Nazwy Arkadiusz Wójcik
[email protected] Zakład Logiki Instytut Filozofii Uniwersytet Warszawski
19 maja 2016
Arkadiusz Wójcik
Nazwy
Czym jest nazwa? Nazwa Nazwa˛ nazywamy ka˙zde wyra˙zenie, które mo˙ze wystapi´ ˛ c na miejscu wyra˙zenia A lub wyra˙zenia B w zdaniu podmiotowoorzecznikowym postaci „A jest B”. Przykłady zdan´ podmiotowo-orzecznikowych Warszawa jest stolica˛ Polski. Keira Knightley jest piekn ˛ a˛ brunetka. ˛ Krowa jest ssakiem. Mokotów jest najpiekniejsz ˛ a˛ dzielnica˛ Warszawy. Wyjatkowo ˛ inteligentny me˙ ˛ zczyzna jest kandydatem na partnera dla madrej ˛ kobiety. Sprawiedliwo´sc´ jest najistotniejsza˛ z cnót. Arkadiusz Wójcik
Nazwy
wspaniałym
Desygnat i denotacja Desygnat Desygnatem danej nazwy jest ka˙zdy przedmiot, o którym dana˛ nazwe˛ mo˙zna prawdziwie orzec (do którego dana nazwa sie˛ odnosi). Np. desygnatem nazwy „Andrzej Duda” jest Andrzej Duda. Andrzej Duda jest te˙z desygnatem nazw „Prezydent RP”, „me˙ ˛ zczyzna”, „polityk”, „ojciec”, „nie-blondynka”, „nie-kura”. Denotacja Denotacja˛ (zakresem) danej nazwy nazywamy zbiór wszystkich jej desygnatów. Np. denotacja˛ nazwy „student europeistyki” jest zbiór wszystkich tych ludzi, którzy aktualnie studiuja˛ europeistyk˛e.
Arkadiusz Wójcik
Nazwy
Konotacja
Konotacja Konotacja˛ danej nazwy jest zbiór cech, które łacznie ˛ przysługuja˛ wszystkim desygnatom tej nazwy i tylko im. Np. konotacja˛ nazwy „kwadrat” jest zbiór trzech cech: płasko´sci, prostokatno´ ˛ sci i równoboczno´sci.
Arkadiusz Wójcik
Nazwy
Nazwy puste, jednostkowe i ogólne Podział nazw ze wzgledu ˛ na liczbe˛ desygnatów: 1
Nazwy puste: brak desygnatów (denotacja jest zbiorem pustym). Np. „kwadratowe koło”, „najwieksza ˛ liczba naturalna”, „krasnoludek”.
2
Nazwy jednostkowe: istnieje tylko jeden desygnat. Np. „Andrzej Duda”, „Warszawa”, „najwieksza ˛ góra na s´ wiecie”.
3
Nazwy ogólne: istnieje wiecej ˛ ni˙z jeden desygnat. „człowiek”, „krowa”, „piekna ˛ kobieta”, „nie-stopa”.
Np.
Podział nazw pustych: 1
Nazwy puste o intencji jednostkowej. „najwy˙zszy krasnoludek”.
Np.
2
Nazwy puste o intencji ogólnej. „bóg grecki”.
„krasnoludek”,
Arkadiusz Wójcik
Nazwy
Np.
„Zeus”,
Nazwy konkretne i abstrakcyjne
Podział nazw ze wzgledu ˛ na rodzaj (sposób) istnienia: 1
Nazwy konkretne: wszystkie desygnaty sa˛ zlokalizowane czasoprzestrzennie (nazwy osób i rzeczy) lub byłyby zlokalizowane, gdyby istniały. Np. „krzesło”, „obecny prezydent USA”, „Adam Mickiewicz”.
2
Nazwy abstrakcyjne: z˙ aden z desygnatów nie jest zlokalizowany czasoprzestrzennie. Np. „miło´sc´ ”, „pierwiastek z liczby cztery”, „empatia”.
3
Nazwy mieszane: cz˛e´sc´ desygnatów jest zlokalizowanych czasoprzestrzennie, ale nie wszystkie. Np. „nie-kobieta”.
Arkadiusz Wójcik
Nazwy
Nazwy ostre i nieostre
Podział nazw ze wzgledu ˛ na ostro´sc´ zakresu: 1
Nazwy ostre: denotacja jest ustalona jednoznacznie, czyli o ka˙zdym przedmiocie mo˙zemy rozstrzygna´ ˛c, czy jest desygnatem danej nazwy. Np. „student UW”, „prostokat”. ˛
2
Nazwy nieostre: denotacja nie jest ustalona jednoznacznie. Np. „łysy”, „przystojny”, „wysoki”, „pilny student”.
Arkadiusz Wójcik
Nazwy
Nazwy generalne i indywidualne
Podział nazw ze wzgledu ˛ na sposób wskazywania desygnatu: 1
Nazwy generalne: maja˛ konotacje˛ i przysługuja˛ obiektom z racji na własno´sci, które te obiekty posiadaja. ˛ Np. „kot”, „student”, „kwadrat”.
2
Nazwy indywidualne: nie maja˛ konotacji i odnosza˛ sie˛ do przedmiotu nawet wówczas, gdy cechy tego przedmiotu ulegna˛ zmianie. Nazwami indywidualnymi sa˛ nazwy własne. Np. „Keira Knightley”, „Kraków”, „Mercedes-Benz”.
Arkadiusz Wójcik
Nazwy
Zadanie Zadanie 1 Jakie własno´sci maja˛ poni˙zsze nazwy (wybierz spo´sród: pusta/jednostkowa/ogólna, konkretna/abstrakcyjna, ostra/nieostra, generalna/indywidualna)? 1
studentka europeistyki ogólna, konkretna, ostra, generalna
2
piekna ˛ studentka europeistyki ogólna, konkretna, nieostra, generalna
3
James Bond pusta, konkretna, ostra, indywidualna
4
zakochanie ogólna (?), abstrakcyjna, nieostra, generalna
Arkadiusz Wójcik
Nazwy
Zadanie
Zadanie 1 Jakie własno´sci maja˛ poni˙zsze nazwy (wybierz spo´sród: pusta/jednostkowa/ogólna, konkretna/abstrakcyjna, ostra/nieostra, generalna/indywidualna)? 5
6
7
Nowy Jork jednostkowa, konkretna, ostra, indywidualna ´ II Wojna Swiatowa jednostkowa, abstrakcyjna, ostra, indywidualna tautologia KRZ ogólna, konkretna lub abstrakcyjna, ostra, generalna
Arkadiusz Wójcik
Nazwy
Zale˙zno´sci miedzy ˛ zakresami nazw Równo´sc´ Zakres nazwy A jest równy zakresowi nazwy B, gdy ka˙zdy desygnat nazwy A jest desygnatem nazwy B i odwrotnie. Np. zakresy nazwy „samochód” i „auto” sa˛ równe, podobnie jak „kobieta lub me˙ ˛ zczyzna” i „człowiek”. Zawieranie sie˛ Zakres nazwy A zawiera sie˛ w zakresie nazwy B, gdy ka˙zdy desygnat nazwy A jest desygnatem nazwy B. W takich przypadkach mówimy, z˙ e nazwa A jest podrz˛edna wobec nazwy B, natomiast nazwa B jest nadrz˛edna wobec nazwy A. Np. zakresy nazwy „kobieta” zawiera sie˛ w zakresie nazwy „człowiek”, zakres nazwy „niska kobieta” zawiera sie˛ w zakresie nazwy „kobieta”.
Arkadiusz Wójcik
Nazwy
Zale˙zno´sci miedzy ˛ zakresami nazw Krzy˙zowanie sie˛ Zakres nazwy A krzy˙zuje sie˛ z zakresem nazwy B, gdy istnieja˛ takie desygnaty nazwy A, które nie sa˛ desygnatami nazwy B, istnieja˛ takie desygnaty nazwy B, które nie sa˛ desygnatami nazwy A, ale istnieja˛ tak˙ze takie przedmioty, które sa˛ desygnatami zarówno nazwy A, jak i B. Np. zakresy nazw „studentka” i „wegetarianka” krzy˙zuja˛ sie. ˛ Wykluczanie sie˛ Zakres nazwy A wyklucza sie˛ z zakresem nazwy B, gdy nie istnieje taki przedmiot, który byłby desygnatem obu tych nazw. Np. zakresy nazwy „kobieta” wyklucza sie˛ z zakresem nazwy „me˙ ˛ zczyzna”.
Arkadiusz Wójcik
Nazwy
Zadanie Zadanie 2 Ustal, jakie relacje zachodza˛ miedzy ˛ zakresami nazw (wybierz spo´sród równo´sci, zawierania sie, ˛ krzy˙zowania sie, ˛ wykluczania sie). ˛ 1
´ jezyk ˛ polski; jezyk ˛ słowianski; zawieranie sie˛
2
człowiek; reka; ˛ wykluczanie sie˛
3
me˙ ˛ zczyzna; interesujacy ˛ me˙ ˛ zczyzna; zawieranie sie˛
4
wegetarianin, pescetarianin; wykluczanie sie˛
5
Warszawa; Mazowsze; wykluczanie sie˛ Arkadiusz Wójcik
Nazwy
Zadanie Zadanie 2 Ustal, jakie relacje zachodza˛ miedzy ˛ zakresami nazw (wybierz spo´sród równo´sci, zawierania sie, ˛ krzy˙zowania sie, ˛ wykluczania sie). ˛ 6
rzeczownik; słowo; zawieranie sie˛
7
Beata Szydło; aktualny Premier Polski; równo´sc´
8
me˙ ˛ zczyzna; piekny ˛ człowiek; krzy˙zowanie sie˛
9
krokodyl; nie-˙zaba; zawieranie sie˛
10
piekna ˛ studentka europeistyki; kwadratowe koło; zawieranie sie˛ Arkadiusz Wójcik
Nazwy
