Ojcowie terroru
Leonid
Mleczin TOM PIERWSZY
Dzierżyński Mieńżyński Jagoda TOM DRUGI
Wielka Czystka Jeżów Beria Mierkułow
TŁUMACZYŁA ANNA
KĘDZIOREK
Koniec epoki Ojcowie terroru
TOM III
ABAKUMOW IGNATIEW BERIA
WYDAWNICTWO ADAMSKI I BIELIŃSKI
WARSZAWA
2 0 0 4
Tytuł oryginału: Priedsiedatieli KGB I copyright 2001 by Leonid Mleczin Copyright Redakcja:
for the Polish edition by Wydawnictwo AiB 2 0 04 Andrzej
Kamiński
CZĘŚĆ PIERWSZA Wiktor Siemionowicz ISBN 83-89187-37-X Wydawnictwo Adamski i Bieliński Warszawa e-mail
[email protected]
Abakumow
Koniec epoki b y ł y n a p i s a n e p r z e z c z ł o w i e k a w y k s z t a ł c o n e g o , zna¬ komicie
władającego językiem
Abakumow w Minister
bezpieczeństwa
Siemionowicz
państwowego
Wiktor
Abakumow lubił wieczorami
spacero
w a ć p o u l i c y G o r k i e g o , u p r z e j m i e w i t a ł się z e tkanymi
ludźmi i kazał adiutantom rozdawać
ruszkom
po
sto
rubli.
i dziękowały mu.
Stare
kobiety
Abakumow lubił
żegnały
także
spo sta się
fokstrota,
Drugiej
służył przez
Moskiewskiej
ojczystym...
dwa lata j a k o
Brygadzie
szeregowy
Jednostek
Spe¬
c j a l n y c h . P o o d b y c i u s ł u ż b y w o j s k o w e j i m a ł się róż¬ nych prac,
był p a k o w a c z e m ,
w zmilitaryzowanych roku
został
ysyłkowego
tragarzem,
strzelcem
oddziałach ochrony.
W
1930
zastępcą kierownika biura handlowo-wLudowego
Komisariatu
i j e d n o c z e ś n i e wstąpił do partii.
Handlu
RFSRR
Od tego m o m e n t u
p i ł k ę n o ż n ą i szaszłyki, k t ó r e p r z y w o ż o n o mu z re
z a c z ą ł robić błyskawiczną karierę. Już w październi¬
stauracji
ku
„Aragwi".
Gdy w
1951
rewizji w j e g o
roku zostanie aresztowany, mieszkaniu
trów różnych tkanin,
milicja z n a j d z i e
srebra stołowe,
męskich i 7 damskich, lek,
podczas
100
16
Dopóki
Wiktor
organizacji
zegarków
szefem
p a r o b u w i a , w a l i z k ę sze¬
Abakumow
potrafił czerpać radość
na tyle,
roku
1260 m e
podjął
pracę
przebywał
na
wolno¬
z życia - p r z y n a j m n i e j
n a ile t o b y ł o m o ż l i w e w t a m t y c h c z a s a c h .
Być m o ż e , b y ł a t o r e k o m p e n s a t a z a s m u t n e i b i e d n e dzieciństwo.
komsomołskiej,
wydziału
W
styczniu
1932
roku
kantem
w
wydziale
pełnomocnego
w
rok p r a c o w a ł j a k o
nictwem 1908
r o k u ja¬
w
otrzymał
gospodarce
przeniesienie
od
niego
wykształ
Ż a d n e m u z n i c h n i e prze¬
s z k o d z i ł o to w z r o b i e n i u błyskotliwej Stolarow,
kariery. który b a d a ł
aparatu
przedstawiciela
obwodzie
moskiewskim.
funkcjonariusz (walka
z
operacyjny
dywersją i
szkod
narodowej).
W
do
gospodarczego
Służył na tym stanowisku
Kiriłł Anatoliewicz
roku biura
o d d e l e g o w a ł a Aba-
gospodarczym
OGPU
centralnego
Pisarz
następnych członkiem
partia
się
cenie m i a ł tylko Jeżow.
w i
k u m o w a d o p r a c y w a p a r a c i e N K W D . Z o s t a ł prakty¬
ko syn s z p i t a l n e g o p a l a c z a i p r a c z k i . W szkole u c z y ł Niższe
a
wojskowego
wydziału gospodarczego
A b a k u m o w u r o d z i ł się w M o s k w i e w cztery lata.
z a k ł a d a c h wyrobów
dzielnicowego komitetu K o m s o m o ł u na Zamoskwo-
Przez
Miłośnik fokstrota zaledwie
w
r i e c z u [dzielnica Moskwy - p r z y p . t ł u m . ].
65 p a r spinek do mankietów...
ści,
1930
t ł o c z o n y c h „Press", z o s t a ł s e k r e t a r z e m zakładowej
zarządu
bezpieczeństwa
1933
roku
państwowego.
zaledwie rok.
j e d y n y m w y ż s z y m o f i c e r e m O G P U z t a m t y c h cza¬ sów, k t ó r y m ó g ł p o w i e d z i e ć c o ś o p r a c y A b a k u m o w a w tym początkowym okresie, był Michaił Pawłowicz
życie i d z i a ł a l n o ś ć A b a k u m o w a i n a p i s a ł o n i m kilka
Szrejder,
książek,
czego OGPU. A b a k u m o w trafił do niego z rekomen¬
o p o w i a d a ł mi,
został już
że gdy Wiktor S i e m i o n o w i c z
szefem G ł ó w n e g o Z a r z ą d u Kontrwywiadu
Smiersz w Ludowym Komisariacie pisał
ani
prawnie.
jednego Sam
dokumentu
Obrony,
n i e pod¬
napisanego
korygował wszystkie b ł ę d y .
niepo¬
T a k ż e je¬
go listy do Berii i M a l e n k o w a , w y s y ł a n e z w i ę z i e n i a , 6
ówczesny
dacji wysoko
kierownik
postawionego
wydziału
protektora,
gospodar¬ k t ó r y napi¬
sał: „ d o b r y c h ł o p a k , c h o ć p r o c h u nie wymyśli". Jego pierwsi szefowie wali g o
w OGPU pogardliwie
„miłośnikiem fokstrota".
rzeczywiście
pasjonował
się
nazy¬
Przyszły minister
tańcem,
a
najbardziej
Koniec epoki
Leonid Mleczin lubił
bardzo
wówczas m o d n e g o
fokstrota,
k t ó r y przy¬
Jeszcze
bardziej lubił kobiety,
pierwsze
i to z w z a j e m n o ś c i ą .
w
niu
donosy
oskarżające
a p o t e m p i s a ł w i c h imie¬
w górę
wrogów ludu.
„ G d y c a ł a s p r a w a w y s z ł a n a j a w - w s p o m i n a Micha¬ żądaniem
wa
z
natychmiastowego
zajmowanego
moralizowanego
i
zwolnienia Abakumo-
stanowiska, jako nienadającego
człowieka
się
do
zde¬
p r a c y opera¬
którzy
z
oszałamiającą
drabiny służbowej,
a oficerowie
osobami postronnymi
spodarczego,
ale
wszechmocnego
z
losem
to za zgodą zwierzchników.
protektora
silna
znowu
ręka jakiegoś
p o k i e r o w a ł a jego
i
młody
Trudno
dziś
sprawdzić,
metody tego,
mi,
człowiek trafił do administracji GUŁAG-u...". czy Szrejder pisze
prawdę,
prowadzenia
że
ukrywano
przed
- wszyscy zdawali sobie
śledztwa
sprawę
popełniają przestępstwo,
gdy w b u d y n k u nie b y ł o p e r s o n e l u t e c h n i c z n e g o .
K a ż d y o b w ó d o t r z y m y w a ł limit - na p r z y k ł a d , pół¬
g o s p o d a r c z e g o d o w y d z i a ł u o c h r o n y G ł ó w n e g o Zarzą¬
t o r a tysiąca a r e s z t o w a n y c h pierwszej
du Obozów NKWD na stanowisko operacyjnego pełno¬
czało to,
mocnika
trzeciego
wydziału.
Ten
mało
o t r z y m a ł specjalny stopień pieczeństwa W
1937
młodszego
l e j t n a n t a bez¬
państwowego. roku
go
do
rządu Bezpieczeństwa Państwowego roku
do
Drugiego
Czwartego
inwigilacja
podsłuchowych.
NKWD,
Wydziału
zewnętrzna Abakumow,
i
obwodowego wo
kategorii.
areszto¬
Ozna¬
trójka pod p r z e w o d n i c t w e m n a c z e l n i k a zarządu
rozstrzelać
s p r a w w e w n ę t r z n y c h m i a ł a pra¬
półtora
tysiąca
osób
bez
przeprowa¬
dzenia d o c h o d z e n i a i przewodu sądowego. w którym
odnotowywano
imię,
nazwisko,
„album", imię
ojca,
datę u r o d z e n i a a r e s z t o w a n e g o i informację o dokona¬ nym przez niego
„przestępstwie".
N a s t ę p n i e szef ob¬
w o d o w e g o z a r z ą d u N K W D p i s a ł d u ż ą l i t e r ę „ R " i pod¬ pisywał
się.
Oznaczało
to
wyrok
śmierci przez
roz¬
urządzeń
strzelanie.
Tego
silny fizycznie,
konywano.
P o z o s t a l i c z ł o n k o w i e t r ó j k i - p i e r w s z y se¬
z n a k o m i c i e n a d a w a ł się d o t a k i e j p r a c y . row u w a ż a ,
a w na¬
(operacyjnego)
instalacja
zdrowy i
Wy¬
G ł ó w n e g o Za¬
G U G B , w k t ó r e g o gestii p o z o s t a w a ł y rewizje, wania,
że
W o r g a n a c h NKWD p o w s t a w a ł tak zwany
przeniesiono
d z i a ł u (tajnych operacji politycznych) stępnym
znaczący 1 936 r o k u
n a w e t jeśli robią
Z a t r z y m a n y c h b i t o noca¬
N i k t nie m ó w i ł g ł o ś n o o t o r t u r o w a n i u więźniów.
ale A b a k u m o w a r z e c z y w i ś c i e p r z e n i e s i o n o z . w y d z i a ł u
u r z ą d zajmował p r z e z trzy lata. W grudniu
się
za p o m o c ą
w i c z k a c h . T e o s k a r ż e n i a o d n i o s ł y s k u t e k . J e d n a k no¬ we
w
pięli
sanatoryjnych warunkach,
z w y d z i a ł u go¬
pracy
obwodo¬
szybkością
ś l e d c z y p r z e s ł u c h u j ą i c h w b i a ł y c h ręka¬
Abakumowa wyrzucono
ogóle
1938
Jeżow o s k a r ż a ł aparat NKWD, że wrogowie ludu są przetrzymywani w nieomal
państwowego.
w
grudnia
twardych pięści i b e z p r z y k ł a d n e g o cynizmu.
bezpieczeństwa
i
5
robili karierę
organach
cyjnej
-
Rostowie.
wych,
ił Szrejder - n a p i s a ł e m do w ł a d z z w i e r z c h n i c h r a p o r t z
stanowisko
W tych ł a t a c h p r z e w o d n i c z ą c y zarządów
W e r b o w a ł m ł o d e k o b i e t y i z a b a w i a ł się z n i m i w kon¬ spiracyjnych m i e s z k a n i a c h ,
samodzielne
roku m i a n o w a n o go p r z e w o d n i c z ą c y m z a r z ą d u NKWD
wędrował do Europy ze Stanów Zjednoczonych.
K i r i ł ł Stola-
że Abakumowa zauważył Bogdan Zacharo-
s a m e g o w i e c z o r a l u b n o c ą w y r o k wy¬
kretarz k o m i t e t u obwodowego partii oraz p r o k u r a t o r obwodowy
-
podpisywali
puste
strony
„albumu"
in
w i c z K o b u ł o w , b l i s k i w s p ó ł p r a c o w n i k Berii, w 1938 ro¬
b l a n c o , aby n i e o d r y w a ć się o d s w y c h c o d z i e n n y c h za¬
ku zastępca naczelnika GUGB NKWD.
jęć.
K i l k a d n i p o m i a n o w a n i u Berii komisarza wej 8
czystki
spraw w e w n ę t r z n y c h w
aparacie
NKWD
i
na urząd
ludowego
rozpoczęciu
Abakumow
maso¬
otrzymał
Bywało też tak, pierwszego
ż e szef z a r z ą d u N K W D d z w o n i ł d o
sekretarza
komitetu
obwodowego
partii
i mówił mu, że sam r o z p a t r z y sprawy p o s z c z e g ó l n y c h 9
Leonid Mleczin
Koniec epoki
o s ó b , a p o t e m p r z e ś l e m u w y r o k d o p o d p i s u . N i e zda¬ r z y ł o się, b y k t o ś o d m ó w i ł t a k i e j p r o ś b i e .
Szef N K W D
P o w y b u c h u wojny, nował
Abakumowa
z d o b y w a ł u z n a n i e w o c z a c h swoich p r z e ł o ż o n y c h za
działów
g o r l i w o ś ć w w a l c e z w r o g a m i l u d u . I s t n i a ł y t a k ż e mili¬
kontrwywiadu
cyjne
trójki,
które
dom
cywilnym
miały pomagać
w
spraw karnych.
przeciążonym
rozpatrywaniu
ogromnej
Milicyjne t r ó j k i m i a ł y p r a w o
są¬
liczby
skazywać
a r e s z t o w a n y c h n a k a r y d o p i ę c i u lat o b o z u p r a c y . gdy
zainicjowana
przez
Jeżowa
po¬
w s z e c h n a c z y s t k a d o b i e g a ł a j u ż k o ń c a . W c z a s a c h Berii
praca była
spokojniejsza
i
bardziej
Szefowie z a r z ą d ó w n i e z m i e n i a l i się c o dlatego
również
stanowisku
Abakumow
ponad
metodyczna. kilka miesięcy,
przepracował
dwa lata i
na
z d ą ż y ł wywrzeć
swoim bardzo
k o r z y s t n e wrażenie na swoich p r z e ł o ż o n y c h . W roku
otrzymał
odznakę
„Zasłużony
1938
funkcjonariusz
W C z K - O G P U " , a w 1940 - o r d e r C z e r w o n e g o S z t a n d a 3
lutego
1941
roku Ludowy Komisariat
S p r a w We¬
w n ę t r z n y c h z o s t a ł p o d z i e l o n y n a dwie c z ę ś c i : K o m i s a r i a t Spraw W e w n ę t r z n y c h Bezpieczeństwa
Państwowego.
Ludowy
i Ludowy Komisariat
W
wyniku
reorganiza¬
cji z a i s t n i a ł a p o t r z e b a z a t r u d n i e n i a d w u k r o t n i e więk¬ szej
liczby
wyższych
Abakumowa
do
funkcjonariuszy.
Moskwy,
gdzie
25
Beria
lutego
wezwał
wręczono
mu n o m i n a c j ę na zastępcę ludowego k o m i s a r z a spraw wewnętrznych, Siergiejem Z
razem z innym przyszłym ministrem,
Nikiforowiczem
biegiem
sterstw
lat
obaj
- Abakumow
Krugłowem.
zastępcy -
staną
na
czele
mini¬
bezpieczeństwa państwowego,
a Krugłow - spraw wewnętrznych... Jako
zastępca
Berii
Abakumow
n a d Z a r z ą d e m G ł ó w n y m Milicji, Straży Pożarnej
i III W y d z i a ł e m
i
nad
czekistowski wojskową
sprawami 10
Zadań
Specjalnych
wojskami
zaledwie
kilka
sprawował
nadzór
(nadzór operacyjny ochrony
miesięcy.
Wy¬
ZSRR,
czyli
wojskowego.
W y d z i a ł do Z a d a ń S p e c j a l n y c h W C z K w a r m i i i ma¬ rynarce wojennej p o w s t a ł w grudniu
1918
roku.
pierwszym naczelnikiem był sam Dzierżyński, nad
dwadzieścia
lat
kontrwywiad
Jego
potem
P r z e z po¬
wojskowy
pozosta¬
wał w s t r u k t u r a c h b e z p i e c z e ń s t w a p a ń s t w o w e g o WCzK - O G P U - N K W D . 8 l u t e g o 1941 r o k u n a m o c y w s p ó l n e j u c h w a ł y KC i Rady Komisarzy Ludowych Wydział do Z a d a ń S p e c j a l n y c h G U G B N K W D ZSRR z l i k w i d o w a n o , a
na
jego
wojskowego
miejsce
powołano
organy
kontrwywiadu
( t r z e c i e wydziały) w L u d o w y m Komisaria¬
cie O b r o n y i L u d o w y m K o m i s a r i a c i e M a r y n a r k i Wojen¬ nej.
Kontrwywiad
wojskowy
przeszedł
w
ręce
ofice¬
rów Armii C z e r w o n e j , j e d n a k nie n a d ł u g o . 17 l i p c a
1941
ro¬
ku, P a ń s t w o w y K o m i t e t O b r o n y p o n o w n i e p o d p o r z ą d ¬ kował
kontrwywiad
towi
Spraw
rach
Zarząd
wojskowy
Wewnętrznych, Wydziałów
Ludowemu tworząc
do
Komisaria¬
w jego
Zadań
struktu¬
Specjalnych.
d z ą c , ż e a r m i a cofa się n a c a ł y m f r o n c i e ,
Wi¬
S t a l i n przy¬
w r ó c i ł k o n t r o l ę NKWD n a d s i ł a m i z b r o j n y m i . Naczel¬ n i k i e m n o w o p o w s t a ł e g o w y d z i a ł u z o s t a ł z a s t ę p c a lu¬ dowego
komisarza
kumow.
Szefów w y d z i a ł ó w d o
spraw
szczególnych frontów i Początkowo we.
zadań
w
styczniu
Komisariatu
Wiktor
Aba-
s p e c j a l n y c h po¬
a r m i i w y z n a c z a ł Beria.
r e o r g a n i z a c j a objęta
Jednak już
Ludowego
wewnętrznych
1942
t y l k o w o j s k a lądo¬
roku
Marynarki
Zarząd Trzeci
Wojennej
prze¬
k s z t a ł c o n o w 9. Wydział Z a r z ą d u Wydziałów do Z a d a ń
Zarządem Głównym
służbą wewnętrzną).
Zarządu
NKWD
K i l k a t y g o d n i p o w y b u c h u wojny,
ru.
i
r o k u , S t a l i n mia¬
zastąpił go na tym stanowisku Mienżyński.
A b a k u m o w s t a n ą ł na czele Z a r z ą d u NKWD o b w o d u rostowskiego,
do
1 9 l i p c a 1941
przewodniczącym
pogranicza
Zajmował
się
tymi
Specjalnych NKWD.
P r z e b u d o w a s t r u k t u r kontrwywia¬
du t r w a ł a dalej. Rok p ó ź n i e j , zadań
19
specjalnych
kwietnia
1943
ponownie
roku,
wyjęto
wydziały do spod
władzy
N K W D i u t w o r z o n o n a i c h b a z i e Z a r z ą d G ł ó w n y Kontr¬ wywiadu Smiersz
przy Ludowym
Komisariacie
Obrony 11
Koniec epoki
Leonid Mleczin i Zarząd Kontrwywiadu Smiersz przy Ludowym sariacie
Marynarki
Smierszy
Wojennej.
sprawował
Komisariatu
nadzór
nad
Zarządu
stanowiska
obrony
i
później,
był
podlegał 25
Ludowego
zastępcą
w
Szósty
wojskach
(wojska
zajmował
podlegających
ochrony
się
NKWD
pogranicza,
pracą i
operacyjną
n a d z o r o w a ł je
wojskowa
służba
we¬
zdrajców
oj¬
wnętrzna, jednostki ochrony zaplecza).
Głównego Z
Kontrwywia¬
racji zajmowa¬
ludowego
bezpośrednio
Wydział
Komi
wydziałów
wojskami
Smiersz m i a n o w a n o Abakumowa.
nego
z
Spraw W e w n ę t r z n y c h .
Przewodniczącym du
Jeden
komisarza
Stalinowi.
Miesiąc
maja, p r z e s t a ł w p r a w d z i e b y ć z a s t ę p c ą lu¬
Wydział czyzny,
Siódmy
szpiegów,
prowadził
ewidencję
dywersantów,
terrorystów,
tchórzy,
panikarzy, dezerterów, żołnierzy dokonujących samozranień
lub
dzieckich.
samookaleczeń Sekcja
2.
oraz
elementów
sprawowała
nadzór
antyra¬
nad
wyższą
d o w e g o k o m i s a r z a o b r o n y , ale n a d a l p o d l e g a ł wyłącz¬
k a d r ą d o w ó d c z ą - o f i c e r a m i w c h o d z ą c y m i w s k ł a d no¬
nie
m e n k l a t u r y KC,
głównodowodzącemu.
W
1946
wszedł w jako
roku
skład
wydziały
kontrwywiad
aparatu
wojskowy
ponownie
bezpieczeństwa państwowego
i
posiadał
własny
wydział
dzięki szerokim u p r a w n i e n i o m
osobistej
kura¬
teli S t a l i n a w k r ó t c e p r z e k s z t a ł c i ł się w p o t ę ż n y r e s o r t . Wydział Sztabem
Pierwszy
Smierszy
Generalnym
sprawował
nadzór
Robotniczo-Chłopskiej
nad Armii
C z e r w o n e j , s z t a b a m i f r o n t ó w i a r m i i , G ł ó w n y m Zarzą¬ dem
Kontrwywiadu
oraz
szczeblach frontów i Wydział lotnictwem
Drugi
zarządzał
przeciwlotniczą,
k o n t r o l o w a ł wojska p a n c e r n e ,
Czwarty
operacyjną
obroną
kierował
agenturalną
z a j m o w a ł a się walką z d e z e r c j ą ,
frontów.
sprawdza¬
wojny
Isaj
zastępca
zastępcami
Abakumowa
Jakowlewicz
Babicz,
w
naczelnika Wydziału
byli:
generał-
chwili
wybuchu
do
Zadań
-lejtnant Nikołaj czasowy
Nikołajewicz
szef W y d z i a ł u
do
Seliwanowski,
Zadań
dotych¬
Specjalnych F r o n t u
Stalingradzkiego. W
centralnym
aparacie
Smierszy
pracowało
osób.
Zarząd Główny Kontrwywiadu mieścił
placu
Dzierżyńskiego
Oficerom
arty¬
na ż y w n o ś ć działalno¬ Sekcja
2.
z d r a d ą i s p r a w a m i sa-
w Moskwie,
w
domu
się
mii
Smierszy przysługiwały takie
Czerwonej
państwowego w
same
Smierszy
wspomina
pod
generał
Gieraskin,
który
kierownictwem
Kartki
wali t a l o n y na
u c z e l n i a m i wojsko¬
wymi. medyczne 12
oraz
przewozy
wojskowe.
służby
sklepach przy
obiady w stołówce
Moście
Ludowego
Ku-
dosta¬
Komisa¬
riatu Bezpieczeństwa Państwowego na Małej Łubiance. Wiosną
Wydział Piąty o d p o w i a d a ł z a z a o p a t r z e n i e ,
w
służbę
wojskowy¬
trybunałami,
realizować
zaczął
Abakumowa.
z n i e c k i m i ulicy G o r k i e g o . P o n a d t o o f i c e r o w i e
oraz
kartki
bezpieczeństwa
kierowała
artystycznymi
było
-
Borys
ganizacją o d d z i a ł ó w z a p o r o w y c h , redakcjami gazet frontowych,
2,
i a r t y k u ł y p r z e m y s ł o w e , j a k o f i c e r o m Ar¬
można
mi z e s p o ł a m i
646 przy
numer
m o z r a n i e ń i s a m o o k a l e c z e ń w ś r ó d ż o ł n i e r z y o r a z or¬ sekcja 4 .
Spe¬
cjalnych F r o n t u P ó ł n o c n o - Z a c h o d n i e g o , oraz g e n e r a ł -
na t r z e c i m i szóstym p i ę t r z e .
moździerzy.
poszczególnych
-lejtnant
na
powietrznodesantowymi.
gwardyjskie j e d n o s t k i
Wydział ścią
kontrwywiadu
armii.
i wojskami
Wydział Trzeci lerię,
organami
d o k u m e n t y i materiały oraz
Pierwszymi
dochodzeniowy
oraz
a także nad
sekcja t a u d z i e l a ł a z e z w o l e ń n a
ła ludzi wysyłanych zagranicę w celach służbowych.
Przewodniczący Smierszy Smiersz
szyfrantami. P o n a d t o wgląd w tajne
specjalne...
L u d o w e g o K o m i s a r i a t u O b r o n y i Lu¬
dowego Komisariatu Marynarki Wojennej,
1944
roku
r a s k i n s p o t k a ł się
młody
osobiście
j ą c m u r a p o r t z e swej p r a c y :
oficer k o n t r w y w i a d u G i e z
Abakumowem,
składa¬
„W o g r o m n y m , wyłożo-
Leonid Mleczin
Koniec epoki
nym boazerią gabinecie
obok biurka
stał Abakumow,
Z a p a m i ę t a ł e m , ż e b y ł p o t ę ż n e j p o s t u r y , m i a ł regular¬
wiadów i kontrwywiadów,
naszego i niemieckiego.
Po
d r u g i e , n a u c z y ł e m się wiele o c h a r a k t e r z e c z ł o w i e k a .
n e rysy t w a r z y , w y s o k i e c z o ł o i c i e m n e , g ł a d k o zacze¬
Może
sane do tyłu włosy. D o b r z e leżała na nim szara bluza
z
i g r a n a t o w e s p o d n i e z l a m p a s a m i , w p u s z c z o n e w bu¬
rozmawiając
z
t y z c h o l e w a m i . P a l c e o b u r ą k z a t k n ą ł z a s z e r o k i , woj¬
c z u ł e m to.
Moje z a w o d o w e d o ś w i a d c z e n i e p o z w a l a ł o
skowy
mi
pas...".
Z wydziałów do frontów
trafiały
z a d a ń specjalnych poszczególnych na
biurko
Abakumowa
przechwyconych
na
polu
bitwy
listów
analizy
niemieckich
śmiech.
negatywne
informacje
łącznie mieckiej czech.
na
froncie
Abakumow
o
s y t u a c j i w a r m i i nie¬
wschodnim
i
w
samych
dodatkowo jeszcze
Niem¬
uwydatniał
te
ale
gdy
czułem
Wiedziałem,
że
najskrytszych
odszedłem się
nieswojo,
ktoś kłamie,
myśli
siedzącej
n a w e t w c e n t r a l n y m a p a r a c i e kontrwywia¬ ludzi
z
wykształceniem
prawniczym,
nie m ó w i ą c j u ż o t e r e n i e . N i e k t ó r e p r o t o k o ł y , p i s a n e przez
s p e c j a l n y c h w y b i e r a ł y wy¬
ludźmi.
brakowało
cerów.
zadań
nie,
niekiedy
szelest
Niestety, du
albo
organach,
m n ą osoby...
ż o ł n i e r z y d o r o d z i n i z n a j o m y c h o r a z d z i e n n i k ó w ofi¬ W y d z i a ł y do
p a n wierzyć
słyszeć
przede
raporty
z p r z e s ł u c h a ń wziętych do niewoli N i e m c ó w ,
mi
pracy w
szeregowych Na
narki wojennej na
to,
funkcjonariuszy,
przykład, w
Kronsztadzie
marynarza
wywoływały
szef k o n t r w y w i a d u b a z y mary¬ przesłuchuje,
Iwanowa.
Pisze
w
dajmy
protokole:
„Iwanow (tzn. aresztowany) dziwnie reagował na moje
oceny i tak s p r e p a r o w a n e r a p o r t y p r z e s y ł a ł c z ł o n k o m
patriotyczne
B i u r a P o l i t y c z n e g o . N a d a w a ł y się o n e j e d y n i e d o c e l ó w
m r u c z a ł : «taa...». T a k i e z a c h o w a n i e o c e n i a n o j a k o na¬
propagandowych,
stroje
gdyż
t w o r z y ł y w y p a c z o n y o b r a z na¬
s t r o j ó w w o d d z i a ł a c h W e h r m a c h t u i s y t u a c j i w Niem¬ czech. O
pracy w
Nikołaj KC
Smierszy
Nikołajewicz
Komsomołu,
szczegółowo
Miesiacew,
pracownik KC
po
opowiedział wojnie
partii,
mi
sekretarz
szef t e l e w i z j i
i a m b a s a d o r w Australii. W
1941
wanie
do
(wydział morski)
pracy w
Ludowego
Zarządzie
Komisariatu
młodszy
oficer
śledczym
w
i o t r z y m a ł skiero¬
Trzecim
Marynarki
śledczy.
Zarządzie
Patrzył w bok i
dwuznacznie
antyradzieckie...". Innym
sprawa
pewnego
d z i e n n i k a r z a z gazety „Marynarka Wojenna"
razem
trafiła
do
mnie
- wspo¬
m i n a ł d a l e j M i e s i a c e w . - S y m p a t y c z n y facet. O ż a d n e j a n t y r a d z i e c k o ś c i nawet m o w y być nie m o g ł o .
Chlap¬
n ą ł coś po p i j a n e m u i kontrwywiad go z a t r z y m a ł . To w s z y s t k o . P r z e p y t a ł e m go, z o r i e n t o w a ł e m się, c o i j a k .
r o k u u k o ń c z y ł Wojskową A k a d e m i ę P r a w n ą
Armii Czerwonej
-
poglądy.
Następnie
Wydziałów
(kontrwywiad) Wojennej
został
do
jako
oficerem
Zadań
Specjal¬
Chłopaka
wypuścili...
notorycznie
Niektórzy
dokonywali
szefowie
wydziałów
bezprawnych
aresztowań,
trzeba było s t a r a n n i e rozpatrywać takie
s p r a w y i na¬
prawiać błędy. Taktyka
wrogiego
wywiadu
polegała
na
masowym
z r z u c a n i u s w o i c h a g e n t ó w z a l i n i ę f r o n t u . N i e m c y do¬
n y c h NKWD ZSRR. P r z e z dwa l a t a s ł u ż y ł w o d d z i a l e
prowadzali jeńców do takiego stanu,
kontrwywiadu
i z g a d z a l i się p r a c o w a ć d l a n i c h . J a k w i a d o m o , l u d z i e
cernej.
Po
Smiersz
w
5.
wojnie j e s z c z e
w Zarządzie
Gwardyjskiej
przez
pół
Armii
roku
Pan¬
pracował
G ł ó w n y m Kontrwywiadu.
Smiersz
Dlaczego? byłem I4
w
Po
-
opowiadał
pierwsze,
samym
środku
w
Nikołaj
latach
walki
II
takim
naciskiem
nie
osiągali
sukce¬
sów. P r z e k r a c z a l i linię f r o n t u i o d r a z u w s z y s t k o n a m
- C i e s z ę się, ż e m i a ł e m o k a z j ę p r z e j ś ć s z k o ł ę k o n t r ¬ wywiadu
zwerbowani pod
że ludzie ulegali
Miesiacew.
wojny
-
światowej
dwóch potężnych
wy-
opowiadali. uczyli tych,
w
Swoich
specjalnych
najlepszych szkołach
którzy mieli od razu po
działalności,
jak
i
tych,
agentów
wywiadu
-
Niemcy zarówno
zrzucie przystąpić
którym
polecano
do
najpierw 15
Koniec epoki
Leonid Mleczin w t o p i ć się w ś r o d o w i s k o i d o p i e r o p o u p ł y w i e j a k i e g o ś
niej
czasu przystępować
miastem
Agenci,
do
akcji.
przygotowani
w
szkole
wie, t r a f i a l i d o s z e r e g ó w n a s z e j
wywiadu
w
Boryso-
a r m i i i na n a s z e tyły.
Z n a l i ś m y t ę s z k o ł ę , o b s e r w o w a l i ś m y jej p r a c ę , d z i a ł a l ¬ ność
jej
„absolwentów".
uczniów -
to b y ł o
coś,
Znaliśmy
styl
pracy
co w k o n t r w y w i a d z i e
jej
nazywa
i
wzięliśmy
przyznał
do
się,
niewoli
że
Władimira
został zwerbowany przez
i u c z y ł się w s z k o l e b o r y s o w s k i e j . ś c i ł a się
Triasowa,
który
Niemców
W tym czasie
kupców było
li
śmy o p e r a c j ę , go
agentom udało wojsk.
Gdy
Triasów
Zdobyliśmy
całą
opanowanie
te¬
dokumentację,
ale
się u c i e c p r z e d w k r o c z e n i e m n a s z y c h
weszliśmy
do
budynku
szkoły
wywiadu,
powiedział;
- Kola,
-
tkwił z ł a m a n y klucz otworzyć.
- uciekający N i e m c y nie
W ten sposób
niemieckich agentów z
zdobyliśmy
całego
zdołali
akta osobowe
okresu funkcjonowania
na n i e g o
miał
widzenie,
zdobycia
scy z o s t a l i n a g r o d z e n i . wysokie
Dowództwo frontu o t r z y m a ł o
Gdańsku
aresztowaliśmy
stapo.
Miał
z
i
Niemiec
wszystko
o
Radzieckim, 16
romans szybko
swoich
szefa
gdzie
p e w n ą Polką. zaczął
kontaktach
nie
w
szpiegów.
sprawie j e d n e g o wywiadu
i
z
przywódców
kontrwywiadu
Tego
Abwehry
-
wojskowego.
G e n e r a ł siedział w więzieniu w Lefortowie.
Karmili
sprawę, p o i n f o r m o w a n o m n i e , że należy go przygoto¬
sób
w
poczucie
Związku
niemieckich
go dobrze, bo był n a m potrzebny. Gdy p r z e j m o w a ł e m
Powiedział i wschod-
wyłapać
Po p r z e n i e s i e n i u na Łubiankę p r o w a d z i ł e m docho¬
szczupły,
tylko
M o ż n a by ze m n ą aktywniej popraco¬
r z a n e w krwi n a s z y c h r o d a k ó w .
Wykorzystaliśmy
ale w wielu k r a j a c h z a c h o d n i e j
się...
j e d n a k nie mogliśmy zrobić - ręce m i a ł po ł o k c i e u n u -
Bardzo
zeznawać...
zaniedbaną...
by skierować go gdzieś do p r a c y w t e r e n i e ,
pomoże
ge¬
miejscowego
zszarzałą,
wać.
wać j a k o
odznaczenia.
W to
niemieckiej
o d z n a c z e ń i wszy¬
twarz
leci?
niemieckiego akcji
spojrzeć?
czy t o ty?
wiadu. uczestników
śledczy pyta m n i e :
opuszczone,
dzenie
Wszystkich
przekazano
Z o b a c z y ł m n i e , u n i ó s ł się z p r y c z y i m ó w i : - O, przy¬
s z k o ł y . Był t o b e z c e n n y m a t e r i a ł d l a n a s z e g o kontrwy¬
s z k o ł y wywiadu p r z e d s t a w i ł e m do
zwerbowania.
W e s z l i ś m y d o celi... N i e m i e c m o c n o s c h u d ł , r a m i o ¬ na
Prosił, sejfów
do
mnie,
Oczywiście...
- Powolutku.
z
ode
to ty p r z e s ł u c h i w a ł e ś szefa g d a ń s k i e g o ge¬
- Jak
W zamku jednego
łatwych
niemal
marynarzy
s t a p o ? Siedzi teraz u m n i e .
Odparłem:
Znaleźliśmy kancelarię.
wśród
P e w n e g o r a z u w w i ę z i e n i u w Le-
m ł o d y oficer
- K a p i t a n i e , w tej sali s p a ł e m .
celarii.
ludzi
zabrano
Kontrwywiadu.
fortowie
Przywitaliśmy
- N i e o b c h o d z i m n i e , g d z i e s p a ł e ś . P r o w a d ź d o kan¬
go
wielu szybko
a
G d a ń s k jest
agenci
P o w o j n i e p r z e s z e d ł e m d o p r a c y d o Z a r z ą d u Głów¬ nego
d o w ó d z t w e m i przygotowali¬
mającą na celu szybkie
miasteczka.
świata,
nim
Smierszy.
- Mogę z
w
do w y d z i a ł u k o n t r w y w i a d u frontu, a p o t e m do centra¬
sły. P o r o z u m i e l i ś m y się
działali
wywiadów
Szefa g e s t a p o
mie¬
o n a w n i e w i e l k i m m i a s t e c z k u na b r z e g u Wi¬
Afryki i A m e r y k i Ł a c i ń s k i e j .
portowym,
wszystkich
się „ c h a r a k t e r e m a g e n t a " . P e w n e g o r a z u p o d c z a s wal¬ ki
Europy,
żeby
świadka na proces w N o r y m b e r d z e . inteligentna
mówienia nie
twarz.
Pince-nez.
Bardzo
z szarymi oczami, uważne spojrzenie, świadczący
osobistej stracić
o
godności. w
moich
wysokim Cały czas oczach
spo¬
wykształceniu,
swej
się p i l n o w a ł , generalskiej 17
Leonid Mleczin
Koniec epoki
g o d n o ś c i . P r z e c i e ż b y ł e m t y l k o k a p i t a n e m , a o n - ge¬ nerałem... D ł u g o nie m ó g ł uwierzyć, ż e p o k o n a l i ś m y N i e m c ó w i z a w a r l i ś m y p o k ó j . P r z y n o s i ł e m m u g a z e t y . Odpowia¬
d a ł y g ł o d n e t y ł y w l a t a c h w o j n y . G d y d o t a r ł e m d o wy¬ d z i a ł u miejskiego Ludowego K o m i s a r i a t u Bezpieczeń¬ stwa P a ń s t w o w e g o w Wolsku,
dał:
- J a k i e w r a ż e n i e r o b i ł A b a k u m o w ? - z a p y t a ł e m Mie-
- My też Za
d r u k o w a l i ś m y takie gazety!
zgodą Abakumowa
zabrałem
siacewa.
go
na
spacer
po
Moskwie. P r z e b r a l i ś m y go w cywilne u b r a n i e , za n a m i szła
t a m t e j s z y n a c z e l n i k po¬
m ó g ł m i z a o p a t r z y ć się w ż y w n o ś ć .
ochrona...
Wyszliśmy
z
Łubianki,
przeszliśmy
p r z e z plac Czerwony. Z a p y t a ł e m g e n e r a ł a :
- Był p o s t a w n y m m ę ż c z y z n ą ,
przystojnym,
s p o k o j n i e . N i k o g o nie z m u s z a ł d o s t a n i a n a b a c z n o ś ć , zawsze prosił, by r o z m ó w c a u s i a d ł . P a m i ę t a m jeszcze
- Ma p a n o c h o t ę na piwo?
jedno
- Tak.
profesorów
P o s z l i ś m y d o b a r u , p o c z ę s t o w a ł e m g o p i w e m , zaką¬
cjalistą w d z i e d z i n i e p ł y t p a n c e r n y c h ,
siliśmy r a k a m i . dzo
Dopiero wtedy uwierzył.
interesujące
dobrze
wyglądał w m u n d u r z e . Rozmowy p r o w a d z i ł rzeczowo,
Z ł o ż y ł bar¬
spotkanie
P o c i c h u p o r ó w n y w a ł e m g o z A b a k u m o w e m . Pomy¬
nim.
niono burty statków, wspomagających
zeznania.
z
Do
więzienia trafiło
- b u d o w n i c z y c h statków.
dwóch
Jeden był
spe¬
k t ó r y m i chro¬
drugi - fachowcem w dziedzinie
urządzeń
przesłuchiwani bardzo
sterowniczych.
surowo.
Obaj
Potem jeden
byli
z nich
Generał
trafił do m n i e . R o z m a w i a ł e m z n i m po l u d z k u , piliśmy
sprawiał wrażenie człowieka miękkiego, p o d a t n e g o na
r a z e m h e r b a t ę , c z ę s t o p r o p o n o w a ł e m m u c o ś d o zje¬
s u g e s t i e ; b y ć m o ż e m y l i ł e m się,
dzenia...
ślałem,
że
Abakumow jest bardziej
w a ł się b a r d z i e j
zdecydowany,
twardy.
ale A b a k u m o w wyda¬
s a m o d z i e l n y w działa¬
niu.
Profesor
zaczął
zeznawać.
Mówił,
że
Przestrzegał żelaznej
d y s c y p l i n y . B y ł s u r o w y m sze¬
łaj I I p o p ł y n ą ł d o N i e m i e c z w i z y t ą d o c e s a r z a Wilhel¬ ma.
Z s z e d ł na brzeg i wtedy N i e m c y go
c h r o n i ć . W 1943 r o k u m o j a m a m a z m a r ł a w Wolsku na
Od
tego
z a p a l e n i e p ł u c . D o w i e d z i a ł e m się o jej ś m i e r c i d o p i e ¬
P r z y z n a ł się,
fem,
służył jako
m i c z m a n n a c a r s k i m j a c h c i e „ S t a n d a r d " , g d y c a r Miko¬ ale
zarazem rozumiał,
że
swoich ludzi t r z e b a
czasu
pracuje
dla
zwerbowali.
niemieckiego
wywiadu.
ż e p r o w a d z i ł d z i a ł a l n o ś ć dywersyjną n a
ro po miesiącu. P o s z e d ł e m do Abakumowa, poprosi¬
n a s z y c h o k r ę t a c h w o j e n n y c h . Wyjaśnił, n a c z y m m i a ł a
ł e m o cztery dni urlopu, żebym m ó g ł pojechać na grób
ona polegać.
m a t k i . A b a k u m o w d a ł m i d z i e s i ę ć d n i w o l n e g o , osobi¬
ści, p o t w i e r d z i l i ,
ście p o d p i s a ł r o z k a z w y j a z d u i p o w i e d z i a ł : - Zwróćcie pomogą.
się
do
wydziału
miejskiego,
pracownika
bezpieczeństwa dokumenty
-
dzwonić
do
państwowego, dzięki
miejskiego osobiście
wydziału
podpisywać
którym jechałem
przeszkód przez
z n i s z c z o n y w o j n ą kraj
mu
moje
papiery,
-
każdy,
natychmiast
bez ko¬
robił
w s z y s t k o , b y m i p o m ó c . . . T r z e b a p a m i ę t a ć , j a k wyglą18
specjali¬
wybitnych
dowódców
floty.
N a k o l e j n y m p r z e s ł u c h a n i u o b e c n y b y ł szef wydzia¬
wyjazdowe,
pokazałem
zeznania przeanalizowali
ż e w s z y s t k o j e s t w p o r z ą d k u . . . Przy¬
z n a ł się, ż e n i e d z i a ł a ł s a m , w y m i e n i ł n a z w i s k a k i l k u tam wam
N i e m u s i a ł a ż t a k a n g a ż o w a ć się w s p r a w ę szerego¬ wego
Jego
ł u d o c h o d z e n i o w e g o . P r o f e s o r p o t w i e r d z i ł swoją wer¬ sję
wydarzeń. Nagle
Miesiacew
został
Wchodzi do gabinetu, siedzi
aresztowany
wezwany
m e l d u j e się,
profesor.
do
Abakumowa.
p a t r z y : p r z y stole
Abakumow
patrzy
na
u c z o n e g o i pyta: - Dlaczego pan składa nieprawdziwe zeznania? 19
Leonid Mleczin Profesor
Koniec epoki
odpowiada:
- Widzi p a n ,
t r z y s t a m e t r ó w o d linii f r o n t u . N a b r z e g u p r z e p i ę k n e ¬
śledczy b a r d z o
mi
sic
s p o d o b a ł . Je¬
s t e m j u ż stary, m ó j c z a s p r z e m i n ą ł , a on dzięki mojej sprawie
może
się
wybić.
Gdy Miesiacew w oczach. Profesora
g o j e z i o r a Seliger w z i e m i a n c e o c z e k i w a ł n a n i e g o wyc h u c h a n y p o d p u ł k o w n i k ze Smierszy: - Jesteście
to
usłyszał,
pociemniało
mu
zastępcą
mają n i e w ł a ś c i w e
wyprowadzono.
Abakumow
powiedział
oficera
politycznego,
Jegoryczew
podwładnemu:
nastroje,
mogą zawieść,
którzy
uciec.
odpowiedział pułkownikowi:
- Towarzyszu podpułkowniku, jestem
- W i ę ź n i ó w n i e w o l n o b i ć . Ale n i e w o l n o t e ż i c h na¬
dobrze
z n a c i e swój p u ł k . P o d a j c i e m i n a z w i s k a l u d z i ,
z a s t ę p c ą ofi¬
cera p o l i t y c z n e g o i z n a m k a ż d e g o ż o ł n i e r z a . Codzien¬
m a w i a ć , g ł a s k a ć . P r z e k o n a l i ś c i e go do siebie. P o l u b i ł
nie j e s t e ś m y
was i z ł o ż y ł fałszywe z e z n a n i a . . .
stwo. Nie będę w a m m ó w i ł niczego o ż a d n y m z nich.
narażeni
na
śmiertelne
niebezpieczeń¬
kontrwy¬
C i l u d z i e w a l c z ą n a p i e r w s z e j l i n i i . D l a c z e g o n i e przy¬
- O ile do n i ż s z y c h o f i c e r ó w o d n o s i ł się z t r o s k ą , po
ście? D l a c z e g o r o z m a w i a c i e z e m n ą t u t a j , w b e z p i e c z ¬
Czy A b a k u m o w c i e s z y ł wiadzie?
się
szacunkiem w
o j c o w s k u , t o w y ż s z y c h t r z y m a ł t w a r d o w g a r ś c i - opo¬
s z l i ś c i e d o n a s d o o k o p ó w i t a m m n i e n i e wypytywali¬ nym
miejscu?
P o d p u ł k o w n i k o b u r z y ł się:
w i a d a ł M i e s i a c e w . - S a m w i d z i a ł e m , j a k n a c z e l n i k wy¬ d z i a ł u d o c h o d z e n i o w e g o P a w ł o w s k i c a ł y się t r z ą s ł , b y ł
- Jak śmiecie!
blady jak
Jegoryczew wpadł w złość i zaczął mówić podpuł¬
ściana
A b a k u m o w go
i
kolana
beształ!
się
pod
nim
Pomyślałem
uginały,
sobie
gdy
w t e d y na¬
kownikowi
na
„ty":
- No
co
mi
w e t : c z y aż t a k b o i się o swój s t o ł e k ? Kiriłl Stolarow w s p o m i n a : - Abakumow
zajmował
d e m na t y ł a c h wroga.
się
Ja w a m j e s z c z e p o k a ż ę !
i
zrobisz?
Dokąd
mnie
wyślesz?
Na
się w s t y d ,
bo
p i e r w s z ą l i n i ę ? I t a k n a niej j e s t e m . . . wywiadem
i
Podpułkownikowi widocznie
kontrwywia¬
S m i e r s z p o k o n a ł w tej rozgryw¬
po
dwóch
dniach
przyszedł
zrobiło na
stanowisko
bojowe
ce A b w e h r ę i w i e d z i a ł o dyslokacji n i e m i e c k i c h j e d n o ¬
k o m p a n i i . Ż o ł n i e r z e z d o b y w a l i w z g ó r z e . N i e m c y kon¬
stek więcej,
trolowali i ostrzeliwali cały teren. Dlatego nasi żołnie¬
darmo przez
niż
Niemcy
o Armii
Czerwonej.
Nie
na
Stalin t r z y m a ł A b a k u m o w a n a t y m stanowisku całą wojnę,
skrupułów,
gdy
choć
tylko
przecież uznał,
zmieniał
że
nie
ludzi bez
poradzą
sobie
z powierzonymi zadaniami. Nikołaj
Grigoriewicz
były c z ł o n e k KC
Moskiewskiego
Komi¬
t e t u Miejskiego p a r t i i , b a r d z o o d w a ż n y i m ę ż n y czło¬ wiek,
który p o s z e d ł na
o c h o t n i k a do
armii,
walczył
p r z e z całą wojnę i był w i e l o k r o t n i e r a n n y , o p o w i e d z i a ł mi taką historię: Był w t e d y z a s t ę p c ą
20
do
sztabu
oficera p o l i t y c z n e g o batalionu,
mieć
głęboki się
rów
gdzie
łącznikowy,
schować.
c z o ł g a się w r o w i e o d s a m e j c e r k w i . zu
aby
Nagle
w
widzą:
razie ktoś
Ż o ł n i e r z e zaczęli
naskoczył na Jegoryczewa: - Z c z e g o o n i się ś m i e j ą ? J e g o r y c z e w o t w a r c i e p o w i e d z i a ł , ż e ż o ł n i e r z e śmie¬
ją się
w kompa¬
który
znajdował
się
z tchórzliwego
- My wtedy,
nii p i e c h o t y n a F r o n c i e P ó ł n o c n o - Z a c h o d n i m . Z o s t a ł wezwany
wykopali
ostrzału
się ś m i a ć . Z r o w u w y n u r z y ł się p o d p u ł k o w n i k i od ra¬
Jegoryczew,
KPZR i były pierwszy sekretarz
rze
oficera:
chodzimy wyprostowani,
g d y N i e m c y strzelają,
chowamy
a wy c z o ł g a c i e
się się,
tylko gdy
nie m a ż a d n e g o n i e b e z p i e c z e ń s t w a . . . Trwały
ciężkie
walki,
skład
osobowy
kompanii
z m i e n i ł się c o n a j m n i e j t r z y r a z y , a n a s t ę p n i e ż o ł n i e 21
Koniec epoki
Leonid Mleczin rzy s k i e r o w a n o na kilka trochę odpoczęli.
dni
na
dalsze
pozycje,
żeby
nr 227 o u t w o r z e n i u k a r n y c h k o m p a n i i . W y s y ł a n o do
- Był u n a s j e d e n ż o ł n i e r z z U r a l u . R o b i ł cygarnicz¬ ki
z
zapalników
Wszystkim
się
obrony, g e n e r a ł armii Żukow, p o d p i s a ł p o s t a n o w i e n i e
od
granatów
podobały.
Ale
przeciwczołgowych.
kiedyś
z a p a l n i k wybuch¬
nich
okres i
swe
ki.
z
wobec
wrogiem
ś m i e r ć p r z e z r o z s t r z e l a n i e . Sąd u z n a ł , ż e z r o b i ł t o ce¬ lowo.
i wyższego
Wykopano
w błotnistej
ziemi
głęboki
na
t r z e c h miesięcy „złamali
ojczyzny
krwią
na n a j t r u d n i e j s z y c h
i
do
nich
na taki szczebla,
Nikołaj
sam
aby
odkupili
odważną
Jegoryczew uważa,
walką
o d c i n k a c h walki".
okres
a także
szere¬
dyscyplinę
Niedługo p o t e m powstały karne bataliony.
Żołnierza skazano na
P o s t a n o w i o n o r o z s t r z e l a ć go w o b e c n o ś c i całej
do
którzy
s t r a c h lub b r a k z d e c y d o w a n i a ,
winy
no
kompanii.
od jednego
podoficerów,
i okazali
n ą ł mu w r ę k a c h i o d e r w a ł o mu d w a p a l c e u p r a w e j rę¬ Sprawa trafiła do t r y b u n a ł u .
na
gowców
dowódców
Wysyła¬
średniego
oficerów politycznych... że
t r z e b a by b y ł o
po¬
m e t r d ó ł , k t ó r y o d r a z u n a p e ł n i ł się w o d ą - b y ł począ¬
nownie
tek l i s t o p a d a . S k a z a ń c a r o z e b r a n o do bielizny - mun¬
n y c h i r e h a b i l i t o w a ć ż o ł n i e r z y o r a z oficerów, k t ó r y c h
d u r p r z y d a się
dla i n n y c h . . .
tego
specjalnie.
miejcie litość. Będę
-
k t ó r e g o wszyscy
-
czył.
Zorganizowano
niesprawiedliwe
dziewięćdziesięciu
za karę,
z a n i e u d a n e akcje b o j o w e .
na, wróg nie c z e k a ł na nas z p o d n i e s i o n y m i r ę k o m a .
że
odważnego
specjalnie
naprędce
pluton
D o w ó d c a dywizji w y d a ł k o m e n d ę .
się
Jegoczło¬
Za co oddawać
okale¬
wać, jeśli nie potrafi d o w o d z i ć ,
egzekucyjny.
Rozległa
się
batalionów karnych wysyłano
pro¬
opowiadał
dalej
do
w
-
znamy jako
a jest oskarżony o to,
Były
centach
-
wieka,
Na koszuli
t r y b u n a ł ó w wojen¬
P r z e c i e ż nie z r o b i ł e m
walczyć.
Stoi p r z e d n a m i ż o ł n i e r z rycz
postanowienia
niesłusznie rozstrzelano:
Ż o ł n i e r z u p a r c i e p o w t a r z a swoje: - Towarzysze,
rozpatrzyć
salwa.
s k a z a ń c a p o j a w i ł a się j e d n a c z e r w o n a pla¬
oficerów
P r z e c i e ż b y ł a woj¬
oficera p o d sąd? M o ż n a g o z d e g r a d o ¬ ale n i e
cież wszyscy nie u m i e l i ś m y walczyć, szy s z l i ś m y d o b o j u .
sądzić.
Prze¬
gdy p o r a z pierw¬
W c i e m n y c h p ł a s z c z a c h p o bia¬
ł y m śniegu... N i e m c y brali nas na m u s z k ę i strzelali do
m a . T y l k o j e d n a k u l a g o t r a f i ł a . N i k t n i e c h c i a ł d o nie¬
n a s j a k d o k a c z e k . D o w ó d c y n i e u m i e l i d o w o d z i ć , do¬
go
p i e r o p o t e m się n a u c z y l i .
strzelać. Skazany stoi nad d o ł e m .
P l u t o n e g z e k u c y j n y strze¬
l a j e s z c z e r a z . N a s t ę p n e dwie p l a m y n a k o s z u l i . nierz by go
pada
na
ziemię.
oszczędzono.
Wciąż
żyje!
Podchodzi
Jeszcze
raz
Żoł¬ prosi,
d o w ó d c a dywizji,
wy¬
ciąga p i s t o l e t i s t r z e l a mu w g ł o w ę . Wszyscy
byliśmy
strasznie
nym razie
Sami ginęli,
oddali by ich p o d
Do
tej
pory
do karnej
kompanii... Na froncie to j e s z c z e
nie
nie
w s z y s t k i m w y t r z y m y w a ł y nerwy,
zdrada
-
mówił
dalej
W walce t r u d n o z a c h o w a ć z i m n ą krew.
wzburzeni.
b o w przeciw¬
sąd i wysłali
nocą,
w
blasku
księżyca,
idzie
w
Jegoryczew.
ale -
Sam p a m i ę t a m :
naszym
kierunku
w s p o m i n a m t o w y d a r z e n i e jak k o s z m a r n y sen. Działa¬
grupa niemieckich żołnierzy. W z u p e ł n y m milczeniu.
j ą c e n a z a p l e c z u s ł u ż b y S m i e r s z y i p r o k u r a t u r a chcia¬
Ż o ł n i e r z e w p a d l i w p a n i k ę : g d z i e d o w ó d c a , g d z i e ofi¬
ł y p o k a z a ć , ż e t e ż walczą, Nikt
nigdy nie
wszystko
działają w s ł u s z n e j sprawie.
o d p o w i e d z i a ł za takie
przekreśliła.
Niestety...
Ż o ł n i e r z o m z a b r o n i o n o cofać września 22
1942
roku
sprawy - wojna
zastępca
cer p o l i t y c z n y ? J a n a t o :
tutaj jest
oficer p o l i t y c z n y !
Ognia! Zdołaliśmy u t r z y m a ć pozycję,
ale n a s i ż o ł n i e ¬
r z e o m a ł o c o n i e u c i e k l i . Ale n i e w o l n o o s k a r ż a ć i c h się b e z ludowego
rozkazu.
26
komisarza
o to,
że t r u d n o
rozstrzeliwać
im b y ł o w y t r z y m a ć ,
a tym bardziej
ich... 23
Leonid Mleczin Jeden
z
Koniec epoki
oficerów
KGB,
w stopniu pułkownika, oficerze W
odszedł
ze
o
służby
swoim
ojcu,
Smierszy.
1943
kich,
który
o p o w i a d a ł mi
wało p r z e ł o m duchowy w byłym t ł u m a c z u Abakumowa. J a k i e ż to w i n y ma o d k u p y w a ć ? I czyją k r w i ą ? Swo¬ i c h r o d a k ó w ? O d s z e d ł z a p a r a t u b e z p i e c z e ń s t w a pań¬
roku, jako
specjalista
trafił do kontrwywiadu.
od
spraw
niemiec¬
s t w o w e g o i p o ś w i ę c i ł się
P r z e z o s t a t n i rok wojny
Minister bezpieczeństwa państwowego
służył w Zarządzie Głównym, był t ł u m a c z e m samego Abakumowa. G d y z n a l a z ł się w N i e m c z e c h , o g a r n ę ł y g o s p r z e c z ¬ ne
uczucia.
dzie wielu
wyjeź¬
P o d c z a s wojny A b a k u m o w d o s t a ł d w a o r d e r y S u w o -
ponieważ uwielbiał język niemiecki,
rowa - pierwszego i drugiego s t o p n i a (jeden za u d z i a ł
Z jednej
do Niemiec,
literaturę.
Z
drugiej
strony
zawsze
marzył o
strony był wstrząśnięty tym, jak
Niemców zgadzało
się w s p ó ł p r a c o w a ć
z
Rosja¬
w operacji d e p o r t o w a n i a l u d n o ś c i n a r o d o w o ś c i nierosyjskich z
n a m i i S m i e r s z e m . D o tej p o r y u w a ż a ł , ż e N i e m c y s ą
Kutuzowa
mniej
i
skłonni
nak,
że być
gażu
reżimu
do p o m a g a n i a wrogom.
m o ż e c h c ą jak najszybciej
P o m y ś l a ł jed¬ pozbyć
się
ba¬
d n i a c h okupa¬
cji N i e m i e c w e z w a n o g o d o sali k i n o w e j . Z a s t a ł w niej kichś
i
kobiet,
Abakumow
kilku jego wszędzie
oglądał
oficerów
w
t o w a r z y s t w i e ja¬
stały butelki szampana,
zdobyczny
piwo.
film:
między
wrażenie
oficjalnie
czywistością.
na
oficerze
propagowanym
Nazywał
wywarł
stylem
Abakumowa
kontrast
bycia
babiarzem
a i
rze¬ zło¬
dziejem. W
1.
Smierszy do
Ministerstwa
B e z p i e c z e ń s t w a Państwowe¬ zbrodniach
spraw,
dla
zdjęty
ze
stanowiska Beria
który
1945
sował Abakumowa,
komisarza
Abakumowem.
innych
krajów.
Oficer
z
najbliższego
otoczenia Abakumowa,
zo¬
spraw
we¬
Abakumow
S t a l i n s p r a w o w a ł w ł a d z ę ab¬
zyskał
przeciwwagi.
k t ó r z y wrócili
Któż p o t r a f i ł b y lepiej
kontrwywiad
wojennych.
wywiadami
o d s u n i ę t y od
został również
wojskowy?
sobie
z
wojny j a k o
Tym bardziej,
przychylność
koniec
wojny
Smiersz
bo¬
się z n i m i r o z p r a w i ć że
Abaku-
przywódcy już
gdy u m i e j ę t n i e p o r a d z i ł s o b i e z e
Pod
Awan¬
p o n i e w a ż n i e p o k o i ł g o w z r o s t au¬
t o r y t e t u wojskowych,
prowa¬
z
nad¬
o t y m w i e d z i a ł i o d p ł a c a ł m u p i ę k n y m z a n a d o b n e , ale
śniej,
d z ą c y d o c h o d z e n i e n i e b i ł go. W o d r ó ż n i e n i u o d in¬
sprawował
roku
ludowego
gardził
j e d n o c z e ś n i e b a ł się go.
o jego
w Niemczech,
Rok
że ta n o m i n a c j a m i a ł a być
Berii,
a pod koniec
wnętrznych.
go
Abakumowa
został
bezpieczeństwa
W r z e c z y w i s t o ś c i Beria b y ł c a ł k o w i c i e
mow
zachowanie
roku
zór nad m i n i s t e r s t w a m i siłowymi.
niż
o
1945
ministrem
Wielu h i s t o r y k ó w u w a ż a ,
b y ł e g o szefa i n i c n i e m ó w i ł . P o d c z a s ś l e d z t w a p y t a n o
osób
lipca
order
Gwiazdy
generała-pułkownika.
go
swoistą przeciwwagą
l a z ł się w w i ę z i e n i u :
wiedział rzekomo
roku),
państwowego.
haterowie.
nych
9
stopnia
1944
Czerwonej
s o l u t n ą i nie p o t r z e b o w a ł ż a d n e j
1946 r o k u t ł u m a c z a A b a k u m o w a p r z e n i e s i o n o z e
kontakty
ordery
Sztandaru.
do
mianowano
g o . P o a r e s z t o w a n i u m i n i s t r a j e g o t ł u m a c z t a k ż e zna¬
o
Kaukazu w
stopnia,
Czerwonego
tych
- N o , K o l k a , t ł u m a c z , c o o n i t a m gadają! Ogromne
Północnego
awansowany później
hitlerowskiego.
O p o w i a d a ł synowi, jak w p i e r w s z y c h Abakumowa
pracy naukowej...
zajmował
wcze¬
sprawą j e ń c ó w się
głównie
ż o ł n i e r z a m i A r m i i C z e r w o n e j , k t ó r z y p o w r a c a l i z nie¬
s t a ł z w o l n i o n y z a r e s z t u , w r ó c i ł d o p r a c y w Minister¬
mieckiej
stwie
rzy w l a t a c h wojny z n a l e ź l i się n a t e r y t o r i u m N i e m i e c
że 24
Bezpieczeństwa Państwowego.
p o w i n i e n krwią o d k u p i ć
swoje
Powiedziano
winy.
To
mu,
spowodo-
niewoli,
oraz
z w ł a s n e j woli lub
obywatelami radzieckimi,
z przymusu.
któ¬
Prawie wszyscy p r z e 25
Koniec epoki
Leonid Mleczin szli
przez
obozy
kich wysyłano
filtracyjne.
Byłych j e ń c ó w
do najcięższych robót.
niemiec¬
Ostatnie
obozy
filtracyjne z a m k n i ę t o d o p i e r o p o ś m i e r c i S t a l i n a . . . - Jeśli c h o d z i o j e d z e n i e - p o w i e d z i a ł p r e m i e r Win¬ ston Churchill w październiku
1944 r o k u w M o s k w i e -
t o A n g l i a n a p r o ś b ę m a r s z a ł k a S t a l i n a z a p e w n i ł a wy¬ syłkę d o ZSRR c z t e r d z i e s t u p i ę c i u tysięcy t o n s ł o n i n y .
biny,
wojennych,
żeby b y ł o
k o m u jeść
Pomysł był 1945
humanitarny.
Na
spotkaniu
w Jałcie
r o k u a l i a n c i p o r o z u m i e l i się w k w e s t i i j a k naj¬
szybszego się
do
na
roboty
powrotu
do
niemieckiej do
ojczyzny ludzi,
niewoli lub
Rzeszy.
targnąć
którzy dostali
zostali
siłą w y w i e z i e n i
J e d n a k w krajach
p o j a w i ł się n i e s p o d z i e w a n y p r o b l e m : nie w o l e l i
się
na w ł a s n e
zachodnich
n i e k t ó r z y Rosja¬
życie niż wrócić
do
Związku Radzieckiego. Tę m a ł o z n a n ą kartę w historii odtworzył stoj,
mieszkający w
cioteczny
wnuk
Anglii
książę
wielkiego
Nikołaj
pisarza
Toł¬
Lwa
Tołstoja
otrzymywali
kieszon¬
i a u t o r k s i ą ż k i „Ofiary J a ł t y " . W Wielkiej kowe,
które
Brytanii
Rosjanie
najczęściej
przepijali
w
obozowych
ba¬
r a c h p i w n y c h . G d y j u ż n i e m i e l i p i e n i ę d z y , szli d o naj¬ bliższego rytus, nie
miasteczka,
zapewniając
korzonków
gdzie
wypraszali w
farmaceutę,
że
aptece
spi¬
cierpią na zapale¬
nerwowych.
D e p o r t o w a n y c h d o z i m n e g o M u r m a ń s k a R o s j a n za¬ pobiegliwa
brytyjska
trywała
wełniane
w
płaszcze,
buty,
pozwolono statki
intendentura kamizelki,
wojskowa
kalesony,
zaopa¬ skarpety,
g r z e b i e n i e . Ale p o z o s t a ć w Anglii n i e
nikomu:
opierających
się
dostarczano
na
siłą.
Nikołaj
Tołstoj
p r z y t a c z a s ł o w a brytyjskiego
ofice¬
ra, k t ó r y k i e r o w a ł d e p o r t a c j ą K o z a k ó w d o Z S R R : „ G d y przyjechaliśmy do większość
obozu,
Kozaków
Rozkazałem 26
żadnego
skutku.
Kozacy
ale n i e od¬
zdjęli
koszule
Alianci wydali
Związkowi R a d z i e c k i e m u
d w a milio¬
n y l u d z i . A n g l i c y n i e r o z u m i e l i , ż e ż o ł n i e r z e i oficero¬ wie,
którzy dopiero
nieckie,
co
w ojczyźnie
Wśród
opuścili niemieckie
o b o z y je¬
z n o w u trafią z a d r u t y .
masy powracających
z
Z a c h o d u wojskowych
byli t a c y , k t ó r z y w s p ó ł p r a c o w a l i z N i e m c a m i . R o s j a n i e o d d a l i p o d sąd w s z y s t k i c h b y ł y c h ż o ł n i e r z y a r m i i W ł a -
tę s ł o n i n ę . w
to
i krzyczeli, by angielscy ż o ł n i e r z e ich zabili".
P o n a d t o w y s y ł a m y d o ZSRR j e d e n a ś c i e tysięcy b y ł y c h radzieckich jeńców
żeby z m u s i ć K o z a k ó w do u l e g ł o ś c i ,
niosło
nie
od razu zrozumieliśmy, ma
zamiaru
że
nigdzie jechać.
11. p l u t o n o w i n a s a d z i ć b a g n e t y na kara-
sowa,
funkcjonariuszy oddziałów p o m o c n i c z y c h
m i e c k i e j policji, ministracji
okupanta.
W
z n a l e ź l i się j e d n a k t a k ż e Organy i
nie¬
s t a r o s t ó w i p r a c o w n i k ó w o r g a n ó w ad¬ radzieckich
Smierszy oprócz
współpracowników
obozach
pracy
zwykli byli j e ń c y w o j e n n i . tego wyłapywały
zdrajców
okupacyjnych
wśród
m i e s z k a ń c ó w t e r e n ó w zajętych p r z e z Niemców.
C i lu¬
dzie winy,
znaleźli
się
władz
w o k u p o w a n y m kraju nie
ale w w y n i k u
z własnej
n i e z d o l n o ś c i p a ń s t w a do
ich d o m ó w i r o d z i n p r z e d wrogiem,
obrony
posuwającym
się
w głąb Związku Radzieckiego. N i e m n i e j u z n a n o ich za winnych.
C z ę s t o k a r a n o l u d z i , k t ó r z y p o p r o s t u bar¬
dzo chcieli przeżyć... Była
to
akcja
zakrojona
na
szeroką
skalę.
Abaku-
m o w w y k o n a ł z a d a n i e b e z b ł ę d n i e i z a s ł u ż y ł sobie na pochwałę
Stalina.
z
powodu:
innego
uczyć 4
moresu maja
postanowił przede
roku Abakumow zastąpił Wsiewołoda Mierkułowa
na
bezpieczeństwa państwowego. wywiadu
w s z y s t k i m na¬
wojskowych.
1946
Nikołajewicza
Przywódca potrzebował go jeszcze
Smiersz
stanowisku
został włączony w
sterstwa jako Trzeci Zarząd
ministra
G ł ó w n y Z a r z ą d Kontr¬ struktury
mini¬
Główny.
W s z y s t k i c h p r a c o w n i k ó w Smierszy z e b r a n o w auli d o m u n u m e r 2 na placu Dzierżyńskiego - w s p o m i n a generał Gieraskin. - Głos zabrał zastępca Abakumowa, g e n e r a ł - l e j t n a n t Isaj J a k o w l e w i c z B a b i c z . P o w i e d z i a ł , ż e k o n t r w y w i a d w o j s k o w y z a d a ł d r u z g o c ą c y c i o s nie¬ m i e c k i m s ł u ż b o m specjalnym. W l a t a c h wojny N i e m 27
Koniec epoki
Leonid Mleczin c o m n i e u d a ł o się p r z e p r o w a d z i ć ż a d n e j p o w a ż n e j ak¬ cji w y w i a d o w c z e j . K o m i t e t C e n t r a l n y i r z ą d w y s o k o oceniają d z i a ł a l n o ś ć czekistów-wojskowych p o d c z a s wojny. J e d n a k w z w i ą z k u z p r z e j ś c i e m d o d z i a ł a l n o ś c i pokojowej organy Smierszy nie są już d ł u ż e j potrzeb¬ n e i p a r t i a p r z y j ę ł a u c h w a ł ę o r e o r g a n i z a c j i kontrwy¬ wiadu wojskowego. Ze względu na o g r o m n e osobiste z a s ł u g i j a k o szefa k o n t r w y w i a d u w o j s k o w e g o , A b a k u mow z o s t a ł na specjalny wniosek Stalina m i a n o w a n y ministrem bezpieczeństwa państwowego. C a ł a sala odpowiedziała burzliwymi oklaskami. Były
pierwszy
zastępca
przewodniczącego
KGB
ZSRR, Filip D i e n i s o w i c z B o b k o w , o p o w i a d a , ż e A b a k u m o w s p o t k a ł się w m i n i s t e r s t w i e ciem: był z a w o d o w c e m , kariery
czekisty
zastępcą brych
od
Stalina.
najniższego
z
ż y c z l i w y m przyję¬
p r z e s z e d ł wszystkie
Ludzie
stosunkach
z do
mawiali,
przywódcą,
że
szczeble
najwyższego,
był
że jest w tak
do¬
n a w e t b l u z y szyje
sandrowicza o to, się
zajść
do gabinetu
szeregowego
funkcjo¬
zruszczyl
swoje
do
-
teczek.
nawet to,
czy akta są
Abakumow często
za¬
bierał głos na spotkaniach i z e b r a n i a c h pracowników ministerstwa, z
patosem,
przemawiał starał
się
z
ożywieniem,
sprawiać
wrażenie
niekiedy człowieka
przystępnego i skromnego.
nych
śmierci
26
komisarzy,
k o m i s a r z y bakijskich
przywódców
nazwi¬
że jest
ci r o z s t r z e l a l i 20 w r z e ś n i a
bakijskich
bolszewickiej
angielscy interwen
1918 r o k u w p o b l i ż u K r a -
s n o w o d s k a - [przyp. t ł u m . ] . Stosując bicie i zastrasza¬ nie,
wymuszono
wództwo nictwo
na
nim
wojskowych
przemysłu
zeznania
sił
obciążające
powietrznych
lotniczego,
oraz
do¬
kierow¬
k t ó r e j a k o b y przyjmo¬
w a ł o w y b r a k o w a n e s a m o l o t y i silniki. 1 6 m a r c a 1946 r o k u R a d a M i n i s t r ó w p o d j ę ł a uchwa¬ lę
o
odwołaniu sił
ze
stanowiska naczelnego
sobie rady ze
powietrznych, swoimi
pod
marszałka
pretekstem,
dowódcy lotnictwa
że
„nie
daje
obowiązkami".
2 3 k w i e t n i a N o w i k o w z o s t a ł a r e s z t o w a n y p r z y bra¬ mie w ł a s n e g o d o m u .
Czekiści nie mieli n a w e t n a k a z u
a r e s z t o w a n i a : p o p r o s t u p o d e s z l i d o m a r s z a ł k a i wsa¬ dzili go do s a m o c h o d u . podstawie
dokumentów
podpisanych
przez
O czym opowiedział ojcu Wasilij Stalin
Abakumowa
W Ministerstwie
O s k a r ż a n o i c h o t o , ż e p o d p i s y w a l i k o n t r a k t y n a do¬
kumow kończył Wasilij tów.
B e z p i e c z e ń s t w a P a ń s t w o w e g o Aba-
sprawy,
zaczęte jeszcze
w
Smierszy.
S t a l i n p o s k a r ż y ł się o j c u n a z ł ą j a k o ś ć s a m o l o ¬ Stalin
Abakumowi.
polecił To
zbadać
właśnie
sprawę Smiersz
swemu wiernemu odpowiadał
aresztowano
mysłu
lotniczego
i wielu
oficerów sztabu
ludowego
Aleksieja
oficerowie
i
dobrać
do
niejszym
Armii P o w i e t r z n e j ,
roku aresztowano dowódcę
12.
m a r s z a ł k a l o t n i c t w a Siergieja Alek-
działając
Na podstawie z e z n a ń , jakie złożyli pod p r z y m u s e m m o ż n a było
1946
sił p o w i e t r z n y c h .
na szkodę armii.
w s z y s t k o , co się d z i a ł o w a r m i i , i p r o w a d z i ł inwigila¬ generalicji.
prze¬
Szachurina
stawy w y b r a k o w a n y c h s a m o l o t ó w i silników,
aresztowani
Na p o c z ą t k u
komisarza
Iwanowicza
wojskowych
za
28
(26
rewolucji
w A z e r b e j d ż a n i e i na Z a k a u k a z i u ,
Na
cję
Chudiakow
ormiańskie
N a s t ę p n i e z m u s z o n o g o d o p r z y z n a n i a się,
Aleksandra Nowikowa,
sprawdzić
Chanferianc.
oryginalne
go
nazywał
b y ł y m a g e n t e m brytyjskim i b y ł j e d n y m ze współwin¬
sprawy,
wpinane
-
l u l u d z i , a b y i n n y m ł a t w i e j b y ł o się d o n i c h z w r a c a ć .
wojskowych
wszystko
oskarżono
nazwisko
sko - w Z w i ą z k u R a d z i e c k i m r o b i ł o t a k w ó w c z a s wie¬
nariusza, p o p a t r z e ć , jak pracuje, zapytać o szczegóły starannie
Najpierw
prawdziwe
Armeniak Atriomowicz
jedynie
s o b i e z t e g o s a m e g o m a t e r i a ł u . M i n i s t e r p o t r a f i ł nie¬ spodziewanie
Chudiakowa.
ż e u k r y ł swoje
się
konstruktorom
urzędnicy
ministerialni,
s k ó r y w s z y s t k i m najwybit¬
tego
okresu:
Tupolewowi, Iliuszynowi, Ławoczkinowi.
Jakowlewowi, S p r a w a zata¬
c z a ł a c o r a z s z e r s z e kręgi. 29
Leonid Mleczin
Koniec epoki
S t a l i n r o z e s ł a ł d o c z ł o n k ó w B i u r a P o l i t y c z n e g o list, w
którym
stwierdzał,
że
przestępstwa
lotniczym zostały ujawnione z
pierwszej
ma
linii
ani j e d n e g o
frontu. że
przemyśle
pomocy lotników
J e d n a k w a k t a c h sprawy nie
powołania
w z i ę ł a się o p i n i a , Wasilij
dzięki
w
na opinię
lotników.
Stąd
t a k i m p i l o t e m m ó g ł być j e d y n i e
S t a l i n , k t ó r y p o s k a r ż y ł się ojcu na k i e p s k i e
sa¬
Los M a l e n k o w a wisiał na w ł o s k u . pieczeństwa
„ d o w o d y " j e g o winy, łego śle
r e s o r t u l o t n i c t w a i wojsk l o t n i c z y c h prowa¬
wydziału
kadr,
p r z y b y ł y do
Aleksiej
sekretarz
Aleksandrowicz
K C i szef Kuzniecow,
Moskwy z L e n i n g r a d u .
N a d z ó r n a d p r z e m y s ł e m l o t n i c z y m s p r a w o w a ł czło¬ n e k Biura P o l i t y c z n e g o i s e k r e t a r z KC, Gieorgij Maksimilianowicz
Malenkow.
Wiosną
1946
roku
S t a l i n po¬
stanowił zastąpić go Kuzniecowem. Kuzniecow ujawnił w
wszystkie
dziedzinie
braki
kierowania
Malenkowa
przemysłem
za¬
lotni¬
c z y m , j a k i w z a k r e s i e d z i a ł a l n o ś c i p a r t y j n e j . Areszto¬ wano
dwóch
KC, i
pracowników
którzy
zajmowali
się
podlegali b e z p o ś r e d n i o Te
go
zarządu
kadr
partyjnych
przemysłem
lotniczym
Malenkowowi.
lotniczym,
dnia,
bezpieczeństwa
gdy
Abakumow
państwowego,
został
Te¬
ministrem
Malenkowa
wykluczo¬
z
stanowił wysłać się
skupem
ska s e k r e t a r z a K C : wiek
sprawujący
a w zakresie mi
siłami
wszystkie w
odbioru
nad
skandale
armii
tych
i
w
Biurze
kich. z
Politycznym
Abakumow
nie
kolei w i e d z i a ł ,
że
rozkazów
ujawniono i
samolotów),
przekazy¬ ponieważ,
a
nawet
30
tow.
Malen-
ojciec
miał
zajmować zastępcy
ale d o k o ń c a
1947
M a l e n k o w po¬
prowadzić
myślał do
wszyst¬ Żdanow
ma p r a w a wydawać
żadnych
bezpieczeństwa
z
polecenia
nienawidzili Żdanowowi,
państwowego,
nim jakichkolwiek r o z m ó w bez Stalina. niezadowolony
z
Malenkowa -
z p o w o d u s k a r g s y n a - l o t n i k a . J e d n a k prze¬
swoje
stanowisko
i po
wrócił Malenkowa do łask.
k i l k u m i e s i ą c a c h przy¬
Ponownie wprowadził go
s k ł a d u Biura P o l i t y c z n e g o
i m i a n o w a ł s w o i m za¬
Jednocześnie wyraźnie
o s ł a b ł a po¬
Żdanowa.
M a l e n k o w p o n i ó s ł klęskę
i na zawsze
znienawidził
l u d z i , k t ó r z y się d o t e g o p r z y c z y n i l i - m ł o d e g o Stali¬
w
Aleksieja K u z n i e c o w a i A b a k u m o w a .
Teraz będzie
Pojawi się o n a z a d w a l a t a ,
1948 r o k u . . . 11
maja
1946
roku
Szachurin,
Nowikow,
R a d y W o j s k o w e j Sił P o w i e t r z n y c h N. S. Riepin,
kowa ze s k ł a d u Sekretariatu KC".
nie
Stalin był osobiście
stępca
wykluczenie
czas
stanowisku
wszyscy
szukał możliwości zemsty.
jakie
gdzie
na
podlegał
ministrowi
wyraźnego
tyczne
za konieczne
Syberię,
na,
za
pewien
a p o t e m S t a l i n po¬
W b r e w t e m u , c o p r z y j ę ł o się u w a ż a ć ,
w i e d z ą c o n i c h , n i e s y g n a l i z o w a ł t e g o K C . B i u r o Poli¬ uważa
na
Pozostał
moralnie
resortów (produkcja
wybrakowanych
go
„Przez
domowym,
n a d wojskowy¬
odpowiada
łajdactwa,
lotniczym,
mówili:
p a d ł w n i e ł a s k ę nie w w y n i k u i n t r y g Ż d a n o w a , c h o c i a ż
Malenkow, j a k o czło¬
przemysłem
samolotów także
powietrznymi,
działalności
wanie
„Towarzysz
nadzór
którzy
roku o d w o ł a n o do ze składu Komitetu Centralnego".
zycja
stanowi¬
zbierać
zadowoleniem
przewodniczącego Rady Ministrów,
u c h w a ł ą Biura
go
pisze:
zboża.
stępcą w rządzie.
pozbawiono
nawet
do a r e s z t o w a n i a by¬
dochodzeniowi,
wyraźnym
areszcie
no z Biura P o l i t y c z n e g o . A n a s t ę p n e g o d n i a specjalną Politycznego
się
Oficerowie
Malenkowa
przebywał w
być m o ż e ,
a r e s z t o w a n i a zachwiały pozycją Malenkowa.
samego
szykując
„ M a l e n k o w w p a d ł j a k śliwka w k o m p o t " . Syn
Sprawę
równo
sekretarza.
M i n i s t e r s t w o Bez¬
zaczęło już
p r o w a d z i l i sprawę p r z e s t ę p s t w w l o t n i c t w i e i przemy¬
moloty. d z i ł kolejny t o t u m f a c k i Stalina -
Państwowego
dowódcy szef
wojskowych
Głównego
sił
powietrznych
Zarządu
w y c h sił p o w i e t r z n y c h N . P .
członek
S z y m a n o w , za¬
Zamówień
A.
K.
wojsko¬
S i e l e z n i e w , k i e r o w n i c y wy31
Leonid Mleczin
Koniec epoki
d z i a ł ó w k a d r K C A . W . B u d n i k o w i G . M . G r i g o r i a n zo¬ stali
skazani
szego
przez
K o l e g i u m Wojskowe
Sądu
Najwyż¬
ZSRR na kary więzienia w r ó ż n y m w y m i a r z e .
Marszałka
Nowikowa
wykorzystano
w
szego
poważniej¬
szej s p r a w i e - MGB w y m u s i ł o n a n i m z e z n a n i a obcią¬ żające m a r s z a ł k a Ż u k o w a . P o d p i s a ł p r o t o k ó ł p r z e s ł u ¬ chania, w którym z e z n a ł , że Żukow „ b a r d z o sprytnie i w o s t r o ż n e j formie... próbuje p o m n i e j s z y ć z n a c z e n i e naczelnego śnie
bez
dowództwa
w latach
wojny,
a jednocze¬
zażenowania wyolbrzymia
swoją r o l ę
przedstawiając
wybitny
cięstwie,
i wręcz twierdząc, wojennych
się
jako
w
zwy¬
dowódca
że wszystkie g ł ó w n e plany operacji
opracował
osobiście".
N a p o d s t a w i e t y c h z e z n a ń N o w i k o w a Ż u k o w a zdję¬ to
ze
stanowiska
wych.
Wielu
wem, nad
naczelnego
generałów,
dowódcy
blisko
trafiło do więzienia - ł ą c z n i e siedemdziesiąt
Całe
oskarżenie
bezpieczeństwa w maju
1953
wojsk
związanych
z
lądo¬ Żuko¬
a r e s z t o w a n o po¬
osób. było
spreparowane
państwowego
roku,
i
po
przez
śmierci
K o l e g i u m Wojskowe
organy Stalina,
S ą d u Najwyż¬
s z e g o u c h y l i ł o swój w y r o k i u m o r z y ł o s p r a w ę z powo¬ du
„braku
znamion
przestępstwa".
12
czerwca
na
w n i o s e k Berii z o s t a ł a p o d j ę t a u c h w a ł a P r e z y d i u m K C „W sprawie
Po „sądzie h o n o r o w y m " sprawę c z t e r e c h a d m i r a ł ó w przekazano
rewizji m a t e r i a ł ó w ś l e d z t w a w s p r a w i e A.
no
do
Kolegium
ZSRR, j u ż j a k o
Wojskowego
sprawę karną.
Sądu
Najwyż¬
W s z y s t k i c h uzna¬
za w i n n y c h i s k a z a n o na karę więzienia w r ó ż n y m
wymiarze.
Po
śmierci
Stalina wyrok u c h y l o n o
z a po¬
w o d u b r a k u d o w o d ó w winy. J e d n a k a d m i r a ł Galler nie doczekał
sprawiedliwości:
z m a r ł w więzieniu w
1950
roku. Następnie
przyszła
Całą d o k u m e n t a c j ę Abakumowa,
ale
kolej
na
wojska
artyleryjskie.
przygotowano jeszcze
za
czasów
n a k a z y a r e s z t o w a n i a p o d p i s a ł j u ż je¬
go n a s t ę p c a . 31
grudnia
uchwałę
1951
roku
Rada
Ministrów
przyjęła
„ W s p r a w i e w y b r a k o w a n y c h d z i a ł e k przeciw¬
l o t n i c z y c h S-60 k a l i b r u wiceministra
57 m m " .
sił z b r o j n y c h ,
Ze
stanowisk zdjęto
m a r s z a ł k a wojsk artyleryj¬
s k i c h N i k o ł a j a D m i t r i j e w i c z a J a k o w l e w a o r a z k i l k u je¬ go p o d w ł a d n y c h .
W lutym
1953
roku wszyscy zostali
a r e s z t o w a n i n a m o c y o s k a r ż e n i a o „ s z k o d n i c t w o " . Wy¬ szli n a w o l n o ś ć j u ż p o ś m i e r c i S t a l i n a ,
n a w n i o s e k Be-
rii...
„Fizyczni" i „umysłowi" W kwietniu
1948
r o k u p r a c o w n i c y o p e r a c y j n i Mini¬
I. S z a c h u r i n a , A. A. N o w i k o w a , A. K. R i e p i n i i n n y c h " .
sterstwa
Wszyscy
z o s t a n ą przy¬
p r z e d s t a w i e n i e z u d z i a ł e m m i n i s t r a m a r y n a r k i wojen¬
odzyskają
nej,
wróceni dawne
oskarżeni i
skazani
w
członków
prawach
1947
strów tym
żano
do
oddania pod
dowódców
ludowego
spraw b u d o w n i c t w a
przekazywanie
R a d y Mini¬ honorowy" wojennej, i
wo¬
uzbroje¬
O f i c e r ó w floty oskar¬
a l i a n t o m tajnej
Aleksandrowicza
urządzili
istne
Afanasiewa.
Nagle
s a m o c h ó d zatrzy¬
m a ł się: o k a z a ł o się, ż e k t o ś p r z e b i ł o p o n y . T u ż o b o k
marynarki
okrętowego
Aleksandra
Państwowego
Minister j e c h a ł do pracy.
marynarki
Lwa M i c h a j ł o w i c z a G a l l e r a . o
„sąd
komisarza
w l a t a c h II wojny światowej. 32
swe
marynarce wojennej.
Stalin p o d p i s a ł u c h w a ł ę sprawie
wyższych
zastępcy
jennej nia,
roku
ZSRR w
czterech w
partii,
s t o p n i e wojskowe i o d z n a c z e n i a . . .
Kolejny cios z a d a n o W
oficerowie
Bezpieczeństwa
dokumentacji
z a h a m o w a ł inny samochód. ludzie,
Wyskoczyli
z
niego jacyś
skuli m i n i s t r o w i ręce k a j d a n k a m i i wsadzili go
d o swojego s a m o c h o d u . Z a w i e ź l i g o d o k o n s p i r a c y j n e ¬ go m i e s z k a n i a MGB (czego m i n i s t e r n a w e t nie podej¬ rzewał) i powiedzieli: -
Wiemy,
że
pracujecie
dla
brytyjskiego
wywiadu.
C h c e m y , żebyście p r a c o w a l i t a k ż e dla n a s - amerykań¬ skiego
wywiadu. 33
Koniec epoki
Leonid Mleczin Afanasiew dowcy
kategorycznie
zawiązali
mu
oczy,
odmówił.
Wtedy
prześla¬
ponownie
wsadzili
do
sa¬
m o c h o d u i p o r z u c i l i n a u l i c y w p o b l i ż u b u d y n k u Mo¬ skiewskiej
Rady
Miejskiej.
Afanasiew p o p r o s i ł
posterunek
Funkcjonariusze
0 s p o t k a n i e . Na K r e m l u przyjął go Beria.
skiego
P r o k u r a t o r G e n e r a l n y ZSRR R o m a n Andriejewicz R u d i e n k o tak relacjonował p ó ź n i e j to s p o t k a n i e :
ność
„Beria w
o b e c n o ś c i Afanasiewa
zadzwonił
do
Aba-
go gabinecie. ślać
D l a z a c h o w a n i a p o z o r ó w z a c z ą ł wymy¬
Abakumowowi:
- Co z c i e b i e za m i n i s t e r ? Co się u c i e b i e w y p r a w i a ? Amerykańscy ludzi
na
szpiedzy
ulicach.
1 chcieli go
zmusić
są
tak bezczelni,
Dopiero do
co
że
złapali
szpiegostwa.
Beria r o z k a z a ł A b a k u m o w o w i o d n a l e ź ć skich
szpiegów",
którzy porwali
dniach Abakumow
„odnalazł"
który
za
podawał
prowadzono
się
porywają
Afanasiewa
Afanasiewa.
Po
funkcjonariusza
amerykańskiego
konfrontację
„amerykań¬
Afanasiewa
szpiega. z
kilku MGB, Prze¬
prowokato¬
r e m , k t ó r y p o d a ł się z a a m e r y k a ń s k i e g o a g e n t a i , „ka¬ jając
się",
powiedział,
zwerbował 26
że
na
rozkaz
„Amerykanów"
Afanasiewa.
kwietnia
aresztowany.
minister
Oficerowie
marynarki
wojennej
dochodzeniowi
został
MGB b i l i go,
d o m a g a j ą c się p o d p i s a n i a p o t r z e b n y c h i m z e z n a ń . maja
1949
roku
Bezpieczeństwa ścia l a t Po
komitet
specjalny przy
Państwowego
14
Ministerstwie
skazał go
na
dwadzie¬
obozu pracy poprawczej.
XX
Zjeździe
KPZR
Komitet
Kontroli
Partyjnej
p r z y K C K P Z R p o n o w n i e r o z p a t r z y ł s z e r e g s p r a w by¬ łych pracowników NKWD-MGB. ustalili „W
Partyjni k o n t r o l e r z y
między innymi: latach
NKWD-MGB
1941-1949 w agenturalnej
w
krajowym
zarządzie
pracy operacyjnej
wano prowokacje. W odległości
stoso¬
50 k i l o m e t r ó w od Cha
barowska, w pobliżu granicy z Mandżurią, u t w o r z o n o „fałszywą 34
granicę",
na
którą
składały
się:
radziecki
ochrony
policyjny
„rejonowa j a p o ń s k a
Stalina
k u m o w a i r o z k a z a ł m u , b y n a t y c h m i a s t s t a w i ł się w je¬
wojsk
„mandżurski
metodą
pogranicza,
posterunek
misja
tak
zwany
graniczny"
oraz
wojskowa".
zarządu
NKWD
prowokacji
Kraju
werbowali
Chabarow-
obywateli
ra¬
dzieckich, p o d e j r z e w a n y c h o s z p i e g o s t w o lub działal¬ antyradziecką,
proponując
im
rzekomy
za g r a n i c ę w celu w y k o n a n i a o k r e ś l o n e g o ruczonego go.
przez
wyjazd
zadania po-
organy bezpieczeństwa
państwowe¬
N a s t ę p n i e i n s c e n i z o w a n o ich p r z e r z u c e n i e p r z e z
„fałszywą g r a n i c ę " d o M a n d ż u r i i . W r z e c z y w i s t o ś c i trafiali nie tak
zwanej
„japońskiej
cjonariusze i
NKWD,
do
Mandżurii,
misji w o j s k o w e j " ,
przebrani
w japońskie
udający b i a ł o g w a r d z i s t ó w - e m i g r a n t ó w ,
wali i c h ,
stosując
dobywali od taktów z pracę w
mundury
m e t o d y p r z y m u s u fizycznego, się
i wy¬
d o kon¬
z g o d ę n a współ¬
wywiadem japońskim.
Następnie cali
do
funk¬
przesłuchi¬
„zatrzymanych" przyznanie
radzieckim wywiadem oraz
z
ale
gdzie
s p r o w o k o w a n i w t e n s p o s ó b l u d z i e wra¬
rejon
radzieckiego
posterunku
granicznego,
g d z i e byli a r e s z t o w a n i i w y s y ł a n i d o w i ę z i e n i a w C h a barowsku.
W taki sposób
ciwko
ludziom".
148
Bicie
stosowano
początku
władzy
Abakumow po
sfabrykowano
wobec
d o w o d y prze¬
aresztowanych
radzieckiej
aż
do
od
samego
śmierci
Stalina.
swoim a r e s z t o w a n i u z e z n a na przesłu¬
chaniu: -
M o ż e m y bić
aresztowanych łudzi.
W KC
wielo¬
k r o t n i e u p r z e d z a n o m n i e i mojego pierwszego zastęp¬ cę Ogolcowa, wania
ż e b y n a s i c z e k i s c i n i e o b a w i a l i się stoso¬
metod
przymusu
fizycznego
i innych przestępców przeciwko
wobec
szpiegów
p a ń s t w u , jeśli
okaże
się t o k o n i e c z n e . W
wydziale
dochodzeniowym
swoisty p o d z i a ł pracy. kształceni,
prości
aresztowanych,
Jedni
ludzie,
Abakumowa
funkcjonariusze, wydobywali
istniał niewy-
zeznania
od
stosując bicie i inne m e t o d y p r z y m u 35
Koniec epoki
Leonid Mleczin s u f i z y c z n e g o . I n n i , b a r d z i e j w y k s z t a ł c e n i , p i s a l i pro¬ t o k o ł y . Z g o d n i e z t a k i m p o d z i a ł e m funkcji n a z y w a n o i c h
z a w i n n y c h l u d z i , o k t ó r y c h b y ł o w i a d o m o , ż e s ą niewin¬ ni! P o wojnie d o o b o z ó w t r a f i ł y t a k ż e d z i e c i l u d z i skaza¬
„ f i z y c z n y m i " lub „ u m y s ł o w y m i " . P o wojnie S t a l i n z a c z ą ł z n o w u p r z y k r ę c a ć ś r u b ę . N i e d o p u s z c z a ł ż a d n e j p o b ł a ż l i w o ś c i , w r ę c z p r z e c i w n i e , żą¬ dał
stosowania
dzinach
surowych środków we
wszystkich
A b a k u m o w z w r ó c i ł się d o S t a l i n a z p i s e m n y m rapor¬
lub
tych
skazanych
za
„szpiegostwo",
„szkodnictwo"
„ k o n t r r e w o l u c j ę " n i e s z c z ę ś n i k ó w , k t ó r y m u d a ł o się
p r z e ż y ć d z i e s i ę c i o l e t n i e w y r o k i . Stalin z a a p r o b o w a ł pro¬
1937-1938.
W t e d y b y ł y zbyt
małe,
ale
p r z e z t e k i l k a lat d o r o s ł y . . . Minister
dzie¬
funkcjonowania s ł u ż b specjalnych.
t e m , w k t ó r y m z a p r o p o n o w a ł p o w t ó r n i e z a m k n ą ć w obo¬ zach
nych w latach
bezpieczeństwa
państwowego
i minister
spraw wewnętrznych
zgodnie
dyrektywą
z
Biura
Abakumow
Krugłow w
Politycznego
1948
roku
zorganizowali
w y s y ł k ę z U k r a i n y „ e l e m e n t ó w w y w r o t o w y c h w środowi¬ sku
wiejskim,
które
mogą
naruszać
dyscyplinę
pracy
w r o l n i c t w i e i s a m y m f a k t e m swego p r z e b y w a n i a we wsi zagrażać dobrobytowi k o ł c h o z u " .
jekt. W s p e c j a l n e j d y r e k t y w i e MGB i P r o k u r a t u r a G e n e r a l ¬
W r z e c z y w i s t o ś c i b y ł a t o u c h w a ł a n a k a z u j ą c a ponow¬
n a ZSRR n a k a z y w a ł y o r g a n o m b e z p i e c z e ń s t w a p a ń s t w o ¬
n y p r o c e s r o z k u ł a c z a n i a wsi, p r z y j ę t a n a w n i o s e k pierw¬
wego
szego
ponownie
aresztować
ludzi,
którzy
odbyli
karę
i wyszli na w o l n o ś ć . O s k a r ż a n o ich z t e g o s a m e g o para¬ grafu,
c o p i e r w o t n i e , j e ś l i nie u d a ł o
działalności
niczego
się z n a l e ź ć w i c h
antyradzieckiego,
„recydywistów"
21 lutego
1948 r o k u p o d j ę t o n i e j a w n ą u c h w a ł ę Prezy¬
d i u m R a d y Najwyższej „Wszystkich
ZSRR:
odbywających
nych i więzieniach szpiegów, trockistowców, ców, i
prawicowców,
anarchistów,
członków
karę
w
dywersantów, białych
antyradzieckich
specjal¬
terrorystów,
mienszewików,
nacjonalistów,
innych
obozach
eserow-
emigrantów
organizacji
i
grup
o r a z o s o b y , k t ó r e w w y n i k u k o n t a k t ó w z e l e m e n t a m i i si¬ ł a m i a n t y r a d z i e c k i m i o r a z wrogiej d z i a ł a l n o ś c i s t a n o w i ą z a g r o ż e n i e , na p o l e c e n i e i z g o d n i e z w y t y c z n y m i Mini¬ s t e r s t w a B e z p i e c z e ń s t w a P a ń s t w o w e g o ZSRR p o o d b y c i u kary należy wysyłać na p r z y m u s o w e osiedlenie,
z jedno¬
czesnym n a d z o r e m organów MGB". Sąd
Najwyższy
ZSRR w
specjalnym
rozporządzeniu
n e " . T a k więc 36
o k t ó r e b y ł y oskarża¬
z
Siergiejewicza
e l e m e n t ó w wywrotowych".
towano
1944 r o k u aresz¬
130 t y s i ę c y l u d z i , a z e s ł a n o 200 tysięcy...
N a Syberię z s y ł a n o o b y w a t e l i r e p u b l i k n a d b a ł t y c k i c h , z a c h o d n i c h obwodów Białorusi, Mołdawii. Liczba osób p r z y m u s o w o w y s i e d l o n y c h z t y c h t e r e n ó w po wojnie się¬ gnęła dwóch i p ó ł miliona. 26 l i s t o p a d a czeństwa
1948
r o k u n a w n i o s e k o r g a n ó w bezpie¬
państwowego
Prezydium
Rady
Najwyższej
ZSRR p o d j ę ł o u c h w a ł ę , w myśl k t ó r e j N i e m c ó w , K a ł m u ków,
Inguszów,
skich
oraz
Czeczenów,
przedstawicieli
Bałkarów,
T a t a r ó w krym¬
innych narodowości
na
za¬
wsze p r z e s i e d l o n o w o d d a l o n e r o j o n y Z w i ą z k u Radziec¬ kiego.
Samowolne
opuszczenie
miejsca
przymusowego
osiedlenia było karane d w u d z i e s t o m a latami katorgi.
Zabójstwo Michoelsa
„uznane za społecznie niebezpieczne,
Sąd N a j w y ż s z y w y r a z i ł z g o d ę n a u z n a n i e
Nikity
W z a c h o d n i c h o b w o d a c h U k r a i n y po
W latach terroru z g ł a d z o n o miliony ludzi. Sądzono
t a k ż e w w y p a d k u , gdy z o s t a n ą u z n a n e p r z e z sąd z a nie¬ winne popełnienia przestępstwa,
Ukrainy,
c h o d n i e j U k r a i n y , k t ó r a z o s t a ł a p r z y ł ą c z o n a d o ZSRR
z e z w o l i ł n a k a r a n i e z e s ł a n i e m lub p r z y m u s o w y m osie¬ d l e n i e m osoby,
KC
w 1939 r o k u i p r z e d wojną N K W D n i c z d ą ż y ł o „ o c z y ś c i ć jej
skazywano na z e s ł a n i e lub p r z y m u s o w e osiedlenie.
sekretarza
C h r u s z c z o w a . T y m r a z e m r e p r e s j e d o t k n ę ł y l u d n o ś ć Za¬
i c h w t r y b i e p r z y s p i e s z o n y m i a l b o r o z s t r z e l i w a n o , al¬ bo
wysyłano
do
obozów
pracy
przymusowej,
gdzie 37
Leonid Mleczin w
większości
Koniec epoki umierali.
Tylko
w
kilku
przypadkach
S t a l i n n i e d e c y d o w a ł się n a d z i a ł a n i a j a w n i e ł a m i ą c e prawo. Wtedy u r z ą d z a n o całe p r z e d s t a w i e n i e ,
udając,
że
sprawą
zabójstwo
w istocie
rzeczy polityczne było
kryminalną. Najprawdopodobniej dowano
w taki właśnie sposób
zamor¬
Kirowa.
Dokładnie
tak samo
wybitny
artysta,
Teatru
Żydowskiego,
Komitetu
w styczniu
dyrektor
1948
roku
zginął
artystyczny
Państwowego
przewodniczący
Żydowskiego
Antyfaszystowskiego,
ludowy
artysta
ZSRR
Solomon Michajłowicz Michoels. M i c h o e l s a nie wypadek go
aresztowano,
samochodowy.
aktora
i
Dlaczego
reżysera usunięto
sposób? Przecież
lecz
zabito, akurat
w taki
pozorując żydowskie¬
skomplikowany
n i g d y n i e m i e s z a ł się d o p o l i t y k i .
wersja b r z m i a ł a : ści
człowiekiem o
czarującym, dziom.
Jego
otwartym, śmierć
dzieckich Żydów,
ogromnym
zawsze
była
sercu,
skorym do
dotkliwym
niezwykle
p o m o c y lu¬
ciosem
dla
ra¬
k t ó r z y s z c z y c i l i się n i m i b a r d z o g o
szanowali. W ską.
1946 r o k u M i c h o e l s o t r z y m a ł N a g r o d ę Stalinow¬ Był c z ł o n k i e m k o m i t e t u d o
nagród
spraw p r z y z n a w a n i a
stalinowskich w dziedzinie literatury i sztuki,
c z ł o n k i e m r a d y a r t y s t y c z n e j K o m i t e t u d o S p r a w Sztu¬ k i p r z y R a d z i e M i n i s t r ó w ZSRR, c z ł o n k i e m P r e z y d i u m Wszechrosyjskiego tralnego ków
Stowarzyszenia Teatralnego
Komitetu
Związku
Zawodowego
i
Cen¬
Pracowni¬
Następnego wnętrznych wał
dnia,
Sztuki. że służy w ł a d z o m
13
Siergiej
Stalinowi,
i Żdanowowi,
stycznia,
-
obaj
przez
arty¬
ciężarów¬
że
m i n i s t e r s p r a w we¬
Nikiforowicz
Mołotowowi,
Krugłow
Berii,
zameldo¬
Woroszyłowowi
o r g a n y milicji r o z p o c z ę ł y
śledztwo.
Ale M o s k w a a ż h u c z a ł a o d p l o t e k : M i c h o e l s z o s t a ł za¬ mordowany.
Nietrudno
było
wyobrazić
m ó g ł wydać taki r o z k a z i dlaczego. tem,
zanim otwarto
popularni
w
tajne
Związku
kryminalnych,
Arkadij
i
sobie,
kto
N a d ł u g o przed¬
archiwa służb
Radzieckim
bracia
specjalnych,
autorzy
Gieorgij
powieści
Wajnerowie,
napisali powieść
„Pętla i k a m i e ń na zielonej t r a w i e " -
literacką
zabójstwa
Po
wersję
otwarciu
chajłowicz dzenie go
i 7
a r c h i w ó w KGB
na ławie
członków
stycznia
pisarz Aleksander
napisał
oskarżonych",
Żydowskiego
sprawie
atralny
Michoelsa.
Borszczagowski
książkę
Mi-
„Pocho¬
poświęconą procesowi
Komitetu
Antyfaszystowskie¬
zabójstwa Michoelsa. 1948
roku
Aleksander
młody
wówczas
Borszczagowski
krytyk
odprowadzał
te¬ Mi-
choelsa na pociąg do Mińska... Okoliczności śmierci Michoelsa są od dawna z n a n e . 2 kwietnia
1953 r o k u , p o ś m i e r c i S t a l i n a , Ł a w r i e n t i j
P a w ł o w i c z Beria, k t ó r y p o n o w n i e s t a n ą ł n a c z e l e orga¬ nów
bezpieczeństwa
przewodniczącego
Michoels znakomicie r o z u m i a ł ,
przejechani
kę.
S o l o m o n M i c h o e l s b y ł g e n i a l n y m a k t o r e m . Był t a k ż e wybitnym
nieszczęśliwi p r z y p a d e k
zostali p r z y p a d k o w o
państwowego,
Rady
lianowicza Malenkowa,
Ministrów
napisał Georgija
list
do
Maksimi-
w k t ó r y m p r z e d s t a w i ł okolicz¬
r a d z i e c k i m z a p a r a w a n . Jeśli z a c h o d n i k o r e s p o n d e n c i
ności śmierci Michoelsa.
zarzucali
sty z o r g a n i z o w a ł , z d a n i e m Berii, b y ł y m i n i s t e r b e z p i e ¬
Rosjanom
antysemityzm,
partyjni
przywód¬
cy z p r z e k o n a n i e m o d p o w i a d a l i : - A M i c h o e l s ? Solomon Michoels z o s t a ł z a m o r d o w a n y w nocy z
12
czeństwa
państwowego
Canawa,
na
rozkaz
państwowego
ZSRR
n ą ł k r y t y k t e a t r a l n y W ł a d i m i r G o ł u b o w - P o t a p o w . Zna¬
przebywał
więzieniu.
leziono 38
ich
na
zasypanej
śniegiem
ulicy.
Oficjalna
Białorusi,
byłego
na 13 s t y c z n i a 1948 r o k u w M i ń s k u . R a z e m z n i m zgi¬
w
Zabójstwo
żydowskiego Ławrientij
ministra
Abakumowa,
który
arty¬
Fomicz
bezpieczeństwa od
dawna już
Abakumow podczas przesłuchania zeznał: 39
Koniec epoki
Leonid Mleczin - S t a l i n d a ł m i p i l n e z a d a n i e : f u n k c j o n a r i u s z e MGB ZSRR
mieli
Michoelsa, Akcją
jak
najszybciej
pozorując je
zabójstwa
pierwszy
na
zorganizować nieszczęśliwy
Michoelsa
zabójstwo wypadek.
bezpośrednio
zastępca Abakumowa,
kierował
generał-lejtnant
Sier¬
giej
I w a n o w i c z O g o l c o w . P r z e p r o w a d z o n o ją
12
stycz¬
nia
1948 r o k u . W i e c z o r e m , p o kolacji, k t o ś z a d z w o n i ł
do G o ł u b o w a i z a p r o s i ł go r a z e m z M i c h o e l s e m na ży¬ dowskie
wesele.
Minister
bezpieczeństwa
go Białorusi g e n e r a ł - l e j t n a n t Ławrientij
państwowe¬
C a n a w a przy¬
s ł a ł p o n i c h s a m o c h ó d . Dwaj c z e k i ś c i z a w i e ź l i o b u go¬ ści
do d o m u letniskowego Było
około
Canawy p o d
Mińskiem.
dziesiątej wieczorem. W d o m u
Canawy
M i c h o e l s a i G o ł u b o w a z a b i t o p a ł k a m i i dla zamasko¬ wania śladów p r z e j e c h a n o
p o ich z w ł o k a c h ciężarów¬
ką. O p ó ł n o c y z w ł o k i p r z e w i e z i o n o d o m i a s t a i p o r z u ¬ cono na odludnej uliczce. Rano p r z e c h o d n i e znaleźli dwa
zasypane
śniegiem
trupy.
S w i e t ł a n a Alliłujewa, wspomnieniach, dział z
się
o
że p a m i ę t a chwilę,
śmierci
rzadkich wówczas
skowym
c ó r k a Stalina,
weszłam
Michoelsa: spotkań z
do
jego
pisze w
swoich
gdy ojciec
dowie¬
„Podczas
jednego
o j c e m w d o m u letni¬
pokoju,
gdy
rozmawiał
z k i m ś p r z e z telefon. C z e k a ł a m , aż skończy. Rozmów¬ ca d ł u g o mu coś t ł u m a c z y ł , a Stalin s ł u c h a ł . P o t e m , jakby p o d s u m o w u j ą c to, co usłyszał, - No
cóż,
pamiętam,
słowa:
z
jaką
intonacją
to nie b y ł o p y t a n i e ,
ale
wypowie¬
odpowiedź,
stwierdzenie". Córka Stalina dodaje jeszcze: dowy* mój
to
była
ojciec,
zu...
Ojciec
joniści
oficjalna
wersja,
„«Wypadek którą
samocho
zaproponował
gdy z a m e l d o w a n o m u o w y k o n a n i u rozka¬ wszędzie węszył
podsunęli
ci
twojego
«syjonizm»
i
pierwszego
spiski. męża
-
«Sypo¬
w i e d z i a ł mi n i e c o p ó ź n i e j ojciec. - C a ł e s t a r s z e poko¬ lenie
z a r a ż o n e jest
dych)/'. 40
syjonizmem,
a
teraz
uczą
dyskusje były
mło¬
bezcelowe
-
pisze
Świetla¬
Stalin wszędzie w i d z i a ł wrogów.
To
by¬
ła już patologia, m a n i a prześladowcza, która z r o d z i ł a się
z
poczucia
skrajnie
osamotnienia,
zawzięty na
cały
izolacji...
Ojciec
był
świat".
J e d e n z u c z e s t n i k ó w akcji, p u ł k o w n i k F i o d o r G r i g o riewicz
Szubniakow,
zydium 1948
Rady
roku
na mocy specjalnej
Najwyższej
ZSRR
z
odznaczony orderem
u c h w a ł y Pre¬
29
października
Czerwonej
Gwiazdy,
po śmierci Stalina n a p i s a ł r a p o r t w sprawie
zabójstwa
Michoelsa.
orderami
Ogolcow
Czerwonego
i
Canawa,
Sztandaru,
wyróżnieni
zostali
pozbawieni
odzna¬
czeń i aersztowani. Po
aresztowaniu
Berii
Ogolcowa
zwolniono
z
wię¬
z i e n i a ; w 1954 r o k u p r z e s z e d ł do r e z e r w y . W 1959 ro¬ k u n a m o c y r o z p o r z ą d z e n i a R a d y M i n i s t r ó w Z S R R zo¬ stał pozbawiony
stopnia generalskiego.
niu n a p i s a n o , że
W uzasadnie¬
„ z d y s k r e d y t o w a ł się w t r a k c i e p r a c y
w organach bezpieczeństwa państwowego z t y m nie jest g o d z i e n nosić
i w związku
zaszczytnego
t y t u ł u ge¬
nerała". Canawa z m a r ł w więzieniu w p a ź d z i e r n i k u
1955 ro¬
ku. Pisarz
Aleksander
Borszczagowski
znania Abakumowa
nie
bójstwa
służby
Michoelsa
w ciągu j e d n e g o
wypadek samochodowy.
Doskonale dział te
powiedział:
„Wszelkie na Alliłujewa.
dnia,
uważa,
zawierają c a ł e j specjalne
lecz
prawdy nie
że
ze¬
-
za¬
wymyśliły
p r z y g o t o w y w a ł y się
do
tej
akcji d ł u g o i s t a r a n n i e . Dwa skie
dni
przed
wyjazdem
do
Stowarzyszenie Teatralne
nego krytyka teatralnego,
Mińska
Wszechrosyj-
o d w o ł a ł o d e l e g a c j ę in¬
k t ó r y p o c z ą t k o w o m i a ł to¬
warzyszyć Michoelsowi, i wysłało r a z e m z nim G o ł u bowa,
urodzonego i wychowanego
w Mińsku,
tajnego
i n f o r m a t o r a MGB. G o ł u b o w nie c h c i a ł j e c h a ć , w y g a d a ł się, że u s i l n i e go o to p r o s z o n o . . . Z d a n i e m Borszczagowskiego bowały przypisać dzieckiego
organy od
d a w n a pró¬
M i c h o e l s o w i r o l ę p r z y w ó d c y antyra¬
nacjonalistycznego
ośrodka
żydowskiego, 4!
Leonid Mleczin który
Koniec epoki
miał jakoby
prowadzić
nielegalną
działalność
chają b o m b y i p o c i s k i :
to Żydzi -
państwa bronią
swych
miast
d z i e c k i e m u . K i e r o w n i c t w o o ś r o d k i e m s p r a w o w a ł y rze¬
najeźdźcami.
Sprawiedliwość
komo
e l e m e n t y wrogie
z chciwością.
nych.
P r z y c z y n a likwidacji
wywrotową,
skierowaną
gany b e z p i e c z e ń s t w a bali
się
nym
od
ZSRR
pewnego
czasu
tego,
czego i
Stanów i
reżysera
procesie
Michoels
Zjednoczo¬
mogłyby
sam
w przygotowywa¬ pocho¬
z g o d z i ł b y się czekiści.
stanąć
na
była
lepszym
Siła jego
z
nieposłu¬
aresztowanych?
przekonany,
gdzie
obywatela
d z i a ł , jaką rolę
mu p r z y p i s a ć .
Aktora i
r e ż y s e r a po¬
24 maja
1948
o
roli
roku z o r g a n i z o w a n o wieczór pamięci
Michoelsa
w
życiu
narodu
Mó¬
żydowskiego
i z s y m p a t i ą w y r a ż a ł się o I z r a e l u ( S t a l i n w ó w c z a s nie uważał jeszcze
państwa
żydowskiego
za
swojego
wro¬
ga): -
zdradza
spotkaniu,
poświęconym pamięci
wielkiego
a k t o r a i wielkiego c z ł o w i e k a ,
choelsa,
chciałbym jeszcze
stycznia
swoją
o
S o l o m o n a Mi-
przypomnieć
sprawiedliwości, prawdę,
-
z a m k n i ę t y w dusz¬ śpiewał
dla i n n y c h
i b u n t o w a ł się z a i n n y c h . . . Teraz, gika, 42
Michoelsa,
rosyjską,
„procesie
syjoni¬ dąży
do
w
przygo¬
żydowskich
z a t e m z o s t a ł zabity w nocy z
1948
12
na
13
roku?
pojawiać
we
wściekłość
skąd
Amerykanie
Ministerstwo trafiło
że b o d ź c e m do działania
lina:
gdzieś
daleko
stąd
wybu-
z a t e m wersję, o
żony
od
prasie. MGB
Stalina,
Alliłujewowie sposób
Stalin
wyjaśnień,
wiadomości. źródła
tych
nie
życiu
rodzina których zostali
przekazywali
po¬
informacji.
która mogła zadowolić
prywatnym
wielkiego
Alliłujewów, przywódca
Sta¬ przy¬
krewni
nie
lubił.
aresztowani. swoje
rewelacje
za
gra¬
Z a p o ś r e d n i c t w e m Ż y d o w s k i e g o K o m i t e t u Anty¬ który
międzynarodową prasę kim.
zażądał
mają t a k i e
rozpowszechnia
W jaki nicę?
amerykańskiej i
prawdziwego
informacje
wódcy
w
Bezpieczeństwa Państwowego
znaleźć
faszystowskiego,
g d y w s p o m i n a m y w i e l k i e g o r a d z i e c k i e g o tra¬
Solomona
obraz artysty,
jako
wykorzystano
Łubiance
się
Wszyscy
walczył o
MGB
ziemię
artysty
na
częły
ś m i e r t e l n e p r a g n i e n i e t o s u c h e wargi n a r o d u , k t ó r y o d marzył
ojczyznę,
wpadł
zmarłej
dawna
dokumentach
Profesor N a u m o w uważa,
nie¬
nych gettach,
raz
w
wielkiego
Wymyślono Na dzisiejszym
walki,
wielkiego
b y ł y i n f o r m a c j e o ż y c i u p r y w a t n y m S t a l i n a , k t ó r e za¬
M i c h o e l s a . W y s t ą p i ł n a n i m p i s a r z Ilja E r e n b u r g . wił
okrutne
radzieckiego,
o d e r w a n i a K r y m u o d Rosji i o d d a n i a g o A m e r y k a n o m .
Dlaczego
c h o w a n o ze wszelkimi h o n o r a m i .
trwają o b e c n i e
przedstawiać
spiskowców".
M i c h o e l s a n i k t j e s z c z e n i e wie¬
Jestem
s t y c z n e g o a g e n t a , g o d n e g o p o t ę p i e n i a s p i s k o w c a , któ¬
d e j r z e w a ć i n n y c h o p o d o b n ą n i e z ł o m n o ś ć . Czy j e d n a k zabójstwie
ale o ż y w y c h l u d z i . . .
D o p i e r o k i l k a m i e s i ę c y p o ś m i e r c i M i c h o e l s a zaczę¬
Zabójstwo
Zaraz po
walczy
bojowników...
towywanym już
kogo i jak zlikwidować?
angielskimi
jeszcze
wielkiego c z ł o w i e k a , j e s t n a t c h n i e n i e m dla i z r a e l s k i c h
n a d n i m s a m y m , gdy w k r ó t c e p o t e m z o s t a ł aresztowa¬
decydował,
o ide,
wielkiego
ny. W o b l i c z u ś m i e r c i w y k a z a ł się siłą woli. M ó g ł po¬ on osobiście
przed
raz
że w s t a r e j d z i e l n i c y J e r o z o l i m y , w kata¬
kumbach,
ry
T a k . A b a k u m o w a nie z ł a m a ł y t o r t u r y i z n ę c a n i e się
obywatele m ł o d e g o
wsi
t o w e j . N i g d y nie p o d z i e l a ł e m i d e i s y j o n i s t y c z n y c h , ale
to się
i
L u d z k a k r e w leje się z p o w o d u r o p y naf¬
t e r a z c h o d z i nie
Śmierć
wyjściem...
Czyżby w s z e c h m o c n y Abakumow bał szeństwa jednego
mó¬
przeszkodzie
w bezkonfliktowym przeprowadzeniu procesu. Michoelsa
or¬
Abakumow
inteligencji
nie
zażądają od niego
woli
Ra¬
Michoelsa była prosta:
oskarżyć
charakteru
ze
Związkowi
państwowego
otwarcie
dzenia żydowskiego. wić
przeciwko
Urzędnicy
od o
czasów życiu
Ministerstwa
w
wojny
informował
Związku
Radziec¬
Bezpieczeństwa
Pań43
Koniec epoki
Leonid Mleczin stwowego resuje
przygotowali
się
życiem
Czekiści
człowieka,
Alliłujewów;
często
bywał
szystowskim.
W ten
stępstw
i
Michoels
b a r d z o inte¬
Stalina...
aresztowali
znajomym który
dossier:
on
w
z
który
kolei
miał
Żydowskim
bliskim
znajomego,
Komitecie
sposób powstał
zbrodniarzy".
był
Antyfa¬
„ ł a ń c u s z e k prze¬
Jednocześnie
córka
Stalina,
S w i e t ł a n a , p o n o w n i e w y s z ł a z a m ą ż : ojcu nie s p o d o b a ł się n o w y z i ę ć , Według
Grigorj M o r o z , p o n i e w a ż b y ł Ż y d e m .
zachowanych
dokumentów,
10
stycznia
S t a l i n o t r z y m a ł n o t a t k ę , w k t ó r e j d o n o s z o n o , ż e świat dowiaduje
się
o
s z c z e g ó ł a c h jego
p o ś r e d n i c t w e m Michoelsa. i
k a z a ł zlikwidować Abakumow
życia p r y w a t n e g o
za
Stalin w p a d ł w e w ś c i e k ł o ś ć
artystę. do
z
w Mińsku drugi
MGB
tak
Mińska.
dokonali
ordynarnie
dzień ludzie
choels
został
ły w
podwójnego
morderstwa
i nieumiejętnie,
niemal jawnie
że j u ż
zaczęli gadać:
na
„Mi-
zamordowany".
o
to,
z
do
amerykańskiej wojny,
prasy.
W
s p r a w a związa¬
radzieckim
1945
roku,
przywódcy
zaraz
Stalin wyjechał na p o ł u d n i e
Członkowie
przyjęciu
na
po
lżeje
cenzura.
tow jest 44
będzie stary,
głową
który nagle
powiedział
że
dziennikarze
niewykluczone,
rządu
stracił
zagranicznym
że w kraju n a s t ą p i ą z m i a n y ,
Amerykańscy
inicjatywy d o p i s a l i ,
i
chory i wkrótce
N i e wy¬
usiłowali jakoś
wy¬
państwa, opuści
iż
z
teraz
ponieważ
swoje
nie m ó w i ł d o n i e g o p e r
że ze¬ własnej MołoStalin
stanowisko.
„ty";
zaczął
czy M o ł o t o w n i e j e s t u k r y t y m wro¬
giem. Przez
długie
lata M o ł o t o w b y ł prawą ręką Stalina,
m i a ł t e ż z n a c z n y w p ł y w n a p r z y w ó d c ę . D l a o s ó b z ze¬ wnątrz
szef r z ą d u
zajmował
wyrażał że
pozycję
sprzeciw
przywódca
równą
wobec
nie jest
jego
pewny
Stalinowi,
opinii, swego
jeśli
zdania
i jest s k ł o n n y w y s ł u c h a ć p o g l ą d ó w drugiej
strony.
Stalin
miał
tylko
niepodzielnej
wła¬
dzy.
nie
miał
wiecznych
utrzymanie
Przyjaciół
i
przyjaciół
pełnej
i
współpracowników
-
zmieniał,
Ale
gdy
u z n a ł to za konieczne. Stalin p o t r a f i ł o d s u n ą ć l u d z i o d w ł a d z y ,
za¬
n a wy¬
czujność.
Kremlu
stosunki.
o n co, p e n s j o n a r k a , żeby p ł a k a ć ? " .
umiejętnych
przetasowań.
trójki...
Na
Stalin
s ł a w M i c h a j ł o w i c z k a j a ł się, p r z e p r a s z a ł , p r o s i ł o wy¬
szóstki,
korespondentom,
gazet
b a c z e n i e i wręcz p ł a k a ł . Stalin ze w s t r ę t e m o d p a r ł : „A
takich
Mołotow, i
z
przywódcy
a m e r y k a ń s k i c h gazet,
Biura Politycznego
gnięcia
ostrożność
publikacji
pokazali
b r o n i ć M o ł o t o w a . W liście d o S t a l i n a p i s a l i , ż e Wiacze¬
s t ę p o w a ł go zwykłą
sekretarze
z e r w a ł z nim wszelkie
Biura
swą
najciekawszych
wypo¬
przegląd
baczył mu aż do śmierci.
p o c z y n e k . P r z e b y w a ł t a m d o ś ć d ł u g o . W M o s k w i e za¬ szef r z ą d u ,
o
z B i u r a P o l i t y c z n e g o . Był t a k w ś c i e k ł y n a M o ł o t o w a , ż e
w i e c z n y cel:
gazetach?
przeciekiem informacji o
kończeniu
i Gdy
artykułów z
praktycznie
wiedział,
z a r e a g o w a ł n a artyku¬
że wcześniej b y ł a j u ż
na
tłumaczenie
się
otrzymywał
w p a d ł w szał. R o z k a z a ł ukarać M o ł o t o w a i u s u n ą ć go
nierzadko
Stalin tak nerwowo
amerykańskich
Chodzi
radzieckiej
zagranicznych.
dowiedział
Codziennie
także podejrzewać,
„A on co, pensjonarka?" Dlaczego
natychmiast
Stalin nigdy j u ż
- T a m z a ł a t w c i e sprawę - r o z k a z a ł Stalin. Siepacze
prasy
prawie
Mołotowa.
M o ł o t o w p o z o s t a ł c z ł o n k i e m B i u r a P o l i t y c z n e g o , ale
zameldował:
- Michoels jedzie
Stalin wiedzi
kiejś
Politycznego
trójki
w
czy
czy
pełnym
innych
Jeśli
zwoływał składzie:
kwestii
do
dokonując posiedzeń rozstrzy¬
powoływał
piątki,
M o ł o t o w nie w s z e d ł w s k ł a d ja¬
piątki,
żadnych materiałów,
Nie
wówczas
nie
nie
zapraszano
przysyłano
mu
na posiedzenia,
n i e p y t a n o g o o z d a n i e . P o z a m u r a m i K r e m l a n i k t ni¬ czego no
nie
podejrzewał:
portrety
zdjęciach
podczas
przewodniczącego
Mołotow nadal
d e m o n s t r a c j i niesio¬ Rady
Ministrów,
zajmował miejsce
na
o b o k Sta45
Koniec epoki
Leonid Mleczin lina.
W
rzeczywistości j e d n a k
był już
odsunięty
od
w ł a d z y i nie m i a ł ż a d n e g o wpływu na decyzje ścisłego kierownictwa
kraju...
Na rozkaz
S t a l i n a A b a k u m o w s z y k o w a ł n o w ą kam¬
panię represji. D z i a ł a ł według starego, s p r a w d z o n e g o w
1937 r o k u s c h e m a t u .
T y m r a z e m g ł ó w n y m i ofiara¬
mi mieli być Żydzi. Zgodnie
z
planem
Ministerstwa
Bezpieczeństwa
Państwowego ż o n a M o ł o t o w a , Żydówka Polina Siemionowna Żemczużyna,
miała zostać jedną z głównych
oskarżonych w procesie
Ż y d o w s k i e g o K o m i t e t u Anty¬
faszystowskiego. J e d n a k Ż e m c z u ż y n a ,
d y r e k t o r Głów¬
nego Z a r z ą d u P r z e m y s ł u Tekstylnego i Kosmetyczne¬ go
w
Ministerstwie
Przemysłu
Lekkiego,
była
mało
z n a c z ą c ą p ł o t k ą . T y m c z a s e m MGB fabrykowało spisek na ogromną
skalę,
który miał wzbudzić
przerażenie
o s k a r ż o n y w wielkim procesie wódca dzę
szpiegowskiego
spisku
pokazowym jako wymierzonego
Historycy
próbują z r o z u m i e ć ,
zainicjował tę intrygę. dawnionej lub
nienawiści
w jakim
do
Żydów?
Przejawem paranoi
Wszystkie
te
żydowskiego"
e l e m e n t y o d e g r a ł y w sprawie
określoną rolę.
Ale
c z y n a t k w i ł a g d z i e i n d z i e j : S t a l i n s z y k o w a ł się d o no¬ wej
wojny.
Pojęcie rakter
„ z i m n a w o j n a " z b i e g i e m lat u t r a c i ł o cha¬
straszaka
w
stosunkach
międzynarodowych
i w e w n ę t r z n y c h . W o w y m c z a s i e j e d n a k o b a o b o z y po¬ lityczne psychologicznie były już w stanie Przygotowania
wództwo Gdy
antyradzieckiego opublikowano
„lekarzy-zabójców", ście nie
osób,
które
było jego
przewidy¬ o
o
zdemaskowaniu
Mołotow był przerażony:
„zamachowcy"
chcieli
Szef r z ą d u
n a li¬
zlikwidować,
znakomicie
wie¬
d z i a ł , k t o p r z y g o t o w y w a ł tę listę, i z r o z u m i a ł , że jest zgubiony... S t a l i n d o s z e d ł d o w n i o s k u , ż e M o ł o t o w j e s t amery¬ kańskim
szpiegiem.
Miał jakoby
zostać
zwerbowany
p o d c z a s p o d r ó ż y d o S t a n ó w Z j e d n o c z o n y c h . C a ł a in¬ t r y g a o p i e r a ł a się n a t y m , ż e A m e r y k a n i e p r z e z n a c z y ¬ li
dla
radzieckiego
Niewątpliwie
premiera
podczas
osobny wagon.
podróży pociągiem
Po
co?
s ł u ż b y wy¬
w i a d o w c z e p r o w a d z i ł y z n i m t a j n e r o z m o w y i zwerbo¬ w a ł y go. M o ł o t o w w k a ż d e j c h w i l i s p o d z i e w a ł się a r e s z t o w a ¬ n i a . W i e d z i a ł , ż e n i e z o s t a n i e w y s ł a n y d o o b o z u , ale razem z 46
żoną -
procesu
i
k t ó r a już p r z e b y w a ł a w więzieniu
-
że
amerykańskich cerom stwa W
1946
wojny
roku.
były
aresztowania
wojny.
prowadzone
Prawdziwa
przyczyna
zabójstwa Micho-
c z ł o n k ó w Żydowskiego
faszystowskiego leżała w tym,
spisku.
informację
nazwiska!
przy¬
od
nowej
elsa,
Plan
Michajłowicza
więcej
do
skim
Antyfaszystowskim.
„spisku
n a j w a ż n i e j s z a przy¬
mniej
Wiaczesława
Stalin
zaburzeń umysłowych?
p r z e ś l a d o w a n i a r a d z i e c k i c h Żydów,
Komitetem
celu
C z y b y ł a o n a w y r a z e m j e g o za¬
ł y ś w i a d c z y ć o z w i ą z k a c h s a m e g o M o ł o t o w a z Żydow¬ oskarżenie
wła¬
radziecką i rozstrzelany.
w c a ł y m k r a j u . C z e k i ś c i z b i e r a l i m a t e r i a ł y , k t ó r e mia¬
wał
przy¬
we
K o m i t e t u Anty¬
„lekarzy-zabójców"
Stalin u w a ż a ł wszystkich Żydów za
szpiegów.
dochodzeniowym
Otwarcie p o w i e d z i a ł to z
ofi¬
Ministerstwa Bezpieczeń¬
Państwowego. 1948
roku
jednoznacznie
na
naradzie
stwierdzono,
działaczy politycznych że
n a s t ę p n a wojna
to¬
c z y ć się b ę d z i e ze S t a n a m i Z j e d n o c z o n y m i . A w Ame¬ ryce p r y m wiodą Żydzi.
Z
tego wynika,
że r a d z i e c c y
Żydzi są piątą k o l u m n ą , p o t e n c j a l n y m i z d r a j c a m i . Już teraz
szpiegują
działalność
na
rzecz
Amerykanów
lub
prowadzą
wywrotową...
P r z e z d ł u g i e lata nikt nie z d o ł a ł z n a l e ź ć d o w o d ó w na to,
że te
niedawno
słowa w y p o w i e d z i a ł sam Stalin. J e d n a k
odnaleziono
Wiaczesława
szczegółowe
Aleksandrowicza
robocze
zapiski
Małyszewa,
wicepre¬
miera do spraw p r z e m y s ł u budowy maszyn.
Małyszew
d o k ł a d n i e z a p i s a ł s ł o w a p r z y w ó d c y , k t ó r e t e n wypo¬ wiedział na posiedzeniu Prezydium Komitetu Central47
Koniec epoki
Leonid Mleczin nego stą,
1
grudnia
1952 r o k u : „ K a ż d y Żyd j e s t n a c j o n a l i ¬
a g e n t e m a m e r y k a ń s k i e g o wywiadu.
Ż y d o w s c y na¬
cjonaliści uważają,
że
Stany Z j e d n o c z o n e
naród...
że
mają d ł u g
Uważają,
Amerykanów.
Wśród
lekarzy
o c a l i ł y ich
wdzięczności
jest
wielu
wobec
żydowskich
J a k się mają d o t e g o o ś w i a d c z e n i a p u b l i c z n e wystą¬ Stalina,
skierowane
Oto j e d n a z najbardziej go
polityki
-
przeciwko
antysemitom?
c h a r a k t e r y s t y c z n y c h c e c h je¬
wyrafinowane
faryzeuszostwo.
Stalina
zniszczono
z żydostwem:
co
miało
związek
żydowskie teatry, gazety i czasopisma,
wydawnictwa kwidować
wszystko,
książkowe.
także
Zamierzano
wszystkich
i
złośliwych
wrogów.
Dowie¬
czynach,
nabrałem
do
nich jeszcze
większej
odrazy
i u s i l n i e p r o s z ę , b y d a n o m i m o ż l i w o ś ć d o k o n a n i a ze¬ msty
na żydowskich
szkody,
jakie
nacjonalistach
uczynili
z a ich
zbrodnie,
Będę
prowadził
państwu.
śledztwo p r z e c i w k o n i m z całą nienawiścią, jaka m n i e przepełnia". Profesor N a u m o w twierdzi: - J e d e n z o s k a r ż o n y c h w s p r a w i e ż y d o w s k i c h leka¬
W o k r e s i e p o m i ę d z y z a b ó j s t w e m M i c h o e l s a i śmier¬ cią
niebezpiecznych
d z i a w s z y się o p o p e ł n i o n y c h p r z e z n i c h z b r o d n i c z y c h
za
nacjonalistów". pienia
dziej
fizycznie
zli¬
l u m i n a r z y k u l t u r y żydow¬
rzy,
profesor
uczył
się
medycyny
Jakow
Etinger,
w g i m n a z j u m w Witebsku.
w
młodości
Wielu j e g o
kole¬
gów z e s z k o ł y z o s t a ł o p ó ź n i e j l e k a r z a m i . S t a l i n zażą¬ dał
listy a b s o l w e n t ó w w i t e b s k i e g o
gimnazjum i
wła¬
s n o r ę c z n i e z a z n a c z y ł n a niej, kogo należy a r e s z t o w a ć , a kogo tylko p r z e s ł u c h a ć . . .
skiej. Proces
Żydowskiego
Komitetu
Antyfaszystowskiego
W c a ł y m k r a j u t r w a ł a c z y s t k a . U s u w a n o Ż y d ó w z in¬
b y ł p r o c e s e m l u d z i , k t ó r y c h ł ą c z y ł o t y l k o j e d n o : wszy¬
stytucji n a u k o w y c h ,
scy byli Ż y d a m i .
stwowego, armii... Walka z „syjonistami" i „kosmopo¬
N a sali no
to,
sądowej j a k o d o w o d y ich winy przedstawia¬
że
żydowscy
przechowywali
stare
szkół nauczających
pisarze
pisali
książki, w jidysz
w języku
zabiegali i po
o
jidysz,
zachowanie
hebrajsku.
Areszto¬
wanych bito i t o r t u r o w a n o , niektórzy z nich umierali w więzieniu.
P r o w a d z ą c y ś l e d z t w o p o t r z e b o w a l i jakie¬
goś p o w a ż n e g o o s k a r ż e n i a - p r z y g o t o w a n i e na Stalina,
szpiegostwo,
żeni
podczas
nawet
niczego mowali
takiego się
dywersja.
najgorszych
wymyślić.
Na
Tymczasem tortur
nie
wolności
oskar¬
potrafili
wszyscy
działalnością jak najbardziej
grali w t e a t r z e , pisali wiersze,
zamachu
zaj¬
pokojową
-
leczyli c h o r y c h . . .
D o c h o d z e n i e w s p r a w i e a r e s z t o w a n y c h Ż y d ó w pro¬ wadzili
wypróbowani
funkcjonariusze
Bezpieczeństwa Państwowego.
Jeden
z
Ministerstwa o f i c e r ó w śled¬
szpitali i klinik,
z a p a r a t u pań¬
l i t a m i " o k a z a ł a się b a r d z o k o r z y s t n a r ó w n i e ż z inne¬ g o p u n k t u w i d z e n i a : p o fali o s z c z e r c z y c h l i s t ó w i jaw¬ nych wystąpień antysemickich zwolniło nowisk.
Znowu nowi ludzie
ne kariery, p o d o b n i e jak w
się wiele
sta¬
zaczęli robić błyskawicz¬ 1937 r o k u ,
gdy rozstrzeli¬
wano wysoko
postawionych urzędników państwowych
i partyjnych,
otwierając drogę innym...
Duszna,
zatruta
atmosfera,
w s p o m n i a n e procesy,
w
której
przebiegały
d o t k n ę ł a n i e t y l k o Ż y d ó w . Ti-
c h o n Nikołajewicz C h r i e n n i k o w , d ł u g o l e t n i przewod¬ n i c z ą c y Z w i ą z k u K o m p o z y t o r ó w ZSRR, o p o w i a d a ł m i , ż e c o d z i e n n i e z n a j d o w a ł w swojej
skrzynce pocztowej
o b r z y d l i w e listy:
Tisza wysługuje
„Tisza - g a m o ń ,
Ż y d k o m , Tisza ratuje
Czy Stalin rzeczywiście wierzył,
i s k a z a n y , p r z y p o m i n a ł swoje z a s ł u g i : „ N i e n a w i d z i ł e m
d z i w n e , ale o g r o m n e w r a ż e n i e w y w a r ł a n a n i m p o d r ó ż
żydowskich
48
nacjonalistów
ponieważ
uważałem
i byłem ich
za
wobec najbar-
Michoelsa
do
Stanów
Choć
może
Żydzi stanowią
dla
nich bezlitosny,
zagrożenie?
że
czych, p u ł k o w n i k Komarow, później sam a r e s z t o w a n y zwłaszcza
niego
się
Żydków". wydawać
Zjednoczonych
w
1943
się
to
roku.
S t a l i n w y s ł a ł g o t a m o s o b i ś c i e , aby a g i t o w a ł A m e r y k a 49
Leonid Mleczin
Koniec epoki
n ó w d o p o m o c y Z w i ą z k o w i R a d z i e c k i e m u . Wielki
arty¬
s t a z n a k o m i c i e w y w i ą z a ł się z p o w i e r z o n e g o m u zada¬ nia.
Po jego
przemówieniach
zbierali o g r o m n e wy
apelach
Amerykanie
s u m y n a p o m o c d l a Rosji.
Stalin u p a t r y w a ł
łatwo
i
radzieccy
w
tym
Żydzi
Podejrzli¬
niebezpieczeństwo:
dogadują
się
z
zbyt
amerykański¬
m i . . . Ale t o t e ż n i e b y ł o n a j w a ż n i e j s z e . P r z e d e wszyst¬ kim wódz
p o t r z e b o w a ł nowego
wroga w e w n ę t r z n e g o .
Sto dywizjonów lotnictwa strategicznego Stalin chciał
wnikliwie
czytał
wiedzieć,
co
dzieccy.
Widział
nadzieje
z
informacje
rzeczywiście
wyraźnie,
że
myślą
z a k o ń c z e n i e m wojny:
byli j e ń c y w o j e n n i i r o b o t n i c y p r z y m u s o w i w III
ły walkę
ze
Pisarz
„schlebianiem cudzoziemszczyźnle".
Konstantin
Simonów
środowiska pisarskiego ku.
Na posiedzeniu
ze
wspomina
omawiano bieżące
obywatele
ra¬
wielkie
spokojnego
1947
sprawy.
ro¬
Nagle
Stalin p o w i e d z i a ł :
gę ponieważ
spotkanie
S t a l i n e m w maju
- Jest j e d e n b a r d z o w a ż n y p r o b l e m .
wiązali
pragnęli
rze,
Rzeszy. W o d p o w i e d z i na te nastroje w ł a d z e rozpęta¬
szego r a d z i e c k i e g o p a t r i o t y z m u .
MGB,
ludzie
t r o c h ę p o z n a l i życie w k r a j a c h e u r o p e j s k i c h - ż o ł n i e ¬
naszą
inteligencję,
naukowców,
rzy, t o o d r a z u w i d a ć , radzieckiego nie
profesorów,
leka¬
że w tym środowisku p o c z u c i e
patriotyzmu
rozwinięte.
T o k w e s t i a na¬
J e ś l i w z i ą ć p o d uwa¬
Wszyscy
nie
oni
jest
wystarczająco
sil¬
odczuwają
nieuzasadnio¬
ne uwielbienie dla z a g r a n i c z n e j kultury.
Zwykły c h ł o p
i d o s t a t n i e g o ż y c i a . C h ł o p i liczyli n a r o z w i ą z a n i e koł¬
n i e z a c z n i e się k ł a n i a ć z byle p o w o d u , n i e b ę d z i e ni¬
chozów.
komu czapkować,
Mówili,
że
zażądali tego alianci,
a Mołotow
z g o d z i ł się z n i m i . Ale n a d z i e j e n a d o s t a t n i e ż y c i e n i c s p e ł n i ł y się. P o d koniec
1946
roku
zaczął
się
kolejny okres
wielkiego
g ł o d u . W ł a d z e o b w i n i a ł y k o ł c h o ź n i k ó w , k t ó r z y rzeko¬ mo
„roztrwonili
państwowe
kratami znalazło
zboże".
W
się p r a w i e d z i e s i ę ć
1946
roku
września
dzaju
podniesiono
kartki. wie osób
1946
z
suszy i
nieuro¬
ceny na artykuły s p r z e d a w a n e zboża",
która
otrzymujących kartki
Pozbawienie ciosem.
powodu
na
kartek
Pragnąc
1946 r o k u w ł a d z e żania cen.
na
żywnościowych było
polepszyć
nastroje
byli w d z i ę c z n i
nie
społeczne,
Stalinowi.
W
od
obni¬
że w życiu społeczeń¬
z m i e n i ł o to niczego,
ności wzrosły w tym okresie
liczbę
dotkliwym
zaczęły w p r o w a d z a ć politykę
Historycy twierdzą,
stwa p r a k t y c z n i e
zmniejszała
żywność.
rzeczywistości 2-2,5
ale l u d z i e ceny
żyw¬
raza.
S t a l i n w i d z i a ł , że z s y t u a c j i w k r a j u n a j b a r d z i e j nie¬ z a d o w o l e n i s ą l u d z i e , k t ó r z y byli n a Z a c h o d z i e i c h o ć 50
i d u m y , patrioty¬
z r o z u m i e n i a roli, j a k ą o d g r y w a Rosja.
t a k ż e mieli takie s k ł o n n o ś c i .
Żołnierze
Obecnie nie są o n e tak
wyraźne... N a w e t wnikliwie niej u w a ż a ł , su,
roku
2 7 w r z e ś n i a o g ł o s z o n o n o w ą u c h w a ł ę „ W spra¬
oszczędności
zmu,
za
tysięcy przewod¬
niczących kołchozów. 16
t y m c z a s e m t a c y l u d z i e n i e mają wy¬
starczająco d u ż o godności osobistej
że
że
myślący
Simonow
s ł o w a S t a l i n a nie
i wtedy,
i
póź¬
s ą p o z b a w i o n e sen¬
takie s z t u c z n e r o z d m u c h i w a n i e u c z u ć patrio¬
t y c z n y c h j e s t k o r z y s t n e dla k r a j u . N i e r o z u m i a ł , ż e at¬ mosfera
„zimnej
wojny"
i
wrogości
wobec
Zachodu
p o m a g a ł a z w a l c z a ć falę n i e z a d o w o l e n i a i k r y t y k i wła¬ dzy. Gdy tylko l u d z i o m p o w i e d z i a n o , dziewać
nowej
metralnej tele
wojny,
r a d z i e c c y byli g o t o w i
rych n a l e ż a ł o Powszechnie wojnie
przywódcy wszystko,
ż e n a l e ż y się spo¬
społeczne
uległy
dia¬
z m i a n i e . W i m i ę u t r z y m a n i a p o k o j u obywa¬
p o t r z e b n i byli t e ż
kiej
nastroje
nowi
na nowe „wrogowie
ofiary.
Oczywiście,
wewnętrzni",
któ¬
zdemaskować i unieszkodliwić. u w a ż a się,
ojczyźnianej myśleli
tylko
że
po
zwycięstwie
1941-1945 o
jednym:
żeby z a p o b i e c nowej wojnie.
roku należy
w wiel¬
radzieccy uczynić
To b ł ę d n y po51
Leonid Mleczin
Koniec epoki
gląd.
Stalin m y ś l a ł i n a c z e j .
rium
radzieckiego
względnie
zaszczepiał
Wschodniej
i
socjalizm
Środkowej.
socjalistyczny
miał
przeciwnika
Stany
nimi
P r z e s u n ą ł granice
daleko na z a c h ó d ,
—
oznaczałoby
W
tylko
w
krajach
Europy
rzeczywistości jednego
Zjednoczone.
triumf
impe¬
w y t r w a l e i bez¬ obóz
poważnego
Zwycięstwo
socjalizmu
na
nad
całej
kuli
ziemskiej. Dlatego właśnie wał
Stalin r ó w n i e ż p o wojnie u t r z y m y
ogromną armię.
zachód,
Nowe
ale n a w s c h ó d .
dywizje
k i e r o w a n o nie
na
N o w y m t e a t r e m d z i a ł a ń wo
w t r y b i e p i l n y m z w o ł a ł n a r a d ę . Był w y r a ź n i e z a t r o s k a ¬ ny,
o t w a r c i e w y r a ż a ł swe - N i k t n i e wie,
trafią w y j a ś n i ć ,
ły p o w i e t r z n e są w stanie p o d o ł a ć t a k i e m u zadaniu... N i e c o p ó ź n i e j n a c z e l n y d o w ó d c a z w o ł a ł n a r a d ę do¬ wództwa
operacyjnego:
- Proszę
wyliczyć,
metry,
W tym także
nie
bał
czasie
się
nie
wojny
nuklearnej.
posiadali
zbyt
Amerykanie
wielkiego
Nie b y ł o j e s z c z e rakiet m i ę d z y k o n t y n e n -
talnych,
jedynym
jądrowej
a
przekonali w
Stalina,
stanie Stalin
w
transportu
broni
że system obrony powietrznej jest
przechwycić
bombowców czyć
środkiem
p o z o s t a w a ł y ciężkie b o m b o w c e . G e n e r a ł o w i e większą
część
amerykańskich
strategicznych.
uważał,
Związku
że A m e r y k a n o m
Radzieckiego
przypadku
uderzenia
z
n i e u d a się
powietrza.
nuklearnego
znisz¬
Oczywiście,
straty
byłyby
ilu
Według
nie
ców
należało
dywizjonów
N.
Ostroumow w periodyku
lotnictwa Ale czelny
wsparcie
dowódca
ministra
sił
zwłocznym
sformowaniu
wych b o m b o w c ó w . dywizjonów
kraju,
za
podjął
stu
dywizjonów
L o t n i c y wojskowi
fantastyczną
-
decyzję
w
uznali
całym
o
nie¬
odrzuto¬ liczbę
Związku
stu Ra¬
zbrojnych,
d z i e c k i m nie b y ł o tylu b o m b a t o m o w y c h , b y s t a r c z y ł o ich
dla takiej
Naczelny marszałek 52
ilości b o m b o w c ó w . dowódca
lotnictwa
wojskowych Paweł
powietrznych,
Fiodorowicz
Żygariow,
pułków
Co
analizy
robić? i
Na¬
pojechał
m a r s z a ł k a Wasilewskiego. Minister nawet nie
towarzysza Stalina. Wykonać!
utworzyć krótkim
do
f o r m o w a n i a tylu
dywizjo¬
sieć s z k ó ł w o j s k o w y c h , czasie
dziesięć tysięcy pilotów,
wyszkoliłyby
które
co
naj¬
tyle s a m o n a w i g a t o r ó w
i s t r z e l c ó w - r a d i o o p e r a t o r ó w . P o t r z e b n a była też istna a r m i a i n ż y n i e r ó w i t e c h n i k ó w , p e r s o n e l n a z i e m n y lot¬ nisk,
sił
samego
maksymalnie
mniej
trzydzieści
dziesięciu
słuchać:
nów n a l e ż a ł o w
około
swoje w ą t p l i w o ś c i .
Przed przystąpieniem
powietrznych
i
liczby bombow¬
najmniej
z a b r a ł wszystkie
ku Stalin, sił
kraj
dywizjo¬
zwiadowczego.
- To r o z k a z
wych
co
Stalin ż ą d a ł tylko b o m b o w c ó w !
chciał go
n a w e t d l a s a m y c h wojsko¬
sześćdziesięciu
dla takiej
utworzyć
„ W o j e n n o - I s t o r i c z i e s k i Ż u r n a ł " o p i s a ł , j a k w 1952 ro¬ niespodziewanie
potrzebujemy.
u d z i a ł e m lotnictwa
na w y p a d e k wojny
niż
myśliwskich
martwił:
N.
para¬
bombowców.
do
Generał-lejtnant
lotników,
więcej
P o n a d t o , jako
P r z e d s t a w i ł mu
ludzi wystarczy...
wszystkie
na wszystkich k i e r u n k a c h d z i a ł a ń . obliczeń
o g r o m n e , ale t y m r a d z i e c k i p r z y w ó d c a z b y t n i o się n i e kraj j e s t wielki,
rzeczywiście
na w y p a d e k wojny z
potrzebował nów
uwzględniając
dywizjonów
bombowego
arsenału
atomowego.
rozkaza¬
m i t e g o p l a n u , n i e z a i n t e r e s o w a ł się, c z y w o j s k o w e si¬
m i e n i ł się w h i s t o r i ę k o l e j n e j wojny... tym
na p o d s t a w i e jakich wyliczeń
n o i m u t w o r z y ć t a k ą a r m i ę . N i k t n i e k o n s u l t o w a ł z ni¬
z o d p o w o j e n n e j h i s t o r i i , k t ó r y o m a ł y w ł o s n i e prze¬ Stalin
s k ą d w z i ę ł a się t a k a l i c z b a dywizjo¬
n ó w . W S z t a b i e G e n e r a l n y m r o z k ł a d a j ą r ę c e . N i e po¬
j e n n y c h m i a ł a b y ć A l a s k a . J e s t t o p r a w i e n i e z n a n y epi¬
w
zdziwienie:
d u ż a liczba oficerów s z t a b u ,
wyuczyć w szkole
-
m u s z ą być
k t ó r y c h nie
sposób
d o ś w i a d c z o n y m i ofice¬
rami lotnictwa. 53
Koniec epoki
Leonid Mleczin Oficerowie waniu
r o z j e c h a l i się p o c a ł y m k r a j u w p o s z u k i ¬
d o g o d n y c h miejsc
stacjonowania,
m i ę d z y inny¬
mi na C z u k o t c e i K a m c z a t c e . Utworzono
specjalny
zarząd
budowlany,
któremu
zlecono b u d o w ę setek lotnisk. P r z e m y s ł lotniczy m i a ł wyprodukować
ponad
dziesięć
tysięcy
bombowców
więcej, niż z a k ł a d a ł p l a n . „Powoli p r o w a d z o n o d z i a ł a n i a w zakresie k s z t a ł t o ¬ wania
opinii
społecznej,
w
planowy i
przygotowywano
kraj
kolejnej
pisze g e n e r a ł O s t r o u m o w .
dym
wojny -
razie
pracując wie
do
sposób
przynajmniej
czekającej my
tak
dziwnego
próby,
Stalina.
czyli
- W każ¬
ocenialiśmy
nad wykonaniem rozkazu
bardzo
go
celowy
sytuację,
Niewątpli¬
rozkazu.
Plan Stalina z a k ł a d a ł j e d n o s t r o n n y rozwój
wojsko¬
wych sił p o w i e t r z n y c h , co m i a ł o wyraźnie awanturni¬ czy
charakter.
d o s z e d ł do
Naszemu
siebie
narodowi,
po wielkiej
wojnie
który jeszcze
nie
ojczyźnianej,
si¬
ł ą n a r z u c a n o n o w e , n i c z y m nie u z a s a d n i o n e poświęce¬ n i a i k o s z t y . B o m b o w c e z s i l n i k a m i o d r z u t o w y m i , któ¬
Wojna w
no,
były zbyt
się
Na
parku
Czukotce budowano
koszary
dla j e d n o s t e k p o -
w i e t r z n o d e s a n t o w y c h i l o t n i s k a d l a b o m b o w c ó w dale¬ kiego
zasięgu,
w Igarce
p o r t u Prowidienija brzeża
Oceanu
-
b a z ę wojenną,
m a g a z y n y wojskowe.
Lodowatego
prowadzono
w okolicach W z d ł u ż wy¬ linię
kolejo¬
wą, a o d n o g i d o p r o w a d z a n o do K a m c z a t k i . Cel b y ł ja¬ sny:
działania wojenne
terytorium
należy
od
razu
przenieść
na
Stanów Zjednoczonych.
Zdaniem
Stalina,
Zjednoczone
pierwszy
położyłby
kres
atak jądrowy oporowi
na
Stany
Amerykanów.
W USA w y b u c h ł a b y p a n i k a i A m e r y k a n i e p o d d a l i b y się bez
dalszej
żołnierzy,
walki. w jego
Stalin
o p i n i i byli
się z a p l e c a m i i n n y c h . 54
nie
uważa!
ich
tchórzami,
za
dobrych
chowającymi
która
wybuchła
poligonem
doświad¬ wysłanych
ale
także
przyzwyczajali
się
do
strzelania
do
Amerykanów. Stalin
planował
prowadzić
wojnę
chińskiego przywódcy Mao Zedonga. w K o r e i t a k ż e u c z y ł y się ską.
walczyć
z
przy
pomocy
Chińskie
dywizje
armią amerykań¬
Świat n a w e t nie p o d e j r z e w a ł , j a k b l i s k a b y ł a trze¬
cia
wojna
światowa.
Walentin Michajłowicz Falin, były a m b a s a d o r w RFN i były s e k r e t a r z KC do spraw m i ę d z y n a r o d o w y c h , sze:
„ K i e d y ś d o w i e m y się
j a k d a l e k o p o s u n ę ł y się dowę
radzieckiego
na podstawie
pi¬
dokumentów,
d z i a ł a n i a m a j ą c e n a c e l u bu¬
potencjału
nia wyprzedzającego.
Na
zbrojnego
podstawie
dla uderze¬
informacji,
które
d o c i e r a ł y d o m n i e z d r u g i e j r ę k i , m o g ę j e d y n i e powie¬ dzieć - dyktator z m a r ł w p o r ę " .
„Sprawa leningradzka" - pokazowa egzekucja
samoloto¬
armii".
Koreańskim,
znakomitym
c y l o t n i c y n i e t y l k o p r z e c h o d z i l i w K o r e i c h r z e s t bojo¬ wy,
samoloty-nosiciele broni
unowocześnienia całego
naszej
była
na p o m o c wielkiemu w o d z o w i Kim Ir Senowi. Radziec¬
a co za t y m idzie, b a r d z o szybko pojawiłaby
kwestia
wego
zawodne jako
Półwyspie
roku,
c z a l n y m d l a r a d z i e c k i c h sił p o w i e t r z n y c h ,
r e n a s z p r z e m y s ł z a c z ą ł p r o d u k o w a ć d o p i e r o niedaw¬ jądrowej,
na
1950
W
„sprawie
leningradzkiej"
i r o z s t r z e l a n o ludzi,
wej b r o n i l i L e n i n g r a d u . ze
aresztowano,
Był t o n a j b a r d z i e j
wszystkich procesów,
urządzonych
P r a s a nie p i s a ł a o a r e s z t o w a n i a c h , żadnych
informacji
o
procesie
n a w e t nie p o d e j r z e w a ł y , stali j u ż
egzekucji
w
„lekarze-zabójcy",
wowcy, którzy
i
zagadkowy
przez
wyrokach.
Rodziny
że i c h o j c o w i e i m ę ż o w i e zo¬
ale
młodzi
„sprawie nie
leningradzkiej"
trockistowcy
działacze
czy
organizacji
w
swoim
czasie
zauważeni
byli
zinowje-
partyjnych,
w latach blokady bronili Leningradu.
zostali
Stalina.
nie z a m i e s z c z a ł a
rozstrzelani.
Ofiarami nie
skazano
k t ó r z y w l a t a c h I I wojny świato¬
przez
Wszyscy Stalina
i p r z e z niego osobiście p o s t a w i e n i na wysokich stano¬ wiskach.
Byli w ś r ó d n i c h s e k r e t a r z K o m i t e t u
Central 55
Leonid Mleczin nego,
Aleksiej
Biura misji
Koniec epoki Aleksandrowicz
Politycznego, Planowania
Wozniesieński;
Kuzniecow;
członek
przewodniczący Państwowej
i
wicepremier
członek
Nikołaj
Biura
Ko¬
Aleksiejewicz
Organizacyjnego
KC
i p r z e w o d n i c z ą c y R a d y M i n i s t r ó w R F S R R M i c h a i ł Iwanowicz
Rodionow.
L e n i n g r a d c z y k ó w o s k a r ż a n o o p r o w a d z e n i e działal¬ ności
wywrotowej
gradzkiej nym.
i
organizacji
Oskarżyciele
dywersyjnej partyjnej
z
twierdzili,
oraz
walkę
Komitetem
że
chcieli
lenin-
Central¬
oni utworzyć
k o m u n i s t y c z n ą p a r t i ę Rosji o r a z p r z e n i e ś ć r z ą d Fede¬ racji
Rosyjskiej
z
Moskwy
do
Leningradu,
ż e b y pod¬
nieść z n a c z e n i e RFSRR w r a m a c h Związku Radzieckie¬
śmierć
za s f a b r y k o w a n i e
„Sprawę leningradzką" d o b n i e j a k wiele
„sprawie leningradzkiej".
łą
miejską
organizację
partyjną.
z
pracy
procesów.
po¬
Bez j e g o
cy, a c o d o p i e r o s e k r e t a r z a K C i c z ł o n k a B i u r a Poli¬ tycznego.
Oczywiście,
na K r e m l u wszyscy kopali
p o d w s z y s t k i m i i g d y t y l k o n a d a r z a ł a się łowali
zniszczyć
rywala.
Ale
„sprawa
nie b y ł a w ł a s n ą inicjatywą M a l e n k o w a , bezpieczeństwa był
państwowego najwierniejszym
permanentnej Po
ż e u k a r a n o ca¬
Zwolniono
z a i n i c j o w a ł s a m Stalin,
innych ważnych
w i e d z y n a K r e m l u n i e w o l n o b y ł o r u s z y ć n a w e t dozor¬
go. G a z e t y nie w s p o m i n a ł y o
Są¬
że sprawa
z o s t a ł a z a m k n i ę t a . Ale t a k n i e j e s t . . .
Stalin
Ale o g r o m n y a p a r a t p a r t y j n y w i e d z i a ł ,
„sprawy leningradzkiej".
d z o n o i c h w L e n i n g r a d z i e . W y d a w a ł o b y się,
wojnie
rządku
dołki
o k a z j a , usi¬
leningradzką"
Berii i m i n i s t r a
Abakumowa. kontynuatorem
teorii
rewolucji Trockiego. przywódca
wyższych
najpierw
wojskowych,
do
sprawę
po¬ mar¬
i w s a d z o n o d o w i ę z i e n i a s e t k i b y ł y c h d z i a ł a c z y partyj¬
szałka Żukowa,
nych
nistra obrony i wykluczono z Komitetu Centralnego.
z
Leningradu,
k t ó r z y d o tej
pory pracowali już
którego zdjęto
przywołał
inicjując
w wielu r e j o n a c h c a ł e g o kraju. A p a r a t partyjny zrozu¬
Marszałek w każdej
chwili
m i a ł , ż e w kraju nie m a i n i e b ę d z i e o s ó b n i e t y k a l n y c h .
nia.
więzienia
Była to
organizacją partyjną.
z jego
głosy,
nie
Po
pokazowa rozprawa
XX
zjeździe
Wozniesieński i
pojawiły
z się
ich t o w a r z y s z e
stali
że
się
Kuzniecow,
ofiarami
Ma-
Wsadzono
najbliższego
myślą,
że
ł e n k o w a i Berii, k t ó r z y c h c i e l i r o z p r a w i ć się z m ł o d y ¬ towali K u z n i e c o w a i jego
urzędowanie
który t r a k t o w a ł ich d o b r z e i a w a n s o w a ł . ku C h r u s z c z o w mówił do Malenkowa: skiego
i
był
przeciwny
Kuzniecowa,
i Malenkow,
a
te j e z u i c k i e
Wozniesień-
potwory,
Beria
p r z e k a b a c i ł y Stalina i d o p r o w a d z i ł y do
aresztowania i stracenia Wozniesieńskiego,
Kuznieco-
w a i P o p k o w a . Twoje r ę c e , M a l e n k o w , s ą u n u r z a n e w e krwi! J e s t e ś p o d ł y m c z ł o w i e k i e m ! Były
minister bezpieczeństwa
Abakumow i jego trzej 56
państwowego
podwładni
zostali
niech
wygrali w o j n ę ,
aresztowa¬ generałów
wojskowi
to
sobie
teraz wszystko
na
ministra od
Abakumowa,
który
rozpoczął
c z y s t k i w ś r ó d l u d z i Berii.
W l a t a c h t r z y d z i e s t y c h Stalin n i s z c z y ł ł u d z i , k t ó r z y byli
aresztowaniu
skoro
kilku
N a s t ę p n i e p r z y s z ł a p o r a na a p a r a t partyjny.
N a z a m k n i ę t y m p o s i e d z e n i u P l e n u m K C w 1957 ro¬ Stalin
otoczenia:
także
Stalin z a p r o w a d z i ł nowe p o r z ą d k i wśród czekistów: powołał
-
s p o d z i e w a ł się
im wolno.
mi, z d o l n y m i rywalami. M a l e n k o w i Beria s k o m p r o m i ¬ o t o c z e n i e w o c z a c h Stalina,
do
z e s t a n o w i s k a wicemi¬
Wiktor
skazani na
naprawdę
nowjewem, w
związani lub
m o g l i być
związani z
K a m i e n i e w e m czy B u c h a r i n e m .
Zi-
Po wojnie
aparacie partyjnym pozostali wyłącznie jego ludzie,
jednak „sprawy
przywódca
zdecydował
się
na
sfabrykowanie
leningradzkiej".
Przeprowadzano
pokazowe
akcje,
żeby ludzie
wi¬
dzieli: nawet Ż u k o w z o s t a ł u k a r a n y ! Nie o s z c z ę d z o n o nawet całej operacje
leningradzkiej
organizacji partyjnej! Takie
robiły odpowiednie wrażenie. 57
Koniec epoki
Leonid Mleczin Leningradczyków wobec Moskwy. Masowe
represje
całego
dawna
uważano
za
opozycję
S t a l i n b a ł się i c h i n i e d o w i e r z a ł i m .
leningradzkiej dla
od
skierowane
organizacji
kraju:
przeciwko
partyjnej
żadnych
działaczom
były
sygnałem
samodzielnych
działań!
„Pracuje w Państwowej kierownikiem Wielki
ciwnym razie grozi wam to samo,
co
s p o t k a ł o lenin-
„ s p r a w y l e n i n g r a d z k i e j " aresz¬
t o w a n o o g ó ł e m o k o ł o t r z y s t u o s ó b , a wiele i n n y c h wy¬
sze,
że
przywódca
w Moskwie,
planował
podobną
akcję
także
ale on - C h r u s z c z o w - s t a n ą ł w o b r o n i e
moskiewskiej
organizacji
partyjnej.
Przyszły
t a r z g e n e r a l n y p r z e c e n i a ł c h y b a swój
sekre¬
w p ł y w n a przy¬
w ó d c ę - S t a l i n p o p r o s t u z a d o w o l i ł się „ s p r a w ą l e n i n Stalin wszelką
był
przy
cenę
tym
starał
znakomitym
się
utrwalić
aktorem
swój
obraz
i
za
najwyż¬
s z e g o a r b i t r a , k t ó r y w b r e w w ł a s n e j woli m u s i k a r a ć to¬ warzyszy, na
jego
którzy
dopuścili
rozkaz
stwowego
się j a k i c h ś
Ministerstwo
zbierało już
sieńskiemu,
uchybień.
Bezpieczeństwo
materiały
przeciwko
zdolnym
Wozniesieński
ekonomistą przed
zajęcia?
znajdźcie mu jakąś pracę...
Aleksiejewicz
dlatego już
Pań¬
Woznie-
- C z e m u Wozniesieński siedzi bez ż a d n e g o Nikołaj
Gdy
S t a l i n w o b e c n o ś c i wielu o s ó b p y t a ł :
To zdolny ekonomista, był
wojną
i
dobrym
został
rzeczywiście
organizatorem,
pierwszym
zastępcą
Stalina w r z ą d z i e . Wódz s ł u c h a ł jego opinii i ufał mu t a k ż e d l a t e g o , ż e W o z n i e s i e ń s k i b y ł b e z g r a n i c z n i e od¬ d a n y Stalinowi. I nie b y ł a to w i e r n o ś ć na p o k a z . Wcześniej profesora
przytaczałem
Sołowjowa,
stych spotykał tego okresu. sieńskiego: 58
słowo
się
który
już w
fragmenty połowie
z wieloma ważnymi
lat
dziennika trzydzie¬
osobistościami
Zostawił też n o t a t k i dotyczące Woznie-
uważa
go
agregatowego. za
największego
organizatora,
relikwię.
powiedział,
Stalina
natchnienie
Tylko jego
i
że
zapisuje
w
p r z e c h o w u j e je jak
geniusz
mógł
pamięci
największą
zjednoczyć
partie
i n a r ó d w j e d n ą siłę i p o k o n a ć wrogów. moją uwagę,
że j e d n a k
najważniejszą
rolę
od¬
grywa p a r t i a i b e z niej n i e m o ż n a b y b y ł o n i c z r o b i ć , Wozniesieński
nawymyślał
i powiedział,
że
mi
od
indywidualistów
partia bez towarzysza
Stalina nigdy
nie o s i ą g n ę ł a b y t a k i c h sukcesów. Nie b y ł o s e n s u z n i m dyskutować.
Znam Wozniesieńskiego
człowiekiem bardzo i
mądrym,
ale
i
wiem,
że jest
wyjątkowo u p a r t y m
nieustępliwym". Po j a k i m ś czasie
gradzką".
planowania
Stalina,
niedościgłego
Wozniesieński każde
Na
r e g a c h p a r t i i . W s w y c h p a m i ę t n i k a c h C h r u s z c z o w pi¬
Komisji P l a n o w a n i a , jest j u ż
p a r t i i i n a r o d u , c z ł o w i e k a , k t ó r y n i g d y się n i e myli...
r z u c o n o z pracy. S t a l i n n i e c h c i a ł j e d n a k k o n t y n u o w a ć c z y s t k i w sze¬
zwolennik
geniusza,
W k a ż d e j s p r a w i e n a l e ż y p r o s i ć o z g o d ę KC - w p r z e ¬ gradczyków. W ramach
wydziału
profesor Sołowjow p o n o w n i e
spo¬
t k a ł się z W o z n i e s i e ń s k i m , g d y t e n b y ł j u ż p r z e w o d n i ¬ czącym
Państwowej
„Skarżył
się,
Komisji P l a n o w a n i a :
że
w
gospodarce
mnóstwo niedociągnięć, błędów, proporcji. Jego z d a n i e m , czy są s z k o d n i c y .
narodowej
jest
n i e p o r z ą d k ó w i dys¬
w i n n i t a k i e m u s t a n o w i rze¬
Zapytałem,
czy rzeczywiście
gostwo
i
d z i a ł a l n o ś ć wywrotowa p r z y b r a ł y takie
miary,
że d o t k n ę ł y całą g o s p o d a r k ę narodową.
szpie¬ roz¬ Zare¬
a g o w a ł b a r d z o o s t r o : „A co, nie w i e r z y s z ? " - z a p y t a ł . 1 d o d a ł , że wierzy w g e n i u s z Stalina. Wyjaśnił: „ T e r a z c o r a z częściej m a m okazję spotykać go i s ł u c h a ć jego słów.
I c o r a z m o c n i e j j e s t e m p r z e k o n a n y o j e g o ge-
n i a l n o ś c i . O n n i e m o ż e się m y l i ć " . Konstantin
Simonow obserwował Nikołaja Woznie-
sieńskiego p o d c z a s p o s i e d z e n i a Komisji N a g r ó d nowskich skiego
w
1948
poraziło
go
roku.
W
zachowaniu
to,
że
„wyrażał
się
Stali¬
Wozniesieńswobodnie
i ostro... W jego z a c h o w a n i u p o d c z a s p o s i e d z e n i a był pewien d y s o n a n s w p o r ó w n a n i u z tym, co mówili inni. Dlatego tak d o b r z e z a p a m i ę t a ł e m jego wystąpienia". 59
Leonid Mleczin
Koniec epoki
Wozniesieński czy,
należał do
którzy odważali
kutować z nim.
nielicznej
g r u p k i działa¬
Stosunki między K u z n i e c o w e m i Ż d a n o w e m układa¬
się s p r z e c i w i a ć
p r z y w ó d c y i dys¬
ł y się r ó ż n i e . T u ż
Stalin w y b a c z a ł mu
takie postępowa¬
kretarz
wyjechał
p r z e d w y b u c h e m w o j n y p i e r w s z y se¬
na wypoczynek i
długo
nie
wracał.
n i e , p o n i e w a ż d o p e w n e g o m o m e n t u w i e r z y ł m u bez¬
A w decydujących dniach obrony Leningradu niestro-
granicznie.
niący od kieliszka Ż d a n o w był z u p e ł n i e n i e z d o l n y do
Wozniesieński czywistej
otwarcie
sytuacji
informował
w gospodarce
bując
niczego
zataić
takie
postępowanie
narodowej,
ani upiększać. -
nie
Stalina
znosił,
o
rze¬
nie
pró¬
Przywódca
cenił
gdy coś p r z e d n i m
ukrywano. waliow o p o w i a d a ł
Simonowowi,
c h l e b n i e w y r a ż a ł się Czym
nym
sensie
kami"
Wozniesieński -
Stalin
że
Stalin b a r d z o
n a tle
wyróżnia
się
-
nazywał
grupami
Inni
nimi jakieś
uzgodnić wspólne piero
taką
w
stanowisko,
uzgodnioną
członków
i n a d z ó r nad
kierownicy, jeśli
rozbieżności,
starają
i s t n i e j ą po¬ się
r o k u przy¬
z
przepychem
bunkrze,
zaniedbanego,
n i e o g o l o n e g o i pijanego". Z kolei h i s t o r y c y utrzymują, że
nie m a ż a d n y c h
dokumentów,
które
świadczyłyby
J e d n a k syn r o z s t r z e l a n e g o s e k r e t a r z a K C K u z n i e c o wa, Walerij
Wozniesieński
nigdy
Aleksiejewicz
Kuzniecow o p o w i a d a ł mi,
że
n a p o c z ą t k u wojny Ż d a n o w r z e c z y w i ś c i e p r z e ż y ł zała¬ m a n i e n e r w o w e . N i e m ó g ł p r a c o w a ć , nie b y ł w s t a n i e występować
najpierw
i p r z e d s t a w i a j ą m i do¬
wersję.
1941
leciał do o b l ę ż o n e g o Leningradu i z a s t a ł Ż d a n o w a „w
pozytyw¬
(„Kierowni¬
ironicznie
sprawujących opiekę
M a l e n k o w a przyta¬
który jesienią
0 p o d r ó ż y Ż d a n o w a do L e n i n g r a d u w t y m czasie.
innych kierowników?
niekiedy
resortów).
po¬
o Wozniesińskim:
Biura P o l i t y c z n e g o , między
Syn G e o r g i j a M a k s i m i l i a n o w i c z a c z a w s p o m n i e n i a ojca, urządzonym
Były m i n i s t e r k o m u n i k a c j i I w a n W ł a d i m i r o w i c z K o -
-
działania.
publicznie.
Kuzniecow w jego
był
rezydencji
obrony
zmuszony i
oblężonego
wziąć
odizolować
na
miasta.
swoje
barki
Właśnie
w
Żdanowa dowództwo
latach
wojny
n i e z g a d z a się n a ż a d n e u z g o d n i e n i a n a p a p i e r z e , je¬
p r z y z w y c z a i ł się d o s a m o d z i e l n e g o p o d e j m o w a n i a de¬
śli
cyzji
nie
odpowiadają mu jakieś
mojego gabinetu, je
zdanie.
kim,
O n i widzą,
Wchodzi
do
uwagę
dojść,
na
ukryć
wolę
p o d s u w a n e mu zdań,
na
papiery.
próbuję
przede
mną.
Przegłosują
i
ukryją
niż
i c h uzgod¬
nienia... U w a ż a się, ż e K u z n i e c o w a i i n n y c h d z i a ł a c z y l e n i n g r a d z k i c h s p r o w a d z i ł do
jednak 60
Ale
Moskwy na wysokie
Aleksandrowicz
inaczej.
wówczas
odpowiedzialności.
Żdanow,
drugi
stanowi¬
sam p o c h o d z ą c y
człowiek w partii.
Stalin g r a ł z a w s z e na kilka frontów. N i k t z jego
najbliższego
o t o c z e n i a nie
b y ł p e w n y d n i a a n i godzi¬
ny. Na n o w i c j u s z u z L e n i n g r a d u p a n u j ą c e w B i u r z e Po¬ litycznym
obyczaje
wywarły
zniecowa wspomina, po
ska A n d r i e j
całej
1 p e ł n y c h z a p a ł u ludzi.
J a zwra¬
sprzeciwy,
sprzeciwy Wozniesieńskiego
z Leningradu,
nie
n i ó s ł g o d o Moskwy, p o n i e w a ż p o t r z e b o w a ł m ł o d y c h
p r z e d m o i m w z r o k i e m - b y l e b y m t y l k o p o d p i s a ł . Dla¬ tego
za
ż e nie m o g ę w i e d z i e ć o wszyst¬
różnice je
ponoszenia
W ó w c z a s S t a l i n d o s t r z e g ł i d o c e n i ł j e g o z a s ł u g i . Prze¬
s k ą d się w z i ę ł y , j a k a b y ł a i c h p r z y c z y n a . A o n i
usiłują
i
p r z e d s t a w i a swo¬
i chcą s p r o w a d z i ć m n i e w y ł ą c z n i e do roli czło¬
wieka p o d p i s u j ą c e g o cam
ustalenia.
zgłasza sprzeciw i
kolacji w d o m u
Mołotowowi
że
silne
ojciec
letniskowym
za wstążkę
Syn
Ku-
był wstrząśnięty,
wrażenie.
gdy
Stalina
kapelusza
Beria w s u n ą ł
marchewkę
i
pre¬
m i e r p o j e c h a ł t a k d o d o m u . N i k t n i e ś m i a ł n i c z e g o po¬ wiedzieć.
Było
K u z n i e c o w nie na
pozwalać
na
m ó g ł wyjść takie
ze
chamskie
z d z i w i e n i a , j a k moż¬ wybryki.
Ale
widocz6i
Leonid Mleczin nie
wodzowi
Koniec epoki
takie
P o d c z a s przyjęć u
niewybredne
żarty
się
podobały.
Stalina m o ż n a było p o d ł o ż y ć
ko¬
muś na krzesło dojrzałego pomidora, a p o t e m zanosić się
ze
śmiechu,
obserwując, jak
członek
B i u r a Poli¬
t y c z n e g o czyści s p o d n i e z p o m i d o r o w e j m a z i . Żywy, był W i
otwarty
obcy
w
i
impulsywny
środowisku
moskiewskich
Leningradzie przyzwyczaił w
Moskwie
nie
Kuzniecow
się
z m i e n i ł trybu
do
do
końca
przywódców.
pewnej
życia:
swobody
przyjaźnił
się
z a r t y s t a m i , c h a d z a ł d o t e a t r ó w . P e w n e g o r a z u wybie¬ r a ł się n a p r e m i e r ę .
Z a d z w o n i ł do sąsiada z letniska,
s e k r e t a r z a KC i r e d a k t o r a n a c z e l n e g o
„Prawdy",
chaiła Andriejewicza
w y b i e r z e m y się
razem,
to p o d o b n o
był wstrząśnięty: szem
Susłowa:
„Może
ciekawe p r z e d s t a w i e n i e " .
„A czy u z g o d n i l i ś c i e
to
z
Mi¬
Susłow towarzy¬
można
sko k o j a r z y ł o mi i
stwa waż
„dziel
opieki
i
nad było
osobiście
rządź".
Powierzenie
Ministerstwem czystą
n a d z o r o w a ł pracę
kumowa wroga Kuzniecowa.
tego
odnosi
się
zaniedbuje
resortu.
W archiwach odnaleziono
autorstwa Abakumowa,
Kuzniecow
ponie¬
m i n i s t r a Aba-
w których
ster b e z p i e c z e ń s t w a p a ń s t w o w e g o pisze, KC
Ku-
Bezpieczeń¬
formalnością,
Ta n o m i n a c j a j e d n a k od razu z r o b i ł a z trzy donosy
swoją p r a c ę
że i
mini¬
sekretarz
pogardliwie
do Abakumowa.
więzienia
Żdanowa
wszystkich
zostawić
lenin-
n a wolno¬
się
rodzaju
z
p o w a ż n y m i akcjami ideologiczny¬
uchwały
o
czasopismach
„Zwiezda"
„Leningrad". Wszystkie p r o b l e m y r o z w i ą z a ł a śmierć
rzanie
1948 r o k u ,
k t ó r a n a s t ą p i ł a j e d n a k podej¬
szybko i w niejasnych o k o l i c z n o ś c i a c h .
Walerij
Kuzniecow mówi,
ż e ojciec n i c z e g o n i e po¬
d e j r z e w a ł , c h o c i a ż m ó g ł się d o m y ś l a ć , c o się d z i e j e : - P e w n e g o r a z u p o p o w r o c i e z p r a c y ojciec opowie¬ dział m a t c e dziwną historię.
R a n o s p o t k a ł się w win¬
d z i e z M a l e n k o w e m , p r z y w i t a ł się, a M a l e n k o w odwró¬ c i ł się d o n i e g o t y ł e m . . . W Leningradzie w styczniu
1949 r o k u z o r g a n i z o w a ¬
no targi. Malenkow z a m e l d o w a ł Stalinowi, że i m p r e z a odbyła
się
bez
przywódcy
zezwolenia
działają
Moskwy
samowolnie,
-
leningradzcy
nie
przestrzegają
u c h w a ł KC. Sami decydują o wszystkim, a p o c h o d z ą c y z
Leningradu
Kuzniecow,
wyżsi
urzędnicy w
Nikołaj
Wozniesieński
Moskwie
-
Aleksiej
i przewodniczący
R a d y M i n i s t r ó w F e d e r a c j i Rosyjskiej M i c h a i ł R o d i o n o w - kryją i c h . J e d n o c z e ś n i e - jak na z a m ó w i e n i e ! - do KC przysła¬ n o a n o n i m o w y list, w k t ó r y m a u t o r d o n o s i ł , ż e n a kon¬
P e w n e g o r a z u w o b e c n o ś c i M a l e n k o w a , Berii i M o ł o towa przywódca n a p o m k n ą ł , nowisku
do
W s z y s t k o z a c z ę ł o się o d b ł a h o s t k i .
Państwowego Stalin
w
Żdanowa w
S t a l i n s k ł ó c a ł s w o i c h p o d w ł a d n y c h , k i e r u j ą c się sta¬ zniecowowi
wsadzić a jednego
ści. Ale S t a l i n n i e c h c i a ł r u s z a ć Ż d a n o w a . J e g o nazwi¬
Stalinem?".
rożytną maksymą:
było
gradczyków,
ż e j e s t j u ż s t a r y i n a sta¬
s e k r e t a r z a g e n e r a l n e g o partii m ó g ł b y go
za¬
ferencji l e n i n g r a d z k i e j
organizacji
partyjnej
nazwiska
t r z e c h p r z y w ó d c ó w n a kilku k a r t k a c h w y b o r c z y c h stały wykreślone,
zo¬
a p r z e w o d n i c z ą c y k o n f e r e n c j i ogło¬
s t ą p i ć K u z n i e c o w , a s z e f e m r z ą d u p o w i n i e n z o s t a ć Ni¬
sił, ż e z o s t a l i o n i w y b r a n i j e d n o g ł o ś n i e . Z a t e m l e n i n -
kołaj
gradczycy na d o d a t e k okłamują Moskwę!
Wozniesieński.
Oczywiście
S t a l i n nie
zamierzał
n i k o m u o d d a w a ć s w e g o s t a n o w i s k a i o t o c z e n i e właści¬ wie z r o z u m i a ł o j e g o s ł o w a . W ł a ś n i e w t e d y r o z p o c z ę t o zbieranie
materiałów
gradczykom: Pewne
przeciwko
obu
znanym
lenin-
Kuzniecowowi i Wozniesieńskiemu.
k ł o p o t y sprawiała osoba Andrieja Żdanowa,
który także
w y w o d z i ł się
z
leningradzkiej
organizacji
p a r t y j n e j i d ł u g i e l a t a r z ą d z i ł w m i e ś c i e n a d Newą. N i e 62
1 5 l u t e g o Aleksieja K u z n i e c o w a o d w o ł a n o z e s t a n o ¬ wiska
i
mianowano
przewodniczącym
biura
KC
do
s p r a w D a l e k i e g o W s c h o d u , k t ó r e z r e s z t ą n i g d y n i e po¬ wstało. Walerij - Biuro
Kuzniecow: istniało
tylko
na p a p i e r z e ,
ale
ojciec
ani
p r z e z chwilę nie w ą t p i ł , że p o j e d z i e do p r a c y na Dale63
Koniec epoki
Leonid Mleczin ki
Wschód,
przygotowywał
ków, c i e s z y ł się, 29
lipca
się
do
1949
roku
drugi
skiego
sekretarz
partii
rzewany
o
mające
zniszczyć rządu
leningradzkiego
były
z
świadczyć MGB,
wywiadem.
o winie
przewodniczący
Obwodowego
pań¬
komitetu
Kapustin jest
brytyjskim
miej¬
GUGB
razu
pułkownik
Fiedosiejew,
który
w
cza¬
sie w o j n y s ł u ż y ł r a z e m z g e n e r a ł e m K u b a t k i n e m w Le¬ ningradzie, w gazecie Po
pozostawił
wspomnienia,
„ N o w o ś c i Wywiadu
odbyciu
i
części z
szeregi z
s i e r ż a n t ó w i m ł o d s z y c h l e j t n a n t ó w bez¬
zasiliła
Moskwy,
duża
W grudniu
grupa
1938
działaczy
którzy zastąpili ludzi
wanych i wyrzuconych z
służby w wojskach
Zarządzie Pod
ochrony pogranicza
p r z e ł o ż e n i w y s ł a l i go do A k a d e m i i N K W D w Mo¬ Po
jej
w aparacie
ukończeniu
centralnym
skierowano
Ludowego
go
straconych,
do
Komisariatu
Czwartego
operacji politycznych),
Kubatkin,
W czerwcu
pracy Spraw
Głównego
Wydziału
wówczas
NKWD
znalazł dokumenty,
(tajnych
Bezpieczeństwa
sierpnia
do
1941
Leningradu
1946
ła-pułkownika
chciał
Według Fiedosiejewa to właśnie
Państwowego
roku na
Kubatkin
stanowisko
że
nie
na
stanowisko
przewodniczącego MGB
objąć da
trzech
(wywiad).
tego
sobie
Minister
dwa n a s t ę p n e
mówił
miesiące
rozgniewał
Przygotowany przez Kubatkina
by
r a p o r t t r a f i ł n a b i u r k o J e ż o w a , k t ó r y p r z e k a z a ł g o Sta¬
zarządu
linowi. wie
Stalin wezwał Wyszyńskiego.
uczestniczyli
wszyscy t r z e j ,
dowoleniu
Jeżowa.
żony,
Stalin
ale
spędzonych
Wyszyński był
najpierw
wspólnie
w w i ę z i e n i u w Baku, że
Andriej
śmiertelnie
z
Wyszyńskim
w
ny 64
Kubatkin
przera¬ celi
pozycji
nietykalny.
państwowego
przeszedł
ze
starszy stanowiska
oficer
aparacie
sekretarza
ko-
tam
1946 r o k u urząd
z
armii.
Został
z
o tym, go jąc
szefa
„sprawa lenin-
pracy
powodu
w
i przekazano
przewodniczącym
wykonawczego
w
organach
„braku
Rodionow, że w
1935
dys¬
obwodowego
Saratowie.
odnalazł
materiały
Gaw-
świadczące
roku drugi sekretarz Leningradzkie-
K o m i t e t u Miejskiego p a r t i i J a k ó w K a p u s t i n , wówczas
moż¬
do
Jego n a s t ę p c a w L e n i n g r a d z i e , g e n e r a ł Dmitrij riłowicz
operacyj¬
zwolniono
dalszego wykorzystania"
komitetu
spotkania przekona¬
objąć
1949 r o k u z a c z ę ł a się
Kubatkina
bezpieczeństwa państwowego liwości
a p o t e m p u ś c i ł p r o k u r a t o r a gene¬
Wyszyński jest
gradzką",
latach
jednej
P o p r z e p r o w a d z o n e j p r z e z Berię c z y s t c e w bezpieczeństwa
nieza¬
po
obwodowego.
Gdy w m a r c u
rozmo¬
snuł wspomnienia o
ralnego wolno. Jeżów wyszedł ze ny,
W dalszej
ku w y r a ź n e m u
i
Kubatkin pozostawał
Gorki,
i aresztowania Lenina.
się
dymisję.
wyjechał
miasta
że nie
Abakumowowi,
a w listopadzie
do
Zarządu
Kubatkin twierdził,
stanowiska, rady.
pełniącego
Pierwszego
miesiącach wręczył generałowi
Przez
świadczą¬
że Wyszyński p o d p i s a ł r o z k a z o d n a l e z i e n i a
został
szefa Za¬
roku Abakumow m i a n o w a ł genera-
Kubatkina
MGB,
o tym,
czyst¬
szkoły przy
w rezerwie kadrowej
ce
areszto¬
p r a c y p o d c z a s wielkiej
rządu NKWD.
obowiązki
Wewnętrznych. funkcjonariusz
koniec
przeniesiony
Kubatkin r o z p o c z ą ł pracę w OGPU w Odessie. Następ¬ skwie.
Głównym
roku jego
komsomolskich
NKWD".
opublikowane
Kontrwywiadu".
urząd
Obwodo¬
z b a w i o n y s t a r s z y c h o f i c e r ó w i s k ł a d a ł się w p r z e w a ż a ¬
ki. W s z y s c y o n i byli a b s o l w e n t a m i r o c z n e j
Nieżyjący j u ż
na
Zarządu
NKWD.
pieczeństwa państwowego.
Za¬
od
„ A p a r a t N K W D - w s p o m i n a ł K u b a t k i n - z o s t a ł po¬
Jednak
Kubat-
NKWD
Moskiewskiego
jącej
Kapustina kazał
Nikołajewicz
wego
że
kin.
nie
partyjnego
podej¬
leningradzkiego
Piotr
mitetu
przewodniczącego
Stalina informację,
jaków Fiodorowicz kontakty
materiały,
obowiąz¬
minister bezpieczeństwa
stwowego A b a k u m o w wysłał do były
nowych
d u ż o czytał o tym regionie.
stanowisko
zastępcy
kierownika
zajmu¬ wydzia65
Leonid Mleczin
Koniec epoki
łu w Z a k ł a d a c h P u t i ł o w s k i c h ,
odbył
staż
w Wielkiej
Brytanii w z a k ł a d a c h Vickersa. Wtedy to m i a ł r z e k o m o nawiązać bliskie języka
k o n t a k t y z Angielką,
i nawet
Generał
p r o p o n o w a ł a mu
Rodionow
„zasługują
na
współpracy
najwyższą
Kapustina
Wszystkie pierwszemu
że
uwagę jako z
ujawnione sygnał
fakty
możliwej
materiały
przekazano
Pewnej
w
soboty
1939
zdał
na piątki.
Wykła¬
zadzwonił do Komisji
Kuzniecowa
Kontroli
zastępca
Partyjnej
przy
KC, Matwiej F i o d o r o w i c z Szkiriatow, i p o w i e d z i a ł , że Malenkow prosi go do Walerij
roku
Kuzniecow
siebie. wspomina:
- Ojciec u c i e s z y ł się, m y ś l a ł , ż e p r z y p o m n i e l i s o b i e o nim,
d a d z ą n o w e s t a n o w i s k o , w r e s z c i e z a c z n i e pra¬
tii Ż d a n o w o w i , k t ó r y u z n a ł j e z a n i e g o d n e u w a g i . Ku-
cować.
Poszedł
b a t k i n r o z k a z a ł z n i s z c z y ć je,
Kremla b y ł o b a r d z o blisko.
nie
mentów tyjnych. za
miał
prawa
dotyczących
obwodowego
egzaminy
par¬
strukcją
komitetu
Wszystkie
przewodniczącego
brytyjskim wywiadem".
sekretarzowi
kurs.
dowcy nie mieli pojęcia, jak go t r a k t o w a ć .
k t ó r a u c z y ł a go
p o z o s t a n i e w Anglii.
informował,
na
ponieważ zgodnie
gromadzić
wyższych
tego
z in¬
typu
doku¬
funkcjonariuszy
par¬
zatuszowania
przezeń
szpiegowskiej
dzia¬
21
lipca
1949
r o k u m i n i s t e r A b a k u m o w w y s ł a ł ra¬
p o r t g e n e r a ł a R o d i o n o w a d o S t a l i n a , k t ó r y w y d a ł zgo¬ dę na a r e s z t o w a n i e K u b a t k i n a i K a p u s t i n a . Sprawę
Kubatkina
rozpatrywał
komitet
specjalny
M G B . S k a z a n o g o n a d w a d z i e ś c i a lat o b o z u z a „ z b r o d ¬ n i c z e z a n i e c h a n i e c z y n n o ś c i s ł u ż b o w y c h " . Był t o jed¬ nak d o p i e r o początek - n i e d ł u g o p o t e m w ł ą c z o n o go do głównej grupy o s k a r ż o n y c h w „sprawie l e n i n g r a d z kiej" 27 du
i wysunięto wobec października
Najwyższego
niego nowe o s k a r ż e n i a .
1950 r o k u K o l e g i u m W o j s k o w e
skazało generała
Są¬
Kubatkina na karę
ś m i e r c i p r z e z r o z s t r z e l a n i e . Wyrok w y k o n a n o t e g o sa¬ mego
dnia.
Pod
sąd
oddano
także jego
żonę
i
syna
s t u d e n t a , a m a t k ę i s i o s t r ę z e s ł a n o d o o d l e g ł y c h rejo¬ n ó w kraju j a k o e l e m e n t y „ s p o ł e c z n i e n i e b e z p i e c z n e " . . . Tymczasem Ministerstwo
Kuzniecow
nawet
Bezpieczeństwa
już materiały przeciwko niemu. współpracowników,
nie
podejrzewał,
Państwowego
Chcąc izolować go od niespodziewanie
naszego
domu
do
Po d w ó c h i
pół godzinie w mieszkaniu Kuznieco-
wów r o z p o c z ę ł a w
się
kremlowskim specjalnym
rewizja.
gabinecie
więzieniu,
Kuzniecowa aresztowano Malenkowa
podległym
Bezpieczeństwa Państwowego
czy
nie
i
osadzono
Ministerstwu
Ministerstwu
Spraw
W e w n ę t r z n y c h , ale K o m i s j i K o n t r o l i P a r t y j n e j p r z y K C KPZR. Więzienie specjalne u t w o r z o n o w osobisty
rozkaz
Stalina,
który
nie
ufał
1950 r o k u n a także
czeki-
stom. Nowe
więzienie
wnętrznych, „W
1950
rozkaz
zakładał
Siergiej roku
sam
minister
Nikiforowicz
- opowiadał później
Malenkowa,
s p r a w we¬
Krugłow. Krugłow -
na
k t ó r y d z i a ł a ł n a w y r a ź n e polece¬
nie t o w a r z y s z a S t a l i n a i w i m i e n i u K o m i t e t u C e n t r a l ¬ nego
partii,
zienny,
MWD
mianowało
wydzieliło
odrębny budynek
wię¬
naczelnika nowego więzienia,
za¬
t r u d n i ł o s t r a ż n i k ó w i d o z o r c ó w . N a s t ę p n i e m i a ł o nie zajmować
się więcej
tym więzieniem,
ponieważ
miało
być o n o p o d p o r z ą d k o w a n e K C i K K P " . Więzienie b y ł o o b l i c z o n e na 30-40 więźniów. r z o n o w nim specjalne warunki. mieszczeń
dla
oficerów
Wyposażono
śledczych.
35
Stwo¬ po¬
N a c z e l n i k i e m wię¬
wy¬
zienia m i a n o w a n o p u ł k o w n i k a Aleksandra Pietrowicza
s ł a l i b y ł e g o s e k r e t a r z a K C n a ć w i c z e n i a w o j s k o w e . Ku-
Klejmienowa, b y ł e g o m a r y n a r z a i k i e r o w n i k a radiosta¬
zniecow z przyjemnością założył m u n d u r i pojechał
cji. Do p r a c y w N K W D p r z y s z e d ł w 1937 r o k u , z n a b o -
66
przełożeni
że
gromadzi
od
Gdy w y c h o d z i ł z bramy,
o d w r ó c i ł się i p o m a c h a ł n a m ręką. W t e d y w i d z i e l i ś m y
w
łalności Kapustina.
piechotę,
go po raz o s t a t n i .
O b e c n i e t a decyzja K u b a t k i n a z o s t a ł a u z n a n a
próbę
na
07
Koniec epoki
Leonid Mleczin ru
s p e c j a l n e g o p o wielkiej
zastępcą
naczelnika
więziennictwa
Od
1944
zarządu
NKGB-MGB-MWD, a w działu
czystce.
roku był
więziennictwa
1954 r o k u s t a n i e na c z e l e wy¬
KGB.
Na jego
zastępcę
wyzna¬
c z o n o p r a c o w n i k a a p a r a t u K o m i t e t u C e n t r a l n e g o . Obu funkcjonariuszom
wyjaśniono,
gają b e z p o ś r e d n i o niczącego
Komisji K o n t r o l i
dorowiczowi
że
Malenkowowi
od i
tej
pory
Matwiejowi
Fio-
Szkiriatowowi.
W t y m w i ę z i e n i u o s a d z o n o a r e s z t o w a n y c h w „spra¬ wie
leningradzkiej".
czyła
więzienie
z
Specjalna
Kremlem,
mogli na b i e ż ą c o m e l d o w a ć
linia żeby
telefoniczna oficerowie
wej
łą¬
śledczy
Malenkowowi o przebiegu
także były minister Abakumow...
Walerij Z do
Kuzniecow
c o się z d a r z y ł o .
n i e z n a n y c h mi p r z y c z y n
że
Hiszpanii,
myślała,
dlatego
Nikołajem Wozniesień-
Państwowa
Komisja P l a n o w a n i a z a n i ż a
przemysłowej. „Uznać
Państwową
czego
fałszowania danych za niedopuszczalne,
pić
niewłaściwą
Komisję
fakty o s z u k i w a n i a r z ą d u
przez
linię
oraz
dyrektyw partii i
Tego
samego
dnia
nierzetelny stosunek do
Komisji
ze
Planowania.
D o P a ń s t w o w e j K o m i s j i P l a n o w a n i a s k i e r o w a n o peł¬
śmy p o
Państwowej
aby d o w i e d z i e ć nas
się
wyganiano.
czegoś
o
Później
losie wysie¬
Komisji
Planowania
zaginęła
których treść
duża
ilość
s t a n o w i ł a tajem¬
państwową".
Jeszcze
MGB n i e z o s t a w i ł o w s p o k o j u r o d z i n y a r e s z t o w a n e ¬
„w o k r e s i e p r a c y Wo-
na stanowisku p r z e w o d n i c z ą c e g o
tajnych d o k u m e n t ó w , nicę
dlono nas z mieszkania.
później
n o m o c n i k a K o m i t e t u C e n t r a l n e g o . W lipcu p r z e d ł o ż y ł zniesieńskiego N. A.
zewsząd
Dzień
u s u n i ę t o go z Biura P o l i t y c z n e g o .
KC r a p o r t , w k t ó r y m s t w i e r d z a ł :
ale
zwolniono
stanowiska przewodniczą¬
a r e s z t o w a n o r ó w n i e ż m a m ę i oboje z siostrą chodzili¬ urzędach,
potę¬ Komisji
rządu".
nie m o ż e ani z a d z w o n i ć , ani n a p i s a ć . N i e d ł u g o p o t e m
rodziców,
zbrodni¬
Państwowej
Wozniesieńskiego
funkcji w i c e p r e m i e r a i państwowej
oraz
prognozowania tempa wzrostu
produkcji przemysłowej realizacji
Planowania
działania
Planowania w zakresie
ojca w y s ł a n o
by o r g a n i z o w a ł t a m rewolucję,
z
5 m a r c a 1949 r o k u R a d a M i n i s t r ó w i B i u r o Politycz¬
cego
wspomina:
że
produkcji
ne przyjęły u c h w a ł ę :
z
- M a m a nie c h c i a ł a wierzyć w to,
się
z a s t ę p c ó w p r z e w o d n i c z ą c e g o Państwo¬
Komisji Z a o p a t r z e n i a n a p i s a ł do Kancelarii Rady
plany
p r z e s ł u c h a ń . B a r d z o n i e d ł u g o d o t e g o w ł a ś n i e więzie¬ n i a trafi
rozprawiono
Jeden z
Ministrów,
podle¬
z a s t ę p c y przewod¬
Partyjnej
Inaczej skim.
w
1943
roku
wprowadzono
odpowiedzial¬
g o K u z n i e c o w a . N a jego syna c o d z i e n n i e p r z e d s z k o ł ą
ność karną za przypadkową utratę
czekał czekista,
k t ó r y w y r y w a ł c h ł o p c u t e c z k ę i wysy¬
t ó w . W 1947 r o k u n a m o c y u s t a w y „ O o d p o w i e d z i a l n o ¬
pywał wszystkie
podręczniki
oraz
zeszyty
na
ziemię,
z ł o ś l i w i e s t a r a j ą c się, by w p a d ł y w k a ł u ż ę . Walerij czął
chować
zeszyty
pod
pazuchę:
wstyd
mu
za¬ było
p r z e d n a u c z y c i e l a m i , że są takie b r u d n e i u b ł o c o n e . Żonę Kuzniecowa próbowano zmusić do podpisania oświadczenia,
ż e jej
mąż jest wrogiem ludu.
Odmówi¬
ła. Oddajmy
znów głos
Walerijowi
Kuzniecowowi:
- M a m ę t o r t u r o w a n o , g o d z i n a m i t r z y m a n o w żela¬
ści k a r n e j tę
zawierających
państwową"
przestępstwo: groziło
od
za
zwiększono ujawnienie
dziesięciu
do
treści
tajemnicy lat
7
tajemnicę września
ta¬
państwowej obozu
Z n a c z n i e p o s z e r z o n o t a k ż e listę informacji, cych
i utra¬
stanowiące
wymiar kary za takie
piętnastu
pracy.
stanowią¬
państwową. Kancelaria
Komisji
Kontroli
Partyjnej
z a p r o p o n o w a ł a K o m i t e t o w i C e n t r a l n e m u , b y „ z a naru¬
z n e j szafie. O p o w i e d z i a ł a n a m o t y m d o p i e r o wiele l a t
szenie radzieckich przepisów o
po w y j ś c i u z w i ę z i e n i a . . .
państwowej"
68
dokumen¬
za ujawnienie t a j e m n i c y p a ń s t w o w e j
dokumentów,
jemnicę
tajnych
wykluczyć
zachowaniu tajemnicy
Wozniesieńskiego
z
KC
i
od69
Koniec epoki
Leonid Mleczin d a ć g o p o d sąd. T y d z i e ń p ó ź n i e j w y r z u c o n o g o z Ko¬
i d a l e j j u ż się n i e k s z t a ł c i ł - p r a c o w a ł j a k o p o m o c n i k
mitetu
kucharza i dozorca w szpitalu.
Centralnego,
a
27
października
1949
roku
aresztowano.
Latem
W Leningradzie Najbardziej
zaczęły
wpływowych
się
masowe
działaczy
aresztowania.
partyjnych
strzelano.
O c a l a ł tylko p r z y s z ł y p r e m i e r ,
kołajewicz
Kosygin,
Walerij
zresztą
Kuzniecow
krewny
roz¬
Aleksiej
Ni-
dział
mojej
siostrze: nie
„Powiedz ma j u ż
swoim,
wśród
Anastas
związkowi,
Iwanowicz
chociaż
nie
takie
w owych latach okazać
że
Aleksieja
t a r z a KC Aleksiej
-
za syna Mikojana,
sprzeciwiał
się
pokrewieństwo
temu mogło
się z g u b n e .
sprawdzili
straszyli
się
się i n n i k r e w n i b y ł e g o
sekre¬
przyszły p r z e w o d n i c z ą c y Rady Ministrów
Nikołajewicz
Kosygin
konsekwencji.
wie w y p u s z c z o n o
i
jego
najbliżsi.
Gdy wdowę
z w i ę z i e n i a (już
po
Prze¬
Kuznieco-
w czasach
Chrusz-
czowa), ż o n a Kosygina, Klawdia Andriejewna, przysła¬ ła jej f u t r o i k a r t k ę :
„ Z i n a , z r o z u m , b a ł a m się o Alo¬
szę". Kariera czyka,
Kosygina,
była
także
zagrożona,
a r e s z t o w a n i a i sądu. wie,
n a z y w a ł go
z
ale
p o c h o d z e n i a leningradudało
mu
się
uniknąć
S t a l i n t r a k t o w a ł K o s y g i n a życzli¬
„Kosygą":
premierowi
nawet
do
głowy
c a ł się d o n i e g o j a k d z i e d z i c d o swojego sziani, stej
nie
przy¬
Urodził 70
się
sługi... -
szefa osobi¬
Michaiła Maksimowicza Gwisziani.
w guberni
tyfliskiej,
skończył
W jego
pracował
już
w
aparacie
a k t a c h osobowych przechowywa¬
dokument:
lokrotnymi próbami rza
KC
dwie
klasy
d o k o n a n i a z a m a c h u n a sekreta¬
Komunistycznej
podejmowanymi
przez
Partii
(bolszewików)
Gruzji,
c z ł o n k ó w g r u z i ń s k i c h ugrupo¬
w a ń a n t y r a d z i e c k i c h , G w i s z i a n i z o s t a ł m i a n o w a n y na¬ czelnikiem
osobistej
ochrony
tow.
Berii
i
członków
r z ą d u G r u z i ń s k i e j SRR. N a t y m s t a n o w i s k u d a ł się po¬ znać
jako
wyjątkowo
pracownik,
energiczny
który rzetelnie
i
pełen
wykonywa!
inicjatywy
powierzane
mu
zadania". N i k t nie p l a n o w a ł ż a d n y c h z a m a c h ó w n a życie Berii - był
to jego
podnieść
swą
własny wymysł, rangę.
Ale
dzięki k t ó r e m u
gruziński
satrapa
chciał
zauważył
G w i s z i a n i i m i a n o w a ł g o p i e r w s z y m z a s t ę p c ą ludowe¬ go k o m i s a r z a spraw w e w n ę t r z n y c h niec
Gruzji,
a p o d ko¬
1938 r o k u z a b r a ł z e sobą d o Moskwy. T a m Micha¬
ił Gwisziani o t r z y m a ł stopień majora b e z p i e c z e ń s t w a p a ń s t w o w e g o i - na m o c y u c h w a ł y Biura P o l i t y c z n e g o stanowisko
naczelnika
Zarządu
3.
cji
wydziału
Bezpieczeństwa
N K W D Z S R R ( d o s p r a w rewizji,
specjalnego Państwowego
a r e s z t o w a ń i obserwa¬
zewnętrznej). Beria
z a D z i e r m i e n a Gwi-
s y n a w y s o k i e g o u r z ę d n i k a MGB
o c h r o n y Berii,
później
następujący
Głównego
s z ł o , b y o b r a z i ć się z a p a ń s k i t o n w o d z a , k t ó r y zwra¬ Córka Kosygina wyszła za mąż
1938 r o k u .
ny jest
-
- N o , j a k t a m sprawy, Kosyga? Przyszłemu
lat
„ W z w i ą z k u z u j a w n i o n y m i p r z e z n a s z e o r g a n a wie¬
N a t o m i a s t w tych t r u d n y c h dla r o d z i n y K u z n i e c o w a c h w i l a c h nie
Siedem
B ł y s k a w i c z n a k a r i e r a M i c h a i ł a G w i s z i a n i z a c z ę ł a się w
żywych... "
Ałła Kuzniecowa wyszła za mąż Sergo.
che.
s p r a w opera¬
GPU Gruzji w Achałcy-
n e g o S z t a n d a r u P r a c y G r u z i ń s k i e j SRR.
wspomina:
D o p i e r o p o r o k u czy p ó ł t o r a M i k o j a n powie¬
Aleksandrowicza
sekretarz p e ł n o m o c n i k a do
cyjnych w r e j o n o w y m w y d z i a l e
N K W D w G r u z j i i z o s t a ł o d z n a c z o n y o r d e r e m Czerwo¬
Kuzniecowa.
- Nic nie wiedzieliśmy ani o p r o c e s i e , ani o wyroku śmierci.
1928 r o k u M i c h a i ł G w i s z i a n i z o s t a ł z a t r u d ¬
niony jako
prawie
natychmiast
m o d z i e l n ą funkcję jako
powierzył
Gwisziani
sa¬
- w y s ł a ł g o d o P r i m o r s k i e g o Kraju
przewodniczącego
Krajowego
Zarządu
NKWD.
W P r i m o r s k i m Kraju G w i s z i a n i p r z e p r a c o w a ł wiele lat. Jego
syn
Dziermien
bez
skrępowania
opowiadał,
że 71
Leonid Mleczin
Koniec epoki
w d o m u zawsze więźniów.
była
służba,
G w i s z i a n i j u n i o r p o j a w i ł się ku,
gdy j e g o
ojciec
pieczeństwa dla
syna:
Dziermien i
-
Wtedy
od
spośród
na świecie w
rozpoczął pracę
państwowego.
Dzierżyńskiego
rekrutowana
1928
ro¬
w o r g a n a c h bez¬
też
wymyślił
pierwszych
sylab
imię
nazwisk
Mienżyńskiego.
pierwszym
Zięć
Kosygina,
1954 r o k u p o z b a w i o n o g o s t o p n i a g e n e -
wiceministrem jak
wielkiej
Państwowej
lat
sekretarza,
nie
jest
godny
za¬
w i a n o t y l k o n i e k t ó r y c h - n a j c z ę ś c i e j l u d z i , k t ó r y c h rę¬ ce
były
dzili, i
najbardziej
że
zbrukane
Gwisziani
krwią.
uratował
N i e k t ó r z y twier¬
przed
aresztowaniem
p r o c e s e m ó w c z e s n y z a s t ę p c a p r z e w o d n i c z ą c e g o Ra¬
dy
Ministrów,
pomóc ale
Aleksiej
rodzinie
Nikołajewicz
nieszczęsnego
Kosygin.
Aleksieja
Bal
się
Kuzniecowa,
o p r a w c ę Berii w y b r o n i ł . . . Były
w
generał
Państwowym
wrócił
do
Komitecie
W
okresie
zgodę
zję
Tbilisi,
gdzie
pracował
Naukowo-Technicznym
Z o s t a ł zastępcą przewodni¬
Komitetu
do
Spraw
Nauki
s p r a w o w a ł n a d z ó r n a d Z a r z ą d e m Kontak¬
do wielu wyjazdów
c o s t w a r z a ł o z n a k o m i t ą oka¬
za g r a n i c ę .
Nieco później
zo¬
s t a ł t a k ż e c z ł o n k i e m A k a d e m i i N a u k G r u z j i . Były wice¬ minister handlu sze,
że
szefowie
Kosygina z
z a g r a n i c z n e g o W ł a d i m i r S u s z k o w pi¬ zachodnich
firm
niezwykłą hojnością,
przyjmowali
nie żałując
zięcia
pieniędzy
n a r o z r y w k i . M ł o d y G w i s z i a n i u b i e r a ł się t y l k o w Lon¬ dynie... Wszyscy pamiętają, szym 72
wiceministrem
syn
handlu
cho¬
Breżniewa,
synowi
zaproponowano
z a u f a n y c z ł o w i e k gene¬
o d m ó w i ł p o d p i s a n i a jego nomina¬ łaził,
przypominał
pierestrojki
Walerij
Kuzniecow
procesu
uzyskał
ojca:
- W s t r z ą s n ę ł o m n ą t o , że tak b a r d z o ich torturowa¬ li. Z a c h o w a ł o się ś w i a d e c t w o l e k a r z a , k t ó r y b a d a ł ojca. Okazało
się,
Dopiero w jaki
że
podczas
teraz
sposób
ry był
śledztwa
uszkodzono
mu
Breżniewa został zagranicznego,
pierw¬ a
jego
farsą.
sześciu
Walerij
Kuzniecow
z g ł a d z o n o jego osób
ojca.
dowiedział
się,
oskarżonych
w
Los
Kuzniecowa
„sprawie
łenin-
n i e r o z s t r z y g n ą ł się p o d c z a s p r o c e s u ,
ministra
Stalin
wcześniej
bezpieczeństwa podsądnych
zatwierdził
państwowego
rozstrzelać,
któ¬
propozycję Abakumowa:
pozostałych
skazać
na karę więzienia. P o wojnie Stalin p o z o r n i e z n i ó s ł k a r ę śmierci. 26 maja
1947
dy Najwyższej
r o k u p r z e w o d n i c z ą c y P r e z y d i u m Ra¬
ZSRR
Szwernik i
sekretarz
Prezydium,
G o r k i n , p o d p i s a l i u c h w a ł ę „ O z n i e s i e n i u kary ś m i e r c i " : „Historyczne nieprzyjacielem Związku wego
że
Obcej,
kręgosłup.
K a r i e r a D z i e r m i e n a G w i z i a n i , z i ę c i a K o s y g i n a , prze¬
tów M i ę d z y n a r o d o w y c h ,
Kiriłenko,
na wgląd w d o k u m e n t y
1 pozostałych
i Techniki,
epoce
Kuzniecowa
- Po co on n a m tutaj? Będzie
gradzkiej"
Państwowego
Literatury
0 sobie. Po co b u d z i ć stare w s p o m n i e n i a ?
d z i e ć , ż e z o s t a ł p o d w ł a d n y m w ł a s n e g o syna.
czącego
gorzej,
cji:
p r z y R a d z i e M i n i s t r ó w G r u z i ń s k i e j SRR. M o ż n a powie¬
biegała nader pomyślnie.
nie
p r a c ę w KC. C z ł o n e k Biura P o l i t y c z n e g o i s e k r e t a r z KC Pawłowicz
i
w
Aleksieja
ralnego
państwowego
Biblioteki
później, już
rozstrzelanego
sta
s z c z y t n e g o s t o p n i a g e n e r a ł a " . T y t u ł ó w i s t o p n i pozba¬
zagranicznych. się
stwem...
Andriej
bezpieczeństwa
spraw
urządził
c i a ż p r z e d t e m n i e m i a ł a nic w s p ó l n e g o z b i b l i o t e k a r ¬
r a ł a - l e j t n a n t a . W u z a s a d n i e n i u p o d a n o , że były czeki„ s k o m p r o m i t o w a ł się w l a t a c h p r a c y w o r g a n a c h
widać,
a córka premiera niespodziewanie została dyrektorem
Wiele
P o r o z s t r z e l a n i u Berii M i c h a i ł a G w i s z i a n i z w o l n i o n o do rezerwy, w
zięć
zwycięstwo dowiodło
Radzieckiego,
oddania
dzieckiego
swej
ale
wszystkich radzieckiej
narodu nie
tylko
radzieckiego rosnącej
przede wszystkim mieszkańców ojczyźnie
i
nad
potęgi wyjątko¬
Związku
Ra¬
radzieckiemu
rządowi. 73
Koniec epoki
Leonid Meczin Jednocześnie
sytuacja
międzynarodowa,
jaka
po¬
w s t a ł a w ciągu k i l k u l a t , k t ó r e u p ł y n ę ł y o d k a p i t u l a c j i
nym
w
„sprawie
leningradzkiej"
W godzinę później Walerij
wania pokoju
- W y s t a r c z y ł a im g o d z i n a ,
szy
czas,
mimo
agresywne
podejmowanych
elementy prób
przez
określone
s p r o w o k o w a n i a nowej
woj¬
ny.
ców
wyrażających
czeństwa, że
poglądy
Prezydium
stosowanie
konieczne
szerokich
Rady
kary śmierci
w warunkach
Najwyższej
społe¬
ZSRR
uważa,
nie j e s t w chwili
pokojowej
P r e z y d i u m Rady Najwyższej
obecnej
egzystencji.
za
przestępstwa
przeciwko
obowiązującemu
karać
za
które
według
obowiązującego
wysyłką
do
obozu
pracy
poprawczej
na
okres 25 lat". J e d n a k S t a l i n s z y b k o z r o z u m i a ł , ż e z b y t n i o się po¬ s p i e s z y ł . N i e m ó g ł p o z b a w i ć się m o ż l i w o ś c i r o z s t r z e ¬ liwania
swoich wrogów.
Dla p r z y w ó d c y nie b y ł o
rze¬
c z y n i e m o ż l i w y c h . N a p r o ś b ę t y c h ż e s a m y c h m a s pra¬ cujących karę 12
stycznia
stulatów z
śmierci przywrócono. 1950 r o k u
1
zameldował
Stalinowi:
do „Nie
stosowanie
najwyższego
wymiaru szpiegów,
kary wywro¬
dywersantów".
października
1950 r o k u o g o d z i n i e p i e r w s z e j Ku-
gotowa
wolno
go
wypuszczać.
d u ż o widział...
rykanina stracono... Abakumow
skupił
pod
wydziały operacyjne MGB,
swoją
kontrolą
n a w e t milicję,
wszystkie
m i l i c j ę kry¬
m i n a l n ą i z m i l i t a r y z o w a n e o d d z i a ł y o c h r o n y . W Mini¬ Spraw W e w n ę t r z n y c h
został
tylko
Główny
spod w ł a d z y Abakumowa
t w o r z ą c j e d n o l i t y o r g a n do
s p r a w wy¬
wiadu.
ZSRR p o s t a n o w i ł o
„zdrajców ojczyzny,
że
T r z e b a g o z l i k w i d o w a ć " . S t a l i n n a p i s a ł : „ Z g o d a " . Ame¬
wyjęto wywiad,
1947 r o k u "
szpiego¬
o j c z y z n y . Ale A b a k u m o w
Wiele lat s p ę d z i ł w n a s z y c h o b o z a c h ,
o d z w i ą z k ó w zawo¬
25 maja
za
o s i e m lat w radziec¬
A m b a s a d a USA oświadczyła,
jest o p ł a c i ć jego wysyłkę
sterstwie
zniecowowi, Wozniesieńskiemu i p o z o s t a ł y m oskarżo74
Amerykanin przesiedział obozie.
dotyczący pewnego
skazanego
republik związkowych,
w s t o s u n k u do i
kim
dokument,
amerykańskiego,
Zarząd Obozów. Co prawda,
P r e z y d i u m Rady Najwyższej
towców
obywatela
n a p ł y w a j ą c y c h po¬
„ w d r o d z e wyjątku o d u c h w a ł y z dopuścić
ny przez Abakumowa
„wobec
d o w y c h , o r g a n i z a c j i c h ł o p s k i c h , a t a k ż e d z i a ł a c z y kul¬ tury"
m e n t u taka postawa zadowalała wodza.
stwo.
p r a w a p r z e w i d y w a n a b y ł a k a r a ś m i e r c i , w o k r e s i e po¬ koju
M i n i s t e r A b a k u m o w z o d d a n i e m w y k o n y w a ł polece¬ n i a S t a l i n a , b y ł g o r l i w y i a k t y w n y . D o o k r e ś l o n e g o mo¬
now z n a l a z ł w archiwach Biura P o l i t y c z n e g o podpisa¬
w ZSRR p r a w u . 2. Przestępstwa,
skazań¬ Pocho¬
G e n e r a ł - p u ł k o w n i k Dmitrij Antonowicz Wołkogo-
ZSRR p o s t a n a w i a :
1. Z n i e ś ć w okresie p o k o j u k a r ę ś m i e r c i , u s t a n o w i o ¬ ną
żeby przewieźć
kolejką p o d m i e j s k ą .
Towarzysz Stalin nie jest w ciemię bity
robotni¬
kręgów
egzekucji
wali i c h o c z w a r t e j n a d r a n e m . W i d o c z n i e n i e z d ą ż y l i
ków i u r z ę d n i k ó w o r a z i n n y c h w p ł y w o w y c h organiza¬ cji,
mówi:
wcześniej wykopać dołu...
B i o r ą c p o d u w a g ę t e o k o l i c z n o ś c i i w y c h o d z ą c na¬ przeciw p r a g n i e n i o m związków zawodowych
Kuzniecow
na miejsce
wyrok.
wszystkich r o z s t r z e l a n o .
N i e m i e c i J a p o n i i , ś w i a d c z y o t y m , że s p r a w ę zacho¬ m o ż n a u z n a ć za p r z e s ą d z o n ą na dłuż¬
odczytano
W maju
1947
roku na m o c y u c h w a ł y r z ą d u
ZSRR
u t w o r z o n o Komitet Informacji przy Radzie Ministrów. Na jego czele s t a n ą ł najpierw M o ł o t o w , driej Wyszyński,
a p o t e m An-
k t ó r y z a s t ą p i ł szefa r z ą d u n a s t a n o ¬
wisku m i n i s t r a spraw z a g r a n i c z n y c h . W s k ł a d Komite¬ tu
wchodziły:
G ł ó w n y MGB),
wywiad
polityczny
(Pierwszy
Zarząd
wywiad w o j s k o w y ( G ł ó w n y Z a r z ą d Wy75
Koniec epoki
Leonid Mleczin w i a d o w c z y ) o r a z s t r u k t u r y i n f o r m a c y j n e K C p a r t i i , Mi¬ nisterstwa dlu
Spraw
Zagranicznych
i
Ministerstwa
Han¬
Zagranicznego.
Była t o stwa
między
innymi
Bezpieczeństwa
chciał dopuścić
do
próba osłabienia
Państwowego
-
Minister¬
przywódca
nie
n a d m i e r n e g o u m o c n i e n i a pozycji
Abakumowa. Stalin z a k ł a d a ł , jać
powstaniu
Komitet
ż e t a k a r e o r g a n i z a c j a b ę d z i e sprzy¬
silnej
Informacji
politycznym.
Jako
instytucji skłaniał
pierwsi
wywiadowczej.
się
raczej
zaczęli
ku
skarżyć
Jednak kwestiom
się
wojsko¬
wi,
k t ó r y c h o d c i ę t o od informacji a g e n t u r a l n y c h .
lin
zaspokoił
Sta¬
p o s t u l a t y wojskowych.
D w a l a t a p ó ź n i e j , w s t y c z n i u 1949 r o k u , G ł ó w n y Za¬ rząd Wywiadowczy wrócił nych,
natomiast
do
Ministerstwa
w listopadzie
1951
Sił
roku
Zbroj¬
także
wy¬
wiad p o l i t y c z n y z p o w r o t e m z o s t a ł p o d p o r z ą d k o w a n y M G B . Ale A b a k u m o w nie b y ł j u ż m i n i s t r e m . . . Z
Długoletniego sposób goś
ż a ć się w t e n s p o s ó b - o d p a r ł z r o z d r a ż n i e n i e m Szcjn i n . - W y c h o d z i ł z z a ł o ż e n i a , ż e j e g o o t o c z e n i e powin¬ no właściwie Gdy
Stalin p o s t a n o w i ł kogoś
W rozmowie
r a p o r t y d l a B i u r a Poli¬
śmierci
Stalina
wyraźnym
Komitet
z n a c z ą c ą pozy¬ na p r z y k ł a d Wa-
żalem
Informacji
pisał,
granicznych.
Ale
zarówno
dla
że
przekształcił
w organ całkowicie podległy Ministerstwu
z
robił to
m i n i s t r e m b e z p i e c z e ń s t w a państwowe¬
u r z ę d n i k u czy g e n e r a l e .
o jakimś wysokim
Minister od
razu rozkazywał
g r o m a d z i ć m a t e r i a ł y p r z e c i w k o k o l e j n e j o f i e r z e . Służ¬ by
operacyjne
zbierały
dysponowały.
wszystkie
Najczęściej
aresztowanych.
były
to
dokumenty, zeznania
Zeznania wydobywano
od
jakimi
osób już
n i c h nieja¬
zie n i c z a m i e r z a n o a r e s z t o w a ć . F u n k c j o n a r i u s z e Mini¬
Niektórzy z nich z
rozu¬
cudzymi rękami.
go w y p o w i a d a ł n i e p r z y c h y l n e słowo
tycznego.
który
Kto nie
zlikwidować,
w białych rękawiczkach i najchętniej
sterstwa
Falin,
z r o z u m i e ć jego intencje.
m i a ł - sam znikał.
wcześniej
lentin
w jaki
z l i k w i d o w a n i a jakie¬
człowieka.
ludzi,
-
polecenie
generalnej,
kiedyś,
- T o w a r z y s z S t a l i n n i e b y ł w c i e m i ę bity, ż e b y wyra¬
dziesięciu
zajmowali
zapytano
k o n a z a p a s , t a k ż e p r z e c i w k o l u d z i o m , k t ó r y c h n a ra¬
K o m i t e t u I n f o r m a c j i w y ł ą c z o n o w y d z i a ł y opera¬
cję w p o l i t y c z n y m e s t a b l i s h m e n c i e
Szejnina,
Stalin w y d a w a ł
cyjne. P o z o s t a l i w n i m t y l k o a n a l i t y c y - o k o ł o s t u pięć¬ k t ó r z y pisali
pracownika prokuratury
Lwa R o m a n o w i c z a
Spraw
Ministerstwa
Bezpieczeństwa czy p ó ź n i e j
Państwowego
p r z y d a d z ą się
wiedzieli,
wszystkie
że
zezna¬
nia. Z e b r a n e m a t e r i a ł y w r ę c z a n o Stalinowi, który p r o s i ł
po
Biuro P o l i t y c z n e o r o z p a t r z e n i e ich i w y r a ż e n i e o p i n i i .
się
Opinia
Za¬
Obrony,
ze
wszystkich
stanowisk, wykluczyć z partii i a r e s z t o w a ć .
była
S t a l i n wy¬
słuchiwał
zawsze
taka
sama:
zdania towarzyszy i
zdjąć zgadzał
się
z
ogólną
szkoda,
dobry
j a k i d l a K G B K o m i t e t b y ł k o ś c i ą w g a r d l e i w 1958 ro¬
opinią.
ku
z niego o r g a n i z a t o r . Wódz był najbardziej utalentowa¬
na wniosek p r z e w o d n i c z ą c e g o
został Na two:
KGB
Iwana Sierowa
rozwiązany. stanowisku
ministra Abakumowowi
b r a k o w a ł o mu
świadczenia. Stalin
nym było
nieła¬
kiedy
dawał j e d n o z n a c z n e
wskazów¬
ki. W o l a ł m ó w i ć a l u z j a m i , u w a ż a ł , ż e p o d w ł a d n i zro¬ z u m i e j ą g o w ł a ś c i w i e . A b a k u m o w w i d o c z n i e n i e o d ra¬ zu r o z u m i a ł . 76
artystą
i
jeszcze
reżyserem
dodawał: spośród
wszystkich,
którzy
go o t a c z a l i . . . Zdaniem
z a r ó w n o w y k s z t a ł c e n i a , j a k i do¬
Z a c z ę ł y się n i e p o w o d z e n i a i w p a d k i .
rzadko
Niekiedy
kandydaturę
pisarza
Kiriłła
Abakumowa
na
Anatoliewicza stanowisko
Stolarowa,
m i n i s t r a wy¬
s u n ą ł Ż d a n o w , k t ó r y n a r z u c a ł swoje z d a n i e p o z o s t a ł y m c z ł o n k o m Biura P o l i t y c z n e g o . P o ś m i e r c i Ż d a n o w a los
Abakumowa
był
przesądzony.
Kiriłł Stolarow mówi: 77
Leonid Meczin - Ludzie miejsce
Koniec epoki
Malenkowa usunęli Abakumowa
posadzili
urzędnika
swojego
Siemiona
człowieka
Denisowicza
-
i
na jego
partyjnego
Ignatiewa.
Na jego
go
kariera
dobiega końca,
p o d o b n i e jak wszyscy jego Łubianki.
Zawsze
domyślić
się,
sam jest
skończony,
a on
poprzednicy
wcześniej
-
czy p ó ź n i e j
Pisał
też,
mienie
że
osób
Abakumow
wzbogacił
się,
konfiskując
a r e s z t o w a n y c h i z d e f r a u d o w a ł państwo¬
we p i e n i ą d z e , p r z e z n a c z a j ą c je na r e m o n t i wyposaże¬
z a s t ę p c ę B e r i a m i a n o w a ł Siergieja G o g l i d z e . . . Abakumow m ó g ł już wcześniej
ukryć p r z e d Stalinem własne b ł ę d y i n i e d o p a t r z e n i a .
ż e je¬
nie
swojego
nowego
mieszkania
w
Zaułku
Kołpacz-
nym.
gospodarze
Śledczy R i u m i n nie n a p i s a ł tego d o n o s u z własnej
następowała
inicjatywy - po p r o s t u u m i e j ę t n i e w y k o r z y s t a ł atmos¬
t a k a chwila, gdy Stalin d o c h o d z i ł do w n i o s k u ,
ż e po¬
ferę
trzebuje
zajmo¬
i o s k a r ż y ł swojego m i n i s t r a o p o w a ż n e b ł ę d y politycz¬
nowego
człowieka.
Abakumow
i
tak
wał t e n u r z ą d b a r d z o d ł u g o - całe cztery lata. Oddajmy znów głos - Abakumowa Stalin Jego
Kiriłlowi
uważano
naprawdę
nie
przychylność
za
lubił nikogo,
poza samym
Ale sobą.
i przyjaźń dla i n n y c h była krótko¬
Abakumow ostatecznie stracił zaufanie
Stalina,
gdy
z a d z w o n i ł do m i n i s t r a b e z p i e c z e ń s t w a państwo¬ z
prośbą
o
wypuszczenie
r z a , k t ó r y l e c z y ł r o d z i n ę Berii. między
Berią
a wszystkie
i
miał
Berii.
Minister
Abakumow okazał
się
Kilkanaście
nagrywane,
Stalinowi.
że Abakumow s p e ł n i ł
bezpieczeństwa
państwowego
wyłącznie jego polecenia.
zatem człowiekiem niegodnym
lat w c z e ś n i e j p r e t e k s t e m d o a r e s z t o w a ¬ komisarza
spraw w e w n ę t r z n y c h
był d o n o s przewodniczącego iwanowskiego, czego
były
przywódcy...
nia ludowego
kumowowi
leka¬
Rozmowy telefoniczne
nagrania przekazywano
obowiązek wykonywać
zaufania
aresztowanego
Abakumowem
S t a l i n o w i nie s p o d o b a ł o się, prośbę
Walentina
wykorzystano
wydziału
z a r z ą d u NKWD o b w o d u
Żurawlowa. list
Jeżowa
Przeciwko
starszego
dochodzeniowego
do
oficera spraw
Abaśled¬
specjal¬
nych, p o d p u ł k o w n i k a Michaiła Riumina, którego a u t o r z a r z u c a ł m i n i s t r o w i , że on i jego l u d z i e nie p r o w a d z ą ś l e d z t w a w sprawie d z i a ł a l n o ś c i o b c y c h a g e n t ó w i nie protokołują wszystkich 78
kierownictwa
resortu
- R i u m i n n i e u j a w n i ł w swojej a n k i e c i e , że ma kło¬ p o t y z k r e w n y m i . P o n a d t o z g u b i ł w a u t o b u s i e materia¬ ły p r o w a d z o n e g o przez
siebie
śledztwa.
D o p u ś c i ł się
też kilku i n n y c h u c h y b i e ń . Wiedząc, że nie ma nic do
s p e ł n i ł p e w n ą o s o b i s t ą p r o ś b ę Berii. Ł a w r i e n t i j P a w ł o ¬ wego
wyższego
Kiriłł Stolarow mówi:
Stalina.
trwała...
wicz
wśród
ne. Zresztą, sam R i u m i n też nie b y ł bez g r z e c h u .
Stolarowowi: ulubieńca
panującą
p r z e s ł u c h a ń więźniów,
chcąc
s t r a c e n i a , p o n i e w a ż i t a k g r o z i m u w y r z u c e n i e z pra¬ cy, n a p i s a ł d o n o s n a A b a k u m o w a . . . Niedawno
wyszło
oświadczenie wkrótce tem
w
zajmie
donos
n a jaw,
gabinecie
fotel A b a k u m o w a
Riumina
został
i p r z e r e d a g o w a n y w gabinecie uzyskał jego
że
Riumin
Ignatiewa w
pisał
KC.
na Ł u b i a n c e . . .
dokładnie
swoje
Ignatiew Po¬
opracowany
Malenkowa,
z a n i m nie
aprobaty.
O ś w i a d c z e n i e R i u m i n a b y ł o gotowe 2 lipca. Od razu p r z e d ł o ż o n o j e S t a l i n o w i , k t ó r y p r z e c z y t a ł t e k s t i wy¬ raził
swoje
zadowolenie:
- P a t r z c i e , p r o s t y c z ł o w i e k , a j a k z n a k o m i c i e rozu¬ mie
zadania
organów
bezpieczeństwa
państwowego.
A m i n i s t e r nie b y ł w s t a n i e z o r i e n t o w a ć się we wszyst¬ kim. Abakumowa
oskarżono
o
oszukiwanie
Komitetu
Centralnego i wykluczono z partii.
Historia profesora Etingera 4 lipca
1951
nego u r z ę d u ,
r o k u A b a k u m o w a u s u n i ę t o z zajmowa¬
12 lipca o t r z y m a ł wezwanie do p r o k u r a 79
Leonid Meczin tury, nia
Koniec epoki
gdzie z o s t a ł a r e s z t o w a n y i wysłany do
„więzie¬
specjalnego".
Minister mieszkał w Zaułku K o ł p a c z n y m , w d o m u numer
11.
Z budynku wysiedlono szesnaście rodzin,
d z i a ł u KC
związko¬
Komisja
kilku
przesłuchała
pracowników
stwa B e z p i e c z e ń s t w a P a ń s t w o w e g o , żadnego
r u n k a c h . T e g o d n i a o k n a n a p i e r w s z y m p i ę t r z e kamie¬
zwykle,
nicy były szczelnie z a s ł o n i ę t e - w m i e s z k a n i u trwała byli p o d w ł a d n i A b a k u m o w a o p i s y w a l i niesły¬
spraw organizacji partyjnych,
Siemion Denisowicz Ignatiew.
ż e b y m i n i s t e r m ó g ł z a m i e s z k a ć w k o m f o r t o w y c h wa¬
rewizja,
do
wych i k o m s o m o l s k i c h ,
11
wpływu decyzje
na
dalsze
ale
Minister¬
nie
działania
miało
to
organów:
jak
rezolucję
„W
z a p a d ł y wcześniej.
lipca Biuro Polityczne u c h w a l i ł o
s p r a w i e s y t u a c j i w M G B Z S R R " , a n a s t ę p n e g o d n i a Ko¬
c h a n e j a k n a o w e c z a s y b o g a c t w o : k o m p l e t y m e b l i , lo¬
mitet
dówki,
skich, krajowych i o b w o d o w y c h k o m i t e t ó w p a r t i i oraz
odbiorniki
radiowe
- w s z y s t k o w d u ż y c h ilo¬
ściach!
do
Oskarżono Kodeksu go).
Po
go
o
Karnego
przestępstwo (zdrada
aresztowaniu
nia w Sokolnikach,
z
ojczyzny
paragrafu przez
58-lb
znanego pod
nazwą „Marynarska
MGB
dów
wojskowe¬
z o s t a ł p r z e w i e z i o n y d o więzie¬
C e n t r a l n y r o z e s ł a ł p o u f n y list republik związkowych
bezpieczeństwa
W
liście
na,
Bezpieczeństwa
kołajewną, i
k t ó r a p r a c o w a ł a w wydziale wywiadu armii
marynarki
wojennej
Państwowego.
Razem
Ministerstwa z
Bezpieczeństwa
dwumiesięcznym
ministra bezpieczeństwa Podczas
kontroli
- P r z e p r o w a d z o n o rewizję u t e ś c i o w e j A b a k u m o w a . dwie
służbowego: jedną o
książki,
wydane
p r a c y brytyjskiego
do
otrzymał wydziału
Informacja
dotyczyła
aktualnie przez
minister¬
państwowego
„fakty
znalazły
Abakumowa.
potwierdzenie",
d l a t e g o K C n i e z w ł o c z n i e z w o l n i ł A b a k u m o w a z funk¬ cji
niej
KC
śledczego
stwo. Autor o ś w i a d c z e n i a o s k a r ż a ł o t e n stan rzeczy
pierwszemu
u
lipca
sytuacji w Ministerstwie
Państwowego.
spraw p r o w a d z o n y c h
Kiritł Stolarow opowiada: Znaleziono
2
oficera
który i n f o r m o w a ł o złej
kilku
synkiem
w s a d z o n o ją do w i ę z i e n i a MGB na S r i e t e n c e .
o b w o d o w y c h zarzą¬
d o c h o d z e n i o w e g o d o spraw s p e c j a l n y c h MGB, R i u m i -
c i s z a " . S i e d z i a ł w p o j e d y n c z e j celi. O f i c e r o w i e i straż¬ A r e s z t o w a n o także żonę Abakumowa, A n t o n i n ę Ni-
że
starszego
nicy nazywali go „ n u m e r e m
15".
republikań¬
państwowego.
stwierdzano,
oświadczenie
i
do
W
użytku
kontrwywiadu
ministra liście
przyjął
i
czasowo
powierzył
zastępcy Abakumowa, między
taktykę
innymi
bezczelnego
obowiązki
stwierdzano:
„Abakumow
zaprzeczania ustalonym
i drugą o a m e r y k a ń s k i m F e d e r a l n y m Biurze Śledczym.
faktom,
Ż o n ę m i n i s t r a o s k a r ż o n o o p r z e c h o w y w a n i e t a j n e j li¬
podczas przesłuchania ponownie
t e r a t u r y . P o a r e s z t o w a n i u A n t o n i n a N i k o ł a j e w n a stra¬
partię, uparcie z a p r z e c z a ł z a r z u c a n y m mu przestęp¬
ciła p o k a r m ,
s t w o m i w ż a d e n s p o s ó b nie d a ł do z r o z u m i e n i a ,
ale
synek na szczęście p r z e ż y ł .
Wysta¬
w i o n o m u n o w ą m e t r y k ę , d z i ę k i c z e m u n i e b y ł uważa¬
żałuje czynów,
ny za syna wroga ludu. z
w i ę z i e n i a dopie¬
1954 r o k u .
R i u m i n a . W jej sji 80
Kontroli
s k ł a d weszli:
abójców". stwa
s e k r e t a r z KC Malenkow,
z a s t ę p c a p r z e w o d n i c z ą c e g o Komi¬
Partyjnej
sytuacji w e w n ą t r z
MGB,
próbował oszukać że
o które jest oskarżany".
Ta sprawa będzie j e d n y m z priorytetowych
z a d a ń nowego kierownictwa M i n i s t e r s t w a Bezpieczeń¬
4 lipca Stalin p o w o ł a ł komisję do r o z p a t r z e n i a listu w i c e p r e m i e r Beria,
złej
W m a t e r i a ł a c h k o m i s j i p o j a w i ł się t e m a t „ l e k a r z y - z -
Żonę Abakumowa wypuszczono ro w m a r c u
świadczącym o
jego
Ogolcowowi.
Szkiriatow
oraz
naczelnik
wy-
Państwowego.
W pierwszej kolejności - już ku
-
aresztowano
dzieckich
jednego
kardiologów,
18 l i s t o p a d a z
1950 ro¬
najwybitniejszych
profesora Jakowa
ra¬
Gilarewicza 81
Leonid Meczin
Koniec epoki
E t i n g e r a . J e d n a k „ s p r a w a l e k a r z y " p o j a w i się d u ż o p ó ź
zdrowia leczenie"
niej.
s a n d r a S z c z e r b a k o w a . E t i n g e r o d p a r ł , ż e c i ę ż k o chore¬
Oficjalny k o m u n i k a t TASS
13 s t y c z n i a
zostanie opublikowany
1953 r o k u . I n f o r m o w a n o w n i m , ze o r g a n y
bezpieczeństwa
państwowego
grupy terrorystycznej
„ujawniły
wśród lekarzy,
fakt
której
istnienia
ż y c i a a k t y w n y c h d z i a ł a c z y ZSRR p o p r z e z
niewłaściwe
leczenie".
nazwisk
żydowskich
nieżyjący j u ż
Jeszcze
przed
trzymany jego
i t r z y rosyjskie.
wówczas
profesor
aresztowaniem
syn
a
on b y ł jedynie
Pod
koniec
do wniosku,
grudnia
że
1950
roku Abakumow
doszedł
o s k a r ż e n i e nie o p i e r a się n a s o l i d n y c h
p o d s t a w a c h i r o z k a z a ł „ p r z e r w a ć p r a c ę n a d s p r a w ą nie¬
W k o m u n i k a c i e wymieniano aresztowanych lekarzy sześć
Szczerbakowa leczył Winogradów,
w ś r ó d n i c h Alek¬
konsultantem.
celem było
pozbawienie
gurował
go
p r z y w ó d c ó w kraju,
-
Na liście
fi¬
profesora
Dla
służb
specjalnych
wystarczające
były
oskarżenia
o działalność antyradziecką.
Etinger.
Jaków Jakowlewicz,
prawidłowego leczenia, p r o w a d z o n e g o przez Etingera".
został
P r o f e s o r a t o r t u r o w a n o , b i t o , nie p o z w a l a n o m u s p a ć .
za¬
s t u d e n t Wy¬
Więzień p r z e s z e d ł kilka a t a k ó w serca.
d z i a ł u H i s t o r y c z n e g o M G U ( o b e c n i e z n a n y p r o f e s o r hi¬ storii, który o d t w o r z y ł tę h i s t o r i ę na p o d s t a w i e odnale¬
śledztwo
z i o n y c h d o k u m e n t ó w ) . W l i p c u 1951 r o k u a r e s z t o w a n o
angina
żonę
s k o ń c z y ć się śmiercią a r e s z t o w a n e g o " . Po j e d n y m z prze¬
nia.
profesora, Syn
którą skazano
znakomitego
na dziesięć
kardiologa
spędził
lat więzie¬ dziesięć
lat
w obozach.
w
Lefortowie
oficera:
pectoris,
uprzedzały
„W przyszłości któremu
prowadzącego
k a ż d y n a s t ę p n y atak
t o w a r z y s z ą bóle
serca,
może
s ł u c h a ń w m a r c u 1951 r o k u J a k ó w E t i n g e r z m a r ł . R i u m i n o s k a r ż y ł A b a k u m o w a , że c h c i a ł „ o d ł o ż y ć ad ac¬
Profesor
Etinger
-Przyrodniczy - przyp.
więzienia
S ł u ż b y medycz¬
ne
W
Matematyczno-
t a " o s k a r ż e n i e E t i n g e r a o n i e p r a w i d ł o w e l e c z e n i e Szczer-
(Królewiec
b a k o w a ; z t e g o p o w o d u z a r z ą d z i ł „ b a r d z i e j surowy r e ż i m
oraz Wydział Medyczny Uniwersytetu
p r z e t r z y m y w a n i a w i ę ź n i a i p r z e n i ó s ł go z w i ę z i e n i a we¬
Uniwersytetu
tłum.]
Berlińskiego.
u k o ń c z y ł Wydział
latach
I
w
Kónigsbcrgu
wojny
światowej
służył
we
wnętrznego
MGB
do
w i ę z i e n i a lefortowskiego,
do
nie-
frontowym lazarecie. W o s t a t n i c h l a t a c h życia k i e r o w a ł
o g r z e w a n e j i wilgotnej celi, co d o p r o w a d z i ł o do ś m i e r c i J.
k a t e d r ą 2. I n s t y t u t u M e d y c z n e g o w M o s k w i e i b y ł kon¬
G . Etingera, z w ł a s z c z a p o a t a k a c h a n g i n a p e c t o r i s " .
s u l t a n t e m Zarządu Medyczno-Sanitarnego Kremla. Organy
ł y się n i m l a t e m
Obecnie
komisja ustaliła,
że
„aresztowany
n a c j o n a l i s t a , l e k a r z Etinger, p r z y z n a ł się, że w t r a k c i e le¬
1948 r o k u . W j e g o m i e s z k a n i u zainsta¬
c z e n i a tow. S z c z e r b a k o w a A. S. m i a ł z a m i a r d o k o n a ć za¬
państwowego
l o w a n o a p a r a t u r ę p o d s ł u c h o w ą i p r z e z k o l e j n e dwa la¬
m a c h u terrorystycznego przeciwko
ta
p r z e d s i ę w z i ą ł wszelkie
nagrywano
prowadzili
żydowski
zainteresowa¬
bezpieczeństwa
wszystkie
synem
niemu i praktycznie
ś r o d k i , by p o z b a w i ć go życia".
A b a k u m o w nie p o i n f o r m o w a ł K C o z e z n a n i a c h Etinge-
Pozwolenie na aresztowanie Etingera wydał Bułganin -
wanej g r u p y lekarzy, p r o w a d z ą c y c h n a p o l e c e n i e a g e n t ó w
roku
dyskusje
z
ra i w t e n s p o s ó b p r z e s z k o d z i ł w u j a w n i e n i u „ z a k o n s p i r o ¬
1950
szczere
ojciec
n a t e m a t y poli¬
listopadzie
i
A
t y c z n e - o S t a l i n i e , o nasilającej się fali a n t y s e m i t y z m u . w
otwarte
rozmowy.
Stalin
jeszcze
odpoczywał
w Soczi. Już p o d c z a s pierwszego p r z e s ł u c h a n i a starszy spraw
oficer
82
śledczy
specjalnych,
oskarżył
zagranicznych
działalność
terrorystyczną
skierowaną
przeciwko p r z y w ó d c o m partii i państwa.
Etingera
wydziału
podpułkownik o
20 listopada
dochodzeniowego
„nieprawidłowe
Michaił i
P o n a d t o w styczniu
1951
r o k u w Moskwie aresztowa¬
do
n o c z ł o n k ó w m ł o d z i e ż o w e j ż y d o w s k i e j o r g a n i z a c j i anty¬
Riumin
r a d z i e c k i e j . P o d c z a s p r z e s ł u c h a ń n i e k t ó r z y z aresztowa¬
szkodliwe
dla
n y c h p r z y z n a l i się d o t e g o , ż e p l a n o w a l i z a m a c h y t e r r o 83
Leonid Meczin
Koniec epoki
r y s t y c z n e n a życie p r z y w ó d c ó w p a r t i i i p a ń s t w a . J e d n a k w p r o t o k o ł a c h p r z e s ł u c h a ń c z ł o n k ó w tej
organizacji,
p r z e d ł o ż o n y c h K o m i t e t o w i C e n t r a l n e m u W K P (b), n i e za¬ m i e s z c z o n o z e z n a ń a r e s z t o w a n y c h d o t y c z ą c y c h i c h za¬ mierzonej działalności terrorystycznej". KC p o d j ą ł decyzję o „ w z n o w i e n i u ś l e d z t w a w s p r a w i e d z i a ł a l n o ś c i t e r r o r y s t y c z n e j E t i n g e r a i m ł o d z i e ż o w e j ży¬ dowskiej
organizacji
antyradzieckiej".
Oczywiście, A b a k u m o w nie
z a m i e r z a ł n i c z e g o ukry¬
wać. Po p r o s t u nie z r o z u m i a ł w p o r ę , że g ł o ś n y p r o c e s Żydów - wrogów władzy radzieckiej, będzie korzystny dla
Stalina.
Teraz jego
byli
podwładni
oskarżyli jego
samego o u d z i a ł w t a k i m spisku. Z
Ministerstwa
niono
wszystkich
Bezpieczeństwa oficerów
Państwowego
pochodzenia
zwol¬
żydowskiego,
kilku z n i c h a r e s z t o w a n o j a k o c z ł o n k ó w „ s p i s k u syjoni¬ s t y c z n e g o " . R a z e m z A b a k u m o w e m a r e s z t o w a n o naczel¬ nika wydziału
dochodzeniowego
do
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych,
spraw
specjalnych
generała-majora A.
Leonowa, jego t r z e c h z a s t ę p c ó w - M. Lichaczowa, W. Ko m a r o w a i L . S z w a r c m a n a , szefa k a n c e l a r i i m i n i s t r a , p u ł ¬ kownika I. Czernowa oraz jego zastępcę, p u ł k o w n i k a J. Browermana. p e ł n y c h inicjatywy funkcjona¬
riuszy, t o t e ż prawie n a t y c h m i a s t , 20 p a ź d z i e r n i k a mianował
ministra
niewykształconego
bezpieczeństwa
Riumina
państwowego
i
1951
zastępcą
naczelnikiem
w y d z i a ł u d o c h o d z e n i o w e g o d o s p r a w s p e c j a l n y c h . Stali¬ n o w i p o d o b a ł o się t o , ż e R i u m i n - p o d o b n i e j a k n i e g d y ś Jeżów -
osobiście
przesłuchiwał aresztantów i
często
u c i e k a ł się do p r z e m o c y fizycznej, aby w y d o b y ć z n i c h p o t r z e b n e z e z n a n i a . R i u m i n c z u ł się j a k b o h a t e r .
84
roku -
prowadziła prokuratura.
Riumin uzyskał
sprawy Abakumowa.
P r z e s ł u c h i w a ł go o s o b i ś c i e i r o b i ł to z wielką satysfakcją. D o p r o w a d z i ł do stra
a r e s z t o w a n i a d w ó c h z a s t ę p c ó w mini¬
bezpieczeństwa
państwowego,
kilku
naczelników
w y d z i a ł ó w MGB i ich z a s t ę p c ó w . W s z y s t k i c h o s k a r ż o n o o u d z i a ł w syjonistycznym spisku, na czele k t ó r e g o s t a ł Abakumow. równo
R i u m i n o w i nie
Abakumow,
jak
p r z e s z k a d z a ł fakt,
i jego
z a s t ę p c y byli
że
za¬
Rosjana¬
mi... Kiriłł Stolarow opowiada: -
R i u m i n wymyślił
żydowski spisek i
p o s t a w i ł swojego b y ł e g o
ministra.
mina
zrobić
Żydzi
postanowili
netkowego
dyktatora,
nie r z ą d z i ć k r a j e m . plan
działania:
na j e g o
czele
W e d ł u g wersji R i u -
z A b a k u m o w a mario¬
a w rzeczywistości
samodziel¬
R i u m i n p r z e d s t a w i ł ich r z e k o m y
Żydzi-spiskowcy
atakują
na
trzech
frontach. Pierwsza grupa to d z i a ł a c z e kultury i sztuki, którzy nawiązali k o n t a k t y z A m e r y k a n a m i . nowili
oficerowie
stwowego
Ministerstwa
pochodzenia
D r u g ą sta¬
Bezpieczeństwa
żydowskiego,
którzy
Pań¬ mieli
p r z e c h w y c i ć w ł a d z ę w kraju. T r z e c i a g r u p a - l e k a r z e -
oczyszczając
miała pole
zlikwidować
przywódców
dla A b a k u m o w a .
Stalinowi
kraju, spodo¬
b a ł się p l a n n a k r e ś l o n y p r z e z R i u m i n a . . . A r e s z t o w a n i lekarze p o d c z a s p r z e s ł u c h a ń przyzna¬ wali się,
że na p o l e c e n i e brytyjskiego wywiadu
„posta¬
wili n i e p r a w i d ł o w ą d i a g n o z ę w p r z y p a d k u c h o r o b y to¬ warzysza A. A. niego
zawału
Żdanowa, mięśnia
u k r y l i fakt p r z e b y c i a p r z e z
sercowego,
przepisali
szkodliwą w t a k i m p r z y p a d k u i w t e n dowali zgon n a d rok. trafiony,
sposób
kurację spowo¬
pacjenta".
Pomysł ale
ze
ogólnie
spiskiem Riumin
żydowskim okazał
się
okazał
się
nieudolnym
pracownikiem.
Ś l e d z t w o w s p r a w i e A b a k u m o w a p o c z ą t k o w o - do lu¬ 1952
Wtedy
na przejęcie
K a r i e r a R i u m i n a n i e t r w a ł a j e d n a k d ł u g o - n i e c o po¬
„O wszystkim napiszę do Biura Politycznego" tego
oskarżenia.
od Stalina zezwolenie
-zabójcy
Stalin lubił o d d a n y c h , roku,
o d r z u c a ł wszystkie
Abakumow
W listopadzie
1952
roku,
żydowskich lekarzy było
gdy
w toku,
śledztwo Riumin
w
sprawie
napisał
do 85
Leonid Meczin S t a l i n a list,
Koniec epoki
w którym donosił,
dycznych,
Władimir
ż e p r o f e s o r n a u k me¬
Charitonowicz
swą p r z y n a l e ż n o ś ć d o o p o z y c j i , maskował niegodziwca. ten
dureń
zepsuje
Wasilenko,
ale o n ,
ukrył
Riumin,
zde¬
Stalin od razu z r o z u m i a ł ,
całą
sprawę.
Odpisał
że
Riuminowi:
trzech
przydzielono
niowym
do
spraw
początkowo no
wobec
pracy w wydziale
w więzieniu niego
przykład
do
specjalnych.
dochodze¬
Abakumow przebywał
lefortowskim,
niedozwolone
gdzie
metody
stosowa¬
śledztwa,
„ N i e i n t e r e s u j e n a s p o l i t y c z n a b i o g r a f i a W a s i l i e n k i . Ja¬
wania.
kie
się,
niu na Butyrkach, w n o r m a l n y c h w a r u n k a c h .
mu
ście w i ę z i e n i e j e s t w i ę z i e n i e m ,
to
ma
dzisiaj
dla jakiego
znaczenie?
obcego
wywiadu
Musimy dowiedzieć pracuje,
kto
wydaje
polecenia...".
na
z a m k n i ę c i e w k a r c e r z e p o z b a w i o n y m ogrze¬
Gdy w r ó c i ł e m do pracy,
s i e d z i a ł j u ż w więzie¬ Oczywi¬
ale w a r u n k i w celi i wy¬
żywienie były n o r m a l n e .
14 l i s t o p a d a
1952
roku R i u m i n z o s t a ł zdymisjono¬
Kiriłł
Stolarow pisze
co
innego.
Gdy Abakumowa
wany i p r z e n i e s i o n y do M i n i s t e r s t w a K o n t r o l i Radziec¬
przeniesiono
do więzienia butyrskiego,
sąsiednie
kiej, p o d k i e r o w n i c t w o M i e r k u ł o w a . P o ś m i e r c i S t a l i n a ,
opróżniono.
Na korytarzu wystawiono
s p e c j a l n y po¬
17
sterunek.
marca
1954 nie.
1953
roku
roku,
został aresztowany,
skazany na karę
Wyrok w y k o n a n o po wywiadów,
ningradzkiej"
o
a
przez
7 lipca
rozstrzela¬
o działalność
na rzecz
błędy w prowadzeniu
( p o n i e w a ż p r z y j a ź n i ł się
z
Abakumow był bez
przerwy
s k u t y kajdanka¬
m i , k t ó r e z d e j m o w a n o t y l k o p o d c z a s p o s i ł k ó w . W cią¬ gu dnia ręce m i a ł skute na plecach, nocą - na b r z u c h u .
dwóch tygodniach...
Abakumowa oskarżano cych
śmierci
cele
„sprawy
-
ob¬ le-
sekretarzem
Abakumowa
Zajczykow,
przesłuchiwał
były
sekretarz
Wasilij
Nikiforowicz
Komitetu
K o m s o r n o ł u - w s p o m i n a Miesiacew.
Centralnego
- W a s i a opowia¬
KC, K u z n i e c o w e m ) o r a z o u t w o r z e n i e w M i n i s t e r s t w i e
d a ł mi, jak po raz pierwszy p r z y p r o w a d z o n o do niego
Bezpieczeństwa
byłego ministra. Abakumow powiedział:
składającej
Państwowego
się
z
przestępczej
nacjonalistów
śledczego-nowicjusza".
W w i ę z i e n i u l e f o r t o w s k i m w celi n u m e r 29 kaz
Riumina
wermana, gumowe
bito
aresztowanych:
S z w a r c m a n a i Biełkina. pałki,
kurortach,
obiecano
im
i
na roz¬
Abakumowa,
Bro-
Oprawcom wydano
wczasy
nagrody pieniężne
grupy,
żydowskich.
w
nadmorskich
awans
p o z a kolejno¬
ścią. Abakumowa ogrzewanej
skuto
celi,
kajdankami,
dawano
trzymano
kawałek chleba i
w
nie-
dwa k u b k i
w o d y d z i e n n i e , b i t o k a ń c z u g i e m p o g o ł y m c i e l e . Były minister bardzo
szybko
stał
się
s t u p r o c e n t o w y m in¬
w a l i d ą - l e d w o t r z y m a ł się n a n o g a c h ,
nie m ó g ł cho¬
d z i ć . Ale w c i ą ż n i e p r z y z n a w a ł się d o winy. Nikołaj pracy
w
organach
po
moim
bezpieczeństwa
odejściu
państwowego.
G d y w r ó c i ł e m d o MGB w s t y c z n i u 1953 r o k u , s i e d z i a ł już 86
w
więzieniu.
Przesłuchiwał
go
mój
Rady
niczne...".
kolega:
nas
na
od
ministra,
razu
„Aha,
wiecie?" klapie
ślad p o z n a c z k u .
Abakumow
przesłuchiwał
„Skąd
Najwyższej,
narki jest jeszcze
dali mi
-
„Byliście
waszej
mary¬
B u t y m a c i e zagra¬
go
Abakumow
rozgryzł.
Wasia
zaprzeczał,
że
z d r a d z i ł ojczyznę, mówił, że były b ł ę d y , braki, pomył¬ ki.
„Jestem gotów odpowiedzieć
za nie.
Ale
ojczyzny
pierwszy
akt
oskarże¬
nie z d r a d z i ł e m " . Stalin nia w
zdążył
sprawie
syjonistycznej
zaakceptować
Abakumowa: w
o
Ministerstwie
utworzenie
organizacji
Bezpieczeństwa
Pań¬
stwowego. Po
śmierci
oskarżono
Miesiacew opowiada:
- Abakumow został aresztowany z
delegatem
-
Stalina
także
o
na
rozkaz
sfabrykowanie
Berii
Abakumowa
„sprawy
mingrel-
skiej",
„sprawy lotników" i s k o m p r o m i t o w a n i e Malen-
kowa.
Abakumow
we w s p o m n i a n y c h
odparł,
że
wszystkie
aresztowania
sprawach były d o k o n y w a n e
n a wy¬
r a ź n y r o z k a z S t a l i n a , i w ż a d n e j z n i c h a n i G ł ó w n y Za¬ rząd Kontrwywiadu
Smiersz,
ani Ministerstwo Bezpie87
Koniec epoki
Leonid Meczin czeństwa manie
Państwowego
Po
wnioskowały
o
zatrzy¬
o
Berii
Abakumowa
oskarżono
n i s z c z e n i e i l i k w i d a c j ę k a d r p a r t y j n y c h . Wy¬
toczono
przeciwko
niemu proces
przeprowadzenie
minister
„sprawy
wiele
o
zorganizowanie
łeningradzkiej".
bezpieczeństwa
w więzieniu
państwowego
miesięcy.
Ci,
Były
spędził
k t ó r z y byli
areszto¬
wani po nim,
zostali już
dawno rozstrzelani,
k u m o w wciąż
c z e k a ł na
rozstrzygnięcie
lo¬
maniakalnie
przesłuchania, dwa
jednego
Proces Abakumowa,
Leonowa,
Lichaczowa,
1954
roku w D o m u Oficera w L e n i n g r a d z i e
m a n był
sądzony oddzielnie
w
mow z a p r z e c z a ł stawianym się
przy
twierdzeniu,
mował Komitet
że
1955
pliwy i
mu
zarzutom.
wszystkie
Centralny,
Abakupodej¬
dwie
Stalin d a w a ł polecenia,
Gdy
tylko
Abakumow
wypowiedział
o s k a r ż y c i e l p o d n i ó s ł się to
nie
ma
nic
z
wspólnego
przewodniczącego
a ja je w y k o n y w a ł e m .
składu
nie
i
sprawą,
powiedzieć
i r o z k a z a c h , jakie ł a ł zgodnie
z
Andriejewicz
oraz
sędziowskiego,
że
poprosił b y pozba¬
ani
do
końca
słowa
o
procesu Sąd dzia¬
rom
1956
w
sędziom
i
prokurato¬
późniejszym.
Opisała
którym
której przebieg
sprawę
w
roli
świadka
generał
śledztwa:
kiedyś
„Młody
występowała prowadził.
wojskowy
z
gę-
że
Rajchlin ukoń¬ składu
sę¬
d o uzy¬
cztery
klasy...
R a j c h l i n z e r w a ł się z miej¬
sca i k r z y k n ą ł : - Wiecie, wam
kto d a w a ł n a m takie p o l e c e n i a ? Nie? To
powiem!
Właśnie i
wtedy
Kaganowicz
wem
przekazali p r a c o w n i k o m NKWD
d ł u g a lista osób, gu
kilku
dni
Szkiriatow,
przyjechali
skwy
i
razem
z
ze
Mo¬
Żdano-
listę.
To była
p r z e c i w k o k t ó r y m n a l e ż a ł o w cią¬
zgromadzić
i przedstawić
akt
materiały
obciążające
oskarżenia...
G e n e r a ł a z m u s z o n o d o m i l c z e n i a , g r o ż ą c wypro¬ wadzeniem
z
Opisywane już
po
sali r o z p r a w . . . zdarzenie
słynnym
miało
referacie
W
puściłby
do
rozkazy
Stalina.
ministra
bezpośrednim spiskowej dania,
i
by
miejsce w
o
roku, zbrod¬
s ą d n a p e w n o n i e do¬
oskarżeni
powoływali
p r z y swojej
wysunięty przez
bezpieczeństwa uczestnikiem
wykonywał
1956
Chruszczowa
roku, gdy s ą d z o n o A b a k u m o -
obstawało
żony Abakumow, sko
1954
tego,
Oskarżenie
o d b y w a ł się p r o c e s b y ł e ¬
generała-lejtnanta bezpieczeństwa państwowego
kobieta,
raptem
n i a c h Stalina.
okresie
na
mieli
wa i jego b y ł y c h p o d w ł a d n y c h ,
od
życie... nieustę¬
dało wam prawo
Roman
roku w Moskwie
Rajchłina,
wykształcenie
samego
polecenia wydawano
także
W
się,
zaleceniem, jakie oskarżyciel, otrzymał
zniszczyć
Przewodniczący
Rudienko,
Chruszczowa. Takie
okazało
klasy.
W którymś momencie
wytycznych
o t r z y m y w a ł od Stalina.
wolę,
- J a k w i d a ć , d a ł o . W M G B l u d z i e n a w y ż s z y c h sta¬
Sędzia s p e ł n i ł prośbę
Abakumowowi już
pozwolono
słowa,
miejsca i oświadczył, ze
wił p o d s ą d n e g o p r a w a g ł o s u . oskarżyciela
te
albo
stopnia generała-lejtnanta?
nowiskach
ja -
obóz
zapytał:
- I takie
a o n b y ł tylko wykonaw¬
cą:
oskarżonym i
D n i e m i nocą dążył tylko
złamać
procesu
tylko
skania
Upierał
decyzje
więzienie
niestrudzony".
Podczas czył
(Szwarc-
roku).
żeby
-
prowadze¬
niepodzielną
D z i a ł a ł z wyrafinowaniem, był bezlitosny,
Koma¬
14 g r u d n i a
śledztwo,
wyjścia
celu:
się
w
więzienie i rozstrzelanie. do
upajający
wyposażony
tak p r o w a d z i ł
pozostawały
dziowskiego
r o w a , C z e r n o w a i B r o w e r m a n a z a c z ą ł się
88
czupryną,
władzę:
a Aba-
swojego
su.
go
stą
niem
aresztowaniu
także i
nie
kogokolwiek.
stanowi¬
państwowego, przez
na
„Oskar¬
na
przestępczej
postawione
wymierzone przeciwko
wersji:
Berię
się
był grupy
Berię
za¬
państwu i partii". 89
Koniec epoki
Leonid Mleczin Oczywiście, w
oskarżanie
„przestępczej
bzdurą.
Abakumowa
grupie
spiskowej
o Berii"
Były m i n i s t e r p o p r o s t u w i e r n i e
oddaniem
służył
przekraczał menty,
Stalinowi,
swoje
na
za
i
było
z całym
jego
uprawnienia,
co p o c i ą g a ł o
udział
polecenie
fałszował
sobą ś m i e r ć
doku¬
n i e w i n n y c h lu¬
dzi. O
ile
rozstrzelany już o
wcześniej
tuszowanie
winy
Riumin
zniesieńskiego i i n n y c h „wrogów ludu", rator ko
Generalny
zarzucał
kiej"
i
ZSRR
mu
Roman
inicjatywę
zlikwidowanie
oskarżał
Kuzniecowa,
Andriejewicz
w
„sprawie
wybitnych
Wo-
o tyle Proku¬ Rudien-
leningradz-
działaczy
państwo¬
wych... Abakumow czyzny,
został
uznany
szkodnictwa,
stycznych,
udziału
Rozstrzelano godzinę
po
go
19
za winnego
dokonywania
w
organizacji grudnia
ogłoszeniu
roku,
dosłownie
dając
mu nawet
nie
możliwości złożenia prośby o ułaskawienie. nik
więzienia wewnętrznego
usłyszeniu -
O
Nie W
wyroku
MGB
Abakumow
w s z y s t k i m n a p i s z ę do zdążył nawet 1994
roku
szego
zmieniło
wowi
i
jego
w brzmieniu z dokonane nie jest j u ż
przez
czynów
na
Najwyż¬
Abakumooskarżenie
Karnego
RFSRR
„przestępstwo służbowo
wojskowego".
uważany
Sądu
zarzucanych
Kodeksu
1926 r o k u -
po
zdania.
Wojskowe
kwalifikację
193-17b
że
Biura Politycznego...
podwładnym
paragrafu
Naczel¬
wspomina,
powiedział:
skończyć
Kolegium
oj¬
terrory¬
kontrrewolucyjnej.
1954
wyroku,
zdrady
aktów
Obecnie
za winnego
Abakumow
zbrodni
przeciwko
państwu. W grudniu dził
rewizję
z
nim:
go
do
90
1997
byłego spraw
roku
Sąd
sprawy A b a k u m o w a
Najwyższy i
naczelnika wydziału specjalnych
MGB
przeprowa¬
straconych
razem
dochodzeniowe¬
Aleksandra
Leonowa
dwóch jego
zastępców
i Władimira Komarowa. nie,
ale
wszystkim
strzelanym ścia
pięć
ostatnie dla
Abakumowa
z
oraz
lat
-
Michaiła
Lichaczowa
C h o ć b r z m i to niewiarygod¬
oskarżonym
-
dawno
już
roz¬
z a m i e n i o n o wyrok ś m i e r c i na dwadzie¬ więzienia
stwierdzenie
spadkobierców.
bez może
konfiskaty mieć
jakieś
mienia.
To
znaczenie
CZĘŚĆ DRUGA Siemion Denisowicz
Ignatiew
S i e m i o n D e n i s o w i c z I g n a t i e w u r o d z i ł się w 1904 ro¬ ku w g u b e r n i c h e r s o ń s k i e j
w biednej
rodzinie chłop¬
skiej. G d y m i a ł n i e w i e l e p o n a d d z i e s i ę ć lat, p o s z e d ł d o pracy.
Ojciec r z u c i ł wieś i w y j e c h a ł do
czania bawełny
do
Termezu.
Ram
fabryki oczysz¬
przez
cztery lata
pracował także przyszły minister. P o t e m został p o m o c n i k i e m ślusarza w warsztatach kolejowych. kretarza zowni W
Pod
kolei 1920
oddziału
koniec
komórki
1919
r o k u w y b r a n o go na se¬
komsomolskiej
w głównej
parowo¬
bucharskiej. roku
aktywnego
politycznego
komsomolca
bucharskiej
grupy
przyjęto
do
wojsk,
rok 93
Leonid Mleczin później
Koniec epoki
przeniesiono
go
d o w y d z i a ł u w o j s k o w e g o bli
c h a r s k i e j CzK, a n a s t ę p n i e d o Z a r z ą d u G ł ó w n e g o Mili¬ cji
Republiki W tym
emirat
Bucharskiej.
okresie
z
przeszedł
awansował na
W
Buchary wypędzono pod
roku
komitetu
władzę
emira i były
Moskwy:
początkowo
stanowisko pierwszego
obwodowego
w
sekretarza
Baszkirii.
1946 r o k u , p o k o l e j n e j r e o r g a n i z a c j i c e n t r a l n e g o
aparatu partyjnego,
w KC
kontroli kadr partyjnych.
powstał wydział
do
Do pracy w nowej
spraw
komórce
f o r m a l n i e p o w o ł a n o d o ż y c i a B u c h a r s k ą N a r o d o w ą Re¬
przyjęto d o ś w i a d c z o n y c h s e k r e t a r z y z t e r e n u . Naczel¬
publikę
nikiem wydziału został sekretarz KC Nikołaj
Socjalistyczną,
byłego nię,
emiratu
a
po
kilku
miesiącach
Buchary p o d z i e l o n o
Uzbekistan
i
Tadżykistan.
obszar
między Turkme¬
Mieszkańcy
Buchary
nowicz mion
p r z e z d ł u g i c z a s s t a w i a l i o p ó r w ł a d z y r a d z i e c k i e j . Na¬ z w a n o ich b a s m a c z a m i i p l a n o w o n i s z c z o n o .
sko
Siemiona
drugiego
organiza¬
M ł o d z i e ż y Turkie¬
niec
cyjnym
Komunistycznego
stanu.
P o t e m p r z e s z e d ł d o p r a c y w z w i ą z k a c h zawo¬
1949 kraju:
Były p i e r w s z y
nej.
wspomina,
dostał
się
do
wód
inżyniera-technologa
molotów, nym
ale
w
nigdy w życiu
Wszechzwiązkowej S t a l i n a , z d o b y ł za¬
dziedzinie nie
budowy
sa¬
p r a c o w a ł w wyuczo¬
zawodzie.
Od
razu po
u k o ń c z e n i u A k a d e m i i I g n a t i e w a przyję¬
z
Jego
ludzie
tyjnym
owym
czasie
Andriejewa.
Ignatiew w końcu
znalazł
W dla
sekretarza
KC
aparacie
par¬
siebie
właściwe
dzięki
wysiłkom
w październiku
Jeżowa
wolne
1937
posady
roku,
gdy
pojawiały
się
dosłownie z dnia na dzień, Ignatiewa w y z n a c z o n o na pierwszego
sekretarza
riacko-Mongolskiej
komitetu
Republice
nazwę nosiła w latach
obwodowego
94
w
Autonomicznej
(taką
W styczniu
1943
na drugi ko
KC
Komunistycznej
Partii
Muchitdinow
Ignatiew przyjechał
d o T a s z k i e n t u ra¬
liczącym
kilkadziesiąt
przygotowali
obszerny
raport
długą
listę
o
osób.
sytuacji
sztuki w Uzbekistanie. znanych
działaczy
n a u k i i k u l t u r y , k t ó r y c h o s k a r ż o n o o p r o w a d z e n i e ak¬ działalności
werbowanie
nacjonalistycznej
spotkania,
dyskusje
zwolenników
o
i
antypartyjnej:
sytuacji w r e p u b l i c e ,
spośród
inteligencji
i
mło¬
dzieży... do
oskarżenia
rozpętania
z
głośnej
powodzeniem sprawy,
a
mogły posłużyć
przybyli
z
Moskwy
u r z ę d n i c y b a r d z o c h c i e l i z a s ł u ż y ć się, w s p o s ó b spek¬ takularny
Bu-
1 9 2 3 - 1 9 5 8 B u r i a t i a ) . W o j n ę Sie¬
m i o n Denisowicz s p ę d z i ł na tyłach.
na
Środkowoazjatyc-
Akramowicz
najbardziej
Takie lata p ó ź n i e j ,
sekretarz
nauki i
miejsce. Dwa
sekretarza
Zestawili
kierunkiem
w
urząd
w dziedzinie kultury,
nielegalne
znanego
Białorusi
aparatem,
całym
tywnej
Andriejewicza
Ignatiewa p r z e r z u c o n o
Nuriddin
że
zem
to do wydziału KC do spraw p r z e m y s ł u . P r a c o w a ł p o d Andrieja
do
s e k r e t a r z a KC. objął
Uzbekistanu
roku
Denisowicza wysłano
roku
zji. W 1926 r o k u z o s t a ł c z ł o n k i e m p a r t i i k o m u n i s t y c z ¬ 1931
że Stalin
k i e g o B i u r a KC i p e ł n o m o c n i k a KC w U z b e c k i e j SRR.
d o w y c h - n a j p i e r w w U z b e k i s t a n i e , n a s t ę p n i e w KirgiW
Sie¬
Ignatiew.
p ł o d ó w r o l n y c h . N i e c o p ó ź n i e j a w a n s o w a ł n a stanowi¬ W
p r a c o w a ł w wydziale
A k a d e m i i P r z e m y s ł o w e j im. J. W.
Siemio-
zastępcą -
stanowisko s e k r e t a r z a KC do spraw rolnictwa i skupu
d z e w i e l o l e t n i e j i p o m y ś l n e j k a r i e r y w o r g a n a c h admi¬ Związku
pierwszym
P a t o l i c z e w w swych w s p o m n i e n i a c h pisze, niej
W t y c h l a t a c h I g n a t i e w r o b i ł p i e r w s z e k r o k i n a dro¬ Początkowo
a jego
u f a ł I g n a t i e w o w i i m i a ł o n i m d o b r e z d a n i e . R o k póź¬
Rozmowa z Malenkowem nistracji.
Patoliczew,
demaskując
miejscową
opozycję...
Muchitdinow, podówczas sekretarz KC Uzbekistanu do
spraw ideologii,
o t r z y m a ł pilne wezwanie
do
Mo¬
skwy. P o p r o s i ł o r o z m o w ę z M a l e n k o w e m i n a s t ę p n e ¬ g o d n i a z o s t a ł przyjęty. M a l e n k o w g r o ź n i e z a p y t a ł : 95
Leonid Mleczin
Koniec epoki
- C ó ż to u was w U z b e k i s t a n i e t a k m a r n i e idą dzia¬ łania w kierunku
z m i a n w pracy ideologicznej? J u t r o
M a l e n k o w z a p a m i ę t a ł s ł o w a M u c h i t d i n o w a . Sekreta¬ r i a t K C nie r o z p a t r y w a ł n o t a t k i o p r a c y i d e o l o g i c z n e j
n a p o s i e d z e n i u S e k r e t a r i a t u K C c h c e m y r o z w a ż y ć no¬
w Uzbekistanie,
tatkę
zmiany personalne. Przekazano ją do rozpatrzenia do
zmu
Ignatiewa w sprawie zawodowego
szłości
i
i partii,
i
środowiskowego,
ignorowania jakie
nacjonalizmu,
osiągnięć
partykulary¬
i d e a l i z a c j i prze¬
narodu
zauważyliśmy w waszej
radzieckiego
Przybyli z Moskwy t o w a r z y s z e
zbadali wszystkie kwestie.
Uważamy to
za
starannie nieocenio¬
n ą p o m o c dla n a s . J e d n o c z e ś n i e nie m o ż e m y z g o d z i ć się z e z b y t d a l e k o i d ą c y m i u o g ó l n i e n i a m i i n i e u z a s a d ¬ nionymi oskarżeniami.
T a k i e p o d e j ś c i e w y w o ł a sprze¬
-W
wyniku
czasu
mówili
poszczycić
się
za¬
tysiącletnią
Omówienie problemu
historią
twojej
interwencji
zlikwidowano
urząd
się
znamy,
ale p i e r w s z y r a z
słyszę,
byście
nieprawdę.
I g n a t i e w r o z e ś m i a ł się: -
Mianowali
molskich.
może
Muchitdinowa
- Siemionie Denisowiczu - o d p a r ł Muchitdinow. Tyle
du,
który
do
p e ł n o m o c n i k a . Właśnie z o s t a ł e m zwolniony.
spraw
starą kulturą.
potem
Ignatiew:
ciw n i e t y l k o ze s t r o n y i n t e l i g e n c j i , ale i c a ł e g o n a r o ¬ i
Niedługo
sobą d r a s t y c z n e
- Co się s t a ł o ?
aparat p e ł n o m o c n i k a KC
w U z b e k i s t a n i e w s z e c h s t r o n n i e r o z p a t r z y ł wspomnia¬ ne p r o b l e m y .
dzwonił
p o c i ą g n ę ł o b y za
- C h c i a ł b y m się p o ż e g n a ć .
republice.
Muchitdinow zręcznie zareagował: - Towarzyszu Malenkow,
Taszkientu.
co
mnie
organizacji
naczelnikiem
partyjnych,
wydziału
związkowych
i
KC
do
komso-
na p o s i e d z e n i u
Idealny, m a ł o m ó w n y aparatczyk Ignatiew s p o d o b a ł
Sekretariatu KC i u c h w a ł a , jaką to g r e m i u m przyjmie,
się M a l e n k o w o w i . P o w o ł a ł g o n a k l u c z o w e s t a n o w i s k o
b ę d z i e n a p e w n o b a r d z o p o ż y t e c z n e . M o ż e j e d n a k by¬
g ł ó w n e g o k a d r o w c a kraju,
ł o b y l e p i e j , g d y b y ś c i e p r z e k a z a l i t ę n o t a t k ę d o rozpa¬
wał.
t r z e n i a K o m i t e t o w i C e n t r a l n e m u K o m u n i s t y c z n e j Par¬ tii
Uzbekistanu?
szej
Takie
odpowiedzialności
nego
posunięcie
sprzyjałoby
pracowników
aparatu
więk¬ partyj¬
I g n a t i e w k i e r o w a ł w y d z i a ł e m k a d r K C p r z e z d w a la¬ ta, od
1950 do
Na zakończenie Muchitdinow dodał: mi p o r u s z y ć j e s z c z e j e d n ą kwestię.
Po
w o j n i e u t w o r z o n o u r z ą d p e ł n o m o c n i k a K C w Uzbeki¬
Po
aresztowaniu
obowiązki pełniał
s t a n i e . S t a n o w i s k o t o objął t o w a r z y s z S i e m i o n D e n i s o -
Ogolcow. wieka
Razem z nim pracuje grupa znakomicie specjalistów.
Osobiście
nie
mam
pierwszy
zastępca,
Sprawiał wrażenie
spośród
najmniej
Abakumowa
przez
ministra bezpieczeństwa jego
wicz I g n a t i e w .
wykwalifikowanych
1952 r o k u .
Naprawimy swój błąd
republiki...
- Pozwólcie
k t ó r e n i e d a w n o s a m zajmo¬
wszystkich
zamieszanego
w
Siergiej
rozmaite
m i n i s t e r s t w a - d o p ó k i n i e o k a z a ł o się, dę się
tylko
w
ma takiego
Uzbekistanie, organu.
Taka
zumienia.
Jeśli
będziemy
mogą one
dojść
do głosu.
96
w
innych
republikach
sytuacja r o d z i
urażać
uczucia
nieporo¬ narodowe,
wy¬
Iwanowicz
zastępców,
go niepokoi mnie co innego. Urząd p e ł n o m o c n i k a KC istnieje
tygodni
najrozsądniejszego
jego
p r e t e n s j i d o ż a d n e g o z n i c h . J a k o d z i a ł a c z a partyjne¬
nie
kilka
państwowego
brudne
a
czło¬ także sprawy
c z y m napraw¬
zajmował.
O g o l c o w , p o d o b n i e j a k i n n y z a s t ę p c a m i n i s t r a , Jew¬ gienij P i e t r o w i c z P i t o w r a n o w ,
o t r z y m a ł naganę za to,
że nie i n f o r m o w a ł KC o n i e p r a w i d ł o w o ś c i a c h w p r a c y ministerstwa. 97
Leonid Mleczin
Koniec epoki
Stalin nie m i a n o w a ł O g o l c o w a m i n i s t r e m , p o n i e w a ż nie
potrzebował
spoza układów, ra,
który
etatowego świeżej
zmusi
do b a r d z i e j
krwi,
organy
wydajnej
i
czekisty,
lecz
umiejętnego
bezpieczeństwa
szybszej
człowieka
P a m i ę t a j ą c t ę r o z m o w ę , P i t o w r a n o w n a p i s a ł d o Stalina
pracy.
ganizacji p r a c y wywiadu 29
roku o godzinie czwartej nad r a n e m z a d z w o n i ł telefon. zastępca
D z w o n i ł świeżo
ministra
bezpieczeń¬
stwa p a ń s t w o w e g o Siergiej G o g l i d z e . Z jego t o n u P i t o w r a n o w z r o z u m i a ł , o c o c h o d z i . P r z e w i e z i o n o g o d o wię¬ zienia w
Lefortowie,
Jednak udało
gdzie
był
„więźniem
numer
m u się w y b r n ą ć z k ł o p o t ó w .
3".
J u ż wcze¬
śniej z d ą ż y ł s p o d o b a ć się S t a l i n o w i . N i e d ł u g o p o aresz¬ towaniu
Abakumowa
Państwowego szew.
do
Ministerstwa
zadzwonił
sekretarz
Bezpieczeństwa
Stalina
Stalin ż ą d a ł n a t y c h m i a s t o w e j
Poskrieby-
odpowiedzi
n a ja¬
kieś p y t a n i e , a w m i n i s t e r s t w i e nie b y ł o n i k o g o o p r ó c z Pitowranowa.
Zastępca
ministra pojechał
k t ó r y w ł a ś n i e w y b i e r a ł się bo.
do
na wypoczynek do
Stalina, Cchaltu-
P r z y w ó d c a z a c z ą ł s z c z e g ó ł o w o wypytywać P i t o w r a -
nowa o
z a s a d y d z i a ł a n i a wywiadu i k o n t r w y w i a d u .
Szczególnie
zainteresowały
go
metody
werbowania
a g e n t ó w . Z a p y t a ł , ilu jest r a z e m a g e n t ó w . G d y u s ł y s z a ł o d p o w i e d ź , b a r d z o się z d z i w i ł : d l a c z e g o t a k d u ż o ? Po¬ wiedział,
że w s w o i m c z a s i e b o l s z e w i c y m i e l i t y l k o jed¬
nego agenta wśród mienszewików, go,
ale z a t o t a k dobre¬
że w i e d z i e l i o n i c h w s z y s t k o ! P i t o w r a n o w s p ę d z i ł u S t a l i n a p o n a d g o d z i n ę . N a Łu¬
b i a n k ę w r ó c i ł p ó ź n ą nocą. P o w i e d z i a n o m u ,
ż e w cza¬
sie, gdy j e c h a ł z K r e m l a , d o m i n i s t e r s t w a z a d z w o n i ł P o skriebyszew z
poleceniem,
by P i t o w r a n o w
skim,
skąd
towarzysz
Stalin w y j e ż d ż a ł n a l e t n i s k o .
Pi-
Peron był z u p e ł n i e
pusty. Przy d r z w i a c h wagonu s t a ł m i n i s t e r k o m u n i k a c j i Borys P a w ł o w i c z
Bieszczew.
Niedługo p o t e m przybyły
dwa s a m o c h o d y . W p i e r w s z y m j e c h a ł a o c h r o n a S t a l i n a na c z e l e z W ł a s i k i e m , w d r u g i m - s a m p r z y w ó d c a . Sta98
i kontrwywiadu.
S ł u s z n i e zakła¬
d a ł , że o t o c z e n i e nie z a t a i p r z e d w o d z e m t a k i e g o listu. Sta¬ lin p o w i e d z i a ł Ignatiewowi: - Wydaje mi się, że P i t o w r a n o w to r o z s ą d n y człowiek. Może n i e p o t r z e b n i e siedzi w więzieniu? W y p u ś ć m y go za jakiś czas,
z m i e ń m y mu n a z w i s k o i p o n o w n i e przyjmijmy
do p r a c y w o r g a n a c h b e z p i e c z e ń s t w a p a ń s t w o w e g o . S t o s u n e k s t r a ż n i k ó w w i ę z i e n n y c h d o m n i e uległ wtedy z m i a n i e - o p o w i a d a ł P i t o w r a n o w d z i e n n i k a r z o m . Pozwolo¬ no mu t r z y m a ć w celi książki, a t a k ż e d a n o mu t o w a r z y s z a - Lwa R o m a n o w i c z a Szejnina, p i s a r z a i b y ł e g o n a c z e l n i k a wydziału
dochodzeniowego
prokuratury
związkowej.
Pi-
t o w r a n o w z nawyku z a w o d o w e g o p r z e d s t a w i ł mu się j a k o inżynier, k t ó r y p r a c o w a ł w N i e m c z e c h i z g u b i ł w a ż n e doku¬ menty
2 l i s t o p a d a 1952 roku P i t o w r a n o w a p r o s t o z celi
zawieziono
do
Ignatiewa,
który p o g r a t u l o w a ł mu wyjścia
z więzienia i p r z e k a z a ł s ł o w a Stalina: - Nie b ę d z i e m y z m i e n i a ć P i t o w r a n o w o w i nazwiska. Na¬ p r a w i m y swój b ł ą d . Ludzie n a s zrozumieją. N a razie n i e c h t r o c h ę o d p o c z n i e . Wkrótce b ę d z i e n a m p o t r z e b n y . Dziesięć
dni później
Pitowranowa wezwano na Kreml
i o z n a j m i o n o m u , że obejmuje u r z ą d szefa wywiadu. Czekiści byli p r z e k o n a n i , że z o s t a n i e k o l e j n y m m i n i s t r e m . Po śmierci Stalina P i t o w r a n o w stracił swe wysokie s t a n o w i s k o , ale w o d r ó ż n i e n i u od swoich b y ł y c h kolegów spokojnie ż y ł dalej i z m a r ł w wieku o s i e m d z i e s i ę c i u pięciu lat.
następnego
d n i a z a k w a d r a n s d w u n a s t a s t a w i ł się n a D w o r c u Kurtowranow przyjechał na dworzec.
P i t o w r a n o w i B i e s z c z e w ży¬
drogi i pociąg r u s z y ł .
list nie z p r o ś b ą o u ł a s k a w i e n i e , ale z p r o p o z y c j a m i reor¬
p a ź d z i e r n i k a 1951
pierwszy
mu s z c z ę ś l i w e j
organizato¬
w jego
mianowany
czyli
państwowego
Niedługo p o t e m Pitowranow został aresztowany. mieszkaniu
lin p o d s z e d ł do w a g o n u .
„Zdjąć białe rękawiczki" 11 lipca 1951 r o k u n a c z e l n i k w y d z i a ł u KC do s p r a w or¬ ganizacji p a r t y j n y c h i k o m s o m o l s k i c h I g n a t i e w n a m o c y specjalnej u c h w a ł y K C z o s t a ł m i a n o w a n y p r z e d s t a w i c i e ¬ lem KC w Ministerstwie B e z p i e c z e ń s t w a P a ń s t w o w e g o . W sierpniu był już ministrem. 9!)
Koniec epoki
Leonid Mleczin Był
pierwszym
ministrem otrzymał
od
czasów Mienżyńskiego
bezpieczeństwa
państwowego:
s t o p n i a wojskowego.
cywilnym nigdy
nie
Ignatiew zmienił całe
siejewowi
Aleksiejewiczowi
Jepiszewowi,
który
potem
p r z e z wiele l a t b ę d z i e s t a l n a c z e l e G ł ó w n e g o Z a r z ą d u Politycznego
Armii
i
Marynarki
Wojennej.
Jepiszew
kierownictwo r e s o r t u . Na polecenie Stalina przyjął do
w y r z u c a ł z Ł u b i a n k i p r a c o w n i k ó w k o n t r w y w i a d u woj¬
pracy dwudziestu
skowego,
sekretarzy komitetów obwodowych,
k t ó r z y d o s t a l i s t o p n i e w o j s k o w e i s t a n ę l i n a c z e l e róż¬ nych w y d z i a ł ó w w a p a r a c i e MGB.
Materialne warunki
m i e l i n i e g o r s z e n i ż n a p o p r z e d n i c h s t a n o w i s k a c h , po¬ nadto w
wszystkim
przydzielono
mieszkania
służbowe
Moskwie. Zastępcą naczelnika Zarządu Siódmego mianowano komitetu
obwodowego
Ko¬
m u n i s t y c z n e j P a r t i i U k r a i n y , W i k t o r a I w a n o w i c z a Alid i n a . W g m a c h u K o m i t e t u C e n t r a l n e g o n a P l a c u Sta¬ rym w Moskwie,
gdzie wciąż j e s z c z e u r z ę d o w a ł Igna-
t i e w , p r a c o w a l i t a k ż e s e k r e t a r z t u l s k i e g o k o m i t e t u ob¬ mitetu
Serafini N i k o ł a j e w i c z
obwodowego
partii
w
Lapin,
sekretarz
Kirowogradzie
ko¬
Nikołaj
R o m a n o w i c z M i r o n ó w i wielu i n n y c h . W M i n i s t e r s t w i e Bezpieczeństwa Państwowego Ignatiew po
n a s t ą p i ł a z m i a n a warty.
k o l e i z a p r a s z a ł i c h d o swojego gabine¬
tu i w p r o w a d z a ł w s p r a w y : - Kompletuję kadrę kierowniczą ministerstwa dzi,
z
którymi będę
lu¬
p r a c o w a ł n a d p o p r a w ą sytuacji.
W związku z t y m z a p r o s i ł e m was t u t a j . Z a r z ą d S i ó d m y MGB
z a j m o w a ł się
między innymi
a r e s z t a m i i r e w i z j a m i . W o d p o w i e d n i m w y d z i a l e pra¬ cowało
siedemnaście
osób
pod
k i e r o w n i c t w e m puł¬
k o w n i k a P i o t r a S z e p i ł o w a . P u ł k o w n i k c h o d z i ł p o kory¬ tarzach
maja
których uważał za ludzi Abakumowa. 1952 r o k u w k l u b i e i m i e n i a D z i e r ż y ń s k i e g o
odbywało
się
ganizacji
partyjnej
Wojskowego.
zebranie Do
sprawozdawczo-wyborcze
przy
Zarządzie
komitetu
wybrano
ministerstwa z
wielką c z e r w o n ą t e c z k ą naka¬
z ó w a r e s z t o w a n i a i rewizji.
człowieka,
który
R o z k a z y o t r z y m y w a ł bez¬
tyjnej.
Wtedy j e d e n
dział,
że obcy nie są tu p o t r z e b n i , w z a r z ą d z i e
z
oficerów k o n t r w y w i a d u
powie¬
N a s t ę p n e g o d n i a Ignatiew z e b r a ł c z ł o n k ó w komite¬ t u p a r t y j n e g o . Był p o n u r y i z a g n i e w a n y . P o w i e d z i a ł : - Z a n i m p r z y s t ą p i c i e d o r o z s t r z y g a n i a k w e s t i i orga¬ nizacyjnych,
warunki
zmuszają
mnie
do
wyrażenia
swej n e g a t y w n e j o p i n i i o t y m , co w y d a r z y ł o się wczo¬ raj
podczas
Otrzymałem
zebrania
sprawozdawczo-wyborczego.
informację,
że
na
zebraniu
działy
kistowsko-zinowjewowskiej
w partii
nic
komunistów
podobnego.
Grupa
nie
zdarzyło
się
ośmieliła
się
s p r z e c i w i ć linii p a r t i i . . . Jepiszew zaczął także gi z
funkcjonariuszy Żydów:
wszystkie
podejrzewano
o
zawzięcie
oczyszczać
bezpieczeństwa osoby p o c h o d z e n i a
u d z i a ł w spisku
szere¬
państwowego żydowskiego
syjonistycznym,
ferencji p a r t y j n e j
skiem w oku:
rzowi 100
komitetu
partyjnego
takiego
zasłużonego
Z d a n i e m g e n e r a ł a A l i d i n a I g n a t i e w „ m i a ł s ł a b y cha¬
- L u b i ę swoją p r a c ę , Kluczowe
do
a p a r a t u J e p i s z e w z a p r o p o n o w a ł wy¬
c z ł o w i e k a , jak nowy z a s t ę p c a m i n i s t r a R i u m i n . . .
d z i w n y m bły¬
na
c z e l e k t ó r e g o s t a ł r z e k o m o A b a k u m o w . P o d c z a s kon¬
cowników wydziału
z
się
skandaliczne rzeczy! Od czasu rozbicia opozycji troc-
brać
m ó w i ł Alidinowi
nie
brakuje k a n d y d a t ó w g o d n y c h tego t y t u ł u .
p o ś r e d n i o o d m i n i s t r a l u b j e g o z a s t ę p c y . J e d e n z pra¬
kadrowych
or¬
Kontrwywiadu
n i e d a w n o p r z y s z e d ł d o m i n i s t e r s t w a z i n s t a n c j i par¬
sekretarza chersońskiego
wodowego
6
stanowisko powierzono
odeskiego
lubię a r e s z t o w a ć l u d z i nocą. zastępcy byłemu
komitetu
ministra pierwszemu
obwodowego
do
spraw
sekreta¬
partii,
Alek-
r a k t e r i c a ł k o w i c i e p o d p o r z ą d k o w y w a ł się ż ą d a n i o m wyższego kierownictwa, i
bez
słowa
sprzeciwu
a szczególnie bał wykonywał
każde
się
Stalina
polecenie.
Z tego p o w o d u był niebezpieczny". Słabość c h a r a k t e 101
Koniec epoki
Leonid Mleczin r u I g n a t i e w a nie d o t y c z y ł a a r e s z t o w a n y c h , k t ó r y c h ka¬
g n i ę c i a c h i s u k c e s a c h . N a g r o d y i a w a n s e d o s t a w a l i ci,
z a ł bić i t o r t u r o w a ć .
k t ó r z y byli w c z o ł ó w c e . Alidin w s p o m i n a , jak ł a p a l i
Mianując go m i n i s t r e m , Stalin p o w i e d z i a ł : -
Towarzyszu
pracy
MGB
Ignatiew, grupy
w
o
po
skontrolowaniu
możliwości
środowisku
dostaliście karty do ręki. tę
wy
zameldowaliście
terrorystycznej cie
to
istnienia
lekarzy.
Żywimy n a d z i e j ę ,
że
ujawni¬
„Ignatiew
-
pisze Alidin
ż y c i e l s k i list skiego,
lekarki
z
-
podjął
się
wykonać
dla
Centralnego
Szpitala Kremlow-
O d a p t e k i a ż d o c z w a r t e j b r a m y g m a c h u MGB i da¬
zapałem
p r z y s t ą p i ł d o wykona¬
sprawdzaniem personelu
Zarządu
-Sanitarnego Kremla i stwierdziła, ny"
przez
celowo
w
sposób
Medyczno-Sanitarnym przywódców partii ich
i
w
w
celowo do
administracyjnego.
trakcie dążyła
leczenia
do
pozba¬
aresztowania lekarzy Oficerowie
dobyli od p r o f e s o r ó w p o t r z e b n e
wał ministra o sukcesie. Machina szych
represji
zaczęła
funkcjonować
przeprowadzać
nawet
gdy w ł a d z e n i e c h c i a ł y
sfabrykowanego
Posiedzeniom komitetu jeden
z
krótkie
specjalnego
o
oskarżonym:
ny rodzaj
i m z e z n a n i a dotyczą¬
terenowego
zarządu
nie
sprawę.
Oskarżonego
sprowadzano.
na p o s i e d z e n i e komite¬
Skazywano
ludzi
d z i e s i ę ć lat o b o z ó w , p i ę ć lat z e s ł a n i a .
k t ó r y z p o w o d u swych z b r o d n i c z y c h z a m i e r z e ń zainteresowany w usunięciu
towarzysza
Żdanowa".
bezpieczeń¬
s t w a p a ń s t w o w e g o l u b a p a r a t u c e n t r a l n e g o k r ó t k o re¬
cowa,
stra m ó g ł skazać
śmierć
na
jedną
przez rozstrzelanie, Z a s t ę p c a mini¬
o s k a r ż o n e g o n a d o w o l n y w y m i a r ka¬
ry.
Zmiany kadrowe
102
imię,
kary.
Funkcjonariusze
z t r z e c h m o ż l i w y c h kar -
szczególnymi
zawierającego
nazwisko,
d z i a ł a ł o w e d ł u g wskazówek wroga ludu A. A. Kuznie-
j a k o pierwsi
przewodniczył
mu projekt p r o t o k o ł u ,
informacje
ferowali
Łubiance
są¬
z a s t ę p c ó w m i n i s t r a b e z p i e c z e ń s t w a państwo¬
wego. W r ę c z a n o
tu
na
przewodu
dowego.
ś l e d c z y wy¬
się o n o w r o g o w o b e c p a r t i i i w ł a d z y r a d z i e c k i e j ,
organów
najwyż¬
C o r a z więcej p r a c y m i a ł k o m i t e t s p e c j a l n y , k t ó r y fe¬
siło
cą
na
obrotach.
ce d z i a ł a l n o ś c i u g r u p o w a n i a t e r r o r y s t y c z n e g o . „Odno¬
osobiście
stali
I c h zada¬
i m i ę ojca, r o k u r o d z e n i a , o s k a r ż e n i e o r a z p r o p o n o w a ¬
Ta konkluzja była h a s ł e m
był
Drugiego
nie p o l e g a ł o na tym, żeby F i e d o t o w pierwszy o t r z y m a ł
spo¬
działająca w Zarządzie
Kremla,
rządu
Leczenie
prowadzone
życia".
i personelu
w którym
Zarządu
MGB g e n e r a ł - l e j t n a n t F i e d o t o w ,
r o w a ł wyroki w p r z y p a d k a c h ,
zbrodniczy...
Żdanowa także było
sób z b r o d n i c z y . . . W r o g a g r u p a ,
wienia
Medyczno¬
Szczerbakowa - meldował Ignatiew -
prowadzono
towarzysza
naczelnik
na p o s t e r u n k a c h pracownicy ministerstwa.
że jest „zaśmieco¬
elementy antyradzieckie.
„Kurację tow.
wówczas
(kontrwywiadu)
n i a p o l e c e n i a w o d z a . P o w o ł a ł g r u p ę ś l e d c z ą , k t ó r a za¬ j ę ł a się
się
m e l d u n e k o ujęciu szpiega i b e z z w ł o c z n i e poinformo¬
Lidii T i m a s z u k . . . " .
J e d n a k Ignatiew z
szpie¬
się n a ulicy D w u d z i e ¬
lej w z d ł u ż k o r y t a r z y d o g a b i n e t u m i n i s t r a , znajdował
mając w ręku j e d y n i e oskar-
amerykańskiego
który m i a ł r z e k o m o pojawić
stego Piątego P a ź d z i e r n i k a k o ł o apteki.
Teraz,
terrorystyczną grupę.
Stalina tę b r u d n ą r o b o t ę ,
ga,
i
zainteresowanie
bezpieczeństwa entuzjazm wydziałami
i
państwowego
rywalizację w
p r z y w ó d c y pra¬
resorcie.
wywołały
pomiędzy Wszyscy
zameldować przełożonym o
po¬
chcieli
s w o i c h osią-
P i e r w s z y z a s t ę p c a p r z e w o d n i c z ą c e g o KGB F i l i p D e nisowicz nowy
Bobków
minister
dowierza oficerom cownikom
w
swoich
Ignatiew
wspomnieniach
otwarcie
pisze,
oświadczył,
że
bezpieczeństwa państwowego.
Ministerstwa odczytano
list K C ,
że nie Pra¬
w którym 103
Koniec epoki
Leonid Mleczin stwierdzano,
że
czekiści
pracują źle,
ośrodków terrorystycznych,
stracili
nie
dostrzegają
czujność,
pracują
w białych rękawiczkach i temu podobne. Riumin, od
który p r o w a d z i ł
„sprawę
dostał
bezpieczeństwa
państwowego
Ignatiew p o i n f o r m o w a ł nas na n a r a d z i e , ził
zdecydowane
dzonego „zdjąć
przez
białe
stosować
niezadowolenie
nas
śledztwa.
rękawiczki"
wobec
i
z
ż e r z ą d wyra¬
przebiegu
Powiedział,
ostrożność"
przemoc
fizyczną
pułkownik Fiedotow z wydziału
do s p r a w s p e c j a l n y c h MGB ZSRR.
1953 ro¬
dochodzeniowego
- Mówiąc t o ,
rzysz Ignatiew d a ł n a m j a s n o do z r o z u m i e n i a , konuje
polecenia
wydzielono i
spośród
mnie
lutym do
więzieniu
pomieszczenie, oraz
strażników
i
ż e wy¬
wewnętrznym w
którym
utworzono
dozorców
bito
specjalną
więziennych,
aresztantów...
1953
siebie
W
więźniów,
k t ó r z y m i e l i bić W
góry.
specjalne
torturowano
grupę
z
towa¬
i
roku
towarzysz
p r z e k a z a ł uwagi
Ignatiew
wezwał
towarzysza
Stalina
d o p r o t o k o ł u p r z e s ł u c h a n i a W ł a s i k a o r a z z a l e c i ł za¬ stosowanie
przymusu
fizycznego.
Jednocześnie
tow.
oddziałem
a jego
osobistej
ochrony
zdjęcia Stalina p u b l i k o w a n o
Szef o s o b i s t e j
wszechpotężnym. wyższych
wodza
w
„Praw¬
o c h r o n y Stalina był człowiekiem
Z w r a c a ł się p e r „ t y " n a w e t d o naj¬
dostojników
partyjnych
i
państwowych.
Wszyscy zabiegali o jego względy. Świetlana
musimy
i t o r t u r y - i n f o r m o w a ł w r a p o r c i e z 24 m a r c a ku
dzie".
prowa¬
że
„zachowując
aresztowanych
towarzysz
poza
i na ż a d n y m f r o n c i e nie b y ł . W ł a s i k p a s j o n o w a ł się fo¬ tografią,
lekarzy",
Ignatiewa r o z k a z bicia a r e s z t o w a n y c h „na ś m i e r ć " . „Minister
militarną
„Własik
Alliłujewa uważał
wspomina:
się
nieomal
za
najbliższego
ojcu
c z ł o w i e k a . P o s u n ą ł się n a w e t d o t e g o , ż e w o s t a t n i c h l a t a c h ż y c i a ojca p o u c z a ł n i e k t ó r y c h w y b i t n y c h l u d z i sztuki - on, człowiek n i e w y k s z t a ł c o n y , c h a m s k i , głupi, ale z a c h o w u j ą c y się po w i e l k o p a ń s k u !
- o « g u s t a c h to¬
w a r z y s z a Stalina», p o n i e w a ż u w a ż a ł ,
że znakomicie je
zna i rozumie... Jego b e z c z e l n o ś ć nie m i a ł a granic
- ł a s k a w i e infor¬
m o w a ł a r t y s t ó w , czy w o d z o w i p o d o b a ł się film, a
nawet
sylwetki
wysokościowców
budowanych
[chodzi
o
wówczas
budynki
w
opera,
w
Moskwie
stylu
warszaw¬
s k i e g o P a ł a c u K u l t u r y i N a u k i , k t ó r y c h p o w s t a ł o wów¬ czas w stolicy ZSRR s i e d e m - p r z y p . t ł u m . ] . . . " . Własik p r o w a d z i ł w e s o ł y tryb
życia,
pił i h u l a ł za
p a ń s t w o w e p i e n i ą d z e , w y s y ł a ł s a m o c h ó d d o d o m u let¬
I g n a t i e w o ś w i a d c z y ł , ż e g d y t o w . S t a l i n d o w i e d z i a ł się,
niskowego
że Własika nie b i t o ,
n a h u l a n k i z k o b i e t a m i . P r z y w o z i ł p r o s t y t u t k i d o rzą¬
«żałują
zarzucił organom
śledczym,
że
dowych
swoich»...".
kryształy
G e n e r a ł - l e j t n a n t Nikołaj Sidorowicz Własik n a l e ż a ł najbardziej
zaufanych
ludzi
przywódcy.
Nie
tylko
c h r o n i ł S t a l i n a , ale b y ł t e ż o d p o w i e d z i a l n y z a j e g o byt. Własik wódz
nie
był tylko
wierny
Stalinowi
m i a n o w a ł go
jak
pies.
W
zamian
generałem-lejtnantem,
ale t a k ż e w r ę c z y ł m u s z e r e g w y s o k i c h o d z n a c z e ń pań¬ stwowych, w t y m order który ciaż 104
otrzymywali Własik
nigdy
Kutuzowa pierwszego
wyłącznie nie
domów
strzelaninę
Los ochroniarza do
Stalina
wybitni
dowodził
stopnia,
dowódcy,
żadną
inną
cho¬
formacją
i
materialne nych,
po
koniak
artykuły
letniskowych,
wprost
za
ilości
urządzał
biesiadnym,
Zachłannie
zebrał czternaście
ogromne
żywnościowe
niekiedy
stołem
porcelanę. -
i
gromadził
tłukąc dobra
a p a r a t ó w fotograficz¬
biżuterii
i
klejnotów,
i k r y s z t a ł y . P r z y w i ó z ł sobie z N i e m i e c
dywany
serwis z kosz¬
t o w n e j p o r c e l a n y , l i c z ą c y s t o s z t u k . P r z e l i c z y ł się jed¬ n a k w swej
zachłanności i przekonaniu o absolutnej
bezkarności. Prawdopodobnie
ktoś
zwrócił
h u l a s z c z y tryb
życia jego
dając
komentarz:
do
tego
Stalinowi
głównego czy
uwagę
ochroniarza,
takiemu
na do¬
niepewnemu 105
Leonid Mleczin
Koniec epoki
c z ł o w i e k o w i , k t ó r y dba tylko o w ł a s n e interesy, na powierzyć Jednak
moż¬
żenia stwierdzano:
nie
szuk
to
hulanki
i
pijaństwa
zadecydowały
o tym, że Własik s t r a c i ł z a u f a n i e w o d z a . Stalin u w a ż a ł go
-
p o d o b n i e j a k swego
z a c z ł o w i e k a Berii: tykali.
W przedstawionym
ochronę przywódcy partii i państwa?
A Berię
chciał już
wtedy
odciąć
żer
aktu
oskar¬
zagranicznym
szpiegom-terrorystom".
Stalin n a n i ó s ł p o p r a w k i na akcie o s k a r ż e n i a i d o d a ł : - Ż d a n o w nie u m a r ł ś m i e r c i ą n a t u r a l n ą , ale z o s t a ł
sekretarza Poskriebyszewa -
w s z y s c y t r z e j n i e u s t a n n i e się spo¬
na
Stalinowi projekcie
„Abakumow i Własik oddali Tima-
zamordowany
od g ł ó w n y c h
Już
w
przez
1948
Abakumowa...
roku
aresztowano
oficera
zarządu
ź r ó d e ł i n f o r m a c j i . R o z u m i a ł , ż e Beria nie j e s t c z ł o w i e ¬
ochrony -
kiem,
go d o m u letniskowego, p o d p u ł k o w n i k a i. i. Fiedosieje-
który w m o m e n c i e
aresztowania pokornie
spa¬
k o m e n d a n t a najbliższego podmoskiewskie¬
kuje s z c z o t e c z k ę d o z ę b ó w i p o z w o l i z a b r a ć się d o Le-
wa. T e r a z p o d p u ł k o w n i k z ł o ż y ł z e z n a n i a ,
fortowa.
by Ławrientij Pawłowicz
wynikało, że Własik polecił mu o t r u ć Stalina. Śledztwo
d o w i e d z i a ł się o z a m i a r z e a r e s z t o w a n i a g o i m i a ł c z a s
w sprawie F i e d o s i e j e w a p r o w a d z i ł M a l e n k o w i s a m go
się
D l a t e g o nie
chciał,
p r z e s ł u c h i w a ł . F i e d o s i e j e w b y ł b i t y i t o r t u r o w a n y , że¬
przygotować. W kwietniu
1952 r o k u S t a l i n p o w i e d z i a ł , że w Głów¬
n y m Z a r z ą d z i e O c h r o n y s p r a w y idą źle i p o l e c i ł Malenkowowi Własik
przeprowadzić został
artykuły
kontrolę.
oskarżony
żywnościowe,
Biura P o l i t y c z n e g o , rozkradane
przez
o
nadużycia
przeznaczone
były bezczelnie licznych
finansowe
dla
-
członków
i nieomal jawnie
sługusów
Własika.
o c h r o n y n a swoje u s p r a w i e d l i w i e n i e m ó w i ł ,
Szef
że nie ma
o d p o w i e d n i e g o w y k s z t a ł c e n i a , b y o r i e n t o w a ć się w do¬ kumentach wanego
finansowych.
stanowiska.
Został
zwolniony z
zajmo¬
wyrzucono
prawie
Jednocześnie
c a ł e k i e r o w n i c t w o G ł ó w n e g o Z a r z ą d u O c h r o n y Mini¬ sterstwa szefa
Bezpieczeństwa
zarządu
ochrony
Państwowego. przejął
osobiście
Obowiązki minister
Ignatiew. Najpierw Własika u s u n i ę t o z Moskwy - p o j e c h a ł na U r a l d o m i a s t a A s b i e s t j a k o z a s t ę p c a n a c z e l n i k a obo¬ zu
pracy
z których
poprawczej
o t r z y m a ł wezwanie
w
do
Bażenowie.
Moskwy,
a
W
listopadzie
16 g r u d n i a z o s t a ł
b y szybciej z ł o ż y ł p o t r z e b n e z e z n a n i a . D o c h o d z e n i e w sprawie Własika t r w a ł o p o n a d dwa l a t a . W m a t e r i a ł a c h M i n i s t e r s t w a B e z p i e c z e ń s t w a Pań¬ stwowego Własik figurował jącego
na
celu
brytyjskiego. w
Służby
najbliższym
ludzi
u c z e s t n i k spisku oraz
bezpieczeństwa
z
wodza
przygotowywał
w Moskwie cje. za
szpiega,
1946
roku
szukały Ignatiew
ś w i a d c z ą przeciw¬
dekorację
bezpieczeństwa ponieważ
do
s p r a w y a r t y s t y pla¬
Stenberga,
na w s z y s t k i e ś w i ę t a ,
Organy
ma¬
wywiadu
i Poskriebyszewowi.
Własik z o s t a ł też w ł ą c z o n y do lat
od
wywiadem.
że poszlaki
styka W ł a d i m i r a Augustowicza wiele
szpieg
gorączkowo
brytyjskim
Stalinowi,
Własikowi
jako
Stalina
otoczeniu
związanych
zameldował ko
zabicie
Placu
który przez Czerwonego
defilady i d e m o n s t r a ¬
państwowego
1933
roku był
u z n a ł y go obywatelem
szwedzkim. Własikowi
zarzucano,
że
w
obecności
Stenberga
p r o w a d z i ł tajne r o z m o w y , j e d e n raz nawet r o z m a w i a ł telefonicznie
ze
Stalinem,
gdy
Stenberg
przebywał
a r e s z t o w a n y w „ s p r a w i e l e k a r z y " i o s k a r ż o n y o t o , że
w tym
po
odpowied¬
w i l a t a ć d o S o c z i s a m o l o t a m i z a r z ą d u o c h r o n y . Poka¬
„lekarzy-zabó-
z y w a ł m u z d j ę c i a r ó ż n y c h o b i e k t ó w , w t y m d o m u let¬
otrzymaniu
nich kroków i jców",
knujących
Politycznego 106
listu
i
Timaszuk
nie
podjął
krył wrogą d z i a ł a l n o ś ć spisek
przeciwko
s a m e m u przywódcy.
członkom
Biura
samym pokoju.
niskowego
Pozwalał
Stalina nad j e z i o r e m
swojemu
przyjacielo¬
Rica. W ł a s i k t r z y m a ł
w d o m u m a p ę topograficzną Kaukazu oraz m a p ę oko107
Leonid Mleczin
Koniec epoki
lic M o s k w y z k l a u z u l ą „ściśle t a j n e " . P o n a d t o p r z e c h o ¬ wywał w
w
domu
Moskwie
w
[znajdowały
się
nariuszy
notatkę domu tam
o
przy
pociągów
ulicy
mieszkania
Biura P o l i t y c z n e g o
0 pracy wydziału
osobach
-
miejskiego
Metrostrojewskiej
najwyższych
przyp.
w
mieszkających funkcjo¬
tłum.],
Soczi,
raport
rozkłady jazdy
- D a l i ś c i e j e d n a k p r z e p u s t k ę n a P l a c C z e r w o n y nie¬ jakiej
z
k t ó r y m i z a b a w i a się w e s o ł o ,
ministra
bezpieczeństwa
państwowego
Stenbergowi,
zebrane
przez
agentów.
P o w i e d z i a ł , że ma też d o k u m e n t y ś w i a d c z ą c e o winie s a m e g o W ł a s i k a . W MGB j u ż z a p a d ł a d e c y z j a o aresz¬ t o w a n i u Stenberga i jego żony. Własik r o z u m i a ł , że ta sprawa poważnie go
skompromituje
i poszedł prosto
do Ignatiewa. Minister nie d y s k u t o w a ł z o c h r o n i a r z e m Stalina, tylko n a k a z a ł o d e s ł a ć m a t e r i a ł y do a r c h i w u m , ale p o p r o s i ł W ł a s i k a , b y t e n p o r o z m a w i a ł z e S t e n b e r giem i wyjaśnił m u , jak p o w i n i e n Własik w e z w a ł S t e n b e r g a do
się
zachowywać.
silne z
kie m a t e r i a ł y p r z e c i w k o t o b i e .
- Tutaj
Po zany
- Co z b l i ż y ł o was ze S t e n b e r g i e m ? - N a s z e k o n t a k t y o g r a n i c z a ł y się do w s p ó l n y c h pi¬ jatyk i zabaw z kobietami.
monstracji? 108
paragrafu
na
Plac
Czerwony
podczas
i
kochankom defilad
i
193
Kodeksu
przekroczenie
pokoju
płytę
dziecka".
Karnego
(„nadużycie
uprawnień,
niedbalstwo
odległych
r e j o n ó w kraju b e z u t r a t y p r a w p u b l i c z n y c h .
Odebrano
mu
stopień
generalski oraz
czenia i wysłano do Krasnojarska. z
odbywania wyroku wraz
de¬
mu jednak
liczne
odzna¬
S p ę d z i ł t a m zaled¬
z
nie
zatarciem
kary.
Stopnia
przywrócono.
Zabić Titę! Amerykański
badacz
Peter
t a c h z a c z ę ł a się winniającym,
P o d c z a s p r z e s ł u c h a ń Własikowi z a d a w a n o pytania:
przepustki
z
wiedliwości,
N a s t ę p n i e p o i n f o r m o w a ł S t e n b e r g a , k t o w j e g o oto¬
przyjaciołom
krzyku
w sprawach służbowych") na dziesięć łat z e s ł a n i a do
m a m wszyst¬
ale m ó j c z ł o w i e k i n t e r w e n i o w a ł .
swoim
i p u s z c z a n o w sąsiednim
śmierci Stalina organy b e z p i e c z e ń s t w a państwo¬
władzy,
C h c i e l i a r e s z t o w a ć cię
c z e n i u d o n o s i do MGB.
Dawaliście
kilka
wego p r z e s t a ł y się i n t e r e s o w a ć W ł a s i k i e m . Z o s t a ł ska¬
- P o w i n i e n e m cię a r e s z t o w a ć , bo j e s t e ś s z p i e g i e m -
-
światło
nagraniem przenikliwego
wojskowego
1 p o k a z a ł leżącą na stole t e c z k ę .
nie p o z w a l a n o m u spać p r z e z
dób z r z ę d u . Gdy t r a c i ł ś w i a d o m o ś ć , w ł ą c z a n o b a r d z o
wie p ó l r o k u , p o c z y m z o s t a ł u ł a s k a w i o n y i z w o l n i o n y
swojego g a b i n e t u i po¬
wiedział:
r a z e m z żoną,
za¬
W e d ł u g s ł ó w c ó r k i W ł a s i k „ p r z e z c a ł y c z a s m i a ł za¬ ł o ż o n e kajdanki,
S t i e p a n o w i c z Riasnoj p o k a z a ł Własikowi mate¬
riały przeciwko
która utrzymywała kontakty z
dziennikarzami?
j ą c jej p r z e p u s t k ę , p o p e ł n i ł e m p r z e s t ę p s t w o . . .
w rzeczy¬
są tajnymi a g e n t k a m i MGB.
Zastępca
Nikołajewej,
granicznymi
- D o p i e r o t e r a z z d a ł e m s o b i e s p r a w ę z t e g o , że da¬
Mało tego: Własik p o i n f o r m o w a ł Stenberga, że jego
Wasilij
łem.
rządowych...
przyjaciółki, wistości
- T a k , d a w a ł e m . . . P r o s z ę j e d n a k u w z g l ę d n i ć , że wy¬ d a w a ł e m p r z e p u s t k i t y l k o o s o b o m , k t ó r e d o b r z e zna¬
walki
z
nieuzasadnionym
Sędziów, winniające,
że
spra¬
w t y c h la¬
prowadzona pod pociąganiem
unie¬
hasłem
obywateli
do
sądowej.
k t ó r z y zbyt
często
zwalniano z pracy.
prokuratorom
systemu
kampania przeciwko wyrokom
paradoksalnie
odpowiedzialności
że
radzieckiego
Solomon wspomina,
i
oficerom
w y d a w a l i w y r o k i unie¬ N a g a n y u d z i e l a n o tak¬ śledczym,
jeśli
sprawy
w r a c a ł y d o o r g a n ó w d o p o n o w n e g o r o z p a t r z e n i a z po¬ wodu osoby
niejasności lub n i e k o m p l e t n e j aresztowane były
w
wyniku
d o k u m e n t a c j i lub procesu
sądowego 109
Koniec epoki
Leonid Mleczin uniewinniane. jak
Dlatego
najsurowsze
sędziowie
starali
się
ferować
G e n e r a ł - l e j t n a n t b e z p i e c z e ń s t w a p a ń s t w o w e g o Pa¬ weł
Anatoliewicz
niach pisze, zadziwiała
jego
Każdą informację odkrycie
Sudopłatow
w
swoich
wspomnie¬
że przy k a ż d y m s p o t k a n i u z Ignatiewem go
ignorancja
od
i
brak
kompetencji.
agentury minister t r a k t o w a ł jak
Ameryki.
Minister
bezpieczeństwa
państwowego
Ignatiew
i m i n i s t e r s i ł z b r o j n y c h A l e k s a n d e r M i c h a j ł o w i c z Wa¬ silewski
zatwierdzili
wojskowym NATO uderzenie wojsk
plan
i
działań
przeciwko
Pierwsze
m i a ł o być w y m i e r z o n e w K w a t e r ę
Główną
nych
wywiadem
na
wojny.
kwidować
Sudopłatowowi
wojskowym
terenie
wypadek
plan
amerykańskich Ignatiew
i jego
przywódców
przygotować operacji
baz
wojskowych
zastępcy
środowisk
ra¬
dywersyj¬
chcieli
na zli¬
emigracyjnych
w N i e m c z e c h i P a r y ż u , ż e b y m ó c z a m e l d o w a ć Stalino¬ wi
o
spektakularnym
wzmóc jąc j e
infiltrację
sukcesie.
organizacji
Polecili
rezydentom
mienszewickich,
uważa¬
za g ł ó w n e g o wroga.
sandra
premiera Rządu
Fiodorowicza
planował utworzenie dów". czas miał
zostawić
liczył już
w
mysł
ze
który
ponad
Kiereńskiego,
nie
emigracji.
„krwawego
psa".
prasa
określała
ten
przywódcy
Jo-
go
epitetem
został
dopodobnie skiemu
odrzucony
do
W ł o s z e c h i Jugo¬
uratowała
szczytu
życie
ale
„nielegalny" w r ó c i ł do naukową,
jako
zbyt
przeprowadzenia.
przywódcy,
nie
także
fantastyczny
Ta
d e c y z j a praw¬
tylko jugosłowiań¬
Grigulewiczowi.
Moskwy,
gdzie
n a p i s a ł kilka książek i
Były
z a j ą ł się p r a c ą
nawet
dostąpił
za¬
z o s t a n i a c z ł o n k i e m k o r e s p o n d e n t e m Akade¬
mii N a u k ZSRR. W październiku zaufania Ignatiew
1952
roku
na d o w ó d
został wybrany na
szczególnego
c z ł o n k a Prezy¬
d i u m K o m i t e t u C e n t r a l n e g o . Spośród jego poprzedni¬ go
na
stanowisku
szefa
bezpieczeństwa
państwowe¬
tylko Beria o s i ą g n ą ł partyjny O l i m p .
Dziwny przypadek śmierci Żdanowa Lidia F i e o d o s i e w n a T i m a s z u k u z y s k a ł a karza w
dyplom
le¬
1926 r o k u i o d r a z u z o s t a ł a p r z y j ę t a d o pra¬
cy w Z a r z ą d z i e M e d y c z n o - S a n i t a r n y m K r e m l a . W 1948 była
kierowniczką
Centralnego
Szpitala
gabinetu
elektrokardiografii
Kremlowskiego
p r z y ulicy
Gra-
nowskiego. Nazwisko
tej
kobiety związane jest
p l i k o w a n ą intrygą, jaśniono. tak sens
tej
śmiercią
której
„sprawa
tragicznej drugi
po
z p e w n ą skom¬
s e n s u p o d z i ś d z i e ń n i e wy¬
O d jej l i s t u d o K C w
zwana
Żdanow,
k t ó r y o ś m i e l i ł się w y s t ą p i ć p r z e c i w k o
Radziecka
„nielegalnemu"
i
s w o i m i z a s t ę p c a m i r o z w a ż a l i po¬
Stalinowi.
to
posta¬
k t ó r y wów¬
s i e d e m d z i e s i ą t lat
zlikwidowania jugosłowiańskiego
Zadanie
Alek¬
rzekomo
organy bezpieczeństwa
ż a d n y c h wpływów wśród
sipa B r o z - T i t o ,
110
Kierońskiego,
spokoju
sobie
Ignatiew wraz
Tymczasowego,
„ a n t y b o l s z e w i c k i e g o b l o k u naro¬
Jednak później
nowiły
a m b a s a d o r o w i Kostaryki we
niemożliwy
roku
W 1 952 r o k u n a r o d z i ł się n i e d o r z e c z n y p o m y s ł za¬ bójstwa byłego
i
ków
NATO. z
Plan
bazom
Stanów Zjednoczonych.
Ignatiew r o z k a z a ł zem
czowi,
sławii. Miał on z a s t r z e l i ć Titę albo z a r a z i ć go d ż u m ą .
wyroki.
lekarzy".
1952 r o k u z a c z ę ł a się
Ale j a k i
był
prawdziwy
sprawy?
Czy A n d r i e j
Andriejewicz
Stalinie
c z ł o w i e k w kraju,
zmarł
naturalną?
Pod koniec ł a t a n o w i ł o wysłać
1948 r o k u B i u r o P o l i t y c z n e posta¬
Żdanowa na odpoczynek:
d r i e j e w i c z c z u ł się w ó w c z a s b a r d z o ź l e .
Andriej
An-
Ż d a n o w poje¬
c h a ł n a W a ł d a j , ale wyjazd n i e p r z y n i ó s ł s p o d z i e w a n e j planowano Josifowi
powierzyć
radzieckiemu
Romualdowiczowi
Grigulewi-
p o p r a w y s t a n u z d r o w i a . W r ę c z o d w r o t n i e , Ż d a n o w do¬ z n a ł rozległego z a w a ł u serca. 111
Koniec epoki
Leonid Mleczin Z
Zarządu
najlepszych
Medyczno-Sanitarnego
specjalistów.
go p a c j e n t a ,
Zbadali
Kremla wezwano
wysoko
zrobili elektrokardiografu,
postawione¬
ale
nie
stwier¬
dzili ż a d n y c h n i e p o k o j ą c y c h objawów i zalecili Ż d a n o wowi j a k Z
najwięcej
diagnozą
się
kardiolog
Wałdaj nym
przebywać
kremlowskich Lidia
na
Timaszuk,
specjalnym samolotem
sprzętem
Diagnoza
świeżym
znakomitości która razem
zgodziła
przyleciała
na
specjalistycz¬
medycznym.
doktor Timaszuk brzmiała:
śnia sercowego w o b s z a r z e p r z e d n i e j
„zawał
mię¬
ś c i a n k i lewej
ko¬
m o r y s e r c a i p r z e g r o d y m i ę d z y k o m o r o w e j " . J e d n a k le¬ karze,
którzy badali Żdanowa,
stawiła b ł ę d n ą diagnozę
-
ich
powiedzieli jej, zdaniem
ż e po¬
Żdanow
nie
m i a ł zawału - i kazali napisać nowe o r z e c z e n i e . Lidia z
Timaszuk
wybitnymi
człowieka,
nie
broniła
kolegami, który
swych
natomiast
troszczył
się
racji
w
wysłała o
dyskusji
skargę
zdrowie
i
do
życie
mięśnia
sercowego
połączony
z
obrzę¬
k i e m p ł u c o r a z z n a c z n y m p o w i ę k s z e n i e m m i ę ś n i a ser¬ cowego,
co
pacjenta".
powietrzu.
nie
ze
wydolności
doprowadziło
do
przedwczesnej
śmierci
30 sierpnia Żdanow z m a r ł .
7 w r z e ś n i a Lidia T i m a s z u k n a p i s a ł a list d o rza
KC
WKP
wa.
Tym
(b)
r a z e m pisała bez
ż a d n y c h aluzji i
Elektrokardiogram wykazał, wał serca,
ale
sekreta¬
Aleksieja A l e k s a n d r o w i c z a K u z n i e c o -
lekarze
że
nie
z g o d z i l i się
i nie n a k a z a l i Ż d a n o w o w i
osłonek.
Ż d a n o w p r z e s z e d ł za¬ z jej
diagnozą
„ b e z w z g l ę d n i e l e ż e ć w łóż¬
ku,
co j e s t k o n i e c z n e w p r z y p a d k u p a c j e n t a ,
go
wystąpił
zawał
mięśnia
sercowego,
u które¬
lecz
wyrazili
z g o d ę n a s p a c e r y p o p a r k u i u d z i a ł w s e a n s a c h filmo¬ wych". Historycy będą później próbowali dociec, dia T i m a s z u k tak usilnie we
przyczyny
zgonu
starała
Żdanowa.
się
c z e m u Li¬
wyjaśnić
Jedni
prawdzi¬
d o s t r z e g ą w jej
naczelnika
d z i a ł a n i a c h d ą ż e n i e d o w y r ó w n a n i a r a c h u n k ó w z ko¬
G ł ó w n e g o Z a r z ą d u O c h r o n y MGB ZSRR, N i k o ł a j a S i d o -
legami, i n n i - c h ę ć o d s u n i ę c i a od siebie odpowiedzial¬
rowicza
ności
wszystkich c z ł o n k ó w
29
Biura P o l i t y c z n e g o
-
Własika.
sierpnia
1948
roku T i m a s z u k n a p i s a ł a do
niego
za
nieudzielenie
należytej
list i p r z e k a z a ł a g o z a p o ś r e d n i c t w e m m a j o r a bezpie¬
chcą u k a r a ć lekarzy za śmierć
czeństwa
znaleźć
Żdanowa.
państwowego, „Uważam,
przydzielonego
że
konsultanci
dzący nie doceniają niewątpliwie Żdanowa,
pozwalając
mu
i
do
ciężkiego
wstawać
z
ochrony
lekarz
prowa¬
s t a n u A.
łóżka,
A.
spacero¬
wać p o p a r k u i c h o d z i ć d o k i n a , c o p r z y c z y n i ł o się d o w y s t ą p i e n i a d r u g i e g o z a w a ł u i w p r z y s z ł o ś c i m o ż e do¬ prowadzić
do
tragicznego
końca"
-
napisała
doktor
Timaszuk. Kreml o
stanie 29
był
codziennie
telegraficznie
informowany
zdrowia Żdanowa.
sierpnia
Żdanow
przeszedł
drugi
zawał
serca.
T i m a s z u k p o n o w n i e p o j e c h a ł a n a W a ł d a j , ale c h o r e m u n i e z r o b i o n o e l e k t r o k a r d i o g r a m u . W e d ł u g jej s ł ó w , te¬ g o s a m e g o d n i a „ c h o r y w s t a ł z ł ó ż k a i p o s z e d ł d o to¬ alety, g d z i e p o n o w n i e w y s t ą p i ł u n i e g o c i ę ż k i a t a k n i e 112
pomocy
lekarskiej
c z ł o n k o w i B i u r a P o l i t y c z n e g o . B a ł a się, ż e w ł a d z e ze¬ się
Wyniki maszuk.
wśród
sekcji
Ż d a n o w a i nie
chciała
oskarżonych.
potwierdziły
słuszność
Naczelnik Głównego
Zarządu
diagnozy
Ti-
O c h r o n y gene¬
r a ł W ł a s i k p o i n f o r m o w a ł o liście l e k a r k i S t a l i n a , k t ó r y k a z a ł p r z e k a z a ć go do archiwum:
ś m i e r ć Ż d a n o w a by¬
ła mu na rękę. Wtedy i
Własik
swojemu
rowowi, nika row
który od
Wydziału i
bardzo
przekazał
przyjacielowi,
pozostali
list
T i m a s z u k jej
Piotrowi
1947 r o k u
niezadowoleni
s z u k i p r z e n i e ś l i ją do
z
Jego-
p e ł n i ł o b o w i ą z k i naczel¬
Medyczno-Sanitarnego kierownicy
szefowi
Iwanowiczowi Kremla.
kremlowskiej
postępowania
filii s z p i t a l a .
Jego-
kliniki
doktor
Wydawało
byli
Timasię,
że
cała historia z o s t a ł a p o g r z e b a n a na zawsze. 113
Leonid Mleczin Jednak
Koniec epoki
prawie
równocześnie
stwa p a ń s t w o w e g o
n i e d ł u g o p o j a w i się n a z w i s k o 20
listopada
Ministerstwu miast
1948
jego
bezpieczeń¬
roku
Biuro
Żydowski organy
w której
Żdanowa.
Bezpieczeństwa
rozwiązać
zamknąć
organy
pracują n a d n o w ą sprawą,
Komitet
prasowe,
się list
kliniki rządowej
„natych¬
Gawriiłę
Iwanowicza Majorowa.
wszystkie
roku. Wtedy przyda
doktor Timaszuk.
Przypomniano
sobie
Jej list n i e p r z e p a d ł : wego
1952
zawsze
miał
do
niej
w sierpniu
Lekarkę do
spraw
1952
wzorowo
wezwano
prowadzoną
sprawy
do
specjalnych
kartotekę.
s t a ł się o n pod¬
„lekarzy-zabójców".
wydziału
dochodzeniowego
Ministerstwa
Bezpieczeństwa
P a ń s t w o w e g o i p o p r o s z o n o o d o k ł a d n e o p i s a n i e oko¬ liczności krotnie,
śmierci
Żdanowa.
a 20 s t y c z n i a
P r z e s ł u c h i w a n o j ą kilka¬
1953 r o k u z a p r o s i ł ją do siebie
n a K r e m l s e k r e t a r z K C Gieorgij M a k s i m i l i a n o w i c z Mal e n k o w i w i m i e n i u t o w a r z y s z a S t a l i n a o r a z r z ą d u ra¬ dzieckiego
p o d z i ę k o w a ł jej
Następnego śmierci
dnia,
Lenina,
pojawiła
się
we
21
Związku Radzieckiego: moc,
w kolejną r o c z n i c ę
centralnych
Prezydium
Rady
gazetach Najwyższej
„ W d o w ó d w d z i ę c z n o ś c i z a po¬
okazaną rządowi
abójców,
za wykazaną czujność.
stycznia,
wszystkich
uchwała
w
zdemaskowaniu
lekarzy-z-
Lidia F i e o d o s i e w n a T i m a s z u k zostaje odzna¬
Prawie
do
samej
śmierci
Stalina
o lekarce-patriotce.
s t a ł a się n a j b a r d z i e j
więzienia trafiło
śmierci
Wszystkich
nie niewłaściwej
wszystkie
gazety
W ciągu j e d n e g o
dnia
p o p u l a r n y m c z ł o w i e k i e m w kra¬
juW tym czasie a r e s z t o w a n o wszystkich lekarzy,
któ¬
n a c z e l n i k a Wydziału Medyczno¬
- S a n i t a r n e g o K r e m l a J e g o r o w a , c z ł o n k a A k a d e m i i Na¬ u k ZSRR W ł a d i m i r a N i k i t o w i c z a W i n o g r a d o w a , 114
także
p r o f e s o r a kon¬
lekarza kilku
przywódców
prowadzącego
innych wybitnych o
spowodowanie
poprzez
kuracji na p o l e c e n i e
prowadze¬
z a c h o d n i c h wy¬
List T i m a s z u k p o s ł u ż y ł j a k o p r e t e k s t d o r o z p ę t a n i a ogólnokrajowej
kampanii
który
przeciwko
z a b ó j c o m w bia¬
ł y c h f a r t u c h a c h - l e k a r z o m - p o t w o r o m . S p r a w a o d ra¬ zu
nabrała
większość kraj czyć,
antysemickiego, lekarzy była
ponieważ
Żydami.
odmawiali im
się
przyjmowania lekarstw. potencjalnym
radzieckim
Każdy lekarz
zabójcą.
przedstawicielstwie
w
Paryżu
m k n i ę t o w areszcie
d o m o w y m osobistą lekarkę
sadora,
mąż
nów
Cały
o g a r n ę ł a i s t n a h i s t e r i a . L u d z i e n i e c h c i e l i się le¬
wydawał W
charakteru
aresztowanych
c h o c i a ż jej
bezpieczeństwa
przebywał
w
Paryżu
n i c z n y c h Andriej
był
funkcjonariuszem
państwowego. zastępca
Andriejewicz
Akurat
ministra
spraw
Gromyko.
za¬
amba¬ orga¬ wtedy zagra¬
Dyplomata
p o c z u ł się źle i t r z e b a b y ł o w e z w a ć l e k a r k ę , k t ó r a zba¬ d a ł a c h o r e g o i s t w i e r d z i ł a g r y p ę . P o d a ł a G r o m y c e le¬ karstwo.
Przyszły minister kategorycznie
- Nie b ę d ę brać Pietrowski, j e d e n
z
odmówił:
waszych lekarstw!
Akademii
Nauk
ZSRR
Borys
Wasiliewicz
n a j w y b i t n i e j s z y c h r a d z i e c k i c h chi¬
r u r g ó w , w s p o m i n a n a , ż e t e g o d n i a , g d y p o j a w i ł się ko¬ munikat
o
„lekarzach-zabójcach",
kolegów-chirurgów
rzy leczyli Ż d a n o w a :
oraz
oskarżono
radzieckich
Członek
czona o r d e r e m Lenina". będą pisać
Do
lekarzy.
roku.
resort b e z p i e c z e ń s t w a państwo¬
sfabrykowania
Kremlowskiego,
wiadów.
o
List T i m a s z u k w y d o b y t o z a r c h i w u m ; stawą
Szpitala
sultanta
s p r a w y K o m i t e t u . N a r a z i e n i k o g o n i e a r e s z t o w a ć " . Za¬ t r z y m a n i a r o z p o c z n ą się w
Centralnego
poleciło
Antyfaszystowski, przejąć
1934 r o k u b y ł o r d y n a t o r e m o d d z i a ł u c h o r ó b we¬
Władimira Charitonowicza Wasilenko,
Polityczne
Państwowego
od
wnętrznych
zaplanowane gorączkowo
i
operacje. omawiali
postanowili We
z e b r a ł wszystkich odwołać
wszystkich
rewelacje
wszystkie
salach
chorzy
TASS.
P i e t r o w s k i p o w i e d z i a ł c h o r y m , że w ich z e s p o l e nie m a ż a d n y c h „ s z k o d n i k ó w " , n i e m n i e j , b i o r ą c p o d uwa115
Koniec epoki
Leonid Mleczin gę t o ,
co
zabiegi.
się w y d a r z y ł o w kraju,
Pacjenci
stanowczo
- Wierzymy wam
i
postanowił odwołać
oświadczyli:
prosimy,
byście
nie
odwoływali
operacji. Dwa dni później
Pietrowskiego wezwano
do
telefo¬
nu. D z w o n i ł i n s t r u k t o r z KC, który o d c z y t a ł chirurgo¬ w i list r o b o t n i k a ,
którego
trzy lata wcześniej
o p e r o w a ł z p o w o d u raka ż o ł ą d k a . pomyślnie.
Robotnik pisał:
dopodobnie
też jest
zaszył mi pod
„ P r o f e s o r P i e t r o w s k i praw¬
szkodnikiem.
skórą jakąś
pod
blizną
było
można
stwardnienie.
operacji
by profesor przyjął byłego
pacjenta i porozmawiał z nim. wszystko
W trakcie
opuchliznę".
Instruktor KC poprosił, botnika:
profesor
Operacja przebiegła
P i e t r o w s k i z b a d a ł ro¬
w porządku,
było
wyczuć
Profesor wyjaśnił,
w miejscu
jedynie
że jest
cięcia
niewielkie
to
całkowicie
n a t u r a l n e , ale z a p r o p o n o w a ł m u n i e w i e l k i z a b i e g , ma¬ j ą c y n a celi
usunięcie
Następnego Pietrowskiego z sali,
dnia
owego
Jegorowa już mierzają
pojawił
się
siniakiem pod
Bardzo
czterej u
zaczął
gabinecie
okiem:
chorzy
k t ó r y m o p o w i e d z i a ł c a ł e zajście, w t a k i s p o s ó b
K C p o p r o s i ł o P i e t r o w s k i e g o o d o ł ą c z e n i e d o komi¬
z do
który
riazańskimi wniosku,
padli
pracował
opinię
p r a c ę w klinice
- jego
zdaniem
Pietrowski
-
z
przez
dwa
tygodnie
badał
specjalistami i pracują w b a r d z o -
brakuje
lekarstw,
a nawet
nici do
szycia r a n p o o p e r a c y j n y c h .
gicznych, o
Pietrowski
donosicielstwo
podpisała
lekarza
wniosek
pracy komisji
końcowy
rozpoczęto
Sekretarz
komitetu
przerwał
Pietrowskiemu:
do
komitetu
siedziało
obwodowego.
kilka
starszych
Obok kobiet.
Jedna z nich opowiadała z przejęciem: - A Ż m u r wczoraj Pietrowski
świetnie
znowu zarżnął znał
ucznia c z ł o n k a Akademii Nauk, W komitecie „szkodnictwem"
obwodowym zajmują
się
tedr Riazańskiego Instytutu 116
wykryła
-
gdy
W.
A.
znamion
przestępstwa w
A my m a m y i n n e
służbie
się, w
p r o f e s o r a Bakulewa.
Łarionow
oświadczył,
że
czterej
kierownicy
ka¬
Medycznego
- profesoro-
że
pracy
są w o g ó l e z a i n t e ¬ zdrowia.
informacje.
komisja oskarża¬
Wiemy,
Łarionow że profeso¬
r o w i e K i r i ł ł o w i Ż m u r źle o p e r u j ą . Z i c h p o w o d u ucier¬ źle
Żmura,
trzeciej
Ł a r i o n o w b y ł bar¬
dowiedział
piała pewna kobieta - c z ł o n e k partii,
pacjenta!
chirurga
niezadowolony,
obwodowego
d o R i a z a n i a . Z a t r z y m a l i się w D o m u K o ł c h o ź n i k a i tro¬ pojechali
o
w nocy.
rozgrywkami
trolejbusie
która
Rezultaty
n a p o s i e d z e n i u b i u r a ko¬
Obrady
resowane
w
komisji,
kontroli.
n y c h lekarzy, a w ł a d z e miejskie nie
nich
ci꿬
chirur¬
podejrzewanego
składu po
rozpatrywano
obwodowego.
narzędzi
zaprosił do
G r u p a lekarzy przyjechała
lejbusem
ria-
że wszyscy
są z n a k o m i t y m i
nionych
chirurgów".
nich
kich w a r u n k a c h
o p r z y s ł a n i e komisji do r o z p a t r z e n i a „ z b r o d n i popeł¬ przez
z
Znalazł
sprawę
d o s z e d ł do wniosku,
nie
Nikołajewicz
każdym
k o m i t e t u obwodowego, blisko
rionow z a d z w o n i ł do Komitetu C e n t r a l n e g o z prośbą
Aleksiej
wszyscy donosu
chirurga.
dzo
obwodowego
lekarza¬
że
ofiarami
złego
Ła-
komitetu
za¬
skrzywdzili go.
zańskich chirurgów i
sji, k t ó r a m i a ł a n a t y c h m i a s t j e c h a ć d o R i a z a n i a . Sekre¬ tarz
władze
czasie.
władzy, i p r z y s t ą p i ł do p o r a c h u n k ó w z l u d ź m i , k t ó r z y
mitetu
dali mu do z r o z u m i e n i a , co myślą o d o n o s i c i e l a c h .
rozmowy doszedł
miał
Doświadczony w
pozostałych
najbliższym
chirurdzy
lekarza,
wszystkich
później
w
szybko
oskarżani
pewnego i
aresztowano,
zatrzymać
Pietrowski mi.
stwardnienia.
pacjent
z wielkim
wie W. A. Ż m u r , M. A. J e g o r o w , B. P. K i r i ł ł o w i I. L. Frajerman. Z i n i c j a t y w y k o m i t e t u o b w o d o w e g o
przeprowadzonej
operacji
k t ó r a w wyniku
r a k a p i e r s i m i a ł a prze¬
rzuty i zmarła. Pietrowski choroba
znał
ten
nowotworowa
przypadek. była
w
Odpowiedział,
bardzo
że
zaawansowa¬
n y m s t a d i u m i n i k t nie b y ł w s t a n i e z a p o b i e c z g o n o w i pacjentki.
P o p r o s i ł też
o
podanie
nazwiska lekarza, 117
Leonid Mleczin który
udziela
macji.
Koniec epoki komitetowi
Łarionow
trowski z
obwodowemu
niechętnie
takich
wymienił je.
infor¬
Wtedy
Pie-
oburzeniem powiedział:
s t r z e l i ł sobie w głowę...
P o d o b n e rzeczy robili też inni
sekretarze
co
komisji i r a z e m
ze wszystkimi p o d p i s a ł
oświadczenie, które dopiero co odczytałem! Proszę mi wybaczyć, zwać
ale p o s t ę p o w a n i a t e g o l e k a r z a nie m o g ę na¬
inaczej
niż
dwulicowością i obłudą!
Łarionow z groźbą w głosie powiedział, obwodowy ła
rozpatrzy
samochodem
z
Akurat p o d a w a n o ker m ó w i ł
o
sprawę.
Kierowca zapylał,
że k o m i t e t
komisja
wyjeżdża¬
kierowca włączył radio.
komunikat o
ciężkim stanie
t o m n o ś c i i wystąpieniu ski
Gdy
Riazania,
chorobie
przywódcy,
Stalina: utracie
spi¬ przy¬
oddechu Cheyne-Stockesa.
co to oznacza. Profesor Pietrow-
odparł: sekretarz
komitetu
obwodowego
partii
w R i a z a n i u Ł a r i o n o w j e s z c z e raz d a ł o sobie z n a ć . Gdy w
1957
dzić
roku Chruszczow obiecał
Amerykę
w produkcji
głowę ludności", by
wykarmić
dukcję o
3,8
raza i
mleka
polecił zwiększyć
kraj.
mięsa
„dogonić
mięsa,
w
Łarionow
kołchozach
spełnił
i wyprze¬
i
masła
dostawy mięsa,
obiecał i
zwiększyć
sowchozach
swoją o b i e t n i c ę !
wicz b y ł z a c h w y c o n y taką postawą,
ogromne
T r i u m f Lidii T i m a s z u k b y ł k r ó t k o t r w a ł y . Stalina wszystkie
rozpoczęte
sprawy
Nikita
w
1959
na że¬
pro¬
r o k u wrę¬
śmierci zastopo¬
wane. 3 kwietnia niło
1953 r o k u P r e z y d i u m K C K P Z R u n i e w a ż ¬
uchwałę
Prezydium
Rady
Najwyższej
ZSRR
o p r z y z n a n i u T i m a s z u k o r d e r u L e n i n a „jako niesłusz¬ ną,
w
wy,
które zostały obecnie ujawnione". Na tym samym
związku
posiedzeniu rwaniu
z
rzeczywistymi
Prezydium
postępowania
abójców"
ze
KC na
okolicznościami
podjęto
sądowego
względu
dowodów przeciwko 4 kwietnia
fakt j a w n e g o
oskarżonym.
gazety
decyzję
w sprawie
o
spra¬ prze¬
„lekarzy-z-
sfabrykowania
Jednocześnie
opublikowały
zwol¬
37 p o d s ą d n y c h . decyzje
o
odebra¬
n i u Lidii T i m a s z u k o r d e r u L e n i n a . D w a d n i p ó ź n i e j po¬ j a w i ł a się i n f o r m a c j a , państwowego ność
za
Ignatiew
sfałszowanie
że były minister b e z p i e c z e ń s t w a ponosi „sprawy
osobistą
odpowiedzial¬
lekarzy".
Wielu
ludzi
o d e t c h n ę ł o z ulgą. Korniej
obwodu Siergieje-
Po
zostały
n i o n o z więzienia i zrehabilitowano
- To k o n i e c . . . Pierwszy
spowodowało
i t r u d n e do n a p r a w i e n i a straty w h o d o w l i b y d ł a .
- W i d o c z n i e nie wiecie, że t e n lekarz z o s t a ł powoła¬ ny do naszej
obwodów,
mowę
z
Czukowski ż o n ą klasyka
Leonida Leonowa,
z a p i s a ł w p a m i ę t n i k u swoją roz¬ rosyjskiej
literatury
Tatianą Michajłowną.
radzieckiej,
Żona pisarza
c z y ł Ł a r i o n o w o w i „ Z ł o t ą G w i a z d ę " B o h a t e r a P r a c y So¬
m ó w i ł a , ż e n i e s p o s ó b b y ł o z w r ó c i ć się o p o m o c d o le¬
c j a l i s t y c z n e j , c h c i a ł p r z e n i e ś ć g o d o p r a c y w K C , cho¬
karza:
ciaż
nie
mógł
nie
wiedzieć,
że
czterokrotny wzrost
- N i e r o z u m i e p a n , c o się d z i a ł o , gdy l e k a r z y u z n a ¬
p r o d u k c j i w ciągu j e d n e g o r o k u b y ł n i e m o ż l i w y z racji
no
choćby
szczególnie
tylko
praw biologii.
P o t e m w y j a ś n i ł o się, ż e Ł a r i o n o w o s z u k a ł p r z e ł o ż o ¬ nych:
zmuszał
ludzi
do
przekazywania własnego
za trucicieli...
wszystkie
by¬
w
Ludzie
aptece
lekarstwa
n i e ufali t a k ż e
na
Kremlu:
zostały
zatrute?
wet
nie b y ł o paszy, c a ł e b y d ł o p o s z ł o d o r z e ź n i . P o n a d t o
że l e k a r z e są t r u c i c i e l a m i ! ! ! „.
Łarionowa
skupowali
obwodach
i wysyłali je
na u b ó j .
wydala, 118
sekretarz
riazańskiego
bydło
w
sąsiednich
G d y c a ł a s p r a w a się komitetu
obwodowego
naprawdę
C z u k o w s k i w o s z o ł o m i e n i u p i s z e : „Okazuje się, że na¬
d ł a do stad k o ł c h o z o w y c h i sowchozowych. Ponieważ wysłannicy
aptekarzom,
a jeśli
w
Wciąż
środowisku jednak
p i s a r z y byli l u d z i e ,
pozostaje
k t ó r z y uwierzyli,
niewyjaśniona
zagadka,
c z e g o najlepsi l e k a r z e w kraju nie potrafili p o s t a w i ć nej
dla¬ traf¬
diagnozy w przypadku choroby Żdanowa. 119
Leonid Mleczin
Koniec epoki
Andriej Ż d a n o w b y ł d r u g i m c z ł o w i e k i e m w kraju. Uwa¬ D ł u g o z a s t a n a w i a n o się, d o k ą d g o w y s ł a ć . P r o p o n o w a ¬ ża się, że to on w y p r z e d z i ł w wyścigu do ł a s k S t a l i n a Malenkowa i Berię. Po j e g o ś m i e r c i obaj ondos urnóiżęnc iepolitycy w a r i a n t y . N a W a ł d a j Ż d a n o w p o j e c h a ł n a wnio¬ wzięli o d w e t . W s a d z i l i A b a k u m o w a do w i ę z i e n i a i sfabry¬ sek Stalina, k t ó r y j e d n a k ż e m i a ł p e w n e wątpliwości: sko¬ kowali
„sprawę
leningradzką",
żeby
zlikwidować
wszyst¬
r o Ż d a n o w j e s t t a k b a r d z o c h o r y , t o m o ż e p o w i n i e n pójść
kich p r o t e g o w a n y c h Ż d a n o w a . Tak przynajmniej przyjęło
do s z p i t a l a ? Jeśli zaś c h o d z i o W a ł d a j , to dzisiaj l e k a r z e
się
uważają,
sądzić.
ż e t a m t e j s z y k l i m a t nie
sprzyja l e c z e n i u c h o r ó b
serca. W
rzeczywistości
inaczej. z
Likwidacja
Leningradu
wnątrz
sprawy
bynajmniej
aparatu
„Sprawę
się
aparatu
była
wynikiem
partii,
chociaż
Czas
we¬
zaczęto
p r z y g o t o w y w a ć jesz¬
Gdyby j e g o losy p o t o c z y ł y się ina¬
oskarżonym w Andrieja
walk
niewątpliwie
w e d l e wszelkiego p r a w d o p o d o b i e ń s t w a t o
głównym
zupełnie partyjnego
że z w o l n i ł y się wysokie stanowi¬
leningradzką"
cze za życia Ż d a n o w a . czej,
nie
centralnego
wiele o s ó b c i e s z y ł o się, ska.
przedstawiały
funkcjonariuszy
„sprawie
Andriejewicza
o n byłby
leningradzkiej".
Żdanowa
skończył
się,
z a n i m n a s t ą p i ł a jego śmierć. We w s p o m n i e n i a c h Dmitrija Trofimowicza Szepiłowa,
ówczesnego
n a c z e l n i k a wydzia¬
ł u p r o p a g a n d y i agitacji K o m i t e t u C e n t r a l n e g o , znajduje¬ m y o p i s p o s i e d z e n i a Biura P o l i t y c z n e g o , n a k t ó r y m Stalin ostro krytykował Żdanowa. W i d o c z n i e j e d n a k Stalin z którego cje
nie
chciał
ruszać
Żdanowa,
n a z w i s k i e m k o j a r z y ł y się wszystkie wielkie ak¬
ideologiczne,
p r z e p r o w a d z o n e p o wojnie. Jeśli Ż d a -
n o w z n a l a z ł b y się z a k r a t k a m i ,
trzeba by było wyrzucić
do śmieci wszystkie g ł o ś n e u c h w a ł y dotyczące literatury, muzyki,
kina.
Ż d a n o w nie b y ł j u ż Stalinowi p o t r z e b n y , przeszkadzał.
a wręcz mu
Z d a n i e m h i s t o r y k ó w s ą p o d s t a w y d o przy¬
Szepiłow powiedział Żdanowowi: - Musicie n i e z w ł o c z n i e iść do s z p i t a l a ! Żdanow odparł: - N i e , Biuro P o l i t y c z n e p o s t a n o w i ł o , ż e m a m j e c h a ć n a W a ł d a j . T o w a r z y s z Stalin p o w i e d z i a ł , ż e t a m t e j s z y k l i m a t j e s t b a r d z o k o r z y s t n y dla l u d z i z c h o r o b a m i s e r c a . Stalin u d z i e l a ł l e k a r z o m r a d : - Zalećcie mu j a k najwięcej parę
Świadkowie, prawdziwe żyją.
którzy
Siedem
miesięcy
się" j e g o g o s p o d y n i . dzącego, dant
rządowego
domu
m n i a n y już Szepiłow pisał,
człowiekiem.
Wspo¬
ż e Ż d a n o w i s t o t n i e c z u ł się
b a r d z o źle, z t r u d e m u c z e s t n i c z y ł w p o s i e d z e n i a c h Biura P o l i t y c z n e g o , c z ę s t o t r a c i ł p r z y t o m n o ś ć . T w a r z m i a ł wo¬
sekretarza
„powiesiła
r o k u z a s t r z e l i ł się komen¬
wypoczynkowego,
w
którym
kulach...
Młodzież w MGB W o s t a t n i c h l a t a c h i m i e s i ą c a c h ż y c i a S t a l i n poświę¬ cał
czy
sprawom więcej i
Ministerstwa czasu
minister
dziennymi w nędzy,
Bezpieczeństwa
uwagi,
nie
lityczne.
MGB
zainteresował
sprawom
i Rady Ministrów. u
Ogromny
pracą
się że
śled¬
byli
co¬
kraj
a starczy u m y s ł jego
wspomina, się
Państwo¬ Komitetu
Oficerowie
państwowego
przywódcy.
głodowała,
G e n e r a ł Alidin
c z e n i e m Ż d a n o w a r o z s t r z y g a l i nie l e k a r z e , lecz Biuro Po¬
niż
bezpieczeństwa
gośćmi wieś
i
wódcy r o z t r z ą s a ł n i e k o ń c z ą c e
skową, j a k u t r u p a . Ale kwestie z w i ą z a n e z u r l o p e m i le¬
120
zgonie
były
z m a r ł Ż d a n o w . W j e g o c z a s z c e z n a l e z i o n o dwa o t w o r y p o
Centralnego partii chorym
po
jakie
o d d a w n a nie
k t ó r y r a z e m z p r o f e s o r e m W i n o g r a d o w e m do¬
dół. ciężko
opowiedzieć,
P o t e m z l i k w i d o w a n o l e k a r z a prowa¬
k o n y w a ł sekcji z w ł o k . W 1951
wego
niewątpliwie
mogliby
okoliczności śmierci Żdanowa,
p u s z c z e n i a , ż e k t o ś p o m ó g ł Ż d a n o w o w i o p u ś c i ć t e n pa¬ Był
spacerów. Powinien stracić
kilogramów...
żył przy¬
spiski i intrygi. Stalin niespodziewa¬
wywiadu
zewnętrznego
(inwigilacja i ś l e d z e n i e p o d e j r z a n y c h ) . W ó d z wy121
Koniec epoki
Leonid Mleczin sprawie
m i t e t u O b r o n y i z a s t ę p c ą szefa r z ą d u , ale nie m i a ł o t o
n a p o s i e d z e n i e P r e z y d i u m K C . Z a r z ą d S i ó d m y n i e od¬
ż a d n e g o z n a c z e n i a , Stalin wysłał g o n a F r o n t P ó ł n o c -
g r y w a ł wielkiej
no-Kaukaski,
gdzie
funkcję
zarządu
d a ł p o l e c e n i e p r z y g o t o w a n i a m a t e r i a ł ó w w tej
roli w d z i a ł a l n o ś c i c a ł e g o M i n i s t e r s t w a
Bezpieczeństwa
Państwowego,
ale
rozkaz
Stalina był
święty.
do
Pracownicy
objął m a ł o
politycznego.
przywódcy wiernopoddańcze
znaczącą
Wysyłał
listy,
stamtąd
przypominając
odpowied¬
o sobie, p r o s i ł o p r z e s y ł a n i e mu „jakichkolwiek mate¬ r i a ł ó w , ż e b y m ó g ł o r i e n t o w a ć się w s p r a w a c h i n i e b y ł
wie
tak b a r d z o
sytuacji
środkach
jego pracy".
w
wywiadzie
zewnętrznym
zmierzających Wszystkie
przygotowali
Kaganowicz
n i e r a p o r t y i p r o j e k t u c h w a ł y P r e z y d i u m K C „ W spra¬ i
ministerstwa
szefa
do
MGB
podniesienia
dokumenty wysłano
tetu C e n t r a l n e g o partii,
ZSRR
poziomu do
Komi¬
g d z i e p o w s t a ł a s p e c j a l n a ko¬
misja do ich r o z p a t r z e n i a .
K o m i s j a z b i e r a ł a się kilka¬
k r o t n i e , p r z y g o t o w a ł a r a p o r t dla Stalina. W ó d z j e d n a k n i e z d ą ż y ł z a p o z n a ć się z w y n i k a m i jej d z i a ł a l n o ś c i z m a r ł p r z e d z a k o ń c z e n i e m p r a c komisji... Przygotowywano
jednocześnie
kilka
spraw,
które miały zakończyć
wymi,
p o d o b n i e jak w latach trzydziestych.
się p r o c e s a m i p o k a z o ¬
P r z e d śmiercią Stalina, na p o c z ą t k u stanowiono
zwiększyć
liczbę
wielkich
miejsc
1953 r o k u , po¬
w o b o z a c h i wię¬
zieniach. Ministerstwo Komunikacji otrzymało rozkaz podjęcia
przygotowań
do
przewozu
wielkiej
liczby
więźniów. W c z a s a c h A b a k u m o w a , a n a s t ę p n i e I g n a t i e w a Mini¬ sterstwo
Bezpieczeństwa Państwowego
zbierało
riały przeciwko m a r s z a ł k o w i Żukowowi. fili
wszyscy ludzie
ka,
poczynając
z
najbliższego
od kierowców,
mate¬
Z a k r a t y tra¬
otoczenia marszał¬
a n a g e n e r a ł a c h koń¬
N i k t nie b y ł p e w n y swego losu.
S t a l i n nie m i a ł przy¬
j a c i ó ł i z a u f a n y c h l u d z i . 2 5 m a r c a 1942 r o k u P a ń s t w o ¬
wał
ludowym komisarzem...
Nawet śmierci jak
nikacji, swym
że l u d o w y k o m i s a r z komu¬
L a z a r Moisiejewicz Kaganowicz, obowiązkom
w
warunkach
„nie p o d o ł a ł
wojennych"
oraz
wszyscy
mu
przyjść
litycznego: Trockiego,
Woroszyłow
zostali
trzej do
będą retorycznie
głowy,
wcześniej
by
uznać
nas
sami nazywali
Zinowjewa,
Po
pytać: za
agen¬
B i u r a Po¬
K a m i e n i e w a . . . Prze¬
c i e ż z n a l i w o d z a o d lat, j a k z a t e m m o g l i się s p o d z i e ¬ w a ć , ż e i c h o m i n i e t a k i s a m los? W
1960 r o k u p r z e w o d n i c z ą c y P r e z y d i u m R a d y Naj¬
wyższej nie
Związku
Radzieckiego Woroszyłow
Chruszczowa
Czynił
mu
W pewnej -
W
dziwne
rozmawiał
wymówki
za
z
n a polece¬
Wasilijem
nadmierne
Stalinem.
picie
alkoholu.
chwili r o z m o w a z e s z ł a n a ojca:
ostatnich
latach
skłonności, sprawy
z
życia
twój
ojciec
przejawiał
w y p y t y w a ł m n i e , j a k u k ł a d a j ą się
Anglikami.
Nazywał
mnie
brytyjskim
szpiegiem... G d y b y S t a l i n p o ż y ł t r o c h ę d ł u ż e j , t o M o ł o t o w i po¬ członkowie pluton
Biura
Politycznego
też
Wcześniej
jednak
egzekucyjny.
chciał rozprawić
się
z Berią.
trafiliby Stalin
S p o ś r ó d w s z y s t k i c h ota¬
c z a j ą c y c h g o o s ó b n a j b a r d z i e j b a ł się w ł a ś n i e Ł a w r i e n tija P a w ł o w i c z a , ko,
kiem Biura Politycznego,
dzeń.
122
i
t a m i obcych wywiadów swoich towarzyszy z
z w a l n i a n o go ze stanowiska. N a d a l p o z o s t a w a ł człon¬ c z ł o n k i e m P a ń s t w o w e g o Ko-
Stalina
mogło
przed
Komunikacji".
Mikojan
s z p i e g ó w ? Ale p r z e c i e ż
wego
stwierdzano,
Mołotow,
w swoim czasie u z n a n i za z a g r a n i c z n y c h szpiegów.
w y K o m i t e t O b r o n y p r z y j ą ł u c h w a ł ę „ W s p r a w i e Ludo¬ Komisariatu
wszystkiego".
K a g a n o w i c z d o ś ć s z y b k o w r ó c i ł do ł a s k . W 1943 ro¬
zostali
W uchwale
od
ku S t a l i n w e z w a ł go z p o w r o t e m do M o s k w y i m i a n o ¬
moje
cząc.
oderwany
człowieka zdecydowanego
awanturnika,
pozbawionego
n a wszyst¬
jakichkolwiek
złu¬
123
Koniec epoki
Leonid Mleczin Stalin nie zywali
z n o s i ł , j e ś l i j e g o w s p ó ł p r a c o w n i c y nawią¬
pomiędzy
sobą bliskie
kontakty.
Wszyscy
wy¬
żsi p r z y w ó d c y k r a j u m i e l i z a ł o ż o n y p o d s ł u c h w p r a c y i w d o m u - m i n i s t e r b e z p i e c z e ń s t w a p a ń s t w o w e g o nie był t u wyjątkiem.
Jedna nieostrożna rozmowa mogła
k o s z t o w a ć k a r i e r ę , a nawet życic. Beria w i e d z i a ł o t y m lepiej niż wszyscy i n n i . I g n a t i e w w s p o m i n a ł p o t e m , ż e Beria z a w s z e wiedzieć W
odpowiadał monosylabami,
b a ł się po¬
za dużo.
ostatnich
miesiącach
życia
Stalin
zmienił
całą
służbę i o c h r o n ę w d o m u letniskowym w Wołyńskoje. Uważał,
ż e n o w a o c h r o n a nie
ma żadnych powiązań
z Berią a n i z n i k i m z b y ł e g o k i e r o w n i c t w a r e s o r t u bez¬ pieczeństwa. nego
Na nowego ministra wyznaczył posłusz¬
partyjnego
człowieka obcego Do
wydziału
nych
aparatczyka dla
Siemiona
-
do
spraw
Bezpieczeństwa
specjal¬
Państwowego
p r z y s z l i z u p e ł n i e n o w i l u d z i e - m ł o d z i d z i a ł a c z e par¬ tyjni. Zastępcą naczelnika wydziału m i a n o w a n o Nikołaja Nikołajewicza
Miesiacewa.
W
latach
wojny
służył
w Smierszy, po wojnie p r a c o w a ł w K o m s o m o l e , p o t e m podjął studia na Akademii Nauk Społecznych, z pierwszego w służbie
roku p o w o ł a n o
go p o n o w n i e
ale j u ż
do
pracy
bezpieczeństwa.
Jakoś
na
początku
1953
roku
zaprosili
t r z e c h d z i a ł a c z y k o m s o m o l s k i c h - do KC.
nas
-
Malenkow
r o z m a w i a ł z k a ż d y m z n a s o s o b n o . B y ł e m n a ślizgaw¬ c e w O s t a n k i n o , w r a c a m d o d o m u , p a t r z ę - p r z e d bra¬ mą stoi ra
Myślę
Siemion Denisowicz Ignatiew. Malenkow wyszedł
sobie:
po
kogo
Przedsta¬
zza biurka,
przywitał
„Nikołaju Nikołajewiczu, postanowiliśmy poprosić
was o podjęcie p r a c y w wydziale
d o c h o d z e n i o w y m do
spraw
duże
specjalnych
MGB.
Macie
jesteście zawodowym prawnikiem nowi
Denisowiczowi
doświadczenie,
- p o m ó ż c i e Siemio¬
rozpatrzyć
wszystkie
sprawy".
Spadło to na mnie jak grom z jasnego nieba.
Miałem
i n n e p l a n y i z a m i a r y , ale c o m i a ł e m p o w i e d z i e ć ? N i e m o g ł e m o d m ó w i ć . W y r a z i ł e m z g o d ę . N a s t ę p n i e posze¬ d ł e m d o g a b i n e t u I g n a t i e w a . U m ó w i l i ś m y się, ż e prze¬ czytam dokładnie
wszystkie
doniesienia,
które
napi¬
s a n o n a p o d s t a w i e p r o t o k o ł ó w p r z e s ł u c h a ń w „spra¬ wie
lekarzy"
i w sprawie A b a k u m o w a .
G d y przystąpi¬
ł e m do lektury, włosy s t a n ę ł y mi dęba. śledczy b r a ł historię
przewodniczącego
Komisji
choroby,
na przykład,
K o n t r o l i Partyjnej
Andrie-
j e w a . Ale p r z e c i e ż n i e m a z i e l o n e g o p o j ę c i a o c h o r o ¬ b a c h u s z u i g a r d ł a ! R e z u l t a t y n i e t r u d n o o d g a d n ą ć . Andriejewowi
podawano
zmniejszyć
silny b ó l
lekarza
niewielkie ucha.
prowadzącego,
że
dawki
A oficer wpędza
opium,
śledczy
żeby
oskarżał
Andriejewa
w
na¬
łóg, u z a l e ż n i a go od o p i u m , żeby d o p r o w a d z i ć człon¬ ka Biura Politycznego u l e g a ł o wątpliwości,
do p o m i e s z a n i a zmysłów.
Nie
że to wszystko lipa.
P o ś m i e r c i S t a l i n a Beria, k t ó r y z a s t ą p i ł I g n a t i e w a n a natychmiast
ministra
bezpieczeństwa
wypuścił
lekarzy
z
państwowego,
więzienia.
Ignatiew
miał zawał, leżał w szpitalu. Z a p y t a ł e m Miesiacewa: - Jakim człowiekiem był Ignatiew?
Biu¬
- P r a c a w o r g a n a c h t o p o w o ł a n i e , p o d o b n i e j a k każ¬
przyjechał?
d a i n n a . Jeśli r o b i ę b u t y , m u s z ę l u b i ć swoją p r a c ę i do¬
szykowny wóz, j a k i m j e ż d ż ą c z ł o n k o w i e
Politycznego.
się:
się,
stanowisku
Miesiacew o p o w i a d a ł : -
wiłem
Oficer
czekistów.
dochodzeniowego
Ministerstwa
Ignatiewa
państwowego
O k a z a ł o się, ż e p o m n i e . „ C z e k a n a w a s t o w a r z y s z Ma-
brze ją wykonywać.
l e n k o w , m u s i c i e p o j e c h a ć z n a m i " . W s z e d ł e m n a pię¬
stwa:
t r o , g d z i e u r z ę d o w a l i s e k r e t a r z e K C , w c h o d z ę d o ga¬
m k n ą ć c z ł o w i e k a d o w i ę z i e n i a , c z y n i e . M y ś l ę , ż e ła¬
binetu
Malenkowa,
godny charakter
Awerkij
Borisowicz Aristow
124
a
tam
siedzą już i
sekretarz
KC
minister bezpieczeństwa
swoich
jestem
Tak samo
ostatnią i
brak
towarzyszy z
w
instancją,
służbie bezpieczeń¬ decyduję,
czy
stanowczości w stosunku
P r e z y d i u m KC
powodowały,
za¬ do że 125
Leonid Mleczin
Koniec epoki
Ignatiew wkraczał z prawem... Młodych
na
ścieżkę
niezgodnych
ż e n i m i e l i p r z y z n a ć się d o t e g o ,
że są a m e r y k a ń s k i m i
szpiegami i terrorystami.
pracowników
profesor doktorantów, nadzieje.
działań
MGB
Stalin
t r a k t o w a ł jak
z k t ó r y m i wiąże
się
określone
Z a p r a s z a ł ich d o swojego d o m u letniskowe¬
Proces w sprawie stowskiego
Żydowskiego
kierownictwo
K o m i t e t u Antyfaszy¬
Ministerstwa
stwa P a ń s t w o w e g o m u s i a ł o
zamknąć
Bezpieczeń¬
dla p u b l i c z n o ś c i
go, t ł u m a c z y ł , c o i j a k t r z e b a r o b i ć . S a m r e d a g o w a ł do¬
i p r a s y . Był r o k 1952 i o s k a r ż e n i n i e p r z y z n a l i się,
kumenty,
są
wyjaśniał, jak
należy pisać
akt
oskarżenia.
S p ę d z a ł z n i m i c a ł e g o d z i n y . O s o b i ś c i e w y m y ś l a ł pyta¬ nia,
jakie
młodzi
oficerowie
mieli
ofiarom p o d c z a s p r z e s ł u c h a ń . i
kogo
należy
aresztować,
zadawać
swoim
Sam decydował,
do
jakiego
kiedy
więzienia
za¬
m k n ą ć . I - rzecz j a s n a - u s t a l a ł wyrok. Można powiedzieć, obowiązki spraw
naczelnika
specjalnych
stwowego.
że
Stalin s p o ł e c z n i e w y k o n y w a ł
wydziału
dochodzeniowego
Ministerstwa
T r o s z c z y ł się
Bezpieczeństwa
o młodzież,
do
Pań¬
k t ó r ą s a m ścią¬
g n ą ł d o M G B . N o w i o f i c e r o w i e n a j e g o p o l e c e n i e otrzy¬ m y w a l i t a k i e s a m e a p a n a ż e , k t ó r e n a l e ż a ł y się u r z ę d ¬ n i k o m wysokiego
stopnia,
na p r z y k ł a d prawo
czenia w lecznicy rządowej nie
p o t a j e m n i e , wca¬
z o s t a ł o wymyślone w c z a s a c h Jelcyna.
mysł
samego
Stalina,
kim
urzędnikom
le¬
na Kremlu.
Rozdawanie pieniędzy w kopercie, le
do
który
nakazał
wysokiego
To
po¬
wręczać
wszyst¬
drugą
pensję
szczebla
Wszyscy Zuskin, pisarze
podsądni
byli
Żydami:
Pieriec
Markisz,
Lew K w i t k o ,
m o n Ł o z o w s k i . . . Był t o p r o c e s s ą d o w y o p o d ł o ż u n a r o ¬ dowościowym.
Sądzono
przynależność Wyrok
w
nie
procesie
Żydowskiego
szystowskiego, który p o w s t a ł w scy
Żydzi
są
amerykańskimi
m o c o d a w c ó w za o c e a n u . pletną
nowił
ponownie
dla
oficerów
nia
1952
wprowadzić
odrębny
Stalin posta¬ system
bezpieczeństwa państwowego.
21
stopni sierp¬
r o k u p o j a w i ł a się u c h w a ł a P r e z y d i u m R a d y
Najwyższej
ZSRR,
zgodnie
z
k t ó r ą wszyscy
oficerowie
s ł u ż b b e z p i e c z e ń s t w a po nazwie stopnia - porucznik, kapitan,
m a j o r czy p u ł k o w n i k -
pieczeństwa
„Sprawa lekarzy",
S t a l i n a p r z y wy¬
b y ł a częścią większego
P l a n o w a n o p r z e p r o w a d z e n i e kilku p o k a z o w y c h
procesów 126
„bez¬
sądowych,
w
trakcie
Komitetu
1941
Antyfa¬
r o k u w c e l u wal¬
szpiegami
Ale
i
pracują
proces okazał
dla
się kom¬
W l a t a c h p i e r e s t r o j k i o t w a r t o n i e k t ó r e archiwa i od t a j n i o n o 4 2 t o m y m a t e r i a ł ó w ś l e d z t w a i 8 t o m ó w ste¬
książkę
sądowego.
Pisarz
na
ich
Aleksander
podstawie
Mi-
napisał
„ P o c h o d z e n i e na ławie o s k a r ż o n y c h " .
Przewodniczący
zespołu
sędziowskiego
podczas
p r o c e s u , g e n e r a ł - l e j t n a n t C z e p c ó w s z y b k o i b e z waha¬ nia
wydawał
nych go.
przez W
stwo
1950 i
wyroki
śmierci
Ministerstwo roku
zdradę
w
sprawach
Bezpieczeństwa
skazał
na karę
ojczyzny
Miriam
przygotowa¬ Państwowe¬
ś m i e r c i z a szpiego¬ Żeleznową
(Ajzensz-
t a d t ) i S a m u e l a P i e r s o w a . Z a d o w o d y i c h winy genera¬
rozpętana przez
d a t n e j p o m o c y Lidii T i m a s z u k , planu.
mieli d o d a w a ć
państwowego".
za
klęską.
Borszczagowski
czekistom,
ale
k i z n a z i z m e m , m i a ł p o k a z a ć s p o ł e c z e ń s t w u , ż e wszy¬
procesu
przyjemność
za p r z e s t ę p s t w a ,
narodową.
chajłowicz
zrobić
Siemion Tałkin
n a Borys S z y m i e l o w i c z , b y ł y c z ł o n e k K C W K P (b) S o l o -
nogramów
Żeby
Wieniamin
i Dawid Gofsztejn, n a c z e l n y lekarz s z p i t a l a im. Botki-
ani
s k ł a d e k partyjnych...
aktor
c z ł o n e k A k a d e m i i N a u k p r o f e s o r Lina S z t e r n ,
w k o p e r c i e . O d tej p e n s j i n i e p o t r ą c a n o a n i p o d a t k ó w , nawet
że
szpiegami...
k t ó r y c h wszyscy
oskar-
łowi
wystarczyły
przekazane
za
granicę
artykuły
o Moskiewskiej Fabryce S a m o c h o d ó w im. J. W. Stalina o r a z szkice o Ż y d a c h - B o h a t e r a c h Związku Radziec¬ kiego. 127
Koniec epoki
Leonid Mleczin Jednak
gdy
na
dwumiesięczny mitetu
mocy
proces
decyzji
KC
przywódców
stał zaaprobowany przez
w y r o k w tej
s p r a w i e zo¬
społeczeństwo,
B i u r o Poli¬
s ł u c h a n i a m i o s k a r ż o n y c h n a sali s ą d o w e j , o r g a n y bez¬
n a ć p o s t a n o w i e n i e B i u r a P o l i t y c z n e g o " . O s k a r ż e n i zo¬
pieczeństwa
stali
generał
Czepców
Borszczagowski, wobec
szczegółowymi
na p r z e d t y m i p r z e s t ę p c a m i ;
t y c z n e o b r a d o w a ł o n a d t y m t r z y k r o t n i e , m a c i e wyko¬
państwowego
ze
Ko¬ prze¬
I
Antyfaszystowskiego,
zorganizowano
Żydowskiego
poniosły
pierwszy
odczuwał
to
sromotną
zauważył.
nawet
klęskę.
Jak
pewien
pisze
szacunek
podsądnych.
nych
nie
uczestniczyli
aktów
gandy
w
przygotowaniach
terrorystycznych
rzysza Stalina,
do
wymierzonych
w
żad¬ towa¬
nie szpiegowali i nie p r o w a d z i l i propa¬
G e n e r a ł - l e j t n a n t C z e p c ó w p o t r a f i ł p o s t a w i ć i m tyl¬ języku,
wydawać
żydowskiej i
wszyscy chcieli tworzyć książki
kultury
wystawiać
w
w jidisz,
narodowej,
nim
stare
w ojczystym
zachować
utrzymać
żydowskie
pamiątki swój
sztuki.
teatr
Generał
- Po co k o m u n i s t a , p i s a r z , m a r k s i s t a ,
c z o ł o w y ży¬
d o w s k i i n t e l i g e n t z w i ą z a ł się z p o p a m i , r a b i n a m i , o b s k u r a n t a m i , d y s k u t o w a ł z n i m i o i c h k a z a n i a c h , o ma¬ W ł a d z e ż ą d a ł y o d Żydów p e ł n e j asymilacji, podob¬ radzieckich oficer
widząc,
poprawia błędy w p o b i ł go: Troskę
łajdak,
o
obecnie
republik
śledczy,
od Rosjan
związkowych. że
pisarz
protokole z n a rosyjski,
kulturę
narodową
władze byłych
Niewykształcony Abram
swojego
Kogan
sam
przesłuchania,
a tworzy po żydowsku! uważano
za
szkodliwą
i n i e p a t r i o t y c z n ą . Ale r o z s t r z e l i w a ć za to g e n e r a ł i je¬ go ł a w n i c y nie chcieli. Ryzykując a
może
nawet
utratę życie,
miesięcy przed
skierowano
dotykały
Prawie
najbardziej
jednocześnie
ś m i e r c i ą Stali¬
ponownego
z
oddanych książką
śledz¬
reżimowi
Borszczagow-
s k i e g o w USA w y d a n o p a m i ę t n i k i b y ł e g o g e n e r a ł a K G B Pawia S u d o p ł a t o w a [w Polsce wyszły w „Wspomnienia
niewygodnego
gostwu
atomowego
Grigorija
Chajfeca,
1999 r o k u p t .
świadka"
wspomina umiejętnie
-
przyp.
pracownika werbującego
wywiadu Ameryka¬
n ó w do w s p ó ł p r a c y z R o s j a n a m i . Po p o w r o c i e do ZSRR Chajfec
został
dowskiego
zastępcą
Komitetu
otrzymał polecenie
Ministerstwa Latem
sekretarza
1948
roku
Państwowego.
Chajfec do
Ży¬
Jednocze¬
m e l d o w a n i a o wszystkim do
Bezpieczeństwa
którzy przychodzili
generalnego
Antyfaszystowskiego.
sporządził
Żydowskiego
listy
Żydów,
K o m i t e t u Anty¬
i prosili o wysłanie
ich
do
Palestyny
w c h a r a k t e r z e o c h o t n i k ó w do walki z a r a b s k i m i reak¬ cjonistami, dziecką. czeństwa wiednie
piętnowanymi wówczas przez
Listy
przekazywał
Państwowego,
do
które
władzę
Ministerstwa miało
ra¬
Bezpie¬
„podjąć
odpo¬
kroki".
Sprawa
Chajfeca b y ł a
rozpatrywana
odrębnie,
za¬
m i a s t w y r o k u ś m i e r c i p r z e z r o z s t r z e l a n i e d o s t a ł dwa¬ d z i e ś c i a p i ę ć lat o b o z u . . . P o m i m o t o r t u r i z n ę c a n i a się z e s t r o n y w ł a d z bez¬
legitymacji generał
partyjnej,
karierę
Czepców poprosił
KC
p i e c z e ń s t w a , c i n i e m ł o d z i j u ż i nie z a w s z e z d r o w i lu¬ d z i e s t a n o w i l i p r z y k ł a d s i ł y d u c h a i m ę s t w a . Aleksan¬
o z g o d ę n a o d e s ł a n i e s p r a w y w celu u z u p e ł n i e n i a do¬
der Borszczagowski pisze:
wodów.
kała każdego z
J e d n a k c z ł o n e k Biura Politycznego
Georgij
Malen-
kow nie p o z w o l i ł n a t o : „ c h c e c i e , b y ś m y p a d l i n a kola128
do
życie...
faszystowskiego
o m o d l i t e w n i k a c h i koszernym mięsie?
nie jak żądają tego
ocaliliby
ludzi.
śnie
Czepców oskarżał jednego z podsądnych:
cy,
twa,
sprawę
t ł u m . ] . W r o z d z i a l e p o ś w i ę c o n y m r a d z i e c k i e m u szpie¬
antyradzieckiej.
ko j e d e n z a r z u t :
r o z s t r z e l a n i kilka Gdyby
Represje
S i e d z ą c y n a ł a w i e o s k a r ż o n y c h a k t o r z y , p i s a r z e i le¬ karze
na.
„ G d y b y n i e k u l a , k t ó r a cze¬
n i c h w finale c a ł e j
sprawy,
gdyby nie
p r z e l a n a k r e w , m o ż n a b y b y ł o c i e s z y ć się z o d w a g i , ja¬ ką wykazali
podsądni...". 129
Leonid Mleczin
Koniec epoki
13 s t y c z n i a formowały
1953 r o k u „ P r a w d a " i
o
ujawnieniu
„Izwiestija"
„spisku
lekarzy
poin
kremlow-
skich". W
go
swojego
doświadczenia,
funkcjonowania
aparatu,
znajomości
nie
procedur,
przewidział,
że
nikt
-
a j u ż na p e w n o n i e M a l e n k o w - nie o d w a ż y się wyrzu¬ ostatnich
miesiącach
życia
Stalina
śledztwo
cić
żadnego
skrawka
papieru
ze
słowami
samego
w „sprawie lekarzy" było p r o w a d z o n e w gorączkowym
przywódcy. Dlatego niektóre z adnotacji Stalina m i m o
pośpiechu.
jego usilnych
datę
Sugeruje
to
nieodparcie,
rozpoczęcia otwartego
że
wyznaczono
procesu
sądowego.
Oficer
śledczy z
zawodową obrazą w głosie
m ó w i ł do
aresz¬
towanego
profesora Rappoporta:
-
Czemu
nie
można
składacie
takie
przedstawić
na
otwartym
Przecież procesie
tego sądo¬
du
MGB
spieszyli
„sprawę lekarzy"
zagranicznego Podczas
się, by j a k n a j s z y b c i e j
i dowieść,
za¬
d l a j a k i e g o wywia¬
pracują.
procesu
„spisał już na straty". publiczne
synowi
mieli
przyznać
się
do
Po wydaniu wyroku zaplanowa¬
egzekucje.
profesora
Bułganin
Etingera,
że
dlęce
mieli
którymi
być
wiezieni
skazańcy,
planowano napad „niezadowolonego tłumu"... Trudno czywiście
stwierdzić j e d n o z n a c z n i e , planował
p o d o b n i e jak
uczynił
innych narodowości. ma d o k u m e n t ó w , na,
wysiedlenie wcześniej
czy
z
przedstawicielami
Wielu h i s t o r y k ó w u w a ż a ,
które
rze¬
Żydów,
wskazywałyby na takie
ma j e d n o z n a c z n y c h wskazówek towarzysza
że
nie
plany. Stali¬
zapisanych na papierze.
wać
ustne
wątpliwych
dyspozycje
lub
dokumentów.
Wolał
pisał adnotacje
wyda¬
na osobnej
kartce papieru, dodawanej do d o k u m e n t u . Z a k ł a d a ł , że kartkę później ktoś wyrzuci,
a dokument zostanie
z a c h o w a n y w a r c h i w a c h . . . I t u t a j się m y l i ł . M i m o c a ł e 130
że
może
wnieść
stwierdzano:
„dla
zagranicznych przestęp¬
d l a u s p r a w i e d l i w i e n i a w y s i e d l e n i a Ży¬ który mieli p o d p i s a ć
środowiska
żydowskiego.
wybit¬
Ostatecz¬
n y t e k s t l i s t u n i g d y n i e p o w s t a ł , ale o d n a l e z i o n o k i l k a różniących
z
pod względem
nich
zaczęto
już
sty¬
nawet
podpisy.
„Do
wszystkich
Wszyscy
Żydów
świetnie
pieczeństwa znacznej czyny
się j e d y n i e
Pod jednym
Związku
wiecie,
państwowego
że
Radzieckiego!
niedawno
o r g a n y bez¬
zdemaskowały
szpiegów
i
grupę
zdrajców...
lekaWśród
części s p o ł e c z e ń s t w a radzieckiego p o t w o r n e
lekarzy-zabójców
słusznie
wywołały
wrogi
sto¬
s u n e k d o Ż y d ó w . H a ń b ą o k r y ł a się c a ł ą l u d n o ś ć p o c h o ¬ dzenia
żydowskiego
Zbrodnie szczególne
bandy
towali
Żydów p r z e d
faszystowskich Dlatego i rządu, kresnych
w
Związku
morderców
oburzenie
n a r o d u rosyjskiego.
D o k ł a d n i e tak. Stalin jak ognia u n i k a ł p o d p i s y w a n i a jakichkolwiek
ludzi
obozy? W uchwale
rzy-wywrotowców,
Stalin
wszystkich
tysięcy
niebezpiecznych
ni przedstawiciele
zbierać
a p o d c z a s t r a n s p o r t u na by¬
1953 r o k u w s p r a w i e b u d o w y no¬
150-200
d ó w p r z y g o t o w y w a n o list,
listycznym.
B u ł g a n i n o p o w i a d a ł t e ż , ż e Ż y d ó w z a m i e r z a n o wy¬
archiwa¬
s a m a u c h w a ł a Prezy¬
c ó w " . W c a ł y m kraju nie b y ł o t y l u c u d z o z i e m c ó w !
później
siedlić z wielkich miast, wagony,
nowe
szczególnie
planowano
opowiadał
skazanych
na
badania nad
Już
wiele b a r d z o i n t e r e s u j ą c e g o m a t e r i a ł u . D l a k o g o prze¬
wariantów,
stracić na Placu Czerwonym.
Nie
obozów
Wiadomo,
oskarżeni
k o n t a k t ó w z M o ł o t o w e m i Mikojanem, k t ó r y c h Stalin no
wych
znaczano
Oficerowie
że
liami t r z e b a k o n t y n u o w a ć . d i u m KC ze s t y c z n i a
zeznania?
wym! mknąć
s t a r a ń z a c h o w a ł y się.
Profesor N a u m o w uważa,
wśród
Przecież
Radzieckim. i
szpiegów
wywołały
przedstawicieli
wielkiego
t o w ł a ś n i e R o s j a n i e ura¬
całkowitym wyniszczeniem przez
okupantów...
w pełni
popieramy słuszne
decyzje
partii
m a j ą c e n a c e l u z a s i e d l e n i e p r z e z Ż y d ó w bez¬ obszarów
W s c h o d u i Dalekiej
Syberii Północy.
Wschodniej,
Dalekiego
Tylko p o p r z e z
uczciwą, 131
Leonid Mleczin ofiarną p r a c ę
Koniec epoki
Żydzi będą mogli
nia ojczyźnie,
wielkiemu
dowieść
swego
i uwielbianemu
odda¬
towarzyszo¬
wi Stalinowi i c a ł e m u n a r o d o w i r a d z i e c k i e m u " . C z ł o n e k A k a d e m i i N a u k ZSRR Andriej Sacharow wspominał,
że na początku
ale
także
o
c o m kraju.
Dmitrijewicz
przygotowywanie
wymierzonych
przeciwko
Jako
główny
roku jadł
rykańskiej,
gdy S t a l i n
obiad w s t o ł ó w c e dla k i e r o w n i c t w a projektu
atomowe¬
bie w ł a d z
radzieckich.
go. P r z y s ą s i e d n i m s t o l i k u s i e d z i e l i K u r c z a t o w i Niko¬ Iwanowicz
stwowego,
Pawłów,
pracujący
nym przy Radzie
w
generał bezpieczeństwa Pierwszym
Zarządzie
pań¬ Głów¬
M i n i s t r ó w , k t ó r y z a j m o w a ł się b u d o ¬
wą broni jądrowej. W
tej
samej
w Tel-Awiwie na
znak
chwili
protestu
w Związku
Ambasador non grata.
radio
podało na
przeciwko
komunikat,
ambasadę
kampanii
że
radziecką
antysemickiej
do
twarz
Pawłowa
zajaśniała
nagłe jakimś
światłem. - O t o j a c y o n i są, ci Ż y d z i - w y k r z y k n ą ł g e n e r a ł .
-
S z k o d z ą n a m i t u , i t a m . Ale t e r a z i m p o k a ż e m y " . Członek
Akademii
Nauk
ZSRR
Igor
Jewgieniewicz
T a m m p r z e d ł o ż y ł P a w ł o w o w i listę s z c z e g ó l n i e uzdol¬ nionych m ł o d y c h ludzi. G e n e r a ł powiedział: - A czemuż wajcie,
sami Żydzi?
Rosjan n a m
da¬
Rosjan!
Władze den
tu u was
proces
bezpieczeństwa oficera
p r z y g o t o w y w a ł y j e s z c z e je¬
ochrony
Kremla,
który
G e n e r a ł Alidin w s p o m i n a , że na p o c z ą t k u funkcjonariusz
zarządu
ochrony
1952 ro¬
Kremla
jakoby
w y g a d a ł się, ż e z a m i e r z a d o k o n a ć z a m a c h u n a S t a l i n a . N a t y c h m i a s t p o t e m u k r y ł się.
Szukano go dość d ł u g o
i w k o ń c u z n a l e z i o n o w m i e s z k a n i u na Arbacie. domu,
w
którym
przebywał
nieszczęsny
oficer,
Koło co¬
d z i e n n i e p r z e j e ż d ż a ł Stalin. Wszystko
zmierzało
do
tego,
aby
Zjednoczone o poważne przewinienia, gerencję 132
w
i p o z o s t a l i z b i o r ą się w siedzi¬
amerykański
został
uznany
za persona
i
ambasada
dwóch
faktycznie
z o s t a ł a pozbawio¬
Radzieckie władze pracowników
potem,
że
sądowe
ambasady.
mieszkali
w
zażądały
Amerykanie
ambasadzie
jak
w oblężonej twierdzy i p r z e z cały czas mieli w r a ż e n i e , że w k a ż d e j
chwili mogą z o s t a ć
aresztowani
i wtrące¬
Rosjanie
sprawy w e w n ę t r z n e
Związku
oskarżyć
Stany
nie t y l k o o in¬ Radzieckiego,
widzieli
szpiegów za k a ż d y m
nał,
1952 r o k u r a z e m z p i e r w s z y m sekreta¬
że l a t e m
Komsomołu
Białorusi
Adżubej
Zięć
Aleksiej
rzem
Iwanowicz
rogiem.
Chruszczowa,
Piotrem
wspomi¬
Mironowiczem
M a s z e r o w e m , B o h a t e r e m Z w i ą z k u R a d z i e c k i e g o i par¬ tyzantem,
wyjechał
do
Austrii
na
zlot
młodzieży
w o b r o n i e p o k o j u . W W i e d n i u k a ż d y p r z e c h o d z i e ń wy¬ d a w a ł się i m a g e n t e m CIA. M a s z e r o w m ó w i ł A d ż u b e j o wi,
ledwie
poruszając
wargami:
- T o s z p i c e l ! Z a p a m i ę t a j go, A l e k s i e j ! rać
M u s i m y zacie¬
ślady!
Profesor
rzekomo
nawiązał kontakty z Amerykanami. ku
i n n y m przywód¬
ni do więzienia.
Radzieckim.
czerwona
Moskwy
wspominali
„W t y m m o m e n c i e z o b a c z y ł e m - pisze S a c h a r o w że
i
o s k a r ż e n i a przytacza¬
P o p o w r o c i e z u r l o p u nie w p u s z c z o n o g o
na kierownictwa. wydania
rzucono bombę
punkt
n o z a m i a r o s t r z e l a n i a K r e m l a z o k i e n a m b a s a d y ame¬
1953
łaj
aktów terrorystycznych
Stalinowi
Naumow
- Ludzie
twierdzi:
aresztowani
w
1950
roku
opowiadali,
że
s c h o d y w „ L e f o r t o w i e " b y ł y t a k w y t a r t e , ż e n i e d a ł o się po
nich
chodzić
pod ścianami.
środkiem
Nie
-
wszyscy
przeciskali
m o ż n a było jednak zamknąć
się wię¬
zienia na r e m o n t , ponieważ b e z u s t a n n i e napływały do niego
masy
Stalin roku.
nowych
zamierzał powtórzyć
Wtedy
szukano
amerykańskich... dyskusje,
aresztantów...
Historycy
do jakiego
czą p a r a n o j ą , rachowaniem,
wielką
niemieckich po
dziś
czystkę
z
1937
szpiegów,
teraz
dzień
prowadzą
-
s t o p n i a S t a l i n b y ł o g a r n i ę t y star¬
a do j a k i e g o k i e r o w a ł się c y n i c z n y m wy¬ gdy
raz
po
raz
obwiniał
kolejnego 133
Leonid Mleczin z
członków
nieszczęścia
Koniec epoki najwyższego
kierownictwa
za
wszystkie
Wcześniej
p r z y t a c z a ł e m już
Kornela Zielińskiego
wspomnienia
dotyczące jego
dyskusji
- Posłuchajcie, pomóc.
Nie
państwu
w
robicie walce
szczytny tytuł
z
że
- A kim chów,
Nadaliśmy
na
uśmiech
funkcjonariuszy
nam
młodzież.
wam
za¬ Pisa¬
szpiedzy.
szpiedzy?
widok
których
Dlaczego
mam
skoro
się j e d e n świetnie
wróży
wam
Fadiejew,
ludzie
niczego
podawać
człowiekiem
to
tych uśmie¬
podpowiem
tracili
wiedział,
że
dobrego.
nazwiska
wy sami p o w i n n i ś c i e
śli j e d n a k j e s t e ś c i e
z
niektórzy
Fadiejew nie
tak
ich
znać?
wam,
Je¬
towa¬
w jakim
kie¬
a tak¬
że, w jaki s p o s ó b m o ż e c i e n a m p o m ó c . Po p i e r w s z e , szpiegiem jest
niewątpliwie
ciel
Po
Pawlenko.
drugie,
szpiegiem
I
trzecie:
wreszcie,
Aleksiej go
Tołstoj
d o tej
nie
po
to
wasz
najbliższy
świetnie
wiecie,
jest
angielski
nam żadnego
także
czyżbyście
pory ukrywaliście
daliście
llja nie
przyja¬ że
słyszeli,
szpieg!? Pytam, te
mię¬
Erenburg. że
dlacze¬
informacje? Dlaczego
sygnału?
Stalin c h c i a ł p o w t ó r z y ć s c h e m a t d z i a ł a n i a , który -
z jego
podczas działał? tarzem aparatu do
punktu
1937
-
roku.
Zastąpił kadrowego KC
Jeżowem,
usunął
bezpieczeństwa
pracy w
Wszystkich 134
widzenia
czystek w
nim
zapewnił W jaki
mu
sukces
sposób
wtedy
czekistę Jagodę
sekre¬
starych
pracowników
państwowego
zawodowych
aresztowanych
Państwowego
ne b y ł y i n n e niż w zorganizowania
partyjna
i
Jednak
Ignatiew,
Bezpieczeń¬ komsomolska
aresztowanych
szpiegów.
kierownik
KPZR
Ministerstwa
zasiliła
Wszystkich
amerykańskich
zastąpił
Centralnego
uznano
nastroje
za
społecz¬
1937 r o k u i p o j a w i ł a się p o t r z e b a
otwartych
procesów
politycznych.
Miały o n e r o z p a l i ć w kraju n i e n a w i ś ć i s t w o r z y ć odpo¬ wiednie p o d ł o ż e do m a s o w y c h czystek.
działaczy
uznano
i
skierował partyjnych.
wówczas
za
Trzy wersje śmierci Stalina T e g o m a r c o w e g o d n i a Wasilij
Stalin,
pochylony nad
c i a ł e m martwego wodza, pierwszy krzyknął, tych
słabym,
r u n k u p o w i n n i ś c i e d z i a ł a ć i gdzie ich s z u k a ć ,
dzynarodowym
szeregi
czuło
Stalin już nie z d ą ż y ł ich p r z e p r o w a d z i ć . . .
Stalina pojawi!
przywódcy
szpiegów,
a
pomóc
Związku
Abakumowa
Sta¬
a w y n a w e t n i e z d a j e c i e s o b i e spra¬
są ci
przytomność.
rzyszu
wrogami.
naprawdę
otaczają was zajadli m i ę d z y n a r o d o w i
Na twarzy
-
żeby
„sekretarza generalnego
rzy R a d z i e c k i c h " , wy,
niczego,
musicie
czekistę
społeczeństwo
Niemców.
Komitetu
stwa Fadiejew,
ponieważ
przez
wydziału
siebie:
towarzyszu
szpiegów,
zagrożone Teraz
pisarza z Fadie-
jewem. Pewnego razu, już w latach powojennych, lin w e z w a ł F a d i e j e w a d o
mieckich się
i n i e p o w o d z e n i a o g r o m n e g o kraju...
nie-
ż e ojciec
z o s t a ł z a m o r d o w a n y . Nie on j e d e n tak sądził. Stalin
nawet
pod
koniec
życia
sprawiał
wrażenie
z d r o w e g o i s i l n e g o c z ł o w i e k a . N i c n i e z a p o w i a d a ł o na¬ głej ciągle
śmierci,
chociaż
chorował.
mentach,
w
ostatnich latach
sądzić
przywódca
po
z a c h o w a n y c h doku¬
p r z e s z e d ł d w a wylewy.
J e d n a k fakt t e n b y ł
otoczony
Jeśli
najściślejszą
tajemnicą.
G d y p r z y w ó d c a c z u ł się ź l e , n i e p r z y j m o w a ł n i k o g o i wyjeżdżał na p o ł u d n i e na kurację. wie B e r i a p r z y j e c h a ł g o o d w i e d z i ć , wpuszczać
go
do
Po
d r u g i m wyle¬
ale S t a l i n z a b r o n i ł
siebie.
N i e t y l k o nie o d c z u w a ł p o t r z e b y z w y k ł e g o l u d z k i e ¬ go w s p ó ł c z u c i a ,
ale w r ę c z
wiedział
dolegliwościach,
o
najpilniej
jego
strzeżoną
uważali,
że
podczas
urlopu.
nie
tajemnicą
chciał, jego
by ktokolwiek choroby
państwową.
przywódca jest zdrowy i pracuje
były
Wszyscy -
nawet
C z ł o w i e k , o k t ó r y m c o d z i e n n i e p i s a ł y w s z y s t k i e ra¬ dzieckie gazety,
z a t r o s z c z y ł się
o t o , by l u d z i e
wie¬
dzieli o n i m tylko t o , co s a m c h c i a ł , by wiedzieli. 135
Koniec epoki
Leonid Mleczin Taką samą tajemnicą o t o c z o n e
było
życie
- S t a l i n w c i ą ż się b a ł ,
osobiste
p o d o b n i e j a k w s z y s c y obywa¬
i s t a n z d r o w i a Stalina. P r z e d wojną p r z y w ó d c a c i e s z y ł
t e l e s t w o r z o n e g o p r z e z n i e g o i m p e r i u m . B a ł się zama¬
się
c h ó w , b a ł się, ż e k t o ś g o o t r u j e . P r z e b y w a ł b e z u s t a n ¬
stosunkowo
dobrym zdrowiem, jedynie
dość
czę¬
nie
sto c h o r o w a ł na grypę i a n g i n ę . Osobiste chiwum
archiwum
Stalina,
Biura P o l i t y c z n e g o ,
rannie wyczyszczone. rii c h o r o b y .
przechowywane
w
Brak w n i m j a k i c h k o l w i e k h i s t o ¬
Z a c h o w a ł y się j e d y n i e p o j e d y n c z e k a r t k i ,
przechowywane w zapieczętowanych kopertach. leziono
ar¬
z o s t a ł o p r z e z k o g o ś sta¬
także
n o t a t k i lekarzy o
nieustannych
Zna¬ zazię-
zabić
ż e p r z y w ó d c a d o s ł o w n i e n i e wy¬
świecie
zbrodniarzy
jego?
Nawet
we
i
przestępców
własnym
p o d c z a s p o s i ł k ó w nie traw.
Postronni
uważali
to
za
Były p i e r w s z y s e k r e t a r z Węgier,
Matyas
Rakosi,
KC
dał
s k a r ż y ł się o t o c z e n i u n a s i l n e b ó l e g ł o w y , c o j e s t cha¬
nego:
przejaw
gościnności
kolację
Komunistycznej
Partii
w towarzystwie
że
S t a l i n z a z w y c z a j ja¬
c z ł o n k ó w B i u r a Politycz¬
tętni¬
„ P o t r a w y i n a p o j e u s t a w i a n o na w i e l k i m s t o l e i każ¬
c z y m , ale n i e z a c h o w a ł y się ż a d n e n o t a t k i l e k a r z y do¬
d y n a k ł a d a ł s o b i e s a m , S t a l i n t a k ż e . W ó d z z ciekawo¬
tyczące
ścią p o d n o s i ł p r z y k r y w k i p ó ł m i s k ó w i z a c h ę c a ł m n i e
takich
dolegliwości
nadciśnieniu
Cze¬
k t ó r y s p ę d z i ł w Z w i ą z k u Ra¬
d z i e c k i m wiele lat, w s p o m i n a ,
przy
letniskowym
i troski o współbiesiadników...
o c h o r o b a c h u k ł a d u k r w i o n o ś n e g o i serca. Przywódca objawem
domu
s p i e s z y ł się z j e d z e n i e m .
c h o d z i ł z toalety). Nie ma w tych z a p i s k a c h ani słowa
rakterystycznym
kryminal¬
k a ł , b y k t o ś i n n y s p r ó b o w a ł p r z e d n i m w s z y s t k i c h po¬
b i e n i a c h , a n g i n a c h , b i e g u n k a c h , n a k t ó r e c i e r p i a ł Sta¬ lin ( b y ł y t a k c i ę ż k i e ,
w
n y c h . Jeśli on s a m zabijał, to d l a c z e g o k t o ś nie m i a ł b y
i skarg.
Po wojnie z a c z ą ł c h o r o w a ć p o w a ż n i e - c i e r p i a ł na wysokie c i śni e ni e i a r t e r i o s k l e r o z ę . C o r o c z n i e s p ę d z a ł
do
21
grudnia,
n a swoje u r o d z i n y .
tej
czy
innej
potrawy.
Wieczorem
alkoholu.
N i e r z a d k o widziałem, jak p i ł niewielkimi ł y c z k a m i
trzy-cztery miesiące na p o ł u d n i u na leczeniu. Wracał do Moskwy zazwyczaj
skosztowania
Stalin wypijał t r o c h ę czerwone wino
Cymlanskoje
lub
szampana.
Postępo¬
Z a c h o w a ł y się w y n i k i b a d a ń l a b o r a t o r y j n y c h , j a k i e le¬
w a ł p o d o b n i e j a k p r z y p a l e n i u : więcej
karze
o t w a r c i e p u d e ł k a p a p i e r o s ó w „ H e r c e g o w i n a " l u b nabi¬
systematycznie
Przepisywano je
pod
przeprowadzali innym
nazwiskiem,
przywódcy. najczęściej
ochroniarza, który zanosił m a t e r i a ł do laboratorium. W
1952
j a n i e fajki i c i ą g ł e jej p r z y p a l a n i e ,
Profesor
najbliższego
P o d c z a s t a k i c h k o l a c j i p a n o w a ł a n i e w y m u s z o n a at¬
Naumow
mosfera,
o c h r o n i a r z a Stalina.
aplauzem
wzywać wszystkie - Czy
niezgodne lekarzy. tabletki, ten
I
z jako
które
wywodzący
prawdą.
Poskriebyszew
pierwszy
łykał
przepisywano się
ze
na
miał
136
dowcipy
i
anegdoty,
średniowiecza
- Stalin ma już
próbę
Stalinowi! sposób
zebranych...
d z i a ł e m w ó w c z a s d o c z ł o n k ó w Biura P o l i t y c z n e g o : kolacje, jego
trwające
siedemdziesiąt trzy lata. do
późnej
nocy,
nie
Czy takie
odbijają się
na
zdrowiu?
T o w a r z y s z e u s p o k o i l i m n i e , ż e S t a l i n wie, n a c o mo¬
u n i k n i ę c i a z a t r u c i a nie świadczy o tym, że p r z y w ó d c a b a ł się o s w o j e ż y c i e ?
opowiadali
P o t r z e c i e j n a d r a n e m S t a l i n o p u ś c i ł p o k ó j . Powie¬
je zdrowie, p r z e p ę d z a ł lekarzy, a leczył go Poskriebysą
biesiadnicy
n i e r z a d k o d o ś ć p i k a n t n e , c o s p o t y k a ł o się z g ł o ś n y m
opowiada:
- O p o w i e ś c i o t y m , że S t a l i n n i e t r o s z c z y ł się o swo¬ szew,
n a s a m o pale¬
nie...
roku wszystkie b a d a n i a z r o b i o n o na nazwisko
Chrustalowa,
niż
czasu tracił na
że
sobie pozwolić.
Rzeczywiście,
p o chwili p r z y w ó d c a 137
Koniec epoki
Leonid Mleczin wrócił do i goście
towarzystwa,
zaczęli
Nikita
ale k i l k a m i n u t p ó ź n i e j
się ż e g n a ć " .
Chruszczow w
Ciężkie
swych
w s p o m n i e n i a c h pisze,
jak Stalin świętował o s t a t n i w swoim w
najbliższym
podmoskiewskim
życiu Nowy Rok
rządowym
domu
wy¬
„Stalin b y ł w d o b r y m nastroju,
d l a t e g o s a m p i ł du¬
żo i i n n y c h z m u s z a ł do picia. N a s t ę p n i e p o d s z e d ł do r a d i a z a d a p t e r e m i z a c z ą ł n a s t a w i a ć p ł y t y . Słuchali¬ muzyki
orkiestrowej
oraz
rosyjskich
i
gruziń¬
że towarzysz Stalin także
dookoła
trują, Stalin
nie
czasy
nadeszły,
został otruty.
a p r a w d y p o w i e d z i e ć nie w o l n o . Jeśli t o w a r z y s z wyzdrowieje,
to
wszystkich
przyjdzie
nam
wyruszyć
n a Izra¬
el, b i ć Ż y d ó w " . Znaleźli
poczynkowym:
śmy
„Możliwe,
wstał
się j e d n a k
wówczas
ludzie,
którzy
twier¬
dzili, ż e w o d z a s p o t k a ł a z a s ł u ż o n a k a r a . T a k i c h l u d z i nakazano niezwłocznie
aresztować.
D o d z i ś d n i a wiele o s ó b w i e r z y , ż e S t a l i n z o s t a ł za¬ mordowany.
Istnieje
k i l k a wersji j e g o
śmierci.
s k i c h p i e ś n i l u d o w y c h . P o t e m n a s t a w i ł p ł y t ę z muzy¬
Wersja
ką t a n e c z n ą i wszyscy
S t a l i n a z a b i ł Beria, p o n i e w a ż w i e d z i a ł , ż e S t a l i n za¬
zaczęli tańczyć.
Był w ś r ó d n a s j e d e n z a w o ł a n y t a n c e r z
- Mikojan
-
ale w s z y s t k i e j e g o t a ń c e b y ł y d o s i e b i e p o d o b n e - nie¬ ważne,
czy
wszystkie
tańczył
taniec
przypominały
rosyjski
lezginkę
czy
kaukaski,
[ormiański
taniec
ludowy - przyp. t ł u m . ] . N a s t ę p n i e ruszył w tany Woroszyłow,
za nim pozostali.
miejscu.
B u ł g a n i n d r e p t a ł coś w stylu rosyjskim.
Tylko ja t k w i ł e m na swoim Sta¬
lin t a k ż e p o r u s z a ł n o g a m i i r o z s t a w i a ł s z e r o k o r ę c e . Powiedziałbym, Potem trzeźwa
że
pojawiła kobieta
i
Córka początkowo tuś p o r z ą d n i e
wszyscy się
Świetlana.
ojciec się
świetnie
od
się
bawili.
Przyjechała
razu
k a z a ł jej
sprzeciwiała,
pierwsza:
mierza go usunąć i u p r z e d z i ł d z i a ł a n i a przywódcy. Beria
rzekomo
oddanych
usunął
Stalinowi,
wcześniej
przede
r z a P o s k r i e b y s z e w a i szefa o c h r o n y , a następnie Również karza
obstawił przywódcę Beria w s a d z i ł
Stalina,
„sprawę
do
specjalnie
lekarzy",
a
łudzi
sekreta¬
g e n e r a ł a Własika,
swoimi l u d ź m i .
więzienia osobistego
w
innym
wszystkich
wszystkim jego
tym
celu
lekarzom
le¬
sfabrykował
Stalin
nie
ufał
i nie d o p u s z c z a ł i c h d o s i e b i e . P o n a d t o B e r i a n a k a z a ł młoda
tańczyć.
ale k o c h a j ą c y ta¬
wytargał ją za włosy".
funkcjonariuszowi
zarządu
ochrony
Bezpieczeństwa Państwowego wiedniej
chwili
Wprawdzie
zrobić
Ministerstwa
C h r u s t a l o w o w i w odpo¬
Stalinowi
śmiertelny
Beria w t y c h l a t a c h nie
zastrzyk.
s p r a w o w a ł wła¬
Dwa miesiące p ó ź n i e j wódz u m a r ł .
dzy
Ministerstwo
nie o n d o b i e r a ł l u d z i d o o c h r o n y S t a l i n a i n i e o n sfa¬
marcowych
o nastrojach na.
Bezpieczeństwa
dniach
raport
d a t o w a n y na 5 m a r c a „Winnymi
ciężkiej To
dotyczący
w
szczegółowe
s p o ł e c z n y c h w związku
Odtajniono
rze-zabójcy.
Państwowego
sporządzało
tych
raporty
z c h o r o b ą Stali¬
nastrojów w
armii,
1953 r o k u : c h o r o b y Stalina są ci
oni przepisali
towarzyszowi
s a m i lekaStalinowi
truciznę o p r z e d ł u ż o n y m działaniu". „Towarzysz
Stalin ma p o d w y ż s z o n e
a je¬
Ministerstwem Bezpieczeństwa Państwowego,
brykował
„sprawę
tak
gadali.
Stalina z a b i ł Lazar Moisiejewicz K a g a n o w i c z ,
ponie¬
P l o t k a nie Wersja waż
lekarzy",
potrzebuje
ale
ludzie
i
faktów.
druga:
Stalin c h c i a ł z e s ł a ć w s z y s t k i c h Żydów na Syberię.
Podczas wicz
ciśnienie,
nad
rozmowy
zażądał
karzy";
w
domu
obiektywnego
wybuchła
letniskowym
rozpatrzenia
awantura.
Stalin
Kagano-
„sprawy
chciał
le¬
wezwać
go wrogowie wysłali go na kurację na p o ł u d n i e . To na
o c h r o n ę , ale M i k o j a n nie p o z w o l i ł m u n a c i s n ą ć przyci¬
pewno
sku d z w o n k a . S t a l i n d o s t a ł a t a k u i z m a r ł .
138
także
zrobili lekarze".
139
Koniec epoki
Leonid Mleczin T a wersja ze
swojej
zamieniła W tej
ma też
inny wariant.
siostrzenicy
Rozy
tabletki w apteczce
wersji n i e
ma ani
nigdy nie i s t n i a ł a ,
do
był
sprzeciwić
przywódcy.
że
żadna Roza
a L a z a r K a g a n o w i c z aż sługą
Stalina.
n i g d y nie
Są j e d n a k
Poza
o ś m i e l i ł b y się
ludzie,
którzy
wie¬
r z ą w tę w e r s j ę . Wersja
Z lekarzami czy bez?
Roza
przywódcy.
najwierniejszym
tym był takim t c h ó r z e m ,
zrobił
Stalina.
słowa prawdy:
Kaganowicz śmierci
Kaganowicz
kochankę
P o raz o s t a t n i S t a l i n b y ł n a K r e m l u przyjął
„Jeziora Łabędziego"
27
17 lutego, gdzie
lutego
po
raz
ostatni
do T e a t r u Wielkiego.
28 l u t e g o w i e c z o r e m z a p r o s i ł do siebie M a l e n k o w a , Chruszczowa, zazwyczaj. Był t o
W gabinecie Stalina s t a ł czajnik elektryczny, do k t ó r e g o k a ż d y z c z ł o n k ó w P r e z y d i u m K C ( n a XVIII zjeź¬ 1952 r o k u B i u r o P o l i t y c z n e z o s t a ł o prze¬
Indii.
o p u ś c i ł d o m w Kuncewie i p o j e c h a ł na p r z e d s t a w i e n i e
Stalin b y ł w
trzecia:
dzie partii w
ambasadora
Berię
i
Bułganina
doskonałym
na
wspólną kolację.
humorze,
w y p i ł więcej
G o ś c i e wyjechali n a d r a n e m ,
około
ostatni wesoły wieczór w jego
N a s t ę p n e g o dnia, s z e d ł ze
swojego
1
marca,
pokoju.
niż
piątej.
życiu.
S t a l i n w o g ó l e n i c wy¬
Ochroniarze
d ł u g o nie
od¬
m i a n o w a n e n a P r e z y d i u m KC) m ó g ł d o s y p a ć t r u c i z n y .
ważyli
się
P o p o ż e g n a n i u z t o w a r z y s z a m i S t a l i n c h c i a ł n a p i ć się
z
z n a j ś w i e ż s z ą p o c z t ą w r ę k u w s z e d ł do p o k o j u
herbaty i wypił t r u c i z n ę .
przywódcy i z o b a c z y ł go leżącego na p o d ł o d z e .
Gdy C h r u s z c z o w i p o z o s t a l i c z ł o n k o w i e P r e z y d i u m rano żył.
wrócili
do
gabinetu
Zobaczywszy
Stalina
częli g o d u s i ć i d o b i l i . nikt
nie
dowiedział
najbardziej
przywódcy, leżącego
Stalin
jeszcze
na p o d ł o d z e ,
Ochroniarzy rozstrzelali,
się
prawdy
fantastyczna
i
o
śmierci
żeby
wodza.
nieprawdopodobna
za¬ To wer¬
sja... tym,
wszystko
że
w
latach
pierwszych
wyglądało
Wieloletni goriewicz
w ostatnich
dniach
zupełnie
Afanasiew w s p o m i n a ł , Kuncewie,
Stalina",
początkowo
był
marca
1953
że
znany jako parterowy,
Wiktor
drewniany „najbliższa potem
Autorzy
wszystkich
wersji
twierdzą,
go?"
-
W
rzeczywistości zadzwonili
wego
Siemiona
ochroniarze,
do
Stalin
o
całym
„ D l a c z e g o je¬
zgodnie
z
instruk¬
ministra b e z p i e c z e ń s t w a państwo¬
Denisowicza
Ignatiewa.
Ten
przestra¬
roku Gri-
który
domek dacza
dobudo¬
do
Malenkowa.
był
wyższy
Dodzwonili
rangą
i
się
Ochroniarze
zameldowali,
p o d ł o d z e , podnieśli go się,
O
drugiej
że
znaleźli
w a ł a się d y s p o z y t o r n i a . N a ś c i a n i e w i s i a ł a o g r o m n a ta¬
obudzi
się
i
którym
Wrócili
do
Moskwy.
czenia w
przywódcy
że
Malenkow i
B e r i a prze¬
a jeśli Stalin nagle
z a s t a l i go
w
takim
stanie?
funkcjonariusze
ochrony zameldowali,
warzysz
S t a l i n wciąż n i e
odzyskał przytomności.
wsze
dy do
Kuncewa pojechali
wiedziała,
gdzie
w
danym
momencie
140
przebywa
na
Teraz
g o p a r k u . N a t a b l i c y z a p a l a ł a się l a m p k a i o c h r o n a za¬ Stalin. W ó d z b y ł p o d s t a ł y m n a d z o r e m . . .
Rano
zobaczy,
Stalina
i położyli na kanapie.
że p r z y w ó d c a śpi.
blica z liczbami,
otaczające¬
Malenkowa,
w n o c y M a l e n k o w i Beria p o j a w i l i się w K u n c e w i e .
s t r a s z y l i się i n i e w e s z l i do p o k o j u :
o d p o w i a d a ł y r ó ż n e pomiesz¬
do
stanowiskiem.
wydaje
fragmenty
jeden
pytają n i e k t ó r z y h i s t o r y c y .
d y n e k o c h r o n y i o b s ł u g i . W j e d n y m z p o k o j ó w znajdo¬
lub
że
z d a r z e n i u o c h r o n a p o w i a d o m i ł a Berię.
w a n o p i ę t r o . D o d o m u S t a l i n a p r z y l e g a ł p a r t e r o w y bu¬
domu
Wreszcie
wieczorem.
albo
„Prawdy"
spokoju.
s z y ł się i p o w i e d z i a ł o c h r o n i a r z o m : d z w o ń c i e d o Berii
inaczej.
redaktor naczelny
letniskowy w
d o k u m e n t y świadczą
jego
b y ł n i e p r z y t o m n y i ciężko c h a r c z a ł . Była j u ż j e d e n a s t a
cją,
Ujawnione o
nich
zakłócić
Malenkow,
Beria i
że
to¬ Wte¬
Chrusz-
czow. D o p i e r o 2 m a r c a w i e c z o r e m do c h o r e g o Stalina 141
Leonid Mleczin wezwano
Koniec epoki
lekarzy.
Wszyscy
w lecznicy rządowej, karzy,
leczących wcześniej
towano. ności,
byli
ponieważ
nowymi
prawie
Stalina,
Przybyli m e d y c y t a k ż e
ludźmi
w s z y s t k i c h le¬
dawno już
pew¬
obawiał
Przybyły nieco później
państwowego
do d o m u Stalina,
Ignatiew
Dlaczego lenkow,
minister
bał
się
wejść
który p r a k t y c z n i e leżał już na ł o ż u
śmierci.
kto nosi prote¬
domu
Stalina przyjechali właśnie
Bułganina.
Ma-
Chruszczow? W ostatnich tygodniach
Pozostali
członkowie
może jeszcze
Prezydium
KC
nie
m i e l i d o s t ę p u d o p r z y w ó d c y . M o ł o t o w , M i k o j a n , Kaganowicz,
a
nawet
stary
przyjaciel
Woroszyłow
żyli
w ciągłej n i e p e w n o ś c i . S t a l i n n i e z a p r a s z a ł i c h d o swo¬ j e g o d o m u w K u n c e w i e . W c a l e nie ż a r t o w a ł , n a z y w a j ą c
Wódz
b y ł j u ż j e d n ą nogą w grobie,
czający
go
ludzie
drżeli
na
samą
a wszyscy
myśl
o
ota¬
spotkaniu
M o ł o t o w a a m e r y k a ń s k i m szpiegiem,
Stalin z a b i ł s a m siebie. mosferę
strachu,
nie
S t w o r z y ł w o k ó ł siebie t a k ą at-
że jego osobiści s e k r e t a r z e i ochro¬
odważyli
się
udzielić
m u p o m o c y w chwili
śmierci.
G d y n a XIX z j e ź d z i e p a r t i i - o s t a t n i m o d b y w a j ą c y m się z a ż y c i a S t a l i n a - n a p o l e c e n i e p r z y w ó d c y n i e s p o ¬ dziewanie osób,
wybrano
N i e t r u d n o zrozumieć, dlaczego.
Stalina.
C h r u s z c z o w wspomi¬
do
o z n a c z a ł o to,
przyjrzeć.
W s z y s c y c z ł o n k o w i e P r e z y d i u m K C b a l i się
a Woroszyłowa -
brytyjskim.
z n i m . N i k t n i e o ś m i e l i ł b y się p o d n i e ś ć n a n i e g o r ę k i .
niarze
do
Beria i
każdy,
że na noc t r z e b a ją zdjąć.
życia Stalin z a p r a s z a ł tylko ich t r z e c h ,
Pierwszy lekarz, który p o d s z e d ł do Stalina, bezpieczeństwa
zdjąłby ją bez wątpienia:
z ę , wie d o s k o n a l e ,
aresz¬
nie mieli ż a d n e j
że wrócą bez p r z e s z k ó d do d o m u .
się w z i ą ć g o z a r ę k ę .
spać,
mawiał
Prezydium
KC
wiele
nowych
ż e S t a l i n c h c e i m się d o k ł a d n i e
Zbierał nowicjuszy w swoim gabinecie, z
nimi,
funkcjonować
wyjaśniał,
sekretariat
jak
KC,
powinien
co
należy
roz¬
właściwie
do
obowiąz¬
n a ł , j a k p e w n e g o r a z u , p o d c z a s j e d n e j z o s t a t n i c h wi¬
k ó w c z ł o n k a P r e z y d i u m . W y r a ź n i e s z y k o w a ł się d o za¬
zyt u S t a l i n a , u s i a d ł z b o k u , p r z y s t o l e . P r z e s ł a n i a ł a g o
stąpienia
sterta papierów i wódz
nie w i d z i a ł jego
oczu.
Powie¬
dział do niego: - A ty
dlaczego
aresztować.
chowasz?
Nie
zamierzam
cię
P r z e s u ń p a p i e r y i siądź bliżej... Stalina twierdzą,
że
zbawiony opieki lekarskiej.
w ostat¬
wodza.
Stalina.
o d p a r ł profesor.
wciąż j e s z c z e
Beria
-
Lekarze
c a ł y c z a s byli
wręcz
sprawa,
że
ostatnie
otacza tajemnica.
godziny jego
Jednak udało
życia się j u ż
zdjęty
zdjął t a k ż e 142
protezy
zębowej.
Gdyby m i a ł
ubrany. zamiar
Nie iść
do
najbliższym
Począt¬
Moskwy
wszystkich
czasie
przeprowa¬
i
Chruszczow
sobą j e s z c z e mówili o
za
pewnej
dokonali życia
podziału
Stalina,
poprawie
gdy
Mołowładzy lekarze
zdrowia przywódcy.
czucia
1953
i pamięci
ro¬
Stalina
Beria l e d w i e t ł u m i ł r a d o ś ć . G d y j e d n a k w y d a ł o m u się, że
był kompletnie
aby w
przy ł ó ż k u leżącego bez
ka.
znaleziono,
KC,
wezwać
Oto dlaczego w pierwszych d n i a c h m a r c a ku
u s t a l i ć , że tej n o c y S t a l i n w o g ó l e nie k ł a d ł się do łóż¬ Gdy go
ludźmi.
O b e c n i e wiemy j u ż na p e w n o , że Malenkow, tow,
Byli o b e c n i t a k ż e p o d c z a s o s t a t n i e j c h o r o b y
Inna
nowymi
stan Stalina jest b a r d z o
dzić p l e n u m .
między
-
że
się j u ż c a ł e k i e r o w n i c t w o p a r t i i .
postanowiono
członków
Z a p y t a ł e m p r o f e s o r a Wła¬
dimira N a u m o w a , który s t u d i o w a ł osobiste dokumen¬
przy nim.
lina z e b r a ł o kowo
n i c h m i e s i ą c a c h i t y g o d n i a c h ż y c i a p r z y w ó d c a b y ł po¬
- Nie
kierownictwa
c i ę ż k i , c a ł a t r ó j k a u d a ł a się n a K r e m l . W g a b i n e c i e Sta¬ się
N i e k t ó r z y biografowie
ty
starego
Usłyszawszy od lekarzy,
Stalin
lekko
strachem...
cowników
poruszył
brwiami,
Na szczęście
Stalin j e d n a k
nie
padł
na
kolana,
dla s w o i c h w s p ó ł p r a ¬
wyzdrowiał. 143
Koniec epoki
Leonid Mleczin m a r c a o ó s m e j w i e c z o r e m o t w a r t o w s p ó l n e posie¬
wania b y ł y m M i n i s t e r s t w e m B e z p i e c z e ń s t w a Państwo¬
d z e n i e p l e n a r n e KC, Rady M i n i s t r ó w i P r e z y d i u m Rady
w e g o Z S R R u z n a ć p o z o s t a w i e n i e g o n a s t a n o w i s k u se¬
Najwyższej
kretarza KC KPZR za niemożliwe".
5
Na
posiedzeniu
Beria z a p r o p o n o w a ł „w z w i ą z k u z t y m ,
że w kierow¬
nictwie
Związku
partii
mianować
i
Radzieckiego.
kraju
zabrakło
przewodniczącego
Jesteśmy przekonani
-
towarzysza
Rady
Ministrów
i wierzymy,
że
ZSRR.
zgodzicie
się
z n a m i - iż w p r z e ż y w a n e j p r z e z n a s z ą p a r t i ę i n a r ó d trudnej
chwili
kandydatura
może
być
tylko j e d n a
towarzysza
5 kwietnia Ignatiewa w y k l u c z o n o z S e k r e t a r i a t u KC.
Stalina,
kandydatura
Był t o j e d n a k d o p i e r o p o c z ą t e k . czało to, 25
Stalin u m a r ł zaledwie g o d z i n ę po tym,
biegła
końca
obsada
k i e r o w n i c z y c h foteli
g d y do¬
w państwie
i partii...
a p r o b a t ą I g n a t i e w a s t o s o w a ł na s z e r o k ą skalę
metody i
O włos od aresztowania
przymusu
Spraw
Wewnętrznych,
na
którego
fizycznego
obywateli
wobec
oraz
niesłusznie
fałszował
materiały
m o ż e Beria a r e s z t o w a ł b y I g n a t i e w a ,
g d y b y zdą¬
d o k u m e n t y śledztwa". Być
stwo B e z p i e c z e ń s t w a P a ń s t w o w e g o z o s t a ł o p o ł ą c z o n e Ministerstwem
Beria p r z e s ł a ł M a l e n k o w o w i
„ R i u m i n - p i s a ł B e r i a w liście p r z e w o d n i m - za wie¬ dzą i z
aresztowanych
S i e m i o n I g n a t i e w u t r a c i ł p o s a d ę m i n i s t r a - Minister¬ z
czerwca Ławrientij
kopię z e z n a ń Riumina.
N a s t ę p n i e d o k o n a n o p o d z i a ł u p o z o s t a ł y c h stano¬ wisk.
że Beria t w a r d o p o s t a n o w i ł w s a d z i ć go za
kratki.
-
Malenkowa".
28 kwietnia byłego
m i n i s t r a w y k l u c z o n o t a k ż e z e s k ł a d u K C K P Z R . Ozna¬
ż y ł . N a s t ę p n e g o d n i a - 26 c z e r w c a - Ł a w r i e n t i j P a w ł o ¬ wicz
sam został aresztowany.
I g n a t i e w o d e t c h n ą ł z ulgą.
Malenkow natychmiast
c z e l e s t a n ą ł B e r i a . I g n a t i e w z o s t a ł w p r a w d z i e sekreta¬
m i a n o w a ł g o n a s t a n o w i s k o p i e r w s z e g o s e k r e t a r z a ko¬
rzem
ale pia¬
mitetu obwodowego partii w Tatarii.
podczas
c z ł o w i e k . A r e s z t o w a n i e I g n a t i e w a p o c i ą g n ę ł o b y z a so¬
„sprawę
lekarzy"
bą u p a d e k
uchwałę,
w której
KC
stował to
do
spraw organów
stanowisko
sprawiedliwości,
zaledwie
miesiąc.
Malenkow bronił
3 k w i e t n i a n a p o s i e d z e n i u P r e z y d i u m KC, którego i
postanowiono
zwolnić
czytamy „3.
zakończyć
aresztowanych, między
podjęto
innymi:
ZSRR
przedstawienie
towarzyszowi Prezydium
KC
Ignatiewowi KPZR
S.
D.
wyjaśnienia
ponieważ
Malenkowa.
czeństwa państwowego jedynie
Z l e c i ć b y ł e m u m i n i s t r o w i b e z p i e c z e ń s t w a pań¬
stwowego
samego
Ignatiewa,
na
to jego
Były m i n i s t e r b e z p i e ¬
pewno
wykonywał polecenia
był
nie
Gieorgija
ukrywałby,
że
Maksimiliano-
wicza. P o a r e s z t o w a n i u Berii I g n a t i e w a z a l i c z o n o d o kate¬ gorii
„ofiar Berii". N a j w a ż n i e j s z e j e d n a k ,
że
sam Igna-
w sprawie p o w a ż n y c h w y p a c z e ń i ł a m a n i u radzieckie¬
tiew w p o r ę p o t r a f i ł z o r i e n t o w a ć
go
n i a j ą c e j się s y t u a c j i i z m i e n i ł f r o n t : t y m r a z e m z o s t a ł
prawa
przez
Państwowego W
punkcie
organy
oraz
Ministerstwa
Bezpieczeństwa
fałszowania m a t e r i a ł ó w śledztwa".
szóstym
tej
samej
uchwały
określono
p r z y s z ł y los m i n i s t r a : wniosek P r e z y d i u m KC KPZR: popełnienia przez
Chruszczowa.
stiach
sprawę
Berii,
Chruszczow
zabrał
głos
w
kwe¬
organizacyjnych.
- T o w a r z y s z e - p o w i e d z i a ł - 28 k w i e t n i a 1 9 5 3 r o k u towarzysza Ignatiewa
S.
D . wielu p o w a ż n y c h b ł ę d ó w i u c h y b i e ń p o d c z a s kiero144
zmie¬
W o s t a t n i m d n i u o b r a d p l e n u m KC, k t ó r e rozpatry¬ wało
„Wnieść p o d o b r a d y P l e n u m K C KPZR n a s t ę p u j ą c y Wobec
poplecznikiem
się w s z y b k o
p o d j ę t o u c h w a ł ę o w y k l u c z e n i u z e s k ł a d u K C towarzy¬ sza Ignatiewa.
Wszyscy znacie
tę
sprawę
i nie widzę 145
Leonid Mleczni potrzeby
Koniec epoki
s z c z e g ó ł o w e g o jej
przypominania.
o b e c n i e w n i o s e k o r e w i z j ę tej u c h w a ł y , stała ona podjęta na postawie nia,
i przywrócenie
Wnoszę
ponieważ
oszczerczego
towarzysza
zo¬
Tę rozmowę p r z y p o m n i a ł Chruszczow na zamknię¬ t y m p o s i e d z e n i u XX zjazdu KPZR:
oskarże¬
Ignatiewa w prawach
c z ł o n k a KC KPZR.
„Oto
siedzi tu
któremu
Stalin
delegat zjazdu, powiedział:
towarzysz
jeśli
nie
z tych ludzi p o t r z e b n y c h z e z n a ń ,
s p a d n i e t w o j a gło¬
mi¬
wa.
Osobiście
mo że Ignatiew o d e g r a ł czołową rolę w sfabrykowaniu
mu
instrukcji,
„sprawy lekarzy",
„sprawy leningradzkiej"
śledztwa. A m e t o d a b y ł a tylko j e d n a - bicie...
su
Komitetu
Wniosek Chruszczowa p r z e s z e d ł j e d n o g ł o ś n i e ,
Żydowskiego Co
prawda,
w
oraz proce¬
Antyfaszystowskiego.
szczytowym
momencie
zawał.
pod
tak
Nietrudno było
o g r o m n ą presją,
to wyjaśnić:
że
nawet
Ignatiew
zdrowy
sam
oficera ś l e d c z e g o , wskazywał
metody
Wtedy Ignatiew d o s t a ł zawału,
wspomnia¬
dziwnym
n y c h s p r a w d o s t a ł n a g ł e g o a t a k u s e r c a . L e k a r z e orze¬ kli
wzywał
Ignatiew,
wydobędziesz
w tej
sam udzielał prowadzenia
c o nie b y ł o n i c z y m
sytuacji".
W swoich w s p o m n i e n i a c h C h r u s z c z o w pisał:
żył
„ O s o b i ś c i e s ł y s z a ł e m , j a k S t a l i n w i e l o k r o t n i e dzwo¬
człowiek
n i ł d o I g n a t i e w a . Z n a ł e m b y ł e g o m i n i s t r a . T o b y ł bar¬
n i e w y t r z y m a ł b y t a k i e g o n a p i ę c i a . Z p o w o d u j e g o cho¬
d z o c h o r y człowiek, o ł a g o d n y m c h a r a k t e r z e , myślący,
r o b y c a ł ą k o r e s p o n d e n c j ę MGB w t y c h s p r a w a c h pro¬
budzący zaufanie
wadził
w y s o k i e m n i e m a n i e . W t y m c z a s i e d o s t a ł z a w a ł u , zna¬
wiceminister
Goglidze.
Również
on
składał
i sympatię.
Miałem o
nim bardzo
m e l d u n k i S t a l i n o w i . W p r z y s z ł o ś c i o k a z a ł o się, ż e oca¬
l a z ł się n i e o m a l n a g r a n i c y ś m i e r c i .
liło to skórę Ignatiewowi.
do niego (a wiem, jak ciężki był wówczas stan z d r o w i a
Był
zwykłym
nikiem. Jeżowa,
który
rozpędził organów
partyjnym,
urzęd¬
Ignatiewa) i r o z m a w i a ł w naszej
wszystkich
Ignatiewa kategorycznie,
wcześniejszych
bezpieczeństwa
sprowadził nowych ludzi,
państwo¬
sam c h o d z i ł po
li bez litości,
ce¬
Dokładnie
polecenia
i
wodza,
starannie wymagał
wykonywał
od
podwład¬
nych, by t o r t u r a m i i b i c i e m wydobywali od aresztowa¬ nych
potrzebne
zeznania,
ale
sam
siedział
z a biur¬
kiem.
b y n i e s z c z ę s n y c h l e k a r z y bi¬
t o r t u r o w a l i , zakuli w kajdany...".
Gdyby nie ś m i e r ć Stalina, I g n a t i e w w k r ó t c e znalazł¬ by się w w i ę z i e n i u r a z e m z A b a k u m o w e m .
t i e w n i e s p e ł n i ł p o k ł a d a n y c h w n i m n a d z i e i , o k a z a ł się wszystkie
krzyczał
na niego, groził mu, że w d e p c z e go w ziemię. Ż ą d a ł od
lach a r e s z t a n t ó w , p r z e s ł u c h i w a ł ich i t o r t u r o w a ł . Igna„słabeuszem".
obecności:
że zrobi z niego drugiego
Stalin liczył na t o ,
funkcjonariuszy wego,
funkcjonariuszem
Stalin z a d z w o n i ł
Łzy,
przelane
przez
niektórych
wysokich
funkcjo¬
nariuszy partyjnych i państwowych przy t r u m n i e lina, były ł z a m i radości...
Sta¬
Śmierć w o d z a n i e j e d n e m u
o c a l i ł a życie... Na p o g r z e b i e
Stalina była
obecna
b i a n k i - c z ł o n k o w i e k o l e g i u m MGB
delegacja
z
Łu¬
oraz członkowie
R o z c z a r o w a n y Stalin p o w i e d z i a ł m u wprost:
k o m i t e t u p a r t i i . D e l e g a c i n i e ś l i w i e n i e c z n a p i s e m : „J.
- A ty c o , c h c e s z z a c h o w a ć c z y s t e r ę c e ? T a k i z cie¬
W.
b i e d e l i k a t n i ś ? T o c i się nie u d a . Z a p o m n i a ł e ś , ż e Le¬ nin polecić zał
r o z s t r z e l a ć K a p ł a n ? A D z i e r ż y ń s k i rozka¬
zlikwidować
Sawinkowa?
Jeśli b ę d z i e s z
zachowy¬
Stalinowi od funkcjonariuszy organów bezpieczeń¬
stwa
państwowego".
D ł u g o l e t n i oficer b e z p i e c z e ń s t w a p a ń s t w o w e g o , ge¬ n e r a ł Wiktor Alidin w s p o m i n a ,
że
najwyższym urzęd¬
w a ł się j a k p a n i c z y k , t o obiję c i m o r d ę . Jeśli n i e wyko¬
n i k o m w y d a n o i m i e n n e p r z e p u s t k i n a Plac
nasz
„na uroczystości pogrzebowe p r z e w o d n i c z ą c e g o Rady
moich poleceń,
kumowa. 146
znajdziesz
się w celi
o b o k Aba-
Ministrów
ZSRR
i
sekretarza
Komitetu
Czerwony
Centralnego 147
Leonid Mleczin KPZR,
generalissimusa
Josifa
Wissarionowicza
Stali¬
na". Na
czele
zastępca Sierow,
konduktu
ministra
pogrzebowego
spraw
szedł
wewnętrznych
następnie generałowie,
pierwszy
ZSRR
Iwan
k t ó r z y n i e ś l i n a czer¬
wonych p o d u s z k a c h ordery i medale
Stalina,
za nimi
j e c h a ł a l a w e t a a r m a t n i a z t r u m n ą z e z w ł o k a m i przy¬ wódcy,
zakryta
umieszczono
szklaną granitową
kopułą.
Z
tablicę,
przodu
trumny
przeznaczoną
w m u r o w a n i a na g m a c h u M a u z o l e u m ,
z napisem
do „Le¬
nin - Stalin"... C h r u s z c z o w nie p o w o ł a ł I g n a t i e w a d o c e n t r a l n e g o a p a r a t u p a r t i i . Były m i n i s t e r b e z p i e c z e ń s t w a p a ń s t w o ¬ wego p r z e p r a c o w a ł c z t e r y lata n a s t a n o w i s k u rza k o m i t e t u
sekreta¬
o b w o d o w e g o partii w Baszkirii i kolejne
t r z y na t a k i m s a m y m s t a n o w i s k u w T a t a r i i . W 1960 ro¬ ku Chruszczow wysłał go na emeryturę. C z t e r o k r o t n y kawaler
orderu
sześć lat, wał.
Lenina
miał
zaledwie
Ignatiew przeżył jeszcze
Z m a r ł 27 l i s t o p a d a Cmentarzu dzie"
pięćdziesiąt
ale N i k i t a Siergiejewicz j u ż g o nie p o t r z e b o ¬
Nowodziewiczym
zamieszczono
ponad
d w a d z i e ś c i a lat.
1987 r o k u i z o s t a ł p o c h o w a n y n a w
niewielki
Moskwie.
nekrolog
z
W
„Praw¬
informacją
o ś m i e r c i „ e m e r y t a , c z ł o n k a K P Z R od 1926 r o k u , , Sie¬ miona no,
Denisowicza Ignatiewa".
W
nekrologu
napisa¬
że z m a r ł e g o c e c h o w a ł a „ s k r o m n o ś ć i wrażliwość
na sprawy
innych ludzi".
CZĘŚĆ TRZECIA Ławrientij Pawłowicz
Beria (Odsłona druga) Ten kraju.
człowiek
miał
wielki
Oceniany jest b a r d z o
wpływ
na
losy
różnie: jedni
naszego
uważają g o
za w y s ł a n n i k a p i e k ł a , inni - za wybitnie u z d o l n i o n e g o organizatora, wszystkich
który
swoich
nie
Historia mogła potoczyć Nikita
Siergiejewicz
miał
ujawnić
się
innym torem.
Gdyby
C h r u s z c z o w n i e b y ł t a k i m zręcz¬
nym i umiejętnym politykiem, w i ą z a n o by n i e
możliwości
talentów.
z jego
postalinowską „odwilż"
nazwiskiem,
ale
z nazwiskiem
Ł a w r i e n t i j a P a w ł o w i c z a Berii. T o w ł a ś n i e B e r i a w ciągu n i e s p e ł n a c z t e r e c h m i e s i ę c y , gdy s p r a w o w a ł f a k t y c z n ą 151
Leonid Mleczin władzę
po
Koniec epoki
śmierci
radykalnych
Stalina,
był głównym
inicjatorem
reform.
Wszystko,
o
co
wówczas
gorąco
oskarżano
dzisiaj m o ż n a p o c z y t y w a ć ma za z a s ł u g i : tem
jednostki
amnestię,
i
W czasach
wszechwładzą
sięgnięcie
po
kadry
Berię,
w a l k ę z kul¬
aparatu republik
partyjnego, związkowych,
dążenie
od o d n o w i e n i a s t o s u n k ó w z Jugosławią,
tralny
stosunek
wobec
dążeń
neu¬
zjednoczeniowych
wał także
stanowisko
kow na p l e n u m „mając
na
odpowiedzieć
na
najważniejsze
pytanie:
ż e te¬
C o p r a w d a S t a l i n zajmo¬
s e k r e t a r z a KC KPZR,
a Malen-
1 4 m a r c a z r e z y g n o w a ł z tej g o d n o ś c i ,
względzie
przewodniczącego
niecelowość
łączenia
funkcji
Rady M i n i s t r ó w ZSRR i s e k r e t a r z a
KC K P Z R " . Czterej
N i e w o l n o l e k c e w a ż y ć t e g o , c o d o k o n a ł Beria. Trze¬ jednak
M a l e n k o w b y ł c z ł o w i e k i e m nu¬
raz z o s t a n i e głową p a ń s t w a .
w Niemczech. ba
Stalina
m e r d w a w kraju, w y d a w a ł o się z a t e m l o g i c z n e ,
najważniejsi
stępcami
szefa
ludzie
rządu:
w państwie
Beria,
funkcję m i n i s t r a s p r a w w e w n ę t r z n y c h ;
Mołotow,
zara
Bułganin, jedno¬
ł o w a ł o d c i ą ć się o d t e g o , c o s a m w c z e ś n i e j r o b i ł ? Czy
cześnie minister obrony narodowej,
oraz Kaganowicz.
rzeczywiście
Ta
i
miał projekt
przemian
i r e f o r m w kraju?
5
marca
1953 w
roku
kraju
Nowy
m a r s z a ł e k Beria zajął c z o ł o w e
-
pierwszy
zastępca
przewodni¬
czącego Rady Ministrów, c z ł o n e k P r e z y d i u m KC partii, minister
spraw
aresztowany. W ciągu macji
prawie
mosfera
26
czerwca
Sprawował władzę przez
tego
więźniowie
wewnętrznych. krótkiego
całkowicie
polityczni
strachu
114
został
dni.
c z a s u p r z y s t ą p i ł do wyniszczonego
opuścili
wyraźnie
kraju:
więzienia
osłabła,
przez go,
kilku
byłe
oraz
ukarano
i
reani¬ pierwsi
obozy,
w polityce
at
zagra¬
kretarzem Beria
wyższej 152
na ten
Zaczęto
orzec
Stanowisko
Związku
Z
zostanie
dopiero
Centralnego.
we że
c h o ć p i e r w s z y m se¬ wrześniu
1953
roku.
r z ą d jest ważniejszy od
Tak było
w
czasach
Lenina,
Najważniej¬
sze d e c y z j e z a p a d a ł y n a p o s i e d z e n i a c h P r e z y d i u m Ra¬ dy
Ministrów. S p r z y j a ł t e m u t a k ż e fakt,
że s e k r e t a r z e KC - z wy¬
cieszyli
zdążyli jeszcze
Malenkowowi.
Malenkowa
szybko w y k l u c z o n o z tego o r g a n u .
Państwowe¬ rozmowy
śmierci
dokonali
Stalina, podziału
przewodniczącego
R a d y M i n i s t r ó w , k t ó r e z a j m o w a ł d o tej p o r y S t a l i n , po¬ wierzono
pięciu
Bezpieczeństwa
ich i n i c j a t o r ó w .
sobą.
z
j ą t k i e m C h r u s z c z o w a - byli a p a r a t c z y k a m i , k t ó r z y n i e
współpracownicy już
między
się j e d y n i e
wszczętych
się w o j n a . byli
składał
i Malenkow uważali,
Komitetu
wnioskiem
o
u r z ą d w y s t ą p i ł n a sesji
Radzieckiego
właśnie
mianowanie Rady
Beria.
Naj¬
się
autorytetem
społeczeństwa
ani nawet
sa¬
m y c h c z ł o n k ó w p a r t i i - i nie m o g l i i n i e ś m i e l i sprze¬
czyła a jego
Chruszczowem
a t a k ż e w o s t a t n i c h l a t a c h życia Stalina.
num
władzy
KC
Pracą partii kierował Chruszczow,
ciwiać
nie
Malenkowem
przy czym piątego - Siemiona Denisowicza
Ignatiewa - b a r d z o
o z a w i e s z e n i u b r o n i w K o r e i , g d z i e o d t r z e c h ł a t to¬ Lekarze
z
procesów,
hańbiących
Ministerstwo
razem
sekretariat
członków,
n i c z n e j p o j a w i ł y się n i e ś m i a ł e o z n a k i o d p r ę ż e n i a . Za¬ niechano
czwórka
u t w o r z y ł a t r z o n n o w e g o P r e z y d i u m KC.
Bał się go nawet Stalin stanowiska
minister
za¬
spraw zagranicznych;
c z y b y ł o d s z c z e p i e ń c e m , k t ó r y p o ś m i e r c i S t a l i n a usi¬
zem
zostali
pełniący jednocześnie
się Berii i M a l e n k o w o w i . N i e c o p ó ź n i e j na ple¬ KC
przybył
Chruszczow z
wizytą
opowiedział,
partyjno-państwową
jak
do
Moskwy
sekretarz
Ko¬
m u n i s t y c z n e j P a r t i i W ę g i e r i p r e m i e r t e g o kraju, M a t y as
Rakosi.
Gość
uprzejmie
zapytał
towarzyszy
ra¬
dzieckich: - Proszę mi powiedzieć, jakie w Radzie Ministrów,
sprawy m a m omawiać
a j a k i e w KC?
Beria l e k c e w a ż ą c o o d p a r ł : 153
Koniec epoki
Leonid Mleczin -
Po
co
w
KC?
Niech
Rada
Ministrów
decyduje
o w s z y s t k i m , a KC n i e c h z a j m u j e się k a d r a m i i p r o p a ¬ gandą... 8
maja w artykule w s t ę p n y m w „ P r a w d z i e " ,
łowanym wolniają
„Komitety
partii
zastępują
organy władzy radzieckiej,
i
ubezwłasno¬
w y k o n u j ą i c h pra¬
c ę . . . Biorą n a siebie n i e n a l e ż ą c e d o n i c h z a d a n i a admi¬ nistracyjne i kierownicze...".
A r t y k u ł o d b i ł się
także
Spraw W e w n ę t r z n y c h ,
zadania
byłego
Państwowego. Siergiej
Nikiforowicz
które
Ministerstwa
Pierwszymi
wypuścił
Krugłow,
funkcjonariuszy wa.
ster ufał w
i
aparacie
ścić
mniej
zostali:
Zacharowicz
więcej przez
Zwolnił
partyjnych,
MGB
natomiast
przez
Igna-
na s t a n o w i s k o
za¬ opo¬
wiadał p o t e m przyjaciołom: - B e r i a w e z w a ł m n i e p ó ź n o w n o c y . W j e g o gabine¬ cie b y ł y t r z y l u b c z t e r y o s o b y - wszyscy, trafili
p o d o b n i e jak
do p r a c y w a p a r a c i e b e z p i e c z e ń s t w a z orga¬
nizacji p a r t y j n y c h . Beria p o w i e d z i a ł o r d y n a r n i e : co, z a s r a ń c e , ba
wam
„ No
n i e z n a c i e się n a p r a c y c z e k i s t ó w . Trze¬
znaleźć
coś
łatwiejszego".
I
poinformował,
d o k ą d n a s w y s y ł a . M n i e z a p r o p o n o w a ł s t a n o w i s k o za¬ stępcy
naczelnika
zarządu
MWD
w
obwodzie
gor-
kowskim... Nikołaja wiadu 154
miesiące
bez
żadnego
wydziału„P", n y m i ze
k t ó r y z a j m o w a ł się
osobami przesiedlo¬
s t a ł e g o m i e j s c a z a m i e s z k a n i a w o d l e g ł e rejo¬
ny kraju,
poczynając
Czekiści
z
od kułaków.
mieszanymi Od
1945
uczuciami
zareagowali
na
r o k u , gdy Ł a w r i e n t i j P a w ł o w i c z
o p u ś c i ł Ł u b i a n k ę , m i n ę ł o d u ż o c z a s u . W MGB z o s t a ł o już
niewielu ludzi,
którzy go
pamiętali jako
ministra
i przełożonego. Przetasowania kadrowe i połączenie dwóch
ministerstw budziły
Nikołaj
Nikołajewicz Ignatiewa był
glii z
do
niezadowolenie.
Miesiacew, zastępcą spraw
który
w
czasach
naczelnika wydziału
Ignatie-
stępcy naczelnika Drugiego Z a r z ą d u Głównego,
ja,
słów.
dwa
przydziału. Potem skierowano go do m a ł o znaczącego
specjalnych,
opowiadał
delegacją m ł o d z i e ż o w ą :
- Gdy w r ó c i ł e m dział już
Beria.
do
Moskwy,
Dwukrotnie
na g o s p o d a r s t w i e
wzywał mnie
do
sie¬
siebie,
proponował, bym został w organach bezpieczeństwa. Powiedziałem, lecz
p r z y j ę t y do
obraźliwych spędził
dochodzeniowego
gabinety. Lalin,
do
m i , że w chwili ś m i e r c i S t a l i n a p r z e b y w a ł a k u r a t w An¬
zatrudnionych
państwowego
naczelnika wydziału
połowę
Z a b r a ł i m s a m o c h o d y s ł u ż b o w e i p o l e c i ł opu¬
Serafim
Alidin
ministra
k t ó r y m n o w y mini¬
potrzebował.
bezpieczeństwa
Berii
Sierow.
aresztowanych
działaczy
przejąć
Bezpieczeństwa
Bogdan
wyszli c i l u d z i e ,
których
Łubianki
tiewa.
więzienia
MGB,
Na wolność
z
z
miało
zastępcami
K o b u ł o w i Iwan Aleksandrowicz Beria
Wiktor
p o w r ó t Berii.
5 m a r c a p o d j ę t o u c h w a ł ę o u t w o r z e n i u j e d n e g o Mi¬ nisterstwa
nieprzyjemnych i
szero¬
k i m e c h e m w c a ł y m kraju.
zastępcę
z a d a ń s p e c j a l n y c h . P r z y okazji t a k ż e n i e s z c z ę d z i ł m u
zatytu¬
„Doskonalenie pracy aparatu państwowego",
napisano:
gu Wojskowego j a k o
że
z
charakteru
działaczem propagandowym.
dwóch
rozkręcimy
przysiada
ze
taką
zdziwienia".
p i e r w s z y m maja, koszuli,
tu
krawat
nie j e s t e m
propagandę,
że
Rozmawialiśmy
Beria s i e d z i a ł w r o z p i ę t e j miał rozwiązany,
czekistą,
Beria o d p a r ł :
rękawy
„We
wszyscy
tuż
przed
do
pępka
podwinięte,
widać było o w ł o s i o n e ręce z t ł u s t y m i p a l c a m i . Rozmo¬ w a t o c z y ł a się w u l g a r n y m j ę z y k i e m u l i c y . sobie:
Pomyślałem
„Kola, i t o j e g o p o r t r e t n o s i ł e ś n a d e m o n s t r a
c j a c h p o P l a c u C z e r w o n y m ? ! Czyj p o r t r e t n o s i ł e ś ? T o ż t o c h u l i g a n , p o l i t y c z n y a w a n t u r n i k , m o ż e i z d o l n y , ale awanturnik". - N a p r a w d ę p a n tak wtedy p o m y ś l a ł ? - P o m y ś l a ł e m . I p o m y ś l a ł e m j e s z c z e coś i n n e g o : nie
Mironowa,
wojskowego,
zastępcę
Beria w y s ł a ł
naczelnika do
kontrwy¬
Kijowskiego
Okrę-
rób
sobie
mem.
z.
nikogo
Powiedziałem,
idola,
kieruj
się w ł a s n y m rozu¬
że p r o s z ę o p o n o w n e skierowa155
Koniec epoki
Leonid Mleczin nie
na
studia do Akademii N a u k
Społecznych.
Beria
o d p a r ł : „ I d ź i p r z e m y ś l t o s o b i e " . Z a d z w o n i ł e m d o ko¬ legów.
Powiedzieli mi:
„Uciekaj,
(oczywiście, szerokie
w
ostatnich
latach),
żeby
wypłynąć
na
wody".
To nie ulega wątpliwości. Beria nie l u b i ł S t a l i n a i b a ł
b o t r a f i s z d o więzie¬
nia. Nie m o ż e m y ci t e r a z w n i c z y m p o m ó c " . T y d z i e ń
się go,
p ó ź n i e j B e r i a w e z w a ł m n i e p o n o w n i e : „ N o i c o ? " . Od¬
wicza na szczyty władzy,
powiedziałem:
P r e z y d i u m K C l u b R a d y M i n i s t r ó w , j a k i z a s t o ł e m bie¬
„Towarzyszu
wodniczącego
komenderowanie Społecznych". po
mnie
w
mnie -„To
„Ostateczna". brał
zastępco
prze¬
na
studia
wasza
do
Akademii
ostateczna
domu
Koledzy
z
letniskowym
wsadzili
za
KC
decyzja?"
Komsomołu
daleko
kratki,
od
-
do
swoimi
skrzydłami
no
p o Berii,
wszystko,
-
co
państwowego
Wsie-
aresztowany niedługo
„W p r z e d e d n i u p o g r z e b u tow.
Stalina Beria niespo¬
b i ł od o ś m i u lat), z a p y t a ł o moje zdrowie i p o p r o s i ł , bym p r z y j e c h a ł do niego
na Kreml.
O k a z a ł o się, ż e m i a ł e m p o m ó c w r e d a g o w a n i u przy¬ gotowanego już
przemówienia,
głosić
uroczystości
podczas nad
tekstem
osiem
które
Beria
miał
pogrzebowych.
godzin.
wy¬
Pracowa¬
Zwróciłem
wtedy
u w a g ę n a n a s t r ó j Berii - b y ł w e s o ł y , ż a r t o w a ł i ś m i a ł zdawało
się,
że j a k a ś
myśl go
d o s ł o w n i e uskrzy¬
dla. Byłem
p r z y g n ę b i o n y śmiercią Stalina i
nie
wyobra¬
ż a ł e m sobie, że w ł a ś n i e w tym m o m e n c i e m o ż n a mieć tak d o s k o n a ł y h u m o r . Teraz uważam,
że
zachowanie
Berii ś w i a d c z y ł o o t y m , że n i e t y l k o n a p r a w d ę n i e lu¬ b i ł tow.
i 56
Stalina jako przywódcy,
ale
prawdopodobnie
p r z y j a c i e l a i nauczy¬
czekał
siadano
zazwyczaj
w
następującym
z jego prawej
s t r o n y gość
To
talerzyk
bardzo
zjadać
wszystkich
Beria".
w
maleńkimi
zdrowe.
codziennie
nikach,
z
c z e r w o n y m i pa-
które p o ł y k a ł jedną po drugiej. Każdy
Iwanowicz Adżubej
że
podczas
Wołyńskoje
mężczyzna powinien
talerzyk takiej
-
pouczał
p i s a ł w swoich pamięt¬
biesiad
Stalin
papryki
w
domu
mianował
Berię
letniskowym gospodarzem
przyjęcia i nie w i a d o m o d l a c z e g o n a z y w a ł go prokura¬
napisze w swoich z e z n a n i a c h :
d z i e w a n i e z a d z w o n i ł d o m n i e d o d o m u ( c z e g o nie r o
ciela,
przed nim
Aleksiej
bezpieczeństwa
-
p o ś r o d k u Stalin,
tij P a w ł o w i c z p r a w i e w c a l e nie j a d ł , ale z a w s z e stawia¬
M i a ł wielkie p l a n y . J a k w y r a z i ł
wołod Nikołajewicz Mierkułow,
się,
Bierieżkow
porządku:
belną ochotę p o p r a c o w a ć " . minister
siebie.
Gdy
Akade¬
się p ó ź n i e j i n n y c z ł o n e k B i u r a P o l i t y c z n e g o , m i a ł „dia¬ Były
na p o s i e d z e n i a c h
„ P o d c z a s b a n k i e t ó w na K r e m l u - w s p o m i n a Walentin
pryczkami,
Beria z b i e r a ł p o d
liśmy
sadzał obok
i zarówno
h o n o r o w y , p o t e m t ł u m a c z , a n a s t ę p n i e Beria. Ł a w r i e n -
mii... było w starym NKWD.
p r z y w ó d c a w y n i ó s ł Ł a w r i e n t i j a Pawło¬
ukryli
Moskwy.
wróciłem
siadnym
Nauk
- „ P u s z c z ę cię z t o r b a m i , b ę d z i e s z że¬
ulicach".
Ławrientija
pierwszy
R a d y M i n i s t r ó w , p r o s z ę o p o n o w n e od¬
chociaż
na
jego
śmierć
t o r e m . Stalin l u b i ł o b s e r w o w a ć , j a k Beria u p i j a ł człon¬ ków
Biura
wrześniu
Politycznego 1945
i
znęcał
się
roku u t w o r z o n o Biuro
nimi.
We
Operacyjne
nad
rzą¬
du w s k ł a d z i e : Beria ( p r z e w o d n i c z ą c y ) , M a l e n k o w (za¬ stępca), gin.
Mikojan,
Beria
słową c a ł e g o
pod koniec
zmianie.
stanowiska
Beria
ministra
pierwszy sygnał, że
zostać
wielu j e g o W
nadzór
Wozniesieński,
nad
Kosy¬
p r o d u k c j ą przemy¬
kraju.
Jednak już uległ
Kaganowicz,
sprawował
że
1945
roku
odwołany
spraw
wewnętrznych.
przy kolejnym
odstawiony
nastrój
został
na
boczny
z
zwrocie tor,
Stalina
kluczowego Był
to
Beria mo¬
p o d o b n i e jak
poprzedników.
1951 r o k u p r z e w o d n i c z ą c y R a d y M i n i s t r ó w U z b e
kistanu Nuritdin
Muchitdinow' przyjechał do
Moskwy
z c a ł ą listą p r o b l e m ó w , j a k i e n a g r o m a d z i ł y się w repu¬ blice.
Przyszedł do
z a s t ę p c y szefa r z ą d u W i a c z e s ł a w a 157
Leonid Mleczin
Koniec epoki
M a ł y s z e w a , k t ó r y p r z e j r z a ł p r z y w i e z i o n e n o t a t k i i po¬ wiedział: - N a j l e p i e j b y b y ł o , g d y b y ś p o s z e d ł z t y m d o towa¬ r z y s z a Berii,
jeśli cię p r z y j m i e . P a m i ę t a j ,
d o k u m e n t y dotyczące
Rady
że wszystkie
M i n i s t r ó w trafiają d o
warzysza Stalina d o p i e r o po
to¬
s i ł , b y z a s t ę p c a szefa r z ą d u g o p r z y j ą ł . U r z ę d n i k kan¬ celarii w y z n a c z y ł m u s p o t k a n i e n a piątą p o p o ł u d n i u . Kilka m i n u t c z e k a ł w p o c z e k a l n i , wreszcie z g a b i n e t u Berii w y s z e d ł oficer i p o p r o s i ł go o n a z w i s k o ,
a na¬
stępnie powiedział: Beria k i w n ą ł g ł o w ą na p r z y w i t a n i e o
zajęcie
miejsca.
Sam
stołu konferencyjnego.
i p o p r o s i ł Muusiadł u
Z prawej
szczytu
przewodniczący
Rady
z
Stalin,
k t ó r y m i przyje¬
Ministrów
W Ministerstwie
Uzbekistanu.
Bezpieczeństwa Państwowego
zji z p o l e c e n i a S t a l i n a z a c z ę t o b a d a ć skiej
grupy
kretarz
nacjonalistycznej",
KC
Megrełowie
są j e d n ą
z
Partii
wielu
Północny
grup
Kaukaz.
Gru¬
„sprawę megrel-
której
Komunistycznej
mieszkujących
wek,
przewodził Gruzji
etnicznych, Cała
sprawa
Udzielając
towarzyszom
żeby n a d r o b i ć
gruzińskim
- Szukajcie g ł ó w n e g o M e g r e ł a . słowa wodza t r a k t o w a n o jak rozkaz.
Gruzji g r o m a d z i ł już
mieszkaniu
jego
obciążające
matki
w
Tbilisi
go
materiały.
zainstalowano
urządzenie podsłuchowe. zeszłoroczne
P o d k o n i e c 1951 r o k u K C p o d j ę ł o u c h w a ł ę „ W spra¬ wie ł a p o w n i c t w a w
antypartyjnej
Oficer
wziął
ją,
o t w o r z y ł i p o ł o ż y ł p r z e d Berią, k t ó r y p o b i e ż n i e przej¬ rzał papiery i powiedział:
was
i
Stalin
zadecyduje,
f o r m u ł o w a ł wnioski
I w r ó c i ł do - Jesteś
spraw osobistych:
Uzbekiem?
- Tak. - G d z i e się u r o d z i ł e ś ? - W Taszkiencie. 158
kto
będzie
badał
w wymienionych przez
sprawach.
potem
rząd
grupy tow.
przyjął
rezolucję SRR
w r o g i c h e l e m e n t ó w " . W Tbilisi a r e s z t o w a n o kilkudzie¬
re n a g r o m a d z i ł y się w U z b e k i s t a n i e .
- Towarzysz
wkrótce
i
„W sprawie wysiedlenia z t e r y t o r i u m G r u z i ń s k i e j
teczkę.
a
Gruzji
- Z p r o ś b ą o p o m o c w r o z w i ą z a n i u p r o b l e m ó w , któ¬ wyciągnął
Be-
Minister bezpieczeń¬
Baramieja",
sprawę
za¬ była
wskazó¬
- No, z czym przyjechałeś?
Muchitdinow
se¬
Baramiej.
Stalin p o w i e d z i a ł :
Wszystkie
W
zbiorów bawełny?
- Podejmujemy kroki, straty.
grełem.
stwa
s k o ń c z ę t r z y d z i e ś c i pięć lat.
plan
chał
problemy,
ria b y ł o w ł o s od a r e s z t o w a n i a .
- M ł o d y j e s t e ś - z a c z ą ł Beria. - Zawaliliście
M u c h i t d i n o w a przyjął
Ale w s z e c h w ł a d z a Ł a w r i e n t i j a P a w ł o w i c z a b y ł a p o z o r ¬
s t r o n y sie¬
dział oficer-protokolant. - W listopadzie
Następnie
w y m i e r z o n a w Berię, k t ó r y s a m b y ł z p o c h o d z e n i a M e -
- Idziemy.
długiego
minut.
który polecił rozpatrzyć
na.
a k c e p t a c j i Berii.
M u c h i t d i n o w z a d z w o n i ł d o g a b i n e t u Berii i p o p r o ¬
chitdinowa
R o z m o w a d o b i e g ł a k o ń c a . T r w a ł a zaledwie piętna¬ ście
s i ę c i u d z i a ł a c z y p a r t y j n y c h , p o n a d d z i e s i ę ć t y s i ę c y lu¬ dzi p r z e s i e d l o n o do K a z a c h s t a n u . Do więzienia trafił także były m i n i s t e r b e z p i e c z e ń s t w a Gruzji,
Awksientij
R a p a w a , k t ó r y p r a c o w a ł p o d k i e r o w n i c t w e m Berii w la¬ tach jego
d z i a ł a l n o ś c i w Tbilisi.
zwolniono
z
organów
Początkowo
bezpieczeństwa
pod
Rapawę pretek¬
s t e m , ż e j e g o b r a t , p u ł k o w n i k , w l a t a c h I I w o j n y świa¬ t o w e j d o s t a ł się d o n i e m i e c k i e j n i e w o l i i w s p ó ł p r a c o ¬ wał z Niemcami. Profesor Władimir Pawłowicz N a u m o w opowiadał: -
W
przyjęto
Ministerstwie zasadę,
że jeśli
Bezpieczeństwa
Państwowego
aresztowany wspomniał
coś 159
Koniec epoki
Leonid Mlczin Profesor N a u m o w
o k t ó r y m ś z c z ł o n k ó w P r e z y d i u m KC, to p r z e s ł u c h a ¬ nie
natychmiast
meldunek
przerywano.
naczelnikowi
do spraw specjalnych, stwa p a ń s t w o w e g o .
Oficer
wydziału
śledczy
składał
dochodzeniowego
a ten - ministrowi bezpieczeń¬
P o t e m w s z y s c y u d a w a l i się
d o mi¬
n i s t r a i d a l s z e p r z e s ł u c h a n i e t o c z y ł o się w j e g o obec¬ n o ś c i . W p r z y g o t o w y w a n y m p ó ź n i e j r a p o r c i e d l a Stali¬ n a n a z w i s k a c z ł o n k a P r e z y d i u m K C nie w y m i e n i a n o , zastępując je dujący do lub
określeniami
typu:
„wojskowy,
przejęcia władzy w państwie"
„wybitny d z i a ł a c z państwowy,
lutną
władzę
w
zakresie
(o
preten¬ Żukowie)
k t ó r y p r z e j ą ł abso¬
stosunków
zagranicznych
- B a d a c z y z w o d z i fakt, przekazywać go
że
ministrowi
S t a l i n c z ę s t o k a z a ł Berii
bezpieczeństwa
lgnatiewowi jakieś jego
polecenia.
ści I g n a t i e w z g ó r y w i e d z i a ł ,
państwowe¬
W
rzeczywisto¬
co p o w i e Beria,
o czym
b ę d z i e z n i m r o z m a w i a ł . P r z e c i e ż z m i n i s t r e m bezpie¬ czeństwa
państwowego
Stalin
spotykał
się
częściej
n i ż z c z ł o n k a m i B i u r a P o l i t y c z n e g o . Ale t a k i b y ł rytu¬ a ł , i I g n a t i e w s t a r a n n i e z a p i s y w a ł : „ D z w o n i ł t o w . Beria, p r z e k a z a ł s ł o w a t o w . S t a l i n a , że w t a k i e j a t a k i e j spra¬ wie n a l e ż y s k a z a ć
o s k a r ż o n y c h na karę
śmierci".
R o z m o w y Berii i I g n a t i e w a b y ł y n a g r y w a n e i p r z e k a ¬
Związku R a d z i e c k i e g o " (o Mołotowie)... J e ś l i S t a l i n d a w a ł z g o d ę n a d a l s z e ś l e d z t w o w spra¬ wie c z ł o n k a P r e z y d i u m K C , t o w n a s t ę p n y c h e t a p a c h dochodzenia w dokumentach
twierdzi:
pojawiało
się j e g o
na¬
zywane
Stalinowi,
ż e b y p r z y w ó d c a m ó g ł się z o r i e n t o ¬
w a ć , j a k i e s t o s u n k i i c h ł ą c z ą . B e r i a b y ł p o d c i ą g ł ą kon¬ trolą,
organy b e z p i e c z e ń s t w a liczyły na to,
tajnych
w a ć . B e r i a w i e d z i a ł o t y m i b a r d z o się p i l n o w a ł . I g n a -
materiałów wolne
wpisywał w nie nim
etapie
-
miejsca,
zostawiały
w
przepisywanym
a upoważniony funkcjonariusz
ręcznie właściwe
dochodzenia,
nazwisko.
bezpośrednio
N a ostat¬
zamieszczano
nazwisko.
W
1952
roku
nazwisko
Berii w y m i e n i a n e j e s t z a r ó w n o w m a t e r i a ł a c h dotyczą¬ c y c h s p r a w „ g r u z i ń s k i c h " , j a k i w d o k u m e n t a c j i „spra¬ wy
lekarzy". W d o k u m e n t a c h M G B p i s a n o o Berii j a k o n a c j o n a l i ¬
ście, ster
z a m i e r z a j ą c y m obalić w ł a d z ę r a d z i e c k ą i przejąć rządów
w kraju.
Beria w i d z i a ł , szego
otoczenia
że jego
że
Stalin u s u n ą ł ze
wszystkich jego
s w o j e g o najbliż¬
ludzi.
r o z m o w y są p o d s ł u c h i w a n e i
Wiedział
też,
nagrywane.
Co
s t w o w e g o p r a k t y c z n i e j u ż w 1941 sowania p e r s o n a l n e czeństwa
i
roku.
reorganizacje
oznaczały jedno:
Ciągłe przeta¬
o r g a n ó w bezpie¬
p r z y w ó d c a nie
b y ł zado¬
go
odnotował,
Stalin u s u n ą ł Berię go
w
charakterze
swojego kich
m o ż n a areszto¬
że
na jakiś
temat
otoczenia.
stanowisk,
z
Łubianki,
straszaka Beria,
był
wobec
nawet
uosobieniem
ale w y k o r z y s t y w a ł innych
ludzi
pozbawiony organów
ze
wszel¬
ścigania.
Ł a w r i e n t i j P a w ł o w i c z r o z u m i a ł , ż e S t a l i n p o c h w a l a je¬ go o k r u c i e ń s t w o . P r z y w ó d c a nie c e n i ł w s p ó ł p r a c o w n i ¬ ków,
uważał,
okazać oprócz
się
że
wszyscy
ludźmi
towarzysze
słabego
partyjni
charakteru
-
mogą
wszyscy,
Berii.
- Za co Stalin c e n i ł Berię?
się s t a ł o ? C z y ż b y w ó d z p r z e s t a ł g o p o t r z e b o w a ć ? S t a l i n o d s u n ą ł Berię o d s p r a w b e z p i e c z e ń s t w a pań¬
niejednokrotnie
będzie
tow. Beria nie c h c i a ł r o z m a w i a ć . . .
poprzedzają¬
c y m a r e s z t o w a n i e , w p r o t o k o l e p r z e s ł u c h a n i a otwar¬ cie
tiew
za co
powie
coś
tekście
niewłaściwego,
że
zwisko. Maszynistki - nawet te, które m i a ł y d o s t ę p do
Profesor
Naumow:
-
był
Beria
snym.
Wszystkie
człowiekiem krwawe
niezawodnym
rozprawy
ze
i
swoimi
bezlito¬ prze¬
ciwnikami przywódca powierzał mu, bo wiedział,
że
o n n i g d y się n i e z a w a h a i n i e c o f n i e się p r z e d n i c z y m . Ale
S t a l i n s z y k o w a ł j u ż j e g o n a s t ę p c ę w o r g a n a c h bez¬
w o l o n y z p r a c y s ł u ż b b e z p i e c z e ń s t w a i ich kierownic¬
pieczeństwa
twa,
związane z b a d a n i a m i n a d bronią jądrową i rakietową,
160
c z y l i Berii.
państwowego.
Jeśli
chodzi
o
sprawy
161
Leonid Meczin
Koniec epoki
t o b y ł y o n e m o c n o z a a w a n s o w a n e i Beria nie b y ł j u ż p o t r z e b n y . T y m b a r d z i e j , ż e S t a l i n b a ł się g o .
- S t a l i n u w a ż a ł Berię
za a w a n t u r n i k a ,
który może
o d w a ż y ć się n a w s z y s t k o . B e r i a c z u ł , ż e p i e r ś c i e ń wo¬
- B a ł się?
k ó ł niego
- S t a l i n b a ł się z a m a c h u n a swoje ż y c i e . B a ł się, ż e
s t w o w e g o I g n a t i e w o p o w i a d a ł p o t e m , ż e p o d c z a s roz¬
k t o ś go
otruje.
pieczeństwa
Wiedząc
o tym,
państwowego
do
f u n k c j o n a r i u s z e bez¬
każdego
aktu
oskarże¬
się
zaciska.
M i n i s t e r b e z p i e c z e ń s t w a pań¬
mów telefonicznych Ławrientij Pawłowicz o d p o w i a d a ł monosylabami:
„tak"
albo
„nie".
B a ł się
rozmawiać
n i a - n a w e t s k i e r o w a n e g o p r z e c i w k o u c z n i o m - dołą¬
z l u d ź m i . Z a c z ę ł o się t o o d m o m e n t u , g d y o r g a n y bez¬
c z a l i p u n k t m ó w i ą c y o p r z y g o t o w a n i a c h d o a k t ó w ter¬
p i e c z e ń s t w a p o d s ł u c h a ł y jego r o z m o w ę z ó w c z e s n y m
rorystycznych
skierowanych
przeciwko
najwyższym
p r z y w ó d c o m i osobiście towarzyszowi Stalinowi. ro
udało
się
zorganizować
zabójstwo
Sko¬
Trockiego,
to
c z y ż n i e b y ł o m o ż l i w e r ó w n i e ż z o r g a n i z o w a n i e zabój¬ stwa S t a l i n a ? D l a t e g o w o s t a t n i c h l a t a c h życia w d o m u letniskowym i ochronę,
w z
Wołyńskoje
zmienił
wyjątkiem t r z e c h o s ó b .
wszystkich,
Chciał usunąć
Abakumo-
i w s a d z o n o do więzienia. - Czy Beria m i a ł ś w i a d o m o ś ć , co go c z e k a ? -
Oczywiście!
Zagrożenie
c z ł o n k i e m P r e z y d i u m KC,
wisiało
ale
inni
nad
każdym
żywili j a k i e ś na¬
d z i e j e , liczyli n a l i t o ś ć S t a l i n a . B e r i a l i c z y ł t y l k o n a t o , ż e S t a l i n u m r z e , z a n i m z d ą ż y g o z a m k n ą ć . M i a ł bar¬ dzo d o k ł a d n e informacje o stanie zdrowia przywódcy
-
- jego
i pragnąć
zemsty.
sekretarzem nerałem
żywić
jakiekolwiek
państwowego
Abakumowa aresztowano
z ludźmi, których zwolnił z organów bezpieczeństwa przecież
mieli
służbę
bezpieczeństwa
Kilka t y g o d n i p ó ź n i e j
kontakty
mogli
którzy
całą
ministrem wem.
do
niego
R o z s t a ł się
Poskriebyszewem
Własikiem,
ze i
ponieważ
ukrytą
nienawiść
swoim wieloletnim
szefem
o c h r o n y ge¬
obydwu
podejrzewał
o s z p i e g o w a n i e d l a Berii. P r z y w ó d c a n i e c h c i a ł , b y d o Beri d o c i e r a ł y j a k i e k o l w i e k i n f o r m a c j e o n i m .
zaszczyt:
że pewnego razu spotkał go
otrzymał zaproszenie
n a Kreml n a kolację
zajmowali n a j r o z m a i t s z e
stanowiska.
Kagnowicz powie:
- Beria o p o w i a d a ł n a m , aresztować,
że jeśli Stalin spróbuje go
czekiści wzniecą bunt...
Oczywiście, towarzysze
A d m i r a ł Iwan Stiepanowicz Isakow o p o w i a d a ł Konstantinowi Simonowowi,
ludzie
Później
z
bardzo
się w t y m w z g l ę d z i e
P r e z y d i u m KC
Dlatego w czerwcu n i e z d j ą ć Berii ze bezpieczeństwo
m y l i ł . Ale
z a p a m i ę t a l i jego
słowa.
1953 r o k u n i e o d w a ż ą się zwyczaj¬ stanowiska,
aresztują
ale w t r o s c e o w ł a s n e
go...
z e S t a l i n e m . Szli d ł u g i m i k o r y t a r z a m i . N a k a ż d y m za¬ kręcie stali oficerowie NKWD. Nagle Stalin p o w i e d z i a ł : - Z w r ó c i ł e ś u w a g ę , ilu i c h t a m s t o i ? Z a k a ż d y m ra¬ z e m , gdy idę k o r y t a r z e m ,
myślę
sobie:
Jeśli t e n , to b ę d z i e s t r z e l a ł w plecy, najbliższym w oczy.
rogu,
to
następny
który z nich?
a jeśli skręcisz na strzeli
ci
prosto
1 t a k i d ę s o b i e k o r y t a r z e m , m i j a m i c h wszyst¬
kich i myślę...
Pierwsze rehabilitacje i „odwilż" Najwyższe
stanowisko w państwie
objął
Malenkow.
N i e s t a r c z y ł o m u j e d n a k woli, s i ł y i s t a n o w c z o ś c i , b y s t a ć się p i e r w s z y m c z ł o w i e k i e m w Z S R R . Z a w a r ł u k ł a d z Berią, ż e b y u t r z y m a ć w ł a d z ę . C h r u s z c z o w a n a r a z i e
Zapytałem profesora Naumowa:
obaj n i e t r a k t o w a l i p o w a ż n i e i n i e u w a ż a l i z a s w o j e g o
- C z y to z n a c z y , że S t a l i n o b a w i a ł się, iż B e r i a mo¬
rywala. M a l e n k o w , B e r i a i C h r u s z c z o w w e t r z e c h spra¬
że 162
zaryzykować
zamach?
wowali w ł a d z ę w c a ł y m kraju. 163
Leonid Meczin
Koniec epoki
J e d n a k B e r i a n i e l i c z y ł się z p o z o s t a ł y m i d w o m a po¬ litykami i d z i a ł a ł na własną rękę. R ó ż n i c a p o m i ę d z y Berią a M a ł e n k o w e m i C h r u s z c z o w e m p o l e g a ł a n a t y m , że
dwaj
ostatni
dzeniu
takim
mieli
wątpliwości,
ogromnym
krajem.
c z y p o d o ł a j ą rzą¬ Od
dzieccy politycy przywykli w y p e ł n i a ć
tak
dawna
rozkazy
ra¬
Stalina,
że u w i e l u z n i c h w y s t ą p i ł o c o ś w r o d z a j u p a r a l i ż u wo¬
artystycznego
się
z
n o w ą sytuacją,
dzielnie i
pewnie.
rzędzia władzy,
trudem
oswa¬
Beria z a c z ą ł d z i a ł a ć
u c h w a ł ę o rehabilitacji osób a r e s z t o w a n y c h w sprawie „lekarzy-zabójców": „Przyjąć w n i o s e k M W D ZSRR:
samo¬
lekarzy
i
nikt
nie
i
członków
w związku w liczbie b)
k i e r o w a n y p r z e z niego a p a r a t bezpie¬ wszechmocny,
lu¬
a) o c a ł k o w i t e j r e h a b i l i t a c j i i z w o l n i e n i u z w i ę z i e n i a
S k u p i ł w s w y m r ę k u w s z y s t k i e na¬
czeństwa państwowego był
Żydowskiego,
3 k w i e t n i a n a w n i o s e k Berii P r e z y d i u m K C p r z y j ę ł o
rek: b y ł p e w n y , ż e p o d o ł a k a ż d e m u z a d a n i u . jali
Teatru
elsa.
li. J e d e n B e r i a n i e m i a ł ż a d n y c h w ą t p l i w o ś c i i r o z t e ¬ P o d c z a s gdy i n n i p r z y w ó d c y kraju z
Państwowego
d o w e g o a r t y s t y ZSRR S o l o m o n a M i c h a j ł o w i c z a M i c h o -
o
z
ich
tak zwaną
rodzin,
aresztowanych
„sprawą l e k a r z y - s z k o d n i k ó w "
37 o s ó b ; pociągnięciu
do
funkcjonariuszy byłego
odpowiedzialności
MGB
ZSRR,
ś m i a ł m u się s p r z e c i w i ć a n i z a p y t a ć , n a j a k i e j p o d s t a ¬
się
wie
w o k a c y j n e g o p r o c e s u i d r a s t y c z n i e ł a m a l i obowiązują¬
sprawuje
władzę.
Natychmiast
po
mianowaniu
na stanowisko
mini¬
rewizji
„sprawy
lekarzy",
„sprawy
megrclskiej",
fabrykowaniu
tego
pro¬
ce radzieckie prawo". 4 k w i e t n i a Beria p o d p i s a ł
stra s p r a w w e w n ę t r z n y c h Beria u t w o r z y ł c z t e r y grupy: do
szczególną gorliwością w
karnej
którzy wykazali
Spraw
Wewnętrznych,
rozkaz
zakazujący
dla M i n i s t e r s t w a stosowania
wobec
sprawy funkcjonariuszy MGB, o s k a r ż a n y c h o utworze¬
a r e s z t o w a n y c h ś r o d k ó w p r z y m u s u i p r z e m o c y fizycz¬
nie
nej:
i
kontrrewolucyjnej
organizacji
syjonistycznej
sprawy a r e s z t o w a n y c h p r a c o w n i k ó w G ł ó w n e g o
Za¬
„ Z o s t a ł o u s t a l o n e , że w toku d z i a ł a l n o ś c i docho¬
r z ą d u A r t y l e r i i M i n i s t e r s t w a Sil Z b r o j n y c h Z S R R . Nie¬
d z e n i o w e j o r g a n ó w MGB w i e l o k r o t n i e d o c h o d z i ł o d o
długo
potem
słuszność wództwu
powołał
wyroków
komisję,
która
wymierzonych
wojskowych
sił
sprawdzała
przeciwko
powietrznych
ZSRR
do¬
i
pra¬
cownikom Ministerstwa Przemysłu Lotniczego. szły do
wniosku,
że
wszystkie
sprawy były
no:
były Zarząd
sfabryko¬ stwierdza¬
Główny Kontrwywiadu Ministerstwa
Sił Z b r o j n y c h Z S R R S m i e r s z p r o w a d z i ł ś l e d z t w o n i e obiektywnie
i powierzchownie. d o w ó d c ó w wojskowych,
których
po
wojnie
w s a d z o n o do więzień i w y s ł a n o do łagrów.
164
w
sprawie
okoliczności
szeroką
zabójstwa
skalę
okrutnego
dyrektora
radzieckiego
w
fałszowania
stosowania
bicia
prawa:
kajdankach
dłuższy
przez
okres
materiałów
aresztantów, całą
czasu,
areszto¬
zakrojonego
różnorodnych
śledztwa, tortur
przetrzymywania
dobę,
p r z e z kilka miesięcy śledztwa,
trwającego
ich
niekiedy
pozbawiania snu przez
zamykania
aresztantów
bez
ubrania w nieogrzewanych celach i karcerach. polecenie
Bezpieczeństwa bito
w
kierownictwa Państwowego
specjalnie
mieszczeniach
2 k w i e t n i a Beria p r z e s ł a ł do K o m i t e t u C e n t r a l n e g o notatkę
na
Na
N i e d ł u g o p o t e m z a c z ę ł y się p r o c e s y r e h a b i l i t a c y j n e wybitnych
wypaczania
wania n i e w i n n y c h obywateli r a d z i e c k i c h , powszechnego
P o w o ł a n e p r z e z B e r i ę g r u p y i k o m i s j e w k r ó t c e do¬ w a n e . W p o d p i s a n y m p r z e z Berię r o z k a z i e
poważnego
w
byłego ZSRR
dostosowanych więzieniu
w e w n ę t r z n y m MGB,
do
Ministerstwa aresztowanych tego
lefortowskim
i
celu
po¬
więzieniu
stosując wszelkie możliwe narzę¬
d z i a t o r t u r i zlecając to z a d a n i e g r u p i e specjalnie d o 165
Leonid Meczin branych ziennej.
Koniec epoki
osób
spośród
funkcjonariuszy
służby
wię¬
-
Weźmy z n a n ą wszystkim sprawę
udowodnione,
Takie
bestiałskie
dziły do tego, nych ludzi
których
depresji
podsuwali
szpiegowskiej Takie
i
powodowały
w
najbardziej
zanikiem
u
nie¬
im
pieczeństwa
lat,
wysiłków grup od
rewizje
w
sprawa b y ł a na wszystkie
operacyjnych
walki
z
prawdziwymi
tylko
których
zagranicznej
tych
spraw
z
kilku
bezpośrednio
publikację
specjalnego cała
naprawić
metodami,
które
interesom naszego
kraju.
prasy też
były b a r d z o
nieprzy¬
przez
Berię
oświadczeń
o
błędach
w p r a c y M G B w y w o ł a ł o t a k ż e n i e z a d o w o l e n i e z e stro¬ ny
funkcjonariuszy
organów
bezpieczeństwa
pań¬
s t w o w e g o - n i e p o d o b a ł o i m się, ż e o i c h z b r o d n i a c h zaczęto
mówić
wiedzieli,
Beria
Nie
zrehabilito¬
strony r o z t r z ą s a n a w naszej
Błąd p r ó b o w a n o
Publikowanie śledztwa
zwolnić,
chylne dla nas...
działalności. prowadzenia
Zostało
Spraw W e w n ę t r z n y c h ,
Reakcje
antyradzieckiej,
radzieckiego...".
Przeprowadzono ostatnich
wymusił
Ministerstwa
wcześniej
metody
państwowego
państwa
awanturnik
komunikatu prasie...
n a f a ł s z y w e t o r y o r a z o d w r ó c e n i e u w a g i o r g a n ó w bez¬ wrogami
rołomny
przygotowane do
lekarzy.
aresztowano.
w a ć i n i e c h p r a c u j ą d a l e j n a z d r o w i e . Ale n i e , t e n wia¬
przyniosły ogromną szkodę
się"
ich
że t r z e b a ich
oficerowie
terrorystycznej
skierowanie
ulega wątpliwości,
niesłusznie
aresztantów,
stan
„przyznaniu
niemoralne
co
wyczerpania
wszelkich cech ludzkich.
taki
oświadczenia o
skrajnego
skutkowało
aresztowanych
Wykorzystując
do
psychicznej,
przypadkach
śledczy
prowa¬
ż e wielu s p o ś r ó d n i e w i n n i e a r e s z t o w a ¬
doprowadzano
fizycznego, skrajnych
„metody przesłuchania"
że
cesy p o l i t y c z n e Ale
nie
na
forum publicznym.
Poza
n a d c z y m mają t e r a z p r a c o w a ć ,
na razie
t y m nie
s k o r o pro¬
zostały przerwane. s p r a w y t o c z ą się b a r d z o
d z i a c h Ławrientij
r o w n i c t w a p a r t i i i k r a j u p r z y t a k u j ą w m i l c z e n i u i po¬
Opublikowany 4 komunikat odbił
się
MWD
kwietnia o
szerokim
1953
roku w
rehabilitacji echem
w
„Prawdzie"
„lekarzy-zabójców"
całym
kraju.
Było
to
słusznie odwagi
przez
organy
bezpieczeństwa
państwowego.
g ł o s u j ą z a w n i o s k a m i Berii.
ani wyrazić
sprzeciwu,
jące
ra, p a n u j ą c a w o s t a t n i c h m i e s i ą c a c h ż y c i a S t a l i n a , nie¬
p r z e s t r z e n i wielu lat
co
byłego
się
oczyściła.
wilżą", Po stają szem,
W ł a ś n i e w t e d y p o j a w i ł y się p i e r w s z e które zostanie nazwane późnie
„od¬
a r e s z t o w a n i u Berii t o w a r z y s z e komunikaty
prasowe
niemu:
„proces lekarzy" należało przerwać,
ow¬
ale p o c o
b y ł o o g ł a s z a ć t o p u b l i c z n i e , p o d w a ż a ć a u t o r y t e t par¬ tii i Po
organów bezpieczeństwa? a r e s z t o w a n i u Berii
sekretarz
Nikołaj
Nikołaje-
Berię d z i a ł a n i a z m i e r z a ¬
zbrodniczych
Ministerstwa
dopuszczali
czynów, się
jakich
na
funkcjonariusze
Bezpieczeństwa
Państwowego
Z i n i c j a t y w y Berii 9
maja P r e z y d i u m
KC u c h w a l i ł o
sensacyjną - co p r a w d a , tajną - u c h w a ł ę „O d e k o r a c j i kolumn
demonstrantów
instytucji i
wicz S z a t a l i n p o w i e n a p o s i e d z e n i u p l e n u m K C : 166
ujawnienia
Amnestia 1953 roku
p a r t y j n i wykorzy¬
przeciwko
do
ZSRR...".
o d t y t u ł u s ł y n n e j p o w i e ś c i Ilji E r e n b u r g a . te
N i e mają j e s z c z e
a n i z a k w e s t i o n o w a ć je¬
10 kwietnia P r e z y d i u m KC p o s t a n o w i ł o : „Zaaprobo¬ wać p r o w a d z o n e p r z e z t o w .
N a p i ę c i e s p o ł e c z n e t r o c h ę o p a d ł o , a d u s z n a atmosfe¬
o z n a k i zjawiska,
z kie¬
go p o m y s ł ó w i d z i a ł a ń .
p i e r w s z e p u b l i c z n e p r z y z n a n i e się d o z b r o d n i , p o p e ł ¬ nionych
Towarzysze
Beria
jest aktywny,
P a w ł o w i c z n a w e t się n i e z a j ą k n ą ł .
energiczny i uparty.
szybko.
u c z e s t n i c z y ł . O i n n y c h n i e s ł u s z n i e a r e s z t o w a n y c h lu¬
W uchwale cji
i
gmachów
organizacji w d n i a c h
przedsiębiorstw,
świąt p a ń s t w o w y c h " .
zabraniano niesienia podczas demonstra¬
portretów
przywódców,
zarówno
żywych,
jak 167
Koniec epoki
Leonid Meczin i
zmarłych.
Dwa miesiące
później,
po
aresztowaniu
Berii, P r e z y d i u m K C z o r i e n t o w a ł o się, ż e p o p e ł n i ł o b ł ą d i uchyliło tę b e z p r e c e d e n s o w ą u c h w a ł ę . możliwe,
by
ludzie
pracy mieli
iść
na
Jak to
demonstrację
bez p o r t r e t ó w c z ł o n k ó w Prezydium... ? Beria u c z y n i ł centralny
z
1953
Ministrów
do
i wojskowej
Beria
przygotował
długi czas wnętrznych
oceniano
podporządkował
zaledwie
sobie
wszystko,
za jakie
- nawet urząd p e ł n o m o c n i k a Rady ochrony
tajemnicy
i publikacjach
państwowej
(cenzurę)
strony,
w y ł ą c z y ł z gestii i
zacje
zakłady przemysłowe,
i
gospodarcze:
MWD
menty produkcyjne
pracę
więźniów,
ministerstw branżowych. sprawy g o s p o d a r c z e i
Główny skład
negatywnie.
oraz
-
którzy zostali skazani
później
Przez W
rze¬ obo¬
-
Zarząd Zarząd
Po
oddał
prostu
pracy,
więzieniach
p r z e b y w a p o n a d dwa
pod
zarząd
z n u d z i ł y mu
się
ści
w
Specjalnego
weszły
przy
Radzie
za przestępstwa,
skazywano.
i
koloniach
pół
poprawczych
miliona ludzi.
Większość
z a g r o ż e n i a dla p a ń s t w a
są to k o b i e t y , d z i e c i ,
osoby w pode¬
poważnie chorzy.
surowości radzieckich
organów
przedwojennym,
które
sprawiedliwo¬
wsadzały ludzi
d o w i ę z i e ń i o b o z ó w z a s a m o w o l n e o p u s z c z e n i e miej¬ drobną
Głównego
i
stanowi żadnego
okresie
sca
Zarządu
nie
T a k w y s o k a l i c z b a u w i ę z i o n y c h b y ł a w y n i k i e m nad¬ miernej
Budownictwa
Przemysłowego
nie
s z ł y m wieku i ludzie
organi¬
w których
nich
r w a ł się d o wielkiej p o l i t y k i .
Budownictwa
Pierwszego
departa¬
wszystkie
nikogo już
2 6 m a r c a Beria n a p i s a ł d o P r e z y d i u m K C , ż e w obo¬ zach
i społeczeństwa:
w
roku.
zów l u d z i o m ,
kilku
grafii.
Główny
wyłącznie
1953
m i n i s t r a s p r a w we¬
Spraw W e w n ę t r z n y c h
W
z
wykorzystywano
w
nowego
ciągu
spraw
budowlane
t y s i ę c y l u d z i . Wyj¬
władzy.
w prasie,
drugiej
amnestię
to p o s u n i ę c i e
nie w i e d z i e ć c z e m u - G ł ó w n y Z a r z ą d G e o d e z j i i Karto¬ Z
220
Ministerstwa
roku
c o się t y l k o d a ł o
przebywało
czywistości a m n e s t i a otworzyła b r a m y więzień i
ośrodek
miesięcy
s p e c j a l n y c h MWD
dą na wolność d o p i e r o w c z a s a c h C h r u s z c z o w a .
pracy,
za w y k r o c z e n i a
spekulację,
służbowe
i
gospodarcze,
kradzieże.
M a ł o t e g o : n a m o c y u s t a w y z 1 5 c z e r w c a 1939 r o k u zabraniano
przedterminowego
zwalniania
więźniów
M i n i s t r ó w , k t ó r y o d tej p o r y z a j m o w a ł się t w o r z e n i e m
z a r z e t e l n ą p r a c ę . U s t a w ę t ę u c h w a l o n o p o wystąpie¬
i produkcją broni jądrowej.
niu
Wszyscy pracy stracji
więźniowie,
poprawczej, obozowej
a
przetrzymywani także
w
funkcjonariusze
i zmilitaryzowane
obozach
Rady
admini¬
czas:
oddziały ochrony
Stalina
na
zamkniętym
Najwyższej
- Dłe
ZSRR.
robimy,
Prezydium
powiedział
wów¬
ż e z a k ł ó c a m y p o r z ą d e k p r a c y obo¬
o b o z ó w - czyli c a ł y G ł ó w n y Z a r z ą d O b o z ó w P r a c y Po¬
zów.
p r a w c z e j i Kolonii (GUŁAG) wraz z w y d z i a ł e m k o l o n i i
przed terminem,
p o p r a w c z y c h d ł a d z i e c i i m ł o d z i e ż y - p r z e s z l i p o d za¬
n a r o d o w e j j e s t t o b a r d z o n i e p o ż ą d a n e zjawisko...
rząd
n i e m o ż n a c z e g o ś z r o b i ć , ż e b y c i l u d z i e z o s t a l i w obo¬
i
Ministerstwa
Sprawiedliwości.
Przekazał
wszystko
więzień
szczególnie
dla
oprócz
specjalnych
niebezpiecznych
ców i z b r o d n i a r z y s t a n u (szpiegów, rorystów,
trockistów,
nych 168
w
ludziom z
punktu
należy
się
zwolnienie
widzenia gospodarki Czy
przestęp¬
d a l e ? M o ż e z w o l n i ć i c h p r z e d t e r m i n o w o , ale z j e d n o ¬
d y w e r s a n t ó w , ter¬
Ogólnie
ale
z a c h i n a d a l p r a c o w a l i - m o ż e d a w a ć i m n a g r o d y , me¬
oraz
s p o ś r ó d b y ł y c h j e ń c ó w wojen¬
(Niemców i Japończyków).
tym
obozów
eserowców i nacjonalistów)
zbrodniarzy wojennych
Oczywiście,
posiedzeniu
Przywódca
obozach
c z e s n y m z a l e c e n i e m , ż e b y z o s t a l i n a b u d o w i e j a k o ro¬ botnicy najemni...
Skoro
kiedyś b y ł a w n a s z y m
dobrowolna przymusowa pożyczka, raz
nie
zrobić
dobrowolnej
to
czemu
kraju
by
te¬
pracy przymusowej? 169
Koniec epoki
Leonid Meczin Poczynając
od
p o ł o w y lat
trzydziestych
wszystkie
J e d n o c z e ś n i e Beria w n i o s k o w a ł o p i l n ą rewizję obo¬
z m i a n y w K o d e k s i e K a r n y m b y ł y w n o s z o n e a l b o z oso¬
wiązującego
bistej
karnej
inicjatywy
Stalina,
albo
powstawały
pod
jego
dyktando. 1942 r o k u p r z y j ę t o u s t a w ę P r e z y d i u m Ra¬
Najwyższej
ZSRR
w
karnej k o ł c h o ź n i k ó w , nej
liczby Od
odpowiedzialności
k t ó r z y nie wypracowali nakaza¬
dniówek.
dyrektorów
kowane produkty. dziej
darcze
zakładów
wytwarzających
Za gwałt m o ż n a było
surową k a r ę niż
wybra¬
d o s t a ć bar¬
za kradzież.
odpowiedzialności
oraz
wykroczenia
przeciwko
karanie
w
służbowe,
trybie gospo¬
obyczajowości.
- p i s a ł Beria we w n i o s k u do P r e z y d i u m KC - z t e g o 000
ludzi
skazują na karę
pozbawienia wolności,
p o ł o w ę z a w y k r o c z e n i a n i e s t a n o w i ą c e ż a d n e g o zagro¬ żenia dla p a ń s t w a .
Jeśli n i e
z m i e n i m y obowiązującego
p r a w a , za rok czy dwa w w i ę z i e n i a c h i o b o z a c h z n o w u będzie siedziało o k o ł o t r z e c h milionów ludzi...
za m o r d e r s t w o .
1947 r o k u p r z y j ę t o u c h w a ł y o z w i ę k s z e n i u o d p o ¬
wiedzialności karnej
i
za
lekkie
Sądy w ciągu r o k u r o z p a t r u j ą p ó ł t o r a m i l i o n a s p r a w 650
1940 r o k u na o k r e s od 5 do 8 l a t w i ę z i e n i a ska¬
zywano
W
sprawie
zmniejszenie
przestępstwa
administracyjnym
15 l u t e g o dy
prawa,
za
Złodziei skazywano
2 6 m a r c a Beria p r z e s ł a ł d o P r e z y d i u m K C n o t a t k ę oraz
projekt
ustawy
Prezydium
Rady
Najwyższej
n a d ł u g i e o k r e s y p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i . Z a t a k i e prze¬
Związku Radzieckiego „O a m n e s t i i " . Projekt przygoto¬
stępstwa siedziało
1
wało
drobne
d o s t a w a l i p o kilka lat w i ę z i e n i a lub
mieniu z Ministerstwem Sprawiedliwości i Prokurato¬
o b o z u . W Moskwie s k a z a n o na pięć lat t r z y n a s t o l a t k a ,
r e m G e n e r a l n y m Z S R R . W n i o s e k Berii z o s t a ł n a t y c h ¬
który u k r a d ł w s p ó ł m i e s z k a ń c o w i wspólnego komunal¬
miast
n e g o m i e s z k a n i a d w a s ł o i k i k o n f i t u r i b o c h e n e k chle¬
ustawę „O amnestii".
kradzieże
200 000 l u d z i . N a w e t n i e l e t n i z a
ba.
Ministerstwo
Spraw
zaaprobowany
Na wolność wyszło W o b o z a c h p r z e b y w a ł o 3 0 000 l u d z i , s k a z a n y c h n a
o k r e s od czenia
5
do
służbowe,
gospodarcze -
przewodniczący kołchozów, dyrektorzy
lub
w większości
uchylanie
się
p r z y p a d k ó w byli
brygadziści,
zyskała
od
ponieważ
pod
to
cego
inżynierowi,
zakładów przemysłowych.
Wśród więźniów było także
400
000
dochodzenia
Amnestia
10 l a t p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i za wykro¬
s ł u ż b y wojskowej
rzono
wicza
w tym
opublikowano
200 000 o s ó b , p o n a d t o u m o ¬
wobec
sobie
kolejnych
miano
400
000
ludzi.
„woroszyłowowskiej", podpis
Rady Najwyższej
Adamski,
s-16),
więźniowie.
31
marca
porozu¬
przewodniczą¬
Klimenta Jefriemo-
fizyk-teoretyk,
pracujący
razem
z S a c h a r o w e m w z a m k n i ę t y m mieście Sarow (Arzama-
6 000 c i ę ż a r n y c h i 35 000 k o b i e t z d z i e ć m i do drugie¬ 000 o s ó b w p o d e s z ł y m w i e k u i
1
28
w
Woroszyłowa...
go r o k u ż y c i a ,
240
i już
ustawą widniał
Prezydium
Wiktor kobiet,
Wewnętrznych
wspomina,
że
Pewnego
na pobliskiej razu,
gdy
budowie fizycy
pracowali
przechodzili
000 n i e l e t n i c h , s k a z a n y c h z a d r o b n e k r a d z i e ż e i chu¬
w z d ł u ż p ł o t u o t a c z a j ą c e g o b u d o w ę , i c h u w a g ę zwróci¬
ligaństwo.
ł o n i e z w y k ł e o ż y w i e n i e w ś r ó d z a t r u d n i o n y c h t a m lu¬
Beria około
zaproponował miliona
ludzi.
zwolnić Amnestii
s k a z a n e na okres powyżej za działalność
więzień
nie
i
obozów
podlegały
osoby
lat p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i
kontrrewolucyjną,
ne k r a d z i e ż e i z a b ó j s t w o 170
5
z
bandytyzm,
z premedytacją.
poważ¬
d z i . N i k t n i e p r a c o w a ł , z e w s z ą d r o z l e g a ł y się o k r z y k i „ N i e c h żyje W o r o s z y ł o w ! " ,
w p o w i e t r z u f r u w a ł y czap¬
ki. S t r a ż n i k p o w i e d z i a ł u c z o n y m , ż e w i ę ź n i o m w ł a ś n i e o d c z y t a n o ustawę o amnestii, p o d p i s a n ą przez Woroszyłowa. 171
Leonid Mleczin
Koniec epoki
Wojskowi zostali bez pieniędzy Generał-lejtnant
Amajak
m ł o d s z y brat pierwszego
Zacharowicz
zastępcy
Berii,
Kobułow,
wiosną
1953
roku p o w i e d z i a ł do j e d n e g o ze swych p o d w ł a d n y c h : - N a w e t nie p o t r a f i s z s o b i e w y o b r a z i ć ,
co wymyślił
Ł a w r i e n t i j P a w ł o w i c z . B ę d z i e z d e c y d o w a n i e b u r z y ł ist¬ niejące
porządki
w krajach Beria skowe
nie t y l k o w n a s z y m kraju,
odmówił („Wydajecie
generałom). wniosek
ale
także
demokracji ludowej.
o
zwiększenia w y d a t k ó w na za
dużo
pieniędzy"
27 marca skierował do
wstrzymanie
wielu
-
cele
woj¬
powiedział
Rady Ministrów
kosztownych
inwestycji,
które p o c h ł a n i a ł y o g r o m n e środki z b u d ż e t u państwa. Wielu
sekretarzy komitetów
obwodowych
przyklasnę-
ło temu pomysłowi. Przerwano
budowę
Ministerstwo wielkiej
Spraw
obiektów,
wznoszonych
Wewnętrznych,
przez
wymagających
ilości m a t e r i a ł ó w b u d o w l a n y c h i s i ł y r o b o c z e j
- Głównego Kanału Turkmeńskiego, kanału Wołga— Ural, kie,
śródlądowej węzłów
d r o g i w o d n e j W o ł g a - M o r z e Bałtyc¬
hydrologicznych w d o l n y m biegu D o n u ,
d r ó g i linii k o l e j o w y c h n a D a l e k i e j P ó ł n o c y .
później
dimirowicza
zdecentralizować
dową i
l i b e r a l n ą p o l i t y k ę gospo¬
darczą.
Polecił
no
1
innego
Andropowa.
z
Jugosławią,
swoim
agentom
nawiązać
zerwane
stosunki
w
czasach
zorganizowanie
dyplo¬ Stalina.
tajnego
spo¬
z a j m u j ą c e g o w ju¬
gosłowiańskim kierownictwie p o d o b n e
stanowiska,
co
Beria w Związku R a d z i e c k i m . R a n k o v i ć b y ł c z ł o n k i e m Biura P o l i t y c z n e g o , w i c e p r e m i e r e m i m i n i s t r e m spraw wewnętrznych.
Do
spotkania
obu
polityków
jednak
nie d o s z ł o . Latem
1953 r o k u s k o m p l i k o w a ł a się s y t u a c j a w Nie¬
m i e c k i e j R e p u b l i c e D e m o k r a t y c z n e j . N i e u d o l n a polity¬ ka wschodnioniemieckich przywódców, życia m i e s z k a ń c ó w ,
niski
poziom
szczególnie w p o r ó w n a n i u z
Ber¬
l i n e m Z a c h o d n i m , k t ó r y nie b y ł j e s z c z e z a m k n i ę t y z a m u r e m berlińskim,
17
czerwca
ogólnonarodowe powstanie,
1953
które
roku wywołały
o g a r n ę ł o wszystkie
w i ę k s z e m i a s t a N R D . P o w s t a n i e z o s t a ł o k r w a w o stłu¬ m i o n e p r z e z r a d z i e c k i e c z o ł g i , ale z a s i a ł o w ą t p l i w o ś c i co
do
słuszności
budowy
socjalizmu
z
Niemczech
O p i n i e w Moskwie b y ł y p o d z i e l o n e . Beria u w a ż a ł , że „nie ma sensu n a c i s k a ć na b u d o w ę socjalizmu w N R D , Niemcy Zachodnie
i Wschodnie
i utworzyć jedno
burżuazyjne
powinny zjednoczyć państwo,
realizują¬
zwiększo¬
c e p o l i t y k ę p o k o j o w ą " . S p r z e c i w i a ł się t e m u M o ł o t o w ,
pierwszej
który p o n o w n i e objął u r z ą d m i n i s t r a spraw zagranicz¬
k w i e t n i a 1953 r o k u g a z e t y z a m i e ś c i ł y d ł u ¬
n y c h . S p ó r w y g r a ł M o ł o t o w , p o n i e w a ż 2 6 c z e r w c a Be-
produkcję
potrzeby.
władzy jeszcze
tkania z Aleksandrem Rankovićem,
się
P o d n i e s i o n o ceny skupu p ł o d ó w rolnych,
szczyty
Wschodnich.
z a r z ą d z a n i e g o s p o d a r k ą naro¬
wprowadzić bardziej
na
Beria u s i ł o w a ł p o n o w n i e matyczne
M a l e n k o w i Beria w y r a ź n i e chcieli ulżyć doli chło¬ pów,
wysunie
p r z e w o d n i c z ą c e g o s ł u ż b b e z p i e c z e ń s t w a - Jurija Wła-
artykułów
konsumpcyjnych
g ą listę a r t y k u ł ó w , n a k t ó r e o b n i ż o n o c e n y d e t a l i c z n e .
ria z o s t a ł a r e s z t o w a n y . H i s t o r i a p o k a z a ł a , ż e r a c j a by¬
P ó ź n i e j , gdy M a l e n k o w z o s t a n i e o d s u n i ę t y o d w ł a d z y ,
ł a p o s t r o n i e Berii.
będzie
silnie
Beria
krytykowany za te
z a j m o w a ł się
także
posunięcia.
sprawami
Niedługo przed aresztowaniem wezwał do
zagranicznymi.
g ł ó w n y c h r e z y d e n t ó w wywiadu,
aby p o s t a w i ć
W K o r e i , g d z i e o d p o n a d t r z e c h lat t r w a ł a w o j n a , przy¬
zadania,
a
także
wymienił wszystkich
stąpiono
stawicielstw
MWD
w krajach demokracji
do
k o ń c z y ł się
rozmów
pokojowych.
okres stalinowski,
po raz pierwszy I m r e Nagy, premiera 172
także
w
1956
Na Węgrzech
na czele
rządu
który obejmie
roku.
Kryzys
za¬
stanął
stanowisko
węgierski
nieco
syłając
tam
zupełnie
nowych
ludzi.
przednim
szefom
z a m i n ze
z n a j o m o ś c i języka kraju
przedstawicielstw
Moskwy im nowe
szefów przed¬ ludowej,
wy¬
Wszystkim
po¬
z o r g a n i z o w a ł eg¬
pobytu.
Ci,
którzy 173
Leonid Meczin
Koniec epoki
zdali go p o m y ś l n i e , wracali na starą placówkę, niższe
stanowisko.
zerwy
kadrowej.
Pozostałych Większość
przedstawicielstw
MWD
ale n a
przeniesiono
nie
zdała
przyzwyczaili
-
się
do
szefa z a r z ą d u , nic
z tego nie wyszło:
szefowie
wić
Berii.
do
pracy
kraju,
w którym pracowali.
H i s t o r y k N i k i t a P i e t r o w p i s z e , ż e B e r i a p r a w i e dzie¬ n o m o c n i k a M i n i s t e r s t w a S p r a w W e w n ę t r z n y c h w Nie¬ mieckiej Republice D e m o k r a t y c z n e j , gdzie p r a c o w a ł o że
2200
radzieccy
pieczeństwa w pracy.
Beria d o s z e d ł d o w n i o s k u ,
oficerowie
dublują
państwowego
W Niemczech
czekistów, Witalij
czekistów.
pracę
NRD
i
organów
bez¬
przeszkadzają
Wschodnich zostało
im
trzystu
k t ó r z y p e ł n i l i g ł ó w n i e funkcje d o r a d c z e . Giennadiewicz
Czerniawski
kierował wydziałem w Drugim
w
1953
Zarządzie
- To był
chytry,
podstępny
i bezlitosny
roku
Głównym
ligentny i z a r a z e m wyrachowany. tował
się
Po
objęciu
Beria
poddał
wiadu
w
townej
Znakomicie
urzędu
ministra
druzgocącej
latach powojennych
przebudowy
służb
spraw
krytyce i
wywiadowczych.
kracji
ludowej,
a
na
ich
e n e r g i c z n y c h oficerów.
czele
Jako
- Cieszył
się
-
nowym
Byłem
W ostatnich
pan
latach
szczególnym człowiekiem Beria nie
zaufaniem w jego
Berii?
otoczeniu.
sprawował bezpośred¬
się
pobytu,
z
postawił
aby
nego
powinna
służbowa rządu
oraz
o d e g r a ł a moja z n a k o m i t a opinia
pozytywne
opinie
kierownictwa
Za¬
Pierwszego.
gerowali
w
mogli
żadne
cić
kraj
i
obyczaje
Rumunów,
i c h psy¬
porozu¬
socjalistycz¬
szacunku
i
wza¬
państw,
wszystkim
sprawy",
państw
nie
zwłaszcza
w
których
mieszali w
się
rozgrywki
aby n i k t n i e m ó g ł z a r z u ¬
socjalistycznych,
że
działają
inspiracji i na p o l e c e n i e t o w a r z y s z y r a d z i e c k i c h . - Ledwie
znałem
wewnętrzne
przede
władzom - Jakie
dobrze
oni
i przywódcami
obozu
atmosfera
wewnątrz grup rządzących,
mnie t a m na p o c z ą t k u
S p ę d z i ł e m w R u m u n i i trzy lata,
panować
„śliskie
- Po
1944 r o k u .
służb
w s t o s u n k a c h Związku Radziec¬
sprawy i
- A d l a c z e g o w y s ł a ł p a n a do R u m u n i i ? września
młodych,
j e m n e g o z a u f a n i a , t o t e ż n a l e g a ł , b y d o r a d c y n i e in¬
z
raz pierwszy w y s ł a n o
że
tajnych
pozostałymi państwami
w
roku z n a c z ą c ą rolę
szefami
Beria u w a ż a ł ,
cały ten czas p o z o s t a w a ł e m nieco
1953
z
kiego
pracowali,
W
Całkowi¬
b o r u l u d z i n a t e s t a n o w i s k a p o s t a w i ł d o s k o n a ł ą zna¬ j o m o ś ć j ę z y k a kraju
niego kierownictwa nad NKGB i NKWD, toteż przez z boku.
wy¬
grun¬
n i e z b ę d n y w a r u n e k do¬
państwa bez pośrednictwa t ł u m a c z a .
spraw w e w n ę t r z n y c h .
do
cie z m i e n i ł s k ł a d g r u p d o r a d c z y c h w k r a j a c h d e m o ¬
d o r a d c y d w ó c h r u m u ń s k i c h m i n i s t r ó w - bezpie¬ i
wewnętrznych
przystąpił
d z i e w a n i e do siebie i w y s ł a ł do R u m u n i i w c h a r a k t e ¬ państwowego
orien¬
działalność
miewać
czeństwa
dworak,
w pracy wywiadu i kontrwywiadu.
MWD (wywiad z a g r a n i c z n y ) . Beria w e z w a ł go niespo¬ rze
sprzeci¬
k t ó r y p o t r u p a c h p a r ł d o w ł a d z y . Był n i e z w y k ł e inte¬
s i ę c i o k r o t n i e z m n i e j s z y ł l i c z e b n o ś ć a d m i n i s t r a c j i peł¬
wcześniej
n i k t n i e o ś m i e l i ł się
- Jakie w r a ż e n i e z r o b i ł na p a n u Beria?
z t ł u m a c z a m i i nie z a d a w a l i s o b i e t r u d u , b y s a m e m u opanować język
ż e b y o d r z u c i ł m o j ą k a n d y d a t u r ę . Ale
re¬
licy
wskazówki
dostawał pan
zdążyłem jako
Rumunii,
gdy
17
od Berii?
tako rozejrzeć
czerwca w
się w sto¬
Berlinie
wybuchły
rozruchy robotnicze przeciwko polityce rządu N R D ,
c h i k ę , s w o b o d n i e m ó w i ł e m p o r u m u ń s k u , w i ę c w ra¬
stłumione
zie k o n i e c z n o ś c i m o g ł e m grać
z a d z w o n i ł do m n i e p r z e z linię specjalną i u p r z e d z i ł :
muna,
tym
bardziej
że
z
rolę
wyglądu
rodowitego niewiele
się
Ru¬ od
„Odpowiesz
n i c h r ó ż n i ł e m . J e d n a k nie m i a ł e m o c h o t y p o r z u c a ć
coś
pracy w aparacie centralnym i próbowałem namówić
o
174
następnie głową,
podobnego".
przez
jeśli
w
Armię
Bukareszcie
Codziennie
sytuacji w R u m u n i i
Radziecką.
d o Berii
Beria
wydarzy
wysyłałem
się
raporty
o s o b i ś c i e lub do j e g o 175
Leonid Meczin pierwszego wywiad
Koniec epoki
zastępcy
Kobułowa,
zagraniczny.
W
to
doborowe jednostki
ne
w
latach
II wojny
Radzieckiego,
okolice armii
któremu
podlegał
Bukaresztu
ściągnię¬
rumuńskiej,
światowej
oddziały
sformowa¬
na t e r e n i e
wojsk
ochrony
Władimir Filippowicz Niekrasow, g e n e r a ł i profesor, a w ó w c z a s m ł o d y oficer M W D , w s p o m i n a :
Związku
pogranicza,
- Ł a w r i e n t i j P a w ł o w i c z b y ł w t e d y d l a m n i e niekwe¬ stionowanym
autorytetem.
Była
w z m o c n i o n o p a t r o l e w stolicy i o k o l i c a c h . W Rumu¬
z a S t a l i n e m p r o w a d z i n a s Beria".
nii nie
szył
doszło wówczas do
żadnych rozruchów.
W d n i u a r e s z t o w a n i a Berii m ó j
telefon,
podłączo¬
n y d o b e z p o ś r e d n i e j l i n i i s p e c j a l n e j , u m i l k ł . N i e mo¬ głem
dodzwonić
później starsi go
się
zostałem
doradcy.
do
Moskwy.
odwołany,
„Zostaliście
stanowiska,
ponieważ
N i e s p e ł n a miesiąc
p o d o b n i e jak
zwolnieni
mianowano
z
wszyscy
Berii.
Po
jców" i ukaraniu ludzi, i wsadzili ich sor
Jaków -
Widzi
W
Borysowicz
nastroje:
dynym
Aleksiej
t r z y k r o t n y Bohater Pracy
Zeldowicz
Sacharowa
a jednak
powiedział
z
nasz
do
An-
dumą: Ławrientij
środowiskach „Ławrientij
rzeczywiście
Pawłowicz jest
Adżubej
wspomina
akademii
z
nabrzmiałą,
jego
okazji kolejnej Wyraźnie
Pawłowicz panowały
wyglądał jak
rocznicy twarz
zwykły
salą.
Umiejętnie
na
rewo¬ miał
urzędniczy-
G a r n i t u r w i s i a ł n a n i m j a k w o r e k . Ale nad
m ó w i ł do¬
d o s k o n a l e pano¬
wytrzymywał
pauzy,
lekko
o d r z u c a ł g ł o w ę d o t y ł u , o c z e k u j ą c n a o k l a s k i . Urzęd¬ nicy napisali 176
elewi
Suworowa.
Oni
mal
czcią...
boską
w
kraju.
w Kazaniu,
taszkienckiej
pieśń:
„Naprzód,
Moim zdaniem,
autorytetem
otaczali
A m o ż e raczej
szkoły
Ławrientija
cie¬
Pracowa¬
a tuż
obok
wojskowej
im.
Pawłowicza
nie¬
się go b a l i ?
Beria nie m i a ł ż a d n e g o p l a n u r e f o r m życia w kraju. Był j e d n a k ż ą d n y w ł a d z y i r o z u m i a ł , ż e m u s i z n a l e ź ć
mu znakomity,
n i e s t a n d a r d o w y referat.
związkowych
wych. niż
Było dla
znali
i
to
i
sekretarzach
dla niego
Chruszczowa, uważali do
komitetów o wiele
trudniejsze
którego
wszyscy
sekretarze
za swojego c z ł o w i e k a ,
niego
z
obwodo¬
zadanie
nosili
się
mógł
oddziaływać jedynie
p e w n ą ironią.
n a w e t j e ś l i od¬
T y m c z a s e m Beria
strachem.
Ale
w
oparciu
o s a m t y l k o s t r a c h n i e d a się r z ą d z i ć p a ń s t w e m . Wiosną tycznej. tyjni
1953
roku powstało
propagandziści
nego
wrażenie
p r ó ż n i poli¬
W ł a d z ę s p r a w o w a ł a g r u p a p r z y w ó d c ó w i par¬
najważniejszy.
n a s z y m je¬
wystąpienie
przytył,
brze, prawie bez a k c e n t u , wyraźnie, wał
profe¬
odkrył prawdę!
październikowej.
nalaną, na.
k t ó r z y sfabrykowali ich p r o c e s
obrońcą i podporą".
uroczystej lucji
pan,
wyjaśnił i
niektórych
takie
„lekarzy-zabó-
c z ł o n e k A k a d e m i i N a u k ZSRR,
drieja D m i t r i j e w i c z a wszystko
uwolnieniu
do więzienia,
Socjalistycznej,
największym
służyli
blik
N i e s ł u s z n e b y ł o b y z a ł o ż e n i e , ż e w t y m c z a s i e wszy¬ nienawidzili
taka
o p a r c i e w p a r t i i , a k o n k r e t n i e w s e k r e t a r z a c h K C repu¬
U steru władzy scy
nas
poro¬
z u m i e n i a z KC KPZR. Czekajcie na nowe rozkazy...".
się
ł e m w t e d y w szkole wojskowej
zajmowane¬
was b e z
wówczas
„ M a r s z c z e k i s t ó w " . Z a c z y n a ł a się o d s ł ó w :
nie
W kraju
po
wiedzieli, raz
który
z
pierwszy nie
nich jest b y ł o jed¬
wodza.
Prasa
prawie
nie
wymieniała
nazwisk
głównych
przywódców politycznych,
n i e p i s a ł a , c z y m się zajmu¬
ją.
się
W gazetach pojawiało
spraw w
zagranicznych
pojedynkę
bywał
tylko
Wiaczesława na przyjęciach
nazwisko
ministra
Mołotowa,
który
dyplomatycznych,
o t r z y m y w a ł listy z z a g r a n i c y i o d p o w i a d a ł na n i e . Po¬ za nim j e d y n i e nowy p r z e w o d n i c z ą c y P r e z y d i u m Rady Najwyższej nie
ZSRR K l i m e n t
Woroszyłow bardzo
spraw¬
n a g r a d z a ł p r z o d o w n i k ó w pracy. Sekretarze
kogo
się
organizacji
powoływać,
partyjnych czyje
nie
nazwisko
wiedzieli,
na
wykorzystywać 177
Koniec epoki
Leonid Meczin jako kartę
atutową,
komu
przesyłać raporty.
Jednym
s ł o w e m , c z u l i się n i e p e w n i e . Z b y t s k o m p l i k o w a n e roz¬
m e n k l a t u r y , k t ó r z y nie znali ł o t e w s k i e g o , mieli z o s t a ć o d d e l e g o w a n i do dyspozycji KC KPZR. Przygotowano
grywki p e r s o n a l n e n a K r e m l u p r z e r a ż a ł y i c h i d r a ż n i ¬ ły:
wszyscy Beria
pragnęli jasnego
postawił
na
określenia
narodowe
republiki
związkowe
i a u t o n o m i c z n e . U w a ż a ł , ż e p o w i n n y o t r z y m a ć więk¬ szą s a m o d z i e l n o ś ć , lityki k a d r o w e j . woleni,
że
przede
wszystkim w zakresie
Przedstawiciele
Moskwa
przysyła
r e p u b l i k byli
im
po¬
niezado¬
na wszystkie
listę
stu
siedmiu
działaczy
partyj¬
n y c h , k t ó r z y z g o d n i e z r o z p o r z ą d z e n i e m m u s i e l i wró¬
sytuacji.
cić d o Moskwy. D o s t o l i c y w y s ł a n o t e l e g r a m z zapyta¬ n i e m : jak m o ż n a wysyłać domu,
przecież
tych ludzi
z
powrotem
do
nie t a k d a w n o s a m i i c h t u z a p r o s i l i ¬
śmy? Z KC n a d e s z ł a g r o ź n a o d p o w i e d ź : - Jeśli
wyższe
nie
wykonacie
polecenia,
zostaniecie
pocią¬
s t a n o w i s k a w ł a s n y c h l u d z i z r ó ż n y c h k r a ń c ó w ogrom¬
g n i ę c i d o o d p o w i e d z i a l n o ś c i p a r t y j n e j . A m o ż e n i e tyl¬
nego
kraju,
ko
ków,
a n i j ę z y k a i nic chcą ich p o z n a ć ,
którzy
nie
znają ani
m i e j s c o w y c h warun¬
szybko
się j a k u d z i e l n i w ł a d c y . Mało tego:
p r o p o z y c j e Berii o z n a c z a ł y k o n i e c walki
z nacjonalizmem. Aleksandrowi
partyjnej. Niektórzy
ale z a c h o w u j ą
Na przykład, wybitnemu reżyserowi
Pietrowiczowi
Dowżence
zakazano
pracownicy
aparatu
zapomnieli języka
republiki
do
spraw
partyjnego
rosyjskiego.
ideologicznych,
przyszły
członek
wiedział,
s k ą d w i a t r wieje,
Biura
bardzo
Sekretarz Arwid
Politycznego,
KC
Pelsze,
który
zawsze
stwierdził:
d z i a ł a l n o ś c i t w ó r c z e j z a film o U k r a i n i e . B e r i a p r o p o ¬
- Musimy z a t r u d n i ć ludzi p o c h o d z e n i a łotewskiego.
nował odwrotne rozwiązanie:
J e d n a k n i e d ł u g o p o t e m Berię a r e s z t o w a n o i wszyst¬
w językach
ojczystych
rozszerzenie nauczania
republik,
wprowadzenie
naro¬
d o w y c h o d z n a c z e ń n a s z c z e b l u r e p u b l i k . Był t o m i ó d na duszę
terenowych
sekretarzy
na s t a n o w i s k a drugich
-
sekretarzy
obcych, p r z y s ł a n y c h z
mogliby swoich
mianować
ludzi,
a nie
Moskwy u r z ę d n i k ó w .
Beria w y s ł a ł do P r e z y d i u m KC n o t a t k i o sytuacji na U k r a i n i e , B i a ł o r u s i i w r e p u b l i k a c h n a d b a ł t y c k i c h . Pi¬ s a ł o akcji r o z k u ł a c z a n i a c h ł o p ó w n a Litwie i Z a c h o d ¬ niej
Ukrainie,
o
przymusowej
w polityce kadrowej. dejmowano
decyzje
0 obowiązku wysokich Wilis
Na podstawie jego o
popieraniu
znajomości
urzędników
1 prowadzeniu
spraw
w latach
w
narodowych,
republikańskiej
pięćdziesiątych
potem,
roku
rozporządzenie cego
pierwszego
R a d y P a ń s t w a Berii
tewskiego 178
1953
we
wszystkich
o
do
zastępcy
Rygi
drugi
se¬
przewodniczą¬ Pracownicy
no-
spieszyli
się
z
Teraz
n o w i n k a m i w admini¬
s t r a c j i i a p a r a c i e p a r t y j n y m , a Arwid P e l s z e z y s k a ł so¬ sławę
kim
przejawom
niezłomnego
bojownika
przeciwko
wszel¬
„nacjonalizmu".
W g m a c h u K C Łotwy p o m n i k S t a l i n a s t a ł d o p o ł o w y 1959
roku.
kancelarii
Kruminsz usunięcie
wielokrotnie postumentu.
nakazywał Ten
szefowi
przekazywał
p o l e c e n i e s e k r e t a r z o w i KC do spraw ideologii i propa¬ gandy,
Arwidowi
Pelsze,
który
niezmiennie
odpowia¬
dał: - Poczekajmy jeszcze W
trochę.
1959 r o k u s t o l i c ę Ł o t w y o d w i e d z i ł N i k i t a C h r u s z Gdy
zobaczył pomnik,
z a p y t a ł pierwszego
se¬
k r e t a r z a KC, J a n a K a ł n b e r z i n a : - Nie m a c i e ciągnika,
wspominał przysłano
nie
bie
czow.
w p r o w a d z e n i u j ę z y k a ło¬
urzędach.
poprzednie rozporządzenia unieważniono.
przez
tych językach.
P a r t i i Łotwy,
w czerwcu
błędach
języka
kretarz KC Komunistycznej że
i
r a p o r t ó w po¬
kadr
miejscowego
administracji
wszelkich
Kruminsz,
rusyfikacji
kie
już Łotysze
żeby to u s u n ą ć ?
8 c z e r w c a B e r i a w y s ł a ł do P r e z y d i u m KC list w spra¬ wie
składu
Spraw
narodowościowego
Wewnętrznych
Białorusi,
aparatu w
Ministerstwa
którym
pisał,
że
w m i n i s t e r s t w i e i t e r e n o w y c h o r g a n a c h prawie w ogó179
Koniec epoki
Leonid Meczin l e nie m a B i a ł o r u s i n ó w . wykorzystania
w organizacjach republiki,
„Taka s a m a sytuacja w kwestii
narodowych
kadr
partyjnych
obwodów i
białoruskich
i radzieckich
rejonów",
panuje
na s z c z e b l u
w o b w o d a c h zachod¬
publiki,
generał-major
Baskakow
był
niemowlę.
n i c h p r a w i e z u p e ł n i e n i e m a w o r g a n a c h p a r t i i i admi¬ nistracji
otrzymywała
Białorusi.
nie
W u c z e l n i a c h w y ż s z y c h w y k ł a d a się
prawie
wyłącznie
szkołę powszechną,
po
trzydziestych
rosyjsku,
chociaż już
kłady prowadzono Beria
urodzonych
poruszał
w
także
kwestię
latach
po
białorusku.
tragicznej
Przy
sytuacji
wy¬
okazji
materialnej
c h ł o p ó w : w z a c h o d n i c h o b w o d a c h republiki kołchoź¬ nicy
otrzymywali
Wykorzystując ria
zmienił
głodowe
pensje...
przysługujące
ministra
mu
uprawnienia,
spraw wewnętrznych
Be-
i jego
za¬
s t ę p c ó w w M i ń s k u B i a ł o r u s k i m . Z m i a n w a p a r a c i e par¬ tyjnym m o g ł o d o k o n a ć j e d y n i e P r e z y d i u m KC. Nieco
wcześniej
Berii w Kijowie
na podstawie
zwołano plenum
podobnego KC
raportu
Komunistycznej
Partii Ukrainy, które wyraziło n i e z a d o w o l e n i e z pracy republikańskiego rządzania
Biura
zachodnimi
Politycznego obwodami
w
zakresie
republiki,
za¬
zniosło
„ n i e s ł u s z n ą p r a k t y k ę " p o w o ł y w a n i a n a wysokie stano¬ w i s k a w t y c h o b w o d a c h l u d z i z i n n y c h r e j o n ó w Ukra¬ iny
oraz
jako
nakazało
wykładowego
niach
wprowadzenie języka ukraińskiego na
wszystkich
wyższych
uczel¬
republiki.
Pierwszy sekretarz KC Ukrainy z o s t a ł o d w o ł a n y za poważne Leonida
błędy w pracy partyjnej. Gieorgijewicza
Mielnikowa,
Zamiast
Rosjanina
który przez
dłu¬
w
Baskakow.
Moskwie
jako
N i g d y nie p o z n a ł s w o j e g o p r a w d z i w e g o na¬
na
ludzi
Iwanowicz
znalezionym
z w i s k a . W y c h o w a ł a g o p e w n a k o b i e t a , k t ó r a p r z e d re¬ wolucją
terenowej
Michaił
sierotą,
na utrzymanie
sarz
od
władz
chłopca.
W
karierę:
w
spraw tach
służbach 1938
roku
był już
zrobił
kierował
zarządem
Piotrem
komisarzem
ASRR.
W
bezpieczeństwa
la¬
pań¬
Gorki.
Do Mińska trafił na p o c z ą t k u stosunki
błyskawiczną
ludowym
Karelsko-Fińskiej
stwowego w mieście wał dobre
miesięcz¬
1 9 3 3 r o k u p r z y j ę t o go do
specjalnych
wewnętrznych wojny
rubli
a p o r e w o l u c j i p r a c o w a ł j a k o ślu¬
i palacz w tartaku. W
OGPU.
sześć
Skończył czteroklasową
z
1952 r o k u . U t r z y m y ¬
m i n i s t r e m spraw w e w n ę t r z n y c h
Pawłowiczem
Kondakowem.
Kondakow
był
w swoim czasie zastępcą Ignatiewa i n a d a ł m i a ł d o b r e kontakty
na
Łubiance.
Podczas
u Berii p r z y p a d k i e m u s ł y s z a ł , stwa
zbierają
Przekazał
materiały
informację
że
wizyty
w
Moskwie
organy bezpieczeń¬
przeciwko
Patoliczewowi.
Baskakowowi,
który
z
kolei
u p r z e d z i ł Patoliczewa. N i k o ł a j S i e m i o n o w i c z n a t y c h m i a s t p o j e c h a ł d o Mo¬ skwy,
gdzie
s p o t k a ł się
z
d o p i e r o co
stanowiska byłym
pierwszym
nistycznej
Ukrainy,
Partii
Mielnikowa Podzielił niem.
wysyłano się
z
Patoliczew
do
z w o l n o i n y m ze
sekretarzem Leonidem
Rumunii jako
Patoliczewem odwiedził
Komu¬
ambasadora.
gorzkim
wszystkich
mieli jakikolwiek wpływ na k l u c z o w e
KC
Mielnikowem. doświadcze¬ ludzi,
decyzje:
którzy sekreta¬
gie l a t a p r a c o w a ł w P o ł t a w i e , D o n i e c k u i Kijowie, mia¬
rzy K C C h r u s z c z o w a i N i k o ł a j a N i k o ł a j e w i c z a S z a t a l i -
n o w a n o U k r a i ń c a Aleksieja I ł ł a r i o n o w i c z a K i r i c z e n k ę .
n a , p r e m i e r a M a l e n k o w a . N i k t n i e p r z y z n a ł się, ż e wie
O b e c n i e Beria p r o p o n o w a ł z a s t ą p i ć d o t y c h c z a s o w e ¬ go
pierwszego
łorusi
Nikołaja
sekretarza
Komunistycznej
Partii
Bia¬
S i e m i o n o w i c z a P a t o l i c z e w a Białorusi¬
n e m M i c h a i ł e m Wasiliewiczem Z i m i a n i n e m .
cokolwiek
o
zamiarze
Patoliczew
zadzwonił
Patoliczcw zostawił pamiętniki,
k t ó r e z o s t a ł y opu¬
n a w a ł e m pracy.
O g r o ż ą c e j m u dy¬
to b a r d z o ważny sygnał.
180
u p r z e d z i ł go
minister
spraw w e w n ę t r z n y c h
go
do
re-
ze
Ławrientija
ale B e r i a nie z g o d z i ł się n a s p o t k a n i e ,
b l i k o w a n e d o p i e r o po jego ś m i e r c i . misji
odwołania
stanowiska.
K t o ś d o r a d z i ł mu p o s t a r a ć się o w i z y t ę u Berii. Pawłowicza,
w y m a w i a j ą c się
Dla d o ś w i a d c z o n e g o P a t o l i c z e w a był Kilka d n i p ó ź n i e j , p o p o w r o ¬
cie d o M i ń s k a , o d e b r a ł t e l e f o n o d C h r u s z c z o w a , k t ó r y 181
Leonid Mleczin
Koniec epoki
p o i n f o r m o w a ł g o o o d w o ł a n i u z e s t a n o w i s k a „ z a naru¬ szenie
leninowskiej
Patoliczew
miał
polityki
w kwestii n a r o d o w e j " .
jednak
niewiarygodne
szczęście.
P l e n u m KC K o m u n i s t y c z n e j Partii Białorusi, p o d c z a s którego pierwszego wą p o l i t y k ę
s e k r e t a r z a o s k a r ż o n o o niewłaści¬
kadrową
i
poważne
błędy
w kierowaniu
g o s p o d a r k ą n a r o d o w ą r e p u b l i k i , z a c z ę ł o się 2 5 ca
czerw¬
1 9 5 3 r o k u , w p r z e d e d n i u a r e s z t o w a n i a Berii, c z e g o
oczywiście plenum Po
ani
nawet
Patoliczew, nie
na
pozostali
uczestnicy
podejrzewali.
wysłuchaniu
łalność
ani
referatu,
krytykującego jego
stanowisku pierwszego
sekretarza,
dzia¬ Patoli-
czew z a b r a ł głos: - P r z y j e c h a ł e m tu na polecenie K o m i t e t u Centralne¬ go,
i
na jego p o l e c e n i e w y j e ż d ż a m .
Następnego Gdy
dnia
białoruscy
wódcę,
towarzysze
radykalnej
krytykowali
obrady.
swego
przy¬
Sytuacja uległa
zmianie. W trakcie obrad Patoliczew zosta! do
telefonu.
czow, p o w i e d z i e l i , kiś
kontynuowało
w M o s k w i e a r e s z t o w a n o Berię.
wezwany li o
plenum
Malenkow
i
Chrusz-
ż e B e r i a z o s t a ł a r e s z t o w a n y , prosi¬
z a t r z y m a n i e tej czas,
Dzwonili
a na k o ń c u
i n f o r m a c j i w t a j e m n i c y p r z e z ja¬ p r z e k a z a l i n a j w a ż n i e j s z ą wiado¬
mość: - Jeśli p l e n u m K C K o m u n i s t y c z n e j P a r t i i B i a ł o r u s i z w r ó c i się d o K C K P Z R z o d p o w i e d n i m w n i o s k i e m , t o decyzja o w a s z y m o d w o ł a n i u Ci
sami ludzie,
odwołać głośnie na
swojego
anulowana.
którzy zaledwie wczoraj pierwszego
przegłosowali
stanowisku.
zostanie
Trzy
sekretarza,
wniosek lata
o jego
później
zamierzali
teraz jedno¬ pozostawienie
Patoliczewa
usunie
C h r u s z c z o w i p r z e n i e s i e go do p r a c y w d y p l o m a c j i , na stanowisko
wiceministra
spraw
zagranicznych...
sze p a r t y j n i wieka
o
Towarzy¬
p o z b y l i się g r o ź n e g o p r z e c i w n i k a i c z ł o ¬
odpychającym
charakterze.
Stalin u s u w a ł c z ł o n k ó w Biura P o l i t y c z n e g o p l a n o w o i systematycznie.
G r o m a d z i ł p r z e c i w k o n i m obciąża¬
jące materiały, p r z e d s t a w i a ł je p o z o s t a ł y m c z ł o n k o m B i u r a P o l i t y c z n e g o , p y t a ł i c h o o p i n i ę . N a s t ę p n i e sta¬ w i a ł p r o b l e m n a p l e n u m K C . Ofiarę w y k l u c z a n o z Biu¬ ra
Politycznego,
zwalniano
ze
wszystkich
zajmowa¬
nych stanowisk, w y r z u c a n o z partii, o d d a w a n o w ręce oficera
dochodzeniowego
Sprawa
i
aresztowano.
Berii p r z e d s t a w i a ł a się
nie c z u l i się p e w n i e , kretnych zarzutów.
inaczej.
Towarzysze
nie m i e l i p r z e c i w k o n i e m u kon¬ Mało tego:
mogli go
o s k a r ż y ć je¬
d y n i e o t o , w co s a m i byli z a m i e s z a n i . Do
tej
mentów, się
do -
udało
aresztowania
partii. nie
pory nie
się z n a l e ź ć
świadczących o tym, i
Towarzysze,
z
można
postąpić
było
ż a d n y c h doku¬
że Beria p r z y g o t o w y w a ł
obalenia
C h r u s z c z o w otwarcie
całego
przywództwa
stwierdził:
takim wiarołomnym inaczej.
wcześniej dali mu do z r o z u m i e n i a , łajdaka, to j e s t e m pewny,
człowiekiem
Gdybyśmy
nieco
że u w a ż a m y go za
ż e r o z p r a w i ł b y się z n a m i .
O n t o p o t r a f i ł . . . J e s t z d o l n y d o p o d a n i a k o m u ś truci¬ zny,
do każdej p o d ł o ś c i . . .
się,
że jego
sprawa będzie
Uważaliśmy,
przyjdziemy
na
że jeśli dowie
omawiana na p l e n u m ,
w y p a d k i m o g ą się p o t o c z y ć w s p o s ó b posiedzenie,
a
on
następujący: poderwie
to my
swoich
z b i r ó w i d i a b e ł j e d e n wie, c o z r o b i . C h r u s z c z o w , M a l e n k o w i i c h t o w a r z y s z e w 1 9 5 3 ro¬ ku
działali
Stalina.
tak, jak przywykli
postępować
w
czasach
A r e s z t o w a l i Berię b e z p r z e d s t a w i e n i a m u żad¬
s p i s e k Berii,
P r z y j ę ł o się m ó w i ć , ż e a r e s z t o w a n i e Berii b y ł o mo¬ m e n t e m z w r o t n y m w h i s t o r i i kraju,
182
c z y ł a się p r z e d e w s z y s t k i m w a l k a o w ł a d z ę .
nych d o w o d ó w i bez n a k a z u p r o k u r a t o r a . To nie b y ł
Spisek z k u l t e m osoby Stalina.
d o j r z e j e d o tej i d e i z n a c z n i e p ó ź n i e j . W 1 9 5 3 r o k u to¬
p o c z ą t k i e m walki
W rzeczywistości Chruszczow
W łych
ale
czasach
spisek p r z e c i w k o
pierestrojki
oficerów
którzy twierdzili,
wojsk
pojawiły
Berii. się
o p o w i e ś c i by¬
bezpieczeństwa
państwowego,
ż e w d n i u a r e s z t o w a n i a Berii i c h o d 183
Koniec epoki
Leonid Meczin działy
zostały postawione
Utrzymywali MWD
także,
że
(kontrwywiad
przeszkodzić
w
w
oficerowie
w
siłach
wykonaniu
plotki, że l a t e m
stan gotowości Zarządu
zbrojnych)
tego
Spisek d o j r z a ł n a p o c z ą t k u c z e r w c a 1953 r o k u . Nie
bojowej.
Trzeciego usiłowali
rozkazu...
Krążyły
1953 r o k u dywizja M W D z o s t a ł a ścią¬
każdy
zdołałby
poradzić
sobie
z
takim
Wszyscy ryzykowali głową: i C h r u s z c z o w , i Żuków.
Mołotow,
przygotowywali
zamysłem. i Malenkow,
C h r u s z c z o w i M a l e n k o w po kolei
członków
Prezydium
KC
do
wyda¬
g n i ę t a p o d M o s k w ę i c z e k a ł a t y l k o n a r o z k a z Berii, że¬
r z e ń , k t ó r e m i a ł y w k r ó t c e n a s t ą p i ć . N a j w a ż n i e j s z ą ro¬
by wkroczyć
lę odegrał Wiaczesław Mołotow, ponieważ to właśnie
do stolicy i p o m ó c mu przejąć w ł a d z ę .
Profesor
Naumow
- Dywizja skwą
MWD
- jest
t,o
on p r z e k o n a ł „starców" z P r e z y d i u m KC. C h r u s z c z o w
twierdzi: także
była
dzisiaj
dywizja wojsk
stacjonuje
pod
Mo¬
wewnętrznych
im.
D z i e r ż y ń s k i e g o . . . Nie ma ż a d n y c h d o w o d ó w na t o , B e r i a s z y k o w a ł się nie b y ł o
do przejęcia władzy.
że
Z r e s z t ą wcale
m u t o p o t r z e b n e . P r z e c i e ż d z i ę k i s w y m do¬
ssier t r z y m a ł w g a r ś c i p o z o s t a ł y c h c z ł o n k ó w K C i rzą¬ du.
Każdego
z
nich
mógł w każdej
chwili
oskarżyć
o j a k ą k o l w i e k z b r o d n i ę . J e d n a k n i c s p i e s z y ł się. Uwa¬
nie c i e s z y ł się w ś r ó d n i c h o d p o w i e d n i m a u t o r y t e t e m , a Malenkowowi Wszystkie
na p o w a ż n e t e m a t y w swoich s ł u ż b o w y c h
udając
szy z K C , go
towarzy¬
Malenkow, Bułganin,
Na
Mołotow i Chruszczow
w y p a d a l i b a r d z o b l a d o , w y d a w a l i się s ł a b i j a k o d z i a ł a ¬ cze p a ń s t w o w i . wszystkich
na
Dzięki
sile c h a r a k t e r u B e r i a o d s u w a ł
dalszy plan,
nie d o p u s z c z a ł do głosu,
na posiedzeniach
nikogo
sam o t w i e r a ł dyskusję,
sam
ją podsumowywał, przerywał innym mówcom, obrażał i c h i w y z y w a ł . W s z y s c y się go b a l i i nie p o t r a f i l i mu się M i ę d z y c z ł o n k a m i P r e z y d i u m i s t n i a ł y p o w a ż n e roz¬ w
wielu
kluczowych
kwestiach
i
niewątpli¬
wie w k r ó t c e z a c z ę ł y b y się k ł ó t n i e i s p o r y , z c z e g o sa¬ mi
zdawali
sobie
świetnie
cze jakiś w s p ó l n y i n t e r e s
sprawę. -
c y d o w a l i się n a t a k i k r o k . . . 184
podsłuchiwały
go.
że
Malen-
s ł u ż b y bez¬
Chruszczow
opono¬
że to jego p o d s ł u c h i w a n o . D o s k o n a l e wiedzieli,
gdy
ściągnął
na siebie
gniew
Stalina za klęski na
s t r a o b r o n y i p o w i e r z y ł m u n i c n i e z n a c z ą c e stanowi¬ sko g ł ó w n e g o
Dopóki
m i e l i jesz¬
s t r a c h p r z e d Berią -
zde¬
dowódcy ruchu partyzanckiego.
P o d s ł u c h e m zajmował
się
Zarząd Dziewiąty
MWD
( o c h r o n a r z ą d u ) . P r e t e k s t e m b y ł a k o n i e c z n o ś ć zapew¬ nienia bezpieczeństwa c z ł o n k o m Prezydium KC: m o ż e nagłe z a d z w o n i do nich jakiś p r z e s t ę p c a ? Towarzysze
z partyjnego
nie tylko d l a t e g o , szego
przeciwstawić. bieżności
1957 r o k u
twierdził,
f r o n c i e . Z a k a r ę p r z y w ó d c a o d w o ł a ł g o z u r z ę d u mini¬
Naumow:
- W c a ł y m k r a j u l a w i n o w o r ó s ł a u t o r y t e t Berii. j e g o tle
plenum w
reżimu,
M a r s z a ł k a W o r o s z y ł o w a p o d s ł u c h i w a n o o d 1942 ro¬ ku,
właśnie wtedy?
ofiarę
że p o d s ł u c h i w a n o obydwu.
to d l a c z e g o C h r u s z c z o w i inni a r e s z t o w a l i
Profesor
z telefonów ani
mieszkaniach i d o m a c h letniskowych.
Podczas czerwcowego kow,
pieczeństwa
swych
o d w a ż y l i się k o r z y s t a ć
prowadzili
rozmawiać gabinetach,
wał,
z a m i e r z a ł usuwać
spiskowcy
nie
sama w p a d n i e mu w ręce... Beria nie
rozmowy
na u l i c y -
ż a ł , że t e n owoc j e s z c z e nie d o j r z a ł . C z e k a ł , aż w ł a d z a Skoro
nie wierzyli.
ważne
k i e r o w n i c t w a obalili
Berię
ż e p r e t e n d o w a ł d o z a j ę c i a najwyż¬
s t a n o w i s k a w kraju.
Przede
wszystkim bali
się,
że Ławrientij P a w ł o w i c z wyciągnie na ś w i a t ł o d z i e n n e dokumenty
świadczące
o
ich
udziale
w
represjach.
Z n a k o m i c i e w i e d z i a ł , kto w c z y m m a c z a ł p a l c e i nie m i a ł b y ż a d n y c h s k r u p u ł ó w , b y t o u j a w n i ć . A w i n n i by¬ li wszyscy.
Jedni podpisywali
gotowe
listy
skazańców,
i n n i s a m i w y s t ę p o w a l i z w n i o s k i e m o a r e s z t o w a n i e ja185
Leonid Mleczni kiegoś
Koniec epoki
konkretnego
ich wszystkich
w
człowieka.
Teraz
Beria
trzymał
szachu.
partyjnego
kierownictwa,
nie chcieli ryzykować. rij
Żuków
ment.
ale
zwlekali,
bali
się,
D o k t o r n a u k h i s t o r y c z n y c h Ju¬
opublikował
Gieorgij
niezwykle
interesujący
1953 r o k u z a p r o p o n o w a ł zwo¬
ł a n i e p l e n u m K C , aby p o t ę p i ć k u l t o s o b y S t a l i n a . Zachował
się
projekt jego
pewną niezwykle ważną,
jącą
ogromne
sprawy
dalszego
ma¬
umoc¬
n i e n i a i z j e d n o c z e n i a p r z y w ó d z t w a n a s z e j p a r t i i i ca¬ łego
Planowane
musimy
u
nas
niemarksi-
r o z u m i e n i a roli j e d n o s t k i w h i s t o r i i , to
otwarcie
szerokie
prowadzona
powiedzieć
rozpowszechnienie,
jest
szkodliwa
Siłą n a s z e j
wody
partii,
jednolitego
plenum
M a l e n k o w nie a B e r i a otwar¬
cie m ó w i ł o k u l c i e wodza,
nie
odbyło
Stalina,
o błędach i zbrodniach
przedstawił
członkom
Prezydium
n y d o k u m e n t , liczący kilkadziesiąt s t r o n . P r z y t o c z o n o w n i m z e z n a n i a oficerów ś l e d c z y c h MGB o r a z a d n o t a cje
Stalina,
Miały one
który
ż ą d a ł b e z l i t o s n e g o bicia więźniów.
efekt w y b u c h a j ą c e j temat
represji,
bomby. Beria t y m
samym
odsu¬
w a ł o d siebie o d p o w i e d z i a l n o ś ć i j e d n o c z e ś n i e z a m i e ¬
jakie
r z a ł o b a r c z y ć t ą o d p o w i e d z i a l n o ś c i ą i n n y c h . T a k a per¬
zyskało
sobie
spektywa p r z e r a z i ł a c z ł o n k ó w kierownictwa partii.
w
wyniku
czego
propaganda
kultu
jed¬
ma nic w s p ó l n e g o z m a r k s i z m e m i s a m w sobie to nic czystej
i
-
n o s t k i . N i e p o t r z e b a c h y b a d o w o d z i ć , ż e t a k i k u l t nie innego jak
wspólnego
i państwie". się.
Poruszając
M a m tu na myśli kwestię n i e w ł a ś c i w e g o , -
zjednoczonego,
m i a ł odwagi wymienić nazwiska Stalina,
państwa radzieckiego.
stowskiego
roli
K C r a p o r t w „ s p r a w i e l e k a r z y " . J e s t t o b a r d z o obszer¬
z a s a d n i c z ą kwestię,
dla
oraz
przywództwa w partii
zmarłego
wystąpienia:
„ T o w a r z y s z e ! P r e z y d i u m K C K P Z R p o l e c i ł o m i poru¬ szyć
znaczenie
r z e c z y e s e r o w s k i m ten¬
pagowaniu kultu jednostki i pomniejszaniu znaczenia
doku¬
Malenkow, nowy p r z e w o d n i c z ą c y Rady
Ministrów, w kwietniu
w istocie
d e n c j o m w n a s z e j p r o p a g a n d z i e , p o l e g a j ą c y m n a pro¬
K o n i e c z n o ś ć p r z e m i a n rozumieli także inni człon¬ kowie
niemarksistowskim,
escrowszczyzna.
Beria r o z k a z a ł a r e s z t o w a ć b y ł e g o w i c e m i n i s t r a bez¬ pieczeństwa państwowego R i u m i n a („biorąc paczał
sens
działalności dochodzeniowej")
rzał aresztować byłego
w a r u n k i e m właściwego
kierowa¬
to,
że obydwaj
ministra Ignatiewa,
i
zamie¬
licząc
na
złożą z e z n a n i a obciążające Malenkowa
nia partią i
krajem,
go
dalszego u m o c n i e n i a potęgi gospodarczej
r e p r e s j e i u d z i e l a j ą c y c h z g o d y na a r e s z t o w a n i a i egze¬
naszej
kolek¬
kucje.
Prezy¬
żyć Berię
i
rozwoju, obronnej
tywność
n a j w a ż n i e j s z ą p r z e s ł a n k ą dalsze¬
p o d uwa¬
gę fakt, że R i u m i n f a ł s z o w a ł m a t e r i a ł y ś l e d z t w a i wy¬
ojczyzny jest jednolitość
i
władzy...
Kierując
się
tymi
zasadniczymi względami,
d i u m K C K P Z R w n o s i p o d o b r a d y p l e n u m K C K P Z R na¬ stępujący
projekt
rezolucji:
„ K o m i t e t C e n t r a l n y K P Z R u w a ż a , ż e w n a s z e j pro¬ pagandzie pisanej
i ustnej
mają m i e j s c e
n o r m a l n e , polegające na tym,
z j a w i s k a nie¬
że nasi p r o p a g a n d z i ś c i
s k ł a n i a j ą się k u n i e m a r k s i s t o w s k i e m u r o z u m i e n i u ro¬ li j e d n o s t k i w h i s t o r i i i p r o p a g o w a n i u kultu j e d n o s t k i . W związku z tym K o m i t e t C e n t r a l n y KPZR u w a ż a za k o n i e c z n e p o t ę p i e n i e i z d e c y d o w a n e p o ł o ż e n i e kresu 186
i
Chruszczowa jako
ludzi współodpowiedzialnych
za
D l a t e g o C h r u s z c z o w i M a l e n k o w p o s t a n o w i l i oskar¬ lić
o w s z y s t k i e te p r z e s t ę p s t w a , p r a g n ą c wybie¬
s a m y c h siebie. Jak
to
się
stało,
że
taki
umiejętny i sprytny intrygant,
doświadczony
ło z wszystkich opresji za życia Stalina, go
aresztowano?
docenił cza
Najwyraźniej
towarzyszy,
a
człowiek,
k t ó r y p o t r a f i ł wyjść ca¬ stracił
szczególnie
p o z w o l i ł , by czujność,
Nikity
nie
Siergiejewi-
Chruszczowa.
- U w a ż a ł nas za p r o s t a k ó w - powie p o t e m Malenkow na p l e n u m . 187
Koniec epoki
Leonid Meczin - Ale o k a z a ł o
się,
że my wcale nie j e s t e ś m y prosta¬
kami - z zadowoleniem d o d a ł Chruszczow. O
losie
Berii
Chruszczow.
zadecydował
uparty
i
energiczny
P o j e g o o b a l e n i u z a j ą ł n a j w a ż n i e j s z e sta¬
n o w i s k a w p a r t i i i kraju i z o s t a ł w y b r a n y na pierwsze¬ go s e k r e t a r z a KC KPZR. P o z o s t a l i c z ł o n k o w i e k i e r o w n i c t w a p a r t i i n i e chcie¬ li
rozstrzeliwać Profesor
Berii. napisany
odręcznie
tekst wystąpienia
M a l e n k o w a . Z g o d n i e z n i m los Ł a w r i e n t i j a P a w ł o w i c z a m i a ł się p r z e d s t a w i a ć i n a c z e j - o d w o ł a n i e z e stanowi¬ ska
ministra
spraw
wewnętrznych
i
pierwszego
stępcy p r z e w o d n i c z ą c e g o Rady Ministrów nie
i
za¬
mianowa¬
na urząd ministra p r z e m y s ł u naftowego. C h r u s z c z o w i M o ł o t o w g ł o s o w a l i z a c a ł k o w i t y m od¬
sunięciem
Berii
i państwie,
od
wszystkich
stanowisk
w
partii
M i k o j a n i W o r o s z y ł o w p r o p o n o w a l i wyko¬
rzystać go w innej pracy. Z d a n i e C h r u s z c z o w a i M o ł o towa
przeważyło.
Na
posiedzeniu
przemawiali
Malenkow
i
Chrusz-
czow,
p o c z y m p o i n f o r m o w a n o Berię,
wany.
że jest areszto¬
N a salę o b r a d w e s z l i o f i c e r o w i e n a c z e l e z mar¬
s z a ł k i e m Ż u k o w e m i g e n e r a ł e m Moskalenką. wybrano
ze
względu
Siemionowicz Okręgu
na jego
Moskalenko,
Obrony
Powietrznej
potężną posturę. dowódca Kraju,
Żukowa Kirrił
Moskiewskego
był
człowiekiem
o w ą t ł e j b u d o w i e c i a ł a i Beria m ó g ł b y g o p r z e w r ó c i ć j e d n y m s i l n y m p c h n i ę c i e m . J e d n a k u ż y c i e siły n i e by¬ ło potrzebne.
Żuków szybkim r u c h e m o d r z u c i ł leżącą
p r z e d Berią t e c z k ę
- o b a w i a ł się,
Teczka
w
poleciała
kierunku
ż e j e s t w niej b r o ń . Chruszczowa,
który
Berię w y p r o w a d z o n o z sali o b r a d . N i e z d ą ż y ł n a w e t niczego powiedzieć,
a n a p o s t a w i o n e m u z a r z u t y od¬
p o w i e d z i a ł w formie
p i s e m n e j w liście,
w więzieniu.
w
188
chwili,
gdy
n a p i s a n y m już
marszałek
Żuków
n i e po¬
że c z e k a go p r o c e s i egzekucja.
N a p o s i e d z e n i u P r e z y d i u m K C Berię o s k a r ż o n o o t o , że postawił Ministerstwo
Spraw W e w n ę t r z n y c h p o n a d
partią i rządem, był wyniosły i ordynarny w stosunku do towarzyszy.
Za coś takiego nikogo nie rozstrzelają
- s ł u s z n i e s ą d z i ł Beria. Z a p o m n i a ł j e d n a k , ż e s a m roz¬ strzeliwał
za mniejsze
zwołanego wydarzy. drodze
nie
na
przewinienia.
wszyscy
Kremlu
uczestnicy
posiedzenia
Mikojan d o w i e d z i a ł na Kreml:
obaj
się
od
pospiesznie
wiedzieli,
co
się
C h r u s z c z o w a po
politycy jechali j e d n y m
samo¬
c h o d e m . I n n i d o w i e d z i e l i się d o p i e r o p o r o z p o c z ę c i u obrad.
M u s i e l i s z y b k o z o r i e n t o w a ć się w s p r a w i e ,
k o n a ć właściwego wyboru, zawiódł nikogo. tynuowano. siebie
po
ale
do¬
i n s t y n k t p o l i t y c z n y nie
P o w y p r o w a d z e n i u Berii n a r a d ę kon¬
Wszyscy
mieli
przeżytym
dość
szoku
i
czasu,
zająć
by
dojść
słuszne
do
partyjne
stanowisko... Członkowie Prezydium KC
siedzieli na Kremlu
do
p ó ź n e j n o c y , d o p ó k i n i e o t r z y m a l i i n f o r m a c j i , ż e Berię przewieziono do
aresztu.
D o p i e r o w t e d y u d a l i się d o
d o m ó w . N i e p o t r z e b n i e się n i e p o k o i l i - n i k t n i e p r ó b o ¬ w a ł p r z y j ś ć Berii z p o m o c ą . D o M o s k w y p r z y j e c h a ł k a n d y d a t n a c z ł o n k a Prezy¬ dium
KC
Partii
Azerbejdżanu,
przyjaciel skiej
KPZR, i
pierwszy
sekretarz
Mir-Dżafar
towarzysz
Berii
Komunistycznej
Abbasowicz
jeszcze
z
Bagirow,
azerbejdżań-
C z K . P o c z ą t k o w o o n p o m a g a ł Ł a w r i e n t i j o w i Paw¬
ł o w i c z o w i , p o t e m Beria b y ł jego p r o t e k t o r e m . Z d z i w i o n y Bagirow z a d z w o n i ł
do
Mikojana:
- D z w o n i ę d o Ł a w r i e n t i j a , ale ż a d e n t e l e f o n n i e od¬ powiada.
u c h y l i ł się z e s t r a c h e m .
Nawet
dejrzewał,
Bynajmniej
N a u m o w mówi:
- Znaleźliśmy
i g e n e r a ł M o s k a l e n k o w y p r o w a d z a l i go z sali,
Co
się u was d z i e j e ?
Mikojan wiedział,
że jego telefon jest na p o d s ł u c h u ,
i odparł ostrożnie: - Przyjdziesz
jutro
do
KC
i
wszystkiego
się
do¬
wiesz. 189
Koniec epoki
Leonid Meczin Nawet kandydatowi na c z ł o n k a Prezydium powiedziano
KC
go wieczora.
Opera „Dekabrysta" czas
strzelaniny
sądził, w
wywiezienie
ż e j e g o ojciec
chwili
z g i n ą ł pod¬
aresztowania.
Ławrientij
P a w ł o w i c z m i e s z k a ł z r o d z i n ą w willi p r z y u l i c y Mala¬ ja Nikitskaja (do n i e d a w n a K a c z a ł o w a ) . ści się
tografię, stwa
Obecnie
mie¬
tam ambasada Tunezji.
S y n o w i Berii k t o ś o p o w i a d a ł , wieźli j e g o
ojca do A r g e n t y n y ,
na której
państwowego
ż e z a u f a n i l u d z i e wy¬ a
nawet pokazywał
fo¬
widniał
były m i n i s t e r bezpieczeń¬
stojący
na
ulicy
w
Buenos
Aires.
W tę o p o w i e ś ć w i e r z y ł tylko m ł o d y Beria... Aresztowanie zbrojnych średnie
Berii
Nikołaj
wziął
na
siebie
Aleksandrowicz
dowodzenie
marszałkowi
akcją
Żukowowi.
Bułganin.
zlecił
Żuków
minister
swemu
dobrał
sil
Bezpo¬ zastępcy,
sobie
ludzi,
k t ó r y m u f a ł i k t ó r z y n i e p r z e s t r a s z y l i się z a d a n i a , ja¬ kie i m p o w i e r z o n o . Nie b y ł o t o w c a l e t a k i e p r o s t e : pe¬ w i e n d o w ó d c a z e m d l a ł , gdy d o w i e d z i a ł się,
c z e g o żą¬
da od niego m a r s z a ł e k . . . Żuków
wybrał
skiewskiego
czterech
Okręgu
oficerów:
Obrony
dowódcę
Powietrznej
Kraju,
Mo¬ gene-
r a ł a - p u ł k o w n i k a M o s k a l c n k ę , jego pierwszego zastęp¬ cę, g e n e r a ł a - l e j t n a n t a Batickiego, g e n e r a ł a - m a j o r a Baksowa i go
okręgu,
aresztowaniu
szefa s z t a b u o k r ę g u
szefa w y d z i a ł u p o l i t y c z n e ¬
g e n e r a ł a - m a j o r a Iwana Grigoriewicza Zu-
Aresztanta
całej
czwórki
tylko
p r z e ż y ł wystarczająco długo, Wybrani
oficerowie
chodów Kreml, w
a r e s z t o w a n i e Berii. się
u
Bułganina.
Bułganin i Żuków,
kontrolowano,
rzekomo
wojskach
miejscu 190
nie
zebrali
w celu
obrony
dowiedzieli
przewieźli
w
kraju.
zadanie
Wszy¬
Berię do
na
latach
odwach
Obrony
pierestrojki
dopiero
po
do
późne¬ ale
zmroku.
w
sztabie
Mo¬
Powietrznej
Kraju.
Do¬
Siergiej
Pietrowicz
opisał
wszystko
Gawri-
w
gazecie
Sport".
O siódmej wieczorem przyjechał minister Bułganin, o b e j r z a ł areszt, osobiście wybrał celę, r o z k a z a ł odciąć żeliwny głowę,
kaloryfer,
o
który
oraz okratować
można było
rozbić
od wewnętrz okno,
sobie
aby a r e s z -
t a n t n i e m ó g ł z b i ć szyby i p o d c i ą ć s o b i e ż y ł o d ł a m ¬ kiem szkła. rię.
Przed
O w p ó ł d o d r u g i e j w n o c y p r z y w i e ź l i Beopuszczeniem Kremla
zawinięto
go w dy¬
wan i p o ł o ż o n o na p o d ł o d z e w o g r o m n e j
limuzynie
Bułganina. Z
aresztu
zmieniono
usunięto
strażników.
wszystkich
Dookoła
zatrzymanych,
budynku
wykopano
g ł ę b o k i rów, w p o b l i ż u s t a ł y o p a n c e r z o n e w o z y bojo¬ we,
gotowe
do
skiewskiego
walki.
Okręgu
Beria Obrony
spędził
w
areszcie
Powietrznej
Mo¬
Kraju
ty¬
d z i e ń . W n o c y z 2 na 3 l i p c a p r z e w i e z i o n o go do szta¬ bu
okręgu,
gdzie
był
więziony
w
podziemnym
bun¬
k r z e . P r z e b y w a ł t a m a ż d o ś m i e r c i . Ani n a k a z u aresz¬ towania,
a n i p o z w o l e n i a n a p r z e t r z y m y w a n i e w aresz¬
cie t y m c z a s o w y m n i k t n i g d y n i e w y d a ł . . . gazet
aresztowano
dostali
w
polecenie
piątek.
dań wszystkich wzmianek zacjom W
partyjnym
niedzielnych
o
polecono
z
nim,
terenowym
zdjąć jego
gazetach
na
naczelni
najbliższych portrety.
pierwszych
27 c z e r w c a byli w T e a t r z e W i e l k i m w M o s k w i e na pre¬
sytuacji
ich czeka.
na
mierowym
przedstawieniu
Jurija A l e k s a n d r o w i c z a rem
libretta
był
nowej
Szaporina
Wsiewołod
i
stronach
spiskowców na o
przywódcy partii
wy¬
organi¬
informowano,
Dopiero
że
Redaktorzy
usunięcia
k t ó r y c h samo¬
złożenia raportu
powietrznej się, j a k i e
Zub
by w czasach pierestroj-
ki opowiedzieć, jak przebiegło scy byli u z b r o j e n i .
generał-major
zawieziono Okręgu
„Sowietskij
przebywali
zaryzykowano
wódca odwachu pułkownik łow
wyprowadzili
gdzie
Ochrona Kremla została zmieniona, Berii
skiewskiego
Berię
ba. Spośród
spiskowcy
pokoju wypoczynkowego,
ani słowa...
Syn Berii z a w s z e
Po
nie
rządu w
opery
sobotę
kompozytora
„Dekabryści"
Aleksandrowicz
(auto¬ Rożdie191
Koniec epoki
Leonid Mleczin stwicński).
Orkiestrę
Aleksander
Szamiliewicz
żyserował
ludowy
p r o w a d z i ł ludowy
artysta
Melik-Paszajew.
artysta
ZSRR
ZSRR
S p e k t a k l re¬
Nikołaj
Pawłowicz
wśród
ludności
niezadowolenie,
które
częstszych ucieczkach
niemieckiej wyraża
się
ż e c z ł o n k o w i e Pre¬
Musieliśmy
odważnie
spojrzeć
i uznać,
ra
w N R D p o r z ą d e k jest nietrwały.
opowiada
o
powstaniu
Historia
przeciwko
powstania
legalnej
opery
władzy
sama
w
sobie
stii n i e m i e c k i e j
s a n i a w 1925 r o k u . W 1937 r o k u l i b r e t t o do o p e r y , na¬
gokolwiek kursu
pisane
czeństwa
zosta¬
ło zakwestionowane przez w ł a d z e . Nowe libretto pisał Rożdiestwieński. W styczniu nej
uchwale u z n a ł o ,
1953
r o k u KC w specjal¬
że wystawienie
opery w Teatrze
Wielkim w Moskwie b y ł o b y niewłaściwe. wego
P r e m i e r a no¬
d z i e ł a S z a p o r i n a o d b y ł a się d o p i e r o p o
śmierci
Stalina. Od
na
państwa
Malenkowowi To
Niemców stów.
aresztowaniu
R a d a Najwyższa Związku
ria t w i e r d z i ł : umowa?
także
usunięty
ze
stanowiska
tym
z jakie¬
kraju
społe¬
utworzenie bur-
Chruszczow:
oddanie
państwo
osiemnastu
amerykańskich
milionów imperiali¬
„Trzeba utworzyć neutralne, niemieckie".
Czy b u r ż u a z y j -
n e N i e m c y m o g ą b y ć n e u t r a l n e i d e m o k r a t y c z n e ? Be-
dy
został
w
niemieckiego.
Beria u t r z y m y w a ł :
R a d z i e c k i e g o p o z b a w i ł a Berię u p r a w n i e ń c z ł o n k a Ra¬ Najwyższej;
oczy
forsować budo¬
zrezygnować
popierać
panowanie
demokratyczne
razu po
i
wtórował
oznaczało pod
lecz
zbudowanie
socjalistycznego
żuazyjnego -
w
P r z y o m a w i a n i u kwe¬
Beria p r o p o n o w a ł nie
wy s o c j a l i z m u w t y m kraju,
Aleksieja N i k o ł a j e w i c z a T o ł s t o j a ,
prawdzie
ż e b e z o b e c n o ś c i wojsk r a d z i e c k i c h i s t n i e j ą c y
z a s ł u g u j e n a u w a g ę . J u r i j S z a p o r i n z a b r a ł się d o jej pi¬ przez
ogromne
m i e s z k a ń c ó w N i e m i e c Wschod¬
z y d i u m K C p o s z l i w ł a ś n i e n a o p e r ę „ D e k a b r y ś c i " , któ¬ imperatora.
panuje
zwłaszcza w coraz
nich do Niemiec Z a c h o d n i c h .
O c h ł o p k o w . Beria b y ł n i e o b e c n y . Jest coś s y m b o l i c z n e g o w tym,
błędów,
„Zawrzemy umowę".
Dobrze
wiemy,
ile
są
Ile j e s t w a r t a t a k a
warte
takie
umowy.
zastępcy p r z e w o d n i c z ą c e g o Rady Ministrów i m i n i s t r a
U m o w a ma
spraw
z a u m o w ą n i e s t o i ż a d n a s i ł a , t o n i e j e s t o n a n i c war¬
wewnętrznych
oraz
pozbawiony
wszelkich
ty¬
tułów i o d z n a c z e ń państwowych i partyjnych.
swoją s i ł ę , j e ś l i
ta; b ę d ą się z n a s ś m i a ć ,
W d n i a c h 2-7 l i p c a n a K r e m l u o b r a d o w a ł o p l e n u m
z a n i ą stoją a r m a t y .
powiedzą,
Jeśli
że j e s t e ś m y naiw¬
n i . Ale B e r i a n i e j e s t n a i w n y , nie j e s t g ł u p c e m a n i dur¬
K C KPZR. N a p o r z ą d k u d z i e n n y m p l e n u m figurowały
n i e m . J e s t m ą d r y , c h y t r y i w i a r o ł o m n y . P o s t ę p o w a ł nie
trzy
jak k o m u n i s t a ,
problemy:
„ 1 . O zbrodniczych, antypartyjnych i antypaństwo¬ w y c h p o c z y n a n i a c h Berii
(referent tow.
Malenkow G.
M.); 2. O
ale j a k p r o w o k a t o r ;
wykonywał
polecenia
diabli
rezydentów
sesji R a d y N a j w y ż s z e j
3. Sprawy
organizacyjne
(referent
ZSRR
wicz
Chruszczow
lina,
N . S.)". Podczas
zaczął
oczerniać
Nie wątpię, plenum
Berii
wypomniano
wszystko,
co
wy¬
Andriej
Andrieje-
stwierdził: dyskredytować największego
imię
towarzysza
człowieka
po
Sta¬
Leninie...
że pod jego naciskiem wkrótce po śmierci
i wspomnienia o
nim...
Nie
wiadomo
skąd
p o j a w i ł się p r o b l e m k u l t u j e d n o s t k i .
Malenkow mówił: - W s z y s c y d o s z l i ś m y do
wiedzą,
t o w a r z y s z a S t a l i n a n a g l e z p r a s y z n i k n ę ł y w s z e l k i e in¬ formacje
dotychczas zrobił.
właściwej
Andriejew
- Beria tow.
go
obcych
wiadów... Były c z ł o n e k B i u r a P o l i t y c z n e g o ,
z w o ł a n i u kolejnej
( r e f e r e n t tow. W o r o s z y ł o w K. J.);
192
może
wniosku,
polityki wobec N R D
że
w w y n i k u nie¬
dopuszczono
się wielu
Minister h u t n i c t w a Iwan F i o d o r o w i c z Tewosian m ó wił: 193
Leonid Meczin
Koniec epoki
- T e n ł a j d a k B e r i a s p r z e c i w i a ł się t e m u , wiąc o
nauce,
k t ó r ą k i e r o w a ł a się
nazwisk Marksa, Stalina.
żeby,
nasza partia,
mó¬ obok
Engelsa i Lenina wymieniać nazwisko
Pierwszy
sekretarz
Komunistycznej
Iłlarionowicz
Partii
Ukrainy
Kiriczenko:
kie
sformułowania,
„zachodnioukraińska
„ z a c h o d n i o u k r a i ń s k i e kadry",
syfikacja"... z
jak:
użycia.
rodzinę,
inteli
„rusofile",
w
której
nie
i
ma
radziecki
tworzą jedną
Ukraińców
zachodnich
W s z y s c y m i e s z a l i Berię lat
wcześniej
oskarżano
o
homosek¬
w i c z S z a t a l i n o p o w i a d a ł o k o n t a k t a c h Berii z kobieta¬ Na p l e n u m przytaczał dosłownie
menty
zeznań
obszerne
n a c z e l n i k a o c h r o n y Berii,
frag¬
pułkownika
Sarkisowa: „Wiedziałem kiego
o licznych k o n t a k t a c h
rodzaju
w s p ó ł ż y ł ze
ła córkę,
przypadkowymi
Berii
z wszel¬
kobietami...
Beria
s t u d e n t k ą i n s t y t u t u j ę z y k ó w o b c y c h Ma¬
ją. P ó ź n i e j z a s z ł a z n i m w c i ą ż ę i d o k o n a ł a a b o r c j i . Beria w s p ó ł ż y ł t a k ż e
z
nią d z i e w c z y n ą Lalą.
o s i e m n a s t o - lub
dwudziestolet¬
U r o d z i ł a mu d z i e c k o ,
mieszka obecnie w byłym domu
z którym
letniskowym Obrucz-
nikowa.
m a l e ń k a Marta,
lub
początku sekretny matki.
k t ó r a wyrosła na piękną kobietę,
wy¬
J e d n o c z e ś n i e n a p l e n u m p o r a z p i e r w s z y p a d ł y sło¬
-
stalinizm.
Powinniście wiedzieć,
Stalina
w
codziennej
towarzysze,
praktyce
dę
kolektywności w
organie i
kierowniczym
samokrytyka.
że
działaniu,
kult
zupełnie
osoby partii
o d r z u c o n o zasa¬
w naszym nie
najwyższym
istniała
krytyka
Nie m a m y p r a w a ukrywać p r z e d wami,
tatki w y p a c z o n y k u l t j e d n o s t k i
zultacie
że
kierownictwa
przyjął c h o r o b l i w e formy i r o z m i a r y ,
d o p r o w a d z i ł w re¬
do podejmowania jednoosobowych,
nieodwo-
ływalnych decyzji i w o s t a t n i c h l a t a c h z a c z ą ł przyno¬ sić
duże
szkody sprawie
kierowania partią i krajem.
Wszystko, co z o s t a ł o powiedziane p o d c z a s p l e n u m , b y ł o o t o c z o n e n a j g ł ę b s z ą t a j e m n i c ą . W p r a s i e n i e po¬ j a w i ł się ż a d e n k o m u n i k a t w tej dni
później
opublikowano
Berii p r o w a d z i ł e m s p e c j a l n ą l i s t ę
ko¬
sprawie, j e d y n i e kilka
króciutkie
stycznej i n a r o d u radzieckiego.
jego polecenie,
ności
Berii d o
kraju
zaczął
z n i s z c z y ł e m t ę l i s t ę . J e d n a k j e d n ą ko¬
zachowałem.
Figurują na niej
nazwiska,
n u m e r y telefonów p o n a d 25
kobiet.
oświadczenie
imiona,
R o k l u b p ó ł t o r a r o k u t e m u d o w i e d z i a ł e m się z ab¬ pewnego
z prostytutkami
źródła,
że
w
wyniku
B e r i a c h o r o w a ł n a syfilis".
P r e z y d i u m R a d y Naj¬
ZSRR p r z e k a z a ł o sprawę z b r o d n i c z e j rozpatrzenia przez
krążyć
ironiczny
działal¬
Sąd N a j w y ż s z y .
Po
wierszyk:
Tę listę
m a m w swoim mieszkaniu w kieszeni m u n d u r u .
194
na
nawiązał
s z ł a z a mąż z a c z ł o n k a Biura P o l i t y c z n e g o G r i s z i n a " .
wyższej
solutnie
Beria
o w y k l u c z e n i u Berii z p a r t i i j a k o w r o g a p a r t i i k o m u n i ¬
Na polecenie
adresy i
czterdziestych Moskwie
Breżniewa - w latach siedemdziesiątych -
biet, z k t ó r y m i w s p ó ł ż y ł . ( Ś m i e c h ) . P ó ź n i e j , t a k ż e na pię
lat w
k t ó r ą Beria n a z w a ł i m i e n i e m swojej
W epoce
z błotem.
Jeżowa
opowia¬
Na zakończenie Malenkow powiedział:
sualizm. T e r a z s e k r e t a r z KC KPZR Nikołaj Nikołajemi.
koniec
wa p o t ę p i a j ą c e Stalina i
i wschodnich... Wiele
synowa Anastasa Iwano-
k t ó r a o s o b i ś c i e z n a ł a Berię,
r o m a n s z m ł o d ą d z i e w c z y n ą , p i ę k n ą Lalą. Lala u r o d z i ¬
„ru¬
Na Ukrainie takie słowa dawno już wyszły Narody ukraiński
„Pod
pięćdziesiątych
- W n o t a t c e Berii n i e w i a d o m o d l a c z e g o w i d n i e j ą ta¬ gencja",
N a m i Mikojan,
wicza Mikojana, dała:
Oto do czego d o s z e d ł t e n niegodziwiec...
Aleksiej
P o c a ł y m kraju k r ą ż y ł y r o z m a i t e p l o t k i o ż y c i u pry¬ w a t n y m Berii.
kontaktów
Beria,
Beria
Już mu nikt nie dowierza. Sam
towarzysz
Malenkow
D a ł mu parę kopniaków. 195
Leonid Mleczin Wielu W jednej
ludzi
uwierzyło,
że
Beria
c h w i l i w s z y s c y z g o d z i l i się,
i przestępcą. nowskich: jest
Koniec epoki jest
szpiegiem.
że jest ł a j d a k i e m
Z n o w u z a d z i a ł a ł a z a s a d a c z a s ó w stali¬
skoro
kogoś
aresztowano,
to
znaczy,
że
winien.
A
miliony więźniów,
k t ó r z y o b o j ę t n i e przyjęli wieść
o ś m i e r c i S t a l i n a , u z n a l i a r e s z t o w a n i e Berii z a d a w n o o c z e k i w a n y p u n k t z w r o t n y w ich życiu... Mimo obaw Kremla nikt w aparacie b e z p i e c z e ń s t w a państwowego
nie
usiłował
uwolnić
swojego
byłego
szefa. Generał-lejtnant skowego szosie
Paweł Anatoliewicz
Sudopłatow
do
Moskwy,
kolumnę
ze
zdziwieniem
czołgów.
Następnego
zauważył
na
ranka w pracy
z w r ó c i ł u w a g ę n a t o , ż e z j e g o g a b i n e t u z n i k n ą ł por¬ t r e t Berii. G o d z i n ę p ó ź n i e j w sali k o n f e r e n c y j n e j zwo¬ naradę
wnętrznych.
kierownictwa
Ministerstwa
Spraw
We¬
N a r a d z i e p r z e w o d n i c z y l i pierwsi zastęp¬
cy m i n i s t r a , K r u g ł o w i Sierow. Krugłow p o i n f o r m o w a ł zebranych, że były minister Beria z o s t a ł a r e s z t o w a n y z a p r o w o k a c y j n ą d z i a ł a l n o ś ć antyradziecką. wi
Oświadczył,
Malenkowowi,
że
że zamelduje towarzyszo¬
o r g a n y i wojska MWD p o z o s t a j ą
wierne rządowi i partii. Aresztowanie
Berii
wywołało
westchnienie
ulgi
w ś r ó d w s z y s t k i c h d z i a ł a c z y a p a r a t u p a r t y j n e g o w ca¬ łym
kraju.
Wszyscy bali
się
z a r ó w n o jego, jak
i jego
p r o t e g o w a n y c h w t e r e n i e , b a l i się s ł u ż b y b e z p i e c z e ń ¬ stwa wała,
państwowego,
która
że kontroluje także
za równą partii
i
na
każdym
kroku
a p a r a t partyjny,
nie uznaje
partyjnego
pokazy¬
u w a ż a się
przywództwa
n a d sobą. N i k t n i e m i a ł p e w n o ś c i , c z y n i e z o s t a n i e na¬ gle a r e s z t o w a n y :
a n i p i e r w s z y s e k r e t a r z k o m i t e t u ob¬
wodowego partii, tralnego republiki. nika
ani nawet sekretarz K o m i t e t u
Cen¬
W s z y s c y b a l i się l o k a l n e g o n a c z e l ¬
organów bezpieczeństwa
państwowego,
wiedzie¬
li, że są ś l e d z e n i , ale n i e w i e d z i e l i , o c z y m szef z a r z ą 196
ki d o n o s i do Moskwy. W artykule wstępnym w „Prawdzie", z a t y t u ł o w a n y m „ N i e w z r u s z o n a j e d n o ś ć partii, r z ą d u i n a r o d u radziec¬ kiego",
stwierdzano:
od tego, jakie
„Każdy
pracownik,
stanowisko zajmuje,
nieustanną kontrolą partii.
niezależnie
p o w i n i e n być
Organizacje
pod
partyjne
po¬
w i n n y r e g u l a r n i e k o n t r o l o w a ć p r a c ę w s z y s t k i c h insty¬ tucji i r e s o r t ó w oraz d z i a ł a l n o ś ć wszystkich c z ł o n k ó w kierownictwa. tyczną
i
N i e z b ę d n e jest
czujną
kontrolą
także
pracy
objęcie
systema¬
Ministerstwa
Spraw
Wewnętrznych".
w s p o m i n a ł , ż e 2 6 c z e r w c a , g d y w r a c a ł z d o m u letni¬
łano
d u o b w o d o w e g o lub m i n i s t e r b e z p i e c z e ń s t w a r e p u b l i ¬
29 czerwca P r e z y d i u m KC uchwaliło rezolucję organizacji śledztwa w sprawie
zbrodniczej,
„O
antypar-
tyjnej i a n t y p a ń s t w o w e j d z i a ł a l n o ś c i B e r i i " . P o p r z e d n i prokurator miejsce
generalny
powołano
został
nowego
zwolniony,
-
Romana
a
na jego
Andriejewicza
R u d i e n k ę . R u d i e n k o w c z e ś n i e j b y ł p r o k u r a t o r e m ge¬ n e r a l n y m U k r a i n y i c i e s z y ł się z a u f a n i e m C h r u s z c z o wa. Latem skrypcję
1953
roku czytelnicy,
Wielkiej
Encyklopedii
koperty z
wydrukowanymi
k t ó r z y p o d p i s a l i sub¬ Radzieckiej,
na
nowo
otrzymali
stronami
21-23
t o m u p i ą t e g o , g d z i e u p r z e d n i o z a m i e s z c z o n e b y ł o ha¬ sło
„Beria".
Redakcja
subskrybenta
o
encyklopedii
wklejenie
do
prosiła
swojego
każdego
egzemplarza
n o w y c h h a s e ł . I m i ę Berii m i a ł o n a w i e k i z n i k n ą ć z k a r t historii... 1 0 g r u d n i a 1953 r o k u P r e z y d i u m K C K P Z R p o d j ę ł o u c h w a ł ę „ W s p r a w i e p r o c e s u Berii i j e g o w s p ó l n i k ó w " . Proces
miał
toczyć
się
przy
drzwiach
zamkniętych,
bez u d z i a ł u s t r o n , w trybie p r z e w i d z i a n y m w ustawie z 1
g r u d n i a 1934 r o k u .
Prezydium
KC
zatwierdziło
i uchwaliło rezolucję o organizacji
tekst aktu oskarżenia
r o z e s ł a n i u go
do w s z y s t k i c h
partyjnych.
A r e s z t o w a n y b y ł p r z e t r z y m y w a n y w celi nej
okien.
Przez
całą dobę
nie
pozbawio¬
wyłączano
światła. 197
Koniec epoki
Leonid Meczin O b o k d y ż u r o w a ł oficer, więźnia,
gdyby
Członkowie
ktoś
który o t r z y m a ł rozkaz zabicia
próbował
zaatakować
bunkier.
Beria
rozmawiał
że jest
z
pilnującym
niewinny
i
go
wkrótce
wyższego oficerem,
zostanie
z w i ę z i e n i a . D o k o ń c a nie w i e r z y ł ,
twier¬
zwolniony
ż e t o w a r z y s z e po¬
traktują go tak samo, jak on t r a k t o w a ł innych... W drugim
liście,
napisanym z
aresztu,
Beria przy¬
p o m i n a ł M a l e n k o w o w i i C h r u s z c z o w o w i , ż e t o o n bro¬ ni!
ich p r z e d S t a l i n e m .
dalszej i
korespondencji
ołówek.
Natychmiast zabroniono mu i
odebrano
Widocznie towarzysze
bali
papier,
okulary
się,
napisze
że
coś k o m p r o m i t u j ą c e g o o nich samych... gromadził
polecenie
przeciwko
członków
swoim
Prezydium
towarzyszom? jedenaście
Na
worków
z d o k u m e n t a m i komisyjnie s p a l o n o . Nikt do k o ń c a nie
zgryzienia. KC
nie
twardy orzech
do
Przez cały tydzień członkowie Prezydium
mogli
się
zdecydować, jak
kolegium
sądowego
które w dniach
18-23
centrali
związków
chajłow, zji
M.
p r z e w o d n i c z ą c y związków
I.
Kuczawa,
zastępca przewodniczącego J. L.
Sądu
Razem z wieloletni
sformułować
akt
Berią n a ł a w i e
Mierkułow,
Rudienko jednak
go,
w ostatnich armii;
charowicz spraw
Wsiewołod
oświadczył,
Kobułow,
ale
wego,
w
nie m o g l i się z d e c y d o w a ć , j a k ą k o n k r e t n i e . T e g o , cze¬
MWD
ZSRR,
antypaństwową,
organizacji
masowych
Mieszyk,
zastępca ostatnich
Gieorgijewicz
generał-pulkownik
świadczących o jego d z i a ł a l n o ś c i spiskowej
były naczelnik
Dlatego
na
wszelki
wypadek
oskarżono
u c h w a ł y P r e z y d i u m Rady Najwyższej 1949
roku
karnej
„W sprawie
za g w a ł t " .
ZSRR z 4
stycz¬
zwiększenia odpowiedzial¬
W Ministerstwie
Bezpieczeń¬
s t w a P a ń s t w o w e g o b y ł a t o p o w s z e c h n i e p r z y j ę t a prak¬
198
-
oskarżonym
stawiano jednocześnie
Wszystkich
Berię
o gwałt. Taki z a r z u t p o z w a l a ł r o z s t r z e l a ć go na mocy
tyka
brat,
zostanie rozstrze¬
Arsieniewicz
Goglidze, były
bezpieczeństwa
państwo¬
latach
przewodniczący
Zarządu
Paweł Jakowlewicz
spraw w e w n ę t r z n y c h Ukrainy,
Lew
Jemielianowicz
wydziału
Włodzimirski,
dochodzeniowego
do
spraw
s p e c j a l n y c h M W D ZSRR, g e n e r a ł - l e j t n a n t .
ziono...
ności
ministra
(jego
ministra
były minister
generał-lejtnant;
nia
Diekanozow,
były pierwszy z a s t ę p c a
generał-pułkownik;
represji - nie m o ż n a m u b y ł o z a r z u c i ć . D o k u m e n t ó w nie znale¬
Nikołajewicz
latach minister kontroli radzieckiej, Władimir
wewnętrznych,
działalność -
ZSRR
b y ł y m i n i s t e r s p r a w w e w n ę t r z n y c h G r u z j i ; B o g d a n Za-
czas
winien
Najwyższego
były minister b e z p i e c z e ń s t w a państwowe¬
pierwszy
rzeczywiście
Gru¬
o s k a r ż o n y c h zasiedli jego
współpracownicy:
l a n y r o k p ó ź n i e j ) ; Siergiej
był
zawodowych
Zejdin oraz p r z e w o d n i c z ą c y moskiewskiego sądu
z a w i e r a t a k i e g o p a r a g r a f u . Wów¬
mu
N.
w e w n ę t r z n y c h K . F . L u n i e w i dwaj p r a w n i c y : p i e r w s z y
ż e K o d e k s K a r n y nie o
zawodowych
pierwszy z a s t ę p c a ministra spraw
typartyjną.
go
1953
m o s k i e w s k i e g o k o m i t e t u o b w o d o w e g o p a r t i i N . A . Mi-
g e n e r a ł - l e j t n a n t Amajak K o b u ł o w ,
oskarżyli
Naj
M. Szwernik, g e n e r a ł armii K. S. M o s k a l e n k o , s e k r e t a r z
o s k a r ż e n i a , w r e s z c i e o s k a r ż y l i Berię o d z i a ł a l n o ś ć a n Prokurator
Sądu
grudnia
ków, w e s z l i : m a r s z a ł e k 1 . S . K o n i e w , p r z e w o d n i c z ą c y wszechzwiązkowej
generał
d o c h o d z e n i o w i mieli
ZSRR,
miejskiego L. A. G r o m ó w .
wiedział, co zawierały... Oficerowie
był w z a p a s i e inny.
r o k u r o z p a t r y w a ł o s p r a w ę Berii i j e g o w s p ó ł p r a c o w n i ¬
C o się s t a ł o z m a t e r i a ł a m i , k t ó r e Beria p r z e z d ł u g i e lata
zawsze
W skład specjalnego
P r e z y d i u m K C w c i ą ż j e s z c z e o b a w i a l i się,
ż e k t o ś b ę d z i e u s i ł o w a ł u w o l n i ć Berię. dził,
r z u t ó w . J e ś l i nie u d a ł o się s k a z a ć i c h z j e d n e g o para¬ grafu,
kilka
za-
1934 i
roku,
sądzono to
znaczy
według
ustawy
bez
obecności
obrońcy,
w
trybie
wprowadził
po
zabójstwie
przyspieszonym, Kirowa.
z
1
grudnia
prokuratora który
Zostali
Stalin
oskarżeni
n a p o d s t a w i e s ł a w e t n e g o a r t y k u ł u 58. K o d e k s u Karne¬ go. W akcie
oskarżenia stwierdzano: 199
Leonid Meczin „Sąd
Koniec epoki
uważa
jest winien kiej
grupy
dzy
i
za
dowiedzione,
z d r a d y ojczyzny, spiskowej,
mającej
ustanowienie
aktów
partii
ko
rewolucyjnemu roku,
obcych
państw
rządu
aż
wła¬
dokonania
przeciwko
od¬
n a r o d o w i radzieckie¬ w a l k i przeciw¬
robotniczemu agentem
w
Baku
kontrwywiadu
musawatystów
utrzymywania
Beria
antyradziec¬
przejęcie
aktywnej
gdy b y ł t a j n y m
oraz
i
i
ruchowi
kontrrewolucyjnego dżanie,
celu
wymierzonych
działaczom politycznym, 1919
na
komunistycznej
mu w
oskarżony
panowania burżuazji,
terrorystycznych
danym
że
utworzenia
kontaktów
w z
Azerbej¬ wywiadem
do
momentu
zdemaskowania
Berię
oskarżono
także
a r e s z t o w a n i a go". Podczas
w
1942
procesu
roku,
Dowództwa stępnie grzbiecie
na
przedstawicielem
Froncie
Zakaukaskim,
uniemożliwić
obronę aby
to,
że
Naczelnego
u s i ł o w a ł pod¬
przełęczy
otworzyć
o
Plutonu
drogę
do
Gruzji...
tym
Profesor -
W y r o k w y k o n a ł g e n e r a ł Pa¬
Baticki,
n a s t ę p n i e j e s z c z e p i ę c i u in¬
strzały do
egzekucyjnego
świadków,
nie
mniej
Naumow
opowiada:
Baticki n a p i s a ł do
Chruszczowa notatkę,
że
za¬
sali s ą d u , na scho¬
d a c h . T o n i e m o ż l i w e . W b e t o n o w y m b u n k r z e , w nie¬ wielkim p o m i e s z c z e n i u , bie.
mogli
Baticki n a p i s a ł tak,
postrzelić
żeby u s p o k o i ć
samych
sie¬
Chruszczowa:
Berię z a s t r z e l o n o n a t y c h m i a s t p o o p u s z c z e n i u sali są¬ na
pewno
nie
zdążył
niczego
powiedzieć.
W rzeczywistości ż o ł n i e r z e przynieśli deski
i wyłożyli
n i m i c a ł e p o m i e s z c z e n i e , żeby kule nie r y k o s z e t o w a ł y od b e t o n o w y c h ścian. Berii
pozwolono
i czarny garnitur,
przebrać
się
w
czystą
bieliznę
który przynieśli mu z d o m u .
Ręce
s k u t o m u k a j d a n k a m i . P o d o b n o z a c h o w y w a ł się z god¬
Ponadto
Beria u s i ł o w a ł
osłabić
przyjaźń
narodów
n o ś c i ą , nie p ł a k a ł i n i e b ł a g a ł o l i t o ś ć . C i a ł o Berii prze¬ wieziono
główne
i spalono, a prochy rozrzucono.
przedsięwzięcia,
zmierzające
do
podniesienia
p r o d u k c j i w k o ł c h o z a c h i s o w c h o z a c h , p r z e z c o unie¬ możliwiał wzrost Wszystkich ojczyzny,
spiskowej
Berii.
im
lepiej.
ZSRR z wielkim n a r o d e m r a d z i e c k i m . S a b o t o w a ł t a k ż e
dy
martwego już
sprowadzono:
s t r z e l i ł Berię od r a z u po wyjściu z
na głównym
wrogom
sądowego.
n y c h oficerów o d d a ł o
dowej,
gdy b y ł
Kaukazu,
niu p r z e w o d u
weł Fiodorowicz
w
dobrobytu
oskarżonych utworzenia celu
narodu
uznano
radzieckiego. za
winnych
antyradzieckiej
przejęcia władzy,
zdra¬
organizacji
organizacji
aktów
terrorystycznych... „Zdemaskowani
do
krematorium
na
Cmentarzu
Baticki z o s t a ł p ó ź n i e j m a r s z a ł k i e m , wódcą
wojsk
obrony
strem obrony. W
1965
Związku Radzieckiego.
powietrznej
Dońskim
n a c z e l n y m do¬
kraju
i
wicemini¬
roku o t r z y m a ł t y t u ł B o h a t e r a Pozostali
oficerowie
-
Aleksiej
I w a n o w i c z B a k s o w ( d o s ł u ż y ł się s t o p n i a g e n e r a ł a - p u ł k o w n i k a ) , Iwan Grigoriewicz Zub (później g e n e r a ł - m -
dzięki
niepodważalnym
dowodom
ajor)
i
Wiktor
Iwanowicz
(później
G., K o b u ł o w B. Z., G o g l i d z e S. A., M i e s z y k P. J. i W ł o -
mi
dzimirski L. J. p o d c z a s p r o c e s u sądowego potwierdzi¬
w s z y s c y liczyli
l i swoje z e z n a n i a ,
Radzieckiego. W k a ż d y m razie p o w i e r z o n e im z a d a n i e
znali
się
z ł o ż o n e w t r a k c i e ś l e d z t w a i przy¬
popełnienia
najcięższych
„złote
Niektórzy
gwiazdy"
ordera¬
twierdzą,
że
B o h a t e r ó w Związku
s p e ł n i l i z c a ł y m o d d a n i e m i c z u l i się j a k b o h a t e r o w i e .
Sąd n a d Berią b y ł c z y s t ą farsą. N a d ł u g o p r z e d roz¬
nej P a r t i i G r u z j i z r e p u b l i k i w y s i e d l o n o - w iście stali¬
przeciwko
szeregu
Sztandaru.
prze¬
stępstw
do
na
roku zostali n a g r o d z e n i
pułkow¬
nik) w s t y c z n i u Czerwonego
1954
Jufieriew
p o d s ą d n i Beria Ł . P., M i e r k u ł o w W . N . , D i e k a n o z o w W .
państwu".
Na polecenie
Komitetu
Centralnego
Komunistycz¬
p o c z ę c i e m p r o c e s u było wiadomo, co go czeka. Został
n o w s k i m stylu - o k o ł o d w u d z i e s t u k r e w n y c h Berii i je¬
r o z s t r z e l a n y 23 g r u d n i a , w kilka g o d z i n po z a k o ń c z e -
go żony. Jego m a t k a i teściowa były j u ż po o s i e m d z i e -
200
201
Koniec epoki
Leonid Mleczin siatce,
ale m i m o t o o b i e s t a r u s z k i w y w i e z i o n o w odle¬
g ł e r e j o n y kraju. m o d l i ł a się łych
Matkę z e s ł a n o za to, że c o d z i e n n i e
„ o z d r o w i e w r o g a n a r o d u Berii".
krewnych,
wśród
rientija Pawłowicza,
Pozosta¬
nich g ł u c h o n i e m ą siostrę
oskarżano
Law-
„ P r z y p o m i n a m s o b i e s y n a Berii - ł a d n y c h ł o p a k , j a k figurka z
porcelany,
spokojny;
w i d z i a ł e m go
jewny
wówczas toast
Berię i m ę ż a D a r i i .
Generalny
wewnętrznych
ZSRR
Krugłow
Rudienko zwrócili
i
się
minister
do
Prezy¬
d i u m KC z wnioskiem o „zakazanie c z ł o n k o m rodzin i
bliskim
krewnym
mieszkiwania nych go,
w
wymienionych
Moskwie,
wrogów
Leningradzie,
ludu
Tbilisi
za¬ i
w których obowiązuje
r e ż i m specjalny,
a t a k ż e na
C h r u s z c z o w wyrazili
Ministerstwo specjalną
listę
Spraw
„społecznie
nych skazańców, skiego, objęto
obwodu
nadzorem
We w r z e ś n i u
sporządziło
niebezpiecznych"
lokalnych
1955
i
krew¬
Kazachstanu
oraz
organów bezpieczeństwa.
r o k u p r z e w o d n i c z ą c y KGB gene¬
r a ł S i e r o w z a m e l d o w a ł KC, ż e „ n i e k t ó r z y k r e w n i Berii nadal
go
wychwalają,
twierdzą,
że byl
niewinny
i
wy¬
rażają g ł o ś n o swe n i e z a d o w o l e n i e z p o w o d u i c h zesła¬ nia...
R e p r e z e n t u j ą j a w n i e a n t y r a d z i e c k i e n a s t r o j e , po¬
zwalają ców na
sobie
partii
i
na
oszczerstwa
państwa
nawiązanie
pod
radzieckiego,
kontaktu
z
adresem
przywód¬
szukają
sposobów
pozostałymi
zorganizowanej
ciwko
państwu
Podjęto dzialności
działalności,
zesłanymi
wymierzonej
prze¬
radzieckiemu...
decyzję
o
Jakiż
karnej
za
szkodliwą
ich
agitację
do
odpowie¬
antyradziec¬
ką". Ż o n a i syn Berii z o s t a l i a r e s z t o w a n i . K o r n i e j C z u k o w s k i p o d d a t ą 1 2 l i p c a 1953 r o k u za¬ p i s a ł w swym d z i e n n i k u : 202
Gdzie jest ciąży.
bezskutecznie
dziwne
teraz?
Mówią t e ż ,
usiłuje
s ą losy r o d z i n y
kretarza generalnego, rozpustnych,
i
do
Ludzie że
mó¬
Katierina
dodzwonić
Gorkiego!
to
najbardziej
karierowiczów,
biety jak Katierina P a w ł o w n a
i
są z a m i e s z a n e w te krwawe Nina Tejmurazowna
się
do
Od
Jagody
zwyrodniałych
odszczepieńców,
1954
czowa.
że
Napisała,
N a d i e ż d a Aleksiejewna
zbrodnie?
Gcgeczkori-Beria
męża na początku
po
egzekucji
r o k u w y s ł a ł a list d o została
wykluczona
Chruszz
partii
i o s k a r ż o n a o „ a n t y r a d z i e c k i s p i s e k w celu o d r o d z e n i a kapitalizmu
w
Związku
Radzieckim".
Ponadto
obwi¬
n i a n o j ą o p r o w a d z e n i e k o r e s p o n d e n c j i z e s w o i m rze¬ k o m y m krewnym,
gruzińskim
mienszewikiem
Gcgecz-
korim. „ N i g d y g o nie z n a ł a m , nie w i d z i a ł a m , n i e j e s t m o i m krewnym,
nie p r o w a d z i ł a m
i
nie
m o g ł a m prowadzić
z nim żadnej korespondencji... Rzeczywiście p o w a ż n i e obciąża mnie p o n a d t r z y d z i e ś c i lat (od i
pociągnięciu
spokojem?
Marfa jest w
do Berii - d l a c z e g o t a k ich c i ą g n i e do z a u s z n i k ó w se¬
c z ł o n k a m i r o d z i n y w r o g a l u d u Berii w c e l u p r o w a d z e ¬ nia
- to znaczy za
Co się s t a ł o z j e g o w y n i o s ł o ś c i ą ,
niej.
k t ó r y c h z e s ł a n o d o Kraju K r a s n o j a r swierdłowskiego
„za w n u k ó w G o r k i e g o "
s z u b r a w c ó w ? D l a c z e g o t a k i e m i ł e i p r o s t o d u s z n e ko¬
zgodę.
Wewnętrznych
że
Pawłowna
i
terytorium Kaukazu i Zakaukazia". Malenkow i
pańskością, wią,
in¬
m i a s t a c h i miejscowościach Związku Radzieckie¬
wyniosły,
Pieszkowej.
dziny Kobułowa, Goglidze i Diekanozowa... Prokurator
milczący,
2 9 m a r c a u N a d i e ż d y Aleksie-
T a m a r a Władimirowna (żona Wsiewołoda) wzniosła
o p r o w a d z e n i e dysku¬
sji n a t e m a t y a n t y r a d z i e c k i e . T a k i s a m los s p o t k a ł ro¬
spraw
wychuchany,
n o s i ł a m jego
nazwisko.
Ponadto
a r e s z t o w a n i a byłam mu wierna, k i e m o d n o s i ł a m się nym,
ślepo
doświadczonym człowiekiem...
że p r z e z
aż
do
chwili j e g o
z o g r o m n y m szacun¬
do jego pozycji s p o ł e c z n e j
nowiska w państwie, kiej
fakt,
1922 r o k u ) b y ł a m ż o n ą Berii
i
Nie
wierzyłam,
że jest
i sta¬ odda¬
p o t r z e b n y m w ł a d z y radziec¬ domyśliłam
giem Związku Radzieckiego,
się,
że j e s t
wro¬
o czym mnie p o i n f o r m o 203
Leonid Meczin wano
podczas
Koniec epoki śledztwa.
Ale
w tym
przypadku
oszu¬
k a ł n i e t y l k o m n i e j e d n ą : w i e r z y ł m u p r z e c i e ż c a ł y na¬ ród, jeśli wziąć stwie
oraz
Od
p o d uwagę jego
zajmowane
pozycję
przezeń
w społeczeń¬
stanowiska...
1942 r o k u , gdy d o w i e d z i a ł a m się o j e g o niewier¬
ności
małżeńskiej,
ków ż o n y i
od
o d m ó w i ł a m w y p e ł n i a n i a obowiąz¬
1943
r o k u m i e s z k a ł a m p o z a Moskwą,
początkowo samotnie,
a p o t e m z rodziną mojego
sy¬
na".
i
trudności.
kilka
miesięcy
„umrzeć i jego
że jest ciężko chora,
życia
i
prosiła,
w samotności,
dzieci,
by
nie
bez pociechy ze
w więziennej
s t r o n y syna
celi l u b g d z i e ś
daleko
na
zesłaniu".
sekretarkę
i jakby
mimo¬
czem. Przerażony
przedstawiciel
zakładu
zrywał
się
z krzesła: - Ależ
nie
trzeba dzwonić
d o Ł a w r i e n t i j a Pawłowi¬
c z a ! W ł a ś n i e z r o z u m i a ł e m , ż e m o ż e m y w s z y s t k o zro¬
z o s t a ł o jej
p o z w o l o n o jej
wzywał
- N i e c h m n i e p a n i p o ł ą c z y z Ł a w r i e n t i j e m Pawłowi¬
bić
N i n a Beria p i s a ł a ,
Sergo
chodem prosił:
jeszcze W
szybciej!
całym
kraju
pracowników W lipcu ca
odbyło
organów
się
kilka
procesów
bezpieczeństwa
byłych
państwowego.
1954 r o k u z o s t a ł r o z s t r z e l a n y b y ł y z a s t ę p ¬
ministra
bezpieczeństwa
państwowego
Riumin.
N a s t ę p n i e s ą d z o n o kilku i n n y c h l u d z i Berii: j e g o byłe¬
List N i n y Berii
C h r u s z c z o w p r z e s ł a ł do wszystkich
członków Prezydium
KC,
ale n a j w y ż s z y o r g a n w ł a d z y
g o d o r a d c ę d o s p r a w p o l i t y k i z a g r a n i c z n e j , P i o t r a Afan a s i e w i c z a Szarię
( d o s t a ł wyrok dziesięciu ł a t o b o z u ) ,
p a r t y j n e j d o p i e r o p o u p ł y w i e r o k u - p o d k o n i e c listo¬
b y ł y c h szefów k a n c e l a r i i N K W D i M W D S. S. M a m u t o ¬
pada
1954
wa i B. A.
oboje
zostali
także
była
r o k u - r o z s t r z y g n ą ł los zesłani
na
syna i
przymusowe
d e c y z j a w iście
ż o n y Berii:
osiedlenie.
stalinowskim
To
stylu...
Sergo Ł a w r i e n t o w i c z Beria z m i e n i ł n a z w i s k o :
zabra¬
no mu wszystkie d o k u m e n t y i wypisano nowe,
n a na¬
zwisko
nauko¬
wych,
matki. toteż
zawodową. mował skwy.
się Był
wanym,
Pozbawiono
go
także
stopni
m u s i a ł od n o w a z a c z y n a ć życie i k a r i e r ę P r z e d a r e s z t o w a n i e m ojca S e r g o B e r i a zaj¬ systemem
niewątpliwie
choć
znane
znacznie pomogło
obrony
przeciwrakietowej
Mo¬
człowiekiem bardzo utalento¬ i budzące
grozę
nazwisko
ojca
m u w z r o b i e n i u b ł y s k a w i c z n e j ka¬
riery. Berię
pamiętają do
cy z b i u r a p r o j e k t ó w . przedstawicieli
kiedy
że 204
dziś jego
współpracowni¬
O p o w i a d a j ą , j a k z w o ł y w a ł nara¬
zakładów
laboratorium
wanie. stwo
L u d w i g o w a ( p i ę t n a ś c i e lat o b o z u ) , b y ł e g o
kancelarii
pierwszego
c e g o R a d y M i n i s t r ó w G. A. t u Berii,
zastępcy
przewodniczą¬
O r d y n c e w a i szefa gabine¬
M u c h a n o w a (wszyscy
zostali
u z n a n i z a win¬
nych n i e u d z i e l e n i a informacji o p o p e ł n i e n i u przestęp¬ stwa p r z e c i w k o p a ń s t w u i s k a z a n i W d n i a c h 7-19 w r z e ś n i a Wojskowe
Sądu
na z e s ł a n i e ) .
1955 r o k u w Tbilisi K o l e g i u m
Najwyższego
rozpatrywało
łych ministrów bezpieczeństwa państwowego
sprawę
by¬
Gruzji Ra-
pawy i R u c h a d z e o r a z w i c e m i n i s t r a s p r a w w e w n ę t r z n y c h Gruzji C e r a t e l i . D o o d p o w i e d z i a l n o ś c i k a r n e j p o c i ą g n i ę t o także wykonawców: byłych
funkcjonariuszy NKWD-MWD
Sawickiego, K r i m i a n a , C h a z a n a , P a r a m o n o w a , b y ł e g o na¬ c z e l n i k a w i ę z i e n i a w e w n ę t r z n e g o NKWD Gruzji, a n a s t ę p ¬
Sergo dy
szefa
otrzyma
przemysłowych i potrzebne
pytał,
oprzyrządo¬
P r z e d s t a w i c i e l e z a k ł a d ó w s k a r ż y l i się n a m n ó ¬
problemów, realizacja
z
którymi
zamówienia
się borykają,
wywołuje
sporo
tłumaczyli, kłopotów
nie o c h r o n i a r z a Berii, N a d a r a j a . Wszyscy z o s t a l i s k a z a n i na śmierć przez rozstrzelanie. W
1956 r o k u p r z y s z ł a kolej
kretarza KC
Komunistycznej
na b y ł e g o p i e r w s z e g o se¬ Partii Azerbejdżanu,
Mir-
- D ż a f a r a Bagirowa, b y ł e g o szefa Berii w CzK i b y ł e g o lu¬ dowego k o m i s a r z a spraw w e w n ę t r z n y c h republiki.
Karen
Nersesowicz
lat n a
Brutenc,
a u t o r książki
„Trzydzieści
205
Leonid Meczin
Koniec epoki
P l a c u S t a r y m " , k t ó r y t a k ż e z a c z y n a ł swą k a r i e r ę w Baku, p i s z e o Bagirowie: gdyby o d s u n ą ć
na b o k wszelkie wzglę¬
d y i o c e n y m o r a l n e , t o t r z e b a p r z y z n a ć , ż e Bagirow b y ł postacią nietuzinkową,
silną,
wyrazistą i
wyjątkową oso¬
bowością, c z ł o w i e k i e m o p r z e n i k l i w y m u m y ś l e , z ogrom¬ nym
talentem organizatorskim,
szerokimi h o r y z o n t a m i
m y ś l o w y m i i r z a d k i m i n s t y n k t e m p o l i t y c z n y m , zdecydo¬ w a n y m i u m i e j ą c y m n a r z u c i ć swoją wolę. N a p o ł ą c z o n y m p l e n u m K o m i t e t u Bakijskiego i Komi¬ tetu
Centralnego
zdjęto
go
z
Komunistycznej
zajmowanych
Partii
wcześniej
p a r t i i w y s ł a ł y go z Baku na p r o w i n c j ę , stanowisko
zastępcy
szewnieft"
do
dyrektora
spraw
Azerbejdżanu
stanowisk.
p o w i e r z a j ą c mu
zjednoczenia
personalnych.
Władze
Latem
„Kujby-
1956
roku
d u ż o w c z e ś n i e j . W t a k i m r a z i e t r z e b a b y ł o w s t r z y m a ć re¬ formę
gospodarczą
Kosygina...
A zresztą,
wilży". T r z e b a b y ł o z a t e m p o w s t r z y m a ć Gdyby p o w s t r z y m a n o Beria.
Chruszczowa,
W
lutym
1959
sowa.
roku
odbył
się
proces
byłego
szefa
p u ł k o w n i k a Rafaela S i c m i o n o w i c z a Sarki-
S k a z a n o g o n a d z i e s i ę ć lat p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i .
Sto c z t e r n a ś c i e d n i p a n o w a n i a Berii w wołuje
pewną
konsternację
wśród
1953 r o k u wy¬
historyków.
W jaki
s p o s ó b n a c z e l n y k a t kraju m ó g ł być r e f o r m a t o r e m ? T a k i e p o ł ą c z e n i e wydaje się d z i w n e tylko n a p i e r w s z y r z u t o k a . Państwo czeństwa
socjalistyczne
państwowego
przy p o m o c y tworzy
a p a r a t u bezpie¬
potężny
kompleks
woj-
s k o w o - p r z e m y s ł o w y i p r z e m i e n i a się w s u p e r m o c a r s t w o . Zwiększanie
potęgi
wojskowej
odbywa
się
za
cenę
wy¬
n i s z c z e n i a c a ł e g o kraju i s p o ł e c z e ń s t w a . W t e d y elity w ł a d z y d o c h o d z ą d o w n i o s k u , ż e p o t r z e b ¬ ne
są c h o ć b y
minimalne
stwo. Ta myśl najszybciej
reformy,
aby r a t o w a ć
mocar¬
r o d z i się w g ł o w i e szefa bezpie¬
c z e ń s t w a p a ń s t w o w e g o , p o n i e w a ż o n lepiej n i ż i n n i zda¬ je sobie s p r a w ę z p r a w d z i w e j sytuacji i r z e c z y w i s t y c h na¬ strojów w kraju. N i e w a ż n e , czy b ę d z i e to Ławrientij' Beria, czy Jurij A n d r o p o w .
Bali się, że jeśli t r o c h ę nie p o p u s z ¬
czą cugli, t o n i e d ł u g o nie b ę d ą mieli k i m r z ą d z i ć . „Socjalizm
m o ż n a było uratować,
gdyby G o r b a c z o w a
nie d o p u s z c z o n o do w ł a d z y " - n a r z e k a j ą z w o l e n n i c y so¬ cjalizmu 206
w stylu
stalinowskim.
Ale
herezja
zaczęła
się
Chruszczowa... b y ł b y Ławrientij
bardzo
przeraziły
pozostałych
przywódców
kraju,
b y ł y n i c z y m i n n y m j a k p r ó b ą r a t o w a n i a w ł a s n e j skóry. P o k r ó t k i m o k r e s i e r e f o r m kraj p o n o w n i e w r ó c i ł b y d o GUŁAG-ów. nego
Każda prowadzi
śmy się w
1991
próba
liberalizacji
do jego
upadku,
systemu o
roku. KONIEC TOMU III
o c h r o n y Berii,
za¬ „od¬
P r o p o n o w a n e p r z e z Berię w 1953 r o k u reformy, k t ó r e tak
w Baku z o s t a ł o s ą d z o n y i s k a z a n y na ś m i e r ć p r z e z roz¬ strzelanie.
wszystko
c z ę ł o się j e s z c z e w c z e ś n i e j - od c h r u s z c z o w o w s k i e j
socjalistycz¬
czym przekonali¬
Druk i oprawa: Drukarnia Wydawnicza im. W. L. Anczyca S.A. Kraków
Pod koniec wojny Smersz zajmowat się gtównie żołnierzami Armii Czerwonej, którzy powracali z niemieckiej niewoli, oraz obywatelami radzieckimi, którzy w latach wojny znaleźli się na terytorium Niemiec z wtasnej woli lub z przymusu. Prawie wszyscy przeszli przez obozy filtracyjne. Ostatnie obozy tego typu zamknięto dopiero po śmierci Stalina... - Jeśli chodzi o jedzenie - powiedział premier Winston Churchill w październiku 1944 roku w Moskwie - to Anglia na prośbę marszałka Stalina zapewniła wysyłkę do ZSRR czterdziestu pięciu tysięcy ton słoniny. Ponadto wysyłamy do ZSRR jedenaście tysięcy byłych radzieckich jeńców wojennych, żeby było komu jeść tę słoninę. Pomysł z założenia był humanitarny. Na spotkaniu w Jałcie w 1945 roku alianci porozumieli się w kwestii jak najszybszego powrotu do ojczyzny ludzi, którzy dostali się do niemieckiej niewoli lub zostali siłą wywiezieni na roboty do Rzeszy. Jednak w krajach zachodnich pojawił się niespodziewany problem: niektórzy Rosjanie woleli targnąć się na własne życie niż wrócić do Związku Radzieckiego. Tę mało znaną kartę w historii odtworzył mieszkający w Anglii książę Nikołaj Tołstoj, cioteczny wnuk wielkiego pisarza Lwa Tołstoja i autor książki „Ofiary Jałty". Deportowanych do zimnego Murmańska Rosjan zapobiegliwa brytyjska intendentura wojskowa zaopatrywała w wełniane kamizelki, kalesony, skarpety, płaszcze, buty, grzebienie. Ale pozostać w Anglii nie pozwolono nikomu: opierających się dostarczano na statki siłą.
