UK+++AD HORMONALNY

UKŁAD  HORMONALNY     Hormony   ! ! !

są  cząsteczkami  organicznymi,  które  w  organizmie  regulują  i  koordynują  czynności  narządów     i  tkanek,  przyczyniając  się  do  zachowania  homeostazy  w  całym  organizmie   w  środowisku  wewnętrznym  organizmu  występują  w  niskich  stężeniach   działanie  hormonów  jest  wielokrotnie  wolniejsze  niż  neuronów,  za  to  znacznie  dłuższe  i  mniej   energochłonne  

Hormony,  budowa  chemiczna   pochodne  aminokwasów   ! ! ! !

melatonina   tyroksyna   trójjodotyronina   adrenalina   noradrenalina  

! peptydowe   ! ! ! !

liberyny  i  statyny   wazopresyna   oksytocyna   hormon  wzrostu  

glikoproteinowe   !

tyreotropina  

! folikulotropina   ! hormon  luteinizujący   sterydowe   !

!

hormony  kory  nadnerczy   żeńskie  i  męskie  hormony  gonad  

    ! !

gruczoły  wydzielania  wewnętrznego  (zwane  endokrynowymi  lub  dokrewnymi)  –  wydzielają   hormony  bezpośrednio  do  krwi   gruczoły  zewnątrzwydzielnicze  –  wydzielają  swe  wydzieliny  poza  organizm,  w  tym  do  światła   przewodu  pokarmowego  lub  dróg  oddechowych  

             

   

1  

typy  komunikacji  chemicznej  pomiędzy  komórkami  organizmu   endokrynowa   (hormonalna)   ! sygnały  wydzielane  są   bezpośrednio  do  światła   układu  krążenia  (do  krwi  lub   hemolimfy)   ! w  ten  sposób  hormony   docierają  do  niemal   wszystkich  komórek  ciała   ! warunkiem  koniecznym  do   odbioru  sygnału  jest   występowanie   odpowiedniego  receptora   molekularnego   ! cząsteczki  sygnałowe  mogą   też  być  wydzielane   endokrynowo  przez   zakończenia  neuronów   (substancje  –   neurohormony,  proces   wydzielania  –  neurosekrecja)   ! niekiedy  zakończenia   aksonów  tworzą  tzw.  narząd   neurohemalny  

parakrynowa   (humoralna)   ! sygnały  wydzielane  są  do   płynu   międzykomórkowego   ! działają  na  niewielkie   odległości   ! czynniki  wzrostowe,   hormony  tkankowe  

autokrynowa   ! poprzez  substancje   chemiczne  zwrotnie   działające  na  komórki   wydzielnicze   ! czynniki  wzrostu  

okołokrynowa   ! sygnał  chemiczny   prezentowany  jest  na   powierzchni  komórki   ! inna  zbliżająca  się   komórka  ma  odpowiedni   odbierający  ten  sygnał   receptor   ! bardzo  stary  ewolucyjnie   system  komunikowania   się   ! wykorzystują  go  komórki   układ  odpornościowego  

 

Hormony  tropowe   ! ! ! !

miejscem  ich  wydzielania  jest  przysadka  mózgowa  (płat  przedni  –  gruczołowy)   ich  zadaniem  jest  regulacja  wydzielania  hormonów  obwodowych   miejscem,  które  reguluje  wydzielanie  hormonów  tropowych  jest  podwzgórze,  gdzie   wydzielane  są  liberyny  i  statyny   oddziaływania  tych  hormonów  z  hormonami  obwodowymi  nazywa  się  mechanizmem   sprzężenia  zwrotnego  (dodatniego  lub  ujemnego)  

  Jaki  gruczoł  dokrewny  wydziela  hormony  i  nie  jest  uzależniony  od  wydzielania  odpowiedniego   hormonu  tropowego?   trzustka     Które  hormony  wpływają  na  mięśniówkę  naczyń  krwionośnych  i  powodują  zmiany  ciśnienia  krwi?   histamina,  serotonina,  bradykinina    

Szyszynka     Jaki  związek  ma  szyszynka  z  procesem  dojrzewania  płciowego?   Szyszynka  hamując  działanie  pewnych  neurohormonów  hamuje  jednocześnie  wydzielanie  hormonów   przysadki,  co  powoduje  zahamowanie  spermatogenezy,  owulacji  i  opóźnienie  dojrzewania  płciowego   ! !

hormon  wydzielany  przez  szyszynkę  –  melatonina  (hormon  snu)   brak  melatoniny  prowadzi  do  przedwczesnego  dojrzewania  płciowego  i  zaburzenia  w  rozwoju   gonad  

   

   

2  

! ! ! !

!

synteza  melatoniny  ulega    zmianom   wraz  z  wiekiem   w  nocy  niezależnie  od  wieku  utrzymuje   się  wysoki  poziom  melatoniny   w  dzieciństwie  poziom  hormonu  jest   najwyższy   tendencja  zmian  w  wydzielaniu   melatoniny  w  rytmie  dobowym:   niezależnie  od  wieku  w  ciągu  dnia   wydziela  się  mniej  melatoniny  niż     w  nocy   tendencja  zmian  w  wydzielaniu  melatoniny  w  zależności  od  wieku:  ilość  wydzielanego   hormonu  zmniejsza  się  z  wiekiem  człowieka  

   

Mechanizm  działania  hormonów     hormony  białkowe   ! łączą  się  z  receptorami  błonowymi   ! po  połączeniu  natychmiast  następuje   uruchomienie enzymów   przekształcających  ATP  w  jego  postać   cykliczną  cAMP   ! cAMP  aktywuje  wiele  enzymów   regulujących  procesy  metaboliczne     hormony  sterydowe   ! mają  doskonałą  zdolność  do   przenikania  przez  błony,  ponieważ  ten   rodzaj  hormonów  jest  rozpuszczalny     w  tłuszczach   ! w  cytoplazmie  hormony  te  łączą  się  z  receptorami  cytoplazmatycznymi  i  przenikają  do  jądra   komórkowego   ! tam  łączą  się  z  materiałem  genetycznym  stymulując  syntezę  różnych  białek,  głównie   enzymatycznych                  

   

3  

Mechanizm  działania  hormonów  trzustkowych

! !

zbyt  wysoki  poziom  glukozy  we  krwi  pobudza  wydzielanie  przez  trzustkę  insuliny,  która   powoduje  syntezę  glikogenu  w  wątrobie   przeciwnie  do  insuliny  działa  glukagon,  który  przy  niskim  poziomie  glukozy  we  krwi  rozkłada   glikogen  w  wątrobie  –  do  krwi  uwalniana  jest  wtedy  glukoza,  która  podnosi  poziom  tego   cukru  we  krwi  

 

hormony  trzustki   insulina   ! obniżanie  poziomu  glukozy  we  krwi   ! wpływ  anaboliczny   komórki  β   nadczynność:  niedobór  glukozy  we  krwi  –   hipoglikemia   niedoczynność:  cukrzyca  typu  I  (insulinozależna),   nadmiar  cukru  we  krwi    

glukagon   ! podwyższanie  poziomu  glukozy  we  krwi   ! wpływ  kataboliczny   komórki  α      

Sprzężenie  zwrotne  ujemne      

   

4  

! ! ! !

hormon  tyreotropowy,  wydzielany  przez  przysadkę  mózgową  działa  stymulująco  na  tarczycę,   pobudzając  ją  do  produkcji  tyroksyny   wysoki  poziom  tyroksyny  we  krwi  działa  hamująco  na  przysadkę  mózgową  i  powoduje   zmniejszenie  produkcji  hormonu  tyreotropowego   to  ogranicza  wydzielanie  tyroksyny  przez  tarczycę  i  po  pewnym  czasie  jej  poziom  we  krwi  się   obniża   jest  to  sygnałem  dla  przysadki  mózgowej  do  wznowienia  produkcji  hormonu  tropowego     i  albo  cykl  się  powtarza,  albo  ustala  się  stan  równowagi  między  tyreotropiną  a  tyroksyną  

Parathormon  i  kalcytonina     !

!

przy  podwyższeniu  poziomu  Ca2+   we  krwi  uwalniana  jest   kalcytonina   przy  obniżonym  poziomie  Ca2+     we  krwi  uwalniany  jest   parathormon  

  Jakie  skutki  niesie  za  sobą  długotrwały,   obniżony  poziom  wapnia  we  krwi?   ! uwolnienie  wapnia  z  kości   powoduje  osłabienie  układu   kostnego   ! jeżeli  wystąpi  niedobór     w  pokarmie  to  pojawi  się   nadmierne  wchłanianie  wapnia  z   jelit   ! zaburzenia  krzepnięcia  krwi   ! podwyższenie  pobudliwości   neuronów  ruchowych  i  tężyczka     Tężyczka:   ! pojawia  się  w  wyniku   niedoczynności  tarczycy   ! stan  ten  jest  spowodowany  obniżonym  stężeniem  jonów  wapnia  w  surowicy  krwi                

   

5  

zadania  kalcytoniny  

zadania  parathormonu  

2+    

! zatrzymuje  jony  Ca i  fosforany  w  kościach   ! obniża  poziom  Ca2+  i  fosforanów  we  krwi   ! ułatwia  wydalanie  Ca2+    z  moczem  

! uwalnia  Ca2+  i  fosforany  z  kości   ! podwyższa  poziom  Ca2+  i  fosforanów  we  krwi   ! zwiększa  resorpcję  zwrotną  Ca2+  z  kanalików   nerkowych   ! zwiększa  wchłanianie  Ca2+    ze  światła  jelita  

wydzielana  przez  tarczycę  

wydzielany  przez  przytarczyce  

niedobór:  podwyższenie  poziomu  wapnia  we       krwi,  osteoporoza    

niedobór:  niedostatek  wapnia  we  krwi,   nadmierna  pobudliwość  (tężyczka)   nadmiar:  odwapnienie  kości  

   

hormony  gonad   folikulotropina  FSH   ! pobudza  do  wzrostu  pęcherzyk  Graafa   ! pobudza  wydzielanie  estrogenów   ! u  mężczyzn  pobudza  spermatogenezę  

hormon  luteinizujący  LH   ! u  kobiet  razem  z  FSH  powoduje   jajeczkowanie  (owulację)   ! powoduje  wydzielanie  progesteronu   ! pobudza  ciałko  żółte  do  wzrostu   ! u  mężczyzn  pobudza  wydzielanie   testosteronu   wydzielane  przez:  płat  przedni  (gruczołowy)   przysadki  mózgowej  

 

prolaktyna  

! ! ! !

wydzielane  przez:  płat  przedni  (gruczołowy)   przysadki  mózgowej   wzmaga  wzrost  ciałka  żółtego  i  progesteronu   hamuje  menstruację  i  owulację  u  kobiet  karmiących   blokuje  wydzielanie  FSH  i  LH   powoduje  laktację  

  Na  czym  polega  dodatnie,  pobudzające  działanie  prolaktyny  podczas  ciąży  i  tuż  po  niej?   na  pobudzeniu  wzrostu  gruczołów  mlecznych  i  wywołaniu  laktacji     Działanie  prolaktyny  u  kobiet  karmiących  polega  na  zahamowaniu  produkcji  dwóch  hormonów:   FSH  i  LH,  co  ma  na  celu  zablokowanie  owulacji  i  menstruacji  

   

6  

oksytocyna  

! !

wydzielane  przez:  płat  tylny  (nerwowy)   przysadki  mózgowej   powoduje  wydzielanie  mleka  na  skutek  podrażnienia  receptorów  brodawki  sutkowej  w   trakcie  ssania   powoduje  skurcze  macicy  podczas  porodu  i  aktu  płciowego  

Momenty  w  życiu  człowieka,  w  których  bardzo  ważne  jest  działanie  oksytocyny:   ! powoduje  skurcz  mięśni  macicy  podczas  porodu   ! wspomaga  akt  płciowy  ułatwiając  zapłodnienie   ! odpowiada  za  wytrysk  mleka  podczas  karmienia    

somatotropina   (hormon  wzrostu)   wydzielane  przez:  płat  przedni  (gruczołowy)   przysadki  mózgowej   ! pobudza  wzrost  i  podziały  komórek   ! przekierowuje  metabolizm  na  przewagę  katabolizmu  nad  anabolizmem   ! zatrzymuje  jony  wapniowe  i  fosforanowe  niezbędne  do  wzrostu  kości   nadmiar:  w  okresie  dzieciństwa  prowadzi  do  gigantyzmu  (nadmiernego  wzrostu  organizmu),     u  dorosłych  osobników  dochodzi  do  akromegalii   niedobór:  karłowatość     Akromegalia:   ! występuje  u  osób  dorosłych,  a  więc  po  okresie  intensywnego  wzrostu  organizmu,  u  których   skończony  został  proces  wzrastania  kości,  a  nasady  kości  długich  uległy  mineralizacji     i  zrośnięciu   Gigantyzm:   ! występuje  u  dzieci  i  młodzieży,  spowodowany  jest  nadmiarem  somatotropiny  (efekt   nadczynności  przysadki  mózgowej)  i  powoduje  nadmierny  wzrost  kości  długich      

   

7  

Hormony  LH  i  FSH     ! ! !

stężenie  LH  i  FSH  ma  stałe  stężenie     w  fazie  przed  i  poowulacyjnej   przed  samą  menstruacją  spada  stężenie   estrogenu  i  progesteronu   LH  i  FSH  osiągają  swoje  maksymalne   stężenia  w  dniu  największej  płodności  

         

! !

! !

ciałko  żółte  to  przekształcony  pęcherzyk  jajnikowy,  który   funkcjonuje  jako  gruczoł  dokrewny   produkuje  progesteron,  hormon  przygotowujący   błonę  śluzową  macicy  do  przyjęcia  zapłodnionego   jaja  i  umożliwienia  jego  rozwoju   gdy  nie  dojdzie  do  zapłodnienia  ciałko  żółte   zaczyna  zanikać   obniżenie  poziomu  progesteronu  jest  powodem   rozpoczęcia  menstruacji  

       

   

8  

gruczoł  dokrewny   przysadka  mózgowa   kora  nadnerczy   trzustka   przytarczyce   tarczyca  

choroba  spowodowana   nadczynnością  tego  gruczołu   akromegalia   choroba  Cushinga   hipoglikemia     choroba  Basedowa  

choroba  spowodowana   niedoczynnością  tego  gruczołu     choroba  Addisona   cukrzyca   tężyczka   kretynizm,  obrzęk  śluzowany  

  Pod  wpływem  jakich  hormonów  następuje  zwężenie  naczyń  krwionośnych  w  śluzówce  jelit   człowieka?   wazopresyna  i  noradrenalina    

nazwa  hormonu   adrenalina   glukagon   tymozyna   parathormon   insulina   noradrenalina   oksytocyna   mineralokortykoidy   tyroksyna  

funkcja  hormonu   podwyższa  ciśnienie  krwi   podwyższa  poziom  glukozy  we  krwi   pobudza  wytwarzanie  i  dojrzewanie  limfocytów  T  w  grasicy   reguluje  metabolizm  wapna  i  fosforu   obniża  poziom  cukru  we  krwi   przyspiesza  akcję  serca,  podnosi  ciśnienie  krwi,  jest  neuromediatorem   pobudzanie  skurczów  macicy  i  jajowodów   regulują  gospodarkę  wodną  i  sodowo-­‐potasową   pobudza  tempo  przemiany  materii  

  Wpływ  histaminy:   ! na  układ  krwionośny  –  rozszerzenie  naczyń  krwionośnych  co  powoduje  zaczerwienienie,  może   się  pojawić  spadek  ciśnienie  krwi   ! na  układ  pokarmowy  –  pobudza  czynność  wydzielniczą  gruczołów  przewodu  pokarmowego,   pobudza  wydzielanie  kwasu  żołądkowego  i  śliny     Hormon  agresji,  obrony  i  ucieczki,  to:   adrenalina   Dlaczego  jest  ona  podawana  podczas  reanimacji?   ma  ona  w  tym  zastosowaniu  działanie  pobudzające  kurczliwość  mięśnia  sercowego,  poprawiając   przewodnictwo  bodźców  w  sercu,  a  także  poprawę  skuteczności  defibrylacji  elektrycznej     Stres:   ! oznacza  fizjologiczny  stan  „podwyższonej  gotowości”  organizmu,  przygotowujący  do  nowej,   nietypowej  sytuacji   ! jeżeli  jest  krótkotrwały  –  mobilizuje  organizm  do  działania   ! wówczas  pod  wpływem  hormonów  nadnerczy,  zwiększa  się  wydolność  różnych  narządów   ! w  sytuacji  stresowej  podnosi  się  poziom  adrenaliny  i  kortyzolu,  co  może  prowadzić  do   obniżenia  odporności  organizmu  a  przez  to  zwiększenie  prawdopodobieństwa  zachorowania    

   

9  

Gdyby  lekarz  musiał  usunąć  pacjentowi  rdzeń  nadnerczy,  organizm  nie  jest  w  stanie  szybko   zareagować  podczas  ewentualnego  niebezpieczeństwa,  dlaczego?   rdzeń  nadnerczy  u  zdrowego  człowieka  hamuje  robaczkowe  ruchy  układu  pokarmowego,  zwiększa   zapotrzebowanie  na  tlen  i  zwiększa  siłę  mięśni  –  brak  rdzenia  zaburza  wszystkie  wymienione   czynności     Jedną  z  dróg  reakcji  organizmu  na  stresor  jest  droga  nerwowa  prowadząca  do  wydzielania  przez   rdzeń  nadnerczy  adrenaliny  i  noradrenaliny,  jaki  układ  jest  odpowiedzialny  za  np.  podwyższone   tętno,  intensywną  wentylację  płuc,  rozszerzanie  źrenic  itd.?   układ  współczulny  –  mobilizuje  organizm  do  działania,  umożliwiając  podjęcie  natychmiastowej  akcji:   walki  lub  ucieczki     Trzy  hormony,  które  podnoszą  poziom  cukru  we  krwi:   ! glukagon   ! adrenalina   ! kortykoidy    

hormony  tarczycy   tyroksyna   trójjodotyronina   kalcytonina   ! pobudzają  tempo  przemiany  materii     niedobór:  powoduje  u  dzieci  kretynizm,  a  u  dorosłych  wole  i   obrzęk  śluzowaty   nadmiar:  powoduje  chorobę  Basedowa     Działalność  tyroksyny  i  trójjodotyroniny:   ! polega  na  pobudzaniu  aktywności  metabolicznej  tkanek  ustroju,  co  wyraża  się  zwiększonym   zużyciem  tlenu,  glukozy  i  tłuszczów  na  poziomie  komórkowym   ! pobudzają  one  również  wchłanianie  węglowodanów   ! regulują  metabolizm  cholesterolu   ! pobudzają  kurczliwość  włókien  mięśniowych     Dlaczego  podczas  nadczynności  tarczycy  we  krwi  występuje  niskie  stężenie  tyreotropiny?   ponieważ  u  chorej  jest  cały  czas  wysokie  stężenie  hormonów  tarczycy,  co  prowadzi  do  hamowania   wydzielania  tyreotropiny  przez  przysadkę  mózgową     Dlaczego  rozbudowana  szorstka  siateczka  wewnątrzplazmatyczna  jest  przystosowaniem  do  funkcji   pełnionych  przez  komórkę,  która  produkuje  i  wydziela  enzymy  trawienne?   siateczka  odpowiada  za  syntezę  białek  produkowanych  na  zewnątrz  trzustki,  stąd  jest  mocno   rozbudowana  

   

10  

melanotropina   ! !

wydzielane  przez:  część  pośrednią  przysadki   powoduje  zmianę  rozmieszczenia  barwnika  (melaniny)  w  skórze   pobudza  komórki  skóry  do  wydzielania  melaniny  

   

wazopresyna   (hormon  antydiuretyczny)   wydzielane  przez:  płat  tylny  (nerwowy)   przysadki  mózgowej   ! pobudza  zwrotne  wchłanianie  wody  w  kanalikach  nerkowych   ! powoduje  zagęszczanie  moczu   ! pobudza  skurcze  naczyń  krwionośnych  powodując  wzrost  ciśnienia  krwi   nadmiar:  bezmocz   niedobór:  powoduje  nieprawidłowe  zagęszczanie  moczu  –  moczówka  prosta     ! !

przykładowy  czynnik  wpływający  na  wzrost  wydzielania  wazopresyny:  nikotyna   przykładowy  czynnik  wpływający  na  hamowanie  wydzielania  wazopresyny:  alkohol  

 

lipotropina  

! !

wydzielane  przez:  płat  przedni  (gruczołowy)   przysadki  mózgowej   powoduje  rozkład  tłuszczów  zapasowych  (lipoliza)   powoduje  wzrost  stężenia  wolnych  kwasów  tłuszczowych  w  organizmie  

   

tyreotropina  

! !

wydzielane  przez:  płat  przedni  (gruczołowy)   przysadki  mózgowej   pobudza  wydzielanie  hormonów  przez  tarczycę   zwrotnie  hamuje  wydzielanie  TRH  przez  podwzgórze  

   

adrenokortykotropina  

!

wydzielane  przez:  płat  przedni  (gruczołowy)   przysadki  mózgowej   pobudza  wydzielanie  hormonów  przez  korę  nadnerczy  

 

 

   

11  

tymozyna   ! !

wydzielane  przez:  grasicę   indukuje  wzrost  limfocytów  T   bierze  udział  w  reakcjach  odpornościowych  

 

kortyzol,  kortykosteron   ! !

wydzielane  przez:  korę  nadnerczy   zwiększa  poziom  glukozy  we  krwi   tłumią  reakcje  odpornościowe  

glikokortykoidy  

aldosteron   !

wydzielane  przez:  korę  nadnerczy   reguluje  gospodarkę  sodowo-­‐potasową  i  gospodarkę  wodną  

mineralokortykoidy      

melatonina   !

wydzielane  przez:  szyszynkę   wpływa  na  ośrodek  snu  i  czuwania  

   

hormony  przysadki  mózgowej  

hormony  tropowe  

hormony  działające  bezpośrednio  na   tkanki  

tyreotropina  TSH   adrenokortykotropina  ACTH   folitropina  FSH   lutropina  LH  

somatotropina   prolaktyna   melanotropina    

                   

12  

Jajniki  i  jądra  wydzielają  hormony,  których  zadaniem  jest:   ! inicjowanie  powstawania  i  utrzymywania  tak  zwanych  drugorzędowych  cech  płciowych   ! podtrzymywanie  produkcji  gamet  przez  gruczoły  rozrodcze   ! przygotowanie  organizmu  do  rozrodu    

progesteron  i  estrogeny   wydzielane  przez:  jajniki   ! ! ! !

progesteron   przygotowuje  organizm  do  rozrodu   pobudza  rozrost  śluzówki  macicy   stymuluje  rozrost  gruczołów   mlecznych   hamuje  wydzielanie  hormonów   gonadotropowych  przez  przysadkę   mózgową  

estrogeny  

kontrolują  rozwój,  wzrost  i  stan   dojrzałych  dróg  rodnych  

!  

testosteron   ! ! !

wydzielane  przez:  jądra   warunkuje  rozwój  męskich  narządów  płciowych   warunkuje  wykształcenie  męskich  cech  płciowych   utrzymuje  prawidłowy  przebieg  spermatogenezy  

Gruczoł   endokrynowy   Jajniki  

• •

progesteron   estrogeny  

Jądra  

•

testosteron  

Rdzeń  nadnerczy  

• •

adrenalina   noradrenalina  

Wyspy  trzustkowe  

• •

insulina   glukagon  

Tarczyca  

• • •

trijodotyronina   tyroksyna   kalcytonina  

Przytarczyce  

•

parathormon  

Szyszynka  

•

melatonina  

Płat  przedni   (gruczołowy)   przysadki  mózgowej      

Hormony  

• hormony  tropowe:   " tyreotropowy   " luteinizujący   13  

" " • •

folikulotropowy   adrenokortykotropowy   hormon  wzrostu   prolaktyna  

Płat  tylny  (nerwowy)   przysadki  mózgowej  

• •

wazopresyna   oksytocyna  

Podwzgórze  

• •

liberyny   statyny  

Grasica  

• •

tymulina   tymozyna  

• Układ  pokarmowy  

hormony  żołądkowo-­‐jelitowe:   " gastryna   " sekretyna   " cholecystokinina  

Przedsionek  serca  

•

atriopeptydy  

Nerki  

• •

erytropoetyna   dihydroksykalcyferol  

Kora  nadnerczy  

• • •

kortykosteron   kortyzol   aldosteron  

Określ  dwa  skutki,  jakie  może  spowodować  zbyt  niski  poziom  estrogenów  w  fazie  przedowulacyjnej   cyklu  menstruacyjnego  kobiety.   ! zaburzenia  w  odbudowie  złuszczonej  podczas  menstruacji  błony  śluzowej  macicy   ! zaburzenia  w  dojrzewaniu  pęcherzyka  Graafa     Porównaj  dwie  dowolne  cechy  koordynacji  nerwowej  i  hormonalnej.  Podaj  przykłady  współpracy   tych  dwóch  układów.   ! koordynacja  hormonalna  jest  wolniejsza  od  koordynacji  nerwowej   ! regulacja  hormonalna  koordynuje  pracę  wnętrza  ciała,  a  nerwowa  oprócz  tego,  że  reguluje   pracę  narządów  wewnętrznych,  utrzymuje  także  łączność  organizmu  ze  środowiskiem   zewnętrznym   ! regulacja  nerwowa  jest  charakterystyczna  wyłącznie  dla  organizmów  zwierzęcych  i  ludzkich,   a  hormonalna  zachodzi  zarówno  w  organizmach  roślinnych,  jak  i  zwierzęcych  i  ludzkich   ! koordynacja  hormonalna  odbywa  się  za  pomocą  hormonów  (substancji  chemicznych),   natomiast  przewodzenie  impulsów  nerwowych  polega  na  przesuwaniu  się  fali   depolaryzacyjnej  we  włóknach  nerwowych   ! pobudzenie  nerwowe  odbywa  się  wzdłuż  błon  wypustek  nerwowych,  a  z  jednego  neuronu  do   drugiego  za  pośrednictwem  synaps,  natomiast  hormony  gruczołowe  wydzielane  są  do  krwi  i   wraz  z  nią  docierają  do  wszystkich  komórek  ciała   ! bodziec  nerwowy  ma  naturę  elektryczną,  natomiast  hormonalny  chemiczną   przykłady:   ! wydzielanie  soku  żołądkowego  pobudzane  jest  nerwowo  przez  gastrynę  (hormon  tkankowy)   ! adrenalina  (hormon  strachu)  produkowana  przez  rdzeń  nadnerczy  wydzielana  jest  dzięki   pobudzeniu  nerwowemu  z  podwzgórza      

14  

!

działalność  podwzgórza  odbierającego  i  analizującego  bodźce  nerwowe  i  wydzielanie   hormonów  przez  przysadkę  mózgową  

  U  szczura  z  usuniętą  przysadką  mózgową  zaobserwować  można  zmniejszenie  kory  i  rdzenia   nadnerczy.  Podaj  przyczynę  wystąpienia  zmiany  w  budowie  kory  nadnercza  u  szczura,  któremu   usunięto  przysadkę  mózgową.   Hormon  ACTH  stymuluje  wytwarzanie  hormonów  przez  korę  nadnerczy,  dlatego  też  jego  brak   spowodowany  usunięciem  przysadki  mózgowej  był  przyczyną  wykształcenia  się  znacznie  mniejszej   warstwy  korowej  w  nadnerczu  badanego  szczura     Dzięki  adrenalinie:   ! rozszerzeniu  ulegają  naczynia  krwionośne  w  mięśniach,  a  zawężeniu  w  skórze   ! zwiększa  się  częstość  skurczów  serca   ! rozszerzają  się  oskrzela  i  zwiększa  tempo  oddychania   ! zwiększa  się  poziom  glukozy  we  krwi  i  przyspiesza  rozkład  tłuszczów     Wyjaśnij,  dlaczego  niedoczynność  ciałka  żółtego  w  pierwszych  miesiącach  ciąży  jest  zagrożeniem   dla  rozwoju  zarodka.   ! ciałko  żółte  produkuje  progesteron  niezbędny  do  utrzymania  ciąży  (jego  niedobór  może   prowadzić  do  poronienia)   ! podczas  ciąży  ciałko  żółte  zwiększa  produkcję  progesteronu,  który  zapobiega  poronieniu   (zapobiega  skurczom  macicy)     Hormony:   ! zapewniają  homeostazę  organizmu  dzięki  wielu  procesom  regulowanym  na  zasadzie   sprzężenia  zwrotnego   ! działanie  fizjologiczne  hormonów  występuje  przy  stosunkowo  małych  ich  stężeniach  w  osoczu   krwi   ! w  warunkach  prawidłowych  istnieje  równowaga  hormonalna,  tzw.  wytwarzanie  danego   hormonu  jest  ściśle  zrównoważone  z  jego  metabolizmem     Wyjaśnij,  w  jaki  sposób  insulina  powoduje  obniżenie  stężenia  glukozy  we  krwi.   ! pobudza  pobieranie  i  magazynowanie  glukozy  w  postaci  glikogenu  np.  w  wątrobie/mięśniach   szkieletowych   ! zwiększa  transport  glukozy  przez  błony  komórkowe   ! hamuje  glukoneogenezę   ! pobudza  procesy  utleniania  glukozy/glikolizę     Określ,  jaki  poziom  TSH,  zbyt  wysoki  czy  zbyt  niski  w  stosunku  do  normy,  może  świadczyć  o   niedoczynności  tarczycy.  Odpowiedź  uzasadnij,  uwzględniając  sprzężenie  zwrotne  ujemne.   o  niedoczynności  tarczycy  będzie  świadczył  zbyt  wysoki  poziom  TSH  we  krwi  pacjenta,  ponieważ   wydzielanie  tego  hormonu  przez  przysadkę  zwiększa  się  pod  wpływem  sygnału,  jakim  jest  zbyt  niski   poziom  hormonów  tarczycy  we  krwi/aby  obudzić  do  wydzielania  tarczycę,  gdy  poziom  hormonów   tarczycy  jest  zbyt  niski     Podaj  przykłady  rytmu  dobowego  człowieka:   ! nocny  sen  i  dzienne  czuwanie   ! dobowe  wahania  temperatury  ciała  (niższa  rano,  wyższa  wieczorem)   ! dobowy  rytm  wydzielania  ACTH  i  innych  hormonów      

15  

!

wyższe  nocne,  niższe  dzienne  wydzielanie  niektórych  hormonów,  np.  hormon  wzrostu  lub   melatoniny  

Na  podstawie  analizy  schematów  określ   dwie  różnice  w  działaniu  hormonów   peptydowych  i  sterydowych.   ! hormony  peptydowe  posiadają   receptory  na  powierzchni  błony   komórki,    natomiast  receptory   hormonów  sterydowych  znajdują  się  w  cytoplazmie   ! hormon  sterydowy  tworząc  kompleks  hormon-­‐receptor  wnika  do  jądra  komórkowego,   natomiast  nie  wnika  do  niego  hormon  białkowy,  który  aktywuje  układy  enzymatyczne     w  cytoplazmie   Zmiany  patologiczne,  związane  z  nadczynnością  gruczołów  dokrewnych,  przyporządkuj   poszczególnym  wydzielinom  tych  gruczołów.   ! SOMATOTROPINA    -­‐  U  dzieci  gigantyzm,  u  dorosłych  akromegalia  (rozrost  nosa,  dłoni,  stóp)                                                                   ! PARATHORMON  -­‐  Wysoki  poziom  wapnia  we  krwi,  odwapnienie  kości.                                                                               ! TYROKSYNA  -­‐  Podwyższenie  tempa  przemiany  materii,  wychudzenie,  nadmierna  pobudliwość.   ! INSULINA  -­‐  Spadek  stężenia  glukozy  we  krwi,  niedostateczne  zaopatrzenie  układu  nerwowego   w  glukozę,  drgawki,  omdlenia     Podaj  nazwę  widocznego  na  schemacie  mechanizmu  regulacji   oraz  określ,  jaki  jest  bezpośredni  i  pośredni  efekt  działania   insuliny.   ! mechanizm  sprzężenie  zwrotnego  ujemnego   ! działanie  bezpośrednie  –  glukoza  przenika  do  komórek   ! działanie  pośrednie  –  obniżony  poziom  glukozy  we  krwi     Jakie  znaczenie  adaptacyjne  może  mieć  stopniowe  działanie   insuliny  na  komórki  wątroby?   stopniowość  procesu  daje  organizmowi  możliwość  przystosowania  się  do  zmiany  czynnika,     w  tym  wypadku  do  obniżenia  poziomu  cukru  we  krwi       Na  rysunku  przedstawiono  schemat  działania  łuku   odruchowego  złożonego  z  neuronu  czuciowego,   komórki  nerwowej  pośredniczącej  oraz  neuronu   ruchowego.  Na  podstawie  analizy  rysunku  podaj  dwie   cechy  różniące  neuron  czuciowy  od  ruchowego,   uwzględniając  lokalizację  ciał  neuronów  i  kierunek   przewodzenia  bodźców.   ! ciało  neuronu  czuciowego  znajduje  się  w  istocie      

16  

!

białej  rdzenia  kręgowego,  a  ciało  neuronu  ruchowego  jest  umiejscowione  w  istocie  szarej   rdzenia  kręgowego   neuron  czuciowy  przewodzi  bodziec  od  receptora  do  rdzenia  kręgowego,  a  neuron  ruchowy   od  rdzenia  kręgowego  do  efektora  

  Wyjaśnij,  na  czym  polega  mechanizm   sprzężenia  zwrotnego  pomiędzy  przysadką     a  gruczołami  pozaprzysadkowymi   przysadka  mózgowa  wydziela  hormony   tropowe,  które  pobudzają  gruczoły   pozaprzysadkowe  (sprzężenie  zwrotne   dodatnie),  natomiast  pobudzenie  to  po  pewnym   czasie  pośrednio  hamuje  wydzielanie  przez   przysadkę  mózgową  hormonów  tropowych,  na   zasadzie  sprzężenia  zwrotnego  ujemnego   Uwzględniając  odpowiednie  hormony  wyjaśnij   mechanizm  przedstawiony  na  schemacie  na  przykładzie  tarczycy.   podwzgórze  wydziela  liberyny,  które  pobudzają  przysadkę  mózgową  do  wydzielania  tyreotropiny.  Ta  z   kolei  pobudza  tarczycę  do  wydzielania  tyroksyny,  co  pobudza  odpowiednie  komórki  ciała;  wysoki   poziom  tyroksyny  we  krwi  działa  hamująco  na  przysadkę  mózgową     i  powoduje  zmniejszenie  produkcji  hormonu  tyreotropowego,  co  ogranicza  wydzielanie  tyroksyny   przez  tarczycę  i  po  pewnym  czasie  jej  poziom  we  krwi  się  obniża     Wyjaśnij  w  jaki  sposób  podwzgórze  wpływa  na  czynności  wydzielnicze  przysadki.   podwzgórze  wydziela  liberyny,  działające  pobudzająco  na  przysadkę  mózgową  lub  statyny,  które   hamują  wydzielanie  przez  nią  hormonów  

   

17