farmacja-i-ja-2012

Page 1

MIESIĘCZNIK DLA FARMACEUTÓW (listopad 2012)

cena 9,90 zł (w tym 8% VAT)

DYSKUSJA NA TEMAT KLAUZULI SUMIENIA

PRAWO

2:32 PM

FARMACJA I JA

10/18/12

TERAZ FARMACJA I JA W TWOIM TELEFONIE

SPECJALNIE DLA NAS

WIRUSY NADZIEJĄ MEDYCYNY WYWIAD Z DR MONIKĄ ADAMCZYK-POPŁAWSKĄ, biologiem molekularnym z Zakładu Wirusologii Instytutu Mikrobiologii Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego ZDROWIE

DIAGNOSTYKA TAJEMNICZA SARKOIDOZA AKADEMIA FARMACEUTY

REALIZACJA RECEPTY CZY MOŻLIWA JEST AKTYWNA SPRZEDAŻ? WŚRÓD NAS

APTEKI ŚWIATA NEPAL

TEMAT NUMERU STR. 32-40

LISTOPAD 2012

01-76 z grzbietem 11 2012:Farmacja i ja

KIEDY MĘŻCZYZNA CHORUJE MĘSKIE BOLĄCZKI | KŁOPOTY Z UKŁADEM KRĄŻENIA | ZDRADLIWA NADWAGA | PROBLEMY INTYMNE | CZY MĘŻCZYŹNI CHORUJĄ INACZEJ NIŻ KOBIETY – WYWIAD Z PSYCHOLOGIEM

ISSN 1733-5256

9 771733 525009

02-03 spis GDN:Farmacja i ja

10/16/12

3:12 PM

Page 2

02-03 spis GDN:Farmacja i ja

10/16/12

3:14 PM

Page 3

LISTOPAD | W NUMERZE

DRODZY CZYTELNICY! Z mężczyznami jest wiele radości i wiele różnych kłopotów, ale w tym numerze magazynu „Farmacja i Ja” pochylamy się nad ich zdrowiem. Dlaczego? Ponieważ żyją krócej od kobiet o sześć-osiem lat. Ponieważ najczęściej nie lubią badań i lekarzy. Ponieważ na pytania o profilaktykę odpowiadają: nie pójdę do lekarza, bo jeszcze coś znajdzie. Chcielibyśmy wspólnie z Państwem zmienić to nastawienie. W Temacie miesiąca (str. 32) opisujemy różne męskie problemy zdrowotne i podpowiadamy, jak w aptece mogą Państwo pomóc pacjentom. Męski temat podejmujemy również na str. 60 w dziale kulinarnym, omawiając składniki żywieniowe, które ze względów zdrowotnych koniecznie powinny się znaleźć w diecie mężczyzny. Bez względu na płeć we wszystkich aptekach trwa dyskusja na temat klauzuli sumienia. Także w „Farmacji i Ja” na str. 24 farmaceuci wypowiadają się na temat wydawania lub niewydawania leków antykoncepcyjnych. Zachęcam Państwa do wzięcia udziału w tej dyskusji i przysyłania do redakcji swoich opinii.

redaktor naczelna

EWA JANKOWSKA [email protected]

24

26 Prawo Dopuszczalne prezenty 28 Prawnik radzi 30 Marketing Jak zamieniać leki?

TEMAT NUMERU

Męskie problemy 32 Chory mężczyzna 34 Mężczyzna a choroby układu krążenia 35 Tablica SCORE 35 Choroby zapisane w genach 36 Papierosy i kaszel 36 Zdradliwa nadwaga 38 Płodność mężczyzny 38 Prawdy i mity na temat problemów intymnych mężczyzny 39 Plemnik i sperma 39 Męskie bolączki 40 Jak chorują mężczyźni? – wywiad

Zdrowie

Okładka: AUDE; DANIEL WAWRZYNIEC (2), fot. ARCHIWUM DOMOWE, SHUTTERSTOCK, DR N. FARM. KATARZYNA STOLARSKA

Aktualności 4 W skrócie Badania w mobilnym gabinecie „Zdrowe Zatoki” 6 W skrócie Grypa atakuje 8 Przegląd prasy 10 Nowości Aplikacja StopStory: Chwytaj moment!

32 Temat numeru Męskie problemy 42 Okulistyka Astygmatyzm 46 Profilaktyka Sarkoidoza 48 Kobieta Kobieca przypadłość: nadżerka 50 Profilaktyka Silne bóle głowy 52 Rozmowa Wirusy nadzieją medycyny 56 Kosmetyki w aptece Modelowanie owalu twarzy 60 Kuchnia Męska dieta

32

Poradnik farmaceuty 12 Farmaceuta radzi 13 Doradź pacjentowi Zatkane ucho 14 Farmaceuci testują Odżywki do paznokci 16 Akademia Farmaceuty Realizacja recepty – czy jest tu miejsce na aktywną sprzedaż? 18 Psychologia Nasze fobie 22 Internet Zdrowie w zasięgu ręki. Aplikacje mobilne USP Zdrowie 23 Aktualności Maszeruję, Kibicuję 24 Prawo Klauzula sumienia

Wśród nas 62 Apteki świata Nepal. Apteki wśród chmur 70 Angielski w pigułce Sick men 71 Blog [email protected] Niezwykła rodzina

62

Po godzinach 72 W krzywym zwierciadle 73 Krzyżówka z nagrodami listopad 2012 Farmacja i Ja

3

04-05 zatoki GDN:Farmacja i ja

10/18/12

2:33 PM

Page 4

AKTUALNOŚCI | W SKRÓCIE

W związku z emisją reklam w telewizji przygotuj się na zwiększone zainteresowanie tymi produktami:  Acatar Spray  Apap  Apap Extra  Apap Ice  Apap Junior  Apap Noc  Gripex  Gripex HotActiv  Ibuprom Max  Ibuprom Max Sprint  Ibuprom Zatoki  Manti  Naxii  Stoperan  Verdin  Vigor Cardio  Vigor Complete 20+  Xenna  Xenna Zioła

7-9 listopada, Ożarów Mazowiecki

PRZEMYSŁ FARMACEUTYCZNY 2012 W programie VIII Konferencji Naukowo-Technicznej „Przemysł farmaceutyczny 2012” są m.in. debata na temat „Nowe formy leków – perspektywy rozwoju, bariery” oraz sesje wykładowe i ekspozycje 40 firm oferujących nowoczesne rozwiązania w przemyśle farmaceutycznym. Konferencja odbędzie się w Ożarowie Mazowieckim w hotelu Mazurkas, ul. Poznańska 177. www.farmacja.e-bmp.pl

8 listopada, Warszawa

KONGRES FARMACEUTYCZNY Temat przewodni XXI Ogólnopolskiego Kongresu Farmaceutycznego Polfarm brzmi: „Relacje firma farmaceutyczna – przedstawiciel – lekarz. Aspekty prawne i podatkowe w sektorze farmaceutycznym”. Poruszone zostaną istotne problemy prawne i podatkowe, odnoszące się do podmiotów rynku farmaceutycznego, oraz zagadnienia związane z zakazem konkurencji, praktyk promocyjnych i dystrybucyjnych. Spotkanie odbędzie się w hotelu Marriott w Warszawie. www.ecb.biz.pl

4

W październiku ruszyła kolejna, XI edycja kampanii edukacyjnej „Zdrowe Zatoki”, w ramach której Polacy mogą skorzystać z bezpłatnych badań przesiewowych w kierunku rozpoznania zapalenia zatok przynosowych.

T

rasa kampanii „Zdrowe Zatoki” została ustalona przez internautów w drodze ogólnopolskiego głosowania. Akcja po raz kolejny zaktywizowała Polaków do wyboru miast, w których odbędą się bezpłatne konsultacje. Z 20 rywalizujących miast internauci wybrali 5, które w najbliższym czasie odwiedzi mobilny gabinet „Zdrowych Zatok”. W kategorii miast powyżej 400 tys. mieszkańców zwycięzcami są: Warszawa (2282 głosy), Katowice (1907 głosów) oraz Kraków (1385 głosów). Natomiast w kategorii miast do 400 tys. mieszkańców wygrały: Kielce (1603 głosy) i Gorzów Wielkopolski (1453 głosy). Terminy i lokalizacje, które odwiedzi mobilny gabinet „Zdrowych Zatok”, można znaleźć na www.zdrowezatoki.pl.

Kampania „Zdrowe Zatoki” odpowiedzią na problem społeczny „Zdrowe Zatoki” to pierwsza kampania poświęcona zdrowiu zatok przynosowych, w ramach której przebadanych zostało już blisko 80 tys. Polaków. Ogromne zainteresowanie, jakim cieszy się akcja, odzwierciedla skalę problemu – badanie TNS OBOP z października 2009 r. wykazało, że około 4 mln Polaków doświadcza problemów z zatokami. Powszechność dolegliwości sprawia, że niezwykle ważne są działania edukacyjne.

Farmacja i Ja listopad 2012

TEMAT PRZEWODNI AKCJI Tematem przewodnim XI edycji kampanii jest problem zanieczyszczenia powietrza jako czynnika sprzyjającego zapaleniu zatok przynosowych. Jak pokazują statystyki, większość z nas narażona jest na zanieczyszczenia powietrza, które wraz z wdychanym tlenem dostają się do jam nosa, osadzają się na błonie śluzowej, uszkadzając ją i jej rzęski, przez co traci ona swoje fizjologiczne funkcje. Sprzyja to rozwojowi zapalenia zatok przynosowych, dlatego tak ważna jest edukacja pacjentów na temat unikania zanieczyszczeń, np. biernego wdychania dymu tytoniowego.

www.zdrowezatoki.pl

fot. SHUTTERSTOCK

REKLAMY W TELEWIZJI

BADANIA W MOBILNYM GABINECIE „ZDROWE ZATOKI”

04-05 zatoki GDN:Farmacja i ja

10/16/12

1:47 PM

Page 5

TERMOWIZYJNY GABINET ZDROWYCH ZATOK

RUSZA W TRASĘ

GORZÓW WLKP. KATOWICE KIELCE KRAKÓW WARSZAWA

5 MIAST 15 dni bezpłatnych badań!

Dowiedz się więcej, wejdź na

WWW.ZDROWEZATOKI.PL

06-07 CIOPIG Pion GDN:Farmacja i ja

10/16/12

1:58 PM

Page 6

AKTUALNOŚCI | W SKRÓCIE

GRYPA ATAKUJE We wrześniu zarejestrowano w Polsce ogółem 75 919 zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę. Liczba ta wskazuje na zdecydowaną tendencję zwyżkową, ponieważ w tym samym okresie w 2011 r. odnotowano o 30 734 przypadki mniej.

REKLAMA

fot. SHUTTERSTOCK

A

naliza danych epidemiologicznych we wrześniu wykazała, że wśród województw z największą liczbą zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę znajdują się: pomorskie – 18 736 przypadków oraz wielkopolskie – 14 903 przypadki. Natomiast najmniej zachorowań odnotowano w województwie świętokrzyskim, gdzie wystąpiły tylko trzy zachorowania. Grypy nie wolno lekceważyć. Wirus grypy rozprzestrzenia się bardzo szybko drogą kropelkową, powodując niecharakterystyczne, lecz gwałtownie występujące objawy, takie jak: wysoka gorączka, dreszcze, bóle mięśni, bóle głowy, uczucie rozbicia, suchy kaszel, ból gardła. Grypa może prowadzić do ciężkich powikłań, m.in zapalenia płuc i oskrzeli, zapalenia ucha środkowego lub też zapalenia mięśnia sercowego, dlatego przy wystąpieniu pierwszych niepokojących symptomów najlepiej pozostać w domu, a w przypadku ich nasilenia niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. Aby zminimalizować ryzyko zachorowania na grypę, istotne są profilaktyka, prawidłowe odżywianie, aktywność fizyczna i nieprzegrzewanie organizmu. Ważnym elementem jest też przestrzeganie zasad higieny: w czasie kaszlu i kichania trzeba zakrywać nos i usta chusteczką jednorazową, poza domem i w podróży używać żeli do rąk lub chusteczek jednorazowych nasyconych roztworem alkoholu, a w środkach transportu publicznego należy unikać bliskiego kontaktu „twarz w twarz” z innymi podróżnymi.

6

Farmacja i Ja listopad 2012

06-07 CIOPIG Pion GDN:Farmacja i ja

10/16/12

1:58 PM

Page 7

08-09 przeglad prasy GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:00 PM

Page 8

AKTUALNOŚCI | PRZEGLĄD PRASY

Codzienny przegląd prasy na Słodki kociak mówi mózgowi: skup się! Patrz na kociaka, będziesz lepiej pracował, „Newsweek”, 1 października 2012 r.

Co okazuje się dobrym lekarstwem na brak skupienia w pracy? Według naukowców z Hiroshima University nasz mózg zdopinguje do pracy oglądanie zdjęć lub filmików ze słodkimi kociakami. Japońscy uczeni uważają, że widok twarzy o proporcjach dziecięcych: dużej głowy z drobnym nosem, szeroko rozstawionymi oczyma i łagodnymi rysami, wzbudza impuls opiekowania się, a to z kolei stymuluje mózg do koncentracji i mobilizacji intelektu. Wykazały to eksperymenty na blisko 50 studentach japońskiego uniwersytetu. Grupa, której pokazano zdjęcia szczeniaków i kociaków, rozwiązywała po przerwie logiczne zadania sprawniej i lepiej niż ci, którzy oglądali apetyczne potrawy lub dorosłe zwierzęta.

E-pigułka z nadajnikiem, „Rzeczpospolita”, 4 października 2012 r.

Pacjenci rzadko przyznają się do nieregularnego przyjmowania leków, tymczasem skuteczność terapii spada. Odpowiedź na ten problem w wielkości ziarenka soli opracowała kalifornijska firma Proteus Digital Health. Cyfrowa tabletka wyposażona jest w czujnik rejestrujący czas zażycia leku i jego nazwę. Krótki impuls elektryczny aktywowany przez kwasy żołądkowe przesyła dane do plasterka na ciele pacjenta. Plasterek dane z tabletki wysyła do urządzenia mobilnego, a stamtąd specjalna aplikacja przekazuje raport do lekarza. Specjaliści śledzą, czy pacjent stosuje się do ich zaleceń. Dowiadują się, kiedy pacjent połknął lek, czy podejmuje aktywność fizyczną, jakie ma ciśnienie krwi i tętno. Pierwsze takie leki są już w fazie testów.

Dwie twarze wirusa Ad-36 Virus leads to obesity but lowers risk of diabetes, „New Scientist”, 3 października 2012 r.

Naukowcy z Pennington Biomedical Research Center w Luizjanie zbadali długoterminowe skutki powszechnego zarażenia wirusem o nazwie adenowirus 36 (Ad-36). Przeanalizowano próbki krwi 1400 ochotników z dziesiątek lat badań epidemiologicznych. Uczeni wykryli przeciwciała AD-36 u 14,5% badanych. Dziesięć lat później osoby zakażone wirusem miały wyższy wskaźnik masy ciała i tkanki tłuszczowej niż osoby, które nie były zakażone, a jednocześnie ich poziom cukru we krwi i insuliny był niższy. Wirus powoduje zwiększenie liczby i wielkości komórek tłuszczowych lub adipocytów, tworząc dodatkowe „magazyny” dla tłuszczu pochodzącego z nadmiernego spożycia kalorii, dzięki czemu mniejsza jego ilość trafia do wątroby. Adipocyty mogą przechowywać więcej cukru, co pomaga utrzymać jego poziom we krwi pod kontrolą.

8

Farmacja i Ja listopad 2012

GM krowa bohaterem w walce z mleczną alergią? Scientists create GM cow to cut milk allergies in children, „The Independent”, 2 października 2012 r.

Naukowcy stworzyli zmodyfikowaną genetycznie (GM) krowę, która produkuje mleko o niskiej zawar tości białka znanego z powodowania reakcji alergicznej u dzieci. W eksperymencie sklonowano cielę, „wyposażając” je w dodatkowy kawałek materiału genetycznego, który dezaktywuje naturalny gen odpowiedzialny za produkcję beta-laktoglobuliny – białka, które nie występuje w mleku ludzkim, a powoduje alergię u niektórych dzieci. Testy wykazały, że to „nowe mleko” zawiera mniej niż 2% normalnego poziomu beta-laktoglobuliny i jest znacznie bogatsze w inne rodzaje białek, takich jak kazeina stosowana w produkcji sera. Ponadto ma większe stężenie wapnia niż zwykłe mleko. Badacze wierzą, że pewnego dnia, dzięki stadu „ulepszonych” krów, będziemy sprzedawać hipoalergiczne mleko.

fot. SHUTTERSTOCK (5), ISTOCKPHOTO

Miniaturowa pomoc dla zapominalskich

08-09 przeglad prasy GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:00 PM

Page 9

www.farmacjaija.pl Jabłko dziennie zamiast wizyty u kardiologa How an apple a day could keep the cardiologist away – by lowering „bad'” cholesterol, „Daily Mail”, 3 października 2012 r.

Starość nie dla mięśni Dziadek w ciele Apolla, „Rzeczpospolita”, 1 października 2012 r.

Badacze z amerykańskiego Uniwersytetu Harvarda oraz z Massachusetts General Hospital jako pierwsi zidentyfikowali białko biorące udział w procesie naprawy i regeneracji mięśni. Zespół biologów, przeprowadzając badania na myszach, odkrył molekularne podstawy przerywania degeneracji starzejących się mięśni i odmładzania ich zarówno w przypadku osobników męskich, jak i żeńskich. Wokół tkanki mięśniowej znajduje się pewien zapas komórek macierzystych, które mają zdolność przeistaczania się w tkankę mięśniową. Na ogół pozostają one nieaktywne, „budzą” się tylko wtedy, gdy mięśnie są zmęczone, zniszczone lub zwiotczałe. W trakcie badań zauważono, że w okolicy najstarszych komórek mięśni gromadzi się wyjątkowo dużo białek FGF2 (fibroblast growth factor 2). Obserwując fibroblastowe białka z bliska, naukowcy stwierdzili, że mają one bezpośredni związek z uruchamianiem zapasu uśpionych komórek macierzystych. Aby zapobiegać starzeniu się mięśni, wystarczyłoby nie dopuścić do tego, by zapas komórek macierzystych się zmniejszał, a więc zablokować działanie białka FGF2 aktywującego regeneracyjną działalność komórek.

Zarodek myszy stworzony ze skóry Mysie zarodki ze skóry, „Gazeta Wyborcza”, 5 października 2012 r.

Nowe badania uczonych z Ohio State University sugerują, że codzienne jedzenie jabłek może znacznie poprawić zdrowie serca u osób w średnim wieku w ciągu zaledwie jednego miesiąca. W badaniach uczestniczyły niepalące zdrowe osoby w wieku 40-60 lat, które w przeszłości nie jadały jabłek częściej niż dwa razy w miesiącu oraz nie przyjmowały suplementów zawierających polifenole i inne roślinne koncentraty. Sześcioro badanych zjadało po dużym jabłku odmiany Red lub Golden Delicious przez cztery tygodnie, 17 osób w tym czasie zażywało kapsułki zawierające 194 mg polifenoli, a 18 przyjmowało placebo. Ci, którzy codziennie zjadali owoc, obniżyli poziom złego cholesterolu we krwi o 40%. U pacjentów przyjmujących placebo nie odnotowano wpływu na poziom cholesterolu LDL. Wyciąg polifenolowy także miał wymierny efekt, ale nie tak silny jak zjedzenie jabłka. Według naukowców może to być spowodowane zarówno tym, że owoc zawiera dodatkowe składniki przyczyniające się do obniżenia LDL, jak i faktem, że w pewnych przypadkach bioaktywne związki wchłaniają się lepiej, gdy są łączone z jedzeniem.

Naukowcy z Japonii jako pierwsi przekształcili komórki skóry w prawidłowe komórki jajowe myszy. Specjaliści z Uniwersytetu w Kioto w swoim doświadczeniu wykorzystali zarodkowe komórki macierzyste, które, jak wiadomo, mają zdolność do przekształcania się w dowolne komórki i tkanki organizmu, oraz indukowane komórki pluripotencjalne (iPSy) – najczęściej komórki skóry (fibroblasty), które za pomocą genów biologicznie „cofnięto w czasie” tak, by posiadały wszystkie cechy komórek macierzystych. W obu przypadkach przeprowadzono to samo doświadczenie: Japończycy zadbali, aby komórki macierzyste, zarówno te pobrane od żeńskiego mysiego zarodka, jak i pochodzące z komórek skóry, rozwijały się w warunkach podobnych do panujących w prawdziwym jajniku i przekształciły się w sztucznie odtworzony prekursor jajeczek. Zrekonstruowany fragment jajnika wszczepiono myszom. Po kilku tygodniach w przeszczepionych tkankach (tych pochodzących od komórek macierzystych oraz od iPS-ów) pojawiły się komórki już bezpośrednio dające początek jajeczkom. Po ukształtowaniu się prawidłowych komórek jajowych naukowcy przeprowadzili zabieg zapłodnienia in vitro. W efekcie na świat przyszło całe stado myszy, które po osiągnięciu dojrzałości płciowej także stały się matkami. Naukowcy wierzą, że dzięki temu odkryciu będzie można leczyć niektóre rodzaje niepłodności również u kobiet.

listopad 2012 Farmacja i Ja

9

10-11 stoperan GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:01 PM

Page 10

AKTUALNOŚCI | NOWOŚCI

CHWYTAJ MOMENT!

Więcej informacji na www.stopstory.pl.

StopStory, czyli kreatywnie ciesz się życiem! Marka Stoperan zyskuje nowoczesne wsparcie: aplikację mobilną pozwalającą uwieczniać najciekawsze chwile w formie fotoopowieści. Połączone siły StopStory i Stoperanu tworzą pakiet, dzięki któremu już nigdy nie stracimy ważnych momentów.

A

plikacja mobilna StopStory to innowacyjny sposób na promocję lidera wśród leków przeciw biegunce – Stoperanu. Marka od początku wykorzystywała niestandardowe formy reklamy: przyciągająca uwagę, niebanalna kampania prowadzona m.in. na billboardach i w mediach społecznościowych pod hasłem „Nie biegam” zyskała kilkadziesiąt tysięcy fanów i pozwoliła przełamać wstydliwy temat nowym, ciekawym podejściem.

StopStory – zrób to sam! Teraz USP Zdrowie oddaje w ręce młodego pokolenia posiadaczy smartfonów narzędzie, dzięki któremu zatrzymają cenne chwile, tworząc własne fotostory. StopStory to darmowa aplikacja przeznaczona na telefony z systemem operacyjnym Android lub iOS (iPhone), które są najbardziej popularnymi oprogramowaniami na rynku urządzeń mobilnych. Aplikacja, którą można w prosty sposób pobrać z internetu, po zainstalowaniu cieszy ogromem możliwości. Okazuje się intuicyjnym w obsłudze, pomysłowym edytorem

pozwalającym na zmianę treści wideo w komiks. Korzystając z już nagranego filmu (albo nagrywając nowy), można wybrać z niego do dziewięciu klatek, nadać im wyjątkowy styl dzięki zaproponowanym filtrom (np. czerń i biel, sepia, rysunek), uzupełnić o elementy komiksowe (np. dymki z wypowiedziami lub myślami bohaterów) i w ten sposób stworzyć własną, niepowtarzalną historię.

Zaskocz znajomych! Zaprojektowaną przez siebie obrazkową historyjkę użytkownik może zapisać w archi-

wum aplikacji lub telefonu. Efekt działania aplikacji można udostępnić także poprzez e-mail lub któryś z popularnych portali społecznościowych, jak Facebook lub Twitter. Dzięki StopStory posiadacz smartfona ma szansę bawić się i dzielić najwspanialszymi momentami z najbliższymi i całym światem. Zachęcam do wypróbowania! autor:

KATARZYNA PETRUK

REDAKTOR WWW.FARMACJAIJA.PL [email protected]

ZAPISANE W STOPSTORY Nowa aplikacja mobilna stwarza szansę dzielenia się z bliskimi wspomnieniami najcenniejszych chwil w formie niepowtarzalnego komiksu.

WIĘCEJ O INNYCH APLIKACJACH USP ZDROWIE NA STR. 22 10

Farmacja i Ja listopad 2012

10-11 stoperan GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:02 PM

Page 11

GRYPA ŻOŁĄDKOWA? STOP! *

Polecaj swoim pacjentom Stoperan! *określenie konsumenckie

t może być stosowany przez dzieci od 6. roku życia i przez seniorów t hamuje nadmierne ruchy jelit i zwiększa reabsorpcję wody t redukuje ryzyko wystąpienia osłabienia i odwodnienia t ma postać łatwych do połknięcia kapsułek

DLA CAŁEJ RODZINY

1

nr

w walce ** z biegunką

** Marka Stoperan jest liderem sprzedaży ilościowej i wartościowej w kategorii przeciwbiegunkowej według danych PharmaExpert MAT 07/2012 STOPERAN (Loperamidi hydrochloridum 2 mg) kapsułki twarde. Wskazania: Stosować w objawowym leczeniu ostrej i przewlekłej biegunki. Dawkowanie: Dorośli i dzieci w wieku powyżej 12 lat: Biegunka ostra: pierwsza dawka 2 kapsułki (4 mg), a następnie 1 kapsułka (2 mg) po każdym luźnym wypróżnieniu. Nie należy stosować dawki większej niż 8 kapsułek (16 mg) na dobę. Biegunka przewlekła: początkowo 1 kapsułka (2 mg) dwa razy na dobę, w razie potrzeby dawkę można zwiększyć do 4-6 kapsułek (8-12 mg) na dobę. U dzieci dawkę preparatu należy dostosować do masy ciała (3 kapsułki/20 kg mc.) Dzieci w wieku od 9 do 12 lat: Biegunka ostra: 1 kapsułka (2 mg) po każdym luźnym wypróżnieniu. Nie należy stosować dawki większej niż 3 kapsułki (6 mg) na dobę. Biegunka przewlekła: 1 kapsułka (2 mg) po każdym luźnym wypróżnieniu. Nie należy stosować dawki większej niż 3 kapsułki (6 mg) na dobę. Dzieci w wieku od 6 do 8 lat: Biegunka ostra: 1 kapsułka (2 mg) po każdym luźnym wypróżnieniu. Nie należy stosować dawki większej niż 3 kapsułki (6 mg) na dobę. Biegunka przewlekła: 1 kapsułka (2 mg) po każdym luźnym wypróżnieniu. Nie należy stosować dawki większej niż 2 kapsułki (4 mg) na dobę. Osoby w podeszłym wieku: Nie ma konieczności modyfikacji dawkowania u osób w podeszłym wieku. Pacjenci z zaburzeniami czynności nerek: Nie ma konieczności modyfikacji dawkowania u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek. Pacjenci z zaburzeniami czynności wątroby: Pomimo, że brak danych dotyczących farmakokinetyki preparatu Stoperan u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby, w tej grupie pacjentów preparat należy stosować z ostrożnością z powodu zmniejszenia metabolizmu związanego z efektem pierwszego przejścia przez wątrobę. Biegunka może ustąpić po jednej dawce. Wówczas nie należy dłużej stosować leku. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na loperamidu chlorowodorek lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Stany, w których niepożądane jest spowolnienie perystaltyki jelit, z powodu możliwego ryzyka wystąpienia ciężkich powikłań, w tym niedrożności jelit, okrężnicy olbrzymiej (megacolon) i toksycznego rozszerzenia okrężnicy (megacolon toxicum). Leczenie preparatem Stoperan należy natychmiast przerwać w przypadku wystąpienia zaparcia, wzdęcia brzucha lub niedrożności jelit. Niedrożność jelit. Ostre wrzodziejące zapalenie jelita grubego, ostry rzut krwotocznego zapalenia jelita grubego, rzekomobłoniaste zapalenie jelit, zwłaszcza związane z podawaniem antybiotyków o szerokim zakresie działania. Ostra czerwonka z krwią w kale i przebiegająca z podwyższoną temperaturą ciała. Bakteryjne zapalenie jelita cienkiego i okrężnicy spowodowane chorobotwórczymi bakteriami z rodzaju Salmonella, Shigella i Campylobacter. Nie należy stosować leku u dzieci poniżej 6 lat. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności: Podawanie preparatu należy przerwać w przypadku wystąpienia zaparć, wzdęcia, rozwijającej się niedrożności oraz jeżeli po podaniu leku w ostrej biegunce w ciągu 48 godzin nie obserwuje się poprawy stanu klinicznego pacjenta. U pacjentów z AIDS, leczonych preparatem Stoperan z powodu biegunki, należy przerwać podawanie preparatu w razie pojawienia się najwcześniejszych objawów wzdęcia brzucha. U pacjentów, u których występuje gorączka oraz krew w kale, przed rozpoczęciem podawania loperamidu należy ustalić przyczyny biegunki. Działania niepożądane: bóle i zawroty głowy, zmęczenie, senność, ból brzucha, wzdęcia brzucha, zaparcia, nudności i wymioty, niedrożność jelit, rozszerzenie okrężnicy (megacolon), w tym toksyczne rozszerzenie okrężnicy (megacolon toxicum), wzdęcia z oddawaniem wiatrów i niestrawność, suchość w jamie ustnej, wysypka, pokrzywka i świąd. Lek dostępny bez recepty. Podmiot odpowiedzialny: US Pharmacia Sp. z o.o. Nr pozwolenia na dopuszczenie do obrotu: 9949.

12-13 farmaceuta radzi GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:02 PM

Page 12

PORADNIK FARMACEUTY | FARMACEUTA RADZI

PESEL NA FAKTURZE Czy PESEL jest obowiązkowy na fakturze na leki wystawianej w aptece? Na listy odpowiada

mgr farmacji ŁUKASZ WALIGÓRSKI [email protected] Drodzy Czytelnicy, na wszystkie Wasze pytania odpowie ekspert. Piszcie do nas na adres: farmacjaij[email protected] lub Aude, ul. Puławska 118a, 02-620 Warszawa, z dopiskiem: „Pytanie do eksperta”.

RECEPTA Z ANTYBIOTYKIEM Jak długo ważna jest recepta, jeśli razem z innymi lekami umieszczony jest na niej antybiotyk?

Żaden z przepisów prawa nie formułuje jednoznacznie obowiązku umieszczania na fakturze numeru PESEL albo NIP nabywcy, który jest osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej (a to największa grupa pacjentów aptek). W takich sytuacjach obowiązkowe są tylko: imiona i nazwiska lub nazwy bądź nazwy skrócone sprzedawcy i nabywcy oraz ich adresy, a także numer identyfikacji podatkowej sprzedawcy. Od 1 stycznia 2012 r. weszła w życie zmiana w ustawie o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników znosząca NIP dla osób fi-

zycznych, objętych rejestrem PESEL, nieprowadzących działalności gospodarczej lub niebędących zarejestrowanymi podatnikami podatku od towarów i usług. Jedynym identyfikatorem podatkowym takich osób jest obecnie ich PESEL. Oznacza to, że pacjenci, którzy w rocznym zeznaniu podatkowym odliczają wydatki na leki, w komunikacji z urzędem skarbowym będą posługiwać się wyłącznie numerem PESEL. Dowodem zakupu leków są faktury wystawiane przez aptekę. Umieszczanie numeru PESEL nabywcy na takich fakturach ułatwia komunikację z urzędnikami, ale nie jest w żaden sposób obowiązkowe.

DZIELENIE INSULIN

Zgodnie z obowiązującym od 8 marca 2012 r. rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie recept, jeśli na jednej recepcie przepisane jest kilka leków, termin realizacji liczony jest indywidualnie dla każdego z nich. Czas realizacji recepty na antybiotyki w postaci preparatów do stosowania wewnętrznego i parenteralnego wynosi siedem dni od daty jej wystawienia. Z kolei dla recept, na których znajdują się inne leki (z pominięciem narkotyków, szczepionek immunologicznych i leków sprowadzanych w ramach importu docelowego), termin realizacji wynosi 30 dni od daty wystawienia lub daty realizacji (jeśli taka znajduje się na recepcie). Oznacza to, że jeśli na jednej recepcie osoba wystawiająca umieściła razem z innymi lekami również antybiotyk, może on być wydany wyłącznie w ciągu siedmiu dni od daty jej wystawienia. Natomiast pozostałe leki mogą być sprzedane w ciągu 30 dni. Wynika to z indywidualnego wyliczenia czasu realizacji dla każdego z leków. Jednocześnie warto zauważyć, że termin realizacji recepty z antybiotykiem wynosi siedem dni wyłącznie od „daty wystawienia”. Ustawodawca eliminuje w tym wypadku możliwość naliczania terminu jej realizacji od „daty realizacji”, jak to ma miejsce w przypadku innych leków.

Na ten temat toczą się nieustanne dyskusje między farmaceutami, którzy różnie interpretują obowiązujące przepisy. Wykładnią prawidłowości tych interpretacji coraz częściej stają się wyroki lokalnych oddziałów Narodowego Funduszu Zdrowia, których urzędnicy podczas kontroli weryfikują sposób realizowania takich recept. Insulina należy do parenteralnej postaci leku – oznacza to, że zgodnie z § 19 rozporządzenia w sprawie recept lekarskich, osoba wydająca może podzielić jej opakowanie, żeby wydać

ilość maksymalnie zbliżoną do określonej na recepcie. Podzielony w ten sposób lek powinien być wydany w opakowaniu własnym apteki, zawierającym serię i datę ważności leku. W sytuacji gdy na recepcie podano sposób dawkowania, z którego wynika, że jedno opakowanie insuliny przekraczałoby ilość leku przeznaczoną do 90-dniowego stosowania, farmaceuta powinien wydać liczbę ampułek, która wystarczy pacjentowi na okres maksymalnie zbliżony, ale nieprzekraczający 90 dni. Przykładowo: jeśli z recepty wynika, że pacjent ma dziennie stosować 12 jednostek insuliny, całe opakowanie leku wystarczyłoby mu na 125 dni (1500/12 = 125). Farmaceuta powinien w takiej sytuacji wydać pacjentowi tylko trzy fiolki insuliny, które zapewnią terapię na 75 dni, a więc czas maksymalnie zbliżony, ale nieprzekraczający dopuszczalnych 90 dni.

Masz problem? – zadaj pytanie ekspertowi: www.farmac ai a.pl 12

Farmacja i Ja listopad 2012

fot. SHUTTERSTOCK (3). ARCHIWUM DOMOWE

Czy jeśli z dawkowania na recepcie wynika, że całe opakowanie insuliny starczy pacjentowi na więcej niż 90 dni terapii, to farmaceuta powinien/może je podzielić?

12-13 farmaceuta radzi GDN:Farmacja i ja

10/18/12

2:34 PM

Page 13

| DORADŹ PACJENTOWI

ZATKANE UCHO T

ak drobna dolegliwość jak zatkane ucho potrafi skutecznie uprzykrzyć życie – pogarsza słuch i powoduje uczucie dyskomfortu. Przyczyny mogą być różne – od nadmiaru woskowiny w kanale ucha, przez przeziębienie, aż po poważniejsze schorzenia i urazy. Do najczęstszych powodów zatkanego ucha należy nadmier na produkcja woskowiny. W normalnych warunkach pełni ona ważną funkcję fizjologiczną, polegającą na chronieniu przewodu słuchowego przed urazami, dostawaniem się wody i drobnych ciał obcych w głąb ucha. Utrzymuje również lekko kwaśne środowisko stanowiące barierę dla drobnoustrojów. U niektórych osób dochodzi do nadprodukcji woskowiny, która może tworzyć tzw. czopy. Przyczyną mogą być warunki fizjonomiczne (wąskie przewody słuchowe) lub mechaniczne drażnienie skóry przewodów słuchowych (stosowanie patyczków do czyszczenia uszu, noszenie słuchawek lub aparatów słuchowych albo przebywanie w zanieczyszczonym środowisku). Zatkaniu ucha przez woskowinę towarzyszą: szum w uszach, zawroty głowy, ból ucha i gorsze słyszenie

fot. SHUTTERSTOCK (3). ARCHIWUM DOMOWE

REKLAMA

dźwięków z otoczenia przy jednoczesnym polepszeniu słyszenia własnego głosu. Pierwsza pomoc w takich sytuacjach powinna polegać na wstrzyknięciu do ucha jednego z przeznaczonych do tego płynów dostępnych w aptece. Preparaty te są oparte na związkach olejowych (gliceryna, oliwa, olej), które rozpuszczają woskowinę. Dobrze jest nieco ogrzać taki preparat przed zastosowaniem – szybciej zadziała. Za każdym razem po użyciu należy wypłukać ucho ciepłą wodą pod niewielkim ciśnieniem (np. za pomocą strzykawki). Regular ne stosowanie takich preparatów u osób szczególnie narażonych na nadprodukcję woskowiny zapobiega jej ponownemu gromadzeniu. Częstym błędem jest używanie patyczków do czyszczenia uszu. Nie dość, że ta metoda jest nieskuteczna, to jeszcze drażnienie błony bębenkowej sprawia, że staje się ona grubsza i mniej elastyczna, a przez to traci zdolność do przenoszenia dźwięku, co prowadzi do wtórnej głuchoty. Częstą przyczyną zatkania uszu jest katar i problemy z zatokami. Zdarza się, że obrzęk

śluzówki nosa rozprzestrzenia się na przewody słuchowe i trąbkę Eustachiusza – narząd łączący uszy z nosem. W takich sytuacjach pomocne są krople zawierające sympatykomimetyki – substancje obkurczające drobne naczynia krwionośne błony śluzowej nosa. Nieleczony katar może prowadzić do zapalenia trąbki Eustachiusza i trwałej niedrożności przewodów słuchowych.

14-15 farmaceuci testuja GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:03 PM

Page 14

PORADNIK FARMACEUTY | FARMACEUCI TESTUJĄ

ZDROWE PAZNOKCIE O wyglądzie paznokci decyduje wiele czynników: zrównoważona dieta, brak poważniejszych dolegliwości zdrowotnych i prawidłowo wykonywane zabiegi. Odżywki zawierające mocznik lub keratynę oraz witaminy i minerały mogą skutecznie pomóc w poprawie ich stanu. Dr TOMASZ PNIEWSKI, dermatolog

Odżywki wygładzają płytkę paznokciową i chronią ją przed drobnymi uszkodzeniami mechanicznymi. 14

Farmacja i Ja listopad 2012

Prawidłowy wygląd paznokci jest najlepszą wizytówką naszego zdrowia. Paznokcie są manifestacją dobrego stanu wewnętrznego całego organizmu. Dlatego w przypadku jakiejkolwiek nieprawidłowości w wyglądzie płytki paznokciowej potrzebna jest konsultacja u lekarza dermatologa. Powinny nas zaniepokoić zmiana bar wy lub kształtu oraz zwiększona łamliwość. Pogorszenie stanu paznokci może być spowodowane niedoborem jonów żelaza, co może być skutkiem np. nadmiernie obfitych miesiączek, żylaków odbytu, choroby wrzodowej albo wreszcie błędów dietetycznych, a zwłaszcza nadmiernego odchudzania się. Innymi przyczynami niezbyt dobrego wyglądu płytki paznokciowej mogą być np. zaburzenia natury hormonalnej, związane z nadczynnością lub niedoczynnością tarczycy, a także choroba niedokrwienna serca. Żeby potwierdzić takie przypuszczenia, należy wykonać niezbędne, zalecane przez lekarzy badania. Na wygląd paznokci mają wpływ również niewłaściwie wykonywane zabiegi manicure. Niewiele osób wie, że kiedy nieostrożnie wycinamy skórki okalające płytkę, możemy spowodować wiele mikrouszkodzeń macierzy paznokcia. Te niewielkie uszkodzenia utrzymają się na paznokciu przez kilka miesięcy (rośnie on z szybkością 2-4 mm na miesiąc), więc skutki będą widoczne przez bardzo długi czas. Kolejnym wrogiem paznokci są środki upiększające – lakiery, a przede wszystkim preparaty do usuwania lakierów, które mocno osłabiają płytkę paznokciową. Pamiętajmy też, że paznokcie źle znoszą moczenie w wodzie, zwłaszcza jeżeli później od razu nakłada się na nie lakier. Należy także zadbać o codzienną ochronę paznokci przed szkodliwym wpływem np. środków czystości. Nie można zapominać o rękawiczkach ochronnych, a kontakt z wodą najlepiej ograniczyć do niezbędnego minimum. Istnieje sporo domowych sposobów na polepszenie stanu paznokci: np. wcieranie w nie oliwy lub soku z cytryny. Na rynku farmaceutycznym są dostępne preparaty w żelu, które wzmacniają płytkę paznokciową. Najlepsze są te, które zawierają mocznik. Jak je stosować? Najlepiej nakładać je na suche paznokcie, ponieważ odżywka będzie lepiej się trzymała. Można nakładać jedną warstwę odżywki na drugą, nie ma bowiem potrzeby jej zmywania. Odżywki do paznokci zawierają minerały, witaminy i substancje utwardzające, które chronią paznokcie przed drobnymi uszkodzeniami mechanicznymi. Oprócz preparatów z mocznikiem możemy także wybierać te zawierające keratynę, wapń, magnez, krzem, żelazo.

fot. DAREK PIETRASZEWSKI (3), KAROLINA OSTASZEWSKA, MATERIAŁY PRASOWE

DBAJ O PAZNOKCIE

14-15 farmaceuci testuja GDN:Farmacja i ja

10/18/12

2:35 PM

Page 15

TESTUJEMY ODŻYWKI DO PAZNOKCI

NAZWA, PRODUCENT

REGENERUM, AFLOFARM

ODŻYWKA KERATYNOWA, GAL

XERIAL 40, SVR

SI-NAILS VARNISH, AURIGA

OPIS

kapsułki z keratyną

serum do paznokci

odżywka do paznokci

odżywka do paznokci

ZALETY

może być stosowana także do brwi i rzęs, niska cena

praktyczne opakowanie, pędzelek do nakładania preparatu

skuteczna, łatwa w aplikacji

zawiera mocznik, skuteczny w pielęgnacji zniszczonych paznokci

WADY

szybko schodzi z paznokcia

brak

brak

wysoka cena

CENA

ok. 9 zł za 48 kapsułek

ok. 15 zł

ok. 20 zł

ok. 80 zł

mgr farm.

mgr farm.

mgr farm.

Zielonka

Białystok

Ożarów

Skutecznym i stosunkowo tanim produktem jest odżywka z keratyną w kapsułkach firmy Gal. Oprócz keratyny zawiera witaminy A i E, które pielęgnują i ochraniają komórki wzrostowe paznokcia. Jest łatwa w użyciu i uniwersalna (także do brwi i rzęs). Płytka paznokciowa wzmacnia się, zwiększa się jej grubość, twardość i elastyczność. Skórki wokół paznokci są delikatniejsze i wolniej narastają.

Jestem fanką preparatu Regenerum, uważam go za bardzo skuteczny w walce o zadbane paznokcie. Zawiera naturalne składniki, m.in. olej z orzechów i olejek cytrynowy. Opakowanie pozwala na precyzyjną aplikację pędzelkiem. Można też delikatnie masować nim paznokieć, co przyśpiesza działanie substancji wspomagających. Skutecznie zmiękcza płytkę paznokciową i naskórek.

Si-Nails to moja ulubiona odżywka do paznokci, którą rekomenduję pacjentom. Sama jej używam i zauważyłam wyraźną poprawę. Zawiera aktywne związki krzemu i siarkę, czyli składniki, które umożliwiają pełną odbudowę struktury płytki paznokcia. Odżywka ma wygodną formę lakieru, więc jest łatwa w aplikacji. Paznokcie z nałożoną na nie odżywką wyglądają jak pokryte bezbarwnym lakierem.

BARBARA ŻELAZO

EWA JAROCKA

IWONA JABŁOŃSKA

Co jeszcze testowali farmaceuci? – www.farmac ai a.pl

0pracowała:

KRYSTYNA ROMANOWSKA DZIENNIKARKA

[email protected]

listopad 2012 Farmacja i Ja

15

16-17 akademia GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:04 PM

Page 16

PORADNIK FARMACEUTY | AKADEMIA FARMACEUTY

REALIZACJA REC czy jest tu miejsce na aktywną

Rozpoczęliśmy nowy sezon szkoleniowy. Po pierwszych spotkaniach uważam, że presja zwiększania sprzedaży znacznie wzrosła i musimy szukać nowych sposobów.

Z

apowiadane spadki obrotów aptek stają się coraz mocniej odczuwalnym faktem. Musimy szukać nowych sposobów reperowania budżetu apteki, by funkcjonować bez zagrożenia. Uczyliśmy się zwiększać koszyk zakupowy w trakcie sprzedaży odręcznej, w tym artykule chciałabym natomiast przyjrzeć się obsłudze pacjenta realizującego receptę, ale pod kątem sprzedażowym. Sytuacje postrzegane jako trudne, czyli błędnie napisane recepty lub brak wymaganych prawem danych, omawialiśmy już w marcowym numerze „Farmacji i Ja”, dlatego nie będę ich poruszać.

Nasze bariery w trakcie obsługi pacjenta Nawyki. Zawsze gdy zaczynamy się uczyć

16

chamy się opiniom ekonomistów, okazuje się, że owszem, powiększa się grupa osób niezamożnych, a wręcz biednych, ale jednocześnie jako naród uczymy się coraz bardziej racjonalnie wydawać zarobione pieniądze. Właśnie w obszarze tych racjonalnych zakupów jest miejsce na zmiany, a także na zwiększenie koszyka zakupowego. Myślę, że wiele osób się ze mną zgodzi, że często wymieniana grupa emerytów rzeczywiście liczy każdy grosz, a z drugiej strony kupuje wiele zbędnych produktów. Decyzje. Obserwując obsługę w aptece, gdy nie jestem w warunkach szkolnego laboratorium, a w rzeczywistej sytuacji w aptece, widzę niepokojącą tendencję. Często farmaceuta podejmuje decyzje za pacjenta. Sam ocenia, czy pacjenta na coś stać, czy nie. Nie upatruję w tym niczego złego, mam pełną świadomość, że takie działania mają dobrą intencję, ale czy rzeczywiście powinniśmy to robić? Czy my

Farmacja i Ja listopad 2012

lubimy, gdy ktoś decyduje za nas, czy na coś nas stać, czy nie? Przedstawmy profesjonalnie naszą propozycję i pozostawmy decyzję pacjentowi.

Obsługa pacjenta realizującego receptę Nim zbudowałam model obsługi pacjenta, spędziłam kilka dni, obser wując, jak przeprowadzamy taką rozmowę na co dzień. Pacjent podaje receptę, sprawdzamy dostępność leków. Jeżeli nie mamy jakiegoś leku, informujemy o braku, proponujemy zamiennik. Gdy mamy wszystkie leki, odchodzimy w milczeniu, przynosimy leki, realizujemy receptę i zamykamy obsługę pytaniem: czy coś jeszcze?

Jak możemy zmienić jakość obsługi podczas realizacji recept? Sposób wydaje się dość prosty, ale wymaga zmiany nawyków. Ma to przy obsłudze pa-

f t SHUTTERSTOCK (2) DAREK PIETRASZEWSKI

nowych umiejętności, stajemy twarzą w twarz z naszymi nawykami. Nabywamy je, powielamy, a uczenie się wymaga od nas zmiany nawyku. Jednym przychodzi taka zmiana łatwo i sprawnie, innym zaś trudniej, a nawet jak po grudzie. Zniechęcamy się, tracimy poczucie bezpieczeństwa i wiarę we własne umiejętności. Popełniamy więcej błędów, dlatego zmiana nawyku wymaga wytrwałości i wielu, wielu prób. Nasza uzasadniona trudność we wprowadzaniu zmian często budzi niechęć do wyrobienia nowych nawyków. Rzeczywistość przynosi nam jednak nowe rozwiązania, nowe produkty, nowe oczekiwania pacjentów, dlatego i my powinniśmy pracować nad zmianami w jakości pracy. Nastawienie. Każdy farmaceuta spędzający wiele godzin za pierwszym stołem potwierdzi, że pacjenci coraz częściej bardzo ważą każdą decyzję zakupową. Wielu pacjentów liczy każdy grosz. Kiedy mamy w perspektywie proponowanie pacjentowi większej liczby produktów, blokujemy się, nie mamy sumienia, uważamy, że i tak sporo płaci za leki niezbędne do leczenia. Kończymy obsługę na realizacji recepty. Tymczasem gdy przysłu-

16-17 akademia GDN:Farmacja i ja

10/16/12

EPTY

sprzedaż?

2:05 PM

Page 17

Schemat obsługi pacjenta ZAKOŃCZENIE

PROPOZYCJA SPRZEDAŻY DODATKOWEJ

fot. SHUTTERSTOCK (2), DAREK PIETRASZEWSKI

OBSŁUGA/ ZASTRZEŻENIA/ INFORMACJE O DAWKOWANIU I ZALECENIACH

cjenta realizującego recepty kluczowe znaczenie, gdyż wszystkie elementy składowe modelu obsługi pacjenta powielamy z obsługi przy sprzedaży odręcznej. Powitanie pacjenta. Tradycyjnie już przypominam o ważności kontaktu wzrokowego i powitaniu pacjenta ze strony farmaceuty. Etap krótki, intuicyjny, a zarazem bardzo ważny, gdyż buduje atmosferę do dalszych rozmów. Po tym pacjent podaje nam receptę. Wywiad. Ten etap w tej chwili nie jest stosowany. By budować atmosferę profesjonalnej obsługi, winniśmy doprecyzować, dla kogo są recepty, czy dla pacjenta stojącego przed nami, czy dla kogoś bliskiego, znajomego. Jeżeli recepty są dla dziecka, można podpytać, czy dziecko jest pacjenta, czy też pomaga komuś bliskiemu. Takie doprecyzowanie informacji będzie dla nas kluczowe w dalszych etapach rozmowy. Dostępność leków. Sprawdzamy, ile preparatów posiadamy i czy w sytuacji braku leku mamy na stanie zamiennik. Nie informujemy pacjenta o brakach, chyba że nie mamy żadnego leku z recepty ani zamiennika. Budowanie pozytywnej atmosfery. Nim odejdziemy od stanowiska, powinniśmy pacjenta poinformować, że idziemy przygotować wszystkie preparaty. Takie zachowania są już obecne w gabinetach stomatologicznych, prywatnych klinikach, gabinetach dbających o jakość obsługi pacjenta. Pojawiają się sformułowania: teraz będę robić…; następnie przejdziemy do...; w tym gabinecie wykonają…; następnie wróci pani/pan do mnie i ja wykonam… itd. Takie komunikowanie pacjentom kolejnych etapów powoduje zmniejszenie stresu, napięcia, pokazuje nasze zainteresowanie. Powrót do pacjenta z lekami. Wracając do pacjenta z lekami, pokazujemy mu preparaty, które mamy, łącznie z przyniesionym ewentualnym zamiennikiem. Nim poinformujemy o braku preparatu, dopytujemy pacjenta, jaki ma zapas tego leku. Dopiero na tym etapie informujemy, jakiego leku nie mamy i jakie rozwiązania proponujemy: zamiennik, zamówienie leku w najszybszym możliwym terminie. Oczywiście takie postępowanie nie będzie zasadne w sytuacji leków, które muszą być podane natychmiast, jak przykładowo antybiotyk lub heparyna etc. Taki mechanizm zmniejsza liczbę pacjentów odchodzących do innej apteki. Pacjent widzi już sporą ilość leków, któ-

BUDOWANIE ATMOSFERY BEZPIECZEŃSTWA

SPRAWDZENIE DOSTĘPNOŚCI LEKÓW ORAZ MOŻLIWOŚCI ZASTĄPIENIA BRAKÓW ZAMIENNIKAMI DOROSŁY REALIZUJE RECEPTĘ DLA SIEBIE

DZIECKO

REALIZUJE RECEPTĘ DLA BLISKICH

PACJENT PODAJE RECEPTĘ

POWITANIE

rych potrzebuje, a nie ma gwarancji, że w innej aptece nie będzie większych braków. Pakując preparaty, powinniśmy upewnić się, że pacjent dokładnie zna dawkowanie, oraz poinstruować go, jak powinien przyjmować leki (pora dnia, przed posiłkiem, po posiłku). Pamiętajmy, że pacjentom często trudno jest odczytać dawkowanie z kartek otrzymanych od lekarza. To farmaceuta jest ostatnią osobą, która weryfikuje poprawność recepty, dawek oraz wiedzę pacjenta dotyczącą leczenia. Jeżeli pacjent realizuje recepty dla bliskich osób, również powinniśmy poinformować o tych wszystkich szczegółach z prośbą o przekazanie informacji. Właśnie po to były nam potrzebne pytania na początku obsługi. Czy coś jeszcze? To pytanie jest znacznie nadużywane w rozmowach z pacjentami. Po zrealizowaniu recepty pozostaje nam rekomendacja preparatów ze sprzedaży odręcznej powiązanych z chorobą oraz produktów promocyjnych. Dopiero po takiej rekomendacji produktów bez recepty powinniśmy zakończyć obsługę. Zakończenie obsługi. Pożegnanie pacjenta jest równie ważne jak powitanie. Dlatego pomimo że tupią za plecami kolejni pacjenci, nie lekceważmy jego ważności. Pozwólmy

pacjentowi spokojnie zapakować zakupione leki i pieniądze. Dbajmy, by czuł, że naprawdę nasza uwaga poświęcona jest tylko jemu do samego końca. Schemat, który Państwu przedstawiłam, może mieć wiele wariantów w zależności od rodzaju leków, jakie pacjent wykupuje. Niemniej jednak, kiedy nabędziemy umiejętność obsługi w takim podstawowym schemacie, łatwo będzie nam go modyfikować i dostosowywać do określonych sytuacji. Pozwala nam również na zwiększanie koszyka zakupowego w sposób profesjonalny i merytoryczny, by nie pozostawiać poczucia „wciskania” ani w pacjencie, ani w samym sobie.

autor:

DOMINIKA SZAFARSKA TRENER, MENEDŻER DS. ROZWOJU, SZADOO

[email protected] Jeśli chcesz się dowiedzieć czegoś więcej, masz pytania, skontaktuj się z naszym ekspertem.

listopad 2012 Farmacja i Ja

17

18-19 psychologia fobie GDN :Farmacja i ja

10/16/12

2:05 PM

Page 18

PORADNIK FARMACEUTY | PSYCHOLOGIA

NASZE FOBIE Strach towarzyszący nam każdego dnia rujnuje życie. Nieracjonalny lęk przed pająkami, skaleczeniem albo burzą nazywamy fobią. Na szczęście dość szybko można sobie z nią poradzić.

B

ardzo łatwo odróżnić zwykły lęk od fobii. Ten pierwszy nie przeszkadza nam normalnie funkcjonować. Fakt, że ktoś nie lubi myszy i krzyczy ze strachu, gdy jakąś zobaczy, nie znaczy wcale, że cierpi na musofobię, czyli paniczny lęk przed myszami. Jeśli jednak z obawy przed ujrzeniem gryzonia nie schodzi do własnej piwnicy, boi się zaglądać pod wannę, a sama myśl o myszach przyprawia go o mdłości – jest prawdopodobne, że lęk przekształcił się już w fobię.

LĘKI NASZE… NIECODZIENNE Fobia to strach irracjonalny, bo przecież niezależnie od tego, jak bardzo przerażają nas np. pająki, zdajemy sobie sprawę z tego, że nie są one groźne. Mimo to osoby cierpiące na jakąś fobię panicznie boją się sytuacji, w której ich lęk mógłby zostać skonfrontowany z rzeczywistością. Irracjonalność lęku i unikanie za wszelką cenę sytuacji wywołujących ten lęk to zdaniem psychiatrów i psychologów cechy charakterystyczne fobii. Naukowcy dotychczas wyodrębnili ich ok. 700.

Czym się objawia strach MÓZG – przez przysadkę mózgową do kory nadnerczy (gruczołów usytuowanych nad nerkami) wędruje sygnał o niebezpieczeństwie. Rozpoczyna się zwiększone wydzielanie adrenaliny – hormonu strachu. Twój organizm zostaje z jego pomocą silnie pobudzony. OCZY – rozszerzają się źrenice, a twój wzrok staje się bardziej wrażliwy. SERCE – bije znacznie szybciej, przez co podnosi się ciśnienie krwi. PŁUCA – pracują na wyższych obrotach: oddychasz szybciej, do twojej krwi dostaje się więcej tlenu niż zazwyczaj.

WĄTROBA – produkuje dużo glukozy: w sytuacji zagrożenia potrzebny jest taki zastrzyk energii dla twojego mózgu i mięśni. DŁONIE I STOPY – podobnie jak żołądek stają się gorzej ukrwione (czujesz, że są zimne). W ten sposób twój organizm przygotowuje się także na ewentualne skaleczenie: rana nie będzie wówczas silnie krwawiła. MIĘŚNIE – kurczą się, naczynia krwionośne ulegają zwężeniu, podnosi się ciśnienie krwi. Cały proces reakcji twojego organizmu na strach trwa ok. 8 sekund. Po tym czasie jesteś gotowa, by stawić czoło zagrożeniu. Nawet jeśli jest to... tylko mały pajączek.

18

Farmacja i Ja listopad 2012

fot. SHUTTERSTOCK, MATERIAŁY PRASOWE, ARCHIWUM DOMOWE

ŻOŁĄDEK – staje się słabiej ukrwiony: te oszczędności potrzebne są po to, by krew mogła popłynąć szeroką rzeką do tych organów, które przydadzą ci się podczas ewentualnej ucieczki lub... walki: serca, płuc, mięśni.

18-19 psychologia fobie GDN :Farmacja i ja

10/16/12

2:06 PM

Niektóre mogą się wydawać dość śmieszne, np. gamofobia (lęk przed małżeństwem), limnofobia (strach przed jeziorami) czy dipsofobia (dotknięte nią osoby boją się napić alkoholu). Lekarze nie stawiają znaku równości pomiędzy wszystkimi fobiami. Są takie, które nie komplikują zbytnio życia (osoba cierpiąca na limnofobię nie powinna po prostu wyjeżdżać na Mazury), i takie, przy których normalne funkcjonowanie jest niemożliwe. Tak właśnie jest w przypadku jednej z najpowszechniejszych fobii: agorafobii, czyli lęku przed otwartymi przestrzeniami i zatłoczonymi miejscami. Dotknięte nią osoby czasami latami nie wychodzą z domu.

Page 19

Do poczytania „Lęk i fobia. Praktyczny przewodnik dla osób z zaburzeniami lękowymi”, Edmund J. Bourne, wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jedna z najbardziej popularnych na całym świecie „instrukcji obsługi” fobii. Korzystają z niej głównie terapeuci, ale z pomocą książki każdy może opracować własny, samodzielny plan walki z nieuzasadnionym lękiem.

W SPADKU PO PRZODKACH Antropolodzy twierdzą, że fobie to pozostałość po naszych praprzodkach: tysiące lat temu lęk przed wysokością, piorunami, wężami etc. pomagał uniknąć niebezpieczeństwa. Psychologowie bardziej skłonni są jednak uznać, że na fobie cierpią osoby, które we wczesnym dzieciństwie bardzo się czegoś przestraszyły – ujadającego psa, który oparł się o brzeg wózka, burzy z piorunami, gdy mamy nie było w domu. Nie musimy pamiętać takiej sytuacji, ale mogła ona pozostawić trwały ślad w naszej psychice. Naukowcy udowodnili także, że niektóre fobie mogą być genetycznie uwarunkowane. Richard Stern, angielski psychiatra, w swojej książce „Fobie” przytacza wyniki badań, zgodnie z którymi agorafobia i fobia krwawego skaleczenia mogą być dziedziczne: prawie 70% osób bojących się widoku krwi ma w rodzinie krewnych, u których również występuje taki strach. Stern i inni lekarze są jednak przekonani co do jednego: każdego z nas może dopaść fobia, bo nie ma osoby, która byłaby uodporniona na lęk. A każda, nawet ostra fobia, zaczyna się zazwyczaj od zwykłego strachu.

FOBIA FOBII NIERÓWNA Psychologowie dzielą fobie na cztery podstawowe grupy: agorafobia, fobie zwierząt, specyficzne i społeczne. Tę pierwszą nazywa się czasami... syndromem przykutej do domu gospodyni. Panowie bowiem znacznie rzadziej cierpią z powodu irracjonalnego strachu przed komunikacją miejską, zatłoczonymi ulicami lub centrami handlowymi. Ta obawa jest tak wielka, że agorafobik bezpiecznie czuje się jedynie w swoim domu. Osoba cierpiąca na fobie zwierząt nie jest w stanie nie tylko przebywać w jednym pomieszczeniu ze znienawidzonym stworzeniem, ale nawet oglądać jego zdjęć, nie mówiąc już o dotykaniu fotografii. Fobie specyficzne to największa grupa, obejmująca tak powszechne lęki, jak strach przed lataniem, piorunami, chorobą, widokiem krwi, wysokością lub ciasnymi pomieszczeniami. Fobie społeczne to odrębna grupa, inna od pozostałych: cierpiące na nie osoby boją się nie konkretnych sytuacji, ale raczej swojego zachowania: czer wienienia się, pocenia, drżenia rąk. Osoby z fobią społeczną nie prowadzą życia towarzyskiego, nie jedzą w towarzystwie innych ludzi, boją się rozmów z obcymi. Wszystkie fobie dają podobne objawy: uczucie wszechogarniającej paniki, kołatanie serca, zawroty głowy, trudności z oddychaniem. Pacjenci z ostrymi fobiami odczuwają tak silny stres, że są przekonani, że... umrą ze strachu lub zwariują. Jeśli jednak nie mamy kłopotów z krążeniem lub astmy, nie jest możliwe, by fobia mogła doprowadzić nas do śmierci. Może jednak odebrać radość życia – i właśnie dlatego trzeba jak najszybciej się jej pozbyć.

JAK PRZESTAĆ SIĘ BAĆ Istnieje specjalna autoterapia dla osób dotkniętych panicznymi lękami. Nosi nazwę habituacji, czyli przyzwyczajania się. Im rzadziej mamy kontakt z czymś, co nas przeraża, tym bardziej się tego boimy. Zastanówmy się: nie można przecież umierać ze strachu przez kilka godzin. Przypuśćmy, że ktoś boi się myszy. Gdyby siedział zamknięty w pokoju, w którym byłaby klatka z gryzoniem, początkowo byłby przerażony, ale po trzech godzinach prawdopodobnie bałby się znacznie mniej. Być może z własnej woli podszedłby do klatki! Można „odczarować” to, czego tak bardzo się boimy. Oczywiście musimy za-

„Nieśmiałość. Czym jest i jak ją pokonać”, Bor win Brandelow, wyd. GWP. Znany amerykański psychiatra radzi, jak żyć z nieśmiałością. Także tą chorobliwą, która dezorganizuje całe życie i uniemożliwa normalne kontakty z innymi ludźmi. Jak nauczyć się z nią skutecznie walczyć? Książka bardzo pomocna przy terapii osób z fobiami społecznymi.

czynać od małych kroczków: najpierw oglądać zdjęcia myszy (pająków, samolotów, błyskawic – w zależności od tego, czego się boimy). Potem filmy. Trzeba trenować codziennie. Po jakimś czasie można już stanąć oko w oko z obiektem swojego strachu. Najpierw z daleka – na przykład obser wować psa znajomych w parku, z dystansu, potem zmniejszać odległość. Jeśli obawiamy się wychodzić z domu, wyjdźmy najpierw sami na klatkę schodową, następnego tygodnia wybierzmy się z koleżanką do sklepu na rogu, po miesiącu idźmy tam sami. Po pół roku będziemy mogli zapewne po raz pierwszy samodzielnie zrobić zakupy w supermarkecie. Gdy dopadną nas paniczne myśli (np. „zaraz upadnę i stanę się pośmiewiskiem”), starajmy się je rozbrajać, wymyślając kontrargumenty, np. „Nigdy dotąd nie zdarzyło mi się upaść w sklepie, więc teraz także jest to mało prawdopodobne”. Nie zrażajmy się niepowodzeniami: trening czyni mistrza.

KIEDY DO LEKARZA? Autoterapia nie odnosi skutku w przypadku ostrych fobii (agorafobików, którzy od lat nie przekroczyli progu swojego domu), a także wtedy, gdy... nie mamy do czynienia z fobią. Czasami jest ona bowiem mylona z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi. Takim zaburzeniem jest np. fobia brudu (cierpiące na nią osoby ciągle się myją). Jej nie można pozbyć się dzięki habituacji. W przypadku tego typu zaburzeń skuteczne są leki i – w niektórych przypadkach – leczenie operacyjne. Objawy podobne do fobii społecznej i agorafobii ma czasami także depresja. W tych wypadkach – a także u osób z ostrymi fobiami – dobre wyniki daje zastosowanie medykamentów. Decyzję o ich podaniu zawsze podejmuje jednak lekarz specjalista. Skonsultujmy się z psychologiem lub psychiatrą, gdy podejrzewamy u siebie fobię społeczną. Lekarzowi łatwiej będzie dociec przyczyn lęku i wybrać sposób, w jaki raz na zawsze będziemy mogli pozbyć się go ze swojego życia. PIŚMIENNICTWO Fobie, Richard Stern, wyd. Rebis, Poznań 2001 10 prostych sposobów radzenia sobie z paniką, Martin M. Antony, Randi E. McCabe, wyd. GWP, Gdańsk 2010 Spokojnie, to tylko fobia! Summa wszystkich strachów, Tim Lihoreau, wyd. Znak, Kraków 2008

autor:

JAGNA KACZANOWSKA PSYCHOLOG

[email protected]

listopad 2012 Farmacja i Ja

19

20-21 apap junior GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:08 PM

Page 20

20-21 apap junior GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:09 PM

Page 21

NOWOŚĆ!

KONKURS z supernagrodami to równie㶊 sposób na wygranie fantastycznych nagród ‒ wystarczy wzi㶁㶛 udział w konkursie: wy㶄lij zdj㶝cie Twojego dziecka pokazuj㶁cego j㶝zyk gor㶁czce przez stron㶝 www.zdrowedzieci.pl we㶈 udział w głosowaniu wygraj rodzinny aparat z funkcj㶁 zdj㶝㶛 podwodnych w zestawie z kart㶁 pami㶝ci, standem i pokrowcem w imieniu zwyci㶝zcy, USP Zdrowie ufunduje lub wyremontuje sal㶝 zabaw we wskazanym przez zwyci㶝zc㶝 szpitalu pediatrycznym. Twoja pociecha mo㶊e zosta㶛 Małym Bohaterem i sprawi㶛 rado㶄㶛 innym dzieciom!

Szczegółowe informacje znajdziesz na www.zdrowedzieci.pl APAP JUNIOR (Paracetamolum 250 mg). Granulat; Wskazania: Objawowe leczenie łagodnego do umiarkowanego bólu oraz gorączki.; Dawkowanie i sposób podawania: Dzieci w wieku 4-8 lat: doustnie 250 mg paracetamolu (1 saszetka) 1-4 razy na dobę Nie należy przekraczać dawki 1000 mg paracetamolu na dobę (4 saszetki po 250 mg). Dzieci w wieku 8-12 lat: 500 mg paracetamolu (2 saszetki) 1-3 razy na dobę. Nie należy przekraczać dawki 1500 mg paracetamolu na dobę (6 saszetek).; Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na paracetamol lub którąkolwiek substancję pomocniczą preparatu. Ciężka niewydolność wątroby (skala Childa i Pugha > 9).; Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: W celu uniknięcia przedawkowania należy upewnić się, że żaden z równocześnie przyjmowanych produktów leczniczych nie zawiera paracetamolu. Należy zachować szczególną ostrożność podczas stosowania paracetamolu u pacjentów z niewydolnością wątroby (skala Childa i Pugha <9), przewlekle uzależnionych od alkoholu, z ciężką niewydolnością nerek (klirens kreatyniny < 10 ml/min), z zespołem Gilberta (rodzinną żółtaczką niehemolityczną), z ostrym zapaleniem wątroby, pacjentów przyjmujących równocześnie leki zaburzające czynność wątroby, z niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej, z niedokrwistością hemolityczną.; Działania niepożądane: Zaburzenia krwi i układu chłonnego: niedokrwistość, niedokrwistość hemolityczna, zahamowanie czynność szpiku kostnego, małopłytkowość. Zaburzenia serca, zaburzenia naczyniowe: obrzęki. Zaburzenia żołądka i jelit: ostre i przewlekłe zapalenie trzustki, krwawienie, bóle brzucha, biegunka, nudności, wymioty, niewydolność wątroby, martwica wątroby, żółtaczka. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: świąd, wysypka, pocenie się, plamica, obrzęk naczynioruchowy, pokrzywka. Zaburzenia nerek i układu moczowego: nefropatie, tubulopatie.; Podmiot odpowiedzialny: US Pharmacia Sp. z o.o.; Nr pozwolenia: 18596 MZ; Lek dostępny bez recepty.

22-23 www_kibicuje GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:10 PM

Page 22

PORADNIK FARMACEUTY | INTERNET

ZDROWIE W ZASIĘGU RĘKI

aplikacje mobilne USP Zdrowie

W dobie urządzeń mobilnych, takich jak smartfony i tablety, pacjenci coraz bardziej cenią sobie komfort, jaki daje możliwość sięgania po informacje do tego, co mają pod ręką – telefonu komórkowego. Teraz możesz pomóc swoim pacjentom i podpowiedzieć, jak mogą nowocześnie dbać o zdrowie za pomocą darmowych aplikacji mobilnych.

ZDROWE ZATOKI

NOWOŚĆ!

STOPSTORY

Aplikacja przeprowadza nas przez zestaw objawów, które pomagają zdiagnozować chorobę zatok. Prosi nas m.in., by skakać, głęboko oddychać przez nos, patrzeć na czubki palców. Następnie pyta, czy odczuwaliśmy ból w konkretnych miejscach podczas każdej z tych czynności. Określone objawy pozwalają podejrzewać problem z zatokami i zalecić konsultację lekarską. Na koniec dostajemy garść przydatnych porad, jak codziennie wspomagać leczenie zatok i radzić sobie z chorobą, np. podczas podróży samolotem. www.aplikacja.zdrowezatoki.pl

WALK AND MORE

Aplikacja opiera się na teście diagnostycznym określającym kondycję naszego organizmu – pyta o częstość zachorowań, samopoczucie, szczegółowe objawy, informacje ogólne. Testowi możemy poddać także bliską osobę. Wynik powiadamia nas o tym, co aktualnie dzieje się w naszym organizmie. Następnie przechodzimy do przygotowanego specjalnie dla nas zestawu 17 porad, pomagających dbać na co dzień o zdrowie, zrozumieć chorobę i szybciej wyjść z przeziębienia. Ponadto w dziale „Pogotowie Gripexu” mamy podręczny zestaw informacji o lekach, które wspomagają nas w walce z chorobą. Ściągając aplikację, wspieramy finansowo GOPR. www.pokonajgrype.com

22

Farmacja i Ja listopad 2012

Dzięki aplikacji, nawet nie wychodząc z domu, możemy odbyć wir tualny spacer po Rzymie! Wybieramy cel – trasę po jednym z urokliwych europejskich miast, w ramach której musimy zaliczyć 4 punkty kontrolne. Wyznaczanie celów mobilizuje do stawiania kolejnych kroków. Aplikacja pokazuje, jaki dystans pokonaliśmy, z jaką prędkością i ile metrów mamy przed sobą. Trasie możemy się dokładnie przyjrzeć na mapie. Później sprawdzamy swoje osiągnięcia, porównujemy wyniki i dzielimy się nimi ze znajomymi! www.walkandmore.pl

APLIKACJE STANOWIĄ CZĘŚĆ PROGRAMU STWORZONE DLA ZDROWIA Aplikacje można pobrać na smartfon lub inne urządzenia mobilne ze sklepów z aplikacjami (AppStore, Google Play, Windows Phone Marketplace). Dostępne na systemy: iOS, Windows Phone, Android.

fot. MATERIAŁY PRASOWE, DAREK PIETRASZEWSKI

POKONAJ GRYPĘ

Aplikacja pozwala z kilku klatek nagranego filmu wideo stworzyć własny, niepowtarzalny komiks i w obrazkowej formie zatrzymać ważne chwile w życiu. Więcej o aplikacji na str. 10. www.stopstory.pl

22-23 www_kibicuje GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:10 PM

Page 23

BIEGNIJ, WARSZAWO | AKTUALNOŚCI

WSPÓLNIE POKONANE KILOMETRY 10-kilometrową trasę najszybciej pokonał Radosław Kłaczek w czasie 29'56". Trzy minuty później na metę wbiegła zwyciężczyni wśród kobiet – Iwona Lewandowska. Gratulujemy! W białych koszulkach kibice maszerują na 5-kilometrowej trasie.

MASZERUJĘ, KIBICUJĘ Prawie 13 tys. biegaczy i maszerujących pojawiło się 7 października na ulicach Warszawy. Partnerem akcji było USP Zdrowie, twórca m.in. aplikacji Walk and More. Zapraszamy za rok! Stwórzmy grupę biegaczy i kibiców magazynu „Farmacja i Ja”!

B

iegnij, Warszawo to impreza sportowa z tradycjami. Początkowo organizowana jako Run Warsaw, od czterech lat ma polskojęzyczną nazwę. W 2009 r. została uznana za najlepszą imprezę promującą aktywne spędzanie czasu w Warszawie. Akcja najwyraźniej odnosi skutek, gdyż na starcie 10-kilometrowej trasy zameldowało się aż 9773 biegaczy. Jedną z zawodniczek była autorka tekstów w „Farmacji i Ja”, prawnik USP Zdrowie – Małgorzata Brzozowska. Od dwóch lat biegaczy wspierają uczestnicy akcji Maszeruję, Kibicuję. Pięciokilometrowa trasa marszu zbiega się w kilku miejscach z trasą biegu, dzięki czemu piechurzy mogą dopingować zawodników.

MASZEROWAĆ ZA GWIAZDĄ Marsz poprowadził Robert Korzeniowski, czterokrotny mistrz olimpijski i świata w chodzie. Spor towiec promuje także aplikację mobilną Walk and More (opis aplikacji na sąsiedniej stronie).

DRUŻYNA „FARMACJI I JA” I USP ZDROWIE W naszej drużynie biegli redaktor techniczny Tomasz Abelec z partnerką Beatą Sznajder (na zdjęciu z lewej). Kibicowały im redaktor Katarzyna Petruk (u góry), redaktor prowadząca Bożena Makowska oraz Barbara Rogowska, kierownik ds. nowych mediów w USP Zdrowie (na zdjęciu z prawej).

listopad 2012 Farmacja i Ja

23

24-25 klauzula sumienia GDN:Farmacja i ja

10/18/12

2:38 PM

Page 24

PORADNIK FARMACEUTY | PRAWO

KLAUZULA SUMIENIA Wiele z preparatów dostępnych w aptekach działa w sposób budzący wątpliwości natury etycznej. Farmaceuci, sprzedając je, często postępują wbrew swoim przekonaniom. medycznego (art. 95.1). Farmaceuta i technik farmaceutyczny mogą odmówić ich sprzedaży jedynie z pobudek merytorycznych w sytuacji, gdy ich wydanie może zagrażać życiu lub zdrowiu pacjenta (art. 96.4). Jednak z drugiej strony konstytucja zapewnia wszystkim obywatelom prawo do wolności sumienia (art. 53), podobnie zresztą jak Kodeks etyki aptekarza, który daje farmaceutom wolność postępowania zgodnie z sumieniem (art. 3). Rozwiązaniem tego konfliktu w przypadku lekarzy, dentystów oraz pielęgniarek i położnych

JESTEM PRZECIW! Klauzula sumienia została zręcznie podchwycona przez media i wypełniła ramówki większości programów informacyjnych, odwracając uwagę od realnych problemów służby zdrowia. Zasłanianie się przekonaniami religijnymi w przypadku odmowy wydania środka leczniczego zaordynowanego przez lekarza jest dla mnie karygodne. Taki proceder łamie jednocześnie kilka paragrafów, m.in. konstytucyjny zapis o dostępności terapii i środków leczniczych dla obywateli. Poza tym propagowanie swoich przekonań religijnych w placówce zaufania publicznego, jaką jest apteka, to nieprofesjonalne zachowanie, które kłó- mgr farm. ci się z etosem zawodowym. Członkowie Stowarzy- ARTUR RAKOWSKI szenia Farmaceutów Katolickich swoim postępoDzierżoniów waniem faworyzują tylko jedną grupę wyznaniową, skutkiem czego tracą na tym ateiści oraz wyznawcy innych religii. Ponadto podejmując studia farmaceutyczne, uzyskując tytuł magistra farmacji i rozpoczynając pracę w zawodzie, byli oni świadomi wewnętrznego konfliktu, który ich niebawem spotka. Jako magister farmacji i katolik uważam, że zamiast tworzenia wewnętrznych podziałów, powinniśmy zająć się problemem przyjmowania hormonów bez ordynacji lekarskiej oraz edukacją pacjenta na temat antykoncepcji oraz jej zagrożeń.

24

Farmacja i Ja listopad 2012

jest klauzula sumienia. To wyjątkowa regulacja prawna, która tym zawodom daje prawo do odmowy wykonywania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z ich sumieniem. Dotyczy ona procedur medycznych związanych z wykorzystaniem komórek macierzystych, zapłodnienia in vitro, antykoncepcji lub aborcji. Lekarz odmawiający pacjentowi wykonania danego świadczenia, na mocy ustawy o zawodzie lekarza i dentysty, ma jednak obowiązek „wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej oraz uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej” (art. 39). Klauzula sumienia nie dotyczy przypadków zagrożenia utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu pacjenta.

Sumienie farmaceuty W pracy aptecznej konflikt sumienia pojawił się razem z wprowadzeniem do sprzedaży produktów służących do chemicznej i mechanicznej antykoncepcji. Mechanizmy działania pigułek i plastrów hormonalnych, antykoncepcji postkoitalnej oraz wkładek domacicznych od samego początku budziły wątpliwości natury etycznej. Prowokowały pytanie, czy za początek życia powinno się uznawać moment zapłodnienia komórki jajowej, czy może dopiero jej implantacji? Farmaceuci, sprzedając takie preparaty w aptekach, często czynią to zatem wbrew swoim przekonaniom, wierze i sumieniu. W Polsce nie mają bowiem prawa do klauzuli sumienia. Jej zwolennicy wskazują, że ta luka prawna jest pogwałceniem rezolucji Rady Europy przyjętej 7 października 2010 r. (pt. „Prawo do klauzuli sumienia w ramach legalnej opieki medycznej”), która wzywa do respektowania prawa pracowników medycznych do klauzuli sumienia. Obecnie trwają prace parlamentarnego Zespołu na rzecz

fot. SHUTTERSTOCK, ARCHIWUM DOMOWE

K

westia klauzuli sumienia dla farmaceutów oraz odmowy sprzedaży środków antykoncepcyjnych budzi w ostatnim czasie sporo kontrowersji. To zagadnienie niezwykle trudne do rozstrzygnięcia, ponieważ dotyka osobistych przekonań, sumienia i konfliktu konstytucyjnych praw każdego obywatela – zarówno pacjenta, jak i farmaceuty. Z jednej strony bowiem obowiązujące Prawo farmaceutyczne narzuca aptekom konieczność zapewnienia pacjentowi każdego niezbędnego mu produktu leczniczego i wyrobu

24-25 klauzula sumienia GDN:Farmacja i ja

10/18/12

2:39 PM

Page 25

bistych przekonań i poglądów nad obowiązki zawodowe i dobro pacjenta. Możliwość skorzystania z klauzuli sumienia i odmowy sprzedaży określonego leku jest też mocno ograniczona brakiem znajomości jego rzeczywistego przeznaczenia. Leki hormonalne – budzące najwięcej kontrowersji – oprócz działania antykoncepcyjnego stosowane są również w leczeniu takich schorzeń, jak endometrioza, bolesne miesiączki, menopauza lub bezpłodność, a niekiedy i trądzik. W wielu przypadkach podlegają one nawet refundacji NFZ. Farmaceuta, odmawiając wydania pacjentce takiego preparatu z pobudek moralnych, nie ma tak naprawdę wiedzy na temat przyczyn jego zażywania. Taką wiedzę mają za to lekarze i pielęgniarki mający w Polsce prawo do klauzuli sumienia. Apteka nie ma bazy danych wrażliwych na temat pacjenta (mówiących o historii jego choroby), a wypytywanie o to przez farmaceutę lub technika farmaceutycznego może zostać źle odebrane i byłyby to nieobiektywne informacje (pacjent może powiedzieć cokolwiek).

W innych krajach Ochrony Życia i Rodziny nad przyznaniem pracownikom aptek prawa do odmowy sprzedaży produktów budzących zastrzeżenia natury etycznej. Projekt ten otrzymał wsparcie prezesa Naczelnej Rady Aptekarskiej oraz Stowarzyszenia Farmaceutów Katolickich Polski.

Obowiązki farmaceuty Dążenia do przyznania farmaceutom klauzuli sumienia mają również swoich przeciwników. Uważają oni, że prywatne przekonania osoby wydającej leki nie mogą ograniczać prawa pa-

cjenta do zaopatrzenia się w preparaty zaordynowane przez lekarza na recepcie. Rolą farmaceuty nie jest bowiem pouczanie pacjenta w kwestiach etyki i moralności lub narzucanie swoich wierzeń i poglądów, ale profesjonalna informacja o lekach i wydawanie ich według zaleceń lekarza. Wszystkie preparaty, których działanie budzi wątpliwości natury moralnej, są bowiem w Polsce dostępne wyłącznie na receptę, dlatego decyzja o ich zastosowaniu powinna pozostać w gestii lekarza, a nie farmaceuty. Pracownik apteki nie powinien przedkładać swoich oso-

JESTEM ZA! Osobiście nie potrzebuję klauzuli sumienia, ponieważ realizacja jakiejkolwiek recepty nie stoi w sprzeczności z moim sumieniem. Natomiast popieram prawo części środowiska zawodowego do odmowy postępowania niezgodnie z własnym sumieniem. Prestiż zawodu farmaceuty sięgnął ostatnio dna, a klauzula sumienia w moim pojęciu może oddalić nas od stereotypu „podawaczy pietruszki”. Moim zdaniem dyskusja o klauzuli sumienia nie powinna dotyczyć kwestii światopoglądu, ale tego, czy farmaceuta ma się godzić na „robienie” tego, co podoba się innym, a nie mgr farm. podoba się jemu. Może bowiem dojść do sytu- PRZEMYSŁAW SAJEWSKI acji, że będziemy robić rzeczy, których oczeku- Białystok je od nas ogół lub nasz pracodawca, a niekoniecznie będzie to miało związek z wyuczonym zawodem. Słysząc natomiast głosy osób potępiających potrzebę klauzuli sumienia, proponowałbym im całkowite uwolnienie kwestii wydawania leków. Wtedy każdy lek trafiałby do osoby, która ma po prostu ochotę go nabyć (dotyczy to również narkotyków) bez względu na ograniczenie związane z wiekiem, ciążą lub działaniami niepożądanymi. Czy naprawdę tego chcemy?

Walka farmaceutów o klauzulę sumienia toczy się na całym świecie. W ostatnim czasie zdecydowanie najgłośniej mówiło się o zwycięskiej batalii amerykańskich farmaceutów z władzami stanu Waszyngton. Tamtejsi aptekarze wywalczyli prawo do odmowy sprzedaży „tabletki po”, a więc antykoncepcji postkoitalnej opar tej na dużej dawce lewonorgestrelu, którą należy zażyć w ciągu 72 godzin po stosunku. Warto jednak zaznaczyć, że preparaty te są w USA dostępne od roku 2006 bez recepty – osoba je kupująca musi jedynie wykazać, że ukończyła 18 lat. Zresztą podobnie jest w Europie. Jedynie w Polsce, Czechach, Irlandii, Niemczech i we Włoszech tego typu preparaty są wydawane wyłącznie z przepisu lekarza. W Finlandii i Anglii występuje ograniczenie wiekowe (minimum 15 lat). Farmaceuci w Wielkiej Brytanii już od wielu lat mają prawo do odmowy wydania pacjentowi każdego preparatu antykoncepcyjnego, nawet jeśli został przepisany przez lekarza na recepcie. Wbrew pozorom z klauzuli sumienia korzystają tam przede wszystkim muzułmanie. Obowiązkiem aptekarza odmawiającego wydania produktu antykoncepcyjnego jest wskazanie innego miejsca, gdzie pacjent może go nabyć. W ubiegłym roku Narodowa Komisja Bioetyczna we Włoszech wyraziła stanowisko przyznające farmaceutom prawo do odmowy wydania antykoncepcji postkoitalnej w przypadku wystąpienia konfliktu sumienia. W Polsce dopiero trwają prace nad klauzulą sumienia dla farmaceutów, a jej kształt i zakres nie są jeszcze znane. autor:

mgr farmacji ŁUKASZ WALIGÓRSKI [email protected]

listopad 2012 Farmacja i Ja

25

26-27 brzozowska GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:13 PM

Page 26

PORADNIK FARMACEUTY | PRAWO

DOPUSZCZALNE PREZENTY Zgodnie z prawem reklama produktu leczniczego nie może przyjąć formy korzyści materialnych oferowanych farmaceucie przez przedstawiciela producenta. Istnieją jednak pewne wyjątki – farmaceuta może przyjąć przedmiot o wartości nieprzekraczającej 100 zł. Upominek musi być związany z praktyką zawodową obdarowywanego i oznaczony znakiem firmowym producenta.

Z

godnie z art. 58 ust. 1 ustawy Prawo farmaceutyczne, zabronione jest kierowanie do osób uprawnionych do wystawiania recept oraz osób prowadzących obrót produktami leczniczymi reklamy produktu leczniczego polegającej na wręczaniu, oferowaniu i obiecywaniu korzyści materialnych, prezentów i różnych ułatwień, nagród, wycieczek oraz organizowaniu i finansowaniu spotkań promocyjnych produktów leczniczych, podczas których przejawy gościnności wykraczają poza główny cel spotkania. Stosownie do art. 128 za dawanie, obiecywanie lub przyjmowanie korzyści wbrew powyższemu zakazowi grozi kara grzywny.

Wartość nie większa niż 100 zł

26

czas każdej wizyty przedstawiciela w gabinecie lub aptece. Ustawa nie wymaga, aby opatrzenie znakiem danej firmy lub jej produktu miało charakter trwały, nieusuwalny.

Upominek związany z praktyką Związek wręczanego przedmiotu z praktyką lekarską lub farmaceutyczną nie może być abstrakcyjny. Musi być uzasadniony okolicznościami danego przypadku, np. specjalizacją lekarza, przydatnością danego przedmiotu w prowadzeniu działalności. Przedmiotami pozostającymi w związku z praktyką medyczną lub farmaceutyczną są rzeczy, które mogą być wykorzystywane wyłącznie podczas wykonywania zawodu lekarza lub farmaceuty lub podczas wykonywania zawodu oraz jednocześnie w odmiennych okolicznościach. I tak wymienia się w literaturze jako dopuszczalne przedmioty: parasolki, koszulki, polary, torby na dokumenty lub laptopy, poduszki, wentylatory, karty doładowujące do telefonów, etui na okulary, długopisy, kalendarze, podkładki

pod myszki komputerowe, akcesoria biurowe, medyczne2. Skoro dopuszczalne jest wręczanie lekarzom i farmaceutom przedmiotów, które mogą być przydatne w wykonywaniu ich obowiązków służbowych, to należy uznać, że przedmioty te mogą być przez nich wykorzystywane w obecności pacjentów. Pomimo że przedmioty te są opatrzone logo danego produktu, to posługiwanie się nimi przez lekarza lub farmaceutę przy pacjencie nie powinno być uznane za niedozwolone prezentowanie leku przez profesjonalistę. 1. M. Świerczyński, Prawo farmaceutyczne. Zagadnienia regulacyjne i cywilnoprawne, Wolters Kluwer 2008, s. 340 2. Ibidem, s. 342

autor:

MAŁGORZATA BRZOZOWSKA RADCA PRAWNY

[email protected]

fot. SHUTTERSTOCK, ARCHIWUM DOMOWE

Przepisy te mają na celu nie dopuszczać do powstawania patologii związanych z ewentualnym korumpowaniem lekarzy i farmaceutów pod pozorem prowadzenia działalności reklamowej. Jednocześnie należy pamiętać, że zakaz ten dotyczy wręczania przedmiotów w powiązaniu z reklamą produktów leczniczych, a więc z działaniami, które są nastawione na zwiększenie sprzedaży danego leku. Przekazanie korzyści, które ma inną podstawę aniżeli działania reklamowe danego leku, np. jest wynagrodzeniem za wykonanie umowy zawartej z lekarzem lub farmaceutą, nie podlega powyższym ograniczeniom – pod warunkiem oczywiście, że nie stanowi obejścia prawa1. Ustawa wprowadza wyjątek od powyższego zakazu, a mianowicie dopuszcza dawanie lub przyjmowanie przedmiotów o wartości materialnej nieprzekraczającej kwoty 100 zł, związanych z praktyką medyczną lub farmaceutyczną, opatrzonych znakiem reklamującym daną firmę lub produkt leczniczy. Jako wyjątek od ogólnego zakazu przepis ten powinien być jednak interpretowany zawężająco. Przyjmuje się w literaturze prawa farmaceutycznego, że wartość 100 zł jest wartością danego przedmiotu, a nie sumą wartości kilku przedmiotów wręczanych w pewnym odstępie czasu, np. pod-

Farmacja i Ja listopad 2012

re

26-27 brzozowska GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:13 PM

Page 27

Włącz się do programu Jeżeli jesteś farmaceutą lub właścicielem apteki zabierz głos w dyskusji. Bądź twórcą i odbiorcą pierwszej interaktywnej telewizji przeznaczonej dla Twojej branży. W programie między innymi: Ŕ
cykliczne debaty on-line z czołowymi ekspertami Ŕ
możliwość zadawania pytań na żywo Ŕ
praktyczna wiedza i najświeższe informacje Ŕ
Brchiwum wykładów.

Zapraszamy do rejestracji na: www.usptv.pl

reklama-usp indd 1

23 03 2012 17:18

28-29 wolters GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:13 PM

Page 28

PORADNIK FARMACEUTY | PRAWNIK RADZI

Naxii, naproksenu sól sodowa 220 mg, tabletki powlekane. Wskazania do stosowania: Bóle słabe do umiarkowanych związane z przeziębieniem, bóle głowy, zębów, mięśni, reumatyczne, pleców, bóle menstruacyjne oraz gorączka. Dawkowanie i sposób podawania: Stosować doustnie. Dorośli i dzieci w wieku powyżej 12 lat: 1 tabletka co 8 do 12 godzin. Można stosować 2 tabletki na początku, następnie 1 tabletkę co 12 godzin. Nie należy stosować dawki większej niż 3 tabletki w ciągu 24 godzin, chyba że lekarz przepisze inaczej. Pacjenci w podeszłym wieku: nie należy przyjmować więcej niż 1 tabletkę co 12 godzin, chyba, że lekarz przepisze inaczej. Nie stosować u dzieci poniżej 12 lat bez konsultacji z lekarzem. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na którykolwiek składnik leku lub inne niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Nie stosować z innymi środkami przeciwbólowymi, jak: kwas acetylosalicylowy, ibuprofen, paracetamol oraz innymi lekami, które zawierają naproksen. Czynna lub niedawno przebyta choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, skaza krwotoczna, ciężka niewydolność wątroby i nerek, ciężka niewydolność serca, okres karmienia piersią. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: Przyjmowanie leku w najmniejszej dawce skutecznej przez najkrótszy okres konieczny do łagodzenia objawów zmniejsza ryzyko działań niepożądanych (patrz wpływ na przewód pokarmowy i układ krążenia poniżej). Wpływ na układ krążenia i naczynia mózgowe: Z badań klinicznych i danych epidemiologicznych wynika, że przyjmowanie inhibitorów cyklooksygenazy i niektórych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (szczególnie w dużych dawkach przez długi okres czasu) może być związane z niewielkim zwiększeniem ryzyka zatorów tętnic (np. zawał serca lub udar). Mimo że z danych wynika, że przyjmowanie naproksenu w dawce dobowej 1000 mg wiąże się z małym ryzykiem, jednak całkowicie ryzyka tego nie można wykluczyć. Dostępne dane są niewystarczające, aby zdecydowanie określić wpływ małych dawek naproksenu (220 mg – 660 mg) na ryzyko występowania zakrzepów. Stosowanie naproksenu ze spożywaniem 3 lub więcej napoi alkoholowych w ciągu dnia, może spowodować krwawienia z błony śluzowej żołądka. U pacjentów z astmą lub innymi chorobami przebiegającymi ze skurczem oskrzeli stosowanie naproksenu może spowodować ciężki napad duszności. Długotrwałe stosowanie NLPZ (w tym naproksenu) może być przyczyną uszkodzenia błony śluzowej przewodu pokarmowego, choroby wrzodowej żołądka i (lub) dwunastnicy, krwawienia a nawet perforacji. U pacjentów długotrwale stosujących naproksen należy okresowo kontrolować czynność nerek, zwłaszcza u pacjentów z niewydolnością serca, marskością wątroby oraz zaburzeniami czynności. U pacjentów w podeszłym wieku oraz u których występują wyżej wymienione choroby, należy stosować najmniejsze dawki skuteczne. Naproksen zmniejsza agregacje płytek i może powodować zaburzenia krzepnięcia. Z uwagi na działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, stosowanie naproksenu może utrudniać diagnostykę choroby. Nie stosować w przypadku skłonności do reakcji anafilaktoidalnych na NLPZ. Lek należy odstawić, jeśli wystąpią objawy nadwrażliwości takie jak: pokrzywka, duszność, obrzęk naczynioruchowy, lub wystąpią takie objawy niepożądane jak: nudności, wymioty, bóle brzucha. Istnieją dowody na to, że leki hamujące cyklooksygenazę (syntezę prostaglandyn) mogą powodować zaburzenia płodności u kobiet przez wpływ na owulację. Działanie to jest przemijające i ustępuje po zakończeniu terapii. Działania niepożądane: Z badań klinicznych i danych epidemiologicznych wynika, że przyjmowanie naproksenu, szczególnie długotrwale w dużych dawkach może być związane ze zwiększeniem ryzyka zatorów tętnic (np. zawał serca lub udar). Poniżej wymienione działania niepożądane zostały sklasyfikowane według układów/narządów, których dotyczą oraz częstości występowania. Częstość występowania zdefiniowano następująco: bardzo częste (≥1/10), częste (≥1/100, <1/10), niezbyt częste (≥1/1000, <1/100), rzadkie (≥1/10000, <1/1000), bardzo rzadkie (≥ 1/10000) w tym pojedyncze przypadki. Zaburzenia żołądka i jelit: częste: bóle brzucha, nudności, zaparcia, zgaga; niezbyt częste: biegunka, niestrawność, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej; rzadkie: krwawienie lub perforacje przewodu pokarmowego nieżyt okrężnicy, choroba wrzodowa żołądka i (lub) dwunastnicy z krwawieniem lub perforacją, wymioty, wymioty z krwią. Zaburzenia wątroby i dróg żółciowych: rzadkie: żółtaczka, zapalenie wątroby. Zaburzenia układu nerwowego: częste: ból głowy, senność, zawroty głowy; niezbyt częste: uczucie oszołomienia, bezsenność; bardzo rzadkie: drgawki, zapalenie opon mózgowych. Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe i tkanki łącznej: niezbyt częste: bóle lub osłabienie siły mięśniowej. Zaburzenia psychiatryczne: rzadkie: depresja, niezwykłe sny. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania: częste: obrzęki; rzadkie: ogólne złe samopoczucie, trudności w koncentracji, dreszcze, gorączka. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: częste: świąd, wybroczyny, wysypka, nadmierne pocenie; niezbyt częste: plamica; rzadkie: nadwrażliwość na światło, łysienie, toksyczna rozpływna martwica naskórka (ang.TEN). Zaburzenia ucha i błędnika: częste: szumy uszne; niezbyt częste: zaburzenia słuchu; rzadkie: niedosłuch. Zaburzenia oka: niezbyt częste: zapalenie nerwu wzrokowego, obrzęk tarczy nerwu wzrokowego, zmętnienie rogówki. Zaburzenia serca: częste: duszność; niezbyt częste: kołatanie serca; rzadkie: niewydolność serca. Zaburzenia naczyniowe: nadciśnienie. Zaburzenia metabolizmu i odżywiania: częste: nadmierne pragnienie; rzadkie: hiperkaliemia. Zaburzenia nerek i dróg moczowych: rzadkie: kłębuszkowe zapalenie nerek, krwiomocz, martwica brodawek nerkowych, niewydolność nerek, śródmiąższowe zapalenie nerek, zespół nerczycowy. Zaburzenia krwi i układu chłonnego: rzadkie: agranulocytoza, eozynofilia, granulocytopenia, leukopenia, trombocytopenia. Zaburzenia układu oddechowego, klatki piersiowej i śródpiersia: rzadkie: eozynofilowe zapalenie płuc. Zaburzenia układu rozrodczego i piersi: rzadkie: zaburzenia miesiączkowania. Zaburzenia układu immunologicznego: rzadkie: reakcje anafilaktyczne. PODMIOT ODPOWIEDZIALNY: US Pharmacia Sp. z o.o. NUMER (-Y) POZWOLENIA: 9101 Lek wydawany bez recepty *** Działanie leku może utrzymać się do 12 godzin

EKSPERCI WOLTERS KLUWER POLSKA

Drodzy Czytelnicy, na wszystkie Wasze pytania odpowiedzą prawnicy. Piszcie do nas na adres: [email protected] lub Aude, ul. Puławska 118a, 02-620 Warszawa z dopiskiem: „Pytanie do prawnika”.

NA WSZYSTKIE PYTANIA ODPOWIADAJĄ EKSPERCI SERWISU PRAWO I ZDROWIE, WOLTERS KLUWER POLSKA WWW.ABC.COM.PL, WWW.PRAWOIZDROWIE.PL

ZAMIANA OPAKOWANIA Czy można wydać jedno duże opakowanie leku, np. Euthyroxu po 100 tabl., kiedy na recepcie są wypisane dwa opakowania po 50 tabl.? Jak to zrobić, żeby się nie narazić NFZ z dwóch powodów: różnych cen i limitów oraz mandatu dla apteki, że nie ma na stanie takiej liczby opakowań, jaka jest przepisana? Zasady wydawania produktów leczniczych na podstawie recepty określone są w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 8 marca 2012 r. w sprawie recept lekarskich (DzU poz. 260) – dalej r.r.l. Rozporządzenie to określa m.in. sposób wydawania produktów leczniczych podlegających refundacji. Opisane wyżej zagadnienie nie jest jednak wprost uregulowane w żadnym akcie prawnym. War to zauważyć jednak, że przepisy rozporządzenia w sprawie recept nie uzależniają ważności recepty od podania na niej wielkości opakowania, wymagają natomiast określenia na recepcie ilości leku. Ilość leku, zgodnie z § 7 r. r. l., powinna być określona cyframi rzymskimi lub słownie. Mając na uwadze te przepisy, wydaje się, że z punktu widzenia zasad wydawania produktów leczniczych na podstawie recepty istotna jest określo-

na na niej ilość leku, jaka ma zostać wydana, a nie konkretna wielkość opakowania. Przepisy rozporządzenia w sprawie recept nie regulują natomiast kwestii wydawania leków w innych niż określone na recepcie opakowaniach, w przypadku gdy ze zmianą taką wiąże się odmienny sposób finansowania leku ze środków publicznych. W takich sytuacjach wydaje się, że przedstawione wyżej założenie nie znajduje zastosowania i należy odwołać się do art. 95 ust. 1a ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (tekst jedn.: DzU 2008, nr 45, poz. 271 z późn. zm.), który jednoznacznie zobowiązuje aptekę, związaną z NFZ umową na realizację recept do zapewnienia dostępności leków, na które ustalony został limit finansowania ze środków publicznych. doktor nauk prawnych Mariusz Kondrat

URLOP KIEROWNIKA APTEKI Czy kierownik apteki, udając się na urlop, np. 10-dniowy, musi powiadomić jakąś instytucję nadzorującą aptekę, np. inspekcję farmaceutyczną, NFZ lub izbę aptekarską? Jeżeli tak, to w jakiej formie? podstawowych warunków prowadzenia apteki (DzU nr 187, poz. 1565) – r.p.w.p.a. Stosownie do § 11 r.p.w.p.a. powierzenie zastępstwa kierownika apteki na okres dłuższy niż 30 dni wymaga powiadomienia w formie pisemnej wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego i okręgowej izby aptekarskiej. Należy podkreślić, że powinność wyznaczenia zastępstwa spoczywa na kierowniku apteki, nie zaś na jej właścicielu. Co więcej, zastępcą nie może być kierownik innej apteki, ponieważ można być kierownikiem tylko jednej apteki. radca prawny Agnieszka Sieńko

Masz problem? – zadaj pytanie prawnikowi: farmac ai [email protected] 28

Farmacja i Ja listopad 2012

REKLAMA

Obowiązek powiadomienia określonych organów jest związany tylko z dłuższą nieobecnością. Jedynym obowiązkiem, jaki spoczywa na kierowniku apteki, jest oznaczony w art. 88 ust. 4 ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (tekst jedn.: DzU 2008 r. nr 45, poz. 271 z późn. zm.) – dalej u.p.f. – wyznaczenie na czas swojej nieobecności farmaceuty, o którym mowa w ust. 1 do jego zastępowania, w trybie określonym w art. 95 ust. 4 pkt 5 u.p.f. Powołany przepis odsyła do aktu wykonawczego – rozporządzenia Ministra Zdrowia z 18 października 2002 r. w sprawie

NAXII_Farmacja i Ja 210x297.ai 28-29 wolters GDN:Farmacja i ja

1 12-05-10 2:14 11:20PM 10/16/12

Page 29

30-31 marketing GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:15 PM

Page 30

PORADNIK FARMACEUTY | MARKETING

JAK ZAMIENIAĆ LEKI? W polskich aptekach bardzo rzadko proponuje się pacjentowi zamianę leku wypisanego na recepcie na jego tańszy odpowiednik. A przecież to dobre rozwiązanie, zwłaszcza w sytuacji, gdy w magazynie nie ma leku wypisanego przez lekarza. Jak robić to szybko i skutecznie?

P

o pierwszym stycznia 2012 r. jedną z najbardziej potrzebnych farmaceutom umiejętności jest wykonywanie skutecznej zamiany leków. Ceny wielu produktów refundowanych nie są sztywne, tylko zgodnie z ideą ustawy refundacyjnej zmieniają się regularnie co dwa miesiące. Oczywiście cieszy mnie fakt, że ustawa dzięki wielu mechanizmom powoduje spadek cen oraz zapłaty NFZ. Niestety, z drugiej strony sprawia to wiele trudności w komunikacji. Pacjenci nie rozumieją zmian cen, ponieważ przez ostatni rok wszystkie media informowały, że za ten sam lek zawsze i w każdej aptece zapłacą tyle samo. Mamy też do czynienia z większym problemem – częstymi brakami leków. Według danych firmy PharmaExpert, która monitoruje rynek apteczny, średnia zawartość magazynu w polskich aptekach spadła w stosunku do roku 2011 prawie o 20%! Oczywiście miały na to wpływ różne czynniki, np. obniżki cen i spadek rynku. Jednak kluczowym powodem jest strach aptekarzy, którzy obawiają się strat wynikających z obniżających się cen. Wielu z państwa woli nie mieć produktu i stracić niejednego pacjenta, niż ponieść straty na obniżce ceny. W związku z tymi czynnikami warto zastanowić się nad zamienianiem leków na ich tańsze odpowiedniki. Szczególnie że zamiana stanowi mniej niż 3% rynkowych transakcji, więc można powiedzieć, że leki zamieniane są bardzo, bardzo rzadko. Jak to robić szybko i skutecznie? Jak odpowiadać na zastrzeżenia pacjentów i ich niechęć do zamiany? Na te i wiele innych pytań poszukamy odpowiedzi w niniejszym tekście.

Zwróciłem ostatnio uwagę na działanie jednej z aptek. Właściciel przygotował zawieszkę do przyczepienia na fartuchach aptecznych. Znajdował się na niej prosty komunikat: „Zapytaj mnie o tańszy zamiennik!”. Bardzo mi się to spodobało, szczególnie w kontekście polityki magazynowej w tej aptece, która polega na tym, że utrzymywane są maksymalnie dwa najlepiej sprzedające się produkty w danej grupie limitowej oraz najtańszy produkt z grupy. W ten sposób ogranicza się zapas, ale trzeba zmotywować dużą rzeszę pacjentów do zamiany leku na inny. Zawieszka w formie podobnej do tej może w tym bardzo pomóc.

AKTYWNA ZAMIANA Niektórzy z państwa chcieliby sami proponować w rozmowie możliwość zamiany. Są różne możliwości, od tych bardzo stanowczych do łagodniejszych. Skrajną techniką jest rezygnacja z pytania pacjenta o zdanie. Wówczas mówimy po prostu: „Dam pani tańszy odpowiednik, to jest taki sam lek, ale pod inną nazwą, działanie i dawkowanie jest to samo, a zaoszczędzi pan/pani 7 zł”. Na koniec takiego stwierdzenia zadajemy zamknięte pytanie: „Czy zgadza się pan/pani?” lub „Czy decyduje się pan/pani na takie rozwiązanie?”. Ten model stosuje się w przypadku aptek z bardzo ograniczonym asortymentem oraz z pacjentami, którzy są otwarci na zamianę i bardziej jej przychylni (niższe dochody, mniejsza wiedza lub większe zaufanie do autorytetu farmaceuty).

Rozważania nad celowością zamiany pomijam, ponieważ zgodnie z prawem jest to nie tylko możliwość, ale wręcz obowiązek apteki. Od razu przechodzimy więc do konkretnych działań. Pierwsze z nich to komunikaty, które pacjent może przeczytać, zanim rozpocznie rozmowę z farmaceutą. Standardem są czarno-białe kartki z informacją o prawie do tańszych odpowiedników. Dobrze taki komunikat uatrakcyjnić i nadać mu formę zbliżoną do tych, jakie stosują państwo w komunikowaniu ofert promocyjnych. Może warto spróbować umieścić po prawej stronie stanowiska sprzedaży (tam, gdzie ustawia się drugi pacjent z kolejki) np. żółtą gwiazdkę z czer wonym napisem o możliwości zamiany? Można dopisać na niej na czer wono: „Nawet o 50% taniej!”, żeby zachęcić pacjenta do skorzystania z takiej okazji. Marża na wszystkich produktach refundowanych w danej grupie limitowej jest taka sama, więc im więcej osób zapyta o zamianę, tym łatwiejszą będziemy mieli pracę (możemy podać lek, który jest w magazynie) oraz tym bardziej rentowna będzie placówka (wartość marży jest ta sama, ale sprzedając tańszy produkt, mamy wyższą marżę procentową). Jakość materiału komunikującego i zachęcającego pacjentów do pytania o tańsze odpowiedniki ma ogromne znaczenie. Sam wielokrotnie analizowałem to w aptekach. Umieszczenie kolorowych, atrakcyjnych komunikatów zwiększało znacznie liczbę pacjentów dopytujących się o zamianę. Jeżeli pacjent sam zadaje pytanie, to o wiele łatwiej zamienić lek, niż gdy próbujemy niepytani zarekomendować to pacjentowi.

30

Farmacja i Ja listopad 2012

KOMUNIKOWANIE MOŻLIWOŚCI ZAMIANY LEKU Informowanie o możliwości zamiany leku na tańszy odpowiednik to obowiązek apteki. Komunikaty z tym związane warto umieścić po tej stronie stanowiska, gdzie ustawia się kolejka.

fot. TOMASZ BARAŁKIEWICZ

KOMUNIKACJA W MIEJSCU SPRZEDAŻY

30-31 marketing GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:15 PM

Page 31

W aptekach zlokalizowanych na osiedlach lub w centrach miast taka technika może być uznana za agresywną i wzbudza nieufność. Wówczas stosujemy drogę zamkniętego pytania, które brzmi: „Czy chciałaby pani, abym wybrała tańszy odpowiednik, czyli ten sam lek, ale pod inną nazwą i z niższą ceną?”. Można też zaproponować wersję skróconą: „Czy chciałby pan zamienić te leki na tańsze odpowiedniki?”. Stosujemy pytanie zamknięte, na które są dwie możliwe odpowiedzi: tak lub nie. Pacjent może szybko zdecydować. Jeżeli nie chce, to ucinamy rozmowę i podajemy leki z recepty. Jeżeli jest zainteresowany, rozpoczynamy rozmowę o zamianie. Ta technika sprawdza się bardzo dobrze i jest kopią tego, co większość z państwa robi przy rozmowie o dawkowaniu. Jeżeli w odpowiedzi na pytanie: „Czy wie pan, jak stosować?”, słyszymy „tak”, kończymy transakcję, jeżeli zaś „nie”, spokojnie wyjaśniamy sposób stosowania leku.

Franczyza F ra anczyzza Mediq Med diq Apteka Apte eka

ZASTRZEŻENIA

Sprzedawaj Spr z zedaw waj

Zamiana nie jest jednak łatwa, bo nawet jeśli pacjent powie „tak”, to za chwilę zarzuci nas pytaniami – chodzi przecież o jego życie i zdrowie. Pacjenci zadają w różnych formach pytanie: „Czy to na pewno będzie to samo?”. Zasłaniają się też autorytetem lekarza, który zapisał lek X a nie Y na recepcie. W obu przypadkach proponuję zacząć od powtórzenia informacji o tym, że proponowany przez nas lek to ta sama substancja, w tej samej dawce i że prawo nie tylko umożliwia, ale wręcz nakazuje proponować zamianę. Czasem dopiero po trzeciej takiej informacji pacjent zrozumie, że nie proponujemy innego produktu. Po tym wstępie zalecam dwie techniki, które we wspaniały sposób zwiększają skuteczność państwa pracy. Po pierwsze, wykorzystajmy autorytety. Jeżeli pacjent mówi, że kardiolog zapisał mu lek X, to odpowiedzmy mu, że wielu kardiologów zapisuje X, Y i Z zamiennie (jeżeli rzeczywiście tak jest). Jednym słowem, odpowiadamy równoważnym argumentem, który ma uspokoić pacjenta i upewnić go, że decyzja jest dobra. Często farmaceuci wykorzystują swój autorytet. Wypowiedź brzmi najczęściej tak: „Sama kupuję tańsze odpowiedniki, nie widzę różnicy w działaniu, a płacę mniej” lub „Moim rodzicom zawsze zamieniam, bo nie ma różnicy, a oszczędzają dużo pieniędzy”. Druga technika to wykorzystanie zasady, że ludzie uważają działania innych za słuszne. Skoro inni coś robią, to musi być dobre! Nasza wypowiedź wyglądałaby tak: „Proszę się nie martwić, wielu pacjentów zamienia leki na tańsze odpowiedniki i są bardzo zadowoleni”. Tę wypowiedź można również osadzić w kategorii terapeutycznej i powiedzieć na przykład: „Wielu pacjentów z chorobą wrzodową żołądka zamienia ten lek na tańszy odpowiednik i są zadowoleni”. Konkretna, bliska pacjentowi grupa robi to samo, więc to musi być słuszna decyzja.

i zara zarabiaj abiaj

więcej! więc cej!

0 PLN P

za przystąpienie! przystą z t pie ienie! i !

ZAMIENIAĆ CZY NIE ZAMIENIAĆ? Opisując proces zamiany i przydatne techniki informowania i przekonywania pacjenta, nie sposób pominąć ważnych argumentów przemawiających za zwiększaniem ilości zamian na rynku. Dyskusje merytoryczne pozostawiam ekspertom i naukowcom, ale pamiętajmy, że obowiązują przepisy, które sankcjonują substytucję. Patrząc na aktualną sytuację na rynku oraz pozytywne od strony finansowej dla płatnika skutki ustawy refundacyjnej, można się liczyć z tym, że presja na zamianę będzie coraz większa. Warto więc już dziś wykształcać te umiejętności, aby z jednej strony sprostać coraz większym wymaganiom prawnym, a z drugiej unikać utraty pacjentów, którą powodują braki w magazynie. Dodam jeszcze to, co powinienem napisać na wstępie tego tekstu: sponsorem tego artykułu nie był NFZ i powstał on z powodu licznych zapytań dotyczących omawianej tematyki, które kierują do mnie farmaceuci. Życzę wielu pozytywnych zamian, nie tylko w aptece!

Sprawdź Spra awdź Nas N Już J użż dziś d dziiiś umów ó się siiię na spo otkanie! spotkanie!

TOMASZ BARAŁKIEWICZ

DORADCA I TRENER Z ZAKRESU MARKETINGU APTECZNEGO

[email protected]

605 55 2 20 88 33 58 667 99 3

[email protected] franczyza@acp ppharma.pl

www.mediqpolska.pl www w.mediqp . polska.pl

Skontaktuj się z Pr Przedstawicielem ze edstawicielem Handlowym ACP Pharma P S .A., Handlowym S.A., CEFARM RZESZÓ ÓW Sp CEFARM RZESZÓW Sp.. z o.o.

REKLAMA

autor:

Materiał M ateriał p przeznaczony rzeznaczony w wyłącznie yłącznie d dla la p podmiotów odmiotów p prowadzących rowadzących d działalność ziałalność a apteczną pteczną llub ub d dla la c chcących hcących p podjąć odjąć ttaką aką d działalność. ziałalność.

32-39 temat numeru facet GDN:Farmacja i ja

ZDROWIE | TEMAT NUMERU

10/16/12

2:18 PM

Page 32

Mężczyźni żyją o sześć-osiem lat krócej niż kobiety. Z danych

Chory mężczyzna

MÓZG Udar mózgu zagraża przede wszystkim mężczyznom lekceważącym swoje zdrowie. Nie wolno bagatelizować występujących nawet przejściowo zaburzeń mowy, widzenia, niedowładów, omdleń lub osłabienia siły mięśniowej. Mogą zwiastować zbliżający się udar.

NACZYNIA KRWIONOŚNE Nadciśnienie tętnicze jest chorobą, która wyjątkowo upodobała sobie mężczyzn, także młodych, przed czterdziestką. Wysokie ciśnienie uszkadza nie tylko serce i mózg, ale także nerki, narząd wzroku i prowadzi do zaburzeń potencji.

WŁOSY Łysienie to dla mężczyzn problem nie tylko zdrowotny, ale często przede wszystkim psychologiczny. Problem ten może dotykać już nawet 20-30-latków. Łysiejący powinni jak najszybciej szukać profesjonalnej pomocy. Łatwiej bowiem powstrzymać łysienie, niż uzyskać odrost włosów.

SERCE Ta pompa mięśniowa przepycha u mężczyzny około 360 litrów krwi na godzinę. Na problemy z sercem panowie pracują sobie już od wieku młodzieńczego, lekceważąc prozdrowotne zalecenia. Dlatego statystyki przedwczesnej śmiertelności z powodu chorób serca wśród mężczyzn w Polsce są zatrważające. Rocznie zawał serca dotyka średnio stu tysięcy osób, głównie mężczyzn.

ŻOŁĄDEK I DWUNASTNICA Choroba wrzodowa statystycznie dwukrotnie częściej dotyczy mężczyzn. Panowie długo bagatelizują ból w nadbrzuszu, kwaśne odbijania, pieczenie za mostkiem, tłumacząc je obfitym i ciężkostrawnym posiłkiem. Zalecone doraźnie leki, najczęściej inhibitory pompy protonowej, łagodzą dolegliwości, co dla mężczyzn jest doskonałym pretekstem, aby zrezygnować z diagnostycznej gastroskopii.

POTENCJA Dla wielu mężczyzn sprawność seksualna jest synonimem męskości. Niewielu zdaje sobie sprawę, że niehigieniczny tryb życia pociąga za sobą pogarszanie jakości nasienia już u 30-40-latków, a co za tym idzie, zmniejszenie płodności.

32

Farmacja i Ja listopad 2012

OTYŁOŚĆ To jedna z najczęstszych chorób cywilizacyjnych. Zwiększa ryzyko wielu schorzeń i skraca życie pacjentów. U mężczyzn dominuje groźna otyłość centralna.

32-39 temat numeru facet GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:18 PM

Page 33

MĘSKIE PROBLEMY GUS wynika, że średnia długość życia Polaka wynosi obecnie 71,3 roku, Polki natomiast – 79,8

Podczas zwykłego przeziębienia mężczyźni zachowują się, jakby zapadli na śmiertelną chorobę. Jednak gdy tylko wracają do zdrowia, natychmiast zapominają o jakichkolwiek badaniach profilaktycznych. Z kolei gdy podejrzewają u siebie jakieś poważne schorzenie, boją się i odkładają wizytę u lekarza w nieskończoność.

PSYCHE

Przyczyną złego samopoczucia i smutku jest najczęściej brak stabilizacji w pracy zawodowej. Stres nasila dodatkowo lęk o utrzymanie rodziny. Gdy do tego dochodzą kłopoty rodzinne lub inna osobista porażka, skutkiem bywa depresja. Coraz więcej mężczyzn szuka pomocy w gabinetach psychiatrów i psychologów. Problem ten szczególnie dotyczy osób ambitnych i intrower tyków. Ryzyko zaburzeń jest większe, jeśli w rodzinie pacjenta występowały przypadki depresji.

Rak jelita grubego dotyczy głównie mężczyzn, ponieważ zgłaszają się do lekarza zwykle wtedy, gdy choroba jest już zaawansowana. Dlatego w Polsce szansę na 5-letnie przeżycie ma tylko 30% pacjentów. Dla porównania w Niemczech 50-60%, czyli prawie dwa razy więcej. Sygnałem do pilnej wizyty u lekarza są pojawianie się krwi w stolcu lub nawracające zaparcia.

rys. DANIEL WAWRZYNIEC

JELITO GRUBE

K

obietom łatwiej zrozumieć potrzebę profilaktyki. Mężczyźni nie chcą słuchać o prewencyjnej wizycie u lekarza. Wymawiają się brakiem czasu, choć jakoś nigdy tego czasu nie skąpią, aby zaprowadzić auto na przegląd techniczny. Odmawiają umówienia się na wizytę lekarską, argumentując: „przecież czuję się dobrze”. A nawet jeśli coś ich trochę niepokoi, na siłę lekceważą pierwsze sygnały zaburzeń funkcjonowania organizmu: „nie pójdę, bo jeszcze lekarz coś znajdzie”. A strach jest złym doradcą. Dzięki wczesnej diagnostyce można wyleczyć wiele chorób lub przynajmniej skutecznie zapobiegać ich powikłaniom. Nie chodzi tylko o nowotwory, ale także o nadciśnienie tętnicze, udar mózgu, depresję lub zaburzenia potencji – schorzenia, które coraz częściej dotykają młodych mężczyzn. Trzeba nakłaniać mężczyzn do zmiany sposobu myślenia – zamiast „nie pójdę do lekarza, bo dowiem się, że coś mi dolega” na „pójdę, aby usłyszeć, że jestem zdrowy”. Nieco żar tobliwe powiedzenie głosi, że mężczyźni są jak dzieci i jest w tym źdźbło prawdy – oczekują, że ktoś ich zaprowadzi w porę do lekarza, zaleci badania i skuteczne leczenie. Dopiero uświadomienie im, że sami są odpowiedzialni za swoje zdrowie, może prowadzić do zmiany nastawienia. listopad 2012 Farmacja i Ja

33

32-39 temat numeru facet GDN:Farmacja i ja

ZDROWIE | TEMAT NUMERU

10/16/12

2:18 PM

Page 34

Schorzenia układu krążenia: miażdżyca, nadciśnienie tętnicze

MĘŻCZYZNA A CHOROBY UKŁADU KRĄŻENIA Większość mężczyzn potrafi wymienić kilka czynników ryzyka chorób układu krążenia. Co z tego, skoro tej wiedzy nie stosują w praktyce. Nie dziwi zatem fakt, że schorzenia te dotyczą coraz młodszych, aktywnych zawodowo mężczyzn. Każdy mężczyzna po trzydziestce powinien zacząć systematycznie mierzyć ciśnienie tętnicze. To proste i trwające zaledwie kilka chwil badanie pozwala w porę wykryć nieprawidłowości, a w konsekwencji uniknąć wielu problemów zdrowotnych, jak np. zawał serca, udar mózgu, niewydolność nerek lub serca. O układ krążenia mężczyźni powinni zacząć dbać już w młodym wieku, bo skutki niewłaściwych nawyków kumulują się i ujawniają dopiero po latach, a wówczas tego procesu nie można cofnąć, podobnie jak wciąż nie udaje się bez inwazyjnych metod usunąć nagromadzonych w naczyniach blaszek miażdżycowych.

Koniecznie do lekarza Z pewnością należy zalecić wizytę u lekarza pacjentowi, który skarży się w aptece na: ból w klatce piersiowej pojawiający się w czasie stresu lub wysiłku, uczucie kołatania lub niemiarowej pracy serca, zadyszkę pojawiającą się po wejściu na drugie piętro, osłabioną tolerancję wysiłku, pieczenie w okolicy serca, łatwą męczliwość, wartości ciśnienia skurczowego przekraczające 140 mmHg lub rozkurczowego 90 mmHg, zmęczenie, bóle i zawroty głowy, obrzęki kończyn dolnych.

PALENIE TYTONIU

40% zgonów wśród mężczyzn z powodu chorób układu krążenia ma związek z paleniem tytoniu. Substancje z dymu papierosowego zwiększają przerost błony wewnętrznej i środkowej tętnic wieńcowych, a ponadto zaburzają proces prawidłowego rozkurczu naczyń i działają prozakrzepowo. Te niekorzystne dla zdrowia procesy zachodzą właśnie głównie u mężczyzn, dlatego u nich palenie ma wyjątkowo szkodliwy charakter, szczególnie jeśli dochodzą czynniki genetyczne (choroby układu krążenia u męskich członków rodziny). Należy podkreślić, że negatywne skutki ma nie tylko czynne, ale także bierne palenie. CHOLESTEROL

Czołowe miejsce na liście zagrożeń u młodych mężczyzn zajmują także złe nawyki żywieniowe, których skutkiem jest hiperlipidemia. Rola frakcji LDL cholesterolu w powstawaniu zwężającej światło naczyń blaszki miażdżycowej jest farmaceutom doskonale znana. Warto przypomnieć, że pęknięcie blaszki prowadzi do zakrzepu i w efekcie często niedrożności tętnicy, niedotlenienia zaopatrywanych przez tę tętnicę tkanek, czyli w konsekwencji zawału serca lub udaru mózgu. Zatem nigdy dosyć przypominania pacjentom, np. przy okazji wydawania leków z grupy statyn, że powinni ograniczać tłuszcze zwierzęce, potrawy smażone, kaloryczne i alkohol, a zwiększyć podaż warzyw i owoców oraz produktów pełnoziarnistych.

BADANIE EKG EKG wysiłkowe pokazuje, jak pracuje serce, gdy jest obciążone wysiłkiem fizycznym. Jest niezwykle przydatne, gdy u pacjenta występują dolegliwości dławicowe podczas wysiłku oraz przy wątpliwościach, czy pacjent cierpi z powodu choroby wieńcowej.

34

Farmacja i Ja listopad 2012

Cenne, szczególnie w przypadku chorych z nadciśnieniem, są uwagi dotyczące ograniczenia soli kuchennej w codziennej diecie. Należy także przypominać pacjentom o potrzebie aktywności ruchowej i leczeniu otyłości. Z obser wacji wynika, że codzienny spacer aż trzykrotnie zmniejsza ryzyko choroby wieńcowej. Najpóźniej po 40. r.ż. każdy mężczyzna powinien raz w roku wykonać ogólne badanie lekarskie i ekg., a w razie potrzeby także echo serca, badanie wysiłkowe, holter i koronarografię. Wczesna diagnostyka pozwala uniknąć inwazyjnych zabiegów: angioplastyki, pomostowania aortalno-wieńcowego (CABG) lub endarterektomii. Choć kuriozalna może się wydawać sugestia, aby far maceuta przypominał pacjentom o tak oczywistych kwestiach, to jednak lepiej tego nie bagatelizować, bo mężczyźni często lekceważą prozdrowotny tryb życia i profilaktyczne wizyty lekarskie.

f t SHUTTERSTOCK BE&W

PROFILAKTYKA

32-39 temat numeru facet GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:19 PM

Page 35

lub zawał mięśnia sercowego dotykają prawie połowy mężczyzn po 50. roku życia

CHOROBY ZAPISANE W GENACH

Tablica SCORE Służy do oceny ryzyka zgonu danej osoby z powodu chorób układu krążenia w ciągu następnych 10 lat na podstawie występujących u niej czynników ryzyka. NIEPALĄCY

≥15%

10-14%

5-9%

3-4%

2%

1%

PALĄCY

180 19 23 26 31 36

36 41 47 53 59

160 14 17 19 23 27

26 31 35 41 46

140 10 12 14 16 19

19 22 26 30 35

120

10 12 14

14 16 19 22 26

180 19 15 17 20 24

24 28 32 37 43

65 7

8

160

9

10 12 15 17

17 20 24 28 32

140

6

7

9

10 12

12 14 17 20 23

120

4

5

6

7

9

180

8

10 11 13 16

16 19 22 26 30

160

6

7

8

9

11

11 13 16 18 22

140

4

5

6

7

8

8

9

11 13 16

120

3

3

4

5

5

6

7

8

180

5

6

7

9

10

10 12 15 17 20

160

4

4

5

6

7

7

9

10 12 14

140

3

3

4

4

5

5

6

7

9

10

120

2

2

2

3

4

4

4

5

6

7

180

2

2

3

3

4

4

5

5

6

8

160

1

2

2

2

3

3

3

4

4

5

140

1

1

1

2

2

2

2

3

3

4

120

1

1

1

1

1

1

2

2

2

3

4

5

6 7 mmol/l

8

4

5

6 7 mmol/l

8

9

10 12 14 17

55 9

wiek

ciśnienie tętnicze skurczowe (mmHg)

60

11

50

Chromosomy płciowe determinują płeć. O płci żeńskiej decyduje obecność dwóch chromosomów X, mężczyźni zaś mają jeden chromosom X i jeden Y. W wyniku tej różnicy może dochodzić do rozwoju chorób występujących wyłącznie lub przede wszystkim u mężczyzn. Hemofilia, czyli skaza krwotoczna związana z niedoborem czynników krzepnięcia: VIII (hemofilia A), IX (hemofilia B) lub XI (hemofilia C). Hemofilia typu A i B głównie dotyczy mężczyzn, typ C – zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Ujawnia się od urodzenia. Diagnoza możliwa jest poprzez wykonanie badań krwi, ze szczególnym uwzględnieniem wyznaczników krzepliwości krwi (aktywność czynników krzepliwości, czas kaolinowo-kefalinowy). Leczenie hemofilii polega na podawaniu zastrzyków zawierających brakujący czynnik krzepnięcia krwi. Dystrofia mięśniowa to postępujący i nieodwracalny zanik mięśni. Jest chorobą dziedziczoną w sposób recesywny sprzężony z płcią (chromosomem X). Oznacza to, że choroba ujawni się u wszystkich mężczyzn (mają jeden chromosom X), którzy otrzymali zmutowany gen w chromosomie X od matki. Choroba ujawnia się w wieku dziecięcym i w zależności od postaci prowadzi do zgonu na skutek niewydolności oddechowej lub krążenia w wieku 20-30 lat. Choroba Huntingtona (początkowo nazywana pląsawicą Huntingtona) ujawnia się dopiero około czterdziestki. Powodu-

je zmiany w niektórych częściach mózgu, głównie w jądrze ogoniastym oraz w miarę rozwoju choroby w korze mózgowej, czego skutkiem są niekontrolowane ruchy ciała i otępienie. Ma postępujący charakter. Wiele innych chorób ma także związek z chromosomami płci, np. ślepota na bar wy czer woną i zieloną, odmiana rybiej łuski, agammaglobulinemia lub upośledzenie umysłowe. Trwają również badania naukowe dotyczące wpływu genów zlokalizowanych na chromosomie Y na zwiększone ryzyko chorób układu krążenia.

40

150 190 230 270 310 (mg/dl)

150 190 230 270 310 (mg/dl)

cholesterol całkowity JAK SKORZYSTAĆ Z TABLICY SCORE 1. Znajdź wiek i kratkę odpowiadającą skurczowemu ciśnieniu tętniczemu oraz stężeniu cholesterolu całkowitego u pacjenta. W kratce podano ryzyko wyrażone w procentach. 2. Przesuwając się po tabeli, odczytuje się wpływ ekspozycji na czynniki ryzyka w ciągu życia.

fot. SHUTTERSTOCK. BE&W

3. Ryzyko wynoszące 20% traktuje się jako duże. 4. Posługując się kartą, można pokazać pacjentowi, jak się zmieni jego stan zagrożenia, jeśli na przykład przestanie palić lub zmniejszy inne czynniki ryzyka. UWAGA: Osoby z już rozwiniętą chorobą sercowo-naczyniową i chorzy na cukrzycę są obciążeni dużym ryzykiem, niezależnie od obecności innych czynników.

CHOROBA HUNTINGTONA Zdjęcie pokazuje wycinki z dwóch mózgów. Z lewej strony pokazano normalne jądro ogoniaste mózgu. Po prawej natomiast jest mózg pacjenta z chorobą Huntingtona, na którym widać poważny zanik jądra ogoniastego.

listopad 2012 Farmacja i Ja

35

32-39 temat numeru facet GDN:Farmacja i ja

10/18/12

2:40 PM

Page 36

ZDROWIE | TEMAT NUMERU

PA PIE RO SY I KA SZEL Badania wykazują, że nawet co dziesiąty mężczyzna po 40. r.ż. ma objawy przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Jest ona powiązana z paleniem papierosów, prowadzi do inwalidztwa na skutek upośledzenia wymiany gazowej w płucach, niedotlenienia, rozwoju serca płucnego i w efekcie do zgonu. Rozwija się skrycie, początkowo bezobjawowo. Pierwszym niepokojącym sygnałem jest kaszel i odkrztuszanie wydzieliny. Jeśli objawy nie ustępują po kilku tygodniach, niezbędna jest wizyta u lekarza i badanie spirometryczne. Bezwzględnym warunkiem poprawy rokowania i umożliwiającym leczenie jest zaprzestanie palenia (więcej o POChP na www.farmacjaija.pl).

RTG KLATKI PIERSIOWEJ U pacjenta z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc jest widoczna rozedma płuc.

ZDRADLIWA NADWAGA

fot. SHUTTERSTOCK, BE&W

Jak BMI obliczyć BMI

36

BMI to stosunek masy ciała w kilogramach do wzrostu podanego w metrach i podniesionego do kwadratu (tabela do szybkiego obliczenia BMI na www.farmacjaija.pl).

poniżej 18,5 niedowaga 18,5-24,9 prawidłowa masa ciała 25-29,9 nadwaga 30-34,9 otyłość powyżej 35 otyłość olbrzymia

Farmacja i Ja listopad 2012

REKLAMA

Otyłość to patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej przekraczające potrzeby organizmu. Jest skutkiem zachwiania równowagi między ilością dostarczanej z żywnością energii a jej wydatkowaniem. Określeniu stopnia problemu służy wskaźnik BMI, który można zastosować nawet w aptece przy wydawaniu pacjentowi leków, np. hipotensyjnych, przeciwbólowych lub łagodzących stres (to kolejne czynniki, obok otyłości, zwiększające prawdopodobieństwo przewlekłych chorób). Szczególnie groźna jest otyłość brzuszna. Prawidłowy wskaźnik WHR, który określa rodzaj sylwetki ciała, np. sylwetka w kształcie gruszki lub jabłka, oraz typ otyłości, np. otyłość brzuszna albo pośladkowo-udowa, u mężczyzn nie powinien przekraczać 0,9. Oblicza się go, dzieląc obwód talii przez obwód bioder. Natomiast obwód pasa mierzony 2,5 centymetra poniżej pępka powinien być poniżej 102 centymetrów. Przekroczenie tych wartości wskazuje na potrzebę zmiany nawyków żywieniowych i zwiększenie aktywności ruchowej. Warto zachęcać mężczyzn zgłaszających się do apteki do utraty 2-3 kilogramów miesięcznie lub 5-10% wagi wyjściowej w ciągu 6 miesięcy. Otyłość stanowi u mężczyzn drugi po paleniu tytoniu czynnik ryzyka rozwoju chorób przewlekłych, zwłaszcza cukrzycy, chorób układu krążenia, narządu ruchu i kamicy żółciowej. Udowodniony został także związek otyłości z nowotworami: mężczyźni z BMI przekraczającym 30 są 2-3-krotnie bardziej zagrożeni rozwojem raka nerki niż osoby z BMI poniżej 25. Nadmiar tkanki tłuszczowej zwiększa też ryzyko raka przełyku, tarczycy, pęcherzyka żółciowego i okrężnicy.

32-39 temat numeru facet GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:20 PM

Page 37

32-39 temat numeru facet GDN:Farmacja i ja

ZDROWIE | TEMAT NUMERU

10/18/12

2:41 PM

Page 38

W kanalikach nasiennych produkowanych jest około 50 000

PŁODNOŚĆ MĘŻCZYZNY Dla mężczyzn męskość to przede wszystkim sprawność seksualna. Dlaczego zatem przy pierwszych problemach nie szukają pomocy lekarskiej? Problem nie pozwala im myśleć racjonalnie i pomijają fakt, że współczesne leki przepisane przez lekarza z powodu zaburzeń wzwodu mogą przywrócić im pełną sprawność seksualną. Ale najpierw niezbędna jest diagnostyka nieprawidłowości. Dlatego gdy do apteki zgłasza się pacjent po cudowną pigułkę dostępną bez recepty, warto mu uświadomić, że najważniejsze to ustalenie przyczyny problemu i jej leczenie pod okiem lekarza, a nie samodzielne aplikowanie dostępnych farmaceutyków. Według najnowszych doniesień Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 40% przypadków niepłodności małżeńskiej jest uwarunkowanych czynnikiem męskim. Najbardziej istotnym elementem w diagnostyce męskiej niepłodności jest liczba i jakość nasienia. W 1 ml spermy u zdrowego mężczyzny znajduje się od 20 do 300 mln plemników. Według kryteriów WHO z 2010 r., liczba plemników konieczna do zapłodnienia powinna być wyższa niż 15 mln/ml. Dla porównania w roku 1999 wartość ta wynosiła 20 mln/ml, w latach 70. 40 mln/ml ejakulatu. Liczby odzwierciedlające jakość spermy obniżają się w kolejnych latach z uwagi na stale pogarszający się stan środowiska, a co za tym idzie ludzką kondycję i zdolność do prokreacji. Oceny nasienia dokonuje się na podstawie badania nazywanego spermogramem lub semiogramem. Polega ono na mikroskopowej analizie próbki spermy. Diagnoza dotyczy takich parametrów, jak objętość spermy oraz ruchliwość, budowa i żywotność męskich gamet, czyli plemników. Obecnie coraz większy nacisk kładzie się nie na liczbę, ale na jakość nasienia.

pęcherzyk nasienny

gruczoł krokowy nasieniowód spojenie łonowe cewka moczowa

ciało jamiste prącia

prącie najądrze gruczoł opuszkowo-rdzeniowy jądro moszna

napletek żołądź

PRAWDY I MITY NA TEMAT PROB INTYMNYCH MĘŻCZYZNY Otyłość nie ma wpływu na jakość nasienia NIEPRAWDA Zarówno zbyt wysoka, jak i zbyt niska waga pacjenta może negatywnie wpływać na jakość nasienia, głównie poprzez oddziaływanie na chromatynę plemnikową, liczebność i ruchliwość plemników, a także na zdolność wiązania plemnika z kwasem hialuronowym, który jest jednym ze składników otoczki jajowej. Nie bez znaczenia jest dieta mężczyzny i brak aktywności fizycznej prowadzące do nadmiaru kilogramów. Zła dieta wpływa także na ograniczenie składników odżywczych, mineralnych i witamin poprawiających jakość nasienia. Należy także podkreślić, że otyłość może być jednym z czynników pogorszenia jakości

38

życia seksualnego, a stąd już krok do zaburzeń potencji. Jedną z głównych przyczyn zaburzeń wzwodu są choroby układu krążenia PRAWDA Światło naczyń ciał jamistych penisa jest mniejsze niż wielu innych ważnych tętnic, np. wieńcowych. Dlatego niewielkie upośledzenie krążenia na skutek zmian miażdżycowych może skutkować zaburzeniami wzwodu. Możliwe jest także nieprawidłowe funkcjonowanie komórek śródbłonka tętnic unaczyniających prącie. W dodatku leki stosowane w terapii chorób układu krążenia mogą nasilać problemy ze wzwodem. Jest to wskazanie do próby zmiany farmakoterapii pod kontrolą lekarza.

Farmacja i Ja listopad 2012

Tryb życia nie ma większego wpływu na płodność młodych mężczyzn przed 40. rokiem życia NIEPRAWDA Choć produkcja plemników trwa całe życie, styl życia może wpływać znacznie na jakość ejakulatu i potencję. Palenie papierosów przez 20 lat powoduje zaburzenia potencji u co drugiego mężczyzny. Działanie jest wielokierunkowe, wystarczy wymienić choćby stres oksydacyjny. Co drugi pacjent uzależniony od alkoholu ma problemy ze wzwodem. Negatywny wpływ nadmiernego zmęczenia na potencję można obser wować już u mężczyzn przed trzydziestką. Stres obniża liczebność i ruchliwość plemników. Wysoka temperatura wywołana przez gorące kąpiele, wizyty w sau-

32-39 temat numeru facet GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:20 PM

Page 39

plemników na minutę, czyli 72 miliony na dobę

MĘSKIE BOLĄCZKI

Plemnik i sperma WIELKOŚĆ PLEMNIKA Plemnik ma około 0,05 mm długości.

witka stanowi aparat ruchowy plemnika

wstawka z włóknem osiowym zawiera mitochondria

główka zawiera jądro komórkowe otoczone z przodu akrosomem

SPERMA Sperma jest produkowana w kanalikach nasiennych w jądrze, a drobne rytmiczne skurcze ich ścianek kierują plemniki do najądrzy, łączących każde z jąder nasieniowodem.

LEMÓW Stosowanie właściwego odżywiania i suplementów diety może poprawiać płodność mężczyzn PRAWDA Urozmaicona, prawidłowo zbilansowana dieta może poprawiać sprawność seksualną mężczyzny i jakość nasienia. Szczególną rolę w tym procesie odgrywają witamina C, cynk i selen. Badania wykazały, że także suplementacja kwasu foliowego prowadzi do poprawy mor fologii plemników. Witamina B12 bierze z kolei udział w spermatogenezie.

rys. DANIEL WAWRZYNIEC fot. SHUTTERSTOCK, ARCHIWUM DOMOWE

nie, noszenie nieodpowiedniej bielizny lub siedzący tryb życia powodują podnoszenie temperatury jąder, a w efekcie negatywny wpływ na chromatynę plemnikową, liczbę i jakość plemników.

Czasem mężczyźni skarżą się na pewne dolegliwości, ale szukają jedynie doraźnej pomocy. Dlatego pierwsze kroki kierują do apteki. Wiedza, jak im pomóc i kiedy potrzebna jest inter wencja lekarska, może okazać się bardzo przydatna. Bóle grzbietu Doraźnie pomogą NLPZ lub paracetamol w tabletkach. Należy pacjenta zachęcać przede wszystkim do aktywności ruchowej, np. gimnastyki, pływania, ponieważ siedzący tryb życia sprzyja osłabieniu mięśni brzucha i grzbietu, a tym samym występowaniu różnych dolegliwości bólowych. Nawracające bóle pleców, zwłaszcza z objawami wskazującymi na ucisk korzeni ner wowych, są wskazaniem do wizyty lekarskiej. Pilnej inter wencji wymaga również niedomaganie zwieraczy lub opadanie stopy. Bóle głowy Doraźnie pomogą NLPZ lub paracetamol. Warto pacjentowi zalecić odpoczynek, pomiar ciśnienia tętniczego i temperatury. Niepokój powinny wzbudzić nawracające bóle głowy, którym towarzyszy choćby jeden z następujących objawów: zaburzenia widzenia, wymioty, omdlenia, drgawki, opadanie kącika ust lub powieki, niewyraźna mowa, niedowład lub osłabienie mięśni kończyn. Należy pamiętać, że nowotwory ośrodkowego układu ner wowego dotyczą przede wszystkim młodych osób, z przewagą mężczyzn. Chrapanie Bywa objawem obturacyjnego bezdechu sennego występującego głównie u otyłych mężczyzn. Pacjenta należy zachęcać do redukcji masy ciała oraz wizyty u lekarza. Niezbędna jest opieka specjalisty, ponieważ bezdechy zwiększają ryzyko wielu chorób (np. nadciśnienia tętniczego, arytmii serca, udaru mózgu, zaburzeń pamięci). Ich skutkiem jest nadmierna senność w ciągu dnia, czego konsekwencją bywają wypadki i urazy. Bolesne skurcze Doraźnie ulgę mogą przynieść suplementy diety zawierające magnez i potas, zwłaszcza jeśli pacjent pije kilka filiżanek kawy dziennie i skarży się na obfite pocenie. Jeśli po kilku dniach przyjmowania preparatów dolegliwości nie ustępują, niezbędna jest wizyta u lekarza. Należy poinformować pacjenta, że długotrwałe przyjmowanie preparatów potasu bez porozumienia z lekarzem może prowadzić do zaburzeń rytmu serca. Nadmierna potliwość Konieczna jest codzienna toaleta całego ciała i najlepiej noszenie ubrań wykonanych z przewiewnych tkanin i stosowanie antyperspirantów (godne polecenia są Antidral i Etiaxil). Potliwość złagodzą również kąpiele w naparze kory dębu lub brzozy oraz picie codziennie połowy szklanki naparu

JASKRA U MĘŻCZYZN Zanik nerwu wzrokowego to najczęstszy typ jaskry męskiej. Znaczny wzrost ciśnienia w przedniej komorze oka (położonej między rogówką a tęczówką) powoduje ucisk na małe naczynia odżywiające nerw wzrokowy, a to z kolei może doprowadzić do zaniku nerwu.

z szałwii. Pacjentów skarżących się na obfite pocenie pomimo właściwych zabiegów pielęgnacyjnych najlepiej skierować do lekarza. Dolegliwość jest bowiem jednym z objawów cukrzycy, nadczynności tarczycy, infekcji, chorób nowotworowych i zatruć. Pilna porada lekarza jest konieczna, gdy poceniu towarzyszą chudnięcie, stany podgorączkowe, osłabienie lub zmiany skórne. Zaburzenia widzenia Jeśli dolegliwości nie ustępują po odpoczynku, niezbędne jest badanie okulistyczne. Przyczyną może być wada wzroku, ale także jaskra. Pierwsze objawy tego schorzenia ujawniają się około 40. roku życia. O jej rozwoju mogą świadczyć bóle gałki ocznej, widzenie tęczowych kół wokół źródeł światła, pogorszenie pola widzenia i częste bóle głowy.

listopad 2012 Farmacja i Ja

autor:

ANNA JAWORSKA

SPECJALISTA MEDYCYNY RODZINNEJ [email protected]

39

40-41 wywiad do raportu GDN:Farmacja i ja

10/18/12

2:42 PM

ZDROWIE | TEMAT NUMERU

Page 40

ODPOWIADA EKSPERT

JAK CHORUJĄ MĘŻCZYŹNI? Rozmowa z ANNĄ ŁUKASZEWICZ, psychologiem i psychoterapeutką z Powiatowego Ośrodka Interwencji Kryzysowej w Konstancinie. pieczniejszej, relacji. Kiedy kobieta choruje, opowiada o dolegliwościach koleżankom, opisuje je na internetowych forach. A facet? Może się wyżalić jedynie osobie, której się najmniej wstydzi, czyli na przykład żonie. Wtedy to na nią przelewa wszystkie niepokoje związane z chorobą i to ona czuje się w obowiązku mu pomagać.

Podobno mężczyźni nie płaczą, a więc też się nie leczą? A może ten stereotyp faceta macho nie jest prawdziwy w przypadku chorowania? Tak naprawdę to, jak choruje mężczyzna, w głównej mierze zależy od jego osobowości. Są panowie, którzy idealnie wpisują się w stereotypowy obraz faceta macho, który broni się przed chorowaniem. Ale to nie jest regułą.

To dlatego mężczyźni u lekarza niewiele opowiadają? Generalnie jeśli rozmawiamy z lekarzami o typach męskich pacjentów, to słyszymy o przypadkach „albo, albo”. Oprócz mężczyzn, którzy odcinają się od swojej choroby, o których już wspominałam, jest spora grupa tzw. hipochondryków. To panowie dobrze przebadani z dobrymi wynikami, a jednocześnie wiecznie chorzy i poszukujący wciąż nowych specjalistów. Myślę, że to znak naszych czasów. Wielu mężczyzn jest w słabej kondycji psychicznej, żyje w stresie, ale nie przyznaje się do problemów, a te napięcia dają dolegliwości bólowe. Dlatego jeśli pacjent jest dobrze przebadany i od strony somatycznej nic złego u niego nie zdiagnozowano, to powinien poszukać innej pomocy, na przykład psychologicznej.

Czyli jak chorują panowie? Przede wszystkim bardziej się denerwują i złoszczą z powodu choroby, nawet zwykłej grypy. Mężczyźni są biologicznie słabsi od kobiet – mają niższy próg bólu, częściej doświadczają depresji. Dlatego dolegliwości chorobowe znoszą gorzej niż kobiety. Choroba, która wiąże się ze słabością fizyczną, godzi w poczucie własnej war tości mężczyzny. Wznieca w nim potrzebę, by ktoś się nim zajął (bo jest słaby), a jednocześnie wywołuje wewnętrzny konflikt, bo przecież facet powinien być silny. Chorujący mężczyzna potrzebuje opieki, a jednocześnie myśli, że to on – jako facet – powinien opiekować się bliskimi. Ta mieszanka dwóch różnych potrzeb i uczuć wywołuje w mężczyźnie złość.

Jest sezon grypowy. Jak choruje statystyczny Kowalski? Kowalski, który ma grypę, wraca do domu ze zwolnieniem lekarskim od pracy i... choruje. A kobieta z grypą jest nie tylko pacjentką, ale nadal panią domu, która wykonuje swoje zajęcia. Nic dziwnego, że kiedy jej zakatarzony mąż leży cały dzień w łóżku i żąda pomocy, ona zaczyna się irytować oraz oczekuje od niego, że wreszcie się pozbiera i jej pomoże. Ale war to pamiętać, że każdy z nas, niezależnie od płci, ma prawo do chorowania. Jeśli wśród partnerów jest zdrowa relacja, to kobieta będzie gotowa pomagać przeziębionemu mężczyźnie i podawać mu ciepłą herbatę. Jednocześnie zachowa się aser tywnie, jeśli partner będzie zbyt roszczeniowy.

Skoro mężczyźni mają niższy próg bólu, to dlaczego unikają tabletek przeciwbólowych? Mój mąż – kardiolog – przyznaje, że to prawda, iż mężczyźni niechętnie przyjmują leki. Kiedy pyta pacjentów, dlaczego tak jest, słyszy, że oni nie chcą się truć. To dość dziwne wytłumaczenie, bo często ci sami pacjenci są nałogowymi palaczami i nie stronią od alkoholu. Poza tym istnieje kulturowy stereotyp, że tabletki to babska sprawa, prawdziwy mężczyzna zaś ma pokonać ból... siłą woli.

A gdyby tak zostawić partnera z jego chorowaniem? W końcu to dorosły mężczyzna... Tu znowu wracamy do tego twierdzenia, że mężczyźni i kobiety chorują inaczej. Panie zwracają uwagę na swoje zdrowie, analizują wyniki badań, opowiadają o dolegliwościach. Mężczyźni w kwestii zdrowia często milczą. I to nie tylko w przypadku grypy, ale i poważnych chorób. Jeśli na co dzień mało mówią o swoich bolączkach, pewnie też nie będą skorzy wezwać pomoc medyczną w razie sytuacji nagłej zagrażającej życiu. Wielu mężczyzn zwleka z wizytą u lekarza i udaje, że nic im nie jest. W efekcie trafiają do specjalisty z poważnymi powikłaniami, którym można było zapobiec. Dlatego kobieta, która żyje z mężczyzną macho, niemówiącym o swoim zdrowiu, powinna być czujna i w razie konieczności zaprowadzić do lekarza i kazać się przebadać, a następnie pilnować przyjmowania zaleconych leków.

Ale nie pokonuje tego bólu siłą woli i oczekuje, że inni się nim zaopiekują... Nasza kultura daje mężczyznom mniejsze przyzwolenie na to, by ktoś się nimi opiekował. Ale faceci często tej opieki naprawdę potrzebują i oczekują jej od partnerki, z którą są w najbliższej, a więc i najbez-

40

Farmacja i Ja listopad 2012

fot. DAREK PIETRASZEWSKI

Czyli twierdzenie, że z chorującym mężczyzną jest jak z dzieckiem, którym trzeba się zajmować, jest prawdziwe? Z obserwacji, które potwierdza mój mąż, wynika, że mężczyzna często zrzuca odpowiedzialność za leczenie na innych. Kiedy lekarz pyta pacjenta: „Jakie leki pan przyjmuje?”, słyszy: „A ja nie wiem. To żona wie”. Wynika to z tego, że choroba budzi w ludziach niepokój, ale mężczyźni i kobiety inaczej radzą sobie z lękiem. Panowie najczęściej się od niego odcinają. Dlatego nie chcą poddawać się badaniom i poznawać ich wyników. To trochę chowanie głowy w piasek – wygodna strategia przekazywania innym odpowiedzialności za chorobę. To dość ciekawe, zważywszy, że panowie generalnie lubią kontrolować swoje życie.

40-41 wywiad do raportu GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:22 PM

Page 41

Moc natury jest większa niż myślisz

42-43 Astygmatyzm GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:22 PM

Page 42

ZDROWIE | OKULISTYKA

ASTYGMATYZM Należy do jednej z trzech najpowszechniejszych wad wzroku. Przyjmuje się, że prawie każdy ma pewien stopień astygmatyzmu, często od urodzenia, i jego poziom może się nie zmienić.

Z

drowe oko człowieka jest zbudowane w taki sposób, aby wszystkie wpadające przez rogówkę do jego wnętrza promienie skupiały się w jednym miejscu na siatkówce, dając tym samym ostry obraz obser wowanego przedmiotu. Astygmatyzm, zwany inaczej niezbornością oka, jest wadą polegającą na różnym załamaniu promieni świetlnych przez płaszczyzny łamiące rogówki. W efekcie wpadające do oka równoległe promienie nie mają jednego ogniska i wytwarzają na osi optycznej wiele różnych obrazów. Osoba z astygmatyzmem widzi obser wowane przedmioty niewyraźnie, jakby zamazane, przez mgłę.

Różne rodzaje astygmatyzmu Główną przyczyną tej wady wzroku jest zniekształcenie promienia bądź nierówności w powierzchni rogówki. W pierwszym przy-

padku mówimy o astygmatyzmie regularnym. Promień w płaszczyźnie poziomej różni się długością od tego w płaszczyźnie pionowej. Rogówka ma kształt piłki do rugby lub jaja, a w takiej sytuacji wpadające promienie skupiają się w dwóch miejscach (dwie ogniskowe). Jeżeli przebieg promieni padających na rogówkę jest zakłócony poprzez jej nierówną powierzchnię, a one same skupiają się w więcej niż dwóch punktach (zwielokrotniona liczba ogniskowych), mówimy o astygmatyzmie nieregularnym. Taki stan rzeczy może być spowodowany bliznami pourazowymi, pozapalnymi lub zwyrodnieniowymi rogówki (obrzęk, skrzydlik, guz). Bardzo często przyczyną jest tzw. stożek rogówki. Ujawnia się on zwykle w okresie dojrzewania i jest najpowszechniejszy wśród dziewcząt, a przyczyna jest bliżej nieokreślona. Wiadomo, że stan ten może być dziedziczny lub powstawać na sku-

tek bardzo częstego pocierania oczu. W niewielu przypadkach astygmatyzm może mieć przyczynę w nieprawidłowym kształcie soczewki (astygmatyzm soczewkowy) będącym z kolei następstwem zaćmy. Astygmatyzm bardzo często występuje w połączeniu z krótkowzrocznością lub nadwzrocznością. W przypadku gdy w jednej osi występuje krótkowzroczność, a w prostopadłej do niej dalekowzroczność, mówimy o astygmatyzmie mieszanym. Istotną rolę w rozwoju astygmatyzmu odgrywa cukrzyca (zwłaszcza ta nieleczona). Podwyższony poziom cukru we krwi przez dłuższy czas może w znacznym stopniu deformować rogówkę oka. Zmiany te są zauważalne dopiero w chwili podjęcia regularnego leczenia. Prawidłowy poziom cukru umożliwia oku powrót do stanu fizjologicznego, co pacjenci często mylą z dalekowzrocznością. Należy pamiętać o tym, że prawidłowy dobór okularów bądź soczewek może nastąpić dopiero w momencie, kiedy ustabilizuje się poziom cukru (przynajmniej po miesiącu leczenia).

0,5-0,75 dioptrii

Taki poziom niezborności fizjologicznej oka nie wymaga korekcji.

42

Farmacja i Ja listopad 2012

W przypadku niewielkiej wady układ akomodacyjny oka jest w stanie zrekompensować braki i zapewnić prawidłowe widzenie, a głównym objawem jest wówczas niewielki dyskomfort widzenia, porównywalny ze zwykłym zmęczeniem wzroku po pracy przed komputerem. Przy większej wadzie występuje wyraźne zniekształcenie obrazu, dotyczy to zarówno przedmiotów znajdujących się w bliskiej, jak i większej odległości. Nieleczony astygmatyzm powoduje mrużenie oczu, przekrzywianie głowy, ciągłe uczucie zmęczenia i czołowe bóle głowy, a także częste i nawracające zapalenia spojówek i brzegów powiek. Objawy zarówno u dzieci, jak i dorosłych są takie same. Niestety, dzieci nie potrafią jednoznacznie sygnalizować, że z ich wzrokiem dzieje się coś niedobrego. W przypadku gdy wada występuje od chwili narodzin, mogą uznać ją za stan „normalny”. Dlatego rodzice powinni obser wować dziecko, zwłaszcza podczas zabawy, gdy bierze do ręki przedmioty lub przegląda książki. Stałe przechylanie głowy do przodu, trzymanie przedmiotów blisko

f t SHUTTERSTOCK (3) DAREK PIETRASZEWSKI

Objawy

42-43 Astygmatyzm GDN:Farmacja i ja

10/16/12

3:28 PM

Page 43

OKO ZDROWE Prawidłowe skupienie światła na siatkówce

siatkówka

Niezborność oka

ogniskowa w centralnym punkcie

rogówka ma kształt wycinka kuli

dwie ogniskowe

soczewka

Rodzaje astygmatyzmu: niski – do 1 dioptrii średni – od 1 do 2 dioptrii wysoki – od 2 do 3 dioptrii bardzo wysoki – powyżej 3 dioptrii

twarzy, trudności w skupieniu się, aby coś odczytać lub narysować, są sygnałem, że coś niedobrego dzieje się ze wzrokiem dziecka.

Konieczne badania Lekarz stwierdza wadę po zbadaniu rogówki przy użyciu keratoskopu i oftalmometru lub wideokeratografu komputerowego. Wszystkie te metody są szybkie i bezbolesne. Dokładna mapa rogówki, przekrój jej powierzchni oraz wartości krzywizn uzyskane w wyniku badania umożliwiają nie tylko stwierdzenie lub wykluczenie wady, ale również określenie rodzaju, stopnia jej zaawansowania oraz dobór metody leczenia.

Sposoby leczenia Metody leczenia astygmatyzmu są dobierane w zależności od jego rodzaju, wieku pacjenta, jak i stopnia rozwoju wady. Najpopularniejszą metodą jest korekcja okularowa. W przypadku astygmatyzmu regularnego stosuje się soczewki cylindryczne, w których oś cylindra jest ustawiona w osi prostopadłej do korygowanej. W astygmatyzmie nieregularnym praktykuje się natomiast połączenie soczewek sferycznych z cylindrycznymi, czyli tzw. toryczne, które mają w każdym południku inny promień krzywizny.

fot. SHUTTERSTOCK (3), DAREK PIETRASZEWSKI

Chirurgia refrakcyjna Duże sukcesy w leczeniu astygmatyzmu odnosi chirurgia refrakcyjna, nowy kierunek w mikrochirurgii okulistycznej, mający na celu zredukowanie, a nawet całkowite uniezależnienie osób od noszenia okularów. Zało-

ASTYGMATYZM Załamywanie się promieni świetlnych w dwóch płaszczyznach, a nie na powierzchni siatkówki

rogówka ma kształt owalny

żeniem tej metody jest korekcja ogniskowania obrazu na siatkówce poprzez wykonanie promienistych nacięć rogówki (keratotomia promienista) lub modelowanie krzywizny przy użyciu lasera. Keratotomia promienista, ogólnie mówiąc, polega na głębokim promienistym nacięciu rogówki wokół źrenicy. Jest to zabieg najtańszy z obecnie dostępnych, dosyć ryzykowny i niepozbawiony wad. Powodzenie zabiegu w ogromnej mierze zależy od doświadczenia i precyzji chirurga. Ponadto okres gojenia i rekonwalescencji trwa kilkanaście dni i nie gwarantuje całkowitego wyleczenia. 10-30% pacjentów po zabiegu musi wrócić do korekcji okularowej. Kilkanaście procent operowanych

Przeciwwskazania do korekcji laserowej wiek poniżej 21 lat nieustabilizowanie wady jaskra zaćma stany zapalne oczu cukrzyca zaburzenia procesu wydzielania łez wszelkiego rodzaju kolagenozy choroby autoimmunologiczne i inne układu odpornościowego alergie skłonność do bliznowców wszczepiony rozrusznik serca ciąża i okres karmienia

skarży się, że wraz z upływem dnia ostrość wzroku ulega znacznemu pogorszeniu. Jest to metoda sukcesywnie wypierana przez nowocześniejsze metody laserowe.

Metody laserowe W chirurgii refrakcyjnej najczęściej stosuje się lasery excimerowe (excited dimer – wzbudzona czą stecz ka): PRK (fotokeratektomia refrakcyjna) – wady do 2,5 dioptrii, EPI-LASIK (wady do 3 dioptrii) i LASIK (wady do 6 dioptrii). Każdy puls wiązki laserowej rozbija molekularne połączenia międzykomórkowe z dokładnością do 0,25 mikrona. W przypadku oka już niewielkie usunięcie tkanki pozwala na skorygowanie wady. LASIK jest techniką dwuetapową, eliminującą całkowicie przypadkowe uszkodzenie anatomicznej budowy rogówki. Ważne jest to, że pacjent po zabiegu nie odczuwa bólu, lecz jedynie kilkugodzinny dyskomfort, a okres rekonwalescencji trwa zaledwie kilka dni. W przypadku stosowania PRK pacjent nie tylko musi nosić opatrunek, ale nawet przez kilka dni odczuwa dolegliwości bólowe. Ponadto ostateczny kształt rogówki ustala się dopiero po upływie pół roku. Metoda ta wyklucza korekcje wady w obu oczach jednocześnie (w odróżnieniu od LASIK).

autor:

mgr farm. EWELINA DRELICH [email protected]

O innych wadach wzroku można więcej przeczytać na www.farmac ai a.pl

listopad 2012 Farmacja i Ja

43

44-45 ibuprom REKLAMA GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:24 PM

Page 44

44-45 ibuprom REKLAMA GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:24 PM

Page 45

46-47 sarkoidoza GDN :Farmacja i ja

10/16/12

2:25 PM

Page 46

ZDROWIE | PROFILAKTYKA

SARKOIDOZA Sarkoidoza jest chorobą rzadką i nieco tajemniczą. Nie jesteśmy pewni jej etiologii, nie zawsze umiemy przewidzieć jej przebieg, nie mamy stuprocentowo skutecznych metod jej leczenia. Na szczęście zazwyczaj przebiega łagodnie i leczenia po prostu nie wymaga.

S

arkoidoza nosi też nazwę choroby Besniera-Boecka-Schaumanna, w uznaniu dla zasług tych trzech panów w jej odkryciu. Jeden był Francuzem, drugi Nor wegiem, trzeci Szwedem. Nie pracowali wspólnie, ale to ich badania pozwoliły tuż po II wojnie światowej na zdefiniowanie sarkoidozy jako jednostki chorobowej. Sarkoidoza to choroba ziarniniakowa, o nieznanej przyczynie, charakteryzująca się tworzeniem podobnych do gruźliczych ziarniniaków, które jednak nie serowacieją (serowacenie to rodzaj martwicy typowej dla gruźlicy). Ziarniniak z grubsza można porównać do zapalnego guzka, o charakterystycznej budowie w obrazie mikroskopowym. Nie jest objawem swoistym, to jeden z przejawów działania odporności komórkowej.

ZDJĘCIE RENTGENOWSKIE PŁUC Z POWIĘKSZONYMI WĘZŁAMI CHŁONNYMI Sarkoidozę można stwierdzić na podstawie obrazu radiologicznego. Powiększenie węzłów chłonnych wnęk obu płuc w 80-90% przypadków oznacza chorobę.

Sarkoidoza jest najczęstsza w Europie Północnej. Jednak nawet tam jest rzadka – stwierdza się ok. 50 przypadków na 100 tys. mieszkańców. W Polsce jest to kilka przypadków na 100 tys. mieszkańców, ale liczba ta może być niedoszacowana, bo sarkoidoza często przebiega bezobjawowo. Nieco częściej dotyczy kobiet, zwykle ludzi młodych, między 20. a 40. rokiem życia, zazwyczaj niepalących. Przeważnie dotyka rasy białej, zwłaszcza Skandynawów, Irlandczyków i Niemców, za to rzadko Japończyków, ale już wśród Afroamerykanek jest dosyć częsta. Sarkoidozę wykrywa się w dużej mierze przypadkowo, np. przy wykonywaniu zdjęcia rentgenowskiego płuc z jakiejś innej przyczyny. Jeśli objawy występują, to są najczęściej niespecyficzne. Chorzy skarżą się na złe samopoczucie i osłabienie, stany podgorączkowe i nocne poty, pokasływanie i dyskomfort w klatce piersiowej; czasem występuje też niewielka utrata masy ciała. Bardzo rzadko spotyka się postać ostrą, zwaną zespołem Löfgrena. Oprócz typowego dla sarkoidozy powiększenia węzłów chłonnych w śródpiersiu występuje wtedy zapalenie stawów i rumieniowate zmiany na skórze podudzi. Chorzy mają wysoką gorączkę, fatalne samopoczucie, a zapalenie stawów uniemożliwia im poruszanie się. Ta postać jest tak

46

charakterystyczna, że nie wymaga dalszej diagnostyki. Mimo gwałtownego przebiegu zwykle rokuje dobrze i nie pozostawia trwałych następstw. Bardzo rzadko sarkoidoza objawia się zajęciem układu ner wowego lub serca. Etiologia sarkoidozy jest do dziś niewyjaśniona. Z pewnością nie jest zakaźna. Za najbar-

Farmacja i Ja listopad 2012

Symptomy sarkoidozy Objawy mogące sugerować sarkoidozę, zwłaszcza gdy pojawiają się i utrzymują bez widocznej przyczyny:  zmęczenie, utrata wagi  gorączka lub stany podgorączkowe  zaczerwienione, bolesne oczy  powiększenie węzłów chłonnych  łuszcząca się wysypka lub czerwone guzki na skórze  bóle i obrzęki mięśni  suchy kaszel, pobolewanie w klatce piersiowej (zwykle centralnie za mostkiem), lekka duszność  zaburzenia rytmu serca  zaburzenia pamięci i sprawności intelektualnej.

dziej prawdopodobną jej przyczynę uznaje się uwarunkowany przynajmniej częściowo genetycznie deficyt odporności komórkowej. Ta teoria tłumaczy dosyć dobrze względną oporność sarkoidozy na leczenie immunosupresyjne. Będące wynikiem upośledzenia odporności komórkowej ziarniniaki mogą tworzyć się we wszystkich narządach, ale najczęściej zajmują płuca i węzły chłonne śródpiersia. Mogą jednak powstawać także w skórze, stawach i mięśniach, układzie ner wowym lub sercu. Stosunkowo często dotknięty bywa też narząd wzroku.

Metody diagnostyczne Diagnostyka opiera się na wywiadzie, badaniu klinicznym i zdjęciu rentgenowskim klatki piersiowej. Na podstawie obrazu radiologicznego różnicuje się stadia sarkoidozy. Bardzo charakterystyczne jest bezobjawowe, symetryczne powiększenie węzłów chłonnych wnęk obu płuc. W 80-90% przypadków oznacza właśnie sarkoidozę. Badanie spirometryczne w takich przypadkach zwykle nie odbiega od normy, w bardziej zaawansowanych stadiach może wykazywać zmniejszoną pojemność płuc. W postaciach o typowym przebiegu zwykle nie ma konieczności wykonywania

fot. BE&W, DAREK PIETRASZEWSKI, rys. DANIEL WAWRZYNIEC

Różne postaci sarkoidozy

46-47 sarkoidoza GDN :Farmacja i ja

10/16/12

zmęczenie, zmniejszenie sprawności intelektualnej

3:32 PM

Page 47

Objawy sarkoidozy

owrzodzenia na twarzy, boląca skóra powiększone ślinianki

suchość oczu, zamazane widzenie, ból, pieczenie

zmiany skórne na plecach, ramionach, szyi, twarzy, skórze głowy

powiększenie węzłów chłonnych na szyi i piersiach

biopsji, jednak w razie wątpliwości jest ona konieczna. Stwierdzenie w preparacie mikroskopowym charakterystycznych ziar niniaków wyklucza bowiem inne choroby, np. chłoniaki lub gruźlicę. Biopsja wymaga zwykle pobrania materiału z węzła chłonnego śródpiersia. Można to osiągnąć drogą zabiegu operacyjnego (mediastinoskopii) albo przezoskrzelowej biopsji igłowej w czasie bronchoskopii. Współcześnie łączy się bronchoskopię z USG, co umożliwia precyzyjne pobranie materiału diagnostycznego. W postaciach narządowych, które na szczęście są rzadkie, konieczna jest diagnostyka specjalistyczna – neurologiczna lub kardiologiczna. Stosunkowo często zajęte są struktury oka, więc każdego pacjenta ze świeżo rozpoznaną sarkoidozą lub jej podejrzeniem powinien zbadać okulista. Zmianami skórnymi zajmują się dermatolodzy, ale w tym przypadku pobieranie wycinków jest zbędne.

Obser wacja lub leczenie zaburzenia pracy serca

przerost śledziony

przerost wątroby

powiększone węzły chłonne w piersiach w pobliżu płuc i tchawicy

blizny i ziarniniaki w płucach

rumień guzowaty, swędzące i bolesne wysypki na nogach w okolicy kostek

W typowym przebiegu sarkoidoza u około połowy pacjentów ulega samoistnej remisji, choć po kilku latach może nastąpić nawrót. Dlatego też świeżo rozpoznanej sarkoidozy o typowym przebiegu zwykle się nie leczy, lecz jedynie obser wuje przez kilka miesięcy. Gdy dolegliwości się nasilają, zwłaszcza gdy dochodzi do włóknienia płuc, zajęty jest układ ner wowy, serce lub oko, leczenie należy rozpocząć natychmiast. Lekami pierwszego rzutu są glikokortykosteroidy, a w przypadkach zaawansowanych, opornych na leczenie, dołącza się cytostatyki, zwykle metotreksat. U chorych nietolerujących leczenia glikokortykosteroidami może on być stosowany jako lek pierwszego rzutu. Zwykle udaje się osiągnąć remisję i można stopniowo zmniejszać dawki leków, a następnie je odstawić. Niektórzy chorzy muszą je jednak przyjmować przez całe życie. U większości pacjentów choroba przebiega łagodnie i wymaga jedynie regularnej kontroli radiologicznej. Także w przypadkach początkowo źle reagujących na leczenie może dochodzić z biegiem czasu do znacznej poprawy. Groźne jest zajęcie narządu wzroku, bo nierozpoznane może prowadzić do ślepoty. Zajęcie serca lub układu ner wowego także może mieć złe następstwa. Niekiedy konieczna jest implantacja stymulatora serca. Najgroźniejszym, nieodwracalnym skutkiem sarkoidozy jest zwłóknienie płuc. Może ono prowadzić do krańcowej niewydolności oddechowej i konieczności przeszczepienia płuc lub płuc i serca. autor:

dr n. med. GRZEGORZ GÓRNIEWSKI [email protected]

Ciekawe choroby w serialu „Dr House” – rozwiąż quiz na www.farmac ai a.pl

listopad 2012 Farmacja i Ja

47

48-49 nadzerka GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:26 PM

Page 48

ZDROWIE | KOBIETA

KOBIECA PRZYPADŁOŚĆ: NADŻERKA

Wiele pacjentek utożsamia nadżerkę szyjki macicy z nowotworem. Niesłusznie. Nadżerka to najczęściej wykrywana zmiana na szyjce macicy.

Prawdziwa czy nie? Najpierw odrobina teorii. Część pochwową szyjki macicy pokrywa nabłonek wielowarstwowy płaski, a kanał szyjki macicy nabłonek gruczołowy. Gdy dojdzie do ektopii, czyli przemieszczenia błony śluzowej kanału szyjki wraz z jej gruczołami na tarczę części pochwowej, powstaje nadżerka rzekoma. Stan taki nie jest groźny. Nadżerka zwykle cofa się sama i wymaga tylko okresowych kontroli. Jeśli natomiast dochodzi do ubytku błony śluzowej (czyli powstania drobnej rany) na części pochwowej, czyli na tarczy szyjki macicy, to taka zmiana no-

si nazwę nadżerki prawdziwej. Gdzie w tym wszystkim jest miejsce na zmiany nowotworowe, których tak bardzo obawiają się pacjentki? Stwierdzenie, które powtarzają, że nadżerka jest pierwszym stopniem do rozwoju raka szyjki macicy, to duża nadinterpretacja. Rzeczywiście może się tak zdarzyć, że rozwijający się nowotwór przyjmuje postać nadżerki, czyli ubytku błony śluzowej, ale nie upoważnia to do jednoznacznego utożsamiania nadżerki ze zmianami onkologicznymi. Z drugiej strony nieleczona nadżerka i bagatelizowanie stanów zapalnych prowadzących do ich rozwoju może inicjować także zmiany nowotworowe. Właśnie dlatego, choć nadżerka jest najczęstszą zmianą narządów płciowych żeńskich, nigdy nie można jej lekceważyć.

Pospolite przyczyny Kolejny mit dotyczy przekonania, że nadżerka rozwija się tylko u kobiet aktywnych seksualnie. Zmiana ta może pojawić się również u pacjentek, które nie współżyją. Powstaniu nadżerki sprzyjają bowiem zaniedbania w sferze higieny, stany zapalne wywołane przez bakterie, wirusy, pier wotniaki, a także urazy me-

WYLECZYĆ PRZED CIĄŻĄ Nadżerka nie utrudnia zajścia w ciążę, ale pacjentka powinna wyleczyć zmianę, zanim zacznie starania o dziecko. Lekarze unikają bowiem leczenia nadżerki w ciąży, a przez kilka miesięcy pod wpływem zmian hormonalnych oraz możliwych urazów podczas porodu może dojść do nasilenia problemu. Dlatego z zajściem w ciążę lepiej poczekać do czasu wygojenia nadżerki, czyli zwykle kilka tygodni. O wygojeniu nadżerki poinformuje pacjentkę ginekolog po uprzednim badaniu. Zdarza się, że niektóre pacjentki dowiadują się o nadżerce w czasie ciąży. Zwykle wiąże się to z lękiem o dziecko – kobieta boi się poronienia lub problemów w trakcie porodu. Ginekolog oceni rozległość zmiany i zdecyduje o sposobie leczenia. Najczęściej stosuje się miejscowe leczenie przeciwzapalne. Niezbędne jest także skrupulatne przestrzeganie terminów wizyt kontrolnych.

48

Farmacja i Ja listopad 2012

chaniczne spowodowane np. nieumiejętnym stosowaniem tamponów oraz powstałe podczas łyżeczkowania jamy macicy, poronienia lub porodu. Sprzyjają jej również zaburzenia hormonalne. Nadżerka może częściej występować u kobiet, które prowadzą intensywne życie seksualne i mają wielu partnerów, choćby ze względu na większe ryzyko infekcji. Nieprawidłowości dość często pojawiają się u pacjentek stosujących krążki dopochwowe, kapturki naszyjkowe i spermicydy.

(Bez)objawowy problem Nadżerka zwykle nie wywołuje dolegliwości, zwłaszcza w początkowym stadium, gdy zmiany są niewielkie. Dlatego najczęściej jest wykrywana przypadkowo, podczas rutynowej wizyty kontrolnej lub gdy pacjentka zgłasza się do ginekologa z powodu innych problemów, np. wywołanych infekcją. Niepokój powinny wzbudzić śluzowo-ropne upławy, które czasem mogą mieć nieprzyjemny zapach, a także pobolewania w podbrzuszu lub w okolicy lędźwiowo-krzyżowej. Pacjentkę należy skierować do ginekologa również wtedy, gdy skarży się na plamienia kontaktowe lub ból podczas stosunku. Objawy te mogą być skutkiem innych nieprawidłowości, ale czasem powoduje je nadżerka.

Pierwszy krok: diagnoza Podstawą diagnostyki jest badanie ginekologiczne. Ginekolog, oglądając zmiany, może wstępnie ocenić ich charakter. Wstępnie, ponieważ konieczne są dalsze badania, zwłaszcza cytologia. Badanie polega na pobraniu specjalną szczoteczką komórek z tarczy i kanału szyjki po uprzednim założeniu wziernika ginekologicznego. Komórki są później oceniane pod mikroskopem. W sytuacjach wątpliwych lekarz może zalecić kolposkopię. To bezpośrednia mikroskopowa ocena stanu szyjki macicy za pomocą kolposkopu, umożliwia-

fot. SHUTTERSTOCK, rys. DANIEL WAWRZYNIEC

W

iele kobiet, słysząc w gabinecie ginekologicznym, że lekarz właśnie wykrył nadżerkę, wpada w panikę. Niektóre pacjentki traktują to jak wyrok lub jako wstęp do raka szyjki macicy. Tymczasem choć nadżerka cieszy się złą sławą wśród pacjentek, nie zawsze wymaga leczenia, a jeśli terapia jest konieczna, istnieje kilka skutecznych metod. Te informacje zapewne ucieszą pacjentki, które pełne obaw zgłoszą się do apteki, mówiąc o swoim problemie.

48-49 nadzerka GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:26 PM

Page 49

Nadżerka szyjki macicy dno macicy

trzon macicy

jama macicy

Gdzie powstaje nadżerka rzekoma? Macicę można podzielić na dno, trzon oraz szyjkę, której część pochwowa wpukla się do pochwy. Część pochwowa pokryta jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, nierogowaciejącym. Pochwa jest połączona z macicą za pośrednictwem kanału znajdującego się w szyjce macicy. Kanał szyjki macicy pokryty jest innym rodzajem nabłonka: nabłonkiem gruczołowym. Granica tych dwóch rodzajów nabłonków przebiega w okolicy tzw. ujścia zewnętrznego kanału szyjki i zmienia się w zależności od wieku kobiety. U niektórych kobiet niewielki fragment nabłonka kanału szyjki może pokrywać zewnętrzną powierzchnię części pochwowej szyjki macicy. Wówczas jest widoczny w postaci zaczerwienienia nazywanego nadżerką. To nadżerka rzekoma.

ściana macicy cieśń

nadżerka szyjki macicy kanał szyjki

szyjka macicy

ściana szyjki macicy

ściana pochwy

pochwa

jącego uzyskanie kilkudziesięciokrotnego powiększenia oglądanego obrazu.

Różne metody leczenia Nie ma jednej uniwersalnej metody leczenia nadżerki. Terapia uzależniona jest od wyników badań, wieku kobiety, stanu zaawansowania zmiany, a także planów macierzyńskich.

Ryzyko nawrotu Wyleczenie nadżerki nie jest gwarancją, że zmiana już się nie pojawi. Wszystko uzależnione jest od trybu życia pacjentki, jej stanu hormonalnego i ewentualnych infekcji. Dlatego zawsze warto zalecać regularne wizyty u ginekologa i wykonywanie badania cytologicznego (przynajmniej raz na trzy lata). Bezpośrednio po zabiegu pacjentka powinna zaprzestać stosowania tamponów, a także powstrzymać się od intymnych zbliżeń tak długo, jak zaleci lekarz (czas uzależniony jest od metody leczenia i rozległości nadżerki).

W przypadku małej nadżerki część ginekologów zaleca jedynie okresowe kontrole i leczenie infekcji – jeśli lekarz zdiagnozuje stan zapalny. Aby nadżerka mogła się wygoić, niezbędne jest jednak wyeliminowanie możliwych przyczyn jej powstawania. Pacjentka powinna zaprzestać stosowania środków plemnikobójczych, tamponów oraz unikać innych czynników, które mogą powodować urazy mechaniczne. Należy także szczególnie dbać o higienę intymną. W pozostałych przypadkach, po zastosowaniu leków przeciwzapalnych w postaci globulek dopochwowych, lekarz wybiera jedną z możliwych metod leczenia.  Kriokoagulacja to wymrażanie nadżerki ciekłym azotem. Zabieg jest właściwie bezbolesny, nie wymaga znieczulenia ani specjalnych przygotowań. Pozostaje po nim blizna, ale jest elastyczna i niewielka. Nie ma wpływu na późniejszy poród.  Fotokoagulacja niszczy nieprawidłowe komórki za pomocą światła lasera w ciągu kilku minut. Zabieg jest bezbolesny, bezpieczny i nie pozostawia blizn, dlatego polecany jest pacjentkom, które planują ciążę. Gojenie po zabiegu jest stosunkowo krótkie. Metodę

tę stosuje się do leczenia płytkich nadżerek.  Koagulacja chemiczna, czyli zastosowa-

nie preparatu wywołującego martwicę nieprawidłowych komórek. Zabieg trzeba powtarzać, przez to terapia jest dość żmudna i długo trwa.  Elektrokoagulacja, popularnie zwana wypalanką, polega na niszczeniu nadżerki za pomocą iskry elektrycznej. Jest skuteczna, ale ma wiele wad. Podstawowa to powstawanie blizn (dlatego nie zaleca się tej metody kobietom, które planują ciążę), dyskomfort w trakcie zabiegu i stosunkowo długi proces gojenia.  Elektrokonizację stosuje się w przypadku bardzo dużych nadżerek. Zabieg polega na wycięciu fragmentu szyjki macicy w kształcie stożka i późniejszej jego ocenie pod mikroskopem. Unika się stosowania tej metody u młodych kobiet i pacjentek, które planują ciążę. autor tekstu:

ANNA JAWORSKA SPECJALISTA MEDYCYNY RODZINNEJ [email protected]

Kontrowersje o szczepionce na raka szyjki macicy: czytaj na www.farmac ai a.pl

listopad 2012 Farmacja i Ja

49

50-51 migrena GDN:Farmacja i ja

10/18/12

2:43 PM

Page 50

ZDROWIE | PROFILAKTYKA

SILNE BÓLE GŁOWY Migrena wcale nie jest banalna w rozpoznaniu, a z drugiej strony nadmiernie łatwo przychodzi nam przypinanie komuś łatki migrenowca. Przede wszystkim nie każdy ból głowy jest migreną, może to być np. napięciowy ból głowy.

B

óle głowy występują często i większość z nich migreną nie jest. Podstawową różnicą jest siła bólu – „zwykłe” bóle głowy są słabo lub najwyżej średnio nasilone i na ogół jedynie utrudniają codzienne funkcjonowanie, ale go nie uniemożliwiają. Atak migreny zaś nie pozwala zwykle na wykonywanie czegokolwiek. Pospolite bóle głowy trwają też krócej, często ustępują samoistnie, a nawet jeśli nie, to już niewielka dawka leku przeciwbólowego je uśmierza. Ból, który przechodzi bez śladu po 500 mg paracetamolu, migreną zazwyczaj nie będzie. Zwykłe bóle głowy mają też często bezpośrednią przyczynę: głód, nieprzespaną noc, stres, nadmiar używek, infekcję itd. W każdym razie zwykle wiemy, co je wywołało. Migrena zaś pojawia się często znikąd, choć niekiedy pewne czynniki i sytuacje sprzyjają jej wystąpieniu. Jednym z najczęstszych rodzajów nawrotowych bólów głowy o nieznanej przyczynie, a innych niż migrena, są napięciowe bóle głowy.

Migrena zwykle nie wymaga poszerzonej diagnostyki, jeśli prawidłowo zebrany wywiad jasno spełnia kryteria jej rozpoznania. Badania obrazowe wykonuje się w przypadkach nietypowych – gdy objawy niespodziewanie przybierają na sile, gdy towarzyszą im nowe zaburzenia neurologiczne lub inne objawy (np. gorączka). Normalna migrena nie przyjmuje też postaci przewlekłej – jeśli ból głowy trwa powyżej 72 godzin, to nie jest to migrena – może (ale nie musi) wymagać dalszej diagnostyki, co powinien rozstrzygnąć neurolog.

Atak migreny Migrena dotyczy ludzi młodych, pierwsze ataki występują zwykle już w wieku dorastania, po czterdziestce nasilenie dolegliwości zaczyna słabnąć, po 50. roku życia ataki zwykle się już nie pojawiają lub są bardzo słabe. Jeśli pierwszy atak wystąpi po 40 r.ż., nasuwa to poważne podejrzenie choroby organicznej i wymaga pogłębionej diagnostyki, która w typowych wypadkach nie jest konieczna. Mówi się, że migrena jest chorobą kobiecą, ale choć faktycznie częściej występuje u kobiet (ok. 12-14% cierpi na migrenę), to wcale nie jest rzadka u mężczyzn – dotyka ok. 8% męskiej populacji. Oznacza to, że nawet 40% pacjentów z migreną to mężczyźni. Nie wiemy dokładnie, jakie są przyczyny migreny. Wiadomo, że pewną rolę odgrywają czynniki genetyczne. Mówi się o niskim po-

ziomie serotoniny charakterystycznym dla chorych z migreną, stwierdza się u nich specyficzną nadwrażliwość układu ner wowego na bodźce. Współczesna koncepcja patofizjologii migreny zakłada przy tym współdziałanie czynników neurogennych i naczyniowych. Jest to w każdym razie choroba wieloczynnikowa, a niektóre elementy jej rozwoju są wspólne z innymi chorobami, np. chorobą wieńcową (u migreników 1,5 raza częstsza) lub udarami mózgu (2 razy częstsze).

RÓŻNICOWANIE BÓLÓW NAPIĘCIOWYCH I MIGRENY

50

MIGRENA

BÓLE NAPIĘCIOWE

nudności

tak

nie

foto- lub fonofobia

tak

nie

lokalizacja bólu

w 2/3 przypadków jednostronna

obustronna (boli „cała głowa”)

charakter bólu

kłujący, wiercący, pulsujący

uciskający („obręcz wokół skroni”, ucisk za oczami”)

wysiłek fizyczny

nasila ból

przynosi poprawę

tryptany

pomagają

nie działają

Farmacja i Ja listopad 2012

Choć zwykle nie wymaga szczególnej diagnostyki, to bezwzględnie wymaga leczenia – nie jest prawdą, że atak migreny może przejść samoistnie po 1-2 godzinach. Owszem może, ale po minimum 4 godzinach, a często po 2-3 dniach – chory będzie wówczas wykończony i niezdolny do pracy przez kolejne 3 dni. Leczenie należy wdrażać jak najszybciej. Zastosowanie pojedynczej, ale odpowiednio wysokiej dawki paracetamolu (1000 mg), kwasu acetylosalicylowego (600-1000 mg) albo ibuprofenu (400 mg) już na początku ataku lub nawet jeszcze w czasie tzw. aury (która poprzedza napad bólu głowy) może trwale zahamować jego rozwój. Wydaje się, że połączenie paracetamolu z kofeiną jest nieco bardziej skuteczne niż sam paracetamol. Pamiętać należy jednak, że migrena trwa od kilku do 72 godzin – żaden z wymienionych leków tak długo nie działa, więc po 4-6 godzinach warto przyjąć kolejną dawkę. U chorych, którym wymienione leki nie pomagają, konieczne są tryptany, znacznie droższe, ale wyraźnie skuteczniejsze (choć też nie u 100% chorych) – nie powinno się ich jednak stosować zapobiegawczo w czasie aury. Bardzo skuteczna, ale obarczona licznymi działaniami niepożądanymi, więc w praktyce niestosowana, jest dihydroer gotamina. W sporym odsetku (do 30%) pomaga placebo. Mimo skutecznego leczenia ustąpienie ataku migreny zwykle wiąże się z przejściowym uczuciem krańcowego wyczerpania, chory zwykle musi odespać atak migreny, żeby móc wrócić do normalnego życia, i należy mu to umożliwić. autor:

dr n. med. GRZEGORZ GÓRNIEWSKI [email protected]

fot. SHUTTERSTOCK, DAREK PIETRASZEWSKI

Leczenie migreny

50-51 migrena GDN:Farmacja i ja

10/17/12

11:31 AM

Page 51

52-55 Wywiad wirus GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:28 PM

Page 52

ZDROWIE | ROZMOWA

WIRUSY NADZIEJĄ MEDYCYNY Wirusy mogą pomagać medycynie – leczyć raka, odkażać rany, zabijać groźne bakterie. Naukowcy wciąż je modyfikują – mówi dr MONIKA ADAMCZYK-POPŁAWSKA, biolog molekularny z Uniwersytetu Warszawskiego. roku, bo co roku infekuje nas inny antygenowo wirus. I nie tyle sama choroba jest groźna, ile powikłania przez nią wywołane. Widziałam kiedyś w czasie wizyty w Zabrzu w szpitalu kardiochirurgicznym młodego mężczyznę, niespełna trzydziestoletniego, który czekał na przeszczep serca. Miał zapalenie mięśnia sercowego, właśnie po grypie. M.N.: Jednak mało kto wierzy w ostrzeżenia lekarzy i wiele osób bagatelizuje objawy choroby. H5N1, zwana również ptasią grypą, miała okazać się zjadliwa. Media straszyły nią niemal każdego dnia. Okazało się, że nie przenosi się między ludźmi, a jedynie z ptaków na ludzi. Może rzeczywiście nie ma się czego bać? M.A.P.: Tego konkretnego szczepu nie należy się bać. Natomiast

powinniśmy się bać jego mutacji. Na tym polu natura ma bardzo wiele możliwości. Wirus grypy ma genom w formie RNA, a polimerazy

GROŹNA HODOWLA Z LABORATORIUM Stworzenie przenoszącego się między ludźmi zjadliwego wirusa ptasiej grypy H5N1 nie jest trudne. Tak przynajmniej wynika z prac dwóch niezależnych zespołów uczonych – z Holandii i USA. Ich badania, opisujące sposób na zmutowanie wirusa tak, by zaczął przenosić się między ludźmi, opublikowały magazyny „Science” i „Nature”. Nie obyło się przy tym bez kontrowersji. Część środowiska naukowego zarzucała autorom i periodykom naukowym, że mogą przysłużyć się w ten sposób bioterrorystom lub przyczynić się do rozprzestrzenienia zmutowanego groźnego wirusa z laboratorium, które spróbuje powtórzyć ich osiągnięcie. War to tylko przypomnieć, że wirus H5N1, choć przenosi się z reguły z ptaków na ludzi, zabija około połowy zarażonych, podczas gdy liczba ofiar śmier telnych grypy sezonowej statystycznie nie przekracza promila wśród chorych.

RNA, gdy syntetyzują nowe cząsteczki, czasem się mylą i nie potrafią już tej pomyłki naprawić. Tak powstają drobne punktowe zmiany w białku o nazwie hemaglutynina, które najczęściej niczym nie skutkują. Ale czasami przez takie małe mutacje zmienia się struktura białka... M.N.: ...i wirus ma łatwą drogę do organizmu. M.A.P.: Tak, bo nasz system odpornościowy nie rozpoznaje tak zmie-

nionego wirusa. Ale może być też inaczej i zmutowany wirus zaczyna reagować na nieco inny receptor w komórkach, które infekuje. Najlepszym przykładem są wirusy zwierzęce, ptasia grypa zazwyczaj nie atakuje ludzi, chyba że dojdzie do zmian w hemaglutyninie. M.N.: Czasem naukowcy sami bawią się w mutowanie wirusów. Wystarczy przypomnieć dwie ostatnie kontrowersyjne prace opublikowane na łamach „Nature” i „Science”, dokumentujące wyhodowanie w dwóch niezależnych laboratoriach groźnej odmiany H5N1. M.A.P.: Czytałam pracę opublikowaną w „Nature”. Uczeni pisali, że

stworzyli wirusa, w którym segment RNA kodujący hemaglutyninę wzięli z wirusa ptasiego. Reszta była z ludzkiego. Naukowcy wprowadzili kilka zmian w genach i zarazili zmienionym wirusem tchórzofretki. Zwierzęta chorowały, ale nie zarażały się nawzajem. Następnie wirus w ich organizmach jednak się zmutował: doszło do tak zwanego dryftu, dzięki czemu „nauczył się” rozprzestrzeniać między tchórzofretkami. M.N.: Mówi się, że może rozprzestrzeniać się także między ludźmi. M.A.P.: Owszem, a to dlatego, że tchórzofretki chorują podobnie jak

ludzie. Na szczęście ten wirus nie okazał się aż tak bardzo zjadliwy. Nie było wśród zwierzątek pomoru. Oczywiście należy zachować ogromną ostrożność, ponieważ biolog molekularny tak naprawdę do końca nie wie, jak zachowa się nowy wirus, gdy dostanie się do organizmu człowieka. Uważam, że do tej pory mieliśmy dużo szczęścia, szczególnie jeśli chodzi o grypę H5N1. Pamięta pan, że ówczesna minister zdrowia Ewa Kopacz nie zgadzała się na zakup zapasów szczepionek? Gdyby wtedy okazało się, że ten szczep jest jednak groźniejszy, mielibyśmy poważny problem. M.N.: Wtedy przede wszystkim liczyły się pieniądze. Na fali paniki ceny szczepionek wystrzeliły w górę. Potem minister zdrowia ogłosiła, że dzięki jej zimnej krwi zaoszczędziliśmy grube miliony złotych. M.A.P.: No tak, pani minister zaryzykowała i wygrała. Obyśmy nie mu-

sieli przez to jeszcze raz przechodzić.

52

Farmacja i Ja listopad 2012

fot. SHUTTERSTOCK, DAREK PIETRASZEWSKI

Mariusz Nowik: Czy należy bać się wirusa grypy? dr Monika Adamczyk-Popławska: Na grypę możemy zapadać co

52-55 Wywiad wirus GDN:Farmacja i ja

10/18/12

2:43 PM

Page 53

POLECAMY: PRZECZYTAJ, PRZEMYŚL I SKOMENTUJ Wirus grypy z Meksyku z 2009 r., przez który WHO ogłosiła pandemię, zawierał w sobie elementy hiszpanki. Następne mutacje mogą być groźniejsze. M.N.: W XX w. mieliśmy cztery duże epidemie grypy i jedną pandemię – hiszpankę w 1918 r., która według szacunków spowodowała śmierć nawet ponad 50 milionów ludzi. Uważa pani, że podobny scenariusz może się jeszcze powtórzyć? M.A.P.: Jak najbardziej. M.N.: Nawet mimo postępu medycyny, jaki dokonał się przez ostatnie 100 lat, i ogromnego arsenału leków przeciwwirusowych, w jaki się uzbroiliśmy? M.A.P.: To ryzyko, które lekarze cały czas biorą pod uwagę. Dlatego

tak namawiali do szczepień przeciwko H5N1. Wirus grypy, który wyszedł z Meksyku w 2009 r. i przez który Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła pandemię, zawierał w sobie elementy hiszpanki. Następne mutacje mogą być groźniejsze. M.N.: Jak się mówi o wirusach, to przede wszystkim o grypie, a jak o szczepieniach, to o szczepieniach na grypę. Tymczasem w Europie Zachodniej odradza się na przykład dawno już zapomniany wirus odry. M.A.P.: Dzieje się tak między innymi przez działalność ruchów

antyszczepionkowych, prowadzoną nie tylko na Zachodzie, ale także w Polsce. Należą do nich ludzie, którzy bardzo nie lubią, kiedy coś im się nakazuje, a szczepienia na odrę, ospę i świnkę są obowiązkowe. Nie szczepią więc swoich dzieci i odradzają szczepienia innym. To jest coraz bardziej powszechne zjawisko. Ogniska odry pojawiły się już na przykład we Francji, w Szwajcarii natomiast powraca świnka. Wirus się namnaża, bo pula osób zaszczepionych jest po prostu za mała. M.N.: Wirusy szkodzą, co do tego nie ma wątpliwości. Ale czy infekcja wirusowa może również pomagać? M.A.P.: Tak, w medycynie pomagają na przykład wirusy onkolitycz-

MONIKA ADAMCZYK-POPŁAWSKA dr

Biolog molekularny w Zakładzie Wirusologii Instytutu Mikrobiologii Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się między innymi badaniem nad interakcją między bakteriami a ich wirusami (bakteriofagami) oraz nad mechanizmem modyfikacji DNA u bakterii i obrony komórki przed infekcją wirusową.

ne. To wirusy, które leczą raka. Odkryto je całkiem niedawno. Jednym z pierwszych pacjentów, u których zaobser wowano efekt onkolityczny wirusa, była kobieta, która chorowała na raka macicy i która została pogryziona przez psa. Lekarze podali jej szczepionkę Pasteura przeciwko wściekliźnie, zawierającą żywego i osłabionego wirusa. Wtedy okazało się, że nowotwór zaczął się cofać. Potem pojawiły się doniesienia o podobnym działaniu w przypadku chłoniaków. W najnowszych badaniach używa się już nie tylko wirusów naturalnych, ale również zmodyfikowanych genetycznie. M.N.: Jak działa wirus onkolityczny? M.A.P.: Przede wszystkim musi atakować wyłącznie komórki nowotwo-

rowe i tylko w nich się namnażać. Aby osiągnąć taki efekt, naukowcy modyfikują wirusy tak, by nie mogły się rozwijać w zdrowych komórkach. Taki wirus namnaża się tylko w komórkach rakowych, wykorzystując na przykład ich aktywne onkogeny. Namnażając się, wyniszcza nowotwór. M.N.: A człowiek przechodzi infekcję wirusową? M.A.P.: Tak, infekcję, która może go wyleczyć ze znacznie poważniej-

szej choroby. Nadzieją w badaniach nad wirusami onkolitycznymi są na przykład adenowirusy. Są to trochę nie do końca spełnione nadzieje, bo choć adenowirusy idealnie nadają się do walki z nowotworami, to wciąż niezbyt dobrze rozpoznają komórki raka i nie wiedzą, że mają do nich wejść i tam się namnożyć. Mamy więc lek, ale jeszcze nie możemy go użyć. listopad 2012 Farmacja i Ja

» 53

52-55 Wywiad wirus GDN:Farmacja i ja

10/18/12

3:53 PM

Page 54

ZDROWIE | ROZMOWA

Bakteriofagi to wirusy, w przypadku których sprawdza się zasada: wróg mojego wroga jest moim przyjacielem.

»

M.N.: Można jakoś przekonać adenowirusy, by zachowywały się tak, jak chcemy? M.A.P.: Były prowadzone badania i modyfikacje genetyczne, po któ-

rych wirus zaczynał rozpoznawać określone receptory, właściwe dla komórek nowotworowych. Robiono chimery między adenowirusem typu 3 a adenowirusem typu 5, dzięki czemu wirus reagował na inne struktury na powierzchni komórek. Adenowirusy potrafią rozpoznawać różne receptory, a przy tym nie są groźne dla zdrowia człowieka, co jest bardzo istotne. Nie możemy przecież pacjenta chorego, o obniżonej odporności, infekować dodatkowo jakimś niebezpiecznym wirusem. M.N.: A wirusy, które atakują bakterie, czyli bakteriofagi? To chyba również nadzieja medycyny? M.A.P.: To kolejne dobre wirusy, w przypadku których sprawdza się

zasada: „wróg mojego wroga jest moim przyjacielem”. Coraz częściej używa się ich w leczeniu i trzeba podkreślić, że Polska przoduje w opracowywaniu alternatywnych terapii fagowych. Zajmuje się tym Instytut imienia Ludwika Hirszfelda we Wrocławiu. Co ciekawe, fagoterapia była stosowana już dobre sto lat temu. Na początku XX w. w aptekach można było kupić koktajle bakteriofagowe. Jednak odkrycie antybiotyków i ich fenomenalne działanie sprawiło, że badania nad fagami odłożono na bok. I teraz, gdy okazuje się, że bakterie szybko uczą się odporności na coraz to nowsze antybiotyki, wracamy do starych sprawdzonych metod. Już można kupić opaski z bakteriofagami do przykładania na rany albo specjalne preparaty do odkażania żywności. Problem z bakteriofagami jest tylko taki, że nie mają tak szerokiego spektrum działania jak antybiotyk. Zanim ich użyjemy, musimy zidentyfikować bakterię, z którą miałyby walczyć.

bakterie uczą się oporności na antybiotyki, nauczą się również oporności na bakteriofagi. Na szczęście wirusy też mają duży potencjał do zmian. To samonakręcający się lek przyszłości.

autor:

MARIUSZ NOWIK DZIENNIKARZ

[email protected]

54

Farmacja i Ja listopad 2012

fot. ARCHIWUM DOMOWE, DAREK PIETRASZEWSKI

M.N.: Czy wirusy w końcu zastąpią antybiotyki? M.A.P.: Jest to bardzo prawdopodobne. Pamiętajmy jednak, że tak jak

52-55 Wywiad wirus GDN:Farmacja i ja

10/18/12

3:53 PM

Page 55

56-59 kosmetyki GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:36 PM

Page 56

ZDROWIE | KOSMETYKI W APTECE

MODELOWANIE OWALU TWARZY W okresie menopauzy nasilają się objawy starzenia skóry, a kształt owalu twarzy ulega zmianie. Skóra traci jędrność i sprężystość, a przecież to jej wygląd w dużej mierze decyduje o atrakcyjności i samopoczuciu kobiety. Pacjentki często szukają środków, które pomogą ten proces opóźnić.

S

tarzenie się skóry jest naturalnym procesem związanym z zaburzeniami genetycznymi i biochemicznymi na poziomie komórkowym oraz zmianami hormonalnymi spowodowanymi wahaniem poziomu hormonów płciowych. Wraz z nadejściem menopauzy zmarszczki i bruzdy powstałe na skutek starzenia się skóry znacznie się pogłębiają; jest ich też coraz więcej. Skóra traci jędrność i ulega stopniowemu wiotczeniu – zauważalnie zmieniają się proporcje i owal twarzy.

W skórze właściwej zwalnia synteza włókien kolagenowych i sprężystych oraz następuje ich wzmożona degradacja. Włókna stają się sztywne, nieregularnie ułożone i pofalowane, w efekcie czego owal twarzy staje się rozmyty. Na poziomie tkanki podskórnej dochodzi do zaniku komórek tłuszczowych, co powoduje zmiany głównie w okolicach oczodołów, kości policzkowych, kącików ust oraz podbródka.

Wpływ menopauzy na starzenie się skóry

Kosmetyki przeciwzmarszczkowe przeznaczone dla pacjentów po 50. roku życia muszą działać wielokierunkowo – powinny nie tylko łagodzić zmiany związane z upływającym czasem, ale przede wszystkim stymulować mechanizmy regeneracji. Mają za zadanie dostarczać składników, których skóra nie jest już w stanie sama wytworzyć. Ważną grupę substancji, które wpływają na opóźnienie, a nawet cofnięcie niepożądanych efektów starzenia się skóry, stanowią przeciwutleniacze. Należą do nich m.in.: karotenoidy, flawonoidy, witamina A, C i E, kwas liponowy, koenzym Q10. Witamina C stymuluje syntezę kolagenu, hamuje proces melanogenezy oraz przyśpiesza odnowę keratynocytów. Część zmarszczek występujących na skórze jest wynikiem uszkodzenia kolagenu, inne są wywołane przez ruchy mięśni twarzy (zmarszczki mimiczne). Hamować lub odwracać te zjawiska mogą peptydy, czyli krótkołańcuchowe sekwencje aminokwasów. Przyczyniają się do zwiększenia elastyczności skóry i zmniejszenia jej szorstkości, stymulują metabolizm naskórka, pobudzają produkcję kolagenu, biorą udział w procesie angiogenezy oraz hamują proces hiperpigmentacji. Retinoidy, pochodne witaminy A, wpływają na spłycenie powierzchniowych

Po 50. roku życia wraz ze spadkiem poziomu estrogenów związanym z menopauzą, w skórze zachodzą zaawansowane procesy degradacyjne, które prowadzą do zmniejszenia liczby fibroblastów, melanocytów oraz komórek Langerhansa. Następuje wówczas również upośledzenie funkcji barierowej skóry. W obrębie naskórka dochodzi do osłabienia aktywności keratynocytów oraz dwukrotnego spowolnienia procesu złuszczania komórek i przerostu warstwy rogowej. Zmniejsza się liczba związków wiążących wodę oraz spowalnia metabolizm komórek skóry i synteza lipidów.

Aktywna pielęgnacja skóry po 50. roku życia

»

 eksfoliacja, czyli złuszczanie martwych komórek naskórka,  zwiększenie grubości skóry właściwej i poprawa jej ukrwienia,  odnowienie i regeneracja skóry,  usuwanie objawów rogowacenia słonecznego i przebarwień,  spłycanie blizn i drobnych zmarszczek,  stymulacja fibroblastów do produkcji kolagenu i kwasu hialuronowego.

56

Farmacja i Ja listopad 2012

fot. SHUTTERSTOCK

Rola peelingów chemicznych zawierających kwasy owocowe AHA:

10/16/12

2:36 PM

Page 57

Zdaniem eksperta dr n. med. Marty Hasse-Cieślińskiej, dermatologa i kosmetologa: Pierwsze oznaki starzenia się skóry pojawiają się już w wieku 30 lat. Ograniczeniu ulega produkcja kwasu hialuronowego, a skóra traci właściwe napięcie. W kolejnych latach tkanka łączna skóry właściwej ulega zwiotczeniu, rozmywa się kontur twarzy. Po 50. roku życia ubywa włókien kolagenowych, w wyniku czego skóra traci swoją gęstość. Odpowiednio dobrana pielęgnacja może spowolnić proces starzenia się skóry i sprawić, by skóra wyglądała młodziej i promienniej.

WYKORZYSTAJ WIEDZĘ DERMATOLOGÓW I POWSTRZYMAJ UPŁYW CZASU Naukowcy z Centrum Badań Eucerin stworzyli innowacyjną gamę produktów Eucerin® Anti-Age, która odpowiada na wszystkie potrzeby starzejącej się skóry.

30+

Eucerin® HYALURON-FILLER Natychmiastowo napina i wygładza zmarszczki na 3 poziomach skóry Składniki aktywne: Kwas hialuronowy, Saponina

40+

Eucerin® MODELLIANCE Modeluje i ujędrnia owal twarzy, redukuje zmarszczki Składniki aktywne: ekstrakt z Ginkgo Biloba, Kwas ursolowy

50+

Eucerin® DermoDENSIFYER Skutecznie przywraca gęstość i elastyczność skóry, redukuje zmarszczki Składniki aktywne: Peptydy Apiaceae, Arctiin

Skuteczność produktów Eucerin® Anti-Age została potwierdzona zarówno w badaniach dermatologicznych, jak i klinicznych.

MEDYC YNA W TROSCE O PIĘKNO SKÓRY

Produkty Eucerin dostępne są w aptekach – lista aptek na www.Eucerin.pl

56-59 kosmetyki GDN:Farmacja i ja

56-59 kosmetyki GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:36 PM

Page 58

ZDROWIE | KOSMETYKI W APTECE PRZYDATNE KOSMETYKI

Galénic, Argane, zwiększający gęstość i liftingujący krem do suchej skóry z olejem arganowym. Modeluje owal twarzy. AA Oceanic, Aktywny Lifting, tonik nawilżająco-wygładzający z kolagenem i ekstraktem z mącznicy lekarskiej. Plante System, Extreme Lift, krem liftingujący z wyciągiem z orchidei i ryżu.

czek, rozjaśnienie przebar wień, wzrost elastyczności skóry oraz » zmarsz normalizowanie procesów rogowacenia i regeneracji naskórka. W kosmetykach anty-aging wykorzystuje się również hormony roślinne, czyli fitohormony naśladujące działanie estrogenów. Działają przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo i pełnią funkcję przeciwutleniaczy. Źródłem fitoestrogenów są np.: soja, lucerna, żeń-szeń, wąkrotka azjatycka lub chmiel. W pielęgnacji starzejącej się skóry wykorzystuje się też cukry proste, np. ramnozę, która przywraca aktywność fibroblastów wytwarzających kolagen i elastynę, stymuluje regenerację komórek naskórka i skóry właściwej, a także ma zdolność wiązania wody. Do składników przeciwzmarszczkowych należą również ubichinon, kwas ursolowy (wyraźnie wygładza naskórek, reguluje głębokość zmarszczek) oraz oleje roślinne (z awokado, orzechów makadamia, olej arganowy). Ważne jest pobudzanie mikrokrążenia skórnego, zapobieganie oraz niwelowanie obrzęków skóry twarzy spowodowanych zatrzymaniem wody lub zmęczeniem. Do składników o takim działaniu należą ekstrakty z miłorzębu japońskiego, nostrzyka, arniki górskiej, karnityna i rutyna. W składzie kosmetyku przeciwzmarszczkowego nie powinno zabraknąć substancji nawilżających (kwas hialuronowy, gliceryna, mocznik), łagodzących (allantoina, pantenol), a także aktywnych wyciągów i olejów roślinnych. Należy poinformować pacjenta o konieczności aplikowania kremów na skórę twarzy, szyi oraz dekoltu. Najlepsze efekty obser wuje się przy stosowaniu całych serii kosmetyków wraz z kuracją uzupełniającą w postaci skoncentrowanych preparatów (serum, ampułki).

Modelowanie owalu twarzy Głównym wyzwaniem w pielęgnacji skóry po 50. roku życia jest przywrócenie jej odpowiedniej gęstości i sprężystości oraz wymodelowanie owalu twarzy. Z wiekiem skóra wiotczeje, ma tendencję do opadania i obwisania. Kontury twarzy są coraz słabiej zarysowane. Dzieje się tak, ponieważ w okresie menopauzy połączenia między skórą właściwą i naskórkiem zostają rozluźnione, a włókna kolagenowe i elastynowe nie tworzą już stabilnego szkieletu. Niebagatelny wpływ na nasz wygląd ma również siła grawitacji, która oddziałuje na skórę przez całe życie. Nowoczesne kosmetyki przeciwstarzeniowe mają za zadanie przyśpieszyć proces regeneracji skóry, dodać jej elastyczności i jędrności, poprawić gęstość oraz w widoczny sposób zredukować zmarszczki. Pacjentkom, które nie są zadowolone ze zmian proporcji swojej twarzy, powstałych najczęściej w okresie menopauzy, oraz skarżą się na jej

58

Farmacja i Ja listopad 2012

Vichy, Neovadiol GF, krem zwiększający gęstość skóry wokół oczu i ust. Flos Lek, Anti-Aging, krem na dzień z drobnocząsteczkowym kwasem hialuronowym i filtrem SPF 15. Eucerin, Modelliance, krem na noc modelujący owal twarzy z kwasem ursolowym i ekstraktem z Ginkgo biloba.

wiotczenie, warto polecić kosmetyki przeciwzmarszczkowe modelujące owal twarzy. W przypadku okrągłej twarzy kosmetyki zapobiegną tworzeniu się tzw. drugiego podbródka, przy twarzy trójkątnej natomiast będą przeciwdziałać zapadaniu się policzków oraz wiotczeniu konturu oczu i ust.

Profilaktyka przeciwstarzeniowa skóry Najistotniejszym elementem w profilaktyce przeciwstarzeniowej jest właściwa ochrona przeciwsłoneczna. Nadmierna i przewlekła ekspozycja na promieniowanie UV znacznie wpływa nie tylko na powierzchniowe zmiany w wyglądzie skóry, ale również uszkadza DNA i włókna kolagenowe oraz sprzyja powstawaniu nowotworów skóry. Warto polecać pacjentom kosmetyki na dzień łączące w sobie bogactwo składników przeciwzmarszczkowych i odżywczych z obecnością filtru UV (minimum SPF 15 z zakresem UVA). Podczas aplikacji kosmetyków na skórę warto wykonywać automasaż, który polega na głaskaniu i uciskaniu wybranych partii twarzy (np. bruzd przynosowych, podbródka). Poprawia się wówczas ukrwienie tkanek, a skóra nabiera ładnego kolorytu. Ważne są również nawilżanie od wewnątrz, czyli picie przynajmniej dwóch litrów wody niegazowanej dziennie, oraz dieta bogata w przeciwutleniacze, beta-karoten, miedź, cynk, selen, likopen, NNKT (niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe) oraz kwasy omega. Ważnym składnikiem jest koenzym Q10, ponieważ wraz z wiekiem zmniejsza się jego synteza. Po 40. roku życia organizm stopniowo traci też zdolność do przyswajania go z pożywienia. Koenzym Q10 jest silnym antyoksydantem, uczestniczy w procesie oddychania komórkowego i zmniejsza poziom oksydacji po naświetlaniu promieniami UVA. Naturalnym i bogatym źródłem koenzymu jest surowe mięso (serce, nerki, wątroba), makrela, łosoś, sardynki oraz brokuły i kiełki. Aplikowany na skórę w postaci kremu pobudza regenerację komórek, zwiększa zdolności obronne naskórka, ujędrnia skórę, może powstrzymać utratę kwasu hialuronowego i zahamować podziały komórkowe. Jest odpowiedni dla skóry wrażliwej, redukuje drobne zmarszczki, opóźnia rozpad kolagenu – bywa określany mianem „eliksiru młodości”. autor:

AGNIESZKA HUBERT

TECH. FARM., KOSMETOLOG TECHNOLOG PRODUKTÓW KOSMETYCZNYCH

[email protected]

fot. MATERIAŁY PRASOWE, ARCHIWUM DOMOWE

Bioderma, Matriciane, krem liftingujący z biopolimerami i polipeptydami. Iwostin, Re-Storin, krem do skóry wrażliwej tracącej gęstość. Zwiększa syntezę kolagenu i elastyny. L’biotica, Płatki pod oczy, płatki z kolagenem i lukrecją zmniejszające obrzęki i cienie pod oczami.

56-59 kosmetyki GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:37 PM

Page 59

...przywraca VERDIN COMPLEXX  6W\PXOXMH MHGQRF]HĂQLH QLH W\ONR ZÈWUREÚ DOH WHĝ ĝRïÈGHN L WU]XVWNÚ GR ZVSöOQHMEDUG]LHMZ\GDMQHMSUDF\  :VSRPDJDZ\G]LHODQLHVRNöZQLH]EÚGQ\FKGRWUDZLHQLD  =DZLHUDPRFQRVNRQFHQWURZDQHHNVWUDNW\]NDUF]RFKDUR]PDU\QXLRVWU\ĝD VWDQGDU\]RZDQHQD]DZDUWRĂÊVXEVWDQFMLF]\QQ\FKF\QDU\Q\NZDVXUR]PDU\QRZHJRLNXUNXPLQ\

60-61 kuchnia GDN :Farmacja i ja

10/18/12

2:44 PM

Page 60

ZDROWIE | KUCHNIA

MĘSKA DIETA Mężczyźni mają inne zapotrzebowanie na określone składniki odżywcze niż kobiety. Potrzebują więcej magnezu, cynku i witamin: E, K, C, B1, B2. Zwykle jednak nie pamiętają o tym, że nieprawidłowe odżywianie może być przyczyną wielu problemów zdrowotnych.

M

ężczyzni mogą wielu dolegliwości typowych dla swojej płci uniknąć, jeśli zadbają o codzienną dietę. Zdrowe odżywianie jest jedną z mocniejszych linii obrony w prewencji chorób serca, cukrzycy, raka, udaru mózgu, choroby Alzheimera oraz innych chorób.

Wspomaganie pracy mózgu Mężczyźni potrzebują kwasu foliowego, i to wcale nie w mniejszej ilości niż kobiety. Zalecane jest dobowe spożycie 400 mcg. Naukowcy uważają, że podwyższone ciśnienie, podwyższony poziom cholesterolu i niski poziom kwasu foliowego mogą zwiększać ryzyko choroby Alzheimera. Dlatego warto stosować produkty bogate w kwas foliowy: zielone warzywa liściaste, szparagi, brokuły, owoce cytrusowe. Ponadto należy unikać jedzenia produktów zawierających dużą ilość nasyconych kwasów tłuszczowych, a wybierać produkty o obniżonej zawartości tłuszczu, dzięki temu zmniejsza się ryzyko wystąpienia udaru mózgu.

Prawidłowa praca nerek Nerki m.in. regulują objętość płynów ustrojowych, wpływają na produkcję witaminy D3 oraz na ciśnienie tętnicze krwi. Prawidłową pracę nerek można wzmocnić, dbając o odpowiednie spożycie wody. Wskazane jest wypicie nie mniej niż 10 szklanek płynów dziennie.

ŁOSOŚ Z MOZZARELLĄ I POMIDORAMI G2

filety z łososia ze skórką (po ok. 1/2 kg) z cytryny G 2 duże kule mozzarelli G słoiczek suszonych pomidorów w oliwie G sól, pieprz Filety z łososia umyć i osuszyć. Następnie położyć skórką do dołu, skropić sokiem z cytryny i oprószyć solą i pieprzem. G oliwa G sok

60

Mozzarellę pokroić w plastry, ułożyć na jednym z filetów i obłożyć kawałkami suszonych pomidorów. Przykryć drugim filetem. Całość zasznurować w kilku miejscach bawełnianą nicią. Rybę zawinąć w folię aluminiową, skropić oliwą z pomidorów i piec w temp. 180°C około 30 minut. Podawać z białym winem.

Farmacja i Ja listopad 2012

Ryzyko chorób serca można zmniejszyć, przygotowując posiłki w domu. Samodzielne gotowanie pozwala na kontrolowanie ilości soli i kalorii z tłuszczów nasyconych oraz cukru. Tłuszcz jest najbardziej kalorycznym składnikiem, z jednego grama powstaje dziewięć kcal (ponad 2 razy więcej niż z białka lub węglowodanów). Nie jest jednak wskazana zupełna jego eliminacja. Trzeba zastąpić nasycone kwasy tłuszczowe (pochodzenia zwierzęcego) tłuszczami roślinnymi – wybierać oliwę, olej rzepakowy, olej lniany, które dzięki zawartości niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, zwłaszcza z grupy omega-3, obniżą poziom cholesterolu całkowitego, LDL cholesterolu oraz zwiększą stężenie działającego ochronnie na naczynia krwionośne HDL cholesterolu. Brytyjskie Regionalne Badania Serca wskazują na wzrost pozio-

fot. BEATA POŁATYŃSKA/FOTOSTYL (3), ARCHIWUM DOMOWE

Ochrona serca i układu krążenia

60-61 kuchnia GDN :Farmacja i ja

10/17/12

11:33 AM

Page 61

5

NIEZBĘDNYCH SKŁADNIKÓW DIETY

1

SAŁATKA ZE SZPINAKIEM G 15

dag świeżych liści szpinaku młode ziemniaki G kilka pieczarek G łyżka masła G awokado G pół cytryny G kilka orzechów włoskich G łyżka orzeszków pinii G szczypiorek G sól i pieprz G 2 łyżki oliwy Liście szpinaku przebrać, opłukać, osuszyć. Ułożyć na dużym talerzu. Ziemniaki wyszorować, ugotować w mundurkach. G2

mu cholesterolu wraz ze zwiększaniem BMI (więcej o otyłości w Temacie miesiąca na str. 32). Dlatego przy problemach z nadmierną masą ciała warto zgłosić się do dietetyka, który wykonując szczegółowe badanie składu ciała, sprawdzi również poziom tkanki tłuszczowej w organizmie i oceni ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych.

Bezproblemowa trzustka Przede wszystkim należy odstawić lub zminimalizować spożycie alkoholu (nie więcej niż dwie porcje dziennie, porcja: 20-24 g etanolu = lampka wina, 50 ml wódki, 300 ml piwa). Przygotowując potrawy, należy postawić na różnorodność pokarmów, co pozwoli na stałe dostarczanie organizmowi wszystkich witamin i minerałów. Posiłki warto spożywać niewielkie, ale regularnie. Gotowanie, duszenie lub pieczenie w folii to najkorzystniejsze sposoby

Ostudzić, pokroić na ćwiartki. Pieczarki opłukać, pokroić na ćwiartki. Obsmażyć na maśle. Awokado obrać, usunąć pestkę, pokroić na cząstki, skropić sokiem z cytryny. Orzechy włoskie posiekać razem z orzeszkami pinii, zrumienić na suchej patelni. Szczypiorek posiekać. Przygotowane składniki wyłożyć na liście szpinaku. Oprószyć solą i pieprzem, skropić oliwą.

przyrządzania potraw, bo dzięki temu produkty zachowają wartości odżywcze.

Wpływ na funkcje seksualne Duńskie badania wykazały, że u otyłych mężczyzn (20-45 lat) trzykrotnie wzrasta ryzyko zaburzeń erekcji. Im grubszy mężczyzna, tym ma niższe stężenie testosteronu, im mniej tego hormonu, tym więcej tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w okolicach brzucha, z czego wynikają zaburzenia seksualne. Poprawa sprawności seksualnej występuje już po zrzuceniu 10% wyjściowej masy ciała. Niektóre składniki żywieniowe mogą poprawić życie intymne, m.in. białko, minerały, takie jak cynk, selen oraz witaminy C, E, kwas foliowy, witaminy z grupy B, a także kwasy tłuszczowe omega-3. Wpływają one na ochronę naczyń krwionośnych, poprawę krążenia, lepsze ukrwienie narządów płciowych, które stają się wrażliwsze, a to z kolei oznacza większą przyjemność z seksu.

OWSIANKA G 50

g płatków owsianych (około 6 łyżek) G 100 ml wody G 100 ml mleka G szczypta soli Płatki owsiane zalewamy wodą w rondelku i zostawiamy na chwilę. Następnie gotujemy z solą na małym ogniu, często mieszając. Gdy wchłoną wodę, zalewamy mlekiem i znów gotujemy do zgęstnienia. Podajemy z dodatkiem bakalii.

Płatki owsiane i produkty zbożowe pełnoziarniste zapewniają stały dopływ energii, obniżają ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2. Dostarczają cynku i selenu – składników niezbędnych do produkcji spermy i syntezy hormonów płciowych. Zawierają błonnik obniżający poziom cholesterolu. Pół szklanki płatków owsianych dziennie może dodatkowo obniżyć poziom cholesterolu o 2-3%, jak podają badania z „Journal of the American Medical Association”. . Szpinak zawiera magnez, potas, kwas foliowy potrzebne sercu. Jedzenie pół szklanki gotowanego szpinaku codziennie dostarcza 500 mg kontrolującego ciśnienie krwi potasu. Szpinak sprawdza się również w profilaktyce raka prostaty, działa ochronnie na naczynia krwionośne, wpływając pozytywnie na krążenie i prawidłowe funkcje seksualne.

2 3

Pomidory Jedzenie siedmiu pomidorów tygodniowo obniży ryzyko chorób sercowo-naczyniowych o 30%. Są dobrym źródłem przeciwutleniaczy – witaminy C i likopenu, obniżającego ryzyko zachorowania na raka prostaty i płuc. Zapotrzebowanie na witaminę C znacznie wzrasta w warunkach stresu, a ciągłe narażenie na stres może zwiększyć zapotrzebowanie na tę witaminę do 200-250 mg na dobę.

4

Ryby i owoce morza to doskonałe źródło selenu, od którego zależy ilość i ruchliwość plemników. Dostarczają kwasów tłuszczowych z grupy omega-3 – są one korzystne w profilaktyce miażdżycy, wpływają na obniżenie ciśnienia krwi i cholesterolu, wykazują działanie przeciwdepresyjne.

5

Orzechy włoskie mają największą zawartość kwasów omega-3 spośród wszystkich orzechów. Kwas alfalinolenowy pomaga w utrzymaniu prawidłowego rytmu serca i zapobiega tworzeniu się płytek miażdżycowych. Orzechy włoskie są bogate w witaminę B6 pomagającą kontrolować poziom niekorzystnej dla serca homocysteiny. Są też źródłem cynku, selenu i argininy – aminokwasu biorącego udział w produkcji kwasu azotowego pomagającego uelastycznić stwardniałe naczynia krwionośne oraz witaminy E – chroniącej naczynia krwionośne przed szkodliwym działaniem wolnych rodników.

autor:

SYLWIA LESZCZYŃSKA

DIETETYK KLINICZNY, PSYCHODIETETYK, INSTYTUT ZDROWEGO ŻYWIENIA I DIETETYKI KLINICZNEJ „SANVITA”

[email protected]

listopad 2012 Farmacja i Ja

61

62-67 apteki Nepal GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:39 PM

Page 62

WŚRÓD NAS | APTEKI ŚWIATA

NEPAL Apteki wśród chmur 62

Farmacja i Ja listopad 2012

f t SHUTTERSTOCK DR N FARM KATARZYNA STOLARSKA

Pokryty wiecznym śniegiem szczyt Mount Everestu to pierwsze skojarzenie z Nepalem. Potem przychodzą na myśl Szerpowie, bez których sir Edmund Hillary nie stanąłby na dachu świata.

62-67 apteki Nepal GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:39 PM

Page 63

731

Tylu dyplomowanych farmaceutów było zarejestrowanych w Nepalu w 2011 r. W kraju kwitnie handel dyplomami. Niektórzy farmaceuci za 5 tys. rupii miesięcznie (ok. 128 zł) , użyczają” uprawnień osobom bez wykształcenia.

POKHARA Nepal współpracuje z WHO, przyłącza się do inicjatyw międzynarodowych i ratyfikuje konwencje dotyczące standardów zdrowotnych, produkcji leków i pracy aptekarzy.

N

epal w turystycznych przewodnikach jest egzotyczną krainą, punktem startu do ekscytujących trekkingów i odkrywczych wypraw w świat himalajskich olbrzymów. Nepal ze wspomnień i blogów wolontariuszy, którzy uczestniczą w misjach medycznych albo uczą w szkołach, jest zacofanym krajem o skomplikowanej topografii i raczkującej demokracji, wymagającym reform w każdej niemal dziedzinie. Tak odmienne wizje znakomicie się uzupełniają, tworząc pełny obraz kraju usytuowanego między dwoma gigantami – Indiami i Chinami. Jego powierzchnia (147,1 tys. km2) jest dwukrotnie mniejsza od powierzchni Polski, a 30-milionowa populacja daje mu 41. pozycję w świecie (Polska z 38,5 mln ludności zajmuje miejsce 33.).

fot. SHUTTERSTOCK, DR N. FARM. KATARZYNA STOLARSKA

Geografia i przemysł Efektem usytuowania na stokach Himalajów jest ogromne zróżnicowanie rzeźby terenu i klimatu. Himalaje wznoszą się na północy kraju na granicy z Chinami. Najwyższym punktem Nepalu jest wierzchołek Mount Everestu (8848 m n.p.m.), najniższym – Kechana Kalan (67 m n.p.m.) na nizinie Teraj. Z lokalnych linii lotniczych, takich jak Yeti Airlines, korzystają głównie przybysze. Kraj przecina kilka autostrad, ale dystans do najbliższego przystanku komunikacji publicznej w miastach wynosi 650-1250 m, a na prowincji wciąż jest to 5-30 km. Mieszkańcy miast stanowią niespełna 18% populacji. W ciasnej himalajskiej kotlinie, na wysokości 1400 m n.p.m., leży stolica kraju Katmandu. Ostry klimat terenów górskich i duże wysokości, na których niedobór tlenu grozi chorobą wysokościową, kontrastują z wilgotnym ciepłem subtropikalnego, malarycznego obszaru Teraj. Mieszkańcy wywodzą się z różnorodnych grup etnicznych i posługują odmiennymi dialektami. Oficjalnym językiem jest nepalski, ale

w środowiskach biznesowych i politycznych rozpowszechniony jest angielski. Na południu i w centrum kraju dominuje hinduizm, wyznawany przez blisko 80% populacji. Buddyzmowi hołduje około 10% ludności, głównie z północnych, podhimalajskich regionów. Podstawą utrzymania jest rolnictwo, w którym zatrudnionych jest aż 75% pracujących. Ta działalność przynosi jednak tylko 34,9% dochodu narodowego. Płody rolne są też podstawowym surowcem dla przemysłu. Rozwija się przemysł drzewny, tytoniowy i cukrowniczy. Generowane przez przemysł dochody publiczne stanowią 15% PKB. Bogactwa naturalne są słabo zbadane. Nepal nie jest więc krajem samowystarczalnym, ale uzależnionym od południowego sąsiada – Indii. Motorem cywilizacyjnego rozwoju stały się usługi, przynoszące już 50,1% PKB. Ważne miejsce zajmuje wśród nich sektor turystyczny. Zdobycie Everestu przez sir Edmunda Hillary’ego i Szerpę Tenzinga Norgaja pociągnęło za sobą ogromny wzrost zainteresowania Nepalem. Pod koniec minionej dekady przybyło tu ok. 0,5 mln turystów. To jednak niezbyt imponujący wynik, zwłaszcza

w porównaniu z sąsiednim Tybetem, który w zeszłym roku odwiedziło 7 mln turystów. Mimo dynamicznego rozwoju usług turystycznych zatrudnienie w tym sektorze znajduje zaledwie 18% pracujących, czyli turystyka daje pracę blisko 2 mln Nepalczyków. PKB per capita w 2011 r. zamknął się kwotą 1300 USD, co daje Nepalowi dopiero 204. pozycję (wśród 226 zestawionych przez CIA krajów). W zgodnej opinii ekonomistów kraj należy do najbiedniejszych na świecie. Bezrobocie sięga 46%, a 25,2% populacji żyje poniżej granicy ubóstwa.

Rynek farmaceutyków W nepalskiej gospodarce farmacja zajmuje ważną pozycję. Z 87 zarejestrowanych producentów 41 firm wytwarza nowoczesne medykamenty, 7 specjalizuje się w środkach weterynaryjnych, a 37 w produkcji preparatów ziołowych. W 2008 r. obrót krajowymi lekami stanowił 42% ogólnej war tości nepalskiego rynku farmaceutycznego. Głównymi dostawcami leków z zagranicy są firmy hinduskie. Na rynku nepalskim są obecne leki przynajmniej 250 tamtejszych producentów.

»

SZER PO WIE Są odrębnym narodem, którego nazwa pochodzi z nepalskiej wymowy tybetańskich słów sher – wschód i wa – lud. Zamieszkują osady nawet powyżej 4000 m n.p.m., a w ciągu wieków przystosowali się do życia w warunkach niedoboru tlenowego. Zawdzięczają zainteresowanie świata Tenzingowi, który z sir Hillarym wspiął się na Mount Everest. Żyją w coraz większym stopniu z turystyki. Prowadzą hotele i firmy turystyczne, wynajmują się jako przewodnicy i tragarze. Zajmują się także hodowlą bydła i jaków, handlem i rolnictwem. Dzięki dochodom z turystyki i pomocy różnych fundacji mają lepszy poziom wykształcenia od innych nepalskich ludów. Wyznają buddyzm. Występuje wśród nich poliandria, z tym że mężowie jednej kobiety muszą być braćmi. Rzadsza jest poligamia. Kluczową zamieszkiwaną przez nich miejscowością jest Namcze Bazar, wieś położona na wysokości 3440 m n.p.m. Żyje tam 3,5-4 tys. Szerpów. Całą ich populację szacuje się na 36 tys. ludzi.

listopad 2012 Farmacja i Ja

63

62-67 apteki Nepal GDN:Farmacja i ja

10/17/12

11:35 AM

Page 64

WŚRÓD NAS | APTEKI ŚWIATA W 2011 r. krajowa lista zarejestrowanych pro» duk tów farmaceutycznych objęła aż 10 316 pozycji. Zgodnie z prawem są one traktowane na równi z innymi dobrami konsumpcyjnymi, tyle że stosowne organy ministerstwa zdrowia sprawują kontrolę zarówno nad procesem legalizacji preparatów, jak i kanałami ich dystrybucji. Agendy rządowe upubliczniają wszelkie informacje na temat leków. Lista preparatów o podstawowym znaczeniu (National Essential Medicines List – EML), uaktualniona w ubiegłym roku, obejmuje 321 pozycji. Można też sprawdzić listy leków na recepty, komunikaty o preparatach szkodliwych lub niespełniających norm jakości oraz procedury legalizacji i rejestracji nowego leku, rejestracji uprawnień farmaceutycznych lub ubiegania się o licencję na prowadzenie apteki. Wszystko można znaleźć w Internecie, również w wersji anglojęzycznej, na przykład na stronach rządowej agendy odpowiedzialnej za leki (Department of Drug Administration – DDA). Informacje są również dostępne na stronach Nepalskiej Rady Farmaceutyczna (Nepal Pharmacy Council – NPC), organu kontrolnego i doradczego w sprawach zawodowych albo środowiskowej reprezentacji, czyli Nepalskiego Stowarzyszenia Farmaceutycznego (Nepal Phar macy Association – NPA). Nepalskie władze wszelkie informacje upubliczniają, ale niestety, 42% ludności powyżej 15. roku życia to analfabeci. Brakuje danych na temat dostępu do Internetu i jego wykorzystania przez społeczeństwo. W 2008 r. wydatki budżetowe na system zdrowia zamknęły się w 70 mln USD. Było to 4,54% PKB, kwotowo – niespełna 20 USD na głowę. Pieniądze publiczne pokryły niecałe 39% wszelkich wydatków na potrzeby zdrowotne. Nieco ponad 61% obywatele musieli wyłożyć z własnych kieszeni. Koszty leków stanowiły 33%, a więc 1/3 wydatków na zdrowie ogółem.

System ochrony zdrowia

12 709

niego króla i likwidacji monarchii w 2008 r. Sytuacji nie poprawia kryzys, spowodowany tegorocznym fiaskiem parlamentarnych prac nad nową konstytucją i rozpadem koalicji rządzącej. Kraj czekają kolejne wybory i w praktyce nikt nie kieruje reformą publicznych systemów. Tak naprawdę nie funkcjonują ubezpieczenia społeczne, a placówki zdrowotne cierpią na niedobór kadr.

Pod koniec 2011 r. Kathleen A. Holloway, regionalny konsultant WHO ds. leków, sporządziła raport dotyczący Nepalu. „Pharmaceuticals in Health Care Delivery” potwierdza, że świat wirtualny odległy jest od rzeczywistości. Preparaty medyczne docierają wprawdzie do pacjentów za pośrednictwem publicznych i prywatnych placówek zdrowotnych, chodzi jednak o to, że system ochrony zdrowia jest w trakcie tworzenia. Istnieje wprawdzie narodowy plan w zakresie polityki zdrowotnej na lata 1997-2017, który dotyczy również kwestii z dziedziny farmacji. Jednak na przeszkodzie jego realizacji stanęły wojna domowa (lata 1996-2006) oraz zmiany polityczne, jakie nastąpiły po abdykacji ostatPOKHARA Jak wynika z raportu przygotowanego dla WHO, w ogromnej większości nepalskich aptek nie ma elektronicznego systemu sprzedaży.

64

To liczba zarejestrowanych aptek w 2011 r. Ponad 2 tys. z nich działa w stolicy kraju, Katmandu.

Farmacja i Ja listopad 2012

Ważną rolę odgrywają wolontariusze i ośrodki prowadzone przez różnorodne fundacje. Najbardziej znany jest wybudowany w 1966 r. przez sir Hillary’ego szpital w Khunde w regionie Everestu. Placówka służy pomocą Szerpom (rozprowadza też leki, odpłatnie, ale po kosztach). W przekonaniu Szerpów za poszczególnymi chorobami kryją się konkretne bóstwa i duchy. Szerpowie chętnie korzystają ze szpi-

62-67 apteki Nepal GDN:Farmacja i ja

10/17/12

11:36 AM

Page 65

POKHARA Nepalskie apteki często współpracują z lekarzami i felczerami, którzy przyjmują pacjentów na ich zapleczu. Taki gabinet może przyjąć nawet do 150 pacjentów dziennie.

talnej pomocy, w tym dostarczanych lekarstw, bo przez lata styczności z ekspedycjami zachodnimi przekonali się o ich skuteczności. Nie rezygnują jednak z rytuałów odprawianych poza szpitalem. Uważają, że lekarstwo jest dobre, o ile zadziała szybko. Jeśli tak się nie stanie, to znaczy, że duchy nie zamierzają ustąpić. Tym chętniej zwracają się wówczas do lamów i amchi, łączących znajomość ziół z obyciem w nadprzyrodzonym świecie.

fot. DR N. FARM. KATARZYNA STOLARSKA

Apteczna perspektywa Nepalskie apteki to zazwyczaj małe sklepiki z medykamentami ułożonymi w sięgających sufitu stertach. Jak wynika z przygotowanego pod koniec 2011 r. raportu „Pharmaceutical Country Profile” dr. Sudha Sharmy, sekretarza w nepalskim ministerstwie zdrowia, w kraju zarejestrowanych jest 12 709 aptek. Statystycznie więc jedna placówka obsługuje dziś 2360 pacjentów. Rzeczywistość nie jest taka prosta. W Katmandu już w 2007 r. działało ponad 2 tys. aptek, za to niektóre obszary na prowincji są ich całkowicie pozbawione. Prawo wymaga nadzorowania pracy każdej apteki przez licencjonowanych farmaceutów, ale nepalski rejestr liczy tylko 731 farmaceutów (1 na 40 tys. mieszkańców). Kilkoro z nich pracuje w instytucjach państwowych, m.in. w agencjach odpowiedzialnych za kontrolę i zgodny ze światowymi normami rozwój rynku farmaceutycznego. Nepal współpracuje z WHO, przyłącza się do inicjatyw międzynarodowych i ratyfikuje konwencje dotyczące standardów zdrowotnych, produkcji leków i pracy aptekarzy. Dyplomowanych farmaceutów uzupełnia liczący 1496 osób zastęp techników i asystentów farmaceutycznych. To zbyt mało, aby obsłużyć choćby 1/4 zarejestrowanych aptek. Sprzedażą leków zajmują

się więc ludzie bez specjalistycznego przygotowania. Ukończyli oni jedynie dwutygodniowe kursy, do których odbycia zobligowani są wszyscy ubiegający się o licencję na sprzedaż leków, a nieposiadający dyplomów. Prawo zobowiązuje ich do podnoszenia kwalifikacji i podjęcia w przyszłości fachowych studiów. W 2007 r. kontrola wykazała, że 50% placówek prowadzili ludzie bez jakiegokolwiek przeszkolenia. 20% aptek prowadzono wręcz nielegalnie, bez spełnienia warunków uzyskania licencji. Większość tych aptek zamknięto i zaczęto przywiązywać większą wagę do egzekwowania przepisów. Mimo to w tym roku DDA znowu grozi zamknięciem 32 placówek z podobnych jak niegdyś powodów. Uczelnie zachęcają do studiów farmaceutycznych, jednak prezentując perspektywy zawodowe, bardziej rozwodzą się nad badaniami i produkcją leków niż nad karierą aptekarza. Wiele przepisów jest w praktyce martwych.

Przedstawiciele NPA twierdzą, że kontrolą objęte są tak naprawdę jedynie leki krajowe. Produkty sprowadzane z Indii są praktycznie poza nadzorem, choć – jak wiadomo – ten potentat w dziedzinie produkcji farmaceutyków stanowi też jedno z największych na świecie źródeł leków podrabianych. W latach 2009--2011 poddano testom 1229 próbek leków (spośród tych 10 316 zarejestrowanych). 47 spośród nich nie spełniło kryteriów jakościowych. Wspomniana wcześniej Kathleen A. Holloway zacytowała wypowiedź lekarza, który twierdził, że przepisuje jedynie leki markowe, bo w jakość generycznych nie wierzy. Nie ufa, że są produkowane z należytą starannością, a już na pewno nie w standardach zgodnych z GMP (Good Manufacturing Practices). Opinia większości lekarzy i menedżerów zdrowia z lokalnych i regionalnych placówek nie była aż tak krytyczna. Szczęśliwie, bo ceny leków markowych są zbyt wysokie dla pacjentów z obszarów wiejskich. Z danych DDA wynika, że na 100 przeprowadzanych rocznie kontroli tylko 3% testów kończy się dyskwalifikacją leków. Komunikaty w tej sprawie są publikowane przez agencję. Apteki sprzedają często preparaty wymagające recept na takiej samej zasadzie jak leki OTC. Nikt bowiem nie kontroluje prawidłowości recept, a do umieszczonych w Internecie list leków rzadko kto zagląda, choćby dlatego, że w większości nepalskich aptek nie ma komputerów. Zarówno w systemie publicznej, jak i prywatnej dystrybucji, pomimo rządowych deklaracji wprowadzenia standardów Good Distribution Practices, żadna agencja nie przyznaje tego typu licencji. Popularną praktyką jest kooperacja aptek z lekarzami i felczerami, którzy prowadzą gabinet na zapleczu. Bywa, że na terenach wiejskich w Nepalu przyjmuje się w nich dziennie nawet 150 pacjentów. Najczęściej jednak odwiedza je 3-4, czasem 10-20 chorych dziennie.

»

WYCZUCIE CZASU Nepalski kalendarz Bikram Sambat opiera się na cyklu lunarnym. Nie ma więc prostego przelicznika na daty kalendarza gregoriańskiego. Nowy Rok przypada mniej więcej na połowę naszego kwietnia. Na przykład 19 września 2012 r. był dla Nepalczyka trzecim dniem szóstego miesiąca (Ashwin) 2069 r. W mediach, w oficjalnych komunikatach oraz w placówkach związanych z obsługą turystów podaje się daty według obu kalendarzy, ale tam, gdzie ludzie z Zachodu nie goszczą zbyt często, nikt się tym nie kłopocze. Dobry konwer ter dostępny jest w Internecie (www.ashesh.com.np/nepali-date-conver ter.php). Podejście do czasu w ogóle jest zgoła odmienne niż u nas. Godziny mają znaczenie jedynie orientacyjne. Autobusy wyruszają w trasę, gdy zajęte są wszystkie miejsca. W sklepie lub aptece, nawet jeśli podano godziny pracy, nie ma stuprocentowej pewności, że zostaniemy obsłużeni. Autochtoni, umawiając się na spotkanie, dodadzą formułkę „Nepali time”. Zawiera się w niej margines, równy plus minus dwóm godzinom.

listopad 2012 Farmacja i Ja

65

62-67 apteki Nepal GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:40 PM

Page 66

WŚRÓD NAS | APTEKI ŚWIATA POKHARA Zamiast wykształconych farmaceutów leki w aptekach często sprzedają osoby po dwutygodniowych kursach.

tając człowieka za ladą o lekarstwo. Reakcją na podaną nazwę był wyraz dezorientacji na twarzy Nepalczyka. Nazwa choroby też nic nie pomogła. Podkreślenie po angielsku, że to dla chorego – sick! – dodatkowo pogłębiło zakłopotanie. – Uhm, sex? – skonkludował Nepalczyk. Dopiero na pełne irytacji pytanie, czy w ogóle tu pracuje, zareagował przytomnie i odpowiedział: – Nie. I oddalił się. Po chwili za ladą pojawił się ktoś inny i wydał potrzebne lekarstwo. Samuel John, autor postu, padł ofiarą nepalskiej mentalności – niefrasobliwego, mówiąc oględnie, traktowania obowiązków i czasu pracy.

256-915

Tak kształtuje się dzienny utarg przeciętnej nepalskiej apteki w przeliczeniu na złotówki.

POKHARA Apteki to zazwyczaj małe sklepiki.

» loWwayraporwspocie mizenaswoodjejwiemidzisjinyKawthkilleenku A.maHol łych aptekach, które wybrała spośród 25 rozrzuconych w pobliżu szpitala w centrum Itahari, dość dużego miasta w dystrykcie Sunsari w południowo-wschodnim Nepalu (zdaniem autorki są one reprezentatywne dla całego kraju). Żadnej nie prowadzi farmaceuta z dyplomem. W żadnej nie ma elektronicznego systemu sprzedaży. Nie można więc ani wystawić paragonu, ani, na dobrą sprawę, skontro-

lować procesu sprzedaży. Utarg oscyluje w granicach 7-25 tys. nepalskich rupii, czyli 256-915 zł dziennie. Anegdotyczny charakter miało doświadczenie pewnego amerykańskiego turysty. We wrześniu tego roku zamieścił w sieci post na temat zakupów w aptece w Pokharze, drugiej po Katmandu metropolii kraju i jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc w Nepalu. Potrzebował dla żony leku na biegunkę. Wszedł więc do pierwszej z brzegu apteki, py-

Problemy związane z obyczajowością a naruszanie prawa to jednak zupełnie co innego. O najbardziej jaskrawych przypadkach donosi coraz częściej nepalska prasa. W styczniu br. „The Kathmandu Post” opisał aptekę w Nawalparasi, w której mimo zakazu sprzedawano pastylki produkcji hinduskiej, służące do przerywania ciąży. Podobne przypadki odnotowano w Maheshpur, Parasi, Triveni, Pratappur oraz w niektórych aptekach usytuowanych w pobliżu autostrady Mahendra przecinającej kraj ze wschodu na zachód. W kwietniu ta sama gazeta doniosła o zamknięciu apteki w stolicy, prowadzonej na podstawie „pożyczonej” licencji. Zgodnie bowiem z najnowszą praktyką DDA wydaje w pierwszym rzędzie pozwolenia na otwieranie nowych aptek dyplomowanym farmaceutom. A ponieważ jest ich wciąż niewielu, rozkwitł handel dyplomami. Osoby, które uzyskają licencję, „sprzedają” swoje uprawnienia za 5 tys. rupii miesięcznie (ok. 180 zł). Inspektor ds. leków z DDA Shyam Adhikari zapowiedział, że agencja będzie ujawniać nazwiska osób, którym udowodni się podobne praktyki. Przed Nepalczykami i ich aptekami piętrzy się Everest problemów. Czy farmaceuci osiągną szczyt i dostosują się do standardów zachodnich, trudno wyrokować. Niewykluczone, że apteki długo jeszcze pozostaną egzotycznym elementem miejscowej kultury, a coraz liczniejsi turyści – zgodnie z zaleceniem niektórych przewodników – będą przywozić lekarstwa ze sobą. autor:

PAWEŁ WROŃSKI

DZIENNIKARZ, PODRÓŻNIK

[email protected]

O aptekach w innych krajach można przeczytać na www.farmac ai a.pl 66

Farmacja i Ja listopad 2012

fot. DR N. FARM. KATARZYNA STOLARSKA, ARCHIWUM DOMOWE, SHUTTERSTOCK (6)

Problemy do rozwiązania

62-67 apteki Nepal GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:40 PM

Page 67

NEPAL TURYSTYCZNY PLAC DURBAR

że świątynia ma dwa tysiące lat. We wnętrzu stupy Bodnath spoczywają relikwie Buddy Kaśjapy, poprzedzającego najsłynniejsze wcielenie – Buddę Siakjamuniego. 147 młynków modlitewnych obraca się niemal nieprzerwanie, wprawiają je w ruch bowiem liczni pielgrzymi. Stupę i jej otoczenie zaaranżowano jako 16-boczną, lekko nieregularną mandalę. W bryłę budowli włączono symbole pięciu żywiołów, a na wieży umieszczono wizerunek oczu Buddy. W dwóch kryje się jego mądrość i współczucie, w trzecim zaś – oświecenie.

PRZEŁĘCZ THORUNG LA

STUPA BODNATH

tem jest Thorung La (przełęcz o wysokości 5416 m n.p.m.).

Katmandu To serce i brama Nepalu. Leży na wysokości 1400 m n.p.m. W stolicy najbardziej interesujące jest centrum skupione wokół placu Królewskiego, zwanego Durbar. Najważniejszą budowlą jest Hanuman Dhoka Durbar, czyli Pałac Królewski Hanumana. Zawdzięcza nazwę XVII-wiecznej statui czczonego przez hinduistów boga o małpiej twarzy. Hanuman, w mitologii hinduskiej dzielny i oddany sługa Ramy, strzeże pałacowych wrót. Jego obecność gwarantuje zwycięstwo. Wokół wznoszą się świątynie hinduistyczne i buddyjskie oraz majestatyczne posągi. ŚWIĄTYNIA MAŁP

Swajambhunath Jedno z najstarszych miejsc kultu religijnego w Nepalu. Duży zespół obiektów sakralnych rozciąga się zaledwie trzy kilometry na zachód od centrum Katmandu. Przy dobrej pogodzie można podziwiać stąd panoramę miasta, w oddali widać również Himalaje. Główna świątynia pochodzi z XIV w., a za nią wznosi się gompa – buddyjski klasztor. Obchodząc świątynię zgodnie z ruchem wskazówek zegara, poznajemy pięć wcieleń Buddy. Potoczna nazwa – Świątynia Małp – nawiązuje do rozbawionych ssaków, których jest tu mnóstwo i które naprzykrzają się odwiedzającym. Bodnath Potężna kopuła świątyni ma blisko 35 m średnicy, co czyni ją największą w Nepalu i jedną z najpotężniejszych na świecie. Wznosi się parę kilometrów na północny wschód od centrum Katmandu. Tradycja głosi,

Kali Gandaki Osobliwością przyrodniczą jest wąwóz, jaki tworzy rzeka Kali Gandaki między masywami Annapurny i położonym na zachód od niej szczytem Dhaulagiri (8167 m n.p.m.). To najgłębsza dolina świata. MOUNT EVEREST

Pokhara Położona 200 km na zachód od Katmandu Pokhara jest pod względem liczby ludności i znaczenia turystycznego drugim miastem w kraju. Leży na wysokości 827 m n.p.m. nad jeziorem Phewa. Pokhara jest miejscem startu trekkingów i wypraw wspinaczkowych w pobliski masyw Annapurny (8091 m n.p.m.), dziesiątego szczytu Ziemi o pięknej sylwetce. Miejscowe biura organizują także raftingi, loty paralotnią, przejażdżki rowerowe i safari, w trakcie których można m.in. oglądać miejscowe ptaki. Miejscem godnym odwiedzenia jest Stupa Pokoju, otwarta uroczyście w 1999 r. Roztacza się spod niej wspaniała panorama Himalajów. POKHARA

Annapurna Najbardziej znana i najdłuższa trasa trekkingowa wokół Annapurny zaczyna się w Pokharze. Do pokonania pieszo – z Besisahar do Nayapul – jest 220 km. Przejście zajmuje od 15 do 21 dni. Najwyższym punk-

Mount Everest Najwyższy szczyt ziemi (8848 m n.p.m.). Wspinaczka na szczyt wymaga aklimatyzacji, a więc znacznie dłuższego pobytu w Nepalu niż najtrudniejszy nawet trekking. Sagarmāthā – nepalska nazwa góry – znaczy Czoło Nieba. Tybetańskie określenie Czomolungma czyni z niej Boginię Matkę Śniegu lub Boginię Matkę Ziemi. Brytyjskim mianem uczczono pamięć kartografa królewskiego sir George’a Everesta. Położony w obrębie parku narodowego Sagarmāthā szczyt jest częścią jednego z czterech nepalskich obiektów z listy UNESCO. Pozostałe trzy to: dolina Katmandu z jej licznymi zabytkami, Park Narodowy Chitwan oraz Lumbini – miejsce narodzin Buddy. Przed wyjazdem Warto sprawdzić w rządowym serwisie Polak za Granicą (http://poradnik.poland.gov.pl) aktualne informacje o Nepalu. Sytuacja wewnętrzna bywa napięta. Należy się liczyć z niepokojami społecznymi i zamieszkami na ulicach.

listopad 2012 Farmacja i Ja

67

68-69 Acatar bb nowe GDN 1:Farmacja i ja

10/18/12

5:36 PM

Page 68

68-69 Acatar bb nowe GDN 1:Farmacja i ja

10/18/12

5:37 PM

Page 69

70-71 ang blog:Farmacja i ja

10/16/12

2:42 PM

Page 70

WŚRÓD NAS | ANGIELSKI W PIGUŁCE

SICK MEN DICTIONARY

Pharmacist: Good afternoon, Mr. Palmer. How

did your latest routine tests go? Mr. Palmer: Everything is fine. The only thing is, I have hypertension, and the doctor told me to improve my diet. Pharmacist: Your doctor is right. Mr. Palmer: But I remember my father used to have hypertension all his life, and he was fine. Pharmacist: Hypertension is a disease which may not give any specific symptoms for years, but can lead to serious complications: it can damage your heart, brain or eyes, or can lead to disorders in sexual potency.

Pharmacist: Hello, Mrs. Spencer. I haven’t seen your husband recently, how is he doing? Mrs. Spencer: That’s because he had a stroke and he’s in hospital. Pharmacist: Oh, I’m so sorry to hear that. Mrs. Spencer: Fortunately, the stroke wasn’t serious and he is doing better now. But I can’t stop thinking that he might have another stroke. Is there any way to know if the stroke is coming? Pharmacist: Well, you should pay much attention to any speech disorders or vision problems, paresis or fainting.

latest/lejtest/ – ostatnie routine test/rutin test/ – badanie okresowe hypertension/hajpertenszyn/ – nadciśnienie tętnicze improve/impruw/ – poprawić, udoskonalić complication/komlikejszyn/ – powikłanie damage/damydź/ – uszkodzić brain/brejn/ – mózg disorder/dyzorder/ – zaburzenie sexual potency/sekśual połtensy/ – potencja seksualna

a stroke/e strołk/ – wylew to be in hospital/tu bi in hospital/ – być w szpitalu (o pacjencie) fortunately/fortunetli/ – na szczęście I can’t stop thinking/aj kent stap

finking/ – nie mogę przestać myśleć pay attention to/pej atenszyn tu/ – zwracać uwagę na speech disorder/spicz dyzorder/ – zaburzenie mowy vision/wyźyn/– widzenie, wzrok paresis/parisys/ – niedowład fainting/fejnting/ – omdlenie

capabilities/kapabilitis/ – możliwości offer/ofer/ – zaoferować vitamin supplement /witamin saplement/ – suplement witaminowy to treat /tu trit/ – leczyć erectile dysfunction/erektajl dysfankszyn/ – dysfunkcja erekcji prescribed/preskrajbt/ – na receptę slump /slamp/ – spadek stressed out/stresd ałt/ – zestresowany

EXERCISES 1. Another term for syncope is:

a. fainting b. painting c. panting

2. A rapid loss of brain functions is called: a. a stroke b. a hit c. a blow

3. Another term for high blood pressure is: a. tension b. overtension c. hypertension

Mr. Cold: I’m looking for something that could

improve my… let’s say… capabilities.

Match the picture and the right description 1. brain 3. sperm cell 2. blood vessels 4. fainting

Pharmacist: What exactly do you have in mind?

A …

C …

B …

D …

Exercise A: 1a, 2a, 3c. Excercise B: 1d, 2c, 3a, 4b

70

Farmacja i Ja listopad 2012

rys. DANIEL WAWRZYNIEC, AUDE, SHUTTERSTOCK

I can offer you a vitamin supplement… Mr. Cold: I mean my sexual capabilities. Pharmacist: I see. I’m afraid most drugs used to treat erectile dysfunctions are prescribed drugs. You need to talk about this to your doctor first. Mr. Cold: Oh, but it’s not that serious. I simply noticed a slight form slump. Pharmacist: I’m sure there no need to worry. Maybe you’re just stressed out.

70-71 ang blog:Farmacja i ja

10/18/12

2:46 PM

Page 71

[email protected] Blog z Apteki pod Liściem Szerokim

NIEZWYKŁA RODZINA Użytkownik: k@lina

Data wpisu: sobota 4.11.2012, 22.10 „Bardzo mi przykro z powodu śmierci pani rodziców”. Co mogłam więcej powiedzieć. To przykre, kiedy człowiek odchodzi, nawet jeśli przeżył już wiele lat. Jeszcze bardziej przykre jest, kiedy w bardzo krótkim czasie odchodzi dwoje najbliższych ludzi. Mojej pacjentce musiało być bardzo ciężko. Wiem, że była bardzo zżyta z rodzicami, co nietrudno było dostrzec. Już od kilku lat pomagała dwojgu mocno starszym ludziom, jak tylko umiała. Aż miło było patrzeć, jakim szacunkiem wszyscy nawzajem siebie darzą. Ani jednego skrzywienia albo grymasu niezadowolenia, kiedy coś razem wybierali w aptece lub w pobliskim sklepie. Tylko spokój, opanowanie i uśmiech. To był widok niezapomniany – troje naprawdę dobrych ludzi. Starsi państwo zmarli w odstępie raptem jednego dnia. Oboje w szpitalu, ale na innych oddziałach. Córka chodziła do nich na zmianę. Któregoś dnia przyszła do apteki i poinformowała: „Rodzice już są szczęśliwi, już nic ich nie boli”. Poinformowała także, że Mama będzie pochowana we Wrocławiu, natomiast Tato w okolicach Krakowa, bo taka była jego wola. Nie wypadało dopytywać się, dlaczego tak zdecydował, ale któregoś dnia córka sama postanowiła wyjaśnić nam tę sytuację. Cieszę się, że to zrobiła, bo jest to historia przepełniona miłością i nadzieją, czyli siłami, które niosą na swoich barkach ludzkie życie. Okazało się, że była to niezwykła rodzina, którą stworzyli z mniejszych i większych połamanych kawałków serc. Starszy pan nie był biologicznym ojcem naszej pacjentki. Poznała go, gdy miała trzy lata, kiedy któregoś dnia przyszła razem z mamą do pracy. Zobaczyła mężczyznę pochylonego nad mikroskopem. Koniecznie chciała sprawdzić, co to za tajemnicze urządzenie. Wcześniej mama nie zabierała jej do pracy. W końcu laboratorium to nie miejsce dla małego dziecka. Ciekawość przezwyciężyła nieśmiałość i dziewczynka wdrapała się na kolana mężczyzny. On cierpliwie pokazywał jej, co to za urządzenie ze szkiełkami i lusterkami. Ona z radości piszczała i obejmowała go za szyję. Wtedy jej mama pierwszy raz zobaczyła swojego kolegę z pracy uśmiechniętego. Wiedziała, że od lat pogrążony jest w żałobie po stracie ukochanej, która była miłością jego życia. Na biurku obok mikroskopu porozstawiane były fotografie przepięknej młodej kobiety i nieraz można było zobaczyć, jak dorosły mężczyzna ociera łzy z policzków, wpatrując się w te zdjęcia.

Nasza pacjentka obiecała ojcu, że dopilnuje, aby po śmierci spoczął obok swojej ukochanej z młodości. Dotrzymała słowa. Patrząc na tę szczęśliwą rodzinę przez tyle lat, nigdy bym się nie domyśliła, że skrywają taką tajemnicę. Wszyscy mieli ogromne szczęście, że się przed laty spotkali.

,

,

Mała dziewczynka poruszyła dawno zamarłe serce naukowca, które biło tylko i wyłącznie siłą rozpędu. Wysoki szczupły mężczyzna nie wiedział, że jego koleżanka z pracy samotnie wychowuje dziecko. Niewiele rozmawiali w pracy o prywatnym życiu. Zaraz po wojnie każdy miał za sobą jakieś ciężkie chwile, ale mało kto potrafił o tym mówić. Między dziewczynką a panem z laboratorium powstała jakaś tajemnicza więź, tak silna, że nie mogli przestać o sobie myśleć. Mała Królewna ciągle w domu pytała mamę o tego pana z pracy, a pan w pracy pytał o dziewczynkę. Każde ich kolejne spotkanie było niezwykłe, to było jak miłość od pierwszego wejrzenia. Któregoś dnia dziewczynka powiedziała do pana coś, co całkiem odmieniło życie ich wszystkich. Poprosiła go, żeby został jej tatą. Prośba ta była o tyle niezwykła, że między mamą dziewczynki a panem panowały stosunki raczej koleżeńskie. Oni się po prostu bardzo lubili i szanowali, ale nie było tam żadnej wielkiej miłości ani namiętności. W sercu mężczyzny mieszkała inna kobieta, i to na zawsze. Decyzja o założeniu rodziny nie była więc łatwa dla nikogo w tej sytuacji. Oboje dorośli kochali dziecko tak bardzo, że zrobiliby dla niego wszystko, i tak po pewnym czasie stali się rodziną. Postanowili wspólnie wychować dziewczynkę na dobrego człowieka. W domu panowały jasne zasady, które ułatwiały wszystkim życie. Wszyscy powoli się poznawali i okazało się, że całkiem do siebie pasują. Rodzice mieli podobne zainteresowania, a przede wszystkim patrzyli w tym samym kierunku i patrzyli sercem. Chcieli, żeby ich Królewna miała szczęśliwy dom. Małżeństwo zawar te z rozsądku okazało się o wiele bardziej trwałe niż niejedno podgrzewane ogniem namiętności.

y

Czytaj blog z Apteki pod Liściem Szerokim na www.farmac ai a.pl

listopad 2012 Farmacja i Ja

71

72-73 humor_krzyzowka GDN:Farmacja i ja

10/16/12

2:43 PM

Page 72

PO GODZINACH | W KRZYWYM ZWIERCIADLE

Kobieta dzwoni do dentysty po otrzymaniu ogromnego rachunku za wizytę. – Jestem w szoku! To trzy razy tyle, ile płacę zazwyczaj! – narzeka. – Tak, wiem – odpowiada dentysta. – Ale krzyczała pani tak głośno, że wystraszyła mi dwóch pozostałych pacjentów.

ARTYSTA PO POWROCIE ZE SZPITALA ZAPYTAŁ WŁAŚCICIELI GALERII, CZY POJAWIŁO SIĘ JAKIEŚ ZAINTERESOWANIE JEGO OBRAZAMI W OSTATNIM CZASIE. – MAM DOBRĄ I ZŁĄ WIADOMOŚĆ. DOBRĄ JEST TO, ŻE POJAWIŁ SIĘ MĘŻCZYZNA, KTÓRY PYTAŁ O PANA PRACE. ZASTANAWIAŁ SIĘ, CZY ICH WARTOŚĆ WZROŚNIE PO PANA ŚMIERCI. KIEDY POWIEDZIAŁEM MU, ŻE OWSZEM, KUPIŁ WSZYSTKIE PANA OBRAZY. – TO WSPANIALE! – UCIESZYŁ SIĘ MALARZ. – A JAKA JEST ZŁA WIADOMOŚĆ? – TEN MĘŻCZYZNA TO PAŃSKI LEKARZ.

Mężczyzna zgłosił się do lekarza: – Ostatnio źle się zachowywałem, doktorze, i moje sumienie nie daje mi spokoju. – Czy chciałby pan, żebym przepisał panu coś, co wzmocni siłę pańskiej woli? – Cóż, właściwie miałem nadzieję, że da mi pan coś na uspokojenie sumienia...

Lekarz i prawnik rozmawiają podczas przyjęcia. Spotkanie jest nieustannie przerywane przez gości opisujących swoje dolegliwości i proszących doktora o darmową poradę lekarską. Po godzinie zdenerwowany lekarz pyta prawnika: – Co robisz, by powstrzymać ludzi przed prośbami o poradę prawną, kiedy jesteś poza biurem? – Udzielam im jej – odpowiedział prawnik. – A potem przesyłam rachunek. Doktor nie krył zdziwienia, ale postanowił spróbować. Następnego dnia, nękany lekkimi wyrzutami sumienia, zaczął wystawiać rachunki. Kiedy zajrzał do skrzynki pocztowej, znalazł fakturę od prawnika.

72

Farmacja i Ja listopad 2012

fot. MATERIALY PRASOWE rys. TOMASZ WILCZKIEWICZ

Pacjent opisuje swojemu psychiatrze: – Zawsze w nocy mam ten sam dziwny sen. Jestem zamknięty w pokoju z drzwiami, na których znajduje się znak. Staram się popchnąć je ze wszystkich sił, ale nieważne, jak bardzo się staram, one i tak się nie ruszają. – Interesujące... – odpowiada psychiatra. – A czy pamięta pan, co mówił znak na tych drzwiach? – Ciągnąć – odpowiada pacjent.

72-73 humor_krzyzowka GDN:Farmacja i ja

10/17/12

11:39 AM

Page 73

Wśród osób, które nadeślą prawidłowe rozwiązania, rozlosujemy nagrodę: torebkę firmy Baron. Litery z ponumerowanych kratek utworzą hasło. Rozwiązania prosimy nadsyłać do 30 listopada 2012 r. •pocztą na adres „Farmacja i Ja”, ul. Puławska 118a, 02-620 Warszawa; •SMS-em pod numer 7155; należy wpisać 16-literowe hasło krzyżówki wg wzoru: FIJ.HASŁO Koszt SMS-a wynosi 1 zł + VAT (1,23 zł brutto). Regulamin konkursu znajduje się na www.farmacjaija.pl.

Nagrody za poprawne rozwiązanie krzyżówki z numeru wrześniowego otrzymują: Alicja Werpachowska z Wiśniewa, Alicja Piechurska z Nowego Sącza, Honorata Rąba-Góra z Miedźnej, Zofia Bonisławska z Białych Błot, Irena Białobrzeska z Żar. Zwycięzcy otrzymają zestaw dermo-

kosmetyków do włosów marki Klorane.

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez USP Zdrowie sp. z o.o, ul. Poleczki 35, 02-822 Warszawa, jak i inne podmioty z nim współpracujące do celów marketingowych. Jednocześnie oświadczam, że swoje dane osobowe podałam/-em dobrowolnie, zostałam/-em zapoznana/-y z prawem dostępu do treści moich danych, prawem do ich poprawiania oraz wyrażania sprzeciwu co do ich przetwarzania.

data adres e-mail czytelny podpis



SPRAWDŹ, CO PAMIĘTASZ Z TEGO NUMERU! Odpowiedzi wpisz w wykropkowane miejsca. Na kupony czekamy do 30 listopada 2012 r.

1. Jak nazywa się aplikacja mobilna marki Stoperan? .............................................................................. 2. Jak nazywano chorobę Huntingtona? .............................................................................. 3. Jakie miasta powyżej 400 tys. mieszkańców odwiedzi gabinet „Zdrowe Zatoki”? ............................................................................... ............................................................................... 4. Jakich pięć składników powinno się znaleźć w męskiej diecie? .............................................................................. .............................................................................. 5. Jak nazywa się stolica Nepalu? ..............................................................................

Nagrody za poprawne odpowiedzi z numeru wrześniowego otrzymują: Anna Konończuk (Białystok), Joanna Hawełka-Kuch (Przegrzęda), Lucyna Pliszka (Michałowice).

imię i nazwisko

Kupony z odpowiedziami prosimy przesyłać na adres: „Farmacja i Ja”, ul. Puławska 118a, 02-620 Warszawa. Na trzech autorów poprawnych odpowiedzi czekają nagrody: zestawy dermokosmetyków Granatapfel: masło do ciała i żel pod prysznic od firmy Pharmatheiss.

nazwa i adres apteki

tel. kontaktowy

e-mail Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez USP Zdrowie sp. z o.o, ul. Poleczki 35, 02-822 Warszawa, jak i inne podmioty z nim współpracujące do celów marketingowych. Jednocześnie oświadczam, że swoje dane osobowe podałam/-em dobrowolnie, zostałam/-em zapoznana/-y z prawem dostępu do treści moich danych, prawem do ich poprawiania oraz wyrażania sprzeciwu co do ich przetwarzania.

74-75 prenumerata :Farmacja i ja

10/16/12

3:45 PM

Page 74

PO GODZINACH

JAK ZAPRENUMEROWAĆ MIESIĘCZNIK

Redakcja ul. Puławska 118a, 02-620 Warszawa tel.: +48 22 843 49 83 faks: +48 22 353 94 38 e-mail: [email protected] www.farmacjaija.pl

Każda apteka w Polsce otrzymuje co miesiąc 2 egzemplarze gratis. Od teraz każdy farmaceuta* może wykupić prenumeratę indywidualną. Wystarczy wypełnić kupon zamieszczony na dole strony i przesłać go na adres: ul. Puławska 118a, 02-620 Warszawa.

Redaktor naczelna Ewa Jankowska Project Manager Anna Głowacka

MIES IĘCZN IK DLA FARM

ACEU TÓW (wrze sień

cena 9,90 zł (w tym

2012 )

Redaktor prowadząca Bożena Makowska

8% VAT)

cena 9,90

TERAZ FARMACJA I JA W TWOIM TELEFONIE

USP TV

ZWIĘKSZYĆ EKSPERT RADZI:OWJAK Y UP ZAK K SZY KO

MIES IĘCZN IK DLA FARM

ACEU TÓW (paźd ziern

ik 2012 )

PRAWO

SAMOTNOŚĆ W CHOROBIE

LAT

Dyrektor produkcji Katarzyna Ceryngier

LĄ KOSOWICZ WYWIAD Z MGR MARIO psychoonkologiem z Centrum Onkologii w Warszawie

PRZEŁOMOWE ROZWIĄ ZANIA DLA ZDROWIA

NOWOCZESNE SPOSOB LECZENIA ZAĆMY

Dyrektor ds. wydawniczych Magdalena Kozińska

SPECJALNIE DLA NAS

USP ZDROWIE WYGRA J iPoda touch ZDROWIE

Dyrektor kreatywny Marcin Rutkowski

TERAZ FARMACJA I JA W TWOIM TELEFONIE

PROMOCJE CENOWE NA LEKI

KONKURS STR.6

zł (w tym 8% VAT)

Zespół redakcyjny lek. med. Anna Jaworska dr n. med. Grzegorz Górniewski Tomasz Barałkiewicz mgr farm. Łukasz Waligórski

Y

Redaktor Iwona Derda

WŚRÓD NAS

FARMACJA I JA

APTEKI ŚWIATA WĘGRY

MARKETING

MIESIĘC ZNIK DLA FARMAC EUTÓW

DROGA DO SUKCESU INGU 22 PRAWA MARKET

(listopa d 2012)

cena 9,90 zł (w tym 8% VAT)

PRAWO

DYSKUSJA NA TEMAT KLAUZULI SUMIENIA

TERAZ FARMACJA I JA W TWOIM TELEFONIE

ZDROWIE DZIECI JESIENIĄ

09

SPECJALNIE DLA NAS

ISSN 1733-5256

WIRUSY NADZIEJĄ MEDYCYNY CIĘCYCH | PRAWDY I MIT Y O DZIE

WYWIAD Z DR MONIKĄ ADAMCZYK IAD Z PEDIATRĄ – WYWCKO NIE CHOROWAŁO DZIECIOM Ć-POPŁAWS KĄ, biologiem CO ZROBIĆ, ABY DZIE IŻAĆ GORĄCZKĘ | CO PODAWA molekularnym z Zakładu Wirusolog Instytutu Mikrobiologii Wydziału ii INFEKCJACH | JAK OBN Biologii Uniwersyt Warszawskiego

9 771733 525009

34-43 TEMAT NUMERU STR.

ISSN 1733-5256

TEMAT NUMERU STR.

Redaktor www.farmacjaija.pl Katarzyna Petruk

WŚRÓD NAS

APTEKI ŚWIATA GRUZJA

Opracowanie graficzne Tomasz Abelec Emil Drzewek Liliana Szymborska Robert Wawryło

32-38

URAZY STAWÓW

ÓW KOŃCZYN STAWY | URAZY STAW JAK PRACUJĄ NASZE | METODY LECZENIA BÓLU STAWÓW H GÓRNYCH I DOLNYC – WYWIAD Z FIZJOTERAPEUTĄ ZY |WEEKENDOWE URA

etu

Korekta Małgorzata Ruszkowska, Irena Stasińska Reklama Jolanta Zbieg ([email protected]) Druk Ortis sp. z o.o, Bydgoszcz

ZDROWIE

DIAGNOSTYKA TAJEMNICZA SARKOIDOZA

Wydawca USP Zdrowie sp. z o.o ul. Poleczki 35 02-822 Warszawa

AKADEMIA FARMACEUTY

REALIZACJA RECEPTY CZY MOŻLIWA JEST AKTYWNA SPRZEDAŻ? WŚRÓD NAS

APTEKI ŚWIATA NEPAL

TEMAT NUMERU STR. 32-40

KIEDY MĘŻCZYZNA CHORUJE

MĘSKIE BOLĄCZKI|KŁOPOT Y Z UKŁAD INTYMNE|CZY MĘŻCZYŹNI CHORU EM KRĄŻENIA|ZDRADLIWA NADWAGA|PROBLEMY JĄ INACZEJ NIŻ KOBIET Y – WYWIAD Z PSYCHOLOGIEM

ISSN 1733-5256

DO KUPONU NALEŻY DOŁĄCZYĆ KSEROKOPIĘ NIEBIESKIEJ KSIĄŻECZKI „PRAWO WYKONYWANIA ZAWODU”.

9 771733 525009

Projekt i realizacja www.aude.pl

ISSN 1733-5256 Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych, zastrzega sobie prawo redagowania zamówionych tekstów, nie odpowiada za treść zamieszczonych reklam i ogłoszeń. Magazyn „Farmacja i Ja” nie zastępuje porady lekarskiej, może jedynie stanowić źródło informacji. Bezumowna dystrybucja lub sprzedaż magazynu są nielegalne. Przedruk materiałów bez zgody wydawcy jest zabroniony.

* „Farmacja i Ja” zawiera specjalistyczne treści, dlatego może być prenumerowana jedynie przez farmaceutów lub lekarzy.



J este m f a rm a ce u t ą i za m a w i a m pr enumer atę 6 numerów – cena 54 zł

12 numerów – cena 108 zł

W p re n u m e ra ci e ta n ie j! Zwykła cena: 9,90 zł. W prenumeracie: 9 zł

Adres wysyłki: imię i nazwisko

kod pocztowy

ulica, nr domu/lokalu

miejscowość

e-mail

nr telefonu Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez USP Zdrowie sp. z o.o., ul. Poleczki 35, 02-822 Warszawa, jak i inne podmioty z nim współpracujące do celów marketingowych. Jednocześnie oświadczam, że swoje dane osobowe podałam/-em dobrowolnie, zostałam/-em zapoznana/-y z prawem dostępu do treści moich danych, prawem do ich poprawiania oraz wyrażania sprzeciwu co do ich przetwarzania.

Załączam kserokopię książeczki „Prawo wykonywania zawodu” czytelny podpis

74-75 prenumerata :Farmacja i ja

10/16/12

3:43 PM

Page 75

Page 1

MIESIĘCZNIK DLA FARMACEUTÓW (listopad 2012)

cena 9,90 zł (w tym 8% VAT)

DYSKUSJA NA TEMAT KLAUZULI SUMIENIA

PRAWO

2:32 PM

FARMACJA I JA

10/18/12

TERAZ FARMACJA I JA W TWOIM TELEFONIE

SPECJALNIE DLA NAS

WIRUSY NADZIEJĄ MEDYCYNY WYWIAD Z DR MONIKĄ ADAMCZYK-POPŁAWSKĄ, biologiem molekularnym z Zakładu Wirusologii Instytutu Mikrobiologii Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego ZDROWIE

DIAGNOSTYKA TAJEMNICZA SARKOIDOZA AKADEMIA FARMACEUTY

REALIZACJA RECEPTY CZY MOŻLIWA JEST AKTYWNA SPRZEDAŻ? WŚRÓD NAS

APTEKI ŚWIATA NEPAL

TEMAT NUMERU STR. 32-40

LISTOPAD 2012

01-76 z grzbietem 11 2012:Farmacja i ja

KIEDY MĘŻCZYZNA CHORUJE MĘSKIE BOLĄCZKI | KŁOPOTY Z UKŁADEM KRĄŻENIA | ZDRADLIWA NADWAGA | PROBLEMY INTYMNE | CZY MĘŻCZYŹNI CHORUJĄ INACZEJ NIŻ KOBIETY – WYWIAD Z PSYCHOLOGIEM

ISSN 1733-5256

9 771733 525009