Do utraty tchu - Anne Sward

Słoneczne

godziny

C a ł y m i d n i a m i przesiadywała na leżaku w altanie, licząc upły­ wające słoneczne godziny, sącząc w o d ę z lodem, drzemiąc. Pró­ bowała zapomnieć o papierosach; słodkawym zapachu świeżego tytoniu, delikatnym posmaku dymu, c u d o w n y m szeleście świeżo otwieranej paczki silk eut i zmysłowym cieple, które wypełniało usta. B r z e m i e n n a z gigantyczną m o r e l ą - tak wyglądała. N a ­ pięty, wygięty w łuk, puszysty brzuch, k t ó r e g o miękkość sta­ wiała o p ó r dotykowi b r u d n y c h palców przyszłego ojca i stryjów dziecka, p a c h n i a ł dojrzałym w słońcu, g o t o w y m do zerwania owocem. Chcieliby go ugryźć, lecz powstrzymywała ich: N i e ! N i e dojrzał. Jeszcze trzy t y g o d n i e w s ł o ń c u . Trzy t y g o d n i e ? Zbroili się w cierpliwość przez całą wieczność, więc jak mieliby znieść dalsze o c z e k i w a n i e ? O d p y c h a ł a ich, m u s i a ł o im wy­ starczyć samo przyglądanie się. Magiczny owoc należał jeszcze wciąż tylko do niej. O b s e r w o w a ł a , jak b r z u c h ciemniał, n a b r z m i e w a ł i wyprężał się w y s o k i m ł u k i e m ku światłu. R o z k o s z o w a ł a się o s t a t n i m r o z r z u t n y m światłem lata, próbując nie myśleć o papierosach, o przyszłości i o n i m . T y m d r u g i m . Bo z a k o c h a n i e się jest folie a deux, jak to gdzieś przeczytała. W ł a s n e doświadczenie to p o t w i e r d z i ł o ; wystarczyło zresztą, by k a ż d e z n i c h oszalało

t y l k o p o ł o w i c z n i e , by r a z e m o g a r n ę ł o ich c a ł k o w i t e szaleń­ stwo. Jej uczucie rosło, aż zatraciło miękkość, p o d o b n i e jak brzuch. Przyglądała się im obojgu, jakby należeli do kogoś i n n e g o : księ­ życowa góra p o n a d b i o d r a m i i o t c h ł a ń nieszczęśliwej miłości. Weź się w garść - powtarzała sobie. O p a n u j się, weź się w garść... przestań już o n i m myśleć. A przecież za każdym razem próbując o n i m nie myśleć, już o n i m myślała. C z ł o w i e k p a d a ofiarą miłości tak jak gorączki a l b o ban­ kructwa; nie, to właśnie gorączka szalała w jej ciele, choć usilnie starała się ją ugasić. „Miłość to nie praw niewolnica, sama jak chce, k o c h a n k ó w zaszczyca". N i e n a w i d z i ł a go. K o c h a ł a . K o ­ chała tak bardzo, że aż nienawidziła. Ponieważ był tak blisko, iż czasami w n o c y myślała, że zwariuje - jeśli jeszcze do tego nie doszło. N i e była wcale pewna.

Tego lata altana stała się jej miejscem zamieszkania; gdyż w p o ­ zostałej części d o m u p a n o w a ł o gorąco, w k t ó r y m nie d a ł o się spać. Ż a r wciskał się p o p r z e z dach z eternitu, zamieniając piętro w suchą saunę. K a m i e n n e ściany kumulowały nazbierane ciepło lata, pozbawiały tchu, D a w i d ułożył im więc posłania w rogu altany, który rankiem znajdował się w cieniu. Spali ciasno przy­ tuleni na materacu przy odgłosach n o c n e g o r u c h u na odległej autostradzie i cichym skrzeczeniu rzekotek drzewnych d o c h o ­ dzącym z zarośniętej sadzawki na tyłach d o m u . Czasami prze­ jeżdżał pociąg towarowy, z rzadka na polach odzywał się lelek kozodój. Starała się nie myśleć o mężczyźnie nawet we śnie. N i e udawało się jej, bez względu na to, jak m o c n o D a w i d ją przy­ tulał. A przecież ćwiczyła już s a m o o p a n o w a n i e , gdy schodziła do zimnej piwnicy po piwo słodowe, m i m o iż panicznie bała się nietoperzy zwisających z niskiego sufitu. To było o wiele trud­ niejsze; nie starczało woli, aby oprzeć się myśleniu o n i m .

8

O b e c n o ś ć D a w i d a działała w n o c y kojąco; obejmujące ją r a m i ę p o w s t r z y m y w a ł o od uniesienia się w z i m n y i ciemny kosmos z b r z u c h e m n a d ę t y m niczym wypełniony helem balon. W ciągu d n i a siedziała j e d n a k d u m n a i wyniosła, pragnąc tylko, by pozostawili ją w spokoju. O d g a n i a ł a Davida i jego braci, krą­ żących wokół niej niczym psy. N i e potrzebowała ich, nie życzyła sobie ich łakomych spojrzeń, ciekawości. Patrzyli na nią, jakby sądzili, że nosi w sobie tajemnicę, choć tak naprawdę każdy mógł zobaczyć, co nadejdzie: morela king size. Stała się niewyobra­ żalnie gruba.

Mijały d n i e , t y g o d n i e po czasie - p ę k a t y o w o c przejrzewał. Pępek, z p o c z ą t k u blady, d r o b n y pąk, r o z w i n ą ł się w różę z c i e n k i c h p ł a t k ó w skóry, k t ó r a z a b a r w i ł a się c a ł k i e m na brązowo. N o g i , k t ó r y c h już nie widziała, n a p e ł n i ł y się w o d ą , delta żył rozgałęziała się, spęczniała, wijąc się po wewnętrznej stronie u d . Bjòrn, przyszły dziadek dziecka, ojciec Dawida, p o d a r o w a ł jej maść tygrysią do s m a r o w a n i a n a p u c h n i ę t y c h kostek. N i e mogła ich j e d n a k dosięgnąć, bo wszelkie odległości i proporcje uległy zachwianiu. Musiał więc to zrobić za nią. Pozwoliła mu na ten akt dobroci. C z u ł a się niczym Farah D i b a na pawim tronie, chociaż jej stopy bynajmniej nie pachniały mlekiem dziewic były ciemne i p o p ę k a n e od chodzenia tego lata na bosaka. Idun, przyszła babcia dziecka, matka Dawida, zamówiła solidne, p o d ­ trzymujące biust staniki, najnowszy m o d e l z katalogów Swegmarka. Nigdy nie poświęcała uwagi takim błahostkom jak stanik, ale dowiedziała się od Idun, że szczególnie teraz był on nieod­ zowny. N i e tylko b r z u c h jej urósł, czyżby nie zauważyła? -

C z y p o z o s t a n ą takie? - zapytał Dawid, wskazując na jej

nowe, o d m i e n i o n e wdzięki. -

M a m nadzieję, że nie - o d p o w i e d z i a ł a , nie czując p o 9

trzeby dźwigania ich do k o ń c a życia, całkowicie z a d o w o l o n a z ich wcześniejszego, wygodnego rozmiaru.

M i m o swojego ciężaru rozkoszowała się długim, p a r n y m latem, nie przejmując się niczym, co d o t y c h c z a s ją i r y t o w a ł o . Żar, g ł ó d , z n u d z e n i e , n i e c i e r p l i w o ś ć , m u c h y - była p o n a d takie b ł a h o s t k i . N i e bała się, p o n i e w a ż nigdy jeszcze nie rodziła. To n a t u r a l n y p r o c e s - myślała. Zwierzęta r o d z ą prawie w biegu, m i m o c h o d e m , a o n a zawsze bardziej czuła się zwierzęciem: z w i n n ą lisicą. D r a p i e ż n i k i zaraz p o t e m udają się n a p o l o ­ wanie. Wyobrażała sobie, że tak też będzie z nią. G d y nadejdzie czas, jeśli zdąży, jeśli wszystko nie pójdzie zbyt szybko, zamie­ rzała pomyśleć o lisicy rodzącej w ciemnej s a m o t n i c h ł o d n e j nory. D u ż o czasu spędzała na staraniach, aby nie myśleć o papie­ rosach. Szczególnie o silk cut, z jasnym t y t o n i e m o delikatnym zapachu b e k o n u . G d y b y wagą nie dorównywała słoniowi, a n ó g nie m i a ł a grubych jak d r z e w o m a n g r o w e , m o g ł a b y w każdej chwili stanąć na autostradzie, złapać stopa do nabrzeża, prze­ płynąć p r o m e m cieśninę, kupić paczkę i wrócić stopem do d o m u . C ó ż złego m o g ł o się stać ? O ile wiedziała, przyszłe matki zawsze paliły. C z e m u nagle tyle rzeczy stało się niebezpiecznych, choć wcześniej takie nie były? Pewnie dlatego, że j e d n o dziesięciolecie p r z e c h o d z i ł o w drugie, a w p o w i e t r z u czuło się p e ł n ą nadziei mobilizację. C z y to m o r a l n e ? N i e miała w każdym razie o c h o t y w tym uczestniczyć. Pragnęła, by pozostawiono ją w spokoju z jej papierosami i przyzwyczajeniami. G d y człowiekowi się czegoś zabroni, zaczyna cały czas o t y m myśleć.

D n i stały się gorętsze i suchsze, by na k o n i e c p r z e r o d z i ć się w coś na kształt jesieni. Czas na zebranie p l o n ó w - pomyślała. 10

Im dłużej morela wisi na drzewie, t y m łatwiej z niego spada. Bjórn, przyszły dziadek dziecka, miał trzy drzewka morelowe rosnące na kratkach o p a r t y c h o n a s ł o n e c z n i o n ą stronę d o m u i teraz, p ó ź n y m latem, owoce spęczniały, stały się słodkie, doj­ rzałe, gotowe. Wystarczyło na nie spojrzeć, a już spadały, tra­ fiając w p r o s t do rąk. Z d a r z e n i a następują, kiedy nadejdzie na nie czas - nie p o t r z e b a religijności, aby w to wierzyć. Czekając, rozkoszowała się ostatnim ciepłem tego roku, ku­ mulując je jak człowiek zbierający w sobie siły, nawet nie p o d e j ­ rzewając, jak rozpaczliwie będzie ich potrzebowała.

P o r ó d był wyjątkowo długi. Dziecko, które w k o ń c u przyszło na świat, w niczym nie przy­ p o m i n a ł o połyskliwej, zaróżowionej, pokrytej złocistym p u c h e m moreli, a bardziej Eskimosa. C z y w a r t o było czekać tyle mie­ sięcy, doświadczając szokującej metamorfozy ciała i przeżywając strach, który chwycił ją już przy pierwszym bólu, czy opłacała się szalona jazda w gęstej mgle do szpitala położniczego, niewy­ powiedziany ból, poczucie opuszczenia, które sprawiło, że kiedy leżała sama jak palec w o b c y m miejscu, w p u s t y m szpitalu i usi­ łowała rodzić samodzielnie, nie wiedząc, jak to się robi, czuła się o s t a t n i m człowiekiem na Ziemi... czy też, kiedy w m a w i a n o jej, że wcale nie była sama, choć przecież nie mieli pojęcia o jej samotności - uczucie, że w a r t o było to wszystko przeżyć, nie pojawiło się od razu.

G d y po prawie trzech d o b a c h wyciosane z sadła niemowlę wy­ toczyło się wreszcie z m a t k i jako zbyt wielka kula bólu, ze zdzi­ wieniem patrzyła na rezultat. Miał być chłopiec przypominający ojca, p o n i e w a ż to on był sprawcą n i e p o h a m o w a n e g o wzrostu w jej wnętrzu. Dziecko p o w i n n o nosić p e w n e p o d o b i e ń s t w o do 11

swego źródła. Ale nie, po pierwsze - dziewczynka, a po drugie... czarna czupryna jakby z a n u r z o n a w jeziorze bez d n a . Świeżo upieczony ojciec, gdy przyszła na niego kolej ocenienia plonów, także się zapatrzył. Dziewczynka nie była do nikogo p o ­ dobna, a już najmniej do niego, choć i nie do matki. Przytłoczony powagą chwili, możliwe, że rozczarowaniem, nie m ó g ł wydobyć z siebie głosu. R o d z i n a ze strony obojga miała jasną, n o r d y c k ą u r o d ę w różnych tonacjach. Pielęgniarki zareagowały d o p i e r o wtedy, gdy ujrzały dziecko na rękach ojca, choć zdarzało się tak i wcześniej; w okolicy roiło się od nowych p r a c o w n i k ó w sezo­ nowych. Czasami czarne jak węgiel niemowlęce włoski po kilku t y g o d n i a c h s t o p n i o w o wypadały. To właśnie l u d z k a zdolność dostosowywania się sprawiła, że człowiek przetrwał. Z tyłu, za nimi, lekarz p o ł o ż n i k szorował ręce i zapewne po raz kolejny rozmyślał, że jego praca bardziej przypominała ciężką harówkę niż subtelne muzykowanie: kobiety krzyczące, kopiące, cielące się, jakby nie p o z o s t a ł o w n i c h nic z człowieczeństwa. Tak jak ona. - Za duży b r z u c h na taką m a ł ą - powiedział, nie o d w r ó ­ ciwszy się i nie udzieliwszy wyjaśnienia, czy miał na myśli matkę czy dziecko, choć p r a w d o p o d o b n i e obie. M a t k a wróciła do zdrowia, dziecko pozostawało jednak słabe. N i e m i a ł o w sobie nic z p o k a z o w e g o egzemplarza; bladawe, mi­ zerne, w ciągu doby o p a d ł o z sił, wyniki krwi miało złe - typowy przypadek anemii. C z a r n e włosy i ciemno połyskujące oczy spra­ wiały, że cera wydawała się jasnoniebieska. Pediatra uważał, że należy zrobić transfuzję. M a t k a nie zgodziła się j e d n a k na wkłuwanie igieł i rurek w malutką, więc lekarz, chociaż niechętnie, dał dziecku dwa tygodnie na wydobrzenie.

Ż ó ł t a c z k a w szpitalu i zakaz odwiedzin. O b i e rodziny machały do nich ze szpitalnego ogrodu, gdy matka wynosiła na balkon có12

reczkę, aby im ją pokazać. Blady, czarnowłosy malec - tyle tylko mogli dostrzec z oddali. Wszystko w miniaturze, oprócz oczu. Kiedy b o w i e m patrzyło się na dziewczynkę, to m o ż e ze względu na ich c i e m n o z i e l o n ą , m o r s k ą b a r w ę w i d z i a ł o się głównie te oczy. N i e nastąpił cud, choć m o g ł o się tak wydawać - wyniki się poprawiły. Akt u r o d z e n i a to jedynie świstek papieru, lecz u d o ­ wadniał on istnienie jej córeczki, stworzenia o bladej twarzyczce, zawiniętego w szpitalny rożek i mrużącego oczy p r z e d wrześ­ niowym białym, oślepiającym słońcem. Na imię jej będzie Angela Rafaela. -

Ee? - zwątpił świeżo upieczony ojciec.

Decyzja jednak zapadła; w momencie, gdy myśl o tym imieniu przyszła jej do głowy, było za p ó ź n o , aby ją cofnąć. O z n a c z a ł o b y to pecha. Angela Rafaela - imię po aniele Rafaelu o leczniczych u z d o l n i e n i a c h , p o n i e w a ż dziecko uleczyło się s a m o i istniało przypuszczenie, że maczała w t y m palce siła wyższa. A m o ż e tylko koniuszek skrzydła, ale o d m i e n i ł a wszystko. -

P o w i n n a nosić imię, k t ó r e da się w y m ó w i ć - uważała

świeżo upieczona babcia, m a t k a Dawida. -

Okej... Lo - rzuciła zirytowana matka.

Wystarczająco proste? Pierwsze, które przyszło jej do głowy. -

Angela Rafaela Lo M a r d ? Brzmi g ł u p i o - sprzeciwił się

ojciec. N i e lepiej b r z m i a ł o s a m o Lo M a r d , jak ją p o t e m na­ zywano. K t o śmiał sądzić, że ma prawo mieszać się w wybór imienia dla jej dziecka? N i e zamierzała wycofać się z wyboru, aby t y m samym nie wyzywać losu. Bo wycofać się to tak, jakby wyssać z p o w r o t e m życie p o p r z e z maciupeńkie n o z d r z a dziecka. -

Dawid - to p o s t a n o w i o n e - odpowiedziała. - Następnym

razem urodzisz i wybierzesz imię sam. Tego lata, siedząc na leżaku i pielęgnując w sobie dziecko, czytała o erotycznych p o d b o j a c h Anais N i n , której p e ł n e imię, 13

bezwstydnie długie, brzmiało: Angela Anais Juana Antolina Rosa Edelmira N i n Culmell. Babka zadowoliła się w każdym razie imieniem Lo. Łatwe do zapamiętania, a to jest przecież najważniejsze w imieniu.

O c h r z c z o n o m n i e w dzień a n i o ł ó w stróżów w p a ź d z i e r n i k u 1969, roku nadziei, z unoszącą się w powietrzu domieszką pychy. Księżyc nie znajdował się już tak daleko od Ziemi; świecił tym samym o b c y m światłem co wcześniej, ale d o t k n i ę t y przez czło­ wieka zdawał się mniej odległy w planetarnej ciemności. Rok, w k t ó r y m człowiek wylądował na Księżycu, był, zdaniem babci Idun, ostatnim, w k t ó r y m człowiek prześcignął siebie samego w czymś innym niż głupota. Pierwsze, co z a p a m i ę t a ł a m , to silny blask padający w p r o s t na m n i e . Słońce - myślałam, ale była to p e w n i e lampa na su­ ficie, której przyglądałam się od spodu, podczas gdy w k u c h n i pełnej ludzi p o d a w a n o mnie sobie z rąk do rąk. Tyle rąk, a jednak nie czułam się uwięziona. Silne światło skierowane było tylko na mnie. Dorośli ogrzewali sobie m n ą ręce, wąchali mój kark, pragnąc p o c z u ć zapach nowego życia, całowali m n i e po kolei, jakbym była świętą relikwią w szkatułce.

N i e r o z u m i a n o , jak m o g ł a m powstać, w k t ó r y m ciemnym zaka­ marku wielkiego d o m u m o g ł o się to wydarzyć, d o m u , w k t ó r y m m o i rodzice i ich rodzeństwo mieszkali jak jedna wielka rodzina. Musieli oswoić się z tą myślą. M ł o d z i wujkowie i ciocie otoczyli m n i e ze wszystkich stron. Moje przyjście na świat nie było za­ planowane, lecz kiedy się pojawiłam, s n u t o marzenia i nadzieje wokół mojej czarnej łepetyny, pozostającej na szczęście w błogiej nieświadomości. Nieobciążona balastem oczekiwań, nie miałam zmartwień, musiałam po prostu być. 14

D z i e c k o m i a ł o b o w i e m być świeżym k o r z e n i e m w nowej ziemi, b o g a t y m c z a r n o z i e m i e , t a k n i e p o d o b n y m d o jałowej gleby, k t ó r ą opuścili. Sądzili, że moje u k o r z e n i e przywiąże ich do miejsca, w k t ó r y m sami z siebie nie czuli się jeszcze z a d o m o ­ wieni. N a r o d z i n y dziecka tutaj p o z w o l ą pasożytować reszcie na m o i m akcie u r o d z e n i a jako oczywistym d o w o d z i e przynależ­ ności. D o r o ś l i musieli strzec m n i e od wszelkiego zła. C h r o n i ć , żywić, w y c h o w y w a ć , s z o r o w a ć d o czysta, w y z n a c z a ć m i o d czasu do czasu elastyczne granice i p a t r z e ć przez palce, kiedy je p r z e k r a c z a ł a m . G d y n i e c o p o d r o s ł a m , w y m y k a ł a m się, by uciec od d o w o d ó w ich czułości. Ufałam, że b ę d ą p r z y m n i e , jeśli tylko p r z y s t a n ę na wystarczająco d ł u g o , by m o g l i się do m n i e zbliżyć. U r o d z i ł a ś się p o d szczęśliwą g w i a z d ą - powiedzieli. P o ­ k a z a n o mi gwiazdozbiór Rysia na p ó ł n o c n e j półkuli. Lubiłam stać na murawie razem z b r a ć m i ojca, gdy byli w t y m swoim p o d n i o s ł y m nastroju i obserwowali spadające gwiazdy, oddając się m a r z e n i o m - o d o m u , do którego przynależeli. Czasami zaś n a c h o d z i ł a ich o c h o t a do żartów i zgrywali się, że przynależą do ministerstwa głupich kroków. W takie wieczory gwiazdy nie miały dla nas zbyt wielkiego znaczenia.

Byłam szczęśliwym dzieckiem. A jeśli nie, to nie zdawałam sobie z tego sprawy. Jeśli coś było nie tak, to tego nie zauważałam, sądziłam, że jesteśmy szczęśliwi. K r ó t k i e chwile radości, takie, k t ó r e szybko ulatują - m o ż e t y l k o takie są m o ż l i w e . Byłam szczęśliwa, jeśli m o g ł a m biegać, gdzie c h c i a ł a m , szczęśliwa w m o i m szczenięcym tłuszczyku, szczęśliwa, kiedy, chowając się p o d ł ó ż k i e m , p o d s ł u c h i w a ł a m m ł o d e ciotki, k t ó r e p r z e z całe lato rozmawiały wyłącznie o seksie, szczęśliwa, kiedy naj­ m ł o d s z y brat ojca R i k a r d g o n i ł m n i e po a r b o r e t u m , nawet jeśli w i e d z i a ł a m , że nie będzie mi do śmiechu, kiedy m n i e złapie. 15

N i e zdążyłam zauważyć u l o t n o ś c i szczęścia, p o n i e w a ż t r w a ł o o n o z t a k często następującymi po sobie p r z e r w a m i , że prawie się ich nie o d c z u w a ł o . O czasie spędzonym w altanie, o sztuce niemyślenia o zaka­ zanych sprawach - jeszcze nie wiedziałam. -

Strzeż się miłości - powiedziała m a m a , wysysając truciznę

z mojej napuchniętej dziecięcej stopy. Wypluła na trawę obfity żółtawy strumień i wypłukała usta mlekiem. Miłości i węży. Miłości, węży i autostrady. Miłości, węży, autostrady, jeziora. Miłości, węży, autostrady, jeziora. I ognia. Nietoperzy. P r z e w o d ó w wysokiego napięcia. Filmów grozy. -

A psów ? - chciałam wiedzieć.

-

Ich też.

-

Niczego więcej ?

Uniosła siekierę. -

Więcej?

-

Tak.

-

Źle u g o t o w a n e g o k u r c z a k a . Bakterii - o d p o w i e d z i a ł a

i z całych sił z a m a c h n ę ł a się o s t r z e m siekiery, aż odskoczyły brzozowe szczapy. N i e należało igrać z siłą jej żylastych ramion. I wirusa nornika* - d o d a ł a . -

N i e występuje u nas, m a m o . Jest tylko na północy.

-

Reszty. Strzeż się reszty - prosiła.

*

Chodzi tu o gorączkę krwotoczną z zespołem nerkowym występującą głównie w północnej Europie, a przenoszoną przez nornice i myszy. (Wszystkie przypisy pochodzą od tłumaczki). 16

Zapisałam wszystko w zielonej, oprawnej w jedwab, chińskiej książeczce o metalicznej w o n i r o z t o p i o n e g o śniegu i krwi p o ­ między jej stronicami. Księdze piękna i niebezpieczeństwa, nie potrafiłam ich j e d n a k jeszcze rozróżnić. Człowiek powinien na­ uczyć się strachu, jeśli się z n i m nie narodził - powiadała m a m a . Trzeba m n i e c h r o n i ć p r z e d sobą samą, p o n i e w a ż nie było we m n i e ani krztyny łęku. P r ó b o w a n o go we m n i e wpoić. -

Poszłabyś za k i m k o l w i e k bez ż a d n y c h o p o r ó w . Zrobisz

wszystko, mogłaby ci się stać krzywda. Nieprawda. N i e przydarzyło mi się nigdy nic złego. M a t k a usiłowała m n i e nauczyć, czym jest strach. Tata próbował. Babcie i dziadkowie. Moje ciotki i stryjowie. Lukas. Nie, Lukas chyba nie. Ale inni próbowali. C h o ć nie, Lukas także. Zaufaj lękowi - mawiał. Krew z nosa rozbryzgana po całej kuchni. Uciekaj, Lo, uciekaj... N i e chciałam, ale uciekłam. C h o ć to nie była moja krew, moja k u c h n i a ani strach.

Pożar pól

Pewnego suchego, na wskroś zwyczajnego dnia, w środku nie­ skończenie d ł u g i e g o lata, w y b u c h ł p o ż a r p ó l ciągnących się w z d ł u ż linii kolejowej. Kolej przecinała o t w a r t y krajobraz wy­ palony słońcem, mój krajobraz, nieznacznie pochylony w stronę jeziora. Paliło się pole kukurydzy i teren w z d ł u ż nasypu kolejowego; p a c h n i a ł o spalonym zielskiem i dziegciem, rozpalonymi do bia­ łości t o r a m i , o s m a l o n y m d r u t e m kolczastym. O w a d y i myszy p o l n e prażyły się w ogniu. P ł o n ę ł a ziemia. Trzaskała t a r n i n a , a z żarzących się szop na indyki wydobywało się wycie. W naszym życiu nastąpiła zmiana; utraciliśmy poczucie bezpieczeństwa na rzecz czegoś nowego. W i a d o m o ś ć o pożarze rozprzestrzeniała się równie szybko jak ogień. D z i a ł o się to w czasie fabrycznych u r l o p ó w - większość p r a c o w n i k ó w fabryki znajdowała się więc w d o m u i nadbiegali oni teraz ze wszystkich stron. C a ł a wioska stanęła w gotowości na skraju pola; gdyby nie przestrach wyzierający z ludzkich oczu, wyglądałoby to na ćwiczenia o b r o n y cywilnej kraju. P ł o m i e n i e rozprzestrzeniały się błyskawicznie g n a n e wiatrem - jeśli się ich nie powstrzyma, wkrótce sięgną domostw. Straż p o ż a r n a spóź­ niała się. Panowało niezwykle upalne lato, nadszedł czas zbiorów;

możliwe, że pożar wybuchł w kilku miejscach jednocześnie. N i e mogliśmy czekać; ogień się nie ociągał. M a t k a z b a b k ą I d u n łamały przy wale duże liściaste gałęzie dla wszystkich chętnych do pomocy. Potrzebna była teraz współpraca i wspólny wytężony wysiłek. - Jak za dawnych czasów - odezwał się ktoś ze starszyzny. M o j a r o d z i n a stawiła się w k o m p l e c i e , a t a m , gdzie byli oni, chciałam się znaleźć i ja. Z początku próbowali m n i e ode­ pchnąć, lecz wkrótce mieli pełne ręce roboty, aby utrzymać ogień w szachu, i przestali zwracać na m n i e uwagę. Biegałam tak jak inni z wodą. Obserwowałam, jak matka zbliża się niebezpiecznie do największego ognia albo jak bracia ojca ofiarnie t ł u m i ą p ł o ­ mienie wojskowymi kocami i p ł a c h t a m i . D w i e wysokie kobiety przemierzały krawędź nasypu kolejowego: to siostra matki wraz z siostrą ojca, o b u t e w wysokie męskie kalosze, przydeptywały żar. D z i a d k o w i e Björn i A r o n pracowali ramię w ramię, wyko­ nując szybkie, szarpane ruchy. W p o d o b n y c h k o m b i n e z o n a c h wyglądali jak bracia, c h o ć Björn był o głowę wyższy, wielki niczym niedźwiedź, po k t ó r y m o t r z y m a ł imię*. Pragnęli wy­ kazać się pracowitością na równi z synami; torowali ścieżkę p o ­ żarową przez pole, by odciąć ogień od zarzewia. Babka ze strony matki tkwiła bezradnie na szczycie wzgórza z pustą cynową balią w objęciach, jakby ktoś jej w m ó w i ł , że będzie m o g ł a przejąć s t a m t ą d d o w o d z e n i e d r u ż y n ą , jeśli tylko zejdzie wszystkim z drogi. Ojciec oparzył sobie ręce. O p a t r z y ł mu je brat m a t k i ; bez p y t a n i a urwał szerokie pasy z ulubionej koszuli ojca, aby ochronić zranione dłonie. Siostry matki zajęły pozycje w długich ł a ń c u c h a c h ludzi podających sobie z rąk do rąk w o d ę z najbliż­ szych d o m o s t w .

* Björn oznacza po szwedzku niedźwiedzia.

19

O g i e ń rozprzestrzeniał się w z d ł u ż zbocza, jakby już nigdy nie miało się udać go poskromić. W i a t r niweczył nasze działania; p r ó b o w a l i ś m y j e d n a k ograniczyć szkody, aż wreszcie usłysze­ liśmy zbliżające się syreny. Czas oczekiwania wydawał się n a m wiecznością. Trzymaliśmy się z dala od niebezpiecznych, p o t ę ż n y c h stru­ m i e n i wody. Prawie wszyscy. N a s t o l a t e k , k t ó r y już wcześniej przykuł moją uwagę, zbliżał się do ognia na odległość mniejszą niż m a m a . N i e k i e d y zdawało się, że stoi p o ś r o d k u p ł o m i e n i . Podczas gdy i n n i wycofali się, on dalej ż m u d n i e gasił pożar. M a t k a krzyknęła do niego ostrzegawczo, ale nie zareagował. U d a ł o jej się o d e p c h n ą ć go od p ł o m i e n i , lecz zaraz t a m wrócił. Chwyciła go więc mocniej, krzycząc na niego głosem p e ł n y m strachu. W k o ń c u uderzyła go - żadnej reakcji, wyswobodził się tylko z jej uchwytu i dalej gasił ogień. Zaczęła n i m potrząsać, próbując wybudzić go z zauroczenia. Wydarł się jej na powrót, ale siły go opuściły i o p a d ł na spaloną trawę, jakby w jednej se­ kundzie utracił całą swoją energię. W jednej chwili przeszedł od m a n i a k a l n e j aktywności do całkowitego bezruchu. Był osmalony, począwszy od włosów aż po tenisówki. Nigdy nie widziałam m a r t w e g o ciała, ale nie było w n i m widać życia. W i e d z i a ł a m , że dym jest trujący. Podczas ostatniego jesiennego sztormu pomagałyśmy z m a m ą dziadkowi Bjórnowi usunąć z a r b o r e t u m szkody spowodowane przez wiatr o sile t o r n a d a i po tym, jak spaliliśmy gałęzie, rozchorowałam się od d y m u i przez p ó ł n o c y wymiotowałam. Dziadek Bjórn wyprowadził teraz matkę poprzez t ł u m . Zbli­ żyłam się do tego chłopaka, by sprawdzić, czy oddycha. Klatka piersiowa p o d pokrytym sadzą T-shirtem unosiła się nieznacznie, ale aby się upewnić, usiadłam w pobliżu - jeśli przestanie od­ dychać, zawołam tatę. Kiedyś tata w d m u c h a ł życie w nieżywe dziecko. C h ł o p a k na trawie nie był już wprawdzie dzieckiem, ale ojciec był jedyną znaną mi osobą, która wskrzeszała umarłych. 20

P e w n e g o d n i a zauważył dziewczynkę przy t a m a c h przylega­ jących do fabryki. U d a ł o jej się wydostać na brzeg, przestała już jednak oddychać. Ojciec opowiadał, że wdmuchując w nią życie, w jej buzi widział moją twarz. O d t ą d wiedziałam, że to on m n i e uratuje, gdyby kiedykolwiek coś mi się przytrafiło. W i e r z y ł a m w to do czasu, gdy siostry m a m y opowiedziały mi, że nie była to do końca prawda. Wprawdzie przywrócił do życia dziewczynkę przy tamie, ale d a w n o t e m u nie u d a ł o mu się uratować tej, której imienia nie w o l n o było wymawiać przy babci ze strony matki najmłodszej, która poszła przez lód.

M i n ę ł a wieczność, n i m obcy c h ł o p a k otworzył oczy, dźwignął się z t r u d e m i usiadł. P o w i n n a m była odejść, ale nie potrafiłam, gdy n a m n i e spojrzał. Ojciec wręczył m i wcześniej k a r t o n mleka, które miało p o m ó c , gdy nawdychało się d y m u ; upiłam parę łyków, resztę przekazując c h ł o p c u ; bez słowa wziął k a r t o n i opróżnił go jednym haustem. Na pytanie, k t o z obecnych należał do jego rodziny, o d p o ­ wiedział, że nikt nie przyszedł. M o i m zdaniem, wszyscy miesz­ kańcy wioski, co do jednego, wylegli z pobliskich domostw, aby pomagać. -

N i e mieszkasz tutaj ? - zapytałam.

Skinął głową, wyciągając rękę w s t r o n ę jeziora. N i e było t a m j e d n a k ż a d n e g o d o m u , c h ł o p i e c wskazywał p u s t e pole. W s t a ł a m , m r u ż ą c oczy od słońca. M o ż e jego d o m spalił się podczas pożaru? -

N i e widzisz? - zdziwił się.

Rzuciłam mu szybkie spojrzenie, by sprawdzić, czy nie żartuje sobie ze mnie. Wytężyłam wzrok, patrząc w kierunku, który mi pokazywał, ale nic t a m nie było.

21

Jeśli tam mieszkał, czemu gasił pożar tutaj, a nie od swojej strony? W y t ł u m a c z y ł a m m u , k t o z t ł u m u należy do mojej r o d z i n y oprócz mamy - nie chciałam, by się dowiedział, że jesteśmy ze sobą powiązane. Pierwszy raz zobaczyłam matkę, gdy kogoś ude­ rzyła. Zdarzyło się to co prawda już raz, kiedy przebywała w spi­ żarce z kimś, kogo nie zdążyłam zidentyfikować. Był to praw­ d o p o d o b n i e tata, ale m ę t n e w s p o m n i e n i e tego zajścia n i e m a l w y p a d ł o mi z pamięci. O c z y stopniowo rozszerzały mu się ze zdumienia, w miarę jak po kolei wskazywałam mu dwanaścioro c z ł o n k ó w rodziny. -

A ty? Mieszkasz sam? - zapytałam.

-

N i e , oczywiście, że nie sam - odpowiedział, nie patrząc na

mnie. - M a m tylko trzynaście lat - splunął na trawę czerwonoczarną śliną. N i e wierzyłam m u .

Zapatrzył się p o n a d polami, jakby sam się dziwił, gdzie podział się jego d o m , wyraźnie j e d n a k nie spieszył się, by sprawdzić, czy rodzina ma się dobrze. -

A ty? - spytał.

C h o ć p e w n i e było t o p o m n i e widać, nie m o g ł a m powie­ dzieć mu prawdy. Ojciec mawiał, że jestem starsza, niż na to wyglądam, lecz m a m a sprzeciwiała się temu, twierdząc, że m a m tylko d r o b n ą b u d o w ę . -

Ile masz lat? - c h ł o p a k p o n o w i ł pytanie, mierząc m n i e

wzrokiem. N i e w i e l e m i a ł d o z m i e r z e n i a , n i e s k o ń c z y ł a m jeszcze s i ó d m e g o roku życia. Z a m i a s t o d p o w i e d z i e ć , z a p y t a ł a m go, gdzie właściwie mieszka. Nagle schwycił m n i e silnymi d ł o ń m i . Straciłam g r u n t p o d n o g a m i ; bez u p r z e d z e n i a p o d n i ó s ł m n i e w górę, aż stałam się wyższa od niego i tam... głęboko w dolinie, za wysokimi drzewami, które c h r o n i ł y od wiatru i spojrzeń, stał 22

d o m . Z n a j d o w a ł się p o z a moją linią h o r y z o n t u , daleko p o z a granicą wyznaczoną mi przez matkę na samotne włóczenie się, niemal nad samym brzegiem w o d y - okrągłego rozlewiska s t r u m i e n i a , p r z y p o m i n a j ą c e g o srebrzystoniebieskie jeziorko o d w ó c h wąskich w o d n y c h o d n o g a c h , wijących się ku p ó ł n o c y i południowi. Postawił m n i e z p o w r o t e m na trawie. Poprawiłam sukienkę na ramiączkach, która p o d w i n ę ł a się do góry, p o g n i o t ł a i nosiła teraz ślady jego czarnych rąk. M i a ł a m twarz ściągniętą od sadzy i gorąca.

Kiedy najgorsza katastrofa została zażegnana, pojawiły się hi­ potezy, co roznieciło pożogę. Albo kto. M a t k a uważała, że ktoś p o d ł o ż y ł ogień. To iskry z p r z e w o d ó w kolejowych - suge­ rował tata. Siostry matki sądziły, że sucha trawa sama zapaliła się w upale. O g i e ń p o d ł o ż o n o - zgadzał się dziadek Bjórn ogień wybuchł w wielu miejscach jednocześnie, naturalne pożary rzadko kiedy rozprzestrzeniają się tak szybko. Dziadek ze strony matki był zdania, że każdy miał trochę racji, bo lato było upalne i u p ł y w a ł o p o d z n a k i e m węży, suszy i p r z e p e ł n i o n y c h żarem uczuć. N i e odzywałam się, ale też nikt nie pytał m n i e o zdanie.

O g i e ń został wspólnymi siłami zduszony i ujarzmiony, ale nie­ bezpieczeństwo jeszcze nie m i n ę ł o . Z i e m i a żarzyła się od we­ w n ę t r z n e g o gorąca, ogień mógł pełznąć wzdłuż korzeni i utrzy­ mywać się przy życiu całymi d n i a m i , by w którymś m o m e n c i e p o n o w n i e wybuchnąć. Trzeba było obserwować pola w nocy. Trzynaścioro dorosłych, którzy w n o r m a l n y c h okolicznościach pilnowali mnie, teraz było zbyt zajętych lub wyczerpanych, aby zainteresować się, czy p o ł o ż y ł a m się do łóżka. Przesiedziałam do rana z o b c y m c h ł o p a k i e m w pobliżu jego d o m u , o p a t u l o n a 23

w ciężką końską derkę pachnącą gazolem i starym ogierem. Wy­ pełniały m n i e nowe, nieznane uczucia. C z u w a ł a m z obawy przed p o n o w n y m w y b u c h e m p ł o m i e n i z p o d z i e m n e g o żaru, a także z p o w o d u o b e c n o ś c i c h ł o p c a . C z y p o w i n n a m się go wystrzegać? N i e byłam p e w n a . O g i e ń , ciemność, wyzwanie, pieczenie oczu i świadomość, że muszę na siebie uważać, bo tak daleko od mego terytorium nikt m n i e nie o b r o n i . Tej nocy wkroczyłam w samodzielność. N i e rozpoznają mnie, gdy wrócę do d o m u , jeśli kiedykolwiek powrócę. W chwili obecnej fakt, że m a m rodzinę, zdawał się nierzeczywisty, czułam się dorosła - odległość od d o m u sprawiła, że straciłam z oczu d o ­ tychczasowe życie: d o m , a r b o r e t u m , s a m o c h o d y na dziedzińcu, strzelistą brzozę, mój schowek. N i e wiedziałam, d o k ą d ma p r o ­ wadzić ta niekończąca się n o c . Po raz pierwszy w życiu byłam sama z nieznaną mi osobą, koło zakazanego jeziora, w którego o d m ę t a c h , jak m ó w i o n o - słyszałam o tym, choć m i a ł a m d o ­ piero siedem lat - mieszkańcy wioski popełniali samobójstwa. Z sąsiedniej wioski także, ponieważ nigdzie indziej nie było tak głęboko, jak tutaj, gdzie żyła rzeki pękła i wylała, tworząc rozle­ wisko powszechnie zwane jeziorem.

W i e d z i a ł a m o n i m tylko, gdzie mieszka: w d o m u , w k t ó r y m przez całą n o c nie zapaliło się ani j e d n o światło. Przyniósł mi derkę z garażu, gdy usłyszał w ciemności szczękanie moich zębów, d o d o m u j e d n a k nie wszedł p o m i m o g ł o d u i pragnienia. N i e znałam imienia chłopca, p r z e c h o w y w a ł a m w pamięci jedynie w s p o m n i e n i e jego rąk unoszących m n i e z ziemi, pieczenia deli­ katnej skóry p o d pachami, zimnego dreszczu, jaki przeszedł mi po plecach. C h ł o p i e c nie miał kurtki: nigdy nie marzł - jak mi powiedział. Skulony w kucki palił, jakby m a ł o mu było d y m u . G d y poczęstował m n i e papierosem, zrozumiałam, że życie nie­ odwracalnie się zmieniło. 24

Do tej p o r y p a l i ł a m t y l k o c z e k o l a d o w e papierosy, a i te w ukryciu. N i e m o g ł a m mu j e d n a k o d m ó w i ć , co by sobie p o ­ myślał: że jestem dzieckiem? N i e chciałam, aby go dla m n i e za­ palił, trzymałam ostrożnie papierosa w garści, szczelnie zawinięta w derkę niczym kapuściany gołąbek. Z a c h o w a m go jako d o w ó d na... coś. Liczyło się to, że mi go z a p r o p o n o w a ł . Z a p a m i ę t a m to na zawsze. Z chęcią w y r z u c i ł a b y m z pa­ mięci jedynie odgłosy palących się ptaków, lecz z unoszącym się p o n a d polami ich zapachem było to t r u d n e . G d y mamie udało się wreszcie otworzyć kłódki, szopy z indykami już stały w p ł o ­ mieniach; ptaki, które przeżyły, wzleciały w powietrze niczym płonące p o c h o d n i e , przy lądowaniu zapalając zboże. W i o s k ę otulał s m r ó d zwęglonych ciał. Pieczenie w płucach nie pozwalało mi zasnąć. Siedzenie z nieznajomym, milczenie, panujący w o k ó ł lekki c h ł ó d , spojrzenia rzucanie to na niego, to na ogienek jego papierosa i świadomość wagi misji: że muszę dopilnować, by cała wioska się nie spaliła - to wszystko spra­ wiało, że łatwiej było wytrzymać. N a w e t t ę s k n o t ę za d o m e m , k t ó r ą p o c z u ł a m , widząc nietoperza, który bezgłośnie polował na owady p o n a d jeziorem.

N i e zapytał, jak się nazywam. I tak mu powiedziałam. -

Brzmi jak imię chłopca.

-

N i e , to nazwa drapieżnika* - wytłumaczyłam.

-

Tak, tak. W i e m . W i e m wszystko o drapieżnikach. - Patrzył

na m n i e sceptycznie, gdy p o w t a r z a ł a m mu opowieść mamy. M a t k a opowiedziała mi, że pewnej jesieni, gdy na północy, skąd p o c h o d z i ł a m o j a r o d z i n a , l ó d skuł ziemię wyjątkowo wcześnie, samica niedźwiedzia zapadła w sen zimowy na jednym ze szkierów. Kiedy obudziła się wiosną, lód już pękł i niedźwie* Lodjur albo lokatt to po szwedzku ryś.

25

dzica znalazła się na wyspie w potrzasku. Mężczyźni podpływali ł ó d k a m i , przyglądając się zwierzęciu z respektem. Na p ó ł n o c y widok niedźwiedzia należał w t e d y do rzadkości, a samica pre­ zentowała się naprawdę okazale. Zastrzelili ją w końcu, ponieważ tej wiosny po wojnie nastał głód. Wszyscy wiedzieli, że była to ta sama samica, która zabiła mojego pradziadka - ojca Bjórna dlatego nasza rodzina otrzymała największą rację mięsa. -

N i e d ź w i e d ź nie jest drapieżnikiem - sprzeciwił się.

-

W i e m , ale to właśnie po t y m niedźwiedziu, k t ó r y zabił

pradziadka, dziadkowi n a d a n o imię Bjórn. D z i a d e k zaś wybrał matce imię Karenina. A m a t k a nazwała m n i e Lo. -

A h a - spojrzał na m n i e pytająco - zapalisz, czy m o g ę go

wziąć ? To mój ostatni papieros. -

Zapalę - p r z y t a k n ę ł a m - ale nie teraz.

Lukacs Zsolt. Tak się nazywał. A właściwie... Zsolt Lukacs w wyniku nieporozumienia, które zaistniało d a w n o temu, kiedy przybyli tu z ojcem. Z tego, co Lukas wiedział, ojciec zapisał imię syna na kartce, przekazując dziecko personelowi przed­ szkola. N i e zdawał sobie sprawy, że w Szwecji imię pisze się jako pierwsze. G d y tego samego d n i a odbierał syna, wszyscy wołali już na niego Lukas. I Lukasem pozostał. Brzmiało to jak wesoła historia, lecz tak jej nie opowiadał. N i e przejął się z b y t n i o p o m y ł k ą : nazwisko Lukacs nosiła jego matka, dlatego je lubił. G d y je wymawiał po węgiersku, brzmiało to niemal jak lokatt.

Kilkakrotnie w ciągu nocy odchodził na bok, by zwymiotować tego d n i a nałykał się zbyt wiele d y m u . Zbliżał się do ognia bar­ dziej niż ktokolwiek inny, z przekorą, która p r z y p o m i n a ł a nie­ b e z p i e c z n e p r a g n i e n i e w oczach rodziców, kiedy rzucali się w morską kipiel. Raz za razem w fale, w p ł o m i e n i e , jakby każdy kolejny raz miał być t y m o s t a t n i m . 26

W i e wszystko o drapieżnikach - pomyślałam, gdy wytarłszy twarz, przysiadł obok mnie. Zrozumiałam, że to on podłożył ogień. Nie wiedziałam tylko dlaczego. Siedząc przy wypalonym polu, wy­ glądając oznak p o n o w n e g o pożaru, zdałam sobie nagle sprawę, iż chłopak miał nadzieję, że ogień p o n o w n i e wybuchnie.

Piaszczyste pola, ziemia parząca stopy, gdy biegliśmy, zapach spalonego mięsa i świadomość, że gdyby nie pożar, nigdy bym go nie poznała. Wracając do d o m u tego p o r a n k a , wiedziałam o nim niewiele więcej, niż gdy się spotkaliśmy. Prawie nie rozma­ wialiśmy tej nocy. Pomiędzy naszymi d o m a m i j e d n a k się paliło i to zmieniało wszystko. Do d o m u przybyłam o świcie; sina z zimna i o d m i e n i o n a , podczas gdy d o m o w n i c y jeszcze spali. Umyłam dokładnie dłonie konwaliowym mydełkiem babci, matki mojej m a m y ; reszta ciała była tak czarna, jakbym nigdy już nie miała być czysta. Wślizg­ nęłam się ostrożnie do łóżka p o d kołdrę pomiędzy matkę i siostrę ojca Marinę, aby ogrzać się ich ciepłem, ale też nie chcąc obudzić ich zimnymi rękami i kolanami. Najchętniej leżałabym zwrócona ku o b u ; nie m o g ł a m się jednak zdecydować, więc w k o ń c u p o ­ łożyłam się na plecach. M a m a spała niespokojnie; jasne długie włosy splątały się na poduszce od ciągłego kręcenia głową.

Kiedy rodzina zebrała się w altanie na niezwykle późnym i cichym śniadaniu, zachowywałam się jakby nigdy nic. Wszyscy byli bladzi, znużeni. Ręce ojca zostały zawinięte w czyste bandaże, więc posłu­ giwał się nimi niezdarnie, strojąc miny i złorzecząc. Babka Idun i siostra matki pomagały mu napić się kawy i zjeść papkę z kaszy jęczmiennej. Wygląda na takiego, k t o lubi, by d b a n o o niego z dwóch stron - drażnił się z nim dziadek Bjórn; nikt tego nie skomentował, przy stole panowało bezsilne przygnębienie. Temat 27

ognia już d a w n o się wyczerpał. Pozostało jedynie zjeść w mil­ czeniu, a p o t e m pójść na pole, by przyjrzeć się zniszczeniom. N i e m o g ł a m im opowiedzieć, że p o z n a ł a m kogoś, k t o czę­ stował m n i e papierosami, i że oglądałam wschód słońca, przeby­ wając w innym świecie po drugiej stronie pola. Sprawiło mi przy­ krość, że nikt nie zauważył mojej nieobecności. Przynależność do wszystkich objawiała się j e d n a k brakiem przynależności do kogoś konkretnego; nocami często zmieniałam łóżka, więc mogli pomyśleć, że spałam akurat gdzie indziej.

Z ł o c z y ń c a p o w r a c a na miejsce z b r o d n i ; wszyscy mieszkańcy wioski powrócili do wypalonych pól. Czyżby przyśnił się n a m jakiś k o s z m a r ? N i e ; wyglądało, jakby przez p o l e k u k u r y d z y i tory przetoczyła się bitwa. W i a t r ucichł, a cierpki zapach ża­ rzącej się roślinności uparcie utrzymywał się nad ciemnym krajo­ brazem. Staliśmy niemi, nie mając nic do d o d a n i a - może poza cichym p o d z i ę k o w a n i e m skierowanym w górę - że j e d n a k p o ­ wstrzymano ogień, n i m sięgnął domów. C h ł o p i e c , k t ó r y przedstawił się i m i e n i e m Lukas, też przy­ szedł. Stał t r o c h ę z boku, uwieszony na swoim zardzewiałym męskim rowerze, rzucając ku m n i e n i e z r o z u m i a ł e spojrzenia. Popatrzyłam na niego, lecz nie podeszłam, zostałam przy bra­ ciach ojca, licząc zwęglone d r u t y elektryczne w z d ł u ż nasypu ko­ lejowego. W i e d z i a ł a m , że wydarzenia z n o c y ognia p o w i n n a m z a c h o w a ć dla siebie. Bycie d u ż y m o z n a c z a ł o p r z e m i l c z a n i e pewnych spraw, nieuleganie impulsom, aby zwierzać się z tego, co leżało na sercu. Spadł deszcz - o d o b ę za p ó ź n o . B r u d p o k r y ł spaleniznę. Świadomość, że wiosce groziło n i e b e z p i e c z e ń s t w o , sprawiła, że zjednoczyliśmy się w nieszczęściu, nawet jeśli uczucie to nie t r w a ł o długo.

Chłopięce oczy

Mieszkaliśmy na obrzeżach, na b e z i m i e n n y m obszarze zawład­ niętym przez dzikość i piękno, na które składały się pochyłe łany zboża, niebo, las nietoperzy i elektrownia. Jezioro nie było je­ ziorem, tak jak nasza wieś nie była prawdziwą wsią, p o n i e w a ż nie miała nazwy. Stanowiła niechcianą narośl lub w o l n ą strefę rządzącą się własnymi p r a w a m i lub też ich brakiem - zależy, jak na to spojrzeć. Mieszkaliśmy w miejscu gdzie schodziły się trzy srebrne ścieżki: strumień, kolej i autostrada, gdzie rozpoczynał albo też kończył się świat - to także zależało od p u n k t u widzenia. O s t a t n i m i czasy o g a r n ę ł o m n i e p r z e k o n a n i e , że wszystko od tego zależy.

Tajemnicę o c h ł o p c u b ę d ę musiała zachować lepiej niż wszelkie dotychczasowe sekrety. N i e posiadłam jeszcze a r k a n ó w sztuki dochowywania tajemnic - poza c h o w a n i e m p r z e d m i o t ó w p o d szafą z u b r a n i a m i mamy, w miejscu, którego nigdy nie o d k u ­ rzała. Schowałam t a m : wysłużony n ó ż myśliwski, flakonik Paco R a b a n n e , stalowe struny, które, nie mogąc się powstrzymać, od­ kręcałam od gitar Rikarda, gazetkę p o r n o z wprasowanymi p o ­ między jej strony skrzydłami motyla i papierkami od g u m y do 29

żucia. Teraz także papieros jako kolejna przechowywana wśród innych w kurzu relikwia. Do tej p o r y zawsze udawało mi się wydobyć po kawałeczku od trzynastu dorosłych osób wszystko, co chciałam, z a n i m k t o ­ kolwiek zdążył się m n ą znudzić. O b e c n i e w p a d ł a m do króliczej nory, do świata, o k t ó r y m nie m o g ł a m im opowiedzieć. Lukas twierdził, że n o c ognia była chrztem bojowym. Mylnie założył, że r o z u m i a ł a m , co m i a ł na myśli, a przecież dla m n i e to było najważniejsze.

Kilka dni po pożarze schodziłam żwirową drogą do d o m u Lukasa nad jeziorem. Dojrzałam chłopca poprzez drzewa o liściach su­ chych jak złuszczająca się wężowa skóra. Był z kimś, p e w n o z ojcem. Lukas stał na szczycie dachu, ojciec poniżej, na drabinie. Zdawał się rozkazywać synowi, choć nie słyszałam poleceń. Po­ deszłam bliżej. Kiedy mężczyzna odwrócił się ku mnie, zmroziła mnie obojętność w jego spojrzeniu, tak byłam przyzwyczajona, że dorośli uśmiechali się na mój widok. N i e odezwał się ani słowem, w ciszy słychać było tylko szeleszczące liście z wężowej skóry. Lukas rzucił mi przelotne spojrzenie i odwrócił się. Pospiesznie zawróciłam w stronę d o m u , nie oglądając się za siebie. D z i a d e k A r o n twierdził, że ludzie stąd są i n n e g o p o k r o j u ; t r u d n i do zrozumienia. Inność nie była dobra, należało być tego samego pokroju, jak my w naszej rodzinie. Wprawdzie Lukas p o ­ wiedział, że oni również byli nietutejsi, ale p o c h o d z i l i z innego, obcego miejsca, więc także od nas odstawali. C h ł o p i ę c e oczy, c h ł o p i ę c e d ł o n i e , c h ł o p i ę c y zapach. N i e bałam się Lukasa, uczucia do niego przypominały moje odczucia w stosunku do jeziora. N i e miały d n a . W k r a c z a ł a m w m ę t n e wody niepewna gruntu p o d nogami. Nie p o w o d o w a ł m n ą strach, a raczej rozkojarzenie; świadomość, że Lukas przygląda mi się już od pierwszego dnia szkoły z rogu o g r o d z o n e g o szkolnego p o 30

dwórka, jakbym posiadała coś, czego pożądał. Najwyraźniej nie zamierzał sobie tego po prostu wziąć jak inni starsi chłopcy - przy użyciu siły. N i e on. Bez gróźb, jedynie patrzył. Jakby miał całą wieczność na czekanie. Jego oczy, okrągłe jak spodki, pozbawione wilgoci i ciepła, były pełne rezerwy i cichego nacisku. Trzymałam się z dala od miejsca jego schronienia, przeszywał m n i e jednak wzrokiem. Był równie samotny jak ja. Nie, bardziej: był tak sa­ motny, że nikt się z n i m nawet nie kłócił. Ściana za plecami nie służyła mu za o c h r o n ę p r z e d ewentualną napaścią. Po prostu za­ anektował sobie tę przestrzeń i przesiadywał na oparciu jednej z ławek, wodząc wokół, lub za m n ą , beznamiętnym wzrokiem.

Wiele tygodni później, gdy stanął za m n ą w kolejce w stołówce, p o c z u ł a m , że wciąż p a c h n i e dymem. N i e m ó g ł to być pożar przy t o r a c h , ale od t a m t e g o czasu nie słyszałam o ż a d n y m i n n y m pożarze. Babka ze strony m a t k i wyszorowała m n i e bez litości n a t y c h m i a s t po t a m t y m zdarzeniu, a u b r a n i a bez s k r u p u ł ó w wyrzuciła - swąd nie dał się wywabić z z a d y m i o n y c h szmat. O g a r n i ę t a m a n i ą utrzymywania nieskazitelnego zapachu czy­ stości często w y r z u c a ł a rzeczy i k u p o w a ł a n o w e . Szorowała d z i a d k a A r o n a w gorącej kąpieli k a ż d e g o p o p o ł u d n i a , kiedy wracał z fabryki o b r ó b k i skóry. Czyste ubranie czekało już na niego przygotowane na łóżku. P o t e m następował czas p o p o ł u ­ d n i o w e g o golenia - nawyk z przeszłości, z północy, gdzie na­ leżało nosić niewielki zarost, by rankiem chronił człowieka przed silnym m r o z e m . G d y wychodziło się zaraz po goleniu do pracy na trzydziestostopniowy mróz, natychmiast dostawało się od­ mrożeń.

-

D z i w n i e mówisz. Skąd p o c h o d z i s z ? - zapytał m n i e Lukas

p o d koniec n o c y p o pożarze. 31

Sam posługiwał się zachrypłym, miękkim, leniwym dialektem ze Skanii, płynącym w ciemności p o m i ę d z y n a m i niczym syrop klonowy. Z a n i m poszłam do szkoły, nie znałam prawie nikogo oprócz rodziny, ale wiedziałam, że d o m i otoczenie to były dwa różne światy. Ojciec udawał, że rozumie, co do niego m ó w i ą w sklepie spożywczym, jednocześnie szepcząc do mnie, że zu­ pełnie nie orientuje się, o co im chodzi. Zastanawiał się, jak długo trzeba tu mieszkać, żeby nauczyć się tego niezrozumiałego języka. M a m a nie udawała: po każdym zdaniu pytała „co?", aż inni tracili cierpliwość, sądząc, że ich przedrzeźnia. Sama również nie ro­ zumiałam wszystkiego, ale nie m i a ł o to znaczenia, p o n i e w a ż ze m n ą nie rozmawiali. -

Ripberget - odpowiedziałam.

Wprawdzie nigdy tam nie mieszkałam, lecz stamtąd wywo­ dziłam się ja i mój język. -

Dialekt - poprawił m n i e c h ł o p a k - nie mówisz innym ję­

zykiem, tylko dialektem. -

Okej, ale p o c h o d z i on z innej ziemi, oddalonej o dwa ty­

siące kilometrów stąd - d o d a ł a m , czyniąc niejasny gest w stronę pola, ponieważ nie byłam pewna, gdzie to było. -

Ze m n ą jest tak samo. D w a tysiące kilometrów. Ale tam -

powiedział, wskazując w przeciwnym kierunku. Zaspy śnieżne, wietrzne, odsłonięte przestrzenie, m o k r a d ł a z maliną moroszką, częściowo wypalone lasy, złoża rudy, bez­ leśne góry, jeziorka - o t y m wszystkim o p o w i a d a n o mi od uro­ dzenia. -

...górskie oczka w o d n e , gdybym tylko potrafił ci je opisać,

ale słyszysz po nazwie, że muszą być piękne, prawda Lo? - wi­ działam je wyraźnie, przymykając oczy na kolanach taty; p o d każdą powieką czyste jak kryształ jeziorko. -

Sieja z rusztu - dodawała m a m a - pieczona na ognisku

nad brzegiem wody. Niewyobrażalnie pyszna, t r u d n o opisać to komuś, kto nigdy nie spróbował. 32

Koncentrując się na wyobrażeniu, czułam p o s m a k sadzy. -

Latem m o ż n a czasami spotkać włóczącego się po rozleg­

łych terenach niedźwiedzia - przywołał w s p o m n i e n i e starszy brat ojca - najczęściej s a m o t n e g o ; niedźwiedzie są eremitami. -

Ere-co?

-

S a m o t n y m i wilkami - wyjaśnił dziadek A r o n - jak twój

dziadek Bjórn. O t w o r z y ł a m oczy. -

C z y dlatego nazywa się...

-

N i e , nie, dziadkowi n a d a n o imię po tym, jak niedźwiedzica

zabiła jego ojca, gdy on był jeszcze w b r z u c h u matki - przypo­ m n i a ł a babka I d u n . -

Do tego w ó d k a p r z y p r a w i o n a woskownicą - p r z e r w a ł a

b a b k a ze strony m a t k i , w y d m u c h u j ą c n o s w papierek, k t ó r y zawsze n o s i ł a w e t k n i ę t y w r ę k a w w ł ó c z k o w e g o kaftana. W ó d k a z ukleją p o d brzozą nad p o t o k i e m - d o d a ł a - moje naj­ cenniejsze w s p o m n i e n i e z d o m u . P o k a z a ł a s z k a t u ł k ę z brzozy, w której je p r z e c h o w y w a ł a . U n i o s ł a m pokrywę. -

Pusta.

-

W i e m - przytaknęła babka, nie trudząc się wyjaśnieniami.

To była cała o n a : zwykła opowiadać dziwności, które pozosta­ wiała n a m samym do interpretacji. -

S z k a t u ł k a jest p u s t a , cesarz nagi, a wy t ę s k n i c i e za

d o m e m ! - wtrącił się dziadek Bjórn z h a m a k a . Nadzieja, że drzemał, okazała się p ł o n n a - nie spał nigdy. Nie­ nawidził nostalgii. Ripberget i Laxberget stanowiły romantyczne tłumaczenia dla Kiirunavaara i Loussavaara*, jak nazywano je w d o m u . Tęsknota za d o m e m , nieustępliwa jak h e m o r o i d y winił ją za wszystko. Przeprowadzić d o b y t e k to j e d n o , ale wy­ rywać korzenie to drugie - sprzeciwiła się babka I d u n . * Nazwy dwóch gór, między którymi leży szwedzkie miasto Kiruna.

33

-

C i e m n o ś ć , m r ó z , bezrobocie, k o m a r y ? Z a p o m n i e l i ś c i e

o nich? - zapytał dziadek. N i e p o k ó j rozszedł się po siedzących w altanie przy stole. Ojciec odszedł od stołu, jego bracia spuścili wzrok na talerze. Dziadek przeszył m n i e spojrzeniem znad brzegu h a m a k a . -

N i e słuchaj ich, Lo, oni koloryzują. P o c h o d z i m y z krainy,

w której nie m o ż n a trwać w b e z r u c h u . Zostaje się w t e d y zje­ d z o n y m . Roje k o m a r ó w wysysają z człowieka krew, aż traci się r o z u m - jeśli się go miało. Trzeba być w ciągłym ruchu, żeby przeżyć. K t o musi się zatrzymać, aby zjeść, zrobić siku, pospać... niech Bóg ma go w swojej opiece. Jedyne, co p o m a g a , to rozpa­ lenie kory brzozowej z trawą w blaszanym wiadrze. Ale nawet najgęstszy dym z trawy nie ima się tych potwornych krwiopijców. To nie jest kraj dla takich wrażliwców jak ty i ja, Lo. N i e wiedziałam, k o m u wierzyć. C z y ziemia obiecana znaj­ d o w a ł a się tu czy t a m , czy też leżała z u p e ł n i e gdzie indziej. Z d a n i e m dziadka Bjórna była tu, na gorącym p o ł u d n i u , w krainie żyznej gleby i krótkich zim. N i e tęsknił za p ó ł n o c ą jak inni. M n i e też się tu p o d o b a ł o , ale zdaniem taty nie tęskniłam, ponieważ znałam tylko p o ł u d n i e . Przyczyną przeprowadzki nie mogły być j e d n a k jedynie nie­ kończące się zimowe ciemności, bezrobocie czy nawet komary musiało być coś jeszcze. Może c h o d z i ł o o tę, której imienia nie w o l n o było wymawiać, najmłodszą, k t ó r a z a t o n ę ł a . Jeśli nie m o ż n a było nawet wymieniać jej imienia, jakże mieli pozostać tam, gdzie to się wydarzyło ? Patrzeć codziennie w w o d ę i za­ stanawiać się, czy ma się przed sobą jezioro, czy grób. Wszystko utraciło o d t ą d swe p i ę k n o albo przynajmniej zyskało c i e m n ą otoczkę - obojętne okrucieństwo natury.

Po pożarze na wioskę z p o w r o t e m o p a d ł a zasłona milczenia. Mieszkańcy, jeden po d r u g i m , z n ó w zaczęli wycofywać się za 34

wyrośnięte żywopłoty. Inaczej niż w d o m u - n a p o m k n ę ł a babka I d u n , gdzie nie istniały granice p o m i ę d z y posiadłościami, a są­ siadów odwiedzało się, kiedy tylko miało się na to o c h o t ę ; wcho­ dziło się bez pukania, a czekając na gospodarzy, m o ż n a było czę­ stować się jedzeniem, leżąc sobie spokojnie na kanapce w kuchni. Moje obrazy tego, co rodzina nazywała d o m e m , zostały nama­ lowane przez innych. Wiedziałam, że pardwa to ptak, na którego zastawia się sidła w śniegu i że ma on p o s m a k dziczyzny, charak­ terystyczny dla mięsa zwierząt żyjących w zimnie północy. N i e m i a ł a m n a t o m i a s t pojęcia, jak wygląda w locie albo jak właś­ ciwie działają sidła; czy łapią p t a k a za gardło czy za nogę i co jest gorsze.

Jego c i e m n e oczy w z i m n i e zyskują niebieskawy blask. C h o ć dowiedziałam się o t y m d o p i e r o później; n o c ognia stanowiła wyjątek - od tego czasu widywałam go jedynie na odległość. R ó ż n i c a wieku wystarczyła, by trzymać nas z dala od siebie. N i e m a l dorosły, a przynajmniej już nie dziecko - nie w m o i c h oczach. Kiedy p o raz pierwszy p o z w o l o n o m i s a m o t n i e wrócić p o p o ł u d n i u ze szkoły, nagle pojawił się k o ł o m n i e na zbyt dużym, męskim rowerze; zbliżył się tak bardzo, że wydawało mi się, że znów czuję zapach spalenizny. Zamiast przyspieszyć, zwolniłam, tak że ciężko mu było utrzymać się na rowerze. N i e o d p o w i a d a m . A on o nic nie pyta. N i e wiedziałam, d o k ą d zmierzał, czułam tylko, że nie p o ­ w i n n a m t a m z n i m iść. Szłam coraz wolniej, aż przechylił się wprost na mnie. D o ­ stałam kierownicą w twarz - bolało tak bardzo, że nawet nie p ł a k a ł a m . W i d o k krwi paraliżuje m n i e ; teraz biorę się j e d n a k w garść, wstaję i kuśtykam dalej. Pada deszcz. Sznurówki, ulu­ biona spódnica i włosy upięte w króciutką kitkę obwisły m o k r e 35

od deszczu. Rower, podążający tuż za m n ą , zaczyna skrzypieć, a c h ł o p a k przeprasza m n i e , że przecież do cholery nie chciał i żebym zaczekała. Kiedy m n i e d o g a n i a , łapie m n i e w pasie i szorstko sadza na ramie. -

Trzymaj się - każe.

N i e m a m wyboru; już ruszył dalej.

Życie przelatuje człowiekowi przed oczami, kiedy umiera - mówił ojciec, chociaż nie wiem, skąd to wiedział. Kiedy w zabójczym t e m p i e kołyszemy się p o m i ę d z y s a m o c h o d a m i , p r z e z głowę przepływają mi obrazy i głosy mojej rodziny. C h ł o p a k jedzie d w u k r o t n i e szybciej i o p o ł o w ę mniej stabilnie niż m a m a . Przy­ m y k a m oczy i już jestem gotowa zeskoczyć z roweru w trakcie jazdy, ale w ostatniej chwili powstrzymuję się - w t y m pędzie... zabiłabym się. Wreszcie Lukas hamuje z bryzgiem żwiru; pragnę, a zarazem boję się otworzyć oczy, nie chcę wiedzieć, dokąd mnie wywiózł i co się wydarzy. O t w i e r a m oczy d o p i e r o wtedy, gdy do m o i c h uszu dobiega przytłumiony, znajomy odgłos rąbania drewna. M a m wbiec do d o m u i nie wygadać, że to była jego wina, bo wtedy będzie źle... nie dosłyszałam, czy ze m n ą , czy też z n i m . G ł o s wołający moje imię zagłusza słowa. M a m a biegnie z sie­ kierą. D ł u g i m i k r o k a m i sadzi poprzez trawę z m i n ą świadczącą, że spodziewa się najgorszego. -

To twoja stara? - pyta Lukas, robiąc krok w tył.

Czy rzeczywiście sądził, że niezauważenie odstawi mnie p o d d o m ? Ktoś przecież musiał zauważyć. M a m a wpatruje się w za­ krwawiony T-shirt, p o t e m patrzy na Lukasa i znowu na mnie. Przytrzymuje mnie m o c n o , jakby sądziła, że to powstrzyma są­ czącą się obficie, razem ze śliną, krew. Dziadek Björn, który pojawił się za jej plecami, przygląda się uważnie m o i m ustom. Stwierdza, że tylko się ugryzłam: wprawdzie przegryzłam na wylot wargę, ale 36

to tylko ugryzienie, a to oznacza, że zęby są cale. Dzieci m o c n o krwawią, tak ma być, aby rana się oczyściła i żeby nie doszło do zakażenia - wyjaśnia. M a m a go nie słucha, p o n u r o przeszywa wzrokiem Lukasa, jakby sądziła, że to on mnie ugryzł. -

Spokojnie - przekonuje dziadek.

N a s t ę p n i e o d w r a c a się d o L u k a s a , k t ó r y już c h c i a ł od­ chodzić: -

Ej, t y ! Słyszysz, nigdzie nie pójdziesz. C h c ę z t o b ą poroz­

mawiać. A jednak... na przekór dziadkowi Lukas wskakuje na rower i zjeżdża ze zbocza, czemu dziadek przygląda się z wytrąconym z rąk orężem.

Usta pulsują i krwawią, czuję metaliczny smak krwi, jest mi nie­ dobrze. N i e na tyle, bym miała wymiotować, ale nachylam się nad wypaloną jesienną trawą i wymuszam z siebie niewielką ilość sto­ łówkowego obiadu, obryzgując n i m stopy dziadka. Tym samym osiągnęłam zamierzony efekt; dziadek spuszcza chłopaka z oczu, kierując uwagę na mnie. Lukas znika. Strumyczki krwi wiją się niczym czerwone larwy w szarej brei z dorsza. Wyciskam też z oczu kilka łez, k t ó r e z l o d o w a t ą precyzją padają w p r o s t na maź. Daleko mi j e d n a k do o p a n o w a n i a . Czuję się, jakbym straciła g r u n t p o d n o g a m i , wszedłszy g ł ę b o k o w jezioro i w m a w i a ł a sobie, że nadal czuję d n o . N i e i jeszcze raz nie. Trzymaj się od niego z dala. R ó b , co każemy, rób tylko to, co każemy, nie dyskutuj. Do tego czasu pławiłam się w bezgranicznej miłości. N i g d y d o t ą d nie słyszałam słowa „nie" - a teraz p a d ł o tyle razy, ilu d o ­ rosłych było w d o m u . Skończyła się wolność. N o c a m i nie m o g ę spać - bolączki okresu dorastania; myśli 37

krążą niczym m u c h y po mojej głowie, aż zasypiam z wycień­ czenia. W e w n ą t r z głowy piekielne m o c e : skrzydlate diabły, cichnące śmiechy. W wyuczonych na pamięć ścieżkach mojego terytorium nagle pojawiają się dziury. N i e lękam się ich. Przeraża m n i e to, że do nich ciągnę.

Że jest ode mnie o dwie głowy wyższy. Że może zamknąć dłoń wokół mojej i całkowicie ją zakryć. Że ma dwukrotnie grubsze nadgarstki. Czy to właśnie stanowi problem? Matka nie daje kon­ kretnej odpowiedzi. Z drugiej strony: potrafię splunąć d u ż o dalej niż o n ; siostra matki - ciotka Katja, moja nauczycielka dosko­ nałych technik spluwania, nauczyła mnie pluć i całować się. Nie­ rozstrzygnięte jest zaś, kto na dłużej wstrzyma oddech p o d wodą. Oczywiście, w słońcu mój cień niknie całkowicie w jego cieniu i Lukas sika dużo dalej niż ja - nie mam tu szans. Wygrywa też w siłowaniu się na rękę, ale wcale się tym nie przechwala. Różnice są liczniejsze niż podobieństwa, ale to właśnie różnice są fajne. Nie p o w i n n a m była tylko opowiadać mamie bajek zakazanych dla dzieci - od razu domyśliła się, gdzie je usłyszałam. Jak tę o sło­ wikach, które najpiękniej śpiewają z wydłubanymi oczyma. Lukas nie traktuje mnie jak dziecko. Nie zważa na takie rzeczy.

-

C h c i a ł b y m ci coś pokazać - m ó w i p e w n e g o dnia, wskazując

las nietoperzy po drugiej stronie jeziora. Do tej pory las był dla m n i e jedynie czarnym kształtem, p o ł o ­ żonym dużo dalej, niż kiedykolwiek byłam. Znajdował się poza granicą, za którą nie miałam pojęcia, co na mnie czeka. Lukas pa­ trzył tak, jakby zastawił na mnie pułapkę albo odnalazł tajemniczy grób lub p o r z u c o n e lisiątko, które razem moglibyśmy oswoić. -

No chodź.

O p i e r a m się, lecz on nie daje za wygraną.

38

- S p o d o b a ci się, obiecuję. N i e ufam jego o b i e t n i c o m , lecz w k o ń c u daję się przekonać. Jadę na bagażniku roweru do m o m e n t u , gdy zieloność staje się nieprzebyta. C h o w a m y rower za zaroślami tarniny i dalej idziemy pieszo. Podążam za białym T-shirtem, który wskazuje mi drogę w gęstym listowiu - p o p r z e z niedostępny krajobraz ostro pach­ nącego o g r o m n e g o k m i n k u i krzewów wierzby laurowej. U p a ł jest nieznośny. C z a s a m i tracę Lukasa z p o l a widzenia; w t e d y przystaję i nasłuchuję. W połowie drogi n a p o t y k a m y m a r t w y las. Jeszcze nigdy tu nie byłam, nawet z Lukasem. On waha się, n i m robi pierwszy krok p o m i ę d z y srebrzystoszare pnie. Poddajemy się wrażeniu, że ziemia p o d bezlistnymi drzewami jest trująca. C h w y t a m go za koszulkę i idę za nim. Nagie wiązy, martwe, p o d o b n e do duchów, staną się łatwym ł u p e m , jeśli przeciągnie tędy wichura. Lukas zwinnie wymija p o m i ę d z y p n i a m i wielkie, cieliste motyle garbatkowate. Przyklejam się do jego pleców. Idąc, zdaję sobie nagle sprawę, że będziemy musieli jeszcze tędy wrócić, n i m ciemność otuli jezioro. Za m a r t w y m lasem roślinność na p o w r ó t gęstnieje; czujemy słodką, niezidentyfikowaną w o ń dzikości. Pośród zarośli znaj­ dujemy spory wybieg z z a p o m n i a n y m i perliczkami - zdaje się, że d a w n o nikt tędy nie przechodził. Lukas próbuje je uwolnić, ale nie udaje mu się otworzyć okratowanej bramy. Wystraszone naszą obecnością p t a k i trzepoczą skrzydłami o stalową siatkę w beznadziejnej próbie ucieczki. Spieszymy dalej. Tam, p o d natu­ ralnym kamuflażem wybujałej roślinności, stoi d o m , który Lukas znalazł, uciekając od ojca. D o m e k poławiacza pereł.

P o t r z e b u j e m n i e , osoby d r o b n e j i wiotkiej, abym wślizgnęła się przez rozbite o k n o i otworzyła drzwi od środka. Potrząsam głową.

39

-

Tak, Lo.

-

N i g d y w życiu.

Za nic na świecie. -

A za słodycze ?

W a h a m się; czy jest coś, czego nie zrobiłabym dla słodyczy? R o z p o c z ę ł y się negocjacje. L u k a s p o d s a d z a m n i e d o o k n a ; w n ę t r z e wygląda j a k wyjęte z h o r r o r u . F i r a n k i z pajęczych sieci, ostry zapach pleśni, od dawna zamknięta ciemność. O d ­ mawiam. W środku jest trup. Na pewno. Bo jak inaczej klucz znalazłby się w drzwiach od środka? Lukas nie zna odpowiedzi. Zamiast tego wyciąga z kieszeni paczkę cukierków na kaszel Kungen av D a n m a r k , najwyraźniej przygotowany na niełatwe negocjacje. Z n ó w nie. N i c dziwnego - Kungen są obrzydliwe. Lukas z drugiej kieszeni wyjmuje gumę do żucia. Niewzruszenie potrząsam głową. Wyciąga całą garść gum. Nie, zapomnij. Wtedy wydobywa całą paczkę. M a m słabość do gumy do żucia - czemu nie miałby tego wykorzystać ? D ł u g o mogę wiercić mamie dziurę w brzuchu, ale ona nigdy mi jej nie daje, ponieważ zawsze kończy się to gumą we włosach. Wyrywam Lukasowi paczkę z rąk i z buzią pełną ba­ lonów wczołguję się przez otwór, do którego mnie podsadził. Jęczę z bólu, zadrapawszy się w plecy, lecz Lukas jest nieustępliwy. Za p ó ź n o na zmianę zdania - mówi, wcisnęłam już sobie do ust trzy różowe gumy, muszę dotrzymać mojej części porozumienia.

Spieszę się, aby otworzyć mu drzwi, gdy tylko ląduję na nogach. U t k a n e z pajęczych sieci firanki falują; trzymam się blisko ot­ wartych drzwi wejściowych. Żuję gumę, nerwowo wydmuchując z niej balony. Udaję, że t r z y m a m wartę, p o d c z a s gdy Lukas robi o b c h ó d d o m u . Są w n i m p r z e d m i o t y , k t ó r e widzimy po raz pierwszy. N i e wiemy, do czego służą i czy m a m y się ich bać. D o p i e r o po chwili uzmysławiamy sobie, że dziwne p a s k u d z t w o 40

zwisające z sufitu to m a r t w e nietoperze, na zawsze zastygłe w zi­ m o w y m śnie. Panuje tu atmosfera obcego kraju. N i e żebyśmy kiedykolwiek, oprócz pierwszych m ę t n y c h w s p o m n i e ń Lukasa, w takim byli. Ale tak go sobie wyobrażamy.

D o m jest niewielki i ciemny niczym wnętrze muszli. O p u s t o ­ szały od tak dawna, że zawiasy zardzewiały na amen, a władzę n a d d o m e m przejęło robactwo. Tony kurzu pokrywają przed­ m i o t y niczym gruba warstwa radioaktywnych opadów. Świadczą o tym, że d a w n o nie stanęła tu ludzka stopa. W kurzu na pod­ łodze widać odciśnięte ślady małych mysich pazurków i rozpo­ startych sowich skrzydeł. G ó r y nawozu i moli, m a r t w e truchła os p o d ścianami. Wszędzie dziwaczne p r z e d m i o t y na zakurzonych, przełado­ wanych p ó ł k a c h . D r o b n e szkielety nieznanych n a m zwierząt, lakierowane p u z d e r k o z n o ż a m i o s t r y m i jak żyletki, p i ę k n i e z d o b i o n e pałeczki do jedzenia. Stare, sypkie k a d z i d ł o : zdaniem Lukasa, n a r k o t y k . N i e powstrzymuje g o t o o d wypalenia go, tak jak słodko śmierdzących egzotycznych papierosów, które, z a p o m n i a n e od dziesięcioleci, straciły już niemal swą m o c - coś j e d n a k z niej zostało, bo sprawiły, że zwymiotował do zlewu. M o ż n a palić tak wiele dziwnych rzeczy, oswoić wiele obcych miejsc. D o m e k jest w y m a r z o n y m miejscem n a kryjówkę, b o schowany przed ciekawskimi spojrzeniami. P o m i m o zwisających m u m i i nietoperzy idziemy na strych. N i e przejmując się dużymi, przypominającymi duchy, drzewami koralowymi w oknach, które pająki pokryły kilkoma warstwami pajęczyn. A p o d p o d ł o g ą aż strach pomyśleć, co mieści się p o d p o d ł o g ą ! Poławiacz pereł grzebał tam swoje stare flamy - twierdzi Lukas. Słyszeliśmy o poławiaczu pereł; nikt nie znał go osobiście, ale wszyscy znali krążące o n i m opowieści. M ó w i o n o , że spróbował

41

szczęścia na p o ł o w a c h pereł w Japonii. O d k r y ł t a m jednak, że poławiaczami były tylko kobiety - to by było na tyle, jeśli chodzi o przygody m a c h o .

Oswajamy przestrzeń, g r u n t o w n i e ją sprzątając. Z a p a m i ę t a l e zamiatamy, taszczymy na zewnątrz ciężkie dywany, by wyprać je w jeziorze, t a k jak japońskie p i k o w a n e kołdry, które unoszą się na wodzie niczym papierki na oleju, z a n i m n a m o k n ą i pójdą na d n o . Na tyle, na ile się da, czyścimy p r z e w o d y k o m i n o w e i na p r ó b ę rozpalamy w piecyku, nie zdając sobie sprawy, że wysyłamy d y m n e sygnały z naszej tajemniczej kryjówki do całej wioski. Lukasa przeraża t r o c h ę to miejsce, a j e d n a k pragnie je od­ wiedzać. Ściany niezamieszkanego d o m u żyją własnym życiem; pełzają i oddychają, ale d o m e k ma n i e o d p a r t ą dla nas siłę przy­ ciągania. W m o i m własnym d o m u panuje zbyt wielki tłok, poza t y m Lukas nie jest tam mile widziany. Lista stawianych mu za­ r z u t ó w jest długa, a cierpliwość matki krótka. Z drugiej strony, d o m Lukasa jest tak pusty, że nie ma się w n i m gdzie ukryć. C z e k a m na niego każdego ranka w miejscach, które ustalamy wieczorem w e d ł u g wyrafinowanego systemu. C i ę ż k o by było k o m u ś dopatrzeć się w n i m w z o r u - tak jak p u n k t y w gwiaz­ dozbiorach nie przypominają niczego, jeśli się z góry nie wie, co mają przedstawiać. Czasami czekam na niego p o d niewłaściwym drzewem albo przy złej kuźni, gołębniku, garażu, nie w kryjówce nad jeziorem. W k o ń c u j e d n a k zawsze m n i e odnajduje. W i o s k a nie jest przecież taka duża.

Kąpiemy się niezauważeni poniżej d o m k u poławiacza pereł, osło­ nięci zbitą nadbrzeżną roślinnością. Teren wokół jeziora jest gęsto zakrzaczony, porośnięty wierzbą laurową, żabieńcami i dzięgielem 42

leśnym, które zasłaniają nas ze wszystkich stron p r z e d ciekaw­ skimi spojrzeniami. M o ż n a by nas wypatrzyć jedynie z bardzo bliska. Trzeba uważać, by nie zaplątać się w dziką p o d w o d n ą florę, oplatającą się wokół n ó g i wciągającą ofiarę w głębinę. Są tu też w o d n e zaskrońce i powoli sunące po wodzie żmije.

M a t k a wygląda przez o k n o . Patrzy przez cały czas, który spę­ d z a m y w pustej salce lekcyjnej, pachnącej klejem do papieru, kurzem osiadłym na książkach i p o t e m mamy. -

To na p e w n o n i e p o r o z u m i e n i e .

-

N i e sądzę - z i m n o sprzeciwia się nauczycielka.

Milczę. Z m u s z a m się do siedzenia bez r u c h u , c h o ć k ą t e m oka dostrzegam, że drzwi są o t w a r t e na oścież. Znajduje się t a m wyjście, a w każdym razie droga ucieczki. -

N i e p o r o z u m i e n i e - próbuje z n ó w matka.

- Jedynym n i e p o r o z u m i e n i e m - powoli o d p o w i a d a nauczy­ cielka - jest Lo. Ciężko jest usiedzieć w miejscu na śliskim od p o t u taborecie. Staram się w każdym razie nie wyglądać prowokująco, ponieważ nauczycielka twierdzi, że prowokuję, a o n a nie zna nic gorszego. G d y z a p y t a ł a m ojca, co to znaczy, z jego o d p o w i e d z i zrozu­ miałam tylko, że nie p o w i n n a m prowokować. -

N i e w t w o i m wieku - p o w i e d z i a ł - p o w i n n a ś z t y m

jeszcze zaczekać. -

N i g d y nie mieliśmy wagarującego pierwszoklasisty. Ale

ta... - nauczycielka wykonuje dziwny ruch tułowiem, próbując niezauważenie poprawić stanik - ...młoda dama wagaruje niczym doświadczony gimnazjalista. M a m a patrzy bezmyślnie w przestrzeń; spoglądam na nauczy­ cielkę, która z kolei przygląda się mamie. Spojrzenia nie spotykają się i lepiej, żeby tak zostało. -

Sądzę, że Lo zupełnie nie pojmuje znaczenia obowiązku 43

szkolnego. Czy wiesz, co oznacza szwedzki obowiązek szkolny? pyta m n i e nauczycielka, nie spuszczając matki z oczu. Potrząsam głową. -

N i e , no więc właśnie. Tak sądziłam.

-

M ó j Boże, o n a ma d o p i e r o siedem lat - sprzeciwia się

m a t k a słabo. -

O to mi właśnie chodzi - o d p o w i a d a nauczycielka. - Jeśli

siedmiolatka wagaruje... to będzie już tylko gorzej. Są na to sta­ tystyki. Niebieskie oskarżycielskie oczy w zatęchłym powietrzu klasy. Spoglądam na nauczycielkę, k t ó r a przygląda się m a m i e , która z kolei patrzy na w r o n ę siedzącą na szczycie huśtawki. -

P o w i n n i ś c i e z m ę ż e m u ś w i a d o m i ć ją w kwestii zasad.

W przeciwnym razie w ogóle nie warto, by pojawiała się w szkole do końca semestru; jej rzadka obecność b u d z i tylko w klasie nie­ pokój. Mogłaby p o w t ó r z y ć r o k od jesieni. W r o n a zadarła kuper, nasrała i krzyknąwszy, odleciała. -

No tak - m ó w i matka, jakby w r o n a dała n a m znak - czas

na nas. C h o d ź , kochanie, m a m wizytę u fryzjera. N i e tak ł a t w o ; n a u c z y c i e l k a p r a g n i e r o z m o w y z m a t k ą w cztery oczy. -

Lo zostaje - sprzeciwia się m a m a , nie chcąc pozostać sama

z nauczycielką. -

N i e , nie zostaje - podkreśla nauczycielka. Będę musiała

wyjść. Upokarzające milczenie matki świadczy o poniesionej przez nią porażce. Ześlizguję się z przepoconego plastikowego siedzenia z żenującym dźwiękiem. Pragnę tylko uciec z pomieszczenia o złej atmosferze i w którym brak tlenu, uciec do Lukasa, który prawdo­ p o d o b n i e włóczy się niedaleko szkoły niczym złoczyńca. Dalsza rozmowa będzie właśnie o nim. Uczynił ze mnie doświadczonego wagarowicza w tak m ł o d y m wieku, słyszę ostatnie słowa nauczy­ cielki, n i m wybiegam szkolnym korytarzem ku wolności. 44

Lukas siedzi skulony na plocie oddzielającym p o d w ó r k a . Przebywanie na terenie nauczania początkowego jest zabronione dla starszych dzieci. Siedząc na płocie, nie dotyka s t o p a m i zaka­ zanej ziemi. O p o n a traktora śmierdzi spaloną g u m ą ; wiruję na niej, aż trzeszczą grube łańcuchy. -

C h o d ź - rzuca Lukas, ale od k r ę c e n i a się w k ó ł k o nie

m o g ę ustać na n o g a c h . Odchylając do tyłu głowę, w i d z ę wi­ rujące chmury. Zdaję sobie sprawę, że widać nas przez o k n o . Dostaniesz za to - myślę, a m o ż e m ó w i ę to na głos, bo Lukas zmienia się nagle na twarzy, jakbym go uderzyła. Ale ja m i a ł a m na myśli ostrze­ żenie, a nie groźbę. -

K t o cię uderzył? - p y t a m go zawsze, gdy widzę, że z n ó w

to się stało. N i e zadaje się takich pytań, ale ja o t y m nie wiem, bo jestem jeszcze dzieckiem, więc i tak p y t a m . Lukas jest n a t o m i a s t wy­ starczająco dorosły, aby nie odpowiadać. Wszystko, co powiesz, może zostać użyte przeciwko tobie. N i k t w szkole nie ma odwagi, czy też ochoty, go tknąć, n i e t r u d n o więc o d g a d n ą ć , skąd p o ­ c h o d z ą siniaki.

-

Lukas jest dwa razy starszy od ciebie, dlaczego nie trzymasz

się z kolegami z klasy ? - zapytała nauczycielka, kiedy czekałyśmy na spóźniającą się m a m ę . -

Przecież to dzieci! - wykrzyknęłam.

-

Ależ skarbie, ty też jesteś dzieckiem!

Możliwe. C z u ł a m się j e d n a k inaczej. Moją pierwszą reakcją w szkole był szok - wrzucona p o m i ę d z y rówieśników jak w sforę dzikich p s ó w skaczących sobie do gardeł. Lukas wydawał się w p o r ó w n a n i u z n i m i bardziej zbliżony do m n i e wiekiem i mniej przerażający. Mógłby już iść do siódmej klasy, ale cofnięto go o dwie - na45

uczyciele mieli twardy orzech do zgryzienia: nie mogli umieścić go w klasie specjalnej, ponieważ był zbyt grzeczny. Ułatwiłby im podjęcie decyzji, gdyby było inaczej, gdyby na przykład bił się na przerwach, pyskował nauczycielom, gdyby nękały go ewident­ ne problemy albo nie mógł usiedzieć spokojnie w miejscu, ale nie; przychodziło mu to bez trudu. Siedział bez ruchu, nawet nie drgnąwszy - niestety, nigdy też nie używał długopisu ani nie pod­ nosił ręki. N i e potrafi niczego się nauczyć. Może uczył się czegoś w d o m u , lecz wiedza ta okazywała się bezużyteczna w szkole.

M a t k a w końcu wychodzi. Na koszulce frotte koloru curry widać, że jest s p o c o n a p o d p a c h a m i , a ból w jej spojrzeniu zdradza migrenę. Z torebki na ramieniu wyciąga z a m k n i ę t ą paczkę pa­ pierosów - chociaż przestała palić d a w n o t e m u . J e d n y m spoj­ r z e n i e m przywołuje m n i e do siebie. Lukas zniknął w cieniu. M a t k a nie odzywa się do m n i e ani słowem, gdy pedałujemy do d o m u ; ona z p r z o d u , nieznacznie chybocząc na boki obleczoną w dżins p u p ą - siodełko było ustawione p o d babkę I d u n . M a t k a jest wysoka, lecz babka wyższa. Ja jestem zaś m a ł a i próbuję się teraz jeszcze bardziej skurczyć. Od tej chwili b ę d ę się trzymać w ryzach: d o k ł a d n i e wykonywać polecenia innych, nie stając się przyczyną kolejnych żenujących spotkań. N a s t ę p n y m razem dyrektor - ostrzegła nauczycielka. S p o t k a n i e kryzysowe o d b y w a się w k u c h n i ; p r o s z e n i są wszyscy oprócz m n i e . Z a m k n i ę t a na górze wyję i kopię w drzwi, aż p r z y c h o d z i b r a t ojca Rikard, k t ó r y zawsze staje po mojej stronie. Teraz bierze m n i e p o d pachy i rzuca na kanapę p r z e d telewizorem. -

Siad! - syczy, jakbym zmieniła się w psa.

Skoro tak sobie życzy... - myślę i przygotowuję się, aby ugryźć go w d ł o ń , ale Rikard bez wysiłku przewraca mnie, jakbym nic nie ważyła. 46

-

N i e waż mi się ruszyć z miejsca - ostrzega - i nie chcę

nigdy więcej słyszeć o t y m Lukasie. Ujrzałam go t a k i m po raz pierwszy - z czystego z d u m i e n i a z a m a r ł a m w b e z r u c h u na sofie, c h o ć g o t o w a ł a się we m n i e krew.

M a m a także jest o d m i e n i o n a . Ale inaczej. R ó ż n i c a jest taka, jakby przyrównać ślepaki do ostrej amunicji. -

K o c h a m cię Lo, ale nie, kiedy kłamiesz.

-

Nie kłamię!

-

N i e , kiedy kłamiesz, przecież mówię.

Jej kara jest najgorsza; cofa swą miłość do m n i e . N i e pociesza mnie, gdy w y b u c h a m płaczem. -

Strzeż się kłamstw, są niebezpieczne. Małe poczwarki, które

kłamią, nie dostaną nigdy skrzydeł. -

N i e jestem p o c z w a r k ą !

-

Ż a d n y c h skrzydeł, Lo, zapamiętaj to sobie.

Lukas przybył do wioski na rok p r z e d m o i m i n a r o d z i n a m i . N i e p r z y p o m i n a ł sobie praktycznie niczego z p o p r z e d n i e g o życia, tak jak i ja wymazałam z pamięci wydarzenia z czasów, n i m go poznałam. -

C z e m u jesteś taka ciemna? Pozostali mają jasne włosy -

zapytał - skąd właściwie pochodzisz ? Sądził, że niesprawiedliwie nazywali go c z a r n u c h e m , skoro to ja jestem ciemniejsza od niego. L a t e m jego czupryna blaknie w słońcu na niemal blond, wydają go tylko oczy i imię oraz fakt, że wszyscy wiedzieli. Moje p o c h o d z e n i e jest równie odległe jak jego - lecz tylko na mapie. N i e jest też prawdą, że wszystkie inne dzieci są jasne - do każdej klasy c h o d z ą też dzieci greckich r o ­ b o t n i k ó w sezonowych o imionach długich jak n o c n e pociągi to47

warowe. Dzieci te mają j e d n a k siebie. Wyraźnie należą do siebie i trzymają się razem. C h o ć nasze miejsce nie jest tutaj, to grunt, że gdzieś istnieje. Przekonujemy się o tym nawzajem. Ponieważ ż a d n e z nas nie wie, jak wygląda miejsce, do którego należy, wyobraźnia dyktuje nam obrazy według naszego własnego uznania. Często zlewają się o n e w j e d n o . N i g d y nie byłam na północy, skąd p o c h o d z i moja rodzina, a Lukas nie ma w s p o m n i e ń z miejsca n a r o d z i n : przed­ mieścia Budapesztu. Przechowuje jedynie w pamięci nieliczne, w y r w a n e z k o n t e k s t u , rozmyte detale. N i e b i e s k ą rękawiczkę, ciepły chleb, lisa w potrzasku, krew na śniegu, pojedyncze słowa dziecięcej rymowanki, a m o ż e przekleństwa - nie ma pewności, c o t o było. N i e u p o r z ą d k o w a n e , b e z u ż y t e c z n e urywki w s p o ­ mnień, uczucie w brzuchu, w ustach, w nosie - nawet nie zapach czy smak, ale słabe wyobrażenie, to wszystko. W jego d o m u nie rozmawia się o tym, co pozostawili. Brakuje im wspólnego języka; ojciec m ó w i bardzo słabo po szwedzku, a Lukas jeszcze gorzej po węgiersku - zna tylko p o d s t a w o w e zwroty. Podczas posiłków przy stole k u c h e n n y m milczą; nigdy ze sobą nie rozmawiali, a więc ledwie się znają, ojciec i syn, dwa osobne światy. Lukas trzyma się z dala od mojego d o m u , wiedząc, że nie jest w n i m mile widziany. Mój dzień p o w s z e d n i wypełnił się z jego p o w o d u kłamstwami. Strzeż się - m ó w i m a m a . C h ł o p i ę c e oczy, chłopięce dłonie, chłopięcy zapach. Miłość i inne kłamstwa. Szczególnie miłość, której trucizna p r z y p o m i n a jad węża: dostaje się wprost do serca, n i m nawet zaboli, i nagle jest już po tobie. O d k ą d p a m i ę t a m , zastanawiałam się, kogo darzyła taką miłością.

Karenina

M a t k a - z muszelkami p o r c e l a n k a m i w uszach, nieumalowana, o strzelistej sylwetce, w ciągłym ruchu, z perełkami p o t u p o d pa­ chami, o wąskiej talii, szerokiej pupie, w powyciąganych dżinsach Lee i płaskich sandałach z paskiem. K o c h a ł a m ją, jak kocha się wiatr, który przychodzi i o d c h o d z i według własnego widzimisię. To Rikard nauczył m n i e jeździć na rowerze, M a r i n a przeklinać, Lukas pływać i skręcać papierosy, Katja całować i pluć na odle­ głość, babka I d u n malować usta i pstrykać palcami w r y t m My Funny Valentine. M a t k a nie nauczyła m n i e niczego. Nawet, by strzec się tego, czego się sama bala. N i e odpychała m n i e od siebie, ale wciąż była p o z a m o i m za­ sięgiem - nawet wtedy, gdy przebywałyśmy razem. Z u p e ł n i e zwyczajna matka, poza faktem, że paliła silk cut, które m o ż n a było nabyć jedynie na p r o m a c h do D a n i i . Ojciec był także zu­ p e ł n i e zwyczajny, z wyjątkiem u m i e j ę t n o ś c i c h o d z e n i a po wodzie, nawet po bardzo cienkim lodzie.

W s p ó l n i e tworzyli święty krąg c z t e r e c h : I d u n i Björn, A n n a i A r o n . W s p ó l n i e dorastali, żyli razem p r z e d i po pojawieniu się dzieci, współpracowali przy wypalaniu dziegciu, sianokosach, 49

w lesie, kopalni, przy budowie t o r ó w kolejowych. G d y m o i ro­ dzice i ich r o d z e ń s t w o dorastali, a d z i a d e k Björn w p a d ł na pomysł przeprowadzki daleko na p o ł u d n i e , obie rodziny nawet i to uczyniły wspólnie. Cały swój dobytek spakowali tak, jak żyli: razem, ciasno i bezpiecznie. Kupili posiadłość w c i e m n o : d o m u s y t u o w a n y p o ś r ó d fa­ lujących p ó l Skanii, największy, jaki u d a ł o im się znaleźć za w m i a r ę r o z s ą d n ą c e n ę . Tutejsze c h a ł u p y były d w u k r o t n i e droższe niż na p ó ł n o c y - d z i a d e k Björn u z n a ł to j e d n a k za d o b r y z n a k ; p o ł u d n i e było p r a w d z i w ą ziemią o b i e c a n ą . N i e tanią, ale obiecaną. W ten o t o sposób ulokowali całe swe oszczędności w miejscu, którego nigdy nie widzieli na oczy. D o d a t k o w o wzięli kredyt tak duży, że dziadek A r o n nie m ó g ł spać po nocach. Do tej p o r y nigdy się nie zapożyczał; tak był wychowany i uważał to niemal za grzech. Kupić d o m bez wcześniejszego oglądania było szaleń­ stwem... szaleństwem w e d ł u g babci I d u n . Zazwyczaj to o n a p o ­ dejmowała decyzje, ale nie t y m razem - gdyby ona decydowała, przedsięwzięcie nigdy nie doszłoby do skutku. Pomysł przepro­ wadzki narodził się w głowie Björna, mężczyzny, którego ko­ chała za jego pomysły, których zazwyczaj jednak nie wprowadzał w czyn. Tym razem było inaczej, c h o d z i ł o o przyszłość dzieci powiedział.

Ktoś z rodziny musiał się udać na rekonesans; przebyć te niemal dwa tysiące kilometrów na p o ł u d n i e , n i m pozostali spakują ich wspólny dobytek. C h a ł u p ę trzeba było odnowić, nie wiedzieli j e d n a k do jakiego stopnia. Synowie nie mieli akurat czasu, aby pojechać z Björnem - zamiast nich zgłosiła się na o c h o t n i k a moja m a t k a Katarina. Björn wahał się, lecz babka I d u n go prze­ konała. Katarina była równie silna jak ich synowie, a poza tym

5O

była najbardziej praktyczna z dzieci; wystarczyło dać jej jakieś zajęcie, aby zaraz się za nie wzięła. I d u n przemówiła. Tak więc się stało.

P o d r ó ż pociągiem t r w a ł a d o b ę . A n i dziadek, ani m a t k a nie podróżowali nigdy tak d ł u g o . Björn pracował kiedyś przy bu­ dowie torów, ale nigdy po n i c h nie jechał. W najśmielszych fan­ tazjach nie przypuszczali, że miejsce przeprowadzki znajdowało się tak strasznie daleko. Björn wolał pojechać sam. C z e m u I d u n nalegała, by zabrał Katarinę? Milczeli przez całą d r o g ę aż do granicy z r e g i o n e m V ä s t e r b o t t e n . Dzięki Bogu m a t k a p o t e m zasnęła. Z czołem na jego ramieniu, co t r o c h ę go zawstydziło. Poczuł w każdym razie ulgę, że cisza p o m i ę d z y n i m i miała teraz naturalne wytłumaczenie.

D o m całkowicie odbiegał od ich wyobrażeń. Jeśli „wymagał re­ montu", to kierowano się tutaj zupełnie innymi standardami niż na północy. Zdziwiła ich piwnica, po której m o ż n a było chodzić bez schylania głowy. Po królewsku ją zaizolowano prawdziwym s y n t e t y c z n y m t w o r z y w e m zamiast t r o c i n , k t ó r e z a p e w n i a ł y szczelność. Björn po kolei przemierzał pokoje, wdychając zapach nowości. Podziwiał nowoczesne materiały i inny zapach drewna. Jadalnia... m o ż n a było się rozsmakować w samym słowie. Była tak wielka, że po raz pierwszy b ę d ą mogli posilać się wszyscy jednocześnie; muszą tylko kupić większy stół. Cieszyły wykła­ dziny w sypialniach, których było tyle, że nie będą już musieli nocować w więcej niż po dwie osoby w pokoju. O l b r z y m i parter przypominał sporą katedrę. Funkcjonalny, z wysokim, nawet jak dla Björna, Idun i ich wyrośniętych synów, sufitem. Wielkie okna z podwójnymi szybami wpuszczały do środka masę światła, a nie

SI

jak te, do których byli przyzwyczajeni na północy, z pozostawioną p o m i ę d z y szybami wolną przestrzenią, przez co zimą szyby nie­ ustannie zachodziły mgłą. Bjórn otworzył wychodzące na o g r ó d o k n a i przepędził z fu­ tryny ociężałe muchy. Po raz pierwszy widział takie tłuste muchy. A dalej znajdowało się a r b o r e t u m - przyczyna, dla której zdecy­ dował się właśnie na ten d o m . Imponująca kolekcja egzotycznych drzew - w każdym razie dla niego, u r o d z o n e g o powyżej granicy lasu. Teraz drzewa kokieteryjnie rozpościerały p r z e d n i m swe wdzięki. E d e n . Raj.

Stąpająca tuż za n i m Katarina, równie milcząca jak on, przystanęła o b o k w o t w a r t y m oknie. Chciał... coś powiedzieć, lecz zanie­ mówił. Wrażliwość i sentymentalizm były do niego tak niepo­ dobne. Czy dlatego, że był bez butów, boso, niczym dziecko ? Rozsznurował buty, by po raz pierwszy w życiu poczuć wykładzinę pomiędzy palcami stóp; zatopił swe blade podeszwy w poddającą się bez o p o r u miękkość. Naprawdę chciał coś powiedzieć. Coś, co byłoby godne tej chwili, ale nie mógł. N i e ułatwiała mu tego bliskość Katariny. O n a również zrzuciła sandały i znieruchomiała z uniesioną ręką. Jej d r o b n a , opalona d ł o ń przywodziła na myśl pełen wdzięku, egzotyczny liść; trzymała ją przed sobą, jakby pró­ bując z daleka dotknąć okazałego arboretum. Miał nadzieję, że rozumiała, jakie to królestwo składał właśnie u jej stóp. Ich dzieci były tego warte. N i e zaznaliście luksusu czy o b ­ fitości w dzieciństwie, ale przyszłość należy do was - obiecał I d u n . Z tego, co wiedział, wszystkie dzieci zostały s t w o r z o n e w gorącej, pachnącej mąką chatce do wypiekania chleba, miesz­ czącej się o b o k d o m u , który rodziny wynajmowały wspólnie od wielu lat. Czy przez przypadek, czy też wiedzeni manią wielkości, nadali swym p i e r w o r o d n y m królewskie imiona? K t o j e d n a k ma większe prawo do marzeń niż ten, co nie posiada nic? Czyż nie 52

marzyli z I d u n od zawsze, aby p o d a r o w a ć najstarszemu synowi Erykowi to wszystko? A n n a i A r o n z pewnością marzyli o tym samym dla Katariny.

Katarina stała w nowej posiadłości niczym p o z o s t a ł o ś ć z za­ mierzchłych czasów. M o ż e c h o d z i ł o o światło, które sprawiało, że trochę przypominała królową, szacującą ziemie, by ocenić, czy w a r t o je p o d b i ć . Wyglądała jak królowa śniegu, l o d o w a t o nie­ obecna albo jedynie z m ę c z o n a po długiej p o d r ó ż y pociągiem. Pachniała brzozą i r o z t o p i o n y m śniegiem. P a c h n i a ł a d o m e m na obcej ziemi. -

Królowa Katarina - roześmiał się.

Wzdrygnęła się od jego śmiechu, nie nadążając za tokiem jego myśli. Spojrzała na niego wyczekująco, jakby sądziła... czyżby p r ó b o w a ł się jej p r z y p o d o b a ć ? Albo przeciwnie; czyżby przy­ łapał ją na gorącym uczynku, śmiertelnym grzechu pychy - stała z d ł o n i ą uniesioną w kierunku rozciągającego się za o k n e m ma­ rzenia, zapewne wyobrażając sobie, że to wszystko należy tylko do niej. C z y sarkazmem o królowej chciał ją sprowadzić z p o ­ w r o t e m na ziemię? Opuściła d ł o ń , ale przyglądając się jej kątem oka, Björn wciąż dostrzegał jej wyrazisty, królewski profil. -

Przecież wiesz, po kim cię o c h r z c z o n o - powiedział.

N i e , nie wiedziała. N i e miała nawet pojęcia, o kim mówił, chociaż chodziła do szkoły o kilka lat dłużej niż o n ; najwyraźniej bez większego pożytku. -

Najwybitniejsza cesarzowa Rosji, Katarzyna Wielka. Z d o ­

bywczyni. W y m a m r o t a ł a niezrozumiałą odpowiedź, podejrzewając, że sobie z niej drwi; że o d k r y ł jej słaby p u n k t , słabostkę, i pragnął usadzić ją w miejscu, żeby sobie niczego nie wyobrażała. Z d o ­ bywczyni? C z e m u ją tak nazwał?

53

Było zbyt wcześnie, aby położyć się spać, rozłożyła już j e d n a k materace i stare wojskowe śpiwory na p o d ł o d z e , na której mieli nocować do czasu, aż przyjadą meble wraz z całym załadunkiem. Kupiła jedzenie na kolację, świece i kilka piw w sklepie kolo­ nialnym, który znajdował się bliżej d o m u niż wygódka u nich na północy. Podczas jedzenia Björn k o n t y n u o w a ł opowieść o Ka­ tarzynie Wielkiej; nie przerywała mu, choć miała o c h o t ę . Też chciała coś powiedzieć, ale jeszcze tego nie sformułowała, nawet p r z e d samą sobą. Cesarzowa, która najwyraźniej silnie i m p o n o w a ł a Björnowi, p o d p o r z ą d k o w a ł a Rosji olbrzymie terytoria. Miała trójkę dzieci z trzema mężczyznami, z których przypuszczalnie żaden nie był jej mężem. Tego ostatniego kazała bez żadnych ceregieli po cichu zabić zaraz po koronacji. Przejęła po n i m tron, by rządzić wielkim p a ń s t w e m przez trzydzieści trzy lata - mówił Björn, otwierając kolejne piwo.

Przybyli teraz do ziemi obiecanej. Wszystko będzie tu lepsze z a p e w n i a ł w p r o w i z o r y c z n y m n o c n y m o b o z o w i s k u z woj­ s k o w y m i ś p i w o r a m i ; p r z y p o m i n a ł o t o czasy wojny. J a k t o „wszystko"? - zapytała, uważając, że niczego nie b r a k o w a ł o ich d o t y c h c z a s o w e m u życiu. W ł a ś c i w i e czego im b r a k o w a ł o na północy? -

Światła, ciepła i perspektyw na przyszłość, Katarino, a to

tylko początek listy... Z i m a w Skanii jest k r ó t k a i łagodna - p r z y p o m i n a wakacje. Bez łagodnych zim nie byłoby a r b o r e t u m . -

Co to jest a r b o r e t u m ? - zapytała.

-

To wszechświat drzew - odpowiedział - wszechświat skła­

dający się z drzew. Tego wieczora weszli t a m po raz pierwszy: p o m i ę d z y wy-

54

sokie pnie, przy których nawet Björn czul się maleńki, choć był potężnej budowy.

W wybornych h u m o r a c h obudzili się do nowego stanu szczęś­ liwości. Björn p o d e r w a ł się szybko z legowiska, aby sprawdzić, czy za o k n e m wciąż znajdowało się a r b o r e t u m . To nie był sen drzewa stały tam, gdzie p o w i n n y : wiele gatunków, których nazw nie znał, a tym bardziej nigdy nie widział. D o m nie wymagał napraw, mogli więc dać sobie w o l n e i od­ poczywać: wygrzewać się w słońcu do czasu przyjazdu reszty ich rodzin z północy. Kupili kosę, k t ó r ą przycięli trawę. Sprawili też sobie solidny atlas drzew, aby mogli oprowadzić rodziny po włościach, wskazać im klony cukrowe, czarne topole, paulownię o m s z o n ą - wszystko, co teraz stanowiło ich własność. Do tej p o r y Björn uważał, że przepłacili - tymczasem okazało się, że otrzymali ten raj niemal za bezcen. Szczęśliwy, uniósł świeżo p r z e b u d z o n ą Katarinę, jakby była smukłą brzozową żerdzią, i zatańczył z nią walca długimi, zama­ szystymi k r o k a m i po d u ż y m pokoju. Była lekka jak piórko, wąska w talii, jak I d u n przed piątką dzieci. M ó g ł b y z n i ą tak tańczyć, aż z a p a d n i e ciemność n a d urodzajnymi, w i o s e n n y m i p o l a m i , gdyby nie zakręciło się jej w głowie. Śmiejąc się, upadła na podłogę. Księżniczka na ziarnku grochu w p a c h n ą c y m p o n c z e m śnie o przyzwoitym d o m u . P o d wpływem jej czystego spojrzenia p o c z u ł się z n ó w miody. Roze­ śmiał się po raz pierwszy od dawna; nie m ó g ł się powstrzymać, spoglądając na płonące policzki Katariny. Nagle poczuła się onie­ śmielona, c h o ć zazwyczaj była najbardziej chwacką z czwórki dziewcząt; bardziej p r z y p o m i n a ł a I d u n niż własną matkę. O b ­ ciągnęła niebieską s p ó d n i c ę , k t ó r a p o d w i n ę ł a się jej w nie­ bacznych o b r o t a c h tańca. N o w y świat sprawił, że o p a n o w a ł o

55

ich zmysłowe upojenie, a lekkomyślność zastąpiła rozsądek. P o ­ wietrze d r g a ł o od z a p a c h u krowiego łajna i jaskrów, c h o ć na p ó ł n o c y wciąż t r w a ł a zima. G d y b y ktoś ich teraz zobaczył... pomyślałby, że jaskry, k r o w i e łajno, i n n e p o w i e t r z e , z m i a n a klimatu z późnej zimy na wczesne lato, zbijanie bąków, spanie n a p o d o b i e ń s t w o włóczęgów d o p ó ź n y c h g o d z i n p r z e d p o ł u ­ dniowych - że to wszystko uderzyło im do głowy. Jak c h o r o b a dekompresyjna. Zbyt szybkie wynurzanie się ku słońcu m o ż e być niebezpieczne. Powoduje zawrót głowy. Zaślepienie.

N i e przywykł. M o ż e tylko o to tu chodziło. Do tej p o r y nigdy nie przebywał sam na sam z którąkolwiek z dziewcząt; teraz były już prawie dorosłe, szczególnie Katarina, najstarsza, bo siedem­ nastoletnia. W d o m u zazwyczaj było tak t ł u m n i e , że nigdy nie zapadało milczenie. N i e spotykał się też z taką skupioną uwagą skierowaną tylko na niego. Jakby Katarina spodziewała się, że Björn zna dalszy rozwój wypadków. Teraz. J u t r o . W następnej chwili. N i e miał bladego pojęcia.

Bez I d u n w p o b l i ż u K a t a r i n a jeszcze bardziej mu ją p r z y p o ­ minała. M ł o d ą I d u n , wysoką, silną, przejrzyście jasną, o przy­ pominającej korę brzozy skórze. R a m i o n a żylaste niczym... Kark silny niczym... O c z y z i m n e niczym... - W ó d a o p o r a n k u - p o ­ myślał. N u r k u j ą c w jej spojrzeniu, g w a ł t o w n i e się wybudzał, tak jak zawsze trzeźwiał, patrząc w oczy I d u n . Spojrzenie Katariny nie m i a ł o j e d n a k takiego samego działania: raczej zbijało z tropu, niż otrzeźwiało. I d u n niewiele się z m i e n i ł a ; z r o b i ł a się tylko mniej przej­ rzysta, a jej siła przemieniła się w swoisty ciężar. N i e skłamałby, twierdząc, że k o c h a ł ją bardziej z k a ż d y m dzieckiem. Ale za­ razem inaczej. I d u n bowiem zmieniała się, jakby każde kolejne 56

dziecko doświadczało ją w n o w y sposób. On czuł inaczej; jemu przybywało jedynie tego samego. Bywało, że żałował, że nie pamięta. Pytał ją: -

Pamiętasz?

A I d u n uśmiechała się krzywo, odpowiadając, że jak mogłaby kiedykolwiek o t y m zapomnieć. Z b y t n i o się wtedy wstydził, aby poprosić ją, by podzieliła się z n i m tym w s p o m n i e n i e m , ponieważ, m i m o że bardzo się starał, nie m ó g ł sobie p r z y p o m n i e ć ich pierwszego spotkania - decy­ dującej chwili. Możliwe, że nic takiego nie m i a ł o miejsca, a tylko sobie to wyobrażał: jak patrzył na I d u n p o d słońce, na bagnie, wśród łodyg maliny moroszki. Pamiętał ją od zawsze. Istniała zawsze jak oddychanie. Równie oczywista. N a w e t jeśli człowiek nie zastanawia się n a d oddy­ chaniem, to nie mógłby bez niego żyć. Czasami chciałby j e d n a k przypomnieć sobie m o m e n t , w k t ó r y m się w niej zakochał; przy­ dałoby mu się to w s p o m n i e n i e w niektóre d n i .

C z e m u mi o tym opowiadasz? - pomyślała Katarina, pozwalając mu j e d n a k k o n t y n u o w a ć . Jaskry, krowie łajno, inne powietrze, światło - coś o d m i e n i ł o sposób, w jaki na nią patrzył. C z u ł a to. Nowością było już samo to, że na nią patrzył. Że z nią rozmawiał. Do tej p o r y nigdy tego właściwie nie robił. M i a ł a wrażenie, że szukał jej po pokojach nowego d o m u , gdy tylko tracił ją z zasięgu wzroku. Kiedy zaś on zatracił rachubę czasu, przemierzając arb o r e t u m , to o n a z kolei go szukała; wszedłszy p o m i ę d z y drzewa, nawoływała go po imieniu, jakby się za n i m stęskniła.

D o m zdawał się niebywale duży, gdy przebywali w n i m sami, oczekując przyjazdu o b u r o d z i n . Aby nie czuć się całkowicie bezużytecznymi, polerowali d o m marzeń na przyjazd bliskich, 57

wykonując d r o b n e , właściwie niepotrzebne, naprawy. Zajęli się też ł a d u n k i e m , gdy przybył z wyprzedzeniem. W i e c z o r y spę­ dzali w altance, rozkoszując się ciszą przed burzą, nieobecnością komarów, a obecnością siebie nawzajem, jak również niespoty­ k a n y m i zapachami d o c h o d z ą c y m i z a r b o r e t u m : topoli balsa­ micznej i eukaliptusa gałkowego. -

A jeśli człowiek się nieszczęśliwie zakocha... - powiedziała

p e w n e g o wieczoru, gdy rozwijali wojskowe śpiwory p r z e d za­ śnięciem. G ł o s uniósł jej się nieznacznie p o d k o n i e c zdania, zamie­ niając je w pytanie. Spojrzał na nią zdziwiony. Co on właściwie m ó g ł o tym wiedzieć ? Umilkła, zdmuchując płomyki świec we­ tkniętych w butelki po piwie, będące jedynym ź r ó d ł e m światła w d o m u , gdzie, w o d r ó ż n i e n i u od północy, w wiosenne noce robiło się ciemno. -

W t e d y przybiera się imię Kareniny, jak w tej rosyjskiej

powieści o n i e s p e ł n i o n e j miłości... I czeka się... aż uczucie przejdzie - odpowiedział. Czeka się, aż przejdzie? Czy to wszystko, co miał do powie­ dzenia? Poczekaj,

aż przejdzie...

Czy nic nie rozumiał? Czy to była jego jedyna rada? N i e wie­ dział nic o rosyjskich powieściach. Z a p e w n e zauważył jedynie Annę Kareninę, k t ó r ą czytała wieczorami na posłaniu, i p o d ­ chwycił imię z grzbietu książki. Na niczym się nie znał, także na nieszczęśliwej miłości.

Do utraty tchu

Do utraty tchu - powiedział Lukas. Był wrzesień, a wszystkie najważniejsze wydarzenia w m o i m życiu miały miejsce właśnie we wrześniu. Mieszkaliśmy na obrzeżach, w okolicy, która nie nosiła innej nazwy. G d z i e opadały s t r o m o pola, na krańcu świata. Albo na p o c z ą t k u - to zależało - tak jak jezioro, k t ó r e ciągle ulegało z m i a n o m . O b e c n i e przybrało barwę wrześniową; wrzesień to mój miesiąc, tak więc w o d a nabrała mojego koloru. C h o ć we w s p o m n i e n i a c h zatarły się k o n t u r y , k o l o r y wciąż widzę wy­ raźnie. C z e r ń oczu Lukasa, p o d o b n a barwie rzecznych pereł, k t ó r a w zimie zyskiwała niebieski blask. Z ł a m a n y róż j a p o ń ­ skiej maszynki do gotowania ryżu czy szarość siatki na k o m a r y b r u d n e j od owadów. P ó ź n e lato, powietrze p a c h n ą c e silnie dzięgielem l i t w o r e m . Muchy, obudziwszy się z letargu po najgorętszych t y g o d n i a c h , stały się d e n e r w u j ą c o n a p a s t l i w e . K r ą ż y ł y g ł ó w n i e w o k ó ł Lukasa. -

Do utraty t c h u - powiedział.

N i e przekonał mnie. -

To niebezpieczne - spróbowałam się sprzeciwić, ale była to

moja bezsensowna obiekcja, nieprzekonujący protest. 59

Wzruszył tylko r a m i o n a m i w odpowiedzi. N i e m i a ł a m zamiaru go powstrzymywać, ale i naśladować. -

Z r ó b to sam - powiedziałam.

-

Oczywiście. I tak nigdy nie zmężniejesz, jesteś zbyt wielkim

tchórzem. W jego głosie słychać było lekką d r w i n ę . Pomyślałam, że m o ż e się nie mylił. A m o ż e nie m i a ł a m w sobie po p r o s t u wy­ starczająco d u ż o desperacji ? W o d a była dla m n i e zbyt wielka i za głęboka; nie miałabym szans, nawet gdyby jezioro skurczyło się w upale na tyle, że m o ż n a by je było ogarnąć gołym okiem. Poza t y m nie chciałam zmężnieć, p r a g n ę ł a m stać się kobietą. M o j e myśli w ę d r o w a ł y t a k i m i t o r a m i , ale w o l a ł a m zachować je dla siebie.

G u b i ł a m się w cieniu Lukasa; tego lata wystrzelił w górę, podczas gdy ja zostałam w tyle. Od wielu d n i m a m stójkę - powiedział. Jakby coś się w n i m zacięło; zablokował się m e c h a n i z m , którego nie d a ł o się złożyć. U b z d u r a ł sobie, że zaradzi t e m u p o p r z e z przepłynięcie p o d w o d ą całego jeziora; licząc o d d e c h y i kon­ centrując się na przeżyciu. Spojrzał na m n i e pytająco, ale prawdę mówiąc, nie miałam bladego pojęcia, czy to p o m o ż e . Zawsze był to jakiś pomysł: dać krwi inne zajęcie, odciągnąć ją od zbierania się w j e d n y m miejscu, gdzie p o w o d o w a ł a problemy. Musiał to jednak zrobić sam; z m o i m i małymi skórzanymi woreczkami za­ miast p ł u c u t o n ę ł a b y m jak kamień w połowie drogi. Erekcja nie o p a d n i e mu przecież od tego, że ja wstrzymam o d d e c h ? Może gdybyśmy mieli wspólny układ krwionośny, ale tak nie było. Lukas z pewnością by tego pragnął: abyśmy tworzyli jeden or­ ganizm, ale to przecież było niemożliwe, tak jak nasza wioska nie była prawdziwą wioską, a jezioro prawdziwym jeziorem, a je­ dynie miejscem, gdzie wylał ciek w o d n y i k o r y t o rzeki pogłębiło się, przybierając kształt jeziora. 60

O r i e n t o w a ł a m się mniej więcej, jak funkcjonował penis. N i e m i a ł o to nic w s p ó l n e g o z m e c h a n i k ą - jak zdawał się sądzić Lukas. To krew była przyczyną silnego wybrzuszenia w jego niebieskich bokserkach. C h y b a że ktoś rzucił na niego zły czar w ramach kary za to, że poświęcał t e m u zbyt wiele uwagi. N i e wszystko czuje się d o b r z e w c e n t r u m uwagi - mawiał. Przyj­ rzałam się p r o b l e m o w i : wyglądał jak szczeniak, który zupełnie oszalał od n a d m i a r u zabawy. -

N i e myśl o n i m , to przejdzie.

-

N i e potrafię o n i m nie myśleć, cały czas myślę tylko o n i m .

To boli, nie rozumiesz! ? - jego usta obsiadły muchy, a spojrzenie b u d z i ł o we m n i e niepokój: sprawiło, że zaczęłam drapać stare użądlenia komarów, aby odpędzić od siebie uczucie bezradności, które nie było nawet moje, lecz jego. Spojrzałam w d ó ł , gapiąc się na istotę sprawy. C z y bolało go jak wciąż rozdrapywana rana? G d y p o w i e d z i a ł a m to na głos, posłał mi mordercze spojrzenie. Spróbował m n i e złapać, ale w tej samej chwili o d w r ó c i ł a m się do niego plecami, tak że chwycił jedynie powietrze. - J e d y n ą moją raną jesteś ty - powiedział, c h o ć możliwe, że tylko to sobie w m ó w i ł a m . C z ę s t o powtarzał, że w m a w i a m sobie różne rzeczy. Z d ą ż y ł a m już d o b i e c do d o m k u i o t w o r z y ć drzwi wiszące krzywo na j e d n y m zawiasie. D o m poławiacza pereł - nasza kry­ jówka, dobrze zachowana tajemnica tonąca w gęstej, nadjeziornej zieleni.

D z i e ń był p e c h o w y już o d m o m e n t u , gdy r a n o o t w o r z y ł a m oczy - p o t e m było tylko coraz gorzej. D u s z n e powietrze i cał­ kowita cisza w d o m u , który właściwie nigdy nie spał. Zawsze rozlegały się w n i m rozmowy, śmiech, kłótnie, k u c h e n n a krzą­ tanina babci Anny, rąbanie d r e w n a przez matkę, głos dziadka 61

Bjórna przebijający przez wszelkie inne dźwięki, muzyka sióstr matki, s a m o c h o d y na p o d w ó r z u , wszystkie znajome odgłosy, a wśród nich od czasu do czasu roznosił się nieznajomy dźwięk, ku k t ó r e m u nadstawiałam uszu i p o d k r a d a ł a m się bliżej. Tego p o r a n k a j e d n a k nie było słychać nic, jak gdyby nagle ucichł sza­ lejący wiatr i nastała cisza, która była tak namacalna, że dało się ją słyszeć. Szukałam po omacku matki i ciotki Mariny po o b u stronach łóżka, choć zdawałam sobie sprawę z ich nieobecności, bo nie słyszałam ich oddechów. H a l o ! Leżę tu samiutka w moje urodziny - m i a ł a m o c h o t ę krzyknąć, ale nie było do kogo; mieszkańców d o m u chyba ewa­ k u o w a n o . Czekałam, śledząc ruch słońca po tapecie ze w z o r e m w maliny moroszki. Kiedy ogarnęło m n i e uczucie dogłębnego poniżenia, wstałam z łóżka, by ich odszukać, skonfrontować się z nimi, zażądać od nich atencji i mojego t o r t u b a n a n o w e g o przywrócić stały porządek rzeczy. Przemierzałam kolejne pokoje dużego d o m u , nie znajdując w n i m żywej duszy. W k o ń c u przez o t w a r t e o k n o k u c h e n n e moich uszu dobiegły ciche głosy, stłu­ m i o n e , jakby r o z m ó w c y mówili p o p r z e z plastikowe torby na­ ciągnięte na twarze. Wokół stołu ogrodowego panował pogrzebowy nastrój. Co prawda nigdy nie byłam na pogrzebie, ale tak to sobie wyobra­ żałam; ciężko było oddychać. W i d z ą c twarz matki, zrozumiałam że coś jest nie tak; nie potrafiła niczego ukrywać, a teraz nawet nie próbowała. Siedziała z podkurczonymi nogami na ratanowym fotelu, czerwona od płaczu. Pozostali mieli nietęgie miny, jakby to nie był dzień radosny, w którym na śniadanie podaje się t o r t bananowy. O s t a t n i m razem widziałam matkę tak smutną, gdy uciekł ojciec. Paliła, choć właściwie rzuciła palenie już d a w n o temu. Każdy z d o m o w n i k ó w pamiętał dramatyczny finał, kiedy to matka, by udowodnić, że nigdy nie wróci do palenia, wyrzuciła wszystkie d o m o w e popielniczki, w tym krwistoczerwoną krysz­ tałową - prezent od dziadka Bjórna. Egzaltowany gest i na co 62

on się teraz zdał? M o ż n a przecież palić i bez popielniczki, jak to właśnie robiła. Na spodeczku piętrzyły się niedopałki, choć było dopiero wczesne p r z e d p o ł u d n i e . C i o t k a Marina także zapaliła, a babka I d u n nawet nie zaprotestowała. Brat matki Izaak siedział na oparciu krzesła, w zabrudzonych kaloszach opartych o sie­ dzenie, co również n i k o m u nie przeszkadzało, mamrocząc: -

Do dupy. Po p r o s t u do dupy...

Siedziałam przez nikogo niezauważona na parapecie okna. Nie­ szczęśliwa cyrkowa m a ł p k a p r z e d osowiałą publiką, która nawet na m n i e nie patrzyła. A ja?! - m i a ł a m o c h o t ę krzyknąć. Dziś są moje urodziny... przecież zawsze dostaję t o r t bananowy... W i d o k matki napełnił m n i e j e d n a k niepokojem, który jedynie o n a p o ­ trafiła we m n i e wywołać. Bez słowa dałam susa i wylądowałam na zgiętych nogach p o ś r o d k u stołu. Z a m i e r z a ł a m zrobić im wesołą niespodziankę, tymczasem m a m a nie p o d n i o s ł a nawet wzroku. N i e wiedziałam, jak zareagowali inni, ponieważ patrzyłam tylko na nią; cała moja uwaga skupiła się na jej p ó ł p r z y m k n i ę t y c h oczach i ustach, z k t ó r y c h wydobywał się d y m z papierosów. W i d a ć było, że to ona stanowiła epicentrum żalu, co obudziło we m n i e wspomnienia, których wcale nie chciałam przywoływać. Rikard przepędził m n i e ze stołu, jakbym była natrętną m u c h ą w e w r z e ś n i o w y m u p a l e . M a m a zapaliła n o w e g o p a p i e r o s a , M a r i n a zaś p ł y n n y m r u c h e m przyciągnęła m n i e do siebie. Zła­ pawszy m n i e m o c n o , w p r a w n y m gestem posadziła m n i e sobie na kolanach, choć także wystrzeliłam w górę tego lata i ledwie się tam mieściłam. -

C z y coś się stało z tatą? - wyszeptałam jej do ucha.

W y d m u c h a ł a dym o b o k mojej twarzy i zbliżywszy wargi do m o i c h uszu, szepnęła: -

N i e , wyjątkowo nie ma to nic wspólnego z n i m . Z o s t a w

j e d n a k dziś matkę w spokoju.

63

-

A t o r t ? - zapytałam błagalnie, ale położyła mi palec na

ustach. Piekł jak pokrzywa. -

Z r o b i m y - uciszyła mnie. - Ale z ciebie dzieciuch.

Tylko d y m z m a m i n e g o papierosa świadczył o tym, że ludzie zebrani p o d d r z e w k a m i śliwy lubaszki nie byli nieboszczykami, lecz żyli. W i d z i a n i z daleka, niepokojąco nieruchomi, bez oznak życia przywodzili na myśl uczestników seansu spirytystycznego. Przyglądałam się im, bujając się na huśtawce zawieszonej na strze­ listej brzozie i wyczekując, czy coś się wydarzy. N i e zwracali na m n i e uwagi. Zerwał się wiatr, huśtawka skrzypiała - ojciec miał się za nią wziąć, lecz d a w n o t e m u uciekł, a p o t e m nikt już ni­ czego nie naprawiał, nie starał się, by urządzenia działały gładko i sprawnie. C z u ł a m w ogrodzie o d d e c h śmierci, choć nie wiedziałam, kto zginął. Moje pytania pozostawały bez odpowiedzi, jakbym i ja mówiła do plastikowej torebki, która więziła słowa. Pozostało mi tylko wziąć rower i odjechać; jeśli się było niewidocznym, równie dobrze m o ż n a było zniknąć. Weszłam do d o m u , spako­ wałam najpotrzebniejsze rzeczy - zakurzone sekrety: n ó ż my­ śliwski, stalowe struny, gazetkę p o r n o , w o d ę po goleniu i pa­ pierosa, którego przechowywałam od nocy ognia. Wzięłam także p o r z u c o n y przez tatę rower, o wiele za duży dla mnie, musiałam więc pedałować na ukos p o d ramą. I m i m o że zjeżdżałam w dół, p e d a ł o w a n i e nie było łatwe, gdyż j e c h a ł a m śliską ścieżką p o ­ między rżyskami.

Wyobrażałam sobie jezioro jako o g r o m n e oko, jedyną widoczną część ciała wielkiego, p o d z i e m n e g o bytu. Była n i m piękna, bu­ dząca lęk olbrzymka Hyrrokkin, która p e w n e g o dnia, ku zdu­ m i e n i u wszystkich, p o w s t a n i e , b u r z ą c k r a j o b r a z . Strząśnie 64

z siebie lasy, fabryki, dzikie zwierzęta, wille, p o l a - wszystko to osunie się do pozostawionego przez nią o g r o m n e g o krateru, podczas gdy o n a ruszy w świat. Należała do innego, lepszego świata, tak jak Lukas i ja. O l b r z y m k a zatrzymała się tu tylko na chwilę, a o d c h o d z ą c , pozostawi po sobie zniszczenie. To dziadek Björn opowiedział mi o H y r r o k k i n . Interesował się mitycznymi kobietami, szczególnie demonicznymi, o nadna­ turalnej sile; takimi jak Jezebel, Lilith, siostrami Fenją i Menją, które uczyniły m o r z e słonym. Lubił przyglądać się, gdy rąbała d r e w n o z p o d w i n i ę t y m i r ę k a w a m i koszuli i s k r ę c o n y m i od p o t u włosami Meduzy, a także z p a p i e r o s e m w kąciku ust paliła, kiedy sądziła, że nikt jej nie widzi. H y r r o k k i n oznaczało dym - powiedział dziadek. W i d z i a ł a m dym unoszący się z ziemi o świcie, a szczególnie z jej oka zimą, gdy pokrywał je lód. Spo­ czywała na p o d z i e m n y m łożu, cała n i e w i d o c z n a , p o z a lekko wyschniętym zwierciadłem oka. Tylko ktoś odważny m ó g ł się w n i m kąpać. O k o było skierowane wprost na mnie, już z daleka przyciągało m n i e swoim spojrzeniem. C i e m n e niebo nadawało powierzchni wody niespotykany połysk metalicznej zieleni. Jezioro, niebędące prawdziwym jeziorem, stanowiło najpiękniejszy element krajo­ brazu, c h o ć rzadko kiedy ktoś się w n i m kąpał. C h o d z i ł y p o ­ głoski z a r ó w n o o u t o n i ę c i a c h , jak i o u t o p i o n y c h . Słyszałam o tym jedynie z odległości - byłam za m ł o d a , lecz wielokrotnie ostrzegano m n i e przed jeziorem. M a t k a ostrzegała m n i e p r z e d wieloma innymi rzeczami, ale nigdy nie traktowałam jej słów p o ­ ważnie, nie biorąc ich do siebie. Ostrzegała mnie przed Lukasem, pociągami towarowymi, kłamstwami, kulistymi p i o r u n a m i prze­ taczającymi się p o n a d p o l a m i i polującymi na wystający p u n k t , w który mogłyby uderzyć. N i e było to łatwe w okolicy, gdzie nikt nie chciał się wyróżniać. M a t k a u p o m i n a ł a , że gdy obcy ludzie poczęstują m n i e mięsem z kurczaka, m a m najpierw rozkroić je aż do kości, aby się upewnić, czy mięso nie jest surowe. M a m a na-

65

uczyła mnie, jak p o w i n n a m postępować, ale zastanawiało mnie, u jakich to obcych ludzi miałabym coś jeść? N i k o g o nie spo­ tykaliśmy, przebywając wciąż tylko we własnym gronie. Trzy­ naście osób - byliśmy jak cygańska rodzina Taikon*, choć nie było u nas tak zabawnie. Brakowało muzyki i k o n i - twierdził Rikard. Pójście w gości do obcych ludzi i zjedzenie u n i c h kur­ czaka wciąż pozostawało tylko m r z o n k ą .

Zauważyłam Lukasa dopiero wtedy, kiedy nagle wyłonił się z gę­ stwiny nad jeziorem. Z początku go nie p o z n a ł a m - miał taki sam wyraz twarzy jak matka. Lukas też musiał tego kogoś znać, skoro tak nędznie wyglądał. -

U m a r ł ? Co ty gadasz? - odpowiedział, krzywiąc się.

Erekcja. Co prawda nie tłumaczyła pogrzebowego nastroju u m n i e w d o m u , ale cierpienie na twarzy Lukasa tak. Erekcja utrzymywała się już od kilku d n i i nie było w tym nic śmiesznego... w jego słowach słychać było bardziej złość n i ż tryumf, c h o ć z reguły nie cierpiał z jej p o w o d u . Zdjął ręce z krocza, wskazując na nie znacząco, jakbym mogła mu nie dowierzać. -

Spójrz sama!

L u k a s był u b r a n y j e d y n i e w p o d e j r z a n i e w y b r z u s z o n e szorty. -

Chcesz d o t k n ą ć ? To jest przecież chore.

Potrząsnęłam głową. -

N i e w a ż n e - w y m a m r o t a ł - może mi nie wierzysz...

Przecież mu wierzyłam; widziałam rozpacz w jego gestach. C h o ć m i a ł a m d o p i e r o dziesięć lat, o p e w n y c h sprawach wie­ działam więcej niż on, m i m o że miał lat szesnaście. W odróż­ nieniu od Lukasa ja miałam kogo spytać - on musiał zdobywać * Rodzina Taikon to bohaterowie autobiograficznych powieści dla dzieci i młodzieży napisanych przez Katarine Taikon, szwedzką pisarkę romskiego pochodzenia.

66

wszelkie d o ś w i a d c z e n i a sam. Ale wydaje mi się, że czasami udawał, że czegoś nie rozumie, p o n i e w a ż pragnął zatuszować istniejącą między n a m i różnicę wieku. -

Czy nie można go jakoś opróżnić? - zapytałam ostrożnie.

Lukas spojrzał na m n i e wyzywająco: -

Próbowałem.

-

N i e o to chodzi. M a m na myśli: opróżnić z krwi.

Przyjrzał mi się z mieszaniną niesmaku i strachu. O ile mi było w i a d o m o , to właśnie krew powoduje sztywnienie członka i może jedynym sposobem było go opróżnić. Potrząsnął głową z powątpiewaniem: -

Krew płynie w całym ciele. To, psiakrew, wspólny system,

wspólna krew... nie da się opróżnić części ciała, omijając inne. Człowiek od razu umrze. M o ż e miał rację, lecz jego własna taktyka zdawała się równie niebezpieczna: zamierzał przepłynąć n a j e d n y m o d d e c h u p o d całym jeziorem. Twierdził, że m o ż n a było oddychać w myślach aż do utraty tchu - ponieważ zawsze istniał ten ostatni oddech, nawet w myślach.

Po chwili wrócił do d o m k u poławiacza pereł, gdzie leżałam roz­ ciągnięta na łóżku, czekając, aż ogarną go bardziej pozytywne myśli. N u r k o w a n i e Lukasa w oku Hyrrokkiny niepokoiło m n i e bardziej niż erekcja, która nie mogła przecież trwać wiecznie. Jego w z r o k p a d ł n a s p a k o w a n ą n a p r ę d c e p ł ó c i e n n ą t o r b ę leżącą koło łóżka. -

Uciekłaś z d o m u ? N i e mogłaś zabrać ze sobą czegoś do je­

dzenia? - zapytał, szperając w torbie. Obejrzał gazetkę, a następnie wydobył mojego o t o c z o n e g o czcią papierosa, pamiątkę z naszego pierwszego spotkania. Za­ palił go zapalniczką, zanim zdążyłam otworzyć usta... palił się jak p r ó c h n o . 67

-

Cholera, co teraz zrobimy? - zapytał, wydmuchując d y m

w stronę d a c h u . Wzruszyłam r a m i o n a m i . -

N i e wiem. Dziś są moje urodziny. Ale czemu mielibyśmy

się t y m przejmować? -

M a m na myśli: co zrobimy z tym? - zamaszyście wskazał

na uporczywie n a p u c h n i ę t ą fujarę; istniało na nią wiele określeń, lecz fujara była najbrzydszym i najśmieszniejszym. Lukas zawsze go używał, co pozwalało mi sądzić, że właściwie nie lubił swego narządu. W ś r ó d książek leżących p o d ł ó ż k i e m o d n a l a z ł a m starą książkę m e d y c z n ą , k t ó r ą w i e l o k r o t n i e już wcześniej przeglą­ d a ł a m . Z d m u c h n ę ł a m z niej k u r z i o t w o r z y ł a m na s t r o n i e z r y s u n k a m i sugerującymi, że trafiliśmy na t r o p o d p o w i e d z i . Położyłam się na plecach i przeczytałam - najpierw po cichu, a p o t e m na głos: -

Dysfunkcja erekcyjna - uniosłam brwi w n i e m y m znaku

zapytania, lecz Lukas przebierał niecierpliwie n o g a m i , najwy­ raźniej pierwszy raz o t y m słysząc. - Priapizm? - k o n t y n u o ­ wałam. -

N i e łapię tych idiotycznych nazw, przeczytaj lepiej opisy.

-

N a g ł e stany urologiczne - przesylabizowałam; czytanie

zawsze przychodziło mi z łatwością, nawet jeśli nie r o z u m i a ł a m znaczenia przeczytanych słów. -

Przeskocz to, przejdź do sedna. Dalej, dalej...

Przesunęłam wzrokiem po tekście. Lukas stężał na twarzy, jakby z m i n u t y na m i n u t ę sytuacja stała się już nie do znie­ sienia. -

D ł u g o t r w a ł a i bolesna erekcja o p o d ł o ż u niezwiązanym

z p o d n i e c e n i e m seksualnym. Stan, k t ó r e g o p r z y c z y n ą m o g ą być: białaczka, leki p s y c h o t r o p o w e , sterydy anaboliczne, sub­ stancje uzależniające, takie jak alkohol lub kokaina, w y d ł u ż o n a aktywność seksualna, p ę k n i ę t a arteria w scrotum... scrotum?

68

-

N i e wiem. N i e m a m pojęcia - odpowiedział słabo, dając

mi znaki, abym k o n t y n u o w a ł a . -

...ugryzienie przez pająka czarną wdowę, n o w o t w ó r , za­

trucie d w u t l e n k i e m węgla, u s z k o d z e n i e r d z e n i a kręgowego. M o ż e też występować bez d i a g n o z o w a l n e j przyczyny. D o l e ­ gliwość polega na zatrzymaniu się krwi w t k a n k a c h jamistych. Erekcja trwająca dłużej niż cztery godziny wymaga natychmia­ stowej interwencji medycznej. Lukas już nic nie m ó w i ł , pokazując na migi, b y m czytała dalej. -

Piszą o czterech g o d z i n a c h . Jak d ł u g o to masz, powie­

działeś ? -

Od kilku dni, p r z y c h o d z i i mija - wycedził przez zaciś­

nięte zęby. -

Od kilku d n i ? !

-

Tak. Przez jakiś czas wydawało mi się, że przejdzie, ale

p o t e m zrobiło się jeszcze gorzej. -

Posłuchaj: jeśli nie p o d d a się go n a t y c h m i a s t o w e m u le­

czeniu, z a b u r z e n i e grozi p o w s t a n i e m blizn, k t ó r e stwarzają ryzyko p e r m a n e n t n e j impotencji. L u k a s stał p r z e d e m n ą z szeroko r o z s t a w i o n y m i n o g a m i i spojrzeniem szaleńca. -

P o d d a ć n a t y c h m i a s t o w e m u leczeniu, piszą. To chyba

znaczy... że dziś ? - zjechałam palcem wskazującym w d ó ł strony, szukając odpowiedzi: - Leczenie polega na drenażu krwi z penisa za p o m o c ą igły wbijanej w prącie. -

A u u ! - Lukas szarpnął się, jakby chcąc odrzucić od siebie

p r z e d m i o t , k t ó r y go oparzył. Ręce miał j e d n a k puste, więc gest pozostał żałosny, urwany. -

N a k ł u c i e r o b i się p o d miejscowym z n i e c z u l e n i e m , na­

stępnie krew jest o d p r o w a d z a n a z... -

N i e , dziękuję!

-

...z t k a n e k jamistych, aż obrzęk ustępuje. 69

-

Skończ wreszcie!

-

Czekaj. Alternatywą jest zrobienie okładu z lodu na krocze,

aby zmniejszyć obrzęk. Krocze? Co to jest? W k a ż d y m razie m o ż n a do tego przyłożyć lód. P o m ó c może także c h o d z e n i e po schodach, gdyż ruch kieruje krew ku i n n y m częściom ciała. -

Z a m k n i j się - jęknął, opadłszy na p o d ł o g ę .

C z y t a ł a m dalej: -

W poważnych przypadkach długotrwałe zatrzymanie krwi

może prowadzić do martwicy, samoczynnego obumarcia tkanek, gangreny. W p e ł n i rozwinięta gangrena jest nieuleczalna. Przy gangrenie suchej m a r t w e t k a n k i same odpadają. W w y p a d k u gangreny wilgotnej zakażony obszar wymaga amputacji, t z n . chirurgicznego usunięcia penisa, tzw. p e n e k t o m i i . Twarz Lukasa zrobiła się bladozielona. Trzymając się rękami za krocze, zerwał się z p o d ł o g i i, jęcząc, wyszedł z pokoju. N i e miał w y b o r u : schody i lód.

M a m a ostrzegała m n i e p r z e d L u k a s e m już o d czasu p o ż a r u w wiosce. N i e był mile widzianym gościem w naszym d o m u , a najlepiej gdyby w ogóle się do m n i e nie zbliżał. U niego nie było j e d n a k s c h o d ó w ani zamrażarki z l o d e m , tak że musie­ liśmy p r z e d o s t a ć się niezauważenie do mojego d o m u . Stałam na czatach, podczas gdy on pospiesznie wspinał się i zbiegał po stromych schodach p o m i ę d z y piwnicą a piętrem. -

M a m wrażenie, że... - wyglądał, jakby powoli akceptował

wiszące n a d n i m w i d m o amputacji - to sadystyczny żart - usły­ szałam, gdy schodził. -

Ale czy działa? - zapytałam niecierpliwie.

N i e cieszył się zaufaniem w m o i m d o m u , a teraz w c h o d z i ł tu półnagi po schodach, licząc się z tym, że w każdej chwili może go ktoś zobaczyć. Alternatywą było j e d n a k nakłucie penisa musiał d o k o n a ć wyboru. Szczupłe, o p a l o n e plecy zniknęły na 70

górze. Tak dobrze mi znane, a j e d n a k tak często obce, równie zmienne jak jego twarz. Kiedy tej wiosny wystrzelił gwałtownie w górę, jego ciało nie nadążyło z zachowaniem proporcji. Lukas był teraz w dysharmonii ze wszystkim; jakby przestał się mieścić w swoim ciele, jakby raczej rozciągnął się, niż urósł. Przemienił się w swój własny, wydłużony, c h u d y cień, niemal chudszy od mojego ojca tego ostatniego lata, zanim wyjechał.

- Jak się czujesz ? -

Boli.

-

Ale czy zmiękł? - zapytałam, kiedy po raz kolejny mijał

mój p u n k t obserwacyjny na podeście schodów. W ł o ż y ł rękę do szortów, by sprawdzić: -

Kurwa, nie.

Pozostał już tylko lód. Podczas gdy schody były uciążliwe, lód był upokarzający. Lukas wahał się, ale ja już wyciągnęłam, z braku kostek lodu, dwie torebki z zamrożonymi grzybami n a z i e m k a m i owczymi. Stałam teraz w piwnicznej spiżarni, maj­ tając n i m i w powietrzu. Ściągnął gacie, ale kazałam mu je z p o ­ w r o t e m nałożyć; nie musiał kłaść m r o ż o n e k b e z p o ś r e d n i o na ciało - i tak będzie mu wystarczająco z i m n o . Gdyby w trakcie zabiegu dostał na penisie o d m r o ż e ń , nie byłoby wielką pociechą to, że mu opadł. -

Okej, ale zrobię to sam - odpowiedział wymijająco, wska­

kując z grymasem b ó l u na twarzy na nasz d u ż y z a m r a ż a l n i k i biorąc o d e m n i e torebki. P r a w d o p o d o b n i e jedynie groźba amputacji sprawiła, że wy­ trzymywał wstyd i ból. C h ł ó d zdawał się raczej pogarszać cier­ pienie, niż je łagodzić. Ból należy zwalczać bólem - brzmiała standardowa replika Rikarda, gdy trzeba było kogoś wyleczyć. Zawsze chciał zostać bokserem, ale miał zbyt cienką skórę i łatwo pękały mu łuki brwiowe. Bokserowi nieznany jest ból tancerza, "1

tak jak tancerzowi dyscyplina pięściarza - twierdził. Należy oka­ zywać szacunek rzeczom, k t ó r y c h się nie r o z u m i e . Tak jak ja teraz nie rozumiałam, co czuł Lukas. Widziałam, że go diabelnie bolało - ale m o ż e był to d o b r y znak, jeśli teoria Rikarda o bólu była prawdziwa. N i e mieliśmy czasu na zastanawianie się; na­ leżało spróbować i się przekonać.

Z początku nic się nie działo, następnie z n ó w nic się nie działo, a potem... aby przyspieszyć kurację, Lukas spuścił szorty i przy­ łożył głęboko zamrożone torebki z grzybami bezpośrednio do krocza. W t e d y weszła Marina. Pojawiła się nagle w drzwiach do piwnicy z naręczem p o ­ duszek z h a m a k a , k t ó r e ratowała od n i e s p o d z i e w a n e g o obe­ rwania chmury. Patrzyła na nas. Bawełniana koszulka k o l o r u m i m o z y prześwitywała m o k r a o d deszczu: j e d n a pierś była większa od drugiej - M a r i n a nie miała nic p o d s p o d e m i zdą­ żyłam pomyśleć, że, nie licząc piersi, niezwykle p r z y p o m i n a ojca. N i e zauważyłam tego wcześniej, lecz teraz, z zaczesanymi do tyłu m o k r y m i , p ó ł d ł u g i m i włosami, tak była do niego p o d o b n a , że aż zachłysnęłam się ze zdumienia. Podczas gdy m a t k a smuciła się po wyjeździe ojca, jego siostra M a r i n a była zła. Nakrzyczała na niego w kuchni. T a m t e g o dnia najbardziej przerażający był krzyk Mariny. Teraz g w a ł t o w n i e odrzuciła od siebie p o d u s z k i , chwytając na oślep za coś ciężkiego. P r z e d m i o t e m t y m okazała się rura od o d k u r z a c z a , starodawny, zagrażający życiu, c h r o m o w a n y m o d e l . Bez słowa zamierzyła się n i ą na Lukasa, nie w i a d o m o , czy w ataku, czy w s a m o o b r o n i e . Torebki z z a m r o ż o n y m i naz i e m k a m i o w c z y m i wyślizgnęły się z rąk Lukasa, opadając z głuchym łoskotem na k a m i e n n ą posadzkę. Szorty nadal wi­ siały mu w o k ó ł kostek, kiedy siedział, próbując zarejestrować 72

rozwój wydarzeń: żelazną rurę, wyraz twarzy Mariny... G d y b y m tylko m o g ł a się poruszyć, podciągnęłabym mu szorty, ale m n i e także sparaliżowało. C a ł a zła energia w p o m i e s z c z e n i u została skierowana na Lukasa, na m n i e M a r i n a nawet nie spojrzała. D a ł a mi tylko nie­ jasny znak ręką, abym się od niego odsunęła. N i e m o g ł a m . - N i c nie zrobiłem - zaczął się tłumaczyć. Człowiek mydli sobie ręce jedynie wtedy, kiedy je upaprze mawiano w mojej rodzinie. Marina... zamachnęła się; chromowana rura błysnęła w świede jarzeniówki, nabrała rozpędu. Marina straciła opanowanie. Hyrrokkin powstała w całej swej okazałości. Z a m i a s t zakryć c z ł o n e k , k t ó r y n a d a l sterczał k ł o p o t l i w i e spuchnięty p r o s t o w górę, Lukas uniósł szybko ręce, aby osłonić n i m i twarz, jakby naprawdę wierzył, że M a r i n a go uderzy. Nigdy by tego nie zrobiła, nawet gdyby sytuacja wymknęła się spod kon­ troli. N i e zrobi tego, nie Marina... przeleciało mi przez głowę se­ k u n d ę wcześniej, n i m to uczyniła. Silnie. Prosto w twarz Lukasa, z p a s k u d n y m odgłosem. Z m o i c h ust wydobył się k r ó t k i pisk drapieżnego ptaka. Lukas tylko cicho jęknął. Gdyby nie wyniósł z d o m u nawyku trzymania gardy, uderzenie Mariny zwaliłoby go z nóg. G ł u c h y odgłos m e t a l u trafiającego go w p r z e d r a m i o n a sugerował niezwykle bolesne uderzenie. G d y M a r i n a p o n o w n i e załadowała b r o ń , d o Lukasa d o t a r ł a nareszcie p o w a g a sytuacji. Zeskoczył z zamrażalnika, naciągnął w biegu szorty i skulony ruszył ku o t w a r t y m na ogród i wolność d r z w i o m . Trwająca na zewnątrz ulewa zagłuszała jego m a m ­ rotanie, będące m i e s z a n i n ą oskarżeń i skruchy. M a r i n a zagro­ dziła mu drogę. Pozwól mu przejść - zaklinałam w myślach, p r z e p u ś ć go... B a ł a m się, co u c z y n i Lukas, jeśli o n a tego n i e zrobi. M a r i n a wyglądała j e d n a k na bardziej wściekłą niż wy­ straszoną. Blokując mu d o s t ę p do drzwi, z n ó w uniosła błysz­ czącą, c h r o m o w a n ą rurę. G o t o w a na wszystko - zdawało się, jakby stała się i n n ą osobą. 73

Z szybkością bojowego psa Lukas chwycił za rurę. W oczach Mariny pojawił się strach. N i g d y dotychczas się nie biła, w prze­ ciwieństwie do Lukasa, który miał w tym całkiem niezłą wprawę. Efekt zaskoczenia już minął i M a r i n a traciła właśnie przewagę atakującego. Siostra m a t k i Katja o p o w i a d a ł a o wystrzałach a r m a t n i c h stosowanych p o d c z a s zamieszek, aby rozproszyć t ł u m y ; były równie skuteczne jak armatki w o d n e . Wspięłam się na zamrażalnik i krzyknęłam, aby osłabić złowróżbne napięcie. Lukasowi u d a ł o się właśnie wyrwać b r o ń z rąk Mariny i zamierzył się na nią, aby utorować sobie drogę do wyjścia. W tej właśnie chwili w drzwiach pojawili się brat ojca Eryk, a tuż za n i m Katja. N i e zastanawiając się długo, obezwładnili Lukasa. Sytuacja była jak wyrwana z całkiem nierealnego filmu: Lukas klęczał na b e t o ­ nowej p o d ł o d z e , nad n i m Eryk wbijał mu kolano w krzyż. Był to paskudny widok i zupełnie n i e p o t r z e b n a agresja, p o n i e w a ż Lukas nie stawiał najmniejszego o p o r u . -

N i c ci się nie stało?

M a r i n a u s p o k o i ł a Eryka. C h c i a ł a m wyjaśnić, że przecież to o n a uderzyła Lukasa, choć Lukas trzymał narzędzie, kiedy weszli, ałe nie odważyłam się odezwać, bo nagle zrobiło mi się niedobrze. W nieruchome powietrze wdarł się zatęchły smród na w p ó ł rozmrożonych grzybów, zmieszany z zapachem okrytych pleśnią zimowych jabłek i wonią ługu dochodzącą z położonej o b o k pralni. C h r o m o w a n a rura ujawniła nowe, nieznane n a m dotychczas, oblicze Mariny. -

Zabierzcie go na górę, do k u c h n i - rozkazała.

Katja i Eryk usłuchali jej, nie żądając wyjaśnień. Lukas p o ­ szedł posłusznie, gdy szorstko wypchnęli go z piwnicy. Marina oparta plecami o zamrażalnik z trudem łapała oddech. Wyglądała, jakby próbowała na p o w r ó t stać się sobą po tym, jak wyszła z siebie lub na chwilę zamieniła się w kogoś innego. O b c y 74

przejął k o n t r o l ę n a d jej ciałem - taki musiał być przebieg wy­ darzeń. -

Lo... - zaczęła, lecz zaraz urwała.

Poprawiała koszulkę - tak żółtą, że prawie pachniała mimozą. Koszulka leżała krzywo, ale M a r i n a nie była w stanie tego na­ prawić, ponieważ Lukas szarpnął za nią, próbując odebrać Ma­ rinie b r o ń . N a d e r w a ł w koszulce szew, a p o m i ę d z y piersiami odcisnął ślad ręki. -

Pójdziesz ze m n ą . N a t y c h m i a s t ! - zażądała, ciągnąc m n i e

p o schodach.

M a t k a spała. W d o m u chodziło się na palcach, tak że nie było mowy o głośnym przesłuchaniu w kuchni. -

Co się stało mamie? K t o umarł? - zapytałam.

- Jean Seberg - odpowiedział Eryk. Kto? Czy to ktoś, kogo znaliśmy? N i e słuchał m n i e jednak. Trzymał m o c n o Lukasa przy zlewozmywaku i powiedział, że sprawę załatwią z jego ojcem u niego w d o m u . I był to, jak za­ znaczył, dopiero początek. Nie... nie ojciec Lukasa, nie Gabriel, wciągać go w to... moja rodzina nic nie rozumiała.

G d z i e indziej c z u ł a m się jak w d o m u - w miejscu, w k t ó r y m m o g ł a m z n i k n ą ć , kiedy tylko z e c h c i a ł a m . K r ó l e s t w o śnie­ gu daleko stąd: rozległe, o g r o m n e , ciche, opuszczone, dzikie. Krajobraz jednej jedynej p o r y roku, z k r ó t k ą przerwą na szybko przemijające lato. Tutejszy krajobraz był inny - zasłonił przeszłość, wypierając ją natarczywą w o n i ą roślinności, nie­ z m i e n n y m u p a ł e m , m u c h a m i , j a d e i t o w y m okiem b e z u s t a n n i e przyglądającego się n a m jeziora.

* 75

Prowadzeni przez r o d z e ń s t w o ojca, Eryka i Marinę, w grobowej ciszy schodziliśmy do d o m u Lukasa żwirową ścieżką. Zbliżał się koniec lata i słońce znajdowało się już nisko n a d p o l a m i w dniu, w którym nikt nie obchodził moich urodzin. Wierzyłam, że Lukas ucieknie, p o n i e w a ż Eryk wypuścił go z uchwytu, ale prędzej czy później i tak będzie musiał wrócić do d o m u , więc na co by to się zdało? Myślałam cały czas o tej, która zmarła - jedynej, która m o g ł a nas wybawić z opresji. Gdyby inni, tak jak matka, trochę bardziej przejęli się jej śmiercią, a mniej m n ą i Lukasem, uniknęlibyśmy p r o b l e m u . Zabrakłoby im sił na roztrząsanie sytuacji, w k t ó r ą się zaangażowali, jakby w naszej spiżarni wydarzyła się katastrofa. Z mojej rodziny tylko ja już byłam w d o m u Lukasa. P r ó b o ­ w a ł a m wyjaśnić, że r o z m o w a z jego ojcem nie ma sensu, gdyż nie m ó w i on po szwedzku. Najwyraźniej sądzili jednak, że ze strachu chcę p o m ó c Lukasowi. Tak było; co prawda nie b a ł a m się Lukasa, ale tego, co się z n i m stanie. „Wszystko, co powiesz, może zostać użyte przeciwko tobie". Lukas najwyraźniej kierował się tą dewizą, gdyż nie powiedział ani słowa na swoją o b r o n ę . -

Powiedz coś! - wyszeptałam do niego.

-

Przeszło - zrobił minę, głową wskazując krocze.

-

C o ś innego. Im. Lukas... Proszę...

P o t r z ą s n ą ł tylko głową. N i e było w a r t o , k t o b y uwierzył w jego historię? Przewlekła erekcja m i n ę ł a , ale na co się to z d a ł o , s k o r o w miejsce jednego p r o b l e m u pojawił się inny? Został złapany na gorącym uczynku przez naocznego świadka - na to tylko czekała moja rodzina. O t r z y m a ł a d o w ó d , że Lukas absolutnie nie był je­ dynie niewinnym przyjacielem. To, co wyglądało w miarę nie­ winnie, gdy miał trzynaście lat, stało się niebezpieczne w wieku lat szesnastu. Podejrzliwe spojrzenia nie o d s t ę p o w a ł y nas na krok, wprowadzając napięcie, k t ó r e o d b i e r a ł o n a m całą frajdę z zabawy, więc traciliśmy na nią o c h o t ę . Jeśli któreś z nas nie od76

puści, oboje utoniemy. „ D o utraty t c h u " - p r z y p o m n i a ł o mi się sformułowanie. P o c h o d z i ł o z fdmu, który zakończył się zdradą jednej osoby d o k o n a n e j przez drugą - nie r o z u m i a ł a m j e d n a k dlaczego.

Gabriel, stojąc w drzwiach, o b s e r w o w a ł nas, gdy n a d c h o d z i ­ liśmy. -

C h c i a ł a b y m zamieszkać w M e k s y k u . Wszyscy m ó w i ą ,

że jest tam bardzo ładnie - wyszeptałam, aby rozluźnić a t m o ­ sferę. L u k a s z a ś m i a ł się. K r ó t k i m , s u c h y m ś m i e c h e m . E r y k g o szturchnął, przywołując d o p o r z ą d k u ; n i e d ł u g o nie będzie m u do śmiechu, to pewne. O istnieniu Gabriela świadczyły wyłącznie siniaki na ciele Lukasa. Poza t y m Gabriel rzadko dawał o sobie znać. Czasami m o ż n a go było zobaczyć w d r o d z e do lub z pracy na rowerze albo przy naprawie d o m u , atakowanego przez wilgoć. D o m był p o ł o ż o n y tak blisko jeziora, że p o d ł o g i n i e u s t a n n i e nasiąkały w o d ą , tak s a m o jak w d o m k u poławiacza pereł. N i e z m i e r n i e rzadko przesiadywał na drewnianej werandzie, gdzie przyglądał się k a n i o m lub kręcił gałką radia, nastawiając je na stacje, których nie rozumieliśmy. - Jestem paskudny...- wyszeptał Lukas kącikiem ust, kiedy powoli wspinaliśmy się do jego d o m u . -

Co oznacza paskudny? - zapytałam szeptem.

Z n ó w się roześmiał i p o n o w n i e o t r z y m a ł szturchańca, t y m razem od zdenerwowanej M a r i n y : -

N i e śmiej się, do cholery, słyszysz! - warknęła.

W końcowej scenie Do utraty tchu, postrzelony w plecy męż­ czyzna, z powiększającą się p l a m ą krwi na białej koszuli, biegnie, aż upada. Za n i m podąża ona; ta, która na przekór miłości wydała go policji. Po jego u p a d k u zapada całkowita cisza; widzimy tylko 77

jej spojrzenie, kiedy nachyla się nad n i m i patrzy, jak on umiera na ulicy. - Jestem paskudny - mężczyzna robi grymas, zanim zamknie oczy d ł o n i ą i wyda ostatnie tchnienie. -

Co powiedział ? - pyta zdziwiona kobieta policjanta, który

do niego strzelił. -

Powiedział: „jest p a n i paskudna" - o d p o w i a d a policjant.

P o t e m widzimy tylko jej puste spojrzenie do kamery. -

Co oznacza paskudny ? - pyta kobieta, zanim się odwraca,

a obraz staje się czarny. N i e rozumiałam, o co właściwie chodzi w tej ostatniej scenie. Lojalność, wina, ale jaka była między n i m i zależność...? C z u ł a m się teraz jak o n a : zdrajczyni i kat w jednym, jakbym to ja w p r o ­ wadzała Lukasa na górę po schodach, u k t ó r y c h szczytu Ga­ briel właśnie otworzył siatkowe drzwi i patrzył surowo na syna. Jaką miarą mierzy się ciszę? W zalegającym milczeniu m o ż n a było usłyszeć sunące p o n a d n a m i chmury, d o p ó k i Gabriel nie odezwał się w swoim języku. Ręka Lukasa wykonała nieznaczny gest w kierunku papierosów w kieszeni - jak zawsze, gdy czuł się przyparty do m u r u . N i e miał j e d n a k teraz na sobie niczego o p r ó c z p o d a r t y c h szortów. O b e j m o w a ł się r a m i o n a m i , jakby zmarzł. -

Co powiedział? - wyszeptałam.

-

N i e w i e m . Zawsze to m ó w i , kiedy jest wściekły - od­

p o w i e d ź była l e d w i e słyszalna, s k i e r o w a n a t y l k o d o m o i c h uszu.

-

Czy często sypiasz z mężczyznami ? -

Niezbyt często.

-

Z iloma?

Wystawiam sześć palców. 78

A ty?

- Ja? - Lukas dziwi się, że w ogóle zadaję mu to pytanie. Pokazuje szybko j e d n ą ręką... dwadzieścia dwa.

Scena sypialniana w filmie Do utraty tchu była moją ulubioną. Najlepiej wykonywało się ją z kapeluszem i papierosem. Kow­ bojski kapelusz d z i a d k a Bjórna musiał n a m wystarczyć. J e a n Seberg przymierzała dla zabawy gangsterski kapelusz Jeana-Paula B e l m o n d o , podczas gdy on leżał na plecach i palił. Lukas mówił, że miałam p o d o b n e dołeczki od śmiechu jak Jean Seberg. A także takie same brwi. I coś w spojrzeniu. „Buntownicza m ł o d o ś ć lat sześćdziesiątych" - napisano na o p a k o w a n i u kasety wideo. N i e wiedząc, co to dokładnie oznaczało, odgrywaliśmy sceny jak naj­ bardziej realistycznie. Lukas grał rolę antybohatera. P o d o b a ł mu się bohater, który był przeciwko wszystkiemu. -

C h c i a ł a b y m zamieszkać w Meksyku. Wszyscy mówią, że

jest t a m bardzo ładnie. G d y byłam mała, ojciec p o w t a r z a ł : p o ­ jedziemy tam w sobotę. Ale zawsze o t y m z a p o m i n a ł - naśla­ d o w a ł a m głos aktorki. -

N i e sądzę, żeby w Meksyku było tak ładnie. Ludzie kła­

m i ą - n a s t ę p o w a ł a kwestia Lukasa. - To tak jak ze Sztok­ h o l m e m (Stykkylm - naśladował Jeana-Paula B e l m o n d o ) . Każ­ dy, k t o tam był, o p o w i a d a : Szwedki są fantastyczne, dają trzy razy dziennie. Pojechałem tam i stwierdziłem, że to nieprawda; zachowują się zupełnie inaczej niż tutaj i są równie brzydkie jak paryżanki. -

Szwedki są bardzo piękne - sprzeciwiam się.

-

N i e , nie, m o ż e ze dwie, ale nie wszystkie. J e d y n e miasta

zamieszkane wyłącznie przez piękne dziewczyny - nie tak fan­ tastyczne i czarujące jak ty - gdzie piętnaście z d w u d z i e s t u dziewcząt z pewnością coś w sobie ma, to nie Rzym, Paryż czy Rio de Janeiro, ale L o z a n n a i G e n e w a .

* 79

Przypomniało mi się : Jean Seberg była ulubioną aktorką m a m y to o n a umarła. Na paryskiej ulicy. Bez rozlewu krwi i widowni. N a p r a w d ę . Wypożyczyliśmy sobie z Lukasem Do utraty tchu ze zbiorów matki, razem z kilkoma innymi fdmami, i obejrzeliśmy je na wideo w d o m u Lukasa. Kiedy ojciec Lukasa wychodził do pracy w fabryce, oglądaliśmy w kółko ten fdm. W n e t nauczy­ liśmy się na pamięć filmowych kwestii: -

C z y często sypiasz z mężczyznami ?

-

Niezbyt często.

-

Z iloma?

Siedem palców... Z a p r o p o n o w a ł a m raz Lukasowi, abyśmy zamienili się rolami, ale nie miał na to ochoty. Jean Seberg znaleziono m a r t w ą po przedawkowaniu tabletek nasennych, na tylnym siedzeniu samochodu, po jedenastu dniach od zniknięcia aktorki z mieszkania. Po jedenastu d n i a c h ! Przez cały ten czas s a m o c h ó d stał zaparkowany przy ruchliwej pary­ skiej ulicy, a j e d n a k nikt jej nie zauważył - jak to było możliwe ? Jak m o ż n a żyć w takim mieście ? Czy w ogóle istniały tak duże miasta, gdzie t r u p m ó g ł leżeć w zaparkowanym s a m o c h o d z i e przez prawie dwa tygodnie i nikt z p r z e c h o d n i ó w się n i m nie zainteresował? Czy nikt nie zauważył aktorki, czy też nikogo to nie o b c h o d z i ł o ? M a t k a usłyszała o śmierci Jean Seberg w szwedzkim radiu tego samego poranka, kiedy skończyłam dziesięć lat, tak więc nie pomyliłam się co do pogrzebowej atmosfery w d o m u . Syn. List pożegnalny przeznaczony był tylko dla niego. N i e do któregoś z jej mężczyzn, jakkolwiek wielu ich nie było - nie miało to znaczenia. List napisała jedynie do syna: Diego, my dear son, pardon me,I can't live any longer. you can,

Understand me, I know that

and you know that I love you.

Your mother who knows

you. Jean. Z n a ł a m angielski na tyle, aby zrozumieć słowa pożeg­ nania. „Przepraszam", „zrozum m n i e " i „kocham cię" nie były naj80

ważniejsze. Największą wagę miały ostatnie słowa: Your mother who knowsyou. C z u ł a m o g r o m n y smutek i żal na myśl o jej synu, ale p o c z u ł a m też ukłucie zazdrości, gdy uświadomiłam sobie, że moja m a t k a nigdy nie napisałaby do m n i e w ten sposób.

N i e m a l wszystko może zostać u z n a n e za zbrodnię, jeśli spojrzy się n a t o p o d o d p o w i e d n i m kątem. M a r t w e ciało kobiety n a tylnym siedzeniu s a m o c h o d u . Lukas i ja w ciemnej piwnicy. Wydali na niego wyrok bez procesu: od razu zabronili mu się do m n i e zbliżać. N i e widzieliśmy się przez dwie doby, ponieważ rodzina pil­ nowała, abym się nie wyślizgnęła z d o m u . Wujek Eryk miał o b ­ serwować każdy mój krok, jak mi powiedział, tak jak każdy krok Lukasa - jak jednak miał tego dokonać, skoro zabronił Lukasowi pokazywać się w bezpośrednim sąsiedztwie naszego d o m u ? G d y Eryk wrócił do pracy na d z i e n n ą zmianę, stracił możliwość kon­ tynuowania zadania. M o g ł a m wyjść, a Lukas m ó g ł z n ó w m n i e odszukać i... nawet p o d naciskiem, nie zamierzałam go nigdy wydać, tak jak Jean Seberg wydała Jeana-Paula B e l m o n d o w Do utraty

tchu.

Dziewice

Powraca do mnie, ilekroć jadę pociągiem. Uderza mi do głowy niczym gaz - wycieka, nawet wtedy, gdy próbuję zatkać jego ujście snem albo rozmową. Czasem o d w i e d z i n a m i w wagonie restauracyjnym i kieliszkiem l u b d w o m a wina o r a z książką, która w innej sytuacji sprawiłaby, że z a p o m n i a ł a b y m o Bożym świecie. N i e wiem, skąd wie, że jadę pociągiem, ale dowiaduje się o t y m i powraca. Kolej przecinała teren leżący p o m i ę d z y na­ szymi d o m a m i i p a m i ę t a m niekończące się n o c n e pociągi, p o ­ wolne składy towarowe stukocące o p o r a n k u . Zawsze, kiedy jadę pociągiem, powracają w s p o m n i e n i a z dzieciństwa; przenoszę się w przeszłość p o p r z e z lata i zimy, p o p r z e z r ó ż n e długości spódnic, będące akurat w m o d z i e fryzury, gumy do żucia, które straciły już smak. Z a m y k a m na p o w r ó t książkę; nie ma sensu p r ó b o w a ć skupić się na czytaniu. N i e b o p ł o n i e z ł o t e m i barwą, której nazwy nie potrafię określić. O d j e ż d ż a m od samotności i zmierzam ku samotności. S a m o t n o ś ć stanowi jedynie brak to­ warzystwa. Należy się z nią oswoić, a w t e d y stanie się towarzy­ stwem samym w sobie.

*

82

Jazda n o c n y m pociągiem jest jak p o d r ó ż w k i e r u n k u światła. Koleje przewożą przez E u r o p ę o g r o m n e ładunki snu. O brzasku wychodzę na wąski korytarz. Przedziały rozmieszczone jeden za d r u g i m są jak ubogie w tlen przegródki dla ośmiu osób. Stoję o b o k p o r a n n y c h palaczy oraz staruszków w p o m i ę t y c h garnitu­ rach i gładkich, syntetycznych sukienkach, którzyjak ja wstająo świ­ cie. Garnitury, wsiowe sukienki i ja - żałosna, zaspana gromadka. Lubię samotność wśród obcych ludzi, tak jak tutaj, w dusznym przedziale, k t ó r y może pomieścić d u ż ą r o d z i n ę albo o ś m i o r o nieznajomych. Leżące naprzeciwko m n i e dziecko, p r z e d chwilą n a k a r m i o n e piersią, śpi. N i e słyszę o d d e c h u dziewczynki, ale emanuje z niej spokój, n i e z a k ł ó c o n y o d g ł o s a m i z zewnątrz. M a t k a , p o ś r ó d mijanych opuszczonych wiosek, rzadkiego liś­ ciastego lasu i saren przemykających o świcie w p o r a n n e j mgle, r ó w n i e ż p o w o l i coraz głębiej zapada w sen. Węgierskie, sło­ wackie, polskie wioski - wszystko zlewa się w j e d n o po wie­ logodzinnej p o d r ó ż y pociągiem. Przed oczyma przesuwają się obrazy: dziecko na fotelu naprzeciwko, twarz Lukasa, koralowy krajobraz, z a t o p i o n e okręty, których wraki przypominają wy­ d r ą ż o n e klatki piersiowe o g r o m n y c h waleni, o żebrach objedzonych do czysta przez wielkie, srebrzyste ławice makreli. Fluorescencję szkieletów widać nawet w najczarniejszych głębinach, jak blask odbity od wszystkich, których się kiedyś pozostawiło tęskniąc za n i m i bądź nie. G d y sięgam ręką w labirynty pamięci, jako pierwszy wydo­ bywam z nich ogień. Ogień, który o p a n o w a ł moje w s p o m n i e n i a bardziej, niż był obecny w rzeczywistości. Ogień, a p o ś r o d k u niego - Lukas.

U p a l n e lato. Samorzutne pożary szaleją po Europie Wschodniej: p i o r u n y i wichury wywołały setki pożarów, które pozostawiono

83

samym sobie, bez ingerencji w ich przebieg. Po najsuchszej wiośnie od p o n a d stu lat o g r o m n e obszary uległy wypaleniu brak deszczu, w połączeniu z w y ł a d o w a n i a m i elektrycznymi, stworzyły dymiące inferno. P e d i a t r a , w k t ó r e g o p o k o j u z o k n e m w y c h o d z ą c y m na ruchliwą ulicę spałam tej nocy, nie zszedł jeszcze do hotelowej restauracji na śniadanie. N i e żebyśmy d u ż o spali - p e w n o więc cały dzień przeleży w łóżku. Robiliśmy to w pozycjach, o których istnieniu nie m i a ł a m pojęcia; p r ó b o w a ł a m się rozluźnić i p o ­ dążać za nim, nie zapadając na m o r s k ą chorobę, gdy przewracał m n i e na wszystkie strony. M i a ł a m wrażenie, że b y ł a m jasną p i a n ą u n o s z o n ą na grzbiecie ciemnej fali, która nagle p o d e m n ą wezbrała. Moja cera wyglądała na chorobliwie bladą przy jego ciemnej skórze. Soulowy kawałek pulsujący w tle: That's how you like it, huh? That's how I like it, babe. G d y b y t a k właśnie wyglądało życie; gdyby m o ż n a było pasować do siebie jak dwie pary posłusznych sobie bioder: huh?yeah... Tak jak nasze biodra idealnie do siebie pasowały, jakby były ulane z tej samej formy. N i e m a ł o ważył, i m i m o że najbardziej p o d o b a mi się chłopięcy typ urody u mężczyzn, m i ł o było przespać się z kimś, czyj ciężar się czuło. -

Czy często idziesz do d o m u z nieznanymi mężczyznami ? -

zapytał. -

Niezbyt często.

- Jak często ? Pokazałam siedem palców. Roześmiał się z prędkości, z jaką mu o d p o w i e d z i a ł a m na p y t a n i e . Siedemset... - z d a w a ł się myśleć. Z jadalnianego głośnika dobiegał teraz zdemoralizowany głos Marleny Dietrich, którą zapewne zapomniano wyłączyć od wczo­ rajszego wieczoru - nie nadawała się na muzykę śniadaniową. Wzrokiem pilnuję drzwi, przez które wchodzą i wychodzą głodni i najedzeni goście. Czy o m i n i e go dzisiejsza konferencja? Tak, 84

a w każdym razie śniadanie. C z y p o w i n n a m go obudzić? Nie, nie jestem jego żoną. Powiedział, że nie ma żony. Ale lubi za­ m ę ż n e kobiety. Dziewice go przygnębiają.

Pociąg do mężczyzn, a zarazem strach - może to nie we m n i e p o w i n n o się rozgraniczyć te uczucia, może należało umieć roz­ różniać rodzaje mężczyzn? Ale jak to r o z p o z n a ć ? C z y to się widzi ? Jakie są oznaki ? N i e podejrzewać nikogo niepotrzebnie, ale o jeden raz za m a ł o może zakończyć się katastrofą. Łatwiej było z innymi rzeczami, przed którymi ostrzegała m n i e m a m a : autostrady są niebezpieczne, w jeziorach m o ż n a u t o n ą ć , węże dzieli się na jadowite i niejadowite, ale mężczyźni... po p r o s t u nie w i a d o m o . Należało pogodzić się z niepewnością. O ile pa­ miętam, nie ostrzegała mnie, jak inne matki, przed nieznajomymi mężczyznami albo p r z y g o d n y m seksem. Tylko przed miłością. Kiedy decyduję się komuś zaufać, po chwili przyglądam mu się p o d tym kątem. Trzeba k o m u ś zaufać, bo bez zaufania człowiek mógłby równie dobrze być martwy. J e d n a k ślepe zaufanie m o g ł o stać się także przyczyną śmierci. Mężczyźni, którzy nie przyjmują o d m o w y , mężczyźni, którzy nigdy nie przyjęli odmowy, albo mężczyźni, którzy obiecali sobie, że już nigdy więcej nie przyjmą o d m o w y - że z kolejną kobietą, która im o d m ó w i , i tak postąpią według własnego uznania.

Relacje telewizyjne z pożarów nadawane wczorajszego wieczora zaniepokoiły m n i e . Wyszłam p o z m r o k u . M i a s t o o p a n o w a ł a gorączka: był piątkowy wieczór, sezon na polowanie, wysokie obcasy, błysk w oku, rozbite szkło. Właściwie nie lubię takiej go­ rącej atmosfery, wolę światło dnia. Zwyczajne d n i w zwyczajnych miejscach, przypadkowe spotkania, kiedy człowiek najmniej ich się spodziewa. Czasem j e d n a k n a c h o d z i m n i e o c h o t a , aby za85

szaleć, położyć na policzki róż, wślizgnąć się do baru z przeko­ naniem, że ktoś tam na m n i e czeka. D o b r z e mi się rozmawiało z A m e r y k a n i n e m ; m o g ł a m bez z a s t a n o w i e n i a m ó w i ć t o , o czym myślałam. Z a c z ę ł o się od j e d n e g o kieliszka, k t ó r y zamienił się w dwa, a p o t e m trzy, aż zapomniałam o ostrożności - puściły hamulce i tajemnice wylały się ze m n i e bez o p o r u . M o ż e dlatego, że raczej nie słuchał m n i e zbyt uważnie. N i e poprawiał mnie, jeśli przeczyłam samej sobie, nie żądał wyjaśnień - słuchał, by p o t e m zapomnieć. Może słyszał już wszystko, pracując za barem w pustynnej knajpie w Arizonie, nalewając mezcala, wysłuchując wszelkich żalów świata - my­ ślałam. Domyślałam się, co sądził na mój temat... biedna, samotna ćma, all dressed up and nowhere to go. Mężczyzna miał ostro zarysowany profil niczym ptak skalikurek. Zdawało się, że jego krew stanowiła mieszaninę wszelkich mniejszości, aż stal się wszystkim i niczym - wolny. Był typem mężczyzny, który potrafił jeździć k o n n o , ale nie pływać. Strzelał w dziesiątkę z dużej odległości, ale nie zauważał różnic pomiędzy kobietami, nawet jeśli znajdowały się od niego na odległość od­ dechu. Wielki Kanion, jezioro C o m o - przyszło mi na myśl, gdy go ujrzałam: Oakland i Idaho. Prawdziwy mężczyzna. Nie istnieje, a jednak siedzi tu ze m n ą . Wygląda, jakby był typem człowieka drogi, zapętlonego w jazdę po pustych, ciągnących się w nie­ skończoność drogach, w środkowozachodnich stanach. Jestem pediatrą - przedstawił się - niegdyś na M a n h a t t a n i e , a obecnie lekarz bez granic. Moje zdziwienie odbiło się w jego ciemno poły­ skujących oczach. Przyjechał na odbywającą się w tym tygodniu w mieście międzynarodową konferencję o chorobie n o m a . -

Choroba noma?

-

N i e chcesz wiedzieć.

-

Ależ chcę.

-

Nie, naprawdę nie chcesz. Uwierz mi.

N o m a stanowiła boski wyrok na ludzkości, a zwłaszcza na 86

dzieciach. Wymawiał nazwę choroby dużą literą, natomiast Boga małą; najwyraźniej widział już wystarczająco d u ż o cierpienia. Zmieniliśmy więc t e m a t rozmowy na pożary. Zaufanie albo alkohol sprawiły, że się rozgadałam. On nie pił - podziękował, gdy z a p r o p o n o w a ł a m mu szklaneczkę. Za­ zwyczaj nie ufam mężczyznom, którzy nie piją, szczególnie gdy samotnie przesiadują w barze. Czasami należy j e d n a k uczynić wyjątek; zwyczajnie - mężczyzna był zbyt przystojny, aby go sobie odpuścić. - Jestem lekarzem, wiem, co alkohol robi z mózgu. Ja też to wiedziałam, lecz m n i e to nie powstrzymywało. -

C h c i a ł b y m żyć trzeźwy, a umrzeć pijany.

- Ja także, ale skąd m a m wiedzieć, kiedy nadejdzie czas... chcę być przygotowana. -

Czy nie jesteś zbyt m ł o d a , aby myśleć o śmierci ? - zapytał,

zapalając papierosa. -

A ty nie za stary, żeby zastanawiać się nad stanem twojego

m ó z g u w przyszłości ? - o d b i ł a m piłeczkę. Był przystojny, ale z pewnością po pięćdziesiątce. -

You little rascal! - wykrzyknął zdziwiony.

Zazwyczaj nie interesują m n i e starsi mężczyźni, nie wiem, jak z n i m i postępować. Ł a t w o ich zranić. Zawsze n a d e p n ę k o m u ś na odcisk. On mi się j e d n a k p o d o b a ł . -

You black marauder - skontrowałam.

Wciągnął powietrze z zaskoczenia. Ważył odpowiedź. Jeśli mógł m n i e nazwać łajdaczką, to ja miałam prawo nazwać go czarnym m a r u d e r e m . J a k o p e d i a t r a z p e w n o ś c i ą był przy­ zwyczajony do czarujących ubliżeń, na p e w n o też zdawał sobie sprawę ze swej urody; pewnie pielęgniarki same wpadały mu do rąk niczym dojrzałe w i n o g r o n a i przydałby się ktoś, kto stawiłby m u trochę o p o r u . -

Czego właściwie chcesz ? - najwyraźniej poważnie się za­

stanawiał, czy sobie nie pójść, ale nie podjął jeszcze decyzji. 87

Ponieważ zapytał, o d p o w i e d z i a ł a m mu bez owijania w ba­ wełnę, choć z innymi nie byłam tak bezpośrednia. -

O k e j - o d p o w i e d z i a ł - m o g l i b y ś m y j e d n a k najpierw

trochę porozmawiać. Porozmawiać ? Jasne... nie miałam nic przeciwko temu. To nie ja musiałam wcześnie wstać na konferencję. Z a m ó w i ł sobie fili­ żankę zielonej herbaty, ja zaś wzięłam kieliszek śliwowicy. -

Płacisz sama. N i g d y nie stawiam k o b i e t o m alkoholu.

A dziewice go przygnębiały? Był mężczyzną p e ł n y m sprzecz­ ności. Zapłaciłam za siebie i zaczęliśmy rozmowę o pożarach. O p o w i e d z i a ł a m mu o tym, co zasłyszałam w dzieciństwie: że żar d ł u g o tli się p o d ziemią, przez k t ó r ą przeszedł ogień. N a d a l się palą korzenie p o m i m o braku oznak trwającej katastrofy na powierzchni ziemi.

Nieznane

lasy

O s t r z e g a n o m n i e p r z e d nieznanymi lasami, p e ł n y m i ukrytych n i e b e z p i e c z e ń s t w ; n a l e ż a ł o t r z y m a ć się z n a n y c h miejsc, w k t ó r y c h p a n o w a ł y z n a n e reguły gry. N i e stosuję się do tej rady. Kiedy otoczenie zaczyna mi za bardzo p r z y p o m i n a ć d o m , wyjeżdżam. Rzeczy są tak r ó ż n o r o d n e , jak ludzie, gdy się ich bliżej pozna. N a p a w a m n i e spokojem w i d o k nieznanego miasta z o k n a pokoju, który wynajmuję na j e d n ą n o c . Najbardziej czuję się w d o m u w miejscu, które najmniej mi go p r z y p o m i n a , a nie tam, gdzie znajdują się moje rzeczy czy przebywają ci, których kocham. Niezależnie od tego, w jakim mieście jestem, odczuwam tę samą samotność. Tęsknię za miejscem nieistniejącym. D o m jest tam, gdzie zapach człowieka zlewa się w j e d n o z zapachami innych. Dla m n i e takie miejsce nie istnieje. Podróżuję bez celu, c h o ć wszelkie p o d r ó ż e mają tajemnicze miejsca docelowe, k t ó r y c h p o d r ó ż u j ą c y jest n i e ś w i a d o m y gdzieś o t y m przeczytałam. N a s t a ł kwiecień, najokropniejszy miesiąc. W i o s e n n e słońce na ulicach Kazimierza ma za nic prze­ ciwsłoneczne okulary, jakby nie były o n e przyciemniane. Patrzę wprost w słońce, nie przejmując się, czy nie wessę kogoś spoj­ rzeniem, spalając go na p o p i ó ł . Zauważam tyle samo dzikich psów co oswojonych. Oswojone 89

paradują ze sztywnymi ogonami, nieustannie czujne. Dzikie są spokojne, nie zważają na ludzi. Ucinają sobie d r z e m k ę w p o ­ p o ł u d n i o w y m słońcu. Jest piękny dzień. D n i są policzone; coś, albo ktoś, nadchodzi, wiatr m k n i e p o n a d ziemią, a psie źrenice poruszają się p o d powiekami we śnie. Wałęsające się k u n d l e sta­ nowią jedynie tymczasowy wystrój ulicy - w każdej chwili mogą zerwać się z ziemi i odejść, wiedzione nagłymi zachciankami lub chęcią ucieczki. Zasnąć, nie pamiętając, kim się było, aby o b u d z i ć się kimś innym. C h c ę kupić parę kozaków, wyrzucając stare - robię to trzeciego dnia. Są c i e m n o c z e r w o n e o wyszytym na cholewce wzorze w tykwy. Bolesny ucisk palców w czubkach b u t ó w od­ b i e r a m jako tajemniczą w i a d o m o ś ć . To będzie d o b r y dzień. Czuję to. D o b r y dzień, d o b r a wiosna. N o w e obuwie p r z y p o m i n a o sobie na każdym kroku; twarda skóra m o c n o , ale i w miły sposób, obejmuje łydki. Z n ó w stałam się czujna: jest to z a r ó w n o niepokojące, jak stymulujące. Spa­ ceruję w z d ł u ż rzeki wczesnym rankiem, idąc z jej p r ą d e m . Kobiety w t y m mieście mają wiele twarzy. Najpiękniejsze są ich twarze o p o r a n k u : bez makijażu, zamknięte w sobie i spo­ kojne, niczym śpiące ptaki. Wędrują w z d ł u ż rzeki, wyczekując psów-samców, którzy codziennie na n o w o wyznaczają dzielące ich granice. Kobiety noszą na szyjach ślady nocnych schadzek: płomienne, niebieskie, niezmywalne elipsy, które trzeba przykryć p u d r e m , zanim wejdzie się do trolejbusu czy tramwaju w d r o d z e do pracy. Pragnęłam być j e d n ą z nich - teraz się nią stałam. Po­ ruszam się w w o l n y m tempie, w jakim płynie n u r t rzeki, na­ śladując przyzwyczajenia i ruchy kobiet, wtapiając się w o t o ­ czenie. Jedyne, co m n i e odróżnia, to mowa, ale nie rzuca się to w oczy podczas cichych spacerów. M i a s t o m n i e zmienia - czuję to. C z y n i ą to światło, mężczyźni, kobiety.

* 90

Przysiadam na chwilę n a d brzegiem rzeki, dając odpocząć o b o ­ lałym od nowych kozaków stopom. Zauważam na nabrzeżu męż­ czyznę karmiącego z plastikowej torebki okoliczne psy. R o b i z tego cały spektakl, odganiając natarczywe, aby pozostawiły coś tym najniższym rangą. Uśmiechając się, krzyczy coś do mnie. O d ­ powiadam mu uśmiechem, pokazując na migi, że nie rozumiem. Powtarza więc głośniej, jakbym w ten sposób mogła zrozumieć. Usiłuje przegonić czworonogi, zbliżając się do m n i e z p o ł o w ą stada wciąż pętającą się koło nóg. Podnoszę się; są liczne i raczej dzikie niż oswojone. -

N i e mówię po polsku - zbywam go w jego języku.

-

That was perfect Polisb

- oponuje.

Oczywiście, ale „ N i e m ó w i ę po p o l s k u " jest jedynym, co u m i e m powiedzieć w tym języku. -

English is okay - u ś m i e c h a się - and I really like your

boots.

Psychopata jest często czarujący i cieszy się powodzeniem u pici przeciwnej. Szperam w pamięci. Psy... C z y lubi psy? C z y lubi karmić bezpańskie zwierzęta? Aby p o c z u ć p o z o r y władzy... nie, nie p r z y p o m i n a m sobie. Zbliża się do mnie, jakby był p a n e m zmniejszającej się p o m i ę d z y n a m i odległości. Wyciągając rękę, zauważa, że się wzdragam, więc wyciera w spodnie resztki p o ­ k a r m u dla psów i podaje mi ją p o n o w n i e . Psychopata często ma dzieci z wieloma kobietami. Psychopata rzadko odbiera sobie życie, ponieważ nie doświadcza silnych

uczuć żalu

czy

niepowodzenia.

C z e m u psychopatą jest zawsze mężczyzna? I czemu zawsze pod­ chodzi właśnie do m n i e ? Co jest grane, jeśli c h o d z i o m n i e i sza­ leńców ? Co ich we m n i e pociąga? Chciałabym wiedzieć... abym mogła coś z tym zrobić; czy chodzi o kolor szminki czy o bez­ pośredniość, z jaką traktuję ludzi. O d w r a c a m wzrok o jedną, rozstrzygającą sekundę za p ó ź n o . 91

- I'm Jiri - przedstawia się mężczyzna, odganiając psy. -

Lo.

-

Co to znaczy?

-

Dziki k o t - o d p o w i a d a m .

-

Dziki kot... W jakim języku?

-

Moim.

-

Ach tak, w t w o i m . Czy masz własny język? Wildcat-lan­

guage? On z kolei p r z y p o m i n a wilka. Ma zęby drapieżcy, bursztyn o w o ż ó ł t e oczy, szary garnitur. Czy garnitur nie jest ironiczny? Najpewniej tak, ponieważ włożył do niego b u t y do gry w kosza. M o ż n a by go zaliczyć do kategorii i n t e l i g e n t n y c h wariatów, przystojnych psychopatów, zdradliwych inwestycji wysokiego ryzyka. -

Masz p o w o d z e n i e - zauważam, r u c h e m głowy wskazując

na przechadzające się d u m n i e u jego stóp psy. -

Tak, r o z p u ś c i ł e m je, a d o k ł a d n i e j . . . k u p i ł e m sobie ich

miłość. Twojej nie m ó g ł b y m chyba kupić? - zastanawia się, p o ­ trząsając paczką papierosów tak, że jeden się z niej wysuwa.

W i e c z ó r mija p o d znakiem braku ostrożności. Za d u ż o w ó d k i w n a d r z e c z n y m p o n u r y m barze. Za d u ż o ciemności, za d u ż o rzeki, za d u ż o Jiriego i jego przyjaciół, zbyt wielu nieznajomych, zbyt wielu mężczyzn, zbyt wiele kieliszków. Zatrzęsienie języków: angielski, niemiecki, rosyjski, które, kiedy alkohol u d e r z a do głowy, p r z e c h o d z ą w polski, szwedzki, słowacki. Na k o ń c u nie jesteśmy już nawet w stanie posługiwać się własnymi językami, pozostaje n a m jedynie śmiech, dzięki k t ó r e m u rozumiemy się po raz pierwszy tego wieczoru. Moją p r ó b ę zwolnienia t e m p a Jiri kwituje uśmiechem. Przy­ jaciele zwą go inaczej. Zawsze m o ż n a wypić trzy kieliszki - za-

92

pewnia, trzy przed, trzy w trakcie i trzy p o . Diabelnie długo stu­ diował, więc mogę mu zaufać. -

Przed, w trakcie i po czym?

-

N i e m a m pojęcia. Tak się tylko m ó w i - śmieje się.

Słyszałam, że ludzie używają tu w ó d k i j a k o ś r o d k a anty­ koncepcyjnego... nie przed, w trakcie, czy p o , ale zamiast. N i e rozśmieszyło go to. Z alkoholu m o ż n a żartować sobie niemal wszędzie, lecz nie z religii i seksu, a już na p e w n o nie z o b u tych rzeczy jednocześnie. C z y nigdy się nie nauczę ? Z n a m dobrze ten typ, który bierze siebie śmiertelnie poważnie, chowając się p o d cienką maską błyskotliwej ironii. M a m nawet d o n i c h p e w n ą słabość, co m n i e z kolei drażni. Wyrafinowany łachmyta, sek­ sowny, ale o groteskowym podejściu do ubioru, okazujący serce b e z d o m n y m , głodującym p s o m - czego się m o g ł a m po n i m spo­ dziewać ? Jeszcze nie wiem, może prześpimy się z sobą tej nocy, ale j e d n o jest p e w n e : nie będziemy na ten temat żartować. N i e u d a n a m się pozbyć jego przyjaciół - pomyślałam, lecz nagle t o się p o p r o s t u s t a ł o . Jiri d o p i l n o w a ł , abyśmy p o z o ­ stali sami. Zatrzymuje na ulicy rozklekotany s a m o c h ó d i płaci m ł o d e m u chłopakowi, aby zawiózł nas na drugi koniec miasta do wynajmowanego przez Jiriego pokoju. Jesteśmy zbyt pijani; najpierw zasypiamy, by p ó ź n i e j się ze sobą przespać, dzięki czemu czujemy się sobie mniej obcy. Wydaje mi się przez to, jakbyśmy byli już tu wcześniej, ale nie zapamiętałabym go; porusza się szybko jak wiatr, z ponadzmysłową prędkością. N i e m o ż n a mieć wszystkiego, ale każdy musi mieć coś. N a w e t jeśli jest to jedynie zapach, który czuje się po raz pierwszy. Piękne, słowiańskie rysy. W s p a n i a ł y k a r k . W y t a r t e buty, k t ó r e d u ż o przeszły. Czarny h u m o r . Niezwykle o t w a r t a twarz. Niezwykle zamknięta. Fotografia dzieci przechowywana blisko serca. H i ­ storia warta opowiedzenia. Czuły p u n k t . Defekt. N i e wiem, co

93

ma Jiri, ale fakt, że nie u m i e m wskazać, co m n i e do niego przy­ ciąga, jest również tym, co m n i e do niego zbliża. -

Śmierć wstrzeliwuje się w ślepy p u n k t p o m i ę d z y oczami -

mówi, d w o m a palcami dotykając mojego czoła, jakby chciał mnie pobłogosławić lub zgładzić albo j e d n o i drugie naraz. - Ciężkie ciało upada - m a m r o c z e - to rzeź. N i e jestem pewna, o czym mówi - nawet jeśli jego angielski jest dobry, nie r o z u m i e m , o co mu chodzi. W i l g o ć skrapla się na ścianach słabo oświetlonego pomieszczenia jak we wnętrzu szklanego klosza. W y n a j m o w a n y przez niego pokój jest zbyt biedny, aby należał do pracownika uniwersytetu, za jakiego się podał. Jest też tu za mało książek. Kopalnie soli, h u t a stali - myślę, przyglądając się jego d ł o n i o m . Jiri jest bardziej przystojny bez gar­ n i t u r u - p o d n i m otwiera się świat... chciałabym wiedzieć, jak się na to mówi w jego języku: przyjemności. Przesuwam d ł o n i ą po mozaice drobnych, twardych mięśni na jego plecach. Mięśnie od przerzucania gnoju - mówi. G d y tylko jest wolny, pracuje w go­ spodarstwie rodziców. Ojciec zestarzał się, a los pobłogosławił go tylko jednym synem. Pięć córek i jeden syn, który do tego nie chciał przejąć po n i m gospodarstwa. Katastrofa. -

M ó g ł b y m p o s t a r a ć się wesprzeć ich pieniężnie, zamiast

jeździć do d o m u i harować jak wół na gliniastych polach. Ale im nie chodzi o pieniądze. Rozumiesz? R o z u m i e m doskonale. Przewraca się na plecy, wciągając m n i e na siebie. Twierdzi, że przez sen m r u c z a ł a m czyjeś imię; może m a m męża? N i e czekając na odpowiedź, jakby nie była ważna, a w każdym razie nie tak jak głód, pospiesznie wstaje i znika na korytarzu. Powraca ze wspólnej dla tego piętra k u c h n i z rękoma p e ł n y m i chleba, smalcu, kwaszonych ogórków i piwa.

W i ę k s z o ś ć ludzi najpierw w y c h o d z i ze s w o i m i najlepszymi kartami, a p o t e m m o ż n a równie d o b r z e się rozstać, zachowując 94

iluzje. Iluzja nie jest prawdziwym k ł a m s t w e m , zawiera własną prawdę, przez krótki czas, d o p ó k i w unoszącej nas b a ń c e nie skończy się zapas tlenu. Mężczyzna, który jest miły jednego wie­ czoru, jest miły tu i teraz, nawet jeśli w prawdziwym życiu jest gnojem: gnojem p r z e d i po wspólnym wieczorze - był gnojem od zawsze i n i m pozostanie. Podarowuje mi siebie, pokazując się od najlepszej strony, z a n i m zapach p o t u przebije się przez zapach w o d y po goleniu. Czasami nawet tak wolę. Niekiedy seks staje się ceną, k t ó r ą płaci się za przyjemność u w i e d z e n i a mężczyzny. C z a s a m i większą, czasami mniejszą. Pozwolić mu upaść, najlepiej tak w o l n o , aby d a ł o się to za­ obserwować. C z y W e n u s , zwana także W e n e r ą , nigdy się nie bała, gdy przyciągała do siebie mężczyzn? N i e była j e d n a k zwy­ czajną kobietą, nie rządziły nią żadne pospolite prawa. Uwodziła mężczyzn, wabiąc ich na górę Wenus, a właściwie na wzgórek Wenery: wysuniętą, owłosioną część ciała wznoszącą się p o n a d kością łonową. Na tym śmiertelnie niebezpiecznym miejscu męż­ czyźni stawali się jej ofiarami.

G d y tylko Jiri głęboko zasypia, ostrożnie wstaję i wymykam się z p o w r o t e m do hotelu. Ostatnie, co zauważam za o k n e m , n i m p a d a m na łóżko, jest rosnąca czarna chmura, jakby ktoś opróżnił o g r o m n y wór z ty­ siącami nietoperzy n a d spadzistym h o t e l o w y m d a c h e m . P o t e m zapada ciemność, z k t ó r ą nie m o g ą się oswoić oczy. Jest abso­ lutna, jak w zamkniętej fabryce nocą, jak w naszym jeziorze, w jego najgłębszej głębinie.

Siekiera

-

Spałaś już chyba ze wszystkimi mężczyznami, co nie? - pyta

m a m a , unosząc siekierę. -

Tak - o d p o w i a d a m - ale tylko raz.

Opuszcza narzędzie, przysłaniając oczy ręką. Jej oczy w ostrym świetle nabierają niemal białej barwy. -

Poza miłością mojego życia - dodaję.

O s t r o ż n i e waży siekierę w prawej ręce. -

A ile razy z n i m spałaś? - unosi śmiercionośne narzędzie

i uderza n i m sponad głowy z taką wprawą, że pieniek brzozy już przy pierwszym ciosie rozszczepia się z jękiem, wystrzeliwując w powietrze i waląc z głuchym dźwiękiem w ścianę d r e w u t n i . M a t k a z siekierą - obraz, którego zawsze się bałam, gdy byłam mała. N a w e t bez niej budziła we m n i e lęk. -

N i e m ó w tylko, że cię nie ostrzegałam - mamrocze, unosząc

p o n o w n i e ciężkie ostrze. M a c h i n a l n i e u s u w a m się jej z d r o g i . C h c i a ł a b y m m ó c obarczyć ją winą, naprawdę, ale prawda jest taka, że przez całe życie ostrzegała m n i e p r z e d miłością. Matka wygląda tak, jakby chciała się roześmiać, ale zapomniała już, jak się to robi. Z a m i a s t tego z n ó w bierze zamach, n a p i n a ciało i dobywa swych coraz bardziej nadwątlonych sił. Sprawność 96

i technika wciąż jej nie zawodzą, ale brakuje jej masy ciała i szyb­ kości, żeby siekiera pracowała naprawdę efektywnie. Rąbała d r e w n o , kiedy odeszły w o d y i kiedy uciekł ojciec. Rąbała zawsze, kiedy ktoś u m a r ł lub sprawił jej zawód, jak ja gdy się wyprowadziłam albo gdy przyłapała m n i e i Lukasa na gorącym uczynku, albo jak wtedy, gdy pokłóciła się z dziadkiem Bjórnem. Wychodziła z d o m u z siekierą, ilekroć było jej s m u t n o . Przyzwyczaiłam się do tego. O d g ł o s rąbania drewna dochodzący ze wzgórza następował rytmicznie podczas mojego dorastania po wszelkich, małych i wielkich, katastrofach. Był dźwiękiem kata­ strofy. Brzmiał d o n o ś n i e , powoli, złowrogo. G d y opuszczałam wioskę, przez całą drogę żegnał m n i e odgłos rąbania drewna.

D r e w n o stanowiło jej żywioł; stal przecinająca powietrze, d r e w n o i ciszę. Lubiłam patrzeć, jak rąbie d r e w n o . Ten w i d o k z a r ó w n o niepokoił, jak i budził respekt. Gdyby cokolwiek się przydarzyło, zetknęlibyśmy się z jakimkolwiek zewnętrznym zagrożeniem, to ona nadal byłaby m o i m obrońcą, a nie o d w r o t n i e . Każde ude­ rzenie siekiery u m a c n i a m n i e w tym p r z e k o n a n i u . Jest jak Kali tocząca walkę z nękającymi ją d e m o n a m i , matka-pająk budząca grozę, przerażająca kobieta-pająk. M a t k a chciałaby nadal tkać mój los niczym kosmiczny pająk, który wiąże wszystkich ze sobą nićmi pępowiny, wplatając ich w większą konstelację. -

Należąc do wszystkich, nie należysz do n i k o g o - przy­

p o m i n a mi. -

Wiem.

-

Na p e w n o ?

-

Tak. Ale tak właśnie chcę.

O d k ł a d a siekierę i smaruje obolałe d ł o n i e sadłem z norki. Używa go do wiązanych b u t ó w wkładanych do rąbania drewna. Jest uniwersalne, jak wszystko w jej życiu. N i e zdziwiłabym się, gdyby również smażyła na n i m śledzie. N i e pyta, k t o był mi97

łością mojego życia, k t o m n i e tak oczarował. M o ż e sądzi, że wie. Matki mają to w zwyczaju tylko dlatego, że dzieliły kiedyś z n a m i krwiobieg, o czym nie pozwalają n a m nigdy zapomnieć. -

N i e wiem, jak sobie dajesz radę. Dziecko drogie, z jakiego

materiału jesteś wykonana? -

Z m o c n e g o drzewa z północy, jak sądzę.

-

Z b r z o z y ? W t a k i m razie z t y t a n o w y m i ś r u b a m i -

stwierdza m a t k a kwaśno. Jej oczy są w tej chwili niebieskie. Staram się być z nią szczera, nawet w kwestiach, których nie lubi albo nie chce zrozumieć. -

Czego ty od nich chcesz? Wypełniają cię jedynie pustką,

takie jest moje z d a n i e . J e d e n o d b i e r a ci t o , co p o d a r o w u j e drugi. P o s t a n o w i ł a m n i e d a ć się s p r o w o k o w a ć , ale jest już za późno. -

D o s t a ł a ś za d u ż o miłości, gdy byłaś m a ł a - dodaje, p o ­

syłając w m o i m kierunku n i e p r z e n i k n i o n e spojrzenie p o p r z e z żółtawe okulary niewidomej. G ł u p i o wyglądają. M a m nadzieję, że je zdejmie, gdyby ktoś przyszedł, ktokolwiek miałby to być... -

Za d u ż o miłości. To z tego p o w o d u - powtarza.

-

Z tego p o w o d u co ?

-

Ci mężczyźni.

Tak, śpię z wszystkimi mężczyznami, ale nie z byle kim; tylko z t y m i , k t ó r y c h sobie wybieram, a s t a n o w i ą o n i j e d y n i e ty­ sięczną część tych, którzy m n i e mijają i... tak, p o t e m zostawiam ich, zanim zdążą pokazać mi się z gorszej strony, co najczęściej oznacza niezwłocznie. Czego od nich chcę? W każdym razie nie wierności p o d n i e b e m mlecznobiałego tiulu, nie niebieskiego łoża Hiroszimy czy materaca w celi w Alcatraz. A czego oni oczekują ode mnie ? „Fascynująca", „szczególna" 98

są najczęstszymi określeniami, jakie padają p o d m o i m adresem. Oznacza to, że nie jestem ładna. N i e należę do najpiękniejszych, co daje mi duży wybór mężczyzn. Rzucające się w oczy piękności zazwyczaj są b a r d z o s a m o t n e ; mężczyźni odważają się do nich zbliżyć d o p i e r o wtedy, gdy są m o c n o zawiane lub kiedy sami są p o d p i c i i szukają sposobu, aby kobiety poniżyć. Bez względu na t o , co sądzi na ten t e m a t matka, starannie d o b i e r a m mężczyzn. Z d a r z a ł o się, oczywiście, że źle trafiałam, ale może to mieć także miejsce, gdy człowiek zdecyduje się na tylko j e d n e g o p a r t n e r a - d o k o n a złej oceny sytuacji, w p a d n i e w kłopoty, a p o t e m d ł u g o tego żałuje. Pewnego razu p o z n a ł a m mężczyznę, k t ó r y nienawidził wszystkich nieosiągalnych dla niego kobiet niemal równie m o c n o , jak tych, które mu ulegały. N i e m o g ę j e d n a k pozwolić, by inni mężczyźni cierpieli za jego grzechy. -

Strzeż się - u p o m i n a l o d o w a t o matka. N i e będąc dłużej

m o i m aniołem stróżem, chce przynajmniej bić na alarm p r z e d n a d c h o d z ą c y m n i e b e z p i e c z e ń s t w e m . - Życie to nie Tivoli, Lo. W i e m . Ale m o ż e m o g ł o b y n i m być. M ę ż c z y z n a p a c h n ą c y Jicky albo Eau sauvage, Equipage, Hypnose nie może być całkiem beznadziejny. Z reguły ufam m o r s k i m p e r f u m o m ; słonawym, słodko-słonym, uniwersalnym dla o b u płci, o w o d n i s t y m za­ p a c h u . Zwierzęce, otrzymywane z g r u c z o ł ó w wonie, takie jak p i ż m o czy cybet, wyostrzają moją czujność. C h y b a że jest już bardzo p ó ź n o i tylko w niektóre noce. -

Któregoś d n i a przeszłość do ciebie p o w r ó c i i będzie prze­

śladować. Ktoś, k o m u zależało bardziej, niż sądziłaś. Mężczyźni są... -

Niebezpieczni?

-

R o m a n t y k a m i - o d p o w i a d a m a t k a , przeszywając m n i e

spojrzeniem zza żółtych okularów. Z r o b i ł o się z i m n o . Przeniosłyśmy się do kuchni. M a t k a na99

p e ł n i a czajnik w o d ą i sięga po o m a c k u do spiżarki po puszkę z kawą. -

...romantykami, Lo, p o w i n n a ś to wiedzieć. I, tak, czasami

czyni ich to niebezpiecznymi. W i e m , że jest w stosunku do m n i e bardzo lojalna, choć nie m o g ę tego od niej wymagać. Nagle przybiera surowy wyraz twarzy, odkręca gaz, zapala go zapałką. Jak zwykle wstrzymuję oddech, kiedy zapala kuchenkę gazową. N i e chce jej wymienić na nową; uważa, że jeśli ma umrzeć, to woli się spalić, niż uschnąć. „Boże, mój Boże, r o d z ą mi się tylko córki, czemu m n i e opuś­ ciłeś?!" - narzeka kobieta w radiu. M a t k a nasłuchuje. -

C ó r k i - szepcze do siebie - większa radość, ale i większa

troska. Tak zawsze mówiła babka A n n a .

N i e m o ż n a się mężczyznami bawić, a p o t e m zostawić, gdy się z n u d z ą ; p e w n e g o d n i a to się źle skończy. Torbacze... m a t k a tak ich nazywa, c h o ć sama była przecież t o r b a c z e m : nosiła m n i e i nawet jeśli szybko wyczołgałam się z jej torby, opuszczając d o m , czasami tęsknię za jej opiekuńczą bliskością.

Strefa zagrożenia

S p o t k a ł a m go w tramwaju p o m i ę d z y B u d ą i Pesztem, wiosną, kiedy katalpy zbyt wcześnie zakwitły, a kwiecień był tak gorący, że p r a g n ę ł o się uciec z miasta, zanim nadejdzie lato. W b i e g ł jako ostatni do ruszającego z przystanku tramwaju. U t k w i ł a m w z r o k w jego koszuli o wzorze paisley. Jedynie szaleńcy jadą boso tram­ wajem - pomyślałam, przyglądając się, jak opiera się b i o d r e m o c h r o m o w a n y słupek i napiwszy się w o d y sodowej, uśmiecha. Co go rozbawiło? N i c szczególnego... tylko jeden uśmiech? Za­ palił wyimaginowanego papierosa i w t e d y z d a ł a m sobie sprawę, że to ja wywołałam uśmiech na jego twarzy. Dyskretnie o t a r ł a m usta, na wypadek gdyby p o z o s t a ł o na n i c h coś z paprykowego farszu langosza, który jadłam, przebiegając przez ulicę z hali tar­ gowej na przystanek. Kwietniowe światło nie ma sobie równych w Budapeszcie: m i a s t o jest w t e d y jak lustro, które kłamie, mówiąc, że jest się piękniejsze niż w rzeczywistości. Wjechaliśmy wprost w silny blask p o n a d w o d a m i D u n a j u . Z a n i m pole w i d z e n i a u t o n ę ł o w bieli, zobaczyłam jeszcze kroplę w o d y sodowej ściekającej po gładkim, o p a l o n y m p o d b r ó d k u mężczyzny. M i a ł a m o c h o t ę ją zlizać, póki jeszcze oślepiało go światło, ale już przejechaliśmy na d r u g ą stronę rzeki. 101

G d y światło osłabło, natychmiast rzuciła mi się w oczy jego ręka. Zniekształcona przez zwierzę, najprawdopodobniej przez psa. Była do tego stopnia okaleczona, że t r u d n o ją było nadal nazywać ręką. Pozostały mu jedynie niewielkie kikuty palców. N o n s z a l a n c k o p r z e s u n ą ł ręką po włosach, a ja nie m o g ł a m oderwać od niej wzroku, jednocześnie zastanawiając się, jakie to by było uczucie być p r z e z n i ą d o t y k a n ą - czy wciąż m i a ł w niej czucie i jak ręka odczuwała dotyk? C z y z a p o m n i a ł a już, jak to było przed wypadkiem, gdy rozpoznawała najdrobniejsze detale p r z e d m i o t u , w o d z ą c p o n i m c z u b k a m i p a l c ó w ? O d e ­ rwałam od niej wzrok, poszukując czegoś innego, co przyciąg­ nęłoby moją uwagę. Mężczyzna miał na szyi l u ź n o zawiązany aksamitny krawat o wypukłej fakturze w z o r u z Tadź Mahal. Po raz pierwszy zobaczyłam tak przystojnego mężczyznę tak źle ubranego. M o g ł a m się mylić, ale sprawiał wrażenie, jakby trawił go ogień: od ręki aż po intensywne spojrzenie.

Tramwaj zataczał szeroki ł u k p o p r z e z m i a s t o . M i a s t o Lukasa. P r ó b o w a ł a m go sobie tutaj wyobrazić, stojącego na rogu ulicy, ale nie m o g ł a m - nie p a s o w a ł t u . P o n o w n i e przejechaliśmy n a d rzeką, t y m razem w p r z e c i w n y m k i e r u n k u . Kiedy wysied­ liśmy z tramwaju na k o ń c o w y m przystanku, stwierdziłam, że nastała jesień, albo tak mi się przynajmniej zdawało: zrobiło się c h ł o d n o , a w p o w i e t r z u czuło się zapowiedź deszczu. O p r ó c z niego i m n i e na p r z y s t a n k u znalazła się cała g r o m a d k a dzieci w r ó ż n y m wieku zmierzających do szkoły w świeżo wypra­ s o w a n y c h m u n d u r k a c h . M ł o d z i ruszyli w j e d n ą s t r o n ę , o n w drugą. Ja za n i m . Z d z i w i ł m n i e zapach bzu o tej p o r z e roku, d o p ó k i nie zo­ baczyłam fabryki mydła. Mężczyzna szedł powoli, jakby spe­ cjalnie, bym za n i m nadążyła. M i n ą ł fabrykę i poszedł dalej, w kierunku ukrytych w cieniu fabryki kamieniczek. G d y prze102

cięliśmy na ukos puste p o d w ó r k a domów, zabudowania się skoń­ czyły. Przed n a m i rozciągały się płaskie pola porośnięte innego rodzaju c h w a s t a m i niż u nas w d o m u . W oddali, za p o l a m i , biegła autostrada. D o k ą d zmierzał? Zapala się czerwona lampka ostrzegawcza informująca o strefie zagrożenia. N i e idź za kimś, k t o pragnie, byś za n i m szła. Na t y m etapie życia nie o d c z u w a ł a m jeszcze strachu przed obcymi. Siąpił ledwie odczuwalny deszcz, tworząc wilgotną p o w ł o k ę na czole i policzkach. Mężczyzna p o d w i n ą ł rękawy cienkiej koszuli i przyspieszył. Następnie bez uprzedzenia zatrzymał się nagle przy leżącym odłogiem, p o r o ś n i ę t y m ostem polu i obrócił. -

What do you

want?

N i e zamierzałam przyglądać się jego zdeformowanej d ł o n i , ale nie m o g ł a m się powstrzymać. Jakby do m n i e szeptała: -

Ty... n o , do ciebie mówię... spójrz na m n i e . N i e bój się.

Z p e w n o ś c i ą m o ż n a spędzić d o b ę albo n a w e t cały t y d z i e ń w o b c y m mieście, nie idąc z nikim do łóżka. Zdaję sobie sprawę, że czysto teoretycznie jest to możliwe. A j e d n a k : samotni męż­ czyźni w hali tranzytowej, mężczyźni w sali śniadaniowej, którzy właśnie wzięli prysznic, p i ę k n e karki w hotelowej recepcji, czyjś profil w lustrze windy, zapach, który trafia do m o i c h nozdrzy na c h o d n i k u albo w tramwaju - więcej mi nie potrzeba.

Mężczyźni z wybujałymi marzeniami. Mężczyźni z psami. M ł o d z i mężczyźni, którzy zbyt szybko piją. Starsi, z oczami jak b e z l u d n e wyspy. Mężczyźni próbujący swojego szczęścia. Sofiheartedkillers. Mężczyźni w drodze wyjątku. Mężczyźni stylowi. Lub pozbawieni stylu. Niewiedzący, czego chcą lub dlaczego. I ci, co wiedzą to d o k ł a d n i e . N i e jest tak, że wszyscy czekają tylko, 103

aby ich uwieść, ale jeśli nadarzy się okazja, to nie wiem, co mog­ łoby ich powstrzymać. -

Kochasz się spokojnie, a śpisz g w a ł t o w n i e - powiedział

mi ktoś. -

Twój śmiech jest jak maszyna do robienia fal. Dostaję od

niego choroby morskiej - stwierdził inny. -

C h o d ź - rozkazał czarny maruder. I poszłam.

Resztę weekendu spędziliśmy w jego d o m k u letniskowym znaj­ dującym się za obrzeżami Pesztu. Upiekliśmy w piecyku ostatnie kasztany z zeszłego roku w p o k r y t y c h sadzą puszkach po kon­ serwach. Obrawszy kasztany z łupinek, zjedliśmy je z solą - dy­ miące z gorąca. Popijaliśmy samogonem tak mocnym, że mógłby powalić słonia. D o w i e d z i a ł a m się, że to nie pies okaleczył d ł o ń Miklosa, ale maszyna w fabryce mydła. Uspokoiłam się, kiedy m n i e d o t k n ą ł . N i e p o c z u ł a m odrazy, a jedynie inność - skóra na jego d ł o n i była delikatniejsza od dziecięcej. M i ę k k o ś ć jego ust p r z y w o d z i ł a n a myśl d o z n a n i e p r z y j e d z e n i u śliwek, g d y n a d g r y z i o n y o w o c w y p u s z c z a p ł y n . Słonawy, c i e m n o c z e r w o n y sok wyciekający z jego h o j n y c h , coraz bardziej zaczerwienionych, ust. Usta szeptały: „ugryź!". I ugryzłam. Przeciągające szybko za o k n e m c h m u r y rzucały cienie na p o ­ kryte tapetą ściany d o m k u letniskowego. -

Z n a s z Eskimosów... - zagaił nagle, kiedy powróciliśmy

do łóżka po zjedzeniu wszystkich kasztanów, nawet tych naj­ bardziej spalonych, zaspokajając n i m i wieczorny głód. N i e bra­ kowało n a m jedzenia, ale uczucia sytości. - Aby zwiększyć siłę i wytrzymałość psów pociągowych, uwiązywali sukę i zostawiali ją samcom, by mogły z nią kopulować - powiedział. Z a m a r ł a m na n i m w bezruchu. C i e m n o ś ć zapadła w ogródku za szklanymi drzwiami; na brudnej szybie ujrzałam odciśnięte po 104

wewnętrznej stronie ślady d ł o n i . M n ó s t w o śladów rąk - jakby ktoś p r ó b o w a ł wydostać się na zewnątrz. -

A dziewczynki wystawiali na m r ó z - k o n t y n u o w a ł . -

Kładli je w wejściu do igloo, gdzie w n e t zamarzały na śmierć. D w i e na trzy n o w o n a r o d z o n e . Tylko w czasach nędzy. Kiedy dziewczynki rodziły się latem, stawiano dla nich kopczyk z ka­ mieni w pobliżu n a m i o t u , kładąc je tam, aby zmarły. W i o s n ą zaś lub jesienią d u s z o n o dziewczynki skórą z foki. J e d n e istnienia należy poświęcić, aby inne mogły przeżyć. Zawsze dziewczynki, ponieważ nie zostaną myśliwymi.

N i e zmieniła się delikatność jego rąk, oczu czy głosu - to coś innego uległo zmianie. C o ś we mnie. Strach jest zwierzęcy; zamienia człowieka w czworonoga, od­ czuwającego c h ł ó d p o d łapami. C h o d ź - wyszeptał. O d e j d ź powiedziałam samej sobie. Zaufaj lękowi. O d e j d ź teraz. Idź.

Z a p a c h w p o k o j u z m i e n i ł się z m i ł e g o w odpychający - p o ­ wróciło w s p o m n i e n i e z dzieciństwa: słodki, p o d o b n y do w o n i m o c z u zapach żab gnijących na deszczu. -

Pospiesz się - rzucił, gdy wykrztusiłam, że muszę wyjść.

Kurwa, w samym środku aktu - pomyślał pewnie. Moje kłamstwo było łatwe do przejrzenia, ale nie było czasu na zastanawianie się. Powiedział, że stary d o m o w y ustęp się zepsuł, więc za p o t r z e b ą należało wejść p o m i ę d z y ścianę szczytową bu­ d y n k u a p u s t y gołębnik. -

Szybko - ponaglił, c h o ć właśnie tylko o t y m myślałam,

niespokojna, że wyczuje nagły c h ł ó d mojego ciała. Zbladłam, jakby odpłynęła ze mnie cała krew, i zesztywniałam ze strachu. N a g l e j a k b y się rozmyślił i p o s t a n o w i ł z a t r z y m a ć m n i e 105

w miejscu. Chwycił m n i e - nie miękką, okaleczoną dłonią, która budziła we m n i e sympatię, ale tą drugą, mniej czułą. -

Masz malutki pęcherz jak u ptaszka... mówiłaś, że jak masz

na imię? - palcami obejmował m o c n o mój nadgarstek, zapewne czując, że był zimny jak lód. Spróbowałam ostrożnie się wyswobodzić, jednocześnie p o ­ wtarzając mu moje imię. Przecież nie było takie t r u d n e . M i a ł o tylko dwie litery. N i e wiedzieć czemu, nie chciały mu utkwić w pamięci. Pytał o nie już wielokrotnie, jakby moja o d p o w i e d ź go nie satysfakcjonowała.

Wcześniej ze ś m i e c h e m wznosiliśmy toasty, aż zatraciłam ra­ chubę, ile wypiłam kieliszków jego d o m o w e g o samogonu z przy­ prawami, którego s t o p n i o w o ubywało w plastikowym kanistrze bez etykietki, z narysowaną skalą decylitrów. D o p i e r o teraz p o ­ czułam jego smak: ostry jak sztych w g a r d ł o . Co on mi dal? Płynny środek owadobójczy, pestycydy na chwasty, rozpuszczoną trutkę na szczury ? Jakąś trującą substancję, których zawsze było p e ł n o w d o m k u na wsi. - Jesteś zimna - zauważył - lodowata. Co się stało? - Ja muszę... - szukałam niemieckiego słowa, ale w y p a d ł o mi z pamięci - puść m n i e ! Wyswobodziłam się, a gdy tylko uwolniłam ręce, pospiesznie zarzuciłam na siebie coś, co sądziłam, że było moją sukienką. Była to jednak jego koszula, ale nie miałam czasu się przebierać, więc potykając się, ruszyłam p r z e d siebie w ciemności, nie oglą­ dając się, czy Miklos za m n ą idzie. Szukałam światła, aby m ó c się nań skierować, ale w o k ó ł panowała ciemność. Brnąc po omacku w z d ł u ż ścian, natrafiałam jedynie na zamknięte drzwi. Tego dnia dawałam się uwieść jego k o m p l e m e n t o m , śmiałam się m o i m najbardziej dziecinnym śmiechem, uwodziłam, a za­ razem pozwalałam się uwodzić, jakby życie niczego m n i e nie 106

nauczyło. Jego język wędrował do m o i c h ust, moja d ł o ń do jego spodni, przybywało alkoholu w szklankach, u p a d ł a m na plecy, a on na mnie, równie pijany... a może tylko udawał, może przez cały czas był zupełnie trzeźwy? Pozostał z n i e z m ą c o n ą głową, skoncentrowany. Teraz znajdował się tuż za m n ą - może dawał mi p o z o r n ą przewagę, aby w z m ó c w sobie p o d n i e c e n i e ? Uderzyłam b i o d r e m w coś twardego, ale nie p o c z u ł a m bólu. Szłam po omacku dalej. Usłyszałam, jak wymawia moje imię, a może był to tylko wiatr - zerwał się, d m ą c w nieszczelny drew­ niany d o m e k , jakby grał na zepsutym instrumencie. Przeszedłszy kuchnię, odnalazłam w końcu tylne drzwi z kluczem wetkniętym w zamek. N o c n e powietrze uderzyło m n i e w twarz, wciągnęłam je z uczuciem, że wypłynęłam na powierzchnię. Niezwłocznie ru­ szyłam w kierunku dziko zarośniętego ogrodu. Kolczaste krzaki darły cienką koszulę. Zataczałam koła, zanim nadziałam się na metalowy p ł o t na granicy działki, p o k o n a ł a m go i pospieszyłam po ciemku w nieznane. Strach z reguły nie trzymał się m n i e zbyt d ł u g o - spłynął teraz ze m n i e już p o d c z a s biegu. Z a t r z y m a ł a m się na środku o p u s t o s z a ł e g o pola. Ucieczka p o z b a w i o n a prześladowcy nie miała sensu; byłam jak zwierzyna, k t ó r a nagle zatrzymuje się w środku polowania, zastanawiając się, czemu biegnie. Z d e z ­ o r i e n t o w a n a p o c z u ł a m p u s t k ę i zrobiło mi się t r o c h ę głupio. W i a ł zimny wiatr. W ustach czułam smak p o k r y t y c h sadzą kasz­ t a n ó w i d y m u z jego ust, a także trochę krwi. Wraz ze strachem straciłam n a p ę d do dalszego działania. P r z y k u c n ę ł a m , łapiąc o d d e c h ; p o c z u ł a m się zagubiona - strach, który m n ą wcześniej powodował, tłumił zmęczenie, teraz zamarzyłam o jakimkolwiek łóżku: m o i m ciepłym hotelowym lub jego nierównym materacu. Z a p r a g n ę ł a m p o d d a ć się jedynie uczuciu wyczerpania; przy­ m k n ą ć oczy i zasnąć. Autostrada o niewielkim teraz natężeniu ruchu majaczyła w oddali niczym ratunek, kiedy biegłam. Teraz, gdy znalazłam się już blisko niej, przestała wydawać mi się bez107

pieczna. G d y b y m na przykład trafda do n i e o d p o w i e d n i e g o sa­ m o c h o d u - każdy m ó g ł m n i e zabrać i nic nie przemawiało za tym, że byłabym tam bezpieczniejsza niż w d o m u Miklosa. N i e był on najgorszą rzeczą, jaka mogłaby m n i e spotkać - p o ­ myślałam. Ze wszystkiego złego on nie był najgorszy. S a m o t n y d o m e k letniskowy widziany z odległości p r z y p o ­ m i n a ł uśpionego p o d wysokim n o c n y m sklepieniem zajączka. Niebieski dym wciąż unosił się z k o m i n k a , w k t ó r y m piekliśmy kasztany - obraz wiejskiej idylli zanurzonej w spokojną, wio­ senną ciemność. Z bardzo daleka d o c h o d z i ł głos lelka kozodoja. Z odległości wszystko wyglądało pięknie i prosto. Zawróciłam. Kiedy zbliżyłam się do granicy działki, ujrzałam go. Stał prawie nago, jedynie z ręcznikiem zawiniętym w o k ó ł bioder, i czekał na m n i e za szklanymi drzwiami sypialni. N i e zauważył m n i e nawet, kiedy otworzył drzwi i wydostał się przez nie do o g r ó d k a . N a s ł u c h i w a ł przez dłuższą chwilę, zamiast m n i e za­ wołać. Czy to w tej okolicy niedźwiedzie p o d c h o d z i ł y nocą do domostw, wyjadając jedzenie z pojemników na śmieci ? Słyszałam takie opowieści. M o ż e dlatego bał się zawołać m n i e głośno. Albo z p o w o d u wielkich, krwiożerczych nietoperzy, które... nie, to przecież nie tutaj, tylko bardziej na wschód, w Transylwanii? Ale pewnie czekał na m n i e w milczeniu dlatego, że z n o w u za­ p o m n i a ł , jak m a m na imię. W i d z i a ł a m go wyraźnie w rozpro­ szonym świetle dobiegającym z sypialni. M i m o odległości zauwa­ żyłam, jak wiatr podwiał mu ręcznik, unosząc materiał i ukazując nagość, n i m zdążył ją zasłonić. M o ż e czuł, że ktoś m ó g ł b y go zobaczyć w tej ciemności ? Kiedy tak stał półnagi, bez ruchu, p o ś r ó d wysokich drzew, zdawał się o wiele mniejszy niż mężczyzna, od którego uciekałam. Silny dyskomfort, jaki p o c z u ł a m w łóżku, nagły p o d s k ó r n y strach - co go u r u c h o m i ł o ? Przecież zjawiłam się tu dobrowolnie i p o d o b a ł o mi się jego towarzystwo. Strachu nie wywołało miejsce 108

czy sytuacja, ani nie on. Był kiepskim kochankiem, ale polubiłam go. Przyciągnęła m n i e do niego okaleczona d ł o ń ; to przez nią go zauważyłam i zapragnęłam dowiedzieć się, kim jest. Byłam ciekawa, co poczuję, gdy m n i e nią d o t k n i e . M i a ł j e d n a k dwie twarze, tak samo różniące się od siebie jak dłonie. We wszystkich k u l t u r a c h występują te same w z o r y : czcimy zwierzę, k t ó r e g o się obawiamy, aby n a k ł o n i ć je do łagodności. Im bardziej b o i m y się mężczyzny, wilka, nietoperzy, pająka, t y m bardziej g o p o d z i w i a m y . O d c z u w a ł a m kiedyś lęk p r z e d pająkami, szczególnie t y m i wielkimi i o w ł o s i o n y m i . Wyobra­ żałam sobie, że ich ukąszenie jest śmiertelne - to był przesąd, t a k jak wiara, że ugryzienie pająka m o ż n a wyleczyć wyczerpu­ jącym t a ń c e m - p o d o b n y m do transu, t a r a n t u l a n e m . Ich tru­ cizna nie była j e d n a k groźna, p o z a t y m pajęcze szczęki z reguły były zbyt słabe, aby m ó c spenetrować l u d z k ą skórę. Ale na co się z d a ł a m o j a w i e d z a ? N a w e t gdy p r z e c z y t a ł a m , że pająki mają serca, nie s t ł u m i ł o to mojego strachu p r z e d n i m i . Strach to strach - irracjonalny i uparty. Intensywny i manipulujący. D z i a ł a szybko. P o d jego w p ł y w e m człowiek traci r ó w n o w a g ę w jednej chwili, z m i n u t y na m i n u t ę traci s a m o k o n t r o l ę ; opa­ n o w a n i e wyślizguje mu się z rąk niczym m y d ł o , a w t e d y p o z o ­ staje już tylko strach. A r a c h n o f o b i a prześladowała m n i e p o n o c a c h ; p o ż ą d a n i e i lęk - czasami j e d n o przeradzało się nagle w drugie, mieszało, zamieniało, aż niemożliwością stawało się ich rozróżnienie. Stra­ szyły m n i e po nocach dziewczynki eskimoskie; opowieści, jakie usłyszałam w dzieciństwie, kiedy wyprosiłam, aby mi je o p o ­ wiedziano... n i m dowiedziałam się, ile bezsennych n o c y będzie mnie to kosztować. Dowiedzenie się, że w czasach biedy duszono n o w o n a r o d z o n e córki, że własna rodzina była w stanie tak p o ­ stąpić, wywróciło do góry n o g a m i cały mój dziewczęcy świat. N i e m o g ł a m przestać myśleć o dziewczynkach, o drganiach ich małych, pulchnych nóżek, które w k o ń c u opadały bezsilnie p o d 109

przykryciem z foczej skóry, szczelnie zasłaniającej niemowlęce buzie.

D o t a r ł s z y z a d n i a d o jego s c h r o n i e n i a , znajdującego się n a uboczu, nie zauważyłam innych zamieszkanych d o m o s t w w są­ siedztwie, a jedynie p o r z u c o n e , p u s t e b u d y n k i . Podjechaliśmy a u t o b u s e m , by p o t e m jeszcze d ł u g o w ę d r o w a ć przez cichy i od­ l u d n y teren. Wreszcie ujrzeliśmy mały d o m e k , k t ó r y odwiedzał latem. -

O czym myślisz ? - zapytał po długiej ciszy.

Straciłam orientację, i nie wiedziałam, czy dałabym radę sama odnaleźć p o w r o t n ą drogę do miasta. W jego pytaniu kryła się czujność; może sądził, że nie myślałam p o c h l e b n i e o tej zapo­ mnianej okolicy, która w zestawieniu z p e ł n y m dobrobytu Buda­ pesztem wydawała się bardzo od niego odległa. W m o i c h oczach wieś przedstawiała j e d n a k n i e o d p a r t e p i ę k n o , jak wieś z dzie­ ciństwa, d a w n o przeze m n i e nieodwiedzana. M i k l o s kroczył ś r o d k i e m żwirowej ścieżki. N i e m i n ą ł nas żaden s a m o c h ó d ani człowiek; byliśmy tylko my i szybujący wysoko p o n a d polami myszołów. Znajdująca się p o m i ę d z y n a m i zniekształcona ręka stanowiła przypomnienie o wszystkim, czego jeszcze o n i m nie wiedziałam. Żałował - zauważyłam to po tym, jak unikał m n i e wzrokiem. M ó g ł b y się starać to ukryć, ale nie - milczał od chwili, w której wyszliśmy z autobusu. M o ż e pomyślał, że wspólna wyprawa do d o m k u letniego była idiotycznie impulsywna, jakbyśmy nagle zapomnieli o naszych wcześniejszych planach na ten dzień. N i c o sobie nie wiedzieliśmy, do tego porozumiewaliśmy się z trud­ nością. Język nie stanowił p r o b l e m u : Miklos pracował na bu­ d o w a c h w Berlinie i N o r y m b e r d z e , więc m ó w i ł lepiej po nie­ miecku niż ja, a gdy brakowało n a m słów, posiłkowaliśmy się an­ gielskim. N i e mieliśmy j e d n a k pojęcia, o czym rozmawiać. 110

N i e zapytał m n i e , kim byłam, właściwie nie chciał nic o m n i e wiedzieć oprócz tego, jak się nazywam. A czego właściwie prag­ nęłam dowiedzieć się o n i m ja, poza tym, jakie to będzie uczucie, gdy d o t k n i e m n i e swoją zniekształconą dłonią?

Jego kości policzkowe przypominały Lukasa. Twarz, która nagle potrafiła zmienić się z surowej w delikatną - lubiłam zmiany, jakich światło d o k o n y w a ł o z twarzą Lukasa. On nie chciałby j e d n a k tego o d e m n i e usłyszeć; k o m p l e m e n t y były przesadą, a przesada wprawiała go w zażenowanie. - Jesteś piękna - zauważył kiedyś. P a m i ę t a m to, gdyż powiedział to tylko raz.

O d k ą d daleko za m i a s t e m wysiedliśmy z a u t o b u s u , nie usły­ szałam nawet szczekania psów; tak b a r d z o brakowało tu jakich­ kolwiek oznak życia, jakby e w a k u o w a n o tę strefę, pozostawiając ją na pastwę drapieżnym p t a k o m . Kiedy zdążyłam się już przy­ zwyczaić do panującej p o m i ę d z y n a m i nieprzeniknionej ciszy, nagle przerwał milczenie. O czym myślisz ? - zapytał. Rozmy­ ślałam o kobietach, k t ó r y c h skóra na twarzy stawała się prze­ zroczysta wraz z wiekiem, o tym, że moje gardło skleiło się od kurzu na drodze, i o tym, że to w tych okolicach Lukas przy­ szedł na świat. Myślałam też o tym, że n a d ścieżką unosił się silny zapach dzikiego rozmarynu. Pomyślałam również o jego okaleczonej dłoni, o gładkiej powierzchni n o w o narosłej skóry, znajdującej się podczas marszu tuż przy mojej d ł o n i . Najwięcej j e d n a k zastanawiałam się n a d wężami, znaleźliśmy się bowiem na typowym terenie ich występowania. Pomyślałam, że nigdy nie lubiłam węży, ani przed, ani po tym, jak jeden z nich ukąsił m n i e w dzieciństwie, a strach p r z e d n i m i jest jedyną rzeczą, której nie potrafię ukryć. 111

M o j a o g r a n i c z o n a znajomość niemieckiego nie pozwalała mi wyjaśnić mu tego wszystkiego, zamiast tego zapytałam więc, o czym sam myśli. - Że nie p a m i ę t a m , jak masz na imię - odpowiedział, nie patrząc na m n i e . Podążyłam za jego spojrzeniem i z n ó w ujrzałam drapieżnego ptaka. Zbliżał się do nas, szybując w powietrzu. L o t miał cha­ rakterystyczny dla myszołowa; ociężale krążył na znacznej wy­ sokości, co świadczyło o tym, że w pobliżu musiał znajdować się wąż. O b e c n o ś ć myszołowa m o g ł a oznaczać, że w okolicy roiło się od jego pożywienia albo że sytuacja znajdowała się p o d kon­ trolą. Ktoś robił wszystko, co w jego mocy, aby na t y m terenie trzymać gady w szachu. Sam widok krążącego p o n a d n a m i ptaka wystarczył, aby p r z y p o m n i e ć mi o m o i m lęku p r z e d wężami. Był ciepły kwiecień i letnia p o g o d a , k t ó r a sprzyjała w y c h o d z e n i u węży z jam, w k t ó r y c h przez całą zimę utrzymywały się p r z y życiu, ogrzewając się wzajemnie swoimi cielskami. Jako dziecko często spotykałam nad jeziorem czarne żmije. Ciekawe, gdzie się p o t e m podziały? G d y stałam się nastolatką, zniknęły. C z y może to ja utraciłam zdolność spostrzegania węży? Lukas twierdził, że węże są żyworodne. Wyobrażałam to sobie jako koszmar, w k t ó r y m żmije w niekontrolowany sposób wy­ dawały na świat w pełni rozwinięte, m ł o d e żmije. W e d ł u g Lukasa miały dwoistą n a t u r ę : wytwarzały jajka, z których wykluwały się m ł o d e jeszcze wewnątrz ich ciała. Najbardziej bałam się węży, k t ó r e d o t a r ł y do jeziora. Z a r ó w n o żmije, jak i zaskrońce były d o b r y m i pływakami i często przedostawały się do jeziora, aby zapolować na d r o b n e rybki. Tylko człowiek szybszy od własnego cienia mógł zmierzyć się z niebezpieczeństwem węży. Taka osoba nie m o g ł a się zbytnio bać, aby m ó c błyskawicznie się poruszać. M n i e zaś strach paraliżował.

* 112

-

C z y to już blisko ? O m i o t ł a m w z r o k i e m obrzeża żwirowej ścieżki w poszuki­

waniu śladów podejrzanych ślizgających się istot. Poczułam nagły i niespodziewany zimny wiatr wiejący w kierunku miasta. -

T a m - powiedział Miklos.

P o d s k o c z y ł a m , ale to nie był wąż, tylko d o m . T u r k u s o w y d o m e k letniskowy z łuszczącą się farbą i z a m k n i ę t y m i okien­ nicami, częściowo osłonięty dzikimi krzewami i panoszącą się po działce niczym chwasty mydlnicą lekarską. -

C h o d ź - rzucił, przeskakując nad zardzewiałą bramą.

Pospieszyłam za n i m , z ulgą myśląc, że zaraz wyląduję w bez­ piecznym miejscu. Z a t r z y m a ł się u d o ł u schodów. Na najwyższym nagrzanym od słońca schodku leżał, widoczny w ostrym świetle p o ł u d n i a , wąż. N i e znałam tego gatunku, ale Miklos najwyraźniej tak, p o ­ nieważ jego zachowanie natychmiast się zmieniło. Poruszał się tak w o l n o , że zdawał się tkwić w miejscu. Wąż leżał zwinięty w kłębek, akumulując ciepło, czekając. M ę ż c z y z n a p o d n i ó s ł gałąź. W i d a ć było, że miał w tym doświadczenie. W p r a w n y m r u c h e m złapał zwierzę na patyk i błyskawicznie n i m cisnął, aż wąż wysokim łukiem poszybował w kolczaste zarośla przy ścianie szczytowej d o m u . P o t e m Miklos przekręcił kłucz w drzwiach i zaprosił m n i e do środka.

Kiedy zauważyłam go w tramwaju, jego twarz nie wyróżniała się niczym szczególnym. Była całkiem zwyczajna, a ja zawsze m i a ł a m słabość do zwyczajnych twarzy. Z w r ó c i ł a m na niego uwagę nie z p o w o d u ręki, ale u ś m i e c h u , n i e p o k o j ą c e g o jak wszystko, co wyłamuje się ze standardowego zachowania, kiedy przebywa się wśród obcych w zamkniętej przestrzeni. Najpierw uśmiech, a p o t e m ręka. W i e d z i o n a p o c z u c i e m dyskomfortu, w z d r y g n ę ł a m się - zauważył ten o d r u c h , zanim zdążyłam go 113

ukryć. Zobaczył więc, jak rozszerzyły mi się źrenice i jak instynk­ towny wstręt wcisnął m n i e w siedzenie z tworzywa sztucznego. Z b i t a z t r o p u wzięłam zbyt duży kęs bułki. Z pewnością przy­ zwyczaił się już do wszelkiego rodzaju bezdusznych reakcji, ale czy tak naprawdę m o ż n a się przyzwyczaić do wywoływania niesprowokowanej niechęci ? Jego d ł o ń p o n o w n i e przyciąga moje spojrzenie; p r z y p o m i n a różowego, mięsistego pająka ptasznika, k t ó r y m przesunął właśnie po włosach, aby przyczesać p o t a r g a n e przez wiatr loki. Mając taką rękę, przywiązuje się większą wagę do reszty wyglądu. W dzieciństwie wielokrotnie oglądałam mężczyzn z uciętym j e d n y m lub d w o m a palcami, gdy ich d ł o ń znalazła się na d r o d z e siekiery, piły, walca, łańcucha czy wściekłej maciory, ł u b ampu­ towanymi z p o w o d u gangreny czy o d m r o ż e ń . Ręka tego męż­ czyzny nie była j e d n a k tylko okaleczona, ale zniekształcona nie do p o z n a n i a . A jednak... tam gdzie pojawia się wstręt, pojawia się też pożądanie; jego d ł o ń przemówiła do mnie, przemówiła do czegoś we m n i e , do czego n i k t wcześniej jeszcze nie prze­ mówił.

G d y wślizguję się z p o w r o t e m do d o m k u , Miklos już śpi. L u b tylko udaje, gdyż odwraca się ku m n i e na łóżku i przywołuje do siebie. Jeśli niechęć już raz przerodziła się w pożądanie, łącząc się w j e d n o , teraz z n ó w t r u d n o mi je rozdzielić. P o w i n n a m sobie pójść, wynieść się stąd - p o w t a r z a m sobie, zbliżając się do łóżka i wtedy, gdy dobrowolnie, a j e d n a k niechętnie, kulę się k o ł o niego w pościeli. Jeszcze silniej czuję chęć ucieczki, kiedy kładzie d ł o ń p o m i ę d z y m o i m i łopatkami. N i e chcę, aby wyczuł, jak szybko bije mi serce - jak wije się t a m gadzina strachu ze zjeż o n y m grzbietem. Podejrzliwie pyta, gdzie byłam... przez całą wieczność. Zabłą­ dziłam - o d p o w i a d a m . Zabłądzenie w tak niewielkim ogrodzie, 114

do tego otoczonym parkanem, jest niemożliwością. Zia orientacja w terenie - wyjaśniam ogólnikowo. Słysząc, jak idiotycznie to brzmi, dodaję coś jeszcze o pogorszonym widzeniu nocą. W t e d y wyczuwa, że moje stopy p o d kołdrą są p o k r y t e gliną. -

N i e ma gliny w m o i m ogródku, biegłaś po polu, prawda?

P o t r z ą s a m głową, ale on czuje, że m a m koszulę r o z d a r t ą kolcami tarniny, i pyta, czy p r ó b o w a ł a m uciec. Zaprzeczam. -

Kłamiesz.

N i e sprzeciwiam się. Z a d r a p a n i a pieką, kiedy m n i e do siebie przyciąga. N a d jego głową wisi przypięty szpilką do ściany cytat: „Nigdy nie z a p o m i n a m twarzy - ale z tobą jestem gotów uczynić wyjątek". G r o u c h o M a r x - myślę, kiedy we m n i e wchodzi. Na zewnątrz przejaśnia się; zimna, niebieska poświata w od­ cieniu pleśni r o z c h o d z i się po ścianach d o m k u . Miklos przy­ trzymuje moją twarz p o m i ę d z y swoimi d ł o ń m i ; tą całą i tą znie­ kształconą. Gryzie m n i e w szyję. Z a p a c h jego rąk powoduje, że wzdragam się, d o p ó k i nie uświadamiam sobie, że p o c z u ł a m na nich swoją w o ń . Jego d ł o n i e pachniały m n ą od naszego wcześ­ niejszego stosunku. Uprawiając seks, człowiek zawsze staje się kimś innym, od­ ległym od siebie samego. G d y poznaję mężczyznę takiego jak Miklos, wzbiera we m n i e p r a g n i e n i e , aby s p o t k a ć także tego drugiego mężczyznę w n i m . Tego, k t ó r y m się staje, kiedy się kochamy.

Ani to, ani tamto

L u b i ł a m spać o b o k Lukasa naszym, c h o w a n y m w tajemnicy, snem. W d o m k u poławiacza pereł mijały n a m całe godziny; wy­ rwane ze środka dnia, aż do zapadnięcia zmroku. N i e stawiając oporu, płynęliśmy wzdłuż cienkich granic pomiędzy czuwaniem, p ó ł s n e m , snem, marzeniami sennymi i nieświadomością. Lukas leżał o p a r t y na m o i m ramieniu albo ja na jego. Usiłowałam prze­ konać samą siebie, że miał takie spojrzenie na długo, zanim m n i e p o z n a ł . Ze nie m i a ł o to nic wspólnego ze m n ą , że nie była to moja wina, że za każdym razem, gdy na m n i e spojrzał, wyglądał, jakby coś tracił. Ciało, którego m o ż n a było dotykać. W końcu wszystko się w o k ó ł niego kręciło, kiedy spędziło się ze sobą tyle czasu, że nie miało się już siły rozmawiać. Nagość Lukasa nie działała na m n i e podniecająco, ale i nie przeszkadzała. Byłam do niej tak samo przyzwyczajona, jak do własnej. C i a ł o nie było niczym szcze­ gólnym; nie kryło w sobie n i e s p o d z i a n e k mogących ujawnić się nagle z dnia na dzień. Owszem, wraz z p o r a m i roku d o k o ­ nywały się w n i m d r o b n e zmiany; nabierało o d r o b i n ę więcej p o d s k ó r n e g o tłuszczyku zimą, a latem stawało się szczuplejsze i bardziej ospale w ruchach. Inna j e d n a k zmiana dotycząca ciała nie była ani cykliczna, ani związana z p o r a m i roku, ale nieod116

wracalna. Przemiana z dziecka w nastolatka poprzez wydłużony okres dojrzewania, a w p r z y p a d k u Lukasa zakończona ciałem dorosłego. Tak w o l n o , że aż niezauważalnie, do czasu, gdy się to dopełniło. Mogliśmy k o n t y n u o w a ć naszą przyjaźń, jak d ł u g o tkwiłam w ciele dziecka. Co się j e d n a k stanie, kiedy stracę nad n i m kon­ trolę? Kiedyś musi się to stać, a kiedy przestanę być dzieckiem, nastąpią komplikacje. Lukas wyczekiwał, aż się zmienię. Spo­ glądał na moje wątłe biodra. -

N i e planujesz wkrótce urosnąć?

Czemu? Po co ten pośpiech? Zdejmowałam jego ręce z moich bioder. -

Musisz być najmniejsza w klasie.

N i e byłam. N a w e t niektórzy c h ł o p c y byli ode m n i e mniejsi. W p o r ó w n a n i u z n i m i Lukas wyglądał na smukłego olbrzyma z rękami wielkimi jak liście kasztanowca i znajdującym się w ciągłym ruchu splotem mięśni odciskających się p o d skórą. W je­ ziorze unosił m n i e i wyrzucał w wodę, w miejsce, gdzie nie się­ gałam dna, abym nauczyła się pływać.

Słońce, sen, zabawa. Lato istniało tylko dla nas, a my dla niego. Jak d ł u g o mieliśmy siebie, posiadaliśmy wszystko. Posilaliśmy się k o n i k a m i polnymi m o c z o n y m i w dzikim miodzie i resztkami je­ dzenia cichcem wyniesionymi z d o m u . Piliśmy deszczówkę z be­ czułki, a prysznic braliśmy w ulewie. Spaliśmy. Przede wszystkim spaliśmy - c h o w a n y m w tajemnicy snem, k t ó r e g o L u k a s o w i zawsze było m a ł o . Musiałam to polubić albo przynajmniej na­ uczyć się cierpliwości, gdy on spał. Leżałam o b o k niego i czy­ tałam w rytmie powolnego o d d e c h u śpiącego, wyprostowanego, ciepłego ciała. W miarę jak mijał czas, Lukas coraz mniej przy­ p o m i n a ł ł o w n ą zwierzynę. Czuliśmy się bezpiecznie, c h o ć nie byliśmy przygotowani na możliwe zmiany. Byliśmy bliscy prze117

kroczenia granic, jednocześnie tego nie czyniąc; odsuwaliśmy je od siebie. Ani to, ani t a m t o . -

Co się z t o b ą dzieje? G d z i e tak nagle znikasz? Co do

cholery robisz? - zapytała m a t k a w wielkich okularach prze­ ciwsłonecznych, w których przypominała niebezpiecznego szerszenia, szczególnie gdy miała na sobie jeszcze bluzkę w p o ­ przeczne paski, w której dekolcie widoczny był rowek między piersiami. -

Wszystko. Bawię się.

-

Pomyśleć,

że Manifest komunistyczny

i

Alicja

w

krainie

czarów zostały napisane w t y m samym czasie - rzuca dziadek Bjórn, siedząc p r z e d p ó ł k ą z książkami m a t k i i przesuwając uważnie palcem po ich grzbietach. -

„Wszystko. Bawię się" - przedrzeźnia m a t k a - a nie spo­

tykasz się może z Lukasem? - Jej źrenice zwężają się. U n i k a m jej spojrzenia. -

Skoro o Lukasie m o w a : czy jego ojciec naprawdę nosi na­

zwisko Puskas? - to ostatnie dziadek wypowiada niemal z re­ spektem. - Jak to? - dziwi się nieprzyjaźnie matka. -

Puskas... jeden z najznakomitszych piłkarzy wszech czasów,

grał w latach pięćdziesiątych, kiedy młodzież była najlepsza. Ma­ giczni Madziarzy... czy nigdy o n i m nie słyszałaś? M a t k a potrząsa głową. N i e lubiła, gdy d o t y k a n o jej książek, a już stanowczo nie lubiła rozmów o Lukasie. Źrenice miała ostre jak szpilki - Lukas tak miewał, kiedy otwierał a m p u ł k i z gazem rozweselającym. M a t k a zdenerwowała się jeszcze bardziej. -

A co to ma wspólnego z czymkolwiek? - zapytała jado­

wicie. -

Pomyślałem, że może są rodziną.

- Jakby to m i a ł o p o m ó c - ucięła matka.

* 118

M a t k a jako jedyna w d o m u m i a ł a własną p ó ł k ę z książkami, nawet jeśli książki zajmowały na niej tylko jeden rządek. Dziadek Björn przechowywał kilka książek w drewnianej skrzynce p o d łóżkiem, jakby nieznana mu była prawdziwa p ó ł k a na książki. W d o m k u poławiacza pereł znaleźliśmy z Lukasem dwadzieścia p o d o b n y c h do siebie książek: zatęchłych, oprawionych w czarną skórę, u ł o ż o n y c h w p o r z ą d k u alfabetycznym t o m ó w . M ó z g Lukasa był tak ograniczony, że p r a g n ą ł widzieć w o k ó ł siebie w z o r y ; w ten sposób każdy p r z y p a d e k zyskiwał głębsze zna­ czenie. Uważał, że wszystko musi stanowić część większej ca­ łości, że elementy są powiązane niewidzialnymi pajęczymi nićmi scalającymi chaos istnienia. Starał się poskładać świat w o k ó ł nas w obrazek, który by chociaż trochę trzymał się kupy. O b r a z e k czego - zastanawiałam się, ale on tego jeszcze nie wiedział. M o i m zadaniem było sylabizowanie tekstu na głos, a Lukas tłumaczył mi jego znaczenie. Kiepsko czytał, za to całkiem d u ż o wiedział, czerpiąc wiedzę głównie z telewizji. Koral, nietoperz, ogień, pająk - p o d koniec lata zaczął coraz więcej o p o w i a d a ć o pająku, k t ó r y p o ś r o d k u sieci wyczekiwał o d p o w i e d n i e g o m o m e n t u do ataku. Przeznaczenie jawiło się Lukasowi jako wielka, kosmiczna m a t k a w swojej najbardziej budzącej lęk postaci. N i e wiem, czy miał na myśli własną matkę. C h y b a nie - przecież jej nie miał.

Wielkie, białe od soli drzewka koralowe o porcelanowych ga­ łązkach, d r o b i a z g o w o p r z y o z d o b i o n y c h p r z e z n a t u r ę , stały w o k n a c h d o m k u poławiacza pereł. Właściciel d o m k u najpraw­ d o p o d o b n i e j przeszmuglował je w trakcie jednej ze swych wielu p o d r ó ż y do Japonii. Szkielet koralu - przeczytałam - otulał go z zewnątrz, tworząc o c h r o n n ą powłokę. Przydałaby się taka Lu­ kasowi. Czekając na niego, często słyszałam jego kłótnie z ojcem; każdy krzyczał coś w swoim języku. N i e rozumiałam, o co się 119

spierali, spostrzegłam n a t o m i a s t , że k ł ó t n i e stawały się coraz gwałtowniejsze, w miarę jak Lukas rósł. Wcześniej nie sprze­ ciwiał się ojcu, teraz zaś nieśmiało p r ó b o w a ł nie uciekać, lecz p o ­ zostać w miejscu i przyjmować lub nie to, co na niego spadało. Siniaki znikały, a na ich miejsce pojawiały się n o w e . Jak­ kolwiek moja r o d z i n a dawała mi wiele miłości, na co się to z d a w a ł o , skoro życie L u k a s a było w i e c z n y m przyczajaniem się, czuwaniem i oczekiwaniem - p r ó b ą uniknięcia przemocy. Czasami n o c o w a ł w naszej kryjówce, czekając, aż lampy w jego d o m u zgasną. Uwalniałam się z objęć rodziny, płynąc ku niemu. Historia, która się między n a m i działa, nie miała końca, wpadała tylko co chwila w n o w ą dziurę, a p o t e m w kolejną, gdzie nastę­ pował jej dalszy ciąg.

Lukas nieustannie bał się, że nas nakryją. C h o c i a ż d o m e k poła­ wiacza pereł długo stał opuszczony, byliśmy w n i m intruzami. W ż a d n y m w y p a d k u j e d n a k nie m o ż n a by nas nazwać wan­ dalami, Lukasowi zależało, aby utrzymać d o m w czystości. M o ż e wierzył, że poławiacz pereł kiedyś powróci, choć zapewne został pochowany d a w n o temu, co wynikało z prostej matematyki - ile lat m ó g ł żyć poławiacz pereł? Kurz pokrywający p r z e d m i o t y li­ czyły sobie co najmniej pięćdziesiąt lat. Pewnego wietrznego zimowego wieczoru Lukas zatrzymał się p o ś r o d k u wymarłego lasu i nasłuchiwał zwrócony w stronę jeziora. Też to usłyszałam: puls. Puls bije we wszystkim, co żyje. Trwaliśmy bez ruchu, nasłuchując, przestaliśmy marznąć, zle­ wając się w j e d n o z m r o z e m . Fale u d e r z a ł y r y t m i c z n i e p o d lodem, jak krew p o m i ę d z y przedsionkiem i k o m o r ą . Później tego wieczoru p o c z u ł a m też pulsowanie w Lukasie. Skuliliśmy się ciasno p r z y t u l e n i do siebie w łóżku, próbując razem u t r z y m a ć ciepło. Ledwie n a m się to u d a w a ł o , bo było kurewsko z i m n o . Ledwie odtajaliśmy, marznąc jak psy. Lukas 120

walczył ze snem; zazwyczaj tego nie robił, teraz nie chciał j e d n a k się w n i m zatracić. Sen był smutny, bo oznaczał rozłąkę. -

M ó w i się „spać wspólnie", ale to błąd. C z ł o w i e k jest sa­

motny, kiedy śpi - powiedział, wypuszczając d y m ustami jak Jean-Paul B e l m o n d o . Jeśli chodzi o mnie, to nauczyłam się spać tak płytko, że wciąż byłam świadoma jego obecności. Z i m ą skóra Lukasa na b r z u c h u miała ten sam odcień co de­ likatna p i a n k a na w o d a c h elektrowni i była gładka jak meszek t o p o l i . D o tego p ł o n ą c e policzki, d ł o n i e , wargi, c z u ł a m jego serce... biło jak szalone, jakby próbując się wyrwać z niewoli, zderzając się co rusz z d w o m a ł u b k a m i mostka. Któregoś d n i a będzie musiało się p o d d a ć . G d y byłam mała, wybiłam kiedyś dziurę w lodzie, aby mogły się przez nią wydostać wędrowne ptaki. Babcia A n n a opowiadała mi, że zimowały o n e na d n i e jeziora w oczekiwaniu na wiosnę byłam przekonana, że chciałyby się stamtąd wydostać. Teraz wie­ działam, że to była tylko bajka. G d y Lukas m n i e wysłuchał, p o ­ trząsnął głową. -

N i e , Lo - powiedział - bajki nie istnieją.

M o i m pierwszym talentem była zdolność unoszenia się w p o ­ wietrzu. N i c nie m o g ł o m n i e ściągnąć w d ó ł ; m i a ł a m szczęśliwe dzieciństwo, a jeśli takie nie było, to tego nie rozumiałam. Szybko nauczyłam się równie dobrze pływać na zewnątrz brzucha mamy, co w jego w n ę t r z u . N i e m o g ł a się z tym pogodzić. -

Wszyscy rodzimy się dzicy - powiedziała - a szczególnie

ty, Lo. Nastał czas, że stałam się całkiem oswojona, ale była to jedynie powierzchowna przemiana. N i e musiałam się z n i k i m dzielić uwagą poświęcaną mi przez trzynaścioro dorosłych - m i a ł a m raczej p e ł n e ręce r o b o t y z jej 121

u n i k a n i e m . Trzynaście p a r o c z u w i d z i a ł o m n i e z a k a ż d y m rogiem, nawet w m a r t w y c h polach widzenia i p o p r z e z ściany, zauważając n i e b e z p i e c z e ń s t w a , z a n i m spostrzegłam je ja. Po t y m , jak ciotkę Katję zranił o p i ł e k m e t a l u z p r z e c i n a r k i tar­ czowej, nadal p o z o s t a ł o dwadzieścioro p i ę c i o r o oczu do pil­ nowania mnie. Gdybym miała zostać czyimś wspólnikiem w zbrodni, to tylko Lukasa. Kradnąc, wciągał brzuch i wsuwał kradziony p r z e d m i o t za pasek do w n ę t r z a skatebwskich s p o d n i w kolorze khaki wielkich, zawiązanych wokół kostek, mieszczących wszystko: je­ dzenie, gdy byliśmy głodni, czy picie, gdy męczyło nas pragnienie. Czekałam na niego za sklepem, gdzie przekładał swą zdobycz do plecaka, który zanosiliśmy do naszej kryjówki. Przeprowadzał wszelkie możliwe eksperymenty: opróżniał pa­ pierosy z tytoniu, mieszając go z czymś i nie chcąc się przyznać, skąd to wziął. Kilkakrotnie testował a m p u ł k i z gazem rozwese­ lającym, jednocześnie paląc, aby w z m o c n i ć siłę jego działania. Zlewałam czasami dla niego resztki alkoholu z d o m u , ponieważ jego ojciec nie pił. Pewnego razu dorwał się do ketaminy, środka znieczulającego dla koni, który kupił w pobliskim gospodarstwie, gdzie niezbyt d o k ł a d n i e p i l n o w a n o inwentarza. Słyszał, że do­ stanie od tego niezłego kopa. Nie było z n i m p o t e m k o n t a k t u ; nieobecny d u c h e m leżał na p o d ł o d z e koło alkowy. Jakby wessała mnie czarna dziura - opowiadał później. Dziura wyzwolenia, do której chciało się powrócić. Bałam się śmier­ telnie, że nigdy stamtąd nie wróci. Większość p r ó b była całkiem niewinna, ale p r ę d k o nauczył się kojarzyć przyjemność z niebezpieczeństwem. Rozmawiając pewnego razu o pożarze pola wzdłuż torów, przyznał się, że to on go wywołał. N i e wiedziałam, co o t y m sądzić. Po co ? Ponieważ inaczej nie doszłoby do naszego spotkania?

* 122

Z tyloma rzeczami chcieliśmy zdążyć, że nie zostawało już czasu na szkołę, a w każdym razie nie na to, aby przebywać w niej cały dzień. Biegliśmy. Przebywaliśmy dzieciństwo biegiem. Lukas p o ­ wierzał mi skomplikowane tajemnice: „nie możesz tego n i k o m u opowiedzieć, to jest tylko między t o b ą a m n ą , nikt inny tego nie zrozumie, czy m o g ę ci zaufać?". N i e wiem - o d p o w i a d a ł a m , p o ­ nieważ do tej pory nie miałam tajemnic; nie tak postępowaliśmy w mojej rodzinie. Jego wypowiedzi traktowały o tajemnicach, obietnicach, dia­ belskich m o c a c h . O p r ó c z wiszącego n a d Lukasem cienia jego ojca dorośli p r a k t y c z n i e nie mieli w s t ę p u do naszego świata. N i e było t a m też miejsca na dzieci ze szkoły, na fabryki, pociągi towarowe, mróz, głód, zmęczenie, p o r y posiłków i spania, albo na p o r y roku. Poruszaliśmy się szybko i w skupieniu, jakbyśmy czuli, że przyszłość obróci się przeciwko n a m .

Ze wszystkich łączących nas tajemnic najpilniej strzegliśmy tej 0 szczurach. Z a d a n i e m Lukasa było opróżniać pułapki, które za­ stawiał na nie ojciec. Jeśli się nie tępiło szczurów, spasione rzeczne gryzonie przegryzały belki dachowe i przedostawały się n o c ą do kuchni. Ojcu Lukasa, Gabrielowi, zależało, aby utrzymać d o m w nieskazitelnej czystości, i zapełniał strych najokrutniejszymi ro­ dzajami puiapek-klatek. P o t e m pokazał synowi, jak je opróżniać, 1 dał do zrozumienia, że o d t ą d będzie to zajęcie Lukasa. G d y Gabriel nie widział, to ja znosiłam klatki ze złapanymi s z c z u r a m i na d ó ł i w k ł a d a ł a m je do c y n k o w a n e j w a n n y za d o m e m , trzymając je w zanurzeniu, aż przestawały się poruszać, podczas gdy wstyd, że przekazał mi najgorszą robotę, wciskał Lukasa w ścianę. Wyglądał, jakby to jego t o p i o n o . Najchętniej odszedłby jak najdalej od miejsca kaźni szczurów, ale musiał stać na czatach, żeby jego ojciec nie odkrył, że to ja ostatecznie roz­ prawiałam się ze szkodnikami. 123

Stare m e t a l o w e klatki były ciężkie, szczególnie gdy ciała szczurów nasiąkły w o d ą . N a s t ę p n i e należało o p r ó ż n i ć pozba­ w i o n ą życia zawartość klatki do beczki, w której Gabriel palił liście. N i e do k o m p o s t u , bo przyciągało to tylko jeszcze więcej szczurów. Lukas nie m ó g ł się z t y m oswoić, ledwie tolerował myśl, że ja to robiłam. Mają mądre oczy - mówił. P r ó b o w a ł sam to robić, lecz w k o ń c u je j e d n a k wypuszczał, rozwścieczając tym ojca, bo szczury uciekały przez wysoką trawę, piszcząc niczym n a d e p n i ę t e g u m o w e kaczki. Piszczały również, gdy się je t o p i ł o ; wydawały w t e d y z siebie pisk zbliżony do dźwięku żarzącego się kolczastego d r u t u . C h o c i a ż staraliśmy się utrzymać to w ta­ jemnicy, jego ojciec i tak nas nakrył. Pierwszy raz ujrzałam Ga­ briela tak wściekłego. Nigdy dotąd Lukas nie dostał takiego lania, chociaż ojciec wciąż go bil za byle co.

Jeśli

kiedykolwiek

Nastało przedostatnie lato mojego dzieciństwa, a Lukasa ostatnie przed wejściem w dorosłość. Otaczały nas strzeżone ze wszystkich stron granice. D n i spędzane w d o m k u poławiacza pereł już nie były takie jak dawniej. Lukas rzucił szkołę i podjął pracę t a m gdzie ojciec, czyli w fabryce obróbki skóry. Z r o b i ę sobie r o k p r z e r w y - p o w i e d z i a ł , ale k t o by w to wierzył? Lukas i szkoła po prostu do siebie nie pasowali. Czasami j e c h a ł a m rowerem p o d fabrykę, czekając, aż skończy z m i a n ę . Ludzie wysypywali się t ł u m n i e ze środka, ale Lukasa nie d a ł o się nie zauważyć; wysuwał się zawsze na czoło tej ciżby. Garbowali sto t o n tygodniowo. Było to po n i m widać - zu­ p e ł n i e jakby sam garbował wszystkie te tony. Najmłodsi spra­ wiali wrażenie najbardziej zmęczonych, wyczerpani przez brak wprawy. M i m o to nigdy nie o d m ó w i ł pójścia ze m n ą do d o m k u poławiacza pereł. Musiał tylko zahaczyć o d o m , aby zmyć z siebie zapach, nawet jeśli już wziął prysznic w pracy.

Przy ścianie d o m k u leniuchowaliśmy w słonecznym żarze, słu­ chając muzyki. G d y zaczynały się n a m tworzyć bąble od słońca na skórze, rozbieraliśmy się i szliśmy do wody. N i e wiem, czy 125

działo się to przed czy po lecie, ponieważ upał trwał bezustannie w ciągu jednakowych jak krople wody dni. Pamiętam, jak Lukas p o d n o s i ł m n i e w wodzie i ciskał m n ą jak granatem, który wy­ b u c h a ł w zetknięciu ze srebrzystą taflą. Płynęłam pospiesznie crawlem w stronę lądu, wiedząc, że gdy tylko znajdę się w za­ sięgu ręki Lukasa, z n o w u m n i e złapie i rzuci na głębię, dając mi odczuć, jak niewiele w p o r ó w n a n i u z n i m ważę. Wyślizgiwałam mu się, nurkując i chwyciwszy go za śliski członek, ciągnęłam ze wszystkich sił. Była to moja jedyna b r o ń . Krzyk Lukasa brzmiał jak zduszony bulgot. Przytrzymywał mnie p o d wodą, czekając, aż spanikuję i puszczę. W k o ń c u to robiłam, ale gdy tylko przestawał wpychać mi głowę p o d w o d ę , przepły­ w a ł a m p o m i ę d z y jego szeroko rozstawionymi nogami, która to pozycja p o m a g a ł a mu utrzymać równowagę. W y n u r z a ł a m się za n i m , obracając się jednocześnie, a następnie rzucałam mu się na plecy i tak sczepieni robiliśmy kolejny o b r ó t p o d powierzchnią wody. Jego p ł u c a wytrzymywały d w u k r o t n i e dłużej niż moje; puszczałam go zawsze pierwsza, aby m ó c wydobyć się na p o ­ wierzchnię i zaczerpnąć powietrza. Bawiliśmy się tak, aż sinie­ liśmy z zimna.

Pewnego zupełnie zwyczajnego wieczoru zaczaiła się na nas w za­ kurzonej nadjeziornej zieleni katastrofa. N i e zauważyłam brata ojca, aż zrobiło się za p ó ź n o : gdy ujrzał wszystko, co, jak sądził, zobaczył. N i e zdążyłam ostrzec Lukasa. Rikard był szybki; zro­ biwszy kilka kroków w wodzie, wyrwał mnie z jego r a m i o n i wy­ ciągnąwszy na brzeg, kazał się ubrać. N i e wdając się w wyjaś­ nienia, uderzył Lukasa. Najwyraźniej nie przypuszczał, że Lukas pozostanie w miejscu, tak że będzie zmuszony uderzyć go p o ­ n o w n i e . I że p o t e m t a m t e n z n ó w nie ruszy się z miejsca. Lukas zachowywał się tak, jakby uderzył w niego tylko wyjątkowo silny p o d m u c h w i a t r u s p o m i ę d z y drzew. P r a w d o p o d o b n i e j e d n a k 126

Rikard nic nie zdążył pomyśleć. Przestawał myśleć, gdy ogarniała go wściekłość. Wyglądał wtedy głupio, ponieważ wraz z utratą cierpliwości tracił też zdolność wypowiedzi. Do niektórych spraw związanych z Lukasem t r u d n o było się przyzwyczaić: do szybkich przeskoków p o m i ę d z y pychą a p o ­ czuciem niższości, do niebezpiecznej k o m b i n a c j i skrajności. Tajemniczość ta mogłaby budzić lęk, gdyby nie to, że się z nią wychowałam. Lukas był jak niesforny pies, którego znałam od szczeniaka - brak lęku p r z e d n i m nie oznaczał, że mu ufałam.

Lukas nie odważył się o d d a ć ciosów, ale p o w i n i e n chociaż się chronić, zamiast tkwić w miejscu, poddając się razom. Wydarłam się na Rikarda i mój głos przywrócił go w końcu do opamiętania. U r a t o w a n y z koszmaru Lukas zatoczył się do tyłu i przysiadł na trawie z twarzą u m a z a n ą krwią z nosa. Rzuciłam się na Rikarda, ale odtrącił m n i e jak owada. Rzuciłam się p o n o w n i e , a on z n ó w m n i e odtrącił. Nachylony złowrogo n a d Lukasem wysyczał: - Potraktuj to jako d r o b n e ostrzeżenie. N a s t ę p n y m razem nie b ę d ę równie delikatny. N i e wiem... ile masz lat... ale moja bratanica ma jedenaście. Spoglądając znad ramienia Rikarda, który m n i e stamtąd wy­ niósł, p a t r z y ł a m , jak Lukas n i e z d a r n i e próbuje się p o d n i e ś ć . W ogóle często wymiotował, a teraz z p o w o d u wstrząśnienia m ó z g u wytrysnęła z niego na trawę cała kaskada. N i e o b c h o ­ dziło go w tym m o m e n c i e , gdzie się p o d z i a ł a m . Usłyszałam za sobą niezrozumiałą tyradę w języku Gabriela. Lukas wyrzucał z siebie czasem słowa, których znaczenia nie znał, ale które stale słyszał w d o m u . N i e znasz uczucia bólu - mawiała matka. Myliła się: widok p o b i t e g o Lukasa sprawił mi nieopisany ból. Rikard niósł m n i e , aby być pewnym, że trafię do d o m u . Przez całą drogę obwiniał za wszystko ojca: o d k ą d D a w i d uciekł, to to, o d k ą d D a w i d 127

uciekł, to tamto... stałam się nieznośna, nie m o ż n a m n i e było na sekundę spuścić z oka... C a ł a rodzina wyolbrzymiała d r o b n e problemy, aby m ó c obwinie ojca za wszystko, co wzięło w łeb, o d k ą d zniknął. L e d w o przekroczyliśmy p r ó g , gdy Rikard d o n i ó s ł na m n i e i na Lukasa d o m o w e j bezpiece. Taki był u nas zwyczaj: życie p r y w a t n e nie istniało, tak jak i niezależność czy zapewnienia o niewinności. -

R o z u m i e m , c z e m u ojciec zwiał - k r z y c z a ł a m z kąta

w k u c h n i - d o n i o s ę na ciebie na policję za pobicie, Rikard, żebyś wiedział! N i e zwracano na m n i e uwagi. Rikard i m a t k a wzajemnie się podkręcali. Byli najbardziej wściekli z całego k u c h e n n e g o t o ­ warzystwa w skali malejącej do dziadka Bjórna, k t ó r y siedział na swoim miejscu przy stole i sprawiał wrażenie zaledwie lekko zdenerwowanego. -

Lukas nie jest już dzieckiem. On d o r ó s ł - p o w i e d z i a ł a

m a t k a t o n e m ogłaszającym złą n o w i n ę , rzucając p r z y t y m dziadkowi znaczące spojrzenie które sugerowało, że p o w i n i e n coś z t y m zrobić. -

Niczego nie doniesiesz - zwrócił się do m n i e uspokajająco

dziadek - to ten c h ł o p a k i jego rodzina p o w i n n i się bać. -

On n i e ma r o d z i n y - w y p l u ł a m z siebie - ż a d n e j ,

nikogo! R i k a r d p o w s t r z y m a ł m n i e , kiedy c h c i a ł a m w y m k n ą ć się z kuchni. -

Ależ tak, ma przecież ojca. Porozmawiamy sobie z n i m .

-

Sami powiedzieliście, że jest już dorosły, nie rozmawiajcie

z jego ojcem, bo wtedy... on go ciągle bije. M a t k a gwałtownie przystanęła. -

N i g d y n a m o t y m nie mówiłaś.

Jakby mi nie wierzyła. Jakbym próbowała odwrócić ich uwagę od wykroczenia Lukasa i użyła zasłony dymnej. 128

-

Przecież nie o to teraz chodzi - wtrącił z i m n o Rikard.

M a t k a poszła porozmawiać z Gabrielem, powiedzieć mu, że cierpliwość rodziny do jego syna się skończyła. Dziadek poszedł z nią. N i e , żeby o to prosiła; może chciał ją chronić - ją albo ojca Lukasa? M n i e nie winili. Jesteś tylko dzieckiem - stwierdzili. P o w i n n o się dbać o opinię i dobre imię. O d n o s i ł o się to również do Lukasa i jego ojca, p o w i n n i o t y m pamiętać - zaznaczyła babka I d u n .

N o c ą , gdy wszyscy zasnęli, wyślizgnęłam się do d o m u Lukasa. Sypiał w p o k o j u przylegającym do k u c h n i . O b u d z i w s z y się, wpuścił m n i e przez o k n o . D o z n a ł a m szoku, gdy zapalił lampę. N i e wiedziałam, k t ó r e rany p o c h o d z ą o d w y b u c h u Rikarda, a które od Gabriela, ale ich widok... -

Co on właściwie sobie p o m y ś l a ł , że z t o b ą r o b i ł e m ?

Rikard... - w y m a m r o t a ł Lukas - nigdy przecież... ja tylko... P o ł o ż y ł a m d ł o ń na jego p o p ę k a n y c h wargach w obawie, że o b u d z i Gabriela. W y t ł u m a c z y ł a m m u , że Rikard z a p e w n e uważał, że p o w i n i e n odegrać rolę ojca, a najwyraźniej takie miał właśnie wyobrażenie o zachowaniu się ojców. -

To nie twoja wina - powiedział Lukas, ale nie wiedziałam,

co tak naprawdę sądził. Jego czarne oczy zszarzały jak p o p i ó ł . -

Czy ciebie też zbił?

Potrząsnęłam p r ę d k o głową: nie, nie, Rikard nigdy by tego nie zrobił. Potrafił jedynie skrzyczeć, pogrozić, zabronić, wciągnąć w to całą rodzinę, poruszyć n i e b o i ziemię i powiedzieć, że jeśli kiedykolwiek Lukas i ja...

Nazbierałam ropuch po deszczu: były ciężkie i ospałe od nocnego gorąca. Wygrzewały się na żwirowej ścieżce p o m i ę d z y naszymi d o m a m i i dawały się brać do ręki. Kiedy zostałam u z i e m i o n a 129

w d o m u , zdechły z g ł o d u w wiadrach, w d o m k u poławiacza pereł. Miały spokojną śmierć - pocieszał Lukas, ale bynajmniej nie wyglądało na to, że umarły spokojnie: ich cielska utworzyły wieżę, kiedy w d r a p y w a ł y się j e d n a na d r u g ą w rozpaczliwej p r ó b i e wydostania się z wiadra. W miejscu, gdzie je zakopał, przestała rosnąć trawa. Spotykaliśmy się dalej, stosując j e d n a k większe środki ostroż­ ności. Jakby się nic nie stało i nic złego nie m o g ł o się już n a m przytrafić. Ale przecież się stało i z n ó w m o g ł o zdarzyć. Nasza relacja uległa zmianie. W z b r a n i a ł a m się przed spojrzeniem na Lukasa tak, jak patrzyła na niego moja r o d z i n a , ale było mi ciężko. -

Dorośli naprawdę myślą tylko o seksie - zagaiłam.

Lukas zamarł. -

Nie powstrzymają nas jednak od spotykania się - d o d a ł a m

pospiesznie. -

Sądzę, że m o g ą to zrobić.

-

Nie.

Spojrzał na m n i e sceptycznie. -

Musimy j e d n a k sprawić, by w to uwierzyli.

Iluzja

G d y b y m c h o ć podejrzewała, że to nadejdzie, wyczuła w p o ­ w i e t r z u z a g r o ż e n i e l u b zauważyła n a d c h o d z ą c e z a ł a m a n i e pogody, cokolwiek. A tymczasem niebo było jasne i b e z c h m u r n e i nagle uderzył z niego grom, bezgłośnie podpalając wszystko. Pewnego p o r a n k a p o d koniec zimy ojciec stał na murawie ze spakowanymi walizkami. Jego brat J o n siedział za kierownicą volvo, najwyraźniej mając gdzieś ojca zawieźć. D o k ą d ? Na koniec świata? Babka A n n a w każdym razie płakała. N i e babcia Idun, k t ó r a nie była t y p e m płaczki, ani nie matka, która stała w ot­ wartych drzwiach wejściowych z nieznanym mi wyrazem twarzy. Rikard, który d o p i e r o co wstał, zszedł z piętra. D z i a d k a Bjórna nie było p o d ręką, a w każdym razie nie p a m i ę t a m , aby t a m był. Wszyscy stali osobno, rozrzuceni po całym ogródku, jakby ich coś rozbiło - fala zaskoczenia albo dezorientacji - widoczny rozłam wciąż postępował. Siedziałam na biodrze ojca, trzymając się go sama, ponieważ ręce miał zajęte. - D o k ą d jedziesz? Kiedy wrócisz ? C h c ę jechać z t o b ą ! N i e , żebym m i a ł a n a t o o c h o t ę ; nigdy nie p o d r ó ż o w a ł a m i najchętniej zostałabym w d o m u . Sprawiał j e d n a k wrażenie bardzo samotnego. Członkowie naszej rodziny nigdy nie p o d r ó ­ żowali w pojedynkę, tak się u nas nie robiło. 131

W o k ó ł matki panowała gęsta atmosfera, jakby chciała powie­ dzieć: „dajcie mi spokój". Wszyscy starali się na zmianę czymś m n i e zająć, abym pozostawiła ją samą. N i k t mi nie wyjaśnił, co się stało i dlaczego. N i e p r z y p o m i n a m sobie, żeby m a t k a i ojciec kiedykolwiek się kłócili. Czy może tego nie p a m i ę t a m ? C z y prowadzili sekretne życie, którego nigdy nie p o z n a ł a m ? Spali wprawdzie o s o b n o , ale było tak zawsze, o d k ą d p a m i ę t a ł a m . Ojciec spał w pokoju na werandzie n a d schodami, m a t k a zaś w p ó ł n o c n y m pokoju razem z jego siostrą Mariną. Tamtej n o c y obudził m n i e jakiś dźwięk albo sen; zakradłam się na górę i zobaczyłam, że m a t k a nie śpi w p o d w ó j n y m łóżku plecy w plecy z Mariną, jak to miała w zwyczaju. Zaspana p o ­ myślałam, że może j e d n a k położyła się tej n o c y u ojca. Wślizg­ nęłam się do łóżka Mariny z uczuciem przyjemnego podniecenia i zasnęłam, gdy tylko p o c z u ł a m jej gorące plecy przy m o i c h . N a ­ stępnego ranka o b u d z i ł a m się, gdy katastrofa już się dokonała. Po z n i k n i ę c i u ojca m a t k a nie chciała trzymać zdjęć, k t ó r e upamiętniały ich wspólne szczęśliwe chwile. Wyjęła je z albumu. Uratowałam je z kubła na pomyje i schowałam wśród zakazanych p r z e d m i o t ó w ukrywanych w kurzu p o d garderobą. M a t k a nigdy nie wyjawiła tajemnicy ich rozstania, nawet w o d r u c h u zemsty za jego wyjazd. N i e powiedziała ani słowa wyjaśnienia - usły­ szałam jedynie to, co rzekła do dziadka Bjórna: - N i e sztuka zabić człowieka, sztuką jest się z n i m zgadzać. Słowa te wyryły się w mojej pamięci niczym zagadka. Jeśli się bliżej zastanowić, to m o ż e i była j e d n a k c h m u r a . Ojciec i matka rywalizowali p e w n e g o razu w rąbaniu drewna. W o g r ó d k u p a n o w a ł niesamowity nastrój: słychać było r y t m ich coraz bardziej gorączkowych oddechów. M a t k a pozostawiła ojca daleko w tyle. Ojciec nie miał talentu do rąbania drewna, nie wiem, czy w ogóle m i a ł jakiś talent, w k a ż d y m razie nie było to rąbanie d r e w n a . Był słaby - twierdził dziadek Bjórn, 132

więc sądziłam, że może dzięki t e m u m ó g ł chodzić po wodzie, a w każdym razie po lodzie, jak n i k t inny w naszej r o d z i n i e ; p o n i e w a ż ważył tyle co nic. W i e d z i a ł a m jednak, że wcale nie był słaby. N i e p o w i e d z i a ł a m dziadkowi, że d a w n o t e m u z o ­ baczyłam ojca, jak uderzył matkę w k u c h n i . Jeden jedyny raz, a m a t k a o d d a ł a mu cios. Później, przy kolacji, udawali, że nic się nie stało. Dziadek miał więc w p e w n y m sensie rację; ojciec m ó g ł uderzyć dlatego, że był słaby.

-

N i e myśl o n i m - powiedział Rikard, kiedy poszliśmy n a d

jezioro się wykąpać. - Jak nie będziesz o n i m myślała, to może wróci. Od zniknięcia ojca jego rodzeństwo zachowywało się w sto­ sunku do m n i e jeszcze serdeczniej. O d b i e r a ł a m to jako kolejne kłamstwo. Plecy Rikarda były gorące od słońca, gdy p o ł o ż y ł a m się na n i m m o k r y m brzuchem, mówiąc: -

A czy ty nie mógłbyś ożenić się z m a m ą ?

Ojca nie było w d o m u od wielu tygodni i zrozumiałam, że już nie wróci. Rikard zamarł w bezruchu, p o t e m się roześmiał. -

Masz na myśli układ rodzinny ? Aby majątek nie przeszedł

w obce ręce? - zapytał, zrzucając m n i e na trawę. N i e wiedziałam, co oznaczał „układ r o d z i n n y " ani „majątek". Założyłam, że „majątek" stanowiłam ja, a ja za nic nie opuści­ łabym rodziny. -

Gdyby twoja m a t k a m n i e chciała, już d a w n o bym się z nią

ożenił. To znaczy, gdybym nie traktował jej jak starszej siostry. Dawid też powinien był tak robić. A nie tak zagmatwać. W ustach czułam smak nenufarów; zawinęłam się w ręcznik kąpielowy, czekając na dalszy ciąg. Oczekiwałam, że d o d a coś o... tym, że gdyby m o i rodzice nie zagmatwali sprawy, to m n i e nie byłoby na świecie. Ale zamilkł. 133

D l a Rikarda byłam lekka jak piórko. W c h o d z i ł kawałek do je­ ziora i rzucał m n ą do w o d y z taką łatwością, jakby zarzucał na powierzchnię jeziora sieć. Wiedział, że to lubiłam. Jak m ó g ł ją zostawić - myślałam, nurkując - jak mógł? Bo to właśnie zrobił, c h o ć n i k t nigdy nie powiedział tego wprost; pozostawiając o t w a r t e rany, aby się same zagoiły. Kon­ flikty rozwiązywali ci, których o n e dotyczyły, nie w t r ą c a n o się w życie innych - najczęściej tak to u nas wyglądało. Szłam na d n o , aby Rikard mógł m n i e ratować, tylko powinien się pospieszyć. Na co jeszcze czekał ? C h ł ó d jeziora promieniował od dna, podczas gdy ja zapadałam się coraz głębiej w t o ń . Tym razem nie przyszedł mi z p o m o c ą ; musiałam sama walczyć o wy­ dostanie się na powierzchnię z ustami p e ł n y m i szlamu i sinymi z z i m n a wargami. Przyglądał mi się, siedząc na t y m skrawku trawy, który był oświetlony słońcem. -

Kiedy zamierzasz nauczyć się pływać, Lo?

U m i a ł a m już pływać, ale bałam się to pokazać, p o n i e w a ż to Lukas m n i e nauczył. -

Kiedy właściwie zamierzasz dorosnąć, co ?

Z d a w a ł a m sobie sprawę, że był już po t e m u czas: n i e d ł u g o kończyłam dziewięć lat i w zasadzie zostałam bez ojca. Z n i k ą d nie m o g ł a m oczekiwać pomocy.

W naszym d o m u po raz pierwszy zapanowała cisza; słychać było jedynie brzęczenie m u c h . N i e u d a ł o mi się dowiedzieć niczego nowego - nawet kiedy schowałam się w dusznej garderobie przy pokoju braci ojca. A n i kiedy u k r y ł a m się p o d łóżkiem m a t k i i Mariny, gdzie natrafiłam tylko na kłaki z kurzu i ciszę. Posiłki stały się torturą z p o w o d u milczenia. „Poproszę sól, podaj masło". M a t k a nawet tego nie mówiła. Była najcichsza ze wszystkich. P o b a w się na d w o r z e - dostrzegałam polecenie w jej oczach, gdy tylko znalazłam się w jej polu widzenia. 134

P r ó b o w a ł a m złamać ich o p ó r pytaniami, lecz bezskutecznie. D z i a d e k Bjorn - p o m y ś l a ł a m . Najszybciej się niecierpliwił; m o ż e się wygada. Z a c z ę ł a m ostrożnie go urabiać; z p o c z ą t k u lekceważył moją g a d a n i n ę , p o t e m się obruszył. Na k o ń c u się p o d d a ł . Przyszedł do mojego pokoju pewnego późnego wieczoru i wręczył mi fotografię wysokiej niczym wieżowiec platformy wiertniczej, wznoszącej się p o ś r o d k u niebieskoczarnego morza, z dala od lądu. To właśnie t a m miał przebywać mój ojciec: na stalowym olbrzymie wydobywającym ropę z d n a morza, daleko na Morzu Północnym. -

I przestań już o t y m jęczeć - zażądał dziadek w zamian,

jakby c h o d z i ł o mi nie o p o w r ó t taty, ale małego kotka, którego nigdy nie miałam otrzymać. Płacz utulił mnie tej nocy do snu. Nie dlatego, że ojciec tam był, rozumiałam przecież, że to nie było możliwe: miewał takie zawroty głowy, że nie mógł nawet wspiąć się na strych, chociaż matka albo dziadek przytrzymywali mu drabinę. Płakałam z żalu nad tym, że mnie okłamali. J e d n o kłamstwo zmienia w fałsz wszystko.

Zdjęcie z platformą, na której w e d ł u g dziadka przebywał ojciec, zawiesiłam n a d łóżkiem jako przypomnienie, m i m o pewności, że wcale go tam nie ma. U m i a ł wprawdzie chodzić po wodzie, ale jedynie, kiedy p o k r y w a ł ją lód. Z p o w o d u jego z a w r o t ó w głowy nie p o t r a f i ł a m sobie wyobrazić, aby w y d o b y w a ł r o p ę z d n a morskiego w ciemności, w szalejącym sztormie i z alba­ trosami zawodzącymi nad głową. Samotny wśród mężczyzn twierdził dziadek. Jedynie mężczyźni tam pracowali, prawdziwi mężczyźni. Pomyślałam, że m o g ł o to m i e ć coś w s p ó l n e g o z tą, k t ó r a zniknęła p o d lodem, c h o ć zdarzyło się to tak d a w n o . Zdjęcie przyczepione do ściany szpilką służyło jako przypomnienie, że dorosłym nie należy ufać. Stalowy p o t w ó r poruszał się we śnie 135

niczym pająk olbrzym przez odległe morze w silnym sztormie. W o d r ó ż n i e n i u o d e m n i e Lukasowi z a i m p o n o w a ł a historia z platformą wiertniczą Alexander Kielland. N i e o b c h o d z i ł o go, że to kłamstwo. Kłamstwo dawało w każdym razie jakąś o d p o ­ wiedź, a on nawet tego nie dostał jako wyjaśnienie, co stało się z jego matką.

Po odejściu taty zaczęłam inaczej postrzegać dorosłych. Widziałam ich jako strażników mrocznych tajemnic. W moich oczach dorośli przemienili się w cienie przenoszące poprzez wiejską społeczność sekrety i kłamstwa wraz z siatkami z jedzeniem, migrenami od stresu, b r z y d k i m i fryzurami i łokciami tenisisty, c h o ć nawet nie było u nas kortu. Bólu łokci nabawili się w fabryce. Fryzur u Greka. Nosili je pomiędzy pracą a sklepem, d o m e m i pływalnią albo jeziorem. Targali plastikowe siatki i tajemnice, własne zmę­ czenie, nadzieje, swój pozorny o p t y m i z m i prywatne załamania, a to wszystko odziane we frotte, gabardynę, dżins, manczester. Wydziergane w prążki. Nosili zapasowe kanistry, strzelby, ar­ matki śnieżne, łańcuchy rowerowe, puste baki, w których skoń­ czyło się paliwo, plotki, wakacyjne plany. Z których wiele nie wyszło. Dorośli nosili wszystko oprócz swoich dzieci, kierując się zasadą, aby „nie rozpuścić milusińskich", p o d którą wszyscy się podpisywali. Wszyscy, oprócz tych, którzy nosili mnie. Na d ł u g o po tym, jak nauczyłam się chodzić, wymieniali się t y m obowiązkiem, konkurując o to ze sobą. Byłam już duża, kiedy przypadkowo odkryłam, że potrafię samodzielnie stawiać kroki. Woleliby, bym nigdy się w tym nie zorientowała i żebym nigdy nie wyczuła zapachu tajemnic. N i e w y p o w i e d z i a n a zasada dotycząca innych dzieci mówiła 0 nierozpuszczaniu i nieośmieszaniu ich. Nasza rodzina j e d n a k 1 tak odstawała od reszty społeczności, więc mogła postępować, jak jej się żywnie p o d o b a ł o .

Oszustwo

To dziadek Bjórn udzielił ojcu pozwolenia na wyjście. Zapewnił, że lód jest bezpieczny. Idealny na p a ł o w a n i e miętusa*. D z i e ń był zwyczajny, zaczynała się zima. Zaledwie ośmioletnia siostra matki poszła z ojcem, który miał w t e d y trzynaście lat. N i e był w stanie jej uratować. W o d a zerwała czerwoną kurtkę z dziew­ czynki równie szybko i cicho, jak róża gubi płatki. C z e r w o n y materiał unosił się w przeręblu jeszcze długo po tym, jak wessało ją p o d lód i zaginęła w głębinach jeziora. Przerębel, w którym zatonęła, nieustannie powracał w ojcow­ skich snach. Cisza. Śniła mu się cisza. Najbardziej przerażało go to, że katastrofa była tak bezgłośna, szybka i spokojna oraz że już było za p ó ź n o , aby cokolwiek zrobić. Za p ó ź n o , aby wydobyć z siebie krzyk albo ruszyć z p o m o c ą dziewczynce. Pozostał sa­ m o t n y na środku jeziora. N a s t a ł a niekończąca się zima. Wiedzieli, że znajdowała się p o d l o d e m ; że jej ciało unosiło się n a d d n e m albo przymarzło

* Metoda połowu miętusa, kiedyś popularna w Szwecji. Poluje się, chodząc po cienkim przybrzeżnym lodzie. Wypatrzoną ofiarę ogłusza się drewnianą pałką, uderzając nią w lód znajdujący się nad rybą. Następnie szybko wycina się w lodzie otwór, przez który wyciąga się ogłuszonego miętusa.

137

gdzieś na stałe podczas zimnych nocy. O d n a l e z i o n o ją dopiero, gdy pękły lody, co nastąpiło wyjątkowo p ó ź n o tej wiosny. Za­ konserwowana przez mróz, naga, jak ją Pan Bóg stworzył. Iden­ tyfikacja ciała - zwykła formalność - była koszmarem. Dziadek Björn i babcia Idun pojechali zamiast rodziców matki. Ojciec im towarzyszył, ponieważ dziadek uważał, że powinien. W kostnicy trzymał się z b o k u niemile dotknięty, że p o k a z y w a n o ją nago w zimnym świetle pomieszczenia. Z n o w u ją zobaczył... po tak wielu miesiącach. Wyglądała na m a r t w ą - odpowiedział ojciec, gdy delikatnie go o to zapytałam. A m o ż e żywą. Był przekonany, że dostrzegł ruch jasnych rzęs. M o g ł o to być s p o w o d o w a n e roz­ topieniem lodu w ciele. W i n a ojca była oczywista. Bałam się p ł o n i - wielkich, o t w a r t y c h przerębli, w których wiatr nie pozwalał zamarznąć wodzie. Były to niewidoczne dla oka, najbardziej p o d s t ę p n e pułapki lodu. Leje krasowe, dziury gazowe, oparzeliska. Ciepłe prądy osłabiały powierzchnię lodu do tego stopnia, że nie mógł już nawet unieść małego rysia, który szedł po n i m na polowanie. Na przełomie zimy i wiosny słońce stało tak wysoko, że m o g ł o p r z e n i k a ć przez lód, podtapiając go od spodu. L ó d stanowił niebezpieczny świat, który należało dobrze znać. G d y ojciec był mały, u c z o n o go, jak czytać lód: jego nośność, oznaki ryzyka, ale i tak nikt nie dawał gwarancji, że wytrzyma. L ó d jednorazowy pozwalał na przejście po n i m tylko jednej osoby - p o d następną się załamywał. Tak właśnie u t o n ę ł a najmłodsza siostra matki. Obróciwszy się, ojciec zobaczył, co się stało, ale nie był w stanie nic zrobić. Lód, który d o p i e r o co go uniósł, jej nie utrzymał, m i m o że ważyła o wiele mniej.

P o d ą ż a ł a m tuż za plecami ojca. Jeziorna mgła unosiła się n a d skutą lodem powierzchnią wody. Wybraliśmy się na p o l o w a n i e : ojciec i córka, kierując się wprost na słońce. Od czasu do czasu zatrzymywałam się za n i m i po wycelowaniu o d d a w a ł a m strzał. 138

Z n a j d o w a l i ś m y się p o ś r o d k u jeziora, kiedy usłyszałam h u k . P r z e r a ż o n a ujrzałam powstające p o m i ę d z y naszymi n o g a m i pęknięcie, byłam pewna, że lód zaraz się rozewrze, rozdzieli nas i wessie. J e d n a k j e d n o spojrzenie na twarz ojca u p e w n i ł o mnie, że lód nas utrzyma. Wystrzał, który usłyszeliśmy, oznaczał je­ dynie, że dzień był wyjątkowo mroźny, a niespotykanie gruba tafla pękała od różnic t e m p e r a t u r . Dźwięk, który t e m u towa­ rzyszył, był inny - należało się tego nauczyć. Najwyraźniej siostra matki jeszcze przed utonięciem różniła się od innych dzieci - możliwe, że tylko tym, że była najmłodsza. - M a l u t k a jak ty, Lo, a j e d n a k załamał się p o d nią lód, po k t ó r y m d o p i e r o co przeszedłem. G d y b y szła pierwsza, u r a t o ­ wałaby się, a ja bym utonął - powiedział ojciec, kiedy stanęliśmy nad największą głębią. J e d n o r a z o w y lód, lód z koszmarów. Ojciec stal się przyczyną śmierci dziewczynki, starając się ją c h r o n i ć : przeszedł pierwszy po lodzie, osłabiając go tak, że ten pękł z chwilą, gdy następna osoba postawiła na n i m stopę. L ó d s ł o n o w o d n y i słodkowodny, lód niebieski, szkło lodowe, lód zwałowy, kra lodowa, lód diabazowy. L ó d przypominający wyglądem z a m a r z n i ę t y d w u t l e n e k węgla. Idąc, d r z e m i ę p o d w p ł y w e m usypiającego głosu ojca, snującego opowieść o p o ­ szczególnych warstwach w o d y : jej górnych partiach najchłod­ niejszych zimą, a najcieplejszych latem. Ojciec wiedział o lodzie tyle, ile m a t k a o sztuce posługiwania się siekierą. Po wypadku nie przestraszył się l o d u - zaczął n a t o m i a s t bać się głębi, wy­ sokości, z a w r o t ó w głowy. Kiedy tylko lód skuwał taflę wody, ojciec w c h o d z i ł n a ń i zarzucał kotwicę na szczupaka, choć prak­ tycznie nie było tu ryb. N i g d y nie prosił, abym z n i m poszła, ale i nie powstrzymywał mnie, gdy sznurowałam zimowe b u t y i ruszałam za n i m . C h c i a ł a m mu towarzyszyć głównie z p o w o d u historii, które mi opowiadał. Na przykład tę o uwiązanych do siebie p a r a m i 139

psach, k t ó r e p u s z c z a n o w trakcie p o l o w a n i a na niedźwiedzia p o l a r n e g o : okrążały o n e ofiarę, która broniąc się, instynktownie stawała na tylnych łapach. W y p r o s t o w a n y n i e d ź w i e d ź stawał się łatwym celem dla myśliwych. Słuchając ojca, m i a ł a m p r z e d oczami dziadka: wyprostowany przypominał zwierzę, po którym dostał imię. D z i a d e k i ojciec nie darzyli się sympatią - dało się to wyczuć, byli jak niedźwiedź i pies. -

Czy rzeczywiście narodziliście się z lodu? - międliłam na

okrągło pytanie. Tak to z r o z u m i a ł a m , gdy babcia I d u n powiedziała, że o n a i druga babcia co zimę rodziły dzieci. W y o b r a ż a ł a m sobie, jak wyciągały je z przerębla. Ale tacie nagle odeszła chęć do rozmowy: - Jak wrócimy do d o m u , powiedz matce, żeby wytłumaczyła ci, skąd się biorą dzieci. O p o w i e ci ze szczegółami. Opowiedziała. Przede wszystkim o szałasie do pieczenia chleba p o ł o ż o n y m o b o k ich d o m u na północy. W szałasie znajdowała się gorąca ściana, przy której zbito z desek pryczę. Mieszkańcy udawali się t a m w poszukiwaniu intymności. To właśnie t a m zo­ stali poczęci. W cieple, które d o c h o d z i ł o z często rozpalanego pieca, wśród swojskiej w o n i brzozowego drewna i mąki kukury­ dzianej. Jeśli zabrało się z d o m u maselniczkę, m o ż n a się było p o ­ silić pozostawionymi tam resztkami chleba - gdy po wszystkim zaczynał człowiekowi doskwierać głód. A doskwierał. A ja? G d z i e ja p o w s t a ł a m ? C z y też p r z y gorącej ścianie? M a m a siedząc na pieńku do rąbania drewna z siekierą i ostrzałką w ręku zaprzeczyła - szałas do pieczenia chleba należał do innych czasów, innych stron. O p o w i e ś ć o d n i u , w k t ó r y m przyszłam na świat, słyszałam wielokrotnie, ale nigdy o tym, kiedy mnie poczęto. C z e m u akurat oni? Najmniej do siebie d o b r a n i . Ojciec był całkowicie zwy­ czajnym ojcem, lecz matka... 140

N i e przy ścianie, Lo. Powstałaś p o d spadzistym d a c h e m .

Pod spadzistym dachem? To wszystko, co miała mi do powie­ dzenia? N i c mi nie wyjaśniła. W naszym d o m u nie było przecież skosów.

N i e k t ó r e w s p o m n i e n i a cechuje ostrość, p r z y której wszystko inne wydaje się mgliste. Wydarzyło się to pewnego późnego wie­ czoru, wiele miesięcy po ucieczce ojca. Z n a d jeziora d o c h o d z i ł o głuche buczenie n i e w i d o c z n e g o bąka - p o d o b n e dźwiękowi, jaki towarzyszył d m u c h a n i u w p u s t ą butelkę. N i e u c h w y t n y i ta­ jemniczy p t a k ; widziałam go jeden jedyny raz, jak sunął ociężale p o n a d srebrzystą taflą wody, p o c h y l o n y do p r z o d u niczym dra­ pieżca. W ł ą c z y ł a m telewizję, aby zagłuszyć ten niesamowity dźwięk przypominający jęki duchów. Leżałam, nudząc się, w pokoju Rikarda na worku sacco. W i a d o m o ś c i . Bla, bla, bla. Na ekran tele­ wizora patrzyłam dla rozrywki do góry n o g a m i . Reporter stał p o d wiatr, w okolicy szalał sztorm o sile orkanu, soczewka k a m e r y była cała u p s t r z o n a k r o p l a m i deszczu, więc ledwo co było widać, ale ujrzałam... w tle... Patrzyłam, nie mogąc oderwać wzroku, leżąc głową w dół, aż cała krew spłynęła mi do głowy. Padły złowróżbne słowa: „ Alexander Kielland", unosząc się p o n a d wszystkim, n a d katastrofą. Z b u n t o w a n e m o r z e , ol­ brzymie fale sztormowe; nogi platformy pękły, platforma prze­ kręciła się i wywróciła. A p o t e m zatonęła.

Wydarzenia nastąpiły niezwykle szybko. Większość załogi runęła do w o d y uwięziona wewnątrz platformy, pozostali pracownicy sami wskoczyli do lodowato zimnego morza. Dlaczego ? Dlatego, że wszyscy i n n i tak uczynili ? Ponieważ ropa mogła się zapalić ? Ale czy w wodzie również nie było p e ł n o ropy? C z y nie z a t o n ą w gęstej, klejącej się, czarnej brei n i c z y m b e z b r o n n e m o r s k i e 141

ptaki ? Człowiek bez morskiego ubrania r a t u n k o w e g o wytrzy­ mywał w z i m n i e zaledwie kilka m i n u t - p o w i e d z i a ł sprawo­ zdawca, ale jakie to m i a ł o znaczenie, gdy zapaliło się m o r z e ? Płonące m o r z e . P o d c z o ł g a ł a m się bliżej ekranu, próbując wy­ obrazić sobie morze w p ł o m i e n i a c h . Nie znano jeszcze dokładnej liczby ofiar. Bliscy zostaną powia­ d o m i e n i , z a n i m m e d i a upublicznią listę zmarłych. Pospiesznie rzuciłam się, aby wyłączyć telewizor jeszcze w trakcie raportu, nasłuchując dźwięków dochodzących z parteru, ale telewizor był t a m wyłączony. Tylko ja wiedziałam, co się wydarzyło. Straszne nieszczęście! Katastrofa platformy wiertniczej. Potwornie długie sformułowanie. Nagle p o c z u ł a m p e w n o ś ć , że ojciec t a m był. Zawsze m i a ł p e c h a . P o b i e g ł a m d o k u c h n i , gdzie b a b k a I d u n z matką czyściły nad zlewozmywakiem śledzie z łusek. Wtuliłam twarz w pachnący rybą fartuszek babci, odmawiając odpowiedzi, co się stało. Przez kolejne d n i u n o s i ł a m się w nierzeczywistej mgle, w mojej głowie dzień i n o c złowrogo buczał bąk. Wszyscy mil­ czeli. Jakby nieszczęście nie m i a ł o miejsca. C z y nikt o n i m nie słyszał, czy też taili przede m n ą katastrofę ? Skąd by umieli tak dobrze grać ? Należało jeść, spać, pracować - funkcjonować nor­ malnie. Śmiać się jak co dzień. -

Powiedzieliby ci, gdyby był jednym z tych, którzy utonęli -

zapewniał Lukas. Jeśli był j e d n y m z tych nielicznych, którzy przeżyli, p o w i n n i także m n i e o t y m p o w i a d o m i ć . Cisza oznaczała najgorsze.

Nastąpiły niepokojąco zwyczajne d n i zmierzające ku katastrofie. K u c h n i a była skąpana w z i m n y m słonecznym świetle. M a m a rąbała d r e w n o , a Rikard i Katja układali je w stosy. Erik i Marina myli samochody. H e l e n a leżała z c h ł o p a k i e m na kanapie p r z e d telewizorem, a J o n kłócił się przez telefon z dziewczyną; chłopcy 142

i dziewczyny przychodzili i odchodzili; rzadko kiedy m i e w a n o dłuższe związki w tym d o m u . Babka I d u n wkładała b r u d n e na­ czynia do zlewu n a p e ł n i o n e g o wodą, dziadek Björn zaszył się w a r b o r e t u m , b a b k a A n n a ścierała kurze, delikatnie muskając rękoma przedmioty. W i e c z o r a m i wślizgiwałam się do łóżka p o ­ między m a t k ę i M a r i n ę , jak wtedy, gdy byłam mała. Leżałam z szeroko o t w a r t y m i oczami, podczas gdy one spały spokojnie i głęboko jak zwykle. -

Dziecko, pętasz się d o o k o ł a jak suka, gdy ma się oszczenić.

Co się stało? - w y m a m r o t a ł a m a t k a w ciemności. C h c i a ł a m powiedzieć jej o ojcu, ale zaniemówiłam. -

Pomyśl o czymś miłym. O urodzinach. O tym, co chcia­

łabyś dostać. Czy chcesz, żeby przyszedł Dawid? O b r ó c i ł a m głowę do poduszki. -

Przestań! Przecież wiem, że nie żyje!

M a t k a gwałtownie usiadła na łóżku. -

O p a n u j się. To nie jest śmieszne.

W c i s n ę ł a m t w a r z jeszcze głębiej w p i a n k o w ą , z m i ę t ą p o ­ duszkę. -

Zapytaj dziadka Björna! - pisnęłam.

Schwyciła m n i e m o c n o za rękę i pociągnęła przez zimny nocą korytarz, w dół po nieoświetlonych schodach, do pokoju dziadka Björna i babki I d u n . Wyciągnęła stamtąd zaspanego dziadka na przesłuchanie w k u c h n i . -

C z y straciłeś rozum? Powiedziałeś dziecku, że jej ojciec

zginął? Czy nie masz serca, wstydu nie masz, oszalałeś?! - wy­ syczała. Dziadek sprawiał wrażenie niepewnego, czy nadal nie śni; stał przyciśnięty do zlewu siłą m a m i n e g o głosu. W y m k n ę ł a m się na górę, aby przynieść fotografię platformy wiertniczej, tej, która nie stała już w m o r z u , ale spoczywała w jego głębinach niczym z d m u c h n i ę t y d o m e k z kart, razem ze 123 m a r t w y m i mężczy­ znami. Lukas przekazał mi ostateczną liczbę ofiar, kiedy dowie143

dział się o niej z telewizji; większość zginęła, a z ojcem było jak z Lukasem - mieli pecha. N i m weszłam do kuchni, usłyszałam głos dziadka: -

...co do cholery miałem jej powiedzieć, hm? Szczeniak tylko

się pytał i pytał. M i a ł e m jej mówić, że ojciec mieszka blisko, ale nigdy jej nie odwiedza przez... Przez nas - wydawało mi się, że powiedział, ale akurat m n i e zauważył i p o ł k n ą ł końcówkę wypowiedzi.

S p o c o n y po n o c y p a c h n i e s ł o n o i cierpko. Leży na plecach z rękami p o d głową. O t w o r z y ł oczy tuż przy mojej twarzy. Przed chwilą zasnął, ale na tyle płytko, że usłyszał jeszcze moje pytanie. Zobaczyłam granatowe oczy z wianuszkiem rdzy wokół źrenic. -

Czy kochasz m a m ę ?

Przyjrzał mi się, jakby moje słowa docierały do niego nie­ zwykle powoli. -

N i g d y nie k o c h a ł e m nikogo innego.

N i e była to o d p o w i e d ź na moje p y t a n i e . N i e wyjawił, czy nadal ją kocha albo czy kiedykolwiek był w niej zakochany. Kilka t y g o d n i później spakował walizki i wyjechał, a m n i e d o p a d ł o uczucie, że nie p o w i n n a m była pytać.

-

Czy kochasz tatę? M a t k a wkładała do pralki białe prześcieradła i bieliznę. O d ­

p o w i e d ź była równie oczywista, jakbym zapytała, czy n o c jest ciemna, a stosy p r a n i a kiedyś zmaleją. N i g d y j e d n a k nie oka­ zywała swojego uczucia; p r ó b o w a ł a m sobie p r z y p o m n i e ć , czy kiedykolwiek go obejmowała albo on ją. Bezskutecznie.

*

144

Przyszłam na świat w najlepszym ze światów, ale już w nim nie mieszkałam. G d y dorastałam, obraz wydawał się kompletny: obej­ mował wszystkich i nikt nie miał z niego zniknąć. Problemy po­ jawiały się jedynie w rozmowach dorosłych, które podejmowali, sądząc, że drzemię na kanapie przed telewizorem. Kryzys ropy, wojna o Falklandy, zamachy na ambasady, niedostateczny poziom bezpieczeństwa w fabryce, ryzyko deszczowych wakacji. Ojciec był pierwszy. Kiedy zniknął, równowaga w d o m u zo­ stała zachwiana. P o t e m jednak na n o w o zapanował spokój i są­ dziliśmy, że nic nowego się już nie wydarzy. Bracia i siostry ro­ dziców zawsze byli m o i m i dużymi, niezdarnymi towarzyszami zabaw. Byli przerysowani, hałaśliwi, surowi, zabawowi i prze­ śmiewczy. Potrafili m n i e raczej rozbawić, niż wychować. Mieli pokłady cierpliwości, których brakło m a m i e ; ciężar zajmowania się m n ą rozkładali p o m i ę d z y siebie. Brałam za pewnik, że zawsze b ę d ą ze m n ą , czułam się zraniona, nie mogąc im towarzyszyć lub jeśli zatrzaśnięto przede m n ą drzwi. Wyjście beze m n i e któregoś z nich do pracy odbierałam jako osobistą zniewagę. Należąc do wszystkich, nie należy się do nikogo. D o p i e r o kiedy rodzina się rozproszyła, zaczęłam należeć do matki. N a s t ą p i ł a reakcja ł a ń c u c h o w a ; przyciągały: praca, miłość, tęsknota za d o m e m na p ó ł n o c y i p r z e t w ó r n i a ryb na Islandii. Ciągnęła ich obietnica szybkiego zarobku. Pracując na taśmie, zarabiało się krocie, jeśli tylko człowiek był w stanie wytrzymać m r ó z i zapach, nie p o t r z e b o w a ł snu i przez p e w i e n czas żył oszczędnie. D o m ciągle pustoszał. P r z e t w ó r n i a ryb, t ę s k n o t a za d o m e m , a na k o n i e c śmierć. D z i a d e k A r o n zmarł, bo nawdychał się żrącej substancji w fabryce i wypaliły mu się płuca. Zszedł ze swojej zmiany w fabryce celulozy w piątkowe p o p o ­ ł u d n i e o godzinę wcześniej, a w poniedziałek już nie żył. Wysokie s z n u r o w a n e b u t y d z i a d k a leżały w p r z e d s i o n k u przez całą zimę, czekając na jego szerokie stopy. Przepychano je

145

w tę i z p o w r o t e m p o ś r ó d innych butów. K t o miałby je usunąć ? Było nas wiele, ale nikt nie chciał tego zrobić. U s u w a ł a m p o ­ t ł u c z o n e skorupy, które babcia A n n a nieustannie p r o d u k o w a ł a w kuchni, gdy p r z e d m i o t y w niewytłumaczalny sposób wyśliz­ giwały się jej z rąk. Filiżanka do kawy dziadka Arona, kieliszek do wódki, miseczka śniadaniowa. Zakopywałam je na skraju pola za d o m e m . Za każdym razem, gdy o r a n o pole, wydostawały się na powierzchnię ku pamięci dziadka.

Babka A n n a zmarła pośród krzaków porzeczek. Zebrała p o ł o w ę plastikowej miski o w o c ó w , gdy serce u d e r z y ł o p o d w ó j n i e w o wiele za p ó ź n y m ostrzeżeniu i zatrzymało się. Od dłuższego czasu babka nie była sobą, a po śmierci dziadka przejadała się ze zmartwienia, aż ślubna obrączka zniknęła w białym sadle. Pod koniec stała się tak ociężała, że nie była już w stanie wejść p o s c h o d a c h n a p i ę t r o . N i k t nie rozumiał, czemu, mając tak słabe serce, wybrała sobie najgorętszy dzień lata na zrywanie porzeczek. Najmniej rozumiał z tego wszystkiego lekarz babki. M o ż n a było nie dopuścić do śmierci - powiedział. Ale przecież to niemożliwe. Porzeczki bryznęły w powietrze jak krew, spadając na ciemny nawóz, k t ó r y m tego p o r a n k a babka obłożyła krzewy. Babcina biała s t a r o m o d n a sukienka pokryła się p l a m a m i od porzeczek, krwi i ziemi. Życzyła sobie, by p o c h o w a n o ją w d o m u . Powiedziała o tym babce I d u n . D o m znajdował się j e d n a k gdzie indziej. Przewie­ zienie jej na p ó ł n o c Szwecji kosztowało majątek, o wiele więcej, niż gdyby żyła. Poszły na to ostatnie oszczędności dziadka Bjórna i babki I d u n .

146

-

N i e d a w n o byłam m ł o d a , prawda? - twarz matki w sypial-

nianym lustrze zmieniła się. Wciąż należała do niej, ale jakby naciągnięto na nią jej starszą wersję. C h c i a ł a m , aby zdjęła z siebie tę bladą, p o z b a w i o n ą życia maskę, która nie była jej. Babka Idun gładziła ją po włosach, ale nie zaprzeczała - matka rzeczywiście wyglądała staro, postarzała się w ciągu jednej nocy; nie wierzyłam, by m o g ł o się to zdarzyć naprawdę. G d y babka nie odpowiadała, matka obróciła się do mnie, jakbym to ja miała jej wytłumaczyć, co się stało, skąd wzięła się obca twarz w lustrze. W krótkim czasie straciła oboje rodziców. Jak d ł u g o żyje c h o ć jeden rodzic, człowiek przebywa w prze­ d ł u ż o n y m dzieciństwie - powiedziała babka I d u n . D o p i e r o gdy przestaje się być dla kogoś dzieckiem, spływa na człowieka świa­ d o m o ś ć , że właśnie tego będzie mu najbardziej brakowało.

N a s t ę p n a z a c h o r o w a ł a Babka I d u n , n i e m a l n i e z a u w a ż e n i e . Umierała powoli, w o d r ó ż n i e n i u od rodziców matki, dzień po d n i u bez z e w n ę t r z n y c h o z n a k postępującej choroby. N i e w i ­ doczne dla oka usychanie, jakby umierała od środka, z c h o r o b ą atakującą jeden organ po drugim. Na koniec nic z niej nie p o z o ­ stało, rak pożarł wnętrze, choć z zewnątrz wyglądała tak samo. Lekarz wyliczył czas, jaki jej pozostał, i m i a ł o się to sprawdzić z dokładnością do kilku d n i . Rikard jako ostatni z rodzeństwa przeniósł się do pracy w hotelu w Sztokholmie, którą załatwiła mu Marina... było to gorsze od ucieczki ojca. Zostaliśmy tylko w trójkę, dziadek Björn, matka i ja. Po wiosce zaczęły krążyć plotki, ale matka zabroniła mi ich słuchać. Mówiły o matce i dziadku, o toczącej się pomiędzy n i m i wojnie domowej, której p o w o d y znali jedynie oni. Miłość, nie-

147

nawiść - j e d n o albo drugie lub o b a jednocześnie; jak kiedy od­ kręca się w o d ę w starych k r a n a c h i w o d a wylatuje z n i c h na p r z e m i a n : to l o d o w a t o zimna, to z n ó w wrzątek. -

Powinienem się wyprowadzić dla d o b r a Lo - usłyszałam

glos dziadka z d r e w u t n i . - Jeśli ty się wyprowadzisz, to ja też. -

Ale to niczego nie rozwiąże, Karenino.

-

N i e nazywaj m n i e K a r e n i n ą !

Nie zdążyłam więcej usłyszeć przez ścianę, w której brakowało desek, gdyż m a t k a wyszła. W k r ó t c e p o t e m z a r b o r e t u m d o ­ biegł hałas. M a t k a silna niczym maciora i równie wściekła, d o ­ stawszy białej gorączki, zaciekle rąbała czarną topolę dziadka. Pocięła ją na d r o b n e kawałeczki, k t ó r y m i napaliła w k o m i n k u tego samego wieczora, wkładając do niego szczapę po szczapie. Kilka d n i p ó ź n i e j kupiła, p o m i m o p r o t e s t ó w d z i a d k a , elek­ tryczne kaloryfery do wszystkich p o k o i . N i e c h wie, że marzła po raz ostatni. -

D o m jest nadal moją własnością, jeszcze nie u m a r ł e m -

u p o m n i a ł ją dziadek. M a t k a obróciła się w zimnym świetle przełomu zimy i wiosny, i popatrzyła na niego przeciągle. Niektórzy będą żyć zawsze. On był j e d n ą z tych osób. -

U m a r ł e m ? - powtórzyła, nie rozumiejąc, jakby nigdy do

tej p o r y nie pomyślała, że również on... -

N i e , jeszcze n i e - o d p o w i e d z i a ł d z i a d e k , a k c e n t u j ą c

„jeszcze" - nadal tu rządzę. N i g d y tak nie było, ale oczywiście: d o m wciąż należał do niego. A kiedy odejdę, odziedziczy go Lo - stwierdził, nagle podejmując decyzję. -

K a t a r i n o , nie możecie dzielić d o m u na dziewięć części

p o m i ę d z y r o d z e ń s t w o . D o s t a n i e c i e w t e d y tylko p o j e d n y m okiennym skoblu. Kiedyś liczne łóżka ledwo mieściły się w d o m u , poustawiane 148

to tu, to t a m ; teraz p r o b l e m e m stało się zapełnienie pokoi, aby nie rozchodziło się po nich echo. A dziadek mówi, że on także ruszy swoją drogą i że p o w i n n a m zostać przy mamie, żeby nie czuła się o s a m o t n i o n a . - Twój dziadek - wycedziła z i m n o m a t k a - gada, co mu ślina na język przyniesie, nie zauważyłaś? Twierdzi, że u m r z e sobie - wypluła pospiesznie z siebie słowo „umrze". D z i a d e k Bjórn przecież nawet nie c h o r o w a ł , ale wszyscy i n n i odeszli, więc czemu miałybyśmy sądzić, że on pozostanie ? Tęskniąc za całą naszą r o d z i n ą , najbardziej b r a k o w a ł o mi matki - takiej, jaką była, zanim odeszli inni. Zostaliśmy teraz: ona, dziadek i ja. N i e d ł u g o kończyłam piętnaście lat, a im za­ brakło sił, aby m n i e pilnować.

Dojrzewanie

Rozstać się bez pożegnania. Spotykać się bez zapewnień o czu­ łości. Zespolić się w j e d n o , szybko i bezgłośnie. Pomiędzy m n ą a L u k a s e m d o k o n y w a ł y się z m i a n y r ó w n i e n i e z a u w a ż a l n i e , jak kiedy w o d a p o w o l i nagrzewa się od słońca w cynkowanej wannie. Jedynym, co mi urosło tego roku, kiedy kończyłam piętnastkę, były nogi - zrobiły się długie jak u gazeli. N i e odczuwałam prze­ miany w nastolatkę jako wewnętrznej rewolucji, a raczej jako ciągły ból rośnięcia. Moje ciało interesowało m n i e o tyle, o ile służyło przemieszczaniu się świadomości z jednego fizycznego miejsca w drugie. R ó w n i e d o b r z e m o g ł o b y należeć do kogoś innego - okazywałam mu tak niewielkie zainteresowanie, niemal równe nieuwadze, z jaką traktowałam ciało Lukasa. Praca w fa­ bryce zmieniła go: stał się bardziej żylasty, umięśniony, powol­ niejszy. Pozostało w n i m j e d n a k także coś z c h ł o p c a : jakaś cielęcość, którą zachował z p o w o d ó w sentymentalnych albo po to, żeby zaczekać na mnie, pozwolić mi się dogonić.

Miłość pozbawia ukochaną osobę, z której jesteś rad, wszelkich wad. Kawałek 150

szkiełka przemienia

w

migotliwy

klejnot.

Pokazałam mu słońce. Lukas: oleiście czarne oczy, i reszta, która składała się na jego osobę, ale... miłość? Sprawa była bar­ dziej skomplikowana. Nasze zapachy uległy zmianie: wyostrzyły się, stały się bardziej przenikliwe, a jednocześnie zaczęły się coraz bardziej od siebie różnić, nie wróżąc n a m nic dobrego. Zdefiniuj miłość. Podaj definicję lata. Niemożliwe jest zdefiniowanie lata, w k t ó r y m nagle kończy się dzieciństwo. D o m wariatów nagle n a p e ł n i ł się w o d ą , ale myśmy nie zauważali, co się w o k ó ł nas działo. Że mijały godziny i że zmieniały się p o r y roku. N i e spo­ strzegliśmy, że jezioro pokrył świeży lód, kra czy śryż. Że wszyscy kolejno uciekali z naszego życia, aż m a t k a zrobiła ognisko, by spalić zbyteczne kuchenne krzesła. Było to do niej n i e p o d o b n e zwykle rąbała na opał wszystko, co nadawało się do spalenia, ale tym razem jakby straciła werwę.

Dzieciństwo m i n ę ł o i odeszło w cień, nie pozostawiając po sobie nic poza wyblakłymi od słońca ukłuciami żalu. Osiągnęłam wiek, w k t ó r y m sięga się po lekturę Bonjour Tristesse. C z y t a ł a m co p o ­ p a d n i e z maminej półki z książkami. M a t k a najwyraźniej straciła wiarę w książki w młodości, ponieważ zawartość p ó ł k i p o c h o ­ dziła z t a m t y c h czasów. Z braku wyjawiających sekrety pamięt­ ników, które mogłabym w tajemnicy studiować, powieści stały się m o i m jedynym sposobem na zajrzenie w ten okres jej życia. Liczyłam na przebłysk tego samego widoku, na który wtedy pa­ trzyła. Kiedy otwierałam książki, pozwalałam im przenieść się w i n n ą rzeczywistość, w której p a c h n i a ł o p i n i a m i , amerykań­ skimi przedmieściami, p u s t y m i francuskimi kafejkami. Lukas był zazdrosny. Książki sprawiały, że stawałam się nieosiągalna, nawet jeśli leżałam przy n i m w łóżku. N i e rozumiał, d o k ą d od­ chodziłam, i nade wszystko - po co. Powieści ? Przecież praw­ dziwy świat był w porządku, ten, w k t ó r y m był on, w k t ó r y m on na m n i e czekał. Wyczekiwał m n i e , czy tego c h c i a ł a m czy 151

nie, zapalając nowego papierosa, ilekroć przekładałam stronicę. Przypatrując mi się, w y d m u c h i w a ł d y m na książkę. C z y t a ł a m wszystko, co tylko w p a d ł o mi w ręce. Książki za­ trzymywały czas, przy jednoczesnej ekspansji świata. Świat jawił się piękny na odległość, tak jak delta rzeki widziana z góry - gdy człowiekowi oszczędzony został zapach gnijących osadów i błota. Książki były tajemnicze i pociągające jak rysunki m a p przedsta­ wiające n i e d o s t ę p n e dla człowieka miejsca. Czytałam o chińskiej metodzie opisywania upływu czasu; z lo­ gicznym p i ę k n e m przemijał w ich oczach. Zamiast czterech p ó r roku Chińczycy mówili o: lekkim przymrozku, wielkim mrozie, nadejściu wiosny, padających deszczach, przelotach owadów, na­ stępującym po nich silnym świetle, opadach ziarna, nadejściu lata, kiełkującym i g o t o w y m do zbiorów zbożu. N a s t ę p n i e wyszcze­ gólniali letnie przesilenie słoneczne, przeradzające się w lekkie upały, wielkie upały, nadejście jesieni, odejście u p a ł ó w i jasne dni. Potem wymieniali: jesienne zrównanie dnia z nocą, n a d c h o ­ dzące po n i m z i m n e dni, pierwszy n o c n y przymrozek, kiedy to ptaki wędrowne opuszczały Pekin, a chryzantemy najpiękniej się prezentowały. Dalej opisywali przymrozki, nadejście zimy, lekki śnieg, wielki śnieg. D o p ó k i światło nie zatoczy koła.

N a s t a ł wrzesień, miesiąc w y d ł u ż o n y c h cieni, w ę d r o w n y c h ptaków, jesiennego księżyca. Wrzesień stanowił miesiąc niewin­ ności - mój miesiąc: p o d znakiem p a n n y i szafiru. G d y skończę piętnaście lat, po raz pierwszy zbliżę się wiekowo do Lukasa. G d y byłam dzieckiem, on był nastolatkiem, a kiedy sama weszłam w ten wiek, on już dorósł. N i e d ł u g o mieliśmy po raz pierwszy znaleźć się po tej samej stronie granicy. N i e będzie to już uwo­ dzenie nieletniej - powiedział Lukas, kiedy schodziliśmy do je­ ziora na ostatnią w tym roku kąpiel - gdyby coś się stało. - Stało? 152

-

Pomiędzy n a m i - wyjaśnił.

Od dawna czułam, że coś wisiało w powietrzu; może lekkie napięcie, zapowiedź niepokoju i n a d c h o d z ą c y c h zmian, towa­ rzyszących p r z e c h o d z e n i u jednej p o r y roku w drugą. Lukas wie­ l o k r o t n i e czynił uwagi n a t e m a t m o i c h p i ę t n a s t y c h u r o d z i n , t w i e r d z ą c , że s t a n o w i ł y granicę - ciekawe p o m i ę d z y czym a czym? Byłam już przecież nastolatką od jakiegoś czasu. -

Ale wtedy, Lo, przestaniesz być dzieckiem.

Wymyślona granica p o m i ę d z y możliwością a niemożliwością, która miała umożliwić coś, co do tej pory było niemożliwe. Chyba tak to właśnie widział. P o d wpływem narastających w n i m ocze­ kiwań uwierzyłam, że moje ciało odczuje dokonującą się w n i m zmianę. M i a ł a m wrażenie, że słońce pali go od środka przez cale to lato, doświadczając niemiłosiernie. Życie jest oczekiwaniem. W każdym razie dla Lukasa. Czekanie, aż wąż odkryje swoją prawdziwą twarz - był to rok węża, co w e d ł u g chińskiego ka­ lendarza z maminej p ó ł k i oznaczało p o d w ó j n ą grę i z d r a d ę : nie podpisuj umów, nie zmieniaj pościeli, o s t r o ż n i e o b c h o d ź się z ogniem, trzymaj się z dala od procesów sądowych, nie zaprzedaj duszy diabłu, unikaj otwartych a k w e n o w i mycia głowy, nie jedz brzoskwiń, długi spłacaj jedynie w razie największej koniecz­ ności, unikaj sytuacji kryzysowych i rodzinnych spotkań, zawie­ ranie n o w y c h znajomości nie wróży nic dobrego, powstrzymaj się od wyczerpujących k ł ó t n i i dalekich podróży. Dzień urodzin się zbliżał, tymczasem Lukas jakby o wszystkim zapomniał. N i e snuł planów, nie pytał, jak chciałabym ten dzień o b c h o d z i ć , choć zawsze miałam wiele p o m y s ł ó w w tej kwestii. -

Wiesz, jaki jutro jest dzień, h m ? - nie wytrzymałam.

- Japońskie święto n a r o d o w e albo, poczekaj... może Mię­ d z y n a r o d o w y D z i e ń O c h r o n y Warstwy O z o n o w e j . Ciekawe, jak się go świętuje? -

W i e m , że wiesz... szykujesz niespodziankę. 153

-

W żadnym razie. Pracuję na d o d a t k o w ą zmianę - o d p o ­

wiedział obojętnie. Wyrośliśmy już z żartów. N i e mogliśmy się wiecznie bawić. Pracował na n o c k i , aby m i e ć d o m dla siebie, kiedy ojciec był w pracy. Lukas odbijał kartę, wychodząc z fabryki, jechał do d o m u i po p r z e s p a n i u kilku g o d z i n wstawał, gdy Gabriel wychodził na p o p o ł u d n i o w ą zmianę, a ja wracałam ze szkoły. D o m należał do nas do p ó ź n e g o wieczora, chyba że poszliśmy do d o m k u poławiacza pereł. O d r a b i a ł a m lekcje u Lukasa - jeśli w ogóle to robiłam, podczas gdy on czekał, bujając się na krześle. Narzekał, że lekcje zajmują mi zbyt d u ż o czasu, choć starałam się je o d b ę b n i ć jak najszybciej. Twierdził, że zbyt często chodzę do szkoły, za d u ż o czytam, co jest stratą czasu w m o i m wieku, gdy mój m ó z g jeszcze się w p e ł n i nie rozwinął. Miejmy nadzieję, że twój także - powiedziałam. Jaka korzyść płynęła z pracy całymi n o c a m i wśród o p a r ó w chemicznych? N i e m i a ł a m pojęcia, k i m c h c ę zostać w przyszłości, wie­ działam jedynie, że praca w fabryce nie w c h o d z i w grę, tak więc nie m o g ł a m zupełnie zlekceważyć szkoły. -

Co masz p r z e c i w k o p r a c y w fabryce? N i e zamierzasz

chyba stąd wyjechać ? - Lukas sprawiał wrażenie całkiem zbitego z t r o p u . Jakby ten p o m y s ł nie przyszedł mu nigdy wcześniej do głowy.

C z e k a m na niego za stacją b e n z y n o w ą - jak polecił mi przez te­ lefon p o p r z e d n i e g o wieczoru. Podjeżdża po m n i e s a m o c h o d e m po nocnej zmianie - nawet nie wiedziałam, że kupił s a m o c h ó d : niebieskiego forda taunusa. Daleko mu było do nowości, ale nie nosił też śladów rdzy. Lukas nie kryje dumy, kiedy zajeżdża na stację; otwiera drzwi od strony pasażera i r u c h e m głowy zaprasza m n i e d o środka. Gabriel nie m i a ł ani s a m o c h o d u , ani prawa jazdy, Lukas wymyślił więc to tylko i wyłącznie sam; pracował 154

na tyle d ł u g o , że stać go było na lekcje prawa jazdy, co utrzy­ mywał w tajemnicy. Z a p a k o w a ł a m najpotrzebniejsze rzeczy w stary wojskowy plecak, nie wiedząc, czego p o w i n n a m się spodziewać. Na stole k u c h e n n y m zostawiłam kartkę dla m a m y : „Świętuję u r o d z i n y z Lukasem. N i e m a r t w się". Żałuję ostatniego zdania, lecz jest już na p ó ź n o . W samochodzie odczuwa się napięcie i jest duszno. Z Lukasa emanuje bardziej determinacja niż oczekiwanie. Ogolił się tak do­ kładnie, że wygląda, jakby jeszcze nie miał zarostu. Biała nylonowa koszula na cześć urodzin - rozpoznaję ją - należy do Gabriela. Szyja mnie swędzi od p o t u , Lukas wygląda jednak na rześkiego albo raczej chłodnego. C h ł ó d pokazujący, że wewnątrz płonie? Zapakowany prezent leży za przednią szybą: maleńka paczuszka zawinięta oklapła od gorąca wstążką. Lukas z a p o m n i a ł złożyć mi życzeń. W paczuszce z pewnością znajduje się biżuteria - na­ prawdę osobliwy prezent jak na Lukasa. Odwlekam chwilę rozpa­ kowania prezentu, ciesząc się, że jeszcze mi go nie wręczył. -

D o k ą d jedziemy? - p y t a m .

-

A d o k ą d zawsze chciałaś pojechać?

-

N a d Atlantyk?

To przecież wie. -

N i e psuj wszystkiego ! - rzuca zirytowany.

P o w i n n a m wiedzieć... Kazał mi się spakować na jeden dzień, a nie na tydzień. -

Do Tivoli? - dodaję pospiesznie.

N i e odpowiada, jedynie przyspiesza na autostradzie, a jego twarz wyraża determinację.

W y c h o d z ą c z s a m o c h o d u , słyszę dobiegającą z dala m u z y k ę w e s o ł e g o m i a s t e c z k a , okrzyki p a n i k i zmieszanej z euforią, dźwięki p o d k r ę c o n e j , p o z y t y w n e j muzyki. Jak d ł u g o to pla155

nował? Oszczędzał na przejazd p r o m e m , drogę nabrzeżem do Kopenhagi, wstęp, restaurację, a następnie hotel? Ż a d n e z nas, a szczególnie Lukas, nie wyjechało do tej p o r y t a k daleko. O d w a g a i pieniądze - skąd je wytrzasnął? Wyciąga b a n k n o t za b a n k n o t e m z kieszeni dżinsów, aż przestaję mu dalej wskazywać, co bym chciała, bojąc się, że go zrujnuję. Tivoli jest jedyną atrakcją, jaką oglądamy w mieście, ale jest to już i tak niemal zbyt wiele. Zakochuję się w wesołym mia­ steczku, a Lukas się t e m u podporządkowuje. Szybko rezygnuje z zabawy, mając jej dosyć - wystarcza mu p o z o s t a n i e z b o k u i przyglądanie się. T ł u m y i hałas go paraliżują. W j e ż d ż a m i wyjeżdżam s a m o t n i e z paszczy d e m o n a , od­ w r ó c o n a t y ł e m wiruję z m a n i a k a l n ą szybkością na budzącej strach ł a ń c u c h o w e j karuzeli. U n o s i m n i e p ę d Tivoli, siła od­ środkowa, p o k ł a d y waty cukrowej. M a m wrażenie, że stałam się elektryczną zabawką dziecka, pozbawioną rozeznania, gdzie jest dół, a gdzie góra. N i e przejmuję się t y m - jestem tu a n o n i m o w a . Daję sobie na luz, pozwalając unosić się spódnicy, śmiechowi, fryzurze - szybciej, wyżej, więcej. Frunę do góry, unoszę w p o ­ wietrzu, krzyczę. Jakaś siła wysysa m n i e z własnego ciała, odry­ wając od Lukasa - otwieram oczy i widzę, jak znika. Jestem do tego stworzona: do szybkiej jazdy i wyrzucania ku czemuś większemu. Do wirowania p o m i ę d z y śmiertelnymi grze­ chami. Posiadanie, pożądanie, wysokie m n i e m a n i e o sobie, zmy­ słowa przyjemność - chciałabym nie musieć lądować... Jak m a m na p o w r ó t zadowolić się t w a r d ą ziemią p o d s t o p a m i ? W k o ń c u j e d n a k muszę - zamykają Tivoli i trzeba wyjść. Z o ­ stajemy wypędzeni do zewnętrznego świata, o którego istnieniu zdążyłam już całkowicie zapomnieć.

Na twarzy Lukasa rysuje się zdecydowanie, gdy docieramy po p ó ł n o c y do h o t e l u i po niezwykle długich p r o c e d u r a c h h o t e 156

lowej biurokracji i serii podejrzliwych spojrzeń obsługi w foyer siadamy wreszcie na p o d w ó j n y m łóżku w pokoju. -

Co oni kurcze myśleli? - zastanawiam się, padając z wy­

czerpania na łóżko. Lukas milczy przez dłuższą chwilę. P o t e m pyta: -

Zatańczymy?

Nastawia muzykę na nocnym kanale radiowym, wyciąga dwa piwa z minibarku i plastikowe kubeczki, do których rozlewa al­ kohol aż po krawędź. Z reguły pije wprost z butelki, ale ta noc odbiega od reguły - najwyraźniej pomyślał o wszystkim. Piwo wygląda, jakby było przeznaczone dla dzieci, ponieważ na jego etykietce zauważam słonie. Padam ze zmęczenia, a Lukas p o ­ winien być jeszcze bardziej wyczerpany, bo nie zdążył odespać nocnej zmiany. Tymczasem sprawia wrażenie bardziej spiętego niż zmęczonego, kiedy tak okręca mnie w tańcu. Czuję rytm muzyki w jego biodrach. Lukas ma fizyczny stosunek do muzyki, który jest mi obcy. Jakby słuchał jej ciałem, podczas gdy ja nadstawiam na nią tylko uszu. Lukas tańczy dobrze, ale nie mogę się powstrzymać... chce mi się śmiać z jego powagi. Szczególnie gdy muzyka zwalnia i staje się delikatniejsza. W n e t tracę kontrolę i chichot przeradza się w atak śmiechu. Lukas nie wtóruje mi śmiechem, wciąż ma poważny wyraz twarzy. Próbuję przestać, ale udaje mi się jedynie nieznacznie stłumić śmiech. Lukas przyciąga mnie silniej do siebie. Powolne, sugestywne i zmysłowe tony. Czuję, że sytuacja do nas nie pasuje, że coś jest nie tak. Nie potrafię się rozluźnić. Były to moje najlepsze u r o d z i n y w życiu, ale teraz p r a g n ę jedynie snu. Piwo, zmęczenie, m u z y k a , i bujanie p r o m u , od którego wciąż kołysała mi się p o d ł o g a p o d n o g a m i , karuzela, którą jechałam siedem razy, oraz szum w uszach - hałas wzmagał się z każdym kolejnym łykiem piwa. -

N i e pij więcej - m ó w i Lukas.

N i e jestem pijana, czuję się o k r o p n i e trzeźwa. * 157

Wrzawa gołębi w rynnie za o k n e m budzi m n i e o świcie. Kręci mi się w głowie, j a k b y m wciąż była w w e s o ł y m miasteczku, rozdarta p o m i ę d z y snem a koszmarem. M a m spuchnięte usta i ciężką głowę. Wyświetlacz na radiu pokazuje dziesięć po szóstej. M a r z n ę w plecy; Lukas nie leży ze m n ą w łóżku. Unosząc się na łokciach i nasłuchując, czy nie ma go w toalecie, spostrzegam, brak jego b u t ó w do gry w kosza i bluzy z k a p t u r e m . Z reguły Lukas r a n o śpi bardzo długo, dlatego za nic nie potrafię sobie wyobrazić, co m o g ł o go wywlec z łóżka o tak wczesnej porze. C h y b a że się myliłam i Lukas nie zasnął wczoraj przy mnie, ale wstał z łóżka i wyszedł, i... co robił p o t e m ? N i g d y nie zostawiłby m n i e tu samej. Na stoliku n o c n y m leżą p r e z e n t y : perfumy Eternal Escape i srebrne serduszko z parą rąk, d r u t e m kolczastym i p ł o m i e n i e m . Czuję się wciąż syta od wszystkich dziwnych rzeczy, k t ó r y m i się wczoraj n a p c h a ł a m . W ustach m a m smak waty cukrowej z p o ­ p r z e d n i e g o dnia. U b r a n i e leży w splątanej kupce na p o d ł o d z e , choć nie p a m i ę t a m , abym się rozbierała. Byłam jednak niesamo­ wicie zmęczona i nadal taka się czuję. Naciągam kołdrę na głowę i próbuję zasnąć. Mijają godziny.

Jakoś tak w środku d n i a budzi m n i e telefon - dźwięk d o c h o d z i z b a r d z o daleka, jak z innego świata. Zbliża się coraz bardziej, p o d c z a s gdy p o w o l i p r z e c h o d z ę ze stanu nieświadomości do półsnu, by na końcu, z t r u d e m , się przebudzić. C h w y t a m za te­ lefon, pospiesznie przyciągając do siebie słuchawkę. Robię to zbyt szybko i u d e r z a m się m o c n o w skroń. To nie Lukas; jakiś obcy głos prosi m n i e po angielsku, abym zeszła do recepcji. Słyszę w n i m n u t ę irytacji. Szybko w r z u c a m na siebie dżinsowe szorty i T-shirt, zgarniam do kupy moje klamoty, w t y m wpatrującą się we mnie, o p a r t ą o m i n i b a r olbrzymią p a n d ę , następnie schodzę do recepcji. 158

Czas, aby się wymeldować, minął już niemal dwie godziny t e m u - mówi m ł o d a dziewczyna, ta sama co wczoraj, ale z innym odcieniem szminki na ustach. Najwyraźniej się spięła, widząc, że schodzę sama. -

G d z i e jest twój brat? Czy wysłał cię, abyś zapłaciła?

Zapłaciła? N i e m a m przy sobie ani grosza - jedyne, co p o ­ siadam, to ból głowy i p a n d ę olbrzyma, tak wielką, że to o n a p o ­ winna nosić mnie, zamiast ja ją. Czuję ł o m o t w czaszce; mrużę oczy, aby złagodzić ból. P o w i n n a m szybko wykręcić się jakimś zgrabnym kłamstewkiem i uciec stąd, ale nic nie przychodzi mi do głowy. -

N i e ma go. Zwiał - o d p o w i a d a m zgodnie z prawdą.

-

Twój brat ?

-

Nie, ten, co wynajął pokój. On nie jest m o i m bratem.

Patrzy na m n i e przeciągle, aż zaczyna m n i e wszystko swę­ dzieć - jej spojrzenie piecze. Kochanie - m ó w i ą o n a i jej oczy, p r z e d k t ó r y m i nie sposób się ukryć. -

Przepraszam - m a m r o c z ę , nie mogąc wymyślić nic lep­

szego. -

N i e , nie przepraszaj. Podejrzewałam, że nie jest t w o i m

bratem. D z i w n i e się zachowywał. P o w i n n a m się była domyślić. Łapie m n i e p o d brodę, zanim zdążyłam uchylić głowę, i przy­ gląda się mojej twarzy w świetle lampy z sufitu: -

C o to?

Skroń. Przypuszczam, że widać już na niej potężny, czerwony ślad. -

D u p e k - wybucha - co on ci jeszcze zrobił?

Jej w z r o k p a d a na p ę k n i ę t ą wargę - p a m i ą t k ę po karuzeli, kiedy przejechałam się nią po raz pierwszy, nie będąc przygo­ towana na jej p ę d i siłę. D u p e k ? Co zrobił? N i e zdążam o d p o ­ wiedzieć, w głowie m a m pustkę. -

C z y przywiózł cię tutaj ze Szwecji ?

Potakuję. 159

-

Ile masz lat?

-

Piętnaście.

-

N i e , nie, nie. N i e musisz kłamać. Ile masz lat?

-

Wczoraj skończyłam piętnaście.

-

Powiedziałam, że nie musisz kłamać. Nie zrobię ci krzywdy.

C h c ę c i p o m ó c . C z y m o g ę d o kogoś zadzwonić? D o twoich ro­ dziców? To byłby koniec. M a t k a zgłosiłaby Lukasa na policję, oskar­ żając go o k i d n a p i n g - jeśli tego jeszcze nie zrobiła. A p o t e m sama by mu odpłaciła. Przy p o m o c y siekiery. N i e wspominając o Rikardzie; już drobniejsze sprawy wytrącały go całkowicie z równowagi - wystarczyło cokolwiek, co wiązało się z Lukasem. Muszę wydostać się z h o t e l u i na własną rękę wrócić do d o m u , bez pieniędzy.

„Uwodzenie nieletniej". Powiedział, że przestanie się to tak na­ zywać, jeśli on i ja... jeśli my... Ale nic nie zrobiliśmy, przecież bym zapamiętała, m i m o że urwał mi się film? Piwo okazało się mocniejsze, niż sugerowała etykietka. C z u ł a m też, że Lukas był napalony, ale zdarzało się to już wcześniej - na ogół tylko lepiej się z t y m krył. This is a maris world - śpiewał James Brown na n o c n y m kanale radiowym, działając t y m na nas podniecająco, choć na m n i e bardziej... mentalnie. Bardziej mentalnie... Lukas ugryzł m n i e w u c h o . -

Bardziej mentalnie? Do cholery, Lo...

Tańczyliśmy: my i słonie, tańczyło piwo, wirował plastikowy żyrandol imitujący kryształ. Lukas nie zważał na to, że przydeptuję mu palce u nóg. This is a mans world - but it would be nothingnothingnothing...

withouta

woman or a girl... p a m i ę t a m

piosenkę. P o t e m w s p o m n i e n i e się urywa.

Ostrzeżenie

dnia

R o k węża przeradza się w rok szczura, następnie w rok małpy i w rok psa. Pozwolić życiu przewijać się niczym główny m o t y w w samym tym r u c h u czai się obietnica dotarcia kiedyś do celu. W b e z r u c h u zresztą też, jak na s c h o d a c h u mamy. D o m jest tam, gdzie wszystko pachnie znajomo. Dziadek Björn umiał roz­ różniać swoje drzewa po zapachu. Cyprysy pachniały środkiem owadobójczym, drzewa akacjowe c h ł o p i ę c y m p o t e m , sekwoje tanimi rosyjskimi powojennymi papierosami. Wojna nie była dla m n i e niczym więcej niż wątkiem przewijającym się przez różne czasy, choć dziadek tak wiele o niej opowiadał. M r u ż ę oczy, wypatrując m a t k i p o m i ę d z y p n i a m i w arbor e t u m . N i e ma jej t a m . Szukałam, nawoływałam. Zawsze wy­ czekiwała m n i e w drzwiach, gdy p a r k o w a ł a m s a m o c h ó d p o d brzozą - z reguły wyczuwała na odległość, że się zbliżam. Słońce m o c n o świeci, ale jest z i m n o ; w t y k a m ręce p o d pachy, a moje spojrzenie szybuje w kierunku d o m u Lukasa. Budynek się nie zmienił, przynajmniej z dala. Nie, nie myśl teraz o Lukasie. Myśl tylko pozytywnie. Przymykam oczy i przewijam w pamięci taśmę z mężczyznami. Silni, gładcy, p o d o b n i do siebie niczym perły - nie do odróż­ nienia. „Perfekcyjny" oznacza skończony, a więc martwy. Ale nie 161

Lukas, z nim nic nie było perfekcyjne. Ani przed, ani po Kopen­ hadze nie mogliśmy porozmawiać o tym, co się wydarzyło.

Podnoszę się, by nie przymarznąć do schodów; pośladki zesztyw­ niały mi od mrozu niczym dwa głęboko zamrożone k a m i e n n e kotlety. O b c h o d z ę d o m dookoła, przyglądając się z zewnątrz mi­ n i a t u r o w e m u światu matki. Patrzę na jej życie jak duża dziew­ czynka, która zagląda do maleńkiego d o m k u dla lalek, marząc, aby się w n i m zmieścić. N i e jestem jednak w stanie tego zrobić; podczas gdy p e w n e rzeczy skurczyły się, inne urosły. M o g ę je­ dynie wetknąć t a m rękę i d o t k n ą ć lilipuciej aksamitnej kanapy, m a l u t e ń k i e g o radyjka, m i n i a t u r o w e j p a t e r y do owoców, frędzelka z dywanika, lamówkę spódnicy, wejrzeć w d o m e k przed­ m i o t ó w i zwyczajów, które stały się całym życiem matki. M o g ę za n i m zatęsknić. Takie to dziwne, że słowa „zatęsknić" używa się zarówno ze zwrotem „za domem", jak i „za wyjazdem".

Kiedy p o z n a ł a m Lukasa, byłam tylko dzieckiem w o g r o m n y c h kaloszach; hipisowskim dzieciakiem, którego rodzice wcale nie byli tacy hippie. W s p o m n i e n i e m n i e mieszkającej tutaj powraca za każdym razem, gdy przyjeżdżam. D z i w n a jest świadomość, że moje ja z przeszłości nadal jest we mnie. N i e lubię wchodzić do d o m u , gdy nie ma w n i m matki. To jest teraz jej życie, nie moje. W k o ń c u nie m o g ę j e d n a k dłużej czekać; przynoszę klucz z szopy. W i a t r zawodzi w długim kory­ tarzu, choć o k n a są zamknięte; nie p a n o w a ł tu taki chłód, gdy mieszkał tu t ł u m ludzi. Pokoje p a c h n ą bielą jak migdałowe my­ dełko matki, zapach spalonego mleka czy w o ń świeżego śniegu, choć to nie ta p o r a roku.

162

Najmniejszy festiwal filmowy świata. D w i e kobiety i pies prze­ wodnik niewidomego. Autostopowicz, którego zabrałam p o d r o d z e , ś m i a ł się d ł u g o , k i e d y o p o w i e d z i a ł a m , d o k ą d zmierzam: -

Tak więc... z niewidomą m a m ą urządzasz festiwal filmowy,

na k t ó r y m we dwie stanowicie jedyną publikę? -

Tak, choć nie używamy tej nazwy.

-

Festiwal filmowy?

-

Niewidoma.

Udajemy, że nic się nie stało. M a t k a chciałaby, żeby wszystko pozostało jak dawniej, abyśmy nie zmieniały przyzwyczajeń - to wszystko, czego obecnie pragnęła. N i e o d m a w i a m jej. M o g ł a b y m się z nią nie zgodzić, lecz nie potrafię. G d y matka dzwoni, informując mnie, że zbliża się fe­ stiwal filmowy, pakuję się i przyjeżdżam, gdziekolwiek w tym m o m e n c i e przebywam.

N i e ma jej; zastałam d o m z a m k n i ę t y i ciemny. P r z e m i e r z a m go w poszukiwaniu informacji: pokój p ó ł n o c n y , p o ł u d n i o w y , w s c h o d n i i zachodni, a nawet nieużywane przez nią pod­ dasze. Wciąż unosi się tam dawny słodko-mdły zapach, który wcześniej sobie tego nie uświadamiałam - p o c h o d z i ł od trawy, którą popalał tu Rikard. Po utonięciu małej siostrzyczki matki Rikard był najmłodszy w rodzinie i wszystkie spojrzenia skupiały się na n i m . G d y przyszłam na świat, nareszcie u w o l n i ł się od wiecznie poświęcanej mu uwagi; może dlatego darzył m n i e mi­ łością bez zastrzeżeń. Nazywał m n i e swoim kochanym skarbem. M a m a zaś swoim k o c h a n y m k ł o p o t e m . W mojej p a m i ę c i d o m wciąż t ę t n i życiem; m a t k a nie jest w stanie zapełnić sobą wszystkich p o k o i , ja zaś nie m o g ę się przyzwyczaić do panującej tu pustki. Mój o d d e c h odbija się od ścian, powracając do m n i e w postaci lekkich westchnięć. C a ł a 163

sztywnieję, zauważając psa wylegującego się w krześle „motyl­ kowym" w korytarzu na piętrze. Skąd miałby wiedzieć, że jestem córką - chyba że matki i córki identycznie pachną? N i e otwiera j e d n a k oczu, gdy mijam go w d r o d z e do sypialni mamy. Kładę się na jej łóżku wyczerpana jej nieobecnością i, zmęczona długą p o d r ó ż ą , zapadam w sen.

Zasypiam głodna, budzę się wygłodzona. D w a reflektory rzucają światło na wyblakłą tapetę w malinki moroszki. Zstępując z ostat­ niego stopnia schodów, zauważam m a t k ę akurat zatrzaskującą drzwi od s a m o c h o d u . N i e widzę twarzy kierowcy. S a m o c h ó d zaraz odjeżdża - stary, zużyty, biały citroen. M a m a po omacku p o d c h o d z i do d o m u i wspina się po ze­ wnętrznych schodach. Nagłe wzdryga się, gdy zauważa, że ktoś stoi w drzwiach. -

To tylko ja, m a m o .

-

Lo, ale m n i e przestraszyłaś!

C m o k n i ę c i e w policzek. D o ś ć niezwykłe p o w i t a n i e jak na nią. W h o l u p o t y k a się o moje torby; p o d n o s z ą c się, robi minę, lecz r u c h e m ręki o d m a w i a pomocy. -

C z e m u bierzesz z sobą tyle klamotów, wszystko jest przecież

na miejscu. C i u c h y także, gdybyś czegoś potrzebowała. -

N i e d ł u g o jadę dalej, m a m o . M ó w i ł a m przez telefon. N i e

m o g ę d ł u g o zostać. N i e słucha m n i e . Myślami jest gdzie indziej. Jak zwykle pod­ chodzi w butach wprost do k o m i n k a . -

Mogłaś napalić, jest lodowato.

C h ł ó d w d o m u świadczy o tym, że d ł u g o jej nie było. Na miejscu znalazłoby się jakieś wyjaśnienie, ale nie... zdaje się cał­ kowicie nieobecna d u c h e m . Co to za mężczyzna w białym sa­ m o c h o d z i e ? N i e m o g ę sobie wyobrazić, by kogoś spotkała po tylu samotnych „strzeż się mężczyzn" latach. 164

N i e mogę sobie tego wyobrazić, lecz p e w n o będę musiała się przyzwyczaić. M i n i e j e d n a k t r o c h ę czasu, n i m o to zapytam. -

Suczka, k t ó r ą dostałaś - mówię zamiast tego. - N i e p o ­

winnaś zabierać jej z sobą, kiedy wychodzisz? -

To pies obronny... - próbuje matka.

N i e , nie jest. I czeka się w n i e w i a d o m o jak długich kolejkach, aby takiego dostać. -

...specjalnie wyszkolony pies przewodnik dla niewidomych -

ośmielam się powiedzieć, choć nienawidzi tego słowa. -

N i e p o t r z e b u j ę jej, p r o s i ł a m , by ją zabrali. N i e jestem

przecież aż tak ślepa. Chciałaby, aby inni tak myśleli, ale m n i e nie oszuka. W i e m , że m n i e nie widzi. Kiedyś, gdy na m n i e patrzyła, jej twarz przy­ bierała specjalny wyraz - jakby przyglądała się swojemu uko­ c h a n e m u k ł o p o t k o w i . C h o c i a ż był on beznadziejny, to w z r o k był pełen czułości.

D ł u g o t r z y m a ł a to p r z e d e m n ą w tajemnicy, a przynajmniej ukrywała. Jej ślepota d o t a r ł a w k o ń c u do m n i e p o p r z e z poje­ dyncze detale. N i e p o d o b n y do niej c h ł ó d . Jakby nie cieszył jej mój widok. Introwertyzm. Przewrażliwienie. Sprawy do tej p o r y nieważne nagle stawały się przesadnie p e ł n e znaczenia. -

B u t y - zaznaczyła ostro, kiedy zrzuciłam je, jak zawsze,

zaraz za drzwiami. N i c nie m o g ł o stawać na d r o d z e jej sekretnie przećwiczonych, wydeptanych ścieżek. Baśnie o ślepocie stanowią jedynie r o m a n t y c z n e opowieści o mądrości i wybujałym życiu d u c h o w y m . Rzeczywistość to si­ niaki i wylane mleko, p r z y p a l o n e mięso, b r u d n e okna, ciągłe poszukiwanie zapodzianych p r z e d m i o t ó w i potykanie się o ba­ nalne przeszkody. Patrzenie, jak matka zderza się z krzesłami czy drzwiami, sprawia, że odczuwam ten sam ból co ona. Szczególnie gdy się nie skarży, a jedynie próbuje zatuszować swe poniżenie. 165

G d y przygotowałam coś do jedzenia, dostałam łagodną burę, że rzeczy nie leżały później na swoich miejscach. -

Noże, na Boga, noże, L o ! W bocznej przegródce.

M i a ł a m o c h o t ę objąć ją i zapytać: jak się czujesz, m a m o ? To nie było jej zwyczajne zachowanie... jakby usiłowała p o s k r o m i ć jeszcze większy chaos. Noże. Słoiki z przyprawami. Buty. Śmierć. W b o c z n ą przegródkę, Lo, w b o c z n ą przegródkę. -

N i e w i e m , jak sobie radzisz z u t r z y m a n i e m d o m u -

wzdycha, przekładając na właściwe miejsce wszystko, co źle p o ­ łożyłam. Przecież tego nie robię; nie m a m d o m u , a w każdym razie nigdzie nie czuję się jak w d o m u . Jestem ja i psy. Psy? M a t k a obraca ku m n i e puste spojrzenie. Tak, psy. N i e potrafię tego wyjaśnić. Nieśmiertelne poprzez życie w głodzie, poprzez pułapki i sieci łowców, psy przecinające zygzakiem ruch uliczny. We wszystkich miastach, do których przybywam, dzikie psy są mi najmniej obce. W ł ó c z ą się, gdzie chcą, robią, co chcą, srają, gdzie im się p o d o b a , srają na to, co się im nie p o d o b a . W i o d ą wolny i niebezpieczny żywot. G d y b y m była bezpańskim psem, umarłabym już d a w n o temu, a jednak ciągnie m n i e do nich. Jedynym zadaniem kundla jest bycie k u n d l e m ; spanie w słońcu i posiadanie czterech łap. Samo zaś bycie człowiekiem nigdy nie wystarcza; należy poruszać się w ramach wyznaczonych granic.

C a ł y m i latami u n i k a ł a m spojrzeń matki: -

D o k ą d zmierzasz?

-

Na zewnątrz.

-

Kiedy wrócisz do d o m u ?

-

Kiedyś wrócę.

-

Wrócisz do lata?

-

Może.

166

Długie p o d r ó ż e i tajemniczy mężczyźni, nieodwzajemnione telefony, niejasne adresy, poste restante w jedną i w drugą stronę. Tak długo unikałam jej spojrzenia, a teraz za n i m tęsknię. Dziwnie p u s t o i samotnie czuję się jako jedyna osoba widząca w d o m u . I b e z b r o n n i e . Nadeszła teraz moja kolej, aby pilnować jej. N i e zauważyłaby, gdyby na horyzoncie pojawił się rosnący grzyb od b o m b y atomowej. Za to umarłaby, n i m poczułaby lęk.

D o m y ś l a m się przyczyny. Z a k o c h a n i e . P r a g n ę widzieć ją, jak je, śpi, aż stanie się silna, będzie rozkoszować się s ł o ń c e m na schodach, chciałabym szczotkować jej włosy, o c h r a n i a ć . Wy­ chodząc z d o m u , gubi się i obcy ludzie w obcych s a m o c h o d a c h muszą ją odwozić. M a t c e pozostały tylko resztki wzroku, ale nie powstrzymuje jej to p r z e d rąbaniem drewna, jazdą na rowerze, albo - jak latem - kąpielą w jeziorze; gdy straciła orientację, gdzie jest brzeg, pływała w k ó ł k o , aż prawie całkiem osłabła. W ostatniej chwili poczuła g r u n t p o d n o g a m i i u d a ł o jej się wy­ dostać na brzeg. O mały włos - uśmiecha się cierpko. Nasze uczucie do siebie nawzajem ulega zmianie. Staje się n o w ą mieszaniną czułości i irytacji. C h c ę ją karmić, żywić jak m a ł ą dziewczynkę albo k r u c h ą miłość. Kiedy nie patrzy, d o ­ lewam więcej oliwy do miski z sałatą, a śmietany do sosu do jajek. W koszmarach sennych powoli przemieniam się w siostrę Rachel z Lotu nad kukułczym gniazdem - z m a l u t k i m białym czepkiem na ciasno ściągniętych włosach, żarliwie troskliwą czarownicę w sztywnym kołnierzyku, która pragnąc dobra, rani. Muszę na to uważać. N i e p o d o b a mi się, że m a t k a tak schudła w b i o d r a c h i szyi. Dżinsy na niej wiszą. S m u t n o jest jeść samemu... c h o ć m a t k a nigdy nie uskarżała się na samotność, nawet kiedy na jakiś czas przestała jeść, gdy została sama w d o m u po odejściu dziadka Bjórna. Postanowiła j e d n a k nawet i to przetrwać. Najbardziej 167

niebezpieczna jest utrata samej siebie - uczyła m n i e , gdy byłam m ł o d s z a . Tracąc coś i n n e g o , zawsze m o ż n a to odzyskać, ale jeśli się zagubi siebie, kto cię odszuka? Podczas gdy inne matki ostrzegały swe córki p r z e d gwałcicielami, niechcianymi ciążami i c h o r o b a m i wenerycznymi, matka ostrzegała m n i e przed zatra­ ceniem się w kimś.

Paszcza

demona

N i e pij więcej - wyszeptał mi Lukas do ucha, ale już przekro­ czyłam granicę. Byłam tak pijana, że zasnęłam, gdy tylko p o ­ czułam jego ciało na m o i m ciele.

Z a p a m i ę t a ł a m j e d y n i e p o j e d y n c z e chwile, p o d o b n e p r ę d k o migoczącym, świetlnym p l a m o m . N i e u c h w y t n e , n i e w y r a ź n e w s p o m n i e n i a jak słoneczny blask w owym d n i u w K o p e n h a d z e ; szybko zmieniające się wrześniowe światło spowijające miasto. Lukas i ja. P a m i ę t a m jego ciało, ciężar, pachnącą c h l o r e m h o ­ telową poduszkę, lecz nie p a m i ę t a m jego zapachu. Piłam tyle, ile widziałam, że on pił przy innych okazjach: robił to p r ę d k o , aby się upić. N i e p r z y p o m i n a m sobie jednak, by pił tego wieczoru, chyba że kiedy zasnęłam. Wspomnienie... za d u ż o chloru, za m a ł o tlenu, za ciężko, zbyt wiele migotania. Pamiętam uczucie wielkiego osamotnienia, jakiego nigdy do tej pory nie d o ­ znałam; czułam się niczym papierek gnany wiatrem po pustych ulicach. Mojej samotności czyjego? N i e byłam pewna, znajdo­ waliśmy się tak blisko siebie, że widziałam go niewyraźnie i nie m o g ł a m nas rozróżnić.

169

Sam jego ciężar wystarczał, nie p o t r z e b o w a ł napinać mięś­ n i . T o n a m i g o t a n i a , t o n a światła, t o n a waty cukrowej, t o n a Lukasa. N i e m o g ł a m się poruszyć. T o n a samotności. Ż a d n y c h p o c a ł u n k ó w . D o p i e r o p o wszystkim o d k r y ł a m ślady. D u ż o p ó ź n i e j . P o o b u s t r o n a c h t ę t n i c y szyjnej. N a d a l krwawiące i obolałe. Trwało to tak długo, może zawsze - jakby p o t r z e b o ­ wał czegoś, co miałam, a czego sam nie posiadał - teraz wyssał to ze mnie, aż m n i e samej pozostało niebezpiecznie m a ł o .

Przemieszczaliśmy się w kierunku łóżka p o d kołyszącym się pla­ stikowym ż y r a n d o l e m imitującym kryształ. C z u ł a m po piwie w każdej n o d z e , setkę wirujących karuzeli n a d sobą i jeszcze b i o d r a Lukasa przylegające do m o i c h żeber - istne danse macabre. Byliśmy r ó w n i e silni i na r ó w n i słabi. J e g o d ł o ń spo­ czywała na m o i m tyłku. N i g d y t a m wcześniej nie była - nie w ten sposób - nie miała p o w o d u , aby się tam znaleźć. C h o w a ł przede m n ą oczy, ale d ł o n i nie przełożył. N i e wiem, czemu nie zaczęłam płakać. On chyba płakał, co­ kolwiek to było, co działo się z jego twarzą. N i e p a m i ę t a m , czy p o d n i ó s ł m n i e z p o d ł o g i , czy też po p r o s t u straciłam czucie w n o g a c h . Diabelski taniec aż do u p a d ł e g o , zdrętwiałe stopy i dziura wytańczona w p o d ł o d z e , na przestrzał, w głąb Ziemi, do innego, nieznanego świata. Całe moje dzieciństwo przetańczyłam, stojąc na jego stopach, mając wrażenie, że to ja prowadzę. Teraz m i a ł a m piętnaście lat i przestałam być dzieckiem; musiałam tańczyć sama, a on nagle przejął prowadzenie, pozostawiając m n i e w niewiedzy, jak dać się prowadzić albo się przeciwstawić. Za d u ż o alkoholu; zmęczenie i spięcie idące wprost do krwi. N a p a k o w a n a w a t ą c u k r o w ą i p i w e m z s y m b o l e m słonia zni­ kałam p o n o w n i e w paszczy d e m o n a , raz po raz - Tbis is a mans

170

world - aż zapadłam w sen, a gdy się obudziłam, już go nie było, i pierwsze, co p o c z u ł a m , to ulga.

P o z w o l o n o mi opuścić hotel, choć pokój był nieopłacony. O b ­ sługa hotelowa stwierdziła, że to nie była moja wina. C h y b a p o ­ dejrzewali najgorsze. Wyśledzą go za p o m o c ą n u m e r u p r a w a jazdy i dopilnują, aby im zapłacił - robili tak już wcześniej. W i d a ć było, że poczuli ulgę, pozbywając się mnie, jakby problem wyszedł właśnie przez drzwi. K ł o p o t , który m ó g ł stać się p r o b ­ lemem dla h o t e l u przez czyjś brak odpowiedzialności... daleko mi było do piętnastu lat - co do tego byli zgodni, a on był d u ż o starszy. G d y b y nie c h o d z i ł o o Lukasa, z a d z w o n i ł a b y m do m a t k i , p r o s z ą c , by po m n i e p r z y j e c h a ł a . W tej sytuacji b y ł o b y to j e d n a k ostatecznością. W y c h o d z ą c n a ulicę, nie m i a ł a m p o ­ jęcia, w której części m i a s t a się znajduję. Bez pieniędzy, bez mapy, bez w s p o m n i e ń z p o p r z e d n i e g o d n i a , a tylko z lekko o b o l a ł y m ciałem. Sytuacja bez wyjścia, ale nie było o n o p o ­ t r z e b n e : omiatając w z r o k i e m ulicę, w jej głębi ujrzałam forda tam, gdzie Lukas zaparkował go dzień wcześniej. Lukas spo­ glądał na m n i e z p r z e d n i e g o siedzenia, jakby o b u d z i ł się w m o ­ m e n c i e , gdy wyszłam na ulicę, a l b o jakby p r z e z całą n o c nie spał. Bez słowa w ś l i z g n ę ł a m się na miejsce pasażera. On też milczał. Musiał się w p i e r w d o b u d z i ć , wcisnąć na siebie sweter, wypalić p o r a n n e g o papierosa, opierając się o s a m o c h ó d . N a ­ s t ę p n i e m u s i a ł znaleźć toaletę, k u p i ć k u b e k kawy i kawałek chleba, t y t o ń i zapłacić w h o t e l u za p o k ó j . Z a s t a n a w i a ł a m się, czy g o nie ostrzec p r z e d pójściem d o h o t e l u ; m o g ą m u t a m robić problemy. N i e o d e z w a ł a m się jednak, a gdy przyszło co do czego, obsługa najwyraźniej n i c z y m się nie przejęła; c h o ­ dziło im tylko o pieniądze.

171

Krążył po mieście w p o s z u k i w a n i u c e n t r u m , a s t a m t ą d p ó ł ­ nocnej drogi ku p r o m o m . Wciąż milczał. Ja także nic nie m ó ­ wiłam. Im dłużej trwała cisza, t y m trudniej było ją przełamać. Jechaliśmy. - N i e chciałem cię skrzywdzić - o d e z w a ł się w k o ń c u ze wzrokiem utkwionym w rząd samochodów. Wjeżdżaliśmy właśnie na rampę, a stamtąd wprost w o t w a r t ą paszczę p r o m u . Przez całą przeprawę pozostał na pokładzie s a m o c h o d o w y m , podczas gdy ja poszłam na górę i k u p i ł a m o wiele za d u ż o sło­ dyczy. Najchętniej j e d n a k wychylałam się przez reling i przy­ glądałam ławicom m e d u z p o d oleisto c i e m n ą p o w i e r z c h n i ą . Przechylając się daleko p o n a d wodę, czułam silny, wymazujący wszystko, wiatr.

Z e s z ł a m d o p i e r o , gdy p r o m przybił do brzegu i usłyszałam n e r w o w e sygnały z p o k ł a d u s a m o c h o d o w e g o . W s i a d ł a m do forda, który blokował inne auta na d r o d z e do wyjazdu. Lukas włączył silnik i nic nie mówiąc, zjechał z p r o m u ; w powietrzu wciąż wisiały jego ostatnie słowa. N i e zrobiłeś tego - odpowiedziałam. N i e skrzywdziłeś mnie. Przecież nigdy byś tego nie zrobił! Przyjrzał mi się wtedy dziwnie, jakby nie m n i e d a n e było o tym rozstrzygać.

Myślałam o n i m w d r o d z e do matki. M ó j wzrok p a d ł na ręce autostopowicza, chłopaka, którego zabrałam przy wjeździe na autostradę; zauważyłam jego d ł o n i e i nie m o g ł a m oderwać od n i c h w z r o k u . Zwracał uwagę sposób, w jaki opierał je o u d a w d ż i n s a c h : szeroko r o z c z a p i e r z o n e palce p r z y p o m n i a ł y mi zabawę, którą rzucaliśmy sobie wyzwanie w szkole. Wbijaliśmy coraz szybciej n ó ż w przestrzeń p o m i ę d z y palcami osoby naj172

bardziej odważnej lub takiej, która nie potrafda się sprzeciwić, podczas gdy inni obserwowali grę z wypiekami na twarzy. Do dziś noszę bliznę na lewym palcu serdecznym. To Lukas trzymał nóż. Od tamtej p o r y przyglądam się ludzkim d ł o n i o m . Najpierw szybkie spojrzenie na twarz, p o t e m na d ł o n i e , by dojrzeć to, czego nie chciała opowiedzieć twarz. D ł o n i e nigdy nie kłamią. Pewna kobieta n a p o t k a n a przeze m n i e w pociągu do Berlina twierdziła, że pamięta każdy penis, z k t ó r y m miała do czynienia, a - m o ż n a się było domyślić - było ich wiele. Osobiście wspo­ m i n a m jedynie palce, paznokcie, kłykcie, w n ę t r z a d ł o n i i ich grzbiety. M a m szczególną zdolność do zapamiętywania rąk, a za­ p o m i n a n i a reszty. Uśpione męskie d ł o n i e o zapachu w o d y mor­ skiej, czosnku, haszu, perfum, smarów, sierści psa, chloru. Trzy­ mając je przy mojej twarzy, obserwuję, jak krew, która do nich spływa, wije się tuż p o d skórą niczym w niebieskich rozgałęzie­ niach rzeki. Pamiętam wszystkie dłonie, które mnie kiedykolwiek dotknęły. W s p o m i n a m te, które pragnęłam, by m n i e dotykały. W pamięci pozostały dłonie, mężczyźni, miasta. Kobieta nie pozwoliła mi zasnąć przez całą drogę, opowia­ dając o sobie - to była t a k a n o c : z o s t a ł a m u w i ę z i o n a w pu­ łapce w a g o n u sypialnego, w p o w o l n y m pociągu z obcą osobą pragnącą opowiedzieć mi całe swoje życie. N i e lękała się już. Wszystko, czego się bała, już się wydarzyło. Jej życie stało się faktem d o k o n a n y m . Przestała mieć podstawy do strachu. Naj­ gorszy jest strach p r z e d tym, co m o ż e się wydarzyć; tak było, gdy Lukas ciął m n i e w palec - stało się to nie dlatego, że Lu­ kasowi zadrżała ręka, to ja cała się trzęsłam - strach prowokuje niebezpieczeństwo. N i c się nie w y d a r z y ł o tej n o c y w K o p e n h a d z e , a j e d n a k wszystko się o d m i e n i ł o . N i e dowierzałam mitowi, jakoby motyl, uderzając skrzydełkami po jednej stronie Ziemi, był w stanie spo­ wodować huragan po drugiej. Może jednak w życiu każdego czło­ wieka jest taka chwila, która rozrasta się i powiela, aż w k o ń c u 173

wypiera rzeczywistość ? Taką chwilą stało się dla m n i e tych kilka sekund z tamtego wieczoru.

B u d z ę się p ó ź n o . D z i e ń jest zaskakująco ciepły. W i t a m n i e pierwsze ostrzeżenie matki: nie zapomnij wstrzymać o d d e c h u , idąc po d r e w n o na opał, a p o t e m d o k ł a d n i e umyj ręce; wirus n o r n i k a tkwi zarówno w świeżych, jak i starych o d c h o d a c h . Przygotowuje p o s i ł e k - n i c w y s z u k a n e g o , tradycyjne je­ dzenie: kiełbaska, ziemniaki, do tego p i w o słodowe. N i e chce pomocy. -

Usiądź tylko przy stole, Lo... tam gdzie zawsze, jak zwykle.

Wszystko ma pozostać jak zwykle, choć już takie nie jest. N ó ż w jej rękach wygląda niebezpiecznie, używa go, jakby widziała: obiera ziemniaki w ręku szybko jak b a b k a A n n a , po o m a c k u zapala gaz, pomyśleć - gdyby ogień chwycił rękaw jej koszuli... Oferuję p o m o c przy n a k r y w a n i u do stołu, ale m n i e o d g a n i a . Przeglądam więc kilka stojących na framudze okiennej książek, na k t ó r y c h osiadł kurz - z p e w n o ś c i ą d a w n o już o n i c h za­ p o m n i a ł a . Wyciągam z samego spodu sfatygowaną Annę Ka­ reninę - jej u p r o s z c z o n ą wersję ze zdjęciami z filmu z G r e t ą G a r b o . N i e jestem w stanie wyobrazić sobie samotności, jaka czeka człowieka, k t ó r y nie m o ż e już czytać. Zaczęłam czytać, ponieważ widziałam, jak ona to robi. C h c i a ł a m sięgnąć po to, co sprawiało, że czasami uciekała w głąb siebie. Kiedy szłyśmy spać i ogrzewałam sobie stopy p o m i ę d z y jej u d a m i , z z a m k n i ę t y m i oczami, na w p ó ł śpiąc, słyszałam odgłos przekładanych przez nią kartek.

Dźwięk rozszczepianego brzozowego drewna p r z y p o m i n a brzęk szkła. M a t k a jest obecnie mniej efektywna w rąbaniu drewna, ale równie zaciekła jak dawniej. Z d e c y d o w a n y m r u c h e m wbija 174

ostrze siekiery w pieniek i p o m a g a mi ułożyć szczapy w stos. Siekierka do gałęzi d y n d a u paska jej roboczych s p o d n i przy każdym r u c h u ciała - siekiera córka - zawsze sądziłam, że ją po niej odziedziczę. D r e w n o jest w n e t u ł o ż o n e ; jeśli oczywiście nie przyjdzie jej jeszcze do głowy, aby narąbać więcej - takie ryzyko zawsze istnieje. Nadeszła najlepsza chwila. Po ukończeniu dzieła m o ż n a usiąść i porozmawiać. Zdejmuje rękawice robocze i podszytą watoliną koszulę do rąbania drewna. Niewiele pozostaje z matki, gdy ściąga o c h r o n n ą powłokę. Jest d w o m a chodzącymi obojczykami - mawiał dziadek Bjórn. Przerzedziły jej się też włosy, lecz nie straciły swojego koloru; pozostały jasne niczym pola przed żniwami. Niezdarnie głaszcze po głowie kundla przewodnika. Nieprzy zwyczaj ona do głaskania psów. O d w y k ł a do głaskania kogokolwiek. -

M a m o , pamiętasz dzień, w k t ó r y m się paliło?

-

Pole? Oczywiście - wyciera p o t z karku.

N a d a l dobrze wygląda, choć starzej. Jej twarz jest z g a t u n k u tych, których nie rozmazały ani czas, ani p o d s k ó r n y tłuszcz jej rysy wręcz się wyostrzyły. G d y b y tylko przestała paradować w znoszonych ciuchach dziadka Bjórna, w o wiele za dużych roboczych s p o d n i a c h d w u k r o t n i e obwiązanych paskiem w talii i w kurtce drwala. Nosi je niczym drugą skórę, starając się zakryć swą urodę. G d y o t y m w s p o m i n a m , kieruje na m n i e rozbawione spojrzenie. -

No tak, ty używałaś jej więcej niż ja.

-

Twojej urody?

-

N i e , swojej.

Nieprawda, nigdy nie byłam tak ładna jak ona, m o i m jedynym a t u t e m są oczy. Lep - czasami mówili mężczyźni. Usta też jasne, szczodre, ale szczodre w czym? Co obiecują, a czego d o ­ trzymują?

* 175

- N i e widziałam tego tam Lukasa od dawna - m ó w i matka. -

C z y musisz tak o n i m mówić?

-

A nazywa się inaczej ?

-

Nazywa się po p r o s t u Lukas. N i e : ten tam Lukas.

-

Zawsze byłaś przewrażliwiona na jego punkcie. Myślałam,

że ci przeszło. P r z e s z ł o ? T o b y b y ł o tak, jakby „przeszli m i " b r a t l u b siostra. -

To nie ja byłam przewrażliwiona, tylko wyście nie mieli

ani krztyny wrażliwości. -

Sytuacja nie była łatwa - p r z y p o m i n a matka. - Złościło

cię wszystko, co powiedzieliśmy, Lo. N i e chciałam psuć tej drogocennej chwili; coraz rzadziej mie­ wamy takie z matką, niemniej usłyszałam swój głos: -

Nienawidziliście go.

-

N i e nienawidziliśmy, tylko kochaliśmy ciebie. To różnica.

Baliśmy się... Czy to tak t r u d n o zrozumieć ? Wasza zażyłość była dziwaczna. Ty chodziłaś jeszcze na szkolne dyskoteki, a on już chadzał do klubów. -

N i g d y nie chodził do klubów, m a m o .

-

N i e , a ty nigdy nie byłaś na szkolnej dyskotece, wiem.

W t y m cała rzecz. N i e zależy mi na kłótni z nią, więc milknę - inaczej dokładnie wiem, co się stanie. D r e w u t n i a była j e d n ą z n a s z y c h k r y j ó w e k z L u k a s e m ; m r o c z n e królestwo pajęczych sieci ze światłem przeciskającym się przez luźno zbite deski w ścianach i zapachem suszącego się t a m świeżo narąbanego drewna. D o m e k poławiacza pereł sta­ nowił naszą najlepszą kryjówkę, ale jeśli nie mieliśmy czasu tam dotrzeć, szliśmy do d r e w u t n i . Uciekałam jedynie od dorosłych troszczących się o m n i e w dobrej wierze, Lukas zaś p r z e d ojcem, nieobliczalnym niczym potrzask na lisy. 176

N i e rozumiem, czemu wciąż jesteś taka wrażliwa na jego

p u n k c i e . Jeśli k t o k o l w i e k p o t r a k t o w a ł g o b e z w z g l ę d n i e , t o właśnie ty, Lo. Później zdziwaczał - w y m a m r o t a ł a m a m a . -

Zdziwaczał?

- Jeszcze bardziej. N i e rozmawiałyśmy nigdy o tym, co się stało. M i a ł a m na­ dzieję, że owinęła moje czyny w coś na kształt wszystko wybacza­ jącej matczynej miłości. Takiej, która zmieni każde przewinienie w miękkie kulki włosów, które matki przy odrobinie dobrej woli są w stanie przełknąć, jeśli tylko p o c h o d z ą od ich dzieci. -

Bezwzględnie?

Potakuje. R o z u m i e m . Sądziłam jednak, że miała o m n i e inne zdanie. -

Tak naprawdę to nie masz pojęcia, co się wydarzyło - od­

p o w i a d a m , wiercąc się, niewygodnie o p a r t a o stos szczap. Na niektóre rozmowy nigdy nie nastaje odpowiednia chwila. Pragnę jedynie wyjść na słońce. - Czy nadal tu mieszka? Tego nie wie, ale wydaje jej się, że n i k t inny t a m nie za­ mieszkał. -

C z e m u po prostu stąd nie wyjechał po tym, co zaszło? -

zadaje sobie pytanie. - Tak by było najprościej. D o k ą d ? D o k ą d miałby pojechać? Jeśli był ktoś, k t o nie miał się d o k ą d udać, to właśnie o n . -

A n i razu się o ciebie nie zapytał, Lo. N i c . Z r o z u m i a ł a m

więc, że coś jest nie tak. P o t e m widziałam go już coraz rzadziej. C z e m u nie pójdziesz i sama nie sprawdzisz? Jak m o ż e o to pytać? Przecież wie, że nigdy tam nie chodzę. Że nie chcę. N i e mogę. Że stało się to niemożliwe. M o ż e dla niego także. Jeśli widział, że jestem w d o m u , to unikał okazji, aby mi się pokazać. -

Z tym rąbaniem d r e w n a na szczapy, mamo... - mówię, aby

odwrócić jej uwagę. -

Tak?

-

Czy naprawdę musisz? 177

-

A czemu nie?

To słowo. Pełne wstydu. Słowo, którego za wszelką cenę staram się nie wypowiadać na głos. Niewidząca twarz nie wyraża emocji; matka wciska słoiczek z sadłem norki do kieszeni i z n ó w sięga po o m a c k u po siekierę: wypróbowuje kciukiem jej ostrość i wyciąga ostrzałkę z drugiej kieszeni watowanej koszuli drwala. Rąbała d r e w n o od zawsze cały opał, który był kiedykolwiek potrzebny, aby ogrzać d o m , od kiedy się do niego wprowadziliśmy, rąbała ona. -

A czemu nie? K t o inny to zrobi? Ty?

Równie dobrze możesz od razu wbić we m n i e ostrze - wydaje się myśleć - tylko m n i e dobij... Wręcza mi siekierę, przez chwilę się waha. -

C z e m u tam nie pójdziesz? - pyta p o n o w n i e .

P o t e m odwraca się i o d c h o d z i .

Muszę przełamać wewnętrzny sprzeciw za każdym razem, gdy w c h o d z ę do p o k o j u m a t k i . N a s ł u c h u j ę k r o k ó w w korytarzu, gdy szperam w jej rzeczach. C z a s a m i myślę, że o n a postępuje tak samo; zachodzi do mojego pokoju i węszy w m o i m bagażu. W i e m jednak, że nigdy nie posunęłaby się do tego. N i e napisze: Your mother who knowsyou, jak Jean Seberg napisała swojemu synowi. Zabieram na d ó ł kilka książek. Napaliła w k o m i n k u w prze­ w i e w n y m salonie. R o z k ł a d a m książki niczym wachlarz i p o ­ zwalam wybrać jej szukającym po o m a c k u palcom. C z y t a m na głos tak, jak kiedyś czytałam Lukasowi. -

„W Trouville kupuję dla niego ser, jogurt i masło, ponieważ

po powrocie do d o m u zawsze się na nie rzuca. On zaś kupuje moje u l u b i o n e jedzenie: brioszki i owoce. N i e aby sprawić mi radość, ale żeby m n i e n a k a r m i ć . Kieruje się dziecięcym prag178

nieniem nakarmienia mnie, abym żyła. N i e chce, abym umarła, ale nie życzy sobie też, abym przytyła; t r u d n o to z sobą pogodzić. Ja również pragnę, by żył - takie jest nasze wzajemne o d d a n i e , nasza miłość. W i e c z o r e m , n o c ą - zdarza się, że p r o w a d z i m y rozmowy bez z a h a m o w a ń . M ó w i m y sobie wtedy całą prawdę, jakkolwiek by była straszna, i zaśmiewamy się jak kiedyś, gdy piliśmy i nie dane n a m było porozmawiać z sobą aż do p o p o ­ łudnia". Niemożliwa równowaga miłości. N i e stać się grubą, przekar­ mioną, zobojętniała czy zbyt p e w n ą siebie. Ale i nie wygłodzoną, marniejącą w oczach, ponieważ człowiek gdzie indziej zacznie szukać nasycenia. Czy jest możliwe p o d a n i e siebie drugiej osobie nie za d u ż o i nie za mało? N i e m a m pojęcia. Pewnego razu usły­ szałam o kochającej się parze, która przeszła dwa tysiące kilo­ m e t r ó w w z d ł u ż chińskiego m u r u , aby s p o t k a ć się na p u s t y n i G o b i - fantastyczny pomysł. Plan j e d n a k nie wypalił; miłość wygasła po d r o d z e . Wędrowali, aby u m o c n i ć swą miłość, lecz kiedy się wreszcie spotkali - rozstali się; po dwudziestu wspólnie spędzonych latach.

M a m a prosi o możliwość p o n o w n e g o wyboru - niezadowolona z pierwszej próby. Ta n o c to nie n o c miłości. R o z k ł a d a m p o ­ n o w n i e wachlarz opowieści. Przesuwa palce po książkach i wy­ biera nowy t o m . Otwarłszy go, czytam: -

„Lato było osobliwe i duszne, kiedy wysłano m a ł ż o n k ó w

R o s e n b e r g na krzesło elektryczne i nie w i e d z i a ł e m , co robię w N o w y m J o r k u . J e s t e m dziwny, jeśli c h o d z i o egzekucje... czułem, że tego lata coś jest ze m n ą nie tak, bo nieustannie my­ ślałem jedynie o małżeństwie Rosenberg". Czytając, krążę po pokoju. M a m a ma wyostrzony słuch jak nietoperz; każe mi nie dotykać żaluzji. -

Czego szukasz, stresujesz mnie, słyszę echo twoich kroków. 179

N i e potrafisz nawet chwili usiedzieć w miejscu... musisz chodzić po d o m u w butach, jakbyś zaraz miała wyjść? Zawsze dokądś zmierzam, m a m o . A b u t ó w nie zdejmuję dla nikogo. M o ż e na życzenie, ale na p e w n o nie na rozkaz. Buty, k t ó r e przemierzyły wiele k i l o m e t r ó w przez n i e z n a n e miasta, wiedzą, czego chcą, nawet jeśli ja sama tego nie wiem. -

Buty - zwraca uwagę matka, gdy po raz kolejny okrążyłam

pokój. - Czy to pełnia? N i g d y nie rozumiałam, co księżyc czyni z kobietami. Króliki na p o l u też są niespokojne. -

Odczuwasz to ?

-

Tak. Wibracje - o d p o w i a d a .

Żaluzje najchętniej ma całkowicie zasłonięte; stała się nadwrażliwa na światło. D z i w n i e zrobić się wrażliwą na to, czego nawet nie jest się w stanie zobaczyć. Spoglądam w d ó ł w kie­ r u n k u d o m u Lukasa, lecz nie dostrzegam tam śladu życia. -

N i e sądzę, żeby t a m mieszkał - odzywa się matka, jakby

widziała, w k t ó r ą stronę jest skierowana moja uwaga. - Jesteś pewna? -

N i e , ale o d c z u w a m tam pustkę.

Rzeczywiście, teraz i ja m a m lekkie wrażenie nieobecności. -

Adom?

-

Brakuje chętnych - wzdycha.

O d k ą d z a m k n i ę t o fabryki, c i ę ż k o jest coś t u s p r z e d a ć ; wszyscy się stąd wyprowadzają, a n o w y c h ludzi brak. Ta sama p i o s n k a co zawsze: zagraniczne przedsiębiorstwa wykupują fa­ bryki i zamykają je - rozpalają nadzieję, aby p o t e m ją zgasić, aż ludzie poddają się i wyjeżdżają, pozostawiając domy, nawet jeśli nie m o g ą ich sprzedać. Szczególnie tu, na obrzeżach, wszędzie widać o p u s t o s z a ł e d o m y z z a r o ś n i ę t y m i o g r ó d k a m i . Raj, do którego przeprowadziła się kiedyś matka, spakował się i ruszył w dalszą drogę. -

M o ż e Lukas czeka na lepsze czasy - m ó w i powoli.

Tak, na tyle, na ile z n a m Lukasa, właśnie to robi. 180

Nie wyobrażam sobie, d o k ą d mógł pojechać. Jeśli nawet nie przy­ należał do tego miejsca, to do innych tym bardziej. -

Pomyśl, kiedy ostatni raz go widziałaś? - proszę.

Musiało to być d a w n o t e m u ; m a t k a już wiele lat t e m u prze­ stała dostrzegać nawet swoje odbicie w lustrze. N i e zauważyłaby, gdyby Lukas się wyprowadził. N i k t by tego nie spostrzegł. Właś­ ciwie kto go tu znał? Poza m n ą . I jego ojcem. M a t k a masuje sobie szyję po rąbaniu drewna. -

A n i j e d n e g o p y t a n i a o ciebie, Lo, gdy n a t y k a ł a m się na

niego we wsi. C z y to nie d z i w n e ? - na w p ó ł się obraca. Ma szczupłą, chłopięcą figurę. - Co to ma zresztą za znaczenie, czy nadal tu mieszka? N i e poszłaś do niego przez te wszystkie lata, m o ż n a by podejrzewać najgorsze. -

Najgorsze?

-

Tak. Że na koniec stało się coś strasznego.

O s t a t n i e d z i e n n e zajęcia: p i o r ę stosy b r u d ó w , k t ó r e narosły w umywalni. Składając z m a t k ą prześcieradła, czuję ciepły wiatr wlatujący przez o k n o . Cierpki zapach uderza od h o d o w l i norek. Futer nie daje się już sprzedawać w Szwecji; wysyła sieje do Rosji i C h i n , gdzie idą jak świeże bułeczki, jeśli wierzyć mamie. D r a ­ pieżniki nie nadają się do życia w niewoli; p o n i ż e n i e sprawia, że zaczynają śmierdzieć. Pamiętam, jak histerycznie jazgocząc, wspinały się na siatkę ogrodzenia, kiedy przechodziliśmy z Lu­ kasem o b o k niskich szeregów klatek. Po j e d n y m samcu albo po kilka samic w jednej klatce. P r z y p o m i n a ł y p u ł a p k i na szczury na strychu u Lukasa. P o m a g a m matce zwinąć w rulony zakurzone dywany, które zawiozę do pralni chemicznej. N i e ma już siły prać ich ręcznie, a za żadne skarby nie chce przystać na to, bym zrobiła to ja. -

N i e ma sensu.

- Zapłacę, m a m o . 181

-

W żadnym razie.

Jeden jedyny raz patrzy wprost na mnie, mrużąc oczy, jakby spoglądała na słońce przez osmalone szkiełko: -

Lo, pomyśl...

-

Ze tak wyrosłam?

-

Że jesteś moją córką.

M a t k a była kobietą, która rąbała d r e w n o jak maszyna. Wie­ czorami padała na łóżko wyczerpana całodzienną pracą. O b e c n i e każdego wieczora bierze długą kąpiel i słucha wieczornych p o ­ w t ó r e k p r o g r a m ó w radiowych - stworzyła rytuał z pójścia do łóżka, aby uczynić go mniej strasznym. W c h o d z ę do niej do ła­ zienki, żeby zapytać, jakie filmy chciałaby obejrzeć następnego dnia; wzięłam ze sobą takie, które w e d ł u g m n i e p r z y p a d n ą jej do gustu. WstręP. Potrząsa przecząco głową. Jest już za stara na lęk; przestała się bać. -

C o ś z Marleną Dietrich?

-

N i e , nie - odpowiada, napełniając w a n n ę gorącą wodą.

- Do utraty tchu ? Też nie. N i e widziała filmu, jak twierdzi, od czasu, gdy umarła Jean Seberg. Z wiekiem zobojętniała na strach, ale stała się wrażliwsza na smutek. Należy narażać się za m ł o d u , a ochraniać, gdy jest się starszym - m ó w i ta, k t ó r a ostrzegała m n i e p r z e d wszystkim, gdy byłam mała. -

Mniej jest się w stanie znieść. Tylko to m a m na myśli -

dodaje, jakby wyczuła moje obiekcje. - Ponieważ człowiek robi się świadom niesprawiedliwości życia, tego, jak kiepsko sobie p o g r y w a z n i e k t ó r y m i l u d ź m i . W e ź m y na p r z y k ł a d takiego Lukasa... Garbię się, gdy o n i m wspomina. -

C z a s a m i o n i m myślę - wyznaje. M ó w i , że lękając się

o m n i e , nie dostrzegała, jak miał ciężko. O p ł u k u j e twarz prysz­ nicem, nie zamknąwszy oczu, i milknie. 182

Jedyną c h m u r ą na m o i m niebie przez długi czas była ta, która wciąż unosiła się n a d jego głową. Jeziora krwi p o d jego skórą wy­ sychały, a na ich miejscu zaraz powstawały nowe. Jego problemy były m o i m i , c h o ć nie zachodziły mi tak za skórę. Trawiła go czarna choroba, którą bałam się od niego zarazić - melancholia. Z d a w a ł się przesiąknięty ciemnością, lecz p o d tą czernią coś lśniło. Czy byłam jedyną, która to zauważała? Patrzył na szczury w o d n e inaczej niż ja; dawał mi je, bo cierpiał, widząc je uwię­ zione i b e z b r o n n e ; kierowała n i m ludzka d o b r o ć niepasująca do takich jak o n . Gabriel niemal rozbił mu twarz, gdy odkrył, że Lukas zrzucał na m n i e ostateczną rozprawę ze szczurzymi pu­ łapkami. C h ł o p a k ledwo się p o t e m otrząsnął ze wstydu. Jego twarz też.

W m o i m dawnym dziewczęcym pokoju panuje c h ł ó d ; znów śnię o niebieskiej wodzie bez d n a : jak w niej t o n ę , bez wyjścia, w ko­ stiumie, który kurczy się, zamiast rozciągać w wodzie. Piecze jak ogień, b u d z ę się z rękoma między u d a m i , m o ż e c h o d z i o n o c n e parcie na pęcherz - na w p ó ł śpiąca wstaję, aby się wysikać - czy nie jest na to stanowczo zbyt wcześnie ? Z d a n i e m matki starzenie się jest n i e u c h r o n n y m upadkiem, ale absolutnie nie chcę jeszcze nic o tym wiedzieć, moje życie dopiero się rozpocznie. P o r a n n a kwaśność w ustach, stawy palców zastałe od c h ł o d u i sennych koszmarów. Najgorsza ze wszystkiego jest miłość. I czas. N i e m o ż n a ich odzyskać, mijają b e z p o w r o t n i e niczym deszcz, który spadł, o t w a r t e listy, d z i e w i c t w o , niewiedza, wszystko, co się utraciło.

Pora deszczowa

Wydarzenia w K o p e n h a d z e wszystko skomplikowały i nie m o ­ gliśmy o t y m porozmawiać. O d k ą d wróciliśmy do d o m u , pa­ trzyłam na niego, a on na m n i e inaczej: spojrzeniem p r z y p o m i ­ nającym czarne klejnoty w gablotkach za p a n c e r n y m szkłem. Przykleiliśmy się do siebie na dobre, nie dotykając się, niczym planety poruszające się po stałych torach; nie mogąc się zbliżyć ani oddalić, przebywać razem ani o d d z i e l n i e . Parzyliśmy się wzajemnie. Jego b r o n i ą było milczenie. Jedyne, z czym nigdy nie dawałam sobie rady, to o d w r ó c o n a twarz. Jak moja matka, gdy byłam mała; czasami wycofywała swoją miłość, aby wyeg­ zekwować o d e m n i e to, czego chciała.

Dzieciństwo jest o d w r ó c o n ą lornetką, która utrzymuje świat na odległość. Przestałam j e d n a k być dzieckiem, a kolej płynąca ku­ szącym p o t o k i e m srebra sprawiła, że ilekroć spojrzałam na nią z okien sypialni, pragnęłam popłynąć w dal. R o k p o m i ę d z y m o i m i piętnastymi a szesnastymi urodzinami był najbardziej niespokojnym pomiędzy Lukasem a m n ą . Aby za­ pełnić powstałą pomiędzy nami pustkę, po raz pierwszy zabrałam się za naukę. Trochę p ó ź n o - zdaniem nauczycieli, ale matka ode184

tchnęła z ulgą, że wreszcie, dzięki Bogu, uświadomiłam sobie, iż po dzieciństwie też jest życie. W t y m wieku irytowało mnie, że postępuję w e d ł u g jej życzenia, ale o wiele większą satysfakcję sprawiało mi szokowanie nauczycieli. Poprawiłam oceny; teraz nie przedstawiały już obrazu klęski i rozpaczy. - J e d n a k potrafisz, t a k podejrzewaliśmy. Trzymaj tak da­ lej, to... To co? Czeka m n i e świetlana przyszłość? N a g r o d ę za pilną n a u k ę s t a n o w i ł o jeszcze więcej n a u k i . R o z u m i a ł a m t o d o ­ skonale.

Nastała jesień, podczas której o b c h o d z i ł a m szesnaste urodziny. Nadeszła p o r a deszczowa, o k n a pokryły się kropelkami, p o t o p ogarnął drogi, a drzewa z a r b o r e t u m tonęły po kostki w wodzie. Z i e m i a była nasycona wodą, która nie odpływała, tylko utrzy­ mywała się na stałym poziomie. Wszystko kisło - także h u m o r . Deszcz gnębił d r z e w a bardziej niż susza czy m r ó z . Pasożyty ucztowały podczas niekończących się okresów wilgoci - dziadek Björn był bezsilny. A r b o r e t u m stanowiło jego harem. Jak suge­ rowała matka, armia drzewek słuchała każdego rozkazu dziadka. Przebywał tam po wiele godzin dziennie. N i e mogliśmy tego zro­ zumieć; co robił, skoro drzewa przecież same o siebie dbały? N i e z a u w a ż a l n i e zbliżyłam się z n ó w do Lukasa, a on na p o w r ó t patrzył mi w oczy - pierwszy raz od dawna. P o m ó g ł n a m czas, skoro sami nie mogliśmy sobie p o m ó c . Nasze relacje uległy zmianie, ale mogliśmy zaakceptować to, co pozostało, albo stracić siebie całkowicie. Po K o p e n h a d z e m a t k a puściła m n i e w o l n o , jakbym przestała do niej należeć; czułam się jak dziecko przybłęda o o b c y m za­ p a c h u . Przestała pytać, d o k ą d idę albo gdzie byłam. Wolność, którą p o w i n n a m się upajać, bolała. N i e m o ż n a było zignorować faktu, że coś się wydarzyło. Cokolwiek m a t k a sądziła o tym, co 185

wyprawialiśmy wcześniej, teraz nagle dawała na to przyzwolenie. C h o ć jej się to nie p o d o b a ł o , nie mogła nas powstrzymać. -

W i d z ę , jak na niego patrzysz, i niepokoję się - powiedziała

p e w n e g o wieczora. Tego p o p o ł u d n i a siedzieliśmy z Lukasem po raz pierwszy w pełnym świetle w kuchni. M a t k a przechodziła o b o k i jej wzrok padł na nas; przystanęła, odzyskawszy jednak szybko równowagę, weszła do kuchni, wzięła picie z lodówki i wyszła bez słowa. -

Ale to i tak nic w p o r ó w n a n i u z tym, jak się martwię, gdy

widzę, jak on patrzy na ciebie - d o d a ł a . Lukas był słaby, a słabi ludzie są najbardziej niebezpieczni, ściągają człowieka w d ó ł ; od silnych ludzi m o ż n a się wyzwolić, ale słabi w c h o d z ą człowiekowi p o d skórę. W p i e r w ostrzegała m n i e p r z e d siłą Lukasa, teraz p r z e d jej przeciwieństwem, jakby c h o d z i ł o o to samo. „Słaby" to j e d n a k złe słowo; nie był słaby. Na Lukasa brakowało określenia. G d y spał, śmiał się, o p r ó ż n i a ł wiadra z deszczówką, jadł banany, gdy mówił, że najlepsze są proste, szczęśliwe chwile, dostrzegałam na jego twarzy ból. Bajki nie istnieją - powiedział; możliwe jednak, że brakowało jedynie szczęśliwych zakończeń.

Ojciec Lukasa, Gabriel, c h o d z i ł własnymi ścieżkami. Przez te wszystkie lata, kiedy mieszkał na wsi, nigdy nie o d e z w a ł się do n i k o g o słowem, z n i k i m się nie zadawał. Był zbyt g ł u p i albo pyszny, aby n a u c z y ć się s z w e d z k i e g o - uważali l u d z i e . N i e w i a d o m o c o gorsze... W i l k stepowy, o d l u d e k , n i e t y p o w y l u b „dziwak" - jak nazywała go moja rodzina. Kroczył własną drogą wśród wiejskiej społeczności. T w i e r d z o n o , że nie potrafi jeździć na rowerze, ale ludzie mówili tak wiele, lubili obgadywać. P o ­ w i a d a n o , że o d p o w i e d z i a ł na ogłoszenie m a t r y m o n i a l n e ; to go tutaj p r z y w i o d ł o , jak głosiła p l o t k a , której wierzyła większość 186

mieszkańców. Najpierw, k r ó c i u t k o , u k ł a d a ł o mu się z tą k o ­ bietą, p o t e m się j e d n a k zepsuło, więc zabrał t o r b ę i syna i prze­ p r o w a d z i ł się do k u p i o n e g o za grosze d r e w n i a n e g o d o m u n a d jeziorem. N i e k t ó r z y twierdzili, że wcale go nie kupił. Tylko się w p r o w a d z i ł , p o n i e w a ż d o m stał p u s t y i n i k t nie rościł sobie do niego prawa. D o p r o w a d z i ł go do p o r z ą d k u , wypielil grządki, poprzykręcał wszystkie luźne części i wypędził szkodniki. D o m w n e t stał się najlepiej z a d b a n y m d o m o s t w e m w okolicy, nawet jeśli był tylko zwykłą, lichą b u d ą . P o m a l o w a ł go na n i e z n a n y w okolicy kolor, k t ó r e g o nie wiedziano, jak nazwać, kiedy się 0 n i m w s p o m i n a ł o . Węgierska zieleń - określiły barwę siostry matki, k t ó r e nie m o g ł y się p o w s t r z y m a ć i od czasu do czasu spoglądały w d ó ł ku b u d y n k o w i . K o l o r t e n odstawał od p o z o ­ stałej zieleni. Gabriel d b a ł w k a ż d y m razie o swoje otoczenie. 1 był d o b r y m p r a c o w n i k i e m . M ó g ł b y awansować, zaczynając od p o d s t a w aż do brygadzisty, gdyby znał język, ale nie p o ­ trafił albo nie chciał się go nauczyć - z d a n i a na t e n t e m a t były podzielone. Najczęściej w i d z i a n o go w d r o d z e p o m i ę d z y d o m e m a fa­ bryką, jak p r o w a d z i ł rower, na k t ó r y m - jak m ó w i o n o - nie umiał jeździć. Wyglądało to, jakby szedł z psem. Po co wilkowi s t e p o w e m u pies: jako towarzystwo czy o c h r o n a ? Gabriel był przystojny - w każdym razie z d a n i e m m o i c h ciotek - i m o ż e to go c h r o n i ł o od gorszego losu. W p r z e c i w n y m razie ludzie byliby bardziej wobec niego podejrzliwi. Gadali o n i m , ale p o ­ zostawiali w spokoju. Mój strach przed Gabrielem był pozbawiony logiki; zaraziłam się n i m od Lukasa. C z u ł a m się przy n i m nieswojo; sytuacji nie polepszał fakt, że zawsze był dla m n i e miły. Podczas gdy moja rodzina traktowała Lukasa jak śmiecia, jego ojciec p o d c h o d z i ł do m n i e z powściągliwym respektem jak do kogoś, k o m u p o d ­ suwało się krzesło. Nieobliczalna wybuchowość, którą okazywał Lukasowi, m n i e nigdy nie d o t k n ę ł a . 187

P e w n e g o p o p o ł u d n i a , kiedy Gabriel był w pracy, z a d z w o n i ł telefon. Lukas na dziedzińcu d ł u b a ł w taunusie, c h o ć nie na­ dawał się do prac, które wymagały użycia klucza francuskiego. Padało. Przez cały dzień. Ba, p a d a ł o od tygodni. Lukas osiągnął tylko tyle, że był coraz bardziej umazany smarem i przesiąknięty deszczem. U b z d u r a ł sobie, że potrafi wymienić pasek napędowy, p o n i e w a ż nie stać go było na o d d a n i e s a m o c h o d u do warsztatu, a cierpiał, nie mogąc n i m jeździć. Siedziałam na grzędzie z nogami o p a r t y m i o zderzak, przez g o d z i n ę przyglądając się jego wy­ siłkom. Z d a w a ł a m sobie sprawę, że mu się nie u d a ; widywałam Rikarda i Katję naprawiających nasze s a m o c h o d y i wiedziałam, że Lukas wszystko robi źle. W d o d a t k u wcale nie chciał m n i e słuchać. N i e zwracał uwagi n a telefon, c h o ć p o n a g l a ł a m go, aby odebrał. Z pewnością chodziło o coś ważnego - zazwyczaj nikt do n i c h nie dzwonił. -

Na p e w n o gruby spadek, k t ó r y przeszedł ci k o ł o nosa -

powiedziałam, kiedy przebrzmiały sygnały. -

Przecież wiesz, że nie m a m krewnych - wysyczał, sztur­

chając m n i e tak m o c n o , że zleciałam ze zderzaka - zmiataj stąd i zrób dla o d m i a n y coś pożytecznego: wyjmij jakieś żarcie albo zrób coś, co potrafisz... na przykład odbierz telefon, jeśli z n o w u zadzwoni. M o ż e to p o t r w a ć z rok - pomyślałam. Ale tak się nie stało. W e s z ł a m d o b u d y n k u , c h o ć właściwie c h c i a ł a m już w r ó c i ć do d o m u , p o n i e w a ż gdy Lukas nie był w sosie, a w a n t u r a wi­ siała w powietrzu. Usłyszawszy telefon p o n o w n i e , p o s z ł a m za dźwiękiem w głąb d o m u , aż odnalazłam aparat w sypialni Ga­ briela. Męski glos, nie przedstawiwszy się, prosił o r o z m o w ę z Gabrielem Puskasem. Ponieważ Gabriel i tak nie m ó w i ł po szwedzku, poszłam po Lukasa. Niechętnie porzucił bezskuteczne majsterkowanie i w m o k r y c h buciorach wszedł do d o m u . O d ­ sunąwszy m n i e z drogi, chwycił słuchawkę. 188

Błyskawicznie pojęłam, że coś było nie tak. Słyszałam m o ­ nosylabowe, p o w o l n e odpowiedzi, podczas których jego twarz tężała. Na koniec o d w r ó c i ł się do m n i e plecami, w milczeniu trzymając słuchawkę w d ł o n i . S t a ł a m s k a m i e n i a ł a na p r o g u , próbując wyostrzyć słuch i złapać, co mówili po drugiej stronie. R o z m o w a była już j e d n a k s k o ń c z o n a , w k a ż d y m razie dla Lukasa; w jednej ręce nadal trzymał słuchawkę, d r u g ą opierał się o ścianę. -

C h o l e r a - wyszeptał.

Podeszłam, lecz nie odważyłam się go d o t k n ą ć . -

Lukas?

-

Idź do d o m u - powiedział cicho, ale nie usłuchałam.

Są rzeczy, które zdarzają się wtedy, kiedy ludzie z p o w o d u stresu stają się n i e u w a ż n i . „ N i e d o t r z y m a n i e tajemnicy lekarskiej". W ten o t o sposób dowiedzieliśmy się - jeszcze p r z e d samym Gabrielem - że był śmiertelnie chory. Rak kości. D a l e k o posu­ nięty. Nieodwracalny.

N i e zwróciliśmy uwagi, że c h o r o b a była w d o m u od d a w n a jak nieprzyjemny, nieproszony, cichy gość. N i e n a r o b i ł hałasu; nie zauważyliśmy, że G a b r i e l c h o r o w a ł , że był w r ę c z u m i e ­ rający. Cicha, a zarazem g w a ł t o w n a reakcja Lukasa zdziwiła m n i e : r o z u m i a ł a m , a zarazem nie r o z u m i a ł a m jej. Przez tyle lat ojciec i syn żyli o b o k siebie w dziwacznej ciszy: językowej i uczu­ ciowej, nawet język ciała mieli stłumiony. G d y Lukas p o d r ó s ł na tyle, że Gabriel nie m ó g ł go już bić, ich k o n t a k t cielesny całkiem ustał. Gabriel stanowił jedyną rodzinę Lukasa, toteż z pewnością darzyli się uczuciem, c h o ć nie dostrzegałam ciepła. Ich koeg189

zystencja składała się nieomal tylko z c h ł o d u , dystansu i gwał­ townych k ł ó t n i . W pewien sposób właśnie to „nieomal" czyniło sytuację bardziej bolesną. P o n i e w a ż gdy c h o ć raz d o s z ł o do k o n t a k t u , uśmiechu, wymiany spojrzeń, m o ż n a było sądzić, że w innych okolicznościach, w i n n y m życiu, mogliby się do siebie zbliżyć.

Obcy przybywa do wsi

M i n ę ł a zima i wiosna. Lukas pracował na n o c n ą zmianę, Ga­ briel ograniczył się do p ó ł zmiany, by na k o n i e c zaprzestać pracy w ogóle. Leczenie nie dawało żadnej poprawy. Kwiecień mijał wraz z ciągle niespełnionymi obietnicami. Maj tak samo. Czerwiec - już bez obietnic. Słyszeliśmy śpiew słowików; teren wokół nas zamieszkiwały n o c n e ptaki i choć uwodziły śpiewem, ich pieśń niepokoiła mnie. Początek lata upływał p o d znakiem gorąca, morfiny i oczekiwania, gdy tymczasem c h o r o b a rozprze­ strzeniała się po kośćcu Gabriela. Ustawiliśmy d o d a t k o w e łóżko w p o b l i ż u jego pokoju, aby usłyszeć, gdyby się w n o c y o b u d z i ł i czegoś p o t r z e b o w a ł . Śniła mi się g w a ł t o w n a burza, a gdy się p r z e b u d z i ł a m , Lukas obej­ m o w a ł m n i e tak m o c n o , ż e l e d w o m o g ł a m o d d y c h a ć . C z a s a m i we śnie m a m r o t a ł swoje imię jakby p o z o s t a ł już sam. Ryż i papierosy na śniadanie. W o c z e k i w a n i u na ryż, k t ó r y właśnie d o c h o d z i ł w maszynce, Lukas brał prysznic p o d natry­ skiem d o m o w e j roboty, k t ó r y w czasie b u r z y p r z e w o d z i ł p r ą d . O b s e r w o w a ł a m g o p o p r z e z n y l o n o w ą zasłonkę. N a g l e z a m a r ł w b e z r u c h u ; przez d ł u g i czas stał tak p o d s t r u m i e n i e m wody, aż przestraszyłam się i g w a ł t o w n i e o d s u n ę ł a m zasłonkę. N a j ­ wyraźniej z a p o m n i a ł , co m i a ł dalej zrobić. 191

-

Przynieś papierosy.

-

Będziesz palił p o d prysznicem?

Oszalał, zapomniał, gdzie się znajduje i co robi. Brak snu i nie­ pokój, które go trawiły, wyostrzyły rysy, rzeźbiąc je misternie, jakby i je zgnębiła śmierć. G d y wyciągnęłam rękę, aby d o t k n ą ć jego mostka, szybko się zasłonił. -

Przynieś je.

N i e miałam zamiaru. Gdybyśmy nagle zaczęli wykonywać jed­ nocześnie więcej niż jedną czynność, w jaki sposób sprawimy, aby czas szybciej upływał? Jeśli b ę d ę chodzić na posyłki dla Lukasa w t y m samym czasie, kiedy n a m a c z a ł a m prześcieradło, a on będzie palił, biorąc prysznic... d n i b ę d ą się n a m dłużyć w nie­ skończoność. Czas, jaki spędzaliśmy w d o m u , aby być na zawo­ łanie Gabriela, ślimaczył się, nawet jeśli wszystko robiliśmy po kolei. -

D n i nie wystarczą. Dojdą jeszcze noce - stwierdził Lukas.

Tak się stało. N i e s k o ń c z o n y czas p r z e r o d z i ł się w ograni­ c z o n y w y r o k i e m dla Gabriela, a m o ż e i dla nas. Wylądowa­ liśmy sami na wąskim l o d o w y m przesmyku. Ojciec uczył mnie, że na wielkim obszarze słabego lodu m o g ł o występować wąskie p a s m o grubego, nośnego. Tam właśnie przystanęliśmy. Jeśli wej­ dziemy na przesmyk, a on p ę k n i e - znikąd nie m o ż e m y ocze­ kiwać pomocy.

Najwyraźniej śmierć nie zamierzała się śpieszyć ani oszczędzać Gabriela; miała zamiar wydłużać cały proces. Rak kości... naj­ gorszy rodzaj - usłyszał Lukas. C i a ł o Gabriela wkrótce będzie wydrążone jak korale w d o m k u poławiacza pereł. Czy matka podejrzewała, co się wydarzyło, kiedy pewnego p o ­ p o ł u d n i a powiedziałam, że idę do Lukasa, a p o t e m nie wróciłam? C z y może sądziła, że p o r w a ł a nas n a m i ę t n o ś ć i że nie opuszcza-

192

liśmy łóżka - spleceni ze sobą, nieodpowiedzialni, z b u n t o w a n i . Porzuciwszy szkolę i pracę ? M i n ę ł a d o b a , n i m pierwszy raz z a p u k a ł a d o drzwi. Lukas powiedział, że śpię, co uczyniło ją podejrzliwą, ponieważ było późne popołudnie. -

Czy piliście?

-

Nie.

O n pił. N i e ja. -

C z e m u więc Lo śpi o tej p o r z e ?

-

N i e spała całą noc, my...

-

Wystarczy, nie chcę więcej wiedzieć - przerwała matka.

Oczywiście chciała, nawet jeśli sądziła, że wszystko d o k ł a d n i e wie. O d m i e r z a ł a m właśnie p o p o ł u d n i o w ą dawkę lekarstwa dla Gabriela w e d ł u g instrukcji, które zostawił personel d o m o w e g o hospicjum. Poprzez drzwi docierał do m n i e ciężki zapach doj­ rzałego zboża i obiekcje m a m y dotyczące tego, że nawet jeśli w p e w n y m sensie jestem pełnoletnia, to nie w każdym. Mówiła, że jeśli Lukas częstował m n i e alkoholem..., ale on dał mi znak, abym pozostała na miejscu, że to załatwi; matka przebywała teraz na jego terenie. -

Spokojnie, proszę mi zaufać - powiedział, nie ruszając się

na milimetr z progu, by uniemożliwić jej zajrzenie do środka. -

Zaufać tobie ? - p o w t ó r z y ł a z i m n o . Jakby kiedykolwiek

mogła... kiedykolwiek miała... - Poślij ją do d o m u , gdy tylko się o b u d z i - zażądała, jakbym była własnością d w ó c h wrogich sił i teraz nastała jej kolej, aby m n i e przejąć. -

Zrobi, co zechce.

-

Nie, zrobi, co ty zechcesz, w t y m cały p r o b l e m ! - rzuciła

na o d c h o d n y m i poszła. Cokolwiek robisz, nie próbuj jej okłamywać, to nigdy się nie udaje - wyszeptałam, gdy Lukas wszedł z p o w r o t e m . Wyciągnął

193

m n i e z pokoju Gabriela, abyśmy mogli bez p r z e s z k ó d p o r o z ­ mawiać. -

Nieważne, co powiem twojej matce, przecież wiesz, że i tak

m n i e nie lubi. Chciałam zaprzeczyć, ale wiedziałam, że wyszłoby to śmiesznie. Mój wzrok padł na nasze odbicie w lustrze na korytarzu. Wyglą­ daliśmy źle. Szczególnie razem. Nie mogłam oprzeć się wrażeniu, że powinniśmy zamienić się oczami; on z wypłowiałymi od słońca włosami i niemal czarnymi oczami, ja bardzo ciemna i bardzo zielonooka. Trzymał m n i e zbyt blisko i za m o c n o , więc wyśli­ znęłam się z jego objęć. Od czasu Kopenhagi starał się zachować między nami dystans, ale teraz najwyraźniej utracił siłę woli. Nie potrafił ukryć zmian nastroju. C z u ł a m na przemian to jego iry­ tację, to pożądanie. Bałam się go rozdrażnić, wycofywałam się, mówiąc „nie". Zawsze to mówisz - czytałam z jego spojrzenia. K o c h a m , nie kocham, k o c h a m - ale jaką miłością? Seks był dla nas zakazany od początku. M a t k a zaraz by to po m n i e poznała, a wtedy już nigdy nie moglibyśmy pozostać ze sobą sam na sam byłam tego pewna. -

Musisz paradować na w p ó ł goła ? N i e mogłabyś okazać sza­

c u n k u mojemu ojcu? - warknął Lukas nieoczekiwanie. W p ó ł goła? Spódnica, majtki, koszulka, stare sandały - to mało? Czego chciał, było trzydzieści stopni... -

Spójrz lepiej na siebie...

P r z e z r o c z y s t e w y t a r t e c z a r n e s z o r t y - t o wszystko. N i e żeby skrywał t a m jakieś tajemnice, ale nie p o w i n i e n zwracać mi uwagi. -

Tobie z p e w n o ś c i ą nie przeszkadza - p o w i e d z i a ł zapal­

czywie - że tak się ubieram... Wzruszyłam r a m i o n a m i . -

194

No widzisz. Ubierz się porządniej.

Byliśmy ustawicznie zmęczeni; niespokojny sen Gabriela pociął noce na bezsensowne krótkie odcinki. G d y matka wróciła, znów Lukas o t w o r z y ł drzwi. Wyglądał jak człowiek po przejściach: s k o ł t u n i o n e niczym dredy włosy, ubranie zwisające smętnie na kościach bioder. -

C h c ę porozmawiać z córką.

Już m i a ł a m wejść do przedpokoju. -

G d z i e jest ojciec?

-

Śpi - odpowiedział Lukas.

-

Słuchaj, w ogóle mi się to nie p o d o b a .

Zażądała rozmowy z Gabrielem, ale Lukas powiedział, że nie chce go budzić. -

Przyprowadź Lo - rozkazała.

- Jeśli zechce wrócić do d o m u , to przecież sama trafi. N i e c h p a n i wyluzuje. Wtrąciłam się, zanim r o z m o w a wymknęła się spod kontroli. Matka, stojąc na werandzie, sprawiała wrażenie bardzo osamot­ nionej; do tej p o r y nigdy nie przebywałyśmy o s o b n o tak d ł u g o . Zaczęła mi wymyślać, gdy tylko m n i e ujrzała. - J a k ty wyglądasz?! C z y p r z e z cały w e e k e n d leżeliście w łóżku? C z y już całkiem zawrócił ci w głowie? Kiedy wracasz do domu? -

N i e d ł u g o - skłamałam.

Lepiej, żeby nie wiedziała. Obawiała się trupów, a umieranie było przecież o wiele straszniejsze - m a t k a nie potrafiła radzić sobie z czymkolwiek, co m i a ł o związek ze śmiercią. -

M a m o , ja muszę tylko...

-

Co ? - drążyła ze wzrokiem zwróconym w kierunku spa­

dzistych pól, jakby p o n a d h o r y z o n t e m wypatrywała ciemnych chmur. -

Zostać przez jakiś czas u Lukasa...

N i e spodziewałam się, że zrozumie, i nie zrozumiała. Powie­ działa tylko, że ma nadzieję, iż wiem, w co się pakuję. Patrzyła 195

na m n i e jednak z m i n ą świadczącą, że nie miałam o tym bladego pojęcia.

Człowiek zauważa, że do wsi przybył obcy, jeśli powoli wysiada z pociągu jako ostatni z pasażerów i badawczym wzrokiem o m i a t a p e r o n , mrużąc oczy od specyficznego światła, w jakim z reguły skąpane są perony, p o t e m o d k ł a d a bagaż na ziemię i nagle jego wzrok przygasa. Jednakże jeszcze nie przybył - nawet nie wie, że przyjedzie do wioski - najpierw zamieścimy ogło­ szenie. Pozostało mi tylko przekonać Lukasa. -

D l a ciebie, Lo, wszystko zawsze jest takie proste.

-

A ty zawsze wszystko komplikujesz.

Ciągle to s a m o : p e ł n e wątpliwości oczekiwanie. Przecież to tylko ogłoszenie... Próba. -

Co masz do stracenia, Lukas? N i c .

O d s u w a m się, gdy próbuje m n i e przytrzymać. Dyskutowa­ liśmy cały poranek, wyczerpałam już wszystkie argumenty. Temat przewałkowany. Zmęczyłam się; m a m wrażenie, że rozmawiamy o t y m przez p ó ł lata, a n i e d ł u g o zrobi się za p ó ź n o . U w a ż a to za zły pomysł. K r o p k a . G ł ó w n i e dlatego, że jest to w ogóle jakiś pomysł. Pomysły niosą ze sobą zmiany, a o d r u ­ chową odpowiedzią Lukasa na wszystko, co odbiega od stałych zwyczajów, jest „nie". Kiedy się taki stał? Kiedyś był inny. -

Będziesz tego żałował.

-

Do cholery, Lo, czy zjadłaś wszystkie rozumy?! Mądrzysz

się na t e m a t tego, o czym nie masz bladego pojęcia! Pytania, które nosi w sobie... nastał właśnie czas, aby je zadać. Teraz - nie p o t e m . P o t e m nie istnieje; Gabriel przeżyje najwyżej kilka tygodni. C h o d z i tylko o r o z m o w ę , a nie o p r z e s ł u c h a n i e . O s t a t n i a szansa, ostatnia możliwa rozmowa z ojcem - a zarazem pierwsza.

196

Wystarczy napisać w ogłoszeniu: „ P o t r z e b n a p o m o c tłumacza w prywatnej sprawie". -

W prywatnej sprawie? - Przyjrzał mi się z powątpiewa­

n i e m . - Brzmi podejrzanie. -

Przestań, Lukas...

Kłócili się o wszystko, nie rozumiejąc się nawzajem. N i g d y nie rozmawiali. Istniało tak wiele spraw, których nigdy nie omówili; dzieliła ich cienka, lecz nieprzebyta, bariera językowa. Mieli wspólne życie, wspólny k u c h e n n y stół, p o n a d k t ó r y m widzieli się, ale do siebie nie docierali, posługiwali się słownictwem wy­ starczającym jedynie na najprostsze codzienne czynności, proste polecenia, a czasami nawet i to nie. Ataki Gabriela na Lukasa były zazwyczaj s p o w o d o w a n e niezrozumieniem. C o ś , co Lukas zaniedbał i czego nie wykonał tylko dlatego, że nie zrozumiał polecenia. I ta niechęć do rozmowy. Gabriel milczał, jakby to był natu­ ralny stan rzeczy - nic dziwnego, że Lukas wkrótce z a p o m n i a ł słów, z których znajomością tu przyjechał. W n e t posługiwał się lepiej szwedzkim niż węgierskim - n o w y język stał się jego je­ dynym, ponieważ tylko ten słyszał.

D o p i e r o gdy odpuściłam już sobie ten pomysł, przestałam weń wierzyć, n i e s p o d z i e w a n i e L u k a s się p o d d a ł . Z a d z w o n i ł a m szybko, z a n i m zdążył się rozmyślić. Pół m i n u t y - tylko tyle za­ brało p o d y k t o w a n i e ogłoszenia przez telefon. P o t e m pozostało jedynie czekanie. Siedzimy na drewnianej werandzie, nasłuchując d z w o n k a telefonu, drapiąc miejsca po ukąszeniach komarów, obserwując szybujące z w d z i ę k i e m d r a p i e ż n i k a kanie na wy­ sokim niebie p ó ź n e g o lata. Spędzaliśmy nasz czas na oczeki-

197

waniu - a właściwie czas Gabriela, bo to jego czas powoli d o ­ biegał końca. Z każdym d n i e m stan Gabriela się pogarszał. Wcześniej działo się tak z każdym tygodniem, jeszcze wcześniej z miesiącem. N i e m o ż n a nic na to poradzić - rozpoczęło się odliczanie. Nadejdzie p o m o c n i k śmierci, p l u t o n egzekucyjny, zabierając kawałek po kawałeczku jego życie, a my nie m o ż e m y zrobić nic, aby t e n proces zatrzymać. Wyglądało to tak, jakby Gabriel tracił prawa do swojego ciała. Nagle zabierają mu zdolność samodzielnego wstawania z łóżka. N i e d a w n o potrafił, a myśmy się nawet n a d tym nie zastanawiali; teraz nie może, a my zostaliśmy zmuszeni do nieustannego o tym myślenia. Powoduje to u niego o g r o m n ą frustrację, dla nas zaś oznacza niemożność jednoczesnego opusz­ czania d o m u na dłużej niż na krótką chwilę. Nadal sam chodzi do toalety, ale najpierw p o m a g a m y mu w trudnej sztuce wstawania z cholernego łóżka i wspieramy go w d r o d z e przez hol. Boli go chodzenie. Leżenie i siedzenie zresztą też. Osiągnął stan, w k t ó r y m większość rzeczy sprawia ból, różna jest tylko jego intensywność.

Mija tydzień bez odpowiedzi na anons. Myślałam, że telefon od razu się rozdzwoni; nie spodziewałam się takiego poniżającego milczenia. Kolejny z twoich kiepskich pomysłów, Lo - zdaje się myśleć Lukas. Gabriel szczęśliwie nic nie wie. Stanowi to obecnie jego jedyne szczęście, więc pozwalamy mu w n i m trwać. Lukas chyba odczuwa ulgę, że nie dzwonią - to przecież nie jego pomysł - zachowuje się tak, jakby chciał tego uniknąć. Kiedyś mi jednak za to podziękuje, nawet jeśli ta próba się nie uda.

N o c a m i czasem pada, ale gdzie znika cała wilgoć ? Lato jest suche, jakby c h o r o b a rozprzestrzeniła się z d o m u na ogródek, a stamtąd 198

dalej, na całą okolicę. Brązowa, trzeszcząca wegetacja; drzewa w o k ó ł d o m u przestały dawać cień, zwinęły liście, upodobniając się do drzew cygarowych, z których chciałoby się zbierać cygara. Pilnujemy się, aby wykonywać tylko j e d n ą czynność naraz; nie rozmawiamy, kiedy Lukas skręca papierosa, aby nie m a r n o w a ć upływu czasu. Pali, zamiast jeść. Ja także straciłam apetyt, ale nie ma to znaczenia, bo zużywamy tak niewiele energii - m a ł o się ruszamy, c h o d z i m y na jałowym biegu, nawet się nie kłócimy, odkładając na b o k wszelkie emocje. Wystarczająco męczące jest przesiadywanie na d r e w n i a n e j w e r a n d z i e , k t ó r a stała się naszą bazą tego lata; drzwi pozostawały otwarte, abyśmy mogli usłyszeć, gdyby Gabriel czegoś potrzebował. Ale to też dla nas zbyt wiele: przyglądanie się z werandy k a n i o m sunącym ospale p o n a d polem, wypatrującym charakterystycznych ruchów ofiary. Byliśmy ofiarami. Jeszcze nas nie spostrzegły, ale n i e d ł u g o za­ atakują i dłużej nie uda się n a m już chronić. Lukas chce, abyśmy trzymali się razem, więc muszę mu p o m ó c . Siedzę tuż za n i m na schodach i obejmuję go m o c n o , opierając b r o d ę o jego bark. A j e d n a k czuję, jak on się rozpada. M a m r o c z e dziwne zdania p o m i ę d z y snem a jawą: -

W i e m , że mi nie wybaczysz.

-

Wybaczysz? - dziwię się.

W t e d y się b u d z i : -

Co ? - robi u n i k p r z e d m o i m dotykiem, a p o t e m z n ó w za­

sypia z głową w t u l o n ą w p o d u s z k ę i m a m r o c z e : - N i e chcę... -

Okej - szepczę, choć nie wiem, o co mu chodzi.

Ciągły, dokuczliwy ból przemienił ciało Lukasa w chłopięco k r u c h e - jakby tworzyło się od nowa, jak jezioro: o n o także się wycofało, wyschło w letnim upale niczym m a r t w e oko, pozo­ stawiając kolisko oślizgłego, szarofioletowego szlamu. Należało je przebyć boso, aby m ó c schłodzić się w wodzie. J e d n a k prze­ staliśmy już to robić. U d o ł u s c h o d ó w przebiega niewidzialna granica, której nie potrafimy przebyć. Utknęliśmy tu na dobre. 199

Życie p r z y p o m i n a o k r u t n ą i p o u c z a j ą c ą baśń, ekh, ekh, hihihi - ekh, b r z m i okrzyk myśliwski kani. Podążam wzrokiem za d u ż y m d r a p i e ż n y m p t a k i e m , jak stawiając p o d k ą t e m roz­ dwojony ogon, gwałtownie nurkuje, s t r o m o sunąc w d ó ł . Skąd wzięły się te wszystkie kanie ? N i e p a m i ę t a m ich z czasów, gdy byłam mała. Wryłyby mi się w pamięć ciemnymi, rozpostartymi cieniami. Lukas twierdzi, że przez pewien czas były bliskie wy­ ginięcia. Przestały się rozmnażać z p o w o d u zbyt wysokiego p o ­ ziomu środków owadobójczych w ich n a t u r a l n y m pożywieniu, lecz p o d ź w i g n ę ł y się, gdy zaczęto zostawiać im na p o l a c h od­ padki z rzeźni. Z k a n i a m i jest jak ze spadającymi gwiazdami: kiedy się je zo­ baczy, należy wypowiedzieć życzenie. Przymykam oczy, cicho szepcząc życzenie w spocone loki na szyi Lukasa. -

Co?

-

N i c . Sekret.

Śmierć buja krzesłem w ciemnościach. My zaś czekamy, siedząc na schodkach werandy. Ogłoszenie nie kosztowało d u ż o i przynajmniej spróbowaliśmy, nic złego się nie stało - m ó w i Lukas. Aż do p e w n e g o p o p o ł u d n i a , kiedy słupek rtęci sięgnął trzy­ d z i e s t u d w ó c h s t o p n i , a j e d y n y m t e m a t e m naszej r o z m o w y stała się woda. Lukas opowiada o chłodzie Dunaju, którego za­ p e w n e nie pamięta, podczas gdy ja snuję orzeźwiające marzenia o górskich grzbietach, fiordach, p o t o k a c h , czystych i chłodnych jak lód. C h c e m y prysnąć n a d j e z i o r o i wykąpać się. Gabriel właśnie zasnął, a pierwsze p ó ł godziny przesypia zazwyczaj bez lęków i pocenia się; tak spokojnie, jakby już nigdy nie miał się o b u d z i ć - przez wzgląd na Gabriela czasami n i e m a l mu tego życzę. Brakuje n a m czasu na szukanie k o s t i u m ó w kąpielowych czy udanie się do naszego osłoniętego kąpieliska - pędzimy więc 200

wprost w d ó ł i kąpiemy się nago, nurkujemy, na k r ó t k ą chwilę zapominając o świecie.

Kiedy spieszymy z p o w r o t e m , usiłuję zatrzymać w sobie wspo­ m n i e n i e c h ł o d u , ale w c h o d z ą c do d o m u , jesteśmy już z n o w u spoceni. Okazuje się jednak, że gdy opuściliśmy d o m , szczęście uśmiechnęło się do nas; pierwsze, co zauważamy, wchodząc do kuchni, to błyszcząca czerwona lampka na sekretarce telefonu. Nagle ogarnia m n i e nieprzyjemne uczucie. M a m wrażenie, jakby czekała tam na nas informacja o śmierci - jakby mieli powie­ dzieć, że walka dobiegła końca, że podczas gdy niemal m a r t w y Gabriel leży w pokoju obok, zaoferują n a m niezwykle korzystną promocję na wszystko, co jest związane ze śmiercią.

Przesłuchuję dwukrotnie wiadomość, n i m podaję słuchawkę Lu­ kasowi. Niefrasobliwy głos, na granicy roztargnienia: „Witam, tu Yoel Farkas, zobaczyłem wasze ogłoszenie i... no tak, jeśli nadal jest aktualne... przekręćcie, to pogadamy". P o t e m następowała informacja tej samej długości w języku, który w e d ł u g Lukasa był węgierskim. J e d n a rybka złapana - trzeba bez drżenia rąk wyciągnąć ją z wody. Obawiając się wątpliwości i u t r u d n i e ń ze strony Lukasa, sama wykonuję rozstrzygającą rozmowę. G ł o s c h ł o p a k a brzmi równie p e w n i e jak na sekretarce. Zgadza się, nie prosząc o wy­ tłumaczenie tego, co nie daje się łatwo wytłumaczyć. N i e waha się nawet, gdy szczerze wyznaję, że m a m y m a ł o pieniędzy. -

N i e robię tego dla pieniędzy - mówi, jakby zrozumiał, że

chodzi o szczególnie delikatną sprawę, k t ó r ą będzie m ó g ł sobie zapisać na poczet dobrej karmy. - D a w n o nie tłumaczyłem, więc potraktuję to jako ćwiczenie. Poza t y m tęsknię za wsią, w Sztok­ h o l m i e jest gorąco jak w piekarniku. 201

K i e d y m a p r z y j e c h a ć ? I m szybciej, t y m lepiej - o d p o ­ wiadam. Lekarze powiedzieli, że Gabrielowi zostało tylko kilka ty­ g o d n i życia. Lekarze potrafią to ocenić. Jeśli istnieje ryzyko, że na koniec straci pamięć, musimy się spieszyć. Gabriel schudł tak, że kości napinają skórę od spodu. Podczas rozmowy Lukas krąży w o k ó ł m n i e ; robi niezrozu­ miały gest, jakbym miała być ostrożna albo chodziło o pieniądze. O p o w i a d a m o niekonwencjonalnej zapłacie, jaką wymyśliliśmy. N i e jestem pewna, czy mój rozmówca w słuchawce zrozumiał nie słucha m n i e zbyt uważnie - zgadza się, c h ę t n y do opusz­ czenia miasta; musi tylko zakończyć p e w n e sprawy, spakować się i złapać pociąg.

M a m a o p o w i a d a ł a mi, że ostatnie t y g o d n i e p r z e d m o i m i na­ r o d z i n a m i ciągle rozmyślała o kruchości n o w o r o d k a p r z y p o ­ minającego porcelanową laleczkę o czaszce z najcieńszej kości. D e l i k a t n e ciemiączko - jak m i a ł o nie ugiąć się p o d naciskiem całego kosmosu? N i e u s t a n n i e zastanawiała się nad miękkością czaszki dziecka, niewielkimi p ł u c k a m i , łamliwymi niczym za­ pałki palcami, kruchością życia; obawiała się, że mogłam przestać oddychać albo przyjść na świat z nieuleczalną chorobą. Na U S G moje kości wyglądały na tak cienkie, że wręcz n i e w i d o c z n e . Należy ostrożnie nosić m a l e ń s t w o - pomyślała. Ale kiedy się pojawiłam... No tak, pozostawało tylko się przyzwyczaić. Nagle poczuła, że d o k ł a d n i e wie, co ma robić, więc to robiła. Z n i k n ą ł strach p r z e d p o p e ł n i e n i e m błędu. Pojawiło się uczucie oczywi­ stości, gdy obciążyłam ją m o i m i p o t r z e b a m i . Staram się w ten sposób myśleć o Gabrielu. Podczas gdy u p a ł się wzmaga, jakby wysączał się z rozpa­ lonego do czerwoności piekła p o d powierzchnią ziemi, Gabriel traci siły. Bawiliśmy się w d o r o s ł y c h : w i a d r a na wymiociny, 202

morfina, strach, wiadra, morfina, strach. P r z e p o c o n e przeście­ radła, d o m o w e wizyty pielęgniarek, bariera językowa, ból, re­ spirator, koszmary senne, nerwowe, długie, bezsenne noce. Pro­ wadzimy p o w a ż n ą grę - myślę. Przychodzi czas, kiedy jest się zmuszonym w nią zagrać, ale nie będzie trwała wiecznie - nawet jeśli takie są nasze odczucia. Robimy, co możemy, wiedzeni prze­ świadczeniem, że to i tak za m a ł o . Gabriel jest raz kapryśny, raz apatyczny, to z n ó w dzielny; jego stan wciąż się pogarsza, a siły nieubłaganie o d c h o d z ą . Jego u m i e r a n i e pozbawia nas energii. Ale przynajmniej orientujemy się w tym, co robimy - to jest ten plus, nawet jeśli jedyny. Świadomość, że coś robimy. Ze pozosta­ liśmy z n i m . N i k t nie zasłużył na s a m o t n ą śmierć.

Człowiek zauważa, że do wsi przybył obcy, jeśli powoli wysiada z pociągu i nagle jego w z r o k przygasa. To t e n . Niewątpliwie. Biała koszula i... pełen nadziei wielki bagaż. Co z sobą zabrał? Nie zapraszaliśmy go na dłużej. Czy to tu? Co ja tu robię ? - zdaje się zastanawiać. Czy naprawdę powinien był tu przybyć, czy tego nie pożałuje, kiedy odejdzie najbliższy pociąg p o w r o t n y ? C z y przybył na skraj wszelkich d r ó g , nie - to nie m o ż e być skraj, koniec d r ó g byłby w każdym razie czymś, a on wysiadł o kilka stacji wcześniej. Z a p o m n i a n e miejsce, gdzie wiele p o c i ą g ó w nawet się nie zatrzymuje.

U b i ó r gościa świadczy o tym, że spodziewał się dotrzeć do innej strefy klimatycznej. Słupek rtęci znajduje się zapewne równie wysoko tutaj, jak w Sztokholmie i wnet się przekona, że asfalt jest tu tak samo rozgrzany. No tak, zobaczcie; właśnie o d p i n a guzik przy szyi. I jeszcze jeden. Podwija rękawy białej koszuli, prze­ ciera bezradnie twarz d ł o ń m i , jakby ostry u p a ł był koszmarem, z k t ó r e g o chciał się w y b u d z i ć . Przynajmniej gorąco traktuje 203

wszystkich jednakowo. Może oprócz zwierząt - o n e mają gorzej. D w a koty utknęły już w zaworach zapory elektrowni, przypo­ minając u p i o r n e ryby. Po raz pierwszy usłyszeliśmy o kotach, które zatonęły. Zginęły, desperacko szukając c h ł o d u w wynisz­ czającym upale. - Jasna cholera - zaczyna, gdy wychodzę mu naprzeciw, wy­ ciągając d ł o ń - m a m na myśli... przepraszam... witam... Yoel. Ile macie tu stopni? Czterdzieści pięć? Lukas nie podaje mu ręki, jakby nie wiedział, co t e n gest oznacza. -

Przestaliśmy się już n a d t y m zastanawiać - o d p o w i a d a

krótko. Rzeczywiście, przestaliśmy. Należało ignorować upał, tak jak wszelkie inne zło. W nadziei, że zniknie. Za tydzień ma się p o ­ lepszyć - obcy mówi, że słyszał. -

W zeszłym t y g o d n i u też tak mówili, a jest jeszcze gorzej -

rzuca Lukas. -

Ale chyba teraz t e m p e r a t u r a sięgnęła szczytu, coś musi się

zmienić - uważa obcy. - Jakiego szczytu? G r a n i c a gorąca przecież nie istnieje ucina Lukas. N i e uścisnął o b c e m u dłoni, nie przedstawił się. - Jasne, skoro tak mówisz. M o ż e na wsi p r z e p o w i a d a c i e własną p o g o d ę - u ś m i e c h a się mężczyzna, k t ó r y przedstawił się imieniem Yoel. Cieszę się, że Lukas nie usłyszał tego ostatniego, bo najwy­ raźniej nie jest w h u m o r z e . Przypina bagaż obcego do yamahy, k t ó r a o b e c n i e jest jego jedynym pojazdem, o d k ą d s a m o c h ó d wylądował w warsztacie. Zabezpieczył torby, kopnął rozrusznik, a p o t e m przekazał mi maszynę. -

C h y b a sobie żartujesz? - syczę.

Bezustannie i bezskutecznie suszyłam mu głowę, aby dał mi się przejechać tym starym rzęchem. Z a p e w n i a ł , że nie bał się 204

o m n i e , tylko o m o t o c y k l . Z e r k a ku o b c e m u . D o m y ś l a m się, 0 co tu chodzi. D o k o n a ł nagłej zmiany p l a n ó w ; chce, abym to ja zawiozła do d o m u ciężki ładunek, podczas gdy on oprowadzi gościa. N i e przypuszczał, że tłumacz z ogłoszenia będzie m ł o d y 1 przystojny, o uśmiechu, od którego nie sposób było oderwać wzrok. O d m a w i a m , gdy podsuwa mi motor. N i e d a w n o upadłam i strasznie się p o t ł u k ł a m , gdy tylko spróbowałam na n i m usiąść. T r z y m a m y się p l a n u - j e d y n i e to n a m p o z o s t a ł o . Bez niego wszystko w y m k n i e się spod kontroli. Lukas poddaje się, ale wciąż zachowuje się n a d wyraz grubiańsko: bez p o d a n i a d ł o n i i podjęcia miłej pogawędki na pe­ ronie zabiera bagaż, jakby był a n o n i m o w y m sługą. Z obojętną miną, gwałtownie zrywa się w drogę. -

To był...? - zastanawia się tłumacz, k t ó r y właśnie w tej

chwili, jeśli nie wcześniej, musiał pożałować swojego przyjazdu. -

Lukas. To dla niego tu przyjechałeś.

N i e m a m o c h o t y przepraszać za Lukasa - nigdy tego nie robię. Teraz j e d n a k p o w i n n a m - Yoel jest n a m naprawdę p o ­ trzebny; nikt nie m o ż e n a m zepsuć planów, nawet Lukas.

Lukas i ja wystarczaliśmy sobie nawzajem, aby uwierzyć w nie­ możliwe. Udział we wspólnym planie dawał nam poczucie, że zaj­ mowaliśmy się czymś osiągalnym. „Pobyt w czarującym d o m k u let­ niskowym na działce z dostępem do jeziora" - zaproponowałam przez telefon mężczyźnie jako zapłatę za usługę. Stojący naprze­ ciwko mnie Lukas p o d n i ó s ł tylko oczy ku niebu. Pomyślałam, że czas pokaże. Niemal żałowałam obcego, gdy szedł koło mnie pełen oczekiwań, jakby cieszył się na przygodę. Jeszcze nie wie, że osoba, którą przez większość czasu będzie tłumaczyć, jest odurzona morfiną i że jej dni należały już bardziej do śmierci niż do życia. * 205

- N i e wiedziałem, że jest aż tak chory - powiedział Yoel, gdy tylko dotarliśmy do d o m u i ocenił sytuację. - Myślałem, że przy­ jechał z Węgier w odwiedziny. C z y naprawdę mieszkaliście całe życie razem, nie umiejąc się ze sobą porozumieć...? O czymś takim jeszcze nigdy nie słyszałem. Gdyby sam sobie nie przerwał, musiałabym ja to zrobić. Lukas nie prosił się o m ę t n e analizy okresu dorastania. -

Idź zaraz do niego, póki jest szansa. Gabriel przez więk­

szość czasu śpi - uświadamiam go; jeśli jeszcze nie zrozumiał, że sprawa jest poważna. -

D o b r a . Co chcecie wiedzieć?

Milknę. Lukas najwyraźniej też nie wie, co powiedzieć. Do tej p o r y nie rozmawialiśmy o ważnych pytaniach, jakie miał zadać. To sprawa Lukasa - wzruszam r a m i o n a m i . -

C h c i a ł b y m się dowiedzieć, skąd p o c h o d z ę - o d p o w i a d a

prawie niedosłyszalnie - i czemu się tu przeprowadziliśmy. Yoel p o d n o s i brwi. -

Tylko tyle ?

-

I o twojej matce - dodaję.

W i d z ę , że Lukas zbiera w sobie siły. - Jak najwięcej. N i c o niej nie wiem. -

I czy masz jakichś innych krewnych - u z u p e ł n i a m .

-

Tak. N i e chcę..., nie c h c i a ł b y m p o z o s t a ć sam - m a m ­

rocze. Sam? N i e jesteś sam, Lukas - pragnę powiedzieć to na głos. A ja? Przecież ja tu jestem! Jeśli Yoel uważa, że to wszystko jest b a r d z o d z i w n e , to w k a ż d y m razie nie daje tego po sobie p o z n a ć . Lukas o s t a t n i raz zaciąga się d y m e m , po czym gasi papierosa w szklance od soku, słuchając spokojnego głosu Yoela. -

Pozwólcie mi zostać z nim chwilę sam na sam. Na początku

zapytam go o najważniejsze sprawy. Ale musicie zmniejszyć mu

206

dawkę morfiny, jeśli m a m z niego coś sensownego wydobyć. Teraz majaczy.

Samo pojawienie się i obecność Yoela działają na nas uspoka­ jająco. N i e dlatego, że ma dla nas tyle empatii, ukazując, że sy­ tuacja m o ż e jest j e d n a k prostsza, niż n a m się wydaje. Stojąc przy n i m , zaciągam się zapachem jego czystej koszuli. Pachnie życiem - myślę. Z d r o w o . I dojrzale. Lukas przez cale lato chodził w t y m samym u b r a n i u : sfaty­ gowanych nylonowych szortach i przetartej koszulce z B o b e m Marleyem. N i e pachniał już p o t e m , a jedynie „długim, upalnym latem, p o d c z a s k t ó r e g o u m i e r a Gabriel". P r a w d o p o d o b n i e ja p a c h n ę tak samo. Ciągle c h o d z ę w mojej niegdyś białej koszulce i dżinsowej spódniczce bez paska, wiszącej na mnie niczym luźna skóra węża, która powoduje nieustanne swędzenie. Swędzi nawet wtedy, gdy z p o w o d u u p a ł u ją z siebie ściągnę. Czasami biorę prysznic, zmieniam i piorę pościel w p ł o n n e j nadziei, że uda się jeszcze cokolwiek odświeżyć. Pralka jest wy­ p e ł n i o n a prześcieradłami Gabriela, które często należy zmieniać. Przy okazji w r z u c a m do b ę b n a T-shirt Lukasa, moją wężową spódniczkę i trochę bielizny - patrzę, jak blisko godzinę wirują. P o t e m przekładam pranie do suszarki. Siedzę, pilnując prania, jakby było wymagającym n a d z o r u m a l e ń k i m dzieckiem. Tego lata pralnia stała się jedynym miejscem mojej ucieczki; najchłod­ niejsze pomieszczenie w d o m u , do którego nie miała dostępu śmierć. Jest tam tak, jak p o w i n n o być; nie dosięgają jej złe wyda­ rzenia z zewnątrz, stanowi oazę zwyczajności. G d y Lukas przy­ chodzi po mnie, siedzę na betonowej p o d ł o d z e . Rzuca mi ciche spojrzenie od drzwi: chodź, potrzebuję cię. O d p o w i a d a m : -

Zaraz... wyciągnęłam pranie, muszę je jeszcze wysuszyć -

i p o n o w n i e nastawiam suszarkę.

207

K r a d n ę dwadzieścia m i n u t pozbawionej odpowiedzialności samotności. Świeżo u p r a n e rzeczy p a c h n ą tak samo jak przed włożeniem do pralki. P o t e m i uporczywą paniką.

Czasem, gdy przysypiamy na materacu kolo drzwi na werandę, wsuwam d ł o ń p o d rozlazły T-shirt Lukasa, c h o w a m twarz p o ­ m i ę d z y jego ł o p a t k a m i , aż jego m o c n e zapachy n i e m a l m n i e usypiają. Jest zbyt zmęczony, by się b r o n i ć przed moją klejącą się obecnością - oboje jesteśmy zbyt wyczerpani, by przeciw­ stawić się t e m u latu. Obejmujemy się przez sen. N i e za m o c n o , lecz j e d n a k silnie, stanowczo. G d y tylko j e d n o z nas zaczyna się wybudzać, drugie wciąga zdrajcę z p o w r o t e m w sen. Należy trzymać się razem. Jedynie to m o ż e nas uratować. Być razem. Spać. Budzić się wy­ łącznie wtedy, gdy jest to absolutnie koniecznie, i tylko po to, aby wykonać n i e z b ę d n e czynności. Stan, k t ó r y trwa już tygo­ dniami. Z d a r z a się, że L u k a s przywiera do m n i e , jakby sądził, że o d r o b i n a apatycznego seksu mogłaby nas pocieszyć, stłumić nie­ pokój, a m o ż e nawet i odwlec śmierć. O b e c n a chwila jest j e d n a k jeszcze gorsza od p o p r z e d n i c h . N i e tu, nie teraz, Lukas, byłoby to złe... Ostrożnie, ale zdecydowanie o d g a n i a m go od siebie. N i e próbuje więcej, a w każdym razie nie tej nocy. Obejmuje przez chwilę moją pierś przez koszulkę, a jego d ł o ń jest tak zimna, że marznę.

Dla m u c h stanowimy wspaniałą arenę. Słone, wilgotne, suche, płaskie, wygięte w łuk, o t w a r t e pola mięsa. P o d a t n e na inwazję. Z m ę c z o n e . N i e , bardziej niż zmęczone - wykończone. Przyjazd Yoela jest jak o k n o otwarte w długo zamkniętym p o 208

mieszczeniu. Tlen wpada nagle, budząc nas zimnym uderzeniem z od dawna panującego w d o m u odrętwienia. Od Yoela czuć lato, a nie jak od nas: wilgoć i stęchliznę. Nie, on pachnie ogniskiem i suchą trawą, słonawą wodą, czystym powietrzem i w o d ą po go­ leniu. Jego obecność uczyniła d o m bardziej znośnym.

Podczas pierwszej p r ó b y następuje m a r n a w y m i a n a zdań, ale zawsze to jakiś początek. Z d a n i e m Yoela najwięcej czasu zajęło mu wytłumaczenie Gabrielowi swojej obecności. Mogliście lepiej go przygotować - daje do zrozumienia. Tylko jak? To właśnie stanowi problem: niemal nieprzebyta przeszkoda w komunikacji. W przeciwnym razie Yoel nie byłby n a m w ogóle potrzebny. -

C z y uważasz, że jesteśmy... dziwni? - p y t a m , gdy Lukas

wyszedł, jasno dając do zrozumienia, że chce być teraz sam. -

A czy ty

uważasz, że jesteście dziwni?

-

Tak. Albo nie. Może... ale robimy to, do czego jesteśmy

zmuszeni. -

No tak - zgadza się Yoel - gdy człowiek wykonuje to, do

czego jest zmuszony, nie jest to specjalnie dziwne. N a z w a ł b y m to całkowicie n o r m a l n y m . Gabriel okazał się mniej oporny, niż się obawialiśmy. M ó ­ wienie kosztuje go j e d n a k wiele wysiłku, a jeszcze więcej przy­ wołanie w s p o m n i e ń . F o r m u ł u j e zaledwie kilka słów w o d p o ­ wiedzi na pytania Lukasa t ł u m a c z o n e przez Yoela. N i e jestem pewna, czy to, co Lukas wyniesie z tej rozmowy, okaże się warte walki. Przestań go dręczyć - chciałabym powiedzieć. Ale nie m a m prawa się mieszać. Rozpoczynają od ważnych, ale mniej niebezpiecznych p y t a ń : o miejsca, imiona, rodzinne dane. Gabriel p o c h o d z i ze wsi leżącej p o ś r o d k u równinnej puszty niedaleko Kecskemetu. Z okolicy obfitującej w sady, znanej z morelowego samogonu, d o p o w i a d a Yoel p o m i ę d z y r u n d a m i ; krótkie odpowiedzi Gabriela wypełnia 209

p o d w ó j n ą treścią. O c z y Gabriela zalśniły, gdy Yoel w s p o m n i a ł o Barack Palinka. Yoel nie mógł powstrzymać się od śmiechu. - Właściwie to niezłe paskudztwo, Barack Palinka... aby to polubić, trzeba się z tym wychować - szepcze do nas. Przez chwilę w pokoju panuje lżejsza atmosfera, jakby ciśnienie o p a d ł o i jakbyśmy zaczęli lekko wirować; Gabriel uśmiecha się, Yoel się śmieje, Lukas i ja też, chociaż nie wiemy z czego.

Yoel zdaje się d u ż o wiedzieć. Studiował historię, jeździł po całym świecie. P o m i ę d z y lakonicznymi, p o w o l n y m i o d p o w i e d z i a m i Gabriela raczy nas d a r m o w y m i minilekcjami. O puszcie, o prze­ pędzonej podczas p a n o w a n i a tureckiego ludności, o tym, jak ziemia, którą p r z e s t a n o uprawiać, zubożała, przemieniając się w step, i przez setki lat służyła tylko jako pastwisko dla bydła. O Gabrielu dowiedział się, że jego starsi bracia, wujkowie Lukasa, za m ł o d u pracowali jako czikos - poganiacze bydła. Gabriel był jedynym członkiem rodziny, bez którego rąk do pracy mogli się obyć, p o s ł a n o go więc do szkoły, a że n a u k a szła mu świetnie, d a l e k o zaszedł; s t u d i o w a ł n a w e t m e d y c y n ę , c h o ć t r w a ł o t o b a r d z o długo z p o w o d ó w ekonomicznych. Musiał równolegle pracować, ożenił się i miał dzieci, a potem... Yoel milknie, szu­ kając najlepszego sposobu, aby przekazać to jak najdelikatniej. Ale taki sposób nie istnieje... Potem, jeszcze p r z e d dyplomem, m a t k a Lukasa zmarła. A więc tak to się stało. W jakiś rok później Gabriel wraz z synem opuścił Węgry. Na tym rozmowa się kończy. Gabriel daje znak, że musi od­ począć. Przerwa złości Lukasa, ale nie ma wyboru.

Lukas zawsze sądził, że m a t k a u m a r ł a w k r ó t c e po jego n a r o ­ dzinach. W ten sposób tłumaczył sobie brak jakichkolwiek wspo210

m n i e ń o niej; nawet brzmienia jej głosu czy zatartego obrazu. Najwyraźniej niemile d o t y k a go fakt, że m i a ł pięć lat i m i m o to w ogóle jej nie p a m i ę t a . Buntuje się. Yoel się pomylił... Ale gdy Yoel p o n o w n i e pyta Gabriela, dostaje tę samą o d p o w i e d ź i Lukas musi się p o d d a ć . N i e męcz go więcej - chciałabym poprosić Lukasa. Ale Lukas ma teraz zacięty wyraz twarzy, jakby uważał, że Gabriel jest mu winien wyjaśnienia. N i e trzeba już dłużej go p o p ę d z a ć , raczej należy powstrzymywać. A jego ojciec nie jest w stanie dłużej się opierać. W i e , że jeśli odpowie, będzie mógł później odpocząć więc mówi. Życie daje jedną ręką, aby zaraz zabrać drugą. Dowiadujemy się, że Gabrielowi u d a ł o się w k o ń c u usidlić swoją nastoletnią wielką miłość, m a t k ę Lukasa, po wielu latach czekania, gdy była zamężna z kim innym. M a r a pracowała jako pielęgniarka na przedmieściach Budapesztu i, raz w tygodniu, jako wolontariuszka w więzieniu. Gabriel o g r o m n i e się bał, że M a r a zarazi się gruźlicą, k t ó r a często w y b u c h a ł a w ś r ó d więźniów. N i e od tego j e d n a k zginęła, ale od ognia. W wypożyczonym od zna­ jomych d o m k u letniskowym, podczas ostatniego dnia ich kilku­ tygodniowego urlopu - ogień wybuchł w stosie u b r a ń na łóżku i błyskawicznie się rozprzestrzeniał. Gabriel znajdował się wtedy w lesie, dokąd poszedł, aby opróżnić sidła na kuropatwy. Właś­ ciwie wyszedł z d o m k u , ponieważ się pokłócili; oni, którzy prawie nigdy się nie spierali, tym razem poróżnili się o jakąś błahostkę, coś dotyczącego dzieci, ich d w ó c h synów. M a r a uważała, że p o ­ stępowa! z n i m i zbyt łagodnie, musiała zawsze interweniować, gdy przywoływał ich do porządku. Na nic się to zdawało, a o n a później wstydziła się, że była dla malców zbyt surowa. Gabriel wyszedł po krótkiej wymianie zdań. Wracając, z daleka ujrzał stojący w ogniu d o m e k .

211

Po długiej przerwie Gabriel opowiada o d r u g i m synu; że był jeszcze jeden chłopiec, starszy brat Lukasa. Podczas gdy d o m e k płonął na oczach spieszącego żwirową ścieżką Gabriela, Lukasowi u d a ł o się wydostać na zewnątrz. C h o ć był najmniejszy. A może właśnie dlatego, ponieważ w odróżnieniu od pozostałych pobiegł, myśląc tylko o sobie. M a t k a i brat zostali w środku. O p a r z e n i a Lukasa świadczyły o tym, że dosięgły go płomienie, ale później w s p o m i n a ł jedynie blask na łóżku. Kiedy z b a d a n o wypalony domek, wyszło na jaw, że pożar rozpoczął się właśnie w sypialni. Matkę wraz z bratem, Andrasem, znaleziono na kuchennej pod­ łodze, gdzie p r a w d o p o d o b n i e udusili się trującym dymem.

Lukas wyszedł z pokoju, nagle skarżąc się na o k r o p n y ból głowy. C z y olśniło go w s p o m n i e n i e p o d o b n e do migreny? Przy­ p o m n i a ł sobie brata, kogoś, z kim dzielił łóżko, jego imię bądź zapach...? O d e p c h n ą w s z y m n i e na bok, Lukas wychodzi. Yoel przekonuje mnie, bym zostawiła go w spokoju.

Gabriel mówił o bracie pewien, że Lukas go pamiętał, o p o ­ wiada później Yoel. - Jesteś pewien, że nie... -

N i e ! - u c i n a zapalczywie Lukas. - N i e p a m i ę t a m go.

M o ż e o n i m wiedziałem, lecz m u s i a ł e m z a p o m n i e ć . N i e sły­ szałem o bracie. Wielokrotnie rzucało mi się w oczy coś niezrozumiałego p o ­ między Lukasem a jego ojcem: obcość, z jaką na siebie patrzyli, gdy jeden z nich wchodził do pokoju. W ich spojrzeniu uwidaczniał się cień rozczarowania, jakby myśleli: „A więc tak, przeżyłeś. Ty i ja. A oni nie. Zostali w płomieniach. Padło na nas...". Przez wiele lat po pożarze d o m k u patrzyli na siebie w ten sposób.

Blizny

N a j p i e r w dobiega d o m n i e m u z y k a , n i m p o p r z e z krzaczaste zarośla dostrzegam wtapiającego się w otoczenie Yoela na we­ r a n d z i e . Jakby już zdążył przejąć n a własność d o m e k p o ł a ­ wiacza pereł. Siedzi z p r z y m k n i ę t y m i o c z a m i w r a t a n o w y m fotelu Lukasa, popijając p i w o w o s t a t n i c h p r o m i e n i a c h mgli­ stego, wieczornego słońca, owinięty w nasz koc, z kasetowcem na kolanach, z którego sączy się reggae. Lukas byłby wściekły, gdyby zobaczył teraz Yoela p r z e d naszym d o m k i e m . Jaki jest przystojny, wyluzowany, pewny siebie. Jak uśmiecha się do mnie, mrużąc oczy od słońca. Lukas nienawidziłby go na samą myśl, co to m o ż e oznaczać i do czego prowadzić. -

C h c i a ł a m ci tylko to zostawić - wykrztuszam z siebie, wrę­

czając mu p o m p k ę do roweru. M a c h i n a l n i e o d b i e r a ją o d e m n i e , nie spuszczając ze m n i e w z r o k u . S t a r a m się stawić o p ó r jego spojrzeniu. R o b i ę k r o k w tył. N i e po to tu przyszłam - jeśli tak sądził. Mówi, że jest tłu­ maczem, ale już d a w n o zrozumiałam, że n i m nie jest. Jest a m a t o r e m kochającym aktorstwo. Whats a girl like you doingin a dump like this...

- oczekuje mojego następnego p o ­

sunięcia. -

A na co mi to? 213

-

N i e powiedziałeś, że masz flaka?

-

Przecież nawet nie m a m roweru - uśmiecha się.

M a m nadzieję, ż e nie widzi m o i c h p ł o n ą c y c h p o l i c z k ó w w p u r p u r o w y m wieczornym świetle. -

Co m i a ł b y m więc z tym zrobić? - pyta, kręcąc p o m p k ą

kółka. - N a s t ę p n y m razem weź też ze sobą rower - dodaje. Schodzę ze schodka. -

N i e , poczekaj, nie idź... - Yoel łapie m n i e delikatnie za

ramię, powstrzymując p r z e d d a n i e m nogi, gdy tracę głowę ze wstydu. - To najładniejsza p o m p k a do roweru, jaką kiedykolwiek dostałem. Szczerze. -

To t y l k o zwyczajna p o m p k a do r o w e r u - m a m r o c z ę ,

podczas gdy rumieniec błyskawicznie wędruje z policzków p o ­ przez szyję ku piersiom i dalej m k n i e w dół. -

Z a c h o w a m ją sobie na pamiątkę od ciebie. Przysiądź tu

na chwilkę - prosi, gestem proponując mi rozeschniętą drew­ nianą werandę, zepsuty ratanowy fotel i swoje własne zniewa­ lające towarzystwo. Zaprasza m n i e z taką pewnością siebie, jakby ta książęca re­ zydencja należała do niego, a nie do Lukasa i do mnie. -

Na p e w n o masz czas. Potrzebujesz chociaż chwilę odpocząć

od tego d o m u . Może piwo ? N i e ? Okej, sam chciałem przerzucić się na wino... też nie..., a może herbatę? A więc herbatę, widzę, że chcesz. Na pamiątkę ode mnie... czy to znaczyło, że zamierzał wyjechać ? Tego się obawiałam. Zadanie nie zostało jeszcze wykonane. -

C h y b a j eszcze n ie wyj eżdżasz ?

- Jutro. -

N i e ! - sprzeciwiam się w panice.

Tak. Musi wracać do Sztokholmu, to jego ostatni wieczór. -

Czy byłaś kiedyś w Sztokholmie ?

-

Oczywiście, że byłam - kłamię, podczas gdy wprowadza

m n i e do d o m u , jakby rzeczywiście był jego własnością. 214

W trzech pokojach panuje okropny bałagan, choć d o m e k był perfekcyjnie wysprzątany na jego przyjazd, by zatrzeć wrażenie biedy. Na jego przybycie czekała, królując na stoliku p o d o k n e m , maszyna do pisania mamy. Przez telefon wspomniał coś o pisaniu pracy; że mógłby pozostać tu przez jakiś czas, aby ją dokończyć. Maszyna pyszniła się w d o m k u niczym trofeum i w istocie n i m była, ale gdy Yoel ją ujrzał, stwierdził jedynie: -

Ale fajny, leciwy c u d a k ! Z a b r a ł e m j e d n a k ze sobą n o w ą

maszynę, do podróży. Gdyby tylko wiedział, ile kosztowało m n i e przytachanie jej tutaj - ważyła z t o n ę , gdy b a l a n s o w a ł a m z nią na bagażniku roweru, a na koniec niosłam na wyciągniętych rękach. G d y b y tylko zdawał sobie sprawę, jakie ryzyko podjęłam, przynosząc ją tutaj. M a t k a wykreśliłaby m n i e z testamentu, gdyby odkryła brak maszyny. D o s t a ł a ją od babki I d u n . Często powracała do tej opowieści: -

Kiedy dziadek A r o n miał siedemnaście lat, przestał pra­

cować w kopalni. Na moje siedemnaste urodziny dostałam ma­ szynę do pisania. A kiedy ty skończysz siedemnaście... to co wtedy, Lo ? Tego jeszcze nie wiedziałam, ale zostało już tylko kilka d n i .

Blizny są seksowne - stwierdził Yoel. Świadczą o p o p e ł n i o n y c h b ł ę d a c h , o tym, że p r z e k r o c z y ł o się jakąś granicę. Przesuwa palcem po białej, cienkiej, zakrzywionej linii nad moją wargą. On sam ma mongoidalne znamię - niebieskawy ślad na krzyżu czy chciałabym zobaczyć ? Szybko potrząsam głową, bojąc się, że ściągnie z siebie koszulę i że na tym się nie skończy. -

C z y to ma tak smakować? - z m i e n i a m temat, wziąwszy

łyk gorącego napoju. Kurz. Próbuję znowu. No tak: kurz. H e r b a t a , którą zaparzył, liczyła sobie z kilka dziesięcioleci; może poławiacz pereł przy215

wiózł ją z którejś ze swoich licznych p o d r ó ż y na W s c h ó d ? Yoel przybiera m i n ę znawcy. -

Oczywiście. To zielona herbata, japońska. Czy nigdy takiej

nie piłaś? Zamiast herbaty chwytam miseczkę osobliwie pachnącej zupy z kurczaka; biorę duży łyk, zupełnie nieprzygotowana na eks­ plozję ostrego smaku w ustach. Zielone curry, czerwone curry czuję, że u m i e r a m ; p o d n i e b i e n i e piecze niczym o t w a r t a rana.

R o b i m y to. A zanim dociera do mnie, co zrobiliśmy, robimy to jeszcze raz. Tajemnica pójdzie ze m n ą do g r o b u - myślę. Jego z n a m i ę o d c z u w a m p o d moją ręką jak szorstki ślad po ugryzieniu przez diabła w tyłek. Przez cały czas myślę o Lukasie. Podciągnęłam spódniczkę, on zsunął dżinsy - szybko poszło. Trochę chaotycznie, ale bez bólu, a w każdym razie nie gorszego od ukłuć krzaków głogu po d r o d z e do d o m k u . Cały czas myślę 0 Lukasie; nie żebym wyobrażała sobie, że jestem z n i m , ale boję się, że się pojawi, że dojrzę za o k n e m jego twarz, że nagle otworzy drzwi i wejdzie do środka. -

Czy mogę w tobie dojść? - dyszy Yoel do mojego ucha.

N i e zdążam odpowiedzieć. Bierze to za „tak". Wypełnia m n i e 1 czuję zapach p r a w d z i w e g o zboża, kiedy dojrzewa do żniw. Muszę... wyprać prześcieradła, n i m Lukas przyjdzie, a p r z e d pójściem do d o m u o p ł u k a ć się w jeziorze. N a w e t nie myślę, że m o g ł a b y m zajść w ciążę. To najmniejszy p r o b l e m . O wiele większym z m a r t w i e n i e m jest dla m n i e to, że Lukasa szlag trafi, gdy się o tym dowie. Próbuję skoncentrować się na miłym doznaniu, jakim są piesz­ czoty Yoela. J e d n a k wciąż oscyluję p o m i ę d z y przyjemnością a strachem. Boję się odwrócić w z r o k od okna. Yoel całuje m n i e w szyję, wokół piersi, p o d pachami... zatrzymuje się: 216

-

N i e golisz się?

-

Co?

-

Pod pachami ?

Czuję, jak przesuwa stopę po mojej łydce. -

N ó g też nie ?

-

N i e . A ty?

Śmieje się. -

Lubię cię. Jesteś pewniejsza siebie, niż myślałem.

Ze wszystkich m o ż l i w y c h miejsc - właśnie w d o m k u p o ł a ­ wiacza pereł, w jego łóżku. G d y b y Lukas m n i e teraz widział myślę w środku tego wszystkiego, z Yoelem leżącym na m n i e . Po wszystkim ściągam koszulkę i wycieram z niej jego nasienie w tak oczywisty sposób, jakbym wielokrotnie to robiła. - Jak d ł u g o jesteście razem? -

Kto? - zastanawiam się n i e o b e c n a d u c h e m , ociężała od

gorąca i zmęczenia. -

Ty i Lukas, oczywiście. Youresafe with me, baby, nie za­

m i e r z a m mu o t y m o p o w i a d a ć , t a k b ę d z i e najlepiej dla nas dwojga. N i e jesteśmy razem - z a p e w n i a m go. N i g d y nie byliśmy. C z e m u tak sądzi? Ponieważ zachowujecie się, jakbyście byli odpowiada. J e d y n e p r a g n i e n i e , jakie Yoel stara się zaspokoić, to swoje własne. Myślał o t y m od m o m e n t u , gdy m n i e ujrzał, wysiadając z pociągu - twierdzi. N i e jestem przyzwyczajona do komple­ m e n t ó w - jeśli to był k o m p l e m e n t - wiercę się, czując się nie­ zręcznie p o d ciężarem jego ciała. M o ż e Lukas to przeczuwał wywęszył pożądanie innego mężczyzny w powietrzu unoszącym się n a d p e r o n e m ? Od razu najeżył się na w i d o k Yoela. C z y to naprawdę jest takie proste? Śmiać się czy płakać... nie m o g ę się zdecydować. Torbacze. M a t k a czasami nazywa tak mężczyzn. 217

Yoel unosi kołdrę, wychodzi ze m n i e . T r o c h ę piecze. Stacza się na bok, naciąga p o m a r s z c z o n y n a p l e t e k i energicznie wstaje z łóżka. -

C h o d ź , pojedziemy n a d m o r z e i wykąpiemy się - rzuca

z uśmiechem, który przeradza się w śmiech. M o r z e ? Tak p o prostu? Śmiać się? Tak po prostu? N i e śmiałam się od wiosny. A nad m o r z e m byłam jedynie kilka razy w życiu. D l a mojej rodziny, k t ó r a nigdzie nie jeździła, s t a n o w i ł o to c a ł o d z i e n n ą wyprawę. -

Tylko się wykąpiemy, Lo. Zajmie n a m to najwyżej godzinkę

w tę i z p o w r o t e m . Daleko to ? -

Daleko.

-

Mój Boże, przecież jesteśmy w Skanii; jak daleko może tu

być od m o r z a ?! C h y b a wszędzie jest blisko. W ó d a jest na p e w n o przyjemna wieczorem. N o c h o d ź ! Yoel po prostu... jest. Lukas tylko wykonuje czynności. Jedynie bierze. Za pewnik. A ja? Płynę z n i m z p r ą d e m . -

C z y m o ż e m y pożyczyć m o t o r Lukasa, jak sądzisz? -

Yoel zakłada bokserki i rzuca mi moje majtki. - Z pewnością m o ż e m y - o d p o w i a d a sam sobie.

Czy musisz być tak przesadnie dla niego miła - ofuknął m n i e Lukas już pierwszego wieczoru. Jakby już w t e d y przeczuwał, co się wydarzy. Teraz siedzę k o ł o Yoela w białym volvo matki i składam m o d ł y do bogów, by Lukas nie zauważył, jak wyco­ fujemy s a m o c h ó d z podjazdu i ruszamy nie w i a d o m o dokąd. Wytłumaczyłam Yoelowi, że wypożyczenie motocykla Lukasa w ogóle nie w c h o d z i w r a c h u b ę . Lukas nie pożyczyłby n a m nawet świecy zapłonowej.

218

-

To jak? Jesteście w k o ń c u razem, czy nie? A m o ż e sa­

m o c h ó d twojej matki? M o ż e m y go wziąć? Yoel zabrał już wystarczająco dużo... w każdym razie Lukas by tak uważał. Moją niewinność, czy jak to t a m się nazywa, jeśli ją w ogóle m i a ł a m . To słowo - za co p o n o s i ł o się później winę, a czemu wcześniej nie było się winnym? Yoel wziął m n i e m i m o ­ c h o d e m , jak czekoladkę z talerzyka, nie mogąc się powstrzymać, by jej nie capnąć przechodząc o b o k . A chwilę p o t e m siedziałam na skraju łóżka i m a m i ł a m matkę o h y d n y m kłamstewkiem: „sa­ m o c h ó d , naprawdę go potrzebujemy, m a m o " - podczas gdy Yoel czekał na zewnątrz o p a r t y o garaż. -

Właściwie nie p o w i n n a m się zgodzić - powiedziała matka,

wręczając mi kluczyki - ale oczywiście, jeśli Gabriel jest tak chory i trzeba natychmiast zawieźć go do szpitala, a Lukas obieca, że będzie jechał ostrożnie... N i e miałam odwagi spojrzeć jej w oczy. Wzięłam kluczyki, nie mogąc wydobyć z siebie nawet słowa podziękowania.

Największą zdradą w o b e c Lukasa był nie seks z Yoelem, ale to, że koło niego leżałam. Blisko niego, spokojnie - było to o wiele bardziej i n t y m n e niż leżenie p o d lub na n i m . Leżałam na jego s p o c o n y m r a m i e n i u , próbując dojrzeć g w i a z d o z b i o r y w ma­ leńkich t r u p a c h m u c h oblepiających zawilgoconą na brązowo sypialnianą tapetę. Mój własny, Gwiazdozbiór Rysia, powinien znajdować się gdzieś tutaj, w mrowiu punkcików, ale go nie zna­ lazłam. Błądzę wzrokiem po muszych plamach, aż zaczynają mnie piec oczy i muszę je przymknąć. Yoel z n o w u m n i e pieści, ale po chwili przestaje, już nasycony. J e d z i e m y n a d m o r z e - to też m o ż e być zdrada. N i g d y nie byłam nad m o r z e m z Lukasem. Yoel jedzie środkiem drogi, jakby należała do niego. Sprawiające zazwyczaj problemy volvo matki

219

w rękach Yoela zachowuje się nadzwyczaj sprawnie, słuchając jego najmniejszego r u c h u . -

Poza rym, czy nie jest dla ciebie za stary? Lukas. C h y b a

tak, prawda? Ile masz lat? -

N i e d ł u g o siedemnaście.

-

Siedemnaście - powtarza zdziwiony - sądziłem, że mniej.

Sto osiemdziesiąt stopni fioletowego sklepienia nieba p o n a d n a m i . Yoel p r o w a d z i , jakby był właścicielem tej d r o g i i tego nieba. -

N i e jesteśmy razem. Przecież m ó w i ł a m .

-

No dobrze, więc nie śpicie ze sobą. To co robicie ? Przecież

tu nie ma zbyt wiele do roboty. Powiedz. Łapiecie koniki polne? Liczycie wagony towarowe? Palicie trawkę? Lukas wydaje się trochę... N i e p o w i n n i ś m y rozmawiać o Lukasie, ale Yoel nie reaguje, gdy próbuję mu przerwać. -

...trochę drętwy. N i e tylko dlatego, że paraduje w koszulce

rasta i przebywa we własnym świecie, ale dlatego, że się z t o b ą nie przespał, najsłodszą dziewczyną w wiosce. Przecież widać, że go lubisz. Byłabyś w stanie zrobić dla niego wszystko. Właściwie jakiego on ma na ciebie haka? Lukas jest o s t a t n i m tematem, na jaki chciałabym rozmawiać z Yoelem. Z L u k a s e m zmieszałam krew, z Yoelem wszystkie i n n e płyny, o wiele bardziej przezroczyste i łatwiejsze do wy­ mieszania. -

C z e m u tak o niego wypytujesz ? Jestem z tobą, a ty wciąż

pytasz o Lukasa. -

Okej, okej - szepce z uśmiechem. - Kit z n i m .

P o l u b i ł a m Yoela, p o n i e w a ż jest p r z e c i w i e ń s t w e m L u k a s a . P o l u b i ł a m go, p o n i e w a ż go nie k o c h a m . Z Yoelem wszystko jest takie p r o s t e . Pieprzyć się, gadać, kąpać. Wszystko j e d n o 220

cześnie, tego samego d n i a . A n i m wieczór d o b i e g a końca, p r o ­ ponuje: - Co powiesz, ślicznotko na to, aby pojechać ze m n ą do S z t o k h o l m u ? Życie d o p i e r o się zaczyna. W k a ż d y m razie dla ciebie. Ma tyle lat co Lukas, a już czuje się staro. M o ż e dlatego, że wiedzie życie z z a w r o t n ą prędkością, d u ż o p o d r ó ż o w a ł , tak wiele robił. R ó w n i e d o b r z e m ó g ł b y p o p r o s i ć m n i e , bym p o ­ jechała z n i m do I t t o q q o r t o o r m i i t , tak odległy dla m n i e jest Sztokholm. G d y szczury rzeczne szurają w nocy po podłodze, słyszę słowa Yoela: Dziewczyno, to nie jest miejsce dla ciebie. Szczury są aktywne n o c ą jak wszystkie inteligentne i czujące istoty. D o p ó k i Gabriel był zdrowy, nie miały tu długiego życia. C z e m u się więc nie prze­ prowadziły do d o m k u poławiacza pereł ? Pozwolilibyśmy im tam żyć, jak w hinduskiej świątyni, którą Lukas zobaczył w telewizji. Szczury były tam święte - wolne, spokojne, najedzone, wyzbyte lęku. Szczury nie są tylko zwykłymi szczurami - przekonywał mnie. Kiedy są wolne, m k n ą do przodu, a wiatr hula w ich sierści; gdy sieje topi, piszczą jak płonący d r u t kolczasty, a kiedy się palą, syczą jak suche d r e w n o ; odczuwają wszystko jak ja i ty. G r a n i c a p o m i ę d z y duszą a ciałem nie istnieje. Podczas życia p ł o d o w e g o wyrasta im z m ó z g u skóra - powiedział Lukas, otwierając d ł o ń i pozwalając upaść kropli - dlatego są takie wrażliwe. Kropla spadla wprost na mój grzbiet, a moja skóra była tak rozpalona, że ta j e d n a kropla wystarczyła, bym dostała gęsiej skórki.

Tego p o p o ł u d n i a , gdy Yoel przybył pociągiem w piekielnym upale, w powietrzu unosił się silny zapach, cierpki i cielesny jakby całe zboże przeistoczyło się w ciało. Pierwsze, na co Yoel zwrócił uwagę, to uderzająca w nozdrza w o ń w d o m u . Sądziłam, że to z p o w o d u choroby, ale on stwierdził, że zapach był zwie221

rzęcy. Przebywaliśmy tak d ł u g o w t y m o d o r z e , że go nie czu­ liśmy, ale Yoel powiedział, że śmierdzi. Był pewien, że zapach d o c h o d z i ze strychu. -

Szczury - powiedział Lukas słabo.

G d y ojciec nie zmuszał go już do o p r ó ż n i a n i a klatek, Lukas zupełnie o nich zapomniał, wyparł je z pamięci... pułapki, które ojciec ustawiał, kiedy był jeszcze zdrowy. -

Zajmę się tym - rzuciłam szybko, bo Lukas wyglądał, jakby

m i a ł stracić p r z y t o m n o ś ć na samą myśl, co m ó g ł b y zastać na strychu. C h o ć sama sądziłam, że to obrzydliwe, nie darzyłam przynaj­ mniej tych zwierząt takim uczuciem jak o n . W ł o ż y ł a m kalosze, obwiązałam naprędce nos i usta k u c h e n n ą ścierką i poszłam po hak do lufcika na strych, gdy Yoel zagrodził mi d r o g ę : -

Dziewczyno, oszalałaś ?! Z a m ó w i m y odszczurzanie! - wy­

krzyknął. Gapił się na mnie, jakby się zastanawiał, czy trafił do d o m u wariatów. Chwilę później zadzwonił i wyjaśniając sytuację, prze­ k o n a ł rozmówców, że p o w i n n i natychmiast interweniować.

„Wiesz, co mówią o dziewczynach, które sypiają ze wszystkimi że nie chcą się przespać z tym jedynym, który je kocha". Lukas to tylko replika z filmu... Do utraty tchu. Czuję na sobie jego spoj­ rzenie, gdy siedzimy u Gabriela w sypialni. Yoel tuż obok. Dość osobliwy sposób na poznanie pierwszego kochanka: świadka peł­ niącego wartę przy łożu śmierci ojca Lukasa. Przez ostatnią dobę Yoel czuwa bez ruchu niczym szafka p o d ścianą; dostępny, ale nierzucający się w oczy. O b c y w d o m u Lukasa i Gabriela, a obecny nawet w sypialni, uczestniczący w najgłębszych tajemnicach ich życia. Tłumaczył z najciemniejszego kąta, trzymając się na odle­ głość, z szacunku lub też przez wzgląd na siebie samego. Dlatego, że sytuacja niemile go poruszyła. 222

Yoel nie jest z w y k s z t a ł c e n i a t ł u m a c z e m , ale jego m a t k a pracuje w ambasadzie w Budapeszcie i dzięki t e m u załatwiła mu parę zleceń. Jego praca często właśnie tak wyglądała: leciał na łeb na szyję w życie obcych ludzi, w ważne życiowo wyda­ rzenia, newralgiczne konflikty, delikatne sytuacje. Jak sobie z tym radzić ? Wyjaśnia, że kiedy p o d n o s i się i opuszcza miejsce pracy, zaraz z a p o m i n a o wszystkim, o czym była mowa. Podczas tłu­ maczenia tak bardzo koncentruje się na słowach, że najczęściej umyka mu ich znaczenie i kontekst. Yoel siedzi do końca, gotowy, by wyłapać ostatnie, najwyższej wagi słowa. Takie jednakże nie padają. Za p ó ź n o . R ó w n i e ż dla m n i e i dla Lukasa - coś się wyda­ rzyło tego lata i nie było w t y m winy Yoela; wydarzenia były nieuchronne. Lukas i Yoel. Niedająca się połączyć chemia. Pachną, jakby mieli całkowicie o d m i e n n y skład chemiczny. Lukas o d r o b i n ę me­ talicznie, jak w o d a utrzymująca się na zbyt wysokim p o z i o m i e w wioskach. W niektóre d n i zauważam w jego spojrzeniu coś chorego, związanego z p o c z u c i e m wyższości - coś, co ma się zaraz przewrócić. Yoel pachnie drogimi perfumami - nawet jeśli jest bez grosza, to „nie chce na takiego p a c h n i e ć " - wyjaśnia. Ma jednak więcej od Lukasa; bogata rodzina będzie zawsze stanowić o c h r o n ę przed wilkami. Posiadając ją, człowiek może sobie p o ­ zwolić na k u p n o drogiej eau de cologne za swoje ostatnie pie­ niądze. Czuję, że się w n i m z a k o c h a ł a m . I prawie go za to niena­ widzę.

Morte

Czy powinien mieć oczy otwarte, czy zamknięte ? Są p ó ł o t w a r t e ; jak można je zamknąć, nie dotykając go? Przecież nie p o w i n n o się dotykać zmarłych? Kiedy byłam dzieckiem, nie pozwalano mi ruszać martwych ptaków w ogródku. A i tak to robiłam. W n o ­ siłam je do d o m u , przygotowując dla nich posłanie z waty w wy­ mytych do czysta pudelkach po maśle. Czy mamy położyć mu p o d język monetę? A ręce? Co mamy z nimi zrobić? Wyglądają nieporządnie; jedna zaciśnięta w pięść, druga otwarta, wykręcona p o d dziwnym kątem, jakby p r ó b o w a ł się nią jeszcze uchwycić życia, choć nie miał już co chwytać. Edyp wyłupił sobie oczy, nie pamiętam czemu. W desperackim geście pogrążonego w roz­ paczy mężczyzny, który nie potrafd płakać ? W i d z i a ł a m Lukasa, jak płakał, ale nie tak, jak teraz - bez łez, o wiele bardziej przera­ żająco. Ja zaś czuję się jak wynajęta płaczka. Nie darzyłam Gabriela silnymi uczuciami - w każdym razie nie pozytywnymi. Uczucia Lukasa do ojca również nie należały do pozytywnych, ale istniała między nimi więź - a gdzie właściwie przebiega granica pomiędzy miłością a więzią? Przyglądam się dłoniom Gabriela. Miał sprawne ręce, ale patrząc na nie, myślę głównie o tych wszystkich razach, które wymierzał nimi Lukasowi. Czy Gabriel zasłużył sobie na te wakacje cierpliwej opieki, czy zasłużył na Lukasa... dobroć? 224

- Na d o b r o ć rzadko kiedy m o ż n a sobie zasłużyć. D l a t e g o nazywa się ją d o b r o c i ą - o d p o w i a d a Yoel, kiedy wyszliśmy z pokoju, aby zostawić na chwilę Lukasa sam na sam z ojcem. Usiedliśmy p o d skąpanym w deszczu d a c h e m werandy, każde z talerzem zsiadłego mleka, g ł o d n i jak wilki, p o n i e w a ż przez cały dzień nic nie jedliśmy. Myślenie o głodzie zdawało się nie na miejscu w takim m o m e n c i e , więc i g n o r o w a ł a m b u r c z e n i e w brzuchu, gdy czuwaliśmy przy łóżku Gabriela.

O s t a t n i e , n i e s k ł a d n e słowa Gabriela. Raz o t w o r z y ł oczy, pa­ trząc wprost na mnie. Poczułam się jak anioł śmierci - w białym T-shircie, blada po całym lecie spędzonym w d o m u . N i g d y nie sądziłam, że śmierć jest t a k ą walką, myślałam, że p r z y c h o d z i sama z siebie, bez oporów. Obserwując Gabriela, zrozumiałam, że śmierć p o d żadnym względem nie jest prosta. Gabriel toczył walkę - o życie, czy o śmierć - nie wiem. Z początku sądziłam, że kurczowo trzyma się życia, zdając sobie sprawę, że to ostatnia szansa, aby się czegoś p r z y t r z y m a ć ; przynajmniej tego gów­ nianego życia, jego ostatnich wymęczonych ochłapów. Ale może p r ó b o w a ł jedynie sobie odpuścić? N i e zauważyłam, kiedy w k o ń c u zmarł. Chwilę trwało, n i m zorientowałam się, że przestał oddychać.

C u d a , które się nie dokonały. N a ł a d o w a n y elektrycznością nie­ bieski deszcz faluje w wieczornym wietrze. D z i e ń był spokojny; teraz zerwał się wiatr i wieje ze wszystkich stron jednocześnie. Podskakuję na widok poruszonych przez wiatr włosów Gabriela. Nie zauważyłam, kiedy Yoel otworzył o k n o - włosy Gabriela sze­ leszczą niczym zimowa trawa szargana przez wiatr. Jakby przez chwilę powrócił do życia. N i e , to fałszywy alarm. Co wyszeptał mu do ucha Lukas p r z e d śmiercią? 225

-

Wyszeptałem? Nie p a m i ę t a m - odpowiada nieobecny

d u c h e m - naprawdę nie wiem. C o ś szeptałem?

O s t a t n i e , co powiedział Gabriel, to to, że Lukas stał się przy­ czyną śmierci matki. Wszystko, co zostało wtedy powiedziane, było niepotrzebne, ba - wręcz o k r u t n e . Wolałabym, żeby Yoel nie zdecydował się tego tłumaczyć. Na co Lukasowi ta wiedza, prócz tego, że będzie zmuszony męczyć się z nią do końca życia ? Możliwe, że było to p o w o d e m niechęci ojca do syna w czasie dorastania; jego c h ł o d u . Ale czy świadomość p o w o d u dawała ukojenie? Nowej wiedzy Lukasa nie da się nigdy cofnąć - świa­ domości, że ogień, k t ó r y zdarzyło mu się rozniecić, pozbawił go matki, a ojca - swej ukochanej. Jeśli wyznanie sprawiło ulgę Gabrielowi podczas jego ostatnich świadomych godzin życia, to teraz Lukas przejmie od niego ciężar. Patrząc na d ł o n i e Gabriela, gdy jeszcze płynęła w nich krew i d o p ó k i nie zwiotczały, pomyślałam o wszystkich doświadcze­ niach, które stały się ich udziałem. O wymierzonych przez nie uderzeniach, o czułościach - nawet jeśli działo się to b a r d z o d a w n o t e m u . O tysiącach godzin spędzonych w fabryce, uści­ skach dłoni, skurczach mięśni - o wszystkim, czego się nauczyły, a p o t e m co utraciły, umierając. O s t a t n i raz zamknął oczy, gdy pozostała mu mniej niż d o b a życia. C o ś we m n i e pękło i odeszło, gdy zauważyłam, że to już koniec. Strach, zwątpienie. Już po wszystkim. Zrobiliśmy, co było w naszej mocy. Niewiele, ale j e d n a k zrobiliśmy. Mogliśmy zacząć żyć od nowa. Spać, jeść, śmiać się i dotykać się nawzajem jak dawniej. Z L u k a s e m sytuacja p r z e d s t a w i a ł a się inaczej. O s t a t n i m i czasy coraz bardziej się odsuwał, teraz zaś stal się całkowicie nieprzystępny. Jego twarz była tak wyniszczona, jakby całe lato bawił się na długiej, piekielnej imprezie, pozbawiony snu. Z o 226

stałam z n i m wieczorem, ale poszłam, gdy nie chciał zadzwonić do szpitala, aby zabrali ciało Gabriela. Brakowało mi już siły na kolejną bezsenną n o c . C o ś się we m n i e skończyło. M o ż e Lukas traktował m a r t w e ciało wciąż jak Gabriela; dla m n i e był tylko nieboszczykiem. -

Pójdę sobie - powiedziałam.

M ó g ł m n i e zatrzymać. N i e zrobił tego. M ó g ł p o w i e d z i e ć : Kocham cię. Albo: Kochasz mnie ? Albo: Przytul mnie na chwilę. Albo: C h o d ź tu, przytulę cię. Zgodziłabym się na wszystko. -

Idź - powiedział.

-

Dobrze.

-

Idź już sobie!

-

Dobrze.

Poszłam. D o d o m u , d o mamy, wzięłam prysznic, p r z e b r a ł a m się i s t a r a ł a m się jak najlepiej o d p o w i a d a ć na z a d a w a n e mi p y t a n i a . P o t e m zeszłam d o d o m k u poławiacza pereł, b y spę­ dzić n o c u Yoela. Była to jego o s t a t n i a n o c p r z e d p o w r o t e m do S z t o k h o l m u . J u ż był s p ó ź n i o n y ; zabawił tu dłużej, niż pla­ nował. -

Z twojego p o w o d u - powiedział.

-

Masz na myśli: z p o w o d u Lukasa?

-

Z waszego powodu... stanowicie najdziwniejszą konste­

lację, z jaką kiedykolwiek się zetknąłem. Konstelację? Gwiazdy, k t ó r e w s p ó ł t w o r z ą coś, m i m o iż znajdują się daleko od siebie. Tej nocy śniłam o elektrycznych maszynach i nogach pełnych kwasu m l e k o w e g o , r o z p a c z l i w i e stawiających o p ó r . O za­ strzykach morfiny i p o p l a m i o n y m prześcieradle zakrywającym m a r t w e ciało. Pustych płucach i pustych słowach pocieszenia. N i e pocieszaj mnie, p o m ó ż mi krzyczeć - prosił Lukas we śnie. W rzeczywistości j e d n a k nie wyciągnął ku m n i e ręki, a ja nie odważyłam się do niego zbliżyć. Przez cały czas sądziłam, że zapuka do drzwi. Powiedziałam 227

mu przecież, by przyszedł po m n i e , gdy zadzwoni po karetkę. M i a ł mi dać znać, gdy będzie po wszystkim; gdy dopilnuje, aby karetka przyjechała i zabrała ciało. Ale nie przyszedł.

Kiedy Yoel wszedł we mnie, po raz pierwszy od dawna coś p o ­ czułam. Ból. Przyjemność. Ból, przyjemność, ból. Wchodził, wychodził i wchodził. Proste. C h c i a ł a m , abyśmy to powtórzyli. I p o t e m z n o w u . D a w n o rzeczy nie były tak proste. R a n k i e m w d n i u , w k t ó r y m m i a ł p o w r ó c i ć pociągiem do Sztokholmu, powiedział: -

C h c i a ł b y m , abyś ze m n ą pojechała. Jesteś mi to winna.

-

N i e jestem ci nic winna.

-

Nie, przecież wiem. Ale jednak...

-

Okej.

-

Okej?

-

Tak. Zaraz, zanim pożałuję.

Już żałowałam. M a t k a zabije mnie, jeśli nagle tak po p r o s t u wyjadę. A kiedy umrę, to Lukas zatańczy na m o i m grobie. -

Leć więc do d o m u i się spakuj.

M o ż e żartował, ale ja tego tak nie o d e b r a ł a m . A Yoel pewnie pomyślał... czemu nie? Jeśli chce ze m n ą pojechać to jasne, niech jedzie, musi tylko sama za siebie odpowiadać. Po lecie spędzonym z Lukasem, G a b r i e l e m i śmiercią, wzięcie o d p o w i e d z i a l n o ś c i tylko za siebie będzie p r a w d z i w ą ulgą. A w o d r ó ż n i e n i u od Lukasa Yoel dawał mi więcej energii, niż sam zabierał.

Że też to takie proste. Wystarczyło uciec. A więc nie będę jednak żyła i nie u m r ę w wiosce? W d o m u matki, bez ojca, w a r b o r e t u m dziadka Bjórna, w cieniu Lukasa ? Kiedy człowiek zaczyna myśleć 228

o dzieciństwie, oznacza to, że już m i n ę ł o . Możliwe, że p o d o b n i e było z miłością. -

Zobaczymy, jak będzie. N i e żeby kiedykolwiek u d a ł o mi

się zamieszkanie z kimś; od razu coś nie w y c h o d z i ł o - ostrzegł Yoel - ale ty jesteś przecież inna. Jak to „inna"? N i e chciałam być inna, chciałam być taka jak wszyscy. -

C h o d z i mi o to, że chyba nie oczekujesz zbyt wiele od życia.

Poza tym jesteś cholernie seksowna, kiedy tak na mnie patrzysz... ale uważaj, gdy m n i e ktoś zaatakuje, nie pozostaję mu dłużny. N i c dziwnego, że mu się nie udawało... z dziewczynami. Po­ myślałam, że może j e d n a k nie był to najlepszy pomysł. Przypo­ m n i a ł a m mu, że nie m a m biletu na pociąg. -

N i e masz biletu? W t a k i m razie m u s i m y zwędzić sa­

mochód. - ...nie... - Jak chcesz, decyzja należy do ciebie. Czy bardzo chciałabyś ze m n ą pojechać? Jakby to była zabawa, Bonnie and Clyde, remiks. Siedząc w ot­ w a r t y m oknie, wyglądał b a r d z o seksownie. Spakował się, ale nie posprzątał, najwyraźniej zamierzając pozostawić w d o m k u chaos, jaki u d a ł o mu się w tak k r ó t k i m czasie stworzyć. -

No właśnie, czy nie wspomniałaś, że Lukas ma s a m o c h ó d

w warsztacie i nie stać go na zapłacenie rachunku? O c z k o w głowie Lukasa: niebieski ford. Lukas nigdy nie wy­ puści go z rąk - pomyślałam. -

Zawsze chciałem mieć taką fajną starą brykę.

-

Czy zawsze dostajesz...

-

Co?

-

N o . . . czy zawsze dostajesz wszystko, czego sobie zaży­

czysz? - zapytałam prowokująco. -

Dostaję? Tu nie c h o d z i o dostanie, Lo, ale o załatwienie.

O k e j . Ale forda n i g d y nie d o s t a n i e s z . Jest d u m ą Lukasa, 229

j e d y n y m m a r z e n i e m , k t ó r e u d a ł o mu się spełnić. Gabriel nie miał nawet prawa jazdy, tak więc s a m o c h ó d był wyłącznie pasją Lukasa. Kiedy na początku lata musiał o d d a ć go do warsztatu, aby wymienili w n i m p r z e d n i ą oś, Lukas p o c z u ł się, jakby utracił rękę. W warsztacie wykryto od razu pięć innych usterek, które bez pytania n a p r a w i o n o - w ten sposób Lukas wylądował z ra­ c h u n k i e m na wiele tysięcy koron - na więcej niż kwota, za którą kupił to diabelstwo. Zagrozili mu, że jeśli szybko nie odbierze auta, to je sprzedadzą. W i e d z i a ł a m , że nie był w stanie zapłacić. C h c ą c mu p o m ó c , zastanawiałam się, jak mogłabym wyciągnąć pieniądze od matki. A teraz Lukas musiał opłacić również p o ­ grzeb; tysięczne b a n k n o t y b ę d ą tylko furkotać w p o w i e t r z u , nawet jeśli zakład pogrzebowy przyjmie zapłatę ratalną. Lukas nie przypuszczał, że śmierć jest tak droga. Poza t y m sądził, że Gabriel trzymał pieniądze w banku, p o n i e w a ż zawsze żyli tak oszczędnie, ale okazało się, że nie mieli żadnych oszczędności. Najwyraźniej przez te wszystkie lata Gabriel wysyłał część pensji do Węgier. Lukas nie wiedział j e d n a k do kogo. -

M o ż e Lukas sprzeda mi s a m o c h ó d w z a m i a n za to, że

spłacę rachunek w warsztacie? - kalkulował Yoel. - Jasne. -

Tak sądzisz?

-

Nie, n i g d y ! Nigdy by tego nie zrobił.

-

Z o b a c z y m y - powiedział Yoel, najwyraźniej przeświad­

czony, że s a m o c h ó d już do niego należy.

Lukas wyglądał, jakby zasnął w słońcu na werandzie. Leżał wy­ ciągnięty na kocu, ale zerwał się, kiedy usłyszał odgłosy naszych kroków. G d y tylko go zobaczyłam, p o c z u ł a m się nieswojo, jak kiedyś, gdy widziałam, że dostał w skórę, c h o ć udawał, że nic się nie stało. C z u ł a m się wtedy źle, jakby to była moja wina, co p o n i e k ą d najczęściej było prawdą. 230

Nie powinnam była przychodzić tu z Yoelem, aby zapytać o sa­ m o c h ó d . Nie byłam jego wspólniczką, a pomysł, żeby zapropo­ nować Lukasowi proste wybawienie go od problemu samocho­ dowego, był całkowicie autorstwa Yoela. Przypominało to szantaż. W i e d z i a ł a m , w jak t r u d n y m położeniu znalazł się Lukas. G d y opowiedziałam o tym Yoelowi, ten postanowił skorzystać z okazji; szybko odwrócił sytuację, naświetlając ją jako wybawienie Lukasa z kłopotów... przecież jeśli nie spłaci długu, Lukas może dostać wezwanie do zapłaty, ponaglenie czy jeszcze coś gorszego. Z a s t a n a w i a ł a m się, czy Gabriel nadal t a m leży, czy też ka­ retka przetoczyła się przez wieś, a ja jej nie usłyszałam, bo jechała z wyłączoną syreną, jak zawsze w takich przypadkach. Ciekawe, czy Lukas zauważył, że wstrzymywałam o d d e c h , kiedy do niego podchodziliśmy? Że p r z e d chwilą uprawiałam seks i że byłam gotowa się stąd zwinąć? Ale jak miałby to zobaczyć? N a w e t na m n i e nie spojrzał. Ani razu. O d c z e k a ł z obojętnym wyrazem twarzy, aż Yoel wyłuszczy mu swoją sprawę. N a d a l na m n i e nie patrzył, a ja z każdą chwilą czułam się bardziej przezroczysta. N i e d ł u g o nie będzie już mógł m n i e zobaczyć, nawet jeśli będzie chciał. Wciąż czułam w sobie c z ł o n e k Yoela; jeśli stanę się niewidzialna, będzie to j e d y n a rzecz, którą da się zobaczyć - unoszący się w powietrzu, niczym palec wyciągnięty w kierunku Lukasa. Skrzyżowałam nogi, choć przecież nie m o g ł o to p o m ó c . O d r o b i n ę piekło, a reszta m n i e była tak znieczulona, że całkowicie skoncentrowałam się na tym o d c z u c i u . Lukas wyglądał na skrajnie w y c z e r p a n e g o i ledwo trzymał się na nogach. Czy spal chociaż trochę? Z reguły spał tak płytko, że budził się, jeśli go nie o b e j m o w a ł a m . Czy zjadł coś? Czy spędził n o c na dworze? Zmarzł? Pił? C z y miał kaca? Na nogach miał moje czerwone skarpetki. N i e pasowały do jego ubioru, który tego d n i a był cały czarny.

* 231

Milczał, jakby nie zrozumiał propozycji Yoela. Ten p o w t ó r z y ł wszystko jeszcze raz; ofertę, zgodnie z k t ó r ą spłacał r a c h u n e k Lukasa warsztatowi, plus kilka tysięcy ekstra, i przejmował sa­ m o c h ó d na własność. N i e p o w i e d z i a ł „my", bo w t a k i m razie p r a w d o p o d o b i e ń s t w o , że Lukas się zgodzi, spadłoby do zera. -

Żartujesz? - p o w i e d z i a ł L u k a s po długiej chwili mil­

czenia. -

To naprawdę d o b r a oferta - obstawał przy swoim Yoel -

pozbędziesz się p r o b l e m u . A p r o b l e m ó w masz teraz przecież wystarczająco dużo. Lukas spojrzał na niego jak na oszusta i zdrajcę, próbując ocenić, z jakim rodzajem kanciarza ma do czynienia. -

Należy zawsze poprosić o wycenę kosztów, kiedy oddaje

się s a m o c h ó d do warsztatu albo zatrudnia się r o b o t n i k a - p o ­ uczał Yoel, jakby Lukas już tego nie zrozumiał. Z a r a z się p o k ł ó c ą - zdążyłam pomyśleć. Lukas wyleje całą swoją frustrację na Yoela, przyszpili go. -

Weź go - powiedział tylko.

Yoel sprawiał wrażenie zaszokowanego. C a ł y arsenał argu­ mentów, które przygotował, poszedł na marne. N i e przypuszczał, że u d a mu się załatwić sprawę tak p r o s t o i tanio. -

Weź go.

-

Okej... nie m a m przy sobie tyle gotówki, ale wyślę ci ją, gdy

tylko przyjadę do Sztokholmu. Okej ? Musimy przepisać na mnie d o k u m e n t y rejestracyjne, aby nie było jakichś problemów. -

Z r ó b , co chcesz, pieprzę to - rzucił Lukas i wszedł do

domu. W i e d z i a ł . Zawsze byliśmy ze sobą tak blisko, że wystarczyło mu j e d n o spojrzenie, żeby wiedzieć, że spałam z Yoelem. W jego oczach nie zauważyłam nienawiści, a jedynie coś w rodzaju od­ wróconej miłości.

232

Wykupiliśmy s a m o c h ó d w Warsztacie Lichwiarzy - jak zwal go Lukas. G r a n a t o w y taurus, k t ó r y m wielokrotnie z n i m jeździłam. Yoel wyciągnął tylko kartę, zapłacił rachunek i już s a m o c h ó d stał się jego własnością. D ł u g , nie do przeskoczenia przez Lukasa, w ciągu kwadransa przestał istnieć. Podróżowałam bez bagażu; nie chciałam iść do d o m u , aby się spakować - wolałam pojechać i zadzwonić t a m d o p i e r o wtedy, gdy znajdę się daleko, gdzie m n i e nie dosięgną. Jeśli moje rzeczy pozostaną w d o m u , to m o ż e m a t k a pomyśli, że wyjechałam na k r ó t k o , a nie że w y p r o w a d z a m się na d o b r e . N i e wiedziałam, ile to p o t r w a . Yoel ostrzegł m n i e , że jest t y p e m n i e g o d n y m za­ ufania i zmiennym. N i e wystraszył m n i e t y m jednak, wręcz prze­ ciwnie - z Lukasem wszystko było zbyt serio i na zawsze.

P o d n i o s ł a m się i strząsnęłam z siebie przeszłość. Pojechałam z nim, pozostawiając za sobą krater. N i e oglądając się za siebie. J e c h a ł a m z nasieniem Yoela w sobie. Ten, k t o sieje, będzie zbierał plony, Lukas. P o m ó ż samemu sobie, to Bóg ci d o p o m o ż e . To mogłeś być ty... Wyjechałam bez pożegnania. Jak mogłabym to zrobić ? Jakbym miała pożegnać się z sobą samą: podzielić się na dwoje. Uciekłam stamtąd z uczuciem ulgi tak wielkiej, że przewyż­ szała wstyd. W i d z i a ł a m Lukasa we wstecznym lusterku; wynosił na dziedziniec rzeczy Gabriela - kanister z benzyną położył na schodach, rękawice robocze... p ł o m i e n i e wystrzeliły w górę zza nagiego torsu Lukasa. Jak on s c h u d ł ! C i a ł o , które znajdowało się zawsze tak blisko mnie, że nie postrzegałam go jako odrębnej części rzeczywistości, a raczej jako przedłużenie samej siebie. N i e baw się ogniem, Lo - powtarzała zawsze matka. To Lukas był ogniem. Pierwszy pożar, który spowodował nasze spotkanie, był przypadkowy. Nie było innej możliwości. Iskra na wyjątkowo suchej trawie wzdłuż nasypu kolejowego, p o d m u c h wiatru, który 233

ją rozdmuchał. Iskra była jak nasze pierwsze spotkanie - należało ją r o z d m u c h a ć , w p r z e c i w n y m razie zgaśnie. Jeśli teraz Lukas podpalił rzeczy ojca, to wiedziałam, że chodziło mu o mnie. Palił to, co było między n a m i , i to, do czego między n a m i nie doszło. Palił wszystko. Materace, pościel, koce, krzesła, buty, książki, stosy węgierskiej gazety „Nepszabadsag". Lukas rozpalił ogień i wszedł w p r o s t w niego. W i d z i a ł a m go w tylnym lusterku, jak energicznie się poruszał - ten w i d o k był mi już znany. K o ł o się zamknęło.

Czy u Lukasa ogień i szaleństwo zawsze niebezpiecznie się z sobą łączyły? Wrzucanie rzeczy do ognia - tych, z k t ó r y m i nie wie­ dział, co począć. Ulga, że m o ż n a je spalić i pójść dalej. Takie samo uczucie ulgi, które towarzyszy wszystkiemu, co przerasta człowieka - ulgi kryjącej się w poczuciu bezsilności. Zauważyłam, że on zauważył, że go zauważyłam. J e d n a k nawet nie p o d n i ó s ł d ł o n i . Ja też nie, sparaliżowana m i e s z a n i n ą ulgi i wstydu. N i e podnieśliśmy rąk, by dać sobie jakikolwiek znak; p o z d r o w i e n i a czy błogosławieństwa, albo chociaż unieść wy­ ciągnięty palec: idź do diabła, dokądkolwiek jedziesz, pieprzona zdrajczyni. Ręce Lukasa były zajęte wynoszeniem resztek rzeczy po Ga­ brielu - tego, z czego składało się jego życie. Wrzucić wszystko w ogień i polać benzyną. Moje d ł o n i e ciążyły ołowiem ku u d o m , podczas gdy palce Yoela sunęły w górę, pieszcząc m n i e - był tak p e w n y siebie, że nie m i a ł a m odwagi go powstrzymać. Z j e d n ą ręką na kierownicy, podczas gdy druga dążyła do przyjemności skręcił na autostradę i docisnął gaz. S a m o c h ó d Lukasa, nasma­ rowany i wypieszczony, chodził jak zegarek. Dla m n i e na zawsze pozostanie a u t e m Lukasa, nieważne, ile by Yoel za niego dał. Silni pozostają, słabi uciekają. Z d e z e r t e r o w a ł a m , zmuszona uciec, by m ó c pozostać sobą. C o ś we m n i e p ę k ł o tego lata. Ból 234

i rezygnacja wyniszczyły Lukasa. Pod koniec nie wytrzymywa­ łam już jego towarzystwa, nie m i a ł a m do niego siły, nie dawałam rady na niego patrzeć, a nawet oddychać tym samym co on p o ­ w i e t r z e m . P r a g n ę ł a m tylko żyć, zobaczyć coś nowego, cokol­ wiek - Atlantyk. Czy nie m ó w i ł a m ci zawsze, Lukas, że pragnę ujrzeć Atlantyk? C z e m u m n i e t a m nie zabrałeś, dlaczego nie p o ­ jechaliśmy tam razem, czemu wszystko nie potoczyło się zupełnie inaczej? N i g d y cię nie zostawię - właśnie cię zostawiam. Tego, kogo się kochało, nigdy nie m o ż n a całkowicie stracić. It takes two to tango, but just one to let go. Słowa, słowa, słowa. - Do zobaczenia w piekle, Lo. Jego ostatnia kwestia. N i g d y niewypowiedziana.

Zabawa, pieszczota i zdrada

Yoel stoi w s ł o ń c u , c h ł o d z ą c się p i w e m , podziwiając w i d o k , a czasem p o p a t r u j ą c na m n i e . Co jakiś czas wykrzykuje coś do m n i e , p e w n o jakąś instrukcję, ale nie słyszę, p o n i e w a ż jego głos ginie w m u z y c e dobiegającej z radia. D o b r z e mi j e d n a k idzie, chyba m a m d o tego w r o d z o n y talent. R o b i ę okrążenie za okrążeniem po asfalcie lepiącym się od słońca p ó ź n e g o lata. Z a t a c z a m coraz szersze, coraz szybsze p e ł n e pasji koła. U m i e ­ j ę t n o ś ć p r o w a d z e n i a s a m o c h o d u jest k o n i e c z n a , by człowiek p o c z u ł się prawdziwie wolny. W połowie drogi do S z t o k h o l m u , na p a r k i n g u z zadziwiającym w i d o k i e m na a u t o s t r a d ę i m i ­ gotliwą wodę, Yoel uznał, że nadszedł czas, bym p o t r e n o w a ł a jazdę a u t e m . M a m o c h o t ę odjechać z parkingu bez niego. S a m o c h ó d nie należy do Yoela - na zawsze pozostanie własnością Lukasa, a my nigdy nie robiliśmy podziału na „moje" i „twoje". G d y Yoel uznał, że kręcę już perfekcyjne koła, zapytał, czy chciałabym pojeździć na serio. Ruchem głowy wskazuje na autostradę. Pozostało trzysta kilometrów, a jego zmęczyło już siedzenie za kółkiem - chciałby się trochę zdrzemnąć.

* 236

Koncentruję się na drodze. G d y tylko nachodzą mnie myśli o Lu­ kasie, przyspieszam. - Jesteś u r o d z o n y m kierowcą. -

W i e m - przyspieszam.

-

Tylko zwolnij. Trzymaj się prawego pasa, powiem ci, kiedy

zmienić. N i e c h ę t n i e zdejmuję stopę z gazu. -

Moje życie jest w t w o i c h rękach. Jak się z tym czujesz ?

D o b r z e . W ł a ś c i w i e o d d a w n a nie c z u ł a m się tak d o b r z e . C h c i a ł a b y m wyprzedzać. Yoel się śmieje: - Jeszcze nie. D o p i e r o kiedy powiem. Pragnęłaś się stamtąd wyrwać, to widać. Pozwala m i p r o w a d z i ć a ż d o p r z e d m i e ś ć miasta. N i e p r o ­ wokujmy losu. Jeśli coś się stanie, to on będzie p o n o s i ł winę p o d w ó j n i e , p o n i e w a ż p o s i a d a ł z a r ó w n o a m e r y k a ń s k i e , jak i węgierskie prawo jazdy. Z a s m a k o w a ł a m w p r o w a d z e n i u i naj­ chętniej zostałabym przy kierownicy, ale zabawa się skończyła. - Jesteś jeszcze za m ł o d a - n i e p e ł n o l e t n i a , p r a w d a ? N i e przeczę, że jesteś sprytna, ale... niedoświadczona. Tak jest, jeśli dorasta się w takim miejscu. „W cieniu fabryk" - to jego słowa. Yoel dorastał w Sztok­ holmie, Berlinie i Budapeszcie, uczył się w N o w y m Jorku. Ma tyle lat co Lukas, ale jest znacznie bardziej o b y t y w świecie i pewny siebie, co dodaje mu lat. Wiele p o d r ó ż o w a ł ; czego to on nie robił! Przystojny w świetle neonów, przystojny i bez nich. Wjeżdżamy w tunel - po raz pierwszy jadę s a m o c h o d e m p o d ziemią, ale wielokrotnie czytałam Alicję w krainie czarów i to jest to samo, choć w ciemniejszym wydaniu. G d y w y n u r z a m y się n a p o w i e r z c h n i ę , o p u s z c z a m szybę i wciągam zapach miasta: spalin, świeżego asfaltu, smażonego tłuszczu. Lepszego p r e z e n t u nie m o g ł a m sobie w y m a r z y ć mówię, gdy wiatr rozwiewa moje długie włosy, a oczy łzawią od n o c n e g o zimnego powietrza. 237

- J a k t o ? M a s z dziś u r o d z i n y ? - z d z i w i ł się, lawirując w ulicznym ruchu. Tak, siedemnaste. M i e s z k a n i e Yoela p o ł o ż o n e jest w kwartale Kasernberget, w b e t o n o w e j twierdzy z lat siedemdziesiątych z o k n a m i ma­ leńkimi niczym o t w o r y strzelnicze. Kiedy wnosimy jego bagaż, d o c h o d z ę d o w n i o s k u , ż e najbrzydszy d o m jest najlepszym miejscem do zamieszkania - nie trzeba na niego patrzeć. Tab­ liczka z nazwą ulicy. Wpatruję się w nią... -

O co c h o d z i ? - pyta Yoel.

-

Ulica Strindberga? Czy tu mieszkał? N a p r a w d ę ?

P e w n i e t a k . Kiedyś. Z a m i e s z k i w a ł najróżniejsze miejsca w mieście, ale z p e w n o ś c i ą nie w t y m berlińskim b u n k r z e stwierdza n i e z a d o w o l o n y Yoel. W jego obecności wciąż p r z y p o m i n a mi się, że słowa „roz­ pieszczony" i „zepsuty" mają p o d o b n e znaczenie.

Yoel jest przystojny, kiedy pali i gdy się śmieje oraz gdy jest na­ palony. N a w e t jest przystojnie bogaty i przystojnie pijany; lubi pić, ale nie wprawia go to w zły h u m o r jak Lukasa. W o k ó ł Yoela unosi się niemal prowokująca atmosfera lekkości, wszystko prze­ mienia w najlżejszą krotochwilę. Inaczej niż u Lukasa, u niego zabawa ledwie zaiskrzyła, a już zaraz gasła. N i e , zabawa z Yoelem nigdy nie wygasa, a j e d n ą z jej reguł jest z a p o m n i e n i e o Lu­ kasie. Gdyby nas teraz zobaczył - dzięki Bogu nie mógł... Wysko­ czyłby ze skóry. -

N i e myśl teraz o n i m - szepcze Yoel.

Jego brzuch pachnie jagodlinem, drzewem sandałowym, o d r o b i n ę nasieniem. Yoel uczy m n i e rytmu; prowadzenie i podą­ żanie - to proste. W seksie c h o d z i o to, by wyłączyć myślenie mówi, jakby wiedział, że tego jedynie p r a g n ę ł a m . 238

Wszystko p r z y c h o d z i mu z łatwością - nie tylko w łóżku. D z i a ł o się tak od pierwszej chwili, gdy otworzył drzwiczki od strony pasażera w samochodzie, który jeszcze p r z e d chwilą był oczkiem w głowie Lukasa, i poprosił, abym wskoczyła. Z a b r a ł moje dziewictwo przy okazji, a p o t e m p o n o w n i e i z n ó w ; zanim zdążyliśmy wyładować samochód i rozpakować rzeczy, n i m nawet zdążyłam odsłonić zasłony i rzucić okiem na widok z okna.

A po wszystkim: -

N i e mów, że byłem t w o i m pierwszym. Cholera, Lo, skąd

miałem wiedzieć ? Mogłaś mi powiedzieć, wtedy wziąłbym cię bardziej... - Jak? Piano? -

Możliwe. W każdym razie szkoda, że nie wiedziałem. To

trochę... -

Odpowiedzialne?

-

N i e . Tylko tak jakoś ekstra. Specjalnie.

Przygląda mi się z powątpiewaniem. -

Mówisz, że ty i ten Lukas nigdy, ani razu... nawet nie p r ó ­

bował? Z n o w u rozmawiamy o Lukasie, a ja tego nie chcę. L u k a s k o ń c z y ł n i e d ł u g o dwadzieścia cztery lata i zakła­ d a ł a m , że musiał to czasem robić. N i e m o g ł a m go sobie wy­ obrazić z kimś innym, ale p e w n o ktoś taki istniał, tylko k t o to m ó g ł być ? Ktoś z fabryki ? N i e opowiadał nigdy o fabryce, kiedy miał wolne - jakby nie istniała inaczej niż w postaci tępego bólu w barkach i spracowanych rękach. M o ż e zresztą dlatego był taki skryty, że kogoś t a m miał? W i e d z i a ł a m , że to nieprawda, ale przepełniała m n i e smutkiem myśl, że to, co nas łączyło, miałoby być jedyną relacją z k o b i e t ą w jego życiu.

* 239

Pierwszy p o r a n e k w Sztokholmie. Wyswobadzam się z r a m i o n Yoela i rzucam się do okna. G w a ł t o w n i e rozsuwam ciężkie, białe zasłony i widzę mieniące się w słońcu miasto. Czyste i p e ł n e wody, o perfekcyjnym kształcie na tle cyjanowoniebieskiego nieba p ó ź n e g o lata. W y l ą d o w a ł a m w i n n y m świecie, p o d o b n y m , a j e d n a k cał­ kowicie o d m i e n n y m . M i a s t o stanowiło gąszcz światła, hałasu i r u c h u - nie pamiętam, kiedy ostatni raz czułam się taka mala może kiedy ojciec niósł mnie przez pole, trzymając p o d pachami, w czasie okropnej letniej burzy. Bał się wziąć m n i e na barana ze względu na n i e b e z p i e c z e ń s t w o ; sądził, że moja m o k r a głowa przyciągnęłaby p i o r u n . Wystraszyłam się, gdy padł na m n i e blask światła. Zamknąwszy oczy, rzuciłam się w sam środek łanu zboża. Byłam za niska, aby m o ż n a m n i e było dojrzeć, gdy biegłam p o ­ w o d o w a n a paniką. Z d r a d z i ł o mnie poruszające się zboże. Ojciec złapał mnie, pocieszył, złajał, uratował i trzymając m n i e niezbyt delikatnie, przeniósł przez pole i u p i o r n e światło błyskawic. Czy świat urósł, gdy spałam, czy to ja skurczyłam się we śnie; w k a ż d y m razie wszystko zapiera mi d e c h w piersiach. Yoel śmieje się i całuje m n i e p o m i ę d z y oczami - to typowe jego za­ granie. Najwyraźniej niezmiernie wzrusza go moje zauroczenie S z t o k h o l m e m ; jestem jak kret, który po raz pierwszy wychyla głowę spod ziemi i spostrzega światło. Yoel pokazuje mi widoki ze wzniesień Söder. Już samo to, że nazywam je wzniesieniami Söder sprawia, że musi pocałować m n i e między oczami. -

Pierwszy raz widzę coś tak wspaniałego - szepczę.

-

Słoneczko, ale ty jeszcze nic nie widziałaś: tylko kolej, je­

zioro, wciąż taki sam krajobraz, taki sam... jak on się nazywał? Lukas ? K ł a d ę palec na jego ustach - nie chcę o n i m rozmawiać, zwłaszcza z Yoelem. Ciągle myślenie o Lukasie sprawia mi ból. Z o s t a w i ł a m go bez słowa p o ż e g n a n i a - czy zasługiwałam na jakąkolwiek litość? N a w e t Yoel by tak nie postąpił. G d y b y m 240

chociaż zaczekała do p o g r z e b u ojca albo złagodziła przykrość, rozmawiając z n i m przez telefon. N i e , zamiast tego znieczulam się otaczającą m n i e nowością, nie mogąc się jednak pozbyć wra­ żenia, że jestem dezerterem - p o z b a w i o n y m serca, bezdusznym zdrajcą.

Najchętniej wychodzę z d o m u tuż po burzy, pragnąc mieć ulice tylko dla siebie - n i m kto inny też odkryje, że ulewa już przeszła. W y l u d n i o n e miasto staje się przez k r ó t k ą chwilę moje. -

Z d a j e s z sobie p e w n i e sprawę, że m i e s z k a m y w n a j -

brzydszym d o m u w mieście - sprowadza m n i e na ziemię Yoel. -

M n i e się p o d o b a .

W e d ł u g Yoela jest tak dlatego, że u r o d z i ł a m się p o m i ę d z y dwiema fabrykami. A dokładniej - czterema. Ściślej m ó w i ą c : czterema fabrykami, koleją i elektrownią w o d n ą . Możliwe, że rodzice rozpuścili go miłością - w każdym razie wszystko inne otrzymał w nadmiarze. N i c nie jest dla niego wy­ starczająco d o b r e ; s t a n d a r d mieszkania jest poniżej jego god­ ności. Ale ma za m a ł o pieniędzy, aby wieść życie, na jakie uważa, że zasługuje. G d y b y tylko nie skłócił się z ojcem. W d o b r y c h rodzinach zawsze istnieje ryzyko wykluczenia - twierdzi Yoel. Ojciec przestał go wspierać, pozbawiając comiesięcznej kwoty na utrzymanie.

- K i m byś się stała, gdybym cię nie uratował ? - zapytał pewnego d n i a Yoel, jedząc w łóżku śniadanie tak p ó ź n y m p o p o ł u d n i e m , że za o k n e m powoli zapadał już z m r o k . C ó r k ą króla wydm?*

* Autorka nawiązuje do szwedzkiego tytułu powieści Birgitty Trotzig Dykungens dotter, w polskim tłumaczeniu Córka króla wydm, opisującej drama­ tyczne losy dziewczyny ze wsi, która z powodu ciąży wyrusza do miasta.

241

Motylem przędącym niekończącą się nić w ciemnościach fabryki wełny? W i e c z n ą dziewicą? Croissant, im dłużej go przeżuwam, pęcznieje mi w ustach niczym kokon. W i e m , że żartuje. A j e d n a k : -

N i e p o c h o d z ę ze wsi, tylko z obrzeży.

N i e mieszkaliśmy na prawdziwej wsi, p o n i e w a ż mieliśmy latarnie uliczne. Znajdowaliśmy się j e d n a k p o z a społecznością miejską, p o n i e w a ż nie mieliśmy asfaltu. O k o l i c a i jej miesz­ k a ń c y nie cieszyli się d o b r ą opinią. D o m y były mniej z a d b a n e , o g r o d y mniej w y c h u c h a n e , p o d o b n i e jak dzieci. P a g ó r k o w a t y krajobraz przecinała kolej, a hałas d ł u g i c h s k ł a d ó w p o c i ą g ó w t o w a r o w y c h zagłuszał r o z m o w y w o k ó ł k u c h e n n e g o stołu. N a p r z e ł o m i e zimy i wiosny jezioro n i e o d m i e n n i e w y s t ę p o w a ł o z b r z e g ó w i z a l e w a ł o p o l a ; l o k a l n a r o ś l i n n o ś ć n o s i ł a więc brzydkie nazwy, takie jak: kosatka kielichowa, żabiściek pły­ wający, m o c z a r k a kanadyjska, żabieniec b a b k a w o d n a , bagnica torfowa. N i e p r z y n a l e ż e l i ś m y t a m - a n i Lukas, a n i ja. G d y b y ś m y c h o c i a ż mieli w m i a r ę zwyczajne r o d z i n n e u w a r u n k o w a n i a dające n a m iluzję, że pasujemy do tego miejsca. Ale nawet to nie było n a m d a n e . -

Fabryczny m o t y l - m ó w i Yoel, czy wyczytuję to tylko

z jego spojrzenia? Sam należy do szlachetniejszego gatunku, choć nie charakte­ ryzuje się przez to większą delikatnością, jest jak jedwabno-atłasowy przędzarz o ostrych i uwodzicielskich barwach. Pewny siebie, wyrobiony i obyty w świecie, wyrafinowany typ obeznany z francuskimi nazwami potraw. W restauracji odsyła jedzenie, jeśli nie p r z y p a d n i e mu do gustu i oczekuje zadośćuczynienia za d o z n a n e rozczarowanie. K o c h a wszystko, co kończy się na „confit", co, jak się z czasem dowiaduję, oznacza potrawę ugo­ t o w a n ą we w ł a s n y m tłuszczu. B r z m i odpychająco, lecz Yoel twierdzi, że confit z kaczki stanowi niemal niebiańską potrawę. 242

A coeur defilet, „serce potrawy", jest jej najgrubszym i najsmacz­ niejszym kąskiem. Takiego kawałka mnie Yoel nigdy nie dostanie, ale też go nie żąda. Pełna zabawy, wyluzowana gra wstępna - czy tylko t y m dla siebie jesteśmy? Jeśli k o c h a m y się wczesnym wieczorem, wy­ chodzi p o t e m z d o m u , jakby jego głód nie został jeszcze zaspo­ kojony. Jestem za m ł o d a , aby z n i m wyjść, zbyt m ł o d a na jedyne miejsca, które są warte odwiedzin. J e m u w o l n o wejść wszędzie; ludzie w barach wiedzą, że nie jest jakimś biedakiem.

Lukas i ja dzieliliśmy ze sobą życie; d n i przeplatały się z nocami, ciemność z jasnością. N i e mieliśmy p r z e d sobą tajemnic. Ta­ jemnice są wymysłem szatana - jeśli sieje utrzymuje zbyt długo, człowiek staje się b e z w o l n y m narzędziem w jego ręku, zaufaj mi - mówił Lukas. Tak zrobiłam. Było to aż nazbyt proste. Ist­ nieliśmy tylko on i ja, i zaufanie, k t ó r y m się obdarzaliśmy - stał w o k n i e d o m k u poławiacza pereł spowity w zielonkawe światło padające od strony jeziora. Uważny, a jednocześnie nieobecny d u c h e m , jakby na straży - tylko czego, przecież nikt nie wie­ dział, że tu byliśmy. A ryzyko, że ktoś zapuściłby się tak daleko wzdłuż porośniętego krzakami zbocza i nas zauważył, było mi­ nimalne. Każdy dzień p r z e m i e n i a ł się w k o ń c u w wieczór - w czas rozstania, do którego Lukas nigdy nie przywykł. M a t k a wypa­ trywała mnie, stojąc na werandzie, jakby chciała przywołać z pól swój inwentarz, wreszcie dostrzegała m n i e samotnie powracającą znad jeziora. Lukas kazał mi zawsze biec pierwszej. -

G d z i e byłaś?

-

Wyszłam.

M a t k a obwąchiwała mnie, nim pozwoliła mi wślizgnąć się do d o m u i przyłączyć do reszty rodziny. -

Pachniesz d y m e m - zaznaczała za każdym razem. 243

-

Wypalają pola - o d p o w i a d a ł a m zawsze.

I g ł o d n a jak wilk uciekałam do kuchni.

Nie rozstałam się z n i m zbyt pięknie, a i ostatnich miesięcy z Lu­ kasem nie chciałabym w s p o m i n a ć . Świeciło na nas złe słońce naszego ostatniego wspólnego lata. L e d w o m o g ł a m oddychać w lepkim upale i wyczekiwaniu, aż d n i Gabriela dobiegną końca. Nieskończenie długa droga przez dolinę cienia śmierci - prze­ bycie jej zajęło Gabrielowi całą wiosnę i lato. Wyobrażając sobie, co Lukas robi w danej chwili, widzę go zawsze n a d t r u m n ą Gabriela, w czarnych żałobnych szortach, które o s t a t n i o stanowiły jego jedyny ubiór. Jak przebiega p o ­ grzeb „w gronie najbliższych", w którym bierze udział tylko jedna osoba? Niezwykle prosta ceremonia? D o p i e r o po pewnym czasie dociera do mnie, skąd p o c h o d z i ten zapach. Czuję go jedynie wieczorami, przed zaśnięciem, gdy nic innego mnie nie rozprasza. Tkwi wciąż we mnie zapach lata w d o m u Gabriela. Nie pomaga prysznic czy pranie ubrań - zapach wwiercił mi się w nozdrza, nie dając się dosięgnąć, aż w końcu zniknął jak smutek, którego człowiek nie ma już siły odczuwać. G d y przyjechałam do Sztokholmu, silne światło lata uległo zmianie. Stało się delikatniejsze i łagodniejsze niczym śmiech Yoela. Mañana - m ó w i . Staram się nauczyć tego od Yoela; zrobimy to jutro, wszystko może zaczekać, wszystko - oprócz tej chwili, którą należy się cieszyć, kiedy trwa. Teraz i tylko teraz. Zabawa, pieszczota i zdrada. O b e j m u j ę go n o g a m i w nie­ bieskim łożu Hiroszima. Ślubuję mu wierność p o d sklepieniem ze śnieżnobiałego tiulu. K o c h a m y się. Śmiejemy. Kochamy się znów w bladym świetle kinkietu Sodoma. Zamawiamy chińskie jedzenie w białych papierowych k a r t o n i k a c h doręczanych p o d drzwi. Po raz pierwszy jem chińskie jedzenie, pierwszy raz d o ­ starczono mi je do d o m u - do tej p o r y widziałam to tylko na 244

filmach. Yoel otwiera nagi, Chińczyk nie zmienia wyrazu twarzy: „nie stracić twarzy", jak nazywa się to po chińsku - opowiada Yoel, wręczając mężczyźnie hojny napiwek - zatrzymaj resztę. Pieniądze błyskawicznie p ł o n ą w rękach Yoela. Płoniemy i ko­ chamy się, pieprzymy i spalamy się za j e d w a b n ą firanką Gomora. M i ł o ś ć p r z y p o m i n a o d p a l e n i e papierosa o d płonącej firanki; p r z e s a d z o n y gest, n i e p r o p o r c j o n a l n e ryzyko, strzeż się, Lo słyszę matkę. Lubię się później całować, czując smak s ł o d k o -kwaśnego sosu. Nawet gdy biorę go p o t e m do ust, smakuje sosem słodko-kwaśnym. W czarnym zeszyciku w ceratowej okładce za­ pisuję słówka, które należy znać w towarzystwie Yoela. Slodko-kwaśny.

Fellatio.

Mañana.

K o c h a m się z m o t y l e m - Yoel waży tyle co nic, unosi m n i e z pościeli. Lewitujemy, wirujemy, transpirujemy. Przyprawiam go o wzwód, on m n i e o gęsią skórkę, daję mu... no tak, co ? Przecież już wszystko ma. M o g ę mu jedynie dać to, czego jeszcze nie ma mnie. -

Takie jak ty, Lo, nie rosną na d r z e w a c h . A m o ż e właś­

nie rosną; jesteście c h o l e r n i e r z a d k i m g a t u n k i e m - szepcze, w w i e r c o n y we m n i e t a k g ł ę b o k o , że aż sprawia mi ból.

Penis sztywnieje w czasie snu i przy dotyku. Sprawdzam to na Yoelu, rzeczywiście tak jest. P o d o b n o m o ż n a leczyć impotencję zapachem cynamonu, jak mówią w radiu, zapachem dzieciństwa, pieczonymi c y n a m o n o w y m i b u ł e c z k a m i matki... ale po Yoelu t r u d n o to stwierdzić - nie jest nawet w grupie ryzyka. Czasami staje mu, gdy smaży jajka albo gdy się goli, albo rozmawia ze zna­ j o m y m przez telefon, nawet kiedy siedzi, wgapiając się w swoją pracę. -

N i e widzisz, że cię pragnę ?

-

Przyłóż sobie lód. - Obiecałam, że o d m ó w i ę mu, gdy będę

go rozpraszać w nauce. 245

Lecz nie o d m a w i a m . Jeśli nie ja, to jakaś inna bolączka stanie mu na przeszkodzie. N i g d y nie skończy wypracowania i nie ma w t y m mojej winy. Coitus a mamilla. Żądza zabawy. -

Wolniej - jęczy, gdy zbyt szybko go zasysam.

D o z n a n i e jest tak silne, że niemal nas unieruchamia, blackout z rozkoszy, lapetite mort - Yoel płynnie posługuje się językiem miłości.

- K o c h a m cię - mówię, kłamiąc. Tak łatwo to wypowiedzieć. - Ja ciebie też k o c h a m - szepcze, również mając co innego na myśli. N i e imają się nas nieszczęścia. N i e m a m na sobie nic poza czarną biżuterią jarzącą się wokół nadgarstków i szyi. Tanie świe­ cidełka, które kupił mi dla żartu: magnetyt, k a m i e ń tonących. Idę z Yoelem na d n o - nie na głębię, ponieważ takowej nie p o ­ siada. Sam tak o sobie mówi, ukazując w u ś m i e c h u wszystkie białe, krzywe zęby. N i e potrzebuje niczego ode mnie. Inaczej niż Lukas. Istnieją rzeczy, które Yoel chciałby mieć, ale nie jest to potrzeba, uzależ­ nienie, a tylko pragnienie. Wypełniając mnie, sprawia, że czuję się lżejsza niż kiedykolwiek dotąd. C h o ć kiedy p r a g n ę zatańczyć na jego stopach, narzeka, że jestem za ciężka, a kiedy chcę z n i m wyjść, to mówi, że jestem za m ł o d a . W każdym razie do tych miejsc, do których on się wybiera. Całuje m n i e między oczami i wychodzi.

G d y się upijemy, stajemy się kiepscy w łóżku, za to dzień później m o ż e m y się kochać g o d z i n a m i . Szybko się nauczyłam, że naj­ efektywniejszym afrodyzjakiem jest w miarę spory kac. Lekkość, z jaką Yoel porusza się przez życie... czekam, kiedy odwróci się

246

od niego szczęście. Czy rzeczywiście n a d jego głową nie ma ani jednej c h m u r k i ? J e d n a z jego byłych dziewczyn ma p o d o b n i e oczywiste nasta­ wienie do życia jak o n . Czasami wybierając się dokądś, w p a d a do nas po d r o d z e na lampkę wina. Traktuje mnie, jakbym była p o m o c ą domową, która zrobiła sobie tylko chwilową przerwę po­ między myciem toalety a prasowaniem koszul, a może i usługami seksualnymi, które w jej wyobrażeniu należą do zakresu o b o ­ wiązków w tej pracy. Jak zwykle kupiła sobie właśnie coś dia­ belnie drogiego, co chce przymierzyć i w czym się pokazać, gdy tylko Yoel, jak jakiś głupek, p o m o ż e jej z zamkiem. Jedynie wtedy sprawia wrażenie przygłupa - każdy ma swojego mistrza, a ona jest tym dla niego. Robi mi się nieprzyjemnie, gdy tylko widzę ją przez wizjer. - Jesteś o k r o p n ą niedojdą, skoro wciąż tu mieszkasz - mówi, całując powietrze koło jego policzka. Nigdy nikogo nie dotyka - twierdzi Yoel, może oprócz chwil, kiedy musi się z kimś przespać, żeby... no tak. Robi tak przynaj­ mniej raz na p ó ł roku, aby c h ł o p a k się nią nie znudził, a czasami z kimś, kto może podarować jej to, czego pragnie. Jednorazowych mężczyzn dobiera bardziej w e d ł u g tego, co są jej w stanie dać poza łóżkiem niż w n i m . N a s t a w i a m ciekawie u c h a jak n i e t o p e r z . N i e zważa na t o , że słyszę. M o ż e zresztą robi to specjalnie. Sama jej o b e c n o ś ć w k u c h n i Yoela n i e p o k o i ; potrafi zużyć cały tlen w pomiesz­ czeniu. Zawsze jest tak s a m o : coś ją tu przygna, p o t e m prosi Yoela, aby otworzył butelkę wina, wypija trzy łyki, pozostawiając resztę; j e d n o c z e ś n i e szybko wylicza własne sukcesy od ostat­ niego razu. Jej życie jest p a s m e m zwycięstw, a my dostąpiliśmy zaszczytu przyglądania się im z widowni. G d y o n a opowiada, ja ukradkiem przyglądam się Yoelowi. M a m wrażenie, że jej sukcesy n a p r a w d ę go oślepiają, a s p o w o d o w a n e przez n i ą katastrofy

247

b u d z ą w n i m współczucie. N a s t ę p n i e opowiada o swoich towa­ rzyskich p o d b o j a c h - mężczyźni, kobiety - bez znaczenia, i tak nie c h o d z i o seks. Seks stanowi jedynie d o b r z e w y p r ó b o w a n y środek do osiągnięcia sukcesu.

Kilkakrotnie w ciągu dnia sznuruję tenisówki i w k ł a d a m do kie­ szeni pieniądze. M o n e t y i d r o b n e b a n k n o t y walają się po całym mieszkaniu. -

D o k ą d idziesz?

-

Wychodzę.

C a ł u j ę go w p r z e l o c i e i d ł u g i m i , n i e c i e r p l i w y m i susami zbiegam ze schodów. Jakbym miał psa - twierdzi Yoel - który sam wyprowadza się na spacery. N i e m a m nic przeciwko byciu psem. Zwinnym, niezależnym, w ciągłym ruchu. -

Tęsknię za tobą, kiedy cię nie ma... Wrócisz do d o m u , kiedy

zgłodniejesz, okej? Tak. Wrócę, jak b ę d ę g ł o d n a , lecz najpierw wywęszę sobie drogę przez miasto.

S z t o k h o l m jest snem, z którego nie chcę się obudzić. Ciągnie m n i e do wody, która wcale nie p a c h n i e jeziorem jak w d o m u . Pachnie nie fermentującym szlamem, lecz cierpko, chemicznie dieslem, ropą. S z t o k h o l m jest o t o c z o n y w o d ą . Z początku sku­ tecznie ignoruję wszelką brzydotę. U Yoela także. N i e zauważam więc sypialnianej tapety w złowróżbne, zabar­ w i o n e egzemą flamingi, odbierających mi a p e t y t k u c h e n n y c h krzeseł z jadowicie ż ó ł t e g o plastiku, wiszącego na ścianie n a d łóżkiem Car Crash W a r h o l a w jaskrawym różu. „ M o n o t o n n a p o w t a r z a l n o ś ć i jaskrawy k o l o r wyrażają m o r a l n ą i estetyczną pustkę, do osiągnięcia której dąży się w p o p - a r c i e " - naucza Yoel. M o n o t o n n a p o w t a r z a l n o ś ć i estetyczna p u s t k a migoczą 248

wciąż p o n a d n a m i , kiedy się kochamy, s a m o c h o d y zderzają się ze s o b ą w t y m s a m y m m o m e n c i e , kiedy Yoel odchyla mi głowę. W s p ó l n e d n i z Yoelem upływają n i c z y m m u z y c z n e t ł o w barze - ledwo się je zauważa. N i e pracujemy, bo on ma dość pieniędzy, a jeśli ich nie ma, to zawsze je jakoś załatwia. Yoel załatwiacz, sztukmistrz. Pieniędzmi się obraca, a nie o nich roz­ mawia. G d y się je posiada, wydaje się hojnie na siebie i innych. Kiedy ich brak, przeczekuje się ten stan bez skargi, jednocześnie udając, że nic się nie stało; to tylko przejściowy kryzys. Lukas nieustannie mówił o pieniądzach, znajdował się stale w finansowym dołku. Brak pieniędzy przerażał go. Często o p o ­ wiadał, co zrobi, jeśli kiedykolwiek stanie się bogaty. O b o j e j e d n a k wiedzieliśmy, że musiałby wydarzyć się cud, a cuda nigdy się nie zdarzają - dlatego nazywa się je cudami. Dla Yoela prawdziwy kryzys nie istniał. Stać go na lekkie p o ­ dejście do życia; kiedy narosła już spora góra r a c h u n k ó w albo zapragnął czegoś drogiego, wystarczyło z a d z w o n i ć do m a t k i i ładnie ją poprosić, by wypisała mu czek. Yoel - smakosz życia, dandys, k t ó r y żyje z d n i a na dzień, nie k ł o p o c z ą c siebie ani nikogo innego myśleniem o pieniądzach.

Na czystym niebie n a d jego głową m o g ł a znajdować się j e d n a j e d y n a c h m u r a : j e g o r o d z i c e . C h o ć był t o raczej o b ł o c z e k , k t ó r y w stałych o d s t ę p a c h czasu nadciągał i zaraz o d p ł y w a ł . R o d z i n a s p o t y k a ł a się d w a razy do roku, w e d ł u g p l a n u . Zbie­ rała się w o g r o m n y m m i e s z k a n i u p r z y R i d d a r g a t a n . N i e licząc t y c h s p o t k a ń , s t a ł o o n o p u s t e . M a t k a przyjeżdżała z B u d a ­ pesztu, a ojciec z Berlina. Spotykali się, aby p o b a w i ć się w mał­ ż e ń s t w o . Załatwiali to w j e d e n w e e k e n d , p u n k t u a l n i e i o b o ­ wiązkowo. -

Wracają do d o m u i na p o w r ó t wślizgują się w obrączki 249

ślubne, akurat na tyle często, aby zachowały blask. N i e przypusz­ czają, że wiemy o ich rozwodzie. C z y to nie wzruszające? Yoel stanowi o s t a t n i ą odrośl starego szlacheckiego drzewa rodowego, równie pięknego, jak Yoel był biedny. R o d z i n a p o ­ siada majątek, nawet jeśli Yoel uważa, że nie dostaje jego wystar­ czającej części. Kiedy dorastał, nosił u b r a n i a po starszych bra­ ciach, a kiedy był nastolatkiem, ojciec skąpił mu pieniędzy do tego stopnia, że uwodził przyjaciółki matki, aby mieć większe k i e s z o n k o w e . D o w i e d z i a ł a m się t e g o od jego byłej dziew­ czyny, p o d c z a s j e d n e j z jej n o c n y c h n a s i a d ó w e k w k u c h n i Yoela. T y p o w y dla klasy średniej b r a k przyzwyczajenia, aby rozpieszczać swoje p o t o m s t w o ; h o ł d o w a n i e idei, że należy p o ­ zostawiać w n i c h pewien głód, aby chcieli do czegoś dojść. Jego m a t k a pragnęła, by synowie zaszli jak najdalej, aby stracić ich z oczu - uważa Yoel. Moja matka nie życzyła sobie, bym dokądkolwiek zaszła. P o ­ zostali członkowie rodziny już odeszli. Staram się nad t y m nie zastanawiać - o p o w o d z i e - p r z y p o m i n a to układanie puzzli składających się z tysiąca kawałków, z k t ó r y c h większości brakuje - czyste wariactwo. Jedyne, co wiem na p e w n o , to to, że wyprowadzka taty rozpoczęła ten proces. Brakowało puzzla ze środka u k ł a d a n k i i chociaż rodzina była duża, zniknięcie jednej osoby sprawiło, że przestaliśmy stanowić całość. N i e d z w o n i ę do matki. N a w e t nie otwieram jej listów. O d ­ p o w i a d a m , nie czytając ich. Też za Tobą tęsknię - piszę. Ale nie mogę wrócić, nawet nie potrafię sobie wyobrazić, jakie to będzie uczucie p o n o w n i e stanąć p r z e d Lukasem. Spotkaliśmy się i roz­ staliśmy na tle ognia - może to bez znaczenia, ale kiedy śpię, p o d m o i m i powiekami wciąż p ł o n i e ; we śnie dzwoni do m n i e matka, opowiadając, że kiedy uciekłam, Lukas wszedł w p r o s t w ogień. Pozostawił mi list pożegnalny - mówi, ale nie może go odczytać; a t r a m e n t się rozmazał i list stał się nieczytelny. - Z pewnością j e d n a k wiesz, co w n i m było, Lo. 250

Rzucam słuchawką, jakby parzyła. Budzę się. Myślę teraz jak Yoel; mañana., zrobię to jutro, wszystko, co nie jest ważniejsze od seksu, może poczekać. Lecz jutro nie nad­ chodzi. Z każdym kolejnym d n i e m k o n t a k t z Lukasem staje się mniej możliwy. Tak jak telefon do d o m u . N i e o t w a r t e listy od matki kładę na stos. -

C z y nie lepiej od razu je zniszczyć? - pyta Yoel.

Sądzi, że boję się jej wyrzutów, ale tak nie jest.

W Meksyku znajduje się wulkan, który nie wybuchł od trzystu lat. Z jego ośnieżonego szczytu wciąż j e d n a k wydobywa się dym. Usłyszawszy o tym, pomyślałam o Lukasie; upływ czasu m ó g ł nie mieć znaczenia, chciałabym zamieszkać w Meksyku; wszyscy mówią, że jest t a m naprawdę pięknie. N i e kochasz za bardzo, to kochasz niewystarczająco - słowa tak p r o s t e do wypowie­ dzenia. Moja ucieczka z Yoelem musiała znaczyć dla Lukasa tyle, co dać się wyprzedzić na o s t a t n i c h m e t r a c h m a r a t o n u . Przecież zawsze czekał, abym zrównała się z n i m w dorastaniu - świadczył o tym sposób, w jaki na m n i e patrzył. C h o ć był dorosły, nie mógł jako taki żyć, czuł się wykastrowany; widział zmiany dokonujące się na mojej twarzy, do jego nozdrzy dochodził zapach nastolatki. G ł o d n y jak wilk czuł zapach tego, czego pożądał. W i e m , że są to tylko p u s t e słowa, ale m o ż e nie należy p r ó ­ bować z a p o m n i e ć i pozwolić, by s a m o się wypaliło. Aby nagle sobie u ś w i a d o m i ć , że c h m u r a d y m u przestała unosić się n a d wulkanem.

Jeśli kiedykolwiek wmawiałam sobie, że życie jest sprawiedliwe, to iluzja ta prysła wraz ze spotkaniem Yoela, a zwłaszcza z jego byłą dziewczyną. Obydwoje posiadają g o d n ą pozazdroszczenia 251

z d o l n o ś ć opierania się p r z e c i w n o ś c i o m losu, by nie ściągnęły ich n a d n o . O n a jest bardziej b e z w z g l ę d n a o d niego, b o p o ­ zbawiona w n ę t r z a , p o d c z a s gdy Lukas był samym w n ę t r z e m o d a r t y m z ochronnej powłoki. T r u d n o określić, co jest bezwzględnością, co nieczułością, a co jedynie niefrasobliwością. N i e ujdzie jej to na sucho - myślę, gdy dziewczyna o p o w i a d a mi, jak manipuluje ludźmi, aby otrzymać od n i c h to, na czym jej zależy. Ale świat w o k ó ł niej jest nie­ skończenie miłościwy. Stale dopisuje jej szczęście, tak samo jak Yoelowi - oczywista niesprawiedliwość losu. G d y na m n i e patrzy, jej wzrok przechodzi od razu dalej, jakby moja twarz ją nudziła. -

N i e bierz tego tak poważnie, potraktuj to jako rozrywkę -

przekonuje m n i e Yoel, gdy dziewczyna nareszcie wychodzi. Rozrywkę? Czy na p e w n o nie jest dla niego niczym więcej? - Jesteś zazdrosna - drażni się Yoel. Zazdrosna ? Nigdy. Ja ? Czego miałabym zazdrościć ? C h o ć tak, zazdroszczę jej, gdy sprawia, że tak na nią patrzy; dostrzegam wtedy na jego twarzy cień braku odporności na zranienie. Kiedyś głęboko go zraniła i Yoel wie, że mogłaby to powtórzyć. G d y nachyla się ku n i e m u i śmieje z żartu zrozumiałego tylko dla n i c h dwojga, j e d n o jej o k o zezuje do kącika: „ m o g ł a b y m go uwieść... gdybyś tylko była warta mojego wysiłku, gdyby nie oznaczało to konieczności d o t y k a n i a go"... C z e m u nikogo nie dotyka? - p y t a m Yoela. -

Tak, czemu? - Yoel się waha. - N i e wiem, m o ż e szkoda

jej dzielić się sobą z innymi. Kiedy Yoel sądzi, że zasnęłam, robi sobie dobrze. -

Masturbacja - mówi przy śniadaniu.

-

Tak? - pytam, podając mu delikatesowy pasztet z ciemnymi

diabelskimi oczkami trufli. -

P o c h o d z i od słowa manus, oznaczającego d ł o ń i stuprare,

co oznacza profanować albo bezcześcić. 252

-

M m m , wiem.

O d p o w i a d a m tak zawsze, kiedy próbuje nauczyć m n i e czegoś 0 wielkim świecie, ponieważ zaczęło m n i e to męczyć. M a m wro­ dzony talent - wszelka n a u k a jest mi zbędna. A seks nie jest tak przełomowy, jak sądziłam - nie bardziej niż czuwanie przez całą n o c z Lukasem czy przepłynięcie razem jeziora p o d wodą. Seks jest przyjemny; odciąga myśli od innych spraw, pragnie się go więcej, ale tak jest z wieloma rzeczami. M o ż e właśnie dlatego, że niewystarczająco zaspokaja człowieka. Yoel jest całymi dniami wolny, poza kilkoma godzinami późnego p o p o ł u d n i a , kiedy wreszcie zmusza się, by zasiąść nad swoim dy­ plomem. Pisze o węgierskiej migracji od przełomu wieków po rok 1989. Łatwo ulec fascynacji burzliwą przeszłością rodziny Yoela przewijającą się niczym czerwona nić poprzez europejską i ame­ rykańską historię. Historia mojej rodziny toczyła się jednakowo od pokoleń. Jeśli człowiek zna swoje miejsce pochodzenia, może łatwiej jest mu określić, dokąd zmierza. Czy dlatego Lukas wy­ dawał się zawsze taki zagubiony? Osoba pozbawiona wspomnień nie potrafi wyobrazić sobie własnej przyszłości. Zostawić wszystko za sobą, wyemigrować jak rodzina Yoela, czuć wolność przesiąkniętą poczuciem winy. C i e m n a wić wkra­ dająca się w uczucie ulgi - że człowiek może, że to się udaje... po p r o s t u uciec, ale jednocześnie będzie skazany, już do końca, na życie w świadomości, że jest zdrajcą.

Yoel był ze m n ą wystarczająco długo, aby zdążyć nauczyć mnie obsługi pilotów sterujących wszelką n i e p o t r z e b n ą elektroniką 1 kochać się ze m n ą tak, aby i to stało się elementem naszej co­ dzienności; p o t e m odszedł. Najpierw udał się do Budapesztu i Berlina, aby z nagłych p o w o d ó w e k o n o m i c z n y c h p o g o d z i ć się z rodzicami. N i e wiem, co z sobą począć w jego mieszkaniu. W d o m u zawsze była jakaś praca, tutaj nie ma czym zająć rąk. 253

Całą pierwszą n o c spędzam przed telewizorem. O b r a z y zmie­ niają się w miarę, jak robię się coraz bardziej pijana - otworzyłam j e d n ą z d r o g i c h b u t e l e k Yoela i teraz p o w o l i ją o p r ó ż n i a m . Torbacze. C h o l e r n e tasmańskie torbacze. C a ł k i e m zwyczajne kangury. O s o b l i w e istoty o wyjątkowo niezwykłym sposobie rozmnażania... Podczas gdy inne ssaki noszą w b r z u c h u małe aż do ich p e ł n e g o rozwoju, torbacze wydają na świat p o t o m s t w o w k r ó t c e p o z a p ł o d n i e n i u . Siadam n a p o d ł o d z e p r z e d k a n a p ą z kieliszkiem w i n a . Siadania na p o d ł o d z e n a u c z y ł a m się od Yoela - u nas w d o m u było to nie do pomyślenia; p o d ł o g i d o ­ tykało się jedynie stopami. Przyczołguję się do ekranu, patrząc z bliska na wypełzające z łona matki e m b r i o n a l n e maleństwo, ślepo przedzierające się przez las matczynej sierści do znajdującej się na brzuchu matki torby. Spoglądająca na mnie z ekranu samica kangura zaskakująco p r z y p o m i n a mi moją matkę. Im bardziej się jej przyglądam, t y m większe widzę podobieństwo. Po urodzeniu małe jest tak drobne, że składają się na nie jedynie pyszczek i p r z e d n i e kończyny. O własnych siłach pełznie od o t w o r u łona do sutków, gdzie zacumowuje na stałe i ssie. Sutek pęcznieje, dopasowując się do kształtu pyszczka, a przyssane do niego maleństwo przemieszcza się wszędzie tam, d o k ą d podąża m a t k a - opowiada niski głos narratora. D o p i e r o po d w ó c h miesiącach szczęki rozwijają się na tyle, by malec mógł je rozewrzeć i wypuścić sutek. Wielka samica matka z chroniącą, pełną miłości, ubogą w tlen torbą, którą wcześniej czy później trzeba opuścić, aby n a p o t k a ć na swojej d r o d z e inny gatunek; w rodzaju Yoela.

Moje życie wkracza w n o w ą fazę. Po raz pierwszy zostałam tylko ja, sama jak palec, solo. Po pierwszej pośpiesznej p o d r ó ż y następują kolejne: Yoel jedzie do przyjaciela w N o w y m Jorku, o d w i e d z a brata w Paryżu, koleżankę w K o p e n h a d z e , kuzyna 254

w Z a k o p a n e m . Mieszkanie zapełnia się nierozpakowanymi pa­ k u n k a m i : Yoel nie lubi grzebać się w przeszłości. Zamiast roz­ pamiętywać stare p o d r ó ż e , woli planować nowe. J u ż za n i m nie tęsknię. On również nie umiera z tęsknoty. Stale przesuwa datę powrotu, nie wdając się w wyjaśnienia, tak że zaczynam oswajać się z samotnością. „Najpiękniejszym miejscem na Ziemi są twoje obojczyki" - powiedział jeszcze nie tak d a w n o t e m u . Jakby był wszędzie, we wszystkich kobietach. „ G d y b y m m i a ł zdecydować, co zabrać ze sobą na b e z l u d n ą wyspę, wy­ brałbym twoją skórę p o d pachami". Czułe prawił o pięknie wy­ rzeźbionych obojczykach i gładkich p a c h a c h . Wślizgiwał się we m n i e przypadkowo, jakby zmierzał o b l o d z o n ą jezdnią i ot, miły zbieg okoliczności, nic więcej. A p o t e m się ze m n i e wy­ ślizgiwał.

C h o ć nie l u b i ł a m byłej d z i e w c z y n y Yoela i s p o s o b u , w jaki wkraczała w jego życie, jakby było jej własnością, p o s ł u c h a ł a m jej rady: p o w i n n a m poruszać się po mieście na wysokich o b ­ casach. Im wyższych, t y m lepiej. P r a g n ę ł a m upajać się s o b ą tak jak o n a . Kupuję więc parę niebotycznie wysokich kozaków z cielęcej skóry w lumpeksie i c h o d z ę w nich przez cały dzień po d o m u , aż Yoel wreszcie nie wytrzymuje: -

Wyglądasz inaczej, czy to nowa fryzura? Nie... poczekaj...

schudłaś? Prawda? Taksuje m n i e wzrokiem, na chwilę odrywając się od n o w o zakupionego stereo. -

Pasuje. N i e żebyś p o t r z e b o w a ł a zrzucić na wadze, ale wy­

glądasz smakowicie. -

A ty? - zapytuję c h ł o d n o , nagle odczuwając p o t r z e b ę za­

draśnięcia choć o d r o b i n ę jego miłości własnej - nie powinieneś również czegoś zrobić, aby... 255

Moja ironia go nie dotyka. Niełatwo zachwiać jego pewnością siebie. Wstaje, powoli m n i e okrąża, by przejść do ataku. Kocham się z wygłodniałym Yoelem na mnie. W niebotycznie wysokich kozakach na nogach. Po wszystkim chcę obejrzeć z n i m Do utraty tchu, lecz Yoel zasypia w środku długiej sypialnianej sceny, mojej ulubionej. M o ż n a się domyślić, że bohaterowie ze sobą spali, c h o ć nie jest to u k a z a n e w filmie. Kochają się po francusku: ustami, słowami, niemal siebie nie dotykając. Jean Seberg, c h ł o d n a i swawolna, intensywna i niedostępna, odprawia m i s t e r i u m jak kot, który, pozwalając się głaskać, jednocześnie cierpi. Siedzę o b o k wygodnie rozpartego Yoela i znam na pamięć wszystkie kwestie, tylko nie m a m ich z kim wymienić: -

N i e p o w i n n a ś m a l o w a ć ust. Ź l e wyglądasz - p o w i e ­

działby. -

N i e o b c h o d z i m n i e twoje zdanie. O p i s z ę wszystko

w książce. - Jakiej książce ? -

Piszę powieść.

-

Ty?

-

Tak, a czemu nie ja? Przestań, co robisz...?

-

Ściągnij bluzkę.

-

N i e teraz.

-

Denerwujesz m n i e !

-

Czy znasz Williama Faulknera?

-

N i e , k t o to? Spałaś z n i m ?

-

N i e , idioto...

-

To m a m go gdzieś. Ściągnij bluzkę.

-

F a u l k n e r jest pisarzem, k t ó r e g o lubię. Czytałeś Dzikie

palmy} -

N i e , natychmiast ściągnij bluzkę.

-

Posłuchaj! Ostatnie zdanie jest takie piękne... Betweengrief

and nothing, I will takegrief. A co ty byś wybrał ? 256

Pokaż mi palce u stóp. Są ważną częścią kobiecego ciała.

-

Co byś wybrał? Odpowiedz...

-

S m u t e k jest g ł u p o t ą . Wybrałbym nicość. S m u t e k to kom­

p r o m i s . Wolę mieć wszystko albo nic.

Zdejmuję kozaki d o p i e r o wtedy, gdy się n i m i n u d z ę i m a m już dość k o m p l e m e n t ó w Yoela. O d d a j ę je w t y m samym lumpeksie i idę do fryzjera; proszę o ścięcie włosów na krótko, w stylu Jean Seberg. Fryzjer nie wie, jaka to fryzura, pokazuję mu więc zdjęcie sceny, w której aktorka siedzi na łóżku zaraz po tym, jak ściągnęła gangsterski kapelusz. - Jesteś pewna? - dopytuje się fryzjer, przyglądając się m o i m w ł o s o m wijącym się aż do pupy. Tak sądzę. W każdym razie nigdy nie byłam pewniejsza. -

To ładna fryzura a la lata sześćdziesiąte, ale konieczna jest

do niej charyzma gwiazdy - oponuje fryzjer. M a m ją. -

P o t r z e b n e są oczy.

O c z y także m a m . Brakuje m i tylko d o ł e c z k a o d ś m i e c h u . Najchętniej ufarbowałabym też włosy na blond, ale... nie m a m tylu pieniędzy, to musi zaczekać. -

Cholera, coś ty zrobiła?! - wykrzykuje Yoel, gdy wracam

do d o m u . - Twoje włosy! -

No właśnie, moje włosy - o d p o w i a d a m , przemykając koło

niego w d r o d z e do łazienki. Przygląda mi się jak k o m u ś o b c e m u , jakby mi nie ufał w tej fryzurze. Jego s t o s u n e k d o m n i e ulega z a u w a ż a l n e m u o c h ł o ­ d z e n i u , gdy przestaje czerpać p r z y j e m n o ś ć z m o i c h d ł u g i c h włosów. R o b i mi się p r z y k r o ; czy tylko o nie mu c h o d z i ł o ? O długie, ciemne, dziecięce włosy?

Incognito

Nieosiągalne marzenie Lukasa stanowi tylko j e d n o z setek miejsc, które Yoel kiedyś odwiedził. Pewnego wieczoru Yoel p r o p o n u j e mi weekend w Budapeszcie. Tak po prostu? Przez te wszystkie lata, kiedy to miasto wracało do Lukasa w postaci niespełnionego marzenia, wypaczonego o b r a z u zatartych w s p o m n i e ń , wielo­ krotnie rozmawialiśmy o wspólnej podróży do Budapesztu. Czu­ łabym się jak zdrajczyni, gdybym pojechała t a m z Yoelem. Wymawiam się brakiem paszportu. Z reguły wystarczyło, żeby Yoel tylko p o d n i ó s ł słuchawkę, a każdą sprawę załatwił j e d n ą rozmową. Teraz oznajmia zamyślony, że w takim razie może p o ­ prosi ją. Z początku nie rozumiem. Kogo? Ją? Jego byłą? Przecież jej nawet nie lubi. Jak dziewczyna może się tak zachowywać ? Być taka, a j e d n a k mieć jego... co to było - miłość ? Większość ludzi nie wytrzymuje d ł u g o w jej towarzystwie; jedynie ci najsilniejsi lub najsłabsi - dał mi p e w n e g o razu do zrozumienia Yoel, nie wyjaśniając, do jakiej kategorii sam się zaliczał. Yoel odsuwa zasłonę, spoglądając na deszcz - to jeden z wielu opadów, który w ciągu ostatnich t y g o d n i zlał się w n i e u s t a n n ą ulewę. -

C o ś się znowu między n a m i dzieje. N i e wiem co. N i e mogę

się od niej uwolnić - rzuca roztargniony. 258

Jakby p r ó b o w a ł . Lubił takie dziewczyny. D ł u g o n o g i e kocice, patrzące spode łba, niebezpieczne. C z e m u w takim razie spotykał się ze mną... nie m a m pojęcia. N i e stawałam się przyczyną karamboli, gdy p r z e c h o d z i ł a m przez jezdnię, nawet jeśli szłam powoli, kokiete­ ryjnie kręcąc p u p ą - wystarczyło tylko to sobie uświadomić.

Zostawiłam go. Albo on m n i e . Kiedy wróci z podróży, m n i e już tu nie będzie. N i e powiedział, że m o g ę zabrać s a m o c h ó d , ale wiedziałam, gdzie leżą kluczyki i gdzie zaparkował oraz jakie sztuczki należało zastosować, aby u r u c h o m i ć a u t o ; tyle razy widziałam, jak Lukas majstrował przy stacyjce. Yoel nie używał go od naszego przy­ jazdu do S z t o k h o l m u . Stary ford Lukasa nie był s a m o c h o d e m , w k t ó r y m chciałoby się zostać przyłapanym w mieście. Tutaj nie wyglądał już tak fajnie, jak to sobie Yoel wyobrażał, wyglądał raczej jak zdezelowany wrak z żałobnymi o b w ó d k a m i rdzy wokół kół i wyblakłym lakierem, który, jak się wydawało, stracił barwę w d r o d z e do S z t o k h o l m u . Yoel uważał, że s a m o c h ó d śmierdzi zgnilizną; p r a w d o p o d o b n i e będzie mu go brakować na tyle, na ile zatęskni za m n ą . N i e odczuje nazbyt głębokiej pustki po mnie czy po kilku butelkach wina, po pościeli i materacu ze strychu. I p e w n e j sumie g o t ó w k i . Z n a ł a m jego kryjówki i z a b r a ł a m wszystko, co w p a d ł o mi w ręce: korony, dolary, marki i forinty. Przecież sam nie kiwnął nawet palcem, aby je zarobić. M o ż e się wścieknie, a m o ż e zrozumie. Tak czy owak m n i e nie będzie, więc nie b ę d z i e t o już m i a ł o ż a d n e g o znaczenia. N i e c h o d z i ł o o posiadanie, ale o załatwianie - sam przecież tak twierdził. C h o ć wiem, że ludzie z takimi zasadami nie lubią, jak się ich w e d ł u g nich traktuje. Pieniądze Yoela pójdą j e d n a k na ważny cel. Użyję ich, aby o n i m zapomnieć. Bezterminowa pożyczka p o d o b n a do jego d o z g o n n y c h kre259

d y t ó w u rodziców. Znalazłam całkiem sporą sumkę p o c h o w a n ą po najróżniejszych skrytkach; Yoel nie miał pojęcia, że o nich wiedziałam. Rodzice wykazali się większą hojnością, niż chciał się przyznać. W trakcie poszukiwań natrafiłam na kopertę zaadresowaną m o i m p i s m e m - zapisałam Yoelowi adres, na który miał wysłać Lukasowi zapłatę za s a m o c h ó d . N i e zrobił tego, m i m o że wie­ lokrotnie mu o tym p r z y p o m i n a ł a m , i nawet zapewnił mnie, że już ją posłał. Tylko kilka tysięcy. Lukasa „być albo nie być" nie zależało od tej sumy, ale liczyła się obietnica. Koperta była pusta. O d ł o ż y ł a m do niej kilka b a n k n o t ó w , lecz z m i e n i ł a m zdanie. Przecież nie m o g ł a m ich wysłać po tak d ł u g i m czasie, byłaby to kpina. Wyglądałoby na to, że c h o d z i ł o o pieniądze, a przecież naprawdę c h o d z i ł o o wszystko inne, tylko nie o to.

Tego samego wieczoru wyszłam z mieszkania; spacerowałam ulicami każdej dzielnicy w mieście, przeszłam przez wszystkie mosty, przez każdy p a r k . M i a ł a m wrażenie, że b i o r ę oczysz­ czającą kąpiel - w dalszym ciągu p a d a ł o . Z b i e r a ł a m wszelkie n a p o t k a n e ogłoszenia: „wynajmę mieszkanie". O b d z w o n i ł a m p o d a n e numery, aż natrafiłam na okazję: najemcy oferowali l o k u m w dzielnicy o pięknej jak okolica nazwie, której nigdy nie słyszałam: Hjorthagen*. O k o ł o p ó ł n o c y weszłam d o niewielkiego baru tylko p o to, by sprawdzić, co się wydarzy. N i e m a l od razu p o d s z e d ł do m n i e mężczyzna i przysiadłszy kolo mnie na barowym stołku, zamówił mi drinka, nawet nie pytając, czego bym się napiła. -

M a m trzydzieści trzy lata, tyle samo co Jezus, kiedy go

ukrzyżowano. Ile masz lat, słoneczko? - zapytał.

* * Hjorthagen oznacza po szwedzku pastwisko jeleni.

260

W i e k o w y s a m o c h ó d L u k a s a stał się m o i m j e d y n y m stałym p u n k t e m zaczepienia; p r z e p r o w a d z a ł a m w n i m mój niewielki d o b y t e k z j e d n e g o t y m c z a s o w e g o miejsca z a m i e s z k a n i a do drugiego. C z y n i ł a m t o najczęściej n a d r a n e m , jadąc p o o p u ­ stoszałych ulicach; p o w i n n a m przeznaczyć pieniądze Yoela na wyrobienie sobie prawa jazdy - d o p ó k i tego nie zrobię, muszę jeździć ostrożnie. W samochodzie utrzymywał się zapach jeziora, który prze­ szkadzał Yoelowi. Jeśli c h o d z i o m n i e , to sprawiał on, że czułam się w n i m jak w d o m u . Z a p a c h pól, fabryk, oswojonej, domowej dzikości. Niekiedy przesiadywałam na p a r k i n g u w fotelu kie­ rowcy i p o z w a l a ł a m myślom w ę d r o w a ć od mojego d o m u do d o m u Lukasa i poławiacza pereł oraz dalej, w stronę pochyłych zboczy, w z d ł u ż autostrady i jeszcze dalej, ku Atlantykowi. Jeśli znajdowałam się akurat p o m i ę d z y wynajmowanymi pokojami, zdarzało mi się spędzić całą n o c w aucie. D o p ó k i m i a ł a m sa­ m o c h ó d , nie byłam b e z d o m n a . W schowkach i zakamarkach z n a l a z ł a m moje d a w n o z a p o m n i a n e p r z e d m i o t y : p e r f u m y Escape, spodenki Lee, paczkę m o i c h ulubionych g u m do żucia, brzydki żółty szalik, który Rikard ofiarnie dla m n i e wydziergał, zagubiony kolczyk, którego szukałam wszędzie, tylko nie tu. N i e odnalazłam niczego, co należało do Lukasa. N a w e t bibułki po papierosie; Lukas nigdy nie pozostawiał po sobie widocznych śladów.

W tym samym tempie, w jakim zmieniałam mieszkania, zmie­ niałam też pracę. Bar oferujący lunche, pralnia chemiczna, sprzą­ tanie szpitala, d y s p o z y t o r n i a t a k s ó w e k . R o z n o s z e n i e gazet, chociaż najgorzej p ł a t n e , s p o d o b a ł o mi się najbardziej. R u t y n a i ruch, rytm, m o n o t o n i a , wijące się spirale schodów. Wolność myślenia w spokoju. Uwolnienie od rozdawania przymusowych uśmiechów za pieniądze. Ciężar, którego powoli się wyzbywałam, 261

czynił moją pracę p r o s t ą i prawdziwą. C z u ł a m się c u d o w n i e po z a k o ń c z o n y m d n i u pracy - choć ściśle biorąc, pracowałam nocami. Poznawałam miasto głównie z jego ciemnej strony. N i e kierowałam się żadnym planem, a raczej p o d ś w i a d o m ą nadzieją, oczekiwaniem. -

Możesz zostać, kim zechcesz - mówiła matka.

-

Chciałabym stać się kimś innym.

-

Nie, możesz być tylko sobą.

Sobą? C z e m u m i a ł a b y m tego pragnąć, przecież już byłam sobą. Powracałam do d o m u z o b c h o d ó w z gazetami w czasie, gdy zaczynał się p o r a n n y r u c h na ulicach. Wciskający się przez o k n a dym spalin usypiał mnie. Yoel wskazał mi drogę ku przyjemności, nauczyłam się też od niego samowystarczalności. Najpierw p o ­ czułam smak seksu, a p o t e m samotności; cieszyłam się nią, jak niedającą się zaspokoić s t ł u m i o n ą p o t r z e b ą . C h r o n i ł a m ją jak coś skradzionego. Z a m i e s z k i w a ł a m i n c o g n i t o w p o d n a j ę t y c h mieszkaniach, przemieszczając się po obrzeżach miasta z p o w r o t e m ku jego c e n t r u m . Z każdym n o w y m miejscem, w które p a k o w a ł a m mój niewielki dobytek, czułam się mniej w d o m u i bardziej wolna. Mieszkałam w d o m u przeznaczonym do rozbiórki na rogu Vulcanusgatan. Za cenę znośnego czynszu oczekiwało się, kiedy opróżnią go niczym wydmuszkę i p o t e m odbudują. D o m o stan­ dardzie z lat trzydziestych, ze wspólnymi prysznicami w piwnicy p o k r y t y m i tak grubą warstwą pajęczyn, że ograniczałam higienę do m i n i m u m . „ W i d o k na w o d ę " - napisałam matce, chociaż zatokę Barnhusvik w jej najwęższym miejscu zasłaniały mi ma­ sywne, b e t o n o w e słupy m o s t u . Sen zakłócały karetki na sygnale śpieszące do szpitala Sabbatsbergi odgłosy nieustannie przejeż­ dżających pociągów. N i e boję się ciemności; już bardziej lękam się cieni w świetle. A ścisk w t ł u m i e obcych ludzi w metrze był gorszy od samot262

ności. Lukas obawiał się szybkich r u c h ó w ; mógł podskoczyć od pogłaskania, a przebudzić od szeptu, jakby nigdy naprawdę nie spał. U w i ę z i o n e ptaki, ich furkot, p a n i k a , uderzenia skrzydeł o szyby - te dźwięki b u d z i ł y w n i m strach. Bał się, że ktoś mógłby odnaleźć naszą kryjówkę i na nas donieść. N i e m a r t w się - prosiłam. Ł a t w o ci mówić, Lo... N a s ł u c h i w a ł dźwięków dla m n i e niesłyszalnych, miał słuch nietoperza; słyszał węże pły­ wające w wodzie. Węże były jedynym p o w o d e m , dla k t ó r e g o czułam się z n i m bezpieczna; chwytał je błyskawicznie i odrzucał daleko o d e mnie. W mieście nie było węży, tylko smoczysko metra, które ze szczękiem nurkowało i wydobywało się z p o d z i e m i . Lukas od­ płynął zaś w kruche zapomnienie, chwilowo litościwie wyparty z m o i c h myśli.

Czas nie gra roli

Z początku nie zrozumiałam, o czym m ó w i m a t k a , gdy przez telefon powiedziała o liście. W ś r o d k u r o z m o w y na zupełnie inny t e m a t w s p o m n i a ł a m i m o c h o d e m , że Lukas do m n i e na­ pisał. Na p e w n o nie u m k n ę ł o b y mojej uwagi, gdybym dostała od niego list. M i a ł a m całkowitą pewność, że nic takiego nie m i a ł o miejsca. Ależ tak - obstawała przy swoim matka, d a w n o temu, w niebieskiej kopercie, nie pamiętasz? W słuchawce zaległa cisza. M a t k a umilkła, podejrzewając, że kłamię. -

List - p o w t ó r z y ł a - przekazany przeze m n i e : złożyłam

kopertę na p ó ł i włożyłam do jednego z m o i c h listów. W s p o m n i a ł a o t y m po raz pierwszy, zastanawiając się, co leżało Lukasowi na sercu. Tak, „na sercu" - powiedziała, przy­ znając tym samym, że Lukas takowe posiadał. Napisanie do mnie po tym, co się wydarzyło, było niemożliwe. Poza tym... nie przypominam sobie, abym kiedykolwiek widziała, że coś pisze, może poza swoim imieniem. Była to j e d n a z jego ostatnich czynności, którą wykonał przed naszym rozstaniem: gdy podpisywał na masce s a m o c h o d u pakt z diabłem. Z tego, co wie­ działam, nie umiał pisać, ale dobrze to ukrywał. Przeszedł przez szkołę, nie umiejąc ani czytać, ani pisać - wymagało to nie lada 264

inteligencji i zręczności. List stanowił dla niego przeszkodę nie do p o k o n a n i a - mozolny wysiłek, nie wspominając o wstydzie, który musiałby przełknąć, udając się do mojej matki z prośbą, aby go wysłała, i nie mając nawet pewności, czy zdołam go odczytać. A w odpowiedzi miał otrzymać jedynie milczenie. N i e o t w a r t e listy m a t k i u k ł a d a ł a m w rosnący stosik p o d ł ó ż k i e m Yoela, myśląc: „później", gdy rany p r z e s t a n ą się ją­ trzyć. Ta chwila j e d n a k nie nadeszła. Po wszystkich p r z e p r o ­ wadzkach, podróżach, wycieczkach i latach przestałam się orien­ tować, gdzie wylądował plik listów. W i e d z i a ł a m jedynie, że go nie w y r z u c i ł a m . Z czasem nawiązałyśmy s t o p n i o w o k o n t a k t z matką. Zaczęło się od zdawkowych r o z m ó w o niczym, prze­ platanych d ł u g i m i okresami milczenia. Rozważnie omijałyśmy bolesne tematy. Było to j e d n a k lepsze niż nic. O d k ą d zaczę­ łyśmy do siebie dzwonić, jej stare listy p o p a d ł y w całkowite za­ pomnienie.

Szukałam i szukałam w m o i m nieuporządkowanym dobytku, aż w k o ń c u o d n a l a z ł a m plik nieotwartych, budzących wyrzuty su­ mienia listów. Leżały niedbale powiązane, z a p o m n i a n e i ukryte na samym dnie nierozpakowanego k a r t o n u do przeprowadzki, wciśniętego g ł ę b o k o w bagażnik s a m o c h o d u Lukasa. Zawsze tak jest: najniżej, w o s t a t n i m k a r t o n i e - człowiek zdaje sobie z tego sprawę, a jednak najpierw zagląda wszędzie, tylko nie tam, jakby przygotowując się na tę chwilę, kiedy odnajdzie zgubę. Pospiesznie, bez czytania, rozrywałam po kolei matczyne listy, aż natrafiłam na złożoną niebieską k o p e r t ę od Lukasa. M a t k a mówiła prawdę. Na kopercie nie było nic napisane, ale wciąż miała jego zapach. N i e o t w o r z y ł a m jej o d r a z u . P o m y ś l a ł a m : w i e c z o r e m . A kiedy nadszedł wieczór: p o c z e k a m do jutra. A rano... kilka stanowczych r u c h ó w palcami, szybka lektura - kilka przykrych 265

sekund - przecież nie może to być aż tak niebezpieczne ? T r u d n e i nieprzyjemne ? Przecież wiedziałam już, co tam napisał.

C h c ą c przezwyciężyć w e w n ę t r z n y opór, p o s t a n o w i ł a m prze­ czytać list przy okazji, n p . w kolejce do myjni, stojąc przy za­ mrażarce w spożywczym, w łazience podczas napełniania wanny. Przysiadłam na wannie, szczotkując zęby i wyjęłam kopertę. N i e otworzyłam. Od czasu do czasu sprawdzam, czy wciąż leży w kieszeni, jakby jakiś p o d m u c h mógł ją stamtąd wyrwać i p o g n a ć niczym papierek od gumy do żucia wprost w świecące mroźnym światłem słońce. Mogłaby spalić się jak magnez i przestać istnieć. Świa­ d o m o ś ć , że rzeczy m o ż n a spalić, a przez to zakończyć ich ist­ nienie, napawa z a r ó w n o ulgą, jak i przerażeniem. Za k a ż d y m razem, gdy już m a m wetknąć śliski od p o t u palec, aby rozerwać kopertę, ogarnia m n i e n i e m o c . D o p ó k i nie p r z e c z y t a m słów, nie m o g ą m n i e o n e dosięgnąć. Pozwalam wślizgnąć się kopercie z p o w r o t e m do kieszeni; przebywała tam tak długo, że równie d o b r z e m o ż e tam jeszcze zostać. N i e ma p o ś p i e c h u . Już i tak jest za p ó ź n o . P r z y p o m i n a mi się opowieść, k t ó r ą usłyszałam d a w n o t e m u w radiu, o mężczyźnie i kobiecie, o ich wielkiej miłości i o tym, jak przez okoliczności losu zostali zmuszeni do rozstania. Męż­ czyzna pojechał na drugi koniec świata, ale miał do niej napisać, gdy tylko się t a m urządzi, załatwi wszelkie sprawy i znajdzie dla nich miejsce do zamieszkania. Tak sobie obiecali. Kobieta czekała. I czekała. List nie nadchodził. Czekała, aż jej zakochanie p r z e m i e n i ł o się w zgorzknienie, p r z e k o n a n a , że s p o t k a ł i n n ą i tylko nie miał na tyle uczciwości, aby jej o tym powiedzieć. Żyła s a m o t n i e do końca swoich d n i . Po jej śmierci r o d z i n a zabrała się za r e m o n t mieszkania, by m ó c je p o t e m sprzedać. Zerwali k o r k o w ą p o d ł o g ę w p r z e d s i o n k u . Leżała t a m k o p e r t a . Wciś266

nicta p o d spód przez niedbałego listonosza. M i n ę ł o pięćdziesiąt lat i było już nieodwołalnie za p ó ź n o . Gdyby tylko przełknęła d u m ę i do niego napisała, odszukała go. G d y b y tylko on prze­ łknął swą d u m ę z p o w o d u braku odpowiedzi na list, który do niej nie dotarł, i napisał następny. Gdyby...

N i e lubię używać określenia „mieć do kogoś słabość", ale czasami t r u d n o to inaczej wyrazić. Yoel mi się p o d o b a ł , a do Lukasa m i a ł a m słabość. W s p o m i n a m śmiech Lukasa nie dlatego, że często się śmiał, ale ponieważ robił to tak rzadko. Czas nie grał roli - to list ciążył w tylnej kieszeni, jakby nosił pieczęć z ołowiu. N i e k t ó r y c h rzeczy nie da się zmienić. D o m y ś l a m się, co było w liście. Słowa, których najchętniej bym nie czytała. N i e potrafię sobie wyobrazić Lukasa proszącego o p o m o c , a szczególnie nie od mojej m a t k i . Kiedy ją p y t a m , jak do te­ go d o s z ł o , o p o w i a d a , że w kilka t y g o d n i po mojej ucieczce p r z y s z e d ł do naszego d o m u . Z o b a c z y ł a go już z daleka, jak zbliżał się powoli, d w u k r o t n i e przystając, by zapalić papierosa. Prawie go nie widziała od czasu, gdy wyjechałam - teraz stał p r z e d n i ą i prosił o m ó j n u m e r telefonu. G d y m a t k a o t w o ­ rzyła mu d r z w i , stał u p o d n ó ż a s c h o d ó w , p r z y g o t o w a n y , że każą mu odejść. Powiedziała mu, że nie ma mojego n u m e r u , a jedynie adres na poste-restante do urzędu p o c z t o w e g o w Sztokholmie. N i e uwierzył jej. Była to jednak prawda: nie posłałam jej adresu Yoela, bojąc się, że nagle zobaczę ją p o d d r z w i a m i mieszkania. L u b jeszcze gorzej: że ujrzę t a m Lukasa.

To matka ściągnęła Lukasa ze stojącej w ogniu werandy w dniu, kiedy z n i k n ę ł a m . Zdążyła w ostatniej chwili, z a n i m załamały się belki i płonący dach runął w dół. Przypuszczalnie uratowała 267

mu życie, ale Lukas nie był w stanie okazać jej w t e d y wdzięcz­ ności. Najpierw, nie rozumiejąc tego, co widzi, m a t k a obserwowała z o k n a sypialni, j a k przyjechaliśmy z Yoelem s a m o c h o d e m L u k a s a z w a r s z t a t u , z a t r z y m a l i ś m y się p r z y jego d o m u , aby p o d p i s a ł papiery, co szybko zrobił, położywszy je na masce sa­ m o c h o d u . Zastanawiała się, co się dzieje. C z y p o w i n n a wyjść ? Z d z i w i ł o ją jeszcze b a r d z i e j , gdy ujrzała, jak L u k a s w y n o s i p r z e d m i o t y na w e r a n d ę , rzuca je na k u p k ę i formuje z n i c h stos, k t ó r y n a s t ę p n i e p o d p a l a . Stanowczo za blisko - pomyślała. Uczynił to tuż o b o k drew­ n i a n e g o d o m u rozsychającego się p o wielu t y g o d n i a c h bez deszczu. Po długim i upalnym lecie w okolicy panował zakaz roz­ niecania ognia. G d y ogień ogarnął stos, Lukas wyniósł z d o m u kolejne rzeczy i rzucił je w płomienie. Wtedy matka ujrzała mnie i Yoela powracających ścieżką n a d jeziorem z p a k u n k a m i , po k t ó r e poszliśmy. Yoel, którego m a t k a nie znała, usiadł za kie­ rownicą s a m o c h o d u Lukasa, a ja koło niego. I odjechaliśmy. Było dla niej oczywiste, że zatrzymamy się, gdy zobaczymy Lukasa i przywołamy go do o p a m i ę t a n i a się. My j e d n a k pojechaliśmy dalej. O g i e ń zaatakował schody. M a t k a nie miała już czasu na myślenie o m n i e i zastanawianie się, d o k ą d pojechałam. Z o b a ­ czyła, jak Lukas wchodzi na werandę, ale zamiast gasić pożar, stoi tam bezradny. Szybko p o g n a ł a więc do telefonu, zadzwoniła po straż i wybiegła z d o m u .

Lukas nie był już tym szczupłym trzynastolatkiem, którego z ła­ twością odciągnęła od p ł o m i e n i wówczas, gdy paliły się pola w z d ł u ż nasypu kolejowego. Teraz mogła go n a k ł o n i ć do rato­ wania się jedynie za p o m o c ą słów. Z n a ł a ryzyko niedotlenienia z p o w o d u przebywania w pobliżu ognia i wiedziała, że prowa­ dziło o n o do pomieszania zmysłów; musiała więc jak najszybciej 268

uratować Lukasa z p ł o m i e n i . N i e pamiętała, co mu powiedziała, ale coś o m n i e . -

A p o t e m ? Mój Boże, co się stało p o t e m , m a m o ?

-

Zniknęłaś, Lo. A p o t e m nigdy o nic nie pytałaś - o d p o ­

wiada, jakbym przez to utraciła prawo do p o z n a n i a prawdy. A j e d n a k kontynuuje o p o w i a d a n i e : w ostatniej chwili Lukas zszedł ze stojącej w płomieniach werandy, największe nieszczęście zostało zażegnane. Przybyła p o m o c i przejęła kontrolę nad sy­ tuacją. M a t k a nie widziała p o t e m Lukasa przez kilka tygodni, aż do chwili, gdy zapukał do drzwi k u c h e n n y c h . Wyglądał na zmęczonego, był u m o r u s a n y sadzą, jakby grzebał w zwęglonych resztkach w poszukiwaniu ocalałych przedmiotów. Czy miała go zaprosić do d o m u ? Sprawiał wrażenie osoby, której przydałby się talerz zupy z mięsem, a przecież o n a ugotowała jej tyle, że starczyłoby dla k o m p a n i i wojska. N i e przyzwyczaiła się jeszcze do tego, że rodzina tak się skurczyła. Zauważyła, że schudł na twarzy. Należał do osób, które szybko chudły, jakby jego ciało było wypożyczone, tak jak wszystko, co n i e d a w n o zostało mu odebrane. N i e odważyła się go j e d n a k zatrzymać. -

N i e pytał o ciebie, więc co m i a ł a m powiedzieć? Przecież

nie orientowałam się - m ó w i - ...dlaczego postanowiłaś z d n i a na dzień wszystko zostawić. W i e d z i a ł a m jeszcze mniej niż on, ale domyślałam się, że m i a ł o to coś wspólnego z wami. N i e pytał o nic więcej, tylko o n u m e r telefonu. Adres mu nie wystarczył. -

M a m o , Lukas nie u m i e pisać - przerywam.

-

Co?

-

N i e potrafi.

-

Ale w końcu do ciebie napisał. Przecież sama przekazałam

ci list... czego chciał? N i e doczekawszy się o d p o w i e d z i , m a t k a k o n t y n u u j e o p o ­ wieść. Lukas wyglądał na z a ł a m a n e g o ; obawiając się, że może utopić się w jeziorze, matka próbowała zaszczepić weń o d r o b i n ę o p t y m i z m u . Ciekawe jak - zastanowiłam się. 269

- M ó w i ł a m , że kiedyś tu wrócisz - myślę, że tego właśnie oczekiwał. Daj jej trochę czasu - powiedziała matka, kiedy Lukas p o ­ wrócił do niej dwa d n i później z niebieską niezaadresowaną ko­ pertą, prosząc, by ją do m n i e wysłała. Może właśnie ta nadzieja sprawiła, że zburzywszy spalone resztki, postanowił o d b u d o w a ć d o m Gabriela. By zabić przygnębienie, energicznie rzucił się w wir pracy. M a t k a obserwowała postępy budowy. W i d z i a ł a , jak wraz z nadejściem pierwszych m r o z ó w Lukas wstawił dwa grzejniki gazowe d o o p u s t o s z a ł e g o d o m u , d o k t ó r e g o w p r o ­ wadził się z braku innego lokum. Panowały tam z i m n o i wilgoć od bezpośredniej bliskości jeziora. Kawałek po kawałku, kiedy tylko miał czas i pieniądze, s t o p n i o w o o d b u d o w y w a ł d o m Ga­ briela - taki sam jak ten, k t ó r e m u p o z w o l i ł się spalić, jakby pragnął wtedy uwolnić się od niego. Budował sam - p o z a więźbą dachową, przy której p o m ó g ł mu stolarz z wioski. G d y ukończył stan surowy, b u d o w a stanęła. O ile matce było w i a d o m o , Lukas nie pojawił się tam już nigdy. N a k o ń c u żwirowej ścieżki s t a n ę ł o p u s t e m a u z o l e u m , atrapa d o m u . Z a p e w n e stało się schronieniem dla szczurów rzecznych, k t ó r e niegdyś ojciec kazał mu łapać i t o p i ć . M a t k a uważa, że Lukas zaprzestał b u d o w y z chwilą, gdy stracił nadzieję na mój powrót. Pozwolił budynkowi niszczeć, p o d o b n i e jak marnowało się wiele innych d o m ó w w okolicy, opuszczonych po fabrycznych zwolnieniach. N i e r o z u m i a ł a m nigdy, czemu nie wyprowadził się stąd wtedy, gdy zrezygnował ze szkoły i rozpoczął pracę. Zna­ lazłby się z dala od ojca. Przecież w pobliżu fabryki obróbki skór m o ż n a było dostać tanie mieszkanie. M o ż e j e d n a k nie potrafił sobie wyobrazić innego widoku po p r z e b u d z e n i u niż ten na je­ zioro, autostradę i nasz d o m na wzgórzu. *

270

-

Czy byłaś szczęśliwa z chłopakiem, dla którego wszystko p o ­

rzuciłaś ? -

Z Yoelem? N i e p o r z u c i ł a m wszystkiego dla niego, ale

z n i m . I tak: byłam szczęśliwa. Przez jakiś czas. Czego m o ż n a chcieć więcej? C z y byłaś szczęśliwa z ojcem? N i e o d p o w i a d a na p y t a n i e . D o d a j e tylko, że m ó g ł to być ktokolwiek, prawda? N i e , nie ktokolwiek, ale na p e w n o ktoś inny; m u s i a ł a m wyjechać, aby p o z o s t a ć sobą. Przecież ciągle ktoś o d c h o d z i ł ; najpierw wyprowadził się ojciec i rodzeństwo, a p o t e m odszedł dziadek Aron z wyżartymi płucami, babka A n n a z otłuszczonym ze smutku sercem, babka I d u n z rakiem i Gabriel z rozpadającym się kośćcem. Śmierć, śmierć, śmierć zbierała żniwo tego lata - mój Boże, m i a ł a m tylko siedemnaście lat, a czułam się, jakby moje życie dobiegało końca. W ostatniej chwili pojawił się nad obszarem klęski Yoel i wy­ ciągnął m n i e stamtąd. N i e skłamię, jeśli powiem, że codziennie myślałam o Lukasie, ale wyjazd był moją najlepszą decyzją. Z o ­ stawisz swego ojca i m a t k ę swoją - taka jest kolej rzeczy, nie ja to wymyśliłam. M o ż e j e d n a k p o w i n n o się najpierw pożegnać, posprzątać zabałaganiony dziewczęcy pokój - sugeruje m a m a . N i e wiem, w Biblii o t y m nie piszą.

Tego p a m i ę t n e g o lata urządzenia nawadniające pracowały przez całą noc. Obowiązywał zakaz rozpalania ognia i nawadniania ziemi, nie przestrzegano tu j e d n a k prawa zbyt surowo, więc wszyscy i tak podlewali ogródki, choć nikt nie rozniecał ognia - nikt p o z a Lukasem, człowiekiem u r o d z o n y m p o d spadającą kometą. M ó g ł zostać oskarżony. Spowodowanie pożaru we własnym d o m u było także p o d p a l e n i e m , a co gorsza... Gabriel wciąż był w środku, leżał w pokoju usytuowanym najgłębiej. Wprawdzie ogień nie

271

d o t a r ł do tej części d o m u , ale konieczne było d o c h o d z e n i e i o b ­ dukcja, aby ustalić przyczynę śmierci i wykluczyć możliwość, że Gabriel zmarł od d y m u czy wysokiej temperatury. N a w e t m a t k a musiała złożyć zeznania. - Przecież pisałam ci o t y m w listach. N i e rozumiem, dla­ czego nie przyjechałaś, kiedy cię o to prosiłam, twoje zeznania mogłyby oczyścić Lukasa z zarzutów, przecież byłaś przy śmierci Gabriela, prawda? Byłam pewna, że zechcesz d o p o m ó c Lukasowi, a tu nagle taka śmiertelna wrogość. M a t k a poręczyła za Lukasa na policji; zrobiła więcej, niż miała ku t e m u p o d s t a w - przecież właściwie nie wiedziała, w jakim s t o p n i u Lukas mógł ponosić winę. Tyle tylko, że był załamany tego p o p o ł u d n i a , kiedy wybuchł pożar. Dla niektórych piekło ma więcej niż dziewięć kręgów; Lukas stracił ojca, m n i e , d o m i wszystko, co posiadał, a także s a m o c h ó d i wkrótce p o t e m pracę w fabryce o b r ó b k i skóry. W t e d y właśnie, jeśli nie wcześniej, p o ­ winien był wyjechać.

Jeśli ktoś p o n o s i winę za t a m t e wydarzenia, to tylko ja. Moje p r z e w i n i e n i e nie p o d l e g a ł o j e d n a k karze - r z a d k o tak bywa z najgorszymi przewinieniami. Lukas został w k o ń c u uwolniony z zarzutów; uwierzyli mu na słowo albo uznali go za niepoczy­ talnego, skoro pozwolił rozprzestrzenić się ogniowi. Grzywny za nieuwagę były j e d n a k wystarczająco dotkliwe - a on był bez grosza. Gabriel pozostawił po sobie jedynie d o m - teraz spalony. Bez ubezpieczenia. Lukas stracił wszystko, o p r ó c z niezapła­ conych rat za pogrzeb i swojego życia, ale co to było za życie ? N i e miał niczego, co mógłby o d d a ć w zastaw.

Rzeka

zapomnienia

P o s t a n o w i ł a m wyjechać i nigdy nie wrócić. To była moja ta­ jemnica. Zamierzałam wziąć resztę pieniędzy Yoela i kupić bilet. Nieważne dokąd. Byle jak najdalej. Może do Meksyku. Słyszałam, że t a m jest pięknie. M i a ł a m paszport - najwyraźniej Yoel zapomniał, że p o m ó g ł mi go załatwić. Jakby nic innego nie robił, tylko p o m a g a ł wy­ rabiać paszporty dziewczynom, które, jego zdaniem, nie widziały jeszcze wystarczająco d u ż o świata. Paszport jest konieczny, aby człowiek był wolny. Paszport, pieniądze, s a m o c h ó d . G d y tylko wyjadę, reszta się ułoży - tak było już wcześniej. C z u ł a m , że p o ­ radzę sobie ze wszystkim, jeśli tylko będę mogła być sama. By­ lebym nie musiała zaspokajać czyichś p o t r z e b . Ze swoimi da­ wałam sobie radę, bo były proste: chciałam tylko żyć. Pozbawiona ciężarów poza m o i m własnym.

K u p i ł a m nowojorskie b u t y i n o w o j o r s k ą czapkę. S ł u c h a ł a m Porgy &Bess. Wzięłam pieniądze Yoela i wyruszyłam w p o d r ó ż wiedziona nadzieją, że drapacze chmur, dolary i zapach sma­ żonego tłuszczu m n i e wyleczą. Wyleczą? C a ł k i e m spore ocze-

273

kiwania, biorąc p o d uwagę, że N o w y J o r k jest tylko miastem. A skoro z a p o m n i e n i e nie chciało przyjść do m n i e , m u s i a ł a m poszukać go sama, przebyć rzekę z a p o m n i e n i a , jeśli tak to się nazywało - nie o r i e n t o w a ł a m się d o b r z e w topografii piekła, wiedziałam jedynie, że znalazłam się w jego c e n t r u m . M i a s t o marzeń p o w i n n o być także m i a s t e m z a p o m n i e n i a ; w jaki sposób człowiek mógłby o czymś jeszcze zamarzyć, gdyby najpierw nie zapomniał tego, co minęło? Zawsze marzyłam o la­ taniu, o Atlantyku, o locie nad Atlantykiem... było tego niemal zbyt wiele; było idealnie, ale i strasznie - czuwałam przez całą drogę, gdy szybowaliśmy p o p r z e z ciemności. Słyszałam o p o d z i e m n e j rzece stanowiącej granicę między królestwami życia i śmierci. M i a ł a m pomysł, aby przebyć ją p o d prąd, z p o w r o t e m ku życiu. Musi się udać. Tak jak teraz po prostu nie m o g ł o być. Znajdowałam się w o t c h ł a n i ; p o m i ę d z y życiem a śmiercią - człowiek ląduje w tym osobliwym miejscu, jeśli nie zasłużył ani na niebo, ani na piekło.

N a p o k ł a d z i e s a m o l o t u , z walizką p e ł n ą świeżo w y p r a n y c h u b r a ń i n i e p r z e c z y t a n y c h książek, p r z e b y ł a m rzekę z a p o ­ mnienia. Nie było tu nic, co pachniałoby Lukasem albo Yoelem - n i c , c z e g o by k i e d y k o l w i e k d o t k n ę l i , czy w ja­ kikolwiek sposób p r z y p o m i n a ł o b y mi kogoś znajomego. W d r o d z e z l o t n i s k a p a d a ł śnieg. Odstraszająca, n i e c h ę t n a , p o b u d z a j ą c a p r z e k o r a losu. T o m i a s t o sprawi, ż e z a p o m n ę , i najlepiej było zacząć od razu.

T o tylko m i a s t o . Przeskok d o N o w e g o J o r k u nie m ó g ł być większy od przeskoku do S z t o k h o l m u z wioski, w której dora­ stałam - a jednak pierwsze spojrzenie na miasto zapiera mi dech.

274

Miejsce, w k t ó r y m w y n u r z a m się z podziemi, nie jest specjalnie urodziwe, ale jest to N o w y Jork. D o k ł a d n i e taki, jak w wyobra­ żeniach; z jezdni wydobywają się opary, a ciemne fasady strzelają tak wysoko w niebo, że traci się poczucie p o r y dnia. O s t r z e g a n o m n i e przed nieznanymi lasami, w których czyha nieznane nie­ bezpieczeństwo. Należy trzymać się swojskich terenów, gdzie w i a d o m o , czego się spodziewać i znane są reguły gry. Tutaj ni­ czego nie znam. Z a p a c h . Staram się wyobrazić sobie twarz, która pasowałaby do w o d y po goleniu, której w o ń unosi się za m o i m i plecami, kiedy przysiadłam na ławce, aby odzyskać równowagę. O b ł o k ostrego zapachu, nic w stylu Yoela. Rozpoznaję go jednak, może używał go któryś z braci ojca; ich r o z m a i t e flakoniki z w o d ą po goleniu stały rządkiem w o k n i e łazienki. Zaleta staroświec­ kich w ó d po goleniu - powiedział kiedyś przyjaciel Yoela - tkwi w tym, że dziewczyny czują się bezpiecznie z chłopakiem, który pachnie jak jej własny dziadek. Kiedy p o d n o s z ę się z m a p ą w ręku, aby zapytać go o drogę, stwierdzam, że wygląd mężczyzny całkowicie odbiega od m o i c h wyobrażeń. Intuicja m n i e zawiodła. O p a r t y plecami o ławkę za m n ą siedzi smukły Latynos - niewiele starszy ode mnie, całko­ wicie p o c h ł o n i ę t y s ł u c h a n i e m muzyki. Siedzi, wyciągnąwszy przed siebie długie nogi, ubrany w T-shirt i marynarkę, do tego złoty ł a ń c u c h . O c z y ma u t k w i o n e w odległy p u n k t . Przenosi z oddali wzrok, spoglądając mi p r o s t o w oczy, przy czym jego twarz zachowuje k a m i e n n y spokój. Gdybyśmy startowali w za­ w o d a c h - przegrałabym. Patrzy nadal w p r o s t na m n i e , nie zaszczycając ani j e d n y m spojrzeniem rozwijanej przeze m n i e mapy M a n h a t t a n u , m i m o iż t r z y m a m ją p o m i ę d z y n a m i . Czytanie mapy jest specjalnością Szwedów, wynikającą z tkwiącego w nas człowieka z dziczy t w i e r d z i ł Yoel. W i e l k o m i e j s c y A m e r y k a n i e mają t r u d n o ś c i

275

z czytaniem mapy własnego miasta, c h o ć świetnie orientują się w jego ulicach, dzielnicach, liniach m e t r a czy n u m e r a c h a u t o ­ busów.

K i m jesteś? Brut? Jicky? Équipage? Eau Sauvage? H y p n o s e ? Kiedy nie wykonuje żadnego gestu, aby mi p o m ó c , powoli zwijam mapę. W t e d y zadaje pytanie, nie zdejmując z uszu słu­ chawek: -

Skąd jesteś?

Moja o d p o w i e d ź wywołuje w n i m zdziwienie - jakby mi nie dowierzał. -

N i e wyglądasz na Szwedkę. Z reguły są wysokie, oziębłe

i piękne. M a m na myśli... i n n y m i słowy, nie jesteś wysoka ani zbytnio oziębła. P o r z u c a m składanie m a p y i wciskam ją w formie pogiętej h a r m o n i j k i do torby. P y t a m go o d r o g ę do L o w e r East Side, straciwszy o r i e n t a c j ę , gdzie jest p ó ł n o c , a g d z i e p o ł u d n i e . M ó w i , ż e n a u c z y m n i e czegoś, c o p o m o ż e m i r o z e z n a ć się w mieście: -

W i d z i s z te wieże, te dwie wysokie, najwyższe w całym

mieście? W i d a ć je prawie zewsząd. W y c h o d z ą c z m e t r a , od razu ich szukaj. Oznaczają D o w n t o w n . W p r z e c i w n ą s t r o n ę jest U p t o w n . Okej? Bez nich człowiek by się od razu tutaj p o ­ gubił. Zrozumiawszy, że dopiero co tu przybyłam i że jest to moja pierwsza wizyta w N o w y m J o r k u , p r o p o n u j e mi piwo, abym m o g ł a się tu odnaleźć. J e d n o p i w o tego nie zdziała, ale okej. Podążając za n i m szerokimi ulicami, unoszę się p o n a d asfaltem, coraz dalej i dalej od przystanku, a on idzie, jakby chciał m n i e wywieść na manowce. Tutejsze kwartały są wielkości p o m n i e j ­ szych miast. Na koniec przystaje przed zadziwiająco zwyczajnym i a n o n i m o w y m miejscem, p o d o b n y m t u z i n o m miejsc mijanych 276

przez nas po d r o d z e . G d y usiedliśmy we w n ę t r z u lokalu, mój wzrok nieustannie wędruje przez o k n o na zewnątrz, na pulsujące życiem ulice. -

N i e b o w N o w y m J o r k u staje się n a ł a d o w a n e elektrycz­

nością tuż p r z e d spadnięciem śniegu. Czujesz to? - pyta, zapa­ lając papierosa. N i e . Ale uświadamiam sobie, że m a m p e w n ą słabość do ludzi, którzy opowiadają mi o takich rzeczach. Kiedy zadaję mu py­ tanie, j a k ą właściwie m a m y p o r ę roku, w a h a się. N i e wierzę w p o r y roku - o d p o w i a d a - a w każdym razie nie w N o w y m Jorku. Tu m ó w i się raczej o pogodzie. -

T a k więc jesteś... osobą, k t ó r a d u ż o czyta? - zapytuje

p o t e m , spoglądając na wystające z mojej torby dwie zabrane na p o d r ó ż książki w miękkiej okładce. Jakby osoba, k t ó r a d u ż o czyta, była mutacją, na ogół roz­ sądnego, ludzkiego szczepu. O d p o w i a d a m o g ó l n i k o w o , p r ó ­ bując wykręcić się od zawartego w słowach oskarżenia. - Ja też - m ó w i ku m o j e m u zaskoczeniu. - A k t o jest t w o i m faworytem? Z ł o t y ząb błyska w jego uśmiechu niczym przenośne ubez­ pieczenie na życie. I jeszcze złoty ząb - myślę, udając, że nie słyszałam pytania. Zadaje je j e d n a k p o n o w n i e . Kręcę się zakło­ potana, odpowiadając wymijająco, że takiego nie posiadam. Prze­ czytałam stanowczo zbyt mało, aby mieć już ulubionego pisarza, poza tym było to zbyt osobiste pytanie. -

Sureyou do. Come on, tell me.

Okej, Bukowski - o d p o w i a d a m w k o ń c u . Przeczytałam aż dwie jego książki. -

Bukowski?

You

mean

the Bukowski? Like

Charles Bu­

kowski? Potakuję, zażenowana, że m n i e zawstydził. N o r m a l n i ludzie nie uważają, aby wyznanie nazwiska ulubionego pisarza było bar­ dziej osobiste od przyznania się do rodzaju ulubionych p ł a t k ó w 277

czy do ulubionego drzewka zapachowego w samochodzie. Po­ spiesznie odbijam pytanie. -

Plath - o d p o w i a d a bez wahania.

-

Plath? You mean like Sylvia Plath? - pytam, ponieważ jest

mi znane jej imię. -

Yeah - uśmiecha się.

W y b u c h a m y śmiechem. Śmiejemy się do m o m e n t u , gdy wyciera k c i u k i e m p i w n ą piankę z mojej górnej wargi. Nagle śmiech się urywa.

Pożądanie i lęk

Poszliśmy do niego. A ściśle mówiąc: wzięliśmy taksówkę, p o ­ nieważ było za daleko, by iść, mieszkał bowiem w górnej części M a n h a t t a n u , w hiszpańskim Harlemie. Przy zaśmieconej ulicy o nazwie Pleasure Avenue albo Pleasant Avenue - jakoś tak; p o ­ prosił kierowcę, aby się zatrzymał. Powitał nas zapach oleistych o d p a d ó w znad East River, klatka schodowa pachnąca pleśnią, c e m e n t e m i przypalonymi tostones. W bramie, jakby pilnowała d o m u , stała n a w p ó ł u b r a n a m ł o d a k o b i e t a . Prześwidrowała m n i e wzrokiem, gdy on ją pozdrowił. Kiedy wspinaliśmy się po schodach, usłyszałam za n a m i jej głos, coś o: chica blanco., cono blanca - biała dziewczyna, biała suka. Szybko przechylił się przez poręcz i wysyczał do niej ostrzeżenie. -

Culo! Desgraciado! - dało się słyszeć z d o ł u .

- Puta! - wykrzyczał w odpowiedzi. -

Puto! Pato! - odezwała się echem, a jej słowa zabrzmiały

jak uderzenia batem. Zawrócił na schodach, najwyraźniej nie zamierzając tolerować wyzwisk p o d swoim adresem. W ostatniej chwili złapałam go, szepcząc: -

C h o d ź , idziemy, przecież to nieważne, i tak nie r o z u m i e m

hiszpańskiego. 279

-

Na p e w n o zrozumiałaś! Sądzisz, że pozwolę jej nas obrażać ?

Carajol N i e odważyłaby się nic powiedzieć, gdybym był sam. W i e dokładnie, co bym z nią wtedy zrobił. Z n a ł a m znaczenie p r z e k l e ń s t w ; p o z n a ł a m j e o d sąsiadów Yoela. Kiedy sądzili, że ich dzieci poszły spać, g o d z i n a m i kłócili się na balkonie mieszaniną hiszpańskiego i szwedzkiego. Było to utrapienie, lecz przy okazji nauczyłam się wszystkich przekleństw w języku hiszpańskim.

Kręciło mi się w głowie od n a d m i a r u piwa, a wybuch jego złego h u m o r u jeszcze pogorszył sprawę. Najchętniej b y m s t a m t ą d poszła. C z y m o g ę m u zaufać? C z y p o w i n n a m ? C z y zaufanie k o m u ś jest w ogóle możliwe, czy też należało zawsze zakładać najgorsze ? Gdyby zobaczyła m n i e teraz matka, powiedziałaby, że oszalałam. -

Crackhead\ - krzyczy do kobiety, po czym kontynuujemy

naszą wspinaczkę stromymi schodami, gdzie nie docierają już do nas jej wyzwiska. Mają tu windę, ale m o ż n a w niej utknąć na całą n o c p o m i ę d z y piętrami, jeśli ma się p e c h a - najwyraźniej mężczyzna zakłada, że m o g ł o b y się to przydarzyć akurat n a m . -

N i e traktują p r i o r y t e t o w o tej okolicy, wiesz... N i e musisz

się j e d n a k bać szczurów, nie są agresywne, mają tu d u ż o je­ dzenia - mówi, gdy p r z e c h o d z i m y przez nieoświetlone piętro. Słyszę ich szmery przy ścianach. U nas nigdy nie b a ł a m się szczurów, m i a ł a m do n i c h am­ biwalentne uczucia - nie czułam do nich wstrętu ani się n i m i nie fascynowałam. Z Lukasem było inaczej. Mają inteligentne oczy - mówił. -

Do diabła, r ó b to szybciej - prosił, odwracając wzrok,

kiedy je topiłam. R o b i ł a m to z miłości do niego; wyręczałam go, choć sądzę, 280

że jego miłość do m n i e po t y m słabła. Był mi wdzięczny, że r o ­ biłam to za niego, lecz kiedy się n a d t y m zastanawiał, nie m ó g ł pojąć, że byłam w stanie coś takiego zrobić. Z m i e n i ł się sposób, w jaki na m n i e patrzył - nabrał do m n i e dystansu. -

To tylko szczury - m ó w i ł a m .

-

A ty jesteś tylko idiotką - odpowiadał.

D o l i c z y ł a m się trzynastu pięter; czuję już zakwasy w nogach. Mężczyzna nie oferuje swojej p o m o c y do wniesienia walizki wprawdzie jest lekka, ale p o d koniec daje mi się we znaki. N i e ­ wiele zdążyłam zobaczyć w jego mieszkaniu, ponieważ od razu lądujemy w miejscu docelowym - sypialni. N a d c h o d z i chwila, w której cały świat nagle zaczyna się i kończy w jego wąskim łóżku, a całe powietrze, jakim mężczyzna pozwala mi oddychać, p o c h o d z i z jego ust. - J a k się nazywasz? - szepczę, gdy wreszcie pozwala mi chwycić o d d e c h . -

N i e m ó w tyle.

Spieszy mu się, by ściągnąć moje p r z y k u r z o n e po p o d r ó ż y ubranie i swoje własne. Skopuje z siebie b u t y do kosza, zwinnie wyślizguje się z T-shirtu i dżinsów i wwierca się we m n i e bez pieszczot czy ozdobników.

Zapachy przywołują w s p o m n i e n i a ; jedne p r z e c h o d z ą w drugie, tworząc ich n o w e wariacje; Lukas przemienia się w Yoela, Yoel w Luiza, który na p o w r ó t zmienia się w Lukasa. W o ń perfum miesza się z drzewem sandałowym, c e m e n t e m , mirrą, geranium, żelazem i d y m e m . Pachnie... -

Brut? - szepczę w jego gładką, brązową szczękę, lekko ją

przygryzając. Potakuje. Skąd wiedziałam? Sunę językiem po jego karku 281

jednym z najpiękniejszych, jakie do tej pory widziałam, a przecież kolekcjonuję przystojne karki: Rikarda, Lukasa, Yoela, kilku, o których i m i o n a nawet nie spytałam, a teraz Luiza. N i e sprzeciwia się, gdy wsuwam rękę w przestrzeń p o m i ę d z y p a c h w i n ą a materacem, gdzie odpoczywa jego na w p ó ł miękki, o p r ó ż n i o n y członek, który natychmiast twardnieje od dotyku. Luiz pyta, dlaczego przyjechałam d o N o w e g o J o r k u . O d p o ­ wiadam zgodnie z p r a w d ą : uciekłam. Spogląda na m n i e zdzi­ wiony, a nawet lekko zaniepokojony. - A jealous sucker? - pyta, zakładając od razu, że c h o d z i o mężczyznę. Dociera do mnie, jak żałośnie brzmi mój śmiech przypomi­ nający dźwięk rozstrojonego p i a n i n a w zimnym pomieszczeniu. Zazdrosny... gdyby to było takie proste. - Dámelo duro - szepczę. Znajduję tę frazę wśród mojego wątpliwego zasobu hiszpańskich słówek. Przygląda mi się ze zdziwieniem, jakbym nie wiedziała, co mówię. -

Z a p o m n i j o t y m , m a l e ń k a - szepcze, zbywając m n i e .

Przetacza się na plecy, jednocześnie wciągając m n i e na siebie. / really likeyou - inside and out. W ż a d n y m i n n y m języku zdanie to nie zabrzmiałoby sen­ sownie. To miasto, uczucie nowości... jest tak nierzeczywiste, że nawet się nie w a h a m . Przetaczamy się o kolejne p ó ł o b r o t u , a nasze o d d e c h y sta­ piają się w j e d n o . -

You're such a beauty, doyou know that?

Potakuję. A także silna - spostrzegam aprobatę w jego spoj­ rzeniu, podczas gdy d ł u g i m , żylastym ciałem wciska m n i e do p o ł o w y w m i ę k k i e o s p r ę ż y n o w a n i e łóżka. P o t e m oboje za­ mieramy w bezruchu. C h w i l ę później, w k u c h n i , pociera zapałkę i zapala gaz na kuchence. 282

-

Tak szczerze... czy myślałaś o n i m , kiedy ze m n ą spałaś?

O tym, od którego uciekłaś? - zapytuje, odsłaniając złoty ząb. -

Tak - kłamię, choć po raz pierwszy od dawna u d a ł o mi się

na k r ó t k ą chwilę z a p o m n i e ć . - A ty o k i m myślałeś ? Nie zdążył pomyśleć, byliśmy tak szybcy; byłam niczym tropi­ kalny cyklon w środku zimy, w c e n t r u m M a n h a t t a n u . Libido p o p ę d życia, Tanatos - p o p ę d śmierci. Kochać albo umrzeć p r z e c i w i e ń s t w e m śmierci jest m i ł o ś ć . C h o ć nie musi t o być m ę ż c z y z n a - p o m y ś l a ł a m . N i e k o n i e c z n i e ; wystarczą światła w N o w y m J o r k u - n a ł a d o w a n e elektrycznością n i e b o p r z e d burzą śnieżną. Szybko rozbija cztery jajka na patelni. N i e reaguje, gdy roz­ grzana oliwa pryska na jego nagi tors. Szczodra, amerykańska w a r s t w a m a j o n e z u n a o ś m i u gąbczastych k r o m k a c h chleba. Z wprawą przewraca jajka i smaży je od drugiej strony. Sól. Tabasco. Kilka sprawnych r u c h ó w ręką. I już są gotowe cztery p o ­ dwójne kanapki z jajkiem i majonezem. Czy na p e w n o nic nie zjem? Proponuje, że zrobi też kilka dla m n i e , lecz zbywam go r u c h e m głowy. N i e dowierzam, jakim c u d e m udaje mu się spalić taką ilość tłuszczu - rozprasza jednak moje wątpliwości, opowia­ dając, że je tylko raz dziennie. G ł ó w n i e jajka, a jajka to prawie jak warzywa, prawda? N i e czuję apetytu, w ustach m a m lekki p o s m a k krwi. -

Cztery p o d w ó j n e jajeczne kanapki dziennie i nie c h o r o ­

w a ł e m od czasu, gdy pięć lat t e m u , na klatce schodowej, p o ­ strzelono m n i e w ramię. W łóżku wyczułam ustami bliznę. -

Women withguns - m a m r o c z e Luiz, patrząc na m n i e wni­

kliwie i jednocześnie otwierając n a m po piwie. - Jesteś o wiele za szczupła. O wiele. Flaca, chudzielec... Ale w porządku, lubię c h u d e dziewczyny. Przeglądam się w szybie ciemnego n o c n e g o okna. C h u d a ? Pierwszy raz słyszę takie oskarżenie. Ale ma rację; l e d w o się 283

rozpoznaję. Wyglądam niepokojąco: na wygłodzoną, cierpiącą na brak snu - co nadaje m o j e m u spojrzeniu intensywny, lekko zgłodniały wyraz. Po j e d z e n i u nie ma siły na seks. N a w e t nie p r ó b u j e . O d ­ pływamy razem w sen.

Kiedy się budzę, nie ma go w łóżku. W k u c h n i siedzi kobieta z frymuśnie upiętymi włosami i w w y t a r t y m szlafroku koloru kawy. U k ł a d a d r o b n e monety. -

Gringa - mówi, kiedy zauważa m n i e w drzwiach kuchni.

Rzuca mi powściągliwe spojrzenie, jakbym była niezwykle b l a d y m e g z e m p l a r z e m . N i e z d a r n i e zadaję p y t a n i e o m ę ż ­ czyznę. -

Luiz ? Na p e w n o jest na Bronksie. A gdzie indziej miałby

być? Bronks ? Dlaczego ? A kim jest o n a ? Jego matką, siostrą, sutenerką, kobietą pająkiem, jego przeznaczeniem? Nie, jego byłą dociera do m n i e . Próbuję się przykryć, chociaż ujrzała już moją z i m o w o bladą nagość. -

Z m y ł się godzinę t e m u . O tej p o r z e p e w n o już wrócił do

d o m u , do żony. A ty, kim jesteś, jego n o w ą dziwką? Ile masz lat... niech zgadnę: siedemnaście? Z p ł o n ą c y m i od wstydu policzkami zbieram do kupy moje rzeczy, słysząc, jak mówi, że Luiz, ten pies, nocuje tutaj tylko wtedy, kiedy pokłóci się ze swoją kobietą, kiedy ją uderzy i ona go wyrzuci - płaszczy się wtedy przed nią, nie mając dokąd pójść. Przychodzi tutaj, za każdym razem przywlekając ze sobą jakąś kurewkę z najbliższego baru, jakby sądził, że to poprawi mu sa­ mopoczucie, a naprawdę stwarza tylko nowe problemy. Rzuca mi pełne pogardy spojrzenie, przeliczając m o n e t y palcami uzbro­ j o n y m i w pięciocentymetrowe paznokcie. 284

Kiedy się uspokoi, a ona, biedulka, zadzwoni i mu wybaczy,

wraca do niej do d o m u . Powinien mi być d o z g o n n i e wdzięczny, że nie doniosłam na niego za te jego n u m e r k i pocieszenia; wtedy czekałyby na niego p o d d o m e m spakowane walizki... Pobłaż­ liwość żony musi mieć w k o ń c u jakieś granice. Jak moja, kiedy go jeszcze kochałam. Teraz już m n i e nie o b c h o d z i .

Skurwiel, skurwiel, skurwiel... schody w d ó ł ciągną się w nie­ s k o ń c z o n o ś ć ; zbiegając n i m i , p r z y p o m i n a m sobie dźwięk te­ lefonu docierający do m n i e w półśnie. D z w o n i ł a pewnie żona, przebaczywszy mu pobicie i uciekł do niej bez słowa pożegnania. M o ż e cieszył go seks z dwiema kobietami w ciągu zaledwie kilku godzin. Wychodzę na opustoszałą ulicę zatopioną w całkowitych ciemnościach o trzeciej n a d r a n e m - najgorsza pora. Pada śnieg, tak jak to przewidział. P o g o d a m n i e c h r o n i - p o m y ś l a ł a m w taką p o g o d ę nawet psy nie wychodzą z d o m ó w . Trzeba iść, ruszyć się - wystarczająco szybko, aby nie utknąć w miejscu, ale na tyle wolno, aby nie stracić równowagi. Pospiesznie maszeruję szeroką aleją, szczególnie szybko prze­ cinam ciemne przecznice, nie rozglądając się na boki. Po jakimś czasie spostrzegam, że zostawił mi kartkę w kieszeni dżinsów. N u m e r telefonu. A po drugiej stronie: J never leave my number don't make me regret if. Przypuszczalnie p o w i n n a m przespać się z tą myślą, ale wtedy nigdy bym tego nie zrobiła; zatrzymuję się przy najbliższej budce telefonicznej i dzwonię.

G d y o d p o w i a d a , jego głos d o c h o d z i do m n i e jak z d r u g i e g o końca świata. N i e przeprasza m n i e za zniknięcie, w jego glosie brakuje skruchy - ani słowa wyjaśnienia, czemu pozwolił mi o b u d z i ć się samej w m i e s z k a n i u byłej żony. Kiedy się z n ó w spotkamy? - pyta. 285

-

N i e , jak d ł u g o jesteś żonaty - o d p o w i a d a m .

-

Żonaty... okej... w p e w n y m sensie - modyfikuje po chwili

ciszy. W p e w n y m sensie? Tu nie ma stopniowania czy niuansów. Ż o n a t y m się jest albo się nie jest - oponuję. -

M a ł ż e ń s t w o na p o k a z . N i g d y o t a k i m nie słyszałaś? -

o d r o b i n ę zniżył głos... oczywiście: są m a ł ż e ń s t w e m i j a s n e : żyją p o d j e d n y m d a c h e m , ale nie jak mąż i żona, a jedynie na pokaz. Na pokaz dla kogo? - zastanawiam się. Dla władz. A czy dwoje ludzi m o ż e żyć tak blisko siebie i nic między n i m i nie zaiskrzy? Było to dla m n i e od zawsze niepojęte. Jak... Luiz cichnie na chwilę w słuchawce. P o t e m k o n t y n u u j e jeszcze ciszej. N i e z n i ą - przekonuje. O ż e n i ł się tylko po t o , aby jej pomóc. Mogłaby to być łzawa, zmyślona historia - jeśli tak, to szybko ją wymyślił. O n a jest w p o r z ą d k u - o p o w i a d a - fajna z niej dziewczyna. W każdym razie wtedy, kiedy nie staje się cholernie upierdliwa. Przyjechała tu wiedziona nadzieją na leczenie H I V ; ożenił się z nią, by p o m ó c jej i jej d w ó m córkom. Stara się trak­ tować ją jak siostrę - nie jest to łatwe, ale próbuje. N i e trzeba lubić swojego rodzeństwa, aby je kochać. Takie właśnie są jego odczucia względem niej. Ale ostatnio... N i e wie, czy to z p o w o d u choroby, ale się zmieniła. Stala się humorzasta i zazdrosna, jakby sądziła, że on zamierza ją porzucić. Oczywiście, myślał o tym, ostatnio coraz częściej. Ale przecież nie mógłby. To nie on ją bije, tylko o n a jego, tym samym wyrównują więc różnice p o m i ę d z y płciami w tym kraju. Twierdzi: -

Kobiety zdają sobie sprawę, że mężczyźni są silniejsi. Ale

mężczyźni wiedzą, że kobiety są twardsze. Sina z z i m n a t r z y m a m słuchawkę w d ł o n i , opierając się plecami o szklaną ścianę. Śnieg przestał sypać, za to zerwał się 286

wiatr - przejmująco zimny, typowy dla miast; wiejący po sze­ rokich, pustych ulicach. Muszę zapytać wprost, to nic, że nie­ taktownie. A on? Czy on się...? -

C o ? - pyta.

-

...nie zaraził?

-

Oczywiście, że nie.

-

Na p e w n o ?

-

Całkowicie. Poza t y m zabezpieczyliśmy się.

N a p r a w d ę ? Z tego, co p a m i ę t a ł a m , to nie. -

N i k t nie uprawia seksu bez zabezpieczeń w N o w y m Jorku,

mój Boże, do tego ze Szwedką! - wybucha. A co z naszymi brutalnymi pocałunkami, pomieszaną krwią moje serce biegnie galopem. Upuszczam słuchawkę i wychodzę n a m r ó z . J e g o słowa ani t r o c h ę m n i e n i e uspokoiły. J e s t e m w N o w y m Jorku krócej niż d o b ę i już u d a ł o mi się ściągnąć na siebie śmiertelną chorobę.

Jesteś szalona, Lo - powiedziałaby m a t k a . Twierdził to także Luiz, pieszcząc m n i e w roztargnieniu: -

Dziewczyno, jesteś szalona. Pomyślałem to już wtedy, kiedy

zagadnęłaś m n i e w mieście; widać to było po twoich oczach wiem, jak wyglądają szalone dziewczyny, a ty właśnie tak wy­ glądasz, nena - powiedział, obracając m n i e na brzuch - a już całkowitej pewności, że jesteś p o m y l o n a , nabrałem, kiedy bez słowa n a m o w y poszłaś ze m n ą do mieszkania... nie p o w i n n a ś nigdy, p o w t ó r z ę t o jeszcze raz: N I G D Y nie p o w i n n a ś iść d o d o m u z nieznanymi mężczyznami w N o w y m Jorku, nie wiesz? Mój Boże, czy m a t k a niczego cię nie nauczyła? Jesteś wariatką, laleczko, p o m y ś l a ł e m , ale okej, lubię p o m y l o n e dziewczyny, więc czemu nie? A jak nie ze m n ą , to na p e w n o poszlabyś do d o m u z kimś innym - a nie w i a d o m o , co to mógłby być za sza­ leniec... tak więc jednak lepiej, że poszłaś ze mną, tak się składa, że 287

jestem mężczyzną g o d n y m zaufania - j e d n y m z niewielu w tym mieście. P o t e m bez zbędnych ceregieli poszłaś ze m n ą do łóżka, chociaż byłaś całkowicie trzeźwa. A ja sądziłem, że trzeba będzie na ciebie poświęcić co najmniej p ó ł butelki, ale nie, nie... p r o s t o do sypialni, jak dziki kot. Z a t k a ł o mnie, a naprawdę wiele p o ­ trzeba, abym zaniemówił - chyba rozumiesz. Ale tak to już jest ze m n ą i szalonymi dziewczynami - przyciągam je, nie jest to dla m n i e żadna nowość.

Leżałam sparaliżowana p o d podwójną syntetyczną kołdrą w t a n i m p o k o j u h o t e l o w y m w N o w y m J o r k u , rozmyślając o własnej śmierci. O s z o ł o m i o n a m ę t n ą mieszaniną śmiertelnego strachu i zobojętnienia. Usiłowałam przekonać samą siebie, żeby się nie załamać. Byle tylko się nie załamać, a zamiast tego żyć szczęśliwie pełnią życia przez ten krótki czas, jaki mi pozostał, n i m wykończy mnie wirus. N i e k t ó r z y potrafią przemienić najtrudniejsze przeżycia w coś pięknego, co pozwoli im się rozwinąć. Osobiście wola­ łabym najszybszą możliwą drogą jedynie uciec od cierpienia. N i e chciałam przywiązywać się na stale do smutku - choć smutek nie chciał m n i e teraz odstąpić.

C o ś musi się wydarzyć - zdawałam sobie z tego sprawę - i nie stanie się to s a m o . L e ż a ł a m w łóżku h o t e l o w y m , słuchając śpiewu N i n y S i m o n e w t r u d n y m do zrozumienia francuskim. Ne me quitte pas, nie zostawiaj m n i e - jej głos wypalał do czysta, sprawiał ból, by p o t e m przynieść ulgę - jak surowa starsza siostra, jak zimowa kąpiel albo jak rana, którą otwiera się, czyści i de­ zynfekuje, a p o t e m zszywa. Zbyt wcześnie wybrałam moją śmierć, a skoro to zrobiłam, nie miałam już czego się bać. Najgorsze już się wydarzyło; zabrakło 288

więc p o w o d u , aby się czymkolwiek m a r t w i ć , przecież byłam już praktycznie martwa. Poczułam się bezpieczna. Bezpieczna i głodna. G ł o d n a jak wilk wygrzebałam się z łóżka i wyszłam. Kupiłam parę kozaków, k t ó r ą wypatrzyłam w oknie wysta­ wowym naprzeciwko hotelu. O b u d z i ł y we m n i e tęsknotę, aby iść. Pójść przed siebie. Przez Brooklyn Bridge, M a n h a t t a n Bridge, Williamsburg Bridge; przez wszystkie mosty o z i m n y m blasku, kuszące w nigdy niezasypiającym mieście. Kozaki właściwie nie były w m o i m stylu: zbyt ł a d n e i zbyt drogie, reszta stroju wy­ glądała przy n i c h ubogo, ale nie m o g ł a m im się oprzeć. O b u ­ dziły we m n i e żądzę, jak niektórzy mężczyźni, c h o ć ich pożą­ d a ł a m bardziej; wystarczyło wyciągnąć p e w n ą sumę pieniędzy i już należały do m n i e . Para kozaków jest obietnicą r u c h u - tak jak mężczyzna jest obietnicą - czego, tak naprawdę nigdy nie w i a d o m o . C h o d z i ł a m wszędzie. G d y ktoś zagwizdał n a m n i e w dzielnicy portowej ciągnącej się w z d ł u ż rzeki, obdarzyłam go tylko uśmiechem i szłam dalej. N i e miałam żadnych innych ocze­ kiwań od życia, jak tylko podążać własnymi ścieżkami, upojona własnym zapachem, jakkolwiek by był zwietrzały. Szłam bez za­ trzymywania się - chyba o to c h o d z i ł o w N o w y m Jorku, aby być w ciągłym ruchu, aby nie zasypiać. Keep moving - szeptało miasto, więc go słuchałam. Aż skończyły mi się pieniądze.

Kiedy wróciłam do Szwecji, zamknięta koperta od Lukasa ciągle leżała za p r z e d n i ą szybą s a m o c h o d u . Z i m a p r z e m i n ę ł a , jakby nigdy się nie pojawiła.

Pierwszy, który na mnie spojrzy

Od dawna jestem w d r o d z e . Wszędzie i d o n i k ą d , w poszuki­ w a n i u europejskich p u s t y ń - p o d o b n o jest ich siedem, lecz żadnej jeszcze nie w i d z i a ł a m . Podróżuję t a n i o i p o w o l i ; naj­ chętniej nocami, w pociągach przewożących o g r o m n e ładunki snu p o m i ę d z y miastami i państwami. M a t k a nie docieka, gdzie byłam albo d o k ą d jadę - po p r o s t u nigdy o to nie pyta. Za­ miast tego chce wiedzieć: czy byłam u fryzjera, czy s a m o c h ó d działa jak należy, czy nie brakuje mi pieniędzy, czy d o b r z e się odżywiam. Zawsze te same pytania, te same odpowiedzi. Tak, m a m o , dobrze się odżywiam - d u ż o i rzadko - w ten sposób zyskuję na czasie. Wystarcza mi pieniędzy, a jak ich nie m a m , to je załatwiam; pracuję dorywczo, czasowo - na t y m polega cały trik. N i e m a r t w się o mnie. Żyję oszczędnie, a najmniej wydaję, podróżując. Czasami o p o w i a d a m jej o czymś niepytana. O dziewczynce w Berlinie, k t ó r a jeździła tylko na jednej w r o t c e t a m i z p o ­ w r o t e m po p e r o n i e kolejowym. N i e miała nogi; z p u n k t u wi­ dzenia fizyki jej jazda nie p o w i n n a być w ogóle możliwa, a jednak płynęła w tę i we w tę, jak b a ń k a w poziomnicy. O m u z e u m m a r i o n e t e k w N o r y m b e r d z e . Jak obserwujący m n i e strażnik przemierzał za m n ą muzealne sale i pokazał mi piwniczny ma290

gazyn, gdzie mogliśmy być sami wśród zwisających zewsząd bez­ głowych lalek. Było ciepło i p e ł n o kurzu. Po wszystkim pomy­ ślałam: nigdy więcej... p o t r z e b o w a ł a m też nowych rajstop, które kupiłam w mieście; czarne z czerwonym szwem. A w nocy znów śniłam o j e d n o n o g i e j dziewczynce, która przeciwstawiała się grawitacji i wszelkim p r a w o m natury, traktującym o cholernej beznadziejności wszystkiego.

C i ę ż k o p r a c o w a ć , oszczędnie żyć, p o d r ó ż o w a ć z lekkim pa­ k u n k i e m . M a t k a nazywa to b o h e m ą - lepiej b r z m i a ł o to po francusku: proste życie. C h o ć podróżuję z niewielkim bagażem, zawsze zabieram ze sobą list. N i e nadarza się jednak sposobność, aby go otworzyć. W Warszawie p o n a d jadącymi samochodami widziałam w go­ rącym powietrzu motyla wirującego niczym czarny, błyszczący papierek od gumy do żucia. G d y stanęłam p o t e m w o t w a r t y m oknie pociągu, p o c z u ł a m zapach z dzieciństwa: k m i n k u , dzikiej kapusty, fabrycznego dymu, gnijących żab, ognisk na polach. Na stacji kolejowej w K o p e n h a d z e ujadał na m n i e pies. N i e tak, jak psy z reguły szczekają na obcych - ten ujadał, jakby miał coś właśnie przeciwko mnie. W M a l m ó spotkałam turystkę, m ł o d ą Francuzkę, naśmiewającą się z miasta. Jakiś jego szczegół uznała za komiczny. M o ż e patetyczny. Powtarzała słowo: megalomanie, k t ó r e g o znaczenia nie b y ł a m p e w n a . M a n i a wielkości? Tak, M a l m ó jest m a l e ń k i m miastem z m a n i ą wielkości. K o ń c z ą się tam tory kolejowe, jak na naprawdę dużych dworcach na świecie. Z drugiej strony: wakacje w M a l m ó w styczniu... musiała mieć coś nie w porządku z głową; M a l m ó jest miastem dla ludzi, a nie dla motyli - czy nie przeczytała tego w przewodniku? Co dzieje się z motylami, kiedy ich nie widzimy: nocą, zimą, kiedy c h m u r a spalin i deszcz ze śniegiem ciążą niczym kac ? Przecież nie fruwają wiecznie p o n a d ulicami dużego miasta, p o l a m i z dzieciństwa, 291

rozgrzanymi t o r a m i kolejowymi wiodącymi z wioski - istnieje jeszcze rzeczywistość, codzienność, dla wszystkich ludzi, gdzie­ kolwiek są na świecie. Życie nie jest przecież naszyjnikiem z na­ nizanych jak perły wzniosłych chwil - jawi się takie d o p i e r o po wszystkim, kiedy zachowuje się najlepsze w s p o m n i e n i a , a wy­ rzuca z pamięci trwającą p o m i ę d z y n i m i rzeczywistość.

Kiedy bogowie c h c ą kogoś ukarać, wysłuchują jego m o d l i t w . G d y b y ś w i e d z i a ł a , ile razy życzyłam mu śmierci - p o w i e ­ działa. U m a r ł trzy tygodnie t e m u - dowiedziałam się, dzwoniąc do d o m u . Serce stanowiło jego słaby p u n k t . Siedzę na brzegu łóżka, przeczekując płacz matki.

Od d a w n a nie mieszkał z nią, a właściwie od czasu zawału, którego dostał w trakcie ratowania sekwoi podczas burzy szale­ jącej nad a r b o r e t u m . O g ł o s z o n o alarm sztormowy. N i e było nic szczególnego w sekwoi prócz tego, że ją lubił, lecz lubił przecież wszystkie drzewa. Po zawale leżał w szpitalu i już więcej nie wstał, nie powrócił, a przynajmniej nie do siebie. Teraz miał kolejny zawał. Serce - slaby p u n k t Bjórna... Płacz matki zelżał i ucichł. Pogrzeb? C z y go przegapiłam? Nie, jeszcze nie. Pojutrze. Lo, przyjedziesz? N i e ma takiego miejsca na Ziemi, z którego nie dałoby się powrócić na pojutrze, jeśli człowiek naprawdę się p o ­ stara. A tata przyjedzie? - p y t a m . Oczywiście, że tak. Przyjadą wszyscy. - Ja nie - mówię. -

Zrobisz, jak zechcesz.

-

Tak.

W słuchawce zapada cisza. 292

K o c h a m cię, m a m o .

-

Wiem.

Przez chwilę milczymy, co tylko z nią jest możliwe. W pokoju panuje p o r a n n y c h ł ó d , zarzucam na siebie białą koszulę, przy­ trzymując telefon p o m i ę d z y u c h e m i ramieniem, opłukuję twarz silnie c h l o r o w a n ą wodą. Pogrzeby nie są moją m o c n ą stroną, a ten pogrzeb będzie trudny.

N i e m o g ę o d n a l e ź ć majtek ani portfela z t a b l e t k a m i od b ó l u głowy. Pokoik jest malutki - tylko ty mogłaś coś zgubić w tak małym pokoju - powiedziałaby matka, gdyby m n i e teraz wi­ działa. Za chwilę... kiedy pyta, gdzie jestem, to nawet tego nie wiem. Przemierzam te p ó l kroku od umywalki do okna, aby od­ sunąć firankę. N i e p a m i ę t a m nazwy ulicy, ale za o k n e m panuje wiosna - brzozy na wewnętrznym dziedzińcu hotelu właśnie wy­ puściły listki. Dziadek Björn polubiłby to m i a s t o : p e ł n e drzew, pachnące rosyjskimi, powojennymi papierosami. -

Lublin.

-

Dublin?

-

Nie, Lublin, p o m i ę d z y Polską a U k r a i n ą . Lublin, L jak...

-

Lo - przerywa m a t k a - wracaj do d o m u .

-

Wrócę. Ale po pogrzebie. Będę tam, gdy się obudzisz.

-

A więc tęsknię, aby się o b u d z i ć - mówi, jakby d a w n o już

za tym nie tęskniła.

N i e będzie sama, żałobnicy przyjadą ze wszystkich stron świata, głównie z północy. I ojciec. U p ł y n ę ł o d u ż o czasu od ich ostat­ niego spotkania. D a w n o t e m u przeprowadził się z p o w r o t e m na P ó ł n o c , do rodziny. Pogrzeby nigdy nie były moją m o c n ą stroną i muszą się obejść beze m n i e - m a m a i tata po przeciwnych stronach głównej nawy kościoła - do kogo m i a ł a b y m się d o ­ siąść? On stracił ojca, o n a utraciła... tak, k t o by to zrozumiał? 293

Bałam się, że m a t k a rozpłacze się podczas ceremonii. N i e tak ,ak inni, n.e, zaskowyczy jak pies. ' a k jak przed chwilą, do słu­ chawki, kiedy p o w i a d o m i ł a m n i e o jego śmierci.

N i e chcę przybyć za wcześnie. Robię niepotrzebny objazd przez S z t o k h o l m , biorę s a m o c h ó d i jadę na p o ł u d n i e . D o t a r ł s z y na miejsce, stwierdzam, że już dnieje. Biorę klucz z szopy w ogrodzie i w c h o d z ę p r z e z p i w n i c ę , przemykając się na górę z i m n y m i schodami. W m o i m starym, dziewczęcym pokoju również panuje c h ł ó d - m a t k a zapomniała odkręcić kaloryfer albo nie wierzyła w mój przyjazd. Z m a r z n i ę t a idę na strych i biorę dwa koce z kupki leżącej od zawsze na zbiorniku z wodą. Zapach letniej zabawy i d y m u z brzozowego d r e w n a p r z y p o m i n a mi, jak zakradaliśmy się tu, aby p o b a w i ć się w księżniczkę na ziarnku g r o c h u - zabawę, której sensu Lukas nigdy nie rozumiał, m i m o iż grał zaledwie d r u g o p l a n o w ą rolę: sługi, który wkładał groch p o m i ę d z y grube warstwy koców. J a k p r a w d z i w a księżniczka wierciłam się na b i e d n y m ziarnku, coraz bardziej z m ę c z o n a p o kolejnej n o c y spędzonej na tym kiepskim posłaniu. Lukas p o m a g a ł mi kreślić linie p o d oczami sadzą z p r z e w o d ó w k o m i n o w y c h - w miarę jak coraz bardziej wykańczał m n i e brak komfortu. Pewnego razu, udając, że jest księciem in spe, zakradł się do komnaty, pragnąc uszczknąć trochę ciepła księżniczki. Nastrój temu sprzyjał; zbyt długo zmuszałam znudzonego Lukasa do sie­ dzenia w mroku i obserwowania, jak rzucam się po całym łożu, teatralnie biadoląc z p o w o d u bezsenności. J e d n a k księżniczka, która nie radzi sobie z maleńkim ziarnkiem pod sobą, tym bardziej nie zniesie na sobie sześćdziesięciu kilo księcia. D o s t a ł a m ataku paniki; p r ó b o w a ł a m skopać go z siebie kolanami, tak jak mnie tego nauczył, w o d r u c h u samoobrony, ale nie podziałało. Schwy­ ciłam więc jakiś ostry, zardzewiały p r z e d m i o t i zamachnęłam się 294

nim, z całej siły uderzając go prosto w czoło. Runął na mnie bez słowa. Gdyby nie fakt, że krew wyglądała nader realist ; cznie, po­ myślałabym, że sobie żartuje. Chlustała nad wyraz przekonująco z głębokiej wyrwy na jego czole. Wyswobodziłam się spod niego i zerwałam z siebie sukienkę, by zawinąć ją wokół fontanny krwi, nim, w samych majtkach, zbiegłam do dorosłych. Z e m d l o n y wrak księcia został zwleczony ze strychu, zawie­ ziony do lekarza i naprędce zszyty. P o t e m p o r z u c o n o go u Ga­ briela, gdzie p o g r o ż o n o zgłoszeniem Lukasa na policję. N i e wiem, co Gabriel uczynił z synem, ale Lukas dostał szlaban na wychodzenie z d o m u , zdawało się, że na wieczność. Jeśli chodzi o mnie, to p o d d a w a n o mnie ciągnącym się w nie­ skończoność przesłuchaniom, aż zasypiałam na stojąco ze zmę­ czenia. Pozwolą mi pójść spać, gdy tylko im coś wyznam. Czy rze­ czywiście nic się nie wydarzyło? M a m się zastanowić. Naprawdę zastanowić. Babka Idun gotowała dla mnie gorącą czekoladę i pod­ grzewała słodkie bułeczki, aż mnie zemdliło. Czy cię dotknął, czy dotknął... musiał to zrobić - przecież inaczej byś go nie uderzyła, to do ciebie n i e p o d o b n e . Siostry ojca i matki wpijały we m n i e swoje błękitne spojrzenia, aż wyznałam prawdę. Powiedziałam, że Lukas położył się na mnie, kiedy nie byłam na to przygotowana, że nie mogłam złapać oddechu, że wtedy złapałam tę rzecz... -

Rzecz? Jaką rzecz?! - przestraszyła się matka.

-

H m , jak się to nazywa? Tę sztywną, tę...

Wszyscy gapili się na mnie. -

...zardzewiałą. Tę, którą go uderzyłam. Ja nie chciałam.

To nie była twoja wina, Lo, tylko jego - zapewnili m n i e . Pozostała mu blizna na czole. W kształcie litery „L" ze szwami, która najpierw sczerwieniała, a p o t e m zbladła na słońcu. Kiedy będzie przeglądał się w lustrze, za każdym razem ujrzy inicjały naszych imion.

* 295

Z m a r z n i ę t a zasypiam w u b r a n i u p o d p r z y k r y c i e m z d w ó c h koców. Po kilku godzinach budzi m n i e czyjeś dyszenie. Kiedy się budzę, nigdy nie wiem, gdzie jestem. Jestem pospiesznie wy­ p l u w a n a przez sen w rzeczywistość, z uczuciem, że u d e r z a m w coś twardego - w kolejny n o w y dzień? N a t y c h m i a s t całkiem się rozbudzam. Za każdym razem. Całkowicie p r z e b u d z o n a , nie m a m pojęcia, gdzie się znajduję. Dyszał pies przewodnik, którego m a t k a wbrew swej woli d o ­ stała jako swojego ostatniego towarzysza życia. Suka wącha moje u b r u d z o n e w p o d r ó ż y spodnie. Pachnę kundlami, które ocierają się o mnie, jakby czegoś ode mnie chciały. Może do mnie należeć ? Niespecjalnie lubię psa matki; oswojone psy zawstydzają m n i e . O d g a n i a m ją i wstaję z łóżka. D o m jest pogrążony w głębokiej ciszy, jakby wszyscy pospiesznie wyjechali, gdy tylko dziadek Björn trafił do ziemi. M i a ł a m nadzieję, że zastanę chociaż Rikarda - nie widzieliśmy się od tak dawna, ale jego pokój jest pusty, tak jak matki.

M a t k a , p o k r y t a c i e n k ą w a r s t e w k ą s z r o n u , śpi w a l t a n i e w j e d n y m z r o z e s c h n i ę t y c h l e t n i c h krzeseł, k t ó r e już d a w n o p o w i n n y się rozpaść, ale trzymają się kupy jedynie dla niej, aby m i a ł a gdzie siadać, troszcząc się o swoje zapalenie d r ó g m o ­ czowych, bronchit, o d m r o ż o n e palce i śniąc głęboko zamrożone sny. Wygląda jak nie z tego świata; d o p i e r o gdy otwiera oczy, stwierdzam, że żyje. A n i śladu emocji na jej twarzy; najwyraźniej oślepiona śniegiem nie widzi nawet mojej sylwetki. D z i e ń jest przeraźliwie jasny. -

Spałaś? Na t a k i m m r o z i e ? ! Istnieją szybsze sposoby na

śmierć, m a m o . Podskakuje. -

Lo?

To nic - zapewnia, przesuwając dłonią po kruchych od szronu 296

włosach, naelektryzowanych od mrozu. N i c takiego. Przyszła na świat w d u ż o gorszych w a r u n k a c h . G d y przebywa na zewnątrz, cieszy się panującym m r o z e m . Wewnątrz d o m u go nie znosi. -

N i e mów, że przespałaś tu całą noc...

M a t k a zbywa mnie ruchem ręki. Ale na to wygląda - nie widać żadnych śladów stóp prowadzących do krzesła. Śnieg musiał na­ dejść niespodziewanie, jak zwykle na tym osobliwym p o ł u d n i u . M o ż n a położyć się spać w ciepły, wiosenny wieczór i obudzić się w świecie, który przez n o c p r z e m i e n i ł się w zimowy. M a r z n ę u b r a n a w cienką sukienkę p o d cienką k u r t k ą - w Lublinie, jak również przez całą drogę do Warszawy, a p o t e m do Berlina pa­ nowała wiosna. W K o p e n h a d z e zastałam przełom zimy i wiosny. Tutaj wciąż trwała zima, czuło się jednak, że niedługo się ociepli. W powietrzu unosił się zapach ożywczej zieleni drzew i świeżego, topniejącego już śniegu. C z u ł o się, że jedna pora roku przechodzi w drugą. Podwójna dawka tlenu w każdym w d e c h u wywołuje euforię, ale jest to euforia podszyta smutkiem. Z g a r n i a m śnieg z ratanowego krzesła przy m a m i e i siadam koło niej, nie doty­ kając jej. Wygląda, jakby miała się rozpaść; nie z p o w o d u własnej kruchości, lecz m r o z u . O p o w i a d a ł a mi, że latem, p r z e d m o i m i n a r o d z i n a m i , spali w tej altanie. Czynili tak z p o w o d u u p a ł u i dlatego, że m a t k a była b a r d z o gruba i ledwo m o ż n a było ją przenieść z j e d n e g o krzesła na drugie, nie mówiąc już o wniesieniu do d o m u . N i e znosiła, gdy bracia ojca wciąż wskazywali na jej brzuch, wypy­ tując, kiedy wydobędzie z siebie to coś...

- Jak było ? Na pogrzebie ? M a m a mruży oczy od słońca. N i e wiem - mówi. No tak, była na n i m , tak naprawdę na n i m nie będąc. Ale z p e w n o ś c i ą był piękny. Tak powiedział Rikard. W i ę c musiał taki być. Potakuję. Na p e w n o był. N a w e t jeśli m a t k a siedziała w kościele z tyłu, 297

niecierpliwie wyczekując końca ceremonii. Z samego tyłu, c h o ć p o w i n n a usiąść na samym przodzie. Człowiek nic nie musi mówię. A ojciec? P o s t a r z a ł się. W y s z e p t a ł a jej t o n a u c h o p a n i pastor, b o przecież sama nie mogła mu się przyjrzeć. Ta sama pastor, która prowadziła pogrzeb babki Idun, kiedy tata przyjechał tu ostatnim razem. M a t k a nie pamiętała jej, ale ona najwyraźniej zapamiętała ojca. Zauważyła na t a m t y m pogrzebie, że był przystojny, teraz się jednak postarzał, choć przecież nie był jeszcze taki stary - ale właściwie, co miał wspólnego wiek z wiekiem? M a t k a czekała tylko, aż uroczystość dobiegnie końca. K r ó t k a ceremonia, z dziećmi, które przyjechały z północy, i kilkoma starymi znajomymi z pracy w fabryce dłużyła się w nieskoń­ czoność. T r u m n ę p r z y o z d o b i o n o świeżymi gałęziami z różnych drzew dziadka. N i e spodobałoby mu się to - nie mógłby ścierpieć, że p o ł a m a n o drzewom gałęzie. To tak, jakby o d e r w a n o dzieciom ręce. Ale umarł i nie miał już nic do gadania. M i ł o było zobaczyć r o d z i n ę i znajomych - nawet jeśli ich tak naprawdę nie widziała. Przybyli wszyscy, ale nikt nie został na dłużej. O s t a t n i wyjechali Rikard i Marina, ale ich pociąg od­ szedł na kilka godzin przed m o i m przyjazdem. Rikard wyglądał zwyczajnie, nie postarzał się ani o dzień - w każdym razie, jeśli wierzyć jego własnym s ł o w o m . Z r o b i ł o mu się m o ż e więcej zmarszczek od słońca i śmiechu wokół oczu - tylko tyle. N o w a dziewczyna: młoda, słodka i w ciąży. Zawsze były młode, słodkie i w ciąży - wyjaśniła matce Marina, chociaż dzieci nie widziano chyba matki uciekały z nimi, gdyż Rikard był typem, z którym kobiety chciały mieć dzieci, lecz niekoniecznie coś więcej.

Po drodze kupiłam matce kilka paczek silk cut. Wyciągam dwa pa­ pierosy, zapalając je dla nas. Węszy w powietrzu. Czy to... tak, nie da się z niczym pomylić zapachu jasnego, delikatnego tytoniu. 298

-

N i e palę, nie paliłam od czasu przed t w o i m i urodzinami.

- A n i ja - o d p o w i a d a m - ale z t o b ą jestem gotowa zrobić wyjątek. Uśmiecha się. - No dobra. Wyciąga rękę u ł o ż o n ą do papierosa. Zaciągając się ostrożnie, wciąż się uśmiecha. Poważnieje jednak, kiedy wypuszcza d y m spomiędzy posiniałych z zimna warg. Pnie w arboretum dziadka mają jedną stronę ośnieżoną, drugą skąpaną w słońcu. Od drzew d o c h o d z i trzask gałązek, które puszcza lód. Rzeczy niszczą się dopiero wtedy, gdy lód wypuszcza je ze swoich objęć. -

Lo - matka zwraca się do m n i e z ociąganiem.

-

Co?

Spadzisty dach

-

D w a t y g o d n i e w y r w a n e z czasu i p r z e s t r z e n i , o d e r w a n e

od wszystkiego, do czego byłam przyzwyczajona - o p o w i a d a matka. D w a tygodnie to nic, dwa tygodnie to wszystko. Poczekaj, aż ci przejdzie - powiedział Björn. Ale nie przeszło. Lubiła spędzać czas z Björnem, sam na sam w n o w y m d o m u , oczekując przybycia reszty rodziny wraz z załadunkiem. Jeśli cho­ dziło o nią, to wolała, aby trwało to jak najdłużej. Możliwe, że za bardzo przypadła jej do gustu ich n o w a sytuacja; nowe światło sprawiło, że wyglądał i p a c h n i a ł inaczej, m o c n i e j . Jej wygląd również się tutaj zmienił - widziała to w jego oczach. Björn nauczył ją rąbać d r e w n o . Powinna przeznaczyć swoją energię na coś pożytecznego - uważał. Uczyła się szybko, jak czegoś, co już właściwie umiała. Najbardziej ze wszystkiego lubiła z n i m nic nie robić - nigdy tak nie było - w starym d o m u zawsze się coś robiło. N o w y d o m był j e d n a k w idealnym stanie, nie trzeba było w n i m nic na­ prawiać, niczego od nich nie wymagał. Z a m i a s t tego zbierali ślimaki w a r b o r e t u m : spasione, o s r e b r n o z i e l o n y m połysku. Słyszał, że m o ż n a je było jeść - w każdym razie we Francji. Tu, na p o ł u d n i u , znajdowali się już w połowie drogi, szkoda by było 300

więc pozwolić im się zepsuć. Ugotować je czy co? Masło? Sól? M a m a nie miała pojęcia, ale spróbowali. Wyszła maź. Śmiali się z tego przez cały wieczór. Jego śmiech był czymś niespotykanym. Bardzo jej się spodobał. Kiedy nauczyła go śmiechu, zapragnęła też nauczyć go pływać, ale nie chciał. -

Tylko zwierzęta pływają - zaprotestował.

-

Ech, no c h o d ź .

Weszła pierwsza do pasa w w o d ę , aby mu p o k a z a ć , i od­ wróciła się. -

Spójrz na m n i e - nic ci nie grozi.

Lecz spojrzenie Bjórna m ó w i ł o co innego; że sam jej widok jest niebezpieczny. -

Boisz się?

Jej pytanie zmusiło go do wejścia w ciemną wodę. Słowa za­ wierały p u ł a p k ę ; zastawiła na niego sidła. -

Przechyl się do tyłu, t r z y m a m cię. Musisz się rozluźnić,

inaczej pójdziesz p o d w o d ę . Tonął. Ciężki niczym ciemny dąb. N a p i ę t y jak p o s t r o n e k . Utrzymała go jednak. Była silna, a w o d a czyniła ją jeszcze silniejszą. Cały jego ciężar spoczywał w jej rękach. Biały podkoszulek Bjórna n a p e ł n i ł się w o d ą , czyniąc go p o d o b n y m do tonącej Ofelii. N i e m o g ł a p o w s t r z y m a ć ś m i e c h u - w i e l o k r o t n i e wi­ działa go mniej lub bardziej nagim w ich starym d o m u , w którym mieszkali stłoczeni - teraz nagle zakryta nieśmiałość wywołała śmiech. Nie miało prawa nic się wydarzyć. To, że coś było możliwe, nie oznaczało, iż było tak w istocie. N i e dlatego, że Bjórn był dla niej jak ojciec - w żadnym wypadku nie był typem ojca - ale że I d u n była dla niej zawsze jak matka, nawet bardziej niż własna. Musiała uporać się z uczuciem, nieważne, czyjej przejdzie, czy nie. Po d w ó c h tygodniach ich samotność dobiegła końca; pokoje 301

z a p e ł n i ł y się l u d ź m i . K a t a r i n a wróciła na miejsce Kareniny, a Björn stał się taki jak dawniej: mniej skory do śmiechu i wa­ riactw. M u s i a ł z a p o m n i e ć o d o k o n a n y c h z n i ą p r ó b a c h pły­ wackich i zadowolić się oglądaniem jeziora na odległość. Jeziora, które, jak uważał, przy o d r o b i n i e dobrej woli m o ż n a było za­ liczyć do ich włości, tak samo jak łany zboża, a nawet srebrny łuk t o r ó w kolejowych, który przecinał krajobraz, niosąc ze sobą obietnicę nieskończoności świata. Przestali być sami, ale napięcie między nimi nie zelżało, krążąc p o n a d n i m i bezgłośnie niczym drapieżny p t a k . Jak złego snu obawiali się, że ktoś mógłby domyślić się jego obecności lub że p t a k kiedyś zaatakuje, a o n i nie b ę d ą w stanie go powstrzymać. U n i k a l i siebie nawzajem wystarczająco często, aby zażegnać wybuch katastrofy, wystrzegając się j e d n a k ostentacji, aby nikt nie nabrał podejrzeń.

N o w o przybyli, z I d u n na czele, zwiedzali d o m ; cisi, o n i e ­ miali ze z d u m i e n i a do czasu, gdy dzieci zaczęły walczyć o sy­ pialnie na piętrze. Piętro dla dzieci, parter dla dorosłych; dwie p i ę k n e sypialnie z wyjściem na altanę. Altana jak w Ameryce. N i e było u m i a r u w niczym. Trzy toalety... Rikard, najmłodszy, skacząc niczym podekscytowany szczeniak, chlapał się w o d ą we wszystkich trzech i spuszczał w sedesach wodę, tak że w całym d o m u grzmiało jak przy k o ń c u świata. Björn ryczał na swego syna, lecz I d u n tylko się śmiała. Do tej p o r y musieli dawać sobie radę z j e d n ą wspólną wygódką - obecny luksus m ó g ł tylko stać się źródłem codziennej radości. R o z p a k o w a n o ł a d u n e k i w n i e s i o n o do d o m u . M e b l e wy­ glądały b i e d n i e na tle przestronnych, jasnych p o k o i . To wada tak g w a ł t o w n e j zamiany na większe - p o w i e d z i a ł Björn, nie bez dumy, p o n i e w a ż przeprowadzka była od początku jego p o ­ mysłem, a d o m znaleziskiem, u k o r o n o w a n y m wszechświatem 302

egzotycznych drzew, rozciągającym się aż do skraju p ó l kuku­ rydzy w dole. Wspólne kredyty w banku, które w rzeczywistości okazały się d u ż o większe, niż zakładali, stały się spoiwem dla nich czworga. Na zawsze. O p r ó c z , oczywiście, łączącej ich przeszłości - dzieci, wspomnień, pochodzenia. I faktu, że wszyscy byli obcy w nowym miejscu. Bjórn, I d u n , A n n a i A r o n . I d r a p i e ż n y p t a k . O b y nigdy nie zaatakował. Skazany na dalsze krążenie.

-

Bo miłość jest jakfolie à deux - komentuje matka. Jej opowieść spływała po m n i e , nie znajdując p o d a t n e g o

g r u n t u , w który mogłaby wsiąknąć. - ...a ojciec? C z e m u akurat on? - szepczę. M a t k a zamiera w bezruchu; d ł u g o się waha, aż d o c h o d z ę do wniosku, że nie opowie mi już nic więcej, żałując, iż w ogóle za­ częła. W t e d y zbiera się w sobie: Pierwszy, który na m n i e spojrzy... pomyślała.

G d y m a t k a p o raz pierwszy ujrzała d o m e k poławiacza pereł, uznała, że wyglądał jak pokój przyozdobiony specjalnie na im­ prezę, która nigdy się nie odbyła. Jakby nagle p o r z u c o n o toczące się t a m życie. N i e d o s t ę p n o ś ć d o m k u sugerowała, że jego miesz­ k a n i e c starał się za wszelką cenę u n i k a ć styczności z i n n y m i . C h o ć d o m e k od p o d ł o g i aż po dach zawalony był p a m i ą t k a m i z dalekich podróży, r o z b r z m i e w a ł o w n i m e c h o s a m o t n o ś c i ; jakby został wyniszczony przez czas albo wydrążyły go insekty. Spacer po wnętrzu przypominał spacer przez martwy las. Sposób, w jaki m a t k a opisuje d o m e k , świadczy, że nie miała pojęcia, iż s p ę d z i ł a m w n i m cały okres d o r a s t a n i a . M ó w i ł a , jakbym nie znała każdej spoiny w wilgotnej drewnianej p o d ł o d z e , każdej 303

martwej m u c h y na ścianie sypialnianej alkowy, nie p a m i ę t a ł a d o k ł a d n i e , jak światło przeświecało p o p r z e z gałęzie d r z e w k a koralowego. O p o w i a d a ł a , jakbym nigdy nie czuła kwaśnego za­ p a c h u m o d r z e w i na zewnątrz, mokrawej w o n i kadzidła czy nie p r z y p o m i n a ł a sobie trzymanego w tajemnicy snu.

W sypialnianej alkowie, w samym środku zimy, w przejmującym zimnie. Musieli pozostać w kurtkach. M a t k a była pewna, że zo­ stałam stworzona właśnie tego p o p o ł u d n i a , p o n i e w a ż była tam tylko raz. Wydaje się nierzeczywiste, że tam p o w s t a ł a m : w że­ laznym łóżku, w k t ó r y m tak często spaliśmy z Lukasem, utrzy­ mując nasz sen w tajemnicy.

N i k t nie znał osobiście poławiacza pereł, lecz każdy o nim słyszał. M a t k a p o s t a n o w i ł a o d s z u k a ć jego o p u s z c z o n y d o m . Kiedy w k o ń c u jej się to udało, pierwsze, czego zapragnęła, to podzielić się swym odkryciem z Bjórnem. Jeśli ktoś miałby zrozumieć, to właśnie o n . O b o j e mieli coś, co było obce pozostałym c z ł o n k o m rodziny - cokolwiek to było - m o ż e tylko pragnienie czegoś więcej, czegoś i n n e g o , n o w e g o . D ą ż e n i e , m a r z e n i e czy wiele marzeń. D o m e k został z b u d o w a n y przez marzyciela, możliwe, że t r o c h ę szalonego - nie było co do tego pewności. Szaleństwo lub jego brak ocenia się p o d ł u g czyjegoś sukcesu - powiedział kiedyś Björn. W i ę c kiedy w końcu, po długich poszukiwaniach, odnalazła d o m e k , od razu poszła po Björna. Był jedynym, k o m u chciała go pokazać, pragnąc znaleźć się tam z n i m sam na sam. O b e c n i e nigdy nie miała ku t e m u okazji. Możliwe, że tak było najlepiej - jej uczucia do niego nie minęły, wręcz przeciwnie: narosły i nieszczęśliwie się zagmatwały - nie­ rozwiązywalne i niedające spokoju. Zdążyła już skończyć dwa­ dzieścia jeden lat, tak że t r u d n o to było uznać za niegroźne i prze304

lotne zauroczenie nastolatki. Tak, to przestało być niegroźne. N i g d y o t y m nie rozmawiali, ale czasami... zdarzało się, że rzucił jej spojrzenie. Zaledwie j e d n o spojrzenie, ale jeśli się wie - to i j e d n o spojrzenie wystarczy.

Dzień był piękny i mroźny. Przecięła na skos zimowe pola, by spotkać go w arboretum. Stał pośród drzew w niebieskich robo­ czych spodniach, bez kurtki, ale w skórzanej czapie na głowie tak brzydkiej, że trzeba było być Bjórnem, aby m o g ł o to ujść na sucho. Jak zwykle był zajęty, nie wiedziała tylko czym: k o n t e m ­ plował przestrzeń p o m i ę d z y drzewami. Jak zrozumiała, właśnie to p o d o b a ł o mu się w a r b o r e t u m najbardziej: nie same drzewa, ale przestrzeń pomiędzy nimi. Cisza i spokój, za którymi jej także zdarzało się tęsknić. Przyglądał jej się uważnie już z dala. Przyjrzał się jej jeszcze baczniej, kiedy do niego podeszła, miętosząc wełniane j e d n o palczaste rękawiczki i swoje pytanie. Kiedy wreszcie z t r u d e m wydusiła je z siebie, potrząsnął skórzaną czapką. Nie, K a r e n i n o . N i e nazywaj m n i e Kareniną... W k a ż d y m razie nie - powie­ dział. N i e chciał. Bez wyjaśnienia. Po p r o s t u nie. C h o c i a ż wi­ działa, że nie miał nic do roboty. Trzymał w ręku n ó ż ciesielski, ale zapewne tylko na wypadek, gdyby ktoś przyłapał go na tym, że nie pracuje. N i e chciał. N i e był zainteresowany. A może śmiertelnie się przeraził - nie była p e w n a . Przeraził? Tak... chyba m o ż n a to tak określić. Jej o c z e k i w a n i e p r z e m i e n i ł o się w r o z c z a r o w a n i e . N a g ł e b o l e s n e r o z c z a r o w a n i e . Bez słowa o d w r ó c i ł a się na pięcie i odeszła. Pierwszy, który na mnie spojrzy - powiedziała do siebie, nie wiedząc, skąd jej to przyszło do głowy. Pomysł pojawił się nagle i zdecydowanie; oczywisty i przekorny, aby nie powiedzieć: szalo305

ny, lecz jednak... kuszący, tak, wyzwalający i łatwiejszy do wyko­ nania niż inne, które przychodziły jej do głowy ostatnimi czasy. Pierwszy - pomyślała, idąc p o d górę w k i e r u n k u d o m u , podczas gdy krew w d ł o n i a c h pulsowała boleśnie od mrozu. Byli tam wszyscy: czterech synów Bjórna, zajęci różnymi czyn­ nościami na dziedzińcu, pierwszego od dawna słonecznego dnia. To Rikard pierwszy na nią spojrzał z o t w a r t e g o o k n a k u c h n i , w k t ó r y m wymieniał uszczelki. N i e Rikard... był za młody, naj­ młodszy z synów, nie, nie Rikard - pomyślała t r o c h ę zawsty­ d z o n a . J o n ujrzał ją jako drugi, ale był zajęty - siedział razem z dziewczyną na schodach, rozkoszując się z i m o w y m słońcem. Zobaczył ją też Izaak, który niósł właśnie pomyje do k o m p o s t u , ale on się nie liczył, gdyż był jej bratem. Podeszła do Eryka, na­ chylonego nad silnikiem w zepsutym volvo; najstarszego z synów Bjórna, najbardziej przypominającego ojca. Ale Eryk zirytował się: N i e widzisz, że jestem zajęty? Poza tym, gdzie byłaś, miałaś pojechać do sklepu i zrobić zakupy... mleko, mielone, m y d ł o , papierosy... Udała, że nie słyszy, o d w r ó c o n a już ku Dawidowi. P o z o s t a ł jedynie o n , najmniej p r z y p o m i n a j ą c y Bjórna ze wszystkich synów. Z obłoczkiem o d d e c h u wydobywającym się z ust wybierał się na pola, aby upolować d r o b n ą dziczyznę. Stał przy garażu i czyścił strzelbę. -

C h o d ź - powiedziała.

-

Po co ?

-

N i e interesuj się.

-

D o b r z e , dobrze, nie zrzędź, idę.

Byli przyzwyczajeni do jej tajemniczości. Dawid mógłby się j e d n a k zastanowić, co k o m b i n o w a ł a , kiedy kazała mu pójść z sobą bez słowa wyjaśnienia gdzie i po co. N i e miał j e d n a k nic przeciwko towarzyszeniu jej i udzieleniu pomocy, której potrze­ bowała. Lubił ją - jako jedyny uważał, że da się ją lubić, poszedł więc za nią bez o p o r u . 306

Bjórn spojrzał za n i m i , kiedy mijali a r b o r e t u m . C a ł ą drogę, k t ó r ą schodzili p o k r y t y m i szadzią p o l a m i , tą samą, k t ó r ą p o ­ k o n a ł a chwilę wcześniej, w i e d z i o n a nadzieją, że p o w r ó c i n i ą z Bjórnem, teraz pokonywała z D a w i d e m . -

N i e m a m pojęcia, n a p r a w d ę nie wiem, o czym myślał,

widząc, jak o d c h o d z i ł a m z jego synem. N i g d y go o to nie py­ tałam. Przy Dawidzie opuściło ją zdenerwowanie. Inaczej, niż gdyby wędrowała z Bjórnem u boku. Tu i teraz. Ktokolwiek. N i e ocze­ kiwała niczego więcej. N i e byłaby w stanie wyjaśnić, co czuła, co zamierzała i dlaczego - nie musiała też j e d n a k tego robić, ponieważ Dawid o nic nie pytał. W k o ń c u to ona go zapytała, czemu zabrał ze sobą strzelbę. N i e przyda mu się tam, d o k ą d zmierzali; z pewnością pojął, że nie wybierali się na polowanie - o n a już go upolowała. -

N i g d y nie w i a d o m o - odpowiedział Dawid, dając wyraz

przesadnej ostrożności. R ó w n i e ż p r z e s a d n i e zabrzmiała propozycja, że przestrzeli zamek, kiedy dotarli do d o m k u i nie mogli otworzyć drzwi. O n a wyjęła niewielki scyzoryk i majstrując przy zamku, otworzyła go. Jakby przez całe życie włamywała się do cudzych mieszkań. Wyziębiona kryjówka była p e ł n a dziwacznych przedmiotów. Zamiast jednak im się przyjrzeć albo przynajmniej rozpalić ogień w k o m i n k u , zapędziła go do alkowy i rozbroiła. Strzelba stanęła oparta o stary gazowy grzejnik koło łóżka. -

Co w ciebie wstąpiło? - westchnął, kiedy ona, wciąż za­

winięta w wełniany szal, nie zdejmując ciepłych rękawiczek, za­ częła rozpinać guziki swetra. N i e miała nic p o d s p o d e m . Wie­ lokrotnie widział ją nagą, ale nie w ten sposób: dla niego, tylko dla niego. -

Ciiii - wyszeptała, przysunąwszy się bliżej na żelaznym

skrzypiącym łóżku. Blade piersi miała odsłonięte, choć nie zdjęła nawet wełnianej czapki. 307

Dawid sprawiał wrażenie zawstydzonego i zbitego z t r o p u . Jak właściwie sobie wyobrażała, że uda im się zachować wszystko w tajemnicy p r z e d innymi ? Bo przecież będą musieli to prze­ milczeć? Bał się pomyśleć, jak zareagują. -

Ciiii - szepnęła p o n o w n i e .

Czuła, że ją lubi, może nawet trochę podziwia. Była od niego o dwa lata starsza, a zachowywała się, jakby dzieliła ich jeszcze większa różnica wieku. Zawsze mówiła to, co myśli. Potrafiła także przeciwstawić się Bjórnowi, którego inni się bali, z wy­ jątkiem I d u n .

Nieprofesjonalnie w y t a t u o w a n a gwiazdka na ramieniu, świeżo zrobiona i niezbyt ładna - zauważyła ją, próbując go rozebrać. N i e przypuszczała, że jest coś, czego jeszcze o n i m nie wie - był to zawsze jakiś początek, choć właściwie nie planowała dalszego ciągu. Tu i teraz. O n . Nie oczekiwała niczego więcej, nie potrafiła tego dokładniej wyjaśnić. Dawid z p o w r o t e m wciągnął sweter, nie zgadzając się, aby go rozebrała. Z e r o nagości - może było na to za z i m n o , o n a także zdjęła z siebie bardzo niewiele. Wargi miał sine z zimna, zwężone źrenice - nie wiedziała dlaczego: czy z p o w o d u p o d n i e c e n i a , dezorientacji, zaślepienia, wszyst­ kiego jednocześnie ? W z ó r na poszwach kołder przedstawiał egzotyczne kwiaty, których nazw nie znała. Spojrzenie Dawida m i a ł o również nie­ znany jej wyraz... podszyte pożądaniem i niesmakiem, graniczące ze strachem? N a j p r a w d o p o d o b n i e j był prawiczkiem. O n a nie. Ale też nie była tak doświadczona, jaką udawała. Dawid w p o r ó w n a n i u z Bjórnem wypadał jak biblijny Dawid przy Goliacie. Dawid był jedynie c h ł o p c e m , ale sprawił, że p o ­ czuła się kobietą. Pod spadzistym dachem w sypialnianej alkowie, p o n a d głową D a w i d a wisiała w y c i n a n k a przedstawiająca dwa japońskie smoki - choć widziała je tylko raz, nigdy ich nie za308

p o m n i . Zastanawiała się, jaką toczą walkę; czy się kochają, czy też biją ze sobą, ale nie d a ł o się tego odgadnąć. Mogły się j e d n a k ze sobą zmagać nieskończenie d ł u g o , p o n i e w a ż wyglądały na równie silne.

G d y b y m a t k a m n i e teraz zobaczyła, zapytałaby, jak się czuję, czemu moje oczy... N i e odpowiedziałabym, chciałabym jednak, żeby zapytała. Miłość, przed którą m n i e przestrzegała - zasta­ nawiałam się zawsze, kogo kochała taką miłością. Okazja, aby się o to zapytać, nigdy się nie nadarzyła. -

Lo, kocham twojego ojca, ale absolutnie nie m a m siły o n i m

rozmyślać - ucinała rozmowę, kiedy ją zagadywałam. Wyobra­ żałam ich sobie jako dwoje równie silnych i równie zranionych zwierząt, unikających się nawzajem, aby nie musieć toczyć śmier­ telnej walki.

Słysząc znajomy trzask zapalniczki, m a t k a machinalnie wyciąga d ł o ń po papierosa. Wydaje mi się, że zauważam skupienie w jej niewidzących oczach. Nadstawia uszu, gdy słyszy szelest pa­ pieru. Przez jej twarz przebiega cień niepokoju, gdy rozdzieram kopertę. -

Co to? - pyta czujnie. - Do mnie?

Podaję jej z a p a l o n e g o papierosa. N i e , to do m n i e , m a m o . W ł a ś n i e go otworzyłam. List od Lukasa jest krótki i nieczytelny. Wpatruję się w niego, nie mogąc zrozumieć. Nieczytelna plątanina znaków. W i d a ć , jak się z n i m mozolił, jakie to było dla niego ważne, choć nie­ możliwe do wykonania. Jego pismo wyglądało tak, jakby pisał do góry n o g a m i lewą ręką, nie radząc sobie z ustawianiem liter w prawidłowej kolejności. Czuję ulgę. N i e s a m o w i t ą ulgę. 309

Ż a d n y c h oskarżeń, a w każdym razie czytelnych. N i e było szans, abym była w stanie rozszyfrować tekst. N i e wiedziałam, że m o ż n a mieć taką dysgrafię. Stronę pokrywały same bazgroły. Z r o b i ł a m w każdym razie, co było w mojej mocy; odnalazłam list, woziłam go ze sobą wszędzie w poszukiwaniu miejsca, gdzie będę m o g ł a go otworzyć, a w końcu po p r o s t u rozerwałam ko­ pertę i p r ó b o w a ł a m przeczytać. Uczyniłam to tylko po to, aby się przekonać, że to niemożliwe. Bąk grał długo i głucho w mojej głowie, ale w tej samej chwili, kiedy p r z e s u n ę ł a m w z r o k i e m po liście, odleciał w całkowitej ciszy, pikując w kierunku jeziora. A w mojej głowie zapanowała pustka, lekkość i spokój.

Jutro nie nadejdzie nigdy

Przyglądając się wystarczająco d ł u g o b a z g r o l o m Lukasa, d o ­ strzegam... pojedyncze, różniące się od innych, słowo. Zapisane z niezwykłą pieczołowitością, aby przynajmniej o n o było czy­ telne. Proste słowo, a j e d n a k nie r o z u m i e m - dlaczego je na­ pisał? Czuję niepokój rozchodzący się po m o i m ciele niczym rozpościerające się j e d n e po drugich skrzydła nietoperzy, które po kolei wybudzają się z zimowego snu, aż w końcu rozbrzmiewa jeden wielki trzepot skrzydeł. Wstaję z ratanowego krzesła, wy­ jaśniając matce, że muszę się przejść. Podaję jej moją kurtkę, aby nie zmarzła, i zostawiam ją w altanie.

Z a t a c z a m szeroki ł u k w d ó ł , idąc przez pola. M r ó z szczypie w twarz i wyciska łzy z oczu. Z daleka wszystko wygląda jak zwykle, tak jak zapamiętałam. N i e postawiłam stopy w pobliżu d o m u Lukasa od czasu wyprowadzki. Do zobaczenia w piekle, Lo. Piekło m o g ł o b y równie dobrze znajdować się właśnie t u : na schodach d o m u , w którym dorastał. Moglibyśmy spotkać się tam, gdzie zasiadaliśmy z talerzem ryżu czy skręcanymi przez Lukasa papierosami, nie zajmując się poza t y m niczym szczególnym miłość w takich w a r u n k a c h wymagała inteligencji, przebiegała 311

bowiem w ciszy i bez rekwizytów. Dorastaliśmy w braku sty­ mulacji, całkowicie wypełniając sobie nawzajem pole widzenia, oddychając t y m samym powietrzem, ciężkim od rozkładających się w deszczu żab. N i e ma go i nie było go tu od dawna - powiedziała matka, ale muszę sama to sprawdzić. Ż a d n y c h śladów po t a m t y m p o ­ żarze; z daleka widać o d b u d o w a n ą fasadę. G d y j e d n a k p o d ­ c h o d z ę bliżej, spostrzegam, że nie wszystko zostało u k o ń c z o n e : wnętrzności d o m u sprawiają wrażenie surowych i nieprzyrządzonych - gołym ścianom z desek brakuje wyposażenia. D o m jest tylko atrapą. Szczury rzeczne z pewnością przemieniły go w swoje, rządzące się własnymi prawami, królestwo. Zaglądam do szopy na narzędzia i do garażu, lecz wyglądają na p o r z u c o n e . Słychać buczenie bąka, jak wieczoru, gdy Lukas za d u ż o wypił i chciał wrócić do d o m u , nie zdając sobie sprawy, że już się w n i m znajduje. S c h o d z ę do jeziora. O s t a t n i m razem p o k o n y w a ł a m tę ścieżkę z Yoelem - obcym, przybyłym tu z krótką, acz roz­ strzygającą wizytą. N i e chciałam wyjeżdżać, ale nic m n i e tu nie trzymało. M a r t w y las i nasza kryjówka. Dzieciństwo; stanowi o n o tylko króciutki okres w naszym życiu, do którego nie ma p o w r o t u . C z e m u akurat Lukas? - wielokrotnie zadawałam sobie to py­ tanie - ponieważ był taki, jaki był, a ja byłam taka, jaka byłam? M a r t w y las z m a r t w y c h w s t a ł ; gdzieniegdzie p o r a s t a go teraz rzadka zieloność - są to j e d n a k jedynie krzaki, które wyrosły p o m i ę d z y pniami. Podążam wzdłuż jeziora, nie mogąc odnaleźć kryjówki. C z y rzeczywiście była aż t a k n i e d o s t ę p n a i d o b r z e ukryta? W mojej pamięci nie zachowały się żadne charaktery­ styczne szczegóły, a tylko jednakowa, nie do o d r ó ż n i e n i a , ro­ ślinność. Czyżbym zaszła za daleko, czy się zgubiłam ? Zatrzymuję się, kieruję wzrok na jezioro i tam... spostrzegam d o m e k ; poziom wody sięga połowy rozbitych okien. D o m e k unosi się, a może tonie, wciągany coraz głębiej p o d wodę. W i d z i a n y z odległości, 312

p r z y p o m i n a gnijącą, w połowie zatopioną barkę. Gdziekolwiek jest Lukas, na p e w n o nie ma go tutaj. D r z e w a osłaniające d o m e k zniknęły. Wycięto piękny m o ­ drzewiowy lasek. D o b r e d r e w n o - powiedział kiedyś dziadek Bjórn. Po wojnie jechał przez F i n l a n d i ę i kiedy p o w r ó c i ł do d o m u , opowiedział o pięknych, m o d r z e w i o w y c h lasach i i m p o ­ nująco silnych kobietach - w tej kolejności - babka I d u n nieźle się z tego uśmiała. D o r o d n e drzewa i m o c n e kobiety - tęsknota za czymś, co m o ż e mierzyć się z n i m samym.

Stojąc nad brzegiem, obserwuję, jak światło dzieli jezioro, rozwar­ stwiając je na srebrzystą powierzchnię i ciemne d n o . Czuję bez­ silność, albo teraz, albo nigdy - zabójczo zimna w o d a i m ę t n e , b ł o t n i s t e d n o - a j e d n a k muszę. Rozbieram się i w c h o d z ę do wody. G d y sięga mi do ud, zaczynam się zapadać. D n o jeziora jest bardziej bagniste, niż je zapamiętałam, albo to moja dorosła waga ściąga m n i e w dół.

N i e p o w i n n a m go była otwierać. N a l e ż a ł o pozwolić pieczęci czasu i ciszy trwać, uszanować ją. List nie był aż tak nieczytelny, jak na to liczyłam. Poświęcając mu t r o c h ę wysiłku, u d a ł o mi się go w k o ń c u rozszyfrować, nawet jeśli kolejne słowa były coraz trudniejsze do odczytania - jakby tak długo tworzył każdą literę, aż w k o ń c u ściemniała, gdy rzucał wyzwanie czemuś zbyt nie­ możliwemu, t r u d n e m u , o k r o p n e m u . Przepraszam. To ostatnie, czego m o g ł a m się po n i m spodziewać. A k t u oskarżenia, tak, albo w y z n a n i a miłości, a m o ż e o b u naraz. Ale nie tego. Lo... K o p e n h a g a . . . przepraszam... o d p o ­ wiedz... List przebył długą drogę, podczas gdy Lukas wciąż czekał na 313

o d p o w i e d ź . Najpierw z d r ż e n i e m serca, p o t e m niecierpliwie, a w k o ń c u z rezygnacją. N i e , na k o ń c u już w ogóle p o r z u c i ł nadzieję na jakąkolwiek o d p o w i e d ź . Moje milczenie wziął za o d m o w ę : nie wybaczę ci. Wystarczy jedna osoba, aby k o n t a k t został zerwany. Wyjaśniałoby t o , dlaczego n i g d y nie przyszedł d o d o m u matki, kiedy t a m byłam, gdy widział swój stary s a m o c h ó d za­ parkowany p o d brzozą. A więc nie tylko dlatego, że nie m ó g ł wybaczyć mi ucieczki, ale ponieważ wierzył, że to ja nie byłam w stanie wybaczyć jemu.

P o z i o m w o d y znajduje się na wysokości p o ł o w y obłażących z farby drzwi do d o m k u poławiacza pereł. Z m u s z o n a jestem wejść o k n e m ; podciągam się i w c h o d z ę przez rozbitą szybę do zimnego przedsionka. W pokojach panuje głucha cisza; wilgoć t ł u m i zarówno światło, jak i szelest zamarzniętego sitowia na ze­ wnątrz. Pokoje nie p o d t o p i ł y się, nie stoi w nich woda. Podłogi są wilgotne, ale deski najwyraźniej w c h ł o n ę ł y wilgoć od dołu, tym samym zyskując szczelność listew używanych przy budowie lodzi. Na pierwszy rzut oka nic się nie zmieniło. N i e znajduję w szafce spiżarki jedzenia, które mogłoby świadczyć o niedawnym czyimś tutaj pobycie. Z początku wydaje mi się, że czuję słabe, ledwie wyczuwalne ciepło promieniujące z żelaznego piecyka, ale z pew­ nością to tylko złudzenie. P o w r ó t jest niemożliwością; miejsce z m o i c h w s p o m n i e ń żyło tak długo, jak d ł u g o w n i m przebywaliśmy. Pozostały tylko m a r t w e d r z e w k a k o r a l o w e ; wrażenie w ę d r ó w k i p o sztucznie oświetlonej wystawie.

Pijana spałam głęboko jak dziecko. Przemęczony i przejedzony dzieciak - Lukas nie był w stanie się powstrzymać. C z y właśnie 314

to p r ó b o w a ł przekazać mi w liście ? This is a mans world... nawet we

śnie...

butitwoułdbenothing,

nothing,

po

nothingwithout...

raz pierwszy pijana, wstawiona nastolatka, pachnąca watą cu­ krową, dostępna, n i e p r z y t o m n a , p o m i ę d z y ciemnobrązowymi prześcieradłami. B r u n a t n y m i - p a m i ę t a m to, ponieważ miałam pamięć do nieistotnych szczegółów. Zasłony także były ciemno­ brązowe, jak cały h o t e l : brunatny, nietoperzowy, tani, a jednak, jak zakładam, kosztował Lukasa majątek. Pamięć do szczegółów. N i e p a m i ę t a m jednak tego, za co prosi m n i e o wybaczenie. Zeby uczynił coś wbrew mojej woli. C z y nie utkwiłoby mi to w pamięci na zawsze? Przecież nie byłeś nawet w stanie topić szczurów, L u k a s ! W s p o m n i e n i a i obawy mieszają się tak, że nie jestem w stanie ich już rozróżnić. Kiedy cię zostawiłam... czy to był jedyny powód, jaki przyszedł ci wtedy do głowy? Że popełniłeś coś niewyba­ czalnego, za co teraz prosisz o wybaczenie? Słowo przeciwko słowu, twoje przeciwko m o j e m u - ja twierdzę, że nie miało to nigdy miejsca; dziewice nie gwałcą dziewic, Lukas, p a m i ę t a m jedynie imadło.

Przez kilka k r ó t k i c h sekund - to wystarczyło. Chwila, w której p o c z u ł a m twój ciężar i w r a ż e n i e , że nie m i a ł a b y m szansy, jeśli... Przez chwilę t a k zrobiłeś: wykorzystałeś swoją przewagę, z a n i m tego p o ż a ł o w a ł e ś . Trzymając m n i e , jak pies t r z y m a w z ę b a c h k a w a ł e k mięsa, o k t ó r y g o t ó w jest walczyć. Nie chciałem cię skrzywdzić - p o w i e d z i a ł e ś mi p o t e m . D l a m n i e oznaczało to jedynie, że m o g ł e ś m n i e skrzywdzić, gdybyś tego chciał. Mógłbym

wyrządzić ci krzywdę,

ałe nie chciałem

-

t a k usłyszałam. Po tym wydarzeniu widziałam w tobie imadło. We wszystkich mężczyznach. Ale nie budziło to we m n i e lęku, czułam się tym sprowokowana. Ty to wiesz, ja wiem, nie trzeba o tym mówić. 315

Wypowiedzenie tego nic nie zmieni. Nie skrzywdzę cię, bo nie potrafię. Ale ty nie zrobisz mi krzywdy dlatego, że nie chcesz.

Wiem, że nie potrafisz mi wybaczyć, ale musisz to zrobić - na­ pisałeś. Jeśli wybaczysz mi,

napisz.

Czekam,

dopóki mi nie od­

powiesz. D ł u g narasta z czasem, stając się niemożliwy do spłacenia. Czekam, dopóki mi nie odpowiesz. Z czym czeka? Z życiem? N i e powinieneś wysyłać mi listu. N i e p o w i n n a m go była czytać 0 wiele lat za p ó ź n o . I nie p o w i n n a m była prosić matki o o p o ­ wiedzenie mi zakończenia, ale jestem nieobliczalna. Byłam nie­ obliczalna, już z a n i m zagościłeś w m o i m życiu i wziąłeś mój niedosyt za coś, co od ciebie zależało - ale tak nie było, Lukas, żaden inny człowiek m n i e również nie zaspokoił. N i e wystar­ czało mi nigdy to, co mogłeś mi dać. N i e wystarczało też to, co chciałam od ciebie. A n i to, co chciałam ci dać. C h c i a ł a m ci p o ­ darować prawie wszystko, ale prawie wszystko to prawie nic powiedziałeś. Co się stało p o t e m ? Jak m a t k a m o g ł a m i t o opowiedzieć? Z a k o ń c z e n i e . O p o ­ wiedz, co stało się p o t e m - poprosiłam, nie wiedząc, o co proszę. Gdyby bajki j e d n a k istniały! Było tylko kilka bajek zakazanych dla dzieci, jak ta, którą opowiadał mi Lukas: o słowiku, który najpiękniej śpiewał w klatce, kiedy w y ł u p i o n o mu oczy. Wszystko, co m a t k a wiedziała o Lukasie, p o c h o d z i ł o od le­ karza w wiosce. Jak jej się to u d a ł o - tajemnica lekarska i tak dalej... Lecz dla lekarki stanowiła jedynie s a m o t n ą n i e w i d o m ą kobietę w ś r e d n i m wieku, której bezpiecznie m o ż n a było się zwierzyć. Po pożarze Lukas p r z y c h o d z i ł do niej, aby opatrzyć rany i zaradzić p r o b l e m o m z oczami, s p o w o d o w a n y m i d y m e m 1 gorącem. Zgłaszał się z p o w o d u o t a r ć , k t ó r y c h nabawił się w fabryce, i z p o w o d u starego urazu, który czasami przyprawiał 316

go o bóle głowy przypominające migrenę. Cierpiał też na ból ramion od harówki przy budowie d o m u i przewlekle zapalenie d r ó g o d d e c h o w y c h . D o m e k poławiacza pereł, który stał się jego tymczasowym s c h r o n i e n i e m , był zimny, wilgotny i hulały po n i m przeciągi. Do tego zbliżała się zima. Lukas przestał od­ czuwać łaknienie, nic nie jadł, cierpiał na bezsenność. Na d o m i a r złego wisiało nad n i m oskarżenie o nieostrożne o b c h o d z e n i e się z ogniem i dochodzenie w sprawie stanu jego psychiki. Jedyne, za co Lukas m ó g ł być wdzięczny swojej szczęśliwej gwieździe, jeśli takową miał, to to, że d o m nie był ubezpieczony. Przynajmniej o m i n ę ł o go podejrzenie o oszustwo ubezpieczeniowe. A fakt, że jego ojciec nie posiadał ubezpieczenia na życie, że nie p r z e c h o ­ wywał ani jednej korony na koncie w banku, sprawił, że Lukasa o m i n ę ł o oskarżenie o zbyt szybkie p o d a n i e ojcu d o d a t k o w e j dawki morfiny. Wyglądało to tak, jakby jego ciało nagle się zepsuło. A może Lukas pragnął, aby się n i m zajęto - sądziła lekarka. Ale nie znosił dotyku. N i e to. U n i k a ł k o n t a k t u wzrokowego. N a w e t nie chciał zdjąć koszulki, kiedy lekarka miała go zbadać. N i e c h ę t n y do p o ­ dzielenia się z nią informacjami o c h o r o b a c h w rodzinie, od­ mawiał wypełniania jakichkolwiek formularzy. Wzdrygał się przy dotyku. Niezwykle t r u d n y pacjent. A jednak przyszedł, a p o t e m przychodził znowu, ze starymi i nowymi urazami; jego układ im­ munologiczny przestał p o p r a w n i e funkcjonować; ciało ulegało wyniszczeniu - czasami takie rzeczy się zdarzały. Jako bliźni, le­ karka z przerażeniem obserwowała ten proces. Jako lekarz, spo­ glądała na niego nie bez fascynacji.

P o t e m Lukas nagle przestał p r z y c h o d z i ć . A l b o u d a ł o mu się uwolnić od wszystkich dolegliwości, albo, co było bardziej praw­ d o p o d o b n e , w p a d ł w jakiś nałóg. Możliwe, że się wyprowadził. Fabryka obróbki skóry, w której był zatrudniony, pozwalniała 317

p r a c o w n i k ó w i została zamknięta; lekarka sądziła, że Lukas był j e d n y m z wielu, którzy wyjechali. Przez długi czas go nie widziała. Kiedy p e w n e g o d n i a z n ó w siedział w poczekalni, to nie z p o w o d u choroby, ale dlatego, że potrzebował zaświadczenia o zdolności do pracy. Poprosił o nie, ponieważ starał się o pracę w innej miejscowości. W i d o c z n i e od­ mieniony albo bardziej przypominający siebie - lekarka nie była w stanie tego ocenić, ponieważ nie widziała go przed chorobą. Przeszedł badania i rutynowe kontrole. Wszystkie wypadły pomyślnie. Odzyskał nie tylko zdrowie, ale i postawę. Lekarka nie wierzyła w cuda, ale może... przydarzył się j e d n a k d r o b n y cud ? Kiedy Lukas przyszedł po wyniki badań, wręczyła mu pod­ pisane zaświadczenie z uczuciem, że daje mu prezent. M i a ł duże szanse - powiedziała - dostania upragnionej pracy na platformie wiertniczej, gdzieś na Atlantyku.

Spojrzałam błagalnie na matkę. Jakby m o g ł a cofnąć czas, ale nie - nawet ona nie potrafiła tego zrobić. -

Platforma wiertnicza? G d y ma się na koncie oskarżenie

o podpalenie? -

D o c h o d z e n i e zostało przecież u m o r z o n e - p r z y p o m i n a

-

Ale: nieostrożne o b c h o d z e n i e się z ogniem...?

mi. Tak, jeśli to sprawdzili, to Lukasowi u d a ł o się j e d n a k jakoś prześlizgnąć. D o s t a ł pracę. Lekarka więcej już o n i m nie sły­ szała. Lukas na platformie wiertniczej - brzmi to jak zła bajka, choć przecież bajki nie istnieją - jak sam twierdził. -

M a m o , nie wiem, czy chcę usłyszeć zakończenie.

-

M o ż e m y zostawić to na jutro, Lo.

J u t r o nie nadejdzie nigdy. M i a ł a m j e d n a k swoje przypusz­ czenia. 318

P o d o b n o p i r o m a n i a świadczy o b e z d o m n y m dzieciństwie. Ty i twoje cholerne papierosy, L u k a s ! Tylko szaleniec pali na platformie wiertniczej; czy p o p e ł n i o n e błędy niczego cię nie na­ uczyły? Czy nie podpisałeś tej umowy o ostrożnym o b c h o d z e n i u się z ogniem, kiedy dostałeś pracę? C z y nie obiecywałeś mi, że rzucisz palenie, a ja tobie, że nigdy nie zacznę ? K o m u przypadnie w udziale wzięcie na siebie pożaru winy i ugaszenie go własnym ciałem? N i e o d p a r t y impuls. Jak sądzisz, ile razy sama m i a ł a m o c h o t ę to zrobić? Ale nie w o l n o - należy z a p o m n i e ć i iść dalej, z a p o m n i e ć i iść dalej, z a p o m n i e n i e jest łaską, ale dla ciebie łaskę stanowiła świadomość, że wszystko m o ż n a spalić.

Kiedy jechałam tu o świcie... wciąż czuję bolesność w brzuchu, kiedy zwijam się w kulkę w sypialnianej alkowie w d o m k u p o ­ ławiacza pereł i zamykam oczy... nad autostradą świeciło słońce; było to pierwsze światło d n i a . Sto trzydzieści k i l o m e t r ó w na godzinę - za szybko, za ślisko, za jasno. I nagle blask przebił się przez p r z e d n i ą szybę, godząc m n i e swym ostrzem. Zboczyłam z drogi wprost ku światłu. W oślepiającym, silnym blasku pa­ nowała całkowita cisza, a świat poruszał się niezwykle powoli, do tyłu, uciekał wstecz. A n i jednego dźwięku czy metalicznego zapachu krwi. Jakby coś się z a m k n ę ł o , moje płuca opróżniły się z powietrza; nie bolało, d o z n a n i e nie było ani złe, ani d o b r e . Jeśli to przeżyję - zdążyłam pomyśleć - jeśli przeżyję, napiszę dla naszej opowieści piękniejsze zakończenie.