zatrzymała się. Zastanowiła się przez chwilę i usiadła na parapecie. Przez korytarz szedł, ostrożnie stawiając nogi, student trzeciego roku. Powoli obracał głową, jakby miał żelazną zardzewiałą szyję. Niekiedy zamierał, jakby się czemuś przysłuchując i wówczas nawet jego oczy nieruchomiały, wbite w jeden punkt. Potem znowu ruszał i tak, krok za krokiem, zbliżał się do siedzącej na parapecie Saszki. Mimo że dzień był po letniemu ciepły i słoneczny, miał na sobie wełniane rękawiczki. Jego czoło zakrywała szeroka wiązana opaska - nie było jasne, czy to ozdoba, czy środek opatrunkowy na ból głowy. - Cześć. Saszka nie oczekiwała, że chłopak się odezwie i odpowiedziała odruchowo: - Cześć. - Pierwszy rok? Koszmary? Napady histerii? Saszka oblizała wargi. - No, ogólnie rzecz biorąc, tak... - Jasne - rzekł chłopak. - W szkole byłaś prymuską? - A co? - zapytała Saszka, zachmurzając się. Chłopak zrobił krok w jej stronę. Zatrzymał się, chwiejąc na nogach, po czym nieoczekiwanie lekko podskoczył i usiadł obok niej na parapecie. - Powinnaś się podstrzyc. Zrobić fryzurę „na pazia”. I używać jaskrawszej szminki.

- A tobie co do tego? - obruszyła się Saszka. - Jestem starszym kolegą i mogę dawać ci rady - uśmiechnął się chłopak. Walery. - I wyciągnął dłoń w rękawiczce. Saszka musiała się przemóc, nim sama wyciągnęła rękę i dotknęła sfilcowanej wełny. - Aleksandra. Zaczerpnęła tchu i nagle zaczęła bardzo szybko mówić, zniżając głos: - Powiedz, wyjaśnij mi, Walery, przecież powinieneś już to wiedzieć: czego nas tu uczą?! - Wyjaśnić oznacza uprościć - oznajmił chłopak po chwili milczenia. Saszka zeskoczyła z parapetu. - Na razie. - Poczekaj! - coś w głosie Walerego sprawiło, że się zatrzymała. - Ja się nie... wyróżniam. Wyłamuję. Nabijam. Naśmiewam. Kpię. Docinam. Ja... Zamilkł, zaskoczony, a nawet zakłopotany - jakby jego własne słowa były karaluchami, rozbiegającymi się od rozbłysku światła. - Jak by ci to powiedzieć. To rzeczywiście trudno wyjaśnić. Pierwszy semestr jest najtrudniejszy. Musisz po prostu wytrzymać, to wszystko. Potem z każdym rokiem będzie łatwiej. - A mam jakiś wybór? - zapytała z goryczą. Walery, wciąż siedząc na parapecie, wzruszył ramionami. - Posłuchaj - powiedziała Saszka sucho - zajrzyj, proszę do toalety, i powiedz chłopakowi... z pierwszego roku... że na niego czekam. I niech przestanie się chować. *** O wpół do pierwszej w nocy Saszka się poddała. Zamknęła książkę i upuściła ją pod łóżko. Zamknęła oczy i od razu zasnęła. Obudził ją zapach dymu z papierosa. Liza paliła, siedząc przy oknie. Oksany nie było. - Fuj! - Saszka opędziła się od gęstego kłębu, który zawisnął tuż przed jej twarzą. - Może byś paliła w toalecie? - Jeszcze czego - spokojnie odparła Liza. Saszka z trudem wstała. Do początku pierwszych zajęć pozostawało pół godziny, studenci biegali po korytarzu, słychać było tupanie, krzyki i śmiechy.

Umyła się w zasnutym parą pomieszczeniu z natryskami, z odrazą stąpając bosymi stopami po drewnianych, napęczniałych od wody kratownicach. Na wysuszenie włosów nie było już czasu. Do kuchni, pełnej hałasujących, dzwoniących naczyniami i czekających w kolejce do elektrycznego czajnika studentów, nie dało się wcisnąć. Saszka tylko tam zajrzała. Włożyła dżinsy i koszulę i truchtem ruszyła przez podwórze do budynku instytutu, w stronę bocznego wejścia. W grupie „A” panowały minorowe nastroje. Ktoś się popisywał, ktoś balansował na granicy histerii, inny znów próbował douczyć się bezsensownego tekstu z przeklętego podręcznika z abstrakcyjnym wzorem na wytartej okładce. „Wykuć na blaszkę”, jak kazał Portnow, nie udało się nikomu; tekstu nie dało się zapamiętać. - Spoko - mówił basem Andriej Korotkow, który od pierwszego dnia przymierzał się do roli „starszego brata”. - Co nam zrobi? Liza, zmęczona i wymizerowana, patrzyła na niego przymrużonymi oczami, jak przez papierosowy dym. Saszka starała się jej unikać. Na pierwszych zajęciach była matematyka, której Saszka nie lubiła, mając wcześniej szczerą nadzieję, że przynajmniej od niej uwolni się na studiach. Nic podobnego; czekał ją standardowy podręcznik, powtórka materiału, trygonometria i budowanie trójkątów. Saszka złapała się na tym, że niezwykle interesują ją na wpół zapomniane szkolne tematy. Podręcznik był logiczny i konsekwentny, każde zadanie miało sens. Cienka książeczka, wydrukowana na lichym papierze, nagle wywołała przypływ nostalgii; Saszka włożyła ją do torby z ciepłym, niemal tkliwym uczuciem. Drugi był angielski. Zajęcia odbywały się w pierwszej sali wykładowej. To miejsce - nawet tablica, na której anglistka żwawo wypisywała konstrukcje gramatyczne - u wielu budziło nieprzyjemne wspomnienia. Słuchając typowych dialogów o pogodzie, Londynie i zwierzętach domowych Saszka przyglądała się, jak Kostia po raz kolejny czyta bezsensowny paragraf z modułu tekstowego i z rezygnacją kręci głową. Angielski też się Saszce podobał - podobnie jak nauczycielka, ironiczna dama z wysoko upiętymi włosami. I podręcznik. Oraz to, czym zajmowali się na zajęciach; język

był

logiczny.

Wysiłek

zapamiętywanie słów, miało sens. Nastąpiła przerwa na obiad.

zrozumiały.

Nawet

zakuwanie,

na

przykład

Na ogólnej tablicy z rozkładem zajęć Kostia przyczepił oddzielną listę indywidualne zajęcia ze specjalizacji. Saszka figurowała pod numerem „jeden”, jej czas wypadał zaraz po dzwonku na trzecie zajęcia. - Dlaczego umieściłeś mnie na początku? - A co, nie podoba ci się? - Uspokój się - rzekła Saszka ugodowo. - Po prostu pytam, bez żadnych aluzji. - Pomyślałem, że najlepiej dla ciebie będzie od razu mieć to za sobą - rzekł Kostia po chwili milczenia. - Poza tym najlepiej znasz ten kretyński tekst. - Skąd ci to przyszło do głowy?! - Jeśli nie chcesz, pójdę zamiast ciebie. Zabrzmiał dzwonek. *** Za dziekanatem, w małej klitce, mieściła się sala trzydzieści osiem. Saszka nie próbowała dociekać, dlaczego to pomieszczenie miało taki właśnie numer. Zapukała do drzwi i weszła. Klasa była maleńka i pozbawiona okien, znajdowało się w niej wyłącznie biurko i kilka krzeseł. Z sufitu zwisała żarówka na bardzo długim kablu. Świeciła tak ostro, że Saszka zmrużyła oczy. - Spóźniła się pani dwie minuty, Samochina. - Bo... nie mogłam znaleźć sali numer trzydzieści osiem. Myślałam, że znajduje się wyżej... - Nie interesuje mnie to. Stała przy drzwiach nie wiedząc, co robić i czy ma podejść. Wykładowca przywołał ją palcem. Zbliżyła się do niego. Portnow - wciąż w tym samym pasiastym swetrze - siedział za biurkiem, uważnie jej się przyglądając. Pod tym spojrzeniem znad okularów - Saszka poczuła się jeszcze bardziej nieswojo. - Aleśmy ugrzęźli - rzekł Portnow ni to do Saszki, ni to do samego siebie. - Po szyję. Jak w kisielu... Podejdźże bliżej. Wstał - zaskrzypiało krzesło - i w jednej chwili znalazł się obok niej. Bardzo blisko. Saszka poczuła zapach jego wody kolońskiej i zdziwiła się. Z jakiegoś powodu nie przypuszczała, że człowiek taki jak Portnow może używać kosmetyków. U góry, niemal nad samą głową, świeciła żarówka. Na linoleum leżały okrągłe, czarne cienie. Projekcje. Cienie... - Słucham. Powiedz to, czego nauczyłaś się na pamięć.

Saszka zaczęła mówić, myląc się, zacinając i doskonale wiedząc, że nie dobrnie nawet do końca pierwszego akapitu. A co będzie dalej - po pierwszych dziesięciu słowach - strach sobie nawet wyobrazić. Czarna jama; abrakadabra, która zlewa się w jednostajny szum. - Spójrz tutaj. Uniósł dłoń ku jej twarzy i zobaczyła na jego palcu pierścień, którego wcześniej tam nie było. Duży różowy kamień rozszczepił światło żarówki i nagle zrobił się jasnobłękitny, a potem zielony; Saszka wstrzymała oddech. Zakręciło jej się w głowie i zrobiła krok do przodu, próbując utrzymać równowagę. - Stój. Zatrzepotała powiekami. Pierścienia nie było. Portnow stał obok, trzymając ją za ramiona. - Zuch dziewczyna - rzekł nieoczekiwanie łagodnym tonem. - Widzę, że popracowałaś. Lecz to dopiero mały kroczek; powinnaś tak pracować codziennie. Na następne zajęcia przeczytaj paragraf numer dwa. Wszystkiego, co zostało zaznaczone na czerwono, naucz się na pamięć. - A co z... - Jest pani wolna, Samochina, zaczął się już czas następnej osoby. Do widzenia. Saszka wyszła na korytarz, gdzie czekał oparty o ścianę Andriej Korotkow. - No i co? - zapytał z niecierpliwością. - Bardzo się wściekał? Jak w ogóle było? - Czekam, Korotkow - dobiegło z sali. Za Andriejem zamknęły się drzwi. Oszołomiona Saszka potrząsnęła głową. Podniosła do oczu zegarek. Od chwili, gdy weszła do sali, minęło piętnaście minut. *** - Przecież mówię: nie widziałem go wiele lat. Pojawił się w sierpniu. Właśnie oblałem egzaminy na prawo... A we wrześniu skończę osiemnaście lat. Matula była w szoku. I tu pojawił się on. Niczym wybawca. Zajął się moimi sprawami... Myślisz, że chciałem tu przyjechać? Chciałem iść do wojska! To znaczy nie tyle chciałem, ale... Saszka i Kostia szli ulicą Sacco i Vanzettiego, później ulicą Mira i jeszcze jakąś inną, oddalając się od centrum, sami nie wiedząc dokąd. Najpierw mówiła Saszka, opowiadając o porannym pływaniu, złotych monetach, bieganiu w parku i podróży do Torpy. Potem zaczął opowiadać Kostia. Jego historia była znacznie prostsza.

- ... I po prostu mnie zmusił. Gdybym wiedział, że tak to tutaj wygląda... Poszedłbym do wojska. - Nie poszedłbyś - rzekła Saszka. Kostia zerknął na nią ze zdziwieniem. - Mój ojciec odszedł, kiedy byłam mała - oznajmiła. - Do innej rodziny. I już się nie pokazał. Całe życie byłam z mamą. Zawsze z mamą. I... wiesz, czego się bałam najbardziej? Że coś jej się stanie. I właśnie przypominam sobie, co robił i mówił Farit... bo przecież nie groził wprost. On pozwolił, aby mój strach - jakby samoistnie wyzwolił się i mnie opanował. Całkowicie. I mój strach przywiódł mnie tutaj. I będzie tu trzymał. Ulica nagle się urwała. Minęli dwa ostatnie, z wyglądu opuszczone domy i ni z tego, ni z owego wyszli na brzeg niewielkiej, lecz względnie czystej rzeczki. Trawa dochodziła do samego brzegu. Na drewnianym pomoście stał wędkarz w obszernej kurtce z kapturem. - Super - rzekł Kostia. - Może dałoby się też wykąpać? Sasza zeszła za nim na brzeg rzeki. Trawa lgnęła do nóg. Kołysało się sitowie, a na przeciwległym brzegu skrzeczały żaby. Kostia przysiadł na zwalonym drzewie, starym, pozbawionym kory i gdzieniegdzie pokrytym mchem. Saszka usiadła obok niego. - Biorą? - zapytał Kostia, ściszając głos. - Swego czasu strasznie mnie to kręciło... Nawet zimą jeździłem na ryby i... Mężczyzna gwałtownie zaciął wędkę. Z wody wyleciała srebrna rybka wielkości dłoni, zerwała się z haczyka i upadła pod nogi Saszki. Zatrzepotała na trawie. Wędkarz się odwrócił. Tym razem nie miał okularów. Piwne oczy Farita Korzennikowa były bardzo przyjazne. - Dobry wieczór, Aleksandro. Dobry wieczór, Kostia. Podaj mi, proszę, rybę, Saszo. Saszka wstała i schyliła się. Rybka trzepotała w jej dłoni; zamachnąwszy się z całych sił cisnęła ją daleko do wody. Rozeszły się kręgi. W ręce zostało jej kilka łusek. - A teraz proszę łowić - rzekła Saszka drżącym głosem. - Tylko niech pan nie przemoczy nóg.

Korzennikow uśmiechnął się pod wąsem. Położył wędkę na trawie. Rozpiąwszy kurtkę, usiadł na zwalonym pniu obok syna. Saszka wciąż stała. Kostia naprężył się, jednak nie ośmielił się wstać. - Jak nauka? Towarzystwo, wykładowcy? Oswajacie się? - Nienawidzę pana - rzekła Saszka - i znajdę sposób na wyrównanie z panem rachunków. Nie teraz. Później. Korzennikow z roztargnieniem kiwnął głową. - Rozumiem. Wrócimy do tej rozmowy... za jakiś czas. Ty również mnie nienawidzisz, Kostia? - Interesuje mnie jedno - rzekł Kostia, nerwowo pocierając kolano. - Czy ty naprawdę... czy możesz sprawić, że jawa stanie się snem? A może to hipnoza? Albo jakaś inna sztuczka? Wciąż się uśmiechając Korzennikow rozłożył ręce, jakby mówiąc - no cóż, tak wyszło. - I jesteś w stanie panować nad nieszczęśliwymi wypadkami? - kontynuował Kostia. - Ludzie chorują, umierają, wpadają pod samochody... - Czy ktoś, kto kieruje żaglem, ma też władzę nad wiatrem? - Tania sofistyka - wtrąciła Saszka. - Wszystko zależy od tego - Korzennikow spojrzał na nią przelotnie - jaki przypadek uzna się za nieszczęśliwy, a jaki za szczęśliwy. A tego, dzieci, w żaden sposób wiedzieć nie możecie. - Za to pan wie to za nas - znów wtrąciła się Saszka. - A co to za monety? - zapytał Kostia. Korzennikow z roztargnieniem włożył rękę do kieszeni. Wyjął złoty krążek. Mignęła tak znajoma Saszce okrągła „przestrzenna” figura. - Popatrz. To jest słowo, które nigdy nie zostało wypowiedziane. I już nie będzie. - Korzennikow podrzucił monetę, która obracając się pofrunęła w górę i na powrót upadła na jego dłoni. - Rozumiesz? Kostia i Saszka milczeli. - Zrozumiecie - Korzennikow kiwnął głową, jakby ich uspokajając. - Macie ochotę trochę połowić? Kostia? - Nie - odparł nieprzyjaźnie Korzennikow junior. - Mamy na jutro dużo pracy. Na razie. I, nie odwracając się, odszedł od rzeki.

*** Rano i za dnia jeszcze dało się jakoś wytrzymać. Saszka była zajęta, miała ćwiczenia, zadania, naukę. Lecz wieczorami, a szczególnie nocą, płakała. Codziennie. Odwrócona twarzą do ściany. Tęskniła za domem. Za mamą. W półśnie widziała, jak mama wchodzi do pokoju, staje przy łóżku... Budziła się i znów płakała. Zasnąć udawało jej się na chwilę przed tym, jak dzwonił budzik. *** Saszka zawsze lubiła się uczyć. Biegając na kursy i po korepetytorach, wycierając spódnicę w bibliotece i z wyprzedzeniem czytując podręczniki, mimo wszystko nie miała pojęcia, jakim szczęściem jest uczenie się tego, co jest logiczne, zrozumiałe i piękne, jak zadanie z geometrii. Teraz sam widok modułu tekstowego z podręcznika z sześcianami na okładce budził w niej przygnębienie. Minął tydzień. Potem drugi. Codziennie trzeba było czytać paragrafy i bez przerwy wkuwać fragmenty bezsensownego, nieprzyjemnego tekstu. Saszka nie potrafiła zrozumieć, dlaczego ta abrakadabra z każdym dniem staje się dla niej coraz bardziej odpychająca. Wczytując się w dziwaczne połączenia na wpół znanych i nieznanych słów czuła, że coś się wewnątrz niej dzieje; jakby w jej czaszce budził się rój os i doskwierał dotkliwie, niepokojąc się i nie mogąc wydostać na zewnątrz. Podczas drugiego tygodnia zajęć w grupie „A” pojawili się wagarowicze. Andriej Korotkow nie chodził na matematykę, oznajmiając że takie zadania rozwiązywał w ósmej klasie. Liza Pawlenko opuszczała raz historię, innym razem filozofię albo angielski - bez żadnych wyjaśnień. Niektórzy chłopcy opuszczali wychowanie fizyczne, jednak wszystkie dziewczyny z radością chodziły na zajęcia z Dimą Dmitryczem. Przemiły Dima, przystojniak i poczciwiec, nikogo nie zamęczał nadmiernym wysiłkiem, za to wiele czasu przeznaczał na grę. Przystępnie opisywał budowę organizmu, oczywiście po to, aby zwiększyć efektywność treningów. Pokazywał, gdzie przechodzą ścięgna i jak rozłożone są mięśnie - początkowo na plakacie, potem na żywych przykładach. Żywe przykłady masowo żądały wciąż nowych wyjaśnień. Dima czerwienił się i znów tłumaczył: to jest staw kolanowy, to -

staw goleniowo-skokowy, a te delikatne wiązadła są wyjątkowo podatne na naciągnięcia, a nawet zerwania. Saszka lubiła obserwować młodego wuefistę z góry, siedząc na stercie złożonych jeden na drugim gimnastycznych materacy. Śmiałość koleżanek z roku, które zachowywały się impertynencko czy wręcz wyzywająco, dziwiła ją, wprawiała w zakłopotanie i budziła zawiść. Na specjalizację chodziło wszystkich dwunastu studentów grupy „A”, stawiali się w pełnym składzie. Wszyscy uczyli się też paragrafów. Portnow potrafił nakłaniać do nauki. Więcej: cały jego pedagogiczny kunszt ograniczał się najwyraźniej do umiejętności nakłaniania. - Po co mamy w ogóle chodzić na te wykłady? Żeby czytać książki? - buntowała się Lora Oniszczenko, bardzo wysoka dziewczyna o dużym biuście, która zawsze nosiła w torbie plastikowy worek z robótką na drutach. - To nie jest nauka - twierdził Kostia. - To w najlepszym wypadku tresura. W najgorszym zaś zombifikacja, całkowite pranie mózgu. Po zajęciach indywidualnych nic ci się nie dzieje z głową? Zajęcia indywidualne okazywały się w pewnym sensie gorsze od wykładów. Dwa razy w tygodniu po piętnaście minut. Portnow mówił, że kontroluje ich wiedzę, choć z punktu widzenia Saszki nie było w tym żadnej wiedzy, a metoda kontroli przypominała szamanizm; pierścień Portnowa oślepiał, przez co plątały się myśli, dokonywał się tajemniczy przeskok w czasie, a Portnow jakimś cudem dowiadywał się wszystkiego, czego ktoś się nauczył, nie nauczył albo nie douczył. - Nie dokończyłaś piątego paragrafu. Na jutro przygotujesz szósty i jeszcze raz piąty! - Nie zdążę! - Nie interesuje mnie to. W grupie „B” najwyraźniej działo się to samo - rumiana Oksana pobladła, zmizerniała i cały wolny czas spędzała za biurkiem. Liza wciąż paliła w pokoju, papierosa za papierosem. Saszka nabierała coraz silniejszych podejrzeń, że robi to jej na złość. Że lubi przyglądać się, jak Saszka kaszle i marszczy się od dymu. Minął drugi tydzień zajęć. Pewnego razu, podczas przerwy obiadowej, gdy wszyscy udali się do stołówki, Saszka wróciła do akademika, znalazła w rzeczach Lizy zapas papierosów - kilka paczek - i wszystkie wrzuciła do muszli klozetowej.

Liza niczego nie powiedziała. Następnego dnia wszystkie kosmetyki Saszki puder, cienie do powiek, błyszczyk do ust i droga szminka, którą dostała na urodziny i z której korzystała bardzo rzadko, od święta - wszystko to znalazło się w kuble na śmieci, rozbite, roztrzaskane i rozmazane po zardzewiałych, żelaznych ściankach. Saszka odkryła ten pogrom późnym rankiem, kiedy Lizy nie było już w pokoju. Nieprzytomna z wściekłości popędziła do instytutu, zamierzając wczepić się łajdaczce we włosy. Spóźniła się: na pierwszych zajęciach była specjalizacja i nowa porcja odpychającej abrakadabry ostudziła gniew Saszki szybciej, niż mógłby to sprawić kubeł zimnej wody. ... W końcu to ona zaczęła. Pierwsza wyrzuciła jej papierosy. Co miała jednak robić, jeśli na tę zdzirę nie działają słowa! Nic to. Na ile było Saszce wiadomo, Pawlenko miała lada chwila znaleźć mieszkanie do wynajęcia i przeprowadzić się. I w końcu będzie można odetchnąć z ulgą. Z Oksana jakoś się dogadają. Do końca zajęć pozostawało pięć minut. Saszka skończyła czytać paragraf i otarła mokre czoło spotniałą, słabą dłonią. - Podejdź tu, Samochina. Drgnęła. Portnow patrzył wprost na nią - znad okularów. - Choć tu, do kogo mówię?! Kostia zerknął na nią z niepokojem. Saszka niezgrabnie wstała zza stołu, następując na własną torbę. - Wszyscy patrzą na Samochinę. Osiemnaście par oczu - obojętnych, współczujących, a nawet pełnych złośliwej satysfakcji - patrzyło na nią wyczekująco. Saszka nie wytrzymała i opuściła wzrok. - Ta dziewczyna na daną chwilę osiągnęła najlepsze wyniki w nauce. Nie dzięki swemu talentowi, gdyż nie ma szczególnych predyspozycji. Niektórzy z was są znacznie bardziej utalentowani. Tak, Pawlenko, odnosi się to do pani. Samochina okazała się najlepsza z waszej grupy, gdyż się uczy, a wy się obijacie! Saszka milczała, czując jak płoną jej policzki. Niektórzy z siedzących przed nią także oblali się rumieńcem. Liza Pawlenko zrobiła się czerwona jak burak. Kostia przeciwnie, zbladł. Portnow zrobił długą, znaczącą pauzę. - Samochina, ociągnąwszy znakomite wyniki, dostaje indywidualne zadanie praktyczne. Słowo jest srebrem... a wszystkie wasze słowa to ogólnie rzecz biorąc

plewy, śmieci niewarte powietrza traconego na ich wymawianie. Milczenie... Czym jest milczenie, Samochina? - Złotem - wydusiła Saszka. - Złotem. Od tej chwili milczysz, Samochina. To ćwiczenie powinno uaktywnić pewne procesy, które zostały już zapoczątkowane, ale na razie rozwijają się opieszale. Nie możesz wypowiedzieć ani jednego słowa: ani tutaj, ani na ulicy, ani w ogóle nigdzie. Zabraniam ci. Saszka podniosła zdumiony wzrok. Na zewnątrz, w holu, zabrzmiał dzwonek. - Jesteście wolni - oznajmił Portnow. - Na jutro paragraf dwunasty; macie go wnikliwie przeczytać, czerwony tekst na pamięć. Ciebie to także dotyczy, Samochina. Ucz się i przykładaj do nauki. *** Tego dnia Saszka po raz pierwszy opuściła wychowanie fizyczne. Zwyczajnie nie była w stanie przebywać w tłumie, nawet w sali gimnastycznej z tak miłym człowiekiem jak wuefista. Poza tym grupa „A” musiała na jej temat porozmawiać. Pod jej nieobecność. Doskonale to rozumiała. Poszła do akademika. W połowie drogi zawróciła. Wątpliwe, aby pusty pokój przesiąknięty papierosowym dymem i pozostałości ulubionych kosmetyków w koszu na śmieci przyniosły jej pocieszenie bądź odprężenie. Saszka wyszła na ulicę Sacco i Vanzettiego, powlokła się w kierunku centrum, minęła pocztę i nagle pomyślała o mamie. Jak będzie do niej dzwonić?! Myśl o tym, że zakaz Portowa można złamać, nawet jej nie przeszła przez głowę. Wargi, język i krtań odmówiły jej posłuszeństwa. Czterdzieści minut po zakończeniu zajęć nie była w stanie rozewrzeć kurczowo zaciśniętych zębów. Potem kupiła w sklepie spożywczym butelkę wody mineralnej, na migi wyjaśniając sprzedawczyni, czego potrzebuje. Dopiero wtedy zęby się rozchyliły i zaczęły stukać o szklaną szyjkę butelki. Saszka za jednym zamachem wypiła cały litr wody mineralnej, po czym zaczęło jej burczeć w brzuchu i musiała przysiąść na ławce przed pocztą. Dzwoniła do mamy zeszłej niedzieli. Dowiedziała się, że Walentyn wrócił z Moskwy, ale ślub znowu został przesunięty. Głos mamy był mimo wszystko wesoły, a nawet beztroski. Dobrze im beze mnie, pomyślała Saszka.

Weszła na pocztę, gestem poprosiła o blankiet i napisała tekst telegramu: „U mnie wszystko w porządku na razie nie będę dzwonić telefon się zepsuł”. Oddała kartkę zdziwionej kobiecie w okienku, zapłaciła za depeszę i znów wyszła na ulicę. Więc jest teraz najlepszą uczennicą. Nic dziwnego, że Pawlenko tak poczerwieniała. Jednak Saszka po raz drugi poświęciłaby ulubioną szminkę - zresztą co tam szminkę... wszystko by oddała, żeby to Pawlenko postawili przed wszystkimi, nazwali najlepszą uczennicą - choć średnio uzdolnioną - i zabronili się odzywać. A Saszka wraz z innymi poszłaby na wf omawiając niezwykłe wydarzenie, wtajemniczając w nie Dimę Dmitrycza, grając w piłkę i wylegując się na stercie materaców. Dlaczego musi milczeć? Czego może się w ten sposób nauczyć? Co to za „zapoczątkowane procesy”?! Najpierw chciała nie pójść też na filozofię, jednak potem przestraszyła się, że przepuści coś ważnego. W jej zeszycie z notatkami wszystko się tak logicznie i ładnie układało; szkoda było pozostawiać lukę w miejscu Platona, więc poszła na zajęcia. Na wspólnych wykładach grupy „A” i „B” siedziały wymieszane. Po jednej stronie Saszki siedział jak zwykle Kostia, po drugiej Oksana. - Gratuluję - szepnęła jej do ucha. Saszka uniosła pytająco brwi. „Świat idei (eidos) istnieje poza czasem i przestrzenią. Panuje w nim ustalona hierarchia, na szczycie której znajduje się idea Szczęścia...”. - Portnow tak cię wychwalał - trajkotała Oksana. - Twierdzi, że w naszej grupie wszyscy są daleko za tobą. Saszka westchnęła. „W micie o jaskini Szczęście przedstawione jest jako słońce, idee symbolizowane są przez te istoty i przedmioty, które przemieszczają się przed jaskinią, a sama jaskinia jest obrazem świata materialnego z jego iluzjami...”. - A same przedmioty są cieniami idei? - zapytał Kostia na głos. - Projekcjami? Filozofka zaczęła wyjaśniać tę kwestię. Saszka odwróciła się i zdążyła przechwycić spojrzenie Lizy Pawlenko, rzucone jej z drugiego końca sali. *** - Tak naprawdę, to rozwiązuje nasz problem. Jeśli Samochina się zamknie, w naszym pokoju będzie można jakoś mieszkać.

Saszka milczała. Liza nie mogła się uspokoić, chodziła między łóżkami w majtkach i podkoszulku, podnosiła coś z podłogi i rzucała z powrotem, skrzypiała drzwiami szafy i grzebała w swojej walizce. - Przecież chciałaś wynająć jakąś chatę? - przypomniała jej Oksana nieprzyjaznym tonem. - I zmyć się stąd. - Zmyję się... Po prostu nie mam czasu się tym zająć. Zmyję się, bez obaw. - Ja się nie obawiam. - No to się nie obawiaj! Oksana była jedną z tych osób, które z ludźmi w najmniejszy nawet sposób wyjątkowymi szukają przyjaźni. Zaś Liza należała do tych, którzy sami pretendują do wyjątkowości i czują się urażeni, jeśli znajdą się na drugim miejscu. Saszka mogłaby powiedzieć: nie ma czego zazdrościć ani o co się wściekać. Przecież sama mówiłaś, że nie są to studia ani nauka, tylko szarlataneria, hipnoza, psychoza, albo coś jeszcze gorszego. Więc czym mam się szczycić, sukcesami w psychozie?! Lecz Saszka milczała. Jedyna próba odezwania się - wieczorem, z Kostią, przez zapominalstwo - zakończyła się niezrozumiałym mamrotaniem i parskaniem śliną. Wstydziła się wspominać ten epizod. Liza szerzej otwarła okno. Chłodna wrześniowa noc pachniała wilgocią i zwiędłą trawą. Dziewczyna demonstracyjnie zapaliła papierosa. - Przecież proszono cię, żebyś nie dymiła - rzekła Oksana. - Pocałuj się w dupę. Saszka zamknęła oczy. *** Bezsensowne zdania obracały się w głowie jak gąsienice czołgu. Saszka czytała dwudziesty paragraf; mijał drugi tydzień jej milczenia i miała wrażenie, jakby otaczający ją świat powoli pogrążał się w ciszy. Czuła się jak sterowiec wypełniony mydlanymi bańkami. Te bańki - jej niewypowiedziane słowa - unosiły się w górę i wydostawały na zewnątrz, zawisając na języku niczym niewprawni skoczkowie na trampolinie. I pękały, pozostawiając gorzki posmak. Ani jedno słowo nie okazało się wystarczająco trwałym, aby pokonać barierę, wyrwać na zewnątrz i polecieć.

„Wasze słowa to plewy, śmieci...”. Saszka rozumiała, że Portnow miał rację. Słowa nie miały znaczenia. Spojrzenie, intonacja, głos - wszystkie te cieniutkie niteczki, skierowane w kosmos antenki, informowały otoczenie o obojętności lub współczuciu, spokoju, napięciu czy miłości. Nie słowa. Jednak bez słów było trudniej. Czytała bzdury i uczyła się na pamięć abrakadabry. Bez skutku; była to syzyfowa praca, rozpaczliwe wysiłki Danaid. Chłodne wrześniowe dni zmieniły się w babie lato, a Liza Pawlenko jednak nie znalazła mieszkania. Wciąż dużo paliła, lecz Saszka zdążyła przyzwyczaić się do ciągłego zapachu dymu. Z filozofii zadano im napisanie referatu; Saszka wybrała Platona i poszła do biblioteki, odruchowo biorąc ze sobą podręcznik z modułem tekstowym. W maleńkiej, ciasnej i zastawionej szafami sali głośne rozmowy były zabronione. Saszce to odpowiadało; najsilniej odczuwała swą niemotę w hałaśliwym tłumie. Przeszła wzdłuż półek. Potem usiadła przy oknie i otworzyła moduł. Odruchowo, nie wiedząc, dlaczego to robi. Do końca książki zostało tylko kilkadziesiąt stron. Saszka jak zwykle zaczęła przedzierać się przez nonsensy literowych zbitek. Czytała nie przerywając, aż nagle przez jazgot w jej głowie przebiły się słowa: „...o czym śpiewa ptak; zrozumiał język wody szemrzącej w misie fontanny...”*. Saszka gwałtownie uniosła głowę. W czytelni nie było oprócz niej nikogo. Za oknem dzień chylił się ku zachodowi. Przez uchylony lufcik wpadał zapach dymu z dalekiego ogniska. Spróbowała przeczytać akapit jeszcze raz, jednak nic z tego nie wyszło. Wróciła do początku paragrafu. Kompletnie zapominając o Platonie z jego ejdosami, o referacie na jutro i o tym, że biblioteka zaraz zostanie zamknięta, czytała „Moduł tekstowy 1”. Ból głowy narastał, jakby za cienką ścianą sto aluminiowych chochli waliło w żelazne patelnie, a Saszka nie mogła się zatrzymać, jak beczka staczająca się ze zbocza góry. „... zrozumiał, o czym mówią chmury na niebie... Wydało mu się, że także on jest słowem, wypowiedzianym przez blask słońca...”**. Bibliotekarka, która przyszła zamknąć salę, zastała Saszkę pogrążoną w głębokiej prostracji nad otwartym podręcznikiem. *** *

Ursula K. Le Guin, Czarnoksiężnik z Archipelagu. Tamże.

**

Poszła na pocztę i kupiła trzy zeszyty w kratkę. Z tyłu każdej okładki widniał obrazek - wzór z kropek i zakrętasów. Jeśli się w niego nie wpatrywało i patrzyło przez kartkę jak przez szybę, po jakimś czasie z wzoru wyłaniała się przestrzenna figura: na jednym zeszycie egipska piramida, na drugim koń, a na trzecim choinka. Kiedyś nauczyciel fizyki wyjaśniał im, na jakiej zasadzie działają te obrazki, jednak Saszka niczego nie zapamiętała. Wlokła się ulicą, ściskając zeszyty pod pachą. Mogłaby powiedzieć: to, czego nas uczą, tak naprawdę ma jednak sens. Nie wiemy, jaki. Ale nie jest to bezmyślne zakuwanie, nie tylko znęcanie się; sens wyłania się z tej kaszy jak przestrzenny obrazek z rozmytego wzorku, jednak nie jest to „koń” i tym bardziej nie „choinka”; najprawdopodobniej tej nauki nie da się opisać jednym słowem. Ani nawet dwoma słowami. Być może w ogóle nie istnieją słowa, którymi można by tę wiedzę czy też proces opisać. Żaden ze studentów drugiego ani nawet trzeciego roku do tej pory nie raczył nawet napomknąć o tym, czego nas uczą. Być może Portnow - albo jakiś inny nauczyciel - zamknął im usta? A może oni też nie wiedzą? Jednooki student trzeciego roku, Witia, opowiadał, że po sesji zimowej jego grupa w pełnym składzie wybędzie do „innej bazy”, gdzie przebywają studenci czwartego i piątego roku. Dla Saszki trzeci rok, a tym bardziej sesja zimowa, wydawał się czymś koszmarnie odległym; nie interesowało jej nawet, gdzie znajduje się „inna baza” i dlaczego starsi studenci uczą się oddzielnie. Wcześnie robiło cię ciemno. Korony lip na ulicy Sacco i Vanzettiego, niedawno jeszcze gęste i nieprzeniknione, teraz przepuszczały światło dalekich latarni. Było tak ciepło, że nie chciało się wierzyć w żółte liście pod nogami ani mającą wkrótce nadejść zimę. Saszka przez chwilę stała, oddychając głęboko i patrząc na gwiazdy nad dachami Torpy. Miała do wyboru dwie drogi: przez budynek instytutu albo przez wąski zaułek prowadzący prosto do akademika. Po chwili namysłu zdecydowała się iść na skróty. - Co to za fochy? Chłopak mówił szeptem, przechodzącym w przytłumiony bas. - No i po co dziewicę świrujesz? W piątek... w pokoju u Wowki... to niby nie byłaś ty? - Odczep się! - Saszka poznała głos Lizy Pawlenko. - No, maleńka... - Odwal się, bydlaku!

Zdezorientowana przez panujące w zaułku ciemności i nieco wystraszona Saszka potrąciła pustą butelkę, która zabrzęczała, turlając się po bruku. Głosy ucichły. - Kto tu łazi? - zapytał chłopak. Saszka nie mogła odpowiedzieć. Odwróciła się i potykając o kamienie wyszła z zaułka. *** Klucz do pokoju dwadzieścia jeden wisiał na tablicy na parterze. Saszka kłusem wbiegła na pierwsze piętro, weszła na chwilę do łazienki, pospiesznie umyła zęby i wślizgnęła się do łóżka. Pierwsza wróciła Oksana. Pohałasowała swoimi torbami (skąd ona miała tyle szeleszczącego plastiku?!), wreszcie położyła się, westchnęła, przekartkowała w łóżku podręcznik i zasnęła. Saszka leżała w ciemności, słuchając jak w kuchni ktoś chichocze, piszczy, śpiewa i pobrzękuje naczyniami. Oksana spała jak gdyby nigdy nic, a Saszka nie mogła zmrużyć oka. „Słowo wypowiedziane przez blask słońca”. Dlaczego Saszka tak się ucieszyła, kiedy zrozumiałe zdanie wypłynęło, jakby samo z siebie, z zestawu liter? Słowa są znane i układają się w prawidłowy gramatycznie ciąg połączeń wyrazowych, który mimo wszystko nie ma sensu. Blask słońca nie mówi... jest potokiem fotonów, mających jednocześnie falowy i korpuskularny charakter. I wyobrażenie sobie tego jest niemożliwe. To tak, jakby widzieć zamknięte drzwi jednocześnie z obu stron. Znajdując się w środku i na zewnątrz. W tym pokoju jest jednak nieznośnie duszno... Przewracając się przez jakiś czas z jednego boku na drugi, Saszka w końcu wstała. Otwarła szerzej lufcik i zaczerpnęła świeżego powietrza. Na ulicy paliła się latarnia, zalewając jasnym sztucznym światłem parapet pokryty wieloma warstwami białej olejnej farby. W rogu, przy samej framudze stał pełen niedopałków słoik po majonezie i walał się czyjś zapomniany podręcznik do filozofii. Saszka niemal bez zastanowienia otwarła książkę na przypadkowej stronie: „Uniwersalia, zgodnie z koncepcją nominalizmu, są jedynie orzeczeniami w zdaniach, nie istnieją zaś jako byty czy pojęcia...”. To zdanie także nie ma sensu, pomyślała Saszka z rozczarowaniem. W ogóle jeśli długo powtarza się jedno słowo - „sens, sens, sens...” - rozpada się ono na dźwięki, które są równie informatywne, jak szemrząca w fontannie woda, i...

Saszka złapała się za głowę. Coś się ze mną dzieje, przyznała sama przed sobą. Może tracę zmysły. W końcu zarówno studenci drugiego, jak i trzeciego roku, sprawiali wyraźne wrażenie obłąkanych. Dziwactwa... częstokroć oznaki fizycznego upośledzenia... to, jak nieruchomieją, wpatrzeni w jeden punkt, lub nie trafiają w drzwi wchodząc do kuchni, lub „zacinają się” wykonując jakiś prosty ruch, jak zardzewiałe mechanizmy. Niekiedy oczywiście mówią zupełnie do rzeczy, zdarzają im się celne riposty, czasem nieźle śpiewają. „Korzenie

nominalizmu

sięgają

wczesnego

antyku.

Jego

pierwszymi

przedstawicielami byli Antystenes z Aten i Diogenes z Synopy, przeciwnicy platonowskiego świata idei ...” W korytarzu zabrzmiały ciężkie kroki i zanim Saszka zdążyła wrócić do łóżka, drzwi otwarły się na oścież. Na zewnątrz, w korytarzu paliło się światło, w pokoju zaś panowała ciemność, dlatego Saszka zobaczyła czarną, jakby wyciętą z kartonu sylwetkę nastroszonej, rozchełstanej dziewczyny. A Liza - Saszka o tym wiedziała - zobaczyła zjawę w perkalowej nocnej koszuli, która bojaźliwie zamarła na środku pokoju, w pół drogi do łóżka. - Widzę, że nie śpisz - rzekła Liza. Nie mogła odpowiedzieć, zresztą, wcale tego nie chciała. Dała nura do łóżka, odgradzając się od Lizy kołdrą. Usłyszała, jak trzasnęły drzwi. Oksana zasapała przez sen, lecz się nie obudziła. Przekręcił się klucz w zamku. Liza niepewnym krokiem podeszła do łóżka. Saszka usłyszała pstryknięcie zapalniczki. - Wiesz co - rzekła Liza w zadumie - ja przecież mam kompletnie gdzieś to, co o mnie sądzisz. Jakie myśli plączą się w tej twojej główce. Wcześniej ćwiczyłam w zespole tanecznym... Pojawił się on... Pokazał monetkę. Powiedział: zapamiętaj ten symbol, nie zero, ten drugi. Podejdzie do ciebie nieznajomy mężczyzna i pokaże ten znak; wtedy masz, nie zadając żadnych pytań, iść z nim i wypełnić wszelkie jego zachcianki. Także o nic nie pytając. Ja, powiada, nigdy nie żądam rzeczy niemożliwych. Następnego dnia zabrali mojego Loszkę, jakoby za zabójstwo... On tego gościa nawet nie znał, ani razu go na oczy nie widział, a tu ekspertyza balistyczna, skądś wytrzasnęli świadków... Pistolet Loszka kupił... na lewo... Mówił: mam taką dziewczynę, że muszę ją ochraniać... No i przystawia się do mnie frajer, pod czterdziestkę, taki tęgi facet, i podtyka ten znaczek... I idę za nim, jak cielę. A

następnego ranka wymiotuję pieniędzmi. I dwa dni później Losze wypuszczają, chyba rodzice w łapę dali, bo i świadkowie i ten przeklęty pistolet zniknęły, jakby ich nigdy nie było... Nieźle musieli posmarować. Dobrze wiem, że on nigdy z tej spluwy nie strzelał, tylko w lesie do butelek... Losza jest na wolności, zdrów i cały. A ci tam, przeróżni, przychodzą do mnie co miesiąc. I podsuwają mi ten znaczek pod nos. I rozkładam nogi nie zadając pytań, rano wymiotuję monetami, a Losza jest obok i coś zaczyna podejrzewać... Zrywam z tańcem, nie tańce mi teraz w głowie. A Loszka zrywa ze mną... A on... mówi: nie żądam rzeczy niemożliwych... Saszka już dawno wysunęła nos spod kołdry. Pokój wypełniony był zapachem alkoholu i tytoniowego dymu. Oksana spała (albo udawała, że śpi), ostre światło latarni padało na parapet, oświetlając połowę twarzy siedzącej na tapczanie dziewczyny. Czerwony ogieniek papierosa kołysał się. Zataczał pętle. - Milczysz? Milcz... A ja co, mam to na czole wypisane? Dlaczego do mnie lgną, a do ciebie nie? Saszka milczała. - To znaczy, że go kochałam - rzekła Liza nieoczekiwanie trzeźwym, ostrym głosem. - To znaczy, że kochałam, jeśli dla niego... O czym tu teraz gadać. Mam jeszcze młodszego brata. I stareńką babcię. Zawsze jest jakiś słaby punkt... Każdy go ma... Tylko dlaczego mówił, że niby nie żąda rzeczy niemożliwych? Ten znaczek już mi się zaczął śnić po nocach. - Papieros drgnął, wykreślając w powietrzu owalne linie. Ja już zaczęłam stronić od mężczyzn, od wszystkich. Loszka dokądś wyjechał, nie zostawił telefonu... A on mówi: „Nie żądam rzeczy niemożliwych!” A niech to wszystko trafi szlag! I nagle, szarpnąwszy do siebie okienne ramy, Liza przechyliła się przez parapet i zniknęła. *** Usypisko wilgotnych i lepkich liści ciągnęło się wzdłuż ogrodzenia, w najwyższym miejscu dochodząc do półtora metra. Otrzepując dżinsy Liza wydostała się z szeleszczącej sterty i obejrzała dłonie. Obmacała obolały krzyż. Saszka milczała. Na zewnątrz wyskoczyła tak, jak stała, w nocnej koszuli, zdążywszy tylko wsunąć bose stopy w adidasy.

W połowie okien świeciło się światło, druga była ciemna. Głośno grały, zagłuszając się nawzajem, dwa magnetofony. Ktoś tańczył na stole, jego cień motał się po zaciągniętych zasłonach. Dziewczyny, wyskakujące z okien czy biegające po ulicy w nocnych koszulach, nikogo nie dziwiły i nie budziły niczyjej ciekawości. Liza klęła przez zęby - żałośnie i wulgarnie. Na ulicy nie było nikogo, kto mógłby się pośmiać, zdziwić lub przyjść z pomocą, jedynie Saszka stała zastanawiając się, czy podać koleżance rękę, czy też zostanie to przyjęte jako zniewaga. W tym momencie zamarłymi w bezwietrzny dzień lipami szarpnął gwałtowny poryw wiatru, niczym deszcz posypały się liście, gwiazdy na sekundę zgasły, po czym pojawiły się z powrotem. Saszka mogłaby przysiąc, że nad dachem akademika przeleciał ogromny mroczny cień. Mało tego, opadł na antenę i siedzi tam, zakrywając gwiazdozbiór Kasjopei. Zaskoczona dziewczyna rozdziawiła usta. Było to bardzo krótkie, chwilowe odczucie. Mignęły, po czym znów zalśniły gwiazdy. Liza, na nikogo nie patrząc, szła utykając wokół budynku, w stronę wejścia, i Saszka, oglądając się za siebie, pobiegła za nią. Liza minęła pokój dwadzieścia jeden. Poszła dalej korytarzem w stronę otwartych drzwi, pod którymi stała bateria pustych butelek po piwie. Z jej dżinsów spadały i lądowały na podłodze liście, którymi była oblepiona. Saszka usłyszała jeszcze jej dziarski okrzyk: „Zabawmy się, chłopy i dziewczęta!” i dłużej nie zwlekając wskoczyła do swojego pokoju, w mrok. Po pokoju hulał wiatr, postukiwało okno; Saszka zamknęła je, szczękając zębami. Miała dreszcze i chciała się rozgrzać, lecz znów nie było ciepłej wody, a nie uśmiechało jej się zaparzanie herbaty w kuchni, gdzie wszystkim było tak wesoło. Oksana leżała bez ruchu, zawinąwszy się w kołdrę po czubek głowy. Przecież ty nie śpisz, chciała powiedzieć Saszka. Zwyczajnie się schowałaś i czekasz, czym to wszystko się skończy. Sprytna jesteś; jutro ze wzrokiem niewiniątka powiesz, że o niczym nie wiesz, niczego nie pamiętasz i że spałaś słodkim snem. Słowa podeszły jej do gardła i nagle chlusnęły na zewnątrz. Saszka, zgięta w pół, padła na brudne linoleum i kaszląc zwróciła resztki kolacji - oraz garstkę matowych złotych monet. ***

Tej nocy babie lato się skończyło, nagle, jak po stuknięciu młotkiem, i nastała chłodna, wietrzna jesień. Okna i lufciki były teraz pozamykane na cztery spusty, jednak wiało przez szpary, od przeciągów kołysała się lampa pod sufitem i wiatr wył pod drzwiami jak w piecu. Oksana wyprosiła u kierowniczki akademika dwie paczki papieru do zaklejenia okien i zwój piankowych uszczelek, przypominający ośmiornicę z oklapniętymi żółtawymi mackami. Podczas gdy Saszka „patroszyła ośmiornicę” i wtykała uszczelki w szczeliny wokół framugi, obrotna Oksana zdążyła zdobyć mąkę i ugotować gęsty klajster o zapachu kisielu, przypominający szare smarki. Nie było pędzla i Saszka wpadła na pomysł, aby odciąć kawałek uszczelki i rozsmarowywać nim klej na paskach papieru; traciły one wówczas odświętnie biały kolor i krochmalową twardość, miękły, stawały się lepkie i podatne. Robią się podobne do nas, myślała Saszka zaklejając okno. - Lufcik zostaw - poleciła Oksana. - Będziemy przewietrzać. Saszka dotknęła zimnego kaloryfera. Z tego, co mówili, na sezon grzewczy trzeba było jeszcze poczekać. Nocą długo zbierała monety, które rozsypały się po całym pokoju. Wytarła szmatką podłogę, a rano dodatkowo ją umyła. Monety zebrała do pierwszego lepszego woreczka i schowała do walizki pod łóżkiem. Liza pierwsze dwa zajęcia przeleżała w łóżku, nie odważyła się jednak opuścić specjalizacji. Był to niezwykle ciężki dzień - zajęcia ze specjalizacji, trzecie i czwarte, wypadały pod rząd. Czytali po cichu paragrafy „Modułu tekstowego 1”; Portnow zawsze wiedział, czy student pracuje, czy przygląda się żuczkowi, który pełznie po kartce. Panująca w sali wykładowej cisza co jakiś czas przerywana była ostrym okrzykiem: - Korotkow, weź się do pracy. Kowtun, nie rozpraszaj się! Saszka starała się, mając nadzieję, że inne słowa - te sensowne - wyłonią się z białego szumu i przyjdą do niej tak jak wtedy, w bibliotece. Nic się jednak nie działo. Zmęczyła się, nabawiła bólu głowy i utwierdziła w przekonaniu, że incydent w czytelni był przypadkowym płodem jej wyobraźni. - Samochina, przestań myśleć o niebieskich migdałach! Sama nie zauważyła, że zaczęła błądzić myślami, i zatrzymała wzrok na rogu kartki. Miała wrażenie, że dostrzega znak zrobiony paznokciem... Kto wcześniej czytał tę książkę? Jednooki Witia? Czy Zachar, który mieszka w jednym pokoju z Kostia i w

każde drzwi wchodzi dopiero po trzecim podejściu? Kto podrzucił notatkę do schowka w przechowalni bagażu? I komu miała ona pomóc? - Samochina! - Portnow stał obok niej. - Bardzo mi się nie podoba to, jak czytasz. Obijasz się, Samochina, nie spodziewałem się tego po tobie. Czy wymyśliłaś już słowo, które warto by powiedzieć na głos? Saszka milczała. - Będzie pani milczeć, Samochina, dopóki pani nie zrozumie, do czego jest jej tak naprawdę potrzebny drugi system sygnałów. Chociaż małpom w zupełności wystarcza pierwszy, prawda? Nadal milczała. - Na jutrzejsze zajęcia indywidualne - Portnow przeszedł pod tablicę powtarzamy cały materiał zaznaczony na czerwono. Na pamięć. A kto się wypina, tego wina. - Uśmiechnął się. - Starosto, Samochina ma być ostatnia na liście. *** Saszka kilkakrotnie pytała samą siebie: a co by było, gdyby Korzennikow dał jej takie samo „zadanie” jak Lizie? Jej, dla której niezwykle ciężkim przeżyciem była konieczność kąpania się nago - wczesnym rankiem, kiedy nikt tego nie widział. „Nie wymagam rzeczy niemożliwych”. Nic dziwnego, że Liza tak bardzo nienawidzi Kostii. Mimo że on nie ma z tym nic wspólnego. Studenci jeden po drugim wchodzili do gabinetu trzydzieści osiem. Wychodzili w różnym stanie - ktoś zły, inny zaniepokojony, niektóre z dziewcząt otwarcie płakały. Jasna sprawa, Portnow. Ten to potrafi wyprowadzić z równowagi. Saszka weszła do gabinetu ostatnia. Zakończyły się już czwarte i rozpoczynały piąte zajęcia. Na drugim piętrze w sali gimnastycznej przystępowała właśnie do gry sekcja tenisa stołowego. - Opuściłaś się - rzekł Portnow sucho. - Przestałaś się przykładać do nauki. Popatrz tutaj. Pierścień, który zakładał tylko podczas zajęć indywidualnych, zbliżył się do twarzy Saszki. Ostry rozbłysk niebieskiego światła sprawił, że zmrużyła powieki. - Patrzeć w górę, nie kręcić nosem... Tak. A teraz usiądź. W niewielkim pokoju było tylko kilka krzeseł. Saszka usiadła na najbliższym, drewnianym, o niebezpiecznie wygiętej nodze.

- Czujesz, jak zmieniasz się od środka? - zapytał cicho Portnow. Saszka przytaknęła. - To dobrze. Tak właśnie ma być. Żadna zmiana - wzroku, słuchu, czy pamięci nie powinna cię niepokoić. Teraz dam ci jeszcze jedną książkę, zbiór zadań praktycznych. Tak, tak, popracujesz; nie martw się, odcisków nie dostaniesz. Co tydzień będziesz mi oddawać po pięć zadań. Wykonywać je będziesz w myślach, wyłącznie w myślach, jedno po drugim, nie popełniając błędów. Będę to sprawdzał bardzo skrupulatnie, Samochina, a jeśli zaczniesz odwalać fuszerkę, jak wczoraj, ryzykujesz pozostanie kaleką do końca życia; swojego życia, nie mojego... Rozumiesz? Rozległo się pukanie do drzwi. Do końca zajęć z Saszką pozostawało jeszcze pięć minut, dlatego bardzo się zdziwiła, kto też to może być. To był Kostia. Wzburzony do tego stopnia, że najwyraźniej stracił poczucie instynktu samozachowawczego. - Olegu Borysowiczu... Tam... Na portierni, telefon... Międzymiastowy... Z Samochina chce rozmawiać jej mama... Saszka zamarła. Przeniosła spojrzenie na Portnowa. Ten zsunął okulary jeszcze niżej, na sam koniec nosa i spojrzał na Kostię, który lekko przysiadł pod jego wzrokiem. - Przecież jej mama dzwoni... Pomyślałem... Może coś się stało... - Koniec zajęć - rzekł Portnow lodowatym tonem. - Niech pani weźmie książkę, Samochina. Wyciągnął z szuflady gruby podręcznik z jaskrawą czerwoną okładką. Saszka zauważyła znajomy wzór z sześcianów. Wzięła go, myśląc tylko o tym, co mogło się wydarzyć u mamy. Ocknęła się na progu i pożegnała z Portnowem nerwowym skinieniem głowy. Wyszła na korytarz. Kostia szedł przed nią wielkimi krokami, niemal biegnąc. - Pospiesz się... Portierka obiecała, że poczeka... Bo tak w ogóle jest to linia służbowa, sama rozumiesz... Saszka go nie słuchała. Hol z ogromnym konnym posągiem; szklana budka portierni; kobiecina w granatowym fartuchu; czarna plastikowa słuchawka, leżąca obok telefonu; wijący się spiralny kabel.

Złapała słuchawkę. Przyłożyła ją do ucha i usłyszała ciszę. Mama czekała; Saszka bezradnie spojrzała na Kostię. Ten wyrwał słuchawkę z jej rąk i zaczął krzyczeć nie wiedzieć czemu bardzo głośno, na cały hol: - Zaraz podejdzie! Wszystko u niej w porządku, dobrze się uczy i mamy ciepło w akademiku! Saszka usłyszała głos mamy, zmieniony przez przewody i odległość. Mama mówiła coś do Kostii, szybko, głośno i nerwowo. - Nie! - krzyknął Kostia. - Ona... no, ma lekką chrypkę... Zdaje się, że, no wie pani, nie chcą jej wypuścić z zajęć, mamy teraz zajęcia indywidualne, rozumie pani... A coś się u pani stało? Może mi pani przekazać, a ja... Mama znów zaczęła coś mówić. W jej głosie było słychać napięcie. Saszka zrobiła krok do przodu i wyrwała Kostii słuchawkę. - Mamo, co u ciebie? Co się dzieje? Co się stało?! - Sania. To ty, Sanieczka?! Dlaczego nie dzwoniłaś? Te twoje telegramy... Od miesiąca nie słyszałam twojego głosu! Dlaczego nie dzwoniłaś, ty łobuziaro?! - Więc wszystko u ciebie w porządku? - zapytała Saszka, czując zamęt w głowie. - Nie! Bo nie dzwonisz! Walentyn też odchodzi od zmysłów... W ogóle się nie można dodzwonić... Jesteś zdrowa? Czym cię tam karmią? Macie tam zimno? Dlaczego ten chłopak mówił, że masz chrypkę? Kostia stał przed Saszką. Zaniepokojona portierka przenosiła spojrzenie z jednego na drugie. - Nie mam chrypki - powiedziała Saszka, starając się nie rozpłakać. - Wszystko w porządku. *** Portnow złapał ją przy bocznym wejściu. Było to wbrew jego zasadom; zwykle spotykając swojego studenta na korytarzu, ograniczał się do chłodnego skinienia głową. Nic więcej. - A teraz chodź ze mną, Samochina. - Mam sekcję tenisa stołowego. - Ledwie powrócił ci dar mowy i od razu kłamiesz? Saszka spuściła wzrok. Nie udało jej się zapisać do sekcji; miała co innego na głowie.

- Sądziłem, że będziesz milczeć jeszcze przez kilka miesięcy - mruknął Portnow. - Chociaż... Idziemy, idziemy, muszę cię komuś pokazać. Saszka poszła posłusznie za nim. Zeszli do piwnicy, przeszli obok zamkniętych w tym czasie drzwi do stołówki, po czym zeszli jeszcze niżej. Nigdy jeszcze nie była w tej części instytutu. - Mój kolega nazywa się Nikołaj Waleriewicz - rzekł Portnow. - Będzie z wami pracował na starszych latach... mam taką nadzieję. Przeszli szerokim korytarzem wzdłuż rzędu obitych brązową dermą drzwi. Portnow zatrzymał się przed drzwiami opatrzonymi tabliczką „Sekretariat”. Uchylił je i zajrzał do środka. Kiwnął komuś głową. Zaprosił Saszkę. Rzeczywiście był to sekretariat i wyglądał dokładnie tak, jak wyobrażała sobie Saszka. Wielki stół, regały, telefon do łączenia rozmów, przybory biurowe. Młoda kobieta - sekretarka? - na obrotowym krześle. Saszka wciąż jeszcze ciężko oddychała. Z jednej strony czuła niewiarygodną ulgę, z drugiej miała poczucie winy wobec mamy. A z trzeciej - bo była też trzecia strona - wypełniała ją niema irytacja i uraza do Portnowa. - Czy Nikołaj Waleriewicz jest wolny? Sekretarka skinęła głową, nacisnęła jakiś przycisk i zaszczebiotała: - Nikołaju Waleriewiczu, przyszedł Oleg Borysowicz... - i wzrokiem wskazała czarne drzwi, tym razem obite skórą. Portnow wszedł, prowadząc Saszkę przed sobą, jak górnik pchający wózek. Weszła do przestronnego, pozbawionego okien gabinetu i zatrzymała się. Za dużym stołem, na którym stała włączona lampa, siedział mężczyzna o ciemnoszarej, popielatej twarzy. Długie siwe włosy opadały mu na ramiona. Gładko wygolony podbródek sprawiał wrażenie niezwykle ostrego i odnosiło się wrażenie, że przy niezręcznym poruszeniu może przeciąć siedzącemu mężczyźnie pierś. Na dodatek był on garbaty. Czarna marynarka wybrzuszała się na krzywych plecach. - Koleńka, chciałbym, żebyś rzucił okiem - rzekł Portnow bez wstępów. - Tak na wszelki wypadek. Mężczyzna za stołem wstał. Poruszył ramionami, jakby rozprostowując zdrętwiałe plecy. Wyszedł zza stołu i stanął przed Saszką, która zamarła, niczym żaba przed bocianem.

Garbus miał szare, niemal pozbawione źrenic oczy. Na środku sinych niczym burzowa chmura tęczówek znajdowały się maleńkie czarne punkciki przypominające ziarenka maku. - Aleksandra Samochina. - Garbus miał niski, nieco matowy głos. Siedemnaście lat. Ech, gdzie jest moje siedemnaście... Podwinąwszy lewy rękaw, garbus zsunął na nadgarstek bransoletę - nie był to zegarek, jak się początkowo Saszce wydało. Było to wypukła, metalowa blaszka na skórzanym rzemieniu; krótki błysk uderzył ją po oczach i sprawił, że zmrużyła powieki. - Samochina - powtórzył garbus i odniosła wrażenie, że jego głos lekko drgnął. Poczekaj, proszę, pięć minut w sekretariacie. Wyszła. Sekretarka, w ogóle się z tym nie kryjąc, robiła na drutach coś różowego z puszystym włosiem; Saszka w milczeniu usiadła na skórzanej kanapie pod oknem. Jeszcze niedawno niewątpliwie coś by sekretarce powiedziała. Zaznaczyłaby swoją obecność kilkoma prostymi słowami, przypominającymi światła pozycyjne: jestem tu po to, z takiego a takiego powodu, wyjdę za... Długie milczenie, które po raz pierwszy naruszyła przed półgodziną, zmieniło jej charakter bardziej, niż można się było spodziewać. A może chodziło nie tylko o milczenie? Portnow wyszedł nie po pięciu, lecz po piętnastu minutach. Skinął sekretarce i eskortował Saszkę przez korytarz, w górę po schodach i do holu. Pod osłoną ogromnego jeźdźca siedział Kostia. Poza nim w ogromnym pomieszczeniu nie zauważyła nikogo. Pusta była nawet budka portierki. - Idź i bierz się do roboty - rzekł Portnow, zwracając się do Saszki, lecz patrząc na Kostię. - Masz przed sobą zatrzęsienie, górę, morze pracy. Na twoim miejscu nie traciłbym drogocennego czasu na bzdury. - Do widzenia - powiedziała Saszka. Portnow spojrzał na nią ostro znad okularów. Chrząknął i oddalił się. Dopiero teraz poczuła, jak jest zmęczona. I jak ciąży jej na ramieniu ta przeklęta torba. I jaką ma ochotę po prostu się położyć, zamknąć oczy i o niczym nie myśleć. Usiadła obok Kostii na granitowym postumencie i oparła się plecami o kopyto z brązu.

- Nie mogę zrozumieć jednej rzeczy - rzekł Kostia z zadumą. - Ta rzecz, to znaczy koń, nie przejdzie przecież przez żadne drzwi. Wychodzi na to, że najpierw zrobili pomnik, a dopiero potem zbudowali wokół niego instytut... Jak to możliwe? Saszka w milczeniu potrząsnęła głową. - Czego od ciebie chcieli? - zapytał chłopak, zniżając głos. Wyjęła z torby swój nowy podręcznik. Mający już swoje lata. O jasnoczerwonej okładce. Mocno sfatygowany. - Co to takiego? - zapytał. Saszka otwarła książkę. Nie było przedmowy, autorów ani żadnych innych informacji. „Ćwiczenia”, pierwszy stopień. - Wygląda łatwiej - rzekł Kostia. - W każdym razie słowa są znane. „Numer jeden. Wyobraź sobie sferę, której zewnętrzna powierzchnia ma kolor czerwony, a wewnętrzna biały. Nie naruszając jej jednolitości przekształć ją w myślach w taki sposób, by zewnętrzna powierzchnia znalazła się w środku, zaś wewnętrzna na zewnątrz”. - Jak? - zapytała Saszka bezradnie. Kostia wziął od niej książkę. Przekartkował i oddał. - A w domu wszyscy zdrowi? To pytanie, tak dwuznaczne i trafne, rozśmieszyło ją mimo zmęczenia. - Z głową u mnie w porządku. Jeśli to miałeś na myśli. *** Padał ulewny deszcz. Woda szumiała w rynnach. Saszka przekopała walizkę i nagle zdała sobie sprawę, że przyjechała latem na zajęcia w dżinsach i koszulce z krótkimi rękawami, a sterta ubrań, upchanych przez mamę w walizce (wbrew głośnym protestom Saszki), na pozór tak ciężka i niepotrzebna - jest nie tylko niezbędna, lecz w obliczu nadchodzących chłodów wręcz mizerna. Kurtka. Wełniany sweter i jeszcze jeden półwełniany. Zrobione na drutach skarpety. Cienkie rajtuzy, wkładane na rajstopy. Mimo zaklejonych okien, w akademiku panowała wilgoć i było zimno; znów wyłączyli ciepłą wodę. Myć trzeba się było w miednicach, a wodę grzać w kuchni w wielkim garnku. Na zimnych kaloryferach bielizna nie wysychała przez noc, a nawet przez całą dobę.

„Wyobraź sobie dwie sfery, jedną o większej, a drugą o mniejszej średnicy. W myślach umieść pierwszą wewnątrz drugiej, przy czym w taki sposób, by średnica żadnej z nich nie uległa zmianie”. Robienie tych ćwiczeń okazało się jeszcze gorsze, niż czytanie bezsensownych paragrafów i uczenie na pamięć bełkotu. Portnow rozdał podręczniki całej grupie „A”, a dzień później grupie „B”. Poza tym każdy student pierwszego roku dostał nowy podręcznik z modułem tekstowym, z cyfrą „dwa” na okładce; codziennie trzeba było czytać i uczyć się paragrafów. Angielski, historia, filozofia - wszystko poszło w odstawkę, na nic nie wystarczało czasu. Jedynie wychowanie fizyczne, na którym dobry Dima Dmitrycz zamiast biegów na przełaj i realizowania programu proponował studentom koszykówkę, siatkówkę i taniec sportowy, stanowiło prześwit w betonowej ścianie zakuwania. Dzień sprawdzianu - sobota - zbliżał się nieubłaganie, a z pięciu ćwiczeń Saszka jako tako nauczyła się robić dwa. Zamykając oczy przed snem, widziała w ciemności wszystkie te sfery, spirale i rury, które w żaden sposób nie chciały przechodzić przez te o mniejszej średnicy; od ćwiczeń piekły ją oczy i drapało w gardle. - Sania, chcemy wysłać facetów po wódkę - oznajmiła Oksana, wróciwszy z kuchni. - Może byś się dołożyła i przyłączyła do nas. Bo niedługo tu zamarzniesz. - Nie piję wódki. - Wymieszasz z pepsi-colą. - Słuchaj, jutro muszę zdać pięć ćwiczeń, a na razie... - Praca lata skraca. W nocy się douczysz. Chodź do nas, rozgrzejemy się! Saszka się zawahała. - A mogę przyprowadzić Korzennikowa? - Jasne! Tylko niech skołuje coś do żarcia czy do wypicia. Czekamy w kuchni na pierwszym piętrze. Welcome! Liza siedziała za biurkiem przed otwartym zbiorem ćwiczeń. Miała nieruchome, wbite w jeden punkt spojrzenie. Być może w tej właśnie chwili wywracała w wyobraźni urojone sfery na lewą stronę. Albo coś sobie przypominała. Saszka, od chwili, gdy odzyskała dar mowy, nie zdobyła się jeszcze na odwagę, aby z nią porozmawiać. Kostia, przeziębiony i ospały, opierał się krótko. Jego koledzy z drugiego imprezowali gdzieś w swojej kompanii. W szafce jednego z nich znalazła się puszka szprotek w sosie pomidorowym.

- Potem je Zacharowi oddam - obiecał Kostia ni to Saszce, ni to samemu sobie. - Chodźmy. W kuchni było siwo od dymu i wręcz gorąco. - Grupa „A” przyszła! - krzyknęła Oksana, znajdując na stole dwa czyste plastikowe kubki. - Za przyjaźń między naszymi grupami, pierwszymi literami alfabetu! Kostia wypił pół kubka wódki, co rozmiękczyło go na tyle, że natychmiast zażądał dolewki. Puszkę szprotek otwarli zardzewiałym otwieraczem i puścili ją w koło; aluminiową łyżką wyławiali cherlawe rybki z czerwonym sosem i kładli je na grubych kromkach razowego chleba; sos ściekał z nich tworząc krwiste kałuże, a puszkę przekazywano dalej. Saszka i Kostia przyrządzili sobie po kanapce i usiedli na ledwie ciepłym kaloryferze. Saszka znalazła na stole butelkę pepsi-coli i rozcieńczyła wódkę w swoim kubku: wyszła słodka, w miarę alkoholowa lura. - Nie żałuję, że często żyję wśród obcych ludzi. Jednak wiem, że przyjdzie lepszy czas... - przyjemnym, ostrym głosem śpiewał chłopak z grupy „B”; Saszka wiedziała, że ma na imię Anton, w żaden sposób nie mogła jednak przypomnieć sobie jego nazwiska. Poniosło ją. W ciepłej kuchni, ze szprotką w ustach, w kłębach papierosowego dymu poczuła się wolna. I tym samym szczęśliwa. Na jej ramieniu spoczęła ręka Kostii. - Wszystko wróci! - śpiewały dziewczyny fałszującymi głosami. - Bez wątpienia wszystko wróci. Przyjaciele i pogoda znów ogrzeją nas. Saszka z całych sił objęła Kostię. W tej chwili był to najbliższy jej człowiek. Bliższy od mamy. Bo mamę już wstyd tak obejmować, a Kostia ma silne ręce z dużymi dłońmi i przez sweter można wyczuć żebra. Przypomniała sobie, jak jeszcze przed rokiem marzyła o tym, aby tak właśnie siedzieć ze znajomymi, obok chłopaka, obejmować go, pić z plastikowego kubka, śpiewać i śmiać się. - Ludzie! - krzyknął ktoś, wpadając do kuchni. - W prysznicach włączyli ciepłą wodę! „Ludzie” zareagowali radosnym wrzaskiem, jak tłum kibiców na stadionie. Kostia pochylił się ku Saszce i pocałował ją w usta. Początkowo próbowała się odsunąć - przez pierwszą minutę było jej nieprzyjemnie - jednak po chwili uległa. A po kolejnej minucie zrozumiała, że jej się to podoba. - Ty co, z nikim się jeszcze nie całowałaś?!

Saszka chciała powiedzieć, że jest największą pokraką spośród wszystkich dziewczyn, która najpiękniejszy okres życia nastolatki spędziła za biurkiem - lecz się jej to nie udało. Kostia niewątpliwie potrafił całować, był sympatycznym, zupełnie przystojnym chłopakiem, a nie jakimś tam smarkaczem... Wyszli do korytarza. Okazało się, że Kostia przezornie nalał wódki do butelki z resztkami pepsi i teraz słodki napój można było pociągać prosto z butelki. - Malinowy dzwon o świcieeee... - śpiewali rzewnie w kuchni. Zanim się spostrzegła, znaleźli się w pokoju Kostii. Zachara i drugiego sąsiada, Loni, wciąż jeszcze nie było. Kostia posadził Saszkę na swoim łóżku, dopił z butelki wódkę z pepsi-colą, usiadł obok dziewczyny i ściągnął sweter przez głowę. - No chodź... Zamknę drzwi od zewnątrz... to znaczy od środka... No chodź! Objęci przewrócili się na łóżko. Żałośnie jęknęła pancerna siatka. - Z nikim jeszcze nie...? Próbował rozpiąć Saszce stanik, lecz maleńkie haczyki złośliwie uwięzły w pętelkach. - Co to ma być... Zrezygnowany wsunął dłoń pod zapięcie. Saszka wygięła się w łuk, podświadomie wzorując się na podpowiedzianym przez kogoś schemacie. Jeszcze w szkole koleżanki z klasy przekonywały się nawzajem, że kobieta powinna być w łóżku namiętna, a więc tak się właśnie wyginać. Chłopak rozpinał już Saszce dżinsy. Było to straszne i zniewalające. Przepiękne i zawstydzające. Przez uchylony lufcik wionęło wilgocią; kiedy zabrał się za jej majtki, nagle wyrwała się i usiadła. - No chodź... Saszka... Wydostała się spod jego szczupłego, spoconego ciała. Czar wieczoru prysnął, zawrót głowy zamienił się w mdłości; dłonie Kostii, które stały się nagle natrętne, mimo wszystko ściągnęły z niej bawełniane majtki, a wtedy Saszka przechyliła się przez brzeg łóżka i zwymiotowała złotymi monetami. *** - Mówiłem, że to bardzo ważne? Uprzedzałem? - Starałam się - rzekła Saszka, nie odrywając wzroku od półokrągłej rysy na stole. - Starałam się, ale miałam... - Miałaś odrobić pięć ćwiczeń. Jako tako zrobiłaś dwa. To mniej niż połowa!

- Pracowałam... - Pracowałaś?! Piłaś jak szewc i rozkładałaś nogi! Podniosła oczy. Jej blade przed chwilą policzki zaczęły płonąć tak, jakby skóra na nich miała zaraz pęknąć. - To nieprawda. Dlaczego tak pan ze mną rozmawia?! - Dlatego, że na to zasłużyłaś, Samochina. Dlatego, że jesteś małą kanalią, która otrzymała olbrzymie możliwości i która spuszcza je z wodą do kanalizacji, do ścieku. Ale teraz nie ja będę z tobą rozmawiał. Zrobi to Farit Korzennikow. Zajmie się twoim przypadkiem, gdyż za ciebie odpowiada. Saszka

zmrużyła

oczy.

Wyobraziła

sobie

Lizę:

„Nie

żądam

rzeczy

niemożliwych”. - Chwileczkę - rzekła, starając się zachować spokój. - Do następnej soboty zrobię siedem... - Dziesięć. Oprócz dwóch pierwszych. A więc od pierwszego do dwunastego. Spojrzała mu w oczy. Portnow patrzył na nią jak zwykle, znad okularów. - Dziesięć - powtórzyła szeptem. - Dziesięć... - A dwa pierwsze opracujesz jak należy. W sumie ćwiczenia od pierwszego do dwunastego. I codziennie paragraf z podstawowego podręcznika. Saszka milczała. Było jej wszystko jedno. *** Po wyjściu z instytutu najpierw zadzwoniła do mamy. Sama nie wiedziała, dlaczego. Musiała upewnić się, że wszystko jest w porządku, usłyszeć jej głos. Natychmiast. Zapadł już zmrok. Deszcz to zanikał, to znowu zaczynał padać. Wiatr wygiął parasolkę na lewą stroną. Saszka naprostowała wygięte druty, strząsnęła wodę z parasolki i butów i weszła w zalane żółtym światłem i pachnące lakiem ciepło poczty. Przed kabiną rozmów międzymiastowych stały w kolejce dwie osoby. Saszka usiadła na krześle w kącie. Tego dnia opuściła trzy zajęcia - filozofię, historię i wf. Wszystkie oprócz indywidualnych zajęć ze specjalizacji. Wszędzie miała wrażenie, że jest obiektem drwiących uśmieszków i dwuznacznych spojrzeń. Jak gdyby wszyscy zostali

wtajemniczeni w najśmieszniejsze i najbardziej żenujące szczegóły incydentu, do którego doszło w pokoju Kostii. A na Kostię nie chciała nawet patrzeć. Czuła się niezręcznie, było jej wstyd i nie miała zielonego pojęcia, jak sobie z tym poradzić. Jak utrzymywać z nim codzienne relacje? Kolejka nie posuwała się do przodu; jakaś kobieta nie przestawała rozmawiać, kiwała głową, przytakiwała i śmiała się do słuchawki. Saszka przyglądała się jej przez ciemną szybę; kobieta była szczęśliwa, miała w nosie umowność telefonicznych połączeń, nie istniały dla niej przewody telefoniczne - jedynie jej rozmówca, którego słyszała i którego najwyraźniej kochała. Saszka odwróciła wzrok. Do soboty i kontrolnych zajęć indywidualnych pozostał tydzień. Dziesięć ćwiczeń... Było to nierealne. „Nie żądam rzeczy niewykonalnych” - powiedział Korzennikow. I okazało się, że kłamał. Wyjęła z torby zbiór ćwiczeń. Otwarła go tam, gdzie ostatnio utkwiła, na pierwszej stronie. Zaczęła od razu od trzeciego: „Nie korzystając z projekcji i wewnętrznych luster wyobraź sobie nieprzezroczysty prostokątny równoległościan w taki sposób, żeby jednocześnie widzieć cztery jego boki. W wyobraźni przekształć go tak, żeby...”. Kobieta, po zakończeniu rozmowy, w końcu wyszła z kabiny. Jej miejsce zajął staruszek z siwymi wąsami. Realizacja połączenia uparcie nie chciała dojść do skutku, staruszek miał problemy ze słuchem i uparcie krzyczał do słuchawki o jakichś dwustu rublach, które czyjś krewny jest komuś winny, a Saszka nie była sobie w stanie wyobrazić żadnego równoległościanu; ani pocztowej paczki, ani pudełka makaronu, ani nawet zwykłej cegły. „Ćwiczenie numer pięć: Kolejno powtórz jedno za drugim ćwiczenia jeden, dwa, trzy i cztery, unikając pauz oraz wewnętrznych przerw. Ćwiczenie numer sześć...”. Saszka widziała twarz Kostii - z dolną wargą obwisłą jak dziobek dzbanka. Jakże niesmacznie się to skończyło, głupio i obleśnie. I jeszcze ten szprot w sosie pomidorowym. Złote monety były upaprane czerwoną mazią, niczym krwią. Saszka w samej bieliźnie pełzała zbierając je po cudzym pokoju, wstrząsana mdłościami; przeklęta wódka z pepsi.

Następnego dnia po czwartych zajęciach zwołano ogólne zebranie w auli. Saszce nie uda się z niego wymigać; będzie musiała iść ze wszystkimi, znosić spojrzenia, uśmieszki i obecność Kostii. - Zasnęłaś, dziewczyno?! Czekasz na rozmowę? Ocknęła się, pospiesznie weszła do budki i poniosła jeszcze ciepłą słuchawkę. Sygnał... Kolejny sygnał... Sygnał za sygnałem. - Pani rozmówca nie odpowiada! Saszka zerknęła na zegarek. Było wpół do ósmej. Mama już dawno powinna wrócić z pracy. Z powrotem usiadła na krześle. Wskazówka okrągłego zegara nad drzwiami bardzo wolno zbliżała się do ósemki. Saszka czytała paragraf z podręcznika z cyfrą „dwa”. W jej głowie wirowały, ocierając się o siebie, stalowe cylindry i koła zębate. Rozmówca nie odpowiadał; gdzieś, w pustym mieszkaniu, nie przestawał dzwonić telefon. - Poczta pracuje do ósmej. - Proszę spróbować jeszcze raz. Bardzo mi na tym zależy. - Nie odpowiada... Może poszli do teatru? Saszka wyszła w mrok i deszcz. Ulica Sacco i Yanzettiego nawisała nad nią dwoma rzędami domów; patrzyła na puste balkony, obsypujący się tynk i lśniący wilgocią bruk. Ogołocone z liści lipy. Mama z Walentynem mogli rzeczywiście pójść do teatru. Albo w gości. I nie ma niczego dziwnego w tym, że kiedy postanowiła raz na sto lat zadzwonić do mamy, okazało się, że nie ma jej w domu. Szła ze złożonym parasolem brzegiem chodnika. Krople deszczu stukały w kaptur. Opadłe liście rozmiękły i zbutwiały, całkowicie utraciwszy swe piękno i poetyczność. Między kamieniami brukowanej ulicy sączyła się woda. W kierunku centrum przejechał samochód, umazana w błocie łada. Żółte łapy reflektorów objęły przez chwilę pnie drzew i ściany domów, odbiły się łuną w brukowcach jezdni, utonęły w ciemności i zniknęły. Znów zapadła ciemność i jedynie kilka zapalonych okien i dalekie latarnie oświetlały drogę. Zerwał się nagły podmuch wiatru. Pobliska lipa zakołysała się, strząsając krople wody i ostatnie liście. Saszka skuliła się i głębiej naciągnęła kaptur. Nie wiadomo dlaczego przypomniała się jej ta ciepła gwiaździsta noc, kiedy Liza wyskoczyła przez okno. Dlaczego pomyślała właśnie o tym? Być może z powodu podobnych odczuć. Poczuła podmuch wiatru i odniosła wrażenie, jakby coś

mrocznego przemknęło po niebie. Doszła do wniosku, że „samobójstwo” Lizy było równie nieporadne, jak jej „miłość” z Kostią. - Dobry wieczór, Saszo. Obejrzała się. Jeszcze przed sekundą na ulicy oprócz niej nie było nikogo. - Dlaczego nie otwiera pani parasola? Czy wśród młodzieży panuje teraz taka moda - przemakać do suchej nitki? Saszka nie od razu poznała tego człowieka. Obok niej, z otwartym obszernym czarnym parasolem, stał Nikołaj Waleriewicz, niezwykle wysoki garbus w ciemnym palcie, z długimi siwymi włosami sterczącymi spod kapelusza. - Dzień dobry - odparła raczej ze strachu niż z uprzejmości. - Ależ pani szczęka zębami. Napije się pani kawy? *** Nigdy nie była w tej restauracji, choć kilkakrotnie przechodziła obok, a szyld nawet zwrócił jej uwagę. Nie wyglądało to na lokal studencki; szatniarz w czarnej marynarce pomógł Saszce zdjąć przemoczoną kurtkę. W pomieszczeniu oddzielonym od ogólnej sali grubymi zasłonami płonął kominek i od razu wyciągnęła w jego kierunku poczerwieniałe z zimna dłonie. - Zje pani coś? - Poproszę tylko kawę. - Może chociaż kanapkę? - Hmm... - Z kawiorem, łososiem, szynką? - Z szynką - rzekła Saszka, stwierdzając, że tak będzie najtaniej. Nikołaj Waleriewicz poruszył ramionami. Był to jego typowy odruch; Saszka nie mogła uwolnić się od myśli, że garb sprawia mu dyskomfort - jakby tam, za jego plecami, pod marynarką, znajdowało się coś zwiniętego, złożonego i zmiętego. - Kim są pani rodzice, Saszo? Nie spodziewała się takiego pytania. W ogóle nie wiedziała, czego oczekiwać. - Mama jest projektantką... Ojca nie mam. - Nie żyje? - Żyje. Rozwiedli się, no... Od wielu lat nie utrzymujemy stosunków. - Kto panią skierował do instytutu? Farit? Saszka przełknęła ślinę.

- Tak. Pojawił się kelner i postawił przed Saszką filiżankę kawy, a przed jej rozmówcą duży kieliszek koniaku. Kilkadziesiąt centymetrów przed nosem dziewczyny pojawił się talerz z maleńkimi kanapkami, na których kawior i szynka, kiełbasa, ser i łosoś przybrane wiankami z zieleniny tańczyły w wyszukanym korowodzie pod żółtymi żaglami plasterków cytryny. Saszka nagle zdała sobie sprawę, jak bardzo jest głodna. I to od dawna. Obiad dziś opuściła, a śniadania zjeść nawet nie próbowała. Wciąż prześladowały ją te przeklęte szproty w sosie pomidorowym. - Głodne studenckie lata... - skomentował Nikołaj Waleriewicz, jakby mówiąc sam do siebie. - Zamówić coś na ciepło? Mielone? Kotlet? Jakąś zupę? - Kotlet... poproszę. - Na zdrowie. Czy ma pani jakieś pojęcie, Saszo, do jakiego instytutu pani trafiła i do czego jest pani przygotowywana? Saszka przełknęła ślinę. - Nie. Jej rozmówca skinął głową. - Nikt mnie nawet nie pytał o zgodę! - rzekła z goryczą. - Nikogo nie interesowało, czy w ogóle chcę się tutaj uczyć! Zostałam do tego zmuszona. Nie jesteśmy uczeni, raczej podlegamy tresurze, zamienia się nas w zombi, to znęcanie się i... Saszce załamał się głos. Nikołaj Waleriewicz uśmiechał się, jakby opowiadała o czymś wesołym, śmiesznym i niezwykle przyjemnym. - To ludzka rzecz, Saszo. Nie chce się pani uczyć? A czego się pani w ogóle chce? Niech pani zajrzy w głąb siebie i zrozumie: chce pani przede wszystkim zabawy i rozrywek. Każda nauka wiąże się z przymusem, podobnie jak wychowanie. Jesteście wewnętrznie niedojrzali i dlatego trzeba was do tego zmuszać, często w sposób bezwzględny lub wręcz okrutny. Nienawidzicie na przykład Farita... a tak naprawdę jest to nienawiść bezpodstawna. Straciła apetyt. Siedziała z nisko spuszczoną głową. - No, no - rzekł cicho garbus. - Niech się pani nie obraża. Jest pani przecież jedną z najlepszych studentek. I czeka panią niezwykle interesująca przyszłość. Naprawdę interesującą. Proszę jeść.

Saszka na siłę przeżuła kanapkę. Zjadła połowę kotleta, a sałatki nawet nie ruszyła. Wypiła wystygłą kawę i jeszcze jedną, gorącą, a potem dużą filiżankę herbaty z cytryną. Nikołaj Waleriewicz sączył koniak i przyglądał się jej uważnie. Jego źrenice były nienaturalnie małe, jak ziarnka maku - zarówno w półmroku, jak i w świetle. - Będę miał z wami zajęcia na drugim roku - rzekł garbus. - A potem na trzecim. Bardzo na panią liczę. Praca z panią będzie dla mnie niezwykle ciekawa... Czy Oleg Borysowicz dużo wam zadaje? Uśmiechnęła się sardonicznie. - Proszę pamiętać, Saszo, że jest to niezbędne - rzekł poważnie Nikołaj Waleriewicz. - Jest ciężko, ale trzeba się postarać. Niech pani nie zwraca uwagi na warunki, niedogodności i codzienne drobne problemy. Proszę pracować. A my się jeszcze spotkamy... Potem. *** Po wyjściu z restauracji Saszka przez jakiś czas włóczyła się po ulicach. Przestało padać, ucichł wiatr, a przez szczeliny w chmurach wyjrzały gwiazdy; ten migotliwy, pełen przepychu widok był wart tego, aby zatrzymać się na chwilę i nie spieszyć do dusznego pokoju. Do akademika wróciła późno. Ku jej ogromnej radości Oksana i Liza już spały. *** W poniedziałek po zajęciach pierwszy rok w pełnym składzie zebrano w auli. Portnow przechadzał się po niskim podium; w kącie rozsiadła się zasępiona kierowniczka akademika. - Co to jest? - zapytał Portnow, pokazując zebranym w sali studentom książkę w szarej papierowej okładce. Nikt nie wiedział. Panował harmider, obecni skrzypieli krzesłami, żuli gumy i cicho rozmawiali. - Jest to zbiór dodatkowych zadań dla pierwszego roku. W naszym przypadku zbiór karny. Gwar w sali ucichł. - Ostatnio wiele skarg napływa właśnie na studentów pierwszego roku, którzy zachowują się w akademiku niedopuszczalnie, upijają się do nieprzytomności i

urządzają skandale... Po co tu w ogóle przyjechaliście? Żeby chlać wódę?! Wybijać okna, wyłamywać drzwi i wyrywać krany? Kopulować po pijaku z kim popadło? - Niech włączą ogrzewanie - zaproponował posępnie ktoś z tylnich rzędów. - Zapewnimy panu to ogrzewanie, Komarów. Po zakończeniu zebrania weźmie pan ode mnie ten zbiór zadań i opracuje ćwiczenia od pierwszego do trzeciego. Zda je pan na zajęciach indywidualnych. W sali zapadła grobowa cisza. - Od dzisiaj - oznajmił Portnow pozbawionym wyrazu głosem - spożywanie napojów alkoholowych w akademiku zostaje surowo zabronione. Wszelkich. Będziemy to sprawdzać. Jeśli znajdę u kogoś w pokoju choćby pół puszki piwa, będę zadawać po dziesięć zadań i niech ktoś spróbuje się nie wywiązać. Saszka siedziała w pierwszym rzędzie, z brzegu. A Kostia siedział za jej plecami, w trzecim rzędzie, na ukos od niej. Czuła jego obecność. Każde słowo Portnowa brzmiało w jej głowie niczym ryk nisko lecącego samolotu. - Czy do wszystkich to dotarło? Odpowiedzią było milczenie. - Idźcie do akademika i sprawdźcie swoje pokoje. Wszystkie napoje alkoholowe macie wylać do zlewu, a butelki oddać do skupu. Jeśli dzisiaj ktoś się upije, uroczyście obiecuję, że nie będzie miał wolnego czasu do samego Nowego Roku. Mało tego, nie będzie miał nawet czasu na sen. To wszystko, jesteście wolni. Rozległ się stuk składających się krzeseł. Saszka zdjęła torbę wiszącą na poręczy i na nikogo nie patrząc ruszyła do wyjścia. Tym razem kolejki na poczcie nie było. Saszka usłyszała dwa sygnały, a po trzecim mama podniosła słuchawkę i bardzo ją zdziwił taki niespodziewany telefon od córki. Oczywiście wszystko u nich w porządku. Wczoraj byli z Walentynem z wizytą u cioci Iry, miała urodziny, wrócili taksówką po północy. A o co tak naprawdę chodzi? Słysząc jej beztroski głos Saszka pomyślała, że teraz mama zapewne wygląda młodziej. Jest im z Walentynem dobrze we dwoje; Farit Korzennikow jednak miał rację. Saszka tylko by im zawadzała. I nic się nie stało, żaden wypadek, katastrofa ani choroba; wszystko to zrodziło się tylko w jej rozpalonej wyobraźni. Szła i w myślach powtarzała ćwiczenia. Zaczęła potykać się o własne nogi. Jakaś staruszka obrzuciła ją podejrzliwym wzrokiem. Najwyraźniej uznała, że dziewczyna jest wstawiona. Saszka zatrzymała się, żeby złapać oddech i przysiadła na

żeliwnym oparciu ławki. Słońce zachodziło i okna stojącego naprzeciwko domu płonęły pomarańczowym światłem. „Wyobrażoną figurę, powstałą w trakcie wykonywania ćwiczenia numer siedem, przekształć w taki sposób, by jej projekcja na dowolną wyobrażoną płaszczyzną miała kształt okręgu...”. I do tego zaznaczony na czerwono tekst, którego nie da się nauczyć na pamięć, choć trzeba to zrobić. *** Zmrok zapadł wcześnie. W pokoju, przesyconym starym papierosowym dymem, paliła się stojąca na stole lampka. Saszka siedziała nad książką. Panowała nietypowa dla akademika cisza. Oksana sprawnie przelewała samogon z butelki do gumowego termoforu kupionego w pobliskiej aptece. Lizie skończyły się papierosy, przeszła się po pokojach i wysępiła pół paczki. Saszka, która nie spała już drugą (albo nawet trzecią) noc, powtarzała w myślach ćwiczenie za ćwiczeniem. W mętnym bulionie bezsenności zaczynało jej się roić, że są to cudze myśli; obce do tego stopnia, że nie mieszczą się w głowie. Wałkowanie tych koszmarnych myśli przypominało próbę utrzymania długopisu kopytem. Bała się, że zaśnie nad książką, jednak ćwiczenia nie pozwalały jej zmrużyć oka, podobnie jak jasne światło lub głośna muzyka. Piekły ją spuchnięte powieki; od czasu do czasu musiała się przeciągać, aby pozwolić odpocząć zdrętwiałym plecom. Jutro (a właściwie już dzisiaj) będzie wtorek i Portnow zacznie sprawdzać paragrafy; dlatego o czwartej nad ranem Saszka odłożyła zbiór ćwiczeń i otwarła książkę z cyfrą „dwa”, z modułem tekstowym. Paragrafy były w niej dłuższe niż w pierwszym tomie i każdy kończył się niemal całą stroną tekstu zaznaczonego na czerwono. Nie jestem w stanie tego czytać, pomyślała Saszka, patrząc na pożółkłą stronicę usianą zgrzytającymi w mózgu bezsensownymi połączeniami liter. Nie mogę się tego uczyć. Niech Farit robi, co chce. Wielogodzinne ćwiczenia dziwnie wpłynęły na jej rozsądek. Miała wrażenie, jakby była zrobiona z kryształu, przezroczysta i krucha; a także całkowicie spokojna niczym sopel lodu. Pozbawiony emocji kawałek szkła. Spróbowała zapłakać, jak dziecko próbujące przejechać się na hulajnodze po długiej zimowej przerwie. Udało jej się. Duże krople łez potoczyły się po jej policzkach, jednak Saszka nie czuła smutku, rozpaczy ani w ogóle żadnych emocji - jakby ktoś po prostu odkręcił kran.

Przestała zalewać się łzami - znów na własne żądanie. Otarła policzki. Wprzęgła się w tekst i pociągnęła go - miała wrażenie, że oczami rozwiązuje zaplątany kłębek drutu kolczastego. „... Strachu przed śmiercią i nie odczuwał go... Nie było żadnego strachu, gdyż samej śmierci także nie...”.* Nie zatrzymywała się. Gdy nastąpił ten pierwszy raz, w bibliotece, sens, który się przebił, był nasycony błękitem. Tym razem był stalowoszary, z matowym poblaskiem. Bardzo porwany, Saszka nie zrozumiała niemal niczego oprócz „strachu przed śmiercią”. I nie przestawała czytać, mając nadzieję, że znowu się przebije, jednak linijki ciągnęły się niczym zardzewiałe gąsienice, zostawiały w mózgu ślady, a sensu nie było. O siódmej rano zadzwonił budzik pod łóżkiem Oksany. *** Z lustra w łazience spojrzało na Saszkę straszydło z wymiętą bladą fizjonomią i zaczerwienionymi, przekrwionymi od popękanych żyłek oczami. Źrenice dziwnie się zmieniły i zwęziły; długo mrugała, żeby zorientować się, co jej nie pasuje we własnym odbiciu. Po dziesięciu minutach źrenice wróciły do normalnego kształtu i rozmiaru. Opuściła matematykę i angielski. Przed obiadem dokładnie podmalowała oczy, żeby nie wyglądać jak blady maszkaron. Szła z opuszczoną głową, unikając znajomych z roku. Na tablicy z ogólnym rozkładem zajęć był przyczepiony pinezką grafik indywidualnych zajęć na dzisiaj. Kolej Saszki wypadała na piętnastą trzydzieści. Zaszyła się w najdalszym kącie, usadowiła na parapecie i ze znużeniem wyprostowała nogi. Nie spała już trzy doby. Nigdy by nie pomyślała, że jest do tego zdolna. W ogóle nie chciało jej się spać. Do wyznaczonego terminu pozostawało jeszcze czterdzieści pięć minut; oparła się plecami o ścianę między oknami, żeby jeszcze raz przejrzeć zaznaczony na czerwono tekst, i na chwilę przymknęła powieki. Gdy otworzyła oczy, za oknem było już ciemno. Cały korytarz także pogrążony był w mroku. Jedynie gdzieś za rogiem migotało przyćmione światło jarzeniówki. Saszka zerwała się na równe nogi, oblewając się zimnym potem. Spojrzała na zegarek. Za dziesięć szósta! Zajęcia indywidualne zakończyły się przed godziną.

*

Lew Tołstoj, Śmierć Iwana Ilicza.

Zaczęła biec. Dźwięk jej kroków głośno odbijał się w pustym korytarzu. Drzwi z tabliczką „38” były zamknięte. Saszka kilka razy szarpnęła za klamkę, jakby licząc na cud. Rozejrzała się. W całym długim, słabo oświetlonym korytarzu Aleksandra Samochina była jedyną ludzką istotą. W budynku instytutu panowała cisza i tylko skądś z góry dobiegały krzyki i śmiechy; to pod drzwiami sali gimnastycznej zebrała się sekcja tenisa stołowego. Zarzuciwszy torbę wygodniej na ramię, Saszka poszła do holu. Sama nie wiedząc po co. Zapewne należało iść do domu... do akademika. Zapewne niczego nie można już było zmienić. Zapewne już jutro trzeba będzie tłumaczyć się przed Portnowem. Na myśl o tym, że trzeba będzie mu coś wyjaśniać, Saszka rozpłakała się; szczerze i gorzko, z żalu nad sobą. - Gdzie byłaś?! Kostia wyskoczył z cienia pod brzuchem brązowego konia. - Gdzie się podziewałaś?! Przestawiałem kolejność... Chodziłem, wszystkich prosiłem... Zmieniałem listę, żeby ktoś wszedł na twoje miejsce... A potem jeszcze zatykałem kimś innym dziury... ciągle miałem nadzieję, że się pojawisz... przeciągałem to do samego końca! Gdzie byłaś? - Zasnęłam - odparła, nie próbując nawet wycierać łez. - Wszystkiego się nauczyłam. W nocy. I zasnęłam. - Kurczę - rzekł Kostia po chwili milczenia. - A tu była taka afera... On tak wrzeszczał... Na mnie, na wszystkich... Że cię nie ma. Saszka usiadła na granitowym postumencie. Objęła ramiona rękami. Kostia usiadł obok. Przez to, że tak siedział w milczeniu, opierał się bokiem o jej bok, sapał i patrzył przed siebie nieruchomym wzrokiem - Saszka zamarła i na sekundę znienawidziła samą siebie. Za to, że go unikała. Za tego szprota w sosie pomidorowym. Za uciekanie wzrokiem i opuszczone zajęcia. Za wszystko. - Chciałem pójść dwa razy - rzekł Kostia. - Za siebie i za ciebie. Nie wytrzymała i zaczęła głośno łkać. Pójść dwa razy na indywidualne zajęcia z Portnowem to dokładnie tak samo, jakby dwukrotnie umrzeć. Kostia był gotów to dla niej zrobić, a ona uciekła mu z łóżka, obrzygała jego pokój i prawie tydzień zadzierała nosa! - Już poszedł? - zapytała przez łzy. Kostia wciągnął głowę w ramiona.

- Jest w instytucie. Siedzę tu od dawna, od końca zajęć. Nie wychodził. Posłuchaj, może pójdę do niego i powiem mu, że cię znalazłem i to wszystko dlatego, że jesteś chora? Straciłaś przytomność. Czemu nie? Pokręciła głową. Okłamywanie Portnowa było samobójstwem. To, że Kostia zgadza się być posłańcem, jest złożeniem z siebie ofiary. - Sama do niego pójdę. - Największego dyskomfortu nie odczuwała bynajmniej z powodu łez, choć cała twarz była zapewne pokryta czarnymi zaciekami. Najbardziej Saszce doskwierał przeklęty katar, przez który czerwieniał i puchł jej nos. - Dopóki nie wyszedł. Niech robi, co chce. - Jest wściekły! Teraz nie powinnaś... Wystawisz się na cios... Niech ochłonie.... - Portnow... ochłonie?! Portierka ze szklanej budki przyglądała im się z zakłopotaniem i współczuciem. Saszka wstała. - Tylko na mnie poczekaj - rzekła słabym głosem. - Będzie mi lżej, wiedząc, że na mnie czekasz. Kostia krótko kiwnął głową. Zeszła po schodach do wejścia na już zamkniętą stołówkę. Naprzeciwko wisiało duże lustro: Saszka odbijała się w nim w całości. Nie przyjrzała się uważnie swemu odbiciu; wytarła tylko, na ile było to możliwe, czarne zacieki wokół oczu. Odetchnęła głęboko. Zeszła niżej, do korytarza z obitymi brunatną dermą drzwiami. Na pierwszych, szerokich i dwuskrzydłowych umieszczona była tabliczka: „Dział nauczania”. Saszka zapukała. Stuk utonął w dermie. Wtedy postukała w klamkę. - O co chodzi? Głos był ostry. Głos Portnowa. Nacisnęła drewnianą klamkę. W długim, słabo oświetlonym pokoju stały ustawione wzdłuż ścian kanapy, wieszak z kilkoma płaszczami i zupełnie goły manekin. W najbardziej oddalonym od drzwi kącie, za starym biurkiem, siedział nad rozłożonymi papierami Portnow. Patrzył na Saszkę znad okularów lodowatym, nieruchomym wzrokiem. „Czeka na mnie Kostia” - pomyślała i przełknęła ślinę. - Czego pani chce, Samochina? - Nauczyłam się - oznajmiła, próbując nie okazywać strachu. - Nauczyłam się wszystkiego. Jestem gotowa do zajęć. - Która jest godzina?

- Wpół do siódmej. - Na którą godzinę miała pani wyznaczone zajęcia indywidualne? - Na piętnaście po trzeciej... Ale wszystkiego się nauczyłam! Może pan sprawdzić... - Dlaczego miałbym tracić na ciebie swój prywatny czas? Saszka poczuła zmieszanie. - Opuściła pani zajęcia, Samochina. Pani pociąg odjechał. - Ale ja miałam uzasadniony... - Nie miała pani! Żaden powód nie jest uzasadniony, aby opuścić zajęcia kontrolne. Piszę raport do Korzennikowa, niech podejmie środki dyscyplinarne. - Ale ja wszystkiego się nauczyłam! - To mnie już nie interesuje. Nasze kolejne spotkanie odbędzie się w czwartek, na wykładzie. Do widzenia. I wskazał jej drzwi. Saszka wyszła. Po czym wróciła, wciąż jeszcze nie mogąc uwierzyć w tę niesprawiedliwość. - Nauczyłam się! Przecież to tylko piętnaście minut! Proszę mi uwierzyć... - Niech pani zamknie drzwi, Samochina... z tamtej strony. Weszła po schodach, wlokąc za sobą torbę. Przy wejściu na stołówkę zatrzymała się przed lustrem. Łzy wyschły, twarz wydawała się blada i szorstka jak bandaż. - No i jak?! - Kostia rzucił się w jej stronę. Saszka przez blisko minutę nie była w stanie wykrztusić z siebie ani słowa. Przypomniała jej się rozmowa w lecie, która odbyła się niemal półtora roku temu: „Nie zadzwonił mi budzik... - To bardzo źle, ale nie fatalnie... a nawet pożytecznie... Nauczy cię dyscypliny... Drugie takie przewinienie będzie cię kosztować drożej i nie mów, że cię nie uprzedzałem...”. - Co się stało?! - Czy masz możliwość... w jakiś sposób skontaktować się... ze swoim... ojcem? Kostię aż odrzuciło. - Po co? - Muszę z nim porozmawiać - odparła Saszka z rozpaczą w głosie. Kostia milczał. - Więc jak?

- Dał mi swój telefon, ale wyrzuciłem tę karteczkę. - Chłopak westchnął głęboko. - Posłuchaj... Przecież nie zrobiłaś nic strasznego... prawda? *** Saszka dodzwoniła się do mamy dopiero następnego dnia. Głos w słuchawce był matowy i zmęczony. Najpierw mama się wykręcała, dopiero potem przyznała się, że wracając wczoraj z pracy wywróciła się pechowo i złamała duży palec prawej dłoni. To oczywiście nic strasznego. Duża niewygoda. W końcu to prawa ręka. W dodatku okazało się, że mogło być gorzej. Gdyby się nie poślizgnęła, wpadłaby do studzienki kanalizacyjnej, z której ukradziono pokrywę. Było ciemno, nie paliły się latarnie... A krok dalej była otwarta studzienka! Na chodniku, wieczorem! Tak że nie ma tego złego. Wykłócamy się ze spółdzielnią, pewnie będziemy się procesować. A palec się zrośnie. Nie martw się. Wszystko się zagoi. Po rozmowie z mamą Saszka długo wałęsała się po Torpie. Spadł pierwszy śnieg i od razu stopniał. *** W czwartek włączyli ogrzewanie. W sąsiednim pokoju od razu przebiło kaloryfer i ogrzewanie wyłączono. Po korytarzu snuli się hydraulicy, klęli i strasznie hałasowali. Pod wieczór w pokoju zapotniały szyby. Zrobiło się ciepło i harmonijkę kaloryfera ozdobiły świeżo wyprane skarpetki, rajstopy i majtki. Saszka poszła do kuchni, zalała wrzątkiem w emaliowanym kubku kostkę bulionu i popijając go zasiadła do ćwiczeń. Miała takie uczucie, jakby uniknęła poważnej tragedii. W rzeczywistości wówczas, tamtego lata, kiedy zobaczyła roztrzęsioną mamę obok noszy, na których leżał zupełnie Saszce nieznany Walentyn, czuła coś podobnego. Niemal radość z faktu, że zamiast czegoś poważnego wydarzyło się względnie lekkie nieszczęście, które łatwo było przeżyć. - Po co on to robi? - pytał Kostia, siedząc nad filiżanką herbaty z rozmoczonym w niej sucharkiem. - Nie pytasz, jak to robi? Milczeli. I Saszka była niemal szczęśliwa, gdyż strumień wydarzeń ostatecznie wymył z ich relacji ten wieczór, tego szprota, pogniecione prześcieradło i monety na

podłodze. Które potem zresztą zebrała co do jednej. Schowała je do walizki, przeczuwając, że Korzennikow-senior wcześniej czy później wystawi rachunek. - Kostia? - spytała cicho. - A ty... Jeśli zechcesz rzucić instytut... Po prostu wyjechać. Czy naprawdę cię stąd nie wypuszczą? Chłopak sposępniał. - Rozmawiałem z nim o tym - odparł, próbując wyłowić rozmoczone kawałki suchara aluminiową łyżeczką. - I, krótko mówiąc, nie będę nawet próbował. Moja mama jest nienajlepszego zdrowia, babcia jest już stareńka. Będę się uczył. - Aha - odparła Saszka z westchnieniem. Zapadła noc. Liza włóczyła się nie wiadomo gdzie. Oksana długo wierciła się za biurkiem, próbując nauczyć się paragrafu, po czym odrzuciła książkę, napiła się w samotności samogonu z gumowego termoforu i położyła spać. Saszka siedziała nad książką i robiła ćwiczenie za ćwiczeniem, jakby wspinała się po oblodzonej, niemal pionowej ścianie. Przeczytać ćwiczenie numer dziewięć, posiedzieć w rozpaczy jakieś dwie minuty: Czegoś takiego człowiek nie jest w stanie zrobić... a nawet sobie wyobrazić... Przetrzeć oczy, wrócić do ćwiczenia ósmego, powtórzyć go na siłę, jeszcze raz przeczytać ćwiczenie dziewiąte. Spróbować. Ścisnąć dłońmi skronie. Znów kilka razy powtórzyć ćwiczenie ósme, po raz kolejny zabrać się za dziewiąte i zrozumieć, że kontur istnieje, można go dotknąć, trzeba być tylko bardzo ostrożnym, skupionym... Doprowadzić ćwiczenie do połowy i potknąć się. Jeszcze raz się potknąć zaraz po rozpoczęciu. I znowu prawie doprowadzić je do końca. I znowu - doprowadzić do końca, wiedząc, że nie uda ci się tego powtórzyć. Powrócić do ósmego, przerobić je w myślach, powtórzyć dziewiąte, marszcząc się z napięcia. I jeszcze raz powtórzyć. I jeszcze raz. Odetchnąć, wytrzeć załzawione oczy, pozwolić sobie na minutę odpoczynku, siorbnąć wystygłej herbaty. Przeczytać ćwiczenie dziesiąte. I znów wpaść w rozpacz. Tak minął jej piątek. Oraz noc z piątku na sobotę. Dziesięć po jedenastej, dokładnie o wyznaczonym czasie, weszła do sali trzydzieści osiem. Nie odczuwała już strachu ani złości. Otaczający ją świat był ciemny, jej pole widzenia zwęziło się do rozmiarów okrągłego okienka wielkości samochodowego koła. Nie zauważyła twarzy Portnowa, a tylko jego dłoń z pierścieniem. - Czekam, Samochina, na całą serię ćwiczeń od pierwszego do dwunastego. Jeśli się pani pomyli, proszę zaczynać od początku.

Ustawiła na środku sali krzesło, oparła obiema rękami o wysokie oparcie i zaczęła: „... Wyobraź sobie sferę... w myślach przekształć ją w taki sposób, by zewnętrzna powierzchnia znalazła się w środku, wewnętrzna zaś na zewnątrz...”. Dwa razy Saszka się pomyliła. Podczas przechodzenia z ćwiczenia siódmego do ósmego, a potem przy dwunastym, najtrudniejszym. Za każdym razem przerywała i zaczynała od początku. I podczas trzeciej próby doprowadziła serię do końca bez jednej pauzy - jak piosenkę albo taniec. Jak karabin maszynowy. Albo niczym długą gimnastyczną sekwencję na równoważni. Okienko światła przed jej oczami zwęziło się jeszcze bardziej. Nie dostrzegała twarzy Portnowa. Widziała stół, brzeg notesu i dłoń z pierścieniem, nerwowo zaciśniętą w pięść. - Dobrze - rzekł bezbarwnym głosem. - Na wtorek paragrafy osiemnasty i dziewiętnasty. Na najbliższą sobotę ćwiczenia od trzynastego do siedemnastego. - Do widzenia - powiedziała Saszka. Wyszła z sali i kiwnęła na Kostię. Do akademika dotarła nie widząc niczego wokół. Położyła się do łóżka i wyłączyła świadomość. *** - Samochina, wstawaj! Na pierwszych zajęciach mamy specjalizację. Wstawaj, słyszysz? Liza miała drogie, lecz zbyt ostre i egzotyczne perfumy. Saszka otwarła oczy. - Co?! - Jest poniedziałek. Świt! Wstawaj, pół godziny do dzwonka! Jeśli cię jeszcze raz nie będzie, Portnow eksploduje! - Była sobota - rzekła Saszka. - Była i się zmyła! Przespałaś całą niedzielę! A mama, pomyślała Saszka. Obiecałam jej, że będę dzwonić w weekendy. Nie zadzwoniłam. A Kostia? Co z nim? Półnaga Liza miotała się po pokoju, naciągała cienkie rajstopy, wkładała na nie dżinsy. - Ksana! Nie brałaś moich podpasek? - Brałam, pudełko leży na stole. - I po cholerę kradniesz, idiotko?!

- I jeszcze zostały, nie krzycz. Potem ci oddam. - Ty oddasz... Jeszcze raz zobaczę... włożę ci te podpaski w dupę! Saszka narzuciła szlafrok i poczłapała się umyć. Z lustra spojrzała na nią szara, wychudła, lecz spokojna, wręcz atrakcyjna twarz. Mrugnęła, źrenice rozszerzyły się i zwęziły jak czarne przesłony aparatów fotograficznych, po czym odzyskały zwyczajny rozmiar. Wzięła prysznic i umyła głowę; dopiero wtedy okazało się, że jej suszarka się przepaliła. - Kto ją przepalił? - To nie ja - Liza już stała w drzwiach. - Za dziesięć minut dzwonek, nie mam zamiaru z twojego powodu wysłuchiwać ataku histerii Portnowa! - Wysłuchasz jej z powodu kogoś innego... Oksana, daj suszarkę. - Dałam Łubce z dwunastki, nie oddała... Owiń ręcznikiem i tak idź! Saszka wytarła włosy ręcznikiem. Nałożyła zrobioną na drutach czapeczkę, narzuciła kurtkę, wrzuciła do torby zeszyty i książki i pobiegła przez podwórze do budynku. Wpadła do pierwszej sali, klapnęła na swoje miejsce obok Kostii i w tym momencie zabrzmiał dzwonek. Minęła minuta. Portnow się nie pojawiał. Studenci zaczęli po sobie pytająco spoglądać. Rozpoczęły się ciche rozmowy. - Może zachorował? - zasugerował ktoś z nadzieją. - Akurat... - Marzyciel... Drzwi otwarły się gwałtownie. Rozmowy zamilkły, urwane w pół słowa. Portnow wszedł, krótko się przywitał i usiadł za biurkiem. Pochylił głowę i spojrzał na studentów znad okularów. W sali zapadła absolutna cisza. - Minęła już połowa semestru - rzekł Portnow. - Zbliża się sesja zimowa. Czekają was dwa egzaminy, z filozofii i historii. Oraz oceny ze wszystkich przedmiotów. Specjalizację, ma się rozumieć, również będziecie zaliczać. Każdego, kto jej nie zaliczy za pierwszym podejściem, czeka nieprzyjemna rozmowa z jego kuratorem. Po stole Żeni Korobko potoczył się ołówek i z hukiem spadł na podłogę, dziewczyna jednak nie ośmieliła się pochylić, aby go podnieść. - O pewnych rzeczach powinienem wam powiedzieć już dzisiaj - kontynuował Portnow. - Niektórym z was mówiłem to podczas zajęć indywidualnych, teraz powiem

wszystkim. Ćwiczenia, które próbujecie wykonać, zwalczając ograniczenie i lenistwo, zarazem zmieniają was od wewnątrz. Być może to zauważyliście. Jeśli nie, zauważycie później. Zrobił pauzę. Saszka chciała spojrzeć na Kostię, zdołała się jednak powstrzymać. - Znajdujemy się na samym początku drogi - ostrym głosem oznajmił Portnow. - Trwają prace przygotowawcze. Patrząc na to, jak się toczą, można śmiało powiedzieć: tak ślamazarnej i leniwej grupy nie miałem okazji uczyć od wielu lat! Gorsza od was jest może tylko grupa „B”, ale ona przekracza już wszelkie granice i nie sądzę, by więcej niż połowa studentów dociągnęła do uroczystości końcowej! Panowała cisza. - Samochina - rzucił Portnow. Saszka wstała. - Podejdź tu. Posłusznie podeszła do tablicy. - Ile ćwiczeń z podręcznika przerobiłaś? - Dwanaście. Portnow odwrócił się do klasy. - Czy któreś z was, cudowne dzieci, zrobiło dwanaście ćwiczeń z podręcznika? Ile ty zrobiłaś, Pawlenko? - Sześć - wyszeptała Liza. - A ty, Toporko? - Osiem... - A ty, Korzennikow? - Trzy - odparł Kostia. Miał bardzo bladą, pokrytą czerwonymi plamkami twarz. - Ta dziewczyna otrzyma zaliczenie automatycznie - rzekł Portnow, nie patrząc na Saszkę. - Uczy się. Była liderką już po pierwszych zajęciach, teraz wysforowała się jeszcze bardziej i może spokojnie patrzyć w oczy sesji zimowej. Reszta niech zapamięta: z naszego przedmiotu są tylko dwa egzaminy; jeden podczas półmetka na trzecim roku i drugi, końcowy, na piątym. Jednak zaliczenia, które będziecie przechodzić po każdym roku, będą dla was wielkim egzaminem z życia i tego możecie być pewni. Proszę usiąść, Samochina.

Saszka wróciła na swoje miejsce. Za jej plecami w grupie „A” panowała martwa cisza. Wszyscy mnie znienawidzą, pomyślała niemal wesoło. Choć tak na dobrą sprawę... czego tu zazdrościć. W tym momencie w jej wnętrzu jakby rozchylił się niski sufit. Betonowe płyty rozeszły się na boki i uderzył w nie promień światła. Wszystko to, co kosmate i mroczne, przygniatające i budzące w niej strach, okazało się w tym świetle śmieszne i żałosne.

Jakby

ujawniły

się

kulisy

produkcji

niskonakładowego

horroru.

Wykorzystane w fabule potwory, śmierć w całunie z metką z pralni, niski i grubiutki reżyser. - Ej! Co z tobą? Z ogromną trudnością zamknęła oczy. I ponownie je otwarła. Wokół krzątali się studenci, szurały krzesła, ktoś śmiał się bardzo głośno. Coś się wydarzyło. Portnowa nie było. Drzwi do holu były otwarte na oścież. - Co się stało? - zapytała Saszka, mrużąc oczy. - Koniec zajęć - wyjaśnił Kostia suchym tonem. - Mamy teraz wychowanie fizyczne. Masz strój? *** Wszystko wokół działo się bardzo szybko. Saszka została sama, po czym weszła na drugie piętro w chwili, gdy brzmiał trzeci dzwonek na zajęcia; stanęła w kolejce nieprzebrana, w dżinsach i swetrze. - Kogóż ja widzę? - wykrzyknął młody wuefista. - Aleksandra! Dlaczego nie chodzi pani na zajęcia! A jeśli się już pojawi, to bez stroju? - Ona nie ma czasu, zagłębiła się w naukę! - rzekła Liza, a ktoś zachichotał. - Nie zapomniała pani chyba, że wychowanie fizyczne, podobnie jak specjalizacja, jest przedmiotem kierunkowym? I że czeka was wkrótce sprawdzian, bezlitosny i nieubłagany? W szeregu ktoś się roześmiał. - Zaraz się przebiorę - rzekła Sasza. - W porządku, tylko szybciej, szybciej! Zaczynamy rozgrzewkę. Na prraaawo! Biegiem marsz! Korotkow, proszę nie zwalniać tempa! Saszka pomknęła do przebieralni. Wytrząsnęła z torby zleżały strój sportowy i tenisówki. W dusznym i ciasnym pomieszczeniu pod ławkami stały buty, modne, z grubym protektorem i typowo damskie, na cieniutkich obcasach. Na żelaznych

hakach, niczym tusze u rzeźnika, wisiały czyjeś dżinsy i spódniczki, na ławce walała się góra niechlujnie rzuconych swetrów. Czyjś spadł. Saszka podniosła go odruchowo i położyła na miejsce. Nie czuła strachu. A także odwagi. Czuła się całkowicie zobojętniała, jak ryba zastygła w zimnych głębiach oceanu. Raz, dwa, trzy, cztery, wykrzykiwał w sali komendy Dima Dmitrycz. Tupały adidasy. Trwała rozgrzewka. Saszka zasznurowała tenisówki i powlokła się do sali gimnastycznej. *** - To nie ona. - Skąd wiesz? - Wiem! Mścisz się na niej nie wiadomo za co. - Ciszej, nie krzyczcie... Grupa „A” pierwszego roku stała wokół ławki na podwórzu. Na oparciu siedziała Liza, opierając długie obcasy o brudne siedzenie. - Samochina! Miałam w kieszeni kurtki sto dolarów. Oddaj albo będzie źle! Saszka zatrzymała się. Skończyły się czwarte zajęcia. Na filozofii i historii rozdali im przykładową listę pytań egzaminacyjnych. Po sześćdziesiąt, w sumie sto dwadzieścia. Oczywiście nie zdąży się tego nauczyć. Do soboty trzeba zrobić ćwiczenia od trzynastego do siedemnastego, a jutro wtorek, zajęcia indywidualne, paragraf... - Ogłuchłaś, Samochina? Po tym, co wydarzyło się z nią na pierwszych zajęciach, Saszka rzeczywiście była nieco otumaniona. Tłoczyli się wokół ławki - rozwścieczona Liza w otoczeniu chłopców, jej kolegów i popleczników. Kostia z żałośnie czerwoną twarzą. Andriej Korotkow, rosły i posępny. Żenia... Igor... Denis... - O czym ty mówisz? - zapytała Saszka. Liza zeskoczyła z ławki i stanęła przed nią twarzą w twarz, zaciskając pomalowane wargi w niteczkę. - Byłaś sama w przebieralni. Tam wisiała moja kurtka. W kieszeni było sto dolarów. - W prawej? - upewniła się Saszka. Oczy Kostii zrobiły się okrągłe. Chłopcy wymienili znaczące spojrzenia.

- W prawej - cicho potwierdziła Liza. - Naściągali tu złodziejaszków... Oddawaj. Saszka zamknęła oczy. Była bardzo śpiąca. A jednocześnie bardzo chciała usiąść do ćwiczeń. Tak jak czasem chce się jeść. - Wsunęły się za podszewkę. Szukaj. Lipa, pod którą stała na podwórzu ławka, była już prawie całkiem goła, a liście zgrabił dozorca. Ostatnie nieopadłe listki jeszcze czepiały się iluzji życia i lekko drżały, a gałęzie uderzały jedna o drugą, skrzypiały i szeleściły. Oprócz tych dźwięków niczego nie było słychać; zapadał szybki zmierzch. Świeciły się okna w instytucie. Zapaliła się latarnia przed wejściem do akademika. - Na co czekasz, sprawdź - powiedział nerwowo Kostia. Liza wsunęła dłoń do kieszeni kurtki. Bardzo długo w niej grzebała. A potem jej smukła twarz poczerwieniała i zrobiła się ciemna jak u mulatki. - A ty skąd to wiesz?! - zwróciła się do Saszki. - Skąd wiesz? Wsadzałaś tam łapy, tak? Saszka wzruszyła ramionami. - Nie. Po prostu się domyśliłam. A teraz proś o wybaczenie. Powiedz: wybacz mi, Saszo. - Co takiego?! Saszka znowu na sekundę opuściła powieki. Uczucie, które nawiedziło ją podczas pierwszych zajęć, mogło lada moment powrócić. - Poproś tutaj, przy wszystkich, o wybaczenie. Ponieważ obwiniłaś mnie o kradzież. - Spadaj - rzekła Liza. Saszka zrobiła krok do przodu. Światło latarni padło na jej twarz. - Słyszałaś mnie, Pawlenko. Nie przeginaj. Liza patrzyła Saszce w oczy. Bardzo szybko, niczym automatyczny pokaz slajdów, zmieniały się na jej twarzy złość, zdziwienie, zmieszanie, a na koniec przemknął strach. - Czego ty chcesz? - wymamrotała. - Przeproś. - No, przepraszam. W całkowitym milczeniu Saszka przeszła przez szpaler studentów, którzy rozstąpili się przed nią, i weszła na próg akademika.

*** W listopadzie spadł śnieg. Wczesnym rankiem, w pełnej ciemności, Saszka pierwsza wychodziła z akademika i zostawiając łańcuszek śladów biegała wokół podwórza. Jedno okrążenie za drugim. Po własnych śladach, jak przed rokiem. Nikt jej do tego nie zmuszał. Zrozumiała po prostu, że bez tego biegania, bez ciszy wczesnego poranka, bez śniegu pod nogami i obłoczków mroźnego oddechu na pewno nie wytrzyma tego obciążenia. Fizycznego ani moralnego. Początkowo Kostia biegał razem z nią, jednak potem stopniowo się „wykruszył”. Trudno mu było budzić się tak wcześnie, zdarzało mu się nawet przespać pierwsze zajęcia (jeśli nie była to specjalizacja) . Saszka nawet się z tego cieszyła; potrzebowała całkowitej samotności. Absolutnej ciszy i dźwięku śniegu pod butami, chrzęszczącego albo chlupoczącego, jak wypadnie. Mama nadal miała rękę w gipsie. Przez telefon przekonywała, że to nic strasznego, że już się przyzwyczaiła, a palec nie boli. Razem z Walentynem przysłali Saszce paczkę: zimowe buty, rajtuzy, skarpetki i nawet nową kurtkę z futrzanym kapturem. Kurtka okazała się za mała. W pokoju numer dwadzieścia jeden na długo nastała zima. Liza nie zauważała Saszki, a ta nie zwracała uwagi na Lizę. Oksana, która początkowo usiłowała je jakoś pogodzić, porzuciła te bezowocne próby i żyła własnym życiem; co chwilę przychodziły do niej w gościnę dziewczyny z grupy „B”, a niekiedy odwiedzali ją chłopcy z drugiego roku. - To jakaś poczekalnia - cedziła przez zęby Liza, jednak nikt jej nie słuchał. Dziewczynie coś nie wypaliło z mieszkaniem do wynajęcia; zabrakło jej pieniędzy, nie znalazła takiego, które by jej odpowiadało, albo - Saszka zakładała też taką ewentualność - nie pozwolił jej na to Portnow. Pewnego razu po drodze na pocztę (była niedziela, a Saszka dzwoniła do domu raz w tygodniu - była to jej żelazna reguła) zobaczyła przed sobą na ulicy Farita Korzennikowa z Lizą. Szli obok siebie, a Korzennikow coś mówił. Liza słuchała go z takim wyrazem twarzy, że Saszce zrobiło się jej żal. Zwolniła kroku. Podczas listopadowej odwilży śnieg się roztopił i zamienił w breję; po ulicy płynęły strumyki wody, jak wiosną, a na ich dnie jaśniały żółte, opadłe liście.

Korzennikow i Liza rozstali się na skrzyżowaniu przed pocztą. Korzennikow skinął głową i skierował się na lewo, przeszedł przez ulicę i wkrótce zniknął za rogiem. Liza stała, opierając się o pień gołej lipy. Saszka miała ochotę podejść do niej i coś powiedzieć. Zrobiła już nawet pierwszy krok, jednak weszła prosto w wielką kałużę; głośny plusk sprawił, że odskoczyła i wróciła do rzeczywistości. Liza się nie ucieszy. Saszka niczego nie zdoła zmienić, przynajmniej na razie. Prześlizgnąwszy się za plecami wciąż stojącej pod drzewem Pawlenko, weszła do pogrążonego w ciepłym, bursztynowym świetle dusznego budynku poczty i stojąc w kolejce do telefonu przez cały czas wyobrażała sobie, jak pewnego razu plunie w twarz Korzennikowowi. Jak nabierze pełne usta śliny i splunie. Staruszek, który przed nią wszedł do kabiny, już kończył rozmowę, kiedy Saszka zdała sobie sprawę zmieszana i zaskoczona - że cień jej nienawiści do Farita Korzennikowa pada także na Kostię. Syn nie jest odpowiedzialny za ojca, rzekła sobie. Kostia jest dokładnie taką samą ofiarą Farita, jak ona sama. Przecież podarł i wyrzucił kartkę z telefonem ojca. Zresztą, jaki tam z niego ojciec... jedynie biologiczny... - Będzie pani rozmawiać czy nie? - zapytała dziewczyna w okienku. Weszła do kabiny. Jednak nawet rozmawiając z mamą nie mogła wyrzucić z głowy Korzennikowa ani Kostii. *** - Ty co, swojemu nie dajesz? - zapytała Oksana zatroskanym tonem. Myła w kuchni naczynia. Ktokolwiek by naświnił - Oksana zawsze zmywała naczynia. Zdarzało się, że rzucała garnkami i wrzeszczała: „Ale chlewu narobili!”, jednak mimo wszystko zmywała. Widok sterty brudnych talerzy w zlewie doprowadzał ją do wściekłości. - W tym wieku są nadpobudliwi seksualnie - Oksana powtórzyła najwyraźniej zasłyszane od kogoś zdanie. - W taki sposób go przy sobie nie zatrzymasz. Pamiętaj o tym. Saszka siedziała nad paragrafem. W pokoju dwadzieścia jeden było bardzo dużo przyjaciół i przyjaciółek Lizy, którzy porozsiadali się wszędzie, nawet na łóżku Saszki. Ta zaś nie chciała mieć z nimi nic wspólnego - zabrała książki i poszła do kuchni, w której o tej godzinie nikogo nie było, jedynie Oksana zmywała naczynia.

Podczas przeżytych w akademiku miesięcy Saszka nauczyła się spać w największym hałasie i uczyć podczas trzęsienia ziemi. Słowa Oksany wybiły ją z rytmu. Musiała co chwilę wracać wzrokiem na początek akapitu. - W ogóle jesteś jakaś dziwna - rozwodziła się Oksana. Stała odwrócona do Saszki plecami, spłukiwała talerz w zlewie i nie słyszała niczego oprócz własnego głosu i szumu wody. - Masz niedługo osiemnastkę? Na wiosnę? Ale z ciebie sierota. Portnow dał ci zaliczenie awansem, jako jedynej z trzydziestu dziewięciu osób. A ty zakuwasz jak kretynka od rana do wieczora. Sprzątną ci Kostię sprzed nosa, to sympatyczny chłopak, a u nas jest wiele ładnych dziewczyn. Nawet miejscowe uczennice to niezłe laski. Otwarły się drzwi. Wszedł jednooki Witia z trzeciego roku, jak zwykle wygięty i dziwaczny. Ubrany był w spodnie od dresu z wypchanymi kolanami i pamiętającą lepsze czasy koszulę w kratę. Na rękach miał wielkie skórzane rękawiczki, a twarz zasłaniały mu ogromne ciemne okulary. Saszkę przeszedł dreszcz. - Cześć, dziewczyny - rzekł ochrypłym głosem. - Poczęstujecie mnie herbatką? Oksana się odwróciła. - A co, nie masz swojej? - Poczekaj - powiedziała Saszka, odsuwając książkę. I tak nie potrafiła się skoncentrować. Elektryczny czajnik nagrzał się i zaczął syczeć. Rozszedł się swąd spalonej izolacji. - Słuchaj, Witia - rzuciła Saszka, jakby mimochodem. - Masz jakieś problemy z rękami? Witia spojrzał na swoje dłonie w rękawiczkach. Poruszył palcami. - To nic takiego. Zbliża się sesja, dziewczyny. Sesja zimowa. Czy uda się ją przeżyć, oto jest pytanie... - Czy uda się ją przeżyć - jak echo powtórzyła Saszka. Skierował na nią czarne szkła okularów. - Dla was, na pierwszym roku, to jeszcze nic, hulaj dusza. Możecie sobie noworoczny bal urządzić. A na trzecim roku, dziewczyny, czeka was egzamin ze specjalizacji. Oksana zakręciła kran. Odwróciła się i wytarła ręce w mokry ręcznik. - A co? Ciężki?

Witia niepewnie pokiwał głową. - Można to tak ująć... Ciężki. Po egzaminie przenosimy się do innej bazy... Oczywiście ci, którzy go zdadzą. - Może tam będzie łatwiej - wyraziła przypuszczenie Saszka, acz bez szczególnego przekonania. Nikt ze studentów pierwszego roku nie miał najmniejszego pojęcia o tym, gdzie się znajduje i czym tak naprawdę jest „inna baza”. Chodziły słuchy, że to jakiś niezwykle nowoczesny i wyposażony w znakomity sprzęt instytut z wyremontowanym według najnowszych standardów akademikiem i komputerem na każdym biurku. Inni powiadali, że to znajdujące się głęboko pod ziemią mroczne katakumby. Niektórzy twierdzili, że owa tajemnicza „baza” znajduje się w innym mieście. Jeden ze studentów - Saszka sama to słyszała - zupełnie na poważnie przypuszczał, że chodzi o inną planetę. Saszka powiedziała kiedyś Kostii - oczywiście żartowała - że „inna baza” dla studentów wyższych lat jest czymś w rodzaju pozagrobowego królestwa, o którym nikt niczego nie wie, gdyż nikt stamtąd nie wraca. Pamiętała, że Kostia dziwnie na to zareagował - zbladł i poprosił, aby więcej tak nie żartowała. - Może będzie łatwiej - posępnie przytaknął Witia. - Ech, dziewczyny, a ja przecież chciałem zaciągnąć się do marynarki. Saszka nalała dymiącego wrzątku do emaliowanego kubka. Wrzuciła do środka torebkę herbaty. - Ile cukru? - Dwie łyżeczki. Nie, trzy. Postawiła filiżankę na brzegu stołu. Witia niezręcznie podniósł ją obiema rękami - w skórzanych rękawiczkach - i wlał w siebie gorącą herbatę, jak wodę. Zaskoczona, wstrzymała oddech. Chłopak odstawił pustą filiżankę na stół, uśmiechnął się i oblizał wargi. - Dziękuję. - Nie oparzyłeś się? - cicho spytała Saszka. Pokręcił głową. - Nie... pójdę się pouczyć, dziewczyny. Dziękuję, co złego, to nie ja. I wyszedł. ***

Saszka weszła do pokoju z podręcznikiem pod pachą. Światła było bardzo mało - paliła się jedna lampa na stole i jarzyły się ogniki papierosów. W papierosowym dymie trudno było rozpoznać twarze. Liza siedziała na stole obok magnetofonu, a oprócz niej w pokoju znajdowało się jeszcze jakieś dziesięć osób - z pierwszego i drugiego roku - które rozsiadły się gdzie popadnie. Na łóżku Saszki spoczywała para pulchna dziewczyna obściskiwała się ze swoim chłopakiem. Miała na imię Ira, a on zdaje się Sława. - Koniec zabawy - rzekła Saszka. - Już jedenasta. Wszyscy wynocha z pokoju. Nikt jej nie słyszał ani nie słuchał. Podeszła do stołu i zrzuciła magnetofon na podłogę. Odpadła pokrywa i wypadła kaseta. Rozmowy zamilkły. - Odbiło ci, Samochina? - zapytała w kompletnej ciszy Olga z trzydziestego drugiego pokoju. Saszka włączyła światło. Wszyscy zmrużyli wzrok; dziewczyna patrzyła na nich szeroko otwartymi, a nawet nieco wytrzeszczonymi oczami. Przed chwilą, w kuchni, przy akompaniamencie śmiechu i cudzych głosów skończyła dwudzieste piąte ćwiczenie. Chociaż Portnow zadał jej od trzynastego do siedemnastego. Po prostu tak wyszło; po przerobieniu siedemnastego Saszka przeczytała następne - z czystej ciekawości. I niczego nie zrozumiała. Zamiast po prostu zamknąć książkę, przeczytała zadanie jeszcze raz. Zrozumiałe słowa. Mniej więcej zrozumiałe obrazy. Kompletną niemożliwością zaś było wyobrażenie sobie tego, co i w jaki sposób trzeba z nimi zrobić. I wówczas Saszce znowu „odbiło”, jak dawniej. Być może było to w stylu prymuski i kujonki. Być może był to instynkt badacza. W wyobraźni przeciągnęła jednak niteczki od ćwiczenia siedemnastego do osiemnastego, zanurzyła się w całkowity mrok i po chwili namacała to, co zwykła nazywać „konturem” ćwiczenia. Jest. Szczerze się ucieszyła. I zaczęła ostrożnie rozpracowywać osiemnaste. Od niego przeciągnęły się nitki do dziewiętnastego i dwudziestego. A potem dostała czegoś w rodzaju wewnętrznego olśnienia i zaczęła robić jedno ćwiczenie za drugim, dopóki w końcu, przy dwudziestym piątym, nie oślepła. Wewnętrzne światło zapłonęło bardzo jasno i zgasło. Saszka przetarła oczy; nie widziała podręcznika ani kuchni. Przez moment miała wrażenie, że znajduje się

wewnątrz ćwiczenia. Jest ciemnym konturem w przestrzeni pozbawionej góry i dołu. Nie zdążyła się nawet przestraszyć. Trzasnęły drzwi, powiało przeciągiem i ktoś otworzył drzwi lodówki. - Gnoje! Kto zżarł mojego śledzia?! - Zostawiłeś go we wspólnej lodówce, kretynie? - Nie mogę go trzymać w pokoju! Strasznie śmierdzi! - Trzeba było zjeść od razu... - Dranie. Czyja to kiełbasa? Wszystko tej świni wyjem... - Daj spokój, to Lońki, lekko zalatuje. Przywiózł ją już nieświeżą. Saszka słyszała rozlegające się tuż obok niej głosy. Czuła podmuch powietrza na twarzy. A także zapachy. I niczego nie widziała. Poczuła, jak podręcznik zsuwa się jej z kolan. Zdążyła go podchwycić. Wciąż jeszcze nie czuła strachu. Portnow o czymś takim wspominał... o wzroku, który może ulec zmianie. A jeśli oślepła na zawsze?! Omal nie zawyła z przerażenia. Zaczęła trzeć oczy, jakby chciała je wydusić z oczodołów, i po kilku sekundach zaczęła widzieć białą plamę lodówki. A po minucie dostrzegła łeb śledzia na kafelkach podłogi, czyjeś nogi w kapciach i odłamki rozbitej filiżanki. Wzrok powrócił. Powlokła się chwiejnym krokiem do swojego pokoju. Coś się z nią działo. Coś poważnego. Nie mogła - i nie chciała - tego zatrzymywać. Gdy otwarła na oścież drzwi do pokoju, zobaczyła ogniki papierosów i parkę siedzącą na jej łóżku. O niczym nie myślała, działała instynktownie. - Wszyscy wynocha. Ogłuchliście? - Przeuczyłaś się, maleńka? - zapytał łagodnym tonem chłopak siedzący na jej łóżku. I spojrzał jej w oczy. Saszka miała wrażenie, że minęło kilka sekund. W rzeczywistości, kiedy się ocknęła, było już wpół do dwunastej i przebywała sama w pokoju. Na podłodze walały się niedopałki. Mdliło ją od papierosowego dymu. Podeszła do okna, zdarła papier, który przyklejała z Oksaną, powyrywała piankowe uszczelki, szeroko je otwarła i pełną piersią wdychała zimne listopadowe powietrze. ***

- Chyba zacznę się ciebie bać - rzekł Kostia. - Masz czasem takie spojrzenie... Siedzieli na parapecie w zaułku korytarza obok sali trzydzieści osiem. Przed dziesięcioma minutami Kostia wyszedł z zajęć indywidualnych. Za pięć minut do Portnowa miała iść Saszka. - Sasz... Co tam zaszło? Coś się przecież stało, a oni się nie przyznają, jakby im było wstyd. - Nic takiego - próbowała się wymigać Saszka. - Wywaliłam ich z pokoju. - Zmieniłaś się - zauważył Kostia. - Wszyscy się zmieniamy. - Tak, ale ty... Może jesteś geniuszem? Albo jeszcze gorzej? - chłopak próbował obrócić to w żart. - Moja kolej - powiedziała. Zatrzymała się przed salą wykładową. W rzeczywistości miała jeszcze co najmniej dwie minuty. Za drzwiami Portnow mówił coś donośnym i ostrym głosem. Jakby smagał batem albo wbijał gwoździe. Saszka pomyślała, że przynajmniej jej nie będzie dziś sztorcował. Dzisiaj przygotowała nie pięć, a dwadzieścia trzy nowe ćwiczenia. Dwadzieścia trzy... Poczuła strach i radość, jak w dzieciństwie na diabelskim młynie. Żenia Toporko wyszła z sali dziwnie zgarbiona, ledwie powstrzymując łzy. Dostała za swoje, pomyślała bez współczucia Saszka. I weszła do Portnowa. - Dzień dobry, Samochina. Odrobiłaś lekcje? Przytaknęła. Położyła dłonie na wysokim oparciu krzesła i wzięła się w myślach do roboty, zaczynając od ćwiczenia trzynastego. Pomyliła się przy czternastym. Zaczęła od początku. Pomyliła się przy piętnastym i znowu zaczęła od nowa. Portnow przyglądał się jej, sceptycznie zaciskając usta. Saszka, na granicy paniki, zaczęła powtórnie i pogubiła się już podczas trzynastego. Portnow milczał. - Chwilkę. Muszę się skoncentrować. - Koncentruj się. - Ja... Saszka się zacięła. Przypomniała sobie wczorajszy dzień. Oksana ze swymi naczyniami. Witia i jego rękawiczki. „Swojemu nie dajesz?”. Gorąca herbata. Ogniki papierosów w ciemności.

Zaczęła trzynaste i zdała sobie sprawę, że ćwiczenia „ruszyły”. Jedno za drugim. Jak ogniwa łańcucha. Jak zwyczajne myśli. Zwariowane. Obce. Skończyła

szesnaste.

Siedemnaste.

Nie

robiąc

przerwy

przeszła

do

osiemnastego. Dziewiętnastego. Serce zaczęło jej walić jak młotem. Czuła się jak linoskoczek tańczący na linie ponad wiwatującym tłumem; niemal słyszała okrzyki zachwytu - chociaż w sali panowała cisza. Gdzieś w korytarzu rozmawiali studenci, a ona stała, zaciskając dłonie na oparciu krzesła i wpatrywała się w przestrzeń, a naprzeciwko siedział Portnow, który przyglądał się jej i w jakiś sposób - tylko w jaki? widział jej taniec na linie; był jedynym widzem... słuchaczem? Współuczestnikiem? Co się z nią działo i jak mógł to odczuwać? I w jaki sposób odbierał jej myślićwiczenia? Oślepła zaraz po dwudziestym piątym. Podobnie jak wczoraj w kuchni. Błysk - i mrok, jak w zamkniętej skrzyni. Absolutna ciemność. I cisza. Portnow się nie poruszał. - Usiądź. Trzymając się oparcia krzesła, obeszła je i usiadła. Krzesło zaskrzypiało. - Które ćwiczenia miałaś zadane? - Od trzynastego do osiemnastego. - Więc po jakiego diabła wzięłaś się za dwudzieste piąte? Saszka przełknęła ślinę. - Odpowiedz! - Bo miałam ochotę. - Co?! - Miałam ochotę! - Saszka była gotowa robić impertynenckie uwagi i pyskować. Gdyby widziała, od razu by wstała i wyszła trzaskając drzwiami. Była jednak ślepa i bała się wygłupić i wpaść na framugę. - Co widzisz? - zapytał Portnow o ton ciszej. - Nic. - Kompletnie nic? Saszka zatrzepotała powiekami. - Kompletnie - odparła ledwie słyszalnie. - Tak samo było wczoraj. Ale niemal od razu przeszło. - Ile razy przeczytałaś ćwiczenie dwudzieste piąte? - Dwa. Wczoraj i dzisiaj.

Usłyszała, jak Portnow podniósł się z krzesła i podszedł do niej. Wstała, a on chwycił ją za podbródek i ostro, niemal grubiańsko szarpnął jej głowę do góry. Błysnęło światło; Saszka zamrugała. Tuż przed jej oczami pojawił się pierścień Portnowa. Zielony odblask na kamieniu gasł powoli. Portnow zdjął okulary. Spojrzał na Saszkę - chyba po raz pierwszy patrzył na nią nie znad szkieł, lecz wprost. Jego źrenice były maleńkie jak ziarnka maku. Saszce przypomniały się oczy garbusa, Nikołaja Waleriewicza, który kiedyś w restauracji postawił jej kanapki i kotlet. - Posłuchaj mnie uważnie, dziewczyno. Jeśli daję jakieś polecenie, nie można go wykonywać w przybliżeniu, tylko dokładnie tak, jak powiedziałem. Nie wolno robić mniej. Robić więcej także... nie należy. Jeśli będziesz miała ochotę zrobić więcej, przyjdź najpierw do mnie i zapytaj. I jeszcze jedno. Masz na karku dwa egzaminy a opuszczasz zajęcia. Sprawdzałem w dzienniku - masz niemal tyle samo nieobecności, co Pawlenko. Pogodziłaś się z nią? Saszka przez minutę milczała. Ostatnie pytanie zupełnie zbiło ją z pantałyku. - Wcale się z nią... nie pokłóciłam. - Jeśli kogoś zabijesz, pójdziesz do więzienia. Skończyłaś już osiemnaście lat? - Nie... Co to znaczy: zabiję?! Ktoś zapukał do drzwi. Czas Saszki skończył się przed dwoma minutami; wcześniej Portnow nikogo nie przetrzymywał na zajęciach indywidualnych. - Proszę czekać! - krzyknął z rozdrażnieniem, po czym znów zwrócił się do Saszki: - Wzrasta ci agresja. To jeden z etapów. Jednak w twoim przypadku norma została znacznie przekroczona. - Ja?! - Tak. Pomyśl o tym. To wszystko, jesteś wolna! Saszka wyszła, wpuszczając do sali Andrieja Korotkowa. I niemal od razu wpadła na Kostię. - Myślałem, że cię zabił. - Powiedz, czy ja jestem agresywna?! Chłopak milczał tak długo, że zaniepokoiła się jeszcze bardziej. - Ale ja przecież nigdy... ja na odwrót... - Jesteś... dziwna - rzekł w końcu Kostia. - A... co robisz jutro?

*** Niedzielę spędzili spacerując po mieście i nie zajmując się niczym konkretnym. Kostia zaprosił Saszkę do kafejki; jedli lody i patrzyli na wróble, które przylatywały zagrzać się pod okno, przy rurze kuchennej wentylacji. Nie opuszczało jej wrażenie, że Kostia czegoś od niej oczekuje. Nawet jego spojrzenie było wyczekujące. I przy każdym słowie robił króciutką pauzę, jakby chciał, aby Saszka mu przerwała. Czuła jego oczekiwanie i narastające zakłopotanie. - Pójdziemy na pocztę? Muszę zadzwonić do domu. Mama natarczywie wypytywała ją o postępy w nauce. Saszka oznajmiła, że ją chwalą i jest najlepsza na roku. Mama obiecała jej, że z okazji „pierwszej sesji” dostanie „jakiś upominek”. Potem ze swoją rodziną - mamą i babcią - rozmawiał Kostia. Kiedy zapłaciwszy za połączenia wyszli na ulicę, było już całkiem ciemno i padał śnieg. - Czy palenie w pokoju, kiedy cię proszą, aby tego nie robić, nie jest chamstwem?! O co tu się obrażać? Ja zawsze z nią po dobroci... Rozumiem, że ma problemy osobiste, bo Korzennikow doprowadza ją po prostu do... Saszka się zacięła. Kostia szedł obok niej z rękami w kieszeniach, przygarbiony. - Może powinienem zmienić nazwisko? - zapytał z goryczą. - Przejąć od mamy? Saszka nie wiedziała, co odpowiedzieć. Padał śnieg, pokrywając czarne gałęzie lip, żeliwne ławki, ozdobne gzymsy i blaszane parapety. Nad dachami gdzieniegdzie wznosił się dym - biały na tle czarnego nieba. Był to bardzo malowniczy widok. Dalej szli w milczeniu. Saszki nie opuszczało poczucie, że Kostia w napięciu na coś czeka. Jakby był widzem w teatrze, a ona właśnie pojawiła się przed nim w świetle rampy i z premedytacją przedłuża pauzę. Lecz jeśli kupił bilet, to powinna przecież coś powiedzieć albo zrobić... - Chodźmy do akademika - rzekła Saszka. I od razu dodała zmieszana: - Masz przecież do zrobienia kilka ćwiczeń? Kostia odwrócił się gwałtownie. - Dlaczego w kółko gadasz o ćwiczeniach? - Wcale nie w kółko. Ja... Zacięła się i zatrzymała. Chłopak stał przed nią z tak rozczarowanym i pełnym wyrzutu wyrazem twarzy, że Saszka zmieszała się ostatecznie. - Sądzisz, że ja...

I znów nie wiedziała, co ma powiedzieć. - Czy naprawdę nie rozumiesz, że my... I wtedy zrobiło jej się bardzo przykro. Wręcz ścisnęło ją za gardło. - To w końcu nie moja sprawa! - wykrzyknęła i ruszyła dalej szybkim krokiem, potykając się i ślizgając po mokrej ulicy. Kostia dogonił ją i objął. *** Całowali się w bramach. W Torpie było pełno ciemnych, głuchych i pustych bram. W jednych pachniało kocimi szczynami, w innych perfumami lub wilgotnym tynkiem. Niektóre nie miały zapachu. Stare skrzynki na listy, wielokrotnie malowane i mające dzięki temu majestatyczny wygląd, doniczki z fikusami, czyjeś sanki, wózki, rozkręcony dziecięcy rower - przed nimi, brama za bramą, otwierała się wewnętrzna kronika miasta i Saszka nareszcie - tuż przed osiemnastymi urodzinami - nauczyła się całować. Wcześniej uważała tę czynność za niepotrzebny rytuał. Teraz, z Kostią, w końcu zrozumiała zawarty w niej sens. Bardzo chciała, aby jedno z tych zamkniętych mieszkań należało do nich. By móc do niego wejść i długo nie wychodzić na ulicę. I zawsze już tak żyć, nie puszczając swych dłoni. Padał śnieg i biegli po nim od bramy do bramy. Pili kawę, rozgrzewając się, i znów szukali jakiegoś ustronnego miejsca. Raz ktoś ich spłoszył, zapewne dozorca, krzycząc im tuż nad uchem: „A wy co tu robicie?!” i wyskoczyli z bramy, jak wystraszone dzieci, prosto na śnieg. Biegli, zanosząc się śmiechem i strącając w locie białe płatki. Był to chyba najszczęśliwszy wieczór w jej życiu. *** Listopad przemknął jak podmiejski pociąg. Nastał grudzień i w akademiku znowu zrobiło się zimno. Kaloryfery ledwie grzały, a w szparach hulał wiatr. „Weryfikacja jest empirycznym potwierdzeniem teoretycznych tez naukowych, drogą powrotu do naocznego poziomu poznania, kiedy idealny charakter abstrakcji jest ignorowany i utożsamiają się one z obserwowanymi obiektami. Na przykład idealne figury geometryczne - punkty, linie proste - utożsamiają się z ich zmysłowymi obrazami...”.

Saszce wydawało się, że rozbudowane zdania są niczym małe, zwinięte w kłębek smoki. Trzeba tylko znaleźć ogon i zacząć ostrożnie rozwijać; problem wije się, jak niteczka, wzdłuż kręgosłupa stwora. Od ogona do głów, bo może być ich wiele... Czasem Saszce podobało się po prostu rozumieć tekst. Niekiedy bywała rozczarowana i odnosiła wrażenie, że podręcznik do filozofii jest sprasowanym, na wpół strawionym przez kogoś pokarmem; uczyła się definicji, będących wynikiem czyjegoś wewnętrznego życia, nie była jednak w stanie wyobrazić sobie procesu, który do tego rezultatu doprowadził. Szła do biblioteki i brała książki, których przez dziesięciolecia nikt nie wypożyczał; uczyła się. Podczas tych zimnych dni intensywna radość nauki poważnie konkurowała z nową namiętnością - pocałunkami w zakątkach korytarzy, za kulisami auli i w pustych salach wykładowych. Im bliżej sesji, tym Kostia stawał się bardziej natarczywy. Jego współlokatorzy z drugiego roku całymi dniami nie pokazywali się w akademiku; wystarczyłoby uciec razem z zajęć i zamknąć od środka drzwi pokoju, jednak Saszka wciąż się wykręcała i odkładała tę chwilę. Wspomnienie ich pierwszej próby dotąd budziło w niej niesmak. Poza tym podobała jej się ta drżąca z napięcia nitka, która łączyła ją teraz z Kostią. Pragnęła, aby „romans pocałunków” trwał wiecznie. Zbliżał się sylwester i studenci drugiego roku przygotowywali wieczór kabaretowy. Torpę przykrył śnieg i zaczęła przypominać prześwietloną fotografię. Czarne drzewa pod białym niebem, szare domy w białych kagańcach balkonów, rozmyte kontury, wszystko było przemarznięte i bardzo czyste. Saszka skończyła podręcznik, który dał jej Portnow, podczas gdy Kostia dobrnął zaledwie do trzydziestego piątego ćwiczenia. Wywieszono rozkład sesji. W akademiku zrobiło się ciszej, coraz mniej było wieczornych imprez. Saszka wciąż biegała po śniegu, który spadł w nocy, depcząc po własnych śladach, a w niedzielę zawsze dzwoniła do domu. Mama pytała ją, kiedy przyjedzie na wakacje. Nie wiedziała, co odpowiedzieć. Pierwsze zaliczenie było z angielskiego. Saszka zdała go bez trudu. Wuefista Dima Dmitrycz dał wszystkim zaliczenie od ręki, a potem przez całe zajęcia grali w siatkówkę. Zdając matematykę trzeba się było napracować; okazało się, że matematyczka ma długi, wymyślny podpis. Saszka oglądała swoje zaliczenie jak dzieło sztuki. Ostatnia na liście była specjalizacja; egzamin został wyznaczony na drugiego stycznia. „Znęcają się” - skomentowała to posępnie Oksana. Jak zwykle okazała się

gospodarna, zdobyła gdzieś sosnowe gałązki, wstawiła je do przyozdobionego folią trzylitrowego słoika i udekorowała anielskimi włosami. Teraz, zdaniem Oksany, pokój nabrał odpowiedniego „świątecznego” wyglądu. Kostia na zmianę oddawał się zabawie i biegał z paczkami konfetti i sztucznymi ogniami albo wpadał w stupor nad książką. - Nie rozumiem tego i nigdy mi się to nie uda. Ludzki umysł nie jest do tego zdolny! Nie da się tego wyobrazić! Saszka wielokrotnie próbowała mu pomóc, jednak za każdym razem okazywało się, że jej doświadczenie jest nieprzydatne. Nie była w stanie wyjaśnić, co i jak trzeba zrobić, aby na przykład przejść od ćwiczenia trzydziestego piątego do trzydziestego szóstego. I nie pomagała tu żadna „weryfikacja”. Gestykulowała, rysowała na kartce, mówiła o rowerowym łańcuchu, pajęczynie, nawiązywała do grafik Eschera z jego pszczołami, rybami i jaszczurkami. Lecz Kostia niczego nie rozumiał i z rozpaczy zaczynał ją całować. - Daj mu w końcu - rzekła Liza w jeden z zimowych wieczorów, gdy Oksana już leżała w łóżku z książką, a Saszka piła herbatę, zamierzając zabrać się za kolejną serię ćwiczeń. - Aż przykro patrzeć, jak męczysz faceta. Saszka chwyciła w garść jej jasne włosy i z całej siły szarpnęła. Liza zawyła z bólu. Oksana, która nigdy do niczego się nie mieszała, schowała się głębiej pod kołdrą i patrzyła stamtąd, jak dziewczyny próbują wydrapać sobie oczy. W końcu Liza uciekła i przepadła gdzieś do samego rana. *** Dwudziestego dziewiątego ubrano w auli choinkę. Trzydziestego, po obiedzie, w instytucie zapanował świąteczny zamęt. W auli studenci drugiego roku pospiesznie kończyli ostatnie próby, w stołówce przenoszono stoły, przygotowując wieczorną dyskotekę z bufetem. O szóstej aula była już pełna i Saszka ze zdziwieniem dostrzegła w pierwszych rzędach wielu wykładowców - niektórych znała, innych widziała po raz pierwszy w życiu. Był tam też garbus, Nikołaj Waleriewicz, który siedział obok Portnowa i coś mu wesoło opowiadał. Portnow, wbrew swemu zwyczajowi, nie miał na nosie okularów. Odchyliła się zakurzona aksamitna kotara i na scenę wszedł Zachar, sąsiad Kostii z pokoju, w podłużnych okularach zdumiewająco podobnych do okularów Portnowa. Miał problemy z koordynacją ruchów i trochę zaplątał się w kulisach, lecz

gdy już stanął na proscenium, objął salę śmiałym wzrokiem, po czym, bardzo udanie parodiując spojrzenie znad okularów, oznajmił, że każdego, komu za pierwszym podejściem nie uda się przywitać Nowego Roku, czeka nieprzyjemna rozmowa z jego kuratorem. Saszka zamarła; wydało jej się to zbyt odważnym zagraniem, jednak drugoroczniak naśladował Portnowa tak celnie i śmiesznie, że już po minucie śmiała się na całe gardło i jej śmiech zlewał się z zadowolonym rechotem sali. Dopiero gdy Zachar schodził ze sceny, odwracając się ze srogą miną i wygrażając pięścią (niemiłosiernie w tym momencie szarżował, jednak zachwycona widownia wszystko mu wybaczała), Saszka zdała sobie sprawę, że okulary na jego nosie są oryginalne i że Portnow musiał je Zacharowi „wypożyczyć”. Wstrząśnięta chciała powiedzieć o tym Kostii, lecz w tym momencie na scenę wybiegły dziewczyny z drugiego roku, w bardzo krótkich spódniczkach, przebrane za Śnieżynki i zabrzmiała muzyka. Nigdy w życiu Saszka nie pomyślałaby, że człowiek pokroju Portnowa może oddać swoje okulary parodyście w celu uzyskania lepszego efektu. Jednak znacznie trudniejsze było uświadomienie sobie, że w instytucie znalazł się człowiek zdolny do zwrócenia się do Portnowa z taką prośbę. Nigdy przedtem Saszka nie widziała też prawdziwego wieczoru kabaretowego, a ten był bardzo udany: pomysłowy, w miarę głośny i niezwykle barwny. Sala pękała ze śmiechu, huczała muzyka i wirowały kolorowe światła reflektorów. Saszka siedziała trzymając Kostię za rękę i śmiejąc się razem z nim. - Jak myślisz, nie odegra się na Zacharze? - zapytała podczas krótkiej przerwy, gdy na scenie pospiesznie i nieco chaotycznie przestawiano rekwizyty. Chłopak wzruszył ramionami. - Nie wiem, słowo honoru. Ale na miejscu Zachara bym nie ryzykował. Występy dobiegły końca. Rozbawiony tłum wylał się na korytarz. Kostia zaciągnął Saszkę za portiery i pocałował, przygniatając ją całym ciałem. Ostry brzeg parapetu wbił jej się w plecy. - Poczekaj - rzekła z lekkim rozdrażnieniem. - Jesteś strasznie... natrętny. W półmroku nie widziała jego twarzy. Trzymając się za ręce wydostali się zza portiery. Na dole, w stołówce, kontynuowano zabawę. Zaproszony zespół grał „Uśmiech rozjaśni pochmurny dzień” - na rozgrzewkę. W pewnym momencie Saszka i Kostia rozdzielili się; ona poszła do

toalety, a on przepchnął się przez tłum, żeby pogratulować odważnemu Zacharowi. W tak hucznym święcie Saszka nie uczestniczyła jeszcze ani razu w swoim prawie osiemnastoletnim życiu; czuła się wręcz pijana bez alkoholu. W toaletach - męskiej i damskiej - cichaczem „polewali”. Saszka łyknęła szampana z plastikowego kubka i własna odwaga wręcz ją oszołomiła. Zespół grał piosenki na życzenie, muzyka nie cichła ani na minutę, ze stołów szybko znikały kanapki z serem i kiełbasą, chleb, ciastka i kawałki pomarańczy. Saszka szukała Kostii w tłumie, jadła kanapkę i uśmiechała się. W sali tańczono. Rozochocony Dima Dmitrycz tańczył z trzema partnerkami naraz. Wuefista miał na sobie obcisły sweter przypominający trykot i patrząc na jego taniec Saszka zdała sobie sprawę, że chciałaby choć przez chwilę poczuć dotyk jego muskułów. Kiedyś Dima podsadził Saszkę na równoważnię i do teraz pamiętała to uczucie. Innych wykładowców w stołówce nie było - na szczęście, gdyż Saszka nie wyobrażała sobie zabawy w obecności Portnowa. Niestety nie było widać także Kostii. Zachar zbierał plony swej sławy otoczony sporym wianuszkiem wielbicieli. Błyskały flesze. Saszka rozglądała się dookoła - w takim tłumie łatwo kogoś nie zauważyć, szczególnie jeśli siedzi oparty plecami o ścianę, jak na przykład ci chłopcy w kącie. W tym czasie wuefista zamówił rocknrolla i na samym środku sali zaczął demonstrować taneczne sztuczki z wszystkimi chętnymi dziewczętami. Niektóre z nich piszczały - ze strachu albo szczęścia. Dima przerzucał partnerki z ręki na rękę, jak płaszcz, z łatwością zarzucał za plecy i przeciągał do przodu, a one prześlizgiwały się po parkiecie między jego szeroko rozstawionymi nogami. Dziewczyny z otwartymi ze zdziwienia buziami robiły salto, Dima podrzucał je i łapał, a tłum bił brawo. Ustawiła się kolejka potencjalnych partnerek. Te, które próbowały zatańczyć po raz drugi, były z niej wypychane z okrzykami dezaprobaty. Saszka przez dłuższą chwilę walczyła ze sobą. Miała olbrzymią ochotę zatańczyć z Dimą. Wstyd był jednak silniejszy. Rocknroll nie miał końca - jeden motyw przechodził w drugi, jak ćwiczenia z podręcznika. Wyszła z sali, w której było już bardzo duszno, i zauważyła ogniki papierosów w mrocznym korytarzu. Ktoś cicho rozmawiał w ciemności. Gdy pojawiła się Saszka, głosy zamilkły. - Szukasz kogoś? - zapytała Liza.

Saszka poczuła nieprzyjemne zdziwienie. Przez ostatnie dni ostentacyjnie nie zwracały na siebie uwagi. - Nie ciebie. Liza nie odpowiedziała, jednak świąteczny nastrój opuścił Saszkę niczym ostatni liść opadający z gołego już drzewa. Nie wiedząc, dokąd iść, ruszyła korytarzem. W niszy każdego okna, za każdą zasłoną ktoś się obejmował, sapał i chichotał. Saszka miała wrażenie, że idzie przez zanurzone w półmroku muzeum, w którym wszystkie rzeźby straciły rozum i zaczęły się obściskiwać. Poszła do szatni po kurtkę. Choć być może zdołałaby dobiec do akademika tak jak stała. Siedzieli pod wieszakiem. Żenia Toporko ze swymi szkolnymi warkoczami, w rozpiętej bluzce i Kostia, z poczerwieniałą twarzą, kompletnie pijany. Całował piszczącą dziewczynę i wpychał pod jej ubranie drżącą rękę. Saszka wyszła, zostawiając kurtkę na wieszaku. *** Noworoczną

noc

spędziła

spacerując

po

ulicach

Torpy.

Akademik

rozbrzmiewał hałasem i krzykami; w każdym pokoju ryczał inny magnetofon, w każdej kuchni stół uginał się pod tanim jedzeniem. Saszka uprosiła portierkę, aby otwarła dla niej szatnię, gdzie wśród pustych haków wisiała jej kurtka. Złożyła portierce życzenia i podarowała jej czekoladę. Torpa również świętowała, jednak śnieg zagłuszył wszelkie dźwięki. W oknach i witrynach sklepów migotały girlandy. Na skrzyżowaniach czekały taksówki. Saszka przeszła przez centrum, wróciła ulicą Sacco i Vanzettiego i poszła dalej, na przedmieścia, do rzeki. Rzeka zamarzła. Lód był zasypany śniegiem. Gdzieś biły zegary i rozlegały się okrzyki szczęśliwych ludzi; Saszka patrzyła przed siebie i mimowolnie - niemal odruchowo - powtarzała ćwiczenia ze zbioru od Portnowa. Płynęły jedno za drugim. Spokojnie. Saszka nie oślepła po dwudziestym piątym, a po czterdziestym trzecim nie straciła władzy w ręce, jak zdarzyło się za pierwszym razem. Pamiętała wszystkie - od pierwszego do sto dwudziestego piątego, ostatniego w książce. Usiadła na przewróconym drzewie, uśmiechnęła się i zamknęła oczy.

I otwarła je dopiero o słonecznym, rozświetlonym poranku. Na jej głowie, ramionach i kolanach leżał śnieg, który migotał niczym pierścień Portnowa. A nawet jaśniej. Saszka zmrużyła powieki. Nad rzeką, sitowiem i przedmieściem zalegała absolutna cisza. Przełknęła ślinę. I skoczyła na równe nogi. Na ziemię poleciała cała zaspa śniegu. Przesiedziała tu całą noc?! Na pewno zamarzła... może nawet na śmierć... a już na pewno coś sobie odmroziła! Podniosła do oczu dłonie bez rękawiczek. Palce były ciepłe i poruszała nimi bez trudu. Dotknęła nosa; był wręcz gorący. Nie odmarzły jej stopy ani uszy. Saszka rozejrzała się; stała pośrodku nietkniętego pola śniegu, jej nocne ślady zostały zasypane i można by wręcz uwierzyć, że przyleciała tu z nieba. Żal było naruszać taką doskonałość. Poczuła jednak, że jest bardzo głodna. *** Przyszła na egzamin wraz ze wszystkimi - drugiego, o dziesiątej rano. Portnow wymagał, aby od początku do końca egzaminu wszyscy znajdowali się w sali. - Dzień dobry, grupo „A”. Wykładowca zsunął okulary na nos i przebiegł wzrokiem po rzędach. - Podaj indeks, Samochina. Podeszła do jego stołu i na własne oczy zobaczyła, jak stawia jej piątkę w rubryce „specjalizacja”. - Zaliczenie będzie zróżnicowane, wszyscy o tym pamiętają? Starosta, proszę zebrać indeksy i ułożyć je w stosiku na moim stole. Kostia z nisko opuszczoną głową przeszedł między studentami. Saszka przestępowała z nogi na nogę. - Jest pani wolna, Samochina. Może pani iść... Dziękuję, Korzennikow. Kto chce zdawać pierwszy, może przystępować do zaliczenia... są chętni? Słyszałaś, co powiedziałem, Samochina? Na nikogo nie patrząc, Saszka podniosłą swoją torbę i wyszła z sali, starannie zamykając za sobą drzwi. *** „Jest pani wolna, Samochina. Może pani iść”. Ale dokąd? Już od wielu miesięcy nie była wolna. Tak jak nie jest wolny człowiek pod lufą karabinu. Idąc przez

podwórze ku wejściu do akademika pytała samą siebie: czy zdoła kiedykolwiek, chociażby na starość, wyzwolić się spod władzy Farita Korzennikowa? Oksana, pogrążona w transie, siedziała nad książkami. Grupa „B” miała egzamin o dwunastej i Oksana, ignorując powiedzenie: „Kto się nie najadł, ten się nie naliże”, próbowała wbić sobie do głowy ćwiczenia od sto szóstego do sto piętnastego. Saszka wiedziała, że to niemożliwe. Miała jednak nadzieję, że sto pięć sumiennie przerobionych ćwiczeń zapewni dziewczynie przynajmniej troję. Położyła się na swoim łóżku i wbiła wzrok w sufit. Zostawały jeszcze dwa egzaminy, z filozofii i historii, ósmego i dwunastego stycznia... A więc na wieczór dwunastego można zarezerwować bilet i pojechać na ferie do domu. Wcześniej nie dopuszczała do siebie tej myśli. Szczerze mówiąc bała się o tym myśleć. A teraz zajęcia się skończyły. Podobnie jak specjalizacja. Można pojechać do domu. Do domu. Oksana siedziała nad książką, patrząc przed siebie nieruchomym wzrokiem. Być może coś jej się zaczęło udawać. Saszka przeliczyła pieniądze, które jej pozostały, i wyszła z akademika. *** Wróciła w porze obiadu, mając w kieszeni bilet. Pociąg stał na stacji w Torpie dwie minuty - od dwunastej dwadzieścia trzy do dwunastej dwadzieścia pięć, oczywiście w nocy. Po drodze z dworca Saszka weszła na pocztę, dodzwoniła się do domu i powiedziała mamie, że trzynastego - w stary Nowy Rok - będzie mogła w południe wyjść po nią na dworzec. Wybuch radości po drugiej stronie linii wynagrodził jej długie oczekiwanie w kolejce. Oksana robiła na drutach pod zaimprowizowaną „choinką”; z uśmiechu, który zastygł na jej twarzy, Saszka wywnioskowała, że przynajmniej tutaj wszystko jest w porządku. - Co dostałaś? - Czwórkę. - Oksana nie wytrzymała i zachichotała. - To tylko dlatego, że miałam kaca, Saszka, chyba naprawdę coś mnie oświeciło. W naszej grupie piątek nie było w ogóle, połowa czwórek, połowa trójek... no i trzy dwóje. - No co ty!

- Tak. W waszej grupie też trzy osoby dostały dwóje. Ta idiotka Liza - Oksana westchnęła, - boję się o nią... Poza tym Denis Miaskowski i Korzennikow... Żeńka zdała na tróję. No i Korzennikow zapłacił za to swoje bara-bara... A ty co, żałujesz go? Ty?! - I co teraz będzie? - spytała Saszka po chwili milczenia. - Cała szóstka ma poprawkę trzynastego. - A... - zacięła się, nie mogąc mówić. - A gdzie jest Pawlenko? - zapytała w końcu. - Nie wiem. Przyszła z zaliczenia w pełnym szoku i od razu gdzieś się zmyła... No wiesz, trzeba było się uczyć, a nie kręcić tyłkiem. No to się dokręciła. *** W środku nocy Saszkę obudziła cisza. W akademiku nigdy nie bywało tak cicho. Wstała i włożyła szlafrok. Oksana spała, a łóżko Lizy było puste. Saszka wyszła na korytarz; zegarek wskazywał wpół do trzeciej. W świetle lamp martwo połyskiwało linoleum. Saszka zeszła na parter, nie bardzo wiedząc po co. Tam, w kuchni, ktoś powinien przecież być. Stanęła w drzwiach. Kostia łkał bezgłośnie, klęcząc i zatykając sobie usta skrajem niebieskiej podkoszulki. Na stole, wśród brudnych naczyń, leżał zmięty kawałek żółtawego papieru - telegram. Saszka stała w bezruchu, wszystko już rozumiejąc. Nie mogła jednak w to uwierzyć. - Babciu - wydusił z siebie Kostia przez łzy. - Nie wybaczę im tego... ni... gdy... babciu! I pochylając się, oparł czoło o podłogę. *** Przez ostatnie półtora roku Saszka kilka razy słyszała, z jakim trzaskiem rwą się nitki, którymi był zszyty znajomy świat. Sądziła, że do tego przywykła. Katastrofa, która przydarzyła się Kostii, na nowo uświadomiła jej, że podczas tych wszystkich miesięcy chodziła po skraju przepaści. Zakuwanie, zakurzone książki,

nieskończona liczba życiowych drobiazgów, tworzyły ostrze brzytwy, na którym balansowała... I na razie utrzymywała równowagę. Na razie. Trzeciego stycznia Kostia pojechał na pogrzeb. Połowa grupy odprowadziła go na stację. Saszka została. Liza także nie pojechała. Denis Miaskowski, z którym Saszka nigdy się nie przyjaźniła, siedział na ławce pośrodku podwórka i skupiony wodził gałązką po śniegu. W odpowiedzi na pytające spojrzenie Saszki pokręcił głową. - Nic takiego. Mogło być gorzej. Jego kuratorem była Lilia Popowa; tego wieczora Saszka doszła do wniosku, że Denis miał szczęście. Wieczorem Liza gdzieś wyszła. Na nieśmiałe pytanie, czy nie potrzebuje pomocy, odpowiedziała takim spojrzeniem, że Saszce zdrętwiały wargi. Liza miała swoje relacje z Faritem Korzennikowem i Saszka małodusznie wolała nie wiedzieć, w jaki sposób dziewczyna zapłaci za oblany egzamin. A sesja toczyła się zwykłym trybem; Saszka słyszała, jak jeden ze studentów drugiego roku mówił w korytarzu do kolegi: - Słuchaj, wielu małych skosili... - Tylko niech nie mówią, że nikt ich nie uprzedzał - rozsądnie odparł jego rozmówca. Saszka znów przestała spać. Kładła się do łóżka, patrzyła w sufit, przewracała z boku na bok, wstawała i szła do kuchni pić herbatę. Oksana chrapała beztrosko, a Liza ślęczała nad zbiorem ćwiczeń. Saszka wyobrażała sobie, jak musi być przerażona. Portnow, który nie należy do ludzi pobłażliwych, może jej przecież nie dać zaliczenia także za drugim razem. Na tej uczelni nie istnieje coś takiego, jak miłosierdzie. Vita nostra brevis est... Myślała o mamie. Tam, daleko, jest normalny świat i zwyczajne życie. Ludzie pracują, śmieją się i oglądają telewizję; wkrótce Saszka się w nim pojawi - nie na długo. Na miesiąc. A potem będzie musiała wrócić do instytutu, znowu robić te ćwiczenia, czytać te paragrafy i czuć na szyi żelazną obrożę z kolcami skierowanymi do wewnątrz. Okrutną obrożę... bardzo okrutną. Idzie tam, dokąd ją prowadzą. Zmienia się, blaknie od środka, ma w głowie myśli kogoś innego. I nie może się wyrwać. Cały pierwszy rok, grupa „A” i „B”, w milczeniu wziął się do nauki. Kostia wrócił siódmego, a Boże Narodzenie wypadało tuż przed egzaminem z filozofii.

Saszka poszła odpowiadać jako pierwsza, bez przygotowania. Wyrecytowała wszystko, co wiedziała o Arystotelesie i Kancie. Wykładowczymi, uśmiechając się życzliwie, wpisała jej do indeksu piątkę. - Proszę nie oblewać Korzennikowa - rzekła cicho Saszka. - Jest w żałobie. Umarła mu babcia. Filozofka podniosła na nią zdziwione spojrzenie. Nie odpowiedziała i wręczyła jej indeks. Kostia dostał troję, choć świadkowie twierdzili, że nie otwarł nawet ust. Zbliżał się dwunasty stycznia, ostatni egzamin i wyjazd. Pełna strachu cisza, która ogarnęła pierwszy rok po zaliczeniu ze specjalizacji, powoli mijała. Studenci już się śmiali, całowali i przynosili za pazuchą do kuchni wódkę i czerwone wino; oceny z filozofii cieszyły i wszyscy mieli nadzieję, że historyczka również nie będzie się czepiać. Kostia z nikim nie rozmawiał. Wydawał się nie zauważać Żeni Toporko, która kręciła się w jego pobliżu. I - z czego Saszka z rosnącym przerażeniem zaczęła sobie zdawać sprawę - w ogóle się nie uczył ani nie robił ćwiczeń. Szedł - wręcz staczał się ku kolejnej porażce. - Nie żałuj go - powiedziała Oksana. - Podobno tak z Żeńką skakali, że złamali łóżko w dziewiętnastce. Trzeba było nóżkę podeprzeć deską. Saszka milczała. - Jakkolwiek by było, jest synem waszego kuratora. To sprawy rodzinne. - Zauważyłam. - Poza tym - ciągnęła niepewnie Oksana, - ile staruszka miała lat? Siedemdziesiąt sześć? W końcu w tym wieku... Pod spojrzeniem Saszki zamilkła, udając, że bardzo interesuje ją zawartość garnka na kuchence. Wyglądało na to, że w całym instytucie tylko ona potrafiła gotować i od czasu do czasu dogadzała sobie - i sąsiadom - jakimś wymyślnym domowym ragout albo pierogami z kapustą. Saszka wyszła z kuchni. Zeszła na parter i zapukała do drzwi pokoju numer siedem. Rozległ się głos Zachara: - Wejdź! Weszła. W pokoju panował potworny bałagan. Na krzesłach i podłodze walały się sterty ubrań, od bielizny do zimowych kurtek. Stoły były pokryte warstwą podręczników,

błyszczących czasopism z nagimi dziewczynami, pomiętych kartek, skarpetek i brudnych plastikowych talerzy. W powietrzu stał ciężki zapach stęchłego papierosowego dymu, znacznie gęstszego niż w sypialni Saszki. Zachar siedział nad książką. Lonia, trzeci mieszkaniec pokoju, stał w kącie z uniesionymi rękami i wpatrywał się w jeden punkt. Wcześniej, jeszcze we wrześniu, taki obrazek wystraszyłby Saszkę do tego stopnia, że nawaliłaby w spodnie. Teraz domyślała się, że Lonia najprawdopodobniej wykonuje ciąg myślowych ćwiczeń. Kostia leżał na swoim łóżku odwrócony twarzą do ściany. - Szkoda gadać - rzekł Zachar, widząc zmartwioną minę Saszki. - Mówię mu, ucz się, durniu, bo będzie jeszcze gorzej. A on nic, nie wyrobił. Na naszym roku też był taki jeden... załamał się podczas pierwszej sesji. - Skreślili go z listy? - zapytała głuchym głosem. - Skreślili... Całkiem go skreślili, na dobre. Odbiło mu i... A ty po co przyszłaś? Saszka spojrzała na Kostię. - W jaki sposób pożyczyłeś okulary od Portnowa, Zachar? - Poszedłem i poprosiłem. - I zgodził się? - Jasne. Powiedział, że będzie odjazdowo. - Tak powiedział? - No... mniej więcej. A co? - Nic... Co z nami będzie? Zachar kilka razy pstryknął włącznikiem stojącej na stole lampy. - Ja i ty sobie poradzimy. Lońka też. A ten... sam nie wiem. - Co z nami będzie, kiedy skończymy instytut? Chłopak milczał przez chwilę. - Zmienimy się... wszystko się zmieni. Wzrok, słuch, cały organizm ulegnie przemianie. To do trzeciego roku. Potem... podczas sesji zimowej będziemy mieć bardzo ważny egzamin, przejściowy. I wtedy... - Co? - Nie wiem. Myślisz, że na drugim roku o wszystkim nam mówią? Wydaje mi się, że w ogóle przestaniemy być ludźmi. - I kim się staniemy? Robotami? - Chyba różnie. Na trzecim roku, po egzaminie, rozpoczyna się specjalizacja. Według mnie tak to wygląda.

- Ale po co to wszystko? Po co to jest potrzebne? I komu? Lonia patrzył i nie mrugał. To, co działo się w pokoju, w ogóle go nie interesowało. Zachar pocierał koniec nosa i uśmiechał się ze zmieszaniem, jakby coraz bardziej wstydził się za Saszkę i jej pytania. - A wykładowcy są ludźmi? - nie rezygnowała. - Wuefista na pewno. - Nie o niego pytam! Dobrze wiesz, o kogo mi chodzi! Zachar oblizał wargi. - Wiem dokładnie tyle, co ty... Jakiego koloru masz włosy? - Czarne - odparła Saszka ze zdziwieniem. - No, ciemnokasztanowe... A... - A mi się ciągle wydaje, że fioletowe. - Zachar ze znużeniem zamknął oczy. Wszyscy inni mają żółte, a ty fioletowe. Takie kolorowe plamy... Portnow twierdzi, że to normalne i przejdzie. Saszka znów spojrzała na Kostię. Nie spał. Wiedziała, że udaje. - Bądź ostrożna podczas ferii - powiedział Zachar. - Jedna dziewczyna z naszego roku pojechała po zimowej sesji do domu, zabawiła się, no, wolność uderzyła jej do głowy, i powiedziała rodzicom, że niby trafiła do jakiejś totalitarnej sekty, że ją trują halucynogenami i żeby ją ratowali, bo traci rozum. A starych miała wpływowych, położyli ją do drogiej kliniki i zaczęli leczyć. - No i co? - Kiedy Farit przywiózł ją po tygodniu, była już całkowitą sierotą. Uczyła się jeszcze przez jeden semestr, oblała letnią sesję i naprawdę zwariowała. Jest teraz w jakimś psychiatryku. - Kłamiesz! Zamknął oczy. - Słuchaj, udało mi się zdać specjalizację, ale mam jeszcze egzamin z angielskiego. Chciałaś coś powiedzieć Kostii? Wstrzymała oddech. Podniosła ze stołu kubek z niedopitą herbatą i wylała leżącemu na głowę. Kostia podskoczył. Oczywiście nie spał; spojrzał na Saszkę jak na kata. - No i czego chcesz?! Czego? Daj mi spokojnie zdechnąć! Dajcie mi wszyscy spokojnie zdechnąć! - Weź się w garść! - rozkazała Saszka.

I ze zdziwieniem usłyszała w swym głosie intonację charakterystyczną dla Portnowa. *** Do drugiego podejścia Kostii pozostały trzy dni. - Musisz to zrobić. Innymi sprawami zajmiesz się później. - Nie mogę. Nie... - Zamknij się! Co z ciebie za mężczyzna? Jesteś śmieciem, jesteś mięczakiem, babą i impotentem! Padasz po pierwszym ciosie! Kostia tylko niżej opuścił ramiona. - Posłuchaj - rzekła Saszka. - Jeśli się tego wszystkiego nauczymy... Jeśli dotrwamy do końca studiów... To zapewne staniemy się tacy jak oni. I będziemy mogli rozmawiać z nimi jak równy z równym. Wtedy zemścimy się na twoim ojcu. Obiecuję ci to. Chłopak powoli podniósł oczy. Po raz pierwszy Saszka dostrzegła w nich coś innego niż rozpacz i poczucie klęski. - A jeśli nas pokonają, nie będziemy mogli się zemścić. Na razie jesteśmy słabi. Ale staniemy się inni. Znajdziemy sposób, aby się z nimi policzyć. - Nie uda mi się - oświadczył. - Zrobienie dziesięciu ćwiczeń przez trzy dni jest nierealne. - Realne. Robiłam nawet po dwadzieścia. - Co?! - Bierz tę książkę! I czytaj ćwiczenie na głos! Mijały godziny. Saszka coraz częściej miała ochotę go uderzyć. Przywalić mu, żeby wziął się w garść. Aby się skoncentrował i dokończył to, co było już przeszło w połowie gotowe. Nie była w stanie zobaczyć tego, co dzieje się w jego wyobraźni, jednak po wzroku i oddechu nauczyła się odróżniać sukcesy od kiksów i zacięć. Kiedy pomylił się pod koniec długiej serii złożonej z pięciu skomplikowanych ćwiczeń, nie wytrzymała i uderzyła go w twarz. Podskoczył gwałtownie i złapał się za policzek. - Co ty wyprawiasz?! - Weź się w garść! - wrzasnęła Saszka w jego czerwone, zaszczute oczy. - Weź się w garść i zrób wszystko od początku albo naprawdę ci przyłożę!

Dopiero po chwili poczuła, jak pali ją dłoń. Zdziwiła się, bo nigdy nikogo nie uderzyła. Nawet na żarty. A teraz była gotowa złapać stojącą w kącie miotłę na długim kiju i tą pałką na serio przetrzepać mu skórę; i sprawić ból. Pod wieczór zachciało mu się spać, lecz Saszka go nie puściła. Siedziała z nim przez całą noc, a rano, koło dziewiątej, Kostia sam poczuł i zrozumiał, jak należy robić te ćwiczenia. Siedzieli w korytarzu akademika na wyniesionych z pokoju krzesłach. Wokół panował harmider; studenci chodzili, tupali, krzyczeli, śmiali się, skarżyli na niewyspanie i prosili nawzajem o coś do jedzenia. I w tej właśnie chwili Kostia uwierzył, że za dwa dni dostanie zaliczenie. A Saszka dopiero teraz zrozumiała, jakie piekło chłopak nosił w sobie przez te wszystkie dni. *** - Saszeńka! Jak fajnie, że zadzwoniłaś! Jutro po ciebie wyjdziemy. Przygotowujemy dla ciebie niespodzianki, ale się zdziwisz! - Strasznie cię przepraszam, mamo, ale... nie będę mogła jutro przyjechać. Zapadła chwila ciszy. - Sasza... jak to? Co się stało? - Jeden chłopak zdaje powtórkę. Pomagam mu. Nastąpiła kolejna chwila ciszy. - Co to za chłopak? - Kolega z roku. - Ale przecież... tak na ciebie czekaliśmy... to w końcu stary Nowy Rok. - Postaram się przyjechać czternastego - powiedziała Saszka. - Wcześniej nie mogę. Słowo honoru. *** Z historii, o dziwo, także dostała piątkę. Chociaż w ogóle się nie przygotowywała. Bardzo podszedł jej zestaw pytań. Saszka słuchała tych wykładów, sumiennie robiła notatki i teraz bez trudu przypominała sobie wszystko, do najdrobniejszych szczegółów. - Powinno być więcej takich studentów - rzekła rozpromieniona historyczka, a Saszka, skromnie opuszczając oczy, poprosiła:

- Mam jeszcze do pani taką sprawę... Korzennikowa spotkało wielkie nieszczęście... Jest w takim stanie... Proszę mu postawić trójkę, a ja przypilnuję, żeby to nadrobił. Historyczka maglowała Kostię prawie przez godzinę, niczego z niego nie wycisnęła i długo się wahała, zaciskając usta. W końcu jednak postawiła mu troję. Tego samego dnia wieczorem niemal wszyscy studenci pierwszego roku rozjechali się do domów. Zostało tylko kilka osób, których pociągi odjeżdżały rano, i poprawkowicze. Oraz Saszka. Na trzynastego wyznaczony był także ów bardzo ważny „egzamin przejściowy” dla studentów trzeciego roku. Nikt nie żartował na temat pechowej daty. W na wpół opustoszałym akademiku panowała niezwykła cisza. Rano wszyscy studenci trzeciego roku zebrali się w auli. Liza, Denis i Kostia czekali w sali wykładowej numer jeden (pechowcy z grupy „B” podchodzili do poprawki godzinę później). Saszka snuła się po korytarzach; z auli nie dochodził najmniejszy nawet dźwięk. Jakby w ogóle nikogo w niej nie było. Potem wyszedł Portnow. Odniosła wrażenie, że jest rozdrażniony. Zdążyła ukryć się za nogą konia z brązu, a on przeszedł do sali wykładowej. Usłyszała, jak powiedział suchym tonem: „No to zaczynamy, Pawlenko pierwsza”. Saszka przygryzła wargę. Minęło pięć minut. Dziesięć. Piętnaście. Potem z sali, niczym korek z butelki, wyskoczyła Liza. Blada jak kreda, aż się Saszka wystraszyła. Liza zauważyła ją i przełknęła ślinę. - I co? - nie wytrzymała Saszka. - Zdałam - rzekła szeptem Liza. Po czym rzuciła się Saszce na szyję i wybuchnęła płaczem. Było to nieoczekiwane i nawet trochę bolesne, bo zegarek Lizy zaczepił o kosmyk jej włosów. Dziwnie się czuła; nikt jeszcze nie wypłakiwał się na jej piersi. Czytała o tym tylko w powieściach. Jej biały sweter zrobił się mokry od łez i smarków Lizy. Zmieszana Saszka niepewnie pogładziła ją po plecach. - Już dobrze... dałaś radę. Liza odsunęła się i wycierając twarz rękawem pobiegła do damskiej toalety. Po drodze albo się potykała, albo próbowała tańczyć rock’n’rolla. Dała sobie radę,

pomyślała Saszka. Nie wiem, co zrobił z nią Farit, ale zdecydowanie nie pachnie to pobłażliwością. Drugi wyszedł Denis. W odróżnieniu od Lizy nie był blady, lecz czerwony. - No i jak?! - Tróją! - Denis sam nie mógł w to uwierzyć. - Ale numer... Przecież to... - A Kostia? - Zdaje. - Denis myślał już o czymś innym. - Wiesz, Saszka, schleję się dzisiaj jak świnia. Pójdę do miasta... Upiję się w bramie i będę walał w rynsztoku. I uśmiechnął się, jak Kopciuszek na myśl o królewskim balu. Denis także odszedł. Egzamin studentów trzeciego roku wciąż trwał. W auli, podobnie jak w całym instytucie, panowała cisza. Saszka, nie mogąc nad sobą zapanować, zaczęła mierzyć krokami korytarz. Na zewnątrz zza chmur wyszło słońce. Zalśniła szklana kopuła nad konnym posągiem. Ogromny jeździec wypłynął z mroku, jakby został oświetlony reflektorem. Kto to taki? Dlaczego tu stoi? Saszka nie przestawała chodzić, wsłuchana w odgłos swoich kroków. Czas mijał. Kostia wciąż nie wychodził. W końcu drzwi się otwarły. Saszka rzuciła się przed siebie i omal nie wpadła na Portnowa. To on wychodził z sali numer jeden z okularami na końcu nosa i jasnym „końskim ogonem” przerzuconym przez ramię. - Samochina... Cofnęła się o krok. Portnow zlustrował ją od stóp do głów; nie widzieli się od chwili, gdy postawił jej piątkę w indeksie. - No cóż, dałem mu zaliczenie. - Portnow nieznacznie skinął głową. - Dałem, chociaż... A ty pójdziesz ze mną. Ruszył w kierunku szklanej budki portierki. Saszka zajrzała do sali i zdążyła zobaczyć Kostię, spoconego i wymęczonego, jednak nie załamanego. - Zdałeś? Kiwnął głową, jakby wciąż nie mogąc w to uwierzyć. Portnow wziął od portierki klucze i złożył w zeszycie krótki podpis. - Idziemy do sali trzydzieści osiem, Samochina. Szedł korytarzem, podzwaniając kluczami w opuszczonej ręce. A Saszka dreptała za nim posłusznie. - Biłaś go? Przekręcił klucz w zamku.

- Nie... To znaczy tak. Tak się złożyło, że... - Rozumiem. Wejdź. Weszła do środka. Odwrócone krzesła zadzierały nogi ku sufitowi, leżąc siedzeniami w dół na jedynym w sali stole. Portnow postawił je z powrotem na podłodze. - Chodź tutaj. Uderzył ją po oczach jaskrawozielony promień światła, załamany w różowym kamieniu pierścienia. Zachwiała się, lecz Portnow mocno złapał ją za łokieć. - Kiedy masz pociąg? - Nie wiem. Oddałam bilet, który miałam na dzisiaj, i... - Jasne. W kasach nie ma już biletów, możesz nie wyjechać. Przełknęła ślinę. Portnow wyjął papierosy i zapalniczkę. Zapalił i od razu zgasił papierosa. - Wybacz. Zapomniałem, że nie palisz. Saszka była zdumiona. Portnow był pierwszą osobą w instytucie, która zwróciła uwagę na taki drobiazg. I to w chwili, kiedy wyraźnie bardzo chciało mu się palić. - Wszystko mi jedno - powiedziała. - Przyzwyczaiłam się. Proszę zapalić. Schował papierosy i usiadł. Gestem polecił, aby zrobiła to samo. Przycupnęła na skraju krzesła. - Przez pana umarła babcia Kostii... to znaczy Korzennikowa. - Przeze mnie? - Przez to, że nie dał mu pan zaliczenia. - Nie dałem mu go, bo nie był przygotowany. Reszta należy do Farita. - A co, Farit jest maszyną, która wykonuje wyroki? Gilotyną? - Zapytaj go o to sama. - Na twarzy Portnowa pojawił się zmęczony uśmiech. Za co biłaś tego obiboka? Saszka opuściła oczy. - Nie chciał... nie mógł się skupić. - Farit robi to samo. Na swoim poziomie. Zacisnęła leżące na kolanach dłonie. - Dlaczego nam to robicie? Za co? Czy jesteśmy jacyś wyjątkowi albo w czymś wam zawiniliśmy? Portnow zaczął pstrykać zapalniczką. - Nie. Nie zawiniliście. Ale powinniście się uczyć, pilnie uczyć, a wy nie chcecie tego robić.

- Bo nikt nam nie wyjaśnił, czego i po co się uczymy. - Gdyż i tak nie będziecie w stanie tego zrozumieć. Jeszcze nie teraz. Saszka patrzyła, jak zapalniczka w jego dłoni co chwila wypuszcza żółty płomyk i wciąga go z powrotem. - Czy kiedy uczy się dziecko rysować kółka, wie ono, na czym polega podstawowa motoryka ręki? A chłopak ze wsi, który idzie do szkoły z internatem, niby wiele rozumie z tego, co dzieje się wokół? - Wiele! Rozumie to, co najważniejsze! Prawdziwy pedagog potrafi zainteresować... wyjaśnić... Portnow odchrząknął. - Czym jest weryfikacja, Samochina? - Empirycznym potwierdzeniem teoretycznych tez, drogą powrotu do naocznego poziomu

poznania, kiedy idealne abstrakcje utożsamiają się z

obserwowanymi obiektami - odparła Saszka ze zdziwieniem Przytaknął. - Wasza nauka jest obserwowanym obiektem. A raczej obserwowanym procesem. Jednak na danym poziomie rozwoju nie jesteście w stanie pojąć ani uświadomić sobie tego, co tak naprawdę się z wami dzieje. Równie dobrze można by zebrać w dżungli młode szympansy i za pomocą pewnego procesu zapoczątkować ich przekształcenie... nie, nie w ludzi. W modele procesów i zjawisk zachodzących w świecie na wszystkich jego poziomach; w inflację, globalizację, ksenofobię... Masz pojęcie, jak zrobić z małpy model kryzysu na giełdzie? Saszka milczała. - Taka właśnie weryfikacja. - Portnow wykrzywił twarz w uśmiechu. - A ty jesteś dobrą dziewczynką, Saszo, i balansujesz na krawędzi, nad samą przepaścią. Nie chcę cię stracić. Patrzyła w jego nieruchome oczy z maleńkimi źrenicami. - Słuchaj mnie uważnie. Jutro pojedziesz do domu. Co prawda nie wiem, jak wygląda sytuacja z biletami, ale miejmy nadzieję, że ci się uda. Podczas całych ferii, do czternastego lutego, zabraniam ci zaglądać do podręczników ze specjalizacji. Zrozumiałaś? Przytaknęła, nie opuszczając oczu. - Bądź bardzo ostrożna. Panuj nad atakami rozdrażnienia, nad agresją. Wiem, że to dla ciebie coś nowego, ale jesteś teraz bardzo niebezpieczna dla otoczenia.

Szczególnie dla tych, którzy znali cię wcześniej i pamiętają jako spokojną i ugodową dziewczynkę. - Nie mogę być niebezpieczna - rzekła Saszka. - Zamknij się, kiedy ja mówię... Unikaj dużego tłumu. Wstrząsów nerwowych. Od razu kup bilet powrotny. Czternastego chcę cię widzieć na zajęciach, nie spóźnij się. I jeszcze jedno: żadnych wynurzeń przed matką. Mówię to wszystko, bo dobrze ci życzę. - Zauważyłam - rzekła Saszka głuchym głosem. Portnow uśmiechnął się. - Jesteś wolna. Możesz już iść. *** Kostia spotkał ją w ciemnym korytarzu i objął, niemal łamiąc jej żebra. Z uprzejmości znosiła to przez chwilę, po czym się odsunęła. - Saszka... - Gratuluję - rzekła oficjalnym tonem. - I życzę dalszych sukcesów w nauce. Wybacz, muszę się spakować, jadę do domu. I zostawiając go, wróciła do akademika. O dziwo, było jej lekko na duszy. Oksana wyjechała jeszcze wczoraj. Liza gdzieś zniknęła. Saszka wrzuciła do walizki wszystko jak leci, jednak nie zdołała zamknąć wieka i połowa rzeczy wróciła do szafy. Za oknami szybko zapadał zmrok. Spojrzała na zegarek, było wpół do siódmej. Pociąg przyjeżdżał na stację o jedenastej dwadzieścia trzy; niestety nie miała biletu i nie bardzo wiedziała, co w tej sytuacji zrobić. Iść na peron? Czy może jednak najpierw do kasy? Sapiąc wytaszczyła walizkę z pokoju i zeszła po schodach na dół. Przez głowę przemknęło jej wspomnienie: wraz z Kostia, jako żółtodzioby, przekraczają po raz pierwszy próg akademika, schody, walizka... Za stolikiem dyżurnej jak zwykle nikogo nie było. Saszka powiesiła klucz na haczyku z numerem „dwadzieścia jeden”. Znów padał śnieg. Przez wąski zaułek wyszła na ulicę Sacco i Vanzettiego i rozejrzała się w poszukiwaniu taksówki. Nie zobaczyła ani jednej. Nigdy się w tym rejonie nie pojawiały. Będzie musiała, wlokąc ze sobą walizkę, przejść przez zaśnieżone ulice do centralnego placu i tam czekać na autobus. To nic, ma przecież czas.

- Aleksandro! Poznała ten głos i zamarła. - Czekam na panią. Nie miała ochoty się odwracać. Po prostu stała, kurczowo trzymając rączkę walizki. Po chwili walizka została jej odebrana. - Czekam na panią z samochodem. Żeby podrzucić na dworzec. Jedziemy? - Nie wsiądę do pana samochodu - oświadczyła Saszka, czując, że jej oczy znów robią się wilgotne. - Proszę odejść. Niespiesznie padał śnieg. Świeciła się latarnia. - Proszę o zwrot długu - rzekł Farit Korzennikow zupełnie innym, rzeczowym tonem. - O monety. Przypomniała sobie, że zostawiła je w akademiku, w pokoju, schowane pod materacem. - Są... tam. - Proszę pójść i przynieść mi je. W końcu na niego spojrzała. W jego ciemnych okularach odbijały się płatki śniegu. - Zaraz przyniosę. Biegiem wróciła do akademika. Zerwała klucz z haczyka. Wróciła do siebie, znalazła woreczek i zamknęła pokój. Wyszła na ulicę. Korzennikow czekał na nią, przestawiwszy walizkę na chodnik. - Proszę. Zważył pakunek w dłoni. - Trzydzieści siedem... Ma pani pełne napięcia życie wewnętrzne, Aleksandro. Powstrzymała się od odpowiedzi. - Mogę zdobyć dla pani bilet, Saszo, nawet jeśli nie ma ich w kasie. I podwiozę panią pod sam wagon. - Nie ma takiej potrzeby. Do widzenia. Nie oglądając się ruszyła ulicą, ciągnąc za sobą walizkę - stawała się coraz cięższa, a jej kółka więzły między brukowcami, grożąc wywrotką. Za Saszką, nie pozostając w tyle i nie wyprzedzając jej, wlókł się samochód; nie wiedziała, jakiej marki. Słyszała jedynie przytłumiony dźwięk skradającego się po śniegu auta.

Zdyszana zobaczyła w końcu przed sobą światła centralnego placu. Autobus miał przyjechać za pół godziny; na przystanku czekał dość spory tłum. Samochód Korzennikowa - mlecznobiały nissan - zatrzymał się nieopodal. Kupiła bilet na autobus i stanęła w kolejce. Śnieg przestał padać. Wiatr rozpędził chmury i wyssał Saszce spod kurtki resztki ciepła. Autobus się spóźniał. Kiedy przyjechał - mały i powolny - okazało się, że dla wszystkich nie wystarczy miejsca. Ludzie zaczęli się kłócić. Kierowca obiecał, że wróci i zrobi jeszcze jeden kurs. Saszka przemarzła do szpiku kości. Był stary Nowy Rok. Na niebie zaroiło się od gwiazd. Korzennikow stał obok swego samochodu. Nie odjeżdżał. Czekał z rękami w kieszeniach płaszcza i patrzył w górę, na niebo. Po raz drugi autobus przyjechał kilka minut po jedenastej. Saszka, ciężko dysząc z wysiłku, wciągnęła walizkę przez wąskie drzwiczki i postawiła ją obok czyjegoś tobołu; rozległy się przekleństwa, tym razem pod jej adresem, gdyż nadepnęła komuś na nogę. Próbując nie zwracać na nic uwagi, przycupnęła obok walizki i westchnęła z ulgą, gdy światła Torpy powoli ruszyły do tyłu. Ma jeszcze ponad godzinę czasu do pociągu, zdąży. Niemożliwe, żeby w kasie nie zawieruszył się jakiś bilet. Autobus buksował i grzązł w zaspach. Wszyscy pasażerowie, oprócz kilku niedołężnych staruszek, musieli go z nich wypychać; silnik ryczał, z rury wydechowej walił dym, a spod kół leciał śnieg. Saszce zmarzły palce u nóg; najpierw się denerwowała, potem złościła, a w końcu zrobiło jej się wszystko jedno. Autobus dotarł na stację cztery minuty przed odjazdem pociągu. Ci, którzy mieli bilety, popędzili na peron. Saszka pobiegła do kasy; okienko było zamknięte, wisiała na nim kartka: „bilety wysprzedane”. Usiadła na drewnianej ławie. Znów nawiedziło ją wspomnienie, jak z Kostią spędzali tu poranek, jedli kanapki i znaleźli notatkę: „Natychmiast stąd wyjedź”. Do budynku dworca wszedł Korzennikow. Zatrzymał się obok zamkniętej kasy. Saszka nie patrzyła w jego stronę. Słyszała, jak nadjechał pociąg, ale nawet nie próbowała wstać. Ludzie zaczęli biegać. Zazgrzytały bufory. I niemal od razu znowu szczęknęły; pociąg zaczął się toczyć, nabierając szybkości, zagwizdał i odjechał. Korzennikow podszedł do Saszki i usiadł obok niej.

- Posłuchaj, szanuję twój wybór... Ale pociąg za pół godziny zatrzymuje się w Galcach. Samochodem można tam dojechać w piętnaście minut. Podwieźć cię? Saszka odwróciła głowę. - Czego pan ode mnie chce? - Chcę ci pomóc. Odpowiadam za ciebie. - A przed kim będzie pan odpowiadał za Kostię, za... Za wszystko? - Przed kimś na pewno odpowiem - odparł bez uśmiechu. - Chodźmy. I wziął jej walizkę. Była zbyt przemarznięta i zmęczona, aby się sprzeciwiać. Włożył jej walizkę do bagażnika białego samochodu i otworzył Saszce drzwi. Zanurzyła się w cieple; drzwi zamykając się miękko cmoknęły. Korzennikow usiadł obok. Zdjął rękawiczki, po czym wyjął termos. - Wypij, to herbata z koniakiem. Z hukiem przejechał pociąg towarowy. Saszka wypiła łyk i oparzyła wargi. Odetchnęła głęboko i napiła się jeszcze raz. - Weź moją wizytówkę. Na wszelki wypadek. Położył jej na kolanach prostokątny kartonik z numerem telefonu, jednak bez imienia i nazwiska. - Zapnij pasy. Samochód wyjechał na szosę i od razu nabrał prędkości. Saszka zerknęła na prędkościomierz, wskazywał sto trzydzieści kilometrów na godzinę. Korzennikow patrzył przed siebie; po obu stronach drogi rozpościerał się las. Długie snopy świateł skakały, wznosząc się i opadając na nierównościach drogi. Wsunęła wizytówkę do kieszeni kurtki. - Czy jest pan człowiekiem? - Może uściślilibyśmy najpierw terminologię. Kim jest człowiek? Dwunożną, pozbawioną piór... - Mówię poważnie. - Ja także nie żartuję. Saszka zamilkła. - Posłuchaj, Saszo. Jestem ci bardzo wdzięczny za to, co zrobiłaś dla mojego syna. Wyciągnęłaś go za uszy... Uratowałaś... przed czymś bardzo nieprzyjemnym. Jesteś niezwykle dzielną dziewczyną. - I pan mi to mówi? Pan?! Nie odrywał wzroku od drogi.

Po dziesięciu minutach wpadli na maleńką stacyjkę z trzech stron otoczoną lasem. A po kolejnych piętnastu przyjechał pociąg. Korzennikow zamienił kilka słów z konduktorką, wsunął jej coś w rękę i kiwnął na Saszkę. - Szerokiej drogi. I włożył jej walizkę do przedsionka. *** Wagon okazał się sypialny. Konduktorka, nie mówiąc ani słowa, ulokowała Saszkę na górnej półce w przedziale służbowym. Dziewczyna położyła się i zasnęła tak jak stała, w dżinsach i swetrze, a gdy się obudziła, za oknami migotał w słońcu śnieg i była już prawie jedenasta przed południem. Pociąg przyjechał bez opóźnienia. Saszka dostrzegła na peronie mamę i Walentyna, rozglądających się niespokojnie. Po kilku minutach mama złapała ją w ramiona, objęła z całej siły, puściła i cofnęła się o krok. - Oho! Co z tobą? - A co? - spytała Saszka ze zdziwieniem. - Zdaje się, że jesteś wyższa... O jakieś pięć centymetrów. Coś takiego! Złapali taksówkę i z honorami odwieźli studentkę do domu. Mama ciągle coś mówiła, śmiała się i wszyscy wokół dowiadywali się, że Saszka zdała pierwszą sesję na piątkę. Wiedział już o tym taksówkarz i spotkani w windzie sąsiedzi. Także wszystkie koleżanki mamy, które tego dnia dzwoniły, były natychmiast informowane o tej nowinie. Saszka zauważyła, że mama również się zmieniła; stała się weselsza i łagodniejsza, szczęśliwsza... głupsza? Odpędziła tę myśl od siebie. Ręka całkiem się już mamie zagoiła, a gips został zdjęty. Mieszkanie pachniało inaczej niż zwykle - w znajomą atmosferę wbił się klinem zapach Walentyna, który urządził się tu dawno i na dobre. Teraz jest to także jego mieszkanie, pomyślała Saszka z przygnębieniem. W jej pokoju wszystko było po dawnemu. Te same dywaniki i te same książki na półkach. Na ścianie wisiał nowy kalendarz; na obrazku widniały zaśnieżone jodły, styczeń. Saszce trudno było uwierzyć, że to jej pokój, jej mieszkanie, łazienka i toaleta; że nie trzeba stać w kolejce, żeby wziąć prysznic, ani brać ze sobą papieru toaletowego, gdyż na rolce wisi własny, o delikatnym cytrynowym zapachu, uosabiający poczucie komfortu.

Czy naprawdę jeszcze wczoraj o tej samej godzinie ona, Kostia, Liza i Denis stali w holu instytutu pod brzuchem konia z brązu? Czy naprawdę Farit podwiózł ją wczoraj do pociągu? „Jestem ci bardzo wdzięczny...”. Czy naprawdę wszystko, co jej się przydarzyło, jest prawdą? Położyła się na swojej kanapie. I właśnie to poczucie - że leży na wiernej, twardej kanapie, a nie na „sierocym” łóżku z pancerną siatką - ostatecznie przekonało ją, że jest w domu. *** Wieczorem było wspaniałe przyjęcie, goście i zamówiony w cukierni tort. Koleżanki mamy składały jej gratulacje. Walentyn, który przez pół roku rodzinnego życia lekko przytył, krzątał się po kuchni, budząc zachwyt zebranych kobiet. Saszka uśmiechała się, kiwała głową i czasem coś mówiła. Goście początkowo przyglądali jej się z ciekawością, potem ze zdziwieniem, a w końcu z niepokojem. Mama z jakiegoś powodu zaczęła się denerwować. Saszka przeprosiła i poszła do swojego pokoju. Położyła się, zasnęła i nie słyszała, jak goście się rozeszli. - Dobrze się czujesz, Sańka? - zapytała mama rano. - Jasne, że tak. A co? - Nabrałaś dziwacznego przyzwyczajenia, zamierasz w pół słowa i patrzysz w jeden punkt. Co to za moda? - Nie wiem - odparła Saszka szczerze. - Może się zamyślam? Mama westchnęła. *** Przez te cztery miesiące rzeczywiście urosła o cztery centymetry. Kreska zrobiona kiedyś na framudze drzwi wykluczała pomyłkę. Saszka przestała rosnąć jeszcze w ósmej klasie, gdy osiągnęła metr i sześćdziesiąt sześć centymetrów. A teraz miała metr siedemdziesiąt. Mamę to dziwiło i cieszyło. - Macie tam jakieś wyjątkowe zajęcia z wychowania fizycznego? - Jasne! Mamy świetnego wuefistę! Mama chciała wiedzieć wszystko o instytucie, panujących tam warunkach i wykładowcach. Saszka mówiła wyłącznie prawdę, starannie oddzielając to, o czym można opowiedzieć, od tego, co należy zachować w tajemnicy. Dim Dmitrycz

dostarczał wspaniałego materiału do rozmowy; szczególnie jego dobroć, młodość i to, jak mistrzowsko tańczy rock’n’rolla. - Pewnie wszystkie dziewczyny się w nim zakochały? - Kilka na pewno. - Saszka zaczerwieniła się, choć zarazem pozostawała absolutnie spokojna. Intuicja podpowiedziała jej, że w tej chwili po prostu trzeba się zaczerwienić. Dobrym tematem do opowiadań były historyczka i filozofka. Saszka chwaliła się, z jaką obrotną dziewczyną mieszka w pokoju, jak świetnie zakleiły okna i że teraz w pokoju w ogóle nie jest zimno. Ogrzewanie? Były z tym problemy, ale nie trwały długo. Pijaństwo?! No co ty, mamo, w akademiku panuje tak ostra prohibicja, no i kierowniczka chodzi i pilnuje... - A jak będzie w końcu z tym przeniesieniem? - wtrącił się któregoś razu Walentyn. - Z jakim przeniesieniem? - Chciałaś się przecież z tej Torpy przenieść, pamiętasz? - Tak. - Saszka przez chwilę miała pustkę w głowie. - Szczerze mówiąc... To naprawdę dobry instytut, są tam świetni wykładowcy, znajomi z roku... Może nie warto się przenosić? Mama z Walentynem wymienili spojrzenia. - Wyobraź sobie - powiedziała łagodnie mama - że będziesz się kiedyś starać o pracę. Od razu zapytają cię, jaki instytut skończyłaś. I okaże się, że masz dyplom nikomu nieznanej prowincjonalnej uczelni z małego miasteczka. O której nikt nawet nie słyszał. - Zastanowię się - rzekła Saszka pospiesznie. - Ale i tak nikt nie przenosi się po pierwszym semestrze, prawda? - Ale trzeba przygotować grunt - odparł Walentyn pouczającym tonem. Saszka przytaknęła, żeby jak najszybciej zakończyć tę rozmowę. *** Po kilku dniach poczuła, że tęskni. Wydawało się to niewiarygodne, jednak tak właśnie było. Saszka tęskniła za akademikiem i za znajomymi z roku. Zajęcia ze specjalizacji, paragrafy i ćwiczenia, znane wysiłki i drobne sukcesy, zwykła codzienna praca ludzi, którzy pragną się uczyć - wszystko to, jak się okazało, stanowiło sens jej życia. A tu, w domu, w cieple i

komforcie, tego sensu nie było. I nie miało znaczenia, czy obudzisz się o dziesiątej rano, czy o dwunastej; będziesz oglądać telewizję czy pójdziesz na spacer do parku, albo do teatru czy na koncert; i tak jest to pozbawione sensu. Dzień poszedł na marne, potem kolejny dzień i cały tydzień. Saszka gnuśniała i gapiła się w sufit, powoli lecz nieuchronnie pogrążając się w depresji. - Dlaczego ciągle siedzisz w czterech ścianach? Idź na spacer. Zadzwoń do kogoś. Co słychać u twoich znajomych ze szkoły? Wiesz, gdzie studiują? Naprawdę cię to nie interesuje?! Tydzień przed końcem ferii Saszka wybrała się do parku. Tego samego, wielokrotnie zmierzonego krokami i porośniętego znajomymi krzakami. Tej zimy park się zmienił; urządzono w nim lodowisko, drzewa przyozdobione były lampkami i girlandami, a pusta od wielu lat szopa zamieniła się w wypożyczalnię łyżew. Nie jeździła na łyżwach od szóstej klasy. Weszła na lód i rozkładając ręce ruszyła przed siebie, przygotowana na to, że będzie niezgrabna i powolna. Nic podobnego, już po chwili czuła ostrza łyżew tak, jakby były przedłużeniem jej własnego ciała, a nierówny, pokryty wybojami lód zdawał się być wygodnym i znajomym podwórzem. Zrobiła okrążenie. Przestała myśleć, po prostu się poruszała. Leciała, wyobrażając sobie, że powierzchnia lodu jest zaśnieżoną ziemią daleko w dole. Migały lampki zawieszone na nagich gałęziach, a śnieg mienił się barwnymi iskrami. Saszka ślizgała się, nie zauważając niczego dookoła; odrobinę zdziwiona, choć bardziej uradowana. Minęły dwie godziny, nim poczuła się zmęczona i zaczęła rozglądać w poszukiwaniu ławki. Siedzieli przy samym skraju lodowiska. Dość duża grupa: czterech chłopaków i tyle samo dziewczyn, a w samym środku brylował Iwan Koniew, student prawa, posiadacz kędzierzawej miękkiej brody. - Cześć, Koniu. - Cześć, Sania. Świetnie jeździsz na łyżwach... Ej, chłopaki, posuńcie się! I Saszka usiadła z nimi. *** Wszyscy byli studentami najbardziej prestiżowych wydziałów - oprócz jednej dziewczyny, uczennicy, siostry któregoś z nich. Choć na nią także czekało w przyszłości coś ekonomiczno-międzynarodowego z prawniczą nutką. Ze współczuciem

wypytywali Saszkę, jak tam jest, w tej Torpie? Można tam dostać kiszone ogórki? A w akademiku są pewnie pluskwy? - Tylko karaluchy - uspokoiła ich Saszka. - Niezła jazda, Wania! Może przeniesiesz się do Torpy? Dziewczyna, która zadała to pytanie, była typową córeczką mamusi w różowym, drogim kożuszku. W żaden sposób nie mogła zrozumieć, dlaczego marnują wieczór na idiotycznym lodowisku, kiedy normalni ludzie już od dawna siedzą w przyzwoitych klubach. Saszka potwornie ją drażniła; zdaje się, że dziewczę leciało na Wanię Koniewa. Co chwilę dzwoniła jej komórka, jakby na pokaz. - Może się przeniosę - rzekł Koniew. - A co? Saszka zmieniła buty i oddała łyżwy do wypożyczalni. - Wyrosłaś - powiedział Iwan, oglądając ją od stóp do głów. - Wcale mi się nie wydawało. Wspólnie zaszli do jakiejś kafejki, pili piwo i Saszka czuła się zadziwiająco dobrze. Dwa albo trzy razy udało jej się nawet zażartować i wszyscy się śmiali, nawet dziewczyna z komórką. Było już koło północy, kiedy impreza dobiegła końca i towarzystwo rozjechało się taksówkami do domów. Został tylko Wania Koniew, który postanowił odprowadzić Saszkę do domu. - Bardzo się zmieniłaś, Samochina... - Jak? Sama jestem ciekawa, słowo honoru. - Jak by ci to powiedzieć... - Iwan rozłożył ręce. - Patrzę na ciebie i odnoszę wrażenie, że nigdy cię nie znałem. A my przecież od pierwszej klasy... - Racja - powiedziała Saszka. - Ale tak to przecież bywa. No wiesz, ludzie dorośleją. - Może rzeczywiście powinienem przenieść się do Torpy? Udało się jej tego nie skomentować. - Zmieniła ci się twarz - kontynuował Koniew. - Oczy... są dziwne. Źrenice... nie używasz przypadkiem narkotyków? - Nie - odparła ze zdziwieniem. - A jak będzie się nazywać twój zawód? - To się okaże na trzecim roku - rzekła po chwili milczenia. - Egzamin przejściowy... Potem specjalizacja. - Aha - rzekł Koniew i było absolutnie jasne, że niczego nie zrozumiał. - A... kiedy patrzysz w jeden punkt... co tam widzisz?

- Ja? - Tak jak przed chwilą. Już myślałem, że o mnie zapomniałaś. - Ja?! - Słuchaj, a tam, w Torpie, spotykasz się z kimś? Saszka zwolniła kroku. - Nie. Miałam jednego chłopaka, ale... krótko mówiąc, teraz już nie. - Aha - rzekł znowu Koniew. - A tak na serio, w końcu się przecież przeniesiesz? Na normalną uczelnię, bliżej domu? - Tak na serio? Nie. Zatrzymali się przed domem Saszki, na pogrążonym w półmroku podwórku. Świeciły się okna, matowo płonęła samotna latarnia, a po dróżce od przejścia podziemnego szedł mężczyzna w futrzanej czapce, z teczką pod pachą. Zasiedział się w pracy, czy co? - Za tydzień wyjeżdżam - rzekła szeptem Saszka. - Szkoda. Zostaw chociaż adres. - Torpa, ulica Sacco i Vanzettiego dwanaście, pokój dwadzieścia jeden, Samochina Aleksandra. Napisz, jeśli... Z mroku za plecami przechodnia wynurzyły się trzy postacie. Mężczyzna z teczką nie zdążył się nawet odwrócić, został uderzony w głowę i upadł. Potoczyła się czapka, którą napastnicy od razu podnieśli. Iwan kurczowo chwycił Saszkę za rękę. Tych trzech, którzy przewrócili przechodnia na ziemię, wcale nie zamierzało natychmiast uciekać z łupem; bili leżącego, kopali go w brzuch i w twarz, deptali... Jakby rozprysło się rozbite szkło. Jakby w twarz uderzyło wiele szklanych odłamków. Saszka wyrwała się z kurczowych objęć Koniewa. - Stać! Przestańcie, gnoje! Przypomniały jej się słowa Portnowa, ale niczego nie mogła zrobić. Nienawiść do kanalii, katujących bezbronnego człowieka, była silniejsza od wszelkich ostrzeżeń. Zostawili swoją ofiarę i odwrócili się. Widok biegnącej dziewczyny wyraźnie ich zdziwił; zdaje się, że jeden nawet rozciągnął usta w ironicznym uśmiechu. Na biały śnieg, w świetle dalekich latarni pobłyskujący błękitem, bryznęła krew. Najpierw cienką strużką, a zaraz potem potokiem, fontanną. Gwiazdy w szczelinach chmur rozmyły się przed oczami; po ciele przeszedł mróz, drapiąc jak

papier ścierny. Saszka zorientowała się, że siedzi w zaspie, obok leżą nieruchome ciała trzech mężczyzn, a czwarty chrypiąc odpełza w stronę drogi. Bardzo bolały ją ręce. Saszka spojrzała na dłonie; palce wskazujące pokryte były lepką warstewką krwi, jakby miała na nich ciemne naparstki. Rozejrzała się, szukając kogoś. Przecież przed chwilą ktoś tu był. Panowała cisza, było ciemno, ulicą przejechał samochód, jednak nie zatrzymał się. Saszka zanurzyła dłonie w śniegu. Niedaleko, w przejściu podziemnym, był telefon. Na pogotowie można zadzwonić bezpłatnie. Zero-trzy. *** Rano, zbierając się do pracy, mama podśpiewywała i kroiła chleb. Saszka wyszła ze swojego pokoju i słowa wręcz podchodziły jej do gardła. „Mamo - chciała powiedzieć - nie puszczaj mnie do Torpy. Nie pojadę tam. Coś tam ze mną robią, a ja nie wiem, co. Nie mogę tam jechać, boję się”. - Dzień dobry, Saszeńko. - Mama uśmiechnęła się i zarzuciła za ucho kosmyk włosów, który opadł jej na oczy. - Zjesz jajecznicę? Z kiełbaską? Saszka zobaczyła jej twarz, delikatnie podświetloną porannym słońcem. Mama była żywa, zdrowa i szczęśliwa. Za ścianą szumiała woda, to Walentyn brał prysznic. - Mhm - mruknęła Saszka nie rozwierając warg. Wróciła do swego pokoju i zamknęła drzwi. Opadła na czworaki. Zemdliło ją; niewypowiedziane słowa rozsypały się po pokoju złotymi, uwalanymi w śluzie monetami. *** - Proszę wstawać! - Co? Ciemność. Kołysanie wagonu. - Za piętnaście minut Torpa! Proszę wstawać, ma pani bilet do Torpy! Pod zakurzonymi kolejowymi kołdrami spali ludzie. Okna zapotniały i gdzieniegdzie pokryły się szronem. Widać było siekący na zewnątrz śnieg i gdzieś na stoliku dzwoniła łyżeczka w pustej szklance. - Chcę, żeby to był sen - wymamrotała Saszka. Nic się jednak nie zmieniło.

CZĘŚĆ DRUGA

Pod koniec kwietnia wyjątkowo długa chłodna wiosna nagle przeszła w niemal ciepłe lato. Pewnego ranka, o wpół do piątej, Saszka obudziła się z twardym postanowieniem umycia okna. Ptaki już się budziły, a chmury rozproszyły. Saszka usiadła na łóżku; odkąd trzeci rok zdał egzamin „przejściowy” i przeniósł się do „innej bazy”, w akademiku zrobiło się przestronniej. Liza znalazła w końcu kwaterę i mieszkała teraz w mieście, w zaułku znajdującym się pomiędzy ulicą Sacco i Vanzettiego i ulicą Pracy. Oksana przeniosła się do koleżanki z grupy „B” i Saszka, co było niezwykłym luksusem, miała do swojej dyspozycji cały pokój numer dwadzieścia jeden. Namacała stopami kapcie. „To są kapcie, nie jest w nich zimno”, pomyślała. Podniosła się z łóżka. Stała przez chwilę, przymierzając się do zdradliwego wektora ciężkości, i podeszła do okna. Przez ostatnie tygodnie miała ochotę odtworzyć na szybie swoje odbicie. Malowała wieczorami, gdy na zewnątrz było ciemno, a w pokoju paliło się światło. Używała gwaszu. Codziennie wychodziło inaczej. Światło poranka na próżno próbowało przebić się przez jej obraz; gwasz był nieprzejrzysty i leżał na szkle grubą warstwą. „Trzeba nabrać wody - pomyślała Saszka. - Okna myje się wodą”. Podeszła do drzwi. Framugi miały paskudny zwyczaj wyślizgiwać się, jak marynowany grzyb spod widelca. Dlatego najpierw namacała drzwi rękami, oznaczyła przeszkodę z prawej i lewej strony, i dopiero wtedy wyszła.

Matowo pobłyskiwało linoleum. Odległe okno odbijało się na pokrytej farbą olejną ścianie. „Jakie to piękne” - skonstatowała. I ruszyła korytarzem, na wszelki wypadek trzymając się ręką ściany. Blaszane wiadro stało tam gdzie zwykle, pod zlewem. Saszka nabrała wody do trzylitrowego słoika i przelała ją do wiadra. Potem zrobiła to jeszcze dwa razy. „Dziewięć litrów wody”. Wzięła wiadro za cienką rączkę i zaniosła do pokoju. Podczas jej nieobecności drzwi zdążyły odsunąć się o pół metra. Saszka uderzyła czołem o framugę i rozchlapała trochę wody. „To nic. Teraz przejdę”. Ścierki - skrawki starych powłoczek - były schowane za kaloryferem. Ogrzewanie zostało wyłączone przed dwoma tygodniami. Dziewczyna zerwała papierowe taśmy, wyciągnęła ze szczelin żółte piankowe uszczelki, zamoczyła ścierkę i rozchlapując wodę przeciągnęła po gwaszowym obrazie z góry na dół i z lewa na prawo. Jej namalowane odbicie miało nie wiedzieć czemu błękitne oczy. Oczy. Trzeba widzieć. Ostatnio mogła myśleć wyłącznie o tym, co widać oczami. Linijki w podręczniku także były widoczne; Saszka czytała, starając się nie poruszać ustami i pod jej wzrokiem kartki zmieniały kolor. Czerwień pełzła od grzbietu książki i zalewała stronę jak sok z żurawiny, po czym kartka powoli blakła, robiła się żółta, a potem szmaragdowa. Podczas czytania dziewczyna w ogóle nie myślała. Gwasz zaczął się rozmazywać. Wodziła ręką z boku na bok, czasem opuszczała ścierkę do wiadra, nie wykręcała jej jednak; własne ciało wydawało jej się rozluźnione i rozmyte jak ta farba. Jakby Saszka była kałużą gorącego wosku. Przestrzeń dookoła niej ściskała się i wydłużała, czas odłamywał wskazówki zegara i błądził we wnętrzu elektronicznego budzika. Czas nikomu nie służył i przed nikim się nie rozliczał. Dopiero co było wpół do piątej, a już jest ósma i trzeba zbierać się do instytutu. Wrzuciła ścierkę do wiadra. Przez wciąż jeszcze mętną szybę spojrzała na niebo. Otwarła okno; na zewnątrz było chłodno i pachniały bzy. „Zbierać się do instytutu”. Przeniosła spojrzenie na uchylone drzwi szafy. „Szafa na ubrania”. Włoży jakieś ubranie. Dżinsy. Wziąć książki. Zeszyty. Pora iść na zajęcia. Pierwsza jest filozofia. Szła przez tłum studentów pierwszego roku, witając się, kiwając głową, a nawet się uśmiechając. „To są ludzie. Trzeba rozmawiać”. Siadała na starym miejscu i otwierała zeszyt. Z nieruchomą twarzą słuchała ciągu niezrozumiałych słów i śmiała

się, kiedy wszyscy zaczynali się śmiać. I notowała coś na kartce; zapisywała słowo za słowem. Zawsze starała się wychodzić z sali ostatnia - żeby przytrzymać drzwi. Wszystko robiła powoli. Stopniowo. Na drugich zajęciach jest okienko. Trzeba iść poczytać podręcznik. Przytrzymując się ręką ściany szła do biblioteki. Witała się z krzesłem bibliotekarki, siadała przy oknie i otwierała moduł tekstowy w tym miejscu, gdzie zamiast zakładki była włożona urodzinowa pocztówka od mamy. Widniała na niej owca z bukietem dzwonków. Nieprzypadkowo

używała

tej

karty

jako

zakładki.

Zdrowy

rozsądek

podpowiedział jej, że urodziny córki są dla matki ważne; zadzwoniła do domu i podczas rozmowy trzymała pocztówkę przed oczami. Ze wspomnienia mamy pozostał tylko głos; Saszka jej nie widziała ani nie potrafiła sobie wyobrazić, dlatego rozmawiała z owcą. Owca się uśmiechała; Saszka zdawała sobie sprawę, że musi być radosna, więc także się uśmiechała. Od tamtej pory pocztówka przypominała jej o tym, czego nie była sobie w stanie wyobrazić. To jest owca; ona się cieszy. Miałam urodziny. Mam osiemnaście lat. Muszę przeczytać paragrafy siedemnasty i osiemnasty. „Nie spał całą noc. Zerwał ten kwiat, gdyż widział w tym czynie bohaterstwo, do którego był zobowiązany...”*. Ciągnęły się gąsienice bezmyślnych literowych kombinacji. Przyczepiały się jedna do drugiej żelaznymi haczykami. Przypominało to pływanie w mętnej wodzie. Saszka niczego nie widziała, słyszała jedynie zgrzytanie swych przemielonych myśli. A potem nagle wynurzała się na powierzchnię i na moment otwierały się przed nią odległe znaczenia. „Już przy pierwszym spojrzeniu przez szklane drzwi zwrócił uwagę na purpurowe płatki kwiatów i odniósł wrażenie, że od tej chwili dokładnie zrozumiał, czego musi dokonać na ziemi...” - Idź na obiad, Samochina. Za piętnaście minut zamykają stołówkę. „W tym jaskrawoczerwonym kwiatku zebrało się całe zło świata... całe zło; wchłonął w siebie całą niewinnie przelaną krew (właśnie dlatego był tak czerwony), wszystkie łzy, całą złość ludzkości...”

*

Wsiewołod Garszyn, Czerwony kwiatek.

Znaczenia się urwały; dalej była jedynie mętna woda. Saszka doczytywała paragraf do końca. Kładła na kartce zakładkę. Uśmiech owcy o czymś przypominał. Nie mogła zrozumieć, co to takiego. Zamykała podręcznik, chowała go do torby, namierzała framugę (w bibliotece były wyjątkowo ruchliwe i śliskie drzwi) i wychodziła. Czasem korytarz wydawał jej się bardzo ciemny, innym razem zalany jasnym światłem, tak że było widać każdą klepkę parkietu, każdą szczelinę, każdy niedopałek na dnie metalowego kubła na śmieci. „Idę korytarzem. Tam jest stołówka. Muszę coś zjeść. To jest mój bloczek”. „... Czego musi dokonać na ziemi...” Świat wokół niej zmieniał się co sekundę. Jedne połączenia się naprężały, inne zanikały. Przypominało to konwulsje; niekiedy Saszka nieruchomiała, czując, jakby w jej wnętrzu napinała się nitka, przecinając coś, wiotczejąc i znowu się naprężając. Niekiedy widziała samą siebie z zewnątrz; była maleńkim jeziorem, przypominającym roztopione lody, a w tej cieczy koloru kawy pływała żrąca grudka strachu. Nie lubiła patrzeć na swój strach. Przypominał na wpół strawiony kotlet. Jednak nie bała się, ponieważ nie widziała niczego, co mogłoby ją przestraszyć, a myśleć mogła jedynie o tym, co widziała. Czas rozciągał się i kurczył, dopóki w końcu nie nadeszła letnia sesja. *** - Co sądzisz na temat letniej praktyki, Samochina? Przez okno sali numer trzydzieści osiem wpadały niezwykle jaskrawe promienie słońca. Niemal tak jasne, jak światło odbite w kamieniu pierścienia. - Nic. Była to prawda. Cieniutka nitka myśli Saszki coraz częściej stawała się punktem. Widziała cząsteczki pyłu wirujące w promieniu słońca, stół z głęboką rysą i zielone korony lip za oknem. Lecz nie myślała o nich. - Słuchaj uważnie, co masz zrobić. Egzaminy kończą się dwudziestego piątego czerwca. Od dwudziestego szóstego masz praktykę. Nie zapomnij uprzedzić rodziców. Saszka milczała. - W sierpniu, przed rozpoczęciem zajęć, będziesz miała dwa tygodnie na wyjazd do domu. - Dobrze - powiedziała, patrząc na promień słońca.

- Mądra z ciebie dziewczyna - rzekł Portnow. - A teraz pokaż mi ćwiczenia od pięćdziesiątego drugiego do pięćdziesiątego czwartego. Pamiętaj, że masz je robić jednocześnie. Trzy procesy powinny przebiegać równolegle, z „przesunięciem” o pół taktu. Skoncentruj się. *** W połowie lipca, w rocznicę jej znajomości z Faritem Korzennikowem, Saszka siedziała na gałęzi wielkiej wiśni. Letnia praktyka polegała na tym, aby, wspinając się po drabinie w rozwidlenia gałęzi, znajdować wśród światła i cienia czerwone owoce, chwytać je w palce i ostrożnie zrywać. A potem wkładać do koszyka na szyi. Sad był olbrzymi. Gałązki wiśni przeplatały się ze sobą. Owoce wisiały w gronach, można było je zrywać nawet stojąc na ziemi, jednak prawdziwy przepych zaczynał się u góry, w koronie. Saszka najadła się wiśni do obrzydzenia. Jej nowa podkoszulka była upaprana w wiśniowym soku. Wargi wydawały się ogromne, jakby zostały nadmuchane. Wiśniowy sok zebrał się pod krótko obciętymi paznokciami. Czuła się dobrze. Martwiło ją jedynie to, że trzeba oddać wszystkie podręczniki. Kiedy powiedziała Portnowowi, że zgubiła zbiór ćwiczeń, ten przyszedł do jej pokoju i wyciągnął książkę ze szczeliny za kaloryferem. Od tej chwili Saszka przestała się uczyć. I nie myślała. Po prostu patrzyła. A także czuła; ciepło, wiatr, szorstkość kory na dłoniach, dotyk wiśni na twarzy. Był jeden z letnich dni, niezwykle ciepły i jasny. Liście, rozpościerające się wokół Saszki, chroniły przed palącym słońcem. Studentów pierwszego - teraz już drugiego - roku przywieziono rankiem ciężarówką. W dzień dostaną obiad. Czas jednak upływa, w połyskujących wiśniach odbija się słońce i twarz dziewczyny. Obiadu nie ma, a nadszedł już następny dzień. I minął już tydzień, chociaż wciąż trwa ten sam dzień. Czas przypomina kokardkę. Potem zepsuła się pogoda. Nadciągnęły chmury, wróżąc nadejście burzy. Saszka rozchyliła gałęzie nad głową i przyglądała się niebu, jakby chcąc zapamiętać je na zawsze. Patrzyła na brzeg chmury, który przysłonił słońce i uzyskał przez to barwę rtęci. Na rdzawą jak u meduzy otoczkę ciężkiego obłoku. Na płaski wir nieba, przypominający odcisk palca. Nadciąga burza, pomyślała, będzie ulewa, muszę się schować.

Wciąż jeszcze myślała o tym, co widzi. Lecz zaczęła się niepokoić, bo odnosiła wrażenie, że zaglądała w przyszłość. Przewidywała to, co wydarzy się za kilka minut. - Będzie padać - rzekła na głos. Nikt nie odpowiedział. Sad był rozległy i praktykanci już dawno stracili się z oczu. Saszka zeszła z drzewa. Ostrożnie przesypała wiśnie z koszyka do skrzynki. Na wszelki wypadek przykryła owoce kawałkiem plastiku, leżącym opodal na trawie. Potem położyła się na plecach i zaczęła patrzeć do góry. W całym sadzie panowała cisza, jak na zajęciach u Portnowa. Liście znieruchomiały. Saszka spoglądała przed siebie. Nad jej twarzą unosiła się warstwa nagrzanego powietrza. Wyżej unosiła się druga, w której brzęczały muchy. Jeszcze wyżej rozpościerała się gęsta korona wiśni, a Saszce wydawało się, że jest ona przezroczysta. Dalej znajdowały się zastygłe masy powietrza, a nad nimi gruba warstwa chmur. A jeszcze wyżej stratosfera. Chmury zawirowały i jednocześnie Saszka spadła w niebo. Kiedyś już zdarzało jej się tego bać. W dzieciństwie, podczas pobytu w podmiejskim domu wypoczynkowym, tak właśnie leżała na łące i bała się, że wpadnie w niebo. Właśnie teraz to się zdarzyło. Wiatr zerwał płachtę plastiku ze skrzynki i wiśnie spojrzały z jej wnętrza wieloma ciemnymi oczami. Saszka ujrzała siebie z ich perspektywy; obraz rozpadał się na kawałki albo łączył w jedną całość i pojawiał się efekt przestrzenny. Coś podrzuciło ją niczym latawiec i pociągnęło w górę, choć leżące na trawie ciało pozostawało nieruchome. Nić, łącząca ją z tą kotwicą, pomagała jej latać i nie pozwalała unieść się zbyt wysoko. Poczuła drzewa jak własne ręce, a trawę jak włosy. Uderzył piorun, poleciały zerwane liście i Saszka roześmiała się ze szczęścia. Poczuła się słowem wypowiedzianym przez blask słońca. Wyśmiała strach przed śmiercią. Zrozumiała, po co się urodziła i co dokładnie powinna uczynić w tym życiu. Wszystko to wydarzyło się, kiedy biały zygzak błyskawicy był jeszcze na niebie. A potem lunął deszcz i Saszka oprzytomniała; przemoczona do suchej nitki, z przylepioną do ciała podkoszulką, spod której zalotnie i żałośnie prześwitywał koronkowy stanik. *** - Witajcie studenci drugiego roku.

Zajęcia ze specjalizacji odbywały się w tej samej sali numer jeden. Grupa „A” drugiego roku siedziała za stołami przypominającymi szkolne ławki. Saszka rozglądała się dookoła, ze zdziwieniem rozpoznając dobrze znane i kompletnie zapomniane szczegóły. Oto brązowa tablica, jak w szkole. Oto nierówność na pokrytej farbą ścianie. Oto ludzie, którzy byli z nią przez niemal całe lato. W pewnym momencie przestali cokolwiek znaczyć i stali się przezroczyści, jak bańki mydlane. Lecz teraz rozpoczął się drugi rok i wszystko zyskuje nowe znacznie. Zmieniła się także sama Saszka. Jakby została rozmontowana na części, a potem złożona z powrotem i na pierwszy rzut oka wszystko pozostawało po staremu. Nawet sama czuła niekiedy - jak na przykład teraz - że jest dokładnie taka sama, jak zeszłej jesieni, kiedy w auli słuchała „Gaudeamus”. Portnow otworzył cieniutki dziennik lekcyjny w papierowej okładce. - Goldman Julia. - Jestem. - Julia siedziała przechylona na bok i wodziła długopisem po zeszycie. Jej głową od czasu do czasu wstrząsały lekkie dreszcze. - Boczkowa Anna. - Obecna. - Ania co chwilę mrugała oczami, zbyt często i nerwowo. - Biriukow Dmitrij. - Obecny. - Dima zakrywał twarz dłonią, jakby raziło go słońce. - Kowtun Igor. - Jestem. - Korzennikow Konstantin. - Tutaj. - Kostia podniósł głowę. Jego włosy były spłowiałe od słońca i zmierzwione jak słoma. Siedział obok Żeni Toporko, jednak nie tuż przy niej; między nimi stało puste krzesło. - Korotkow Andriej. - Jestem. - Latem Andriej z jakiegoś powodu ostrzygł się na zero i przypominał świeżo upieczonego, opalonego rekruta. - Postanowił pan oszczędzić na fryzjerze? - Portnow zmrużył oczy. - Bardzo dobrze, pasuje panu... Miaskowski Denis. - Obecny! Grupa rzecz jasna pojawiła się w pełnym składzie, jednak sprawdzanie obecności było przeprowadzane niczym uroczysty rytuał. Saszka oddychała pełną piersią. Sam zapach instytutu, świeżej farby, wapna, kurzu i lipowych liści za oknem

przypominał i podkreślał, że żyje, że jej egzystencja jest nasycona i barwna i wszystko wróciło na swoje tory - wrzesień, nauka, sala wykładowa numer jeden i blask słońca. - Pawlenko Jelizawieta. - Jestem - rzekła Liza. Miała na sobie niezwykle obszerne dżinsy ze zwisającymi szelkami. Paradoksalnie te workowate spodnie tylko podkreślały jej szczupłą i delikatną sylwetkę. Opaliła się, przez co jej włosy wydawały się jeszcze jaśniejsze. - Samochina Aleksandra. - Obecna. Portnow zmierzył ją wzrokiem, zachował jednak milczenie. - Toporko Jewgienia. - Jestem! - Widzę, że porządnie pani wypoczęła. - Portnow zmrużył oczy. - Wygląda pani, jak po powrocie z drogiego kurortu. Żenia nie sprawiała wrażenia zmieszanej. W ciągu minionego roku wyraźnie wydoroślała; z zahukanego i niechlujnego brzydkiego kaczątka zmieniła się w seksowną, atrakcyjną kobietę. Szkolne warkoczyki należały już do przeszłości, latem Żenią zafundowała sobie krótką, modną fryzurę. Opalenizna na jej twarzy szła w parze z subtelnym rumieńcem. Siedząca obok Kostii dziewczyna spoglądała na Portnowa niemal bez lęku. Jakby chciała powiedzieć: jestem urodziwa, sama o tym wiem, no i co z tego? Po sprawdzeniu obecności Portnow jeszcze raz obrzucił grupę spojrzeniem znad okularów. - A więc odpoczęliśmy i jesteśmy gotowi do nowych wyzwań. W tym semestrze jak zwykle czeka nas wytężona praca. Pojawi się nowy przedmiot związany ze specjalizacją, wprowadzenie do praktyki. Wykładać go będzie Nikołaj Waleriewicz Stierch. To znakomity nauczyciel, postarajcie się go nie zawieść. Ogólnych przedmiotów będzie mniej. Obowiązkowe dla wszystkich pozostanie wychowanie fizyczne. Czy któreś z was rozmawiało już ze studentami pierwszego roku, którzy wprowadzili się do akademika? Przez rzędy przebiegł lekki szmer. - Ja rozmawiałam - rzekła Saszka. - Dziś rano do mojego pokoju wprowadziły się dwie dziewczyny. A co, nie wolno?

- Oczywiście, że wolno. Ale zapamiętajcie: jeśli ktokolwiek z was zacznie dyskutować ze studentami pierwszego roku na temat profilu naszej uczelni i jej specyfiki... programu i stylu nauczania... będzie miał do czynienia ze swoim kuratorem. Dlatego lepiej unikać takich rozmów. Szum głosów na sali przybrał na sile. - A co im mówić? - zapytał Korotkow. - Jeśli będą pytać. Portnow uśmiechnął się niespodziewanie. - Dawajcie im pożyteczne rady. Sugerujcie, żeby pilnie się uczyli i niczego nie opuszczali. Uspokajajcie, jeśli będą wpadać w histerię. Przecież jesteście już dorośli, coś wymyślicie. Przypomnijcie sobie, jak w zeszłym roku was samych wspierali moralnie obecni studenci trzeciego roku. - Będziemy ich wspierać - oświadczył Denis. Saszka odwróciła głowę. Grupa „A” drugiego roku spoglądała na wykładowcę. Ktoś siedział przechylony na bok. Komuś trudno było skoncentrować wzrok. Ktoś miał drgawki. Ktoś chichotał. Zbiorowisko dziwolągów. - Etap destrukcyjny u wielu z was jeszcze się nie zakończył - rzekł Portnow, jakby odpowiadając na jej myśli. - Co było do przewidzenia przy waszym lenistwie i braku koncentracji. Przypominam, że jedynie ci, którzy będą pilnie się uczyć, szybko i z łatwością osiągną normę... to znaczy stan, który na danym etapie stanowi normę. Ostrzegam też, że spożywanie napojów alkoholowych jest w akademiku zabronione. Studenci pierwszego roku będą oczywiście pić i na początku nie będą za to karani. Lecz gdy któreś z was będzie miało we krwi choćby ślad alkoholu... nie wspominając już o narkotykach, gdyż jeśli ktoś na danym etapie nauki zapali choćby trawkę, przepadnie... Jeśli więc znajdę w czyimś pokoju alkohol, sprawię, że do końca życia będziecie mieli mdłości na samą myśl o wódce. Czy to jasne? Są jakieś pytania? W jego okularach odbijał się wzór okiennych framug. Pytań nie było. - To wszystko, jeśli chodzi o sprawy organizacyjne - powiedział Portnow. Starosto, podręczniki leżą na stole. Proszę rozdać wszystkim moduł tekstowy, stopień czwarty i zbiór zadań, stopień trzeci. - Znowu jestem starostą? - odważył się zapytać Kostia. Portnow uniósł brwi. - Czy grupa ma jakieś inne kandydatury?

- Niech starościną zostanie Samochina - zaproponowała Liza. - Jest prymuską i udziela się społecznie. Ktoś zachichotał, jednak śmiech szybko ucichł. - Samochina - rzekł Portnow, nie patrząc na Saszkę - i bez tego będzie miała w tym semestrze masę pracy. Korzennikow, straciliśmy już przez pana dwie minuty. Proszę wykonać polecenie. Podręczniki były stare i pachniały kurzem. Saszka nie mogła się powstrzymać i otwarła zbiór zadań na pierwszej stronie. - Samochina! - okrzyk zabrzmiał jak uderzenie. - Nikomu nie pozwoliłem otwierać książki! Niechętnie zamknęła podręcznik. Już początkowe wersy pierwszego zadania sprawiły, że przeszył ją słodki dreszcz. *** Dwa spędzone w domu tygodnie okazały się dla Saszki ciężką mordęgą; co chwilę musiała się powstrzymywać, być posłuszną, słuchać, na czas odpowiadać i uśmiechać się. Starała się ze wszystkich sił, jednak mama była coraz bardziej zaniepokojona. - Sania - spytała pewnego ranka, gdy zostały w kuchni same. - Nie zrozum mnie źle, ale... pokaż ręce... Początkowo Saszka nie zrozumiała, o co jej chodzi. Okazało się, że mama szuka „ścieżek” od ukłuć i chociaż ich nie znalazła, niezbyt się uspokoiła. - To śmieszne, mamo. Skąd ci to przyszło do głowy?! - Dziwnie się zachowujesz. Mówisz od rzeczy. Patrzysz... nieobecnym wzrokiem. Możesz mi powiedzieć, co się z tobą dzieje? Palisz coś? Wciągasz? Łykasz tabletki? - Przysięgam - rzekła Saszka zmęczonym tonem - że w życiu niczego nie próbowałam. Nie piję nawet wódki. Mama najwyraźniej nie uwierzyła. Sama wydawała się zdenerwowana; raz była podminowana, to znów cieszyła się, zaczynała bać albo zapominała o swoich lękach. Pewnego razu Saszka nie wytrzymała i zagadnęła: - Mamo, coś się z tobą dzieje? Co się stało? - Aż tak to widać? - zapytała mama po chwili milczenia i oblała się rumieńcem. - O co chodzi? - Saszka zatrzepotała powiekami.

- Oczekuję dziecka - rzekła mama po prostu. - Z Walikiem. To znaczy z Walentynem. - Jak to?! - A tak. - Teraz mama starała się sprawiać wrażenie opanowanej i wręcz niefrasobliwej. - Nie jestem taką znowu staruszką, jak ci się wydaje. - Wcale mi się tak nie wydaje - wymamrotała Saszka. - Chodziło mi o coś innego... Bo przecież... - Przecież kiedy mężczyzna i kobieta się kochają, jest rzeczą w pełni naturalną, że pragną mieć dziecko. Walentyn chce, żebyśmy mieli dziecko. - A ty? - Ja też tego chcę! - mama roześmiała się nieco nienaturalnie. - A czy ty nie chcesz mieć małego braciszka? Albo siostrzyczki? - Nie wiem - przyznała po chwili zastanowienia. - To wszystko jest jakieś takie... niespodziewane. Od tej chwili zaczęła rozumieć nastrój mamy i stało się jasne, dlaczego temat „narkotyków” i jej dziwnego zachowania nie był kontynuowany. Saszka nie miała pojęcia, jak by się wykręciła, gdyby mama przyparła ją do muru i zapytała, czym tak naprawdę zajmuje się w tej Torpie?! Jednak mama miała co innego na głowie. Rósł w niej mały człowiek i właśnie na nim, nienarodzonym, a nie dorosłej córce, skupiała się cała uwaga mamy. Tak właśnie uważała Saszka, wiedząc, że jest niesprawiedliwa. Jej los wcale nie był mamie obojętny. Mama była rozdarta pomiędzy nią i nową rodziną i Saszka także czuła się rozdarta na dwoje. Bardzo chciała, żeby mama uwolniła ją od Torpy. Zarazem doskonale zdawała sobie sprawę, że to pragnienie jest nierealne i karygodne. Bała się, że mama w końcu dokopie się do prawdy, zabierze za ratowanie Saszki i polegnie w tym pojedynku, gdyż w walce z Fantem Korzennikowem nie ma najmniejszych szans. - Gdybyś studiowała na normalnej uczelni w pobliżu domu - powiedziała mama tuż przed wyjazdem Saszki - wystarczyłoby ci czasu. I chęci. Widziałabyś, jak rośnie nasze maleństwo, pomagałabyś mi... Sama byś skorzystała, przecież niedługo będziesz miała własne dzieci... Więc co z twoim przeniesieniem? - Trudno nam będzie w czwórkę - zauważyła Saszka. - To mieszkanie nie jest zbyt duże.

- Ale innego nie mamy! Być może za jakiś czas coś wykombinujemy, jakiś wariant z dopłatą, a na razie... - A na razie będę mieszkać w Torpie - oświadczyła. - Jest tam znakomity akademik. Mama westchnęła. W tym momencie bardzo chciała wierzyć, że akademik naprawdę jest znakomity. - Pójdę się spakować. - Saszka wstała. - Jutro mam pociąg, a jestem jeszcze w proszku. Poszła do swojego pokoju, usiadła na kanapie i zwiesiwszy głowę jasno zdała sobie sprawę, że w jej życiu nie będzie już miejsca na nic dobrego, starego i znajomego. Kiedy następnym razem przyjedzie do domu - jeśli oczywiście przyjedzie wszystko będzie wyglądało inaczej. Rozpocznie się nowe życie, nowe dzieciństwo. Jej pokój nie będzie już ten sam i wspomnienia, leżące niczym kurz na półkach z książkami, przeciąg wywieje przez okno. Tak, Saszka jest egoistką i przyzwyczaiła się, że mama należy wyłącznie do niej. Teraz pojawił się Walentyn, a za jakiś czas przyjdzie na świat ktoś trzeci i całkowicie zawładnie informacyjną przestrzenią tego domu. A Saszka będzie tam, na prowincji, powoli zmieniać się w inną istotę. Niezrozumiałą. Być może śmiertelnie niebezpieczną. Będzie się zmieniać i milczeć. Całe szczęście, że mama ma jeszcze Walentyna i że pojawi się dziecko, gdyż dziewczyna, która urodziła się i wychowała w tym domu, przestała już istnieć. Saszce zrobiło się siebie żal. Zorientowała się jednak - nie czując przy tym zdziwienia - że nie potrafi płakać. *** - Kurs „Wprowadzenia do praktycznej specjalizacji” obliczony jest na dwa semestry. Zimą będziecie mieć z niego zaliczenie, podobnie jak latem. Na trzecim roku czeka was jeden semestr, który wypełnią właśnie zajęcia praktyczne, a po nim nastąpi egzamin przejściowy. Jest to, moi drodzy, bardzo poważny sprawdzian. Praktyka dowodzi, że najlepiej radzą sobie z tym egzaminem studenci, którzy osiągają równie dobre postępy w specjalizacji, tak więc od dzisiaj powinniście jednakowo przykładać się do dwu podstawowych przedmiotów: mojego i Olega Borysowicza. Jednak z nim mieliście zajęcia już od roku, a mnie na razie nie znacie. Garbus rozciągnął wargi w uśmiechu.

Stał pośrodku sali, niemal dotykając głową sufitu. Gdyby się nie garbił, niewątpliwie by to zrobił. Nikołaj Waleriewicz miał na sobie czarny staromodny garnitur. Od czasu do czasu poruszał ramionami, jakby zdrętwiały mu garbate plecy. - A pracować będziemy z każdym indywidualnie. Być może potem podzielimy się na niewielkie podgrupy, po trzy-cztery osoby w każdej, jednak najpierw muszę określić wasze profesjonalne predyspozycje. W chwili obecnej na sali znajduje się tylko jedna osoba, której przyszłość jest mniej więcej jasna... - I jest nią Samochina - odezwała się Liza. - Młoda damo, czy Oleg Borysowicz nie nauczył was, że kiedy mówi nauczyciel, należy milczeć? Liza spłonęła rumieńcem, nie odwróciła jednak spojrzenia. - Tak, to Aleksandra Samochina. Ma znakomite, hm, profesjonalne predyspozycje, które ujawniły się jeszcze na pierwszym roku i z Aleksandrą będę pracował według specjalnego programu. Co nie oznacza, że wobec któregokolwiek z was będę miał mniejsze wymagania. Możecie być tego pewni. - I znów uśmiechnął się łagodnie. Wyglądało na to, że nie wszyscy wykładowcy prezentują inkwizytorski styl Portnowa. Garbus wydawał się w każdym razie dobrotliwy. Studenci zaczęli wymieniać się rozpromienionymi spojrzeniami; niektórym przeszło nawet przez myśl, że te zajęcia będzie można potraktować ulgowo. Saszka nie miała takich złudzeń. *** Listę indywidualnych zajęć praktycznych garbus zrobił sam, nie mając do nikogo wystarczającego zaufania. Saszka znalazła się na niej ostatnia, zdążyła więc posiedzieć w bibliotece i poeksperymentować z nowym zbiorem ćwiczeń. Pierwsze wrażenie nie wprowadziło jej w błąd; nowe ćwiczenia przypominały charakterem te stare, były jednak na znacznie wyższym poziomie trudności. Wielostopniowe przekształcenia znaczeń, absolutnie abstrakcyjnych, niekiedy zapętlonych, innym razem ściśniętych w punkt i gotowych w każdej chwili uwolnić się i przedrzeć na wylot przez materię urojonej rzeczywistości. Jeśli stanowiły one cudze myśli, to wydawały się do tego stopnia nieludzkie, że Saszka bała się wyobrazić sobie umysł, który był w stanie w naturalny sposób wytworzyć te chimery. Jednocześnie zaś potrafiła je już widzieć; ćwiczenia były wstrząsająco piękne w swej harmonii.

O zajęciach z garbusem przypomniała sobie na minutę przed wyznaczonym czasem. Sala numer czternaście mieściła się na trzecim piętrze, drewnianym, skrzypiącym i odbijającym echo. Saszka przebiegła przez korytarz, zmusiła się do uspokojenia przyspieszonego oddechu i zapukała do drzwi. - Witaj, Saszo. Usiądź, proszę. Porozmawiamy. W sali, zupełnie jak w szkolnej klasie, były ustawione ławki. Saszka wybrała stojącą przy samym oknie. W dole - na wyciągnięcie ręki - szumiało zielone morze lip. - No i przeleciał pierwszy rok. - Garbus usiadł naprzeciwko, za nauczycielskim biurkiem. Jego popielate włosy, proste i długie, okalały twarz niczym dwie teatralne kulisy. Ostry podbródek opierał się o wysoki biały kołnierzyk. Cały jest jakiś taki staroświecki, pomyślała Saszka. - Saszo - rzekł garbus z zadumą. - Czy nikt nigdy nie mówił pani, że jest pani szczególną i wyjątkową osobą? Która ma do wykonania szczególną, niezwykle ważną misję? - Nie - odparła pospiesznie. Garbus uśmiechnął się. - Może to i lepiej. Nie potrzeba nam syndromu gwiazdy. Jednakże, Aleksandro Samochina, nadszedł pani czas. Nie jest pani po prostu naszą najlepszą studentką, posiada pani unikalny talent. Jest pani dla nas, można by rzec, darem od losu. Czeka panią wspaniała przyszłość. A co to oznacza? Saszka milczała, zaskoczona. - Przede wszystkim oznacza to, że pani teraźniejszość to codzienna katorżnicza praca, bez lenistwa, strachu i wątpliwości. Zajęcia przygotowawcze, którymi zajmowaliście się na pierwszym roku, to pestka w porównaniu z tym, co będziecie... co będziemy musieli wspólnie opracować, opanować i czego trzeba się będzie nauczyć. Dzisiaj, właśnie w tej chwili, zaczynamy przygotowywać się do egzaminu przejściowego, który będziecie zdawać na trzecim roku, zimą. Słuchała, opierając się brzuchem o stół. Garbus mówił to wszystko z lekkim uśmiechem na twarzy, jednak nie żartował, o nie, i Saszka doskonale zdawała sobie z tego sprawę. Za otwartym oknem kołysały się lipy. Czuła na lewym policzku ciepły wiatr z ledwie odczuwalnym posmakiem jesieni. - Czy sądzi pani, że jest istotą materialną?

Pytanie zostało zadane tak uprzejmym i niedbałym tonem, że Saszka mimowolnie zatrzepotała powiekami. - Czyżby było inaczej? Garbus znowu się uśmiechnął. Siedział za nauczycielskim biurkiem, na którym leżał dziennik lekcyjny i odtwarzacz CD. Kiedyś Saszka marzyła, żeby taki mieć. - Tak - przytaknął Nikołaj Waleriewicz. - Na danym etapie jest pani znacznie bardziej materialna, niż bym sobie tego życzył. Przez trzy semestry będziemy z tym walczyć. Przez trzy semestry będziecie niszczyć swą materialną istotę i budować informacyjną. Znaczeniową. Ideową, jeśli można to tak nazwać, chociaż w danym przypadku to słowo nie jest zbyt adekwatne. My zaś, Saszo, będziemy zabiegać o dokładność. To dla nas bardzo istotne - dokładność sformułowań. Chciałaby pani o coś zapytać? Portnow nigdy nie pozwalał na taki luksus, jak zadawanie pytań. Saszka na chwilę odwróciła wzrok i spojrzała na lipy za oknem. Pierwszego dnia września były zielone jak w środku lata. Mogłaby zapytać, co ich wszystkich czeka podczas egzaminu za półtora roku. Jakimi wykazała się profesjonalnymi skłonnościami i jaki będzie jej zawód. Mogła zadać setki pytań, na które nie chciał odpowiadać Portnow i które nurtowały studentów z jej roku. Zapytała jednak: - Czy nie wie pan przypadkiem... Czy ja... wtedy... podczas ferii zimowych... nikogo nie zabiłam? Garbus nie okazał zdziwienia. - Nie. Tak na marginesie, jest to bardzo typowy przypadek. To pierwszy epizod w pani życiu, kiedy informacyjny element pani osobowości w istotny sposób naruszył materię. Niestety w sposób niekontrolowany, spontaniczny i bardzo niebezpieczny. Bardzo to pani przeżywała? Saszka odwróciła wzrok. - Rozumiem. Jeśli sądzi pani, że zamienia się ją w potwora i mordercę, to jest pani w błędzie. - A w kogo się mnie zamienia? - wyrwało się jej. Garbus poruszył ramionami, jakby rozprostowywał zdrętwiałe plecy. - Jest jeszcze za wcześnie, moja droga. Za wcześnie, aby się pani o tym dowiedziała. Jest pani jeszcze niewolnicą formy, gipsowym odlewem z marną wyobraźnią, z pamięcią i charakterem... Tak. Dam pani do użytku to oto urządzenie. -

Dłoń o niezwykle długich bladych palcach musnęła odtwarzacz. - Jeśli pani zechce, może pani niekiedy słuchać także muzyki. Jest to dozwolone. A tę płytkę - na nauczycielskim biurku pojawiła się papierowa koperta - daję pani wyłącznie do pracy. Proszę o nią dbać. Nie jest już pani studentką pierwszego roku i zdaje pani sobie sprawę, jak ważne są niektóre rzeczy. I jeszcze jedno: zanim zaczniemy zajęcia, chciałbym porozmawiać z panią o pewnych delikatnych sprawach. Powinna pani, Saszeńko, i będzie to dla pani bardzo korzystne, stracić dziewictwo. Stanowi ono poważną przeszkodę w pani rozwoju. Saszka spłonęła takim rumieńcem, że zabolały ją policzki. - Jakie to... ma... znaczenie? - Wszystko ma znaczenie. Będzie się pani zmieniać nie tylko zewnętrznie, lecz także... będzie się pani, Saszeńko, zmieniać pod każdym względem. Pani doświadczenie zmysłowe i status hormonalny mają olbrzymie znaczenie. A także fizjologia... tak. Informacyjny balans pani ciała. Bardzo cenię pani poważny stosunek do świata, pani opanowanie. Pani cnotliwość. Jednak praca pozostaje pracą. Nie chodzi o to, żeby jutro, czy pojutrze... Czas jeszcze jest. Niech jednak pani pomyśli o tym aspekcie, zgoda? *** Jaskółki wciąż nie odleciały. Krążyły nad podwórzem, być może po raz ostatni. Dokazywały gromadki podrośniętych piskląt. Saszka oceniła odległość do akademika przez podwórko. Za każdym razem była ona inna. Zdarzało się, że pokonywała ją dwoma krokami (miała wówczas poczucie spadania i wiatr w uszach). Niekiedy zaś przejście przez podwórze zajmowało całe godziny, jak wędrówka przez pustynię. Torba uciskała ramię, a Saszka nie przestawała iść w stronę ganku, który stawał się coraz bardziej odległy. Poprawiła pasek na ramieniu. Przez chwilę balansowała w miejscu, próbując utrzymać równowagę. Zrobiła pierwszy krok; jaskółka przemknęła przed jej twarzą, niemal strzygąc jej brwi ostrymi koniuszkami skrzydeł. Oto lipa. Oto ławka. Oto ganek. Saszka postawiła nogę na pierwszym stopniu schodów, przytrzymując go, żeby ganek się jej nie wyślizgnął. Nareszcie. Dotarła. Za każdym razem było łatwiej; niewątpliwie Portnow miał rację i wkrótce Saszka ostatecznie wróci do normy... a właściwie do „tego stanu, który na danym etapie wydaje się normą”.

Klucza od pokoju dwadzieścia jeden, będącego od dłuższego czasu do jej wyłącznej dyspozycji, nie było na tablicy. Odruchowo namacała framugę prowadzącą do schodów. Odwróciła głowę i napotkała spojrzenie studenta pierwszego roku. Miał krótkie włosy i był bardzo blady. Blondyn o ciemnych oczach. Patrzył na nią z przerażeniem. Saszka uśmiechnęła się, próbując go uspokoić. - Cześć. Witam na naszej uczelni. - Cześć. Co ci jest? - Nic... A co? Chłopak oblizał wargi. - Nic... To ja pójdę. - Mam na imię Sasza - powiedziała niespodziewanie dla samej siebie. - A ja Jegor. - Powodzenia, Jegor - rzekła Sasza. I ostrożnie, wymacując każdy stopień, ruszyła w górę po schodach. Jej współlokatorki, studentki pierwszego roku, już wróciły z zajęć. Saszka weszła nie pukając; na podłodze leżały otwarte walizki. Jedna z dziewcząt, Wika, czarnowłosa i kędzierzawa, wieszała ubrania w szafie. Druga, Lena, pulchna i jasna jak bułeczka z białej mąki, siedziała na łóżku z wyrazem skrajnej rozpaczy na okrągłej, niemal lalkowatej twarzy o błękitnych oczach. Obok, na narzucie, leżała książka z modułem tekstowym z cyfrą 1 na okładce. Saszka wciągnęła nosem powietrze. - Paliłyście? Wbijcie sobie do głowy, dziewczyny, że jeśli zastanę którąś z was w pokoju z papierosem, wyrzucę ją razem z nim przez okno. Jest ubikacja, tam możecie kurzyć. Wika nie odpowiedziała. Lena zgarbiła się na łóżku, obejmując się za pulchne ramiona. Saszka podeszła do swojego stołu i podniosła torbę, chcąc wyjąć z niej odtwarzacz. Wzór zadrapań na blacie stołu o czymś jej przypomniał. Momentalnie samo z siebie - przemknęło jej przez głowę zeszłoroczne ćwiczenie i gdy położyła w końcu odtwarzacz na stole, za oknem było już wyraźnie ciemniej, a w pokoju, za jej plecami, coś się zmieniło. Odwróciła głowę. Nowe sąsiadki stały obok siebie i patrzyły na nią z przerażeniem. - To normalka - rzekła Saszka. - Zamyśliłam się. Nie zwracajcie uwagi.

- Sasza - wymamrotała przez łzy Lena. - Powiedz, proszę, co z nami będzie? Czy staniemy się tacy jak wy?! Saszka uśmiechnęła się. - To nic strasznego. Po prostu przetrwajcie pierwszy semestr... I starajcie się ze wszystkich sił. Wyjdzie wam to tylko na dobre. *** Spojrzenia pierwszoroczniaków służyły jej za lustro. Widziała w ich oczach swoje odbicie: osoby wykoślawionej, całkowicie pogrążonej we własnym wnętrzu. Niekiedy zamierającej w połowie ruchu. Zobojętniałej. Z budzącym strach, przenikliwym spojrzeniem. Patrzyli na nią, nie potrafiąc ukryć lęku, a niekiedy obrzydzenia. Saszka nie chowała za to urazy. Ci młodzi ludzie przeżywali ciężkie chwile; groźbami i szantażem zostali zapędzeni do Torpy i zawaleni materiałem dydaktycznym, który przerastał ich siły. A na domiar wszystkiego byli otoczeni pokrakami, ludźmi chorymi, kalekami, a najprawdopodobniej też szaleńcami. Próbowali oczywiście trzymać się w ryzach i udawali, że wszystko jest w porządku. Ktoś przywiózł gitarę, ktoś inny magnetofon. W akademiku panował gwar, odbywały się popijawy i imprezy; studenci trzeciego roku o dziwo także brali udział w ogólnej zabawie. Gdy Saszka wyszła z pokoju z ręcznikiem na ramieniu, zobaczyła, że Zachar, sąsiad Kostii z pokoju, całuje się w korytarzu z jedną z nowych dziewczyn. Żarówka była przepalona albo ktoś ją wykręcił; rozległ się śmiech, szept, tupot nóg i dziewczyna uciekła do kuchni, Zachar poszedł za nią, a Saszka powlokła się do natrysków. Woda była naprawdę gorąca, jak w domu, i Saszka nieco się ożywiła. Natarła się ręcznikiem. Owinęła „turbanem” mokre włosy. No i minął pierwszy dzień drugiego roku; prac domowych było koszmarnie dużo, jednak jutro odbędą się zajęcia indywidualne ze Stierchem i Saszka po raz pierwszy pójdzie do niego zdawać przerobiony materiał. Na myśl o odtwarzaczu z włożonym do niego dyskiem wstrząsnęły nią dreszcze nawet w pełnej pary kabinie prysznicowej. Nałożywszy szlafrok i przytrzymując na głowie ręcznik, powlokła się do pokoju. Godzina była już późna, a praca, jak wiadomo, ma to do siebie, że sama się nie zrobi.

Sąsiadki gdzieś się wymknęły; użalać się nad sobą, jak podejrzewała. Podsuszyła włosy, położyła się na kocu z odtwarzaczem na brzuchu i pogrążyła w zadumie. Podczas dzisiejszych zajęć Nikołaj Waleriewicz po raz pierwszy nałożył jej na uszy słuchawki i włączył odtwarzacz. I Saszka - po raz pierwszy - usłyszała to. Na płytce była cisza. Głęboka, gęsta, pochłaniająca wszystko dookoła. Próbowała pochłonąć także Saszkę, która wpadła w przerażenie i zaczęła się miotać, niczym mucha złapana na lep, ze wszystkich sił utrzymując się na krawędzi, nie chcąc pogrążać się w tej miękkiej, wszechogarniającej nicości i nie zgadzając się wpuścić w siebie tego obcego, wieloznacznego milczenia. Nikołaj Waleriewicz coś mówił; widziała, jak poruszają się jego wargi. Nie słyszała ptaków za oknem, szelestu lip ani odległych kroków w korytarzu; wszystko było zalane gęstą ciszą, niczym bitumitem. Pierwsza ścieżka na płytce trwała nieco ponad dziesięć minut. Saszka oblała się potem, jak po wielokilometrowym biegu. Bluzka przylepiła jej się do pleców. - Nie tak się to robi, Saszo - łagodnym tonem rzekł garbus, zdejmując jej słuchawki. - Nie powinna się pani opierać. Powinna pani wpuścić to i przepuścić przez siebie. Powoli, nie od razu. Bez tego pierwszego kroku nie będziemy w stanie zrobić drugiego, a potem trzeciego. A mamy ich przed sobą tysiące. Nasze dzisiejsze zajęcia poszły na próżno, egzamin przybliżył się o jeden dzień i kto wie, może właśnie tego dnia zabraknie, aby była pani do niego w pełni przygotowana. - Więc co mam robić? - zapytała. - Proszę popracować z pierwszą ścieżką. Odtwarzacz posiada funkcję wielokrotnego powtarzania. Pani zadaniem jest wewnętrzne pogodzenie się z tym, co pani słyszy, a w tym celu trzeba przekroczyć w sobie określoną cechę... Cechę pospolitości. Może nie być to łatwe, jednak trzeba próbować. Nie da się nauczyć pływać, nie wchodząc do wody. Jutro oczekuję pani z pierwszymi wynikami. Pokładam w pani ogromne nadzieje, Saszo. Czekam. Tak powiedział Nikołaj Waleriewicz Stierch i skończył zajęcia. Wyszła z odtwarzaczem w torbie oraz zaniepokojeniem w duszy. I oto nadszedł czas na odrobienie na jutro pierwszej ścieżki, a ona nie była w stanie się przemóc i nawet włączyć odtwarzacza.

Akademik żył własnym życiem. Słychać było brzdąkanie na gitarach, ryk magnetofonów, śmiechy i rozbijanie naczyń. Saszka wstrzymała oddech i wcisnęła okrągły przycisk „play”. Nadeszła cisza i zalepiła jej uszy. Podeszła bardzo blisko, ogłuszająca, wszechogarniająca, gotowa wchłonąć w siebie - otoczyć i przetrawić. Było to wstrętne i przerażające uczucie. Zadrżała, zerwała słuchawki z uszu i pijane głosy za ścianą, śpiewające ostro i nieczysto, wydały jej się anielskim chórem. *** Przed samymi zajęciami, kiedy nie było już drogi odwrotu, zdecydowała się na jeszcze jedną próbę. Usiadła w niemal pustej czytelni i kiedy włączyła odtwarzacz, niemal fizycznie odczuła przejście z ciszy - w Ciszę. We wsysające ją Milczenie. Prawdopodobnie byłaby w stanie wejść do prosektorium. Mogłaby wziąć do rąk jakieś obrzydliwe stworzenie. Być może przeszłaby nawet nago przez instytut. Jeśli byłoby to wymagane na egzaminie. Nie mogła jednak i nie chciała „wpuścić w siebie” tego, co zostało nagrane na płytce. Wszystko w niej nastawione było na sprzeciw, na tworzenie ochronnego muru, który budowała pomiędzy sobą a Milczeniem. Ścieżka dobiegła końca; Saszka wrzuciła odtwarzacz do torby i powlokła się na trzecie piętro, do zalanej słońcem sali numer czternaście. - Dzień dobry, Saszo. Cieszę się, że panią widzę... Co się stało? Przesłuchała pani pierwszą ścieżkę? - Dwa razy - wymamrotała. - Dwa razy to stanowczo za mało... No cóż, sprawdźmy. Proszę założyć słuchawki. Stierch podwinął rękaw, odsłaniając perłowe lusterko umocowane na skórzanym rzemyku. Światło słońca zaczęło igrać na masie perłowej, rozszczepiając się w tęczę, łącząc na powrót i białymi rozbłyskami bijąc Saszkę po oczach. Odruchowo zacisnęła powieki. - Właśnie tak. Słuchamy pierwszej ścieżki, robimy głęboki wdech... Nie, nie w ten sposób. Co pani wyprawia? No dobrze, zacznijmy naszą próbę od początku, tyle że tym razem będzie pani przyswajać materiał, zamiast go odrzucać. Zgoda? Saszka patrzyła w dół, na drewnianą podłogę: pasy długich pomalowanych na ciemny brąz desek i czarnych szczelin między nimi.

- Saszo... - garbus zamilkł, jakby się nad czymś zastanawiając. - Niechże pani usiądzie. Porozmawiamy. Usiadła za stołem, przypominającym szkolną ławkę. - Wspaniale wypadła pani w klasie Olega Borysowicza. Wykazała się pani jako osoba obdarzona wyjątkowym talentem. Jednak na początku było przecież pani bardzo ciężko? Przytaknęła, nie podnosząc głowy. - Sytuacja w naszej klasie jest dokładnie taka sama. Tak, jest pani ciężko. Gdyż pani wysiłki są związane z, jakby to powiedzieć, wyjściem poza granice wewnętrznie dozwolonego. Posiada pani bardzo określone wyobrażenie na temat tego, co można, a czego nie. Nie mówię tu o codziennych, zwykłych sprawach, tak zwanych „pryncypiach”, lecz o wewnętrznej konstrukcji pani osobowości, o zdolności zwalczania stereotypów. Jest pani uparta, a na tym etapie przeszkadza to w nauce, gdyż nie posuniemy się do przodu, dopóki nie nauczy się pani prawidłowo pracować nad ścieżkami. Instynktownie rozumie pani, jak należy to robić i stawia pani równie instynktowny opór. Bo przecież nie robi pani tego świadomie. Mam rację? Saszka przełknęła ślinę. - Proszę tego aż tak bardzo nie przeżywać - rzekł garbus łagodnie. - Trzeba wziąć się w garść, skoncentrować... i zrobić pierwszy mały krok. Tylko jeden mały kroczek, tylko jedną, pierwszą ścieżkę. Spróbujmy zrobić to właśnie teraz, a ja postaram się pani pomóc. *** Wyszła z sali oszołomiona i z bólem głowy. Przez pół godziny nieprzerwanych „prób” mur ochronny, który budowała pomiędzy sobą, a tym, co było nagrane na płytce Stiercha, umocnił się i zrobił grubszy. Nie musiała już tak się wysilać, aby go utrzymać. Teraz Cisza i Saszka funkcjonowały całkowicie oddzielnie. Stierch był bardzo zawiedziony. Długo milczał, kręcił głową i, przenosząc wzrok z siedzącej ze spuszczoną głową Saszki na krajobraz za oknem, westchnął: - Proszę spróbować z drugą ścieżką. Pierwszą najwyraźniej całkowicie pani zablokowała. Ujawniła się w pani potężna energia, wewnętrzna siła, jest ona jednak skierowana w diametralnie przeciwną stronę! Nie na to, aby zrozumieć, lecz aby odrzucić! - Staram się - powiedziała.

- Stara się pani, lecz na odwrót. Walczy pani o siebie w znanej sobie postaci: dwie ręce, dwie nogi... Marzenia o gorącym prysznicu... Nic, co materialne, nie ma prawdziwej wartości, Saszeńko. Wszystko to, co jest naprawdę cenne, istnieje poza materią. Proszę zastanowić się nad tym w wolnym czasie. Zrozumie to pani, bo jest pani mądrą dziewczyną i pokładam w pani olbrzymie nadzieje. Zakończył zajęcia i Saszka wyszła z sali. W korytarzu czekała na swoją kolej Julia Goldman; gdy zamknęły się za nią drzwi z tabliczką 14, Saszka obiema rękami zaczęła masować twarz, ugniatać skronie i rozcierać oczy. Z drugą ścieżką historia się powtórzy. Nie miała co do tego najmniejszych wątpliwości. Jednak sama myśl o tym, że będzie musiała tego słuchać, niemal doprowadzała ją do obłędu. *** Przedmiotów ogólnokształcących zostało na drugim roku bardzo mało. „Podstawy państwa i prawa” Saszce się nie spodobały; wykładowczyni okazała się stara i swarliwa, a sam przedmiot nie miał nic wspólnego z procesem poznania, był bardzo

powierzchownym

przeglądem

kodeksu

karnego

i

cywilnego.

Potok

biurokratycznych terminów, który wyrzucała z siebie nauczycielka, dosłownie Saszkę usypiał. Pod koniec zajęć na chwilę naprawdę zapadła w drzemkę i przyśnił jej się Stierch, stojący na środku sali z ogromnymi nożycami w rękach. Obudziła się, gdy zabrzmiał dzwonek. Nauczycielka zmierzyła studentów pogardliwym spojrzeniem i pożegnała się do następnego wykładu. Następne zajęcia były z angielskiego i wydały się Saszce równie bezmyślne i nudne, jak wykład z prawa. Niekończące się konstrukcje gramatyczne, zadania, które należało wykonywać w ogólnym zeszycie, teksty, które trzeba było co miesiąc zaliczać; Saszka miała wrażenie, że czas stanął w miejscu. Ten stan rozpaczy nawiedzał ją - co prawda rzadko - w szkole szczególnie wiosną, podczas akademii albo lekcji wychowawczych. Po wyjściu do holu zatrzymała się przed tablicą z rozkładem zajęć. Dookoła kłębił się tłum pierwszoroczniaków. Saszka musiała odsunąć jakąś zagapioną dziewczynę, żeby podejść bliżej do tablicy. No tak, wychowanie fizyczne mieli trzy razy w tygodniu, a niemal całą resztę zajmowała specjalizacja z Portnowem i ze Stierchem. Zajęcia indywidualne i grupowe. A do tego dochodziły przecież zadania domowe - paragrafy, ćwiczenia, „próby” Stiercha...

Wydostała się z tłumu i powlokła w dół, do stołówki. Denis Miaskowski siedział przed pustym talerzem i oglądał coś w rodzaju ilustrowanego czasopisma z wieloma kolorowymi ilustracjami przedstawiającymi rozmyte barwne plamy. Saszka, stojąc w kolejce, słyszała jego rozmowę z Korotkowem. - Co tam masz? - zapytał Andriej. - Dostałem od Stiercha - odparł Denis po chwili, jakby niechętnie. - A tobie nie dał? - Ja dostałem książkę - Korotkow wydawał się z jakiegoś powodu zmieszany. Najzwyklejszą książkę... chociaż... - Andriucha, zaraz będzie nasza kolej - krzyknęła od stolika Oksana. - Dawaj bloczek i bierz swój rosołek! Nieco później Saszka przekonała się, że Stierch miał rzeczywiście bardzo indywidualne podejście do każdego studenta. Oksana, Liza i Andriej Korotkow uczyli się „wprowadzenia do praktyki” z książek, a Kostia ze zwiniętych w rulon wydruków. Żenia Toporko chodziła z grubym zeszytem. Saszka zauważyła, że trzech czy czterech studentów także miało odtwarzacze, tyle że kasetowe. Jednak nikt nie palił się do dzielenia z innymi wiadomościami o postępach w nauce. Od pierwszego dnia zajęcia indywidualne z garbusem stały się na roku tematem zamkniętym. Tabu. *** - Tak więc sens jest projekcją woli na przestrzeń jej zastosowania. Nie jest absolutny i zależy od wyboru przestrzeni oraz sposobu projekcji. Najbardziej utalentowani z was jeszcze na pierwszym roku, pracując z modułem tekstowym, natykali się na strzępki sensów. Jednak pierwszy rok się już zakończył! Teraz powinniście świadomie wykorzystać moduł tekstowy w charakterze pośrednika pomiędzy wami i dostępnym na danym etapie archiwum sensów. Teoretycznie może się wam pojawić cokolwiek, nawet fragment najbliższej przyszłości... Do dzwonka pozostało trzydzieści sekund, może ktoś ma jakieś pytania? Saszka westchnęła. Teraz postrzegała zajęcia z Portnowem w zupełnie innym świetle. Chociaż czytanie modułu tekstowego wydawało się pływaniem w mętnej wodzie, na powierzchni czekały na nią chwilowe olśnienia. Nawet bloki ćwiczeń, które,

przechodząc

jedno

w

drugie,

skomplikowany wzór, wzbudzały radość.

tworzyły

w

świadomości

niezwykle

- Czy ma pani jakieś pytania, Toporko? - Nieee... - To dobrze, jesteście wolni. Jutro są zajęcia indywidualne. Starosto, proszę zrobić listę... Jestem z pani zadowolony, Samochina. *** Portnow ją chwalił; sama czerpała z tych zajęć satysfakcję. Za to lekcje ze Stierchem stawały się coraz większą męczarnią. Nie udało jej się opanować drugiej ani trzeciej ścieżki. Stierch zażądał, aby wróciła do pierwszej. Dla Saszki te zajęcia były wyjątkowo nieprzyjemne i z czasem coraz więcej wysiłku musiała włożyć w samo wspięcie się na trzecie piętro i wejście do przecież jasnej i przestronnej sali numer czternaście. Na kolejnych zajęciach Stierch robił się coraz bardziej posępny. W jego łagodnym głosie słychać było nutki rozdrażnienia. - Jestem bardzo rozczarowany, Saszo. Od początku semestru minęły dwa tygodnie, a pani... Można by odnieść wrażenie, że świadomie sabotuje pani mój przedmiot. - Nie. Ja... - Nie grożę pani. Jest mi po prostu żal... i trochę się o panią boję. Nigdy nie piszę raportów do kuratorów, w każdym razie w trakcie semestru. Jednak zimą będzie zaliczenie. A jego rezultat to dokument. Jest w rejestrach i w indeksie, kurator ma wówczas obowiązek zainterweniować, a ja niczego nie mogę już wtedy zrobić. Saszka przygryzła wargę. - Nikołaju Waleriewiczu - rzekła zdławionym głosem - a może ja rzeczywiście nie jestem odpowiednio uzdolniona? Po prostu nie nadaję się do tego zawodu? Być może trzeba mnie - zacięła się - trzeba mnie po prostu skreślić z listy studentów, gdyż nie będzie ze mnie żadnego pożytku? Po co wam nieuzdolnieni studenci? Przecież się staram, słowo honoru, tylko nic mi nie wychodzi. Garbus dotknął podbródka długimi, bladymi palcami. - Niech pani wybije to sobie z głowy, Saszeńko. Po pierwsze, fakt, że została pani przyjęta, oznacza, że jest pani uzdolniona. Po drugie... należy przykładać się do nauki, a nie marzyć o tym, że będzie pani mogła się obijać. - Ale ja naprawdę przykładam się do nauki. Zawsze się przykładałam. I... robię, co mogę.

- Nie - rzekł Stierch surowym tonem i zaplótł palce. - Nie potrafi się pani zdobyć na wewnętrzny wysiłek. Znajomi z roku już dawno panią wyprzedzili, w grupie pojawili się nowi liderzy. Nieźle daje sobie radę Pawlenko, Goldman, a nawet Korzennikow. Pani zaś jest zbyt ograniczona, sama zamknęła się pani w swoich granicach. Cała praca przygotowawcza - rok niezwykle wytężonej pracy! - wszystko to na razie poszło na marne... A tak przy okazji... zastanawiała się już pani, jak rozwiązać nasz delikatny problem? - A co, mam to zrobić tu i teraz?! - nie wytrzymała Saszka. - Niekoniecznie w tej chwili. - Nikołaj Waleriewicz uśmiechnął się, jakby mówiąc: wybaczam ci tę bezczelność, głuptasie, gdyż rozumiem, że puściły ci nerwy. Jednak im szybciej, tym lepiej. Dla pani, Saszo. *** Jaskółek nie było. Saszka długo stała na podwórzu, patrząc w jasne wrześniowe niebo. Przeleciał wróbel, a wyżej, nad rzadkimi chmurami, samolot. Wyobraziła sobie, że siedzi w fotelu, wygląda przez iluminator, a w dole przepływa postrzępiona płachta ziemi z polami, lasami, jeziorami i maleńkim zamieszkałym punktem - miasteczkiem o nazwie Torpa. Zapewne z góry trudno je nawet zauważyć. Samolot odleciał, a Saszka została. Słońce przygrzewało, lecz z lip na ulicy Sacco i Vanzettiego liście opadły już całkowicie. Zaliczenie majaczyło gdzieś daleko, za deszczami i śniegami, było jednak nieodwołalne. Powlokła się na pocztę. W zasadzie błąkała się bez celu, jednak nogi same ją tam zaprowadziły. Zamówiła rozmowę międzymiastową i przez minutę stała w dusznej kabinie z plastikową słuchawką w dłoni. - Halo! - odezwał się męski głos. - Dzień dobry - rzekła Saszka po chwili wahania. - Co u was słychać? Czy mama może podejść do telefonu? - Mama przekazuje ci pozdrowienia - rzekł Walentyn jakimś niezwykle rześkim i radosnym tonem. Zbyt radosnym, jak wydało się Saszce. - Jest w szpitalu, na porodówce. Mogła zostać w domu, ale tak będzie pewniej, sama rozumiesz. Znakomity lekarz, wygodna sala, dobre warunki... I sprzyjające prognozy. Wygląda na to, że będziesz miała braciszka! Mówił lekko, bez przerw i dającego się odczuć napięcia. - A kiedy wróci do domu?

- Na razie nie wiadomo. No wiesz, lepiej dmuchać na zimne. Mam pewien pomysł... zamierzam kupić jej komórkę i wtedy będziesz mogła dzwonić do niej prosto do szpitala! - Aha - powiedziała. - A co u ciebie? Jak ci leci? Co z nauką? - Świetnie. - Saszka potarła palcem wytartą półeczkę, na której stał telefon. No, będę już kończyć... Pozdrowienia dla mamy. *** Przed pocztą stał Kostia. Saszka się zatrzymała. Podczas ostatnich tygodni nie tyle się unikali, ile zachowywali jak znający się, lecz kompletnie obcy sobie ludzie. Wymieniali się tylko uprzejmościami. - Cześć - przywitała się. - Cześć. - Przez lato Kostia zmienił się ze szczupłego nastolatka w pewnego siebie, żylastego mężczyznę. Opalił się i stwardniały mu rysy twarzy. Pamiętała, że jeszcze pierwszego września utykał na prawą nogę i trochę się jąkał, jednak teraz konsekwencje „etapu Portnowa” ostatecznie się zatarły. Kostia pozbierał się do kupy i znów był sobą. Lub niemal sobą, pomyślała Saszka ze smutkiem. Jak my wszyscy. - Dzwoniłaś do domu? - zapytał Kostia, nieoczekiwanie naruszając zasady ustalonych między nimi relacji. - Tak - odparła. - A co? - No i jak tam? - Mama będzie rodzić - niespodziewanie dla samej siebie wyznała Saszka. - Ma nowego męża. - No proszę - wymamrotał. - Właśnie tak. - Saszka zbierała się do odejścia. - Powodzenia. - Poczekaj! - zawołał za nią Kostia. - Masz pięć minut? - Pięć tak, ale nie więcej. - Ale i nie mniej? - chłopak uśmiechnął się nerwowo. Podeszli do szarej parkowej ławki, malowniczo zasypanej żółtymi liśćmi. Saszka zamrugała oczami; przez chwilę wydawało jej się, że ławka jest fioletowa, a liście niebieskie. Podczas ostatnich dni nauczyła się zmieniać kolory otaczającego ją świata - a właściwie postrzeganie tych kolorów - wedle własnego życzenia i zabawiała

się podczas nudnych wykładów z prawa, w myślach zmieniając barwę twarzy wykładowczyni, jej włosów, bluzki i chusteczki w kieszonce. - Chciałbym z tobą porozmawiać - rzekł Kostia. - Zauważyłam. - Kocham cię - oświadczył. - Co?! - Kocham cię. - Wzruszył ramionami, jakby ją przepraszając. - Wybacz mi, idiocie. Kocham cię i chcę, żebyś wyszła za mnie za mąż. Liście zrobiły się zielone, a ławka jasnopomarańczowa. Saszka mrugnęła. - A ja cię nie kocham - powiedziała. - I nie zamierzam ci wybaczać. Jeśli musisz się regularnie pieprzyć, a nie masz forsy na prostytutki, ożeń się z Żeńką. Chętnie na to pójdzie. Kostia zbladł. Saszka zauważyła, jak zagrały mu mięśnie na szczękach. Jego opalenizna, jeszcze przed sekundą brązowa, zrobiła się żółta, niemal jak cytryna. - Powodzenia - rzekła Saszka i głos jej drgnął. Sama nie wiedziała, dlaczego tak go potraktowała. Jednak słowo się rzekło. Odwróciła się i przyspieszając kroku ruszyła ulicą Sacco i Vanzettiego w kierunku instytutu. Skąd się tam wziął?! Dlaczego przyszedł do niej z tym właśnie teraz, kiedy sesja wisi nad nią jak widmo gilotyny? Kiedy mama leży na porodówce, a Walentyn umyślnie rześkim głosem mówi, jak będzie wspaniale? Latem nie myślała o Kostii... To znaczy myślała, ale tylko wtedy, kiedy widziała go na własne oczy - tak samo ospałego i zobojętniałego, jak ona. Jednak wówczas miała inne problemy. Zamieniła się w kałużę roztopionego wosku, widziała niebo na wylot, nie była jednak w stanie przejść przez zwykłe drzwi. A pierwszego września Kostia usiadł obok Żeni i Saszka uznała, że to znak od losu i zawracanie sobie głowy tym tematem jest niepożądane. Dlaczego zrobiła ten przytyk o prostytutkach? A dlaczego on w noworoczną noc przespał się z Żenią, choć przecież nawet się ze sobą nie posprzeczali? Gdyby się pokłócili, wrzeszcząc na siebie i trzaskając drzwiami na cały instytut... Wówczas byłoby to zrozumiałe. Oczywiście tak czy inaczej by mu tego nie wybaczyła. A może by to zrobiła, gdyż kłótnia to mimo wszystko inna sprawa. Ale ot tak, po prostu się upić i wskoczyć do łóżka obcej dziewczynie...? Na progu instytutu stali stłoczeni studenci trzeciego roku. Zachar odwrócił się i machnął Saszce ręką. - Witaj, młoda zdrowa zmiano! Jak leci?

- Nisko i powoli - odparła w tym samym stylu i sama się zdziwiła, od kogo z akademika przejęła to banalne powiedzonko. Jednak studenci trzeciego roku zarechotali chórem, jakby usłyszeli udany żart. *** Nadszedł październik. Siedziała w sali numer czternaście, naprzeciw niej zasiadał Stierch i oboje milczeli już dobre piętnaście minut. Saszce wyschły wargi; wszystkie słowa, które mogła powiedzieć - „Staram się”, „Przykładam się do nauki”, „Nie wychodzi mi”, „Nie potrafię” - zostały już wiele razy wypowiedziane. Stierch, przygnębiony i zmęczony, częściej niż zwykle poruszał ramionami, jakby garb bardzo mu dokuczał. Za oknem lało. Szumiała woda w rynnie. Przez lekko uchylony lufcik wpadały drobne kropelki deszczu. - Jak sobie pani radzi ze specjalizacji? Zdaje się, że Oleg Borysowicz jest z pani zadowolony? Podczas ostatnich tygodni zadawane przez Portnowa ćwiczenia o dziwo stały się dla Saszki wybawieniem. Zawiłe, niekiedy wręcz niebezpieczne, wychodziły, były wykonalne. W odróżnieniu od „prób” Stiercha. Od prawie tygodnia Saszka nawet nie tykała odtwarzacza. Czuła odrazę, a nawet wstręt. - Czy wczoraj pani pracowała? - Nie. - A przedwczoraj? - Nikołaju Waleriewiczu, ja po prostu nie jestem w stanie! Garbus posępnie pokręcił głową. - Marnie to wygląda, Aleksandro. Nie znoszę grozić, sztorcować... karać. Jednak w obecnej sytuacji to pani jest swoim największym wrogiem. Tylko pani, nikt więcej. Proszę iść i zastanowić się nad swoim losem... Pomyśleć o zaliczeniu. O egzaminie, do którego pozostał trochę więcej niż rok. I o tym, co powie pani kurator na: „nie jestem w stanie”. Kiedy zechce pani kontynuować naukę, proszę dać mi znać. Jestem gotów przeprowadzić z panią dodatkowe zajęcia. Będę pani pomagał, na ile będę w stanie. Jednak sama musi pani przekroczyć w sobie tę granicę. Musi się pani zdecydować. ***

Denis Miaskowski czekał na swoją kolej zajęć indywidualnych z Portnowem i jadł chipsy. Saszka usiadła obok niego na parapecie. - Mam do ciebie poważne pytanie, Denia. - Wal śmiało. - Kim jest Lilia Popowa? Chłopak aż się zakrztusił. Chipsy najpierw stanęły mu w gardle, po czym rozsypały się po korytarzu wachlarzem okruszków. - O kurczę! - wykaszlał w końcu. Saszka poklepała go po plecach, aż w końcu złapał oddech. - Długo nad tym myślałaś? - zapytał urażonym tonem. - Muszę to wiedzieć - powiedziała. - Zawalam wprowadzenie do praktyki. Denis ze zdumieniem wytrzeszczył na nią oczy. - Ty?! - Tak wyszło. Zawalam śpiewająco. Muszę wiedzieć, chcę... może da się zmienić kuratora, rozumiesz? Jak sądzisz? - Twoim jest Korzennikow? - zapytał Denis powoli. - Tak. - Saszka nerwowo zatarła dłonie. -

Nie

zazdroszczę.

Na

przykład

Lizka,

jeśli

powiedzieć

przy

niej:

„Korzennikow”, najpierw blednie jak ściana i zaczyna się trząść, a potem daje w mordę. I z zakrwawioną fizjonomią musisz jej długo wyjaśniać, że miałeś na myśli Kostika, który jest normalnym chłopakiem i sam cierpi przez ojca. - A Popowa? - spytała niecierpliwie. - Próbowałeś się z nią jakoś dogadać? Denis sposępniał. - Tak ogólnie... no wiesz... Ona miękko ściele, ale śpi się niewygodnie. Kiedyś rozmawiałem o tym z resztą grupy. Wszyscy kuratorzy są jednakowi. Po prostu jedni przeklinają, a inni nie. Uśmiechnął się, zadowolony ze swego żartu, i chciał coś jeszcze dodać, lecz właśnie otwarły się drzwi sali trzydzieści osiem i na korytarz wyszła Żenia Toporko, bardzo blada i skupiona. Wymieniły z Saszką spojrzenia. Żenia nagle oblała się rumieńcem, zadarła wysoko podbródek i bez słowa przeszła obok. - Co ją ugryzło? - wymamrotał Denis, podnosząc torbę. - No, życz mi... W tym momencie w drzwiach sali wykładowej pojawił się Portnow we własnej osobie z papierosem zatkniętym za ucho.

- Proszę wejść, Miaskowski, i niech pan szerzej otworzy okno... Czy to pani termin, Samochina? Co pani tutaj robi? - Chce się dowiedzieć, czy można zmienić kuratora - oznajmił Denis po prostu. Saszka zamarła. Portnow obrzucił ją uważnym spojrzeniem. - Nie można - rzekł krótko. - Niech pan otworzy to okno, Miaskowski. Będę palić. Do widzenia, Samochina. *** Następnego dnia słońce wzeszło jasne i ciepłe, w eskorcie drobnych przejrzystych obłoczków. Saszka opuściła pierwsze zajęcia, wychowanie fizyczne. Kiedy jej współlokatorki wybyły na swoją specjalizację, otwarła szafę i w gąszczu własnych i cudzych ubrań namacała swoją starą zimową kurtkę. Wsunęła dłoń w prawą kieszeń. Pusto. Włożyła rękę do lewej. Ta również była pusta, nie licząc kilku drobniaków. Z jakiegoś powodu przypomniała sobie dzień, kiedy Liza Pawlenko ni z tego, ni z owego oskarżyła ją o kradzież stu dolarów. I jak się domyśliła, że banknot wsunął się za podszewkę. A właściwie przez sekundę go zobaczyła... Potem podobne olśnienia już jej się nie przytrafiały. Albo prawie nie przytrafiały. Właściwie na nic nie licząc znów wsunęła rękę do prawej kieszeni kurtki i za podszewką z cieniutkiego syntetycznego materiału namacała prostokątną tekturkę. Niecierpliwie poszerzyła dziurę w kieszeni. Wraz z okruszkami i nitkami wyjęła pozbawioną danych osobowych wizytówkę z jednym tylko numerem telefonu. Była to komórka, choć w Torpie wciąż należały one do rzadkości. W zaułku, prowadzącym z podwórza na ulicę Sacco i Vanzettiego, unosił się zapach zbutwiałych liści. Woda z wczorajszego i przedwczorajszego deszczu tworzyła głębokie kałuże, gdyż liście zatkały studzienkę odpływową. Saszka stała przez chwilę obok budki telefonicznej na rogu, zwracając twarz ku słońcu. Potem podniosła słuchawkę i zadzwoniła pod numer z wizytówki. - Słucham - odezwał się odległy męski głos. - Dzień dobry - powiedziała Saszka ochryple. - To ja, Samochina. - Witaj, Saszo. Czy coś się stało? - Jeszcze nie. Ale wkrótce się stanie. - Przestań mnie straszyć - rzekł Farit Korzennikow.

- Czy Stierch... niczego jeszcze panu o mnie nie mówił? W słuchawce na chwilę zapadło milczenie. - Stierch i tak niczego nie powie, Saszo, w każdym razie do zaliczenia... A co się stało? Milczała, nie wiedząc, jak to wytłumaczyć. - Saszo? Słyszysz mnie? - Obleję sesję - wydusiła z siebie. - Nie zaliczę tego ani za pierwszym, ani za drugim podejściem. To już koniec. Nastąpiła kolejna chwila milczenia. - Skąd dzwonisz? - Z ulicy, z budki. Chodzi o to, że mama wkrótce urodzi drugie dziecko. - Rozumiem. Spotkajmy się za pół godziny. Na ulicy przed instytutem. *** - Będzie rodzić tuż przed zimową sesją. - I co z tego? Szli powoli ulicą Sacco i Vanzettiego. Minęli dozorcę zamiatającego liście i dziewczynkę wyprowadzającą na spacer jamnika. Sztukatorskie ozdoby starej willi zwilgotniały od deszczu; blade twarze kariatyd były obojętne i ślepe. Saszka nie patrzyła na Korzennikowa. Spoglądała przed siebie i w górę, na błękitne niebo prześwitujące przez przerzedzone korony drzew. - Chcę, żeby... krótko mówiąc chcę, żeby była zdrowa. Podobnie jak dziecko. - To zrozumiałe życzenie. I co w związku z tym? Zatrzymała się i odwróciła głowę. Zobaczyła swoje odbicie w ciemnych szkłach jego okularów. - Chcę zawrzeć z panem układ. Zapłacę, czym tylko będę w stanie. Mogę opracować sto ćwiczeń w jedną noc. Mogę... - zacięła się. - Mogę wszystko. Oprócz tego... tych... „prób”. Fizycznie nie jestem w stanie tego zrobić. Ani psychicznie! Ani w ogóle. Jeśli pan chce, może mi odrąbać rękę... - A po co mi twoja ręka? - A po co wam to wszystko? - Saszka prawie krzyknęła. - Po co wam ten instytut? Dlaczego zmuszacie nas do robienia tego... tego wszystkiego?! Dlaczego nam to robicie? No dlaczego?! Zmusiła się, aby zamilknąć. Życie w Torpie toczyło się powoli i malowniczo. Gdzieniegdzie znad kamiennych kominów unosił się dym. Szaroniebieskie i czarne

gołębie dreptały w kałuży, piły i odchylały łebki, pozwalając wodzie spłynąć do gardziołka. Krople rosy pobłyskiwały na przywiędłej trawie bulwaru. Korzennikow stał, lekko przechylając głowę. Saszka widziała swoje podwójne odbicie w jego ciemnych lustrzanych okularach. - Czy w żaden sposób nie da się z panem dogadać? - spytała niemal szeptem. Wargi odmawiały jej posłuszeństwa. - Sasz - odparł równie cicho i niemal po przyjacielsku. - Na świecie istnieje cała masa zjawisk i istot, z którymi nie da się dogadać. Jednak ludzie jakoś żyją, prawda? - Niektórzy tak. - Saszce zdrętwiały z zimna koniuszki palców u stóp. - Inni umierają. - Ale ciebie to nie dotyczy - rzekł Korzennikow jeszcze ciszej. - Ani twoich bliskich. Wiem, że dasz sobie radę. Nie istnieją przyczyny, które przeszkodziłyby ci zdać sesję na piątkę. Nie istnieją. - Ale ja nie mogę! - pokręciła głową. - Nie jestem w stanie zrobić tego, czego Stierch ode mnie wymaga! Korzennikow zdjął okulary. Robił to tak rzadko, że Saszka zapomniała, jak wyglądają jego oczy. Były piwne, zwyczajne, wręcz pospolite. Z normalnymi źrenicami. - Kiedyś powiedziałem, że nigdy nie będę wymagał od ciebie niczego niemożliwego. I jest to prawda. Lecz przypomnij sobie jedno: wszystko to, co kiedykolwiek dla mnie robiłaś, było związane z pokonaniem czegoś, ze zrobieniem małego kroczku przez wewnętrzną granicę. Było to trudne, lecz możliwe, Saszo. Podobnie jak teraz. Z rezygnacją pokręciła głową. - Przypomnij sobie, jak Kostia zdawał zimową sesję - mówił Korzennikow wciąż tak samo cicho. - Przypomnij sobie, że wpadł w rozpacz i dał za wygraną. Mógł umrzeć i zgubić wiele innych osób. Podczas gdy w pełni realnym - i możliwym! - było zdobycie zaliczenia i ocalenie. Wyjście istniało i sama to udowodniłaś. Bardzo żałuję, że Kostia nie może odwdzięczyć ci się za tę przysługę. Nie pomoże ci teraz. Nie wystarczy mu... to zresztą nie ma znaczenia. - Proszę mi powiedzieć - rzekła z trudem Saszka - czy babcia Kostii była z panem spokrewniona? Znał ją pan? I proszę mi powiedzieć, jak pan ją zabił? Sam? Czy ktoś panu pomógł?

Wyraz oczu Korzennikowa nie zmienił się. - Skąd ci przyszło do głowy, że ją zabiłem? Była bardzo chora i prawie nie wstawała z łóżka. Średnia wieku wynosi u nas sześćdziesiąt siedem lat. A dożycie do siedemdziesięciu sześciu to szczęśliwy przypadek. - A gdyby Kostia zdobył zaliczenie? - Ludzie są śmiertelni. Wszyscy. Z bramy wyskoczył kot, jasnorudy, niemal różowy. Gołębie zatrzepotały skrzydłami, wzbiły się w powietrze, zatoczyły nad ulicą Sacco i Vanzettiego półkole i skryły się za pokrytymi dachówką domami. - Bardzo żałuję, że między tobą i Kostią tak głupio wyszło - rzekł Korzennikow. Saszka odwróciła się. Rozmowa była zakończona. Korzennikow mógł coś jeszcze mówić albo milczeć, jednak nie miało to znaczenia. Najmniejszego. - Posłuchaj - mężczyzna na powrót założył okulary, poprawiając je na nosie palcem wskazującym. - Wydaje mi się, że wiem, jak ci pomóc. - Jak?! - Przekrocz granicę niemożliwego. Czysto mechanicznie. Ukradnij komuś portfel na bazarze. Rozbij okno gołą pięścią. Zrób coś takiego, co wydaje ci się niewykonalnym. Rozchwieje to twoją betonową stabilność i pomoże ci wyrwać się na nowy poziom. Rozumiesz? - Bardzo w to wątpię - odparła Saszka. *** Korzennikow usiadł za kierownicą mlecznobiałego nissana, machnął do Saszki na pożegnanie i odjechał. Stała pośrodku ulicy i obserwowała, jak różowy kot chłepcze jesienną wodę z kałuży. W mgnieniu oka zwierzak zrobił się szmaragdowy, a woda przybrała karminowoczerwoną barwę. Saszka potarła oczy pięściami. Do bazaru można było wolnym krokiem dojść w dziesięć minut. Ukraść portfel? Witryna piekarni bardzo dogodnie rozpościerała się na wysokości jej piersi. Rozbić szybę pięścią? Co takiego ma zrobić, aby „przekroczyć granicę” i przestać być sobą?! A może kupić bilet i wyjechać z Torpy? Na zawsze. Powlokła się przed siebie, jednak nie na bazar, lecz oddalając się od centrum. Znów minęła instytut. Ze znajdującej się na poziomie wysokiej sutereny kafejki wyszły

zataczając się dwie studentki pierwszego roku. Obie były pijane w sztok; trzymając się jedna drugiej przeszły ulicę i zniknęły w zaułku. Ciekawe, co na to ich rodzice, pomyślała Saszka. Czyżby nikogo nie obchodził los dzieci, które wyjechały z domu, żeby uczyć się w obcym mieście? A co myśli moja mama? Mama myśli o nowym, jeszcze nienarodzonym dziecku. O istocie, której prawo do życia jeszcze nie jest ostatecznie zatwierdzone. Oczywiście w dzisiejszych czasach, przy zaawansowanej medycynie i innych udogodnieniach, ludzie rodzą nawet po czterdziestce. Potknęła się i wdepnęła w kałużę. Kilka razy tupnęła adidasem, strząsając wodę i przypomniała sobie, że pod łóżkiem leżą w pudełku jesienne buty. Przywiozła je z ferii; dobre, porządne obuwie, które kupiła z mamą na jakiejś wyprzedaży. Ogarnęła ją tęsknota za mamą. Tak silna, że do oczu napłynęły jej łzy. Została wyrzucona, wygnana, przymusowo usunięta z normalnego świata, w którym obok jest mama, w którym można się do niej w każdej chwili przytulić i otworzyć jej drzwi, gdy wraca z pracy. Normalnego, ludzkiego świata. Całkiem prawdopodobne, że rodzice wszystkich studentów instytutu właśnie teraz rozwiązują najważniejsze problemy życiowe. Jedni walczą z ciężką chorobą. Inni znów mają sprawę sądzie albo właśnie oczekują dziecka. I wszystkim wygodniej jest myśleć, że ich dorosłe już dzieci zdobywają wykształcenie na przyzwoitej, choć prowincjonalnej uczelni. I nikt nie zdaje sobie sprawy, że pomyślność ich działań, zdrowie i samo życie zależą od wyników w nauce wysłanych do Torpy i zapomnianych dzieci. Zamknięty krąg. Saszka nawet nie zauważyła, że przeszła Sacco i Vanzettiego do końca i teraz inną, z wyglądu wiejską uliczką, wyszła na brzeg. Rzeką płynęły żółte i brunatne liście; niektóre, rozpostarte na powierzchni wody, zlewały się z własnym odbiciem. Inne wyginały się niczym żagle, jakby próbowały odfrunąć. W trawie chodziły czyjeś kury. I pień, na którym kiedyś siedziała z Kostią i na którym spędziła noworoczną noc, był na miejscu. Saszka usiadła i wyciągnęła nogi. Minęło pięć minut. Potem dziesięć. Pół godziny. Saszka przepuszczała już drugie zajęcia, angielski. Liście wciąż płynęły po rzece niczym niekończąca się, uroczysta i powolna karawana. Patrząc w czarne lustro wody, po raz pierwszy od dwóch ostatnich lat - a szczerze mówiąc po raz pierwszy w życiu - na poważnie

pomyślała o tym, że być może zanurkowanie w tę czerń z drewnianego mostka, znajdującego się sto metrów w górę rzeki, ma sens. Skoczyć i wzbijając bryzgi wody roztrzaskać to lustro wraz z odbitym w nim niebem. Wstała, wciąż się zastanawiając. Czy jest tu głęboko? Czy tylko po pas. Choć przecież ludzie toną też w wannach, które bynajmniej nie są przeznaczone do popełnienia w nich samobójstwa. Podeszła do samego brzegu, zostawiając na mokrym piasku ślady. Trawa na południowym zboczu pagórka była zielona, niemal jak latem, i gdzieniegdzie sterczały z niej zdziczałe astry. Saszka, omijając błotniste miejsca, ruszyła wzdłuż brzegu, spoglądają na rzekę i kwiaty na zboczu. Przed nią, niby żółtozielona kotara, zwisały gałązki wierzby. Wczoraj, gdy uczyła się paragrafu dla Portnowa, w jej głowie zabrzmiało

zdanie

o

wierzbowych

zaroślach.

Właśnie

próbowała

je

sobie

przypomnieć, gdy usłyszała plusk, od razu po nim krzyk i kolejne, głośniejsze chlupnięcie. Bynajmniej nie Saszce pierwszej przyszła do głowy myśl, aby skoczyć z mostku. Ktoś odważniejszy - albo głupszy - właśnie to zrobił i teraz nurt niósł dwoje ludzi. Dziewczyna rozdziawiła usta. Dwóch mężczyzn szamotało się w wodzie, jeden z nich krzyczał. Drugi zbliżał się do niego, zagarniając wodę długimi pociągnięciami ramion. Nurt przeniósł obu obok Saszki, która w końcu otrząsnęła się i rzuciła ich śladem, wzdłuż brzegu. Przedarła się przez wierzbowe gałęzie i wypadła na piaszczystą plażę w kształcie podkowy. W tym miejscu rzeka lekko zmieniała kierunek. Na przeciwległym, dość wysokim brzegu czerniały gniazda jaskółek. Pod urwiskiem robiły się wiry i właśnie tam, w ich stronę, woda niosła dwóch mężczyzn, którzy znaleźli się w rzece. Jeden z nich, krztusząc się i kaszląc, wciąż jeszcze coś krzyczał. Saszka rozejrzała się w panice. Plaża była pusta. Trzydzieści metrów od brzegu ciągnął się wzdłuż rzeki betonowy mur upstrzony graffiti. - Pomocy! - krzyknęła, choć było absolutnie jasne, że pomoc znikąd nie nadejdzie. W panice zrzuciła adidasy. Mokry piasek okazał się zimny jak lód i tak samo twardy. Przyskoczyła do wody, z przerażeniem patrząc na tonących i doskonale zdając sobie sprawę, że nie uda jej się żadnego z nich uratować. Nie ma mowy, sami ją wciągną pod wodę.

Krzyk zamilkł. Zdaje się, że jeden z tonących coś z drugim zrobił; przydusił, podtopił?! Chaotyczna szamotanina zmieniła się w równomierne wyrzuty ramion. Teraz jeden płynął w stronę brzegu, wlokąc za sobą drugiego. Saszce wydawało się, że trwa to bardzo długo. Nurt znosił nieszczęśników niżej, gdzie brzegi były błotniste i grząskie i nie było możliwości się na nie wydostać. Płynący mężczyzna odwrócił się na plecy i z całych sił zaczął pracować wolną ręką. Ten, którego ciągnął za sobą, przypominał grudę mokrych łachmanów. Na płyciźnie pływak wstał i Saszka go poznała. Był to pierwszoroczniak, Jegor. Jasne włosy oblepiły mu głowę, miał czerwone oczy i zsiniałe wargi. Topielcem był również student pierwszego roku. Saszka widziała go w instytucie, nie znała jednak jego imienia. Wyglądał znacznie gorzej, miał opuchniętą, siniejącą twarz i niemal czarne wargi. Jegor omiótł brzeg błędnym wzrokiem. Dostrzegł Saszkę. - Masz komórę? Pokręciła przecząco głową. - Biegnij do budki. Karetkę, szybko. Saszka pobiegła. Nastąpiła bosą stopą na muszlę i jęknęła z bólu. Wróciła i podskakując założyła adidasy. Zdążyła zobaczyć, jak Jegor kładzie topielca na brzuchu i mrucząc coś pod nosem uciska splecionymi dłońmi jego plecy. Nie było czasu dłużej się przyglądać. Budkę telefoniczną znalazła w pobliżu mostu, naprzeciwko ostatniego domu stojącego na cichej, prawie wiejskiej ulicy. Saszka złapała słuchawkę i z ulgą usłyszała cichy sygnał. Mimochodem przypomniała sobie, jak wtedy, zimą, zakrwawionymi palcami wybierała numer, a za jej plecami leżeli nieruchomo w zaspach dranie, których okaleczyła... Ludzie. Saszkę ogarnął chłód, jednak w tym momencie w słuchawce odezwał się czyjś głos. - Utopił się tu człowiek! - krzyknęła. - Utonął! Został wyciągnięty, ale nie oddycha. - Adres? - Przy rzece! - To duża rzeka... Proszę o adres. Dokąd mamy jechać? Rozejrzała się. Na przeciwległym płocie widniały namalowane olejną farbą kulfony, tylko w przybliżeniu przypominające litery i cyfry.

- Łąkowa siedem przez jeden! - Jasne. Proszę czekać. *** Karetka przyjechała po półgodzinie. Do tego czasu pierwszoroczniak, dzięki reanimacyjnym wysiłkom Jegora, nie tylko zaczął oddychać, lecz także otworzył mętne oczy, zaczął się szarpać i wyrywać. Wrzeszczał, obleśnie przeklinał i wydawał się kompletnie niepoczytalny. - Chciał się utopić... czy to delirka? - ponurym głosem zapytał sanitariusz w szarym kitlu, gdy studenta w końcu udało się umieścić w karetce. - Po pijaku skoczył z mostu - rzekł Jegor. - Tak w ogóle to porządny chłopak. - Normalny - warknął lekarz, wyraźnie zmęczony, z ciemnymi kręgami wokół oczu. - Mamy dwa samochody na całą Torpę... Może właśnie teraz umiera jakieś dziecko albo ktoś ma zawał, a my się tu bawimy z tymi ćpunami... Cholerni studenci... Lekarz splunął. - Gdzie pan widział... Jakimi ćpunami?! - krzyknęła Saszka. Złość zalała ją, jak woda zamek z piasku. Obcy ludzie, obojętne twarze. Przecież Jegor uratował człowieka; ktoś mógłby mu za to podziękować! Złapała ją za łokieć lodowata ręka. Jegor przytrzymał Saszkę i odciągnął pół kroku do tyłu. - Zachłysnął się - rzekł, patrząc lekarzowi w oczy. - W płucach była woda, a w niej piasek i glony... - Wymądrzaj się dalej - rzucił lekarz. - To wszystko? Jedziemy. Samochód ruszył z miejsca i błyskawicznie się rozpędził, zostawiając na brzegu chmurę śmierdzących spalin. Jegor i Saszka patrzyli w ślad za nim. Potem chłopak puścił jej rękę i zaczął się trząść. - Dziękuję - powiedziała. - Za co? - Nie powinnam się złościć. Wtedy... - Saszka się zacięła. - Wiesz co? Powinieneś się napić wódki. - Pobiegnijmy - rzekł Jegor, starając się nie szczękać zębami. I pomknął ulicą oddalając się od brzegu, a dziewczyna ruszyła za nim. Pamiętne codzienne bieganie dało o sobie znać; biegła równym krokiem, nie zostając w tyle. Jegor ciężko tupał i rozchlapywał krople wody; miarowe kłapanie jego

adidasów czasem zlewało się z jej krokami, innym razem wchodziło z nimi w dysonans. Oboje milczeli, jak zwykle podczas biegu, i Saszce łatwiej było się skoncentrować. Pierwszy rok. Napady histerii, depresje. Pijaństwo. Jak ten chłopak ma na imię? A gdyby naprawdę udało mu się utopić? Nie, nie udałoby mu się; było zbyt nieefektywne, za bardzo na pokaz... Przecież widział, że obok jest Jegor... A może o niczym nie myślał, tylko upił się do delirki. Zajęcia z Portnowem odebrały mu rozsądek? Na ulicy Sacco i Vanzettiego mimo wszystko została w tyle. Jegor się nie odwrócił; zanurkował w zaułek i gdy zdyszana Saszka wbiegała po schodach akademika, nie było już po nim nawet śladu. Poszła na górę, do swojego pokoju. Obu współlokatorek nie było. Panował straszny bałagan; na łóżkach walały się ubrania, pod łóżkami buty, na stole, wśród papierów, walały się jakieś okruszki, brudny słoik po konfiturach i upaćkane plastikowe talerze. Saszce zrobiło się niedobrze; nie była miłośniczką porządku, lecz niewiarygodny chlew, jaki niekiedy robiły z pokoju jej współlokatorki, coraz bardziej ją drażnił. Otworzyła okno i wyrzuciła na podwórkowy trawnik czyjś prawy trzewik, prawego adidasa i pantofelek na szpilce. Może następnym razem się zastanowią. Przebrała się w strój sportowy i ubrała ciepłe skarpetki. Nie chciało jej się iść na obiad; w ogóle nie miała apetytu. Na trzecich i czwartych zajęciach były indywidualne spotkania z Portnowem, jednak Saszka została zapisana na szesnastą piętnaście i czasu miała pod dostatkiem. Usiadła przy biurku. Otwarła szufladę z podręcznikami i natknęła się na odtwarzacz. Od razu wszystko sobie przypomniała. Rozmowę z Portnowem. „Ukradnij portfel”. „Bardzo żałuję, że twoja znajomość z Kostią tak głupio się skończyła”. Wepchnęła odtwarzacz głębiej do szuflady i wzięła się za książkę z modułem tekstowym, z cyfrą 4 na okładce. Paragraf trzydziesty szósty; zdążyła przeczytać tekst trzy razy od początku do końca, gdy ktoś zapukał. - Proszę - zawołała Saszka, nie odwracając się. Skrzypnęły drzwi. - Przepraszam... Uczysz się? W drzwiach stał Jegor. Przebrał się, miał na sobie ciepły jesienny sweter i niebieskie spodnie od dresu. W rękach trzymał pantofelek na szpilce i trzewik.

- Przepraszam, to leżało pod twoim oknem... Tak ma być? - Tak - rzekła Saszka. Wstała, odebrała Jegrowi buty i znów wyrzuciła je przez lufcik. Otrzepała dłonie. - To taka lekcja wychowawcza dla twoich koleżanek z roku - wyjaśniła, odpowiadając na jego zdziwione spojrzenie. - Widzisz, co zrobiły z pokoju? I szerokim gestem pokazała panujący wokół bałagan. Jegor był wyraźnie skrępowany, widząc rzucone na łóżko dziewczęce majtki. Zmieszany odwrócił spojrzenie. - Bądź dla nich wyrozumiała. Wiesz, u nas na pierwszym roku... - Myślisz, że nie uczyłam się na pierwszym roku? - Saszka zmrużyła oczy. - I mieliście to samo? - Oczywiście. I jakoś żyjemy. Jegor westchnął. - Chciałem z tobą porozmawiać... Saszo. - To porozmawiaj - uśmiechnęła się. - Zaparzyć ci herbaty? Chodźmy do kuchni, tam przynajmniej majtki nie walają się gdzie popadnie. Wyszła za chłopakiem do korytarza, zamknęła drzwi i włożyła klucz do kieszeni. Niech te krowy sobie go poszukają. - Latem nazbierałam na Sacco i Vanzettim lipy. Ależ ona tu kwitnie! Pszczoły po prostu wariują... robią straszny zgiełk... A jak ona pachnie, na całej ulicy. I w pokoju, jeśli nie zamknie się okna. - Byłaś latem w domu? -

Byłam,

przez

dwa

tygodnie...

A

potem

mieliśmy

praktykę.

Nic

nadzwyczajnego, zbieraliśmy wiśnie - mówiła Saszka niefrasobliwym głosem. W tym momencie jej samej wydawało się, że lato z lipą i wiśniami było proste i beztroskie. Prawdziwe studenckie lato. - Nie mogłam potem patrzyć na wiśnie. A lipy nasuszyłam całą puszkę. Po kąpieli w zimnej wodzie będzie w sam raz. Nastawiła czajnik. - A skąd się wzięłaś na brzegu? - zapytał Jegor, przecierając ścierką ceratę na stole. - Spacerowałam - krótko odparła Saszka. Podniosła pokrywkę dużej blaszanej puszki i wciągnęła nosem zapach lipy. - Zobaczyłam waszą szamotaninę w wodzie... Jakim cudem wszedł na ten most, jeśli był tak pijany? - Nie był wcale taki pijany - odpowiedział Jegor. - Po prostu... Sama rozumiesz.

- Wstyd - podsumowała lapidarnie i pomyślała przy tym, że kilka minut przez incydentem nad rzeką sama patrzyła na mostek, przymierzając się do skoku. W kubkach zapienił się wrzątek; suche kwiatki lipy szybko pęczniały i nad stołem zaczął się unosić wspaniały aromat. - Super - chłopak wciągnął go do płuc i drgnęły mu nozdrza. - Sasz... A po co zdjęłaś adidasy? Tam, na brzegu. Odstawiła czajnik na miejsce i wzięła z półki cukiernicę z odtłuczoną rączką. - Szczerze mówiąc... A co miałam robić? Chciałam pewnie skoczyć za wami do wody... Ratować - uśmiechnęła się krzywo, nie patrząc na Jegora. - Dziękuję - powiedział po chwili milczenia. - Ale za co? Przysunął filiżankę i przyłożył dłoń do ciepłego fajansu. - To Stiopka. Te jego ataki histerii już mi bokiem wychodzą. Codziennie pakuje swoje rzeczy i mówi, że jedzie do domu! I co rano znowu się rozpakowuje. Wysłał matce telegram... Matka najwyraźniej bardzo to przeżyła, tylko o nim myślała i przechodząc przez ulicę wpadła pod samochód. Teraz leży w szpitalu ze wstrząsem mózgu. Stiopka ma też starszego brata... rozmawiałem z nim przez telefon. Powiedział mi, że Stiopka od dziecka urządza ataki histerii i straszy matkę. Przysłał kiedyś list z kolonii, że karmią ich szczurzym mięsem... Tak to wygląda. Brat jest przekonany, że on znów świruje, wymyśla wszelakie cuda, bo boi się samodzielnego życia i chce wrócić pod skrzydła mamy. A ja... no wiesz, słucham jego brata przez telefon... I przytakuję! Zapewniam, że to świetna uczelnia, że mamy tu normalne warunki... Akademik to oczywiście nie dom, jasna sprawa... A Stiopce mówię potem: co ty wyprawiasz, idioto? Nad matką byś się chociaż zlitował. A on... sama widzisz. - Widzę - rzekła Saszka. - A uczy się chociaż? - Jasne! Nasza babka od specjalizacji, Irena Anatoliewna, na każdych zajęciach go sztorcuje i grozi, że napisze raport do jego kuratora... - „Grozi” - powtórzyła Saszka z goryczą. - Tylko raz opuściłam zajęcia... Przez przypadek. A nasz Portnow od razu napisał raport. I... - machnęła ręką. - Powiedz temu Stiopce, że jeśli nie zda zimowej sesji... Zamilkła. Nie potrafiła powiedzieć na głos tego, co miała na końcu języka. - Świetnie sobie poradziłeś, ratując go - uśmiechnęła się, zmieniając temat. - A reanimowałeś go lepiej, niż zrobiłaby to ekipa karetki. Gdzie się tego nauczyłeś?

*** Przesiedzieli w kuchni dwie i pól godziny. Jegor przepuścił filozofię i matematykę. Studenci wchodzili, wychodzili, palili, śmiali się. W powietrzu unosił się zapach przypalonego mleka. Jegor przekonywał, że wyłącznie herbata z lipy uratuje go przed nieuchronnym przeziębieniem, w związku z czym wypił drugą filiżankę, a potem następną i jeszcze jedną. Jego rodzice byli lekarzami; jeździli w karetce. On sam zamierzał zostać lekarzem. Przez dwa lata studiował już nawet na akademii medycznej, kiedy pojawiła się jego kuratorka, Lilia Popowa, i przekreśliła wszystkie dotychczasowe plany na przyszłość. Saszka słuchała i kiwała głową. Z opowiadania chłopaka wynikało, że Popowa wcale nie jest lepsza od Korzennikowa. Przez jedno tylko lato udało jej się przekonująco udowodnić dorosłemu i pewnemu siebie Jegorowi, że świat jest urządzony zupełnie inaczej, niż do tej pory sądził. I że nie ma innego wyjścia, niż porzucić medycynę, na której przez dwa lata był piątkowym studentem, i jechać jako pierwszoroczniak do tajemniczego instytutu w nieznanej mieścinie. - Rodzice byli w szoku... Sama rozumiesz... a tu jeszcze ojcu udał się pewien projekt... Co oznaczało, że jeśli wszystko się ułoży, będzie miał własną klinikę. Teraz siedzi w Niemczech, pojechał tam jeszcze w sierpniu, rozstrzyga się problem finansowania... już się prawie rozstrzygnął... To jego życiowa szansa, rozumiesz? To, co zdarzyło się ze mną, potraktował jako zwyczajny wyskok. No, że jakiś giez mnie ukąsił. - A moja mama wyszła za mąż - powiedziała Saszka. - Teraz oczekuje dziecka. - Naprawdę?! - Tak. - Opuściła wzrok. - Wiesz, co myślę? Że nasi bliscy dostają... awans, gdy tu trafiamy. Powodzenie... Szczęście. I nie mają dla nas czasu. Jegor długo milczał. - Wiesz - rzekł w końcu - tyle wysiłku włożyłem w to, żeby niczego nie podejrzewali... Nie powiedziałbym, że moi rodzice „nie mają dla mnie czasu”. - Oczywiście - oświadczyła ugodowo. - Tak samo jest w przypadku mojej mamy. Do kuchni weszła Żenia Toporko. Obrzuciła Saszkę i Jegora bardzo podejrzliwym wzrokiem, wzięła z półki dwie szklanki i wyszła, oglądając się w progu.

- Czego tu od nas chcą? - zapytał cicho Jegor. - Masz jakieś pojęcie, czego nas uczą? - Nie wiem - odparła Saszka. - Na pierwszym roku też sądziłam, że ci z drugiego muszą coś wiedzieć. Okazało się, że nie. Podobnie jak ci z trzeciego... W każdym razie do egzaminu przejściowego. A potem znikają i nie ma kogo zapytać. Chłopak nagle się uśmiechnął. - Wcale nie jesteś straszna. Saszka aż się zakrztusiła. - Ja?! - Wiesz, jak nasze dziewczyny się ciebie boją? - Mnie? - No pewnie. Czasem spojrzysz w taki sposób... strzelisz wzrokiem... Na początku Wika i Lena bały się z tobą spać w jednym pokoju. Roześmiała się serdecznie. - Mają rację. Teraz chodzą i zbierają buty z trawnika. Śmiali się na całe gardło, siedząc nad filiżankami z wystygłą herbatą, kiedy do kuchni wszedł Kostia. I od razu wyszedł, nie mówiąc ani słowa. *** O czwartej przypomniała sobie w końcu, że ma indywidualne zajęcia z Portnowem. Pospiesznie pożegnała się z Jegorem, włożyła dżinsy i sweter, złapała torbę i biegiem popędziła do instytutu. Portnow dokładnie wysłuchał bzdur, których nauczyła się na pamięć, mignął jej w oczy swoim pierścieniem i udzielił surowej reprymendy. Jego zdaniem Saszka zbyt mało czasu poświęciła na czytanie paragrafu, nie przyłożyła się do nauki, dlatego na następne zajęcia, oprócz podstawowego materiału, zrobi dodatkowo trzy karne ćwiczenia. Dziewczyna zgodziła się na to w milczeniu. Ćwiczenia nie budziły w niej już przerażenia, a Portnow miał rację; zajęta lipową herbatą rzeczywiście zaniedbała naukę. Z drugiej jednak strony, jeśli Stierch nie da jej zaliczenia, sukcesy w klasie Portnowa niewiele jej pomogą. - Tak przy okazji, Samochina... jak ocenia pani postępy Nikołaj Waleriewicz?

Pytanie zabrzmiało, gdy stała już w drzwiach. Odwróciła się niechętnie. Portnow siedział za nauczycielskim biurkiem, a światło jarzeniówki odbijało się w jego wąskich okularach. - Normalnie - wycedziła przez zęby. *** Było już prawie całkiem ciemno. Gdy tylko wyszła z sali, poczuła, że całe zmęczenie tego dnia zwaliło się jej na barki. Jutro ma zajęcia za Stierchem; znowu będzie się usprawiedliwiać, mamrotać coś pod nosem, słuchać tej odrażającej ciszy i walczyć z nią, wiedząc przy tym, że nie wolno jej tego robić. - Sań, szukały cię twoje dziewczyny! - Oksana szła korytarzem, niosąc patelnię ze skwierczącą jajecznicą. - Wika z Lenką. Klucz skitrałaś czy co? - Tak wyszło - Saszka otwarła swój pokój. - „Falę” im zafundowałaś? - roześmiała się Oksana. Nie odpowiedziała i zamknęła drzwi, po chwili zastanowienia nie przekręcając jednak klucza w zamku. Zebrała siły i wyciągnęła odtwarzacz z szuflady. Włączyła automatyczne powtarzanie pierwszej ścieżki. Zacisnąwszy zęby założyła słuchawki i padła na łóżko. Nastąpiła cisza. Po półgodzinie otwarły się drzwi i wpadła Wika z Leną, każda z butami na ramieniu. Saszka widziała, jak otwierają się ich umalowane usta, widziała nawet plomby w zębach. Zdaje się, że krzyczały, a nawet groziły. Patrzyła przez nie i słyszała tylko ciszę. Po kilku sekundach współlokatorki dały za wygraną. Może się wystraszyły. Wyszły z pokoju i zrobiło się pusto. Była tylko cisza. Przerażająca. Niebyt. Saszka bała się nawet mrugać. Pokryty pęknięciami sufit, pajęczyna w kącie i żelazne oparcie łóżka były jedynym rzeczami, które łączyły ją ze światem realnym. „Nic, co materialne, nie przedstawia większej wartości. Wszystko to, co jest naprawdę cenne, istnieje poza materią...”. A ciepła dłoń? A zapach? A kwitnące lipy? Cisza ciągnęła się w nieskończoność i powtarzała od początku. Saszka straciła poczucie czasu. Za oknami ostatecznie ściemniało, wróciły współlokatorki, włączyły światło, potem znowu je wyłączyły, ktoś jeszcze przychodził i wychodził. Cisza uciskała błony bębenkowe.

Nastąpiła północ. Niczym dalekie uderzenie w bęben. Saszka wstała. Wsunęła odtwarzacz za pasek. Słuchawki jakby przyrosły do głowy, stając się jej częścią; w akademiku nikt się jeszcze nie kładł, wszędzie paliło się światło. Studenci zapewne słuchali muzyki i śpiewali, może głośno się śmiali, jednak ona tego nie słyszała. Pokój Jegora, dziewiętnasty, znajdował się na parterze. Saszka zgiętym palcem stuknęła w drzwi. Potem uderzyła pięścią. I nacisnęła na klamkę; drzwi były otwarte. Chłopak siedział w pokoju sam. Zgarbiony nad modułem tekstowym. - Posłuchaj... - zaczęła, lecz nie usłyszała swego głosu i zamilkła. Jegor odepchnął podręcznik, rzucił się w stronę Saszki i o coś zapytał; nie usłyszała go. Cisza wdzierała się do jej duszy i dziewczyna poświęcała wszystkie swoje siły, by jej tam nie wpuścić. Wówczas Jegor zgasił w pokoju światło. Nie była na to przygotowana. Cisza, połączona z ciemnością, okazała się ponad jej siły. Chciała zedrzeć słuchawki, lecz tak przyrosły do uszu, że przestała odróżniać, gdzie kończy się pianka osłony, a zaczyna małżowina uszna. I wtedy Jegor ją objął. Świat skurczył się do dotyku. Saszka zamarła. Chłopak oddychał ciężko; czuła, jak poruszają się jego żebra, unoszą się i opadają. Może zachorował i podskoczyła mu temperatura, a może z natury był taki gorący, rozpalony jak kaloryfer. Przylgnęli do siebie, przykleili, jak dwie figurki z plasteliny. Odtwarzacz kołysał się między nimi, lecz jakimś cudem ciągle działał, nie przestając zalewać Saszki ciszą. Jegor obejmował ją, otaczał; poczuła jego ciężar i siłę. Cisza urwała się nagle - wypełniając oddechem, jękiem, czyimś nieczystym śpiewem przy wtórze gitary, odległym dźwiękiem rozbitego szkła. W odtwarzaczu skończyły się baterie. *** Rankiem, o siódmej, Saszka stała pod gorącym prysznicem na pierwszym piętrze. Od sufitu odrywały się ciężkie krople wody, która uciekała do odpływu, zabierając ze sobą pianę i tworząc małe wiry. Dziewczyna na zmianę uśmiechała się i posępniała, zlizując z podbródka łzy. Na pierwsze zajęcia przyszli z Jegorem nie rozłączając splecionych dłoni. Saszka miała na sobie zieloną męską koszulę, przesiąkniętą zapachem jego wody

kolońskiej. W holu, na oczach wszystkich, objęli się, pocałowali i rozeszli w różne strony. Jegor do Iriny Antonowny, która prowadziła na ich roku specjalizację, a Saszka na zajęcia do Stiercha. Garbus przywitał ją uważnym spojrzeniem. Napięła się wewnętrznie, oczekując na to, co powie. Przywitał się jak zwykle przyjaźnie i zaproponował, aby włożyła słuchawki. Zapadło obce milczenie, zatapiając Saszkę najpierw po szyję, a potem po czubek głowy. Zaparło jej dech w piersiach. Garbus bezdźwięcznie poruszał wargami, a Saszka patrzyła na niego, czując, jak ogarnia ją mróz, a włosy stają dęba. Ścieżka dobiegła końca. Pospiesznie nacisnęła przycisk „stop”. Nikołaj Waleriewicz przeszedł przez salę i stanął przy oknie, za którym znowu zaczęło kropić. - Widzę, że się pani starała, Saszo. Widzę też, że to rzeczywiście trudne... Tak, dziewczyno, mam przez ciebie niezły zgryz. Wyglądał na zaniepokojonego i przygnębionego. *** - Gratuluję - rzekła Liza Pawlenko. Paliła w damskiej toalecie, strząsając popiół do umywalki. - Dziękuję - automatycznie odparła Saszka, myśląc przy tym o garbusie i zaliczeniu. - To głos serca? Czy wymagania programowe? Saszka na moment znieruchomiała. Powoli spojrzała przez ramię. - Co masz na myśli? - zapytała bardzo cicho lodowatym tonem. Liza wypuściła strużkę dymu pod sufit, jakby próbowała dosięgnąć do pożółkłego, pokrytego wzorami wilgoci tynku. - Nie wstydź się. Nie tylko ty masz ten problem. Na przykład Julka Goldman wciąż poszukuje defloratora. Co prawda nie jest najlepszą studentką na roku i może się nie spieszyć. - Cieszę się, że ciebie ten problem nie dotyczy - odparła Saszka, patrząc na odbicie Lizy w lustrze. Ich spojrzenia spotkały się gdzieś na mętnej granicy pomiędzy szkłem i jawą. Liza miała czerwone, przekrwione oczy. Zapewne od dymu. ***

- Grupa „A”, zamykamy podręczniki i wszyscy patrzą na mnie... „Wszyscy” dotyczy także pana, Kowtun. O właśnie, dziękuję. W związku z faktem, że ponad połowa grupy nie radzi sobie z modułem tekstowym, wyznaczone zostają dodatkowe zajęcia indywidualne w sobotę, po południu. Będą na nie chodzić ci, których wymienię, z wykutymi na blaszkę paragrafami. W jutrzejszą sobotę na dodatkowe zajęcia przyjdą Biriukow, Oniszczenko, Boczkowa i Miaskowski. Do dzwonka pozostało trzydzieści sekund. Są pytania? Kostia podniósł rękę. Siedząca obok niego Żenią Toporko nie wiedzieć czemu oblała się rumieńcem. - O co chodzi, Korzennikow? Chłopak wstał, nerwowo pstrykając długopisem. - Chciałbym coś ogłosić. - Mnie? - zdziwił się Portnow. - Czy grupie? - Panu i grupie. - Kostia był wyraźnie zdenerwowany. - Postanowiliśmy się z Żenią pobrać. Przyjęli nasze zgłoszenie w miejscowym USC... Krótko mówiąc, wkrótce będzie wesele i chcę... chcemy wszystkich na nie zaprosić. Ktoś zagwizdał, tak że zadrżały szyby, ktoś inny zaklaskał. Sala wypełniła się gwarem pełnym zdziwienia i aprobaty, a Saszka czuła na sobie otwarcie zaciekawione spojrzenia. Żenia, wciąż z poczerwieniałą twarzą, siedziała bardzo prosto i patrzyła na Portnowa wyzywającym, jak się wydawało Saszce, wzrokiem. Także przeniosła spojrzenie na Portnowa. A jeśli zabroni im się pobrać?! - przemknęło jej nagle przez głowę. Szum w sali powoli ucichł. Zabrzmiał dzwonek, lecz nikt nie ruszył się z miejsca. Portnow stał przy tablicy, z rękami w kieszeniach dżinsów, kołysząc się lekko. Przyglądał się Kostii i Żeni dziwnym i zarazem niezwykle beztroskim wzrokiem. W sali zapadła cisza. - Dziękuję za informację - rzekł Portnow życzliwym tonem. - Taki jest przywilej młodości. Żyjcie w miłości i zgodzie i tym podobne. Jest jednak pewna delikatna sprawa, o której powinienem was uprzedzić. Studentkę, której przyjdzie do głowy zajść w ciążę przed otrzymaniem dyplomu, czeka przymusowa aborcja ze względów zdrowotnych. Nie licząc problemów z kuratorem. Czy wszystko jest jasne, młodożeńcy?

Żenia była już czerwona jak burak, a w jej oczach pojawiły się łzy. Saszka poczuła chwilową satysfakcję. - Jesteście wolni - rzekł Portnow swym zwykłym tonem. - Samochina zostaje. - Dlaczego?! - krzyknęła ni z tego, ni z owego Saszka, bardzo głośno i histerycznie. Wzrok Portnowa i zdumione spojrzenia studentów sprawiły, że opamiętała się i wzięła w garść. - Gdyż muszę ci coś powiedzieć - wciąż tym samym tonem wyjaśnił Portnow. Grupo „A”, proszę się pospieszyć. Spóźnicie się na wychowanie fizyczne. Drzwi otwarły się szeroko. Saszka zdążyła dostrzec na zewnątrz, w holu, czekającego na nią Igora. Będzie czekał nawet wtedy, gdy zabrzmi dzwonek i zaczną się następne zajęcia. Nerwowo ściskając rączkę torby przyglądała się, jak studenci gęsiego opuszczają salę. Ostatni wyszedł Korotkow i zamknął za sobą drzwi. - Podejdź tu - rozkazał Portnow. Zbliżyła się do nauczycielskiego biurka, wyliczając w myślach wszelkie powody i problemy, które mogły być dla wykładowcy powodem do rozmowy. - Chodzi o to, Samochina... Wiesz, jak zachodzą w ciążę głupie dziewczyny? Saszka nabrała tchu, co zabrzmiało jak syczenie zepsutego kranu. - A... co panu do tego? - A kto będzie służył ci radą? Mama? Tata? Wyciągnij rękę. Twardymi palcami chwycił Saszkę za nadgarstek, podwinął rękaw jej swetra i nakleił na zewnętrzną stronę ramienia, trochę poniżej łokcia, kalkomanię, fałszywy „plażowy” tatuaż, uśmiechający się pyszczek wielkości kopiejki. Saszka wyrwała rękę i wlepiła wzrok w obrazek. Przykleił się bardzo mocno, jakby przyrósł do skóry. Pyszczek, dotychczas blady, nasycał się żółto marchewkową barwą. - To najprostszy test. Kiedy możesz to robić, jest żółtozielony Kiedy staje się czerwony, bezwzględnie nie możesz. I nie mów potem, że cię nie uprzedzałem. Saszka przeniosła wzrok na Portnowa. Ten odchylił się na krześle i przecierał okulary brzegiem noszonej na wierzch kraciastej koszuli. - Jesteś wolna, Samochina. Idź, twój chłopak już się naczekał - wykładowca obnażył zęby w uśmiechu.

Wychodząc pozwoliła sobie na trzaśniecie drzwiami. W ostatniej chwili jej determinacja zniknęła, jednak jakie takie trzaśniecie było słychać. *** Biegając na wuefie w kółko, robiąc skłony, przysiady i wrzucając piłkę do kosza, Saszka odzyskała coś na kształt równowagi psychicznej. Kostia żeni się z Toporko... Czyż to nie ona podsunęła mu ten znakomity pomysł? Przywilej młodości, jak powiedział Portnow. Zielonej koszuli Jegora nie zdjęła nawet na wuefie. Pod rękawem na prawej ręce ledwie czuła naklejkę. Ćwicząc podania w koszykówce pod okiem Dimy Dmitrycza, przyznała przed samą sobą, że Portnow ma rację. Mając osiemnaście lat była niewybaczalnie infantylna i niewtajemniczona w „babskie” problemy. A mama była daleko... Przecież nie będzie się w tych kwestiach radzić Lizy? Z drugiej strony Portnow... Jak się domyślił? Co go obchodzi jej prywatne życie? Jednak Liza też się przecież domyśliła. A Saszka i Jegor niczego nie ukrywali. Przeciwnie, okazywali swoją miłość publicznie. Zaczęła wstydzić się zielonej koszuli Jegora. Kostia i Żenia siedzieli obok siebie na ławce, jak wróbelki na przewodzie wysokiego napięcia. Właśnie dosiadła się do nich Ania Boczkowa. Coś pośpiesznie mówi, śmieje się... Mówi o niej, czy Saszce się tak wydaje? O niej i Jegorze! Piłka głucho uderzyła w tablicę, przetoczyła się po brzegu kosza i spadła na ziemię. Kostia wybrał swoje przeznaczenie, a Saszka swoje. I jest to tym bardziej niedorzeczne, że do zimowej sesji pozostawały niespełna trzy tygodnie. *** Kolejne zajęcia ze Stierchem zamieniły się w koszmar. Saszka nie wytrzymywała napięcia. Obca cisza właziła jej w duszę, a garbus był po stronie tego bezgłośnego, lepkiego i ciężkiego stwora. Nie próbowała już jej wpuścić ani odrzucić. Zawisła, jakby złapana skurczem, między dwiema przepaściami. Miała wrażenie, że zajęcia trwają wiele dni. W końcu garbus pokręcił głową i zdjął jej słuchawki. - To nic, Saszo, nie wolno się poddawać. Nie wolno.

Usiadł za biurkiem i długo milczał. Saszka, mokra i ledwie żywa, wyglądała przez okno na ulicę Sacco i Vanzettiego, widziała jednak tylko swoje odbicie w szybie. Było już ciemno. Na liście obecności zajęć indywidualnych garbus zawsze umieszczał jej nazwisko na końcu. - Być może... Nie, muszę zasięgnąć rady. Chodźmy, Saszo. Indywidualne zajęcia z Portnowem jeszcze się nie skończyły. Kiedy Stierch otworzył drzwi sali trzydzieści osiem, Saszka zobaczyła stojącą w niej Lorę Oniszczenko z nieruchomym wzrokiem wbitym w przeciwległą ścianę. Dziewczyna w żaden sposób nie zareagowała na pojawienie się w sali nowych osób; napięta, z wytrzeszczonymi oczami, wyglądała jednocześnie śmiesznie i przerażająco. Saszka odwróciła wzrok. Stierch kiwnął do Portnowa. Ten gestem poprosił, aby poczekać. Lora z sykiem wciągnęła powietrze i zaczęła kaszleć. - Zaraz zaczniemy jeszcze raz - obiecał Portnow chłodnym tonem. - Proszę się przygotować. - Pracowałam... - Mam jeszcze nadzieję, że się o tym przekonam. Ma pani minutę. Proszę wyjść i skoncentrować się. Lora wyszła nie podnosząc oczu. Portnow przeniósł wzrok z Saszki na Stiercha, po czym znów spojrzał na Saszkę. - Rzuć na nią okiem - poprosił garbus. Portnow przetarł swój pierścień skrajem swetra. Kiwnął na Saszkę. Podeszła. Ostry promień światła - ostrzejszy niż zwykle - ciął ją po oczach. - Za słabo - rzekł Portnow. - Wątpię. Stierch westchnął. - No dobrze... Załóżmy, że masz rację... - Możemy to jeszcze tydzień pociągnąć - mruknął Portnow, jakby rozmyślał na głos. - Ale ja przestroiłbym od razu. - Jasne - rzekł garbus. - Bądź taka dobra, Saszeńko, i przejdź do sali czternaście. Zaraz dojdę. W korytarzu trzeciego piętra było niemal całkiem ciemno. Namacała włącznik, weszła do sali, usiadła na swoim miejscu i położyła głowę na stole. Wydawało się, że minęła tylko sekunda. Zerwała się jak oparzona.

- Śpi pani? Oczywiście, przecież niedosypiacie... Pomyliłem się w typie pani profilu, Saszeńko, ma pani inną naturę, inne przeznaczenie, a ja oszukiwałem siebie i wprowadzałem panią w błąd. Szkoda... Ale co tam, nie będziemy o tym mówić. A oto, co spróbujemy zrobić: zostawi pani odtwarzacz i więcej nie będzie go nawet dotykać. Spróbujemy innego podejścia, zupełnie innego. Przez ledwie uchylony lufcik wpadał zapach deszczu i słychać było szelest ostatnich liści. Tam, gdzie nad drzewem świeci latarnia, liście utrzymują się dłużej. Saszka zauważyła to jeszcze w zeszłym roku. - Dam pani... - Nikołaj Waleriewicz grzebał w swojej czarnej „dyplomatce” ...dam pani taką oto pomoc naukową. Wyjął i położył na stole album w miękkiej okładce, wielkością zbliżony do kolorowego czasopisma, lecz kompletnie czarny. - Czy możemy spróbować od razu? Mamy jeszcze czas. Proszę otworzyć na pierwszej stronie, Saszo. Posłusznie otworzyła album. W środku nie było niczego, oprócz czarnych jak kalka maszynowa kartek. Pociągnęła nosem; wydało jej się, że czuje zapach farby drukarskiej. W „czarno-czarnym mieście, na czarno-czarnej ulicy stoi czarno-czarny dom...”. Być może ktoś inny by się uśmiechnął. Jednak nie Saszka. - Strona druga - rzekł garbus. - Fragment numer jeden. Widzi pani w jego centrum trzy białe kropki? Widzi je pani? Przytaknęła. Obrazek przypominał sławne dzieło Malewicza, zepsute trzema plamkami białej farby. - Skoncentruj się, Saszo. Trzy kropki stanowią kotwicę dla pani wzroku, dla kierunku pani myśli. Powinna im się pani przyglądać wstrzymując oddech, powoli licząc w myślach do dziesięciu... Proszę to zrobić teraz, a ja sprawdzę wynik. Trzy białe punkty przypominały parę oczu i okrągłe usta. O niczym nie myśląc i oczekując wyłącznie na koniec zajęć, Saszka nabrała do płuc powietrza i wstrzymała oddech. „Raz, dwa, trzy...”. Trzy punkty popędziły jej na spotkanie, okazując się światłami pociągu w tunelu. Na mgnienie pojawił się pejzaż, przestrzenny i wyraźny. Zobaczyła wygięte w łuki, przenikające się mosty, dalekie strzeliste góry i tunele przypominające przeplecione ścięgna. Brakowało powietrza i bardzo chciało jej się wciągnąć je do płuc, lecz z jakiegoś powodu nie należało tego robić. Zrobiło się całkiem ciemno, po

czym przed oczami pojawiła się sala, nauczycielskie biurko i garbus nad otwartą „dyplomatką”. Saszka chwytała ustami powietrze jak nurek i niemal się zakrztusiła. I zaczęła oddychać, przełykając gorzką ślinę, a czarny album leżał przed nią na stole, rozpościerając stronice, jakby zapraszał do powtórnej próby. - No cóż - rzekł Nikołaj Waleriewicz z powątpiewaniem. - To nie całkiem to, czego bym sobie życzył... Lecz to już jest jakaś praca, Saszo. Jakaś nadzieja na rozwój, choćby skromna. Proszę wziąć ten album i bardzo dokładnie - na ile będzie pani w stanie - popracować nad fragmentem numer jeden. W idealnym wariancie - czego bardzo bym sobie życzył - powinna pani, wstrzymując oddech, stopniowo dojść do dwóch minut. Doliczyć do stu dwudziestu. *** - Muszę dostać to zaliczenie - powtarzała głośno Saszka. - Muszę dostać to zaliczenie! I otwierała album, który dostała od garbusa. Strony były ponumerowane, podobnie jak czarne pola, „fragmenty”, i tylko według numerów można je było od siebie odróżnić. W centrum każdego jaśniały trzy kropki, niczym trzy gwiazdy, lub trzy dziurki w ciemnej tkaninie. - Muszę zdać - mamrotała i wstrzymując oddech skupiała wzrok na trzech białych punkcikach. „Jeden, dwa, trzy, cztery...” Wszystko zlewało się przed oczami, po czym na powrót rozjaśniało. Z ciemności wynurzały się wyraźne, dziwaczne kontury. Saszka widziała miasto, ostre iglice dachów, przecinające się linie i przewody. Płaskie istoty, brązowe jak kawowe fusy, skakały po nich jak pchły po brudnych włosach. Istoty, podobne do krzyżyków postawionych grubym brązowym flamastrem na liście zakupów, wierzgały nóżkami, wyginały się i poruszały skokami. Saszka nie potrafiłaby wyjaśnić, dlaczego te stworzenia napawają ją takim obrzydzeniem, jednak za każdym razem, gdy się pojawiały, krzywiła się ze wstrętem. „Trzydzieści jeden. Trzydzieści dwa. Trzydzieści trzy...”. Przy

liczbie

sześćdziesiąt

brązowe

krzyżyki-owady

zauważały,

że

są

obserwowane. Widziały albo wyczuwały Saszkę, przybliżały się do samych oczu, a ona nie mogła odwrócić głowy.

Za nimi, na czarnej kartce pojawiały się wyraźne graficzne pejzaże: góry, łukowate bramy, domy i wieże. Piękne i przerażające miasto. Oleiście błyszczała brukowana droga, niczym powierzchnia czarnej jak węgiel kukurydzianej kolby. W miarę przechodzenia z fragmentu na fragment odległy pejzaż zmieniał się, wypełniał szczegółami, stawał

coraz bardziej przestrzenny, jednak kawowo-brązowych

krzyżyków gromadziło się także coraz więcej. Rzucały się na Saszkę niczym chmara wygłodzonych pluskiew. Nie będąc w stanie korzystać z rąk ani nie mogąc oddychać, odganiała je, jak mogła. Napięciem. Wzrokiem. Czasem jęczała nad albumem, wprawiając w przerażenie swoje współlokatorki. - Muszę dostać to zaliczenie! - Jesteś niepodobna do siebie - cicho mówił Jegor. Saszka nauczyła się na pamięć jego planu zajęć. Codziennie pojawiała się w stołówce trzymając go za rękę. Nosiła po kolei wszystkie jego koszule i swetry. Całowała się z nim przy wszystkich, jakby był to ostatni raz. Bezwstydnie wyganiała współlokatorki z pokoju i kochała się z Jegorem, zamykając drzwi na klucz i podpierając je kijem od szczotki. Potem chłopak wkładał spodnie od dresu, wymykał się z pokoju i szedł do siebie, a Saszka przez całą noc nie spała. Musi dostać to zaliczenie. Albo umrzeć. *** Pod koniec listopada Kostia z Żenią mimo wszystko pobrali się w USC i zorganizowali „studenckie wesele” w maleńkiej restauracji niedaleko od instytutu. Była wódka, woda mineralna, kanapki z kiełbasą i serem oraz niewiarygodna liczba słoików z kiszonymi ogórkami. Zaproszeni byli wszyscy studenci pierwszego roku i każdy mógł przyprowadzić ze sobą jedną osobę towarzyszącą. Saszka wzięła ze sobą Jegora. Liza w ogóle się nie pojawiła. Na weselu Saszka po raz pierwszy zobaczyła mamę Kostii: wcześnie postarzałą, korpulentną i wiecznie zaaferowaną kobietę o przenikliwym głosie. I pomyślała o Faricie Korzennikowie, który był mężem tej kobiety i ją rzucił... chyba że rozstali się za obopólną zgodą. Nie dawała jej też spokoju pewna myśl. Jakim cudem mama Kostii nie zauważa, że z instytutem, w którym uczy się jej syn, nie wszystko jest w porządku? A może, jeśli patrzy się z boku, nie widać, że to maskarada?

Saszka spróbowała postawić się na miejscu tej kobiety, której syn w innym przypadku poszedłby do wojska, a tak zdał na drugi rok na jakiejś prowincjonalnej uczelni i żeni się z koleżanką z grupy. Wszystko w porządku, normalna kolej rzeczy. Na trzecim roku syn wybierze specjalizację, a jego matka, w jedwabnej sukience zbyt mocno opinającej jej obfite kształty, ma nadzieję, że wybierze „profil ekonomiczny”. Siedząc na kolanach Jegora (miejsc było wystarczająco dużo, jednak dla niej było ważne, aby właśnie tak siedzieć za weselnym stołem Kostii) myślała o tym, że na jej oczach kilkadziesiąt młodych osób odgrywa spektakl dla jednej kobiety. Wszyscy siedzący za stołem studenci drugiego i trzeciego roku, a nawet pierwszoroczniak Jegor, doskonale zdawali sobie sprawę, że Kostia nigdy nie zostanie „ekonomistą”. Jednak grali swoje weselne role jak z nut. Wznosili toasty, przygrywała muzyka, satyryk o donośnym głosie i różowych policzkach, występujący w roli wodzireja, opowiadał kawały, niektóre nawet śmieszne, śpiewał karaoke i zapraszał do śpiewu wszystkich chętnych. Stukały o siebie kieliszki i szklanki, a mama Kostii całowała świeżo upieczoną synową, ocierała chusteczką łzy i życzyła „synkowi” szczęścia. Kostia w nowiutkim czarnym garniturze wyglądał niezgrabnie i napuszenie. Wydawało się, że nie może się doczekać końca wesela. Żeni bardzo przeszkadzał tiulowy welon. Dziewczęta „w kuluarach” przedyskutowały kwestię sukienki i uznały ją za beznadziejnie prowincjonalną. Żenią oczywiście się obraziła. Kiedy wesele na dobre się rozkręciło, podłoga drżała pod nogami tańczących, a w powietrzu wisiała gęsta zasłona papierosowego dymu, Saszka z Jegorem wymknęli się niepostrzeżenie. W starym parku padał deszcz, wszystkie liście opadły i leżały teraz pod nogami, niczym grząski, lepki dywan. Długo szli w milczeniu pod jednym parasolem. - Myślałem, że wszyscy się schleją - rzekł Jegor. - Portnow zabrania nam pić. Ma to jakiś związek z no, tym... metabolizmem. Znów zapadła cisza. Deszcz przymilnie bębnił w parasol. - Saszka... a może uciekniemy z instytutu? - Co takiego? - Czemu nie. Uciekniemy. We dwoje. Pieniądze zarobimy albo ukradniemy. Kupimy bilety na samolot. Myślisz, że nas dorwą? Przez noc leciały chłodne krople, podświetlone przez zabytkowe latarnie. Saszka szła uczepiona jego łokcia i myślała.

Jeśli obleje zaliczenie u Stiercha... Zresztą wiadomo, że nie zda. Choćby stanęła na głowie. Co ma do stracenia? Potrząsnęła głową, jakby próbując wyrzucić z niej bolesne myśli. O ile wiedziała, Jegor nie miał problemów ze specjalizacją i na pewno dostanie zaliczenie. - Dziękuję, że mi to zaproponowałeś - odparła. Minęli alabastrową bramę w kształcie łuku i wyszli z parku na ulicę Mira, skąd na Sacco i Vanzettiego był rzut beretem. *** Następnego dnia, w poniedziałek, Portnow powściągliwie pogratulował nowożeńcom i od razu uprzedził ich, że nie przysługują im żadne ulgi w nauce. - Miesiąc miodowy zostaje przeniesiony na wakacje! Tak przy okazji, gdzie zamierzacie mieszkać? Wynająć jakąś kwaterę? Kostia niezrozumiale wymamrotał coś o podaniu do kierowniczki akademika. - Pokój rodzinny dostaniecie dopiero po sesji zimowej, kiedy pojawiają się wolne miejsca. A do tego czasu radźcie sobie, jak umiecie. Choćby w chatce, byle z nim. Na tym kończymy część uroczystą i otwieramy wszyscy podręczniki na stronie sześćdziesiąt trzy... Źle pani wygląda, Samochina. - Przez całą noc się uczyła - zasugerowała Liza. - Ćwiczyła nowe pozycje. - A jeśli nawet?! - odcięła się Saszka. - Zazdrościsz? *** Po powrocie z wesela całą noc przesiedziała nad albumem Stiercha. Słowa Jegora - „Ucieknijmy” - dźwięczały jej w uszach raz głośniej, raz ciszej, milkły i znowu powracały, niczym echo w studni. Jegor jest na pierwszym roku, nie przeszedł jeszcze żadnej sesji i niczego na razie nie rozumie. Nawet jeśli jego kuratorka, Lilia Popowa, jest bardziej wyrozumiała niż Farit Korzennikow... Być może. Jeśli słowo „wyrozumiała” jest tu na miejscu. Jednak Jegor po prostu nie rozumie tego, co tak naprawdę zaproponował Saszce, idąc z nią przez kałuże pod jednym parasolem. Wydawało się, że brunatne owady-krzyżyki specjalnie czekają na moment, gdy Saszka otworzy album i skoncentruje nad fragmentem siedemnastym. Wierzgając i przebierając łapkami rzuciły się jej do oczu. Saszka wrzasnęła, aż obudziły się jej współlokatorki. Lena zaczęła płakać ze strachu, a Wika w milczeniu wzięła kołdrę i poduszkę i poszła spać do kuchni na zsuniętych krzesłach.

*** - Co miała pani na dzisiaj zadane, Saszo? Fragment dwudziesty pierwszy? Pracowała pani? Znów był poniedziałek. Dzień wcześniej jak zwykle zadzwoniła do domu i rozmawiała z Walentynem. Mama dzieliła czas między szpital i dom. Poród był przewidziany na dwunastego stycznia. USG pokazało, że będzie to chłopiec. Duży. Walentyn był radośnie podniecony i oznajmił Saszce, że na zakupy, po wózek, łóżeczko i inne niezbędne rzeczy, wybierze się dopiero wtedy, gdy wszystko pomyślnie się zakończy. - To przesądy - powiedziała mu. - To tradycja! - fałszywie roześmiał się Walentyn. - A co u ciebie? Przyjedziesz na wakacje, zobaczyć brata? Obiecała, że przyjedzie. A dzisiejszego poranka w instytucie wywieszony został plan sesji. I Saszka dowiedziała się, że zaliczenie „Wprowadzenia do praktyki” dla grupy „A” drugiego roku wyznaczone jest na jedenastego stycznia. Padał śnieg. - Pracowałam - rzekła Saszka głuchym głosem. - Przysięgam, że pracowałam, Nikołaju Waleriewiczu. Robię wszystko tak, jak pan mówi. Ja... Zamilkła. Stierch podwinął rękaw. Na jego nadgarstku zamiast zegarka znajdowało się okrągłe metalowe lusterko umocowane na skórzanym rzemyku. - No to zobaczmy, Saszo, w jakim stanie jest pani, hm, świat wewnętrzny. Ostry promień światła, który odbił się od metalu, sprawił, że Saszka mrugnęła. Garbus chrząknął, zasłonił bransoletkę rękawem i przesunął dłonią po długich siwych włosach. Jego blada zazwyczaj twarz wydawała się szara. - Nie najlepiej. Nieszczególnie... Coś jest nie tak, Saszo. Można odnieść wrażenie, że za pomocą swej nieprzeciętnej siły woli próbuje się pani uwolnić od uczestnictwa w moich zajęciach. - Nie, ja pracuję! Słowo honoru! Robię wszystko, co trzeba. Gołe gałęzie lip za oknem malowniczo pokrywał śnieg. W dole, po ulicy Sacco i Vanzettiego, przejechała ciężarówka. - Niech pani usiądzie, Saszo.

Usiadła przy swoim stole obok okna. Powietrze falowało nad kaloryferem, a ze szpar ciągnęło chłodem. Pomiędzy szybami okna skracała sobie wieczność wielka zdechła mucha. - Kiedy zobaczyłem panią po raz pierwszy, nieomal zemdlałem ze szczęścia wyznał garbus. - Wydawało mi się, że posiada pani taki dar... Rzadki, drogocenny... Niezwykłej siły i czystości. A teraz nie wiem, co mam z panią zrobić. Pal sześć zaliczenie... w końcu pani zda... Ale jest też przecież egzamin! Saszka gwałtownie pokręciła głową. - Nie mogę mieć powtórki! Mam... Zamilkła, nie mogąc dalej mówić. Garbus podniósł rękę. - Wiem, że nie lubicie powtórek. Nikt z was ich nie lubi. Jednak cała trudność egzaminu polega na tym, że powtórka nie przysługuje, trzeba go zdać za pierwszym podejściem. I został do niego nieco ponad rok, Saszo. Ach, jaka była nadzieja... - Jeśli nie posiadam zdolności - wyszeptała Saszka - może nie jestem wam w instytucie potrzebna? Może jestem tu zbędna? Może zostałam przypadkowo przyjęta do instytutu i można mnie teraz... Zamilkła, bojąc się kontynuować. Gdyż mimowolnie wyobraziła sobie, że ją wypuszczają, a Jegor tu zostaje. Może zapomnieć Torpę jak senny koszmar, a wraz z nią ukochanego. Siedzący za nauczycielskim biurkiem Stierch wciągnął głowę w ramiona, przez co jego garb zrobił się jeszcze większy. Saszka miała wrażenie, że przygląda się jej z zainteresowaniem. Jakby zaproponowane przez nią rozwiązanie wcale nie było takie głupie. - Zrobimy tak, Saszo. Dziś o szóstej proszę podejść do działu nauczania. Musimy się nad czymś zastanowić. *** - Weźmy ślub - zaproponował Jegor. Siedzieli na stercie materacy w sali gimnastycznej. Jegor właśnie skończył pomagać Dimie Dmitryczowi rozstawiać stoły do ping-ponga, dziewczyny z pierwszego roku wybrały sobie rakietki i od ściany do ściany latało radosne „pingpong”.

Saszka siedziała, udając, że go nie słucha. I dopiero, gdy gotów był się obrazić przecież na podobne propozycje ludzie zwykle jakoś reagują - odwróciła się i bardzo uważnie popatrzyła mu w oczy. - Po co? Czy tak jest nam źle? Wyglądał na zmieszanego. - Jak to: „po co”? A po co ludzie się ze sobą żenią? Stukały pingpongowe piłeczki. Celuloidowy deszcz. - Dziś o szóstej Stierch czeka na mnie w dziale nauczania - rzekła Saszka. - I... co z tego? Głęboko zaczerpnęła tchu i... wypuściła powietrze z płuc. Jej nadzieja nie miała podstaw, w każdym razie poważnych. Po prostu bardzo chciała wierzyć. Jeśli się stąd wyrwę, na pewno uwolnię też Jegora, myślała. Byle się stąd wydostać. Żeby tylko powiedzieli, że popełnili pomyłkę. Że nie ma talentu, potrzebnego przy ich specjalizacji, i ma wracać do domu. Oczyma wyobraźni Saszka widziała, jak garbus ze smutkiem kręci głową i mówi te słowa. A Portnow przeciera okulary brzegiem wypuszczonej na spodnie koszuli. I ona udaje, że jest strasznie przygnębiona, idzie, pakuje się i jedzie do domu. - A potem? - zapytał Jegor. Saszka drgnęła zaskoczona, jakby przeczytał jej myśli. - Co, potem? Położył jej rękę na ramieniu. - Kocham cię, Saszko. Ja... będziesz wolna po szóstej? Odruchowo podciągnęła rękaw dresowej bluzy. Uśmiechająca się mordka była jasnoczerwona, jakby od silnego wstydu. Saszka naciągnęła rękaw na dłoń. Skuliła się z zimna. - Na razie niczego jeszcze nie wiem. Zdecydujmy o tym... później. *** Równo o szóstej stuknęła w obite dermą drzwi z tabliczką „Dział nauczania”. Nacisnęła na klamkę i zajrzała do środka. Była tutaj tylko raz. W długim pomieszczeniu jak poprzednio wzdłuż ścian ustawione były kanapy, stał wieszak z czyimś płaszczem, nie było jedynie gołego manekina. Stali tam pogrążeni w rozmowie Portnow ze Stierchem; Portnow palił i

najwyraźniej nie był to pierwszy papieros, bo pod sufitem unosiły się gęste pasma dymu. - Poczekaj, Samochina - rzekł Portnow ostrym tonem. Saszka wyszła. Oparła się o ścianę i objęła ramionami. Nie była w stanie powstrzymać fantazji, w której Stierch namawia Portnowa, aby skreślić ją z listy studentów. Uznać, że jest nieodpowiednio uzdolniona i skreślić. Teraz wejdzie do środka, a oni każą jej napisać podanie. Podczas pierwszego dnia zajęć, na pierwszym roku Portnow powiedział, że nikt nie odchodzi z instytutu z własnej woli. Nie istnieją jednak reguły, od których nie ma wyjątków. Nie istnieją! Tak bardzo na nią liczyli, a okazało się, że to niewypał. To oczywiste, że trudno przyznać się do własnego błędu. Czas mijał, lecz nikt jej nie wzywał. Scena, w której Portnow i Stierch wypuszczają ją na wolność, przeleciała przed jej oczami, jak w kinie, pięć czy sześć razy, po czym wytarła się, zblakła i przestała być przekonująca. Czyżby byli na tyle głupi, by ot tak, do połowy „przerobiwszy” Saszkę, stracić nad nią kontrolę i podarować jej wolność?! Uwierzyła w cud. Jak dziecko, które wierzy, że pod choinkę dostanie prawdziwego kucyka. A tych dwóch dyskutuje teraz zapewne o tym, co teraz zrobić z Saszką i w jaki sposób ją, jako nieprzydatny materiał, zutylizować. Podziemny korytarz ginął w półmroku. Po prawej i lewej stronie ciągnęły się drzwi, obite dermą, a czasem zapewne także skórą. Być może pod tym korytarzem znajduje się kolejny, a pod nim jeszcze jeden. Być może studenci trzeciego roku po zimowej sesji - a także ci z czwartego i piątego roku - mieszkają i uczą się w podziemiach? Nagle przyszło jej do głowy, że czwartego i piątego roku może w ogóle nie być. A „egzamin przejściowy” jest po prostu rytualnym składaniem ofiar! Odpowiednio przygotowane ofiary wchodzą do auli i już nigdy z niej nie wychodzą. Wyobraziła sobie fabryczną taśmę, przypominającą ruchome schody w metrze, na której studenci trzeciego roku jeden za drugim wjeżdżają na ołtarz. Każdy ma w ręku indeks; miarowo opuszcza się i podnosi nabijana kolcami pałka. Studenci, wciąż jeszcze żywi, z połamanymi kośćmi, zsuwają się z ołtarza w dół, wpadając do maszynki do mielenia i krwawe kleksy na kartkach indeksów układają się w słowa: „Zaliczone. Trzy”. „Zaliczone. Pięć”. Drzwi działu nauczania otwarły się.

- Wejdź, Samochina - rzekł Portnow, wychodząc z papierosem na korytarz. I niczego nie dodając, zniknął w mroku. Saszka stała bez ruchu. Ta dwójka podjęła jakąś decyzję. Być może wyślą ją na „egzamin” od razu. - Wejdź, proszę, Saszo - dobiegł ze środka głos Stiercha. - Jest już za piętnaście siódma. Saszka weszła. Garbus zamknął za nią drzwi. Wydawał się jeszcze smutniejszy i bledszy, niż zwykle. Garb najwyraźniej bardzo mu przeszkadzał. Chodząc po wąskim i długim pokoju, co chwilę nerwowo poruszał ramionami. Zatrzymała się w drzwiach. Garbus po raz ostatni przemierzył pokój do okna i z powrotem i również przystanął. - Sprawa wygląda tak... Saszo. Właśnie rozmawiałem przez telefon z Faritem Korzennikowem... Niech się pani nie boi. Chodzi o to, żeby pani pomóc. Nie wyrabia się pani z programem nauczania, sesja za pasem, a czas pracuje przeciwko nam. Farit zamknie panią w pętli. Jest to jedyny sposób, aby jakoś panią zachęcić... zmobilizować... Chociaż w ostatecznym rachunku wszystko zależy oczywiście od pani zdecydowania i uporu... Co pani jest? Milczała. Miała trudności z oddychaniem. - Saszeńko! - Stierch podszedł bliżej, z niepokojem patrząc jej w oczy. - Czyżby się pani... przestraszyła? Był od niej o dwie głowy wyższy. Niewiarygodnie wysoki. W czarnym garniturze podkreślającym popielatą twarz. Saszka cofnęła się o krok. - Pani po prostu nie zrozumiała, o czym mówię! Będzie to tylko pętla czasowa, normalna sprawa, można by rzec, rutynowa. Mamy dziś szesnastego grudnia. Ani jutro, ani pojutrze ta data się dla pani nie zmieni... Pozostanie pani w tym dniu, póki nie upora się z pracą. Umówiłem się z Olegiem Borysowiczem. Zgodził się, aby nie zajmowała się pani w ten dzień modułem ani ćwiczeniami. Wyłącznie praktyka. Tylko nasze zajęcia. Co w tym takiego strasznego? - Ale ja nie chcę - rzekła Saszka z paniką w głosie. - A jeśli... jeśli nigdy mi się to nie uda? Ja przecież nawet nie rozumiem, czego pan ode mnie wymaga? Jakiego rezultatu? - Wymagam sumiennej pracy - oznajmił garbus surowym tonem. - Jak każdy nauczyciel. A gdy pojawią się rezultaty, pierwsza je pani zauważy.

*** Jegora nie było w korytarzu. Wyszła na frontowy ganek instytutu i zatrzymała się. Bez czapki, w rozpiętej kurtce, wdychając mroźne powietrze i wydychając białą parę. Na gzymsie, niczym czysta biała wstęga, leżał śnieg. Nabrała go w dłonie i przetarła twarz. Obok przeszły dwie starsze kobiety, dziwnie się jej przyglądając. W mieście uważają nas za narkomanów, przypomniała sobie Saszka. Jej życie się skurczyło, zmieniając w jeden bezsensowny, ciężki dzień. Raz już tak było, jednak wtedy mogła mieć złudzenie, że z własnej woli panuje nad czasem. „Chcę, żeby to był sen”. Gdyby tylko mogła obudzić się na polowym łóżku w środku lata, dwa i pół roku temu! Gdyby tylko mogła się obudzić! - Sania! W końcu! Myślałem, że zamęczyli cię na śmierć! Po ulicy zalanej białym światłem latarni szedł Jegor. Pod pachami niósł dwie pary nowiutkich, wąskich nart bez wiązań. - Popatrz, co rzucili w sportowym! Tanie jak barszcz! To jeszcze stary radziecki typ, ale popatrz, jakie są świetne! Wiesz, ile teraz kosztują narty?! Jutro kupię wiązania, smar... - Dlaczego nie rano? - zapytała Saszka szeptem. Jegor zrobił zdziwioną minę. - Rano? Ale co? - Szkoda, że nie kupiłeś ich rano. I spojrzała na niebo, na samotną gwiazdę w szczelinie białej chmury. Byłby to prawdziwy dzień... Jeździliby z Jegorem na nartach, a potem on, zaczerwieniony, mówiłby: „Weźmy ślub”. Jeśli wybrać z całego życia jeden dzień, który ma się wiecznie powtarzać - dlaczego właśnie nie taki? Przyjrzał jej się uważniej. - Czego on od ciebie chciał? To znaczy Stierch? - Więc dziś nie możemy pojeździć na nartach? - spytała Saszka, nie słuchając. - Dzisiaj? - Jegor zawahał się. - Nie. Dopiero jutro. A dzisiaj... chodźmy do mnie. Saszka zamknęła oczy. Wtuliła twarz w kołnierz jego kurtki. Głęboko wciągnęła do płuc ciepłe powietrze, parę jego oddechu. - Chodźmy - powtórzyła, jak w półśnie. - Chodźmy, Jegorka.

*** Rankiem obudziła się w swoim łóżku, rozbita i ledwie żywa i od razu zapytała Wikę, która nakręcała sobie włosy na lokówkę, o datę. - Szesnasty. Poniedziałek - odparła Wika ponuro. - A jeśli chcesz tak wrzeszczeć przez sen, to śpij na korytarzu! - Mhm - zgodziła się Saszka. Wika rzuciła na nią przez ramię zdziwione spojrzenie. Po pokoju rozszedł się swąd spalonych włosów. Na pierwszych zajęciach była specjalizacja. Saszka weszła do sali ostatnia, pięć sekund przed pojawieniem się Portnowa. - Dzień dobry, grupo „A”. Samochina, jest pani dziś zwolniona z zajęć. Może pani iść. Reszcie grupy opadły szczęki. Saszka spojrzała na Portnowa z uwagą; do jego rozmowy ze Stierchem pozostawał jeszcze niemal cały dzień. Czyżby już wiedział o tym, że została „zamknięta w pętli”? Wykładowca kiwnął głową, odpowiadając jej na nie zadane pytanie, i jednocześnie ponaglił: - Niech pani idzie, Samochina, i nie zabiera grupie czasu! Saszka wyszła. Wróciła do akademika, wyjęła czarny album Stiercha i skoncentrowała wzrok na fragmencie dwudziestym pierwszym. *** - Dzień dobry, Saszo. Jak postępy? - Nijak. - Skąd ten pesymizm? ... Gdybym był osiemnastoletnią dziewczyną, nigdy nie wpadałbym w rozpacz, w żadnym wypadku... Pracowała pani nad dwudziestym pierwszym? - Nikołaju Waleriewiczu - rzekła Saszka. - Jak pan to robi? Jeśli dziś jest szesnasty, to nie może pan jeszcze wiedzieć, co wydarzy się wieczorem! Z roztargnieniem pokręcił głową. - Saszeńko, jest pani dzieckiem, które wychowało się w pięknym wygodnym pokoju. Nie ma pani pojęcia, co się poza nim dzieje i sądzi, że tykanie ściennego

zegara jest nieodłączną cechą czasu jako zjawiska fizycznego. Proszę otworzyć album i razem spróbujemy popracować nad fragmentem dwudziestym drugim. *** - Weźmy ślub - rzekł Jegor. Stukały celuloidowe piłeczki, skacząc po stołach i uderzając w sprężyste powierzchnie rakietek. Larisa chybiła, przegrała mecz i wulgarnie zaklęła. Dima Dmitrycz, który przechodził obok, udzielił jej surowego upomnienia. Larisa rzuciła rakietkę i poszła do szatni. - Niesportowe zachowanie - rzekł wuefista basem. - Saszo, nie ma pani ochoty zagrać? Pokręciła przecząco głową. - Nie słuchasz mnie czy co? - obraził się Jegor. - Powiedziałem... - „Weźmy ślub” - dokończyła Saszka z ciężkim westchnieniem. - No to weźmy. - Można pomyśleć, że codziennie ktoś ci się oświadcza - zauważył z przekąsem. - Wybacz - wymamrotała. - To wszystko przez Stiercha... Wiesz... - Co? - Nic. - Saszka wzięła się w garść. - Przyjdź dzisiaj do mnie - rzekł Jegor. - Stiopki nie będzie. Poprosimy Misze, żeby poszedł na spacer. Zerknęła na rękę. Mordka naklejki jaśniała makową czerwienią. Czego się tu jednak bać, jeśli jutro nigdy nie nastąpi? - Dobrze. Przyjdę. *** Obudziła się w swoim łóżku, już czując zapach palonych włosów. Wika przegrzała lokówkę i teraz klęła, czyszcząc stalowy zacisk z przyklejonych do niego stopionych kłaków. - Za dwadzieścia minut dzwonek! Idziesz na specjalizację? - Nie - odparła Saszka i na powrót zamknęła oczy. Kiedy znowu je otwarła, obok stały Wika i Lena. - Czego chcecie? - Nie boisz się? - Do diabła z nimi wszystkimi - rzekła Saszka i przewróciła się na drugi bok.

*** - Dzień dobry, Saszo. Pracowała pani? Zobaczmy... Promień ostrego światła sprawił, że zmrużyła oczy. - Widać pewne postępy - rzekł Stierch uspokajającym tonem. - Nieznaczne, ale to zawsze coś. Niech pani pracuje, Saszeńko, i nie poddaje się. A teraz zrobimy rzecz następującą: wrócimy do fragmentu pierwszego i powoli, jeden za drugim, przerobimy wszystkie po kolei. Proszę usiąść wygodniej, skoncentrować się i spojrzeć na „kotwicę”. Mamy dużo czasu, nie musimy się spieszyć. *** - Tylko nie mów, że powinniśmy się pobrać. Jegor wytrzeszczył oczy. - Sań... Co z tobą? - A nie zamierzałeś mi powiedzieć, żebyśmy wzięli ślub? - Zamierzałem - przyznał cicho. - Tylko... dlaczego się tak złościsz? - Wcale się nie złoszczę - odparła Saszka. Tylko wpadam w obłęd, dodała w myślach. *** Kostia wszedł do kuchni, gdy polewała zimną wodą dopiero co ugotowane jajko. Wokół było pełno ludzi - jedli, pili herbatę, myli naczynia albo po prostu rozmawiali - jednak Saszka od razu wyczuła, że chłopak szuka właśnie jej. No i znalazł. - Nie było cię dzisiaj na specjalizacji. Co się stało? - Już mi się znudziło wszystkim to tłumaczyć - Saszka deserową łyżeczką wyjęła jajko z garnuszka. - Portnow pozwolił mi dziś nie przychodzić. - Portnow?! - A co w tym takiego dziwnego? Jestem najlepszą studentką na roku i mogę trochę odpocząć... Co nie? Ze złością stukała łyżeczką w jajko, zdejmując skorupkę niczym skalp wroga. - Czego oni od ciebie chcą? - zapytał cicho Kostia. - Co znowu z tobą zrobili? Saszka uniosła wzrok. W kuchni głośno grało radio, na jutro zapowiedzieli ocieplenie, opady śniegu i porywisty wiatr... Jak dobrze mieć „jutro”, pomyślała.

Słuchać prognozy pogody. Robić plany. Zrywać kartki z kalendarza. Jak wielu ludzi żyje właśnie tak, z dnia na dzień, i nie zdaje sobie sprawy ze swojego szczęścia. - Jestem w pętli - powiedziała Kostii, niespodziewanie dla samej siebie. - Ciągle przeżywam ten sam dzień. Zrobili to... On to zrobił, żebym się nauczyła... żebym była w stanie odrobić ćwiczenie dla Stiercha. A ja nie potrafię. Chłopak usiadł na taborecie, jakby ugięły się pod nim nogi. - I dlatego Portnow pozwolił mi nie chodzić na zajęcia... Dzisiaj. Bo dla mnie zawsze jest dzisiaj. Kostia długo milczał. - To znaczy - rzekł w końcu - że kiedy jutro przyjdę do sali wykładowej... ciebie tam nie będzie? - Nie wiem. Nie możesz przecież pójść dzień naprzód, wrócić i opowiedzieć mi, jak tam jest. Jajko stygło na spodku. Saszka oparła podbródek na splecionych dłoniach. - Mówię ci to wszystko dlatego, że jutro... to znaczy dziś rano... i tak niczego nie będziesz z tego pamiętał. Pokręcił głową, jakby odmawiał potraktowania poważnie takiej możliwości. - Dokładnie tak. Wszystko od początku. Będziesz zdziwiony, dlaczego nie ma mnie na zajęciach. Może jeszcze raz mnie o to zapytasz. A ja coś wymyślę. Nie będę przecież tego za każdym razem wyjaśniać, codziennie, w nieskończoność. Kostia obiema rękami zmierzwił swoje krótkie włosy. Zaciekle potarł dłonią nos. - A co masz zrobić dla Stiercha? - To długa historia. Najpierw dał mi odtwarzacz i płytkę... ze ścieżkami. Nie wyszło. Wtedy dał mi album... z czarnymi obrazkami. I teraz męczę się z tym albumem. Mam wrażenie, że to ciągle do mnie puka... a ja nie chcę otworzyć. - A to chce wyważyć drzwi - powiedział cicho. - Miałeś coś podobnego?! Kostia się rozejrzał. W kuchni hałasowali, palili i śmiali się studenci pierwszego roku. Nie było ani jednego wolnego taboretu. - Chodźmy... w jakieś bardziej zaciszne miejsce. Przeszli na sam koniec korytarza i schowali się za szeroko otwartymi drzwiami pomieszczenia z prysznicami. Usiedli na parapecie.

- Stierch dał mi wydruk - opowiadał Kostia. - Taki długi, na taśmie, coś w rodzaju zwoju. Kazał mi go czytać pionowo, słupkami. Zacząłem... i zdarzyła mi się podobna

historia.

Jakby

do

mojego

wnętrza

dobijało

się

coś

obcego.

Zabarykadowałem się. A ono - łup! - i wyłamało mi drzwi... Czy co tam jest zamiast drzwi... Taka historia. Potem to parszywe uczucie minęło. Słychać muzykę i jest wręcz przyjemnie. Stierch mnie chwali... - Kostia milczał przez chwilę. - A wszystko przez to, że mam słabą wolę. A ty silną. Nie tak łatwo się w ciebie włamać. - Powiedział, że jestem jakaś wyjątkowa - wymamrotała Saszka. - A potem, że się pomylił, i że jestem taka, jak inni... Mówił ci coś w tym stylu? - Nie. Wiesz, jaki on jest. Miękko ściele... „Bardzo dobrze, Kostieńko, na jutro zrobisz ten słupek, który zaznaczyłem na czerwono...”. Bardzo umiejętnie sparodiował Stiercha. Saszka uśmiechnęła się niewesoło. - Jak mogę ci pomóc? - zapytał. - Podejdź do mnie jutro... to znaczy dzisiaj, dokładnie tak samo. I zapytaj, dlaczego nie było mnie na zajęciach. Kostia odwrócił głowę. Chyba był przekonany, że Saszka sobie z niego kpi. - Mówię poważnie - spuściła oczy. - Po prostu... nie mam z kim porozmawiać. - A Jegor? Zamyśliła się głęboko. Nie na temat Jegora. W tej chwili, na chłodnym parapecie przewiewanego przeciągami korytarza, po raz pierwszy zdała sobie sprawę, że tego dnia, przeżytego niczym brudnopis, nie będzie pamiętał nikt oprócz niej... co najwyżej Stierch i Portnow, ale wykładowców tutaj nie ma i nie obchodzi ich jej prywatne życie. Może więc mówić Kostii, co tylko dusza zapragnie. Wszystko ulegnie kasacji. Wszystko zniknie. Jutro rano chłopaka znowu zdziwi i przestraszy fakt, że Saszka nie pojawiła się na zajęciach ze specjalizacji. - Gdybyś miał do dyspozycji dzień, za który nie poniesiesz żadnej odpowiedzialności, który nie trafi do żadnych „rejestrów”... co byś zrobił? - Obrabowałbym bank - wymamrotał Kostia. - Pamiętasz, był taki film... - Tak, coś kojarzę... chyba mama przyniosła go kiedyś na kasecie. I razem go oglądałyśmy. Walentyna jeszcze nie było. Nie miałam wtedy pojęcia... nie sądziłam, że też mnie to spotka.

Korytarzem przeszła szurając kapciami Ania Boczkowa. Zatrzymała się przy drzwiach natrysków. - Nie boisz się Portnowa, Saszka? Dlaczego nie chodzisz na specjalizację? - Pozwolili mi jako najlepszej studentce - Saszka zerknęła na Kostię. Ania mruknęła sceptycznie, weszła do pomieszczenia z natryskami i zamknęła drzwi. - Doniesie Żeńce - zauważyła Saszka. Kostia się najeżył. - O czym konkretnie doniesie? - Ona już wymyśli. Ale to nie ma znaczenia, bo jutro wszystko zacznie się od początku i rozegra według nowego scenariusza... Posłuchaj, uważasz, że mam silną wolę. A ja na nic nie mogę się zdecydować. Przychodzą mi do głowy same głupie pomysły... przejść przez instytut na golasa, nastraszyć anglistkę szczurem, czy utopić się w przerębli. I nawet one są niewykonalne. Bo wciąż muszę zaliczać u Stiercha nowe fragmenty. A on mówi, że jest minimalny postęp. Jeszcze tylko trzysta sześćdziesiąt pięć jednakowych dni i minimalny postęp zmieni się w nieznaczny. A po dziesięciu powtarzających się latach pozwolą mi zdawać pierwsze zaliczenie. - Jestem twoim dłużnikiem - powiedział cicho. - Pomogę ci. - Jak?! Z pomieszczenia z natryskami dobiegał przygłuszony szum wody. - Przepraszam cię za to, co wtedy powiedziałam - rzekła Saszka. - Ja... nie miałam racji. Chłopak milczał. Saszka niezręcznie zeskoczyła z parapetu. - Tak w ogóle to jestem ci wdzięczna za współczucie, ale jeśli nie zabiorę się zaraz do pracy, to jutro... to znaczy dzisiaj... - Poczekaj - rzekł Kostia. - Pokaż, jak robisz te zadania dla Stiercha. *** O wpół do dziesiątej wieczorem przypomniała sobie, że obiecała przyjść o dziewiątej do Jegora. Zastanowiła się i doszła do wniosku, że jest już za późno. Rano chłopak i tak nie będzie pamiętał, że do niego nie przyszła. Znów usiądą na matach w sali gimnastycznej i Jegor po raz kolejny powie: „Weźmy ślub”. Tylko dlaczego te oświadczyny za każdym razem coraz bardziej ją denerwują?

Siedzieli z Kostią w pokoju Saszki, a trzy białe punkty na przemian przybliżały się gwałtowne, jak światła nadjeżdżającego pociągu, albo oddalały, przypominając gwiazdozbiór na zachmurzonym niebie. Próbowała przerobić fragment o numerze dwadzieścia cztery, jednak za każdym razem przerywała próbę po doliczeniu do siedemdziesięciu. - Nie mogę zrozumieć, co się dzieje - wyznał Kostia. - To jak... muzyczne preludium, które w kółko się powtarza, a samej piosenki nie ma. Może jeśli sam spróbuję... popatrzeć na ten fragment, przyjdzie mi coś do głowy? Jakiś pomysł czy podpowiedz, jak mogę ci pomóc? - Nie - odparła pospiesznie Saszka. - Nie warto. To cudze ćwiczenie. Stierch zabije nas oboje. - Mogę z nim porozmawiać - powiedział. - Ze Stierchem. - Jutro. - Tak... A jutro będzie za późno... - Kostia lekko pociągnął się za włosy. - Może powinnaś wrócić do tych... do ścieżek na płytce, do odtwarzacza? Wstrząsnął nią dreszcz obrzydzenia. - Moim zdaniem Stierch nie miał racji, dając ci ten album - rzekł Kostia. - Tak uważasz?! Może zaczniesz wykładać zamiast niego? - Nie śmiej się. Jego błąd miał charakter psychologiczny. Uznał, że problem tkwi w płytce, a chodziło o ciebie! Jeśli da ci wydruk, jak mi, albo zeszyt, jak Żeńce... i tak nic się nie uda, bo ty tego nie chcesz. - Przecież widzisz, że chcę. Staram się tak bardzo, że ze skóry wychodzę! Uparcie pokręcił głową. - Stawiasz opór. Walczysz o siebie. - Dokładnie to samo mówił Stierch - przypomniała sobie Saszka. - „Walczy pani o siebie w znanej sobie postaci: dwie ręce, dwie nogi...”. - I masz rację. A ja nie byłem w stanie walczyć. - Tak, ale ty żyjesz normalnie, a ja... - Ja żyję normalnie? Po jego słowach zapadła cisza, która ciągnęła się przez długie piętnaście minut. Saszka nie miała odwagi się odezwać. Kostia, syn swojego ojca, wnuk swej martwej babci, mąż Żeni Toporko, która nie zmieniła nazwiska, żeby nie zostać panią Korzennikową... Kostia, student drugiego roku Instytutu Technologii Specjalnych w Torpie...

- Wybacz - rzekła Saszka. - Ja też cię przepraszam - chłopak przygarbił się lekko. - Chcę ci pomóc, ale nie ma we mnie złości. Uderzyłbym cię - uśmiechnął się krzywo - ale nie potrafię podnieść na ciebie ręki. Wygląda na to, że on... ma rację. - Kto? - spytała, chociaż dobrze znała odpowiedź. - On - powtórzył Kostia. Wiesz, że ma o mnie bardzo niskie mniemanie? Próbowałem naciągnąć mamę na rozmowę... o nim. Jak to się stało, że został moim ojcem?! - z rozpaczą trzasnął dłonią w parapet. - Jakim cudem jestem jego synem? Kim on w ogóle jest? - I co powiedziała ci mama? - Nic. Ona w ogóle nie chce o nim rozmawiać. Dostaje ataków histerii. I to po tylu latach! - Dlaczego pozwoliła ci wyjechać do Torpy? - A dlaczego twoja na to pozwoliła? Na pewno znalazły się jakieś... powody. Moja przez całe życie, odkąd tylko pamiętam, miała jakiegoś fioła na punkcie wojska. Jakby jej cyganka wywróżyła czy coś w tym rodzaju, że w wojsku mnie na pewno zabiją. Kiedy widziała mnie na podwórku z drewnianym pistoletem... od razu się zaczynało! - westchnął. - Zagrał na jej strachu - zauważyła Saszka. Kostia uniósł wzrok. - On w ogóle... gra na strachu. Twoim. I moim. Nie odpowiedziała. Siedzieli obok siebie zasępieni, prawie stykając się głowami. - Chciałbym się kiedyś obudzić i uświadomić sobie, że niczego się nie boję. Jestem zmęczony. - Strachem? - Tak. Wypełnia każdą sekundę... - A teraz? - Też się boję. - Czego? - Że przyjdę jutro do sali wykładowej - co mamy na pierwszych zajęciach, angielski? - a ciebie tam nie będzie. W ogóle cię nie będzie, bo zostaniesz... Nie dopowiedział. Saszka, ulegając niemal macierzyńskiemu instynktowi, położyła mu dłoń na ramieniu.

- Nie bój się. Będę się starać. Jutro przyjdziesz na zajęcia, a ja ci podziękuję. W korytarzu rozległ się tupot nóg i otwarły się drzwi. W progu nie stała Lena ani Wika. Była to Żenia, czerwona jak pomidor, w mechatym szlafroku i z pobielałymi ze złości oczami. *** Torpa pokryła się śniegiem. Domy miały jasne kaptury naciągnięte na blaszane brzegi dachów. Powietrze było cieplejsze i bardziej wilgotne. Jutro będzie odwilż, przypomniała sobie Saszka. Odwilż i porywisty wiatr. W kiosku obok poczty kupiła baterie paluszki. Wszystkie. Sto sztuk. Sprzedawczyni musiała pójść po nie na zaplecze, a Saszka do ostatniej kopiejki wydała pieniądze, które zostały jej z ostatniego stypendium. Wróciła do swojego pokoju. Włożyła słuchawki. Schowała woreczek z bateriami pod łóżko. Wyjęła zakurzoną kopertę ze złocistą płytką, zatrzasnęła wieczko odtwarzacza i włączyła pierwszą ścieżkę. A potem drugą. Osiemnaście ścieżek różnej długości. Osiemnaście fragmentów obcej ciszy. Przytłaczającej. Obojętnej. Osiemnaście różnych rodzajów milczenia. Partytura absolutnej ciszy. Rzucała na podłogę wyczerpane baterie i wstawiała na ich miejsce nowe; cisza stawała się coraz gęstsza. Zatykała uszy. Saszka spoglądała w mrok. W środku nocy była pewna, że ma trzy ręce. Trzecia wyrastała gdzieś w okolicach klatki piersiowej. Ciało Saszki straciło kontury, rozdęło się i ledwie mieściło na łóżku. Wychodziło z samego siebie, jak drożdżowe ciasto z garnka. Znosiła to, zaciskając zęby. Raz za razem powtarzała się pętla z osiemnastu ścieżek. Mijały godziny. Nie zauważyła, kiedy zasnęła. Spokojnie i głęboko, nie zdejmując słuchawek. *** Światło słońca wpadało przez pozbawione zasłon okna, oświetlając zakurzone linoleum. Prześcieradło, całe w kwadracikach przeplecionych nici, przypominało stary żagiel. Kołdra zsunęła się na podłogę i kwadratowy otwór w poszewce sprawiał, że przypominała asa kier. Saszka zdziwiła się, jak wiele można zauważyć jednocześnie.

Odwróciła głowę. Z trudem mogła poruszać szyją. Pokój lekko drgał, jak odbicie w wodzie podczas słabego wiatru. Puste łóżka współlokatorek były niedbale przykryte kocami. Na pierwszych zajęciach - angielski... Która godzina?! Jaki dziś dzień?! Czas, jednostki czasu, znaki. Na szafce, w starym notesie, zapisana jest ważna informacja, podwojony kod, dokładny czas, cztery symbole jeden za drugim... Wieczorne indywidualne zajęcia z Portnowem. Gdyż dziś jest wtorek. Saszka przewróciła się na bok, sięgnęła po notes i zobaczyła swoją rękę. Wrzasnęła. Jednak zamiast krzyku rozległ się charkot. W gardle coś jej bulgotało. Usiadła na łóżku i usłyszała wyraźny trzask. Obie jej ręce przypominały mechaniczne protezy, wykonane z kości słoniowej i obciągnięte na wpół przeźroczystą, oślepiająco białą skórą. Podniosła prawą doń do oczu i zacisnęła palce; obracające się kółka zębate rozerwały skórę i niczym ostre igiełki wyszły na zewnątrz. Nie czuła bólu. Z trudem wstała. Podłoga nie kołysała się pod nogami, lecz głowa wydawała się niezwykle duża. Jednak Saszka bała się jej dotykać tymi nowymi, białymi, mechanicznymi rękami. Jeszcze coś się zepsuje? Kolana prawie się nie zginały. Stopy zdawały się być drewniane. Saszka dokuśtykała do stołu, znalazła lusterko i wrzasnęła - a raczej zachrypiała - po raz drugi. W oczach nie miała źrenic ani tęczówek, jedynie pokryte czerwonymi żyłkami białka. Odrzuciła lusterko, jednak nie przestała się widzieć. Okazało się, że nie patrzy oczami, lecz całą skórą twarzy, odsłoniętych przedramion i szyi. Trzęsąc się ściągnęła podkoszulkę i zobaczyła pokój skórą pleców. Zdjęła spodnie od dresu, w których wczoraj zasnęła. Wraz z nimi zsunęły się majtki. Teraz każdy kawałek jej ciała widział obrazy, które złożone w jedną całość tworzyły „świat bez Saszki”. Jej ciało - białe, wychudzone i dygocące w zaśmieconym pokoju akademika - stanowiło jedyną przestrzeń poza tym światem. Po jej skórze skakały iskry. Nieśmiałe ogniki, przypominające spływające krople. Maleńkie błyskawice. A pod tą powłoką, miejscami niemal przezroczystą, widać było żyły, naczynia włoskowate i włókna mięśni, wyglądające jak tajemniczy las. Strasznie swędziały ją plecy; coś działo się z kręgosłupem, który chrzęścił, poruszał się i żył własnym życiem.

Usłyszała kroki w korytarzu. Uświadomiła sobie, że jest już późno. Minęły już dwa pierwsze zajęcia i kończył się obiad. Dwa zajęcia i obiad nowego dnia! Wyrwała się z pętli; udało jej się zrobić... coś. I coś stało się z nią. Ktoś podszedł do drzwi jej pokoju. Białymi dłońmi chwyciła stojącą w kącie szczotkę i podparła nią klamkę. I w tej samej sekundzie ktoś zapukał do drzwi; był to stuk Jegora, szybki i pewny: - puk, puk-puk, puk-puk. - Sania? - w głosie Jegora pobrzmiewało napięcie podszyte niepokojem. Jesteś tam? Skobel ze szczotki drgnął - chłopak próbował otworzyć drzwi. - Saszka? Halo? - Ja... Jej głos brzmiał dość przerażająco. Odkaszlnęła. - Co z tobą? Jesteś chora? - Tak - odparła Saszka. - Jestem chora i śpię. - Posłuchaj - rzekł Jegor, zbliżywszy najwyraźniej usta do dziurki od klucza. Musimy porozmawiać. - Aleja... nie mogę. Kiepsko wyglądam. - I co z tego - powiedział i w jego głosie dało się usłyszeć niecierpliwość. - Jakoś to przeżyję. Otwórz. - Nie mogę. Potem. Zapadła cisza. Zapewne Jegor rozglądał się i czuł jak idiota, stojąc tak pośrodku korytarza przed zamkniętymi drzwiami. - Wpuść mnie. Nie będę tu sterczał jak kretyn! - Nie mogę - wychrypiała. - Ja... śpię. - Z kim? - zapytał po krótkiej chwili milczenia. Cofnęła się. Zdawała sobie sprawę, że trzeba teraz powiedzieć coś dowcipnego, zażartować, unikając odpowiedzi wprost. Była jednak tak zmieszana, że nie mogła niczego wymyślić. - No dobrze - rzekł Jegor cicho. I Saszka usłyszała jego oddalające się kroki. ***

Nałożyła rękawiczki, żeby zakryć dłonie. Włożyła najciemniejsze rajstopy i najgrubsze dżinsy. I dwa swetry, jeden na drugi. Teraz widziała świat tylko skórą twarzy i był to obraz znajomy, choć niepełny. Jej przeciwsłoneczne okulary nie były wystarczająco ciemne, aby ukryć białe, ślepe oczy. Narysowała je więc flamastrem na powiekach. Chodzenie z zamkniętymi oczami było trudne i niewygodne, jednak niczego lepszego nie potrafiła wymyślić. Ukrywszy się w ten sposób - przede wszystkim przed sobą, gdyż nikogo innego w pokoju nie było - Saszka usiadła za biurkiem i otworzyła moduł tekstowy. Z przyzwyczajenia, gdyż teraz i tak nie byłaby w stanie czytać. Problem ruszył z martwego punktu. Cisza, czy też to, co było na płytce, weszło w Saszkę i zapanowało nad nią. Jej ciało nie przestawało się zmieniać; czuła, jak napręża się i rozluźnia jej skóra, w piersi pulsuje galaretowaty kłębek, a kręgosłup podryguje jak rura, po której przepływają w górę i w dół masy gorącej wody. Nic i nigdy nie będzie już jak dawniej. Mama... Jegor... Kostia... Siedząc w odrętwieniu za biurkiem Saszka rozmyślała, że być może wczoraj było lepiej, i wczoraj trzeba było zostawić wszystko tak, jak jest. Za oknem padał śnieg. Odwilż, mokry śnieg, wiatr! Prognoza się sprawdziła... I nastało jutro. A Kostia przyszedł rano na zajęcia i nie zobaczył Saszki! Wstała. Narzuciła na siebie kurtkę. I z powrotem usiadła. Kostia pamięta wszystko, co powiedziała. I wszystko to, co wydarzyło się wczoraj, weszło już w historię ich życia. I baterie, które walały się po całym pokoju. Co prawda była to tania chińska tandeta, jednak było ich zbyt dużo, aby mogły wyczerpać się przez jedną tylko noc. A może noc także była zapętlona i powtarzała się raz za razem?! Zaczęła miotać się po pokoju z kąta w kąt. Otwarła lufcik. Z powrotem go zamknęła. Powinna była pójść na pierwsze zajęcia! Ale jak miała to zrobić?! Jak się przed kimkolwiek w takim stanie pokaże?! Znów usiadła za biurkiem i pomyślała o Jegorze. Czy to miłość sprawiła, że poszli ze sobą do łóżka? Czy dobra rada garbusa? „Pani doświadczenie zmysłowe i status hormonalny mają olbrzymie znaczenie”. Może oszukiwać się do woli, że miłość niepostrzeżenie zakradła się do jej serca, jednak ten szczęśliwy zbieg okoliczności wydarzył się w samą porę. Wczoraj Jegor powiedział: „Weźmy ślub”. Nie... nie! Saszka złapała się za głowę; wczoraj, właśnie wczoraj ze złością weszła mu w słowo: „Tylko nie mów,

żebyśmy wzięli ślub”. Nie sądziła, że właśnie ten dzień, ta rozdrażniona replika pozostanie w jej życiu... I w jego życiu. Nie potrafiła zachować zimnej krwi. Potem do niego nie przyszła, chociaż obiecała. I wydarzył się ten skandal z Żenią, który także pozostał faktem dokonanym. Dobrze, że Kostia nie zaczął się usprawiedliwiać. Zuch chłopak. Ale Jegor... O czym ona w ogóle myśli, zmieniając się w potwora, a może nawet umierając?! A Jegor jest na pierwszym roku i nie ma zielonego pojęcia, czym jest zdawanie sesji i co naprawdę łączy ją z Kostią. Że nie jest to banalna historia o tym, jak chłopak kochał dziewczynę, ta mu nie dawała, a wtedy on znalazł inną, uległą. Że tak naprawdę łączy ich zeszłoroczne poprawkowe zaliczenie Kostii, tamte policzki, od których Saszkę bolały dłonie - a biła go, żeby się uczył, żeby zdał, żeby przeżył. Wiąże ich wczorajszy wieczór, kiedy Kostia nie zdobył się na to, żeby Saszkę uderzyć... jednak mimo wszystko zwrócił dług. Gdyż chciał, żeby przeżyła. I niech będą przeklęte te szprotki w sosie pomidorowym, wódka z pepsi-colą, nieświeża pościel i drzwi podparte kijem od szczotki. Wszystko mogło się między nimi ułożyć inaczej. Wszystko. Jegor to typ pana i władcy; jego dziewczyna powinna zawsze i od razu otwierać przed nim drzwi. Cokolwiek by się z nią działo. Trzeba je było otworzyć! Otworzyć i zdjąć ubranie! Żeby zrozumiał... Może Kostia przyjdzie? Zapyta, co się z nią stało? Chyba że po wczorajszym wystąpieniu Żeni boi się bez potrzeby wchodzić na pierwsze piętro?! Saszka została sama. Całkowicie i bezwzględnie. I nie spowodowała tego koszmarna przemiana, lecz czyjaś zazdrość i poczucie dumy. Zwykłe sprawy. Można by rzec, życiowe. Za oknem zapadał zmrok. Zbliżała się pora zajęć z Portnowem. Saszka z trudem wstała. Zapominając o leżącym na stole podręczniku, narzuciła na siebie kurtkę. W kieszeniach zabrzęczały drobne. Założyła kaptur i poprawiła na nosie ciemne okulary. Wyszła z pokoju. Świat kołysał się lekko. Saszka widziała go skórą policzków, przez co miała wrażenie, że jest o kilka centymetrów niższa. Na końcu korytarza rozmawiało dwóch pierwszoroczniaków. Na widok Saszki wytrzeszczyli oczy i zamilkli w pół słowa. Przeszła obok nich i niezdarnie skinęła im głową. Studenci patrzyli na nią z przerażeniem. Niech opowiedzą Jegorowi, pomyślała obojętnie.

Śnieg na podwórzu był udeptany. Bezpańskie psy ozdobiły kąty żółtymi hieroglifami. Saszka widziała oko wrony, która usiadła na gołej lipie. Widziała każdy niedopałek wdeptany w ziemię przed wejściem do instytutu. Odwracając głowę, widziała strumienie powietrza o różnej temperaturze - ciepłe pasma wylatywały z lufcików, a nad dachem unosiła się wilgotna mgła. Odwilż. Odpowiadając na czyjeś powitania i czując na sobie zdumione spojrzenia, weszła do instytutu. Gdy złapała za klamkę sali wykładowej, przypomniała sobie, że nie zdążyła przeczytać paragrafu dla Portnowa. Nie było drogi odwrotu. Weszła do środka. Żenia Toporko właśnie skończyła zajęcia. Była ostatnim człowiekiem, którego miała ochotę w tej chwili zobaczyć. Widok Saszki, która stanęła w progu w przeciwsłonecznych okularach i kapturze, niczym jakiś ciemny strach na wróble, zrobił na Żeni wrażenie. Wstrząśnięta, rozdziawiła umalowane usta. Portnow odwrócił się i chciał coś powiedzieć, jednak zachował milczenie. Saszka po raz pierwszy w życiu zobaczyła, jak wykładowca zmienia się na twarzy. - Jesteś wolna, Toporko. Proszę się pospieszyć, zabiera pani czas innej osobie. Żenia z rozmyślną opieszałością zamknęła książkę, włożyła ją do torby i pociągnęła za zamek błyskawiczny; ten nie chciał się zamknąć. Żenią zerknęła na Saszkę i znów przeniosła spojrzenie na torbę. Zrobiła zatroskaną minę - jakże ją zamknąć? - Toporko! Za drzwi! Głos Portnowa wywarł magiczny wpływ. Dziewczyna wyleciała z sali jak wymieciona przeciągiem kartka papieru. Saszka stała bez ruchu. - Podejdź. - Nie przeczytałam paragrafu. - W porządku... Usiądź. Portnow wyjął komórkę. - Przyszła - rzucił w słuchawkę. Włożył telefon z powrotem do kieszeni. - Czyżby w Torpie był zasięg? - cicho zapytała Saszka. - Teraz już jest - odparł, przekładając papiery na biurku. - Postęp jest nieunikniony... Jak się czujesz? Przełknęła

ślinę.

Pod

dwoma

potrzaskujące iskierki, niczym krople potu.

swetrami

i

podkoszulką

przebiegały

- Zdejmij okulary. I pozbądź się tej maskarady. Zaraz przyjdzie Nikołaj Waleriewicz. Ściągnęła zębami wełniane rękawiczki. Jej ręce zmieniły się jeszcze bardziej; skóra zrobiła się niemal przezroczysta, kółeczka stawów błyszczały jak biały nikiel, a rureczkami żył płynęła złocista i z wyglądu gęsta ciecz. Portnow pochylił się, wyglądając na niemal tak samo wstrząśniętego jak Żenia. Saszka zdjęła okulary. Otwarła oczy, po czym znowu je zamknęła, prezentując obrazek na powiekach. - Pomysłowe - rzekł Portnow głuchym głosem. Drzwi otwarły się bez pukania. Wszedł Stierch i natychmiast przekręcił klucz w zamku. Był bardzo blady. Jego popielate włosy były zmierzwione, jakby Nikołaj Waleriewicz długo chodził bez czapki podczas silnego wiatru. Garb na jego plecach sterczał bardziej niż zwykle. Saszka rozpięła kurtkę i zrzuciła ją na podłogę. Zdjęła przez głowę oba swetry, zostając w samej podkoszulce. Zerknęła na swe przedramiona i łokcie; posiniała, guzowata skóra była gdzieniegdzie pokryta liliowymi piórami. Portnow gwizdnął i zdjął okulary. W jego spojrzeniu pojawiło się teraz coś nowego. Gdyby Saszka go nie znała, pomyślałaby, że to strach. - Jest pan zadowolony? - spytała, patrząc na Stiercha. - Wystarczająco dużo pracowałam? - Tak. Jestem zadowolony. Stierch nie przypominał samego siebie. Gdzieś zniknął łagodny, nieco roztargniony Nikołaj Waleriewicz. Garbus stał, drapieżnie pochylony do przodu, i patrzył na Saszkę jak wielorybnik na najlepszego w swej karierze wieloryba. Jak kot na wspaniałą mysz. Jak myśliwy na wymarzoną zdobycz. A Saszka nie miała oczu, żeby z godnością odpowiedzieć na to spojrzenie. - Dziękuję - powiedziała. - Dopiął pan swego. Zrobił pan ze mnie to. Sala zawirowała jej przed oczami. Widziała ją świerzbiącą skórą; widziała ścianę za plecami, klucz w zamku, okrągła tabliczkę „38” i rysę na klamce. Instytut Technologii Specjalnych przerobił ją i przetrawił, tak jak chciał. - Koniec - rzekła szeptem Saszka. - Wystarczy. Już nie mogę. Garbus podchwycił ją, gdy padała, i objął. Było to tak nieoczekiwane i dziwne, że zamarła, nie mając odwagi się wyrwać. - Miałem rację, Oleg. Jak widzisz, wręcz jej nie doceniałem... Jesteś dla nas darem, Saszeńko. Masz talent. Wyrwałaś się ze swej powłoki, wyklułaś z jajka...

widziałaś kiedyś pisklęta? Potrzebują czasu, żeby dojść do siebie... Oswoić się z nowym światem i swym miejscem w tym świecie... No przestań już. Wszystko jest dobrze. Przebiłaś się na swoją główną drogę i teraz pójdziesz nią krok za krokiem. Będziesz się uczyć i wszystkiego się nauczysz. Wszystko będzie dla ciebie jasne... Coś podobnego, taki dar! I Saszka, patrząca na garbusa skórą policzków, dostrzegła w jego oczach łzy. *** Prowadził ją korytarzem, a idący z naprzeciwka studenci rozstępowali się przed nimi. Saszka, w kurtce z nasuniętym na czoło kapturem, w ciemnych okularach i wełnianych rękawiczkach szła pod jego eskortą nastroszona, z nisko opuszczoną głową. Stierch trzymał ją za łokieć - żeby się nie wywróciła albo nie uciekła. A najpewniej jedno i drugie. Byli

na

pierwszych

stopniach

schodów

prowadzących

do

skrzydła

administracyjnego, gdy zza brązowych kopyt konnego posągu wynurzył się Kostia. Saszka wyrwała się, a Stierch złapał ją za kaptur. - Kostia! - krzyknęła. - Wybacz... nie mogłam być na angielskim! Chłopak zatrzymał się, przenosząc wzrok z jednego na drugie. - Co pan z nią zrobił?! - Jutro - odparł Stierch z uśmiechem. - Spotkacie się jutro i o wszystkim porozmawiacie... Wybacz, Kostieńka, ale nie mamy czasu. I pociągnął, niemal powlókł Saszkę w dół, do gabinetu. Chciała jeszcze krzyknąć do Kostii: „Dziękuję”. Ale język stanął jej kołkiem w gardle. *** Do akademika wróciła o wpół do dwunastej w nocy, ledwie żywa, lecz w ludzkiej postaci. Jeszcze przebiegały jej po skórze kłujące iskierki i świerzbił ją kręgosłup, jednak w oczach miała już źrenice i tęczówki, a ręce, choć niezwykle blade, nie przypominały już mechanicznych protez. Stierch długo ją męczył. Miała wrażenie, że nigdy się to nie skończy. Ze słuchawkami na uszach siedziała za biurkiem, na którym leżał stos kartek, a w wygiętych palcach trzymała ołówek. Stierch rysował przed nią na papierze skomplikowane, nieznane i na pierwszy rzut oka nie powiązane ze sobą żadnym systemem znaki, a ona miała dorysowywać brakujące linie. Cisza uciskała bębenki w

uszach, jednak Saszka, która pogodziła się z nieuchronnym, jakimś cudem domyślała się, czego brakuje i wodziła ołówkiem po papierze. Wyrosła przed nią sterta zarysowanych kartek. Wykładowca sam zmieniał płyty w odtwarzaczu i przełączał ścieżki. Podczas tych godzin dowiedziała się wiele nowego o ciszy. Milczenie mającego dwa tysiące lat grobowca w niczym nie przypominało ciszy lodowego pustkowia gdzieś w dalekim kosmosie. Saszka przestała odczuwać ból i straciła poczucie czasu; była zawieszona, jak mucha w bursztynie i doszła do siebie dopiero wtedy, gdy Stierch zaświecił jej w oczy promieniem światła odbitym od perłowego lusterka. - I patrzymy na mnie... Świetnie. Teraz zupełnie inaczej to wygląda. Po prostu dech zapiera w piersiach, kiedy pomyśli się, ile jeszcze możemy osiągnąć i ile pracy nas czeka... To rzadki dar... Niezwykle rzadki. Za niewielkimi drzwiami znajdowała się maleńka łazienka z prysznicem i lustrem na całą ścianę. Saszka widziała w nim wytrzeszczającą przestraszone oczy, wymęczoną i rozczochraną, jednak zupełnie normalną dziewczynę. Ludzką istotę. - Nie jest pani zimno? Proszę włożyć sweter... Więc tak, Saszeńko. Zaczyna pani pracować według specjalnego grafiku. Zajęcia ze mną będzie miała pani codziennie oprócz sobót i niedziel. Zarysowała się u pani tendencja do niekontrolowanej metamorfozy i właśnie z tym będziemy walczyć w pierwszej kolejności. Jest pani głodna? Może herbaty? Proszę się uspokoić, Saszo, to dzień pani zwycięstwa, święto... Jest pani zmęczona, rozumiem. Dowlokła się do swojego pokoju, trzymając się ściany. Lena i Wika oczywiście nie spały; siedziały nad podręcznikami. - Gdzie się podziewałaś? - Na zajęciach. - Ostro was maglują na drugim roku - rzekła Lena ze współczuciem. - A nas niby lekko - burknęła Wika. - A co nas jeszcze czeka... I obie pochyliły się nad modułami tekstowymi, a Saszka położyła się do łóżka i straciła przytomność. *** Obudziła się wcześnie, około piątej, gdyż trzeba było wstawać na poranne bieganie. Kompletnie nieprzytomna usiadła na łóżku, potrząsnęła głową i dopiero

wtedy przypomniała sobie, że nie ma już obowiązkowego biegania, że uczy się w Instytucie Technologii Specjalnych, a poprzedniego dnia zmieniła się w potwora. I że Jegor jest obrażony. Saszka obiecała, że przyjdzie i nie zrobiła tego. Prosił, aby go wpuściła, a ona nie otworzyła drzwi. I był jeszcze skandal z Żenią, który stał się oczywiście sensacją na cały instytut. Jej współlokatorki posapywały, pogrążone w ciężkim śnie. Saszka wstała, zapaliła lampę na biurku i dopiero wtedy zauważyła, że jej nadgarstki - i najwyraźniej także szyja - pokryły się łuską. Znalazła lusterko. Tak, była to różowoperłowa, miękka łuska, która twardniała z każdą minutą. Wyjęła z torby odtwarzacz. Żeby tylko nie wyczerpały się znowu baterie. Włączyła płytę, którą dostała wczoraj od garbusa. Przez trzy minuty siedziała bez ruchu, wchłaniając w siebie ciszę, jak gąbka gorącą wodę. Łuska zamieniła się w szorstką i spierzchniętą skórę. Tak jak uprzedzał Stierch. „Proszę pamiętać, że nad ranem możliwe są nawroty. Podczas snu pozbawiony świadomości organizm zacznie wymykać się spod kontroli. Proszę się nie bać, daję pani tę oto płytę. Nie ma ona żadnego znaczenia dla pani rozwoju i służy tylko do jednego: stabilizowania pani w ludzkim ciele. Wstaje pani rano, idzie do ubikacji, myje zęby - i słucha jej. Nawet jeśli czuje się pani dobrze i wszystko jest w porządku, tak czy inaczej proszę słuchać. I nie ma się czego bać, Saszeńko, najtrudniejsze jest już za panią!”. Saszka potarła szyję, rozmasowała nadgarstki, położyła się na plecach i wlepiła oczy w sufit. Pora to wszystko podsumować. Wyrwała się z „pętli”, w której zamknął ją na życzenie wykładowców Farit Korzennikow. Przywróciła sobie ludzką postać. W zasadzie czuje się normalnie, a nawet dobrze. Nie jest ani trochę senna, ma świeży umysł i lekkie ciało. Mogłaby choćby zaraz pójść pobiegać. Co dalej? Jegor. Powinna odkupić swoją niezamierzoną winę. Wyjaśnić, co się stało. Chociaż... Saszka w zamyśleniu przygryzła język. Jeśli chłopak dowie się, że słuchała jego: „Weźmy ślub” jak zaciętej płyty... I nie powiedziała mu niczego o powtarzającym się dniu... Ale przecież on nawet nie zapytał! Kostia zauważył, że dzieje się coś niedobrego, a Jegor...

Miał co innego na głowie. Musiał się zebrać i skupić przed tymi słowami: „Weźmy ślub”... A może powiedział je ot tak, bez przygotowania? Jak to się mówi, chlapnął? Oczywiste było jedno: jeśli Jegor dowie się, że przedwczorajszy dzień był dla Saszki jedynie dublem, jednym z wielu powtarzających się dni, poczuje się takim durniem, że żadne dobre relacje tej próby nie wytrzymają. Więc trzeba milczeć. I poprosić Kostię, aby również milczał. Gdyż leży to w jego interesie. Saszka głęboko westchnęła i przymknęła powieki. Wsłuchała się w swoje ciało. Wydaje się, że wszystko jest w porządku; czuje lekki głód. To są ręce, to palce stóp... można nimi poruszać... To jest łóżko... Szeroko otworzyła oczy. Łóżko stało się częścią jej ciała. Lekko swędział ją materac, który już dawno należało wyprać. Żelazne nogi czuły linoleum, które w dotyku wydawało się miękkie, a nawet ciepłe. Saszka przełknęła ślinę; podłoga pod łóżkiem także stała się częścią jej ciała; szorstką i niezbyt czystą. Lecz za to przestrzenną i twardą. Z każdą chwilą coraz bardziej przestrzenną. Jęknęła i przycisnęła pięści do piersi. Jej ciało jest tutaj. Oddzielnie istnieje łóżko. Oddzielnie pokój. I oddzielnie Saszka. W ciszy upłynęła minuta. Ulicą Sacco i Vanzettiego przejechał samochód. Nie będę tego więcej próbować, postanowiła. I od razu się zdziwiła; a dlaczegóżby nie? Czy jest to nieprzyjemne? Albo karygodne? Nieco się rozluźniła i po raz drugi przyswoiła łóżko. Część podłogi. Całą podłogę w pokoju. Ściany. Stała się pokojem. Zakołysała lekko białym kloszem... Zmarszczyła od kurzu... Klepnęła lufcikiem, jak klepie się dłonią w kolano. Poleciały odłamki szkła. Saszka drgnęła, przeszyta nieoczekiwany bólem; podobne uczucie, gdy złamie się paznokieć. Dźwięk tłuczonej szyby obudził Wikę, która usiadła na łóżku. - Kurde... Co to... wiatr rozbił lufcik? Przecież go, kurde, wczoraj zamknęłam! Saszka milczała. Wróciła w siebie: dwie ręce, dwie nogi, pot, który wystąpił nad górną wargą i bijące w panice serce. Lena w milczeniu pomagała Wice zatkać lufcik poduszką bez powłoczki. - Cholera... Mamy to teraz kartonem zakrywać? O szybę się u nich nie doprosisz... A wieje jak diabli... No dobra, jest wpół do szóstej, może byśmy jeszcze pospały?

Znów zapadła cisza. Saszka leżała, wstrzymując oddech i łóżko pod nią było tylko łóżkiem, niczym więcej. Co jeszcze potrafi robić? Co będzie potrafiła robić, kiedy zakończy naukę? Garbus ją przekonuje o świetlanych perspektywach... Cudownych odkryciach... O tym, że Saszka posiada wyjątkowy talent.... Tykał budzik. Na samym brzegu biurka leżał ukryty pod stertą zeszytów album garbusa. Ten, który nie przyniósł jej sukcesu. Kostia miał rację. Nie chodziło o płytę ani album, tylko o nią. Z płytą sobie poradziła. Ciekawe, czy poradzi sobie z albumem? Stierch niczego na ten temat nie mówił. Miał co innego na głowie. Zdecydowanie podciągnęła kołdrę i przewróciła się na drugi bok. Jutro zwróci album garbusowi. Za nic na świecie nie otworzy „fragmentów” i nie skoncentruje spojrzenia na przeklętej „kotwicy”. Interesujące. Przypomina to ćwiczenia robione dla Portnowa; początkowo nie do zniesienia, a potem wciągające. Ciekawe, co zobaczyłaby w albumie teraz, po przekroczeniu niewidocznej granicy? Cóż ona w nim mogła zobaczyć? Atak ciekawości przypominał napad ostrego głodu. Saszka powierciła się przez chwilę, gniotąc prześcieradło, po czym wstała. Jej stopom, w odróżnieniu od nóg łóżka, linoleum bynajmniej nie wydawało się ciepłe. Włożyła kapcie i podeszła do biurka. Oto napisany odręcznie słownik angielski, notatki z prawa, jeszcze jakieś papiery... A oto i album. Czarne kwadraty fragmentów pobłyskiwały oleiście. I w środku każdego z nich świeciła się, niczym biały gwiazdozbiór, „kotwica” - trzy punkty. Otwarła album na ostatniej stronie. Skoncentrowała wzrok na białym trójkąciku w centrum i wstrzymała oddech. Trzy punkty zniknęły. Przez kilka sekund Saszka wisiała w ciemności, absolutnej jak cisza w słuchawkach Stiercha. Po czym z mroku wyłoniło się wynurzyło, wyskoczyło - miasto otoczone murem, wysokim do samego nieba. Teraz Saszka widziała je w najdrobniejszych, niezwykłe szczegółowych i realistycznych detalach. Miasto było kanciaste i czarne jak węgiel. W czymś przypominało Torpę, lecz wydawało się doskonałe. Chociaż stała w kapciach na linoleum, czuła pod bosymi stopami marmur, a na twarzy strumienie ciepłego i

zimnego powietrza. Zapach dymu od płonących sosnowych bierwion. Chłodny i rozgrzany kamień, gładki i szorstki. Wysokie mury, wąskie okna i iglice do samego nieba... Opanowała ją radość. Rozejrzała się, odchylając głowę do tyłu; chciała zabrać to miasto dla siebie. Wchłonąć je w siebie. Sprawić, by stało się jej częścią. Rozrzuciła... nie, nie ręce, rozpostarła samą siebie i nagle zaczęła rosnąć, rozdymać się i wchłaniać kontury, zapachy, fakturę kamienia. I tam, gdzie Saszka dosięgała miasta, przestawało ono być smoliście czarne i stawało się łagodnie szare, jak na starej fotografii. Na granicy wzroku miotały się krzyżyki-owady. Wydawały się teraz tak mało znaczące, że Saszka nie zwracała na nie uwagi. Wchłaniała w siebie życie i radość; wchłaniała ten dym i to wygięcie dachu, błyszczące jak podczas deszczu, ten strzęp mgły, tę majestatyczną iglicę... Im więcej zabierała, tym większa była jej zachłanność. Wiedziała, że nie zatrzyma się, dopóki miasto nie stanie się taką samą jej częścią, jak dłonie, podbródek czy włosy. Gdy jednak wchłonęła w siebie ratusz, budynek nagle rozszczepił się, otwarł niczym kwiat, i z jego wnętrza spojrzał na Saszkę potwór; czegoś podobnego nigdy nie widziała, w najgorszych nawet koszmarach. Cofnęła się. Potwór powoli wydobywał się z pękniętej wieży. Zmieniał kształt, pulsował i rozpływał się, jednak Saszka widziała tylko jego oczy. Nieruchome. Mętne. Wpatrzone wyłącznie w nią. I tak spotykając się z nim wzrokiem całą sobą poczuła to, co przed nią wiele razy uświadamiali sobie inni. Tej istoty nie obchodzi, że ktoś Saszkę kocha. I że ona kocha kogoś. Że miała dzieciństwo i pluskała się w morzu; że na jej starym, zrobionym na drutach swetrze jest wyszyty jeleń. Wielu było takich, których ktoś kochał i którzy nosili w kieszeni muszelkę, guzik albo czarno-białą fotografię. Nikogo nie uratowały wspomnienia, nie obroniły słowa ani przysięgi. Ci, których ktoś bardzo kochał, również umarli. Zdrętwiała z przerażenia. Rozrośnięta, mieszcząca w sobie pół miasta widziała, jak zbliżają się do niej mętne, wpatrzone w nią oczy. I gdy potwór był oddalony zaledwie o kilka kroków - lub sekund - przypomniała sobie nagle, że stoi w swoim pokoju w akademiku. Uświadomiła sobie, że patrzy na „fragment” i może się jeszcze uratować.

Upadła do tyłu i przewróciła się. Uderzyła się w potylicę, tak mocno, że gwiazdy stanęły jej przed oczami. Z hukiem wywróciło się krzesło, o które się wspierała. Po chwili, jakby z wahaniem, z biurka ześliznął się album i upadł na podłogę, rozpościerając czarne kartki. -Aj! - O rany! - Co się dzieje? - Co ty wyprawiasz, kretynko? Daj nam spać! Saszka odczekała, aż minie ból i podniosła się na łokciu. Zobaczyła swoje kapcie szurnięte w różne krańce pokoju. Warstwę kurzu na listwie podłogowej. Pod łóżkiem odłamek rozbitej przed miesiącem filiżanki. Nad jej głową Wika i Lena wrzeszczały coś na dwa głosy, a w ścianę uderzyli czymś ciężkim sąsiedzi. Tykał zegar. Jeśli mu wierzyć, od momentu, gdy wstała z łóżka, aby zajrzeć do czarnego albumu, minęła równo minuta. *** - Jest pani na drugim roku! Nie na pierwszym! A wyprawia pani takie rzeczy, Aleksandro, że... po prostu brak mi słów! Nigdy w życiu nie przypuszczała, że Stierch może być rozwścieczony. Miotał się po sali wykładowej i, jak jej się zdawało, ledwie powstrzymywał się, by nie kopać krzeseł. - Ale przecież sam mi pan dał ten album... - Dałem go pani wcześniej! Kiedy miała pani inny status! Rozumie pani?! Ten album w ogóle nie jest przeznaczony dla pani... Popełniłem błąd, trzeba było od razu go pani zabrać... Ale kto mógł przypuszczać, że polezie pani w setny fragment?! - Nie wiedziałam, że nie wolno. Naprawdę bardzo przepraszam. Stierch zatrzymał się przed nią. - W porządku... w porządku. Przyjmijmy, że oboje w równym stopniu ponosimy winę za to, co się stało. Tylko proszę, żadnej samowoli. Proszę robić tylko te ćwiczenia, które pani zadaję. W odpowiednim czasie! Ani wcześniej, ani później. - Tak. Obiecuję. Chciałam tylko zapytać... - Proszę pytać - wydawało się, że garbus trochę się uspokoił. Albo przynajmniej wziął się w garść. - To... co tam było... co to jest?

Garbus usiadł za biurkiem. - Niestety na tę wiedzę, pani Aleksandro, jest jeszcze za wcześnie. Na nic się ona pani nie przyda. Wszystko wyjaśni się na egzaminie. *** Spóźniła się na wykład z prawa. Zapukała w połowie zajęć i zapytała, czy może wejść. - Przepuściła pani cztery zajęcia pod rząd, pani Aleksandro. Cały miesiąc. Jestem oczywiście bardzo wdzięczna, że zrobiła mi pani tę łaskę i spóźniła się tylko pół godziny. Jak jednak zamierza pani zdawać egzamin? To słowo zabrzmiało w duszy Saszki jak echo kamienia wrzuconego do studni. „Egzamin”. Taki sam eufemizm, oznaczający nieludzką procedurę, jak na przykład „przesłuchanie z użyciem niekonwencjonalnych metod” czy „sąd świecki”. - Niech pani siada! Czy zamierza pani tak stać w drzwiach? Usiadła na swoim miejscu. Między nią i Kostią było przejście - oraz Żenia Toporko. Saszka czekała na dzwonek, wodziła długopisem po czystej kartce i cały czas, wbrew jej woli, na papierze pojawiały się trzy białe kręgi na zakreskowanym tle. Spoglądały na nią jak nieruchome mętne oczy. Zabrzmiał

dzwonek.

Biała

kartka

była

pokryta

wzorami

z

gęsto

zakreskowanych trójkątów. Z obrzydzeniem zamknęła zeszyt. - Żenia, muszę porozmawiać z twoim mężem. Pozwól mu, proszę. Będziemy mówić tylko o nauce, o niczym więcej. - Wymawiała te słowa głośno i zdecydowanie, tak aby słyszała cała grupa. Żenia zacisnęła usta, zarzuciła torbę na ramię i wyszła z sali z wysoko uniesioną głową. Pozostali - Julia, Ania i Igor - nie spieszyli się, udając, że w żaden sposób nie mogą zebrać notatek. - Chodźmy - rzekła Saszka do Kostii. Wyszli do korytarza, odprowadzani wieloma spojrzeniami, weszli na trzecie piętro, a potem jeszcze wyżej, na schody prowadzące na poddasze. Zatrzymali się przy okrągłym okienku. - Uratowałeś mnie. Tylko że teraz sama nie jestem pewna, czy nie lepiej byłoby zostać w tym zapętlonym dniu... - Co się znowu wydarzyło?

Po korytarzu trzeciego piętra hulały przeciągi, w snopie światła wpadającego przez owalne okienko wirował kurz, a z góry, z prowadzących na poddasze schodów, okrągłym zamkiem spoglądały czarne drzwi. - Wiesz... dziś rano po raz pierwszy pomyślałam, że być może oni wcale nas nie okłamują. Nauczymy się tego wszystkiego i zrozumiemy coś... co wykracza poza granicę rozumu. I wtedy im podziękujemy. - Podziękujemy - powtórzył Kostia z dziwną intonacją. - A teraz co sądzisz? Saszka westchnęła. - Nie wiem. Potem pomyślałam, że być może robią z nas bojowe bestie. A egzamin... jest czymś w rodzaju gladiatorskiej areny. Ktoś, kogo nie znamy, będzie się przyglądać i obstawiać zakłady. A my będziemy walczyć i umierać... Ale to nonsens, Kostia. Kto bawiłby się w takie subtelności tylko po to, aby wyhodować bojowego potwora. Chłopak milczał. - Popatrz na nich... Na Portnowa. Albo na Stiercha. Kiedy pojawiłam się przed nimi bez oczu i rąk... garbus płakał z radości. Wyobrażasz sobie?! - Przypomnij sobie, co mi mówiłaś - rzekł Kostia. - Co? - „Jeśli dotrwamy do końca studiów, zapewne staniemy się tacy jak oni. I będziemy mogli rozmawiać z nimi jak równy z równym. Wtedy się zemścimy”. Saszka pokręciła głową. - Jeśli dotrwamy do końca studiów, nie będziemy mieli ochoty się mścić. Gdyż staniemy się tacy jak oni. Kostia zacisnął wargi. - Tylko nie ja. Ja niczego nie zapomnę. Zabrzmiał dzwonek. *** Jegor siedział na oczyszczonej ze ściegu ławce. Palił, patrząc w niebo. Saszka stanęła obok niego. - Cześć. - Cześć - odparł, nie patrząc na nią. - Mogę się przysiąść? - Siadaj.

Przeciągnęła dłonią po wielokrotnie malowanych wilgotnych deskach i usiadła na samym brzegu. - Przymocowałeś wiązania do nart? - Do jakich nart? Dziewczyna się zmieszała. - Wiesz, w sportowym są biegówki, jeszcze radzieckie, za śmieszną cenę. Trzeba do nich tylko zamontować wiązania. Jegor milczał. Rano, zbierając się na zajęcia, znalazła wśród swoich rzeczy jego zieloną koszulę. Zapach wody kolońskiej jeszcze nie wywietrzał. Chciała ją założyć na znak przymierza, lecz nie było kiedy jej wyprasować, a koszula niemiłosiernie się już pomięła. Teraz, poddając się nagłemu impulsowi, dotknęła jego rękawa. Gruby materiał zimowej kurtki stał się częścią jej skóry; potem warstwa syntetycznego ocieplacza i śliska podszewka ze sztucznego jedwabiu. Gładka i ciepła. Ciepła. Saszka zbliżyła się i objęła go. Nie rękami. Jegor stał się jej częścią. Przyswoiła go sobie, a może nawet ukradła. Na ławce przed akademikiem. Na oczach wszystkich. Na króciutką chwilę poczuła, co to znaczy być Jegorem. Jaki ma kłujący, twardy zarost. Jak zmarzły mu nogi w butach. Jak wali mu serce w momencie, gdy próbuje udawać obojętnego. Jak jest urażony i jak się męczy... Ale dlaczego? I w tym samym momencie, wciąż pozostając Jegorem i uczyniwszy go częścią siebie, zrozumiała, jak głęboko jest zraniony. Ktoś mu powiedział o warunku postawionym przez Stiercha. Uwierzył, że Saszka zeszła się z nim z czysto fizjologicznych pobudek. Wykładowca kazał jej, aby straciła dziewictwo i ona to zrobiła. Odczuła jego urazę jak własną. - Jak mogłeś w to uwierzyć? Ty idioto! Przyswoiła sobie ławkę (chłód, obojętność), lipę (senność, nieruchoma krew) i pokrytą brudnymi zaspami ziemię (częściowo stajały śnieg łaskotał i swędział jak skóra na gojącej się ranie). Na sekundę stała się maleńkim krajem, którego stolicą był Jegor.

- To kłamstwo! Co z ciebie za mężczyzna, jeśli tak łatwo dajesz wiarę podłym kłamstwom?! Wyszarpnął, wyśliznął się jej. A właściwie to ona go puściła, gdyż poczuła jego strach i przeraziła się. Spadł z ławki, jakby ktoś go z niej zrzucił, i natychmiast zerwał się na nogi. Drżały mu kolana. - O czym ty mówisz?! - Kto ci powiedział? Pawlenko? Uwierzyłeś tej zdzirze? Cofał się, patrząc na nią z takim przerażeniem, że poczuła się nieswojo. - Dlaczego tak na mnie patrzysz?! Powiedział coś szeptem. Saszce wydawało się, że usłyszała słowo: „wiedźma”. A potem odwrócił się i prawie biegiem ruszył w stronę zaułka prowadzącego na ulicę Sacco i Yanzettiego. *** Rankiem jej skóra pokryła się chityną, a w ramionach miała po trzy łokcie. Poczekała, aż jej współlokatorki pójdą wziąć prysznic, wyjęła z torby odtwarzacz i włączyła płytę, której miała słuchać co rano po przebudzeniu. Trzy minuty ciszy. Saszka płynęła przez nią jak ryba. Wczoraj Wika i Lena uparcie szukały możliwości przeniesienia się z pokoju dwadzieścia jeden w jakieś inne miejsce. Saszka szczerze życzyła im powodzenia, podejrzewała jednak, że przed zimową sesją w przepełnionym akademiku ani jedna, ani druga niczego nie wskóra. „Będziecie musiały uzbroić się w cierpliwość, dziewczyny - powiedziała im wczoraj. - A przy okazji przyglądajcie się. Za rok czeka was to samo”. Ścieżka dobiegła końca. Cisza ustąpiła i Saszka oprzytomniała. Zgięła i wyprostowała rękę. Podniosła dłoń do twarzy; chłodny i szorstki w dotyku policzek był pokryty ludzką skórą. Odetchnęła z ulgą. O dziwo czuła się dobrze. Znacznie lepiej, niż podczas ostatnich miesięcy. Miała ochotę wstać, przeciągnąć się, pobiegać i wskoczyć pod gorący prysznic, a potem odkręcić zimną wodę i wrzasnąć tak, aby krzyk odbił się echem w pomieszczeniu z natryskami. I pójść na zajęcia... Tak, tak, Saszka ze zdziwieniem uświadomiła sobie, że chce iść na zajęcia do Stiercha.

*** - Wszystkie rzeczy odzwierciedlają się w sobie nawzajem. Pamięta pani? Wiatr zmienia kierunek, omijając kamień, ten zaś kruszy się, odzwierciedlając wiatr. Kameleon zmienia barwę, odzwierciedlając liście. Zwykły zając staje się biały, odzwierciedlając zimę. Ja odzwierciedlam się w pani, kiedy mnie pani słucha. Pani sama mniej lub bardziej głęboko odzwierciedla się w wielu ludziach. Ta Sasza Samochina, którą pani zna, jest tylko odbiciem jej prawdziwej istoty. Obecnie ta istota ulega zmianie i jej odzwierciedlenie także próbuje się zmienić, jednak jest ono materialne, ustalone i nie jest mu łatwo. Proszę wziąć pod uwagę, że to, co mówię, jest umowne. W ramach tego systemu komunikacyjnego, którym się teraz posługujemy, możliwe są tylko wyjaśnienia przybliżone. Dlatego niczego studentom nie tłumaczymy. Nie chcemy ich zbijać z pantałyku i tracić czasu. Teraz po prostu z panią rozmawiamy, przyjemnie spędzamy czas. - Wydaje mi się, Nikołaju Waleriewiczu... że się rozpadam. Albo rosnę. - Rośnie pani, Saszo, rośnie. Przerasta pani samą siebie, a dokładniej mówiąc te cechy, które przywykła pani uznawać za granicę swojej osobowości. - Czy tak... dzieje się ze wszystkimi? Chodzi mi o studentów. - Ze wszystkimi, jednak na różne sposoby. Ma pani wyraźną skłonność do metamorfozy, Saszeńko. I bogatą wyobraźnię. Nie malowała pani w dzieciństwie? Nie? A mogłaby pani... Proszę sobie wyobrazić kameleona, którego umieszczono... hmm... pod szybą. Albo nie... w strumieniu finansowym. - Jak to? - Właśnie tak. Przyzwyczaił się zmieniać kolor pod wpływem warunków, co ma jednak zrobić, jeśli nowe środowisko nie posiada takiej cechy, jak „barwa”? Nie posiada jej z zasady? Albo na przykład... Niech pani sobie wyobrazi, że niemowlę w jednej chwili zmieniło się w dorosłego człowieka z odpowiednią fizjologią. Zmieniła się jego istota. Nie sądzi pani, że poprzedni kształt będzie mu przeszkadzał? Maleńkie ciałko, śpioszki, pampersy... Wszystko to się rozerwie, wypuszczając na zewnątrz bardziej dojrzałego osobnika. Podobnie jak w pani przypadku, Saszo. Zmienia się pani zawartość, a kształt nie ma czasu, by adekwatnie na to zareagować... I stąd wynikają drobne nieprzyjemności w rodzaju łuski, piór czy dodatkowych rąk. - Długo to potrwa?

- Nie sądzę. Najprawdopodobniej kilka dni... Chociaż możliwe są nawroty. Najważniejsze, żeby się pani nie bała. Dziewczęta boją się pierwszej menstruacji, jednak my, dorośli, zdajemy sobie sprawę, jak śmieszne są ich lęki. Saszka poczuła zmieszanie. - Pani także to zrozumie. Lada chwila poczuje pani ulgę. Uświadomi sobie, że to nie kara, lecz nagroda, że czeka panią wspaniałe, interesujące życie i ma pani olbrzymie możliwości. Proszę mi uwierzyć, Saszo, że wkrótce będzie pani bardzo szczęśliwa. - Boję się, że zawalę egzamin. - A ten strach jest akurat w pełni zrozumiały! Każdy sumienny student denerwuje się, gdy losuje pytania, nawet jeśli wie absolutnie wszystko. Powinna pani uczyć się ze wszystkich sił, a wówczas podczas egzaminu nic panią nie zaskoczy. - A co będzie później? To znaczy... całkiem później? Po egzaminie? Po zdobyciu dyplomu? Co ze mną będzie? Garbus się uśmiechał. - Będzie wspaniale, proszę mi uwierzyć. Jednak na obecnym etapie nie jestem w stanie pani tego wytłumaczyć. *** Minęło jeszcze kilka dni. Podczas rzadkich chwil, kiedy Saszce udawało się zasnąć, śnił jej się potwór z czarnego miasta. We śnie wiedziała, że musi mu się przeciwstawić, jednak nie czuła się na siłach podjąć walkę, była przerażona i bezradna, więc krzyczała i budziła się. Lena i Wika, którym nie udało się niestety znaleźć innego lokum, zakrywały głowy poduszkami. Jegor jej unikał. Saszka bardzo żałowała, że „w historię” jej życia wszedł najbardziej nieudany dla ich relacji dzień. Ze skandalem, który urządziła Żenia. Z plotkami, które życzliwi zdążyli donieść Jegorowi. Jednak bez względu na straty i lęki, niezależnie od ogromnego obciążenia, czuła się coraz bardziej szczęśliwa. Zajęcia ze Stierchem, które przez długi semestr były dla niej koszmarem, zaczęły się jej nie tylko podobać, lecz wręcz pasjonować. Każdy krok do przodu, każdy drobny sukces sprawiał, że była nimi coraz bardziej zafascynowana. Po raz pierwszy poczuła związek pomiędzy swymi wysiłkami, a rosnącą wewnątrz niej siłą. I nie miała

już wątpliwości, że jest to właśnie siła. Saszka, która zawsze puszczała mimo uszu słowa Stiercha o jej „rzadkim darze”, po raz pierwszy zrozumiała, że wykładowca ma rację i że naprawdę jest obdarzona wyjątkowym talentem - w na razie jeszcze tajemniczej, lecz niezwykle ciekawej dziedzinie - i że otwierają się przed nią oszałamiające, nie do końca jeszcze jasne, lecz zniewalające perspektywy. Bardzo chciała porozmawiać z Kostią. O wszystkim mu opowiedzieć i w tajemnicy zapytać, co u niego? Co on czuje, wypełniając zadania garbusa? Jednak Żenią, rumiana i sroga, wiecznie chodziła za mężem, nieodstępna jak cień. I Saszka nie chciała być natrętna. *** - Zgodnie z tradycją naszego instytutu wieczór sylwestrowy przygotowują studenci drugiego roku. Biorąc pod uwagę fakt, że nasze zaliczenie wypada trzeciego stycznia, proponuję, aby przygotowaniem wieczorka kabaretowego zajęła się Samochina. Dam pani zaliczenie od ręki. Podobnie jak pani, Pawlenko, jeśli zaliczy pani dzisiaj zaległości. To taka ulga, żeby Samochina nie przygotowywała imprezy samotnie. - Nie mogę się tym zajmować - oświadczyła Saszka. Portnow założył ręce za plecy. - A to dlaczego? - Jestem bardzo zajęta. - Doprawdy? - wykładowca zdjął okulary. - Więc mam odrywać od pracy innych, którym być może grozi poprawka? Zdaje pani sobie sprawę, ile pani kolegów i koleżanek wisi teraz na włosku, próbując w ostatniej chwili odrobić materiał z całego semestru? W sali wykładowej zrobiło się cicho jak w słuchawkach od Stiercha. - Niech pani nie stwarza sobie sama problemów, Samochina. Nikołaj Waleriewicz jest gotów postawić pani zaliczenie choćby zaraz, by mogła pani poświęcić odrobinę swego drogocennego czasu na amatorską twórczość artystyczną. Zaangażujcie grupę „B”. Albo studentów pierwszego roku. - Ale ja nie potrafię! - Saszka wstała. - Nigdy w życiu nie zajmowałam się żadną... twórczością amatorską! Nie chcę i nie będę tego robić! - Samochina - rzekł Portnow lodowatym tonem. - Jako studentka ma pani obowiązek pilnie się uczyć i spełniać wszelkie społecznie pożyteczne polecenia. W

przeciwnym wypadku czeka panią nieprzyjemna rozmowa z kuratorem. Czy pani także ma jakieś problemy, Pawlenko? Pani również nie odpowiada twórczość amatorska? - Nie. - Liza opuściła podniesioną rękę. - Przygotuję ten wieczorek... proszę bardzo. Ale zaliczenie u Nikołaja Waleriewicza... - Porozmawiam z nim - obiecał Portnow wielkodusznie. - O ile wiem, pani praca w tym semestrze w pełni go zadowala. *** - Niczego mu nie powiedziałam, jeśli cię to interesuje. Niczego mu nie powiedziałam. Liza jak zwykle siedziała na parapecie, a w jej opuszczonej ręce dymił się papieros. Już od wielu miesięcy nie mieszkała w akademiku i w ogóle się w nim nie pokazywała. Widok starego pokoju wywołał u niej raczej obrzydzenie niż nostalgię. Długo się rozglądała, chrząkała i kręciła nosem. Po czym usadowiła się na parapecie i pstryknęła zapalniczką. - Nie będzie ci przeszkadzać, Aleksandro, jeśli zapalę? - Pal - odparła Saszka, udając, że nie słyszy drwiącego tonu. Współlokatorki, Lena i Wika, uciekły do kuchni. Saszka usiadła za biurkiem i otwarła moduł tekstowy. - Powtarzam, niczego Jegorowi nie mówiłam. Ale doskonale wiem, kto to zrobił. - Nie interesuje mnie to - rzekła Saszka. - Zupełnie? - Liza zaciągnęła się papierosem. - Zupełnie. Ponieważ jest to kłamstwo. - Dobra jesteś - pomachała ręką, rozganiając dym. - W porządku. Masz jakieś pomysły w związku z tym... wieczorkiem? - Niech Toporko zrobi striptiz. - Niezły pomysł. - Pozostaje tylko namówić do tego Toporko. - Pozostaje namówić naszych facetów, żeby na tę miernotę patrzyli... Potrafisz robić jakieś sztuczki? - Tak. Jeśli zgodzisz się siedzieć w skrzyni. Piłę weźmiemy od konserwatora.

- Dwuręczną? - Tarczową! - A do skrzyni wsadzimy Korzennikowa - powiedziała Liza. Zrobiło się cicho. - Farita Korzennikowa - dodała Liza, odwracając wzrok. - Przyznaję... to był głupi żart. I co my teraz zrobimy? *** W kabinie kinooperatora stał olbrzymi projektor, liczący pięćdziesiąt lat cud techniki. Znajdował się tam jeszcze pulpit operatora dźwięku i Saszka, patrząc na scenę przez mętną szybę i słuchając replik z sali, puszczała z głośników melodię za melodią. Liza okazała się niezastąpiona w kwestii organizacji imprez. Saszka była zdumiona i dziękowała Portnowowi w myślach za to, że postawił Pawlenko zaliczenie. Jakimś cudem (namowami? przekupstwem?) Lizie udało się przyciągnąć na scenę niemal dziesięciu studentów pierwszego roku, kilka damulek z dziekanatu i Oksanę z grupy „B” (która nie dostała zaliczenia od ręki, ale uczyła się dobrze i była pewna siebie). W ciągu kilku dni powstał, wraz ze scenariuszem i reżyserią, półgodzinny spektakl estradowy. Rola Saszki sprowadzała się do siedzenia w kabinie i włączania muzyki. Na próbach wszystko poszło gładko, lecz kiedy sala wypełniła się podnieconymi i hałasującymi studentami i pojawili się wykładowcy, zajmując miejsca w trzecim rzędzie, Saszka nagle zdała sobie sprawę, że strasznie się denerwuje. W dodatku słowa ze sceny nie dochodziły tak wyraźnie jak w pustej sali i, bojąc się przepuścić jakąś frazę, zamieniła się w słuch. Najwyraźniej aktorzy byli równie zdenerwowani. Początek okazał się nieudany, jeden z pierwszoroczniaków zapomniał swojej kwestii i spalił dowcip. Ze strachu Saszka włączyła muzykę zbyt głośno. Liza, aby ją przekrzyczeć, musiała wrzeszczeć na całe gardło i rzucała wściekłe spojrzenia w stronę kabiny, a Saszka, zamiast ściszyć muzykę, jeszcze bardziej ją pogłośniła. Na szczęście Liza nie straciła zimnej krwi. Kiedy minęły pierwsze minuty i aktorzy trochę się rozluźnili, wieczorek poszedł jak po maśle i sala, początkowo anemiczna, z każdym żartem śmiała się coraz głośniej.

Słuchając w napięciu kolejnych kwestii poczuła raptem, jak otwierają się i zamykają drzwi za jej plecami. Włączyła „Taniec małych łabędzi” i dopiero wtedy się odwróciła. - Przepraszam, mógłbym tu posiedzieć? - zapytał Zachar szeptem. Saszka była zdziwiona. Co prawda uprzejmie witali się na korytarzu, lecz poza tym nie podtrzymywali znajomości. - Swietka wszędzie mnie szuka. A ja... nie jestem w nastroju, żeby z nią rozmawiać. - Swietka? Z pierwszego roku, spod piątki? - Ta sama. - A ty się przed nią chowasz? - spytała z nutką pogardy w głosie. Chłopak usiadł ostrożnie na trzynogim taborecie. - To nie to, co myślisz. Ja... mam egzamin. Trzynastego stycznia. Saszka spostrzegła, że jest zmiana sceny, rzuciła się w stronę okienka i w ostatniej chwili zdążyła włączyć muzykę. Widownia zanosiła się śmiechem. Wyglądało na to, że wieczorek się udał. - No i co? Zachar wzruszył ramionami. - Mam dziwne... zresztą, sam nie wiem. Chciałbym jeszcze chociaż raz zobaczyć rodziców, brata... znajomych z roku. Ciebie. Mam wrażenie, że to koniec świata, Saszo. Że po egzaminie nie będzie już niczego. - Bzdura - odparła, mimochodem przypominając sobie własne przerażenie w korytarzu części administracyjnej, kiedy wyobraziła sobie taśmę wlokąca studentów trzeciego roku na ołtarz ofiarny. - Sam dobrze wiesz, że to bzdura. Nie uczą nas po to, żeby potem zamęczyć. Po prostu staniemy się inni. - My już staliśmy się inni - rzekł Zachar. - A ten cały Nowy Rok... Te śmiechy... Świetna z ciebie dziewczyna, Saszko. Chcę, żebyś to wiedziała. - Co ty pleciesz?! - Ja? Nic... Po prostu... No to do widzenia. W końcu... Żegnaj. Patrzyła na niego z rozdziawionymi ustami i nie od razu do niej dotarło, że w sali zapanowała jakaś podejrzana cisza, przeciągająca się pauza. „Marsz turecki”! Powinna teraz włączyć „Marsz turecki”! Gdy mokra od potu, ogłuszona grzmieniem puszczonej muzyki podniosła się znad pulpitu, Zachara już w kabinie nie było.

Wieczorek kabaretowy odniósł sukces. I to ją uratowało. Gdyby poniósł klapę, co w pewnym momencie wydawało się nieuniknione, Liza zabiłaby ją własnymi rękami. Sama to potem przyznała, szeptem, dobierając mocne i niecenzuralne wyrażenia. *** Drugiego stycznia zaliczał pierwszy rok. Przez długie półtorej godziny z auli nie dobiegał najmniejszy nawet dźwięk. A potem jakby puściła tama - pierwsze wyszły dwie spocone i szczęśliwe dziewczyny, potem chłopak i zaraz po nim trzech innych. I tak, jedna za drugą, wyszło osiemnaście osób. Jegora wśród nich nie było. Saszka, schowana za nogą olbrzymiego brązowego konia, zagryzła palce. Jeśli tylko Jegor zda... Jeśli tylko zda... Podejdzie do niego pierwsza. Żeby tylko wyszedł. Mijały minuty. Głosy w korytarzu cichły. Jegor nie wychodził. Przynoszę nieszczęście, myślała z przerażeniem. Ten, kto mnie kocha... Czy raczej: ten, kto mnie pokochał i rzucił... A jeśli Jegor będzie miał poprawkę? Co ja wtedy zrobię? Drzwi otwarły się. Jegor stał w nich przez chwilę i wyszedł w półmrok przedsionka. Saszka rzuciła się na niego spod brzucha posągu. Chłopak odruchowo się cofnął. - Zdałeś?! - Zdałem - przełknął ślinę. - Tak... I tyle. Objęła go ze wszystkich sił. Przylgnęła twarzą do jego swetra, wdychając znajomy zapach. Tak długo nikogo nie obejmowała. Bardzo chciała tak na długo znieruchomieć. I żeby ręka Jegora spoczęła na jej ramieniu i karku. Pogłaskała ją po głowie. Jegor stał nieruchomo. Słyszała, jak bije mu serce. Czuła jego oddech. Uniosła głowę. Patrzył na nią z góry, bez uśmiechu. - Jegoruszka - powiedziała, nie przestając go obejmować. - Wybacz, jeśli cię skrzywdziłam. Kocham cię i nikogo nie słuchaj. To kłamstwo. Czułam się bardzo źle... Ale już mi lepiej. Posłuchaj... Chodźmy do mnie. Chłopak milczał. Czuła, że jest coraz bardziej napięty. Może się powstrzymuje? - Nie wierzysz mi?

Nadal milczał. Jego ręce zwisały bezwładnie wzdłuż ciała, jak szmaty. Odsunęła się od niego. - Wybacz - rzekł Jegor. - Muszę się przygotować do angielskiego. I poszedł. *** - Witaj, grupo „A” drugiego roku. Oto naszedł cudowny dzień naszego zaliczenia. Portnow mówił, przeglądając indeksy złożone w stosik na brzegu biurka. Wyciągnął dwa, podpisał się powoli i odłożył je na bok. - Samochina, Pawlenko, gratuluję. Samochina, najlepsza studentka na roku, tak trzymać... I Pawlenko, która przebyła wspaniałą drogę i z „poprawkowiczki” stała się prymuską. Obie jesteście wolne. Bierzcie indeksy i już was nie ma. - A to kanalia - rzekła Liza, gdy znalazły się w korytarzu. Saszka przytaknęła. - Żeby tylko wszyscy nasi zdali. - Liza wzdrygnęła się nerwowo. - Słuchaj... Może potrzymamy za nich palce w atramencie? Jak myślisz? Atramentu nie znalazły. Zaliczenie ciągnęło się cztery godziny i przez ten czas z auli nikt nie wyszedł. Liza nie wytrzymała i poszła do miasta. Saszka też z nią wyszła, jednak zawróciła w połowie drogi. I chodziła, jak wahadło, tam i z powrotem, słuchając echa swoich kroków. Siadała i znów wstawała. Wszystko się powtarzało. Wszystko było niemal takie samo, jak wczoraj. Nad schodami do auli wciąż wisiały choinkowe girlandy. Saszka nie mogła uwolnić się od myśli, że girlandami i wieńcami ozdabia się zwierzęta ofiarne. O wpół do piątej, kiedy za oknami już ciemniało, grupa „A” drugiego roku wypadła zataczając się na korytarz. Ktoś stał bez ruchu, opierając się o ścianę. Inny z wytrzeszczonymi oczami ruszył w kierunku toalety. Saszka rzuciła się ku Kostii. - I jak?! - W porządku - odparła Żenia Toporko, która pojawiła się nie wiadomo skąd. - Wszystkim zaliczył - oznajmił Denis Miaskowski, odsapując. - Katował nas, drań... Och.

Kostia w milczeniu mocno uścisnął Saszce rękę. Odwrócił się i ruszył korytarzem, a Żenia podreptała za nim. Saszka, kompletnie wyczerpana, zamknęła oczy. *** Dwunastego stycznia - dokładnie w terminie! - Saszce pomyślnie urodził się brat, którego nazwali Walentynem. Poprzedniego dnia, jedenastego, zdawała zaliczenie u Stiercha. Garbus wzywał ich do auli pojedynczo, Saszka była ostatnia. Trzęsła się, lecz nie ze strachu. - Po co się tak denerwować, wszystko jest w porządku. Niech pani weźmie słuchawki. Włączę pani płytę, której pani jeszcze nie słyszała, a pani ma przyswoić ją jak najpóźniej. Będzie to nie tyle zaliczenie, co ostatnie, sumaryczne zajęcia. Jest pani gotowa? Doszła do siebie już w korytarzu. Jej znajomi z roku, ogłupiali ze szczęścia, bawili się w „konny pojedynek”. Żenia wierzchem na Kostii przeciw Lizie, która dosiadła Denisa. Amazonki okładały się zwiniętymi w rulon zeszytami i każda próbowała zrzucić przeciwniczkę na podłogę. „Konie” rżały i skakały, korytarz rozbrzmiewał tupotem i śmiechem. Saszka pomyślała, że średniowieczny karnawał chwilowe uwolnienie się od koszmarnego brzemienia - stopniem histerii przypominał moment, gdy specjalizacja zostaje ostatecznie zaliczona. „Ach, o czym jest po zimie wróbelków śpiew szczęśliwy? Przeżyliśmy, wyżyliśmy i każdy z nas jest żywy”. Przed chwilą Stierch postawił jej piątkę w indeksie. Zaliczenie ze specjalizacji jest zawsze zróżnicowane. A do egzaminu pozostał równo rok. *** Trzynastego stycznia od rana parter akademika był zawalony walizkami i torbami. Pokoje były otwarte na oścież. Pierwszy rok rozjechał się jeszcze wczoraj oprócz kilku dziewczyn, które nie wiadomo dlaczego zostały o dzień dłużej. Saszka podejrzewała, że muszą się jeszcze z kimś pożegnać. - Na razie, drobnico - żegnał studentki pierwszego roku Zachar. - Do zobaczenia... po tamtej stronie! Studenci trzeciego roku weszli do auli i zamknęły się za nimi drzwi.

*** Szesnastego stycznia studenci drugiego roku zdawali egzamin z prawa. Saszka wylosowała coś o podziale majątku w przypadku rozwodu. Nie pamiętała, jak prawidłowo dzieli się dorobek życia i mamrotała coś niewyraźnie, płonąc ze wstydu. Wykładowczyni była niezadowolona, ale nie wiedzieć czemu postawiła jej czwórkę. W korytarzu na parapecie siedział Kostia. Najwyraźniej czekał na Żenię. - Zostawiłam indeks na stole - rzekła Saszka. - Weź go potem, dobrze? - W porządku - odparł. I zniżając głos zapytał nagle: - Kiedy wyjeżdżasz? - Nie wiem - powiedziała. - Jeszcze nie kupiłam biletów. Mama jest na porodówce, nie wiadomo, kiedy ją wypiszą, no i... Kostia patrzył gdzieś ponad jej ramieniem. Odwróciła się. Dziesięć kroków od nich, przy schodach, stał Stierch. Jego popielate włosy były tym razem uczesane, okalały mu twarz i dotykały kołnierzyka. - Dzień dobry, Nikołaju Waleriewiczu - przywitał się Kostia. - Dzień dobry, Kostieńko... Czy pani już odpowiadała, Saszo? - Tak - odparła. - Więc chodźmy. Musimy porozmawiać. - Garbus przywołał ją długim palcem i poszła za nim, jak przywiązana. *** Sądziła, że zaprowadzi ją do gabinetu. Garbus wziął jednak płaszcz i czapkę, kazał jej ubrać się i razem wyszli na ulicę. Dzień był jasny. Nad Torpą rozpościerała się błękitna kopuła nieba. - Jadła pani obiad? - N... nie. - To świetnie. Gratuluję, Saszo, pomyślnego zdania sesji. Teraz na lewo. Tam, gdzie szyld. Na pierwszym piętrze jest świetna restauracja. - Urodził mi się brat - powiedziała Saszka. - Tym większy mamy powód do świętowania. Restauracje, stoły nakryte aksamitnymi obrusami i kelnerzy zawsze ją peszyły. Zaprowadzono ich do oddzielnej niszy i Saszka od razu usadowiła się pod samym oknem. Było stamtąd widać ulicę, gołębie na gzymsie i kawałeczek nieba.

- Proszę wziąć menu. Co pani zje? - To - na chybił trafił wskazała palcem. - To też. I grzyby. Przyniesiono przystawki. - Jak się pani czuje? - Mniej więcej... dobrze. Chciałam zapytać... jak tam trzeci rok? Czy... u nich wszystko w porządku? Wszyscy zdali? Stierch pokręcił głową. - Nie było jeszcze końcowego zebrania komisji egzaminacyjnej. Niczego nie potrafię powiedzieć. - Nawet w przybliżeniu? - Po wakacjach, Saszo. Przyjedzie pani i wszystkiego się dowie. Poziom na egzaminie był nierówny, panowała nerwowa atmosfera, tyle mogę powiedzieć. Ale spisali się... prawie wszyscy. Czeka ich teraz nowe życie, nowe zadania... nowe sukcesy... To niewiarygodnie ciekawe, Saszo. Znacznie ciekawsze niż to, czym zajmuje się pani teraz. Sama się pani przekona... po egzaminie przejściowym nauka dopiero się zaczyna. Ale zostawmy to. Ma pani teraz wakacje i powinna się rozerwać, odpocząć. Żadnych podręczników ze specjalizacji, żadnych zajęć... Żadnych wstrząsów emocjonalnych... I jeszcze jedno. Na pani miejscu nigdzie bym nie wyjeżdżał. Saszka zakrztusiła się kawałkiem pomidora. - Nie mogę! Przecież urodził mi się brat... Mamę na dniach wypisują. Potrzebna jej pomoc. A poza tym ona na mnie czeka! - Rozumiem. Ale, Saszko... pamięta pani, co zdarzyło się podczas ostatnich ferii, zimą? - Kontroluję się - oznajmiła gorliwie. - Jest już znacznie lepiej. Poza tym to był nieszczęśliwy zbieg okoliczności. Po raz pierwszy kogoś bito... okradano... na moich oczach. Nigdy wcześniej się coś takiego nie zdarzyło i mam nadzieję, że już nie przydarzy. Odpowiadam za siebie! - Nie, Saszeńko. - Stierch pokręcił głową. - To ja odpowiadam za panią. A pani dojrzała i problemy mogą być inne. Co się dzieje z pani paznokciami? Pospiesznie schowała ręce pod stół. Kiedy się denerwowała, jej paznokcie ciemniały i zaczynały rosnąć z niewiarygodną prędkością. Na egzaminie wydłużyły się o trzy milimetry i teraz znowu zaczynały rosnąć, twarde, błyszczące, przypominające chitynowe grzbiety brunatnych chrząszczy. Garbus potarł ostry podbródek.

- Nie będę przecież pani rozkazywał. Szczerze mówiąc, nie mogę tego zrobić. Zdała pani sesję i ma prawo do wakacji. Niech pani jednak pomyśli, co powiedzą pani bliscy, jeśli zacznie się pani zmieniać na ich oczach. Saszka milczała. - Samokontrola... oczywiście wiele się pani nauczyła. Proszę sobie jednak wyobrazić: nerwy, ekstremalna sytuacja, maleńkie dziecko. Boję się o panią. Jest pani zbyt cenna, aby... zachowywać się lekkomyślnie. - Nikołaju Waleriewiczu... - Tak? - Czyja nie jestem już człowiekiem? - A dlaczego jest to dla pani takie ważne? Podniosła wzrok. Stierch siedział naprzeciw niej, spokojny i życzliwy. Popielate włosy dwoma równoległymi liniami obramowały bladą trójkątną twarz. - Dlaczego bycie człowiekiem jest dla pani tak ważne? Czy nie dlatego, że niczego innego pani nie zna? - Przyzwyczaiłam się - Saszka spuściła oczy. - No właśnie. Element przyzwyczajenia jest u pani niezwykle silny i dlatego tak trudno było nam się przebić. Ale teraz nasza praca pójdzie pełną parą. Oho, a oto i cielęcina na parze. Na stole pojawił się przed nią ogromny niczym pole talerz. Nad jeziorkami białego sosu i gęstymi zaroślami koperku unosiła się para. - Nie mogę nie pojechać - gorączkowo przełknęła ślinę. - Nie zrozumieją. Szczególnie mama. W końcu nie widziałam się z nią już pół roku. Tym bardziej, że podczas letnich wakacji byłam... nieco wytrącona z równowagi. Stęskniłam się za nimi! Chociaż na kilka dni! - Na kilka dni... - Stierch zmarszczył czoło. - Ech, Saszo, a ja tak liczyłem na to, że uda mi się panią namówić! Sprawiał wrażenie smutnego i przybitego. Saszka poczuła się zmieszana. - Ale ja... jestem tam potrzebna, rozumie pan? - Rozumiem. Wybór należy do pani, Saszeńko. Proszę jednak pamiętać, że panią uprzedzałem. ***

Wyjechała nie od razu. Została jeszcze kilka dni, jednak nie dlatego, że w kasie, jak zwykle, brakowało biletów. Powodem nie był też fakt, że mama wciąż jeszcze leżała na porodówce, a Walentyn wziął urlop. Saszka musiała być pewna, że choćby zewnętrznie przypomina człowieka. Bez piór i innych powłok. Bez dodatkowych stawów. Doskonale rozumiała, że Stierch ma rację. Mama, która przeżyła poród, nie powinna oglądać pokrytej łuską córki. Wyszła z akademika, gdy zaczęło się ściemniać. Przetaszczyła walizkę przez całą ulicę Sacco i Vanzettiego i na przystanku autobusowym zobaczyła Jegora. Potknęła się i zwolniła kroku. Chłopak patrzył w bok. Jakby jej nie widział. A może rzeczywiście jej nie zauważył. Obok niego, na udeptanym śniegu, stała duża sportowa torba. Zatrzymała się nieopodal. Sama nie wiedziała, czego bardziej pragnie: żeby Jegor ją zauważył, czy żeby w ogóle go tu nie było. Podjechał autobus. Jegor z torbą wsiadł przednimi drzwiami, a Saszka z walizką tylnymi. Przeszła konduktorka i sprawdziła bilety, dziurkując je kasownikiem. Autobus ruszył. Saszka wyglądała przez okno. Z przodu autobusu, wśród czapek, łysin i kapturów pasażerów, jaśniała krótko ostrzyżona głowa Jegora. Przez całą drogę ani razu się nie obejrzał. Autobus wjechał na dworzec. Saszka miała szczęście; niemal od razu kupiła bardzo dobry bilet, dolne miejsce w środku wagonu. Bufet na stacji był otwarty. Kupiła dwa pirożki i ciepłą herbatę w plastykowym kubku. Usiadła w poczekalni i przez okno zobaczyła, jak Jegor, wciąż nie oglądając się za siebie, wsiada do podmiejskiego pociągu. Na siłę dojadła pirożki. Potem poszła do mokrej i śmierdzącej dworcowej toalety, podwinęła rękaw i oderwała z łokcia naklejkę w kształcie mordki; całkowicie już pofałdowaną i zieloną jak trawa. I utopiła ją w muszli klozetowej. *** W nocy w pociągu Saszka poczuła się źle. Miała dreszcze i mdłości; chwytając się poręczy dotarła do toalety, zamknęła się i tam, w maleńkim, śmierdzącym pomieszczeniu, przy akompaniamencie szczęku i łoskotu, wykluły jej się skrzydła.

Było zimno. Z muszli klozetowej ciągnęło mrozem. Dostrzegała swoje odbicie jednocześnie w lustrze i w ciemnym oknie. Widziała, jak chińska sportowa kurtka, turkusowa z białymi paskami, napina się na plecach, wzdyma i pulsuje, jakby między łopatkami Saszki miotało się żywe stworzenie. Prawie nie odczuwała bólu i mdłości minęły, nie miała jednak zielonego pojęcia, co ma dalej robić. Zdjęła kurtkę i podkoszulkę. Na pokrytych gęsią skórką plecach kurczowo drżały dwa różowe, ledwie pokryte puchem skrzydełka. Pociąg pędził nocą przez otwartą przestrzeń. Pod cienką żelazną podłogą, całkiem blisko huczały koła. Stała goła do pasa, zaczynając marznąć i patrząc, jak skrzydła powoli się uspokajają, przestają trząść i przyciskają się do pleców, jakby wybierały najwygodniejszą pozycję. Do drzwi ktoś zapukał. Potem jeszcze raz, bardziej zdecydowanie. Po czym zabrzmiał donośny głos konduktora: - Umarła tam pani? Strefa sanitarna, zamykam toaletę. - Proszę zamykać - rzekła Saszka. - Co?! - Proszę poczekać - zakaszlała. - Zaraz wyjdę. Pospiesznie się ubrała. Kilka małych piórek, pstrych i delikatnych, rozsypało się po toalecie. Jedno opadło do zlewu. Nie zastanawiając się zmyła je wodą. Wyszła zgarbiona do pogrążonego w półmroku korytarza. Konduktor spojrzał na nią współczująco. - Przypiliło? Brzuch? - Tak - powiedziała i poszła na swoje miejsce; bardzo dobre, dolne, w połowie wagonu. Najpierw wyjęła z kosmetyczki nożyczki i obcięła paznokcie; ukradkiem, żeby nikt nie widział. Obcinki schowała pod dywanik. Pociąg wjechał na nocny peron i zatrzymał się. Ktoś przeszedł po korytarzu, niosąc walizki, ktoś inny wiercił się na górnej półce. Wzdłuż składu szedł robotnik kolejowy, postukując żelazem w żelazo, jakby grał na ogromnym wibrafonie. Saszka znalazła w torbie odtwarzacz. Włączyła płytkę „rehabilitacyjną” i zanurzyła się w absolutnej, uspokajającej ciszy. *** Na dworcu czekał na nią Walentyn. Wychudzony i wesoły. Miał przy sobie komórkę. Z dumą pokazał ją Saszce.

- Teraz zawsze będziemy w kontakcie! W końcu Ola sama siedzi w domu z dzieckiem. Mało co się może bardziej przydać... A ty się nie garb, wyprostuj plecy! - Jestem zmęczona - powiedziała pierwszą rzecz, która przyszła jej na myśl. Miałam ciężką sesję. I w pociągu było duszno. - Ciepło nie łamie kości. W Listopadzie byłem w delegacji. Był tak potworny mróz... Nie przestawał mówić, wlokąc jej walizkę do metra. Saszka zdążyła się już odzwyczaić od takiej masy ludzi. Na ruchomych schodach zakręciło jej się w głowie. Na szczęście szybko zdążyła wziąć się w garść i Walentyn niczego nie zauważył. Skrzydła nie zniknęły. To nic nie znaczy, wmawiała sobie Saszka. Wcześniej także się zdarzało, że „rehabilitacyjna” płytka Stiercha nie od razu pomagała. Przypomniała sobie, jak pewnego razu wzdłuż kręgosłupa wyrosły jej kostne kolce, nieszczególnie ostre i niezbyt długie. I sterczały do wieczora, po czym same się wciągnęły. Zapewne i tym razem będzie podobnie. Problem polegał na tym, że w masie normalnych ludzi tłoczących się w porannym metrze czuła się koszmarnie ze spoconymi, przyklejonymi do pleców skrzydłami. W przedpokoju przywitał ją rozpaczliwy płacz noworodka. W drzwiach pokoju stała mama w szlafroku, jednocześnie radosna i zakłopotana. - Nie śpi... Już drugą godzinę go usypiam... Saszeńko, w końcu jesteś! Spójrz, to twój brat! Saszka wyciągnęła szyję. Na rękach u mamy zanosił się płaczem noworodek o czerwonej twarzy w śnieżnobiałym pampersie. Wył, wodząc na boki bezmyślnymi błękitnymi oczkami. „Widzenie” trwało zaledwie chwilę. Walentyn wymamrotał coś na temat przeciągów i mikrobów i mama przymknęła drzwi pokoju. Walentyn wsunął stopy w kapcie i poszedł umyć ręce, a Saszka została w przedpokoju, opierając się plecami o drzwi wejściowe. Skrzydła swędziały ją i uwierały. Poruszyła ramionami, jakby zdrętwiały jej plecy i podważając noskiem prawego buta piętę lewego, zaczęła ściągać buty. *** - Dlaczego się garbisz? Wyprostuj plecy!

Siedzieli we trójkę za kuchennym stołem. Dziecko w końcu usnęło. Mama wyglądała na zmęczoną, a Walentyn na zabieganego. Saszka nie zdejmowała grubego, zrobionego na drutach swetra, chociaż w kuchni było ciepło, wręcz gorąco. - Przewiało mnie w pociągu. Rwie... pewnie mięsień. - Trzeba posmarować maścią - rzekła mama. - Zapomniałam nazwy... Na jadzie pszczół... Mamy ją w apteczce, Wal? - Nie trzeba - odparła. - Samo przejdzie. - Coś mi się nie podobasz - powiedziała mama. - Nie masz gorączki? I przyłożyła dłoń do czoła Saszki, dawno znajomym, naturalnym gestem. - Wygląda na to, że nie... Cała jesteś mokra. Zdejmij sweter, czemu się tak w niego zakutałaś? Przylepione do pleców skrzydła drgnęły. Mama wyczuła, że coś jest nie tak i wyciągnęła rękę w stronę jej ramienia. Jednak w tym momencie brat Saszki zaczął wyć jak oparzony i mama, tracąc zainteresowanie córką, szybko poszła do pokoju. - Pierwszy miesiąc jest najtrudniejszy, potem będzie lepiej - wymamrotał Walentyn. - Tak na marginesie, naucz się zmieniać pampersy. Wkrótce ci się to przyda! Uśmiechnął się przyjacielsko i szczerze, lecz Saszka nie odpowiedziała na jego uśmiech. *** Wzór na zapotniałej ściance z kafelków pamiętała w najdrobniejszych szczegółach, odkąd posępny, wąsaty majster położył płytki. Praca została wykonana solidnie, już od prawie ośmiu lat płytki się trzymały, ciesząc oko i gdy Saszka znalazła się w świecie znajomych przedmiotów, przez chwilę poczuła się zmieszana. Stała w swej ukochanej łazience, polewając się wodą z prysznica. Ona, Saszka Samochina, po powrocie do domu. Ta łazienka pamiętała całe jej życie. W niej zaspana myła zęby i zbierała się do szkoły. Tutaj płakała z powodu przypadkowej trójki. I zdaje się, że marzyła nawet, aby zadzwonił Wania Koniew. Zamknęła oczy i skierowała strumień wody wprost na głowę. Przypomniał jej się Koniew i ich jedyne wspólne bieganie po parku o piątej rano. Wszystko mogło potoczyć się inaczej. Gdyby wtedy, przed rokiem, nie rzuciła się na pomoc nieznajomemu przechodniowi... i nieumyślnie nie okaleczyła trzech silnych mężczyzn. I gdyby Koniew na widok tej walki nie czmychnął jak zając.

Ale czy można go osądzać? Który chłopak by został? Kto wciąż by się z nią przyjaźnił lub chociaż zażądał wyjaśnień? Strumyki ciepłej wody ściekały po twarzy. Otwór wanny wciągał czarne i szare piórka. Nie było ich dużo, ale Saszka i tak bała się, że zatkają rury. Próbowała je łapać, wyślizgiwały się jednak i tak czy siak wsysał je wir odpływu. Pomyślała obojętnie, że trzeba kupić środek do czyszczenia kanalizacji i na wszelki wypadek przetkać rury. Nie miała pojęcia, jak się myje skrzydła. Były one prawie pozbawione piór, a delikatna różowa skóra zbierała się w fałdki. Skrzydła były kompletnie niepraktyczne. Nie nadawały się do latania. Biała para zasnuła łazienkę i lustro było całkiem zapotniałe. Saszkę niepokoiło i męczyło nie samo istnienie skrzydeł, ile właśnie ten paradoks. Z jednej strony czuła, że stoi we własnej łazience, w swoim domu i jest normalną dziewczyną. Z drugiej zaś było wszystko to, co jej się przytrafiło i co ją jeszcze czeka. Jak egzamin przejściowy, który będzie zdawać zimą... Do drzwi zapukała mama. - Długo jeszcze, Saszeńko? Mały zrobił kupę, muszę go umyć! - Zaraz - odparła. Wycieranie skrzydeł ręcznikiem było bardzo niewygodne i bolesne. Właściwie należało je wysuszyć suszarką albo rozprostować przy kaloryferze. Niestety Saszka nie miała już osobnego pokoju. Nie było miejsca, w którym mogłaby bez przeszkód wysuszyć drżące mokre skrzydła. Próbowała wyobrazić sobie, co by się stało, gdyby mama albo Walentyn zastali ją przy tym zajęciu... I nie była w stanie. - Pospiesz się, Sasz! - Już wychodzę. Włożyła szlafrok i narzuciła na głowę ręcznik. Wyszła zgarbiona. W pokoju płakał noworodek. Mama się uśmiechała. - Chodź. Nauczę cię go myć. Twoje paznokcie... Co się z nimi stało?! Saszka wsunęła dłonie pod pachy. - Co to takiego? Tipsy? - zapytała mama z przerażeniem. - Posłuchaj, to kompletny brak gustu. Dlaczego są czarne? - Zmyję je - powiedziała. - To... tylko tak. *** Następnego ranka skrzydła nadal były na swoim miejscu i zdaje się nawet podrosły. Saszka siłą woli zwalczyła panikę.

Mama czuła się nie najlepiej. Saszka zaoferowała się, że pójdzie na spacer z wózkiem. Był ciepły, niemal wiosenny dzień, świeciło słońce, a maluch miał już dziesięć dni. Tylko pół godziny, zastrzegł Walentyn. Dłużej nie wolno. Gałęzie mokrych topoli błyszczały w słońcu i spadały z nich krople wody. Spacerowała, pchając przed sobą wózek i dziwiąc się nieznanemu uczuciu. Brat tonął w kołderkach i materacach i na zewnątrz wyglądał jedynie maleńki nos. Różowy nosek spokojnie śpiącego malucha. I cały ten dzień był zadziwiająco spokojny - ciche podwórko, znieruchomiałe w bezwietrzną pogodę drzewa, słońce. Saszka niemal dojechała do miejsca, gdzie w zeszłym roku wydarzyła się bójka, i zawróciła wózek. Żadnych śladów oczywiście nie zobaczyła - leżał inny, czysty, choć odrobinę stajały śnieg. Wyciągnęła odtwarzacz, włożyła słuchawki i pogrążyła się w ciszy. Napięte milczenie przypominało oczekiwanie na wyrok. Mogło ciągnąć się godzinami, lecz Saszka wiedziała już, że jest w stanie zmienić nagranie na płytce. Milczenie stanie się inne. Obserwator wpływa na obserwowany proces, jak kiedyś mówił jej Portnow. By kontrolować tę siłę, należy wpuścić ją do środka. Uczynić częścią siebie, przyswoić. I tylko wtedy - w jej imieniu - zaplatać wzór Milczenia. Cisza przed burzą. Cisza na cmentarzu. Cisza, gdy brakuje słów. Milczenie kosmosu. Nieskończona opowieść. I ten, kto słucha, jest jednocześnie narratorem, bohaterem, słuchaczem, powietrzem i nerwem słuchowym. Tysiąc osób jednocześnie wstrzymało oddech. Coś się wydarzy. Saszka powoli szła wzdłuż rzędu wilgotnych krzewów, topoli i brzóz, starej wierzby i jarzębiny z resztkami owoców na gałęziach. A z prawej strony szedł po śniegu jej cień, trzymając cień wózka. Jej projekcja na świat zleżałych wodnistych kryształów. Podłużne, niebieskawe odbicie, które zawarło w sobie kolor nieba. Przedmiot i jego projekcja są ze sobą połączone obopólną więzią. Tak powiedział kiedyś Portnow. Mówił - „szkicował”, jak zwykł się wyrażać - słowa i frazy niekiedy pozbawione sensu, nieznośnie banalne lub po prostu niezrozumiałe. Saszka słuchała go i zapominała. A teraz, na ułamek sekundy, jednocześnie poczuła - wchłonęła, uczyniła częścią siebie - wszystkie swoje projekcje. Jej koleżanka z ławki wciąż pamiętała słowa, które Saszka zapalczywie powiedziała w maju, pod koniec ósmej klasy.

Drzewo, które posadziła przed czterema laty, podrosło. W zastygłym betonie obok nowo wybudowanego bloku pozostał odcisk jej podeszwy. Saszka odzwierciedlała się w mamie, Walentynie i setce innych ludzi. Zdumiewająco wyraźnie odzwierciedlała się w Kostii. Była nocnym koszmarem Iwana Koniewa. Odbijała się w losie dalekiego obcego człowieka - swojego ojca, który mieszkał na drugim końcu miasta. Sama także była odzwierciedleniem. Ta świadomość sprawiła, że rozpadła się na drobne kawałki i znowu zebrała w całość. Kiedy otwarła oczy, stał przed nią w rozpiętym płaszczu Walentyn, zdziwiony i zły. Saszka zdjęła słuchawki. - Minęło czterdzieści minut! Czyja mam za tobą biegać? Już czas na karmienie! Niemowlę wciąż spało, wysuwając ze sterty kocyków różowy nosek. Walentyn zabrał jej wózek i poprowadził go pod bramę. Z takim pośpiechem, aż spod kół leciały bryzgi. - Myślą tylko o sobie - rzekła staruszka na ławce - żeby tylko grajka posłuchać. Saszka stała, ogrzewając oddechem zmarznięte dłonie. Potem westchnęła, rozprostowała zgarbione plecy i nagle zdała sobie sprawę, że nie ma już na nich skrzydeł. *** Codziennie chodziła do sklepu z listą zakupów. Prasowała pieluszki. Pomagała mamie przygotowywać mleczną mieszankę. Brat był karmiony sztucznie i mama bardzo się z tego powodu martwiła. Saszka nie rozumiała, o co tyle zachodu. Nie ma mleka, no i dobrze. Nie da się uniknąć zamieszania z tymi butelkami, ale za to małego może karmić każdy. Na przykład Walentyn. A nawet sama Saszka. Brat nie budził w niej żadnych uczuć. Ani wzruszenia, ani rozdrażnienia. Nauczyła się nie budzić w nocy na jego płacz. Mama z Walentynem dyżurowali po kolei, gdyż do dziecka trzeba było wstawać co trzy-cztery godziny. Był to świat kręcący się wokół jednej gwiazdy, całkowicie podporządkowany niemowlęciu. Mama, która w pełni nie wyzdrowiała i czuła się jeszcze osłabiona, mogła myśleć tylko o nim. Walentyn bez reszty był pogrążony w sprawy domowe, rezygnując ze snu i odpoczynku na rzecz kąpieli, sprzątania i przepierek. Sąsiadki uważały, że o takim mężczyźnie każda kobieta może tylko marzyć.

Saszka była jak asteroida na tymczasowej orbicie. Wciąż spacerowała z wózkiem, czując na sobie zaciekawione spojrzenia mijających ją kobiet, staruszek, a czasem nawet mężczyzn. Wygotowywała butelki, gotowała i sprzątała, a czasem zmieniała pampersy. Raz czy dwa brat się do niej uśmiechnął. Był to bezmyślny, choć bardzo miły i niemal ludzki uśmiech. Pewnego razu, w bardzo słoneczny dzień zaryzykowała i pojechała z wózkiem do znajomego parku. I tam, chodząc w kółko po wysprzątanych i posypanych solą alejkach, po raz pierwszy od czasu egzaminów pomyślała o Faricie Korzennikowie. I o tym, co by się stało, gdyby nie zdała egzaminu ze specjalizacji. Brat spał pod puchową kołderką, przykryty i okutany jak maleńkie ziarenko w grubej skorupie. Mogło go nie być. Każda żywa istota jest bardzo krucha. „Czy z panem w żaden sposób nie da się dogadać?” - zapytała Saszka na brzegu rzeki, po której płynęły jesienne liście. A on odpowiedział: „Sasz, na świecie istnieje mnóstwo istot, z którymi nie da się dogadać. Jednak ludzie jakoś żyją, prawda?”. Lecz jakże kruche jest to życie! Śnieg topniał w promieniach słońca. Nadchodziła wiosna. Po parku spacerowały babcie z wnukami i mamy z wózkami. Na miejscu lodowiska pozostał zniszczony i zryty lodowy placyk. Trzech chłopców grało na nim w hokeja. Tylko jeden z nich miał łyżwy i cały czas przegrywał. Brat zaczął się wiercić. Wystraszona Saszka zaczęła kołysać wózkiem; nadszedł czas, by wracać do domu. Kiedyś malutki Waleczka zaczął płakać w trakcie spaceru i nie przestawał krzyczeć przez całą drogę powrotną. A ona, strasząc przechodniów, biegła wówczas z dzikim wzrokiem i przeklinała siebie, że odeszła tak daleko od domu. Waleczka cmoknął wargami i ucichł. Odetchnęła, zawróciła wózek i niemal wpadła na Wańkę Koniewa. Było za późno, aby udawać, że się nie zauważyli. Pierwsza doszła do siebie Saszka. - Cześć - rzekła i niedbale skinęła głową. - Cześć - wymamrotał Koniew. - To twój? - Mhm - odparła, zanim zdążyła pomyśleć. - Gratuluję... Chłopak? - Tak wyszło. - Saszka uśmiechnęła się beztrosko. - A co u ciebie?

- W porządku - Iwan oblizał wargi, czego nie należy robić na mrozie. Znakomicie. - To na razie - powiedziała obojętnie. - Czas na karmienie. - Na razie. Ruszyła w stronę wyjścia z parku. Nie oglądając się za siebie. *** Nocą, dzień przed wyjazdem do Torpy, nie była w stanie zasnąć. Leżała w ciemnościach i słuchała zegara, który tykał na cały dom. Niemowlak obudził się, zapłakał i ucichł. Po czym znowu zaczął płakać. Saszka słyszała, jak w sąsiednim pokoju mama nuci kołysankę. Nagle rozpoznała piosenkę, a właściwie śpiewną recytację; był to fragment jej własnego dzieciństwa. Mały strzęp informacji. Jak wywiany przeciągiem. Dziecko usnęło. Mama najwyraźniej natychmiast się wyłączyła. Poruszył się we śnie Walentyn i znów zapadła cisza. Tykał zegar. Saszka wstała. Potknęła się o na wpół spakowaną walizkę. Zasłony nie zostały do końca zaciągnięte i przez szczeliny przenikało światło ulicznych latarni. Przejechał samochód i maznął reflektorami po suficie. Boso, po lodowatej podłodze, przeszła do sąsiedniego pokoju. Było tu ciasno. Dziecięce łóżeczko stało obok wielkiego łóżka, tak by mama mogła wyciągnąć rękę i dotknąć malucha. Teraz spała z dłonią podłożoną pod policzek, niemal dotykając nosem szczebli łóżeczka. Starając się nie patrzeć na śpiącego obok Walentyna, Saszka zbliżyła się i stanęła nad łóżeczkiem. Promień światła z ulicy przecinał kołderkę krzywą smugą. Malec leżał na plecach, z zaciśniętymi piąstkami na poduszce, zlepionymi rzęsami i na wpół otwartymi maleńkimi ustami. On także był słowem. Dźwiękiem. Nie zdawała sobie sprawy, skąd ma tę wiedzę. Zrobiła jeszcze jeden krok i wzięła malucha na ręce. Obwisła mu główka, ale zdążyła ją podtrzymać. Niemowlak był nie do końca ukształtowaną wolą, ruchomym kłębkiem informacji. Częścią Saszki. Częścią jej świata. Był nią. Dwa słowa zlały się w jeden dźwięk.

Niemowlak otworzył rozespane niebieskie oczy. Wydawało się, że zaraz zacznie krzyczeć.

Tykał

zegar.

Niespokojnie

oddychała

mama,

zmęczona

ciągłym

niewyspaniem. Saszka patrzyła na siebie. Przypominało to dwa ustawione naprzeciw siebie lustra. Niemowlak, który stał się częścią jej osobowości, milczał. Jego oczy powoli ciemniały. Miał niemal świadome spojrzenie. Ledwie się powstrzymała, aby nie krzyknąć. W milczeniu, przyciskając dziecko do piersi, przeszła do kuchni. Jeszcze nie zdając sobie sprawy z tego, co się stało, już była od stóp do głów oblana zimnym potem. Położyła Waleczkę na stole i pochyliła się, przyciskając dłoń do ust. Zwymiotowała złotymi monetami, po raz pierwszy od wielu miesięcy. Monety dźwięczały, rozsypując się po podłodze, i każdy dźwięk, każdy najcichszy stuk mógł obudzić czujnie śpiącą mamę. Chłopiec leżał nieruchomo na stole. Jego piąstki ściskały się i rozwierały. Oczy, które zrobiły się teraz piwne, patrzyły z napięciem. Sens, suma sensów tworzących tę ludzką istotę, rozpuszczała się w Saszce gwałtownie jak mydło w gorącej wodzie. Dawna kołysanka łączyła ich niczym wspólna skóra. Szarpnęła się, próbując rozerwać to połączenie. Starając się na powrót uczynić z niemowlaka oddzielny „pakiet informacji”. W pewnym momencie wydało jej się, że zaczęła

wszystko

rozumieć

i

kontrolować;

ich

ciała,

jak

odbicia

dwóch

skomplikowanych sensów, dwa wypowiedziane słowa, z których jedno było rozkazem, poleceniem, ładunkiem woli. I ten ładunek ostatecznie wyrwał się spod kontroli. Wsysając w siebie bezwolność noworodka jak duża kropla rtęci wchłania małą. Leżący na stole Waleczka, znużony, rozluźnił się. Zamknął oczy. W tym momencie w pokoju zaskrzypiały sprężyny łóżka; mama poruszyła się we śnie. Teraz odruchowo wsunie rękę przez szczeble łóżeczka i zamiast śpiącego synka namaca zimne prześcieradło. Nie spuszczając wzroku z dziecka, Saszka podeszła do drzwi i zamknęła je. Na szczęście były od środka zaopatrzone w zasuwkę. Na wypadek przeciągów. Drżącymi rękami podniosła słuchawkę. Wykręciła numer komórki - który tkwił w głębi jej pamięci jako tak wyjątkowy i awaryjny, że przypominała go sobie jedynie w skrajnych przypadkach. Niczym kod napisany czerwonymi cyframi na betonowej ścianie.

Zegarek wskazywał wpół do czwartej rano. „Abonent znajduje się poza zasięgiem”. To niemożliwe! Saszka zagryzła wargę i wykręciła jeszcze raz. Odbierz! Błagam! Długi sygnał. - Halo - odezwał się cichy głos. Nie był zaspany. Nie wyglądało na to, aby ten człowiek został rozbudzony w środku nocy. - Panie Farit - wymamrotała Saszka, po raz pierwszy nazywając go po imieniu. - Coś zrobiłam... coś takiego, że... proszę mnie połączyć z Nikołajem Waleriewiczem! - Co zrobiłaś? - Sama tego nie rozumiem. Z dzieckiem... Proszę mi pomóc! - Poczekaj - polecił Korzennikow. Nastąpiła długa chwila ciszy. Saszka usłyszała w przedpokoju kroki i niepewny głos mamy. - Sania? Słuchaj, wzięłaś malucha? - Tak - odpowiedziała, patrząc na dziecko, które leżało nieruchomo w poprzek stołu. - Śpi. Nie martw się. Usypiam go. Drgnęła klamka. - Zamknęłaś się? Otwórz drzwi! - On śpi - powtórzyła Saszka, przyciskając słuchawkę do ucha. - Nie martw się. Pilnuję go. - Co to za bzdury! Otwórz drzwi! Po co się zamknęłaś? - Zaraz. Idź spać. - Aleksandro! Mama ostatecznie się rozbudziła. Teraz w jej głosie brzmiał gniew i strach. Coś się działo. Stało się coś złego i ona to czuła. Nie była jednak w stanie określić przyczyny zagrożenia. - Saszo - odezwał się w słuchawce Korzennikow bardzo suchym tonem. Sprawdź, czy dziecko żyje. - Co? - wymamrotała. - Sprawdź puls. - Natychmiast otwieraj! - mama uderzyła pięścią w drzwi. - Walia! Walia!! Saszka złapała niemowlę za rękę. Była taka maleńka, że nie dało się wymacać pulsu. Już pewna, że dziecko jest martwe, przypomniała sobie nagle lekcje Dimy Dmitrycza („liczymy puls przez sześć sekund i mnożymy przez dziesięć”) i przyłożyła palce do cienkiej szyi malucha. Szyja była ciepła. Puls wyczuwalny.

- Żyje - wyszeptała Saszka do słuchawki. - Natychmiast otwórz! - Tym razem wrzeszczał Walentyn, próbując wyważyć drzwi. - Zaraz! - krzyknęła Saszka, czując, że zaraz się rozpłacze. - Po co te wrzaski? Czemu tak krzyczycie? Zaraz otworzę! - Odłóż słuchawkę - powiedział Korzennikow. - Zaraz oddzwoni Stierch. Saszka nacisnęła widełki. Łomot do drzwi na chwilę ustał. Mama płakała, a Walentyn ją pocieszał. - No i po co zaraz histeryzować... Nie mam pojęcia, o co chodzi... Zaraz wszystko będzie... Zaraz... Aleksandro, natychmiast otwórz drzwi. Liczę do trzech. Raz... Zadzwonił telefon. - Proszę słuchać - rzekł Stierch bez wstępów. - I pracować, dobrze i uważnie. Mamy trzy minuty na odwrócenie procesu! Zaczynamy! I wszystko zatopiła cisza. *** Pierwsza nie wytrzymała zasuwka. Poluzowały się maleńkie wkręty, odpadł skobel i mama z Walentynem wpadli do kuchni. W tym czasie rozbudzeni hałasem sąsiedzi stukali w kaloryfery i ściany. Jakiś mądrala wezwał milicję. Żółty samochód z błękitnym paskiem zatrzymał się obok domu godzinę po rozpoczęciu incydentu. Saszka siedziała za stołem, na którym spało niemowlę. Spokojnie posapując przez sen i dotykając twarzy zaciśniętymi piąstkami. Dziewczyna była cała pokryta potem, blada, rozczochrana, z zaciśniętą w dłoni słuchawką, z której dochodziły krótkie sygnały. Reszta nocy minęła na wyjaśnieniach. Mama piła walerianę, łykała walidol i kardiamid. Wyprowadzony z równowagi Walentyn spoliczkował Saszkę i potem było mu wstyd. Niemowlaka zanieśli do łóżeczka, w którym spał do siódmej rano. Saszce drgnęło serce, kiedy usłyszała jego niepewne pochlipywanie. Mama nakarmiła Waleczkę, który najadł się, uśmiechnął na znak dobrego nastroju i znów zamknął błękitne oczy. Mama odrobinę się uspokoiła. Tylko odrobinę. - Czy. Możesz. Nam. Wyjaśnić. Dlaczego. To. Zrobiłaś?

- Niczego nie zrobiłam - skłamała i odwróciła wzrok. - Pomyślałam... że to ostatnia noc... nie wiadomo, kiedy znów go zobaczę... - Jak to, nie wiadomo?! - Po prostu wzięłam go na ręce - powtórzyła Saszka z uporem. - Chciałam po prostu... z nim posiedzieć... Czemu się tak dobijaliście? Jestem jakąś morderczynią?! Mama wymieniła z Walentynem porozumiewawcze spojrzenia. - Dziwnie się zachowywałaś - rzekł mężczyzna poirytowanym głosem. Dlaczego zamknęłaś drzwi? Z kim rozmawiałaś przez telefon? O wpół do czwartej rano?! - Ktoś pomylił numer. - Saszka była zmęczona. Było jej już wszystko jedno. Chciała się tylko wyrwać, skończyć to przesłuchanie, położyć się na półce i spać do samej Torpy. Pożegnali się bardzo ozięble. Saszka chwyciła walizkę za rączkę, sama wytaszczyła ją na ulicę i poszła na stację metra. *** Zapewne przypominało to poród. Tej nocy po raz pierwszy odczuła siebie jako sumę informacji. Znalazła w sobie coś obcego i wyrwała to z krwią, niemal wywracając się na lewą stronę. Do samego końca nie wiedziała, czy niemowlę odtworzy się jako poprzednia osobowość, w dotychczasowym ciele. Mama nie zauważyła w wyglądzie i zachowaniu Wałeczki niczego nowego. W każdym razie na początku. A co będzie potem, Saszka nie miała pojęcia. Dotarła na dworzec trzy godziny przed odjazdem pociągu. Jeszcze go nie podstawili. Znalazła wolne miejsce w poczekalni i usiadła, kładąc przed sobą walizkę. Na myśl o mamie do oczu napłynęły jej łzy. Przeszywały ją dreszcze na myśl o tym, co mogło zdarzyć się z małym Waleczka. I zdawała sobie sprawę, że mama jej nie wybaczy. Po ogromnej sali przemieszczały się tłumy ludzi. Przepływały upchane po same wieka walizek skarpetki i koszule, tubki z pastą do zębów, domowe kapcie, spodnie, swetry, książki, cukierki i zabawki. Były one na wskroś materialne. I wszystko to wydawało się jedynie cieniem czegoś wielkiego, wiszącego nad głową. Saszka miała wrażenie, że jeśli spojrzy na sufit, zobaczy między sobą i światłem przegrodę. Coś ogromnego, odbijającego skomplikowany system cieni.

Dzisiejszej nocy, słuchając ciszy w słuchawce telefonu, dokonała wewnętrznego wysiłku, w porównaniu z którym cały ciężar nauki w instytucie wydawał się drobnostką. Znów przekroczyła granicę. Zrobiła kolejny krok w świat, o którym nic nie wiedziała. Do którego ją wprowadzali, wpychali na siłę. I z którego najwyraźniej nie było drogi odwrotu. W końcu podstawiono skład. Saszka pierwsza podeszła do stojącej przy wejściu do wagonu konduktorki. - Proszę poczekać! - konduktorka, trzydziestoletnia blondynka o pełnych kształtach, zastąpiła jej drogę. - Pierwszy pasażer powinien być mężczyzną. To na szczęście. Saszka nie odpowiedziała. Stała przy wagonie i patrzyła w górę, na ciemne niebo. Latarnie paliły się skąpym białym światłem. Na torach ani na peronach nie było śniegu. Został wysprzątany i zadeptany. Dygotała ziemia; obok przejeżdżała lokomotywa manewrowa. Przez okienko wyjrzał pyzaty chłopak, uśmiechnął się i pomachał do niej ręką. Do konduktorki podszedł mężczyzna z walizką. Okazał bilet i wsiadł do wagonu po ażurowych czarnych stopniach. - Teraz można - powiedziała konduktorka do Saszki. W wagonie było duszno. Znalazła swoje miejsce, wepchnęła walizkę pod półkę, powiesiła kurtkę na haczyku i położyła się. Dlaczego podeszła w nocy do śpiącego dziecka? Dlaczego miała wrażenie, że ona i niemowlę to ta sama osoba? Dlaczego chciała go przyswoić, połączyć ze sobą? Dlaczego tak łatwo jej się to udało? I dlaczego nie posłuchała Stiercha, gdy odradzał jej wyjazd?! Wagon powoli zapełniał się ludźmi. Niektórzy byli konkretni, jak wycięte z drewna figurki. Inni wydawali się niewyraźni, wyblakli i nieznaczący. Saszka zamknęła oczy, żeby na wszelki wypadek nikogo nie widzieć. Jutro czternasty lutego. Początek drugiego semestru. Portnow zbierze ich w sali wykładowej numer jeden i rozda nowe podręczniki i zbiory ćwiczeń. Stierch... Na myśl o tym, co powie jej Stierch, usiadła wyprostowana na ławie. Dziś w nocy nie przywitali się ani nie pożegnali. Chwilę przed tym, jak do kuchni wpadła mama z Walentynem, Saszka zdążyła wyszeptać, że dziecko doszło do siebie i Stierch po prostu odłożył słuchawkę. Doskonale zdawała sobie sprawę, że garbus zareagował

na jej postępek błyskawicznie i profesjonalnie i gdyby nie on - a także Farit Korzennikow, który znakomicie wystąpił w roli dyspozytora - wszystko mogło skończyć się zupełnie inaczej. Starała się nie myśleć, jak. Pociąg ruszył. Wróci do Torpy. Zostanie przez Stiercha ukarana... jeśli oczywiście uzna on, że kara jest niezbędna. I znów zakopie się w książkach. W ćwiczeniach. Z czasem ostatecznie przestanie być człowiekiem, a wówczas najprawdopodobniej będzie jej zupełnie wszystko jedno... Ale dlaczego miałaby wracać do Torpy?! Wręcz zaparło jej dech w piersiach. Przez ostatnie lata całkowicie przywykła do myśli, że z Torpy nie da się wyrwać, że będzie musiała uczyć się do uzyskania dyplomu, zdawać na trzecim roku egzamin przejściowy, a całe jej życie zależy od Portnowa, Stiercha... zależy od Korzennikowa... który już od dwóch i pół roku robi z nią, co chce, chociaż „nie żąda rzeczy niewykonalnych”. Lecz przecież Saszka się zmieniła! Jej sąsiedzi z przedziału, małżeństwo w średnim wieku, przygotowywali się do snu. Saszka namacała w kieszeni kurtki garść monet. Nocą w kuchni zdążyła je pozbierać... być może nie wszystkie. Walentyn pytał nadal, co to takiego, a ona jak zwykle skłamała, że to żetony do gry... stop miedzi. Mama nie zwróciła na nie uwagi. Chodziła po mieszkaniu z Waleczka na rękach, a ona pełzała pod stołem, zbierając złote monety z cyfrą „zero”, okrągłym symbolem, który wydawał się przestrzenny, gdy mu się dłużej przypatrywało. Te monety nie przyniosły jej niczego dobrego. Pociąg mknął przez zaśnieżony las. Światło z okien padało na nierówną pokrywę śniegu, który gdzieniegdzie już stajał. Współpasażerowie pili i jedli, palili w przedsionkach, śmiali się i przygotowywali do snu. Oczekiwali na spotkania. Przeżywali rozłąki. Grali w karty. Konduktorka przyniosła pościel. Saszka byle jak rozłożyła materac i położyła się znowu, tym razem przykrywając się prześcieradłem. W Torpie mieli być o wpół do piątej. Nie było pośpiechu. *** O drugiej w wagonie wszyscy już spali. Tliły się węgielki pod kotłem z wodą.

Na stoliku w przedziale konduktorki leżały klucze. Kobieta drzemała, nieopatrznie zostawiając uchylone drzwi. Saszka wyszła do przedsionka. Zamknęła za sobą drzwi do wagonu. Za przysłoniętą żelaznymi prętami szybą przemykały słupy i sosny. Otwarła drzwi i wiatr zaparł jej dech. Tutaj, daleko od miasta, nie było odwilży - sypał rzadki, kłujący śnieg. W szczelinach chmur błyszczały gwiazdy, nieruchome i białe, niczym zamrożone. Wróciła na palcach i położyła klucz z powrotem na stoliku. W końcu konduktorka niczemu nie jest winna. Przez chwilę stała w drzwiach wagonu, czując jak wiatr smaga ją po twarzy. Jak pali ją skóra i łzawią oczy. Normalne, bardzo ludzkie odczucia. Wyciągnęła przed siebie dłoń. Złote monety wypadły z niej i znikły. Jeszcze przez chwilę stała, oddychając pełną piersią i rozdymając płuca. Po czym rozwarła wczepione w poręcz palce i zrobiła krok do przodu. Albo tak jej się tylko zdawało? I eksplodowała. Poryw wiatru zerwał kurtkę i zarzucił Saszce na głowę. Rozpruł się zrobiony na drutach sweter. Trzasnęła założona pod nim podkoszulka. Po obu stronach kręgosłupa, kilka centymetrów nad zapięciem stanika, otwarły się dwie gorące dysze. Saszka miała wrażenie, że postrzega pociąg z boku. Widzi jego długi grzbiet z maleńkimi kominami, z których gęściej lub rzadziej unosi się dym. Widziała to wszystko, zdając sobie sprawę, że wokół panuje ciemność. Odczuwała prądy powietrza. Ścieliła się, przeciekała przez przestrzeń, a może ślizgała się, jak ślizga się po ziemi cień lecącego samolotu. Dla cienia nie ma przeszkód. Na wodzie, ziemi czy śniegu - cień bez przeszkód wpada w zapadliny i równie lekko wydostaje się na powierzchnię. Jedna nad drugą ścieliły się dwie ażurowe warstwy chmur. A jeszcze wyżej rozpościerał się kobierzec białych, perłowych gwiazd. Pod nimi ciemniał tętniący życiem las. Pociąg, niczym powolny wąż, wydostał się na otwartą przestrzeń pola, na którym w miejscach, gdzie stajał śnieg, ciemniały plamy. W głębokim rowie stała woda pokryta delikatną warstewką lodu. Była to jeszcze zimowa ziemia, pogrążona w głębokim śnie, choć już brzemienna wiosną. Saszka miała ochotę śpiewać. Chciała też zabrać to wszystko dla siebie. To perłowe niebo. Tę zimną bezbronną ziemię. Te nasiona, leżące głęboko pod topniejącym śniegiem. Te pagórki...

Rozpostarła ramiona. Każde niewidoczne ziarenko w zmarzniętej ziemi wydało jej się cieniem wielkiego, niewiarygodnie olbrzymiego słowa „życie”. Każdy oczekujący na ciepło korzeń. Każda kropla wilgoci. Życie, wokół którego kręci się wszystko na świecie. Które jedyne ma sens. - Moje! - krzyknęła Saszka. Zakręciło nią, jak drewienkiem w wirze wody. Otoczyła ją szara mgła. Przestała widzieć pociąg, niebo i las. Szarpnęła się w górę, lecz mgła robiła się coraz gęstsza. Wtedy, obejmując ramionami kolana, runęła w dół, przedarła się w światło i zobaczyła połówkę słońca wznoszącego się nad gładkim horyzontem, lecz nie poznała tej okolicy. Wtedy rozpadła się na litery. Na króciutkie proste myśli. Minęło sto lat, potem kolejne sto i Saszka złożyła się z powrotem w siebie. Leżała plackiem na dachu pędzącego pociągu. Miała na sobie porwany na strzępy sweter i znoszone czarne dżinsy. *** - Przepraszam, który to wagon? Niewysoki mężczyzna o przekrwionych oczach, który palił w przedsionku, odskoczył i o mało się nie przewrócił. Z zewnątrz wagonu, przez uchylone okienko, patrzyła na niego wisząca głową w dół dziewczyna. - Który to... - Zgiń, przepadnij! ... - krzyknął mężczyzna i Saszka poczuła, że dużo wczoraj wypił. A być może przedwczoraj także. Drzwi wagonów były zamknięte. Poręcze pokrył szron. Dłonie Saszki pewnie przywarły do żelaza, jednak odrywanie ich okazało się bolesne. Jej wagon był siódmy. Drzwi poddały się i nagle otwarły do środka. Przez chwilę kołysała się nad wejściem jak kotara, po czym wpadła do środka, w ciepło. Wprost na wilgotną, zdeptaną podłogę. W korytarzu było duszno. Jasny pasiasty dywan położony wzdłuż wagonu przypominał pas startowy. Pasażerowie spali. Zakradła się do toalety, przejrzała w lustrze i wybuchnęła płaczem. ***

- Dziewczyno! Za piętnaście minut Torpa. Saszka tylko udawała, że śpi. W nocy przekopała walizkę i włożyła na siebie wszystko, co miała. Wszystkie swetry i bluzki. Jesienną kurtkę. Czapkę. Rękawiczki. Twarz owinęła szalikiem. Założyła okulary przeciwsłoneczne. Kiedy konduktorka wypuściła ją na peron w Torpie, było jeszcze ciemno. Postój trwał tylko minutę. Pociąg ruszył. Saszka usiadła na walizce. Nie czuła zimna. Całe jej ciało było pokryte twardą skorupą, czerwonawo-brązową, jak polerowane drewno. Chitynowe płytki ocierały się o siebie, chrzęszcząc i poskrzypując przy każdym poruszeniu. Zegar wskazywał za dziesięć piątą rano, wzdłuż peronu wiała przyziemna zamieć, a do pierwszego autobusu ze stacji do miasta pozostawały ponad dwie godziny. Wyciągnęła z torby odtwarzacz i założyła słuchawki. Włączyła go i zamknęła oczy. *** - Zajęcia zaczęły się dziesięć minut temu, Samochina. - Wiem o tym. - To bardzo źle, że pani o tym wie i pozwala sobie na spóźnienie. Właśnie poinformowałem grupę, że pierwsze zajęcia kontrolne odbędą się jutro o siedemnastej trzydzieści, według oddzielnego grafiku. Proszę usiąść. Na jutro przygotuje pani ćwiczenia od pierwszego do ósmego ze strony piątej. Korzennikow, proszę jej dać podręczniki. Powłócząc nogami podeszła do swojego miejsca. Była już prawie zdecydowana nie iść na specjalizację. Prawie. W autobusie wszyscy patrzyli na nią jak na trędowatą i nikt nie zdecydował się usiąść obok niej. Przez całą drogę nie zdejmowała słuchawek i w momencie, gdy przekręcała klucz w zamku drzwi pokoju dwadzieścia jeden, wróciła już do ludzkiej postaci. Rajstopy musiała wyrzucić, gdyż były całe pocięte chitynowymi płytkami. Dżinsy, pokryte ohydnym pyłem, przypominającym brązowy krochmal, skrzypiały w rękach. Półnaga, owinięta jedynie ręcznikiem, poszła wziąć prysznic, szokując po drodze studentów pierwszego roku. W pomieszczeniu z natryskami znalazła pod lustrem czyjeś mydło i niemal w całości rozmydliła je na sobie. Znów owinęła się w

ręcznik, wróciła do pokoju i włożyła bluzę i spodnie od dresu, będące jej ostatnim nieuszkodzonym ubraniem. Następnie położyła się na łóżku, spojrzała na zegarek i poprzysięgła sobie, że nie pójdzie dzisiaj na specjalizację. I niech się dzieje, co chce. Minutę przed początkiem zajęć nie wytrzymała. Przypomniała sobie mamę. Pomyślała o braciszku i o tym, jak się do niej uśmiechał. Podniosła się, pospiesznie się uczesała i tak jak stała, w dresie, poszła do instytutu. - A zatem grupo „A” drugiego roku, proszę mnie uważnie słuchać. Proste włosy Portnowa stały się przez ostatnie miesiące jeszcze dłuższe. Jasny „koński ogon” sięgał do połowy pleców. - To, co nazywamy integralną świadomością, owocnie pracowało na waszą korzyść podczas poprzednich semestrów i teraz będziemy wymagać od was nie tylko wypełniania, lecz także dogłębnego rozumienia dość skomplikowanych zadań... Korzennikow, czy długo mam na pana czekać? Kostia stał przed stołem Saszki z cienkim stosikiem książek w rękach. Wydawało się, że w żaden sposób nie może się zdecydować, które podręczniki oddać dziewczynie, a które zostawić sobie. - Jeśli chce pan coś Samochinej powiedzieć, zrobi pan to po zajęciach! Proszę dać jej moduł tekstowy, zbiór ćwiczeń i aktywator pojęciowy, ten w żółtej okładce. Rozejrzała się ukradkiem i zauważyła, że Żenia Toporko nieco utyła. Nieznacznie, lecz zauważalnie. Nie powinna ubierać dzisiaj tej obcisłej bluzki... Zaś Liza przeciwnie, schudła. Miała na sobie oficjalny czarny sweter i szerokie spodnie. Na jej piersi pobłyskiwał srebrzysty wisior. Wyglądała stylowo. Saszka zdała sobie nagle sprawę, że siedzi na zajęciach w wymiętym dresie, bez makijażu i z niechlujnie uczesanymi włosami. I że właśnie taką zobaczyli ją wszyscy, gdy spóźniona przekroczyła próg sali wykładowej. - Istnieją wielorakie sensy. Mogą oddzielać się od woli, która je zrodziła, zamykać, otwierać i różnicować. - Portnow przeszedł przez salę, wysoko zadzierając podbródek. Przez chwilę stał przy oknie, za plecami siedzących, po czym wrócił do nauczycielskiego biurka i oparł się o nie pięściami. Światło zimowego dnia na chwilę zabieliło szkła jego okularów. - Biorąc pod uwagę fakt, że na obecnym etapie rozwoju jesteście w stanie postrzegać informację ukształtowaną wyłącznie w znany wam sposób, zaczniemy od rzeczy najprostszych. Każdy z was ma przed sobą aktywator pojęciowy. Otwórzcie go na trzeciej stronie.

W sali rozległ się szelest kartek. Saszka bezmyślnie otwarła książkę, cienką, w miękkiej oprawie. Nie było nazwiska autora, redaktora ani innych danych. Na marginesie wewnętrznej strony okładki widniał narysowany z wprawą wielki fallus w stanie wzwodu. - O co chodzi? Nie miała zamiaru głupio chichotać. Jednak jej wargi same rozciągnęły się w uśmiechu. Rysunek był wyzwaniem - ordynarnym i rozpaczliwym. Wybrykiem człowieka, który „zamknął” swój „sens” w jedynej dostępnej formie. Portnow wziął od niej książkę. Chrząknął sceptycznie. - No tak... Oczywiście... Zostanie pani po zajęciach, Samochina. - A co ja mam z tym wspólnego?! Nie odpowiadając na jej pytanie, wykładowca podszedł do biurka, wsunął podręcznik Saszki do szuflady i wyjął z niej taki sam, w żółtej oprawce, lecz nieco mniej podniszczony. - Proszę, Samochina... A zatem, strona trzecia. Macie przed sobą schemat przedstawiony w czterech wymiarach, co może sprawiać wam pewne kłopoty. Jako całość aktywator jest jednym wielkim interaktywnym systemem, pozwalającym ujawnić związki między fragmentami informacji. Pod koniec semestru, oczywiście jeśli będziecie się uczyć, a nie zbijać bąki, ta książka stanie się dla was żywą istotą, perpetuum mobile, generatorem i pochłaniaczem wielkich sensów... Wówczas być może nie będziecie rysować na jego marginesach debilnych obrazków. Uwaga, w pionowym rzędzie, linijka piętnaście, głębokość jeden, widzicie oznaczenia umowne. W ukośnej kolumnie pod numerem jeden znajdują się pojęcia, dla waszej wygody wyrażone słowami. Otwórzcie zeszyty. Przez piętnaście minut macie określić prawidłowość i wypisać jak najwięcej słownych odpowiedników dla każdego symbolu... Zaczynamy. *** Zabrzmiał dzwonek. Saszka siedziała zgarbiona nad zeszytem. W rogu, na marginesie, zapisana była data, czternasty lutego. Niżej, starannie wpasowany w kratki, wił się wzorek z kwiatków i liści. A także odcisków bosych stóp. Nie było ani jednego słowa czy symbolu.

- Na jutro paragrafy jeden i dwa z modułu tekstowego. Z aktywatora pojęciowego schemat ze strony trzeciej. Jesteście wolni, oprócz Samochinej. Drzwi zamknęły się za ostatnim studentem. Był nim Kostia, który wychodząc obejrzał się przez ramię. - Widzę, że solidnie się pani napracowała - rzekł pozornie życzliwym tonem Portnow, patrząc przez ramię Saszki na jej arcydzieła. Nawet nie podniosła głowy. Wykładowca bez pośpiechu wziął krzesło, postawił je tyłem na przód i usiadł naprzeciw Saszki, kładąc ręce na oparciu. - Zdaje pani sobie zapewne sprawę, że Nikołaj Waleriewicz nie miał obowiązku wyciągać pani z tych malin, w które się pani z własnej głupoty wpuściła? - Wiedziałam, że pan to powie. - Cóż za przenikliwość! Nie do końca rozumiem, skąd u pani ten buntowniczy nastrój, kiedy moim skromnym zdaniem powinna pani siedzieć cicho jak mysz pod miotłą. Tak na wszelki wypadek uprzedzam, że za każdą opuszczoną minutę zajęć będzie pani karana surowiej, niż na pierwszym roku. Te kwiatki - dźgnął palcem w otwarty zeszyt Saszki - zostały już wciągnięte na pani konto. Jutro pojawi się pani na zajęciach indywidualnych ze sprawozdaniem z opracowanych ćwiczeń. Od pierwszego do ósmego, gdyby pani zapomniała. - Nie zapomniałam - Saszka wstała. Portnow zmrużył oczy. - Coś się pani ostatnio zrobiła wyjątkowo gadatliwa. - Będę mówić tyle, ile mi się podoba! - Od pierwszego do dziesiątego - rzekł niewzruszonym głosem. *** W westybulu, przed szklaną budką portierki, czekał na nią Kostia. Kończyła się przerwa, po schodach w holu chodzili studenci pierwszego roku, przed drzwiami do pierwszej sali wykładowej tłoczyła się grupa „B”. Studentów trzeciego roku nie było i jak zwykle po sesji zimowej instytut wyglądał na opustoszały. - Cześć - zagadnął Kostia. - Cześć - odparła. - Zachar oblał. - Co?! - Portnow powiedział przed zajęciami...

- Czuł to - wymamrotała Saszka. - Przyszedł do mnie... żeby się pożegnać. Kostia głośno przełknął ślinę. - Ale dlaczego... nie wiesz, dlaczego właśnie on? Stała z opuszczonymi rękami. Trzeba pójść na górę, na drugie piętro i przebrać się na wychowanie fizyczne, za pięć minut dzwonek... - Kostia... Powiedz Dmitryczowi, że nie przyjdę. - Portnow powiedział, że będzie karał za opuszczanie wuefu. - Mam to gdzieś. - Sasz. - Przepraszam, muszę już iść. *** - Halo. - Cześć - powiedziała Saszka i odkaszlnęła, żeby oczyścić gardło. - Cześć, mamo. - Cześć - odpowiedziała mama po krótkiej chwili milczenia. W słuchawce było słychać płacz dziecka. - Co u was? - zapytała pospiesznie. - Jak... mały? - W porządku - odparła mama sucho. - Jest niespokojny. Podobno to wiatry. - Aha - rzekła Saszka i kaszlnęła. - U mnie też wszystko w porządku. - Wybacz - powiedziała mama. - Mały płacze, nie mogę rozmawiać. I odłożyła słuchawkę. *** Weszła do sali numer czternaście o piętnastej dwadzieścia, zgodnie z planem zajęć. Stierch siedział za nauczycielskim biurkiem zawalonym stertami książek, grubych zeszytów i kartek formatu A4. Gdy Saszka weszła, nie uniósł głowy ani nie odpowiedział na powitanie. Zamknęła za sobą drzwi i stanęła w progu. Za oknem, niczym frędzle, wisiały sople lodu. Słońce przeświecało je na wylot, a na ich ostrzach nabrzmiewały krople wody i migocąc spadały, niknąc z oczu. Minęła minuta. Potem druga. Saszka oparła się plecami o framugę, czując, że osłabły jej kolana. Ostry podbródek Stiercha niemal dotykał szerokiego węzła na szarobłękitnym krawacie o stalowym połysku. Z pochyloną głową robił w dzienniku jakieś notatki,

jakby dziewczyny w ogóle tutaj nie było. Może chciał, żeby poprosiła o wybaczenie? Lub karał tym długim milczeniem? Albo tak nią pogardzał, że nie chciał jej nawet zauważyć? Przyglądała się swoim rękom. Paznokcie wydłużały się z każdą sekundą. Napinała się skóra na policzkach - z nią także coś się działo. Pulsowały żyły i każde uderzenie serca odbijało się w uszach suchym pstryknięciem. - Uratowało panią to, że brat jest jeszcze bardzo mały. Gdyby był starszy nawet o tydzień, całkowite przywrócenie byłoby niemożliwe. Dziecko zostałoby kaleką, bez nadziei na rekonwalescencję. Stierch mówił, nie patrząc na nią. Wciąż studiował stronice dziennika. - Weźmie pani kolejną płytkę i dokładnie opracuje pierwszą ścieżkę. Tylko pierwszą. Zrobiła kilka kroków w stronę biurka i wyciągnęła rękę. Jej odrażające czarne paznokcie wyginały się jak szpony. Ujęła kopertę z płytką i zrobiła krok do tyłu. - Jest pani wolna. Saszka wyszła, nie mówiąc ani słowa. *** Mimo wszystko bardzo lubiła się uczyć. To wręcz sprzeczne z naturą zamiłowanie uratowało ją nocą, kiedy dziesięć ćwiczeń Portnowa obstąpiło ją jak zgraja zabójców i żadne nie chciało poddawać się bez walki. Początkowo przekonywała samą siebie, że jeszcze tylko jeden kroczek i odpocznie. Wykona tylko to myślowe przekształcenie. I jeszcze jedno. Wektor, kolejny wektor, przekształcenie i pojawiły się niteczki, łączące dwa myślowe strumienie i ćwiczenie numer jeden jest już prawie gotowe. Kiedyś próbowała dociec, co dokładnie pracuje w organizmie, gdy wykonuje te zadania. Mózg? Tak, oczywiście. Wyobraźnia? Pełną parą. Intuicja? Zapewne również... Lecz były to jedynie części wielkiego mechanizmu, przy czym wcale nie te najważniejsze. Gdy rozgrzewał się i zaczynał pracować pełną mocą, Saszce wydawało się, że ona, Aleksandra Samochina, jest wyłącznie jego fragmentem. Tylnym kołem. Był cichy lutowy wieczór. Długi kręcony sopel, zwisając z blaszanego daszku, zaglądał przez lufcik pokoju dwadzieścia jeden. Gdzieś grał magnetofon, grzmiała perkusja i niski zmysłowy głos gruchał coś po angielsku. Potem zmęczył się nawet magnetofon, zgasły na ulicy latarnie, pogasły sąsiednie okna i pociemniał zaśnieżony

trawnik przed akademikiem. Saszka pokonała ćwiczenie numer pięć i zabrała się za szóste. Rozumieć związki. Składać ze strzępów obraz. Rozbierać mechanizm na części i robić z nich nowy mechanizm. Nagle - przypadkowo - znajdować nowe rozwiązania i przeskoczywszy na inną orbitę, widzieć wokół nieskończone pole działalności. Saszka się wciągnęła; niekiedy cofając się i powtarzając z pamięci ćwiczenia z pierwszego semestru, grzęznąc w ślepych uliczkach, robiąc wszystko naokoło i nieoczekiwanie natykając się na proste rozwiązanie, siedziała nad książką do szóstej rano. Ćwiczenie dziesiąte. Koniec. Saszka znieruchomiała. Miała wrażenie, że jej ciało jest starą wieżą na brzegu oceanu, ciężką, trwającą od wieków kamienną budowlą. Wewnątrz hulał wiatr i wirował piasek. Wystraszona realizmem tego odczucia poruszyła się i oprzytomniała. Ręce tak jej zdrętwiały, że w ogóle ich nie czuła. Była bardzo spragniona, musiała też iść do toalety. Wypiła pół butelki wody mineralnej. Przeszła po korytarzu, do łazienki i z powrotem. Położyła się na łóżku i namacała na szafce odtwarzacz ze słuchawkami. Na małym wyświetlaczu pojawiły się cyferki. Pierwsza ścieżka. „Dziecko zostałoby kaleką, bez nadziei na rekonwalescencję”. Jeszcze raz pierwszą ścieżkę. I jeszcze raz. A potem drugą. I trzecią. „Dziecko zostałoby kaleką, bez nadziei na rekonwalescencję”. Piąta, ósma. Saszka rozpływała się w ciszy, niczym kostka cukru. Rozpadała się. Rozciągała od siebie do mamy długie elastyczne nitki. Coś jej szeptała na ucho. Pogrążona w ciężkim śnie mama przewracała się z boku na bok; dziecko spało, z piąstkami na poduszce. A Saszka ciągnęła się, jak przewody wysokiego napięcia i czuła, że zaraz nie wytrzyma i się zerwie. Za daleko... I za późno. Przemogła się i zerwała słuchawki z głowy. Odtwarzacz bezgłośnie upadł na podłogę. Bezszelestnie. Odpadło okrągłe wieko, wirująca płytka odbiła światło latarni i zatrzymała się. Nie było słychać wiatru, szelestu ani zwykłych odgłosów śpiącego akademika. Obce milczenie wciąż trwało. Krzyknęła i nie usłyszała swego głosu. Plącząc się w kołdrze spadła z łóżka, lecz nawet ból w stłuczonych kolanach nie był w stanie przerwać Milczenia. Zerwała się na równe nogi, czując, że zaraz zachłyśnie się ciszą. I w tym momencie zabrzmiał budzik.

Proste elektroniczne urządzenie grało melodię „Czyżyka-pyżyka”*. I cisza przepadła, gdy tylko ten dźwięk wdarł się w świadomość Saszki. Usłyszała wiatr, daleki dźwięk radia, szuranie kapci w korytarzu i czyjś niezadowolony głos: - Nie wiesz, Micha, kto tak wrzeszczał? *** Na pierwszych zajęciach było wychowanie fizyczne. Wydawało się, że tej nocy nikt nie spał. Grupa „A” drugiego roku siedziała i leżała na parapetach, matach i wprost na podłodze. Studenci nie mieli ochoty patrzeć sobie nawzajem w przekrwione, zmęczone oczy. Jedynie Denis Miaskowski był nienaturalnie wesoły, biegał po sali gimnastycznej, co chwila podskakiwał i zawisał na obręczy kosza. Liza siedziała na ławce z posępną miną i spoglądała to na swą stopę w adidasie, to na trzymany w palcach kawałek sznurówki. Dima Dmitrycz na siłę skłonił wszystkich, aby ustawili się w rzędzie i długo wbijał im do głowy, że wychowanie fizycznie jest na drugim semestrze drugiego roku potrzebne studentom jak powietrze, gdyż przeciążenie nauką ma zły wpływ na zdrowie. - Ale ja nie mogę skakać, Dmitriju Dmitriewiczu - rzekła Saszka. - Boli mnie noga. - Panią zawsze coś boli, Saszo. A tak nawiasem mówiąc cały rok nie spełnił wymogów programowych! - Zdam! - Wszyscy to obiecujecie. Krótki dystans, skok w dal, trój skok... Zamilkł, z niepokojem wpatrując się w twarz Saszki. - No, Sasz... co z panią? - A co? - potarła policzki. - Łuska? Dima chyba się obraził. ***

*

Studenci powstałej w 1835 szkoły prawnej w Sankt Petersburgu nosili żółto-zielone, przypominające upierzenie czyżyka mundury i czapki. Stąd nazywano ich „Czyżykami-pyżykami”. Powstała na ich temat żartobliwa piosenka o takim właśnie tytule.

Zamknęła za sobą drzwi sali wykładowej. Przywitała się ledwie słyszalnie, nie mając nadziei na odpowiedź. Znieruchomiała, patrząc w brązową, pełną szpar podłogę. - Pracowała pani z pierwszą ścieżką? Stierch siedział za nauczycielskim biurkiem, firanka naprzeciw była odsłonięta i w strumieniu światła z ulicy Saszka widziała jedynie ciemną sylwetkę. - Proszę podejść bliżej. Podeszła. Stierch wstał, obszedł stół i zatrzymał się przed nią; ogromny i garbaty, roztaczał ledwie wyczuwalny aromat dobrej wody kolońskiej. Błysk słoneczny zajączek, odbity od metalowej blaszki bransoletki, uderzył ją w oczy. W tej samej chwili wykładowca wydał krótki dźwięk, ni to syk, ni to astmatyczne westchnienie. - Zapytałem, z którą ścieżką? - Włączyłam pierwszą. To nie moja wina, że... - Z którą ścieżką kazałem pani pracować? - Samo tak wyszło! To nie moja wina! Policzek zabrzmiał jak wystrzał z pistoletu startowego. Saszka odleciała i uderzyła plecami o biurko. - Kiedy bez pozwolenia otworzyła pani setny fragment, „samo tak wyszło”? Kiedy zachciało się pani poeksperymentować z niemowlakiem, także „samo tak wyszło”? Postanowiła pani uczyć się według własnego programu? I również „samo tak wyszło”?! - Nie prosiłam się, żeby mnie uczono! - Saszka także krzyczała. - Nie prosiłam się do tego instytutu! To wy mnie wszystkiego nauczyliście! To wasza wina! To wy... Wyzwolenie energii. Przejście z jednego stanu w inny. Olśnienie przypominało eksplozję; czuła w sobie siłę, aby wciągnąć, uczynić częścią siebie Stiercha, samego Korzennikowa i cały instytut. Mało tego, poczuła niepohamowaną potrzebę uczynienia tego właśnie teraz. I eksplodowała jak granat, rozpłynęła się jak ciecz, zamieniła w smugę i niczym rzadka mgła rozproszyła po całej sali. W ułamku sekundy mgła zgęstniała i rzuciła się na Stiercha, wdzierając mu się w nozdrza, zalewając gardło i tłumiąc oddech. Mignął zapach wody kolońskiej. Nastąpiła ciemność. Przeszła kolejna chwila. Saszkę skręciło, jak mokrą ścierkę. Ciężkimi kroplami opadła na podłogę z desek, rozciekła po szerokich szczelinach i zebrała się w kałużę.

Jeszcze chwila i leżała bezwładnie w przemoczonym do cna ubraniu, galaretowata jak meduza, całkowicie pozbawiona mięśni i myśli. Jasne niczym wiosną lutowe słońce wdzierało się przez okna rozświetlonej sali numer czternaście. - Niech mnie pan dobije. Stierch przeszedł się tam i z powrotem. Mimo wszystko nie wytrzymał i kopnął drewniane krzesło, które wywróciło się, uderzając o ścianę. Mężczyzna coś mruknął, przeszedł się jeszcze raz i zatrzymał. - Nie wstyd ci mówić takie rzeczy? Podciągnęła kolana do piersi i rozpłakała się, jak zbity pies. - Saszo? W jego głosie nie było lodu, jedynie niepokój. - Proszę wstać. Taka jest zasada: gdy się upadło, trzeba się podnieść. Cicho. Już po wszystkim. Czepiając się jego białej, zimnej dłoni podniosła się z trudem i od razu usiadła w kucki, chwytając się za głowę. Stierch usiadł obok i objął ją. Ostrożnie pogłaskał po włosach. - Rośniesz. Z niebezpieczną prędkością. Rośniesz jako pojęcie. Twoja potencjalna siła rozrywa cię na strzępy. A ponieważ jesteś człowiekiem niedojrzałym, twoje własne, jeszcze ludzkie konflikty komplikują sytuację. To minie. Trzeba to wytrzymać, Saszo, wziąć się w garść i nie robić głupstw. - Dlaczego ja tak... Czemu?! - zaszlochała. - Nie panujesz nad sobą. Masz ochotę wdać się w drakę i robisz to. Jakbyś miała trzy lata. - Nie! Dlaczego ja tak... z dzieckiem?! Nie mogę z tym żyć! Nie mogę! - A więc o to chodzi. Delikatnie objął ją za mokre ramiona i przyciągnął do siebie. Saszka nie stawiała oporu. - Wstawaj... nie należy siedzieć na podłodze. Jest pani na takim etapie, Saszeńko, że potrzebuje bardzo wiele zewnętrznej informacji, przy czym nie prostej, masowej, lecz zorganizowanej w subtelne struktury. Chce pani wszystkiego, co widzą pani oczy, na szczęście nie widzą one jeszcze zbyt wiele. Niemowlak, w dodatku krewny, nosiciel skomplikowanych ciągów informacyjnych, jest łakomym kąskiem. Nie powinienem był pani puszczać, Saszo, nie przypuszczałem jednak, że jest pani tak

silna. Jeszcze nigdy nie spotkałem się z czymś podobnym. Jest pani fenomenalną studentką. I fenomenalnym głuptasem. I nie ma pani powodu się na mnie obrażać. - Mama mi tego nie wybaczy. - Wybaczy. Pani także jest jej dzieckiem. Nie powinna pani tak wszystkiego wyolbrzymiać. Dziecko będzie zdrowe i wesołe. - A jeśli będzie niedorozwinięte? - Nie, nie będzie. Wie pani, dzięki komu? To zasługa Farita, który zareagował błyskawicznie, a prawdopodobieństwa ustaliły się tak pomyślnie... Dziecko zostało odtworzone jako autonomiczny system informacyjny. Jako osobowość. I niech pani przestanie się zadręczać. Chociażby wczoraj mogła pani wpaść w znacznie gorsze tarapaty. Wstań, chcę się jeszcze raz przyjrzeć. W oczy Saszki uderzył słoneczny zajączek. Błysk, odbiły od metalowej bransoletki. Zacisnęła powieki. - Otwieramy oczy i patrzymy na mnie... właśnie. Przepraszam, że panią uderzyłem. Jednak powinno się panią bić częściej. Gdybym mógł, chętnie sprawiłbym pani lanie. Wczoraj praktycznie zakończyła pani przejście ze stanu podstawowego, biologicznego, w przejściowy, niestabilny. Posiada pani kolosalną wewnętrzną dynamikę. W tej chwili wyprzedza pani program co najmniej o semestr. Według planu stabilizację osiągnie pani na czwartym roku, przed letnią sesją. Jeśli będę musiał jeszcze przez dwa i pół roku znosić pani wybryki, Aleksandro, po prostu tego nie wytrzymam. Będę musiał przejść na emeryturę. Uśmiechnął się, jakby chciał, aby doceniła ten żart. - Skończyła już pani dziewiętnaście lat? - Nie. Dopiero w maju. - W maju... Jest pani jeszcze dzieckiem. Pani rozwój profesjonalny w olbrzymim tempie wyprzedza zdolności fizjologiczne. I nie można sztucznie tego procesu spowolnić... Tak, Saszeńko, jest pani darem i nieszczęściem, że tak powiem, w jednym zestawie. - Zdam egzamin? - Proszę mnie nie rozśmieszać. Zda go pani śpiewająco. Jeśli oczywiście nie zarzuci pani nauki. - A Zachar Iwanow... - Saszce drgnął głos. - Nie zdał. - Nie zdał - Stierch przestał się uśmiechać. - Więc to także panią męczy? Nie zdał. Bardzo mi, Saszeńko, żal Zachara. To wielkie nieszczęście. Jak pani sądzi,

dlaczego z Olegiem Borysowiczem powtarzamy wam do obrzydzenia: uczcie się! Uczcie i przygotowujcie do egzaminu! Wydaje się pani, że żartujemy? Ech... Pogłaskał ją po głowie jak małą dziewczynkę. - Proszę się uczyć, Saszo. Jest pani uparta, brakuje pani tylko dyscypliny i opanowania. Wszystko będzie dobrze. A Faritowi mogłaby pani jednak podziękować. Wszyscy go nienawidzicie, a tak się składa, że bez jego pomocy zawaliłaby pani pierwszy semestr... Więc jak, zgoda? Saszka podniosła wzrok. Stierch przyglądał jej się z lekkim uśmiechem na twarzy. - Dzię.. dziękuję - wymamrotała, jąkając się. - Pomógł pan... z dzieckiem... pewnie bym tam umarła. - Nie trzeba umierać. Niech pani przyzna, Saszo, lubi się pani uczyć? - Tak. - Odetchnęła głęboko. - Bardzo. *** Nie została jej żadna porządna odzież. W mokrym dresie wybiegła na mróz i zdziwiła się, że nie czuje zimna. Biegiem wróciła do akademika. Wzięła prysznic. Usiadła przed otwartą walizką, nie wiedząc, co robić. Do zajęć indywidualnych z Portnowem pozostało czterdzieści minut. Owinąwszy się ręcznikiem i upodabniając przez to do rzymskiego patrycjusza, poszła do kuchni. Przy oknie siedziała jej dawna współlokatorka, Lena, z inną studentką pierwszego roku, rudą, piegowatą i niezwykle bladą. - Cześć - rzekła Saszka i obrzuciła obie taksującym spojrzeniem. Lena była od niej znacznie grubsza i szersza w ramionach. Za to ruda dziewczyna... - Jak masz na imię? - Ira. - Wstań, proszę. Dziewczyna podniosła się z lękiem. Saszka przyjrzała jej się uważnie; zarówno wzrost, jak i wymiary, w pełni ją satysfakcjonowały. - Daj mi, proszę dżinsy i sweter. Teraz. Dziewczyna przełknęła ślinę. - To, co mam na sobie?

- Wszystko jedno. Byle szybko. - Aha - wymamrotała Ira i pośpiesznie wyszła z kuchni. Lena zastygła nad filiżanką herbaty. - Tylko je pożyczam - powiedziała Saszka niedbałym tonem. - W ramach przyjacielskiej przysługi. I nie patrz tak na mnie. *** Na zajęcia z Portnowem przyszła punktualnie co do minuty, w czarnych wełnianych spodniach i jaskrawożółtym wzorzystym swetrze ręcznej roboty. Wystraszona Ira nie pożałowała groźnej Saszy najlepszych ubrań, jakie znalazła w szafie. - Ładne - powiedział Portnow, zamiast się przywitać. - Gdzieś już widziałem te kwiatki. Przygotowana do zajęć? - Przygotowana. - Zaczynaj. Od pierwszego do dziesiątego. Tylko nie od początku. Ja wyznaczę kolejność. Najpierw trzecie. Saszka na chwilę straciła głowę. Przywykła robić ćwiczenia na zasadzie „śnieżnej kuli”; drugie narastało na pierwszym, trzecie na drugim i tak dalej. Portnow siedział rozparty za swym biurkiem. Przyglądał jej się przez szkła okularów bezlitosnym, rybim wzrokiem. - Długo mam czekać? A może musi się pani rozśpiewać? Znęcał się nad nią. Kładąc dłonie na oparciu skrzypiącego krzesła, nabrała w płuca powietrza i wyobraziła sobie długi rząd powiązanych ze sobą pojęć, które tak naprawdę nigdy nie istniały i dopiero teraz zostały powołane do życia przez jej wyobraźnię... albo coś jeszcze innego. Pojęcia. Niematerialne byty, które widziała jako krople szarej galarety. Mierzone liczbami i wyrażane znakami. Tych liczb nie dało się jednak zapisać, a znaków wyobrazić. Świadomość Saszki operowała nimi, tworząc z nich łańcuszki, te zaś zaplatała w taki sposób, aby ich oddzielne fragmenty, łącząc się ze sobą, tworzyły kolejne byty. A potem w myślach, nie poruszając ustami, rozplątywała te „odciśnięte” w sobie nawzajem łańcuszki i czuła, jak od napięcia podryguje jej prawa powieka. - Siódme! Teraz, od tego miejsca... Stop! Pół taktu do tyłu! I siódme raz jeszcze, od tego miejsca!

Zaczęło ją mdlić z wysiłku. Stworzony w kilka minut świat przechylił się na bok. Rozległ się niezadowolony jazgot, jakby ktoś przewrócił ul pełen pszczół. Saszka tkała z niczego nowe łańcuszki połączeń i znaczeń, zapętlała je i rozrywała te pętle, a powieka drżała jej coraz mocniej. - Dziesiąte. Kolejny przeskok. Nigdy jeszcze nie robiła ćwiczeń tak bezładnie, jednak wewnętrzny mechanizm, którego częścią była jej osobowość, już się rozgrzał i ruszył pełną parą, napędzany uporem i nienawiścią do Portnowa. Chce się nad nią poznęcać? Zobaczymy jeszcze, kto nad kim! - Drugie! Zachwiała się, a potem wyprostowała. Przesunęła po twarzy koniuszkami palców i poczuła fakturę grubej tkaniny. Jakby ktoś założył jej worek na głowę. Drugie ćwiczenie... Wszystko prawie od początku. Gdzie jest punkt wyjścia? Od którego rozgałęzienia zacząć?! - Będziesz jeszcze pyskować? Głos dochodził z daleka. Widziała twarz Portnowa jakby przez masę poplątanych, świecących niczym jedwab włókien. - Stop, Samochina... Stop. Pytam, czy będziesz jeszcze pyskować? I spóźniać się na zajęcia? - Nie będę - odparła przez zaciśnięte zęby. - Po raz ostatni ci uwierzę - wykładowca uśmiechnął się sarkastycznie. - Na jutro przygotuj zadanie z aktywatora, schemat ze strony trzeciej. I lepiej, żebyś się postarała. *** Wyszła z instytutu, jednak nie w podwórze, lecz na ulicę Sacco i Vanzettiego. Bruk lśnił, jak wysmarowany olejem. Saszka zatrzymała się pod wysoką, stylizowaną na zabytkową, a być może rzeczywiście starą latarnią. Za matowymi szybkami pełgał płomień i żółtym punkcikiem odbijał się w każdym brukowcu. Otwarły się drzwi kafejki znajdującej się po drugiej stronie ulicy. Wyszła z nich kobieta, ubrana niestosownie do pory roku, w krótkim jasnym płaszczu i frywolnej czapce z daszkiem w kratę. Saszka była zdumiona, jak można chodzić po kostce brukowej na tak wysokich i cienkich obcasach.

W ślad za nią wybiegł Denis Miaskowski. Kulejąc powlókł się obok kobiety, a właściwie za nią, niczym pies. Zaintrygowana dziewczyna nie spuszczała z nich wzroku. Między tymi dwoma zupełnie niepodobnymi i nie pasującymi do siebie osobami błyskawicznie rosło napięcie, grożące wręcz wybuchem. Cofnęła się. Kilka kroków od latarni panował już półmrok. Zatrzymała się w ciemnym prostokącie oznaczającym wejście w zaułek. - Zdajesz sobie sprawę, że mogło być gorzej - powiedziała kobieta ochrypłym, niemal chłopięcym głosem. - Nie mogło - odparł Denis. Stał w rozpiętym płaszczu. Biały szalik zwisał do samej ziemi jak zapleciony sznur. - Przecież to dopiero początek semestru! - Denisowi drżał głos. - Do zaliczenia jeszcze daleko. Przecież to sam początek semestru! - Potem będzie jeszcze trudniej - rzekła kobieta. Denis zrobił krok do przodu. Saszka zamarła. Chłopak chwycił kobietę za kołnierz i podniósł ją do góry. Wysokie obcasy zakołysały się w powietrzu. Był od niej wyższy o głowę i dwa razy bardziej masywny. Kobieta w jego rękach wyglądała na całkowicie bezbronną, nie próbowała jednak stawiać oporu. Minęła sekunda. Saszka nie zdążyła nawet krzyknąć. Denis wydał z siebie dziwny dźwięk i postawił kobietę na ziemi. Gdy odzyskiwała równowagę, w szczelinie między kostkami bruku utkwił jej obcas. - Przepraszam - powiedział Denis głuchym głosem. - Ja... I nagle opadł przed nią na kolana. Saszce wydało się to dziesięć razy straszniejsze niż scena, której właśnie była świadkiem. - Bardzo ci pobłażano, Denis - rzekła kobieta, próbując wyszarpnąć obcas z głębokiej szczeliny. - Proszę tego nie robić! - Możesz im pomóc. Dobrze wiesz, jak. - Nie mogę! Nie... - Oczywiście, że możesz. Mogą inni studenci z twojego roku. Możesz i ty. Popatrz, jak pracuje Pawlenko. I jak wypruwa sobie żyły Samochina. Saszka drgnęła. - Pamiętasz zaliczenie na pierwszym roku? - kobieta mówiła swobodnym, wręcz wesołym tonem. - Pamiętasz, co mi wtedy obiecałeś?

- Nie jestem w stanie się tego nauczyć! - Dziecinada - oświadczyła kobieta z lekkim żalem. - Wszystko jest w twoich rękach. Idź pracować. I stukając obcasami przeszła obok znieruchomiałego Denisa, mijając ganek instytutu i wejście w zaułek. Przechodząc obok Saszki, obróciła głowę. Miała maleńką białą twarz zasłoniętą, niczym tarczą, ciemnymi okularami. Saszka nigdy jej wcześniej nie widziała. Jednak od razu rozpoznała. *** Zaparzyła herbatę i zalała wrzątkiem kostkę rosołu. Zaniosła to wszystko do pokoju dwadzieścia jeden i, usadowiwszy się za zakurzonym biurkiem, w zamyśleniu otwarła żółtą broszurkę, aktywator pojęciowy. Strona trzecia, schemat numer jeden. Po pięciu minutach nie była już w stanie oderwać od niego wzroku. Żółta, wydrukowana na lichym papierze książeczka okazała się kluczem łączącym w całość strzępy wielu łamigłówek. Zszywała - z grubsza i na chybcika - to niełatwe doświadczenie, które Saszka zdobyła podczas nauki. A także jej własne wyobrażenie o świecie, które przez ostatnie lata zostało mocno nadszarpnięte. Istnieją rzeczy, których nie sposób sobie wyobrazić, ale które można nazwać. Gdy zostaną nazwane, zmienią się, przekształcą w inny byt i przestaną tej nazwie odpowiadać. Wówczas będzie je można nazwać ponownie, już inaczej. I ten proces olśniewający proces tworzenia - nie ma końca. Słowo, które nazywa i słowo, które oznacza. Pojęcie niczym organizm i tekst jako wszechświat. Czwarty wymiar, „zaszyty” w schemat, sprawiał, że całkowicie traciło się poczucie czasu. Słowo było rezultatem, a jednocześnie pierwotną przyczyną każdego procesu. Przed oczami Saszki zawirowały małe „rakiety” - powolne jaskrawe iskry, jakie pojawiają się, gdy gwałtownie się pochylić lub stanąć na głowie. Herbata wystygła, a rosół pokrył się warstewką tłuszczu, jednak nie miało to znaczenia. Schemat na stronie trzeciej leżał przed nią, jak kryształowy model termitiery. Przesuwały się sensy, z których każdy podporządkowany był własnemu zadaniu, wymieniały się impulsami, tworzyły hierarchię i niszczyły ją, aby zbudować nową. Saszka chwyciła się za włosy; słowo „harmonia”, niczym promień słońca, rozbiło się na odcienie i połączyło na powrót - doskonałe. - Ale numer!

Przesunęła kciukiem po brzegach kartek. Aktywator nie był zbyt gruby; przypominał czasopismo „Młodość”, które dawno temu przynosiła jej mama. Na każdej stronie znajdował się inny schemat, nowy, związany zarówno z następnym, jak i poprzednim, kolejna komórka w nieskończonych plastrach jej rozumienia. To gigantyczne pole, które na sekundę pojawiło się przed jej wzrokiem, nie miało granic, było nieskończone. - Jakie to piękne - wyszeptała. Słowa raziły swą niedokładnością, wyświechtaniem i banalnością. Saszka mrugnęła - z rzęs spadły niechciane łzy - i próbowała powiedzieć to samo zupełnie innymi słowami. Wiatr zatrzasnął lufcik. Zapisane kartki rozleciały się. Potrząsnęła głową, czując się tak, jakby wypadła z nirwany. Chciała zamknąć książkę, lecz drgnęła jej ręka. Schemat numer trzy, do bólu doskonały, przyciągał wzrok i przykuwał uwagę. Kolosalnym wysiłkiem woli zmusiła się, aby zamknąć aktywator. W powietrzu uniósł się biblioteczny kurz. Było za wcześnie na relaks. Pozostawało jeszcze zadanie z modułu tekstowego. Dopiła zimną herbatę. Przysunęła do siebie podręcznik i otworzyła pierwszy paragraf. Przelotnie spojrzała na stronę, zapełnioną bezsensownymi znakami. Lęk i przeczucie sprawiły, że zmrużyła oczy. Niepokojące przeczucie, że zaraz coś się zacznie. Już zaraz. I Saszka wgryzła się w tekst. Nawyk koncentrowania uwagi i przyzwyczajenie do codziennej wytężonej pracy zrobiły swoje. Saszka płynęła, przecinając abrakadabrę i wyraźnie czując, że jest na progu oświecenia. Jeszcze tylko trochę. „W milczeniu minęli dwupiętrową willę zbudowaną z różowawej cegły i weszli na ganek między dwoma kamiennymi lwami; kamień był wytarty od częstego dotyku, jednak prawa morda sprawiała wrażenie smutnej, zaś lewa była kpiąca, wręcz wesoła. Nieruchome lwy patrzyły na Oriona”. - Cześć - przywitał się Kostia. Podniosła głowę. Na progu stał Korzennikow junior z kawałkiem pizzy w ręku. - Wybacz - odparła. - Muszę dokończyć paragraf. Chłopak kiwnął głową. Kiedy Saszka po raz drugi oderwała wzrok od książki, siedział naprzeciw niej za stołem, a pizza była zjedzona. Kostia przesuwał palcem suche okruszki, układając z nich wzorki.

- Przepraszam - powiedziała. - Wciągnęła mnie nauka. - No... Wszyscy nasi się uczą. Siedzą cicho jak myszy, z nosami w książkach. Miaskowski dostał dziś od Portnowa ochrzan za ćwiczenia. Co się z tobą stało? - Rosnę jako pojęcie. - Jak to? - Jestem pojęciem, a nie człowiekiem. Ty także zapewne jesteś pojęciem. Wszyscy jesteśmy uporządkowanymi fragmentami informacji. I wygląda na to, że coraz bardziej mi się to podoba. Ciekawi mnie bycie pojęciem. Rosnę. Kostia strzepnął okruszki na podłogę. - Pytał o ciebie Jegor. - Kto to taki? - To chłopak z pierwszego roku, z którym spałaś. - A dlaczego pytał o mnie właśnie ciebie? - Nie mnie. Lizę. - Jeśli będzie jeszcze pytał, niech Liza mu przekaże, że nie jestem już człowiekiem. I dlatego z nikim nie mogę sypiać. Kto to widział, żeby matematyczna statystyka pieprzyła się pierwszym prawem Newtona? - Saszko - rzekł Kostia. - Posłuchaj... trzymaj się. Masz z nas najciężej. Tak sądzę. - Wcale nie - uśmiechnęła się i od razu spoważniała. - Ale Miaskowskiemu... warto by jakoś pomóc. - Jego kuratorem jest, było nie było, Popowa. Jest mu trochę lżej. - On wcale nie ma lżej, Kostia. Spojrzał na nią ze zdziwieniem. - Mówisz to z takim przekonaniem... - Bo wiem. Wybacz, ale ja naprawdę muszę się uczyć. Bardzo dużo mi zadali. Jej gość wstał. - Przyszedłem, bo w dziekanacie powiedzieli, że podwyższyli ci stypendium. Jako najlepszej studentce. - Pawlenko będzie zachwycona. - No - uśmiechnął się Kostia. - Saszko... - Co?

Patrzył na nią niemal przez minutę. Chciał coś powiedzieć, nie mógł się jednak przemóc. Pokręcił głową, jakby prosząc o wybaczenie. - Nie, nic... Pójdę już. Na razie. Otworzył drzwi i prawie zderzył się z Faritem Korzennikowem. Zaskoczony chłopak cofnął się, a właściwie odleciał, jakby ktoś pchnął go w pierś. - Cześć - rzekł Korzennikow senior, uważnie przyglądając się stojącemu przy drzwiach Kostii i siedzącej w głębi pokoju Saszce. - Pokłóciliście się? Kostia, nie mówiąc ani słowa i nie patrząc na ojca, wyminął go i wyszedł na korytarz. Farit odprowadził go spojrzeniem i zamknął drzwi. - Wybacz, jeśli przeszkodziłem. Ciemne okulary, które tym razem były przydymione na opal, sprawiały, że przypominał ekstremalnego narciarza. Zbliżył się, sprawdził wytrzymałość kulawego krzesła i usiadł na nim, podtrzymując poły czarnego płaszcza. - Nie mam tych pieniędzy - oznajmiła Saszka. - Wyrzuciłam je. W lesie. Piętro wyżej ryczał magnetofon. Za ścianą brzęczał telewizor. Ktoś głośno tupiąc przebiegł korytarzem. - Wyskoczyłam z pociągu - wyjaśniła. - Chciałam uciec. Ale nic mi nie wyszło i... krótko mówiąc, nie mam tych pieniędzy. - Nie przyszedłem po nie - powiedział Korzennikow. - Jak się zapewne domyślasz, wcale się dzięki nim nie wzbogacam. Są one jedynie słowami, których ktoś nie wypowiedział i nigdy już nie wypowie. W jego okularach odbijała się żarówka stojącej na stole lampy. Saszka wierzchem dłoni otarła łzy. Łzy złości i ulgi. - Przepraszam - wydusiła przez zęby. - To ja przepraszam. Przyszedłem tu i pozbawiłem cię duchowej równowagi. - Już od bardzo dawna nie odczuwam równowagi duchowej. Widziałam dziś Lilię Popową. Jednak nie ma żadnej Lilii Popowej... gdyż ona to także pan. Korzennikow pohuśtał się na krześle. Zaskrzypiało rozeschnięte drewno. - Mam rację? - Oczywiście, że ma pani rację - kurator uśmiechał się. - Tylko proszę nie dzielić się z nikim swoimi spostrzeżeniami. O tym, kim, lub też czym jestem, porozmawiamy później. Kiedy dorośniesz.

- Jeśli to pana interesuje - rzekła Saszka bardzo cicho - z nikim nie chcę o panu rozmawiać. Nie chcę nawet wiedzieć, kim... czym pan jest. - To dobrze - kiwnął głową, zamykając oczy. - Odpowiada mi to. A teraz zbieraj się, idziemy. - Dokąd?! - Instytut oddaje ci do dyspozycji mieszkanie. Na czas nauki, wynajęte. Tutaj, na Sacco i Vanzettiego, naprzeciw instytutu. W mansardzie. To ładne miejsce. - Nie chcę - powiedziała niepewnie. - No jasne. Nie znudził ci się jeszcze ten przytulny sierociniec? Obwiódł pokój gestem ręki. Trzy łóżka, dwa puste, z żółtymi pasiastymi materacami, i jedno Saszki, przykryte na ukos lnianą narzutą. Złuszczone krzesło i trójnogi taboret. Otwarta walizka. Zagracone stoły. Pogniecione kartki walające się w zakurzonych kątach. Saszce zrobiło się wstyd. - No... - Nie traćmy czasu. Gospodyni czeka na nas o wpół do ósmej. Teraz jest siódma. Masz czas jutro po zajęciach przenosić walizki? Nie? Tak sądziłem. Pospiesz się. *** - Mylił się pan co do Kostii. Nad Torpą wisiało rozgwieżdżone niebo. Nad dachy wschodził Orion. Chodnik i bruk pokryły się warstewką lodu, nawet gałęzie gołych lip pobłyskiwały w świetle latarni. Saszka szła obok Farita Korzennikowa, niosąc w rękach dwa plastikowe worki. Mężczyzna ciągnął walizkę, której małe kółka co chwila więzły w szczelinach między kostkami bruku. Wówczas podnosił ją i przenosił. - Jedynie Kostia był w stanie mi pomóc. I nie ma pan racji... sądząc, że jest słabeuszem. To dobry, silny i uczciwy człowiek. - Dziękuję, że tak mówisz - Korzennikow rzucił na nią szybkie spojrzenie. - Sama ponoszę winę za to, co się stało - powiedziała. - Winę ponosi słowo. Jedno jedyne słowo. - Zdarza się. Kto jak kto, ale my znamy cenę słów. Saszka poślizgnęła się. Korzennikow chwycił ją pod rękę. - Nie przewracaj się. To niedaleko. Musimy tylko przejść przez ulicę.

Miała wrażenie, że domy na ulicy Sacco i Vanzettiego zbliżyły się i pochyliły nad nią, niemal stykając dachówkami i pozostawiając pod nogami tylko wąską ścieżkę oraz pasek nieba nad głową. - Czy mogłabym odpracować za Denisa? - Co? - Jeśli Denis nie jest w stanie... nauczę się za niego. Tylko proszę go zostawić w spokoju. Minęli budynek instytutu. Było już późno i prawie wszystkie okna pogasły. Przy wejściu do mrocznego zaułka świeciła latarnia. W głęboką kałużę wmarzły dwie butelki po piwie. - Myślisz, że jestem sadystą, Sasz? - Ja w ogóle o panu nie myślę. - Myślisz i dobrze o tym wiem. I nie przejmuj się tak Denisem. Uczciwie haruje na tyle, na ile jest w stanie. Jednak prędzej czy później będzie musiał zrozumieć, że jeśli nie przeskoczy samego siebie, wszystko pójdzie na marne. Im szybciej to zrozumie, tym lepiej. - Ale ja... - A ty nie możesz mu pomóc. Pomogłaś Kostii, bo go kochałaś. I wciąż go kochasz. - Nic podobnego! - Ależ tak. Niestety na zawsze zaprzepaściliście swoje szczęście. Dwa głupie szczeniaki. I niepotrzebnie się obwiniasz. Jedyną i główną winę ponosi za to on. - Nie kocham go. Ja tylko... się z nim przyjaźnię. - Obawiasz się o niego. Kochasz nie kogoś, kto cię podnieca, a tego, o kogo się boisz. A temu chłopakowi, Jegorowi, nigdy nie będziesz w stanie wybaczyć. Zatrzymała się. Po przejściu kilku kroków Korzennikow obejrzał się za siebie. - Jesteśmy prawie na miejscu. To tam, gdzie lwy... co z tobą? Saszka milczała. Mężczyzna przystanął. - No, co się stało? - Zrozumie. Kiedy będzie na drugim roku. Wtedy wszystko zrozumie powiedziała urywanym głosem. - Oczywiście, że zrozumie. Idziemy? W milczeniu minęli dwupiętrową willę zbudowaną z różowawej cegły i weszli na ganek między dwoma kamiennymi lwami; kamień był wytarty od częstego dotyku,

jednak prawa morda sprawiała wrażenie smutnej, lewa zaś była kpiąca, wręcz wesoła. Nieruchome lwy patrzyły na Oriona. Korzennikow zadzwonił do drzwi. Otworzyła je sześćdziesięcioletnia kobieta, szczupła i żwawa. Wzięła od Saszki jeden z worków. - To Maria Fiodorowna. A to Aleksandra Samochina, Sasza. Proszę, weź klucze. Dwa ogromne klucze - z masywnymi główkami i skomplikowanymi żłobieniami - legły w jej dłoni. Jak ja będę je nosić, pomyślała ze zdziwieniem. Chyba tylko na szyi, jak ozdobę? - Jasnym kluczem otwierają się drzwi wejściowe. Ciemny jest od twojego pokoju. Chodźmy. Wewnątrz pachniało wilgotnym tynkiem i, ledwo wyczuwalnie, perfumami. Automatycznie włączyła się mała żółta lampka. Gospodyni gdzieś zniknęła. Saszka ze swymi workami wspinała się po kręconych schodach za niosącym jej walizkę Korzennikowem. Schody były tak wąskie, że walizka co i rusz się klinowała. Saszka rozglądała się w półmroku. Grube poręcze wyginały się jak deka starego instrumentu muzycznego. Dźwięk kroków odbijał się echem. Minęli okrągłe okienko na pierwszym piętrze i dziewczyna zatrzymała się, jakby stopy przyrosły jej do schodów. Korzennikow obejrzał się za siebie. - Saszo? - Mam problem. - Worek się rozerwał? - Nie. Ja... - Chodź. Jesteśmy na miejscu! Potykając się weszła na drugie piętro. W korytarzu było ciemno i wpadła na swoją walizkę. - Gdzieś tu był kontakt - mruknął Korzennikow. - O, jest. Zapaliła się żarówka. Saszka zamrugała - miała przed sobą wąskie drzwi obite pociemniałym drewnem. - Otwieraj. Klucz wszedł w zamek lekko i bez kaprysów. Rozległo się ciche szczęknięcie i drzwi stanęły otworem. Pierwsza weszła do środka i namacała kontakt. Stała w progu maleńkiego, przypominającego domek dla lalek mieszkania. Sufit, przy drzwiach bardzo wysoki, obniżał się i przy oknie pokój był niewiele wyższy

od Saszki. Za oknem znajdował się mały balkonik opleciony suchą winoroślą, a dalej rozciągała się ulica Sacco i Vanzettiego, tajemniczo podświetlona latarniami. Za białymi prostymi drzwiami po prawej stronie pokoju znajdowała się łazienka wyłożona czystymi różowymi kafelkami. - Patrz, tu są naczynia, czajnik elektryczny... Nie bój się, wszystkiego można dotknąć. Rozgość się. Zabytkowe biurko z mnóstwem półek i szuflad. Orzechowy blat, kiedyś zachlapany atramentem, teraz niemal całkowicie wyczyszczony. Regał z książkami. Deska do prasowania i małe żelazko. Szafa na ubrania z masą wieszaków. Zegar, który właśnie zaskrzypiał mechanizmem i cicho wybił ósmą. Saszka, nie rozbierając się, przysiadła na brzegu nowego, dość twardego łóżka z ortopedycznym materacem. Korzennikow wciągnął walizkę do pokoju. - Zatem jaki masz problem? - Wydawało mi się. - Jeśli nie chcesz, nie mów. - Wydawało mi się, że przeczytałam fragment z... - zacięła się. - Port... Oleg Borysowicz

mówił,

że

w

module

tekstowym

można

zobaczyć

fragment

prawdopodobnej przyszłości. - Deja vu - uśmiechnął się Korzennikow. - I co zobaczyłaś? - Lwy. Przy wejściu. Identyczne. - No i co? - Nic takiego - oblizała wargi. - Zapewne... - I nieoczekiwanie dla samej siebie zaczęła mówić, szybko, zachłystując się. - Może pan sterować czasem. Potrafi go pan zapętlić. I nie dziwi pana fakt, że ktoś coś czyta... a za godzinę mu się to przydarza. - Świat jest tekstem. - Korzennikow pstryknął kilka razy kontaktem w łazience. - A słowami ludzie. - To Szekspir - zauważyła. - Świat jest teatrem. - Każdy ocenia według własnej miary. Szekspir sformułował to tak. Ty, być może, opiszesz to inaczej. - Czy naprawdę mogę widzieć swoją przyszłość? - Oczywiście. Kiedy kupujesz bilet na pociąg, nie tylko widzisz swą przyszłość, lecz wręcz ja tworzysz. Na bilecie napisany jest czas odjazdu... Wagon... Miejsce... Co oznacza, że w najbardziej prawdopodobnej przyszłości pojawisz się na dworcu, podejdziesz do wagonu, którego numer jest wydrukowany na bilecie...

- Lubi się pan ze mnie naśmiewać? Sama się zdziwiła, jak bezradnie zabrzmiał jej głos. Korzennikow przestał się uśmiechać. - Przepraszam, nie chciałem cię urazić. To zbyt poważny temat, aby mówić o nim bez śmiechu. Położył dłoń na masywnej brązowej klamce. - Spokojnej nocy, Saszo. Pójdę już. Otworzył drzwi prowadzące w mroczny korytarz. - Farit... - Tak? - Dziękuję panu - wymamrotała trochę na siłę. - Pomógł mi pan, kiedy popełniłam błąd... z bratem. - Nie ma za co - odparł dość oficjalnym tonem. - Coś jeszcze? Z zakłopotania spuściła głowę. - To mieszkanie... bardzo mi się podoba. - Nie musisz za nie dziękować. Należy ci się. Do widzenia. I wyszedł. *** Rankiem przed początkiem zajęć Saszka podeszła do Denisa Miaskowskiego. W milczeniu złapała go za rękaw i odciągnęła pod okno. - Czego chcesz? - zapytał posępnie. - Przeżyłam to samo - odparła. - Utkwiłam... ale dałam sobie radę. Sama. - Przecież nie masz pojęcia o tym, co przeżywam! - Denis był zdenerwowany. Po co mi to mówisz? Ty nic nie wiesz! - Wiem. - Saszka patrzyła mu w oczy. - Wiem, Denia. Z Kostią było to samo. Ze wszystkimi. I rób, co mówię. Nie wstawaj od stołu, dopóki się nie nauczysz. - Łatwo ci dawać rady! - Wcale nie jest mi łatwo, Denis - uśmiechnęła się. - Wiem, co mówię. Zabrzmiał dzwonek na zajęcia z Portnowem. *** - „Czym jest nazwa? To, co zwiemy różą, pod inną nazwą równie by pachniało”*. Innymi słowy, nazwa nie zmienia istoty przedmiotu. Jest to powszechne błędne przekonanie, w rodzaju tego, że Ziemia jest płaska. Nazywając przedmiot,

dając mu imię, zmieniamy go. I jednocześnie przeszkadzamy mu się zmieniać. Nazwa jest jak rohatyna, która unieruchamia węża na drodze. - Portnow zrobił ruch, jakby przyciskał rohatyną urojonego gada. - A przy okazji zwróćcie uwagę, że jeśli jakieś stwierdzenie jest sprzeczne, niemal na pewno jest prawdziwe... Proszę wejść. Wszedł Andriej Korotkow, przyciskający dłonie do brzucha, blady, zgięty wpół i wyraźnie chory. - Przepraszam - wymamrotał, patrząc gdzieś obok Portnowa. - Zatrułem się. Mam zaświadczenie lekarskie. - Odrywając na moment rękę od brzucha, wręczył wykładowcy złożoną karteczkę. Portnow rozwinął ją i przebiegł wzrokiem. - Jest pan wolny, może pan iść - rzekł ostrym tonem. Przez salę przebiegł szmer. Korotkow podniósł głowę. - Ale... - Proszę iść. Porozmawiamy, kiedy poczuje się pan lepiej - głos Portnowa nie wróżył niczego dobrego. - A mogę zostać? - zapytał Korotkow, nerwowo oblizując wargi. Portnow podał mu zaświadczenie lekarskie. - W takim razie proszę to zabrać, z łaski swojej. Chłopak wziął od niego karteczkę i wciąż zgięty wpół powlókł się na swoje miejsce. Wykładowca odczekał kilka sekund, dopóki w sali nie zapadła absolutna cisza. - Mogę kontynuować? Dziękuję. A więc istnieje także inne błędne przekonanie, że nazwa automatycznie określa właściwości przedmiotu. Oto długopis. - Podrzucił i złapał szaro-niebieski długopis z białą zatyczką. - Czy zmieni się, jeśli nazwę go... dżdżownicą? Grupa „A” pierwszego roku milczała w napięciu. Nikt nie chciał się podstawiać. * William Shakespeare, Romeo i Julia, tłum J. Paszkowski.

- Nie zmieni się. - Portnow niedbale rzucił długopis na stół. - Ponieważ dany kawałek plastiku nie ma żadnego związku z procesami i zjawiskami, o których dyskutujemy i badaniu których poświęcamy swój czas... w przerwach między potańcówkami i rozwiązywaniem problemów żołądkowo-jelitowych. Poza tym, kiedy mówię „nazwać”, nie mam na myśli żadnego z języków, którym posługują się żyjący

obecnie ludzie. Mam na myśli Mowę, której zaczniecie się uczyć na trzecim roku. A niektórzy

wcześniej.

Samochina,

o

której

ma

pani

zajęcia

z

Nikołajem

Waleriewiczem? - O szóstej. - Znakomicie. O szesnastej trzydzieści oczekuję pani w swoim gabinecie, w skrzydle administracyjnym. A teraz otwieramy podręczniki na stronie czwartej i piątej. Będę wdzięczny, Pawlenko, jeśli nie będzie pani podczas zajęć rozmawiać z Miaskowskim. Zechce pani przygotować na jutro dodatkowo ćwiczenia osiem a i osiem b z dodatku do zbioru zadań. *** O szesnastej trzydzieści siedziała za stołem, wpatrzona w leżącą przed nią kartkę. Portnow właśnie narysował na niej prostą poziomą linię. - Co to takiego? - Horyzont. Niebo i ziemia. Góra i dół. - A jeszcze? - Przestrzeń i płaszczyzna. Obszar przełożenia. Ekran. - Ekran - powtórzył z nutką zadowolenia w głosie. - Przypuśćmy... Oto motyl. Szybko, kilkoma kreskami narysował u góry kartki dużego motyla. - A oto jego projekcja. - Pod poziomą kreską naszkicował przybliżony kontur z parą skrzydeł. - W jaki sposób można wyrazić odwrotny związek? - W żaden. Odwrotny związek nie istnieje. Ja odbijam się w lustrze. Jednak lustro nie może się odbić we mnie. - Czyżby? Saszka splotła palce. Miała wrażenie, że jest na progu zrozumienia czegoś prostego i wielkiego. Jednak tak, jak czasem zapomina się znajomą nazwę, nie mogła skojarzyć... skoncentrować się... przypomnieć sobie. - Dobrze pamięta pani schemat z trzeciej strony? - zapytał Portnow cicho. Skinęła głową. - Proszę z pamięci wykonać... „tworzenie”. Odwróciła kartkę. Powiodła po niej ołówkiem, nie odrywając go od papieru. Powstała całkowicie zamknięta figura, która była przestrzenna, choć znajdowała się na płaszczyźnie.

Odruchowo przełknęła ślinę. Jej rysunek istniał w czasie. Sam z siebie. Zaczynał się i kończył. Zapętlony. - Nie rozumiem... - Zrozumie pani. Na razie wystarczy, że prawidłowo pani wykonuje. Proszę w ten znak wpisać „związek”. Saszka zamknęła oczy. Powiodła ołówkiem. Zrobiło jej się bardzo gorąco. Pod swetrem po plecach spłynęła kropla potu. - Co wyszło? Spojrzała na kartkę. Znajdował się na niej okrągły symbol z awersu złotej monety. - Słowo - powiedziała, sama zadziwiona. - Tak - odparł Portnow. - „Słowo”. To pani pierwszy krok w świat „Mowy”. Jest on zarazem krokiem ostatnim, gdyż Słowo jest zapętlone i kończy się na samym sobie. Jest na początku oraz na końcu. Nauczyła się je pani rozpoznawać już na drugim roku, to niezły wynik, jednak dopiero kiedy - jeśli w ogóle - nauczy się je pani wyrażać, uznam, że zasłużyła pani na dyplom z wyróżnieniem. Wyprostował się z miną człowieka, który dobrze wykonał swoją pracę. Jego pokój był mniejszy od gabinetu Stiercha i znajdowały się w nim jedynie biurko, regał z książkami i sejf w kącie. Portnow kucnął przy nim, otworzył stalowe drzwiczki i z widocznym wysiłkiem wyjął olbrzymią księgę, przypominającą szarą cegłę. Położył ją na stole przed Saszką. Mimowolnie dotknęła okładki. - Zostaw! Odchyliła się, przestraszona. - Ile razy mam powtarzać, że nie wolno otwierać książki, zanim na to nie pozwolę! Nie wie pani, co się tam znajduje i nie jest pani gotowa na to, co zobaczy! Zrozumiałaby to nawet małpa, gdyby sparzyła się na swej ciekawości tyle razy, co pani! Saszka demonstracyjnie schowała ręce za plecami. - To słownik - rzekł wykładowca o ton ciszej. - Ułożony warstwowo. Znajduje się w nim pięć wymiarów. Pięć. Co oznacza, że ze swym mizernym doświadczeniem będzie pani co jakiś czas wpadać w irracjonalne „kieszenie”, z możliwością pętli czasowych. Czy należy się tego obawiać? Nie. Czy stanowi to dla pani zagrożenie? Tak! By nie spłonąć jak zapałka, będzie musiała pani ściśle przestrzegać prawideł, których panią nauczę. Po pierwsze... słucha mnie pani, czy stroi z siebie obrażalską?

- Słucham - powiedziała. Portnow usiadł przed nią okrakiem na krześle. Przetarł okulary skrajem swetra. - Po pierwsze, podczas jednego seansu może pani przyswajać tylko jedną warstwę informacyjną. Jedną. Po drugie... Wyciągnął z kieszeni cienki jaskrawoniebieski przedmiot, w którym Saszka ze zdziwieniem rozpoznała długą tortową świeczkę. - Przed przystąpieniem do pracy będzie pani za każdym razem odkrawać trzycentymetrowy kawałek świeczki. Spala się ona centymetr na minutę, czasem szybciej, jednak trzy centymetry w zupełności wystarczą. Proszę wstawić ją między palce w taki sposób. - Portnow wsunął świeczkę między wskazujący i serdeczny palec prawej dłoni. - Umocować taśmą klejącą. I podpalić. Przełknęła ślinę, czując suchość w gardle. - Może łatwiej byłoby przypalić papierosem? Portnow spojrzał na nią sponad okularów, tak że przygryzła język. - Kiedy pracuje pani ze słownikiem, Samochina - jeśli oczywiście będzie pani potrafiła z nim pracować - z transu nie wyrwie pani żaden budzik ani nawet okrzyk! Jedynie odczucie ostrego bólu. Nagłe! Strząśnie pani ogień i nic się nie stanie. Chce pani spróbować? - Tak - rzekła Saszka pożądliwie. *** Ból był nikły, jak od ugryzienia komara. Saszka drgnęła, chcąc zabić owada i wrócić do nauki, jednak posiadający miliardy odcieni świat już się oddalał, jak zerwana wiatrem czapka. Ten świat, wciąż będący w ruchu, poprzecinany połączeniami, zawiłymi i nieoczywistymi, a jednocześnie naturalnymi i pełnymi harmonii. Ten świat, który dopiero zaczęła badać i już była wstrząśnięta jego mądrością i pięknem. Ten świat, idealnie przystosowany do tego, aby rozumieć go coraz głębiej, od połączenia do połączenia, od listka do korzonka, wciąż dalej i szerzej, analizując go, syntetyzując i nie mogąc wyjść z podziwu. Ten świat zgasł. Saszka siedziała w gabinecie Portnowa. Między dwoma oparzonymi, sklejonymi taśmą palcami dymił się ogarek świeczki. Podniosła dłoń do twarzy, na wskazującym i serdecznym palcu zrobiły jej się pęcherze. - Nie zdążyłam. Nie przyswoiłam warstwy w całości. Chcę jeszcze raz.

Wykładowca wstał, wkładając pierścień. Chciała się podnieść, jednak Portnow gestem polecił jej nie ruszać się z miejsca. Podszedł do stołu, złapał ją za podbródek, odchylił głowę i mignął w oczy odbitym promieniem. Odruchowo zacisnęła powieki. Portnow w milczeniu wziął słownik i schował go do sejfu. Saszka wstała. - Przecież chciał mi go pan dać! - Waży dziesięć kilogramów. - I co z tego! Przecież i tak chciał mi go pan dać... Mężczyzna zerknął na nią z ukosa. Wyjął paczkę papierosów i zamyślił się. - Wciąż nie palisz? - Nie. - Szkoda. - Proszę palić - zgodziła się wspaniałomyślnie. Wykładowca zaciągnął się papierosem. Patrzyła, jak pali. Portnow prawie nigdy nie był w jej obecności zakłopotany. Teraz chodził po gabinecie, puszczając pod sufit strużki dymu, i co jakiś czas przechylał głowę, jakby słuchał bezgłośnej repliki. Niekiedy zerkał na Saszkę z ukosa. Przez te spojrzenia denerwowała się jeszcze bardziej. - I co, znów zrobiłam coś nie tak? - Czym jest sens, Samochina? - Projekcją woli na obszar jej przejawienia. - A czym jest pani? Zastanawiała się pani nad tym? - Człowiekiem. - Druga próba. - Studentką. Obiektem waszych sadystycznych eksperymentów. Portnow nagle wybuchnął śmiechem. Śmiał się jeszcze rzadziej, niż był zakłopotany, i Saszka była pewna, że coś tu śmierdzi. - Będą pani proponować studia doktoranckie. Proszę się dziesięć razy zastanowić. Jeśli rzeczywiście jest pani tym, czym mi się teraz wydaje, powinna pani bardzo sceptycznie traktować wszelkie propozycje. Nawet te bardzo kuszące. - Ale ja nie skończyłam jeszcze nawet drugiego roku - rzekła Saszka niepewnie. - No właśnie... No właśnie, Samochina. - Portnow uśmiechnął się triumfalnie. W porządku, podpowiem: jest pani tym, kto siedzi teraz przede mną, biologicznym

stworzeniem z nieumiejętnie umalowanymi oczami... Jest ono projekcją. Projekcją czego? - A co panu do moich oczu?! - Pytam, projekcją czego? - Idei? - zaproponowała. - Tego... ejdosu? Portnow uśmiechnął się triumfalnie. - Może pani iść. Do szóstej jest pani wolna. Na jutro proszę opracować schemat ze strony ósmej. *** Zapadł zmierzch. Wraz z ciemnością przyszła odwilż. Wiatr niósł zapach ziemi i wody. Saszka stała na środku ulicy Sacco i Vanzettiego z twarzą uniesioną ku niebu i słuchała, jak szumią strumyki pod topniejącymi warstwami śniegu. Zbyt wiele wydarzyło się podczas ostatnich kilku dni. Zdążyła nauczyć się latać. Zabrać studentce pierwszego roku ubranie. Pokłócić się i pogodzić ze Stierchem. Zobaczyć fragment własnej przyszłości. Porozmawiać z Korzennikowem o Kostii. Oparzyć rękę... Notabene oparzenie, na które początkowo w ogóle nie zwracała uwagi, bolało coraz bardziej. Zaczerpnęła śniegu z oparcia żeliwnej ławki i przyłożyła go do dłoni. Na wieczór miała zaplanowaną pracę, dużo pracy, jednak myśl o kanapce z kiełbasą, raz przemknąwszy przez jej głowę, nie chciała się już odczepić. Obok niej przeszły dziewczyny z grupy „B”, koleżanki Oksany. Głośno zaskrzypiały drzwi. W znajdującej się naprzeciwko instytutu kafejce paliło się światło, ktoś się śmiał i grało radio. Przeszła przez ulicę i zeszła po pięciu schodkach. Otwarła drzwi i weszła do środka. - Dzień dobry. Poproszę kanapkę z kiełbasą... i kawę. I jeszcze sok pomidorowy. O tej porze za drewnianymi stołami siedzieli, palili i rozmawiali głównie studenci pierwszego roku. Saszka zauważyła Irę. Tę samą, której spodnie i sweter nosiła już drugi dzień. Dziewczyna, pochylając głowę, opowiadała coś z zapałem, a obok, również nachylony w jej stronę, siedział Jegor.

Saszka podeszła do nich, niosąc przed sobą małą tackę. Pierwsza zauważyła ją Ira i zamilkła raptownie, jakby połknęła gumową gruszkę. Jegor obrócił głowę. - Cześć - przywitała się. - Przysiądę się, jeśli można. - Siadaj - odparł Jegor ochryple. - Tylko że my właśnie wychodzimy. - Nie spieszcie się - wymownie spojrzała na ledwie napoczęte ciastko i filiżanki pełne jeszcze gorącej herbaty. - Nie spieszcie się. Muszę wam coś powiedzieć. Ira milczała. Saszka ze zdziwieniem zauważyła, że dziewczyna naprawdę się jej boi. I to bardzo. - Spójrz na mnie - powiedziała łagodnym tonem, zwracając się do Jegora. Dlaczego się odwracasz? Z niechęcią podniósł głowę. Trochę tu ciemnawo, pomyślała Saszka. Gdybym tylko potrafiła, tak jak Portnow i Stierch, błyskać ludziom w oczy słonecznymi zajączkami i w ich świetle widzieć wewnętrzny świat rozmówcy. Chłopak odsunął się gwałtownie. - Co tak patrzysz? Zupełnie jak... - Jak kto? Jegor milczał. - Posłuchajcie mnie oboje - mówiła z lekkim uśmiechem. - Jesteście teraz na drugim semestrze. Za kilka tygodni zacznie się destrukcja... tak to nazywają. Rozpadniecie się na kawałki... od wewnątrz i będziecie w stanie myśleć tylko o tym, co macie przed oczami. Zniknie miłość, strach i inne drobiazgi, które przeszkadzają w pracy. I nawet nie jest to nieprzyjemne... raczej dziwne. A potem, jeśli będziecie się dobrze uczyć - a będziecie, bo co innego wam zostało złożycie się na nowo. I staniecie się już trochę inni. I właśnie wtedy, na drugim roku, kiedy pojawi się wprowadzenie do praktyki... wtedy przypomnisz sobie moje słowa, Jegor. I zrozumiesz... coś zrozumiesz, tyle że ja najprawdopodobniej już się tego nie dowiem. Oboje patrzyli na nią z rozdziawionymi ustami. Saszka ze smakiem ugryzła kanapkę. - Jedzcie... herbata stygnie. Z całego serca życzę wam szczęścia. Nie obrażaj się, Iro, sweter i spodnie oddam ci... później. W milczeniu przyglądali się, jak je kanapkę. Saszka wypiła swój sok, dopiła kawę, wytarła usta chusteczką i wstała.

- To na razie. Co złego, to nie ja. - Nie zrozumiałaś mnie... - zaczął Jegor. - Nart w końcu nie kupiłeś? Nie odpowiedział. - Szkoda - powiedziała. - Zima już prawie minęła. No, muszę iść. Zdaje się, że patrzyli za nią nawet, gdy zamknęła za sobą drzwi. *** Nastała wiosna. Po Torpie płynęły strumyki, wijąc się między brukowcami, a w głębokich kałużach rozmakały papierowe stateczki. Życie Saszki całkowicie się zmieniło. Mogła teraz zaszyć się w swoim mieszkaniu, siedzieć wieczorami za wielkim biurkiem i czytać, lub po prostu rozmyślać, przyglądając się latarniom na ulicy Sacco i Vanzettiego. Już samo to wiele jej dawało i bardzo sobie ceniła swój nowy status. Nie chodziła na wykłady. Przeszła na indywidualny tok nauczania. Spała do dziesiątej, a potem piła kawę, zaparzając ją we własnej mansardzie, na małej elektrycznej kuchence. Następnie otwierała zeszyt, w którym Portnow rozpisał dla niej zadania, i brała się do pracy. Najpierw moduł tekstowy. Niestety, niezależnie od jej starań, żaden z „sensów”, które przypadkowo pojawiały się podczas pracy, nie mógł pretendować do roli „fragmentu prawdopodobnej przyszłości”. Potem aktywator pojęciowy. Portnow wymagał, aby przerabiała go pisemnie, to znaczy układała w jeden ciąg wszystkie dostrzeżone następstwa i połączenia. W południe linijki przed jej oczami zaczynały się rozmywać, drobno zapisane kartki robiły się sztywne i pochyliwszy się nad nimi można było poczuć delikatny zapach tuszu, którym wypełnione są wkłady do długopisów. Saszka wdychała go i uśmiechała się, myśląc o niezwykłej harmonii, z jaką urządzony jest świat, o pięknie logicznych konstrukcji i złotych iskierkach przypadków, które pojawiały się niespodziewanie, znikąd, aby oświetlić - uwypuklić, podkreślić - niewiarygodną dokładność i prawidłowość informacyjnego obrazu świata. Potem spacerowała po Torpie. Przechodnie zwracali na nią uwagę. Jedni przyglądali jej się ze zdziwieniem, inni z lękiem lub nieskrywaną ciekawością. Szybko przyzwyczaiła się do tych spojrzeń i przestała je zauważać.

Rzeka wystąpiła z brzegów i zerwała drewniany mostek. Z pąków wystrzeliły liście. Ulicę Sacco i Vanzettiego spowił zielony lipowy dym. Studenci pierwszego roku wpadali na framugi. Z boku wyglądało to śmiesznie i przerażająco. Saszka zapisywała zadania w oddzielnym zeszycie. Aby nie popełnić błędu i przez pomyłkę nie zrobić za dużo. Portnow wciąż nie pozwalał jej samodzielnie pracować ze słownikiem. Miała do niego dostęp wyłącznie na zajęciach, pod osobistym nadzorem Olega Borysowicza. Dawno zwróciła Irze spodnie i sweter. Wyższe stypendium umożliwiło jej zrobienie zakupów w miejscowym domu towarowym. Nie był to oczywiście szczyt mody, ale nie musiała już chodzić w łachmanach. W zakładzie fryzjerskim naprzeciw domu towarowego ostrzygła się „na pazia”. Rozmawiając z młodą fryzjerką, Saszka przypomniała sobie Walerego, który był na trzecim roku, gdy ona zaczynała naukę. „Powinnaś się ostrzyc na pazia i używać jaskrawszej szminki”... Gdzie jest teraz Walery, kto i czego go uczy? Podmalowała usta cukierkowo różową szminką i była ogólnie zadowolona ze swego wyglądu. Wuefista, Dima Dmitrycz, przez którego była zawsze traktowana z powściągliwą sympatią, sprawiał wrażenie, jakby zobaczył ją po raz pierwszy w życiu. Raz wymagający, wręcz krzykliwy, to znów zakłopotany i niezadowolony z siebie, poświęcał jej więcej uwagi, niż wszystkim innym dziewczętom z grupy razem wziętym. Saszka odpowiadała na jego entuzjazm życzliwą obojętnością. Jej gospodyni miała na parterze telefon i za niewielką opłatą lokatorka mogła dzwonić do domu, kiedy tylko chciała, nie chodząc na pocztę i nie stojąc w kolejce. - Cześć, mamo! To ja! Kiedy odbierał Walentyn, Saszka od razu odkładała słuchawkę. Po kilku razach mama rozgryzła jej nieskomplikowany podstęp. - Nie chcesz rozmawiać z Walą? - Czemu tak sądzisz? - Przestań. Jeśli nie chcesz, nie rozmawiaj. To twoja sprawa. - Ale... czasem nie chce łączyć. - Jasne. - Co u was słychać? Jak się czuje mały? - Dobrze. - Wszystko w porządku?

- Tak, w porządku. A u ciebie? - U mnie w porządku... To na razie. - Do usłyszenia. Początkowo po takich rozmowach Saszka wpadała w depresję i nawet płakała. Na wieść o tym, że dziecko jest zdrowe, za każdym razem czuła, że kamień spada jej z serca. Jednak ton, którym rozmawiała z nią mama, obojętny i obcy, był po prostu nie do zniesienia. Nastał kwiecień. Mama zmiękła. Kilka razy sama nawet zadzwoniła do gospodyni, prosząc Saszkę do telefonu. Zwykle dzwoniła wieczorem, gdy dziewczyna siedziała nad aktywatorem. Odrywanie się od pracy było tak nieprzyjemne i trudne, że sama poprosiła gospodynię, aby nigdy nie wołała jej do telefonu. - Sama będę dzwonić, mamo. Jest mi po prostu niezręcznie... rozumiesz. - Dobrze. Będę czekać. Codziennie robiło się cieplej. Od rana do wieczora niebo nad Torpą było błękitne i świeciło słońce. Saszka nadal spacerowała samotnie i pewnego razu, wracając do domu, spotkała Denisa Miaskowskiego. Stał przy ganku z lwami i bez wątpienia na nią czekał. W roztargnieniu gładził po mordzie jednego z kamiennych strażników. Tego, który wyglądał na wesołego. - Cześć. Ty do mnie? - Nie. Mam okienko między indywidualnymi... Postanowiłem się przejść. - No to spaceruj - wyciągnęła z torby jasny, masywny klucz. - Poczekaj... tylko kilka słów. Odwróciła się w jego stronę. W ciągu ostatnich miesięcy Denis zapuścił brodę, niezbyt gęstą, za to kędzierzawą. Zakrywała jego miękki podbródek, przez co wydawał się starszy i bardziej męski. - Kostia odszedł od Żeńki. - Co? - Odszedł od niej i teraz mieszka u mnie. Już od trzech dni. A ty nawet tego nie zauważyłaś. - A dlaczego miałabym zauważać? - W ogóle nie pojawiasz się w instytucie - kontynuował, jakby jej nie usłyszał. - Naprawdę? Jakoś nikt się mnie o to nie czepia. Mam na myśli wykładowców. Denis pokręcił głową.

- Wiesz, o co mi chodzi. Żeńka się wścieka i podburzyła przeciwko Kostii wszystkie nasze dziewczyny. Dla Lizy nazwisko Korzennikow to już wyrok. A ty uciekłaś, schowałaś się... jakbyś nie była z naszego roku. - A co ja mam z tym wspólnego? - Wszyscy wiedzą, że ty akurat masz. - Ach tak - uniosła się Saszka. - Od dziecka nauczono mnie nie mieszać się w czyjeś kłótnie rodzinne. Kto się lubi, ten się czubi. Przekaż to swojemu koledze. Weszła na ganek i przypomniała sobie Farita Korzennikowa, który - stojąc w tym właśnie miejscu - rzekł: „Kto jak kto, ale my znamy cenę słów”. - Poczekaj, Denia... Nie chciałam tego powiedzieć. Chłopak, który odszedł już kilka kroków, odwrócił się. - Naprawdę sądzisz, że to on mnie do ciebie przysłał? - Nie. - Chodzi o to... że jest mu źle. Żenia ma się znakomicie. Ona żeruje na swej krzywdzie, jak pająk. A Kostia ma przechlapane... Sama rozumiesz. - Rozumiem - Saszka zważyła klucz w dłoni. - Ale nie mogę mu teraz pomóc. Ty także zrozum. Denis przestąpił z nogi na nogę. - Jasne - rzekł z goryczą. - Będziesz jutro na angielskim? - Raczej nie. - To na razie. Pójdę już. - Cześć. *** Wróciła do mieszkania i nie robiąc sobie jak zwykle herbaty i nie zdejmując nawet płaszcza, założyła słuchawki. Usiadła przy oknie i włączyła ostatnią ścieżkę Stiercha. Odtwarzacz był podłączony do prądu - kiedy znudziła jej się zabawa z bateriami, kupiła ładowarkę. W zeszycie, w którym zapisywała zadania, przy dzisiejszej dacie widniały numery siedemnaście i osiemnaście. Splotła palce, rozparła się w fotelu i zamknęła oczy. I po raz pierwszy od wielu dni cisza oraz to, co razem z nią wchodziło w jej świadomość, natknęła się na szklaną ścianę.

Przeklęty Denis ze swymi nowinkami. Nawet zaciskając powieki, Saszka widziała skrzynkę na kwiaty, w której zieleniły się rozsady, ulicę Sacco i Vanzettiego i rozświetlające się w półmroku latarnie. Gdyby nie byli na tym samym roku, już dawno by o sobie zapomnieli. A przynajmniej ona postarałaby się wymazać z pamięci istnienie Kostii tak dokładnie, jak tylko można zapomnieć o człowieku, któremu uratowało się życie. Nie można przecież w kółko rozpamiętywać banalnej historii o tym, jak chłopak kochał dziewczynę, a ona mu nie dała. Pogodzą się, myślała Saszka niemal ze współczuciem. I dalej będą wspólnie nieść to przypadkowe rodzinne brzemię. Bo to mało jest na świecie takich małżeństw? Siedemnasta ścieżka kończyła się i zaczynała od początku. Potem znowu. Latarnie na ulicach zapłonęły jaśniej, ucichły kroki i przytłumione rozmowy, zgasły okna w stojącym naprzeciw domu. Saszka siedziała jak wmurowana, ze słuchawkami na uszach, i coraz wyraźniej zdawała sobie sprawę, że po raz pierwszy od bardzo dawna przyjdzie jutro na zajęcia do Stiercha nieprzygotowana. Chłopak kochał dziewczynę... Poczuła zapomniane już mdłości. Poszła do łazienki i pochyliła nad zlewem, jednak minęły one równie niespodziewanie, jak się pojawiły. Czy oznaczało to, że nie wszystkie niewypowiedziane słowa zmieniły się w złoto? Czy oznaczało to, że miała wciąż szansę? Stop. Wyłączyła odtwarzacz, zdjęła słuchawki i z powrotem usiadła za biurkiem. Położyła przed sobą kartkę papieru. Z pamięci, nie zaglądając do aktywatora, narysowała znak „przywiązania”. U góry, nie odrywając ołówka, dodała „tworzenie”. Portnow uczył ją rozpoznawać i łączyć znaki. Stierch robił aluzje, że w przyszłości, mniej więcej na czwartym roku, Saszka nauczy się wyrażać znaki, dzięki czemu osiągnie zawodową perfekcję. Na leżącej przed nią kartce znajdował się znak istniejący w trzech wymiarach na płaszczyźnie! - i rozwijający się w czasie. Taki obrazek udał się jej po raz drugi w życiu. Jednak tym razem symbol nie był zapętlony, jak „słowo”, które Portnow kazał jej kiedyś narysować, lecz żył i rozwijał się liniowo. Przyjrzała mu się. Symbol stawał się coraz bardziej złożony. Podwoił się. I znowu podzielił. Kiedy zorientowała się, co jej to przypomina, pociemniało jej w oczach. Podział zapłodnionej komórki. Narodzenie świata!

Nie miała zapalniczki, jednak na półeczce kominka leżało pudełko zapałek. Trzęsącymi się rękami Saszka zmięła kartkę z narysowanym na niej znakiem, rzuciła ją na pustą patelnię i podpaliła. Papier zajął się ogniem. Ściany zajaśniały żółtymi odbłyskami. Rozwinął się czarno-pomarańczowy kwiat, skurczył i zgasł. Rysunek zamienił się w popiół. Przygryzła wargę. Żeby tylko oni się o tym nie dowiedzieli. Oby nie dowiedział się o tym Stierch. Formalnie Saszka niczego nie naruszyła; jeśli jednak przypuścić - na sekundę! - że naprawdę to zrobiła... Wyobraziła sobie, jak płonie, skręcając się w czarne płatki, cały świat. I rozpłakała się - po raz pierwszy od wielu dni. *** Obudziła się w środku nocy. A może było już rano? Zegar cicho wybił trzecią. Wyglądało na to, że prawie cztery godziny spała za biurkiem. Przetarła oczy. Rozejrzała się - na patelni leżał spalony kawałek papieru. Głupstwo, pomyślała. To wszystko mi się przywidziało ze zmęczenia... albo przez to, że myślałam o Kostii. Jak powiedziałby Farit, uznajmy, że był to sen... Tylko sen. Wyrzuciła popiół do kosza na śmieci. Przeciągnęła się, ziewając. Usiadła za biurkiem. Do dziesiątej musiała opracować dwie ścieżki, miała więc pięć godzin na wnikliwą pracę. Potrafię to robić, powiedziała sobie, włączając odtwarzanie siedemnastej ścieżki. Robiłam to wiele razy. I chwalono mnie. Posłucham więc teraz ścieżki, dokładnie się nad nią zastanowię... wyczuję ją... sama nie wiem, jak to określić... Wcisnęła odtwarzanie. *** Zegar wybił piątą. Ten znajomy dźwięk sam z siebie nie mógł zwrócić jej uwagi, lecz gdy tylko ucichło ostatnie uderzenie, zegar zaskrzypiał i zatrzymał się. Saszka pomyślał, że trzeba podciągnąć ciężarek. I w następnej chwili gwałtownie wyprostowała się w fotelu. Coś się wydarzyło. Na wyświetlaczu odtwarzacza migała liczba „pięćdziesiąt sześć”, jednak wiedziała, co to oznacza.

Rozejrzała się. Pokój wydawał się znacznie mniejszy, niż był w rzeczywistości. To skrzynia, a nie pokój. Można się udusić. Podeszła do okna i szarpnęła je do siebie. Zabrzęczało szkło. Na podłogę poleciały żółte paski uszczelki. Pokój wypełnił się chłodnym wiosennym powietrzem. Do świtu pozostawało parę godzin. O niczym nie myśląc, chcąc jedynie oddychać, poruszać się, żyć, stanęła na parapecie. Przecisnęła się przez wąską framugę. Przygniotła sadzonki w skrzynce na kwiaty. Odepchnęła się i wzbiła w powietrze. Pojawiły się gwiazdy, przysłonięte cieniutką warstwą koronkowych obłoków. W dole zabłysły światła Torpy. Saszka, wyciągnięta jak struna, przemknęła nad pokrytymi dachówką domami. Zaczepiła skrzydłem o stary wiatromierz. Zatoczyła pętlę, zeszła niżej i poleciała tuż nad ziemią, z łatwością omijając drzewa i latarnie. Wzniosła się do góry i zawisła bez ruchu, rozpościerając skrzydła jak orzeł na herbie. Była tu masa powietrza. Saszka widziała i odczuwała je jak migotliwą bańkę mydlaną, w której zamknięty był półokrąg horyzontu. Roześmiała się; po prawej i lewej stronie, na skraju pola widzenia, pojawiały się i znikały skrzydła w kolorze oksydowanej stali. W niczym nie przypominały tych malutkich jak u pisklęcia skrzydełek, które tak niewygodnie było wycierać ręcznikiem. Były ogromne, każde z nich dorównywało wielkością samej Saszce. Beztrosko złożyła je, jak parasol, i zanurkowała w dół. Przemknęła nad głowami dwóch rozmawiających dozorczyń, które spojrzały ze strachem w niebo, kiedy ona była już daleko. Zatoczyła krąg nad centralnym placem. Zobaczyła przystanek autobusowy i markotnych ludzi, czekających na pierwszy kurs. Wzbiła się do góry i przysiadła na dachu miejscowego sześciopiętrowego drapacza chmur. Chłodne powietrze nieco ją otrzeźwiło. Poruszając skrzydłami, Saszka próbowała zastanowić się, co ma teraz robić i czym może zakończyć się ta awantura. Szybkość, jaką mogła rozwijać w powietrzu, robiła wrażenie. Przypomniało się jej dawne marzenie - wyjechać z Torpy. A może odlecieć? Wiatr wzmagał się. Po niebie płynęły płaskie, postrzępione chmury. Sens jest projekcją woli na obszar jej przejawienia. Wysoko za chmurami ciągnął się po niebie ślad odrzutowca, jednak Saszka wiedziała, że jest to jedynie wąska, przypominająca uśmiech szczelina. Raz robiła się ona szersza, to znów zwężała, zmieniając niemal w nitkę. A za nią, po drugiej stronie nieba, przyjaźnie migotały ciepłe światełka.

Podskoczyła, odpychając się od dachówek bosymi stopami i ze wszystkich sił machając skrzydłami wzbiła się w górę. Przypominająca uśmiech szczelina przybliżyła się i Saszka miała wrażenie, że widzi za nią olbrzymią przestrzeń oświetloną milionami latarni. Jeszcze jeden wysiłek i postrzępione chmury zostały daleko w dole. Rozpostarła skrzydła, przymierzając się, by jak najzgrabniej przecisnąć przez szczelinę, gdy nagle po drugiej stronie nieba zalśnił oślepiający błysk. Saszka zmrużyła oczy. Przez chwilę wydawało jej się, że stoi w sali numer czternaście przed Stierchem, który oślepia ją odbitym od metalowej płytki białym światłem. I w tym jasnym jak w sali operacyjnej świetle runęła na nią ze szczeliny czarna skrzydlata postać. Zachwiała się i straciła równowagę. Spadając, przeleciała przez chmury, rąbnęła o spad dachu, sturlała się, boleśnie uderzając w skrzydło i zatrzymała na samym brzegu dachu, zapierając czubkami palców o leżącą na dachówkach rynnę. Pomiędzy nią i wiatromierzem wylądował czarny cień z rozwianymi popielatymi włosami. Stał kilka metrów od niej. Zamiast garbu z jego pleców wyrastały dwa gigantyczne czarne skrzydła zasłaniające niebo. Szarpnęła się gwałtownie, próbując wstać z dachówek Ześlizgnęła się, obróciła w powietrzu, rozpostarła ręce, nogi i skrzydła i tuż nad kostką brukową odzyskała równowagę. Niemal składając skrzydła i machając samymi ich czubkami, jak jaskółka, zaczęła uciekać czarną szczeliną ulicy, w górę, potem w dół i przez bramę, strącając sople lodu. Czarna sylwetka nie pozostawała w tyle; przeciwnie, z każdym ostrym zakrętem Saszka widziała ją coraz bliżej. Grzmiało. Niebo co chwila się rozjaśniało; pękało, rozdzierane nagłą burzą. Saszka wciąż leciała, dygocąc przy każdym rozbłysku, przemknęła przez wąską jak rura bramę, gwałtownie skręciła, omijając słup ogłoszeniowy... i całym ciałem wpadła na stary kasztan. Runęła na ziemię. Rozległ się ostatni grzmot i ścichł w oddali. Niebo pociemniało, okna się nie świeciły. Stara latarnia skrzypiąc kołysała się na łańcuchu. Na ulicę Sacco i Vanzettiego powróciła cisza i tylko gdzieś w oddali, za rogiem, niepewnie zaszurała łopata dozorcy. Saszka leżała nieruchomo na bruku. Udając martwą, jak maleńki owad.

*** - Jak wyglądał ten znak? - Nie jestem w stanie go powtórzyć. „Tworzenie” w połączeniu z „przywiązaniem”. Nie jestem w stanie. - Może coś takiego? - Stierch machnął ręką. Tuż przed twarzą Saszki utkał się w powietrzu i natychmiast rozsypał na iskry ten sam, istniejący w czasie i żyjący według własnych prawideł znak. - Podobny. - Podobny czy ten? - Ten. - Ile razy zdążył się podzielić, zanim go spaliłaś? - Trzy... albo cztery. - Więc trzy czy cztery? Chlipnęła bezradnie. - Cztery. Wstawał świt. W Torpie gasły latarnie. Siedziała skulona na żeliwnej ławce obejmując ramiona rękami. Stierch stał naprzeciw niej, nie zadając sobie trudu z udawaniem garbusa. Jego rozluźnione skrzydła dotykały wilgotnego asfaltu. - Co było potem? - Zaczęłam słuchać ścieżki... siedemnastej. I osiemnastej. - Ilu ścieżek wysłuchałaś? - Nikołaju Waleriewiczu - powiedziała. - To był nieszczęśliwy wypadek, „awaria”. - „Samo tak wyszło”? Saszka zakryła twarz rękami. - Proszę powiedzieć, ilu ścieżek zdążyła pani wysłuchać? - Do p... pięćdziesiątej szóstej. Tylko czterdziestu. Długie czarne pióro podchwycone przez wiatr zawirowało nad ziemią i zaplątało się w gęstych krzewach. Stierch poruszył ramionami; jego skrzydła rozwinęły się na całą szerokość, mieniąc się błękitem i lekko dygocąc w porywach wiatru. Po czym powoli się złożyły, przylegając do pleców i przybierając kształt niewielkiego garbu. - Dziś o dwunastej u mnie w gabinecie.

*** Przyszła na angielski. W kostiumie składającym się z żakietu i spodni, ze starannie ułożonymi włosami, umalowana, poważna i milcząca, jakby znów utraciła dar mowy. Na żądanie anglistki poprawiła na tablicy kilka zdań z nieprawidłowo wstawionymi czasownikami i ani razu się nie pomyliła. Zajęcia skończyły się o jedenastej. Kostia i Żenia wyszli z sali nie patrząc na siebie i rozeszli się w różne strony. Saszka zeszła do bufetu, wzięła szklankę soku jabłkowego i usiadła przy wolnym stoliku. Otwarła na kolanach moduł tekstowy i zaczęła go czytać od początku, od pierwszego paragrafu. Ćwiczenie czyni mistrza. A powtarzania nikt jej nie zabronił. Powoli, dokładnie, słowo za słowem przedzierała się przez zgrzyt, łoskot i bezsensowny szum. Było to jak milion pięknych pieśni, które, brzmiąc jednocześnie, połączyłyby się w kakofonię. Jak miliony miłosnych wyznań, które wypowiedziane w jednej chwili, nałożyłyby się na siebie, tworząc w sumie zgiełk i bełkot. Żadna wola nie padłaby projekcją na obszar przejawienia i nie zrodziłby się sens... „We dwóch udało im się zaułkiem odciągnąć Siwi od przystani. Wokół walały się ciała. Na cytrynowym drzewie wisiała dziewczyna. Weszli tylnym wejściem do jakiegoś pustego domu i położyli Siwi na sofie. Po podłodze ciągnął się w stronę szafy krwawy ślad. Doktor zajrzał do szafy i od razu ją zamknął...”. Szklanka spadła ze stołu i roztrzaskała się o podłogę, zasypując ją odłamkami szkła wymieszanymi z sokiem jabłkowym. „Mogą urządzać rzeź na ulicach, ale jakie to w końcu ma znaczenie? Wszak inna tkanka, tkanka życia, także zaplata się bez końca, i gdy oni puszczają z dymem jedno miasto, z ruin dźwiga się inne. Góra staje się jeszcze większa i potęż...”* - Saszka? Saszka?! Oderwała wzrok od książki. Wszyscy w bufecie patrzyli na nią. Stojąca za ladą młoda bufetowa miała oczy wytrzeszczone ze strachu. - Saszko, oprzytomniej! Obok stał Kostia. Pod podeszwami jego butów skrzypiało rozbite szkło. Zdaje się, że właśnie przestał trząść Saszkę za klapy eleganckiego żakietu. - Co się stało? - Oprócz tego, że krzyczałaś i jęczałaś na cały głos, nic szczególnego. *

Fragment z książki Edwarda Whittemore’a Synajski gobelin z cyklu „Jerozolimski kwartet”

- Efekty uboczne... procesu uczenia się - uśmiechnęła się krzywo. - Nigdy nie przychodziło ci do głowy, że żyjemy wewnątrz tekstu? - Nie - odparł bez zastanowienia. - A... Poczekaj, co powiedziałaś? *** Zeszła do części administracyjnej, przyciskając do piersi moduł tekstowy. Sekretarki nie zastała; na pustym stole leżała jedynie robótka na drutach. Obite skórą drzwi były uchylone. - Niech pani wejdzie, Samochina. Weszła do środka. Stierch przechadzał się po gabinecie. Portnow palił, siedząc w kącie na niskiej sofie. A za biurkiem, założywszy nogę na nogę, siedział Farit Korzennikow. Saszka potknęła się na progu i nieomal upuściła książkę. Stierch spojrzał na nią przez ramię. - Proszę wejść. I usiąść. Powoli, nie opuszczając głowy, przeszła przez cały gabinet. Usiadła w skórzanym fotelu naprzeciw Korzennikowa. Zobaczyła w jego lustrzanych okularach swoje odbicie. W podziemnym gabinecie było bardzo zimno. - Jak się pani czuje? - zapytał krótko Stierch. Uniosła wyżej podbródek. - Słucham? - Jak się pani czuje po tym, co wydarzyło się wczoraj? - Dobrze. Portnow odkaszlnął, jakby zakrztusił się papierosem. Z jego nozdrzy wyleciały dwie smużki dymu. - To bardzo dobrze - Stierch kiwnął głową. - Tak więc, powinna się pani czegoś o sobie dowiedzieć, Aleksandro Samochina. Bardzo proszę, Olegu Borysowiczu. Portnow zgasił papierosa w popielniczce. Zdjął okulary i wsunął je do kieszeni kraciastej koszuli. Zaczepiły się o guzik i wszyscy obecni w gabinecie przez pół minuty czekali, aż sobie z nimi poradzi. Po uporaniu się z okularami Portnow wyjął następnego papierosa. Zaczął go miąć koniuszkami palców. Zdaje się, że drżały mu ręce. - Bez wątpienia jest pani najlepszą i najzdolniejszą studentką z całego roku, Samochina. I na tej podstawie uznała pani najwyraźniej, że wszystko jest dozwolone,

żadne zasady nie istnieją i sama może pani stawiać przed sobą zadania oraz je wypełniać, a wszystko to, co mówią wykładowcy, zasługuje w najlepszym wypadku na ironiczny uśmieszek... - Nie, ja niczego podobnego... - zaczęła Saszka. - Proszę milczeć! - Portnow zawzięcie miął papierosa i na podłogę sypały się okruszki tytoniu. - Rozwija się pani niewiarygodnie szybko, jednak jest to proces skokowy i niekontrolowany. W chwili obecnej rozbieżność pomiędzy pani możliwościami i stopniem pani odpowiedzialności osiągnęła tak skandaliczny poziom, że musimy, jako pani nauczyciele, podjąć jakąś decyzję... odnośnie pani osoby. I to właśnie zamierzamy uczynić. To wszystko, co miałem do powiedzenia. Pod jego przenikliwym spojrzeniem wciągnęła głowę w ramiona. - Proszę mnie teraz posłuchać, Aleksandro - rzekł Stierch. - Wczoraj z braku lepszego zajęcia wyraziła pani niezwykle skomplikowany kompleks informacyjny... Była to - w stanie zarodku - Miłość, tak jak ją pani rozumie. Zrealizowała ją pani, przeniosła w stan czynnej projekcji, a potem spaliła. - Nie - wymamrotała. - Ja... ja nie wiedziałam! - Ale tego było pani za mało. Zabrała się pani za próbowanie moich ścieżek, jednej za drugą, i przez godzinę przebyła drogę rozwoju obliczoną na pół roku! Jest pani pierwszą studentką w mojej karierze, której udało się dokonać czegoś podobnego. Jeśli jednak przerobiłaby pani nie pięćdziesiąt sześć, a pięćdziesiąt osiem ścieżek, wywróciłoby panią na lewą stronę. W dosłownym sensie, gdyż zbuntowałaby się materia. Jelita na wierzch! Ubranie, skóra, włosy, w kłębek! Wywracała pani kiedyś na lewą stronę brudną skarpetkę? - Nie wiedziałam! Nie wyjaśnił mi pan tego! - Powiedzieliśmy pani wystarczająco dużo! - warknął Portnow. - Miała pani dostatecznie dużo informacji, aby wyciągać wnioski! - Proszę na mnie nie krzyczeć - powiedziała Saszka cicho. Złe oczy Portnowa zamieniły się w szparki. Stierch zatrzymał się na chwilę, wziął ze stołu szklankę z wodą i pokręcił nią, obserwując pływającą w niej zdechłą muchę. - Wczoraj dokonała pani kolejnego skoku w rozwoju. Niemożliwego z punktu widzenia mojego... naszego z Olegiem Borysowiczem doświadczenia. Nie zginęła pani tylko przez szczęśliwy przypadek. Jednak teraz, skoro pani ocalała, pojawia się inne pytanie...

Wykładowca zamilkł. Jego do tej pory białe policzki poróżowiały. Oczy o maleńkich źrenicach spoczęły na jej twarzy. - Po diabła to pani zrobiła?! Co mamy teraz z panią począć? Co zrobić, przecież jest pani niesterowalna! Jak małpa z granatem ręcznym! Jest rzeczą niemożliwą, żeby biologiczny człowiek uzyskał dostęp do wyrażania jeszcze przed przeobrażeniem, przed egzaminem! A pani jest człowiekiem i zachowuje się jak człowiek! Jak dziewczynka! Jak głupia, infantylna, nieodpowiedzialna... Przerwał. Założył ręce za plecy i znowu zaczął przechadzać się po gabinecie tam i powrotem. W ciszy słychać było tylko jego kroki. Gdzieś daleko, w instytucie, zabrzmiał dzwonek. - Dlaczego jestem niesterowalna? - odezwała się Saszka, ze wszystkich sił próbując powstrzymać drżenie głosu. - Proszę mi wyjaśnić, zrozumiem to... Obraża mnie pan teraz, ale nawet nie próbuje wyjaśnić! Traktujecie nas jak zwierzęta, jak kompletnych idiotów... - Bo nimi jesteście - wtrącił Portnow. Korzennikow milczał i przyglądał się jej z zainteresowaniem. - W porządku - powiedział Stierch cichym głosem, który nie wróżył nic dobrego. - Pomówmy więc o wyjaśnieniach. Czy mówiłem pani, Aleksandro, że niekontrolowane doświadczenia są zabronione i niebezpieczne? - Ale... - Mówiłem czy nie? - Mówił pan! - Pani to zdaje się zrozumiała i dała mi słowo, że nie będzie robić zadań ponadprogramowych? Tak było? - Nikołaju Waleriewiczu... - Dała mi pani słowo? Tak czy nie?! - Tak! Ale przecież nie rozumiałam... - Teraz pani zrozumie - obiecał Stierch złowieszczym tonem. - Sytuacja jest absolutnie wyjątkowa. Olegu Borysowiczu, jakie są pana sugestie? Portnow pstryknął zapalniczką. Zaciągnął się, wypuścił strużkę dymu i od razu zgasił papierosa. Znów wyjął z kieszeni okulary, założył je na nos i spojrzał znad szkieł na Saszkę. - Wiem jedno: ta dziewczyna nie wyjdzie z tego gabinetu, dopóki nie wymyślimy sposobu, jak ją uspokoić.

- Sposobu, niestety, radykalnego - wymamrotał Stierch. - Byliśmy zmuszeni zaprosić tutaj pani kuratora, Aleksandro. Korzennikow siedział nieruchomo; przez okulary trudno było określić kierunek jego wzroku. Saszka wciągnęła głowę w ramiona. - Faricie Grigoriewiczu! - Stierch mówił przesadnie poprawnym tonem. Opiekunowie roku zwracają się do pana z prośbą. Należy zapewnić przestrzeganie dyscypliny nauki przez studentkę Aleksandrę Samochinę. Zapadła długa, dźwięczna cisza. Saszka doskonale wiedziała, że nie ma sensu błagać. Jedyne, co może teraz zrobić, to starać się zachować godność, na tyle, na ile jest to możliwe. Zebrała resztkę sił i wyprostowała się. Miała na sobie swój najlepszy żakiet, ani jedna łza nie zniszczyła makijażu. Przez chwilę zobaczyła siebie ich oczami i nagle przypomniała sobie, jak kurczył się w ogniu ten rodzący się świat. Który był, jak się okazało, Miłością. Oczy Korzennikowa były ukryte za ciemnymi okularami. Utkwił w niej niewidoczne, lecz doskonale wyczuwalne spojrzenie, tak jak kiedyś, w lipcu, w nadmorskiej miejscowości, na Ulicy Prowadzącej do Morza, która przywiodła ją do Instytutu Technologii Specjalnych. Saszka spuściła wzrok. - Wykonywanie zadań bez pozwolenia - rzekł Stierch cichym, bezbarwnym głosem. - Świadome metamorfozy. Eksperymenty z wyrażaniem bytów. Wszystko to nazwałbym rażącym naruszeniem dyscypliny. W gabinecie zapadła martwa cisza, którą pierwszy naruszył Korzennikow. - Jest pewne „ale”, Nikołaju. - Tak? - Obiecałem dziewczynie, że nie będę żądał od niej rzeczy niewykonalnych. Stierch uniósł brwi. - A cóż jest niewykonalnego w tym, co wyliczyłem? - Ona się rozwija, realizując swoją naturę. - W okularach Korzennikowa odbijały się jarzeniówki. - Nie będzie w stanie się zatrzymać, jeśli na płytce znajduje się po kolei kilka ścieżek. Proszę jej nagrywać na każdą płytkę po jednej ścieżce. Chyba nie jest to skomplikowane? Zapadła cisza. Stierch zmienił się na twarzy. Jego ukryte pod marynarką skrzydła drgnęły, jakby chciały natychmiast się rozwinąć.

Saszka skuliła się w fotelu, gotowa zapaść się pod ziemię. - Nie jest to skomplikowane - oznajmił wykładowca głuchym tonem. - A tylko... bezprecedensowe. Nigdy nie miałem studentów, którzy byliby w stanie przyswoić dziesięć ścieżek pod rząd. Dlatego korzystałem ze standardowych pomocy naukowych. - Ale tu najwyraźniej mamy do czynienia z przypadkiem niestandardowym? łagodnie zapytał Korzennikow. - Ma pan rację - odparł Stierch po chwili milczenia. -Tak. - Więc umowa stoi. - Korzennikow kiwnął głową. - A co do wyrażania bytów... Saszo, czy zdaje sobie pani sprawę z tego, co zrobiła? - Nie zrobiłam tego specjalnie. Nie chciałam. Portnow zakrztusił się dymem. - A więc nie zdaje sobie pani sprawy? - Niby dlaczego? Zdaję - odparła cicho. Stierch wzniósł oczy ku górze. - Dlaczego to pani zrobiła? - kurator kontynuował przesłuchanie. - Przez przypadek. - Co panią do tego popchnęło? O czym pani myślała, zanim wzięła do ręki ołówek? Z trudem przełknęła ślinę. - To ważne - mężczyzna skinął głową. - O czym? Albo o kim? - O Kostii - powiedziała Saszka. - O Konstantinie Korzennikowie. I stanowczo spojrzała na swe odbicie w jego ciemnych okularach. - I z powodu przeżyć duchowych postanowiła pani pobawić się znaczeniami? wtrącił się Portnow. Zerknęła w jego stronę. - Wcale nie chciałam się bawić, Olegu Borysowiczu. Czy to nie pan uczył mnie łączyć znaki? I czy to nie pan chwalił mnie, kiedy się udawało? Przecież nie uprzedził mnie pan, że to zabronione! - Zabroniłbym ci biegać po suficie, gdybym wiedział, że jesteś do tego zdolna! - Ja przecież też nie wiedziałam! Po prostu żyłam... istniałam, zajmowałam przestrzeń, funkcjonowałam, działałam, trwałam... Złapała się na monotonnym wyliczaniu słów; w każdym z nich była cząstka potrzebnego jej sensu, lecz żadne w pełni nie pasowało.

- Właśnie to miałem na myśli - rzekł cicho Korzennikow. - Czy wynika z tego - rzucił ostro, niemal agresywnie Portnow - że nie możemy wymagać od dziewczyny, aby przestała pastwić się nad przestrzenią informacyjną? Gdyż oznacza to, że żądamy rzeczy niewykonalnych?! - Nie. - Korzennikow lekko się uśmiechnął. - Teraz, kiedy co nieco wyjaśniliśmy, zadanie się uprościło i zostanie rozwiązane. Proszę się nie obawiać. I zwrócił się do Saszki. - Chciałbym dziś z panią porozmawiać, Saszo. O której kończy pani zajęcia? *** Doszła do siebie za długim stołem w wielkiej sali, w której zwykle odbywały się ogólne wykłady. Leżała przed nią wyrwana z zeszytu kartka i Saszka pisała na niej: „W czasach obecnych przeżycia estetyczne rozpatruje się jako przeżywanie wartości, w ramach filozofii wartości”. W sali było niewiele osób i wykładowczyni jakoś dziwnie się jej przyglądała. Odchyliła się na oparciu krzesła. Lubiła się uczyć; najnudniejsze nawet lekcje i najbardziej zawiłe definicje przywracały ją do rzeczywistości. Do rzeczywistości, tak jak Saszka ją rozumiała. Zabrzmiał dzwonek. Wróciła do swojej mansardy, na nikogo nie patrząc i z nikim nie rozmawiając. Popiół ze spalonej kartki wciąż leżał w koszu. Posprzątała w pokoju, zebrała z podłogi żółte paski uszczelek i wyniosła śmieci. Usiadła przy oknie i długo przyglądała się zazielenionym lipom na ulicy Sacco i Vanzettiego. Czyja

była

ta

miłość,

którą

przypadkowo,

z

głupoty

wyraziła?

Po

ukonkretnieniu się miłość ta znalazła nosiciela i obiekt... Podmiot i przedmiot... Co stało się z tymi ludźmi, gdy Saszka ją spaliła? Jej ręce same szukały jakiegoś zajęcia. Wyjęła ołówek i w szufladzie biurka znalazła temperówkę. Przysunęła do siebie czystą kartkę papieru, żeby nie naśmiecić. Włożyła temperówkę na stępiony koniec ołówka i przekręciła raz, potem drugi. Wiórki spadały na kartkę, układając się we wzór. Zebrała je w garść i wsypała do kosza. Nie będzie niczego rysować; zabroniono jej wyrażać byty. Nie będzie tego robić, w żadnym wypadku, tylko na chwilkę otworzy aktywator pojęciowy.

Żółty papier, schematy, kolumny, cyfry... Saszka zamknęła oczy. Wspaniałe mrowisko sensów, ze wszystkimi jego poziomami i połączeniami, wektorami, pochodnymi, pętlami, ósemkami i prostymi wiodącymi w nieskończoność... Nie, nie. Tylko patrzeć. Tylko podziwiać. Harmonia... Ołówek sam wyślizgnął się z temperówki, ostry jak igła. Wola. Tworzenie. Słowo. Co ja wyprawiam, pomyślała spanikowana, podczas gdy cała jej istota, potężna i zwinna, umocniona i rozwinięta dzięki zadaniom i ćwiczeniom, żyła, istniała, zajmowała przestrzeń, funkcjonowała, działała, trwała... Potem urwały się także myśli. Jednym skokiem przeszły na następny poziom, niemożliwy do opisania zwykłymi słowami. Ołówek sunął po kartce, nie odrywając się od papieru, i tworzył symbole z zamkniętym w nich czwartym wymiarem. Odblaski słońca na wodzie, maleńkie jaskrawożółte plastikowe wiosło. To jeszcze nie miłość, to przeczucie, przedsionek, to... Dzwonek do drzwi zabrzmiał jak dzwon przeciwpożarowy. Odkąd Saszka zamieszkała w mansardzie, jeszcze nigdy nie przychodzili do niej goście i nie miała okazji słyszeć tego ogłuszającego dźwięku. Drgnęła jej ręka i ołówek złamał się. Z przerażeniem wlepiła wzrok w kartkę, na której migotał niemal ukończony symbol. Ktoś nie przestawał dzwonić. Wyjrzała przez okno i na dole, na progu z dwoma lwami zobaczyła Korzennikowa. Nie był to jednak Farit, lecz Kostia. *** - Uff... Ale mnie wystraszyłeś. - A czego miałabyś się bać? - Kostia rozejrzał się podejrzliwie i wciągnął nosem powietrze. - Coś się paliło? - Nic takiego, jakieś papierki. Siadaj. Przycupnął na brzegu taboretu. Rozejrzał się, tym razem dokładniej. - Nieźle ci się powodzi. Bez porównania z naszą szczurzą norą. - Co, pokłóciłeś się z żoną? - wyrwało się Saszce. - Zdążyli już donieść? - Kostia patrzył w bok. - Widać to gołym okiem - odparła. - Wybacz, ale nie poczęstuję cię herbatą, skończyła się. Co chciałeś mi powiedzieć? Chłopak pohuśtał się na krześle i przez chwilę był tak podobny do swego ojca, że Saszce zrobiło się nieswojo.

- Czego od ciebie chcieli? Po co cię wezwali? Wiem, że on też tam był. Westchnęła ciężko. Właściwie był jedyną osobą, której mogła wszystko opowiedzieć. No, prawie wszystko. Bez niektórych szczegółów. I opowiedziała. Kostia słuchał w napięciu, pochylając się do przodu i odruchowo obracając w palcach złamany ołówek. - Chcesz mi powiedzieć, że on się za tobą wstawił?! - Nie wiem. Ale właśnie tak to wyglądało. - „Nie wymagam rzeczy niewykonalnych”... Kiedy posłał Lizkę na ulicę, też niby nie żądał niczego niewykonalnego? - Wiesz o tym?! -

Wszyscy

wiedzą.

Kiedy

zabił

moją

babcię...

również

nie

żądał

niewykonalnego? - Nie żądał. Mogłeś zaliczyć za pierwszym podejściem. A zdałeś za drugim. Oczy Kostii zaszkliły się łzami. - W końcu jednak zdałeś - wymamrotała ugodowo. - Bardzo się zmieniłaś - powiedział. - Odnoszę czasem wrażenie, że zrobiłaś się podobna do niego. - Ale przecież mogłeś zdać za pierwszym razem! - Saszka, czując jego narastającą wrogość, mówiła szybko i dobitnie, jakby napierała piersią na strumień porywistego wiatru. - To prawda, Kostia, jest to nieprzyjemne i smutne, ale tak to właśnie wygląda. Mogłeś zdać, a jednak nie zdałeś... I nienawidzisz go, chociaż jesteś jego synem. A może on wcale nie jest takim najgorszym ojcem? Jest racjonalny, surowy, skuteczny... - Co?! - Może nawet cię kocha. Na swój sposób... Być może wszyscy ojcowie na świecie są projekcją jednego bytu. Różny jest tylko sposób przekształcenia. Cieniem baletnicy jest potworek z maleńką główką i grubymi nogami... Zdajesz sobie sprawę, do jakiego stopnia wyrafinowany sposób projekcji może zniekształcić byt? Jeśli ten worek nawozu jest projekcją kwitnącego sadu na nieskończony odcinek czasu, na deszcze i chłody... Jeśli mój ojciec, który zostawił mamę z niemowlęciem na ręku, jest projekcją wyrozumiałego i kochającego mężczyzny, lecz właśnie zaszło słońce i cień padł ukośny... Saszka mówiła, ze zdziwieniem uzmysławiając sobie, że nie myśli słowami. Słowa są potem, a najpierw pojawiają się giętkie i prężne... wizerunki? Obrazy? Żywe

istoty?! Konieczność oblekania tych myśli-odczuć w zwykłą słowną formę zaczęła sprawiać jej trudność. Kostia wziął ją za rękę gestem troskliwej pielęgniarki. - Saszka... wszystko w porządku? - Ja? Tak. Biedna Julia była w błędzie. Pamiętasz? „Nazwa twa tylko jest mi nieprzyjazna. Boś ty w istocie nie Montekim dla mnie. Jestże Monteki choćby tylko ręką, ramieniem, twarzą, zgoła jakąkolwiek częścią człowieka? O! weź inną nazwę!” *. Powszechne błędne przekonanie, w rodzaju tego, że Ziemia jest płaska. „Tak jak łajbę swą ochrzcicie, taki właśnie będzie rejs”**. Dokładnie tak. To święta prawda. - Saszka... - jej gość wyglądał na zdenerwowanego. - Posłuchaj! - zamknęła oczy, żeby nie widzieć Kostii ani pokoju i w pełni odczuwać przenikające się dotknięcia swoich nowych myśli, myśli-obrazów, myślibytów. - Mogę... stworzyć... ucieleśnić... aktualizować... urealnić... narysować wam z Żeńką taką Miłość, jaką czuli Romeo i Julia. Będziecie czuć... żyć, przeżywać, upajać się jedyną na świecie miłością... Ja ją wyrażę... Zamilkła. Kostia patrzył na nią z coraz większym napięciem. Taniec zwinnych cieni, który wypełnił świadomość Saszki, stał się powolniejszy, na pierwszy plan wysunęły się, niczym ruchomy napis, zwykłe myśli-słowa. - Wybacz, że tak niefortunnie zażartowałam sobie z miłości. Niepotrzebnie to powiedziałam. Ja po prostu... jak by to powiedzieć... trwam, płynę, rozprzestrzeniam się. I nie mogę się zatrzymać. Rozpiera mnie od środka, jestem jak drożdżowe ciasto, i wcześniej czy później mnie poniesie, a wówczas Korzennikow... wybacz. Wtedy on popatrzy na mnie tak jak zwykle, zza okularów, i powie: „To nauczy cię dyscypliny”. A ja już tego nie zniosę, Kostia. I zrobię coś strasznego. Zabiję. Wyrażę dla niego kulę w serce. Kostii z przerażenia rozszerzyły się źrenice. Saszka uświadomiła sobie, że coś się teraz wydarzy i rzeczywiście, chłopak zgrzytnął zębami i niezbyt mocno uderzył ją w twarz. Poczuła, jak w jego wnętrzu wszystko runęło i zadźwięczało od tego uderzenia. - To nic, nie przejmuj się - spróbowała się uśmiechnąć. - Tak powinno być... A mnie to wcale nie bolało. Wiesz, co myślę? Jeśli pojęcia można wyrażać, to na pewno *

William Shakespeare, Romeo i Julia, tłum. J. Paszkowski. Fragment piosenki z radzieckiej kreskówki pt. „Przygody kapitana Wrungla" - powstałej na motywach humorystycznej powieści A. Nierasowa pod tym samym tytułem. Powieść po raz pierwszy ukazała się w wersji skróconej, w formie komiksu, w czasopiśmie „Pionier" w 1937 roku. **

można je też od początku realizować. Stwarzać coś, czego nigdy jeszcze nie było, a nie po prostu tworzyć projekcje idei. Jestem projektorem, aparatem filmowym, rzucam cienie na ekran... A ktoś inny tworzy byty... z niczego? Jak sądzisz, czy z niczego można zrobić coś prawdziwego? - Napij się wody - Kostia bladł w oczach. - Załatwili cię. Na trzecim roku jedna z dziewczyn postradała zmysły. Dokładnie tak samo. - Wszystkie dziewczyny są szalone. Każda na swój sposób. Posłuchaj mnie, mam wrażenie, że wszystko mogę. Wyrwałam się z naszego tekstu i mogę popatrzeć na niego z zewnątrz. I widzę, że to tylko litery. Każdy człowiek jest słowem, po prostu słowem. A niektórzy są znakami interpunkcyjnymi. - Posłuchaj, mogę kogoś zawołać... albo... Pochłonęła ją cisza. Jej gość poruszał ustami, niepokoił się i był bliski rozpaczy. Saszka mrugnęła; Kostia był tylko w połowie człowiekiem, w drugiej zaś cieniem, projekcją czegoś niezwykle ważnego, znacznie bardziej fundamentalnego niż cała ludzkość razem wzięta. Jednak był jeszcze człowiekiem, podczas gdy ona wyrywała się, wyślizgiwała ze swojej powłoki, tracąc kształt, tracąc zdolność myślenia, i na skraju jej gasnącej - lub rozpalającej się - świadomości kołatała się rozdrażniona wypowiedź Stiercha: „Czy wywracała pani kiedyś na lewą stronę brudną skarpetkę?!”. A potem otwarły się drzwi i to, co było na zewnątrz, weszło do pokoju. *** - Co z nią?! Kostia stał oparty plecami o ścianę. Drzwi łazienki były uchylone. Z kranu leciała woda. Głos Farita Korzennikowa coś odpowiedział, jednak Saszka nie zrozumiała słów. Siedziała za biurkiem. Nie leżała nieprzytomna, jak można by oczekiwać. Siedziała i wodziła ołówkiem po kartce, która była cała zapełniona zakrętasami, kreskami i spiralami. - Co z nią będzie? - jeszcze raz zapytał Kostia. Znów nie dosłyszała odpowiedzi. Szum wody ucichł. Do pokoju wszedł Farit Korzennikow i Saszka na chwilę zacisnęła powieki. Tylko na chwilę. Kurator miał na nosie lekkie jasnoszare okulary; niemal przezroczyste, a mimo to nieprzeniknione. - Mam wyjść? - zapytał chłopak głuchym głosem.

Farit

postawił

na

półce

dwie

umyte

filiżanki.

Przypomniała

sobie

mimochodem, że piła wczoraj rano kefir i przed zajęciami nie zdążyła umyć naczyń. - Jeśli nie masz nic do roboty, synku, to możesz pójść do spożywczego na rogu i kupić herbatę, ciastka i kawę rozpuszczalną. I będzie to przejaw prawdziwej troski o Saszę Samochinę. Skoczysz? - Tak - rzekł Kostia po chwili milczenia. - To weź pieniądze. - Farit wsunął rękę do kieszeni skórzanej kurtki. - Nie trzeba, mam swoje. I nie patrząc na Saszkę wyszedł. Zerknęła na kartkę pod swoją dłonią. W samym środku, prawie przykryty kulfonami, lekko drżał nie dorysowany znak. W oczach tracił objętość, robił się coraz bardziej płaski, aż w końcu znieruchomiał. Farit ostrożnie wyciągnął kartkę spod jej zaciśniętych palców i podniósł zapalniczkę. Papier stanął w ogniu. Korzennikow otwarł zasuwkę niewielkiego kominka i położył strzępek ognia na okopconych cegłach. Potem uchylił szerzej lufcik. - Wszechmogąca, co? Saszka potarła oczy; piekły ją, jakby długo patrzyła na słońce. Płynęły mętne łzy, zmywając w końcu tak starannie nałożony tusz do rzęs. - Boją się o ciebie - mruknął kurator. - Ale nie znają cię do końca. Gdyby znali, zabiliby cię, aby uniknąć światowego kataklizmu. Zdaje się, że mówił to z ironią. Naśmiewał się. A może nie. Saszka patrzyła na ołówek. Korzennikow postawił na środku pokoju taboret i usiadł przed nią, bardzo blisko. Gdyby chciała, mogłaby go dotknąć. - Czujesz się jak dżin, którego wypuszczono z butelki? Masz ochotę wznosić i burzyć pałace? Możesz zrobić absolutnie wszystko? Teraz wydawał się poważny. A może się natrząsał? - Nie mogę się zatrzymać - wymamrotała. - Nie mogę nie być. - Możesz - rzekł Korzennikow takim tonem, że Saszka drgnęła. - Gdyż żądam od ciebie, abyś trzymała się programu. Byś nie rysowała żywych obrazków pod nieobecność nauczycieli. Żebyś nie latała jak Piotruś Pan i nie pchała się we wszystkie możliwe dziury. Taki jest mój warunek, a ja nigdy - zapamiętaj, nigdy! - nie żądam od ciebie rzeczy niewykonalnych. Położył przed nią na biurku telefon komórkowy w miękkim różowym futerale. - To dla ciebie. Zadzwoń teraz do mamy i podaj jej swój nowy numer.

Z emocji zaschło jej w ustach. - Ale... - Rób, co mówię - Korzennikow położył na biurku plastikową wizytówkę z zapisanym na niej długim numerem. - Najpierw naciśnij ósemkę. Telefon działał. Klawisze reagowały na dotyk delikatnym jak śpiew dźwiękiem. Sygnał. Sygnał. - Halo... mama? - Saszka? Cześć, córeczko! Skąd dzwonisz? Świetnie cię słychać! - Mam... komórkę, mamo. Zapisz numer. - No co ty?! To świetnie! To na pewno nie za drogo? - Nie... nie bardzo. Zapisz... Korzennikow siedział, założywszy nogę na nogę, i przyglądał się Saszce przez ciemne okulary. - Więc można teraz do ciebie dzwonić? - No... tak. W każdym radzie jeśli będzie taka konieczność. - Świetnie! - To na razie, mamo... wybacz, nie mogę długo rozmawiać. - Na razie! Trzymaj się! U nas wszystko w porządku, mały zdrowy... - Pozdrów... Walentyna. Do widzenia. Przerwała połączenie. Na wyświetlaczu pojawił się obrazek przedstawiający kulę ziemską albo stylizowany zegarek. Saszka wstrzymała oddech. - Dobrze się spisałaś - kurator kiwnął głową. - A teraz popatrz na mnie i uważnie słuchaj. Zdjął okulary. Saszka zamrugała, zdziwiona; piwne oczy Korzennikowa, najzwyklejsze, z normalnymi źrenicami, były skierowane wprost na nią. - Zawsze miej ten telefon przy sobie. Nie waż się go nigdy wyłączać. Pilnuj, żeby zawsze był naładowany. Rozumiesz? - Tak. - Jeśli zawinisz, przekaże ci on złe wieści. I zapamiętaj, dżinie wypuszczony z butelki: za każdą próbę wzniesienia kolejnego pałacu będą na ciebie czekać bardzo nieprzyjemne wieści. I dowiesz się o nich natychmiast. Noś telefon przy sobie. Saszka przyjrzała się komórce.

Była maleńka i akuratna. W mechatym różowym futerale, z którego -zauważyła to dopiero teraz - sterczały prosięce uszka. Futerał, w kształcie świnki, z narysowanym prosiaczkiem, był miły, niemal dziecięcy. Wszystko się zmieniło. To tak, jakby dżina, który wzbił się w niebo, ściągnąć stamtąd za brodę i z rozmachu uderzyć nim o betonową ścianę. A potem zamknąć go w celi trzy na trzy metry. Bez drzwi. Jeszcze przed chwilą czuła, że może wszystko. Że wokół niej rośnie nowa rzeczywistość. I choć sprawiało to dyskomfort i było nieco przerażające, proces ten zapierał dech w piersiach! A teraz się skuliła. Zwinęła w kłębek. Dzieje się tak, gdy spala się syntetyczna tkanina - duża elegancka suknia zmienia się w maleńką grudkę czarnej smoły. Dosłownie w kilka sekund. Saszka, która jeszcze przed minutą była wszechmocna, potrafiła latać i przekształcać świat, zamieniła się teraz w punkt na płaszczyźnie. Rozległ się dzwonek do drzwi. Wrócił Kostia z paczką herbaty, słoikiem kawy, ciastkami i czekoladą. Kątem oka widziała, jak układa zakupy na półkach, jednak nie spojrzała w jego stronę. Korzennikow powiedział coś do syna, który odpowiedział półgłosem i od razu o coś zapytał. Saszka nie dosłyszała słów. Zamknęły się drzwi. Chłopak wyszedł. Nadal siedziała bez ruchu. - Nie widzę tragedii - rzekł cicho kurator. - Będziesz robić to, co zwykle, tyle że pod nadzorem pedagogów. Sądzę, że wyznaczą ci dodatkowe zajęcia. - Nie będę już w stanie się uczyć - szepnęła. - Oczywiście, że będziesz. Mało tego, będziesz się uczyć jeszcze pilniej. Jednak, Saszo, dyscyplina i samokontrola są bardzo pożyteczne, a czasem wręcz niezbędne. Uważasz, że nie mam racji? Milczała skonfundowana. - Jest w twojej mocy, aby ten telefon nigdy nie zadzwonił - oznajmił Korzennikow łagodniejszym tonem. - Wszystko zależy od ciebie. Jak zwykle. - Widziałam pana - rzekła Saszka. - Kiedy pan wszedł. Niemal od razu oślepłam... Nie da się żyć w świecie, w którym pan jest. - Nie da się żyć w świecie, w którym mnie nie ma - odparł Korzennikow po chwili milczenia. - Choć zdaję sobie sprawę, że trudno się pogodzić z moim istnieniem.

*** - Niech pani nie zgina kolana, Saszo! Proszę się rozciągnąć, właśnie tak... Jeszcze troszkę i się uda! Liza Pawlenko siedziała w szpagacie, opierając się dłońmi o podłogę i zachowując obojętny, roztargniony wyraz twarzy. Saszka podniosła się z jękiem. - Nie mogę. Bolą mnie mięśnie. - Bo trzeba się rozciągać codziennie! - dla poparcia swych słów wuefista przyłożył dłoń do piersi. - Liza się rozciągała i wszystko jej się teraz udaje. - Bardzo mnie to cieszy - odparła Saszka. Dima Dmitrycz westchnął. Julia Goldman, wygięta jak łuk triumfalny, już od pięciu minut robiła „mostek” i końcówki jej włosów dotykały drewnianej podłogi. - Niech pani zrobi chociaż „koło”, Saszo. Tylko proszę odłożyć telefon. Przecież prosiłem, żeby nie przychodzić na zajęcia z komórkami! Po chwili wahania Saszka zdjęła z szyi różowy sznurek. Włożyła komórkę do kieszeni bluzy od dresu i zapięła zamek. Dima Dmitrycz przyglądał się jej niemalże z rozdrażnieniem. - Czy ktoś go ukradnie? Nie można się z nim rozstać nawet na chwilę? Odpowiedziała tak ciężkim spojrzeniem, że młody wuefista się speszył. *** O piętnastej czterdzieści z sali trzydzieści osiem wyszła Żenia Toporko. Zmierzyła Saszkę wyniosłym spojrzeniem i nawet się nie witając „odpłynęła” w głąb korytarza. - A, to pani - rzekł Portnow. Przywitała się krótko i usiadła na swoim miejscu przed nauczycielskim biurkiem. Studentka jakich wiele. Wyjęła aktywator pojęciowy i moduł tekstowy. Utkwiła wzrok we własnych dłoniach. Wiszący na sznurku telefon dotykał brzegu stołu. Różowa plamka na skraju pola widzenia. - Na początku sądziłem, że jest pani zwykłą kujonką - mruknął Portnow. Potem zacząłem podejrzewać, że ma pani talent... Później domyśliłem się, że jest pani czasownikiem. Stało się to wtedy, gdy odzyskała pani głos. Kiedy kazałem pani

milczeć, a pani bardzo szybko, po kilku dniach znalazła właściwe słowo. Pamięta pani? Bez słowa przytaknęła. - Potem wszystko zawisło na włosku. Wyglądało na to, że się pomyliłem... Podobnie jak Nikołaj Waleriewicz. A pani przekształciła się skokowo. Stało się jasne, że jest pani czasownikiem i pojawiło się silne podejrzenie - wykładowca pochylił się do przodu, nie odrywając od niej wzroku - że jest pani czasownikiem w trybie rozkazującym. Jest pani poleceniem, Saszo. - Nie rozumiem. - Rozumie pani. - Portnow zmrużył oczy. - Taka jest pani specjalizacja i niczego nie da się wyjaśnić. Można tylko samemu zrozumieć. Jest pani poleceniem, tworzącą częścią Mowy, konstrukcją nośną. Mówiłem, że jest pani projekcją, pamięta pani? Jest więc pani projekcją Słowa, które ma niedługo zabrzmieć. I z każdym dniem jest pani coraz bliższa oryginałowi. Jest pani fundamentem, na którym można zbudować cały świat. I nie da się tego wyjaśnić, Saszo, można to tylko zrozumieć. Saszka zamknęła oczy. Na chwilę przestała myśleć słowami. Miała wrażenie, że jej myśli są żywymi istotami, przypominającymi kolorowe, podświetlone od środka ameby. - Wszystko pani rozumie - powiedział wykładowca. - Brakuje pani doświadczenia i wiedzy. Jest pani na drugim roku... dopiero zaczęła się pani uczyć Mowy... lecz już jest pani Słowem, Saszo. Słowem, a nie człowiekiem. Poleceniem, rozkazem. Jako przyszła specjalistka jest pani niezwykle cenna. Będziemy mieć zajęcia w maju, czerwcu i przez część lipca. Codziennie. Bardzo intensywne. Zerknęła na różowy telefon. - Wszystko pod okiem pedagoga - oznajmił Portnow podniesionym głosem. Poklepał się po kieszeni, szukając papierosów. I już innym, bardzo rzeczowym tonem dodał: - Proszę wziąć ołówek i kartkę. Otwieramy aktywator. Zaczniemy od drobiazgów. *** Była jak wyrywający się do góry balon. A mały różowy telefon niczym kotwica ciągnął ją w dół i nie pozwalał polecieć. I właśnie tak, „rozdarta”, przeżyła długi dzień. Był to być może najszczęśliwszy dzień w jej życiu.

Wyszła od Portnowa przepełniona jaskrawym, urzekającym i przerażającym obrazem świata. I nosiła w sobie to uczucie do wieczora, starając się go nie roztrwonić. Olśnienie ogarniało ją i cofało się, niczym fala. Kiedy Saszka czuła się Słowem, było jej lekko, jak nigdy w życiu. Był to spokój dmuchawca, po raz pierwszy rozwianego po zielonej łące; szczęśliwa chwila bez wiatru, bez przyszłości i, co zrozumiałe, bez śmierci. Potem na powrót czuła się człowiekiem. Przypominała sobie, że na świecie jest Farit Korzennikow i co oznacza telefon na szyi. Zaciskała zęby i czekała, aż znowu ogarnie ją Słowo-odczucie i gdy to następowało, zamierała w ciepłym transie. Wieczorem zrobiło się naprawdę ciężko. Kiedy skończyła czytać moduł, położyła się do łóżka i zgasiła światło. Zamknęła oczy i pod powiekami od razu pojawiło się wspaniałe mrowisko sensów. Prawidłowości i związki. Projekcje i odbicia. Saszka co chwilę przewracała się z boku na bok. Zmięła prześcieradło i usiadła. W ciemności tykał zegar. Na ulicy Sacco i Vanzettiego płonęły latarnie. Piekielny różowy telefon leżał na biurku. A wokół unosiły się, krążyły i drażniły przeklęte ejdosy. Nie podobało się jej to określenie, jednak nie potrafiła znaleźć lepszego słowa opisującego wirujące kolorowe ameby. Gdyż ważne jest tylko to, aby prawidłowo wyrazić. Na świecie wszystko już jest. Wszystko to, co najlepsze i najwłaściwsze. Także szczęście. I czy może być coś prostszego od złapania tej złocistej ameby za ogon i wyrażenia jej prawidłowo i precyzyjnie, bez zniekształceń? Szczęście jest tym, co czuje Saszka, gdy uświadamia sobie, że jest Słowem. Szczęście jest tym, co czuje każdy człowiek, który odnalazł swoje przeznaczenie. Co może jej przeszkodzić, aby to zrobiła? Przecież może! Ludzka powłoka drażniła ją jak za ciasne ubranie. Chciała, musiała się z niej wydostać, lecz na stole leżał różowy telefon. Wstała i podeszła do okna. Uchyliła szerzej lufcik. Mało... otwarła okno na oścież. Była dość chłodna jesienna noc, wilgotny wiatr pędził chmury, odsłaniając gwiazdy i znów je zasłaniając. Klęczała na parapecie, oddychała głęboko i czuła, jak wiatr wślizguje się pod jej nocną koszulę. Chłód jest czymś wspaniałym, orzeźwia. Saszka to człowiek. - Jestem człowiekiem. Jednak jestem też czasownikiem - rzekła na głos. Nie dało się tego wytłumaczyć. Saszka, która studiowała już prawie dwa lata, przeżyła rozpad i odbudowę, została zmieniona i sama się zmieniła, przyjmowała swój nowy status bynajmniej nie rozumem, a nawet nie intuicją.

Istniała, trwała, rozciągała się w przestrzeni i czasie. Przygotowywała się do tego, aby zabrzmieć. Zrealizować się. Różowy telefon leżał na stole. Saszkę kusiło, aby go wyłączyć. A jeszcze lepiej zrzucić na bruk. Żeby się roztrzaskał. Żeby wypadła bateria, a wyświetlacz zgasł na zawsze. - Nie mogę - szepnęła. - Nie wolno mi. Nie wolno! Po postrzępionym, pokrytym chmurami niebie przemknął ciemny wicher. Cofnęła się gwałtownie; na spadzie dachu przysiadł cień, zasłaniając gwiazdy niczym chmura. - Jest bardzo późno, Saszeńko. Dlaczego pani jeszcze nie śpi? Saszka wczepiła się rękami w parapet. *** - Spokojnie. I jak najdalej od latarni, po co wzbudzać sensację... Mamy czterdzieści minut, nie będziemy tracić czasu na rozgrzewkę. Zimny wiatr zatykał usta. W dole leżała wiosenna Torpa. Ulicami, niczym korytami rzek, rozpływała się mgła i światła latarni robiły się coraz bardziej mętne. - Za mną. Nie ma sensu się spieszyć. Spokojniej. I proszę nie wstrzymywać oddechu, nie nurkuje pani w wodzie. Wylądowali na dachu sześciopiętrowego budynku. Mgła zatopiła parter i zabierała się za pierwsze piętro. - Nie zmarzła pani? - N... nie. - Chcę, żeby pani wiedziała, Saszo, że jest to nie tyle nauka, co, hm... adaptacja do powstałych warunków. Jak mawia nasz wspólny znajomy, nie należy żądać rzeczy niewykonalnych, a pani, w jej obecnym stanie, po prostu niezbędne jest rozładowanie się... realizacja... Jednak jako pani pedagog kategorycznie zabraniam pani robić to na własną rękę. I ten zakaz pozostaje w mocy! W dole dachy Torpy płynęły nad przypominającą kołdrę z waty mgłą. - Bardzo panią cenimy, Saszo. Zarówno pani pracowitość, jak i przyzwoitość. Rozumiemy, że jest pani trudno. Ale przecież pani nas nie zawiedzie, prawda?

Saszka rozpostarła skrzydła tak szeroko, jak tylko mogła. Na chwilę stała się Torpą, sennym miastem pod warstwą mgły, które wyglądało, jakby unosiło się w chmurach. - P... postaram się.

CZĘŚĆ TRZECIA

- Cześć, mamo. Przyjechałam. - Saszeńka, hura! Dzwonisz z dworca? - Nie. - A skąd? Saszka wybuchnęła śmiechem. - Jestem pod bramą. Dzwonię z budki. - Żartujesz?! - Naprawdę. Będę za minutę. - Ale z ciebie numer! Gdy otwarły się drzwi windy, mama już stała na klatce schodowej, radosna i świeża, w krótkim szlafroku. - Ale z ciebie numer! Jak grom z jasnego nieba! Terrorystka! I objęła córkę po raz pierwszy od pół roku. Saszka zacisnęła powieki. Za jej plecami drzwi windy zamknęły się i na powrót otwarły, trafiając na rączkę przewróconej walizki. I zamknęły się powtórnie. Saszka i mama stały jeszcze przez chwilę, nie wypuszczając się z objęć, po czym dziewczyna odwróciła się niechętnie i podniosła walizkę. Drzwi windy zatrzasnęły się z irytującym zgrzytem. - Słuchaj - rzekła mama, nie mogąc napatrzyć się córce - wyglądasz po prostu... świetnie. Jesteś już całkiem dorosła. Weszły do mieszkania. Mama zaciągnęła Saszkę do kuchni, posadziła za stołem i usiadła obok, nie puszczając jej ręki. Nad garnkiem unosiła się para, we wrzątku podskakiwały jajka. Mama zaglądała jej w oczy, uśmiechała się i kiwała głową.

- Jesteś już duża. Całkiem dorosła. To wspaniale, że przyjechałaś. Naprawdę wspaniale. Nie używasz komórki? - Jest jednak trochę droga - Saszka uśmiechnęła się gorliwie. - Korzystam z niej tylko w ostateczności. - Kilka razy do ciebie dzwoniłam, ale nie było zasięgu. - Tak, to się w Torpie zdarza - uśmiechnęła się szerzej. - Mały śpi? - Zasnął tuż przed twoim telefonem. Wczoraj byliśmy w przychodni i nasłuchaliśmy się komplementów. - Mama wyglądała na uradowaną. - Było nam wręcz nieswojo. Oni wszystkich straszą, przeganiają po lekarzach... A tu waga idealna, wzorcowo się rozwija... i do wszystkich się uśmiecha... Zdarza się, że dzieci w tym wieku boją się obcych, a Walka jest niczym słoneczko. Gdy widzi kogoś, od razu się z nim wita... Śpi jak suseł, je jak wilk. A jaki się z niego zrobił przystojniak... Sama zobaczysz. Mama przypomniała sobie w końcu o garnku, zdjęła jajka z ognia i włożyła je pod strumień zimnej wody. - A Walentyn pracuje. Ma teraz masę roboty... Za to są pieniążki. Nie zdajesz sobie sprawy, jak wszystko podrożało... Masz jakiegoś chłopaka, Saszko? - Skąd ten pomysł? Mama usiadła naprzeciw i dotknęła jej dłoni. - Tak mi się wydaje. Zmieniłaś się. - Po prostu dawno się nie widziałyśmy. - Opowiedz - poprosiła mama. - Dopóki mały śpi... Mamy czas. Opowiedz, jak ci się tam układa? Z kim się przyjaźnisz? Pewnie nie możesz się od chłopaków opędzić... Dorodna z ciebie dziewczyna. - Całymi dniami się uczę. Nie ma się za bardzo od kogo opędzać. - Na pewno? Ktoś tam musi ci się podobać! Nie mogę sobie nawet wyobrazić, jacy chłopcy są w tej Torpie. Porządni? - Porządni, przyzwoici... Różni. Jak wszędzie. Mówisz tak, jakby Torpa była jakąś dziurą! - Nie dziurą - mama pogładziła ją po dłoni. - Pamiętam, jak zakochałam się na drugim roku... platonicznie. Nie mogłam przestać o nim myśleć... To było jak choroba, dopadło mnie i równie szybko minęło... Ale teraz panują inne obyczaje, prawda?

- Obecnie nie posiadam żadnego życia osobistego - przyznała szczerze Saszka. Jestem zawalona nauką, sama rozumiesz. Jej rodzicielka z niedowierzaniem pokręciła głową. - Ty mój pracusiu... I zaliczyłaś już drugi rok. - Na piątkę. - Na piątkę... A może byś tak zabrała stamtąd dokumenty? Po drugim roku najwyższy czas. Na naszym uniwerku przyjmą cię z otwartymi ramionami, dowiadywałam się. - Mamo... - Saszka uwolniła rękę. Ta uparcie kręciła głową. - Sasz, puśćmy to, co było, w niepamięć. Bardzo to przeżyłaś... Nie zaakceptowałaś Walentyna. To znaczy zaakceptowałaś go, ale z grzeczności, a w głębi duszy... Ale wtedy byłaś jeszcze dziewczynką, podlotkiem. A teraz jesteś już dorosła... Przecież to widzę. I możemy o wszystkim szczerze porozmawiać. Widzisz, że jesteśmy szczęśliwi. Brakuje nam tylko ciebie... dlatego, że też jesteś naszą córką, częścią naszej rodziny i nic ani nikt nie może cię zastąpić. Wróć do domu. Proszę. Saszka poczuła, że ma sucho w ustach. Mama patrzyła na nią przez stół i uśmiechała się. - Przecież wróciłam - wymamrotała. - Masz rację, teraz wróciłam już na dobre. Mama wstała, o mało nie przewracając taboretu i objęła córkę, przytulając twarz do jej ramienia. - Twój pokój wciąż jest do twojej dyspozycji. Rozpakuj swoje rzeczy. Nam z Walą jest wygodnie w sypialni i dziecko mamy pod ręką. Chociaż teraz już śpi w nocy. Jest naszym słoneczkiem, taki spokojny i wesoły... Sama zobaczysz. W mieszkaniach komunalnych ludzie gnieździli się po cztery osoby w jednym maleńkim pokoju, a my, było nie było, mamy własne mieszkanie. Jutro pójdziemy na uniwerek... a może sama pójdziesz? Potem trzeba będzie pojechać do Torpy po dokumenty. I zabrać rzeczy, pewnie coś tam twojego jeszcze zostało? - Mhm - odparła Saszka. - Zajmiemy się tym... później. - Po co z tym czekać. Oj, zlew się zatkał... Robię zielony barszcz, jest już prawie gotowy. Masz ochotę? Trzeba tylko dodać szczaw. Wrzucony do wrzątku fajnie zmienia kolor... Czy najpierw pójdziesz pod prysznic? Rozpakujesz się? Spędziłaś noc w pociągu, jesteś zmęczona... Może się zdrzemniesz w swoim pokoju? - Wolę ci pomóc - powiedziała. - Daj, pokroję szczaw.

*** Poprzednią noc spędziła w szczęśliwym półśnie. Leżała na miękkiej półce kuszetki, słuchała stukotu kół i powoli przyswajała pociąg. Jej głowa była lokomotywą. Wzdłuż brzucha sprężyście obracały się koła, dźwięczne i pewne. Szyny w dotyku okazały się gładkie i chłodne jak marmur. Nad ranem pojawiła się na nich rosa. Saszka czuła, jak maleńkie drobinki rozlatują się, wyparowują i znowu skraplają, jak rozstępuje się mgła przed jej twarzą, a za jej plecami wiatr miota się jak psi ogon. Zielone semafory wznosiły się nad horyzontem niczym poranne gwiazdy. Zaliczyła drugi rok i odbyła tak zwaną praktykę, prawie miesiąc pomagając przy remoncie akademika. Lubiła pracować z wałkiem do malowania i rozpylaczem do bielenia; lubiła chodzić w uwalanym w farbie i tynku ubraniu roboczym. Lubiła wracać ze zdewastowanego akademika do siebie, brać prysznic i kłaść się z książką do łóżka. Przez ten miesiąc przeczytała kilkadziesiąt książek. Czytała z niewiarygodną szybkością wszystko, co wpadło jej w ręce - klasykę, pamiętniki, dzienniki z podróży, romanse

i

kryminały.

Księgozbiór

rejonowej

biblioteki

w

Torpie

został

przestudiowany i przesiany niemal przez sito. Moduł tekstowy, aktywator pojęciowy i zbiory zadań, wszystkie książki ze specjalizacji, zostały przez Portnowa i Stiercha zarekwirowane co do egzemplarza. Saszka czytała, dopóki była w stanie rozróżniać litery. Potem zaparzała sobie herbatę i przy zgaszonym świetle siadała na parapecie. Niebo gasło jak ekran. Zapalały się latarnie i było coraz trudniej oddychać. Czekała, patrząc na pobliskie dachy. Nieliczni przechodnie przyglądali jej się ze zdziwieniem. Często czekała na próżno. O wpół do drugiej w nocy, przygnębiona i rozczarowana, schodziła z parapetu i kładła się do łóżka. I zanim zapadła w sen, długo leżała, wsłuchując się w nocne szmery. Jednak od czasu do czasu - dwa albo trzy razy w tygodniu - gwiazdy nad Torpą na chwilę znikały, zasłonięte ogromnym cieniem, i na przeciwległym dachu pojawiała się ciemna postać. Zdarzało się to na styku wieczoru i nocy, gdy niebo na zachodzie jeszcze jaśniało, lecz na ulicach panował już gęsty mrok.

Wówczas Saszka, szczęśliwa do utraty tchu, zeskakiwała z parapetu na ulicę i rozpościerała skrzydła - niekiedy tuż nad samą ziemią. - Oczywiście, że może pani jechać, Saszeńko. Lecz samej będzie pani bardzo trudno i nieswojo. Najlepiej ograniczyć wizytę do paru dni i od razu uprzedzić o tym rodzinę. Robi tak wielu studentów, którzy w domu spędzają tylko kilka dni, a potem wyjeżdżają gdzieś z przyjaciółmi. Nie będzie pani przecież siedzieć w czterech ścianach. Ostrożnie, proszę tam nie stawać, dachówki są pokruszone... Latem nad miastem było duszno nawet nocą, ziemia parowała, a nad nagrzanymi przez upał dachówkami powietrze lekko drżało. Podczas krótkich odpoczynków Saszka rozciągała się na nich, chłonęła ich ciepło i patrząc w gwiazdy uśmiechała się bezmyślnie. Zdawała sobie sprawę, że podczas nocnych lotów Stierch nie tyle ją uczył, co pozwalał jej się realizować. Bardzo taktownie ją przy tym nadzorując i mitygując; poniosło ją tylko raz, gdy wzniosła się nad Torpę wyjątkowo wysoko i na własne oczy zobaczyła, że miasto jest długim, złożonym podrzędnie zdaniem, w którym z łatwością można przestawić przecinek. Przyciskając prawe skrzydło do boku, rozwijając lewe i marszcząc się z nieoczekiwanego bólu w wydrążonych kościach, Saszka zakręciła się jak bąk. Światła Torpy rozmyły się i zlały w koncentryczne kręgi. Potem także one zgasły i wpadła w posiadający wiele wymiarów świat, zimny i suchy jak skóra zrzucona przez węża. Czyjaś wola wyrwała ją z mroku i znów zobaczyła pod sobą ziemię, bardzo blisko, i rozłożyła skrzydła tuż nad ulicą. Stierch nie robił jej nawet wyrzutów. - Poniosło panią. To nic strasznego, jednak widzi pani, jak przydała się moja obecność? Uspokoiła się zaskakująco szybko. Czując się Słowem, zapominała o strachu i nawet widok przeklętego różowego telefonu nie budził w niej rozpaczy. Stierch nalegał, aby zawsze wracała do domu pieszo i wchodziła do niego drzwiami, jak porządna dziewczyna. - Nie będzie pani przecież włazić z zewnątrz przez okno, jak kot do domku dla szpaków? Przyzna pani, że to nieestetyczne? Saszka gorąco dziękowała mu za każdy nocny wypad. Nie wiedziała, jak przeżyje to lato bez lotów nad dachami Torpy.

Leżąc w pociągu, w drodze do domu, w najdrobniejszych szczegółach przypominała sobie dachówkę i rynny, gniazda wróbli i wiatromierze starego miasta; przypomniał jej się chłopiec, który kiedyś zobaczył ją przez okno. Czytał książkę o Braciszku i Karlssonie; Saszka roześmiała się i pomachała mu ręką. Pociąg mknął przez las. A ona marzyła o powrocie do Torpy. *** - Słyszysz? Obudził się! Z pokoju dochodziło ciche, niepewne gaworzenie. Mama, w biegu wycierając ręce, pospieszyła do pokoju. W drzwiach uśmiechnęła się z miną spiskowca. - Nie poznasz go. Saszka siedziała za stołem i wodziła nożem po drewnianej desce do krojenia. Naraz przypomniała sobie, jak na tym właśnie stole leżało bezwładnie niemowlę, a ona, przyciskając do ucha słuchawkę, przyswajała i wchłaniała ciszę, wyrzucając z siebie fragmenty cudzej informacji. Dobrze, że nie miała wtedy różowego telefonu. Choć i bez tego miała wówczas dość nieprzyjemności. Doszło do tego, że jadąc do domu na wakacje bez przerwy się czegoś bała. Mogła przecież zostać uznana za wariatkę, zabić człowieka albo na oczach wszystkich zamienić się w potwora. Teraz, kiedy te lęki należały już najwyraźniej do przeszłości, Saszka bała się momentu, w którym będzie musiała powiedzieć mamie o bilecie powrotnym. Leżącym w kieszeni torby. Na pojutrzejszy, wieczorny pociąg. - Już idziemy, Waleczko, idziemy, słoneczko... Przyjechała twoja siostrzyczka... Chodź, Saszeńko, przywitaj się... Mama uśmiechając się weszła do kuchni. Niosła ciemnowłosego, ciemnookiego i pyzatego chłopca o rozumnym, choć zaspanym spojrzeniu. Saszka odłożyła nóż i wstała. Ależ on wyrósł! Z robaczka zmienił się w ludzką istotę, w dziecko. Był podobny do mamy i Saszki - włosy, usta, nos. Było w nim też coś z Walentyna. Siedząc na rękach u mamy, przyglądał się siostrze z wesołym niedowierzaniem, jakby mówił: „A któż to do nas przyszedł?”. - Sasza, siostrzyczka. Sasza przyjechała. No i Waleczka poznał Saszę... - Cześć - powiedziała. Chłopiec utkwił w niej zdziwione spojrzenie - i nagle się uśmiechnął.

Teraz zrozumiała, dlaczego mama nazywa go „słoneczkiem”. Pyzata buzia jeszcze bardziej się zaokrągliła, na policzkach pojawiły się półokrągłe dołeczki. Brat patrzył na nią z nieskrywaną radością, jakby od dawna na Saszkę czekał. Jakby ją kochał. *** - Otworzymy szampana? - Walentyn wesoło zacierał ręce. - Na cześć powrotu Saszki? Mama właśnie położyła malucha, który potulnie zapadł w mocny sen. Saszka zdążyła tylko zauważyć, że mama śpiewa inną kołysankę; nie tę, którą nuciła pół roku temu i którą usypiała kiedyś córkę. Była to jakaś nowa piosenka. Minął pierwszy dzień jej pobytu w domu. Jeden z trzech. Zostały jeszcze tylko dwa, jednak ani mama, ani Walentyn, ani nawet maleńki Waleczka o tym nie wiedzieli. - Saszeńka, twoje zdrowie, córeczko. Niech wszystko ci się układa. - Mówisz tak, jakbym miała urodziny! - Przecież nie mogliśmy świętować ich wspólnie! Opowiedz, jak było? - Normalnie. Kupiłam czekoladowy tort, podobny do tego. Przyniosłam go do instytutu i zjedliśmy ze znajomymi z grupy. Napiliśmy się herbaty... - Co, nie było wina? - zapytał Walentyn z niedowierzaniem. - Nie. Nie pozwalają nam pić alkoholu. Powiedziawszy to, Saszka o mało nie ugryzła się w język. Walentyn wymienił z mamą znaczące spojrzenie. - A cóż w tym takiego dziwnego? To teraz na wielu uczelniach normalna praktyka - skłamała. - U nas w akademiku piło się na umór - powiedział Walentyn. - No właśnie! Czy to jest normalne? Walentyn znów zerknął na mamę, jednak ta nie zareagowała. Przyglądała się córce, opierając policzek na zaciśniętej pięści. - Odkąd mieszkam na stancji - rzekła Saszka, aby przerwać niezręczne milczenie - jest w ogóle rewelacyjnie. Wysypiam się. To bardzo ładna mansarda, skrzynki z kwiatami, jest nawet maleńki kominek, prawdziwy, nie ozdobny, zimą będę w nim palić... Znów ugryzła się w język, tym razem boleśnie.

- Jaką znów zimą? - zapytała mama. - Przecież tam nie wracasz? Mówiłaś, że przenosisz się z Torpy? - No tak - odparła szybko. - To znaczy... Przecież trzeba to jeszcze rozważyć, prawda? Mogą mnie tu przecież nie przyjąć, różnie może być... - Sądziłem, że to już postanowione - zauważył Walentyn. - Tak, ale przecież wszystko może się zdarzyć - zakłopotana Saszka rozgniotła widelcem kawałek tortu na talerzyku. - A jeśli jakiś ważniak zechce przenieść na trzeci rok jakiegoś krewnego i dla mnie zabraknie miejsca? Przecież to wszystko nie jest takie proste! Mama milczała. - A więc nie chcesz wyjeżdżać z Torpy? - zapytał Walentyn ostrożnie. - No... - z trudem przełknęła kawałek tortu. Tak bardzo nie w porę odbywa się ta rozmowa; tak bardzo chciała spokojnie posiedzieć, zapomnieć o troskach, a wyjaśnienia przełożyć na później... - No... Tak w ogóle... to w Torpie jest mi lepiej. Mam tam przyjaciół... Dogaduję się z wykładowcami. Podwyższyli mi stypendium. Nie wspominam już o mieszkaniu... No i w ogóle, tam jestem gwiazdą, a tu będę szarą myszką. Mama milczała. Saszka nie miała odwagi podnieść oczu. - Nie wyolbrzymiasz? - zapytał Walentyn. - Nie - przesunęła palcem po brzegu filiżanki. - Jasne, że za wami tęsknię i chciałabym tu mieszkać. Ale przez dwa lata już się przyzwyczaiłam... A nauka to nauka. Mam już dziewiętnaście lat. Szkoda byłoby zaczynać wszystko od początku. - Masz tam chłopaka? - mężczyzna uśmiechnął się zachęcająco. Saszka się zawahała. Nadarzała się dobra okazja do kłamstwa. Miłość to coś, w co uwierzą. - No... jak by wam to powiedzieć. Na to wychodzi... - A przypomnij, jak będzie się nazywać twoja specjalizacja? - Walentyn zerknął z ukosa na mamę. - Będę wykładać filozofię. - To kłamstwo Saszka przygotowała już wcześniej. - I kulturoznawstwo. Na prywatnych uczelniach. I w szkołach... profilowanych. - Czy tego właśnie chciałaś? - A co? To normalny zawód. Poza tym mogą mnie przyjąć na studia doktoranckie - starała się mówić niedbale, a jednocześnie przekonująco.

W kuchni zrobiło się tak cicho, że słychać było szmer bąbelków unoszących się w kieliszkach z niedopitym szampanem. - Jasne - rzekła mama głuchym głosem. - Położę się już... dobranoc. Wstała i wyszła z kuchni. Saszka siedziała, patrząc na niedojedzony tort. *** Otwarła oczy. W drzwiach jej pokoju stała mama, nieruchoma i milcząca. - Mamo?! - Ciii... Obudziłam cię? - Nie - odparła Saszka odruchowo. - Co się stało? Mama zrobiła krok w jej stronę. Potem drugi, krótszy. Jakby nie miała odwagi podejść bliżej. - Nic się nie stało... Wstawałam... Nie chciałam cię budzić. Śpij. Odwróciła się, żeby wyjść. W drzwiach zatrzymała się. - Przyśniło mi się... Pamiętasz, jak pływałyśmy łódką? - zapytała. - Jaką łódką? - podniosła się na łokciu. - Łódką po jeziorze... Nie pamiętasz? Były takie wiosła, jaskrawożółte, plastikowe... - Nie. Która godzina? - W pół do pierwszej. Ty zresztą nie możesz tego pamiętać. Miałaś trzy lata... Śpij już, dobranoc. I wyszła, zamykając drzwi. Saszka obróciła się na plecy. Jaka łódka? Doskonale pamiętała siebie w wieku trzech lat. Pamiętała szafki w przedszkolu i karuzelę w parku. Łódki w tych wspomnieniach nie było. Pewnie mamie rzeczywiście się przyśniło. *** O wpół do trzeciej w nocy Saszka, której nie udało się w końcu zasnąć, przemknęła się na palcach na balkon. Przekradła się między płachtami schnącej pościeli i pieluch. Zatrzymała się w podmuchach świeżego wiatru. Przechyliwszy się przez barierkę, spojrzała w dół. Pozostały jej dwa dni pobytu w domu, jednak mama o niczym jeszcze nie wiedziała.

Bardzo chciała wejść do pokoju matki, objąć ją i rozpłakać się. Chciała tego tak bardzo, że zrobiła już pierwszy krok. I zatrzymała się. Spojrzała w dół. Z łatwością przeskoczyła przez barierkę i usiadła, zwieszając nogi. Różowy telefon został w pokoju, na dywanie, obok łóżka i wiedziała, że nie zeskoczy i nie poleci nad miastem... Chociaż wieczór jest ciepły, od ziemi wznoszą się prądy wstępujące, i tam, na górze, powietrze jest o wiele czystsze i świeższe niż tu, na balkonie. Było jej żal mamy. Walentyna miała, szczerze mówiąc, w nosie. Było zresztą mało prawdopodobne, aby ojczym przejął się decyzją Saszki... A mamy żałowała tak, że nie mogła oddychać. Bolały ją żebra. Przymknęła oczy. Nie, nie poleci, nie ulegnie pokusie. Ale czy ktoś zabronił latać jej maleńkiej projekcji? Odzwierciedleniu Saszki Samochinej w lustrze sierpniowej nocy? Nie zdążyła odpowiedzieć sobie na pytanie, czy to, co robi, jest zabronione. Wszystko odbyło się wbrew jej woli. Siedziała wczepiona w barierkę balkonu i jednocześnie wznosiła się coraz wyżej nad wierzbami. Ulica ciągnęła się jak żółta linijka, paliła się co druga latarnia. Jaskrawo oświetlone reklamy wyglądały jak otwarte na oścież okna. Cień Saszki zaczął dryfować, powoli zataczając kręgi na niebie. „Siedzę na balkonie i nie latam. Niczego nie wyrażam i nie czytam zakazanych książek. Nie próbuję nadprogramowych ścieżek. Niczego nie naruszam...”. W dole, niczym ciemna plama, rozpościerał się park. Unosił się nad nim zapach trawy i świeżości; Saszka czuła go rozszerzonymi nozdrzami. Zwolniła, pragnąc jak najdłużej pozostać w tym strumieniu; smród rozgrzanego asfaltu i spalin dusił ją, zbyt przywykła do czystego powietrza Torpy. Sierpień. Morze gwiazd. Matowe, przyprószone kurzem miasto w dole. Jeden z licznych cieni Wiecznego Miasta, które umiera i odradza się co sekundę. Cień Saszki nie przestawał krążyć, a ona sama siedziała nieruchomo na balkonie, niczym zahipnotyzowana blaskiem odległych świateł. Jest Słowem. Jest czasownikiem w trybie rozkazującym... jeszcze nie... jest jeszcze człowiekiem. Dlaczego więc lata?! Uśmiech małego Wałeczki. On także jest słowem. Mama pieszczotliwie nazywa go „Słoneczkiem”...

A innych nazywają: „Durniem, kanalią, tępakiem”. I tak będzie. Ktoś mówi: „Wstawaj! Już wpół do ósmej!” A ktoś inny: „Odejdź”. Zdarzają się słowa-plewy, śmieci, i przemieniają się one w nicość, gdy tylko zabrzmią. Inne odbijają cienie, są brzydkie i żałosne, a niekiedy piękne i potężne, zdolne uratować ginącego. Lecz tylko niektóre stają się ludźmi i także wypowiadają słowa. I każdy na świecie ma szansę spotkać tego, kogo sam kiedyś wypowiedział na głos. Wstawał świt. Saszka siedziała na barierce balkonu jak papuga na grzędzie i patrzyła przed siebie niewidzącym wzrokiem. *** - Kiedy planujesz wrócić do Torpy? - Jutro wieczorem mam pociąg. Odpowiedź przyszła jej z podejrzaną łatwością. Wyglądało na to, że cień Saszki wciąż jeszcze krążył nad miastem i parkiem, gdy ona sama siedziała w kuchni i smarowała masłem kromkę białego chleba. - Jak to... jutro wieczorem?! Mama miała dokładnie taką minę, jaką Saszka bała się zobaczyć wczoraj. - I zawczasu wzięłaś bilety... na jutro?! Skrupulatnie nakładała masło na pszenną pajdę, wyrównywała i znów smarowała. - Mam dodatkowe zajęcia, także latem. Nawet podczas wakacji. - Kłamiesz - rzekła mama ostrym tonem. Saszka podniosła zdziwione spojrzenie. - Nie kłamię. Wiem, że to brzmi dziwnie. Ale to prawda. „Albo część prawdy”, dodała w myślach. Mama zamyśliła się, jakby coś obliczała. - Kiedy skończysz jeść, skocz proszę po mleko. - Mhm - z ledwo skrywaną radością położyła na talerz wymęczoną kanapkę. Zaraz. *** Kiedy wróciła, brat już nie spał. Leżał na plecach i z uwagą wpatrywał się w karuzelę z konikami, która obracała się nad łóżeczkiem. Mama sprzątnęła w kuchni i

teraz przesuwała żelazkiem po desce do prasowania. Nad niebieską dziecięcą koszulką unosiła się para. - Pojadę z tobą. - Co?! - Saszka o mało nie upuściła torby z zakupami. - Pojadę z tobą. Walia posiedzi kilka dni z małym. - Teraz... jest okres urlopowy, w instytucie nikogo nie ma. - A z kim będziesz miała te dodatkowe zajęcia? - Z wykładowcą... Mamo, poczekaj, będziesz sprawdzać, gdzie mieszkam, z kim się zadaję i jak się zachowuję? - Chcę zobaczyć na własne oczy, kto cię uczy i co się tam dzieje? - To zwykły... proces edukacyjny. Mama sceptycznie pokręciła głową. - Nie. Coś ukrywasz. Żelazko zaciekle, niczym czołg, ugniatało rozciągniętą na desce koszulkę. Mama wodziła nim wciąż po tym samym, już dawno wyprasowanym miejscu. - Początkowo nie chciałam upokarzać cię opieką, był to przecież początek samodzielnego życia, przyjaciele, przyjaciółki, chłopcy... Potem miałam, przyznaję się, co innego na głowie. A potem... Czy zastraszyli cię do tego stopnia, że boisz się przyznać? - Do czego miałabym się przyznawać? - Czy to sekta? Modlicie się tam do kogoś? - Nic podobnego! - Jadę do Torpy - rzekła mama i w jej głosie zabrzmiały stalowe nutki. - I jeśli zajdzie taka potrzeba, wszystkich postawię na nogi. Milicję, prokuraturę. Rozeznam się w sytuacji i jeśli coś jest nie tak, nie ujdzie im to na sucho. Półtora roku temu Saszka w odpowiedzi wybuchnęłaby płaczem i rzuciłaby się mamie na szyję. I prosiłaby ją, błagała, aby pojechała z nią do Torpy i uratowała, wyciągnęła stamtąd. I byłaby szczerze przekonana, że rozwścieczona mama ma władzę nawet nad Faritem Korzennikowem. - Za późno. - Co?! - Ja nie chcę niczego zmieniać, mamo. I nie pozwolę, żebyś się do tego mieszała. - Jak to?!

Mama puściła żelazko. Stało na desce do prasowania, a spod żelaznego spodu z sykiem waliła para, upodabniając je do parowozu. - A więc to rzeczywiście sekta? - Nie. Ale nie chcę niczego zmieniać. - Obiecałaś, że wrócisz! - Nie obiecywałam. - Co oni z tobą zrobili? - Nic. - Zgłoszę to na milicję. Jeszcze dzisiaj. - Co? Przecież jestem pełnoletnia. - Otruli cię? Zahipnotyzowali? Kryjecie się nawzajem? - Mamo, to trwało przez dwa lata. Niczego nie zauważyłaś?! Mama zrobiła krok do tyłu. Jeszcze przed sekundą była gotowa nacierać, walczyć, bronić się. Teraz wyglądała, jakby ktoś uderzył ją pałką w głowę. - Dwa lata - powtórzyła ostro Saszka. - Nic już się nie da zrobić. Mama patrzyła na nią jak przez mokrą szybę. Jakby zarys twarzy córki kołysał się, roztapiał i zacierał. Spod żelazka walił teraz czarny dym; Saszka z wysiłkiem oderwała je od deski. Na niebieskiej dziecięcej koszulce pozostał wypalony ślad. - Masz teraz nowe życie - kontynuowała bezlitośnie. - Nowego męża, nowe dziecko i nowe szczęście. Ja też mam nowe życie. Nie zamierzam odejść na zawsze, ale ty nie możesz mnie do niczego zmuszać. Nie próbuj wyjaśniać, co się dzieje w Torpie. Wszystko jest w porządku, możesz mi wierzyć. W pokoju zapłakało dziecko. Najwyraźniej mówiła za głośno. Mama drgnęła, jednak nie przestała na nią patrzeć. - Żałuję, że tak wyszło - rzekła Saszka, patrząc na dziurę wypaloną w koszulce. Ale nie można już tego cofnąć. Wybacz. *** - Dziewczyno! Za piętnaście minut Torpa! - Dziękuję. Nie śpię.

Jeszcze nigdy nie wracała do Torpy tak wczesnym latem. Noc była jasna, bezwietrzna. Pociąg odjechał. Saszka przeszła dziesięć metrów po peronie, po kolana we mgle. Budziły się ptaki. Autobus przyjechał punktualnie. Na ulicy Sacco i Vanzettiego zieleniły się lipy. Wtaszczyła walizkę na drugie piętro i otworzyła drzwi swego mieszkania. Postawiła walizkę przy progu. Nabrała wody do porcelanowej filiżanki i podlała powój w skrzynce za oknem. Położyła się na łóżku, przeciągnęła i zdała sobie sprawę, że wróciła do domu. Że ciemny cień, krążący nad miastem, zniknął. I że znów istnieje w jednym egzemplarzu. *** - Witajcie, studenci trzeciego roku. W Torpie pierwszy września zawsze jest słoneczny. Po raz trzeci grupa „A” zaczynała nowy rok nauki, a za oknami sali numer jeden znów było lato - zielone lipy, ciemne cienie na ulicy, upał i kurz. Portnow pozostawał wierny sobie - wymięty kapelusz, stare dżinsy i proste jasne włosy zebrane w „koński ogon”. Długie i wąskie jak ostrza okulary skonstruowane w taki sposób, aby wygodnie było spoglądać znad szkieł. - Goldman Julia. - Jestem. - Boczkowa Anna. - Obecna. Podczas sprawdzania obecności Portnow, słysząc odpowiedź, robił krótką pauzę. Niekiedy potrzebował zaledwie sekundy, aby obrzucić studenta wieloznacznym spojrzeniem. Zdarzało się też, że to spojrzenie przeciągało się do trzech czy czterech sekund. - Briukow Dmitrij. - Jestem. W auli wystraszeni studenci pierwszego roku słuchali „Gaudeamus”. Akademik, znów zasiedlony, pachniał farbą i świeżym tynkiem. - Kowtun Igor. - Jestem. - Korzennikow Konstantyn.

- Obecny. Kostia siedział obok żony Starannie ogolony, ascetycznie wychudzony i lekko przygarbiony. Gdy wszedł do sali, Saszce ścisnęło się serce; przywitali się tak, jakby nie widzieli się tylko jeden dzień i więcej ze sobą nie rozmawiali. - Korotkow Andriej. - Jestem. - Miaskowski Denis. - Tutaj! - Denis się uśmiechał. Euforia, jaka go ogarnęła, gdy Stierch dał mu zaliczenie, położyła kres długotrwałej depresji. Saszka zauważyła, że chłopak się opalił, siedzi za stołem w nonszalanckiej pozie, założywszy nogę na nogę i najwyraźniej niczego się nie boi. - Oniszczenko Larisa. - Jestem. - Pawlenko Jelizawieta. - Jestem. W czarnej podkoszulce, czarnych dżinsach i bez śladu makijażu, Liza przypominała monochromatyczną fotografię. Gładkie jasne włosy zdawały się przyklejone do głowy. - Klasztorny design - skomentował Portnow. - Brakuje tylko kłobuka. Liza to przemilczała. - Samochina Aleksandra. - Obecna. Patrzyli na siebie przez pięć sekund. Wykładowca znad okularów, Saszka wprost. Portnow pierwszy odwrócił wzrok. - Toporko Jewgienia. - Jestem! Żenia znów przytyła. Saszka odniosła wrażenie, że rysy jej twarzy straciły wdzięk. Wodziła długopisem po pustej kartce, jakby nie miała odwagi unieść głowy i spojrzeć na nauczyciela. - Świetnie! - Portnow rozparł się na krześle. - Gratuluję wszystkim rozpoczęcia trzeciego roku. W tym semestrze poważnie zabierzemy się za naukę Mowy, jako wielopoziomowego systemu wysiłków zmieniających świat, bądź powstrzymujących go od zmian.

Grupa „ A” trzeciego roku wyglądała jak kamienny ogród. Nikt się nie poruszał. Zdaje się, że nikt nawet nie mrugał. - Zabrzmiał wystrzał pistoletu startowego, jest już znana data egzaminu przejściowego, to trzynasty stycznia. Podczas egzaminu każdy z was będzie miał możliwość wykorzystać wiedzę, którą zdobył przez dwa i pół roku, oraz zademonstrować umiejętności praktyczne, wzniesione na tym fundamencie. Jeśli pomyślnie przejdziecie tę próbę, a jestem pewien, że tak właśnie będzie, czeka was radykalna zmiana sposobu egzystencji. Otrzymacie możliwość stania się częścią Mowy... Słucham, Pawlenko? - Będziemy ją wykorzystywać praktycznie? To znaczy posługiwać się Mową? - Nie. - Portnow patrzył na Lizę znad okularów. - To Mowa będzie posługiwać się wami. Są jeszcze jakieś pytania? *** Jegor stał przed tablicą z rozkładem zajęć. Przechylony na bok, przyciskający prawą rękę do piersi i chwiejący się na nogach, jakby co chwila tracił równowagę i w ostatniej chwili ją odzyskiwał. - Jak leci? - spytała Saszka, nie mając żadnych ukrytych intencji. Włosy Jegora, spłowiałe od słońca, zrobiły się jeszcze jaśniejsze. Jego ciemne piwne oczy stały się jeszcze ciemniejsze i głębsze. Długo na nią patrzył, aż straciła nadzieję na odpowiedź, jednak w końcu odpowiedział. - Byłem na zajęciach praktycznych. Właśnie je skończyłem. - Udało się? - Miałaś rację - powiedział. - Posłuchaj... Boję się. - Bzdura - odparła Saszka. - Ucz się i niczego nie bój. Wszystkiego się nauczysz, zdasz egzamin, dostaniesz dyplom i staniesz się Słowem. A może nawet podstawowym pojęciem. Podobno to zaszczyt... - Jestem czasownikiem - rzekł Jegor. - Co?! - Powiedziano mi... Irina Anatoliewna... że jestem czasownikiem w trybie przypuszczającym. Jestem: gdyby. Rozumiesz? - Tak - potwierdziła. - Wasi wykładowcy mają surowe metody. Nas przetrzymali do końca, niczego nam nie wyjaśniali.

- Ale ja niczego nie zrozumiałem - poskarżył się. - Gdybym wtedy kupił narty, wszystko potoczyłoby się inaczej? Cofnęła się o krok. - Raczej nie. Rozumiesz... I zamilkła. Pojawiła się grupka studentów pierwszego roku, wstrząśniętych pierwszymi zajęciami. W milczeniu stanęli wokół, bojąc się zbliżyć do tablicy, wyminąć budzącego grozę kalekę z drugiego roku i Starszą Studentkę, na pozór normalną, lecz tym bardziej przerażającą. - Ja też jestem czasownikiem - powiedziała. - Jednak... w trybie rozkazującym. Pewnie i tak by nam... I znów zamilkła. Nie miała ochoty ciągnąć tej rozmowy w towarzystwie wystraszonych dzieci. Zresztą i tak nie było sensu jej kontynuować. O „pętli”, w której Farit Korzennikow „zamknął” ją w celach pedagogicznych, nie rozmawiała z nikim oprócz Kostii. - Chcecie przepisać plan zajęć? Więc róbcie to szybko, bo zaraz będzie dzwonek. Wiecie, co będzie, jeśli się spóźnicie? Zaskrzypiały kreślące na papierze ołówki. Dziewczęta zaczęły szeptać. Saszka złapała Jegora za rękaw i odciągnęła na bok; znaleźli się w cieniu brązowego konia, jednak nie spieszyła się, aby rozluźnić uchwyt. - Zrozum, Jegorka, indywidualne doświadczenie jest...

środkiem do

indywidualnego użytku. Kiedy coś zrozumiesz, wiesz to na pewno, nie jesteś jednak w stanie wytłumaczyć tego komuś innemu. Komuś, kto nie posiada takiego doświadczenia... To bardzo nieprzyjemne uczucie. Wyobrażam sobie, jak musiała się męczyć Kasandra. - Nie rozumiem - odparł. - Słabo kojarzę... po lecie. - To minie... Jak zresztą wszystko. A gdzie jest ta dziewczyna, Ira, od której pożyczyłam sweter? - Oblała sesję. - Jak to?! - Zawaliła specjalizację. Podchodziła trzy razy. I nie zdała. Jak myślisz, gdzie teraz jest? - Tam, gdzie Zachar - odparła Saszka głuchym głosem. - Kto to?

- Nie pamiętasz go... A co u ciebie, Jegor? Jak się czujesz po... tym wszystkim? Jaki jest wasz wykładowca z wprowadzenia do praktyki? Znośny? - Mówisz, jakbyś była moją matką - rzekł. Uśmiechnęła się ze smutkiem. - Czy to źle? - Raczej dziwnie... Jeśli jednak jesteśmy słowami, to i tak nie moglibyśmy się ze sobą związać. - Chyba że gramatycznie - Saszka uśmiechnęła się z przymusem. Jegor spuścił wzrok. - Wybacz. Kiedy byłem jeszcze człowiekiem... myliłem się. *** Wszyscy oni przyznają się przede mną do winy, wszyscy okazują skruchę, a ja pławię się w ich wyznaniach jak w czekoladzie, myślała Saszka posępnie, leżąc w swoim pokoju na łóżku i przeglądając moduł tekstowy. Nauczyła się przeglądać paragrafy, pobieżnie przebiegać je wzrokiem, nie zagłębiając się w chaotyczny słowny jazgot. Nie mogło to zastąpić dogłębnego przyswojenia materiału, przynosiło jednak niewątpliwe korzyści. Na paragrafy nie były nałożone tak surowe ograniczenia, jak na ćwiczenia Portnowa i „próby” Stiercha i mogła przeczytać choćby cały podręcznik, co właśnie z niejakim zadowoleniem robiła. Niekiedy widziała wówczas całkiem blisko, nad głową, malowniczo wygięty fragment otaczającej planetę sfery; jasnoszarej, kipiącej ideami i znaczeniami, obrazami, wrażeniami i ich strzępami. Wszystko było przypadkowe, a jednocześnie spójne; wydawało się, że wystarczy wyciągnąć rękę, pochwycić świeży sens, uświadomić go sobie, zrozumieć, by wszystko się zmieniło, łącznie ze światem. Właśnie stąd czerpią geniusze, myślała Saszka właściwie bez zawiści. I robią to bezwiednie, intuicyjnie - wyciągają rękę i pojawia się idea... Do pierwszych w tym semestrze zajęć ze Stierchem pozostawało dziesięć minut. Zamknęła książkę i wrzuciła ją do torby. Sprawdziła, czy długopis i ołówek są na miejscu. Z westchnieniem założyła na szyję różowy futerał z telefonem. Zamknęła drzwi, wyszła na ulicę, przeszła kilka kroków w stronę instytutu... I stanęła się jak wryta.

*** Ulicą Sacco i Vanzettiego szła mama. Rozglądała się i przypatrywała numerom domów. Saszka przez dłuższą chwilę miała nadzieję, że się pomyliła, a po chodniku idzie podobna do mamy, lecz zupełnie obca kobieta. Zeszły się dwa światy o różnych biegunach. Torpa, instytut, jej transformacja, słowa i znaczenia. Mama, dom i poprzednie, ludzkie życie. Nigdy się wcześniej nie stykając, nałożyły się na siebie i dziewczynie pulsowały skronie na myśl o tym, czym to spotkanie może się zakończyć. W pierwszym porywie chciała, klnąc na czym świat stoi, podbiec do mamy i krzyknąć jej prosto w twarz: „Wyjeżdżaj! Zabieraj się stąd!”. Udało jej się jednak powstrzymać. Potem zapragnęła się ukryć. Jak struś schować głowę w piasek. Gdy zwalczyła także tę pokusę, okazało się, że nie ma innego pomysłu. Nie wiedziała, jak postąpić, a do początku zajęć pozostawało coraz mniej czasu. Już za siedem... nie, za sześć minut miała być u Stiercha... Mama zatrzymała się przed instytutem. Zbite w gromadkę studentki pierwszego roku o czymś szeptały, niemalże stykając się głowami, i co chwila zerkały w stronę okien na pierwszym piętrze. Jej rodzicielka chciała zasięgnąć u nich informacji i jednocześnie bardzo chciała usłyszeć, o czym rozmawiają. Saszka ją rozumiała; niekiedy wystarczy posłuchać przypadkowej rozmowy, aby wyrobić sobie o czymś zdanie. Mama przestąpiła z nogi na nogę. Czuła się zagubiona i było jej głupio; długo nie mogła zdecydować się na wyjazd do Torpy. Nie wiedziała, czego się spodziewać, a zobaczyła tylko małe prowincjonalne miasteczko, dziwne, lecz niezwykle malownicze, trzypiętrowy budynek instytutu i normalne na pierwszy rzut oka dziewczęta, co prawda wyraźnie czymś zaniepokojone, lecz czy mało powodów do niepokoju mogą mieć młodzi studenci na początku września? - Przepraszam, dziewczyny, uczycie się tutaj? Studentki odsunęły się od siebie. - Tak - odparła z niepokojem wysoka postawna dziewoja w bardzo skąpym, niemal plażowym stroju. - Znacie może Saszkę Samochinę? - A na którym jest roku? - Na trzecim. Dziewczyny spojrzały po sobie.

- Na razie nie znamy jeszcze nikogo z trzeciego roku... Prawie nikogo. Jesteśmy dopiero na pierwszym... - Rozumiem. Przepraszam. I nie pytając więcej, zdecydowanym krokiem ruszyła w kierunku wejścia do instytutu. Złapała za klamkę. I weszła do budynku. Saszka wbiegła w zaułek, wypadła na podwórze i popędziła w stronę akademika. Żeby tylko był u siebie, żeby tylko... Zabębniła pięściami w drzwi pokoju z numerem „trzy”. Właśnie ten dwuosobowy pokój na parterze został w poprzednim semestrze udostępniony nowożeńcom, Kostii i Żeni. - Proszę wejść! - rozległ się niezadowolony głos. Do początku zajęć ze Stierchem pozostawały trzy minuty. Na szyi kołysał się różowy telefon. - Saszka? Odwróciła się. Kostia szedł korytarzem, niosąc dwie parujące filiżanki. - Potrzebuję pomocy - rzekła bez wstępów. - Pięć po dwunastej mam praktykę. A przed chwilą przyjechała mama. - Mama?! - Zabroniłam jej... Przyjechała bez uprzedzenia... I co ja mam teraz robić?! Idź teraz do Stiercha, bardzo cię proszę, a ja pójdę za ciebie... Postawił filiżanki na podłodze i spojrzał na zegarek. - Miałem wchodzić zaraz po tobie. Za pięć pierwsza... I nie odwracając się ruszył biegiem w stronę wyjścia. Drzwi pokoju otwarły się i wyjrzała Żenia w szlafroku. Wyglądała na rozespaną. Wytrzeszczyła oczy. - Samochina?! - Kostia zaparzył herbatę - rzekła Saszka, pokazując wzrokiem filiżanki. I zrejterowała. *** Mama stała w westybulu, z niedowierzaniem patrząc na brązowego jeźdźca pod szklaną kopułą. Kopuła rozświetlała się, gdy wychodziło słońce, i gasła, gdy zakrywała je przypadkowa chmura. - Cześć, mamo. Odwróciła się jak oparzona.

- Saszka? Wyglądała na zakłopotaną. Czuła się skrępowana, a jednocześnie bardzo się cieszyła, że widzi córkę. - Kogo tu szukasz? - Ciebie - mamie zaróżowiły się policzki. - Coś się stało? - Nie... ja po prostu... - Więc postanowiłaś jednak sprawdzić, czego mnie tu uczą? - Nie - zakłopotana odwróciła oczy. - Po prostu... chciałam cię zobaczyć, to wszystko. - Więc chodźmy do mnie. Studenci przyglądali im się ze zdziwieniem. Saszka wyprowadziła mamę z instytutu i powiodła dalej, przez ulicę i obok kamiennych lwów. Otwarła dolne drzwi jasnym kluczem i górne - ciemnym. - Wejdź. Mama obrzuciła wzrokiem maleńkie, przypominające domek dla lalek mieszkanko, zabytkowe biurko i powój za oknem. - Widzę, że nieźle się urządziłaś. - Rozgość się - Saszka starała się mówić niedbałym, spokojnym tonem. Odpocznij po podróży. Dojechałaś bez przeszkód? - Córeczko, zrozum... Zamilkła raptownie. Córka patrzyła na nią otwartym, szczerym spojrzeniem, nawet nie próbując jej pomóc. - Nagadałyśmy sobie... tyle... Wiem, nie chciałaś, żebym przyjeżdżała. Ale ja po prostu nie mogę żyć z tym wszystkim, co sobie powiedziałyśmy. Saszka starała się zbagatelizować sprawę. - Mamo, to tylko słowa. Co one są warte? La-la-la, bla-bla-bla... Wygadałyśmy się i zapomnijmy o tym. Wybacz, ale muszę iść na zajęcia. Tu masz czajnik, herbatę, ciastka... kefir... Poczekaj tu na mnie, dobrze? Mama odprowadziła ją wzrokiem. Saszka dopiero teraz zauważyła, jakie ma czerwone, zalęknione i zaszczute oczy. ***

Wpadła na ganek instytutu, truchtem wbiegła na trzecie piętro i wyżej, na poddasze. Zatrzymała się przy okrągłym zakurzonym okienku i zamyśliła. Czym grozi przyjazd mamy? Tak ogólnie to niczym. Chyba. Saszka nie naruszyła żadnej z zasad ustanowionych przez Korzennikowa. Może tylko opuściła zajęcia ze Stierchem, który zawsze sam układał plan spotkań i bardzo przejmował się samowolą studentów... nie miał jednak w zwyczaju pisania raportów z byle powodu. Ostatecznie wyjaśni mu sytuację, to w końcu siła wyższa. Postąpiła właściwie, wyprowadzając mamę z instytutu. Jednak, teoretycznie rzecz biorąc, co mogła tam zobaczyć? Coś kompromitującego? Kulawych, ułomnych studentów drugiego roku? Ale czy niepełnosprawni nie mają prawa do wyższego wykształcenia?! Instytut był spowity gęstą warstwą informacyjnej waty. Przez dwa lata Saszka doskonale się o tym przekonała. Warstwą ochronną namacalnej prowincjonalnej codzienności. Przypadkowa osoba niczego nie zauważy. Na przykład mama Kostii przyjechała na wesele i nie zauważyła niczego niezwykłego. Koledzy z roku, wykłady, sesja. Miłość i ślub. Trudno wydębić mieszkanie u kierowniczki. Pasiaste materace w akademiku. Studencka stołówka... Podobna informacyjna pustka stopniowo, zagęszczając się z każdym rokiem, otaczała każdego, kto trafiał tutaj na dłużej. Mówił po prostu zwyczajnym tonem: „Studiuję w Torpie”. I nikt się nim nie interesował. Czyżby mało było na świecie czyichś znajomych i krewnych, którzy żyją, choć jednocześnie jakby nie istnieli. Którzy całymi latami nie piszą i nie dzwonią i nikogo to nie martwi, bo przecież oni gdzieś tam są... Westchnęła spazmatycznie. Przyjazd mamy jest sytuacją nietypową. Nikt nie oczekiwał takiego obrotu spraw. To oczywiście nic strasznego... Jednak mama powinna już dzisiejszego wieczoru wrócić do domu! Czas mijał. Kostia siedział w sali numer czternaście u Stiercha. Byle tylko nie zawalił zajęć... pierwszych zajęć w roku. O nic nie zapytał, po prostu na nie pobiegł aby wyręczyć Saszkę. A mama? Ścisnęła w dłoni różowy futerał telefonu. Gdyby mamie przyszło do głowy ukradkiem wyjść z mieszkania i zjawić się w instytucie z inspekcją, zobaczyłaby ją przez okrągłe okienko.

Minutę przed swoim terminem zeszła pod drzwi sali wykładowej. Wyszedł Kostia; Saszka wpiła się wzrokiem w jego twarz, próbując zorientować się, czy wszystko w porządku, udało się, upiekło? Chłopak się uśmiechał. - Ok. - Dziękuję - wyszeptała gorąco i, przytrzymując na szyi futerał z telefonem, weszła do sali. - Dzień dobry, Nikołaju Waleriewiczu, przepraszam, że przestawiłam kolejność zajęć, to moja wina, ale sprawa wygląd tak... - Spokojnie, Saszeńko, po co się tak gorączkować... To nic strasznego, zajęcia z Kostią były całkiem udane. Proszę jednak więcej tego nie robić... Co się stało? Saszka usiadła na krześle. Splotła palce. - Mama przyjechała do Torpy. Stierch uniósł brwi. Jego trójkątna twarz pozostawała niewzruszona, jednak od razu wyczuła, że nowina zrobiła na nim znacznie większe wrażenie, niż przypuszczała. - Dzisiaj wyjedzie - powiedziała szybko. - Odprowadzę ją. - A dlaczego... nie orientuje się pani? - Pokłóciłyśmy się latem, przed moim wyjazdem. Ona.. no... wydawało mi się, że ją przekonałam, ale ona bardzo chciała, żebym rzuciła... przeniosła się... - Saszka opuściła wzrok. - A po co konkretnie przyjechała? Nie mówiła? - Chce się przekonać, że nie zostałam wciągnięta do jakiejś sekty - przyznała po chwili milczenia. - Dziwne - rzekł Stierch w zadumie. - Jesteście w bliskich relacjach? - Tak. To znaczy nie. To znaczy... Panują między nami różne relacje... panowały. Ona wyszła za mąż, urodziła dziecko. - Wiem, wiem... Saszeńko. Nie powinna się pani niepokoić ani jej obrażać. Może ją pani poznać z Olegiem Borysowiczem, ze mną... Z innymi wykładowcami... Niech zwiedzi instytut... Jednak im prędzej opuści instytut, tym lepiej dla niej i dla pani. - Aha - odparła. - Mam do pana jeszcze jedno pytanie, Nikołaju Waleriewiczu. - Słucham? - Czym jest czasownik w trybie przypuszczającym? - Ma pani na myśli Jegora Dorofiejewa?

- Tak. Wykładowca w zadumie dotknął ostrego podbródka. - To dość rzadka specjalizacja... Wszystkie czasowniki są szczególnie cenne, jednak tryb przypuszczający ma swoją specyfikę. W Mowie są to projektowe konstrukcje, odkrywające cały wachlarz możliwości... O ile rozumiem, rozstała się pani z Jegorem? Saszka zmarszczyła brwi. - Czy to ważne? Przeciągnął się, poruszając złożonymi skrzydłami. - Sądzi pani, że to nie moja sprawa? Jak pani uważa. Przypomnijmy więc sobie stopniowe wewnętrzne transformacje... - Tak, rozstaliśmy się - wycedziła. - I nic nas już nie łączy. - Denerwuje się pani - Stierch westchnął. - Niepokoi panią sytuacja z mamą... No dobrze, wyjaśnię to pani. Czasowniki w trybie przypuszczającym są bardzo podatne. Takie nieokreślone... Zdarza się - kiedy nabierają kształtu - że taki człowiek, szczególnie, gdy jest jeszcze młody, może stać się cieniem innego czasownika. Czasownika w trybie rozkazującym. Polecenie tworzy matryce, a przypuszczenie się w nie wpasowuje. Jak pieczątka i lak, jak forma i wosk, jak dwa łańcuchy DNA... W ten sposób przypuszczenie żyje i postępuje tak, jak świadomie bądź podświadomie chciałoby tego polecenie. Saszka rozdziawiła usta. - Powiedziałem, że jest to „możliwe”. Nie twierdzę, że jest to „reguła”. Jedno jest pewne: chłopiec zakochał się w pani, kiedy było to pani potrzebne, i rzucił, kiedy było to pani na rękę. - Nie chciałam, żeby mnie rzucił! Wręcz przeciwnie, nasz związek był dla mnie bardzo ważny! Bo właśnie wtedy... - Doskonale to rozumiem. Nie chciała pani tego. Jednak taka była potrzeba. Pani musiała być wtedy sama. Długo potem milczała. Milczał również Stierch, nie poganiając jej. Przeglądał czasopismo i pocierał podbródek. Jeszcze przed rokiem Saszka zapewne załamałaby się, słysząc coś takiego. Starałaby się w to nie uwierzyć. Ogarnęłaby ją rozpacz. Teraz uświadomiła sobie, że jest absolutnie spokojna. Jakby to, co mówił Stierch, wiedziała już wcześniej albo przeczuwała.

- Czy jest pan pewien, Nikołaju Waleriewiczu, że miałam na Jegora wpływ? - Takiej pewności nie mam - spojrzał jej prosto w oczy. - Nie mogę jednak wykluczyć takiej ewentualności. - Więc... jak wpłynie to na jego los? - Już dawno uwolnił się od pani wpływu. Rozmawiałem z jego wykładowczynią z wprowadzenia do praktyki. Zasięgała mojej porady. To zdolny student o bardzo złożonej osobowości. Niestety, zarazem nie jest zbyt pracowity. Powinien bardziej przykładać się do nauki. Ma duże zaległości z pierwszego roku. - Będzie się uczył - rzekła Saszka zdecydowanym tonem. - Porozmawiam z nim. *** Mama siedziała za biurkiem - na tym samym miejscu, na którym lubiła spędzać czas Saszka, częściowo odwrócona do okna. Jej twarz niczym kartonowy obrys odcinała się na tle różowego światła zmierzchu. Saszka zatrzymała się w progu. Miała przez chwilę wrażenie, że mama jest woskową muzealną figurą, znieruchomiałą przy oknie. Nawet jej oczy pozbawione były blasku. - Mamo? Mama obróciła głowę. - Tak tu pięknie... Ulica, domy... Te latarnie... malownicze... Skończyłaś zajęcia? - Tak. - A co robiłaś? - A co zwykle robią studenci? Podręczniki, notatki... Zejdźmy do restauracji na obiad. - Nie jestem głodna. Napiłam się herbaty, umyłam filiżankę... Widzę, że dbasz o porządek. Bardzo przyzwoite mieszkanie - mówiła to, patrząc na córkę i jednocześnie obok niej. - Dzwoniłaś do domu? - Tak... wszystko w porządku, chociaż Wali jest oczywiście ciężko... Ma problemy w pracy, dużo opuszcza... ten urlop wziął bardzo nie w porę. Ja też bardzo to wszystko przeżywam. Saszka wzięła głęboki oddech. - Wróć od razu do domu. Odprowadzę cię.

- Sania... - Przecież przyjechałaś, żeby się dowiedzieć, jak mieszkam i jak się uczę? Teraz już wiesz. Mieszkam normalnie, uczę się dobrze. A może chcesz przeprowadzić gruntowną inspekcję? - Sania... - mamie drgnął głos. - Przestańmy się już kłócić - powiedziała zdecydowanym tonem. - Zapomnij o wszystkim, co powiedziałam. To bzdury, tylko słowa. Powinnaś wyjechać jeszcze dzisiaj, bo... mało to może się wydarzyć, kiedy są tam sami? Mama westchnęła głęboko. Nie pozwalając jej wtrącić słowa, Saszka podniosła z podłogi sportową torbę. - Idziemy. Zanim dojdziemy do dworca i kupimy bilety... Zanim zjemy w kafejce kolację... Mama ze smutkiem, lecz zdecydowanie pokręciła głową. - Już podjęłam decyzję... Wracasz ze mną. Saszka upuściła torbę. - Jeśli jeszcze tego nie zauważyłaś, ja tu studiuję. Mam jutro zajęcia! - Kogo ty chcesz oszukać? - spytała cicho mama. - Jakieś niekończące się, niezwykle trudne zajęcia, dodatkowe latem... tylko po to, aby wykładać filozofię na jakiejś podrzędnej uczelni? Saszka uświadomiła sobie, że jest naprawdę niedobrze. Zbyt mocno uwierzyła w informacyjny „szum” rozpętany wokół instytutu i wszystko, co było z nim związane. Spokojna logika mamy sprawiła, że poczuła się kompletnie bezbronna. - To wszystko moja wina, Saszeńko. Ale jesteś moją córką. Nie zostawię cię tutaj. Nie wiem, co się tutaj dzieje, ale brzydko mi to pachnie. I nie życzę sobie, żebyś miała cokolwiek wspólnego z Torpą. Jeśli będzie trzeba, wynajmę adwokata. Albo lekarza.

Albo...

w

ostateczności

sprzedam

mieszkanie,

wyciągnę

wszystkie

oszczędności z konta, bo jeśli wpadłaś w tarapaty, na pewno cię z nich wyciągnę! Na szyi Saszki zaterkotał różowy telefon. Po raz pierwszy słyszała, jak dzwoni. „Mieszkały u babci dwie wesołe gęsi”. Głośno, ostro, przenikliwie. Mama zamilkła. Spojrzała na córkę ze zdziwieniem. - No, odbierz... Co z tobą?

Stało się to, co miało się stać. Opierając się o brzeg biurka, podniosła telefon do ucha. - Halo. - Sasza! Sasza, mówi Walentyn! W podniesionym głosie brzmiało przerażenie. - Jest tam mama? U ciebie? Nie mogę się do niej dodzwonić! - Jest - powiedziała. A właściwie próbowała powiedzieć. - Halo? Słyszysz mnie? - Tak. Jest tutaj. - Daj jej słuchawkę! Zdrętwiałymi palcami zdjęła z szyi różowy sznurek i przekazała mamie słuchawkę. - Halo, Wala? Rozładował mi się... Co... Co?! Saszka wpiła się obiema rękami w biurko. - Było dziewięć! Jedną zjadłam jeszcze wczoraj... Tak... O Boże, jak mogłeś... dziewięć, policz, powinno być dziewięć tabletek... Mama sapała spazmatycznie. Jej twarz zbielała w świetle zmierzchu za oknem. Saszka zacisnęła powieki. - Dziewięć - mówiła mama urywanym głosem. - Przeliczyłeś? Dziewięć... Dokładnie. Tak, zażyłam je, na pewno! Zostało dziewięć. Jesteś pewien? Mój Boże... Westchnęła chrapliwie. Głęboki wdech - wydech. Potem jeszcze raz. Walentyn mówił coś do słuchawki, szybko, niewyraźnie... - Uspokój się - rzekła mama w końcu. - Zaraz wyjeżdżam... Uspokój się... przecież wszystko dobrze się skończyło. Tak właśnie powiesz lekarzom z pogotowia... To nauczka dla nas obojga... To ja je zostawiłam... Nie sądziłam, że dosięgnie do półki... Już dobrze, po strachu, czekaj, będę rano... Kocham cię. Różowy telefon upadł na łóżko. Mama usiadła obok i zrobiła się wiotka, jak wiosenna zaspa. - Mały dobrał się do pudełka z tabletkami nasennymi. Są takie kolorowe, wiesz, jak to tabletki... I zaczął je wyjmować, jedna za drugą. I wpychać do buzi... Na szczęście zauważył to Walentyn... nie wiedział, ile ich było i od razu wezwał pogotowie... Na szczęście mały nie zdążył. Po prostu nie zdążył. Na szczęście... Wyjeżdżam, Saszo, od razu...

*** Saszka kupiła bilet na wagon sypialny. Odmówiła wzięcia od mamy pieniędzy. W dworcowym bufecie kupiły parówki, dwie porcje sałatki z kapusty i dwa gorące aromatyczne pirożki. Mama jeszcze dwa razy dzwoniła do domu - z telefonu Saszki. Waleczka czuł się znakomicie, lekarze z pogotowia zwymyślali ojca za niedbalstwo i potwierdzili, że chłopcu nic nie grozi. „Skończyło się na strachu i rozwolnieniu” - próbował żartować Walentyn. Wyszły z mamą z budynku dworca na peron i usiadły na ławce. Noc była ciepła, z powiewami chłodnego wiatru, zapachem trawy i wilgoci - jesienna i jednocześnie letnia. - Jak wrócisz do domu? Tak późno? - Jeździ tu w obie strony dużo samochodów - powiedziała Saszka możliwie przekonującym tonem. - Pewnie drogo. - Bez obaw, normalnie. Nie martw się o mnie, jestem już dorosła. I spróbowała się uśmiechnąć. Wstrząsały nią dreszcze i próbowała je stłumić. Strach nie chciał przechodzić. Wszystko dobrze się skończyło, jak zapewniała co chwilę mama, jednak telefon wisiał na szyi i na jego wyświetlaczu powoli obracał się stylizowany globus. Strach, unoszący się nad światem. „Nie da się żyć w świecie, w którym pan jest! Nie da się żyć w świecie, w którym mnie nie ma... Choć zdaję sobie sprawę, że trudno się pogodzić z moim istnieniem”. Cykały świerszcze. Przetoczył się pociąg towarowy, zagłuszając wszystkie dźwięki, lecz gdy tylko ucichł łoskot, znów odezwały się świerszcze. - Miałaś rację - rzekła mama. - Jestem im potrzebna... Jakbyś to wyczuła. „Mało to się może tam pod twoją nieobecność wydarzyć”... Saszka spuściła wzrok. - Wygląda na to, że wykrakałam. - Nonsens. - Ale wszystko dobrze się skończyło - nerwowo dotknęła telefonu na szyi. - Na szczęście.

Do pociągu zostało czterdzieści minut. Mama mówiła krótkimi, oznajmującymi zdaniami. - Bardzo przyjemne miasto. Nie przypuszczałam, że jest takie stare. Dziwne, że nikt o nim nie wie. Chociaż jest tu biuro turystyczne. Widziałam je, w kiosku sprzedają pamiątkowe widokówki. Przyjechał podmiejski skład elektryczny. Otwarły się drzwi; wysiadły kobiety z dużymi kraciastymi torbami. Wsiadł staruszek z owiniętą w futerał kosą. Pociąg ruszył i skrył się we mgle. Zmienił się semafor. W mroku zajaśniały trzy jaskrawe reflektory - do stacji zbliżał się pociąg dalekobieżny. - Mamusiu - powiedziała szeptem Saszka. - Nie zostawiaj ich samych na długo. W ogóle nie zostawiaj ich samych. Bądź z nimi. Nic mi się nie stanie. Przyjadę... na wakacje. Pociąg się zatrzymał. Zazgrzytały zamki, po kolei otwierały się drzwi i na peron wyszły konduktorki, nie wypuszczając na zewnątrz ciekawskich pasażerów. - Stoimy pięć minut! Tylko pięć minut, proszę nie wychodzić z dziećmi! I zbytnio się nie oddalać! Jegomość w spodniach od dresu i podkoszulce rozejrzał się po peronie, westchnął pełną piersią, wymamrotał: „Co za powietrze!” i od razu zapalił papierosa. Mama podała bilet pulchnej konduktorce w kolejowym mundurze. Ta kiwnęła głową. - Proszę wsiadać... Miejsce numer piętnaście. Saszka weszła do środka razem z mamą. Na minutę zanurzyła się w zapach, życie i chaotyczność wagonu. Tyle że tym razem pociąg był obcy, przelotny i ten chwilowy byt zaraz ruszy dalej, a ona zostanie... Znów wyszły na peron i zatrzymały się, jakby nie wiedząc, co jeszcze powiedzieć. - Za minutę odjazd - powtórzyła konduktorka. - Proszę zająć miejsca. Wtedy Saszka objęła mamę za szyję, jak w dzieciństwie. - Bardzo cię kocham, mamusiu. Przeklęty różowy telefon, który znalazł się między nimi, wbijał się jej w pierś. - Odjazd! Ej, proszę wsiadać! Nie puszczały swoich rąk. Nie mogły rozewrzeć palców.

- Proszę pani! Pociąg już rusza! - Kocham cię - szeptała Saszka, dławiąc się łzami. - Kocham cię... Do zobaczenia! Pociąg ruszył. Pobiegła za nim, machając ręką, i udawało jej się długo nie pozostawać w tyle. Mama machała z otwartego okna w korytarzu. Saszka widziała jej rozwiane na wietrze włosy. Pociąg nabierał prędkości, a ona pędziła za nim ile sił w nogach, a mama, mocno wychyliwszy się z okna, wciąż jej machała i krzyknęła: „Do widzenia!”. I w tym momencie skończył się peron. Okna odjeżdżającego pociągu zlały się w jedną smugę, wraz z twarzami pasażerów. Ucichł stukot kół, przemieniony w oddalający się szum. Saszka odprowadzała pociąg wzrokiem, póki było widać jego światła. Wtedy zrobiła jeszcze kilka kroków na drżących nogach i usiadła na szynach. *** - Sasza? Wysoko na niebie świecił się księżyc. Nad Saszką stał Farit Korzennikow. - Późno już. Jutro zajęcia. Idziemy? - Farit, proszę... niech mi pan da spokój. - Weź się w garść. Trzeba jakoś wrócić do miasta, jest środek nocy, zimno. Idziemy. Mówił tak spokojnym i rozkazującym tonem, że nie była w stanie stawiać oporu. Wstała i powłócząc nogami poszła za nim. Obcasy pantofli przekrzywiły się, fleki odpadły. Buty były do wyrzucenia. No i czort z nimi. Korzennikow otworzył przed nią drzwi białego nissana. Saszka jak zwykle skuliła się na fotelu. - Nie zmarzłaś? - Dlaczego, Farit? Czy zrobiłam coś nie tak? Coś naruszyłam? Za co?! - Nie byłaś w stanie samodzielnie rozwiązać problemu. Przyznaję, że nie jest to twoja wina. No, może prawie. Ale przecież dziecko też nie połknęło tabletek, jedynie się bawiło. To tylko strach, Saszo. Generał-strach. Imperator-strach, kształtujący rzeczywistość. Zapnij pasy.

Samochód wyjechał na szosę. Po obu stronach drogi ciągnął się las. Znaki drogowe wynurzały się w świetle reflektorów i znikały z tyłu - rozmazane plamy białych świateł. - Strach jest projekcją niebezpieczeństwa, prawdziwego lub pozornego. To, co nosisz na szyi, jest tylko strachem pozornym, nawykowym... jak nawykowe zwichnięcie. Nic się nie stało. Jednak wierzysz w nieszczęście i przeżywasz te minuty jak prawdziwą tragedię. - Boję się, gdyż pan mnie tego nauczył. - Saszka zacisnęła palce na telefonie. - Nie. Potrafiłaś to i bez mojej pomocy. Wszyscy to potrafią. Ja jedynie skierowałem twój strach w cel, jak strzałę. - I trafił pan w niego? - Tak. Obróciła głowę. Korzennikow patrzył na drogę, strzałka szybkościomierza dochodziła do stu dwudziestu kilometrów na godzinę. - Ci studenci pierwszego roku... Czy jakoś ich wybieracie? - zapytała powoli. - Tak. - Więc także teraz żyją gdzieś uczniowie... żołnierze... albo studenci... których strach nakierowujecie na cel? Którzy wypełniają wasze zadania, zbierają monety? - Tak. - Nie żal ich wam? - Nie. Są Słowami i powinni realizować swoje przeznaczenie. - A inni ludzie? Czy oni... - Różnie. Przyimki, spójniki, wykrzykniki... wulgaryzmy - Korzennikow się uśmiechnął. - Na każdym człowieku leży cień słowa, lecz jedynie Słowo w całości, precyzyjnie wpasowane w tkankę materialnego świata, jest w stanie wrócić do swych źródeł, wyrosnąć z bladej projekcji i przemienić w oryginał. - I narzędziem, które to sprawia, jest strach? - Saszo! - kurator zwolnił na zakręcie. - Od dawna uczysz się nie dlatego, że ktoś cię do tego zmusza, lecz dlatego, że cię to interesuje. Skosztowałaś już tego miodu. Wiesz, co oznacza bycie Słowem. Saszka milczała do samej Torpy. W końcu pod kołami zastukały kostki brukowe Sacco i Vanzettiego. Samochód zatrzymał się przed gankiem z kamiennymi lwami. Płonęły latarnie, nie paliło się jednak ani jedno okno. - Dziękuję - powiedziała zgaszonym głosem. - Do widzenia.

I otworzyła drzwi. - Saszo? Znieruchomiała. - Oddaj telefon. Odwróciła się powoli. W okularach kuratora odbijała się latarnia, przez co wydawało się, że patrzą na nią rozpalone do białości oczy. Zesztywniałymi palcami zdjęła z szyi różowy sznurek. Korzennikow zważył telefon w dłoni. - Rozumiesz, co oznacza bycie Słowem? Czasownikiem w trybie rozkazującym? Zdajesz sobie sprawę, co to oznacza? Saszka milczała, nie mogąc wykrztusić słowa. - W porządku - niedbale wrzucił komórkę do schowka. - Dobranoc, Saszo. I odjechał. *** - Masz wolną chwilę, Jegor? W stołówce panował gwar i szczęk naczyń. Roznoszono gorący barszcz, w którym pływały, niczym białe przecinki, wysepki śmietany. Saszka poczekała, aż chłopak skończy jeść. Kiedy w tłumie znajomych z roku szedł w stronę drzwi, wyciągając papierosy, zagrodziła mu drogę. - Zaraz będę - rzekł Jegor do kolegów. Poszli

do

holu.

Przy

kopytach

brązowego

konia

siedzieli

rzędem

pierwszoroczniacy. Pociągnęła go dalej, do głębokiej okiennej niszy. - Jest sprawa... Masz problemy z praktyczną specjalizacją? - Nie powiedziałbym... To znaczy oczywiście idzie mi jak po grudzie, ale wszyscy są w tej samej sytuacji. - Inni mnie nie interesują - rzekła ostrym tonem. - Jesteś czasownikiem w trybie przypuszczającym. Jesteś unikalny. Jeśli nie będziesz uczył się ze wszystkich sił... domyślasz się, co się stanie? Jegor patrzył na nią pustym, nieruchomym wzrokiem. - A ty co, nie rozumiesz, o czym mówię? - Rozumiem. Powtarzają nam to samo na każdych zajęciach. Jeśli nie zawiążesz sznurówek, wywrócisz się. Jeśli nie będziesz jadł kaszy, wyrośniesz na nieudacznika. - Jegor...

Zamilkła zrezygnowana. Chłopak najwyraźniej przeżywał najtrudniejszy okres informacyjnej przemiany. Prawie rozpadł się jako osobowość, jednak nie ukształtował się jeszcze jako Słowo. Przypomniała sobie samą siebie sprzed roku; mniej więcej wtedy się poznali: Jegor, pewny siebie, silny i dobry człowiek, który wyciągnął z rzeki kolegę z roku, i Saszka, która często zastygała w pół ruchu, ze wzrokiem wbitym w jeden punkt, i była pewna, że zawali zaliczenie z praktycznej specjalizacji. Wzięła Jegora za rękę. Jeszcze chwila i przyswoiłaby go, uczyniła częścią siebie. Powstrzymała się jednak, przypominając sobie własne gorzkie doświadczenia. *** Saszka zaniosła do zmywarki tacę z brudnymi naczyniami. Kostia odsunął stertę talerzy, zwalniając miejsce na długim stole. Skinęła z wdzięcznością głową. - Nie pomożesz mu - powiedział Kostia. - I nie zaprzątaj sobie tym głowy. To ich sprawa, niech się uczą. Tak jak my. - My sobie pomagaliśmy - zauważyła cicho. - Jesteśmy na tym samym roku. A oni... on nigdy cię nie zrozumie. Jeszcze na to za wcześnie. Ruszył ku wyjściu ze stołówki, a Saszka pomyślała, że ma rację. Są rzeczy, których nie da się wytłumaczyć. Czyż nie to właśnie od samego początku wbijali im do głów Portnow i Stierch? *** Jesień przyszła w połowie września, nastały ostre chłody. Deszcz nie przestawał padać do pierwszego śniegu. Saszka paliła w maleńkim kominku w swoim pokoiku węglem z papierowej paczki i drwami kupionymi na targu. Drewno potrzaskiwało, sypiąc iskrami, a ona całymi godzinami siedziała przed kominkiem z książką na kolanach. Kładła się spać przykrywając prześcieradłem, w środku nocy naciągała na siebie kołdrę, a nad ranem często budziła się z zimna i spazmatycznie ziewając wkładała kurtkę wprost na nocną koszulę i rozpalała kominek. Nad dachem unosił się dym. Sypał pierwszy śnieg, kładł się na głowy kamiennych lwów i pokrywał Torpę. *** - Mamo?

Telefon gospodyni stał na półeczce, na parterze przy drzwiach wejściowych. Był to stary aparat z wysokimi, „rogatymi” widełkami. Saszka oparła się ramieniem o ceglaną ścianę. - Halo! Mamusiu! Słyszysz mnie? - Cześć, Saszeńka... Bardzo się cieszę, że dzwonisz. Daleki głos. Rozmyślnie rześki, wręcz beztroski ton. - Co z małym? - W porządku. Trochę kaszle... Latem próbowaliśmy go hartować, ale średnio nam to wyszło... Zawsze coś stawało na przeszkodzie. A poza tym wszystko w porządku. Chcemy zmienić w twoim pokoju tapety. Bo na stare już po prostu wstyd patrzeć. Być może pójdę do pracy, na pół etatu... Oczywiście nie teraz, za jakieś pół roku. Stęskniłam się za pracą. Możemy wynająć opiekunkę... Mówiła lekko, jednak to nie słowa, lecz ton miał przekonać Saszkę, że mama jest całkowicie spokojna, zrównoważona i łagodnie obojętna. Wyobrażała sobie, jak stoi ze słuchawką nad kuchenką, miesza mleczną kaszkę w garnuszku, uśmiecha się i mówi, mówi... Przymknęła oczy. Słuchawka rozgrzała się, przejmując ciepło jej policzka. Drży membrana, zmieniając głos w strumień drgań. Od słuchawki ciągnie się kręcony kabel... Słowa przenoszą się dalej, a Saszka za nimi - z domu do żelaznej skrzynki centrali, dalej po przewodach, w zamarzniętą ziemię, pod polami i zaspami, pod korzeniami i betonowymi płytami, wciąż dalej i dalej... Odnosiła wrażenie, że wyciągnęła bardzo daleko rękę, tak daleko, że zaraz złapie ją skurcz. Mama nie stała nad kuchenką. Siedziała w fotelu, miała zamknięte oczy, a lewą rękę wczepiła w boczne oparcie, kurczowo zaciskając palce, jakby od bólu, jednak Saszka, która w tym momencie przyswoiła mamę, wiedziała, że go nie odczuwa. Mamie - i jednocześnie córce - ścisnęło się gardło i po obu stronach słuchawki zapadła cisza. - Mamusiu... u mnie też wszystko w porządku, dobrze się uczę, przyzwoicie nas tu karmią... Nic nie znaczące słowa przetaczały się, jak puste ziarnka grochu, tam i z powrotem po przewodach. W porządku. W porządku. W rządku. Żołądku. W zakątku. Saszka była rozmówczynią na obu końcach przewodu. Rozmawiała sama z sobą i, jak to często bywa, sama sobie nie wierzyła.

- Mamo!!! Krzyk przetoczył się po kablu telefonicznym - pod zamarzniętymi strumykami. Pod zaśnieżonymi polami. I zabrzmiał w plastikowej słuchawce. - Saszeńko? Co z tobą? To właśnie one, słowa prawdziwej Mowy. Ejdosy. Sensy. Należy wyrazić: „Nie jesteś niczemu winna; zrzuć z ramion ten ciężar, żyj i bądź szczęśliwa”... Jeśli jednak powiedzieć to po ludzku, na głos - zabrzmi to koszmarnie. Wyjdzie z tego bzdura i kłamstwo. I nic się nie zmieni - będzie tylko gorzej. - Mamusiu... Pocałuj ode mnie małego. Wszystko jest w porządku... - Mhm. To na razie, Saszchen, do widzenia... Z telefonu dobiegły krótkie sygnały. *** - Czas jest pojęciem gramatycznym. Jest to zrozumiałe czy muszę wyjaśnić? - Zrozumiałe. - Zanim zacznie się manipulować czasem, należy postawić kotwicę. „Terazwtedy”. Wyrażone graficznie wygląda to tak... Spławik o dwóch biegunach, czerwonym i białym... Niech się pani nie spieszy, Saszo! I tak wyprzedzamy program. Nie ma sensu się... - Wiem. Czuję to. Teraz. - W porządku... Kotwica przejdzie w stan „wtedy”, gdy tylko zmieni pani konstrukcję gramatyczną. Oprócz podstawowego wektora - przeszłość-przyszłość powinna pani brać pod uwagę ogólny czas trwania procesu, jego okresowość, to, czy jest on dokonany, czy niedokonany oraz relację początku i końca procesu z punktem „teraźniejszym”... Proszę odłożyć długopis, Saszo! Nie wolno się spieszyć! Jest to niezwykle trudne zadanie. Na trzecim roku mało kto decyduje się je wykonać! - Jestem gotowa. - Widzę... W porządku. Weźmy połowę gramatycznego taktu, pół kroku do tyłu... Proszę się skoncentrować. Czas jest pojęciem gramatycznym. Jest to zrozumiałe czy muszę wyjaśnić? - Zrozumiałe. - Zanim zacznie się manipulować czasem, należy postawić kotwicę. „Terazwtedy”. Wyrażone graficznie wygląda to tak... Spławik o dwóch biegunach, czerwonym i białym... Niech się pani nie spieszy, Saszo!

- Nikołaju Waleriewiczu, to już było. Jeśli nie przegrupujemy teraz konstrukcji z powrotem o minutę... to znaczy o pół taktu do przodu, będziemy kręcić się w kółko! -

Ćwiczenie

czyni

mistrza...

Spokojnie,

Saszo.

Spokojnie.

Wsteczne

przegrupowanie jest nieco trudniejsze, spławik zmienia barwy... Teraz-wtedy... Musi to sobie pani uświadomić. - Rozumiem! Ja... spróbuję... To było, trwało, powtarzało się, zakończyło się... zakończyło się. Teraz. - Brawo! Chce pani spróbować jeszcze raz? - Tak. - Więc proszę zaczynać... Czas jest pojęciem gramatycznym. Jest to zrozumiałe, czy muszę wyjaśnić? *** Chodziła nad rzekę. Lepiła kulkę ze śniegu i ogrzewała ją gołymi dłońmi, aby się nie rozpadła. Po czym podrzucała ją pionowo do góry. I tak raz za razem. Dozorca, który uprzątał śnieg na ulicy Łąkowej, sądził zapewne, że dziewczyna wyraźnie się obija, opuszczając zajęcia. Kulka śniegu oderwała się od dłoni. Poleciała w górę i na moment zawisła w powietrzu. Zaczęła spadać w dół, lecz nie dotarła do ziemi. Znów znalazła się w górze. Poleciała w dół. Z „jest” przemieściła się w „była”, zapętliła się w „bywała” i serce Saszki powtarzało raz za razem wciąż to samo uderzenie. Dozorca, który zrobił sobie przerwę na papierosa, przyglądał się, jak dziewczyna podrzuca śnieżną kulkę. Dym papierosa zawisł nieruchomo w powietrzu, migocząc jak ekran telewizora. - Teraz - nie powiedziała tego ani nie pomyślała. Saszka to zrobiła, cofając się w poprzedni czas gramatyczny, do punktu „wtedy”, w którym osadzona była kotwica. Śnieżka upadła i pogrążyła się w zaspie. Na skraju ulicy Łąkowej zapłonęła latarnia. Szybko zapadał zmrok. Zaczerwienione i zmarznięte dłonie paliły ją żywym ogniem. Człowiekowi potrzebna jest para oczu, aby określić odległość od danego przedmiotu. Dwa punkty widzenia, tworzące kąt. Tak mówił na zajęciach Portnow. Wasza projekcja na najbliższą przyszłość oraz projekcja na najbliższą przeszłość są osadzone bliżej siebie, niż oczy na twarzy, jednak nadają one stabilność waszemu

osobistemu upływowi czasu. „Byłem” i „Będę” są dwoma filarami, dwiema nogami; idąc, możecie przenosić środek ciężkości nieco do przodu lub nieco do tyłu. Saszka pobiegła po śniegu - raz wyprzedzając siebie o sekundę, a raz pozostając w tyle. Ja byłam! Ja będę! Śnieg tryskał białymi iskrami; cień dziewczyny zrobił się krótki i padł pod jej nogi, po czym wysunął się do przodu i wciąż wydłużał, w miarę jak oddalała się od latarni. Dozorca patrzył w ślad za nią. *** - Język tworzenia nie zna czasów gramatycznych. Posiada tylko jeden tryb, rozkazujący. Pierwsza pochodna tworzenia wykorzystuje tryb przypuszczający. Druga pochodna jest narracją. - Ale rzeczownik istnieje w czasie? - Tak. Zrealizowany rzeczownik staje się procesem. - Jeśli rzeczownik jest procesem, to w jaki sposób współistnieją ze sobą rzeczowniki i czasowniki? - Uczyła się pani w szkole fizyki? Być może pamięta pani, czym jest fala i cząstka? - No... mniej więcej... - Co za nieuctwo. Istnieje ruch i statyczność. Działanie i przedmiot. Prędkość, masa i długość fali. Rzeczowniki są cegiełkami tworzenia. Czasownik jest intencją tworzenia, wolą w czystej postaci. Impulsem. Skoncentrowanym działaniem. Czasownik może jednym rozkazem wydobyć rzeczownik z niebytu i na powrót go w nim pogrążyć. Wszystkie czasowniki, jakie znałem, były egoistyczne, samolubne i nakierowane na sukces... na tworzenie bez względu na cenę. - Rozumiem. Więc jak łączą się... Saszka podniosła wzrok na wykładowcę i pytanie wyleciało jej z głowy. Portnow nosi dżinsy i sweter. Ma jasne włosy z lekką siwizną, okulary z wąskimi szkłami i zimne niebieskie oczy. Nie jest zbyt sympatyczny, bywa szorstki. Nigdy nie myślała o nim jako o mężczyźnie, nigdy nie zastanawiała się, czy ma rodzinę, żonę, kochankę czy dzieci. Portnow był wykładowcą, poganiaczem, treserem. Portnow był Portnowem.

To, co siedziało teraz przed nią, nie było człowiekiem. Mało tego - nigdy nim nie było. Zobaczyła - uświadomiła sobie, zrozumiała - czym jest „zmaterializowana funkcja”. - Co z tobą, Samochina? Przyglądała mu się, całkiem odrętwiała, wstrzymując oddech. Słownik? Aktywator? Podręcznik? Podręcznik, któremu ktoś nadał ludzkie imię? - Olegu Borysowiczu - wymamrotała. I zobaczyła go na nowo: włosy spięte na karku w „koński ogon”. Szary sweter w niebieskie prążki. Uważne spojrzenie znad okularów. - Słucham? - Pan... - Co, ja? Saszka przełknęła gorzką ślinę. - Dopiero teraz zobaczyłaś? - zdziwił się Portnow. - Wyrażasz byty, odczytujesz niezwykle skomplikowane konstrukcje informacyjne, a mnie zobaczyłaś dopiero teraz? Kiwnęła nieznacznie głową. Zmrużyła oczy, starając się powstrzymać łzy, które poczuła pod powiekami. - O co chodzi? - zapytał Portnow z niepokojem w głosie. - Saszo? - A więc pan nie jest człowiekiem? - wyszeptała. - No i co z tego? Ty także. - Ale ja byłam człowiekiem. Byłam dzieckiem. Pamiętam, jak to jest. Pamiętam, że byłam kochana. - I ma to dla ciebie jakieś znaczenie? - Ja to pamiętam. - Uwierz mi, że ja również mogę pamiętać, co tylko zechcę. Że byłem dzieckiem. Że zostałem wychowany przez małpy. Że byłem dziewczynką. Że służyłem jako majtek. Że uratowałem dziecko z pożaru. Że strzeliłem zwycięskiego gola podczas mistrzostw świata. Wspomnienia są projekcją zdarzeń, a czy są one prawdziwe, czy też nie, w danym przypadku nie ma znaczenia. Po twarzy Saszki płynęły łzy, rozmazując makijaż i pozostawiając czarne ślady na policzkach i palcach. Portnow zdjął okulary. - Żal ci mnie? Pokręciła przecząco głową.

- Kłamiesz, bo boisz się mnie urazić? On wszystko o mnie wie, pomyślała Saszka. Od tak wielu lat przemieniał ludzi w Słowa, że być może wie o nas więcej, niż my sami. Znalazła w torebce chusteczkę i zaczęła wycierać oczy tak zawzięcie, jakby chciała całkiem zetrzeć je z twarzy. Portnow przyglądał się jej ze zdziwieniem i współczuciem. - Boisz się? Czujesz się nieswojo? Za bardzo przywykłaś do myśli, że jestem człowiekiem? Zaszlochała i pokręciła głową. - Pamięć emocjonalna - mruknął Portnow. - Jesteś już motylem, ale wciąż próbujesz pełzać. Przypominasz sobie, że byłaś gąsienicą... Weź się w garść, Samochina. Tracimy czas, a zajęcia nie są z gumy. Mam rację? *** W stołówce roiło się od studentów pierwszego roku. Zbliżała się ich pierwsza sesja, jednak w kolejce słychać było śmiechy, prowadzono ożywione dyskusje, a dziewczyny flirtowały z chłopcami, którzy prześcigali się w celnych replikach. Saszka pomyślała, że w stołówce każdej innej uczelni studenci pierwszego roku zachowywaliby się dokładnie tak samo. Studenci drugiego roku siedzieli pochyleni nad talerzami - ktoś w rękawiczkach, ktoś w okularach, jeszcze inny z nerwowym tikiem. Nawet w stołówce wielu z nich nie rozstawało się z podręcznikami, notatkami czy słuchawkami. Ci przeżyli już rozpad i rekonstrukcję i teraz czekało ich pierwsze zaliczenie z wprowadzenia do praktyki. Życzyła im w myślach powodzenia. Jegora nie było. Saszka jeszcze raz rozejrzała się po stołówce - bez rezultatu. Na obiad wzięła jedynie kompot, bladoróżowy, z kawałkami jabłka na dnie szklanki. Usiadła w kącie, przodem do sali, aby wygodniej mogła obserwować. Rozmawiają sobie, jedzą, piją - są wciąż prawie w pełni ludźmi, mają ludzką psychikę i ciało. Z czasem, w procesie nauczania, wydostaną się z ludzkiej skóry i staną Słowami, narzędziami Mowy, kośćmi i ścięgnami niezwykle złożonego tekstu, noszącego nazwę: rzeczywistość. Słowa nie znają strachu ani śmierci. Słowa są wolne i podlegają jedynie Mowie. A Mowa - Saszka o tym wiedziała! - jest ośrodkiem harmonii.

*** - Drodzy studenci trzeciego roku, tak już przywykłem prowadzić zajęcia z każdym z was indywidualnie, że czuję się nieco dziwnie, choć oczywiście jest mi także bardzo przyjemnie widzieć całą waszą grupę razem. Cieszę się też, że w tej niewielkiej sali wykładowej starczyło miejsca dla wszystkich. Bo o ile się nie mylę, nie brakuje nikogo? Nie trzeba sprawdzać obecności? - Są wszyscy - rzekł Kostia, pobieżnie przelatując wzrokiem po rzędach. Grupa „A” trzeciego roku siedziała za stołami, jak za szkolnymi ławkami, przez uchylony lufcik ciągnęło mrozem, a kaloryfery grzały tak, że drżało nad nimi powietrze. Stierch się uśmiechał. Jego ostry podbródek niemal dotykał pstrego krawata, zawiązanego na luźny romantyczny węzeł. Czarny garnitur marszczył mu się na plecach. Saszkę zawsze dręczyło pytanie, dlaczego wykładowca nosi skrzydła, będąc w ludzkiej postaci? W odróżnieniu od Portnowa Stierch był kiedyś człowiekiem, jednak bardzo dawno temu. Teraz stanowił połączenie dwóch pojęć, dwóch biegunów, dwóch strumieni energii, które przeplatały się, kierowane jedną wolą. Zapewne skrzydła stanowiły daninę złożoną podwójnej naturze. Lub też dodatkowa metamorfoza byłaby niebezpieczna dla tak skomplikowanego organizmu. Może był to kaprys. Albo jeszcze coś innego, czego ona nie była w stanie zrozumieć. To, co Portnow nazywał „pamięcią emocjonalną”, w żaden sposób nie chciało słabnąć. Saszce nie wiadomo dlaczego przyjemnie było zdawać sobie sprawę, że Stierch był kiedyś człowiekiem. Choć to, w co zamienił się z upływem lat, było tak odległe od ludzkiej natury, jak mikroskop elektronowy od grzebienia ze skorupy żółwia. - Po co was tutaj zebrałem? Dziś jest trzynasty grudnia, co oznacza, że do egzaminu pozostał równo miesiąc. W tym czasie będziecie musieli zmobilizować wszystkie siły. Niestety egzaminu nie można powtarzać. Będziecie mieli tylko jedno podejście. Saszka siedziała przy oknie, z ukosa zerkając na zaśnieżoną ulicę. Z nadejściem chłodów Stierch zabronił jej latać nocami. W odpowiedzi na jej gorące zapewnienie, że zupełnie nie boi się mrozu, wzruszył tylko ramionami: „Co ma tu do rzeczy mróz, Saszeńko? Ma pani teraz tyle obowiązków, tak wiele pracy! Poza tym ślady bosych stóp na białych dachach wyglądają tak nieestetycznie!”

Teraz na Sacco i Vanzettiego padały grube płatki śniegu. - Dzisiaj szczegółowo opowiem wam, jak będzie wyglądał egzamin. Pomoże wam to w decydującym momencie nie stracić głowy i być gotowym na to wyzwanie. A więc trzynastego stycznia, równo w południe, my wszyscy, grupa „A” i „B”, wchodzimy do auli i zajmujemy miejsca. Zapoznajemy się z komisją egzaminacyjną. Nie denerwujemy się i nie panikujemy. Niczego ze sobą nie wnosimy, żadnych karteczek ani długopisów, w ogóle niczego! Przewodniczący komisji będzie wyczytywał nazwiska. Ci, których wywoła, wchodzą na podium, biorą arkusz egzaminacyjny i kwitują jego odbiór, podpisując się na liście. Będą tylko trzy zadania: pierwsze dwa typowe, a trzecie indywidualne, dobrane dla każdego pod kątem jego przyszłej specjalności. W trakcie jego wypełniania przestaniecie być ludźmi i staniecie się Słowem. Po raz pierwszy zabrzmicie, moi drodzy, a to nie przelewki. Stierch obrzucił obecnych wzrokiem, jakby miał nadzieję zobaczyć zachwyt na zwróconych ku niemu twarzach. Nikt się jednak nie uśmiechał; wszyscy patrzyli na niego z napięciem i uwagą, niczym kibice na rzut karny wykonywany do bramki ulubionej drużyny. - Nie powinniście zwracać uwagi na gwałtowne zmiany waszego stanu, czasu, przestrzeni oraz wewnętrznych i zewnętrznych warunków. Będzie to dla was wstrząsem i powinniście być na to przygotowani. Subiektywnie egzamin może trwać od minuty do kilku godzin, a niekiedy i dłużej. Nie przestraszcie się, jeśli wszystko potrwa bardzo krótko. Nie bójcie się też, jeśli będzie się wam wydawało, że egzamin się przeciąga. Pamiętajcie, że zadaniem komisji egzaminacyjnej jest wam pomóc, a nie oblać. Pamiętajcie też o tym, że drugiego podejścia nie będzie. Wiatr uderzał o szyby. Szeleściły płatki śniegu. Szybko zapadał zmrok; Stierch pstryknął kontaktem. Niewielka zakurzona sala wykładowa zabłysła światłem; dziewiętnastu studentów w milczeniu przyglądało się wykładowcy. - No cóż... - Stierch poruszył ramionami, wygodniej układając skrzydła na plecach. - Są jakieś pytania? *** - Mamusiu? To ja! Dobrze mnie słychać? Bardzo daleki głos, jakby przez zamieć; coś szeleści i cicho wyje w słuchawce. Jak z dalekiego kosmosu, z głębi wody, jak przez watę. - Mamo! U mnie wszystko w porządku! Co u was?

- Różnie, Sasz, ale to nic, pomaleńku... Mały się przeziębił. Znów będę musiała wziąć zwolnienie. To dlatego, że nie karmiłam go piersią i nie wykształcił się u niego normalny system odpornościowy. - Daj spokój, to przesądy! Dlaczego się obwiniasz? Nie przejmuj się, wyzdrowieje! - Oczywiście - głos mamy był napięty i zmęczony. - Mamo, nie przyjadę w tym roku na ferie zimowe. Stało się. Powiedziała to. Wydusiła z siebie. Chwila ciszy. - Szkoda. Wielka szkoda. Ale co zrobić... Telefoniczna linia nitrowała emocje, jak bibułka herbaciane fusy. - Nie przejmuj się, mamo. Wszystko będzie dobrze. Mały wyzdrowieje, a ja jeszcze zadzwonię... - Dobrze, Sasz. Dzwoń, odzywaj się. - Aha... Do widzenia! Słuchawka spoczęła na „rogatych” widełkach. Saszka przez chwilę stała patrząc w ścianę. „Pamięć emocjonalna” - tak nazywał to Portnow. Do egzaminu pozostał miesiąc. *** Rankiem trzydziestego grudnia pijani studenci pierwszego roku wodzili korowody na świeżym śniegu i śpiewali „W lesie urodziła się choinka”. Grupowo i pojedynczo przyłączali się do nich histerycznie radośni studenci trzeciego roku. Studenci drugiego snuli się jak cienie, cisi i wymizerowani. Namalowany gwaszem i oklejony anielskim włosiem plakat zapraszał na świąteczny wieczorek kabaretowy. Aula była wypełniona po brzegi. Wika i Lena, które kiedyś mieszkały w jednym pokoju z Saszką, śpiewały czastuszki, głupawe i nieprzyzwoite, lecz mimo wszystko śmieszne. Saszka siedziała w auli, w samym środku rechoczącej widowni i pod koniec przedstawienia przypomniała sobie nagle Zachara. Jak przed dwoma laty, będąc wówczas studentem drugiego roku, stał na skraju sceny w okularach Portnowa, plótł banialuki - odważnie i naturalnie - a ona, która zawsze wstydziła się za kiepskich

artystów, nie czuła zażenowania, tylko strach, że wykładowca uzna zbyt śmiałą parodię za kpinę. Za dwa tygodnie jej rok wejdzie do tej samej auli, aby już nigdy nie wrócić do poprzedniego życia. Wyszła, nie doczekawszy do końca przedstawienia. W szatni wśród sterty płaszczy i kurtek znalazła swoją, z oderwaną pętelką. Ubrała się i wyszła, zamierzając wrócić do domu i położyć się spać, lecz wieczór był jasny, cichy i niezbyt chłodny. Postanowiła zatem przejść się i ruszyła ulicą Sacco i Vanzettiego w stronę przedmieść, oddalając się od centrum. W domach palono w kominkach i piecach. Nad dachami, białe w świetle księżyca, unosiły się pionowo w górę smugi dymu, wróżąc ładną pogodę. Saszkę zaświerzbiły plecy; wyobraziła sobie, jak przyjemnie byłoby polatać w tym przejrzystym świecie pomiędzy zaśnieżonymi dachami i niebem, które opierało się na srebrzystych słupach dymu. Czerniał wilgotny bruk ulicy. Przejechał samochód - Saszka zeszła na bok. Na fasadzie ciemnej, zamkniętej kafejki bezdźwięcznie migotała girlanda, na zmianę czerwono-żółtymi i niebiesko-zielonymi rozbłyskami. A obok stał mężczyzna, w tak posągowej pozie, że nie od razu go zauważyła. I dopiero, kiedy powiedział: „Tak, rozumiem to”, drgnęła i zatrzymała się. Głos był znajomy. Kostia stał oparty ramieniem o ceglaną ścianę i przyciskał do ucha telefon komórkowy. Nie odrywał wzroku od migających świateł i nie widział Saszki. - To także rozumiem. Tak, masz rację, to bez znaczenia... A co, czyżby był ktoś, kto się tego nie boi? Mówię oczywiście o ludziach. Chwila ciszy. Cofnęła się, zamierzając odejść. - Zrozumiałem. Tak. Umowa stoi. W porządku. Do widzenia, tato. Saszka poślizgnęła się i usiadła na stercie śniegu, który dozorcy zmietli na brzeg chodnika. Kostia obrócił się gwałtownie. - Wybacz - powiedziała. - Po prostu spacerowałam. Chłopak w milczeniu wyciągnął rękę, pomagając jej wstać. - Wiesz, że jestem... zaimkiem! - Ty? Nie wiem... Nie wiedziałam. Girlanda migotała rytmicznie. Kostia schował telefon do wewnętrznej kieszeni kurtki.

- A ty jesteś czasownikiem? - Tak. - Domyślałem się... Zgadnij, z kim właśnie rozmawiałem. - Słyszałam, jak się z nim pożegnałeś. - Aha. Miałaś rację, on jest na swój sposób dobrym ojcem. Racjonalnym. Surowym... - Pamiętasz te głupoty, które wtedy wygadywałam? - Dlaczego od razu głupoty? Zapytałem go kiedyś, jakim cudem on, który nigdy nie był człowiekiem ani nawet istotą białkową, był w stanie spłodzić syna? Podejrzewałem, że coś tu nie gra, ale wiesz, co mi odpowiedział? - Co? - „Czy naprawdę sądzisz, że kontrolowanie informacyjnej przestrzeni hipertekstu jest łatwiejsze, niż wyprodukowanie jednego efektywnego plemnika?”. Odwrócili się plecami do migającej girlandy i poszli z powrotem ulicą Sacco i Vanzettiego w kierunku imprezującego, rozśpiewanego i świętującego Nowy Rok instytutu. - Co ci powiedział? - zaryzykowała pytanie Saszka. - O czym rozmawialiście? Kostia wypuścił z ust długi obłok pary. -

Moim

zdaniem

próbuje

dodać

mi

otuchy

przed

egzaminem.

I

najśmieszniejsze, że mu się to udaje. - Naprawdę? - „Nie ma rzeczy niemożliwych”. Kiedy to mówi, wierzę mu... i okazuje się wtedy, że sam jestem winien śmierci babci. - Kostia - rzekła cicho. - Przecież ludzie, w odróżnieniu od słów, umierają. - Zauważyłem - odparł sucho. - W jakim jesteś trybie? - W rozkazującym. - No co ty?! Zatrzymał się na chwilę. - Wychodzi na to, że nieprzypadkowo tak się z tobą cały czas cackali. Portnow i Stierch. Czasownik w trybie rozkazującym... Kto by pomyślał?! A ja jestem zaimkiem, zamiennikiem. Moje miejsce jeszcze nie zostało wybrane... albo wręcz przeciwnie, zostało wybrane już dawno. Ludzie, w odróżnieniu od słów, umierają, ale Farit Korzennikow nie jest Słowem! Jest regułą, gramatyczną regułą... Kiedy on, jego powłoka materialna, zestarzeje się i umrze, ja stanę się nimi

- Tak ci powiedział?! - Nie. To... zresztą zapomnij. Nie było rozmowy. Dalej szli w milczeniu, minęli instytut i po piętnastu minutach wyszli na plac, na którym znajdował się punkt sprzedaży choinek - dokładnie taki sam bazar, jaki Saszka pamiętała z dzieciństwa. Zielony płot, stare, namalowane na sklejce obrazki przedstawiające przyozdobione choinki, wielkie zające i czerwono-białych Mikołajów. Stuwatowe żarówki połączone w girlandę i pomalowane na różne kolory. Wydeptany śnieg, klienci o poczerwieniałych policzkach, dzieci z sankami - niewielki ożywiony tłum. - Wszyscy oni są słowami - rzekł Kostia za plecami Saszki. - Wszyscy ludzie zostali kiedyś przez kogoś wypowiedziani. I nie przestają mówić słów, nie mając pojęcia o ich prawdziwym znaczeniu. Uświadomiła sobie, że Kostia niemal dosłownie cytuje to, co powiedział kiedyś Farit Korzennikow. Nie powiedziała tego jednak głośno i gdzieś w czeluściach hipertekstu nie wypowiedziane przez nią słowa zamieniły się w złote monety z okrągłym znakiem na awersie. - A może kupić choinkę? - pomyślała na głos. Chłopak zerknął na nią i zdecydowanym krokiem ruszył w kierunku bazaru. *** Rogata, rozłożysta choinka dotykała białego sufitu - stała w doniczce, w kącie pokoju, tam, gdzie był on najniższy. Nie było na niej żadnych ozdób oprócz jednej złotej girlandy. Miało się wrażenie, że trzyma ona wieloma rękami błyszczący tren nieistniejącej sukni. W maleńkim kominku płonął ogień. Leżeli spleceni rękami i nogami. Kostia drzemał. Saszka patrzyła, jak odblaski ognia tańczą na złocistym łańcuchu. Do egzaminu pozostały dwa tygodnie. I jeśli czegoś żałowała, to wyłącznie nie wypowiedzianych w porę słów. A szczególnie tych, którymi niepotrzebnie szastała. Jeśli gdzieś, kiedyś, w innym tekście jej słowa stały się ludźmi, to mają za co Saszkę obwiniać. Choć mają też za co jej podziękować. W każdym razie w tej chwili bardzo chciała w to wierzyć. ***

Ranek był chłodny. Wstała, aby rozpalić w kominku. Kostia spał. Ona nie mogła zasnąć, więc narzuciła na nocną koszulę kurtkę i usiadła przy biurku. Otworzyła moduł tekstowy ósmego poziomu. Odruchowo. Bez zastanowienia. „...to kiedy by ujrzeli nagle i ziemię i morza, i niebiosa; kiedy by spostrzegli ogrom chmur i poznali moc wiatrów; kiedy by zobaczyli słońce i pojęli... że rozlewając po całym niebie światłość, tworzy ono dzień; kiedy by wraz z pogrążeniem się ziemi w cień nocy ogarnęli oczami niebo upiększone i przystrojone gwiazdami oraz poznali... jak wszystkie te ciała niebieskie wschodzą i zachodzą, jak wreszcie przez całą wieczność krążą stale po tych samych drogach; kiedy by to wszystko ujrzeli, z całą pewnością uznaliby...”*. Szum i zgrzyt, przypominające oddech eteru, wypełnionego świstem i muzyką, rozmowami, wiadomościami, częstotliwościami i falami, napływającymi i cichnącymi. Ogień w kominku rozpalał się coraz bardziej i w pokoju zrobiło się cieplej. *** Tydzień przed egzaminem Saszka przestała spać. Codziennie wydawało jej się, że strach i napięcie osiągnęły już najwyższy poziom, ale mijała kolejna bezsenna noc i przekonywała się, że stopień przedegzaminacyjnej gorączki znowu podskoczył o dwa, a nieraz nawet o trzy punkty. - Proszę się uspokoić, Saszeńko - perswadował Stierch. - Jest pani zbyt emocjonalna. W połączeniu z pewnymi cechami pani daru wszystkie te namiętności tworzą mieszankę wybuchową... Niech się pani uspokoi, pójdzie na spacer. Zda pani na piątkę! Jedenastego stycznia drugi rok miał zaliczenie z wprowadzenia do praktyki. Rano, o wpół do ósmej, Saszka wyjrzała przez okno i zobaczyła Jegora, siedzącego na ganku między kamiennymi lwami. Był podobnie nieruchomy i biały jak rzeźby. Na jego ramionach leżały dwie górki śniegu. - Co ty wyprawiasz?! - otworzyła drzwi i przeciąg liznął jej domowe kapcie z futrzanym obszyciem. - Co się tak rozsiadłeś? Wygonili cię z akademika? - Czytałem moduł - wstał niezgrabnie. - Czy zdarzało ci się kiedyś... czy wyczytywałaś w module przyszłość? - Tak - odparła, cofając się w głąb przedpokoju. - Wejdź, bo zamarznę. *

Cyceron, De Natura Deorum (O naturze bogów), tłum. Wiktor Kornatowski.

Wszedł do środka. Na parterze przy schodach płonęła żółta żarówka. - Nie dostanę zaliczenia - powiedział. - Poczekaj. Wyczytałeś to z modułu? Ale przecież chodzi tu o najbardziej prawdopodobną przyszłość, a nie ostatecznie i bezwzględnie ustaloną. Jegor pokręcił z rezygnacją głową. Na podłogę upadły dwie grudki śniegu. - Nie zdam. Zaliczenie jest o dziesiątej. Nie zdam! Stał przed nią skulony, mały i żałosny. Saszka przeanalizowała swoje odczucia: było jej żal chłopaka i czuła się z jego powodu nieco zakłopotana. Trochę tak, jakby wystraszony i zapłakany malec przyszedł do niej i opowiadał o ukrytym w szafie straszydle. Tak, był jej mężczyzną. Nosiła jego swetry i koszule i chodzili ze sobą, nie rozłączając dłoni. Zaledwie przed rokiem. Przed rokiem Jegor wyszedł z egzaminu, a Saszka objęła go i pogratulowała. Pachniał ukochanym człowiekiem, ale jego ręce bezwładnie zwisały wzdłuż ciała i w odpowiedzi na swe chaotyczne słowa usłyszała tylko: „Wybacz. Muszę się uczyć angielskiego”. Bardzo przeżyła ten dzień, podobnie jak wiele dni, które po nim nastąpiły. A teraz, patrząc na Jegora, czuła jedynie współczucie. I lekkie skrępowanie. On był jeszcze człowiekiem, a Saszka już nie. Ona wiedziała, czego ich uczą. A on błądził w ciemnościach, jak wystraszony szczeniak. Delikatnie wzięła go za ręce. - Posłuchaj mnie. To tylko strach. Twój zmaterializowany strach. Pozbądź się go. Potrafisz. Farit... to znaczy Lilia Popowa... nie ma zresztą znaczenia, jak się nazywa, nigdy nie żąda rzeczy niewykonalnych. Weź się w garść. Zdasz. A w ostateczności masz przecież trzy podejścia. Jegor zamrugał oczami. - Mam mamę, ojca... młodszego brata. A ty mi mówisz, że mam trzy podejścia? Trzy podejścia?! I wybuchnął płaczem. *** Po drodze na górę przyszedł jej do głowy pewien pomysł. Wpuściła Jegora do mieszkania, zamknęła drzwi i zaczęła się rozglądać w poszukiwaniu błyszczącego przedmiotu. Wytrząsnęła proszek z puderniczki i przetarła lusterko. - Obróć twarz ku lampie.

I gdy spełnił jej polecenie, błysnęła mu w oczy. Jego źrenice nie zwęziły się, jak stałoby się to w przypadku zwykłego człowieka, lecz rozszerzyły. Przed Saszką na ułamek sekundy otworzył się mroczny, skurczony, pozbawiony powietrza świat. Potem Jegor zmrużył powieki. - Nie zamykaj oczu! Spróbowała ponownie i tym razem zobaczyła go od wewnątrz: człowiek-słowo w pół drogi do realizacji, procesy niezwykle złożonych przemian i wszystko to zalane lepką, szarą cieczą: strachem? Rozpaczą? Jednak niezależnie od tego, jak uważnie by się wpatrywała, jak bardzo by próbowała, nie była w stanie teraz tego ogarnąć. Jest przecież tylko studentką trzeciego roku, która nie zdała jeszcze swojego egzaminu... Egzamin będzie pojutrze. A za kilka godzin Jegor straci matkę, ojca albo brata. I teraz, tuż przed tragedią, zjawił się na jej ganku, jakby mogła coś zmienić. - Poczekaj... Wykaraskamy się z tego. Damy radę. Saszka ścisnęła jego dłoń, przyswajając Jegora, czyniąc go częścią siebie. - Słuchaj mnie, tylko mnie. Przechodzimy drogę przemiany z człowieka w Słowo, a ty znajdujesz się teraz na jej najbardziej stromym fragmencie. Kiedy ją jednak pokonasz, kiedy w końcu zrozumiesz, czego cię uczą, staniesz się pojęciem absolutnym. Rozumiesz? Staniesz się nieśmiertelny. Zostaniesz Słowem i wypełnisz swe przeznaczenie. Jesteś narzędziem Mowy, instrumentem wielkiej harmonii. Uczestniczysz w konstruowaniu świata... Będziesz uczestniczył. Lecz na razie jesteś maleńkim człowieczkiem. I musisz walczyć ze swoim strachem. Pójdę z tobą na zaliczenie, będę czekać... I pomogę ci. *** Studenci drugiego roku zdawali długo. Saszka siedziała przy kopytach brązowego konia. Była marnym pedagogiem, jednak przyswoiła Jegora tak głęboko, jak nigdy nie odważyłaby się przyswoić innego człowieka. Teraz znała go lepiej niż własną mamę. Rozumiała go, jak nikt - jednak dzisiejszego ranka, kiedy chłopak, obejmując ją kurczowo, znalazł wargami jej usta, odsunęła się. - Nie czas na to - rzekła tonem Portnowa. - Skoncentruj się. Ponaglała go i przymuszała, przetaczając Jegorowi, niczym krwiodawca, swą pewność i wolę walki. Na zaliczenie zaprowadziła go trzymając za rękę. - Nie ma rzeczy niemożliwych. Nie ma powodów, żebyś nie zdał! Idź!

Od chwili, gdy zamknęły się drzwi, minęła godzina. Potem druga. Studenci wychodzili pojedynczo, parami, ktoś od razu zapalał papierosa, ktoś rzucał się komuś w ramiona, ktoś inny nie przestawał się śmiać; powoli zaczęło robić się głośno, studenci ganiali się po korytarzu, a Saszka przypomniała sobie trochę już zapomniane: „Ach, o czym jest po zimie wróbelków śpiew szczęśliwy? Przeżyliśmy, wyżyliśmy i każdy z nas jest żywy!”. Przypominali zabawne zwierzątka podczas wizyty u weterynarza. Saszka sama nie wiedziała, skąd przyszło jej do głowy to porównanie. Zwierzątka nie rozumieją, co się dzieje, kieruje nimi animalny strach. A potem, wypuszczone na wolność, cieszą się, jak ci teraz. Minie jeszcze co najmniej rok, nim siwa mgła w ich świadomości rozwieje się i zobaczą Hipertekst w całym jego blasku i doskonałości. Zrozumieją, jakie zajmują w nim miejsce i omdleją z radości. Saszka zamknęła oczy. Nie, radość jest zbyt trywialnym, zbyt ludzkim uczuciem. To, co ona odczuwa w obliczu Hipertekstu, można wyrazić jedynie słowem prawdziwej Mowy. Właśnie tym, jaskrawym i ostrym, szmaragdowo-zielonym i opałowym, a wyrażonym graficznie... Gdzie tu jest papier i ołówek? Pamiętając o zakazach, rysowała tylko szkice. Jedynie podstawowe, nie wyrażone zarysy słów i pojęć. I tak ją to pochłonęło, że prawie przepuściła koniec zaliczenia. Jegor wyszedł z sali ostatni. Przeszedł kilka kroków korytarzem i zatrzymał się. Widząc jego twarz, od razu wszystko zrozumiała. - Poprawkę mam pojutrze. - Patrzył prosto przed siebie. - Ale nie mogę... Nie mogę. *** „Czas jest pojęciem gramatycznym. Jest to zrozumiałe czy muszę wyjaśnić?”. Postawiła kotwicę w „dzieje się teraz”. I pomknęła w „działo się dzisiaj”. Tak daleko, jak mogła. ...Studenci drugiego roku zdawali długo. Saszka siedziała przy kopytach brązowego konia. Tak, przeskoczyła do tyłu tylko o jedno wydarzenie. Jeśli „zaliczenie” uzna się za „wydarzenie”. Studenci wychodzili pojedynczo, parami, ktoś od razu zapalał papierosa, ktoś rzucał się komuś w ramiona, ktoś inny nie przestawał

się śmiać; powoli zaczęło robić się głośno. „Ach, o czym jest po zimie wróbelków śpiew szczęśliwy? Przeżyliśmy, wyżyliśmy i każdy z nas jest żywy!”. Przyglądając się wychodzącym, wyjęła z torby kartkę i ołówek. Naszkicowała kilka pojęć graficznych. Człowiekowi w ludzkim ciele trudno jest myśleć słowami prawdziwej Mowy. Transformują się one w gigantyczne obrazy, które są niezwykle piękne, jednak na szybkość myślenia wpływa to fatalnie. Jegor wyszedł z sali ostatni. Przeszedł kilka kroków korytarzem i zatrzymał się. Widząc jego twarz, Saszka przygryzła wargę. - Poprawkę mam pojutrze. - Patrzył prosto przed siebie. - Ale nie mogę... Nie mogę. *** Teraz. Wtedy. Znów siedziała przy kopytach brązowego konia. Zapewne coś jej się poplątało z pojęciem „wydarzenia”. Najwyraźniej to, co działo się teraz z Jegorem, było bardziej złożone, niż zwykłe zaliczenie, które rozpoczynało się o dziesiątej i miało zakończyć około drugiej. A może Saszce brakowało doświadczenia i umiejętności? Powracając wciąż w przeszłość, niezmiennie pojawiała się przed zamkniętymi drzwiami. - Co pani tu robi, Saszeńko? Stierch właśnie wszedł do instytutu przez frontowe wejście. Połyjego długiego czarnego płaszcza były pobielone śniegiem. Saszka doskonale pamiętała, że podczas jej pierwszych „prób” żadnego Stiercha nie było. Czy oznaczało to, że rzekomy garbus żyje - istnieje - w ogóle poza czasem?! - Nie po to uczyłem panią operowania czasem gramatycznym, aby kręciła się pani jak kwiatek w przerębli... Niech pani na wszelki wypadek zapamięta: podczas egzaminu nie będzie miejsca na żadną samodzielną inicjatywę. Proszę robić wyłącznie to, co będzie zapisane w zestawie pytań... Pilnuje pani tego chłopca, Jegora Dorofiejewa? - Tak. On... - Czasowniki w trybie przypuszczającym często cierpią na brak woli - garbus posmutniał. - A w naszej profesji bezwolność jest wyrokiem. - Nikołaju Waleriewiczu... - od ciągłych przemieszczeń w czasie Saszce kręciło się w głowie. - Czy może pan mu pomóc? Teraz? Niech dostanie chociaż to zaliczenie? To jedno?

- Czasownik w trybie przypuszczającym ma wielkie możliwości. - Stierch rozpiął płaszcz; na podłogę spadły krople wody. - Niekiedy olśniewające. Jednak najczęściej są to możliwości zmarnowane. Chciałem to pani powiedzieć wcześniej, ale... nie chciałem pani przygnębiać. *** Stierch poszedł. Saszka odprowadziła go wzrokiem. Wiedziała już, co musi zrobić. W najdrobniejszych detalach. Różowy telefon na jej szyi zapewne by ją przed tym powstrzymał. Lecz Farit Korzennikow zabrał komórkę i tym samym rozwiązał jej ręce. Przewróciła kartkę zapisanego do połowy zeszytu. I następną, czystą. Miała przed sobą czystą stronicę. Oto gdzie tkwił błąd. Wydarzenie nie sprowadzało się wyłączne do otrzymania zaliczenia; było ono znacznie mniej oczywiste, nieciągłe, punktowe... Drobne i jednocześnie elastyczne. I nie nazywało się miłością; nie, to działanie miało swój czasownik, swój znak, swoje oznaczenie. Oby tylko wytrzymał ołówek. *** Teraz. Wtedy. Rano, o wpół do ósmej, Saszka wyjrzała przez okno i zobaczyła Jegora, siedzącego na ganku między kamiennymi lwami. Był podobnie nieruchomy i biały jak rzeźby. Na jego ramionach leżały dwie górki śniegu. - Co ty wyprawiasz?! - otworzyła drzwi i przeciąg liznął jej domowe kapcie z futrzanym obszyciem... Po raz pierwszy cofnęła się tak daleko w przeszłość. O kilka godzin. Obleciał ją strach. Wpuściła Jegora do mieszkania. Odemknęła kominek i położyła na węglach starą pomiętą gazetę. - Zaraz się wszystkim zajmiemy. Nie bój się. Położyła na gazecie kilka suchych drew. Zapaliła zapałkę. - Zaraz się ogrzejemy. Poczekaj.

Wzięła torbę, zostawioną na noc na wieszaku. Poczuła chwilowe zmieszanie; zeszyt był ten sam, tylko kartka, którą należało pokryć znakami, była jeszcze biała, czysta... Trzeba zatemperować ołówek, żeby się nie złamał. - Tylko niczemu się nie dziw, Jegorka, dobrze? Wiem, co chcesz powiedzieć. Wiem, że dostaniesz zaliczenie. I wiem, jak je dostaniesz. Patrz na mnie. Patrz na mnie... Położyła na biurku kartkę papieru. Nie zapomnieć zatemperować ołówka... Tak. „Wola”. Jeden z podstawowych znaków o wielu znaczeniach; wszystko zależy od niuansów, od wpisanych sensów. W pięciu wymiarach. Miejscami pojawia się też szósty... Znakomicie. - Saszko... - Milcz i nie otwieraj ust. Ciężko pracuję, milcz... Projekcja woli na osobowość - wola-szkic plus indywidualna wola Jegora, której nie można zignorować - wola-dwa szkice... Zamigotał znak, rozprzestrzeniając się w czasie. Umieszczała czwarty wymiar wewnątrz pętli czasowej. Nikt jej tego nigdy nie uczył, nie słyszała nawet o tak złożonym paradoksie, było już jednak za późno na odwrót, niezależnie od ewentualnych efektów ubocznych. Zegar zaczął tykać wolniej. Wahadło znieruchomiało na moment i ruszyło znowu. Saszka uśmiechnęła się szeroko. Udało jej się. Wzięła Jegora za ręce i przyswoiła go, stopiła się z nim. Jakim był światłym, silnym i dobrym chłopcem. I co z nim zrobił instytut. Saszka zwalczyła przypływ nagłej i niepotrzebnej litości. Drzewo, zanim stanie się rzeźbą, przechodzi stadium nieestetycznej obróbki; durniom nie pokazuje się nie dokończonego dzieła, a ona na pewno nie jest durniem. Oto student drugiego roku, Dorofiejew. A to umieszczona w nim istota. Jak list w kopercie. Tylko podpisać i odebrać... Dłoń Jegora drgnęła w jej rękach. - Saszko... - Nie bój się - rzekła łagodnie. - Chodźmy, już najwyższa pora. Jest wpół do dziesiątej... Ależ ten czas przeleciał! A dwa polana ciągle się palą... Chodźmy, wszystko będzie dobrze. Nad wszystkim panuję.

*** Od chwili, gdy zaniknęły się drzwi, minęła godzina. Potem druga. Studenci wychodzili pojedynczo, parami, ktoś od razu zapalał papierosa, ktoś rzucał się komuś w ramiona, ktoś inny nie przestawał się śmiać; powoli zaczęło robić się głośno, studenci gonili się po korytarzu. „Ach, o czym jest po zimie wróbelków śpiew szczęśliwy? Przeżyliśmy, wyżyliśmy i każdy z nas jest żywy!” Jegor wyszedł ostatni. Zachwiał się i oparł ręką o ścianę. - I jak?! Zrobił krok do przodu i objął ją. Zatoczył się, trzymając się Saszki jak pijany drzewa. Zaciskając zęby mocniej zaparła się nogami w podłogę. - Jak to zrobiłaś? Jak ci się to udało? Jak?! Po jego nieogolonych, zapadniętych policzkach toczyły się łzy. - Udało ci się... Ty... Dziękuję. Dziękuję. Dziękuję. Znajomi Jegora z roku powoli zbierali się wokół, otaczając ich kołem. „Kotwica” ustalona na „teraz” zbliżała się z każdą minutą i Saszka z przerażeniem uświadomiła sobie, że nie wie, jak wyrwać się z pętli. Czas jest pojęciem gramatycznym; za kilka minut znów podejdzie do okna i zobaczy Jegora siedzącego na stopniach pomiędzy kamiennymi lwami. I wszystko powtórzy się od nowa, tyle że tym razem Saszka, roztrzęsiona i wymęczona, nie zdoła powtórzyć swego wyczynu i chłopak znowu obleje... Potem jeszcze raz... I znowu... - Wszystko będzie dobrze - wyszeptała. - Musisz odpocząć. Idź, umyj się... Jej łagodny głos miał nad nim władzę. Wyprostował się, po raz ostatni uścisnął jej dłonie i powlókł przez tłum studentów w kierunku męskiej toalety. Nie musiała patrzeć na zegarek, aby odczuwać zbliżanie się „kotwicy”. Otwarły się frontowe drzwi. Do holu wszedł Stierch; na długich połach jego płaszcza tajały śnieżynki. - Dzień dobry, Nikołaju Waleriewiczu. - Dzień dobry, Aleksandro. Moje gratulacje, jest pani w pętli z wariacjami. Dawnymi czasy karano w ten sposób nieposłusznych niewolników. Saszka milczała. Wszystko to, co wydarzyło się przez ostatnie kilka godzin (lub minut), zabrało jej tyle sił, że była gotowa się przewrócić - albo rozpłakać. - Żartuję - rzekł Stierch o ton ciszej. - Proszę wziąć kartkę papieru. I skoncentrować

się.

Jeśli

suma

rzeczywistości

jest

wyrażona

trybem

przypuszczającym, to wychodząc z pętli powinniśmy przede wszystkim określić

rzeczywistość aktualną - bieżącą, wyrazić ją przez narrację i umocnić rozkazem. Do roboty! Jeśli się pomylisz, napiszę raport. *** Następnego dnia, dwunastego stycznia, Saszka wyniosła choinkę na ulicę i wetknęła ją w zaspę, naprzeciwko kamiennych lwów. Drzewko stanęło jak żywe i wiatr kołysał łańcuchem ze złotego szychu. Konsultacja z Portnowem i Stierchem rozpoczęła się w południe i skończyła o drugiej. Wróciła z instytutu, położyła się na kołdrze i niespodziewanie zasnęła. Przyśnił jej się Zachar. Siedział w lochu zawalonym złotymi monetami z okrągłym znakiem na awersie. We śnie zobaczył Saszkę i bardzo się ucieszył. „Też tu jesteś? Super... Nudno tu samemu. Siedzę tu już tysiąc lat i czyszczę oblepione brudem słowa. Pomóż mi”. I usiadła - we śnie - obok Zachara, wzięła od niego małą wilgotną szmatkę i zaczęła czyścić, jedną za drugą, matowe monety. Dzięki jej wysiłkom „zero” na awersie zmieniało się w piątki, dziesiątki, ósemki, a gdy te ostatnie przechylały się na bok, Saszka widziała znak „nieskończoności”. „Od dawna tu jesteś?” - zapytała Zachara. A on odpowiedział: „Tu nie ma czwartego wymiaru. Ani trzeciego”. I wtedy zorientowała się, że monety, Zachar i ona sama narysowani są na płaszczyźnie i że czas na tym rysunku nie upływa. Obudziła się, kiedy zapadł już zmrok. Za oknami padał śnieg. Gdzieś na ulicy Sacco i Vanzettiego szurała łopata dozorcy. Do egzaminu pozostawała niecała doba. *** Wieczorem pożegnała się z właścicielką domu i zadzwoniła do mamy. Waleczka znów był chory, a Walentyn wyjechał w delegację i jeszcze nie wrócił. Głos mamy brzmiał głucho, obojętnie, jak z innego świata. „Wszystko będzie dobrze” powiedziała Saszka, doskonale zdając sobie sprawę, że mama jej nie uwierzy. Walizka była w połowie spakowana. Saszka zdała sobie sprawę, że nie ma pojęcia, gdzie i czy w ogóle będzie ją wypakowywać. I z zadowoleniem uświadomiła sobie, że myśl ta wcale jej nie przeraża. Zebrała śmieci - stare brudnopisy, konspekty, kawałki papieru i po raz ostatni rozpaliła w kominku. Zapisany papier źle się palił.

Ktoś zadzwonił do drzwi. Zobaczyła przez okno Farita Korzennikowa i pierwszy raz w życiu nie poczuła strachu. Wszedł do środka. Rozejrzał się i siadł okrakiem na krześle. Saszka jeszcze nie skończyła sprzątania, po podłodze walały się plastikowe worki, w kącie stała miotła, szufelka i mop. - Gotowa do wyjazdu? - Panie Farit - oświadczyła sucho. - Jestem bardzo zajęta. Jeśli chce mi pan powiedzieć coś ważnego, słucham. Jeśli nie... sam pan widzi, że się nie obijam. Pohuśtał się na krześle w przód i w tył. - Ważnego... Chyba. Jak sądzisz, kto z twoich znajomych z roku zrezygnowałby z egzaminu, mając taką możliwość? - Wszyscy. - Jesteś pewna? - W stu procentach. Możemy oczywiście dodawać sobie otuchy, jesteśmy pewni sukcesu...

Jesteśmy

Słowami,

powinniśmy

zabrzmieć,

zrealizować

swoje

przeznaczenie... lecz jeśli ktoś mógłby się wywinąć, uciec, bezkarnie z tego wykręcić, zwiewałby, aż by się kurzyło. - Ty także? - Co ja? Korzennikow poprawił okulary na nosie. - Jako twój kurator oficjalnie proponuję ci zwolnienie z egzaminu. Zwolnienie z nauki w instytucie. Oficjalnie. Według schematu „To był tylko sen”. W kominku płonął ogień. Dopalały się stare notatki, papiery, brudnopisy. Saszka siedziała za biurkiem, wyprostowana jak struna. Minęła minuta. - To był żart? Korzennikow zdjął okulary. Napotkała spojrzenie jego zwykłych, wręcz pospolitych piwnych oczu. - Nie. - Znęca się pan nade mną?! - Nie. Powiem jedno: nikt inny z twojego roku nie dostał i nie dostanie podobnej propozycji. - A dlaczego ja... - Dlatego.

Zacisnęła kurczowo palce. Jeszcze przed sekundą była pewna siebie, spokojna, wręcz obojętna... Jeszcze przed sekundą była dorosłą, wyzbytą strachu, patrzącą wprost w oczy przeznaczenia... - Znów będziesz miała szesnaście lat. Wszystko to, co wydarzyło się później, okaże się snem i pójdzie w zapomnienie. - To niemożliwe. Uśmiechnął się z przekąsem. Saszka patrzyła na niego. Jego twarz rozpływała się przed jej oczami. Dawno nie płakała. Zapomniała już, jak to się robi. Nie wierzyła, że tuż przed egzaminem cokolwiek może tak bardzo nią wstrząsnąć. - Pomyśl: „To był tylko sen”. Powiesz to i obudzisz się. Tam. I nic się nie powtórzy. Nie będę istniał. Nie będzie instytutu. Zdasz na filologię... jeśli za pierwszym razem nie oblejesz. Podjęłaś decyzję? Zdesperowana zaczęła gryźć palce. Mama... Walentyn... I maleńki Waleczka. Nie będzie ich... a będzie... być może... zupełnie inaczej... wszystko potoczy się inaczej... Czy mama będzie szczęśliwa? Oczywiście, przecież będzie miała Saszkę... Nawet bez Walentyna i bez dziecka... Mama będzie miała Saszkę! I ona zrobi wszystko, żeby... Słowo.

Czasownik.

Harmonia

Mowy.

Kryształowa

termitiera

sensów.

Nieludzkie piękno. Nieskończona wiedza. Kartka za kartką, a książka się nie kończy, najciekawsza z książek; czyżby nigdy miała się nie dowiedzieć, co będzie dalej? Prawie trzy i pół roku ciężkich, strasznych... to był tylko sen, jakie to proste, to był tylko sen... Kostia. Nie pojawi się w jej życiu, to nawet lepiej. Jegor... nie mają wyboru, nigdy nie będą musieli wybierać... JACY ONI SĄ SZCZĘŚLIWI! - Ale dlaczego?! Co ja panu zrobiłam... Dlaczego ciągle się mnie pan czepia... Za co?! - Saszo... - Dlaczego muszę wybierać? Nie potrafię... Siedziała już na podłodze, skulona, przyciskając dłonie do policzków. Korzennikow usiadł obok. - Ja? Czepiam się? Ciebie?! Przecież nie spadł ci nawet włos z głowy! Twoi bliscy żyją, są w miarę zdrowi, szczęśliwi...

- Nie potrafię wybrać! Nie mogę - ot tak - dokonać wyboru, czy pan tego nie rozumie?! Za co... - Przestań. Każdy ze studentów z twojego roku... każdy, kto kiedykolwiek uczył się na trzecim roku, oddałby prawą rękę za taką możliwość. - Dlaczego? Dlaczego właśnie tak? - podniosła na niego zalane łzami oczy. Dlaczego strachem? Dlaczego nie... Dlaczego nie można tego wytłumaczyć? Uczyłabym się... po dobroci! Pokręcił przecząco głową. - Nie uczyłabyś się, Saszo. By przekroczyć granicę, potrzebny jest silny bodziec. Motywacja. - Ale istnieją przecież... inne bodźce... Miłość... Ambicja... - Są zbyt słabe - rzekł niemal z żalem. - Wynika to z obiektywnych, niezachwianych praw. Każdy, kto żyje, ma jakąś słabość. Każdy, kto kocha, odczuwa strach. A ten, kto się nie boi, jest spokojny jak boa dusiciel i nie może kochać. - Objął ją za ramiona. - Podjęłaś decyzję? Odepchnęła jego ręce i wstała. Przygryzła wargę. Łzy płyną jej po policzkach, ale to nic. Szkoda tylko, że nie może uspokoić oddechu i jej głos brzmi tak żałośnie. - Podjęłam decyzję. Chcę skończyć studia. Stać się częścią Mowy. Zabrzmieć. Pójść na studia doktoranckie... Dlatego jutro pójdę na egzamin. - Zachwiała się, lecz utrzymała równowagę. Źrenice Korzennikowa zwęziły się. Momentalnie. Jego oczy zapłonęły wewnętrznym blaskiem. Saszka odsunęła się gwałtownie. - To twoje ostatnie słowo? Zmrużyła oczy. - Tak. *** - Witajcie, studenci trzeciego roku. Zarówno sala, jak i scena były jaskrawo oświetlone. Portnow i Stierch stali na dole, przy pierwszym rzędzie krzeseł, a za długim stołem, ustawionym z przodu podium, siedziało dwóch mężczyzn i kobieta. Nazywała się Irina Anatoliewna i wykładała specjalizację na roku Jegora; mężczyzn Saszka widziała po raz pierwszy. Tak jej się przynajmniej wydawało, dopóki jeden z nich, siedzący po lewej stronie, nie uniósł głowy. Zdumiona rozdziawiła usta: był to wuefista, Dima Dmitrycz. W

garniturze i pod krawatem. I z nietypowym wyrazem twarzy, która sprawiała wrażenie zastygłej, tak jakby wszystkie mięśnie odpowiadające za mimikę zamieniły się w alabaster. Trzeci egzaminator - jasnowłosy, z wyglądu czterdziestoletni - nigdy nie był człowiekiem. Był funkcją, jak Portnow. Skrzypienie starych drewnianych krzeseł wydawało się ogłuszające. Saszka usiadła w środku drugiego rzędu. Po prawej stronie miała Denisa Miaskowskiego, po lewej Lizę Pawlenko. Kostia siedział w pierwszym rzędzie, o dwa miejsca na prawo od Saszki. Gdyby się podniosła, mogłaby dosięgnąć do niego ręką. Jednak on uparcie nie patrzył w jej stronę. - Drodzy studenci trzeciego roku! - Stierch wciąż stał na dole, nie wchodząc na podium. - I w końcu nastał wielki dzień. Zaraz otrzymacie wydruki z zadaniami. Będziecie mieć czas na przygotowanie. Nie musicie się spieszyć ani denerwować. Każdy, kogo wywołam, podejdzie do tego stołu, podpisze się i dostanie arkusz egzaminacyjny. Wszyscy są gotowi? Możemy zaczynać? Odpowiedzią była absolutna cisza. - Goldman Julia. Przymiotnik. Julka, chwiejąc się na wysokich obcasach, weszła na scenę. Siedzący z samego brzegu blondyn-funkcja podał jej kilka spiętych spinaczem kartek. Dima Dmitrycz bez uśmiechu podał jej długopis. Julka podpisała się drżącą ręką, zaczęła czytać zadania jeszcze na schodach prowadzących ze sceny i Saszka zdążyła zauważyć, jak panika na jej twarzy zamienia się w zdziwienie, a potem w radość. - Boczkowa Anna. Rzeczownik. - Biriukow Dmitrij. Rzeczownik. - Kowtun Igor. Przysłówek. Wchodzili jedno za drugim. Procedura była dokładnie ustalona i wyraźnie powtarzała się nie po raz pierwszy. Jej ustalony rytm wpływał uspokajająco. - Korzennikow Konstantyn. Zaimek. Saszka patrzyła, jak podchodzi do stołu Kostia. Blondyn, Iwan Michałowicz, podał mu arkusze. Były (bądź domniemany?) wuefista podał długopis. Widziała, jak Kostii skacze powieka. Schodząc ze sceny, chłopak się potknął.

- Spokojnie - rzekł łagodnie Stierch, podając mu rękę. - Wszystkie emocje zostały tam, na zewnątrz... Wszystkie lęki zostały za progiem. Proszę się skoncentrować. Patrzyła, jak Kostia czyta swój arkusz. W pewnym momencie zbladł i zatrzęsły mu się wargi, po czym się rozluźnił i Saszka poczuła jego natychmiastową ulgę. Zda, przejdzie. Jest pewny siebie, udało mu się znów w siebie uwierzyć. Zaimek. Niech i tak będzie. - Samochina Aleksandra! Czasownik! Podskoczyła tak, że zachwiał się rząd drewnianych krzeseł. Już? Tak szybko? Wydostała się, potykając o czyjeś stopy i kolana. Weszła na scenę; aula kołysała się jak pokład parowca. Siedzący za stołem egzaminatorzy patrzyli na nią ośmiorgiem oczu. Sterta arkuszy egzaminacyjnych pod ręką blondyna zrobiła się o połowę cieńsza. Przez twarz Dimy Dmitrycza przemknął ledwie zauważalny uśmieszek, w niczym nie przypominający szczerych, otwartych uśmiechów szczodrze rozdawanych dziewczętom na sali gimnastycznej. - Powodzenia... czasowniku. - Proszę się podpisać - rzekł blondyn. Saszka wzięła pióro ze złotą stalówką. Stalówka skrobała. Z ledwością udało jej się nabazgrać czarnym atramentem obok niebieskiego „ptaszka”: „Samochina”. Odwróciła się i odeszła od stołu. - Na wszelki wypadek niech pani weźmie też arkusz, Saszo. Odwróciła się. Dima Dmitrycz patrzył na nią z ironią, jednak bez drwiny. Wzięła od niego trzy cieniutkie kartki. Zacisnęła je w mokrych palcach. Wróciła na swoje miejsce i dopiero wtedy na nie spojrzała. Na pierwszej stronie u góry znajdował się okrągły znak: „Słowo”. I jeszcze jeden: „Czasownik”. Oraz trzeci, którego znaczenia Saszka nie rozumiała i o mało się nie wystraszyła, jednak szybko zorientowała się, że nie jest on zadaniem. Był to „wielotytuł”, nagłówek, symbole rozpoznawcze, pod którymi napisano na maszynie: „Aleksandra Samochina”. Znajdowała się tam dzisiejsza data i jej koślawy podpis. Przesunęła wzrok niżej. Oto pierwsze zadanie; Saszka napięła się i od razu rozluźniła. Łatwizna. Robiła dziesiątki takich ćwiczeń na drugim roku. Drugie zadanie... Tak, Stierch miał rację. Było tak proste, że koń by się uśmiał.

Trwało rozdawanie arkuszy egzaminacyjnych. Przyszła kolej na grupę „B”. Oksana, która mieszkała kiedyś z Saszką w jednym pokoju, wracała na swoje miejsce, przyciskając kartki do obfitej piersi. Trzecie zadanie. Saszka odwróciła sztywną kartkę. Na trzeciej stronie czerniał „fragment” z „kotwicą” z trzech białych punktów w centrum. W pierwszym odruchu zamarła. Potem się uśmiechnęła. Potrafi to zrobić. Już to robiła. Trzeba skoncentrować wzrok na „kotwicy” i wstrzymać oddech. Znajduje się tam czarne miasto, w którego ratuszu mieszka potwór. Setny fragment... Z drugiej strony dlaczego właśnie setny? A jeśli sto pierwszy? Dwusetny? Tysięczny? - ... A więc wszyscy otrzymali swoje zadania. Powtarzam jeszcze raz, macie wystarczająco dużo czasu. Nie musicie się spieszyć. Jeśli ktoś będzie gotowy, proszę podnieść rękę... o co chodzi, Saszo? Nie dając sobie czasu na zastanowienie się podniosła drżącą rękę. - Jestem gotowa. - Już?! Trójka siedzących za stołem egzaminatorów patrzyła na nią - funkcja beznamiętnie, kobieta z niepokojem i tylko wuefista, do którego nowego charakteru Saszka w żaden sposób nie mogła się przyzwyczaić, mrużył oczy z wyraźnym zadowoleniem. Stojący przy wejściu na scenę Stierch nerwowo poruszył ramionami. - Jest pani pewna? - Tak. Wstała. Poczuła na sobie wzrok Kostii. Długie tęskne spojrzenie. Przypomniała sobie choinkę z jednym łańcuchem z szychu i ogień w kominku; właśnie to trzeba było zamknąć w czasowej pętli. Nie pomyślała o tym... albo zabrakło jej odwagi. Gdyż miała już gorzkie doświadczenie; zdarzył się w jej życiu dzień, kiedy Jegor powtarzał w kółko: „Pobierzmy się”. Jegor w końcu nie dowiedział się o zapętlonym dniu. Na myśl o tym czuła niemal dumę.

Co ja wyprawiam, myślała przedzierając się przez rząd krzeseł. Jestem czasownikiem w trybie rozkazującym, zamierzam po raz pierwszy zabrzmieć. Stać się częścią Mowy. Stać się rozkazem. A myślę... o szychu. Przy schodach na scenę czekali na nią Portnow i Stierch. - Powodzenia - rzekł Portnow poważnie, patrząc na nią znad okularów. - Jesteś najlepsza. - Wszystko będzie dobrze. - Stierch podał jej rękę, pomagając wejść na podium. - Powodzenia, Saszo. Jeszcze polatamy. Przed stołem zatrzymała się, nie wiedząc, co dalej robić. Dima Dmitrycz wstał i przywołał ją skinieniem palca. W głębi sceny stały stoły, jak w sali wykładowej. Na każdym znajdował się kubek pełen zaostrzonych ołówków, stosik białych kartek i otoczona szklankami butelka wody mineralnej. - Nie ma powodów do zdenerwowania, przecież znamy się nie od dziś rzekomy wuefista podsunął Saszce krzesło. - Będziemy jeszcze ze sobą pracować na czwartym roku. I na piątym. A potem, taką mam przynajmniej nadzieję, spotkamy się na studiach doktoranckich. A teraz zdaje pani jedynie egzamin przejściowy i musi przekroczyć granicę. Przeskoczyć samą siebie. Jak zwykle. Dima Dmitrycz przedstawiał teraz sobą niezwykle złożoną strukturę, przerażającą i potężną. Strach było pomyśleć, że właśnie z tym Saszka tańczyła kiedyś rock’n’rolla. Z przymusem uniosła kąciki ust w imitacji uśmiechu; egzaminator skinął głową, dodając jej otuchy. - Z dwoma pierwszymi zadaniami poradzimy sobie szybko, jak sądzę? - Tak. - Proszę zaczynać. Sprawdziła palcem ołówek i ukłuła się. Zlizała kropelkę krwi. Za jednym zamachem, nie sprawdzając, narysowała na kartce łańcuszek połączeń; z pamięci. - Świetnie. Teraz drugie. Saszka westchnęła głęboko. Pięć myślowych procesów rozpoczyna się w jednym czasowym punkcie, każdy jest okresowy, długość trwania każdego okresu jest podzielna... - Dziękuję, to wystarczy. Wiedziałem, że nie sprawi to pani trudności... Interesuje mnie trzecia strona. Oblizała wyschnięte wargi.

- Wody? - były wuefista otworzył butelkę wody mineralnej. Nalał do szklanki; zaszumiały bąbelki, oblepiając ścianki naczynia. - Proszę się napić. Saszka upiła łyk wody i rozkaszlała się. Ale opróżniła szklankę do dna. Egzaminator od razu jej dolał. - Śmiało, niech pani pije. Wie pani oczywiście, jak wykonuje się „próby” z czarnymi fragmentami? - Oczywiście - bezwiednie wpadła mu w ton. - Świetnie. Jeśli jest pani gotowa, nie będziemy tego przeciągać. Proszę zaczynać. Przysunęła do siebie kartkę z czarnym prostokątem. Z trzema białymi punktami w centrum. Westchnęła głęboko. Za jej plecami szeleściły kartki. Pozostali studenci przygotowywali się. Chciała odwrócić się ostatni raz, żeby zobaczyć ich twarze, nie mogła się jednak zdecydować. Na scenie unosił się wyraźny zapach kurzu. Skądś - z uchylonego okna? ciągnęło przeciągiem. I wszystko było zalane światłem. Saszka widziała je nawet przez zamknięte powieki. - Już teraz? - Tak. Proszę zaczynać, czasowniku. Skoncentrowała się na trzech białych punktach; trzech świecących się oczach. Wstrzymała oddech. Raz, dwa, trzy, cztery, pięć... *** ...Sto sześćdziesiąt osiem, sto sześćdziesiąt dziewięć, sto siedemdziesiąt... Z mroku wyłoniło się - wynurzyło, wyskoczyło - miasto otoczone murem wysokim do samego nieba. Widziała je w najdrobniejszych, niezwykle szczegółowych i realistycznych detalach. Miasto

było

kanciaste, czarne

jak

węgiel

i

doskonałe w

swej

monochromatyczności. Saszka czuła pod bosymi stopami marmur. Chłodny i rozgrzany kamień, gładki i szorstki, wysokie mury, wąskie okna i iglice do samego nieba... Wychodzi jej. Zrobi wszystko tak, jak trzeba. Tam, w wieży, czeka na nią potwór. Musi spotkać się z nim twarzą w twarz i nie przestraszyć się. Przed rokiem wydawało się to niewykonalne. Ale teraz, uświadamiając sobie swą moc, Saszka rozrzuciła ręce, rozpostarła skrzydła i wzbiła się w górę.

Rosła. Wznosiła się. Wzdymała. Wchłaniała w siebie zarysy, zapachy, fakturę kamienia. Tam, gdzie dosięgała miasta, przestawało być ono smoliście czarne i stawało się łagodnie szare, jak na starej fotografii; wchłaniała w siebie życie i radość; wchłaniała ten dym i to wygięcie dachu, błyszczące jak podczas deszczu, ten strzęp mgły, tę majestatyczną iglicę... Im więcej zabierała, tym stawała się silniejsza i potężniejsza. Barwne myśli, które tak powoli i niechętnie płynęły przez ludzką głowę, teraz zalały ją jak rzeka... nie, jak morze. Objęła ratusz, który drgnął, napiął się, jak jajko na sekundę przed wykluciem się pisklęcia, jednak Saszka delikatnie przygniotła go, zalała - jak cementem - swą wolą. I ratusz nie otworzył się, a to, co było w środku, pozostało na zawsze pogrzebane, ona zaś wciąż rosła, nie znając granic. Przyswoiła miasto. Poczuła je w sobie, jak czuje się nagle własne serce w chwili silnej radości lub strachu. I rozlała się dalej, ogarniając ciemne niebo z dwiema matowymi gwiazdkami. Te gwiazdki były zbędne w jej obrazie świata. Zbędne. Zgasić? Czuła się - była - ciemną pustą przestrzenią. A jednocześnie siedziała za stołem na scenie auli i leżał przed nią czarny „fragment”. Dima Dmitrycz siedział za stołem naprzeciw niej i jego twarz już nie wydawała się odlana z alabastru. Marszczył brwi i z każdą chwilą był coraz wyraźniej zaniepokojony. „Co się dzieje?”. Saszka zawisła między punktami „było” i „będzie”. Dopiero teraz - po raz pierwszy od chwili, gdy otworzyła fragment - poczuła, że coś idzie nie tak. Ale przecież robi wszystko tak, jak trzeba? „Zatrzymajcie ją! Znów ją poniosło! Zatrzymajcie ją, jest niesterowalna!”. Z długim skrzypnięciem otwarły się drzwi. Głowy siedzących w auli obróciły się jednocześnie. Przez przejście, ciężko krocząc po matowym parkiecie, szedł mężczyzna w bardzo ciemnych okularach. Marynarka na garbatych plecach Stiercha pękła w szwach i ze szpary wynurzyły się pióra koloru stali. „O co chodzi?”. „Spokojnie. Kontynuujcie egzamin”.

Saszka czuła ich wokół siebie, jednak nie widziała. Nie ludzi - struktury, schematy procesów i żywych istot: egzaminator-funkcja. Irina Anatoliewna. Dziwnie i strasznie przemieniony wuefista, Dima. Rozpościerając nad głową kanciaste dygocące skrzydła stał Stierch. Obok zamarł Portnow, który z powodu napięcia bez przerwy się zmieniał, pulsował, jak ogród przeżywający jednocześnie wiosnę i jesień. Coś było nie tak, zaszła zbyt daleko... Zgodnie z egzaminem powinna zatrzymać się przy ratuszu... Ujrzała

przed

sobą

jakby

otwartą

stronę

aktywatora

-

ogromną,

wielowymiarową, mieszczącą wszystko, co tylko można sobie wyobrazić. Zobaczyła siebie - nieme Słowo, gotowe zabrzmieć. Zobaczyła wiele warstw rzeczywistości jaskrawe, fakturowe, mętne, grząskie, składały się w nierealne fałdy na granicy pola widzenia. Prawdopodobieństwa i permutacje; powinna zatrzymać się przy ratuszu, spotkać z egzaminatorem, wybrać punkt zastosowania - jest czasownikiem... I zabrzmieć; to tak, jak rzucić kulę w skupisko nieruchomych kręgli lub rozhuśtać zastygłe wahadło... Pozostawić szczerbę na szyjce idealnego i przez to nieistniejącego dzbana... Przewróciłyby się kostki domina, ruszyłyby samochody po dalekich drogach, poleciałyby krople deszczu i Saszka zrealizowałaby się po raz pierwszy w życiu, ona, Rozkaz, narzędzie Mowy... Lecz coś poszło nie tak. I już nie mogła wrócić - nie dlatego, że czwarty wymiar był nieodwracalny. A dlatego, że jej natura - jej wewnętrzna istota - przywiodła ją tutaj, w tę ciemną przestrzeń z dwiema gwiazdami nad głową, gdzie panują inne prawa, nie mieszczące się w żadnej znanej jej rzeczywistości. Obce dla każdego wymiaru. „Stój!”. „Zatrzymajcie ją! Ona nie jest czasownikiem, jest...”. „Tak. Jest Hasłem”. Saszka, która była ciemną przestrzenią, drgnęła. Dwie gwiazdy pochyliły się nad nią i okazały oczami, badawczymi, nieruchomymi. Teraz były przysłonięte ciemnymi szkłami. - Witaj, Hasło. To, co wynurzyło się z mroku, wyjaśniło się bez słów, samymi znaczeniami. Saszka była w stanie mu odpowiedzieć, jednak nie odpowiadała. Odjęło jej... nie, nie język. Odjęło jej to miejsce w duszy, w którym rodzą się słowa. - ... Słyszysz mnie, Saszo?

Wciąż siedziała za stołem. W pustej i mrocznej sali bez sufitu i ścian. Wysoko kłębiła się mgła. Naprzeciw, na miejscu egzaminatora, siedział teraz Farit Korzennikow. - Słyszysz mnie? Przytaknęła, przez chwilę czując cały ciężar obolałej, ogromnej głowy. - Nie jesteś po prostu czasownikiem w trybie rozkazującym. Jesteś Hasłem kluczowym słowem, otwierającym nową strukturę informacyjną. Makrostrukturę. Rozumiesz, co to oznacza? Wokół przemieszczały się byty, pozostając na miejscu, przelewając się, mieniąc wieloma krawędziami. Jeden po drugim następowały po sobie sensy. Saszka była w stanie wyłapywać tylko najprostsze, leżące na powierzchni sformułowania. - Zabrzmieć. Początek. - Błąd - nie. Akt tworzenia - ważne. - Precyzji nauczysz się na starszych latach i podczas studiów doktoranckich. Wprowadzenie do praktyki już zakończyłaś, oto twoja praktyka. Twoja główna praktyczna praca. - Hasło. Nazwa, nowa istota. Tworzenie. Twórca... Pojęcia przemieszczały się jak triumfalny marsz. Jak olbrzymi okręt. Uświadamiała je sobie kolejno... i jednocześnie. - Saszo! - Głos Korzennikowa rozbił strumień informacji, jak fala rozbija morską gładź. - Zachowaj świadomość. Przejście nie zostało jeszcze zakończone. Kiedy zabrzmisz... zdajesz sobie sprawę, co się stanie, prawda? - Ja... - Jesteś Hasłem. Zawrzesz w sobie fragmenty rzeczywistości, otwierając nową przestrzeń informacyjną. Rozumiesz, co się teraz dzieje? Farit Korzennikow mówił, poruszały się usta. Rzeczywistość znowu pękła, wyblakła. Saszka znalazła się w auli, na stole stała butelka z wodą mineralną, z sykiem uciekały bąbelki i w każdym z nich odbijała się aula, nauczyciele, kubek z ołówkami i ona skupiona nad kartką papieru. - Weź ołówek. Skoncentruj się. Jesteś gotowa? Podporządkowała się, jednak nie poczuła ołówka w zdrętwiałych palcach. Mrugnęła i tracąc ludzkie ciało zawisła pośrodku pustej ciemnej przestrzeni. Pustej i ciemnej. I tylko dwie gwiazdy spoglądały z góry - białe oczy. „Twoja wola. Twórz. Zabrzmij”.

Rozkaz był tak władczy, że od razu zrobiło jej się lekko. To łatwe, jak naciśnięcie kontaktu w ciemnym pokoju. Pokryją się cyfry na tablicy. Zejdą się nacięcia, matryca połączy się z odciskiem. I zapali się światło w mroku. - Dźwięcz! Wstrzymała oddech pod hipnotyzującym spojrzeniem dwóch dalekich gwiazd. Cisza bywa nieznośna - na chwilę przed tym, jak w końcu wykreuje się Słowo. *** Ciemność - sekundę przed pojawieniem się pierwszej iskry. Na początku było... Milczenie. Cisza. Na początku było... - Nie. Dwoje żółtych oczu przysunęło się bliżej. „Dlaczego?”. Każdy, kto żyje, ma jakąś słabość. Od prawdziwego piekła oddziela nas cieniutka ścianka mydlanej bańki. Lód na drodze. Nieudany podział starzejącej się komórki. Dziecko podnosi z podłogi tabletkę. Słowa czepiają się jedno drugiego i ustawiają, posłuszne wielkiej harmonii Mowy. - Wszystko się dla ciebie zmieni. Twoja wola. Twoja władza. Niech zawsze będzie słońce. Wierzę w świat pozbawiony złości. Niech rozkwitnie sto kwiatów... Jesteś ukochanym narzędziem Mowy. Dźwięcz! Saszka drgnęła od siły tego rozkazu. - Nie, gdyż dla mnie kochać oznacza bać się. Tam, w auli, ze stołu egzaminacyjnego spadła karafka. - Zabrzmię i strach zabrzmi we mnie, w pierwszym Słowie. I cała miłość, którą niosę, będzie na zawsze zatruta strachem. Odmawiam... Rozleciały się odłamki szkła. „Słowo zostało powiedziane”. „Koniec. Nie zdała”. „Nie zdała”. „Niedostateczny”.

Pustą ciemną przestrzeń wokół Saszki rozświetliło wiele gwiazd, które zamieniły się w złote monety. Matowe i ciężkie, chlusnęły strugą, grożąc, że zatopią ją razem z głową. - Odmawiam się bać! W tym momencie zabrzmiała i uświadomiła sobie, że brzmi! *** -... Waleczka? Słonko? Dziecko usnęło. Miało ciężki oddech. Kaszlało przez sen i wierciło się niespokojnie. Kobieta leżała obok, przesunąwszy rękę przez szczeble drewnianego łóżeczka i nie odrywając dłoni od gorącego małego czoła. - Walia... Maleństwo... Druga połowa podwójnego łóżka była pusta. Zimne gładkie prześcieradło. Dziecko znowu zaniosło się kaszlem. Kobieta zamknęła oczy, obolałe, jakby ktoś sypnął w nie piaskiem. Do świtu jeszcze kilka godzin. Kaszel. Płacz. Długie sygnały w słuchawce. „Abonent znajduje się poza zasięgiem”. Gdzie on jest? Co się z nim dzieje? Kiedy wróci? I czy w ogóle wróci?! Cicho zaskrzypiał parkiet pod bosymi stopami. - Kto... Kto tu jest? Kto to?! Krok. Jeszcze jeden. Kobieta siedzi na łóżku. Spogląda w ciemność. Drżą ramiona pod cienkim szlafrokiem. - To ja. - Saszka?! - Jeszcze nie całkiem wróciłam. Ja ci się śnię. - Saszeńko... - Muszę ci powiedzieć pewną wielką tajemnicę, mamo. Kocham cię. Zawsze kochałam i zawsze będę kochać. Posłuchaj! Kocham cię... Dziecko odetchnęło i zaczęło oddychać spokojniej. *** Rankiem, kiedy mężczyzna wrócił i otworzył drzwi swoim kluczem, spali objęci - chłopiec, mokry od potu, lecz z chłodnym czołem i kobieta, wymizerowana, blada, ze słabym uśmiechem na wargach.

*** Ciemność. „Na początku było Słowo”. Powolne obracanie się. „I światło świeci w mroku i mrok go nie objął”. Lśniący pył zbiera się w płaską srebrną spiralę z dwoma miękkimi odnogami. - Nie bój się.