William Landay W obronie syna

William Landay

W obronie syna Defending Jacob

Tłumaczył Daniel Zych

Część I Bądźmy praktyczni w naszych oczekiwaniach wobec prawa karnego... [Bo] wystarczy tylko wyobrazić sobie, że za pomocą jakiejś sztuczki, podróży w czasie, spotykamy naszego najwcześniejszego przodka, Adama, praczłowieka, niskiej postury, wyposażonego w luksusowe futro, od niedawna dwunożnego, żerującego na afrykańskiej sawannie jakieś trzy miliony lat temu. Teraz przyjmijmy, że możemy ustanowić, jakie tylko chcemy prawa dla tego sprytnego małego stworzenia - a i tak nie byłoby roztropnie go pogłaskać. Reynard Thompson Ogólna teoria ludzkiej przemocy 1921

1. Przed wielką ławą przysięgłych Prokurator Logiudice: Proszę podać imię i nazwisko. Świadek: Andrew Barber. Prokurator Logiudice: Czym się pan zajmuje, panie Barber? Świadek: Przez 22 lata byłem prokuratorem prokuratury okręgowej w tym hrabstwie. Prokurator Logiudice: „Byłem”. A co pan robi teraz? Świadek: Chyba może mnie pan nazwać bezrobotnym. * W kwietniu 2008 roku Neal Logiudice wreszcie wezwał mnie, żebym jako świadek stawił się przed wielką ławą przysięgłych. Wtedy było już za późno. Za późno na pewno dla tej sprawy, ale i za późno dla Logiudice’a. Jego reputacja właściwie była już całkiem zniszczona, a wraz z nią jego kariera. Prokurator z nadszarpniętą reputacją może sobie jeszcze przez jakiś czas kulawo pourzędować, ale koledzy będą patrzyli na niego wilkiem i w końcu zostanie zmuszony do rezygnacji, dla dobra watahy. Widziałem to wiele razy: prokurator Prokuratury Okręgowej dziś jest niezastąpiony, jutro zapomniany. Zawsze miałem słabość do Neala Logiudice’a (wymawia się: la-dżu-dis). Przyszedł do biura prokuratora okręgowego dwanaście lat przed tą sprawą, prosto po studiach. Miał wtedy dwadzieścia dziewięć lat; niski, z przerzedzonymi włosami i brzuszkiem. Jego usta były przeładowane zębami; musiał się wysilać, żeby je zamknąć, jak wypchaną walizkę, przez co wyglądał, jakby był wiecznie skwaszony i skrzywiony. Zawsze mówiłem mu, żeby tak się nie krzywił przed przysięgłymi - nikt nie lubi ciągłej krytyki - ale on to robił nieświadomie. Stawał przed ławą i potrząsając głową, sznurował usta jak belferka albo ksiądz, a wtedy w każdym przysięgłym budziła się cicha chęć, żeby głosować przeciwko niemu. W prokuraturze Logiudice był trochę kombinatorem i włazidupą. Bardzo mu dokuczano. Inni prokuratorzy ciągle się z niego nabijali, zresztą tak jak wszyscy, nawet ci, którzy tylko współpracowali z prokuraturą - policjanci, protokolanci, sekretarki, ludzie, którzy zazwyczaj nie okazują tak otwarcie pogardy dla

prokuratora. Nazywali go Milhouse, od postaci szajbusa z Simsonów i wymyślali tysiące wersji jego nazwiska: Logłupis, Loidiotis, Sid Podłos, Mądralos i tak bez końca. Ale dla mnie Logiudice był w porządku. Po prostu naiwniak. Pełen najlepszych intencji rozwalał ludziom życie i nigdy nie spędzało mu to nawet minuty snu z powiek. W końcu tylko ścigał tych złych. Oto Błędne Przekonanie Prokuratora: „Są źli, bo ja ich oskarżam”, i nie Logiudice pierwszy dał się na to nabrać, więc wybaczałem mu, że jest przekonany o swojej racji. Nawet go lubiłem. Trzymałem za niego kciuki właśnie ze względu na te jego dziwactwa, nazwisko nie do wymówienia, krzywe zęby - każdy z jego rówieśników wyprostowałby je drogimi aparatami ortodontycznymi, zafundowanymi przez mamusię i tatusia - i nawet ze względu na tę jego nieskrywaną ambicję. Widziałem coś w tym facecie. Jakąś siłę charakteru, w tym, jak on znosił ten ciągły brak akceptacji, jak on to przyjmował. Widać było, że pochodzi z robotniczej rodziny i jest zdeterminowany zdobyć dla siebie to, co inni, ot tak po prostu dostają. Pod tym względem i tylko pod tym względem, myślę, że był dokładnie taki jak ja. Teraz, dwanaście lat po tym, jak zaczął u nas pracować, mimo wszystkich dziwactw udało mu się, albo prawie się udało. Neal Logiudice był zastępcą prokuratora okręgowego, numerem drugim w prokuraturze okręgowej Middlesex, prawą ręką prokuratora okręgowego i szefem od postępowań sądowych. Przejął moją robotę - ten dzieciak, który kiedyś powiedział mi: „Andy, jesteś dokładnie tym, kim ja chcę zostać pewnego dnia”. Powinienem się zorientować, że ten dzień nadchodzi. Tamtego ranka, w sali wielkiej ławy przysięgli byli w ponurym nastroju klęski. Trzydzieścioro kilkoro mężczyzn i kobiet, którym nie starczyło sprytu, żeby się wymigać od tego obowiązku, siedziało wciśniętych w te szkolne krzesła z pulpitami w kształcie łzy zamiast poręczy. Dość dobrze rozumieli swoje zadania. Wielkie ławy przysięgłych wypełniają swój obowiązek przez wiele miesięcy i dość szybko mogą się połapać, do czego sprowadzają się ich występy: oskarżyć, wyciągnąć palec, wskazać niegodziwca. Postępowanie przed wielką ławą przysięgłych to nie proces. W sali nie ma sędziego i adwokata. Cały spektakl rozgrywa prokurator. To jest śledztwo i teoretycznie sprawdzian siły prokuratora, bo wielka ława przysięgłych decyduje, czy prokurator ma wystarczające dowody, żeby zaciągnąć podejrzanego do sądu i wszcząć proces. Jeśli dowodów jest dość, wielka ława przysięgłych pozwala prokuratorowi sporządzić akt oskarżenia, daje mu przepustkę do sądu. Jeśli nie, odrzuca oskarżenie, i sprawa się kończy,

zanim się zaczęła. W praktyce odrzucenia są rzadkie. Większość wielkich ław przysięgłych akceptuje oskarżenie. Czemu nie? Widzą tylko jedną stronę sprawy. Ale w tym wypadku, podejrzewam, przysięgli doskonale wiedzieli, że Logiudice nie dostanie przepustki na salę sądową. Nie dzisiaj. Nie można było już ustalić prawdy, nie przy dowodach tak zwietrzałych i pełnych skaz, nie po tym wszystkim, co się stało. Minął już rok - ponad dwanaście miesięcy, odkąd w lesie znaleziono ciało czternastolatka z trzema ranami kłutymi, w jednej linii w poprzek piersi, jakby nadziano go na trójząb. Ale nie o czas chodziło, tylko o wszystko inne. Było zbyt późno, a wielka ława przysięgłych to wiedziała. Ja też. Tylko Logiudice był nieugięty. Dziwnie wykrzywiał usta, tak po swojemu. Przeglądał notatki w żółtym, prawniczym notesie, zastanawiał się nad następnym pytaniem. Robił dokładnie to, czego go uczyłem. W głowie słyszał mój głos: to bez znaczenia, jak słabe masz dowody. Trzymaj się systemu. Rozegraj to tak samo, jak to rozgrywano przez ostatnie ponad pięćset lat, wykorzystaj tę samą rynsztokową taktykę, która zawsze królowała podczas przesłuchań - zwab, złap, przypieprz. - Przypomina pan sobie, kiedy po raz pierwszy usłyszał o zabójstwie syna Rifkinów? - zapytał mnie. - Tak. - Proszę to opisać. - Dostałem telefon, pierwszy chyba z prewencji i kontroli, to jest z policji stanowej. Zaraz potem dwa następne, jeden od policji z Newton, jeden od dyżurnego prokuratora. Możliwe, że nie w tej kolejności, ale telefon właściwie dzwonił bez przerwy. - Kiedy to było? - W czwartek, dwunastego kwietnia 2007, koło dziewiątej rano, zaraz jak znaleźli ciało. - Dlaczego dzwoniono do pana? - Byłem zastępcą prokuratora okręgowego. Zawiadamiano mnie o każdym zabójstwie w hrabstwie. To standardowa procedura. - Ale nie zajmował się pan każdą sprawą, prawda? Nie prowadził pan osobiście każdego śledztwa i nie rozpracowywał każdego zabójstwa, które zgłoszono? - Nie, oczywiście że nie. Nie miałem na to czasu. Brałem niewiele zabójstw.

Większość przydzielałem innym prokuratorom prokuratury okręgowej. - Ale to pan wziął. - Tak. - Czy natychmiast zdecydował pan wziąć je dla siebie, czy podjął pan decyzję później? - Zdecydowałem prawie natychmiast. - Dlaczego? Dlaczego chciał pan mieć właśnie tę sprawę? - Miałem umowę z prokuratorem okręgowym, Lynn Canavan: niektóre sprawy będę rozpatrywać osobiście. - Jakie sprawy? - Najwyższej wagi. - Dlaczego pan? - Byłem najwyższym rangą w biurze prokuratorem od postępowań sądowych. Chciała mieć pewność, że sprawy najwyższej wagi będą prowadzone fachowo. - Kto decydował, że sprawa jest najwyższej wagi? - Najpierw ja. Oczywiście w porozumieniu z prokuratorem okręgowym, ale śledztwa na początku toczą się bardzo szybko. Zazwyczaj nie ma czasu na spotkanie. - Więc to pan zdecydował, że zabójstwo Rifkina jest sprawą najwyższej wagi? - Oczywiście. - Dlaczego? - Bo chodziło o zamordowanie dziecka. Chyba przyszło nam do głowy, że to może zostać rozdmuchane, może przyciągnąć uwagę mediów. To była tego typu sprawa. To zdarzyło się w bogatym mieście, ofiara była bogata. Już mieliśmy kilka takich spraw. Z początku nie wiedzieliśmy dokładnie, w czym rzecz. Pod pewnymi względami wyglądało to na zabójstwo ucznia przez ucznia, jak w Columbine. W gruncie rzeczy w ogóle nie wiedzieliśmy, co to za diabelstwo, ale pachniało dużą sprawą. Gdyby się okazało, że to rzecz mniejszej wagi, przekazałbym to później, ale w ciągu pierwszych godzin musiałem być pewien, że wszystko zostanie zrobione jak trzeba. - Zawiadomił pan prokuratora okręgowego, że w pana przypadku wystąpił konflikt interesów? - Nie. - Dlaczego nie?

- Bo nie wystąpił żaden konflikt interesów. - Czy pański syn, Jacob, nie był rówieśnikiem i szkolnym kolegą zmarłego chłopca? - Był, ale ja nie znałem ofiary. Jacob też nie znał, o ile mi było wiadomo. Nigdy nawet nie słyszałem nazwiska tego chłopca. - Nie znał pan tego dzieciaka. W porządku. Ale przecież wiedział pan, że on i pański syn chodzili do równoległych klas, do tego samego gimnazjum, w tym samym mieście? - Wiedziałem. - I nadal nie pomyślał pan, że wystąpił konflikt interesów? Nie pomyślał pan, że można było zakwestionować pański obiektywizm? - Nie. - Nawet z perspektywy czasu? Nadal pan twierdzi, że... Nawet z perspektywy czasu nadal nie czuje pan, że okoliczności nie wskazywały choć trochę na konflikt interesów? - Nie, nie było w tym niczego niewłaściwego. Nie było w tym nawet niczego niezwykłego. Fakt, że mieszkałem w mieście, w którym doszło do zabójstwa? W tym nie ma niczego złego. W mniejszych hrabstwach prokurator często żyje w społeczności, w której zdarzają się przestępstwa, często zna ludzi, których to dotknęło. No i co z tego? To, że ma jeszcze większą motywację, żeby złapać zabójcę? To nie jest konflikt interesów. Otóż wniosek z tego taki, że wchodzę w konflikt interesów z wszystkimi zabójcami. Taką mam pracę. To była potworna, naprawdę potworna zbrodnia; moja praca polega na tym, żeby coś z tym zrobić. I byłem zdecydowany, że zrobię to, co zrobiłem. - No, dobrze. - Logiudice opuścił wzrok na papiery. Nie ma sensu atakować świadka na samym początku zeznań. Wróci do tego punktu później, na pewno jeszcze dzisiaj, kiedy będę zmęczony. Na razie lepiej nie podgrzewać atmosfery. - Zna pan swoje prawa wynikające z Piątej Poprawki? - Oczywiście. - I nie skorzystał pan z nich? - Jak widać. Jestem tutaj. Zeznaję. Chichoty ze strony wielkiej ławy przysięgłych. Logiudice odłożył notatnik i jednocześnie jakby odłożył na chwilę strategię gry. - Panie Barber... Andy... mogę cię o coś spytać: dlaczego nie powołać się na nie? Dlaczego nie odmówić zeznań? - Nie wypowiedział następnego zdania: „Ja bym tak

zrobił”. Przez chwilę myślałem, że to jego taktyka, trochę komedianctwa. Ale Logiudice mówił chyba poważnie. Niepokoił się, że coś kombinuję. Nie chciał dać się podejść, wyjść na durnia. - Nie mam ochoty dłużej milczeć - powiedziałem. - Chcę, żeby prawda wyszła na jaw. - Wszystko jedno jaka? - Wierzę w sprawiedliwość tak samo jak ty, tak samo jak wszyscy tutaj. No, to już niezupełnie prawda. Nie wierzę w system sądownictwa, a przynajmniej nie wydaje mi się, żeby był szczególnie dobry w wykrywaniu prawdy. Żaden prawnik nie jest w tym dobry. Każdy z nas widział zbyt wiele pomyłek, zbyt wiele złych skutków. Wyrok przysięgłych to tylko zgadywanka - zgadywanka z reguły pełna dobrych intencji, ale po prostu nie da się odróżnić faktów od fikcji przez głosowanie. A jednak, mimo wszystko, naprawdę wierzę w siłę tego rytuału. Wierzę w symbole religijne, czarne togi, gmachy sądów z marmurowymi kolumnami jak greckie świątynie. Kiedy przeprowadzamy proces sądowy, odprawiamy mszę. Modlimy się razem, żeby uczynić to, co słuszne, żeby uchronić się przed niebezpieczeństwem i warto to robić, bez względu na to, czy nasze modlitwy naprawdę zostaną wysłuchane. Logiudice, oczywiście, nie przykładał zbytniej wagi do takich uroczystych bzdur. Żył w binarnym świecie prawnika - winny albo niewinny - i był zdecydowany mnie tu przyszpilić. - Wierzysz w system, prawda? - prychnął. - W porządku, Andy, no to wróćmy do niego. Niech system zrobi swoje. - Rzucił przysięgłym znaczące spojrzenie zarozumialca. Brawo, Neal. Nie pozwól, żeby świadek wskoczył do łóżka z przysięgłymi - to ty wskocz do łóżka z przysięgłymi. Wskocz i przytul się do nich mocno pod kocem, a świadka zostaw na lodzie. Uśmiechnąłem się ironicznie. Gdyby mi pozwolono, wstałbym i klaskał, bo dokładnie tego sam go nauczyłem. Dlaczego mam odmawiać sobie odrobiny ojcowskiej dumy? Nie mogłem być przecież taki marny - w końcu zrobiłem z Logiudice’a prawie przyzwoitego prawnika. - No to bierz się wreszcie do roboty - powiedziałem, łechtając mile przysięgłych. Przestań się opieprzać i rusz tyłek, Neal.

Spojrzał na mnie, potem znowu podniósł żółty notatnik i przejrzał zapiski, szukając miejsca, w którym skończył. Niemal mogłem wyczytać myśl, którą miał wypisaną na czole: zwab, złap, przypieprz. - W porządku - powiedział - zacznijmy od tego, co działo się po morderstwie.

2. My, rodzice Kwiecień 2007: rok wcześniej Kiedy Rifkinowie otworzyli dom na sziwę, żydowski okres żałoby, przyszło chyba całe miasto. Rodzinie nie pozwolono by rozpaczać bez świadków. Morderstwo dokonane na chłopcu było sprawą publiczną; rozpacz też miała być sprawą publiczną. Dom był tak wypełniony, że kiedy od czasu do czasu szept rozmów przybierał na sile, wszystko zaczynało niezręcznie przypominać przyjęcie, i tłum, jak jeden mąż, ściszał głos, jakby przykręcano niewidzialne pokrętło głośności. Robiłem przepraszające miny, przedzierając się przez ścisk, powtarzałem: „przepraszam”, skręcałem to w jedną, to w drugą stronę, żeby się przebić. Ludzie przyglądali mi się z zaciekawieniem. Ktoś powiedział: „To on, to Andy Barber”, ale się nie zatrzymałem. Mijał czwarty dzień od morderstwa i wszyscy wiedzieli, że to ja prowadzę sprawę. Chcieli o nią zapytać, to oczywiste, o podejrzanych, o tropy i tak dalej, ale nie śmieli. Na razie nie liczyły się szczegóły śledztwa, tylko nagi fakt, że niewinne dziecko nie żyje. Zamordowany! Ta wiadomość ich poraziła. W Newton nie było przestępstw, o których by się mówiło. To, co miejscowi wiedzieli o przemocy, siłą rzeczy pochodziło z wiadomości i programów telewizyjnych. Uważali, że brutalna zbrodnia jest zarezerwowana dla wielkiego miasta, dla marginesu wielkomiejskich prostaków. Oczywiście mylili się, ale nie byli durniami i morderstwo dokonane na dorosłym tak by nimi nie wstrząsnęło. Zamordowanie Rifkina było taką straszną profanacją, bo dotyczyło jednego z miejscowych dzieci. Było pogwałceniem własnego wizerunku Newton. Przez dłuższy czas w centrum stała tablica głosząca, że miasto jest „Wspólnotą Rodzin, Rodziną

Wspólnoty”, i często słyszało się, jak ludzie mówili, że Newton to „dobre miejsce do wychowywania dzieci”. I istotnie było nim, aż kipiało od ośrodków przygotowujących do testów, prywatnych nauczycieli, sal treningowych karate i sobotnich lig piłkarskich. Młodzi, dobrze wykształceni rodzice szczególnie cenili sobie wizję Newton jako dziecięcego raju. Wielu z nich opuściło modne metropolie, żeby się tu przeprowadzić. Pogodzili się z wielkimi wydatkami, ogłupiającą monotonią i mdlącym rozczarowaniem z zadowalania się zwyczajnym życiem. Dla tych mieszkańców o mieszanych uczuciach to całe podmiejskie przedsięwzięcie miało sens tylko dlatego, że Newton było „dobrym miejscem do wychowywania dzieci”. Postawili na to wszystko. Przechodząc z pokoju do pokoju, mijałem jedno plemię za drugim. Dzieci, koleżanki i koledzy zabitego chłopca, tłoczyły się od frontu, w saloniku. Rozmawiały cicho, wzrok miały utkwiony w pustkę. Makijaż jednej z dziewczyn rozmazał się od łez. Mój syn, Jacob, chudy i tyczkowaty, siedział na niskim fotelu, z dala od innych. Wpatrywał się w ekranik swojej komórki, niezainteresowany rozmowami, które toczyły się wokół niego. Porażona żałobą rodzina zgromadziła się obok, w salonie, stare babcie, kuzyni. Wreszcie w kuchni byli rodzice dzieci, które w Newton chodziły do szkół z Benem Rifkinem. To było nasze grono. Znaliśmy się, odkąd przed ośmiu laty nasze dzieci przyszły na swój pierwszy dzień do przedszkola. Widywaliśmy się tysiące razy, przy odwożeniu rano, przy odbieraniu pod wieczór, na niezliczonych meczach piłkarskich i zbiórkach na fundusz szkolny i na jednym, niezapomnianym seansie Dwunastu gniewnych ludzi. A jednak, nie licząc kilku bliskich przyjaźni, wcale tak dobrze się nie znaliśmy. Byliśmy zżyci, to jasne, lecz brakowało między nami prawdziwych więzi. Większość tych znajomości nie przetrwa ukończenia przez nasze dzieci szkoły średniej. Ale w tych pierwszych dniach po zamordowaniu Bena Rifkina poczuliśmy złudzenie bliskości. Tak jakbyśmy nagle wszyscy otworzyli się przed sobą. W wielkiej kuchni Rifkinów - z płytą kuchenną Wolfa, lodówką SubZero, granitowymi blatami, białymi szafkami w stylu angielskim - rodzice uczniów, w grupkach po troje, czworo, dzielili się intymnymi wyznaniami o bezsenności, smutku, ciągłym strachu. Rozmawiali w kółko o Columbine o jedenastym września i o tym, jak śmierć Bena nie pozwala im na krok odstępować własnych dzieci, kiedy to tylko możliwe. Rozbudowane emocje tego wieczoru podgrzewane były ciepłym kuchennym światłem

padającym z podwieszonych pod sufitem ciemnopomarańczowych kul. Kiedy wchodziłem do kuchni, w tym blasku jak od ognia płonącego na kominku, rodzice raczyli się wzajemnie luksusem wyznawania tajemnic. Na kuchennej wyspie jedna z mam, Toby Lanzman, przygotowywała na tacy przekąski. Kiedy wszedłem, przez ramię przewieszoną miała ścierkę do naczyń. Podczas pracy mięśnie uwydatniały się na jej przedramieniu. Toby była najlepszą przyjaciółką mojej żony, Laurie, jedną z nielicznych trwałych przyjaźni, jakie tutaj nawiązaliśmy. Zobaczyła, że szukam żony, i pokazała ją palcem. - Matkuje matkom - powiedziała. - Widzę. - Hm, teraz przydałoby się, żeby ktoś pomatkował nam wszystkim. Chrząknąłem, spojrzałem na nią ze zdziwieniem i odszedłem. Toby lubiła się czepiać. Moją jedyną obroną przed nią był taktyczny odwrót. Laurie stała w małym kółku mam. Jej włosy, zawsze gęste i rozpuszczone, sczesane były w luźny kok z tyłu głowy. Podtrzymywała je spinka w kształcie skorupy żółwia. Pocieszająco pocierała ramię przyjaciółki. Przyjaciółka wyraźnie pochylała się do Laurie, jak głaskany kot. Kiedy dotarłem do Laurie, objęła mnie w pasie lewą ręką. - Cześć, kochanie. - Czas na nas. - Andy, powtarzasz to od chwili, kiedy tu przyszliśmy. - Nieprawda, tak myślałem, ale nic nie mówiłem. - Hm, miałeś to wypisane na twarzy - westchnęła. - Wiem, że powinniśmy przyjechać osobno, dwoma samochodami. Przez chwilę taksowała mnie wzrokiem. Nie chciała iść, ale rozumiała, że jestem skrępowany, że czuję się tutaj, jak na scenie w świetle reflektora, a przede wszystkim, że marny ze mnie rozmówca - paplanina w zatłoczonych pomieszczeniach zawsze mnie męczyła - i że powinno się to wszystko wziąć pod uwagę. Rodziną trzeba zarządzać, jak każdą inną organizacją. - Ty idź - postanowiła. - Ja pojadę do domu z Toby. - Tak? - Tak. Dlaczego nie? Zabierz z sobą Jacoba.

- Jesteś pewna? - Pochyliłem się. Laurie jest ze trzydzieści centymetrów niższa ode mnie i odezwałem się scenicznym szeptem: - Bo ja bardzo chciałbym zostać. Roześmiała się. - Idź, zanim się rozmyślę. Kobiety w żałobie patrzyły na nas. - Idź już. Twój płaszcz jest w sypialni na piętrze. Poszedłem na górę i znalazłem się w długim korytarzu. Hałas był tutaj przytłumiony, co przyjąłem z ulgą. Echo tłumu ciągle szumiało mi w uszach. Zacząłem szukać płaszczy. W jednej sypialni, która najwidoczniej należała do młodszej siostry zabitego chłopca, na łóżku leżała sterta płaszczy, ale mojego w tej stercie nie było. Drzwi do pokoju obok były zamknięte. Zapukałem, otworzyłem, wsadziłem głowę, żeby się rozejrzeć. Pokój tonął w mroku. Jedyne światło dawała lampa z brązu stojąca w odległym kącie. W tym świetle, na fotelu siedział ojciec zmarłego chłopca. Dan Rifkin był mały, szczupły, delikatny. Włosy jak zwykle miał starannie uczesane i przylizane. Ubrany był w ciemny garnitur, chyba drogi. W klapie miał pięciocentymetrową wydartą łzę, symbol jego złamanego serca - marnowanie drogiego garnituru, pomyślałem. W przyćmionym świetle widziałem jego oczy: zapadnięte, otoczone niebieskawymi obwódkami, jak oczy szopa pracza. - Cześć, Andy - powiedział. - Przepraszam. Ja tylko szukam płaszcza. Nie chciałem ci przeszkadzać. - Nie, wejdź, usiądź na chwilę. - Nie, nie chcę ci przeszkadzać. - Proszę, usiądź, usiądź. Chcę cię o coś spytać. Załamałem się. Widywałem cierpienia tych, którzy przeżyli zabójstwa swoich najbliższych! Zawód zmusza mnie, żeby na to patrzeć. Rodzice zamordowanych dzieci przeżywają to najboleśniej, a według mnie ojcowie znoszą to jeszcze gorzej niż matki, bo są nauczeni „być mężczyzną”, przyjmować wszystko po stoicku. Badania wykazały, że ojcowie zamordowanych dzieci często umierają w kilka lat po morderstwie, zwykle na serce. Tak naprawdę to umierają z żałoby. W którymś momencie prokurator uświadamia sobie, że nie może uczestniczyć w takim żalu. Nie może iść za ojcami na dno. Więc zastępczo skupia się na technicznych aspektach pracy. Zmienia całą rzecz w

rzemiosło, jak każde inne. Sztuka polega na tym, żeby trzymać cierpiących na dystans. Ale Dan Rifkin nalegał. Machał rękami jak policjant, który każe przejeżdżać samochodom. Widząc, że nie mam wyboru, zamknąłem cicho drzwi i usiadłem w fotelu obok niego. - Drinka? - Podniósł szklankę miedzianej whisky bez domieszek. - Nie. - Jest coś nowego, Andy? - Nie. Obawiam się, że nie. Skinął głową, rozczarowany popatrzył w kąt. - Zawsze uwielbiałem ten pokój. Tu przychodzę, żeby pomyśleć. A kiedy zdarza się coś takiego, to człowiek dużo myśli. - Zdobył się na blady uśmiech: nie martw się, ze mną wszystko w porządku. - O, na pewno. - Jest coś, czego nie mogę pojąć: dlaczego ten facet to zrobił? - Dan, naprawdę nie powinieneś... - Nie, wysłuchaj mnie. Tylko... ja nie... nie potrzebuję, żeby mnie trzymać za rączkę. Jestem człowiekiem racjonalnym, i tyle. Mam parę pytań. Nie chodzi mi o szczegóły. Kiedy rozmawialiśmy, ty i ja, zawsze chodziło o szczegóły: dowody, procedury sądowe. Ale jestem człowiekiem racjonalnym, nie? Jestem człowiekiem racjonalnym i mam parę pytań. Pytań innego rodzaju. Usiadłem wygodniej, poczułem, jak napięcie spływa mi z ramion, przytaknąłem. - A więc: Ben był taki dobry. To pierwsza sprawa. Jasne, żadne dziecko nie zasługuje na coś takiego. Wiem. Ale Ben naprawdę był dobrym chłopcem. Był taki dobry. I był tylko dzieckiem. Miał czternaście lat, na litość boską! Nigdy nie sprawiał kłopotu. Nigdy. Nigdy, nigdy, nigdy. Więc dlaczego? Jaki był motyw? Nie chodzi mi o złość, chciwość, zazdrość, tego typu motyw, bo w tej sprawie nie może być zwyczajnego motywu, nie może być, to po prostu nie ma sensu. Kto mógł być tak wściekły na Bena, na jakiekolwiek dziecko? To po prostu nie ma sensu. To po prostu nie ma sensu. - Rifkin przyłożył prawą dłoń do czoła i masował skórę okrężnymi ruchami. - O co mi chodzi: czym się tacy ludzie od nas różnią? Bo przecież, sam to czułem, te motywy... złość, chciwość, zazdrość... ty je czułeś, każdy je czuł. Ale nigdy nikogo nie zabiliśmy. Rozumiesz? Nigdy nie moglibyśmy nikogo zabić. A niektórzy ludzie zabijają, niektórzy ludzie mogą. Dlaczego

tak jest? - Nie wiem. - Musisz mieć jakieś wytłumaczenie tego. - Nie. Naprawdę nie mam. - Ale rozmawiasz z nimi, spotykasz się z nimi. Co oni mówią, ci zabójcy? - Oni niewiele mówią. Przynajmniej większość z nich. - A w ogóle kiedyś pytasz? Nie dlaczego to zrobili, ale przede wszystkim dlaczego mogli to zrobić. - Nie. - Dlaczego nie? - Bo by nie odpowiedzieli. Ich adwokaci nie pozwoliliby im odpowiedzieć. - Adwokaci! - Machnął ręką. - I tak nie wiedzieliby, jak odpowiedzieć. Ci mordercy filozofowie, tacy Hannibale, co to opowiadają, że jedzą wątrobę ofiary z fasolką, popijając chianti, to bzdura. Tak jest tylko w filmach. To kupa gówna. Gdyby musieli odpowiedzieć, pewnie opowiadaliby o trudnym dzieciństwie czy czymś takim. Robiliby z siebie ofiary. To typowa śpiewka. Skinął raz głową, żebym mówił dalej. - Dan, poważnie, nie możesz się zadręczać szukaniem przyczyn. Nie ma żadnej. To nie jest logiczne. To, o czym mówisz. Rifkin trochę osunął się na fotelu, skoncentrował się, jakby musiał to jeszcze raz dokładniej przemyśleć. Oczy mu błyszczały, ale głos miał spokojny, opanowany. - Czy inni rodzice zadają takie pytania? - Zadają wszelkie pytania. - Spotykasz się z nimi, po zamknięciu sprawy? Z rodzicami? - Czasem. - Chodzi mi o to, czy spotykasz się dużo później, po latach. - Czasem. - A oni... jacy są? Czy wszystko z nimi w porządku? - Z niektórymi tak. - Ale z niektórymi nie. - Z niektórymi nie. - Co oni robią, ci, którym się udało? Co jest najważniejsze? W tym musi być jakaś

prawidłowość. Jaka jest strategia, co najlepiej robić? Co im pomogło? - Otrzymują pomoc. Znajdują oparcie w swoich rodzinach, w ludziach wokół siebie. Są grupy wsparcia dla bliskich ofiar, chodzą na te spotkania. Możemy cię skontaktować. Powinieneś porozmawiać z rzeczniczką ofiar. Umówi cię z grupą wsparcia. To bardzo pomaga. No, bo sam nie dasz rady. Musisz pamiętać, że są inni, którzy to przeszli, którzy rozumieją, przez co ty przechodzisz. - A ci inni, ci rodzice, którym się nie udało, co się z nimi dzieje? Ci, którzy nigdy nie dojdą do siebie? - Ty nie będziesz jednym z nich. - A jeśli będę? Co się stanie ze mną, z nami? - Nie dopuścimy do tego. Nawet nie będziemy myśleć w ten sposób. - Ale tak się stanie. Tak się stanie, prawda? Stanie się. - Nie z tobą. Ben nie chciałby, żeby tak się stało z tobą. Milczenie. - Znam twojego syna - powiedział Rifkin. - Jacoba. - Wiem. - Widywałem go w okolicach szkoły. Wygląda na dobrego dzieciaka. Duży, przystojny chłopak. Musisz być dumny. - Jestem. - Chyba jest do ciebie podobny. - Tak, tak mi mówiono. Wziął głęboki wdech. - Wiesz, łapię się na tym, że myślę o tych dzieciach z klasy Bena. Czuję się z nimi związany. Chcę, żeby im się powiodło, wiesz? Widziałem, jak rośli, czuję, że są mi bliscy. Czy to coś niezwykłego? Czy tak to odczuwam, bo wtedy jestem bliżej Bena? Czy to dlatego tak się czepiam innych dzieci? Bo tak to wygląda, prawda? Dziwacznie wygląda. - Dan, nie przejmuj się, jak co wygląda. Ludzie i tak będą myśleli, co chcą. Do diabła z nimi. Nie możesz się tym przejmować. Jeszcze trochę pomasował sobie czoło. Jego udręka nie byłaby bardziej widoczna, gdyby leżał na podłodze i krwawił. Chciałem mu pomóc. A jednocześnie chciałem od niego odejść. - Pomogłoby mi, gdybym wiedział, gdyby... gdyby sprawa została rozwiązana. To

mi pomoże, jak rozwiążesz tę sprawę. Bo ta niepewność... wykańcza, dobija. To mi pomoże, jak sprawa będzie rozwiązana, prawda? W innych sprawach, z którymi miałeś do czynienia, to pomaga rodzicom, tak? - Tak, chyba. - Tak. Nie chcę na ciebie naciskać. Nie chcę, żeby to tak zabrzmiało. Tylko myślę, że to mi pomoże, jak sprawa będzie rozwiązana i będę wiedział, że ten facet jest... kiedy już będzie zamknięty, że jest odizolowany. Wiem, że to zrobisz. Wierzę w ciebie. Naprawdę wierzę. Nie wątpię w ciebie, Andy. Po prostu mówię, że to mi pomoże. Mnie, mojej żonie, wszystkim. Myślę, że tego potrzebujemy. Zamknięcia. Tego od ciebie oczekujemy. * Tego wieczoru leżeliśmy z Laurie w łóżku i czytaliśmy. - Jednak uważam, że popełniają błąd, że tak szybko otwierają szkołę. - Laurie, już to przerabialiśmy - powiedziałem znużonym tonem. W kółko to samo. Jacob będzie absolutnie bezpieczny. Sami go tam zawieziemy, odprowadzimy aż pod drzwi. Tam wszędzie będą gliny. W szkole będzie bezpieczniejszy niż gdziekolwiek indziej. - Bezpieczniejszy. Tego nie możesz wiedzieć. Skąd miałbyś to wiedzieć? Nikt nie ma pojęcia, kto to jest, ten facet, ani gdzie jest, ani co ma zamiar jeszcze zrobić. - Kiedyś muszą otworzyć szkołę. Życie toczy się dalej. - Mylisz się, Andy. - A ile byś chciała, żeby czekali? - Aż go złapią. - To może trochę potrwać. - Co takiego strasznego się stanie? Dzieciaki opuszczą parę dni szkoły. No i co z tego? Przynajmniej będą bezpieczne. - Nie da się ich zawsze chronić. Świat jest wielki. Wielki, niebezpieczny świat. - Dobrze, bezpieczniejsze. Położyłem książkę na brzuchu. - Laurie, jeśli nie otworzą szkoły, wyślą tym dzieciom fałszywy sygnał. Szkoła nie powinna być niebezpieczna. To nie jest miejsce, którego powinny się bać. To ich drugi dom. Tam spędzają większą część dnia. One chcą tam być. Chcą być z kolegami, a nie

tkwić w domu, chować się pod łóżkiem, żeby ten potwór ich nie dopadł. - Ten potwór już dopadł jedno z nich. To znaczy, że to nie jest jakiś nieokreślony potwór. - Jasne, ale rozumiesz, o co mi chodzi. - Och, rozumiem, o co ci chodzi, Andy. Po prostu mówię, że się mylisz. Najważniejsze to chronić dzieci, fizycznie. Potem mogą sobie być z kolegami czy robić, co im się podoba. Dopóki nie złapią tego faceta, dopóty nie możesz mi zagwarantować, że dzieci będą bezpieczne. - Potrzebna ci gwarancja? - Tak. - Złapiemy tego faceta - stwierdziłem. - Gwarantuję. - Kiedy? - Wkrótce. - Jesteś pewien? - Spodziewam się. Zawsze ich łapiemy. - Nie zawsze. Pamiętasz tego, który zabił swoją żonę, zawinął w koc i woził na tylnym siedzeniu saaba? - Przecież go złapaliśmy. Po prostu nie mogliśmy... w porządku, prawie zawsze. Prawie zawsze ich łapiemy. Ale tego złapiemy na bank, obiecuję ci. - A jeśli się mylisz? - Jeśli się mylę, to na pewno mi to uświadomisz. - Nie, chodzi mi o to, co będzie, jeśli się mylisz i jakieś biedne dziecko zostanie skrzywdzone? - To się nie stanie, Laurie. Zmarszczyła czoło, poddając się. - Nie ma co się z tobą kłócić. To tak, jakby się ciągle waliło głową w mur. - My się nie kłócimy. Dyskutujemy. - Jesteś prawnikiem; dla ciebie nie ma różnicy. Ja się kłócę. - No dobrze, Laurie, co chcesz, żebym ci powiedział? - Nie chcę, żebyś mi cokolwiek mówił. Chcę, żebyś posłuchał. Zrozum, być pewnym swoich racji to nie to samo, co mieć rację. Myśl. Możemy narazić naszego syna na niebezpieczeństwo. - Przyłożyła palec do mojej skroni i przycisnęła, trochę żartobliwie,

trochę ze złością. - Myśl. Odwróciła się, odłożyła książkę na chybotliwy stosik innych książek na swoim nocnym stoliku i położyła się plecami do mnie, zwinęła w kłębek, jak dziecko w ciele matki. - Chodź tu - powiedziałem. - Przysuń się. Wiercąc się, przesunęła się do tyłu, aż mogła poczuć trochę ciepła czy bezpieczeństwa, czy czego tam potrzebowała ode mnie w tej chwili. Potarłem jej ramię. - Będzie dobrze. Mruknęła coś. - Seks na zgodę nie wchodzi w grę? - zapytałem. - Myślałam, że się nie kłóciliśmy. - Ja się nie kłóciłem, ale ty tak. I chcę, żebyś wiedziała: wybaczam ci. - Ha, ha. Może jak powiesz, że przepraszasz. - Przepraszam. - Nie słychać tego „przepraszam” w twoim głosie. - Naprawdę, bardzo przepraszam. Naprawdę. - Teraz powiedz, że nie miałeś racji. - Nie miałem racji? - Powiedz, że nie miałeś racji. Chcesz tego, czy nie? - Hm. Zaraz, żeby było jasne: wystarczy, jak powiem, że nie mam racji, a piękna kobieta będzie się ze mną namiętnie kochała. - Nie powiedziałam, że namiętnie. Po prostu, zwyczajnie. - Zgoda, więc: muszę powiedzieć, że nie mam racji, a piękna kobieta będzie się ze mną kochała, zupełnie bez namiętności, ale z całkiem niezłą techniką. Tak wygląda sytuacja? - Całkiem niezłą techniką? - Oszałamiającą techniką. - Dobrze, panie prokuratorze, tak wygląda sytuacja. Odłożyłem książkę, biografię Trumana McCullougha, na śliskim stosiku lśniących magazynów na moim nocnym stoliku i wyłączyłem światło. - Nie ma o czym mówić. Mam rację. - Nieważne. Już powiedziałeś, że jestem piękna. Wygrałam.

3. Powrót do szkoły Wcześnie rano następnego dnia w ciemnościach rozległ się głos - jęk, dochodził z pokoju Jacoba. Rozbudzając się, poczułem, że moje ciało jest już w ruchu - dźwiga się na nogi, szura stopami, obchodząc łóżko. Nadal półprzytomny od snu przeszedłem z mroku sypialni przez szare światło świtu w korytarzu, z powrotem w ciemność sypialni mojego syna. Przekręciłem przełącznik na ścianie i ustawiłem ściemniacz. W pokoju Jacoba walały się wielkie, rozdeptane adidasy, macbook oblepiony naklejkami, iPod, podręczniki szkolne, powieści w miękkich okładkach, pudełka po butach wypełnione starymi kartami baseballowymi i komiksami. W rogu stał xbox podłączony do starego telewizora. Płyty xboxa i ich kasetki leżały obok na stosie, głównie RPG z różnymi walkami. Były ciuchy do prania, oczywiście, ale też dwie sterty czystych rzeczy porządnie złożonych i przywiezionych tu przez Laurie. Jacob za nic nie chciał ich włożyć do komody, bo łatwiej mu było wyciągać czyste ubrania prosto ze sterty. Na górze niskiego regału stała kolekcja trofeów, które Jacob zdobył, kiedy jako małe dziecko grał w młodzieżowej drużynie piłki nożnej. Nie był z niego wielki sportowiec, ale wtedy każdy dzieciak dostawał nagrodę i od tamtego czasu Jacob po prostu nigdzie tego nie przeniósł. Małe statuetki stały jak święte figurki, zapomniane, właściwie już dla niego niedostrzegalne. Wisiał tam staromodny plakat filmu kung-fu z lat siedemdziesiątych, Five Fingers of Death, na którym człowiek w stroju karate rozwala ceglaną ścianę starannie wypielęgnowaną pięścią („Arcydzieło sztuk walki! ZOBACZ niesamowitą serię ataków! ZBLEDNIJ na widok zakazanego rytuału stalowej dłoni! WIWATUJ na cześć młodego wojownika, który samotnie staje do walki z panami życia i śmierci, mistrzami w sztukach walki!”). Bałagan w pokoju był tak kosmiczny i permanentny, że Laurie i ja dawno przestaliśmy walczyć z Jacobem, żeby posprzątał. Na dobrą sprawę przestaliśmy to nawet zauważać. Laurie miała teorię, że bałagan jest projekcją wewnętrznego życia Jacoba - wchodzenie do jego sypialni to jak wchodzenie do chaotycznego umysłu nastolatka - więc byłoby głupotą robić mu o to aferę. Widzicie, co człowiek ma, jak się ożeni z córką psychiatry. Dla mnie to był po prostu zabałaganiony pokój i ile razy tam wchodziłem, zawsze dostawałem szału.

Jacob leżał na boku, na brzegu łóżka, nie ruszał się. Głowę miał odchyloną do tyłu, usta szeroko otwarte, jak wyjący wilk. Nie chrapał, ale w jego oddechu był jakiś bulgoczący pogłos; zmagał się z lekkim przeziębieniem. Między lepko-śliskimi oddechami zajęczał płaczliwie: - N... n... Nie, nie. - Jacob - wyszeptałem. Dotknąłem syna, żeby go uspokoić. - Jake! Znowu jęknął. Gałki oczne drżały mu pod powiekami. Na dworze z łoskotem przetoczył się tramwaj, pierwszy do Bostonu na linii Riverside - przejeżdżał tędy co rano o szóstej pięć. - To tylko sen - powiedziałem. Poczułem lekki przypływ przyjemności przy tym pocieszaniu syna. Sytuacja wywołała ukłucie nostalgii, znane rodzicom, zamglone wspomnienie Jake’a jako trzy-, czteroletniego chłopca, kiedy odprawialiśmy rytuał chodzenia spać - pytałem: „Kto kocha Jacoba?”, a on odpowiadał: „Tatuś kocha”. To były ostatnie słowa, które sobie mówiliśmy co wieczór, zanim zasnął. Ale Jake nigdy nie potrzebował żadnych zapewnień. Nigdy nie przyszło mu do głowy, że tatusiowie mogą zniknąć, w każdym razie nie jego tatuś. To ja potrzebowałem naszych pytań i odpowiedzi. Kiedy byłem dzieckiem, ojca przy mnie nie było. Ledwie go znałem. Więc postanowiłem, że moje dzieci nigdy tego nie doświadczą; nigdy nie będą wiedziały, co to znaczy żyć bez ojca. Jakie to dziwne, że za parę lat Jake mnie opuści. Odejdzie do college’u i mój czas jako ojca w codziennej służbie czynnej się skończy. Będę go widywał coraz rzadziej i rzadziej, wreszcie nasze spotkania skurczą się do kilku wizyt rocznie w święta i letnie wakacje. Nie potrafiłem sobie tego wyobrazić. A czymże jestem, jeśli nie ojcem Jacoba? Potem kolejna myśl, nieunikniona w tych okolicznościach: Dan Rifkin na pewno też chciał chronić syna, żeby nie stała mu się krzywda, nie mniej niż ja, i na pewno był tak samo jak ja nieprzygotowany, żeby powiedzieć swojemu synowi „żegnaj”. Ale Ben Rifkin leży w chłodzonej szufladzie, w pracowni anatomopatologa, a mój syn we własnym, ciepłym łóżku, i tylko łut szczęścia ich oddziela. Wstyd mi przyznać, że pomyślałem: Dzięki, Boże. Dzięki, Boże, że to jego syna zabrałeś, a nie mojego. Chyba nie przeżyłbym takiej straty. Uklęknąłem obok łóżka, otoczyłem Jacoba ramionami i oparłem głowę na jego głowie. Znów wspomnienie: kiedy był małym dzieckiem, co rano, ledwie się obudził,

zaspany dreptał przez korytarz do naszego łóżka, żeby się przytulić. Teraz, w moich ramionami, był nieprawdopodobnie duży, kościsty i źrebięcy. Przystojny, z ciemnymi kręconymi włosami i rumianą cerą. Miał czternaście lat. Oczywiście gdyby nie spał, nigdy nie pozwoliłby, żebym tak go trzymał. W ciągu ostatnich paru lat stał się trochę opryskliwy, zamknięty w sobie. Czasami było tak, jakby w domu mieszkał z nami ktoś obcy - nie wiedzieć czemu wrogo do nas nastawiony obcy. Typowe zachowanie nastolatka, stwierdziła Laurie. Wypróbowuje różne osobowości, przygotowuje się do porzucenia dzieciństwa na dobre. Byłem zaskoczony, kiedy mój dotyk rzeczywiście uspokoił Jacoba, przerwał jakiś zły sen, który mu się śnił. Jacob wziął głęboki wdech i obrócił się na drugi bok. Jego oddech stał się miarowy. Jacob zapadł w głęboki sen, ja tak głęboko nie potrafiłem zasnąć (w wieku pięćdziesięciu jeden lat chyba zapomniałem, jak się sypia; budziłem się parę razy w nocy i rzadko przesypiałem cztery czy pięć godzin). Miło mi było pomyśleć, że go uspokoiłem, ale cóż, pewnie nawet nie wie, że przy nim byłem. * Rano cała nasza trójka była zdenerwowana. Ponowne otwarcie szkoły McCormicka, zaledwie pięć dni po morderstwie, trochę nas rozstroiło. Robiliśmy to co zwykle - prysznice, kawa i rogale, rzut oka na Internet, żeby sprawdzić e-maile, wyniki sportowe i wiadomości - ale byliśmy spięci i nieswoi. Wszyscy wstaliśmy o jakiejś wpół do siódmej, ale grzebaliśmy się i okazało się, że wybiegamy spóźnieni, co tylko spotęgowało zdenerwowanie. Szczególnie nerwowa była Laurie. Chyba nie tylko dlatego, że bała się o Jacoba. Nadal była wstrząśnięta morderstwem, tak jak zdrowi ludzie są zaskoczeni, kiedy po raz pierwszy poważnie zachorują. Można by się spodziewać, że te wszystkie lata spędzone u boku prokuratora przygotowały ją lepiej niż jej sąsiadki. Do tej pory powinna zrozumieć chociaż byłem nieczuły i głuchy na żale, czego dowiodłem poprzedniego wieczoru - że życie naprawdę toczy się dalej. Nawet największa fala przemocy w końcu wysycha do rozmiarów materiału na rozprawę w sądzie: ryzy papieru, paru dowodów rzeczowych i kilkunastu spoconych, jąkających się świadków. Świat odwraca wzrok, a czemu nie? Ludzie umierają, niektórzy gwałtownie - to tragiczne, tak, ale w pewnym momencie przestaje szokować, przynajmniej starego prokuratora. Laurie wiele razy widziała ten cykl, zaglądając mi przez ramię, ale mimo to wstrząsnęło nią, kiedy przemoc wdarła się w jej

własne życie. To było widać w każdym jej ruchu, w przygarbionej niepewnej sylwetce, w przyciszonym głosie. Starała się zachować spokój, ale to nie przychodziło jej łatwo. Jacob gapił się w macbooka i w milczeniu przeżuwał gumowatego rozmrożonego rogala z mikrofali. Laurie próbowała wciągnąć go w rozmowę, jak zawsze, ale on nic sobie z tego nie robił. - Jacob, jak się czujesz, wracając do szkoły? - Nie wiem. - Denerwujesz się? Martwisz? Czy co? - Nie wiem. - Jak możesz nie wiedzieć? A niby kto ma wiedzieć? - Mamo, nie jestem teraz w nastroju do rozmowy. To był uprzejmy zwrot, którego poleciliśmy mu używać, zamiast po prostu lekceważyć rodziców. Ale od tego czasu tak często i tak machinalnie powtarzał: „nie jestem teraz w nastroju do rozmowy”, że wyparowała z tego cała uprzejmość. - Jacobie, mógłbyś po prostu powiedzieć, że czujesz się dobrze, żebym nie musiała się martwić? - Przecież powiedziałem: nie jestem teraz w nastroju do rozmowy. Laurie rzuciła mi rozpaczliwe spojrzenie. - Jake, twoja matka zadała ci pytanie. Nie umrzesz, jak na nie odpowiesz. - Czuję się dobrze. - Myślę, że twoja matka oczekuje trochę więcej szczegółów. - Tato, po prostu... - Znów skoncentrował się na komputerze. Wzruszyłem ramionami, patrząc na Laurie. - Dziecko mówi, że czuje się dobrze. - Słyszałam. Dziękuję. - Nie martw się, matko, i koniec z gadką. - A jak ty się czujesz, mężu? - Czuję się dobrze. Nie jestem teraz w nastroju do rozmowy. Jacob rzucił mi ironiczne spojrzenie. Laurie uśmiechnęła się z przymusem. - Potrzebuję córki, żeby tu była jakaś równowaga, dajcie mi kogoś, z kim mogłabym porozmawiać. To tak, jakby się mieszkało z dwoma nagrobkami. - Tak naprawdę to potrzebujesz żony.

- Ta myśl też przyszła mi do głowy. Oboje towarzyszyliśmy Jacobowi w drodze do szkoły. Większość rodziców zrobiła tak samo i o ósmej szkoła wyglądała jak wesołe miasteczko. Na ulicy przed budynkiem powstał mały korek, gęsty od minivanów hondy, rodzinnych sedanów i SUV-ów. Niedaleko parkowało kilka wozów telewizyjnych, obrośniętych pąklami talerzy, pudeł, anten. Policyjne kozły blokowały oba końce kolistego podjazdu. Gliniarz z Newton pełnił straż przy wejściu do szkoły. Inny czekał w radiowozie zaparkowanym od frontu. Uczniowie szli między tymi przeszkodami do drzwi, przygięci ciężarem plecaków. Rodzice kręcili się po chodniku albo eskortowali swoje dzieci aż do drzwi wejściowych. Zaparkowałem naszego minivana na ulicy, prawie przecznicę dalej, siedzieliśmy i się gapiliśmy. - O, rany - mruknął Jacob. - O, rany - zgodziła się Laurie. - Ale czad. - Jacob. Laurie wyglądała jak porażona, lewa ręka zwisała jej z oparcia. Miała długie palce i piękne, jasne, niepomalowane paznokcie. Zawsze miała śliczne, eleganckie dłonie; ręce mojej matki, dłonie sprzątaczki z grubymi paluchami, wyglądały przy nich jak psie łapy. Wziąłem ją za rękę, splotłem palce z jej palcami tak, że nasze dwie dłonie złączyły się w jedną pięść. Widok jej dłoni w mojej wzbudził we mnie, na krótko, tkliwość. Rzuciłem jej krzepiące spojrzenie i potrząsnąłem tą pięścią. Jak na mnie, to był histeryczny wybuch uczuć i Laurie ścisnęła mi rękę, żeby podziękować. Odwróciła się i popatrzyła przez przednią szybę. Jej ciemne włosy przeplatane były siwizną. Drobne zmarszczki rozchodziły się od kącików oczu i ust. Ale spojrzałem pod innym kątem i jakimś cudem zobaczyłem jej młodszą, gładką twarz. - Co? - Nic. - Na co się tak gapisz? - Jesteś moją żoną. Mam prawo się gapić. - Jest na to przepis? - Tak. Gap się, spoglądaj pożądliwie, strzelaj okiem, wszystko, co chcesz. Zaufaj mi. Jestem prawnikiem. Dobre małżeństwo ciągnie za sobą długi ogon wspomnień. Pojedyncze słowo albo

gest, ton głosu mogą wyczarować tyle wspomnień. Flirtowaliśmy tak z Laurie od trzydziestu paru lat, od dnia, kiedy spotkaliśmy się w college’u i oboje trochę oszaleliśmy z miłości. Teraz sprawy wyglądały inaczej, to jasne. Jak się ma pięćdziesiąt jeden lat, miłość to spokojniejsze doznanie. Razem dryfowaliśmy przez ocean dni. Ale oboje pamiętaliśmy, jak to wszystko się zaczęło, i nawet teraz, w samym środku wieku średniego, kiedy myślę o tej promiennej młodej dziewczynie, nadal czuję dreszczyk pierwszej miłości, bo ona ciągle jest tutaj, ciągle płonie jak światło przewodnie. Poszliśmy w stronę szkoły, wspinając się na pagórek, na którym stoi budynek. Jacob wlókł się między nami, ubrany w wypłowiałą brązową bluzę z kapturem, obwisłe dżinsy i rozdeptane adidasy superstar. Plecak miał zarzucony na prawe ramię. Przydługie włosy opadały mu na uszy, grzywka zaczesana na bok prawie zakrywała brwi. Odważniejszy chłopak posunąłby się dalej i paradowałby jako got albo hipster, albo buntownik w jakimś innym stylu, ale nie Jacob. On zaryzykowałby tylko sugestię nonkonformizmu. Na twarzy miał zdumiony uśmieszek. Wyglądał, jakby go bawiło to całe zamieszanie, które, między innymi, niewątpliwie przełamało nudę ósmej klasy. Kiedy dotarliśmy do chodnika przed szkołą, wchłonęła nas grupka trzech młodych matek. Ich dzieci chodziły do klasy Jacoba. Najsilniejsza i najbardziej bezpośrednia naturalny przywódca grupy - była Toby Lanzman, którą widziałem poprzedniego wieczoru na sziwie u Rifkinów. Ubrana była w połyskujące, czarne spodnie treningowe, dopasowany T-shirt i baseballówkę - kucyk miała przecięgniety przez otwór z tyłu czapki. Toby była fanatyczką fitnessu. Szczupłe ciało biegacza i twarz bez grama tłuszczu. Ojców uczniów jej muskularna sylwetka podniecała i jednocześnie onieśmielała, a w każdym razie elektryzowała. Co do mnie, to myślałem, że Toby jest warta tuzina obecnych tu rodziców. Była typem przyjaciela, którego chciałoby się mieć w kryzysie. Kimś takim, kto by stał przy tobie. Ale o ile Toby była kapitanem tej grupy matek, o tyle Laurie była jej prawdziwym centrum uczuciowym - jej sercem i pewnie też mózgiem. Była powiernikiem wszystkich. Kiedy coś szło nie tak, kiedy któraś z nich traciła pracę albo mąż zbłądził, albo dziecko nie dawało sobie z czymś rady w szkole, dzwoniły właśnie do Laurie. Przyciągał je do niej bez wątpienia ten sam rys charakteru, co i mnie: życzliwe, inteligentne ciepło. W chwilach tkliwości miałem niejasne poczucie, że te kobiety są moimi rywalkami w związku, że chcą od Laurie tego samego co ja (niech będzie, miłości). Więc kiedy zobaczyłem je zebrane w

ich rodzinie zastępczej, z Toby w roli surowego ojca i Laurie jako czułą matką, trudno, żebym nie poczuł się trochę zazdrosny i wykluczony. Toby zebrała nas w małe kółko na chodniku i powitała według ustalonego protokołu, którego nigdy do końca nie zrozumiałem: przytulenie dla Laurie, pocałunek w policzek dla mnie - „um”, mruknęła mi do ucha - zwyczajne „cześć” dla Jacoba. - Czy to wszystko nie jest po prostu straszne? - westchnęła. - Jestem w szoku - wyznała Laurie, ulżyło jej, że znalazła się wśród przyjaciółek. Zwyczajnie nie mogę tego ogarnąć. Nie wiem, co myśleć. - Minę miała bardziej zdziwioną niż zasmuconą. Nie potrafiła znaleźć żadnego sensu w tym, co się stało. - A ty jak, Jacob? - Toby oceniała go wzrokiem, zdecydowana nie zwracać uwagi na różnicę wieku między nimi. - Jak się miewasz? Wzruszył ramionami. - Dobrze. - Gotów na powrót do szkoły? Zlekceważył pytanie kolejnym, mocniejszym wzruszeniem ramion - podniósł je wysoko, potem opuścił - żeby pokazać, że wie, że traktują go protekcjonalnie. - Lepiej już idź, Jake - powiedziałem. - Spóźnisz się. Musisz przejść przez kontrolę, pamiętaj. - Tak, jasne. - Jacob przewrócił oczami, jakby ta cała troska o bezpieczeństwo dzieci była kolejnym potwierdzeniem odwiecznej głupoty dorosłych. Nie dociera do nich, że jest już za późno? - No, zmykaj już. - Uśmiechnąłem się do niego. - Żadnej broni, żadnych ostrych przedmiotów? - zapytała z uśmieszkiem Toby. Cytowała zarządzenie, rozesłane e-mailem przez dyrekcję szkoły, w którym wymieniono różne nowe środki bezpieczeństwa dla szkoły. Jacob kciukiem lekko uniósł plecak z ramienia. - Tylko książki. - No to w porządku. Ruszaj. Idź się czegoś nauczyć. Jacob pomachał dorosłym, którzy uśmiechem wyrazili pogodę ducha; powłócząc nogami, przeszedł obok policyjnych kozłów i przyłączył się do fali uczniów zmierzających do drzwi. Kiedy odszedł, grupa przestała udawać, że jej wesoło.

Zwalił się na nią cały ciężar zmartwienia. Nawet Toby mówiła znękanym tonem. - Czy ktoś odzywał się do Dana i Joan Rifkinów? - Chyba nie. - Laurie pokręciła głową. - Naprawdę powinniśmy to zrobić. To znaczy, musimy. - Biedni ludzie. Nie potrafię sobie nawet tego wyobrazić. - Nie wydaje mi się, żeby któreś z nas wiedziało, co im powiedzieć. - To Susan Frank, jedyna kobieta w grupie ubrana do pracy w wełniany szary kostium prawniczki. Bo co można powiedzieć? Dajcie spokój, co, do licha, można powiedzieć komuś po czymś takim? To jest takie... bo ja wiem, przytłaczające. - Nic - zgodziła się Laurie. - Nie da się absolutnie nic powiedzieć, żeby było dobrze. Ale nieważne, co się powie; rzecz w tym, żeby zwyczajnie się do nich odezwać. - Po prostu żeby wiedzieli, że się o nich myśli - dodała Toby. - To wszystko, co można zrobić, niech wiedzą, że o nich myślimy. Ostatnia z obecnych kobiet, Wendy Seligman, zapytała mnie: - A ty co sądzisz, Andy? Ty musisz to robić cały czas, prawda? Rozmawiać z rodzinami po czymś takim. - Nic nie mówię, najczęściej. Tylko trzymam się sprawy. Nie rozmawiam o niczym innym, bo co ja mogę zrobić. Wendy pokiwała głową, rozczarowana. Uważała mnie za nudziarza, jednego z tych mężów, których musi się tolerować, gorszą połowę pary małżeńskiej. Ale szanowała Laurie za to, że celuje w każdej z trzech różnych ról, którymi te kobiety żonglują: jako żona, matka i dopiero na końcu jako po prostu Laurie. Skoro jestem interesujący dla Laurie, zakładała Wendy, to muszę mieć ukrytą stronę, której nie zamierzam ujawniać - co mogło znaczyć, że to ja uważam, że ona jest tępa i nie warto podejmować wysiłku, jakiego wymaga prawdziwa rozmowa. Wendy - rozwiedziona, jedyna rozwódka albo samotna matka, w ich małej grupie - była skłonna wyobrażać sobie, że inni doszukują się w niej wad. Toby spróbowała poprawić nastrój. - Wiecie, przez te wszystkie lata trzymaliśmy dzieci z dala od pistoletów zabawek, programów telewizyjnych i gier opartych na przemocy. Bob i ja nie pozwalaliśmy nawet, żeby nasze dzieci miały pistolety na wodę, na litość boską, chyba że wyglądały nie jak

pistolety. I nawet wtedy nie mówiliśmy na to „pistolety”; nazywaliśmy je „psikaczami” czy jak tam, wiecie, jakby dzieci nie wiedziały. A teraz to. To jak... - Wyrzuciła w górę ręce w komicznej złości. Ale żart wypadł płasko. - Co za ironia - zgodziła się ponuro Wendy, żeby Toby usłyszała. - To prawda - westchnęła Susan, znów dla uszu Toby. - Myślę, że przeceniamy to, co możemy zrobić jako rodzice - powiedziała Laurie. Dziecko to dziecko. Mamy, co mamy. - To co, powinnam dawać dzieciakom te cholerne pistolety na wodę? - Pewnie tak. Co do Jacoba... nie wiem. Czasem się tylko zastanawiam, czy to wszystko, co robimy, w ogóle ma znaczenie, to wszystko, o co się zamartwiamy. Zawsze był taki, jaki jest teraz, tylko że mniejszy. Podobnie ze wszystkimi naszymi dziećmi. Żadne z nich nie jest tak bardzo inne, niż kiedy było małe. - Tak, ale nasze sposoby wychowywania dzieci też się nie zmieniły. Więc może po prostu uczymy ich tego samego. Wendy: - Ja nie mam sposobu wychowywania. Po prostu robię to tak z marszu. Susan: - Ja też. Wszyscy tak robimy. Poza Laurie. Laurie, ty pewnie masz jakiś sposób wychowywania. Toby, ty też. - Nie mam! - O, na pewno masz! Pewnie czytasz o tym książki. - Ja nie. - Laurie podniosła ręce: „jestem niewinna”. - Tak czy inaczej, to chyba pochlebiamy sobie, kiedy mówimy, że możemy ukształtować nasze dzieci w ten albo inny sposób. A najczęściej to jest już zaprogramowane. Kobiety spojrzały na siebie. Może Jacob był zaprogramowany, ich dzieci nie. W każdym razie nie tak jak Jacob. - Czy ktoś z was znał Bena? - spytała Wendy. Miała na myśli Bena Rifkina, ofiarę morderstwa. One go nie znały. Mówiąc o nim po imieniu, w pewnym sensie robiły z niego kogoś, kto jest im bliski. Toby:

- Nie. Dylan nigdy się z nim nie kolegował. A Ben nie uprawiał sportów i w ogóle. Susan: - Był kilka razy w klasie Maxa. Widywałam go. Wyglądał na dobrego dzieciaka. Tak mi się wydaje, ale nigdy nic nie wiadomo. Toby: - One mają własne życie, te dzieciaki. Na pewno mają swoje tajemnice. Laurie: - Tak jak my. Tak jak my w ich wieku. Toby: - Byłam grzeczną dziewczynką. W ich wieku nigdy nie dawałam rodzicom powodów do zmartwień. Laurie: - Ja też byłam grzeczną dziewczynką. - Aż taka grzeczna nie byłaś - powiedziałem. - Byłam, póki nie spotkałam ciebie. Ty mnie zepsułeś. - Naprawdę? Hm, jestem z tego całkiem dumny. Będę musiał wstawić to do swojego życiorysu. Ale dowcipkowanie wydawało się niestosowne tak krótko po tym, jak zostało wspomniane imię zmarłego dziecka; poczułem się prostacki i zażenowany w obecności tych kobiet, których wrażliwość emocjonalna tak bardzo przerastała moją. Na chwilę zapadła cisza, potem Wendy wyrzuciła z siebie: - O mój Boże, ci biedni, biedni ludzie. Ta matka! A my tutaj tylko „życie toczy się dalej, powrót do szkoły”, a ich chłopczyk nigdy, przenigdy nie wróci do szkoły. - W oczach Wendy pojawiły się łzy. - „Zgroza: pewnego dnia, bez żadnej twojej winy...” Toby podeszła uściskać przyjaciółkę, a Laurie i Susan głaskały ją po plecach. Wykluczony, stałem przez chwilę z durnowatym, dobrotliwym wyrazem twarzy spięty uśmiech, łagodne oczy - potem, nie czekając, aż zrobi się jeszcze płaczliwej, znalazłem wymówkę, że muszę sprawdzić stanowisko kontroli przy wejściu do szkoły. Niezupełnie rozumiałem głębię smutku Wendy po dziecku, którego nie znała; przyjąłem to za jeszcze jeden przejaw kobiecej wrażliwości emocjonalnej. No i Wendy powtórzyła moje słowa z poprzedniego wieczoru: „Życie toczy się dalej”, co jakby stawiało ją z Laurie w konflikcie, który dopiero

co został załagodzony. Koniec końców, właściwa chwila, żeby odejść. Poszedłem do stanowiska kontroli, które zorganizowano w szkolnym holu: długiego stołu, na którym ręcznie sprawdzano kurtki i plecaki, i strefy, gdzie gliny z Newton - dwóch mężczyzn, dwie kobiety - przeszukiwali dzieci czujnikami do wykrywania metalu. Jake miał rację: śmieszne to wszystko. Nie było powodu sądzić, że ktoś przyniesie broń do szkoły albo że morderca w ogóle ma ze szkołą coś wspólnego. Ciała nawet nie znaleziono na terenach szkolnych. To miało sens tylko jako pokaz na użytek zaniepokojonych rodziców. Kiedy przyszedłem, rytuał kabuki, przeszukiwania każdego ucznia, został przerwany. Jakaś dziewczyna podniesionym głosem wykłócała się z jednym z gliniarzy, a drugi gliniarz przyglądał się temu z laską w pozycji: przez pierś broń, jakby mógł zostać wezwany, żeby nią zdzielić dziewczynę. Problemem, jak się okazało, była jej bluza z napisem „F-C-U-K”. Policjant uznał to przesłanie za „podburzające” i dlatego, według zaimprowizowanych szkolnych przepisów bezpieczeństwa, zabronione. Dziewczyna wyjaśniała mu, że inicjały oznaczają markę ubrań, które można znaleźć w każdej galerii handlowej, a nawet jeśli rzeczywiście kojarzą się z „brzydkim słowem”, to jak mogłoby to kogoś „podburzyć”? I że nie zostawi bardzo drogiej bluzy i dlaczego miałaby pozwolić, żeby jakiś gliniarz bez żadnego wystarczającego powodu wyrzucił jej drogą bluzę do pojemnika na śmieci? Znaleźli się w impasie. Jej adwersarz, policjant, stał pochylony. Szyję wyciągnął do przodu, tak że głowa wysunęła się tuż przed dziewczynę - wyglądał jak sęp. Ale wyprostował się, kiedy zobaczył, że nadchodzę, cofnął głowę - skóra pod brodą mu się pofałdowała. - Wszystko w porządku? - zapytałem policjanta. - Tak jest. Tak jest. Nie znosiłem wojskowej maniery przyjętej przez policję, udawanych stopni wojskowych, łańcucha dowodzenia i tego wszystkiego. - Spocznij - wydałem komendę; to miał być żart, ale policjant, speszony, wbił wzrok w swoje stopy. - Cześć - powiedziałem do dziewczyny, wyglądała na siódmą albo ósmą klasę. Nie rozpoznałem w niej żadnej z koleżanek Jacoba z klasy, ale mogła nią być. - Cześć. - W czym problem? Może pomogę. - Pan jest tatą Jacoba Barbera, prawda?

- Zgadza się. - Nie jest pan policjantem czy kimś takim? - Tylko prokuratorem. A ty kto jesteś? - Sarah. - Sarah. No dobrze, Sarah. W czym problem? Dziewczyna zamilkła niepewna. Potem znowu lawina słów: - Bo to tak, ja próbuję powiedzieć temu policjantowi, że nie musi zabierać mojej bluzy, włożę ją do szafki albo odwrócę na drugą stronę, albo cokolwiek. Tylko że jemu nie podoba się ten napis, chociaż nikt go nawet nie zobaczy, a w ogóle, to nie ma w nim nic złego, to tylko słowo. To wszystko jest takie totalnie... - nie wypowiedziała ostatniego słowa: „głupie”. - Ja nie ustalam reguł - wyjaśnił policjant. - To nic nie znaczy! To jest jak wszystkie moje rzeczy! To nie znaczy tego, co on mówi, że znaczy! Przy okazji, mówiłam mu, że to zdejmę. Mówiłam mu! Mówiłam mu chyba z milion razy, ale on nie chce słuchać. To nie w porządku. Dziewczyna bliska płaczu przypomniała mi dorosłe kobiety, które właśnie zostawiłem na chodniku, też bliskie łez. Jezu, nie ma od nich ucieczki. - Hm, myślę, że będzie dobrze, jeśli po prostu zostawi to w szafce, prawda? zaproponowałem policjantowi. - Nie wyobrażam sobie, żeby z tego mogło wyniknąć jakieś nieszczęście. Ja biorę odpowiedzialność. - Pan jest szefem. Co pan sobie życzy. - A jutro - zwróciłem się do dziewczyny, żeby nie pogrążać policjanta - może zostawisz tę bluzę w domu. Mrugnąłem do niej, zebrała swoje rzeczy i szybko odeszła korytarzem. Stanąłem ramię w ramię z obrażonym policjantem i razem patrzyliśmy przez szkolne drzwi na ulicę. Cisza. - Postąpił pan prawidłowo - stwierdziłem. - Chyba nie powinienem wtykać w to nosa. Oczywiście to bzdura, oba te zdania. Policjant na pewno też wiedział, że to bzdura. Ale co miał zrobić? Ten sam łańcuch dowodzenia, który kazał mu wprowadzać w życie głupie zarządzenie, teraz zmuszał go, żeby wykonywać polecenia jakiegoś niewydarzonego,

dupkowatego prawnika w tandetnym garniturze, takiego, co to nie wie, jak trudno być policjantem i jak mało policyjnej roboty w ogóle trafia do raportów, które docierają do nic nierozumiejących, niepokalanych zastępców prokuratora, szczelnie pozamykanych w swoich sądach, jak zakonnice w klasztorze. Uff. - To nic - powiedział policjant. Rzeczywiście to było nic. Ale postałem tam trochę, pokazując, że z nim trzymam, żeby mieć pewność, że wie, w czyjej drużynie gram.

4. Podpucha Gmach sądu hrabstwa Middlesex, gdzie mieści się siedziba prokuratora okręgowego, jest beznadziejnie szpetnym budynkiem. Piętnastopiętrowy wieżowiec z lat sześćdziesiątych ma fasady z lanego betonu, w rozmaitych prostokątnych kształtach: płaskie płyty, kraty jak wytłoczki do jajek, okna jak otwory strzelnicze dla łuczników. Jakby architekt wykluczył wszelkie krzywizny i ciepłe materiały budowlane i bardzo się starał stworzyć coś możliwie najbardziej ponurego. W środku jest niewiele lepiej. Wnętrza pożółkłe, brudne, duszne. Większość biur bez okien; pochłonął je grobowiec litej bryły budowli. Sale sądowe, w nowoczesnym stylu, też nie mają okien. To powszechnie stosowana strategia architektoniczna - budować sale sądowe bez okien, żeby wzmóc efekt izby odizolowanej od codzienności, teatru wielkiej i ponadczasowej pracy wymiaru sprawiedliwości. Tutaj nic nie powinno jej zakłócać: można więc spędzać całe dni w tym wieżowcu i nie zobaczyć słońca ani nieba. Gorzej, gmach sądu jest znany jako „chora budowla”. Szyby wind są wyłożone płytami z azbestu i za każdym razem, kiedy drzwi windy otwierają się z turkotem, budynek wykasłuje w powietrze chmurę toksycznego pyłu. Już niedługo trzeba będzie zamknąć tę ruderę. Ale teraz, dla prawników i detektywów w środku, ten mankament ma niewielkie znaczenie. Właśnie w takich obskurnych wnętrzach jakże często odbywa się prawdziwa praca lokalnej administracji. Po jakimś czasie przestaje się to zauważać. Zazwyczaj siadałem za biurkiem o wpół do ósmej albo o ósmej, zanim telefony zaczynały się urywać, przed pierwszym połączeniem o wpół do dziesiątej. Ale tego dnia,

kiedy ponownie otwarto szkołę Jacoba, przyszedłem dopiero po dziewiątej. Chciałem jak najszybciej zobaczyć akta sprawy Rifkina. Natychmiast zamknąłem drzwi gabinetu, usiadłem i rozłożyłem na biurku zdjęcia z miejsca zbrodni. Oparłem stopę na otwartej szufladzie i odchyliłem się do tyłu, żeby na nie popatrzeć. Laminat drewnopodobny zaczynał odłazić od płyty wiórowej w rogach biurka. Miałem nerwowy zwyczaj nieświadomego skubania tych rogów, podważałem palcem giętką powierzchnię laminatu jak strup. Czasem zaskakiwało mnie rytmiczne klikanie, kiedy podnosiłem i puszczałem laminat. Ten odgłos kojarzył mi się z głębokim zamyśleniem. Tamtego ranka, jestem pewien, tykałem jak bomba. Śledztwo nie wyglądało dobrze. Dziwne. Za cicho, nawet po pięciu długich dniach drążenia. To stereotyp, ale prawdziwy: większość spraw jest rozwiązywana szybko, w gorączkowych godzinach i dniach zaraz po morderstwie, kiedy wokół pełno hałasu, dowodów, teorii, pomysłów, świadków, oskarżeń - domysłów. Inne sprawy wymagają trochę więcej czasu, żeby je uporządkować, żeby wybrać właściwy sygnał z tego hałaśliwego środowiska, prawdziwą historię spośród wielu prawdopodobnych. Bardzo mało spraw pozostaje nierozwiązanych. Sygnał nigdy nie wyłania się z bezruchu. Możliwości jest mnóstwo, wszystkie prawdopodobne, żadna do potwierdzenia, żadna do udowodnienia i tak sprawa się kończy. Ale w każdej sprawie zawsze coś się dzieje. Zawsze są podejrzani, są teorie, możliwości do rozważenia. Ale nie w morderstwie Rifkina. Pięć dni ciszy. Ktoś wydziergał trzy dziury jedna obok drugiej w poprzek piersi tego chłopca i nie zostawił nic, co wskazywałoby kto albo dlaczego. Wywołany przez to dręczący niepokój - we mnie, w detektywach pracujących przy tej sprawie, nawet w mieście - zaczynał działać na nerwy. Czułem się, jakby ktoś się mną bawił, umyślnie manipulował. Skrywano przede mną jakąś tajemnicę. Jacob i jego koledzy mają slangowe określenie: „podpucha”, które opisuje dręczenie kogoś wprowadzaniem go w błąd, zazwyczaj poprzez ukrywanie istotnego faktu. Dziewczyna udaje, że lubi chłopca to jest podpucha. W filmie istotny fakt przedstawiany jest dopiero na końcu i zmienia albo wyjaśnia wszystko, co działo się wcześniej - Szósty zmysł, Podejrzani to przykład tego, co Jacob nazywa filmami z podpuchą. Sprawa Rifkina zaczynała wyglądać na podpuchę. Jedyne wyjaśnienie całkowitej, martwej ciszy wokół morderstwa, to że ktoś to wszystko wyreżyserował. Ktoś z zewnątrz przyglądał się, bawił naszą niewiedzą, naszą głupotą. Na etapie dochodzeniowym w sprawie krwawej zbrodni detektyw często czuje uzasadnioną

nienawiść do zbrodniarza, zanim wpadnie na jakiś pomysł, kto to jest. Zazwyczaj nie czułem takiej pasji w żadnym śledztwie, ale już znielubiłem tego zabójcę. Za zabójstwo, tak, ale też za to, że nas pieprzył. Że nie chciał się poddać. Że panował nad sytuacją. Kiedy w końcu poznam jego nazwisko i jego twarz, tylko lekko dostosuję swoją pogardę, tak żeby do niego pasowała. Na zdjęciach z miejsca zbrodni rozłożonych przede mną ciało leży na brązowych liściach, skręcone, twarzą do nieba, z otwartymi oczami. Same zdjęcia nie były szczególnie makabryczne - chłopiec leżący na liściach. Poza tym sama krew zazwyczaj mnie nie rusza. Jak wielu ludzi, którzy mają styczność z przemocą, ograniczyłem swoje emocje do wąskiego pasma. Nigdy nie za wysoko, nigdy nie za nisko. Zawsze, od dziecka o to dbałem. Moje uczucia jechały po stalowych szynach. Benjamin Rifkin miał czternaście lat, chodził do ósmej klasy szkoły McCormicka. Jacob był jego kolegą z tego samego rocznika, ale ledwie go znał. Powiedział mi, że Ben miał w szkole opinię „trochę takiego olewacza”, inteligentny, ale słaby uczeń, nie uczęszczał na zajęcia dodatkowe, które wypełniały rozkład zajęć Jacoba. Był przystojny, nawet nieco szpanerski. Często nosił włosy lekko postawione z przodu za pomocą czegoś, co nazywa się wosk do włosów. Dziewczyny go lubiły, według Jacoba. Ben lubił sporty i był w nich niezły, ale bardziej odpowiadała mu jazda na deskorolce i na nartach niż sporty zespołowe. - Nie trzymałem z nim - wyjaśnił Jacob. - Miał własną ekipę. Oni wszyscy byli trochę za fajni - dodał ze zwykłą zjadliwością nastolatka. - Teraz to wszyscy tylko o nim, ale wcześniej to jakoś nikt go nawet nie zauważał. Ciało znaleziono dwunastego kwietnia 2007 roku w Cold Spring Park, w lesie sosnowym o powierzchni dwudziestu sześciu hektarów, graniczącym z terenami szkolnymi. Las był żyłkowany ścieżkami do joggingu. Krzyżowały się i prowadziły różnymi odnogami do głównego traktu, który okalał obrzeże parku. Znałem te ścieżki dobrze; prawie co rano tam biegałem. To przy jednej z mniejszych ścieżek ciało Bena zostało wrzucone twarzą w dół małego parowu. Niejaka Paula Giannetto zauważyła ciało, gdy przebiegała obok. Pamiętała dokładnie kiedy - jak zatrzymała się, żeby sprawdzić, wyłączyła zegarek do joggingu na dziewiątej zero siedem rano - niecałą godzinę po wyjściu chłopca z domu w krótką drogę do szkoły. Nie było widać krwi. Ciało leżało głową w dół zbocza; ręce rozpostarte, nogi razem, jak pełen gracji skoczek do wody. Giannetto zeznała: nie było

oczywiste, że chłopiec nie żyje, więc przetoczyła go twarzą do góry, żeby go ocucić. - Myślałam, że jest chory, może zemdlał albo coś. Nie sądziłam... Anatomopatolog stwierdzi później, że odwrócona pozycja ciała na pochyłości, stopy nad głową, mogła wywołać nienaturalny napływ krwi do twarzy. Krew spłynęła do głowy, wywołując „plamy opadowe”. Kiedy świadek przetoczyła chłopca, zobaczyła, że przód jego T-shirtu jest nasiąknięty krwią. Z trudem łapiąc powietrze, potknęła się i upadła do tyłu, odeszła tyłem kilka metrów na dłoniach i stopach, potem wstała i uciekła. Ułożenie ciała na zdjęciach z miejsca zbrodni - skręcone, twarzą do góry - nie było więc prawdziwe. Chłopca trzy razy dźgnięto w pierś. Jeden cios przebił serce i wystarczyłby, żeby spowodować śmierć. Nóż został wbity prosto i wyszarpnięty także prosto - raz, dwa, trzy, jak bagnetem. Broń miała ząbkowane ostrze, o czym świadczyło wystrzępienie lewego brzegu każdej rany i rozdarcie materiału koszulki. Kąt wejścia wskazywał na napastnika mniej więcej wzrostu Bena, jakieś metr siedemdziesiąt pięć, chociaż pochyłość gruntu w parku sprawiała, że nie było pewności co do takiego założenia. Broni nie znaleziono. Nie znaleziono ran obronnych: ramiona i dłonie ofiara miała nieporanione. Najlepszą chyba poszlaką był pojedynczy, wyraźny odcisk palca, odznaczony we krwi ofiary, czysto zachowany na plastikowej metce wewnątrz rozpiętej bluzy, w miejscu, w którym morderca mógł złapać ofiarę za klapy i zepchnąć z pochyłości do parowu. To nie był odcisk palca ani ofiary, ani Pauli Giannetto. Podstawowe fakty dotyczące zbrodni prawie niczego nie ujawniły przez pięć dni po zabójstwie. Detektywi przepytali całe sąsiedztwo i dwa razy przeczesali park natychmiast po znalezieniu ciała i jeszcze raz dobę później, żeby odszukać świadków, którzy często bywali tam o tej godzinie. I nic. Dla gazet i w coraz większym stopniu dla przerażonych rodziców ze szkoły McCormicka morderstwo wyglądało na przypadkową napaść. Dni mijały bez informacji, milczenie policji i prokuratury okręgowej jakby potwierdzało najgorsze obawy rodziców: w lasach Cold Spring Park czai się drapieżca. Od tamtego czasu park był pusty, chociaż radiowóz policji z Newton całymi dniami stał bezczynnie na parkingu, żeby uspokoić joggerów i chodziarzy. Nadal przychodzili tylko właściciele psów, żeby je spuścić ze smyczy na łące przeznaczonej do tego celu. Policjant po cywilnemu, Paul Duffy, wślizgnął się do mojego gabinetu - przedtem dla porządku zapukał - i usiadł po drugiej stronie biurka, wyraźnie podekscytowany.

Porucznik detektyw Paul Duffy był policjantem z urodzenia, w trzecim pokoleniu, synem byłego szefa bostońskiego wydziału zabójstw. Ale nie wyglądał na to. Elokwentny, łysiejący, o delikatnych rysach, mógłby znaleźć miejsce w łagodniejszym zawodzie niż pilnowanie ładu publicznego. Duffy kierował oddziałem policji stanowej przydzielonym do prokuratury okręgowej. Oddział jest znany pod skrótowcem PKiK (mówi się na to: pik), Prewencja Kryminalna i Kontrola, ale nazwa w gruncie rzeczy nie ma znaczenia („prewencja kryminalna i kontrola” to rzekomo to, co robią wszyscy policjanci) i mało kto wie, co właściwie te litery znaczą. W praktyce zadania PKiK są proste: to detektywi prokuratora okręgowego. Pracują nad sprawami wyjątkowo skomplikowanymi, długotrwałymi albo najistotniejszymi. Najważniejsze, zajmują się wszystkimi zabójstwami w hrabstwie. W sprawach zabójstw policjanci z PKiK współpracują z lokalnymi policjantami, którzy najczęściej miło widzą tę pomoc. Poza samym Bostonem zabójstwa zdarzają się na tyle rzadko, że lokalna policja nie mogła nabyć niezbędnej wprawy, szczególnie w mniejszych miastach, gdzie morderstwa są rzadkie jak komety. Ale i tak sytuacja jest politycznie delikatna, kiedy stanowi wciskają się, żeby przejąć lokalne śledztwa. Potrzebne jest łagodne podejście, takie na jakie stać było Paula Duffy’ego. Żeby kierować oddziałem PKiK, nie wystarczy być rozgarniętym śledczym; trzeba być na tyle elastycznym, żeby zadowolić inne okręgi wyborcze, w których praca PKiK polega na deptaniu po piętach. Uwielbiałem Duffy’ego bez zastrzeżeń. Właściwie był moim jedynym przyjacielem wśród policjantów, z którymi pracowałem. Często razem rozgryzaliśmy sprawy, najlepszy prawnik od prokuratora okręgowego i najlepszy detektyw. Utrzymywaliśmy też kontakty towarzyskie. Nasze rodziny się znały. Paul wziął mnie na ojca chrzestnego średniego spośród swoich trzech synów, Owena, a gdybym tylko wierzył w Boga albo w ojców, to samo zrobiłbym dla niego. Był bardziej otwarty niż ja, bardziej towarzyski i uczuciowy, ale dobre przyjaźnie wymagają osobowości uzupełniających się, a nie identycznych. - Powiedz, że coś masz, albo wynoś się z mojego gabinetu. - Coś mam. - Najwyższy czas. - Nie słyszę w tym wdzięczności. - Rzucił mi na stół teczkę z aktami. - „Leonard Patz” - odczytałem na głos z akt Urzędu Nadzoru Kuratorskiego. „Napaść połączona z czynem lubieżnym i pobicie; lubieżne i obsceniczne; lubieżne i

obsceniczne; występek; napaść połączona z czynem lubieżnym, oddalone; napaść połączona z czynem lubieżnym, w toku”. Pięknie. Sąsiad pedofil. - Ma dwadzieścia sześć lat - powiedział Duffy. - Mieszka niedaleko parku w tym bloku z kawalerkami, Windsor czy jak to się nazywa. Zdjęcie policyjne przypięte spinaczem do teczki ukazywało wielkiego mężczyznę. Pulchna twarz, krótko przycięte włosy, usta wygięte w łuk Kupidyna. Wyciągnąłem je spod spinacza i przyjrzałem się dokładnie. - Przystojny facet. Dlaczego o nim nie wiedzieliśmy? - Nie było go w wykazie przestępców seksualnych. Przeprowadził się do Newton w ubiegłym roku i nigdy się nie zarejestrował. - To jak go znalazłeś? - Wskazał go jeden z prokuratorów prokuratury okręgowej z wydziału przestępstw seksualnych wobec nieletnich. Te czyny lubieżne w toku, w sądzie okręgowym dla Newton, o tutaj, na górze strony. - Kaucja? - Osobiste poręczenie. - Co zrobił? - Złapał jakiegoś dzieciaka za armatkę w bibliotece publicznej. Dzieciak miał czternaście lat, tak jak Ben Rifkin. - Naprawdę? Pasuje, co? - To początek. - Czekaj, łapie dzieciaka za jaja i wychodzi za osobistym poręczeniem? - Najwyraźniej są jakieś wątpliwości, czy dzieciak zechce zeznawać. - A jednak. Ja pójdę do biblioteki. - Pewnie będziesz musiał założyć sobie ochraniacz na to i owo. - Bez niego nigdy nie ruszam się z domu. Dokładnie przyjrzałem się zdjęciu policyjnemu. Od pierwszej chwili miałem co do Patza przeczucie. Oczywiście, byłem zdesperowany - chciałem czuć to przeczucie, cholernie potrzebowałem podejrzanego, musiałem coś wreszcie mieć - dlatego nie ufałem swojemu podejrzeniu. Ale nie mogłem zignorować tego wszystkiego. Trzeba iść za intuicją. Właśnie na tym polega biegłość: całe doświadczenie, sprawy wygrane i przegrane, bolesne omyłki, wszystkie techniczne szczegóły, których człowiek się uczy przez ciągłe ich

powtarzanie, z czasem to wszystko daje instynktowne wyczucie rzemiosła. Instynkt. A od tego pierwszego kontaktu, instynkt mówił mi, że to może być Patz. - Warto przynajmniej nim potrząsnąć - stwierdziłem. - Jest tylko jedno zastrzeżenie: Patz nie był notowany za przemoc. Żadnej broni, nic. Tylko to, co jest. - Widzę dwie napaści połączone z czynem lubieżnym. Jak dla mnie to już przemoc. - Złapanie dzieciaka za jaja to nie to samo co zabójstwo. - Od czegoś trzeba zacząć. - Może. Nie wiem, Andy. To znaczy rozumiem, do czego zmierzasz, ale według mnie to on wygląda bardziej na koniobijcę niż na zabójcę. W każdym razie, patrząc na to pod kątem seksu... na Rifkinie nie było śladów napaści na tle seksualnym. Wzruszyłem ramionami. - Może nie posunął się tak daleko. Może ktoś mu przeszkodził. Może robi dzieciakowi propozycje albo próbuje zastraszyć go nożem i zmusić, żeby poszedł do lasu, a dzieciak się opiera. Albo może dzieciak go wyśmiewa, ośmiesza, a Patz wpada we wściekłość. - Dużo tu tych „może”. - Cóż, zobaczmy, co ma do powiedzenia. Idź i go tu ściągnij. - Nie mogę go ściągnąć. Nic na niego nie mamy, żeby go zatrzymać. Nic go nie wiąże z tą sprawą. - No to mu powiedz, że chcesz, żeby przyszedł przejrzeć zdjęcia z kartoteki policyjnej i zobaczył, czy może zidentyfikować kogoś, kogo mógł widzieć w Cold Spring Park. - Już ma adwokata z urzędu do sprawy w toku. Nie przyjdzie z własnej woli. - To mu powiedz, że go ściągniesz za złamanie warunku i niezgłoszenie nowego adresu w rejestrze przestępców seksualnych. Już za to masz na niego haka. Powiedz mu, że pornografia dziecięca w komputerze to przestępstwo federalne. Powiedz cokolwiek, wszystko jedno co. Tylko go tu ściągnij i mu lekko ściśnij. Duffy uśmiechnął się ironicznie i uniósł brwi. Dowcipy o łapaniu za jaja nigdy się nie zestarzeją. - Po prostu go złów. Duffy się zawahał.

- Bo ja wiem... Chyba za bardzo się spieszymy. A może wystarczy pokazać ludziom zdjęcie Patza i sprawdzić, czy ktoś widział go w parku tamtego dnia rano? Porozmawiać z jego sąsiadami. Albo zapukać do jego drzwi, po cichu, nie wystraszyć go i w ten sposób skłonić do mówienia. - Duffy złożył palce w dziób, łączył je i rozłączał: „mów, mów”. Nigdy nie wiadomo. Jak się go złowi, od razu zadzwoni do adwokata. Możesz stracić jedyną szansę, żeby z nim pogadać. - Nie, lepiej, jak go złowimy. Potem możesz go podpuścić, Duff. W tym jesteś dobry. - Jesteś pewien? - Nie możemy pozwolić, żeby ludzie mówili, że za słabo przycisnęliśmy tego faceta. Ta uwaga zabrzmiała fałszywie, na twarzy Duffy’ego pojawił się wyraz zwątpienia. Zawsze trzymaliśmy się tej zasady: mieć w nosie, jak sprawy wyglądają albo co ludzie myślą. Osąd prokuratora powinien być wolny od wszelkiej polityki. - Paul, wiesz, o co mi chodzi. To pierwszy wiarygodny podejrzany, jakiego znaleźliśmy. Nie chcę go stracić tylko dlatego, że za mało się postaraliśmy. - W porządku - zgodził się, z cokolwiek kwaśną miną. - Ściągnę go. - Dobrze. Duffy rozparł się w krześle, rozmowa służbowa zakończona, teraz chciał wygładzić lekkie tarcia między nami. - Jak poszło z Jacobem, rano w szkole? - Och, z nim wszystko w porządku. Jake niczym się nie przejmuje. Ale Laurie to co innego... - Trochę wstrząśnięta? - Trochę? Pamiętasz Szczęki, jak Roy Scheider musi posłać swoje dzieci do wody, żeby pokazać wszystkim, że można bezpiecznie pływać? - Twoja żona wyglądała jak Roy Scheider? To chcesz powiedzieć? - Wyraz jej twarzy. - Ty się nie martwiłeś? Daj spokój, założę się, że też wyglądałeś jak Roy Scheider. - Słuchaj, koleś, ja byłem wykapany Robert Shaw, gwarantuję ci. - O ile pamiętam, Robert Shaw źle skończył. - Rekin też. Tylko to się liczy, Duff. Teraz idź, przyprowadź Patza.

* - Andy, czuję się z tym trochę nieswojo - powiedziała Lynn Canavan. Przez chwilę nie wiedziałem, o czym ona mówi. A nawet przemknęło mi przez myśl, że żartuje. Kiedy byliśmy młodsi, lubiła drażnić się z ludźmi. Nieraz dałem się nabrać, biorąc na poważnie słowa, które chwilę później okazywały się żartem. Ale szybko zorientowałem się, że jest zupełnie poważna. A przynajmniej tak wyglądała. Ostatnimi czasy trochę trudno było zrozumieć, o co jej właściwie chodzi. W dużym narożnym gabinecie Canavan było nas tego ranka troje: prokurator okręgowy Canavan, Neal Logiudice i ja. Siedzieliśmy przy okrągłym stole konferencyjnym; na środku stało puste pudełko po pączkach, zjedzonych wcześniej na porannym zebraniu. Gabinet był elegancko wykończony, miał drewniane panele i okna wychodzące na East Cambridge. Ale i tak panowała w nim równie chłodna atmosfera, jak w pozostałej części gmachu sądu. Takie same cienkie śliwkowofioletowe wykładziny przemysłowe na podłodze z betonowych płyt. Takie same spłowiałe, poplamione płytki akustyczne nad głową. Takie samo stęchłe, dwa razy wdychane i wydychane powietrze. Jak na urzędy władzy, nic wielkiego. Canavan bawiła się długopisem, stukała czubkiem w żółty notes, głowę miała przechyloną, jakby się nad czymś zastanawiała. - Nie wiem. Zajmujesz się tą sprawą, a ja nie wiem, czy to mi się podoba. Twój syn chodzi do tej szkoły. To blisko. Czuję się trochę nieswojo. - Ty się czujesz nieswojo, Lynn, czy obecny tu Rasputin? - Pokazałem na Logiudice’a. - Ale śmieszne, Andy... - Ja - potwierdziła Canavan. - Niech zgadnę: Neal chce tę sprawę. - Neal myśli, że tu może być problem. Szczerze mówiąc, ja też. To wygląda na konflikt interesów. To się liczy, Andy. Istotnie, pozory się liczą. Lynn Canavan była wschodzącą gwiazdą polityki. Odkąd przed dwoma laty wybrano ją na prokuratora okręgowego, mnożyły się plotki, o jaki urząd teraz będzie się ubiegać: prokuratora generalnego Massachusetts, nawet senatora Stanów Zjednoczonych. Po czterdziestce, atrakcyjna, mądra, poważna, ambitna. Znałem ją i pracowałem z nią piętnaście lat, od kiedy oboje byliśmy młodymi prawnikami.

Trzymaliśmy ze sobą sztamę. Mianowała mnie swoim zastępcą w dniu, w którym wybrano ją na prokuratora okręgowego, ale od początku wiedziałem, że to będzie krótkoterminowa fucha. Wyrobnik z sali sądowej, taki jak ja, w świecie polityki jest bezwartościowy. Dokądkolwiek Canavan zmierzała, ja bym za nią nie poszedł. To wszystko nadal jednak było pieśnią przyszłości. Tymczasem czekała na właściwą chwilę, polerowała swój wizerunek publiczny, swoją „markę”: rozsądny zawodowiec od porządku publicznego. W obecności kamery rzadko się uśmiechała, rzadko żartowała. Miała skromny makijaż, nosiła mało biżuterii, włosy strzygła krótko i praktycznie. Starsi w biurze pamiętali inną Lynn Canavan - świetnego kumpla, charyzmatyczną chłopczycę, która potrafi kląć jak szewc i pić, jakby miała zapasową wątrobę. Ale wyborcy tego nie widzieli i na tym etapie być może dawna, bardziej naturalna Lynn już nie istniała. Przypuszczam, że nie miała wyjścia, musiała się zmienić. Jej życie było teraz niekończącym się kandydowaniem; trudno ją winić, że stała się taką, jaką udawała od bardzo, bardzo dawna. Zresztą wszyscy przecież musimy dorosnąć, zapomnieć o dziecinadzie i innych sprawach. Ale też coś zostało zaprzepaszczone. W trakcie przemiany Lynn z motyla w ćmę nasza długa przyjaźń ucierpiała. Żadne z nas nie czuło dawnej zażyłości, zaufania i więzi, która kiedyś nas łączyła. Może pewnego dnia zrobi mnie sędzią, ze względu na starą przyjaźń, żeby wszystko spłacić. Ale chyba oboje wiedzieliśmy, że nasza przyjaźń dobiega końca. Dlatego gdy znaleźliśmy się obok siebie, czuliśmy się z lekka niezręcznie i było nam smutno, jak kochankom po schyłkowej stronie trwającego jeszcze romansu. W każdym razie prawdopodobny awans Canavan tworzył za nią próżnię, a polityka nie cierpi próżni. To, że naprawdę mógł ją wypełnić Neal Logiudice, kiedyś mogło się wydawać absurdem. Teraz, kto wie? Najwyraźniej Logiudice nie widział we mnie rywala. W kółko powtarzałem, że nie jestem zainteresowany tym stanowiskiem, i mówiłem to poważnie. Ostatnia rzecz, jakiej chciałem, to prowadzić życie osoby publicznej. Ale i tak, żeby to osiągnąć, potrzebne by mu było coś więcej niż biurokratyczna walka wręcz. Jeśli Neal chciał zostać prokuratorem okręgowym, to musiał mieć prawdziwe osiągnięcie, żeby pokazać je wyborcom. Namaszczenie zwycięstwem na sali sądowej. On potrzebował skóry. Czyjej - to dopiero zaczynałem rozumieć. - Odsuwasz mnie od sprawy, Lynn? - W tej chwili tylko pytam, co sądzisz. - Już to przerabialiśmy. Prowadzę dalej tę sprawę. Nie ma problemu.

- To dzieje się tuż-tuż, Andy. Twój syn może być w niebezpieczeństwie. Jeśli będzie miał niefart iść przez ten park o niewłaściwej porze... - Może twój osąd jest trochę zamglony - powiedział Logiudice. - To znaczy, jeśli będziesz fair, przystopujesz i pomyślisz o tym obiektywnie. - Jak to zamglony? - To wzbudza w tobie emocje? - Nie. - Jesteś zły, Andy? - Czy ja wyglądam na złego? - wyskandowałem słowa jedno za drugim. - Tak, wyglądasz, troszeczkę. Albo po prostu przyjąłeś pozycję obronną. A nie powinieneś; tutaj wszyscy jesteśmy po tej samej stronie. To zupełnie naturalne się przejmować. Gdyby mój syn był zamieszany... - Neal, czy ty naprawdę kwestionujesz moją uczciwość? Czy tylko kompetencje? - Ani jednego, ani drugiego. Kwestionuję twój obiektywizm. - Lynn, czy on mówi w twoim imieniu? Wierzysz w te bzdury? Zmarszczyła brwi. - Szczerze? Wystawiłam anteny. - Swoje anteny? Daj spokój, co to ma znaczyć? - Jestem zaniepokojona. Logiudice: - To pozory, Andy. Pozory obiektywizmu. Przecież nikt ci nie mówi... - Słuchaj Neal, odpieprz się i tyle, dobra? To ciebie nie dotyczy. - Słucham? - Po prostu pozwól mi prowadzić moją sprawę. Gówno mnie obchodzi, jak to wygląda. Sprawa posuwa się powoli, bo tak się posuwa, a nie dlatego, że wlokę noga za nogą. Nie dam się zapędzić w oskarżanie kogoś tylko dlatego, żeby to dobrze wyglądało. Wydawało mi się, że uczyłem cię czegoś lepszego. - Uczyłeś mnie, że powinienem popychać każdą sprawę tak mocno, jak tylko potrafię. - Ja to popycham tak mocno, jak tylko potrafię. - Dlaczego nie przesłuchałeś dzieci? To już pięć dni. - Cholernie dobrze wiesz dlaczego. Bo to nie Boston, Neal, to Newton. Tutaj trzeba

pertraktować o każdy pieprzony szczegół: z którymi dziećmi możemy rozmawiać, gdzie możemy z nimi rozmawiać, o co możemy pytać, kto musi być obecny. To nie jest liceum w Dorchester. Połowa rodziców z tej szkoły to prawnicy. - Uspokój się, Andy. Nikt cię o nic nie oskarża. Problem w tym, jak to jest postrzegane. Z zewnątrz to może wyglądać, jakbyś nie zwracał uwagi na oczywistości. - To znaczy na co? - Na uczniów. Czy wziąłeś pod uwagę, że zabójcą może być uczeń? Tysiąc razy mi powtarzałeś, prawda? Idź za dowodami, dokądkolwiek prowadzą. - Nie ma dowodów, które wskazywałyby na ucznia. Żadnych. Gdyby były, poszedłbym za nimi. - Nie będziesz mógł za nimi pójść, jeśli ich nie poszukasz. To była ta chwila „aha!” Wreszcie to do mnie trafiło. Czas nadszedł, zawsze wiedziałem, że nadejdzie. Byłem tym, który stoi na drabinie bezpośrednio nad Nealem. Teraz weźmie się za mnie, tak jak brał się za wielu innych. Uśmiechnąłem się cierpko. - Neal, o co ci chodzi? O sprawę? Chcesz ją? Możesz ją mieć. Czy o moje stanowisko? O, do diabła, też je możesz mieć. Ale byłoby łatwiej dla wszystkich, gdybyś powiedział to wprost. - Niczego nie chcę, Andy. Ja tylko chcę, żeby wszystko odbywało się prawidłowo. - Lynn, zdejmujesz mnie z tej sprawy czy zamierzasz mnie poprzeć? Popatrzyła na mnie ciepło, ale nie odpowiedziała jednoznacznie. - Czy kiedykolwiek cię nie poparłam? Skinąłem głową, godząc się, przyznając, że to prawda. Włożyłem maskę zdecydowania i ogłosiłem nowy początek. - Słuchajcie, dzisiaj właśnie ponownie otwarto szkołę, wróciły wszystkie dzieciaki. Po południu mamy przesłuchania uczniów. Wkrótce zdarzy się coś dobrego. - Dobrze - powiedziała Canavan. - Miejmy taką nadzieję. Ale wtrącił się Logiudice. - Kto będzie przesłuchiwał twojego syna? - Nie wiem. - Nie ty, mam nadzieję. - Nie ja. Prawdopodobnie Paul Duffy.

- Kto tak zadecydował? - Ja. Neal, tak to działa. Ja podejmuję decyzje. A jeśli to pomyłka, to ja stanę przed ławą przysięgłych, żeby przyjąć na siebie cios. Popatrzył na Canavan: „Widzisz? Mówiłem ci, nie posłucha”, odpowiedziała beznamiętnym wyrazem twarzy.

5. Wszyscy wiedzą, że ty to zrobiłeś Przesłuchania uczniów zaczęły się zaraz po szkole. Dla dzieci to był długi dzień, pełen spotkań klasowych i rozmów, jak radzić sobie z żałobą. Detektywi PKiK po cywilnemu chodzili od klasy do klasy, zachęcali dzieci, żeby przekazywały informacje śledczym, jeśli trzeba, anonimowo, jeśli tak wolą. Dzieciaki odpowiadały tępym wzrokiem. Szkoła McCormika to gimnazjum, co w tym mieście oznaczało, że obejmuje klasy od szóstej do ósmej. Budynek był skupiskiem prostych kwadratowych pudeł. W środku ściany miał grubo pomalowane wieloma warstwami seledynu. Laurie dorastała w Newton i chodziła do McCormicka w latach siedemdziesiątych; stwierdziła, że szkoła prawie się nie zmieniła, nie licząc złudzenia, że cała przestrzeń się skurczyła. Tak jak powiedziałem Canavan, te przesłuchania były sprawą sporną. Z początku dyrektor szkoły zdecydowanie nie zgodził się, żebyśmy „wpadli jak burza” i rozmawiali z każdym dzieckiem, z którym nam się podoba. Gdyby popełniono zbrodnię gdzie indziej - w wielkim mieście, nie na przedmieściu - nie zawracalibyśmy sobie głowy proszeniem o pozwolenie. Tutaj rada szkoły, a nawet burmistrz, interweniowali bezpośrednio u Lynn Canavan, żeby nas przyhamować. W końcu pozwolono nam rozmawiać z dziećmi na terenie szkoły, ale tylko pod pewnymi warunkami. Dzieci, które nie chodziły na zajęcia z Benem Rifkinem, miały pozostać poza naszym zasięgiem, chyba że z jakiegoś szczególnego powodu sądzilibyśmy, że coś wiedzą. Każdemu uczniowi mógł towarzyszyć rodzic i/lub adwokat, a uczeń mógł zakończyć przesłuchanie w dowolnej chwili, z dowolnego powodu albo bez powodu. Większość z tego łatwo było ominąć. Ale mieli do tego prawo, tak czy inaczej: prawdziwym powodem wprowadzenia tak wielu zarządzeń było przesłanie dla

policji: obchodźcie się z tymi dziećmi w dziecięcych rękawiczkach. I dobrze, ale traciliśmy cenny czas na chrzanienie się z pertraktacjami. O drugiej Paul i ja przejęliśmy gabinet dyrektora i razem przesłuchiwaliśmy świadków o najwyższym priorytecie: najlepszych przyjaciół ofiary, kilkoro dzieciaków, o których wiadomo było, że chodzą do szkoły przez Cold Spring Park, i te, które szczególnie życzyły sobie rozmawiać ze śledczymi. Ze dwadzieścia przesłuchań było przewidzianych dla nas dwóch. Inni detektywi KPiK mieli prowadzić przesłuchania w tym samym czasie. Spodziewaliśmy się, że większość przesłuchań będzie krótka i nic nie da. Ale trałowaliśmy, ciągnęliśmy naszą sieć po morskim dnie i mieliśmy nadzieję. Ale wydarzyło się coś dziwnego. Po zaledwie trzech czy czterech przesłuchaniach Paul i ja odnieśliśmy wyraźne wrażenie, że jakoś kluczą. Z początku myśleliśmy, że to zwykły repertuar sztuczek i uników nastolatków: wzruszania ramionami, „no wiecie” i „no jakoś tak”, błądzący wzrok. Obaj jesteśmy ojcami. Wiedzieliśmy, że wszystkie nastolatki unikają odpowiedzi na pytania dorosłych; do tego sprowadzało się ich zachowanie. Samo w sobie to nie było podejrzane. Ale w miarę jak posuwaliśmy się dalej z przesłuchaniami, zrozumieliśmy, że to jakoś bardziej bezczelna i celowa taktyka. Odpowiedzi szły za daleko. Dzieciakom nie wystarczało, że mówią, iż nic nie wiedzą o morderstwie; zaprzeczały nawet, że znały ofiarę. Jakby Ben Rifkin w ogóle nie miał żadnych przyjaciół, tylko znajomych. Inne dzieci nigdy z nim nie rozmawiały i nie miały pojęcia, kto z nim rozmawiał. To były ewidentne kłamstwa. Ben nie był nielubiany. Zdążyliśmy już poznać nazwiska większości jego przyjaciół. To zdrada ze strony kumpli, pomyślałem, tak szybko i całkowicie się go wyrzec. Co gorsza, ośmioklasiści z McCormicka nie byli szczególnie wprawnymi kłamcami. Niektórzy z nich, ci bardziej bezwstydni, uważali chyba, że kłamstwo można podać przekonująco, jeśli się je wyolbrzymi. Więc kiedy przygotowywali się, żeby powiedzieć coś wyjątkowo niewiarygodnego, wstrzymywali to całe szuranie nogami, to całe „no wiecie” i serwowali kłamstwo z maksymalnym przekonaniem. To wyglądało tak, jakby przeczytali poradnik zachowań wskazujących na uczciwość - kontakt wzrokowy! pewny głos! - i postanowili pokazać cały zestaw naraz, jak pawie rozkładające ogony. W rezultacie mieliśmy do czynienia z zachowaniami odwrotnymi do wzorców zachowań, jakich można by się spodziewać u dorosłych - wydawało się, że nastolatki robią uniki wtedy, kiedy są uczciwe, i mówią wprost, kiedy kłamią - ale ich metody tak samo

uruchamiały dzwonki alarmowe. Inne dzieci, większość, były jednak tak zmieszane, zanim zaczęły kłamać, że potem było już tylko gorzej. Krępowały się. Tkwiąca w nich prawda sprawiała, że niemal się wiły. To oczywiście też nie działało. Mogłem im powiedzieć, jasne, że kłamca wirtuoz wsuwa fałszywe stwierdzenia między prawdziwe bez mrugnięcia okiem, tak jak magik wsuwa znaczoną kartę do talii. Jestem wyedukowany w wirtuozerii kłamstwa, wierzcie mi. Zaczęliśmy z Paulem wymieniać podejrzliwe spojrzenia. Tempo przesłuchań spowolniało, kiedy wytknęliśmy parę najbardziej oczywistych kłamstw. Między przesłuchaniami Paul żartował na temat zmowy milczenia: - Te dzieciaki są jak Sycylijczycy - uznał. Żaden z nas nie powiedział, co myśli naprawdę. Jest takie uczucie spadania, jakby podłoga rozstępowała się pod tobą. Czujesz zawrót głowy ze szczęścia, kiedy sprawa się otwiera i wpuszcza cię do środka. Najwyraźniej myliliśmy się - nie można było tego inaczej powiedzieć. Braliśmy pod uwagę, że jest w to zamieszany kolega uczeń, ale później to odrzuciliśmy. Żaden dowód na to nie wskazywał. Żadnych ponurych odludków wśród uczniów, żadnego tropu, którym można by pójść za niechlujnym dzieciakiem. Ani nie było też oczywistego motywu: żadnych wybujałych nastoletnich fantazji o chwale wyjętego spod prawa, żadnych skłonnych do zemsty zastraszanych dzieci z urazami psychicznymi, żadnych szczeniackich klasowych sporów. Nic. Cóż, żaden z nas nie musiał tego mówić. Ten zawrót głowy wywoływała myśl: te dzieci coś wiedzą. Do gabinetu wślizgnęła się dziewczyna i klapnęła na krzesło naprzeciwko nas, potem, z wielkim trudem się wysiliła, żeby się z nami nie przywitać. - Sarah Groehl? - zapytał Paul. - Tak. - Porucznik Paul Duffy. Z policji stanowej. A to Andrew Barber. Prokurator prokuratury okręgowej, prowadzi tę sprawę. - Wiem. - Wreszcie podniosła na mnie wzrok. - Pan jest tatą Jacoba Barbera. - Tak. Ty jesteś tą dziewczyną z bluzą. Dziś rano. Uśmiechnęła się nieśmiało. - Przepraszam, powinienem cię zapamiętać. Mam ciężki dzień, Sarah. - Tak? A dlaczego?

- Nikt nie chce z nami rozmawiać. No a dlaczego, to może ty wiesz? - Jesteście gliniarzami. - To dlatego? - Jasne. - Zrobiła minę: phi! Poczekałem chwilę, miałem nadzieję na więcej. Dziewczyna zrewanżowała się spojrzeniem pełnym niekłamanej nudy. - Jesteś koleżanką Jacoba? Spuściła wzrok, pomyślała, wzruszyła ramionami. - Chyba tak. - Jak to możliwe, że nie słyszałem twojego nazwiska? - Niech pan zapyta Jacoba. - On mi nic nie mówi. Muszę ciebie zapytać. - Znamy się. Nie jesteśmy czymś w rodzaju przyjaciół, Jacob i ja. Po prostu się znamy. - A co z Benem Rifkinem? Znałaś go? - To samo. Znałam, ale naprawdę to nie znałam. - Lubiłaś go? - Był w porządku. - Tylko w porządku? - Był dobrym dzieciakiem, chyba. Jak mówiłam, nie byliśmy szczególnie zaprzyjaźnieni. - No to przestanę zadawać głupie pytania. Dlaczego nie powiesz nam po prostu, Sarah? Cokolwiek, co mogłoby nam pomóc, coś, co myślisz, że powinniśmy wiedzieć. Poruszyła się na krześle. - Naprawdę nie wiem, co wy... Nie wiem, co wam powiedzieć. - Dobra, powiedz mi coś o tym miejscu, o tej szkole. Zacznij od tego tutaj. Powiedz mi coś o McCormicku, coś, czego nie wiem. Jak tu jest chodzić do szkoły? Co tu jest fajnego? Co tu jest dziwnego? Żadnej odpowiedzi. - Sarah, chcemy pomóc, rozumiesz, ale niektórzy z was muszą też pomóc nam. Zaczęła się wiercić na krześle. - Przynajmniej tyle jesteś winna Benowi, nie sądzisz? Jeśli był twoim

przyjacielem? - Nie wiem. Nie mam nic do powiedzenia, chyba. Nic nie wiem. - Sarah, ten, kto to zrobił, nadal jest na wolności. Wiesz o tym, prawda? Jeśli możesz pomóc, to na ciebie spada odpowiedzialność. Prawdziwa odpowiedzialność. Inaczej to samo może zdarzyć się znowu jakiemuś innemu dziecku. Wtedy byłoby na ciebie. Jeśli nie zrobiłaś wszystkiego... absolutnie wszystkiego, co mogłaś... żeby to powstrzymać, to następnym razem będzie na ciebie, prawda? Jak byś się z tym czuła? - Pan próbuje zwalić na mnie winę. To nie działa. Moja mama też to robi. - Nie próbuję zwalić na ciebie winy. Po prostu mówię ci prawdę. Żadnej odpowiedzi. Trach! Duffy trzasnął w stół otwartą dłonią. Jakieś papiery poleciały z podmuchem, który zrobił. - Jezu! To do niczego, Andy. Po prostu daj tym dzieciakom wezwania, co? Postaw je przed wielką ławą, zaprzysięgnij je, a jak nie będą chciały nic powiedzieć, normalnie zamknij je za obrazę sądu. To strata czasu. Na litość boską! Dziewczynie rozszerzyły się oczy. Duffy wyjął komórkę z pokrowca przy pasie i popatrzył na nią, chociaż nie zabrzęczała. - Muszę zadzwonić - oświadczył. - Zaraz wracam. - I wyszedł. - To on ma być tym złym gliną? - zapytało dziecko. - Tak. - Nie jest w tym za dobry. - Podskoczyłaś. Widziałem. - Tylko dlatego, że mnie zaskoczył. Walnął w stół. - On ma rację, wiesz. Jeśli wy, dzieciaki, nie zaczniecie nam pomagać, będziemy musieli to załatwić w inny sposób. - Myślałam, że nie musimy nic mówić, jeśli nie chcemy. - Tak jest dzisiaj. Jutro może być inaczej. Zastanowiła się nad tym. - Sarah, to prawda, to, co wcześniej powiedziałaś. Jestem z prokuratury okręgowej. Ale jestem też tatą. Więc nie zamierzam zostawić tej sprawy tak sobie. Bo ciągłe myślę o tacie Bena Rifkina. Ciągle myślę, jak musi się czuć. Czy w ogóle potrafisz sobie

wyobrazić, jak czuliby się twoja mama, twój tata, gdyby to stało się tobie? Jak by byli załamani? - Rozstali się. Mój tata zniknął z horyzontu. Mieszkam z mamą. - Przykro mi to słyszeć. - To nic wielkiego. - Hm, Sarah, posłuchaj, wszyscy jesteście naszymi dziećmi, wiesz. Wy wszyscy z klasy Jacoba; nawet o te dzieciaki, których nie znam, martwimy się. My wszyscy, rodzice, czujemy tak samo. Przewróciła oczami. - Nie wierzysz? - Nie. Pan mnie nawet nie zna. - To prawda. Ale i tak martwię się o to, co się z tobą dzieje. Martwię się o tę szkołę, o to miasto. Po prostu nie zamierzam pozwolić, żeby to się stało. Ja tego nie odpuszczę. Rozumiesz? - Ktoś rozmawiał z Jacobem? - Masz na myśli mojego syna Jacoba? - Tak. - Oczywiście. - To dobrze. - Dlaczego pytasz? - Bez powodu. - Musi być powód. O co chodzi, Sarah? Dziewczyna patrzyła sobie na kolana. - Policjant, który przyszedł do naszej klasy, powiedział, że możemy z wami rozmawiać anonimowo. - Zgadza się. Jest policyjna linia zaufania. - Skąd mamy wiedzieć, że nie będziecie próbowali, na przykład, połapać się, kto podał jakąś informację? To znaczy coś, co chcielibyście wiedzieć. Kto coś powiedział? - Sarah, daj spokój. Co chcesz powiedzieć? - Skąd mamy wiedzieć, że to pozostanie anonimowe? - Chyba po prostu musicie nam zaufać. - Komu zaufać? Panu?

- Mnie. Śledczemu Duffy’emu. Mnóstwo ludzi pracuje nad tą sprawą. - A co, gdybym... - Spojrzała w górę. - Sarah, posłuchaj, nie mam zamiaru cię okłamywać. Jeśli powiesz mi coś tutaj, to nie będzie anonimowe. Moje zadanie to złapać faceta, który to zrobił, ale też oskarżyć go przed sądem, a do tego będę potrzebował świadków. Kłamałbym, gdybym powiedział ci coś innego. Chcę być z tobą uczciwy. Zastanowiła się. - Ja naprawdę niczego nie wiem. - Jesteś tego pewna? - Tak. Przez chwilę patrzyłem jej w oczy, żeby wiedziała, że nie dałem się nabrać, potem przyjąłem jej kłamstwo. Wyciągnąłem z portfela służbową wizytówkę. - To moja wizytówka. Na odwrocie napiszę numer mojego telefonu komórkowego. Mój osobisty e-mail też. - Przesunąłem wizytówkę po biurku. - Możesz się ze mną kontaktować o każdej porze, dobrze? O każdej porze. A ja zrobię wszystko, co mogę, żeby nic ci się nie stało. - Tak. Wzięła wizytówkę i wstała. Popatrzyła sobie na ręce, na palce. Czubki palców miała poplamione czarnym atramentem, niedokładnie wytarte. Tego dnia wszyscy uczniowie w szkole złożyli odciski palców, „dobrowolnie”, chociaż żartowano na temat konsekwencji odmowy. Sarah ze zmarszczonymi brwiami popatrzyła na plamy po atramencie, potem skrzyżowała ramiona, żeby ukryć dłonie i stojąc w tej dziwnej pozycji, powiedziała: - A mogę o coś zapytać, panie Barber? Był pan kiedy złym gliną? - Nie, nigdy. - Dlaczego? - Po prostu taki nie jestem, chyba dlatego. - No to jak pan pracuje? - Gdzieś w głębi jestem trochę wredny. Naprawdę. - Tylko pan to ukrywa? - Tylko to ukrywam. Tego wieczoru, trochę przed jedenastą, byłem sam w kuchni, siedziałem przy

laptopie, który ustawiłem na kuchennym blacie. Porządkowałem jakieś pojedyncze fragmenty pism, głównie odpowiadałem na e-maile. Do skrzynki przyszła nowa wiadomość. W tytule było napisane - wykrzyczane - „RE: BEN RIFKIN>>>PRZECZYTAJ”. Gmailowy adres: [email protected]. Czas 22.54.27. W wiadomości był tylko jeden wers, hiperłącze: „Zajrzyj tutaj”. Kliknąłem na link. Zaprowadził mnie do grupy na Facebooku o nazwie ♥ Przyjaciele Bena Rifkina ♥. Grupa na Facebooku była nowa. Nie mogła być założona wcześniej niż przed czterema dniami; w dzień morderstwa policja stanowa przejrzała Facebook i tego tam nie było. Znaleźliśmy na Facebooku osobisty profil zabitego chłopca (prawie wszystkie dzieci z McCormicka były na Facebooku), ale strona Bena nie zawierała żadnych wskazówek co do morderstwa. Cokolwiek to by znaczyło, w swoim profilu ochoczo prezentował się jako wolny duch. Ben Rifkin Wylogowany Wykształcenie Gimnazjum McCormicka 07 i praca: Newton, Massachusetts Płeć: Mężczyzna Interesują mnie: Kobiety Status związku: Wolny Data urodzenia: 3 grudnia 1992 Poglądy polityczne: Wulkan Religia: Poganin Reszta to były zwykłe elektroniczne śmieci: filmy z YouTube, gry, zdjęcia, strumień banalnych plotek. Ben stosunkowo rzadko się uaktywniał, nie był jakimś namiętnym użytkownikiem Facebooka. Sporo zaczęło się dziać na jego stronie po tym, jak został zamordowany; wpisy od koleżanek i kolegów z klasy gromadziły się upiornie, aż na życzenie rodziców usunięto stronę. Najwyraźniej w odpowiedzi na to założono nową stronę „ku czci”, żeby dać dzieciom miejsce na umieszczanie postów o morderstwie. W nazwie ♥ Przyjaciele Bena

Rifkina ♥ słowo „przyjaciele” zostało użyte w facebookowym sensie: strona była dostępna dla wszystkich z rocznika 2007 w Szkole McCormicka, nie tylko dla przyjaciół Bena. Na górze znajdowało się małe zdjęcie Bena, to samo, które miał na własnej stronie. Prawdopodobnie ktoś, kto stworzył tę grupę, wyciął je ze starej strony zmarłego chłopca i wkleił tutaj. Zdjęcie ukazywało uśmiechniętego Bena bez koszuli, chyba na plaży (widać było za nim piasek i ocean). Prawą ręką robił gest „wyluzuj się”. Niżej, po lewej, był panel nazywany Tablicą, wypełniony informacjami w odwrotnej kolejności chronologicznej. Jenna Linde (gimnazjum McCormicka) napisała o 21.02.17 kwietnia 2007 Tęsknię za tobą ben. Pamiętam nasze rozmowy. Kocham cię na zawsze kocham cię kocham cię Christa Dufresne (gimnazjum McCormicka) napisała o 20.43.17 kwietnia 2007 To najokrutniejsza rzecz, ktokolwiek to zrobił. Nigdy cię nie zapomnę Ben. Myślę o tobie codziennie ♥♥♥♥♥ Trzeba zaznaczyć, że w 2007 roku Facebook był nadal głównie rajem dzieciarni. Gwałtowny wzrost jego popularności wśród dorosłych nastąpił w ciągu paru kolejnych lat. Tak było przynajmniej w naszym kręgu. Większość rodziców ze szkoły McCormicka zaglądało na Facebook od czasu do czasu, żeby sprawdzić, co kombinują ich dzieci, i tyle. Paru naszych przyjaciół dołączyło do tego grona, ale rzadko wchodzili na stronę. Za mało innych rodziców z niej korzystało, żeby to było warte zachodu. Sam nie miałem pojęcia, co Jacob i jego koledzy widzą w Facebooku. Nie potrafiłem pojąć, dlaczego bicie informacyjnej piany jest takie fascynujące. Jedynym wyjaśnieniem, według mnie, było to, że dzieci wchodzą na Facebooka, żeby być z dala od dorosłych, w swoim tajnym miejscu, gdzie pokazują, na co je stać, flirtują i błaznują z brawurą, na którą nigdy by się nie zdobyły w szkolnej stołówce. Jacob z pewnością był znacznie mądrzejszy i bardziej stanowczy online niż w rzeczywistości, tak jak to bywa z nieśmiałymi dziećmi. Laurie i ja uznaliśmy, że to niebezpieczne pozwalać, żeby Jacob po kryjomu tak się zachowywał.

Nalegaliśmy, żeby dał nam hasło, żebyśmy mogli go sprawdzać, ale szczerze, tylko Laurie zaglądała na facebookową stronę Jacoba. Dla mnie rozmowy dzieciaków online były jeszcze mniej interesujące niż w wersji offline. Jeśli wtedy w ogóle zaglądałem na Facebooka, to dlatego, że profil, o który mi chodziło, znalazł się w aktach jednej z moich spraw. Czy jako rodzic zaniedbywałem obowiązki? Patrząc na to z perspektywy czasu, oczywiście tak. Ale przecież wtedy wszyscy w tym sensie zaniedbywaliśmy obowiązki, wszyscy rodzice w szkole Jacoba. Nie wiedzieliśmy, że stawka jest tak wysoka. Na stronie ♥ Przyjaciele Bena Rifkina ♥ było już kilkaset wpisów. Emily Salzman (gimnazjum McCormicka) napisała o 22.12.16 kwietnia 2007 Nadal jestem totalnie zmasakrowana, kto to zrobił? dlaczego to zrobiłeś? dlaczego? o co chodziło? co z tego miałeś? to po prostu takie chore. Alex Kurzon (gimnazjum McCormicka) napisał o 1.14.16 kwietnia 2007 Teraz w cld sprg pk. żółta taśma nadal wisi. ale nic nie widać, żadnych gliniarzy. I tak dalej, w tym stylu; swobodnie, szczere wpisy. Sieć stworzyła złudzenie intymności, produkt uboczny dziecięcego, oszołomionego zanurzenia się w „wirtualnym” świecie. Niestety wkrótce mieli się dowiedzieć, że sieć należy do dorosłych: już myślałem o zarządzeniu duces tecum - nakazie przedstawienia dokumentów i nagrań - który wysłałbym do Facebooka, żeby zabezpieczyć te wszystkie rozmowy online. Tymczasem, zachłanny jak podglądacz, czytałem dalej. Dylan Feldman (gimnazjum McCormicka) napisał o 21.07.15 kwietnia 2007 Jacob zamknij się qrva. jak nie chcesz tego czytać, idź gdzie indziej. Właśnie ty. Odpier*** się. On uważał cię za przyjaciela, fiucie Mike Canin (gimnazjum McCormicka) napisał o 21.01.15 kwietnia 2007

Muszę ci za to dowalić Jake. Nie jesteś policją FB, szczególnie, że jest jak jest. Podkul ogon i siedź cicho. John Marolla (gimnazjum McCormicka) napisał o 21.51.15 kwietnia 2007 Co jest qrva? JB co ty tutaj pyskujesz? Zdechnij. Świat będzie lepszym miejscem. Odpier*** się i zdechnij. Julie Kerschner (gimnazjum McCormicka) napisała o 20 48.15 kwietnia 2007 Niefajnie, Jacob. Jacob Barber (gimnazjum McCormicka) napisał o 19.30.15 kwietnia 2007 Może nie wszyscy słyszeliście - Ben nie żyje. Dlaczego ciągle piszemy do niego wiadomości? I dlaczego niektórzy ludzie udają jego najlepszych przyjaciół, a nigdy nimi nie byli? Możemy tu po prostu być szczerzy? Zatrzymałem się przy imieniu Jacoba - bo zrozumiałem, że te ostatnie jadowite wpisy skierowane są przeciwko mojemu Jacobowi. Nie byłem przygotowany na prawdziwe życie Jacoba, złożoność jego stosunków, sądy, którym podlegał, brutalność świata, który zamieszkiwał. „Zdechnij. Świat będzie lepszym miejscem”. Jak mojemu synowi można było powiedzieć coś takiego, a nigdy nie podzielił się tym ze swoimi rodzicami? Nawet mu się to nie wymknęło. Byłem rozczarowany, nie Jacobem, sobą. Jak mogłem pozwolić, żeby syn miał poczucie, że nie obchodzą mnie takie rzeczy? A może jestem mięczakiem, który przesadnie reaguje na wyolbrzymiony, podkręcony ton Internetu? Poczułem się też jak dureń, serio. Powinienem o tym wszystkim wiedzieć. Laurie i ja rozmawialiśmy z Jacobem tylko najogólniej o tym, co robi w Internecie. Wiedzieliśmy, że kiedy wieczorem idzie do swojego pokoju, może wejść do Internetu. Ale mieliśmy zainstalowanych w komputerze parę programów, które nie pozwalały mu zaglądać na niektóre strony, głównie pornograficzne, i uznaliśmy, że to wystarczy. Facebook nigdy nie wydawał się szczególnie niebezpieczny, oczywiście. Poza tym nie chcieliśmy szpiegować

syna. Jako małżeństwo uważaliśmy, że dziecko należy wychować w szacunku dla pozytywnych wartości, a potem dać mu swobodę, ufać mu, wierzyć, że zachowa się odpowiedzialnie, chyba że da powód, żeby nie wierzyć. Jako nowocześni, oświeceni rodzice nie chcieliśmy być przeciwnikami Jacoba, wypytywać go o każdy ruch, tyranizować. Tę filozofię podzielała większość rodziców z McCormicka. Jaki mieliśmy wybór? Żaden rodzic nie jest w stanie nadzorować swojego dziecka przez okrągłą dobę, online czy offline. W końcu dzieci prowadzą własne życie, głównie poza oczami rodziców. Ale mimo to, kiedy zobaczyłem słowo „zdechnij”, zrozumiałem, jacy naiwni i głupi byliśmy. Jacob nie potrzebował naszego zaufania i naszego szacunku aż w takim stopniu jak naszej ochrony, a tego my mu nie daliśmy. Szybciej przewijałem wiadomości. Były ich setki, każda zaledwie na linijkę, dwie linijki. Pewnie nie dałbym rady przeczytać ich wszystkich, a nie miałem pojęcia, co Sarah Groehl chciała, żebym znalazł. W starszych wpisach Jacob znikł na dłużej z rozmowy. Dzieci pocieszały się wzajemnie wiadomościami ckliwymi („już nigdy nie będziemy tacy sami”) i cynicznymi („umieraj młodo, pozostań piękny”). Ciągle i ciągle pisali, jacy są zszokowani. Dziewczyny zapewniały o swojej miłości i lojalności, chłopcy wyrażali swój gniew. Przeczesywałem te niekończące się, powtarzające się wpisy, szukałem jakichś wartych uwagi szczegółów: „nie mogę w to uwierzyć... musimy trzymać się razem... gliny są w całej szkole...” Wreszcie kliknąłem na stronę Jacoba, gdzie wciąż wrzała gorętsza rozmowa. Była bezpośrednim następstwem morderstwa. I znów wpisy były pokazane w odwrotnej kolejności chronologicznej. Marlie Kunitz (gimnazjum McCormicka) napisała o 15.29.15 kwietnia 2007 Totalny obciach: Nie mów takich rzeczy jak te tutaj. To PLOTKA i może ludzi SKRZYWDZIĆ. Nawet jeśli to żart, to jest głupi. Jake, po prostu go zignoruj. Joe O’Connor (gimnazjum McCormicka) napisał o 15.16.15 kwietnia 2007 Wszyscy powinniśmy trzymać gęby NA KŁÓDKĘ, jeśli nie wiemy, o czym mówimy, to znaczy ty derek, ty też! Nie wolno ci qrva opowiadać takich bzdetów.

Mark Spicer (gimnazjum McCormicka) napisał o 15.07.15 kwietnia 2007 KAŻDY może powiedzieć wszystko o KAŻDYM. Może TY masz nóż derek? A gdyby ktoś zaczął tak gadać o tobie? A potem to: Derek Yoo (gimnazjum McCormicka) napisał o 14.25.15 kwietnia 2007 Jake, wszyscy wiedzą, że ty to zrobiłeś. Masz nóż. Widziałem go. Zamurowało mnie. Nie mogłem oderwać oczu od tego wpisu. Wpatrywałem się, aż litery rozpadły się na piksele. Derek Yoo był kolegą Jacoba, dobrym kolegą. Bywał w naszym domu setki razy. Obaj chłopcy razem chodzili do przedszkola. Derek był dobrym dzieckiem. „Widziałem go”. Następnego dnia rano poczekałem, aż Laurie i Jacob wyjdą przede mną. Powiedziałem im, że mam spotkanie w komendzie w Newton i nie chcę jeździć tam i z powrotem do Cambridge. Kiedy już zniknęli za drzwiami, poszedłem na górę, do pokoju Jacoba i zacząłem szukać. Poszukiwania nie trwały długo. W górnej szufladzie biurka znalazłem coś twardego, schowanego byle jak w starym, białym T-shircie. Odwijałem T-shirt, aż wypadł z niego na biurko składany nóż z czarną gumowaną rękojeścią. Podniosłem go delikatnie, chwyciłem ostrze między kciuk a palec wskazujący, pociągnąłem i otworzyłem. - O mój Boże - mruknąłem. Mógłby to być nóż wojskowy albo myśliwski, ale na to wydawał się przecież za mały. Rozłożony miał około dwudziestu pięciu centymetrów. Rękojeść była czarna, poręczna. Ostrze hakowato zakrzywione, misternie ząbkowane - ostrze do rozpruwania zwężające się w zabójczy gotycki szpic. Na płaskiej stronie ostrza były wydrążone otwory, chyba po to, żeby zaoszczędzić na wadze. Nóż wyglądał złowrogo i pięknie, ten kształt ostrza, jego krzywizna i zwężenie. Był jak jedna z tych cudownych, śmiercionośnych rzeczy

w przyrodzie: język płomienia albo pazur wielkiego kota.

6. Dziedzictwo Rok później Protokół przesłuchania przed wielką ławą przysięgłych: Prokurator Logiudice: Kiedy znalazł pan ten nóż, co pan zrobił? Zakładam, że zgłosił pan to natychmiast. Świadek: Nie, nie zgłosiłem. Prokurator Logiudice: Nie? Znajduje pan narzędzie zbrodni, kiedy trwa śledztwo w sprawie morderstwa, i nikomu pan nie mówi? Dlaczego? Nie dalej jak dziś rano wygłosił pan taką śliczną mowę, jak to pan wierzy w wymiar sprawiedliwości. Świadek: Nie zgłosiłem go, bo nie wierzyłem, że to narzędzie zbrodni. Oczywiście uważałem, że to absolutnie niemożliwe. Prokurator Logiudice: Uważał pan, że to absolutnie niemożliwe? Hm, jak pan mógł? Schował go pan! Nie przekazał pan noża do badań kryminalistycznych, na krew, odciski palców, dopasowanie do rany i tak dalej. Taka byłaby standardowa procedura, prawda? Świadek: Byłaby, gdyby naprawdę podejrzewano, że to ta broń. Prokurator Logiudice: Ach, więc pan nawet nie podejrzewał, że to ta broń? Świadek: Nie. Prokurator Logiudice: Nie przemknęła panu przez głowę taka myśl? Świadek: To był mój syn. Ojciec tak nie myśli, nawet nie potrafi sobie wyobrazić własnego dziecka w tych kategoriach. Prokurator Logiudice: Naprawdę? Nie potrafi sobie nawet tego wyobrazić? Świadek: Zgadza się. Prokurator Logiudice: Chłopiec nigdy nie był notowany za przemoc? Żadnego zapisu w aktach nieletnich?

Świadek: Nie. Żadnego. Prokurator Logiudice: Żadnych problemów wychowawczych? Żadnych problemów psychologicznych? Świadek: Nie. Prokurator Logiudice: Nawet muchy nigdy by nie skrzywdził, czy można tak powiedzieć? Świadek: Coś w tym stylu. Prokurator Logiudice: A jednak, kiedy znalazł pan nóż, ukrył go pan. Zachował się pan właśnie tak, jakby pan myślał, że jest winny. Świadek: To niezupełnie tak. Prokurator Logiudice: Hm, nie zgłosił go pan. Świadek: Powoli zaczynałem rozumieć - z perspektywy czasu. Przyznaję... Prokurator Logiudice: Panie Barber, jak mógł pan powoli zacząć rozumieć, kiedy, tak naprawdę, czekał pan na tę chwilę od czternastu lat, od dnia, w którym urodził się pański syn? [Świadek nie odpowiada.] Prokurator Logiudice: Czekał pan na tę chwilę. Bał się pan jej, przerażała pana. Ale się pan jej spodziewał. Świadek: To nieprawda. Prokurator Logiudice: Czyżby? Panie Barber, a czy zasadne jest twierdzenie, że przemoc występuje w pańskiej rodzinie od pokoleń? Świadek: Wnoszę sprzeciw. To pytanie nie ma związku ze sprawą. Prokurator Logiudice: Pański sprzeciw zostanie zaprotokołowany. Świadek: Pan próbuje wprowadzić przysięgłych w błąd. Sugeruje pan, że Jacob mógł odziedziczyć skłonność do przemocy, jakby przemoc była tym samym co rude włosy albo owłosione uszy. To błąd z punktu widzenia biologii i błąd z punktu widzenia prawa. Jednym słowem: bzdura. I pan o tym wie. Prokurator Logiudice: Ale ja w ogóle nie mówię o biologii. Ja mówię o stanie pańskiego umysłu, o tym, co pan myślał, kiedy znalazł nóż. Cóż, jeśli woli pan wierzyć, że to bzdury, pańska sprawa. Ale to, co pan myślał, jest jak najbardziej związane ze sprawą i całkowicie dopuszczalne jako dowód. I pan o tym wie. Ale, z szacunkiem, cofam pytanie. Podejdziemy do tego inaczej. Słyszał pan kiedyś wyrażenie „gen zabójcy”?

Świadek: Tak. Prokurator Logiudice: Słyszał pan to gdzie? Świadek: Po prosu w rozmowie. Użyłem go podczas rozmowy z żoną. To figura stylistyczna, nic więcej. Prokurator Logiudice: Figura stylistyczna. Świadek: To nie jest termin naukowy. Nie jestem naukowcem. Prokurator Logiudice: Oczywiście. Nikt z nas nie jest tu biegłym. Ale kiedy użył pan tej, tej figury stylistycznej, „gen zabójcy”, do czego się pan odnosił? [Świadek nie odpowiada.] Prokurator Logiudice: Och, daj spokój, Andy, nie ma się czego wstydzić. Teraz to wszystko kwestia archiwów stanowych. Często czułeś niepokój, prawda, w swoim życiu? Świadek: Dawno temu. Kiedy byłem dzieckiem. Nie teraz. Prokurator Logiudice: Dawno temu. Niepokoiłeś się... dawno temu, kiedy byłeś dzieckiem... o swoją historię, własną rodzinę, tak? [Świadek nie odpowiada.] Prokurator Logiudice: Czy prawdą jest stwierdzenie, że pochodzi pan z długiej linii mężczyzn stosujących przemoc, co, panie Barber? [Świadek nie odpowiada.] Prokurator Logiudice: Można tak powiedzieć, prawda? [Niesłyszalne] Prokurator Logiudice: Przepraszam, nie usłyszałem. Pochodzi pan z długiej linii mężczyzn stosujących przemoc, prawda? Panie Barber? * Przemoc istotnie występowała w mojej rodzinie. Można podążać za nią wstecz jak za czerwoną nicią, przez trzy pokolenia. A pewnie nawet więcej. Pewnie czerwona nić prowadziła wstecz w prostej linii do Kaina, ale nigdy nie miałem ochoty tego prześledzić. Dotarło do mnie parę opowieści, drastycznych, najczęściej nie do zweryfikowania i kilka zdjęć; to było wystarczająco obciążające. Kiedy byłem dzieckiem, chciałem całkowicie zapomnieć o tych historiach. Często zastanawiałem się, jak by to było, gdyby ogarnęła mnie magiczna amnezja i całkowicie wyczyściła mi umysł, zostawiając tylko ciało i coś jakby niezapisane ja, sam potencjał, samą miękką glinę. Ale oczywiście, choćbym nie wiem jak się starał zapomnieć, dzieje moich przodków zawsze były przechowywane głęboko w

pamięci, zawsze gotowe przeniknąć do świadomości. Nauczyłem się sobie z tym radzić. Później, ze względu na Jacoba, nauczyłem się wchłaniać to całkowicie, nie zostawiając niczego, co ktoś mógłby zobaczyć, niczego, żeby się tym „podzielić”. Laurie mocno wierzyła w „dzielenie się”, w leczniczą moc rozmowy, ale ja nigdy nie chciałem leczyć siebie. Nigdy nie wierzyłem, że coś takiego jest możliwe. Tego Laurie nigdy nie zrozumiała. Wiedziała, że duch mojego ojca dręczy mnie, ale nie wiedziała dlaczego. Według niej problem tkwił w tym, że go nie znałem i że w moim życiu zawsze będzie dziura o kształtach taty. Nigdy nie powiedziałem jej o tym nic więcej, ale ona próbowała na siłę otworzyć mnie jak ostrygę. Jej tata był psychiatrą, a zanim Jacob się urodził, Laurie uczyła angielskiego w piątej i szóstej klasie gimnazjum Gavina w południowym Bostonie. Uważała, na podstawie tych doświadczeń, że nie najgorzej rozumie chłopców pozbawionych ojca. „Nigdy sobie z tym nie poradzisz”, mawiała do mnie, „jeśli nie będziesz chciał o tym mówić”. Och, Laurie, nigdy tego nie rozumiałaś. Nie chciałem „sobie z tym radzić”. Chciałem to na zawsze powstrzymać. To znaczy, powstrzymać całą nikczemną przestępczą linię dziedziczenia, wchłaniając wszystko w siebie. Stanąłbym i zatrzymał to jak kulę. Po prostu nie pozwoliłbym, żeby to przeszło na Jake’a. Więc wolałem za dużo nie wiedzieć. Nie badać swojej historii, nie analizować jej pod względem przyczyn i skutków. Celowo sam osierociłem siebie, odciąłem od większości tej awanturniczej bandy. O ile wiedziałem - tyle, ile chciałem wiedzieć - czerwona nić prowadziła do mojego pradziada, zbira o wąskich jak szparki oczach, który nazywał się James Burkett i przybył z Dakoty Północnej, przynosząc w kościach jakiś dziki, nikczemny instynkt przemocy, który nieustannie dawał o sobie znać, w samym Burketcie, w jego synu, a szczególnie efektownie w jego wnuku - moim ojcu. James Burkett urodził się niedaleko Minot, w Dakocie Północnej, gdzieś około 1890 roku. Jego dzieciństwo, jego rodzice, jego wykształcenie, jeśli jakieś miał - o tych sprawach nic nie wiem. Tyle że dorastał na Wielkich Równinach Dakoty w latach po bitwie nad Little Bighorn, kiedy zlikwidowano wewnętrzną granicę. Pierwszym prawdziwym dowodem istnienia tego człowieka, jaki do mnie dotarł, była fotografia w sepii, na twardej tekturze, zrobiona w Nowym Jorku w Studiu Fotograficznym H. W. Harrisona, przy Fulton Street, w środę, 23 sierpnia 1911 roku. Dzień, rok i miesiąc były starannie zapisane ołówkiem z tyłu zdjęcia, razem z jego nowym nazwiskiem - James Barber. Historia kryjąca się za tą podróżą także była niejasna. Słyszałem - od matki, która

dowiedziała się tego od ojca mojego ojca - że Burkett zwiał z Dakoty Północnej, żeby uniknąć oskarżenia o napad z bronią w ręku. Przyczaił się na jakiś czas na południowym brzegu Jeziora Górnego, cicho siedział i pracował na łodziach rybackich, potem pojechał do Nowego Jorku, pod nowym nazwiskiem. Dlaczego zmienił nazwisko - czy żeby uniknąć nakazu aresztowania, czy tylko po to, żeby zacząć wszystko od nowa, czy z jakiegoś innego powodu - nikt tego dokładnie nie wiedział. Nikt też nie potrafił wyjaśnić, dlaczego mój pradziad wybrał nazwisko Barber. Jedynym solidnym śladem, który miałem z tamtego okresu, było to zdjęcie. Jedyny wizerunek Jamesa Burketta-Barbera, jaki widziałem. Kiedy go fotografowano, miał około dwudziestu, dwudziestu jeden lat. Jest widoczna cała jego postać. Szczupły, wyprężony, z pałąkowatymi nogami, w pożyczonym płaszczu i z melonikiem trzymanym w zgiętej ręce. Zerka w aparat fotograficzny z bezczelnym uśmieszkiem, jeden kącik warg zawija się do góry jak kłąb dymu. Przypuszczam, że oskarżenie w Dakocie Północnej prawdopodobnie dotyczyło czegoś poważniejszego niż napad z bronią w ręku. Burkett-Barber nie tylko musiał bardzo się starać, żeby przed nim uciec - drobny rzezimieszek nie musiałby rozpędzać się tak daleko i nie zmieniać się tak całkowicie - ale po przyjeździe do Nowego Jorku przejawił skłonność do przemocy niemal natychmiast. To nie tak, że dopiero się tego uczył. Nie wspinał się od drobnych napaści, tak jak to robią początkujący przestępcy; wstąpił na scenę jako zbir w pełnym rozkwicie. Jego historia kryminalna w Nowym Jorku obejmowała aresztowania za napaść i pobicie z użyciem niebezpiecznego narzędzia, napaść z zamiarem dokonania rabunku, napaść z zamiarem dokonania zabójstwa, rozmyślne okaleczenie, posiadanie niebezpiecznego narzędzia, posiadanie niezarejestrowanej broni palnej, zgwałcenie i usiłowanie zabójstwa. Między pierwszym aresztowaniem w stanie Nowy Jork w 1912 roku a śmiercią w 1941 roku James Barber spędził niemal połowę swoich dni w więzieniu albo w areszcie, oczekując na proces. Tylko po dwóch oskarżeniach o zgwałcenie i usiłowanie zabójstwa odsiedział łącznie czternaście lat. To był życiorys zawodowego kryminalisty i opis jego charakteru, zachowany w aktach, to potwierdzał. Sprawa była o usiłowanie zabójstwa w 1916 roku. Zgłoszono wtedy rutynową apelację i dlatego opis trafił do akt w Nowym Jorku w 1918 roku. Opis, którego autorem był sędzia Barton, składał się zaledwie z kilku zdań: Oskarżony wdał się w kłótnię z poszkodowanym Paytonem w brooklyńskim barze.

Kłótnia dotyczyła długu, który Payton miał wobec samego oskarżonego (według oskarżonego) albo wobec kogoś innego, dla którego oskarżony pracował jako „poborca” albo inkasent należności (według Stanu). Podczas kłótni oskarżony w przypływie wściekłości zaatakował ofiarę butelką. Nie powstrzymał się nawet, kiedy butelka się zbiła, kiedy burda wytoczyła się z baru na ulicę, kiedy lewe oko ofiary zostało poważnie uszkodzone, a jej lewe ucho nieomal oderwane. Napaść skończyła się wreszcie, kiedy stojący w pobliżu ludzie, którzy znali ofiarę, interweniowali, obezwładnili oskarżonego i siłą, z wielkim trudem, przytrzymali go do czasu przybycia policji. Z tego postanowienia sądu wyraźnie wybijał się jeszcze inny szczegół. Sędzia zapisał: „Payton wiedział, że oskarżony to człowiek mający skłonność do używania przemocy, co rzeczywiście, było powszechnie wiadome”. James Barber pozostawił po sobie co najmniej jednego syna, mojego dziadka Russella, którego nazywano Rusty. Rusty Barber żył do 1971 roku. Znałem go tylko tak z grubsza, kiedy byłem małym dzieckiem. Prawie wszystko, co o nim wiem, pochodzi z tego, co opowiadał matce, a później ona mi to przekazała. Rusty nigdy nie spotkał swojego ojca i dlatego za nim nie tęsknił. Nie tracił jakoś piekielnie dużo czasu na rozmyślanie o nim. Wychował się w Meriden, w Connecticut, gdzie jego matka miała krewnych i dokąd wróciła, brzemienna, z Nowego Jorku, żeby go wychować. Opowiedziała chłopcu o jego ojcu, nie pomijając przestępstw. Mówiła bez ogródek, ale ani ona, ani chłopiec nie robili z tego wielkiej sprawy i nie czuli się specjalnie obciążeni. Mnóstwo ludzi miało gorzej w tamtych czasach. Nikomu do głowy nie przyszło, że ojciec Rusty’ego mógłby w jakikolwiek sposób wpłynąć na przyszłość chłopca. Przeciwnie, Rusty’ego wychowywano tak samo jak dzieci sąsiadów. Był miernym uczniem, trochę niesfornym, ale ukończył szkołę średnią w Meriden. Wstąpił do West Point w 1933 roku, ale odszedł po roku rekruckim, z którego większość spędził w ścisłym areszcie i na karnych marszach. Wrócił do Meriden, podejmował się różnych dziwnych prac, dryfował. Ożenił się z miejscową dziewczyną, moją babką, a siedem miesięcy później mieli syna, któremu dali na imię William. Raz Rusty wdał się w małą przepychankę i skończył w areszcie za napaść na funkcjonariusza policji, chociaż wcale na niego nie napadł, naprawdę. Po prostu nie podobał mu się sposób, w jaki tamten człowiek go dotykał.

Dopiero podczas wojny sprawy obróciły się na korzyść Rusty’ego Barbera. Wstąpił do wojska jako szeregowiec i wziął udział w inwazji w Dniu D z Pierwszą Dywizją Piechoty. Gdy wojna się skończyła, był porucznikiem w Trzeciej Armii, kawalerem Medalu Honoru i dwóch Srebrnych Gwiazd, i bohaterem z certyfikatem. Podczas bitwy o Norymbergę sam zaatakował gniazdo niemieckiego karabinu maszynowego, zabił sześciu Niemców, dwóch ostatnich bagnetem. W Meriden urządzono na jego cześć paradę. Jechał na tylnym siedzeniu otwartego kabrioletu i machał do dziewczyn. Po wojnie miał jeszcze dwoje dzieci, kupił drewniany dom w Meriden. Ale w ogóle nie był przygotowany na spokojne czasy. Ponosił fiasko w kolejnych interesach ubezpieczenia, nieruchomości, restauracja. W końcu jednak znalazł sobie pracę jako komiwojażer. Reprezentował parę firm odzieżowych i obuwniczych i większość życia zawodowego spędził objeżdżając Nową Anglię z pudłami próbek w bagażniku. Pokazywał je sklepikarzom w ciasnych kantorkach. Jeśli spojrzeć wstecz na ten okres życia dziadka, musiał mocno się naharować, żeby żyć w zgodzie z prawem. Rusty Barber odziedziczył po ojcu talent do przemocy, rozbudzony i nagrodzony przez wojnę, ale pod innymi względami nie był szczególnie utalentowany. Mimo to mogło mu się udać. Mógł przejść przez życie spokojnie, chociaż niezdarnie. Ale to było wątpliwe, a los sprzysiągł się przeciwko niemu. Jedenastego maja 1950 roku był w Lowell, w Massachusetts, wpadł do sklepu odzieżowego o nazwie Birke’s, żeby pokazać nową serię skafandrów Mighty Maca na jesień. Zatrzymał się na lunch w barku z hot dogami, który zwykł nazywać U Elliota. Kiedy stamtąd wyszedł, zdarzył się wypadek. Jakiś samochód zmiótł przód jego buicka special, gdy Rusty powoli wyjeżdżał z parkingu. Wywiązała się sprzeczka. Przepychanka. Tamten wyjął nóż. Kiedy było po wszystkim, tamten leżał na ulicy, a Rusty odszedł, jakby nigdy nic się nie stało. Gość wstał z rękami przyciśniętymi do brzucha. Krew sączyła mu się spomiędzy palców. Rozpiął koszulę i przez chwilę trzymał się za brzuch, jakby go bolał. Kiedy w końcu opuścił ręce, z brzucha wypadł śliski, zwinięty wąż wnętrzności. Pionowe cięcie rozrzynało mu brzuch od miednicy do dolnej części klatki piersiowej. Mężczyzna własnymi rękami włożył wnętrzności do brzucha, przytrzymał je i wszedł do restauracji, żeby zadzwonić po policję. Wobec Rusty’ego wyciągnięto surowe konsekwencje: napaść z zamiarem zabójstwa, okaleczenie, napaść i pobicie z użyciem niebezpiecznego narzędzia. Podczas

procesu utrzymywał, że działał w obronie własnej, ale zeznał, co było fatalne, że nie przypomina sobie żadnej z tych rzeczy, o które jest oskarżony, łącznie z nożem, który miał tamten, i wypruciem wnętrzności. Pamięć zawiodła go w chwili, gdy facet rzucił się na niego z nożem. Rusty został skazany na siedem do dziesięciu lat; odsiedział trzy. Kiedy wrócił do Meriden, jego najstarszy syn William - mój ojciec Billy Barber - miał osiemnaście lat i był już zbyt hardy, żeby jakikolwiek ojciec mógł nad nim zapanować, nawet ojciec tak budzący grozę jak Rusty. I tutaj docieramy do części opowieści, w której tkanina się strzępi i kończy. Bo nie mam prawdziwych wspomnień o swoim ojcu z tamtych czasów, tylko urywki... nieostry niebiesko-zielony tatuaż na wewnętrznej stronie prawego nadgarstka, w kształcie krzyża albo sztyletu, który załapał gdzieś w więzieniu... jego ręce: blade kościste szpony z czerwonymi kostkami, całkiem wiarygodne jako narzędzie mordu... jego usta: pełne długich żółtych zębów... zakrzywiony nóż z rękojeścią wykładaną macicą perłową, który zawsze nosił u pasa na krzyżu, wkładał go tam odruchowo co rano, tak jak inni mężczyźni wsuwają portfel do tylnej kieszeni. Ale poza tymi migawkami po prostu go nie pamiętam. A nawet tym strzępom wspomnień tak naprawdę nie ufam; miałem całe lata, żeby je podkoloryzować. Po raz ostatni widziałem ojca w 1961 roku. Miałem pięć lat, on dwadzieścia sześć. Przez długi czas, jako małe dziecko, próbowałem ochronić wspomnienia o nim, żeby się nie rozpłynęły, zanim dokładnie zrozumiałem, kim był. Przez te lata i tak się zdematerializował. Kiedy miałem dziesięć lat czy coś koło tego, nie miałem prawdziwych wspomnień o nim, nie licząc tych kilku luźnych fragmentów układanki. Niedługo potem zupełnie przestałem o nim myśleć. Dla wygody żyłem tak, jakbym nie miał ojca, jakbym przyszedł na świat bez rodzica, i nie zmieniałem takiego podejścia, bo nic dobrego nigdy nie mogłoby z tego wyniknąć. Jedno wspomnienie jednak zostało, chociaż nieostre. Pewnego dnia, tego ostatniego lata 1961 roku, mama zabrała mnie na widzenie z nim, do więzienia przy Whalley Avenue, w New Haven. Siedzieliśmy przy jednym z podziobanych drewnianych stołów w zatłoczonej sali widzeń. Więźniowie, w pudełkowatych kombinezonach i górach od piżam, wyglądali jak płaskie, kwadratowe ludziki na obrazkach, które zwykle rysowaliśmy kredkami z kolegami. Tamtego dnia musiałem być onieśmielony - przy nim trzeba było uważać - bo ojciec musiał mnie zachęcać: „Chodź tu, niech na ciebie popatrzę”. Zacisnął

palce wokół mojego chudego ramienia i pociągnął mnie do przodu. „Chodź tutaj. Taki kawał drogi przejechałeś na to widzenie. Siadaj tutaj”. Wiele lat później nadal czułem jego chwyt na ramieniu, jak je lekko wykręca, tak jak wykręca się udko kurczaka, żeby je oderwać. Zrobił coś strasznego. Wiedziałem. Żaden dorosły nie powiedział mi dokładnie, co to było. Chodziło o jakąś dziewczynę i jeden z pustych, zabitych deskami szeregowców przy Congress Avenue. I nóż z rękojeścią wykładaną macicą perłową. To była ta część, przy której dorośli cichli. Tamtego lata skończyło się moje dzieciństwo. Poznałem słowo „morderstwo”. Ale nie wystarczy, że ktoś ci powie tak wielkie słowo jak to. Musisz jeszcze z nim żyć, nosić je wszędzie ze sobą. Musisz chodzić i chodzić wokół niego, zobaczyć je pod różnymi kątami, o różnych porach dnia, w różnym świetle, aż wejdzie w ciebie. Musisz je trzymać w sobie w tajemnicy przez lata, jak szkaradną pestkę w brzoskwini. * Ile z tego wie Laurie? Nic. W chwili, gdy tylko na nią spojrzałem, wiedziałem, że to Miła Żydowska Dziewczyna z Miłej Żydowskiej Rodziny i że nie pomyśli o mnie poważnie, jeśli pozna prawdę. Więc opowiedziałem jej w mglistych romantycznych słowach, że mój ojciec miał nieco podejrzaną reputację, ale go nie znałem. Byłem owocem krótkiego, nieszczęśliwego romansu. Tak sprawy się miały przez kolejne trzydzieści pięć lat. Dla Laurie właściwie nie miałem ojca. Nigdy jej nie powiedziałem niczego innego, bo i we własnych oczach właściwie nie miałem ojca. Oczywiście nie byłem synem Krwawego Billa Barbera. W tym wszystkim nie było żadnego wielkiego dramatu. Kiedy powiedziałem swojej dziewczynie, która została moją żoną, że nie wiem, kim jest mój ojciec, po prostu wypowiedziałem na głos to, co od lat sobie powtarzałem. W ogóle jej nie wprowadzałem w błąd. Jeśli nawet kiedyś byłem synem Billy’ego Barbera, to zanim spotkałem Laurie, już dawno przestałem nim być, chyba że w ściśle biologicznym znaczeniu. To, co wyjawiłem Laurie, było bliższe prawdy niż fakty. Stwierdzicie: „No, ale na pewno przez te wszystkie lata musiał nadejść czas, kiedy mogłeś jej to powiedzieć”. Ale, naprawdę, z upływem czasu to, co powiedziałem Laurie, stawało się coraz bardziej prawdziwe. Jako dorosły mężczyzna byłem w jeszcze mniejszym stopniu chłopaczkiem Billy’ego. To wszystko było tylko opowiadaniem, jakimś starym mitem, który nie miał nic wspólnego z tym, kim naprawdę jestem. Szczerze, to nawet o tym nie myślałem. W pewnym

momencie jako dorośli przestajemy być dziećmi naszych rodziców i zamiast tego stajemy się rodzicami naszych dzieci. Co więcej, miałem dziewczynę, miałem Laurie i byliśmy szczęśliwi. Nasze małżeństwo weszło w pewien rytm, uważaliśmy, że znamy się nawzajem i każde z nas jest szczęśliwe, widząc partnera na własny sposób. Po co to psuć? Po co ryzykować tak rzadką rzecz, szczęśliwe małżeństwo - tym rzadszą, że to małżeństwo z miłości, która przetrwała - dla czegoś tak pospolitego, tak toksycznego, tak skończonego, tak bezmyślnego, dla czystej uczciwości? Komu by co dało moje opowiadanie? Mnie? Zupełnie nic. Byłem stworzony ze stali, zaręczam wam. Jest też bardziej przyziemne wytłumaczenie: to po prostu nigdy nie wyszło na jaw. Okazuje się, że nie ma dobrej pory w zwyczajny dzień, żeby oznajmić swojej żonie, że jest się synem mordercy.

7. To nie ja Logiudice po części miał rację: od tamtej chwili rzeczywiście podejrzewałem Jacoba, ale nie o morderstwo. Scenariusz, który Logiudice próbował sprzedać wielkiej ławie przysięgłych - że ze względu na historię mojej rodziny i ze względu na nóż od razu wiedziałem, że Jacob jest psychopatą, i próbowałem go kryć - był czystym nonsensem. Nie winię Logiudice’a, że prowadził tak agresywną sprzedaż. Przysięgli z natury są ciężkimi słuchaczami, tym bardziej w sprawie, gdzie okoliczności w gruncie rzeczy zmuszały ich, żeby zatkali uszy. Logiudice nie miał wyboru, musiał krzyczeć. Ale w rzeczywistości nic tak dramatycznego się nie zdarzyło. Myśl, że Jacob mógł być mordercą, była po prostu szalona; nie brałem jej na poważnie. Myślałem raczej, że coś jest na rzeczy. Jacob wie więcej, niż mówi. Bóg jeden wie, że to już wystarczająco mnie niepokoiło. Podejrzenie, ledwie zaczęło się wkręcać w moje myśli, sprawiało, że wszystko odczuwałem w dwójnasób: jako dążący do rozwiązania sprawy prokurator i jako zaniepokojony ojciec, jeden szukał prawdy, drugi się jej bał. I jeśli nie zeznałem dokładnie tego wszystkiego przed wielką ławą przysięgłych, to cóż, wiedziałem na tyle dużo, żeby i swoją sprawę wyolbrzymić. W dniu, w którym odkryłem nóż, Jacob wrócił do domu ze szkoły około wpół do trzeciej. Z kuchni ja i Laurie słuchaliśmy, jak głośno wchodzi do przedpokoju od frontu i

zamyka piętą drzwi, potem zrzuca plecak i kurtkę w sieni. Wymieniliśmy nerwowe spojrzenia, interpretując te odgłosy jak operatorzy sonaru. - Jacob! - zawołała Laurie. - Zechciałbyś tutaj przyjść? Na chwilę zapadła cisza, sekundka, zanim powiedział: - No. Laurie zrobiła optymistyczną minę, żeby mnie uspokoić. Jacob zaniepokojony, szurając nogami, wszedł do kuchni. Z mojej perspektywy, kiedy podniosłem na niego wzrok, uderzyło mnie, jaki się zrobił duży, ten chłopiec w ciele mężczyzny. - Tato. Co robisz w domu? - Jest coś, o czym musimy porozmawiać, Jake. Wszedł trochę dalej i zobaczył nóż, na stole, między nami. Ostrze było schowane w rękojeści i nóż stracił swoją grozę. Po prostu narzędzie. - Chcesz nam powiedzieć, co to jest? - spytałem najbardziej neutralnym tonem, na jaki mogłem się zdobyć. - Hm, nóż? - Nie wygłupiaj się, Jacob. - Siadaj, Jacob - zachęciła go matka. - Siadaj. Usiadł. - Jak mogłaś grzebać w moim pokoju? - Ja to zrobiłem, nie matka. - Przeszukałeś mój pokój? - Tak. - Słyszałeś kiedyś o prywatności? - Jacob - powiedziała Laurie. - Twój ojciec martwił się o ciebie. Przewrócił oczami. Laurie mówiła dalej: - Oboje się martwiliśmy. Dlaczego nam po prostu nie powiesz, o co w tym wszystkim chodzi? - Jacob, stawiasz mnie w trudnej sytuacji, wiesz. Połowa policji stanowej szuka tego noża. - Tego noża?

- Nie tego; jakiegoś noża. Wiesz, o co mi chodzi. O nóż taki jak ten. Po prostu nie rozumiem, co takie dziecko jak ty robi z takim nożem jak ten. Jake, do czego on ci jest potrzebny? - Nie jest mi potrzebny. To po prostu coś, co mam. - Po co? - Nie wiem. - Masz, a nie wiesz po co? - To tylko, no nie wiem, takie coś, co mam. Bez powodu. To nic nie znaczy. Dlaczego wszystko musi coś znaczyć? - Więc dlaczego go schowałeś? - Pewnie dlatego, że wiedziałem, jak to was wkurzy. - Hm, przynajmniej tutaj masz rację. Do czego ci nóż? - Przecież ci powiedziałem, do niczego takiego. Po prostu pomyślałem, że jest fajny. Podobał mi się. Po prostu chciałem go mieć. - Miewasz problemy z innymi dzieciakami? - Nie. - Boisz się kogoś? - Nie. Już mówiłem, po prostu go zobaczyłem i pomyślałem, że jest fajny, no to go kupiłem. - Wzruszył ramionami. - Gdzie? - W tym sklepie z demobilem, w mieście. Nietrudno go znaleźć. - Jest jakiś dowód sprzedaży? Płaciłeś kartą kredytową? - Nie, gotówką. Zmrużyłem oczy. - To nie jest takie niezwykłe, Jezu, tato. Ludzie używają gotówki, wiesz. - Co z nim robisz? - Nic. Tylko patrzę na niego, biorę go do ręki, sprawdzam, jak to jest. - Nosisz go ze sobą? - Nie. Zazwyczaj nie. - Ale czasem? - Nie. No, rzadko. - Zabierasz go do szkoły?

- Nie. Tylko raz zabrałem. Pokazałem paru chłopakom. - Komu? - Derekowi, Dylanowi. Może paru innym. - Dlaczego? - Bo pomyślałem, że jest fajny. To było takie: „Hej, zobaczcie, co mam”. - Czy kiedykolwiek użyłeś go do czegoś? - Na przykład do czego? - Nie wiem, do tego, do czego używa się noża: do cięcia. - Chodzi ci o to, czy kiedykolwiek dźgnąłem nim kogoś w Cold Spring Park? - Nie, chodzi mi o to, czy w ogóle go używałeś? - Nie, nigdy. Oczywiście, że nie. - Więc po prostu kupiłeś go i włożyłeś do szuflady? - Jakoś tak, no. - To nie ma sensu. - Ale to prawda. - Po co... - Andy - wtrąciła się matka. - Jest nastolatkiem. Po to. - Laurie, on nie potrzebuje pomocy. - Nastolatki czasem robią głupie rzeczy - powiedziała. Zwróciła się do Jacoba: Nawet mądre nastolatki robią głupie rzeczy. - Jacob, muszę cię zapytać, dla swojego świętego spokoju: czy to tego noża szukają? - Nie! Zwariowałeś? - Wiesz coś o tym, co dotyczy sprawy Bena Rifkina? Słyszałeś coś od kolegów? W ogóle cokolwiek, o czym mógłbyś mi powiedzieć? - Nie. Oczywiście, że nie. Patrzył na mnie spokojnie, odpowiadał spojrzeniem na moje spojrzenie. To trwało chwilę, ale nie miałem wątpliwości, że to było wyzwanie - takie cholernie prowokujące spojrzenie, jakim oporny świadek obrzuca cię w sądzie. Kiedy już mi stawił czoło, znów stał się nadąsanym dzieckiem. - Nie wierzę, że mnie pytasz o takie rzeczy, tato. Normalnie wracam ze szkoły do domu i nagle jestem zasypywany tymi wszystkimi pytaniami. Po prostu nie mogę w to

uwierzyć. Nie mogę uwierzyć, że naprawdę tak o mnie myślisz. - Nic o tobie nie myślę, Jacob. Wiem tylko, że przyniosłeś ten nóż do mojego domu, i chciałbym wiedzieć dlaczego. - Kto ci powiedział, żebyś go szukał? - Mniejsza, kto mi powiedział. - Jakiś dzieciak w szkole, na bank. Ktoś, kogo wczoraj przesłuchiwałeś. Tylko powiedz mi kto. - To nie ma znaczenia kto. Tu nie chodzi o to, co zrobiły inne dzieci. To nie ty jesteś tutaj ofiarą. - Andy - rzuciła ostrzegawczo Laurie. Wcześniej mówiła mi, żebym na niego nie naciskał, żebym go nie przesłuchiwał, nie oskarżał. „Po prostu z nim porozmawiaj, Andy. Jesteśmy rodziną. Rozmawiamy ze sobą”. Odwróciłem wzrok. Głęboki wdech. - Jacob, gdybym oddał ten nóż do zbadania, na krew czy jakieś inne ślady, miałbyś coś przeciwko temu? - Nie. No, dalej, rób testy, jakie chcesz, mnie to obojętne. Zastanawiałem się przez chwilę. - No dobrze. Wierzę ci. Wierzę. - Dostanę nóż z powrotem? - Absolutnie nie. - To mój nóż. Nie masz prawa mi go zabierać. - Jestem twoim ojcem. To daje mi prawo. - Jesteś też po stronie glin. - Czy z jakichś powodów gliny są dla ciebie problemem, Jake? - Nie. - Więc po co mówisz o swoich prawach? - A jak nie pozwolę ci go zabrać? - Spróbuj. Stał tam, patrzył to na nóż na stole, to na mnie... ważył ryzyko i zysk. - To strasznie niesprawiedliwe, wiesz? - Zmarszczył czoło na tę niesprawiedliwość. - Jake, posłuchaj, twój ojciec robi tylko to, co uważa za najlepsze, bo cię kocha.

- A jeśli właśnie to, co ja uważam, jest najlepsze? To najwyraźniej nic nie znaczy. - Nie - powiedziałem. - Nic nie znaczy. * Kiedy tego samego popołudnia dotarłem do komendy w Newton, trzymali Patza w pokoju przesłuchań. Tkwił nieruchomo jak głowa z Wyspy Wielkanocnej, gapił się w kamerę ukrytą w tarczy szkolnego zegara. Wiedział, że tam jest kamera. Detektywi musieli poinformować go i uzyskać jego zgodę na rejestrowanie przesłuchania. Kamerę i tak ukryto w nadziei, że podejrzani przestaną o niej myśleć. Obraz Patza był doprowadzony do małego ekranu komputera w biurze detektywów, tuż za pokojem przesłuchań. Stało tam i patrzyło sześciu detektywów z Newton i PKiK. Najwyraźniej jak dotąd show był marny. Policjanci mieli obojętny wyraz twarzy, niewiele zobaczyli i niewiele spodziewali się zobaczyć. Wszedłem do biura detektywów i dołączyłem do nich. - Coś powiedział? - Nic. Jest jak sierżant Schultz. Nic nie widziałem. Nic nie słyszałem. Na ekranie wizerunek przesłuchiwanego wypełniał cały obraz. Patz siedział u szczytu długiego drewnianego stołu. Za nim była naga biała ściana. Był dużym mężczyzną. Według jego kuratora mierzył metr dziewięćdziesiąt i ważył sto cztery kilo. Nawet usadzony za stołem wyglądał potężnie. Ale ciało miał miękkie. Boki, brzuch, cycki, wszystko zwisało pod czarną koszulką polo, jakby go wlali do tego czarnego worka i szczelnie przewiązali pod szyją. - Jezu, ten gość mógłby trochę poćwiczyć - powiedziałem. - Może walenie konia przy dziecięcej pornografii? - zakpił jeden z facetów z PKiK. Wszyscy zarechotaliśmy. W pokoju przesłuchań po jednej stronie Patza siedział Paul Duffy z PKiK, po drugiej detektyw z Newton, Nils Peterson. Policjantów było widać na ekranie tylko od czasu do czasu, kiedy nachylali się w kadr kamery. Przesłuchanie prowadził Duffy. - Opowiedz mi to jeszcze raz. Powiedz, co pamiętasz z tamtego ranka. - Już panu mówiłem. - Jeszcze raz. Zdziwiłbyś się, ile spraw ludzie sobie przypominają, kiedy powtarzają historię.

- Nie chcę już mówić. To mnie zaczyna męczyć. - Hej, Lenny, wyświadcz sobie przysługę, dobra? Ja tu się staram ciebie wykluczyć. Już ci tłumaczyłem: próbuję cię wyłączyć ze sprawy. To w twoim interesie. - Mówi się Leonard. - Świadek widział cię w Cold Spring Park tamtego dnia rano. To była ścierna. Na wizji Duffy powiedział: - Wiesz, muszę to sprawdzić. Przy twojej przeszłości tak to po prostu wygląda. Nie dopełniłbym swoich obowiązków, gdybym tego nie zrobił. Patz westchnął. - Tylko jeszcze ten jeden raz, Lenny. Nie chcę dorwać nie tego faceta. - Mówi się Leonard. - Potarł oczy. - W porządku. Byłem w parku. Chodzę tam co rano. Ale nie byłem nigdzie w pobliżu miejsca, gdzie ten dzieciak został zabity. Nigdy tamtędy nie chodzę, nigdy nie chodzę w tamtej części. Niczego nie widziałem, niczego nie słyszałem - zaczął wyliczać te punkty na palcach. - Nie znam tego dzieciaka, nigdy nie widziałem tego dzieciaka, nigdy nie słyszałem o tym dzieciaku. - W porządku, uspokój się, Lenny. - Jestem spokojny. - Zerknięcie w kamerę. - I nikogo nie widziałeś tamtego dnia rano? - Nie. - A czy ktoś widział, jak wychodzisz z mieszkania albo jak wracasz? - Skąd mam wiedzieć? - Nie widziałeś w parku nikogo, kto wyglądał podejrzanie, nikogo, kto tam nie pasował, o kim powinniśmy wiedzieć? - Nie. - W porządku, zróbmy sobie krótką przerwę. Ty zostajesz. My wrócimy za parę minut. Będziemy mieli jeszcze kilka pytań i na tym koniec. - Co z moim adwokatem? - Jeszcze się nie zgłosił. - Powiecie mi, jak tu będzie? - Jasne. Obaj detektywi wstali, żeby wyjść.

- Nigdy nikogo nie skrzywdziłem - powiedział Patz. - Pamiętajcie o tym. Nigdy nikogo nie skrzywdziłem. Nigdy. - Dobra. Wierzę ci - zapewnił go Duffy. Detektywi przeszli przed kamerą i wyszli przez drzwi prosto do pokoju, w którym byli tylko odległymi obrazami na monitorze komputera. Duffy pokręcił głową. - Niczego nie mam. Jest przyzwyczajony do kontaktów z glinami. Po prostu niczego nie mam, żeby go przycisnąć. Chciałbym, żeby trochę tam posiedział i ochłonął, ale chyba nie mamy czasu. Jego adwokat jest w drodze. Co chcesz zrobić, Andy? - Jak długo już go tak maglujecie? - Będzie z parę godzin. Coś koło tego. - I tak jest cały czas? To nie ja, to nie ja, to nie ja? - Tak. To na nic. - Przyciśnij go jeszcze raz. - Jeszcze raz? Żartujesz? Jak długo to oglądasz? - Właśnie przyszedłem, Duff, ale co innego możemy zrobić? Jest naszym jedynym prawdziwym podejrzanym. Mały chłopiec nie żyje; ten facet lubi małych chłopców. Już powiedział ci, że był wtedy w parku rano. Zna tę okolicę. Jest tam co rano, więc zna rozkład dnia, zna dzieci, chodzi po tych lasach co rano. Z pewnością jest wystarczająco duży, żeby obezwładnić ofiarę. To są motywy, możliwości, środki. Więc mówię, trzymaj się tego, aż ci coś da. Duffy popatrzył na innych policjantów w pokoju, potem na mnie. - Andy, jego adwokat i tak to przerwie. - Więc nie ma czasu do stracenia, prawda? Wracaj tam. Daj mi przyznanie się do winy, a ja zaniosę je dziś po południu do wielkiej ławy przysięgłych. - Dać ci przyznanie? Tak po prostu? - To za to dostajesz wielki szmal, kolego. - A co z dzieciakami w szkole? Myślałem, że pójdziemy w tę stronę. - Duff, będziemy się nadal temu przyglądać, ale co tam naprawdę mamy? Bandę wkurzonych dzieciaków, co pyskują na Facebooku? No i co z tego? Popatrz na tego faceta. Tylko na niego popatrz. Daj mi lepszego podejrzanego. Nie mamy żadnego. - Naprawdę w to wierzysz, Andy? Myślisz, że to ten facet?

- Tak. Może. Ale potrzebujemy czegoś konkretnego, żeby to udowodnić. Potrzebujemy czegoś. - No, dobra. - Duffy popatrzył stanowczo na detektywa z Newton, który był jego partnerem przy tej sprawie. - Zrobimy to jeszcze raz. Tak jak on mówi. Policjant wahał się, pytał Duffy’ego wzrokiem: „Po co marnować czas?”. - Zrobimy to jeszcze raz - powtórzył Duffy. - Tak jak on mówi. * Prokurator Logiudice: Nie udało się, prawda? Tamtego dnia detektywi nie wrócili do pokoju przesłuchań, do Leonarda Patza. Świadek: Nie wrócili. Ani tamtego dnia, ani żadnego innego. Prokurator Logiudice: Co pan o tym sądził? Świadek: Uważałem, że to błąd. Na podstawie tego, co wtedy wiedzieliśmy, było błędem zrezygnować z Patza jako z podejrzanego na tak wczesnym etapie śledztwa. Wtedy był naszym najlepszym podejrzanym. Prokurator Logiudice: Nadal pan w to wierzy? Świadek: Nie mam wątpliwości. Powinniśmy zostać przy Patzu. Prokurator Logiudice: Dlaczego? Świadek: Bo na to wskazywały dowody. Prokurator Logiudice: Nie wszystkie dowody. Świadek: Nie wszystkie? Nigdy nie jest tak, żeby wszystkie dowody wskazywały w jednym kierunku, nie w tak trudnej sprawie jak ta. Na tym właśnie polega problem. Nie ma wystarczających informacji, dane są niekompletne. Nie ma jasnego wzorca, nie ma oczywistej odpowiedzi. Więc detektywi robią to, co zrobiłby każdy: układają historię w swoich głowach, tworzą hipotezę, a potem przeglądają dane, żeby znaleźć dowód, który ją wesprze. Najpierw wyławiają podejrzanego, potem szukają dowodów, żeby go skazać. I przestają zauważać dowody, które wskazują na innego podejrzanego. Prokurator Logiudice: Jak Leonard Patz. Świadek: Jak Leonard Patz. Prokurator Logiudice: Sugeruje pan, że tak się tutaj stało? Świadek: Sugeruję, że popełniono błędy, tak, z pewnością. Prokurator Logiudice: Więc co w takiej sytuacji powinien zrobić detektyw? Świadek: Musi uważać, żeby za wcześnie nie zabierać się za jednego podejrzanego.

Bo jeśli jego domysły są fałszywe, pominie dowody wskazujące właściwą odpowiedź. Pominie nawet oczywiste rzeczy. Prokurator Logiudice: Ale detektyw musi formułować hipotezy. Musi się skupić na podejrzanych, zazwyczaj zanim dysponuje jasnymi dowodami przeciwko nim. Co innego może zrobić? Świadek: Oto dylemat. Zawsze zaczyna się od domysłów. Ale czasem domysły są fałszywe. Prokurator Logiudice: Czy w tej sprawie ktoś miał fałszywe domysły? Świadek: Nie wiedzieliśmy. Po prostu nie wiedzieliśmy. Prokurator Logiudice: W porządku, niech pan kontynuuje swoją historię. Dlaczego detektywi nie przesłuchiwali dalej Patza? * Starszy mężczyzna z podniszczoną teczką prawnika wszedł do biura detektywów. Nazywał się Jonathan Klein. Był niski, szczupły, lekko przygarbiony. Nosił szary garnitur i czarny golf. Włosy miał długie i uderzająco białe. Zaczesywał je do tyłu, zwisały mu nad kołnierzykiem. Nosił bródkę, też białą. - Cześć, Andy - powiedział cicho. - Jonathan. Naprawdę serdecznie uścisnęliśmy sobie ręce. Zawsze lubiłem i szanowałem Jonathana Kleina. Mól książkowy, z lekka w stylu bohemy, był moim przeciwieństwem (ja jestem tak zwyczajny jak biała grzanka). Ale nie pouczał, nie kłamał, co odróżniało go od jego braci z palestry, którzy mieli tylko pobieżny szacunek dla prawdy, i był naprawdę rozgarnięty, i znał prawo. Był - nie ma na to innego słowa - mądry. Ponadto, trzeba to powiedzieć, po dziecięcemu pociągał mnie mężczyzna z pokolenia mojego ojca, jakbym nadal żywił nadzieję, że przestanę być sierotą, nawet w tak późnym wieku. - Chciałbym się teraz zobaczyć z moim klientem - oznajmił Klein. Mówił cicho - z natury cicho, to nie była poza ani taktyka - tak, że w pokoju robiła się wokół niego cisza. Człowiek łapał się na tym, że się nachyla, żeby usłyszeć, co on mówi. - Nie wiedziałem, że reprezentujesz tego faceta, Jonathan. To raczej mało dochodowa sprawa dla ciebie, co? Jakiś brudny pedofil obmacywacz? To źle wpływa na twoją reputację.

- Na reputację? Jesteśmy prawnikami! Mniejsza, nie zgarnęliście go za to, że jest pedofilem. Obaj o tym wiemy. Za dużo policji, żeby to była sprawa o obmacywanie. Odsunąłem się na bok. - W porządku. Jest tutaj. Wejdź. - Wyłączycie kamerę i mikrofon? - Tak. Wolisz przejść do innego pokoju? - Nie, oczywiście, że nie. - Uśmiechnął się łagodnie. - Ufam ci, Andy. - Na tyle, żeby twój klient zaczął mówić? - Nie, nie. Za bardzo ci ufam, żeby tak się stało. I to był koniec przesłuchania Patza. * Wpół do dziesiątej wieczór. Laurie leżała na kanapie, patrząc na mnie; książkę trzymała na brzuchu grzbietem do góry. Była ubrana w brązową koszulę w serek, z wiankiem grubego haftu wokół szyi. Nosiła okulary do czytania w szylkretowych oprawkach. Z upływem lat znalazła sposób, żeby przenieść styl ze swoich młodszych lat w wiek średni. Udoskonaliła się, przeszła od haftowanych chłopskich koszul i podartych dżinsów młodej intelektualistki do bardziej eleganckiej, szytej na miarę wersji tego samego stylu. - Chcesz o tym porozmawiać? - zapytała. - O czym? - O Jacobie. - Już rozmawialiśmy. - Wiem, ale jesteś zamyślony. - Nie jestem zamyślony. Oglądam telewizję. - Gotowanie na ekranie? - Uśmiechnęła się ciepło, sceptycznie. - Nic innego nie ma. Zresztą lubię gotowanie. - Nie, nie lubisz. - Lubię oglądać gotowanie. - W porządku, Andy. Nie musisz, jeśli nie jesteś gotów. - Nie o to chodzi. Po prostu nie ma o czym mówić. - Mogę ci zadać jedno pytanie? Przewróciłem oczami: czy to coś da, jak powiem nie?

Wzięła pilot ze stolika i wyłączyła telewizor. - Jak dzisiaj rozmawialiśmy z Jacobem, powiedziałeś, że nie wydaje ci się, żeby coś zrobił, ale potem zmieniłeś zdanie i go przesłuchiwałeś. - Nie, nie przesłuchiwałem. - Przesłuchiwałeś. O nic konkretnego go nie oskarżyłeś, ale ten twój ton był... prokuratorski. - Taki był? - Trochę. - Nie chciałem, żeby taki był. Później przeproszę Jacoba. - Nie musisz przepraszać. - Muszę, skoro tak to wypadło. - Ja tylko pytam dlaczego. Czy jest coś, o czym mi nie mówisz? - Na przykład co? - Coś, przez co tak się na niego rzuciłeś. - Nie rzuciłem się na niego. Nic z tych rzeczy, zwyczajnie byłem wściekły o ten nóż. I o to, co Derek napisał w Facebooku. - Bo Jacob miał jakieś behawioralne... - Jezu, Laurie, daj spokój. Bądź poważna. To po prostu rozplotkowane dzieciaki. Gdybym dostał Dereka w swoje ręce. To, co napisał, było niewiarygodnie głupie. Słowo, czasem myślę, że ten dzieciak ma nie wszystko po kolei. - Derek nie jest złym dzieckiem. - Powtórzysz to, jak pewnego dnia zapukają po Jacoba? - To realna możliwość? - Nie. Oczywiście, że nie. - Czy my jesteśmy jakoś za to odpowiedzialni? - Chodzi ci o to, czy jesteśmy jakoś winni? - Winni? Nie, chodzi mi o to, czy mamy to zgłosić? - Nie. Boże, nie. Nie ma czego zgłaszać. To nie zbrodnia mieć nóż. Być głupim nastolatkiem to też nie zbrodnia... dzięki Bogu, bo musielibyśmy połowę z nich zapuszkować. Laurie w zamyśleniu pokiwała głową. - Tylko że go oskarżono, a ty teraz o tym wiesz. A policja i tak to znajdzie; to jest w

zasięgu ręki, na Facebooku. - Laurie, to nie jest wiarygodne oskarżenie. Nie ma powodu, żeby ściągać Jacobowi cały świat na głowę. Cała ta sprawa jest śmieszna. - Naprawdę tak sądzisz, Andy? - Tak! Oczywiście. A ty nie? Badawczo przyglądała się mojej twarzy. - Więc nie dlatego się martwisz? - Już ci mówiłem: nie martwię się. - Naprawdę? - Naprawdę. - Co zrobiłeś z tym nożem? - Pozbyłem się go. - Pozbyłeś się gdzie? - Wyrzuciłem go. Nie tutaj. Gdzieś na wysypisku. - Kryjesz go. - Nie. Po prostu chciałem, żeby tego noża nie było w moim domu. I nie chciałem, żeby ktokolwiek posłużył się nim, żeby zrzucić winę na Jacoba, bo on jest niewinny. To wszystko. - Czym to się różni od krycia go? - Nie możesz kryć kogoś, kto nie zrobił niczego złego. Spojrzała na mnie uważnie. - Idę na górę do łóżka. Idziesz? - Za chwileczkę. Wstała, podeszła, żeby przeciągnąć palcami przez moje włosy i pocałować mnie w czoło. - Nie siedź do późna, skarbie. Nie będziesz mógł rano wstać. - Laurie, nie odpowiedziałaś mi na pytanie. Pytałem, czy ty tak sądzisz? Czy zgadzasz się, że to śmieszne myśleć, że Jacob to zrobił? - Tak, sądzę, że bardzo trudno to sobie wyobrazić. - Ale możesz to sobie wyobrazić? - Nie wiem. Ale to znaczy, że ty nie możesz, Andy? Nie możesz nawet sobie tego wyobrazić?

- Nie, nie mogę. Mówimy o naszym synu. Z ostentacyjną ostrożnością odsunęła się ode mnie. - Nie wiem. Ja chyba też nie potrafię sobie tego wyobrazić. A jednak: dziś rano, kiedy się obudziłam, nie mogłam sobie wyobrazić, że miał ten nóż.

8. Koniec Niedziela, 22 kwietnia 2007 roku, dziesięć dni po morderstwie W zimny, dżdżysty poranek stawiły się setki ochotników, żeby przeczesać Cold Spring Park w poszukiwaniu zaginionego noża. To był przekrój miasta. Dzieci z McCormicka, niektóre zaprzyjaźnione z Benem Rifkinem, niektóre wyraźnie z innych szkolnych plemion - sportowcy, komputerowcy, zalotne miłe dziewczyny. Było mnóstwo młodych matek i ojców. Paru aktywnych działaczy nieustannie organizujących w mieście rozmaite akcje społeczne. Wszyscy zgromadzili się w porannej wilgoci, wysłuchali instrukcji Paula Duffy’ego, jak ma przebiegać przeszukiwanie, potem w zespołach brnęli przez gąbczasty, mokry grunt, żeby w przydzielonych im kwadratach szukać noża. W całej przygodzie panował nastrój determinacji. Wszystkim ulżyło, że wreszcie mogą coś zrobić, że zostali dopuszczeni do śledztwa. Wkrótce, byli pewni, cała sprawa zostanie rozwiązana. To właśnie to czekanie, ta niepewność ich wykończały. Nóż położy temu wszystkiemu kres. Będą na nim odciski palców albo krew, albo jakaś inna drobina, która stanie się kluczem do tajemnicy i miasteczko wreszcie odetchnie z ulgą. * Prokurator Logiudice: Pan nie brał udziału w poszukiwaniach, prawda? Świadek: Nie, nie brałem udziału. Prokurator Logiudice: Bo wiedział pan, że to robota głupiego. Nóż, którego szukali, został znaleziony w szufladzie komody Jacoba. A pan już zdążył go wyrzucić, żeby chronić syna. Świadek: Nie. Wiedziałem, że to nie tego noża szukają. Nie miałem wątpliwości.

Żadnych. Prokurator Logiudice: To dlaczego nie przyłączył się pan do poszukiwań? Świadek: Prokurator nigdy nie uczestniczy w poszukiwaniach, jeśli dotyczą jego śledztwa. Nie mogłem ryzykować, że zostanę świadkiem we własnej sprawie. Niech pan pomyśli: gdybym to ja znalazł narzędzie zbrodni, zostałbym ważnym świadkiem. Musiałbym przejść przez salę sądową i zająć miejsce dla świadka. Musiałbym zrezygnować ze sprawy. To dlatego dobry prokurator zawsze trzyma się z dala. Czeka w komisariacie albo obok, na ulicy, kiedy jest wykonywany nakaz przeszukania, obserwuje z drugiego pokoju, jak detektywi prowadzą przesłuchanie. To prokuratorskie abecadło, Neal. To standardowa procedura. To jest właśnie to, czego cię uczyłem kiedyś. Może nie słuchałeś. Prokurator Logiudice: Więc to było ze względów technicznych? Świadek: Neal, nikomu tak bardzo nie zależało na powodzeniu poszukiwań jak mnie. Chciałem dowodu, że mój syn jest niewinny. Odnalezienie prawdziwego noża by go dało. Prokurator Logiudice: Ani trochę pana nie martwi sposób, w jaki pozbył się pan noża Jacoba? Nawet teraz, kiedy wie pan, co się stało? Świadek: Zrobiłem to, co uważałem za słuszne. Jake był niewinny. To nie był ten nóż. Prokurator Logiudice: Oczywiście nie miał pan ochoty sprawdzać tej hipotezy, prawda? Nie przekazał pan tego noża do badań kryminalistycznych na odciski palców, krew, ślady włókien, tak jak pan straszył Jacoba, że może pan to zrobić? Świadek: Bo to nie był ten nóż. Niepotrzebne mi były badania, żeby to potwierdzić na własny użytek. Prokurator Logiudice: Pan już wiedział. Świadek: Już wiedziałem. Prokurator Logiudice: Co to było... co było przyczyną tej pewności? Świadek: Znam swojego syna. Prokurator Logiudice: To było to? To, że zna pan swojego syna? Świadek: Zrobiłem to, co zrobiłby każdy ojciec. Próbowałem go chronić przed jego głupotą. Prokurator Logiudice: Dobrze, zostawmy to. W porządku, więc kiedy tamtego dnia

rano inni przeszukiwali Cold Spring Park, pan czekał gdzie? Świadek: Na parkingu, przy wejściu do parku. Prokurator Logiudice: I w pewnym momencie pojawił się pan Rifkin, ojciec ofiary? Świadek: Tak. Zobaczyłem go, jak idzie od strony lasu. Przed parkiem są place zabaw, boiska do piłki nożnej, baseballu. Tamtego dnia rano place były puste. Po prostu wielki, płaski, otwarty trawiasty teren. A on szedł tamtędy w moją stronę. * To pozostanie we mnie na zawsze, ten ostatni obraz Dana Rifkina, samotnego w swoim nieszczęściu: mała figurka meandrująca po wielkiej zielonej przestrzeni, z pochyloną głową, rękami wciśniętymi w kieszenie płaszcza. Wiatr ciągle zbijał go z kursu. Posuwał się zygzakiem jak mała łódka halsująca pod wiatr. Wyszedłem mu na spotkanie na to pole, ale byliśmy daleko od siebie i przejście dzielącej nas odległości trochę potrwało. Przez krępującą chwilę, kiedy podchodziliśmy do siebie, przyglądaliśmy się sobie. Jak to musiało wyglądać z góry? Dwa nikłe kształty posuwające się centymetr za centymetrem przez puste zielone pole na spotkanie gdzieś pośrodku. Kiedy się zbliżył, pomachałem ręką. Ale on mi nie odmachał. Pomyślałem: przypadkiem natrafił na poszukiwania i to go jeszcze bardziej przytłoczyło, i jak prostak zapisałem w pamięci, żeby ochrzanić adwokata ofiary, który zapomniał uprzedzić Rifkina, żeby w tym dniu nie szedł do parku. - Cześć, Dan - zagadnąłem ostrożnie. Nosił lustrzanki przeciwsłoneczne, mimo szarugi. Oczy ledwie było widać zza szkieł. Podniósł je na mnie - wielkie i bez wyrazu za tymi soczewkami, takie jak u muchy. Wyraźnie był zły. - Dobrze się czujesz, Dan? Co tu robisz? - To ja jestem zaskoczony, że ciebie tu widzę. - Tak? Dlaczego? Gdzie indziej miałbym być? Parsknął. - O co chodzi, Dan? - Wiesz - zaczął filozoficznym tonem - ostatnio miałem bardzo dziwne uczucie, jakbym stał na scenie, a wszyscy ludzie wokół mnie byli aktorami. Każdy na świecie,

każdy człowiek, który szybko wymija mnie na chodniku... ci wszyscy ludzie maszerują z wysoko uniesionymi głowami i udają, że nic się nie stało, i tylko ja jeden znam prawdę. Tylko ja jeden wiem, że Wszystko się Zmieniło. Skinąłem głową, delikatnie, bo tego oczekiwał. - Są fałszywi. Rozumiesz mnie, Andy? Udają. - Mogę sobie tylko wyobrazić, jak się czujesz, Dan. - Myślę, że chyba i ty jesteś aktorem. - Dlaczego tak mówisz? - Myślę, że jesteś fałszywy. - Zdjął okulary przeciwsłoneczne, złożył je ostrożnie i wepchnął do kieszeni kurtki. Worki pod oczami pociemniały mu, odkąd ostatni raz go widziałem. Jego oliwkowa skóra nabrała szarawej bladości. - Słyszałem, że odbierają ci tę sprawę. - Co? Od kogo to słyszałeś? - Nieważne od kogo. Chcę tylko, żebyś wiedział: chcę innego zastępcy prokuratora. - Cóż, możemy o tym pogadać, oczywiście. - Nie ma o czym gadać. Klamka zapadła. Idź, zadzwoń do szefowej. Powinieneś porozmawiać ze swoimi ludźmi. Powiedziałem ci, chcę innego prokuratora. Kogoś, kto nie będzie tylko siedział na aktach. I teraz tak się stanie. - Siedział na aktach? O czym ty, do diabła, mówisz? - Powiedziałeś, że wszystko zostało zrobione. Co zostało zrobione, tak dokładnie? - Słuchaj, to trudna sprawa, przyznaję... - Nie, nie, to coś więcej i ty o tym wiesz. Dlaczego nie naciskałeś na te dzieciaki? W ogóle, aż do dziś? To znaczy, porządnie nie dokręciłeś im śruby? Właśnie to chcę wiedzieć. - Przecież rozmawiałem z nimi. - Łącznie z własnym dzieckiem, Andy? Zatkało mnie, wyciągnąłem dłoń, żeby dotknąć jego ramienia, nawiązać kontakt, ale on podniósł rękę, jakby odrzucał to backhandem. - Okłamywałeś mnie, Andy. Cały czas okłamywałeś. - Odwrócił wzrok w stronę drzew. - Wiesz co mnie boli? W tym, że tu jestem, w tym miejscu? Że przez jakiś czas... przez parę minut, może tylko przez parę sekund, nie wiem jak długo, ale przez jakiś czas... mój syn był tutaj żywy. Był gdzieś tam, leżał w jakichś pieprzonych mokrych liściach,

wykrwawiał się na śmierć. A mnie tu z nim nie było. Powinienem tu być, żeby mu pomóc. Tak robią ojcowie. Ale nie wiedziałem. Byłem gdzieś indziej, w samochodzie, w biurze, rozmawiałem przez telefon, coś tam robiłem. Rozumiesz, Andy? Czy masz jakiekolwiek pojęcie, jakie to uczucie? Możesz to sobie w ogóle wyobrazić? Widziałem, jak się rodzi, widziałem, jak stawia pierwsze kroki i... i uczy się jeździć na rowerku. Zabrałem go na rozpoczęcie szkoły. Ale nie było mnie tutaj, żeby mu pomóc, kiedy umierał. Możesz sobie wyobrazić, jak to jest? - Dan - odezwałem się słabym głosem - może wezwę radiowóz, odwiezie cię do domu? Myślę, że to niedobrze dla ciebie, że tu jesteś. Powinieneś być ze swoją rodziną. - Nie mogę być ze swoją rodziną, Andy, o to, cholera, chodzi! Moja rodzina nie żyje. - Rozumiem. - Popatrzyłem na ziemię, na jego białe tenisówki zabrudzone błotem i igłami sosny. - Coś ci powiem - dodał. - Nieważne, co się ze mną teraz dzieje. Mogę zostać... narkomanem albo złodziejem, albo menelem. Od dziś nieważne, co będzie ze mną. Dlaczego to miałoby być ważne? Dlaczego miałoby mnie to obchodzić? - wyrzucał z siebie gorzkim tonem. - Zadzwoń do swojego biura, Andy. - Sekunda przerwy. - No dalej, dzwoń. To koniec. Wyrzucili cię. Wyjąłem komórkę i zadzwoniłem pod bezpośredni numer Lynn Canavan. Trzy dzwonki. Mogłem sobie wyobrazić, jak odczytuje z ekranu komórki mój numer, jak przygotowuje się do odpowiedzi. - Jestem w biurze - powiedziała. - Przyjedź tu zaraz, dobrze? Odpowiedziałem jej - a Rifkin przyglądał się z satysfakcją - że jeśli ma coś do powiedzenia, może to powiedzieć od razu i zaoszczędzić mi podróży. - Nie - nalegała. - Przyjedź do biura, Andy. Chcę z tobą porozmawiać w cztery oczy. Zatrzasnąłem klapkę telefonu. Chciałem coś powiedzieć Rifkinowi: „do zobaczenia” albo „powodzenia”, albo jakąś bzdurę na pożegnanie, bo ja wiem jaką? Coś mi podpowiadało, że miał rację i to było pożegnanie. Ale on nie chciał słuchać. Mówiła to jego postawa. Zdążył mnie już obsadzić w roli łajdaka. W każdym razie pewnie wiedział więcej niż ja. Zostawiłem go na tym zielonym polu i w poczuciu klęski przejechałem przez rzekę

do Cambridge. Uznałem za fakt, że zostanę odsunięty od sprawy; to po prostu nie miałoby sensu, gdyby Rifkin to wymyślił. Ktoś go poinformował, prawdopodobnie Logiudice, którego godne Jagona szepty do ucha prokuratora okręgowego wreszcie odniosły skutek. No i dobrze. Zostanę odsunięty w związku z konfliktem interesów, szczegół techniczny. Zostałem wymanewrowany, to wszystko. Biurowa polityka, a ja byłem zawsze apolityczny. Logiudice będzie miał swoją głośną sprawę, a ja przejdę do kolejnej teczki, kolejnego ciała, kolejnej sprawy, która trafi do maszynki. Nadal w to wszystko wierzyłem, głupio, złudnie albo usprawiedliwiając siebie. Nadal nie widziałem, co nadchodzi. Było tak mało dowodów wskazujących na Jacoba - uczennica z tajemnicą, jakieś dzieciaki plotkujące na Facebooku, nawet nóż. Jako dowody nic nie były warte. Każdy na wpół kompetentny adwokat odgarnąłby je na bok jak pajęczynę. W budynku sądu aż czterech policjantów w cywilu czekało na mnie przy drzwiach wejściowych. Rozpoznałem ich wszystkich jako facetów z PKiK, ale naprawdę dobrze znałem tylko jednego, detektywa Moynihana. Odprowadzili mnie jak gwardia pretorianów do biura prokuratora okręgowego, a tam, przez kubiki i korytarze, puste w niedzielny ranek, do narożnego gabinetu Lynn Canavan. Było ich troje, siedzieli przy stole konferencyjnym: Canavan, Logiudice i facet z mediów, niejaki Larry Siff, którego ciągła obecność u boku Canavan od jakiegoś roku była nieprzyjemnym znakiem ustawicznej kampanii. Osobiście nic nie miałem do Siffa, ale nie znosiłem tego, że właził w uświęconą procedurę, której poświęciłem życie. Zwykle nie musiał nawet mówić; sama jego obecność zapewniała, że trzeba się liczyć z konsekwencjami politycznymi. - Siadaj, Andy - powiedziała prokurator okręgowa Canavan. - Lynn, naprawdę uważałaś, że ci to wszystko potrzebne? Myślałaś, że co zrobię? Wyskoczę przez okno? - To dla twojego dobra. Wiesz, jak to się odbywa. - Jak się odbywa? Czuję się, jakbym był aresztowany. - Nie. Po prostu musimy być ostrożni. Ludzie się denerwują. Reagują nieprzewidywalnie. Nie chcemy żadnych scen. Ty postąpiłbyś tak samo. - Nieprawda. - Usiadłem. - Więc czym mam się denerwować? - Andy, mamy parę złych wiadomości - zaczęła. - W sprawie Rifkina? Odcisk palca na dresie ofiary? - To odcisk palca twojego syna Jacoba. - Przesunęła do mnie zszyty

raport. Przejrzałem raport. Przyszedł z Laboratorium Kryminalistycznego Policji Stanowej. Identyfikował kilkanaście punktów porównawczych pomiędzy odciskiem palca znalezionym na miejscu zbrodni a jednym odciskiem palca z karty Jacoba, znacznie więcej niż standardowe osiem wymagane przy pozytywnym porównaniu. To był prawy kciuk: Jacob wyciągnął rękę i chwycił ofiarę za rozpiętą bluzę od dresu, zostawił odcisk na metce wewnątrz. - Na pewno jest jakieś wyjaśnienie - powiedziałem oszołomiony. - Na pewno jest. - Chodzą do tej samej szkoły. Jacob jest z jego rocznika. Znają się. - Tak. - To nie znaczy... - Wiemy, Andy. Patrzyli na mnie z litością. Wszyscy z wyjątkiem młodszych policjantów stojących teraz przy oknie, którzy mnie nie znali i mogli mną pogardzać, jak pogardzaliby każdym złym facetem. - Wysyłamy cię na płatny urlop. Trochę to moja wina: przede wszystkim to był błąd, dawać ci tę sprawę. Ci panowie - pokazała na policjantów - pójdą z tobą do twojego gabinetu. Możesz zabrać swoje rzeczy osobiste. Żadnych papierów, żadnych teczek. Nie wolno ci dotykać komputera. Wszystkie twoje dokumenty należą do biura. - Kto bierze sprawę? - Neal. Uśmiechnąłem się. „Oczywiście, że on”. - Andy, czy z jakichś powodów jesteś przeciwny, żeby Neal zajął się sprawą? - A czy to ma znaczenie, co myślę, Lynn? - Może, jeśli posłuży sprawie. Pokręciłem głową. - Nie. Niech ją weźmie. Nalegam. Logiudice odwrócił wzrok, unikał mojego spojrzenia. - Aresztowałaś go? Więcej oczu rozglądających się po pokoju, unikających mnie. - Lynn, aresztowałaś mojego syna?

- Nie. - Zamierzasz to zrobić? - Nie musimy ci tego mówić - wciął się Logiudice. Canavan podniosła rękę, żeby go uciszyć. - Tak. Nie mamy wielkiego wyboru, w tych okolicznościach. - W tych okolicznościach? W jakich okolicznościach? Myślisz, że zwieje do Kostaryki? Wzruszyła ramionami. - Masz już nakaz? - Tak. - Lynn, masz moje słowo: on sam się stawi. Nie musisz go aresztować. Jego miejsce nie jest w areszcie, nawet na jedną noc. Nie ma ryzyka, że ucieknie, przecież wiesz. To mój syn. To mój syn, Lynn. Nie chcę widzieć, jak go aresztują. - Andy... - Prokurator okręgowa machnęła na moje prośby ręką, jakby rozpraszała dym. - Chyba będzie najlepiej dla wszystkich, jeśli będziesz się trzymał z daleka od budynku sądu przez jakiś czas. Niech kurz opadnie. - Lynn, proszę cię jak przyjaciela o osobistą przysługę: proszę, nie aresztuj go. - To nie jest przypadek, Andy. - Jak to? Nie rozumiem. Bo jest odcisk palca? Jeden pieprzony odcisk palca? To wszystko? Musicie mieć więcej. Powiedz, że jest więcej. - Andy, proponuję, żebyś wziął adwokata. - Wziąć adwokata? Ja jestem prawnikiem. Powiedz, dlaczego to robisz mojemu synowi. Niszczysz moją rodzinę. Mam prawo wiedzieć dlaczego. - Po prostu reaguję na dowody, to wszystko. - Dowody wskazują na Patza. Już ci to mówiłem. - Jest tego więcej, niż wiesz, Andy. Znacznie więcej. Minęła chwila, zanim dotarło do mnie, jakie to niesie konsekwencje. Ale tylko chwila. Złożyłem swoje karty i postanowiłem, że od tej chwili niczego im nie pokażę. Wstałem. - W takim razie trzeba się wynieść. - Tak po prostu? - Czy chciałabyś mi jeszcze coś powiedzieć? A ty, Neal?

- Wiesz, że nadal nam na tobie zależy - odezwała się Canavan. - Bez względu na to, co twój syn... mógł zrobić, on to nie ty. Andy, znamy się od dawna. Ja o tym nie zapomniałam. Poczułem, że twarz mi tężeje, jakby zmieniała się w kamienną maskę. Patrzyłem tylko na Canavan, swojego starego przyjaciela, którego nadal uwielbiałem i któremu nadal, mimo wszystko, ufałem. Nie śmiałem spojrzeć na Logiudice’a. Jakaś nieokiełznana energia napływała mi do prawego ramienia. W tamtym momencie czułem, że wystarczy, żebym na niego popatrzył i moja ręka wystrzeli, chwyci go za gardło i je zmiażdży. - Skończyliśmy tutaj? - Tak. - Dobrze. Muszę iść. Muszę natychmiast odnaleźć swoją rodzinę. Twarz prokurator okręgowej wyrażała ostrożność. - Andy, dobrze się czujesz, możesz prowadzić? - Tak. Nic mi nie jest. - W porządku. Ci panowie pójdą z tobą do twojego gabinetu. W gabinecie wrzuciłem kilka rzeczy do kartonowego pudła, papiery, drobiazgi z biurka, zdjęcia zerwane ze ściany, małe pamiątki lat pracy. Uchwyt siekiery, dowód ze sprawy, której nie udało mi się przepchnąć przez wielką ławę przysięgłych. Wszystko zmieściło się w jednym kartonowym pudle, wszystkie te lata, cała praca, przyjaźnie, szacunek, który gromadziłem małymi łyżeczkami, sprawa po sprawie. Teraz wszystko przepadło, bez względu na to, co się okaże w sprawie Jacoba. Bo nawet gdyby Jacob został oczyszczony, ja nigdy nie pozbyłbym się plamy oskarżenia. Ława przysięgłych mogłaby tylko oświadczyć, że mój syn „nie jest winny”, a nie że jest „niewinny”. Smród zawsze by się za nami ciągnął. Wątpiłem, czy kiedykolwiek znowu wejdę na salę sądową jako prawnik. Ale sprawy pędziły za szybko, żeby dywagować nad przeszłością czy przyszłością. Było tylko teraz. Nie spanikowałem, dziwne. Nigdy nie tracę panowania nad sobą. Oskarżenie Jacoba o zabójstwo było granatem - nieuchronnie zniszczy nas wszystkich; reszta to już tylko kwestia szczegółów - ale ogarnął mnie dziwny spokojny pośpiech. Ekipa z nakazem przeszukania na pewno była w drodze do mojego domu. Możliwe, że właśnie dlatego prokurator okręgowa ściągnęła mnie taki kawał, aż tutaj: żeby trzymać mnie z dala od domu, dopóki nie zostanie przeszukany. Postąpiłbym dokładnie tak samo.

Wypadłem z gabinetu jak błyskawica. Z samochodu zadzwoniłem na komórkę Laurie. Bez odpowiedzi. „Laurie, to bardzo, bardzo ważne. Oddzwoń natychmiast, jak tylko odsłuchasz tę wiadomość”. Zadzwoniłem też na komórkę Jacoba. Bez odpowiedzi. Do domu dotarłem za późno: cztery radiowozy z Newton stały już na zewnątrz, obserwowały, blokowały, czekały, aż nadejdzie nakaz. Skręciłem w przecznicę i zaparkowałem. Mój dom stoi obok stacji kolejki podmiejskiej. Półtorametrowy parkan oddziela peron od naszego tylnego podwórka. Z łatwością przelazłem przez ogrodzenie. Tyle miałem w sobie adrenaliny, że mógłbym wspiąć się na Mount Rushmore. Na podwórku przepchnąłem się przez tuje na skraju trawnika. Gałęzie smagały mnie i kłuły, kiedy brnąłem przez krzaki. Przebiegłem podwórko. Sąsiad był na swoim podwórku, zajmował się ogródkiem. Pomachał do mnie, a ja z sąsiedzkiego odruchu odmachnąłem mu w pędzie. W środku po cichu zawołałem Jacoba. Żeby przygotować go na to, co nadejdzie. Nikogo nie było w domu. Pognałem po schodach na górę, wyrzuciłem stos prania na podłogę, rozpaczliwie szukając czegoś, choćby w najmniejszym stopniu obciążającego, żeby się tego pozbyć. Czy to nie brzmi dla ciebie strasznie? Słyszę głosik w twojej głowie: „Niszczenie dowodów! Utrudnianie postępowania karnego!” Jesteś naiwny. Wyobrażasz sobie, że sądy są godne zaufania, że błędne wyroki są rzadkością, i dlatego powinienem zaufać wymiarowi sprawiedliwości. „Gdyby naprawdę uważał, że Jacob jest niewinny”, myślisz, „po prostu pozwoliłby policji wkroczyć i zabrać, co chce”. Oto mała brudna tajemnica: odsetek błędnych wyroków w sprawach karnych jest znacznie wyższy, niż można by sobie wyobrazić. Nie chodzi tylko o błędy negatywne, winnych przestępców, którym uchodzi na sucho - takie „pomyłki” są uznawane i akceptowane. To przewidywalny skutek rozstrzygania wątpliwości na korzyść oskarżonego, tak jak to się robi. Prawdziwą niespodzianką jest liczba błędów pozytywnych, kiedy niewinny zostaje uznany za winnego. Tego odsetka błędów nie uznajemy - nawet o nim nie myślimy - bo wywołuje zbyt wiele pytań. Rzecz w tym, że to, co nazywamy dowodem, jest równie zawodne, jak świadkowie, którzy go dostarczają, wszyscy są ludźmi. Pamięć zawodzi, identyfikacje dokonywane przez naocznych świadków są notorycznie niewiarygodne; nawet policjanci, z najlepszymi

intencjami popełniają błędy - źle osądzają, źle pamiętają. Element ludzki w każdym systemie jest zawsze podatny na omyłkę. Dlaczego sądy miałyby być inne? Nie są. Nasze ślepe zaufanie do wymiaru sprawiedliwości jest wytworem ignorancji i magicznego myślenia i za cholerę nie miałem ochoty powierzyć mu losu własnego syna. Nie dlatego, żebym uważał go za winnego, zapewniam cię, ale właśnie dlatego, że był niewinny. Niewiele zrobiłem, ale zrobiłem wszystko, co mogłem, żeby zapewnić właściwy wynik, sprawiedliwy wynik. Jeśli mi nie wierzysz, idź do najbliższego sądu karnego i spędź tam kilka godzin, potem zadaj sobie pytanie, czy naprawdę wierzysz, że sąd jest wolny od błędów. Zadaj sobie pytanie, czy powierzyłbyś sądowi własne dziecko. W każdym razie w pokoju Jake’a nie znalazłem niczego nawet trochę kompromitującego, po prostu zwyczajne śmieci nastolatka, brudne ciuchy, tenisówki zdeformowane przez jego ogromne stopy, podręczniki, magazyny gier wideo, kable zasilające do jego rozmaitej elektroniki. Nie wiedziałem, czego szukam, naprawdę. Kłopot polegał na tym, że nie wiedziałem, co prokurator okręgowa już ma, co ich tak przypiliło, żeby oskarżyć Jacoba, i odchodziłem od zmysłów, próbując odgadnąć, czym może być ten brakujący fragment. Byłem w trakcie przekopywania pokoju, kiedy zadzwoniła moja komórka. To była Laurie. Poprosiłem, żeby natychmiast wracała do domu - była w odwiedzinach u przyjaciółki na Brooklynie, dwadzieścia minut jazdy od nas - ale nie powiedziałem jej nic więcej. Była zanadto skłonna do emocji. Nie wiedziałem, jak zareaguje, i nie miałem czasu, żeby się nią zajmować. Teraz pomóż Jacobowi, Laurie zajmiesz się później. - Gdzie Jacob? - zapytałem. Nie wiedziała. Rozłączyłem się. Po raz ostatni rozejrzałem się po pokoju. Kusiło mnie, żeby ukryć laptop Jacoba. Bóg jeden wie, co miał na twardym dysku. Ale niepokoiłem się, że upchnięcie gdzieś komputera też mogłoby zaszkodzić mojemu synowi: skoro komputer zaginął, to sprawa jest podejrzana, bo Jacob surfował po Internecie; z drugiej strony, sądziłem, że komputer może zawierać przytłaczające dowody. W końcu zostawiłem go - może niemądrze, ale nie było czasu na zastanowienie. Jacob wiedział, że publicznie go oskarżono na Facebooku; może był na tyle przebiegły, żeby wyczyścić twardy dysk, jeśli należało to zrobić. Odezwał się dzwonek u drzwi. Gra skończona. Nadal ciężko oddychałem. W drzwiach stał nie kto inny jak Paul Duffy, żeby wręczyć mi nakaz przeszukania. - Przykro mi, Andy - powiedział.

Gapiłem się. Policjanci w niebieskich wiatrówkach, radiowozy z włączonymi kogutami, mój stary przyjaciel wyciąga w moją stronę złożony na trzy nakaz przeszukania po prostu nie wiedziałem, jak zareagować, więc prawie wcale nie zareagowałem. Stałem tam jak porażony, kiedy wciskał mi papier do ręki. - Andy, muszę cię poprosić, żebyś poczekał na zewnątrz. Znasz zasady. Ocknąłem się po paru sekundach, wróciłem do teraźniejszości i zdałem sobie sprawę, że to się dzieje naprawdę. Ale postanowiłem nie popełniać błędu amatora, nie potknąć się, niczego im nie dać. Żadnych głupich oświadczeń wyplutych pod wpływem napięcia w krytycznych wczesnych chwilach sprawy. Taki błąd prowadzi ludzi do więzienia. - Andy, jest tu Jacob? - Nie. - Wiesz, gdzie jest? - Nie mam pojęcia. - No, chodź, bracie. Wyjdź, proszę. - Łagodnie położył rękę na moim ramieniu, żeby mnie zachęcić, ale nie wyciągał mnie z domu. Widać było, że czeka, aż będę gotowy. Pochylił się i powiedział poufnie. - Zróbmy to tak, jak trzeba. - W porządku, Paul. - Przepraszam. - Rób, co do ciebie należy, dobra? Nie spieprz sprawy. - Dobra. - Stawiaj kropki nad „i”, bo inaczej Logiudice wepchnie cię pod autobus. Na procesie zrobi z ciebie głupiego glinę, zapamiętaj moje słowa. Zrobi to, co do niego należy. Nie będzie cię chronił tak, jak ja bym to zrobił. - Jasne, Andy. W porządku. No, już wyjdź. Czekałem na chodniku przed domem. Pod drugiej stronie ulicy zebrali się gapie, przyciągnięci przez radiowozy przed naszym domem. Wolałbym poczekać na tylnym podwórku, nie na widoku, ale musiałem być tutaj, kiedy Laurie i Jacob wrócą do domu, żeby ich pocieszyć - i udzielić im wskazówek. Laurie przyjechała zaledwie kilka minut po tym, jak zaczęło się przeszukanie. Zachwiała się, kiedy usłyszała nowinę. Podtrzymałem ją i wyszeptałem jej do ucha, żeby nic nie mówiła, żeby nawet nie pokazywała po sobie żadnych emocji, ani strachu, ani

smutku. Nic im nie daj. Wydała pogardliwy odgłos, potem się rozpłakała. Jej szloch był spontaniczny, nieskrępowany, jakby nikt nie patrzył. Nie obchodziło jej, co ludzie pomyślą, bo nikt jeszcze źle o niej nie myślał, nawet przez chwilę w jej życiu. Dobrze widziałem, jak to z nią jest. Razem staliśmy przed domem, obejmowałem ją ramionami obronnie, zaborczo. Kiedy przeszukanie przeciągnęło się na drugą godzinę, schroniliśmy się na tył domu i usiedliśmy na werandzie. Tam Laurie cicho zapłakała, wzięła się w garść i znów zapłakała. W pewnej chwili na tyłach domu pojawił się detektyw Duffy i wszedł na schody werandy. - Andy, do twojej wiadomości, dziś rano znaleźliśmy nóż w parku. Leżał w sadzawce. - Wiedziałem. Wiedziałem, że się znajdzie. Są na nim jakieś odciski palców, krew, cokolwiek? - Nic oczywistego. Jest w laboratorium. Wszędzie były na nim suche algi, jak zielony proszek. - Należy do Patza. - Nie wiem. Może. - Jaki to nóż? - Taki jakby zwyczajny nóż kuchenny. - Nóż kuchenny? - zapytała Laurie. - Tak. A wy macie wszystkie swoje noże? - Daj spokój, Duff, bądź poważny - powiedziałem. - Po co zadajesz takie pytanie? - W porządku, przepraszam, musiałem zapytać z obowiązku. Laurie rzuciła wściekłe spojrzenie. - Macie jakieś wiadomości o Jacobie, Andy? - Nie. Nie możemy go znaleźć. Dzwoniliśmy do wszystkich. Duffy pohamował się i nie rzucił nam sceptycznego spojrzenia. - To młody chłopak, czasem znika - wyjaśniłem. - Kiedy tu przyjdzie, Paul, nie chcę, żeby ktokolwiek z nim rozmawiał. Żadnych pytań. Jest nieletni. Ma prawo do obecności rodzica albo opiekuna. Nie próbuj czegoś z niego wyciągać. - Jezu, Andy, nikt nie zamierza niczego wyciągać. Chociaż, oczywiście,

chcielibyśmy z nim porozmawiać. - Zapomnij. - Andy, to mogłoby mu pomóc. - Zapomnij. Nie ma nic do powiedzenia. Ani jednego słowa. Pośrodku podwórka coś przykuło nasz wzrok i wszyscy troje się odwróciliśmy. Królik, szary jak kora drzewa, wąchał powietrze, obracał główkę, czujny, spokojny. Pokicał kilka metrów, zatrzymał się. Znieruchomiał, wtopił się w trawę i mrok. Mało nie straciłem go z oczu, kiedy znów trochę pokicał, szare falowanie. Duffy znowu zwrócił się do Laurie. Zaledwie kilka sobót wcześniej razem poszliśmy do restauracji na kolację, Duffy z żoną, Laurie i ja. Wydawało się, że to było w innym życiu. - Prawie skończyliśmy, Laurie. Już zaraz się wynosimy. Skinęła głową zbyt wkurzona, załamana i zdradzona, żeby mu powiedzieć, że wszystko w porządku. - Paul - odezwałem się. - On tego nie zrobił. Chcę ci to powiedzieć, na wypadek gdybym nie miał drugiej okazji. Przez dłuższy czas nie będziemy rozmawiali, więc chcę, żebyś usłyszał to bezpośrednio ode mnie. On tego nie zrobił. - Słyszę. - Odwrócił się, żeby odejść. - On jest niewinny. Tak niewinny jak twoje dziecko. - Tak - powtórzył i poszedł. Dalej, przy tujach, królik przysiadł, poruszał pyszczkiem. Czekaliśmy na Jacoba, aż się ściemniło, aż policjanci i gapie odpłynęli. Nie wrócił. * Ukrywał się przez wiele godzin, głównie w lasku Cold Spring Park, na tyłach, na placu zabaw za szkołą podstawową, do której kiedyś chodził, i tam około ósmej znaleźli go policjanci. Zakuli go w kajdanki; nie stawiał oporu, napisano w policyjnym raporcie. Nie uciekał. Przywitał policjantów słowami: „To mnie szukacie”. I: „Ja tego nie zrobiłem”. Kiedy policjant spytał z lekceważeniem: „To jak twój odcisk palca znalazł się na bluzie?”, Jacob wybuchł - głupio albo przebiegle, nadal nie jestem pewien: „Znalazłem go. Już tam leżał. Próbowałem go podnieść, żeby mu pomóc. Potem zobaczyłem, że nie żyje,

przestraszyłem się i uciekłem”. To było jedyne oświadczenie, jakie Jacob złożył policjantom. Musiał sobie zdać sprawę, za późno, że to ryzykowne wyskakiwać z takimi zeznaniami, i nie powiedział już ani słowa. Jacob znał, jak mało który chłopiec, pełną wartość Piątej Poprawki. Później zaczęły się spekulacje, dlaczego wypowiedział to jedyne oświadczenie, na ile było pełne, a na ile wyrachowane. Dawano do zrozumienia, że zawczasu to przygotował i w odpowiedniej chwili pozwolił, żeby mu się wymknęło rozgrywał sprawę, rozpoczął obronę najwcześniej, jak tylko się dało. Na pewno wiem tylko, że Jacob nigdy nie był taki mądry i przebiegły, jak przedstawiały to media. W każdym razie jedyną rzeczą, jaką potem powtarzał policjantowi, było: „Chcę się widzieć z tatą”. Tej nocy nie można było wpłacić za niego kaucji. Trzymano go w areszcie w Newton, zaledwie dwa, trzy kilometry od domu. Laurie i mnie pozwolono na krótkie widzenie z nim w małym, pozbawionym okien pokoju odwiedzin. Był wyraźnie wstrząśnięty. Oczy miał szkliste, z czerwonymi obwódkami. Twarz zaczerwienioną - pojedyncze, poziome maźnięcia czerwienią przez oba policzki, jak barwy wojenne. Najwyraźniej był cholernie wystraszony. Jednocześnie próbował się trzymać. Zachowywał się oschle, sztywno, mechanicznie. Chłopiec imitujący męskość, a przynajmniej wyobrażenie podrostka o męskości. Właśnie to złamało mi serce, tak myślę, sposób, w jaki walczył, żeby się nie rozkleić, żeby powstrzymać burzę emocji - panikę, gniew, smutek - wszystko co się w nim zgromadziło. Pomyślałem, że długo tak nie da rady. Szybko spalał paliwo. - Jacob - zaczęła Laurie roztrzęsionym głosem. - Dobrze się czujesz? - Nie! Jasne, że nie. - Machnął ręką na pokój wokół siebie, na sytuację, w jakiej się znalazł, i skrzywił się ironicznie. - Nie żyję. - Jake... - Oni mówią, że ja zabiłem Bena? Nie ma takiej opcji. Nie ma takiej opcji. Nie mogę uwierzyć, że to się dzieje. Nie mogę w to uwierzyć. - Jake, to pomyłka - powiedziałem. - To jakieś koszmarne nieporozumienie. Weźmiemy się do tego. Nie chcę, żebyś tracił nadzieję. To dopiero początek procesu. Przed nami jeszcze długa droga. - Nie mogę w to uwierzyć. Nie mogę w to uwierzyć. Jestem po prostu jak - wydał

odgłos naśladujący wybuch bomby i rękami wyrzeźbił kształt atomowego grzyba - wiesz? To jest jak... to jest jak... jak się nazywał ten facet? W tej historii? - Kafka. - Nie, gość z tego, co to było? Z filmu. - Nie wiem, Jake. - Gdzie faceci jakby odkrywają, że świat naprawdę nie jest światem? Jest po prostu, no, jak sen? Jak symulacja? Komputer to wszystko zrobił? A teraz trzeba zobaczyć prawdziwy świat. To jest jak w tym starym filmie. - Nie jestem pewien. - Matrix! - Matrix? Taki stary? - Keanu Reeves, tato, nie wiesz? Popatrzyłem na Laurie. - Keanu Reeves? Wzruszyła ramionami. Zdumiewające, że Jake potrafił być dumny nawet teraz. Ale był. Był tym samym głupkowatym dzieciakiem, jakim był kilka godzin wcześniej - jakim zawsze był, skoro o tym mowa. - Tato, co ja mam robić? - Będziemy walczyć. Wywalczymy sobie każdy krok na tej drodze. - Nie, chciałem powiedzieć, nie ogólnie. Teraz. Co będzie potem? - Jutro rano będzie przedstawienie zarzutów. Po prostu odczytają zarzut, ustalimy kaucję i wrócisz do domu. - Ile tej kaucji? - Jutro się dowiemy. - A jeśli nie będzie nas na nią stać? Co ze mną? - Zbierzemy ją, nie martw się. Mamy trochę zaoszczędzonych pieniędzy. Mamy dom. Pociągnął nosem. Tysiące razy słyszał, jak narzekam na brak pieniędzy. - Bardzo przepraszam. Ja tego nie zrobiłem, przysięgam. Wiem, że nie jestem, no... doskonałym dzieckiem, rozumiesz? Ale ja tego nie zrobiłem. - Wierzę ci.

- Jesteś doskonały, Jacob - dodała Laurie. - Nawet nie znałem Bena. On był tylko, no... tym dzieciakiem ze szkoły. Po co miałbym to robić? Co? Dlaczego? Dlaczego mówią, że to ja zrobiłem? - Nie wiem, Jake. - To twoja sprawa! Jak to, nie wiesz? - Po prostu nie wiem. - To znaczy, że nie chcesz mi powiedzieć. - Nie. Nie mów tak. Jake, myślisz, że prowadziłem śledztwo przeciwko tobie? Naprawdę? Pokręcił głową. - Więc ot tak, bez żadnego powodu... bez żadnego powodu... zabiłem Bena Rifkina? To po prostu... po prostu... nie wiem, co to jest. To jakiś obłęd. Ta cała sprawa jest totalnym obłędem. - Jacob, nie musisz nas przekonywać. Jesteśmy po twojej stronie. Zawsze. Bez względu na to, co się stanie. - Jezu. - Przeciągnął palcami przez włosy. - To wina Dereka. On to zrobił. Wiem to. - Derek? Dlaczego Derek? - On jest... jest jakby... wkurzają go różne rzeczy, rozumiesz? Najmniejsza rzecz, a on się o nią wkurza. Przysięgam, jak wyjdę, to mu dopieprzę. Przysięgam. - Jake, nie sądzę, żeby Derek mógł to zrobić. - Zrobił. Uważajcie. Taki jest. Wymieniliśmy z Laurie zaskoczone spojrzenia. - Zamierzamy cię stąd wyciągnąć. Wpłacimy kaucję, jakakolwiek by była. Znajdziemy pieniądze. Nie pozwolimy, żebyś siedział w areszcie. Ale będziesz musiał tutaj spędzić noc, tylko do przedstawienia zarzutów jutro rano. Z samego rana spotkamy się w sądzie. Przyprowadzimy ze sobą adwokata. Jutro na obiad będziesz w domu. Jutro będziesz spać we własnym łóżku, obiecuję. - Nie chcę adwokata, chcę ciebie. Ty bądź moim adwokatem. Kto może być lepszy? - Ja nie mogę. - Dlaczego? Ja chcę ciebie. Jesteś moim ojcem. Potrzebuję cię teraz. - To zły pomysł, Jacob, potrzebujesz prawnika od obrony. Mniejsza, wszystkim się zajmiemy. Zadzwoniłem do swojego przyjaciela Jonathana Kleina. Jest bardzo, bardzo

dobry, przysięgam. Jacob zmarszczył czoło rozczarowany. - I tak nie mógłbyś tego robić. Jesteś w prokuraturze okręgowej. - Już nie. - Wyrzucili cię? - Jeszcze nie. Jestem na urlopie. Pewnie później mnie wyrzucą. - Przeze mnie? - Nie, nie przez ciebie. Ty nic nie zrobiłeś. Tak po prostu jest. - Więc co będziesz robił? No... żeby zarobić? Potrzebujesz pracy. - O pieniądze się nie martw. Pozwól, że ja się będę o nie martwił. Zapukał policjant, jakiś młody chłopak, którego nie znałem. - Czas - oznajmił. - Kochamy cię - powiedziała Laurie Jacobowi. - Bardzo cię kochamy. - Dobrze, mamo. Otoczyła go ramionami. Przez chwilę w ogóle się nie ruszał, a Laurie stała i ściskała go, jakby obejmowała drzewo albo kolumnę w budynku. Wreszcie zmiękł i poklepał ją po plecach. - Wiesz o tym, Jake? Wiesz, jak bardzo cię kochamy? Przewrócił oczami nad jej ramieniem. - Tak, mamo. Odsunęła się, wytarła łzy z oczu. - No to świetnie. Zdawało się, że Jacob też drży na granicy płaczu. Objąłem go. Przyciągnąłem blisko, ścisnąłem mocno, odsunąłem się. Przyjrzałem mu się od stóp do głów. Na kolanach dżinsów miał błoto po tych godzinach ukrywania się w Cold Spring Park w deszczowy kwiecień. - Bądź silny, dobrze? - Ty też. - Uśmiechnął się, najwyraźniej rozumiejąc niezręczność. Zostawiliśmy go. A jednak tamta noc się nie skończyła. * O drugiej nad ranem odrętwiały siedziałem w salonie na kanapie. Czułem się jak

wyrzucony na brzeg, nie byłem w stanie się podnieść i pójść do sypialni ani zasnąć tam, gdzie jestem. Laurie podreptała boso na górę, w spodniach od piżamy i ulubionym turkusowym Tshircie, już zbyt poprzecieranym, żeby nadawał się do czego innego niż do łóżka. Jej piersi opadały pod koszulką, pokonane przez wiek i siłę ciążenia. Włosy miała w nieładzie, oczy na wpół przymknięte. Jej widok niemal doprowadził mnie do łez. - Andy, chodź do łóżka - powiedziała z trzeciego stopnia. - Dziś już nic więcej nie możemy zrobić. - Zaraz. - Nie zaraz, teraz. Chodź. - Laurie, wróć tutaj. Musimy o czymś porozmawiać. Poszurała przez hol, żeby dołączyć do mnie w salonie i na przestrzeni tych kilkunastu kroków jakby zupełnie się ocknęła. Nie byłem z tych, co często o coś proszą. Kiedy to zrobiłem, zaniepokoiła się. - O co chodzi, kochanie? - Usiądź. Jest coś, o czym chcę ci powiedzieć. Coś, co wkrótce wyjdzie na jaw. - O Jacobie? - O mnie. Powiedziałem jej wszystko, wszystko, co wiedziałem o swoich przodkach. O Jamesie Burketcie, pierwszym z krwawych Barberów, który przybył na wschód z pogranicza, jak odwrotność pioniera, przenosząc swoją dzikość do Nowego Jorku. I o Rustym Barberze, moim dziadku, bohaterze wojennym, który skończył, patrosząc człowieka podczas bójki po wypadku samochodowym w Lowell, w Massachusetts. I o moim ojcu, Krwawym Billu Barberze, w którego zagadkową orgię przemocy z użyciem noża w opuszczonym budynku była wplątana młoda dziewczyna. Po trzydziestu czterech latach oczekiwania opowiedzenie całej historii zajęło tylko pięć czy dziesięć minut. Kiedy wszystko, co przez tyle lat tak ciążyło, zostało wypowiedziane, wypadło mizernie i przez chwilę byłem przekonany, że Laurie też tak to widzi. - Takie jest moje pochodzenie. Kiwnęła głową, twarz miała pustą, odurzoną rozczarowaniem - mną, moją historią, moją nieuczciwością. - Andy, dlaczego mi o tym nigdy nie mówiłeś?

- Bo to nie miało znaczenia. Ja nigdy taki nie byłem. Nie jestem jak oni. - Ale nie wierzyłeś, że to zrozumiem. - Nie. Laurie, nie w tym rzecz. - Po prostu do tego nie wracałeś? - Nie. Na początku nie chciałem, żebyś tak o mnie myślała. A im dłużej to trwało, tym mniej wydawało się ważne. Byliśmy tacy... szczęśliwi. - Aż do tej pory, kiedy musiałeś mi to opowiedzieć, nie masz wyboru. - Laurie, chcę, żebyś teraz o tym wiedziała, bo pewnie to wyjdzie na jaw. Nie dlatego, żeby miało z tym coś wspólnego, ale dlatego, że takie gówno zawsze wypływa. To nie ma nic wspólnego z Jacobem. Ani ze mną. - Jesteś pewien? Zamarłem na chwilę. - Tak, jestem pewien. - Tak pewien, że uznałeś, że trzeba to przede mną ukrywać. - Nie, to nieprawda. - Czy jeszcze czegoś mi nie powiedziałeś? - Nie. - Na pewno? - Tak. Przemyślała to. - No to dobrze. - „Dobrze”, czyli co? Masz jakieś pytania? Chcesz porozmawiać? Popatrzyła na mnie z wyrzutem. Ja pytałem ją, czy chce porozmawiać? O drugiej nad ranem? W taki dzień nad ranem? - Laurie, nic nie jest inaczej. To niczego nie zmienia. Jestem tym samym człowiekiem, którego znasz, odkąd mieliśmy po siedemnaście lat. - Tak. - Popatrzyła na kolana, gdzie jej ręce mocowały się ze sobą. - Wiesz, że powinnam to usłyszeć od ciebie wcześniej; to wszystko, co mogę teraz powiedzieć. Miałam prawo wiedzieć. Miałam prawo wiedzieć, za kogo wychodzę za mąż, z kim mam dziecko. - Wiedziałaś. Wyszłaś za mnie. Ta cała reszta to tylko historia. To nie ma nic wspólnego z nami.

- Powinieneś mi powiedzieć, wszystko. Miałam prawo wiedzieć. - Gdybym ci powiedział, nie wyszłabyś za mnie za mąż. W ogóle nie chodziłabyś ze mną. - Tego nie wiesz. Nie dałeś mi szansy. - Och, przestań. Gdybym cię zaprosił na randkę, a ty byś wiedziała? - Nie wiem, co bym powiedziała. - Ja wiem. - Jak to? - Bo dziewczyny takie jak ty nie... nie chcą takich chłopców. Słuchaj, po prostu zapomnijmy o tym. - Skąd wiesz, Andy? Skąd wiesz, co bym wybrała? - Masz rację. Masz rację, nie wiem. Przepraszam. Zapadła cisza i nadal wszystko mogłoby być w porządku. W tamtej chwili jeszcze mogliśmy to przetrwać i pójść dalej. Uklęknąłem przed nią, oparłem ręce na jej kolanach, na jej ciepłych nogach. - Laurie, przepraszam. Naprawdę przepraszam, że ci nie powiedziałem. Ale teraz nie mogę tego cofnąć. To ważne, muszę wiedzieć, czy rozumiesz: mój ojciec, mój dziadek... ja nie jestem nimi. Muszę wiedzieć, że tak myślisz. - Tak myślę. To znaczy, chyba tak... oczywiście, że tak. Nie wiem, Andy, jest późno. Muszę się trochę przespać. Nie mogę teraz myśleć. Jestem zbyt zmęczona. - Laurie, znasz mnie. Popatrz na mnie. Znasz mnie. Przyglądała się uważnie mojej twarzy. Z tak bliskiej odległości ze zdziwieniem odkryłem, że wygląda trochę na starą i wyczerpaną, i pomyślałem, że to samolubne z mojej strony i nieco okrutne wyładowywać to wszystko na niej teraz, w środku nocy, po najgorszym dniu w jej życiu, tylko dlatego, żeby ciężar spadł mi z serca, żeby uspokoić własne myśli. I pamiętałem ją. Pamiętałem dziewczynę z opalonymi nogami siedzącą na ręczniku plażowym, na pierwszym roku w Old Campus, dziewczynę tak bardzo nie z mojej ligi, że właściwie nietrudno mi było do niej zagadać, bo nie miałem nic do stracenia. W wieku siedemnastu lat wiedziałem: całe moje dzieciństwo było tylko preludium do tej dziewczyny. Nigdy nie czułem czegoś takiego i nadal nie czuję. Czułem się odmieniony fizycznie, przez nią. Nie seksualnie, chociaż uprawialiśmy seks wszędzie, jak króliki, za regałami biblioteki, w pustych klasach, w jej

samochodzie, w domu jej rodziców, na plaży, nawet na cmentarzu. Było coś więcej; stałem się innym człowiekiem, sobą, człowiekiem, którym jestem teraz. A wszystko, co przyszło później - moja rodzina, mój dom, moje całe życie razem wzięte - było darem od niej. Zaklęcie trwało trzydzieści cztery lata. Teraz, w wieku pięćdziesięciu jeden lat, wreszcie zobaczyłem, jaka naprawdę jest. To przyszło znienacka: to już nie wspaniała dziewczyna, to w końcu po prostu kobieta.

Część II To, że zabójstwo może być jakąkolwiek sprawą państwa to względnie nowoczesny pomysł. Przez większą część ludzkiej historii zabójstwo było sprawą czysto prywatną. W tradycyjnych społecznościach zabijanie było po prostu przyczyną sporu między dwoma klanami. Od rodziny albo plemienia zabójcy oczekiwano, że rozwiążą spór sprawiedliwie, oferując coś rodzinie albo plemieniu ofiary. Rekompensaty różniły się zależnie od społeczności. To mogło być cokolwiek, od grzywny po śmierć zabójcy (albo kogoś w zastępstwie). Jeśli krewni ofiary nie byli usatysfakcjonowani, mogła nastąpić krwawa zemsta. Ten wzorzec przetrwał wiele stuleci i wiele społeczności... W obecnej praktyce, mimo wszystko, długa tradycja sprawia, że zabójstwo jest sprawą ściśle rodzinną. Joseph Eisen Morderstwo: historia 1949

9. Stan oskarżenia Następnego dnia rano Jonathan Klein stał z Laurie i ze mną w mroku garażu przy Thomdike Street i zbroiliśmy się przeciwko reporterom zebranym tuż obok, na ulicy, przy drzwiach gmachu sądu. Klein był ubrany w szary garnitur i jak zwykle w czarny golf. Dziś bez krawata, nawet do sądu. Garnitur, szczególnie spodnie, wisiał na nim luźno. Dla krawca Klein musiał być koszmarem, z tym swoim chudym ciałem bez tyłka. Okulary do czytania zwisały mu z szyi na sznurku z indiańskich paciorków. Nosił wiekową teczkę z krowiej skóry, wyślizganą jak stare siodło. Dla kogoś z boku Klein wyglądałby bez wątpienia na osobę nieodpowiednią do tej roboty. Za mały, za łagodny. Ale było w nim coś, co podnosiło mnie na duchu. Z tymi zaczesanymi do tyłu białymi włosami, białą bródką i tym życzliwym uśmiechem, pomyślałem, jest w nim jakaś magiczna jakość. Otaczała go aura spokoju. Bóg wie, jak tego potrzebowaliśmy. Klein rzucił okiem na ulicę, na reporterów, którzy obijali się i gadali, wataha wilków węszących, co by tu zrobić. - W porządku - powiedział. - Andy, wiem, że już przechodziłeś przez to wcześniej, ale nigdy od tej strony. Laurie, dla ciebie to wszystko będzie nowe. Więc odczytam wam katechizm, obojgu. Wyciągnął rękę, żeby dotknąć rękawa Laurie. Wyglądała na załamaną podwójnym szokiem, z poprzedniego dnia: aresztowaniem Jacoba i klątwą Barberów. Rano mówiliśmy bardzo mało, kiedy jedliśmy, ubieraliśmy się i szykowali do sądu. Po raz pierwszy przemknęło mi przez myśl, że zmierzamy do rozwodu. Jakkolwiek potoczy się proces, Laurie mnie zostawi, kiedy to się skończy. Mogłem się domyślić, że zerka na mnie, zastanawia się. Jakie to miało znaczenie dowiedzieć się, że ożeniłem się z nią podstępem? Czy powinna się czuć zdradzona? Albo przyznać, że jej niepokój potwierdza, że miałem całkowitą rację: dziewczyny takie jak ona nie wychodzą za mąż za chłopców takich jak ja. W każdym razie dotyk Jonathana jakby ją uspokoił. Zmusiła się do krótkiego nikłego uśmiechu pod jego adresem, potem znów jej mina zrobiła się niewyraźna. Klein:

- Od tej chwili, od momentu wejścia do sądu, aż do chwili, kiedy wrócicie dziś wieczorem do domu i zamkniecie za sobą drzwi, chcę, żebyście niczego po sobie nie okazywali. Absolutnie żadnych uczuć. Zachowajcie pokerowe miny. Rozumiecie? Laurie nie zareagowała. Wydawała się oszołomiona. - Jestem rośliną doniczkową - zapewniłem go. - Dobrze. Bo każda mina, każda reakcja, każdy przebłysk emocji będą zinterpretowane przeciwko wam. Śmiech... powiedzą, że nie bierzecie procesu na poważne. Groźne spojrzenie... powiedzą, że jesteście aroganccy, że nie ma w was skruchy, że obraziliście się, bo was ściągnęli do sądu. Płacz... udajecie. - Popatrzył na Laurie. - Dobrze - powiedziała, mniej pewna siebie, szczególnie jeśli chodzi o to ostatnie. - Nie odpowiadajcie na żadne pytania. Nie musicie. W telewizji liczy się tylko obraz; nikt się nie zorientuje, czy usłyszeliście pytanie, które ktoś do was wykrzyczał. Najważniejsze... i o tym porozmawiam z Jacobem, kiedy pójdę do aresztu... jakakolwiek oznaka gniewu, zwłaszcza ze strony Jacoba, potwierdzi najgorsze podejrzenia. Musicie pamiętać: w ich oczach, w oczach wszystkich, Jacob jest winny. Wy wszyscy jesteście winni. Oni chcą tylko czegoś, co potwierdzi to, co już wiedzą. Każdy najmniejszy szczegół będzie potwierdzeniem. - Trochę za późno, żeby martwić się o nasz wizerunek publiczny, prawda? zapytała Laurie. Tego dnia rano „Globe” dał na pierwszą stronę tytuł: Nastoletni syn prokuratora okręgowego oskarżony o zabójstwo w Newton. „Herald” przedstawiał sprawę w formie sensacji, ale, trzeba mu przyznać, szczerze. Okładka tabloidu w tle ukazywała zdjęcie czegoś, co okazało się miejscem zbrodni - puste zbocze w lasku - z fotografią Jacoba, którą musieli wziąć z Internetu, i słowem, „Potwór”. Na dole był prowokacyjny tytuł: Prokurator odsunięty z zarzutami krycia nastoletniego syna, którego zdemaskowano jako nożownika z Newton. Laurie miała rację: po czymś takim zachowywanie miny pokerzysty w drodze na salę sądową wydawało się trochę nieadekwatne. Ale Klein tylko wzruszył ramionami. Zasady były nie do zakwestionowania. Równie dobrze mogłyby być wypisane na kamiennych tablicach palcem Boga. - Zrobimy najwięcej, jak się da, z tym, co mamy - powiedział, jak to on, cichym, zdroworozsądkowym tonem.

Więc zrobiliśmy to, co nam kazał. Szliśmy krok za krokiem przez tłum akredytowanych reporterów czekających na nas przed budynkiem sądu. Nie okazywaliśmy emocji, nie odpowiadaliśmy na pytania, udawaliśmy, że nie słyszymy pytań wywrzaskiwanych nam w uszy. Mimo to je wykrzykiwali. Mikrofony jeżyły się i dźgały przestrzeń wszędzie dookoła. - Jak się czujecie? - Co pan powie tym wszystkim ludziom, którzy panu zaufali? - Macie coś do powiedzenia rodzinie ofiary? - Czy Jacob to zrobił? - Chcemy tylko wysłuchać waszej wersji. - Będzie zeznawał? Jeden, próbując sprowokować, spytał: - Panie Barber, jak to jest być po drugiej stronie? Trzymałem Laurie za rękę, przepychaliśmy się do holu. W środku było zaskakująco cicho, nawet normalnie. Tutaj reporterom wstęp był wzbroniony. Przy bramce kontrolnej w holu ludzie odsunęli się, żeby nas przepuścić. Zastępcy szeryfa, którzy zazwyczaj przepuszczali mnie machnięciem ręki, z uśmiechem, teraz przejechali po mnie wykrywaczem metalu i sprawdzili drobne w mojej kieszeni. Znowu byliśmy sami, na krótko, w windzie. Kiedy jechaliśmy na piąte piętro, gdzie znajduje się sala sądowa, w której miała się odbyć pierwsza rozprawa, sięgnąłem po rękę Laurie, moje palce szukały po omacku jej palców, żeby się połączyć. Żona była sporo niższa ode mnie, więc żeby trzymać ją za rękę, musiałem podciągnąć jej dłoń na wysokość swojego biodra. Stała ze zgiętym łokciem, jakby patrzyła na zegarek. Wyraz niesmaku przemknął po jej twarzy - rzęsy zatrzepotały, wargi się zacisnęły. To był ledwie dostrzegalny, mikroskopijny ruch, ale zauważyłem go i puściłem jej dłoń. Drzwi windy zadrżały, kiedy kabina ruszyła. Klein taktownie wpatrywał się w ponumerowane przyciski. Drzwi, grzechocząc, otworzyły się i przemaszerowaliśmy przez zatłoczony korytarz do sali sądowej 6 B, żeby tam poczekać w środkowej ławie z przodu, aż nasza sprawa zostanie wywołana. Minęła krępująca przerwa, zanim sędzia zasiadł za stołem. Powiedziano nam, że nasza sprawa zostanie wywołana zaraz o dziesiątej, żeby sąd mógł załatwić z nami co trzeba - i z cyrkiem reporterów i gapiów - a potem szybko wrócić do innych obowiązków.

Weszliśmy do sali jakiś kwadrans wcześniej. Czekaliśmy, czas płynął powoli. Miało się wrażenie, że to znacznie dłużej niż piętnaście minut. Tłum prawników, z których większość dobrze znałem, trzymał się z dala, jakby otaczało nas pole magnetyczne. Był tam Paul Duffy, stał z tyłu, pod ścianą z Logiudice’em i paroma chłopakami z PKiK. Duffy - który w gruncie rzeczy był wujem Jacoba - spojrzał na mnie raz, kiedy siadaliśmy, potem się odwrócił. Nie poczułem się odrzucony. Takie rzeczy mają swoją etykietę, to wszystko. Duffy musiał wspierać własną drużynę. Wykonywał swoją robotę. Może znowu będziemy przyjaciółmi, kiedy Jacob zostanie oczyszczony, może nie będziemy. Na razie przyjaźń została zawieszona. Żadnych mocnych uczuć, ale tak musi być. Wiedziałem, że Laurie nie podchodzi tak obojętnie do afrontów ze strony Duffy’ego czy innych ludzi. Dla niej widok zrywanej przyjaźni był koszmarem. Byliśmy tymi samymi ludźmi po, co i przed, i ponieważ nie zmieniliśmy się, łatwo zapominała, że inni widzą nas - wszystkich nas, nie tylko Jacoba - w całkowicie nowy sposób. Przynajmniej, uważała, ludzie powinni wiedzieć, że i ona, i ja jesteśmy absolutnie niewinni, bez względu na to, co Jacob mógł zrobić. To było złudzenie, którego ja nigdy nie podzielałem. W sali sądowej 6 B było dodatkowe stanowisko, żeby pomieścić kandydatów na przysięgłych na czas dokonywania wyboru ławy, ale tamtego ranka na pustym dodatkowym miejscu ustawiono kamerę telewizyjną, żeby zapewnić wspólne materiały filmowe dla lokalnych stacji. Kiedy czekaliśmy, operator kamery trzymał obiektyw skierowany na nas. Przybraliśmy pozbawione wyrazu maski oskarżonych, nic do siebie nie mówiliśmy, nawet ledwie mrugaliśmy. To niełatwe być obserwowanym tak długo. Zacząłem dostrzegać małe rzeczy, tak jak to się robi w czasie przeciągającego się przestoju w pracy. Przyglądałem się swoim dłoniom, wielkim i bladym, z wystającymi podrapanymi kostkami. To nie są dłonie prawnika, pomyślałem. Dziwnie widzieć je przyczepione do swoich rękawów marynarki. Ten kwadrans czekania, kiedy ludzie się gapią - w sali sądowej, która kiedyś była moja, pomieszczeniu równie dla mnie wygodnym jak własna kuchnia - był gorszy nawet od tego, co nastąpiło potem. O dziesiątej wślizgnęła się, ubrana w czarną togę, sędzia pierwszej sesji{1}. Rivera, koszmarna jako sędzia, ale dobry wybór dla nas. Musisz zrozumieć: pierwsza sesja w sali sądowej 6 B, to ciężka próba dla sędziów; wymieniali się tutaj co parę miesięcy. Zadaniem sędziego pierwszej sesji jest sprawić, żeby pociągi jeździły zgodnie z rozkładem przydzielać sprawy do innych sal sądowych tak, żeby natłok pracy był rozłożony równo,

przesiewać wokandy, wyciągać pochlebstwem ugody od niechętnych prokuratorów prokuratury okręgowej i oskarżonych, wykonywać pozostałe czynności administracyjne z codziennej wokandy tak wydajnie, jak to tylko możliwe. To jest piekielna praca - odsyłać, pozbywać się, odraczać. Lourdes Rivera była po pięćdziesiątce, miała rozstrój nerwowy i była fenomenalnie nie na miejscu jako sędzia, który ma sprawić, żeby pociągi jeździły zgodnie z rozkładem. Jedyne, co potrafiła, to stawić się w sądzie o czasie, z zapiętą togą i wyłączonym telefonem komórkowym. Prawnicy nią pogardzali. Złośliwie komentowali, jak dostała posadę: bo była ładna albo dlatego, że dobrze wyszła za mąż, za politycznie ustosunkowanego prawnika, albo dlatego, że zwiększyła liczbę Latynosów w sądzie. Nazywali ją Tłusta Dupa Rivera. Ale tego dnia rano trudno byłoby o lepszego dla nas sędziego. Sędzia Rivera była w składzie sądu okręgowego niecałe pięć lat, ale w prokuraturze okręgowej zdążyła już zyskać nadzwyczajną reputację - sędziego oskarżonych. Większość sędziów w Cambridge cieszyła się tą samą opinią: miękkich, oderwanych od rzeczywistości, liberalnych. Teraz, zdawało się, to doskonale nam sprzyja. Liberał, jak się okazuje, to konserwatysta, którego postawiono w stan oskarżenia. Kiedy urzędnik sądowy wywołał sprawę Jacoba: „Sprawa o sygnaturze zero, osiem, kreska, cztery, cztery, zero, siedem, przeciwko Jacobowi Michaelowi Barberowi podejrzanemu o zabójstwo pierwszego stopnia”, mojego syna wprowadziło spod klucza dwóch policjantów sądowych i kazało mu stanąć pośrodku sali, przed stanowiskiem przysięgłych. Przyjrzał się tłumowi, zobaczył nas i natychmiast spuścił wzrok na podłogę. Zawstydzony i niezdarny zaczął gmerać przy garniturze i krawacie, które Laurie dla niego wyciągnęła, a Klein dostarczył. Jacob nie był przyzwyczajony do noszenia garnituru i wydawało się, że czuje się równie elegancki, jak wsadzony w kaftan bezpieczeństwa. Już zaczął wyrastać z marynarki. Laurie zwykła żartować, że Jacob rośnie tak szybko - w nocy, kiedy w domu jest cicho - że słyszy, jak mu się kości wydłużają. Teraz wiercił się, żeby marynarka leżała mu dobrze na ramionach, ale nie chciała się aż tak rozciągnąć. To całe wiercenie się reporterzy przedstawili później tak, że Jacob jest próżny i że nawet podobała mu się ta chwila w świetle reflektorów. To oszczerstwo słyszeliśmy ciągle, kiedy zaczął się proces. Naprawdę to był niezdarnym chłopcem i tak potwornie wystraszonym, że nie wiedział, co zrobić z rękami. Cud, że udało mu się tam ustać i zachować taki spokój. Jonathan przeszedł przez wahadłową bramkę w barierce, położył teczkę na stole obrony i zajął miejsce obok Jacoba. Położył mu rękę na plecach, nie ze względu na niego,

ale żeby powiedzieć: „Ten chłopiec nie jest potworem, nie boję się go dotykać”. I jeszcze: „Nie jestem po prostu wynajętym rewolwerowcem, który wykonuje zawodowy obowiązek dla obrzydliwego klienta. Wierzę w tego dzieciaka. Jestem jego przyjacielem”. - Oskarżenie ma głos - powiedziała Tłusta Dupa Rivera. Logiudice wstał zza stołu oskarżenia. Przejechał dłonią po krawacie, potem sięgnął do tyłu, żeby lekko pociągnąć za skraj marynarki. - Wysoki Sądzie - zaczął żałobnie. - To ohydna sprawa. Wymówił to słowo „oh-hyydna” i zrozumiałem, dlaczego tak naprawdę sale sądowe często nie mają okien... żeby strony nie wyrzucały przez nie prawników. Logiudice wyrecytował fakty związane ze sprawą, znane już wszystkim od co najmniej ostatniej doby z wiadomości w mediach. Teraz zostały opowiedziane ponownie z minimum upiększeń dla żądnego tłumu za kamerą. W jego głosie był nawet leciutki zaśpiew, jakby tak często słyszał te fakty, że go już nudziły. Ale kiedy doszedł do argumentacji na temat kaucji, jego ton się stał się ponury. - Wysoki Sądzie, wszyscy wiemy, że żywimy głębokie uczucia dla ojca oskarżonego, który dzisiaj jest na sali. Osobiście znam tego człowieka. Szanowałem go i podziwiałem. Mam dla tego człowieka wielką sympatię i współczucie, jak my wszyscy, jestem pewien. Zawsze najmądrzejszy na sali. Wszystko tak łatwo mu szło. Ale. Ale. - Sprzeciw. - Podtrzymany. Logiudice odwrócił się, żeby na mnie spojrzeć - nie odwrócił się cały, tylko wykręcił szyję i popatrzył przez ramię. „Wszystko tak łatwo mu szło”. Czy on naprawdę w to wierzył? - Panie Logiudice - powiedziała Tłusta Dupa. - Zakładam, że pan wie, że Andres Barber o nic nie jest oskarżony. Logiudice znowu odwrócił się w przód. - Tak, Wysoki Sądzie. - Przejdźmy zatem do kaucji. - Wysoki Sądzie, oskarżenie wnosi o bardzo wysoką kaucję: pięćset tysięcy w gotówce, pięć milionów poręczenia. Oskarżenie argumentuje to tym, że ze względu na niezwykłe okoliczności sytuacji rodzinnej oskarżonego ryzyko ucieczki jest szczególnie wysokie, że w świetle brutalności zbrodni istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo

wydania wyroku skazującego, a także motywuje to wyjątkowym wyrafinowaniem tego oskarżonego, który dorastał w domu, gdzie znane jest prawo karne. Logiudice wygadywał te bzdury przez parę minut. Jakby nauczył się na pamięć swojej kwestii i teraz odtwarzał ją bez większego zaangażowania. Krążyła mi po głowie, jak melodia w tle, ta dziwna wzmianka na mój temat. „Mam dla tego człowieka wielką sympatię i współczucie, jak my wszyscy, jestem pewien. Zawsze najmądrzejszy na sali. Wszystko tak łatwo mu szło”. Wyglądało na to, że na sali przyjęto to nieomal jak przejęzyczenie, napuszony mały hołd, który wypsnął się prokuratorowi pod wrażeniem chwili. Ludzie byli wzruszeni. Już wcześniej obserwowali taką scenę: rozczarowany młody uczeń widzi, jak jego mentor okazuje się zwyczajnym człowiekiem albo w jakiś sposób upada nisko, łuski spadają z oczu i tak dalej, i tak dalej. Bzdura. Logiudice nie był takim typem człowieka, który wygłaszałby zaimprowizowane mowy przy włączonej kamerze. Wyobrażam sobie, że ćwiczył tę kwestię przed lustrem. Pozostawało pytanie, co chciał dzięki temu osiągnąć, jak, konkretnie, chciał wbić nóż w plecy Jacoba. Ostatecznie jednak Tłustej Dupy Rivery nie poruszyły argumenty Logiudice’a w sprawie kaucji. Ustaliła kaucję na poziomie, na jakim była ustalona od dnia aresztowania na mizerne dziesięć kawałków, symboliczną sumę odzwierciedlającą fakt, że Jacob nie ma dokąd uciec i że w końcu sąd zna jego rodzinę. Logiudice nie przejął się porażką. Jego argumentacja w sprawie kaucji i tak była tylko grą pod publiczkę. - Wysoki Sądzie - rwał naprzód. - Oskarżenie wysuwa również sprzeciw co do udziału pana Kleina jako obrońcy w tej sprawie. Pan Klein był wcześniej zaangażowany jako adwokat innego podejrzewanego o to zabójstwo, człowieka, którego nazwiska nie wymienię w tej sali, przy drzwiach otwartych. Reprezentowanie drugiego oskarżonego w tej samej sprawie tworzy jasny konflikt interesów. Obrońca jest z pewnością zaznajomiony z poufnymi informacjami dotyczącymi tego drugiego podejrzanego, które mogą mieć wpływ na obronę w tej sprawie. Mogę tylko domniemywać, że oskarżony już teraz zasiewa ziarno pod apelację w oparciu o nieskuteczną pomoc, gdyby został skazany. Sugestia, że zastosowano podstępną sztuczkę, poderwała Jonathana na nogi. To była wyjątkowa rzadkość, żeby jeden prawnik atakował drugiego tak otwarcie. Nawet w zwarciu zajadłego procesu, w sądzie, zawsze zachowywano oficjalną, elitarną uprzejmość.

Jonathana naprawdę obrażono. - Wysoki Sądzie, gdyby oskarżenie nie zmarnowało czasu i dokładnie ustaliło fakty, nigdy nie wystąpiłoby z takim oskarżeniem. A faktem jest, że nigdy nie zostałem zaangażowany przez drugiego podejrzanego w tej sprawie ani nie prowadziłem z nim rozmowy na ten temat. To był klient, którego reprezentowałem przed laty w niepowiązanej sprawie. Zadzwonił do mnie zupełnie niespodziewanie, żebym przybył do komisariatu w Newton, gdzie jest przesłuchiwany. Mój jedyny udział w tej sprawie polegał na tym, że doradziłem, żeby nie odpowiadał na żadne pytania. Ponieważ nie został oskarżony, więcej z nim nie rozmawiałem. Nie byłem dopuszczony do jakichkolwiek informacji, poufnych czy nie, ani teraz, ani wcześniej, które choćby w przybliżeniu odnosiły się do tej sprawy. Tu w ogóle nie ma konfliktu interesów. - Wysoki Sądzie - powiedział Logiudice z obłudnym wzruszeniem ramionami. Moim obowiązkiem, jako funkcjonariusza wymiaru sprawiedliwości, jest poinformować o tego rodzaju okolicznościach. Jeśli pan Klein czuje się obrażony... - Czy pańskim obowiązkiem jest odmawiać oskarżonemu obrońcy z jego wyboru? Albo nazywać go kłamcą, zanim sprawa się w ogóle zaczęła? - Wystarczy - odezwała się Tłusta Dupa. - Obaj panowie. Panie Logiudice, sprzeciw oskarżenia przeciwko występowaniu pana Kleina w charakterze obrony został zaprotokołowany i odrzucony. - Podniosła wzrok znad papierów i spojrzała na niego zza sędziowskiego stołu. - Niech się pan nie daje ponosić emocjom. Logiudice ograniczył odpowiedź do pantomimy wyrażającej niezgodę - przechylona głowa, uniesione brwi - tak, żeby nie prowokować sędziego. Ale sąd cieni opinii publicznej prawdopodobnie przyznał mu punkt. Następnego dnia w gazetach, w rozmowach radiowych, na forach internetowych, które roztrząsały sprawę, będą dyskutować, czy Jacob Barber próbował jakiejś sztuczki. Tak czy inaczej, Logiudice’owi nigdy nie zależało, żeby być lubianym. - Przydzielam sprawę sędziemu Frenchowi, który poprowadzi proces - oznajmiła stanowczo Tłusta Dupa Rivera. Przesunęła akta w stronę urzędnika sądowego. - Sąd ogłasza dziesięć minut przerwy. - Zmarszczyła brwi pod adresem operatora kamery i reporterów z tyłu sali, i... może mi się wydawało... pod adresem Logiudice’a. Kaucja została szybko wpłacona i oddano nam Jacoba. Razem opuszczaliśmy sąd, idąc przez „ścieżkę zdrowia” złożoną z reporterów, których zdaje się przybyło, odkąd

przyszliśmy. Zrobili się też bardziej agresywni: na zewnątrz, na Thorndike Street, próbowali nas zatrzymać, stając nam na drodze. Ktoś - to mógł być reporter, chociaż nikt go nie widział - pchnął Jacoba w pierś, odrzucił go o parę kroków do tyłu, próbując wywołać reakcję. Jacob nie zareagował. Jego pozbawiona wyrazu twarz ani drgnęła. Nawet ci bardziej uprzejmi stosowali sprytną taktykę, żeby nas zatrzymać i porozmawiać. Pytali: - Powiedzcie nam tylko, co się działo tam w środku? Tak jakby nie wiedzieli, tak jakby cała sprawa nie była dla nich transmitowana na żywo przez kamery i esemesy od kolegów. Kiedy skręciliśmy za róg i dojechaliśmy do domu, byliśmy wykończeni. Szczególnie Laurie wyglądała na wypompowaną. Włosy zaczęły jej wariować od wilgoci. Twarz miała ściągniętą. Od katastrofy stale traciła na wadze, a jej piękna twarz w kształcie serca zrobiła się wychudzona. Kiedy zacząłem skręcać na podjazd, Laurie gwałtownie wciągnęła powietrze. - O mój Boże! - Zakryła sobie usta dłonią. Na frontowej ścianie naszego domu było graffiti wyrysowane grubym czarnym markerem. „Morderco Nienawidzimy cię Zgnij w piekle” Duże, kanciaste eleganckie litery napisane bez większego pośpiechu. Fasada naszego domu była wyłożona brązowymi gontami i krawędzie gontów sprawiały, że marker przeskakiwał z jednego na drugi, kiedy nim pociągano. Poza tym wykonano to starannie, w jasny dzień, podczas naszej nieobecności. Graffiti nie było, jak wyjeżdżaliśmy rano, tego jestem pewien. Rozejrzałem się po ulicy. Chodniki były puste. Przy przecznicy ekipa ogrodnicza zaparkowała ciężarówkę, ich kosiarki i dmuchawy do liści buczały głośno. Ani śladu sąsiadów. W ogóle żadnych ludzi. Tylko ładne zielone trawniki, różaneczniki kwitnące różem i purpurą, sznur wielkich starych klonów między przecznicami, ocieniający ulicę. Laurie wyskoczyła i pobiegła do domu, zostawiła mnie z Jacobem zapatrzonych w

napis. - Nie daj im się, Jake. Po prostu próbują cię nastraszyć. - Wiem. - To tylko jeden idiota. Do tego potrzeba tylko jednego idioty. Jeden to nie wszyscy. Ludzie tak nie myślą. - Tak, jasne. - Nie wszyscy. - Oczywiście. W porządku, tato. To mi naprawdę zwisa. Odwróciłem się, żeby spojrzeć na niego na tylnym siedzeniu. - Naprawdę? To cię nie martwi? - Nie. - Siedział ze skrzyżowanymi ramionami, przymrużone oczy, usta zaciśnięte. - Gdyby zaczęło cię martwić, powiesz mi, tak? - Może. - Bo to normalne, że człowiek czuje się... skrzywdzony. Wiesz o tym? Lekceważąco zmarszczył czoło i pokręcił głową jak cesarz odmawiający łaski. „Nie mogą mnie skrzywdzić”. - Więc powiedz mi. Co czujesz w środku, Jake, w tej chwili, w tej sekundzie? - Nic. - Nic? To niemożliwe. - Tak jak powiedziałeś, to tylko jeden dupek. Jeden idiota, wszystko jedno. To znaczy, nie jest tak, żeby dzieciaki nigdy źle o mnie nie mówiły, tato. Mówią mi w twarz. A co ty myślisz, że szkoła to co? To - pokazał podbródkiem graffiti na domu - to jest po prostu inna płaszczyzna. Wpatrywałem się w niego przez chwilę. Nie poruszał się, tylko jego oczy przenosiły się ze mnie na szybę pasażera. Poklepałem go po kolanie, chociaż niewygodnie było sięgnąć i mogłem jedynie pacnąć czubkami palców w rzepkę kolanową. Przyszło mi na myśl, że poprzedniego wieczoru dałem mu złą radę, kiedy powiedziałem, żeby „był silny”. Mówiłem mu, w tak wielu słowach, żeby był taki jak ja. Ale teraz, kiedy zobaczyłem, że wziął moje słowa do serca i przybrał aktorską pozę twardziela, jak nastoletni Clint Eastwood, pożałowałem tej uwagi. Chciałem, żeby inny Jacob - mój głupkowaty, niezdarny syn - znowu pokazał swoją twarz. Ale było za późno. Mimo wszystko to odgrywanie twardziela dziwnie mnie wzruszyło.

- Jesteś wspaniałym dzieckiem, Jake. Jestem z ciebie dumny. To znaczy z tego, w jaki sposób dzisiaj tam to wytrzymałeś, a teraz z tego. Dobry z ciebie dzieciak. Parsknął. - Jasne, tato. W środku zastałem Laurie na czworakach - przekopywała zapasy środków czyszczących w szafce pod kuchennym zlewem. Nadal była w granatowej spódnicy, którą miała na sobie w sądzie. - Już zostaw to, Laurie. Ja się tym zajmę. Ty idź odpocząć. - Zajmiesz się? Kiedy? - Kiedy tylko chcesz. - Mówisz, że zajmiesz się różnymi rzeczami, a potem się nie zajmujesz. Nie chcę tego czegoś na swoim domu. Ani minuty dłużej. Nie zamierzam tam tego zostawić. - Powiedziałem, że się tym zajmę. Proszę. Idź odpocząć. - Jak ja mogę, Andy, odpocząć z czymś takim? Słowo daję. Widziałeś, co napisali? Na domu! Na naszym domu, Andy, a ty chcesz, żebym tak sobie poszła odpocząć? Świetnie. Po prostu świetnie. Przychodzą tutaj, piszą na naszym domu i nikt nic nie mówi, nikt nie kiwnie palcem, nawet jeden z naszych pieprzonych sąsiadów. - Starannie wymówiła przekleństwo, do „ch” na końcu, tak jak to ludzie nieprzyzwyczajeni do przeklinania często robią. - Powinniśmy wezwać policję. To przestępstwo, prawda? To przestępstwo, wiem, że tak. Wandalizm. Wezwiemy policję? - Nie. Nie wezwiemy policji. - Nie. No jasne, nie. Wstała z butelką fantastika, potem złapała ścierkę do naczyń i zmoczyła ją pod kranem. - Laurie, proszę, pozwól, żebym ja to zrobił. Pozwól sobie przynajmniej pomóc. - Przestań! Powiedziałam, że to zrobię. Zdjęła buty i tak wymaszerowała, bosa, w pończochach, i skrobała, skrobała, skrobała. Wyszedłem z nią, ale pozostało mi tylko patrzeć. Włosy podskakiwały jej w rytm energicznych ruchów ramienia. Oczy miała wilgotne, twarz zaczerwienioną. - Mogę pomóc, Laurie?

- Nie. Ja to zrobię. Po jakimś czasie zrezygnowałem z przyglądania się i wróciłem do środka. Słyszałem, jak długo skrobie ścianę domu. Udało się jej zetrzeć słowa, ale atrament zostawił na tynku szarą chmurę. Jest tam do dziś.

10. Pantera Kancelaria Jonathana była małym labiryntem zagraconych pokoi w stuletnim wiktoriańskim domu, niedaleko Harvard Square. Jego praktyka była w zasadzie działalnością jednoosobową. Miał jednak prawnika, młodą kobietę, Ellen Curtice, która dopiero co skończyła prawo w Suffolk. Ale wykorzystywał ją tylko jako substytuta w dni, kiedy sam nie mógł się stawić w sądzie (zazwyczaj dlatego, że zatrzymał go proces w innym miejscu) i do prostych analiz prawniczych. To było zrozumiałe, oczywiście że Ellen wyniesie się, kiedy będzie gotowa rozpocząć własną praktykę. Teraz była z lekka krępującym bytem w kancelarii, najczęściej milczącym ciemnookim obserwatorem klientów, którzy przychodzili i wychodzili: zabójców, gwałcicieli, złodziei, sprawców molestowania dzieci, oszustów podatkowych i wszystkich ich przeklętych rodzin. Było w niej coś z Northampton, coś z ortodoksyjnego radykalizmu studenta uniwersytetu. Wyobrażałem sobie, że surowo osądziła Jacoba - bogate dziecko z przedmieścia pieprzyło wszystkie korzyści, jakie miało szczęście zyskać, coś w tym stylu - ale jej zachowanie niczego nie zdradzało. Ellen traktowała nas z wyszukaną uprzejmością. Uparła się, żeby mówić do mnie „panie Barber” i proponowała, że weźmie mój płaszcz, za każdym razem, kiedy się pojawiałem, jakby jakakolwiek sugestia poufałości mogła podminować jej neutralną postawę. Poza nią jedynym członkiem zespołu Jonathana była pani Wurtz - zajmowała się księgowością, odbierała telefony, a kiedy już nie mogła wytrzymać bałaganu, niechętnie sprzątała kuchnię i łazienkę, mamrocząc coś morderczego pod nosem. Była niesamowicie podobna do mojej matki. Najlepszym pomieszczeniem w kancelarii była biblioteka. Znajdował się w niej kominek z czerwonej cegły, regały zastawione znajomymi starymi księgami prawniczymi:

zbiorami orzecznictwa sądów stanu Massachusetts i sądów federalnych w miodowych oprawach, zbiorami orzeczeń apelacyjnych ze stanu Massachusetts, czerwonymi jak wino tomami starej serii poświęconej stosowaniu prawa w stanie Massachusetts. To właśnie w tym ciepłym małym kąciku zebraliśmy się wczesnym popołudniem, zaledwie parę godzin po postawieniu Jacobowi zarzutów, żeby porozmawiać o sprawie. My, troje Barberów, usiedliśmy z Jonathanem wokół starego okrągłego dębowego stołu. Ellen też tam była, robiła notatki w żółtym prawniczym notatniku. Jacob był ubrany w burgundową bluzę z kapturem i z sylwetką nosorożca oraz logo spółki odzieżowej na piersi. Kiedy spotkanie się zaczęło, niedbale rozwalił się w fotelu, na głowie miał przepastny kaptur jak druid. - Jacob, zdejmij kaptur - powiedziałem. - Trochę szacunku. Zsunął go z nadąsaną miną i siedział z nieobecnym wyrazem twarzy, tak jakby spotkanie było sprawą dorosłych, która mało go obchodzi. Laurie w swoich seksownych okularach nauczycielki i lekkim wełnianym swetrze wyglądała jak tysiące innych podmiejskich mamuś dowożących pociechy na piłkę nożną, nie licząc zamglonych od szoku oczu. Poprosiła o notatnik dla siebie i dzielnie przygotowała się do robienia notatek razem z Ellen. Wyglądało na to, że postanowiła mieć głowę na karku - wyjść myślami z labiryntu, zachować jasność umysłu, być pracowita nawet w tym surrealistycznym śnie. Lepiej by sobie dawała radę, szczerze mówiąc, gdyby tak bardzo się nie angażowała. Głupi i wojowniczy ludzie mają w takich sytuacjach łatwiej; mogą po prostu przestać myśleć i uzbroić się do bitwy, zaufać fachowcom, nie losowi, uznać, że w końcu wszystko wyjdzie na dobre. Laurie nie była ani głupia, ani wojownicza i w końcu zapłaciła straszną cenę - ale wybiegam naprzód w tej opowieści. Wtedy jej widok z notatnikiem i długopisem nieuchronnie przypomniał mi nasze studenckie czasy, kiedy była troszkę kujonem, przynajmniej w porównaniu ze mną. Rzadko razem chodziliśmy na zajęcia. Nie mieliśmy takich samych zainteresowań - mnie ciągnęło do historii, Laurie do psychologii, angielskiego i filmu - a w ogóle to nie chcieliśmy zostać jedną z tych przyprawiających o mdłości, nierozłącznych parek, które okrążają kampus ramię w ramię, jak bliźnięta syjamskie. Przez cztery lata jedyne zajęcia, na które chodziliśmy razem, to było wprowadzenie Edmunda Morgana do wczesnej historii Ameryki - wzięliśmy je na pierwszym roku, kiedy dopiero co zaczęliśmy umawiać się na randki. Zwykłem podkradać notatnik Laurie przed egzaminami, żeby nadrobić wykłady,

które opuściłem. Pamiętam, jak wpatrywałem się w jej notatki, strona po stronie eleganckiego pisma. Dosłownie przepisywała długie frazy z wykładów, rozbijała je na rozgałęzione koncepcje i podkoncepcje, dodawała na bieżąco własne myśli. Niewiele było skreśleń, bazgrołów, wężowatych strzałek, które wypełniały moje niechlujne, gorączkowe, błazeńskie zapiski. Prawdę mówiąc, ten notatnik z wykładami Edmunda Morgana był częścią objawienia, że muszę spotkać się z Laurie. Uderzyło mnie nie to, że jest prawdopodobnie inteligentniejsza ode mnie. Pochodzę z małego miasteczka - Watertown w stanie Nowy Jork - i byłem na to przygotowany. W pełni spodziewałem się, że Yale będzie się roiło od rozgarniętych, obytych w świecie dzieciaków, takich jak Laurie Gold. Dowiedziałem się o nich wszystkiego z opowiadań Salingera, z Love Story i W pogoni za papierkami. Nie, objawieniem, którego doznałem, patrząc na notatnik Laurie, nie było to, że jest inteligentna, ale to, że jest niepoznawalna. W każdym calu wydawała się równie skomplikowana, jak ja. Jako dziecko myślałem, że bycie Andym Barberem to jakiś szczególny dramat, ale wewnętrzne doświadczenie z bycia Laurie Gold musiało być równie pełne tajemnic i smutków. Ona zawsze będzie tajemnicą, tak jak są nią wszyscy inni ludzie. Jakkolwiek bym próbował ją przeniknąć - rozmawiając, całując, wbijając się w nią - najlepsze, co mogłem uzyskać, to poznać ją tylko troszeczkę. Uświadomienie sobie tego to dziecinada, przyznaję - nikt, kogo warto poznać, nie może być całkowicie poznany; nikt, kogo warto posiadać, nie może być całkowicie posiadany - ale w końcu byliśmy dziećmi. - Cóż... - Jonathan podniósł wzrok znad papierów. - To dopiero pierwsza przesyłka od Neala Logiudice’a. Wszystko, co dostałem, to zarzuty i parę raportów policyjnych, więc najwyraźniej nie mamy jeszcze kompletu dowodów oskarżenia. Ale mamy ogólny obraz sprawy przeciwko Jacobowi. Przynajmniej możemy zacząć rozmawiać i spróbować ustalić, jak będzie wyglądał proces. Możemy zacząć myśleć, co mamy zrobić przed procesem. Jacobie, na wstępie chcę powiedzieć parę rzeczy, które są przeznaczone przede wszystkim dla ciebie. - Tak. - Po pierwsze, tutaj jesteś klientem. To znaczy, że o ile to możliwe, ty podejmujesz decyzje. Nie twoi rodzice, nie ja, nie ktoś inny. To twój proces. Ty cały czas to kontrolujesz. Nic tu się nie zdarzy, z czym ty się nie zgadzasz. Rozumiesz? - Tak. - To, że do pewnego stopnia chcesz pozostawić podejmowanie decyzji mamie, tacie

albo mnie, jest całkowicie zrozumiałe. Ale nie powinieneś się czuć jakbyś nie miał nic do powiedzenia we własnej sprawie. Prawo traktuje cię jak dorosłego. Dobrze to czy źle, według prawa Massachusetts każde dziecko w twoim wieku, oskarżone o morderstwo z premedytacją, jest traktowane jak dorosły. Więc zamierzam zrobić co w mojej mocy, żeby też traktować cię jak dorosłego. Jasne? - W porzo - powiedział Jacob. Ani jednej zbędnej sylaby. Jeśli Jonathan spodziewał się wylewu wdzięczności, to trafił na niewłaściwego dzieciaka. - Kolejna rzecz, nie chcę, żebyś czuł się onieśmielony. Chcę cię przestrzec: w każdej takiej sprawie przychodzi ta chwila: „o, cholera”. To się dzieje wtedy, kiedy patrzysz na sprawę przeciwko tobie, widzisz wszystkie dowody, wszystkich ludzi w ekipie prokuratora okręgowego, słyszysz wszystko, co prokurator okręgowy mówi w sądzie, i wpadasz w panikę. Czujesz się bezradny. Gdzieś w głębi ciebie cienki głosik mówi: „o, cholera!”. Chcę, żebyś zrozumiał, że to zdarza się zawsze. Jeśli jeszcze cię nie dopadło, to dopadnie. I chcę, żebyś zapamiętał, kiedy dopadnie cię to uczucie: „o cholera”, że tutaj, w tym pokoju zgromadziliśmy dość środków, żeby wygrać. Nie ma powodu do paniki. Nie ma znaczenia, jak duża jest ekipa prokuratora okręgowego; nie ma znaczenia, jak mocne wydaje się stanowisko prokuratora okręgowego, czy jak bardzo pewny siebie czuje się Logiudice. Nie mają przewagi ogniowej. Musimy zachować spokój. Jak go zachowamy, mamy wszystko, czego potrzebujemy, żeby wygrać. No dobrze, wierzysz w to? - Nie wiem. Nie bardzo, chyba. - Hm, ja ci mówię, że tak jest. Jacob spuścił wzrok na kolana. Mikromina - grymas rozczarowania - pojawiła się na jego twarzy i zniknęła. Tyle, jeśli chodzi o dodawanie ducha. Jonathan dał za wygraną, włożył półksiężycowate okulary i przekartkował papiery przed nim, głównie fotokopie raportów policyjnych i zgłoszone przez Logiudice’a uzasadnienie zarzutów, które przedstawiało podstawowe dowody pozostające w ręku władz. Bez marynarki, w tym samym czarnym golfie co w sądzie, ramiona Jonathana były chude i kościste. - Teoria - podjął - jest chyba taka, że Ben Rifkin tyranizował cię, dlatego zaopatrzyłeś się w nóż i zemściłeś się, kiedy nadarzyła się okazja albo może kiedy ofiara

pozwoliła sobie na jeden raz za dużo. Zdaje się, że nie ma ani jednego naocznego świadka. Kobieta, która spacerowała po Cold Spring Park, umiejscawia cię na tamtym obszarze, tamtego ranka. Inny spacerowicz słyszał, jak ofiara krzyczy: „Przestań, to boli”, ale właściwie to niczego nie widział. A kolega uczeń, to zwrot Logiudice’a „kolega uczeń”, twierdzi, że miałeś nóż. Ten kolega uczeń nie jest wymieniony z nazwiska w raportach, które tutaj mam, Jacob, może wiesz, kto to jest? - To Derek. Derek Yoo. - Dlaczego tak sądzisz? - To samo powiedział na Facebooku. Od dłuższego czasu to mówił. Jonathan pokiwał głową, ale nie zadał oczywistego pytania: czy to prawda? - Cóż - powiedział - to bardzo poszlakowa sprawa. Jest odcisk palca i o tym chcę z tobą porozmawiać. Ale odciski palców to dowód o bardzo ograniczonej wartości. Nie ma sposobu, żeby dokładnie stwierdzić, kiedy albo jak go tam zostawiono. Często znajduje się wyjaśnienie wskazujące na niewinność. - Rzucił tę uwagę bezceremonialnie, nie podnosząc wzroku. Skręciło mnie. - Jest jeszcze coś - odezwała się Laurie. Sekunda, dziwny nastrój w pokoju. Laurie rozejrzała się wyzywająco. Głos zrobił się jej na chwilę ochrypły, ciężki. - A jeśli Jacob odziedziczył coś jakby chorobę? - Nie rozumiem. Co odziedziczył? - Przemoc. Jacob: - Co? - Nie wiem, czy mąż ci mówił: w naszej rodzinie jest historia przemocy. Najwyraźniej. Zauważyłem, że powiedziała „w naszej rodzinie”, w liczbie mnogiej. Trzymałem się tego, żeby nie spaść z urwiska. Jonathan rozsiadł się, zdjął okulary, które zawisły na sznurku. Przyglądał się jej z zaskoczoną miną. - Ani Andy, ani ja - wyjaśniła. - Dziadek Jacoba, jego pradziadek, prapradziadek. I tak dalej.

Jacob: - Mamo, o czym ty mówisz? - Tylko się zastanawiam, czy mogliby uznać, że Jacob ma... skłonność?... Genetyczną skłonność? - Jaką skłonność? - Do przemocy. - Genetyczną skłonność do przemocy? Nie. Oczywiście, że nie. - Jonathan pokręcił głową, potem ciekawość przeważyła. - O czyim ojcu i dziadku mówimy? - O moim. Poczułem, jak czerwienieję, ciepło rozlało się na policzki, uszy. Wstyd mi było, potem wstyd, że jest mi wstyd, że brak mi samokontroli. Potem wstyd, znowu, że Jonathan widzi, jak mój syn dowiaduje się o tym, że odkrywa we mnie kłamcę, złego ojca. Tylko za to ostatnie, w oczach syna, było mi wstyd. Jonathan odwrócił ode mnie wzrok, dosadnie, i pozwolił, żebym doszedł do siebie. - Nie, Laurie, tego rodzaju dowód z pewnością nie zostanie dopuszczony. Zresztą o ile wiem, nie ma czegoś takiego jak genetyczna skłonność do przemocy. Jeśli za Andym istotnie ciągnie się rodzinna historia przemocy, to jego dobry charakter i jego życie dowiodły, że ta skłonność nie istnieje. - Spojrzał na mnie, żeby się upewnić, czy słyszę przekonanie w jego głosie. - To nie w Andy’ego wątpię. Chodzi o prokuratora okręgowego, o Logiudice’a. A jeśli się dowie? Dziś rano szukałam tego w Google. Były sprawy, w których wykorzystywano właśnie taki dowód z DNA. Podobno to dlatego oskarżeni są agresywni. To się nazywa gen zabójcy. - To śmieszne. Gen zabójcy! Na pewno nie znalazłaś żadnej takiej sprawy w Massachusetts. - Nie. Wtrąciłem się. - Jonathan, ona jest roztrzęsiona. Dopiero co, wczoraj wieczorem, o tym rozmawialiśmy. To moja wina. Nie powinienem właśnie teraz obciążać jej tym wszystkim. Laurie trzymała się prosto, żeby zademonstrować, jak bardzo się mylę. Kontrolowała się, nie reagowała gwałtownie, emocjonalnie. - Laurie - odezwał się Jonathan pocieszającym tonem. - Mogę ci powiedzieć tylko

tyle, że jeśli spróbują podnieść to jako argument, będziemy walczyli zębami i pazurami. To chore. - Parsknął i pokręcił głową; u człowieka o tak łagodnym głosie wyglądało to jak gwałtowny wybuch. Nawet teraz, kiedy wracam myślami do tamtej chwili, kiedy po raz pierwszy został wysunięty pomysł „genu zabójcy” i to właśnie przez Laurie, czuję, jak sztywnieją mi plecy, czuję, jak gniew wzbiera mi wzdłuż kręgosłupa. Gen zabójcy to nie tylko godny pogardy pomysł i obelga - chociaż bez wątpienia i to, i to. To mnie obrażało także jako prawnika. Natychmiast zobaczyłem, jakie to zacofane, jak wypacza prawdziwą naukę o DNA i genetycznych komponentach zachowania, jak ładuje w to śmieciową naukę marnych prawników, cyniczny pseudonaukowy język, którego prawdziwym celem jest manipulowanie przysięgłymi, ogłupienie ich blaskiem naukowej pewności. Gen zabójcy był kłamstwem. Prawniczym oszustwem. To była też do głębi przewrotna idea. Podcinała całe prawo karne. W sądzie karze się przestępczy zamiar - mens rea, winny umysł. Jest taka starożytna zasada: Actus non facitreum nisi mens sit rea - Czyn nie stwarza winy, dopóki umysł nie jest także winny. To dlatego nie skazujemy dzieci, pijaków, schizofreników: oni nie są w stanie zdecydować o popełnieniu przestępstwa z prawdziwym zrozumieniem znaczenia swoich czynów. Wolna wola jest równie ważna dla prawa, jak dla religii czy każdego innego kodeksu moralnego. Nie karzemy pantery za to, że jest dzika. A tak w ogóle, czy Logiudice będzie miał jaja, żeby wysunąć ten argument? „Urodzony przestępca”? Byłem pewien, że spróbuje. Bez względu na to, czy to dobra, czy zła nauka, czy to dobre, czy złe prawo, wyszepcze to w uszy przysięgłych, tak jak plotkę, w której kryje się tajemnica. Znajdzie sposób. W końcu Laurie oczywiście miała rację: gen zabójcy będzie nas prześladował, jeśli nawet niezupełnie tak jak przewidywała. Ale na tym pierwszym spotkaniu Jonathan... i ja wykształceni w humanistycznej tradycji prawa - instynktownie to odrzucaliśmy. Wyśmiewaliśmy. Ale ta myśl zagnieździła się w wyobraźni Laurie i Jacoba też. Mojemu synowi dosłownie opadła szczęka. - Czy ktoś mi powie, o czym wy, ludzie, rozmawiacie? - Jake - zacząłem. Ale słowa nie nadeszły. - Co? Niech ktoś mi powie! - Mój ojciec siedzi w więzieniu. Siedzi od dawna. - Ale ty nigdy nie znałeś swojego ojca.

- To niezupełnie prawda. - Ale mówiłeś. Zawsze mówiłeś. - Tak, mówiłem. Przepraszam za to. Nigdy tak naprawdę go nie znałem, nie kłamałem. Ale wiedziałem, kim jest. - Okłamałeś mnie? - Nie powiedziałem ci całej prawdy. - Skłamałeś. Pokręciłem głową. Wszystkie przemyślenia - wszystko co czułem jako dziecko wydawały się teraz śmieszne i niewystarczające. - Nie wiem. - Kurczę. Co on zrobił? Głęboki wdech. - Zabił dziewczynę. - Jak? Dlaczego? Co się stało? - Naprawdę nie chcę o tym mówić. - Nie chcesz o tym mówić? Bez jaj, nie chcesz o tym mówić! - To zły człowiek, Jacob, to wszystko. I na tym to zostawmy. - Jak to się stało, że nigdy mi o tym nie powiedziałeś? - Jacob - wtrąciła się łagodnie Laurie. - Ja też nie wiedziałam. Poznałam prawdę dopiero wczoraj w nocy. - Położyła dłoń na dłoni Jacoba i potrząsnęła nią delikatnie. - Jest w porządku. Nadal zastanawiamy się, jak przez to wszystko przejść. Spróbuj się uspokoić, dobrze? - To takie... to nie może być prawda. Jak to możliwe, że nigdy mi o tym nie powiedziałeś? To jest mój... kto?... mój dziadek? Jak mogłeś ukrywać to przede mną? Myślisz, że kim ty jesteś? - Jacob, uważaj, jak mówisz do ojca. - Nie, jest dobrze, Laurie. Ma prawo być zdenerwowany. - Jestem zdenerwowany! - Jacob, nie mówiłem ci... nigdy nikomu nie mówiłem... bo bałem się, że ludzie będą na mnie patrzeć inaczej. A teraz boję się, jak ludzie będą patrzeć także na ciebie. Nie chciałem, żeby to się stało. Pewnego dnia, może niedługo, zrozumiesz. Gapił się na mnie, nieprzekonany.

- Nie chciałem, żeby do tego wszystkiego doszło. Chciałem... chciałem to zostawić za sobą. - Ale tato, tu chodzi o to, kim ja jestem. - Ja tak na to nie patrzę. - Miałem prawo wiedzieć. - Jake, ja tak na to nie patrzę. - Nie miałem prawa wiedzieć? O własnej rodzinie? - Miałeś prawo nie wiedzieć. Miałeś prawo zacząć od czystej karty, być kim zechcesz, tak samo jak każde dziecko. - Ale nie byłem taki sam jak każde inne dziecko. - Oczywiście, że byłeś. Laurie odwróciła wzrok. Jacob rzucił się do tyłu w fotelu. Wydawał się bardziej zszokowany niż urażony. Pytania, wyrzuty - to był tylko sposób na skanalizowanie emocji. Siedział tak dłuższy czas, głęboko zamyślony. - Nie wierzę - wymamrotał oszołomiony. - Po prostu nie wierzę. Nie wierzę, że to zrobiłeś. - Słuchaj, Jacob, jeśli chcesz być na mnie wściekły, że skłamałem, w porządku. Ale miałem dobre intencje. Zrobiłem to dla ciebie. Jeszcze zanim się urodziłeś, zrobiłem to dla ciebie. - Daj spokój. Zrobiłeś to dla siebie. - Tak, zrobiłem to dla siebie i dla swojego syna, dla syna, którego miałem nadzieję, że kiedyś będę miał, żeby jego życie było trochę łatwiejsze. Dla ciebie. - Nie zadziałało tak wspaniale, co? - Myślę, że zadziałało. Myślę, że miałeś łatwiejsze życie, niż mogło być. Naprawdę mam taką nadzieję. Było łatwiejsze niż moje życie, to na pewno. - Zobacz, gdzie jesteśmy, tato. - No i co? Nic nie powiedział. - Jacob, musimy uważać, jak się do siebie odzywamy. - Wtrąciła Laurie słodkim jak miód głosem. - Staraj się zrozumieć stanowisko ojca, nawet jeśli się z nim nie zgadzasz. Postaw się w jego sytuacji.

- Mamo, to ty, nikt inny, powiedziałaś: mam gen zabójcy. - Ja tego nie powiedziałam, Jacob. - Dałaś do zrozumienia. Oczywiście, że tak! - Jacob, wiesz, że tego nie powiedziałam. Nawet nie pomyślałam, że chodzi o coś takiego. Mówiłam o innych procesach, o których czytałam. - Mamo, dobrze. To po prostu fakt. Gdyby cię to nie martwiło, nie szukałabyś tego w Google. - Fakt? Skąd wiesz, że to fakt, tak nagle? - Mamo, pozwól, że cię o coś zapytam: dlaczego ludzie chcą rozmawiać tylko o dziedziczeniu dobrych rzeczy? Kiedy sportowiec ma dziecko, które jest dobre w sporcie, nikt nie ma problemu, żeby powiedzieć, że dziecko odziedziczyło jego talent. Kiedy muzyk ma muzykalne dziecko, kiedy profesor ma mądre dziecko, cokolwiek. Jaka jest różnica? - Nie wiem, Jacob. Po prostu jest różnica. Jonathan - który tak długo się nie odzywał, że prawie zapomniałem o jego obecności - powiedział cicho: - Różnica polega na tym, że to nie przestępstwo być wysportowanym, muzykalnym czy mądrym. Musimy być bardzo ostrożni z zamykaniem ludzi za to, kim są, a nie za to, co zrobili. Jest bardzo długa paskudna historia takich spraw. - Więc co zrobię, że jestem taki, jaki jestem? Ja: - Jacob, o czym ty właściwie mówisz? - A jeśli mam to coś w sobie i nic na to nie poradzę? - Nic złego w tobie nie ma. Pokręcił głową. Zapadła bardzo długa cisza, jakieś dziesięć sekund, ale wydawało się, że to trwa dłużej. - Jacob - powiedziałem - „gen zabójcy” to tylko takie wyrażenie. To przenośnia. Rozumiesz to, prawda? Wzruszenie ramionami. - Nie wiem. - Jake, po prostu źle to odebrałeś. Nawet jeśli zabójca miałby dziecko, które też byłoby zabójcą, nie trzeba by genetyki, żeby to wyjaśnić.

- A skąd ty wiesz? - Myślałem o tym, Jacob, wierz mi, myślałem. Ale tak po prostu nie może być. Ja myślę o tym tak: gdyby Yo-Yo Ma miał syna, dziecko nie urodziłoby się z umiejętnością gry na wiolonczeli. Musiałoby uczyć się grać na wiolonczeli tak jak wszyscy. Możesz najwyżej odziedziczyć talent, potencjał. Co z tym zrobisz, kim się staniesz, to wszystko zależy od ciebie. - A ty odziedziczyłeś talent po ojcu? - Nie. - Skąd wiesz? - Spójrz na mnie. Spójrz na moje życie, tak jak powiedział Jonathan. Znasz mnie. Żyjesz ze mną już czternaście lat. Czy kiedykolwiek stosowałem przemoc? Znów wzruszył ramionami nieprzekonany. - Może po prostu ty nigdy nie nauczyłeś się grać na swojej wiolonczeli. To nie znaczy, że nie jesteś utalentowany. - Jacob, co chcesz mi powiedzieć? Nie da się udowodnić czegoś takiego. - Wiem. I to jest też mój problem. Skąd mam wiedzieć, co we mnie siedzi? - Nic w tobie nie siedzi. - Coś ci powiem, tato: myślę, że doskonale wiesz, jak ja się teraz czuję. A ja doskonale wiem, dlaczego nikomu o tym nie mówiłeś tak długo. Nie chodziło o to, co inni mogliby o tobie pomyśleć. - Jacob odchylił się do tyłu i splótł ręce na brzuchu, zamykając temat. Kurczowo chwycił się myśli o genie zabójcy i wątpię, żeby po tym kiedykolwiek ją odrzucił. Ja też odpuściłem sobie ten temat. Nie ma sensu wygłaszać mu kazania o nieograniczonych możliwościach człowieka. Miał, tak jak jego pokolenie, instynktowną skłonność do naukowych objaśnień starych prawd. Wiedział, co się dzieje, kiedy nauka występuje przeciwko myśleniu magicznemu.

11. Bieganie Nie jestem urodzonym biegaczem. Za ciężkie nogi, jestem za duży i zwalisty,

zbudowany jak rzeźnik. I szczerze mówiąc, nie sprawia mi to przyjemności. Robię to, bo muszę. Gdybym nie biegał, roztyłbym się. Tę nieszczęsną skłonność odziedziczyłem po rodzinie matki, sami mocno zbudowani chłopi ze wschodniej Europy, Szkocji i nieznanych miejsc. Więc prawie co rano około szóstej albo wpół do siódmej toczyłem się ulicami i ścieżkami do joggingu w Cold Spring Park, dopóki nie wymłóciłem swoich pięciu kilometrów dziennie. Byłem zdeterminowany to robić nawet po postawieniu Jacoba w stan oskarżenia. Sąsiedzi niewątpliwie woleliby, żebyśmy my, Barberowie, nie pokazywali swoich twarzy, szczególnie w Cold Spring Park. Jakoś się do nich dostosowałem. Biegałem wcześnie rano, trzymałem się z dala od innych, pochylałem głowę jak uciekinier, kiedy mijałem joggera biegnącego w przeciwnym kierunku. I oczywiście nigdy nie biegałem blisko miejsca zbrodni. Ale od początku postanowiłem, że - dla własnego zdrowia psychicznego będę się trzymał tego elementu poprzedniego życia. Następnego dnia rano, po naszej wstępnej naradzie z Jonathanem, doświadczyłem tej ulotnej, sprzecznej wewnętrznie rzeczy: „dobrego biegu”. Czułem się lekki i szybki. Przynajmniej raz bieg nie był serią wyskoków i ciężkich stąpnięć, ale - i nie chcę tu być zbyt poetycki - był jak latanie. Czułem, jak moje ciało pędzi naprzód z jakąś naturalną łatwością i szybkością drapieżnika, jakby tak było zawsze. Właściwie to nie wiem, dlaczego tak się stało, ale podejrzewam, że dodatkowy niepokój związany ze sprawą zalał mój organizm adrenaliną. Biegłem szybko przez Cold Spring Park w wilgotnym chłodzie wzdłuż pętli otaczającej skraj parku, przeskakiwałem wystające korzenie drzew, kamienie, przesadzałem małe bajorka z wodą deszczową i chlupoczące łaty błota, które pocętkowały park na wiosnę. Naprawdę, czułem się tak dobrze, że przebiegłem miejsce, w którym zazwyczaj wychodzę z parku, i zapuściłem się trochę dalej, w las. I z bardzo mglistym zamysłem czy tylko zarysem w głowie, ale z przekonaniem - szybko przeradzającym się w pewność - że to był Leonard Patz, wyszedłem na parking Windsor Apartaments. Połaziłem trochę po parkingu. Nie miałem najmniejszego pojęcia, gdzie jest mieszkanie Patza. Osiedle tworzyły zwyczajne dwupiętrowe bloki z czerwonej cegły. Znalazłem samochód Patza - pordzewiałego śliwkowego forda probe z końca lat dziewięćdziesiątych, którego opis zapamiętałem z akt, wraz z innymi szczegółami zebranymi przez Paula Duffy’ego. Właśnie takim samochodem powinien jeździć ktoś, kto molestuje dzieci. Ucieleśnieniem pedofila na kołach jest właśnie śliwkowy ford probe z

końca lat dziewięćdziesiątych. Brakowało tylko chorągiewki NAMBLA{2} na antenie, żeby samochód całkowicie do niego pasował. Patz przyozdobił swój pedomobil rozmaitymi rozbrajającymi plakietkami: indywidualna tablica rejestracyjna Massachusetts „Ucz Dzieci”, naklejki Red Socksów na zderzak i World Wildlife Fund z logo przedstawiającym milusią pandę. Drzwi z obu stron były zamknięte. Osłoniłem po bokach oczy i przyłożyłem dłonie do szyby po stronie kierowcy, żeby zajrzeć do środka. Wnętrze było nieskazitelne, chociaż podniszczone. Przy wejściu do najbliższego domu znalazłem dzwonek do jego mieszkania, „Patz L. ” W osiedlu zaczynał się ruch. Pierwsi mieszkańcy szli do swoich samochodów albo wybierali się na krótką przechadzkę do Dunkin’ Donuts, niedaleko przy ulicy. Większość była ubrana do pracy. Jakaś kobieta wychodząca z domu Patza uprzejmie przytrzymała dla mnie drzwi - nie ma lepszego przebrania dla prześladowcy na przedmieściu niż zaprezentować się jako gładko ogolony biały mężczyzna w stroju do joggingu - ale odmówiłem z uprzejmą miną. Czego miałbym tam szukać? Zapukać do drzwi Patza? Nie. W każdym razie jeszcze nie. Myśl, że Jonathan zbyt nieśmiało się do tego zabiera, dopiero kształtowała mi się w głowie. Rozumował za bardzo po adwokacku, wystarczało mu, że ciężar dowodu spadnie na prokuraturę, a on wygra podczas przesłuchań, wywierci kilka dziur w stanowisku Logiudice’a, a potem powie przysięgłym, że owszem, jest parę dowodów świadczących przeciwko Jacobowi, ale to za mało. Ja wolałem atak, zawsze. Żeby być uczciwym, to była błędna interpretacja tego, co powiedział Jonathan, i fatalnie go nie doceniłem. Ale wiedziałem - i Jonathan na pewno też wiedział - że lepszą strategią jest dać ławie alternatywną historię. Przysięgli chcieliby wiedzieć, oczywiście, skoro Jacob tego nie zrobił, to kto to zrobił? Musieliśmy zaoferować im jakąś historię, żeby zaspokoić to pragnienie. Nas, ludzi, bardziej poruszają historie niż koncepcje, takie jak „ciężar dowodu” czy „domniemanie niewinności”. Jesteśmy stworzeniami, które szukają wzorca, opowiadają historie. Tacy byliśmy, odkąd zaczęliśmy malować na ścianach jaskiń. Naszą historią byłby Patz. Zdaję sobie sprawę, że to wygląda na wyrachowanie i nieuczciwość, jakby cała rzecz sprowadzała się do taktyki procesowej, więc pozwól, że dodam: w tym wypadku alternatywna opowieść przypadkiem była prawdą - Patz naprawdę to zrobił. Wiedziałem. To była tylko kwestia pokazania prawdy ławie przysięgłych. To było

wszystko, czego chciałem, jeśli chodzi o Patza: trzymać się dowodów, rozegrać to uczciwie, tak jak zawsze robiłem. Powiesz, że za dużo tu moich zapewnień, że jestem zbyt cnotliwy - przedstawiam własną sprawę ławie przysięgłych. Cóż, uznaję ten brak logiki: Patz to zrobił, bo Jacob tego nie zrobił. Ale ten brak logiki nie był wtedy dla mnie oczywisty. Byłem ojcem tego chłopca. I to fakt: miałem prawo podejrzewać Patza.

12. Wyznania Angażowanie psychiatry było pomysłem Jonathana. To standardowa procedura, powiedział nam, nakazuje zażądać przeprowadzenia „oceny zdolności rozpoznania czynu i pokierowania swoim postępowaniem”. Ale szybkie przeszukanie w Google pokazało, że psychiatra, którą wybrał, była autorytetem w tym, jaką rolę odgrywa wpływ dziedzictwa genetycznego na zachowanie. Mimo tego, co powiedział o absurdalności „genu zabójcy”, Jonathan przygotowywał się do walki w tej sprawie, jeśli okaże się to konieczne. Byłem przekonany, że bez względu na naukową wartość tej teorii, Logiudice’owi nie będzie wolno przedstawić jej ławie przysięgłych. To był oszukańczy argument, po prostu wygładzona, unaukowiona wersja starej sztuczki z sali sądowej, którą prawnicy nazywają „dowodem ze skłonności”: oskarżony ma do tego skłonność, więc prawdopodobnie to zrobił, nawet jeśli prokurator nie jest w stanie tego udowodnić. To proste: oskarżony jest złodziejem, który rabuje banki; bank został obrabowany - wszyscy wiemy, o co tu chodzi. W ten sposób prokurator kusi ławę przysięgłych mruganiem i poszturchiwaniem, żeby uzyskać wyrok skazujący mimo słabych dowodów. Żaden sędzia nie pozwoli na to Logiudice’owi. Równie ważne: nauka o zachowaniach warunkowanych genetycznie po prostu nie jest na tyle dojrzała, żeby dopuszczono ją w sądzie. To nowa dziedzina, a prawo celowo zostaje w tyle za nauką. Sądy nie mogą sobie pozwolić na popełnianie błędów, eksperymentując z nowatorskimi teoriami, które mogą się nie sprawdzić. Nie winię Jonathana, że przygotował się na podważanie teorii genu zabójcy. Dobre przygotowanie do procesu to zawsze przygotowanie na wyrost. Jonathan musi być gotów na wszystko, nawet na prawdopodobieństwo jeden do stu, że sędzia dopuści dowód z genu zabójcy. Martwiło mnie, że nie zwierzył mi się ze swojego zamiaru. Nie ufał mi. Oszukiwałem się, że

będziemy działać jak zespół, koledzy prawnicy, dobrzy znajomi. Ale dla Jonathana byłem tylko klientem. Gorzej, byłem szalonym, nieodpowiedzialnym klientem, takim, którego trzeba oszukiwać. Nasze spotkania z psychiatrą odbywały się w kompleksie McLean Hospital, szpitala psychiatrycznego, gdzie pracowała doktor Elizabeth Vogel. Spotkaliśmy się w gołym, bezksiążkowym pokoju. Był oszczędnie umeblowany, parę krzeseł i niskie stoły. Na ścianie wisiały afrykańskie maski. Doktor Vogel to duża kobieta. Nie sflaczała; przeciwnie, nie miała w sobie niczego z bladej miękkości naukowca, chociaż nim była (nauczała i prowadziła badania zarówno w Harvard Medical School, jak i w McLean). Co więcej, doktor Vogel miała szerokie ramiona, wielką kwadratową głowę, oliwkową skórę i w maju była już bardzo opalona. Włosy, w których przeważała siwizna, miała krótko ścięte. Żadnego makijażu. Zestaw trzech diamentowych gwoździków lśnił ustawiony w szereg w brązowej małżowinie. Wyobrażałem ją sobie, jak wędruje co weekend po zalanych słońcem górskich szlakach albo wyrąbującą sobie drogę przez fale w Truro. Była duża również w sensie znaczenia, gruba ryba, co tylko podkreślało jej imponującą postać. Nie do końca rozumiałem, dlaczego taka kobieta wybrała spokojną, wymagającą cierpliwości pracę w psychiatrii. Jej zachowanie sugerowało niską tolerancję na bzdury, których musiała pewnie mnóstwo wysłuchiwać. Nie siedziała przytakując, czego oczekuje się od psychiatrów. Wysunęła się do przodu, przechyliła głowę, jakby chciała nas lepiej słyszeć, jakby niecierpliwie czekała na dobrą, szczerą rozmowę, na historię życia. Laurie wyznała jej wszystko chętnie, żarliwie. Poczuła, że w tej Matce Ziemi ma naturalnego sprzymierzeńca, eksperta, który wyjaśni problemy Jacoba. Jakby doktor była po naszej stronie. W długiej wymianie pytań-odpowiedzi Laurie próbowała wykorzystać fachowość doktor Vogel. Pytała lekarkę: jak rozumieć Jacoba? Jak mu pomóc? Laurie nie dysponowała terminologią, specjalistyczną wiedzą. Chciała wydobyć te rzeczy od doktor Vogel. Nie była świadoma, a może jej to po prostu nie obchodziło, że doktor Vogel również coś z niej wydobywa. Dla jasności: nie winię Laurie. Kocha syna i wierzy w psychiatrię, w potęgę gadania. I oczywiście była wstrząśnięta. Po kilku tygodniach życia ze świadomością, że Jacob został oskarżony, napięcie zaczęło dawać o sobie znać; była bezbronna wobec każdego, kto jak doktor Vogel nadstawiał współczującego ucha. Ale mimo wszystko nie mogłem po prostu siedzieć i na to pozwalać. Laurie tak bardzo chciała

pomóc Jacobowi, że omal nie wylała go z kąpielą. * Podczas naszego pierwszego spotkania z psychiatrą Laurie poczyniła z lekka takie oto, zaskakujące, wyznanie: - Kiedy Jacob był niemowlęciem, potrafiłam po odgłosach jego raczkowania poznać, czy jest wystraszony. Wiem, że to brzmi szokująco, ale to prawda. Zasuwał na czworakach po korytarzu i ja po prostu wiedziałam. - Wiedziałaś co? - Wiedziałam, że muszę interweniować. Potrafił zdemolować wszystko po drodze. Rzucać przedmiotami, krzyczeć. Nie mogłam go opanować. Więc po prostu wkładałam go do łóżeczka albo do kojca i odchodziłam. Pozwalałam mu krzyczeć i wierzgać, dopóki się nie uspokoił. - Laurie, przecież wszystkie dzieci krzyczą i wierzgają. - Ale nie tak. Nie tak. - To śmieszne - powiedziałem. - Był niemowlęciem. Niemowlęta płaczą. - Andy - mruknęła lekarka. - Daj jej mówić. Przyjdzie i twoja kolej. Mów dalej, Laurie. - Tak, mów dalej, Laurie. Opowiedz jej, jak Jacob wyrywał muchom skrzydełka. - Pani doktor, proszę mu wybaczyć. On w to nie wierzy... nie wierzy w uczciwą rozmowę o prywatnych sprawach. - Nieprawda. Wierzę. - To dlaczego nigdy tego nie robisz? - To talent, którego nie posiadam. - Do rozmowy? - Do narzekania. - Nie, to się nazywa rozmowa, Andy, nie narzekaniem. I to jest umiejętność, nie talent; mógłbyś się tego nauczyć, gdybyś chciał. W sądzie potrafisz mówić godzinami. - To co innego. - Bo prawnik nie musi być uczciwy? - Nie, to po prostu inna sytuacja. Na wszystko jest czas i miejsce. - Mój Boże, Andy, jesteśmy w gabinecie psychiatry. Jeśli to nie jest czas i miejsce... - Tak, ale jesteśmy tutaj dla Jacoba, nie dla nas. Nie dla ciebie. Powinnaś o tym

pamiętać. - Myślę, że pamiętam, gdzie jesteśmy. Nie martw się. Wiem doskonale, dlaczego tu jesteśmy. - Czyżby? Mówisz, jakbyś nie wiedziała. - Nie pouczaj mnie. - Chwileczkę - przerwała nam doktor Vogel. - Chcę, żeby coś było jasne. Andy, wynajął mnie adwokat. Pracuję dla was. Nie ma potrzeby czegokolwiek przede mną ukrywać. Jestem po stronie Jacoba. Moje spostrzeżenia tutaj mogą tylko pomóc waszemu synowi. Przedstawię opinię Jonathanowi, potem wy wszyscy zadecydujecie, co z tym zrobić. To całkowicie wasza decyzja. - A jak będziemy chcieli wyrzucić to do śmieci? - Proszę bardzo. Rzecz w tym, że nasza rozmowa tutaj jest całkowicie poufna. Nie ma powodu, żeby się powstrzymywać. W tym pokoju nie musicie bronić swojego syna. Chcę tylko prawdy o nim. Zrobiłem kwaśną minę. Prawda o Jacobie. Kto wie, co to jest? Czym jest prawda o kimkolwiek? - W porządku - powiedziała doktor Vogel. - Laurie, opisywałaś Jacoba jako niemowlę. Chciałabym o tym usłyszeć więcej. - Odkąd miał dwa latka, innym dzieciom wokół Jacoba stawała się krzywda. Spojrzałem twardo na Laurie. Wydawała się eterycznie nieświadoma niebezpieczeństwa płynącego ze szczerości. Ale na moje wściekłe spojrzenie odpowiedziała ostrym wzrokiem. Nie byłem pewien, co ona myśli; od nocy, kiedy wyznałem swoją tajną historię, Laurie i ja nie rozmawialiśmy tak długo ani z taką łatwością. Między nami zapadła kurtyna. Ale najwyraźniej Laurie nie była w nastroju, żeby przyjąć poradę prawną. Chciała powiedzieć, co miała do powiedzenia. - To zdarzyło się parę razy - stwierdziła. - Raz w przedszkolu Jacob wlazł na drabinki, na samą górę i wtedy spadł inny chłopiec. Musiał być zszywany. Kiedy indziej dziewczynka zleciała z drabinki i złamała sobie rękę. Chłopiec z naszej ulicy zjeżdżał na trójkołowym rowerku z górki. Tego chłopca też trzeba było zszywać. Powiedział, że Jakey go popchnął. - Jak często zdarzały się te rzeczy?

- Jakoś tak raz na rok. Przedszkolanki ciągle nam mówiły, że nie mogą z niego spuszczać oka, był zbyt trudnym dzieckiem. Wystraszyłam się na śmierć, że go wywalą z przedszkola. Co my byśmy wtedy zrobili? W tamtym czasie jeszcze pracowałam, uczyłam; potrzebowaliśmy przedszkola. We wszystkich innych przedszkolach była długa lista oczekujących. Gdyby Jacoba wyrzucili, musiałabym zrezygnować z pracy. Właściwie to już się wpisałam na listę oczekujących w innym przedszkolu, tak na wszelki wypadek. - O mój Boże, Laurie, miał cztery lata! To było wieki temu! O czym ty mówisz? - Andy, naprawdę, musisz pozwolić jej mówić, bo nic z tego nie będzie. - Ale ona mówi o czasach, kiedy Jacob miał... cztery... lata. - Andy, rozumiem, kim jesteś. Daj jej po prostu skończyć i przyjdzie twoja kolej, dobrze? W porządku. Laurie; jestem ciekawa, co inne dzieci z przedszkola myślały o nim? - Dzieci, nie wiem. Jacob miał bardzo mało kolegów, prawie nikt nie chciał się z nim bawić, więc wyobrażam sobie, że nie za bardzo go lubiły. - A rodzice? - Jestem pewna, że nie chcieli zostawiać z nim dzieci sam na sam. Ale żadna mama nic mi o tym nie mówiła. Wszyscy byliśmy na to zbyt uprzejmi. Nie krytykowaliśmy cudzych dzieci. Uprzejmi ludzie tego nie robią, chyba że za plecami. - A ty, Laurie? Co ty myślałaś o zachowaniu Jacoba? - Wiedziałam, że mam trudne dziecko. Wiedziałam. Wiedziałam, że ma pewne problemy z zachowaniem. Był hałaśliwy, trochę za bardzo niegrzeczny, trochę za bardzo agresywny. - Mały tyran? - Nie. Niezupełnie. Po prostu nie myślał o innych dzieciach, o tym co czują. - Był wybuchowy? - Nie. - Złośliwy? - Złośliwy? Nie, „złośliwy” to też nie to słowo. To było bardziej jakby... nie wiem, jak to nazwać. Po prostu nie potrafił sobie wyobrazić, co czują inne dzieci, kiedy je popycha i przewraca, więc był... trudny do kontrolowania. Chyba tak: trudny do kontrolowania. Ale tak jest z mnóstwem chłopców. Tak o tym cały czas mówiliśmy: „Mnóstwo chłopców przez to przechodzi. To jest taka faza. Jacob z tego wyrośnie”. Tak na to patrzyliśmy. Oczywiście byłam przerażona, kiedy innym dzieciom działa się krzywda,

ale co ja mogłam zrobić? Co my mogliśmy zrobić? - Co zrobiłaś, Laurie? Czy próbowałaś kiedyś uzyskać pomoc? - Och, rozmawialiśmy o tym bez końca. Z Andym. Andy zawsze mi mówił, żebym się nie martwiła. Zapytałam o to pediatrę, powiedział mi to samo: „Proszę się nie martwić, Jake jest bardzo mały, to minie”. Poczułam się przez nich trochę jak wariatka, tak jakbym była jedną z tych zwariowanych, nerwowych mamusiek, co ciągle krążą wokół swoich dzieci, i odchodzą od zmysłów, bo a to plaster na kolanie, a to... a to alergia na orzeszki ziemne. I był Andy, i był pediatra i mówili: „to minie, to minie”. - Ale przecież to minęło, Laurie. Przesadzasz. Pediatra miał rację. - Naprawdę? Kochanie, patrz, do czego doszło. Nigdy nie chciałeś się z tym zmierzyć. - Zmierzyć się z czym? - Że może Jacob potrzebował pomocy. Może to nasza wina. Powinniśmy coś zrobić. - Co zrobić? Albo: co jeszcze zrobić? Głowa jej opadła; nie ma już nadziei. Wspomnienia tych wypadków z wczesnego dzieciństwa prześladowały ją, jakby kiedyś zobaczyła płetwę rekina, która potem zniknęła pod wodą. Czysty obłęd. - Laurie, co ty sugerujesz? Rozmawiamy o naszym synu. - Niczego nie sugeruję, Andy. Nie rób z tego konkursu lojalności albo... walki. Po prostu myślę o tym, co wtedy zrobiliśmy. To znaczy, nie znam odpowiedzi, nie mam pojęcia, co powinniśmy zrobić. Może Jake potrzebował leków. Albo porady. Nie wiem. Po prostu nie potrafię przestać myśleć, że musieliśmy popełnić błędy. Musieliśmy. Tak bardzo się staraliśmy, tak bardzo chcieliśmy, żeby wszystko było dobrze. Nie zasługujemy na to wszystko. Byliśmy dobrymi, odpowiedzialnymi ludźmi. Wiesz? Wszystko robiliśmy prawidłowo. Nie byliśmy za młodzi. Czekaliśmy. Fakt, czekaliśmy niemal za długo. Miałam trzydzieści sześć lat, kiedy urodziłam Jacoba. Nie byliśmy bogaci, ale oboje ciężko pracowaliśmy i mieliśmy dość pieniędzy, żeby dać dziecku wszystko, czego potrzebowało. Wszystko robiliśmy prawidłowo, a jednak doszliśmy do tego. To niesprawiedliwe. - Pokręciła głową i wymamrotała: - To niesprawiedliwe. Ręka Laurie spoczywała na poręczy fotela, obok mnie. Chciałem położyć swoją dłoń na jej dłoni, żeby ją uspokoić, ale w chwili gdy zacząłem to rozważać, cofnęła rękę i

mocno zacisnęła ramiona na brzuchu. - Patrzę wstecz na nas wtedy - podjęła - i widzę, że zupełnie nie byliśmy przygotowani. To znaczy, nikt nigdy nie jest przygotowany, prawda? Byliśmy dziećmi. Nieważne, ile mieliśmy lat; byliśmy dziećmi. I byliśmy mało zorientowani i cholernie wystraszeni, tak jak wszyscy nowi rodzice. I, bo ja wiem, może popełnialiśmy błędy. - Jakie błędy, Laurie? No naprawdę. Dramatyzujesz. Wcale nie było tak źle. Jacob był trochę niesforny i rozbrykany. Czy to taka wielka rzecz? Był małym chłopcem! Niektóre dzieci zrobiły sobie krzywdę, bo czterolatki robią sobie krzywdę. Drepczą wszędzie, a trzy czwarte wagi ciała to ich ogromne głowy, więc się przewracają i rozbijają o różne rzeczy. Spadają z drabinek, z rowerków. Tak bywa. Są jak pijani. A zresztą, pediatra miał rację, Jacob naprawdę z tego wyrósł. To wszystko się skończyło, kiedy zrobił się starszy. Biczujesz się, ale nie ma za co się obwiniać, Laurie. Nie zrobiliśmy niczego złego. - Zawsze tak mówisz. Nigdy nie chciałeś przyznać, że coś jest nie tak. A może nigdy tego nie widziałeś. Rzecz w tym, że cię nie oskarżam. To nie była twoja wina. Teraz to rozumiem. Rozumiem, z czym się zmagałeś, co musiałeś w sobie nosić. - Nie zwalaj wszystkiego na to. - To musiał być ciężar. - Nie był. Nigdy. Przysięgam. - W porządku, wszystko jedno co powiesz, ale musisz wziąć pod uwagę możliwość, że nie patrzyłeś na Jacoba obiektywnie. Nie jesteś wiarygodny, doktor Vogel musi to wiedzieć. - Ja nie jestem wiarygodny? - Nie, nie jesteś. Doktor Vogel przyglądała się, nic nie mówiła. Znała moją historię, oczywiście. Dlatego zwróciliśmy się właśnie do niej, specjalistki od genetycznej nikczemności. Ale i tak ten temat mnie krępował. Zamilkłem, zawstydzony. - To prawda, Laurie? - zapytała psychiatra. - Zachowanie Jacoba poprawiło się, kiedy dorósł? - Tak, pod niektórymi względami. To znaczy, poprawiło się, zdecydowanie. Dzieci już nie robiły sobie krzywdy w jego obecności. Ale nadal źle się zachowywał. - Jak? - Hm, kradł. Zawsze kradł, całe dzieciństwo kradł. W marketach, w drogeriach,

nawet w bibliotece. Okradał mnie. Sięgał prosto do mojej portmonetki. Kiedy był mały, kilka razy przyłapałam go na kradzieżach sklepowych. Rozmawiałam z nim na ten temat, ale nic się nie zmieniało. Co miałam zrobić? Obciąć mu ręce? - To jest całkowicie niesprawiedliwe - powiedziałem. - Nie jesteś w porządku wobec Jacoba. - Dlaczego? Jestem szczera. - Nie, jesteś szczera wobec własnych uczuć, bo Jacob ma kłopoty, a ty czujesz się jakoś odpowiedzialna, więc wpisujesz od nowa w jego życie wszystkie te straszne rzeczy, których po prostu nie było. Mówiłaś poważnie? Naprawdę podkradał ci pieniądze z portmonetki? No to co? Ty po prostu nie przedstawiasz lekarzowi wiernego obrazu. Jesteśmy tutaj po to, żeby rozmawiać o sprawie karnej Jacoba. - No i co? - No i to, że co wspólnego mają kradzieże sklepowe z zabójstwem? Co to zmienia, że wziął batonik, długopis czy co tam z drogerii? Co to, na Boga, ma wspólnego z tym, że Ben Rifkin został brutalnie zadźgany na śmierć? Łączysz do kupy te rzeczy, jakby kradzieże sklepowe i krwawy mord były tym samym. Nie są. - Wydaje mi się - odezwała się doktor Vogel - że to, co opisuje Laurie, jest wzorcem łamania zasad. Ona daje do zrozumienia, że Jacob, z jakichś powodów, nie potrafi się trzymać w granicach akceptowalnego zachowania. - Nie. To jest socjopatia. - Nie. - To, co pani opisuje... - Nie. - ...to socjopatia. To chce pani powiedzieć? Że Jakob jest socjopatą? - Nie. - Doktor Vogel uniosła ręce. - Ja tego nie powiedziałam, Andy. Nie użyłam tego słowa. Po prostu próbuję uzyskać pełny obraz Jacoba. Nie wyciągałam żadnych wniosków w żadnej sprawie. Umysł mam szeroko otwarty. - Myślę, że Jacob może mieć problemy - odezwała się Laurie poważnie i ponuro. Może potrzebować pomocy. Pokręciłem głową. - On jest naszym synem, Andy. To nasz obowiązek opiekować się nim. - Właśnie to próbuję robić.

Laurie zabłysły lekko oczy, ale łzy nie popłynęły. Już się wypłakała. Od dłuższego czasu trzymała w sobie tę myśl, przepracowywała ją, zmierzając do tego strasznego wniosku. „Myślę, że Jacob może mieć problemy”. - Laurie, wątpisz w niewinność Jacoba? - spytała doktor Vogel ze zdradliwym współczuciem. Laurie otarła do sucha oczy i wyprostowała się, usiadła sztywno. - Nie. - Wygląda na to, że możesz wątpić. - Nie. - Jesteś pewna? - Tak. On nie jest do tego zdolny. Matka zna swoje dziecko. Jacob nie jest do tego zdolny. Psychiatra skinęła głową, akceptując te słowa, nawet jeśli nie bardzo w nie wierzyła. Nawet, co wychodziło na to samo, jeśli nie wierzyła, że Laurie w nie wierzy. - Pani doktor pozwoli, że o coś zapytam? Czy pani myśli, że popełniłam błędy? Czy był w tym jakiś wzorzec, którego nie zauważyłam? Czy było jeszcze coś, co powinnam zrobić, gdybym była lepszą mamą? Lekarka wahała się tylko przez chwilę. Na ścianie, nad nią, wyły dwie afrykańskie maski. - Nie, Laurie. Nie myślę, żebyś w ogóle coś źle zrobiła. Szczerze mówiąc, myślę, że powinnaś przestać się biczować. Jeśli tam wystąpił jakiś wzorzec, jeśli można było przewidzieć, że Jacob zmierza ku kłopotom, to nie wiem, jak jakikolwiek rodzic mógłby temu zapobiec na podstawie tego, co mi dotąd powiedziałaś. Mnóstwo dzieci ma takie problemy jak Jacob i to w ogóle nic nie znaczy. - Robiłam wszystko, co mogłam. - Robiłaś dobrze. Nie obwiniaj siebie. Andy się nie myli: o czym do tej pory mówiłaś? Robiłaś to, co zrobiłaby każda matka. Robiłaś wszystko, co mogłaś, dla swojego dziecka. Tylko tego można od ciebie wymagać. Laurie trzymała podniesioną głowę, ale była w jej postawie jakaś kruchość. Jakby cieniutkie włoskowate rysy rozchodziły się po ciele i robiły pęknięcia. Doktor Vogel chyba też dostrzegła tę kruchość, ale nie mogła wiedzieć, że to coś całkowicie nowego. Trzeba było naprawdę znać Laurie i kochać ją, żeby zrozumieć, co się dzieje. Kiedyś moja żona

czytała bez przerwy, tak że trzymała książkę w lewej ręce, a prawą szczotkowała zęby; teraz w ogóle nie sięgała po książkę, nie mogła się skupić ani nawet wykrzesać zainteresowania. Wcześniej tak koncentrowała się na kimś, do kogo mówiła, że człowiek się czuł, jakby w całym pokoju on jeden był wprost nieprawdopodobnie urzekającą osobą; teraz błądziła wzrokiem, jakby jej samej nie było w pokoju. Jej ubranie, włosy, makijaż, wszystko było trochę nie takie, trochę źle dobrane i niechlujne. Ta cecha, która zawsze dodawała jej blasku - młodzieńczy, entuzjastyczny optymizm - zaczynała blaknąć. Ale oczywiście, trzeba było ją znać przedtem, żeby zobaczyć, co straciła. Byłem jedynym w tym pomieszczeniu, który rozumiał, co się z nią stało. Ale i tak daleko jej było do kapitulacji. - Robiłam wszystko, co mogłam - oświadczyła nagle, z nieprzekonywającą stanowczością. - Laurie, opowiedz mi o Jacobie teraz. Jaki on jest? - Hm. - Uśmiechnęła się na myśl o nim. - Jest bardzo bystry. Bardzo zabawny, bardzo uroczy. Przystojny. - Właściwie to przy słowie „przystojny” lekko się zaczerwieniła. Miłość matki to w końcu też miłość. - Interesuje się komputerami, uwielbia gadżety, gry wideo, muzykę. Mnóstwo czyta. - Jakieś problemy z temperamentem albo z przemocą? - Nie. - Mówiłaś nam, że Jacob miał problemy z przemocą, kiedy był w przedszkolu. - To się skończyło, jak poszedł do starszaków. - Zastanawiam się tylko, czy to nadal ciągle cię niepokoi. Czy nadal zachowuje się w sposób, który ci nie odpowiada albo cię martwi? - Ona już powiedziała, że nie, pani doktor. - Hm, chcę to zbadać trochę głębiej. - W porządku, Andy. Nie, Jacob nigdy już nie był agresywny. Prawie żałuję, że nie jest bardziej ekspresyjny. Czasem bardzo trudno się z nim porozumieć. Trudno go odczytać. Nie mówi dużo. Rozmyśla. Jest bardzo introwertyczny. Nie po prostu nieśmiały; chodzi mi o to, że ukrywa swoje uczucia, cała jego energia skierowana jest do środka. Jest niezwykle oddalony, bardzo powściągliwy. Tli się w nim coś. Ale nie, nie stosuje przemocy. - Ma jakieś inne sposoby, żeby siebie wyrazić? Muzyka, przyjaciele, sport, kluby, cokolwiek?

- Nie jest zbyt towarzyski. I ma tylko kilku przyjaciół. Dereka, paru innych. - Dziewczyny? - Nie, na to jest za młody. - Za młody? - A nie? Lekarka wzruszyła ramionami. - W każdym razie nie jest złośliwy. Potrafi być bardzo krytyczny, zgryźliwy, sarkastyczny. Jest cyniczny. Czternaście lat i już jest cyniczny! Ma za mało doświadczenia, żeby być cyniczny, prawda? Nie uzbierał tego tyle. Może to tylko poza. Takie są dzisiejsze dzieci. Wyniosłe, ironiczne. - To nie brzmi miło; nieprzyjemne cechy. - Tak? Nie o to mi chodziło. Jacob jest po prostu skomplikowany, tak myślę. Jest humorzasty. Wie pani, lubi być młodym gniewnym, takim „nikt mnie, kurwa, nie rozumie”. Tego było za wiele. - Laurie, daj spokój - wypaliłem. - Taki jest każdy nastolatek, młody gniewny, „nikt mnie, kurwa, nie rozumie”. Daj spokój. To co teraz opisałaś, to każdy nastolatek na ziemi. To nie dziecko, tylko kod kreskowy. - Może. - Laurie pochyliła głowę. - Nie wiem. Zawsze myślałam, że może Jacob powinien pójść do psychologa. - Nigdy nie mówiłaś, że powinien pójść do psychologa! - Nie powiedziałam, że mówiłam. Powiedziałam, że zastanawiałam się, czy dobrze by było, gdyby po prostu miał z kim pogadać. - Andy - mruknęła groźnie doktor Vogel. - Cóż, nie mogę tu tylko siedzieć! - Spróbuj. Jesteśmy tutaj, żeby się wysłuchać nawzajem, wesprzeć, nie kłócić. - Proszę posłuchać - odparowałem zirytowany. - Mam dość. Cała ta rozmowa opiera się na założeniu, że Jacob musi na coś odpowiedzieć, coś wyjaśnić. To po prostu nieprawda. Stała się rzecz straszna, tak? Straszna. Ale to nie nasza wina. To na pewno nie Jake’a wina. Wie pani, siedzę tutaj, słucham i myślę: o czym my, do diabła, rozmawiamy? Jacob nie ma nic wspólnego z zabójstwem Bena Rifkina, nic, a my wszyscy siedzimy tutaj i rozmawiamy o Jake’u, jakby był jakimś dziwakiem, potworem albo kimś takim. Nie jest. Jest zwyczajnym dzieckiem. Ma swoje wady jak każde inne dziecko, ale nie ma nic

wspólnego z zabójstwem. Przepraszam, ale tu musi ktoś wystąpić w obronie Jake’a. Doktor Vogel: - Andy, patrząc wstecz, co sądzisz o tych wszystkich dzieciach, którym działa się krzywda w obecności Jacoba? O tych wszystkich dzieciach, co spadały z drabinek, z rowerków? Czy to był tylko pech? Przypadek? Co o tym sądzisz? - Jacob miał mnóstwo energii; bawił się za ostro. Przyznaję. Z tym mieliśmy do czynienia, kiedy był dzieckiem. I tylko tyle. Chodzi mi o to, że to wszystko działo się, zanim Jacob poszedł do zerówki. Do zerówki! - A gniew? Nie sądzisz, że Jacob ma problem z gniewem? - Nie, nie sądzę. Ludzie wpadają w gniew. To nie jest problem. - Mam tu raport z akt Jacoba, że wybił dziurę w ścianie w swojej sypialni. Musieliście wezwać tynkarza. To zdarzyło się na jesieni ubiegłego roku. Czy to prawda? - Tak, ale... skąd to masz? - Od Jonathana. - To było tylko dla obrony prawnej Jacoba! - Właśnie to tutaj robimy, przygotowujemy jego obronę. To prawda? Wybił dziurę w ścianie? - Tak. I co z tego? - Zazwyczaj ludzie nie wybijają dziur w ścianie, prawda? - A właśnie że czasem wybijają. - Ty też? Głęboki wdech. - Nie. - Laurie uważa, że możesz nie widzieć tego, że Jacob... stosuje przemoc. Co o tym sądzisz? - Ona tak uważa, ja temu zaprzeczam. - Zaprzeczasz? Pokręciłem głową uparcie, melancholijnie, tak jak koń, który kołysze łbem w wąskiej stajni. - Tak. Jest wręcz przeciwnie. Jestem przewrażliwiony pod tym względem; jestem aż za bardzo tego świadomy. To znaczy, wie pani, z jakiej pochodzę rodziny. Moje całe życie... - Kolejny głęboki wdech. - Proszę posłuchać, człowiek zawsze niepokoi się, kiedy

stanie się coś złego; nawet jeśli to przypadek, nie chce mieć z czymś takim do czynienia. I człowiek zawsze jest zdenerwowany, kiedy jego dziecko zachowuje się tak... niepokojąco. Więc tak, byłem tego świadomy, byłem zaniepokojony. Ale znałem Jacoba, znałem swoje dziecko i kochałem, więc mu wierzyłem. I nadał go kocham i mu wierzę. Trzymam jego stronę. - Andy, wszyscy trzymamy jego stronę. To strasznie nie w porządku! Ja też go kocham. To nie ma z tym nic wspólnego. - Nigdy nie powiedziałem, że go nie kochasz, Laurie. Czy słyszałaś, jak mówię, że go nie kochasz? - Nie, ale zawsze do tego wracasz: „Ja go kocham”. Oczywiście, że go kochasz. Oboje go kochamy. Ja tylko mówię, że można dziecko kochać, a i tak widzieć jego wady. Musisz zobaczyć jego wady, bo inaczej jak mu pomożesz? - Laurie, słyszałaś, jak mówię, że go nie kochasz, czy nie słyszałaś? - Nie o tym mowa! Nie słuchasz! - Słucham! Po prostu nie zgadzam się z tobą. Rysujesz obraz Jacoba gwałtownego, humorzastego i... i niebezpiecznego, bezpodstawnie, a ja się po prostu nie zgadzam. Ale jak się nie zgadzam, ty mówisz, że jestem nieuczciwy. Albo „niewiarygodny”. Nazywasz mnie kłamcą. - Nie nazwałam cię kłamcą! Nigdy nie nazwałam cię kłamcą. - Tego słowa nie użyłaś, nie. - Andy, nikt cię nie atakuje. Nie ma nic złego w przyznaniu, że twój syn mógłby potrzebować jakiejś małej pomocy. To w ogóle nie świadczy o tobie. Uwaga dźgnęła mnie jak bagnet. Bo Laurie oczywiście mówiła o mnie. Cała sprawa jednoznacznie dotyczyła mnie. Ja byłem powodem, jedynym powodem, dla którego myślała, że nasz syn może być niebezpieczny. Gdyby nie był Barberem, nikt tak dokładnie nie analizowałby jego dzieciństwa w poszukiwaniu śladów przemocy. Ale zachowałem milczenie. Dlaczego? Nie da rady się obronić przed tym, że się jest Barberem. - Może powinniśmy na tym skończyć - odezwała się ostrożnie doktor Vogel. - Nie wydaje mi się, żeby dalsza rozmowa coś wniosła. Zdaję sobie sprawę, że to nie jest łatwe dla żadnego z nas. Zrobiliśmy pewien postęp. Możemy spróbować jeszcze raz, w przyszłym tygodniu.

Patrzyłem na kolana, unikałem wzroku Laurie zawstydzony, chociaż nie bardzo wiedziałem dlaczego. - Pozwólcie, że zadam wam obojgu ostatnie pytanie. Może zakończymy w szczęśliwszej tonacji, dobrze? Więc załóżmy na chwilę, że jest po sprawie. Załóżmy, że za kilka miesięcy sprawa zostanie oddalona i Jacob będzie mógł iść, dokąd zechce, robić, co zechce. Tak jakby nigdy nic złego się nie zdarzyło. Nie ma żadnych zastrzeżeń, nie ciągną się za wami żadne cienie, w ogóle nic. No, gdyby tak miało być, gdzie widzielibyście syna za dziesięć lat? Laurie. - Ojej, nie potrafię tak myśleć. Wie pani, ja po prostu żyję z dnia na dzień. Dziesięć lat to po prostu... za trudne, żeby sobie wyobrazić. - Dobrze, rozumiem. Ale to tylko ćwiczenie umysłowe, spróbuj. Gdzie widziałabyś syna za dziesięć lat? Laurie się zastanowiła. Pokręciła głową. - Nie potrafię, nawet nie chcę o tym myśleć. Po prostu nie mogę zobaczyć w przyszłości niczego dobrego. Ciągle myślę o Jacobie i nie widzę szczęśliwego zakończenia tej historii. Biedny Jacob. Po prostu mam nadzieję, rozumie pani? To jedyne potrafię. Ale jeśli mam pomyśleć, że jest starszy i nas nie ma przy nim? Nie wiem, po prostu mam nadzieję, że ma się dobrze. - To wszystko? - To wszystko. - W porządku, a ty, Andy? Jeśli ta sprawa by zniknęła, gdzie widziałbyś Jacoba za dziesięć lat? - Jak już z tego wyjdzie? - Zgadza się. - Widzę go szczęśliwego. - Szczęśliwego, dobrze. - Może z kimś, z żoną, z którą będzie szczęśliwy. Może jako ojca. Z synem. Laurie poruszyła się. - Ale te nastoletnie głupoty są już za nim. Całe to rozczulanie się nad sobą, ten narcyzm. Jeśli w Jacobie jest jakaś słabość, to dlatego, że brakuje mu niezbędnej w tym przypadku dyscypliny. On... lubi się nad sobą użalać. Brakuje w nim... bo ja wiem... stali. Doktor Vogel:

- Stali, żeby robić co? Laurie popatrzyła na mnie przez ramię zaciekawiona. Chyba wszyscy mieliśmy w głowach odpowiedź, nawet doktor Vogel: „Stali, żeby być Barberem”. - Żeby dorosnąć - powiedziałem słabo. - Być dojrzałym. - Tak jak ty? - Nie. Nie tak jak ja. Jake musi to zrobić po swojemu, wiem. Nie jestem jednym z tych tatuśków. Wcisnąłem łokcie między kolana, jakbym próbował przecisnąć się przez wąskie przejście. - Jacobowi brakuje dyscypliny, której tobie jako dziecku nie brakowało? - Tak, jemu brakuje. - Dlaczego to jest ważne? Do czego mu ta stal? Albo przeciwko czemu? Obie kobiety wymieniły spojrzenia, najkrótsze pacnięcia wzrokiem. Przyglądały mi się uważnie, razem, rozumiały się nawzajem. Osądzały mnie jako osobę „niewiarygodną”, mówiąc słowami Laurie. - Przeciwko życiu - mruknąłem. - Jacob musi hartować w sobie stal przeciwko życiu. Tak samo jak wszystkie dzieci. Laurie pochyliła się i wzięła mnie za rękę.

13. 179 dni Po katastrofie aresztowania Jacoba każdy dzień niósł nieznośny niepokój. Nie opuszczała nas tępa nieustanna nerwowość. Tygodnie, które nastąpiły po aresztowaniu, były na swój sposób gorsze niż samo tamto wydarzenie. Myślę, że wszyscy liczyliśmy dni. Proces Jacoba został wyznaczony na siedemnastego października. Data stała się obsesją. Jakby przyszłość, którą wcześniej - tak jak wszyscy - mierzyliśmy długością naszego życia, teraz miała określony punkt końcowy. Tego, co po procesie, nie potrafiliśmy sobie wyobrazić. Wszystko - cały wszechświat - kończyło się na siedemnastym października. Jedyne, co mogliśmy zrobić, to odliczać dni do tej daty. To coś, czego nie rozumiałem,

kiedy byłem taki jak ty, kiedy nic mi się nie przytrafiło: jakże łatwiej wytrzymać wielkie chwile niż czas pomiędzy nimi, brak wydarzeń, czekanie. Wielki dramat aresztowania Jacoba, postawienie mu zarzutów i tak dalej, to było straszne, ale przetoczyło się i zniknęło. Prawdziwe cierpienie zaczęło się, kiedy nikt nie patrzył, podczas tych stu siedemdziesięciu dziewięciu długich dni. Puste popołudnia w cichym domu, kiedy powoli zżerał nas niepokój. Wzmożona świadomość czasu, ciężar mijających minut, przyprawiające o zawroty głowy, dziwne poczucie, że dni jest i za mało, i za dużo. W końcu łaknęliśmy procesu, choćby dlatego, że nie mogliśmy wytrzymać czekania. To było jak trzymanie warty przy skazańcu. Pewnego majowego wieczoru - dwadzieścia osiem dni po aresztowaniu, sto pięćdziesiąt dni do przeczekania - siedzieliśmy we troje przy stole, przy kolacji. Jacob był ponury. Rzadko podnosił wzrok znad talerza. Głośno przeżuwał jedzenie, jak małe dziecko, wydając mokre, ciamkające odgłosy - taki miał zwyczaj od dzieciństwa. - Nie rozumiem, dlaczego musimy to robić co wieczór - walnął prosto z mostu. - Robić co? - Zasiadać, no nie wiem, do jakiejś... do wielkiej kolacji, jakby to było przyjęcie czy co. Jest nas tylko troje. - To bardzo proste, naprawdę. Tak robią rodziny. Siadają i razem jedzą porządną kolację - wyjaśniła Laurie nie po raz pierwszy. - Ale jesteśmy tylko my. - No i co? - No i to, że co wieczór poświęcasz tyle czasu na gotowanie dla trzech osób. Potem siadamy i jemy, bo ja wiem, może jakieś piętnaście minut. Potem musimy poświęcić jeszcze więcej czasu na zmywanie talerzy. A nie musielibyśmy, gdybyś nie robiła z tego takiej wielkiej sprawy. - Nie jest tak źle. Jakoś nie widzę, żebyś zmywał aż tak dużo talerzy. - Nie o to chodzi, mamo. To po prostu strata czasu. Moglibyśmy zjeść tylko pizzę albo chińszczyznę czy co tam i byłoby po sprawie w piętnaście minut. - Ale ja nie chcę, żeby było po sprawie w piętnaście minut. Chcę cieszyć się kolacją ze swoją rodziną. - Naprawdę chcesz, żeby to co wieczór zabierało godzinę? - Wolałabym dwie godziny. Zadowalam się tym, co mam. - Uśmiechnęła się i napiła

wody. - Wcześniej nigdy nie robiliśmy wielkiego halo z kolacji. - Cóż, teraz robimy. - Wiem, dlaczego naprawdę tak robisz, mamo. - Tak? Dlaczego? - Żebym nie wpadł w depresję. Myślisz, że jak tylko będę miał co wieczór miłą rodzinną kolację, moja sprawa po prostu zniknie. - Hm, na pewno tak nie myślę. - To dobrze, bo nie zniknie. - Po prostu chcę, żeby to zniknęło na krótko, Jacob. Tylko na jedną godzinę dziennie. Czy to naprawdę takie straszne? - Tak! Bo to nie działa, tylko pogarsza sprawę. To jakoś tak, że im bardziej udajesz, że wszystko jest normalnie, tym bardziej mi przypominasz, jakie to naprawdę jest nienormalne. No, popatrz na to. - Zamachał wokół ramionami, speszony staromodną, domową kolacją przyrządzoną przez Laurie: zapiekany kurczak z warzywami, kompot, a pośrodku stołu gruba świeca w charakterze dekoracji. - To podróbka normalności. - Jak wielgachne krewetki - podsunąłem. - Andy, ćśś. Jacob, to co, według ciebie, mam zrobić? Jeszcze nigdy nie byłam w takiej sytuacji. Co mama powinna zrobić? Powiedz, to zrobię to. - Nie wiem. Jeśli chcesz, żebym nie wpadł w depresję, daj mi prochy, a nie... kurczaka w potrawce. - Obawiam się, że chwilowo wszystkie prochy mi się skończyły. - Jake - powiedziałem między kęsami. - Derek pewnie mógłby do ciebie dołączyć. - Bardzo mi pomagasz, Andy. Jacob, czy przyszło ci kiedy do głowy, że co wieczór przyrządzam kolację i nie pozwalam ci jeść przed telewizorem i nie pozwalam ci włóczyć się po kuchni i wyjadać na kolację gotowych dań albo w ogóle rezygnować z kolacji, zostać w swoim pokoju i grać w gry wideo... ze względu na siebie. Może to wszystko jest dla mnie, nie dla ciebie. Dla mnie to też nie jest łatwe. - Bo myślisz, że się nie wywinę. - Nie. Zadzwonił telefon. - Tak! To znaczy, to oczywiste. Inaczej nie musiałabyś liczyć każdej kolacji.

- Nie, Jacobie. To dlatego, że chcę mieć swoją rodzinę wokół siebie. Tak postępują rodziny w trudnych chwilach. Zbierają się, wspierają wzajemnie. Wiesz, nie wszystko zawsze kręci się wokół ciebie: ty też musisz tu być dla mnie. Na chwilę zapadła cisza. Jacob wydawał się niezmieszany swoim nastoletnim, egocentrycznym narcyzmem; po prostu nie mógł wymyślić odpowiednio opryskliwej riposty. Telefon znowu zadzwonił. Laurie rzuciła Jacobowi spojrzenie „a nie mówiłam” - uniesione brwi, wysunięty podbródek - potem wstała, żeby podnieść słuchawkę. Spieszyła się trochę, żeby dojść do aparatu przed czwartym dzwonkiem, kiedy włączy się automatyczna sekretarka. Jacob stał się czujny. Dlaczego mama odbiera telefon? Już nauczyliśmy się nie odpowiadać na telefony. Jacob z pewnością wiedział, że telefon nie jest do niego. Wszyscy koledzy go opuścili. Zresztą nigdy często nie korzystał z telefonu. Uważał, że telefon jest natrętny, niezręczny, archaiczny, niewydajny. Kolega, który chciałby porozmawiać z Jacobem, po prostu przesłałby mu SMS albo zalogowałby się na Facebooku, na czacie. Te nowe technologie były wygodniejsze, bo mniej intymne. Jake wolał pisać na klawiaturze niż telefonować. Poczułem instynktowną potrzebę, żeby ostrzec Laurie, niech nie odbiera, ale wstrzymałem się. Nie chciałem zepsuć wieczoru. Chciałem ją wspierać. Te rodzinne kolacje były dla niej ważne. Jacob zasadniczo miał rację: usiłowała zachować tyle normalności, ile się da. Prawdopodobnie dlatego opuściła gardę: pracowaliśmy nad tym, żeby zachować się jak normalna rodzina, a normalne rodziny nie boją się telefonów. - Jaki wyświetla się numer? - spytałem, w zawoalowany sposób, przypominając o tym. - Prywatny. Odebrała stojący w kuchni telefon, doskonale widoczny od stołu w jadalni. Stała plecami do Jacoba i do mnie. - Halo - odezwała się i umilkła. W ciągu kolejnych kilku sekund jej ramiona i plecy przygarbiły się trochę. Jakby, kiedy słuchała, uszło z niej nieco powietrza. - Laurie! - zawołałem. - Kto mówi? Skąd masz ten numer? - rzuciła roztrzęsionym głosem do dzwoniącego.

Znowu słuchała. - Nie dzwoń tu więcej. Jasne? Ani się waż tu więcej zadzwonić. Łagodnie wyjąłem jej z ręki słuchawkę i odłożyłem. - O mój Boże, Andy. - Dobrze się czujesz? Pokiwała głową. Wróciliśmy do stołu, przez chwilę siedzieliśmy w milczeniu. Laurie wzięła widelec i włożyła do ust symboliczny kawałek kurczaka. Twarz miała sztywną, ciało nadal przykurczone, ramiona zgarbione. - Co powiedział? - zapytał Jacob. - Jedz kolację. Nie mogłem jej dosięgnąć przez stół. Jedyne, co mogłem zaoferować, to zatroskana mina. - Możesz oddzwonić do niego pod gwiazdka, sześćdziesiąt dziewięć zaproponował Jacob. - Jedzmy kolację - powiedziała Laurie. Wzięła kolejny kęs i przeżuwała zawzięcie, nieruchoma jak z kamienia. - Laurie? Odchrząknęła. - Przepraszam - wymamrotała i wstała od stołu. Zostało jeszcze sto pięćdziesiąt jeden dni.

14. Przepytywanie Jonathan: Opowiedz mi o nożu. Jacob: Co pan chce wiedzieć? - Hm, prokurator okręgowy powie, że kupiłeś go, bo byłeś tyranizowany. Powiedzą, że to twój motyw. Ale swoim staruszkom powiedziałeś, że kupiłeś ten nóż bez powodu. - Nie powiedziałem, że kupiłem bez powodu. Powiedziałem, że kupiłem, bo chciałem.

- Tak, ale dlaczego chciałeś? - Dlaczego pan chciał ten krawat? Ma pan powód do wszystkiego, co pan kupuje? - Jacob, nóż to trochę co innego niż krawat, nie sądzisz? - Nie. To wszystko tylko rzeczy. Tak działa nasze społeczeństwo: cały czas poświęcasz na zarabianie pieniędzy, żeby móc wymienić je na rzeczy, potem... - Teraz zniknął? - ...potem wychodzisz i zarabiasz więcej pieniędzy, żeby móc kupić więcej rzeczy... - Jacob, nóż zniknął? - Tak. Mój tata go zabrał. - Ty masz nóż, Andy? - Nie. Zniknął. - Pozbyłeś się go? - Był niebezpieczny. To nie był nóż odpowiedni dla dziecka. To nie była zabawka. Każdy ojciec by... - O nic cię nie oskarżam. Po prostu próbuję potwierdzić to, co się stało. - Przepraszam. Tak, pozbyłem się go. Jonathan kiwnął głową, ale niczego nie skomentował. Siedzieliśmy przy okrągłym dębowym stole w jego kancelarii, w jedynym pokoju wystarczająco dużym, żeby pomieścić naszą całą rodzinę. Młoda prawniczka Ellen też tam była, wytrwale gryzmoliła notatki. Przyszło mi do głowy, że jest tam, żeby być świadkiem rozmowy i chronić Jonathana, a nie pomagać nam. Jonathan tworzył zapis, po prostu na wypadek gdyby kiedykolwiek pokłócił się z klientami i wynikł spór na temat tego, co mu powiedziano. Laurie patrzyła, z rękami złożonymi na kolanach. Zachowanie spokoju, kiedyś tak naturalnego, teraz wymagało od niej więcej wysiłku. Mówiła trochę mniej, angażowała się trochę mniej w te sesje strategii prawnej. Jakby oszczędzała całą energię na to, żeby w odpowiednich momentach brać się w garść. Jacob się naburmuszył. Skrobał paznokciem powierzchnię stołu. Głupkowata nastoletnia duma została zraniona brakiem entuzjazmu Jonathana dla jego podstaw kapitalizmu. Jonathan pieścił krótką bródkę zatopiony w myślach. - Ale miałeś nóż w dniu, kiedy zabito Bena Rifkina? - Tak.

- Miałeś go z sobą w parku tamtego dnia rano? - Nie. - Miałeś go z sobą, kiedy wychodziłeś? - Nie. - Gdzie był? - W szufladzie, w moim pokoju, jak zawsze. - Jesteś pewien? - Tak. - A kiedy wychodziłeś do szkoły, czy tamtego dnia rano zdarzyło się coś niezwykłego? - Kiedy wychodziłem? Nie. - Szedłeś swoją zwykłą trasą do szkoły? Przez park? - Tak. - Miejsce, w którym zabito Rifkina, było dokładnie na ścieżce, którą zwykle chodzisz przez park? - Chyba tak. Nigdy tak naprawdę o tym nie myślałem. - Czy kiedy szedłeś przez park, zanim znalazłeś ciało, zobaczyłeś coś albo usłyszałeś? - Nie. Po prostu szedłem, a potem on tam był, po prostu tam leżał. - Opisz go. Jak leżał w tej pierwszej chwili, kiedy go zobaczyłeś? - Po prostu leżał tam. On... no, tak jakby leżał na brzuchu na tym... no... małym stoku, w kupce liści. - Suchych liści czy mokrych liści? - Mokrych. - Jesteś pewien? - Tak myślę. - Tak myślisz? Czy zgadujesz? - Ja naprawdę nie pamiętam tego za dobrze. - To dlaczego odpowiedziałeś na pytanie? - No, nie wiem. - Od tej chwili odpowiadasz absolutnie uczciwie, jasne? Jeśli właściwą odpowiedzią jest „nie pamiętam”, właśnie to mówisz, zgoda?

- Zgoda. - No, widzisz ciało leżące na ziemi. Była tam jakaś krew? - Nie widziałem żadnej krwi, tak od razu. - Co zrobiłeś, kiedy zbliżyłeś się do ciała? - No, zawołałem go po imieniu. Jakoś tak: „Ben, Ben. Co ci jest?” Jakoś tak. - Więc poznałeś go od razu? - Tak. - Po czym? Myślałem, że leżał twarzą do ziemi, z głową w dół zbocza, a ty patrzyłeś z góry. - Chyba po prostu rozpoznałem... no, po jego ubraniu i, no wie pan, po wyglądzie. - Po wyglądzie? - Tak. No, po tym, jak wyglądał. - Mogłeś zobaczyć tylko podeszwy adidasów Bena. - Nie, mogłem zobaczyć więcej. Po prostu się wie, no nie? - W porządku, więc znalazłeś ciało i powiedziałeś: „Ben, Ben”. Co potem? - Nie odpowiadał i nie ruszał się, więc pomyślałem, że musi być z nim bardzo źle, no i ten, zszedłem do niego zobaczyć, co z nim. - Wezwałeś pomoc? - Nie. - Dlaczego nie? Miałeś telefon komórkowy? - Tak. - Znalazłeś ofiarę krwawego morderstwa, miałeś w kieszeni komórkę, ale nie przyszło ci do głowy, żeby zadzwonić pod dziewięćset jedenaście? Jonathan uważał, żeby wszystkie pytania zadawać pełnym ciekawości tonem, jakby tylko próbował rozgryźć całą rzecz. To było przesłuchanie, ale nie wrogie. Nie otwarcie wrogie. - Wiesz coś o pierwszej pomocy? - Nie, stwierdziłem, że najpierw sprawdzę, czy z nim wszystko w porządku. - Czy nie pomyślałeś, że doszło do zbrodni? - Pomyślałem, chyba, ale nie byłem całkowicie pewien. To mógł być wypadek. Niby że po prostu potknął się czy coś. - Potknął się o co? Dlaczego?

- O nic. Tylko tak mówię. - Więc nie miałeś podstaw, żeby sądzić, że się potknął? - Nie. Pan to przekręca. - Tylko próbuję zrozumieć. Dlaczego nie zadzwoniłeś po pomoc? Dlaczego nie zadzwoniłeś do ojca? Jest prawnikiem, pracuje w prokuraturze okręgowej, wiedziałby, co zrobić. - To tak... nie wiem, nie myślałem o tym. To jakby był nagły wypadek. Ja nie byłem, no, przygotowany na to. Nie wiedziałem, co powinno się zrobić. - No dobrze, co się stało potem? - No, zszedłem i schyliłem się obok niego. - Uklęknąłeś, to chcesz powiedzieć? - Chyba tak. - W mokrych liściach? - Nie wiem. Może nadal stałem. - Nadal stałeś. Więc patrzyłeś na niego z góry, zgadza się? - Nie. Naprawdę nie pamiętam. Kiedy pan tak o tym mówi, myślę, że chyba musiałem klęczeć. - Derek widział cię kilka minut później w szkole i nie wspomniał, że miałeś mokre albo zabłocone spodnie. - No to chyba musiałem stać. - W porządku, stałeś. Więc stoisz nad nim, patrzysz na niego, co dalej? - Jak mówiłem, no, obróciłem go na plecy, żeby sprawdzić, co z nim. - Czy powiedziałeś coś do niego najpierw? - Raczej nie. - Widzisz kolegę ze szkoły, który leży twarzą do ziemi, nieprzytomny i po prostu bez słowa go obracasz? - Nie, to znaczy, może coś powiedziałem. Nie jestem całkiem pewien. - Kiedy stałeś nad Benem, na zboczu, czy wtedy widziałeś jakieś dowody zbrodni? - Nie. - Była długa smuga krwi z ran Bena, ciągnęła się po całym zboczu od góry do dołu. Nie zauważyłeś jej? - Nie. To znaczy... ja... no, ześwirowałem, rozumie pan?

- Ześwirowałeś jak? Co to znaczy, tak konkretnie? - No... po prostu spanikowałem. - Spanikowałeś? Dlaczego? Powiedziałeś, że nie wiedziałeś, co się stało, nie myślałeś, że tam popełniono zbrodnię. Myślałeś, że to mógł być wypadek. - Wiem, ale on po prostu leżał tam. To była, no, świrnięta sytuacja. - Kiedy Derek cię zobaczył, zaledwie kilka minut później, już nie świrowałeś. - No nie. Tylko tego po sobie nie pokazywałem. Świrowałem w środku. - W porządku. Więc stoisz nad ciałem. Ben już nie żyje. Wykrwawił się z trzech ran w piersi i w dół zbocza ciągnie się ślad krwi, do ciała, ale ty nie widzisz żadnej krwi i nie masz pojęcia, co się stało. I świrujesz, ale tylko w środku. Co dalej? - Wygląda na to, że mi pan nie wierzy. - Jacob, pozwól, że ci coś powiem: to nie ma znaczenia, czy ja ci wierzę. Jestem twoim adwokatem, nie mamą czy tatą. - Tak, ale mimo wszystko. Zupełnie mi się nie podoba, jak to wygląda, kiedy pan pyta. To moja historia, nie? A pan robi tak, że to wygląda, jakbym kłamał. - Jonathan, proszę, przestań - powiedziała Laurie, która nie odzywała się przez całe spotkanie. - Przepraszam. Po prostu przestań. Udowodniłeś swoje. Jonathan został skarcony, skrócono mu cugle. - W porządku, Jacob, twoja matka ma rację. Może lepiej na tym skończymy. Nie chciałem cię zdenerwować. Ale chcę, żebyś o czymś pomyślał. Ta cała twoja historia może dobrze brzmiała, kiedy powtarzałeś ją sobie w głowie, w swoim pokoju. Ale słowa mają to do siebie, że brzmią inaczej podczas krzyżowego przesłuchania. I zapewniam cię, że to, co robimy tutaj, to spacerek po parku w porównaniu z tym, co Neal Logiudice zrobi z tobą, kiedy staniesz przed sądem. Ja jestem po twojej stronie; Logiudice nie. Ja jestem miłym facetem, Logiudice... cóż, ma robotę do wykonania. Zamierzałeś mi powiedzieć, że jak natrafiłeś na zwłoki leżące twarzą do ziemi, z krwią płynącą z trzech ziejących w piersi ran, to jakoś udało ci się wsadzić rękę pod ciało, tak że mogłeś zostawić pojedynczy odcisk palca wewnątrz bluzy Bena. A kiedy wyciągnąłeś rękę, nie miałeś na niej śladu krwi, więc kiedy kilka minut później zjawiłeś się w szkole, nikt nie zaczął podejrzewać, że coś jest nie tak. No dobrze, ale gdybyś był przysięgłym, co byś pomyślał o takiej historii? - Ale to prawda. Nie szczegóły, namieszał mi pan w szczegółach. On nie leżał, no, zupełnie twarzą do ziemi i nie było tak, że krew się wszędzie lała. Tak po prostu nie było.

To tylko pan, no wie pan, w coś pogrywa. Mówię prawdę. - Przepraszam, że cię zdenerwowałem. Ale ja w nic nie pogrywam. - Przysięgam na Boga, że to prawda. - Rozumiem. - Nie. Nazywa mnie pan kłamcą. Jonathan nie odpowiedział. To jest oczywiście ostatnia linia obrony kłamcy sprowokować inkwizytora, żeby wprost nazwał go kłamcą. Gorzej, głos Jacoba świadczył, że mój syn jest na krawędzi. Może to była nutka groźby, a może ton przestraszonego chłopca bliskiego łez. - Jake, w porządku - powiedziałem. - To jego praca. - Wiem, ale on mi nie wierzy. - Jest w porządku. Będzie twoim adwokatem, czy ci wierzy, czy nie wierzy. Obrońcy tacy są. - Mrugnąłem do Jacoba. - A co z moim procesem? Jak mam tam wstać i mówić? - Nie będziesz wstawał - zapewniłem. - Nie zbliżysz się nawet do miejsca dla świadka. Będziesz siedział za stołem obrony i jedynym powodem, żebyś zza niego wstał, to taki, żeby pójść na noc do domu. - Myślę, że to rozsądne - wtrącił się Jonathan. - Ale jak im opowiem swoją historię? - Jacob, ty chyba nie słuchałeś siebie przez ostatnie kilka minut. Nie możesz zająć miejsca dla świadka. - Więc jaka będzie moja obrona? - My nie musimy przedstawić linii obrony - wyjaśnił Jonathan. - Ciężar dowodu spada wyłącznie na prokuraturę. Będziemy atakowali ich wersję, aż nic z niej nie zostanie. To jest nasza obrona. - Tato? Zawahałem się. - Nie wiem, czy to wystarczy, Jonathan. Nie możemy po prostu rzucić kilku papierowych kulek w wersję Logiudice’a. Ma odcisk palca, ma świadka, który wkłada nóż w rękę Jacoba. Musimy zrobić więcej. Musimy tym przysięgłym coś dać. - A jak myślisz, co ja robię, Andy? - Po prostu myślę, że może powinniśmy rozważyć przeprowadzenie prawdziwej,

pozytywnej obrony. - Z rozkoszą. Co proponujesz? Bo na razie widzę, że wszystkie dowody wskazują w jedną stronę. - A Patz? Ława przysięgłych powinna przynajmniej o nim usłyszeć. Daj im prawdziwego zabójcę. - Prawdziwego zabójcę? O rany. Jak to udowodnimy? - Wynajmiemy detektywa, żeby w tym pogrzebał. - Pogrzebał w czym? W sprawie Patza? Tam nic nie ma. Kiedy byłeś w biurze prokuratora okręgowego, miałeś policję stanową, wszystkie wydziały lokalnej policji, FBI, CIA, KGB, NASA. - My zawsze mamy mniej możliwości niż wy, chłopaki z obrony, sobie wyobrażacie. - Może. Ale miałeś więcej, niż masz teraz, a i tak nigdy niczego nie znalazłeś. Co takiego zrobi prywatny detektyw, czego nie zrobiło kilkunastu detektywów stanowych? Nie znalazłem odpowiedzi. - Andy, posłuchaj, wiem, że rozumiesz, że na obronie nie spoczywa ciężar dowodu. Wiesz o tym, ale nie jestem całkowicie pewien, czy w to wierzysz. Tak rozgrywa się tę grę z drugiej strony. Nie dobieramy sobie klientów, nie odpuszczamy sprawy, jeśli nie ma dowodów. I to jest nasza sprawa. - Wskazał papiery przed nim. - Gramy kartami, które nam rozdano. Nie mamy wyboru. - No to musimy znaleźć parę nowych kart. - Gdzie? - Nie wiem. W naszych rękawach. - Tylko że ty nosisz koszulę z krótkimi rękawami - wycedził Jonathan.

15. Zabawa w detektywa W Starbucksie, w Newton Centre, Sarah Groehl siedziała podłączona do macbooka. Na mój widok uwolniła się od komputera, przechyliła głowę w lewo, potem w prawo, żeby wyjąć słuchawki, tak jak robią kobiety, kiedy zdejmują kolczyki. Popatrzyła na

mnie nieprzytomnym wzrokiem, zamrugała, wychodząc z transu netu. - Cześć, Sarah. Przeszkadzam? - Nie. Ja tylko... nie wiem. - Mogę z tobą porozmawiać? - O czym? Rzuciłem jej spojrzenie: „Daj spokój”. - Możemy pójść gdzie indziej, jeśli chcesz. Nie odpowiedziała natychmiast. Stoły stały blisko siebie i ludzie udawali, że nie słuchają, przestrzegając etykiety barów kawowych. Ale normalne skrępowanie prowadzeniem rozmowy w zasięgu słuchu innych wzmagały niesława mojej rodziny i skrępowanie samej Sarah. Było jej wstyd, że ludzie widzą ją ze mną. Może też bała się mnie, po tym wszystkim co usłyszała. A tyle tego było, że najwyraźniej nie potrafiła odpowiedzieć. Zaproponowałem, że usiądziemy na ławce w parku, po drugiej stronie ulicy, gdzie raczej powinna się czuć bezpiecznie, ludzie by widzieli, ale nie słyszeli. Machnęła głową, żeby odrzucić loki z czoła i z oczu, i powiedziała „dobra”. - Mogę ci postawić jeszcze jedną kawę? - Nie piję kawy. Usiedliśmy obok siebie na ławce z zielonych desek po drugiej stronie ulicy. Sarah trzymała się po królewsku wyprostowana. Nie była gruba, ale nie była też dość szczupła na T-shirt, który nosiła. Maleńki wałeczek ciała wykwitał nad jej szortami - „oponka z dziurką”, jak dzieci nazywały to bez skrępowania. Pomyślałem, że mogłaby być fajną dziewczyną dla Jacoba, jak już będzie po wszystkim. Trzymałem papierowy kubek ze Starbucksa. Straciłem zainteresowanie kawą, ale nie miałem go gdzie wyrzucić. Obracałem go w dłoniach. - Próbuję dowiedzieć się, co stało się z Benem Rifkinem. Muszę znaleźć faceta, który naprawdę to zrobił. Sceptycznie popatrzyła na mnie z boku. - Co to znaczy: „faceta, który naprawdę to zrobił”? - Jacob tego nie zrobił. Mają niewłaściwego człowieka. - Myślałam, że to już nie pana sprawa. Bawi się pan w detektywa? - Teraz to moja sprawa jako ojca. - No... o. - Uśmiechnęła się i pokręciła głową.

- Czy to brzmi idiotycznie, jak się powie, że on jest niewinny? - Nie. Chyba nie. - Myślę, że może ty też wiesz, że Jacob jest niewinny. Te rzeczy, które mówiłaś... - Tego nigdy nie powiedziałam. - Sarah, wiesz, że my, dorośli, naprawdę nie mamy najmniejszego pojęcia, co się dzieje w waszym życiu. Bo i skąd? Ale ktoś musi się przed nami trochę otworzyć. Któreś z was, dzieci, musi pomóc. - Pomagamy. - Za mało. Nie rozumiesz? Wasz kolega ma pójść do więzienia za morderstwo, którego nie popełnił. - Skąd mam wiedzieć, że go nie popełnił? Czy tak nie jest, no, z tym wszystkim? Bo niby skąd ktoś ma o tym wiedzieć? Pan też. - Hm, myślisz, że jest winny? - Nie wiem. - A więc masz wątpliwości. - Powiedziałam tylko, że nie wiem. - Ale ja wiem. Zgoda? Zajmowałem się tym przez wiele lat i wiem: Jacob tego nie zrobił. Zaręczam ci. On tego nie zrobił. Jest całkowicie niewinny. - Oczywiście, że pan tak myśli. Jest pan jego ojcem. - Jestem, to prawda. Ale nie tylko o to chodzi, że jestem jego ojcem. Są dowody, Sarah. Ty ich nie widziałaś, ale ja widziałem. Popatrzyła na mnie z wielkodusznym uśmieszkiem i przez chwilę ona była dorosłym, a ja głupim dzieciakiem. - Nie wiem, co pan chce, żebym powiedziała, panie Barber. Co ja wiem? To nie tak, że byłam blisko z którymś z nich, Jacobem albo Benem. - Sarah, nikt inny tylko ty powiedziałaś mi, żebym zajrzał na Facebooka. - Nie powiedziałam. - No dobrze, hm, wstawmy zatem „jeśli”... jeśli ty byłaś tą, która powiedziała, żebym zajrzał na Facebooka. Dlaczego to zrobiłaś? Co chciałaś, żebym znalazł? - Nie mówię, że coś panu powiedziałam, prawda? - Prawda. - Bo nie chcę być w to, no, wmieszana.

- Jasne. - No bo wie pan, chodziły plotki i pomyślałam, że powinien pan wiedzieć, co dzieciaki gadają. Bo chyba nikt nie wiedział, rozumie pan? No, nikt, kto się tym zajmował. Bez obrazy, ale wyglądało, że wy wszyscy tak jakby w ogóle pojęcia nie macie. Dzieciaki wiedziały. Dzieciaki mówiły, że Jacob miał nóż i że Jake i Ben się kłócili. Ale wy, ludzie, biegaliście w kółko i zupełnie o niczym nie mieliście pojęcia. Właściwie to Ben od dawna tak jakby gnębił Jake’a, wie pan? To nie robi przecież z człowieka mordercy, no nie? Ale pomyślałam, że to takie coś, co powinniście wiedzieć. - Dlaczego Ben gnębił Jake’a? - Dlaczego nie zapyta pan Jake’a? To pana dziecko. - Pytałem. Nigdy nie wspomniał, żeby Ben go gnębił. Mówił mi tylko, że wszystko w porządku, że nie ma problemów z Benem czy z kimś innym. - No to może... bo ja wiem, no, może po prostu się mylę. - Daj spokój, Sarah, wcale nie myślisz, że nie masz racji. Dlaczego Jake był gnębiony? Wzruszyła ramionami. - Niech pan posłucha, to nic takiego wielkiego. Każdy bywa gnębiony. No, nie gnębiony... drażniony. Widzę, jak panu oczy zabłysły, kiedy powiedziałam „gnębiony”, jakby to była jakaś strasznie wielka rzecz. Dorośli uwielbiają rozmawiać o tyranizowaniu. Wszyscy mieliśmy te kursy w szkole na temat tyranizowania i w ogóle. - Pokręciła lekko głową. - Zgoda, więc nie gnębiony, nie tyranizowany... drażniony. O co chodziło? O co się go czepiali? - Zwyczajne sprawy: jest gejem, jest palantem, jest frajerem. - Kto tak mówił? - Po prostu dzieciaki. Wszyscy. To nic takiego. Potrwa jakiś czas i przenosi się na innego. - Czy Ben drażnił się z Jacobem? - Tak, ale to nie... no, nie tylko Ben. Niech pan mnie źle nie zrozumie, ale Jacob tak do końca nie należy do fajnej paczki. - Nie? A do jakiej? - Nie wiem. On tak naprawdę nie należy do żadnej. On jest, no, nijaki. To trudno

wyjaśnić. Jacob jest jakby... fajnym palantem, tak bym to określiła, tylko że czegoś takiego to naprawdę tak jakby nie ma. Rozumie pan? - Nie. - Hm, no, są dobrzy sportowcy? On na pewno nie jest jednym z nich. I są fajne dzieciaki? Tylko że on nie jest dość fajny, żeby do nich należeć. To znaczy, on jest fajny, ale nie jest tak fajny. To znaczy, no, wie pan, trzeba mieć to coś, rozumie pan? Musisz grać na instrumencie albo być w drużynie, albo w kółku teatralnym, wszystko jedno, albo być etniczny, albo być lesbijką, albo zapóźnionym w rozwoju, albo coś... nie to, żeby to było źle. To po prostu, no, jeśli nie masz żadnej z tych rzeczy, to jesteś, no, jednym z tych dzieciaków, wie pan? Jakby zwyczajnym dzieckiem i nikt nie wie, jak się do ciebie odzywać. Jesteś nikim, ale nie w takim złym sensie. A Jacob, no, trochę taki był, rozumie pan? On był po prostu zwyczajnym dzieckiem. Czy to jasne? - Bardzo jasne. - Naprawdę? - Tak. A kim ty jesteś, Sarah? Jakie jest twoje „coś”? - Nie mam żadnego. Tak samo jak Jacob. Jestem nikim. - Ale nie w takim złym sensie. - Właśnie. - Hm, nie chcę tu robić za Cliffa Huxtable’a, ale nie sądzę, żebyś była nikim. - Kto to Cliff Huxtable? - Mniejsza o to. Ludzie zerkali na nas z drugiej strony ulicy, wchodząc i wychodząc ze Starbucksa, chociaż nie było jasne, czy mnie rozpoznają. Może zacząłem wpadać w paranoję. - Chcę tylko powiedzieć, no... - Szukała słów. - Myślę, że to naprawdę jest fajne, to co pan próbuje robić. No, udowodnić niewinność Jacoba i w ogóle? Chyba jest pan naprawdę dobrym tatą. Tylko że Jacob nie jest taki jak pan. Pan to wie, prawda? - Nie. Jak to? - Po prostu, no, jego zachowanie? Jest tak jakby cichy? Jest naprawdę wstydliwy? Nie mówię, że to złe dziecko. To znaczy, w ogóle nie. Ale nie ma wielu przyjaciół, rozumie pan? Ma, no, swoje małe kółko? Niby Derek i ten Josh? Tak przy okazji, ten dzieciak jest totalnie stuknięty. To znaczy, no, totalny luzak. Ale Jacob naprawdę nie ma wielu przyjaciół, no, w swoim kręgu. To znaczy, chyba tak woli, wie pan? To jest, totalnie w

porządku. Nic nie mówię. To znaczy, no, tam musi mnóstwo dziać się w środku, w jego... wie pan, wnętrzu. Ja, no, ja nie wiem, czy jest szczęśliwy. - Wydawał ci się nieszczęśliwy, Sarah? - Tak, trochę. Ale, no, każdy jest nieszczęśliwy, co nie? To znaczy czasem? Nie odpowiedziałem. - Musi pan porozmawiać z Derekiem. Z Derekiem Yoo. On o tym wszystkim wie więcej niż ja. - Teraz rozmawiam z tobą, Sarah. - Nie, niech pan idzie porozmawiać z Derekiem. Nie chcę się wcinać w sam środek, wie pan? Derek i Jacob byli naprawdę blisko, no, odkąd byli małymi dziećmi. Derek na pewno opowie panu więcej niż ja, to znaczy, jestem pewna, że będzie chciał pomóc Jacobowi. Jest, no, najlepszym przyjacielem Jacoba. - Sarah, a dlaczego ty nie chcesz pomóc Jacobowi? - Ale ja chcę. Ja tylko naprawdę nie wiem. Za mało o tym wiem. Ale Derek wie. Chciałem poklepać ją po ręce albo po ramieniu, albo cokolwiek, ale taki ojcowski kontakt został z nas wykorzeniony. Więc nachyliłem do niej papierowy kubek w czymś w rodzaju toastu i powiedziałem: - W mojej starej pracy, kiedy kończyliśmy przesłuchanie, zawsze pytaliśmy: czy jest coś, o czym twoim zdaniem powinienem wiedzieć, a nie zapytałem? W ogóle cokolwiek? - Nie. Nic mi nie przychodzi do głowy. - Jesteś pewna? Podniosła mały palec. - Przysięgam. - Fajnie, dziękuję ci, Sarah. Wiem, że teraz Jacob pewnie nie jest najbardziej lubianym chłopakiem, i myślę, że jesteś bardzo odważna, że tak ze mną rozmawiałaś. - Nie jestem odważna. Gdybym była odważna, nie zrobiłabym tego. Nie jestem odważna. Raczej, no, lubię Jake’a, wie pan, tak jak przedtem. Był dobrym dzieciakiem. - Jest. Jest dobrym dzieciakiem. - Jest. No tak. - Dzięki. - Wie pan co, panie Barber? Założę się, że miał pan naprawdę dobrego ojca. Bo wie pan, pan jest tak, no jakby to powiedzieć, naprawdę dobrym ojcem, więc założę się, że

miał pan dobrego ojca, który, tak jakby nauczył pana. Mam rację? Jezu, czy to dziecko nie czyta gazet? - Niezupełnie - powiedziałem. - Niezupełnie, ale blisko? - Nie miałem ojca. - Ojczyma? Pokręciłem głową. - Każdy ma ojca, panie Barber. Poza jakby, no, Bogiem albo czymś. - Ja nie, Sarah. - Och. No a może to i jakaś dobra rzecz. Po prostu, no, zupełnie wyrzucić ojców za nawias. - Może. Chyba nie jestem właściwym facetem, żeby o to pytać. * Państwo Yoo mieszkali w gmatwaninie cienistych uliczek za biblioteką, niedaleko szkoły podstawowej, w której te wszystkie dzieci po raz pierwszy się spotkały. Dom na małej działce był utrzymany w schludnym, z lekka kolonialnym stylu, biały, z czarnymi okiennicami, z wejściem pośrodku. Poprzedni właściciel zbudował ceglaną werandę wokół drzwi frontowych, która wyróżniała się na tle białej fasady, tak jak usta umalowane czerwoną szminką. Pamiętam, jak tłoczyliśmy się w małych pokojach, kiedy z Laurie przychodziliśmy zimą z wizytą. To było wtedy, kiedy Jacob i Derek chodzili do szkoły podstawowej. Nasze rodziny się przyjaźniły. W tamtych czasach rodzice przyjaciół Jacoba zazwyczaj zostawali też naszymi przyjaciółmi. Zestawialiśmy inne rodziny tak jak fragmenty układanki: ojciec z ojcem, matka z matką, dziecko z dzieckiem, żeby sprawdzić, czy pasują. Państwo Yoo nie pasowali do nas idealnie - Derek miał małą siostrę Abigail, trzy lata młodszą od chłopców - ale przyjaźń naszych rodzin przez dłuższy czas nam odpowiadała. To, że już rzadziej się widywaliśmy, nie było wynikiem zerwania. Dzieci po prostu wyrosły. Teraz same utrzymywały ze sobą kontakty towarzyskie i za mało zostało z przyjaźni między rodzinami, żeby obie pary rodziców szukały się nawzajem. Mimo to nadal uważałem ich za przyjaciół, nawet teraz. Byłem naiwny. Kiedy zadzwoniłem, drzwi otworzył Derek. Skamieniał. Gapił się na mnie wielkimi, cielęcymi, brązowymi jak syrop oczami, dopóki się nie odezwałem: - Cześć, Derek.

- Hej, Andy. Dzieci państwa Yoo zawsze zwracały się do Laurie i do mnie po imieniu. Nigdy do końca nie przyzwyczaiłem się do tej liberalnej praktyki, która w obecnej sytuacji tym bardziej zgrzytała. - Mogę porozmawiać z tobą minutkę? I znów wyglądał, jakby nie był w stanie wydobyć z siebie odpowiedzi. Wpatrywał się we mnie. Z kuchni odezwał się tata Dereka, David Yoo: - Derek, kto to? - W porządku, Derek - uspokoiłem go. Jego panika wyglądała niemal komicznie. Dlaczego, do diabła, był taki roztrzęsiony? Widział mnie tysiące razy. - Derek, kto to? Usłyszałem, jak krzesło szura o podłogę w kuchni. David Yoo wyszedł do frontowego holu, delikatnie położył rękę na karku Dereka i odciągnął syna od drzwi. - Cześć, Andy. - Cześć, David. - W czym możemy ci pomóc? - Chciałem tylko porozmawiać z Derekiem. - Porozmawiać o czym? - O sprawie. O tym, co się stało. Próbuję dowiedzieć się, kto naprawdę to zrobił. Jacob jest niewinny, wiesz. Pomagam w przygotowaniu procesu. David pokiwał głową ze zrozumieniem. Jego żona Karen wyszła teraz z kuchni i krótko przywitała się ze mną. Stali razem w drzwiach i wyglądali tak jak portret rodzinny. - Mogę wejść? - Nie, raczej nie. - Dlaczego? - Andy, jesteśmy na liście świadków. Nie sądzę, żebyśmy mogli z kimkolwiek rozmawiać. - To śmieszne. To Ameryka, możesz rozmawiać, z kim chcesz. - Prokurator powiedział, żebyśmy z nikim nie rozmawiali. - Logiudice?

- Tak. Powiedział: nie rozmawiajcie z nikim. - Hm, miał na myśli reporterów. Nie chciał, żebyście biegali wszędzie i wygłaszali sprzeczne oświadczenia. Już myśli o przesłuchaniu przed sądem. Próbuję odnaleźć pra... - Andy, on powiedział co innego. Powiedział: nie rozmawiajcie z nikim. - Tak, ale nie miał prawa tego powiedzieć. Nikt nie może ci powiedzieć, żebyś z nikim nie rozmawiał. - Przepraszam. - David, to mój syn. Znasz Jacoba. Znasz go, odkąd był dzieckiem. - Przepraszam. - Hm, mógłbym chociaż wejść i porozmawialibyśmy o tym? - Nie. - Nie? - Nie. Patrzyliśmy sobie w oczy. - Andy - odezwał się po chwili. - To nasz czas rodzinny. Naprawdę nie podoba mi się, że tutaj jesteś. Podszedł, żeby zamknąć drzwi. Żona powstrzymała go - przytrzymała brzeg drzwi i patrzyła na niego błagalnym wzrokiem. - Proszę, nie wracaj tu - powiedział do mnie David Yoo. I dodał słabym głosem: Powodzenia. Odsunął rękę Karen z drzwi i cicho je zamknął. Słyszałem, jak zakłada łańcuch.

16. Świadek W drzwiach mieszkania Magrathów powitała mnie przysadzista kobieta o nalanej twarzy, z nierozczesanymi czarnymi loczkami. Ubrana była w legginsy ze spandeksu i za duży T-shirt z równie za dużym przesłaniem wydrukowanym na przodzie: „Nie nastawiaj mnie, mam swoje nastawienie”. Dowcipne powiedzonko zajmowało sześć linijek, przyciągając mój wzrok w stronę południa jej postaci, od galaretowatych piersi po obwisły brzuch. Żałuję tej podróży nawet teraz.

- Czy jest Matthew? - zapytałem. - Kto chce wiedzieć? - Reprezentuję Jacoba Barbera. Pusty wzrok. - Morderstwo w Cold Spring Park. - A. Jest pan jego adwokatem? - Właściwie ojcem. - Najwyższy czas. Zaczęłam myśleć, że dzieciak jest samiuteńki na tym świecie. - Jak to? - Właśnie czekaliśmy, żeby ktoś przyszedł. Całe tygodnie. Gdzie są te gliny? - Czy mogę tylko... czy jest Matthew Magrath? To pani syn, jak sądzę? - Na pewno nie jest pan gliną? - Tak, na pewno. - Kurator? - Nie. Położyła rękę na biodrze, wciskając ją pod fartuszek tłuszczu opasujący ją w talii. - Chciałbym go zapytać o Leonarda Patza. - Wiem. Zachowanie kobiety było tak dziwne - nie tylko jej tajemnicze odpowiedzi, ale dziwaczny sposób, w jaki na mnie patrzyła - że powoli docierało do mnie, co mówi o Patzu. - Czy jest Matt? - powtórzyłem niecierpliwie, chcąc się od niej uwolnić. - Tak. - Szeroko otworzyła drzwi. - Matt! Ktoś do ciebie. Poszurała z powrotem do mieszkania, jakby cała rzecz przestała ją obchodzić. Mieszkanie było małe i zagracone. Eleganckie przedmieście, jakim jest Newton, ma jednak zakątki, na które może sobie pozwolić klasa pracująca. Magrathowie mieszkali w małym mieszkaniu z dwiema sypialniami, w domu z winylowym sidingiem, podzielonym na cztery części. Był wczesny wieczór i wewnątrz panował półmrok. W ogromnym starym telewizorze szedł mecz Red Socksów. Przed telewizorem stał poplamiony musztardowy pluszowy fotel, na który rzuciła się pani Magrath. - Lubi pan baseball? - spytała przez ramię. - Bo ja tak. - Jasne.

- Wie pan, z kim grają? - Nie. - Przecież mówił pan, że lubi baseball. - Mam trochę inne sprawy na głowie. - To Blue Jaysi. - Ach. Blue Jaysi. Jak mogłem zapomnieć? - Matt! - ryknęła. Potem do mnie: - Jest tam ze swoją dziewczyną i robi Bóg wie co. Kristin to ta dziewczyna. Nie odezwał się do mnie ani słowem, odkąd tu jest. Ona traktuje mnie jak śmiecia. Chce tylko dać dyla z Mattem, jakbym w ogóle nie istniała. Matt tak samo. Chciałby być tylko z Kristin. Nie mają dla mnie czasu, oboje. - Och. - Skinąłem głową. - Skąd wziął pan nasze nazwisko? Myślałam, że dane ofiar przestępstw seksualnych są poufne. - Pracowałem w biurze prokuratora okręgowego. - A tak, zgadza się, wiedziałam. To pan. Czytałam o panu w gazetach. Widział pan całą teczkę? - Tak. - To wie pan o tym facecie, Leonardzie Patzu? O tym, co zrobił Mattowi? - Tak. Wygląda na to, że obmacywał go w bibliotece. - Obmacywał go po jajach. - No, tak... tam też. - Matt! - Jeśli nie w porę... - Nie. Ma pan szczęście, że chłopak tu jest. Zwykle wychodzi z dziewczyną i tyle go widzę. Ma szlaban, musi być w domu od wpół do dziewiątej, ale on sobie nic z tego nie robi. Po prostu wychodzi. Jego kurator wszystko o tym wie. Chyba mogę panu powiedzieć, co? Że ma kuratora? Nie wiem, co z nim zrobić. Nie wiem, co jeszcze ludziom powiedzieć, rozumie pan? Jakiś czas był w poprawczaku, potem go wypuścili. Przeprowadziłam się tutaj z Quincy, żeby nie był z kolegami, bo z nich to nic dobrego. Więc przyjechałam tutaj, myślałam, że mu to pomoże, wie pan? Próbował pan kiedy znaleźć mieszkanie dla bezdomnych w tym mieście? Pfu. Co do mnie, to mi wszystko jedno, gdzie mieszkam. To nie ma dla mnie znaczenia. I wie pan co? Wie pan, co on mi teraz mówi? Po tym

wszystkim, co dla niego zrobiłam? Mówi: „Och, zmieniłaś się, matka. Teraz przeprowadziłaś się do Newton, myślisz, że jesteś wykwintna. Nosisz te wykwintne okulary, wykwintne ubrania, myślisz, że jesteś jak ludzie z Newton”. Wie pan, dlaczego noszę okulary? - Podniosła okulary ze stolika obok poręczy fotela. - Bo nie widzę! Tylko teraz tak mnie zdenerwował, że nie noszę ich nawet we własnym domu. Te same okulary nosiłam w Quincy i nic nie gadał. I cokolwiek bym dla niego zrobiła, zawsze mu mało. - Niełatwo być matką - zaryzykowałem. - On mówi, że już nie chce, żebym była jego matką. Ciągle to powtarza. Wie pan dlaczego? Chyba dlatego, że jestem gruba i nieatrakcyjna. Nie jestem szczupła tak jak Kristin, nie chodzę na fitness i nie mam ładnych włosów. Nic na to nie poradzę! Wie pan, jak mnie wyzywa, kiedy się wścieknie? Tłuste gówno. Wyobraża pan sobie, nazywać tak własną matkę, nazywać ją tłustym gównem. Robię wszystko dla tego dzieciaka, wszystko. Czy chociaż podziękuje? Czy chociaż kiedy powie: „Kocham cię, matka, dziękuję”? Nie. Po prostu mówi: „Potrzebuję forsy”. Prosi mnie o pieniądze, a ja mu mówię: „Matty, nie mam, żeby ci dać”. A on na to: „Daj spokój, matka, nawet parę baksów”. A ja mu mówię, że potrzebuję tych pieniędzy, żeby mu kupić te wszystkie rzeczy, które lubi, tak jak te kurtki Celtów, które musiał mieć, za sto pięćdziesiąt baksów, i idę jak głupia i kupuję to dla niego, żeby tylko go uszczęśliwić. Otworzyły się drzwi od sypialni i wszedł Matt Magrath, boso, tylko w spodenkach sportowych Adidasa i T-shircie. - Matka, odpuść, co? Wkurzasz gościa. Raporty policyjne ze sprawy Leonarda Patza o molestowanie seksualne opisywały ofiarę jako czternastolatka, ale Matt Magrath wyglądał na parę lat starszego. Był przystojny, z kwadratową szczęką, i miał luzacki, przemądrzały sposób bycia. Dziewczyna, Kristin, wyszła za nim z drzwi sypialni. Nie była taka atrakcyjna jak Matt. Miała szczupłą twarz, małe usta, piegi, płaską pierś. Ubrana była w koszulę z szerokim dekoltem, która zwisała z jednej strony, ukazując mlecznobiałe ramię i wampowate, lawendowe ramiączko od stanika. Od razu wiedziałem, że chłopcu na niej nie zależy. Pewnie wkrótce złamie jej serce. Zrobiło mi się jej żal, zanim zdążyła wyjść z sypialni. Wyglądała na jakieś trzynaście, czternaście lat. Ilu mężczyzn złamie jej serce, zanim się z tego wyzwoli? - Ty jesteś Matthew Magrath?

- Tak. A co? A pan kto jest? - Ile masz lat, Matthew? Kiedy się urodziłeś? - Siedemnastego sierpnia 1992 roku. Na chwilę się rozproszyłem, kiedy o tym pomyślałem: 1992. Jak niedawno to się wydawało, jak daleko już się posunąłem w latach. W 1992 byłem prawnikiem od ośmiu lat. Próbowaliśmy z Laurie począć Jacoba, w obu znaczeniach tego słowa. - Nie masz jeszcze piętnastu lat. - I co? - I nic. - Spojrzałem na Kristin, która przyglądała mi się spod oka, tak jak prawdziwa niegrzeczna dziewczyna. - Przyszedłem, żeby cię zapytać o Leonarda Patza. - O Lena? Co pan chce wiedzieć? - Len? Tak do niego mówisz? - Czasami. Jeszcze raz, kim pan jest? - Jestem ojcem Jacoba Barbera. Chłopca oskarżonego o zabójstwo w Cold Spring Park. - Tak. - Pokiwał głową. - Właśnie tak pomyślałem, że jest pan kimś takim. Pomyślałem, że może być pan gliną czy kimś. Pan tak na mnie patrzy. Jakbym zrobił coś złego. - Matt, a ty myślisz, że zrobiłeś coś złego? - Nie. - No to nie masz się o co martwić, prawda? Nie ma znaczenia, czy jestem gliną, czy nie. - A co z nią? - Skinął głową w stronę dziewczyny. - Co z nią? - Czy to aby nie przestępstwo uprawiać seks z dzieckiem, przecież ona jest, no, za młoda... więc to jest, jak to mówią? - Zgwałcenie osoby nieletniej. - Właśnie. Tyle że to się nie liczy, bo ja też jestem za młody, co? No, wie pan, jeśli dwoje dzieciaków uprawia ze sobą seks i oboje są nieletni i się pieprzą... Jego matka zrobiła krótki wdech. - Matt! - Wiek, od którego dopuszczalne jest uprawianie seksu w Massachusetts, to

szesnaście lat. Jeśli dwoje czternastolatków uprawia seks, oboje dopuszczają się zgwałcenia. - To znaczy, gwałcą się nawzajem? - Teoretycznie tak. Rzucił Kristin konspiracyjne spojrzenie. - Ile masz lat, dziewczyno? - spytał. - Szesnaście. - Mój szczęśliwy dzień. - Nie posuwałbym się tak daleko, synu. Dzień się jeszcze nie skończył. - Wie pan co? Lepiej, żebym z panem nie rozmawiał, o Lenie czy w ogóle o czymkolwiek. - Matt, nie jestem gliną. Nie obchodzi mnie, ile lat ma twoja dziewczyna, nie obchodzi mnie, co robicie. Interesuje mnie tylko Leonard Patz. - Jesteś ojcem tego chłopaka? - Muśnięcie bostońskiego akcentu: „uojcem”. - Tak. - Pana dzieciak tego nie zrobił, wie pan. Czekałem. Serce zaczęło mi walić. - To Len zrobił. - Skąd to wiesz, Matt? - Po prostu wiem. - Wiesz skąd? Wydawało mi się, że padłeś ofiarą molestowania seksualnego. Nie sądziłem, że znasz... Lena. - Hm, to skomplikowane. - Tak? - Tak. Jesteśmy kumplami z Lennym, coś w tym rodzaju. - Taki z niego kumpel, że zgłosiłeś go na policji za molestowanie seksualne? - Będę z panem szczery. Po co go zgłosiłem? Lenny tego nie zrobił. - Nie. To dlaczego go zgłosiłeś? Uśmieszek. - Mówiłem: to skomplikowane. - Łapał cię czy nie? - Tak, łapał. - Więc co jest skomplikowane?

- Hej, wie pan co? Wcale mi się to nie podoba. Chyba nie powinienem z panem rozmawiać. Mam prawo zachować milczenie. Myślę, że się zdecyduję i tak zrobię, jasne? - Masz prawo zachować milczenie wobec glin. Ja nie jestem gliną. Piąta Poprawka mnie nie dotyczy. W tym pokoju, w tej chwili, nie ma Piątej Poprawki. - Mogę narobić sobie kłopotów. - Matt... synu. Posłuchaj mnie. Jestem bardzo cierpliwym człowiekiem. Ale ty zaczynasz wystawiać moją cierpliwość na próbę. Zaczynam być - głęboki wdech - zły. Rozumiesz, Matt? A nie chcę być zły. Więc przestań tu pogrywać, w porządku? Poczułem ogrom ciała, które zamieszkuję. Jakże wielki byłem w porównaniu z tym dzieciakiem. Czułem, że się rozrastam. Robiłem się za duży, żeby ten pokój mnie pomieścił. - Jeśli coś wiesz o zabójstwie w Cold Spring Park, Matt, musisz mi to powiedzieć. Bo, synu, nie masz pojęcia, co ja przeszedłem. - Nie chcę rozmawiać przy nich. - Świetnie. Zacisnąłem dłoń wokół ramienia chłopaka i wykręciłem je - ale wykręcając, nie użyłem całej siły, którą w tamtej chwili dysponowałem, bo z łatwością mógłbym oderwać mu ramię od ciała. Dodałbym tylko troszeczkę momentu obrotowego i oderwałbym skórę, mięśnie i kość. Zaprowadziłem go do sypialni matki, gdzie, co warte uwagi, stał nocny stolik zrobiony z dwóch skrzynek po mleku Hood zestawionych razem i odwróconych do góry nogami, a ściany były oklejone, za pomocą taśmy przylepnej, kolażem starannie wyciętych z magazynów zdjęć gwiazdorów kina. Zamknąłem drzwi i stanąłem przed nimi z rękami skrzyżowanymi na piersi. Adrenalina, równie szybko jak podskoczyła, już uchodziła mi z ramion i barków, tak jakby ciało wyczuło, że kryzys wywołany przez tego dzieciaka, przeszedł swój szczyt. - Opowiedz mi o Leonardzie. Skąd go znasz? - Leonard podszedł kiedyś do mnie w McDonaldzie, no, cały taki tłusty i żałosny, i zapytał, czy bym coś chciał, jakiegoś hamburgera czy coś. Powiedział, że mi kupi, co tylko zechcę, jeśli po prostu będę z nim jadł, no, jeśli po prostu usiądę z nim przy stole. Wiedziałem, że to pedał, ale jak chciał mi kupić big maca, to co mnie to obchodzi? Wiem, że ja nie jestem gejem, więc co to ma dla mnie za znaczenie? No to powiedziałem „okay” i jedliśmy, a on próbował pokazać, jaki jest gościu, niby że jest fajny koleś, no, mój koleś, i

zapytał, czy chcę przyjść do niego do domu. Powiedział, że ma mnóstwo DVD i że możemy oglądać film czy co tam. No to ja wiedziałem, o co mu chodzi. No to powiedziałem mu wprost, że nic z nim nie będę robił, ale jak ma trochę kasy, możemy coś razem wymyślić. No to on mówi, że mi da pięćdziesiąt baksów, jak będzie mógł, no, dotknąć mojego małego czy co tam, no, przez spodnie. Powiedziałem, że może, jak mi da sto baksów. No to dał. - Dał ci sto baksów? - Tak. Tylko, no, żeby dotknąć mojej dupy i małego. - Chłopak parsknął na myśl o zapłacie, jaką wyciągnął za taką małą rzecz. - Mów dalej. - No, potem powtarzał, że chciałby jeszcze. No to za każdym razem dawał mi sto baksów. - A ty co dla niego zrobiłeś? - Nic. Przysięgam. - Daj spokój, Matt. Sto baksów? - Serio. Tylko że pozwoliłem mu dotykać mojej dupy i, no... z przodu. - Coś z siebie zdjąłeś? - Nie. Cały czas miałem na sobie ubranie. - Za każdym razem? - Za każdym razem. - Ile było razy? - Pięć. - Pięćset baksów? - Zgadza się. - Dzieciak znowu zachichotał. Łatwe pieniądze. - Sięgał ci w spodnie? Wahanie. - Raz. - Raz? - Słowo. Raz. - Jak długo to trwało? - Kilka tygodni. Powiedział, że to wszystko, na co może sobie pozwolić. - No to co się stało w bibliotece? - Nic. Nigdy nie byłem w bibliotece. Nawet nie wiem, gdzie jest.

- Więc dlaczego go zgłosiłeś? - Powiedział, że już mi nie będzie płacić. Powiedział, że nie lubi płacić, nie powinien płacić, jak jesteśmy, no, przyjaciółmi. Powiedziałem, że jak nie zapłaci, zgłoszę go. Wiedziałem, że jest na warunku, wiedziałem, że jest na liście przestępców seksualnych. Jak naruszy warunek, wraca. Nawet on to wiedział. - I nie chciał płacić? - Trochę zapłacił. Przychodzi do mnie i niby: „Zapłacę ci połowę”. No to mu powiedziałem: „Zapłacisz mi całość”. No i dostawał. Dostawał, ile tylko chciał. Ale to nie tak, że ja nie chciałem tego robić. Ale potrzebuję pieniędzy, wie pan? To znaczy, niech pan popatrzy na to mieszkanie. Wie pan, jak to jest, jak się nie ma kasy? To tak, że nie można zrobić nic. - Więc wyciągałeś od niego pieniądze. I co z tego? Co to ma wspólnego z Cold Spring Park? - To dlatego on mnie rzucił. Powiedział, że jest inny dzieciak, którego lubi, jakiś dzieciak, który rano chodzi przez park obok jego mieszkania. - Co to za dzieciak? - Ten, którego zabił. - Skąd wiesz, że to ten sam dzieciak? - Bo Leonard powiedział, że spróbuje się z nim spotkać. On tak jakby go tropił. No, chodził rano po parku, żeby się z nim spotkać. On nawet znał imię tego dzieciaka. Usłyszał od jego kolegów. Ben, to było to imię. Powiedział, że chce spróbować do niego zagadać. To wszystko było, zanim to się stało. To znaczy mówił o tym wszystkim. Nawet w ogóle o tym nie myślałem, dopóki dzieciak nie został zabity. - Co Leonard o nim mówił? - Powiedział, że jest piękny. Właśnie takiego słowa użył: „piękny”. - Dlaczego uważasz, że mógł być brutalny? Groził ci kiedyś? - Nie. Żartuje pan? Opieprzyłbym go. Jak nic. Bo Lenny to, no, taka cipa. Dlatego lubi dzieci, chyba, bo jest wielkim facetem i widzi, że dzieciaki są mniejsze. - To dlaczego miałby stosować przemoc wobec Bena Rifkina, kiedy go spotkał w parku? - Nie wiem. Nie było mnie tam. Ale wiem, że Lenny ma nóż i że zabiera go z sobą, kiedy myśli, że może będzie spotykał się z ludźmi, bo wie pan, czasem mówił, że jak jesteś,

no, pedał i podejdziesz do niewłaściwego faceta, to może być źle. - Widziałeś nóż? - Tak, miał go z sobą wtedy, jak go spotkałem. - Jak wyglądał ten nóż? - No po prostu, bo ja wiem, nóż. - Tak jak nóż kuchenny? - Nie, bardziej jak nóż bojowy, chyba. Miał takie ząbki. Mało mu go nie zabrałem. Był strasznie fajny. - Dlaczego nigdy o tym nikomu nie powiedziałeś? Wiesz, że to dziecko zostało zamordowane. - Ja też jestem na warunkowym. Nie mogłem przecież nikomu powiedzieć, no, że dostaję od niego pieniądze, albo no, że kłamałem o tym, jak mnie macał w bibliotece. To tak jakby przestępstwo. - Przestań mówić „tak jakby”. To nie jest tak jakby przestępstwo. To jest przestępstwo. - Zgadza się. Właśnie. - Matt, długo miałeś zamiar z tym chodzić, zanim komuś byś o tym powiedział? Chciałeś pozwolić, żeby mojego syna skazano za przestępstwo, którego nie popełnił, żebyś nie musiał się wstydzić, że pozwoliłeś jakiemuś facetowi łapać cię co tydzień za jaja? Chciałeś trzymać gębę na kłódkę, jak będą odsyłali mojego syna do mamra? Dzieciak nie odpowiedział. Poczułem gniew - stare, znajome uczucie. Prosty, słuszny, kojący gniew, który znałem tak jak starego przyjaciela. Nie byłem zły na tego przemądrzałego śmiecia. Zresztą wcześniej czy później życie zwykło karać takich durniów jak Matt Magrath. Nie, byłem zły na samego Patza, bo był mordercą - i to najgorszym typem mordercy, mordercą dzieci, kategorią, dla której policjanci i prokuratorzy rezerwują szczególną pogardę. - Pomyślałem, że nikt mi nie uwierzy. Bo mój cały problem to, tak jakby, że nie mogłem powiedzieć o zamordowanym dziecku, bo już skłamałem o tej sprawie w bibliotece. Więc jakbym powiedział prawdę, to oni powiedzieliby: „Hm, już raz skłamałeś. Dlaczego mielibyśmy ci wierzyć teraz?” Więc jaki to miałoby sens? Miał rację oczywiście. Matt Magrath był tak złym świadkiem, jaki tylko mógłby się przyśnić. Wierutny łgarz, żadna ława przysięgłych by mu nie uwierzyła. Tyle tylko, że - jak

z tym chłopcem, który krzyczał o wilku - tym razem akurat mówił prawdę.

17. Ze mną wszystko w porządku! Facebook zablokował konto Jacoba, prawdopodobnie ze względu na nakaz, który zabraniał edytować to, co kiedykolwiek napisał. Ale Jacob, z samobójczym uporem, otworzył nowe konto na Facebooku, pod pseudonimem Marvin Glasscock i znowu zaczął kolegować się ze swoim gronem. Nie robił z tego tajemnicy, a ja się na to wściekałem. Ku mojemu zaskoczeniu, Laurie stanęła po stronie Jacoba. - Jest zupełnie sam - powiedziała. - Potrzebuje ludzi. Wszystko, co Laurie robiła - wszystko, co kiedykolwiek robiła - miało pomagać jej synowi. Twierdziła, że teraz Jacob jest całkowicie odizolowany, a jego „życie online” jest tak potrzebnym, integralnym, „naturalnym” elementem życia towarzyskiego dzieci, że byłoby okrucieństwem odmawiać mu choćby tego minimalnego kontaktu z ludźmi. Przypomniałem jej, że społeczeństwo Massachusetts chce go pozbawić czegoś cholernie ważniejszego niż to, i przynajmniej uzgodniliśmy, że nałożymy pewne ograniczenia na nowe konto. Jacob miał nie wprowadzać hasła, które zablokowałoby nam dostęp i uniemożliwiło edytowanie jego wpisów; nie wolno mu było wpisywać niczego, co choćby luźno dotyczyło sprawy. I surowo zabroniliśmy mu wysyłać zdjęcia albo filmiki, bo rozeszłyby się po całym Internecie, gdyby tylko zostały wypuszczone, i łatwo byłoby opacznie je zrozumieć. I nikt by tego nie powstrzymał. Tak oto zaczęła się zabawa w kotka i myszkę, w której skądinąd inteligentne dziecko robiło, co mogło, żeby kpić sobie z własnego położenia, używając zwrotów na tyle niejasnych, żeby ojciec nie ocenzurował tego, co zostało napisane. Część moich porannych wędrówek po Internecie polegała na sprawdzaniu, co poprzedniego wieczoru Marvin Glasscock napisał na Facebooku. Potem wpisywałem w Google „Jacob Barber”, żeby wyszukać nowe informacje dotyczące sprawy. Potem, jeśli wszystko było w porządku, na kilka minut znikałem w króliczej norze Internetu, żeby zapomnieć, że wokół mnie szaleje burza. W reinkarnacji mojego syna na Facebooku najbardziej mnie zdumiewało to, że ktoś

w ogóle chciał być jego „przyjacielem”. W prawdziwym świecie nie miał przyjaciół. Był teraz całkowicie samotny. Nikt do niego nie dzwonił, nikt go nie odwiedzał. W szkole został zawieszony, a z nadejściem września miasto miało obowiązek dać mu prywatnego nauczyciela. Wymagało tego prawo. Laurie od tygodni negocjowała z kuratorium, użerała się, do ilu godzin nauki w domu Jake jest uprawniony. Tymczasem wydawało się, że Jacob w ogóle nie ma przyjaciół. Te same dzieciaki, które chciały kontaktować się z Jacobem online, nie chciały poznać go osobiście. Trzeba przyznać, znalazła się tylko garstka takich, którzy przyjęli Marvina Glasscocka do swojego grona online. Przed zamordowaniem Rifkina sieć Jacoba na Facebooku - liczba dzieci, które czytały zamieszczane przez niego komentarze i których komentarze śledził z kolei Jacob - wynosiła czterysta siedemdziesiąt cztery. To byli głównie koledzy i koleżanki z klasy, i dzieci, o których nigdy nie słyszałem. Po zabójstwie miał tylko czworo znajomych, a jednym z nich był Derek Yoo. Zastanawiam się, czy ta czwórka, albo Jacob, kiedykolwiek zrozumieli, że ich każdy ruch online tworzył zapis, że każde kliknięcie w klawiaturę było rejestrowane i przechowywane gdzieś na serwerze. Nic z tego, co robili w necie - nic - nie było prywatne. I w odróżnieniu od rozmowy telefonicznej, to była pisemna forma komunikowania się: tworzyli kopię każdej rozmowy. Sieć to marzenie prokuratora, narzędzie monitorujące i zapisujące, które słyszy najbardziej intymne, drastyczne tajemnice, nawet te, o których nie mówi się na głos, to lepsze niż podsłuch. To podsłuch wszczepiony człowiekowi w głowę. To była kwestia czasu, jasne. Wcześniej czy później, pisząc na swoim laptopie do późna w nocy, w odlotowej rozkoszy surfowania po Internecie, Jacob potknie się, głupio jak cholera, jak to nastolatek. I tak się w końcu stało w połowie sierpnia. Wcześnie rano w niedzielę zajrzałem na stronę Facebooka Marvina Glasscocka i znalazłem obraz Anthony’ego Perkinsa z Psychozy, słynny zarys postaci z nożem uniesionym nad głową, żeby zadźgać Janet Leigh pod prysznicem. Teraz postać miała wstawioną w Photoshopie twarz Jacoba - Jacob jako Norman Bates. Twarz została wycięta ze zdjęcia Jacoba, najwyraźniej z jakiegoś przyjęcia. Był uśmiechnięty. Jacob zamieścił fotomontaż z podpisem: „Co ludzie o mnie myślą”. Przyjaciele odpowiedzieli takimi komentarzami: „Koleś wygląda jak damulka”. „Fantastyczna robota. Powinieneś z tego zrobić swoje nowe zdjęcie na profilu”. „Uee-uee-uee [muzyka z Psychozy]". „Marvinie Glasscock! Facet totalnie wali po oczach!!!” Nie skasowałem zdjęcia natychmiast. Chciałem usłyszeć, co Jacob ma na ten temat

do powiedzenia. Wziąłem ze sobą na górę mruczącego mi w dłoni laptopa. Jacob był w swoim pokoju, jeszcze spał. Na nocnym stoliku, grzbietem do góry, leżała jedna z jego powieści dla młodzieży. Były to niezmiennie albo futurystyczna fantastyka naukowa, albo fantastyka militarna o supertajnych oddziałach wojskowych, takich jak Alpha Force (Jacob nie czytał o smętnych nastoletnich wampirach: za mało fantazyjne). Było około siódmej. Rolety opuszczone, światło w pokoju przyćmione. Tupiąc bosymi stopami, podszedłem do łóżka, Jacob obudził się i odwrócił, żeby na mnie popatrzeć. Bez wątpienia miałem groźne spojrzenie. Odwróciłem komputer, żeby pokazać mu ekran, dowód jego przestępstwa. - Co to jest? Jęknął, nie całkiem rozbudzony. - Co to jest? - Co? - To! - Nie wiem. O czym mówisz? - Ten obrazek na Facebooku. Z ostatniej nocy? Ty to wstawiłeś? - To żart. - Żart? - To tylko żart, tato. - Żart? Co się z tobą dzieje? - Czy musimy robić wielką aferę... - Jacob, wiesz, co zrobią z tym obrazkiem? Będą nim machać przed ławą przysięgłych i wiesz, co powiedzą? Powiedzą, że to wskazuje na świadomość winy. Takiego właśnie sformułowania użyją: „świadomość winy”. Powiedzą: „Tak widzi siebie Jacob Barber. Psychol. Kiedy patrzy w lustro, takie widzi odbicie: Norman Bates”. Będą używali słowa „psychol” bez końca, wysoko podniosą ten obrazek, a ława przysięgłych będzie się na niego patrzeć. Będą się patrzeć i wiesz co? Nie będą go mogli zapomnieć, nie będą mogli spokojnie wyrzucić go z pamięci. Utkwi im w głowach. Wpłynie na nich. Wypaczy ich, splami. Może nie wszystkich, może nie aż tylu. Ale przesunie wskaźnik trochę bliżej ciebie. Tak to działa. Właśnie to zrobiłeś: dałeś im prezent. Prezent. Bez żadnego powodu. Jeśli Logiudice znajdzie to zdjęcie, to ono nigdy nie zniknie. Nie łapiesz

tego? Nie wiesz, jaka jest stawka, Jacob? - Wiem! - Wiesz, co oni chcą ci zrobić? - Oczywiście, że wiem. - To dlaczego? Powiedz mi. Bo to nie ma żadnego sensu. Dlaczego to zrobiłeś? - Już ci powiedziałem, to był żart. Jest zupełnie odwrotnie, niż mówisz. To pokazuje, jak inni ludzie mnie widzą. Nie jak ja widzę siebie. I oczywiście prokurator okręgowy i ława przysięgłych też to zrozumieją. Jezu! Zgłupiałeś? - Nie zgłupiałem. - To co się z tobą dzieje? Głos Laurie za mną: - Andy! Dość. - Ramiona miała skrzyżowane, oczy jeszcze zaspane. - Ze mną wszystko w porządku - powiedział płaczliwie Jacob. - To co cię opętało, żeby... - Andy, przestań. - Dlaczego, Jacob? Po prostu powiedz mi dlaczego? - Mój gniew sięgał zenitu. Byłem taki wściekły, że wystrzeliłem kilka kul także w stronę Laurie. - Mogę go o to zapytać? Mogę go zapytać dlaczego? Czy to zbyt wiele? - Tato, to był tylko żart. Możemy to po prostu skasować? - Nie. Nie możemy tego po prostu skasować. W tym rzecz! To nie zniknie. Możemy to skasować, a to nie zniknie. Twój kumpel Derek idzie do prokuratora okręgowego i mówi mu, że masz konto na Facebooku jako Melvin Glasscock, czy kto tam i że wstawiłeś to zdjęcie, wystarczy, żeby prokurator wysłał im nakaz i mu to dadzą. Facebook da mu to, wszystko mu da. To się przykleja do ciebie, jest jak napalm. Nie wolno ci tego robić. Nie wolno ci tego robić. - Dobrze. - Nie wolno ci robić takich rzeczy. Teraz nie. - Dobra, powiedziałem. Przepraszam. - Nie przepraszaj. Przepraszaniem nie rozwiążesz problemu. - Andy, przestań. Przerażasz mnie. Co on ma zrobić? Już się stało. Powiedział, że przeprasza. Po co mu wygłaszasz tę tyradę? - Dalej wygłaszam tę tyradę, bo to ważne!

- Stało się. Popełnił błąd. To dziecko. Proszę, uspokój się, Andy. Proszę. - Przeszła przez pokój, wyjęła mi laptop z rąk... prawie zapomniałem, że nadal go trzymam... i dokładnie przyjrzała się zdjęciu. Trzymała laptop z obu brzegów, tak jak tacę w kawiarni. W porządku. - Wzruszyła ramionami. - No to skasujmy to i po sprawie. Jak to się kasuje? Nie widzę znaczka. Wziąłem laptop i przeszukałem ekran. - Ja też go nie widzę. Jacob, jak to się kasuje? Wziął laptop i, siedząc teraz na skraju łóżka, kliknął kilka razy. - Już. Nie ma. - Zamknął klapkę, wręczył mi komputer, potem położył się i przetoczył plecami do mnie. Laurie popatrzyła na mnie, jakbym to ja zwariował. - Andy, wracam do łóżka. - Po cichu wyszła z pokoju. Po chwili usłyszałem, jak szeleści nasze łóżko, kiedy znowu się kładła. Laurie zawsze wstawała wcześnie rano, nawet w niedziele, dopóki to się nam nie przydarzyło. Postałem chwilę, laptop trzymałem teraz przy boku, na biodrze, tak jak zamkniętą książkę. - Przepraszam, że wrzeszczałem. Jacob pociągnął nosem. Nie potrafiłem stwierdzić, co to pociągnięcie znaczy, czy jest bliski łez, czy zły na mnie. Ale poruszyło to we mnie, jakąś sentymentalną strunę. Pamiętałem małego Jake’a, nasze drogocenne, piękne jasnowłose niemowlę o wielkich oczach. To, że ten chłopak, dziecko - mężczyzna, jest tą samą osobą, uderzyło mnie jako coś nowego, coś, o czym wcześniej nie pomyślałem. Niemowlę nie stało się chłopcem; niemowlę było chłopcem, tą samą istotą, niezmienioną w swojej naturze. To było to samo niemowlę, które trzymałem w ramionach. Usiadłem na łóżku obok niego i położyłem rękę na jego nagim ramieniu. - Przepraszam, że krzyczałem. Nie powinienem tracić panowania nad sobą. Po prostu próbuję cię chronić. Wiesz o tym, prawda? - Chcę znowu zasnąć. - Dobrze. - Po prostu daj mi spokój. - Dobrze, to idę. - Pokiwałem głową, potarłem parę razy jego ramię, jakbym mógł wcisnąć mu przez skórę myśl; „kocham cię”, ale on leżał jak kamień. Wstałem, żeby wyjść.

- Ze mną jest wszystko w porządku - odezwał się kształt w łóżku. - I wiem dokładnie, co zamierzają mi zrobić. Nie musisz mi tego mówić. - Wiem, Jake, Wiem. A potem, z tą brawurą i bezmyślnością dziecka, usnął.

18. Gen zabójcy, nawrót We wtorkowy poranek pod koniec lata ja i Laurie siedzieliśmy w gabinecie doktor Vogel na naszym cotygodniowym spotkaniu, pod oczami wyjących afrykańskich masek. Sesja się jeszcze nie zaczęła - nadal sadowiliśmy się w znajomych krzesłach, robiliśmy rytualne komentarze na temat upału na zewnątrz, Laurie trochę drżała od klimatyzacji. - Andy, muszę ci powiedzieć, że to chyba będzie dla ciebie ciężka godzina oznajmiła doktor Vogel. - Tak? A co takiego? - Trzeba trochę porozmawiać o zagadnieniach biologicznych związanych z tą sprawą, o genetyce. - Zawahała się. Podczas naszych sesji umyślnie zachowywała obojętny wyraz twarzy, prawdopodobnie po to, żeby jej emocje nie wpływały na nasze. Ale tym razem usta i szczęki miała zaciśnięte tak, że to było widać. - I muszę pobrać od ciebie próbkę DNA. To tylko krótkie maźnięcie w ustach. Żadnych igieł, niczego inwazyjnego. Po prostu wezmę sterylny wacik na patyczku, żeby przejechać ci nim po dziąsłach i wziąć próbkę twojej śliny. - Próbka DNA? Pani chyba ze mnie żartuje. Myślałem, że zamierzamy to wszystko wykluczyć. - Andy, posłuchaj, jestem lekarzem, nie prawnikiem, nie mogę ci powiedzieć, co zostanie dopuszczone jako dowód, a co wykluczone. To sprawa między tobą a Jonathanem. Mogę ci tylko powiedzieć, że genetyka behawioralna... rozumiem przez to naukę o tym, jak geny wpływają na nasze zachowania... idzie w dwie strony. Prokuratura pewnie zechce przedstawić taki dowód, żeby dowieść, że Jacob jest skłonny do przemocy z natury, jest urodzonym zabójcą, bo to oczywiście bardziej uprawdopodobni, że właśnie on popełnił to zabójstwo. Ale i my może będziemy chcieli to przedstawić. Jeśli dojdzie do sytuacji, w

której prokuratura okręgowa uprawdopodobni, że to Jacob zabił tego chłopca... mówię „jeśli”; niczego nie przewiduję, nie mówię, że w to wierzę, po prostu „jeśli”, może będziemy chcieli przedstawić dowody z genetyki jako okoliczność łagodzącą. - Łagodzącą? - zapytała Laurie. - Żeby zmienić kwalifikację z zabójstwa pierwszego stopnia na zabójstwo drugiego stopnia albo nieumyślne spowodowanie śmierci - wyjaśniłem. Laurie skrzywiła się. Terminy techniczne brzmiały zniechęcająco, przypominały, jak wydajnie działa wymiar sprawiedliwości. Sala sądowa to fabryka, w której segreguje się przemoc według taksonomii zbrodni, przetwarza się podejrzanych w przestępców. Ja też byłem niezadowolony. Prawnik we mnie natychmiast zrozumiał, jakich kalkulacji dokonał Jonathan. Jak generał przygotowujący bitwę planował pozycje do odwrotu, kontrolowane taktyczne wycofanie się. - Pierwszy stopień to dożywocie bez prawa do ubiegania się o zwolnienie warunkowe - powiedziałem matce swojego syna łagodnym tonem. - To wyrok obligatoryjny. Sędzia nie ma wyboru. Przy drugim stopniu Jacob mógłby się ubiegać o warunek po dwudziestu latach odsiadki. Miałby zaledwie trzydzieści cztery lata. Nadal byłoby przed nim całe życie. - Jonathan prosił mnie, żebym przeprowadziła badania, żebym przygotowała się, tylko na wszelki wypadek. Laurie, myślę i w ten sposób chyba najłatwiej to zrozumieć, że cała rzecz sprowadza się do tego: prawo karze zbrodnie zamierzone. To zakłada, że każdy czyn jest zamierzony, wynika z wolnej woli. Jeśli popełniłaś przestępstwo, zakłada się, że chciałaś je popełnić. Prawo jest bezlitosne wobec obrony „tak, ale”. „Tak, ale miałem trudne dzieciństwo. Tak, ale jestem umysłowo chory. Tak, ale byłem pijany. Tak, ale mnie poniosło”. Jeśli popełnisz przestępstwo, to według prawa i tak jesteś winna, mimo tych wszystkich rzeczy. Ale będą musieli wziąć to pod uwagę, kiedy dojdzie do precyzyjnego zdefiniowania zbrodni i kiedy dojdzie do wydawania wyroku. W tym momencie wszystko, co ma wpływ na twoją wolną wolę... włączając genetyczną skłonność do przemocy albo niski próg kontroli... przynajmniej teoretycznie będzie brane pod uwagę. - To śmieszne - fuknąłem. - Żadna ława przysięgłych tego nie kupi. Chce pani im powiedzieć: „Zabiłam czternastolatka, ale mimo to mi darujcie?” Nic z tego. Nie da rady. - Możemy nie mieć wyboru, Andy, „jeśli”. - To bzdura - wypaliłem. - Chce pani pobrać próbkę mojego DNA? Nawet muchy

nie skrzywdziłem. Lekarka pokiwała głową. Żadnego komentarza. Jako psychiatra doskonały, tylko siedziała, a słowa opływały ją jak fale molo, bo to był sposób, żebym mówił dalej. Gdzieś się dowiedziała, że jeśli jeden z rozmówców zachowuje milczenie, to ten drugi robi co może, żeby wypełnić ciszę. - Nigdy nikogo nie skrzywdziłem. Nie mam gwałtownego usposobienia. To po prostu nie ja. Nawet nie grałem w futbol. Matka mi nie pozwalała. Wiedziała, że to by mi się nie spodobało. Wiedziała. W naszym domu nie było przemocy. Kiedy byłem dzieckiem, wie pani, co robiłem, jeśli chodzi o grę? Grałem na klarnecie. Kiedy wszyscy moi koledzy grali w futbol, ja grałem na klarnecie. Laurie położyła dłoń na mojej dłoni, żeby ułagodzić narastające we mnie wzburzenie. Takie gesty między nami stawały się coraz rzadsze, wzruszyłem się. To mnie uspokoiło. - Andy - powiedziała doktor Vogel. - Wiem, że dużo w to zainwestowałeś. W swoją tożsamość, w swoją reputację, w człowieka, którym się stałeś, w człowieka, którym sam się uczyniłeś. Rozmawialiśmy o tym i rozumiem to doskonale. Ale właśnie w tym rzecz. Nie jesteśmy wyłącznie wytworem naszych genów. Jesteśmy wytworem wielu, wielu rzeczy: genów i środowiska, natury i wychowania. Fakt, że jesteś, kim jesteś, to najlepszy znany mi przykład siły wolnej woli jednostki. Nieważne, co znajdziemy w twoim DNA, to nie powie nam nic o tym, kim jesteś. Zachowanie człowieka jest czymś bardziej złożonym niż kombinacja genów. Ta sama sekwencja genetyczna jednostki może dać całkowicie odmienne rezultaty u różnych jednostek w różnych środowiskach. Mówimy tylko o predyspozycji genetycznej. Predyspozycja to nie predestynacja. My, ludzie, jesteśmy czymś znacznie, znacznie więcej niż nasze DNA. Błędem, jaki popełnia się w związku z tą nową nauką, jest nadmierny determinizm. Rozmawialiśmy już o tym wcześniej. Nie mówimy o genach, które kodują niebieski kolor oczu. Zachowania człowieka mają znacznie, znacznie więcej przyczyn niż proste cechy fizyczne. - Wspaniała przemowa. A jednak zamierza mi pani wetknąć wacik na patyczku do ust. A jeśli nie chcę wiedzieć, jakie mam DNA? A jeśli nie chcę wiedzieć, jak zostałem zaprogramowany? - Andy, mimo że to dla ciebie trudne, nie o ciebie chodzi. Chodzi o Jacoba... pytanie, na ile się odważysz dla niego? Co zrobisz, żeby chronić syna?

- To nie fair. - Tak to jest. Nie ja cię tu posadziłam. - Nie. Zrobił to Jonathan. To on powinien mi mówić te wszystkie rzeczy, nie pani. - Pewnie nie chciał się z tobą o to wykłócać. On nawet nie wie, czy wykorzysta to podczas procesu. To jest tylko coś, co chce trzymać w zanadrzu, ot, na wszelki wypadek. Poza tym mógł sądzić, że jemu powiesz „nie”. - Ma rację. I dlatego powinien przeprowadzić ze mną tę rozmowę osobiście. - On tylko wykonuje swoje zadanie. Kto jak kto, ale ty powinieneś to zrozumieć. - Jego zadanie to robić to, czego chce klient. - Jego zadanie to wygrać, Andy, a nie oszczędzać czyjeś uczucia. Zresztą nie ty jesteś klientem, tylko Jacob. Jedyne, co się liczy, to Jacob. Dlatego wszyscy tutaj jesteśmy, żeby pomóc Jacobowi. - Więc Jonathan chce udowadniać przed sądem, że Jacob jednak ma gen zabójcy? - Jeśli do tego dojdzie, jeśli będziemy w rozpaczliwej sytuacji, tak, możemy udowadniać, że Jacob ma pewien specyficzny wariant genu, który sprawia, że jest bardziej skłonny do agresywnych i aspołecznych zachowań. - Wszystkie te kwalifikacje i niuanse dla zwykłych ludzi to abrakadabra. W gazetach nazwą to genem zabójcy. Stwierdzą, że jesteśmy urodzonymi zabójcami. Cała nasza rodzina. - Jedyne, co możemy zrobić, to powiedzieć im prawdę. Jeśli chcą to wypaczyć, przedstawić jako sensację, cóż na to poradzimy? - No dobrze, załóżmy, że idę na to, pozwolę pani wziąć tę próbkę DNA. Proszę mi wyjaśnić dokładnie, czego pani szuka. - Masz jakieś pojęcie o biologii? - Tylko to, co wyniosłem z liceum. - Byłeś dobry z biologii w liceum? - Lepszy byłem w grze na klarnecie. - A tak, w pigułce? Nie zapominaj, że przyczyny ludzkich zachowań są nieskończenie skomplikowane i że nie ma prostej genetycznej przyczyny konkretnych zachowań; zawsze mówimy o oddziaływaniu genetyczno-środowiskowym. I właściwie zachowanie „przestępcze” to nie jest termin naukowy, to termin prawniczy, a pewne zachowania w jednej sytuacji mogą być określone jako przestępcze, w innej, na przykład

podczas wojny... - Rozumiem, rozumiem. To skomplikowane. Proszę mi to wytłumaczyć prosto i zrozumiale. Niech mi pani tylko powie: czego pani szuka w mojej ślinie? Uśmiechnęła się, zmiękła. - Dobra. Są dwa specyficzne warianty genów łączone z antyspołecznym zachowaniem mężczyzn, które mogą pomóc w zrozumieniu wielopokoleniowych wzorców przemocy w rodzinach takich jak twoja. Pierwszy to allel genu nazywany MAOA. Gen MAOA zlokalizowany jest na chromosomie X. Kontroluje enzym, który metabolizuje pewne neurotransmitery, takie jak serotoninę, norepinefrynę i dopaminę. Nazywa się go „genem wojownika” ze względu na jego związek z agresywnym zachowaniem. Mutacja nazywana jest MAOA „wyłączone”. Już argumentowano przed sądem, że jest przyczyną przemocy, ale argument był zbyt uproszczony i go odrzucono. Nasze rozumienie wspólnego oddziaływania genów i środowiska poprawiło się od tamtej pory... nauka robi postępy i to bardzo szybkie... i teraz możemy dysponować lepszym dowodem. Druga mutacja usytuowana jest w tak zwanym genie transporterze serotoniny. Naukowa nazwa genu brzmi SLC6A4. Jest zlokalizowany na chromosomie siedemnastym. Koduje proteinę, która ułatwia funkcjonowanie systemu transportowania serotoniny, co umożliwia reabsorbcję serotoniny z synapsy, z powrotem do neuronu. Podniosłem rękę: „wystarczy”. - Rzecz w tym - ciągnęła - że nauka rozwija się z dnia na dzień. Pomyśl tylko: do tej pory zawsze pytaliśmy, co jest powodem ludzkich zachowań? Czy to natura, czy wychowanie? I byliśmy bardzo dobrzy w studiowaniu wychowawczej strony tego równania. Jest mnóstwo porządnych opracowań, które traktują o tym, jak środowisko wpływa na zachowanie. Ale teraz, po raz pierwszy w historii człowieka, możemy spojrzeć na to od strony natury. To najnowsze osiągnięcie. Struktura DNA została odkryta dopiero w 1953 roku. Dopiero zaczynamy ją rozumieć. Dopiero zaczynamy patrzeć na to, jacy jesteśmy. Nie na jakąś abstrakcję, taką jak „dusza”, albo przenośnię, taką jak „ludzkie serce”, ale na prawdziwą mechanikę człowieka, na same podstawy. To... - złapała skórę na swoim ramieniu i pociągnęła ją - ciało ludzkie, jest maszyną... systemem, bardzo skomplikowanym. Ten system składa się z molekuł, jest napędzany reakcjami chemicznymi i impulsami elektrycznymi. Nasze umysły są częścią tego systemu. Ludzie nie mają problemu z zaakceptowaniem tego, że wychowanie wpływa na zachowania. Dlaczego nie

natura? - Pani doktor, czy to uchroni moje dziecko przed więzieniem? - Może uchronić. - Więc proszę to zrobić. - Jest jeszcze coś. - Dlaczego to mnie nie zaskakuje? - Potrzebuję też wymazu od twojego ojca. - Mojego ojca? Pani żartuje. Nie rozmawiałem z ojcem, od kiedy miałem pięć lat. Nie mam nawet pojęcia, czy żyje. - Żyje. Jest w Więzieniu Północnym w Somers, w Connecticut. Minęła sekunda. - Więc proszę jechać i wziąć od niego próbkę. - Próbowałam. Nie chciał się ze mną widzieć. Zamrugałem. Te dwie rzeczy - wiadomość, że ojciec żyje, i fakt, że już się z nim kontaktowała - wytrąciły mnie z równowagi. Miała nade mną przewagę. Nie tylko znała moją historię, ale w ogóle nie uważała jej za historię. Dla niej to nie był ciężar. Dla doktor Vogel, żeby skontaktować się z Billym Barberem, wystarczyło podnieść słuchawkę telefonu - i po krzyku. - Powiedział, że ty musisz poprosić. - Ja? Nie poznałby mnie, nawet gdybym wynurzył się z jego zupy. - Najwyraźniej chce to zmienić. - Tak? Dlaczego? - Ojciec się starzeje, chce trochę poznać swojego syna. - Wzruszyła ramionami. Kto może zrozumieć ludzkie serce? - Więc o mnie wie? - O, wie o tobie wszystko. Poczułem, że czerwienię się jak mały dzieciak, z radości: ojciec! Potem, równie szybko, mój nastrój runął w dół, myśl o Krwawym Billu Barberze zamieniła się w żrący kwas. - Proszę mu powiedzieć, żeby się pieprzył. - Nie mogę mu tego powiedzieć. Potrzebujemy jego pomocy. Potrzebujemy próbki, żeby twierdzić, że mutacja genetyczna nie jest czymś jednorazowym, ale rodzinną cechą

przekazywaną z ojca na syna, z syna na wnuka. - Możemy dostać nakaz sądowy. - Wtedy zdradzimy prokuraturze okręgowej, co zamierzamy zrobić. Pokręciłem głową. - Andy, musisz myśleć o Jacobie - odezwała się wreszcie Laurie. - Co jesteś w stanie dla niego zrobić? - Poszedłbym do piekła i z powrotem. - No to świetnie. Pójdziesz.

19. Komnata Rżnięcia W ostatnim tygodniu sierpnia - w ten tydzień niedziel, kiedy my wszyscy poruszamy się trochę wolniej, opłakujemy mijające lato i przygotowujemy się do jesieni - temperatura narastała i powietrze gęstniało, aż ludzie mogli mówić tylko o upale: kiedy odpuści, czy będzie jeszcze gorszy, jak nieznośna jest wilgoć. Zapędzał ludzi do domów, jakby to była zima. Chodniki i sklepy były dziwnie ciche. Dla mnie upał nie był dolegliwością, ale zaledwie objawem, tak jak gorączka jest objawem grypy. To był tylko najbardziej oczywisty powód, że świat szybko staje się nie do zniesienia. Do tego czasu trochę zwariowaliśmy od upału, Laurie, Jacob i ja. Kiedy patrzę wstecz, trudno mi uwierzyć, jak bardzo skupiłem się na sobie, jak cała ta historia dotyczyła mnie, nie Jacoba, nie naszej całej rodziny. Wina Jacoba i moja splotły mi się w głowie, choć nikt mnie o nic otwarcie nie oskarżał. Nie dawałem już rady, oczywiście. Wiedziałem o tym. Dokładnie pamiętam, jak zmuszałem się, żeby trzymać się w kupie, zachowywać pozory, nie pękać. Ale nie dzieliłem się swoimi myślami z Laurie, nie próbowałem też wyciągać od niej jej myśli, bo wszyscy nie dawaliśmy już rady. Zniechęcałem ją do wszelkich szczerych, emocjonalnych rozmów i wkrótce w ogóle przestałem zauważać żonę. Ani razu nie zapytałem - ani razu! - co jako matka sądzi o Jacobie mordercy. Myślałem, że ważniejsze to być - przynajmniej pozornie - silnym jak skała i zachęcać Laurie, żeby też była silna. To było jedyne rozsądne podejście: umocnić się, przetrwać proces, zrobić

wszystko, co trzeba, żeby Jacob był bezpieczny, później naprawić szkody emocjonalne. Potem. Tak jakby istniało miejsce zwane Potem, jakbym potrafił przeprawić rodzinę na tamten brzeg i wtedy wszystko będzie dobrze. Wtedy przyjdzie czas na te wszystkie „miękkie” problemy, w krainie Potem. Myliłem się. Teraz myślę o tym, że powinienem widzieć Laurie inaczej, że powinienem bardziej zwracać na nią uwagę. Raz uratowała mi życie. Przyszedłem do niej zdruzgotany, a ona kochała mnie i tak. A kiedy ona była zdruzgotana, nie kiwnąłem palcem, żeby jej pomóc. Dostrzegałem tylko, że włosy jej siwieją i stają się coraz bardziej zaniedbane, a twarz jest coraz bardziej poznaczona zmarszczkami, jak stara gliniana waza. Tak strasznie schudła, że zaczęły jej wystawać kości biodrowe, a kiedy byliśmy razem, rozmawialiśmy ze sobą coraz mniej i mniej. Mimo wszystko nigdy nie ustąpiłem w swojej determinacji, żeby najpierw uratować Jacoba, a Laurie uleczyć później. Próbowałem zracjonalizować tę bezlitosną nieustępliwość: stałem się do tego czasu mistrzem chowania w sobie niebezpiecznych uczuć; mój umysł przegrzewał się od stresu i niekończącego się lata. To wszystko prawda, ale i bzdura. Prawda jest taka, że byłem głupcem. Laurie, byłem głupcem. Teraz to wiem. Około dziesiątej rano poszedłem do domu państwa Yoo. Oboje rodzice Dereka pracowali, nawet w trakcie tego niby - wakacyjnego tygodnia. Wiedziałem, że Derek będzie w domu sam. On i Jacob nadal regularnie przesyłali sobie e-maile. Rozmawiali nawet przez telefon, chociaż tylko w ciągu dnia, kiedy w pobliżu nie było rodziców Dereka, którzy mogliby to usłyszeć. Byłem przekonany, że Derek będzie chciał pomóc swojemu koledze, będzie chciał ze mną rozmawiać, powiedzieć prawdę, ale bałem się, że mimo wszystko nie wpuści mnie. Był dobrym dzieckiem. Zrobi to, co mu się mówi, jak zawsze robi, jak zawsze robił. Więc byłem przygotowany, żeby otworzyć sobie drzwi do jego domu gadaniem, żeby nawet wejść siłą, żeby tylko się do niego dostać. Pamiętam, że czułem się całkowicie do tego zdolny. Poszedłem do niego ubrany w workowate szorty i Tshirt przylepiony do spoconych pleców. Trochę przybrałem na wadze, odkąd to wszystko się zaczęło, i pamiętam, że szorty ciągle zjeżdżały mi z bioder, przygniecione ciężarem brzucha. Musiałem je bez przerwy podciągać. Zawsze byłem wysportowany i szczupły. Moje obwisłe nowe ciało zawstydzało mnie, ale nie miałem ochoty tego naprawiać. Kiedy dotarłem do domu rodziny Yoo, nie zapukałem. Nie chciałem dawać dzieciakowi szansy, żeby się przede mną schował, żeby mnie zobaczył i nie otworzył drzwi, udając że go nie ma. Zaszedłem więc od tyłu, obok małego ogródka z kwiatami,

obok hortensji strzelającej na wszystkie strony białymi stożkowatymi kiściami kwiatów, tak jak fajerwerk - pamiętałem, że David Yoo czekał cały rok, aż rośliny zakwitną. Z tyłu domu Yoo zrobili dobudówkę. Była w niej sień i pokój śniadaniowy. W ścianach, z każdej strony były okna. Z tylnej werandy widziałem przez kuchnię mały salonik, w którym Derek rozwalił się na kanapie przed telewizorem. Na werandzie stały meble ogrodowe: stolik z markizą i sześć krzeseł. Gdyby Derek nie wpuścił mnie, mógłbym rzucić którymś z tych ciężkich krzeseł w oszklone drzwi, tak jak William Hurt w Żarze ciała. Ale drzwi nie były zamknięte. Wszedłem prosto do domu, jak do własnego, jakbym tylko wyskoczył na chwilę do garażu wynieść śmieci. W domu było chłodno, chodziła klimatyzacja. Derek zerwał się na równe nogi, ale nie podszedł do mnie. Stał z chudymi łydkami przy kanapie, w sportowych szortach i czarnym T-shircie z logo Zildjian przez pierś. Bose stopy miał długie i kościste. Palce stóp wbijały się w dywan, wygięte w łuk, jak małe gąsienice. Nerwy. Kiedy po raz pierwszy spotkałem Dereka, miał pięć lat i jeszcze był pulchny. Teraz był to jeszcze jeden chudy, tyczkowaty, lekko rozkojarzony nastoletni dzieciak, taki jak mój. Był taki jak Jacob, pod każdym względem, z jednym wyjątkiem: nad przyszłością Dereka nie gromadziły się chmury, nic go nie blokowało. Przejdzie przez wiek dojrzewania z taką samą przymuloną miną jak Jacob, w tych samych śmieciowych ciuchach, z taką samą manierą powłóczenia nogami, bez kontaktu wzrokowego i wejdzie prosto w dorosłość. Był dzieciakiem bez zarzutu, jakim mógłby być Jacob, i przez chwilę pomyślałem, że miło byłoby mieć takie nieskomplikowane dziecko. Zazdrościłem Davidowi Yoo, mimo że widziałem w nim w tamtym momencie wyjątkowego dupka, i to bez wytężania wzroku. - Witaj, Derek. - Cześć. - Coś nie tak, Derek? - Nie powinno cię tu być. - Byłem tu setki razy. - Tak, ale teraz nie powinno cię tu być. - Chcę tylko porozmawiać. O Jacobie. - Nie powinienem rozmawiać. - Derek, co z tobą? Jesteś cały... spięty.

- Nie. - Boisz się mnie? - Nie. - To dlaczego tak się zachowujesz? - Jak? Nic nie robię. - Wyglądasz, jakbyś miał zatwardzenie. - Nie. Po prostu nie powinno cię tu być. - Daj spokój. Usiądź. Ja chcę tylko poznać prawdę, to wszystko. Co, u diabła, tu się dzieje? Co naprawdę się dzieje? Ja chcę tylko, żeby ktoś mi to wyjaśnił. - Ostrożnie przeszedłem przez kuchnię do saloniku z telewizorem, jakbym podchodził do płochliwego zwierzęcia. - Nie obchodzi mnie, co powiedzieli twoi rodzice. Twoi rodzice są w błędzie. Jacob zasługuje na twoją pomoc. Jest twoim przyjacielem. Twoim przyjacielem. Ja też. Jestem twoim przyjacielem, a właśnie to robią przyjaciele, Derek. Pomagają sobie. Tylko tego chcę, żebyś był przyjacielem Jacoba, teraz. On ciebie potrzebuje. - Usiadłem. - Co powiedziałeś Logiudice’owi? Co takiego mu powiedziałeś, że uwierzył, że mój syn jest mordercą? - Nie powiedziałem, że Jake jest mordercą. - Więc co mu powiedziałeś? - Dlaczego nie zapytasz Logiudice’a? Myślałem, że musi ci powiedzieć. - Powinien, Derek, ale on coś rozgrywa. To nie jest fajny facet. Wiem, że może ci być trudno to zrozumieć. Nie postawił cię przed wielką ławą przysięgłych, bo wtedy musiałby dać mi protokół przesłuchania. Prawdopodobnie nie chce też, żebyś rozmawiał ze śledczym, bo potem policjant musiałby napisać raport. Więc muszę prosić, żebyś ty mi powiedział. Chcę, żebyś postąpił właściwie. No, co takiego powiedziałeś Logiudice’owi, że uwierzył w winę Jacoba? - Powiedziałem mu prawdę. - Wiem. Wszyscy mówią prawdę. To takie męczące. Bo to nigdy nie jest ta sama prawda. Więc muszę wiedzieć dokładnie, co mu powiedziałeś. - Nie wolno mi... - Do cholery, Derek! Co powiedziałeś! Odrzuciło go, rąbnął na kanapę, jakby krzyk pchnął go do tyłu. Uspokoiłem się.

- Proszę - odezwałem się cicho, prawie z rozpaczą. - Proszę, powiedz mi. - Ja tylko powiedziałem mu, wiesz, parę rzeczy o tym, co działo się w szkole. - Na przykład jakich? - Na przykład, że czepiali się Jake’a. Ben Rifkin był, niby, szefem grupy dzieciaków. Tak jakby leni. Oni, niby, dawali popalić Jake’owi. - Jak popalić? - Niby, mówili, że jest gejem, głównie to. To tylko, niby, plotki. Ben po prostu zrobił z tego sprawę. I wiesz, mnie to w ogóle nie obchodzi, czy Jake jest gejem. Naprawdę mnie nie obchodzi. Chciałbym, żeby po prostu powiedział, jeśli jest. - Myślisz, że jest gejem? - Nie wiem. Może. Ale to nie ma najmniejszego znaczenia, bo on nie robi nic takiego, co o nim mówił Ben. Ben najzwyczajniej to zmyślił. Po prostu jakoś tak lubił gadać na Jake’a. Tak jakby to była dla niego jakaś zabawa czy co. Był, tak jakby, tyranem. - Co mówił Ben? - Nie wiem, po prostu, niby, rozpuszczał plotki. Niby, mówił, że Jake chciał wydymać chłopaka na imprezie u niego... wcale nie chciał. Albo że mu kiedyś, po wuefie stanął pod prysznicem. Albo że jeden z nauczycieli wrócił raz do szkoły w czasie przerwy i przyłapał Jake’a, jak walił sobie konia w klasie. To wszystko, to była totalna nieprawda. - To dlaczego to mówił? - Bo Ben był fiutem. W Jake’u było coś, czego Ben nie lubił, a to, niby, go denerwowało, wiesz? Tak jakby nie mógł dać sobie rady ze sobą. Jak widział Jake’a, to się na nim wyżywał. Za każdym razem. Myślę, że uważał, że mu za to też nikt nic nie zrobi. Był po prostu fiutem. Szczerze? Nikt nie lubi tego mówić, bo został zabity i w ogóle. Ale Ben był złośliwy. Ktokolwiek to zrobił... hm, bo ja wiem, nie chcę mówić... nieważne. Ben był po prostu złośliwy. - Ale dlaczego był taki złośliwy wobec Jacoba? Nie chwytam. - Po prostu go nie lubił. Jake jest tak jakby... to znaczy znam Jake’a, nie? I lubię go. Ale daj spokój. To znaczy, musisz zrozumieć. Jake tak jakby nie jest normalnym chłopakiem. - Dlaczego nie jest? Bo inne dzieci myślały, że jest gejem? - Nie. - Więc co to znaczy „normalny”?

Popatrzył na mnie badawczo. - W Jake’u jest coś złośliwego. - Wytrzymał moje spojrzenie. Próbowałem nie zdradzić żadnego uczucia. Próbowałem powstrzymać jabłko Adama, żeby nie skakało w górę i w dół. - Myślę, że Ben może o tym nie wiedział - podjął Derek. - Ben, niby, znalazł sobie niewłaściwego lekkiego wariata, żeby się go czepiać. Nie miał pojęcia. - Więc dlatego wszedłeś na Facebooka i powiedziałeś wszystkim o nożu? - Nie. To coś więcej. To znaczy, bo ja wiem. Chodzi o to, że miał ten nóż, bo bał się Bena. Myślał, że Ben rzuci się na niego któregoś dnia i spróbuje mu dołożyć i wtedy Jake będzie się musiał przed nim bronić. Nic o tym nie wiedziałeś? - Nie. - Jacob nic ci o tym nie mówił? - Nie. - Hm, powiedziałem, bo wiedziałem, że Jake ma ten nóż, i wiedziałem, że dlatego, że się boi, że Ben coś będzie próbował mu zrobić. Może nie powinienem nic mówić. Nie wiem. Nie wiem, dlaczego powiedziałem. - Powiedziałeś, bo to była prawda. Chciałeś powiedzieć prawdę. - Chyba tak. - Ale ten nóż nie posłużył do morderstwa. Ten nóż, który widziałeś u Jacoba. To nie ten, którym został zabity Ben. W Cold Spring Park znaleźli inny nóż. Wiesz o tym, prawda? - Tak, ale kto wie? Znaleźli nóż... - Wzruszenie ramionami. - Nieważne, wtedy wszyscy pytali ciągle: „Gdzie jest nóż?” A Jake zawsze mówił: „Mój tata jest w prokuraturze okręgowej i ja znam się na prawie”, jakby wiedział, że nic mu się nie stanie. No, jeśli ktoś by go oskarżył. Rozumiesz? - Czy kiedykolwiek tak powiedział? - Nie. Niezupełnie. - Więc to powiedziałeś Logiudice’owi? - Nie! Jasne, że nie. Bo, niby, tego to ja naprawdę nie wiem, rozumiesz? To tylko, no, to co myślę. - Więc co dokładnie powiedziałeś Logiudice’owi? - Po prostu, że Jacob miał nóż. - Inny nóż.

- Hm, skoro tak mówisz, nich będzie. Ja tylko powiedziałem Logiudice’owi o nożu i że Ben, niby, gnębił Jake’a. I że tego dnia rano, kiedy to się stało, Jake przyszedł do szkoły i miał na sobie krew. - Co Jacob przyznał. Znalazł Bena. Próbował mu pomóc. Stąd wzięła się na nim krew. - Wiem, wiem, An... proszę pana. Ja nic nie mówię o Jake’u. Ja tylko mówię, co powiedziałem w prokuraturze. Jake przyszedł do szkoły, a ja widziałem na nim krew, a on mi powiedział, że musi się umyć, bo ludzie nie zrozumieją. I miał rację: nie zrozumieli. - Derek, mogę cię o coś zapytać? Naprawdę uważasz, że to możliwe? To znaczy, czy jest jeszcze coś, czego mi nie powiedziałeś? Bo z tego, co słyszę, nadal nie wynika, żeby Jacob to zrobił. To się po prostu nie klei. Derek zaczął się wiercić. Jego ciało odsunęło się ode mnie ruchem korkociągu. - Myślisz, że on to zrobił, prawda, Derek? - Nie, to znaczy, jest... no, jeden procent prawdopodobieństwa. No, tyle. - Podniósł palce rozsunięte o milimetr. - Nie wiem. - Wątpliwości. - Tak. - Dlaczego? Dlaczego masz wątpliwości, choćby najmniejsze? Znasz Jake’a prawie całe życie. Byliście najlepszymi przyjaciółmi. - Bo Jake... on jest po prostu, no, innym chłopakiem. Wiesz, ja nic nie mówię, tak? Ale on jest, jakby... powiedziałem, no, jest w nim coś złośliwego, ale to naprawdę nie to. Nie wiem, jak to powiedzieć. Nie to, że wpada w złość albo się wścieka czy co. On się nie wścieka, wiesz? On po prostu... no, jest tak jakby zły. Nie wobec mnie, bo jestem jego kumplem. Ale czasem wobec innych dzieciaków. On po prostu wygaduje różne dziwne rzeczy. No, rasistowskie, na przykład kawały. Albo nazywa grube dziewczyny grubasami, albo mówi o nich nieładnie, no, o ich wyglądzie. I czyta te opowiadania w necie. Niby porno, ale o torturach. Nazywa to „ostre rżnięcie”, tak jak „pornografia z ostrym rżnięciem”. Powie, no, „koleś, w nocy siedziałem do późna, czytałem rżnięcie w necie”. Pokazywał mi niektóre opowiadania. No, na swoim iPodzie? A ja mu: „koleś, to chore”. Wiesz, to niby opowiadania o... wiesz, rżnięciu ludzi. Niby związuje się kobiety i tnie, i zabija, i w ogóle. I wiąże się facetów, i odcina im się to, i - skrzywił się - wiesz, kastruje się ich. To jest totalnie chore. On to dalej robi.

- Jak to: dalej robi? - Czyta to. - To nieprawda. Sprawdzałem jego komputer. Zainstalowałem program, który mi pokazuje, co Jacob robi i gdzie porusza się po Internecie. - On używa swojego iPoda. Tego iPod Touch. Przez chwilę byłem głupim, zupełnie bez pojęcia, rodzicem. - Znajduje je na tych forach w sieci - dodał uprzejmie Derek. - To się nazywa Komnata Rżnięcia. Ludzie, niby, zamieszczają tam opowiadania. Piszą je i przesyłają innym ludziom do czytania. - Derek, dzieciaki oglądają porno, to wiem. Jesteś pewien, że nie mówimy po prostu o tym? - Jestem totalnie, totalnie pewien. To nie porno. Zresztą, nie o to chodzi. To znaczy, niech czyta, co chce. Nie moja sprawa. Ale to jest tak, że jego nic nie obchodzi. - Nie obchodzi go co? - Ludzie, zwierzęta, nic. - Pokręcił głową. Siedziałem w milczeniu, czekałem. - Raz wyszliśmy, całą paczką, no i siedzieliśmy na tym murku, no... obijaliśmy się. To było wcześnie po południu. I ten facet idzie chodnikiem i ma te, no jak to się nazywa, kule? Takie, że są do ramienia i tam jest taka obręcz na ramię, no wiesz? I naprawdę coś miał nie tak z nogami. Jakby ciągnął je za sobą, no, że sparaliżowany albo na coś tam chory. I ten facet przechodzi, a Jake normalnie zaczyna się śmiać, no, „ha, ha, ha”. Nie może przestać. Facet musiał go usłyszeć, szedł tuż przed nami. A my, no, patrzymy na Jake’a, że niby: „koleś, odbiło ci?” A on, niby: „Chłopaki, ślepi jesteście? Nawet nie widzieliście tego faceta? Totalny dziwoląg!” To było, no... złe. To znaczy, wiem, że jesteś tatą Jake’a i w ogóle, i niefajnie, że to mówię, ale Jake potrafi być zwyczajnie zły. Nie lubię z nim być, jak taki jest. No tak naprawdę to trochę się go boję. - Derek zrobił smutną minę, jakby po raz pierwszy robił przed sobą trudne wyznanie. Zawiódł się na swoim przyjacielu Jake’u. Dalej mówił mniej zniesmaczonym, bardziej ponurym tonem. - Raz... tak jakby zeszłej jesieni, chyba?... Jake znalazł tego psa. Normalnie, no, mały kundelek. Chyba się zgubił, ale nie był bezpański, bo miał obrożę. Jake wziął go na, no tego, na sznurek. Wiesz, zamiast smyczy. - Jacob nigdy nie miał psa - powiedziałem.

Derek pokiwał głową, z tym samym smutnym wyrazem twarzy, jakby to był jego obowiązek wyjaśnić wszystko biednemu, głupiemu ojcu Jake’a. W końcu chyba zrozumiał, jak nieświadomi potrafią być rodzice, i poczuł się rozczarowany. - Zobaczyłem go później i zapytałem o psa, a Jake, niby: „Musiałem go zakopać”. No to ja, niby: „To znaczy, zdechł?” A on właściwie to nie odpowiedział. Po prostu, niby: „koleś, musiałem go zakopać”. Przez dłuższy czas potem nie widywałem się z Jakiem, bo ja, niby, wiedziałem, rozumiesz? Niby wiedziałem, że to coś złego. I były te ogłoszenia. No, rodziny, która miała tego psa, wszędzie rozlepili ogłoszenia, na słupach telefonicznych, na drzewach, wiesz? Niby, ze zdjęciem tego psa. I nigdy o tym nie mówiłem, a rodzina w końcu przestała rozwieszać ogłoszenia i pewnie próbowała o tym zapomnieć. Minęła chwila, w milczeniu. - Derek - odezwałem się, kiedy byłem pewien, że chłopak nie ma nic do dodania. Skoro wiedziałeś o tym wszystkim, jak to możliwe, że nadal przyjaźniłeś się z Jacobem? - Już się nie przyjaźniliśmy tak jak wcześniej, kiedy byliśmy dziećmi. Byliśmy po prostu, tak jakby, dawnymi przyjaciółmi, rozumiesz? To co innego. - Dawni przyjaciele, ale przyjaciele? - Nie wiem. Czasem myślę, że normalnie on nigdy nie był moim prawdziwym przyjacielem. Po prostu, no, był dzieciakiem, którego znałem ze szkoły. Nie myślę nawet, no, żeby mu na mnie zależało. Nie, żeby mnie nie lubił czy co. W zasadzie po prostu było mu wszystko jedno, tak czy siak. - A poza tym? Derek wzruszył ramionami. Jego odpowiedź była trochę nielogiczna, ale zapamiętałem to, co powiedział. - Zawsze wiedziałem, że kiedyś wpakuje się w kłopoty. Tylko wydawało mi się, że dopiero jak dorośniemy. Siedzieliśmy jakiś czas, Derek i ja, i nic nie mówiliśmy. Chyba obaj rozumieliśmy, że nie ma powrotu, że nie można cofnąć słów, które właśnie wypowiedział. * Jechałem do domu powoli, przez centrum miasta, i delektowałem się przejażdżką. Może to tylko fałszywe wspomnienie, ale wiedziałem, co nadciąga. Wiedziałem, że coś się kończy i w przedłużaniu jazdy samochodem była maleńka przyjemność, że chwilę dłużej jest się „normalnym”.

W domu też powoli poszedłem na górę, do pokoju syna. Jego iPod leżał na biurku - smukła, szklista mała sztabka, która ożyła w moim ręku. IPod był chroniony hasłem, ale Jacob nam je dał, bo taki był warunek, żeby zatrzymał iPoda. Wprowadziłem czterocyfrowe hasło i otworzyłem wyszukiwarkę netu. Jacob miał w zakładkach tylko kilka neutralnych stron: Facebook, Gmail, kilka blogów, które lubił: o technologii, grach wideo i muzyce. Nie było śladu stron o nazwie Komnata Rżnięcia. Musiałem poszukać w Google, żeby ją znaleźć. Komnata Rżnięcia to było forum, na którym goście mogli zamieszczać teksty do czytania dla użytkowników. Na stronie było pełno opowiadań, które zasadniczo były tym, co opisał Derek: rozwinięte fantazje seksualne, z wątkami niewolnictwa i sadyzmu, nawet z okaleczaniem, gwałtami, morderstwami. Niektóre - nieliczne - nie zawierały elementu seksualnego; opisywały tortury dla samych tortur, przypominały ociekające krwią horrory, których pełno teraz w kinach. Na stronie nie było obrazów ani filmików, tylko tekst, i to nawet niesformatowany. Sama wyszukiwarka w iPodzie nie pozwalała sprawdzić, które z tych opowiadań Jacob czytał i ile czasu spędzał na tej stronie. Ale strona pokazywała jednak, że był użytkownikiem forum: u góry wyświetlał się jego pseudonim sieciowy - Job. Podejrzewam, że „Job” to była układanka z liter imienia albo jego inicjałów (chociaż jego drugie imię nie zaczynało się na „O”), a może to było chytre odniesienie do prób, które przechodził. Kliknąłem nazwę użytkownika i link zaprowadził mnie do strony, na której Job przechowywał swoje ulubione opowiadania. Na szczycie listy było opowiadanie pod tytułem Przechadzka po lesie. Datowane na 19 kwietnia, ponad trzy miesiące wcześniej. Pola na nazwisko autora i przesyłającego były puste. Zaczynało się tak: „Tego ranka Jason Fears wziął do lasu nóż, bo pomyślał, że może go potrzebować. Trzymał nóż w kieszeni bluzy i, idąc, zacisnął palce na rękojeści, a nóż w jego ręku przesyłał fale mocy w górę ramienia, przez bark do mózgu i rozświetlał jego splot słoneczny tak jak fajerwerk wybuchający na niebie”. Opowiadanie ciągnęło się długimi, rozwiniętymi napuszonymi zdaniami, takimi jak to ostatnie. To była drastyczna, ledwie sfabularyzowana relacja z zabójstwa Bena Rifkina w Cold Spring Park. W opowiadaniu zmieniono nazwę parku na Rock River Park. Newton nazwano Brooktown. Ben Rifkin stał się podejrzanym, nikczemnym tyranem Brentem

Mallisem. Przyjąłem, że to napisał Jacob, ale nie było jak się upewnić. Nic w opowiadaniu nie zdradzało tożsamości autora. Tekst brzmiał tak, jakby pisał go nastolatek, a Jacob był molem książkowym i śledził treści Komnaty Rżnięcia wystarczająco długo, żeby opanować styl. Autor miał co najmniej pobieżną wiedzę o Cold Spring Park, który został całkiem wiernie opisany. Ale i tak wszystko, co mogłem powiedzieć z całą pewnością, to że Jacob czytał tę opowieść, a to naprawdę niczego nie dowodziło. Więc dalej zmagałem się z tym dowodem. Umniejszałem jego znaczenie. Broniłem Jacoba. Opowieść nie była osobistym wyznaniem. Nie było w niej niczego, co mógłbym uznać za informację nie do powszechnej wiadomości. Całość mogła być ulepiona z wycinków prasowych i żywej wyobraźni. Nawet najbardziej mrożący krew w żyłach szczegół, kiedy Ben - albo Brent Mallis - krzyczał: „Przestań, to boli”, był opisywany w gazetach. Z kolei jak na informację nie do powszechnej wiadomości, ile w tym było prawdy? Nawet śledczy nie mogli wiedzieć, czy Ben Rifkin naprawdę powiedział: „Cześć, pedale”, kiedy tamtego dnia rano zobaczył w lesie zabójcę, tak jak Brent Mallis powiedział do Jasona Fearsa. Ani czy, kiedy zabójca dźgnął Bena w pierś, nóż wszedł bez oporu, nie trafił na kość, nie ślizgał się po skórze czy gumowatych organach, tak „jakby dźgał powietrze”. Na to nie było świadków, tego nie można było potwierdzić. Ale i tak Jacob musiał zdawać sobie sprawę, że to idiotyzm wypisywać takie bzdury, bez względu na to, czy jest, czy nie jest winny. Co prawda wkleił na Facebooku zdjęcie z Psychozy, ale tak daleko na pewno by się nie posunął. Nawet jeśli to napisał albo tylko przeczytał, czego to dowodzi? To głupie, owszem, ale dzieciaki robią głupie rzeczy. Umysł nastolatka to terytorium wiecznej wojny między Głupim a Mądrym; to był po prostu przypadek, że wtedy bitwę wygrał Głupi. Jeśli wziąć pod uwagę presję, pod którą żył Jacob, i fakt, że praktycznie od miesięcy siedział zamknięty w domu, i coraz większy szum teraz, kiedy zbliżała się rozprawa, to wydawało się zrozumiałe. Czy naprawdę obarczyłbyś dzieciaka odpowiedzialnością za każdą pozbawioną smaku, taktu, rozsądku rzecz, jaką powiedział? Które dziecko nie zaczęłoby zachowywać się trochę po wariacku w sytuacji Jacoba? Zresztą, kto z nas nie mógłby być sądzony za najgłupsze rzeczy, jakie wyprawiał jako nastolatek? Wmawiałem to sobie, porządkowałem argumenty, tak jak mnie wyćwiczono, ale nie

mogłem wyrzucić z głowy krzyku tego chłopca: „Przestań, to boli”. Coś we mnie pękło. Nie wiem, jak inaczej to ująć. Nadal nie dopuszczałem do siebie wątpliwości. Nadal wierzyłem w Jacoba i, Bóg wie, nadal go kochałem. I nie było dowodów - żadnych realnych dowodów - na cokolwiek. Prawnik we mnie rozumiał to wszystko. Ale ta część, która była ojcem Jacoba, czuła się pocięta, poraniona. Uczucie jest myślą, ideą, ale także emocją, bólem ciała. Pożądanie, miłość, nienawiść, strach, odraza - czujesz to w mięśniach i kościach, nie tylko w umyśle. Tak było z tym małym bolesnym rozczarowaniem: jak z raną fizyczną, głęboko w moim ciele, krwotokiem wewnętrznym, nacięciem, które nieustannie się jątrzyło. Raz jeszcze przeczytałem opowiadanie, potem wyrzuciłem je z listy przeglądarki. Położyłem iPoda z powrotem na biurku Jacoba. I wyszedłbym, i nigdy bym mu o tym nie powiedział, i Laurie też bym nic nie powiedział, ale martwiłem się, że w iPodzie może tkwić zagrożenie. Na tyle dobrze znałem Internet i pracę policji, żeby wiedzieć, że cyfrowe tropy nie są łatwe do wymazania. Każde kliknięcie w necie tworzy zapis, na serwerach, gdzieś w eterze, ale też na twardych dyskach poszczególnych komputerów i te zapisy istnieją, choćbyś nie wiem jak próbował je kasować. A jeśli prokuratura okręgowa jakoś znajdzie iPoda Jacoba i przejrzy go, szukając dowodów? IPod był niebezpieczny również pod innym względem, jako furtka Jacoba do netu, której nie mogłem nadzorować tak łatwo, jak komputerów rodzinnych. IPod był mały, podobny do telefonu i Jacob używał go, tak samo licząc na prywatność, jakby to był telefon. Korzystał z niego bez obaw, a może i trochę podstępnie. IPod był przeciekiem. Był zagrożeniem. Zniosłem go do piwnicy, położyłem na swoim małym warsztaciku, szklaną stroną do góry, wziąłem młotek i roztrzaskałem.

20. Jeden syn był tutaj, drugiego nie było Najbliżej naszego domu był market Whole Foods. Niechętnie tam chodziliśmy. Marnotrawstwo tych wszystkich piramid nieskazitelnych warzyw i owoców, które o czym wiedzieliśmy - zbudowano tylko dzięki temu, że wyrzucano ogromne ilości niedoskonałych kosmetycznie produktów. Fałszywa prostolinijność, wymyślna pretensja, że

Whole Foods jest czymś innym niż luksusowym sklepem. I oczywiście ceny. Zawsze unikaliśmy robienia tam zakupów ze względu na wysokie ceny. Teraz, kiedy sprawa Jacoba groziła nam bankructwem, myśl o chodzeniu tam na zakupy wydawała się szczególnie śmieszna. Nie mieliśmy interesu, żeby tam kupować. Finansowo byliśmy już zrujnowani. Zresztą nigdy nie byliśmy bogaci. Mogliśmy mieszkać w tym mieście, bo kupiliśmy dom, kiedy ceny były niskie, ale i tak zadłużyliśmy się po uszy. Teraz wynagrodzenie Jonathana sięgało już liczb sześciocyfrowych. Wydaliśmy na to wszystkie pieniądze przeznaczone na college Jacoba i zaczęliśmy czerpać z oszczędności emerytalnych. Byłem pewien, że zanim sprawa się skończy, będziemy spłukani i żeby spłacić rachunki, zapożyczymy się na hipotekę. Wiedziałem też, że moja kariera prokuratorska się skończyła. Nawet jeśli wyrok będzie brzmiał „niewinny”, nigdy nie wejdę na salę sądową, nie ciągnąc za sobą smrodu oskarżenia. Może, kiedy sprawa się skończy, Lynn Canavan zrobi to, co powinna, i zaproponuje, że zatrzyma mnie na liście płac, ale ja nie będę chciał zostać jako przypadek charytatywny. Laurie może wróci do pracy w szkole, ale z samej jej pensji nie zdołamy płacić rachunków. Tego aspektu historii karnych nigdy w pełni nie doceniałem, dopóki mnie to nie dopadło: zorganizowanie obrony jest tak rujnująco drogie, że niewinny czy winny, samo oskarżenie jest druzgocącą karą. Każdy oskarżony płaci jakąś cenę. Był też inny powód, żebyśmy unikali Whole Foods. Postanowiłem, że nie będę pokazywać się w mieście, zwłaszcza że nie będę robił niczego, co mogłoby sugerować, że z lekkim sercem podchodzimy do sprawy. Chciałem, żeby ludzie widzieli, że nasza rodzina jest zmiażdżona, bo byliśmy zmiażdżeni. Kiedy przysięgli wmaszerują na salę sądową, nie chcę, żeby któryś z nich miał jakieś niejasne wspomnienie Barberów pławiących się w luksusach drogich sklepów, kiedy syn Rifkinów leży w grobie. Niepochlebna wzmianka w gazetach, urojona plotka, bezpodstawne wrażenie - te sprawy mogły z łatwością nastawić przysięgłych przeciwko nam. Ale pewnego wieczoru poszliśmy do Whole Food całą trójką, bo mieliśmy mało czasu i robiło się nam już niedobrze od ostrożności i czekania. I byliśmy głodni. To było tuż przed Świętem Pracy. Miasto opustoszało na wolne dwa dni. I jaka to była ulga znaleźć się tam. Ukołysała nas cudowna, narkotyczna zwyczajność robienia zakupów w markecie. Byliśmy tak podobni do dawnych nas - Laurie: kompetentna klientka i pianistka posiłku; ja: nieudolny mąż, co chwyta przypadkowe

produkty to tu, to tam, pod wpływem kaprysu. Jacob: dzieciak skamlący o coś do zjedzenia natychmiast. Tak że zanim doszliśmy do kasy, trochę się zapomnieliśmy. Przechadzaliśmy się wzdłuż regałów. Cieszyliśmy się towarami zgromadzonymi wokół nas, żartowaliśmy na temat żywności organicznej na półkach. W dziale serów Jacob nabijał się z zapachu mocnego gruyere’a, który proponowano klientom do spróbowania, i możliwych konsekwencji gastrycznych, gdyby się go zjadło za dużo. Wszyscy się roześmialiśmy, cała nasza trójka. Nie żeby żart był szczególnie zabawny (chociaż nie zadzieram nosa, kiedy słyszę dobry dowcip o defekacji), ale dlatego, że Jake w ogóle zażartował. Przez lato tak ucichł, stał się dla nas taką zagadką, że cieszyliśmy się, widząc, jak nasz chłopczyk znów do nas wesoło zagaduje. Uśmiechnął się i zupełnie nie wyglądał na tego potwora, za którego chyba wszyscy go uważali. Nadal się uśmiechaliśmy, kiedy wyszliśmy z alejki za ostatnim regałem, i ruszyliśmy do kasy z przodu sklepu. Wszystkie alejki zbiegały się tutaj, klienci wirowali wokół kas, dzieląc się na kolejki do zapłaty. Zajęliśmy miejsce na końcu krótkiej kolejki, przed nami było zaledwie parę osób. Laurie stała z dłonią na rączce wózka. Ja obok niej, Jacob za nami. Dan Rifkin skierował swój wózek do kolejki przed kasą obok nas. Był z półtora metra obok, jeśli nie bliżej. Przez chwilę nie widział nas. Okulary przeciwsłoneczne podsunięte na czubek głowy leżały mu na włosach. Nosił elegancko wyprasowane szorty khaki i wetkniętą w nie koszulkę polo. Miał płócienny pas z niebieską wstążką wyszywaną w małe kotwice. Nosił mokasyny na cienkiej podeszwie, bez skarpetek. Wyglądało to trochę na luźny styl ekskluzywnego ośrodka rekreacyjno-sportowego za miastem. Zawsze uważałem, że w czymś takim dorosły wygląda śmiesznie. Człowiek z natury dystyngowany często wygląda dziwnie, kiedy próbuje ubrać się niezbyt starannie, tak jak urodzony flejtuch wygląda nie na miejscu w garniturze. Dan Rifkin nie był z tych, co chodzą po domu w krótkich spodenkach. Odwróciłem się do niego tyłem i szepnąłem Laurie, że Dan jest obok nas. Uniosła rękę do ust. - Gdzie? - Tuż za mną. Nie patrz. Spojrzała. Odwróciłem się i zobaczyłem, że przy Rifkinie pojawiła się jego żona Joan.

Przypominała tak jakby lalkowatą miniaturkę męża. Była niska, szczupła i miała śliczną twarz. Jej przyprószone siwizną blond włosy były przycięte na chłopaka. Kiedyś musiała być bardzo piękna - nadal emanowała z niej pełnia życia, aktorska maniera kobiety, która wie, jak korzystać ze swojego wyglądu - ale teraz już zblakła. Twarz miała wychudłą, oczy lekko wyłupiaste, to uczyniły lata, stres, rozpacz. W ciągu ostatnich lat spotkałem ją kilka razy, nigdy nie pamiętała, kim jestem. Teraz oboje patrzyli na nas. Dan prawie się nie ruszał. Klucze zwisały mu z palca wskazującego i nie brzęczały. Konsternacja, zaskoczenie, czy co tam czuł, ledwie odbijały mu się na twarzy. Twarz Joan była żywsza. Kobieta patrzyła z wściekłością, urażona, że jesteśmy w tym miejscu. Nikt się nie odezwał. To kwestia liczebności. Nas było troje, ich dwoje. Jeden syn był tutaj, drugiego nie było. Prosty fakt dalszej egzystencji Jacoba musiał być dla nich świętokradztwem. To było tak boleśnie oczywiste i niezręczne, że nasza piątka stała przez chwilę jak zamurowana, gapiąc się na siebie, a krzątanina marketu trwała wokół nas. - Może pójdziesz i zaczekasz w samochodzie - powiedziałem do Jacoba. - Dobra. Zaczął wysuwać się z kolejki. Rifkinowie nadal patrzyli na nas. Natychmiast zdecydowałem, że się nie odezwę, chyba że zaczną rozmowę. Nie wiedziałem, co mógłbym powiedzieć, co nie byłoby bolesne, nietaktowne albo prowokacyjne. Ale Laurie chciała mówić. Jej chęć, żeby do nich podejść, była wręcz namacalna. Z wielkim trudem się powstrzymała. Pomyślałem, że to wzruszające i niemal naiwne, jak moja żona całkowicie wierzy w komunikowanie się i kontakt. Dla niej praktycznie nie było problemu, którego nie można by rozwiązać, rozmawiając, rozmawiając, rozmawiając. Co więcej, naprawdę wierzyła, że proces jest w jakimś stopniu naszym wspólnym nieszczęściem, że nasza rodzina też cierpi, że nie jest tak łatwo, kiedy syna niesłusznie oskarżono o zabójstwo, kiedy jego życie jest niszczone bez dobrego powodu. Tragedia zabójstwa dokonanego na Benie Rifkinie nie umniejszała tragedii prześladowania Jacoba. Nie sądzę, żeby Laurie chciała coś z tego powiedzieć. Jest zbyt wrażliwa. Myślę, że miała zamiar tylko jakoś przekazać swoje współczucie, nawiązać kontakt zwykłym banałem, w

stylu: „Tak mi przykro ze względu na waszą stratę”. - Ja... - zaczęła Laurie. - Laurie - przerwałem jej. - Idź poczekaj w samochodzie z Jacobem. Ja zapłacę za zakupy. Nawet mi przez myśl nie przeszło, żeby po prostu odejść. Mieliśmy prawo tam być. Mieliśmy prawo jeść, to pewne. Laurie wyminęła mnie, żeby podejść do Joan Rifkin. Zdobyłem się na mało entuzjastyczny wysiłek, żeby ją zatrzymać, ale nie było sposobu wyperswadować mojej żonie czegoś, na co się już zdecydowała. Była uparta jak osioł. Słodka, wyrozumiała, inteligentna, czuła, cudowna, ale i tak uparta jak osioł. Pomaszerowała prosto do nich i wyciągnęła ręce dłońmi do góry, jakby chciała wziąć w nie dłonie Joan, a może pokazywała, że nie bardzo wie, co powiedzieć albo że nie ma broni. Joan odpowiedziała na ten gest, krzyżując ramiona. Dan lekko uniósł ramię. Wyglądał, jakby szykował się powstrzymać Laurie, gdyby z jakichś powodów zaatakowała. - Joan... - powiedziała Laurie. Joan splunęła jej w twarz. Zrobiła to nagle, nie trudząc się zbieraniem śliny w ustach, i niewiele wypluła. To było raczej symboliczne zachowanie, pewnie uznała, że właściwe w tych okolicznościach - ale przecież kto może być przygotowany na takie okoliczności? Laurie zakryła twarz obiema dłońmi, starła plwocinę palcami. - Mordercy - syknęła Joan. Podszedłem do Laurie i położyłem jej rękę na ramieniu. Była nieruchoma jak kamień. Joan popatrzyła na mnie z nienawiścią. Gdyby była mężczyzną albo gdyby była mniej wytworna, pewnie by się na mnie rzuciła. Drżała z nienawiści jak kamerton. Nie mogłem odwzajemnić jej nienawiści. Nie mogłem się na nią rozgniewać, w ogóle nie mogłem znaleźć zbyt wielu uczuć, poza smutkiem. Ten smutek obejmował nas wszystkich. - Przepraszam - zwróciłem się do Dana, jakby nie miało sensu rozmawiać z Joan i my, mężczyźni, powinniśmy zająć się emocjami, z którymi nasze żony nie potrafiły sobie poradzić.

Wziąłem Laurie za rękę i wyprowadziłem ją ze sklepu z wyszukaną uprzejmością. - Przepraszamy... przepraszamy... przepraszamy - w kółko powtarzałem cicho, kiedy przeciskaliśmy się obok innych kupujących i ich wózków na parking, gdzie nikt nas nie rozpoznawał i mogliśmy wrócić do półanonimowości, którą ciągle cieszyliśmy się w te ostatnie parę tygodni przed rozprawą, przed potopem. - Nie zabraliśmy naszych rzeczy - zauważyła Laurie. - To nic. Nie potrzebujemy ich.

21. Strzeżcie się furii cierpliwego To szczęście adwokatów widzieć dobro w ludziach. Nieważne jak podła albo niezrozumiała byłaby zbrodnia, nieważne jak przygniatające byłyby dowody winy, adwokat nigdy nie zapomina, że jego klient jest człowiekiem tak jak my wszyscy. To oczywiście sprawia, że każdy oskarżony wart jest obrony. Nie potrafię ci powiedzieć, ile razy adwokat przekonywał mnie, że dzieciobijca albo damski bokser „naprawdę nie jest złym facetem”. Nawet zuchwali najemnicy z ich złotymi roleksami i teczkami ze skóry aligatora kryją w duszy tę maleńką zbawczą odrobinę humanizmu: każdy przestępca jest nadal człowiekiem, połączeniem dobra i zła, w pełni zasługującym na nasze zrozumienie i litość. Dla policjantów i prokuratorów sprawy nie są takie świetliste. Mamy przeciwne impulsy. Jesteśmy szybcy; w dostrzeganiu plamy, robaka, skrywanej przestępczości nawet w najlepszych ludziach. Doświadczenie nam mówi, że miły sąsiad jest zdolny do wszystkiego. Ksiądz może być pedofilem, policjant oszustem; kochający mąż i ojciec może skrywać brudną tajemnicę. Oczywiście wierzymy w te rzeczy z tego samego powodu, z jakiego obrońcy wierzą w to, w co wierzą: ludzie są tylko ludźmi. Im bardziej przyglądałem się Leonardowi Patzowi, tym bardziej dochodziłem do przekonania, że to on zabił Bena Rifkina. Chodziłem za nim podczas jego porannych rundek - do Dunkin’ Donuts, potem do pracy w Staples, i byłem tam, kiedy wychodził z pracy. W uniformie firmy Staples wyglądał śmiesznie. Czerwona koszula polo za ciasno opinała kluchowatą pierś. Spodnie khaki podkreślały taki typ wystającego brzucha, jaki Jacob i jego kumple nazywają „zadek z przodu”. Nie ośmieliłem się wejść do sklepu i zobaczyć,

co Patz sprzedaje. Elektronika, pewnie komputery, telefony komórkowe - wyglądał na takiego gościa. Oczywiście to przywilej prokuratora wybrać sobie oskarżonego, ale po prostu nie potrafiłem zrozumieć, dlaczego Logiudice wolał Jacoba niż tego człowieka. Może to pobożne życzenie rodzica albo cynizm prokuratora, ale nadal tego nie rozumiem, nawet teraz. W sierpniu chodziłem za Patzem tygodniami, rano i wieczorem, przed i po jego pracy. Informacja od Matta Magratha była pozytywnym dowodem jak dla mnie, ale nie przeszłaby w sądzie. Żadna ława przysięgłych nie uznałaby jego słów za wiarygodne. Potrzebowałem mocniejszych dowodów, czegoś, co nie opierałoby się na zeznaniach tego małego krętacza. Nie wiem, co właściwie miałem nadzieję zobaczyć, włócząc się tak za Patzem. Jakieś potknięcie. Wróci na miejsce zbrodni, wyjedzie późnym wieczorem, żeby pozbyć się dowodu. Cokolwiek. Ostatecznie Patz nie robił niczego szczególnie podejrzanego. Skoro o tym mowa, to w ogóle niewiele robił. Po pracy wystarczało mu chyba, że obija się po sklepach albo wałkoni w swoim mieszkaniu niedaleko Cold Spring Park. Jadał w McDonaldzie przy Soldiers Field Road, w Brighton, gdzie zamawiał w okienku dla zmotoryzowanych i jadł w swoim śliwkowym samochodzie, słuchając radia. Raz wybrał się do kina, sam. Żadna z tych spraw nie miała najmniejszego znaczenia. Ale to, co zrobił, nigdy nie zachwiało moją pewnością, że Patz jest tym człowiekiem. Oburzająca możliwość, że poświęcą mojego syna, żeby ratować tego faceta, stała się obsesją. Im dłużej go śledziłem, im dłużej patrzyłem na niego, im dłużej myślałem o tym, tym bardziej mąciło mi się w głowie. Ukrywał się, czaił, czekał, aż Logiudice odwali za niego robotę. W parny wtorkowy wieczór, w sierpniu, jechałem tuż za samochodem Patza, kiedy wracał do domu przez centrum Newton, miejsce ze sklepami i wiejską zielenią, gdzie krzyżowało się kilka ruchliwych ulic. Było około piątej, słońce jeszcze świeciło. Ruch był mniejszy niż zwykle (to tego rodzaju miasto, które pustoszeje w sierpniu), ale nadal zderzak w zderzak. Większość kierowców szczelnie zasunęła szyby przeciw parnemu gorącu. Nieliczni, w tym Patz i ja, mieli okna otwarte i wystawiali na zewnątrz lewy łokieć, żeby sobie trochę ulżyć. Nawet ci, co jedli lody na chodniku przed lodziarnią J. P. Licks, wyglądali na wypompowanych i przygnębionych. Na czerwonym świetle stuknąłem samochód Patza. Mocno ścisnąłem kierownicę. Światła stopu forda probe błysnęły, a wóz skoczył troszeczkę do przodu.

Zdjąłem stopę z hamulca. Nie wiem dlaczego. Nie byłem pewien, jak daleko zamierzam się posunąć. Ale byłem szczęśliwy, po raz pierwszy od dawna, kiedy mój samochód potoczył się do przodu i uderzył w jego samochód z satysfakcjonującym trach. Popatrzył na mnie w lusterku wstecznym i uniósł ręce. „Co to ma być!” Wzruszyłem ramionami, cofnąłem auto o kilkadziesiąt centymetrów, potem znowu rąbnąłem w jego zderzak, tym razem trochę mocniej. Trach. Przez tylną szybę forda widziałem, jak Patz - ciemny kształt - znowu podnosi ręce ze złością. Patrzyłem, jak skręca na parking, otwiera drzwi i dźwiga swoją masę z samochodu. I stałem się innym człowiekiem. Innym człowiekiem, ale poruszałem się i działałem z naturalnością i płynnością - nieokiełznaną, nieznaną i fascynującą. Wysiadłem z samochodu i szedłem w jego stronę, zanim w miarę uświadomiłem sobie własne ruchy, właściwie nawet nie chciałem go zaatakować. Wysunął ręce przed pierś, dłońmi do przodu, a jego twarz wyrażała zdziwienie. Chwyciłem Patza obiema rękami za koszulę i rzuciłem na samochód, wyginając go do tyłu. Przytknąłem swój pysk do jego twarzy i ryknąłem: - Wiem, co zrobiłeś. Nie zareagował. - Wiem, co zrobiłeś. - O czym mówisz? Kim ty jesteś? - Wiem o chłopcu w Cold Spring Park. - O mój Boże, oszalałeś. - Żebyś wiedział. - Nie wiem, o czym mówisz. Słowo. Dorwałeś nie tego faceta. - Tak? Pamiętasz, jak szedłeś, żeby spotkać Bena Rifkina w parku? Pamiętasz, jak mówiłeś Mattowi Magrathowi, że to zrobisz? - Mattowi Magrathowi? - Jak długo obserwowałeś Bena Rifkina, jak długo go tropiłeś? Rozmawiałeś z nim w ogóle? Wziąłeś tego dnia swój nóż? Co się stało? Zaproponowałeś mu ten sam układ co Mattowi, sto baksów za macankę? Odmówił ci? Naśmiewał się z ciebie, przezywał cię? Próbował cię pobić, odepchnąć, przestraszyć? Co cię ruszyło, Leonard? Co cię do tego zmusiło?

- Ty jesteś ojcem, tak? - Nie, nie jestem ojcem Bena. - Nie, tego co go oskarżyli. Jesteś ojcem. Mówili mi o tobie. Prokurator okręgowy mówił, że będziesz próbował ze mną porozmawiać. - Jaki prokurator okręgowy? - Logiudice. - Co powiedział? - Powiedział, że ta myśl siedzi ci w głowie i któregoś dnia możesz próbować ze mną porozmawiać, ale ja nie powinienem rozmawiać z tobą. Powiedział, że jesteś... - Co? - Powiedział, że jesteś szalony. Powiedział, że możesz być brutalny. Puściłem Patza i cofnąłem się o krok. Zaskoczyło mnie, że uniosłem go nad ziemią. Ześlizgnął się po boku samochodu i opadł na pięty. Czerwona koszula z uniformu Staples wyszła mu z dockersów khaki, obnażając dużą część okrągłego brzucha, ale jeszcze się bał doprowadzić do porządku. Zerkał na mnie ostrożnie. - Wiem, co zrobiłeś - zapewniłem go, wracając do siebie. - Nie ma mowy, żeby moje dziecko poszło siedzieć przez ciebie. - Ale ja nic nie zrobiłem. - Owszem, zrobiłeś. Owszem, zrobiłeś. Matt wszystko mi opowiedział. - Proszę, zostaw mnie w spokoju. Nic nie zrobiłem. Robię tylko to, co mi kazał robić prokurator okręgowy. Pokiwałem głową, czułem, że się odsłoniłem, straciłem panowanie nad sobą. Byłem zmieszany. - Wiem, co zrobiłeś - powiedziałem znowu, cicho i pewnie, tym razem w równym stopniu do siebie co do Patza. Ta fraza uspokoiła mnie, tak jak mała modlitwa. * Prokurator Logiudice: I potem nadal pan śledził Leonarda Patza? Świadek: Tak. Prokurator Logiudice: Dlaczego? Co, u diabła, chciał pan osiągnąć? Świadek: Próbowałem rozwiązać sprawę, udowodnić, że Patz jest mordercą. Prokurator Logiudice: Naprawdę pan w to wierzył?

Świadek: Tak. Pomyliłeś adresy, Neal. Dowody wskazywały na Patza, nie na Jacoba. To była twoja najlepsza sprawa. Powinieneś iść za dowodami, dokądkolwiek by prowadziły. To był twój obowiązek. Prokurator Logiudice: Nie poddajesz się, chłopie, co? Świadek: Nie masz dzieci, prawda, Neal? Prokurator Logiudice: Nie mam. Świadek: Nie masz. Tak myślałem. Gdybyś miał, zrozumiałbyś. Powiedziałeś Patzowi, żeby ze mną nie rozmawiał? Prokurator Logiudice: Tak. Świadek: Bo wiedziałeś, że jeśli ława przysięgłych usłyszy dowody przeciwko Patzowi, nigdy nie uwierzy, że to zrobił Jacob. Grałeś znaczonymi kartami, zgadza się? Prokurator Logiudice: Prowadziłem sprawę. Oskarżałem tego podejrzanego, który według mnie to zrobił. To był mój obowiązek. Świadek: To dlaczego tak się bałeś, żeby ława przysięgłych nie usłyszała o Patzu? Prokurator Logiudice: Bo on tego nie zrobił! Robiłem to, co uważałem za słuszne, na podstawie dowodów, którymi wtedy dysponowałem. Andy, słuchaj, to nie ty tutaj zadajesz pytania. To już nie twój obowiązek. Tylko mój. Świadek: Dziwne to jakieś, nie sądzisz? Mówić takiemu facetowi, żeby nie rozmawiał z obroną. To ukrywanie dowodu uniewinniającego, prawda? Ale ty miałeś swoje powody, co, Neal? Prokurator Logiudice: Mógłbyś przynajmniej... Proszę. Zwracaj się do mnie „panie Logiudice”. Przynajmniej na to zasługuję. Świadek: Powiedz im, Neal. No dalej, powiedz im, jak poznałeś Leonarda Patza. Powiedz ławie przysięgłych to, czego nigdy nie słyszała. Prokurator Logiudice: Przejdźmy dalej.

22. Serce dwa rozmiary za małe Prokurator Logiudice: Zwracam pańską uwagę na dokument oznaczony jako Dowód, hm, 22, rozpoznaje pan ten dokument? Świadek: Tak, to list od doktor Vogel do Jonathana Kleina, naszego adwokata. Prokurator Logiudice: A data? Świadek: Jest datowany na drugiego października. Prokurator Logiudice: Dwa tygodnie przed rozprawą. Świadek: Tak, mniej więcej. Prokurator Logiudice: Na dole listu napisano: „Do wiad.: pp. Laurie i Andrew Barberów”. Czy wtedy pokazano panu ten list? Świadek: Tak, pokazano. Prokurator Logiudice: Ale wasz adwokat nigdy nie ujawnił tego listu, czy to właściwe postępowanie? Świadek: O ile mi wiadomo, nie. Prokurator Logiudice: O ile każdemu wiadomo. Świadek: Nie zeznawaj, Neal. No dalej, zadaj pytanie. Prokurator Logiudice: W porządku. Dlaczego ten dokument nie został przekazany oskarżeniu? Świadek: Bo jest chroniony przez prawo. To korespondencja lekarz-pacjent i jest efektem działań prawnych, to znaczy, został utworzony przez zespół obrony w ramach przygotowania do procesu. To czyni go poufnym. To jest wyjątek od obowiązku ujawnienia. Prokurator Logiudice: Ale teraz go pan pokazał. I to w odpowiedzi na zwyczajny, standardowy nakaz ujawnienia. Dlaczego? Znosi pan uprzywilejowanie? Świadek: Zniesienie uprzywilejowania nie należy do mnie. Ale teraz to nie ma znaczenia, prawda? Jedyne, co teraz się liczy, to prawda. Prokurator Logiudice: O, właśnie. To jest ten moment, kiedy będzie pan nam mówił, jak to wierzy w wymiar sprawiedliwości i tak dalej. Świadek: Wymiar sprawiedliwości jest tak sprawny, jak sprawni są ludzie, którzy

go napędzają, Neal. Prokurator Logiudice: Wierzy pan doktor Vogel? Świadek: Tak. Całkowicie. Prokurator Logiudice: Teraz też pan jej ufa? Nie zdarzyło się nic, co zachwiałoby pańską wiarą w obserwacje lekarza? Świadek: Ufam jej. To dobry lekarz. Prokurator Logiudice: Więc nie kwestionuje pan niczego, co jest w tym liście? Świadek: Nie. Prokurator Logiudice: A jaki był cel tego listu? Świadek: To była opinia. List miał służyć podsumowaniu ustaleń dotyczących Jacoba, żeby Jonathan mógł podjąć decyzję, czy wezwać doktor Vogel jako świadka i czy w ogóle wchodzić w tę całą sprawę, sprawę zdrowia psychicznego Jacoba. Prokurator Logiudice: Zechciałby pan odczytać drugi akapit wielkiej ławie przysięgłych? Świadek: Pański klient jest elokwentnym, inteligentnym, uprzejmym czternastoletnim chłopcem. Zachowuje się nieśmiało i do pewnego stopnia jest powściągliwy w trakcie rozmowy, ale nic w jego postępowaniu nie wskazuje na ograniczoną zdolność rozumienia, przypomnienia sobie lub relacjonowania zdarzeń związanych z tą sprawą albo do towarzyszenia obrońcy podczas procesu w podejmowaniu kompetentnych, sensownych, dobrze przemyślanych decyzji odnoszących się do jego obrony. Prokurator Logiudice: To, co lekarka tutaj mówi, to że według jej fachowej opinii Jacob jest w stanie uczestniczyć w procesie, czyż nie tak? Świadek: To opinia prawnicza, nie medyczna. Ale owszem, najwyraźniej lekarka jest świadoma tych standardów. Prokurator Logiudice: A co z odpowiedzialnością karną? Lekarka odnosi się w liście także do tej kwestii, prawda? Proszę popatrzeć na trzeci akapit. Świadek: Tak. Prokurator Logiudice: Proszę go przeczytać. Świadek: Cytuję: „Jak dotąd brak dostatecznych dowodów, żeby z całą pewnością stwierdzić, czy Jacob właściwie rozumie różnicę między dobrem a złem i może tak pokierować swoim zachowaniem, żeby jego działania były zgodne z tym rozróżnieniem.

Niemniej, być może istnieje wystarczająca liczba dowodów, które wspierają całkiem wiarygodny argument oparty na danych genetycznych i neurologicznych, wynikających z teorii »nieodpartego impulsu«”. Koniec cytatu. Prokurator Logiudice: „Może istnieje wystarczająca liczba dowodów”, „całkiem wiarygodny...” sporo tu tych wymijających stwierdzeń, prawda? Świadek: To zrozumiałe. Ludzie mają skłonność do sceptycyzmu, jeśli chodzi o usprawiedliwianie zabójstwa. Gdyby lekarka zajęła miejsce dla świadka i przedstawiła ten argument, musiałaby być tego cholernie pewna. Prokurator Logiudice: Ale przecież w istocie powiedziała, przynajmniej na tym etapie, że to było możliwe? To był „całkiem wiarygodny argument”? Świadek: Tak. Prokurator Logiudice: Gen zabójcy? Świadek: Nigdy nie posłużyła się tym terminem. Prokurator Logiudice: Zechce pan przeczytać akapit zatytułowany „Zarys rozpoznania”? Strona trzecia, u góry strony. Świadek: Neal, chcesz, żebym im przeczytał całość? Dokument jest już wśród dowodów. Sami mogą przeczytać. Prokurator Logiudice: Proszę. Zrób mi tę uprzejmość. Świadek: Cytuję: „Jacob przejawia zachowania oraz wyraża myśli i skłonności zarówno podczas sesji prywatnych, jak i w swojej historii poza bezpośrednią obserwacją kliniczną - które mogą podeprzeć jedno z poniższych albo wszystkie poniższe rozpoznania z osobna lub w jakimkolwiek zestawieniu: syndrom zaburzenia więzi, narcystyczne zaburzenie osobowości”... słuchaj, jeśli chcesz, żebym komentował kliniczne rozpoznanie psychiatryczne... Prokurator Logiudice: Proszę, jeszcze tylko jedno. Strona czwarta, akapit drugi, zdanie, które zaznaczyłem przylepioną karteczką. Świadek: Cytuję: „Najlepszym podsumowaniem całego zbioru rozpoznań: brak empatii, trudności z kontrolowaniem emocji, sporadyczne okrucieństwo - jest stwierdzenie, że Jacob przypomina Grincha doktora Seussa: »Jego serce jest dwa rozmiary za małe«”. Koniec cytatu. Prokurator Logiudice: Wyglądasz na zmartwionego. Przepraszam. Czy to cię martwi?

Świadek: Jezu, Neal. Jezu. Prokurator Logiudice: Czy tak się czułeś, kiedy po raz pierwszy przeczytałeś, że twój syn ma serce dwa rozmiary za małe? [Świadek nie odpowiada.] Prokurator Logiudice: Czy tak się czułeś? Świadek: Sprzeciw. Nieistotne. Prokurator Logiudice: Zaprotokołowane. Teraz proszę odpowiedzieć na pytanie. Czy tak się czułeś? Świadek: Tak! A jak myślisz, jak się czułem, na litość boską? Jestem jego ojcem. Prokurator Logiudice: Właśnie. Jak to jest, że przez tyle lat mieszkałeś z chłopcem, który jest zdolny do popełnienia tak brutalnego czynu, i nie zauważyłeś tego? Nigdy nie podejrzewałeś, że coś jest nie tak? Nigdy nie kiwnąłeś palcem, żeby rozwiązać te problemy psychologiczne? Świadek: Neal, co mam ci powiedzieć? Prokurator Logiudice: Że wiedziałeś. Wiedziałeś, Andy. Wiedziałeś. Świadek: Nie. Prokurator Logiudice: Jak to możliwe, Andy? Jak mogłeś nie wiedzieć? Jak to w ogóle możliwe? Świadek: Nie wiem. Wiem tylko, że to prawda. Prokurator Logiudice: Znowu to samo. Stanowczo trzymasz się swoich założeń, w tym co mówisz, co? Powtarzasz: „prawda, prawda, prawda”, jakby mówienie o niej tworzyło ją. Świadek: Neal, nie masz dzieci. Nie zrozumiesz. Prokurator Logiudice: Oświeć mnie. Oświeć nas wszystkich. Świadek: Nie możesz obiektywnie widzieć własnych dzieci. Nikt nie może. Za bardzo je kochasz, jesteś za blisko. Gdybyś miał syna. Gdybyś miał syna. Prokurator Logiudice: Potrzebujesz chwili, żeby ochłonąć? Świadek: Nie. Słyszałeś kiedyś o złudzeniu potwierdzenia? Złudzenie potwierdzenia to skłonność do widzenia rzeczy w twoim otoczeniu tak, żeby potwierdzały przyjęte z góry poglądy i niedostrzegania rzeczy, które są sprzeczne z tym, w co już wierzysz. Myślę, że coś takiego zdarza się z dziećmi. Widzisz to, co chcesz widzieć. Prokurator Logiudice: A tego, czego nie chcesz widzieć, wolisz nie widzieć?

Świadek: Nie „wolisz”. Po prostu tego nie widzisz. Prokurator Logiudice: Ale żeby to była prawda, żeby to było złudzenie potwierdzenia, musisz naprawdę w to wierzyć. Bo mówisz o nieświadomym procesie. Więc musiałbyś naprawdę wierzyć, bardzo głęboko, że Jacob to zwyczajne dziecko, że jego serce wcale nie jest dwa rozmiary za małe, zgadza się? Świadek: Tak. Prokurator Logiudice: Ale w tej sprawie to nie może być prawda, co? Bo miałeś powód, żeby zachować czujność, szukać oznak problemów, prawda? Całe życie, całe życie, Andy, byłeś świadom tej możliwości, czy to prawda? Świadek: Nie, to nieprawda. Prokurator Logiudice: Nie? Zapomniałeś, kim jest twój ojciec? Świadek: Tak. Na jakieś trzydzieści lat zapomniałem. Chciałem zapomnieć, celowo zapomniałem, miałem prawo zapomnieć. Prokurator Logiudice: Miałeś prawo? Świadek: Tak. To była sprawa osobista. Prokurator Logiudice: Osobista, czyżby? Nigdy naprawdę tak nie uważałeś. Zapomniałeś, kim jest twój ojciec? Zapomniałeś, kim mógł stać się twój syn, gdyby okazał się taki jak dziadek? Daj spokój, takich rzeczy się nie zapomina. Wiesz, „złudzenie potwierdzenia”! Świadek: Pohamuj się, Neal. Prokurator Logiudice: Wiedziałeś. Świadek: Pohamuj się. Zejdź ze mnie. Zachowaj się jak prawnik, chociaż raz. Prokurator Logiudice: Hm, tak. Oto Andy Barber, którego wszyscy znamy. Znów panujący nad sobą. Mistrz samokontroli. Mistrz autoiluzji. Mistrz aktorstwa. Pozwól, że cię o coś zapytam: te trzydzieści lat, na które zapomniałeś, kim jesteś, skąd pochodzisz, to historyjka, którą sobie opowiadałeś, tak? Jeśli o to chodzi, wszystkim opowiadałeś historyjkę. Jednym słowem: kłamałeś. Świadek: Nigdy nie powiedziałem nieprawdy. Prokurator Logiudice: Nie, ale parę rzeczy pominąłeś, prawda? Pominąłeś parę rzeczy. [Świadek nie odpowiada.] Prokurator Logiudice: A jednak teraz chcesz, żeby wielka ława przysięgłych

uwierzyła w każde twoje słowo. Świadek: Tak. Prokurator Logiudice: W porządku zatem. Opowiedz swoją historyjkę.

23. On Północny Zakład Karny, Somers, Connecticut Kabina dla odwiedzających w Północnym była chyba zaprojektowana po to, żeby dezorientować i izolować. Klaustrofobiczne, szczelnie zamknięte białe pudło, jakieś półtora metra szerokości, na dwa i pół długości, drzwi z oknem za mną, szklana tafla przede mną. Beżowy telefon bez tarczy na ścianie, przy mojej prawej ręce. Biały kontuar, żeby było na czym oprzeć łokcie. Kabina została zaprojektowana tak, żeby trzymać więźniów jak w klatce, to jasne: Północny był zakładem o maksymalnym zabezpieczeniu, poziomie piątym, co oznaczało, że są dozwolone tylko wizyty bez kontaktu. Ale to ja czułem się zamknięty w grobowcu. A kiedy on pokazał się za szybą - mój ojciec, Krwawy Billy Barber - ręce przykute do pasa, kłąb popielatych włosów, ironicznie, z wyższością się do mnie uśmiecha... chyba rozbawiony, że jego wkurzający dzieciak wreszcie się tu pojawił - byłem zadowolony, że między nami jest szklana tafla. Zadowolony, że może mnie widzieć, ale nie może dosięgnąć. Pantera w zoo podchodzi do skraju swojej zagrody i przez pręty albo fosę nie do przeskoczenia wpatruje się w ciebie z pogardą, bo jesteś słabszy, bo między wami musi być ta bariera. W takiej chwili pojawia się obopólne zrozumienie, nie werbalne, ale nie mniej rzeczywiste: pantera jest drapieżnikiem, ty jesteś łupem i tylko bariera pozwala nam, ludziom, czuć wyższość i bezpieczeństwo. Takie uczucie, kiedy stoi się przed klatką pantery, jest podszyte wstydem, że zwierzę jest silniejsze, że jest wyniosłe, że nisko cię ocenia. Ku swojemu zaskoczeniu to, co poczułem w tych pierwszych chwilach, w obecności ojca, było właśnie subtelnym wstydem człowieka, który zwiedza zoo. Przypływ emocji zaskoczył mnie. Nie spodziewałem się, że cokolwiek poczuję. Bądźmy szczerzy: Billy Barber był mi obcy. Nie widziałem go jakieś czterdzieści pięć lat, odkąd byłem

dzieckiem. Ale jego widok nie mógł mnie bardziej zmrozić. Trzymał mnie tak pewnie, jakby jakoś zmaterializował się po mojej stronie szyby i objął mnie ramionami. Stał tam, obramowany oknem, portret trzech czwartych starego więźnia, oczy miał utkwione we mnie. Parsknął cicho. Zerwałem kontakt wzrokowy, usiadł. Kilkadziesiąt centymetrów za nim, pod pustą ścianą, stał strażnik. Wszystko było puste, wszystkie ściany, wszystkie drzwi, wszystkie powierzchnie. Z tego, co mogłem zobaczyć, Północny Z. K. składał się chyba wyłącznie z gładkich, białych tynkowanych ścian i szarych betonowych ścian. Zakład był nowy, ukończony w 1995 roku, więc uznałem, że brak koloru jest częścią jakiejś doprowadzającej do obłędu strategii więziennej. W końcu nie trudniej pomalować ścianę na żółto albo na niebiesko niż na biało. Mój ojciec podniósł słuchawkę - nawet jak piszę słowa „mój ojciec”, czuję lekki dreszczyk, a umysł cofa film mojego życia do roku 1961, kiedy ostatni raz go widziałem, w sali wizyt więzienia Whalley Avenue; to była chwila rozbieżności, wszystkie przypadki, rozdzielające bieg naszych losów, tam się zaczęły - i ja podniosłem swoją słuchawkę. - Dziękuję, że się ze mną spotkałeś. - To nie tak, żeby ustawiła się kolejka. Na nadgarstku miał niebieski tatuaż, który pamiętałem przez tyle lat. Właściwie był całkiem mały i niewyraźny, nieduży krzyż o rozmytych brzegach, który ściemniał z wiekiem do śliwkowego fioletu, jak mocny siniak. Źle to zapamiętałem, źle zapamiętałem jego: był tylko średniego wzrostu, chudy, teraz bardziej umięśniony, niż sobie wyobrażałem. Węźlaste więzienne muskuły, chociaż miał siedemdziesiąt dwa lata. Zebrał też kilka nowych tatuaży, znacznie bardziej skomplikowanych i misternych niż ten stary: smok, który owinął mu się wokół szyi, tak że ogon i pysk spotykały się u podstawy jego gardła, jak wisiorek naszyjnika. - Najwyższy czas, żebyś przyszedł się ze mną spotkać. Prychnąłem. Wkurzyła mnie śmieszna sugestia, że to jego uczucia zostały urażone, że to on jest tu ofiarą. Niezłe jaja. Typowy skazaniec, ten facet... zawsze naciągał, naginał, ryzykował. - Ile to już minęło - mówił dalej. - Całe życie? Całe życie gniję, a ty nie masz czasu przyjść, spotkać się ze swoim starym. Ani razu. Co z ciebie za dziecko? Jakie dziecko robi coś takiego?

- Ćwiczyłeś tę przemowę? - Ty mi tu nie pyskuj. Czy ja ci kiedy co zrobiłem? Hę? Nic. Ale przez całe życie ani razu nie przyszedłeś się ze mną zobaczyć. Z własnym ojcem. Co to za dziecko, które nie odwiedza własnego ojca przez czterdzieści lat? - Jestem twoim synem. To powinno wszystko wyjaśniać. - Moim synem? Nie moim synem. Ja cię nie znam. Nigdy cię nie widziałem. - Chcesz zobaczyć mój akt urodzenia? - Gówno mnie obchodzi jakiś pieprzony akt urodzenia. Myślisz, że to coś, co robi z ciebie syna? Jeden wytrysk pięćdziesiąt lat temu, tym dla mnie jesteś. Co sobie myślisz? Że będę szczęśliwy, bo cię zobaczę? Myślisz, że będę podskakiwał, hura, kurwa, hura? - Mogłeś powiedzieć „nie”. Mnie na twojej liście odwiedzających nie było. - Nikogo nie ma na mojej pieprzonej liście. Co ty se myślisz? Kto miałby być na tej pieprzonej liście? I tak nie pozwalają tutaj ludziom przychodzić z wizytą. Tylko najbliższa rodzina. - Chcesz, żebym sobie poszedł? - Nie. Słyszałeś, żebym to mówił? - Pokręcił głową, ściągnął brwi. - To zasrane miejsce. To miejsce jest najgorsze. Wiesz, nie byłem tu od początku. Ciągle mnie przenoszą. Zrobisz coś złego gdzie indziej, przenoszą cię tutaj. To dziura. Jakby stracił zainteresowanie tematem i zamilkł. Nie odzywałem się. Już dawno odkryłem, że przy wszelkich pytaniachodpowiedziach, w sądzie, podczas przesłuchiwania świadków, gdziekolwiek, często najlepszą rzeczą, jaką można zrobić, jest czekać i nic nie mówić. Świadek będzie chciał wypełnić niezręczną ciszę. Poczuje lekki przymus, żeby mówić dalej, udowodnić, że niczego nie zataja, udowodnić, że jest bystry i wie, w czym rzecz, żeby zaskarbić twoje zaufanie. Myślę, że w tym wypadku czekałem po prostu z przyzwyczajenia. Oczywiście, że nie zamierzałem odejść. Zanim powie „tak”. Jego nastrój się zmienił. Nagle ojciec zapadł się w sobie. Na moich oczach przeszedł od rozdrażnienia do rezygnacji, nawet rozczulania się nad sobą. - No - powiedział - przynajmniej wyrosłeś na wielkiego chłopa. Musiała cię dobrze karmić. - Dobrze sobie radziła. Ze wszystkim. - Co u niej, u twojej matki?

- Nie pierdziel. Obchodzi cię to w ogóle? - Nie. - Więc nie mów o niej. - Dlaczego mam nie mówić? Pokręciłem głową. - Znałem ją, zanim ty ją poznałeś. - Łypiąc okiem, zaczął się wiercić na krześle, poruszać biodrami, pokazywać na migi, że ją posuwał. - Twój wnuk ma kłopoty. Wiedziałeś? - Czy...? Nawet nie wiedziałem, że mam wnuka. Jak ma na imię? - Jacob. - Jacob? - Co w tym śmiesznego? - To jakieś pieprzone pedalskie imię, Jacob? - To jest imię! Trzęsąc się ze śmiechu, zaśpiewał falsetem. - Jaaaacob! - Uważaj, co mówisz. To dobry dzieciak. - Tak? Nie może być taki dobry, bo by cię tu nie było. - Powiedziałem: uważaj, co mówisz. - Jakie mały Jacob ma kłopoty? - Morderstwo. - Morderstwo? Morderstwo. Ile chłopak ma lat? - Czternaście. Mój ojciec opuścił słuchawkę na kolana i przygarbił się na krześle. Potem znowu się wyprostował. - Kogo zabił? - zapytał. - Nikogo. Jest niewinny. - Tak, ja też. - On naprawdę jest niewinny. - Dobra, dobra. - Nigdy nic o tym nie słyszałeś? - Tutaj nigdy o niczym nie słyszę. To miejsce to kibel.

- Musisz tu być najstarszym więźniem. - Jednym z najstarszych. - Nie wiem, jak to przetrwałeś. - Nie zranisz stali. - Kajdanki go zmusiły, żeby podnieść obie ręce. W lewej trzymał słuchawkę. Zgiął prawe, wolne ramię. - Nie zranisz stali. - Ale potem brawura się ulotniła. - To miejsce to dziura - powiedział. - To jakby się żyło w pieprzonej jaskini. Potrafił przeskakiwać między biegunami: raz był super-twardzielem, raz użalał się nad sobą. Nie potrafiłem ocenić, co jest pozą. Może ani jedno, ani drugie. Na ulicy tego rodzaju emocjonalna niestabilność wydawałaby się szaleństwem. Tutaj, kto wie? Może to była naturalna reakcja na to miejsce. - Ty sam się tutaj wsadziłeś. - Sam się wsadziłem, odsiaduję swoje i nie narzekam. Słyszałeś, żebym narzekał? Nie odpowiedziałem. - No to czego ode mnie chcesz? Chcesz, żebym coś zrobił dla biednego, niewinnego małego Jacoba? - Mogę chcieć, żebyś zeznawał. - Co zeznawał? - Pozwól, że cię o coś zapytam. Kiedy zabiłeś tę dziewczynę, jak się czułeś? Nie fizycznie. Chodzi mi o to, co się działo w twojej głowie, o czym myślałeś? - Jak to, o czym myślałem? - Dlaczego to zrobiłeś? - Co mam mówić? Ty mi powiedz. - Po prostu chcę, żebyś powiedział prawdę. - Taak, jasne. Nikt tego nie chce. Zwłaszcza ludzie, którzy mówią ci, że chcą prawdy... wierz mi, oni nie chcą prawdy. Ty mi powiesz, co mam mówić, żeby pomóc dzieciakowi, a ja to powiem. Gówno mnie to obchodzi. Niby co, do cholery, ma mnie to obchodzić? - Pozwól, że ujmę to tak. Kiedy to się stało, czy myślałeś o czymś? W ogóle o czymkolwiek? Czy to był taki nieodparty impuls? Kącik ust wygiął się do góry. - Nieodparty impuls? - Po prostu odpowiedz.

- To o to ci chodzi? - Mniejsza, o co mi chodzi. O nic mi nie chodzi. Po prostu powiedz, co czułeś. - Czułem nieodparty impuls. Zrobiłem długi, powolny wydech. - Wiesz, gdybyś był lepszym kłamcą, może nie trafiłbyś tutaj. - Gdybyś nie był takim dobrym kłamcą, nie byłbyś tam, na wolności. - Zerknął na mnie. - Chcesz, żebym pomógł dzieciakowi się wygrzebać, pomogę ci. On jest moim wnukiem. Po prostu powiedz, czego potrzebujesz. Już postanowiłem, że Krwawy Bill Barber nie podejdzie na piętnaście kilometrów do miejsca dla świadka. Był kimś gorszym niż kłamca - był marnym kłamcą. - W porządku - odezwałem się po chwili. - Chcesz wiedzieć, do czego zmierzam? Oto, do czego zmierzam. - Podniosłem mały pakiet: sterylny wacik w plastikowej kopercie. - Chcę, żebyś przetarł tym dziąsła. Na DNA. - Strażnicy ci nie pozwolą. - Pozwól, że ja się będę martwił strażnikami. Potrzebuję twojej zgody. - Po co ci moje DNA? - Robimy test na pewną mutację. Nazywa się MAOA wyłączony. - Co to jest, do jasnej cholery, MAOA wyłączony? - To mutacja genu. Oni sądzą, że może zakodować twoje ciało tak, żeby było bardziej agresywne w pewnych okolicznościach. - Kto tak sądzi? - Naukowcy. Zmrużył oczy. Praktycznie można było odczytać jego myśli, samolubny oportunizm zatwardziałego kryminalisty: może to jest argument, żeby podważyć jego wyrok. - Im więcej mówisz, tym bardziej myślę, że może Jacob nie jest taki niewinny. - Nie przyszedłem tutaj, żeby wysłuchać twojego zdania. Przyszedłem, żeby dostać twoją ślinę na tej łopatce. Jeśli powiesz „nie”, zdobędę nakaz sądowy, wrócę i dostaniemy to nie po dobroci. - Dlaczego miałbym powiedzieć „nie”? - Dlaczego miałbyś zrobić cokolwiek? Facetów takich jak ty nie rozumiem. - Co tu jest do rozumienia? Jestem taki sam jak każdy. Taki sam jak ty. - Tak, tak, mniejsza o to.

- Nie posuwaj mi tutaj jakimś „mniejsza o to”. Czy ty w ogóle zapomniałeś, że beze mnie byś nie istniał? - Codziennie próbuję zapomnieć. - Widzisz? No proszę. - To nie jest przyjemna myśl. - Hm, nadal jestem twoim starym, dzieciaku, czy ci się to podoba, czy nie. Nie musisz być z tego powodu szczęśliwy. - Nie jestem. Po pewnych negocjacjach i telefonie do zastępcy dyrektora więzienia interes został ubity. Nie pozwolono mi osobiście przetrzeć wacikiem dziąseł ojca, co byłoby najlepszą metodą, bo to stworzyłoby najkrótszy łańcuch nadzoru: mógłbym zeznać, że próbka jest prawdziwa, ponieważ łopatka nie wyszła z mojego posiadania. Nie w Północnym. „Żadnych kontaktów” znaczyło żadnych kontaktów. Wreszcie pozwolono mi dać zestaw strażnikowi, który przekazał go mojemu ojcu. Telefonicznie, z kabiny dla odwiedzających, krok po kroku przeprowadziłem go przez procedurę. - Wystarczy, że rozerwiesz paczuszkę i przejedziesz łopatką po wewnętrznej stronie policzka. Tylko tyle, żeby wsiąkło w nią trochę śliny. Najpierw przełknij. Potem potrzyj tym z tyłu ust, tam gdzie stykają się szczęki. Potem chcę, żebyś włożył łopatkę do tej plastikowej buteleczki, nie dotykając nią niczego, potem zakręć wieczko. Potem naklej tę karteczkę na wierzch, podpisz i wstaw na niej datę. I muszę widzieć, jak to wszystko robisz, więc mi nie zasłaniaj. Cały czas skutymi dłońmi rozerwał papierowy pakiet z wacikiem. To był długi drewniany patyk, dłuższy niż zwyczajna łopatka. Włożył wacik prosto do ust jak lizaka i udawał, że go gryzie. Potem, patrząc na mnie przez szybę, obnażył zęby i potarł bawełnianym czubkiem z przodu, o górne dziąsło. Potem przełożył go głębiej do ust, pod policzek. Podniósł patyk do okna. - Teraz ty.

Część III Chodzi mi po głowie pewien eksperyment. Weźcie niemowlę - nieistotne pochodzenie, rasa, talent czy skłonności, tyle żeby było zdrowe - a ja zrobię z niego, kogo tylko chcecie. Stworzę artystę, żołnierza, lekarza, prawnika, księdza; albo wychowam go na złodzieja. Sami możecie wybrać. Niemowlę jest w równym stopniu zdolne stać się którąś z tych wszystkich postaci. Potrzeba tylko ćwiczeń, czasu i odpowiednio nadzorowanego otoczenia. John F. Watkins Podstawy behawioryzmu 1913

24. Z matkami jest inaczej Przez lata nigdy nie spodziewałem się przegrać w sądzie. W praktyce przegrywałem, owszem. Każdy prawnik przegrywa, tak jak każdy zawodnik baseballu robi siedemdziesiąt procent autów, kiedy wybije piłkę kijem. Ale nigdy mnie nie zastraszono i pluję na prokuratorów, którzy dali się zastraszyć - polityków i kombinatorów, którzy bali się prowadzić niepewną sprawę, którzy nie zaryzykowaliby wyroku uniewinniającego. Dla prokuratora nie ma hańby w uniewinnieniu, nie wtedy, gdy alternatywą jest śliska ugoda. Nas nie mierzy się prostym wynikiem wygrana-przegrana. Prawda jest taka, że najlepsze osiągnięcia co do stosunku spraw wygranych do przegranych nie są wynikiem zaciekłej walki procesowej. Są osiągane poprzez dobieranie tylko najpewniejszych spraw na proces i dogadywanie się z obroną w pozostałych, a sprawiedliwość decyzji nie ma znaczenia. To był sposób Logiudice’a, nie mój. Lepiej walczyć i przegrać, niż sprzedać swoją ofiarę. To jeden z powodów, dla których uwielbiałem sprawy o zabójstwa. W Massachusetts nie wystarczy przyznać się do popełnienia zabójstwa. Każda sprawa musi trafić przed sąd. Ta zasada jest pozostałością z czasów, kiedy zabójstwo karano w tym stanie śmiercią. W sprawach zagrożonych najwyższym wymiarem kary nie pozwalano iść na żadne skróty, na żadne układy. Po prostu stawka była za wysoka. Więc po dziś dzień każda sprawa o zabójstwo, choćby nie wiem jak koślawa, musi być sądzona. Prokuratorzy nie mogą wyselekcjonować pewnych zwycięstw na proces, a wątpliwe sprawy wyrzucić na śmietnik. Lubiłem myśleć: hm, tym lepiej. Wtedy ta różnica wyjdzie na moją korzyść. Wygram nawet w najsłabszej sprawie. Tak to widziałem. Ale przecież wszyscy opowiadamy sobie historie o nas samych. Człowiek forsiasty mówi sobie, że bogacąc się, właściwie przyczynia się do bogactwa innych; artysta mówi sobie, że jego kreacje to sprawa nieśmiertelnego piękna; żołnierz mówi sobie, że jest po stronie aniołów. Co do mnie, ja mówiłem sobie, że w sądzie mogę wiele naprawić - że kiedy wygram, sprawiedliwości stanie się zadość. Można się tym upić, a w sprawie Jacoba byłem pijany. Kiedy proces się zbliżał, czułem znajomą euforię pola bitwy. Nawet na myśl mi nie przyszło, że moglibyśmy przegrać. Byłem pełen energii, optymizmu, pewien siebie,

zadziorny. To wszystko, jeśli spojrzeć wstecz, wydaje się dziwnie oderwane od rzeczywistości. Ale nie jest takie dziwne, jeśli o tym pomyślisz. Potraktuj człowieka jak kowadło, a będzie tęsknił, żeby oddać cios. * Proces zaczął się w połowie października 2007 roku, w szczycie sezonu liści. Wkrótce drzewa nagle zrzucą liście, ale na razie listowie było w swoim finalnym, olśniewającym rozkwicie kolorów: czerwonego, pomarańczowego i musztardowego. W przeddzień procesu, we wtorkowy wieczór, panował upał nie na tę porę roku. Temperatura w nocy nie spadała wiele poniżej szesnastu stopni, powietrze było gęste, wilgotne, rozedrgane. Czując w powietrzu, że coś jest nie tak, obudziłem się w środku nocy - zawsze się tak budzę, kiedy Laurie nie może spać. Leżała na boku, podparta na łokciu, z głową ułożoną na dłoni. - Co się dzieje? - wyszeptałem do niej. - Posłuchaj. - Czego? - Ćś. Poczekaj, posłuchaj. Na dworze szeleściła noc. Rozległ się głośny pisk. Zaczął się jak skowyt zwierzęcia, potem szybko przeszedł w przenikliwy, wysoki wrzask, taki jak zgrzyt hamulców pociągu. - Co to jest, do diabła? - zapytała. - Nie wiem. Kot? Ptak, może? Coś go zabija. - Co może zabić kota? - Lis, kojot. Szop pracz, może. - To tak, jakbyśmy mieszkali w lesie, tak nagle. To jest miasto! Przeżyłam w nim całe życie. Nigdy nie było tu lisów ani kojotów. A te wielkie dzikie indyki... mieliśmy je kiedyś na podwórku? Nigdy, ani jednego. - Jest mnóstwo nowych inwestycji. Miasto się rozbudowuje. Ich naturalne siedliska znikają. Są wypłaszane na otwarte tereny. - Posłuchaj tego odgłosu, Andy. Nie mogę nawet rozróżnić, z której strony dochodzi ani z jakiej odległości. To jest tak jakby tuż obok nas. To musi być jeden z kotów sąsiadów. Słuchaliśmy. Znowu się zaczęło. Tym razem piski zdychającego zwierzęcia jednoznacznie brzmiały jak wrzask kota. Krzyk zaczął być rozpoznawalny jako kocie

miauczenie, zanim zaczęły się dzikie, elektryzujące wrzaski. - Dlaczego to trwa tak długo? - Może bawi się ofiarą. Koty robią tak z myszami, z tego co wiem. - To straszne. - To naturalne. - Być okrutnym? Torturować ofiarę, zanim się ją zabije? Jak to może być naturalne? Jaką korzyść ewolucyjną daje okrucieństwo? - Nie wiem, Laurie. Tak już po prostu jest. To, co zaatakowało kota w taki sposób... jakiś wygłodniały kojot albo dziki pies czy coś innego... na pewno było zdesperowane. Tu, w okolicy, nie ma łatwych łowów. - Jeśli jest zdesperowany, to zabiłby i zjadł od razu. - Spróbujmy się trochę przespać. Jutro czeka nas wielki dzień. - Jak mam z tym spać? - Chcesz mój proszek nasenny? - Nie. Wyłączy mnie jutro na całe rano. A chcę mieć jasny umysł. Nie rozumiem, jak możesz to brać. - Żartujesz? Jem to jak tic-taki. Za mało mnie wyłączają. - Nie potrzebuję proszków, Andy. Po prostu chcę, żeby ten wrzask się skończył. - Daj spokój, połóż się. Położyła głowę. Ułożyłem się za jej plecami, a ona wtuliła się we mnie. - Laurie, po prostu się denerwujesz. To zrozumiałe. - Andy, nie wiem, czy dam radę. Naprawdę, nie mam siły. - Przebrniemy przez to. - Tobie jest łatwiej. Już wcześniej widziałeś procesy. I nie jesteś matką. Nie mówię, że to dla ciebie łatwe. Wiem, że nie. Ale ze mną jest inaczej. Ja po prostu nie daję rady. Nie wytrzymam tego. - Chciałbym ci jakoś pomóc, Laurie, ale nie mogę. - Nie. I tak to, co teraz robisz, pomaga. Będziemy tu tylko leżeli. To musi się wkrótce skończyć. Wrzask trwał jeszcze jakieś piętnaście minut. Żadne z nas nie pospało długo, kiedy się skończył. Kiedy wyłoniliśmy się z domu o ósmej rano następnego dnia, furgonetka

wiadomości telewizyjnych Fox 25 stała na jałowym biegu po drugiej stronie ulicy, dym snuł się z rury wydechowej. Kamerzysta sfilmował nas, jak idziemy do samochodu. Był bez twarzy za trzymaną na ramieniu kamerą. Albo raczej kamera była jego twarzą, jednooką głową owada. Przed budynkiem sądu w Cambridge poszliśmy do frontowego wejścia od Thorndike Street, gdzie roiło się od reporterów. Znowu gadali jeden przez drugiego, kiedy szliśmy przecznicą. Znowu aparaty fotograficzne przepychały się, żeby uzyskać czyste ujęcie, znowu mikrofony sondowały powietrze przed nami. Tym razem znacznie lepiej poradziliśmy sobie z natłokiem reporterów, bo już raz przez to przeszliśmy, kiedy Jacoba stawiano w stan oskarżenia. Najbardziej ekscytowała ich obecność Jacoba, ale co dziwne, cieszyłem się, że musi przebiec przez ten chłoszczący szpaler. Miałem teorię, że to zawsze lepiej dla oskarżonego, kiedy zostanie wpłacona kaucja i wyjdzie na ulicę, niż żeby miał być przetrzymywany w areszcie przed rozprawą, jak to było w przypadku większości moich oskarżonych o morderstwo. Oskarżeni, którzy nie wpłacili kaucji, opuszczali gmach sądu tylko jednym wyjściem, tym dla więźniów - szli do mamra, a nie do domu. Ci więźniowie-oskarżeni byli przepuszczani przez gmach sądu tak jak mięso przez maszynkę. Albo tak jak stalowe kulki odbijając się, spadają w maszynie do automatycznego podejmowania decyzji: z aresztu na górnych piętrach, w dół, przez sale sądowe, na zewnątrz, przez garaż w piwnicy, skąd furgonetki szeryfa rozwożą ich do różnych więzień. Lepiej że Jacob wszedł frontowymi drzwiami, lepiej że zachował wolność i godność jak najdłużej. Kiedy ten gmach chwyci cię w swoje tryby, niechętnie cię puszcza.

25. Nauczycielka, Okularnica, Grubas z Somerville, Urkel{3}, Facet ze Studia Nagrań, Gospodyni Domowa, Kobieta z Aparatem na Zębach i inne Wyrocznie Prawdy W hrabstwie Middlesex sędziów przydzielano do spraw pozornie na chybił trafił. Ale chyba nikt nie wierzył, że taka loteria istnieje. Tych samych paru sędziów w kółko było wyznaczanych do najgłośniejszych procesów i ci, którzy zawsze wyciągali wygrywające

losy na loterii, lubili być primadonnami - takimi, co lobbują za kulisami, żeby móc wystąpić na żywo. Ale nikt nigdy się nie skarżył. Sprzeciwiać się zakorzenionym zwyczajom tego sądu to jak sikać pod wiatr, a swoją drogą to, że przysięgli z manią wielkości sami się dobierali, wychodziło w końcu na dobre. Trzeba pokaźnej dozy próżności, żeby zapanować nad salą sądową. Dzięki temu show było lepsze: wielkie sprawy wymagają wielkich osobowości. Więc nie było zaskoczeniem, że sędzią wyznaczonym do sprawy Jacoba został Burton French. Wszyscy wiedzieli, że to będzie on. Kawiarniane paniusie z siatkami na włosach, nadzorcy pacjentów z psychiatryków, nawet myszy skrobiące w ścianach wszyscy wiedzieli, że jeśli na sali sądowej pojawi się kamera, sędzią przewodniczącym będzie Burton French. Najprawdopodobniej to jedyny sędzia, którego twarz była powszechnie rozpoznawana, bo często pojawiał się w lokalnych programach telewizyjnych, żeby rozwodzić się nad kwestiami prawnymi. Kamera go kochała. Było w nim coś śmiesznego, coś z pułkownika Blimpa, postaci z kreskówki - baryłkowate ciało niepewnie wsparte na dwóch sztywnych nogach - ale jako gadająca głowa, na ekranie telewizyjnym, emanował podnoszącą na duchu powagą, którą lubimy widzieć w naszych sędziach. Mówił dosadnie, żadne tam „z jednej strony, z drugiej strony”, na co liczą dziennikarze. Jednocześnie nigdy nie był pompatyczny; nigdy nie miało się wrażenia, że buja albo prowokuje, robi „dym” tak uwielbiany przez telewizję. Potrafił natomiast w charakterystyczny sposób używać swojej kwadratowej, poważnej twarzy - cofał podbródek, wpatrywał się w kamerę i mówił na przykład: „Prawo nie zezwala [na to czy na tamto]”. Trudno winić telewidzów, że myśleli: gdyby Prawo umiało mówić, to właśnie tak by to zabrzmiało. To było nie do zniesienia dla prawników, którzy co rano, przed pierwszą sesją, zbierali się na plotki albo na lunchu w Cinnabon w dziale restauracyjnym galerii, bo szorstka postawa sędziego Frencha, bez tolerancji dla jakichkolwiek bzdur, sama była czystą bzdurą. Człowieka, który publicznie prezentował się jako ucieleśnienie Prawa, uważali w istocie za żądną poklasku intelektualną miernotę, a na sali sądowej za małego tyrana. Co, jeśli się nad tym dobrze zastanowić, czyniło z niego doskonałe ucieleśnienie Prawa. Oczywiście przed procesem Jake’a gówno mnie obchodziły przywary sędziego Frencha. Liczyła się tylko rozgrywka i Burt French był dla nas korzystny. W zasadzie był

konserwatystą, nie z tych sędziów, którzy postawiliby wszystko na jedną kartę dla nowatorskiej teorii prawnej, takiej jak gen zabójcy. A co równie ważne, był z tych sędziów, którzy lubią sprawdzać stających przed nim prawników. Miał typowe dla tyrana wyczucie słabości czy niepewności i uwielbiał dręczyć nieudolnych, nieprzygotowanych prawników. Rzucić Neala Logiudice’a przed oblicze takiego faceta, to jak rzucić przynętę rybie, i Lynn Canavan popełniła błąd, wyznaczając go do tak ważnej sprawy. Ale czy miała wybór? Mnie już nie mogła oddelegować. No i się zaczęło. Ale zaczęło się - jak to często bywa, kiedy czeka się zbyt niecierpliwie i za długo z poczuciem rozczarowania. Czekaliśmy w zatłoczonych ławach dla publiczności w sali sądowej 12 B, a na zegarze mijała dziewiąta, dziewiąta piętnaście, dziewiąta trzydzieści. Obok nas siedział Jonathan, nie przejmował się opóźnieniem. Kilkanaście razy zaglądał do urzędnika sądowego, tylko po to, żeby za każdym razem dowiedzieć się, że są problemy z ustawianiem na sali kamery, której nagranie miało być rozdzielone między programy informacyjne, włączając w to telewizyjny kanał sądowy Court TV. Potem czekaliśmy jeszcze jakiś czas, kiedy organizowano większą niż zazwyczaj ilość miejsca dla przysięgłych, czego sobie zażyczyliśmy. Jonathan przekazywał nam te informacje, potem otwierał „New York Timesa” i spokojnie czytał. Urzędniczka sądowa od sędziego Frencha, niejaka Mary McQuade, grzebała przed salą sądową w jakichś papierach; potem wstała zadowolona, skrzyżowała ramiona i przyjrzała się sali. Zawsze żyłem w zgodzie z Mary. Miałem w tym interes. Urzędniczki sądowe są odźwiernymi sędziów i z tego biorą się ich wpływy. Mary chyba szczególnie lubiła prestiż swojej drugorzędnej pozycji, bliskość władzy. Ale fakt, dobrze sobie radziła, pośrednicząc między wybuchami wściekłości sędziego Frencha a ciągłą zaciekłą walką prawników o korzyści. Słowo „biurokrata” ma negatywne konotacje, ale przecież w końcu potrzebujemy biurokratów i właśnie dobrzy biurokraci utrzymują wszystko na chodzie. Mary nie tłumaczyła się ze swojego miejsca w systemie. Nosiła drogie, stylowe okulary i markowe kostiumy, jakby chciała się odseparować od gryzipiórków w innych salach sądowych. Na krześle pod ścianą, po drugiej stronie sali, siedział policjant sądowy, ogromny grubas, Ernie Zinelli. Ernie miał sześćdziesiąt parę lat i ważył ze sto pięćdziesiąt kilo, i gdyby istotnie kiedykolwiek zaistniał jakiś problem na sali sądowej, biedaczyna pewnie by

się przekręcił na atak serca. Jego obecność jako wykonawcy zarządzeń sędziego była czysto symboliczna, tak jak sędziowski młotek. Ale ja uwielbiałem Erniego. Z biegiem lat robił się wobec mnie coraz bardziej otwarty co do opinii na temat oskarżonych, które z reguły były skrajnie niekorzystne, oraz na temat sędziów i prawników, które były niewiele bardziej pozytywne. Tego dnia rano tych dwoje moich starych znajomych ledwie mnie zauważało. Mary czasem spoglądała w moją stronę, ale nie pokazywała po sobie, że w ogóle mnie wcześniej widywała. Ernie zaryzykował uśmieszek. Chyba się bali, żeby ktoś nie pomyślał, że jakiś przyjazny gest jest skierowany pod adresem Jacoba, który siedział obok mnie. Zastanawiałem się, czy ich pouczono, żeby mnie ignorowali. Pewnie po prostu uznali, że dołączyłem do innego zespołu. Kiedy wreszcie przed dziesiątą sędzia zajął miejsce za stołem, zdrętwieliśmy już od siedzenia. Wszyscy wstali na recytację znajomych słów Erniego. - Uwaga, uwaga, Sąd Okręgowy Wspólnoty Massachusetts rozpoczyna obrady. Jacob wiercił się przez cały czas, aż do końca przemowy: - Każdy, kto ma sprawę do tego sądu, niech wystąpi, a zostanie wysłuchany. Oboje, matka i ja, położyliśmy ręce na ramionach Jacoba, żeby dodać mu otuchy. Sprawa została wywołana, Jonathan gestem przywołał Jacoba, obaj przeszli za barierkę i zajęli miejsca za stołem obrony. Tak mieli robić co rano przez najbliższe dwa tygodnie. Tak będzie patrzyła Laurie na ten cały proces. Godzinami siedziała nieruchomo w pierwszym rzędzie ław dla publiczności, z oczami utkwionymi w tył głowy Jacoba. Nieruchoma na tej ławie wyglądała bardzo blado i wątło na tle widowni, tak jakby sprawa Jacoba była rakiem, którego musi przecierpieć, fizycznym zmaganiem. A jednak, choćby nie wiem jak zwiędła, widziałem w Laurie ducha jej młodszego „ja”, nastolatkę o ślicznej pełnej twarzy w kształcie serca. Myślę, że to właśnie znaczy miłość na wieki. Wspomnienie siedemnastoletniej dziewczyny jest równie rzeczywiste i żywe, jak obraz kobiety w średnim wieku, która siedzi przed tobą. To szczęśliwy rodzaj podwójnego widzenia, tak patrzeć i wspominać. Jeśli kogoś tak się widzi, to znaczy, że się go zna. Laurie siedziała tam nieszczęśliwa. Rodzicom młodych oskarżonych jest pisany podczas procesów specjalny czyściec. Oczekuje się, że będziemy obecni, ale milczący.

Byliśmy zaangażowani w zbrodnię Jacoba zarówno jako ofiary, jak i sprawcy. Żałowano nas, bo nie zrobiliśmy nic złego. Po prostu nie mieliśmy szczęścia, przegraliśmy na ciążowej loterii i dostało nam się dziecko zbir. Sperma + jajeczko = morderca... coś w tym stylu. Na to nie ma rady. Jednocześnie gardzono nami: ktoś musi ponosić odpowiedzialność za Jacoba, a to my stworzyliśmy i wychowaliśmy tego chłopca - więc musieliśmy zrobić coś złego. Gorzej, teraz mieliśmy czelność wspierać zabójcę; chcieliśmy, żeby mu uszło na sucho, co tylko potwierdzało naszą antyspołeczną naturę, naszą wrodzoną podłość. Oczywiście, nasz publiczny wizerunek był tak sprzeczny i naładowany emocjami, że nie istniał żaden sposób, żeby coś zmienić, nie istniał żaden właściwy wzorzec działania. Ludzie będą myśleli co chcą, będą wyobrażali sobie dowolnie przez siebie wybrane, podłe albo cierpiętnicze nasze życie wewnętrzne. A przez następne dwa tygodnie Laurie będzie odgrywała swoją rolę. Będzie siedziała tam, na sali sądowej, nieruchoma i z zastygłą twarzą, jak marmurowy posąg. Będzie wpatrywała się w tył głowy syna, próbując zinterpretować najmniejsze mikroruchy. Nie zareaguje na nic. To nie miało znaczenia, że kiedyś trzymała tego chłopca w ramionach i szeptała mu do ucha „ćs, ćś”. Teraz nikogo to nie obchodziło. Kiedy wreszcie usiedliśmy, sędzia French badawczo przyjrzał się sali, a urzędniczka wywołała sprawę: - Sygnatura akt zero, osiem, kreska, cztery, cztery, zero, siedem. Sprawa Jacoba Michaela Barbera, oskarżonego o zabójstwo pierwszego stopnia. Oskarżonego reprezentuje Jonathan Klein. Oskarżenie reprezentuje prokurator prokuratury okręgowej Neal Logiudice. - Twarz sędziego, o klasycznych rysach, poważna, na krótko zwracała się w stronę każdego z graczy: Jacoba, prawników, nawet w naszą stronę, nadając każdemu z nas, kiedy byliśmy w jego polu widzenia, chwilowe znaczenie, które znikało, gdy tylko odwracał oczy. Przez lata prowadziłem wiele spraw przed sędzią Frenchem i chociaż uważałem, że jest trochę nadęty, nawet go lubiłem. Grał w futbol na Harvardzie na pozycji obrońcy. Na ostatnim roku, w meczu przeciwko Yale, dokonał przyłożenia i ta jedna olśniewająca akcja przylgnęła do niego. W gabinecie na ścianie trzymał oprawione w ramki zdjęcie tego wyczynu - wielki Burt French w purpurowo-złotym stroju leży na boku, na ziemi i przytula znalezione przez siebie cenne jajo. To zdjęcie zrobiło na mnie chyba inne wrażenie niż na sędzim Frenchu. Dla mnie był on tego typu facetem, któremu takie rzeczy się zdarzają.

Bogaty i przystojny, i wszystko co trzeba. Okazje na pewno tylko czekały na niego, tak jak te wszystkie leżące przed nim piłki, które musiał jedynie złapać, i mógł myśleć, że szczęście jest naturalną konsekwencją jego talentu. Ciekawe, jak na takiego czarującego mężczyznę wpłynąłby ojciec taki jak Krwawy Billy Barber. Cała ta łatwość, cała ta naturalność, cała ta naiwna wiara w siebie. Przez lata uważnie przyglądałem się takim ludziom jak Burt French, gardziłem nimi, i naśladowałem ich. - Panie Klein... - Sędzia nasunął okulary do czytania - jakieś wstępne wnioski, zanim zaczniemy przesłuchania kandydatów na przysięgłych? Jonathan wstał. - Parę spraw, Wysoki Sądzie. Pierwsza: ojciec oskarżonego, Andrew Barber, chciałby wystąpić w sprawie w imieniu oskarżonego. Za pozwoleniem sądu chce zostać moim substytutem podczas procesu. - Jonathan podszedł do urzędniczki i wręczył jej wniosek, pojedynczą kartkę oznajmiającą, że wejdę w skład zespołu obrony. Urzędniczka przekazała wniosek sędziemu. French zmarszczył brwi na jego widok. - Panie Klein, doprawdy nie mnie o tym decydować, a swoją drogą nie jestem pewien, czy to mądra decyzja. - To życzenie rodziny - oznajmił Jonathan, dystansując się od tego postanowienia. Sędzia nabazgrał swoje nazwisko na kartce, dopuszczając wniosek. - Panie Barber, może pan wystąpić. Okrążyłem barierkę i usiadłem za stołem obrony obok Jacoba. - Coś jeszcze? - Wysoki Sądzie, zgłosiłem wniosek in limine, żeby wykluczyć dowody naukowe oparte o domniemaną genetyczną predyspozycję do przemocy. - Tak. Czytałem pański wniosek i jestem skłonny go dopuścić. Chce pan, żeby go odczytano, zanim wydam zarządzenie? Jeśli dobrze zrozumiałem, pańskim zdaniem wiedza na ten temat nie jest ugruntowana, a nawet gdyby była, w tej sprawie nie ma szczególnych dowodów na skłonność do przemocy... genetyczną czy inną. Do tego to się sprowadza? - Tak, Wysoki Sądzie, do tego to się sprowadza. - Panie Logiudice? Czy chce pan zostać wysłuchany, czy wystarczy to, co pan napisał w piśmie procesowym? Wydaje mi się, że obrona ma prawo do odrębnego posiedzenia co do tego rodzaju dowodów, zanim zostaną dopuszczone. Przypominam, że nie wykluczam definitywnie tych dowodów. Zarządzam jedynie, że jeśli postanowicie

przedstawić dowód na genetyczną skłonność do przemocy, odbędzie się wówczas posiedzenie, bez obecności ławy przysięgłych, żeby zadecydować, czy wniosek zostanie dopuszczony. - Tak, Wysoki Sądzie, chciałbym zostać w tej sprawie wysłuchany. Sędzia łypnął na niego. Na twarzy miał jasno wypisane: „siadaj i zamknij się”. Logiudice wstał i zapiął marynarkę - wąską, na trzy guziki, która po zapięciu źle na nim leżała. Trochę wyciągnął szyję, a marynarka trzymała się sztywno, co spowodowało, że kołnierz okalał jego szyję w odległości jakichś dwóch, trzech centymetrów, tak jak kaptur okala kark mnicha. - Wysoki Sądzie, zdaniem oskarżenia... a jesteśmy przygotowani do przedstawienia w tej mierze dowodu z wypowiedzi biegłego... nauka traktująca o genetyce behawioralnej poczyniła i codziennie nadal czyni postępy, jest więc znacznie dojrzalsza i można ją tutaj przedstawić. Zawnioskujemy o to, ponieważ w tak drastycznej sprawie wyłączanie tego dowodu byłoby niewłaściwe... - Wniosek obrony został uwzględniony. Logiudice postał jeszcze chwilę niepewny, czy właśnie nie wyciągnięto mu czegoś z kieszeni. - Panie Logiudice, ja nie wykluczyłem dowodu - wyjaśnił sędzia, składając podpis: „Dopuszczam, s. French”. - Zarządzam po prostu, że jeśli chce go pan przedstawić, będzie pan musiał dostarczyć zawiadomienie obronie i odbędziemy posiedzenie na temat dopuszczalności, zanim przedstawi pan to ławie przysięgłych. Czy to jest zrozumiałe? - Zrozumiałe, Wysoki Sądzie. - Chcę, żeby to było jasne jak słońce: ani słowa, póki nie zarządzę, że dopuszczam. - Oczywiście, Wysoki Sądzie. - Nie zamierzamy zrobić z tego cyrku. - Sędzia westchnął. - W porządku, coś jeszcze, zanim wprowadzę kandydatów na przysięgłych? Prawnicy pokręcili głowami. Seria kiwnięć - sędzia do urzędniczki, urzędniczka do policjanta sądowego - i potencjalni przysięgli zostali sprowadzeni z jednego z niższych pięter. Weszli, powłócząc nogami, rozglądając się po sali sądowej tak jak turyści idący przez Wersal. Wnętrze musiało ich rozczarować. To była niechlujna sala sądowa w nowoczesnym stylu: wysokie, kasetonowe sufity, minimalistyczne umeblowanie z drewna klonowego i czarnego laminatu,

przyćmione, rozproszone światło. Dwie flagi zwisały z pochylonych drążków, flaga amerykańska po prawej stronie sędziego i flaga Massachusetts po jego lewej. Flaga amerykańska miała chociaż żywe kolory; flaga stanu, kiedyś śnieżnobiała, przybrała kolor brudnej kości słoniowej. Poza tym nie było nic, żadnego posągu, żadnej wyrytej łacińskiej sentencji, żadnego portretu zapomnianego sędziego, nic, co ulżyłoby skandynawskiej prostocie wzornictwa. Bywałem tysiące razy w tej sali sądowej, ale rozczarowanie przysięgłych zmusiło mnie, żebym na nią wreszcie popatrzył i zrozumiał, jak smutno to wszystko wygląda. Miejsce dla przysięgłych zajmowało całą galerię w tyle sali, pozostawiając tylko dwie ławy zarezerwowane dla rodziny oskarżonego, reporterów i paru innych, którym znajomości w sądzie pozwoliły zostać. Potencjalni przysięgli stanowili mieszankę ludzi pracy i gospodyń domowych, młodych i emerytów. W składach kandydatów na przysięgłych zazwyczaj jest trochę więcej pracowników fizycznych i zatrudnionych poniżej kwalifikacji, ponieważ jest bardziej prawdopodobne, że ci ludzie zareagują na wezwanie. Pomyślałem jednak, że ten skład wygląda w miarę profesjonalnie. Mnóstwo dobrych fryzur, nowe buty, pokrowce na blackberry, długopisy wystające z kieszeni. Uznałem, że to też przemawia na naszą korzyść. Chcieliśmy inteligentnych przysięgłych, o chłodnych umysłach, ludzi z mózgami, którzy zrozumieją techniczne sprawy obrony albo ograniczenia w dowodach naukowych. Ludzi z jajami, żeby odważyli się powiedzieć: „Niewinny”. Zaczęliśmy procedurę doboru, proces pytań-odpowiedzi, kiedy wybiera się przysięgłych. Jonathan i ja mieliśmy plan miejsc zajmowanych przez przysięgłych, tabelę z dwiema kolumnami - razem dwanaście miejsc plus dwie dodatkowe kratki po prawej stronie arkusza - odpowiadającymi krzesłom w boksie dla przysięgłych. Dwanaścioro przysięgłych i dwoje zastępców - którzy wysłuchają wszystkich zeznań, ale nie wezmą udziału w naradzie - chyba że jeden z przysięgłych wypadnie. Wywołano czternaścioro kandydatów, usiedli na czternastu krzesłach, my wpisaliśmy nazwiska i po parę notatek na naszych kartach z okienkami. Procedura się zaczęła. Razem z Jonathanem naradzaliśmy się nad każdym z potencjalnych przysięgłych. Mieliśmy sześć niepodlegających sprzeciwowi wniosków o wyłączenie, których mogliśmy użyć, żeby wyeliminować przysięgłego bez podawania powodu, i nielimitowaną liczbę wyłączeń „z przyczyny”, to znaczy wyłączeń z jakiegoś jasnego powodu, który pozwala stwierdzić, że przysięgły będzie stronniczy. Przy tej całej strategicznej mądrości dobór

przysięgłych zawsze przypominał strzał w ciemno. Są drodzy eksperci, którzy twierdzą, że usuwają jakąś część niejasności za pomocą typowania grup docelowych, profilowania psychologicznego, statystyki i tak dalej - metoda naukowa; ale przewidzieć - szczególnie opierając się na bardzo ograniczonych informacjach z kwestionariusza przysięgłego - jak obcy człowiek będzie sądził twoją sprawę, to szczerze mówiąc, bardziej sztuka niż wiedza, zwłaszcza w Massachusetts, gdzie przepisy surowo ograniczają zakres pytań do przysięgłych. A jednak próbowaliśmy ich dobrać. Stawialiśmy na ludzi wykształconych; mieszkańców z przedmieść, którzy mogliby współczuć Jacobowi i nie wysuwać przeciwko niemu argumentu, że za dobrze powodziło mu się w domu; stawialiśmy też na ludzi wykonujących spokojne zawody, takich jak księgowy, inżynier, programista. Logiudice starał się dobrać robotników, rodziców, wszystkich, których zbrodnia mogła oburzyć i którzy bez problemu uwierzyliby, że chłopiec mógł zabić nawet z byle powodu. Przysięgli występowali, siadali, byli zwalniani, wchodzili nowi kandydaci, siadali, a my gryzmoliliśmy szczegóły na ich temat na naszych kartach z kratkami, gdzie kto siedzi... I po dwóch godzinach mieliśmy naszą ławę przysięgłych. Każdemu z przysięgłych nadaliśmy pseudonim, żeby ich zapamiętać. Byli to: Nauczycielka (przewodnicząca składu), Okularnica, Dziadek, Grubas z Somerville, Facet ze Studia Nagrań, Urkel, Kanał (kobieta urodzona w Panamie), Mamuśka z Waltham, Kelnerka, Budowlaniec (właściwie układacz drewnianych podłóg, gburowaty, zezowaty robol, który nam nie leżał od samego początku), Gospodyni Domowa z Concord, Kierowca Ciężarówki (właściwie facet od dostaw z firmy cateringowej), Kobieta z Aparatem na Zębach (zastępca) i Barman (rezerwowy zastępca). Nic ich nie łączyło poza jaskrawym brakiem kwalifikacji do tej funkcji. To było prawie komiczne, jak nic nie wiedzieli o prawie, o tym, jak funkcjonują sądy, nawet o tej sprawie, która rozlała się po wszystkich gazetach i stacjach telewizyjnych. Wybrano ich ze względu na ich doskonałą ignorancję w tych kwestiach. Tak właśnie działa wymiar sprawiedliwości. Na koniec adwokaci, prokuratorzy i sędziowie uszczęśliwieni usuwają się i przekazują cały proces dwunastce całkowitych amatorów. To byłoby zabawne, gdyby nie było takie przewrotne. Jakże daremne jest całe założenie. Oczywiście Jacob musiał sobie zdawać z tego sprawę, kiedy patrzył na tych dwanaście pustych twarzy. Wyniosłe kłamstwo systemu sądownictwa karnego - że możemy wiarygodnie ustalić prawdę, że możemy dowiedzieć się „ponad zasadną wątpliwość”, kto jest winny, a kto nie - zbudowane jest na tym załganym założeniu:

po jakimś tysiącu lat udoskonalania procesu sędziowie, adwokaci i prokuratorzy potrafią stwierdzić, co jest prawdą, w równym stopniu jak dwanaścioro tępaków zebranych na chybił trafił z ulicy. Jacob musiał drżeć na myśl o tym.

26. Ktoś obserwuje Tego wieczoru przy kolacji, w zaciszu naszej kuchni , paplaliśmy podekscytowani. Słowa ulatywały, pełne narzekań, przechwałek, obaw. Ale przynajmniej pozbywaliśmy się nerwowej energii. Laurie robiła, co mogła, żeby podtrzymać rozmowę. Była wyraźnie wyczerpana po bezsennej nocy i długim dniu, ale jak zawsze uważała, że im więcej mówimy, tym lepiej dla nas wszystkich. Więc zadawała pytania i wyznawała własne obawy i ciągle podawała talerze z jedzeniem, i nakłaniała nas, żebyśmy mówili, mówili. W tych jasnych chwilach przelotnie dostrzegałem dawną, tryskającą życiem Laurie - albo raczej słyszałem ją, bo głos się jej nie zestarzał. Pod każdym innym względem zwiędła podczas kryzysu z Jacobem: oczy miała zapadnięte, nawiedzone, jej kremowobrzoskwiniowa cera zrobiła się ziemista, skóra - pomarszczona. Ale głos pozostał niezmiennie wspaniały. Kiedy otwierała usta, wydobywał się głos nastolatki, który po raz pierwszy usłyszałem przed trzydziestu pięciu laty. To przypominało mi rozmowę telefoniczną z 1974 roku. W pewnej chwili Jacob powiedział o ławie przysięgłych: - Chyba im się nie podobam, tak na mnie patrzą. - Jacob, oni siedzieli tam tylko jeden dzień. Daj im szansę. Poza tym jedyne, co o tobie do tej pory wiedzą, to że oskarżono cię o zabójstwo. Co według ciebie mają myśleć? - Jeszcze nic nie powinni o mnie myśleć. - Są ludźmi, Jake. Po prostu nie daj im powodu, żeby cię znielubili, tylko tyle możesz. Bądź opanowany. Żadnych reakcji. Żadnych twoich min. - Jakich min? - Jest taka mina, kiedy się nie kontrolujesz. Krzywisz się. - Nie krzywię się! - Owszem, krzywisz.

- Mamo, czy ja się krzywię? - Nie zauważyłam. Twojego ojca czasem ponosi strategia. - Krzywisz się, Jake. To jest tak... - Zrobiłem skrzywioną minę. - Tato, to nie jest krzywa mina. Wyglądasz normalnie, jakbyś miał zaparcie. - Hej, mówię poważnie. Tak wyglądasz, kiedy się nie kontrolujesz. Jakbyś był zły. Nie pozwól, żeby przysięgli zobaczyli tę minę. - To moja twarz! Co mam zrobić? - Bądź po prostu sobą, przystojniakiem, Jacobie - powiedziała słodko Laurie. Uśmiechnęła się do niego lekko, smutnawo. Bluzę włożyła tyłem na przód. Jakby tego nie zauważała, chociaż metka ocierała się jej o szyję. - A właśnie, skoro mowa o mnie jak o przystojniaku, to wiecie, że na Twitterze jest o mnie dyskusja z krzyżykiem? Laurie: - Co to znaczy? - W ten sposób ludzie rozmawiają o mnie na Twitterze. I co mówią? Wszystko w tym stylu: „Jacob Barber jest zachwycający. Chcę mieć z nim dziecko. Jacob Barber jest niewinny”. Ja: - Tak? I co jeszcze mówią? - W porządku, jest trochę złych rzeczy, ale większość pozytywnych. Jakieś siedemdziesiąt procent. - Siedemdziesiąt procent pozytywnych? - Około. - Tak dokładnie to czytasz? - Tylko wczoraj. Ale, oczywiście czytam. Będziesz musiał to sprawdzić, tato. Po prostu wejdź na Twittera i poszukaj „kratka, Jacob Barber”, bez spacji. - Napisał na papierowej serwetce: „jacobbarber”. - Stałem się trendy! Wiesz, co to znaczy? Normalnie to Kobe Bryant albo Justin Timberlake, albo tacy ludzie. - To, hm, wspaniale, Jacob. - Rzuciłem sceptyczne spojrzenie matce. Nie po raz pierwszy nasz syn wyrastał w Internecie na celebrytę. Ktoś prawdopodobnie kolega ze szkoły - założył stronę w necie JacobBarber.com, żeby go wspierać. Było tam forum dyskusyjne, gdzie ludzie mogli pisać o niewinności Jacoba,

życzyć mu dobrze albo rozprawiać o jego świątobliwym charakterze. Negatywne posty były filtrowane. Na Facebooku też zebrała się grupa wsparcia. Ogólnie zgadzano się online, że Jacob jest trochę dziwny, być może niebezpieczny dla otoczenia, z pewnością atrakcyjny - wnioski nie były nielogiczne. Od czasu do czasu dostawał też na swoją komórkę SMS-y od obcych. Większość wiadomości była złośliwa, ale nie wszystkie. Część przychodziła od dziewczyn, które pisały, że jest słodki, albo robiły propozycje seksualne. Twierdził, że było ich dwa do jednego, negatywne do pozytywnych, i to chyba mu wystarczało. W końcu wiedział, że jest niewinny. W każdym razie nie chciał zmieniać numeru telefonu komórkowego. Laurie: - Jacob, może trzymałbyś się z dala od Facebooka i tego wszystkiego. Przynajmniej dopóki to się nie skończy. - Ja tylko czytam, mamo. Niczego nie piszę, jestem podglądaczem. - Podglądaczem? Nie używaj tego słowa. Wyświadcz mi przysługę i po prostu trzymaj się przez jakiś czas z dala od Internetu, dobrze? Może zrobić ci dużo złego. - Jacob, myślę, że twojej matce chodzi o to, że następne parę tygodni prawdopodobnie przejdzie łatwiej, jeśli spróbujemy unikać wstrząsów. Więc może wszyscy trochę zatkamy sobie uszy. - Ominie mnie moje pięć minut sławy. - Uśmiechnął się beztroski, niefrasobliwie odważny, tak jak tylko dziecko potrafi. Laurie wydawała się przerażona. - Co za strata - burknąłem. - Jacob, miejmy nadzieję, że zyskasz swoje pięć minut sławy za coś innego. Wszyscy umilkliśmy. Sztućce szczękały na talerzach. - Szkoda że ten facet nie wyłączył silnika - odezwała się po chwili Laurie. - Jaki facet? - No ten tam. - Pokazała nożem na okno. - Nie słyszysz go? Tam jest facet, który siedzi w samochodzie z włączonym silnikiem. Aż mnie głowa boli. To tak, jakby coś ciągle brzęczało ci w uchu. Jak to się nazywa, kiedy w uchu ci brzęczy? - Tinnitus. Szum uszny - powiedziałem. Zrobiła zdziwioną minę. - Krzyżówki - wyjaśniłem.

Wstałem, żeby wyjrzeć przez okno, bardziej zaciekawiony niż zaniepokojony. To był duży sedan. Nie potrafiłem dokładnie stwierdzić, jaka to marka. Coś przerośniętego, ostatni krzyk amerykańskiego przemysłu motoryzacyjnego, czterodrzwiowe gówno, może lincoln. Stał zaparkowany po drugiej stronie ulicy, dwa domy dalej, w ciemnym miejscu, między latarniami. W ogóle nie mogłem dojrzeć kierowcy, nawet jego sylwetki. Wewnątrz rozjarzała się plamka bursztynowego światła, jak gwiazdka, kiedy kierowca zaciągał się papierosem, potem gwiazdka zamrugała i zgasła. - Pewnie tylko na kogoś czeka. - Więc niech czeka z wyłączonym silnikiem. Czy ten facet nie słyszał o globalnym ociepleniu? - Pewnie to jakiś starszy gość. - Wnioskowałem po papierosie, uruchomionym silniku, samochodzie rozmiarów lotniskowca. Wszystkie nawyki starszego pokolenia, pomyślałem. - Dupek jest pewnie reporterem - stwierdził Jacob. - Jake! - Przepraszam, mamo. - Laurie, a może wyjdę z nim porozmawiać? Powiem, żeby wyłączył. - Nie. Kto wie, czego on chce? Pewnie niczego dobrego. Zostań. - Kochanie, popadasz w paranoję. - Nigdy nie używałem takich słów jak „kochanie”, „skarbie” czy „moja droga”, ale łagodny ton wydawał się potrzebny. - To pewnie jakiś stary dziad, który pali peta i słucha radia. Pewnie do głowy mu nie przyjdzie, że komuś przeszkadza to, że nie wyłączył silnika. Zrobiła sceptyczną minę. - To ty zawsze mówisz, żebyśmy się nie wychylali, żebyśmy unikali kłopotów. Może chce, żebyś wyszedł i jakoś zareagował. Może chce cię wywabić. - Laurie, daj spokój. To tylko samochód. - Tylko samochód, tak? - Tylko samochód. Ale to nie był tylko samochód. Około dziewiątej wziąłem śmieci: jedno plastikowe wiadro z odpadkami i jeden kwadratowy kubeł z rzeczami do recyklingu - miał takie rozmiary, że było niewygodnie go nieść w jednej ręce. Palce zawsze drętwiały w połowie podjazdu, więc wyniesienie obu

pojemników na chodnik wymagało szybkiego, chwiejnego marszu, zanim wszystko się wysypie. Dopiero kiedy puściłem wiadro i kubeł i ustawiłem je elegancko jedno obok drugiego, znowu zauważyłem ten sam wóz. Przesunął się. Tym razem zaparkował kilka domów od naszego, przodem, znowu po drugiej stronie ulicy. Silnik był wyłączony. W środku nie było widać świetlika zapalonego papierosa. Samochód mógł być nawet pusty. Nie mogłem tego stwierdzić po ciemku. W ciemności wytężałem wzrok, żeby rozpoznać jakieś szczegóły. Silnik włączył się, potem zabłysły reflektory. Samochód nie miał z przodu tablicy rejestracyjnej. Zaciekawiony zacząłem iść w jego stronę. Powoli cofał się przede mną - tak jak zwierzę, które wyczuwa zagrożenie - potem szybko odjechał na wstecznym biegu. Przy pierwszej bocznej ulicy zrobił dynamiczny, sprawny zwrot i odjechał. Nie zbliżyłem się bardziej niż na dwadzieścia metrów. W ciemnościach nie byłem w stanie dostrzec żadnych szczegółów tego auta, nawet koloru czy marki. To była brawurowa jazda jak na taką małą uliczkę. Brawurowa i dobra. Jeszcze później, kiedy Laurie - co rozsądne - zasnęła, siedziałem z Jacobem w salonie i oglądałem Jona Stewarta. Rozłożyłem się na kanapie, prawą stopę trzymałem opartą o poduszkę, prawe ramię zwisało mi z poręczy. Czułem swędzenie, nikłe uczucie, że jestem obserwowany. Podniosłem roletę, żeby znowu wyjrzeć. Samochód wrócił. Wyszedłem tylnymi drzwiami, przez podwórko sąsiada i wyłoniłem się za samochodem. To był lincoln town car, numer rejestracyjny 75K 582. Wewnątrz ciemno. Powoli przeszedłem wzdłuż drzwi od strony kierowcy. Byłem gotów zapukać w szybę, otworzyć drzwi, wyciągnąć faceta z samochodu, przygwoździć go do chodnika i przestrzec, żeby trzymał się od nas z daleka. Ale samochód był pusty. Krótko rozglądałem się, szukając kierowcy, mężczyzny z papierosem. Ale się wygłupiłem. Laurie zrobiła też ze mnie paranoika. To tylko zaparkowany samochód. Prawdopodobnie kierowca był w jednym z pobliskich domów, spał, pieprzył się z żoną albo oglądał filmiki w Internecie, albo robił to, co robią normalni ludzie, to, co my robimy. W końcu, co ja tak naprawdę widziałem? * Ale lepiej się zabezpieczyć, niż potem żałować. Zadzwoniłem do Paula Duffy’ego.

- Mecenasie - odezwał się, jak to on, lakonicznie, jakby był zadowolony, że mnie słyszy, zadowolony, a nie zaskoczony, nawet po miesiącach milczenia, o wpół do dwunastej, w przeddzień mów początkowych. - Duff, przepraszam, że ci zawracam głowę. - Nie zawracasz. Coś nie tak? - Pewnie to nic takiego. Myślę, że chyba ktoś nas obserwuje. Całą noc przed naszym domem ktoś kręcił się samochodem. - Mężczyzna? - Nie jestem pewien. Nie widziałem jego, tylko samochód. - Powiedziałeś „jego”. - Tak przypuszczam, że to facet. - Co zrobił? - No nic. Najpierw stał samochód przed naszym domem, z włączonym silnikiem. To było około szóstej, w czasie kolacji. Potem znowu go zobaczyłem, około dziewiątej. Ale jak tylko zacząłem iść w jego stronę, wykręcił i odjechał. - Jakoś ci groził? - Nie. - Widziałeś już wcześniej ten samochód? - Nie. Chyba nie. Głębokie westchnienie w słuchawce. - Mogę ci coś doradzić, Andy? - Chciałbym, żeby ktoś to zrobił. - Idź do łóżka. Jutro twój wielki dzień. Jesteś pod ogromną presją. - Myślisz, że to nic takiego? Ktoś po prostu zaparkował tam samochód? - Wygląda mi na to, że ktoś po prostu zaparkował tam samochód. - Wyświadczyłbyś mi przysługę i sprawdził rejestrację? Tylko tak dla pewności. Laurie jest naprawdę zestresowana. To ją trochę uspokoi. - To zostaje między nami? - Oczywiście, Duff. - Dobra, podaj numery. - Massachusetts, 75K 582. Lincoln town car. - W porządku. Nie odkładaj słuchawki.

Zapadła długa cisza, sprawdzał. Oglądałem Stevena Colberta z wyciszonym dźwiękiem. - Tablica jest z hondy accord - poinformował w końcu. - Cholera. Kradziona. - Nie. Przynajmniej nikt nie zgłosił kradzieży. - To co ona robi na lincolnie? - Pewnie najzwyczajniej pożyczył, na wypadek gdyby ktoś go zauważył i zgłosił numery policji. Do tego potrzebny jest tylko śrubokręt. - Cholera. - Andy, musisz to zgłosić policji z Newton. To pewnie i tak nic takiego, ale zrób zgłoszenie, to przynajmniej będziesz je miał w aktach. - Nie chcę tego robić teraz. Proces zaczyna się jutro. Jeśli zgłoszę, to się szybko przedostanie do prasy. Nie mogę sobie na to pozwolić. To ważne, żebyśmy teraz wyglądali jak normalni i zrównoważeni ludzie. Chcę, żeby ława przysięgła widziała zwyczajną rodzinę, taką jak ich rodziny. Bo my po prostu jesteśmy tacy jak oni. - Andy, jeśli ktoś wam groził... - Nie. Nikt nam nie groził. Właściwie to nikt niczego nie zrobił. Sam powiedziałeś, że pewnie ktoś po prostu zaparkował tam samochód. - Ale tak się zdenerwowałeś, że do mnie zadzwoniłeś. - Nieważne. Dam sobie z tym radę. Jeśli ława przysięgłych o tym usłyszy, połowa z nich pomyśli, że sramy ze strachu. Pomyślą, że udajemy, żeby wyżebrać współczucie, że niby zgrywamy ofiary i tak dalej. Żadnych dramatów. Wszystko, przez co wyglądamy na innych, niegodnych zaufania, fałszywych, dziwnych, sprawi, że trudniej im będzie powiedzieć „niewinny”. - Więc co chcesz zrobić? - Może wysłałbyś radiowóz bez zgłaszania skargi? Niech tylko przejedzie, wystraszy gościa. Żebym mógł powiedzieć Laurie, że nie musi się niepokoić. - Lepiej zrobię to sam, inaczej trzeba będzie spisać raport. - Dziękuję. Nigdy nie zdołam ci się odpłacić. - Po prostu uważaj, żeby twój dzieciak był bezpieczny w domu, Andy. - Mówisz poważnie? Pauza.

- Bo ja wiem. Ta cała sprawa jakoś mi nie leży. Może dlatego, że widziałem ciebie i Jacoba za stołem obrony. Znam tego chłopaka, odkąd się urodził. - Paul, on tego nie zrobił. Zapewniam cię. Chrząknął nieprzekonany. - Kto by obserwował twój dom, Andy? - Rodzina ofiary? Może jakiś dzieciak, który znał Bena Rifkina? Jakiś czubek, który czytał w gazecie o sprawie? To może być ktokolwiek. Czy wy, chłopaki, w ogóle poszliście tropem Patza? - Kto wie? Andy, nie mam pojęcia, co tam się dzieje. Usadzili mnie w pieprzonym wydziale public relations. Potem każą mi jeździć po autostradzie i wystawiać mandaty za przekroczenie szybkości. Odebrali mi sprawę, jak tylko Jacob został oskarżony. Prawie się spodziewałem, że przeprowadzą śledztwo przeciwko mnie, tak jakbym razem z tobą był w jakiejś zmowie. Więc niewiele wiem. Ale nie mieli powodu, żeby dalej chodzić za Patzem, kiedy oskarżyli kogoś innego. Sprawa została już rozwiązana. Przez chwilę obaj myśleliśmy o tym w milczeniu. - Dobrze - powiedział. - Podjadę tam. Powiedz Laurie, że wszystko w porządku. - Już jej powiedziałem, że wszystko w porządku. Nie wierzy mi. - Mnie też nie uwierzy. Mniejsza. Ty też idź się trochę przespać. W takim stanie nie dacie rady. To dopiero pierwsza noc. Podziękowałem mu i poszedłem na górę położyć się obok Laurie. Leżała zwinięta jak kot, tyłem do mnie. - Z kim rozmawiałeś? - wymruczała w poduszkę. - Z Paulem. - Co powiedział? - Powiedział, że pewnie ktoś po prostu zaparkował tam samochód. Wszystko w porządku. Jęknęła. - Mówił, że mu nie uwierzysz. - Miał rację.

27. Mowy początkowe Co myślał Neal Logiudice, kiedy wstał, żeby wygłosić wstępne oświadczenie ławie przysięgłych? Doskonale wiedział, że dwie automatycznie sterowane kamery skierowane są na niego. To było zupełnie oczywiste, bo starannie zapiął dwa górne guziki marynarki. To był chyba drugi nowy garnitur, nie ten, który miał na sobie poprzedniego dnia, chociaż i ten dzisiejszy był w tym samym modnym stylu, na trzy guziki (szaleństwo zakupowe było błędem; miał skłonność pysznić się nowymi ubraniami). Musiał wyobrażać sobie, że jest bohaterem. Ambitny, to jasne, ale jego cele pasowały do celów publiczności - co było dobre dla Neala, było dobre dla każdego, poza Jacobem, oczywiście - więc to nic złego. Widział mnie za stołem obrony, nie na właściwym miejscu, w tym też musiała być jakaś racja. Nie zamierzam sugerować, że tamtego dnia w głowie Logiudice’a pojawiła się idea w pewnym sensie edypowej zemsty. W każdym razie nie pokazywał tego po sobie. Kiedy poprawił na sobie nowy garnitur i stał przez chwilę, pusząc się przed ławą przysięgłych - powiedziałbym przed dwiema ławami przysięgłych, w tym jedną po drugiej stronie kamer telewizyjnych - widziałem tylko próżność młodego człowieka. Nie mogłem go nienawidzić ani żałować mu tej odrobiny samozadowolenia. Awansował, dorósł, stał się wreszcie kimś. Wszyscy to odczuwaliśmy przy tej czy innej okazji. Edypowe to czy nie, przyjemnie po latach stanąć na miejscu ojca i jest to całkowicie niewinna przyjemność. A zresztą, za co winić Edypa? Sam był ofiarą. Biedny Edyp nie miał zamiaru nikomu zrobić krzywdy. Logiudice skinął głową pod adresem sędziego. „Pokaż ławie przysięgłych, że jesteś pełen szacunku...” Przechodząc, nienawistnie spojrzał na Jacoba. „...i że nie boisz się oskarżonego, bo jeśli brakuje ci odwagi, żeby spojrzeć mu w oczy i powiedzieć: winny, to nie spodziewaj się, że zrobi to ława przysięgłych”. Stanął dokładnie na wprost ławy przysięgłych, koniuszki palców oparł o barierkę oddzielającą boks („Zmniejsz przestrzeń między wami; spraw, żeby czuli, że jesteś jednym z nich”). - Nastoletni chłopiec - powiedział - znaleziony martwy. W lasku nazywanym Cold

Spring Park. Wczesnym wiosennym rankiem. Czternastolatek dźgnięty trzy razy w poprzek piersi i zrzucony z nasypu, śliskiego od błota i mokrych liści. I porzucony twarzą w dół, żeby umarł, niecałe pół kilometra od szkoły, do której chodził. Pół kilometra od domu, z którego wyszedł zaledwie parę minut wcześniej. - Oczami przeczesywał boks ławy przysięgłych. - A cała sprawa: decyzja, żeby to zrobić, decyzja, żeby odebrać życie, żeby odebrać życie temu chłopcu, zajęła zaledwie kilka sekund. - Pozwolił, żeby to zdanie zawisło w powietrzu. - Ułamek sekundy i - pstryknął palcami - trzask. Wystarczy parę sekund, żeby stracić panowanie nad sobą. Tylko tyle potrzeba, sekundy, chwili, żeby intencja mordu przeszła w czyn. Na tej sali sądowej to jest nazywane „premedytacją z zamiarem bezpośrednim”. Świadoma decyzja, żeby zabić; jakże krótko kształtuje się intencja, jakże przelotnie gości w umyśle mordercy. Morderstwo z premedytacją może się zdarzyć, po prostu... ot... tak. - Zaczął spacerować wzdłuż boksu, niespiesznie, żeby nawiązać kontakt wzrokowy z każdym z przysięgłych. - Pomyślmy przez chwilę o oskarżonym. Ta sprawa dotyczy chłopca, który miał wszystko: dobrą rodzinę, dobre stopnie, piękny dom na bogatym przedmieściu. Miał to wszystko, więcej niż większość, jakkolwiek by patrzeć, znacznie więcej. Ale oskarżony miał coś jeszcze: śmiercionośny temperament. I kiedy się go nacisnęło... niezbyt mocno, po prostu podrażniło, po prostu pobawiło się nim, przecież to się zdarza codziennie w każdej szkole w kraju... kiedy się go nacisnęło trochę za mocno i uznał, że ma już dość, jego śmiercionośny temperament w końcu, zwyczajnie... wybuchał. „Musisz przedstawić ławie przysięgłych historię sprawy, opowieść prowadzącą do ostatniego aktu. Fakty nie wystarczą; musisz wciągnąć ich w opowieść. Ława przysięgłych musi umieć odpowiedzieć: czego dotyczy ta sprawa. Odpowiadasz za nich na to pytanie i wygrywasz. Wydestyluj dla nich sprawę do jednego zdania, tematu, nawet do jednego słowa. Wbij im w głowy tę frazę. Niech zaniosą ją z sobą do pokoju przysięgłych i kiedy otworzą usta, żeby rozmawiać o sprawie, niech wylecą z nich twoje słowa”. - Oskarżony wybuchł. - Znowu pstryknął palcami. Podszedł do stołu obrony, stanął za blisko, celowo okazując nam brak szacunku poprzez naruszenie naszej przestrzeni. Wskazał palcem na Jacoba, który patrzył sobie na kolana, żeby uniknąć tego widoku. Logiudice był skończonym gówniarzem, ale posługiwał się wspaniałą techniką. - To jednak nie jest zwyczajny chłopiec z dobrego domu, na dobrym przedmieściu. I to nie jest zwyczajny chłopiec, którego szybko ponoszą nerwy. Ten oskarżony ma coś jeszcze, co go

wyróżnia. - Palec Logiudice’a prześlizgnął się z Jacoba na mnie. - Ma ojca, który był prokuratorem prokuratury okręgowej. I też nie zwyczajnym prokuratorem. Nie, ojciec oskarżonego Andrew Barber był zastępcą prokuratora okręgowego, szefem w tym samym biurze, w którym pracuję, tutaj, w tym budynku. W tej chwili powinienem sięgnąć, złapać go za ten pieprzony palec i wyrwać go z bladej, piegowatej dłoni. Patrzyłem mu w oczy, nic po sobie nie pokazywałem. - Ten oskarżony... - Cofnął palec, wzniósł go nad ramieniem, jakby sprawdzał, skąd wieje wiatr, potem pomachał nim w powietrzu i wrócił do ławy przysięgłych. - Ten oskarżony... „Nie odnoś się do oskarżonego po nazwisku. Mów o nim tylko oskarżony. Nazwisko uczłowiecza go, sprawia, że przysięgli widzą w nim osobę godną współczucia, nawet litości”. - Ten oskarżony nie jest jakimś ciemnym dzieciakiem. Nie, nie. Przez lata przyglądał się, jak jego ojciec oskarża w każdej dużej sprawie o zabójstwo w tym hrabstwie. Słuchał rozmów przy kolacji, podsłuchiwał rozmowy telefoniczne, fachowe dyskusje. Dorastał w domu, w którym zabójstwo było rodzinnym interesem. Jonathan rzucił długopis na notatnik, wydał rozpaczliwe, sykliwe westchnienie i pokręcił głową. Sugestia, że „zabójstwo było rodzinnym interesem”, padała niebezpiecznie blisko argumentu, którego Logiudice owi nie pozwolono podnosić. Ale Jonathan nie zgłaszał sprzeciwu. Nie mógł wyjść na takiego, co blokuje oskarżenie techniczną, legalistyczną obroną. Jego obrona nie będzie techniczna: Jacob tego nie zrobił. Jonathan nie chciał zaciemnić tego przesłania. Ja to wszystko rozumiałem. Ale i tak byłem wściekły, kiedy widziałem, jak taka godna pogardy bzdura uchodzi płazem. Sędzia popatrzył na Logiudice’a. Logiudice: - W każdym razie procesy o zabójstwo były rodzinnym interesem. Interes polegał na udowadnianiu zabójcom winy, na tym, co robimy tu i teraz. Oskarżony trochę o tym wiedział i to nie z programów telewizyjnych. Więc kiedy wybuchł, kiedy nadeszła ta chwila, ta ostatnia prowokacja, kiedy rzucił się z nożem myśliwskim na jednego ze swoich szkolnych kolegów, już był przygotowany. A po wszystkim fachowo zatarł ślady. Bo w pewnym sensie był fachowcem. Jest tylko jeden problem: nawet fachowcy popełniają

błędy. I w ciągu następnych paru dni przedstawimy ślady, które prowadzą wprost do oskarżonego. I tylko do niego. A kiedy zobaczycie te wszystkie dowody, będziecie wiedzieli ponad zasadną wątpliwość, ponad wszelką wątpliwość, że ten oskarżony jest winny. - Pauza. - Ale dlaczego? Pytacie. Dlaczego miał zabić szkolnego kolegę, chłopca z ósmej klasy? Dlaczego którekolwiek dziecko miałoby to zrobić innemu dziecku? - Wykonał pełen zakłopotania gest: uniesione brwi, mocne wzruszenie ramionami. Wargi zaczęły mu się wyginać w konspiracyjny uśmieszek. „Teraz pozwólmy sobie razem na małą niesforność, pośmiejemy się na sali sądowej”. - No przecież wszyscy chodziliśmy do szkoły, niektórzy z nas nie tak dawno. - Uśmiechnął się jak krokodyl i ku mojemu zdumieniu przysięgli odpowiedzieli znaczącymi uśmieszkami. - Zgadza się, wszyscy chodziliśmy do szkoły. I wszyscy wiemy, jakie potrafią być dzieciaki. Spójrzmy prawdzie w oczy: czasami w szkole trudno wytrzymać. Dzieci mogą być złośliwe. Drażnią się, wygłupiają, szturchają dla zabawy. Wysłuchacie zeznań, że ofiara, czternastoletni chłopiec, Ben Rifkin, dokuczał oskarżonemu. Nic szczególnie szokującego, nic, co byłoby nie do zniesienia dla większości dzieci. Nic, czego nie usłyszelibyście na dowolnym placu zabaw, w dowolnym mieście, gdybyście w tej chwili wyszli z tej sali i pojeździli trochę po okolicy. Pozwólcie, że jasno postawię pewną sprawę: nie ma potrzeby robić świętego z ofiary, z Bena Rifkina. Usłyszycie parę rzeczy o Benie Rifkinie i pewnie nie będą to rzeczy zbyt pochlebne. Ale chcę, żebyście pamiętali: Ben Rifkin był chłopcem jak wszyscy inni chłopcy. Nie był doskonały. Był zwyczajnym dzieckiem ze wszystkimi wadami i bólami dorastania typowego nastolatka. Miał czternaście lat... czternaście!... i całe życie się przed nim otwierało. Nie święty, nie święty. Ale kto z nas chciałby być osądzany jedynie za pierwsze czternaście lat swojego życia? Kto spośród nas był ukształtowany tak... tak... ostatecznie w wieku czternastu lat? Ben Rifkin był wszystkim, czym oskarżony chciał być. Przystojny, miły, lubiany. Oskarżony, przeciwnie, był outsiderem pośród uczniów. Cichy, samotny, wrażliwy, dziwny. Wyrzutek. Ale Ben Rifkin popełnił fatalny błąd, drażniąc się z tym dziwnym chłopcem. Nie znał jego nastrojów, nie znał ukrytej skłonności oskarżonego, nawet żądzy... zabijania. - Sprzeciw! - Podtrzymany. Przysięgli nie wezmą pod uwagę słów o żądzy oskarżonego, które są czystą spekulacją. Logiudice nie odwracał wzroku od przysięgłych. Stał nieruchomo jak kamień,

przemilczał sprzeciw, udawał, że nawet go nie usłyszał. „Sędzia i obrona próbują ci to zabrać, ale my znamy prawdę”. - Oskarżony poczynił plany. Zaopatrzył się w nóż. I nie nóż dla dziecka, nie nóż do strugania, nie scyzoryk... nóż myśliwski, ale nóż „armii szwajcarskiej”, przeznaczony do zabijania. Usłyszycie o tym nożu od najlepszego przyjaciela oskarżonego, który widział to zbrodnicze narzędzie w ręku oskarżonego, który słyszał, jak oskarżony mówi, że chce go użyć przeciwko Benowi Rifkinowi. Usłyszycie, że oskarżony to wszystko obmyślił: planował morderstwo. Nawet je opisał kilka tygodni później w opowiadaniu, które na dodatek bezczelnie umieścił w Internecie. W tym opowiadaniu przedstawia, jak morderstwo zostało obmyślone, szczegółowo zaplanowane i wykonane. Ale teraz oskarżony może próbować wymigać się z tego opowiadania, które zawiera dokładny opis morderstwa Bena Rifkina, łącznie ze szczegółami znanymi wyłącznie prawdziwemu mordercy. Może wam powiedzieć: „Tylko fantazjowałem”. Na co ja mówię, jak bez wątpienia każdy by powiedział: jakież to dziecko fantazjuje na temat zamordowania przyjaciela? - Przeszedł się, pozwolił, żeby pytanie zawisło w powietrzu. - Oto, co wiemy: kiedy oskarżony wyszedł z domu rano dwunastego kwietnia 2007 roku, i szedł przez Cold Spring Park, miał w kieszeni nóż, a w głowie zamiar. Był gotów. Od tej chwili wszystko, czego trzeba, to zapłon, iskra, która sprawi, że oskarżony... wybuchnie. Więc co było tym zapalnikiem? Co się stało, że fantazjowanie na temat morderstwa zmieniło się w rzeczywistość? - przerwał. To było kluczowe pytanie, na które należało odpowiedzieć; zagadka, którą Logiudice musiał rozwiązać: jak doszło do tego, że normalny chłopiec bez chuligańskiej przeszłości nagle zrobił coś tak brutalnego? Motyw jest elementem każdej sprawy, nie z punktu widzenia prawa, ale siedzi we wszystkich głowach i w głowie każdego przysięgłego. Dlatego pozbawione motywu (albo słabo umotywowane) zbrodnie tak trudno jest udowodnić. Przysięgli chcą rozumieć, co się stało; chcą wiedzieć dlaczego. Żądają logicznej odpowiedzi. Najwyraźniej Logiudice nie miał żadnej. Mógł przedstawiać tylko teorie, domysły, mówić o prawdopodobieństwie, o „genie zabójcy”. - Może nigdy się tego nie dowiemy - przyznał. Robił, co mógł, żeby ominąć dziurę ziejącą w jego wywodzie, prawdziwą zagadkowość tej zbrodni, jawną niewytłumaczalność. - Czy Ben go przezywał? Czy nazwał go „pedziem” albo „cipą”, tak jak to robił w przeszłości? Czy „palantem” albo „frajerem”? Czy go popchnął, groził mu,

gnębił go jakoś? Możliwe. Pokręciłem głową. „Możliwe?” - Cokolwiek to było, podziałało na oskarżonego, kiedy spotkał Bena Rifkina w Cold Spring Park w ten pamiętny poranek dwunastego kwietnia 2007 roku, około ósmej dwadzieścia... a wiedział, że Ben tam będzie, bo obaj od lat chodzili przez ten lasek do szkoły... postanowił urzeczywistnić swój plan. Dźgnął Bena trzy razy. Wbił mu nóż w pierś. - Zademonstrował to szermierczymi wyrzutami prawego ramienia. - Raz, dwa, trzy. Trzy czyste rany, równo ułożone w linii przez pierś. Nawet rozmieszczenie ran sugeruje premedytację, działanie z zimną krwią, samokontrolę. - Logiudice przerwał, tym razem niezbyt pewny siebie. Przysięgli też wyglądali na niepewnych. Przyglądali mu się z troską w oczach. Jego mowa początkowa, która zaczęła się tak mocno, legła na tym najważniejszym z pytań: dlaczego. Wydawało się, że Logiudice chce rozwiązać to na dwa sposoby: raz sugeruje, że Jacob „wybuchł”, stracił panowanie nad sobą i zamordował kolegę w przypływie nagłej wściekłości. Chwilę później daje do zrozumienia, że Jacob planował morderstwo od tygodni, na zimno rozważał szczegóły, wykorzystał znajomość prawa, jaką posiadł jako syn prokuratora, potem czekał na sposobność. Problem najwyraźniej w tym, że sam Logiudice nie za bardzo potrafił odpowiedzieć na pytanie o motyw, z ilukolwiek teorii by korzystał. Morderstwo dokonane na Benie Rifkinie po prostu nie miało sensu. Nawet teraz, po miesiącach śledztwa, pytaliśmy: dlaczego? Byłem pewien, że przysięgli wyczują problem Logiudice’a. - Kiedy rzecz się dokonała, oskarżony pozbył się noża. I poszedł dalej, do szkoły. Udawał, że o niczym nie wie, nawet kiedy szkołę zamknięto, a policja gorączkowo próbowała rozwikłać sprawę. Zachował zimną krew. Ach, ale oskarżony, syn prokuratora, powinien wiedzieć, po tak długim okresie terminowania, że morderstwo zawsze zostawia ślady. Nie ma czegoś takiego jak morderstwo doskonałe. Morderstwo to gmatwanina, krwawa, brudna robota. Krew tryska i chlapie. W ferworze zabijania popełnia się błędy. Oskarżony zostawił odcisk palca na bluzie ofiary, odciśnięty w mokrej krwi. Odcisk, który mógł powstać natychmiast po morderstwie. I wtedy kłamstwa zaczynają się nawarstwiać. Kiedy odcisk palca zostaje wreszcie zidentyfikowany, całe tygodnie po morderstwie, oskarżony zmienia swoją opowieść. Najpierw tygodniami zaprzeczał, że nic nie wie o morderstwie, teraz twierdzi, że był w miejscu zbrodni, tylko że po morderstwie. -

Sceptyczne spojrzenie. - Motyw: wyrzutek z grona rówieśników, z urazą wobec kolegi ze szkoły, który się z nim drażnił. Broń: nóż. Plan: dokładnie przedstawiony w opisie morderstwa podanym przez samego oskarżonego. Dowód fizyczny: odcisk palca na kurtce ofiary, w krwi ofiary. Proszę państwa, dowody są druzgocące. To góra dowodów. Nie pozostawia miejsca na wątpliwości. Kiedy ten proces się skończy i dowiodę wszystkiego, co właśnie wam powiedziałem, znów stanę w tym samym miejscu, naprzeciwko was, po to, żeby poprosić, abyście wykonali swoją część pracy, abyście powiedzieli to, co jest oczywistą prawdą, abyście wyciągnęli jedyny możliwy wniosek: winny. Trudno będzie wypowiedzieć to słowo, „winny”, zapewniam was. Trudno jest sądzić innego człowieka. Całe życie uczono nas, byśmy tego nie robili. „Nie sądź”, uczy nas Biblia. To szczególnie trudne, kiedy oskarżonym jest dziecko. Żarliwie wierzymy w niewinność naszych dzieci. Chcemy w to wierzyć; chcemy, żeby nasze dzieci były niewinne. Ale to dziecko nie jest niewinne. Nie. Kiedy popatrzycie na wszystkie dowody przeciwko niemu, będziecie wiedzieli, w głębi waszych serc, że w tej sprawie jest tylko jeden sprawiedliwy werdykt: winny. „Werdykt”, słowo od łacińskiego veredictum „prawdziwie powiedziane”. Tylko o to będę was prosił, powiedzcie prawdę: winny. Winny. Winny. Winny. Winny. - Patrzył na nich zdeterminowanym, szczerym, błagalnym wzrokiem. - Winny - powtórzył. Żałobnie skłonił głowę, wrócił na krzesło, opadł na nie, najwyraźniej wyczerpany albo pogrążony w myślach, albo opłakujący zmarłego chłopca, Bena Rifkina. Za mną zachlipała kobieta z miejsca dla publiczności. Rozległy się kroki, skrzypnęły drzwi, kiedy wypadła z sali sądowej. Nie odważyłem się odwrócić, żeby popatrzeć. Odniosłem wrażenie, że mowa początkowa Logiudice’a była całkiem dobra. Zdecydowanie najlepsza z jego mów, które słyszałem. Ale to nie był bieg na bramkę, którego potrzebował. Nadal pozostawały wątpliwości. „Dlaczego on to zrobił?” Przysięgli musieli wyczuć słabość jego argumentów, wypatrzeć dziurkę w samym środku ciastka. To był prawdziwy problem dla oskarżenia, bo podczas procesu nie ma czasu, kiedy sprawa zaczyna wyglądać inaczej niż w mowie początkowej, kiedy rzecz staje się nieskazitelna i niesprzeczna. Trzeba się spieszyć, zanim dowody zblakną pod wpływem procesowej rzeczywistości, ględzących świadków oskarżenia, doskonałych świadków obrony, przesłuchania przed sądem całej reszty. Miałem wrażenie, że dał nam okazję.

- Obrona? - Sędzia zwrócił się w naszą stronę. Jonathan wstał. Uderzyło mnie wtedy - i nadal to mnie dziwi, kiedy go widzę - że jest jednym z tych mężczyzn, których łatwo sobie wyobrazić jako chłopców, nawet gdy doszedł do posiwiałej sześćdziesiątki. Włosy miał wiecznie zmierzwione, marynarkę rozpiętą, krawat i kołnierzyk zawsze trochę krzywo, tak jakby ten cały dziwaczny strój był szkolnym mundurkiem chłopca, noszonym tylko dlatego, że wymagają tego przepisy. Stanął przed stanowiskiem przysięgłych, podrapał się w tył głowy. Na twarzy malowało mu się zakłopotanie, kiedy o tym wszystkim myślał. Każdy mógł zobaczyć, że nie przygotował ani słowa do wygłoszenia i potrzebował chwili, żeby poukładać myśli. Po długiej mowie Logiudice’a, która jakimś sposobem wyglądała zarówno na przećwiczoną, jak i rozwlekłą, niechlujna spontaniczność Jonathana była powiewem świeżego powietrza. No tak, podziwiam Jonathana i lubię go, więc może przechylam szalę na jego korzyść, ale wydawało mi się, zanim zdążył otworzyć usta, żeby coś powiedzieć, że z dwóch prawników on bardziej dawał się lubić, a to niemała rzecz. W przeciwieństwie do Logiudice’a, który wyglądał tak, jakby nie potrafił zaczerpnąć tchu bez skalkulowania, jak to będzie wyglądać w oczach innych ludzi, Jonathan był całkowicie naturalny, całkowicie na luzie. Garbił się na sali sądowej, w tym swoim byle jakim garniturze, pochłonięty własnymi myślami. Wyglądał, jakby był w domu, tak jak człowiek w piżamie, we własnej kuchni, który je nad zlewem. - Wiecie - zaczął - myślę o jednej sprawie, o której powiedział prawnik reprezentujący państwo. - Machnął ręką w tył, mniej więcej w kierunku Logiudice’a. Śmierć młodego człowieka, takiego jak Ben Rifkin, jest straszna. Nawet w porównaniu ze wszystkimi zbrodniami, ze wszystkimi morderstwami, ze wszystkimi okropnymi rzeczami, które tutaj widzimy, jest po prostu tragiczna. Był zaledwie chłopcem. I te wszystkie lata, które ten chłopiec miał przed sobą, wszystko, kim mógł się stać: wspaniałym lekarzem, genialnym artystą, mądrym przywódcą... wszystko stracone. Wszystko stracone. Kiedy widzicie tak wielką tragedię, chcecie ją jakoś wyprostować, chcecie ją jakoś naprawić. Chcecie zobaczyć, że sprawiedliwości stało się zadość. Może czujecie gniew; chcecie zobaczyć, jak ktoś płaci. Wszyscy to czujemy, jesteśmy tylko ludźmi. Ale Jacob Barber jest niewinny. Powtórzę to raz jeszcze, żeby nie było nieporozumienia: Jacob Barber jest całkowicie niewinny. W ogóle nic złego nie zrobił, nie ma nic wspólnego z tym morderstwem. To nie ten człowiek. Dowody, o których dopiero co słyszeliście, okazują się

niczym. W chwili, gdy podrapiecie je po wierzchu, w chwili, gdy na nie popatrzycie, zrozumiecie, co naprawdę się stało, i stanowisko oskarżenia uleci jak dym. Na przykład ten odcisk palca, z którego prawnik reprezentujący państwo zrobił taką wielką sprawę. Usłyszycie, jak ten odcisk palca tam się znalazł, dokładnie tak, jak to Jacob powiedział policji, kiedy go aresztowano. Znalazł kolegę leżącego na ziemi, rannego i zrobił to, co zrobiłby każdy dobry człowiek: próbował pomóc. Przetoczył Bena, żeby sprawdzić, co mu jest, czy wszystko w porządku, żeby mu pomóc. A kiedy zobaczył, że Ben nie żyje, zareagował dokładnie tak samo, jak zareagowałoby wielu z nas: przestraszył się. Nie chciał być w to zamieszany. Martwił się, że jak komuś powie, że widział ciało, nie mówiąc o tym, że go dotknął, stanie się podejrzanym, może być oskarżony o coś, czego nie zrobił. Czy to właściwa reakcja? Oczywiście nie. Czy żałuje, że nie był odważniejszy i nie powiedział prawdy na samym początku? Oczywiście żałuje. Ale jest chłopcem, jest człowiekiem i popełnia błędy. Nic więcej w tym nie ma. Nie... - Przerwał, spojrzał w dół, myślał nad kolejnym zdaniem. - Nie pozwólcie, aby to się powtórzyło. Jeden chłopiec nie żyje. Nie niszczcie życia innego niewinnego chłopca, żeby pokryć tamtą śmierć. Nie pozwólcie, żeby ta sprawa stała się drugą tragedią. Już teraz mamy dość tragedii. * Pierwszym świadkiem była Paula Giannetto, joggerka, która odkryła zwłoki. Nie znałem tej kobiety, ale widywałem ją w mieście, na rynku albo w Starbucksie, albo w pralni chemicznej. Newton to spore miasto, ale jest podzielone na kilka „wiosek” i w danych okolicach ciągle widuje się te same twarze. Dziwne, ale nie widziałem jej, jak uprawia jogging w Cold Spring Park, chociaż zapewne oboje biegaliśmy tam często, mniej więcej w czasie, kiedy popełniono morderstwo. Jej przesłuchanie prowadzone przez Logiudice’a ciągnęło się za długo. Był zbyt drobiazgowy, starał się wydobyć z niej do ostatniej okruszyny wszystkie szczegóły i w pełni ukazać cały tragizm tamtej sytuacji. Po pierwszym świadku w prokuratorze zachodzi zazwyczaj zabawna przemiana: podczas wygłaszania mowy wstępnej prokurator zajmuje centralne miejsce na scenie, ale teraz usuwa się ze świateł reflektorów. Ogniskowa przesuwa się na świadka, a zasady wymagają, żeby prokurator pozostawał niemal pasywny przy zadawaniu pytań. On tylko steruje świadkiem albo go szturcha neutralnymi pytaniami typu: „Co było potem?” albo: „Co wtedy pani zobaczyła?”. Ale Logiudice był bardzo wymagający w kwestii szczegółów, które chciał uzyskać od Pauli Giannetto. Ciągle jej

przerywał, żeby wysondować to czy tamto. Jonathan ani razu nie zgłaszał sprzeciwu, bo nic w tym zeznaniu nie wiązało Jacoba z morderstwem, nawet odrobinę. Ale znowu wyczułem, że Logiudice partaczy sprawę, nie przez jakiś wielki strategiczny błąd, ale centymetr po centymetrze, na tysiąc różnych sposobów. Pobożne życzenia? Może. Nie udaję, że jestem obiektywny. Giannetto zajmowała miejsce dla świadka przez prawie godzinę, przedstawiając swoją historię, która zasadniczo nie różniła się od tej, którą opowiedziała pierwszy raz, w dniu morderstwa. Był chłodny, wilgotny wiosenny poranek. Biegła po pagórkowatej części trasy przez Cold Spring Park, kiedy coś zobaczyła - jak się okazało, chłopca leżącego twarzą do ziemi na usianym liśćmi stoku, schodzącym do maleńkiej, pokrytej algami sadzawki. Chłopiec miał na sobie dżinsy, trampki i bluzę. Jego plecak stoczył się z pochyłości i leżał obok niego. Giannetto uprawiała jogging sama i nie widziała nikogo w pobliżu zwłok. Wcześniej minęła kilkoro innych joggerów i dzieci idące do szkoły (park był wspólną trasą do szkoły McCormicka, której teren przylegał do Cold Spring Park), ale obok ciała nie zobaczyła nikogo. Nic też nie słyszała, żadnych krzyków ani odgłosów walki, bo słuchała muzyki z iPoda, który nosiła w pokrowcu przypiętym do ramienia. Potrafiła nawet wymienić tytuł utworu, który leciał, kiedy zobaczyła ciało: This Is the Day, grupy o nazwie The The. Giannetto zatrzymała się, wyjęła słuchawki iPoda z uszu i spojrzała na chłopca, w dół, z położonej wyżej trasy. Z odległości zaledwie kilkudziesięciu centymetrów zobaczyła podeszwy jego trampków i ciało skrócone perspektywą. Spytała: „Co ci jest? Potrzebujesz pomocy?” Kiedy nie otrzymała odpowiedzi, zeszła na dół, żeby sprawdzić, schodziła powoli, bokiem, ze względu na śliskie liście. Powiedziała, że jest matką i nie wyobraża sobie, że mogłaby nie sprawdzić, co się chłopcu stało, i tego samego oczekiwałaby od innych wobec jej dzieci. Myślała, że chłopiec może zemdlał. Może był na coś chory albo miał alergię, a może nawet od narkotyków, czy kto wie od czego. Więc uklękła obok niego i pociągnęła go za ramię, potem za oba ramiona, potem przetoczyła go, trzymając za ramiona. Właśnie wtedy zobaczyła krew pokrywającą jego pierś i poczerwieniałe liście pod nim i wokół niego, nadal wilgotne i lśniące. Krew wyciekała z trzech głębokich otworów w jego piersi. Skóra chłopca była szara, ale na twarzy miał małe purpurowe plamy, powiedziała. Coś jej się wydawało, że skóra była chłodna w dotyku, ale dokładnie sobie

nie przypominała, żeby ją dotykała. Może ciało przesunęło się jej w rękach tak, że skóra otarła się jej o dłoń. Głowa opadła ciężko do tyłu, usta otwarły się szeroko. Przetworzenie surrealistycznego faktu, że chłopiec w jej ramionach jest martwy, chwilę jej zajęło. Rzuciła ciało, które trzymała pod pachy. Krzyknęła. Odsunęła się na pośladkach, potem się odwróciła i na czworakach zdołała się wdrapać po mokrych liściach z powrotem na trasę. Przez moment, powiedziała, nic się nie działo. Stała tam, sama, w lasku, gapiła się na ciało. Słyszała cichą muzykę wydobywającą się ze słuchawek, nadal This Is the Day. To wszystko nie trwało nawet trzech minut, bo tyle trzeba, żeby przeleciała popowa piosenka. Za to wydobycie tej prostej opowieści zajęło śmieszne dużo czasu. Po tak długim, bezpośrednim przepytywaniu, przesłuchanie przeprowadzone przez Jonathana było krótkie, wydawało się niemal komiczne. - Nie widziała pani oskarżonego, Jacoba Barbera, w parku tamtego ranka, prawda? - Nie. - Nie mam więcej pytań. * Przy następnym świadku Logiudice zrobił zły krok. Nie, coś więcej. Zrobił krok i wdepnął w gówno. Świadkiem był detektyw z policji miasta Newton, który kierował dochodzeniem w ramach lokalnego wydziału. To był standardowy świadek, pro forma. Logiudice musiał najpierw przepuścić przez salę paru świadków, żeby ustalić najważniejsze fakty i rozkład pierwszego dnia, kiedy wykryto zabójstwo. Policjant, który wykonał pierwszą czynność, jest często wzywany, żeby złożyć zeznania o stanie miejsca zbrodni i o pierwszych krytycznych chwilach śledztwa, przed włączeniem się wydziału PKiK policji stanowej i przejęciem przez nich sprawy. Więc tego świadka Logiudice naprawdę musiał wezwać. Po prostu działał według utartych zasad. Ja bym zrobił to samo. Problem polegał na tym, że nie znał swojego świadka tak dobrze, jak ja znałem. Porucznik detektyw Nils Peterson wstąpił na służbę w Newton zaledwie kilka lat przed tym, jak ja zacząłem pracę w prokuraturze okręgowej tuż po skończeniu prawa. A to znaczy, że znałem Nilsa od 1984 roku - kiedy Neal Logiudice chodził do liceum i zmagał się z napiętym grafikiem, obciążonym kursem przygotowawczym, występami w drużynie sportowej i kompulsywną masturbacją (spekulacja; nie mogę z całą pewnością stwierdzić, czy należał do drużyny sportowej). Nils w młodości był przystojny. Miał piaskowe blond

włosy, co mogłoby tłumaczyć jego skandynawskie nazwisko. Teraz, przekroczył już pięćdziesiątkę, włosy mu pociemniały, plecy z lekka się przygarbiły, brzuch trochę urósł. Ale na miejscu dla świadka prezentował sympatyczną, łagodną postawę, bez szorstkich, zarozumiałych przechwałek wygłaszanych przez niektóre gliny. Przysięgli wpadali w uniesienie na jego widok. Logiudice wypytał go o podstawowe fakty. Ciało znaleziono leżące na plecach, twarzą do nieba, odwrócone przez joggerkę, która je odkryła. Trzy rany kłute. Brak oczywistych motywów albo podejrzanych. Brak śladów walki albo ran obronnych, co sugerowałoby nagły atak lub atak z zaskoczenia. Zdjęcia ciała i obszaru wokół niego zostały włączone do materiału dowodowego. W pierwszych minutach i godzinach śledztwa park został zamknięty i przeszukany bez rezultatów. W parku znaleziono kilka odcisków stóp, ale niczego w bezpośrednim sąsiedztwie zwłok i niczego, co w ogóle wskazywałoby na oskarżonego. W każdym razie to był park publiczny - znajdowały się w nim prawdopodobnie tysiące śladów stóp, gdyby chciało się ich szukać. A potem to. Logiudice: - Czy to standardowa procedura, że prokurator prokuratury okręgowej natychmiast obejmuje śledztwo w sprawie zabójstwa do bezpośredniego prowadzenia? - Tak. - Kto był zastępcą prokuratora okręgowego przydzielonym tamtego dnia do śledztwa? - Sprzeciw! Sędzia French: - Niech oskarżenie i obrona podejdą. Logiudice i Jonathan podeszli do skraju stołu sędziowskiego i zaczęli rozmawiać cichym szeptem. Sędzia French stał wysoko nad nimi, jak to było w jego zwyczaju. Większość sędziów przysuwa swoje fotele do balustrady albo nachyla się blisko, żeby było im łatwiej poszeptywać ze stronami. Nie Burt French. Narada przy barierce odbywała się poza zasięgiem słuchu przysięgłych i mojego. Kilka kolejnych akapitów wyciąłem z protokołu rozprawy i wkleiłem. Sędzia: Do czego pan zmierza? Logiudice: Wysoki Sądzie, przysięgli mają prawo wiedzieć, że ojciec oskarżonego

kierował wczesnymi etapami śledztwa, szczególnie jeśli obrona ma zamiar zasugerować, że coś było niewłaściwie przeprowadzone, a jak podejrzewam, ma taki zamiar. Sędzia: Panie mecenasie? Jonathan: Hm, nasz sprzeciw jest podwójny. Po pierwsze, to jest nieistotne. To wina wynikająca ze wspólnictwa. Nawet jeśli ojcu oskarżonego nie powinna zostać przydzielona ta sprawa i nawet jeśli jakoś tam źle ją poprowadził... a nie sugeruję, że któraś z tych dwóch rzeczy jest prawdą... nadal, ni cholery, to nic nie mówi o samym oskarżonym. Chyba że pan Logiudice chce zasugerować, że syn był wplątany w spisek z ojcem, żeby ukryć dowody zbrodni. Wtedy nie ma sposobu, żeby przeprowadzić dochodzenie przeciwko ojcu, że miał cokolwiek wspólnego z winą czy niewinnością syna. Jeśli pan Logiudice chce postawić ojca w stan oskarżenia za utrudnianie postępowania karnego, czy coś w tym stylu, powinien pójść na całego i to zrobić, a wtedy pewnego dnia tu wrócimy i odbędzie się osobny proces. Ale to nie jest sprawa, którą dzisiaj sądzimy. Drugi sprzeciw jest taki, że to jest wysoce prejudycjalne. To insynuowanie winy. On próbuje zatruć przysięgłych sugestią, że ojciec musiał wiedzieć o sprawstwie syna i dlatego chciał zrobić coś niewłaściwego. Ale tu też nie ma dowodów, żeby ojciec podejrzewał syna... a z pewnością nie podejrzewał... albo że uczynił coś niestosownego, kiedy prowadził śledztwo. Spójrzmy prawdzie w oczy: prokurator chce w tej sali sądowej rzucić śmierdzącą bombę, żeby odciągnąć uwagę przysięgłych od faktu, że praktycznie nie ma dowodów przeciwko oskarżonemu. To jest... Sędzia: Tak, tak, rozumiem. Logiudice: Wysoki Sądzie, to przysięgli zadecydują, na ile to jest ważne. Mają prawo wiedzieć. Obrona nie może do tego podchodzić na dwa sposoby: nie może argumentować, że policjanci spieprzyli sprawę, a potem wygodnie pomijać, że głównym gliną był ojciec oskarżonego. Sędzia: Mam zamiar to dopuścić. Ale, panie Logiudice, ostrzegam pana, jeśli ten proces zejdzie na dyskusję, czy ojciec spieprzył sprawę, specjalnie czy nie, to ja to przerwę. Obrona ma rację: nie tę sprawę tutaj sądzimy. Jeśli chce pan postawić ojca w stan oskarżenia, niech pan to robi. W protokole nie odnotowano reakcji Logiudice’a, ale ja ją dobrze zapamiętałem. Popatrzył przez salę rozpraw prosto na mnie. Wrócił do małego pulpitu niedaleko boksu przysięgłych, stanął naprzeciwko Nilsa Petersona i podjął przepytywanie.

- Detektywie, powtórzę pytanie. Kto był prokuratorem przydzielonym do sprawy tamtego dnia? - Andrew Barber. - Czy widzi pan dzisiaj Andrew Barbera tutaj, na sali? - Tak, jest tam, obok oskarżonego. - A znał pan Andrew Barbera, kiedy był prokuratorem prokuratury okręgowej? Czy pracowaliście razem? - Jasne, znałem go. Pracowaliśmy razem wiele razy. - Był pan w przyjaznych stosunkach z Andrew Barberem? - Tak, można tak powiedzieć. - Czy nie wydało się panu wtedy dziwne, że pan Barber zajmuje się sprawą dotyczącą szkoły jego syna, kolegi syna ze szkoły, chłopca, o którym mógł nawet coś wiedzieć? - Nie, naprawdę nie. - Hm, czy nie przyszło panu do głowy, że syn pana Barbera mógł równie dobrze zostać świadkiem w tej sprawie? - Nie, nie pomyślałem o tym. - Ale kiedy ojciec oskarżonego prowadził sprawę, naciskał na podejrzanego, który, jak się okazało, nie ma nic wspólnego ze sprawą, na mężczyznę, który mieszka blisko parku i ma kartotekę przestępstw na tle seksualnym? - Tak. Ten człowiek nazywa się Leonard Patz. Ma kartotekę czynów nierządnych wobec nieletnich, tego rodzaju rzeczy. - A pan Barber... Andrew Barber, ojciec... chciał ścigać tego człowieka jako podejrzanego, prawda? - Sprzeciw. Nieistotne. - Podtrzymany. Logiudice: - Detektywie, kiedy ojciec oskarżonego prowadził śledztwo, czy uważał pan Leonarda Patza za podejrzanego? - Tak. - A Patz został później oczyszczony, kiedy oskarżono syna pana Barbera? - Sprzeciw.

- Oddalony. Tu Peterson się zawahał, zobaczył pułapkę. Jeśli za bardzo będzie chciał pomóc swojemu przyjacielowi, siłą rzeczy pomoże obronie - a tego jako świadek oskarżenia robić nie powinien. Próbował znaleźć pośrednią drogę. - Patz nie został oskarżony. - A kiedy syn pana Barbera został oskarżony, czy wtedy był pan zaskoczony wcześniejszym zaangażowaniem pana Barbera w sprawę? - Sprzeciw. - Oddalony. - Pomyślałem, że to zaskakujące, tak, w pewnym sensie... - Czy słyszał pan kiedykolwiek o prokuratorze albo policjancie, którzy angażowali się w śledztwo dotyczące ich dziecka? Peterson, zapędzony w róg, westchnął głęboko. - Nie. - To byłby konflikt interesów, prawda? - Sprzeciw. - Podtrzymany. Niech pan przejdzie dalej, panie Logiudice. Logiudice od niechcenia zadał jeszcze parę zdawkowych pytań, pławiąc się w miłym wspomnieniu zwycięstwa. Kiedy usiadł, miał półprzytomną minę i zarumienioną twarz gościa, który właśnie przeleciał jakąś pannę. Opuścił głowę i czekał, aż się opanuje. Podczas przesłuchania przed sądem Jonathan nie bawił się w atakowanie tego, co Peterson powiedział o miejscu zbrodni, bo znów w jego zeznaniu nie było praktycznie niczego, co wskazywałoby na winę Jacoba. Prawdę mówiąc, między tymi dwoma spokojnymi facetami było tak mało miejsca na antagonizm, a wszystkie pytania były tak błahe, jakby Jonathan przesłuchiwał świadka obrony. - Ciało leżało lekko odwrócone, kiedy przybył pan na miejsce, zgadza się, detektywie? - Tak. - Więc jeśli uwzględnić fakt, że ktoś zmienił pozycję ciała, niektóre dowody zostały zniszczone, zanim pan przybył. Na przykład ułożenie ciała często pomaga w odtworzeniu samej napaści, zgadza się? - Owszem.

- A kiedy ciało zostaje odwrócone, efekt zasinienia albo opadania krwi pod wpływem grawitacji także jest odwrócony. To tak, jakby się odwróciło klepsydrę: krew zaczyna spływać w inną stronę i wnioski, które zazwyczaj wyciąga się na podstawie zasinienia, są stracone, zgadza się? - Tak, nie jestem biegłym kryminalistykiem, ale tak. - Zrozumiałe, ale jest pan detektywem z wydziału zabójstw. - Tak. - I można śmiało powiedzieć, traktując to jak ogólną zasadę, że na miejscu zbrodni, gdy ciało jest poruszone albo przesunięte, dowody często ulegają zniszczeniu. - Tak, taka jest ogólna zasada. W tym przypadku nie da się stwierdzić, czy coś w istocie zostało zniszczone. - Czy znaleziono narzędzie zbrodni? - Nie, tamtego dnia nie. - Czy w ogóle je znaleziono? - Nie. - I poza pojedynczym odciskiem palca na bluzie ofiary nie było niczego, co wskazywałoby na konkretnego sprawcę? - Zgadza się. - I oczywiście odcisk palca został zidentyfikowany dopiero znacznie później, tak? - Tak. - Więc samo miejsce zbrodni, tego pierwszego dnia, nie dało żadnych dowodów, które wskazywałyby na konkretną osobę? - Tak. Tylko niezidentyfikowany odcisk palca. - Więc z powodzeniem można stwierdzić, że na początku śledztwa nie miał pan żadnego oczywistego podejrzanego? - Tak. - Więc w takiej sytuacji, jako śledczy, czy nie chciałby pan wiedzieć, czy nie byłaby to istotna informacja, że znany karany pedofil mieszka obok tego parku? Człowiek z kartoteką napaści seksualnych na chłopców mniej więcej w wieku ofiary? - To byłoby istotne. Czułem na sobie spojrzenia przysięgłych, kiedy w końcu zaczęli rozumieć, do czego zmierza Jonathan - że nie zadowala się zwykłą serią małych pytanek.

- Więc to nie wydawało się niewłaściwe albo niezwykłe, albo choć trochę dziwne, że Andy Barber, ojciec oskarżonego, skupił uwagę na tym człowieku, Leonardzie Patzu? - Nie, nie wydawało się. - Czyli, że na podstawie tego, co pan wtedy wiedział, nie wykonałby pan swojego obowiązku, gdyby nie sprawdził tego człowieka, prawda? - Tak, tak myślę. - I w wyniku późniejszego śledztwa dowiedział się pan, że Patz rzeczywiście urządzał sobie poranne spacery po tym parku, czy to prawda? - Tak. - Sprzeciw - odezwał się Logiudice bez większego przekonania. - Oddalony. - Mnóstwo przekonania w głosie sędziego. - Pan otworzył te drzwi, panie prokuratorze. Nigdy nie lubiłem skłonności sędziego Frencha do okazywania swoich sympatii. Był kabotynem i zazwyczaj odgrywane przez niego uczucia faworyzowały obronę. Na jego sali sądowej zawsze miało się wrażenie, że gra się na boisku oskarżonego. Oczywiście teraz, kiedy to było na korzyść Jacoba, byłem wniebowzięty, widząc, że sędzia tak otwarcie nam kibicuje. Zresztą to była łatwa decyzja. Logiudice sam zaczął drążyć ten temat. Nie mógł więc w tym momencie zabronić obronie to wykorzystać. Skinąłem na Jonathana, podszedł i wziął ode mnie kawałek papieru. Czytając, uniósł brwi. Napisałem trzy pytania. Starannie złożył kartkę i wrócił do świadka. - Detektywie, czy kiedykolwiek nie zgadzał się pan z decyzją Andy’ego Barbera, kiedy ten prowadził śledztwo? - Nie. - A czy nie jest w istocie prawdą, że pan też chciał prowadzić śledztwo przeciwko temu człowiekowi, Patzowi, na początku postępowania? - Tak, chciałem. Przysięgły - Grubas z Somerville, na krześle numer siedem - aż parsknął i pokręcił głową. Jonathan usłyszał rechot za plecami, od strony boksu dla ławy przysięgłych i wyglądało na to, że już chce usiąść. Rzuciłem mu spojrzenie: „no, dalej”. Zmarszczył brwi. Podczas przesłuchań przed sądem nie idzie się za ciosem - tak się robi tylko w programach telewizyjnych. W sądzie

pakujesz kilka strzałów, a potem siadasz na dupie. Pamiętaj, że cała siła jest w świadku, nie w tobie. Ponadto trzecie w kolei na tej kartce było Pytanie, Którego Nigdy Się Nie Zadaje Podczas Przesłuchania Przed Sądem: otwarte, subiektywne, takie, które aż się prosi o długą, nieprzewidywalną odpowiedź. Zaprawiony w bojach adwokat mógł się poczuć tak jak na horrorze, kiedy opiekunka do dzieci słyszy hałas w piwnicy i otwiera skrzypiące drzwi, żeby pójść sprawdzić, co się tam dzieje. „Nie rób tego!”, mówi widownia. „Zrób to”, mówił mój wyraz twarzy. - Detektywie - zaczął Jonathan - wiem, że to dla pana niezręczne. Nie proszę, żeby pan wyraził jakąkolwiek opinię o samym oskarżonym. Rozumiem, że pan tylko wykonuje swoje obowiązki. Ale ograniczając naszą rozmowę do ojca oskarżonego, Andy’ego Barbera, którego osąd i uczciwość zostały tu zakwestionowane... - Sprzeciw. - Oddalony. - Od jak dawna zna pan starszego pana Barbera? - Od dawna. - Jak długo? - Dwadzieścia lat. Może dłużej. - Skoro zna go pan ponad dwadzieścia lat, co pan sądzi o nim jako o prokuratorze, odnosząc się do jego umiejętności, jego uczciwości, jego osądu? - Nie mówimy o synu? Tylko o ojcu? - Zgadza się. Peterson popatrzył prosto na mnie. - Jest najlepszy, jakiego mamy. Najlepszy, jakiego mieliśmy, w każdym razie. - Nie mam więcej pytań. „Nie mam więcej pytań” w znaczeniu „pieprz się”. Logiudice już nigdy nie skupi się tak otwarcie na mojej roli w śledztwie, chociaż jeszcze kilka razy podczas całego procesu będzie trącał tę strunę. Pierwszego dnia bez wątpienia udało mu się wbić tę myśl do głów przysięgłych. Na razie chyba tylko to chciał osiągnąć. Ale i tak tego popołudnia wyszliśmy z sali sądowej w poczuciu zwycięstwa. To poczucie nie trwało długo.

28. Werdykt Obawiam się, że mam do przekazania raczej trudne rzeczy - poinformowała nas ponuro doktor Vogel. Wszyscy byliśmy wyczerpani. Stres całego dnia w sądzie zostawia zmęczenie w kościach i ból w mięśniach. Ale przygnębienie lekarki postawiło nas w stan najwyższej gotowości. Laurie patrzyła na nią ze zdeterminowaną miną, Jonathan z sowim zainteresowaniem. Ja: - Zaręczam pani, przywykliśmy do złych wieści. Na tym etapie staliśmy się kuloodporni. Doktor Vogel unikała mojego wzroku. Patrząc wstecz, rozumiem, jak głupio musiały zabrzmieć moje słowa. My, rodzice, często mówimy ze śmieszną brawurą, kiedy chodzi o nasze dzieci. Przysięgamy, że zniesiemy każdą obelgę, sprostamy każdemu wyzwaniu. Żaden cios nie jest dla nas zbyt mocny. Wszystko dla naszych dzieci. Ale nikt nie jest kuloodporny, a najmniej rodzice. Nasze dzieci sprawiają, że łatwo nas zranić. Patrząc wstecz, rozumiem też, że to spotkanie było wyśmienicie zsynchronizowane, żeby nas załamać. Minęła zaledwie jakaś godzina, odkąd sąd odroczył obrady na dzień, adrenalina opadła, podobnie ulotniło się nasze poczucie zwycięstwa; byliśmy oszołomieni, chwialiśmy się na nogach jak po uderzeniu. Nie byliśmy w formie na złe nowiny. Scenerię stanowił gabinet Jonathana w pobliżu Harvard Square. Wokół okrągłego dębowego stołu w jego bibliotece ze ścianami zastawionymi książkami zgromadziliśmy się tylko we czworo: Laurie i ja, Jonathan i doktor Vogel. Jacob siedział w poczekalni z Ellen, młodą wspólniczką Jonathana. Kiedy doktor Vogel odwróciła się ode mnie, kiedy już nie mogła patrzeć mi w oczy, musiała pomyśleć: wydaje ci się, że jesteś kuloodporny? No to poczekaj. - A ty jak się czujesz, Laurie? - zapytała psychiatra zatroskanym, terapeutycznym głosem. - Myślisz, że poradzisz sobie z tym teraz? - Absolutnie.

Wzrok doktor Vogel błądził po Laurie: po włosach - spięte u góry wyglądały jak naciągnięte sprężyny - po jej cerze, która teraz wydawała się chorobliwa, z ciemnymi worami pod oczami. Schudła tak bardzo, że skóra obwisła jej na twarzy, a ubranie opadało z kościstych ramion. Pomyślałem: kiedy to się tak pogorszyło? Nagle, pod wpływem napięcia związanego ze sprawą? Czy stopniowo, z upływem lat, a ja nie zauważyłem? To już nie była moja Laurie, dzielna dziewczyna, która mnie odkryła i którą, teraz na to wychodziło, ja odkryłem dla siebie. Naprawdę wyglądała tak marnie, aż przyszło mi na myśl, że umiera na naszych oczach. Sprawa ją pożerała. Nie była stworzona do takiej walki. Nigdy nie była twarda. Nigdy nie musiała być. Życie jej nie zahartowało. Oczywiście, to nie jej wina, ale mnie - przekonanego o swojej niezniszczalności, nawet na tak późnym etapie tych wydarzeń - kruchość Laurie ściskała serce. Byłem gotów być twardy za nas dwoje, za nas troje, ale nic nie mogłem zrobić, żeby ochronić Laurie przed stresem. Zrozum, nie mogłem przestać jej kochać i nadal nie mogę. Bo łatwo być twardym, kiedy masz naturę kamienia. Ale wyobraź sobie, ile to kosztowało Laurie tego dnia, kiedy siedziała, napięta jak struna, na skraju krzesła, odważnie skoncentrowana na pani doktor, gotowa na kolejny cios. Nigdy nie przestała bronić Jacoba, nigdy nie przestała analizować układu na szachownicy, kalkulować każdego ruchu i każdej kontry. Nigdy nie przestała go chronić, do końca. - Może po prostu najpierw ogólnie przedstawię swoje wnioski - powiedziała doktor Vogel, a potem odpowiem na wasze pytania, gdybyście je mieli, dobrze? Wiem, że to bardzo, bardzo ciężkie wysłuchać trudnych informacji na temat Jacoba, ale wytrzymajcie parę minut, dobrze? Tylko słuchajcie, potem porozmawiamy. Pokiwaliśmy głowami. - Do waszej wiadomości - wtrącił Jonathan - nic z tych spraw nie zostanie ujawnione prokuraturze. Nie musicie się obawiać. Wszystko, o czym tutaj rozmawiamy, i wszystko, co wam powie doktor Vogel, podlega ochronie. Ta rozmowa jest absolutnie poufna. Nie wyjdzie poza ten pokój. Więc możecie mówić szczerze, tak jak pani doktor? Więcej kiwania głowami. - Tylko nie rozumiem, po co to wszystko - powiedziałem. - Jonathan, po co w ogóle w to wchodzić, skoro nasza obrona zasadza się na tym, że Jacob jest niewinny? Jonathan rozsunął palce na kształt litery V i pogładził się po krótkiej białej bródce. - Mam nadzieję, że się nie mylisz. Mam nadzieję, że sprawa pójdzie dobrze i nie

będziemy musieli podnosić tej kwestii. - No to po co to robić? Jonathan odwrócił się trochę, zbywając mnie. - Po co to robić, Jonathan? - Bo Jacob wygląda na winnego. Laurie gwałtownie wciągnęła powietrze. - Nie mówię, że jest winny, tylko że jest mnóstwo dowodów przeciwko niemu. Oskarżenie nie przedstawiło jeszcze swoich najważniejszych świadków. Będzie nam trudniej. Znacznie trudniej. A kiedy to się stanie, chcę być przygotowany. Andy, kto jak kto, ale ty powinieneś to rozumieć. - W porządku. - Pani doktor ostro wzięła się do rzeczy. - Właśnie dałam Jonathanowi swój raport. Tak naprawdę to jest podsumowanie moich wniosków, to co powiedziałabym, gdyby mnie wezwano, żebym zeznawała. I jak sądzę, tego powinniście się spodziewać, gdyby ta sprawa w ogóle wypłynęła podczas procesu. No dobrze, najpierw chcę porozmawiać z wami dwojgiem, bez Jacoba. Nie powiedziałam mu o swoich wnioskach. Kiedy proces się skończy, i w zależności od tego jak się potoczy, możemy odbyć bardziej znaczącą rozmowę, jak uporać się z niektórymi z tych spraw w warunkach klinicznych. Ale teraz naszym zmartwieniem nie jest terapia, tylko proces. Zaangażowano mnie w szczególnym celu, jako biegłego obrony. To dlatego Jacoba nie ma w tym pokoju. Będzie miał znacznie więcej roboty, kiedy proces dobiegnie końca. Ale teraz musimy szczerze o waszym synu porozmawiać i pójdzie nam łatwiej, jak go tu z nami nie będzie. Jacob całkiem wyraźnie przejawia dwa zaburzenia: narcystyczne zaburzenie osobowości i syndrom zaburzenia więzi. Są także pewne przesłanki wskazujące na osobowość antyspołeczną, co nierzadko występuje jako zaburzenie współtowarzyszące, ale ponieważ co do tego rozpoznania nie jestem aż tak pewna, nie zamieściłam go w opinii. Ważne, żeby zdać sobie sprawę, że nie wszystkie zachowania, które zamierzam wam przedstawić, muszą być patologiczne, nawet łącznie. Do pewnego stopnia każdy nastolatek jest narcystyczny, każdy młodociany ma problem z więzią. To kwestia proporcji. Nie mówimy tu o potworze. Mówimy o zwyczajnym dziecku... tylko niektóre cechy są u niego bardziej wyostrzone. Więc nie chcę, żebyście odebrali to jako potępienie. Chcę, żebyście wykorzystali to, co wam mówię, żeby to was nie pokonało. Chcę wam dać narzędzia, słownik, żeby pomóc waszemu synowi. Rzecz w tym, żeby lepiej zrozumieć Jacoba, jasne?

Laurie? Andy? Zgodziliśmy się posłusznie, nieuczciwie. - Dobrze. Po pierwsze, narcystyczne zaburzenie osobowości. O tym prawdopodobnie coś wiecie. Podstawowe cechy to wyniosłość i brak empatii. W przypadku waszego syna wyniosłość nie przejawia się tak dramatycznie. Jacob nie jest chełpliwy, arogancki, hardy... bo z tym zazwyczaj ludzie to kojarzą. Wyniosłość Jacoba jest spokojniejsza. Objawia się jako zawyżone poczucie własnej ważności, przekonanie, że jest się kimś szczególnym, wyjątkowym. Zasady, które stosują się do innych, nie stosują się do niego. Czuje, że rówieśnicy go nie rozumieją, zwłaszcza inne dzieci w szkole, z paroma wybranymi wyjątkami, które Jacob identyfikuje jako szczególne, podobne do niego, zazwyczaj w oparciu o inteligencję. Inny kluczowy aspekt NZO, niezwykle istotny w kontekście sprawy karnej, to brak empatii. Jacob wykazuje niezwykły chłód w stosunku do innych, nawet... co mnie zaskoczyło w tych okolicznościach... do Bena Rifkina i jego rodziny. Kiedy go o to zapytałam podczas jednej z naszych sesji, odpowiedział, że codziennie umierają miliony ludzi; że wypadki samochodowe są statystycznie bardziej znaczące niż morderstwa; że żołnierze zabijają tysiące ludzi i dostają za to medale, więc dlaczego miałby się przejmować jednym zamordowanym chłopcem? Nawet kiedy próbowałam przedstawić mu sytuację Rifkinów i zachęcałam, żeby wyraził jakieś uczucia wobec nich, nie umiał albo nie chciał tego zrobić. To wszystko pasuje do opisanego przez was wzorca wypadków z dzieciństwa Jacoba, wypadków, w których inne dzieci wokół niego robiły sobie krzywdę, spadały z drabinek, były zrzucane z rowerków i tak dalej. Wydaje się, że uważa innych ludzi nie tyle za mniej znaczących niż on, ile za mniej ludzkich. W żaden sposób nie potrafi widzieć siebie odzwierciedlonego w innych. Chyba nie potrafi wyobrazić sobie, że inni doświadczają tych samych uniwersalnych ludzkich uczuć co on: bólu, smutku, samotności. A taką wrażliwość bez trudu przejawiają zwyczajne dorastające dzieci w jego wieku. Nie będę rozwodziła się nad tą kwestią. Waga tych uczuć, w kontekście kryminologicznym, jest oczywista. Bez empatii wszystko jest dozwolone. Moralność staje się bardzo subiektywna i względna. Dobra wiadomość to to, że NZO nie jest kwestią braku równowagi biochemicznej. Ani uwarunkowania genetycznego. To zespół zachowań, głęboko zakorzeniony nawyk. To znaczy, że z czasem można się tego oduczyć.

Lekarka kontynuowała, prawie nie robiąc przerwy: - Drugie zaburzenie właściwie wydaje się bardziej niepokojące. Syndrom zaburzenia więzi to względnie nowe rozpoznanie. A ponieważ jest nowe, stosunkowo mało o tym wiemy. Nie przeprowadzono zbyt wielu badań. To rzadki syndrom, trudny w diagnozowaniu i w leczeniu. Najważniejszym aspektem SZW jest to, że wywodzi się z rozerwania zwyczajnego dziecięcego przywiązania uczuciowego w niemowlęctwie. Według teorii, typowe niemowlęta są przywiązane do jednego, godnego zaufania opiekuna i poczynając od tego fundamentu, odkrywają świat. Wiedzą, że ich podstawowe potrzeby emocjonalne i fizyczne zostaną zaspokojone przez tę jedną osobę. Kiedy zabraknie takiego godnego zaufania opiekuna albo kiedy opiekun zmienia się zbyt często, dzieci mogą się odnosić do innych w niewłaściwy sposób, czasem w rażąco niewłaściwy sposób: agresja, wściekłość, kłamstwo, opór, brak skruchy, okrucieństwo; albo zbytnia zażyłość, nadaktywność, stwarzanie zagrożenia dla siebie. Według definicji, przy tym zaburzeniu musi wystąpić jakieś zerwanie ciągłości opieki we wczesnym okresie życia... „opieka patogenna”, zazwyczaj złe traktowanie albo zaniedbywanie przez rodziców lub opiekunów. Ale istnieje pewna kontrowersja w kwestii co to dokładnie znaczy. Nie sugeruję, że któreś z was w jakikolwiek sposób niedostatecznie się dzieckiem zajmowało. Tu nie chodzi o to, jakimi byliście rodzicami. Ale ostatnie badania wskazują, że zaburzenie może powstać nawet bez braków w opiece. Niektóre dzieci są po prostu z usposobienia narażone na zaburzenia więzi, tak że nawet niewielkie rozerwanie... na przykład kiedy zostawia się dziecko w żłobku lub przedszkolu albo zbyt często przekazuje się je od jednego opiekuna do drugiego... wystarczy, żeby zainicjować zaburzenie więzi. - W żłobku? W przedszkolu? - Laurie. - Tylko w wyjątkowych wypadkach. - Jacob był w żłobku, odkąd skończył trzy miesiące. Oboje pracowaliśmy. Przestałam uczyć, kiedy miał cztery miesiące. - Laurie, za mało wiemy, żeby robić założenie przyczyna - skutek. Musisz przestać się obwiniać. Nie ma powodu myśleć, że przyczyną jest w tym wypadku zaniedbanie. Jacob może być po prostu jednym z tych słabych, nadwrażliwych dzieci. To wszystko jest bardzo nową dziedziną. My, naukowcy, dopiero próbujemy to zrozumieć.

Doktor Vogel uspokajająco spojrzała na Laurie, ale w głosie żony wyczuwałem, że ma dość tych usprawiedliwień. Zauważyłem, że nie dała się uspokoić. Doktor Vogel nie mogła jej pomóc, więc po prostu brnęła dalej. Chyba myślała, że te druzgocące informacje najlepiej przekazać szybko i mieć to za sobą. - W przypadku Jacoba, bez względu na przyczynę, są dowody na nietypową więź w niemowlęctwie. Mówiliście, że jako dziecko czasami wydawał się ostrożny i nadmiernie czujny albo nieobliczalny i skłonny do wybuchów złości, a czasem do gwałtownych bezpośrednich ataków. Ja: - Ale wszystkie dzieci są „nieobliczalne” i „skłonne do wybuchów złości”. Mnóstwo dzieci jest oddawanych do żłobków, chodzi do przedszkola i nie... - Byłoby bardzo niezwykłą rzeczą rozpoznać zaburzenie więzi - wymówiła to jak początek słowa „więzienie” - przy braku jakiegoś rodzaju zaniedbania, ale po prostu nie wiemy. - Dość! - Laurie uniosła obie ręce, żeby to powstrzymać. - Po prostu proszę przestać. - Wstała i odepchnęła krzesło, odeszła w odległy kąt pokoju. - Pani myśli, że on to zrobił. - Tego nie powiedziałam - sprzeciwiła się doktor Vogel. - Nie musiała pani mówić. - Nie, Laurie, naprawdę, nie mogę wiedzieć, czy on to zrobił. Dochodzenie tego nie należy do moich obowiązków. Nie dążę do tego, żeby to ustalić. Ja: - Laurie, to psychologiczny bełkot. Ona sama mówiła, że takie rzeczy można powiedzieć o każdym dziecku: narcystyczne, egocentryczne. Znajdź mi nastolatka, który taki nie jest. To bzdury. Nie wierzę w ani jedno jej słowo. - Oczywiście, że nie wierzysz! Nigdy takich spraw nie dostrzegałeś. Tak mocno postanowiłeś, że będziesz normalny i że my wszyscy będziemy normalni, że zamknąłeś oczy i zignorowałeś wszystko, co do tego nie pasuje. - My jesteśmy normalni. - O mój Boże. Andy, myślisz, że to normalne? - Ta sytuacja? Nie. Ale czy sądzę, że Jacob jest normalny? Tak! Czy to takie wariactwo?

- Andy. Nie widzisz rzeczy takimi, jakie są naprawdę. Mam wrażenie, jakbym musiała myśleć za nas oboje, bo ty niczego nie zauważasz. Podszedłem, żeby ją pocieszyć, położyć dłoń na jej skrzyżowanych ramionach. - Laurie, to nasz syn. Zamachała rękami, odtrąciła moją dłoń. - Andy, przestań. Nie jesteśmy normalni. - Oczywiście, że jesteśmy. O czym ty mówisz? - Udawałeś. Całe lata. Cały czas udawałeś. - Nie. Nie w ważnych sprawach. - Ważne sprawy! Andy, nie mówiłeś prawdy. Przez ten cały czas nigdy nie mówiłeś prawdy. - Nigdy nie kłamałem. - Każdego dnia, kiedy nie mówiłeś, kłamałeś. Każdego dnia. Każdego dnia. Przepchnęła się obok mnie, żeby znowu zetrzeć się z doktor Vogel. - Pani myśli, że Jacob to zrobił. - Laurie, usiądź, proszę. Jesteś zdenerwowana. - No, niech pani powie. Niech pani nie siedzi tak i nie czyta mi tutaj raportu, nie cytuje podręcznika zaburzeń umysłowych. Sama potrafię go przeczytać. Tylko niech pani powie to, co chce powiedzieć: on to zrobił. - Nie potrafię ci powiedzieć, czy zrobił, czy nie zrobił. Po prostu nie wiem. - Więc mówi pani, że mógł to zrobić. Myśli pani, że właściwie to możliwe. - Laurie, proszę, usiądź. - Nie chcę usiąść! Niech pani odpowie! - Widzę w Jacobie pewne cechy i zachowania, które mnie niepokoją, owszem, ale to zupełnie inna sprawa... - I co, to nasza wina? Przepraszam: to mogła być nasza wina, możliwe, że to mogła być nasza wina, bo jesteśmy takimi złymi rodzicami, bo mieliśmy czelność... bo byliśmy tak okrutni, że posłaliśmy go do żłobka, tak jak każdy rodzic posyła każde inne dziecko w tym mieście. Każde inne dziecko! - Nie. Laurie, tego bym nie powiedziała. To zdecydowanie nie twoja wina, pod żadnym względem. Natychmiast wybij to sobie z głowy. - A gen, ta mutacja, na którą przeprowadziła pani test? Jak to się nazywa?

Wyłączony... jak mu tam? - MAOA wyłączony. - Czy Jacob to ma? - Ten gen to nie to, co sugerujesz. Wyjaśniałam już, najwyżej tworzy skłonność... - Pani doktor... czy... Jacob... to... ma? - Tak. - A mój mąż? - Tak. - A mój... nawet nie wiem, jak go nazwać... mój teść? - Tak. - No, proszę. Oczywiście, że ma. A co wcześniej pani mówiła o sercu Jacoba? Że jest dwa rozmiary za małe, tak jak u Grincha? - Nie powinnam tak tego ująć. Głupio mi, że tak się wyraziłam. Przepraszam. - Mniejsza, jak pani się wyraziła. Nadal pani tak uważa? Czy serce mojego syna jest dwa rozmiary za małe? - Musimy popracować nad zbudowaniem słownika uczuciowego dla Jacoba. Tu nie chodzi o rozmiar jego serca. Jego dojrzałość emocjonalna nie jest na tym samym poziomie co u jego rówieśników. - A na jakim jest poziomie? Jego dojrzałość emocjonalna? Głęboki wdech. - Jacob ma niektóre cechy jak u chłopca o połowę młodszego. - Siedem lat! Mój syn ma dojrzałość emocjonalną siedmiolatka! Właśnie to pani mówi! - Nie tak to ujęłam. - To co ja mam zrobić? Co ja mam zrobić? Bez odpowiedzi. - Co powinnam zrobić? - Ćśś - powiedziałem. - Usłyszy cię.

29. Płonący mnich

Trzeci dzień procesu Obok mnie, przy stole obrony, Jacob skubał twardy kawałek skórki na prawym kciuku, blisko paznokcia. Rozdrapywał tę część palca od dłuższego czasu, nerwowo, z roztargnieniem, zrobił małe rozdarcie, rozciągające się na pół centymetra w dół, do kostki. Nie obgryzał skórek, tak jak to często robią dzieci. Jego metoda polegała na drapaniu skóry paznokciem, zadzieraniu małych wiórków i strużyn, aż uda mu się zdjąć solidny kawałek. Zedrze go i weźmie się do usuwania gumowatego zgrubienia serią małych ruchów, pociągnięć, a kiedy wszystko inne zawiedzie, podetnie je tępym brzegiem paznokcia. Nie ma szans, żeby dołek po tej dłubaninie się zrósł. Po szczególnie agresywnym wycięciu z ranki zacznie się sączyć krew i Jacob będzie musiał owinąć kciuk chusteczką higieniczną, jeśli ją ma, albo wsadzić czubek palca do ust, żeby wyssać do czysta. Chyba myślał, wbrew wszelkiej logice, że nikomu nie przeszkadza jego małe, mdlące, dramatyczne dłubanie. Wziąłem Jacoba za rękę, nad którą się pastwił, i przesunąłem ją w dół, na jego kolana, poza zasięg wzroku przysięgłych, potem opiekuńczo położyłem ramię na oparciu jego krzesła. Na miejscu dla świadków zeznawała kobieta. Ruthann jakaś tam. Około pięćdziesiątki. Miła twarz. Krótka, prosta fryzura. Więcej włosów siwych niż ciemnych, czego nie próbowała ukrywać. Żadnej biżuterii, nie licząc zegarka i obrączki ślubnej. Nosiła czarne chodaki. Była jedną z kobiet z sąsiedztwa, które co rano prowadzały swoje psy po ścieżkach Cold Spring Park. Logiudice wezwał ją, żeby zeznała, że tamtego ranka, nieopodal miejsca zabójstwa, minęła chłopca, który z grubsza przypominał Jacoba. To byłoby warte zachodu, niezłe zeznanie, gdyby tylko ta kobieta mogła je złożyć, ale było widać, że cierpi na miejscu dla świadka. Co chwila ocierała ręce o kolana. Zastanawiała się nad każdym pytaniem, zanim odpowiedziała. Wkrótce jej zdenerwowanie stało się bardziej zajmujące niż samo zeznanie, które wiele nie wniosło. Logiudice: - Może pani opisać tego chłopca? - Średniego wzrostu, chyba. Metr siedemdziesiąt, metr siedemdziesiąt pięć. Chudy. W dżinsach i adidasach. Ciemne włosy. Nie opisywała chłopca, opisywała cień: połowa dzieci w Newton pasowała do jej

opisu, a jeszcze nie skończyła. Wciąż wahała się i wahała, aż Logiudice musiał suflerować własnemu świadkowi, wciskając w swoje pytania małe przypomnienia, tak jak plansze z tekstem, co powiedziała policji w dniu morderstwa. To ciągłe prokuratorskie podpowiadanie zrywało Jonathana na nogi, zgłaszał sprzeciw za sprzeciwem. Cała rzecz robiła się coraz śmieszniejsza i świadek była gotowa odwołać rozpoznanie, a Logiudice był za głupi, żeby zdjąć ją z miejsca dla świadka, zanim sama oficjalnie zrezygnuje, więc Jonathan podskakiwał i siadał, zgłaszając sprzeciw za naprowadzanie... aż jakoś to wszystko stopiło się dla mnie z tłem. Nie mogłem się na tym skoncentrować, nie mówiąc już o tym, żebym mógł się tym przejmować. Miałem złe przeczucie, że ten cały proces jest bez znaczenia. Było już za późno. Werdykt doktor Vogel miał co najmniej takie znaczenie, jakie będzie miał werdykt przysięgłych. Obok mnie siedział Jacob, zagadka stworzona przez Laurie i przeze mnie. Jego wzrost, podobieństwo do mnie, prawdopodobieństwo, że przybierze na wadze i jeszcze bardziej będzie mnie przypominał - to wszystko było dla mnie wstrząsem. Każdy ojciec zna tę kłopotliwą chwilę: widzisz, że twoje dziecko jest dziwacznym, zniekształconym odbiciem ciebie. To jest tak, jakby na chwilę nałożyły się tożsamości. Widzisz ideę, wyobrażenie twojego chłopięcego, wewnętrznego „ja”, które stoi naprzeciwko ciebie, rzeczywiste, z krwi i kości. Jest tobą i nie jest tobą, podobny i inny. Jest tobą, restartowanym, przewiniętym do początku; jednocześnie jest obcy i nieznany. Jak każda inna osoba. Szarpany tym zakłopotaniem, z ręką na oparciu krzesła Jacoba, dotknąłem jego ramienia. Z poczuciem winy położył dłonie płasko na kolanach i znów zaczął skubać skórę na prawym kciuku. Udało mu się podważyć nowy okrawek. Tuż za mną Laurie samotnie siedziała w pierwszej ławie. Siedziała codziennie, przez cały proces. To jasne, że w Newton nie mieliśmy przyjaciół. Chciałem wpisać na listę rodziców Laurie, żeby usiedli z nią na sali sądowej. Jestem pewien, że by to zrobili. Ale Laurie by nie pozwoliła. Robiła tu trochę za męczennicę. Sprowadziła katastrofę na własną rodzinę, wżeniając się do mojej; teraz postanowiła sama za to zapłacić. W sądzie ludzie zwykle trzymali się od niej o jakieś pół metra z obu stron. W którąkolwiek stronę się odwróciłem, była sama w strefie izolacyjnej, w tej ławie. Zamyślona, z podbródkiem opartym na dłoni słuchała, patrzyła raczej w podłogę niż na świadka. Poprzedniego wieczoru była tak wstrząśnięta rozpoznaniem doktor Vogel, że błagała mnie o środek

nasenny i mimo że go wzięła, nie mogła zasnąć. Leżąc w ciemności na łóżku, spytała: „Andy, a jeśli on jest winny, to co zrobimy?” Powiedziałem, że teraz nie da się nic zrobić, możemy tylko czekać, aż ława przysięgłych zadecyduje o jego winie. Próbowałem przytulić się do niej, żeby ją pocieszyć, co wydawało się rzeczą mężowską, ale mój dotyk jeszcze bardziej ją rozstroił, odsunęła się ode mnie na sam skraj łóżka. Leżała tam nieruchomo, ale było jasne, że nie śpi, zdradzały ją pociąganie nosem i drobne ruchy. Kiedyś, kiedy pracowała w szkole, była, jak dla mnie, zadziwiającym śpiochem. Już o dziewiątej wyłączała światło, bo musiała wcześnie wstawać, i zasypiała, ledwie dotknęła głową poduszki. Ale wtedy to była inna Laurie. Tymczasem na sali sądowej Logiudice najwyraźniej postanowił poradzić sobie jakoś ze świadkiem, mimo że było widać, jak kobieta zapada się w siebie. Trudno usprawiedliwić decyzję Logiudice’a w kategoriach strategicznych, więc myślę, że po prostu chciał odebrać Jonathanowi honor wydobycia z niej wycofania się z rozpoznania. A może nadal miał rozpaczliwą nadzieję, że kobieta wreszcie dojdzie do siebie. Nie dawał za wygraną, uparty drań. Właściwie to było na swój dziwaczny sposób szlachetne zachowywał się jak kapitan idący na dno ze swoim statkiem albo mnich buddyjski, który oblewa się benzyną i podpala. Gdy Logiudice zmierzał do ostatniego pytania - cały tok przesłuchania spisał w żółtym prawniczym notatniku i trzymał się scenariusza, nawet kiedy świadek swobodnie improwizowała - Jonathan odłożył długopis i przyglądał się przez palce. Pytanie: - Czy chłopiec, którego pani widziała w Cold Spring Park tamtego ranka, siedzi tu, na sali sądowej? Odpowiedź: - Nie jestem pewna. - Hm, czy widzi pani chłopca odpowiadającego pani opisowi chłopca z parku? Odpowiedź: - Ja nie... ja naprawdę niczego już nie jestem pewna. To było dziecko. Tyle wiem na pewno. To było dawno temu. Im więcej o tym myślę, tym bardziej nie chcę o tym mówić. Nie chcę posłać jakiegoś dzieciaka do więzienia na całe życie, jeśli jest prawdopodobieństwo, że się mylę. Nie mogłabym z tym żyć, gdybym to zrobiła. Sędzia French przeciągle, komicznie westchnął. Wygiął brwi i zdjął okulary.

- Panie Klein, zakładam, że pan nie ma pytań? - Nie, Wysoki Sądzie. - Tak myślałem. Przez resztę dnia sprawy nie potoczyły się lepiej dla Logiudice’a. Zorganizował swoich świadków w logiczne grupy. Ten dzień był poświęcony cywilnym świadkom. To byli przechodnie. Żaden nie widział niczego szczególnie obciążającego Jacoba. Ale przecież oskarżenie było słabe i Logiudice słusznie robił, wrzucając do garnka wszystko, co ma. Więc wysłuchaliśmy jeszcze dwojga ludzi, mężczyzny i kobiety. Każde z nich zeznało, że widziało Jacoba w parku, chociaż nie w pobliżu miejsca zbrodni. Kolejna świadek widziała postać biegnącą mniej więcej od okolicy, w której popełniono zabójstwo. Nie potrafiła niczego powiedzieć o wieku tej postaci czy tożsamości, ale ubranie z grubsza pasowało do tego, co Jacob tamtego dnia miał na sobie, nawet jeśli dżinsy i lekka kurtka nie są znacząco wyróżniającym strojem, szczególnie w parku pełnym dzieci idących do szkoły. Logiudice wreszcie skończył na nieprzyjemnej nucie. Jego ostatnim świadkiem był niejaki Sam Studnitzer, który tamtego ranka spacerował po parku z psem. Studnitzer miał bardzo krótko ścięte włosy, wąskie ramiona, zachowywał się łagodnie. - Dokąd pan szedł? - zapytał Logiudice. - Tam jest pole, po którym psy mogą biegać bez smyczy. Prawie co rano zabieram tam swojego psa. - Co to za pies? - Czarny labrador. Wabi się Bo. - Która była godzina? - Około ósmej dwadzieścia. Zazwyczaj jestem wcześniej. - Gdzie w parku był pan z Bo? - Szliśmy jedną ze ścieżek przez lasek. Pies pobiegł naprzód, wszystko obwąchiwał. - I co się stało? Studnitzer się zawahał. Rifkinowie byli na sali sądowej, w przedniej ławie tuż za stołem oskarżenia. - Usłyszałem głos małego chłopca. - Co mówił ten mały chłopiec?

- Powiedział: „Przestań, to boli”. - Czy powiedział coś jeszcze? Studnitzer zgarbił się, zmarszczył brwi. Cicho: - Nie. - Tylko: „Przestań, to boli”? Studnitzer nie odpowiedział, tylko plasnął palcami i zakrył oczy. Logiudice czekał. Na sali sądowej zapanowała martwa cisza, doskonale było słychać sapiący oddech świadka. Studnitzer zdjął dłoń z twarzy. - Nie. To wszystko, co słyszałem. - Widział pan kogoś w pobliżu? - Nie. Nie mogłem widzieć zbyt daleko. Widok jest ograniczony. Ta część parku jest pagórkowata. Drzewa rosną gęsto. Schodziliśmy z małego zbocza. Nie mogłem nikogo widzieć. - Potrafił pan określić, skąd dochodził krzyk? - Nie. - Rozglądał się pan, szukał? Próbował pan jakoś pomóc małemu chłopcu? - Nie. Nie wiedziałem. Myślałem, że to po prostu dzieciaki. Nie wiedziałem. Nic o tym nie pomyślałem. Co rano tyle dzieci jest w tym parku, śmieją się, wygłupiają. To wyglądało po prostu na... przepychankę. - Spuścił wzrok. - Jak brzmiał ten głos? - Jakby chłopca zraniono. Bolało go. - Czy było słychać coś jeszcze po tym krzyku? Popychanie, odgłosy walki, w ogóle coś? - Nie. Niczego takiego nie słyszałem. - Co stało się później? - Pies był niespokojny, pobudzony, dziwnie się zachowywał. Nie wiedziałem, o co mu chodzi. Trochę go pociągnąłem i poszliśmy dalej przez park. - Widział pan kogoś podczas spaceru? - Nie. - Zaobserwował pan jeszcze coś niezwykłego tamtego dnia rano? - Nie, dopiero potem, kiedy usłyszałem syreny i policjanci zaczęli wchodzić do

lasku. Właśnie wtedy dowiedziałem się, co się stało. Logiudice usiadł. Te słowa powtarzały się jak zapętlone w myślach wszystkich obecnych: „Przestań, to boli. Przestań, to boli”. Jeszcze nie pozbyłem się ich z głowy. Wątpię, czy kiedykolwiek się pozbędę. Ale prawda była taka, że nawet to nie wskazywało na Jacoba. Żeby podkreślić ten fakt, Jonathan wstał i zadał jedno zdawkowe pytanie. - Proszę pana, nie widział pan tego chłopca, Jacoba Barbera, w parku tamtego dnia rano, prawda? - Nie widziałem. Jonathan przez chwilę kręcił głową przed ławą przysięgłych. - Straszne, straszne - powiedział, żeby pokazać, że on też jest po stronie aniołów. Na tym stanęło. Mimo wszystko - mimo koszmarnej diagnozy doktor Vogel i wstrząsu po ostrzale artyleryjskim Laurie, i natarczywie zwyczajnych słów sztyletowanego chłopca - po trzech dniach byliśmy górą, na drodze do zwycięstwa. Gdyby to był mecz Małej Ligi, moglibyśmy mówić o zasadzie litości, o wcześniejszym zakończeniu rozgrywki ze względu na słabość przeciwnika. Jak się okazało, to był nasz ostatni dobry dzień. * Prokurator Logiudice: Pozwolę sobie przerwać tutaj panu na chwilę. Rozumiem, że pańska żona była zdruzgotana. Świadek: Wszyscy byliśmy zdruzgotani. Prokurator Logiudice: Ale Laurie szczególnie to przeżywała. Świadek: Tak, miała ciężki okres, musiała uporać się ze stresem. Prokurator Logiudice: Chodziło o coś więcej. Najwyraźniej wątpiła w niewinność Jacoba, szczególnie po rozmowie z doktor Vogel, kiedy dostaliście pełne rozpoznanie z pewnymi szczegółami. Zapytała nawet pana wprost, co wy oboje powinniście zrobić, jeśli jest winny, prawda? Świadek: Tak. Trochę później. Ale w tamtym momencie była bardzo wytrącona z równowagi. Nie ma pan pojęcia, jakie to jest napięcie. Prokurator Logiudice: A pan? Pan nie był wytrącony z równowagi? Świadek: Oczywiście, że byłem. Byłem przerażony. Prokurator Logiudice: Przerażony, bo zaczął pan w końcu brać pod uwagę ewentualność, że Jacob może być winny?

Świadek: Nie, przerażony, bo ława przysięgłych mogła go skazać, bez względu na to, czy naprawdę był winny, czy nie. Prokurator Logiudice: I nadal nie przyszło panu na myśl, że Jacob rzeczywiście mógł to zrobić? Świadek: Nie. Prokurator Logiudice: Ani razu? Ani na sekundę? Świadek: Ani razu. Prokurator Logiudice: „Złudzenie potwierdzenia”, prawda, Andy? Świadek: Pieprz się, Neal. Bezduszny fiucie. Prokurator Logiudice: Nie trać panowania nad sobą. Świadek: Nigdy nie widziałeś, żebym stracił panowanie nad sobą. Prokurator Logiudice: Nie. Mogę to sobie po prostu wyobrazić. [Świadek nie odpowiada.] Prokurator Logiudice: W porządku, kontynuujmy.

30. Ryzykowna gra Czwarty dzień procesu Na miejscu dla świadków Paul Duffy. Ubrany w niebieską marynarkę, krawat w paski, szare flanelowe spodnie, czyli tak elegancko jak prawie nigdy. Podobnie jak Jonathan był jednym z tych mężczyzn, których łatwo sobie wyobrazić jako chłopców, mężczyzn, których wygląd niemal zmusza cię, żeby widzieć chłopca w środku. W jego rysach nie było niczego szczególnego, ale w zachowaniu było coś chłopięcego. A może to po prostu skutek mojej długiej z nim przyjaźni. Dla mnie Paul na zawsze pozostanie dwudziestosiedmiolatkiem. Tyle miał lat, kiedy go spotkałem. Dla Logiudice’a ta przyjaźń oczywiście robiła z Duffy’ego śliskiego świadka. Na początku Logiudice zachowywał się niepewnie, zadawał pytania zbyt ostrożne. Gdyby zapytał, powiedziałbym mu, że Paul Duffy nie skłamie, nawet ze względu na mnie. On po prostu jest inny (powiedziałbym mu też, żeby odłożył ten śmieszny żółty notatnik; wyglądał

jak cholerny amator). - Zechce pan podać swoje nazwisko do protokołu? - Paul Michael Duffy. - Czym się pan zajmuje? - Jestem detektywem w stopniu porucznika w policji stanu Massachusetts. - Jak długo pracuje pan w policji stanowej? - Dwadzieścia sześć lat. - Jaki jest pański obecny przydział? - Jestem w wydziale public relations. - Cofnijmy się do dwunastego kwietnia 2007 roku. Jaki miał pan wtedy przydział? - Kierowałem oddziałem specjalnym śledczych przydzielonym do prokuratury okręgowej Middlesex. Oddział nosi nazwę PKiK, od Prewencja Kryminalna i Kontrola. W jego skład, przez cały czas, wchodzi od piętnastu do dwudziestu detektywów, wszyscy z odpowiednim wyszkoleniem i doświadczeniem, wymaganym przy wspomaganiu prokuratorów prokuratury okręgowej i lokalnych wydziałów policji w śledztwach i postępowaniach prokuratorskich dotyczących skomplikowanych spraw różnego rodzaju, szczególnie zabójstw. - Duffy monotonnym głosem wyrecytował tę formułkę z pamięci. - I uczestniczył pan w wielu śledztwach w sprawach o zabójstwo przed dwunastym kwietnia 2007 roku? - Tak. - W przybliżeniu, w ilu? - W przeszło stu, chociaż nie we wszystkich kierowałem akcją. - Dobrze, czy dwunastego kwietnia 2007 roku odebrał pan telefon w sprawie morderstwa w Newton? - Tak. Około dziewiątej piętnaście rano zadzwonił porucznik Foley z Newton, który poinformował mnie, że dokonano zabójstwa dziecka w Cold Spring Park. - I co pan zrobił najpierw? - Zadzwoniłem do prokuratury okręgowej, żeby ich powiadomić. - To standardowa procedura? - Tak. Prawo wymaga, żeby lokalny wydział informował policję stanową o zabójstwach albo zgonach, które nastąpiły nie z przyczyn naturalnych, potem my natychmiast informujemy prokuratora okręgowego.

- Do kogo konkretnie pan zadzwonił? - Do Andy’ego Barbera. - Dlaczego do Andy’ego Barbera? - Był zastępcą, a to znaczy, że był drugi w hierarchii kierownictwa, bezpośrednio po samej prokurator okręgowej. - Co według pana wiedzy pan Barber powinien zrobić z tą informacją? - Powinien oddelegować zastępcę prokuratora okręgowego, żeby z ramienia ich urzędu poprowadził śledztwo. - Mógł zatrzymać sprawę dla siebie? - Mógł. Wieloma sprawami o zabójstwo zajmował się osobiście. - Czy tamtego dnia rano spodziewał się pan, że pan Barber zatrzyma sprawę dla siebie? Jonathan uniósł tyłek piętnaście centymetrów nad krzesłem. - Sprzeciw. - Oddalony. - Detektywie Duffy, jak pan wtedy myślał, co pan Barber zrobi ze sprawą na tym etapie? - Nie wiedziałem, co zrobi. Chyba pomyślałem, że może ją zatrzyma. Wyglądało na to, że to może być gruba sprawa od samego początku. Brał dla siebie dużo tego rodzaju spraw. Ale gdyby oddelegował do niej kogoś innego, też by mnie to nie zdziwiło. Jest tam dużo dobrych fachowców poza panem Barberem. Szczerze mówiąc, niewiele o tym myślałem. Miałem własną robotę do wykonania. Niech on się martwi o biuro prokuratora okręgowego. Moim zadaniem było dowodzenie PKiK. - Czy według pana wiedzy prokurator okręgowa Lynn Canavan została natychmiast poinformowana? - Nie wiem. Przypuszczam, że tak. - W porządku, po telefonie do pana Barbera co pan robił dalej? - Udałem się na miejsce zbrodni. - O której pan tam przyjechał? - O dziewiątej trzydzieści pięć rano. - Proszę opisać, jak wyglądało to miejsce, kiedy pan tam dotarł. - Wejście do Cold Spring Park jest przy Beacon Street. Tam przed parkiem jest

parking. Za nim są korty tenisowe i place zabaw. Dalej, za placami, jest lasek, do którego prowadzą ścieżki. Na parkingu i na ulicy przed parkiem było mnóstwo wozów policyjnych. Wszędzie mnóstwo policji. - Co pan zrobił? - Zaparkowałem przy Beacon Street i pieszo udałem się na miejsce zbrodni. Na spotkanie wyszli mi detektyw Peterson z policji z Newton i pan Barber. - Jeszcze raz: czy to, że pan Barber był obecny na miejscu morderstwa, wydawało się czymś niezwykłym? - Nie. Mieszkał niedaleko stamtąd i zazwyczaj chodził na miejsca zabójstw, nawet jeśli nie zamierzał zatrzymać sprawy dla siebie. - Skąd pan wiedział, że pan Barber mieszka niedaleko Cold Spring Park? - Bo znałem go od lat. - W istocie jesteście obaj bardzo zaprzyjaźnieni. - Tak. - Bliscy przyjaciele? - Tak. Byliśmy. - A teraz? Poruszył się gwałtownie, zanim odpowiedział. - Nie mogę mówić za niego. Ja nadal uważam go za przyjaciela. - Czy nadal widujecie się towarzysko? - Nie. Odkąd Jacob został oskarżony. - Kiedy ostatni raz rozmawiał pan z panem Barberem? - Przed postawieniem jego syna w stan oskarżenia. Kłamstwo, właściwie kłamstewko. Prawda wprowadziłaby ławę przysięgłych w błąd. Sugerowałaby, wbrew prawdzie, że Duffy’emu nie można ufać. Duffy był stronniczy, ale uczciwy przy ważnych pytaniach. Nie mataczył, składając zeznania. Ja też nie mataczyłem podczas zeznań. Sednem procesu jest dojść do właściwego wyniku, co wymaga po drodze nieustannych poprawek, to tak jak podczas halsowania żaglówką pod wiatr. - W porządku, poszedł pan do parku, spotkał pan detektywa Petersona i pana Barbera. Co było dalej? - Przedstawili mi podstawowe fakty, że ofiara została już zidentyfikowana jako

Benjamin Rifkin, i zaprowadzili mnie przez park na właściwe miejsce zabójstwa. - Co pan zobaczył, jak pan tam dotarł? - Obszar już był odgrodzony taśmą. Anatomopatolog i technicy kryminalistyki jeszcze nie przyjechali. Fotograf z lokalnej policji robił zdjęcia. Ofiara nadal leżała na ziemi, tylko ciało, dookoła prawie nic nie było. Przede wszystkim odizolowali miejsce zbrodni, kiedy tam dotarli, żeby je zabezpieczyć. - Czy mógł pan osobiście obejrzeć ciało? - Tak. - Mógłby pan opisać ułożenie ciała, kiedy zobaczył je pan po raz pierwszy? - Ofiara leżała na zboczu, głową w dół, a stopami w górę zbocza. Była lekko obrócona, tak że głowa była skierowana ku niebu, a dolna część ciała i nogi leżały na zboczu. - Co pan zrobił potem? - Podszedłem do ciała z detektywem Petersonem i panem Barberem. Detektyw Peterson pokazał mi szczegóły miejsca zbrodni. - Co panu pokazał? - Na szczycie zbocza, obok ścieżki, na ziemi było mnóstwo krwi, rozlanej krwi. Zobaczyłem też trochę kropli, dość małych, niecałe dwa centymetry średnicy. I było kilka większych plam, tak zwanych plam kontaktowych. Te znajdowały się na liściach. - Co to jest „plama kontaktowa”? - Powstaje, kiedy niezakrzepła krew styka się z inną powierzchnią i w nią wsiąka. Zostaje plama. - Niech pan opisze te plamy kontaktowe. - Były dalej, przy dole zbocza. Było ich kilka. Pierwsze miały parę centymetrów długości, a kiedy schodziło się niżej, robiły się grubsze i dłuższe, więcej krwi. - No tak, rozumiem, że nie jest pan kryminalistykiem, ale czy odniósł pan wtedy jakieś wrażenie, czy miał pan jakieś hipotezy, na co wskazują te dowody, te plamy krwi? - Tak, miałem. Wyglądało to tak, że zabójstwa dokonano obok ścieżki, tam gdzie skapnęły krople krwi; potem ofiara upadła albo została zepchnięta ze zbocza i ześlizgnęła się na brzuchu, zostawiając długie plamy kontaktowe krwi na liściach. - W porządku, więc kiedy sformułował pan tę hipotezę, co pan zrobił dalej? - Zszedłem i obejrzałem ciało.

- Co pan zobaczył? - Trzy rany w piersi. Chociaż nie od razu, bo koszula ofiary była na przodzie przesiąknięta krwią. Całkiem sporo krwi widziałem też wokół ciała, najpewniej wypłynęła z tych ran. - Czy było coś niezwykłego w tych plamach, w krwi rozlanej wokół ciała? - Tak. Było parę odcisków, odcisków butów i innych wgłębień w krwi, co znaczy, że ktoś wszedł w niezakrzepłą krew i zostawił w niej odcisk, tak jakby formę. - Co pan wywnioskował z tych uformowanych odcisków butów? - Najwyraźniej ktoś stał albo klęczał obok ciała wkrótce po zbrodni, kiedy krew była jeszcze płynna i mogły powstać w niej odciski. - Czy wiedział pan o joggerce Pauli Giannetto, która znalazła ciało? - Tak, wiedziałem. - Jak to wpłynęło na pańskie rozważania o uformowanych odciskach? - Pomyślałem, że to ona mogła je zostawić, ale nie byłem pewien. - Do jakich jeszcze wniosków pan doszedł? - Hm, sporo krwi popłynęło podczas napaści. Bryzgała i była też rozsmarowana. Nie wiedziałem, gdzie mógł stać napastnik, ale uznałem, na podstawie rozmieszczenia ran na klatce piersiowej, że prawdopodobnie stał na wprost ofiary. Więc pomyślałem, że osoba, której szukamy, może mieć na sobie krew. Może też mieć broń, chociaż nóż jest mały i bardzo łatwo się go pozbyć. Ale krew to ważna sprawa. Było jej całkiem sporo na miejscu zbrodni. - Czy poczynił pan jakieś inne obserwacje dotyczące ofiary, szczególnie jej rąk? - Tak, nie były pocięte ani pokaleczone. - Co to panu zasugerowało? - Brak ran obronnych sugerował, że ofiara nie walczyła ani nie odpowiedziała obroną na napaść, co z kolei sugerowało, że została zaskoczona albo w ogóle nie spodziewała się ataku i nie zdążyła podnieść rąk, żeby zablokować ciosy. - A to sugerowało, że ofiara mogła znać napastnika? Jonathan znowu uniósł tyłek kilkanaście centymetrów nad krzesłem. - Sprzeciw. Spekulacja. - Podtrzymany. - W porządku, co pan zrobił potem?

- Hm, morderstwo było nadal względnie świeże. Park został zamknięty, oplombowany i natychmiast go przeszukaliśmy, żeby ustalić, czy są w nim jakieś osoby. To przeszukiwanie zaczęło się, zanim tam się pojawiłem. - I znaleźliście kogoś? - Znaleźliśmy kilkoro ludzi. Znajdowali się dość daleko od miejsca zbrodni. Nikt nie wyglądał na szczególnie podejrzanego. I nic nie wskazywało na to, żeby ktoś z nich miał jakikolwiek związek z zabójstwem. - Żadnej krwi na nich? - Nie. - Żadnych noży? - Żadnych. - Więc można spokojnie powiedzieć, że w pierwszych godzinach śledztwa nie mieliście oczywistych podejrzanych? - W ogóle nie mieliśmy podejrzanych. - A przez następne kilka dni, ilu podejrzanych byliście w stanie zidentyfikować i przesłuchać? - Żadnego. - Co pan zrobił później? Jak pan dalej prowadził śledztwo? - Hm, przesłuchaliśmy każdego, kto mógł mieć jakieś informacje. Rodzinę zamordowanego chłopca i jego kolegów... każdego, kto mógł coś widzieć w tamten dzień rano, kiedy dokonano zabójstwa. - Czy to obejmowało kolegów ze szkoły ofiary? - Nie. - Dlaczego nie? - Nastąpiła pewna zwłoka z wejściem do szkoły. Rodzice w mieście niepokoili się, że będziemy przesłuchiwać dzieci. Wywiązała się dyskusja, czy przy dzieciach, podczas przesłuchania, powinien być obecny adwokat i czy możemy wejść do szkoły bez nakazu, sprawdzać szafki i w ogóle. Była też dyskusja, czy to właściwe, żeby wykorzystywać budynek szkolny na przesłuchania, i których uczniów wolno przesłuchać. - Jak pan zareagował na tę całą zwłokę? - Sprzeciw. - Odrzucony.

- Byłem zły, szczerze mówiąc. Im bardziej sprawa stygnie, tym trudniej ją rozwiązać. - A kto z biura prokuratora okręgowego prowadził z panem sprawę? - Pan Barber. - Andrew Barber, ojciec oskarżonego? - Tak. - Czy wtedy uderzyło pana, że jest coś niewłaściwego, że sprawę rozpracowuje Andy Barber, skoro w rachubę wchodzi szkoła jego syna? - Absolutnie nie. To znaczy, wiedziałem o tym. Ale to nie było tak jak ze sprawą Columbine: to wcale nie musiało być zabójstwo na dziecku popełnione przez dziecko. Nie mieliśmy żadnego prawdziwego powodu, żeby uważać, że jest w to wplątane któreś z dzieci z tej szkoły, nie mówiąc o Jacobie. - Więc pan nie kwestionował osądu pana Barbera w tej kwestii, nawet w głębi duszy? - Nie, nigdy. - Czy kiedykolwiek omawiał pan to z nim? - Raz. - Zechciałby pan opisać tę rozmowę? - Po prostu powiedziałem: „Andy, wiesz, tylko żeby kryć własny... tyłek, mógłbyś to komuś przekazać”. - Bo widział pan konflikt interesów? - Bo widziałem, że może być wplątana szkoła jego dzieciaka, a nigdy nic nie wiadomo. Może lepiej trzymać się z daleka? - I co on na to? - Powiedział, że nie ma konfliktu, bo gdyby jego dziecko było kiedykolwiek zagrożone przez mordercę, to ma tym więcej powodów, żeby sprawę rozwiązać. Poza tym, powiedział, że czuje się w jakiś sposób odpowiedzialny za tę sprawę, bo mieszka w tym mieście, a tu nie ma dużo zabójstw, więc myśli, że ludzie będą szczególnie zdenerwowani. Chciał dla nich zrobić to, co powinno się zrobić. Logiudice zatrzymał się po tym ostatnim zdaniu i przez moment patrzył na Duffy’ego z wściekłością. - Czy pan Barber, ojciec oskarżonego, kiedykolwiek proponował, żeby zajął się

pan hipotezą, że Bena Rifkina zabił jakiś kolega ze szkoły? - Nie. Nigdy tego ani nie proponował, ani nie wykluczał. - Jednak nie zajmował się aktywnie hipotezą, że Ben został zabity przez kolegę ze szkoły? - Nie. Ale nikt nie „zajmuje się aktywnie...” - Czy próbował przekierować śledztwo w inną stronę? - Nie rozumiem, „przekierować”? - Czy miał na myśli jakichś innych podejrzanych? - Tak. Chodziło o Leonarda Patza, który mieszka blisko parku i były pewne okoliczności wskazujące, że mógł być w to zamieszany. Andy chciał przeprowadzić śledztwo w sprawie tego podejrzanego. - I tak naprawdę tylko Andy Barber chciał pchnąć śledztwo w stronę Patza, czyż nie? - Sprzeciw. Naprowadzanie. - Podtrzymany. To pański świadek, panie Logiudice. - Wycofuję pytanie. W końcu przesłuchiwał pan dzieci, kolegów Bena ze szkoły, w szkole McCormicka? - Tak. - I czego się pan dowiedział? - Hm, dowiedzieliśmy się po jakimś czasie... bo dzieci nie rwały się do rozmowy... że były jakieś utarczki między Benem a oskarżonym, między Benem a Jacobem. Ben znęcał się nad Jacobem. To nas skłoniło, żeby wziąć Jacoba pod uwagę jako podejrzanego. - Mimo że jego ojciec prowadził śledztwo? - Pewne czynności śledcze musiały być przeprowadzone bez wiedzy pana Barbera. Poczułem się, jakbym dostał młotem. Wcześniej o tym nie słyszałem. Zakładałem coś takiego, ale nie to, że Duffy sam będzie w to zaangażowany. Musiał widzieć, jak mina mi zrzedła, bo przez chwilę miał bezradny wyraz twarzy. - I jak to było? Czy wyznaczono innego prokuratora prokuratury okręgowej, żeby poprowadził śledztwo bez wiedzy pana Barbera? - Tak. Pana. - I to się stało za czyją akceptacją? - Prokurator okręgowej Lynn Canavan.

- I co ujawniło śledztwo? - Dowody wskazywały na to, że oskarżony posiadał nóż pasujący do ran, że miał wystarczający motyw, a co najważniejsze, powiedział, że zamierza bronić się nożem, jeśli Ben nadal będzie go gnębił. Ponadto oskarżony przyszedł do szkoły tamtego dnia rano z małymi śladami krwi na prawej dłoni, z kropelkami krwi. Dowiedzieliśmy się tego od przyjaciela oskarżonego, Dereka Yoo. - Oskarżony miał krew na prawej ręce? - Według jego przyjaciela, Dereka Yoo, tak. - I powiedział o zamiarze użycia noża przeciwko Benowi Rifkinowi? - Tak, poinformował nas o tym Derek Yoo. - Czy w którymś momencie dotarła do waszej wiadomości historia ze strony internetowej o nazwie Komnata Rżnięcia? - Tak. Derek Yoo również o tym nam powiedział. - I sprawdziliście tę stronę Komnatę Rżnięcia? - Tak. To miejsce, gdzie ludzie zamieszczają opowiadania fantastyczne, głównie o seksie i przemocy, w tym niektóre bardzo niepokojące... - Sprzeciw. - Podtrzymany. - Czy na stronie Komnata Rżnięcia znaleźliście opowiadanie, które odnosiłoby się do sprawy? - Tak. Znaleźliśmy opowiadanie, które opisywało morderstwo zasadniczo z punktu widzenia mordercy. Nazwiska zostały zmienione i niektóre szczegóły były trochę inne, ale sytuacja była ta sama. To oczywiste, że chodziło o tę samą sprawę. - Kto napisał to opowiadanie? - Zrobił to oskarżony. - Skąd pan to wie? - Derek Yoo poinformował nas, że oskarżony mu to powiedział. - Czy udało się wam to potwierdzić w inny sposób? - Nie. Zdołaliśmy ustalić dostawcę usług internetowych dla komputera, z którego pierwotnie zostało przesłane opowiadanie, to jest jak odcisk palca, identyfikujący, gdzie znajduje się komputer. To zaprowadziło nas do kawiarni Peet’s w Newton Centre. - Czy zidentyfikowaliście właśnie to urządzenie, którego użyto, żeby przesłać

opowiadanie? - Nie. Ktoś podłączył się do bezprzewodowej sieci kawiarni. Tylko do tego miejsca mogliśmy to prześledzić. Peet’s nie prowadzi zapisów, który komputer loguje się tam i wylogowuje, i nie wymaga od użytkowników, żeby rejestrowali się za pomocą nazwiska albo karty kredytowej, czy w jakiś inny sposób. Nie mogliśmy tego prześledzić dalej. - Ale mieliście słowa Dereka Yoo, że oskarżony przyznał, że to napisał? - Zgadza się. - A co w tej historii było tak istotnego, że aż uznaliście, że tylko morderca mógł ją napisać? - Były tam wszystkie szczegóły. Dla mnie decydującym argumentem było to, że autor opisywał kąt, pod jakim zostały zadane ciosy. Chciał, aby ostrze noża przeszło między żebrami i jak najmocniej uszkodziło ograny wewnętrzne. Nie sądzę, żeby ktokolwiek mógł wiedzieć o kącie wbicia noża. Tej informacji nie podano do powszechnej wiadomości. I to nie był szczegół, którego łatwo można się domyślić, bo napastnik musiał trzymać nóż pod nienaturalnym kątem, poziomo, żeby ostrze wślizgnęło się między żebra. Także poziom uszczegółowienia, planowanie... zasadniczo to było przyznanie się do winy na piśmie. Wiedziałem, że na tym etapie znaleźliśmy powód, żeby dokonać zatrzymania. - Ale nie aresztowaliście oskarżonego natychmiast? - Nie. Nadal chcieliśmy znaleźć ten nóż i jakieś inne dowody, które oskarżony mógł ukryć w domu. - Więc co zrobiliście? - Uzyskaliśmy nakaz i weszliśmy do domu. - I co znaleźliście? - Nic. - Zabraliście komputer oskarżonego? - Tak. - Co to był za komputer? - Laptop Apple, biały. - I kazaliście sprawdzić komputer specjalistom wyszkolonym w odszukiwaniu materiałów zapisanych na twardych dyskach tego typu? - Tak. Nie znaleźli niczego, co by bezpośrednio obciążało oskarżonego.

- Czy znaleźli w ogóle coś, co było istotne dla tej sprawy? - Znaleźli program o nazwie Skrobacz Dysku. Program usuwa z twardego dysku ślady starych albo skasowanych dokumentów lub programów. Jacob bardzo dobrze zna się na komputerach. Więc nadal to jest możliwe, że opowiadanie zostało usunięte z komputera i dlatego nie mogliśmy go znaleźć. - Sprzeciw. Spekulacja. - Podtrzymany. Przysięgli zostają poinstruowani, żeby nie brać pod uwagę ostatniego zdania. Logiudice: - Czy znaleźli pornografię? - Sprzeciw. - Oddalony. - Czy znaleźli pornografię? - Tak. - Jakieś inne opowiadania o przemocy lub cokolwiek związanego z tym zabójstwem? - Nie. - Czy zdołaliście jakoś potwierdzić słowa Dereka Yoo, że Jacob miał nóż? Czy były tam jakieś papiery potwierdzające zakup, na przykład? - Nie. - Czy prawdziwe narzędzie zbrodni zostało odnalezione? - Nie. - Ale jednak, na pewnym etapie, w Cold Spring Park, znaleziono nóż? - Tak. Jakiś czas po zabójstwie nadal przeszukiwaliśmy park. Uważaliśmy, że sprawca musiał zakopać nóż gdzieś w parku, żeby go nie znaleziono. Ostatecznie znaleźliśmy nóż w sadzawce. Wielkość noża właściwie się zgadzała, ale dalsze badania kryminalistyczne wykazały, że ten nóż nie był narzędziem zbrodni. - Na jakiej podstawie to stwierdzono? - Ostrze noża było większe, niż wskazywałyby na to rany, i nie miało ząbkowania, spójnego z poszarpanymi brzegami ran ofiary. - Więc jakie wnioski wyciągnęliście z faktu, że nóż został wyrzucony do sadzawki? - Pomyślałem, że go tam podrzucono, żeby nas zmylić, żeby skierować nas na

fałszywy trop. Zapewne zrobił to ktoś, kto nie miał dostępu do raportów kryminalistycznych opisujących rany i prawdopodobne cechy charakterystyczne narzędzia zbrodni. - Jakieś domysły, kto mógł podrzucić ten nóż? - Sprzeciw. Zachęta do spekulacji. - Podtrzymany. Logiudice zamyślił się na chwilę. Głęboko, z satysfakcją odetchnął. W końcu mu ulżyło, miał do czynienia ze świadkiem zawodowcem. To, że Duffy mnie znał i lubił - że jakoś tam sprzyjał Jacobowi i wyraźnie był w rozterce, że znalazł się na miejscu dla świadka - sprawiało tylko, że jego zeznanie było jeszcze bardziej obciążające. Nareszcie, myślał na pewno Logiudice, nareszcie. - Nie mam dalszych pytań - oznajmił. Jonathan wstał energicznie i przeszedł do odległego końca boksu dla przysięgłych. Oparł się o barierkę. Gdyby mógł wejść do samego boksu, żeby zadawać pytania, zrobiłby to. - Albo nóż mógł być po prostu wrzucony tam bez powodu? - zaczął. - To możliwe. - Bo ludzie ciągle wyrzucają różne rzeczy w parku? - To prawda. - Więc kiedy pan powiedział, że nóż mógł być tam podrzucony, żeby was zwieść, to był to domysł, prawda? - Rzetelna hipoteza, powiedziałbym. - Niedorzeczna hipoteza. - Sprzeciw. - Podtrzymany. - Cofnijmy się trochę, poruczniku. Zeznał pan, że na miejscu morderstwa znaleziono mnóstwo krwi, krwi rozlanej, w kroplach, plam kontaktowych i oczywiście koszula ofiary była przesiąknięta krwią? - Tak. - W istocie tyle było tej krwi, zgodnie z pana zeznaniem, że jak poszedł pan szukać w parku podejrzanych, to szukał pan kogoś, kto ma na sobie krew. Tak pan powiedział? - Tak, szukać kogoś, kto może mieć na sobie krew.

- Mnóstwo krwi? - Tego nie byłem pewien. - Niech pan da spokój. Zeznał pan, na podstawie rozmieszczenia ran, że napastnik stał prawdopodobnie na wprost Bena Rifkina, zgadza się? - Tak. - I zeznał pan, że była rozlana krew. - Tak. - „Rozlana”, to znaczy, że tryskała, buchała na zewnątrz? - Tak, ale... - Ale przecież, skoro było tak dużo krwi, skoro rany były tak poważne, musiał pan pomyśleć, że napastnik ma na sobie całkiem sporo krwi, która tryskała z ran? - Niekoniecznie musiał mieć. - Niekoniecznie, ale to bardzo prawdopodobne, detektywie? - Tak, to prawdopodobne. - I oczywiście, dźgając, napastnik stał bardzo blisko ofiary, na odległość ramienia, to bezsprzeczne? - Tak. - A zatem jak krew mogłaby go nie opryskać? - Nie użyłem słowa „opryskać”. - Więc jak krew mogłaby się na niego nie rozlać? - Tego nie jestem pewien. - A opis Jacoba ubrudzonego krwią, kiedy tamtego dnia rano przyszedł do szkoły, usłyszał pan od Dereka Yoo, prawda? - Tak. - A Derek Yoo powiedział, że Jacob miał trochę krwi na prawej ręce, prawda? - Tak. - Na ubraniu nic? - Nic. - Na twarzy czy gdzieś indziej na ciele nic? - Nic. - Na butach? - Nie.

- To wszystko jest całkowicie spójne z wyjaśnieniem, którego Jacob udzielił swojemu przyjacielowi Derekowi Yoo, nieprawdaż? Powiedział, że znalazł ciało po napaści, a potem dotykał go prawą ręką? - Owszem, to jest spójne, ale to tylko jedno z możliwych wyjaśnień. - I oczywiście Jacob poszedł tego dnia rano do szkoły? - Tak - O której zaczynają się lekcje w McCormicku? - O ósmej trzydzieści pięć. - A kiedy zostało dokonane zabójstwo, według anatomopatologów, jeśli pan wie? - Mniej więcej między ósmą a ósmą trzydzieści. - Ale Jacob siedział w ławce o ósmej trzydzieści pięć i w ogóle nie miał na sobie krwi? - Tak. - A gdybym powiedział panu, hipotetycznie, że opowiadanie napisane przez Jacoba, które zrobiło na panu takie wrażenie... przedstawił je pan przecież jako spisane zeznanie... gdybym przedstawił panu dowód, że Jacob nie wymyślił faktów w tym opowiadaniu, że wszystkie szczegóły opowiadania były już dobrze znane uczniom szkoły McCormicka, czy to wpłynęłoby na pańskie myślenie, że opowiadanie jest naprawdę takie istotne jako dowód? - Tak. - Tak, oczywiście! Duffy patrzył na niego z miną pokerzysty. Jego zadanie polegało na tym, żeby mówić najmniej jak się da, żeby nie powiedzieć choćby słowa za dużo. Gdyby tak sam z siebie zaczął opowiadać o szczegółach, mógłby tylko pomóc obronie. - No a co do pytania o rolę Andy’ego Barbera w śledztwie, czy sugeruje pan, że pański przyjaciel Andy zrobił coś złego albo niewłaściwego? - Nie. - Może pan wskazać jakieś błędy albo podejrzane decyzje podjęte przez niego? - Nie. - Coś, co kwestionowałby pan wtedy albo teraz? - Nie. - Wspominano tu o tym człowieku, o Leonardzie Patzu. Nawet wiedząc to, co teraz wiemy, czy wydaje się panu niewłaściwe lub niezasadne widzieć w nim kiedyś

podejrzanego? - Nie. - Nie, bo na wczesnym etapie śledztwa szliście za każdym prawdopodobnym wątkiem, rzucaliście sieć jak najszerzej, zgadza się? - Tak. - A gdybym panu powiedział, że Andy Barber nadal uważa Patza za prawdziwego zabójcę w tej sprawie, czy zaskoczyłoby to pana, poruczniku? Duffy lekko ściągnął brwi. - Nie. Zawsze tak uważał. - Czy nie jest też prawdą, że to pan był tym detektywem, który na początku zwrócił uwagę pana Barbera na Leonarda Patza? - Tak, ale... - A osąd Andy’ego Barbera w śledztwach w sprawie zabójstw był zasadniczo godny zaufania? - Tak. - Czy wydawało się to panu jakoś dziwne, że Andy Barber chciał prowadzić śledztwo przeciwko Leonardowi Patzowi w sprawie zabójstwa Bena Rifkina? - Dziwne? Nie. To miało sens, biorąc pod uwagę ograniczone informacje, którymi wtedy dysponowaliśmy. - A jednak śledztwo przeciwko Patzowi nie zostało na poważnie przeprowadzone, prawda? - Tak, zostało wstrzymane, kiedy tylko podjęto decyzję o przedstawieniu zarzutów Jacobowi Barberowi. - A kto podjął decyzję, żeby przestać skupiać się na Patzu? - Prokurator okręgowa Lynn Canavan. - Czy sama podjęła tę decyzję? - Nie, sądzę, że doradził jej to pan Logiudice. - Czy wtedy były jakieś dowody, które by wykluczały Leonarda Patza jako podejrzanego? - Nie. - Czy w ogóle pojawiły się jakieś dowody, które bezpośrednio go oczyszczały? - Nie.

- Nie. Bo ta wersja została po prostu odrzucona, czy nie tak? - Tak sądzę. - Została odrzucona, bo pan Logiudice chciał, żeby ją odrzucić, co? - Wszyscy śledczy wzięli udział w dyskusji na ten temat, włączając w to prokurator okręgową i pana Logiudice’a... - Została odrzucona, bo podczas tej dyskusji pan Logiudice naciskał, żeby ją odrzucić, zgadza się? - Cóż, jesteśmy tu teraz, więc najwyraźniej tak. - W głosie Duffy’ego pojawiła się nutka rozdrażnienia. - Więc nawet wiedząc to, co teraz wiemy, czy powątpiewa pan w uczciwość swojego przyjaciela Andrew Barbera? - Nie. - Albo Duffy tak myślał, albo udawał. - Nie, nie sądzę, żeby Andrew kiedykolwiek miał jakieś podejrzenia co do Jacoba. - Nie uważa pan, że Andy coś podejrzewał? - Nie. - Ojciec chłopca, który mieszkał z nim przez całe życie? Nic nie wiedział? Duffy wzruszył ramionami. - Pewności nie mam. Ale nie sądzę. - Jak to możliwe, mieszkać z dzieckiem czternaście lat i tak mało o nim wiedzieć? - Nie jestem pewien, czy coś wiedział. - Nie jest pan pewien. Przecież pan też zna Jacoba przez całe jego życie, prawda? - Tak. - I z początku pan też nie miał podejrzeń co do niego, prawda? - Tak. - Przez te wszystkie lata nigdy nie przyszło panu do głowy, że w Jacobie jest coś niebezpiecznego? Nie miał pan powodu, żeby go podejrzewać, prawda? - Nie. Nie. Oczywiście, że nie. - Sprzeciw. Prośba, żeby pan Klein nie dodawał własnych komentarzy do odpowiedzi świadka. - Podtrzymany. - Proszę przyjąć moje przeprosiny - powiedział Jonathan, robiąc wielki pokaz

hipokryzji. - Nie mam więcej pytań. Sędzia: - Panie Logiudice. Ponowne przesłuchanie? Logiudice się zastanawiał. Mógł na tym poprzestać. Z pewnością miał już dość, aby przekonywać przysięgłych, że jestem oszustem i przejąłem kontrolę nad śledztwem, żeby chronić swoje zwariowane dziecko. Do diabła, nawet nie musiał co do tego przekonywać; przysięgli już o tym słyszeli, parokrotnie dawano to do zrozumienia podczas zeznania. W każdym razie to nie mnie tutaj sądzono. Mógł po prostu zgarnąć wygraną i pójść dalej. Ale nadął się od nowo zyskanego impetu. Po jego twarzy można było poznać, że czuje przypływ wielkiego natchnienia. Chyba uwierzył, że już-już może oddać zabójczy strzał. Kolejny mały chłopiec w dorosłym ciele, niezdolny oprzeć się stojącemu przed nim słoikowi z konfiturami. - Tak, Wysoki Sądzie - odparł i stanął dokładnie na wprost miejsca dla świadka. Detektywie Duffy, powiedział pan, że nie miał pan żadnych zastrzeżeń do sposobu, w jaki Andrew Barber prowadził sprawę? - Zgadza się. - Bo on nic nie wiedział, zgadza się? - Tak. - Sprzeciw. Naprowadzanie. To świadek prokuratora. - Może kontynuować. - I jak długo, mówi pan, zna pan Andrew Barbera od ilu lat? - Sprzeciw. Nieistotne. - Oddalony. - Znam Andy’ego chyba ponad dwadzieścia lat. - Więc zna go pan całkiem dobrze? - Tak. - Na wylot? - Pewnie. - Kiedy się pan dowiedział, że jego ojciec jest mordercą? Bum. Razem z Jonathanem wystrzeliliśmy z krzeseł, popychając stół. - Sprzeciw!

- Podtrzymany! Świadek zostaje poinstruowany, żeby nie odpowiadał na pytanie, a przysięgli, żeby nie brali tego pytania pod uwagę! Potraktujcie je, jakby nigdy nie zostało zadane. - Sędzia French zwrócił się do prokuratora i adwokata. - Chcę natychmiast widzieć panów przy swoim stole. Nie poszedłem z Jonathanem na konferencję przy barierce, więc znowu cytuję szeptane komentarze sędziego z protokołu rozprawy. Ale obserwowałem Frencha, kiedy mówił, i mogę ci powiedzieć, że był wyraźnie wściekły. Czerwony na twarzy położył ręce na skraju sędziowskiego stołu i syczał na Logiudice’a. Sędzia: Jestem wstrząśnięty, jestem oszołomiony, że pan to zrobił. Wyraźnie panu powiedziałem, w niedwuznacznych słowach, żeby w to nie wchodzić, bo unieważnię proces. Co pan ma do powiedzenia, panie prokuratorze? Logiudice: To adwokat strony postanowił postawić pytanie o charakter ojca oskarżonego i uczciwość śledztwa. Jeśli postanowił podnieść tę sprawę, oskarżenie jest całkowicie upoważnione do podważania tej strony zagadnienia. Po prostu poszedłem za linią pytań pana Kleina. Specjalnie podniósł kwestię, czy ojciec oskarżonego miał jakiś powód, żeby podejrzewać syna. Sędzia: Panie Klein, wydaje mi się, że złoży pan wniosek o unieważnienie procesu. Jonathan: Tak. Sędzia: Wróćcie na miejsce, panowie. Adwokat i prokurator wrócili, każdy do swojego stołu. Sędzia French stał nadal, żeby przemówić do ławy przysięgłych, bo gdy zwracał się do ławy, zwykł stać. Nawet trochę rozpiął togę i chwycił się za skraj kołnierza, jakby pozował do pomnika. - Proszę państwa, polecam wam nie brać pod uwagę ostatniego pytania. Wyrzućcie je całkowicie z głów. Jest prawnicze powiedzenie, że się nie da cofnąć dźwięku dzwonu, ale zamierzam was prosić, żebyście właśnie to zrobili. Pytanie było niestosowne i prokurator nie powinien go zadawać. Chcę, żebyście byli tego świadomi. A teraz zwalniam państwa na jeden dzień, sąd zajmie się innymi sprawami. Nakaz sekwestracji pozostaje w mocy. Przypominam, że nie wolno wam w ogóle z nikim rozmawiać o tej sprawie. Nie słuchajcie doniesień medialnych na ten temat, nie czytajcie o tym w gazetach. Wyłączcie radia i telewizory. Odetnijcie się od tego całkowicie. A zatem ława przysięgłych jest zwolniona. Zobaczymy się jutro rano, punkt dziewiąta. Przysięgli maszerowali do drzwi, wymieniając między sobą spojrzenia. Paru z nich

ukradkiem popatrzyło na Logiudice’a. - Panie mecenasie - odezwał się sędzia, kiedy wyszli. Jonathan wstał. - Wysoki Sądzie, oskarżony wnosi o unieważnienie procesu. Ta kwestia była tematem wyczerpującej dyskusji przed rozprawą. W rezultacie ustalono, że jest tak wybuchowa i tak prejudycjalna, że wspomnienie o niej skończy się unieważnieniem procesu. Ta kwestia miała być nietykalna, co zostało jasno powiedziane. Teraz oskarżenie jej dotknęło. Sędzia masował sobie czoło. Jonathan kontynuował. - Jeśli sąd nie jest skłonny ogłosić unieważnienia procesu, oskarżony wniesie o rozszerzenie listy świadków o dwie osoby: Leonarda Patza i Williama Barbera. - William Barber jest dziadkiem oskarżonego? - Zgadza się. Będę musiał uzyskać nakaz gubernatora, żeby go tu przetransportować. Ale jeśli oskarżenie upiera się przy tej dziwacznej insynuacji, że oskarżony jakoś tam jest winien za sprawą dziedziczenia, że jest członkiem przestępczej rodziny, urodzonym zabójcą, to my mamy prawo odeprzeć ten temat. Sędzia stał przez chwilę, zgrzytając trzonowcami. - Wezmę to pod rozwagę. Rano poinformuję was o swojej decyzji. Rozprawa jest odroczona do jutra, do dziewiątej. * Prokurator Logiudice: Zanim przejdziemy dalej, panie Barber, porozmawiajmy o tym nożu, tym wrzuconym do jeziora, żeby zwieść śledczych. Domyśla się pan, kto mógł go podrzucić? Świadek: Oczywiście. Ja wiedziałem to od początku. Prokurator Logiudice: Wiedział pan? Jak to? Świadek: Ten nóż zginął nam z kuchni. Prokurator Logiudice: Identyczny nóż? Świadek: Nóż pasujący do opisu, który mi podano. Widziałem potem nóż wydobyty ze stawu, kiedy przedstawiono nam dowody będące w posiadaniu oskarżenia. To nasz nóż. Był stary, bardzo charakterystyczny. Nie pasował do zestawu. Rozpoznałem go. Prokurator Logiudice: Więc do stawu wrzucił go ktoś z pańskiej rodziny?

Świadek: Oczywiście. Prokurator Logiudice: Jacob? Żeby odsunąć wszelkie wnioski co do winy, wynikające z faktu, że posiadał właściwy nóż? Świadek: Nie. Jake był na to zbyt inteligentny. I ja też. Wiedziałem, jak wyglądają rany; rozmawiałem z kryminalistykami. Wiedziałem, że tym nożem nie zadano ran Benowi Rifkinowi. Prokurator Logiudice: Więc Laurie? Dlaczego? Świadek: Bo wierzyliśmy naszemu synowi. Powiedział nam, że tego nie zrobił. Nie chcieliśmy patrzeć, jak rujnują mu życie, bo był na tyle głupi, żeby kupić sobie nóż. Wiedzieliśmy, że ludzie zobaczą ten nóż i dojdą do fałszywych wniosków. Rozmawialiśmy o takim niebezpieczeństwie. Więc Laurie postanowiła podrzucić glinom inny nóż. Jedyny problem w tym, że z nas trojga, ona była najmniej wyrobiona w tego rodzaju sprawach i była też najbardziej roztrzęsiona. Nie zachowała dostatecznej ostrożności. Wybrała zły rodzaj noża. Nie zrobiła tego dobrze do końca. Prokurator Logiudice: Rozmawiała z panem przedtem, zanim to zrobiła? Świadek: Przedtem, nie. Prokurator Logiudice: Więc potem? Świadek: Zapytałem ją. Nie zaprzeczyła. Prokurator Logiudice: A co jej pan powiedział, osobie, która dopiero co utrudniła dochodzenie w sprawie o zabójstwo? Świadek: Co powiedziałem? Powiedziałem, że szkoda że najpierw ze mną nie porozmawiała. Dałbym jej odpowiedni nóż do podrzucenia. Prokurator Logiudice: Naprawdę tak teraz uważasz, Andy? Że to wszystko żart? Naprawdę masz tak mało szacunku dla tego, co tutaj robimy? Świadek: Kiedy mówiłem to żonie, zapewniam cię, że nie żartowałem. Poprzestańmy na tym. Prokurator Logiudice: W porządku. Proszę mówić dalej. * Kiedy wróciliśmy do garażu, do samochodu, przecznicę od gmachu sądu, pod wycieraczkę na przedniej szybie była wetknięta biała kartka. Złożona na cztery. Otworzyłem ją, przeczytałem. „Umrzesz morderco. Dzień sądu nadchodzi”.

Jonathan nadal był z nami, więc tworzyliśmy czteroosobową grupkę. Zmarszczył brwi, patrząc na notatkę, potem wsunął ją do teczki. - Zajmę się tym. Złożę skargę do policji w Cambridge. Wy jedźcie do domu. - Tylko tyle możemy zrobić? - zapytała Laurie. - Powinniśmy też zawiadomić policję w Newton, na wszelki wypadek zaproponowałem. - Może czas, żeby przed naszym domem postawili radiowóz. Świat jest pełen wariatów. Moją uwagę rozproszyła postać stojąca w rogu garażu, była dość daleko, ale najwyraźniej obserwowała nas. Starszy mężczyzna, około siedemdziesiątki. Ubrany w kurtkę, golfową koszulę i czapkę z małym daszkiem. Wyglądał jak miliony facetów z okolic Bostonu. Jakiś stary Ajrysz. Palił papierosa - to płomień jego zapalniczki przyciągnął mój wzrok - a żarzący się czubek papierosa łączył go z samochodem, który stał przed naszym domem kilka wieczorów wcześniej. Wnętrze było ciemne, nie licząc małego, żarzącego się świetlika papierosa w oknie wozu. I czy taki dinozaur jeździłby cholernym lincolnem town carem? Nasze spojrzenia spotkały się na chwilę. Wrzucił zapalniczkę do kieszeni spodni i poszedł dalej, przez drzwi na klatkę schodową i tyle go widzieli. Może po prostu na chwilę się zatrzymał, żeby zapalić papierosa. - Widzieliście tego faceta? Jonathan: - Jakiego faceta? - Tego, który był, o tam, i patrzył na nas. - Nie zauważyłem go. Kto to? - Nie mam pojęcia. Nigdy wcześniej go nie widziałem. - Myślisz, że ma coś wspólnego z tą kartką? - Nie wiem. Nie wiem nawet, czy na nas patrzył. Ale wydawało mi się, że tak, rozumiesz? - Daj spokój. - Jonathan skierował nas do samochodu. - Ostatnio mnóstwo ludzi na nas patrzy. Wkrótce to się skończy.

31. Przerwana rozmowa Około szóstej tego wieczoru, kiedy we troje kończyliśmy kolację - Jacob i ja pocieszaliśmy się małym, ostrożnym optymizmem, pluliśmy na Logiudice’a i jego desperacką taktykę; Laurie próbowała zachować pozory pewności siebie i normalności, nawet jeśli stała się trochę podejrzliwa w stosunku do nas obu - zadzwonił telefon. Odebrałem. Operatorka poinformowała mnie, że ma połączenie na koszt abonenta. Czy zaakceptuję opłatę? To było zaskoczenie, że ludzie nadal dzwonią na koszt abonenta. Jakiś głupi żart? Są gdzieś jeszcze jakieś automaty telefoniczne, żeby z nich dzwonić na koszt abonenta? Tylko w więzieniach. - Połączenie na koszt abonenta? Kto dzwoni? - Bill Barber. - Jezu. Nie, nie zaakceptuję. Niech pani chwileczkę poczeka. - Przycisnąłem słuchawkę do piersi, jakby moje serce miało z nim rozmawiać bezpośrednio. Potem: - W porządku, zaakceptuję opłatę. - Dziękuję. Proszę pozostać na linii, połączę pana. Miłego dnia. Kliknięcie. - Halo? - O co chodzi? - O co chodzi? Myślałem se, że przyjedziesz i znowu mnie odwiedzisz. - Byłem trochę zajęty. - „Och, byłem trochę zajęty” - przedrzeźniał mnie. - Wyluzuj, co? Mam cię w dupie, ty palancie. Co ty se myślisz? „Hej, junior, dawaj, zabiorę cię na ryby!” Zabiorę cię na ryby... wiesz na co? Na ryby! Nie miałem pojęcia, co to znaczy. Jakiś więzienny slang pewnie. Cokolwiek to znaczyło, dowcip był dla niego śmieszny. Ryczał do słuchawki. - Jezu Chryste, dużo gadasz. - Nie chrzań, bo tu nie mam z kim pogadać, w tym pieprzonym pierdlu. Mój dzieciak mnie nie odwiedza. - Chcesz czegoś? Czy tak sobie zadzwoniłeś?

- Chcę wiedzieć, jak idzie proces chłopaka. - Co cię to obchodzi? - To mój wnuk. Chcę wiedzieć. - Przez całe życie nawet nie wiedziałeś, jak ma na imię. - A czyja to wina? - Twoja. - Tak, na pewno tak myślisz. - Pauza. - Słyszałem, że dzisiaj, w sądzie, wypłynęło moje nazwisko. Śledzimy tutaj całą tę sprawę. Dla skazańców to jak mistrzostwa w baseballu. - Tak, wypłynęło twoje nazwisko. Widzisz, nawet jak siedzisz w więzieniu, nadal dowalasz rodzinie. - Junior, nie bądź taki kutas. Dzieciak wyjdzie z tego. - Tak myślisz? Wydaje ci się, że taki dobry z ciebie prawnik, panie Dożywocie Bez Warunku? - Wiem to i owo. - Wiesz to i owo. Phi. Wyświadcz mi przysługę, Clarensie Darrow{4}: nie dzwoń tutaj i nie mów mi, co mam robić. Już mam adwokata. - Junior, nikt ci nie mówi, co masz robić. Ale kiedy twój adwokat gada, żeby sprowadzić mnie na świadka, to zaczyna być moja sprawa, no nie? - Nic z tego. Tylko ciebie nam potrzeba na świadka. Żeby zmienić to wszystko w cyrk. - Macie lepszą strategię? - Tak, mamy. - No jaką? - Nie zamierzamy niczego udowadniać. Zrzucimy ten ciężar na oskarżenie. Muszą... Po co ja ci o tym w ogóle mówię? - Bo chcesz. Kiedy coś się pieprzy, dzieciak potrzebuje swojego starego. - To żart? - Nie! Nadal jestem twoim ojcem. - Nie, nie jesteś. - Nie jestem? - Nie.

- To kto jest? - Ja. - Nie masz ojca? Co ty jesteś, drzewo? - Zgadza się, nie mam ojca. I teraz go nie potrzebuję. - Każdy potrzebuje ojca, każdy potrzebuje ojca. A teraz potrzebujesz mnie bardziej niż kiedykolwiek. Jak inaczej zamierzasz udowodnić ten „niepowstrzymany impuls”? - Nie musimy tego udowadniać. - Nie? Dlaczego nie? - Bo Logiudice nie może udowodnić zarzutów. To oczywiste. Więc nasza obrona jest prosta: Jacob tego nie zrobił. - A jeśli będzie inaczej? - Nie będzie - To po co jechałeś taki kawał drogi i prosiłeś mnie o to? I badałeś moją ślinę? Po co to wszystko było? - Tylko zabezpieczałem tyły. - Tylko zabezpieczałeś tyły. Więc dzieciak tego nie zrobił, ale na wypadek, gdyby zrobił. - Coś jakby tak. - Więc czego ode mnie chce twój adwokat? - Niczego nie chce. Nie powinien podawać twojego nazwiska dzisiaj w sądzie. To był błąd. Prawdopodobnie myślał, że przywiezie cię tutaj, żebyś zeznał, że nigdy nie miałeś nic wspólnego ze swoim wnukiem. Ale już ci mówiłem, nie zbliżysz się nawet do sali sądowej. - Lepiej pogadaj o tym ze swoim adwokatem. - Posłuchaj mnie, Krwawy Billu, powiem to po raz ostatni: ty nie istniejesz. Jesteś tylko złym snem, który miewałem, kiedy byłem dzieckiem. - Hej, junior, chcesz mnie zranić? To kopnij mnie w jaja. - Co to miało znaczyć? - To znaczy: możesz mnie wyzywać ile wlezie. Mnie to zwisa. Ale jestem dziadkiem tego dzieciaka, choćbyś nie wiem, co powiedział. Nic na to nie poradzisz. Możesz się mnie wypierać, ile chcesz, udawać, że nie istnieję. Wszystko jedno. To nie zmienia prawdy. Usiadłem, bo nagle zachwiałem się na nogach.

- Co to za facet ten Patz, o którym zeznawał twój przyjaciel glina? Byłem wkurzony i zmieszany, więc przestałem się patyczkować. - To facet, który to zrobił. - Zabił tego dzieciaka? - Tak. - Jesteś pewien? - Tak. - Skąd wiesz? - Mam świadka. - I zamierzasz pozwolić, żeby mój wnuk za to oberwał? - Jemu mam pozwolić? Nie. - To zrób coś, junior. Powiedz mi o tym całym Patzu. - Co chcesz wiedzieć? Lubi małych chłopców. - Molestuje dzieci? - Tak jakby. - Tak jakby? Albo tak, albo nie. Jak można tak jakby molestować dzieci? - Tak samo, jak byłeś już mordercą, zanim kogoś zamordowałeś. - Daj spokój, junior. Mówiłem ci, nie zranisz mnie. - Mógłbyś przestać mówić do mnie „junior”? - A co? Przeszkadza ci to? - Tak. - To jak mam cię nazywać? - W ogóle mnie nie nazywaj. - Phi. Muszę jakoś cię nazywać. Jak inaczej mam do ciebie mówić? - Nijak. - Junior, w tobie jest mnóstwo złości, wiesz? - Chcesz jeszcze czegoś? - Chcę? Od ciebie niczego nie chcę. - Pomyślałem, że może ciasto z pilnikiem w środku. - Dowcipniś. Pilnik w środku. A, chwytam. Bo siedzę w więzieniu. - Właśnie. - Posłuchaj, junior, nie potrzebuję ciasta z pilnikiem w środku, jasne? Wiesz

dlaczego? Powiem ci dlaczego. Bo nie siedzę w więzieniu. - Nie siedzisz? Wypuścili cię? - Nie muszą mnie wypuszczać. - Nie muszą? Pozwól, że cię poinformuję, zwariowany staruchu. Ten wielki budynek z kratami? Ten, z którego nigdy cię nie wypuszczają? To się nazywa więzienie, a ty z całą pewnością tam siedzisz. - Nie. Widzisz, junior, teraz ty nie chwytasz. W tej dziurze trzymają pod kluczem tylko moje ciało. Tylko tyle mają, moje ciało, nie mnie. Ja jestem wszędzie, rozumiesz? Gdzie tylko popatrzysz, junior, dokąd tylko pójdziesz. I po prostu trzymaj mojego wnusia z dala od tego miejsca. Dotarło do ciebie, junior? - Dlaczego ty tego nie zrobisz? Jesteś wszędzie. - Może będę. Może stąd wyfrunę... - Słuchaj, muszę iść. Odkładam słuchawkę. - Nie. Nie skończyliśmy... Przerwałem rozmowę. Ale on miał rację, był właśnie tutaj, ze mną, bo jego głos nadal brzęczał mi w uszach. Podniosłem słuchawkę i znów cisnąłem nią o widełki - raz, dwa razy, trzy razy - aż przestałem go słyszeć. Jacob i Laurie patrzyli na mnie wielkimi oczami. - To był twój dziadek. - Załapałem. - Jake, nie chcę, żebyś kiedykolwiek z nim rozmawiał, jasne? Mówię poważnie. - Dobra. - Nie rozmawiaj z nim, nawet jak zadzwoni. Po prostu odłóż słuchawkę. Dotarło? Pokiwał głową. Laurie spiorunowała mnie wzrokiem. - To zaszło za daleko, dla ciebie też, Andy. Nie chcę, aby ten człowiek dzwonił do mojego domu. Jest jak trucizna. Następnym razem, kiedy zadzwoni, odłożysz słuchawkę. Rozumiesz? Kiwnąłem głową. - Wszystko w porządku, mężu? - Nie wiem.

32. Brak dowodów Piąty dzień procesu Z wybiciem dziewiątej sędzia French wpadł jak burza za stół i przez zaciśnięte zęby oznajmił, że wniosek oskarżonego o unieważnienie procesu został oddalony. On to powiedział, a stenografistka powtórzyła jego słowa do stożkowatego mikrofonu, który trzymała przy twarzy jak maskę tlenową. - Zastrzeżenie oskarżonego co do napomknięcia o jego dziadku zostało zaprotokołowane i sprawa jest odłożona do apelacji. Zaradczo poinstruowałem przysięgłych. Myślę, że to wystarczy. Ostrzegam prokuratora, żeby więcej o tym nie wspominał, więcej nie chcemy o tym słyszeć. A teraz, skoro nie ma innych sprzeciwów... policjant sądowy, proszę wprowadzić przysięgłych i zaczynamy. Nie mogę powiedzieć, żebym był zaskoczony. Unieważnienia procesu zdarzają się rzadko. Sędzia nie zamierzał spuścić z wodą ogromnej inwestycji poczynionej przez państwo w przeprowadzenie tego procesu do końca, skoro mógł temu zapobiec. Unieważnienie procesu i dla niego mogło być nieprzyjemną sprawą. Wyglądałoby na to, że stracił panowanie nad salą sądową. Logiudice oczywiście o tym wiedział. Możliwe, że celowo przekroczył granicę, zakładając, że unieważnienie jest szczególnie mało prawdopodobne, ze względu na wysoką stawkę tego procesu. Ale tak się nie robi. Proces trwał dalej. - Proszę podać nazwisko. - Karen Rakowski. R-A-K-O-W-S-K-I. - Czym się pani zajmuje i gdzie obecnie pracuje? - Jestem kryminalistykiem w policji stanu Massachusetts. Aktualnie pracuję w laboratorium kryminalistycznym policji stanowej. - Kim jest kryminalistyk, tak dokładnie? - Kryminalistyk to ktoś, kto stosuje nauki przyrodnicze, żeby identyfikować, chronić i analizować dowody z miejsca zbrodni. Później przed sądem przedstawia w zeznaniu swoje wnioski.

- Od jak dawna jest pani kryminalistykiem w policji stanowej? - Od jedenastu lat. - W przybliżeniu, ile miejsc przestępstw badała pani, pracując jako kryminalistyk? - W przybliżeniu pięćset. - Czy jest pani członkiem jakiejś organizacji zawodowej? Rakowski zaczęła wypluwać z siebie nazwy kilku organizacji, potem swój stopień i pozycję akademicką i kilka publikacji - to wszystko przeleciało z lekkością pociągu towarowego: trudno rozróżnić szczegóły, ale długość jest imponująca. Prawdę mówiąc, nikt nie słuchał informacyjnego bełkotu Rakowski, bo nikt tak naprawdę nie kwestionował jej kwalifikacji. Każdy ją znał i szanował. Należy podkreślić, że zawód „kryminalistyk” zrobił się znacznie bardziej profesjonalny i ścisły, niż był, kiedy zaczynałem karierę. Stał się nawet modny. Nauka kryminalistyczna skomplikowała się, szczególnie jeśli chodzi o dowody z DNA. Zawodowi bez wątpienia dodały prestiżu także takie filmy jak Kryminalne zagadki. Bez względu na powody, ten zawód przyciąga teraz większą liczbę lepszych kandydatów, a Karen Rakowski należała do pierwszej fali kryminalistyków w naszym kraju, którzy nie byli zwyczajnymi policjantami, chałturzącymi jako naukowcy amatorzy. Była prawdziwym naukowcem. Znacznie łatwiej było wyobrazić ją sobie w białym kitlu laboratoryjnym niż w bryczesach i oficerkach policji stanowej. Cieszyłem się, że właśnie ją przydzielono do tej sprawy. Wiedziałem, że potraktuje nas sprawiedliwie. - Dwunastego kwietnia 2007 roku, około dziesiątej rano... czy dostała pani wtedy telefon w związku z morderstwem w Cold Spring Park w Newton? - Tak, dostałam. - Jak pani zareagowała? - Pojechałam na miejsce zdarzenia, gdzie przywitał mnie porucznik Duffy, który przedstawił mi opis sytuacji i wyjaśnił, czego ode mnie oczekuje. Zaprowadził mnie tam, gdzie leżało ciało. - Czy ciało było ruszane, według pani wiedzy? - Powiedziano mi, że nikt go nie ruszał, odkąd przyjechała policja. - Czy był już anatomopatolog? - Nie. - Czy dla kryminalistyka jest lepiej, kiedy przyjedzie przed anatomopatologiem? - Tak. Anatomopatolog nie może zbadać zwłok, nie ruszając ich. Kiedy zwłoki

zostaną przesunięte, oczywiście nie można wyciągać wniosków z ich ułożenia. - No ale tutaj wiedziała pani, że ciało już było przesunięte przez joggerkę, która je znalazła. - Wiedziałam. - Mimo wszystko, czy potrafiła pani wyciągnąć jakieś wnioski z ułożenia ciała i wyglądu miejsca, kiedy pani je zobaczyła? - Tak. Nie ulegało wątpliwości, że atak nastąpił na szczycie pagórka, obok ścieżki i że ciało potem ześlizgnęło się po zboczu. Świadczyły o tym smugi krwi wiodące w dół zbocza, do ostatniej pozycji, w której ciało spoczęło. - To są te plamy kontaktowe, o których wczoraj słyszeliśmy? - Tak. Kiedy przybyłam, ciało było obrócone twarzą do góry i widziałam, że T-shirt ofiary jest przesiąknięty czymś, co wygląda na niezakrzepłą krew. - Jakie znaczenie przywiązuje pani, jeśli to w ogóle ma znaczenie, do dużej ilości krwi na ciele ofiary? - Wtedy to nie miało żadnego znaczenia. Było widać, że rany są poważne i śmiertelne, ale o tym wiedziałam, zanim tam przyjechałam. - Ale czy duża ilość krwi na miejscu zbrodni nie mówi o krwawej walce? - Niekoniecznie. Krew nieustannie krąży w ciele; to układ hydrauliczny: jest w kółko pompowana i pompowana. Przepływa przez układ krwionośny, przez żyły, pod ciśnieniem. Kiedy człowiek zostaje zabity, ciśnienie spada, a przepływ krwi podlega zwykłym prawom fizyki. Więc duża ilość krwi, która była widoczna na miejscu zbrodni, zarówno na samej ofierze, jak i na ziemi pod nią, mogła po prostu wypłynąć w związku z siłą ciążenia, w związku z ułożeniem ciała: stopy nad głową, twarz do ziemi. Zatem krew na ciele mogła zgromadzić się z krwotoku post mortem. Tego jeszcze nie mogłam stwierdzić. - Dobrze, co pani zrobiła potem? - Zbadałam miejsce zbrodni dokładniej. Zauważyłam kilka kropel krwi w okolicach szczytu pagórka, gdzie prawdopodobnie nastąpił atak. Tam krwi było bardzo mało. - Pozwoli pani, że tutaj przerwę. Czy w naukach kryminalistycznych występuje dyscyplina zajmująca się analizą rozprysku krwi? - Tak. To badanie wzorów kropel krwi, które może wydobyć ważną informację. - Czy w tej sprawie zdołała pani odczytać ważną informację z wzorów kropel

krwi? - Tak. Jak mówiłam, na miejscu ataku było kilka malutkich kropel krwi, mniejszych niż dwa centymetry i z ich rozmiarów widać wyraźnie, że padały mniej więcej prosto na ziemię i rozpryskiwały się równo we wszystkie strony. To się nazywa „kropla niskiej prędkości” albo czasem „krwawienie bierne”. Logiudice: - No tak, wczoraj słyszeliśmy pewne zastrzeżenia ze strony obrony, że po takiej napaści można było się spodziewać, że krew znajdzie się na ciele napastnika lub na jego ubraniu. Czy na podstawie pani obserwacji dotyczących rozpryskanej krwi, wyrobiła sobie pani na ten temat jakieś zdanie? - Tak. W tym wypadku napastnik niekoniecznie musiałby mieć na sobie krew. Wracając do układu krążenia, który przepompowuje krew w ciele: proszę pamiętać, że kiedy krew zostaje wyrzucona z ciała w powietrze, podlega zwyczajnym prawom fizyki, tak jak każda inna ciecz. No ale to prawda, że kiedy tętnica zostaje przecięta, w zależności od tego, w którym miejscu ciała się znajduje, można się spodziewać, że krew tryśnie. To się nazywa krwotok tętniczy. Tak samo jest, gdy przetnie się żyłę. Ale jeśli chodzi o naczynia włosowate, to mogą wyciec właśnie takie krople. Na miejscu zbrodni nie znalazłam żadnych kropel, które mogły wytrysnąć pod ciśnieniem. Jeśli krew tryska pod ciśnieniem, spada pod kątem i rozpryskuje się nierówno, o tak. - Zademonstrowała to, przejeżdżając pięścią wzdłuż przedramienia, żeby pokazać, jak kropla krwi rozlewa się po powierzchni, kiedy spada z impetem. - Jest też możliwe, że napastnik stał za ofiarą, kiedy ją dźgał, dzięki czemu znalazłby się poza trajektorią rozpryskującej się krwi. I oczywiście jest możliwe, że napastnik zmienił ubranie po ataku. Najprościej rzecz ujmując, nie można automatycznie zakładać, że napastnik, o którym mowa w tej sprawie, byłby schlapany krwią po napaści, mimo dużej ilości krwi znalezionej na miejscu morderstwa. - Czy zna pani powiedzenie: „Brak dowodów nie jest dowodem na ich brak”? - Sprzeciw. Naprowadzanie. - Może pan kontynuować. Biegły proszę odpowiedzieć na pytanie. - Tak. - Co to powiedzenie znaczy? - To znaczy, że z braku materialnych dowodów wskazujących na obecność jakiejś osoby w określonym miejscu i czasie, nie można bezwzględnie wnioskować, że jej tam w

ogóle nie było. W uproszczeniu powiem tak: osoba może być obecna podczas popełniania zbrodni i nie zostawić tam materialnych dowodów. Zeznanie Rakowski ciągnęło się już jakiś czas. To była krytyczna część sprawy dla Logiudice’a i nie spieszył się z jej zakończeniem. Rakowski zeznała szczegółowo, że cała krew znaleziona na miejscu zbrodni należała do ofiary. W bezpośrednim sąsiedztwie ciała nie znaleziono dowodów materialnych, które mogłyby być powiązane z jakąś inną osobą żadnych odcisków dłoni, butów, żadnych włosów czy włókien, żadnej krwi lub innego materiału organicznego - z jednym wyjątkiem: tego cholernego odcisku palca. - Gdzie dokładnie znajdował się ten odcisk palca? - Ofiara nosiła bluzę na zamek błyskawiczny, z rozpiętym zamkiem. Po wewnętrznej stronie bluzy, gdzieś tutaj - pokazała miejsce na własnej kurtce, po lewej stronie podszewki, gdzie często jest wewnętrzna kieszeń - była plastikowa metka z nazwą producenta. Odcisk został znaleziony na tej metce. - Czy powierzchnia, na której znaleziono odcisk palca, ma wpływ na jakość tego odcisku? - Hm, na niektórych powierzchniach odciski zachowują się lepiej. To była płaska powierzchnia. I mokra od krwi, prawie jak poduszeczka z tuszem, więc odcisk palca zachował się bardzo wyraźnie. - Więc to był czysty odcisk? - Tak. - I po zbadaniu tego odcisku palca ustaliła pani, że do kogo należy? - Do oskarżonego Jacoba Barbera. Jonathan wstał. - Przyznajemy, że to był odcisk palca oskarżonego - rzucił z lekceważeniem. - Bez sprzeciwu - powiedział sędzia i zwrócił się do przysięgłych: - Znaczenie przyznania jest takie, że obrona uznaje prawdziwość faktu bez przeprowadzenia dowodu przez prokuraturę. Obie strony zgadzają się co do prawdziwości faktu, zatem możecie uznać go za prawdziwy i udowodniony. W porządku, panie Logiudice. - Jakie znaczenie, jeśli w ogóle jakieś, przypisuje pani temu, że odcisk był w krwi ofiary? - Oczywiście krew musiała już być na tej metce najpierw, żeby odcisnął się w niej palec oskarżonego. A zatem odcisk palca powstał po rozpoczęciu napaści, a przynajmniej

wtedy, kiedy ofiara chociaż raz została zraniona wkrótce po rozpoczęciu napaści, gdy krew na metce była jeszcze wilgotna, bo zakrzepnięta krew nie zachowałaby odcisku w ten sposób, o ile w ogóle by go zachowała. Więc odcisk powstał w trakcie napaści albo wkrótce po niej. - O jakiej rozpiętości czasowej mówimy? Ile czasu trzeba, żeby krew na metce przyschła na tyle, żeby nie przyjąć odcisku palca? - Na to wpływa wiele czynników. Ale na dworze... nie więcej niż kwadrans. - Nawet mniej, czy tak? - Nie da się powiedzieć. Dobra dziewczyna. Nie daj się wziąć na przynętę, Karen. Sparring odbył się tylko raz, kiedy Logiudice próbował włączyć do materiału dowodowego nóż - wąski, groźny przedmiot o nazwie Spyderco Civilian, który Jacob wyraźnie wymienił w swoim opowiadaniu mającym przedstawić morderstwo popełnione na Benie. Jonathan gwałtownie protestował przeciwko pokazywaniu tego noża przysięgłym, gdyż nie było dowodów, że Jacob w ogóle miał taki nóż. Wyrzuciłem nóż Jacoba na długo przed przeszukaniem przez policjantów jego pokoju, ale zbladłem na widok spyderco civiliana. Wyglądał bardzo podobnie do noża Jacoba. Bałem się odwrócić, żeby spojrzeć na Laurie, więc mogę tylko powtórzyć to, co później mi powiedziała: „Umarłam, kiedy to zobaczyłam”. Sędzia French ostatecznie nie pozwolił Logiudice’owi włączyć tego noża do materiału dowodowego. Jego fizyczny wygląd, stwierdził, jest „podżegający”, jeśli wziąć pod uwagę, jak słabo prokuratura powiązała nóż z Jacobem. W ten sposób sędzia French zasugerował, że nie pozwoli Logiudice’owi wymachiwać śmiercionośną bronią w sali sądowej i wzniecać w przysięgłych żądzę linczu - chyba że oskarżenie przedstawi świadka, że Jacob miał taki nóż. Ale pozwoli biegłemu zeznawać na temat noża w ogólnych kategoriach. - Czy ten nóż pasuje do ran ofiary? - Tak. Zbadaliśmy wielkość i kształt ostrza w odniesieniu do ran i okazały się spójne. Klinga tego właśnie noża jest wygięta i ma ząbkowane ostrze, co odpowiadałoby szarpanym rozdarciom na brzegach ran. To nóż zaprojektowany do cięcia ciała przeciwnika, tak jak to się dzieje podczas walki na noże. Nóż przeznaczony do czystych cięć ma zazwyczaj gładką, bardzo ostrą krawędź tnącą jak skalpel. - Więc zabójca mógł użyć właśnie tego rodzaju noża?

- Sprzeciw. - Oddalony. - Mógł. - Czy po kącie ran i śladach zostawionych przez nóż może pani rozpoznać, jak zabójca zadał śmiertelne rany, jakie to mogły być ciosy? - Na podstawie obserwacji, że rany zasadniczo wchodzą w ciało prosto, wydaje się, że napastnik najprawdopodobniej stał dokładnie naprzeciwko ofiary, był mniej więcej tego samego wzrostu i dźgał na wprost trzy razy, trzymając ramię na jednym poziomie. - Może pani zademonstrować ruch, o którym pani mówi? - Sprzeciw. - Oddalony. Rakowski wstała i trzy razy wyrzuciła przed siebie ramię. Znowu usiadła. Logiudice przez kilka sekund nic nie mówił. W sali na krótko zapanowała taka cisza, że słyszałem, jak ktoś z publiczności zrobił długi wydech, ehh. Jonathan walczył dzielnie podczas przesłuchania. Nie atakował Rakowski bezpośrednio. Widać było, że jest kompetentna i gra fair, więc niczego by nie zyskał, atakując ją z furią. Skupił się na dowodach materialnych i na tym, że były nieliczne. - Prokurator przypomniał powiedzenie: „brak dowodów nie jest dowodem na ich brak”. Pamięta pani? - Tak. - Czy nie jest także prawdą, że brak dowodu jest dokładnie brakiem dowodu? - Tak. Jonathan uśmiechnął się krzywo do przysięgłych. - W tej sprawie mamy całkiem wyraźny niedostatek dowodów, prawda? Nie ma dowodów z krwi przeciwko oskarżonemu? - Nie. - Dowodów genetycznych? DNA? - Nie. - Włosów? - Nie. - Włókien? - Nie.

- Czegokolwiek, co wskazywałoby na obecność oskarżonego na miejscu zbrodni, poza tym odciskiem palca? - Nie. - Odciski dłoni? Inne odciski palców? Odciski butów? Niczego nie ma? - Zgadza się. - Cóż! No tak, to się nazywa brak dowodów! Przysięgli zaśmiali się, Jacob i ja zaśmialiśmy się, to była raczej ulga niż inne uczucie. Logiudice aż podskoczył, żeby zaprotestować, i sprzeciw został podtrzymany, ale nie miało to znaczenia. - A odcisk palca, który został znaleziony, odcisk palca Jacoba na bluzie ofiary. Czy to prawda, że dowody z odcisków palców mają jedno bardzo duże ograniczenie: nie da się stwierdzić, kiedy się pojawiły? - Prawda, nie licząc wniosku wyciągniętego z faktu, że krew nadal była wilgotna, kiedy oskarżony dotknął jej palcem. - Tak, wilgotna krew. Właśnie. Mogę przedstawić pani pewną hipotezę, pani Rakowski? Załóżmy, teoretycznie, że oskarżony, Jacob, natknął się na ofiarę, swojego kolegę leżącego na ziemi w parku, kiedy on, Jacob, szedł do szkoły. Przypuśćmy, znowu na rzecz mojej hipotezy, przypuśćmy, że to było zaledwie parę minut po napaści. I przypuśćmy wreszcie, że złapał Bena Rifkina za bluzę, próbując mu pomóc albo upewnić się, że nic mu nie jest. Czy to nie byłoby idealnie zgodne z pozostawieniem odcisku palca tam, gdzie go pani znalazła? - Owszem, byłoby. - I na koniec, w odniesieniu do noża, o którym słyszeliśmy, tego... jak on tam się nazywa?... spyderco civilian. Czy nie jest prawdą, że istnieje wiele rodzajów noży, którymi można zadać takie rany? - Tak. Tak mi się zdaje. - Bo wszystko, czym pani dysponuje, żeby wyprowadzić wnioski z cech tych ran, to rozmiary, kształt, głębokość penetracji i tak dalej, zgadza się? - Tak. - A zatem wszystko, co pani wie, to że narzędzie zbrodni mogło mieć nierówne ostrze i klingę określonego rozmiaru, zgadza się? - Tak.

- Czy próbowała pani ustalić, ile noży będących w użyciu pasuje do tego opisu? - Nie. Prokurator okręgowy prosił tylko, żebym ustaliła, czy ten konkretny nóż pasuje do ran ofiary. Nie dano mi żadnych innych noży do porównania. - Cóż, to jest wkładanie królika do kapelusza, prawda? - Sprzeciw. - Podtrzymany. - Śledczy nie pofatygowali się, żeby ustalić, ile rodzajów noży mogło zadać te rany? - Nie, nie proszono mnie o inne modele. - A wie pani coś na ten temat, najogólniej? Ile rodzajów noży zadałoby ranę na jakieś pięć centymetrów szeroką i na osiem, dziesięć centymetrów głęboką? - Nie wiem. To byłaby spekulacja. - Tysiąc? No bez przesady, co najmniej tyle. - Nie potrafię powiedzieć. To byłaby duża liczba. Musi pan pamiętać, że mały nóż może zrobić otwór większy niż sama klinga, bo napastnik może go użyć do rozcięcia rany. Skalpel jest bardzo mały, ale jak wiadomo, może zrobić bardzo długie nacięcie. Więc kiedy mówimy o rozmiarach rany, uwzględniając klingę, mówimy o maksymalnych rozmiarach klingi, jej zewnętrznych granicach, bo oczywiście klinga nie może być większa niż otwór, w który została wprowadzona, przynajmniej kiedy mówimy o ranie penetracyjnej, takiej jak tutaj. Poniżej tej granicy same rozmiary rany nie powiedzą dokładnie, jak duży był nóż. Więc nie mogę odpowiedzieć na pańskie pytanie. Jonathan przechylił głowę. Nie kupował tego. - Pięćset? - Nie wiem. - Sto? - Możliwe. - Ach, możliwe. Więc nasze szanse są jak jeden do stu? - Sprzeciw. - Podtrzymany. - Proszę pani, dlaczego śledczych interesował ten właśnie nóż, spyderco civilian? Dlaczego poprosili panią, żeby przyrównała pani ten model do ran? - Bo był wspomniany w opisie zabójstwa, który oskarżony napisał...

- Według Dereka Yoo. - Zgadza się. I ten sam świadek najwyraźniej widział podobny nóż w posiadaniu oskarżonego. - Znowu Derek Yoo? - Tak mi się wydaje. - Więc jedyną rzeczą, która łączy ten nóż z Jacobem, jest zeznanie tego pokręconego chłopaka, Dereka Yoo? Nie odpowiedziała. Logiudice za szybko wyskoczył ze sprzeciwem. To już nie miało znaczenia. - Nie mam więcej pytań, Wysoki Sądzie.

33. Ojciec O’Leary Sprawa dobiegła końca, tak mi się wydawało, a ja nadal czułem optymizm. Logiudice łudził się nadzieją, że wyciągnie strita - że złoży zwycięską kombinację z marnych kart: dwójki, trójki, piątki, szóstki. Nie miał wyboru, tak naprawdę. Miał gówniane karty. Żadnego asa, ani śladu dowodu tak miażdżącego, że przysięgli musieliby wydać wyrok skazujący. Jego ostatnią szansą była horda świadków wyciągnięta spośród kolegów ze szkoły Jacoba. Nie mogłem sobie wyobrazić, żeby choć jedno dziecko z McCormicka zyskało sobie wielki szacunek ze strony przysięgłych. Jacob myślał tak samo i świetnie się bawiliśmy, wyśmiewając taktykę Logiudice’a, pocieszając się, że każda karta, którą wyłoży, to dwójka albo trójka. Słowa Jonathana o „braku dowodów” i reprymenda, którą dostał Logiudice za aluzję do genu zabójcy, bawiły nas szczególnie. Nie chcę powiedzieć, że Jacob nie był śmiertelnie przerażony. Był. Wszyscy byliśmy. Niepokój Jacoba przybrał po prostu formę bicia się z lekka w pierś. Mój też. Zrobiłem się agresywny, od tej nagromadzonej adrenaliny i tego całego testosteronu. Byłem jak silnik na wolnym biegu i wysokich obrotach. Bliskość tak strasznej katastrofy jak wyrok skazujący zaostrzała każde doznanie. Laurie była znacznie bardziej przygnębiona. Doszła do wniosku, że na koniec

sprawy przysięgli uznają za swój obowiązek wydać wyrok skazujący. Nie będą ryzykować. Po prostu zamkną chłopca potwora, ochronią niewinne dzieciątka innych ludzi i umyją ręce. Wyobraziła też sobie, że chcą, aby ktoś zadyndał za zamordowanie Bena Rifkina. Jakakolwiek mniejsza kara i sprawiedliwości nie stanie się zadość. Jeśli w pętli przypadkiem znajdzie się szyja Jacoba, zgodzą się i na to. W tym całym czarnowidztwie Laurie wychwytywałem oznaki czegoś mroczniejszego, ale nie odważyłem się zapytać ją o to wprost. Lepiej nie okazywać niektórych odczuć. Matki nie wolno zmuszać, aby mówiła pewne rzeczy o synu, nawet jeśli w nie wierzy. Więc tamtego wieczoru ogłosiliśmy rozejm. Postanowiliśmy już nie analizować bez końca zeznań kryminalistycznych, które usłyszeliśmy w ciągu dnia. Żadnych więcej rozmów o niuansach rozprysków krwi, kącie wejścia noża i tak dalej. Zamiast tego usiedliśmy na kanapie i w pogodnym milczeniu oglądaliśmy telewizję. Kiedy około dziesiątej Laurie poszła na górę, przemknęła mi przez głowę mglista myśl, żeby może pójść za nią. Kiedyś bym poszedł. Moje libido zaciągnęłoby mnie do sypialni jak dog niemiecki na smyczy. Ale teraz już nic z tego. Zainteresowanie Laurie seksem znikło, a ja nie wyobrażałem sobie, że zasnę przy niej czy że w ogóle zasnę. I tak kiedy przyjdzie pora, ktoś musi wyłączyć telewizor i powiedzieć Jacobowi, żeby kładł się spać, bo inaczej dzieciak będzie siedział do drugiej. Tuż po jedenastej - właśnie na ekran wszedł Jon Stewart - Jake powiedział: - On tu znowu jest. - Kto? - Ten facet z papierosem. Wyjrzałem przez okiennice w salonie. Po drugiej stronie ulicy stał lincoln town car. Bezczelnie zaparkowany naprzeciwko naszego domu, pod latarnią. Szybę miał minimalnie uchyloną, żeby kierowca mógł strzepywać na ulicę popiół z papierosa. - Powinniśmy wezwać gliny? - zapytał Jacob. - Nie. Sam się tym zajmę. Poszedłem do przedpokoju od frontu i wygrzebałem z szafy upchnięty między parasole i buty kij baseballowy, który stał tam od lat - pewnie od czasu, kiedy Jacob go tam postawił, gdy wyrósł z Małej Ligi. To był aluminiowy czerwony louisville slugger w dziecięcym rozmiarze.

- Może to nie jest najlepszy pomysł, tato. - To świetny pomysł, wierz mi. Patrząc wstecz, przyznaję, że to rzeczywiście nie była najlepsza myśl. Trudno, żebym nie wiedział, jakie szkody mogę wyrządzić w powszechnej opinii na nasz temat, nawet na temat Jacoba. Chyba coś mgliście myślałem, że nastraszę Faceta z Papierosem, ale nie zrobię mu jakiejś poważnej krzywdy. Ważniejsze było to, że czułem się, jakbym mógł przebić mur, i chciałem wreszcie coś zrobić. Szczerze mówiąc, nie wiedziałem, jak daleko zamierzam się posunąć. Okazało się, że nie będzie okazji się o tym przekonać. Kiedy wyszedłem na chodnik przed moim własnym domem, nieoznakowany radiowóz - czarny interceptor - wjechał pędem między nas. Jakby pojawił się znikąd, jego czerwono-niebieskie koguty rozświetliły ulicę. Zatrzymał się pod kątem, przed lincolnem, blokując mu drogę. Ze środka wyskoczył Paul Duffy w cywilnym ubraniu, nie licząc wiatrówki policji stanowej i odznaki przypiętej do pasa. Popatrzył na mnie - teraz wydaje mi się, że przynajmniej opuściłem kij wzdłuż boku, ale i tak musiałem śmiesznie wyglądać - i uniósł brwi. - Wracaj do domu, Babe Ruth. Nie poruszyłem się. Byłem tak zszokowany, a moje odczucia wobec Duffy’ego były wtedy tak niejasne, że naprawdę nie mogłem go posłuchać. Duffy zignorował mnie i podszedł do lincolna. Szyba od strony kierowcy otworzyła się z elektrycznym pomrukiem. - Jakiś problem? - zapytał kierowca. - Proszę prawo jazdy i dowód rejestracyjny. - Co zrobiłem? - Prawo jazdy i dowód rejestracyjny, proszę. - Mam prawo siedzieć w swoim samochodzie, prawda? - Czy odmawia pan poddania się sprawdzeniu tożsamości? - Niczego nie odmawiam. Po prostu chcę wiedzieć, po co mi pan zawraca głowę. Ja tylko sobie tu siedzę, zajmuję się własnymi sprawami na publicznej ulicy. Kierowca jednak uległ. Włożył papierosa do ust i nachylił się mocno do przodu, żeby wyciągnąć portfel spod tyłka. Kiedy Duffy wziął prawo jazdy i wrócił do radiowozu, facet popatrzył na mnie spod daszku beretu.

- Jak leci, koleś?! - zawołał. Nie odpowiedziałem. - Z tobą i rodziną wszystko w porządku? Jeszcze bardziej wytrzeszczyłem oczy. - Dobrze mieć rodzinę. Znowu nie odpowiedziałem i facet z teatralną nonszalancją znów zająć się paleniem papierosa. Duffy wysiadł z radiowozu i oddał gościowi prawo jazdy i dowód rejestracyjny. Duffy: - Pański samochód stał tutaj poprzedniego wieczoru? - Nie. Nic o tym nie wiem. - Proszę stąd odjechać, panie O’Leary. Dobranoc. Niech pan tutaj nie wraca. - To publiczna ulica, prawda? - Nie dla pana. - W porządku, panie władzo. - Znowu się mocno nachylił i jęknął, chowając portfel do tylnej kieszeni. - Przepraszam. Poruszam się trochę ślamazarnie. Starzeję się. Każdemu to się zdarza, co? - Uśmiechnął się do Duffy’ego, potem do mnie. - Miłego wieczoru, panowie. - Przeciągnął pas bezpieczeństwa przez pierś i ostentacyjnie go zapiął. - Zapnij albo mandat - rzucił. - Panie władzo, obawiam się, że będzie pan musiał przesunąć swój samochód. Blokuje mnie pan. Duffy poszedł do radiowozu i cofnął się kilkadziesiąt centymetrów. - Dobranoc, panie Barber - powiedział facet na do widzenia i powoli się odtoczył. Duffy podszedł i stanął obok mnie. - Może mi wyjaśnisz, o co w tym wszystkim chodzi? - zagadnąłem. - Chyba lepiej będzie, jak porozmawiamy. - Wejdziesz? - Słuchaj, Andy, rozumiem, że nie chcesz, żebym był w pobliżu albo w domu, mniejsza. Dobrze. Możemy porozmawiać tutaj. - Nie, nie ma sprawy. Wejdź. - Wolałbym... - Duff, powiedziałem, że nie ma sprawy. Zmarszczył czoło.

- Laurie nie śpi? - Boisz się z nią spotkać? - Tak. - Ale ze mną się nie boisz? - Szczerze mówiąc, to zachwycony nie jestem. - Hm, nie martw się. Chyba już śpi. - Pozwolisz, że wezmę kij? Wręczyłem mu sluggera. - Naprawdę chciałeś go użyć? - Mam prawo zachować milczenie. - To chyba odpowiednia pora, żeby tak zrobić. - Wrzucił kij do radiowozu i poszedł za mną do domu. Laurie stała u szczytu schodów w flanelowych spodniach od piżamy i bluzie od dresu. Ramiona miała skrzyżowane. Nic nie powiedziała. - Cześć, Laurie - przywitał się Duffy. Odwróciła się, wróciła do łóżka. - Cześć, Jacob. - Cześć - odpowiedział, dobrze wychowany i przyzwyczajony nie okazywać złości albo poczucia, że został zdradzony. W kuchni zapytałem Duffy’ego, co robił przed naszym domem. - Zadzwonił do mnie twój adwokat. Stwierdził, że nie otrzyma pomocy w Newton ani w Cambridge. - Więc zadzwonił do ciebie? Myślałem, że teraz jesteś w public relations. - Tak, no cóż. To była taka prywatna akcja. Pokiwałem głową. Nie wiedziałem, co w takiej chwili myśleć o Paulu Duffym. Chyba rozumiałem, że zrobił to, co musiał, zeznając przeciwko Jacobowi. Nie potrafiłem myśleć o nim jak o swoim wrogu. Ale przyjaciółmi też już nie mogliśmy być. Jeśli mój dzieciak skończy w mamrze, odsiadując dożywocie bez prawa do zwolnienia warunkowego, to wsadzi go tam Duffy. Obaj zdawaliśmy sobie z tego sprawę. Żaden z nas nie znajdował słów, żeby mówić o tym wprost, więc to pomijaliśmy. To jest najlepsze w męskich przyjaźniach: prawie każda niezręczność może być przemilczana za wzajemnym porozumieniem, a skoro prawdziwy związek jest niewyobrażalny, można być ze sobą w

dobrych stosunkach, żyjąc równolegle. - Kto to jest? - James O’Leary. Nazywają go Ojciec O’Leary. Urodzony w lutym 1943, ma sześćdziesiąt trzy lata. - Bardziej pasuje dziadek O’Leary. - Z nim nie ma żartów. To stary gangster. Jego akta sięgają pięćdziesięciu lat wstecz i czyta się je jak zbiór paragrafów. Wszystko tam jest. Broń, narkotyki, przemoc. Federalni złapali go w latach osiemdziesiątych na podstawie oskarżenia o przestępczość zorganizowaną razem z paczką innych facetów, ale się wybronił. Był mięśniakiem. Łamaczem nóg. Teraz jest na to za stary. - To co robi teraz? - Załatwia sprawy. Wynajmuje się, ale to drobne robótki. Usuwa problemy. Czego tylko potrzebujesz: ściąganie długów, eksmisje, zamykanie ludziom ust. - Ojciec O’Leary. A co on ma do Jacoba? - On nic. To na pewno. Pytanie tylko: kto mu płaci i za co. - I? Duffy wzruszył ramionami. - Nie mam pojęcia. Musi to być ktoś, kto ma pretensje do Jacoba. W tej chwili to duża grupa: każdy, kto znał Bena Rifkina, każdy, kogo wkurzyła ta sprawa... do diabła, każdy, kto ma podstawowe programy w kablówce. - Świetnie. To co mam robić, jak go znowu zobaczę? - Przejdź przez ulicę. Potem zadzwoń do mnie. - Wyślesz wydział public relations? - Wyślę Osiemdziesiątą Pierwszą Desantową, jeśli będę musiał. Uśmiechnąłem się. - Nadal mam paru przyjaciół - zapewnił. - Pozwolą ci wrócić do PKiK? - Zależy. Zobaczymy, czy Rasputin im pozwoli, jak zostanie prokuratorem okręgowym. - Nadal potrzebny mu duży połów, zanim będzie mógł kandydować na okręgowego. - Tak, to inna sprawa: nie uda mu się. - Nie?

- Nie. Zajrzałem do sprawy twojego przyjaciela Patza. - Bo cię wypytano podczas przesłuchania? - Tak i jeszcze to, że pamiętam, jak pytałeś o Patza i Logiudice’a, czy jest między nimi jakieś powiązanie. Dlaczego Logiudice nie chce, żeby się kolesiowi przyjrzeć w związku z tym zabójstwem? - I? - Hm, może to nic, ale powiązanie jest. Logiudice miał jego sprawę, kiedy był w Wydziale Zwalczania Przestępstw na Tle Seksualnym. Chodziło o zgwałcenie. Logiudice sprowadził to do zarzutu nieprzyzwoitych propozycji i zawarł ugodę. - No i co? - Czy ja wiem? Może ofiara była oporna albo z jakichś powodów nie chciała się skarżyć i Logiudice postąpił słusznie. A może uwalił niewłaściwą sprawę, Patz wyszedł i popełnił morderstwo. Takich rzeczy nie wypisuje się na plakacie wyborczym. - Wzruszył ramionami. - Nie mam dostępu do akt prokuratora okręgowego. Tylko do tego mogłem dotrzeć, nie wywołując zainteresowania tym, co robię. Cóż, to niewiele, ale zawsze coś. - Dzięki. - Tak, zobaczymy - mruknął. - Chyba nie zaszkodzi, jeśli to prawda, co? Jeśli wspomnisz o czymś takim w sądzie, sypniesz ludziom trochę piasku w oczy, rozumiesz, o co mi chodzi? - Tak, rozumiem, o co ci chodzi, Perry Masonie. - A jak Logiudice zniesie to po męsku, to tylko premia, prawda? Uśmiechnąłem się. - Tak. - Andy, przykro mi, wiesz. - Wiem, że ci przykro. - Czasami ta robota daje w dupę. Przez kilka sekund staliśmy, patrząc na siebie. - W porządku - odezwał się w końcu. - Pozwolę ci pójść spać. Jutro wielki dzień. Chcesz, żebym trochę posiedział na zewnątrz, na wypadek gdyby twój kumpel wrócił? - Nie. Dzięki. Damy sobie radę, chyba. - No to do zobaczenia, chyba. Zanim dwadzieścia minut później poszedłem do łóżka, podniosłem rolety w

sypialni, żeby wyjrzeć na ulicę. Czarny radiowóz nadal tam był, wiedziałem, że będzie.

34. Jacob był szurnięty Szósty dzień procesu Ojciec O'Leary był na sali sądowej, siedział z tyłu, kiedy następnego dnia rano wznowiono proces. Laurie, szara i wychudzona, siedziała na swoim samotnym posterunku, w pierwszym rzędzie ław dla publiczności. Logiudice, pewny siebie, podniesiony na duchu wystąpieniami serii świadków profesjonalistów, chodził drobnym, dumnym krokiem. To osobliwość procesów, że chociaż świadek jest podobno gwiazdą, to prawnik zadający pytania jako jedyny może się swobodnie poruszać po sali. Dobrzy prawnicy starają się za dużo nie chodzić, bo chcą, żeby oczy przysięgłych były skierowane na świadka. Ale Logiudice jakoś nie potrafił sobie znaleźć wygodnej grzędy, śmigał od miejsca dla świadka do boksu ławy przysięgłych, do stołu oskarżenia i różnych innych miejsc po drodze, aż w końcu przystawał za pulpitem. Podejrzewam, że był zdenerwowany listą cywilnych świadków na ten dzień, kolegów Jacoba, i postanowił, że nie pozwoli tym świadkom amatorom migać się przy odpowiedziach, tak jak to robili ich poprzednicy. Miejsce dla świadków zajął Derek Yoo. Derek, który jadał w naszej kuchni tysiące razy. Który wylegiwał się na naszej kanapie, oglądał mecze futbolowe i rozsypywał chipsy na dywanie. Derek, który skakał po salonie, grając z Jacobem w gry nintendo. Derek, który godzinami błogo kiwał głową, jak naćpany, w rytm głębokich basowych uderzeń swojego iPoda, a Jacob robił to samo obok niego - muzyka była tak głośna, że słyszeliśmy, jak mruczy w słuchawkach, tak jakbyśmy słyszeli ich myśli. Teraz, widząc Dereka Yoo na miejscu dla świadka, z radością obdarłbym go żywcem ze skóry, z jego miękkimi, opornymi na szczotkowanie włosami garażowego muzyka i sennym wyrazem twarzy obiboka. Teraz ten sam Derek Yoo groził, że wyśle mojego syna na zawsze do mamra. Na tę okazję włożył tweedową sportową kurtkę, która zwisała mu z wąskich ramion. Kołnierzyk koszuli miał o numer za duży. Zaciśnięty krawatem wypaczał się, skręcał i

dyndał na jego chudej szyi jak czekająca pętla. - Derek, od jak dawna znasz oskarżonego? - Chyba od przedszkola. - Razem chodziliście do szkoły podstawowej? - Tak. - Gdzie to było? - Mason-Rice, w Newton. - I od zawsze się przyjaźniliście? - Tak. - Najlepsi przyjaciele? - Chyba tak. Czasami. - Bywaliście w swoich domach? - Tak. - Włóczyliście się razem po szkole i w weekendy? - Tak. - Chodziliście na te same godziny wychowawcze? - Czasem. - Kiedy ostatni raz? - Nie w tym roku. W tym roku Jake nie chodzi do szkoły. Chyba ma indywidualny tok, nauczyciel przychodzi do niego do domu. Więc raczej dwa lata temu. - Ale nawet w latach, kiedy nie chodziliście na te same godziny wychowawcze, pozostawaliście bliskimi przyjaciółmi? - Tak. - Więc od ilu lat ty i oskarżony się przyjaźniliście? - Od dziesięciu. - Od dziesięciu. A ile masz lat? - Teraz piętnaście. - Czy można powiedzieć, że w dniu, kiedy zabito Bena Rifkina, dwunastego kwietnia 2007 roku, Jacob Barber był twoim najlepszym przyjacielem? Derek przycichł. Na myśl o tym posmutniał albo poczuł się zażenowany. - Tak. - Dobrze. Przypomnij sobie poranek, dwunastego kwietnia 2007 roku. Pamiętasz,

gdzie byłeś tego dnia rano? - W szkole. - Mniej więcej o której przyszedłeś do szkoły? - O ósmej trzydzieści. - Jak dostałeś się do szkoły tamtego dnia? - Przyszedłem pieszo. - Czy twoja trasa prowadzi przez Cold Spring Park? - Nie, idę z innej strony. - Dobra. Kiedy zjawiłeś się w szkole, co zrobiłeś? - Zatrzymałem się przy swojej szafce, żeby wrzucić tam trochę rzeczy, potem poszedłem do klasy. - A w tamtym roku oskarżony nie chodził do twojej grupy, zgadza się? - Tak. - Czy tamtego dnia rano widziałeś go, zanim poszedłeś do klasy? - Tak, widziałem go przy szafkach. - Co robił? - Po prostu wkładał swoje rzeczy do szafki. - Czy wyglądał jakoś inaczej? - Nie. - A jego ubranie? - Nie. - Czy miał coś na rękach? - No, taką dużą plamę. Coś jakby krew. - Opisz tę plamę. - Ona była po prostu, no, no, to była czerwona plama, tak jakby wielkości ćwierćdolarówki. - Pytałeś go o nią? - Tak. Powiedziałem: „Koleś, co sobie zrobiłeś w rękę?”, a on, niby: „A to, to nic, tylko trochę się skaleczyłem”. - Czy widziałeś, że oskarżony próbuje usunąć tę plamę? - Wtedy nie. - Czy zaprzeczał, że plama na jego ręce to krew?

- Nie. - Co stało się potem? - Poszedłem do klasy. - Czy w tamtym roku Ben Rifkin chodził do twojej grupy? - Tak. - Ale tamtego dnia rano nie było go w klasie. - Nie. - Nie wydało ci się to dziwne? - Nie. Nie wiem nawet, czy zauważyłem. Chyba bym pomyślał, że jest po prostu chory. - No i co się zdarzyło w klasie? - Nic. Normalnie, jak zwykle: obecność, jakieś ogłoszenia, potem poszliśmy na lekcję. - Co miałeś na pierwszej lekcji? - Angielski. - Poszedłeś? - Tak. - Czy oskarżony był na lekcji angielskiego? - Tak. - Rozmawiałeś z nim? - Po prostu powiedzieliśmy sobie „cześć”, to wszystko. - Czy oskarżony jakoś dziwnie się zachowywał albo coś dziwnego mówił? - Nie, zupełnie nie. - Nie wyglądał na zdenerwowanego. - Nie. - Może było coś niezwykłego w jego wyglądzie? - Nie. - Żadnej krwi na ubraniu, nic z tych rzeczy? - Sprzeciw. - Podtrzymany. - Czy zechciałbyś opisać wygląd oskarżonego, kiedy tamtego dnia rano zobaczyłeś go na lekcji angielskiego?

- Chyba miał na sobie, no, zwyczajne ubranie: dżinsy, trampki, co tam jeszcze. Na ubraniu nie było krwi, jeśli o to panu chodzi. - A na rękach? - Plamy nie było. - Umył ręce? - Chyba. - Czy na rękach miał jakieś zacięcia albo zadrapania? Coś, dlaczego by krwawił? - Nie pamiętam. Naprawdę nie zwracałem na to uwagi. Wtedy to nie miało znaczenia. - I co dalej? - Mieliśmy angielski przez jakieś piętnaście minut, potem dyrektor ogłosił, że w szkole jest blokada. - Co to znaczy „blokada”? - To jest wtedy, kiedy trzeba wrócić do swojej grupy, oni sprawdzają obecność, zamykają wszystkie drzwi i wszystkich tam trzymają. - Wiesz, dlaczego w szkole ogłoszono blokadę? - Że jest jakieś niebezpieczeństwo. - Co pomyślałeś, kiedy usłyszałeś, że w szkole jest blokada? - Columbine. - Pomyślałeś, że w szkole jest ktoś z bronią palną? - Tak. - Domyślałeś się kto? - Nie. - Bałeś się? - Tak, oczywiście. Każdy się bał. - Pamiętasz, jak zareagował oskarżony, kiedy dyrektor ogłosił blokadę? - Nic nie powiedział. Tylko jakby się uśmiechnął. Było mało czasu. Ledwie to usłyszeliśmy i wszyscy zaczęli biec. - Czy oskarżony wyglądał na zdenerwowanego albo wystraszonego? - Nie. - Czy wtedy ktoś wiedział, dlaczego ogłoszono blokadę? - Nie.

- Czy ktoś łączył to z Benem Rifkinem? - Nie. To znaczy później tego dnia rano powiedzieli nam, ale nie na początku. - Co wydarzyło się potem? - Po prostu zostaliśmy w swoich grupach, a drzwi były pozamykane. Przez intercom powiedzieli, że nic nam nie grozi, nie ma broni palnej i w ogóle, więc nauczyciele otworzyli drzwi i my tam, no, czekaliśmy. To było jak próbne ćwiczenia czy coś. - Wcześniej mieliście próbne ćwiczenia na wypadek blokady? - Tak. - Co było potem? - Zostaliśmy tam. Kazali nam wyjąć książki i czytać, albo odrabiać prace domowe, albo co tam. Potem odwołali lekcje na resztę dnia i około jedenastej poszliśmy do domu. - Nikt w ogóle nie brał na rozmowę ciebie albo innych uczniów? - Nie, tego dnia nie. - Nikt nawet nie przeszukiwał szkoły, szafek albo któregoś z uczniów? - Nie widziałem. - Więc kiedy zajęcia się skończyły i wreszcie pozwolili wam wyjść z klas, co zobaczyłeś? - Było po prostu mnóstwo rodziców. Czekali przed szkołą, żeby zabrać dzieciaki. Wszyscy rodzice przyszli do szkoły. - Gdzie później zobaczyłeś oskarżonego? - SMS-owaliśmy tego popołudnia, chyba? - Mówiąc „SMS-owaliśmy”, masz na myśli, że wymienialiście się wiadomościami tekstowymi w waszych telefonach komórkowych? - Tak. - O czym pisaliście? - No, wtedy wiedzieliśmy tylko, że Ben został zabity. Nie wiedzieliśmy dokładnie, co się stało i w ogóle. No to obaj: „Słyszałeś coś?”, „Co słyszałeś?”, „Co się dzieje?” - I co oskarżony ci powiedział? - Hm, no ja napisałem coś w stylu: „Bracie, to ta droga, którą chodzisz do szkoły?”, „Widziałeś coś?”. A Jakie odpisał tylko: „Nie”. - Odpowiedział „nie”? - Zgadza się.

- Nie napisał, że widział, jak Ben leży na ziemi, i że próbował go ocucić albo sprawdzić, czy nic mu nie jest? - Nie. - Co jeszcze powiedział, kiedy SMS-owaliście? - Hm, my tylko, no, tak jakby żartowaliśmy, bo Ben czepiał się Jacoba od dłuższego czasu. Więc my jakoś tak: „Nie mogło trafić na milszego gościa” i „Twoje życzenia się spełniły” i takie rzeczy. Wiem, że teraz to naprawdę brzmi strasznie, ale to było, no, niby na żarty. - Powiedziałeś, że Ben Rifkin czepiał się Jacoba. Wytłumacz, co miałeś na myśli. Co konkretnie działo się między tymi dwoma? - Ben był tak jakby, no, był w innej grupie. Był jakby... nie chcę mówić o nim złych rzeczy po tym, co się stało i w ogóle... ale on nie był za fajny dla Jake’a czy dla mnie, czy dla kogokolwiek z naszej paczki. - Kto był w waszej paczce? - No tylko ja, Jake i ten drugi chłopak, Dylan. - A jaka była ta wasza paczka? Jaką mieliście opinię w szkole? - Byliśmy palantami. - Derek powiedział to bez zażenowania czy goryczy. Nie miał z tym problemu. Po prostu tak było. - A Ben, jaki on był? - Nie wiem. Przystojny. - Przystojny? Derek się zaczerwienił. - Nie wiem. Był tak jakby w innej paczce niż nasza. - Przyjaźniliście się z Benem Rifkinem? - Nie. To znaczy, znałem go, no, tyle, żeby powiedzieć „cześć”, ale przyjaciółmi nie byliśmy. - Ale ciebie nigdy się nie czepiał? - Bo ja wiem? Chyba nazywał mnie pedałem czy jakoś tam. Ale raczej nie to, żeby mnie gnębił czy coś. Ktoś mówi na ciebie „pedał” i tyle, wszystko. To nic takiego. - Czy Ben przezywał inne dzieci? - Tak. - Na przykład?

- No nie wiem: pedał, palant, zdzira, dziwka, frajer... jakoś tak. On niby już taki był, on tak mówił. - Do wszystkich? - Nie, nie do wszystkich. Tylko do dzieciaków, których nie lubił. Do dzieciaków, których nie uważał za fajnych. - A Jacob był fajny? Wstydliwy uśmiech. - Nie. Żaden z nas nie był. - Czy Ben lubił Jacoba? - Nie. Na pewno nie. - Dlaczego nie? - Po prostu nie. - Bez powodu? Mieli ze sobą jakoś na pieńku? Coś między nimi nie grało? . - Nie. No po prostu Ben nie uważał, że Jake jest fajny. Żaden z nas nie był fajny. Miał coś przeciwko nam wszystkim. - Ale to gorzej działało na Jacoba niż na ciebie albo Dylana? - Tak. - Dlaczego? - Chyba, no, po postu tak jakby Ben widział, że to wkurza Jake’a. Jeśli o mnie chodzi, to jak ktoś nazywa cię pedałem albo palantem, albo jakoś tak, to co zrobić? Ja zwyczajnie się nie rewanżowałem. Ale Jake cały wyłaził z siebie, no to Ben dalej to robił. - Co robił? - Przezywał go. - Jak go przezywał? - Najczęściej „pedał”. I jeszcze inaczej, gorzej. - Jak gorzej? Śmiało. Możesz powiedzieć. - Głównie „gej”. Ciągle pytał Jacoba, czy robi te gejowskie rzeczy. On normalnie gadał to w kółko. - Co mówił? Derek westchnął głęboko. - Nie wiem, czy mogę użyć tych słów. - W porządku, śmiało.

- No, mówił: „Obciągałeś komuś?”. Naprawdę nie chcę tego powtarzać. To były, no... takie rzeczy. On normalnie nie przestawał. - Czy ktoś w szkole myślał, że Jacob naprawdę jest gejem? - Sprzeciw. - Oddalony. - Nie. To znaczy, chyba nie. I tak nikt się tym nie przejmował. Ja się nie przejmowałem. - Popatrzył na Jacoba. - Teraz też się nie przejmuję. - Czy Jacob dawał ci jakoś do zrozumienia, że jest gejem? - Powiedział, że nie jest. - W jakim kontekście? Dlaczego ci to powiedział? - Ja mu, no, poradziłem, żeby nie zwracał uwagi na Bena. Coś w stylu: „Hej, Jake, przecież ty nie jesteś gejem, to co się przejmujesz?” No to powiedział, że nie jest gejem, ale że nie chodzi o to, czy jest, czy nie; chodzi o to, że Ben się przypieprza... to znaczy robi mu przykrość... i ciekawe, jak długo to będzie trwało, zanim ktoś coś zrobi, żeby z tym skończyć? On po prostu wiedział, że to jest złe i że nikt nic nie robi, żeby Ben przestał. - Więc Jacoba to denerwowało? - Tak. - Uważał, że jest gnębiony, nękany? - On był gnębiony. - Czy kiedykolwiek interweniowałeś, żeby spróbować powstrzymać Bena, żeby nie czepiał się twojego przyjaciela? - Nie. - Dlaczego nie? - Bo to by nic nie dało. Ben by nie posłuchał. To tak nie działa. - To było tylko słowne tyranizowanie? Nie zmieniło się kiedyś w fizyczne? - Czasem Ben go popychał albo tak jakby trącał, kiedy przechodził obok, niby szturchał go ramieniem. Czasem brał rzeczy Jake’a, no, rzeczy z jego plecaka, albo kanapki, albo co tam. - No tak, ale oskarżony wygląda na dużego chłopaka. Jak Benowi mogło ujść na sucho to, że go zaczepiał? - Ben też był duży i tak jakby silniejszy. I miał więcej kolegów. Chyba my wszyscy... no, Jake, Dylan i ja... wiedzieliśmy, że nie jesteśmy ważnymi dzieciakami. To znaczy, bo ja wiem, to dziwaczne. No, trudno to wyjaśnić. Ale jakby doszło do prawdziwej

bójki z Benem, to by nas odcięli. - Chcesz powiedzieć: odcięli towarzysko. - Tak. A potem to jak by było w szkole, gdybyśmy zostali normalnie, no, sami? - Czy Ben robił to też innym dzieciom, czy tylko Jacobowi? - Tylko Jacobowi. - Może wiesz dlaczego? - Bo wiedział, że to wkurza Jacoba. - Widziałeś, że to go wkurza? - Każdy widział. - Czy Jacob często się wkurzał? - Na Bena? Jasne. - Na inne rzeczy też? - Tak, trochę. - Opowiedz nam o wybuchach złości Jacoba. - Sprzeciw. - Oddalony. - No, dalej, Derek, opowiedz nam o złych nastrojach oskarżonego. - On normalnie, no, bardzo się wściekał na różne rzeczy. Jakby to kisił w sobie i nie mógł odpuścić. Cały się gotował w środku, no i w końcu wybuchał o jakieś bzdety. Potem zawsze mu było głupio i się wstydził, bo on tak zawsze przesadnie reagował i to ciągle było co innego, o co się wściekał. Zawsze go dręczyły inne rzeczy. - A skąd o tym wiesz? - Bo mi mówił. - Czy kiedykolwiek zdenerwował się na ciebie? - Nie. - Czy kiedykolwiek stracił panowanie nad sobą w twojej obecności? - No, czasem potrafił być takim lekkim schizolem. - Sprzeciw. - Podtrzymany. Przysięgli nie wezmą pod uwagę ostatniego stwierdzenia. - Derek, opisałbyś sytuację, w której oskarżony stracił panowanie nad sobą? - Sprzeciw. Nieistotne. - Podtrzymany.

- Derek, mógłbyś powiedzieć sądowi, co się stało, kiedy oskarżony znalazł bezpańskiego psa? - Sprzeciw. Nieistotne. - Podtrzymany. Proszę dalej, panie prokuratorze. Logiudice ściągnął wargi. Przerzucił stronę na żółtej podkładce, stronę z pytaniami, które odkładał na bok. Jak ptak odlatujący z trzepotem z gałęzi znowu zaczął nerwowo chodzić po sali sądowej, zadając pytania, aż wreszcie stanął z powrotem na swoim miejscu za pulpitem, obok stanowiska ławy przysięgłych. - Z jakiegoś powodu, w dniach następujących po zamordowaniu Bena Rifkina, zacząłeś się zastanawiać, jaką rolę mógł w tym odegrać twój przyjaciel Jacob? - Sprzeciw. - Oddalony. - Możesz odpowiedzieć, Derek. - Tak. - Czy było coś szczególnego, poza złymi nastrojami Jacoba, że zacząłeś go podejrzewać? - Tak. Miał nóż. To był, no, tak jakby nóż wojskowy, tak jakby bojowy. Był naprawdę bardzo ostry i miał takie... zęby. Naprawdę wyglądał strasznie. - Widziałeś ten nóż na własne oczy? - Tak. Jake mi go pokazywał. Raz nawet przyniósł go do szkoły. - Dlaczego go przyniósł do szkoły? - Sprzeciw. - Podtrzymany. - Czy pokazywał ci ten nóż w szkole? - Tak, pokazywał mi. - A czy powiedział, dlaczego ci go pokazuje? - Nie. - Czy powiedział, po co w ogóle mu ten nóż? - Chyba myślał, że jest fajny. - A jak zareagowałeś, kiedy zobaczyłeś ten nóż? - Ja, no: „Rany, ale super”. - To cię nie zdziwiło?

- Nie. - Nie zaniepokoiło? - Nie, wtedy nie. - Ben Rifkin był w pobliżu, kiedy tamtego dnia Jacob pokazywał nóż? - Nie. Nikt nie wiedział, że Jake ma nóż. Na tym polegał cały dowcip. Po prostu z nim chodził. Niby że to jego tajemnica. - Gdzie nosił ten nóż? - W plecaku albo w kieszeni. - Czy kiedykolwiek pokazywał ten nóż komuś innemu albo komuś nim groził? - Nie. - W porządku, a więc Jacob miał nóż. Czy było coś jeszcze, że zacząłeś podejrzewać swojego przyjaciela Jacoba wkrótce po tym, jak Ben Rifkin został zamordowany? - Hm, tak jak mówiłem, na samym początku nikt nie wiedział, co się stało. Potem, no, okazało się, że Ben został zabity nożem w Cold Spring Park i ja niby wiedziałem. - Co wiedziałeś? - Wiedziałem... to znaczy, myślałem, że pewnie on to zrobił. - Sprzeciw. - Podtrzymany. Przysięgli nie wezmą pod uwagę ostatniego zdania. - Skąd wiedziałeś, że Jacob... - Sprzeciw. - Podtrzymany. Proszę kontynuować, panie prokuratorze. Logiudice znów ściągnął usta. Dokonał przegrupowania. - Czy Jacob wspominał ci kiedyś o stronie internetowej Komnata Rżnięcia? - To taka jakby strona porno, tylko że tam są opowiadania i każdy może napisać opowiadanie i tam przesłać. - Jakie to opowiadania? - Tak jakby sado-maso, chyba. Naprawdę nie wiem. To, no, seks i przemoc. - Czy Jacob często mówił o tej stronie? - Tak, chyba mu się podobała. Mnóstwo razy tam wchodził. - A ty tam wszedłeś? Zażenowany, zaczerwieniony.

- Nie. To mi się nie podobało. - A nie miałeś problemu z tym, że Jacob tam wchodzi? - Nie. Jego sprawa. - Czy Jacob pokazywał ci kiedyś opowiadanie z Komnaty Rżnięcia, które opisywało morderstwo popełnione na Benie Rifkinie? - Tak. - Kiedy pokazał ci to opowiadanie? - Tak jakoś pod koniec kwietnia, chyba. - Po morderstwie? - Tak, kilka dni później. - Co ci o nim mówił? - Powiedział po prostu, że napisał to opowiadanie i zamieścił na forum. - To znaczy wysłał je online, żeby inni przeczytali, tak? - Tak. - A ty czytałeś to opowiadanie? - Tak. - Jak je znalazłeś? - Jacob przesłał mi link. - Jak? E-mailem? Przez Facebooka? - Przez Facebooka? Nie! Każdy mógłby to zobaczyć. Chyba e-mailem. Więc wszedłem na stronę i przeczytałem. - A co myślałeś o tym opowiadaniu, kiedy po raz pierwszy je czytałeś? - Bo ja wiem. Pomyślałem, że to dziwaczne, że je napisał, ale było tak jakby ciekawe, chyba. Jacob był świetny w pisaniu. - Pisywał inne opowiadania takie jak to? - Nie, niezupełnie. Napisał kilka, które były niby... - Sprzeciw. - Podtrzymany. Następne pytanie. Logiudice wyjął dokument wydrukowany na drukarce laserowej, z gęstym tekstem po obu stronach. Położył go na pulpicie miejsca dla świadka, przed Derekiem. - Czy to jest to opowiadanie, które napisał oskarżony? - Tak.

- Czy na tym wydruku jest dokładnie to opowiadanie, które wtedy przeczytałeś? - Tak, raczej. - Wnoszę o dopuszczenie dowodu z tego dokumentu. - Dokument zostaje dopuszczony i oznaczony jako dowód oskarżenia numer... Mary? - Dwadzieścia sześć. - Dowód oskarżenia dwadzieścia sześć. - A skąd taka pewność, że właśnie oskarżony napisał to opowiadanie? - Dlaczego miałby mówić, że napisał, gdyby nie napisał? - A co takiego jest w tym opowiadaniu, że tak bardzo zaczęło cię zastanawiać, co Jacob ma wspólnego ze śmiercią Bena Rifkina? - To był, tak jakby no, pełny opis, ze wszystkimi drobnymi szczegółami. Opisywał nóż, dźgnięcia w pierś, całą sprawę. Nawet postać dzieciaka, który został zadźgany... w opowiadaniu Jake nazywa go Brent Mallis, ale to oczywiście Ben Rifkin. Każdy, kto znał Bena, od razu by się połapał. To nie była tak jakby całkowita fikcja. To było po prostu oczywiste. - Czy ty i twoi koledzy wymieniacie się czasem wiadomościami na Facebooku? - Jasne. - I trzy dni po zamordowaniu Bena Rifkina, piętnastego kwietnia 2007 roku, zamieściłeś informację na Facebooku, następującej treści: „Jake, wszyscy wiedzą, że ty to zrobiłeś. Masz nóż. Widziałem go”? - Tak. - Dlaczego zamieściłeś tę informację? - Po prostu nie chciałem być jedynym, który wie o nożu. No, tak jakby nie chciałem zostać sam z tą wiadomością. - Kiedy zamieściłeś tę informację na Facebooku, oskarżając przyjaciela o zabójstwo, czy w ogóle odpowiedział? - Tak naprawdę to ja go nie oskarżałem. To było tylko coś, co chciałem powiedzieć. - Czy oskarżony w jakikolwiek sposób zareagował? - Nie wiem, o co panu chodzi. To znaczy, on pisał na Facebooku, ale akurat na to nie odpowiedział. - Hm, czy kiedykolwiek zaprzeczał, że zamordował Bena Rifkina?

- Nie. - Po tym, jak puściłeś to oskarżenie w obieg? Do kolegów ze szkoły? - Ja tego nie puszczałem w obieg. Po prostu wstawiłem to na Facebooka. - Czy kiedykolwiek zaprzeczał oskarżeniu? - Nie. - Czy kiedykolwiek oskarżyłeś go wprost; powiedziałeś mu, co myślisz, prosto w twarz? - Nie. - Zanim zobaczyłeś to opowiadanie w Komnacie Rżnięcia, czy zgłosiłeś policji swoje podejrzenia w stosunku do Jacoba? - No, niezupełnie. - Dlaczego? - Bo nie byłem całkowicie pewien. No i dochodzeniem kierował tata Jacoba. - A co pomyślałeś, kiedy zdałeś sobie sprawę, że dochodzenie prowadzi tata Jacoba? - Sprzeciw. - W głosie Jonathana był niesmak. - Podtrzymany. - Derek, ostatnie pytanie. To ty poszedłeś na policję, żeby przekazać tę informację, zgadza się? Nikt nie przychodził, żeby cię zapytać? - Zgadza się. - Uznałeś, że musisz wydać swojego najlepszego przyjaciela? - Tak. - Nie mam więcej pytań. Jonathan wstał. Wszystkim dokoła wydawał się niewzruszony po tym, co właśnie usłyszał. Wiedziałem, że przeprowadzi wspaniałe przesłuchanie. Ale na sali sądowej coś się wyraźnie zmieniło. Dało się to wyczytać na twarzach przysięgłych i sędziego Frencha, dało się usłyszeć w całkowitej ciszy tłumu: Jacob nie wyjdzie z tej sali, w każdym razie nie frontowymi drzwiami. Pobudzenie było mieszaniną ulgi - wreszcie zostały usunięte wątpliwości obecnych co do tego, czy Jacob to zrobił i czy ujdzie mu to na sucho - i wyczuwalnej żądzy zemsty. Pozostała część procesu to będą tylko szczegóły, formalności, wiązanie luźnych wątków. Nawet mój znajomy Ernie, policjant sądowy, patrzył na Jacoba podejrzliwym wzrokiem, oceniał, jak chłopak zareaguje na kajdanki. Ale Jonathan jakby

nie odczuwał spadku ciśnienia. Podszedł do pulpitu, włożył okulary do czytania, które nosił na łańcuszku na szyi, i wziął się do analizy. - Te sprawy, o których nam opowiadałeś, zaniepokoiły cię, ale nie tak bardzo, żebyś zerwał przyjaźń z Jacobem? - Tak. - W istocie przyjaźniliście się dalej, przez całe dni, nawet tygodnie po morderstwie, prawda? - Tak. - Czy to prawda, że po zabójstwie poszedłeś do Jacoba do domu? - Tak. - Więc można powiedzieć, że wtedy nie byłeś zbyt pewien, że Jacob naprawdę jest zabójcą? - Tak, zgadza się. - Bo oczywiście nie chciałbyś być przyjacielem zabójcy? - Nie, chyba nie. - Nawet po tym, jak wstawiłeś tę informację na Facebooku, tę, w której oskarżałeś Jacoba o zabójstwo, nadal się z nim przyjaźniłeś? Nadal pozostawałeś w kontakcie, nadal z nim trzymałeś? - Tak. - Bałeś się Jacoba? - Nie. - Czy kiedykolwiek ci groził albo jakoś cię onieśmielał? Albo wyładowywał na tobie swoje złe nastroje? - Nie. - Czy to prawda, że to twoi rodzice powiedzieli ci, że nie możesz się przyjaźnić z Jacobem, ale ty nigdy nie zdecydowałeś się zerwać z nim przyjaźni? - Tak jakby. Jonathan przerwał, wyczuwał, że Derek zaczyna odpowiadać wymijająco. Przeszedł do nowego tematu. - W dzień zabójstwa, jak mówiłeś, spotkałeś się z Jacobem przy szafkach i znowu, na lekcji angielskiego, zaraz po tym jak się zaczęły zajęcia? - Tak.

- Ale nie było śladów, że Jacob uwikłał się w jakąś bójkę? - Nie. - Żadnej krwi? - Tylko ta plama na ręce. - Żadnych zadrapań, podartego ubrania, nic z tych rzeczy? Żadnego błota? - Nie. - Naprawdę nie przyszło ci do głowy, kiedy tamtego dnia rano patrzyłeś na Jacoba na lekcji angielskiego, że w coś się wplątał po drodze do szkoły? - Nie. - Kiedy później doszedłeś do wniosku, że Jacob mógł popełnić morderstwo, jak tu mówiłeś, czy brałeś to pod uwagę? Że mimo krwawej, śmiertelnej napaści z nożem Jacob jakoś nie był zbryzgany krwią, nie miał najmniejszych zadrapań? Myślałeś o tym, Derek? - Tak jakby. - Tak jakby? - Tak. - Powiedziałeś, że Ben Rifkin był większym chłopakiem niż Jacob, większym i silniejszym? - Tak. - Ale mimo to Jacob wyszedł z tej walki bez żadnych śladów? Derek nie odpowiedział. - No dobrze, wspomniałeś coś, że Jacob uśmiechał się, kiedy ogłoszono blokadę. Czy inne dzieciaki też się uśmiechały? Czy to nie całkiem normalne dla dziecka, że się uśmiecha, kiedy jest podekscytowane, kiedy jest podenerwowane? - Możliwe. - Dzieci po prostu czasem tak się zachowują. - No chyba tak. - A teraz, ten nóż, który widziałeś, nóż Jacoba. Żeby sprawa była jasna, nie miałeś pojęcia, czy to ten nóż posłużył jako narzędzie zbrodni? - Nie. - I Jacob nigdy ci nie mówił, że zamierza użyć tego noża przeciwko Benowi Rifkinowi, bo ten go gnębi? - No chyba nie mówił.

- A więc z tego, co wiesz, Jacob nigdy nie planował zabić Bena Rifkina? - Planował? Nie. - Nigdy nie rozmawiał o tym kiedy, czy i jak ma zamiar zabić Bena Rifkina? - Nie. - Więc później po prostu dał ci namiar na opowiadanie? - Tak. - Powiedziałeś, że przysłał ci e-mailem link? - Tak. - Zachowałeś ten e-mail? - Nie. - Dlaczego nie? - To byłoby raczej głupie. To znaczy, ze względu na Jake’a... Z punktu widzenia Jacoba. - Więc skasowałeś e-mail, bo chroniłeś przyjaciela? - No chyba tak. - Możesz mi opowiedzieć o wszystkich szczegółach w tym opowiadaniu, czy tam było coś nowego dla ciebie, coś, o czym jeszcze nie wiedziałeś z Internetu albo z telewizji, albo z rozmów, z tego, co mówiły inne dzieci? - No fakt, nie było nic nowego. - Nóż, park, trzy rany kłute... wtedy każdy o tym dobrze wiedział, prawda? - Tak. - Więc trudno to było uznać za przyznanie się do winy, co? - Czy ja wiem. - A czy mówił w e-mailu, że napisał opowiadanie? Czy tylko że je znalazł? - Dokładnie nie pamiętam, co było w e-mailu. Tylko coś jakby: „Zobacz, bracie”, albo coś takiego. - Ale ty jesteś pewien, że Jacob ci mówił, że to on napisał opowiadanie, nie że tylko je przeczytał? - Absolutnie pewien. - Absolutnie? - Absolutnie pewien, tak. Jonathan przez jakiś czas ciągnął w tę stronę, robił co mógł, okrajał i okrajał

zeznanie Dereka Yoo, zbierał tyle punktów ile się dało. Kto wie, co o tym tak naprawdę sądzili przysięgli. Mogę ci powiedzieć tylko tyle, że ci przysięgli, którzy notowali jak szaleni podczas zeznań Dereka, teraz odłożyli długopisy. Niektórzy nawet już na niego nie patrzyli; spuścili wzrok na kolana. Może Jonathan wygrał ten dzień i postanowili w ogóle nie brać pod uwagę zeznania Dereka. Ale nie wyglądało na to. Wyglądało raczej na to, że oszukuję sam siebie, i po raz pierwszy zacząłem sobie wyobrażać, całkiem realnie, jak to będzie, kiedy Jacob trafi do więzienia w Concord.

35. Argentyna Jadąc tego dnia do domu, byłem ponury i mój smutek zaraził Jacoba i Laurie. Od początku to ja byłem tym spokojnym. Chyba dobijało ich to, że widzą, jak tracę nadzieję. Próbowałem kłamać, żeby ich pocieszyć. Powiedziałem wszystko, co się zwykle mówi: że nie należy czuć się zbyt dobrze w dobry dzień i zbyt marnie w marny; że dowody prokuratury zawsze gorzej wyglądają na pierwszy rzut oka niż później, w kontekście całej sprawy; że nie da się przewidzieć, co zrobią przysięgli, i nie powinniśmy wyciągać daleko idących wniosków z ich każdego ulotnego gestu. Ale zdradzał mnie mój ton. Myślałem, że tego dnia chyba przegraliśmy sprawę. Tyle przynajmniej dobrego, że przy tych stratach będziemy musieli wystąpić z prawdziwą obroną. Byłoby głupotą na tym etapie polegać na „zasadnych wątpliwościach”: opowiadanie o morderstwie napisane przez Jacoba jest odczytywane jako zeznanie, choćby nie wiem co, Jonathan nie zdołał obalić słów Dereka, że napisał je Jacob. Nic bym nie zyskał, mówiąc im prawdę, więc się w ogóle nie odzywałem. Powiedziałem tylko: „To nie był dobry dzień”. Ale to wystarczyło. Ojciec O’Leary nie przyjechał nas obserwować w nocy, nikt inny też się nie pojawił. My, Barberowie, zostaliśmy w całkowitej izolacji. Gdyby nas wystrzelono w kosmos, nie moglibyśmy się czuć bardziej samotni. Zamówiliśmy chińskie jedzenie, tak jak to robiliśmy tysiące razy przez ostatnich kilka miesięcy, bo dostawcy China City tak słabo znają angielski, że nie musieliśmy czuć zażenowania, kiedy otwieraliśmy im drzwi. Jedliśmy żeberka bez kości i kurczaka generał Gao niemal w milczeniu, a na wieczór rozeszliśmy się chyłkiem po przeciwległych kątach domu. Za bardzo mieliśmy dość tej

sprawy, żeby jeszcze o niej mówić, ale zanadto nas opętała, żebyśmy mogli mówić o czymś innym. Byliśmy zbyt ponurzy na telewizyjne głupoty - nagle nasze życie dobiegło końca, zostało go za mało, żeby je marnować - a zbyt rozproszeni, żeby czytać. Około dziesiątej poszedłem do pokoju Jacoba, żeby sprawdzić, co z nim. Leżał na plecach na łóżku. - Dobrze się czujesz, Jacob? - Nie bardzo. Usiadłem na brzegu łóżka. Przesunął się trochę, ale zrobił się już taki duży, że prawie nie starczało miejsca dla nas dwóch (jako dziecko zwykł kłaść mi się na piersi, żeby podrzemać, wtedy nie większy niż bochenek chleba). Przekręcił się na bok i podparł ręką głowę. - Tato, mogę cię o coś zapytać? Jak pomyślisz, że źle się dzieje, że niby ta sprawa idzie w złą stronę, to mi powiesz? - A co? - Nie, nie „a co”, po prostu powiesz mi? - Tak, chyba tak. - Bo to nie miałoby sensu... hm, gdybym uciekł, bo co by było z tobą i mamą? - Stracilibyśmy wszystkie nasze pieniądze. - Zabraliby dom? - W końcu tak. Zastawiliśmy go jako zabezpieczenie twojej kaucji. Zastanawiał się nad tym. - To tylko dom - powiedziałem. - Nie żałowałbym go. Nie ma takiego znaczenia jak ty. - Tak, ale mimo wszystko. Gdzie byście mieszkali? - To o tym myślisz, jak tu leżysz? - Troszeczkę. W drzwiach stanęła Laurie. Skrzyżowała ręce na piersi i oparła się o framugę. - I gdzie byś wyjechał? - zapytałem. - Do Buenos Aires. - Buenos Aires? Dlaczego tam? - To chyba fajne miejsce. - Kto tak mówi?

- Był o tym artykuł w „Timesie”. To Paryż Ameryki Południowej. - Hm. Nie wiedziałem, że Ameryka Południowa ma Paryż. - To jest w Ameryce Południowej, zgadza się? - Tak, w Argentynie. Powinieneś trochę więcej się dowiedzieć o tym kraju, zanim tam uciekniesz. - Czy jest... jak to się nazywa?... umowa, no tak umowa o wydawaniu zbiegów? - Umowa ekstradycyjna? Nie wiem. Myślę, że to kolejna rzecz, którą przede wszystkim powinieneś sprawdzić. - Tak. Chyba tak. - Czym zapłacisz za bilet? - Nie ja zapłacę. Wy zapłacicie. - A paszport? Swój oddałeś, pamiętasz? - Jakoś zdobędę nowy. - Tak po prostu? Jak? Laurie weszła, usiadła na podłodze przy łóżku i pogładziła go po włosach. - Przekradnie się przez granicę do Kanady i dostanie kanadyjski paszport. - Hm, nie jestem pewien, czy to takie łatwe, ale powiedzmy, że tak. Więc co będziesz robił, jak już znajdziesz się w Buenos Aires, które, jak wiemy, jest w Argentynie? - Będzie tańczył tango - odpowiedziała Laurie. Oczy miała mokre. - Umiesz tańczyć tango, Jacob? - Nie bardzo. - Mówi, że nie bardzo. - Nie bardzo, znaczy, że w ogóle nie. - Roześmiał się. - Hm, myślę, że mógłbyś pójść na kursy tańca w Buenos Aires. - W Buenos Aires wszyscy potrafią tańczyć tango - powiedziała Laurie. - Będziesz kogoś potrzebował, żeby tańczyć to tango, prawda? Uśmiechnął się wstydliwie. - W Buenos Aires jest pełno pięknych kobiet, które tańczą tango - znów wtrąciła się Laurie. - Pięknych, tajemniczych kobiet. Jacob będzie miał w czym wybierać. - To prawda, tato? Że w Buenos Aires jest mnóstwo pięknych kobiet? - Tak słyszałem. Położył się na plecach i zaplótł palce pod głową.

- To brzmi coraz lepiej. - Jake, a co tam będziesz robił, jak skończysz tańczyć tango? - Pójdę do szkoły, chyba. - Za to też ja zapłacę? - Oczywiście. - A jak skończysz szkołę? - Nie wiem. Może zostanę prawnikiem, tak jak ty. - Nie sądzisz, że powinieneś się ukrywać? No, wiesz, jako uciekinier i w ogóle? - Nie - odpowiedziała za niego Laurie. - Zapomną o nim i będzie żył długo, szczęśliwie i cudownie w Argentynie, z piękną kobietą, która tańczy tango. I zostanie wielkim człowiekiem. - Podniosła się na kolana, tak że mogła spojrzeć mu w twarz i nadal głaskać go po włosach, kiedy leżał. - Będzie miał dzieci, a jego dzieci będą miały dzieci i da tyle szczęścia tak wielu ludziom, że nikt nie uwierzy, że kiedyś w Ameryce ktoś mówił o nim straszne rzeczy. Jacob zamknął oczy. - Nie wiem, czy jutro pójdę do sądu. Ja po prostu już nie chcę tam więcej chodzić. - Rozumiem cię, Jake. - Położyłem mu dłoń na piersi. - To już się prawie kończy. - Tego się właśnie boję. Laurie: - Ja też nie wiem, czy dłużej dam radę. - Już wkrótce koniec. Musimy tam tylko posiedzieć. Przyrzekam. - Tato, powiesz mi, prawda? Tak jak mówiłeś? Jeśli przyjdzie czas, żebym...? Kiwnął głową w stronę drzwi. Myślę, że powinienem mu wtedy powiedzieć prawdę. „Jake, to nie tak. Nie ma dokąd uciec”. Ale nie zrobiłem tego. - Będzie dobrze - powiedziałem. - Wygramy. - Ale jeśli. - Jeśli. Tak, na pewno ci powiem, Jacob. - Zmierzwiłem mu włosy. - Spróbujmy się trochę przespać. Laurie pocałowała go w czoło, ja zrobiłem to samo. - A może i wy przyjedziecie do Buenos Aires. Możemy pojechać wszyscy odezwał się po chwili.

- Czy tam też będziemy mogli zamawiać jedzenie w China City? - Jasne, tato. - Uśmiechnął się beztrosko. - Zabierzemy je z sobą samolotem. - No to świetnie. Przez sekundę myślałem, że ten plan jest nierealny. Teraz pośpij trochę. Jutro kolejny wielki dzień. - Miejmy nadzieję, że nie - powiedział. Poszliśmy z Laurie do łóżka. - Kiedy mówiliśmy o Buenos Aires, czułam się szczęśliwa, po raz pierwszy od nie wiem jak dawna - wymruczała w poduszkę. - Nie pamiętam, kiedy ostatni raz się uśmiechałam. Ale jej pogoda ducha musiała minąć, bo zaledwie kilka sekund później, kiedy leżała na boku, twarzą do mnie, wyszeptała: - A co, gdyby poleciał do Buenos Aires i tam kogoś zabił? - Laurie, on nie poleci do Buenos Aires i nikogo nie zabije. Tutaj też nikogo nie zabił. - Nie jestem taka pewna. - Nie mów tak. Odwróciła wzrok. - Laurie? - Andy, a jeśli to my się mylimy? A jeśli znów wybuchnie i, nie daj Boże, zrobi to znowu? Czy my nie odpowiadamy jakoś za to? - Laurie, już późno, jesteś wyczerpana. Porozmawiamy o tym przy innej okazji. Teraz przestań tak o tym myśleć. Doprowadzasz się do szaleństwa. - Nie. - Spojrzała na mnie błagalnie, jakbym to ja stracił kontakt z rzeczywistością. - Andy, musimy być wobec siebie uczciwi. Musimy o tym pomyśleć. - Dlaczego? Proces się jeszcze nie skończył. Za szybko rezygnujesz. - Musimy o tym pomyśleć, bo to nasz syn. Potrzebuje naszego wsparcia. - Robimy, co do nas należy. Wspieramy go, pomagamy mu przetrwać proces. - I tylko taki mamy obowiązek? - Tak! A jaki jeszcze? - A jeśli on potrzebuje czegoś innego, Andy? - Nie ma niczego innego. O co ci chodzi? Nic więcej nie możemy zrobić. Już robimy wszystko, co w ludzkiej mocy.

- Andy, a jeśli on jest winny? - Nie jest. Jej lekko chropawy szept zrobił się intensywny, wyostrzony. - Nie myślę o wyroku. Myślę o prawdzie. A jeśli on jest naprawdę winny? - Nie jest. - Naprawdę tak myślisz? On tego nie zrobił? Tak po prostu? W ogóle nie masz wątpliwości? Nie odpowiedziałem. Nie miałem siły. - Andy, nie potrafię cię już zrozumieć. Musisz do mnie mówić, musisz mi powiedzieć. Już w ogóle nie wiem, co się w tobie dzieje. - Nic się we mnie nie dzieje. - Te słowa zabrzmiały bardziej prawdziwie, niż zamierzałem. - Andy, czasem mam ochotę po prostu złapać cię za klapy i zmusić, żebyś mówił prawdę. - A, znowu ta sprawa z moim ojcem. - Nie, nie o to chodzi. Mówię o Jacobie. Musisz być całkowicie szczery, ze względu na mnie. Muszę wiedzieć. Nawet jeśli ty nie musisz, ja muszę: czy sądzisz, że Jacob to zrobił? - Sądzę, że są rzeczy, których rodzice nigdy nie powinni myśleć o dzieciach. - Nie o to pytałam. - Laurie, to mój syn. - To nasz syn. Jesteśmy za niego odpowiedzialni. - Właśnie. Jesteśmy za niego odpowiedzialni. Musimy trzymać jego stronę. Położyłem dłoń na jej głowie, pogłaskałem ją po włosach. Strząsnęła moją rękę. - Nie! Andy, nie rozumiesz, co do ciebie mówię? Jeśli on jest winny, to my też jesteśmy winni. Tak to już jest. Jesteśmy w to zamieszani. My go stworzyliśmy: ty i ja. Stworzyliśmy go i wypuściliśmy w świat. A jeśli naprawdę to zrobił... dasz sobie z tym radę? Dasz sobie radę z taką myślą? - Jeśli będę musiał. - Naprawdę, Andy? Dasz radę? - Tak. Słuchaj, jeśli jest winny, jeśli przegramy, będziemy musieli jakoś stawić

temu czoło. Nadal będziemy jego rodzicami. Nie można zrezygnować z tego obowiązku. - Andy, jesteś najbardziej irytującym, nieuczciwym człowiekiem. - Dlaczego? - Bo potrzebuję ciebie tutaj, teraz, ze mną, a ciebie nie ma. - Jestem! - Nie. Manipulujesz mną. Opowiadasz komunały. Chowasz się gdzieś tam za tymi ładnymi brązowymi oczami i nie wiem, co naprawdę myślisz. Nie potrafię odgadnąć. Westchnąłem, pokręciłem głową. - Czasem i ja nie potrafię odgadnąć własnych myśli, Laurie. Nie wiem, co myśleć. Próbuję w ogóle nie myśleć. - Andy, proszę, musisz myśleć. Zajrzyj w siebie. Jesteś jego ojcem. Nie unikniesz tego. Czy on to zrobił? To pytanie, na które odpowiedź brzmi tylko „tak” albo „nie”. Popychała mnie ku temu, ku tej monumentalnej czarnej myśli: Jacob Morderca. Ocierałem się o tę myśl, dotykałem skraju jej szaty - i nie mogłem zrobić kroku dalej. Niebezpieczeństwo było zbyt wielkie. - Nie wiem - powiedziałem. - Więc myślisz, że mógł. - Nie wiem. - Ale to jest możliwe. - Powiedziałem, że nie wiem, Laurie. Przypatrywała się mojej twarzy, oczom, szukała czegoś, czemu mogłaby zaufać, szukała opoki. Dla niej próbowałem nałożyć maskę zdecydowania, żeby znalazła w mojej minie to, czego potrzebowała - otuchę, miłość, poczucie więzi, cokolwiek. Ale prawda? Pewność? Tego nie miałem. Nie były moje, żebym mógł je dać. * Parę godzin później, około pierwszej w nocy, w oddali rozległa się syrena. To było niezwykłe: na naszym spokojnym przedmieściu policja i straż pożarna z reguły nie używały sygnałów dźwiękowych. Włączały tylko światła. Syrena zawodziła z pięć sekund, potem rozbrzmiała w ciszy, zawieszona jak flara. Za mną spała Laurie, w tej samej pozycji co poprzednio, plecami do mnie. Podszedłem do okna i wyjrzałem, ale niczego nie zobaczyłem. Do rana nie dowiedziałem się, co to była za syrena i jak, bez naszej wiedzy, wszystko się zmieniło. Już byliśmy w Argentynie.

36. Ale cyrk Telefon zadzwonił o wpół do szóstej rano, mój telefon komórkowy. Odpowiedziałem machinalnie, zaprogramowany przez lata, żeby odbierać nagłe telefony o zwariowanych porach. Nawet mówiłem swoim dawnym stanowczym głosem: „Andy Barber!”, żeby przekonać ludzi, że nie śpię, bez względu na to, która godzina. - Kto to był? - zapytała Laurie, kiedy odłożyłem komórkę. - Jonathan. - Co jest nie tak? - Nic. - To co to było? Poczułem, jak na mojej twarzy pojawia się uśmiech i ogarnęło mnie rozmazane, zdumione szczęście. - Andy? - Skończone. - Co to znaczy „skończone”? - Przyznał się. - Co? Kto się przyznał? - Patz. - Co! - Jonathan zrobił to, co mówił w sądzie: wezwie go na świadka. Patz dostał wezwanie do sądu i się zabił. Zostawił list z pełnym zeznaniem. Jonathan powiedział, że był w jego mieszkaniu całą noc. Potwierdzili charakter pisma; list jest autentyczny. Patz się przyznał. - Przyznał się? Tak po prostu? Czy to możliwe? - To nie wydaje się realne, prawda? - Jak się zabił? - Powiesił się. - O mój Boże. - Jonathan mówi, że zgłosi wniosek o umorzenie postępowania, jak tylko otworzą

sąd. Laurie zakryła dłońmi usta. Już płakała. Objęliśmy się, potem pobiegliśmy do pokoju Jacoba, tak jakby to był bożonarodzeniowy poranek - albo raczej Wielkanoc, bo ten cud bardziej przypominał zmartwychwstanie - i obudziliśmy go, potrząsając, i uściskaliśmy go i podzieliliśmy się niewiarygodną nowiną. I wszystko było inaczej. Ot, tak po prostu, wszystko było inaczej. Włożyliśmy nasze procesowe ubrania i czekaliśmy na właściwy moment, kiedy będziemy mogli pojechać do sądu. Oglądaliśmy wiadomości w telewizji i sprawdzaliśmy Boston.com, szukając wzmianki o samobójstwie Patza, ale niczego nie było, więc siedzieliśmy, uśmiechaliśmy się do siebie i kręciliśmy głowami ze zdumienia. To było lepsze niż uniewinnienie przez przysięgłych. Powtarzaliśmy te słowa: „uniewinniony”, ale to zaledwie brak dowodów. A Jacob właśnie okazał się zupełnie niewinny. To tak, jakby wymazano ten cały straszny epizod. Nie wierzę w Boga ani w cuda, ale to był cud. Nie potrafię inaczej wyjaśnić tego uczucia. Wyglądało to tak, jakby ocaliła nas boska interwencja - prawdziwy cud. Naszą radość ograniczało jedynie to, że nie potrafiliśmy do końca w tę nowinę uwierzyć, i nie chcieliśmy świętować, zanim sprawa nie zostanie oficjalnie umorzona. W końcu potrafiłem sobie przynajmniej wyobrazić, że Logiudice będzie ciągnął oskarżenie, pomimo że Patz się przyznał. Ostatecznie Jonathan nie zdążył zgłosić wniosku o oddalenie. Zanim sędzia zdołał zająć miejsce, Logiudice wniósł o nolle prosequi, co oznaczało decyzję prokuratury o wycofaniu aktu oskarżenia. Punkt dziewiąta sędzia z lekkim uśmieszkiem podszedł do stołu. Przeczytał nolle prosequi teatralnym głosem i wznosząc dłoń, kazał Jacobowi wstać. - Panie Barber, po pańskiej twarzy i po twarzy pańskiego ojca widzę, że już słyszeliście tę wiadomość. Więc pozwólcie, że najpierw wypowiem słowa, na które z pewnością czekaliście: Jacobie Barber, jest pan wolnym człowiekiem. Rozległy się wiwaty - wiwaty! - a Jacob i ja się uścisnęliśmy. Sędzia walił młotkiem, ale robił to z pobłażliwym uśmiechem. Kiedy na sali znów zapanował względny spokój, French wezwał gestem urzędniczkę, która odczytała monotonnym głosem - najwyraźniej tylko jej nie cieszył wynik: - Jacob Michael Barber w sprawie o sygnaturze akt numer zero, osiem, kreska, cztery, cztery, zero, siedem, po cofnięciu aktu oskarżenia prokuratora, sąd oznajmia, że

zostaje pan uznany za niewinnego zarzucanych panu czynów i nie pozostaje pan do dyspozycji sądu. Wpłacona uprzednio kaucja ma być zwrócona poręczycielowi. Sprawa umorzona. „Nie pozostaje do dyspozycji sądu”. Dziwaczna formuła prawna, która jest dla oskarżonego biletem na wolność. To znaczy, możesz iść i twoja sprawa nie znajdzie się już na wokandzie - idź i nie wracaj. Mary ostemplowała akt oskarżenia, wsunęła papier do teczki i wrzuciła ją do pudełka na dokumenty wychodzące z taką biurokratyczną sprawnością, że można by pomyśleć, że przed lunchem musi jeszcze przejrzeć stos takich papierów. I się skończyło. Albo prawie się skończyło. Przecisnęliśmy się przez tłum reporterów - teraz pchali się, żeby nam pogratulować i na czas zdobyć materiał do porannych wiadomości. Pod koniec dosłownie już biegliśmy Thorndike Street do garażu, gdzie zaparkowaliśmy. Biegliśmy, śmialiśmy się - wolni! Przez niezręczną chwilę staliśmy przy samochodzie, szukając odpowiednich słów, żeby podziękować Jonathanowi. On szlachetnie odmówił przyjęcia wyrazów wdzięczności, bo, jak stwierdził - zgodnie z prawdą właściwie - to nic nie zrobił. Ale i tak mu podziękowaliśmy. Dziękowaliśmy mu i dziękowaliśmy. Potrząsałem jego ręką w górę i w dół, a Laurie go ściskała. - Wygrałbyś - powiedziałem. - Jestem tego pewien. W tym zamieszaniu to Jacob zobaczył, jak nadchodzą. - Oho - mruknął. Było ich dwóch. Pierwszy szedł Dan Rifkin. W brązowym trenczu, modniejszym niż zwykle, przedobrzonym przez projektantów, z mnóstwem guzików, kieszeni i epoletów. Nadal miał tę lalkowatą nieruchomą twarz, więc nie można było się domyślić, co dokładnie zamierza. Może chce nas przeprosić? Z półtora metra za nim kroczył Ojciec O’Leary, olbrzym w porównaniu z Rifkinem. Szedł wolno, z rękami w kieszeniach, w miękkiej czapce nasuniętej na oczy. Powoli odwróciliśmy się do nich. Wszyscy musieliśmy mieć takie same miny, zdziwione, ale zadowolone, że widzimy człowieka, który teraz powinien stać się naszym naturalnym przyjacielem i mimo bólu, którego doświadczył, łaskawie przychodzi, żeby powitać nas znowu w swoim świecie, w realnym świecie. Ale minę miał dziwną.

Zawziętą. - Dan? - odezwała się Laurie. Nie zareagował. Z jednej z głębokich kieszeni trencza wyjął nóż, zwyczajny nóż kuchenny, który rozpoznałem - jakkolwiek absurdalnie by to zabrzmiało - jako nóż do steków Wusthof Classic, bo mieliśmy ten sam zestaw noży w stojaku na blacie w kuchni. Ale nie miałem czasu w pełni zgłębić subtelnego dziwactwa bycia zadźganym takim nożem, bo prawie natychmiast, zanim Dan Rifkin przemierzył kilka metrów do nas, Ojciec O’Leary chwycił go za ramię. Rąbnął raz ręką Ryfkina o maskę samochodu i nóż z brzękiem upadł na betonową podłogę garażu. Potem wykręcił do tyłu ramię tego małego faceta i z łatwością - z taką łatwością, jakby poruszał manekinem - przygiął go do maski wozu. - Spokojnie, mistrzu - wycedził do Rifkina. Robił to wszystko z wytrawnym, pełnym gracji profesjonalizmem. Cała akcja nie trwała dłużej niż kilka sekund, a my staliśmy, gapiąc się na obu mężczyzn. - Kim ty jesteś? - zapytałem w końcu. - Kumplem twojego ojca. Prosił, żebym na ciebie uważał. - Mojego ojca? Skąd znasz mojego ojca? Nie, czekaj, nie mów mi. Nie chcę wiedzieć. - Co mam zrobić z tym gościem? - Puść go! Zwariowałeś? Puścił. Rifkin się wyprostował. W oczach miał łzy. Patrzył na nas z bezradną niemocą najwyraźniej nadal wierzył, że Jacob zabił jego syna, ale nic z tym nie mógł zrobić. W końcu, potykając się, odszedł w mękę, której nie potrafię sobie wyobrazić. Ojciec O’Leary wyciągnął rękę do Jacoba. - Gratulacje, dzieciaku. To było coś, dziś rano. Widziałeś minę tego dupka prokuratora okręgowego? Bezcenne! Jacob uścisnął mu dłoń ze zdumionym wyrazem twarzy. - Ale cyrk - powiedział Ojciec O’Leary. - Ale cyrk. - Roześmiał się. - A ty jesteś chłopakiem Billy’ego Barbera? - Tak. - Nigdy z dumą o tym nie mówiłem. Nie jestem pewien, czy wcześniej w ogóle mówiłem o tym na głos, publicznie. Ale to jakoś zbliżyło mnie do Ojca O’Leary’ego i chyba go rozśmieszyło, więc obaj uśmiechnęliśmy się na tę myśl.

- Jesteś od niego większy, o tak. Mógłbyś zmieścić w sobie dwóch takich małych gnojków. Nie wiedziałem, jak na to odpowiedzieć, więc po prostu stałem. - Powiedz swojemu staremu, że mówię mu „cześć”, dobra? - poprosił Ojciec O’Leary. - Jezu, jakie historie mógłbym ci o nim opowiedzieć. - Nie opowiadaj. Proszę. Wreszcie, do Jacoba: - To twój szczęśliwy dzień, dzieciaku. - Znowu się roześmiał i odszedł spokojnym krokiem. I już więcej nie zobaczyłem Ojca O’Leary’ego.

Część IV To, jak - dokładnie - sygnały elektryczne i reakcje chemiczne, pojawiając się sekunda po sekundzie w ludzkim ciele, przechodzą skokowo w myśl, motywację, impuls to, gdzie kończy się fizyczna maszyneria człowieka, a zaczyna się duch w maszynie, świadomość - nie jest czysto naukową kwestią z tego prostego powodu, że nie potrafimy zrobić eksperymentu, który by to uchwycił, zmierzył i powtórzył. Z całej naszej wiedzy wynika fakt, że tak dogłębnie nie rozumiemy, dlaczego ludzie robią to, co robią, i prawdopodobnie nigdy nie zrozumiemy. Paul Heitz Neurokryminologia i jej niepowodzenia „American Journal of Criminology and Public Policy”, jesień 2008

37. Życie po życiu Życie toczy się dalej, chyba za długo, jeśli uczciwie na to popatrzeć. W długim życiu jest trzydzieści albo trzydzieści pięć tysięcy dni do przebycia, ale tylko kilkadziesiąt tak naprawdę ma znaczenie, Wielkie Dni, kiedy Dzieje się Coś Doniosłego. Reszta ogromna większość, dziesiątki tysięcy dni - niczym się nie wyróżnia, powtarza się, jest nawet monotonna. Prześlizgujemy się przez nie, potem natychmiast o nich zapominamy. Zwykle nie myślimy o tej arytmetyce, kiedy patrzymy wstecz, na nasze życie. Pamiętamy garść Wielkich Dni, a resztę wyrzucamy. Organizujemy nasze długie, bezkształtne życie w zgrabne opowiadanka, tak jak ja to robię tutaj. Ale nasze życie składa się przeważnie ze śmieci, ze zwyczajnych dni, które łatwo się zapomina, a „Koniec” nigdy nie jest końcem. Dzień, w którym Jacoba oczyszczono z zarzutów, był oczywiście Wielkim Dniem. Ale po nim, co dało się zauważyć, zaczęły po prostu napływać małe dni. Nie wróciliśmy do „normalności”; zapomnieliśmy, wszyscy troje, co to jest normalność. W każdym razie nie mieliśmy złudzeń, że kiedykolwiek do niej wrócimy. Ale w te dni i tygodnie po zwolnieniu Jacoba, kiedy euforia oczyszczenia z zarzutów wygasła, wpadliśmy w rutynę, choćby i jałową. Bardzo rzadko wychodziliśmy. Nigdy do restauracji i innych miejsc publicznych, gdzie czuliśmy, jak łypią na nas okiem. Ja przejąłem zakupy w spożywczych, bo Laurie nie chciała ryzykować, że znowu natknie się w markecie na Rifkinów, i nabrałem jej zwyczaju planowania w głowie tygodniowych jadłospisów obiadowych podczas robienia zakupów (makaron w poniedziałek, kurczak we wtorek, hamburgery w środę...). Parę razy byliśmy na filmie, zazwyczaj w środku tygodnia, kiedy kina były mniej zatłoczone, i nawet wtedy staraliśmy się wślizgnąć tuż po przygaszeniu świateł. Najczęściej obijaliśmy się w domu. Nieustannie surfowaliśmy po Internecie, pogrążeni w transie, ze szklistymi oczami. Ćwiczyliśmy na bieżni mechanicznej w piwnicy zamiast uprawiać jogging na świeżym powietrzu. Zwiększyliśmy nasze konto w wypożyczalni, żeby mieć tyle DVD pod ręką, ile dusza zapragnie. Brzmi to ponuro, kiedy spogląda się wstecz, ale wtedy czuliśmy się cudownie. Byliśmy wolni, albo coś w tym stylu.

Myśleliśmy o przeprowadzce - nie do Buenos Aires, niestety, ale do bardziej prozaicznych miejsc, gdzie moglibyśmy zacząć od początku: Floryda, Kalifornia, Wyoming, wszędzie, gdzie - jak sobie wyobrażaliśmy - ludzie jadą, żeby odnaleźć się na nowo. Na jakiś czas zaabsorbowało mnie miasteczko Bisbee w Arizonie - jak mi powiedziano, łatwo się tam zagubić i nie dać się odszukać. Zawsze była też możliwość wyjazdu z kraju, co również trochę pociągało. Wdawaliśmy się w niekończące się dyskusje o tym wszystkim. Laurie wątpiła, żeby udało nam się uciec od zainteresowania wzbudzonego sprawą, choćbyśmy się wynieśli nie wiem jak daleko. Zresztą, mówiła, całe życie spędziła w Bostonie. Co do mnie, to miałem ochotę dokądś się przeprowadzić. Przede wszystkim nie czułem się związany z żadnym miejscem; mój dom był tam, gdzie była Laurie. Ale nigdy nie zdołałem jej do tego pomysłu przekonać. Złe nastroje w Newton pozostały. Większość naszych sąsiadów wydała własny wyrok: nie jest winny, ale i też nie całkiem niewinny. Może Jacob nie zamordował Bena Rifkina, ale dowiedzieli się o nim dość, żeby ich niepokoił. Jego nóż, jego fantazje o przemocy, jego nikczemne dziedzictwo krwi. Niektórym nagły koniec procesu wydawał się też podejrzany. Stała obecność tego dzieciaka w mieście martwiła i irytowała ludzi. Nawet ci uprzejmi nie palili się do tego, żeby Jacob wszedł w życie ich dzieci. Po co ryzykować? Jeśli nawet byli na dziewięćdziesiąt dziewięć procent pewni jego niewinności, kto ryzykowałby, że się myli, skoro stawka jest tak wysoka? I kto ryzykowałby, że zostanie napiętnowany, jeśli go zobaczą z Jacobem? Był pariasem, winny czy nie. Przy tym wszystkim nie odważyliśmy się posłać Jacoba z powrotem do szkoły w Newton. Kiedy tylko został postawiony w stan oskarżenia i szybko zawieszony w prawach ucznia, miasto miało obowiązek wynająć mu nauczyciela do indywidualnej nauki. Przydzielili panią McGowan, a my zatrudniliśmy ją ponownie, żeby nadal przychodziła do naszego domu uczyć Jacoba. Pani McGowan była jedynym stałym gościem w naszym domu, praktycznie jedynym, który widział, jak naprawdę żyjemy. Kiedy wchodziła - nieco zaniedbana, ociężała w ruchach - jej oczy tańczyły na wszystkie strony, widziały sterty brudnych ciuchów do prania, niepozmywane naczynia w zlewie, przetłuszczone włosy Jacoba. W jej oczach musieliśmy wyglądać trochę jak wariaci. Ale nadal pojawiała się co rano o dziewiątej, żeby siadać z Jacobem przy kuchennym stole, sprawdzać jego lekcje, dawać mu wycisk za nieodrobione prace domowe. - Nikt nie będzie się nad tobą użalał - mówiła mu wprost.

Laurie też brała aktywny udział w lekcjach Jacoba. Według mnie była niezwykłym nauczycielem, cierpliwym, uprzejmym. Przyglądając się jej pracy z Jacobem, pomyślałem: powinna wrócić do nauczania. Powinna to robić cały czas. Mijały tygodnie, Jacob był całkiem zadowolony ze swojego nowego samotniczego życia. Był urodzonym pustelnikiem. Powiedział, że nie tęskni za szkołą ani za kolegami. Rzeczywiście, nauka w domu od początku odpowiadała mu najbardziej. Dawała mu najlepsze z tego, co jest w szkole, „treść” (jego słowo) bez milionów komplikacji z dziewczynami, seksem, sportem, tyranami, naciskami ze strony kolegów szkolnych, klik - głównie komplikacji powodowanych przez inne dzieciaki. Jake po prostu czuł się szczęśliwszy, kiedy był sam. Któż mógł mieć mu to za złe po tym, co przeszedł? Kiedy dyskutowaliśmy o przeprowadzce, to najczęściej Jacob entuzjastycznie opowiadał się za. Im dalej, im bardziej odległe miejsce, tym lepiej. Uważał, że Bisbee w Arizonie świetnie by mu odpowiadało. Taki był Jacob: spokój, opanowanie - na pół pogodne, na pół nieświadome. To zabrzmi dziwacznie, wiem, ale Jacob, który zawsze najwięcej ryzykował w tej sprawie, nigdy się nie załamał, nie płakał, nigdy nie stracił spokoju. Czasem mógł się złościć, posępnieć, zamykać w sobie, z rzadka zdarzało mu się użalać się nad sobą, jak to każdy dzieciak, ale nigdy nie pękał. Teraz kiedy sprawa była zakończona, był tym samym zrównoważonym dzieckiem. Nie było trudno wyobrazić sobie, dlaczego koledzy ze szkoły mogliby uznać jego niesamowite opanowanie za nieco odpychające. Osobiście uważałem, że to coś wspaniałego. Nie musiałem pracować, przynajmniej przez jakiś czas. Z technicznego punktu widzenia ciągle byłem na płatnym urlopie z biura prokuratora okręgowego. Moje pełne zarobki nadal przesyłano na konto, tak jak przez cały czas, kiedy toczyła się sprawa. Nie ma wątpliwości, że dla Lynn Canavan to był duży problem. Postawiła na złego konia. Teraz nie miała wymówki, żeby mnie zwolnić, bo nie zrobiłem niczego złego, ale też nie mogła spokojnie przyjąć mnie z powrotem na stanowisko swojego zastępcy. W końcu będzie musiała zaproponować mi stanowisko, a ja będę musiał odmówić i na tym się to skończy. Ale na krótszą metę chyba chciała mnie zatrzymać na liście płac, w zamian za to, że będę trzymał gębę na kłódkę, co wydawało się małą ceną. I tak nic bym nie mówił; lubiłem ją. Ale Canavan miała jeszcze twardszy orzech do zgryzienia. Musiała się zastanowić, co zrobić z Logiudice’em, Rasputinem jej dworu, którego zawodowa implozja z pewnością zakończyła jego nadzieje polityczne, a mogła też być końcem jej kariery, gdyby postąpiła

nieostrożnie. Ale znów, nie mogła zwolnić prokuratora tylko za to, że przegrał sprawę, bo inaczej kto chciałby dla niej pracować? Ogólna opinia głosiła, że Canavan będzie wkrótce ubiegać się o stanowisko prokuratora generalnego albo nawet gubernatora i zostawi za sobą ten cały bałagan, żeby go posprzątał nowy prokurator okręgowy. Tymczasem mogła tylko patrzeć i czekać. Może Logiudice jakoś reanimuje swoją reputację. Cóż, nigdy nie wiadomo. Na razie nie bardzo się martwiłem o własną karierę. Jako prokurator z pewnością byłem skończony. Za dużo byłoby chichotów. Przypuszczam, że mógłbym ujść w jakimś innym zawodzie prawniczym. Zawsze wchodziła w grę rola obrońcy w sprawach karnych, gdzie powiązanie ze sprawą Jacoba działałoby na moją korzyść - dramat niewinnego chłopca, niesłusznie oskarżonego, który stawił temu czoło jak Mężczyzna, czy coś w tym stylu. Ale było już trochę za późno na zmianę stron. Wątpiłem, czy zdołam zmusić się do tego, żeby bronić łajdaków, skoro całe życie spędziłem na tym, żeby ich zamykać. Nie miałem pojęcia, dokąd zaszedłem. Znalazłem się chyba w zawieszeniu, tak jak reszta mojej rodziny. Z nas trojga proces najbardziej wykończył Laurie. W ciągu tych kolejnych tygodni, które po nim nastąpiły, trochę doszła do siebie, ale nigdy nie wróciła do tego, czym była Przed. Już nie odrobiła tego, co straciła na wadze, a jej twarz zawsze będzie dla mnie wymizerowana. Tak jakby postarzała się o dziesięć lat w ciągu zaledwie kilku miesięcy. Prawdziwa zmiana nastąpiła jednak w środku. W tych pierwszych tygodniach po tym, jak wypłynął problem Jacoba, w Laurie pojawił się jakiś chłód, rozwinęła się pewna powściągliwość. Zrobiła się ostrożna. Dla mnie ten nowy, bardziej powściągliwy styl był zrozumiały. Padła ofiarą prześladowania i reagowała tak jak reagują ofiary prześladowania. To znacząco zmieniło dynamikę naszej rodziny - już nie ma mamy, która ciepło nakłaniała Jacoba i mnie, żeby się rodzinnie do siebie zbliżyć, dzielić uczuciami, rozmawiać o naszych problemach i w ogóle wywnętrzać się dla niej. Wycofała się z tego wszystkiego, przynajmniej na jakiś czas. Teraz przyglądała się nam z dystansu. Właściwie to nie było mi jej żal. Wreszcie wystawiona na ciosy, moja żona zaczęła się trochę do mnie upodabniać, stała się trochę twardsza. Obrywanie ciosów wzmacnia nas wszystkich. Ciebie też to wzmocni, jak dostaniesz - a dostaniesz.

38. Dylemat policjanta Północny Zakład Karny, Somers, Connecticut Znowu w budce dla odwiedzających. Szczelnie zamknięty w komorze o białych ścianach, z grubą szybą przed sobą. Stały szum tła: pomrukiwanie z przyległych budek, w oddali stłumione krzyki i więzienny harmider, ogłoszenia przez intercom. Szurając nogami, Krwawy Billy zbliżył się do okna, ręce miał przykute do łańcucha w pasie, drugi łańcuch biegł od pasa do skutych kostek. Nieistotne: wszedł do pomieszczenia jak król tyran, podbródek wysunięty do przodu, szyderczy uśmieszek pieprzonego gnojka, siwe włosy zaczesane falą do tyłu - fryz szalonego starca w stylu Ludwika XV. Do krzesła pilotowało Billy’ego dwóch strażników, ale nie dotykali go. Jeden z nich odpiął kajdanki na rękach od łańcucha w pasie, a drugi patrzył, potem obaj się wycofali poza ramę okna. Ojciec podniósł słuchawkę, a ręce złożył pod podbródkiem, jak do modlitwy. - Junior! - odezwał się tonem: „Cóż za miła niespodzianka!” - Dlaczego to zrobiłeś? - Co zrobiłem? - Patz. Przeniósł wzrok z mojej twarzy na telefon na ścianie i do tyłu, przypominając mi, żebym uważał, co mówię, bo rozmowy są kontrolowane na tej linii. - Junior, o czym ty gadasz? Byłem tutaj cały czas. Może nie słyszałeś: rzadko stąd wychodzę. Rozłożyłem międzystanowy rejestr kryminalny. Był długi na kilka stron. Wygładziłem go dłonią i czubkami palców przycisnąłem pierwszą stronę do szyby, żeby przeczytał: „James Michael O’Leary, alias Jimmy, Jimmy-O, Ojciec O’Leary, ur. 2/18/43”. Nachylił się do przodu i zerknął na dokument. - Nigdy o nim nie słyszałem. - Nigdy o nim nie słyszałeś? Naprawdę? - Nigdy o nim nie słyszałem.

- Złożyłeś mu propozycję, właśnie tutaj. - Mnóstwo facetów tu się przewija. - Sześć lat byliście razem. Sześć lat! Wzruszył ramionami. - Nie udzielam się towarzysko. To pierdel, nie Harvard. Może jakbyś miał zdjęcie czy coś? - Szelmowskie mrugnięcie. - Ale nigdy nie słyszałem o tym facecie. - Hm, on słyszał o tobie. Znów wzruszenie ramionami. - Mnóstwo ludzi o mnie słyszało. Jestem legendą. - Powiedział, że prosiłeś, żeby uważał na nas, żeby uważał na Jacoba. - Bzdura. - Żeby nas chronił. - Bzdura. - Wysłałeś kogoś, żeby nas chronił? Myślisz, że cię potrzebuję, żeby chronić swoje dziecko? - Hej, nigdy czegoś takiego nie powiedziałem. To wszystko sobie wymyślasz. Już mówiłem, w ogóle nie słyszałem o tym facecie. Nie wiem, do diabła, o czym gadasz. Cóż, spędzasz wystarczająco dużo czasu w sądzie i stajesz się znawcą kłamstwa. Uczysz się rozpoznawać różne rodzaje bzdur, tak jak Eskimos podobno rozpoznaje różne rodzaje śniegu. To zaprzeczenie z puszczeniem oka, na które właśnie pozwolił sobie Billy i słowa „ja tego nie zrobiłem” mówiły: „Oczywiście, że to zrobiłem, ale obaj wiemy, że tego nie udowodnisz” - musiało być szczególną rozkoszą kryminalistów. Śmiać się gliniarzowi w twarz! Mój gówniany ojciec musiał mieć z tego frajdę jak cholera. Z policyjnego punktu widzenia nie ma sensu zmagać się z tego typu przyznaniemzaprzeczeniem. Uczysz się akceptować taką sytuację. To część gry. To dylemat policjanta: czasem nie da się udowodnić przestępstwa bez przyznania się do winy, ale nie wydobędziesz zeznania, jeśli już nie masz dowodu. Więc po prostu odsunąłem papier od szkła i rzuciłem go na mały melaminowy blat przed sobą. Rozsiadłem się i potarłem czoło. - Ty durniu. Ty głupi stary durniu. Wiesz, co zrobiłeś? - Durniu? Co ty, wyzywasz mnie od durniów? Cholera, nic nie zrobiłem. - Jacob był niewinny! Ty głupi, głupi staruchu.

- Uważaj, co mówisz, junior. Nie muszę tutaj siedzieć i cię wysłuchiwać. - Nie potrzebowaliśmy twojej pomocy. - Nie? Mało mnie nie nabrałeś. - Wygralibyśmy. - A jeśli nie? Co wtedy? Chcesz, żeby dzieciak gnił w takim miejscu? Wiesz, co to za miejsce, junior? To grób. To wysypisko śmieci. To wielka dziura w ziemi, do której wrzucają śmieci, których nikt już nie chce widzieć. Zresztą to ty powiedziałeś mi tamtego wieczoru przez telefon, że przegrywacie. - Słuchaj, nie wolno ci... po prostu nie wolno... - Jezu, junior, trzymaj fason, co? To jest żałosne jak cholera. Słuchaj, ja nic nie powiem o tym, co się stało, jasne? Bo nie wiem. Cokolwiek się stało z tym facetem... jak mu tam, Patz?... cokolwiek się stało z tym gościem, ja nic nie wiem. Tkwię w tej dziurze, skąd mam, do diabła, wiedzieć? Ale ty chcesz, żebym płakał jak bóbr, bo jakiś gwałciciel dzieciaków, gnój, co molestował maluchy, zabił się albo jego zabili, albo co? Zapomnij. Krzyżyk na drogę. Jednego gnoja mniej na świecie. Pieprzyć go. Nie ma faceta. - Podniósł pięść do ust, dmuchnął w nią, a potem rozcapierzył palce, tak jak magik, który sprawia, że moneta znika. „Nie ma”. - Jednego dupka na świecie mniej i tyle. Świat jest lepszym miejscem bez takiego faceta jak on. - Ale z takim facetem jak ty? Popatrzył z wściekłością. - Hej, jeszcze żyję. - Wypiął pierś. - Nieważne, co o mnie myślisz. Nadal tu jestem, junior, czy ci się to podoba, czy nie. Nie pozbędziesz się mnie. - Jak karaluchów. - Zgadza się, jestem starym twardym karaluchem. I jestem z tego dumny. - To co zrobiłeś? Zadzwoniłeś z prośbą o przysługę? Czy jakoś inaczej skontaktowałeś się ze starym kumplem? - Mówiłem ci, nie mam pojęcia, o czym gadasz. - Wiesz, rzecz w tym, że trochę mi zajęło, żeby się domyślić. Mam przyjaciela policjanta, który powiedział mi, że ten facet, Ojciec O’Leary, był starym specem od łamania nóg, że nadal pracuje, „załatwia sprawy”. A kiedy zapytałem, co to znaczy „załatwiać sprawy”, powiedział: „usuwa problemy”. Więc to zrobiłeś, prawda? Zadzwoniłeś do starego przyjaciela, żeby usunął problem.

Bez odpowiedzi. Dlaczego miałby mi pomagać i mówić? Krwawy Bill rozumiał dylemat policjanta równie dobrze, jak ja. Nie ma przyznania się do winy, nie ma sprawy; nie ma sprawy, nie ma zeznań. Ale obaj wiedzieliśmy, co zaszło. Myśleliśmy dokładnie o tym samym, jestem pewien: Ojciec O’Leary przychodzi tam pewnej nocy, po szczególnie złym dla Jacoba dniu w sądzie, i straszy tego tłuściocha, macha mu spluwą przed nosem, zmusza, żeby podpisał zeznanie. Facet prawdopodobnie narobił w portki, zanim Ojciec O’Leary go powiesił. - Wiesz, co zrobiłeś Jacobowi? - Tak, uratowałem mu życie. - Nie. Odebrałeś mu jego dzień w sądzie. Odebrałeś mu szansę, żeby usłyszał, jak przysięgli ogłaszają „niewinny”. Od tej chwili zawsze będzie maleńka wątpliwość. Zawsze znajdą się ludzie przekonani, że Jacob jest mordercą. Roześmiał się. To nie był cichy śmiech, ale ryk. - Jego dzień w sądzie? A ja jestem głupcem? Junior, wiesz co? Nie jesteś taki mądry, jak myślałem. - Jeszcze trochę się pośmiał. Głośnym, szalonym śmiechem, od którego brzuch się trzęsie. Przedrzeźniał mnie wysokim, napuszonym tonem. - „Jego dzień w sądzie!”, Jezu, junior! To cud, że ty jesteś z tamtej strony, a ja z tej. Jak to się, kurwa, stało? Ty tępy ciołku. - Świat zwariował. Że też do więzienia wsadzają faceta takiego jak ty. Zignorował te słowa. Nachylił się, jakby chciał wyszeptać mi do ucha tajemnicę przez grubą na dwa centymetry szklaną płytę. - Słuchaj, ty praworządny kutasie. Chcesz wrzucić swojego dzieciaka z powrotem w gówno? Tego chcesz, junior? Wezwij gliny. No, dalej, wezwij gliny i opowiedz im tę twoją całą zwariowaną historyjkę o Patzu i tym facecie, O’Learym, którego podobno znam. Co to mnie, do diabła, obchodzi? I tak jestem tutaj dożywotnio. Nie zaszkodzisz mi. No, dalej. To twoje dziecko. Rób z nim, co chcesz. Jak mówiłeś, może dzieciak z tego wyjdzie. Zaryzykuj. - I tak nie mogą sądzić Jacoba po raz drugi. Nie ma takiego niebezpieczeństwa. - Więc? To nawet lepiej. Najwyraźniej jesteś przekonany, że ten facet, O’Leary, popełnił morderstwo. Na twoim miejscu natychmiast bym to zgłosił. To zamierzasz zrobić, panie prokuratorze? A może to nie wyglądałoby tak dobrze dla dzieciaka, co? - Przez kilka sekund patrzył mi prosto w oczy, aż zdałem sobie sprawę, że mrugam. - Nie - powiedział. -

Chyba nie. Na tym kończymy? - Tak. - Dobrze. Hej, strażnik! Strażnik! Dwóch strażników podeszło wolnym krokiem, ze sceptycznymi minami. - Ja i mój syn zakończyliśmy wizytę. Chłopaki, spotkaliście kiedyś mojego syna? Strażnicy nie odpowiedzieli, nawet nie spojrzeli na mnie. Pewnie myśleli, że to jakaś sztuczka, żeby na sekundę odwrócili wzrok, i nie zamierzali dać się na to nabrać. Mieli za zadanie zaprowadzić dzikie zwierzę z powrotem do klatki. To było wystarczająco niebezpieczne. Nie opłaca się łamać protokołu. - W porządku - odezwał się znów Billy, kiedy jeden ze strażników szukał klucza, żeby z powrotem przymocować kajdanki do uprzęży. - Niedługo tu wrócisz, junior. Pamiętaj, nadal jestem twoim ojcem. Zawsze będę twoim ojcem. Klawisze zaczęli ściągać go z krzesła, ale jemu znów zachciało się gadać. - Hej! - zawołał do nich. - Powinniście poznać tego faceta. Jest prawnikiem. Może wy, chłopaki, będziecie potrzebowali adwokata, któreg... Jeden ze strażników wyjął mu słuchawkę z ręki i odwiesił ją. Postawił więźnia na nogi, przypiął kajdanki do łańcucha w pasie, potem pociągnął za cały zestaw łańcuchów, żeby się upewnić, że wszystko jest dobrze zamocowane. Billy przez ten czas nie spuszczał ze mnie wzroku, nawet kiedy strażnicy go popychali. Kto to zgadnie, co zobaczył, patrząc na mnie. Prawdopodobnie po prostu obcego w okiennej ramie. * Prokurator Logiudice: Zapytam pana raz jeszcze. I pragnę przypomnieć, że zeznaje pan pod przysięgą. Świadek: Jestem tego świadom. Prokurator Logiudice: I jest pan świadom, że mówimy tutaj o morderstwie. Świadek: Anatomopatolog określił to jako samobójstwo. Prokurator Logiudice: Leonard Patz został zamordowany i pan o tym wie! Świadek: Nie rozumiem, skąd ktokolwiek mógłby to wiedzieć. Prokurator Logiudice: I nie ma pan nic do dodania? Świadek: Nie. Prokurator Logiudice: Nie wie pan, co się stało z Leonardem Patzem dwudziestego piątego października 2007 roku?

Świadek: Nie. Prokurator Logiudice: Jakieś hipotezy? Świadek: Nie. Prokurator Logiudice: Czy w ogóle wie pan cokolwiek o Jamesie Michaelu O’Learym, zwanym także Ojcem O’Learym? Świadek: Nigdy o nim nie słyszałem. Prokurator Logiudice: Doprawdy? Nigdy pan nie słyszał tego nazwiska. Świadek: Nigdy o nim nie słyszałem. * Pamiętam, jak Neal Logiudice stał tam ze skrzyżowanymi ramionami i się dopalał. Kiedyś pewnie poklepałbym go po ramieniu i powiedział: „Świadek kłamie. Nic nie poradzisz. Idź na piwo, niech mu tam. Świat przestępczy jest mały, Neal, wszyscy ci faceci wrócą, wcześniej czy później”. Ale Logiudice nie był takim typem, żeby machnąć ręką na bezczelnego świadka. Prawdopodobnie i tak gówno go obchodziło zamordowanie Patza. Tu nie chodziło o Leonarda Patza. Robił się już wieczór, kiedy Logiudice wpędził mnie w małe, nieszkodliwe krzywoprzysięstwo. Zeznawałem cały dzień i byłem zmęczony. Był kwiecień. Dni stawały się dłuższe. Zaczynało zmierzchać, kiedy oznajmiłem: „Nigdy o nim nie słyszałem”. Do tego czasu Logiudice musiał już zrozumieć, że tutaj nie odzyska swojej reputacji, tym bardziej prosząc mnie o pomoc. Wkrótce potem zrezygnował z pracy w biurze prokuratora okręgowego. Teraz jest adwokatem w Bostonie. Nie miałem wątpliwości, że i adwokatem będzie wspaniałym, aż do dnia, kiedy go pozbawią uprawnień. Ale teraz pocieszam się tym wspomnieniem, jak stoi w sali wielkiej ławy przysięgłych, jak powoli się spala, kiedy i jego oskarżenie, i kariera załamują się na jego oczach. Lubię o tym myśleć jako o ostatniej lekcji, której mu udzieliłem, swojemu dawnemu protegowanemu. To dylemat policjanta, Neal. Niedługo się do tego przyzwyczaisz.

39. Raj

Okazuje się, że można się przyzwyczaić prawie do wszystkiego. To, co pewnego dnia wydaje się szokującym, niewiarygodnym skandalem, z czasem zaczyna być zwyczajne, nijakie. Kiedy minęły pierwsze miesiące, zniewaga, jaką był proces Jacoba, stopniowo traciła moc doprowadzania nas do wściekłości. Zrobiliśmy wszystko, co mogliśmy. Naszej rodzinie przytrafiło się coś groteskowego. Zawsze będziemy z tego znani. To będzie pierwsze zdanie we wszystkich naszych nekrologach. I to doświadczenie zawsze będzie nas kształtowało, na sposoby, których wtedy nie mogliśmy się domyślić. To wszystko zaczęło wydawać się normalne, niezmienne, prawie niewarte komentarza. I kiedy tak się stało - kiedy zaczęliśmy się przyzwyczajać do nowego życia ludzi o złej sławie, kiedy wreszcie zaczęliśmy patrzeć przed siebie, a nie za siebie - nasza rodzina stopniowo zaczęła się znowu odradzać. Laurie pierwsza przebudziła się na nowo. Odnowiła przyjaźń z Toby Lanzman. Podczas procesu Toby nie kontaktowała się z nami, ale była pierwszą z naszych przyjaciół z Newton, która potem ponownie nawiązała z nami stosunki. Jak zwykle sprawna, władcza - ta sama szczupła twarz biegacza, to samo sprężyste ciało ze sterczącym zadkiem - Toby poprowadziła Laurie przez przerażający program ćwiczeń, w którego skład wchodziły długie zimowe biegi wzdłuż Commonwealth Avenue. Laurie chce się wzmocnić, powiedziała. Wkrótce Laurie sama przepędzała się przez wyczerpujące treningi, nawet bez Toby. Wracała z coraz dłuższych biegów, czerwona na twarzy, błyszcząca od potu w środku zimy. - Muszę być silniejsza. Odzyskując rolę kapitana rodziny, rzuciła się w wir przywracania do życia Jacoba i mnie. Przygotowywała obfite śniadania z wafli albo z omletów, albo z gorących płatków, a potem - bo nie mieliśmy obowiązków, do których musielibyśmy pognać - zasiadaliśmy do gazet: Jacob czytał je z macbooka, a ja z Laurie dzieliliśmy się drukowanymi wersjami „Globe’a” i „Timesa”. Organizowała rodzinne wieczory filmowe i nawet pozwalała mi wybierać filmy gangsterskie, które wprost kocham. Potem dobrodusznie narzekała, kiedy z Jacobem powtarzaliśmy bez końca nasze ulubione kwestie: „Powiedz cześć mojemu małemu przyjacielowi” i „Aż do dziś nie wiedziałem, że przez cały czas to był Barzini”. Stwierdziła, że Brando w moim wydaniu brzmi jak Elmer Fudd, co wymagało wejścia na YouTube, żeby pokazać Jacobowi, kim był Elmer Fudd. Jakie to dziwne słyszeć, że znowu

się śmiejemy. A kiedy ten proces przywracania nas do życia nie postępował wystarczająco szybko, kiedy Jacob i ja nie potrafiliśmy otrząsnąć się z przygnębienia po minionym roku, Laurie uznała, że potrzeba nam silniejszego lekarstwa. - Dlaczego nie mielibyśmy na jakiś czas wyjechać? - zaproponowała wesoło pewnego wieczoru przy kolacji. - Możemy urządzić rodzinne wakacje, tak jak kiedyś. To był jeden z tych oślepiająco oczywistych pomysłów, które walą w człowieka jak objawienie. Jasne! W momencie, gdy to powiedziała, wiedzieliśmy, że oczywiście musimy wyjechać. Dlaczego tyle czasu zmarnowaliśmy, zanim wpadliśmy na ten pomysł? Samo mówienie o tym trochę nas oszałamiało. - To genialne - przyznałem. - Zrzucimy to z siebie! - Naciśnijmy przycisk „Reset!” - dorzucił Jacob. Laurie triumfalnie uniosła pięści i zakręciła nimi, była taka podekscytowana. - Już tak mam tego wszystkiego dosyć. Nienawidzę tego domu. Nienawidzę tego miasta. Nienawidzę tego, że przez cały dzień czuję się jak w pułapce. Po prostu chcę się znaleźć w jakimś innym miejscu. Pamiętam, że tego samego wieczoru we troje natychmiast poszliśmy do komputera i wybraliśmy cel naszej podróży. Zdecydowaliśmy się na Jamajkę. Kurort nazywał się Fale. Żadne z nas nigdy nie słyszało o Falach ani nie było na Jamajce. Podjęliśmy decyzję wyłącznie na podstawie strony internetowej kurortu, która olśniła nas fantastycznymi obrazami prosto z Photoshopa: palmy, plaże z białym piaskiem, turkusowy ocean. Wszystko tak doskonałe, że nie mogliśmy się Oprzeć. To była turystyczna pornografia. Widzieliśmy tam śmiejące się pary, ona jędrna i opalona w bikini i pareo, on siwy na skroniach, ale wysportowany, z sześciopakiem kulturystycznych mięśni brzucha - mama dbająca o wychowanie fizyczne dzieci i średniej rangi menedżer, przeistoczeni w Falach w to, co w nich naprawdę było: kokietkę i ogiera. Widzieliśmy tam kompleks hotelowy upiększony okiennicami i werandami, z zewnątrz jaskrawo pomalowany, żeby wywołać wyobrażenie karaibskiej wioski. Okna hotelu wychodziły na sieć błękitnych basenów z fontannami i pływającymi barami. Na dnie każdego basenu migotało logo Fal. Niebieskie sadzawki przelewały się w dół, jedna do drugiej, aż woda docierała do skraju niskiego klifu, a za tym skrajem winda schodziła na plażę w kształcie podkowy i do nieskazitelnej małej rafy koralowej. A hen, w dali, błękit oceanu stapiał się z nieskończonym błękitem nieba, bez

wyrazistej linii horyzontu, który zepsułby iluzję, że Fale nie znajdują się na naszej okrągłej planecie. To był właśnie taki baśniowy świat, do którego pragnęliśmy uciec. Nie chcieliśmy wybrać się do jakiegoś „realnego” miejsca; nie można pojechać do takich miejsc jak Paryż czy Rzym i o niczym nie myśleć, a nam najbardziej zależało na tym, żeby nie myśleć. Na szczęście wyglądało na to, że w Falach żadna myśl długo nie przetrwa. Nie ma mowy, żeby coś zepsuło zabawę. W całej tej emocjonalnej manipulacji godną uwagi rzeczą było to, że nieźle działała. Właściwie udało nam się osiągnąć marzenie podróżnika, żeby zostawić za sobą stare „ja” i wszystkie kłopoty. Zostaliśmy przeniesieni w obu znaczeniach. Nie od razu, oczywiście, ale po troszeczku. Odczuliśmy, że ciężar zaczyna się zmniejszać, w chwili kiedy już zarezerwowaliśmy przyjemny, długi dwutygodniowy pobyt. Potem poczuliśmy się jeszcze lżejsi, kiedy samolot wystartował z Bostonu, i jeszcze lżejsi, kiedy wysiedliśmy w blasku i upale tropikalnej bryzy na płycie małego lotniska w Montego Bay. Byliśmy już inni. Dziwnie, cudownie pijani ze szczęścia. Ze zdumieniem patrzyliśmy na innych, jakbyśmy chcieli spytać: „Czy to może być prawda? Czy rzeczywiście jesteśmy... szczęśliwi?” Powiesz, że sami się zwodziliśmy; nasze problemy nie były mniej realne. I oczywiście to prawda, ale co z tego? Zasłużyliśmy na wakacje. Na widok lotniska Jacob się uśmiechnął. Laurie złapała mnie za rękę. - To raj! - rozpromieniła się. Przeszliśmy przez terminal i wsiedliśmy do małego, kursującego wahadłowo autobusu - kierowca trzymał podkładkę do pisania z logo Fal i listę gości, których miał zabrać. Wyglądał trochę łajzowato w T-shircie, szortach i japonkach. Ale uśmiechał się do nas i każde zdanie doprawiał słowami: „Dobra jest!” i w ogóle robił z tego niezły show. „Dobra jest!” powtarzał w kółko, aż sami zaczęliśmy tak mówić. Najwyraźniej codziennie, od wielu lat, odgrywał szczęśliwego tubylca. A bladzi urlopowicze to łykali, my też. „Dobra jest!” Jazda autobusem trwała prawie dwie godziny. Trzęśliśmy się na wyboistej nieutwardzonej drodze, która prowadziła z grubsza wzdłuż północnego wybrzeża wyspy. Po prawej mieliśmy porośnięte bujną zielenią góry, po lewej morze. Trudno było nie zauważyć nędzy wyspy. Mijaliśmy walące się domki i szałasy sklecone z kawałków drewna i blachy falistej. Poboczami szły obszarpane kobiety i wychudzone dzieci. Ten widok przygnębiał urlopowiczów. Nędza tubylców była koszmarna, a goście chcieli

okazać wrażliwość; jednocześnie przyjechali się zabawić i to nie ich wina, że wyspa jest biedna. Jacob usadowił się na szerokim siedzeniu z tyłu autobusu obok dziewczyny mniej więcej w jego wieku. Na swój sposób była śliczna i dzieciaki ostrożnie do siebie zagadywały. Jacob odpowiadał krótko, tak jakby każde słowo było laską dynamitu. I uśmiechał się głupawo. Wreszcie trafiła się dziewczyna, która nic nie wie o morderstwie, chyba nawet nie podejrzewa, że Jacob to palant, taki co to nie za bardzo potrafi zmusić się, żeby spojrzeć pannie w oczy (ale udowadniał, że jak najbardziej potrafi zerkać na jej piersi). To wszystko było tak wspaniale zwyczajne. Razem z Laurie postanowiliśmy się nie gapić, żebyśmy nie spieprzyli mu sprawy. - Myślę, że ja znajdę sobie laskę na tych wakacjach szybciej niż Jacob wyszeptałem. - Jak zwykle stawiam na ciebie - powiedziała. Kiedy autobus wreszcie dotarł do Fal, przejechaliśmy przez wielką bramę, obok wypieszczonych klombów czerwonych hibiskusów i żółtych balsamin, i zatrzymaliśmy się pod portykiem u wejścia do hotelu. Uśmiechnięci od ucha do ucha bagażowi wyładowali walizki. Nosili liberie łączące brytyjskie elementy wojskowe - tropikalne kaski wypolerowane do oślepiającej bieli, czarne spodnie z szerokimi czerwonymi lampasami i jaskrawe koszule drukowane w kwiaty. Połączenie było deliryczne, tak jakby odpowiednie dla rajskiego wojska, operetkowej armii. W holu zameldowaliśmy się i wymieniliśmy pieniądze na wewnętrzną walutę Fal małe srebrne monety, tak zwane piaskowe dolary. Operetkowy żołnierz w tropikalnym kasku rozlewał bezpłatny poncz rumowy, o którym mogę powiedzieć tylko tyle, że zawierał grenadinę (był jaskrawoczerwony) i rum. Natychmiast wypiłem drugiego drinka, uważając to za patriotyczny obowiązek wobec obsługi Fal. Dałem napiwek żołnierzowi, Bóg wie ile, bo kurs wymiany piaskowych dolarów był mglisty, ale napiwek musiał być szczodry, ponieważ żołnierz włożył monetę do kieszeni i powiedział: „Dobra jest”, nielogicznie, ale radośnie. Od tego momentu moje wspomnienia z pierwszego dnia trochę się mącą. Z drugiego też. Przepraszam za głupawy ton, ale prawda jest taka, że byliśmy szczęśliwi jak cholera. I odrodzeni. Kiedy napięcie minionego roku wreszcie ustąpiło, trochę zgłupieliśmy. Wiem, że ta cała historia jest bardzo poważną sprawą. Ben Rifkin został

przecież zamordowany, nawet jeśli nie przez Jacoba. A Jacoba uratowała tylko interwencja drugiego morderstwa zaaranżowana przez deus ex więzienie - o tej tajemnicy wiedziałem tylko ja. I oczywiście jako oskarżeni nadal byliśmy powszechnie uznawani za winnych czemuś i dlatego nie mieliśmy prawa znowu być szczęśliwi. Wzięliśmy do serca bardzo surowe instrukcje Jonathana, żeby nigdy się nie śmiać albo nie uśmiechać w miejscach publicznych - niech nikt nie pomyśli, że nie traktujemy sytuacji z należytą powagą, niech nie myślą, że nie czujemy się zdruzgotani. Ale teraz wreszcie odetchnęliśmy i, przy naszym wyczerpaniu, poczuliśmy się odurzeni, nawet jeśli odurzeni nie byliśmy. W ogóle nie czuliśmy się jak mordercy. Pierwsze kilka poranków spędziliśmy na plaży, popołudnia w jednym z wielu basenów. Kurort co wieczór oferował jakąś rozrywkę. Mogły to być występy muzyczne albo karaoke, albo konkursy talentów dla gości. Bez względu na formę rozrywki personel nakłaniał nas, abyśmy śmiało brali udział w zabawie. Krzyczeli ze sceny ze śpiewnym wyspiarskim akcentem: „Dalej, wszyscy razem, naróbmy trochę hałasu!”, a my, goście, klaskaliśmy i wydawaliśmy radosne okrzyki z maksymalnym entuzjazmem. Potem były tańce. Potrzebna była spora dawka ponczu Fali, żeby przez to przejść. Jedliśmy łapczywie. Posiłki serwowano w formie szwedzkiego stołu, więc nadrabialiśmy miesiące niedojadania. Razem z Laurie wydawaliśmy piaskowe dolary na piwa i piña colady. Nawet Jacob po raz pierwszy spróbował piwa. - Dobre - oświadczył po męsku, chociaż go nie dokończył. Większość czasu spędzał ze swoją nową dziewczyną, której imię - przygotuj się brzmiało Hope (nadzieja). Z nami też lubił spędzać czas, ale coraz częściej wypuszczali się we dwoje. Później odkryliśmy, że Jacob podał jej fałszywe nazwisko. Nazwał się Jacobem Goldem, zapożyczając od Laurie nazwisko panieńskie, i dlatego Hope nigdy nie dowiedziała się o sprawie. Wtedy nie wiedzieliśmy o małym podstępie Jacoba, więc mogliśmy się tylko zastanawiać, dlaczego właściwie dziewczyna flirtuje z naszym synem. Czy była tak niefrasobliwa, że nie przyszło jej na myśl, żeby przeprowadzić na jego temat proste poszukiwania w Google? Gdyby wpisała w wyszukiwarkę „Jacob Barber”, uzyskałaby około trzystu tysięcy wyników (liczba wzrosła od tamtego czasu). A może wiedziała i doznawała jakiegoś dziwnego dreszczyku, randkując z niebezpiecznym pariasem. Jacob powiedział nam, że Hope nie ma pojęcia o sprawie, a my nie śmieliśmy zapytać ją wprost, ze strachu, że zepsujemy pierwszą dobrą rzecz, która po

tak długim czasie przydarzyła się Jacobowi. Zresztą przez te pierwsze dni, odkąd poznaliśmy Hope, rzadko ją widywaliśmy. Ona i Jake woleli być tylko z sobą. Nawet kiedy wszyscy razem byliśmy przy basenach, przychodzili we dwoje, mówili „cześć”, potem siadali w pewnym oddaleniu od nas. Raz podejrzeliśmy, jak po kryjomu trzymają się za ręce, leżąc na sąsiednich szezlongach. Chcę powiedzieć - to ważne, żebyś wiedział - że lubiliśmy Hope przede wszystkim dlatego, że przy niej nasz syn był szczęśliwy. Rozpromieniał się, kiedy tylko przebywała w pobliżu. Miała w sobie jakieś ciepło. Miła, uprzejma dziewczyna, z blond włosami i cudownym miękkim akcentem z Wirginii, który nam, bostończykom, wydawał się uroczy. Była trochę pulchna, ale dobrze się czuła w swoim ciele, na tyle dobrze, żeby codziennie nosić bikini, i za to też ją lubiliśmy, za swobodę, z jaką podchodziła do siebie, wolna od zwykłej, chorobliwej niepewności nastolatków. Nawet jej niezwykłe imię podkreślało bajkową symetrię jej nagłego pojawienia się na scenie. - W końcu mamy Nadzieję - mawiałem do Laurie. Tak naprawdę nie byliśmy całkowicie skoncentrowani na Jacobie i Hope. Razem z Laurie musieliśmy popracować nad własnym związkiem. Musieliśmy znów nauczyć się siebie nawzajem, ponownie wprowadzić stare wzorce. Wznowiliśmy nawet życie seksualne - nie szaleńczo, ale powoli, z wahaniem. Prawdopodobnie byliśmy równie niezdarni, jak Jacob i Hope, którzy na pewno dobierali się do siebie w tym samym czasie, w cichych kącikach, opierając się o palmy. Laurie bardzo szybko zbrązowiała, tak jak zawsze. W moich oczach, mężczyzny w średnim wieku, wyglądała szalenie sexy i zaczynałem się mocno zastanawiać, czy strona internetowa kurortu ostatecznie nie przedstawiała prawdziwych obrazków: Laurie coraz bardziej przypominała mamę z reklamy. Nadal była najpiękniejszą kobietą, jaką w życiu widziałem: to cud, że ją miałem, i cud, że została przy mnie tak długo. Wydaje mi się, że jakoś w pierwszym tygodniu Laurie zaczęła wybaczać sobie grzech pierworodny - tak to widziała - utraty wiary we własnego syna, zwątpienia podczas procesu w jego niewinność. To było widać po sposobie, w jaki zaczynała się odprężać w jego obecności. Toczyła ze sobą wewnętrzną walkę; nie miała powodu, żeby godzić się z Jacobem - on przecież nie wiedział o jej wątpliwościach - a co dopiero, żeby się go bać. Tylko że Laurie sama sobie musiała wybaczyć. Osobiście nie widziałem w tym takiej wielkiej sprawy. Jak na zdradę, ta była mała i zrozumiała w danych okolicznościach. Może

trzeba być matką, żeby pojąć, dlaczego tak mocno to odczuła. Mogę tylko powiedzieć, że kiedy poczuła się lepiej, cała nasza rodzina wróciła do normalnego rytmu. Nasza rodzina orbitowała wokół Laurie. Zawsze tak było. Szybko weszliśmy w rutynę kilku codziennych zajęć, ludzie tak muszą, nawet w bajkowym świecie, takim jak Fale. Moim ulubionym rytuałem było przyglądanie się zachodowi słońca na plaży razem z rodziną. Co wieczór zabieraliśmy z sobą na dół piwo, przyciągaliśmy trzy leżaki nad brzeg morza i siedzieliśmy ze stopami w wodzie. Raz dołączyła do nas Hope, żeby oglądać zachód słońca. Taktownie usadowiła się obok Laurie, jak dama towarzysząca królowej. Ale zwykle było tam nas troje Barberów. Naokoło, w gasnącym świetle, małe dzieci bawiły się w piasku i płytkiej wodzie - brzdące, nawet parę niemowląt i ich młodzi rodzice. Stopniowo plaża cichła, gdy inni goście odchodzili przygotować się do kolacji. Ratownicy ciągnęli po piasku puste leżaki i z klekotem składali je na noc. W końcu i oni odchodzili, a na plaży zostawało tylko parę osób, które podziwiały zachód słońca. Patrzyliśmy w dal, gdzie dwa ramiona lądu wyciągały się i obejmowały małą zatoczkę, a horyzont płonął na żółto, potem na czerwono, później przybierał kolor indygo. Kiedy teraz spoglądam wstecz, widzę swoją szczęśliwą rodzinę, jak we troje siedzimy na tamtej plaży o zachodzie słońca, i mam ochotę w tym miejscu zatrzymać opowieść. Musieliśmy wyglądać tak normalnie: Laurie, Jacob i ja, tak bardzo w stylu innych wczasowiczów z tego kurortu. Musieliśmy wglądać jak wszyscy, i jeśli się nad tym zastanowić, tylko tego naprawdę zawsze pragnąłem. * Prokurator Logiudice: A potem? Świadek: A potem... Prokurator Logiudice: Co się stało potem, panie Barber? Świadek: Dziewczyna zniknęła.

40. Bez wyjścia Nadciągał już wieczór. Na zewnątrz światło dnia się cofało, niebo robiło się

matowe - znajome bezsłoneczne niebo zimnej wiosny w Nowej Anglii. Sala wielkiej ławy przysięgłych nie była już zalana jasnym słońcem, pożółkła pod świetlówkami. Przez ostatnie kilka godzin uwaga przysięgłych wzmagała się i słabła, ale teraz wyprostowali się zainteresowani. Wiedzieli, co nadchodzi. Siedziałem na krześle, zeznając cały dzień. Musiałem wyglądać trochę mizernie. Logiudice krążył wokół mnie podekscytowany, jak bokser, który mierzy wzrokiem zamroczonego przeciwnika. * Prokurator Logiudice: Miał pan jakieś informacje, co się stało z Hope Connors? Świadek: Nie. Prokurator Logiudice: Kiedy się pan dowiedział, że zniknęła? Świadek: Nie przypominam sobie dokładnie. Pamiętam, jak to się zaczęło. Mniej więcej w porze kolacji odebraliśmy telefon w naszym pokoju w kurorcie. To była matka Hope, pytała, czy dziewczyna jest z Jacobem. Nie kontaktowała się z nimi przez całe popołudnie. Prokurator Logiudice: Co pan powiedział? Świadek: Że jej nie widzieliśmy. Prokurator Logiudice: A Jacob? Co on o tym mówił? Świadek: Jake był z nami. Zapytałem, czy wie, gdzie jest Hope. Powiedział, że nie. Prokurator Logiudice: Czy było coś niezwykłego w reakcji Jacoba, kiedy zadał mu pan to pytanie? Świadek: Nie. Po prostu wzruszył ramionami. Nie było powodu, żeby się martwić. Wszyscy pomyśleliśmy, że pewnie po prostu poszła zwiedzać. Prawdopodobnie straciła poczucie czasu. Tam nie było zasięgu dla telefonów komórkowych, więc dzieciaki ciągle znikały. Ale kurort był bardzo bezpieczny. Całkowicie ogrodzony. Nikt nie mógł się dostać, żeby zrobić jej krzywdę. Mama Hope też nie wpadła w panikę. Powiedziałem jej, żeby się nie martwiła, Hope pewnie zaraz wróci. Prokurator Logiudice: Ale Hope Connors nie wróciła. Świadek: Nie. Prokurator Logiudice: W rzeczywistości szukano jej ciała kilka tygodni, zgadza się? Świadek: Siedem tygodni.

Prokurator Logiudice: I kiedy je znaleziono? Świadek: Ciało zostało wyrzucone na brzeg parę kilometrów od kurortu. Utonęła, najwyraźniej. Prokurator Logiudice: Najwyraźniej? Świadek: Kiedy ciało tak długo znajduje się w wodzie, ulega rozkładowi. Z tego co wiem, stało się też pokarmem dla morskiej fauny. Nie wiem z całą pewnością; nie zostałem wtajemniczony w to śledztwo. Wystarczy powiedzieć, że ciało nie dostarczyło wielu dowodów. Prokurator Logiudice: Sprawę uważa się za nierozwiązane zabójstwo? Świadek: Nie wiem. Nie powinno się tak uważać. Nie ma dowodów, które by to wspierały. Dowody sugerują tylko, że poszła pływać i utonęła. Prokurator Logiudice: Hm, to niezupełnie prawda, co? Jest trochę dowodów, że tchawica Hope Connors została zmiażdżona, zanim dziewczyna znalazła się w wodzie. Świadek: Ten wniosek nie ma oparcia w dowodach. Ciało uległo daleko posuniętemu rozkładowi. Tamtejsza policja... było tyle nacisków, tyle mediów. Śledztwo nie było prowadzone prawidłowo. Prokurator Logiudice: To się zdarzyło blisko Jacoba, prawda? Morderstwo, spartaczone śledztwo. Musiał być najnieszczęśliwszym z chłopców. Świadek: Czy to pytanie? Prokurator Logiudice: Przejdziemy dalej. Nazwisko pańskiego syna było powszechnie łączone z tą sprawą, prawda? Świadek: W tabloidach i na niektórych marnych stronach internetowych. Napiszą wszystko dla pieniędzy. Nie ma zysku ze stwierdzenia, że Jacob jest niewinny. Prokurator Logiudice: Jak Jacob zareagował na zniknięcie dziewczyny? Świadek: Był zaniepokojony oczywiście. Zależało mu na Hope. Prokurator Logiudice: A pańska żona? Świadek: Ona też była bardzo, bardzo zaniepokojona. Prokurator Logiudice: Tylko tyle: „bardzo, bardzo zaniepokojona”? Świadek: Tak. Prokurator Logiudice: Czy można powiedzieć, że według niej Jacob miał coś wspólnego ze zniknięciem tej dziewczyny? Świadek: Tak.

Prokurator Logiudice: Czy coś szczególnego skłaniało ją do takiego wniosku? Świadek: Tak, to zdarzyło się na plaży. W ten dzień, kiedy dziewczyna zniknęła, Jacob przyszedł tam... było późne popołudnie... żeby oglądać zachód słońca, i usiadł po mojej prawej stronie. Laurie siedziała po mojej lewej. Zapytaliśmy: „Gdzie Hope?” Powiedział: „Ze swoją rodziną, chyba. Nie widziałem jej”. Więc trochę sobie zażartowaliśmy... chyba to Laurie zapytała, czy między nimi wszystko w porządku, czy się nie pobili. Powiedział, że nie, że po prostu od paru godzin jej nie widział. Ja... Prokurator Logiudice: Andy? Dobrze się czujesz? Świadek: Tak. Przepraszam, tak. Jake... on miał te plamki na stroju kąpielowym, te małe czerwone plamki. Prokurator Logiudice: Proszę opisać te plamki. Świadek: To były kropelki. Prokurator Logiudice: Jakiego koloru? Świadek: Brązowawoczerwone. Prokurator Logiudice: Kropelki krwi? Świadek: Nie wiem. Nie sądzę. Zapytałem go, co to jest, co zrobił ze strojem kąpielowym. Powiedział, że musiał zachlapać się czymś, co jadł, keczupem czy czymś. Prokurator Logiudice: A pańska żona? Co ona myślała o tych czerwonych kropelkach? Świadek: Wtedy nic nie myślała. To nic nie było, bo jeszcze nie wiedzieliśmy, że dziewczyna zaginęła. Powiedziałem mu, żeby po prostu wskoczył do wody i trochę popływał, aż strój się wyczyści. Prokurator Logiudice: I co Jacob na to? Świadek: Nic. Tylko wstał i poszedł na molo, to było molo w kształcie litery H; wszedł na pomost z prawej strony i zanurkował. Prokurator Logiudice: Ciekawe, że to pan mu powiedział, żeby zmył plamy krwi ze stroju. Świadek: Nie miałem pojęcia, czy to plamy krwi. Nadal nie wiem, czy to rzeczywiście były plamy krwi. Prokurator Logiudice: Nadal pan nie wie? Naprawdę? To dlaczego tak szybko powiedział mu pan, żeby wskoczył do wody? Świadek: Laurie powiedziała mu coś takiego, że strój kąpielowy był drogi i że

Jacob powinien bardziej dbać o swoje rzeczy. On jest taki niedbały, taki z niego flejtuch. Nie chciałem, żeby miał problem z matką. Wszyscy tak dobrze się bawiliśmy. Tylko tyle. Prokurator Logiudice: Ale to dlatego Laurie była zdenerwowana, kiedy Hope Connors zaginęła? Świadek: Częściowo tak. W ogóle ta cała sytuacja, wszystko, przez co przeszliśmy... Prokurator Logiudice: Laurie chciała wracać do domu natychmiast, zgadza się? Świadek: Tak. Prokurator Logiudice: Ale pan odmówił. Świadek: Tak. Prokurator Logiudice: Dlaczego? Świadek: Bo wiedziałem, co ludzie powiedzą: że Jacob jest winny i że ucieka przed policją, żeby go nie złapali. Nazwaliby go mordercą. Nie chciałem pozwolić, żeby ktokolwiek tak o nim mówił. Prokurator Logiudice: I rzeczywiście władze na Jamajce przesłuchały Jacoba, prawda? Świadek: Tak. Prokurator Logiudice: Ale go nie aresztowały? Świadek: Nie. Nie było powodu, żeby go aresztować. Nic nie zrobił. Prokurator Logiudice: Jezu, Andy, jak możesz być tak cholernie pewien? Jak możesz być tego tak pewien? Świadek: Jak ktokolwiek może być pewien czegokolwiek? Ufam swojemu dziecku. Muszę. Prokurator Logiudice: Musisz bo co? Świadek: Bo jestem jego ojcem. Jestem mu to winien. Prokurator Logiudice: To dlatego? Świadek: Tak. Prokurator Logiudice: A Hope Connors? Co jej jesteś winien? Świadek: Jacob nie zabił tej dziewczyny. Prokurator Logiudice: Dzieciaki tak po prostu umierają wokół niego, tak? Świadek: Pytanie jest niestosowne. Prokurator Logiudice: Wycofam je. Andy, z ręką na sercu, myślisz, że jesteś

wiarygodnym świadkiem? Naprawdę uważasz, że oceniasz swojego syna prawidłowo? Świadek: Myślę, że jestem wiarygodny, ogólnie. Nie sądzę, żeby rodzice byli całkowicie obiektywni względem swoich dzieci, przyznaję to. Prokurator Logiudice: A jednak Laurie nie miała problemu, żeby widzieć Jacoba takim, jakim jest, prawda? Świadek: Ją będziesz musiał zapytać. Prokurator Logiudice: Laurie nie sprawiło problemu, żeby uwierzyć, że Jacob miał coś wspólnego ze zniknięciem tej dziewczyny? Świadek: Jak mówiłem, Laurie była bardzo wstrząśnięta tą całą sprawą. Nie była sobą. Doszła do własnych wniosków. Prokurator Logiudice: Czy rozmawiała kiedyś z panem o swoich podejrzeniach? Świadek: Nie. Prokurator Logiudice: Powtórzę pytanie. Czy pańska żona rozmawiała kiedyś z panem o swoich podejrzeniach w stosunku do Jacoba? Świadek: Nie, nie rozmawiała. Prokurator Logiudice: Pańska własna żona nigdy nie zwierzała się panu? Świadek: Uznała, że nie może. Nie w tej sprawie. O sprawie Rifkina rozmawialiśmy, oczywiście. Myślę, że według niej są rzeczy, o których po prostu nie może ze mną rozmawiać; są miejsca, do których po prostu nie mam wstępu. Z pewnymi sprawami musi sobie sama poradzić. Prokurator Logiudice: Więc po dwóch tygodniach na Jamajce...? Świadek: Wróciliśmy do domu. Prokurator Logiudice: A już w domu, czy wtedy Laurie w końcu powiedziała o swoich podejrzeniach wobec Jacoba? Świadek: Niezupełnie. Prokurator Logiudice: Niezupełnie, to znaczy? Świadek: Kiedy wróciliśmy do domu z Jamajki, Laurie była bardzo cicha. W ogóle o niczym nie chciała ze mną rozmawiać. Była bardzo, bardzo zdenerwowana. Przerażona. Próbowałem z nią pomówić; chciałem, żeby się otworzyła, ale mi chyba nie ufała. Prokurator Logiudice: Czy w ogóle rozmawiała o tym, co oboje powinniście zrobić, z moralnego punktu widzenia, jako rodzice? Świadek: Nie.

Prokurator Logiudice: Gdyby pana zapytała, co by pan powiedział? Jak pan sądzi, co byłoby waszym moralnym obowiązkiem jako rodziców zabójcy? Świadek: To hipotetyczne pytanie. Nie wierzę, żebyśmy byli rodzicami mordercy. Prokurator Logiudice: W porządku, więc hipotetycznie: jeśli Jacob był winny, co pan i pańska żona powinniście z tym zrobić? Świadek: Neal, możesz zadawać to pytanie na tyle sposobów, na ile chcesz. Nie odpowiem na nie. Nigdy o tym nie rozmawialiśmy. * To, co nastąpiło potem, mogę uczciwie powiedzieć, że było najbardziej autentyczną, najbardziej spontaniczną reakcją, jaką widziałem u Neala Logiudice’a. Z nerwów rzucił żółtą podkładką. Zatrzepotała jak ustrzelony ptak, sfrunęła na łeb, na szyję spod nieba i upadła w odległym kącie sali. Starsza kobieta z wielkiej ławy przysięgłych zrobiła gwałtowny wdech. Przez chwilę myślałem, że to jeden z udawanych gestów Logiudice’a - wskazówka dla przysięgłych: „Nie widzicie, że kłamie?” - tym lepiej, bo to nie zostanie odnotowane w protokole. Ale Logiudice stał, z rękami pod boki, patrzył sobie na buty, lekko kręcił głową. Po chwili się pozbierał. Złożył ręce, głęboko odetchnął. „Wróć do tego. Zwab, złap, pieprz”. Podniósł na mnie wzrok i zobaczył... co? Przestępcę? Ofiarę? W każdym razie zobaczył rozczarowanie. Raczej wątpię, żeby miał tyle rozsądku, aby zobaczyć prawdę: że są rany gorsze niż śmiertelne, których maleńkie binarne rozróżnienie w prawie winny/niewinny, przestępca/ofiara - nie może zgłębić, nie mówiąc już o tym, że uleczyć. Prawo to młotek, nie skalpel. * Prokurator Logiudice: Pan rozumie, że ta wielka ława przysięgłych prowadzi dochodzenie w sprawie pańskiej żony Laurie Barber? Świadek: Oczywiście. Prokurator Logiudice: Cały dzień mówiliśmy o niej, o tym, dlaczego to zrobiła. Świadek: Tak. Prokurator Logiudice: Nic mnie nie obchodzi Jacob. Świadek: Skoro tak mówisz. Prokurator Logiudice: I pan wie, że pan nie jest podejrzany, w ogóle o nic?

Świadek: Skoro tak mówisz. Prokurator Logiudice: Ale jest pan zaprzysiężony. Nie muszę panu tego przypominać? Świadek: Nie, znam zasady, Neal. Prokurator Logiudice: Co twoja żona zrobiła, Andy... Nie rozumiem, dlaczego nie chcesz nam pomóc. To była twoja rodzina. Świadek: Postaw pytanie, Neal. Nie wygłaszaj mów. Prokurator Logiudice: To, co zrobiła Laurie, czy to nie obchodzi pa... Świadek: Sprzeciw! Postaw właściwe pytanie! Prokurator Logiudice: Powinna zostać oskarżona! Świadek: Następne pytanie! Prokurator Logiudice: Powinna być oskarżona, postawiona przed sądem i zamknięta. I ty o tym wiesz! Świadek: Następne pytanie! Prokurator Logiudice: W dzień popełnienia przestępstwa, dziewiętnastego marca 2008 roku, czy otrzymał pan informację o oskarżonej Laurie Barber? Świadek: Tak. Prokurator Logiudice: W jaki sposób? Świadek: Około dziewiątej rano ktoś zadzwonił do drzwi. To był Paul Duffy. Prokurator Logiudice: Co powiedział porucznik Duffy? Świadek: Zapytał, czy może wejść i usiąść. Powiedział, że ma straszną wiadomość. Powiedziałem: „Mów, cokolwiek to jest, po prostu mów natychmiast, w drzwiach”. Powiedział, że zdarzył się wypadek. W samochodzie byli Laurie i Jacob, na autostradzie. Wóz zjechał z drogi. Powiedział, że Jacob nie żyje. Laurie jest bardzo mocno porozbijana, ale wyjdzie z tego. Prokurator Logiudice: Proszę mówić dalej. [Świadek nie odpowiada.] Prokurator Logiudice: Proszę pana, co było dalej? [Świadek nie odpowiada.] Prokurator Logiudice: Andy? Świadek: Ja, hm... poczułem, że kolana się pode mną uginają, zacząłem upadać. Paul wyciągnął ręce, żeby mnie złapać. Podtrzymał mnie. Pomógł mi wejść do salonu i

usiąść na krześle. Prokurator Logiudice: Co jeszcze panu powiedział? Świadek: Powiedział... Prokurator Logiudice: Chce pan, żebyśmy zrobili przerwę? Świadek: Nie. Przepraszam. Nic mi nie jest. Prokurator Logiudice: Co jeszcze powiedział panu porucznik Duffy? Świadek: Powiedział, że w wypadku nie uczestniczyły inne samochody. Byli świadkowie, inni kierowcy, którzy widzieli, jak samochód zmierza prosto na podporę mostu. Nie nacisnęła hamulca, nie próbowała skręcić. Świadkowie mówili, że przyspieszyła, zbliżając się do podpory. Naprawdę przyspieszyła. Świadkowie myśleli, że kierowca pewnie zemdlał, miał atak serca czy coś takiego. Prokurator Logiudice: To było zabójstwo, Andy. Zamordowała twojego syna. [Świadek nie odpowiada.] Prokurator Logiudice: Ta wielka ława przysięgłych chce postawić ją w stan oskarżenia. Popatrz na nich. Chcą zrobić to, co należy. Ale ty musisz nam pomóc. Musisz powiedzieć nam prawdę. Co stało się z twoim synem? [Świadek nie odpowiada.] Prokurator Logiudice: Co stało się z Jacobem? [Świadek nie odpowiada.] Prokurator Logiudice: To i tak wyjdzie na jaw, Andy. Świadek: Naprawdę? * Przed sądem, na Thorndike Street, wiał silny wiatr. Kolejny błąd architektoniczny. Przez wysokie, płaskie ściany ze wszystkich czterech stron, u podstawy budynku tworzyło się tornado. W taki zimny i mokry kwietniowy wieczór, gdy wokół hula wiatr, trudno nawet dojść do gmachu sądu. Równie dobrze mogłaby być wokół niego fosa. Otuliłem się płaszczem i poszedłem Thorndike w stronę garażu, wiatr szturchał mnie w plecy. To był mój ostatni raz w tym sądzie. Odchyliłem się do tyłu, popychany wiatrem, tak jak człowiek, który ciągnie za klamkę zamknięte drzwi. Oczywiście niektórych spraw nie da się zostawić za sobą. Ciągle i ciągle wyobrażałem sobie te ostatnie chwile. Codziennie odtwarzam ostatnie parę sekund z życia Jacoba, a kiedy śpię, mam o tym sny. To bez znaczenia, że mnie przy tym nie było. Nie

mogę powstrzymać umysłu, żeby tego nie widział. Została mu niecała minuta życia. Jacob rozwalił się na środkowym rzędzie foteli w minivanie, długie nogi wyciągnął przed siebie. Zawsze siadał w drugim rzędzie, jak małe dziecko, nawet kiedy w samochodzie byli tylko on i jego mama. Nie zapiął pasa bezpieczeństwa. Często podchodził do tego beztrosko. Normalnie Laurie zamęczałaby go, żeby zapiął pas. Tamtego ranka nic nie powiedziała. Podczas jazdy Jacob i Laurie mało rozmawiali. Bo o czym tu mówić. Mama Jacoba była cicha i posępna, odkąd wróciliśmy z Jamajki kilka tygodni wcześniej. Jacob był na tyle inteligentny, żeby zostawić jej trochę swobody. Gdzieś w głębi musiał wiedzieć, że stracił matkę - stracił jej zaufanie, ale nie miłość. Trudno im teraz być razem. Więc po mozolnej wymianie paru słów podczas jazdy trasą 128 oboje zamilkli, kiedy dotarli do autostrady i skręcili na zachód z wjazdu. Minivan włączył się do ruchu i przyspieszył, a matka i syn nastawili się na długą, nudną jazdę. Był jeszcze inny powód milczenia Jacoba. Jechał na rozmowę do prywatnej szkoły w Natick. Szczerze mówiąc, nie myśleliśmy, żeby jakaś szkoła go przyjęła. Która szkoła ryzykowałaby odpowiedzialność prawną, nawet jeśli chciałaby stawić czoło złej sławie, że ma u siebie krwawego Jacoba Barbera? Spodziewaliśmy się, że Jacob będzie uczył się w domu do końca liceum. Ale powiedziano nam, że miasto nie pokryje kosztów domowej nauki według specjalnego planu edukacyjnego, jeśli nie wyczerpiemy wszystkich innych możliwości, więc dla formalności zorganizowano kilka rozmów. Cały proces był trudny dla Jacoba - musiał udowodnić, że go nie chcą, dając się odrzucać raz za razem - i tego dnia rano konieczność odbycia kolejnej bezsensownej rozmowy sprawiała, że był posępny. Myślał, że szkoły godziły się na rozmowy tylko po to, żeby na niego zerknąć, zobaczyć z bliska, jak wygląda potwór. Poprosił mamę, żeby włączyła radio. Wybrała WBUR, stację z wiadomościami NPR, ale szybko wyłączyła. To było bolesne przypomnienie, że wielki świat nadal się kręci i niczego nie zauważa. Po kilku minutach jazdy autostradą na twarzy Laurie pojawiły się łzy. Ścisnęła kierownicę. Jacob niczego nie zauważył. Był pogrążony we własnych myślach. Oczy miał utkwione w widok przed sobą, między dwoma fotelami z przodu. Przed przednią szybą: mnóstwo samochodów, w gęstych szeregach, pędzi drogą.

Laurie włączyła kierunkowskaz i zjechała na prawy pas, gdzie ruch był mniejszy. Zaczęła przyspieszać: 120, 125, 130. Odpięła pas bezpieczeństwa i odsunęła go za lewe ramię. Jacob oczywiście dorósłby. Za parę lat głos zrobiłby mu się grubszy. Pojawiliby się nowi koledzy. Po dwudziestce byłby coraz bardziej podobny do ojca. Mroczne spojrzenie zmieniłoby się z czasem, zrobiłoby się łagodniejsze, kiedy odeszłyby niepokoje i smutki dojrzewania. Chuda sylwetka stałaby się pełniejsza. Nie byłby taki wielki jak jego masywny ojciec, tylko trochę wyższy, trochę szerszy w ramionach niż większość mężczyzn. Myślałby o studiowaniu prawa. Wszystkie dzieciaki wyobrażają siebie w zawodzie któregoś z rodziców, choćby krótko, choćby niepewnie. Ale nie zostałby prawnikiem. Uznałby, że w tej pracy trzeba się za bardzo uzewnętrzniać, że jest zbyt teatralna, zbyt ingerująca jak na jego powściągliwą osobowość. Długo by szukał, długo męczyłby się w zawodach, które mu nie odpowiadają. Kiedy minivan przekroczył 135 kilometrów na godzinę, Jacob powiedział, bez prawdziwego zaniepokojenia: - Jedziesz trochę za szybko, co, mamo? - Tak? Spotkałby się z dziadkiem. Już był zaciekawiony. A biorąc pod uwagę jego kłopoty z prawem, chciałby zmierzyć się z tym całym dziedzictwem po ojcu, zobaczyć, co to znaczy być wnukiem Krwawego Billy’ego Barbera. Pojechałby na spotkanie z tym człowiekiem i byłby rozczarowany. Ta legenda - ten pseudonim, ta przerażająca reputacja, to morderstwo dla wielu dosłownie nie do opisania - była znacznie większa od stojącego za nią wychudzonego starca, który w końcu był tylko oprychem, chociaż dobrze urodzonym oprychem. Jacob jakoś by się z tym pogodził. Nie zrobiłby tego tak jak ja, wymazując to, ignorując, wypierając. Był zbyt inteligentny, żeby tak się oszukiwać. Ale musiałby z tym zawrzeć własny pokój. Z syna stałby się ojcem i dopiero wtedy zobaczyłby, jak mało znaczy w istocie ta cała sprawa. Później trochę by się tułał i osiadłby gdzieś daleko, gdzie nikt nie słyszał o Barberach, a przynajmniej gdzie nikt nie zna tej historii na tyle dobrze, żeby się nią przejmować. Chyba gdzieś na zachodzie. Może w Bisbee, w Arizonie. Albo w Kalifornii. Kto wie? I w jednej z tych miejscowości pewnego dnia trzymałby w ramionach swojego syna i patrzył niemowlęciu w oczy - tak jak ja wiele razy patrzyłem w jego oczy - i

zastanawiałby się: kim jesteś? Co myślisz? - Dobrze się czujesz, mamo? - Oczywiście. - Co robisz? To niebezpieczne. Licznik: 140, 145, 150. Minivan honda odyssey był właściwie bardzo ciężki wcale nie mini, wbrew nazwie - i miał potężny silnik. Łatwo przyspieszał. Był też stabilny przy dużych szybkościach. Prowadząc go, często byłem zaskoczony, kiedy patrzyłem na prędkościomierz i stwierdzałem, że jadę 130 albo 135 kilometrów na godzinę. Ale powyżej 150 zaczynał się trząść, a koła traciły przyczepność. - Mamo? - Kocham cię, Jacob. Jacob wcisnął się w fotel. Po omacku szukał pasa bezpieczeństwa, ale już za późno. Zostało już tylko kilka sekund. Nadal nie rozumiał, co się dzieje. Jego umysł próbował znaleźć wytłumaczenie dla tej szybkości, dziwnego spokoju mamy: zaciął się pedał gazu; pośpiech, żeby nie spóźnić się na rozmowę; a może jej uwaga po prostu odpłynęła. - Kocham was obu, ciebie i twojego ojca. Minivan zaczął się wślizgiwać na pas awaryjny po prawej stronie autostrady, najpierw prawe koła przekroczyły linię, potem lewe - zostały już tylko sekundy - szybkość rosła, droga prowadziła w dół małego wzgórza, wspomagając silnik, który dawał z siebie wszystko, kiedy wóz osiągnął prędkość: 155, 160, 165. - Mamo! Hamuj! Skierowała hondę wprost na podporę mostu. To była ściana litego betonu, wbudowana w zbocze wzgórza. Podpory strzegła odbojnica, która powinna tak poprowadzić samochód, żeby nie uderzył bezpośrednio. Ale wóz jechał za szybko i niemal pod kątem prostym do odbojnicy, więc kiedy Laurie wpadła na barierę, ta podbiła koła z prawej strony - wóz poleciał do góry bokiem, koszmarnie się przechylił. Laurie natychmiast straciła panowanie nad samochodem, ale nie puściła kierownicy. Honda tarła i ślizgała się po barierze, przeskoczyła przez nią, a rozpęd wyrzucił ją w powietrze. Przekoziołkowała trzy czwarte drogi i runęła na dach, jak statek, który wywrócił się dnem do góry na port burtę. Minivan w powietrzu koziołkuje w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, silnik pracuje na wysokich obrotach, Laurie krzyczy - ułamek sekundy, tyle. Jacob

pomyślał o mnie - który trzymał go w ramionach, swojego synka, patrzył mu w oczy - i zrozumiał, że go kochałem, bez względu na wszystko, do samego końca... i zobaczył betonowy mur nadlatujący mu na spotkanie.

Przypisy {1}

First session judge - ten termin nie ma polskiego odpowiednika. Sędzia pierwszej sesji wykonuje czynności administracyjne; w Polsce tę funkcję pełni przewodniczący wydziału (przyp. konsult.). {2} Północnoamerykańskie Stowarzyszenie Miłości Mężczyzn i Chłopców (przyp. red.). {3} Steve Urkel - postać z amerykańskiego sitcomu z gatunku „sprawy rodzinne” (przyp. red.). {4} Clarence Darrow (1857-1938) - wybitny amerykański adwokat. Zasłynął m.in. jako obrońca dwóch nastolatków oskarżonych o zabójstwo 14-letniego sąsiada. W ich procesie, zwanym „procesem stulecia” wygłosił 12godzinną mowę, oponuje przeciw karze śmierci (przyp. konsult.).