10 -- Irak 2003

BITWY-KAMPANIE-WOJNY

Hubert M. Królikowski Czesław Marcinkowski

IRAK 2003 scan - zawisza

DOM WYDA WNICZY BELLONA WARSZAWA 2003

WSTĘP Wojna z terroryzmem stała się dominu­ jącym sposobem, niemal ortodoksyjnym stylem w amerykańskim politycznym my­ śleniu, zwłaszcza na początku XXI wieku. W tym wykonaniu wojna taka nie musi być wojną przeciwko określonemu państwu lub grupie państw. W takiej wojnie nie czeka się na atak lub uderzenie, po którym dopie­ ro następuje odpowiedź całą siłą militarną. Stąd filozofia działań wyprzedzających filozofia wojny prewencyjnej. Globalna wojna przeciwko terroryzmo­ wi, jaką prowadzi dziś Ameryka całkowicie odmienia politykę światową. Waszyngton bowiem w sposób arbitralny decyduje o tym, kto mu zagraża oraz przeciw komu trzeba prowadzić wojnę prewencyjną. Taką właśnie wojnę - według, głównie europejskich krytyków po­ lityki Stanów Zjednoczonych, nie posiadającą sankcji prawnych - za­ stosowano wobec Iraku, państwa będącego podmiotem stosunków politycznych, członkowi ONZ, ale jednocześnie państwu oskarżonemu o posiadanie niewiarygodnie du­ żych zapasów broni chemicznej, rozwijającego programy broni ją­ drowej i wspierającego międzyna­ rodowy terroryzm, którego prezy­ dent jest odpowiedzialny za ludo­ bójstwo. Każda wojna jest nieszczęściem dla narodów i porażką dyplomacji. Oznacza zniszczenia, ofiary, cier­ pienia, płacz i śmierć. Dlatego wie­ le organizacji międzynarodowych, państw, autorytetów, intelektuali­ stów i zwykłych ludzi było jej prze­ ciwnych. Za przyczyną reżimu Saddama Husajna świat został podzielony. Jedni popierali, inni byli w opozy­ cji. Interesy gospodarcze różnych państw w rejonie Zatoki Perskiej nie były bez znaczenia podczas wy­ boru opcji.

Według Stanów Zjednoczonych miała to być „wojna prewencyjna" -jak określi­ ła w wywiadzie dla włoskiej „Panoramy" Condolezza Rice, doradca prezydenta USA ds. bezpieczeństwa narodowego jednak w przeciwieństwie do „Pustynnej Burzy" od samego początku nie było wielkich szans na stworzenie szerokiego sojuszu polityczno-militarnego. Wojna w Iraku (a właściwie wojna z Irakiem) i wszystko co się wokół niej wydarzyło uzmysławia nam przeogromną mozaikę politycznych interesów, ekono­ micznych zależności i powiązań oraz na­ rodowych uprzedzeń. Wyładunek żywności przeznaczonej dla cywili irackich

WARUNKI N A T U R A L N E IRAKU Irak leży w północno-wschodniej części Półwyspu Arabskiego. Jego powierzchnia 2 wynosi 438317 km . Pod koniec 2000 r. liczbę ludności Iraku szacowano na około 23,3 min. Średnia gęstość zaludnienia wy­ 2 niosła 53,2 osoby na km . Na początku 2000 r. trzy czwarte obywateli tego pań­ stwa żyło w miastach. Największe miasta Iraku to: Bagdad (4,9 min mieszkańców), Mosul (1,1 min), Irbil (1 min), Basra (1 min), Sulaimanija i Kirkuk (oba 700 000) oraz Nasirija i Al Hillah (po 500 000). Największą grupą etniczną są Arabowie ok. 77% oraz Kurdowie - 15 do 20%. Do wyznawania islamu przyznaje się 95% obywateli Iraku (szyici - 54%, sunnici 46%, chrześcijanie - 4%). Geograficznie Irak dzieli się na trzy re­ giony. Pierwszy z nich to Mezopotamia. Między Eufratem i Tygrysem od przedgó­ rzy Taurusu do ujścia Szatt al Arab w Zato­ ce Perskiej na ponad 800 km rozciąga się aluwialna Dolina Mezopotamska, tzw. Me­ zopotamia Dolna. Na północnym zacho­ dzie wznosi się ona stopniowo ku wyżynie al Dżazira, zwanej również Mezopotamią

Górną. Nad osiągający od 150 do 300 m n. p. m. wapienny płaskowyż, urozmaicony licznymi bezodpływowymi kotlinami, wznoszą się pojedyncze małe łańcuchy górskie. Na południe od Bagdadu płasko­ wyż przechodzi w aluwium, na którym czę­ sto występują obszary słonej gliny i jeziora porośnięte trzciną. Na wschód i północny wschód od Me­ zopotamii znajdują się Góry Kurdystańskie. Za liczącym ponad 1000 m przedgó­ rzem wznoszą się łańcuchy wysokogórskie ze szczytami wysokości ponad 3000 m. Góry te, zbudowane ze skał wapiennych, na których nie ma roślinności, tworzą w pa­ śmie Zagros długie, przebiegające z pół­ nocnego zachodu na południowy wschód, strome grzbiety skalne. Dopływy Tygrysu porozcinały góry i utworzyły bardzo stro­ me, głębokie doliny.

Zajmująca połowę obszaru Iraku Pusty­ nia Syryjska należy do płaskowyżu syryjsko-irackiego, którego odnogi dochodzą do północnych krańców Mezopotamii. Osią­ gający na północy do 600 m n. p. m. pła­ skowyż przecinają w kierunku Eufratu su­ che koryta rzeczne Spadochroniarze brytyjskiej 16 BPD używali na irackiej pustyni (wadi) o głębokości motocykli do 50 m, które two­ rzą różnej gęstości sieć dolin. Dzięki możliwo­ ści łatwego nawad­ niania aluwia rzecz­ ne są od czasów sta­ rożytnych wykorzy­ stywane w celach rolniczych. Uprawa roślin na północy Mezopotamii u pod­ nóża Taurusu jest możliwa dzięki opa­ dom naturalnym. Większą część leżą­ cej na zachód od Eu­ fratu al Dżaziry po­ krywa suchy step

i połpustyma płaskowyżu syryjsko-irackiego. Pustynia Syryjska i obszary graniczą­ ce z nią od południa przechodzą stopnio­ wo z półpustyni porośniętej tamaryszkiem, krzakami ciernistymi, kserofitycznymi ziołami i jednorocznymi trawami na północy w całkowitą pustynię piaskową na południu. W rejonach górskich na północnym wschodzie, na wysokości od 450 do 1800 m n. p. m. występują widne lasy dę­ bowe, które stopniowo ustępują miejsca la­ som niskim i buszowi. Powyżej 1800 m n. p. m. pojawia się piętro krzewów ciernio­ wych ze zdrewniałymi ziołami kolczasty­ mi, a wyżej strefa wysokogórska, która do­ ciera do pozbawionej wegetacji strefy wiecznych lodów. Przedgórza zdominowa­ ły stepy. Z wyjątkiem skrajnej części północno-wschodniej Irak leży prawie całkowicie w strefie klimatu subtropikalnego, charak­ teryzującego się gorącymi, suchymi lata­ mi i wilgotnymi, łagodnymi zimami. Roczne maksima opadów przypadają na miesiące listopad i grudzień oraz luty i marzec. Około 70% powierzchni kraju (na zachodzie i południowym zachodzie) leży w gorącym, suchym klimacie pustyn­ nym, gdzie roczna ilość opadów nie prze­ kracza 150 mm, a maksymalna temperatu­ ra w okresie od maja do października do­ chodzi do 52°C. Zimą lokalnie temperatu­ ra może spadać poniżej zera. Nad Zatoką Perską i na obszarach bagiennych znajdu­ jących się na południu kraju latem powie­ trze jest bardzo parne. Także w Dolinie Mezopotamskiej lata są wilgotne i gorące, a zimy zdecydowanie chłodniejsze, lecz także wilgotne. Tereny górzyste w północ­ no-wschodniej części kraju znajdują się w strefie klimatu umiarkowanego. W okresie od kwietnia do początku czerwca, a także od końca września do li­ stopada Irak znajduje się w strefie oddzia­ ływania sharqi, suchego, obfitującego w pył i piasek wiatru, który dociera tutaj

z południa, z centralnych obszarów Pół­ wyspu Arabskiego. Od połowy czerwca do połowy września nad Irak przemiesz­ cza się z północy suchy shamal, który wprawdzie ochładza powietrze, ale w po­ łączeniu z dużym nasłonecznieniem do­ prowadza do ekstremalnie silnego nagrza­ nia ziemi. Ciepłe wilgotne wiatry z połu­ dniowego wschodu przynoszą zimowe opady. Podczas zimy mogą wiać wiatry ze wschodu i północnego wschodu, które przemieszczają nad Irak wyjątkowo zimne masy powietrza. Ropa naftowa w Iraku Ropa jest największym bogactwem na­ turalnym Iraku, a także najważniejszym produktem eksportowym. W 1901 r. Niem­ cy odkryli w Iraku złoża ropy naftowej, co przyciągnęło większą uwagę krajów za­ chodnich. W 2000 r. wydobycie tego su­ rowca wynosiło 133,3 min ton, co stanowi­ ło 3,7% produkcji światowej. Po Arabii Saudyjskiej Irak ma największe zbadane rezerwy ropy naftowej, które są szacowane na około 15,1 mld ton (10,8% rezerw świa­ towych). Pola naftowe Iraku znajdują się w dwóch regionach. Z pól położonych na północy kraju, w okolicach Kirkuku i pół­ nocnego zachodu w kierunku granicy z Sy­ rią wydobywa się 53% ropy naftowej. Po­ zostałe 47% wydobycia przypada na pola naftowe znajdujące się na południu kraju, wzdłuż granicy z Iranem i u ujścia Szatt al Arab. Obecnie największym pod względem wydobycia polem naftowym jest pole Kirkuk (44,8 min ton w roku). Głównymi odbiorcami irackiej ropy są: Federacja Rosyjska, Turcja, Jordania i Sy­ ria. Transport odbywa się samochodami, statkami i koleją. Zgodnie z szacunkami amerykańskimi wydobycie ropy w Iraku w 2000 r. było większe niż oficjalnie deklarowane i wy­ niosło 200 min ton. Oprócz eksportu ofi­ cjalnego musiał więc istnieć znaczny prze­ myt ropy.

HISTORIA IRAKU Według tradycji biblijnej między Ty­ grysem i Eufratem, w pobliżu miejscowo­ ści al Kurna w centralnym Iraku narodził się pierwszy człowiek. Tutaj też podobno znajdował się biblijny raj. Badania histo­ ryczne dowodzą, że zręby cywilizacji na obszarze dzisiejszego południowego Iraku stworzyli Sumerowie, którzy przybyli w te rejony około 3300 lat p. n. e. Cywilizacja Sumerów do dziś jest dla naukowców wiel­ ką zagadką, bowiem nikomu nie udało się prześledzić jej początkowego rozwoju. Z wykopalisk archeologicznych pojawia się obraz ludu, który od razu był obeznany nie tylko z umiejętnością wznoszenia pira­ mid schodkowych i miast, ale również znał pismo oraz posługiwał się wyższą matema­ tyką i astronomią. Na początku III tysiącle­ cia p. n. e. na tereny sumeryjskich miast-państw zaczęły napływać z Półwyspu Arabskiego ludy semickie. Po Semitach przyszli Asyryjczycy i Babilończycy. Pań­ stwo babilońskie leżało na terenach połu­ dniowego Iraku. W Babilonie znajdowały się wiszące ogrody Semiramidy, jeden z siedmiu cudów świata. Babilon był miej­ scem zesłania części Żydów, którzy stwo­ rzyli jedną ze swoich najważniejszych ksiąg, Talmud. Najbardziej znanym królem Babilonii był Hammurabi, który przyczynił się do spisania najstarszego znanego na świecie zbioru prawa. Potęga babilońska została złamana przez ludy irańskie, które następnie uległy armii Aleksandra Macedońskiego w 323 r. p. n. e. Po śmierci Aleksandra Wielkiego obszar Mezopotamii znalazł się pod pano­ waniem perskim. W III w., w Mezopotamii pojawiły się pierwsze plemiona beduińskie przenikające z Półwyspu Arabskiego. Dwieście lat później na terytorium Iraku powstało pierwsze arabskie państwo Lachmidów, którego mieszkańcy byli w więk­ szości chrześcijanami. Państwo to zostało unicestwione przez nacierających z zacho­ du muzułmańskich Arabów, którzy do po­ łowy VII w. opanowali całe terytorium dzi­

siejszego Iraku. Islamizacja całego obszaru nastąpiła bardzo szybko, poddali się jej też zamieszkujący północ Kurdowie, będący ludem indoeuropejskim. Irak był dla arabów strategicznym ob­ szarem kalifatu. Stąd wyruszano na podbój Iranu i kolejnych prowincji na wschodzie. W tym okresie powstały dwa obozy woj­ skowe, które później przekształciły się w ważne ośrodki miejskie: al Kufa i Basra. Za panowania Umajjadów, w latach 661750, Irak był głównym centrum szyitów. Szyici liczebnie dominują w Iraku do dnia dzisiejszego. To właśnie w Iraku znajdują się najważniejsze dla szyitów święte miasta Nadżaf i Karbala. W 750 r. władzę w Kalifacie przejęła dynastia Abbasydów. Okres panowania tej dynastii to zloty wiek arabskiej kultury mu­ zułmańskiej i okres rozkwitu irackiej pro­ wincji kalifatu. W 762 r. został założony Bagdad. W okresie największego rozkwitu Bagdad był światową metropolią i centrum politycznym, liczącym około miliona mieszkańców. Rządzący Bagdadem kalif abbasydzki na przełomie VII i VIII w., Harun ar Raszid zdobył światową sławę jako jeden z bohaterów „Księgi tysiąca i jednej nocy". Od VIII wieku władza kalifów za­ częła ulegać osłabieniu, a ich miejsce zaję­ li świeccy sułtanowie. Od połowy X do po­ łowy XI w. władzę w środkowej części Ira­ ku sprawowała wywodząca się z Persji książęca dynastia szyickich Bujjidów, a w 1055 r. ich rolę przejęła turecka dyna­ stia Seldżuków. Wiek XII to okres upadku znaczenia obszaru Iraku. Osłabiony kalifat został rozbity przez Mongołów, pod dowódz­ twem chana Hulagu. W 1285 r. najeźdźcy zdobyli i zrównali z ziemią Bagdad, a pro­ wincję iracką spustoszyli. W Iraku pano­ wali kolejno Mongołowie i Turkmeni. Na początku XVI w. kraj znalazł się na krót­ ko pod panowaniem Persów. W 1534 r. Irak na pięć wieków dostał się pod pano­ wanie Turków osomańskich. Jako teryto-

num graniczne pomiędzy dążącymi do do­ minacji na Bliskim Wschodzie Turkami (sunnitami) i Persami (od XVI w. szyita­ mi). Irak ciągle stanowił przedmiot spo­ rów pomiędzy mocarstwami, arenę cią­ głych walk i podbojów. Kraj pogrążał się coraz bardziej w kryzysie i ubóstwie. Przysłani ze Stambułu paszowie (guberna­ torzy) prowincji irackich ze stolicami w Mosulu, Bagdadzie i Basrze byli bar­ dziej zainteresowani pomnażaniem wła­ snych bogactw i odsyłaniem podatków do stolicy, niż rozwojem kraju. Wybuchające od końca XVII w. lokalne bunty nie miały szans powodzenia. Pod koniec XVIII w. terenami Iraku za­ interesowały się mocarstwa Europejskie. W Basrze, od 1779 r. urzędował brytyjski przedstawiciel handlowy, mianowany po­ tem rezydentem. Na początku XIX w. po­ wstał w Bagdadzie konsulat brytyjski. Dla Brytyjczyków Irak był obszarem tranzyto­ wym dla towarów z Indii.

Okresem czasowego rozkwitu Iraku za czasów tureckich były krótkie rządy Midhata Paszy w drugiej połowie XIX w., a pod koniec tego stulecia nastąpiła inten­ syfikacja handlu i Irak został włączony do światowej wymiany gospodarczej, m.in. zyskując połączenia morskie z Anglią, Francją, Stanami Zjednoczonymi i Rosją. W okresie I w. ś. Turcja opowiedziała się po stronie państw centralnych. Brytyjczycy zapewnili sobie poparcie Arabów przeciw Turkom, dzięki obietnicom poczynionym szeryfowi Mekki, Husajnowi. Było to posu­ nięcie bardzo roztropne. Z jednej strony, za­ pewniało ochronę świętych miejsc i wyklu­ czało możliwość ogłoszenia przez muzuł­ manów świętej wojny, których najwyższym przywódcą był właśnie szeryf Mekki. Z dru­ giej strony, wywołując w sprzyjającej chwi­ li arabską rewoltę wiążącą część sił armii tu­ reckiej, zapewniali sobie poparcie ludności arabskiej w wojnie z Wysoką Porta. Po trwających od 1915 r. walkach, w których powszechnie uznaną rolę odegrał zręczny brytyjski agent Thomas E. Lawrence (zwa­ ny „Lawrencem z Arabii"), w 1918 r. Bry­ tyjczycy zajęli Bagdad. Wcześniej, 16 maja 1916 r. Francja, Rosja i Wielka Brytania podpisały w Londynie układ Sykes-Picot (nazwany tak od nazwisk negocjatorów, Charlesa Francois Georges-Picota i Sir Mar­ ca Sykesa). Układ określał wzajemne strefy wpływów na obszarze tzw. Żyznego Pół­ księżyca. Brytyjczycy otrzymali kontrolę nad obszarem dzisiejszego Iraku. Na konfe­ rencji w San Remo w 1920 r. Wielkiej Bry­ tanii przyznano mandat Ligi Narodów w Ira­ ku. W końcu maja 1920 r. grupa irackich de­ legatów spotkała się z prezydentem Stanów Zjednoczonych Thomasem Woodrowem Wilsonem żądając niepodległości, ale bez rezultatu. Wywołało to wzrost nastrojów na­ cjonalistycznych i wybuch powstania antybrytyjskiego. Rebelia rozpoczęła się w Karbali i Nadżafie. Imam Shirazi wydał fatwę stwierdzającą, że władanie państwem mu­ zułmańskim przez nie muzułmanów jest wbrew prawu islamskiemu i wezwał do dżi-

Niezależnie od walk, największym problemem było zaopatrzenie. Transporter opancerzony „obłożony" wszystkim co może się przydać hadu przeciw Brytyjczykom. W lipcu po­ wstanie ogarnęło Mosul i rozprzestrzeniało się na południe. Powstanie zostało stłumio­ ne dzięki użyciu lotnictwa i posiłkom prze­ rzuconym z Indii, Iranu i Egiptu. Powstanie to, nazywane przez Irakijczyków Wielką Iracką Rewolucją, jest wydarzeniem o tyle ważnym w tradycji historycznej tego kraju, że po raz pierwszy szyici i sunnici iraccy wystąpili solidarnie. Wydarzenia te doprowadziły do poli­ tycznej aktywizacji Irakijczyków - zaczęły powstawać pierwsze partie polityczne. W 1921 r. Brytyjczycy powołali rząd tym­ czasowy. Jednocześnie syn króla al Hidżazu (obecnie w granicach Arabii Saudyj­ skiej) Fajsal zgodził się objąć tron iracki, a Irak stał się monarchią uzależnioną od Wielkiej Brytanii. Brytyjczycy stworzyli państwo składa­ jące się z trzech odrębnych części, luźno ze sobą związanych. Były to: Kurdystan (któ­ rego tylko część znalazła się w granicach Iraku), prowincja bagdadzka zamieszkała przez arabów sunnickich, oraz szyickie arabskie południe ze stolicą w Basrze. W 1922 r. wytyczono zasadnicze granice

królestwa. Udało sieje ustalić z Turcją (mi­ mo sporów o Mosul, Kirkuk i tamtejsze po­ la naftowe), Iranem, Syrią i Arabią. Poja­ wiły się problemy w ustaleniu linii granicz­ nej z Kuwejtem, która nie została uznana w Bagdadzie do dnia dzisiejszego. Kuwejt został przez Brytyjczyków objęty protekto­ ratem już w 1899 r., którzy wtedy wyzna­ czyli jego granice. Granicą z Iranem zosta­ ła stara, jeszcze z XVIII w., granica tego kraju z Turcją. Granica Iraku z Turcją zo­ stała wytyczona na mocy traktatu w Lozan­ nie z 1923 r. Pustynne granice z Arabią Saudyjską i Jordanią zostały narysowane na mapie przez przedstawicieli mocarstw europejskich. Irak był targany wewnętrznymi niepo­ kojami, głównie za sprawą Kurdów, któ­ rym Brytyjczycy w 1920 r. obiecali niepod­ ległość. Kurdowie wywoływali kilkakrot­ nie powstania w północnym Iraku. Powsta­ nie z lat 1922-24 zostało stłumione przez siły brytyjskie. Następne powstanie, trwa­ jące od września 1930 r. do kwietnia 1931 r. zostało stłumione przez wojska irackie przy brytyjskim wsparciu. Trzecie powsta­ nie pomiędzy kwietniem a lipcem 1932 r.

zostało zdławione przez irackie wojska lą­ dowe i brytyjskie lotnictwo. W 1924 r. zgromadzenie konstytucyjne opracowało konstytucję Iraku, a w 1925 r. przeprowadzono wybory parlamentarne. W 1932 r. Irak uzyskał formalną niepodle­ głość i został członkiem Ligi Narodów. Mi­ mo to na terenie kraju pozostały brytyjskie bazy wojskowe. W 1933 r. władzę objął król Ghazi I, za­ mierzał on w 1939 r. zająć Kuwejt. Zanim jednak wprowadził te plany w życie zginął w wypadku samochodowym. Na tron wstą­ pił małoletni Fajsal II, ostatni król Iraku. W kraju wzrosły sympatie proniemieckie i nastroje antyżydowskie. W 1941 r. władzę przejął proniemiecki rząd Raszida Alego al Kajlaniego. Doszło do zaostrzenia stosun­ ków iracko-brytyjskich na tle tranzytu i pra­ wa stacjonowania wojsk brytyjskich w Iraku. Rząd al Kajlaniego zwrócił się o pomoc do państw osi z zapytaniem o ich stanowisko w tej sprawie, dając przy tym do zrozumie­ nia, że oczekuje pomocy. W końcu kwietnia 1941 r. doszło do starć zbrojnych pomiędzy wojskami irackimi a Brytyjczykami. Wojska brytyjskie wylądowały na południu Iraku i wkroczyły z Palestyny. 30 maja 1941 Bry­ tyjczycy wkroczyli do Bagdadu, rząd al Kaj­

laniego upadł. Rozpoczęła się brytyjska oku­ pacja Iraku. W 1943 r. Irak wypowiedział, pod naciskiem Wielkiej Brytanii, wojnę Niemcom. W latach wojny w Iraku stacjono­ wały oddziały polskie ewakuowane ze Związku Radzieckiego, funkcjonowały też polskie placówki kulturalne i oświatowe. W 1945 r. delegacja Iraku brała udział w powołaniu Ligi Państw Arabskich. Irakij­ czycy coraz aktywniej zaczęli działać na arenie międzynarodowej, a w 1948 r. woj­ ska irackie uczestniczyły w wojnie arabsko-izraelskiej. W latach 50 coraz większego znaczenia zaczęły nabierać irackie złoża ro­ py naftowej. Irak został wciągnięty do zim­ nej wojny po stronie Zachodu, w 1954 r. ze­ rwał stosunki ze Związkiem Radzieckim. W 1955 r., z inicjatywy Stanów Zjednoczo­ nych i Wielkiej Brytanii, zawiązano Pakt Bagdacki, który obejmował Irak, Turcję, Iran, Pakistan i Wielką Brytanię. Pakt ten został w 1959 r. przekształcony w CENTO (Pact of the Central Treaty Organization). W wyniku rewolucyjnych zmian w Iraku kraj ten wycofał się z układu. W okresie lat 50 w całym świecie arab­ skim ujawniła się nowa siła, wojsko. Po przegranej wojnie z Izraelem wojsko udo­ wadniało swoją przydatność przejmując rzą­ dy w niepodległych państwach. Podobnie było w Iraku, 14 lipca 1958 r. w Bagdadzie doszło do wojskowego przewrotu. Król Faj­ sal II i następca tronu, Abdel Uah zostali za­ mordowani, a władzę w kraju przejął gen. Abdel Karim Kasim. Kasim, choć występo­ wał on z socjalistycznymi hasłami i ogłosił powstanie Republiki Irackiej, był typowym dyktatorem. Wtedy też po raz pierwszy na arenie politycznej Iraku pojawiła się partia Baas (czyli Odrodzenie, skrócona nazwa Partii Socjalistycznego Odrodzenia Arab­ skiego). W październiku 1959 r. młody dzia­ łacz partii Baas Saddam Husajn wraz z gru­ pą zwolenników dokonał nieudanego zama­ chu na Kasima. Rządy Kasima doprowadzi­ ły do politycznej dezintegracji państwa. Przyczyniło się też do tego trwające od 1961 do 1966 r. wielkie powstanie Kurdów.

Charakterystyczną cechą wewnętrz­ nych stosunków irackich tego okresu były tendencje sekularystyczne, wynikające z układów religijnych, społecznych i et­ nicznych. Sunnici będący w mniejszości, z reguły byli lepiej wykształceni i ustosun­ kowani w świecie arabskim. Sunnici stano­ wili też warstwę rządzącą. Przy takim ukła­ dzie odwoływanie się do którejkolwiek opcji religijnej (sunnickiej lub szyickiej) groziło wybuchem konfliktu. Sekularyzm był najlepszym wyjściem. Dlatego właśnie socjalizm partii Baas miały dogodne wa­ runki rozwoju. Dla Irakijczyków kuszące były programy odnoszące się do sfery so­ cjalnej i politycznej. Socjaliści głosili, że chcą poprawy sytuacji społecznej ludzi biednych, wysuwali hasła antykolonialne i antysyjonistyczne. Jednocześnie działa­ cze partii Baas uznali religię za część dzie­ dzictwa narodowego, ale opowiedzieli się za rozdzieleniem islamu od państwa. Reli­ gia miała być prywatną sprawą obywateli. Zahamowanie reform doprowadziło do konsolidacji opozycji z partią Baas na cze­ le i przeprowadzenia w lutym 1963 r. kolej­ nego zamachu stanu. Partia Baas przejęła władzę, współtwórca rewolucji z 1958 r., później odsunięty od władzy, Abd as Salam Arif obalił Kasima. W 1966 r. Arif zginął w wypadku śmigłowca. W 1968 r. prezy­ dentem został Ahmed Hasan al Bakr, a je­ go prawą ręką Saddam Husajn. Według tymczasowej konstytucji z 1968 r. Irak był republiką ludowo-demokratyczną, w rzeczywistości jednak dykta­ turą prezydencką. Najwyższym organem władzy państwowej z uprawnieniami usta­ wodawczymi i wykonawczymi była 9-osobowa Rada Dowództwa Rewolucji (wybie­ rana spośród członków irackiego kierow­ nictwa partii Baas), która większością dwóch trzecich wybierała na siedem lat prezydenta kraju. W 1970 r. władze Iraku podpisały umo­ wę z Kurdami, która przewidywała powsta­ nie Kurdyjskiego Okręgu Autonomicznego, ze stolicą w Sulaimaniji. W latach 70 Irak

zaczął prowadzić politykę zbliżenia z pań­ stwami socjalistycznymi na niekorzyść Sta­ nów Zjednoczonych. Równocześnie Bag­ dad cały czas utrzymywał bardzo dobre sto­ sunki z Francją. W tym okresie doszło też do dynamizacji stosunków z Polską. 16 lipca 1979 r. prezydent al Bakr ogło­ sił w Bagdadzie swoją dymisję i oficjalnie przekazał władzę Saddamowi Husajnowi, odchodząc na stanowisko szefa kierownic­ twa ogólnoarabskiej partii Baas. Saddam Husajn został też szefem rządu (premierem), głównodowodzącym sił zbrojnych i prze­ wodniczącym Rady Dowództwa Rewolucji. Rola Rady Dowództwa Rewolucji i Zgro­ madzenia Narodowego spełniały tylko funk­ cje doradcze. Saddam Husajn obsadzał klu­ czowe stanowiska we władzach państwo­ wych i wojskowych członkami swojej rodzi­ ny i ludźmi bezwzględnie posłusznymi. We wrześniu 1980 r. wybuchła krwawa i wyniszczająca wojna z Iranem. Trwający osiem lat konflikt przyniósł dwa miliony ofiar i zakończył się w 1988 r. bez wyraźne­ go rozstrzygnięcia, choć obie strony przy­ znawały się do zwycięstwa. Wojnie towa­ rzyszyły niepokoje wewnętrzne, głównie w Kurdystanie. Dla ich stłumienia Irakijczy­ cy, wiosną 1988 r. użyli w mieście Halabdża gazów bojowych. Efektem tej zbrodni była śmierć od 4 do 6 tysięcy Kurdów, w więk­ szości dzieci i kobiet. W czasie wojny z Ira­ nem dla pozyskania szyitów Saddam od­ szedł od religijnej neutralności i zaczął prze­ mawiać w imieniu islamu. Na fladze Iraku pojawił się napis „Allahu akbar" (Bóg jest najwyższy), a dyktator zaczął budować swój image pobożnego muzułmanina. Opozycja iracka pozostawała bardzo rozbita i działała prawie wyłącznie na ob­ czyźnie, głównie w Jordanii, Syrii, Iranie i Wielkiej Brytanii. W Wielkiej Brytanii działa też wspierany i finansowany przez Stany Zjednoczone, Iracki Kongres Naro­ dowy (Iraqi National Congress). W Jorda­ nii swoją siedzibę ma Iracka Zgoda Naro­ dowa (Iraąi National Accord), a w Iranie wiele opozycyjnych grup szyickich.

OPERACJE POKOJOWE ONZ W IRAKU PO „PUSTYNNEJ BURZY UNIKOM (United Nations Iraq-Kuvait Observation Mission) - Misja Obserwacyj­ na Narodów Zjednoczonych w Iraku i Ku­ wejcie została powołana na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjedno­ czonych nr 678 z dnia 3 kwietnia 1991 r. Główne zadania wynikające z mandatu obejmowały: - monitorowanie strefy zdemilitaryzowanej; - zapobieganie naruszaniu strefy zdemilitaryzowanej na granicy Iraku i Kuwejtu. Rezolucja nakazywała podjęcie współ­ pracy z Międzynarodowym Czerwonym Krzyżem dla powrotu jeńców i zwrot za­ grabionych dóbr materialnych. Strefa zdemilitaryzowana została usta­ lona na długości 240 km (w tym 40 km na drodze wodnej Khwar Abd Allah). Szero­ kość strefy zdemilitaryzowanej wynosiła 10 km w głąb Iraku i 5 km w głąb Kuwej­ tu. Całość strefy kontrolnej podzielono na trzy sektory operacyjne, w każdym roz­ mieszczając po 6 baz obserwatorów. Polacy uczestniczyli w UNIKOM od pierwszego dnia operacji. Dotychczas na granicy Iraku i Kuwejtu służyło 75 żołnie­ rzy polskich. Pełnili oni m.in. funkcje do­ wódcy sektora północnego, zastępcy szefa logistyki, szefa żandarmerii, asystenta do­ wódcy sił ds. bezpieczeństwa lotów. Od stycznia 2003 roku dowódcą UNIKOM był Polak - gen bryg. dr Franciszek Gągor. 17 marca 2003 roku obserwatorzy UNI­ KOM zostali wycofani (ewakuowani) ze strefy zdemilitaryzowanej, a mandat misji zawieszony. UNGCI (United Nations Guard Contingent in Iraq) - Policyjny Kontyngent Naro­ dów Zjednoczonych w Iraku ustanowiony został w maju 1991 r. z inicjatywy Biura Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchodźców za zgodą władz irackich. Podstawowym za­ daniem Kontyngentu Policji była ochrona ludności kurdyjskiej w Iraku oraz nadzór nad prawidłowym rozdziałem pomocy hu­

manitarnej przekazywanej Kurdom przez społeczność międzynarodową. Ogółem misja liczyła 498 policjantów, wśród których 42 osoby rekrutowały się z biur instytucji ONZ z Genewy, Wiednia i Nairobi. Pozostałych delegowały rządy Austrii, Czech, Słowacji, Danii, Fidżi, Fili­ pin, Ghany, Grecji, Nepalu, Polski i Tajlan­ dii. Polska delegowała 45 oficerów, chorą­ żych i podoficerów. W maju 1993 r. UNGCI został poważ­ nie ograniczony co do ilości personelu. Polscy uczestnicy tej operacji powrócili do kraju już 15 maja 1993 r. „Provide Comfort" {„Zapewnić Kom­ fort") - Była to operacja rozpoczęta 16 kwietnia 1991 r. Tego dnia Stany Zjednoczo­ ne, Wielka Brytania i Francja oświadczyły, że rezolucji Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych nr 688 daje im prawo wysia­ nia wojsk do Iraku, celem zapewnienia po­ mocy uchodźcom kurdyjskim, którzy zostali wygnani ze swoich domostw przez irackie represje, po stłumieniu powstania. Operacją dowodził gen. dyw. John Shalikashvili. Działania, w ramach operacji, koncen­ trowały się na: - zapewnieniu osłony z powietrza, uniemożliwiającej samolotom irac­ kim operowanie na północ od 36 rów­ noleżnika; - zabezpieczeniu północnego Iraku i uchodźców przed atakami, poprzez obecność wojsk lądowych; - przygotowaniu w Iraku obozów przejściowych dla uchodźców; - działaniach humanitarnych, polegają­ cych na zapewnieniu niezbędnych do­ staw i pomocy medycznej irackim uchodźcom. Działania lądowe związane z operacją „Provide Comfort" prowadzono do 15 lip­ ca 1991 r. W czasie jej trwania rozdzielono 17000 ton zaopatrzenia i udzielono pomo­ cy ponad milionowi ludzi. W operacji tej ogromną rolę odegrali żołnierz „Zielonych Beretów" z 10,h Special Forces Group.

„Provide Comfort II" „Zapewnić Komfort II" - We wrześniu 1991 r. rozpoczęła się na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa operacja „Provide Comfort II", która była w pewnym sensie następstwem „Pustynnej Burzy". Wycofa­ nie wojsk sprzymierzonych w sierpniu 1991 r. z północnego Iraku naraziłoby mieszkających tam Kurdów na niepotrzeb­ ne represje. Aby temu zapobiec wyznaczo­ no wzdłuż 36 równoleżnika granice strefy ochronnej, czyli strefy zakazanej dla lotnic­ twa wojskowego Iraku. Dla realizacji operacji „Provide Com­ fort II" wyznaczone zostały wojska amerykańsko-brytyjsko-francuskie, których lot­ nictwo operowało z lotnisk w Turcji, Ara­ bii Saudyjskiej oraz lotniskowców. W jej trakcie wielokrotnie dochodziło do incy­ dentów zbrojnych z samolotami irackimi. Na przestrzeni ponad dziesięciu lat obo­ wiązywania strefy ochronnej Kurdowie za­ pewnili sobie daleko idącą autonomię i utworzyli namiastkę państwowości. Oceniając znaczenie operacji „Zapew­ nić Komfort II" należy podkreślić, że w jej ramach międzynarodowe siły zbrojne na mocy mandatu ONZ przejęły część suwe­ renności państwowej Iraku. To był kamy­ czek, który zapoczątkował serię wydarzeń

prowadzących do faktycznej zmiany para­ dygmatu suwerenności państwowej. Ta operacja utorowała drogę do akcji militar­ nej NATO w Kosowie. UNSCOM (United Nations Special Commission) - Specjalna Komisja NZ w Iraku działała na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa nr 687 z kwietnia 1991 r. ratyfikowanej przez rząd iracki. W jej skład wchodzili eksperci ONZ i MAEA, którzy kontrolując obiekty przemysłowe Iraku mieli ustalać i niszczyć wytwórnie, maga­ zyny i składy broni masowego rażenia. Od stycznia 1993 do 1998 r. w pracach UNSC uczestniczyli dwaj eksperci wojsko­ wi jako specjaliści od broni chemicznej. W 1998 r. na skutek kolejnego za­ ostrzenia politycznego wokół irackiego programu budowy broni masowego raże­ nia inspektorzy zostali wycofani z Iraku. Powrócili tutaj pod koniec listopada 2002 roku na mocy rezolucji Rady Bezpieczeń­ stwa NZ nr 1441 z 8 listopada 2002 r. w ramach prac Komisji ONZ ds. Monito­ ringu, Weryfikacji i Inspekcji (UNMOVIC - United Nations Monitoring, Verification and Inspection Commission). UNMOVIC została powołana przez Radę Bezpieczeństwa NZ w dniu 17 grudnia 1999 r.

Śmigłowiec MH-53J z 21"' Special Operation Sąuadron

KALENDARIUM WAŻNIEJSZYCH WYDARZEŃ POMIĘDZY WOJNAMI 1991 r. - Wyzwolenie Kuwejtu przez siły ONZ w ramach operacji „Pustynna Burza". Rezolucja Rady Bezpieczeństwa NZ nr 687 z 3 kwietnia określa ostateczne warunki za­ wieszenia broni. Ustanowienie przez ONZ strefy ochronnej dla Autonomicznego Regionu Kurdystan na północ od 36° szerokości geograficznej z absolutnym zakazem lotów dła samolotów irackich. UNSCOM ujawnia irackie programy rozwoju broni biologicznej i nuklearnej. Decyzją Rady Bezpieczeństwa ONZ iracki przemysł zbrojeniowy zostaje objęty zakazem badań ją­ drowych i poddany stałej kontroli międzynarodowej. - 1992 r. - Ustanowienie przez ONZ strefy zakazu lotów dła samolotów irackich na po­ łudnie od 32° szerokości geograficznej północnej i na północ od 36° szerokości geograficz­ nej północnej w celu ochrony Kurdów na północy i szyitów na południu. Proklamacja państwa kurdyjskiego w ramach Federacji Iraku. - 1994 r. - 10 kwietnia Irak uznaje granice i niepodległość Kuwejtu. - 1996 r. - Przyjęcie przez Irak programu „Oil-for-Food-Agreement" ustanowionego przez ONZ. - 1998 r. - Ogłoszenie przez Irak współpracy z UNSCOM za zakończoną. Przeprowadzenie przez USA i Wielką Brytanię w dniach od 16 do 19 grudnia operacji „Pustynny Lis". - 1999 r. - 17 grudnia Rada Bezpieczeństwa NZ powołała Komisję ONZ ds. Monito­ ringu, Weryfikacji i Inspekcji (UNMOVIC). - 2002 r. - Na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa NZ nr 1441 z 8 listopada 2002 r. powrócili do Iraku inspektorzy rozbrojeniowi w ramach misji UNMOYIC. KOALICJA ANTYIRACKA (ANTYSADDAMOWA) Od początku lat siedemdziesiątych Irak rozpoczął prace nad programami pozyska­ nia broni masowego rażenia tj. biologicznej i chemicznej. Programy dla budowy broni atomowej rozpoczęto realizować jeszcze w latach pięćdziesiątych (we współpracy z ZSRR). Broń chemiczna była zastosowa­ na podczas wojny iracko-irańskiej oraz 17 marca 1988 r. przeciw Kurdom w Halabaja. Po zakończonej operacji „Pustynna Bu­ rza" na Irak nałożono zakaz produkcji i po­ siadania broni masowego rażenia. Do wpro­ wadzenia w życie tej decyzji utworzono m.in. UNSCOM, która nie mogła w pełni zrealizować postawionych przed nią zadań. Z chwilą gdy George W. Bush został prezydentem USA, w Waszyngtonie za­ brzmiały ostrzejsze tony wobec Iraku. O wielkiej wyprawie mającej na celu obale­ nie Saddama Husajna zaczęto mówić po szoku wywołanym atakiem terrorystycznym z 11 września 2001 r., który spowodował

gruntowna zmianę priorytetów. Na pierw­ szym miejscu znalazł się problem zapewnie­ nia krajowi bezpieczeństwa i wojna z terro­ ryzmem. Pojawiły się spekulacje, że FBI po­ siada dowody na powiązanie jednego terro­ rysty z irackim wywiadem. Grupa „jastrzę­ bi" z Waszyngtonu z zastępcą sekretarza obrony Paulem Wolfowitzem skierowała do prezydenta G. W. Busha list z apelem o pod­ jęcie działań w celu odsunięcia Saddama Husajna od władzy „nawet jeśli nie znajdą się dowody na bezpośrednie powiązanie Iraku z, atakiem na Amerykę ". Tymczasem 7 października 2001 roku rozpoczęto ataki powietrzne na siły talibów w Afganistanie i operację „Enduring Freedom". W wygłoszonym 29 stycznia 2002 ro­ ku „Orędziu o stanie państwa" i ogłosze­ niu wyprawy krzyżowej przeciwko pań­ stwom „osi zła" (Irak, Iran i Korea Pół­ nocna), które „stwarzają coraz większe zagrożenie, mogą dostarczać broń maso-

w ej zagłady terrorystom, zaatakować na­ szych sojuszników lub usiłować szanta­ żować Stany Zjednoczone. Niech cały świat wie, że: Ameryka zrobi wszystko, by zapewni sobie bezpieczeństwo". To wystąpienie świadczyło, że administracja Busha podjęła już strategiczną decyzję i stanowiło jednocześnie podstawę wzra­ stającej siły oddziaływania propagando­ wego, dyplomatycznego i militarnego w kierunku przygotowania i realizacji wi­ zji wojny z „osią zła". Tymczasem doniesienia wywiadów z okresu pomiędzy rokiem 1998 a 2002 informowały, że Irak wznowił prace nad zakazanymi broniami, odbudowując na­ wet część zniszczonych instalacji. Rapor-

ty wywiadów wskazywały, że Irak dąży do dominacji militarnej i politycznej w regionie. Na wzmocnienie argumentów i w kon­ sekwencji przyspieszonej decyzji o ko­ nieczności szybkiej rozprawy militarnej z Irakiem złożyło się fiasko kolejnych wy­ siłków amerykańskich na rzecz pokojo­ wych rozmów między Izraelem i Palestyń­ czykami. Ten fakt podbudował tezę, że „droga do Jerozolimy prowadzi przez Bagdad". Przedstawione na forum Rady Bezpie­ czeństwa NZ przez premiera Wielkiej Bry­ tanii Tony Blair'a opracowanie lraq's weapons ofmass destruction zawierało infor­ macje na temat:

irackich programów produkcji broni chemicznej i biologicznej w latach 1971 - 1998 wraz z szacunkowymi danymi określającymi ilość wypro­ dukowanych środków bojowych oraz możliwymi skutkami ich działania; • aktualnej sytuacji (lata 1998-2000) z wy­ szczególnieniem broni chemicznej, biologicznej i nuklearnej oraz rakiet balistycznych (a w tym i możliwości produkcyjnych); - historii działalności inspektorów ONZ

w Iraku od 1991 roku z uwzględnieniem: 1. osiągnięć i problemów inspekcji irackiego programu produkcji, prze­ chowywania broni biologicznej, a także konsekwencji wynikających z wycofania inspektorów ONZ z Iraku; 2. wyników operacji „Pustynny Lis" pro­ wadzonej w grudniu 1998 roku; 3. sytuacji wewnętrznej w Iraku od 1998 roku w związku z inspekcjami ONZ;

sytuacji społeczno-politycznej i militar­ nej Iraku pod rządami Saddama Husajna, a zwłaszcza o: położeniu oraz składzie etnicznym lud­ ności Iraku; historii dojścia do władzy Saddama Hu­ sajna i jego rodziny; funkcjonowania aparatu bezpieczeństwa,

a w tym o represjach i prześladowaniach mniejszości narodowych (Kurdów i Shias); - historii wojen prowadzonych przez Hu­ sajna z uwzględnieniem problemów wy­ nikających z wojny iracko-irańskiej oraz inwazji na Kuwejt; - przykładach łamania praw człowieka.

PLANY OPERACJI WOJSKOWEJ W IRAKU Cele operacji wojskowej w Iraku przy­ gotowywanej przez Stany Zjednoczone i sojuszników z koalicji antysaddamowskiej dotyczyły: - odnalezienia broni masowego rażenia; - rozbrojenia Iraku z broni masowego rażenia; - obalenia reżimu Saddama Husajna. Przewidywano, że finał operacji antysaddamowskiej będzie mieć - według nie­ których ekspertów - trzy modele; - afgański, w którym iraccy rebelianci i amerykańskie oddziały specjalne, ko­ rzystając ze wsparcia Kurdów, lądują na północy Iraku. W marszu na Bagdad dro­ gę toruje im lotnictwo, a po pierwszych zwycięskich walkach żołnierze iraccy masowo przechodzą na stronę Ameryka­ nów. - inwazji na dużą skalę, w którym zmaso­ wane uderzenia lotnictwa i rakiet samosterujących z trzech kierunków (południa, za­ chodu i północy) ułatwia wejście dziesiąt­ kom tysięcy żołnierzy z Kuwejtu i Turcji. Oddziały specjalne USA niszczą irackie magazyny i podstawowe instalacje oraz aresztują (likwidują) członków rządzącej ekipy. - „ścięcia głowy", w którym to lotnictwo dokonuje zmasowanych nalotów na sto­ licę Iraku. Wojska powietrznodesantowe zajmują najważniejsze ośrodki prze­ mysłowe i dowodzenia, a iracka armia pozbawiona dowództwa przestaje wal­ czyć. Eksperci przewidywali w związku z tym kilka możliwych sposobów wykonania same­

go ataku na Irak. Główne uderzenie miało ru­ szyć z Kuwejtu na północ, a pomocnicze z Turcji na południe. Wojska obu zgrupowań operacyjnych miały się spotkać w rejonie Bag­ dadu i wspólnym uderzeniem opanować mia­ sto nie wdając się jednak w walki miejskie. W planach wojennych przeciwko Irakowi amerykańska administracja ważną rolę prze­ znaczyła więc dla Turcji. Po długich negocja­ cjach ze Stanami Zjednoczonymi rząd turec­ ki postanowił 24 lutego przesłać parlamento­ wi wniosek o wyrażenie zgody na rozmiesz­ czenie w Turcji sił amerykańskich. Zgrupo­ wanie to miałoby liczyć 61,5 tys. żołnierzy, głównie z 1. Dywizji Piechoty Morskiej oraz 4. Dywizji Piechoty (Zmechanizowanej) i utworzyć w północnym Iraku „drugi front". W pierwszej fazie działań główną rolę miało odegrać lotnictwo, którego operacja mogła by być krótsza czasowo niż podczas „Pustynnej Burzy". Celem zmasowanych ataków miała być struktura kierowania państwem i dowodzenia oraz wybrane cele w ważniejszych ośrodkach miejskich. Prze­ widywano, że Amerykanie po raz pierwszy w historii wojen użyją niemal 100% bomb i pocisków „inteligentnych" (w „Pustynnej Burzy" - jedynie 7 - 10%). Oceniano, że uderzenie z Kuwejtu w kierunku północnym nie będzie łatwym pancernym rajdem przez pustynię. Przez ostatnie dziesięć lat około 250 kilometrowy pas pustyni na granicy kuwejcko-irackiej został poprzecinany rowami przeciwpan­ cernymi i naszpikowany różnego rodzaju minami. Atak kolumn pancernych i zme­ chanizowanych musiałby więc być poprze-

dzony rozminowaniem („przeoraniem") pustyni przez wojska inżynieryjne. Również następny odcinek terenu nie był zbyt dogodnym dla nacierających wojsk. Natknęły się one na bagna i rozlewi­ ska Eufratu i Tygrysu. Te naturalne prze­ szkody wymagały wcześniejszego uchwy­ cenia mostów przez siły specjalne lub powietrzno-szturmowe, albo budowy licz­ nych mostów, przepraw itp. urządzeń wzmacniających trasy przemarszu wojsk. Również na tym etapie działań wojska in­ żynieryjne miały spełniać ważną rolę. Oceniano, że dużym utrudnieniem bę­ dzie pustynia w zachodniej części Iraku, która ogranicza ruch dużych zgrupowań je­ dynie do niezbędnych pododdziałów ogra­ niczających możliwości irackiego ataku ra­ kietowego na Izrael. Przewidywano więc, że w przygotowa­ nym planie operacyjnym uderzenie głów­ nych sił wyjdzie z Kuwejtu na Bagdad, drogami biegnącymi wzdłuż rzek Tygrys i Eufratu oraz wzdłuż piaszczystych pustyń Małego Nefudu i Wielkiego Nefudu. Generał Wesley Clark na łamach „The Times" zasugerował na przykład, że praw­ dopodobnym terminem ataku może być 24 marca i może nastąpić z trzech kierunków: Kuwejtu, Turcji i Jordanii.

Rola ONZ (rozdarcie organizacji) Od drugiej polowy września 2002 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ była areną tar­ gów o nową rezolucję, która skróciłaby procedury inspekcji i zagroziła Irakowi po­ ważnymi konsekwencjami za uchylanie się od likwidacji arsenałów broni masowej za­ głady. Takiej rezolucji sprzeciwiły się Fe­ deracja Rosyjska i Francja. W okresie od lutego do marca 2003 ro­ ku Rada Bezpieczeństwa ONZ (a tym sa­ mym cała ONZ) stanęła przed najwięk­ szym kryzysem od zakończenia zimnej wojny. Debata w Radzie Bezpieczeństwa wykazała, że ONZ jest już w gruncie rze­ czy poza grą. Wydaje się, że kryzys ONZ jest skutkiem kryzysu w gronie państw za­ chodnich, między samymi Europejczyka­ mi, ale również między Europą a Stanami Zjednoczonymi. Taka diagnoza wymaga nowego zdefiniowania politycznych sto­ sunków europejskich i transatlantyckich. Niestety, wszystkie wydarzenia ostatnich lat wskazują, że organizacja międzynarodowa o globalnym zasięgu traci na znaczeniu. ONZ nie imponował dotychczas wielką skuteczno­ ścią. Był królestwem różnych kompromisów i czasami szalonej, nie pojętej hipokryzji. Na­ leży jednak, też postawić pytanie, czy bez ta­ kiej organizacji świat nie będzie gorszy?

CIEŃ WOJNY NA DYPLOMACJI ŚWIATOWEJ Konflikt (spór) wokół sposobu skłonie­ nia Saddama Husajna do respektowania międzynarodowych zobowiązań wynikają­ cych z przestrzegania kolejnych rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ zaognił się pod koniec 2002 r. Każdy dzień przygotowań do wojny, a później każdy jej dzień uwidaczniał po­ działy i konflikty na wielu płaszczyznach międzynarodowego życia. Na te podziały nałożyło się oburzenie i sprzeciw szero­ kich rzesz społeczności międzynarodowej na rozpoczęcie wojny wbrew woli (decy­ zji) najważniejszej organizacji międzyna­ rodowej .

Na forum Rady Bezpieczeństwa ONZ utworzyły się dwa obozy. W pierwszym wraz ze Stanami Zjednoczonymi znalazły się W. Brytania, a w drugim Francja, Fede­ racja Rosyjska i Chiny. Każdy z nich a zwłaszcza Stany Zjednoczone - starał się powiększyć grono zwolenników przekonu­ jąc inne państwa do określonego działania. Wysokiej rangi dyplomaci amerykańscy (D. Rumsfeld, C. Powell, C. Rais) wielo­ krotnie podróżowali po różnych regionach świata, a szczególnie do Europy przekonu­ jąc do poparcia dla Stanów Zjednoczonych. Francja, Niemcy i Federacja Rosyjska postanowiły wykorzystać sprzyjającą oka-

zję, aby zademonstrować swoją szczególną rolę i niezależność w wielobiegunowym świecie, a zwłaszcza w Europie. Do naro­ dzenia i zaognienia sporu przyczyniła się prawdopodobnie mało finezyjna dyploma­ cja amerykańska, nacechowana od wielu lat wielkomocarstwowym przekonaniem i sceptycyzmem wobec różnych międzyna­ rodowych organizacji. Uruchomiony został mechanizm „błędnego koła". Determinacja Stanów Zjednoczonych zaostrzyła opór państw negatywnie nastawionych do siło­ wego rozwiązania problemu. Dla rozwiązania kryzysu, Wielka Bry­ tania przedstawiła 24 lutego na forum Ra­ dy Bezpieczeństwa ONZ projekt nowej re­ zolucji w sprawie rozbrojenia Iraku. Do­ kument miał usankcjonować użycie siły w związku z tym, że Rada Bezpieczeń­ stwa „uznaje, iż frak nie wykorzystał ostatecznej sposobności jaką dała mu re­ zolucja 1441". Przeciwko rezolucji byli trzej stali członkowie Rady Bezpieczeń­ stwa - Chiny, Francja i Federacja Rosyj­ ska. Jednocześnie Francja przedstawiła własny plan rozwiązania kryzysu irackie­ go, który przewidywał jeszcze cztery mie-

siące pracy inspektorów i zwiększenia ich liczby. Propozycję francuską poparły Niemcy i Federacja Rosyjska. W sprawie Iraku nie porozumieli się również członkowie Rady Współpracy Za­ toki Perskiej, której szczyt odbył się w egipskim kurorcie Szarm el Szejk. Po­ parcia nie zyskała inicjatywa Zjednoczo­ nych Emiratów Arabskich, aby wezwać Saddama Husajna do oddania władzy i uda­ nia się na emigrację. Z drugiej strony Irak nie uzyskał znaczącego wsparcia politycz­ nego ze strony Rady, o co bardzo zabiegał.

POLACY W KOALICJI Decyzję o użyciu polskich żołnierzy w operacji podjął 17 marca 2003 r. prezy­ dent A. Kwaśniewski (Monitor Polski nr 14 poz. 200) na wniosek premiera L. Millera. W skład kontyngentu weszli: - załoga ORP „Xawery Czernicki" (53 ma­ rynarzy); - wzmocniony pluton likwidacji skażeń (74 żołnierzy, w tym 36 żołnierzy w skła­ dzie plutonu likwidacji skażeń i 38 żoł­ nierzy logistyki); - żołnierze GROM-u (56 komandosów). Uzasadniając decyzję o udziale pol­ skich żołnierzy w koalicji międzynarodo­ wej premier rządu Leszek Miller powoły­ wał się na nie wypełnianie przez Irak zapi­ sów rezolucji Rady Bezpieczeństwa nr 1441 z 8 listopada oraz wcześniejszych re­ zolucji Rady Bezpieczeństwa.

21 marca 2003 r. z lotniska Powidz (ko­ ło Poznania) wystartował prezydencki Tu-154 na pokładzie którego odleciała pierw­ sza, kilkudziesięcioosobowa grupa pol­ skich żołnierzy z 4. Pułku Chemicznego uczestniczących w operacji antysaddamowskiej koalicji w Iraku. Żołnierze za­ brali ze sobą indywidualne wyposażenie oraz podstawowy sprzęt. Pozostali żołnie­ rze i sprzęt specjalistyczny (głównie logi­ styczny) dotarł do rejonu dyslokacji (w Jor­ danii) do 30 marca 2003 r. Główne wyposażenie Polskiego Kon­ tyngentu Wojskowego stanowiły: - transportery opancerzone BRDM-2rs (z przyrządami do rozpoznania skażeń); - IRS-2 (Instalacja Rozlewcza Samocho­ dowa) do odkażania sprzętu i terenu; - laboratorium chemiczno-radiometryczne

- zestaw urządzeń do zabiegów odkażają­ cych i sanitarnych dla ludzi; - wóz sanitarny; -radiostacje na podwoziu samochodo­ wym. Żołnierze zostali wyposażeni w maski przeciwgazowe MP-5, kombinezon ochron­ ny umożliwiający wymianę ciepła oraz nowoczesną maść, która chroni przed chemicznym skażeniem skóry. Byli zakwa­ terowani w klimatyzowanych 9-osobowych namiotach. Koszt półrocznego udziału w operacji miał wynieść 22 min zł. 24 marca Polska zadeklarowała goto­ wość wysłania do Turcji plutonu likwidacji skażeń liczącego do 50 żołnierzy. W związku z wojną w Iraku Rada Mini­ strów na posiedzeniu w dniu 1 kwietnia 2003 r. zaakceptowała wniosek do prezy­ denta Rzeczpospolitej Polskiej w sprawie użycia Polskiego Kontyngentu Wojskowe­

go w operacji „Display Deterrence", którą siły sojusznicze przeprowadzą w Turcji. Kontyngent w składzie: - 36 żołnierzy (pluton likwidacji skażeń z 4. Pułku Chemicznego - Brodnica); - żołnierzy z Brygady Logistycznej Opole; - żołnierze z 1 Pułku Specjalnego - Lubli­ niec; jest przeznaczony do wzmocnienia turec­ kiej obrony przeciwchemicznej w okresie od 4 kwietnia do 30 września 2003 r. Podstawę prawną stanowi art. 4 i 5 Trak­ tatu Waszyngtońskiego oraz Decyzja Pre­ zydenta Rzeczpospolitej. Operacyjnie PKW został podporządkowany dowódcy sił sojuszniczych NATO w Turcji, a pod względem kierowania narodowego ministrowi obrony narodowej. Koszt udziału PKW w operacji w Turcji wynio­ są 6 min zł.

Ogółem w operacji „Iracka Wolność" uczestniczyło 186 polskich żołnierzy (we­ dług stanu na dzień 31 marca 2003 r.). Operacja „Display Deterrence" nie zo­ stała podjęta z uwagi na szybkie zakończe­ nie konfliktu zbrojnego w Iraku.

Prawnicy i eksperci od prawa między­ narodowego stawiali pytanie czy Polska uczestniczy w wojnie, skoro formalnie nikt (a tylko sejm może wypowiedzieć wojnę) jej nie wypowiedział, czy też uczestniczy tylko w nieformalnym sojuszu?

IRACKA WOLNOŚĆ 20 marca 2003 r. o godzinie 2.15 upły­ wał termin ultimatum, jakie prezydent USA George W. Bush postawił prezyden­ towi Iraku - Saddamowi Husajnowi. W związku z tym oczekiwano przemówie­ nia do narodu. Tymczasem jedynie dwie i pół godziny przed upływem terminu ultimatum wy­ stąpił Ari Fleischer (rzecznik prezydenta), który oświadczył, że „Ameryka stanęła na krawędzi wojny z Irakiem i w związku z tym Amerykanie muszą przygotować się na konflikt". Nad ranem 20 marca 2003 r. w półtorej godziny po upływie terminu ultimatum ope­ racja militarna pod kryptonimem „Iraqi Freedom" („Iracka Wolność") rozpoczęła się od szybkiej decyzji „dekapitacyjnego" uderze­ nia za pomocą pocisków samosterujących „Tomahawk" i bomb precyzyjnego rażenia zrzucanych z samolotów F-l 17A na miejsce narady irackich władz. Celem tego ataku by­ ło wyeliminowanie głównych osób kierow­ nictwa irackich władz. Strategia sił koalicji antysaddamowskiej opierała się na manewrze sił oraz pre-

cyzyjnych uderzeniach rakietowo-bombowych. Wykorzystanie techniki o wysokim poziomie technologicznym miało przyczy­ nić się do minimalizowania strat własnych wojsk i wśród ludności cywilnej. Analiza składu zgromadzonych w Ku­ wejcie jednostek sojuszniczych wskazuje, że jedynie około 40 % całości sił w regionie stanowiły jednostki tzw. pierwszej linii, co dało liczbę około 80 tys. żołnierzy. Resztę stanowiły siły marynarki wojennej i lotnic­ twa oraz logistyczne, inżynieryjne i prze­ ciwchemiczne. Do jednostek typowo bojo­ wych szczebla dywizyjnego należy zaliczyć: - 3. Dywizja Piechoty (Zmechanizowana); - 1. DPM (Dywizja Piechoty Morskiej); - 1 0 1 . DPSz (Dywizja Powietrzno-Szturmowa); -oraz oddziały 82. DPD (Dywizji Powietrznodesantowej). Koalicja dla realizacji zadania strate­ gicznego wojny utworzyła trzy zgrupowa­ nia operacyjne: - rajdowe - złożone w zasadzie z 3. Dywi­ zji Piechoty (Zmech.) oraz pododdziałów 11. Pułku Lotnictwa Wojsk Lądowych, realizujące manewr okrążający w dolinie Eufratu z zadaniem jak najszybszego wyjścia na przedpola Bagdadu. - osłonowe - utworzone z jednostek I. Korpusu Ekspedycyjnego Piechoty Mor­ skiej (MEF - Marinę Expeditionary Force) nacierające z południa wzdłuż Eufra­ tu na miasto Nasarija i dalej na Bagdad, osłaniając prawą flankę wysuniętego zgrupowania rajdowego. - blokujące - Basrę i oczyszczające teren przy granicy z Kuwejtem. Składało się m.in. z brytyjskich 7. Brygady Pancernej i 3. Brygady Komandosów Królewskiej

Piechoty Morskiej oraz innych podod­ działów amerykańskich. W tym zgrupo­ waniu uczestniczył pododdział GROM-u. Działania rajdowe okazały się niezwy­ kle skuteczne. W ciągu czterech dni od przekroczenia granicy kuwejcko-irackiej kolumny zgrupowania rajdowego pokona­ ły prawie dwie trzecie odległości od Bag­ dadu, a ich czołowe oddziały dotarły 23 marca do miasta Karbala (90 km od Bag­ dadu). Jednak ze względu na spowolnienie postępu pozostałych zgrupowań oraz roz­ ciągnięcie linii zaopatrzeniowych siły raj­ dowe znalazły się w trudnej sytuacji tak­ tycznej, co wymusiło decyzję o „przysto­ powaniu" ruchu na stolicę. Skutkiem takiej sytuacji była m.in. zasadzka, w jaką wpa­ dła jedna z kolumn zaopatrzeniowych tra­ cąc 10 zabitych i 6 wziętych do niewoli żołnierzy. W momencie braku osłony dla linii za­ opatrzenia dowództwo CENTCOM prze­ znaczało pododdziały 82. DPD, 101. DPS i 75 Ranger Regiment do osłony transpor­ tów z zaopatrzeniem. 10 kwietnia padł Kirkuk, miasto kurdyj­ skie, którego duża część mieszkańców ucie­ kła na północ w 1991 r. po antyrządowym powstaniu zainicjowanym przez Ameryka­ nów. Według ocen wojskowych miasto mo­

gło bronić się co najmniej przez miesiąc, ale podobnie jak w innych punktach oporu (mia­ stach) brakło woli walki. Obrońcy Kirkuku, głównie funkcjona­ riusze partii Baas i członkowie wiernych jej formacji rozpierzchli się (prawdopodobnie do Jordanii) i do Tikritu (170 km na północ od Bagdadu), aby tam stawić czoło nie­ wiernym. Pierwsze informacje mówiły, że Kirkuk został zajęty 10 kwietnia 2003 r. przez amerykańskie oddziały specjalne wspierane przez Kurdów (peszmergów). Na skutek ostrych protestów Turcji, Kurdo-

wie zostali wycofani i zastąpieni przez od­ działy amerykańskie. Mosul to trzecie co do wielkości mia­ sto Iraku zostało zajęte rano 11 kwietnia 2003 r. bez walki. Po raz pierwszy w hi­ storii tej wojny wojska irackie (a właści­ wie 5 Korpus) skapitulowały. Z ameryka­ nami Mosul opanowało około 300 peszmergów z Demokratycznej Partii Kurdystanu, którzy mieli zapewnić porządek w głównym centrum administracyjnym północnej części kraju. Tikrit to historyczne miasto liczące 100 tys. mieszkańców. Urodził się w nim Saladyn, który w XII w. Pokonał krzyżowców w bitwie pod Jerozolimą. W tej wojnie ostat­ nia twierdza reżimu i jednocześnie jego ko­ lebka - miasto rodzinne Saddama Husajna. Do obrony przewidywano dwie dywizje Gwardii Republikańskiej, Specjalną Gwar­ dię Republikańską (ok. 3000 żołnierzy), która chroniła prezydenta, kontrolowała aparat bezpieczeństwa i wywiad. Zdoby­ wać miasto miała 4. DP (Zmech.). 13 kwietnia czołowe oddziały amerykańskie wdarły się do miasta, a w godzinach połu­ dniowych 14 kwietnia 2003 r. opanowały centrum Tikritu. Skuteczność operacji „Shock and Awe" w stosunku do zapowiadanego błyskawicz­ nego zwycięstwa wydawała się wielu eks­ pertom, komentującym zdarzenia na bieżą­ co, mała ze względu na szereg niespodzia­ nek, jakie pojawiły się podczas jej trwania. Jednak główna przyczyna takiej oceny le­ żała w działaniach propagandowych oraz rozbudzonych nadziejach poczynionych przez dziennikarzy. Działania lotnictwa były mniej inten­ sywne niż oczekiwało wielu obserwatorów i ekspertów m.in. z powodu: - braku akceptacji ze strony niektórych państw i ONZ prowadzenia działań wo­ jennych; - deklarowanej przez Amerykanów chęci zmniejszenia strat wśród ludności cywil­ nej, co wiąże się pośrednio z wyżej przedstawionym pierwszym powodem;

- lotnictwo używało do bombardowania po­ cisków i bomb kierowanych, z wyjątkiem śmigłowców bezpośredniego wsparcia walczącej piechoty; - nacisk położono na niszczenie wyselek­ cjonowanych, ważnych obiektów militarno-administracyjnych. Wojna przeciw Saddamowi była we­ dług założeń sztabowców i wypowiedzi polityków, „blitzkriegiem XXI wieku", przykładem nowoczesnego, porażającego uderzenia łączącego precyzję uderzeń ogniowo-bombowych, szybkość i manewr. Warto zwrócić uwagę na następujące ele­ menty, które były charakterystyczne dla działań prowadzonych w Iraku. - Informatyzacja pola walki, dzięki czemu nie tylko oddziały, ale i pododdziały wojsk lądowych posiadały operacyjną samodzielność. Dzięki temu poprawiono też znacznie możliwości współdziałania z lotnictwem, poprzez uelastycznienie jego działań. Samoloty bojowe mogły być użyte na żądanie dowódców podod­ działów, nie na zasadzie wykorzystania samolotów dyżurujących w powietrzu lub na lotnisku, ale na zasadzie zmiany zadania i celu w czasie wykonywania misji. Wynikiem informatyzacji, był ob­ raz pola walki bez linii frontu. Siły koali­ cji antyirackiej osiągały swoje cele prak­ tycznie nie napotykając oporu irackich wojsk regularnych. Można więc zaryzy­ kować twierdzenie, że wojna ta opierała się na działaniach nieregularnych. - Zastosowanie manewru operacyjnego z dystansu strategicznego lub z morza. Znakomicie ilustrują to dwa przykłady: przerzucenie 26"1 Marinę Expeditionary Unit (z użyciem śmigłowców i samolo­ tów transportowych C-130) z Morza Śródziemnego wprost do północnego Iraku, czy przerzut i desant 173. Bryga­ dy Powietrznodesantowej z Włoch do północnego Iraku. Trzeba też zazna­ czyć, że działania te były możliwe dzię­ ki wcześniejszemu zaangażowaniu sił specjalnych.

Użycie sił specjalnych, na skalę niespoty­ kaną od II wojny światowej i wojny w Wietnamie, które wykonywały zarów­ no działania samodzielne (w skali opera­ cyjnej i strategicznej), jak i na korzyść jednostek konwencjonalnych. • Zastosowanie na niespotykaną skalę bro­ ni precyzyjnych, zintegrowanych z syste­ mami rozpoznania i wskazywania celów, wytworzyło niespotykaną dotąd sytuację. Przeciwnik został całkowicie porażony, co uniemożliwiło niewielkim zgrupowa­ niom sił lądowych na swobodne działania i pokonanie irackiej obrony przy mini­ malnych stratach. -Reżim iracki, wobec słabości i nieefek­ tywności własnych jednostek regular­ nych i doświadczeń z okresu pierwszej wojny w Zatoce rozwinął działania nie­ regularne. Były one wymierzone prze­ ciwko liniom zaopatrzenia wojsk koalicji oraz własnej ludności, aby uniemożliwić współpracę z wojskami inwazyjnymi. Irakijczycy prowadzili też działania wy­ mierzone w system informacyjny wojsk koalicji, np. próbując zakłócić pracę sa­ telitarnych systemów nawigacyjnych. Mogliśmy więc obserwować próbę, nie­ zbyt udaną, zastosowania działań asyme­ trycznych.

Ocena warunków terenowo-pogodowych podczas operacji Siłom koalicji antyirackiej (antysaddamowskiej) nie sprzyjały szczególnie dwa czyn­ niki naturalne: pustynie (śmiertelne piaski) i pogoda. Pustynie zajmują znaczną część kra­ ju (60%) i są na północy, zachodzie i południu. Niebezpieczeństwo pustyni potęgują skorpiony (czarny i biały) oraz pustynne żmije. Na pustyni niebezpieczeństwo stwarzają burze piaskowe, chmury piasku pędzone wia­ trem. Wciskają się do oczu, nosa, ust, płuc. Pia­ sek pozostaje w organizmie na długie dni i ty­ godnie. Nie mniej groźne, a może nawet groź­ niejsze są burze pyłowe (sharąi) - które mogą „udusić" człowieka i uszkodzić wszystkie urzą­ dzenia mechaniczne oraz elektroniczne (lasero­ we podświetlacze celów, dalmierze laserowe). Maska przeciwgazowa okazała się dość skutecznym środkiem ochronnym przed pyłem i piaskiem pustynnym. Na pustyni znacznie wzrosło zużycie paliwa. Przyczynił się do tego również nie przewidywany przez sztabowców amery­ kańskich opór sił irackich. To spowodowa­ ło szybkie wyczerpanie przygotowanych zapasów i w konsekwencji potrzebę ich uzupełnienia w trakcie realizacji zadań operacyjnych, ale w innych warunkach niż przewidywały plany wojenne.

KALENDARIUM WOJNY

2002

12 września - Na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ prezydent George W. Bush oświadcza, że „świat stoi w obliczu testu, a ONZ - wobec konieczności podjęcia klu­ czowej decyzji". 16 września - Irak zaoferował inspektorom możliwość wznowienia kontroli bez żadnych warunków wstępnych. 11 październik - Prezydent Bush zapewnił sobie zgodę Kongresu na użycie przez Stany Zjednoczone siły wobec Iraku nawet bez aprobaty Rady Bezpieczeństwa ONZ. 8 listopada - Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjmuje rezolucję nr 1441. 27 listopada - Inspektorzy UNMOVIC powrócili do Iraku. 7 grudnia - Irak przekazał Radzie Bezpieczeństwa liczący 12000 stron raport nt. stanu po­ siadania broni masowego rażenia. 19 grudnia - Główni członkowie Rady Bezpieczeństwa ONZ oraz szef inspektorów roz­ brojeniowych ONZ (Hans Blix) odrzucili iracki raport przedstawiony przez Irakijczy­ ków 5 grudnia 2002 r. 2003 16 stycznia - Inspektorzy rozbrojeniowi odkryli głowice mogące służyć do przenoszenia broni chemicznej. 27 stycznia - Szefowie UNMOVIC i Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej złoży­ li raport o przebiegu inspekcji. Nie potwierdzili wysuwanych przez Stany Zjednoczone i Wielką Brytanię zarzutów o posiadaniu przez Irak broni masowego rażenia. 5 luty - Colin Powell przedstawił w Radzie Bezpieczeństwa nowe dowody ukrywania przez Irak broni masowego rażenia. 14 luty - szef inspektorów rozbrojeniowych ONZ Hans Błiks przedstawił na posiedzeniu Rady Bezpieczeństwa kolejny, negatywny raport z poszukiwań broni masowego rażenia w Iraku. Papież Jan Paweł II przyjął na audiencji wicepremiera Iraku Tarika Aziza. 24 luty - Wielka Brytania poparta przez Stany Zjednoczone i Hiszpanię zgłosiła projekt nowej rezolucji uznającej, że „Irak nie wykorzystał ostatecznej sposobności, jaką da­ ła mu rezolucja 1441". 1 marca - Irak rozpoczął niszczenie pocisków rakietowych al Samud-2, które - według in­ spektorów - przekraczających ustalony przez ONZ dopuszczalny zasięg 150 km. 10 marca - Został ujawniony fakt, że Irak nie poinformował o posiadaniu bezzałogowego samolotu rozpoznawczego oraz rakiet przystosowanych do przenoszenia ładunków che­ micznych i biologicznych. Sekretarz Generalny ONZ Kofi Annan ostrzega, że bez zgody ONZ wojna przeciw Irako­ wi będzie bezprawna. 17 marca - obserwatorzy UNIKOM zostali wycofani ze strefy zdemilitaryzowanej, a man­ dat misji został zawieszony. 19 marca - W Kirkuku irackie siły bezpieczeństwa masowo aresztowały Kurdów. Kilka tysięcy zdołało zbiec do samorządnej kurdyjskiej enklawy na północy kraju, ale nie wszystkim się to udało, władze Iraku zamknęły granice. Centralna Agencja Wywiadowcza poinformowała George'a W. Busha, że udało im się ustalić miejsce pobytu Husajna, miał on znajdować się na naradzie wojennej w rezyden­ cji w południowej części Bagdadu.

Wojska amerykańskie weszły do strefy zdemilitaryzowanej zajmowanej przez UNIKOM. Odpalono pierwsze rakiety samosterujące, a o 5.40 (LT) z lotniskowca USS „Abraham Lincoln" wystartowały samoloty F-14 i F-18. 20 marca - Władze Stanów Zjednoczonych oświadczyły, że operacja zbrojna może zostać rozpoczęta, kiedy prezydent uzna to za stosowne, że wojna może kosztować wiele ist­ nień ludzkich i może potrwać długo. Została rozpoczęta operacja „Iraqi Freedom". Rozpoczęły się powietrzne uderzenia na Irak. Lotnictwo i pociski samosterujące zaatako­ wały domniemane miejsca pobytu dyktatora Iraku, system dowodzenia, system obrony przeciwlotniczej i pozycje wojskowe na południu Iraku. Wojska lądowe i piechota morska Stanów Zjednoczonych oraz Wielkiej Brytanii wkroczy­ ły do Iraku z terytorium Kuwejtu. Rozpoczęły się walki o portowe miasto Um Kasar. Stany Zjednoczone poporosiły Turcję o zgodę na przelot samolotów Koalicji Antyirackiej. Na Kuwejt spadały rakiety wystrzelone z terytorium Iraku, podpalone zostały szyby nafto­ we na południu Iraku. Premier Japonii Junichiro Koizumi poparł działania przeciwko Irakowi. 21 marca - Wojska amerykańskie i brytyjskie weszły na 150 km w głąb Iraku. Rozpoczę­ ły się walki o miasto portowe, Basra. Nadal trwały walki w Um Kasar. Trwały ataki lotnicze na cele irackie, m.in. w Mosulu. 22 marca - Rozpoczęły się walki o miasto Nadżaf, w którym zdobyto most na Eufracie, otwierając drogę na Bagdad. Trwały walki o miasta Umm Kasar i Basra. Wojska brytyjskie opanowały zachodnie przed­ mieścia Basry, rafinerię i lotnisko. Walki trwały też w mieście Nasirija. Oddziały ame­ rykańskiej 1. Bryg. z 3. DP weszły 240 km w głąb Iraku. Desant sił amerykańskich, brytyjskich i australijskich zajął lotniska H2 i H3. Siły australijskie przechwyciły iracką jednostkę pływającą zamierzającą skrycie zamino­ wać drogi wodne w rejonie Um Kasar. Komandosi SEAL zajęli dwa terminale naftowe w Zatoce Perskiej, a jednostki brytyjskie zajęły półwysep al Fau, na którym znajdowały się instalacje naftowe. Około półtora tysiąca żołnierzy tureckich wkroczyło do Kurdystanu w Iraku Północnym. Sytuacja była poważna, Kurdowie zapowiedzieli, że na turecki najazd odpowiedzą zbrojnym oporem. Pojawiły się informacje o poddaniu się dowódcy irackiej 51. Dywizji. Nadal trwały uderzenia z powietrza na Bagdad, Kirkuk i Mosul. 23 marca - Atak terrorystyczny w obozie 101. DPSz. W Um Kasar nadal toczyły się ciężkie walki. Podobnie do walk doszło na przedmieściach miasta Nasirija. Zajęte zostało miasto Nadżat, 160 km od Bagdadu. Siły amerykańskie docierły na odległość 100 km od Bagdadu. Do irackiej niewoli dostało się sześciu żołnierzy 507lh Maintenance Company i dwóch pi­ lotów śmigłowca AH-64 Apache. Trwały uderzenia lotnictwa, m.in. na Bagdad, Mosul i rodzinne miasto Saddama, Tikrit. 24 marca - Oddziały amerykańskiej 3. DP dotarły do Karbali, świętego miasta Szyitów. W okolicy Karbali został zestrzelony śmigłowiec AH-64 Apache, fakt ten był mocno na­ głaśniany przez irackie media.

25 marca - Władze irackie ostrzegały, że mogą zastosować broń chemiczną, jeśli wojska koalicji przekroczą tzw. czerwoną linię wokół Bagdadu. Rozpoczęły się też silne burze piaskowe. Toczono walki o Basrę. W mieście tym przeciw przedstawicielom irackiego reżimu zbroj­ nie wystąpili szyici. Oddziały Korpusu Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych opanowały miasto Nasirija i strategiczne mosty na Eufracie. Żołnierze amerykańscy zdobyli wszystkich sześć urządzeń, używany przez Irakijczyków, do zakłócania satelitarnych systemów nawigacyjnych. Trwały ataki lotnicze, m.in. na Bagdad. Prezydent George W. Bush wystąpił przed Kongresem o przyznanie dodatkowych 75 mld USD na prowadzenie wojny z Irakiem. 26 marca - W czasie burzy piaskowej (w nocy) z Bagdadu w kierunku południowym wyjechała kolumna około 1000 pojazdów z kilkoma tysiącami żołnierzy z DZ „Hammurabi". Doszło do starć żołnierzy amerykańskiej piechoty morskiej z fedainami 40 km na północ od Nasiriji. W samym mieście trwały walki oddziałów 1. Dywizji Piechoty Morskiej i 7. rozpoznawczego pułku przeciwpancernego z iracką 11. Dywizją Pancerną. W okolicach Karbali i Ndżafu doszło do starć oddziałów 1. DPM i 3. DP z czołgami 2. BPanc. z DPanc. „Medina". Nadal trwały walki o Basrę. Trwały ataki powietrzne, m.in. na obiekty w Bagdadzie (ministerstwo informacji i telewizja). 27 marca - W Kurdystanie, na północy Iraku, został wysadzony desant spadochronowy amerykańskiej 173. BPD. Tuż po północy na lotnisku Harir (Baszur) na północny wschód od Irbilu wylądowało około 1000 spadochroniarzy przetransportowanych z Włoch samolotami C-17 Globemaster III. Bojownicy kurdyjscy, wspierani przez żołnierzy Sił Specjalnych Stanów Zjednoczonych wkroczyli na tereny kontrolowane przez Irakijczyków, w rejonie miasta Shamchamala koło Kirkuku. Rozpoczęły się walki o miasto Samawa, 240 km na południe od Bagdadu. Jednostki brytyjskie opanowały stację radiowo-telewizyjną w Basrze, zniszczyli też 14 irackich czołgów T-55. Seria silnych eksplozji wstrząsnęła stolicą Kuwejtu, ogłoszono alarm przeciwlotniczy. Trwały bombardowania Bagdadu. 28 marca - w okolicach Nadżafu oddziały amerykańskiej 3. DP i 101. DPSz walczyły z 2. i 10. BPanc. z DPanc. „Medina" usiłującymi blokować marsz na Bagdad. Amerykanie utrzymali mosty w Nadżafie i odparli Irakijczyków. Nadal trwały walki w Karbali. W okolicach Nasiriji oddziały 1. DPM, po starciach z Gwardią Republikańską, kontynu­ owały marsz w kierunku Sukkaru. Trwały walki w Basrze. Oddziały brytyjskie weszły do centralnych dzielnic miasta. Fedaini Saddama atakowali kolumny zaopatrzenia i konwoje z pomocą humanitarną. Na północy Iraku żołnierze 173. BPD przystąpili do rozbudowy pasa startowego na lotni­ sku Sulejmanija, celem przyjęcia sił wsparcia. Oddziały kurdyjskie kontynuowały ruch w kierunku Kirkuku.

Trwały ataki lotnicze na Bagdad, Tikrit, Mosul i Kirkuk. W wyniku eksplozji na bazarze w Bagdadzie zginęło 55 osób, a 47 zostało rannych. Środki masowego przekazu przy­ puszczały, że eksplozje były spowodowane chybionym ostrzałem amerykańskim. Rada Bezpieczeństwa ONZ przegłosowała wznowienie programu pomocy dla Iraku „ropa za żywność". Do portu Urn Kasr wszedł pierwszy brytyjski okręt „Sir Galahad" z pomocą humanitarną. Z lotniska Wrocław-Strachowice na pokładzie ukraińskiego Rusłana wyleciała w rejon konfliktu (Jordania) pierwsza grupa polskich żołnierzy z 10. BLog. z Opola. 29 marca - Kilkuset komandosów wylądowało 50 km na północny zachód od Bagdadu. Grupa operowała pomiędzy jeziorami Tartar i Habanija na wschodnim brzegu Eufratu. Powstał „list ośmiu" podpisany przez przywódców Wielkiej Brytanii, Portugalii, Włoch, Hiszpanii, Danii, Polski, Węgier i Czech, jako wyraz poparcia tych krajów dla polityki amerykańskiej. Do Kuwejtu przybyli żołnierze 4. DP (Zmech.) oraz 2. i 3. pułku kawalerii pancernej. 30 marca - Pentagon zaprzeczył pogłoskom o rzekomym problemie z zapatrzeniem wal­ czących wojsk. Pojawiły się zarzuty wobec sekretarza obrony Donalda Rumsfelda, co do sposobu prowadzenia działań w Iraku i ich finansowania. Pentagon oznajmił oficjalnie, że amerykański personel wojskowy (czyli amerykańskie siły specjalne) współpracuje z personelem CIA obecnym od miesięcy, aby realizować zada­ nia „łącznościowe" z kurdyjskimi siłami militarnymi w sprawie ofensywy przeciwko pozycjom irackim. 31 marca - Brytyjczycy podjęli najsilniejszą od chwili wybuchu wojny ofensywę na Basrę. Nadal toczyły się walki w mieście Nadżaf z udziałem oddziałów amerykańskiej 3. DP i Gwardii Republikańskiej. W okolicy tego miasta wyłapano ponad stu potencjal­ nych zamachowców-samobójców. Batalion spadochronowy 82. DPD opanował lotnisko koło Hilah, na wschód od Karbali. Amerykanie wkroczyli do Szatry, miasta położonego na północ od An-Nasiriji. W Szatrze miał znajdować się sztab irackich działań partyzanckich oraz miał tam ukrywać się Ali Hassan (Chemiczny Ali). Żołnierze iraccy ostrzelali grupę amerykańskich żołnierzy, gdy ci zbliżyli się do ambulan­ su Czerwonego Półksiężyca pod miastem Nasirija. Trzej żołnierze zostali ranni, w tym jeden ciężko. Trwały bombardowania Bagdadu i Mosulu. 1 kwietnia - Nadal walczono w miastach An-Nasirija, Szatra, Karbala i Nadżaf oraz w Basrze. Oddziały amerykańskiej 3. DP zdobyły most na kanale Sett al Hilla w okolicy miasta al Hilla. Most był broniony przez jednostki dywizji „Medina". W walkach o miasto al Hil­ la uczestniczyły też oddziały 101. DPSz. Szpice 1. DPM starły się na przedpolu miasta al Kut z oddziałami dywizji Gwardii Repu­ blikańskiej „Bagdad". Na zachód od Bagdadu, na wcześniej przygotowanych lądowiskach, wylądowały podod­ działy 101. DPSz. Brytyjskie jednostki specjalne przeczesywały półwysep al Fau, podejrzewano, że mogą tam ukrywać się iraccy dywersanci. Bombardowany był Bagdad i cele na północy Iraku.

Straty od 20 marca do 1 kwietnia Wojska koalicji - 60 zabitych, 16 zaginionych, 7 wziętych do niewoli Wojska irackie - Brak danych o zabitych, według informacji koalicji wzięto 8000 jeńców Ludność cywilna - Ponad 650 zabitych i przeszło 4800 rannych (dane władz Iraku) 2 kwietnia - W czasie nocnej operacji żołnierze sił specjalnych odbili z irackiego szpitala pod Nasiriją szeregowiec Jessicę Lynch. Siły specjalne zajęły tamę Hadita przy jeziorze al Mil, chroniąc od zalania rejony na pół­ noc od miasta. Trwały bombardowania i walki żołnierzy 3. DP w Karbali, później awangarda tej dywizji zajęła miasto al Mussaib. Walki z fedainami toczono w Nadżafie (gdzie walczyli żoł­ nierze 101. DPSz) i Basrze (z udziałem jednostek brytyjskich). Oddziały 1. DPM zdobyły strategiczną przeprawę przez Tygrys pod al Kut, otwierająca możliwość ataku na Bagdad od południowego wschodu. Oddziały amerykańskie starły się pod Bagdadem z dywizjami Gwardii Republikańskiej „Medina" i „Nabuchodonozor". Dywizje irackie zostały rozbite. Kurdowie z powodzeniem zaatakowali irackie pozycje pod Mosulem. Turcja wyraziła zgodę na dostarczenie z jej terytorium zaopatrzenia dla frontu w północnym Iraku. Colin Powell nie uzyskał jednak gwarancji, że wojska tureckie nie wejdą do Iraku. Trwały ataki lotnicze na Bagdad, Mosul, Dohuk i Kirkuk. 3 kwietnia - Żołnierze sił specjalnych weszli w nocy do pałacu Tartar, jednej z rezydencji Saddama. Pododdziały 3. DP otoczyły Międzynarodowy Port Lotniczy im. Saddama Husajna w Bag­ dadzie. Żołnierze 1. DPM napotkali na podejściach do Bagdadu oddziały Dywizji Gwardii Repu­ blikańskiej „al Nida" i niedobitki Dywizji „Nabuchodonozor". Nadal trwały walki w Basrze. Jednostki, które dokonały desantu na lotniska H2 i H3 zbliżyły się do miasta Ramadi. Nad południowym Irakiem został zestrzelony samolot amerykański F/A-18 Hornet. Kurdowie, wspierani przez jednostki amerykańskie, walczyli na północy Iraku. Z powietrza atakowany był Bagdad i Kirkuk. Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy uznało interwencję w Iraku za „nielegalną" i „sprzeczną z zasadami prawa międzynarodowego". Sekretarz stanu Colin Powell omawiał w Brukseli z przedstawicielami państw Unii Euro­ pejskiej przyszłość stosunków transatlantyckich oraz problemy odbudowy Iraku. 4 kwietnia - Jednostki amerykańskie znalazły się na przedmieściach Bagdadu, rozpoczęto organizowanie blokady miasta. Trwały naloty na Bagdad. 5 kwietnia - Amerykańskie czołgi wjechały na południowe przedmieścia Bagdadu, było to działanie rozpoznawcze, następnie grupa pancerna wycofała się. Prowadzono artyleryj­ skie bombardowanie Bagdadu. 6 kwietnia - Trwały walki w centrum Basry. Pod Bagdad podciągane były siły amerykań­ skie (w tym ze 101. DPSz), jednocześnie odcięto wszystkie drogi dojazdowe do Bagda­ du z wyjątkiem jednej.

Pierwszy samolot transportowy C-130 wylądował na lotnisku w Bagdadzie. 7 kwietnia - Amerykańskie oddziały w sile 65 czołgów M1 Abrams i 40 bwp M2 Bradley weszły do centrum Bagdadu, na zachodnim brzegu Tygrysu. Żołnierze amerykańscy weszli do dwóch pałaców prezydenckich i podeszli pod budynki ministerstwa informa­ cji i hotel Raszid. Żołnierze piechoty morskiej walczyli o uchwycenie przepraw. Rosyjski konwój dyplomatyczny zdążający do granicy z Syrią został dwukrotnie ostrzela­ ny. Byli ranni. Amerykanie stwierdzili, że nie mają nic wspólnego z tymi zdarzeniami. Dwóch polskich dziennikarzy (Jacek Kaczmarek z Polskiego Radia i Marcin Firlej z TVN24) zostało uprowadzonych przez Irakijczyków. Straty od 20 marca do 8 kwietnia Siły Stanów Zjednoczonych - 91 zabitych, 14 zaginionych, 7 wziętych do niewoli Siły brytyjskie - 30 zabitych Siły irackie - Ponad 2320 zabitych (dane koalicji) Ludność cywilna - Ponad 1252 zabitych i przeszło 5000 rannych (dane władz Iraku) 8 kwietnia - Wysłany nad Bagdad samolot B-łB zrzucił naprowadzane GPS-em bomby GBU-31 JDAM na budynek restauracji, gdzie najprawdopodobniej znajdowało się jed­ no z zapasowych stanowisk dowodzenia; 12 minut po otrzymaniu informacji, że prze­ bywa tam dyktator Iraku, ale nie potwierdzono jego śmierci. Walki toczyły się w centrum Bagdadu i na wschodnim brzegu Tygrysu, wokół placu Sad­ dama. W walkach w mieście uczestniczyły śmigłowce AH-64 Apache. Z powietrza ata­ kowano m.in. budynek ministerstwa informacji. Został ostrzelany hotel „Palestyna", siedziba dziennikarzy w Bagdadzie, w wyniku ostrza­ łu śmierć poniosło trzech dziennikarzy. Walki toczyły się też w pobliżu miasta al Hilla. W północno-wschodnim Iraku działania prowadzili Kurdowie wspierani przez Amerykanów. W Nasiriji spotkali się przedstawiciele irackiej opozycji, oficjalnie przystąpiono do budo­ wy władz Iraku. Uprowadzeni polscy dziennikarze zostali zwolnieni. W Basrze doszło do licznych przypadków grabieży. 9 kwietnia - Pod koniec trzeciego tygodnia wojny reżim Saddama Husajna stracił kontro­ lę nad Bagdadem. Irakijczycy i Amerykanie obalili pomnik irackiego dyktatora. Stany Zjednoczone rozpoczęły budowę tymczasowego rządu Iraku. Partyzanci kurdyjscy i żołnierze amerykańscy zajęli górę Maklub, kluczową pozycję obro­ ny Mosulu. Siły amerykańskie zaatakowały miasto al Hilla i zajęły iracką bazę wojskową Amara. Trwały bombardowania lotnicze Tikritu i Mosulu. 10 kwietnia - Bojownicy kurdyjscy niemalże bez walki zajęli Kirkuk, najważniejsze mia­ sto Kurdystanu. Władze tureckie zażądały wycofania Kurdów z Kirkuku, obawiając się wzmocnienia ich pozycji i zbytniego rozbudzenia aspiracji. W Bagdadzie zamachowiec samobójca zabił i poważnie zranił trzech innych żołnierzy amerykańskiej piechoty morskiej na punkcie kontrolnym. W Bagdadzie rozpoczęły się grabieże. Szybki upadek stolicy Iraku zadziwił świat i zaszokował arabską opinię pu­ bliczną.

W pierwszym bezpośrednim przemówieniu telewizyjnym do Irakijczyków przywódcy Sta­ nów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii zapewnili ich, że będą wkrótce wolni i że woj­ ska koalicji są wyzwolicielami, a nie okupantami. Umiarkowany przywódca szyicki Abd al-Madżid al-Choi został zamordowany w meczecie w Nadżafie. 11 kwietnia - Wojska amerykańskie i kurdyjscy bojownicy zajęli Mosul bez jednego wy­ strzału. Turcja na mocy porozumienia ze Stanami Zjednoczonymi wysłała do północ­ nego Iraku 15 obserwatorów wojskowych, którzy mają śledzić sytuację w rejonie Mo­ sulu i Kirkuku. Wojska amerykańskie rozpoczęły akcję zabezpieczania pól naftowych w okolicach Kirkuku. Zgodnie ze wcześniejszymi obietnicami Kurdowie zaczęli opuszczać Kirkuk. W Bagdadzie zostało splądrowane Muzeum Archeologiczne. W St. Petersburgu odbyło się spotkanie „trójki przegranych", prezydentów Federacji Ro­ syjskiej, Francji i Niemiec jako przeciwwaga spotkania Bush-Blair odbytego w Belfa­ ście. 12 kwietnia - Wywiad amerykański przechwycił wymianę informacji między dowódcami irackimi, którzy byli przekonani, że Saddam nie żyje. Według informacji środków masowego przekazu, iraccy naukowcy zaangażowani w prace nad bronią masowego rażenia najprawdopodobniej uciekli do Syrii. Amerykanie wystosowali apel do policjantów w Bagdadzie o wznowienie prac i pomoc w zaprowadzeniu porządku na ulicach miasta. 13 kwietnia - Jednostki amerykańskie wkroczyły do Tikritu, rodzinnego miasta dyktatora Iraku, rozpoczęły się walki w tym mieście. Siedmiu żołnierzy sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych, ujętych przez Irakijczyków 23 mar­ ca zostało uwolnionych. Są to: starsi chorążowie Ronald Young i David Williams - zało­ ga AH-64 oraz sierżant James Riley, spec. Shoshana Johnson, szer. Patrick Miller, specja­ lista Joseph Hudson i spec. Edgar Hernandez z 507"1 Maintenance Company. Doradca Pentagonu Richard Perle ostrzegł Syrię, że może stać się celem następnej akcji zbrojnej, jeżeli okaże się, że na jej terytorium przechowywana jest wywieziona z Iraku broń masowej zagłady. 14 kwietnia - Zaczęto powszechnie mówić o polskim udziale w odbudowie Iraku. Pentagon przyznał, że od początku kampanii w Iraku zginęło 117 amerykańskich żołnierzy. Trwały walki w rodzinnym mieście Saddama, Tikricie. Wojska amerykańskie weszły do centrum miasta. Z obozu jenieckiego w Um Kasr próbowali zbiec iraccy jeńcy. W Bagdadzie i Basrze na ulice powrócili policjanci, zweryfikowani i przywróceni do służ­ by przez Amerykanów i Brytyjczyków. W okolicach Bagdadu odkryto masowe groby ofiar irackiego reżimu. W nocy, jednostki sił specjalnych współdziałające w okolicach Bagdadu z 3. DP pojmały palestyńskiego terrorystę Muhammada Abbasa (Abu Abbasa). Był on odpowiedzialny m.in. za uprowadzenie statku pasażerskiego „Achille Lauro" w 1985 r. 15 kwietnia - W bazie Tallil w mieście Ur, nieopodal Nasiriji, odbyło się spotkanie 80 przedstawicieli kilkudziesięciu partii, ugrupowań, klanów i kościołów pod egidą Sta­ nów Zjednoczonych. W konferencji brali udział przedstawiciele koalicji antyirackiej (Wielkiej Brytanii, Australii, Polski). Uczestnicy przyjęli 13 punktowe oświadczenie.

Jego najważniejsze punkty stwierdzały, ze Irak będzie: - krajem demokratycznym, opartym na zasadzie demokratycznej federacji; - stanowczo wprowadzał rządy prawa; - krajem uznającym różnorodność i respektującym prawa kobiet; - miał przywódców wybranych przez samych Irakijczyków, a nie narzuconych z zewnątrz. Całością spraw w Iraku ma kierować Biuro do spraw Odbudowy i Pomocy Humanitarnej (ORHA). Szefem Biura został emerytowany generał Jay Garner. Irak miał zostać po­ dzielony na trzy strefy administracyjne (ostatecznie wyodrębniono cztery takie strefy). Amerykanie zadeklarowali, że wpierw odbudują iracką armię, policję, system prawny, szpitale, banki. Później władzę przejmą Irakijczycy, ale pod nadzorem Stanów Zjedno­ czonych. Dopiero po tym nastąpią wybory powszechne. W Mosulu doszło do zamieszek. W strzelaninie z udziałem żołnierzy amerykańskich zgi­ nęło co najmniej 12 osób, a kilkadziesiąt odniosło rany. 16 kwietnia - Prezydent George W. Bush uciął dyskusje dotyczące możliwości podjęcia „wojny z terrorem" w Syrii. Sekretarz obrony USA D. Ramsfeld zaproponował Polsce udział w Siłach Stabilizujących w Iraku. 17 kwietnia - Przywódca Irackiego Kongresu Narodowego, Ahmed Chalabi przybył do Bagdadu, jest on jednym z głównych kandydatów na przyszłego prezydenta Iraku. Prezydent Bush wezwał ONZ do uchylenia sankcji wobec Iraku. W Atenach 17 przywódcy i ministrowie spraw zagranicznych 40 państw (członków, kan­ dydujących i aspirujących do Unii Europejskiej) dyskutowali m.in. o roli ONZ w po­ wojennej odbudowie Iraku. Doszło do starć między irackimi klanami w Tikricie. W Mosulu trwały zamieszki. W Paryżu odbyła się międzynarodowa konferencja ekspertów w sprawie omówienia pro­ gramu ratowania zabytków z ograbionego bagdadzkiego Muzeum Narodowego Straty od 20 marca do 17 kwietnia Siły Stanów Zjednoczonych - 125 zabitych, 3 zaginionych, 495 rannych Siły brytyjskie - 30 zabitych Siły irackie - Według szacunków amerykańskich tylko w walkach o Bagdad zginęło lub zostało rannych 2320 irackich żołnierzy 20 kwietnia - Pierwszy konwój z ONZ-owską pomocą żywnościową przyjechał do Bag­ dadu. 21 kwietnia - Dyrektor ORHA Jay Garner przybył do Bagdadu. Był on owacyjnie witany przez Kurdów, ale w Bagdadzie odbyła się demonstracja przeciw obecności Ameryka­ nów. 22 kwietnia - Bilans strat sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych podczas działań w Iraku do tego dnia to: 109 zabitych w walce lub w wyniku omyłkowego ognia własnych jed­ nostek, 17 zabitych w wypadkach, 459 rannych w walce, 59 rannych w wypadkach, 2 nadal uznawano za zaginionych. 23 kwietnia - W Karbali odbyły się obchody rocznicy męczeńskiej śmierci al Husajna, wnuka Mahometa. Jest to wielkie święto Szyitów, którego obchodzenia zakazał Sad­ dam Husajn. Żołnierze piechoty morskiej z 4. lekkiego batalionu rozpoznawczego rozpoczęli patrolowa­ nie północnego odcinka granicy Iraku z Iranem.

24 kwietnia - W Waszyngtonie polska delegacja rządowa prowadziła rozmowy nt. udzia­ łu polskich żołnierzy w siłach stabilizacyjnych i polskich przedsiębiorstw w odbudowie Iraku. Wykryto próby przemytu zabytków i dziel sztuki z Iraku. Przemytnikami byli m.in. dzien­ nikarz, pracownik stacji telewizyjnej i żołnierze. 26 kwietnia - W południowym Bagdadzie odbyła się demonstracja przeciw amerykańskiej obecności. Według Amerykanów, demonstrację spowodowali nieznani sprawcy, którzy zaatakowali żołnierzy chroniących skład amunicji i odpalili pocisk, który spowodował liczne ofiary. 27 kwietnia - Samozwańczy burmistrz Bagdadu Mohammed Mohsen Zubaiadi, został aresztowany przez żołnierzy amerykańskich. Oskarżono go o sabotowanie wysiłków na rzecz przywrócenia ładu w Bagdadzie i wiele innych nadużyć, w tym grabież mienia. W Bagdadzie grupa amerykańskich żołnierzy dostała się w zasadzkę. Rannych ewakuowano. 28 kwietnia - Jay Garner spotkał się z grupą kilkuset irackich prominentów szyickich, sunnickich i kurdyjskich. Rozmowy dotyczyły tworzenia nowego rządu. Pod Mosulem żołnierze amerykańscy dostali się pod silny ostrzał, na pomoc wezwano śmi­ głowce. 29 kwietnia - Spadochroniarze z 82. DPD zostali ostrzelani z tłumu demonstrantów w mie­ ście Falludża pod Bagdadem. Spadochroniarze odpowiedzieli ogniem, rannych zostało co najmniej 7 osób. 30 maja - Wizyta sekretarza obrony Donalda Rumsfelda w Bagdadzie. W Falludży ponownie doszło do starć z udziałem amerykańskich żołnierzy. 1 maja - Geore W. Bush, na pokładzie lotniskowca USS „Abraham Lincoln", ogłosił ko­ niec wojny. Polska podczas londyńskiej konferencji 12 państw, uczestników koalicji antyirackiej, otrzymała propozycję objęcia kontroli wojskowej nad jedną z czterech stref stabiliza­ cyjnych w Iraku. 2 maja - Do dnia 2 maja 2003 roku wojska koalicji (a właściwie Amerykanie) nie udowod­ niły, w sposób przekonujący podstawowego zarzutu wobec Iraku, który był przyczyną wojny, a jakim było oskarżenie o posiadanie broni masowego rażenia. Nie poinformo­ wano także o losach Saddama Husajna.

DZIAŁANIA SPECJALNE W IRAKU W operację „Iraqi Freedom" była zaan­ gażowana największa, od czasów wojny w Wietnamie, liczba żołnierzy sił specjal­ nych. Operacyjnie podlegali oni (z wyjąt­ kiem tych służących pod rozkazami Cen­ tralnej Agencji Wywiadowczej) Centralne­ mu Dowództwu Operacji Specjalnych (Special Operations Command, Central SOCCENT), na czele tego dowództwa stoi obecnie gen. bryg. Gary Harrell. Jednocze­ śnie, w styczniu 2003 r., gen. Franks, mia­ nował gen. bryg. Harrell'a dowódcą Combined Special Operations Component. Ge­ nerał Harrell, dzięki doświadczeniu nabyte­ mu w Afganistanie doskonale nadawał się na to stanowisko, znał też brytyjskie, au­ stralijskie i polskie jednostki specjalne (w 1993 r., wówczas jeszcze w stopniu podpułkownika, G. Harrel dowodził szwa­ dronem Delta Force). Zadaniem SOCCENT jest planowanie, przygotowanie, dowodzenie i kontrola dzia­ łań jednostek specjalnych armii, marynarki i sił powietrznych, na obszarze jego odpowie­ dzialności. Funkcjonowanie SOCCENT ma gwarantować, że możliwości sił specjalnych

zostaną w pełni wykorzystane, a ich działania w pełni zsynchronizowane z działaniami sił konwencjonalnych. W skład SOCENT wchodzi sześć dyrektoriatów (od Jl do J6). SOCCENT podlega Centralnemu Dowódz­ twu Stanów Zjednoczonych (US Central Command - USCENTCOM), na którego czele stoi od czerwca 2000 r., gen. Tommy R. Franks. Generał Franks podlega sekretarzowi obrony, który odpowiada przed prezydentem Stanów Zjednoczonych. SOCENT i USCENTCOM mieszczą się w bazie sił po­ wietrznych MacDill w Tampie na Florydzie, a stanowisko wysunięte w Katarze. W Iraku znalazły się jednostki specjal­ ne wydzielone przez Joint Special Opera­ tions Command, które rozlokowano w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, w Kuwejcie, w Omanie, w Arabii Saudyj­ skiej i w Jordanii. Były to części lst Special Forces Operational Detachment-Delta, Naval Special Warfare Development Group (sukcesor SEAL Team 6). Do Iraku zostały też wysłane, wydzielo­ ne przez U. S. Army Special Operations Command oddziały z 3 SFG, 5 SFG, 10 SFG, oraz pododdziały z 1 SFG, 19, 20 SFG (Gwardii Narodowej). Ponad to 1. i 3. batalion 75 Ranger Regiment wraz z ele­ mentami dowodzenia i wsparcia, oddziały z 4 Psychological Operations Group oraz 96 Ci vii Affairs Battalion. Nad Zatoką zna­ lazły się też elementy 160 Special Opera­ tions Aviation Regiment (część pułku pro­ wadziła równocześnie działania w Afgani­ stanie i na Filipinach). Naval Special Warfare Command wy­ znaczyło do działań w Iraku zgrupowanie o nazwie US Naval Special Warfare Forces Task Group, w składzie SEAL Team 3 i 8, pododdziałów ze składu obu Special Boat Squadrons oraz grup płetwonurków mine­ rów. W skład US Naval Special Warfare Squadron została też włączony grupa wy­ dzielona GROM-u. U.S. Air Force Special Operations Command skierowało do działań w Iraku

jednostki wyposażone w samoloty AC-130, MH-130E/H/P i helikoptery MH-53M oraz HH-60 z 16th Special Operations Wing. Pod niebem Iraku znalazły się też samoloty przeznaczone do wsparcia działań psycho­ logicznych EC-130E/J ze 193 Special Ope­ rations Wing (Gwardii Narodowej), jak również grupy Air Force Combat Controllers z 24 Special Tactics Sąuadron. Również Brytyjczycy skierowali w re­ jon działań liczny zespól przeznaczony do prowadzenia operacji specjalnych. W jego skład wchodzili żołnierze 22 Special Air Service Regiment, Special Boat Squadron wraz z komponentem powietrznym Joint Special Forces Aviation Wing (JSFAW), obejmującym samoloty C-130C1 ze Spe­ cial Forces Fight No 47 Sąuadron (RAF) oraz śmigłowce CH-47 Chinook z No7 Sąuadron (RAF) i Lynx AH-7 z 657 Sąu­ adron (Army Air Corps). W skład koalicji wchodzi także silny specjalny oddział australijski Special Forces Task Group, składający się z oko­ ło 500 żołnierzy. W tym szwadron 150 żołnierzy z australijskiego Special Air Service Regiment, kompania 4 Royal Australian Regiment (Commando), podod­ działy Incident Response Regiment raa-

jącego za zadanie wykrywanie i usuwa­ nie skażeń podczas ataku chemicznego, a wreszcie C Sąuadron z 5th Aviation Regiment z trzema śmigłowcami CH-47D Chinook. W Iraku działają też najprawdopodob­ niej żołnierze kanadyjskiej jednostki spe­ cjalnej Joint Task Force Two (JTF2). O udział sił kanadyjskich w operacji prze­ ciw Irakowi, w tym sił specjalnych, zwrócił się w listopadzie 2002 r. do rządu Kanady, sekretarz stanu Colin Powell. Według potwierdzonych doniesień me­ diów informacyjnych żołnierze Sił Specjal­ nych Stanów Zjednoczonych i brytyjskiego 22 Special Air Service Regiment działali na terytorium Iraku od początku 2003 r., choć tajemnicą nie jest, że np. żołnierze „Zielo­ nych Beretów" współpracują z Kurdami w Północnym Iraku od zakończenia wojny o Kuwejt w 1991 r. W dniu 18 marca 2003 r., CENTCOM zezwolił na rozszerzenie działań specjal­ nych. W noc poprzedzającą oświadczenie prezydenta George'a W. Busha żądające­ go opuszczenia Iraku przez Saddama, kil­ ka tysięcy żołnierzy sił specjalnych zosta­ ło przetransportowanych śmigłowcami, przekroczyło pojazdami granice od strony

Uzbrojony brytyjski samochód terenowy tuż po wyładowaniu ze śmigłowca

Jordanii, Arabii Saudyjskiej i Kuwejtu, wylądowało z morza i dołączyło do od­ działów znajdujących się już w Iraku. Tak masowego przerzutu jednostek specjal­ nych nie było od czasu działań poprzedza­ jących lądowanie w Normandii w czerwcu 1944 r.

Mimo skutecznej cenzury informacji cały czas docierały za pośrednictwem środ­ ków masowego przekazu nie tylko speku­ lacje, ale i informacje o działaniach sił spe­ cjalnych. 4 kwietnia 2003 r. przedstawicie­ le Waszyngtonu potwierdzili, że działania specjalne są prowadzone bardzo intensyw-

nie od początku wojny. Komandosi rozpo­ znawali obiekty dla uderzeń lądowych i po­ wietrznych, naprowadzali broń precyzyjną na rozpoznane cele, próbowali zlokalizo­ wać przedstawicieli władz irackich (w no­ cy z 2 na 3 kwietnia siły specjalne przepro­ wadziły rajd na pałac Saddama, w pobliżu jego rodzinnego miasta Tikrit) i elementy struktury dowodzenia. Żołnierze sił spe­ cjalnych zabezpieczali pola naftowe, mo­ sty, elektrownie, itp. przed zniszczeniem przez wycofujące się wojska irackie, zorga­ nizowali też system poszukiwania i ratowa­

nia załóg zestrzelonych samolotów, ran­ nych oraz w innych przypadkach wymaga­ jących ewakuacji. W nocy 7 kwietnia Połą­ czone Centrum Poszukiwawczo-Ratowni­ cze (Joint Search and Rescue Center) w re­ jonie operacji dostało informację Centrum Koordynacji Działań Ratowniczych Do­ wództwa Operacji Specjalnych (Special Operations Command Rescue Coordination Center), o konieczności ewakuacji gru­ py specjalnej. Dwa śmigłowce HH-60G Pave Hawk, osłaniane przez dwa szturmo­ we samoloty A-10, ewakuowały dwóch ciężko rannych komandosów. Operację wspierał też samolot tankujący HC-130P King. Stan rannych był na tyle ciężki, że na lotnisko w Nadżafie, skąd wystartował bo­ jowy zespół poszukiwawczo-ratowniczy, musiano skierować samolot MC-130E Combat Talon I z chirurgiem i dwoma sa­ nitariuszami. Po przeniesieniu rannych do „latającego punktu medycznego" udało się obu rannych ustabilizować i przetranspor­ tować do szpitala. Potwierdzono również, że grupy specjalne działały w samym Bag­ dadzie. Wiadomo np., że żołnierze amery­ kańskich siły specjalnych przedostali się do Bagdadu, aby ustalić położenie irackich pozycji obronnych i ewentualnych tras ich penetracyjnych. Dotarli oni nawet do środ­ ka kompleksów prezydenckich w Thartar celem przeszukania różnych kryjówek i od­ nalezienia dokumentów. W tym samym czasie grupy specjalne zabezpieczyły mo­ sty na Eufracie w pobliżu stolicy Iraku. W nocy 7 kwietnia, po odcięciu prądu w Bagdadzie, amerykańskie i brytyjskie grupy specjalne zajęły pozycje w pobliżu miejsc, gdzie mógłby przebywać Saddam Husajn i inni iraccy przywódcy. Gen. Vincent Brooks już dwa dni wcześniej zapew­ niał, że siły specjalne koalicji znajdują się „w miejscach strategicznych" w Bagda­ dzie. Równocześnie personel CIA z Counterterrorist Center (CCT) przeczesywał Bagdad. Widać tutaj zasadniczą różnicę w sto­ sunku do pierwszej wojny w Zatoce, kiedy

to ówczesny dowódca USCENTCOM, ge­ nerał H. Norman Schwarzkopf, nie tylko nie doceniał możliwości sił specjalnych, ale i nie dopuszczał możliwości ich użycia przed rozpoczęciem działań bojowych. Je­ dynym wyjątkiem było wysłanie grup spe­ cjalnych „Zielonych Beretów", które wni­ kały na terytorium Iraku na pokładzie śmi­ głowców, pobierały próbki gleby i badały właściwości terenu (obawiano się, ciężkie pojazdy mogą w niektórych miejscach za­ kopać się w piasku). Generał Schwarzkopf uważał żołnierzy sił specjalnych za „chęt­ nie pociągających za spust" i bał się spro­ wokowania działań przed skompletowa­ niem sił koalicji, ufał też bardziej zaawan­ sowanej ciężkiej technice, a nie grupie eks­ centrycznych śmiałków. Z tego też powodu pierwsza operacja specjalna, zniszczenie dwóch irackich radarów, została wykonana przez śmigłowce MH-53J Pave Low z 20 Special Operations Sąuadron i AH-64 ze 101 Air Assault Division, a nie przez grupy specjalne „Zielonych Beretów", które mia­ ły przeniknąć na terytorium Iraku na pojaz­ dach (taki wariant działania początkowo przedstawiono generałowi). Ostatecznie dzięki lobbingowi generał Carla Stinera, ówczesnego szefa Dowództwa Operacji Specjalnych Stanów Zjednoczonych (obec­ nie funkcję tą pełni gen. Charles R. Hol­ land), dowódca USCENTCOM zgodził się na szersze użycie sił specjalnych, ale każda operacja musiała posiadać jego osobistą aprobatę. W czasie pierwszej wojny w Za­ toce, w działania było zaangażowanych 8745 żołnierzy sił specjalnych armii, sił po­ wietrznych i marynarki wojennej. Podczas działań w Iraku w 2003 r., było zaangażo­ wanych ponad 10 000 żołnierzy sił specjal­ nych. - Działania niekonwencjonalne Znakomitym przykładem działań niekon­ wencjonalnych w Iraku jest wsparcie dla Kurdów. W sierpniu 1990 r. gen. bryg. Ri­ chard Potter, szef Operacji Specjalnych Stanów Zjednoczonych w Europie przyle­ ciał do Turcji wraz z zespołem rekonesan­

sowym „Zielonych Beretów" i sił po­ wietrznych. Oficjalnie celem wizyty było rozpoczęcie budowy systemu poszukiwawczo-ratunkowego zestrzelonych pilotów, ale faktycznie głównym zadaniem zespołu było zbadanie możliwości współpracy z Kurdami. Do końca września w Turcji stacjonowała połowa 10 Special Forces Group, przygotowując się do działań poszukiwawczo-ratowniczych i przygotowu­ jąc się do przeniknięcia do północnego Ira­ ku celem wsparcia kurdyjskiej partyzantki. Spowodowało to zrozumiałe zaniepokoję-

nie władz tureckich i gen. Schwarzkopfa, który bał się politycznych skutków takich działań (widać tutaj wyraźnie charaktery­ styczną cechę działań specjalnych, czyli wrażliwość polityczną). Z tego powodu wsparcie dla Kurdów było bardzo ograni­ czone. Po zakończeniu wojny, w ramach operacji „Provide Comfort", której celem było stworzenie enklawy dla uchodźców kurdyjskich w północnym Iraku, żołnierze jednostek specjalnych, specjaliści od spraw cywilnych i działań psychologicznych po­ magali przetrwać Kurdom. Sytuacja zmie­ niła się diametralnie po rozpoczęciu wojny z terroryzmem. Na początku stycznia 2003 roku jed­ nostki Special Operations Groups (SOG) CIA przybyły przez Turcję do Kurdystanu. Funkcjonariusze CIA rozpoczęli swoją działalność od serii spotkań z przywódcami głównych ugrupowań kurdyjskich. 7 stycz­

nia odbyło się spotkanie w Halabja, a na­ stępnego dnia w Biarrah obok enklawy islamistów z grupy Ansar al-Islam. Jeden z oficerów CIA oświadczył, że na północy Iraku w Kurdystanie można poruszać się pojazdem od granicy z Turcją aż do Tikritu będącego miastem rodzinnym Sadda­ ma, bez jednego wystrzału. Działania nie­ konwencjonalne grupy specjalne CIA pro­ wadziły też w innych częściach Iraku nego­ cjując z przywódcami partii Baas, którzy nie uciekli, oraz wchodząc w kontakt z przedstawicielami irackich szyitów i opo­ zycji, do których udało się dotrzeć. Od połowy lutego do Kurdystanu za­ częli przybywać żołnierze „Zielonych Be­ retów". Od tej pory żołnierze sił specjal­ nych, obok pomocy medycznej i humani­ tarnej, zaczęli doradzać i szkolić Kurdów w kwestiach czysto wojskowych. Dzięki tym działaniom, mimo tureckiej odmowy zgody na stacjonowanie i przemarsz wojsk amerykańskich, udało się utworzyć na pół­ nocy Iraku drugi front. Kurdowie wspiera­ ni przez żołnierzy amerykańskich sił spe­ cjalnych opanowali miasta Mosul, Erbit i Kirkuk i zabezpieczone zostało całe za­ głębie naftowe na północy. Żołnierze „Zie­ lonych Beretów" spotkali się z przywódca­ mi plemiennymi i kierownictwem lokalnej partii Baas, aby zachęcić ich do złożenia broni, do współpracy i do wydania aktywi­ stów i kandydatów do akcji samobójczych. W sektorze al Ramadi jeden z wysuniętych oddziałów 3. DP (Zmech.) przyjął kapitula­ cję irackiej 12. BPanc. Pokojowa kapitula­ cja irackiej brygady była możliwa dzięki żołnierzom „Zielonych Beretów", którzy skontaktowali się z dowództwem tej bryga­ dy, kierując nawet wozy pancerne na par­ kingi, demontując akumulatory i radząc wyższym rangą oficerom zwolnić żołnie­ rzy, za wyjątkiem czterdziestu mających chronić pozostawiony sprzęt. - Działania (akcje) bezpośrednie Najwdzięczniejszym medialnie elementem działań bezpośrednich, które prowadzą Amerykanie w Iraku jest „polowanie na

Saddama". Według dostępnych informacji zajmuje się tym głównie specjalna jednostka CIA, SOG (Special Operations Group). Na­ leży jednak pamiętać, że Saddama Hussaina chciano „odstrzelić" już w 1990 r. Od razu odrzucono możliwość wysłania do Bagdadu grupy specjalnej żołnierzy ze Special Forces Operational Detachment - Delta. Założono, że najłatwiej będzie dopaść dyktatora pod­ czas jednej z podróży inspekcyjnych do Ku­ wejtu. Określenie terminu wizyty było nie­ zmiernie skomplikowane, wizyty nie były zaplanowane, a do komunikacji używane były linie światłowodowe (trudne do pod­ słuchania). W tej sytuacji ruchy Saddama można było śledzić tylko z satelity. Odkryto schemat podróżowania dyktatora, który le­ ciał śmigłowcem do Basry i tam przesiadał się do mobilnego (na podwoziu samochodu) stanowiska dowodzenia. Rozpoczęto przy­ gotowania do operacji. Oficjalnie zamierza­ no pochwycić dyktatora, ale nikt nie rozpa­ trywał tego poważnie i z góry założono „komplikacje". Grupa specjalna Delty lub Brytyjski czołg Challanger 2

SEAL Team-6 miała dopaść dyktatora w śmigłowcu lub w mobilnym stanowisku dowodzenia. W październiku 1990 r. opera­ cja została zatwierdzona przez Colina Powella, wówczas przewodniczącego Połączo­ nego Komitetu Szefów Sztabów. Pojawił się

21 marca w ciągu pierwszych 24 godzin amerykańskie i brytyjskie jednostki specjalne wyspecjalizowane w działaniach na morzu przeprowadziły kilka operacji przeciwko ce­ lom morskim i terminalom naftowym celem zdobycia na ziemi irackich pozycji obronnych wokół portu Um Kasr. Przejęto też jednostki pływające marynarki irackiej, namierzone przez rozpoznanie satelitarne, jako stawiające miny podmorskie. Wspólna akcja SEAL i ko­ mandosów australijskich pozwoliła na zajęcia na morzu trzech statków i odnalezieniu tam 86 min typu LUGM 145 i Manta, które miały być umieszczone u ujścia Chatt-al-Arab aby za­ blokować ten szlak wodny. jednak problem natury politycznej. Obawia­ no się, że zabicie Saddama będzie odebrane przez opinię publiczną jako zwykły mord polityczny, a nie śmiała operacja wojskowa. Ideę próbowano bronić twierdząc, że dykta­ tor będzie podróżował w mundurze, jako do­ wódca, a nie głowa państwa. Ostatecznie uznano tę argumentację za naciąganą, a pla­ nowanie operacji zarzucono w listopadzie 1990 r. Próbowano jednak nadal zlikwido­ wać Saddama. Piloci samolotów F-15 otrzy­ mali tajny rozkaz, aby po otrzymaniu wiado­ mości „Horner's Buster" bezwzględnie ze­ strzelić, wskazany przez latające stanowisko dowodzenia, samolot przeciwnika. Hasło to oznaczało, że otrzymano wiadomość, iż wskazanym samolotem leci iracki dyktator. Jest bardzo prawdopodobne, że do potwier­ dzenia informacji i ustalenia koordynatów do ataku lotniczego 8 kwietnia 2003 na re­ staurację, gdzie wraz ze swoimi synami naj­ prawdopodobniej przebywał Saddam, użyto grup specjalnych. Akcje bezpośrednie na rzecz wojsk walczących na lądzie morzu były prowa­ dzone od początku kampanii irackiej. W nocy z 18 na 19 marca 2003 r. grupy Rangersów oraz zwiadowców piechoty morskiej, Marinę Recon, zniszczyli na kie­ runku natarcia 3. DP (Zmech.) i 1 MEF wy­ sunięte placówki irackie na granicy z Ku­ wejtem i zajęli kilka obiektów służących za punkty obserwacyjne.

Inne ważne zadanie sił specjalnych ko­ alicji polegało na zajęciu terminali nafto­ wych i przepompowni w rejonie Rumayali. W 1991 r. na rozkaz dyktatora Iraku znisz­ czono lub otworzono instalacje naftowe, w wyniku czego miliony baryłek ropy wy­ płynęły do morza powodując katastrofę ekologiczną. W przypadku terminali nafto­ wych usytuowanych trzy kilometry od brzegu i jedynych punktów przeładunku ropy irackiej w Zatoce Perskiej, operacja przeprowadzona przez SEAL z pokładów helikopterów z Helicopter Anti-Submarine Warfare Sąuadron Light (HSL) 7 i z Heli­ copter Anti-Submarine Warfare Sąuadron (HS) 2 stacjonujących na lotniskowcu USS „Constellation", pozwoliła na przejęcie kontroli nad tymi obiektami. Kolejnym współczesnym przykładem działań bezpośrednich, prowadzonych w Iraku przez Siły Specjalne Stanów Zjed­ noczonych jest odbicie 2 kwietnia 2003 r. rannej st. szer. Jessicy Łych, służącej w 507 Ordnance Maintenance Company, która dostała się do niewoli 23 marca wraz z 7 innymi żołnierzami. Dzięki informa­ cjom uzyskanym od Irakijczyka udało się zlokalizować miejsce pobytu rannej, zapla­ nować i przygotować akcję, którą przepro­ wadzili komandosi marynarki (SEAL) i Rangersi. Według niepotwierdzonych informacji, nieudaną akcją grup specjalnych CIA mo-

W zaopatrywaniu nacierających wojsk ogromną rolę odegrały śmigłowce

gło być dwukrotne ostrzelanie konwoju z rosyjskimi dyplomata­ mi pod Bagdadem 6 kwietnia. Podobno konwój prócz dyploma­ tów przewoził też doku­ menty irackich służb specjalnych. Rozpoznanie specjalne Podczas pierwszej wojny w Zatoce okazało się, że mimo zaawanso­ wania środków rozpo­ znania technicznego, do ostatecznej weryfikacji, potwierdzenie i ocenę jest w stanie dokonać tylko człowiek. Poza tym w pewnych warun­ kach środki techniczne są zawodne i podatne na oszukanie. Dlatego do­ wództwo Koalicji zde­ cydowało się, po rozpo­ częciu działań wojen­ nych, na rozmieszczenie na terytorium Iraku grup rozpoznawczych złożonych z żołnierzy jednostek specjal­ nych. Ich głównymi zadaniami było monito­ rowanie ruchów wojsk irackich, odnajdywa­ nie mobilnych wyrzutni rakiet taktycznych SCUD, weryfikacja efektów uderzeń lotni­ czych i artyleryjskich. Warto przypomnieć ciekawą historię dwóch grup rozpoznaw­ czych „Zielonych Beretów". Obie prowa­ dziły rozpoznanie na korzyść XVIII Korpu­ su Powietrznodesantowego i VII Korpusu.

Zadaniem żołnierzy z Operational Detachment Alpha-525, 5 Special Operations Gro­ up była obserwacja autostrady nr 7. Kryjów­ ka grupy specjalnej została wykryta przez iracką dziewczynkę, z grupy dzieci bawią­ cych się nieopodal. Żołnierze ODA-525, po brawurowej obronie, zostali ewakuowani przez śmigłowiec. Podobne zdarzenie prze­ żyli żołnierze z ODA-523, którzy rozpozna­ wali ruch na autostradzie nr 8, na korzyść tych samych związków operacyjnych. Tym

razem punkt obserwacyjny został zdema­ skowany też przez małą dziewczynkę i to­ warzyszącego jej starszego mężczyznę. Ze­ spół także szczęśliwie ewakuowano po za­ ciętej obronie. W obu przypadkach o szczę­ śliwym zakończeniu zdecydowało precyzyj­ ne wsparcie lotnicze. Trzeba też pamiętać, że w rejonie wymienionych szlaków komu­ nikacyjnych działało jednocześnie co naj­ mniej kilkanaście grup „Zielonych Bere­ tów", prowadzących rozpoznanie specjalne i przypadkowe wykrycie dwóch z nich nie zakłóciło działań. W 2003 r. działania rozpoznawcze pro­ wadzone przez jednostki specjalne rozpo­ częto na pełną skalę przed rozpoczęciem ofensywy lądowej. W połowie lutego przedstawiciele Pentagonu zapewnili, że prawie od miesiąca oddziały sił specjal­ nych koalicji prowadzą operacje w Iraku, wnikając i opuszczając swobodnie teryto­ rium tego państwa zarówno na południu lub na południowym zachodzie, jak i na północy kraju. Amerykańskie i brytyjskie grupy specjalne były przerzucane helikop­ terami w głąb terytorium Iraku i prowadzi­ ły rekonesans różnych obiektów strategicz­

nych, linii i mostów, kontaktując się rów­ nież z tymi, którzy mogliby porzucić służ­ bę w aparacie militarnym Iraku. Jednakże początek operacji specjalnych na lądzie nie był specjalnie pomyślny. Gru­ pa specjalna brytyjskiego SAS została ewa­ kuowana w niesprzyjających warunkach przez śmigłowiec CH-47 Chinook RAF-u z rejonu miasta Mossul. Żołnierze byli zmuszeni porzucić Land Rovera Defendera, quad, broń zespołową, sprzęt noktowi­ zyjny i do wskazywania celów. Zwalczanie terroryzmu Mimo, że szczegóły prowadzonych działań przeciw terrorystom są okryte ta­ jemnicą, to można z pewnością założyć, że stanowią one istotny element zaangażowa­ nia sil specjalnych na tym teatrze działań, szczególnie wobec gróźb przywódców al Kaidy, że w razie interwencji zbrojnej w Iraku członkowie tej organizacji wezmą udział w atakach terrorystycznych na woj­ ska, obiekty i instalacje w rejonie Zatoki Perskiej. Można też przyjąć, że tak samo jak Siły Specjalne Stanów Zjednoczonych polują na Saddama, tak samo obawiają się

Parajumpers (PJs) żołnierze Sił Specjalnych wyspecjalizowani w ratowaniu zestrzelonych pilotów zamachów na własnych do­ wódców. Zwróćmy zatem uwagę na fakt, że gen. Franks nie był tak często wi­ dywaną postacią jak gen. Schwarzkopf (o którego osobiste bezpieczeństwo dbali operatorzy Delty). Z potwierdzonych infor­ macji wiadomo, że żołnie­ rze „Zielonych Beretów", przy współpracy Kurdów, przeprowadzili udane ude­ rzenie na jedną z islamskich organizacji terrorystycz­ nych w północnym Iraku. W piątek rano 28 marca rozpoczęto działania przeciwko członkom grupy islamskiej Ansar al Is­ lam, którzy zeszli z gór i zajęli miasteczko Khurmal. W sumie było to 700 bojowni­ ków, do których dołączyło dalszych 1500 z innej grupy islamskiej zwanej Komali i-Islami Kurdistan. Islamiści okopali się wokół Khurmal. W sobotę 29 marca, oko­ ło 6000 bojowników kurdyjskich i około stu żołnierzy amerykańskich sił specjal­ nych uderzyło na redutę bojowników An­ sar al Islam, grupy kurdyjskich ekstremi­ stów islamskich, blisko współpracującej zgodnie z wypowiedziami Amerykanów z al Kaidą. Kurdowie byli podzieleni na czterystuosobowe oddziały. Każdy był wspierany przez dwóch żołnierzy „Zielo­ nych Beretów" i jednym operatorem z Combat Control Team, mającymi za­ pewnić łączność z dowództwem sił spe­ cjalnych w Suleymanieh oraz wyznaczać cele dla lotnictwa. Przed upływem dnia Kurdowie ponownie zajmą całą enklawę, biorąc do niewoli około dziesięciu bojow­ ników islamskich, którzy zostali przeka­ zani grupom specjalnym CIA. Około 250 bojowników Ansar al-Islam i z Komali i-

-Islami Kurdistan zostało zabitych, około setki innych zostało później wziętych do niewoli próbując przedostać się przez gra­ nicę irańską, a reszta uciekła do Iraniu. Sukces ten przeszedł prawie niezauważo­ ny podczas operacji „Iraqi Freedom". Działania psychologiczne, sprawy cywil­ ne i zagraniczna obrona wewnętrzna Te trzy rodzaje działań specjalnych są ściśle powiązane i będą prowadzone długo po zakończeniu działań zbrojnych w celu ustabilizowania sytuacji w Iraku. Jednak w warunkach wojny irackiej z 2003 r. były one niezmiernie skomplikowane. Dyktatu­ ra iracka wyciągnęła wnioski z pierwszej wojny w Zatoce, kiedy to żołnierze iraccy poddawali się masowo i teraz zastosowano terror wobec własnego społeczeństwa, aby je zastraszyć i nie dopuścić do okazywania sympatii wobec wojsk Koalicji. W działa­ niach takich przodowali fedaini. Odnotowano przykład kobiety, która machając białą flagą ostrzegła Ameryka­ nów przed niebezpiecznym terenem, póź­ niej znaleziono ją powieszoną na latarni. W oblężonej Basrze bandyci z Gwardii Re­ publikańskiej otworzyli ogień do cywilów

próbujących zbiec w poszukiwaniu wody i żywności. W sobotę 29 marca 2003 r. do punktu kontrolnego amerykańskiej 3. DP (Zmech.) pod Nadżafem podjechała rozkle­ kotana taksówka. Żołnierze wycelowali w nią broń, ale nie podejrzewali, że samo­ chód był nafaszerowany ładunkami wybu­ chowymi. Tym bardziej, że siedzący za kie­ rownicą Irakijczyk krzyczał, że potrzebuje pomocy (potem okazało się, że był to oficer armii irackiej w cywilnym ubraniu). Kilku żołnierzy podeszło do samochodu. Wtedy nastąpiła eksplozja, czterech Amerykanów zginęło na miejscu. Na zamierzony efekt nie trzeba było czekać, 1 kwietnia amery­ kański posterunek ostrzelał pod Nadżafem samochód, w którym zginęło siedem osób (kobiety i dzieci), kierowca zignorował strzały ostrzegawcze. Działania kierowcy były irracjonalne i można się zastanawiać, czy osoby w feralnym samochodzie nie zo­ stały zmuszone do takiego postępowania. Można przypuszczać, że zbombardowanie bazaru w Bagdadzie 28 marca, w wyniku którego zginęło ponad pięćdziesięciu Irakij­

czyków, również mogło być celowym dzia­ łaniem władz irackich obliczonym na wzbudzenie nienawiści do sil koalicji. W czasie drugiej wojny w Zatoce, po­ dobnie jak podczas pierwszej, rozwinięto akcję zrzucania ulotek oraz nadawania au­ dycji radiowych i telewizyjnych. Zrzucono ponad 40 milionów druków ulotnych skie­ rowanych zarówno do cywilów, jak i woj­ skowych. Ulotki ostrzegały dowódców irackich m.in. przed użyciem broni maso­ wego rażenia. Nie ma jednak jednoznacz­ nej odpowiedzi, czy niezastosowanie tej broni było wynikiem braku możliwości, czy wynikiem działań psychologicznych. Nową formą działań psychologicznych było kontaktowanie się i wysyłanie wiado­ mości tekstowych do dowódców irackich za pomocą telefonów komórkowych. Zapobieganie rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia i działania informa­ cyjne lednym z głównych celów wojny z Ira­ kiem jest zapobieganie rozprzestrzenianiu

broni masowego rażenia, stąd też organi­ zacje wywiadowcze i siły specjalne poszu­ kują na terytorium tego państwa składów i wytwórni broni chemicznej i biologicz­ nej. 4 kwietnia 2003 r. pododdział amery­ kańskich sił specjalnych odnalazł na wschodzie Iraku niedaleko Mudaysis miej­ sce służące za centrum szkolenia w użyciu broni masowego rażenia. Poszukiwania prowadzone były zresztą przez cały okres trwania działań i po ich zakończeniu. W okolicach al Qaim, grupy specjalne po­ szukując fabryki wykryły dwa bezzałogowe samoloty w fabryce fosfatu. W Bagda­ dzie, Rangersi wspierani przez czterdzie­ stu Marines przeprowadzili operację ude­ rzeniową mającą na celu zajęcie irackiego laboratorium mikrobiologii, Rahib Taha, zajmującego się bronią bakteriologiczną. Podczas pierwszej wojny w Zatoce też obawiano się użycia broni masowego ra­ żenia, przede wszystkim chemicznej i dla­ tego po pierwszych atakach rakietowych przeprowadzonych na terytorium Arabii Saudyjskiej i Izraela, kiedy okazało się, że same środki rozpoznania technicznego i lotnictwo nie są zdolne skutecznie zwal­ czać mobilne wyrzutnie rakiet SCUD, wy­ dzielono ze składu sił specjalnych kontyn­ gent przeznaczony do wykrywania i likwi­ dowania tego zagrożenia. Były to zespoły z 22 SAS Regiment i amerykański Joint Special Operations Task Force („Black SOF") w liczbie około 400 ludzi pod bez­ pośrednim dowództwem gen. dyw. Waynea A. Downinga, szefa Połączonego Do­ wództwa Operacji Specjalnych. Podlegały mu dwie kompanie z 1 SFOD-Delta, ele­ menty SEAL Team-6, kompania z 75 Ranger Regiment i część 160 Special Opera­ tions Aviation Regiment. Szybkie wdroże­ nie sił specjalnych do zwalczania wyrzut­ ni taktycznych pocisków rakietowych by­ ło niezbędne, bowiem Izrael szykował się do wykonania odwetowych uderzeń lotni­ czych na Irak i skierowanie na jego teryto­ rium własnych grup specjalnych. Włącze­ nie się Izraela do działań przeciwko Irako­

wi groziło rozpadem koalicji i trudną do przewidzenia reakcją państw arabskich. Dlatego też podczas obecnej wojny z Ira­ kiem jednostki sił specjalnych Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Au­ stralii, już w nocy z 21 marca zajęły lotni­ ska H2 i H3 w zachodnim Iraku, stąd wła­ śnie w 1991 wystrzeliwano rakiety, które spadały na Izrael. Według dostępnych in­ formacji w ataku na lotniska brały udział pododdziały 82 DPD i 45 Royal Marinę Commando, elementy 1 SFOD-Delta i au­ stralijskiego SAS oraz dwa szwadrony z 22 SAS Regiment. Mamy dwa znakomite przykłady dzia­ łań informacyjnych (anty-informacyjnych) w okresie pierwszej wojny w Zatoce. Pierwszy to niszczenie światłowodowych, podziemnych linii komunikacyjnych przez żołnierzy brytyjskich jednostek specjal­ nych. Drugi to planowana, ale nie wykona­ na operacja sparaliżowania irackiego sys­ temu obrony powietrznej. Iracki system dowodzenia i kontroli obrony powietrznej Kari został zaprojektowany przez Francu­ zów (opierał się na sprzęcie francuskim i z ZSRR). Był on bardzo dobrze znany Amerykanom. Wspólny plan Narodowej Agencji Bezpieczeństwa i Centralnej Agencji Wywiadowczej zakładał zawirusowanie systemu. Wirus miał być zainsta­ lowany w podzespołach systemu, które Irakijczycy chcieli przemycić przez Jorda­ nię. Jednym z głównych zadań, obecnie działających w Iraku jednostek specjal­ nych też jest niszczenie systemów dowo­ dzenia i komunikacyjnych przeciwnika. Działania australijskich i brytyjskich jednostek specjalnych Brygadier Maurie McNarn, dowódca sił australijskich na Środkowym Wschodzie, określił działania prowadzone przez ko­ mandosów australijskich jako: rozpoznanie specjalne, lokalizacja i likwidacja broni masowego rażenia i broni rakietowej oraz „polowanie" na przedstawicieli władz irac­ kich. Ich zadaniem było też odnajdywanie

i ratowanie zestrzelonych pilotów. Grupy specjalne australijskiego SAS operowały w Iraku, w składzie 5-6 ludzi i dysponowa­ ły możliwością wezwania lotnictwa oraz kierowania jego uderzeniami. Odnośnie akcji żołnierzy australijskie­ go SAS to pojawiły się informacje, że zabi­ li oni przynajmniej 10 irackich wojsko­ wych w czasie ataku na jedno z centrów dowodzenia, z którego mógł wyjść rozkaz o ataku chemicznym lub biologicznym. Wiadomość ta została jednak zdementowa­ na. Potwierdzono natomiast, że 23 marca australijscy komandosi naprowadzając uderzenia australijskich samolotów F/A-l8 Hornet, doprowadzili do zniszczenia zmo­ toryzowanego plutonu irackiego. Potwier­ dzono też, że żołnierze australijskiego SAS prowadzili działania rajdowe, dywersyjne i szturmowe za liniami irackimi, oraz że brali udział w zajęciu lotnisk H2 i H3 w za­ chodnim Iraku. 10 kwietnia siły specjalne zdobyły na lotnisku w al Asad piętnaście myśliwców bombardujących bardzo dobrze ukrytych, w dobrym stanie, które nigdy zostały wcze­

śniej wykryte przez lotnictwo, ani przez sa­ telity. Dzięki informacjom dostarczonym przez żołnierzy SBS, którzy dokonali roz­ poznania irackich pozycji obronnych na rzecz Royal Marines z 3 Commando Brigade, komandosi mogli dość łatwo wylądo­ wać na półwyspie al Fau i w kilka godzin wyprzeć jednostki irackie, które go broniły. Grupy SBS zostały następnie włączone wraz z grupami SAS do działań rozpo­ znawczych w Basrze, na rzecz 7 BPanc. oraz 3. Bkom., w celu zlokalizowania punktów oporu i irackich ośrodków dowo­ dzenia. Później środki masowego przekazu donosiły, że żołnierze brytyjskiego 22 SAS uczestniczyli w walkach o miasto Basra. W walkach miejskich szczególnie przydat­ ne są znakomite umiejętności taktyczne żołnierzy jednostek specjalnych (dzięki czemu straty własne są zredukowane do minimum) i precyzja działania (dzięki cze­ mu w minimalnym stopniu cierpią cywile). Wiadomo też, że brytyjscy komandosi pie­ choty morskiej wspierali działania żołnie­ rzy SEAL w południowym Iraku.

Wnętrze samolotu Commando Solo II, z którego nadawano m. in. audycje radiowe

PODSUMOWANIE Dostępne informacje kreują obraz dzia­ łań specjalnych prowadzonych na dwóch płaszczyznach. Pierwsze, to samodzielne działania obliczone na osiągnięcie długofa­ lowych efektów strategicznych (np. likwi­ dacja aparatu dyktatury w Iraku, walka o serca i umysły ludności). Drugie, to dzia­ łania na korzyść wojsk konwencjonalnych w celu poprawienia ich efektywności (m. in. poprzez prowadzenie rozpoznania i pro­ wadzenie działań szturmowych). Amery­ kańscy planiści przed rozpoczęciem dzia­ łań założyli, że 75% Iraku wymknie się spod kontroli rządu dzięki działaniom irac­ kiej opozycji wspartej przez siły specjalne. Wojna w Iraku po raz kolejny pokazała, że wizje bezpiecznej i czystej wojny pro­ wadzonej zza konsoli komputera były mrzonką. Walka ze zdeterminowanym przeciwnikiem, stosującym „brudne sztuczki" i dysponującym przestarzałą techniką pokazuje, że sama zaawansowana technologia jest niewystarczająca. W tej sytuacji najlepiej sprawdzają się żołnierze jednostek specjalnych, którzy prócz nowo­

czesnych gadżetów, dysponują staromod­ nymi umiejętnościami walki bezpośred­ niej, działania zespołowego i motywacją. Warto też zwrócić uwagę na konse­ kwencję działań Stanów Zjednoczonych na innej płaszczyźnie. Kapitan Robert A. Gromly, komandos SEAL, który walczył w Wietnamie pisał: „Zwalczaliśmy ideolo­ gię. Zabijanie młodych mężczyzn i kobiet, którzy byli zmuszani przez terrorystów do służby ich komunistycznym panom nie prowadziło do pokonania ideologii. Jedy­ ną drogą do zrobienia tego było zabicie lub pojmanie szerzących te idee." (Combat Swimmer. Memories ofa Navy SEAL., Nowy Jork 1999, s. 176). Widać, że z do­ świadczeń tych wyciągnięto wnioski. Ce­ lem działań Koalicji w Iraku było obalenie dyktatora i systemu przez niego utworzo­ nego. Precyzję w doborze i likwidacji ce­ lów widać znakomicie na przykładzie dzia­ łań jednostek brytyjskich w mieście Basra. Przy takich właśnie precyzyjnych działa­ niach niezbędne są umiejętności, którymi dysponują jednostki specjalne.

PROBLEMY ADMINISTROWANIA Największym problemem w zdobytych miastach irackich było opanowanie sytu­ acji gospodarczo-administracyjnej. Lud­ ność miast pozbawiona przez dłuższy czas wody pitnej i odnawialnych zapasów żyw­ ności wyszła na ulicę w poszukiwaniu środków przetrwania. Dodać należy do te­ go fatalne nastroje psychiczne związane z odreagowaniem lat terroru i chęć łatwego zdobycia łupów, co spowodowało wysyp band szabrowników. Opanowanie chaosu powojennego, tłu­ mu szabrowników i zaprowadzenie pod­ staw porządku publicznego stało się wy­ zwaniem dla zwycięskich wojsk koalicji. Szybkie podjęcie działań porządko­ wych i gospodarczo-administracyjnych spowodować, że słowo „wolność" przesta­ nie się kojarzyć Irakijczykom ze złodziej­ stwem i bezprawiem.

Poszukiwania broni masowego rażenia Z chwilą zakończenia aktywnych dzia­ łań bojowych, Amerykanie przystąpili do zdecydowanego poszukiwania broni maso­ wego rażenia. Niestety do dnia 19 kwietnia nie mogli wykazać się znaczącymi sukce­ sami. Zwrócili się więc o pomoc do Irakij­ czyków i postanowili wysłać 1000 osobo­ wy zespół (wojskowych i cywili), który bę­ dzie realizował te sztandarowe i prestiżowe dla Amerykanów poszukiwania. Szef inspektorów rozbrojeniowych Hans Blix zaoferował pomoc swojego ze­ społu, ale Amerykanie poprosili jedynie o 10 inspektorów. Niekończąca się misja inspektorów rozbrojeniowych ONZ zakończy już w in­ nych warunkach polityczno-militarnych. Efekty dotychczasowych poszukiwań były mizerne.

Po upadku Bagdadu Po upadku stolicy Iraku, Bagdadu - w od­ czuciach świata arabskiego panowało przy­ gnębienie i niedowierzanie. Stawiano sobie pytania; gdzie są elitarne dywizje Saddama?, gdzie zamachowcy-samobójcy?, gdzie zapo­ wiadana heroiczna obrona przed współcze­ snymi krzyżowcami? Wielu Arabów nie chciało uwierzyć, że amerykańskie wojska szybko obaliły, dla wielu charyzmatycznego i wzbudzającego trwogę dyktatora Iraku. Niektórzy wskazywali na winnych upadku Bagdadu w postaci rządów tych państw arabskich, które opuściły Irak i spi­ skowały z najeźdźcami.

Wielu Arabów odbierało upadek Bag­ dadu jako jednej z przełomowych chwil we współczesnej historii świata arabskie­ go. Inni odbierali porażkę Iraku jako ko­ lejne wielkie upokorzenie Arabów dozna­ ne od Zachodu i początek kolejnej koloni­ zacji. Saudyjski dziennik „Okaz" pisze, że „ Upadek Bagdadu to nie jest zwyczaj­ ne wydarzenie. Ten upadek odbija się echem w świadomości Arabów i muzuł­ manów. Każdy kamień [w Bagdadzie] jest częścią historycznego dziedzictwa... Bagdad to stolica Arabów i muzułma­ nów... Kiedy doznaje klęski wojskowej i politycznej, cierpimy wszyscy."

POWOJENNE LOSY IRAKU Pytanie o wizję i stan polityczno-praw­ ny Iraku po wojnie pojawiało się już w kil­ ka dni po rozpoczęciu operacji militarnej. Na forum międzynarodowym, szczegól­ nie w końcowej fazie działań wojennychi pojawiło się kilka opcji rozwiązania proble­ mów powojennej odbudowy Iraku i kształ­ towania demokratycznych zasad funkcjo­ nowania nowego państwa irackiego. Na dzień 15 kwietnia 2003 r. do bazy' Tallil w mieście Ur, w pobliżu Nasiriji, zo­ stała zwołana przez CENTCOOM między­ narodowa konferencja nt. powojennych lo­ sów Iraku. W konferencji uczestniczylii przedstawiciele koalicji antyirackiej (USA, Wielkiej Brytanii, Australii i Polski - amb. Ryszard Krystofik) oraz ponad 80 Irakij­ czyków, głównie z Irackiego Kongresu Na­ rodowego, czyli emigracyjnych kręgów po­ litycznych związanych z USA. W Konfe­ rencji odmówili udziału członkowie Naj­ wyższej Rady Irackiej Rewolucji Islam­ skiej, którzy zdecydowanie sprzeciwiają| się rządom Stanów Zjednoczonych w Ira­ ku. Konferencja na zgliszczach Nasariji,, w namiocie wojskowym została zignoro­ wana przez część ugrupowań irackich. Do trudnych problemów, które będą\ musiały być rozwiązane podczas tworzeniaa nowego rządu państwa irackiego, należą% niewątpliwie sprawy narodowościowe.

Kurdowie domagają się dużej autonomii w państwie, a szyici i sunici są we wzajem­ nym konflikcie. Podczas Konferencji Europejskiej, jaka odbyła się w Atenach 17 kwietnia 2003 r. przywódcy i ministrowie spraw zagranicz­ nych 40 państw (członków Unii Europej­ skiej, kandydujących i aspirujących z Polski; wicepremier Marek Pol i minister spraw zagranicznych Włodzimierz Cimo­ szewicz) dyskutowali m.in. o roli ONZ w powojennej odbudowie Iraku. W przyję­ tej, wyważonej Deklaracji podkreślili z jednej strony kluczową rolę ONZ w odbudo­ wie Iraku, a z drugiej - odpowiedzialność kierowanych przez Stany Zjednoczone sił koalicyjnych za przywrócenie stabilizacji w tym kraju. Deklaracja zarysowała nastę­ pujący terminarz stabilizacji i role dla głównych aktorów wydarzeń: - pierwsza faza (60-90 dni); odpowie­ dzialność za stabilizację spoczywa na siłach koalicji, a ONZ koordynuje pomoc hu­ manitarną; - druga faza (do półtora roku); central­ na rola ONZ w organizowaniu przejścio­ wej administracji Iraku pracującej pod nadzorem ekspertów ONZ; - trzecia faza (po około dwóch latach); Irakijczycy wyłaniają rząd pochodzący z wyboru.

Na konferencji prasowej Kofi Annan podkreślił, że „ Koalicja jako siła okupa­ cyjna musi uznać za najważniejszy priory­ tet wypełniania obowiązków, które spo­ czywają na niej na mocy IV Konwencji Genewskiej i regulaminu z Hagi. ONZ nie może odgrywać podrzędnej rołi ani podle­ gać mocarstwu okupacyjnemu." Dla rozwiązania wielu doraźnych pro­ blemów Iraku w okresie transformacji, pla­ nowane jest powołanie Sił Pokojowych (Stabilizacyjnych) w Iraku. Według wstęp­ nych informacji podanych przez premiera Danii, Andersa Fogh Rasmussena (17 kwietnia 2003 r.). gotowość wydzielenia stosownych jednostek zgłosiły Dania, Pol­ ska, Litwa, Łotwa i Estonia, a Hiszpania i Włochy wykazują duże zaintereso­ wanie tą inicjatywą. W kształtowaniu powojennych dziejów Iraku niewątpliwie decydu­ jącą rolę będą odgrywać sami Irakij­ czycy, o czym świadczy aktywność społeczna w ostatnich dniach kwiet­ nia i pierwszych dniach maja. Dwa ugrupowania społeczno-polityczne można uznać za predysponowane do reprezentowania interesów Irakij­ czyków. Są nimi: - Iracki Kongres Narodowy (INC), emigracyjna, proamerykań­ ska partia nie mająca jednak więk­ szego zaplecza politycznego w kraju. Poza tym partia ta ma liczne frakcje, co nie ułatwi podję­ cia walki o władzę. Również sam przywódca - Ahmed Chalabi (szy­ ita) niezbyt chętnie wypowiada się o objęciu urzędu prezydenta Iraku. Dla określenia najlepszego roz­ wiązania prowadził konsultacje

Brytyjskich komandos Królewskiej Piechoty Morskiej

z przedstawicielami różnych wspólnot, przywódcami religijnymi i biznesmena­ mi. Uważa, że wojska Stanów Zjednoczo­ nych powinny pozostać w Iraku do pierw­ szych wolnych wyborów. Członków tego ugrupowania prze­ szkolonych przez amerykańskie siły spe­ cjalne przerzucono w połowie kwietnia do Iraku z zadaniem zaprowadzenia w Bag­ dadzie porządku i tworzenia zrębów no­ wej władzy. Wolne Siły Irackie są formacją połą­ czoną z Irackim Kongresem Narodowym i zostały przeszkolone przez oddziały spe­ cjalne USA. W połowie kwietnia około 600 osobowy oddział został przewieziony do Nasariji dla podjęcia działań porządko-

wych na opanowanych przez siły koalicyj­ ne terenach. Podobną formację utworzono pod koniec kwietnia w Mosulu. - Najwyższa Rada Irackiej Rewolucji Islamskiej (SCIRI) emigracyjna, religijna organizacja funkcjonująca na terytorium Iranu zbojkotowała spotkanie w Nasariji i bardzo zdecydowanie sprzeciwia się rzą­ dom Stanów Zjednoczonych, nie uznaje nominowanych przez nich wojskowych oraz cywilnych funkcjonariuszy oraz nie chce współpracować z amerykańskim ad-

ministratorem - generałem rezerwy Joyem Garnerem. Najwyższa Rada Rewolucji Irackiej podjęła energiczne działania na terenie kra­ ju powołując lokalne samorządy i przejmu­ jąc władzę. Przywódca Rady - Mohamed Bakir Hakin opowiadał się raczej za samo­ dzielnym sprawowaniem władzy w oparciu o kanony religii islamskiej. Dysponował on kilkoma tysiącami ludzi (żołnierzy) z Bry­ gady Badr, zorganizowanej i przeszkolonej przez irańskich Strażników Rewolucji.

MEDIA I WOJNA Wraz z militarnymi przygotowaniami do wojny następowały przygotowania me­ diów do relacjonowania „na żywo" jej wy­ darzeń. Wysyłano w rejon przyszłego kon­ fliktu dziennikarzy, kamery telewizyjne. Media oczekiwały na tę wojnę, jak na wspaniałą okazję do zademonstrowania światu swoich możliwości technicznych oraz zdolności i talentu swoich pracowni­ ków. Cierpienia zwykłych ludzi (w tym i żołnierzy) oraz zniszczenia miały być tyl­ ko tłem atrakcyjnych fajerwerków kieroBrytyjski strzelec wyborowy

wanych laserowo rakiet i bomb, a krew i szczątki ludzkie miały przyciągać mniej wymagającą publiczność. Na drugą wojnę przeciw Irakowi przy­ było w rejon wydarzeń ponad trzy tysiące dziennikarzy, dwa razy więcej niż na „Pu­ stynną Burzę". Szykując się do relacjonowania nowej wojny z Irakiem światowe telewizje przygo­ towywały się do powtórki z „Pustynnej Bu­ rzy". Miała ona przebiegać - zgodnie z prze­ widywaniami medialnych ekspertów -

Brytyjski czołg Challanger 2 osłaniany przez śmigłowiec szturmowy AH-1 Cobra w Basrze szybko, estetycznie, w sposób przypominający grę kompute­ rową. Przygotowano ramówki, specjalne programy informacyj­ ne, zaplecze komputerowe, rze­ sze specjalistów i ekspertów. Około 600 dziennikarzy zo­ stało „zaokrętowanych" przy oddziałach bojowych. W trans­ porterach opancerzonych żoł­ nierzy pojechali dziennikarze oraz ich kamery, laptopy, tele­ fony satelitarne. Cel był jeden - wiadomości z pola walki miały dotrzeć do widzów w fo­ telach z minimalnym opóźnie­ niem. Wyścig między dzienni­ karzami za „breaking news" spowodował szereg błędów w relacjach np. fałszywe wieści o powstaniu w Basrze, nie­ sprawdzone wiadomości o skażeniu Eufra­ tu lub też pokazanie brytyjskiego premiera mówiącego, bez dowodów, o egzekucjach brytyjskich jeńców. Tymczasem ta wojna, podobnie jak ca­ ły problem oceny moralnej wydarzeń związanych z poparciem przygotowań dla wojny, ale również działań zmierzających do jej zapobieżenia spowodowała nowe zjawiska. Można stwierdzić, że żaden konflikt zbrojny, żadna wojna nie „gościła" w do­ mach do tego stopnia, co obecna wojna z Irakiem. Wymóg pełnej informacji posta­ wił stacje telewizyjne przed skomplikowa­ nym zadaniem - pokazywać wszystko. Współczesna technika informacyjna umoż­ liwia realizację tego zadania. Oglądaliśmy więc żołnierzy strzelających i zdobywają­ cych kolejne tereny i miejscowości, ocenia­ jących swoje działania, obrońców Iraku, rannych cywili, jeńców wojennych, de­ monstracje zwolenników pokoju i zwolen­

ników wojennego rozwiązania problemu. Czy taka misja mediów podczas wojny jest próbą łamania stereotypów wojennych, ustalonych schematów i prawd o działa­ niach wojennych? Działania żołnierzy poddane były cało­ dobowej kontroli mediów i społeczności międzynarodowej. Tylko czy przez to woj­ na stała się bardziej humanitarna? Chyba nie! Przecież zbrodniarz wojenny i tak pod­ da cywilów najbardziej wyrafinowanym męczarniom, a najbardziej precyzyjny po­ cisk (rakieta, bomba) potrafi wymknąć się z pod kontroli i uderzyć inaczej niż w za­ planowany cel. Tymczasem po tygodniu od rozpoczę­ ciu działań większość stacji telewizyjnych w Stanach Zjednoczonych zdecydowała się na ograniczenie transmisji z Iraku. Tylko CNN, MSNBC i Fox News poświęcały wojnie całą dobę. Dziennikarze zapłacili za „udział" w wojnie, a raczej za możliwość jej relacjo­ nowania wysoką cenę, czternastu z nich oddałożycie.