Andy McNab Kryptonim Bravo Two Zero

ANDY McNAB

KRYPTONIM BRAVO-TWO-ZERO Z angielskiego przełożył Grzegorz Woźniak Świat Książki Tytuł oryginału BRAVO TWO ZERO Projekt okładki Cecylia Staniszewska Redakcja Barbara Nowak Redakcja techniczna Alicja Jablońska-Chodzeń Korekta Teresa Steinhagen Copyright © by Andy McNab, 1993 © Copyright for the Polish edition by „Świat Książki”, Warszawa 1996 © Copyright for the Polish translation by Grzegorz Woźniak Świat Książki, Warszawa 1996 Druk i oprawa Białostockie Z.G. Białystok ISBN 83-7129-925-7 Nr 1304

Trzem, którzy nie wrócili

1

Gdy tylko wojska irackie ruszyły na Kuwejt, co nastąpiło 2 sierpnia 1990 roku, o godzinie 2.00 miejscowego czasu, pułk zaczął się przygotowywać do wyprawy na pustynię. Niestety nie dotyczyło to nas, czyli batalionu antyterrorystycznego z Herefordu. Patrzyliśmy więc zazdrośnie, jak inni fasowali pustynny ekwipunek i wyjeżdżali z garnizonu. Co gorsza, gdy nasz dziewięciomiesięczny dyżur w garnizonie dobiegał końca i szykowaliśmy się, żeby przekazać obowiązki zmiennikom, rozeszły się pogłoski, że podmiany w ogóle nie będzie albo nastąpi z opóźnieniem. Do bożonarodzeniowego indyka zasiadałem więc bez radości. Martwiłem się, że znów okazja przejdzie mi koło nosa. Tymczasem 10 stycznia 1991 wydano rozkaz, aby połowa batalionu — w tym na szczęście moja grupa — za trzy dni wyjechała do Arabii Saudyjskiej. Zaczęły się więc gorączkowe przygotowania. Sprawdzaliśmy broń, pobieraliśmy sprzęt, wyprawialiśmy się do miasta po pustynne wellingtony i zapas dezodorantów. Odlot wyznaczono na niedzielę rano. Poprzedzającą noc spędziłem oczywiście w mieście, z dziewczyną. Niewiele z tego wyszło, bo Jilly wpadła w ponury nastrój. Atmosfera była sztuczna, czuliśmy się nieswojo. — Chodźmy się przejść — zaproponowałem, gdy wróciliśmy do domu. Liczyłem, że może w ten sposób, da się coś wykrzesać. Poszliśmy więc na spacer, a gdy wróciliśmy, włączyłem telewizor. Pokazywali właśnie Czas Apokalipsy. Rozmowa się nie kleiła. Siedzieliśmy, gapiąc się w ekran, co nie było najlepszym pomysłem, zwłaszcza dla Jilly. Znacie Apokalipsę. Dwie godziny jatki! Jilly nie wytrzymała. Rozpłakała się jak bóbr. Jilly to dobra dziewczyna, ale nie należy jej zbyt dużo mówić. Nigdy zresztą nie dopytywała się o moje sprawy. Wolała święty spokój. Co najwyżej pytała, kiedy wrócę. Tym razem jednak było inaczej. Wiedziała, gdzie jadę. — Kup sobie psa — poradziłem, gdy świtem odwoziła mnie do koszar. — Nosiłaś się zresztą z takim zamiarem — przypomniałem. — Będzie ci raźniej. Nie miałem nic złego na myśli, a ona znów się rozbeczała. Poprosiłem, by nie dojeżdżała do samej bramy. — Dalej pójdę pieszo, słonko. Przyda mi się trochę ruchu — zaśmiałem się, chyba jednak nieszczerze. — No to cześć i do zobaczenia — odparła, muskając mnie w policzek. Żadne z nas nie lubiło długich pożegnań. Pierwsza rzecz, jaka uderza człowieka, gdy wjedzie do jednostki, to hałas. Faceci klną, kłócąc się o sprzęt, który powinni mieć „na stanie”, a nie mają; silniki warczą, kiedy samochody ruszają w teren; z kwater podoficerskich dobiega muzyka na cały regulator. Tego zaś dnia było jeszcze głośniej, bo połowa stanu szykowała się do wyjazdu. Pakowaliśmy się razem z Dingerem, Markiem zwanym Kiwi, Stanem i trzema innymi chłopakami z drużyny. Pomagało nam kilku biedaków, którzy zostawali w garnizonie. Załadowaliśmy graty do samochodu i pojechaliśmy do bazy transportowej, gdzie czekały ciężarówki. Odlatywaliśmy z lotniska Brize Norton. Jak zwykle, wziąłem na pokład śpiwór, walkmana, przyrządy do golenia i maszynkę do zaparzania herbaty. Dinger zabrał karton papierosów Benson & Hedges. Zdarzało się już, że wysadzano nas na pustkowiu albo kazano czekać całymi dniami na jakimś opuszczonym lotnisku. Lecieliśmy transportowcem VC10, należącym do RAF. Trwało to siedem godzin. Dinger wypalił chyba całą paczkę papierosów, za co go opieprzałem, bo nie lubię, gdy ktoś dmucha mi w nos. On oczywiście wcale się tym nie przejmował. Mimo obrzydliwych manier Dinger jest w porządku. Dobry kumpel. Służył w wojskach desantowych i brał udział w wojnie o Falklandy. Wyglądał zresztą jak typowy spadochroniarz: mówił grubym głosem, patrzył spode łba i w ogóle przypominał chuligana z meczów piłkarskich. A jednak za tą bandycką bez mała maską krył się bystry, analityczny umysł. Krzyżówki w „Daily Telegraph” rozwiązywał błyskawicznie, co wprawiało mnie w niejakie kompleksy. Wspaniale grał w rugby i krykieta, natomiast fatalnie tańczył. Na parkiecie poruszał się jak kukła. Ale najważniejsze, że można na nim polegać. Gdy przychodzi co do czego, Dinger idzie do przodu jak taran. Wylądowaliśmy w Rijadzie. Pogoda była znakomita, jak zwykle o tej porze roku w tym rejonie świata. Nie mieliśmy jednak czasu na zachwycanie się słońcem. Od razu załadowano nas do krytych ciężarówek i zawieziono do obozu, daleko od innych jednostek sojuszniczych. Chłopcy z kwatermistrzostwa, którzy przybyli tu przed nami, załatwili wszystko tak sprawnie, że każdy z miejsca orientował się w trzech najważniejszych sprawach: gdzie ma spać, gdzie dają jeść i gdzie może się wysrać. Zakwaterowali nas — czterdziestu chłopa, czyli pół kompanii — w hangarze, czy czymś w rodzaju hangaru, długim na sto metrów i szerokim na pięćdziesiąt, z tym że pod tym samym dachem urządzono magazyn

sprzętu, amunicji, broni, a nawet wozów. Wszędzie leżały całe góry najprzeróżniejszych gratów, od psikaczy na komary i inne świństwa, przez żelazne racje żywnościowe, do skrzynek z plastikiem i laserowych celowników. Sztuka polegała na tym, żeby wiedzieć, jak się pośród tego wszystkiego poruszać i gdzie urządzić sobie własny kąt. Co do mnie, to znalazłem takie miejsce za paroma skrzyniami z silnikami do łodzi. Od góry przysłoniłem to kawałkiem brezentu, dzięki czemu nie dokuczały mi silne reflektory, wiszące pod sufitem. W hangarze wrzało jak w ulu. Z każdego kąta dobiegał inny dźwięk. Jedni włączali radia, słuchając wiadomości BBC, z innych głośników waliła muzyka country, rap, albo heavy metal. Cuchnęło ropą, benzyną i spalinami. Samochody wjeżdżały, wyjeżdżały. Chłopaki ruszali rozejrzeć się po obozie, zobaczyć co i jak, sprawdzić, czy nie da się czegoś gwizdnąć. Tymczasem, rzecz jasna, inni szwendali się w tym samym celu i pustoszyli ich własność. Wiadomo jak to jest: „Kto się wypnie, tego rypniem”. Jak nie upilnujesz, to żadne prawo ci nie pomoże. Odejdź na chwilę, a nie będziesz miał do czego wracać. Wielu chłopaków zabrało się do parzenia herbaty. Stan miał paczkę earl greya. Wzięliśmy więc z Dingerem kubki i poszliśmy do niego. — Dałbyś trochę — Dinger wymownie pokazał pusty kubek. — Tak jest, szefie — odparł Stan. Stan pochodził z Afryki Południowej, gdzie jego ojciec — Szkot — miał farmę. Matka była Szwedką. Przenieśli się do Rodezji, czyli późniejszego Zimbabwe, tuż przed UDI — jednostronną deklaracją niepodległości — co to pod koniec lat sześćdziesiątych narobiła wiele szumu w świecie. Wziął udział w wojnie domowej, która oczywiście wybuchła po deklaracji. Później rodzina wyemigrowała do Australii i Stan zaciągnął się do Territorial Army — ochotnicza służba ochrony kraju. Zdał egzaminy lekarskie, ale nie bardzo mu to odpowiadało. Wolał coś bardziej męskiego, obozy, działania w terenie, więc po roku złożył raport o zwolnienie. Przyjechał do Anglii z zamiarem wstąpienia do naszego pułku. Rok szkolił się w Walii, a potem — wiadomo — Komisja! Stan przeszedł w cuglach. Lubił proste ćwiczenia fizyczne, zwłaszcza męsko-damskie. Wysoki — prawie metr dziewięćdziesiąt — wiedział, jak się to robi. Jilly powiedziała mi kiedyś, że baby między sobą nazywały go „seksdoktorem”. W niejednym lokalu w Herefordzie, w damskiej toalecie, znajdziecie napisy opiewające chwałę „seksdoktora”. On sam głosił, że najlepsze baby to te, które mało jedzą, a przez to niewiele kosztują, gdy weźmie się je do lokalu. Ważne też, aby rura miała samochód i własne mieszkanie, krótko mówiąc, była samodzielna i niezależna, bo tylko takie nie prą do małżeństwa i nie robią dramatów, kiedy sprawa się kończy. Stan miał powodzenie. Dupy lgnęły do niego, jak pszczoły do miodu. On zaś czarował i zachowywał się tak, jak Roger Moore w filmach z Jamesem Bondem. Miał dość specyficzny stosunek do ubrań. Nie przywiązywał do nich żadnej wagi. Nim nastał w naszej kompanii, wszędzie chodził w wytartej kurtce safari i przykrótkich portkach. Kiedyś przyszedł na eleganckie przyjęcie w marynarce w pepitkę, jak psu z gardła wyciągniętej, i spodniach, które chyba nigdy nie miały styczności z żelazkiem. Sporo podróżował i wszędzie miał narzeczone. Z całego świata przychodziły do niego listy w sprawach matrymonialnych, na które Stan nigdy nie odpisywał. W istocie nawet ich nie czytał, a właściwie nie wyjmował ze skrzynki. W ogóle to Stan okazał się całkiem przyjemnym facetem w wieku trzydziestu kilku lat i wszystko mu w życiu wychodziło. Gdyby nie trafił do naszego pułku, to pewnie byłby takim — wiecie — yuppie albo szpiegiem, z tym że w jednym i drugim wypadku nosiłby niestosowne ubrania. Większość chłopaków pamiętała o musztardzie i curry w tubach, aby żarcie było smaczniejsze. Ten i ów zaczął podgrzewać puszki, cośmy wyfasowali na drogę. W powietrzu unosił się smakowity zapach. Wziąłem łyżkę — a człowiek doświadczony zawsze powinien mieć łyżkę — i poszedłem próbować, co kto usmażył. Jest takie niepisane prawo, że ten, który gotuje albo otwiera puszkę, pierwszy nabiera łyżkę żarcia, ale resztą musi podzielić się z innymi. Wbija się łychę tak głęboko, jak tylko się da, i co się wyciągnie, to twoje. Im większa łyżka, tym lepiej, więcej dostaniesz. Ale jak ci się łyżka nie mieści w puszce, twoja strata. Wszyscy więc bez przerwy kombinują, żeby mieć sporą, ale nie za dużą łychę. Muzyka cały czas rżnęła z głośników. Jeśli się komuś nie podoba, ma tylko jedno wyjście. Trzeba przypilnować, kiedy właściciel radia czy walkmana odejdzie na chwilę i wyjąć mu baterie. Marka zrobiono w konia jeszcze inaczej. Gdy otworzył swój plecak, znalazł w środku kamień, tak na oko dziesięciokilowy. Dźwigał to świństwo cały czas od wyjazdu z jednostki w Herefordzie nie wiedząc, co jest grane. Podejrzewając, że to moja sprawka, zamienił mi pastę do zębów na krem przeciwsłoneczny. Rzygnąłem, gdy zabrałem się do mycia zębów. Marka spotkałem w Australii, w Brisbane, gdzie byliśmy na zaproszenie SAS — australijskiej jednostki powietrzno-desantowych wojsk specjalnych. Zagraliśmy oczywiście mecz rugby. Mark wystąpił w drużynie australijskiej. Potężny, metr osiemdziesiąt z kawałkiem, mocny w nogach, był trudnym przeciwnikiem.

Nasza kompania po raz pierwszy przegrała. Nienawidziłem drania. Rok później spotkaliśmy się ponownie. Mark stawał właśnie przed Komisją, tego zaś dnia, gdy go spotkałem, kończył przepisowy bieg na dwanaście kilometrów, w pełnym oporządzeniu. Poznał mnie. — Ty — powiedział — zaproteguj mnie gdzie trzeba. Przyda wam się taki sukinkot jak ja. Zdał wszystkie testy bez najmniejszych trudności i tuż przed odlotem nad Zatokę dostał przydział do naszej kompanii. — Ja pierdolę — rzekł, witając się ze mną — nieźle tu u was. „Kiwi” posługiwał się jednym tylko czasownikiem, tym na „p”. Atmosfera w hangarze była całkiem w porządku — ożywiona, przyjacielska. Pułk wystąpił w takim składzie po raz pierwszy od drugiej wojny światowej. Cieszyliśmy, że jesteśmy wszyscy razem. Częściej bowiem działamy w małych grupach i, na ogół, w tajemnicy. Tu zaś mieliśmy okazję zaprezentować się całkiem otwarcie i to w sporym składzie. Nic nam jeszcze nie powiedziano, ale czuliśmy w kościach, że nie przyjechaliśmy tu na marne, że sobie powojujemy jak należy — na tyłach przeciwnika — tak jak przystoi chłopakom z jednostki specjalnej. Po to w końcu David Stirling sformował nasz pułk pięćdziesiąt lat temu. I oto koło się zamknęło. Będzie tak, jak wtedy, na początku. Jeśli o mnie chodzi, to widziałem tylko dwie groźby: oczywiście Irakijczyków, ale także służby kwatermistrzowskie, bo obawiałem się, że zabraknie nam wody albo amunicji. A w ogóle czułem się wspaniale, jak budowniczy, który przez całe życie wznosił domki letniskowe, a teraz powierzono mu budowę drapacza chmur. Marzyłem tylko o tym, by wojna się nie skończyła zbyt wcześnie, to znaczy beze mnie. Nie mieliśmy pojęcia, jakie wyznaczą nam zadania, więc przygotowywaliśmy się na różne ewentualności, od ataku na wyznaczone cele, do prowadzenia obserwacji. Oczywiście fajnie jest ćwiczyć zjazdy na linie, wspinaczkę, skoki, ale działania jednostek specjalnych polegają przede wszystkim na dokładności i precyzji wykonania zadań. W istocie hasło SAS wcale nie głosi, że „odważny zwycięża”, lecz „próbuj i sprawdzaj, próbuj i sprawdzaj”. Niektórzy musieli odświeżyć pewne elementy działań, jak na przykład zasady użycia materiałów wybuchowych, taktykę wprowadzania do walki wozów bojowych, korzystanie z mapy w warunkach pustynnych. Ćwiczyliśmy także obsługę ciężkiej broni. Jeśli o mnie chodzi, to od dwóch lat nie strzelałem z działka automatycznego kaliber 50 mm. Szkolenia prowadzili ci, którzy znali się najlepiej na konkretnej sprawie, bez względu na stopień. Jednego więc dnia mógł to być starszy sierżant, a następnego — chłopak, co dopiero nastał w kompanii. Raz po raz ogłaszano alarmy w związku ze scudami — wiecie, co to jest — więc bez specjalnej zachęty przerobiliśmy regulamin walki w warunkach użycia broni ABC: atomowej, biologicznej i chemicznej. Było to ważne, gdyż od dawna nikt z nas tego nie robił. Kłopot był z tym, że facet, który nam to wykładał — instruktor z oddziału górskiego — mówił tak okropnym, szkockim akcentem, iż trudno było go zrozumieć. Międlił słowa jak pijak-gadułka. Staraliśmy się go zrozumieć, ale po kwadransie mieliśmy dość. Ktoś zadał mu jakieś głupie pytanie, a facet zaperzył się do tego stopnia, że zaczął mówić jak karabin maszynowy, więc tym bardziej nie było wiadomo, o co mu chodzi. Ktoś rzucił kolejne pytanie i tak się zaczęła zabawa, z której nic nie wynikało. Przestaliśmy więc zwracać na niego uwagę. Nie przejęliśmy się również wykładem na temat zasad odżywiania się i picia w warunkach pustynnych. Wygłosił go Pete. Z żarciem i piciem łączy się oczywiście problem srania i szczania, a nie życzyliśmy sobie, aby ktokolwiek pouczał nas w tych sprawach. Pete skarżył się potem, że tylko stracił czas. No cóż, nie miał dobrego dnia. Dano nam przed wyjazdem okulary przeciwsłoneczne, co też się stało okazją do zabawy. Zasiadaliśmy przed hangarem i gdy tylko ktoś zjawiał się w polu widzenia, niedbałym ruchem zakładaliśmy szkła, jak faceci w Drużynie A czy innym serialu tego typu. Kazano nam brać pigułki zabezpieczające przed gazami bojowymi, zwłaszcza tymi, które oddziałują na system nerwowy. Braliśmy, ale niedługo, bo pojawiły się pogłoski, że piguły źle robią na potencję. — To nieprawda — powiedział sierżant sztabowy parę dni później. — Właśnie mi stanął i poleciałem w konia — przekonywał nas. Oglądaliśmy wiadomości na CNN i zastanawialiśmy nad dalszym rozwojem sytuacji. Było oczywiste, że nasze zadanie zostanie określone dość ogólnie, co oczywiście nie oznaczało, że będziemy

działać bez ładu i składu, wysadzać linie energetyczne i w ogóle wszystko, co się trafi. Stanowiliśmy jednostkę o znaczeniu strategicznym i nasze działania na tyłach frontu będą miały poważne konsekwencje. Gdybyśmy — dajmy na to — wysadzili w powietrze nie ten rurociąg co trzeba, to moglibyśmy sprowokować interwencję Jordanii. Dowództwo wojsk sojuszniczych oświadczyło bowiem, że naftociąg z Bagdadu do Ammanu jest pod szczególną ochroną, właśnie po to, by nie odcinać Jordanii od źródeł zaopatrzenia w ropę i nie dawać jej pretekstu do wystąpienia po stronie Iraku. Oznaczało to, że za każdym razem przed podjęciem konkretnej akcji trzeba będzie uzyskiwać zgodę. Chodziło o to, aby możliwie maksymalnie osłabić Irak, nie powodując jednocześnie żadnych komplikacji politycznych czy strategicznych. A co się stanie — rozważaliśmy — jeśli dostaniemy się do niewoli. Czy Irakijczycy nas wykończą? Jeżeli tak, to trudno. Ważne, aby śmierć nastąpiła szybko. W przeciwnym wypadku sami będziemy musieli zrobić coś w tej sprawie. Pojawiło się też pytanie, czy nie będą nas gwałcić. Wiecie, jak to jest z Arabami. Trzymają się za ręce i okazują sobie wyraźną sympatię. Tacy już są, to część ich kultury, co oczywiście nie oznacza, że wszyscy są pedałami, ale pytanie było zasadne. Co do mnie, to nie przywiązywałem do tego zbyt wielkiej wagi. Gdyby przydarzyło mi się coś takiego, po prostu nikomu nic bym nie powiedział. Bałem się tylko, że mogą mi obciąć jaja. Taka perspektywa szczerze mnie przerażała. Dlatego podjąłem decyzję: jeśli mnie zwiążą i zaczną ostrzyć noże w wiadomym celu, to zrobię wszystko, aby ich sprowokować i dostać kulę w łeb. Śmierci się nie bałem. Mam dość specyficzny stosunek do swojej służby. Otóż uważam, że skoro mi płacą, to mają prawo robić ze mną to, co chcą. Krótko mówiąc, jestem ich narzędziem. Nie były to akademickie rozważania, bo zdarzały się straty w ludziach. Dość powiedzieć, że tylko jedna firma ubezpieczeniowa oferowała facetom z SAS polisy na życie za normalną bądź prawie normalną stawkę. Przed wyjazdem na akcję pisaliśmy pożegnalne listy do rodzin i dawaliśmy je zaufanym osobom do wysłania, gdy już zdarzy się to, co może się zdarzyć. Ja zostawiłem cztery listy u kumpla imieniem Eno. W liście do rodziców napisałem tak: „Dziękuję wam za opiekę i wszystko. Wiem, że nie mieliście ze mną łatwo, ale zapewniliście mi dobre dzieciństwo. Nie martwcie się o mnie”. Do Jill pisałem, żeby nie beczała. „Weź szmal i baw się. Za pięćset funtów możesz kupić cały bar w czasie kolejnej imprezy z chłopakami z kompanii”. Dodałem także postscriptum, że ją kocham. Napisałem też do małej Kate: „Kocham cię i zawsze cię kochałem”. Eno miał oddać jej list, gdy dorośnie. Czwarty list był do Eno, wykonawcy mojej ostatniej woli. „Jeśli spieprzysz sprawę, chuju, to będę cię straszył do końca życia” — ostrzegłem. O 19.00 któregoś wieczoru wezwano nas, to znaczy mnie i Vince’a — dowódcę sąsiedniej sekcji — do szefa. Siedział przy stole z sierżantem i pili herbatę. — Mamy coś dla was — powiedział, częstując nas filiżanką. — Zadziałacie wspólnie. Andy będzie dowodził. Vince, będziesz zastępcą. Odprawa jutro o 8.00, u mnie. Powiedzcie ludziom, że wymarsz najwcześniej za dwa dni. Moi chłopcy ucieszyli się tą wiadomością. Poza wszystkim oznaczała ona bowiem, że nie trzeba już będzie stać w kolejce do jedynych dwóch sraczy i pryszniców. Jak się wyrusza w teren, nie wolno przesadzać z higieną. Zwierzęta źle reagują na zapach świeżych ubrań i domytego ciała, a to z kolei może zaalarmować ludzi. Tak więc na jakieś dwa dni przed wyjściem na akcję warto przestać się myć i nie wolno zmieniać ciuchów. Chłopcy się rozeszli, a ja obejrzałem wiadomości na CNN. Irackie scudy spadły na Tel Awiw. Były ofiary wśród ludności cywilnej, co najmniej dwudziestu czterech rannych. Rakiety wybuchły w gęsto zamieszkanych dzielnicach. Na ekranie mignęły postaci w piżamach, pokazano dzieci, co przypomniało mi własne dzieciństwo w Peckham. W nocy starałem się uspokoić, ale nie mogłem opędzić się od myśli o rodzicach i w ogóle o takich różnych sprawach, o których dawno już nie myślałem.

2

Matki — tej prawdziwej — nigdy nie znałem. Nie wiem, kim była, ale myślę, że chciała dla mnie jak najlepiej. Nosidełko, w którym mnie zostawiła na schodach Guy’ Hospital miało metkę od Harrodsa. Zajęło się mną pewne małżeństwo z południowego Londynu. Gdy miałem dwa lata, zostałem oficjalnie adoptowany. Później — tak sobie myślę — żałowali pewnie tego kroku. Mając piętnaście i pół roku rzuciłem szkołę na dobre i zatrudniłem się w firmie transportowej w Brixtonie. Już wcześniej zresztą nie wpadałem do szkoły częściej niż dwa—trzy razy w tygodniu. Zamiast przygotowywać się do matury, woziłem węgiel. To robiłem zimą, natomiast w lecie dostarczałem gotowe koktajle do punktów detalicznych. Zarabiałem — jako pracownik na etacie — osiem funtów dziennie, a więc całkiem przyzwoicie. Pamiętajcie, że mówię o roku 1975, kiedy to wystarczyło mieć w kieszeni czterdzieści funtów i już było się kimś. Ojciec odbył służbę wojskową w intendenturze. Później był taksówkarzem. Brat, starszy zresztą, zaciągnął się do pułku piechoty — Royal Fusiliers. Służył pięć lat, potem się ożenił i poszedł do cywila. Ja wtedy jeszcze raczkowałem, ale pamiętam, jak przyjeżdżał z wojska, zawsze z torbą pełną prezentów. Poza tym niewiele zapamiętałem z dzieciństwa. Było takie sobie, zwyczajne. Nie objawiałem szczególnych zdolności ani zainteresowań, a najmniej pociągało mnie wojsko. Miałem jedno tylko marzenie: zamieszkać z kumplami i robić, co mi się podoba. Jako nastolatek ciągle uciekałem z domu. Bywało, że z kolegą wyprawiałem się na weekend do Francji. Płacił on. Szmal wyciągał z licznika gazowego u swojej ciotki. Ja też miałem kłopoty z policją, głównie za chuligaństwo, wandalizm i obrabianie automatów na ulicy. Stawałem przed sądem dla nieletnich, co zasmucało moich przybranych rodziców, nie mówiąc już o tym, że płacili za mnie grzywny. Gdy skończyłem szesnaście lat, zmieniłem pracę, poszedłem do McDonalda sprzedawać hamburgery. Wszystko było dobrze aż do pewnego wieczoru przed Świętami Bożego Narodzenia, gdy razem z dwoma kumplami wpadliśmy w ręce policji, wychodząc z takiego jednego mieszkania w Dulwich, które nie należało do żadnego z nas. Przez trzy dni trzymano mnie w policyjnej izbie dziecka. Dalsze decyzje należały do sądu. Przyznam, że kraty zrobiły na mnie wrażenie i przysięgałem sobie, że jeśli się tylko wywinę, to już nigdy, ale to nigdy, nie zrobię żadnego głupstwa. Zdawałem sobie sprawę, że jeśli mam dotrzymać słowa, to muszę coś postanowić, coś zmienić, bo inaczej wszystko będzie po staremu i nigdy nie wyrwę się poza Peckham. Wtedy to przyszło mi do głowy, żeby wstąpić do wojska. Skoro bratu podobało się w kamaszach, to dlaczego by nie mnie? Na rozprawie kumplom wlepiono poprawczak, a mnie uszło płazem. Sędzia ostrzegł jednak, że mam się pilnować. Zaraz następnego dnia poszedłem do punktu werbunkowego. Dali mi jakiś uczony test do rozwiązania, który niestety oblałem. Kazali mi przyjść ponownie za miesiąc. Tym razem zdałem, uzyskałem dwa punkty ponad minimum, głównie dzięki temu, że był to dokładnie ten sam test, co przed miesiącem. Powiedziałem, że chciałbym zostać pilotem śmigłowca. Gdy człowiek nie ma żadnych kwalifikacji i w gruncie rzeczy nie wie, co chciałby robić, to zawsze strzeli coś głupiego. Starszy kapral w punkcie werbunkowym stwierdził, że mogę to sobie z głowy wybić, ale dodał: „Możemy dać ci skierowanie do jednostki lotniczej wojsk lądowych, gdzie nauczą cię obsługiwać śmigłowce. — Wspaniale — odparłem — niech będzie. Co było dalej? — Wiadomo, co się dzieje w podobnych sytuacjach: wysyłają człowieka na Komisję, dają kolejne testy do rozwiązania, każą biegać, badają... i jeśli przez to się przejdzie, jeśli są wolne miejsca w odpowiednim pułku lub korpusie specjalistów, to dostaje się przydział. W czasie ostatniej rozmowy kwalifikacyjnej oficer, który rozpatrywał moją sprawę, powiedział mniej więcej tak: — McNab, na to, że zaczniesz awansować w korpusie lotniczym masz tyle szans, ile na to, że ci kaktus wyrośnie. Idź do piechoty. Tam się lepiej nadasz. Dam ci przydział do Royal Green Jackets. To mój pułk. Nie miałem najmniejszego pojęcia, co to znaczy Royal Green Jackets. Nazwa bardziej mi się kojarzyła z amerykańską drużyną futbolową niż z wojskiem. Gdybym był odczekał jeszcze trzy miesiące, mógłbym wstąpić do Green Jackets na prawach normalnego rekruta, ale — skończony idiota — chciałem od razu. Tak więc w sierpniu 1976 roku znalazłem się w batalionie dla młodocianych w Shorncliffe w Kencie i nienawidziłem tego wszystkiego. Kadrę stanowili faceci z gwardii królewskiej, a ci potrafili dawać w kość. Nie było mowy o cywilnych ciuchach. Łeb ostrzygli prawie na pałę i nigdy nie dawali przepustek na cały weekend, przez co mordowałem się, jak diabli, gdy chciałem odwiedzić starych w Peckham. Nic dziwnego, że podpadłem, choć to nie moja wina. Spóźniłem się z przepustki dziesięć minut, bo uciekł mi autobus. Shorncliffe to jeden wielki koszmar, ale nauczyłem się reguł gry. Musiałem, nie miałem innego wyjścia. Cykl szkolenia kończył się w maju. Była uroczysta defilada i w ogóle. Sam nie wiem, jak to się stało, ale zrobili mnie kimś w rodzaju sierżanta (w

korpusie młodocianych oczywiście) i nagrodzili nawet honorową szablą, jako najbardziej obiecującego młodego żołnierza. Po promocji znalazłem się w jednostce w Winchesterze, w plutonie szkolnym, na sześciotygodniowym kursie dla młodocianych. Uczono nas taktyki. Panowały tam warunki możliwe do przyjęcia, a atmosfera była bardziej liberalna niż w Shorncliffe. W lipcu 1977 roku otrzymałem przydział do 2. Batalionu Royal Green Jackets, który stacjonował w tym czasie w Gibraltarze, i wreszcie poczułem się jak w prawdziwym wojsku. Tak właśnie wyobrażałem sobie służbę: ciepły klimat, wspaniali kumple, egzotyczne kobiety i jeszcze bardziej egzotyczne zarazki rzeżączki, trypra i innych chorób wenerycznych. Niestety trwało to krótko, ledwie cztery miesiące. Wróciłem z batalionem do Wielkiej Brytanii. W grudniu 1977 roku po raz pierwszy wysłano mnie do Irlandii Północnej. Nawiasem mówiąc, musiałem odczekać prawie trzy tygodnie, nim mnie tam skierowano. Cały batalion wyruszył 6 grudnia, a ja dopiero pod koniec miesiąca, po osiemnastych urodzinach. Chodziło o to, że Ulster był szczególnie niebezpieczny dla młodych żołnierzy. Zginęło ich tam wielu, zwłaszcza na początku konfliktu, więc nie wysyłano tam nikogo, kto nie ukończył osiemnastego roku życia. Nie wiem, czy IRA specjalnie uwzięła się na młodych, ale fakt faktem dość szybko znalazłem się oko w oko z ich bojówką. Któregoś dnia jeden z naszych opancerzonych transporterów utknął w terenie, niedaleko Crossmaglen, i mnie z kumplem zostawiono na straży. Nad ranem, gdy obserwowałem okolicę przez noktowizor, zauważyłem jakieś dwie podejrzane postaci w zaroślach. Wyraźnie zmierzali w naszym kierunku, a gdy podeszli bliżej, zobaczyłem, że jeden z nich niesie karabin. Nie mieliśmy radia, więc nie można było wezwać pomocy z batalionu. Musieliśmy radzić sobie sami, krótko mówiąc, podjąć wyzwanie. Niestety przeciwnicy strefili, zaczęli uciekać. Rozpocząłem ogień. Opróżniłem chyba pół magazynku, z miernym jednak skutkiem. Problem polegał na tym, że nie mieliśmy w batalionie wystarczającej liczby noktowizorów, więc wszyscy wartownicy korzystali z kilku ledwie egzemplarzy broni z lunetą noktowizyjną i trudno było za każdym razem zmieniać jej parametry w zależności od wzroku konkretnego użytkownika. W tej sytuacji, z sześciu pocisków, jakie wystrzeliłem tej nocy, tylko jeden był celny. Rano sprowadzono psy i próbowano wytropić napastników, lecz bez skutku. Dwa dni później do szpitala po drugiej stronie granicy [w Republice Irlandii] zgłosił się znany bojówkarz IRA z raną postrzałową nogi. Wiadomość wszystkich podnieciła. Był to pierwszy sukces naszej kompanii w Ulsterze. Obaj z kumplem nosiliśmy się jak bohaterowie, kłócąc się przy tym, który z nas trafił, on czy ja. Służba w Ulsterze obfitowała niestety w smutne wydarzenia. Paru naszych odniosło rany, gdy ostrzelano nas z moździerzy pod Forkhill. Jeden chłopak z mojego plutonu zginął od wybuchu bomby-pułapki w Crossmaglen, a później jeszcze zginął nasz pułkownik, gdy zestrzelono śmigłowiec Gazelle, którym właśnie leciał. Potem wróciliśmy do garnizonu w Tidworth. Tam nic się nie działo, jeśli nie liczyć drobnego faktu, że tuż przed dziewiętnastymi urodzinami ożeniłem się. Rok później znów wysłano nas do South Armagh. Awansowałem, dostałem jedną belkę i zostałem dowódcą sekcji. Miałem pod sobą czterech chłopaków. Któregoś sobotniego wieczoru, w lipcu, kompania została wyznaczona do służby patrolowej w Keady, mieście na granicy z Republiką Irlandii. Wiecie, jak to jest w soboty: tłumy ludzi w mieście i w ogóle. Ci z Keady jeździli autobusem na drugą stronę, do Castleblaney na bingo i do kabaretu, a po powrocie rozrabiali na ulicach. Mojej sekcji wyznaczono sektor na południowym skraju miasta, obok osiedla mieszkaniowego. Kręciliśmy się tam po ugorach, a w pewnej chwili zobaczyliśmy z daleka tłum ludzi gromadzących się wokół jakiejś ciężarówki. Nie widzieli nas, bo byliśmy za niewielkim wzgórzem. Spostrzegli, gdy weszliśmy na górę. Zaczęła się panika. Ludzie pierzchli we wszystkie strony i zobaczyliśmy wreszcie, co jest grane. Sześciu zamaskowanych facetów z bronią w ręku szykowało się do zajęcia miejsc w ciężarówce. Później dowiedzieliśmy się, że przekroczyli granicę, a ich plan polegał na tym, aby z jadącego samochodu zaatakować nasze patrole. Ale to — jak powiadam — później. Na razie stanęliśmy oko w oko, my i oni, z bronią w ręku. Dwóch wspinało się na ciężarówkę, czterech stało jeszcze na szosie, gdy kazałem dać ognia. Jednego z tych, co byli już na górze, tego, który mierzył do nas, położyłem pierwszym strzałem. Pozostali zaczęli się ostrzeliwać i doszło do całkiem poważnej potyczki. Jeden z przeciwników dostał aż siedem kul i, o ile wiem, do końca życia będzie jeździł w wózku inwalidzkim. Raniliśmy też dość słynnego, choć początkującego jeszcze, bojówkarza IRA nazwiskiem Dessie O’Hare. I znów stałem się bohaterem miesiąca, nie tylko zresztą wśród naszych. W czasie potyczki rykoszety, a może przypadkowe pociski, zniszczyły wystawę i kasę w sklepie w pobliżu. Mało tego, kula trafiła też w przednią szybę auta należącego do tego samego sklepikarza, niszcząc ją do szczętu. Spotkałem go miesiąc później. Pękał z zadowolenia. Sprawił sobie nową kasę, wystawę i samochód, wszystko — jak się domyślacie — za

odszkodowanie. Gdy w lecie 1979 roku wróciliśmy do garnizonu w Tidworth, miałem już bzika na punkcie wojska i nie wyobrażałem sobie innego życia. We wrześniu skierowano mnie na kurs podoficerski. Zdałem na piątkę i zaraz potem awansowano mnie do stopnia kaprala. Miałem ledwie dziewiętnaście lat, zostałem najmłodszym kapralem w całej piechocie. W 1980 roku wyznaczono mnie na kurs taktyki dla dowódców drużyn. Zdałem z wyróżnieniem i znów znalazłem się w Tidworth. Garnizon w Tidworth był i jest dość smętnym miejscem. Stacjonuje tam osiem batalionów piechoty, pułk pancerny i zwiadu. W mieście są trzy puby, smażalnia ryb, pralnia i to wszystko. Trudno się dziwić, że moja młoda żona miała tego dość, zresztą ja też i w ogóle wszyscy. Nie było tam nic do roboty, a traktowano nas nie najlepiej. Pewnego dnia kazano mi nawet brać udział w nagance, gdy dowódca brygady urządzał sobie polowanie na kuropatwy. W nagrodę dostałem dwie puszki piwa. A potem pytają, dlaczego młodzi rezygnują z wojska! We wrześniu żona postawiła mi ultimatum — albo wyjadę z nią do Londynu, albo wystąpi o rozwód. Zostałem. Ona wyjechała. Pod koniec 1980 roku przeniesiono mnie z powrotem do Rifle Depot — centrum szkoleniowego — z zadaniem szkolenia rekrutów. Bardzo mi się to podobało, choć czasami trzeba było zaczynać od najprostszych spraw — tłumaczyć kotom, że należy myć zęby i w ogóle dbać o higienę. Właśnie wtedy po raz pierwszy usłyszałem o SAS. W tym czasie poznałem Debby. Służyła kiedyś w RAF. Pobraliśmy się w sierpniu 1982 roku, głównie zresztą dlatego, że mój batalion przenoszono do Paderbornu, w Niemczech, a my z Debby nie chcieliśmy się rozstać. W Paderbornie sprawdziły się moje najgorsze wyobrażenia o Niemczech. Miasto wyglądało jak wypisz wymaluj Tidworth. Jedyna różnica polegała na tym, że nie było smażalni ryb. Służba też okazała się nieatrakcyjna. Ciągle tylko czyściliśmy samochody, zamiast nimi jeździć. Braliśmy udział w jakichś wielkich manewrach, w których nie wiadomo było, o co właściwie chodzi i na które wszyscy kładli lachę. Miałem żal o to, że mojego pułku Green Jackets nie zmobilizowano do wojny na Falklandach. Wydawało mi się, że jak już coś się dzieje, to wysyłają tylko chłopaków z SAS. A mnie marzyła się prawdziwa wojaczka. Jeśli piechota tego nie zapewnia — myślałem — to po jasny gwint mam w niej tkwić. Niezależnie od tego, Hereford robiło wrażenie całkiem przyjemnego miasta. Co ważniejsze, nie było miastem garnizonowym, takim jak na przykład Aldershot czy Catterick, gdzie człowiek czuł się obywatelem drugiej kategorii. Dochodziło nawet do tego, że zwykły żołnierz nie mógł kupić telewizora na raty bez poręczenia podpisanego przez oficera. W lecie 1983 roku, razem z trzema innymi chłopakami z Green Jackets, którzy też mieli tego wszystkiego dość, napisałem raport o przyjęcie do SAS. W ubiegłych latach paru naszych stawało przed Komisją i zostali zakwalifikowani. Między innymi kapitan, który załatwiał nam miejsca na ćwiczeniach w Walii, dzięki czemu mogliśmy wyjeżdżać z Niemiec i trenować w domu. Osobiście zresztą zabierał nas na poligon w Brecon Beacons i ćwiczył z nami forsowne marsze w górach. Poza tym udzielał nam cennych wskazówek i zachęcał do starań o przyjęcie do SAS. Dużo mu zawdzięczam. Zwłaszcza że w wielu pułkach kadra odstręcza chłopaków od starań o przeniesienie; nie daje im urlopów, nie nadaje biegu raportom, a jeśli już zgadza się, by któryś przystąpił do sprawdzianu, to orze nim do ostatniej chwili, tak że chłopak nie ma szans. Nie chcą tracić wyszkolonych i doświadczonych ludzi. Ten był inny i miałem szczęście, że na niego trafiłem. Żaden z nas jednak nie przeszedł przez sito. Ja odpadłem jeszcze przed sprawdzianem na wytrzymałość. Spieprzyłem trzydziestokilo-metrowy marsz na orientację. Byłem wściekły. Na pocieszenie usłyszałem, że sprawa nie jest zamknięta i mogę próbować jeszcze raz. Tymczasem wróciłem do batalionu, do Niemiec. Kpiono ze mnie niemiłosiernie za porażkę. Zawsze tak jest, że najbardziej wymądrzają się ci, którzy sami nie mieli odwagi spróbować. Nie przejmowałem się. Byłem młody. Zawsze mogłem zostać w batalionie i być ważniakiem na skalę plutonu czy kompanii. To mnie jednak nie interesowało i złożyłem raport o dopuszczenie do egzaminów zimowych. Do świąt trenowałem w Walii, jak wariat. Debby miała to wszystko w nosie. Egzaminy zimowe są straszne. Większość odpada już w pierwszych dniach czterotygodniowego sprawdzianu na wytrzymałość. To mięczaki albo po prostu faceci nie przygotowani do zadań, lub mający absolutnie błędne wyobrażenie o SAS. Wydaje im się, że każdy żołnierz SAS to taki James Bond i w ogóle. Tymczasem jest inaczej. SAS to wojsko, takie przez duże „W”. Kto tego nie rozumie, ten nie wie, o co chodzi i na czym polegają sprawdziany. Podczas zimowych egzaminów ważna jest pogoda. Jak się brnie po pas w śniegu, trudno wyprzedzić konkurentów. Zdałem. Po wstępnym okresie każdy z żołnierzy SAS musi przejść czteromiesięczne szkolenie specjalne, które obejmuje — między innymi — mordercze ćwiczenia w dżungli. Na koniec przechodzi się test na przetrwanie

w skrajnie trudnych warunkach. Najpierw przez dwa tygodnie uczą człowieka co i jak, a potem sprawdzają, czego się nauczył. Idzie się do lekarza. Ten zagląda w tyłek, czy nie schowano tam paru batonów czekoladowych na wszelki wypadek, no i się zaczyna. Wywożą człowieka w góry, ubierają w ciuchy z drugiej wojny światowej: portki, koszulę, płaszcz bez jednego guzika i buty bez sznurowadeł. Zadanie polega na tym, żeby nie dać się złapać, a ma się przeciwko sobie kompanię gwardzistów z helikopterami. Poszukujący dają z siebie wszystko. Za złapanie „zbiega” dostają dwa tygodnie urlopu ekstra. Przez dwa dni ukrywałem się razem z dwoma lotnikami z marynarki wojennej i facetem z RAF. Zgodnie z regulaminem musi się działać w grupie. Moja była chyba najgorsza. Koledzy nie przykładali się, nie zależało im tak jak mnie. Sprawdzian traktowali niczym wakacje, po których wraca się do domu. Mnie zaś zależało na wyniku. Jak się nie zda sprawdzianu na przeżycie, nie ma się prawa do odznaki SAS. Zaczailiśmy się w kryjówce. Dwóch stanęło na straży, ale niestety zasnęli. Wtedy to nadleciał helikopter z gwardzistami, i po ptakach. Próbowaliśmy jeszcze zbiec, lecz nie było szans. Złapali nas i z zawiązanymi oczami pognali do punktu internowania. Kilka godzin później, tam właśnie, w punkcie internowania, kiedy wreszcie zdjęto mi opaskę z oczu, zobaczyłem przed sobą szefa kompanii szkoleniowej. — Odpadłem? — zapytałem z żalem. — Jeszcze nie. Właź do śmigłowca i staraj się niczego nie spieprzyć. Miałem szczęście. Starszy sierżant sztabowy służył kiedyś w moim pułku, a poza tym był akurat w dobrym nastroju, więc przymknął oko. Tym razem byłem sam, co bardzo mi odpowiadało. Ćwiczenia polegały na tym, aby niespostrzeżenie przemykać od jednego wyznaczonego punktu do drugiego i tak dalej. Jednocześnie tak to wszystko urządzono, że na poszczególnych odcinkach kolejno nas wyławiano, a pod koniec wszystkich poddano przesłuchaniu. Na kursie uczą, jak odpowiadać na pytania. Trzeba udawać kogoś, kto nie ma niczego ważnego do powiedzenia. Chodzi o to, aby przesłuchujący uznał, że szkoda czasu i atłasu. Poszło mi dość łatwo. Wiedziałem przecież, że wszystko jest na niby. Niby ci grożą, ale przecież nic ci się nie stanie. To prawda, że po „ucieczce” człowiek jest zmęczony, brudny, przemoczony i zziębnięty. Sedno rzeczy tkwi w tym, by wytrwać i się nie poddać. A jednak, ku mojemu zdziwieniu, niektórzy załamywali się właśnie na ostatnim etapie. Przy którymś tam „przesłuchaniu” zjawił się jakiś facet, dał mi kubek z gorącą zupą i powiedział, że to koniec. Potem nastąpiło omówienie, które stanowi ważny etap ćwiczeń. Można się wiele nauczyć. Zaskoczyło mnie na przykład, że straciłem poczucie czasu. „Mój” czas różnił się od rzeczywistego o sześć godzin. Wreszcie wysłano mnie na szkolenie strzeleckie do Herefordu. Tu traktowano nas indywidualnie. Kto nie miał żadnego doświadczenia w tych sprawach, przechodził kurs podstawowy. Takim jak ja, to znaczy z piechoty, o podobnym stażu, stawiano wyższe wymagania. Na koniec przeszedłem szkolenie w skokach ze spadochronem w bazie Brize Norton. To już była fraszka. W porównaniu ze sprawdzianami na przetrwanie, na kursie spadochroniarskim czułem się jak w sanatorium. Wreszcie, po sześciu długich miesiącach szkolenia i testów, wszystkich nowych wezwano kolejno do dowódcy. Dostałem wymarzony, piaskowy beret z odznaką SAS — sztyletem i skrzydłami. „Pamiętaj — powiedział stary — że łatwiej to zdobyć, niż utrzymać”. Nie bardzo słyszałem, co do mnie mówił. Chciało mi się tańczyć z radości. Większość nowych wywodziła się z piechoty, podobnie jak ja, ale było też paru chłopaków z wojsk inżynieryjnych i kilku „drucików”, czyli łącznościowców. Ze stu sześćdziesięciu kandydatów, którzy starali się o przyjęcie do SAS, ostatecznie zakwalifikowało się tylko ośmiu: jeden oficer i siedmiu żołnierzy. Oficerów obowiązuje trzyletni kontrakt w SAS, z tym że mogą go raz powtórzyć. Co do mnie, to wstępując do wojska podpisałem kontrakt na dwadzieścia dwa lata, zostało mi więc — przynajmniej teoretycznie — piętnaście. Dostaliśmy przydziały do poszczególnych kompanii. Istnieje pewna możliwość wyboru. Można chcieć służyć w kompaniach: górskiej zmechanizowanej, powietrznej i morskiej. Jeśli są wolne miejsca, to dowództwo idzie na rękę. Ja trafiłem do kompanii powietrzno-desantowej. Każda kompania ma swój własny charakter. Obrazowo ująłbym to następująco: jeśli chłopcy z wszystkich czterech zjawiliby się na ubawie, to ci z Kompanii A staliby pod ścianą, milcząc jak skała i łypiąc spode łba na otoczenie, ci z G gadaliby bez przerwy, ale tylko między sobą, chłopcy z D rozglądaliby się za dziewczynami, a z B, to znaczy z mojej kompanii, wygłupialiby się na parkiecie, tak że hej. Debby przyjechała z Niemiec, aby zamieszkać w Herefordzie. Nie widzieliśmy się praktycznie od stycznia,

to znaczy od kiedy przystąpiłem do sprawdzianów. Niemal na drugi dzień po jej przyjeździe wysłano mnie w świat, na dodatkowe dwa miesiące szkolenia w dżungli. Nie zastałem jej po powrocie. Podczas mojej nieobecności spakowała manatki i wyjechała do domu, do Liverpoolu. W grudniu następnego roku zacząłem chodzić z Fioną, dziewczyną z sąsiedztwa. W 1987 roku urodziła nam się córka, Kate, a w październiku tego samego roku wzięliśmy ślub. Zaraz potem wysłano mnie na dwa lata za granicę. Wróciłem na wiosnę 1990 roku, a w sierpniu odbyła się rozprawa rozwodowa. W październiku poznałem Jilly. To była miłość od pierwszego wejrzenia. Ona przynajmniej tak mówiła.

3 O 7.50 zgłosiliśmy się do dowódcy i wspólnie udaliśmy się do sztabu. Nastrój był wspaniały. Wzięliśmy coś do picia, trochę czekolady. Czekało nas sporo roboty i nie chcieliśmy tracić czasu na posiłki. Byłem dumny i podniecony, że to mnie wyznaczono na dowódcę patrolu. Cieszyłem się na współpracę z Vince’em. Vince miał trzydzieści siedem lat i zostały mu jeszcze tylko dwa lata służby w pułku. Był silny jak koń, wspaniale chodził po górach, znakomicie nurkował i jeździł na nartach. Trzymał się prosto i klął jak szewc. Był ogromnie przywiązany do pułku. Uważał, że nie ma na świecie nic lepszego — za pułk gotów byłby dać sobie odciąć rękę. Martwił się tylko, że jego dwudziestodwuletni kontrakt dobiega końca. Do SAS przeszedł ze służby uzbrojenia. Wygląd miał srogi, prezentował się tak, jak wszyscy sobie wyobrażają prawdziwego komandosa. Miał gęste, kręcone włosy, wielkie czarne wąsy i baki. Służył w pułku dłużej ode mnie, był bardziej doświadczony, co — moim zdaniem — mogło się przydać, zwłaszcza na etapie planowania operacji. Sztab, a ściślej dział, gdzie odbywały się odprawy i przygotowywano plany operacji, mieścił się w sąsiednim hangarze. Wywieszka na drzwiach uprzedzała, że OSOBOM NIE UPOWAŻNIONYM WSTĘP WZBRONIONY. Tego zakazu przestrzegano bardzo ściśle. Dochowanie tajemnicy służbowej — bezpieczeństwo operacyjne, jak to się oficjalnie nazywa — ma istotne znaczenie. Unikaliśmy w pułku rozmów na tematy służbowe. Obowiązywała niepisana zasada: nigdy nikogo niepotrzebnie nie pytać o to, jakie ma zadania, gdzie się wybiera, i tak dalej. W środku hangaru znajdowało się kilka pomieszczeń. Napisy informowały, co mieści się za zamkniętymi drzwiami: PLANOWANIE OPERACJI POWIETRZNYCH, KOMPANIA D, SEKCJA INFORMACYJNA, MAGAZYN MAP. Panowała tu zupełnie inna atmosfera niż w naszym hangarze. Sterylną niemal ciszę przerywał tylko dźwięk odbiorników radiowych. Żadnej muzyki — broń Boże — tylko meldunki operacyjne! Po korytarzach kręcili się faceci ze służb informacyjnych: „młotki” albo „uszatki”, jak ich nazywaliśmy w pułku. Dźwigali jakieś mapy, jakieś meldunki i zawsze starannie zamykali za sobą drzwi. Wielu z nich znaliśmy jeszcze z Herefordu. — Cześć, młotku! — krzyknąłem, widząc znajomą mordę. — Jak leci? W odpowiedzi otrzymałem przekleństwo i gest pokazujący, gdzie się zgina dziób pingwina. W hangarze nie było okien. W ciężkim powietrzu zapach stęchlizny mieszał się z wonią papieru, kawy i dymu papierosowego, jak w każdym biurze, a także — jako że był przecież wczesny ranek — z zapachem mydła, kremów do golenia, pasty do zębów i wody kolońskiej. W sumie był to typowy zapach ostoi dekowników — sukinsynów ze służby tyłowej — według naszego nazewnictwa. — Cześć, dekownicy — rzucił Vince na powitanie. Mówił ciężkim, szkockim akcentem. — Znowu rzeźbicie w gównie — zaśmiał się z własnego dowcipu. — Pierdol się — usłyszał w odpowiedzi. — A jak jesteś taki mądry, to chodź, zamienimy się na miejsca. — Mam to w dupie — Vince uznał własną niekompetencję — a wy jesteście dekownicy — powtórzył. Sala odpraw Kompanii B miała mniej więcej pięć na pięć metrów. Była stosunkowo wysoka, a przez świetlik w suficie napływało świeże powietrze. Pośrodku stały cztery zsunięte stoły, na nich zaś leżało kilka busoli i map drukowanych na jedwabiu, jakich zwykle używa się w czasie specjalnych akcji. — Chłopaki, zabieramy — rzekł Dinger. — Ee tam, tandeta — wtrącił Bob. Bob należał do sekcji Vince’a. Z pochodzenia był włoskim Szwajcarem. Mierzył mniej niż sto sześćdziesiąt

centymetrów i wołaliśmy na niego Karzeł Jąkała. Służbę zaczynał w Royal Marines, w piechocie morskiej, ale uznał, że to poniżej jego ambicji. Zwolnił się i zgłosił do SAS, nie mając zresztą pewności, czy przejdzie przez sprawdziany. Mimo „nikczemnego” wzrostu był niebywale silny. Charakter też miał mocny. Nigdy się nie oszczędzał. Na akcjach dźwigał na plecach tyle, ile roślejsi od niego koledzy. Wyglądało to zabawnie, gdy za zasobnikiem ze sprzętem nie widać było człowieka, tak jakby plecak szedł sam na dwóch nożynach. Lubił stare komedie filmowe i miał kolekcję kaset z klasycznymi nagraniami. Uwielbiał duże baby, co najmniej o głowę wyższe od niego. W dniu, w którym wyjeżdżaliśmy nad Zatokę, trzeba go było siłą wyciągać z klubu, tak go frapowało damskie towarzystwo. Obejrzeliśmy mapy. Były stare, z lat pięćdziesiątych. Przedstawiały rejon Bagdadu i Basry. — Jak myślicie, chłopaki — spytał Chris — czy wyślą nas do Bagdadu, czy do Basry? Chris też należał do sekcji Vince’a. Nie zdążyliśmy odpowiedzieć na jego pytanie, bo do sali wszedł Bert, „uszatek”, którego znałem z Herefordu. — Macie jeszcze trochę tego gówna? — spytał Mark, gestem wskazując busole. — Przydałoby się nam jeszcze kilka. Zawsze tak jest. Gdy coś trafia się za friko, to trzeba brać. Potrzebne czy nie, jak jest okazja, to trzeba korzystać — taka jest mentalność chłopców z pułku. Nie było krzeseł, więc usiedliśmy rzędem pod ścianą. Chris wyjął manierkę i poczęstował wszystkich. Zawsze uprzejmy, przystojny, służył kiedyś w oddziałach SAS, w wojskach obrony terytorialnej, ale uznał, że lepiej pójść na zawodowego. Pedantyczny, dokładny i staranny, najpierw zapisał się do spadochroniarzy, ponieważ uważał, że takie doświadczenie jest wskazane dla żołnierza SAS. Gdy tylko dostał pierwszą belkę, zgłosił się do nas. Przez sprawdziany przeszedł bez trudu. Uparty i wytrwały, zawsze wszystko doprowadzał do końca. Był chyba najbardziej zawziętym człowiekiem, jakiego w życiu znałem. Gdy już coś postanowił, to nic go nie mogło zmusić do odstąpienia od zamiaru. Był silny, zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Uprawiał kulturystykę, jeździł na rowerze i na nartach. Na akcje zakładał starą czapkę z Afrika Korps, natomiast gdy występował po cywilnemu, szedł się zabawić, ubierał się bardzo elegancko, zawsze w najmodniejsze rzeczy renomowanych firm. W pułku trzymał się z boku, nie narzucał się nikomu, ale po trzech miesiącach wszyscy wiedzieli, że Chris to facet z charakterem, że warto go słuchać, bo mówi rozsądnie. Często gęsto proszono go o radę, o rozstrzygnięcie sporu. No to zaczynamy — rzekł dowódca. — Bert zapozna was z sytuacją. Bert przysiadł na stole. Jak na „uszatka” był całkiem w porządku. Najważniejsze, że nie nudził. Mówił krótko. Im krócej się mówi, tym łatwiej zrozumieć i zapamiętać istotę sprawy. — Jak wiecie — zaczął — Saddam Husajn zrealizował swój plan i zaatakował Izrael. Zmodernizowane irackie scudy spadły na Tel Awiw. Nie spowodowały co prawda większych zniszczeń, ale wywołały panikę. Tysiące ludzi opuszczają miasto w poszukiwaniu bezpieczniejszych miejsc, co paraliżuje życie w kraju. Rząd Izraela znalazł się w trudnej sytuacji. Arabowie przyjęli atak z euforią, jako dowód, że państwo żydowskie wcale nie jest takie niezwyciężone. Saddam chce sprowokować Izrael do akcji odwetowej. Ogromnie mu na tym zależy. Taka bowiem reakcja podzieliłaby koalicję antyiracką, a także mogłaby wciągnąć do wojny Iran, oczywiście po stronie Iraku, a przeciwko Izraelowi. Zdajemy sobie sprawę z grożącego niebezpieczeństwa i od początku staramy się lokalizować i niszczyć wyrzutnie scudów. Bombowce Stealth bombardowały sześć mostów na Tygrysie w centrum Bagdadu. Mosty spinają obie części miasta, a co ważniejsze, biegną nimi linie komunikacyjne, zapewniające łączność stolicy z resztą kraju i wojskami w Kuwejcie oraz ukrytymi stanowiskami scudów. W wyniku wcześniejszych ataków lotnicznych praktycznie całkowicie zniszczono iracki system łączności mikrofalowej. Nasze służby przechwytują wszystkie sygnały radiowe. W tej sytuacji Saddamowi została tylko jedna sieć łączności — naziemna. Można by ją wyłączyć, bombardując mosty. Sporządzono nawet stosowne plany, ale sprawa się skomplikowała, ponieważ i Waszyngton, i Londyn nie zgadzają się na takie rozwiązanie. Politycy uważają, że zdjęcia telewizyjne ukazujące rozbite mosty, a na ich tle irackie dzieci, są źle odbierane przez społeczeństwo, więc nie wolno stwarzać przeciwnikowi takiej okazji. Mimo to — nie muszę warn tego tłumaczyć — trzeba przerwać linie komunikacyjne. Trzeba też wyeliminować scudy, bo w przeciwnym wypadku istnieje duże prawdopodobieństwo, że Izrael i Iran przystąpią do wojny. Bert podszedł do wielkiej mapy wiszącej na ścianie. Przedstawiała cały region: Irak, Iran, Arabię Saudyjską, Turcję, Syrię, Jordanię i Kuwejt. Postukał palcem w północno-zachodnią część Iraku. — Gdzieś tu — powiedział — są scudy. Wiedzieliśmy już, co nas czeka. — Z Bagdadu — ciągnął Bert — wychodzą trzy szlaki transportowe. Tędy właśnie idzie całe zaopatrzenie i z nich korzysta wojsko, przemieszczając wyrzutnie scudów. Wiadomo, że Irakijczycy wystrzeliwują scudy z dwóch rodzajów stanowisk ogniowych. Pierwsze instaluje się w ściśle określonych miejscach, o znanych koordynatach, drugie zaś w miejscach niejako przypadkowych. W tym drugim wypadku muszą najpierw

dokonać stosownych pomiarów i przygotować niezbędne dane. Zniszczyliśmy, praktycznie rzecz biorąc, wszystkie stałe wyrzutnie, pozostaje jednak kwestia mobilnych stanowisk ogniowych. Nie mieliśmy już wątpliwości, na czym będzie polegać nasze zadanie. — Dane do stanowisk ogniowych — mówił dalej Bert — przekazywane są za pomocą systemu naziemnej łączności, inne kanały bowiem nie funkcjonują i raczej nie ma widoków na ich uruchomienie. Irakowi brakuje fachowców w tej dziedzinie. I tak, z grubsza oceniając, przedstawia się sytuacja. — Macie dwa zadania — odezwał się dowódca — po pierwsze zlokalizować i zniszczyć linie łączności w rejonie szlaku komunikacyjnego na północ od Bagdadu, a po wtóre zlokalizować i zniszczyć wyrzutnie scudów. Powtórzył to dwa razy, jak nakazuje regulamin. — Nie interesuje mnie, jak to zrobicie — ciągnął — najważniejszy jest rezultat. Rejon działania obejmuje dwustupięćdziesięciokilometrowy odcinek wzdłuż wspomnianego szlaku komunikacyjnego. Macie na to czternaście dni. Są pytania? Na razie nie mieliśmy żadnych. — W porządku. Bert dostarczy wszystkie niezbędne informacje. Jeśli będą problemy, dajcie mi znać, a zresztą będę do was wpadał w ciągu dnia. Zawiadomisz mnie, Andy, gdy będziecie mieli gotowy plan. Najpierw zrobiliśmy sobie małą przerwę, napiliśmy się. Wysuszyliśmy manierkę Marka i dopiero wtedy zajęliśmy się mapami. — Potrzebujemy czegoś dokładniejszego — powiedziałem Berto-wi. — Zdjęcia, także satelitarne, i szczegóły topograficzne. — Mamy tylko mapy lotnicze w skali jeden do pół miliona i to wszystko. — Dane meteorologiczne, prognozy? — wtrącił Chris. — W opracowaniu. Zaraz sprawdzę, czy są już gotowe. — Potrzebujemy także trochę danych o światłowodach, jak działa takie ustrojstwo, jego słabe punkty, no i o scudach oczywiście — rzekł Nogas. Lubiłem tego chłopaka. Przyszedł do nas stosunkowo niedawno, jakieś pół roku temu, z wojsk powietrznodesantowych, i ciągle jeszcze szukał swego miejsca w pułku. Jak każdy nowy, trzymał się trochę z boku. Kumplował się z Dingerem. W naszym patrolu odpowiadał za łączność. Znał się na tym, był także niezłym mechanikiem, bo służbę w wojsku zaczynał w pułku samochodowym. Nazywaliśmy go „Nogas”, bo rzeczywiście trudno było za nim nadążyć w marszu. Bert wyszedł, a my zaczęliśmy rozpracowywać szczegóły operacji. Bez pośpiechu i napięcia. Czasu mieliśmy dużo, co raczej jest rzadkością w SAS. Miejsce też było całkiem przyjemne, nie takie, jak zazwyczaj, gdy plany taktyczne kreśli się w jakiejś głuszy lub dziczy. Mamy taką niepisaną zasadę „albo—albo”: albo bracie przygotujesz się należycie i wszystko zaplanujesz, albo spierdolisz sprawę. Mieliśmy doskonałe warunki do dokładnego omówienia i zaplanowania, jeśli więc spieprzymy sprawę, to nie będzie żadnego usprawiedliwienia. Czekając na Berta, postaraliśmy się o uzupełnienie zapasu w manierkach, odlaliśmy się w sraczach naszych gospodarzy-dekowników. — Mam trochę nowych map — rzekł Bert, wracając po kwadransie — także garść informacji o terenie waszego działania. Niewiele tego jest, ale postaram się o więcej. Spodziewam się, że lada chwila dostaniemy zaktualizowane mapy topograficzne. W każdym razie powinniśmy je mieć przed waszym wyjazdem. Na wszelki wypadek „zabezpieczyliśmy” te, które leżały na stołach. Jeśli dostaniemy nowe, te będziemy mieli na pamiątkę. Przeszliśmy do szczegółów. Wypytywaliśmy Berta o pozycje przeciwnika, skupiska ludności, tereny zabudowane, kształt umocnień na granicy z Syrią, bo w razie czego tamtędy właśnie będziemy się wycofywać. Pytaliśmy o siły i rodzaje wojsk, jakie mogą stacjonować w pobliżu. Jeśli w okolicy są bazy wojskowe, to można się spodziewać, że na szlaku komunikacyjnym będzie spory ruch, co oczywiście trzeba wziąć pod uwagę. Pytaliśmy, czy szosa jest mocno uczęszczana i co na niej najczęściej można spotkać. Dopytywaliśmy się także, jak wyglądają studzienki, w których układa się sieć łączności, jak je odnaleźć, jak skutecznie zniszczyć, czy trzeba wysadzać w powietrze, czy wystarczy przeciąć kabel w paru miejscach. Bert zapisał wszystkie pytania i wyszedł, aby zdobyć niezbędne informacje. Na wielkiej mapie na ścianie zauważyłem podziemny rurociąg naftowy. Wedle legendy rurociąg obecnie nie był czynny. — Słuchajcie — głośno myślałem — trzeba by się dowiedzieć, czy rurociąg biegnie równolegle do szlaku komunikacyjnego i czy kable systemu łączności prowadzą tym samym wykopem. — Mamy w kompanii chłopaka, który kiedyś pracował przy układaniu kabli — wtrącił Stan. — Warto z nim pogadać.

Wrócił Bert z całym naręczem map. Posklejaliśmy poszczególne arkusze, aby mieć pełniejszy obraz terenu. Paru chłopaków skoczyło po krzesła. Skończyły się żarty. Jeszcze przez pół godziny omawialiśmy generalne założenia, a później zabraliśmy się za opracowanie szczegółowego planu. Chris studiował mapy i zgłaszał rzeczowe uwagi. Nogas notował, zaznaczając niezbędne środki łączności. Dinger otworzył nową paczkę papierosów Benson & Hedges. Najważniejsza sprawa to dowiedzieć się jak najwięcej o terenie działania: jak wygląda jego rzeźba, gdzie są skupiska ludzkie, gdzie posterunki i bazy wojskowe. Dane na ten temat były niestety skąpe. — Szlak komunikacyjny — wyjaśniał Bert — nie oznacza w istocie jednej solidnej, asfaltowej szosy, ale zespół dróg. W najszerszym punkcie ma on jakieś dwa i pół kilometra szerokości, a w najwęższym sześćset metrów. W promieniu siedemnastu kilometrów od szlaku teren jest w zasadzie płaski, różnice w układzie poziomym nie przekraczają pięćdziesięciu stóp, czyli piętnaście — szesnaście metrów. Okolica jest skalista. Dalej na północ, w kierunku Eufratu, teren jeszcze bardziej się obniża, na południe, w kierunku Arabii Saudyjskiej, ciągnie się płaskowyż, który tu i ówdzie przecinają uadi — doliny i wąwozy, w porze deszczowej wypełniające się wodą. Arabowie nazywają je wadi. Są doskonałymi punktami orientacyjnymi i oczywiście mogą stanowić niezłą kryjówkę. Dalej na południe teren znów staje się płaski. Na mapach lotniczych nie rysuje się poziomic, różnice wzniesień oznacza się kolorami, jak w zwykłym atlasie fizycznym. Cały obszar wokół szlaku komunikacyjnego, gdzie mieliśmy działać, oznaczony był jedną barwą. — Równo jak gówno — skomentował Vince. Zaśmialiśmy, ale niezbyt szczerze. Mieliśmy świadomość, że w takim płaskim terenie trudno będzie się ukryć. W miejscach, gdzie niewiele jest dróg, wszystko skupia się wokół szlaku komunikacyjnego. „Nasz” wiódł przez wiele osiedli i wiosek, a w pobliżu zauważyliśmy ze trzy lotniska i kilka stacji pomp. Można było z góry założyć, że wszystkie te obiekty znajdują się pod strażą oddziałów wojskowych. Trzeba też uznać za pewnik, że po obu stronach drogi znajdziemy pola uprawne, te bowiem zakłada się tam, gdzie łatwo o dojazd i wodę. Domyślaliśmy się również, że niezależnie od stałych osiedli, możemy napotkać liczne koczowiska Beduinów. Nasz szlak dociera do Eufratu w rejonie miasta Banidahir, dalej zaś skręca na południowy zachód, ku granicy z Jordanią. Prawdopodobnie korzystają z niego głównie pojazdy w ruchu międzynarodowym z Jordanią oraz transporty obsługujące wspomniane lotniska, a w pobliżu miast i miasteczek będzie można spotkać samochody miejscowej policji. Nie sądziliśmy, aby policja była szczególnie czujna i zapewne nie będzie w stanie pogotowia, bo niby dlaczego. Z całą pewnością nie zakładano, że oddziały sojusznicze zapędzą się tak daleko. Z punktu widzenia Bagdadu, na obszarze tym nie było obiektów o szczególnym znaczeniu strategicznym. Zastanawialiśmy się, na którym konkretnie odcinku szlaku powinniśmy przeprowadzić akcję. Na pewno nie w najszerszym punkcie. Jeśli bowiem zaszłaby konieczność wezwania wsparcia z powietrza, to logika nakazywała, aby potencjalny cel, obszar ewentualnego nalotu, był stosunkowo zwarty. A zatem powinniśmy wybrać raczej najwęższy odcinek, a taki kojarzy się zawsze z ostrym zakrętem. Było kilka tego rodzaju „wąskich gardeł”, staraliśmy się wybrać to, które znajduje się możliwie najdalej od osad i placówek wojskowych. Nie było to łatwe. Mapy lotnicze, a na takich właśnie pracowaliśmy, ukazują jedynie większe miasta i obiekty w terenie. Wreszcie jednak Nogas znalazł najlepszy, jak się wydawało, punkt, mniej więcej w połowie drogi między jednym z lotnisk a Banidahirem, trzydzieści kilometrów od jednego i od drugiego. Z mapy wynikało, i to był dodatkowy argument przemawiający za tym miejscem, że tam właśnie szlak krzyżuje się z ropociągiem, co znacznie ułatwiało orientację. Pogoda. Zdaniem Berta będzie dość chłodno, ale nie za zimno, mniej więcej tak jak w Anglii na wiosnę. Noce i poranki rześkie, a popołudnia raczej ciepłe. Opady można wykluczyć. Deszcze padają tu rzadko. Przyjęliśmy to jako dobrą wiadomość, bo nie ma nic gorszego niż zmarznięcie i przemoknięcie, a jeśli na dodatek człowiek jest głodny, to już koniec. Jeśli, bracie, trzymasz się ciepło i sucho i nawpieprzasz się jak należy, życie od razu staje się łatwiejsze. Ustaliwszy, gdzie będziemy działać, zaczęliśmy rozmyślać nad tym, jak się tam powinniśmy dostać. — Są trzy możliwości — rzekł Vince — albo dojdziemy tam pieszo, albo użyjemy samochodów, albo polecimy śmigłowcem. — To pierwsze, czyli marsz, możemy od razu wykluczyć — rzekł na to Chris — przede wszystkim dlatego, że nie damy rady przenieść gratów i sprzętu. W tej sytuacji trzeba by aranżować zrzuty z zaopatrzeniem, a skoro tak, to lepiej od razu polecieć śmigłowcem.

Rozważaliśmy następnie wszelkie zalety i wady transportu samochodowego. Korzyści były dość oczywiste: samochód zapewni szybką ewakuację w razie zaistnienia takiej potrzeby, co więcej — umożliwi szybkie dotarcie do innego punktu na szlaku komunikacyjnym, gdyby okazało się, że w planowanym miejscu nie da się niczego zrobić. Jeśli wzięlibyśmy łazika (land rovera o szerszym rozstawie osi), mielibyśmy dodatkową siłę ognia, jako że na łazikach montuje się karabin maszynowy i granatniki M19, kaliber 40 mm. A w ogóle to moglibyśmy załadować tyle amunicji, materiałów wybuchowych i wszystkiego, ile byśmy chcieli, a przez to udałoby się wydłużyć okres działań operacyjnych. A jednak takie rozwiązanie miało swoje wady. — Przede wszystkim — zauważył Dinger — możemy wziąć ograniczoną ilość paliwa, a poza tym trudno jest ukryć samochód w terenie, zwłaszcza tak gównianym, w pobliżu szlaku. Z założeń taktycznych wynikało, że będziemy działać na określonym obszarze przez stosunkowo długi czas, co oznaczało, że trzeba będzie się kryć, bo to najlepsza obrona. Samochód w tej sytuacji nie pomaga, raczej przeszkadza. Widać go z daleka, a poza tym bez przerwy trzeba by dzielić siły: jedni wyruszaliby na akcję, drudzy musieliby pilnować wozów, by przeciwnik nie podłożył w nich bomby albo nie użył jako pułapki. I jeszcze jedno: w operacji bierze udział ośmiu chłopaków, na ośmiu potrzebne są dwa auta, dwa auta to dwukrotnie większe ryzyko. Chociaż pamiętać trzeba, że amunicja, broń i zaopatrzenie na czternaście dni to od cholery bagażu i kto wie, czy damy radę, więc może jednak auta będą potrzebne, mimo wszelkich wad takiego rozwiązania. Postanowiliśmy odłożyć decyzję, a najpierw ustalić, co naprawdę musimy wziąć. W pierwszym rzędzie broń, amunicję i materiały wybuchowe, następnie jedzenie i picie na czternaście dni, kombinezony ochronne ABC, wreszcie rzeczy osobiste. To ostatnie tylko wtedy, gdy będzie jeszcze miejsce. Vince przeliczył na kalkulatorze i stwierdził, że uda się wziąć wszystko na plecy. — A więc — powiedział — na miejscu poruszamy się pieszo. Pozostaje kwestia dojazdu: czy mają nas podwieźć samochodami, czy wysadzić ze śmigłowca? — Samochód to większe ryzyko — zauważył Mark — a poza tym wymaga uzupełniania paliwa. — Jeśli mieliby dowozić paliwo śmigłowcem, to lepiej od razu lećmy i już. Wszyscy zgodzili się, że tak będzie najrozsądniej. — Możemy dostać śmigłowiec? — spytałem Berta, który zaraz pobiegł do operacyjnego, żeby sprawdzić. Znów zająłem się mapą. Chyba wszyscy myśleli teraz o tym, że będziemy działać w oderwaniu, na głębokim zapleczu nieprzyjaciela, daleko od swoich i gdyby coś się stało, to nie możemy liczyć na pomoc. — Jedno jest dobre, chłopaki — wtrącił Bob — nie ma gór, więc się nie upierdolimy. — Ma rację — mruknął Dinger. — Możecie dostać śmigłowiec, nie ma sprawy — oznajmił Bert, stając w drzwiach. — Jak myślicie, gdzie powinniśmy się desantować? — rozpocząłem kolejny etap debaty. Zaletą śmigłowca jest, że na miejsce akcji dociera szybko, wadą zaś, że jest głośny. Hałas alarmuje przeciwnika, prowokuje obronę przeciwlotniczą. Lądowanie też bywa niebezpieczne, gdyż maszynę może zauważyć ktoś przypadkowy. Chcieliśmy oczywiście ukryć prawdziwy cel operacji, więc rozsądek nakazywał, aby na lądowisko wybrać miejsce odległe o co najmniej dwadzieścia kilometrów od szlaku. Nie powinno to być ani na wschód, ani na zachód od zakrętu, który już wybraliśmy, ponieważ w takim układzie trudniej nawigować, a nie było powodów, byśmy sami sobie stwarzali dodatkowe utrudnienia. Chodzi o to, aby wylądować w takim rejonie, skąd możliwie najszybciej przedostaniemy się na miejsce akcji. — Czy powinniśmy lądować na północ od szlaku i później maszerować na południe, czy też lądować bliżej i podchodzić od południa? — sformułowałem problem. Wszyscy się zgodzili, że powinniśmy lądować na południe od wybranego przez nas punktu. Nie było sensu, aby śmigłowiec przelatywał nad szlakiem. Z miejsca lądowania pójdziemy na północ według azymutu, a przebyty dystans będziemy mierzyć krokami. Każdy znał długość swego kroku. Z nawyku trzymaliśmy w kieszeniach kawałki jedwabnych linek od spadochronu, z węzłami, za pomocą których zliczaliśmy przebytą drogę. Jeśli o mnie chodzi, to wiem, że sto dwanaście moich kroków to sto metrów. Wiązałem na sznurku dziesięć węzłów i po stu dwunastu krokach przesuwałem linkę o jeden węzeł. Gdy sznurek się kończył, był to znak, że przeszedłem kilometr. Sprawdzałem to z kumplem. Jeśli jego miara różniła się od mojej, wyciągaliśmy średnią. Posługiwaliśmy się także magellanem — ręcznym instrumentem nawigacyjnym, odbierającym sygnały z satelity. Na magellanie nie można jednak polegać. Instrument może się popsuć, baterie mogą się wyczerpać1. Magellan to producent pierwszych na świecie dostępnych na wolnym rynku odbiorników gps, które pojawiły się na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. Firma nadal istnieje i konkuruje z bardziej popularnymi odbiornikami firmy Garmin. Urządzenia gps przeszły od czasu napisania książki duże zmiany. Obecnie (2004) są niewiele większe od telefonu komórkowego, działają do 30h na dwóch bateriach AA i mają dokładność do ok. 5 metrów, przy cenie ok 150 dolarów. Popularne gps-y obu firm używane są zarówno przez żołnierzy wojsk brytyjskich i amerykańskich zaangażowanych w konflikt w Iraku w 2004 roku, oraz przez jednostki specjalne tych państw. 1

Na obecnym etapie nie byliśmy w stanie ustalić dokładnego czasu lądowania, to bowiem zależało od wielu czynników, na które nie mieliśmy bezpośredniego wpływu. Pewne sprawy pozostawały w wyłącznej gestii lotników. Oni wybierają trasę dolotu, aby uniknąć stanowisk obrony przeciwlotniczej i miejsc koncentracji wojsk przeciwnika. Do nich należy ustalenie z kontrolą lotów czasu startu. Z bazy wylatują codziennie setki maszyn i trzeba znaleźć stosowne „okienko” nie kolidujące z innymi. Ustaliliśmy natomiast następujące sprawy: miejsce akcji, sposób dotarcia do rejonu działania i punkt lądowania. Rozległo się pukanie do drzwi. — Przyszedł pilot, jeśli chcecie z nim pogadać — oznajmił jeden z „uszatków”. Pilot, w stopniu majora, był nieco niższy wzrostem od Marka, miał piegi i rudą czuprynę. — Musimy dostać się tu — pokazałem punkt na mapie — da się zrobić? — Kiedy? — spytał pilot. — Za dwa dni, licząc od dziś, precyzyjny czas do ustalenia. — W porządku, bez problemów, ale muszę jeszcze wpisać start do grafiku lotów i załatwić parę rzeczy. Ilu ludzi? — Ośmiu. — Pojazdy? — Żadnych. Tylko sprzęt w zasobnikach. — Nie ma sprawy. Przypuszczałem, że w myśli oblicza, ile będzie musiał wziąć paliwa, wybiera trasę dolotu, zastanawia się nad stanowiskami artylerii przeciwlotniczej. — Macie jakieś dokładniejsze mapy? — spytał. — Szczegółowsze informacje? — O to samo chciałem pana zapytać. — Też gówno mamy. A jeśli nie uda się dostarczyć was w to miejsce, czy jest inna możliwość? — Zależy od pana, dokładnie od tego, gdzie da pan radę dolecieć. Od momentu startu aż do lądowania wszystkie decyzje należą do pilota. On wtedy jest szefem, choć nawet nie wie, na czym polega nasze zadanie. Na pokładzie śmigłowca będziemy po prostu pasażerami. Pilot wyszedł, a my urządziliśmy sobie krótką przerwę na herbatę, po czym zajęliśmy się kolejną ważną sprawą: jak przeprowadzić operację, jak zniszczyć kable systemu łączności i wyrzutnie scudów. Zasadą jest, aby uzyskać maksymalny efekt przy użyciu minimum środków. Jeśli szczęście nam dopisze, to kabel będzie biegł wzdłuż szlaku transportowego. Co dziesięć kilometrów powinny być studzienki służące do obsługi kabli. Nie mieliśmy pojęcia, czy znajdują się w nich urządzenia wzmacniające. Zdaniem Staną powinny tam być główne magistrale komunikacyjne. Kolejną serię pytań skierowaliśmy do Berta: czy włazy do studzienek są zamykane? Czy są zabezpieczone, a jeśli tak, to w jaki sposób? Czy istnieje możliwość obejścia zabezpieczeń? Jeżeli nie, to trzeba będzie odkopywać kabel, a skoro tak, to jak w istocie taki kabel wygląda? Czy kładzie się go bezpośrednio w ziemi, czy może w betonowym albo stalowym tunelu, bo w takim wypadku musimy mieć stosowne ładunki wybuchowe, gdyż nie każdy rozerwie stalowy pancerz. A studzienki: czy gromadzi się w nich woda, a może celowo zalewa się je wodą, aby dodatkowo zabezpieczyć przed niepowołanymi osobami? Jeśli tak, to dobrze, odpalenie ładunku wybuchowego pod wodą potęguje niszczycielskie skutki eksplozji. Doszliśmy do wniosku, że w sprzyjających nam okolicznościach powinniśmy przerwać kabel w czterech, pięciu, a może nawet sześciu miejscach. Użyjemy ładunków z zapalnikami czasowymi. Wybuchy powinny następować kolejno, w odstępie kilku dni. Wszystkie ładunki założymy w ciągu jednej nocy. Pierwszy powinien odpalić następnego dnia wczesnym wieczorem, a to dlatego, że wedle wszelkiego prawdopodobieństwa, ekipy remontowe nie przystąpią do usuwania zniszczeń przed świtem, zyskamy więc całą noc. Mark podsunął pomysł, aby miejsce, gdzie przerwiemy kabel, zabezpieczyć dodatkowo minami, a konkretnie ładunkami typu Elsie. Są to niewielkie miny przeciwpiechotne, z zapalnikiem sprężynowym. Wybuchają pod ciężarem ludzkiego ciała. W ten sposób uda nam się być może wyeliminować część irackiego personelu technicznego, a tym samym wydłużyć czas remontu uszkodzonego kabla. Wedle optymalnego scenariusza wszystko powinno przebiegać mniej więcej tak: wieczorem odpalamy pierwszy ładunek, świtem zjawia się ekipa remontowa. Jedna, a może dwie osoby odnoszą rany na skutek wybuchu miny. Następnego wieczoru eksploduje kolejny ładunek. W miejscu numer dwa nie zakładamy min. Nie ma takiej potrzeby, bo ekipa remontowa jest już wystarczająco sterroryzowana i przypuszcza, że również tu podłożyliśmy miny. Działa więc ostrożnie, a może wręcz odmawia podjęcia prac, domagając się, aby najpierw saperzy oczyścili teren. Naprawa kabla wydłuża się. Zyskujemy na czasie. Następnego dnia wybucha kolejny ładunek, powodując uszkodzenie kabla w innym miejscu. Wokół punktu numer trzy

zakładamy pole minowe, co musi zaskoczyć przeciwników, którzy przecież nie znaleźli min poprzedniego dnia. Trudność sprawia jedynie to, że miny typu Elsie musimy podkładać w pewnej odległości od kabla, tak aby eksplozja ładunku, która rozrywa kabel, nie wywołała wybuchu min albo ich nie odsłoniła. Ocenialiśmy, że w najgorszym wypadku wyłączymy kabel z eksploatacji na sześć dni, w najlepszym — na stałe. Pomysł użycia min Elsie, podsunięty przez Marka, był naprawdę genialny. Na liście sprzętu umieściliśmy więc dwa pojemniki z minami tego typu, razem dwadzieścia cztery sztuki. Ustaliliśmy, że przerywamy kabel w tylu punktach, w ilu się da. Miejsca dywersji muszą być oddalone od siebie o — to optymalne rozwiązanie — dwadzieścia kilometrów, co oznacza, że zakładanie ładunków zajmie nam dwie noce. Miałem nadzieję, że nie trzeba będzie wysadzać włazów do studzienek, aby dobrać się do kabli. W takiej sytuacji ekipy remontowe miałyby ułatwione zadanie, bez trudu znajdowałyby miejsca dywersji. Na wszelki wypadek postanowiliśmy stosować podwójne zapalniki w podkładanych przez nas ładunkach. Obok czasowego, o którym już była mowa, także zwykły, sprężynowy, co utrudni lub wręcz uniemożliwi próbę rozbrojenia bomby. Ładunek eksploduje, gdy ktoś chciałby go usunąć. Poczułem się zmęczony. Czas odpocząć. Człowiek zmęczony popełnia błędy. Zrobiliśmy więc przerwę. Napiliśmy się herbaty, rozprostowaliśmy kości i dopiero wtedy zajęliśmy się drugim zadaniem — scudami. Radzieckie rakiety typu SS-1C Scud B, o zasięgu od stu sześćdziesięciu pięciu do dwustu kilometrów, mają około jedenastu metrów długości, a ich średnica wynosi dziewięćdziesiąt centymetrów. Do odpalania służy czteroosiowy transporter-wyrzutnia. Mogą przenosić głowice konwencjonalne, chemiczne, biologiczne i nuklearne. Nie są zbyt celne, przeto stosuje sieje do rażenia raczej większych obiektów, takich jak: lotniska, rejony koncentracji wojsk, wielkie magazyny. Przy swoich parametrach odnoszą większy skutek propagandowy niż wojskowy. Zaraz na początku konfliktu w Zatoce, gdy pierwsze brytyjskie dywizje pancerne przybyły do Arabii Saudyjskiej, zaczęto mówić, że gdyby Saddam Husajn zdecydował się na użycie broni chemicznej przeciwko naszym wojskom, to, zgodnie z poleceniem premier Margaret Thatcher, strona brytyjska użyje taktycznej broni nuklearnej. Co do mnie, to nigdy w życiu nie myślałem, że będę miał do czynienia z bronią chemiczną. Nikt przy zdrowych zmysłach nie sięgałby po taką broń. Nie można jednak tej opinii odnieść do Husajna, który zastosował broń chemiczną na froncie irańskim i przeciwko Kurdom. W tej sytuacji istniało duże prawdopodobieństwo, że Bagdad sięgnie po chemiczne środki rażenia, jeśli uzna, że pojawiła się taka potrzeba lub że nie ma innego wyjścia. Zdaniem Berta, Irak miał do dyspozycji od piętnastu do dwudziestu transporterów-wyrzutni scudów. — Ale pocisków oczywiście znacznie więcej — dodał. — W skład konwoju, obok transportera, wchodzi pojazd dowodzenia, na ogół typu land cruiser. W nim zajmują miejsca dowódca i operator. Załoga wyrzutni przebywa na transporterze. Dwie osoby w kabinie kierowcy, a pozostali obsługujący wyrzutnię siedzą z tyłu. Stanowisko dowodzenia znajduje się mniej więcej w połowie długości transportera, wejście z lewej strony. Niewykluczone, że prócz obsługi jest jeszcze ochrona. Jak liczna? Nie wiemy. Nie wiemy też, czy stanowisko ogniowe obejmuje jedną wyrzutnię, czy parę lub kilka. Z dalszych wyjaśnień wynikało, że najważniejszą osobą w zespole obsługującym wyrzutnię jest operator. Do niego należy ustalanie parametrów i namiarów. On dokonuje tak zwanej niwelacji wyrzutni, programuje urządzenia sterownicze, ustawia anteny, uzbraja rakietę. Czynności poprzedzające odpalenie zajmują mniej więcej godzinę. Tyle czasu musi upłynąć od momentu przybycia transportera na określone miejsce. Operator ma do pomocy technika programistę, który, stosownie do jego poleceń, wprowadza odpowiednie dane do urządzeń sterujących. Ostateczne decyzje należą do dowódcy wyrzutni. Krótko mówiąc, aby uniemożliwić odpalenie rakiety, trzeba zlikwidować co najmniej trzech ludzi, z tym że nie daje to całkowitej gwarancji, bo ich miejsca mogą zająć inni. Oznacza to, że trzeba również zrobić porządek z rakietą. Jak? W jaki sposób? Najłatwiej, bombardując z powietrza. Problem polega na tym, że przeciwnik — Irakijczycy — ma niezwykle skuteczną sieć radiopelengacji. Planując operację, musimy zakładać, że sieć ta jest całkowicie sprawna. Składa się z wielu stacji nasłuchowych, rozmieszczonych w różnych miejscach terytorium Iraku. Wystarczy, że dwie takie stacje złapią namiar na nadajnik, aby precyzyjnie ustalić jego pozycję. W tej sytuacji, gdybyśmy dali sygnał radiowy, ujawnilibyśmy operację, Irakijczycy mieliby nas w garści, zwłaszcza że na piechotę daleko nie uciekniemy. Przyjęliśmy, że uruchomimy nadajniki i wezwiemy samoloty tylko w jednym, jedynym wypadku, a mianowicie wówczas, gdy natknęlibyśmy się na konwój kilku co najmniej scudów. Decydowałby rachunek korzyści. W każdej innej sytuacji musimy działać o własnych siłach. I znów nasuwa się pytanie, w jaki sposób?

Odpowiedź jest wielką niewiadomą. Nie będziemy przecież wiedzieć, jakiego rodzaju głowicę ma rakieta, którą przyjdzie nam zniszczyć. Konwencjonalną, chemiczną, biologiczną, czy może — tego też nie da się wykluczyć — nuklearną? My tymczasem chcieliśmy zrezygnować z kombinezonów ochronnych ABC, gdyż są one kłopotliwe w użyciu i szalenie zwalniają tempo działań. A zresztą nie chodziło tylko o głowicę. Prawie dziewięćdziesiąt procent ciężaru rakiety to paliwo, a paliwo rakietowe jest bardzo toksyczne. W takich okolicznościach lepiej będzie unieszkodliwić nie samą rakietę, ale wyrzutnię, bez której rakieta i tak nie może być użyta. — Właśnie, co o tym myślicie? — spytał Bob. — Może to i racja — zgodził się Dinger — tylko diabli wiedzą, gdzie jest czuły punkt. A poza tym nie eliminuje to ryzyka do końca. Jak wysadzić transporter z rakietą, nie uszkadzając głowicy czy zbiornika z paliwem. — A kabina operatora? — Chris podrzucił nową myśl. Trafił w dziesiątkę. Rozważając wszelkie za i przeciw uznaliśmy, że optymalnym rozwiązaniem jest zniszczenie stanowiska dowodzenia, które mieści się w kabinie, pośrodku transportera. — Podłożymy ładuneczek — ucieszył się Vince — i żadnych problemów. Stanowisko dowodzenia musi być stosownie zabezpieczone przed gazami wylotowymi rakiety, a skoro tak, to eksplozja w środku nie powinna uszkodzić rakiety. Pozostawała jeszcze jedna kwestia: jak znaleźć wyrzutnię, jak ją wytropić? Doszliśmy do wniosku, że jest tylko jeden sposób. Otóż będziemy obserwować horyzont, gdy zaś zauważymy startującą rakietę, a nie sposób tego nie dostrzec w terenie płaskim jak stół, bierzemy namiar i maszerujemy w tym kierunku. Innego rozwiązania nie widzieliśmy. Problem polegał tylko na tym, że jeśli udałoby nam się zniszczyć całkowicie sieć łączności, to żaden scud nie wystartuje, bo nie można odpalić rakiety bez danych, które są przesyłane tą właśnie siecią. Jeden ewentualny sukces wykluczał drugi. Na szczęście nie do końca. Zajęliśmy się teraz taktyką ataku na stanowisko ogniowe. Najpierw oczywiście przeprowadzimy rozpoznanie obiektu. Trzeba ocenić siły przeciwnika, sprawdzić, ile jest wyrzutni. Po rozpoznaniu wycofujemy się, rozdzielamy zadania i zajmujemy pozycje wyjściowe do ataku. Powinny one znajdować się, w zależności od ukształtowania terenu, mniej więcej tysiąc pięćset metrów od celu. Czterech ludzi okrąża obiekt i podpatruje słabe punkty w obronie przeciwnika. Dwóch skrada się w pobliże, aby przeprowadzić bezpośrednie rozpoznanie. Wszyscy wracają na pozycję wyjściową i wtedy podejmujemy ostateczne decyzje o kierunkach uderzenia, a następnie ewakuacji i o sygnałach rozpoznawczych. To ostatnie ma wielkie znaczenie. Do bazy powinno się wracać z tego samego kierunku, z którego się wyszło. Łatwiej wtedy zidentyfikować, kto swój, a kto nieprzyjaciel. Ważne są także znaki rozpoznawcze. Ja daję znak w ten sposób, że szeroko rozkładam ramiona, a broń trzymam w prawej ręce. Są jeszcze inne znaki. Każdy patrol wypracowuje sobie własny system. Chodzi przede wszystkim o to, by nie czynić hałasu, i o to, by znak był widoczny z daleka. Bazę należy urządzać w miejscu nadającym się do obrony, co oczywiste, ale także łatwo dostępnym. To ostatnie brzmi paradoksalnie. Sytuacja jest taka, że wycofując się po ataku w ciemności, łatwo zmylić drogę. Moje zadanie polegać będzie na przygotowaniu i wydaniu stosownych rozkazów, aby każdy z chłopaków wiedział, co do niego należy. Jeśli bieg wypadków na miejscu nie narzuci nam innych rozwiązań, będziemy działać zgodnie z założeniem, że w pierwszej kolejności należy zlikwidować dowództwo stanowiska ogniowego nieprzyjaciela, to znaczy: dowódcę wyrzutni, operatora i techników. W normalnych warunkach korzysta się z broni z tłumikiem. Rezultat jest murowany, jeśli trafi się w jakikolwiek punkt w obrębie tak zwanego obszaru T. Co to znaczy? Prosta sprawa! Spójrzcie na twarz człowieka i wyobraźcie sobie dwie linie: jedną łączącą obie skronie, i drugą, która biegnie w dół od czoła, przez nos i niżej, aż po mostek. Jakby na ludzkim ciele kreśliło się wielką literę „T”. Strzał w ,,T” jest absolutnie skuteczny, zwłaszcza z bliskiej odległości. Nie wolno się wahać, ważne jest zdecydowanie i szybkość działania, nie wolno marnować elementu zaskoczenia. Tak to wygląda w teorii. Vince zabrał ze sobą z Anglii broń z tłumikiem, ale odstąpił ją chłopakom z sąsiedniej kompanii, tym, którzy grubo przed nami wyruszali na akcję specjalną. W tutejszych magazynach niczego się nie uświadczy. Kompania D zjechała tu przed nami i wymiotła cały sprzęt. Wiecie, jak to jest — każdy zgarnia to, co może się przydać. Chodzenie do nich po prośbie, tłumaczenie, że potrzebujemy, na nic się nie zda. Odpowiedzą, że oni też mają specjalne zadanie do wykonania, co pewnie nie mija się z prawdą. W tej sytuacji, nie mając broni z tłumikami, będziemy musieli załatwić sprawę za pomocą noży. Mamy takie, podobne do słynnych bagnetów z drugiej wojny światowej. Podzielimy się na dwie grupy. Czterech chłopaków zostanie w odwodzie. Druga czwórka wślizgnie się w obręb stanowiska ogniowego nieprzyjaciela. Najpierw załatwi operatora i dowódcę, później techników w kabinie dowodzenia. Niewykluczone, że ci ostatni będą po prostu spali. Potem trzeba podłożyć ładunek

wybuchowy. Oceniam, że wystarczą dwa funty plastiku PE4. Zapalnik czasowy nastawimy na dwie godziny. Gdy wszystko to pieprznie, my będziemy daleko. Oczywiście ładunek zabezpieczymy. Gdyby ktoś się napatoczył i próbował rozbroić minę, to i tak pieprznie. Na wszelki wypadek zastosujemy jeszcze jedną ochronę w postaci trzeciego zapalnika, gwarantującego eksplozję w ciągu sześćdziesięciu sekund. Gdyby coś zaszło, to zwyczajnie podrzucamy bombę i w nogi. Z trzema niezależnymi detonatorami musi się udać. Tymczasem była już 16.00. Na twarzach chłopaków malowało się zmęczenie. Domyślałem się, że i ja nie wyglądam zbyt świeżo. Popracowaliśmy solidnie. Przegadaliśmy operację w najdrobniejszych szczegółach. Rozdzieliliśmy zadania. Czwórka w odwodzie ma osłaniać ogniem czwórkę szturmową. Ta z kolei działa według planu: likwiduje nieprzyjaciela, podkłada ładunek wybuchowy, wycofuje się. Obie grupy wracają do bazy. Weryfikacja planu nastąpi na miejscu. Było przecież sporo niewiadomych. Nie można teraz wykluczyć, że stanowisko ogniowe składać się będzie nie z jednego, ale — na przykład — z czterech transporterówwyrzutni. Może też się okazać, że ochrona wyrzutni uniemożliwi przeprowadzenie skutecznego ataku według ustalonego planu. Gdyby się tak zdarzyło, to zmieniamy taktykę, ostrzelamy cel z sześćdziesiątek szóstek. Ostateczne decyzje podejmiemy na miejscu w zależności od warunków i sytuacji. W ostateczności, gdy napotkamy konwój kilku transporterów-wyrzutni, wezwiemy samoloty. Takie rozwiązanie, podobnie jak ostrzelanie obiektu, praktycznie wyklucza dalsze działania, więc zdecydujemy się na nie tylko wtedy, gdy rzeczywiście odkryjemy miejsce koncentracji kilku wyrzutni, i tylko po zniszczeniu linii łączności, co jest naszym priorytetowym zadaniem. Powietrze było ciężkie od potu, dymu papierosowego i pierdów. Na podłodze walały się papiery i zapałczane ludziki, służące nam do sporządzania makiety i weryfikowania poszczególnych punktów operacji. Na tym właśnie polega planowanie. Rzecz ma się tak, że trzeba wszystko przewidzieć w najdrobniejszych szczegółach. Nie wolno pominąć żadnego detalu. Wszystko ma swoje znaczenie, nawet to, jak się otwiera drzwi do stanowiska dowodzenia na transporterze-wyrzutni. Czy drzwi otwierają się do środka, czy na zewnątrz, czy są przesuwane? Z której strony umieszczono zawiasy, a może drzwi odchylają się ku górze? Co zrobimy, gdy się okaże, że są zamknięte na kłódkę, a to często się zdarza. Próbowaliśmy odpowiedzieć na te pytania, analizując fotografię obiektu. Szczegóły, szczegóły i jeszcze raz szczegóły, one decydują o wszystkim. Gdy drzwi, które otwierają się na zewnątrz, próbuje się otworzyć do środka, uciekają cenne sekundy, a każda sekunda może decydować o powodzeniu akcji. Kolejna sprawa to sprzęt, broń i niezbędne wyposażenie. Aby skutecznie unieruchomić elektrownię, nie trzeba wysadzać w powietrze całego budynku. Wystarczy odpalić niewielki ładunek w odpowiednio czułym miejscu. Wszystko sprowadza się do tego, by wiedzieć, gdzie jest to czułe miejsce i dobrać minę o odpowiedniej charakterystyce rażenia. Jeśli chodzi o scudy, to znaliśmy ich słaby punkt, nie wiedzieliśmy jednak, czy potrafimy skutecznie dobrać się do niego. Trudno więc było z góry przewidzieć, jaki konkretnie ładunek wybuchowy będzie potrzebny. W tej sytuacji najlepiej wziąć zestaw dwufuntowych ładunków, a potem dostosowywać je do potrzeb. Zabieramy więc plastik PE4, opóźniacze, zawleczki, detonatory elektryczne i mechaniczne, zapalniki czasowe i przewody. Nie jest tak, jak pokazują na filmach, że detonatory wciska się bezpośrednio w plastik. Między jednym a drugim umieszcza się przewody. Całość montuje się przed akcją, a w ostatniej chwili podłącza się zapalnik czasowy. Vince z Bobem wyszli, aby wyfasować co trzeba. Wrócili po kwadransie. — Mamy wszystko. Położyliśmy pod twoim łóżkiem. Załatwiliśmy więc najważniejsze sprawy. Ponieważ na miejscu będziemy się przemieszczać na piechotę, musimy więc znaleźć stosowny rejon, gdzie urządzimy bazę i magazyn. Powinien być osłonięty, w miarę bezpieczny. Zasada jest taka, że ktoś musi bez przerwy pilnować sprzętu. Nie wolno z niego spuszczać oka, aby nie dopuścić do sytuacji, w której nieprzyjaciel, odkrywszy bazę, założy zasadzkę albo zaminuje teren. Z bazy wychodzić będziemy na akcje, by wykonać kolejne zadania. Nie wykluczamy, że bazę trzeba będzie przenosić w różne miejsca. Na koniec zaczęliśmy omawiać plany ewakuacji z rejonu działania. Pierwszy wniosek narzucał się sam: do granicy z Arabią Saudyjską będziemy mieli trzysta kilometrów, do innych państw, sąsiadujących z Irakiem, sto dwadzieścia kilometrów. Tak więc prosta logika podpowiadała kierunek ewakuacji. — Jak wygląda granica? — spytał Vince.

— Nie mamy dokładnych informacji — odparł Bert. — Można jednak zakładać, że wygląda podobnie, jak granica z Arabią Saudyjską, wzdłuż której, jak wiadomo, urządzono stanowiska dla czołgów. Ale nie można wykluczyć obecności znaczniejszych sił. Pamiętajcie o tym, żeby po drugiej stronie granicy nie wzięto was za oddział izraelski. Wiecie, jak to jest z Izraelem i Arabami. — Dzięki za ostrzeżenie, Bert — zaśmiał się Stan. — Coś trzeba będzie zrobić z tym typem — machnął ręką w stronę Boba. Z czarną, kędzierzawą czupryną i wielkim, haczykowatym nosem Bob rzeczywiście przypominał starozakonnego. Nie tylko on. — Marka też warto by poddać operacji plastycznej — zawołał Bob, wskazując na równie wielki nos Marka. Dobrze jest, gdy chłopcy potrafią nabijać się z siebie. Gorzej, gdy zaczynają prawić sobie uprzejmości. — Jak wygląda teren przy granicy? — spytał Mark. — Jak wszędzie, czyli płasko. Dopiero w pobliżu Krabilahu i na samej granicy nieco się wznosi. Im dalej na zachód, tym wyżej. — Jak wygląda Eufrat? Da się przepłynąć? — pytał Dinger. — W najszerszych miejscach rozlewa się na kilometr. Na rzece są liczne wysepki. O tej porze roku Eufrat wzbiera. Brzegi są żyzne, porośnięte. Tam, gdzie roślinność, tam woda. Tam, gdzie woda, tam ludzie. Krótko mówiąc, nad rzeką zawsze spotkacie ludzi. A w ogóle nad Eufratem jest zielono i przyjemnie. Tam przecież mieszkali Adam i Ewa, jeśli pamiętacie Biblię. Zastanawialiśmy się nad ewentualnościami. Jeśli nieprzyjaciel odkryje naszą obecność, czy powinniśmy kierować się na południe, w stronę Arabii Saudyjskiej, czy raczej na północny zachód? Granica może być trudna do przejścia. Ale granica z Arabią też nie będzie łatwa do sforsowania. Przeciwnik zapewne dojdzie do wniosku, że kierujemy się na południe. Do granicy z Arabią jest cholernie daleko. — Na zachód, chłopcze, na zachód — Dinger powtórzył maksymę amerykańskich pionierów, którą zna każdy, kto oglądał choćby jeden western. — Gówno — wtrącił Chris. — Zachód to Arabowie. Lepiej uciekać na północ, do Turcji. Spędzałem tam kiedyś wakacje. Było ekstra. Pojedziemy sobie do Istambułu. Jest tam taka knajpa, Pudding Club, gdzie spotykają się wszyscy turyści. Damy znać do centrali, gdzie mają nas szukać, a tymczasem zabawimy się i w ogóle. Chłopaki, mówię wam, idziemy do Turcji! — Powiedz no, Bert — wtrącił Nogas — jak traktują naszych w Syrii czy Jordanii? są jakieś dane? Może było kiedyś przymusowe lądowanie naszych samolotów albo coś takiego? — Sprawdzę. — Jedno jest pewne, Bert — postawiłem kropkę nad i. — Nie będziemy się ewakuować na południe. Chyba że szefostwo zadecyduje inaczej. Po akcji, jeśli tylko to możliwe, trzeba wycofywać się całą grupą. W zespole człowiek czuje się pewniej. W grupie jest więcej szans na udaną ucieczkę. Zespół ma większą siłę ognia, nie bez znaczenia jest także morale — w zespole zawsze silniejsze. Gdybyśmy mieli wycofywać się w pojedynkę, to wtedy najpierw trzeba iść prosto na północ, w stronę rzeki, a później na zachód, w kierunku przeciwnym do jej biegu, w stronę granicy. O jednym trzeba zawsze pamiętać: przejście granicy wcale nie gwarantuje bezpieczeństwa. Oczywiście najbardziej obawialiśmy się, że nas złapią. Chyba się nie mylę, ale Irak nie podpisał ani konwencji genewskiej, ani haskiej. Wszyscy słyszeliśmy o torturach, jakie zadawano jeńcom wziętym w czasie wojny z Iranem. Bito ich, rażono prądem elektrycznym, obcinano ręce i nogi. Mogłem więc sobie wyobrazić, że gdyby nas złapano, to przesłuchujący domagaliby się więcej niż to, co zawarowano konwencją: imię i nazwisko, stopień, data urodzenia i numer ewidencyjny. Na pewno wiedzieliby, jak to zrobić. Wiele słyszało się o rzeźniczych metodach Irakijczyków. W tej sytuacji, wbrew zasadom i bez powiadamiania przełożonych, postanowiłem, że powinniśmy przygotować sobie stosowną legendę. Z bronią w ręku, zapasami na dwa tygodnie, sprzętem i tak dalej nikogo nie przekonamy, że przysłał nas Międzynarodowy Czerwony Krzyż. Największy idiota w to nie uwierzy. Uznaliśmy, że w razie czego, będziemy podawać się za oddział poszukujący lotników, i tłumaczyć, że nasze zadanie polega na odnalezieniu pilotów zestrzelonych przez iracką obronę przeciwlotniczą. Legenda miała pewne cechy prawdopodobieństwa. Ekipy śpieszące na ratunek lotnikom, zwłaszcza amerykańskie, są liczne. Do wyposażenia pilotów należą TACBE — tactical beacons — zminiaturyzowane, automatyczne nadajniki, pracujące na międzynarodowej częstotliwości alarmowej, którą stale monitorują załogi AWACS — samolotów wczesnego ostrzegania — przekazując stosowne informacje ekipom poszukiwawczym. W ich skład wchodzi od ośmiu do dziesięciu żołnierzy. Przybywają na miejsce na pokładzie śmigłowca, często w eskorcie śmigłowców szturmowych typu Apache. Osłonę z powietrza — jesh jest taka potrzeba — zapewniają myśliwce A10. Trzeba powiedzieć, że dowództwo przywiązywało wielką wagę do misji ratowniczych. Piloci, i nie tylko oni, wiedzieli, że w razie nieszczęścia, czy niepowodzenia, mogą liczyć na

wszelką pomoc. I rzeczywiście nie szczędzono wysiłków w tej mierze, co niezwykle pozytywnie wpływało na morale ludzi i sposób wykonywania zadań. Nie chodziło zresztą tylko o morale. Wyszkolenie pilota bojowego kosztuje — jak wiadomo — miliony funtów. Operacje ratunkowe wynikały też z prostego rachunku ekonomicznego. Dbano o inwestycje, jak w każdym dobrym biznesie. Sprawa nie stanowiła żadnej tajemnicy. Irakijczycy doskonale orientowali się, że takie misje są wypełniane. Nawiasem mówiąc, sami też monitorowali pasmo radiowej częstotliwości alarmowej. Wiedzieli, że w skład oddziałów ratunkowych wchodzą odpowiednio przygotowani sanitariusze. Nasz ośmioosobowy patrol dokładnie odpowiadał typowemu oddziałowi ratunkowemu. Byliśmy stosownie umundurowani. Dodam — na marginesie — że nie jest prawdą, iż w oddziałach SAS każdy zakłada na siebie, co mu się żywnie podoba. To mit. Mundur, w miarę jednakowy dla wszystkich, ma istotne znaczenie. Ułatwia zorientowanie się kto swój, a kto obcy. Byłoby to zachowanie niegodne zawodowców — narażać się na ostrzał ze strony swoich tylko dlatego, że komuś zachciało się ubrać w inną kurtkę czy bluzę. Zastanawiając się nad legendą, musieliśmy wymyślić jakieś uzasadnienie dla kilku kilogramów plastiku, który będziemy dźwigać ze sobą. Postanowiliśmy twierdzić, że to dla ochrony, że plastik służy do zaminowania bazy, z której operujemy. Czasami nie można ustalić z marszu miejsca, gdzie znajduje się zestrzelony lotnik i wtedy zakłada się w określonym punkcie bazę, z której później śmigłowce zabierają lotnika i cały oddział. Bazę trzeba oczywiście odpowiednio zabezpieczyć. Będziemy więc tłumaczyć, że wcisnęli nam to gówno, choć i tak niewielki z niego pożytek. Wymyśloną przez nas legendę uprawdopodobniało to, że wszyscy mieliśmy pewne przygotowanie w zakresie pierwszej pomocy. Do tych spraw w pułku przywiązywano wielką wagę i przechodziliśmy szkolenie na dość wysokim poziomie. Chris, który był specjalistą, reprezentował jeszcze wyższy poziom, natomiast Stan — o czym już wspominałem — studiował medycynę i odbył roczny staż w szpitalu. Mieliśmy więc czym podbudować legendę. Umacniał tę historyjkę fakt, że w wyposażeniu będziemy mieli TACBE. Mogą pojawić się trudności, jeśli schwytają nas z kompletnym sprzętem. Mimo wszystko zakładaliśmy, że w razie czego legenda da nam może dwa, może trzy dni czasu. Więcej raczej nie. Irakijczycy połapią się w końcu, jakie było nasze rzeczywiste zadanie, ale dwa—trzy dni wystarczą, aby w naszym dowództwie omówiono sytuację i oceniono zagrożenia związane z wzięciem nas do niewoli. Analiza miała na celu uzyskanie możliwie precyzyjnej odpowiedzi na pytanie o zakres naszej wiedzy na temat planów operacyjnych i o skutki ewentualnego ujawnienia tego, co wiedzieliśmy. W takich wypadkach zazwyczaj zakłada się, że przesłuchiwany jednak wszystko wyśpiewuje. Z tego to powodu przyjmuje się zasadę, że żołnierz powinien wiedzieć tylko tyle, ile potrzebuje do wykonania konkretnego zadania. Ograniczanie wiedzy leży we wspólnym interesie. Kto nie wie, ten nie wygada! Tymczasem nastał wieczór. Dochodziła 18.00, czas na przerwę. W sali było ciemno od dymu i duszno od potu. Wszyscy odczuwali zmęczenie. Poszliśmy coś przetrącić. W mesie trzymaliśmy się z dala od reszty kompanii. Tak trzeba, gdy wkrótce ma się wyruszyć na akcję. W nocy przed odlotem oglądałem Czas Apokalipsy — zwierzył się Vince. — Ja też — wtrącił Mark. — Było za późno, żeby pójść do pubu, a nic innego nie przyszło mi do głowy. Większość z nas nie mogła spać tej nocy. Czekaliśmy, żeby nastał świt — pora odlotu. Z Jill, jak już wspominałem, właściwie milczeliśmy cały wieczór i w ogóle czuliśmy się nieswojo. Ze wszystkich tylko Bob poszedł poszaleć. Zabalował bardziej niż zwykle. Przy kolacji rozmawialiśmy o czekającym nas zadaniu. Perspektywa akcji była podniecająca, lecz w głębi duszy każdy chyba żywił obawy... Działać będziemy w oderwaniu od swoich, daleko i zupełnie sami. Zdawaliśmy sobie sprawę z ryzyka, ale co tu dużo mówić — nie po raz pierwszy podejmowaliśmy ryzykowną akcję i, z całą pewnością, nie ostatni. Za to nam płacono. Napełniliśmy manierki i znów zajęliśmy się planami. Przerwa wszystkim dobrze zrobiła i panował doskonały nastrój, gdy sumowałem, co ustaliliśmy w ciągu minionych dwunastu godzin. — A więc, lecimy dwusilnikowym śmigłowcem transportowym Chinook. Siadamy w ustalonym miejscu, mniej więcej dwadzieścia kilometrów na południe od szlaku komunikacyjnego. W ciągu nocy albo dwóch, w zależności od warunków, czyli ukształtowania terenu i od tego, czy okolica okaże się zaludniona, przemieszczamy się bliżej szlaku. Zakładamy bazę wyjściową. Przez następne dwie lub trzy noce patrolujemy okolicę i ustalamy położenie podziemnej magistrali kablowej. Jednocześnie prowadzimy obserwację szlaku, czekając na pojawienie się transporterów ze scudami. Jeśli napotkamy konwój kilku transporterów-wyrzutni, dajemy znać do dowództwa i wzywamy samoloty. Gdy będziemy mieli do

czynienia z pojedynczą wyrzutnią, ustalamy jej dyslokację, badamy teren i przeprowadzamy atak. Wracamy do bazy wyjściowej i wykonujemy drugie zadanie: przerywamy magistralę kablową. Plan jest elastyczny, ostateczne decyzje podejmujemy na miejscu, w zależności od sytuacji, ale realizujemy go w pewnej określonej kolejności. Nie atakujemy wyrzutni scudów z marszu. Najpierw zakładamy bazę wyjściową. Atak na hura mógłby zagrozić kolejnym operacjom, a przecież nie chodzi o zniszczenie pojedynczej wyrzutni, ale o zadanie większych strat przeciwnikowi. W terenie jesteśmy czternaście dni. Następnie przemieszczamy się w określone miejsce — uprzednio ustalone z załogą śmigłowca, bądź inne, które wskażemy w meldunku radiowym — skąd ewakuujemy się za linię frontu. Proste jak budowa cepa. Sztuka w tym, aby plan był oczywisty, bo im więcej komplikacji, tym więcej możliwości spieprzenia roboty w ostatniej chwili. Owszem, bywa tak, że nie da się wszystkiego sprowadzić do prostych elementów, ale trzeba się starać. Im prostszy plan, tym bezpieczniej. Zabieramy oczywiście radiostację do łączności z bazą w Arabii Saudyjskiej. Jedna powinna wystarczyć, bo przez cały czas będziemy działać w jednej grupie, a zresztą musimy ograniczyć ilość sprzętu, bo więcej po prostu nie da się wziąć. Zabieramy też cztery sztuki TACBE — automatycznych nadajników krótkiego zasięgu. Lepiej byłoby mieć osiem, po jednym dla każdego, ale tylu nie ma w magazynie. TACBE to bardzo przemyślny sprzęt. Nadaje dwa rodzaje sygnałów. W trybie automatycznym służy jako namiernik do naprowadzania samolotów, co — jak opowiedziałem chłopakom — może powodować różne zabawne konsekwencje. Coś takiego przydarzyło się kiedyś w czasie ćwiczeń naszego pułku w Belize. Wydano nam wtedy nadajniki tego typu. Jeden z oficerów, chowając swój egzemplarz do szafki, przypadkowo uruchomił automatyczne nadawanie sygnałów SOS, te zaś odebrano na wszystkich samolotach pasażerskich, jakie przelatywały w okolicy. Zrobiło się straszne zamieszanie. Wszyscy szukali nadajnika. Przeczesano nawet dżunglę. Dopiero po dwóch dniach znaleziono TACBE w szafce. — To był wał, a nie oficer — skomentowali chłopcy moją opowieść. W innym trybie pracy TACBE funkcjonuje jako zwykły radiotelefon, tylko że ma stosunkowo niewielki zasięg. Działa mniej więcej w zasięgu wzroku, co jednak wystarcza, by porozumieć się z załogą samolotu. Najważniejsze, że za pomocą TACBE można nawiązać łączność z systemem AWACS, który stale monitoruje stosowne pasmo fal radiowych i reaguje w ciągu piętnastu sekund. Nie muszę dodawać, że miało to kolosalne znaczenie psychologiczne. Dość uruchomić nadajnik i zaraz odzywa się operator AWACS. Wada TACBE polegała na tym, że łatwo je namierzyć, co oznaczało, że nieprzyjaciel mógł natychmiast ustalić naszą pozycję. Z tego powodu TACBE używa się w sytuacjach skrajnych, wtedy gdy trzeba się natychmiast ewakuować albo wezwać wsparcie z powietrza. Mieliśmy w swym wyposażeniu jeszcze jeden typ radia, tak zwany simplex, działający na mniej więcej podobnej zasadzie, jak TACBE, ale na innej częstotliwości i w promieniu tylko jednego kilometra. Simplex służy do łączności ze śmigłowcem. Za jego pomocą można maszynę skierować na określone lądowisko. Nadajnik ma niewielką moc, przeto jest praktycznie niewykrywalny przez służby pełengacyjne. W skład osobistego wyposażenia każdego z nas wchodzą następujące rzeczy: amunicja, pojemnik z wodą, żelazne porcje żywnościowe, niezbędnik, opatrunek osobisty, nóż, busola z pryzmatem, jako uzupełnienie kompasu firmy Silva, do określania wysokości słońca. Najważniejsze to amunicja i woda. Pozostałe elementy wyposażenia nie odgrywają takiej roli, a jeśli chodzi o rzeczy osobiste, to te pakuje się na samym końcu i zabiera tylko tyle, ile zostało miejsca. Natomiast zawartość niezbędników, a więc zestawu przedmiotów, które mogą ułatwić przeżycie, dobiera się w zależności od warunków. Z naszych niezbędników usunęliśmy oczywiście haczyki na ryby i żyłki wędkarskie, a zatrzymaliśmy ręczne piłki do cięcia, heliografy i szkła powiększające. Przy użyciu tych ostatnich można rozniecić ogień. Każdy z nas miał ponadto apteczkę osobistą z opatrunkiem, środkami przeciwbólowymi i przeciw odwodnieniu, antybiotykami, skalpelem, płynem do kroplówki. Zgodnie z regulaminem każdy powinien też mieć dwie strzykawki z morfiną. Te nosiliśmy na karku, by w razie czego wszyscy wiedzieli, gdzie ich szukać. Udzielając pomocy rannemu, zawsze należy korzystać z jego strzykawek. Nikt nie wie, kiedy potrzebne będą własne. Może za chwilę... Zrezygnowaliśmy ze śpiworów, ponieważ zajmują zbyt dużo miejsca i są za ciężkie, a zresztą w tym klimacie i przy tej pogodzie nie były niezbędne. Zamiast śpiworów chłopcy wzięli wełniane poncha, a ja — lekki worek z gore-texu, który w ogóle nie zajmuje miejsca, a trzyma ciepło. Wziąłem też starą, wełnianą czapkę. Z doświadczenia wiem, iż sporo ciepła uchodzi z ciała przez głowę. Kiedy kładę się spać, zawsze naciągam czapkę na oczy, mam wtedy wrażenie, że leżę pod przykryciem. Do plecaków załadowaliśmy materiały wybuchowe, zapasowe baterie do radia, płyny do kroplówek, wodę i jedzenie. Na Boba padło, że będzie niósł pojemnik na mocz. To — wbrew pozorom — ważna sprawa. Zapach moczu zwabia zwierzęta i owady, a po śladach uryny łatwo wytropić człowieka. W czasie akcji

wszyscy odlewamy się do takiego specjalnego pojemnika. Jak jest pełen, to jeden z nas odnosi go daleko od bazy lub miejsca postoju, mniej więcej dwa kilometry, odwala jakiś kamień albo kawał skały, kopie dziurę i wylewa zawartość, a następnie maskuje miejsce. Rozdzieliłem też pozostałe funkcje między chłopaków. — Ty, Chris, zajmiesz się środkami pierwszej pomocy. Oznaczało to, że do jego obowiązków należało zaopiekowanie się środkami opatrunkowymi oraz kroplówkami, niezbędnymi przy urazach. — Nogas, ty zajmiesz się łącznością. Łącznościowców nazywaliśmy tradycyjnie „drucikami” albo „radiotami”, czego okropnie nie lubili. Nogas, jako drużynowy „radiota”, miał zadbać o cały sprzęt, a zwłaszcza o zapasowe anteny. W razie czego, gdy trzeba się błyskawicznie wycofać lub zmienić miejsce postoju, zostawiamy rozłożoną antenę, a na nowym miejscu rozwijamy inną. Nogas musiał także zadbać o zapasowe baterie i sprawdzenie całego sprzętu. — Vince i Bob, wy zajmiecie się materiałami wybuchowymi. Przygotowanie materiałów wybuchowych polega na tym, że trzeba je wyjąć z fabrycznych opakowań i owinąć taśmą klejącą, aby uniknąć niepotrzebnego szelestu w czasie akcji i żeby nie zostawiać żadnych firmowych opakowań, po których przeciwnik może się zorientować, z kim ma do czynienia i jakie są nasze zadania. Nawet jedna zapałka, przypadkowo rzucona na ziemię — mawiał nasz instruktor na kursie przeżycia — może zaalarmować nieprzyjaciela i naprowadzić na ślad. Gdy zaś nieprzyjaciel znajdzie zapałkę głęboko na tyłach, z miejsca się orientuje, że ma do czynienia z pododdziałem do zadań specjalnych. — Mark, zajmiesz się żarciem. Sprawą „Kiwiego” było wyfasowanie z magazynu porcji dla ośmiu ludzi na czternaście dni. Nie tylko zresztą żarcia, ale także papieru toaletowego i plastikowych torebek na gówno. W czasie akcji wali się prosto do takich torebek, obwiązuje się je gumką i pakuje do plecaka, aby nie zostawiać żadnych śladów. Możecie się śmiać, ale na gównie łatwo się poślizgnąć. Wystarczy, że ktoś je znajdzie i pogrzebie patykiem. Jeśli w gównie będą pozostałości po fasoli czy dżemach, ma dowód, że kupę zostawił jakiś Europejczyk. Nie można też po prostu zakopywać kału w ziemi, bo przychodzą zwierzęta i rozkopują. Wedle niepisanego prawa, ze wspólnych zapasów każdy zabierał do plecaka to, co lubił najbardziej. Czasami robiliśmy sobie żarty. Stan — na przykład — nie znosił gulaszu, więc w tajemnicy ładowaliśmy mu do plecaka same puszki z gulaszem. Będzie miał nieszczęśliwą minę na miejscu. Pośmiejemy się, a później zamienimy mu gulasz na to, co lubi. Potrzebne nam jeszcze były siatki maskujące. Dinger powiedział, że się tym zajmie. Zwykłe siatki pobrane z magazynu trzeba odpowiednio przygotować. Najpierw tnie się je na odpowiednie kawałki, dwa metry na dwa, potem nasącza olejem napędowym, a następnie obtacza w błocie. Gdy taka siatka wyschnie, wygląda niczym matka ziemia i maskuje, jak nic w świecie. — Gotowość jutro, 10.00 — powiedziałem. Oznaczało to, że jutro o wyznaczonej godzinie zacznie się raz jeszcze wszystko sprawdzać, weryfikować, powtarzać każdy element planu, aby zminimalizować margines błędu. Piszę „zminimalizować”, ponieważ w praktyce nie da się całkowicie wyeliminować wszystkich błędów. Była już 22.30 i Dinger oznajmił, że właśnie wypalił ostatniego szluga. Był to znak, że trzeba zamykać sprawę i dać chłopcom czas na wypoczynek. Dziś niczego więcej nie wymyślimy. Zanim chłopcy wyszli, pozbierali skrawki papieru, na których szkicowaliśmy poszczególne elementy akcji. Wszystkie papiery zostaną spalone. Takie są wymogi bezpieczeństwa. Mnie i Vince’a czekało jeszcze spotkanie ze starym i szefem kompanii. Przedstawimy plan operacji. Stary wysłucha uważnie, a następnie razem z szefem zaczną zadawać nam setki pytań typu: „A jeśli, to co wtedy...” Taka wiwisekcja planu operacyjnego jest niezwykle pożyteczna. Pozwala spojrzeć na wszystko świeżym okiem, wyszukać błędy, znaleźć optymalne rozwiązania. Jeżeli szczęście nam dopisze, to stary zaakceptuje plan bez większych poprawek.

4

Nie mogłem zasnąć. Tysiące myśli kłębiły mi się w głowie. Przytłaczała mnie świadomość, że od tego, co postanowię, będzie zależeć życie wielu ludzi, także moje. Dowódca kompanii zaakceptował plan operacji bez większych zastrzeżeń, ja jednak ciągle analizowałem szczegóły, zastanawiałem się, czy nie da się jeszcze czegoś wymyślić, poprawić. Nurtowały mnie wątpliwości, że może chłopcy zgadzają się ze mną nie dlatego, że plan jest dobry, ale dla świętego spokoju. Pewnie jednak to pierwsze — uznałem. Oni przecież też ryzykowali, a poza tym żaden z nich nie daje sobie dmuchać w kaszę. Jeśli coś im leży na wątrobie, to walą prosto z mostu. Mimo to niepokoiłem się, czy czegoś nie przeoczyliśmy lub o czymś nie zapomnieliśmy. Tak to już jest, że człowiek nie może przestać myśleć. Czasami do końca życia zastanawiamy się, czy naprawdę wybraliśmy najlepsze rozwiązanie i co by było, gdybyśmy podjęli inną decyzję. Ponieważ nie mogłem spać, wstałem i zaparzyłem sobie herbaty. Przyszedł Nogas. Też nie spał. Kompletował sprzęt do łączności. Popatrzyliśmy na Staną i Dingera. Ci spali jak zabici. Nic ich nie brało. — Byłem w szefostwie łączności — rzekł Nogas. — Dali nam sygnał wywoławczy: Bravo Two Zero. Brzmi całkiem nieźle. Pogadaliśmy jeszcze chwilę, upewniając się, czy zamówiliśmy wszystko co trzeba, jeśli chodzi o sprzęt radiowy, i Nogas poszedł spać. Zastanawiałem się, o czym myśli ten rosły mężczyzna. Może o domu? Pięć miesięcy temu urodziło mu się drugie dziecko. A mnie przed oczami stanęła Jill. Martwiłem się, że pewnie niepokoi się o mnie, czytając w gazetach, co pismaki wypisują o Zatoce. Nawet nocą w hangarze huczało jak w ulu. Jedni pakowali graty, inni szwendali się z miejsca na miejsce, jeszcze inni pochrapywali przez sen. Założyłem słuchawki na uszy i włączyłem walkmana. Nie mogłem się jednak skupić na muzyce z powodu gonitwy myśli. Wreszcie zasnąłem. Drzemałem chyba jakieś trzy godziny, bo kiedy się ocknąłem O 6.00, baterie walkmana musiały być prawie wyczerpane, gdyż wokalistka śpiewała basem. Czekało nas mnóstwo zajęć. Najpierw sprawdziliśmy, czy wszyscy potrafią obsługiwać nadajniki TACBE, czy wiedzą, jak włączać sygnał alarmowy i jak przełączać na fonię. Sprawdziliśmy też, jaki jest praktyczny zasięg radiostacji na fonii. Vince zajął się amunicją. Pobrał naboje kaliber 5,56 do Armalite i zgromadził tyle pocisków do granatników kaliber 40 mm, ile się dało. Z tym były pewne kłopoty. Granatniki 40 mm to wspaniały sprzęt i wszyscy, na wszelki wypadek, chomikują pociski. Poszedłem więc do kumpla z Kompanii A, powiedziałem mu, co i jak, i w ten sposób załatwiłem jeszcze trochę amunicji. Wszystkie naboje 5,56 mm trzeba było załadować do magazynków. O magazynki trzeba dbać tak samo, jak o broń. Jeśli w magazynku zatnie się sprężyna, to stoisz, bracie, bezbronny, jak nowo narodzone dziecię. Doświadczenie nauczyło nas, że magazynki trzeba naprawdę dokładnie sprawdzać. Do magazynku Armalite ładuje się trzydzieści sztuk amunicji, my jednak wkładaliśmy maksimum dwadzieścia dziewięć nabojów, aby zwiększyć nacisk sprężyny podającej amunicję. Łatwiej bowiem wymienić magazynek na pełny, niż usuwać zacięcie. Sprawdziliśmy amunicję do granatników i zapas plastiku. PE 4 daje się formować jak plastelina. Można go kształtować rozmaicie. Jest bezwonny i niezwykle bezpieczny. Jeśli włożyć weń knot, to pali się jak stearynowa świeczka i, podobnie jak stearyna, kruszeje w niskiej temperaturze. Wtedy trzeba wygnieść go jak — nie przymierzając — ciasto. Skontrolowaliśmy także zestaw zapalników. Konwencjonalne działają tak, że zwalniając sprężynę, powoduje się proces spalania specjalnej substancji chemicznej w detonatorze. Wszystko jest wyliczone w taki sposób, aby eksplozja nastąpiła z pewnym minimalnym opóźnieniem. Konwencjonalnych zapalników nie da się sprawdzić, bo są to urządzenia jednorazowe. Z elektrycznymi jest inaczej. Bada się po prostu obwód. Jeśli jest iskra, to znaczy, że wszystko w porządku. Iskra uruchamia zapalnik, a ten z kolei detonator. Zapalniki elektryczne rzadko zawodzą. Sprawdzanie mechanizmów zegarowych jest dość czasochłonne, bo nie ma innej metody, jak tylko nastawić urządzenie na określony czas i obserwować ze stoperem w ręku. W teorii dopuszcza się błąd w granicach pięciu sekund na godzinę. Osobiście stosuję inną zasadę: przy najmniejszych wątpliwościach wymieniam zegar na inny. Na koniec sprawdziliśmy na przyrządach obwody elektryczne min. Zabieraliśmy — jak już wspomniałem — miny przeciwpiechotne typu Elsie. Przećwiczyliśmy ich uzbrajanie i — co też ważne — ich rozbrajanie. Nie można bowiem wykluczyć takiej sytuacji, że będziemy musieli ponownie zbliżyć się do obiektu, wokół którego założyliśmy pole minowe. Zasada jest taka: po pierwsze — trzeba pamiętać, gdzie dokładnie podłożyło się miny, po wtóre minę

rozbraja ten, kto ją podłożył. Ćwiczyliśmy pilnie, zwłaszcza że większość z nas od dość dawna nie miała do czynienia z tego typu sprzętem. Z minami mieliśmy pewien kłopot. Nie było wystarczającego zapasu w magazynie. Podobnie jak amunicję do granatników, wszyscy chomikują elsie, ceniąc ich skuteczność w działaniach obronnych i w zabezpieczaniu się przed pościgiem. Musieliśmy załatwić sprawę we własnym zakresie, systemem gospodarczym, że tak powiem. Poszliśmy do kuchni i zebraliśmy trochę tekturowych pojemników po lodach. Do środka włożyliśmy plastik, a przestrzeń wokół wypełniliśmy starymi śrubami, mutrami i czym tam jeszcze się dało. W wiekach do pojemników zrobiliśmy stosowne otwory, przez które przeciągnęliśmy przewody elektryczne. Po wewnętrznej stronie pokrywek zawiązaliśmy na przewodach węzły, zabezpieczając w ten sposób druty przed wysunięciem. Końcówki wcisnęliśmy w plastik. Całość okleiliśmy taśmą samoprzylepną. Wystarczyło tylko podłączyć zapalniki i tak zaimprowizowane miny były gotowe do użytku. Następnie zajęliśmy się bronią osobistą. Poszliśmy na strzelnicę, aby przystrzelić broń. Polega to na tym, że oddaje się kolejno pięć strzałów z odległości stu metrów, celując dokładnie w jedno miejsce. Następnie sprawdza się tarczę, ocenia błąd i odpowiednio reguluje lunetę, aby pociski trafiały prosto w cel. Odchylenie wynoszące dziesięć centymetrów w jedną stronę i szesnaście milimetrów w drugą przy strzale na odległość stu metrów, zwiększa się do dwudziestu centymetrów i trzydziestu dwóch milimetrów przy strzelaniu na odległość dwustu metrów. Przy czterystu metrach praktycznie zawsze się pudłuje, jeśli celownik nie jest odpowiednio ustawiony. Celownik musi być dostosowany do indywidualnego użytkownika, ponieważ każdy ma inne właściwości wzroku. Inaczej mówiąc, mierząc prosto w cel z broni — na przykład — Nogasa, zapewne trafię obok. Gdy cel znajduje się w odległości do trzystu metrów, można z tym sobie jeszcze poradzić. Widzi się bowiem, gdzie padają pociski i można dość szybko wprowadzić odpowiednią korektę. Przy strzelaniu z większej odległości sprawa się komplikuje. Spędziliśmy na strzelnicy praktycznie całe przedpołudnie. Najpierw przystrzeliwaliśmy broń, a potem sprawdzaliśmy magazynki. Zamierzałem wziąć na akcję dwieście dziewięćdziesiąt sztuk amunicji, czyli dziesięć magazynków i trzeba było sprawdzić wszystkie dziesięć, bez wyjątku. Postanowiłem wziąć także dwieście sztuk amunicji do minimi. Kaliber jest taki sam jak w karabinie Armalite, z tym jednak, że amunicję można podawać nie tylko z magazynku, ale także z taśmy. Wystrzeliliśmy także kilka ćwiczebnych granatów, aby się zorientować, jaki stosować kąt podniesienia. Można by powiedzieć, że w ten sposób przystrzeliliśmy granatniki. Trzeba było przygotować się na różne ewentualności, wziąć pod uwagę rozmaite scenariusze. Sytuacja może się przecież zmieniać w sposób zupełnie nieoczekiwany i należy być na to przygotowanym. Im solidniej człowiek przećwiczy różne scenariusze, tym skuteczniej będzie reagował. Ten etap planowania i przygotowań nazywaliśmy między sobą „dogaduchą”. Taka dogaducha ma to do siebie, że każdy, niezależnie od stopnia i funkcji, może się wymądrzać jak w londyńskim Hyde Parku — zgłaszać pomysły, propozycje, zadawać pytania, podawać w wątpliwość wszystko, co udało się ustalić do tej pory. Przećwiczyliśmy różne warianty działania w terenie. Od ukształtowania powierzchni zależeć będzie, czy założymy jedną bazę, czy — jeśli teren okaże się płaski jak stół — dwie, żeby się wzajemnie osłaniać. Jeżeli dwie, to pojawi się problem łączności. Jest kilka sposobów porozumiewania się. Najprostszy polega na tym, że między bazami przeciąga się kawał sznurka. Można też założyć linię telefoniczną. Na wszelki wypadek postanowiliśmy sprawdzić, jak funkcjonowałaby taka łączność kablowa. Nogas przyniósł parę elektronicznych mikrotelefonów, jakich żaden z nas jeszcze do tej pory nie widział. Szczerze powiem, że gwizdnął je facetom ze sztabu. Oglądaliśmy te cudeńka z ciekawością, jak dzieci nowe zabawki: „Więc, jak nacisnę tu, to tam będzie taki sygnał, a jak tu”... Zasobniki pakuje się w pewnej określonej kolejności. Najpierw sprzęt niezbędny do wykonania zadania, potem wszystko, co potrzebne do przeżycia: jedzenie, wodę, medykamenty i — specjalnie na tę akcję — kombinezony ABC. Oczywiście nie można zapakować do plecaków tego, co wydaje się konieczne na czternaście dni, a tyle wedle instrukcji miała trwać nasza misja. Zapasowe baterie do radia i inne części, które trzeba będzie wymieniać, zapas jedzenia, dodatkowe kombinezony ochronne i tym podobne rzeczy pakowaliśmy do specjalnych pojemników i worków. Zebrał się całkiem spory bagaż. Sprawą Vince’a było skontrolowanie sposobu pakowania. Chodzi o to, że niektóre rzeczy trzeba równo podzielić między wszystkich. Nie można na przykład pakować zapasu plastiku do jednego plecaka, bo gdybyśmy go stracili, na przykład wpadając w zasadzkę, to przekreśliłoby to całą operację. W czasie wojny na Falklandach jakiś mądrala załadował cały zapas batonów Mars dla wojska na jeden transportowiec i wszyscy drżeli, co się stanie, jeśli akurat ta łajba pójdzie na dno. Szkoda, że na

Falklandach nie było Vince’a. Nie ma lepszego specjalisty od ładowania sprzętu. Cała sztuka w tym, aby wszystko rozmieścić równomiernie i wszystkich obciążyć jednakowo. Plecaki i to, co każdy z nas dźwigał w zasobnikach na piersiach i przy pasie, ważyło sto pięćdziesiąt cztery funty — prawie siedemdziesiąt kilogramów. Prócz tego każdy niósł pięciogalonowy kanister z wodą, co dawało dodatkowe osiemnaście kilogramów. Sześć i pół kilograma ważył worek z żarciem i kombinezonem ochronnym, który zarzucaliśmy sobie na kark. W sumie na każdego przypadało prawie dziewięćdziesiąt pięć kilogramów ładunku — niezły ciężar! Przydzielone sobie rzeczy każdy może pakować, jak chce. Jest tylko jeden warunek: w razie potrzeby wszystko musi być pod ręką, zwłaszcza radio. Radio pakuje się na końcu. Do zasobników na piersiach ładuje się amunicję, żelazną porcję żywności, wodę, opatrunek i rzeczy osobiste. Na tę konkretną akcję ładowaliśmy jeszcze TACBE i siatki maskujące. Do pasów przytroczyliśmy saperki, na wypadek gdyby trzeba było dokopywać się do podziemnego kabla. Uprzęży, do której przytroczone są zasobniki, nie powinno się w ogóle zdejmować, a jeśli już się zdejmie, to trzeba ją mieć pod ręką. Ta sama zasada dotyczy broni. Trzeba ją zawsze mieć przy sobie, nawet gdy się śpi. Transportowanie sprzętu powinno przebiegać następująco: najpierw trzeba się podzielić na dwie grupy, tak że czterech chłopaków niesie cały bagaż, pozostała czwórka ubezpiecza. Potem następuje zmiana. Łatwe to nie jest i nic dziwnego, że z pewnym przerażeniem myślałem o pierwszej nocy, kiedy to przyjdzie nam przenosić cały bagaż na odległość co najmniej dwudziestu kilometrów, z miejsca lądowania do rejonu działania. Nie było zresztą pewności, czy uda się to załatwić w ciągu jednej nocy. Tej części operacji — transportu ładunku — nie przećwiczyliśmy. Nie miało sensu sprawdzanie jak to jest. gdy człowiek ledwo dyszy z wysiłku, poci się jak mysz i klnie na czym świat stoi. Przećwiczyliśmy natomiast sam moment desantowania się ze śmigłowca, przyjmując założenie, że natrafiamy na ogień przeciwnika już w momencie lądowania lub wkrótce potem. Całą uwagę poświęcaliśmy czekającemu nas zadaniu. Wszystko inne przestało się liczyć. Gdy patrzyłem na chłopaków, widziałem skupienie w ich oczach. Wszystkie kompanie korzystały z jednej kuchni pułkowej i muszę przyznać, że kucharze stawali na głowie, aby nam dogodzić. Choć większość chłopaków wyruszyła już na rozmaite akcje, to i tak wokół kuchni gromadził się całkiem spory tłum. Koty z Kompanii A zafundowały sobie strzyżenie na gołą pałę. Teraz ci chłopcy, opaleni na twarzach, świecili nieskalaną bielą czaszek, co wyglądało niezwykle zabawnie. Z taką „fryzurą” nikt nie mógłby się pokazać w żadnym pubie czy dyskotece w Herefordzie. Jeśli zdecydowali się na tak radykalną zmianę „uczesania”, to w przekonaniu, że wojna potrwa tak długo, że włosy zdążą odrosnąć. W domu, to znaczy w Herefordzie, całe nasze życie skupiało się w kompaniach, tu zaś zastosowano inne procedury, na przykład administracja funkcjonowała tylko na szczeblu pułku, a nie kompanii. Dzięki temu spotykało się w obozie wielu znajomych, których rzadko widywało się w Herefordzie. Daleko od domu wszyscy byli dla siebie znacznie bardziej uprzejmi i mili. Myślę, że powód był prozaiczny: wszyscy staliśmy się niejako skazani na siebie i poza robotą nie mieliśmy innych zajęć. Byliśmy pełni entuzjazmu. Rzadko kiedy nasz pułk działał w pełnym składzie. W rzeczy samej, chyba od drugiej wojny światowej nie zdarzyło się, aby prawie cały pułk skierowano na pierwszą linię. Już na miejscu zaszczepiono nas przeciwko zarazie, jaką mogłoby wywołać użycie przez Husajna broni biologicznej. Zastrzyki były bardzo nieprzyjemne. Teoretycznie każdy z nas powinien poddać się dwóm szczepieniom w odstępie paru dni. Gdy jednak się okazało, że po pierwszym szczepieniu puchną ramiona, większość z nas zrezygnowała z drugiej serii zastrzyków. Powiedziano nam, że mamy się przenieść w inne miejsce, na lotnisko, które stanowić będzie bazę działań operacyjnych. Sprawa zaczynała być poważna, więc na wszelki wypadek każdy zrobił remanent w rzeczach osobistych, to znaczy tych, które odsyła się rodzinie, gdy właściciel „dołączy do większości”, czyli zginie podczas akcji. Usuwaliśmy wszystko, co mogłoby źle o nas świadczyć — gołe obrazki, „świerszczyki” i tym podobne rzeczy. Mieliśmy zresztą taką niepisaną umowę, że jak ktoś nie wróci z akcji, to kumple jeszcze raz sprawdzają jego ekwipunek, aby oszczędzić rodzinie niemiłych niespodzianek. Dla ułatwienia — rzeczy osobiste trzymamy osobno. Wyruszając na akcję, dajemy je na przechowanie do kwatermistrza. Na nowe miejsce lecieliśmy transportowcem Cl30. Oprócz nas zabrał całe góry sprzętu i kilkanaście łazików. Choć nie opuszczaliśmy saudyjskiej przestrzeni powietrznej, lecieliśmy na niskim pułapie. C130 jest wyjątkowo głośną maszyną. Na pokładzie nie sposób rozmawiać. Założyłem słuchawki na uszy i próbowałem się zdrzemnąć. Było całkiem ciemno, gdy wylądowaliśmy w wielkiej bazie wojsk sojuszniczych. Wokół aż huczało, taki był ruch. Bez przerwy jakieś samoloty lądowały, inne startowały: maszyny zwiadowcze, transportowe, takie jak

nasz, a także myśliwce A10 Thunderbolt. Nowa baza znajdowała się znacznie bliżej granicy z Irakiem. Było też znacznie chłodniej. W każdym razie bez swetra lub kurtki człowiek marzł. Wyładowaliśmy sprzęt, rozłożyliśmy śpiwory na trawie pod palmami i zaparzyliśmy herbatę. Położyłem się na trawie i patrzyłem w rozgwieżdżone niebo, gdy nagle wśród szumu lotniska rozległ się inny dźwięk, jakby gdzieś za horyzontem zaczęło grzmieć. Dudnienie narastało, zagłuszając wszystko inne. Dziesiątki, a może setki bombowców przypominających B-52 przysłoniły gwiazdy. Leciały w szyku bojowym, fala za falą, w stronę Iraku. Widok, jaki roztaczał się przed oczami, przypominał propagandowe plakaty z okresu drugiej wojny światowej. Patrzyłem w górę zafascynowany. Widziałem, jak maszyny bojowe podchodzą do samolotów tankowania powietrznego, by uzupełnić zbiorniki. Trwało to może pięć, może sześć minut i był to naprawdę budujący widok. Co za potęga! Właśnie wtedy, leżąc pod palmą, zdałem sobie sprawę z czegoś niezmiernie ważnego, z czegoś, o czym zapomnieliśmy, pochłonięci własnymi sprawami. Uświadomiłem sobie, że my — nasza gromadka — to zaledwie fragmencik czegoś większego, a ta cała pieprzona wojna w Zatoce jest naprawdę czymś ogromnym. Tuż przed świtem zajęczały syreny. Ludzie zaczęli biec we wszystkie strony. Nie mieliśmy pojęcia, co się dzieje, więc spokojnie leżeliśmy na trawie, gdy nagle ktoś krzyknął: „Kryć się!” Żaden z nas nawet nie drgnął, bo i po co? Czy nam źle pod palmą? A zresztą nikt nam nie powiedział, o co właściwie chodzi. Skoczyliśmy na równe nogi dopiero wtedy, gdy ktoś wrzasnął: „scudy”! Po chwili jednak odwołano alarm. O każdej pełnej godzinie chłopcy włączali radio, aby wysłuchać wiadomości BBC, a po dzienniku ten i ów pilnie słuchał audycji Archera o wydarzeniach w Anglii. Tak to już jest, że im dalej od domu, tym częściej o nim myślimy, choć rzadko przyznajemy się do tego. Powiedziano nam, że na akcję wyruszymy jeszcze tej nocy. Przyjęliśmy to z ulgą, także dlatego, że ze starej bazy nie zabraliśmy niczego poza tym, co potrzebne będzie w czasie akcji. Wkrótce potem, w obecności dowódcy i oficera operacyjnego kompanii, odbyła się oficjalna odprawa, podczas której odczytałem chłopcom rozkaz... Zgodnie z procedurą przedstawiłem ogólną sytuację. Tak zawsze się robi. Zacząłem więc od spraw elementarnych: gdzie leży Irak, z kim graniczy. Następnie skupiłem się na rejonie działania, czyli na określonym odcinku magistrali komunikacyjnej. Opisałem rzeźbę terenu, przedstawiłem dane topograficzne, jakimi dysponowaliśmy. Przekazałem chłopcom całą swoją wiedzę. Potem podałem informacje astronomiczne i meteorologiczne: czas wschodu i zachodu słońca, fazy księżyca, prognozę pogody. Meteorologowie powiedzieli mi nieoficjalnie, że będzie raczej chłodno, ale bez opadów. Prognoza ma ogromne znaczenie. Jeśli wiadomo, że w interesującym nas terenie w określonym czasie przeważają — na przykład — wiatry z północnego wschodu, to taka informacja ułatwia orientację. Wobec dość optymistycznej prognozy, postanowiliśmy nie zabierać śpiworów. A zresztą i tak nie było na nie miejsca. Później przeszedłem do szczegółów. Zwykle w tej części przedstawia się siły przeciwnika, ich usytuowanie, uzbrojenie, morale i tak dalej, ale —jak już wspominałem — mieliśmy niewiele danych na ten temat. W kolejnym punkcie omawia się położenie wojsk własnych lub sojuszniczych, informuje, na jaką pomoc można liczyć. Nie dotyczyło to niestety naszej misji, więc te sprawy pominąłem milczeniem. Kolejny ważny punkt to precyzyjne określenie zadania. Zgodnie z procedurą dwukrotnie powtórzyłem to, co wcześniej przekazał nam dowódca. Nasze zadanie polega na: a/ zlokalizowaniu i zniszczeniu magistrali łączności w rejonie północnego odcinka szlaku komunikacyjnego, b/ zlokalizowaniu i zniszczeniu transporterów-wyrzutni scudów. Przeszedłem następnie do najważniejszego punktu, a mianowicie sposobu wykonania zadania. Najpierw zarysowałem ogólną koncepcję, a później opisałem poszczególne fazy operacji. Brzmiało to trochę jak opowiadanie. Mniej więcej tak: — Faza pierwsza: przeniknięcie na tyły nieprzyjaciela. Do rejonu działania docieramy śmigłowcem Chinook. Faza druga: przemarsz z miejsca lądowania do punktu wyjściowego. Faza trzecia: organizacja bazy wyjściowej. Faza czwarta: rozpoznanie terenu, ustalenie położenia obiektu ataku, zniszczenie magistrali komunikacyjnej. Faza piąta: atak na wyrzutnię (lub wyrzutnie) scudów. Faza szósta: ewakuacja lub pobranie zaopatrzenia i wykonanie nowego zadania. Następnie rozwinąłem szczegółowo wszystkie punkty po kolei, aby nie było żadnych niedopowiedzeń i wątpliwości. Szkicowałem jednocześnie plan działań alternatywnych, inaczej mówiąc wyjaśniałem, co robimy, jeśli... jeśli na przykład już w momencie lądowania natrafimy na silny opór przeciwnika albo znajdziemy się pod ostrzałem, a transportujący nas śmigłowiec odleci już do bazy. Chodziło o to, aby wszyscy mieli absolutną jasność, czego od nich oczekuję w normalnych i w nadzwyczajnych warunkach.

Wszystko to omawialiśmy oczywiście w czasie planowania, ale zgodnie z regulaminem trzeba to powtórzyć szczegółowo podczas oficjalnej odprawy. Planowanie ma ogromne znaczenie. Im rzetelniej zaplanuje się operację, tym mniej czasu i energii traci się na jej przeprowadzenie, bo każdy wie, co do niego należy i co powinien zrobić w konkretnej sytuacji. Rozważmy następujący przykład: stwierdzamy awarię radia, więc wysyłamy meldunek do bazy. Śmigłowiec dostarcza nam zapasowy nadajnik. Co robimy po wylądowaniu śmigłowca w uzgodnionym punkcie? Z której strony podchodzimy do maszyny — z tyłu czy z boku? Którymi drzwiami sprzęt zostanie wyładowany? W jaki sposób nawiązujemy łączność z załogą śmigłowca? Jakie są hasła? Jak określamy punkt lądowania. Umówiliśmy się, że hasłem będzie słowo Bravo, wzięte z naszego znaku wywoławczego, i że przekażemy je na fonii. Miejsce lądowania sygnalizujemy morsem, nadając „B—r—a—v—o” na podczerwieni. Pilot będzie wiedział, że podczas zbliżania się do określonego obszaru, ma nasunąć na oczy noktowizor i wylądować pięć metrów w lewo od miejsca, gdzie widzi sygnał „B”, nadawany przeze mnie. Po wylądowaniu maszyny dam pięć kroków w prawo i znajdę się tuż przy jego luku ładunkowym. Wrzucam popsuty nadajnik, zabieram zapasowy. Jeśli załoga ma dla nas jakieś meldunki, ładowniczy chwyta mnie za ramię i wciska w dłoń stosowną notatkę. Cała sprawa trwa niespełna minutę. Szczegółowy opis operacji zajął mi półtorej godziny. Potem przeszliśmy do działań wspierających, ustalania czasu i miejsca ewentualnych spotkań. Ten punkt obejmował również instrukcje na wypadek, gdybyśmy dostali się do niewoli, a także szczegóły ewakuacji z rejonu działania. W dalszej części przedstawiłem listę sprzętu i wyposażenia, a na koniec przypomniałem zasady podległości służbowej i szczegółowe dane dotyczące łączności: rodzaje nadajników, częstotliwości, czas seansów, kody i hasła oraz nietypowe sygnały, co do których umówiliśmy się na użytek tej konkretnej akcji. — Rozumiem — powiedziałem na zakończenie — że wszyscy mają świadomość, iż nasz znak wywoławczy brzmi Bravo Two Zero. Dowodzę ja, zastępuje mnie Vince. To wszystko z mojej strony. Ostatnia część odprawy przeznaczona była na ewentualne pytania chłopców. Na zakończenie zsynchronizowaliśmy zegarki. Omówienie fazy pierwszej i szóstej, a więc dotarcia do rejonu działania i późniejszej ewakuacji, prowadził pilot, jako że wszystkie decyzje z tym związane należały do niego i on sprawował dowództwo. Pokazał na mapie zamierzoną trasę dolotu, opowiedział — w miarę szczegółowo — o spodziewanych punktach obrony przeciwlotniczej, stanowiskach artylerii klasycznej i rakietowej. Przedstawił plan działania w razie ostrzału i przymusowego lądowania. Wcześniej umówiliśmy się — z czego, nie kryję, byłem rad — że w tym ostatnim wypadku działamy każdy na własną ręką: my osobno i załoga śmigłowca osobno. Szczerze przyznam, że odpowiadało mi takie rozwiązanie, im zresztą też. Następnie pilot przedstawił nam sytuację w powietrzu. Otóż w czasie gdy my pomaszerujemy do rejonu działania, w pobliżu, w promieniu dziesięciu kilometrów od naszego miejsca lądowania, trwać będą naloty bombowe. Celowo zorganizowano to właśnie tak, aby zapewnić nam osłonę uniemożliwiającą przeciwnikowi zaobserwowanie naszego desantu. Odprawy zakończyły się około 11.00. Wszyscy zdołali się dowiedzieć, co i gdzie mamy do zrobienia i jak będziemy wykonywać zadanie, a więc wszystko to, co powinni wiedzieć. W południe dotarła do nas wiadomość, że są pewne trudności związane z koordynacją lotów. W tej sytuacji pojawiły się wątpliwości co do odlotu dzisiejszej nocy. Postanowiono jednak, że mimo wszystko trzeba spróbować. Zgodnie z planem najpierw polecimy na drugie lotnisko, w pobliżu granicy z Irakiem. Tam uzupełnimy paliwo i z pełnymi zbiornikami przekroczymy granicę. Po raz ostatni sprawdziliśmy sprzęt, załadowaliśmy wszystko na samochody i poszliśmy porządnie się najeść, bo nieprędko dane nam będzie skosztować coś innego niż konserwy. Wszyscy byli pełni entuzjazmu i chętni do akcji. Panował wspaniały nastrój. Myśleliśmy tylko o tym, by polecieć i załatwić, co do nas należy. Nie obchodziło nas, że inni w bazie będą w tym czasie szabrować i przywłaszczać sobie różne rzeczy. Ich sprawa. Gdy wrócimy, baza będzie wyczyszczona. O 18.00 wsiedliśmy do samochodów i pojechaliśmy na miejsce startu śmigłowców. Towarzyszyli nam koledzy z kompanii. — Ty — żartowali —jaki jest numer twoich nowych butów. Tobie już nie będą potrzebne. Podczas poprzedniego postoju paru z nas „załatwiło” sobie materace z gąbki. Wiecie, jak to jest — jeśli da się coś zwędzić, to czemu nie. — Chłopaki — żartowali odprowadzający nas koledzy — dajcie nam te materace, warn już nie będą potrzebne — podkreślali, udając, że kopią groby. — Wsiadajcie już — rzekł sierżant sztabowy, który też przyszedł, żeby się z nami pożegnać. — Załatwcie

sprawę i wracajcie, szef nie był zbyt gadatliwy. — O kurwa! — zawołał Bob — zapomniałem o ważnej sprawie. Wypełniłem co prawda formularz testamentu, podpisałem jak należy, ale nie podałem adresu matki. Ty — zwrócił się do jednego z kumpli — bądź tak dobry, poszukaj adresu w moich rzeczach i oddaj do sztabu. Poszedłem pogadać z załogą śmigłowca. Piloci zastanawiali się właśnie, jak najlepiej wykorzystać kamizelki kuloodporne: wsadzić pod siedzenie, aby osłonić jaja, czy włożyć na siebie. Po dyskusji doszli do wniosku, że jednak lepiej założyć na siebie. Bez jaj da się żyć, a z kulą w piersi, nie bardzo! — A zresztą — rzucił drugi pilot — mój przełożony w ogóle nie ma jaj. Sami się przekonacie. Startowaliśmy przed zachodem słońca. Za szybami iluminatorów podniosła się chmura piasku i kurzu. Opadła, gdy wznieśliśmy się wyżej. Z góry widać było, jak kumple machają do nas rękami na pożegnanie. Lecieliśmy lotem koszącym nad pustynią. Krajobraz nie był specjalnie interesujący, nic tylko piach i rzadko rozsiane wzgórza. Gdzieniegdzie jednak — co było dość zaskakujące — zieleniły się gospodarstwa rolne. Z góry robiły dość mizerne wrażenie, przypominały oczyszczalnie ścieków, w których też bez przerwy leje się woda z rur, a w ogóle na tle jałowej pustyni były raczej nie na miejscu. Dzień dogasał już, gdy jakieś dwadzieścia kilometrów przed granicą z Irakiem w słuchawkach rozległ się głos pilota: — Spójrzcie przez iluminatory w górę, zobaczycie coś ciekawego. Miał rację. Trzysta metrów nad nami niebo było aż gęste od samolotów. Leciały ich setki, a może tysiące, w skomplikowanym szyku wyznaczanym przez naprowadzających z systemu AWACS, którzy dbali o to, aby nie doszło do kolizji. Leciały z zapalonymi światłami, rozjaśniając całe niebo. Wyglądało to jak scena z filmowych Gwiezdnych wojen. Pruły co najmniej trzy razy szybciej niż nasz chinook. My robiliśmy jakieś sto sześćdziesiąt kilometrów na godzinę, a „gwiezdna armada” co najmniej pięćset albo sześćset. Zastanawiałem się, czy oni, tam w górze, wiedzą o nas, czy myślą o tym, by jak najlepiej wykonać swoje zadanie, a tym samym ułatwić nasze. Uznałem to za nonsens. Dwa myśliwce zanurkowały, obejrzały nas z bliska i wróciły do szyku. — Pięć kilometrów do granicy — odezwał się pilot. — Patrzcie uważnie, bo warto. Rzeczywiście, w jednej chwili, jak za naciśnięciem guzika, zgasły wszystkie światła. Niebo poczerniało. W bazie, gdzie mieliśmy pobrać paliwo, lądowaliśmy w zupełnych ciemnościach. Piloci nie wyłączyli silników, bo nie przewidywano postoju. Tuż po zatankowaniu mieliśmy otrzymać wiadomość, czy lecimy dalej, czy wracamy. Pilnie wypatrywałem więc, co przekażą nam chłopcy z obsługi naziemnej. Niestety sygnalista zatoczył krąg ramieniem, co oznaczało, że wracamy. Niech to szlag trafi. Ktoś jeszcze podbiegł do kabiny pilotów i przez otwarte okno podał kartkę papieru. — Lot odwołany — usłyszałem w słuchawkach interkomu — powtarzam, lot odwołany. Wracamy do bazy. — Chuj z nimi! — wrzasnął Dinger do mikrofonu. — Przelećmy chociaż przez granicę — błagał pilotów. — To niedaleko, parę minut ledwie. Chłopcy nie dadzą nam żyć, jeśli nie zobaczymy Iraku — przekonywał. Pilot służbista był innego zdania. Odczekaliśmy jeszcze dwadzieścia minut na ziemi i po sprawdzeniu wszystkiego jak należy, polecieliśmy na południe. Na lotnisku czekano już na nas. Wyładowaliśmy sprzęt na samochody i pojechaliśmy na miejsce postoju kompanii, na drugą stronę lotniska. Chłopcy zdążyli się już zagospodarować. Pobudowali zasłony od wiatru, rozpalili ogniska i w ogóle umościli się, jak potrafili najlepiej. Byliśmy w podłym nastroju. Nie tylko dlatego, że nie udało się za pierwszym podejściem, ale także dlatego, że nikt nie wiedział, co będzie dalej. Jeśli o mnie chodzi, to cierpiałem także z tego powodu, że niebacznie rozstałem się z materacem z gąbki piankowej. Niewiele też działo się nazajutrz. Czekaliśmy na „okienko”, szwendając się z miejsca na miejsce. Sprawdzaliśmy sprzęt, urządzaliśmy się na wypadek, gdyby przyszło nam czekać dłużej. Zwędziliśmy trochę siatki maskującej. Zrobiliśmy to, by sobie sporządzić osłonę od wiatru i słońca. Jak się ma coś nad głową, człowiek czuje się jakby pewniej. Później zaś wsiedliśmy do łazika i ruszyliśmy na łowy. Najpierw zahandlowaliśmy z Kowbojami. Nasze — angielskie — racje żywnościowe są w sumie znacznie lepsze od amerykańskich, ale te jankeskie zawierają trochę łakomych kąsków, jak na przykład torebki z pastylkami czekoladowymi M & M i buteleczki ostrego sosu Tabasco, z którym wołowina, czy cokolwiek z puszki, bardziej smakuje. Poza tym Amerykanie dołączają do każdej racji plastikową łyżeczkę. Warto taką mieć. Przydaje się w każdej sytuacji. Ponieważ nierozważnie pozbyliśmy się materaców z gąbki, więc interesowały nas głównie amerykańskie łóżka polowe. Są naprawdę znakomite. Amerykanie mieli ich pod dostatkiem, jak zresztą wszystkiego, i chętnie szli na wymianę: jedno łóżko za parę pudełek naszych żelaznych porcji.

„Mała Ameryka” znajdowała się po drugiej stronie lotniska. Było tam dosłownie wszystko: kuchenki mikrofalowe, maszyny do smażenia pączków i magnetowidy. To prawda, Amerykanie wiedzą, jak toczyć wojnę w komfortowych warunkach. Patriotycznie usposobiona młodzież szkolna bez przerwy wysyła paczki dla swoich bohaterów. Malcy malują obrazki przedstawiające dzielnych chłopców, czyli naszych, i okropnych drabów od Husajna, a starsi ślą całe góry mydła, pasty do zębów, materiałów piśmiennych, grzebieni i dezodorantów. Wszystko to leży na stołach w kantynie i każdy może sobie wziąć, na co tylko ma ochotę. Nie muszę dodawać, że oczywiście skorzystaliśmy z okazji. Napiliśmy się wspaniałej kawy cappuccino, a potem załadowaliśmy kieszenie amerykańskim towarem. Gospodarze byli naprawdę zabawni, przyjemnie się z nimi gadało, zwłaszcza z lotnikami z Gwardii Narodowej, których zmobilizowano na czas kampanii w Zatoce. Mieli po czterdzieści albo pięćdziesiąt parę lat, w cywilu robili kariery jako menedżerowie w przemyśle, prawnicy i diabli wiedzą jako kto jeszcze, a tu, na froncie, zachowywali się niczym przerośnięte wyrostki: palili ogromne cygara i szaleli na swoich thunderboltach. Niektórzy z nich zaliczyli już dwie wojny i mieli co opowiadać, więc słuchało się ich nie tylko z przyjemnością, ale i z pożytkiem. W ciągu dwóch kolejnych dni ponownie omówiliśmy poszczególne punkty planu. Zastanawialiśmy, co jeszcze można ulepszyć, a co zmienić. Gadaliśmy całymi godzinami, lecz do pierwotnych ustaleń nie wprowadziliśmy żadnych zmian. Czas nam się dłużył. Sytuacja była denerwująca. Czuliśmy się jak zawodnicy, którzy zajęli miejsca w dołkach startowych i czekają tylko na znak startera, a on tymczasem drzemie. Krótko mówiąc, nie mogliśmy się doczekać, kiedy wreszcie ruszymy do akcji. Podobne męki przeżywał pewien pilot, którego poznaliśmy na naszym lotnisku. Kilka dni temu wystartował do pierwszego lotu bojowego. Nie doleciał do celu, bo w jego myśliwskim jaguarze nawaliła prądnica. Siadł przymusowo na naszym lotnisku i czekał na zezwolenie na start. — Wolałbym już tu siedzieć do końca wojny — zwierzał się. — Nie macie pojęcia, jak będą ze mnie kpić w pułku. Współczuliśmy mu z całego serca. Dobrze wiedzieliśmy, co czuje. Wreszcie 21 sierpnia zawiadomiono nas, że wylecimy nazajutrz przed północą. Obudziliśmy się o świcie. Dinger oczywiście zaraz zapalił papierosa. Z nim i z Markiem spaliśmy we trójkę pod jedną siatką maskującą, gdzie mieliśmy całe gospodarstwo: sprzęt, zapas żarcia, a pośrodku maszynkę do gotowania. Stan nastawił wodę na herbatę, nie ruszając się ze śpiwora. Nikomu zresztą nie chciało się wstawać, bo świt był wręcz mroźny, a miniona noc — niespokojna. Dwa razy ogłaszano alarm w obawie przed scudami. Za każdym razem trwało to nie dłużej niż dziesięć minut, ale i tak trzeba było zakładać buty, kamizelkę kuloodporną, hełm i kryć się. Więc nie śpieszyliśmy się ze wstawaniem. Leżąc w ciepłych śpiworach wypiliśmy herbatę, przegryzając czekoladą z racji polowych. Dinger podgrzał trochę fasoli z kiełbasą i — jak to on — zapalił kolejnego peta. Tymczasem wypiliśmy jeszcze parę herbat i nastawiliśmy BBC. World Service BBC — bo tak to się nazywa — to chyba najlepsze i najszybsze wiadomości radiowe na całym świecie, a co ważniejsze, można je odbierać absolutnie wszędzie. Zawsze — na wszystkie ćwiczenia i akcje — zabieramy ze sobą odbiornik, bo mamy pewność, że co jak co, ale World Service będzie można usłyszeć na największym nawet zadupiu. A zresztą, gdziekolwiek się człowiek ruszy, tam zawsze znajdzie kogoś, kto manipuluje przy odbiorniku, szukając World Service. Rzecz jasna, że na tę akcję też weźmiemy odpowiedni odbiornik, bo gdyby nagle Saddam Husajn ogłosił kapitulację, to z BBC dowiemy się o tym szybciej niż od swoich. Większość z nas miała nowoczesne odbiorniki cyfrowe, tylko Dinger, z którego niemiłosiernie nabijaliśmy się z tego powodu, pielęgnował przestarzały model, jakby z epoki węgla i pary. On jednak był ponad to. Oklejał to swoje radio taśmą przylepną, żeby się nie rozleciało, i dawał do zrozumienia, że ma gdzieś nasze uwagi. Z obozowych plotek wiedzieliśmy, że dziś podobno ma nadejść poczta — pierwsza od czasu naszego wylądowania w Arabii Saudyjskiej. Byłoby fajnie dostać wiadomość z domu przed wyruszeniem na akcję. Mnie zaś poczta interesowała specjalnie, ponieważ tuż przed odlotem postanowiliśmy z Jill, że kupimy dom. Oczekiwałem więc na przysłanie mi stosownego pełnomocnictwa do podpisu. Miałem nadzieję, że uda się wszystko załatwić, gdyby bowiem coś mi się stało, to bez pełnomocnictwa biedaczka miałaby tysiąc i jeden kłopotów. Zjawili się piloci śmigłowca, z którymi omówiliśmy szczegóły załadunku, lotu, systemu łączności już na

miejscu, gdy będą po nas wracać, i jeszcze parę innych drobiazgów, żeby wszyscy mieli całkowitą jasność. Pogadałem z dwoma specjalistami od ładunku. Mieli po dwadzieścia parę lat i najwyraźniej marzyli o takiej wojnie, jaką pokazano w Czasie Apokalipsy. Na pokładzie chinooka zamontowali kilka karabinów maszynowych. Do kompletu brakowało tylko stosownych emblematów Kawalerii Powietrznej i taśmy z Nocą Walkirii Ryszarda Wagnera. Aż się palili, żeby wreszcie polecieć nad terytorium nieprzyjaciela. Za żadne pieniądze nie zrezygnowaliby z takiej okazji. Byli źli na pilotów za to, że tak opracowali trasę lotu, aby znajdować się poza zasięgiem ognia artylerii przeciwlotniczej. Wyobrażam sobie ich rozczarowanie, jeśli chinook spokojnie doleci na miejsce, wyląduje i wróci bez żadnych nadzwyczajnych wydarzeń. Trudno, ich sprawa. Zaszyłem się w kącie i raz jeszcze sprawdziłem rozkazy. Ponieważ akcję zaczynaliśmy niejako od nowa, to zgodnie z regulaminem musiałem przeprowadzić jeszcze jedną odprawę, oczywiście już nie tak szczegółową, jak za pierwszym razem. Tymczasem wszyscy czekali na zapowiedzianą pocztę. Wreszcie późnym popołudniem, a właściwie wieczorem, dano znać, żeby zgłosić się na drugą stronę lotniska, bo są listy. Dochodziła 18.30. Za pół godziny mieliśmy startować. Wzięliśmy z Vince’em łazika i pognaliśmy po przesyłkę dla kompanii. W poczcie, jak zwykle, było sporo śmiecia. Jeden z chłopców dostał wezwanie podatkowe z urzędu skarbowego, ktoś inny ofertę prenumeraty miesięcznika „Reader’s Digest” i „zdrapkę” na zachętę. Ja dostałem dwa listy. Jeden od matki, drugi — większy, w kopercie A-4 — od Jill. Ostatni list od rodziców otrzymałem, gdy miałem siedemnaście lat. Nie informowałem ich, że wylatuję do Arabii, ale musieli się domyślać. Nie miałem jednak czasu, aby czytać, co piszą. W takich sytuacjach trzeba pamiętać o jednym, o tym mianowicie, że należy koniecznie otworzyć kopertę. Rodzicom i w ogóle każdemu nadawcy byłoby przykro, gdyby adresatowi coś się stało, a list wróciłby do nich nie rozpieczętowany. Jill włożyła do koperty trochę moich ulubionych cukierków, a dokładnie — osiem. Starczyło więc po jednym dla każdego z chłopców z patrolu. W kopercie był także formularz pełnomocnictwa w sprawie domu. Pożegnanie przed akcją, o czym już wspominałem, ma pewną swoją tradycję. — No cóż, chłopaki — rzucił ktoś — będziecie wracać nogami do przodu. — No to cześć, stary — żartował ktoś inny — będę o tobie dobrze mówił, jeśli zapiszesz mi swój motocykl. Panowie, wszystkich was biorę na świadków, że w razie czego motocykl jest mój. Na ostatnią kolację dostaliśmy trochę świeżego żarcia. Kwatermistrzostwo załatwiło gdzieś grzyby, wieprzowinę i jeszcze coś dobrego. Nażarliśmy się jak bąki. Kłopot był z tym, że człowiek, przyzwyczajony do jedzenia konserw, po takiej kolacji musiał zaraz się wysrać.

5 Żołnierze z obsługi naziemnej pomalowali w nocy naszego chinooka na pustynny kolor ochronny. Rezultat był imponujący i chłopcy, którzy przyszli nas odprowadzić, aż gwizdnęli z wrażenia. I znów nadszedł czas pożegnania. — Słuchaj, Mick — powiedziałem do kumpla — w razie czego, Eno ma listy. I jeszcze jedno. Zaopiekuj się moją mapą. Są na niej podpisy chłopców z kompanii. Nie chciałbym, żeby się zgubiła. Trzymam ją na pamiątkę dla Jilly. — Jakby co — mówił Vince — to pamiętajcie o Dee. — Hej, chłopaki, zrobić wam zdjęcie? — Mick wziął ze sobą aparat. — No pewnie. Drugiej takiej okazji nie będzie — odparłem. Ustawiliśmy się wszyscy przy ogonie naszego chinooka i tak powstało słynne zdjęcie grupy Bravo Two Zero. Chłopcy tymczasem przekomarzali się z załogą śmigłowca, zwłaszcza z dwójką młodych z pokładu. Jeden z nich był fanem Gary’ego Kempa ze Spandau Ballet. Zapuścił sobie nawet takie same bokobrody, jakie nosił jego idol. Były modne w latach osiemdziesiątych, więc nasi nie dawali mu żyć. Kpili z niego niemiłosiernie, a biedak aż sczerwieniał ze złości.

Paru chłopaków odegrało scenę pochówku w takt marsza żałobnego. Jeszcze inni próbowali odtworzyć słynny wideoklip zespołu Madness, w którym lider stoi nad mogiłą, a grabarz skacze dookoła, biorąc miarę na trumnę. Zwykłe „No to cześć” i „Do zobaczenia” brzmiały jakby z innej operetki na tle tych wygłupów. Kres wszystkiemu położyli wreszcie piloci oznajmiając, że czas na start. Weszliśmy na pokład. Jeśli komuś się wydaje, że chinook w środku wygląda jak kabina pasażerska business class, to popełnia błąd, jak stąd do Londynu. Wnętrze jest spartańskie, żeby nie powiedzieć surowe. Metalowe ramy dla bezpieczeństwa obciągnięte plastikiem, szorstka podłoga, żeby ładunki się nie ślizgały i — oczywiście — żadnych foteli ani nawet ławek. Tak wygląda wnętrze. Siedzi się na podłodze, pełnej, nawiasem mówiąc, piachu i smarów. Sporą część kabiny zajmował dodatkowy zbiornik na paliwo, zamontowany specjalnie na nasz lot. Śmierdziało benzyną lotniczą i olejem i było gorąco jak w piecu. Załoganci nie domknęli tylnych drzwi, żebyśmy się nie udusili. Silniki zaskoczyły, z rur wydechowych buchnęła chmura spalin. Ruszyliśmy. Za półotwartymi wrotami mignęły jeszcze sylwetki kumpli i wszystko przysłonił tuman kurzu i piachu. Gdy opadł, byliśmy już na pułapie trzydziestu metrów, a stąd widać było tylko światła samochodów. Zrobiło się gorąco i duszno, zacząłem się pocić. Ogarnęło mnie zmęczenie fizyczne i psychiczne. We łbie miałem gonitwę myśli. Bałem się lotu, przede wszystkim dlatego, że nic nie mogłem zdziałać, musiałem tylko siedzieć i wierzyć, że wszystko będzie w porządku. Nie lubię takich sytuacji, kiedy na nic nie mam wpływu i nic ode mnie nie zależy. Zdawałem sobie sprawę, że po drugiej stronie granicy znajdują się stanowiska artylerii przeciwlotniczej. Chinook jest sporą maszyną, a wiadomo — im większy cel, tym łatwiej trafić. Nie wspominam już o jeszcze jednej, całkiem realnej groźbie. O tym mianowicie, że równie dobrze mógł nas zestrzelić któryś z naszych myśliwców czy bombowców. W czasie tego lotu toczyły się trzy akcje bombowe, teoretycznie po to, aby dać nam osłonę. Nie mogłem się doczekać, kiedy wreszcie wylądujemy. Także dlatego, że byłem szalenie dumny i przejęty swoją rolą. Być dowódcą klasycznej operacji SAS to — szczerze powiem — przyjemność. Każdy marzy o prawdziwej wojnie i oto moje marzenie właśnie miało się spełnić i to w jakim towarzystwie. Nie pisałem o tym jeszcze, ale w kompanii naszą sekcję nazywano „legią cudzoziemską”. Plecaki i zasobniki, cały ładunek, w ogóle wszystko odpowiednio zabezpieczono. Chodziło o to, aby rzeczy nie zaczęły fruwać po pokładzie, gdyby pilot musiał wykonać jakiś nagły manewr albo gdybyśmy się rozbili. Tuż przed zachodem słońca załoganci oznaczyli ładunek takimi zmyślnymi, fosforyzującymi światełkami, byśmy się orientowali, gdzie co jest i nie rozwalili sobie łbów w ciemnościach. Takie ustrojstwo jest rzeczywiście zmyślne. Wygląda jak plastikowa probówka. Gdy sieją naciśnie, wtedy w środku następuje reakcja chemiczna i zawartość zaczyna fosforyzować. Założyłem hełmofon, żeby zamienić kilka słów z pilotami. Moi chłopcy tymczasem dobrali się do racji żywnościowych RAF — kanapek, czekolady i wody mineralnej —jakie załogi dostają na starcie. Przepowiedzieliśmy sobie z pilotami, co robimy, gdyby doszło do potyczki przy lądowaniu. Po pierwsze, nie schodzimy z pokładu. Po drugie, w razie rozpoczęcia ognia po naszym zejściu z pokładu, błyskawicznie wracamy do maszyny. Po trzecie, jeśli dojdzie do potyczki, gdy śmigłowiec już wystartuje, to działamy na własną rękę. Śmigłowiec będzie krążyć w pobliżu, w zasięgu naszych nadajników typu Simplex (a więc w promieniu półtora kilometra) i wyląduje na nasze wezwanie. — Zawracam, siadam, wskakujecie — mówił pilot — a sprzęt, trudno, zostaje na ziemi. Niektórzy traktują RAF jak przedsiębiorstwo taksówkowe. Zamawia się lot na określonej trasie i tyle. Tymczasem helikopter to nie taksówka, a pilot to nie szofer. Przeciwnie, i maszyna, i załoga stanowią integralną część operacji. Trzeba zresztą mieć trochę odwagi, żeby pilotować takiego chinooka w warunkach bojowych. Maszyna, jak wspomniałem, jest spora, stanowi więc łatwy cel. Tymczasem nasz pilot jakby niczym się nie przejmował, jakby nie zdawał sobie sprawy, co będzie się działo, gdy dojdzie do potyczki po lądowaniu. Albo nie miał wyobraźni, albo po prostu nawykł do takich sytuacji. Ponieważ przemawiał z pewnością siebie i logicznie, uznałem, że facet jest kompetentny i nie ma o czym mówić. Jeśli powiada, że w razie czego wyląduje, żeby nas zabrać, to jego sprawa. Ja chętnie skorzystam. Lecieliśmy nad pustynią. Z góry wyglądała jak wyłożony brązowym suknem stół bilardowy. Mogę powiedzieć, że znam Bliski Wschód, bywałem w tym regionie wiele razy, ale nigdy nie widziałem czegoś podobnego. — Dno — mruknął Chris do interkomu — i sześć metrów mułu. Mówiliśmy „dno”, mając na myśli pustkę,

księżycowy krajobraz, coś zupełnie nie z tego świata, jak właśnie to niezmierzone pustkowie rozciągające się pod nami. Z mapy wynikało, że wszystko tu tak wygląda, także nasz rejon działania, co oznaczało, iż nie będzie łatwo, ale na to nie mieliśmy już wpływu. Nie było odwrotu. Ciszę w słuchawkach przerywały od czasu do czasu rozmowy pilotów z załogą AWACS, niewidocznego w górze. Obserwowałem chłopaków na pokładzie. Krzątali się, sprawdzali karabiny maszynowe, szykowali się na największą chwilę w swoim życiu. Nie miałem najmniejszej wątpliwości, że marzą tylko o tym, aby wreszcie doszło do walki. Lecieliśmy w milczeniu. Huk silników i szum łopat obu wirników niósł się w całej kabinie. Wszyscy byli trochę podnieceni, lecz nie mieliśmy nic do roboty. Leżeliśmy wśród gratów, popijaliśmy wodę i sikaliśmy do pustych butelek. Przypomniały mi się szkolne lata. Kto wie, może gdybym nie rzucił szkoły, zrobił maturę, to wszystko potoczyłoby się inaczej. Może to ja siedziałbym teraz za sterami śmigłowca, gadał z kumplami z pokładu i umawiał się na piwo po skończonym locie. Tymczasem w kabinie zapanował przyjemny chłód. Chłopcy uchylili przednią rampę ładunkową i strumień świeżego, pustynnego powietrza wdarł się do środka. Wylądowaliśmy, by uzupełnić paliwo, na tym samym lotnisku polowym, na którym tankowaliśmy poprzednio. Pilot, na wszelki wypadek, nie wyłączał silników. Wszystko teraz zależało od sprawności maszyny. Gdyby po wyłączeniu wystąpiły kłopoty z ponownym jej uruchomieniem, operację trzeba by odwołać. Nie opuszczaliśmy pokładu, tylko jeden z naszych załogantów wyszedł na chwilę, by się rozejrzeć. Lotniskiem zawiadywali Amerykanie i, jak to oni, niczego nie skąpili. Chłopak wrócił z całym naręczem czekolady Hersheya, puszek coca-coli, pączków i — nie wiedzieć dlaczego — pełną garścią grzebieni. Zaczęło nam się dłużyć. Wyskoczyliśmy z Bobem, żeby się odlać, i właśnie wtedy dano mi znak. Założyłem hełmofon. — Mamy zezwolenie na start — powiedział pilot, a ja wyczułem nutę podniecenia w jego głosie. Zeszliśmy niżej. — Mijamy granicę — poinformował pilot. Podałem wiadomość dalej. Chłopcy zaczęli dopinać pasy z oporządzeniem. Skończyły się pogawędki. Piloci i chłopcy na pokładzie skupili uwagę. Lecieliśmy na wysokości zaledwie dwudziestu trzech metrów z prędkością około stu trzydziestu kilometrów na godzinę. Na trasie, o czym wiedzieliśmy z mapy, było sporo linii wysokiego napięcia i innych przeszkód. Załoga nałożyła noktowizory. Chłopcy z załogi pokładowej zajęli swoje miejsca, jeden z przodu, drugi z tyłu. Drugi pilot odczytywał dane z instrumentów pokładowych. Wszyscy trzej bez przerwy meldowali spostrzeżenia dowódcy. Informacje przekazywali rzeczowo, bez cienia podniecenia, jak na ćwiczeniach, wydawało się, że wszyscy mieli spore doświadczenie. Drugi pilot: — Wysokość: trzydzieści metrów... dwadzieścia siedem... dwadzieścia siedem... Dowódca: — Zrozumiałem, dwadzieścia siedem metrów. Drugi pilot: — Linia energetyczna na kursie, odległość: tysiąc sześćset metrów. Pilot: — Zrozumiałem, linia energetyczna, tysiąc sześćset metrów. Wznoszenie. Drugi pilot: — Trzydzieści sześć metrów... Czterdzieści pięć... Pięćdziesiąt pięć... sześćdziesiąt metrów. Odległość: osiemset metrów. Wysokość: sto pięćdziesiąt metrów. Pilot: — Sto pięćdziesiąt metrów. Widzę przeszkodę. Biorę. Strzelec pokładowy: — Przelecieliśmy. Pilot: — W porządku. Schodzę niżej. Drugi pilot: — Czterdzieści pięć metrów... Trzydzieści sześć... Dwadzieścia cztery. Prędkość: sto pięćdziesiąt kilometrów. Pilot: — Tak trzymamy. Wysokość: dwadzieścia cztery. Prędkość: sto pięćdziesiąt. Drugi pilot: — Zagłębienie terenu po lewej. Odległość: tysiąc sześćset metrów. Pilot: — Zrozumiałem. Po prawej mam budynek. Strzelec:

— Budynek po prawej. Drugi pilot: — Wysokość dwadzieścia cztery, prędkość sto pięćdziesiąt. Linia energetyczna osiem kilometrów przed nami. Pilot: — Zrozumiałem. Linia energetyczna, osiem kilometrów. Zwrot w prawo. Niezależnie od wypatrywania przeszkód, załoga obserwowała teren, wyszukując stanowiska obrony przeciwlotniczej i sprawdzając punkty na trasie. Drugi pilot: — Wysokość: dwadzieścia cztery. Trzy kilometry przed nami szutrowa droga. Pilot: — Zrozumiałem, droga szutrowa, trzy kilometry. Drugi pilot: — Odległość tysiąc sześćset metrów. Prędkość sto sześćdziesiąt kilometrów, wysokość dwadzieścia cztery metry. Dwadzieścia cztery metry to minimalny pułap dla chinooka. Na niższej wysokości łopaty wielkich wirników mogłyby zawadzić o ziemię przy ewentualnym zwrocie. Strzelcy meldowali o przeszkodach terenowych. Cała sztuka w tym, by wykorzystać rzeźbę terenu jako osłonę, a jednocześnie pamiętać, że wirniki potrzebują sporo miejsca. Pilot: — Prędkość? Wysokość? Drugi pilot: — Sto sześćdziesiąt kilometrów, dwadzieścia trzy metry... Za chwilę mieliśmy przelecieć nad dwupasmową szosą. Stanowiła ważny szlak komunikacyjny, biegła równoleżnikowo, ze wschodu na zachód. Drugi pilot: — Przed nami szosa. Odległość: osiem kilometrów. Pilot: — Wznoszenie. Wchodzimy na sześćdziesiąt metrów. Drugi pilot: — Widzę szosę. My — pasażerowie — nie mieliśmy nic do roboty. Leżeliśmy na gratach i żuliśmy batony Hersheya, gdy nagle przedni strzelec zaczął ładować karabiny maszynowe. Nie wiedzieliśmy, co się dzieje, ale skoczyliśmy na równe nogi łapiąc za broń, co zresztą nie miało większego znaczenia. Nie można bowiem strzelać z ręcznej broni z pokładu lecącego helikoptera. Wystarczy wystawić rękę z pociągu pędzącego z prędkością stu sześćdziesięciu kilometrów na godzinę, by się przekonać dlaczego. Krótko mówiąc, mimo najlepszych chęci, nie mogliśmy się do niczego przydać. A zresztą nic takiego się nie działo. Ot, zbliżaliśmy się do szosy, a nasz niewyżyty strzelec myślał pewnie, że ktoś rozpocznie ogień, a wtedy on odpowie serią. Była to w istocie szosa o znaczeniu strategicznym. Biegła z Bagdadu do granicy z Jordanią. Z góry widzieliśmy światła ciężarówek. Tak oto wyglądało nasze pierwsze spotkanie z nieprzyjacielem. Lecąc na pułapie stu pięćdziesięciu metrów, bez świateł, byliśmy niewidoczni i zapewne też nie słyszano naszych silników. Tymczasem dzięki szosie mogliśmy dokładnie ustalić pozycję. Obliczałem właśnie w myślach, ile minut lotu nam jeszcze zostało, gdy zabrzmiał dzwonek alarmowy. Mieliśmy z Dingerem hełmofony, więc pilnie nadsłuchiwaliśmy, co dzieje się w kabinie pilotów. — Zwrot w lewo, zwrot w prawo! Rozpętało się piekło. Maszyna zakołysała się potężnie, wchodząc w jeden wiraż za drugim. Strzelcy pokładowi uwijali się po kabinie, uruchamiając wyrzutnie odbijaczy dipolowych, aby zneutralizować nieprzyjacielski radar. Piloci znali pozycje większości stanowisk obrony przeciwlotniczej, ale nie wszystkich. Wyłapał nas i prowadził radar baterii rakietowej. Pokładowy system alarmowy uruchomił się automatycznie. Lecieliśmy stosunkowo wolno, co tylko pogarszało naszą sytuację. Spojrzałem na Dingera. Wyglądał dość niesamowicie w świetle fosforyzujących pałeczek, którymi załoga oznaczyła bagaż. Zaskoczyła nas sytuacja, bo do tej pory wszystko przebiegało bez zakłóceń. Czułem się tak, jak kierowca szybkiego auta w chwili, gdy na pustej do tej pory drodze, raptem dostrzega przeszkodę nie do przebycia. Nie wiedziałem, co się stało, czy z ziemi rzeczywiście wystrzelono rakietę, a jeśli tak, to czy jej system naprowadzania już nas przechwycił? — Pieprzę to! — krzyknął Dinger. — Niech się dzieje, co chce. Nie będę tego słuchał. Niemal jednocześnie zrzuciliśmy hełmofony. Zwinąłem się w kłębek na podłodze oczekując, że zaraz runiemy na ziemię. Maszyną rzucało jak na torze przeszkód. Silniki jęczały na najwyższych obrotach. Po chwili jednak śmigłowiec wyrównał lot, a z twarzy obu strzelców pokładowych wyczytaliśmy, że

niebezpieczeństwo minęło. Sięgnąłem po hełmofon. — Co to, do cholery, było? — Chyba „Roland”, ale nie jestem pewien. Już po wszystkim. Możecie się chłopcy uspokoić. My mamy gorzej, bo będziemy tędy wracać. „Roland” to kryptonim irackiego rakietowego systemu obrony przeciwlotniczej1. Marzyłem tylko o jednym, żeby wysiąść z tego cholernego śmigłowca. Na ziemi sam za siebie odpowiadam. Przyjemnie jest, gdy człowieka dowożą na miejsce, ale nie w taki sposób. Jeśli Irakijczycy zorientowali się, że w ich obszarze pojawiła się obca maszyna, to mogą wezwać samoloty, aby nas przechwycić. Kiedy niczego nie wie się na pewno, wtedy trzeba zakładać, że sprawy potoczą się według najgorszego z możliwych scenariuszy. Spociłem się jak mysz. Pół godziny później pilot oznajmił, że lądowanie nastąpi za dwie minuty. Podniosłem w górę dwa palce, tak jak to się robi przed skokiem ze spadochronem, dając znać chłopakom, żeby byli gotowi. Jeden z załogantów zaczął zwalniać taśmy zabezpieczające ładunek. Przyświecał sobie czerwoną latarką, którą trzymał w zębach. Wyglądał jak sam Belzebub. Czterech z nas miało amerykańskie automaty Ml6 Armalite M203, z zamontowanymi granatnikami 40 mm. Taki granatnik wygląda jak wielki pocisk ze ściętym czubkiem. Pozostała czwórka miała lekkie karabiny maszynowe Minimi2, znacznie przydatniejsze do tego typu operacji niż nowe automaty SA80, wprowadzane właśnie w skład wyposażenia armii Wielkiej Brytanii. Minimi są lżejsze, ich obsługa jest łatwiejsza, nie sprawiają kłopotów podczas czyszczenia. To naprawdę dobra broń. Wypuszczono kilka jej wersji, od czasu gdy się pojawiła w latach wojny wietnamskiej. Jeśli chodzi o SA80, to chłopcy z pułku sprawdzali je podczas ćwiczeń w dżungli tropikalnej i uznali, że nie bardzo mogą sprostać naszym wymaganiom. Najlepsze są amerykańskie M16. Przyjemnie wziąć coś takiego do ręki. Konstrukcja jest prosta, nic nie wystaje na boki. M16 łatwo utrzymać w czystości. W SA80 bezpiecznik wmontowano w taki sposób, że obsługuje się go palcem wskazującym, a więc tym samym, którym naciska się spust, co w sumie jest bez sensu. W M16 bezpiecznik jest tam, gdzie powinien być, pod kciukiem. Palec wskazujący trzyma się na języku spustowym, a jednocześnie kciukiem można odciągać bezpiecznik, co — nie muszę dodawać — ma ogromne znaczenie w warunkach, gdy wszystko zależy od szybkości reakcji. Co ważniejsze, kiedy przestawia się bezpiecznik na ogień ciągły, to nabój automatycznie wsuwa się do komory, a jednocześnie zaskakuje iglica i nie trzeba już nic robić, żeby rozpocząć ogień. W czasie patrolu można zobaczyć, jak chłopcy raz po raz sprawdzają palcem pozycje bezpiecznika. Najgorsze, co człowieka może spotkać, gdy zbliża się do przeciwnika, to przypadkowy strzał z nie zabezpieczonej broni. Dodam jeszcze, że bezpiecznik w M16 działa wyjątkowo cicho, co też ma swoje znaczenie, gdy chce się zaskoczyć wroga. Mechanizm jest odporny na rdzę, a cała konstrukcja niezwykle prosta. Powiedziałbym, że na Ml6 można polegać jak na dobrym, sprawdzonym samochodzie. M16 to taki volkswagen. Ktoś powie, że w tej sytuacji SA80 to rollsroyce! Może, ale na razie to jedynie prototyp rolls-royce’a, a wiadomo, ile trzeba jeszcze czasu, żeby z prototypu zrobić naprawdę doskonałą maszynę3. W moim przekonaniu M16 z granatnikiem 203 ma tylko jedną wadę: nie można na nim zainstalować bagnetu. Nasze M16 nie miały pasów nośnych, bo i po co? Broń z pasem nosi się na ramieniu, a nie po to udajemy się na akcję, aby trzymać ją na ramieniu. Broń musi być w pogotowiu, tak aby można było w każdej chwili rozpocząć ogień. Zasada jest taka, że karabin trzyma się oburącz, z kolbą przy ramieniu. Jeśli o mnie chodzi, to jest mi zupełnie obojętne, skąd pochodzi broń. Może być nasza, a równie dobrze zagraniczna. Warunek jest jeden: musi zaspokajać moje potrzeby, abym mógł strzelać dużo i celnie, i nie może zabraknąć amunicji. Tylko to się liczy. Oczywiście żadna broń nie strzela sama. Jej skuteczność zależy od użytkownika, więc w czasie ćwiczeń na strzelnicy rzeczywiście dajemy z siebie wszystko i konkurujemy ze sobą. Strzelamy zawsze ostrą amunicją, bo jedynie w ten sposób można się oswoić z warunkami, ‘ jakie panują na polu walki. Jeśli człowiek nie przyzwyczai się, wręcz nie nawyknie do huku wystrzałów, to w prawdziwej bitwie może po prostu stracić nerwy. W porównaniu z innymi, karabin Armalite jest wyjątkowo cichy, niemal nie słyszy się huku, a i odrzut jest niewielki. Mając M16 w ręku praktycznie nie słyszy się własnej broni, ale raczej strzały kolegów. Podobnie jest z granatnikiem 40 mm. W momencie gdy granat opuszcza lufę granatnika, słychać stosunkowo 1

Produkcji francuskiej FN Herstal Minimi 3 Pomimo powtarzających się zarzutów, ogólnej niechęci brytyjskich żołnierzy, i milionów funtow utopionych przez brytyjskie MON w nieudane programy modyfikacji, SA80 nadal pozostaje w standardowym wyposażeniu sił brytyjskich w roku 2004. 2

niegłośne „bum” i wcale nie odczuwa się odrzutu broni po wystrzale. Wspomniałem już, że mieliśmy również cztery egzemplarze lekkich karabinów maszynowych Minimi, kaliber 5,56. Ich konstrukcja pozwala na podawanie amunicji z taśmy, z pojemników po dwieście sztuk, lub z konwencjonalnego magazynka. Minimi jest wyjątkowo lekki, więc z powodzeniem można go używać w natarciu, a ponieważ jest jednocześnie wyjątkowo szybkostrzelny, przeto nadaje się też do prowadzenia ognia wspierającego. Ma składany podnóżek, co gwarantuje doskonałą celność przy strzelaniu długimi seriami. Słabym jego punktem są plastikowe pojemniki na taśmę z amunicją. W czasie marszu pojemnik może zwyczajnie odpaść, więc trzeba uważać. I jeszcze jedno, taśma z amunicją nie wypełnia całej przestrzeni pojemnika, więc w czasie marszu tłucze się i przemieszcza w środku, a taki hałas — wiadomo — nie jest pożądany. W nocy zwłaszcza, gdy dźwięk niesie daleko, chrzęst dobywający się z plastikowego pudełka może utrudnić marsz. W skład osobistego wyposażenia każdego z nas wchodzi także ręczna wyrzutnia rakietowych pocisków przeciwpancernych, kaliber 66 mm, produkcji amerykańskiej. Jest to sprzęt jednorazowego użytku, składa się z dwóch rur o długości niewiele przekraczającej pół metra. Właściwą wyrzutnię stanowi rura wewnętrzna, wyposażona w stosowny celownik, zewnętrzna zaś służy tylko do transportu. To rzeczywiście znakomita broń, niezwykle prosta, co jest jej największą zaletą. Im prostsze urządzenie, tym bardziej niezawodne. Odpala się pocisk, a resztę zwyczajnie wyrzuca. Pocisk przenosi specjalny ładunek, który przebija pancerz. Uzbraja się automatycznie, po odpaleniu, po przebyciu około dziewięciu metrów. Ma wielką siłę rażenia i czyni ogromne szkody, jeśli nawet ledwie otrze się o cel. Tym, którzy nie znają się na tych sprawach, chcę powiedzieć, że w chwili trafienia, wcale nie widzi się wielkiej eksplozji, ognia i dymu, jak przedstawiają to na filmach. W rzeczywistości nigdy tak się nie dzieje, chyba że następuje tak zwany wtórny wybuch, gdy pocisk trafi na przykład w pojemnik z amunicją lub zbiornik paliwa. Mieliśmy także granaty zapalające i konwencjonalne granaty odłamkowe L2. Zapalające — fosforowe — mają to do siebie, że wytwarzają gęstą chmurę dymu, co nie jest bez znaczenia, gdy trzeba błyskawicznie się wycofać. Współczesne granaty wyglądają zupełnie inaczej niż te z czasów ostatniej wojny. Zwykło się wyobrażać granat w kształcie dużego jaja z charakterystycznymi nacięciami, przypominającymi ananas. Tymczasem granaty fosforowe to po prostu niewielki, metalowy walec z wymalowanymi literami „WP”, czyli white phosphorus — biały fosfor. Natomiast L2 mają kształt owalny, a gdyby taki granat przekroić, to zobaczylibyśmy gęsty zwój drutu z ładunkiem wybuchowym pośrodku. Z zasady wyginaliśmy zawleczki pod większym kątem, niż robiono to fabrycznie. Chodzi o to, aby mocno tkwiły w gnieździe i nie wysunęły się czasami. Dodatkowo zabezpieczaliśmy jeszcze całość taśmą klejącą, w razie gdyby zawleczka puściła. Szkolenie dotyczące użycia granatów fosforowych jest dość ograniczone. To niezwykle niebezpieczna broń i dlatego unika się jakiegokolwiek ryzyka. Wiadomo jednak, że z fosforem można poradzić sobie tylko w jeden sposób. Jeśli kawałek tej substancji spadnie na ciebie, lej na nią, bracie, wodę z manierki, bo w przeciwnym wypadku fosfor, reagując z tlenem z atmosfery, zacznie płonąć, a wtedy nie ma ratunku. Nikomu nie życzę takiej śmierci. Tak więc każdy z nas miał dziesięć magazynków, dwanaście sztuk pocisków, kaliber 40 mm, do granatników, granaty L2 i granaty zapalające, i po jednej rakiecie 66 mm w wyrzutni jednorazowego użytku. Chłopcy z karabinami Minimi mieli po sześćset sztuk amunicji w taśmach i po sześć konwencjonalnych magazynków. W sumie była to ogromna siła ognia jak na ośmioosobowy oddział. W ciągu kilkudziesięciu sekund, jakie zostały do lądowania, sprawdziliśmy, czy wszystko jest na swoim miejscu. Ci z nas, którzy mieli Ml6 z granatnikami 203, upewniali się, czy pociski są w lufach. Bob sprawdzał taśmy z amunicją do minimi. Taśma musi być prosta, przesuwać się swobodnie, bo inaczej broń zaraz się zacina. Vince przejrzał pojemniki, by się upewnić, czy mocno siedzą na swoim miejscu. Razem z trójką swoich chłopaków będzie nas osłaniał. Desantują się jako pierwsi i natychmiast zajmują pozycje wokół lądowiska, oczywiście poza chmurą kurzu, którą wzniecają wirniki lądującej maszyny. Pozostała czwórka wyładowuje sprzęt, wyrzuca go na zewnątrz przez tylną rampę tak szybko, jak tylko się da. Stan zajął się granatami fosforowymi, wszyscy przygotowywali się do tego, co nastąpi za chwilę. Chłopcy podskakiwali w miejscu, bo to najlepszy sposób na upewnienie się, czy nic nie przeszkadza, czy coś nie splątało się i w ogóle. Wszyscy poprawiali pasy, kontrolowali zapięcia, dociskali zatrzaski, sprawdzali, czy czegoś nie zostawili na podłodze. Z charakterystycznego tonu obu wirników chinooka zorientowałem się, że maszyna podchodzi do lądowania. Tylna rampa zaczęła się otwierać. Zerknąłem na zewnątrz. Moment tak zwanego przyziemienia jest szalenie niebezpieczny. Panuje wtedy taki hałas, że gdyby zaczęto do nas strzelać, to niczego byśmy nie usłyszeli. Na

zewnątrz wszystko tonęło w nieprzeniknionej ciemności, której nie rozświetlała kwadra księżyca. Wylądowaliśmy w niewielkim wąwozie — wadi — którego brzegi wznosiły się na jakieś cztery metry. Po chwili widoczny był tylko gęsty tuman kurzu. Vince ze swoją trójką, z bronią gotową do strzału, ruszyli w stronę rampy. Śmierdziało spalinami i benzyną, a hałas pracujących silników był taki, że nie słyszało się nawet własnych myśli. Nim maszyna usiadła na ziemi, Vince ze swoimi wyskoczył na zewnątrz. W tym ułamku sekundy decydowało się wszystko. Jeśli napotkają ogień nieprzyjaciela, wrócą na pokład. Pilot posadził chinooka i nadeszła nasza kolej. W parę sekund wyrzuciliśmy pojemniki ze sprzętem na zewnątrz. Stan, Dinger i Mark wyskoczyli, a ja jeszcze zostałem. Obserwowałem obu chłopców z załogi, którzy przy mdłym świetle fosforyzujących pałeczek sprawdzali, czy wszystko zostało zabrane. Zorientowałem się, że pilot zwiększa obroty — śmigłowiec zaczął wibrować, jak zwykle podczas wznoszenia. Odczekałem jeszcze dziesięć sekund, aby mieć absolutną pewność, że niczego nie zostawiliśmy. Lepiej sprawdzić dwa razy, niż później łamać sobie głowę, bo coś zostało na pokładzie. Działać szybko i akuratnie to wieczny dylemat nie tylko zresztą w naszej służbie. Jeden z załogantów podniósł kciuk w górę i powiedział coś do interkomu. Maszyna zaczęła startować. Wyskoczyłem na ziemię i obejrzałem się. Śmigłowiec błyskawicznie nabierał wysokości. Tylną rampę załadowczą zamykano już w locie. Po paru sekundach zginął ślad po naszym chinooku. Była 21.00 i od tej chwili mogliśmy liczyć wyłącznie na siebie. Leżeliśmy w korycie wyschniętej rzeki. Na wschód i zachód, jak daleko można było sięgnąć wzrokiem w ciemności, rozciągała się pustynia. Rozgwieżdżone niebo, bez jednej chmury, wyglądało cudownie. Powietrze było rześkie, noc chłodna, chłodniejsza niż przypuszczaliśmy. W mroku widziałem własny oddech. Krople potu spłynęły mi z czoła, drżałem z zimna. Wzrok dość długo przyzwyczaja się do ciemności. Siatkówka oka, a ściślej fotoreceptory, dzięki którym postrzegamy kształty i kolory, źle reagują na ograniczoną ilość światła. W mroku część ich funkcji przejmują komórki wokół samej soczewki. Te jednak ustawione są pod kątem 45° w stosunku do osi, bo taki jest kształt gałki ocznej, co sprawia, że nocą przedmioty na wprost jawią się dość niewyraźnie, gdy jednak spojrzymy na nie pod odpowiednim kątem, to widzimy je jakby ze wszystkich stron i wtedy można rozróżnić szczegóły i stworzyć sobie cały obraz. Ale w ogóle to trzeba prawie czterdziestu minut, aby wzrok w pełni przystosował się do ciemności, z tym że już po pięciu minutach zaczynamy postrzegać co większe obiekty. Piszę o tym, aby uświadomić czytelnikom, że to, co się dostrzega w ciemności w chwili lądowania, i to, co jawi się po pięciu minutach, to dwa niemal całkowicie różne obrazy. Vince i jego trójka w dalszym ciągu osłaniali lądowisko, zajmując pozycje na krawędzi wąwozu. Ja z resztą chłopaków przenosiliśmy ładunek pod ścianę wąwozu, aby — w razie czego — mieć osłonę przynajmniej z jednej strony. Trwało to jakiś czas. Każdy z nas musiał dwukrotnie przejść trasę, by przenieść plecaki, zasobniki i kanistry z wodą. Mark wyjął magellana — pamiętacie, to elektroniczny instrument do oznaczania pozycji na podstawie sygnałów z satelitów nawigacyjnych — i sprawdził namiary. Działał ostrożnie. W mroku nawet najsłabsze światło negatywnie wpływa na akomodację wzroku i jeśli się o tym nie pamięta, to wielominutowy proces przyzwyczajania oczu do ciemności trzeba zaczynać od nowa. Doświadczenie nauczyło nas, że jeśli chce się obejrzeć oświetloną skalę jakiegoś przyrządu, czy coś takiego, należy to robić jednym okiem i koniecznie nie tym, z którego korzystamy, celując z broni. Przymykamy więc to „ważniejsze oko” i spoglądamy drugim, by w razie czego mieć do dyspozycji przynajmniej jedno oko przystosowane do nocnych warunków. Po przeniesieniu bagaży dołączyliśmy do Vince’a. W ósemkę zaczęliśmy obserwować teren. Przez dziesięć minut leżeliśmy w milczeniu i bez ruchu. Chodziło także o to, aby organizm zdołał przywyknąć do nowych warunków. Jeszcze przed chwilą siedzieliśmy w kołyszącej się, hałaśliwej maszynie. Teraz ciało musi oswoić się z ciszą, inną atmosferą i otoczeniem. Kiedy tropi się przeciwnika w dżungli, to co kilkanaście kroków trzeba przystanąć i nasłuchiwać. A zresztą ten sam mechanizm funkcjonuje także w codziennym — że tak się wyrażę — życiu. Gdy na przykład wejdzie się do obcego domu, to zrazu wydaje się on inny niż po paru minutach, w ciągu których oswajamy się z otoczeniem. Są to ważne sprawy. Znajomość otoczenia pozwala instynktownie wyczuć niebezpieczeństwo, a osoba nie znająca warunków nie potrafi niczego dostrzec ani usłyszeć. Jeśli chodzi o Marka i magellana, to musieliśmy sprawdzić pozycję. Często bowiem bywa tak, że chłopcy z RAF wysadzają nas wcale nie tam, gdzie się umawialiśmy. Sprawdzone namiary podaje się wszystkim do wiadomości, żeby każdy bez wyjątku wiedział, gdzie się znajduje. Jak się okazało, załoga chinooka

wylądowała dokładnie tam, gdzie należało, co skonstatowaliśmy zarówno z uznaniem, jak i z pewną przykrością, gdyż oznaczało to, że nie dali nam najmniejszych podstaw do kpin, a fajnie byłoby drzeć z nimi koty po powrocie. Teren wokół był niemal zupełnie płaski, bez żadnych charakterystycznych punktów. Pięć centymetrów piachu i żwiru, a pod spodem lita skała. Krajobraz niemal księżycowy, jak z filmu science fiction o wyprawach na obce planety. Wspominałem już, że bywałem na Bliskim Wschodzie i uważałem, że znam ten region, jednak czegoś takiego do tej pory nie widywałem. Tymczasem usłyszeliśmy ujadanie psa. Przyznam, że na ten dźwięk ścierpła mi skóra. Co tu dużo mówić. Owszem, byliśmy skazani na samych siebie, ale też było nas ośmiu chłopa, mieliśmy broń i zapas amunicji, więc oczywiście zrobimy, co do nas należy. Po głuchych odgłosach dobiegających ze wschodu i północnego wschodu zorientowaliśmy się, że gdzieś za horyzontem, w odległości dwudziestu, może trzydziestu kilometrów od nas, trwał nalot bombowy. Potwierdziło się to w sekundę później, gdy na niebie rozbłysły pociski smugowe. Rozświetliły na chwilę całą okolicę i wtedy to, jakieś tysiąc pięćset metrów od nas na wschód, zobaczyłem zabudowania gospodarskie, coś, czego nie powinno tu być, a było. Drzewa, wieża ze zbiornikiem na wodę, dom... Tam właśnie szczekał pies, do którego już dołączyło kilka następnych. Ujadały chórem. Zapewne zaalarmował je śmigłowiec, lecz to nie musiało wzbudzić podejrzenia mieszkańców farmy. Jeśli nawet usłyszeli warkot silników, to nie mieli podstaw, aby przypuszczać, że to obca maszyna. A zresztą swoja czy obca, w ciemności wszystkie wyglądają jednakowo. Gorzej byłoby, gdyby w zabudowaniach mieścił się posterunek wojskowy. Patrząc na gospodarstwo, którego nie powinno być, zastanawiałem się, czy także reszta naszych informacji o sytuacji i terenie okaże się równie trafna. Były to raczej akademickie rozważania, bo gdyby nawet wszystkie informacje okazały się do niczego, to i tak nie mieliśmy już żadnego wyboru. Tymczasem leżeliśmy w milczeniu czekając, co nastąpi. Może zapalą się światła, może usłyszymy dźwięk uruchamianego samochodu? Nic takiego jednak się nie stało. Panowała cisza, którą przerywał daleki odgłos wybuchających bomb. Popatrzyłem na horyzont, na którym znów rozbłysła seria pocisków smugowych. Oczywiście nie widziałem samolotu, w którego stronę ją wysłano, ale nie usłyszałem też eksplozji, co oznaczało, że pociski nie trafiły w cel. Sprawiło mi to niekłamaną satysfakcję. Wiedziałem, że chłopcy za sterami zostali wysłani w te okolice z naszego powodu i poczułem się dumny. — Pieprzmy to, czas chyba ruszyć — szepnął Mark. Poderwałem się, gdy nagle od zachodu ziemia zatrzęsła się, a niebo rozdarł oślepiający błysk. — O kurwa, co to takiego? — spytał Mark. — Śmigłowiec! Skąd się wziął, nie miałem najmniejszego pojęcia. Wiedziałem tylko jedno, że po dziesięciu ledwie minutach przebywania na terenie nieprzyjaciela czeka nas niezły taniec. Nie mógł to bowiem być nasz śmigłowiec. Nasz nie zapalałby świateł. Była to obca maszyna i leciała prosto na nas. Jezu Chryste, jak to się stało, że Husajn zadziałał tak błyskawicznie? Musieli chyba przechwycić naszego chinooka na radarze i to zaraz po tym jak wystartowaliśmy z lotniska polowego. Innego wytłumaczenia nie ma. Światło tymczasem potężniało i najwyraźniej kierowało się prosto na nas. Minęła jeszcze chwila, nim zdałem sobie sprawę, że jednak jest inaczej, że błysk wcale nie zmierza w naszym kierunku, ale prosto w górę, i że nie jest to reflektor, lecz ognista kula, a raczej rozpalony płomień. — Scud! — wyrwało mi się z ust. Wszyscy odetchnęli z ulgą. Nikt z nas nigdy nie widział, jak startuje rakieta tego typu, a wyglądało to dokładnie tak, jak pokazywano w telewizji, gdy wystrzeliwano saturny do lotów na Księżyc. Najpierw widzi się błysk, później potężny strumień rozpalonych gazów wylotowych, a po chwili — jak teraz — rakieta znika z pola widzenia. Obliczaliśmy, że wyrzutnia musi być stosunkowo niedaleko, jakieś dziesięć kilometrów od nas. Byliśmy więc w pobliżu „Trójkąta” albo „Zaułka Scudów” — jak nazywano to w telewizji i prasie! Gdy niebo znów ściemniało, powiedziałem Vince’owi, żeby zwołał chłopaków. Zbliżyli się bez pośpiechu. Tak właśnie trzeba, gdy działa się w ukryciu. Każdy gwałtowny ruch, błysk, nagły dźwięk — wszystko to zdradza obecność, więc w czasie działań w terenie staramy się poruszać bez zbędnego pośpiechu. W ten sposób ograniczamy także ryzyko przypadkowej kontuzji. Biegnąc, łatwo się przewrócić, można też zwichnąć albo złamać nogę, a wtedy nie dość, że człowiek nie jest sprawny, to jeszcze obciąża swoją osobą pozostałych. Podałem chłopcom pozycję i potwierdziłem ustalony wcześniej kierunek marszu oraz RV — rendez-vous —

miejsce ewentualnego spotkania, gdyby, na skutek nieprzewidzianych okoliczności, doszło do rozproszenia patrolu przed dotarciem do punktu, w którym zamierzaliśmy ukryć sprzęt. Miejsce wybraliśmy wśród skalnych wzgórz, na północ od lądowiska, za ropociągiem, który częściowo biegł po powierzchni ziemi i z tego względu stanowił dobry punkt orientacyjny. Bliższych danych nie było, a zresztą skąd je wziąć w terenie bez rzeźby i wyróżników topograficznych. Gdyby coś się stało, to w owym umówionym miejscu mieliśmy czekać dwadzieścia cztery godziny. RV na następne dwadzieścia cztery godziny stanowiło miejsce lądowania chinooka. Ruszyliśmy wedle ustalonego planu. Czterech przodem, jako osłona, pozostała czwórka transportowała sprzęt, i tak na zmianę, zgodnie z taktyką działań patrolowych: najpierw zwiad, potem marsz i — co kilka kilometrów — odpoczynek. W tym czasie jedna czwórka osłaniała miejsce odpoczynku, pozostali sprawdzali, czy nic z ładunku nie zapodziało się po drodze, czy zasobniki i plecaki są należycie zabezpieczone. Transport wymagał sporego wysiłku. Najtrudniej było nieść kanistry z wodą, ciężkie i równie nieporęczne jak wypchana walizka. Próbowałem różnych sposobów. Kładłem, na przykład, kanister na plecak, co okazało się błędem. Miałem wrażenie, że za chwilę pęknie mi kręgosłup. Staraliśmy się posuwać możliwie szybko, ale zachowując wszystkie środki ostrożności. Założenie było takie, żeby dojść do magistrali sporo przed świtem, tak aby mieć czas na ukrycie sprzętu i znalezienie stosownej kryjówki. Świt w tych okolicach o tej porze roku wypada o 5.30. W planie operacyjnym ustaliłem, że maszerujemy do 4.00. Jeśli do tego czasu nie osiągniemy zamierzonego celu, to i tak przerywamy marsz i zakładamy tymczasową bazę, mając na to półtorej godziny. Martwił mnie teren, zupełnie płaski, bez rzeźby, bo jak tu się ukryć, kiedy nie ma ani za czym, ani pod czym. Gdy nastanie świt, będziemy sterczeć, jak te fiuty, na otwartej przestrzeni. Posuwaliśmy się według azymutu, a pozycje zliczaliśmy na podstawie upływu czasu i przebytego dystansu. Nie wyjmowaliśmy magellana. Po pierwsze nie można na nim do końca polegać, po wtóre skala instrumentu emituje światło, a po trzecie lepiej patrzeć pod nogi niż na przyrząd. Co pół godziny ustalaliśmy nowe, alarmowe RV na wypadek, gdyby doszło do kontaktu z przeciwnikiem i musielibyśmy się wycofać. Wybieraliśmy kurhany lub coś podobnego. Ten z nas, który akurat szedł na czele, wskazywał palcem miejsce, a potem wykonywał gest dłonią, jakby kręcił korbką. To był nasz znak. Przekazywano go od czoła do ostatniego w szeregu. W czasie marszu w warunkach bojowych przez cały czas analizuje się sytuację i opracowuje manewry w razie nieprzewidzianych okoliczności. Rozważa się, co zrobić, gdyby nagle doszło do kontaktu z przeciwnikiem. Jak działać, jeśli przeciwnik zaatakuje od frontu? Co będzie, jeżeli atak nastąpi z lewej flanki? Notuje się w pamięci ewentualne kryjówki. Ogarnia się wzrokiem teren, oceniając, czy jest to miejsce odpowiednie na zasadzkę. Powtarza się w myślach, gdzie jest ostatnie, umówione RV. Kto idzie z przodu, kto z tyłu. Sprawdza się, czy są wszyscy. Jednocześnie trzeba pilnie uważać, gdzie się stąpa, aby nie wywołać niepotrzebnego hałasu. , Podczas marszu robi się gorąco, gdy zaś człowiek zatrzyma się na odpoczynek, zaczyna marznąć. Spod ramion i na plecach spływa zimny pot. W okolicy pasa, gdzie od potu ubranie jest takie, że można je wyżąć, skóra aż drętwieje z zimna. Wtedy wstaje się i idzie dalej, bo tylko w ten sposób można się rozgrzać. Odpoczynek nie trwa więc długo, bo człowiek by zamarzł. I tak w kółko, aż przestaje się pamiętać, że w ogóle może być i sucho, i ciepło zarazem. O 4.45 dotarliśmy w pobliże znanego nam z mapy zakrętu. Nie widzieliśmy żadnych świateł na drodze. Ukryliśmy sprzęt. Vince ze swoją trójką został na straży, ja z pozostałymi ruszyłem na zwiad, aby znaleźć odpowiednie miejsce na kryjówkę. — Wracam najpóźniej o 5.45 — szepnąłem Vince’owi do ucha. Jeśli rozlegnie się strzelanina, Vince będzie wiedział, że napotkaliśmy nieprzyjaciela. Jeżeli uzna, że do potyczki doszło względnie blisko , i może nam pomóc, to tak uczyni. W przeciwnym wypadku wycofa się natychmiast w stronę lądowiska śmigłowca. Jeśli nie usłyszy strzałów, ale nasza grupa nie zjawi się przed ustalonym czasem, ruszy do umówionego punktu RV za ropociągiem. Tam będzie czekał dwadzieścia cztery godziny, a następnie przemieści się ze swoim oddziałem na lądowisko i odczeka kolejne dwadzieścia cztery godziny i dopiero po upływie tego czasu — jeśli oczywiście nie zjawimy się — wezwie śmigłowiec i będzie się ewakuować z rejonu działania. Po ustaleniu czasu podałem też Vince’owi sygnały, którymi się posłużą w drodze powrotnej. — Będę wracał z tego samego kierunku — szepnąłem — w pojedynkę, ramiona rozłożone, broń w prawej ręce. Chodzi o to, aby rozpoznano mnie z daleka. Ja zaś upewnię się najpierw, czy wszystko jest w porządku, i dopiero wtedy przywołam pozostałą trójkę. Muszę się upewnić, bo nie można wykluczyć, że w czasie naszej

nieobecności Vince ze swoją trójką zostanie zaskoczony przez nieprzyjaciela, który będzie czekał na resztę. Tak więc w trakcie podchodzenia do wartownika moi chłopcy będą mnie osłaniać, a ja w razie czego będę mógł się wycofać. Ruszyliśmy na zwiad. Szczęście nam dopisywało, bo już po pół godzinie znaleźliśmy znakomite miejsce na kryjówkę — wyschnięte koryto rzeki lub potoku. Woda, która płynęła tędy przez tysiące lat, wyżłobiła w skale głęboki, pięciometrowy kanion. Podmyła kamienie, tak że powstał nawis, stanowiący doskonałą osłonę nie tylko przed wzrokiem, ale i ogniem. Natychmiast zawróciliśmy po resztę oddziału. Przenieśliśmy sprzęt uznając, że właśnie tu ustanowimy bazę. Pośrodku niszy, pod skałą, leżał wielki kamień, dzieląc ją na dwie części. Sprzęt umieściliśmy za głazem, a sami podzieliliśmy się na dwie grupy i rozłożyliśmy po bokach. Poczułem się bezpiecznie, choć nie do końca. Coś, co w ciemności wygląda zachęcająco, za dnia okazuje się zupełnie inne. W warunkach ograniczonej widoczności można — na przykład — wybrać sobie kryjówkę pośrodku osiedla mieszkaniowego i dopiero rano człowiek widzi, w co się wpakował. Tymczasem leżeliśmy w milczeniu, nasłuchując i oswajając się z otoczeniem. Po kilku godzinach marszu pustynia wydała się nam mniej tajemnicza niż na początku. Czuliśmy się pewniejsi. Nadszedł czas na sen. Stara wojskowa zasada głosi, że trzeba spać, póki można. W warunkach bojowych, podczas akcji, nigdy nie wiadomo, kiedy nadarzy się następna okazja. Dwóch chłopców objęło wartę, reszta ułożyła się do snu. Zmiany, co dwie godziny. Sprawą wartowników było wypatrywać i nadsłuchiwać, czy nie zbliża się ktoś obcy, i w razie czego — obudzić resztę. Tej nocy słyszeliśmy jeszcze sporo odgłosów nalotów bombowych. Daleko na horyzoncie, od strony Bagdadu, odległego od nas o sto pięćdziesiąt kilometrów, widzieliśmy ogień artylerii przeciwlotniczej i łuny. W naszym rejonie działania nie działo się nic specjalnego. Tuż przed świtem dwóch z nas wyślizgnęło się z kryjówki, aby zatrzeć ślady i sprawdzić, czy nie zostawiliśmy po drodze czegoś, co mogłoby zdradzić naszą obecność. Zawsze trzeba zakładać, że przeciwnik jest sprytniejszy, lepiej orientuje się w terenie i potrafi rozpoznać ślady. Wokół kryjówki rozłożyliśmy kilka min odłamkowych. Wartownicy mieli je na oku i mogli w każdej chwili zdalnie odpalić. Wartownik jest zobowiązany obudzić wszystkich pozostałych, gdy tylko usłyszy lub zobaczy coś podejrzanego. Od jego decyzji zależało też, czy odpali miny, czy nie. Odpalenie oznaczało oczywiście, że zaraz dojdzie do potyczki, więc traktowaliśmy to jako ostateczny środek, gdyby już odkryto naszą obecność. Najwięcej jednak nadziei pokładaliśmy w kryjówce, to była nasza najlepsza „broń”. Wyszedłem, aby jeszcze raz rzucić okiem na otoczenie bazy. Na północ od nas, a więc w stronę magistrali komunikacyjnej, w odległości około sześciuset metrów, teren był płaski, dalej zaś wznosił się na mniej więcej pięć metrów. Jeszcze dalej, w odległości około kilometra, widziałem zarysy gospodarstwa rolnego. Na wschodzie i na zachodzie nie dostrzegłem nic szczególnego. Natomiast na południu ujrzałem kolejne gospodarstwo. Widać było wieżę ze zbiornikiem wody i budynki. Zgodnie z mapą i informacją Berta niczego takiego nie powinno tu być, a jednak było i to nader blisko, może nawet zbyt blisko. Od strony szosy, której, nawiasem mówiąc, jeszcze nie widzieliśmy, dobiegały odgłosy jadących pojazdów. Stamtąd raczej nie groziło nam żadne niebezpieczeństwo. Naszą obecność mógłby odkryć tylko ktoś, kto stanąłby nad brzegiem kanionu i spojrzał w dół pod przeciwległą ścianę, ale nie mógłby tego uczynić niespostrzeżenie, to znaczy bez naszej wiedzy. Zszedłem i opowiedziałem chłopakom, jaka jest sytuacja i jak wygląda otoczenie. Uznałem, że w zupełności wystarczy jeden wartownik, aby mieć na oku podejścia do kryjówki i kanion. Następnie zarysowałem plan działań, na wypadek gdyby w ciągu dnia doszło do kontaktu z nieprzyjacielem. Zbliżała się godzina, o której powinniśmy przesłać Sit Rep (situation report) — meldunek sytuacyjny — do bazy. Bez tego nikt nie będzie wiedział, gdzie i w jakim stanie się znajdujemy. Przed wyruszeniem na akcję zakładaliśmy, że meldunki będziemy przesyłać codziennie, raportując o wszystkich spostrzeżeniach, zamiarach i o tym, co udało nam się zrobić. W odpowiedzi powinniśmy otrzymywać stosowne instrukcje. Podczas gdy ja pisałem meldunek, Nogas przygotowywał radio. Zaszyfrował wiadomość i był gotów do nadania. Transmisja trwa ułamek sekundy, i z tego względu takiego sygnału nie udaje się namierzyć. Fala radiowa odbija się od jonosfery i dociera do odbiorcy. Czekaliśmy na potwierdzenie, że meldunek dotarł, gdzie trzeba. Potwierdzenia jednak nie było. Nogas ponowił próbę. Nic. Jeszcze raz. Bez skutku. Oczywiście zaniepokoił nas brak odpowiedzi, ale nie przekreślało to dalszych działań. Mieliśmy przygotowany awaryjny plan łączności. W nocy udamy się na lądowisko, nad którym o 4.00 zjawi się śmigłowiec właśnie po to, aby nawiązać z nami kontakt.

Tymczasem przez cały dzień próbowaliśmy zaradzić sytuacji. Ponawialiśmy próby za pomocą różnych anten. Wszyscy przeszliśmy stosowne szkolenie z łączności, więc przy radiu pracował nie tylko Nogas. Odpowiedź z bazy jednak nie nadchodziła. Co dwie godziny zmienialiśmy się na warcie, a pół godziny przed zmierzchem zaczęliśmy się szykować do wymarszu. Dwa ostatnie kwadranse przed zapadnięciem zmroku i pół godziny przed świtem to najlepsza pora na atak, więc należało mieć się na baczności. Przygotowaliśmy broń łącznie z rakietami 66 mm, zajęliśmy stanowiska ogniowe. Gdy zapadła noc, odwołaliśmy pogotowie i przygotowaliśmy się do zwiadu. Ruszyliśmy — to znaczy ja ze swoją trójką — o 21.00, po umówieniu się, że wracamy najpóźniej o 5.00. Gdybyśmy nie pojawili się, Vince będzie wiedział, że coś się stało: może zabłądziliśmy, mamy rannego lub wpadliśmy w zasadzkę. Jeśli Vince nie usłyszy strzałów, to zostanie w kryjówce do 21.00 następnego dnia i jeśli w dalszym ciągu nas nie będzie, przejdzie ze swoimi ludźmi na lądowisko. Gdyby zaś usłyszał strzały, co świadczyłoby o tym, że doszło do potyczki, wtedy odskoczy na lądowisko jeszcze tej samej nocy. My też będziemy starali się tam dotrzeć przed 4.00, o której to godzinie zjawi się śmigłowiec. Było zupełnie ciemno, gdy ze Stanem, Markiem i Dingerem opuściliśmy wąwóz. Zadanie polegało na rozpoznaniu szosy i zlokalizowaniu magistrali komunikacyjnej. Wiedzieliśmy, że od szosy dzieli nas ledwie kilometr, ale trzeba było wszystko sprawdzić, zobaczyć na własne oczy. Ustaliłem, że najpierw udamy się prosto na północ, a następnie okrążymy teren w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Przede wszystkim musieliśmy znaleźć jakiś punkt orientacyjny, wedle którego będziemy się kierować w drodze powrotnej. Z kryjówki pomaszerujemy na północ, według azymutu, dotrzemy do szosy, przejdziemy na drugą stronę i tam rozejrzymy się za jakimś głazem lub czymś podobnym. Gdybyśmy stracili orientację, ów znak bardzo się przyda. Wystarczy bowiem cofnąć się do szosy, odnaleźć nasz punkt orientacyjny i pójść prosto na południe, aby trafić do naszego wąwozu. Okolica, jak już wspominałem, była płaska, pustynna, bez żadnych charakterystycznych punktów, wedle których można by się orientować. Zwykle w terenie spotyka się pagórki, drogi, ścieżki, umożliwiające określenie własnej pozycji. W dżungli takimi punktami orientacyjnymi są potoki czy strumienie. Tu, na pustyni, nie było na czym oka zawiesić. Nie pozostawało nam nic innego, jak iść według azymutu, obliczać przebyty dystans i zawierzać magellanowi. A jednak udało nam się znaleźć spory głaz. Idąc dalej, na zachód, w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, znaleźliśmy się w miejscu, gdzie lądowaliśmy. Zaraz też ciszę rozdarło ujadanie psa. Beduini nie opuszczają swoich siedzib nocą. Kładą się o zachodzie słońca, wstają o świcie. Szczekanie psa może ich więc zaalarmować i domyśla się, że w pobliżu zjawił się ktoś obcy. Tymczasem do pierwszego psa dołączyły dwa następne. Przypomniał mi się Ulster i to, czego się tam nauczyłem. Pies zaczyna ujadać, gdy naruszy się jego terytorium. Nie ma innej rady, jak wycofać się i odczekać, aż pies przestanie szczekać. Nasz problem obecnie polegał jednak na tym, że nie mogliśmy tak zwyczajnie odejść. Musieliśmy dokładnie rozpoznać obiekt, bo nie można było wykluczyć, że mamy do czynienia ze stanowiskiem scudów. Przycupnęliśmy więc na miejscu, zachowując ciszę. Dobyliśmy bagnety na wypadek, gdyby pies lub psy zaczęły biec w naszą stronę. W takiej sytuacji trzeba będzie je zabić. Truchła oczywiście weźmiemy ze sobą, aby nie zostawiać śladów. Gdy właściciel lub właściciele obudzą się rankiem, pomyślą, że zwierzęta zbiegły. Uznają to zapewne za dość niezwykły zbieg okoliczności, ale trudno — nie mieliśmy innego wyjścia. Tymczasem nadsłuchiwaliśmy pilnie i czekaliśmy, co się stanie. W ślad za ujadaniem powinny rozbłysnąć światła i powinni zjawić się ludzie zaalarmowani psią wrzawą. Na szczęście nic takiego nie nastąpiło. Wobec tego zaczęliśmy okrążać okolicę, aby dokładnie ustalić, skąd dobiegają psie głosy. Okazało się, że jest to cała wioska. Między glinianymi chatami i namiotami stały samochody terenowe, jak się wydaje cywilne. W ogóle nie zauważyliśmy niczego, co wskazywałoby na obecność wojska. Włączyliśmy magellana, aby ustalić dokładne koordynaty osady, a potem skierowaliśmy się na północny zachód, mając nadzieję, że w ten sposób ominiemy gospodarstwo rolne, o którym wiedzieliśmy, że znajduje się prosto na północ. Szedłem na czele, więc pierwszy zobaczyłem coś, co nas zaskoczyło: cztery namioty i baterię złożoną z dwóch dział przeciwlotniczych S60, co oznaczało, że mamy do czynienia z oddziałem w sile plutonu. Z obozu nie dobiegał żaden głos, nie widzieliśmy też wartowników. Z Markiem podeszliśmy bliżej. Nie chcieliśmy się wkraść do obozu, zależało nam tylko na zdobyciu więcej informacji. Nie zauważyliśmy żadnych śpiących postaci przy działach i wozach, z czego wnieśliśmy, że wszyscy śpią w namiotach. Usłyszeliśmy, jak ktoś kaszle przez sen. Obóz nie stanowił dla nas bezpośredniego zagrożenia, ale przecież wiadomo, że baterie przeciwlotnicze stawia się po to, by ochronić jakiś obiekt. Jeśli tym obiektem była szosa, to w porządku, gorzej jednak, gdyby bateria osłaniała na przykład zgrupowanie pancerne lub coś podobnego. Wzięliśmy namiar na magellanie i ruszyliśmy dalej, na północ.

Pokonując kolejne cztery kilometry, nie zauważyliśmy niczego szczególnego. Z namiaru i mapy wynikało, że nasza kryjówka znajduje się kilometr na północ od szosy, co kłóciło się z tym, co zobaczyliśmy w czasie zwiadu. Nie przywiązywaliśmy jednak do tego specjalnej wagi, gdyż na mapie umieszczono zastrzeżenie, że położenie dróg i linii komunikacyjnych podane jest w przybliżeniu. Natomiast bezbłędnie trafiliśmy w rejon ustalony, a więc tam, gdzie szosa skręcała. Niestety przekonaliśmy się również, że okolica jest dość gęsto zaludniona. Na północy i południu znajdowały się gospodarstwa rolne, na północny zachód od naszej kryjówki — bateria S60, a przy drodze rozciągały się osiedla. Mieliśmy działać na odludziu, rzeczywistość jednak okazała się zupełnie inna, ale cóż, nikt nie mówił, że będzie łatwo. Zawróciliśmy, aby dokładniej rozpoznać gospodarstwo leżące na północ od naszej kryjówki. Świadomie zostawiłem to na koniec, bo po pierwsze znaliśmy położenie obiektu, a po wtóre wszystko wskazywało na to, że będzie to najtrudniejsza faza patrolu. Podeszliśmy ostrożnie, okrążyliśmy zabudowania i wieżę ze zbiornikiem na wodę oraz budynek, którego wygląd sugerował, że znajdują się w nim pompy systemu irygacyjnego. Nie zauważyliśmy żadnych świateł, żadnych pojazdów i śladów życia, co nas ucieszyło. Gospodarstwa doglądano zapewne za dnia, ale nikt tu nie mieszkał. W drodze powrotnej do kryjówki znów zobaczyliśmy start scuda. Wszystko wskazywało na to, że wyrzutnia znajduje się mniej więcej pięć kilometrów na północny zachód od naszej kryjówki. Nie było wątpliwości, że znaleźliśmy się w „Zaułku Scudów”. Tymczasem odszukaliśmy głaz, czyli nasz punkt orientacyjny przy szosie, skąd droga do kryjówki wiodła prosto na południe. Szedłem pierwszy i zgodnie z ustaleniem rozpostarłem ramiona, aby wartownik wiedział, kto nadchodzi. Wartę trzymał Bob. Uśmiechnął się na powitanie. Poczekałem na swoją trójkę i razem zeszliśmy do wąwozu. Spojrzałem na zegarek. Zwiad trwał równo pięć godzin. Nie obudziłem chłopców. Postanowiłem, że opowiem o wszystkim rano. Nocą głos niesie się znacznie dalej niż za dnia. Wartownik obudził nas o pierwszym brzasku. Opowiedziałem chłopcom, co widzieliśmy podczas zwiadu. Nie pominąłem żadnego szczegółu, bo ważne jest, aby wszyscy mieli możliwie pełny obraz sytuacji. Potem raz jeszcze wspiąłem się na skały, aby popatrzyć na okolicę, a zwłaszcza odszukać linię łączności, której nie zlokalizowaliśmy w nocy. Chciałem także sprawdzić, czy w ciągu minionych godzin nie nastąpiły jakieś zmiany w sytuacji. W kryjówce byliśmy dość bezpieczni, a przynajmniej tak nam się wydawało. Osłaniał mnie Chris. Ostrożnie wysunąłem głowę nad krawędź wąwozu. Był to ostatni moment, bo po wzejściu słońca coś takiego może się okazać zbyt ryzykowne. Spojrzałem najpierw na północny wschód i tuż przy szosie zobaczyłem jeszcze jedną baterię dwóch dział S60. Musiano ją tu zainstalować w ciągu nocy. Dzieliło nas nie więcej niż trzysta metrów. Wyraźnie widziałem namioty, dwa ciągniki i oczywiście żołnierzy. Byłem absolutnie zaskoczony. Nocą musieliśmy przechodzić tuż obok ich stanowisk. Zszedłem na dół i powiedziałem o tym najpierw Chrisowi, a potem reszcie. Mark wspiął się na skały, by sprawdzić, czy czasami nie mam halucynacji. Niestety nie miałem, byłem natomiast dość zaniepokojony tą sytuacją. Przeciwnik siedział nam na karku. Trudno będzie wymyślić coś rozsądnego. Przestudiowaliśmy mapę i zaznaczyliśmy na niej wszystkie rozpoznane obiekty, łącznie z dwiema bateriami S60. Przez resztę dnia usiłowaliśmy nawiązać łączność z bazą. Baterie S60 zainstalowano w tym miejscu, by osłaniać szosę, nie mogliśmy znaleźć innego wytłumaczenia. Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa patrole z obu baterii zaczną przeczesywać teren, bo tak to się zwykle dzieje. Pocieszaliśmy się, że naszą obecność można odkryć jedynie wtedy, gdy ktoś stanie na krawędzi wąwozu i spojrzy w dół. Nie udało nam się nawiązać łączności z bazą, co oznaczało, że zgodnie z awaryjnym planem jeszcze tej nocy, a ściślej, przed świtem następnego dnia, o 4.00, zjawi się nasz śmigłowiec. Wypadało nam tylko czekać. Śmigłowiec przywiezie instrukcje, być może przeniesiemy się w inny rejon działania. Gdyby do tego czasu odkryto naszą obecność, będziemy się bronić. W ośmiu stanowiliśmy sporą siłę. Przepowiedziałem sobie w myślach procedurę nocnego spotkania na lądowisku. Pilot, wyposażony w okulary noktowizyjne, będzie wypatrywał sygnału nadawanego na podczerwieni. Sygnał to „B” — pierwsza litera Bravo. Śmigłowiec wyląduje pięć metrów od mojego stanowiska. Podchodzę do drzwi tuż za kabiną pilotów. Wrzucam nadajnik i otrzymuję nowe radio. Jeśli są dla nas wiadomości, to chłopak z załogi pokładowej łapie mnie za ramię i wciska w rękę pisemny meldunek. Jeśli będzie więcej informacji do przekazania, załoga otwiera tylną rampę ładunkową i wchodzę na pokład. Moi chłopcy osłaniają miejsce lądowania. Gdybym chciał, aby śmigłowiec przewiózł nas w nowy rejon działania, wtedy chwytam

załoganta za ramię i gestem wskazuję na tylną rampę. Rampa się otwiera, wszyscy wchodzimy na pokład. Plan był więc prosty. Wsiadamy i przenosimy się w inne miejsce.

6 Ciszę w ciągu dnia zakłócały tylko samochody uwijające się na szosie. Nie stanowiły jednak specjalnego zagrożenia. Popołudniem usłyszeliśmy coś zupełnie innego — młody głos i to niedaleko, jakieś pięćdziesiąt metrów od naszej kryjówki. Chłopak, dziecko jeszcze, jak można było się domyślać, pokrzykiwał najprawdopodobniej na stado kóz, bo właśnie dobiegł nas odgłos kopyt i dźwięk dzwonka. Nie przejęliśmy się tym zbytnio, gdyż nie przypuszczaliśmy, by mogło dojść do odkrycia naszej kryjówki. Tymczasem stado kóz najwyraźniej zmierzało wprost na nas i było coraz bliżej. Leżeliśmy w pełnym oporządzeniu, z bronią gotową do strzału. Od samego rana zresztą byliśmy w pogotowiu. Nie było mowy o drzemce. Niemal bezwiednie przesunąłem palec na bezpiecznik granatnika 203. Dzwonek zadźwięczał tuż nad nami. Spojrzałem w górę i na krawędzi wąwozu zobaczyłem rogaty łeb. Czułem, jak z wrażenia zaciskają mi się szczęki. Leżeliśmy bez ruchu, tylko oczy pilnie śledziły sytuację. Na skale pojawiło się więcej kóz. Ale gdzie był pasterz? I nagle wyłoniła się głowa. Znieruchomiała, a po chwili przesunęła się bliżej krawędzi wąwozu. Widziałem smagłe, chłopięce rysy. Na szczęście chłopak patrzył w drugą stronę. Przesuwał się jednak na skraj wąwozu, bo nad krawędzią pokazały się ramiona i tors. Chłopak zatrzymał się metr od krawędzi. Kiwał głową, pokrzykiwał na kozy i pędził je długim kijem. W cichości ducha ostrzegałem go, aby nie patrzył w dół. Nic mu się nie stanie, jeśli tylko nie spojrzy w naszą stronę. „Proszę cię, zaklinam, nie patrz na nas...” Głowa odwróciła się w moją stronę. „Spieprzaj, bo...” — krzyknąłem w myślach. Nie usłuchał, spojrzał w dół. „Ty gówniarzu”. Patrzył prosto na mnie. Nigdy w niczyim wzroku nie widziałem takiego zaskoczenia. Stał, jakby wrósł w ziemię, a ja gorączkowo zastanawiałem się, co zrobić. Zabić? Strzał może zaalarmować żołnierzy, a poza tym nie chciałbym do końca swoich dni żyć w poczuciu, że jestem mordercą. Co by było, gdyby irackie komando wylądowało w Anglii, a na drodze znalazła się moja Katie? Chłopak zaczął uciekać. Rzuciłem się za nim. Poderwał się Mark i Vince. Myśleliśmy tylko o tym, żeby go dopaść. Później zastanowimy się, co z nim zrobić. Pewnie go spętamy i zaczniemy karmić czekoladą, żeby słowem nie mógł pisnąć. Pościg miał jednak niewiele szans. Nie mogliśmy wyskoczyć na pustynię, bo zobaczą nas żołnierze z pobliskiej baterii. Chłopak tymczasem miał nad nami sporą przewagę. Biegł co sił w nogach prosto w stronę dział i krzyczał wniebogłosy, jak opętany. Nic jeszcze nie było przesądzone. Nie można wykluczyć, że chłopak nie podniesie alarmu, że nikomu nic nie powie, bojąc się konsekwencji, bo być może nie powinien włóczyć się w pobliżu baterii. Nie zaalarmuje żołnierzy tylko popędzi do domu i dopiero tam zwierzy się rodzicom lub kolegom. Możliwe są różne warianty, ale ja — jako dowódca — musiałem liczyć się z najgorszym, czyli z tym, że po prostu opowie o wszystkim, gdy tylko dobiegnie do baterii. Jeśli tak, to pojawiało się kolejne pytanie: Czy, o ile mu uwierzą, zaraz zaczną przeczesywać teren, czy też najpierw zażądają posiłków? Jeśli nie zaczną nas szukać przed zmierzchem i jeśli przed zachodem słońca nie dojdzie do wymiany ognia, wtedy będziemy mieć szansę wyrwania się z matni pod osłoną ciemności. Urządziliśmy kryjówkę w wyschniętym korycie rzeki, bo rzeczywiście to miejsce dawało dość skuteczną osłonę. Trzeba było naprawdę niezwykłego trafu, aby ktoś niepożądany stanął na krawędzi wąwozu, a tylko stamtąd można nas było zobaczyć. Pod innymi względami wąwóz był fatalnym miejscem, wręcz pułapką, z której nie było wyjścia. Powodzenie naszej misji zależało od tego, że nie zostaniemy odkryci. Tymczasem w mgnieniu oka sytuacja

się odwróciła. Było oczywiste, że zaraz zacznie się polowanie z naganką, a celem będziemy my. A jednak nie poderwaliśmy się na nogi i nie rzuciliśmy do ucieczki. W każdej sytuacji warto poświęcić parę chwil na to, by wszystko ogarnąć i jak najlepiej przygotować się do dalszych wydarzeń. Przede wszystkim trzeba było się posilić. Zjedliśmy tyle czekolady, ile się dało, popiliśmy wodą, na wszelki wypadek, bo nie wiadomo, kiedy będziemy mogli coś zjeść. Potem sprawdziliśmy oporządzenie: mapy, zapasowe magazynki do automatów i w ogóle wszystko. Sprawdzać wszystko to — pamiętacie — podstawowa zasada. Na polecenie Vince’a, Stan z Bobem poszli zastąpić dwójkę wartowników, aby ci ostatni też mogli się oporządzić. Każdy robił to, co do niego należało. Vince wyciągnął kanister z wodą i wszyscy uzupełniliśmy zawartość manierek. Jeśli dojdzie do starcia, to kanistry i dodatkowy sprzęt trzeba będzie zostawić. Zabieramy tylko to, co mamy na sobie, bo jeśli nawet nie dojdzie do starcia, to czeka nas długi marsz. I znów sprawdziliśmy, czy wszystko jest zapięte i zabezpieczone, czy nic nie wypadnie, gdy zaczniemy biec, czy magazynki mocno tkwią w gniazdach i czy broń gotowa do strzału. Przygotowaliśmy sześćdziesiątkiszóstki, aby w każdej chwili nadawały się do użycia. Upewniliśmy się, czy zapasowe magazynki tkwią w pochwach na piersiach we właściwy sposób. Jeśli włoży się magazynek do kabury nie tak jak należy, traci się cenne sekundy przy wymianie pustego na pełny. Są tacy, co owijają je taśmą klejącą, aby ułatwić sobie wyciąganie ich z ładownicy. Ja mam jeszcze inną zasadę; gdy wystrzelam cały magazynek, to wciskam go po prostu za pazuchę. Załadowuję go później, gdy zdarzy się okazja. Wszystkie te przygotowania trwały kilka minut, ale — jak powiadam — lepiej wszystko dokładnie skontrolować, niż lecieć na złamanie karku. A zresztą przeciwnik i tak wiedział, gdzie jesteśmy. Jeśli ruszy w naszą stronę, chłopcy na straży dadzą znać. Nogas zajął się radiem. Powyciągał anteny, których wcześniej nie używaliśmy w obawie, że nas namierzą. Teraz, gdy odkryto naszą obecność, to nie miało znaczenia. Jeśli uda nam się nawiązać łączność, zażądamy, aby przysłano samoloty. Gdy nadlecą, będziemy mogli porozumieć się z pilotami za pomocą nadajników TACBE i poprosić o wsparcie ogniowe, z czym łączyliśmy pewne nadzieje. Podczas gdy Nogas manipulował przy radiu, chłopcy zajęli się napełnianiem jego manierki i uzupełnieniem porcji w chlebaku. Kiedy nadszedł czas wymarszu, Nogas zwinął anteny i schował radio do plecaka. — Instrukcję i kody mam w prawej kieszeni spodni. Nadajnik w plecaku, na samej górze — oznajmił. Tak właśnie trzeba i takie są zasady postępowania operacyjnego. Gdyby na przykład Nogas zginął w walce, każdy będzie wiedział, gdzie jest radio i jak po nie sięgnąć. Nogas działał zgodnie z regulaminem. Wszyscy zresztą postępowaliśmy zgodnie z zasadami, spokojnie, bo tak nas wyszkolono. Nikt nie tracił głowy, nikt nie narzekał. Schowawszy radio, Nogas zastąpił Boba na warcie. Bob, największy śpioch z nas wszystkich — uderzał w kimono, gdy tylko miał wolną chwilę — zażartował, że nie życzy sobie, aby podrywano go o tak wczesnej godzinie. — Mówiłem wam, chłopaki, że trzeba założyć związek zawodowy i brać za nadgodziny — mruknął. — I dodatek za niezdrowe żarcie — zawtórował Mark. Chłopcy mają poczucie humoru, a nic tak nie rozładowuje napięcia, jak dobry żart. — Mam ich w dupie — wtrącił Dinger, wyjmując paczkę papierosów. — Skoro wiedzą, że tu jesteśmy, mogę spokojnie zapalić. Kto wie, może to mój ostatni papieros. — Pal, pal, w razie czego zamówię mszę za ciebie — rzekł Vince i poszedł zastąpić Staną przy minimi. Byliśmy gotowi. Do zmierzchu zostało jeszcze półtorej godziny. Powodzenie naszej operacji zależało od tego, czy przeciwnik nie odkryje naszej obecności. Stało się jednak inaczej. Za sprawą chłopca straciliśmy najważniejszy atut. Miejsce, w którym urządziliśmy kryjówkę, przestało być bezpieczne. Wystarczy, że do wąwozu wrzuci się parę granatów i już po nas. Mieliśmy tylko jedno wyjście — opuścić kryjówkę i próbować ucieczki. Była to jednak mizerna możliwość, bo pustynia nie dawała żadnego schronienia. W wąwozie mogą nas wykończyć granatami, a na otwartym terenie wystarczy celna seria z automatu. Tak źle i tak niedobrze, ale na pustyni istniał cień cienia szansy, w kryjówce nie było nawet tego. Nagle, od południa, dobiegł nas chrzęst gąsienic, co oznaczało, że jedyne wyjście z wąwozu zostało odcięte przez samochód pancerny. Przeciwnik narzucał nam swoje warunki. Nie ma mowy o wyjściu, trzeba podjąć walkę. Zrazu nie mogłem pojąć, dlaczego Irakijczycy skierowali transporter opancerzony w wąską rozpadlinę, gdzie trudno manewrować. Było to wbrew sztuce operacyjnej. Po chwili dopiero zrozumiałem, o co chodzi. Założyli, że mamy tylko lekką broń i w tej sytuacji transporterowi nic nie zagraża.

Odbezpieczyliśmy sześćdziesiątkiszóstki i zajęliśmy stanowiska. Chris, w czapce Afrika Korps na głowie, śledził przygotowania i z udawaną powagą doświadczonego instruktora ogniowego ostrzegał, aby uważać na płomienie wylotowe. — Pamiętajcie chłopcy — mówił — żeby się nie poparzyć. Wyrzutnię trzymać, jak was uczono, bo z pokiereszowanym pyskiem żaden z was nie będzie miał szans na podryw w sobotę po służbie. Stan mierzył z minimi w stronę, z której dochodził chrzęst gąsienic. Transporter zbliżał się nieubłaganie. Ułamek sekundy później wyłonił się w całej okazałości. Co za cholera? Nie był podobny do żadnego znanego mi wozu pancernego! — Spychacz! — zawołał Stan, który pierwszy zorientował się w sytuacji. Niewiarygodna sprawa! Za chwilę ma się zacząć walka na śmierć i życie, a tu jakiś idiota zajeżdża buldożerem. Maszyna była już prawie sto pięćdziesiąt metrów od nas. Za kierownicą siedział człowiek w cywilu, nie spostrzegł nas i wszystko wskazywało, że znalazł się tu całkiem przypadkowo. — Nie strzelać! — krzyknąłem — nie ma potrzeby. Przynajmniej na razie. Kierowca spychacza nie patrzył w naszą stronę. Wypatrywał wyjścia z wąwozu i to pochłaniało jego uwagę. Kręcił spychaczem, manewrując w ciasnej przestrzeni. Trwało to... wieczność. — Chuj z nim — szepnąłem do Vince’a — nie możemy tu siedzieć w nieskończoność. Podrywamy dupy z miejsca i już nas tu nie ma. Oczywiście bezpieczniej byłoby ruszyć pod osłoną ciemności, ale instynkt podpowiadał mi, że nie ma co czekać, że z każdą chwilą będzie jeszcze gorzej. Spychacz zniknął za załomem skalnym, widać kierowca znalazł wyjście. Zamilkł warkot diesla i chrzęst gąsienic. Kazałem Stanowi zawołać chłopców, którzy leżeli przy minimi, żeby dwa razy nie powtarzać tego, co mam do powiedzenia. W pełnym oporządzeniu przycupnęliśmy pod skałą. Gdyby teraz doszło do ataku, miano by nas w garści. Musiałem jednak zaryzykować, bo była to ostatnia możliwość przedstawienia planu działania. — Musimy się stąd wynieść — zacząłem od oczywistego stwierdzenia. — Najpierw kierujemy się na zachód, omijamy stanowiska artylerii przeciwlotniczej i dalej idziemy na południe, w stronę lądowiska. Śmigłowiec powinien przylecieć o 4.00. — I zaraz potem zapraszam wszystkich do baru — wtrącił Chris. — Ja stawiam drugą kolejkę — dodał Dinger tym samym tonem. Zarzuciliśmy plecaki na ramiona, raz jeszcze sprawdziliśmy, czy mamy wszystko co trzeba. Resztę sprzętu zostawiliśmy pod skałą. Musieliśmy także zostawić miny, które wcześniej rozłożyliśmy wokół wąwozu, bo nie było jak ich zebrać. Z powodu baterii S60 mieliśmy tylko jedną drogę — na zachód, później zaś skierujemy się na południe, kryjąc się na tyle, na ile będzie to możliwe, w rozpadlinach, za skałami — słowem: gdzie tylko się da. Bez zbytniego pośpiechu. Kto się śpieszy, ten popełnia błędy, a my mieliśmy multum czasu do spotkania ze śmigłowcem. Oby tylko jak najszybciej zapadł zmierzch. Po ciemku łatwiej będzie wydostać się z szamba, w które wpadliśmy. Nie powiem, abym się nie bał, ale też byłem spokojny. Nie miałem sobie nic do wyrzucenia. Żałowałem jedynie, że cała nasza ciężka praca — planowanie, wędrówka, rozpoznanie — pójdzie na marne. Miałem jednak nadzieję, że jeśli dotrwamy do 4.00, to zaczniemy wszystko na nowo. Było nas ośmiu, mieliśmy broń i amunicję, mieliśmy sześćdziesiątkiszóstki. Czego więcej można chcieć? — Chłopaki — szepnął Mark — przebieramy się za Arabów. Naciągnęliśmy chusty na głowę, na wzór bojówkarzy palestyńskich. Szliśmy gęsiego — ja na czele — prosto na zachodzące słońce. Posuwaliśmy się zgodnie z zasadami, nie śpiesząc się, pilnie obserwując teren. Doszliśmy do krańca rozpadliny. Dalej rozciągała się pustynia. Skierowaliśmy się na południe. Pilnie obserwowałem, co się dzieje za nami, na północy, gdzie znajdowała się bateria przeciwlotnicza. Spodziewałem się, że lada chwila zacznie się ostrzał. Wręcz dziwiłem się, że Irakijczycy nie rozpoczęli jeszcze strzelaniny. Zachodziłem w głowę, dlaczego? Czyżby zlekceważyli alarm podniesiony przez chłopca? Czekają na posiłki? A może rozpoczną ogień, gdy tylko wyjdziemy na bardziej płaski teren. Minęło kolejne pięć minut. Szliśmy w luźnym szyku, aby zminimalizować straty w razie ostrzeliwania. Tak właśnie trzeba, choć rozproszenie także pociąga za sobą pewne ryzyko. Gdyby zaatakowano nas od frontu, ostatni w szyku musiałby przebiec co najmniej sześćdziesiąt metrów, by dołączyć do reszty. Tam, gdzie teren wznosił się nieco wyżej, odcinając szosę od pustyni, skręciliśmy na południe. W dalszym ciągu znajdowaliśmy się na otwartej przestrzeni, w zasięgu artylerii. Tymczasem nic się nie działo. Wprost nie wierzyliśmy własnemu szczęściu. I właśnie wtedy, od wschodu, a więc z lewej strony, usłyszeliśmy szum pojazdów gąsienicowych. Serca zaczęły nam mocniej bić. Zatrzymaliśmy się, bo droga była odcięta. Nie mogliśmy też wycofać się na

poprzednie pozycje. Znaleźliśmy się w sytuacji bez wyjścia i zdawaliśmy sobie sprawę, co teraz nastąpi. Nie musiałem nic mówić, każdy wiedział, co należy robić. Zrzuciliśmy plecaki, skontrolowaliśmy, czy wszystko jest na swoim miejscu, dopięte1 i zabezpieczone, aby uniknąć sytuacji, kiedy to rusza się do szturmu, a tu się okazuje, że wszystkie zapasowe magazynki wypadły z ładownic. Raz jeszcze sprawdziliśmy broń. Wiedzieliśmy, że zostały ledwie sekundy. Rozejrzałem się wokół, szukając wzrokiem nieco większego zagłębienia niż to, w którym przycupnąłem. Ostatnia chwila przed walką jest szczególnie krytyczna. Człowiek zaczyna pilnie nadsłuchiwać, waży w myślach szansę, oblicza, z której strony nadejdzie pierwsze uderzenie, czeka na serię z karabinu maszynowego. Wedle wszelkiej logiki, zaraz powinien zacząć się ostrzał. Nie było mowy o ucieczce. Musieliśmy podjąć walkę. Chrzęst gąsienic i warkot diesli był coraz potężniejszy. Wypełniał wszystko dookoła, lecz jeszcze nie widzieliśmy wroga. — Kurcze blade, chłopaki, trzeba ich załatwić! — krzyknął Chris. Ogarnęło mnie wspaniałe uczucie wspólnoty z chłopcami. To prawda, że tkwiliśmy po szyję w gównie, ale razem i to było wspaniałe. Nie miałem najmniejszej ochoty umierać, nawet mi to nie przyszło do głowy. Myślałem tylko o jednym: musimy się przebić. Złość dodaje sił. Zdarzało się, iż ludzie wychodzili z najgorszych sytuacji tylko dlatego, że z wściekłości rzucali się do ataku. Przygotowałem sześćdziesiątkęszóstkę, upewniłem się, czy celownik i muszka są we właściwej pozycji i położyłem wyrzutnię obok siebie. Sprawdziłem magazynek, upewniłem się, czy mam granat. Wiedziałem oczywiście, że tak, ale dzięki temu przeglądowi czułem się bezpieczniej. Instynkt nakazuje kryć się, ale przecież trzeba podnieść głowę, żeby zobaczyć co i jak. Uniosłem się więc i przyklęknąłem. Chłopcy przysposabiali swoje stanowiska, układali się, aby mieć możliwie najlepsze pole widzenia. Im wcześniej dostrzeże się niebezpieczeństwo, tym lepiej. Najgorzej mieć do czynienia z nieznanym. Nie widząc niebezpieczeństwa, człowiek zawsze je wyolbrzymia. — Kurwa, nic nie widzę! — krzyknąłem. — Ja też... i ja — usłyszałem w odpowiedzi. — Widać coś? — Gówno. — Niech się w końcu pokażą te chuje. — Widać ich? — Jeszcze nie. — Skurwysyny. Zapadła cisza. Wsłuchiwaliśmy się w chrzęst gąsienic, próbując w ten sposób ustalić, skąd nadejdzie uderzenie. Buum! Tuż obok mnie wszyscy, jak na rozkaz, przylgnęli do ziemi. — O kurwa, co to? Zamiast odpowiedzi, Nogas albo Vince — nie widziałem wyraźnie który — odpalił kolejną sześćdziesiątkęszóstkę. Buum! Jeśli Irakijczycy mieli jeszcze wątpliwości, gdzie jesteśmy, to te dwa strzały wyjaśniły im wszystko. Ale też chłopcy nie strzelali na wiwat. Wyciągnąłem szyję i po lewej zobaczyłem, do ‘ ^ego mierzyli. Był to transporter opancerzony z karabinem maszynowym 7,62 na wieżyczce. Nie mogłem go zobaczyć wcześniej, bo od mojej strony zasłaniało go niewielkie wybrzuszenie gruntu, natomiast Vince z Nogasem mieli go jak na dłoni. — Załatwimy skurwysyna! — krzyknąłem. Dziś, a i wtedy też, nie potrafiłbym powiedzieć, czy krzyczałem do nich, czy do siebie. Pewnie jedno i drugie naraz. Pierwsze strzały jakby rozładowały napięcie oczekiwania. — Podejdź no bliżej. Wtedy zaczął się ostrzał z drugiego transportera, który, podobnie jak pierwszy, uzbrojony był w karabin maszynowy na wieżyczce. Nie muszę nikogo przekonywać, że spotkanie z wozem pancernym, w którym pewnie siedzi oddział piechoty, nie należy do przyjemności. Prze toto do przodu, uparcie jak muł. Wiesz, bracie, o nim wszystko, wiesz, gdzie siedzi kierowca, a gdzie strzelec. Wiesz, że ten ostatni patrzy przez peryskop i poci się w ciasnym wnętrzu, z trudem utrzymuje się przy celowniku, bo stalowy potwór kołysze się i przewala na boki na nierównościach terenu. Wiesz, że w środku jest pełno wojska, ale nade wszystko wiesz, że jedzie prosto na ciebie i nagle uświadamiasz sobie, że lufa karabinu maszynowego obraca się w twoją stronę. Stalowa maszyna zbliża się nieubłaganie, ogromnieje. I następuje taka chwila, kiedy już nic innego nie widzisz; jest tylko on, pancerny potwór, i ty — maluśki jak mrówka. Wtedy zaczynasz się bać. Ten, który był bliżej mnie, słał serię za serią. Jedna z nich rozorała ziemię tuż przed moim stanowiskiem. W naszym wojsku uczą oczywiście, co robić, gdy przeciwnik rozpoczyna ogień. Trzeba więc najpierw

przylgnąć do ziemi, by przeciwnik miał jak najmniejszy cel przed sobą, a następnie zająć stosowną pozycję strzelecką, starannie wymierzyć i dać ognia. Odnośny rozdział w podręczniku taktyki nosi tytuł: Reakcja na skuteczny ogień przeciwnika. Ale gdy dojdzie co do czego, to paragrafami z podręcznika można się podetrzeć. Mnie nauczyło tego doświadczenie. Kiedy zacznie się ostrzał, myśli się tylko o tym, by wcisnąć się możliwie jak najgłębiej. Człowiek niemal zaczyna drzeć ziemię pazurami, wiedziony instynktem. On to każe wciskać się w podłoże, zmaleć i czekać, kiedy wszystko wreszcie się skończy. Jednocześnie rozum podpowiada, że należy się podnieść, zobaczyć, co się dzieje, i walczyć, bo jak człowiek się nie ruszy, to i tak zginie. Instynkt nakazuje bierność, łudzi nadzieją, że może wszystko samo się skończy. Rozum szepcze, by nie liczyć na zrządzenie losu, lecz coś przedsięwziąć. I znów długa seria z karabinu maszynowego, pociski padły jeszcze bliżej. Miałem świadomość, że czas się kończy, że muszę coś zrobić. Nabrałem powietrza w płuca i wychyliłem głowę. Jakieś sto metrów ode mnie zatrzymała się ciężarówka pełna wojska. Właśnie wysiadali. Było przy tym sporo zamieszania. Wiedzieli oczywiście, gdzie jesteśmy, bo zdradziły nas sześćdziesiątkiszóstki, ale chyba nas nie widzieli, gdyż strzelali nie celując i na razie nie zadali nam strat. Odniosłem wrażenie, że oba transportery pancerne działają niezależnie, jakby nie było między nimi łączności. Z ciężarówki wciąż wysypywało się wojsko i w dalszym ciągu ich ogień był niecelny. Strzelali jednak gęsto, więc wcześniej czy później jakaś kula znajdzie swój cel. Strzałom towarzyszyły krzyki i przekleństwa. Krzyczeli oni, krzyczeliśmy i my. Czas było odpowiedzieć ogniem na ogień. Nie ma co leżeć i wierzyć, że przeciwnik nagle zmieni zamiar i zacznie się wycofywać, bo niby dlaczego? Zacznie po prostu nacierać. O zwycięstwie w walce decydują dwa elementy: siła ognia i zapas amunicji. Trzeba mieć po prostu więcej pocisków niż przeciwnik i zaraz na początku zadać nieprzyjacielowi spore straty. Wtedy ten albo zaczyna się wycofywać, albo przechodzi do obrony, okopuje się, traci impet. Przewaga ogniowa należała tymczasem do nich. Stało się jednak coś niebywałego i wprost nie wierzyłem własnym oczom. Otóż transporter miast wspomagać piechotę w ataku na nasze pozycje, miast natrzeć na nas, zatrzymał się. Była to wspaniała okazja. Wystrzeliliśmy dwie sześćdziesiątkiszóstki w kierunku ciężarówki i obie trafiły w cel. Ziemia aż zadrżała od wybuchu. Nacierający przystopowali. W takich to chwilach decyduje się, co robić dalej. Stać w miejscu, przejść do natarcia, czy przeciwnie — wycofać się? Gdybyśmy zostali w miejscu, dalszy ciąg był łatwy do przewidzenia: wymiana ognia i straty po obu stronach. Nasze większe już choćby dlatego, że było nas mniej. Poza tym trzeba zakładać, że Irakijczycy mają rezerwy i wkrótce zjawią się posiłki. Należy więc przeć do przodu, bo nie ma sensu tkwić w miejscu i czekać, aż wyczerpie się amunicja. Spojrzałem na Chrisa. — Ruszamy, podaj dalej. — Ruszamy! — krzyknął. Każdy wiedział, co ma robić. Po pierwsze trzeba natężyć wolę, przezwyciężyć naturalny instynkt samozachowawczy, który podpowiada, że lepiej nie ruszać się z miejsca, że wystarczy zamknąć na chwilę oczy, a niebezpieczeństwo minie. — Wszyscy gotowi? Nieważne, czy wszyscy usłyszeli, bo i tak każdy wiedział, co trzeba zrobić, a trzeba ruszyć do przodu, natrzeć, choć przeciwnik miał kolosalną przewagę liczebną. Nie zastanawiając się, zmieniłem magazynek. Nie miałem pojęcia, ile jeszcze pocisków zostało w starym. Raczej sporo, sądząc po wadze. Wystrzeliłem przecież tylko dwie, może trzy serie. Zużyty magazynek wcisnąłem za pazuchę. Stan podniósł kciuk w górę na znak, że jest gotów i wzmógł ogień ze swego karabinu Minimi. Wziąłem głęboki oddech i poderwałem się na nogi. — Dojebać im, dojebać! Chłopcy osłaniali mnie ogniem. Podczas biegu się nie strzela, bo to przeszkadza. Trzeba trzymać się zasady, zgodnie z którą przebiega się szybko kilka lub kilkanaście kroków, pada i strzela, aby osłonić tych, którzy w tym momencie zaczynają biec. Gdy pada się na ziemię, człowiek ledwo może złapać oddech, całe ciało ciężko dygocze. Rozglądasz się, bracie, gdzie jest nieprzyjaciel, ale nic nie widzisz, bo pot zalewa oczy. Przecierasz je i nie jesteś w stanie utrzymać karabinu w jednym miejscu. Starasz się zająć właściwą pozycję, jak na strzelnicy, ale nic ci nie wychodzi. Próbujesz się opanować, rozejrzeć, uspokoić oddech, silniej trzymać broń. Chcesz otrzeć pot, aby wreszcie zobaczyć cel, ale ci się nie udaje, bo nie masz wolnej ręki. W ręce trzymasz karabin i musisz strzelać, aby osłonić tych, którzy właśnie prą do przodu. Zerwałem się i przebiegłem piętnaście metrów — znacznie dłuższy odcinek niż zalecają w podręcznikach. Im dalej się biegnie, tym dłużej człowiek wystawia się na strzał. To prawda, ale prawdą jest też, że trudno

trafić człowieka w ruchu, zwłaszcza takiego jak my, z adrenaliną zamiast krwi. Każdy jakby zamykał się w swojej własnej rzeczywistości. Chris i ja biegliśmy do przodu. Stan z Markiem osłaniali nas ogniem z minimi. Seria i unik... Arabowie myśleli pewnie, że oszaleliśmy, gdy tymczasem robiliśmy tylko to, co musieliśmy w sytuacji, w jakiej nas postawili. W czasie walki widzisz, człowieku, jak pocisk smugowy zmierza prosto w twoją stronę. Słyszysz potem świst, gdy przelatuje mimo, i głuchy dźwięk, gdy trafia w ziemię, i znów świst, gdy odbija się rykoszetem i leci dalej. To napawa lękiem. Ale nie ma wyboru. Trzeba poderwać się z miejsca, biec do przodu, paść i znów to samo. Padasz i leżysz, dysząc ciężko, spocony jak mysz. Rozglądasz się za celem, a jednocześnie starasz się oszczędzać amunicję. Gdy po skoku zaczynałem strzelać z Ml6, minimi cichły — znak, że chłopcy biegną do przodu. Im szybciej i dalej, tym lepiej, bo minimi ma większą siłę ognia. Im bardziej zbliżaliśmy się do Irakijczyków, tym więcej byli przerażeni. Nie spodziewali się takiej reakcji z naszej strony, ale też nie wiedzieli, że była to ostatnia rzecz, na którą mieliśmy ochotę. Gdy się strzela, powinno się liczyć pociski. Taka jest teoria, ale jest to dość trudne w praktyce. Zawsze powinno się wiedzieć, ile nabojów pozostało w magazynku. Kiedy się straci rachubę, to za którymś tam naciśnięciem spustu, zamiast strzału, słyszy się „klik trupa”, bo iglica miast uderzyć w spłonkę, trafia w puste miejsce w komorze. Powinno się więc liczyć, ale — jak powiadam — to teoria. Nikt nie liczy do trzydziestu. Strzela się do wyczerpania magazynku. Wtedy naciska się zwalniacz i pusty magazynek spada na ziemię. Błyskawicznie wkłada się nowy i gotowe. Dobrze wyszkolony człowiek robi to automatycznie, bez zastanowienia. Zaletą M16 jest to, że gdy magazynek się wyczerpie, iglica i podajnik zatrzymują się w pozycji odciągniętej. W chwili włożenia nowego magazynku, mechanizm od razu zaskakuje i wprowadza nowy nabój do komory. Można od razu dać ognia i kosić wszystko, co się rusza. Byliśmy już jakieś pięćdziesiąt metrów od Irakijczyków. Transporter, ten który był bliżej mnie, zajęczał silnikiem i zaczął się wycofywać. Z wieżyczki waliła seria za serią. My zaś musieliśmy oszczędzać amunicję. Ciężarówka płonęła żywym ogniem. Nie miałem pojęcia, czy któryś z naszych został trafiony, a gdyby nawet tak było, to w tej sytuacji nie można by mu pomóc. Transporter wyraźnie się cofał. Nie wierzyłem własnym oczom. Zapewne załoga bała się naszych pocisków przeciwpancernych. Widziała, co spotkało ich kolegów. Mimo to wycofanie się z pola walki było wręcz nie do wiary. Za wozem biegli żołnierze, niektórzy wskakiwali do środka, inni próbowali się jeszcze ostrzeliwać. Pomyślałem, że właśnie teraz warto by łupnąć z sześćdziesiątkiszóstki i zdałem sobie sprawę, że — jak stary osioł — zapomniałem o wyrzutni, zostawiłem ją na ziemi, obok plecaka. Na przeciwnym skrzydle Vince i Nogas gnali do przodu. Krzykiem dodawali sobie odwagi. Reszta osłaniała ich ogniem. Mark z Dingerem też się poderwali. Biegli w stronę transportera, który załatwili na początku dwiema rakietami 66. Trafili w gąsienice, więc wóz był unieruchomiony, ale karabin na wieżyczce pozostał sprawny. Mierzyli teraz w peryskop. Gdybym był na miejscu strzelca, który ciągle siedział w środku, wziąłbym dupę w troki i uciekł najszybciej, jak to jest możliwe. On jednak zadecydował inaczej. Mark z Dingerem dotarli do transportera. Tylny właz był otwarty. Idioci z załogi nawet się nie zamknęli. Jeden granat L2 wystarczył, aby ci, którzy byli w środku, przestali żyć. Granat wybuchł z charakterystycznym, głuchym hukiem, który się rozlega, gdy eksplozja następuje w zamkniętej przestrzeni. Posuwaliśmy się do przodu parami. Każdy rozgrywał swoją własną bitwę. Krótka seria, unik i znów to samo. Staraliśmy się koncentrować ogień. Wybiera się jakąś postać i strzela tak długo, aż padnie. Czasami trzeba aż dziesięciu nabojów, żeby osiągnąć zamierzony skutek. Granatnik 203 ma oczywiście swój własny celownik, ale często jest tak, że brakuje czasu, by go ustawiać. Mierzy się na oko. Pocisk opuszcza lufę z głuchym dźwiękiem. Śledziłem jego tor wzrokiem, gdy pruł powietrze. Spadł na ziemię, wzniecając chmurę piachu i kurzu. Najpierw usłyszałem wybuch, a potem wrzask ludzi, co oznaczało, że zajmą się teraz lizaniem ran i przestaną strzelać. Inni też przestaną, bo będą musieli zatroszczyć się o rannych. Staliśmy się panami sytuacji. Kto był na nogach, wycofywał się z pola bitwy. Transporter pędził całą mocą diesla. Drugi się dopalał. Wszędzie leżały ciała. Co najmniej piętnastu zabitych i jeszcze więcej rannych. Nie zwracaliśmy na nich żadnej uwagi. Ruszyliśmy w swoją drogę. Czułem wielką ulgę, że bitwę mamy za sobą, ale lęk mnie nie opuszczał. Czeka nas jeszcze wiele bitew. Jeśli ktoś twierdzi, że w takiej sytuacji się nie boi, to zwyczajnie kłamie albo jest psychiczny. — Ja pierdolę! — wrzasnął Dinger. Czułem woń benzyny, dymu i pieczonej wieprzowiny, bo taki zapach wydziela palące się ludzkie ciało. Jakiś żołnierz wytoczył się z samochodu, twarz miał czarną, skórę spaloną. Wokół jęczeli ranni. Granatnik 203 to

niezwykle skuteczna broń. Świadczyła o tym liczba żołnierzy z ranami nóg. Gdy pocisk z 203 wybucha, wokół sypią się odłamki. My zaś chcieliśmy jak najszybciej uciec z tego miejsca, już choćby dlatego, że rychło zacznie się kolejny atak. Gdy pobiegliśmy po plecaki, posypały się pociski. Strzelano z transportera, ale nieskutecznie. Stał jakieś osiemset metrów od nas, a wokół niego kłębiło się wojsko. Nie mogliśmy zwlekać.

7 Miało się już ku zachodowi słońca. Noc była naszą nadzieją. Tymczasem opancerzony transporter znów ruszył, a za nim piechota, cały czas gęsto strzelając. Zarzuciliśmy plecaki na ramiona. Marsz na południe nie miał żadnego sensu, bo nasi prześladowcy zakładali zapewne, że się udamy w tym właśnie kierunku. Najważniejsze w tej chwili stało się oderwanie od nieprzyjaciela i zwiększenie dystansu na tyle, na ile będzie to możliwe. Musieliśmy więc skierować się na zachód, to zaś oznaczało, że znajdziemy się w polu widzenia baterii przeciwlotniczych. Nie było mowy o marszu w szyku bojowym. Trzeba jak najszybciej opuścić pole bitwy. W żargonie brytyjskiej piechoty taki manewr taktyczny nazywa się spierdalaniem. Z lewej zobaczyliśmy dwie ciężarówki pełne wojska. Na nasz widok zatrzymały się, a żołnierze zeskakiwali na ziemię i z miejsca strzelali. Na oko było ich ze czterdziestu. Sporo. Wielka siła ognia. Zaczęli nacierać na nas. Skręciliśmy na wschód, odpowiedzieliśmy ogniem i znów skierowaliśmy się na zachód, mocno się ostrzeliwując. Seria i manewr, seria i manewr, byle dalej. Zastosowaliśmy taktykę działania dwójkami. Dwóch kieruje ogień przeciw napastnikom, dwóch odrywa się od nieprzyjaciela, przystaje, osłania pierwszą dwójkę, która się wycofuje, i tak na zmianę. Doszliśmy do niewielkiego wzniesienia. Na szczycie znaleźliśmy się vis-a-vis baterii przeciwlotniczej. Artylerzyści też rozpoczęli ogień. Strzelali smugowymi. Pociski, kaliber 57 mm, padały gęsto wokół nas, wznosząc fontanny piasku i odłamków skalnych. Biegliśmy właśnie z Chrisem, ja z lewej, on jakieś dwa, trzy kroki z prawej, gdy nagle usłyszałem głuche uderzenie. Spojrzałem w prawo. Chris leżał na ziemi. Pocisk przeciwlotniczy był wyjątkowo celny. Podbiegłem do niego, myśląc tylko o jednym: jeśli jeszcze żyje, to muszę mu wstrzyknąć morfinę, aby oszczędzić cierpień. Chris zwijał się i zrazu pomyślałem, że tak właśnie wygląda człowiek targany przedśmiertnymi konwulsjami. On tymczasem — cały i zdrowy — usiłował wydobyć się z uprzęży plecaka, co wreszcie mu się udało. — Kurwa, widziałeś?! — krzyknął, podnosząc się. Z plecaka, z miejsca, gdzie trafił pocisk, unosiła się smuga dymu. Popędziliśmy dalej, ale po kilku metrach Chris stanął jak wryty. — Rany boskie, zapomniałem! — krzyknął. Zawrócił jak oszalały i gorączkowo zaczął grzebać w tlącym się plecaku. Gdy po chwili zjawił się obok mnie, trzymał w ręku srebrną, kieszonkową karafkę. — Dostałem od starej na Boże Narodzenie — zachichotał. —-Zabiłaby mnie, gdybym to zgubił. Wszyscy musieliśmy pozostawić plecaki. Miałem nadzieję, że Nogas pamiętał o radiu, że nie zostawił nadajnika na pustyni. Transporter opancerzony zmierzał w naszą stronę kierując przeciw nam ciągły i coraz celniejszy ogień z karabinu maszynowego. Do ścigających dołączyły dwa samochody terenowe pełne żołnierzy. Przystanęliśmy na chwilę, aby odpalić z granatników 203. Auta zatrzymały się z piskiem, gdy pociski kaliber 40 mm eksplodowały tuż przed nimi. Żołnierze wyskoczyli z samochodów, natychmiast rozpoczynając gęsty ogień. Mark z Dingerem znaleźli się pod ostrzałem dział S60. Rzucili granaty fosforowe i spowiła ich chmura brudnobiałego dymu. Taka zasłona dymna ma to do siebie, że przyciąga uwagę. I rzeczywiście, ścigający skoncentrowali ogień w miejscu, gdzie unosił się dym. Irakijczycy dobrze wiedzieli, że dwójka naszych

usiłuje wycofać się pod osłoną dymu i gęsto weń walili. Ogień trochę osłabł, gdy strzeliliśmy parę razy z 203. Dopiero wtedy Mark z Dingerem poderwali się z miejsca i zaczęli biec. — O kurwa, gorąco było — rzucił Dinger, przebiegając tuż obok mnie. Parliśmy przed siebie, byle dalej od nieprzyjaciela. Dzień miał się ku końcowi, zaczęło się ściemniać i wkrótce ścigający stracili nas z oczu. Posuwaliśmy się luźną tyralierą i, w miarę jak mrok gęstniał, zawisła nad nami groźba pogubienia się. Biegnąc rozglądaliśmy się za odpowiednim miejscem, w którym można by urządzić zbiórkę. Decyzję mógł podjąć każdy, kto znajdzie stosowne lokum. I właśnie jakieś pięćdziesiąt metrów ode mnie, z prawej, ktoś krzyknął: „Zbiórka, zbiórka, zbiórka”. Nie wiedziałem nawet kto, ale to nie miało żadnego znaczenia. Okrzyk informował nas, że jest odpowiednie miejsce, dające jakąś osłonę. Była to niemal ostatnia chwila, bo —jak wspomniałem — biegliśmy szerokim wachlarzem i lada moment mogliśmy stracić kontakt między sobą. Taki zaimprowizowany punkt ześrodkowania — Rally Point — spełnia taką samą funkcję jak ERV, czyli alarmowy punkt kontaktowy, z tą tylko różnicą, że ten ostatni ustalany jest z góry. Oba mają taki sam cel: błyskawicznie zebrać wszystkich i wydać dyspozycje. Jeśli ktoś się nie stawi na wezwanie, wtedy trzeba się upewnić, co się z nim stało. Pobiegłem więc w stronę, skąd wzywano na zbiórkę. Chris z Bobem siedzieli w niewielkiej rozpadlinie. Najpierw zmieniłem magazynek w automacie, aby w razie czego móc natychmiast strzelać. We trójkę zajęliśmy pozycje w taki sposób, by się nawzajem osłaniać. Czekaliśmy na pozostałych. Schodzili się kolejno i każdy natychmiast zakładał odpowiednie stanowisko ogniowe. Ostatni zjawił się po pięciu, może sześciu minutach. Byli wszyscy. Gdyby kogoś brakowało, to moim obowiązkiem, jako dowódcy, byłoby ustalenie, kto i gdzie widział zaginionego po raz ostatni, czy był ranny, czy też padł w walce. W tym pierwszym wypadku musielibyśmy zawrócić i starać się go odnaleźć. W ciemności widzieliśmy światła samochodów, które krążyły tu i tam, szukając śladów. Były stosunkowo blisko, nie dalej jak trzysta metrów od nas. Od czasu do czasu ciszę rozrywała seria z automatu, słychać było nawoływania żołnierzy. Strzelali albo na oślep, albo w cokolwiek, co majaczyło w ciemności. Panowało wśród nich kompletne zamieszanie i śmiem twierdzić, że w tych warunkach postrzelali się nawzajem, czego nie miałem powodów żałować. Leżeliśmy w ósemkę w niewielkim zagłębieniu, zdyszani, spoceni, zmęczeni. Ten i ów zdejmował sweter i wciskał go za pas. Wszyscy wiedzieli, co nas teraz czeka: marsz w stronę lądowiska lub wędrówka na zachód, do Syrii. Bez względu na to, co wybierzemy, będzie to mordercza droga. — Masz radio? — spytałem Nogasa. — Nie. Nie dało się zabrać — odparł. — Zbyt duży ostrzał, a zresztą nie było co zabierać, bo podziurawili mi plecak jak sito. Trudno — pomyślałem. Wiedziałem, że Nogas nie szuka usprawiedliwienia. Gdyby miał choćby cień szansy, to z pewnością próbowałby odzyskać nadajnik. A poza tym nie była to aż tak ważna sprawa. Mieliśmy przecież cztery nadajniki TACBE, a te gwarantują łączność z systemem AWACS. Na nasz sygnał powinniśmy mieć odpowiedź w ciągu piętnastu sekund. Wciąż dyszałem z wysiłku. Paliło mnie pragnienie. Sięgnąłem po manierkę, wypiłem parę łyków i wyjąłem z kieszeni garść cukierków. — Właśnie miałem się sztachnąć — narzekał Dinger — gdy się zaczęło. Wyrzuciłem prawie całego papierosa. Niech ich szlag trafi. Bob zachichotał, a po chwili wszyscy zaczęliśmy się śmiać. Nie dlatego, że rozpacz Dingera w związku ze zmarnowanym petem była zabawna, ale dlatego, że opuściło nas napięcie. Cieszyliśmy się, że wyszliśmy bez szwanku, choć — co tu dużo mówić — byliśmy o włos od tragedii. Oczywiście najgorsze jeszcze przed nami, ale na razie byliśmy cali i zdrowi. Zużyliśmy mniej więcej czwartą część amunicji. Uzupełniliśmy magazynki. Została nam jeszcze jedna sześćdziesiątkaszóstka — moja — bo, jak stary osioł, zostawiłem wyrzutnię przy plecaku, gdy przechodziliśmy do natarcia. Poprawiłem mundur, obciągnąłem portki, sprawdziłem pas i oporządzenie. Zaczynał się nocny chłód. Byłem spocony po biegu i drżałem z zimna. Czas ruszyć dalej. — Spróbujmy nawiązać łączność z naszymi — rzekł Nogas. — Irakijczycy i tak o nas wiedzą, więc nie ma przeszkód, aby uruchomić TACBE. — Właśnie — zawtórował Vince — może się uda. Mieli rację. Wyjąłem nadajnik. Włączyłem. Odczekałem chwilę, żeby się rozgrzał i przełączyłem na fonię. — Bravo Two Zero do AWACS. Zgłoście się. Woła patrol Bravo Two Zero. Wdepnęliśmy w gówno. Odbiór. Cisza. Powtórzyłem komunikat.

Żadnej odpowiedzi. — Bravo Two Zero, Bravo Two Zero, do wszystkich, którzy mnie słuchają... Milczenie. Powtarzałem sygnał wywoławczy przez trzydzieści sekund, bez żadnego skutku. Pozostała nam jedynie nadzieja, że usłyszy nas któryś z naszych samolotów przelatujących w pobliżu, ale to było uzależnione od sprzyjających okoliczności. Po pierwsze baza musiałaby odebrać któryś z alarmowych sygnałów, jakie wysyłaliśmy wcześniej, gdy przestaliśmy się liczyć z możliwością namierzenia naszej stacji. Po wtóre musiano by wysłać samoloty w nasz rejon działania. Było to raczej nieprawdopodobne, ponieważ baza nie potwierdzała odbioru naszych meldunków. Mogli oczywiście domyślać się, że wpadliśmy w szambo, ale równie dobrze mogli zakładać, że wszystko jest OK. My zaś nie mieliśmy już na to żadnego wpływu. Szybko zanalizowałem sytuację. Były trzy możliwości: iść na południe w kierunku Arabii Saudyjskiej, na północ — do Turcji, lub na zachód — do Syrii. W pierwszym wypadku musielibyśmy pokonać trzysta kilometrów, w drugim — przeprawić się przez Eufrat, a w trzecim — przejść sto dwadzieścia kilometrów. Wciąż groziło nam niebezpieczeństwo ze strony irackiej piechoty i artylerii. Nieprzyjaciel wiedział o nas i energicznie nas poszukiwał. Mogliśmy zakładać, że Irakijczycy uznają, iż będziemy się kierować na południe, czyli w stronę Arabii Saudyjskiej, a zarazem w stronę lądowiska. Będą więc zmierzać w tym samym kierunku, a w takim wypadku, gdyby nawet udało nam się dotrzeć na lądowisko, mogło dojść do walki i to wtedy, kiedy nasz śmigłowiec będzie lądował. Uważałem, że właściwie mamy tylko jedno wyjście — uciekać do Syrii, ale najpierw skierować się na południe, aby utwierdzić naszych prześladowców w ich przekonaniu, a dopiero później ruszyć na zachód. Będziemy kluczyć przez pewien czas, a następnie skierujemy się na północny zachód, czyli w stronę granicy syryjskiej. Przed świtem przekroczymy szosę, która, jak zakładałem, stanowiła dla Irakijczyków swoistą barierę, za którą raczej nie będą nas szukać. Gdy znajdziemy się po drugiej stronie szosy, ruszymy prosto do Syrii. — Gotowi? — spytałem. Rozpoczęliśmy marsz na południe. Szliśmy gęsiego. Pół kilometra od nas krążyły samochody. Nieprzyjaciel usiłował nas wytropić. Uszliśmy zaledwie paręset metrów, gdy jedno z aut — land cruiser — zaczęło pędzić prosto na nas, rozświetlając ciemności mocnymi reflektorami. Padliśmy na ziemię. Niestety teren był płaski i nie dawał żadnego schronienia. Reflektory połyskiwały, odwróciliśmy więc wzrok, aby nas nie oślepiły. Land cruiser był już jakieś dwieście metrów od nas. Jeśli podjedzie choć odrobinę bliżej, wyłowi nas z ciemności. Przygotowywałem się już na nieuniknione, gdy raptem rozległ się krzyk. Uniosłem głowę i jakieś trzysta metrów ode mnie, po lewej stronie, zobaczyłem światła drugiego samochodu. W sekundę później land cruiser skręcił ostro i ruszył w stronę drugiego auta. Poderwaliśmy się do marszu, od razu narzucając sobie szybkie tempo. Co pewien czas, gdy pojazdy zbliżały się, padaliśmy, przeczekując niebezpieczeństwo. Zależało nam na pośpiechu. Nie tylko dlatego, że rozsądek nakazywał jak najszybsze zniknięcie z tej okolicy, ale także dlatego, że nocny mróz dawał nam się mocno we znaki. Gdy padaliśmy, przenikał nas dotkliwy chłód i tylko w czasie marszu robiło się trochę cieplej. Mieliśmy na sobie jedynie koszule i kamizelki. -Swetry zdjęliśmy, aby się nie pocić. Tymczasem z każdą minutą robiło się coraz zimniej. Byłem wściekły, że AWACS nie zareagował na nasze sygnały, a perspektywa studwudziestokilometrowego marszu do Syrii też mnie nie radowała. Po przejściu dość sporego odcinka spojrzeliśmy do tyłu upewniając się, czy wymknęliśmy się pogoni. Owszem, widać było jeszcze światła samochodów, ale już daleko, na horyzoncie, co oznaczało, że z ich strony nie grozi nam niebezpieczeństwo. Znaleźliśmy się w niewielkim zagłębieniu, które dawało pewną osłonę. Była to praktycznie ostatnia okazja, aby ponowić próbę nawiązania łączności za pomocą TACBE. Bob z Dingerem, uzbrojeni w minimi, zajęli stanowiska, aby osłaniać pozostałych przed ewentualnym pościgiem. Reszta drużyny rozłożyła się kołem, a ja wyjąłem TACBE i zacząłem nadawać sygnały. Bez rezultatu. Uruchamialiśmy po kolei pozostałe nadajniki, w sumie cztery. Trudno uwierzyć, że raptem wszystkie przestały działać, a jednak sytuacja na to wskazywała. W eterze panowała cisza. Mark sprawdził pozycję na magellanie. Obliczył, że przeszliśmy dwadzieścia pięć kilometrów. Pokonaliśmy ten dystans w takim tempie, że nie zdziwiłbym się, gdyby Irakijczycy uznali to za niemożliwe i szukali nas zupełnie gdzie indziej. W każdym razie można było zakładać, że pościg raczej nas nie dopadnie. — Pójdziemy teraz prosto na zachód — powiedziałem. — Musimy wynieść się stąd. Później skręcimy na północ i przed świtem przekroczymy szosę. W odpowiedzi usłyszałem parę jobów, ale nie pod moim adresem. Chłopcy wyrażali swoją opinię o

producencie nadajników TACBE. Uznaliśmy, że trzeba skończyć tę zabawę, bo na pewno nie uda nam się nawiązać łączności z systemem AWACS. Postanowiliśmy uruchamiać nadajnik tylko wtedy, gdy usłyszymy jakiś samolot. Groziło oczywiście niebezpieczeństwo, że trafimy na iracki, a nie nasz, ale takie ryzyko trzeba było ponieść. Tymczasem siedzieliśmy w gównie, a w dodatku zimnym jak lód. Zawołaliśmy Dingera i Boba. Powiedzieliśmy im, że z łączności nic nie wyszło, aby nie mieli złudzeń, i ruszyliśmy dalej. Było zimno jak diabli, a co gorsza, wiał silny wiatr, więc zmarzliśmy na kość. Noc była pochmurna i na krok nic nie było widać, co utrudniało marsz, ale także ewentualny pościg, więc nie narzekaliśmy na ciemności. Daleko na horyzoncie połyskiwały jeszcze światła samochodu, już tylko jednego. Byłem niemal pewien, że wymknęliśmy się z matni. Idąc na zachód, odwaliliśmy piętnaście kilometrów. Szliśmy według kompasu, ciągle ostrym tempem. Teren był płaski jak stół, więc gdyby w pobliżu była jakaś placówka nieprzyjacielska, to dostrzeglibyśmy ją z daleka. Nie zwalnialiśmy więc kroku. Co godzina, wedle wszelkich prawideł taktyki, zatrzymywaliśmy się na parę chwil. Idąc bez odpoczynku, człowiek przestaje w końcu myśleć, obojętnieje i zapomina o celu, jaki sobie postawił. Trzeba więc w odpowiednich odstępach robić przerwy, usiąść, wypocząć, ugasić pragnienie, poprawić ubranie i oporządzenie i dopiero potem iść dalej. Tymczasem było tak piekielnie zimno, że gdy tylko przystawaliśmy na sekundę, zaczynałem trząść się niczym barani ogon. Zatrzymaliśmy się na któryś tam odpoczynek po przejściu kolejnych piętnastu kilometrów. Sprawdziliśmy pozycję na magellanie. Postanowiłem, że nie zwlekając skręcimy na północ, bo inaczej nie damy rady przekroczyć szosy przed brzaskiem. — Trzeba przejść przez drogę — powiedziałem chłopcom — a po drugiej stronie skręcimy natychmiast na północny zachód, prosto do Syrii. Uszliśmy dziesięć kilometrów, kiedy się zorientowałem, że chłopcy nie trzymają odległości w szyku. Posuwaliśmy się też znacznie wolniej niż na początku. Coś się widać stało. Zatrzymałem się i zarządziłem zbiórkę. Vince wyraźnie kulał. — Co ci jest, stary? — spytałem. — Coś mi się stało w nogę, gdy wycofywaliśmy się po walce, ale teraz zaczęła mnie drzeć jak jasna cholera. Mieliśmy więc problem. Należało jak najszybciej dotrzeć do granicy, a tymczasem Vince był kontuzjowany. Oznaczało to, że wszystkie nasze przedsięwzięcia trzeba od tej pory podporządkować jemu. Vince nie ukrywał dolegliwości i słusznie. Powiedzenia typu: „w porządku, dam sobie radę” i w ogóle wszelka brawura są wykluczone, bo jeśli się zgrywa bohatera, ukrywa kontuzję czy coś podobnego, to wszystkich się naraża na dodatkowe niebezpieczeństwo. Trzeba więc mówić, bo tylko wtedy grupa dostosuje swoją taktykę i plany do okoliczności. — Jesteś ranny? — spytał Dinger. — Boli mnie jak diabli, ale chyba nie jestem ranny. Nie krwawię, ale noga spuchła jak balon. Muszę trochę zwolnić. — W porządku, zatrzymujemy się na odpoczynek — rozkazałem. Założyłem kominiarkę. Vince masował nogę. Był wyraźnie wściekły, że przydarzyła mu się taka sprawa. — Ty, Stan się źle czuje — szepnął Bob. Dinger i Mark już się nim zajęli. Położyli go na ziemi. Widać było, że jest w fatalnym stanie. Nic jednak wcześniej nie mówił. — Co z tobą? — spytałem. Zdjąłem kominiarkę i założyłem mu na głowę. — Kończę się — odparł. — Chyba już tu zostanę. Z nas wszystkich to Chris miał najwięcej doświadczenia w sprawach medycznych. Zbadał Staną i orzekł, że mamy do czynienia z groźnym odwodnieniem organizmu. — Trzeba go napoić i to błyskawicznie — rzekł, wyjmując z torby Staną dwa opakowania soli fizjologicznej. Wsypał zawartość do manierki i podał Stanowi. Ten wypił kilka łyków. — Słuchaj, stary, wiesz, że musimy się śpieszyć — ponagliłem Staną. — Jasne. Daj mi chwilę. Tylko łyknę jeszcze tego świństwa i stanę na nogi. To wszystko przez te wełniane gacie. Spałem w nich i nie zdążyłem zdjąć, gdy trzeba było spierdalać. Odwodnienie organizmu nie ma nic wspólnego z klimatem. Równie dobrze można się odwodnić na biegunie, jak w samym środku Afryki. Nawet w mroźnym klimacie człowiek się poci, zwłaszcza gdy narażony jest na ciężki wysiłek fizyczny. Pot to jedno, lecz stosunkowo więcej wilgoci wydalamy wraz z oddechem. Łatwo przekonać się o tym w zimie, obserwując, jak skrapla się para zawarta w wydychanym przez nas powietrzu. Dbając o równowagę płynów w organizmie, nie można wyłącznie polegać na uczuciu pragnienia. Ustępuje

ono bowiem po paru łykach wody, podczas gdy w ustroju w dalszym ciągu występuje deficyt płynów. Bywa też, że wręcz zapominamy o pragnieniu, gdy uwagę koncentrujemy na czymś innym. Odwodnienie o wartości pięciu procent wagi ciała powoduje, że pojawiają się nudności. Wymiotując traci się jeszcze więcej płynów. Człowiek staje się wtedy ospały, zaczyna niewyraźnie mówić i nie może chodzić. Ostre odwodnienie organizmu może zakończyć się katastrofą. Stan miał na sobie wełnianą bieliznę. Wypocił pewnie parę ładnych litrów. Zacząłem drżeć z zimna. — Co robimy? — spytałem Chrisa. — Zdejmujemy mu oporządzenie. — Raczej nie, bo zamarznie. Stan wstał i zaczął dreptać w miejscu. Daliśmy mu jeszcze dziesięć minut, żeby przyszedł do siebie. Dłużej nie mogliśmy czekać. Po pierwsze nie było czasu, po drugie z każdą chwilą robiło się coraz zimniej. Tempo i w ogóle wszystko trzeba było dostosować do dwóch najsłabszych osób w grupie. Zmieniłem kolejność w szyku. Na czele postawiłem Chrisa, za nim szli Stan z Vince’em, potem ja, a za mną reszta. Chris, jako zwiadowca, pilnował kompasu. Założył okulary noktowizyjne i pilnie wypatrywał, żebyśmy nie wleźli w jakieś gówno. Odpoczywaliśmy teraz częściej, co pół godziny. Za każdym razem poiliśmy Staną, aż mu dziurkami wypływało. Sytuacja wciąż była groźna, ale na szczęście się nie pogarszała. Problemem była pogoda. Zwolniliśmy, bo chłód wyczerpywał nas kompletnie. Co gorsza, szliśmy pod wiatr, a wiało jak diabli, co tylko potęgowało uczucie zimna. Ratowaliśmy się w ten sposób, że nie patrzyliśmy prosto przed siebie, ale odwracaliśmy twarze od wiatru. Parliśmy do przodu. Tempo dyktowali Vince ze Stanem. Na kolejnym postoju Vince usiadł i złapał się za nogę. — Jest gorzej — wyjąkał. Vince nie należał do hipochondryków, nigdy też nie narzekał. Skoro teraz zaczął się skarżyć, to znaczy, że noga musiała mu ogromnie doskwierać. Przeprosił, że sprawia nam tyle kłopotu. Chorzy koledzy i czas, którego zaczynało brakować, to były w tej chwili dwa nasze największe problemy. Największe, ale nie jedyne. Wszyscy zaczęliśmy odczuwać skutki forsownego, nocnego marszu. Sam już nóg nie czułem, ale mówiłem sobie, że właśnie za to pobieram wojskową gażę. Było ciemno choć oko wykol. Przez gęste chmury nie przedzierał się ani księżyc, ani gwiazdy. Sprawdziłem kompas i ruszyliśmy wachlarzem, osłaniając się wzajemnie. W takich ciemnościach nawet okulary Chrisa niewiele pomagały. Posuwaliśmy się więc, jak ślepcy i jeszcze wolniej niż poprzednio. Mroźny wiatr wdzierał się pod ubranie i chłostał skórę. Skuliłem się w sobie, opuściłem głowę i starałem się zatrzymać uciekające ciepło, gdy nagle usłyszeliśmy szum silników odrzutowych. Od północy nadlatywały jakieś samoloty. Nie miałem pojęcia, co to za maszyny, bo nic nie było widać. Zastanawiałem się, czy powinniśmy włączyć TACBE, ryzykując kontakt z wrogą eskadrą. Decyzję trzeba było podjąć w ułamku sekundy. — Chuj z tym — rzekł Mark, jakby czytając w moich myślach — trzeba zaryzykować. — Zatrzymujemy się i spróbujemy ich wywołać — dałem znak Vince’owi. — Tak jest — odpowiedział. Zacząłem mocować się z zapięciem torby, w której nosiłem nadajnik, co wcale nie było proste. Palce miałem sztywne z zimna. Mark zaczął mi pomagać, ale też nie dawał rady. Był tak przemarznięty, że w ogóle nie mógł ruszać palcami. W końcu udało się. Wyciągnąłem TACBE i włączyłem nadawanie, gdy samoloty już przeleciały nad nami. — Tu Bravo Two Zero. Sygnał wywoławczy: Bravo Two Zero. Wołamy z ziemi. Mamy kłopoty. Odbiór. Cisza. Powtórzyłem wezwanie. Żadnej odpowiedzi. — Do wszystkich, którzy nas słyszą. Tu patrol Bravo Two Zero. Mamy kłopoty. Chcemy podać pozycję. Odbiór. Wystarczyłoby, gdyby załoga samolotu zanotowała nasze dane i przekazała, gdzie trzeba. Mark wyjął magellana i wziął namiar. Wtedy to w głośniku rozległ się amerykański akcent. Zdałem sobie sprawę, że mamy do czynienia z Jankesami, którzy wystartowali z baz w Turcji i lecą na Bagdad. — Bravo Two Zero, powtórz. Słyszę cię bardzo słabo. Bravo Two Zero. Powtórz meldunek. Oczywiście, że słabo słyszał. Był już praktycznie poza zasięgiem nadajnika. — Zawróć na północ! Zawróć na północ! Odbiór — krzyknąłem do mikrofonu. Cisza.

— Do wszystkich, którzy nas słyszą. Woła Bravo Two Zero. Odbiór. Żadnej odpowiedzi. Odlecieli. Nie wrócą. Sukinsyny. Pięć minut później w ciemnościach zobaczyliśmy błyski wybuchów i korale pocisków smugowych. Samoloty atakowały cele w pobliżu Bagdadu. Wiadomo, że czas nalotu określa się z sekundową dokładnością, więc gdyby nawet chłopcy chcieli, to nie mogli zawrócić na nasze wezwanie. Pocieszaliśmy się tym, że usłyszeli nasz sygnał rozpoznawczy. Zapewne poinformują swoje dowództwo i w stosownym momencie wiadomość trafi do naszej bazy. W ten sposób nasi dowiedzą się, że jeszcze żyjemy, jeśli nie wszyscy, to przynajmniej jeden z nas — właściciel TACBE. Po trzydziestu sekundach horyzont znów ściemniał. Schowałem nadajnik, stając plecami do wiatru. Spojrzałem na Nogasa, który tylko wzruszył ramionami. Bo co tu mówić? — A gdyby tak wracali tą samą trasą — rzuciłem do Boba, mając oczywiście na myśli Jankesów i ich wspaniałe maszyny. — Gdyby... Wiatr smagał mi w twarz, gdy się odwróciłem, żeby Chrisowi i dwóm pozostałym powiedzieć, że nie ma co czekać. Trzeba iść dalej. — Do kurwy nędzy, a gdzież oni się podziali? — jęknąłem. Powiedziałem przecież Vince’owi, że włączę TACBE i spróbuję wywołać samoloty. Zgodnie z zasadami powinien był przekazać wiadomość pozostałym, ale pewnie otępiały z bólu nie pojął, co do niego mówiłem. Poszedł dalej, nie informując Staną i Chrisa. Za łączność, gdy się idzie w szeregu, odpowiadają wszyscy razem i każdy z osobna. Wszyscy bowiem mają obowiązek podać wiadomość dalej. Każdy pilnuje swego poprzednika w szeregu. Gdy pada rozkaz „zatrzymać się”, trzeba dopilnować, aby ten, kto idzie z przodu, też się zatrzymał. Idąc w szeregu trzeba wiedzieć, kogo się ma za sobą, a kogo przed sobą. Winę za to, co się stało, ponosiłem i ja, i Vince. Obaj nie dopełniliśmy obowiązku. Vince nie przekazał wiadomości dalej, a ja się nie upewniłem, czy Vince stanął po usłyszeniu hasła. Tymczasem niewiele mogliśmy zaradzić. W ciemnościach nic nie widzieliśmy. Tylko Chris miał okulary noktowizyjne. Nie mogliśmy zaświecić latarki ani nawoływać, bo nie znaliśmy sytuacji wokół nas. Mogliśmy tylko iść dalej według wytyczonego azymutu i mieć nadzieję, że dogonimy kolegów, co nie było nieprawdopodobne. Czułem się okropnie. Nie dość, że nie udało się nawiązać łączności z samolotem, to jeszcze zgubiliśmy trzech chłopaków, z których dwaj byli kontuzjowani. Ogarnęła mnie złość na siebie i na cały świat. Jak mogłem do tego dopuścić! — Nic nie poradzimy — rzekł Bob. Wiedział, o czym myślę. — Chodźmy dalej, może ich znajdziemy — dodał. Ta uwaga dodała mi otuchy. Bob miał rację, może ich dogonimy, a zresztą Vince i dwaj pozostali nie byli dziećmi, wiedzą, co się robi w takich wypadkach. Ruszyliśmy na północ ściśle według azymutu. Mroźny wiatr niemiłosiernie wciskał się pod ubranie. Po dwóch godzinach dotarliśmy do szosy i przeszliśmy na drugą stronę. Przed sobą mieliśmy jeszcze drogę szutrową, która biegła na północ od szosy. Podczas tego marszu natknęliśmy się na parę osiedli, a może wsi. Omijaliśmy je łukiem bez żadnych kłopotów. Po północy, ale jeszcze grubo przed świtem, usłyszeliśmy z daleka jakiś podejrzany hałas. Oczywiście zaczęliśmy okrążać źródło owych tajemniczych dźwięków i nagle zobaczyliśmy kilka samochodów pancernych, za którymi wyrastał las anten radiowych. W ciemnościach zajarzył płomień zapałki. Ktoś zapalał papierosa. Pewnie wartownik, który, miast czuwać, przysiadł w szoferce samochodu. Mieliśmy do czynienia albo z jakąś bazą wojskową, albo przypadkowym biwakiem. Nie próbowaliśmy sprawdzać. Okrążyliśmy obóz i poszliśmy dalej. Jedno było pewne. Chris i dwójka pozostałych, jeśli tędy przechodzili, postąpili podobnie, bo w przeciwnym wypadku podniósłby się alarm. Szliśmy tak prawie dwadzieścia minut, skrajnie wyczerpani. Maszerowaliśmy od ośmiu godzin, w nogach czuliśmy jeden wielki ból. Zaczynało mi być wszystko jedno. Myślałem o samolotach. Od czasu, gdy je słyszeliśmy, minęło kilka godzin. Teraz załogi siedzą pewnie w barze, popijają kawę, a obsługa naziemna zajmuje się maszynami. Oto wojna prawdziwych dżentelmenów. Wsiadają sobie do wygodnych, wygrzanych kabin, lecą nad cel i nie obchodzi ich to, co się dzieje na ziemi. Czasami tylko błogi spokój zakłóca im jęczenie zbolałego Angola, który skarży się, że wlazł w gówno. Chciałem wierzyć, że jednak nie zlekceważyli sygnału. Zastanawiałem się, czy poinformowali swoją bazę od razu, czy dopiero po powrocie. Pomyślałem, że jednak dopiero później, bo minęło już kilka godzin, a w

pobliżu nie pojawiły się żadne samoloty. Nie miałem pojęcia, wedle jakich zasad Amerykanie organizują misje ratunkowe dla oddziałów takich jak nasz, czyli dla oddziałów, które znalazły się w szambie. Miałem jednak nadzieję, że nasz sygnał potraktują poważnie. Nie szukałem usprawiedliwienia. Winą za to, że oddział się rozsypał, obarczałem siebie. Miałem się za kompletnego barana i wydawało mi się, że wszyscy też tak myślą. Przypomniałem sobie przemówienie, jakie kiedyś wygłosił marszałek polny Slim, a mówił mniej więcej tak: „Kiedy wszystko idzie zgodnie z planem i zwycięstwo jest po naszej stronie, wtedy wszyscy uważają, że jestem znakomitym dowódcą i wspaniałym facetem. Tymczasem o tym, czy człowiek nadaje się do dowodzenia, czy nie, można się przekonać tylko wtedy, gdy wszystko zaczyna się sypać i całą odpowiedzialność trzeba wziąć na siebie”. Nigdy przedtem nie rozumiałem tego tak dobrze, jak teraz. Miałem ochotę kopnąć się w tyłek, że nie dopilnowałem Vince’a. Uważałem, że wszystko, co się wydarzyło, to moja wyłączna wina. Rozmyślałem, jak to się właściwie stało i przyrzekałem sobie, że nie popełnię więcej błędów, doprowadzę swoich ludzi do Syrii. Czas zatroszczyć się o kryjówkę. Właśnie znaleźliśmy się pośród skał i piaskowców. Grunt był tak twardy, że buty nie zostawiały żadnych śladów, co z jednej strony mogło cieszyć, bo trudno będzie nas wytropić, z drugiej jednak utrudniało ewentualne okopanie się. Noc dobiegała końca, a my tymczasem ciągle jeszcze znajdowaliśmy się na otwartej przestrzeni. Na szczęście jakiś kilometr od nas, po prawej stronie, wyrastały dość spore wydmy. Zauważył je Nogas. Poszliśmy w tamtym kierunku. Naniesione wiatrem wydmy wznosiły się na pięć, a nawet dziesięć metrów. Rozglądaliśmy się za najwyższą, przekonani, że najbezpieczniej się skryć powyżej linii wzroku. Postąpiliśmy wbrew zasadom. Wiedzieliśmy, że nie wolno ukrywać się w miejscu odosobnionym, bo takie w sposób naturalny przyciąga uwagę. Nie mieliśmy jednak innego wyjścia. Teren — jak powiadam — był otwarty, płaski i poza wydmą niczego innego nie znaleźliśmy. Na jej szczycie wznosiła się niewielka, kamienna budowla, zapewne pozostałość po grobowcu czy czymś podobnym. Otaczał ją murek wysoki na trzydzieści centymetrów. Dołożyliśmy nieco kamieni, aby lepiej zasłonić się przed niepożądanym wzrokiem i rozłożyliśmy na ziemi. Było zimno, wręcz mroźnie. Wiatr wiał niemiłosiernie, wciskał się w szczeliny między kamieniami. Ale przynajmniej mogliśmy wytchnąć po trudach nocnego marszu, a przeszliśmy — bagatela — osiemdziesiąt pięć kilometrów, dwa maratony i to w kompletnych ciemnościach, podczas fatalnej pogody. Nie czułem nóg i z ulgą zległem na ziemi. Nie było jednak nam dane zażyć spokoju. Zaczęliśmy niemiłosiernie marznąć. Na południe od nas biegła linia wysokiego napięcia.Według niej ustaliliśmy pozycję na mapie. Gdybyśmy poszli dalej, od słupa do słupa, dotarlibyśmy do granicy z Syrią. Problem polegał na tym, że nie my jedni wpadliśmy na pomysł, aby linię energetyczną potraktować jako dogodny drogowskaz. Minęło pół godziny. Zimno i ciasnota zaczęły dawać się nam we znaki. Jakieś dwa kilometry na wschód dostrzegliśmy ni to dom, ni hangar z blachy falistej. Była to zapewne pompownia wody, czy coś takiego. Wyglądała dość zachęcająco, ale żadną miarą nie nadawała się na kryjówkę. Była jeszcze bardziej eksponowana niż nasz kurhan. Na północy zaś nie mogliśmy dostrzec niczego. Jak okiem sięgnąć rozciągała się pustynia. Cóż było robić. Musieliśmy siedzieć i czekać. Ułożyliśmy się płasko na ziemi, tuląc się jeden do drugiego, w ten sposób próbując się ogrzać, a przynajmniej nie tracić ciepła. Ciężkie chmury przewalały się po niebie. Wiatr gwizdał w szczelinach muru i potęgował uczucie zimna. Byłem kiedyś w Arktyce i wiem co to zimno, ale Arktyka to nic w porównaniu z tym, co przeżywamy tu, na pustyni. To tak, jakby zamknięto nas w gigantycznej zamrażarce. Wręcz czuliśmy, jak stopniowo kostniejemy, a przecież mieliśmy tu leżeć cały długi dzień, praktycznie bez ruchu, aby nikt nas nie zobaczył. Poczuliśmy skurcze mięśni, co jest zwykłą konsekwencją długotrwałego wysiłku fizycznego. Walczyliśmy z tym, masując się nawzajem. Nogas wyjął kody z kieszeni, w której trzymał również mapy, i zaczął niszczyć szyfry i w ogóle wszystkie materiały opatrzone znakiem tajności. Paliliśmy kartki, jedną po drugiej, starając się, aby nie zostawić żadnego śladu. — Skoro tak — powiedział Dinger, sięgając po papierosa — to zapalę sobie. Kto wie, może to ostatni. Sprawdziliśmy wszystko — kieszenie, torby, zasobniki — upewniając się, czy nie zostało coś, co mogłoby świadczyć o charakterze naszej misji, w razie gdyby nas schwytano. Zgodnie z przepisami trzeba pozbyć się wszystkiego, co mogłoby wzbudzić szczególne zainteresowanie przesłuchujących. Gdy znajdą coś, to zaczyna się karuzela pytań: Co to jest? Do czego służy? Zupełny drobiazg może człowieka sporo kosztować. Rozległ się warkot silników samochodowych. Mniej więcej kilometr od nas posuwały się dwa transportery opancerzone. Na razie były za daleko, aby z ich strony groziło nam bezpośrednie niebezpieczeństwo, chyba że załogom przyjdzie do głowy podjechać bliżej i sprawdzić to jedno jedyne miejsce, które nadawało się na

kryjówkę. Około 7.00 zaczął padać deszcz. Nie wierzyliśmy własnym oczom. Oto jesteśmy w sercu pustyni, a tu zaczyna się ulewa. Ostatni raz spotkałem się z podobnym zjawiskiem w Omanie, w 1985 roku. Teraz lało jak diabli i po chwili byliśmy przemoczeni do skóry. Co gorsza, temperatura jeszcze spadła i deszcz po pewnym czasie zamienił się w śnieg. Bob zaintonował Cichą noc. Było tak, jak bywa w górach zimą. Nie mieliśmy jednak ani czasu, ani nastroju do podziwiania wspaniałości natury. Sytuacja stawała się poważna i groziło nam śmiertelne niebezpieczeństwo. Jeszcze bardziej wtuliliśmy się w siebie, aby zachować resztę ciepła. Z plastikowych okładek na mapy próbowaliśmy sporządzić coś w rodzaju zadaszenia. Chodziło nam o to, aby nie dopuścić do utraty ciepła w zasadniczych częściach ciała. Organizm człowieka jest „termicznym homeostatem”, co oznacza, że nasze ciała zachowują, a raczej starają się zachować stałą ciepłotę, niezależnie od temperatury otoczenia. Ciało składa się jakby z dwóch warstw: wewnętrznej — ciepłej, i zewnętrznej — chłodniejszej. Owa wewnętrzna warstwa obejmuje wszystkie zasadnicze organy: mózg, klatkę piersiową i jamę brzuszną. Warstwa zewnętrzna to reszta, a więc skóra, tkanka tłuszczowa, mięśnie i kończyny. Stanowi ona jakby osłonę dla warstwy wewnętrznej, ważniejszej z punktu widzenia funkcji życiowych. Ochraniają przed groźnymi zmianami temperatury otoczenia. Zachowanie właściwej ciepłoty wnętrza ciała jest zasadniczym warunkiem przetrwania. Nawet wtedy, gdy temperatura otoczenia osiąga krańcowe wartości, zarówno dodatnie, jak i ujemne, ciepłota wewnętrznej warstwy ciała waha się w granicach nie większych niż 2° w skali Farenheita, licząc od wartości stałej, a więc 98,4° F, czyli 36,8° Celsjusza. Wartość stała dla warstwy zewnętrznej jest nieco niższa. Jeśli wewnętrzna temperatura przekroczy 109° F, czyli 42,7° C, lub spadnie poniżej 84° F, czyli 28,8° C, człowiek umiera. Spalając pokarm, nasze ciała wytwarzają energię i ciepło. Drżenie ciała to sygnał, że organizm zużywa więcej ciepła, niż jest w stanie wytworzyć. Drżenie wprawia w ruch niektóre mięśnie, pobudzając je do pracy. Komórki mięśniowe wytwarzają wówczas więcej ciepła. Gdy jednak temperatura wnętrza spadnie o kilka stopni, drżenie przestaje mieć znaczenie. Zaczyna się stan krytyczny. Wewnątrz naszego organizmu znajduje się czujnik temperatury — termostat. Jest to splot komórek nerwowych u podstawy mózgu, który steruje całą gospodarką cieplną naszego ciała. Kontroluje temperaturę, wzmaga lub ogranicza produkcję ciepła, w sumie — utrzymuje stałą temperaturę ustroju. W stanie tak zwanej hipotermii, a więc groźnego spadku temperatury ciała, nasz termostat czerpie ciepło z zewnętrznej warstwy i przemieszcza to ciepło ku — ważniejszej z punktu widzenia funkcji życiowych — warstwie wewnętrznej. Wtedy to ręce i nogi zaczynają nam sztywnieć. Jeśli następuje dalszy spadek temperatury, termostat zaczyna czerpać ciepło z wnętrza czaszki, co oznacza, że do mózgu dostaje się mniej życiodajnego tlenu i cukru, który jest podstawowym paliwem spalanym w komórkach. Obniża się aktywność mózgu. Człowiek przestaje drżeć, zaczyna natomiast zachowywać się w sposób zupełnie nieracjonalny. Jest to ostateczny sygnał alarmowy, że naszemu organizmowi grozi katastrofa, tyle że w praktyce nie jesteśmy już w stanie odpowiednio zareagować, gdyż na skutek hipotermii pojawia się brak woli do świadomego działania. Ogarnia nas rezygnacja, przestajemy się przejmować, przestajemy myśleć, umieramy, nie zdając sobie z tego sprawy. Organizm nie jest już w stanie utrzymać właściwej temperatury. Jeśli nawet w tym momencie znajdziemy się w solidnym śpiworze, to nadal będziemy tracić ciepło. Puls stanie się nieregularny, popadniemy w stan odrętwienia, zaczniemy tracić przytomność. Jedynym ratunkiem w takiej sytuacji jest zewnętrzne źródło ciepła, na przykład ognisko, gorący napój lub ciepło innego ciała. W rzeczy samej, ofiary hipotermii ratuje się w ten sposób — mowa oczywiście o warunkach polowych — że kładzie się je w jednym śpiworze z kimś, kto ma w miarę normalną temperaturę ciała. Tymczasem czułem się dość bezpiecznie, co samo w sobie było groźne, ponieważ sytuacja, w jakiej się znaleźliśmy, okazała się skrajnie zła. Teren był otwarty, w zasięgu wzroku znajdowały się tylko dwa miejsca nadające się na kryjówkę; jednym z nich była nasza wydma. Myślałem jednak tylko o tym, że nareszcie można trochę wypocząć. Co prawda instynkt podpowiadał mi, że lepiej ruszyć, bo jedynie w ten sposób będzie można się rozgrzać, ale o wymarszu nie mogło być mowy. Nie mieliśmy wyboru. Mogliśmy tylko leżeć, grzać się nawzajem i czekać, aż nadejdzie noc. Ubity piach na skalistym podłożu był twardy jak kamień, a śnieżna pokrywa sprawiała, że otoczenie wyglądało niczym księżycowy krajobraz. Śnieg gęstniał i zaczęła się prawdziwa zadymka. Pocieszałem się tym, że zamieć ograniczała widoczność do pięćdziesięciu metrów, przez co trudniej nas wykryć, jeśli w istocie jeszcze nas szukają. Na pustyni, wzdłuż linii energetycznej, cały dzień uwijały się samochody — cywilne, wojskowe, na

gąsienicach i na kołach, cysterny^ z wodą, auta terenowe i pancerne — przemierzały trasę ze wschodu na zachód i odwrotnie. Jeździły na przełaj i dwa pojazdy znalazły się prawie dwieście metrów od naszej kryjówki. Przez chwilę wydawało się nam, że zmierzają prosto na nas. Nie ruszyliśmy się jednak z miejsca, bo przecież i tak nie było gdzie uciec. Ruch był większy, niż się spodziewaliśmy, a głównie jeździły pojazdy wojskowe. Mieliśmy jednak inne zmartwienia. Pokryła nas warstwa mokrego śniegu, chłostał mroźny wiatr i nie wiedzieliśmy, jak w tych warunkach zachować resztkę ciepła, jak przeżyć. Byliśmy skrajnie wyczerpani i katastrofa wydawała się nieunikniona. Silny wiatr zawsze potęguje uczucie zimna. Przy wietrze wiejącym z prędkością mniej więcej czterdziestu pięciu kilometrów na godzinę i przy temperaturze — 9° C nie osłonięte ciało zamarza w ciągu sześćdziesięciu sekund. Dużo później dowiedzieliśmy się, że tego dnia notowano w Iraku najgorszą pogodę od trzydziestu lat. Było tak zimno, że zamarzał olej napędowy w silnikach dieslowskich. Sytuacja robiła się coraz poważniejsza. Na własne oczy widziałem kiedyś ludzi, którzy padali z zimna. Gdyby nas to spotkało, byłby to raczej ironiczny koniec tajnej operacji wojskowej. Zginęlibyśmy nie od kuli, ale z zimna, nie w walce, lecz w „lodówce”. Oczami duszy widziałem, jak chłopcy w pułku zrywaliby boki, powtarzając sobie niebywałą historię patrolu Bravo Two Zero. Nie mogliśmy nawet usiąść, bo wtedy dostrzeżono by nas z daleka, a wszystko zależało od tego, czy przetrwamy nie zauważeni do wieczora. Ktoś musiałby specjalnie wdrapać się na górę, aby odkryć naszą obecność. O 11.00 sytuacja zrobiła się krytyczna. Leżeliśmy na ziemi, wtuleni w siebie, dygocząc z zimna pod warstwą śniegu, starając się nawzajem dodać sobie otuchy, plotąc głupstwa, byle tylko nie poddać się beznadziei. W takich ekstremalnych warunkach człowiek przestaje myśleć w kategoriach zasad operacyjnych, a zaczyna zastanawiać się, jak przeżyć. Jeśli złamiemy zasady postępowania operacyjnego, to zapewne zostaniemy odkryci, jeśli niczego nie przedsięwziemy, też skończymy marnie, zamarzając na kość. Uznałem więc, że zasady nie mają już zastosowania i postanowiłem przygotować coś gorącego. Wydrapałem niewielką dziurę w ziemi i zapaliłem kostkę paliwa. Napełniłem kubek wodą i zacząłem gotować. Rozgrzałem nieco ręce, a na twarz spływało mi błogie ciepło. Machałem dłonią, aby rozwiać unoszącą się parę. Zaparzyłem kawę, dorzuciłem cukru i podawałem kubek wszystkim po kolei. Później zagotowałem porcję czekolady. — Jak patrzę na parę — rzekł Dinger — to myślę, że mógłbym spokojnie zapalić. Nie było to łatwe. Ręce drżały mu z zimna tak mocno, że nie potrafił wyjąć papierosa z paczki. Gdy w końcu zdołał unieść go do ust, to nie mógł zapalić, bo papieros zrobił się mokry jak szmata. Walczył ponad pięć minut, ale wreszcie się zaciągnął. Dym wypuszczał za pazuchę, aby nie było widać. Zanim czekolada zdążyła się zagotować, znów przemarzliśmy do szpiku kości. Nie sądzę, aby gorący płyn podniósł nam temperaturę choćby o jedną kreskę, ale poprawił nastrój. Dziś nie wątpię, że przetrwaliśmy właśnie dzięki temu. Nadeszło południe. Na pustyni wciąż jeździły samochody. Orientowaliśmy się po szumie silników, bo rozsądniej było nie wyglądać zza muru. Od czasu do czasu zamienialiśmy się miejscami, tak aby ci, którzy leżeli od zewnątrz, ułożyli się w środku, gdzie było nieco cieplej. Zauważyłem, że zaczynam bełkotać. Poczułem też, że ogarnia mnie błogi spokój. Tak właśnie objawia się hipotermia. O 14.00 Mark zameldował, że dłużej nie wytrzyma. — Zdechnę tutaj — powiedział — jeśli zaraz nie ruszymy. Był znacznie lżej ubrany niż my wszyscy. Miał tylko koszulę, kurtkę i sweter, zresztą przemoczone do cna. Skupiliśmy się wokół niego, próbując go rozgrzać własnymi ciałami. Stanęliśmy w obliczu dramatycznego wyboru: albo wyruszymy, ryzykując schwytanie, albo nasz kolega zginie. Decyzja musiała być wspólna, bo dotyczyła wszystkich. Do zmierzchu pozostało jeszcze sporo czasu. Nie mieliśmy pojęcia, co możemy napotkać, gdy opuścimy kryjówkę. Ale ryzyko musieliśmy podjąć, chociaż próbowaliśmy odsunąć je na później. — Wytrzymaj jeszcze pół godziny — namawiałem Marka. — Jak nie dasz rady, to trudno. Powiesz słowo i zaraz idziemy, ale staraj się wytrzymać. Gdyby tylko powiedział jedno słowo, zaraz dałbym hasło do wymarszu, ale Mark kiwnął głową na zgodę. Upłynęły jeszcze dwie godziny i sytuacja stała się krytyczniejsza. Nie chodziło już tylko o Marka. Wszyscy znaleźliśmy się na krawędzi. Jeśli nie wyruszymy natychmiast, nie doczekamy wieczoru. Zerknąłem przez mur. Za pół godziny zacznie zmierzchać. Niebo było zaciągnięte, wciąż padał śnieg, więc ściemniać zacznie się wcześniej — pomyślałem. Pustynia, jak okiem sięgnąć, spowita była bielą. — Idziemy. Wobec faktu, że w świeżym śniegu zostawiać będziemy wyraźne ślady, postanowiłem najpierw ruszyć na wschód, aby zmylić ewentualną pogoń, później zaś, gdy śnieg skryje ślady albo deszcz je rozmyje,

zatoczymy łuk, kierując się na północny zachód, w stronę granicy. Mieliśmy szczęście, opuszczając to miejsce, bo uszliśmy ledwie kilometr, kiedy dobiegły nas krzyki, warkot samochodu i tumult. Spojrzeliśmy do tyłu. Wokół naszej kryjówki było pełno aut i ludzi. — Kurwa mać! — zaklął Nogas. — Dojdą po śladach jak po sznurku. Tak by się pewnie stało, ale uratował nas szybko zapadający zmierzch i to, że na nasze ślady nałożyły się odciski irackich butów. Krótko mówiąc, powstało zamieszanie i nikt nie puścił się w pogoń. Zakładaliśmy, że idąc na północny zachód przetniemy drogę szutrową, a zaraz potem skierujemy się prosto w stronę Syrii. Marsz takim okrężnym szlakiem był koniecznością, bo po tej stronie drogi — jak zauważyliśmy w ciągu dnia — panował spory ruch. Plan jednak musiał ulec zmianie, gdyż zaczęło nam brakować wody. Próbowaliśmy napełnić manierki śniegiem, nie dało to jednak pożądanego rezultatu. Przy tak niskiej temperaturze śnieg nie chciał się topić i wody nie przybywało. Nie można gasić pragnienia śniegiem, bo jedząc śnieg, traci się cenne ciepło i to wewnątrz organizmu. Nie mieliśmy pojęcia, gdzie znaleźć wodę. W tej sytuacji nie pozostawało nam nic innego niż dotrzeć jak najszybciej do Syrii. Poza tym musieliśmy liczyć się z pogodą. Znajdowaliśmy się na wyżynie, jakieś trzysta metrów nad poziomem morza. Na północny zachód od nas teren wznosił się jeszcze wyżej. Trzeba pamiętać, że im wyżej, tym bardziej wiatr i mróz dają się we znaki. Wiatr potęguje uczucie zimna i przyśpiesza wszystkie negatywne reakcje organizmu. Musieliśmy więc jak najszybciej opuścić płaskowyż, zejść tam, gdzie jest trochę cieplej, czyli poniżej linii opadów śniegu. Wiatru nie da się uniknąć. Teren był płaski i nic nie zatrzymywało wichury. Jeśli chodzi o koryto Eufratu, to w rejonie naszego działania znajdowało się ono na wysokości mniej więcej stu pięćdziesięciu metrów nad poziomem morza, a więc znacznie niżej. Idąc prosto na północ, stosunkowo szybko można dotrzeć do rzeki, gdzie nie ma śniegu, a wysokie brzegi mogą osłonić nas przed wiatrem. Skierowaliśmy się więc na północ, bo najważniejszą sprawą w tej chwili było zejście z płaskowyżu, na którym groziła nam śmierć z zimna. Po trzech kilometrach, licząc od naszej kryjówki na wydmie, znaleźliśmy się poniżej linii opadów śniegu. Wyrzucałem sobie, że nie pokonaliśmy tego odcinka minionej nocy. Nie spędzilibyśmy wtedy całego dnia, leżąc w śniegu po uszy. Wichura natomiast nie ustępowała. Wiało tak, że z ledwością posuwaliśmy się do przodu. Głowę otuliłem chustą. Wspominałem już, że przed odlotem zaopatrzyliśmy się w tak zwane arafatki. W lewej ręce trzymałem kompas, bo nie było żadnych punktów orientacyjnych, i posuwaliśmy się według azymutu. Kciukiem przykrywałem fosforyzującą część tarczy w obawie, że światło może nas zdradzić. Rękaw kurtki naciągnąłem na dłoń i przegub, aby nie dopuścić do odmrożenia. Broń wsunąłem pod prawe ramię. Gdy w pewnej chwili spojrzałem na kurtkę, zauważyłem, że jest jak tafla lodu. Zamarzła jak staw w zimie. Nie tylko zresztą kurtka. Przemoczona arafatka też zesztywniała tak, że nie dało się jej nawet poprawić. Ręce trzymałem nieruchomo w jednej pozycji, bo przy najmniejszym geście mróz wciskał się pod ubranie. Staraliśmy się iść energicznie, gdyż tylko w ten sposób można było nieco się rozgrzać. Wokół nas roztaczało się pustkowie, po którym hulał wiatr. Miałem wrażenie, że nagle przeniesiono nas na inną planetę, gdzie nie ma ludzi i w ogóle niczego. Tylko my. Parliśmy prosto na północ. Twarze zsiniały nam z zimna. W dali widzieliśmy nikłe światła samochodów. To był nasz cel — droga szutrowa. Zauważyliśmy zmianę podłoża. Do tej pory szliśmy po zbitym na kamień piasku, a teraz zaczęły się łupki skalne. Tu i ówdzie dały się widzieć płytkie zagłębienia — rowy czołgowe — przygotowane przez spychacze. W takich miejscach maskuje się czołgi na pustyni. We wszystkich stała woda — znak, że dawno z nich nie korzystano. Byliśmy już jakieś sześćdziesiąt metrów niżej aniżeli na początku marszu, ale brakowało nam sił. Jeśli pogoda nie ulegnie poprawie, nie wyjdziemy z tego cało — pomyślałem. Przeszliśmy przez drogę i po przebyciu jakichś trzech kilometrów uznałem, że nie ma sensu iść dalej, że raczej trzeba zawrócić. Przegrywaliśmy z wichurą. Zimno nas paraliżowało, z wolna traciliśmy poczucie miejsca i czasu i był to ostatni sygnał. Jeśli czegoś nie przedsięwziemy natychmiast, to nastąpi koniec. Stracimy świadomość i nic już nas nie uratuje. Postanowiłem, że trzeba wrócić na drugą stronę drogi i szukać schronienia w wyschniętym korycie rzecznym, jedynym miejscu, które jako tako mogło nas osłonić od wiatru. Koryto biegło niemal równolegle do drogi, dwa kilometry po jej drugiej stronie. Jeśli tam natychmiast nie zawrócimy i nie odetchniemy choćby przez chwilę, będzie po nas. Zawróciliśmy. Nasz marsz był bezładny, nie obchodziły nas jakiekolwiek zasady postępowania

operacyjnego. Liczyło się tylko jedno: przeżyć. Dotarliśmy do rozpadliny i zwaliliśmy się na ziemię, by się jakoś nawzajem rozgrzać. Najgorzej było z Markiem, ale reszta też znajdowała się w krytycznym stanie. Na razie obaj z Bobem położyliśmy się na biednym Marku i próbowaliśmy tchnąć weń trochę życia. Dinger z Nogasem podskakiwali w miejscu, a w chwilę później zajęli się gotowaniem wody. Rozpalanie ognia w nocy to więcej niż lekkomyślność, to po prostu błąd w sztuce, ale nam już na niczym nie zależało. Uznaliśmy, że trzeba zaryzykować, bo stawką stało się nasze życie. Jeśli ogień nas nie zdradzi, to gorący płyn postawi nas na nogi. Jeśli nie, to zginiemy. Było nam wszystko jedno. Zagotowali dwa kubki, jeden po drugim. Napoiłem Marka. Mówił coś niezbornie i widać było, że traci zmysły. Wszyscy zresztą staliśmy w obliczu katastrofy. Przestałem wierzyć, że wyjdziemy z tego cało. Przesiedzieliśmy w rozpadlinie dobre parę godzin, próbując się rozgrzać i rzeczywiście poczuliśmy się nieco lepiej. Nie chciało mi się jeszcze ruszać i ponownie wystawiać na działanie wichru i mrozu. W dalszym ciągu byliśmy zziębnięci i przemoczeni, ale dalsza wędrówka była koniecznością, bo inaczej nie osiągniemy celu, celem zaś była ucieczka z Iraku. Zagrażały nam trzy rzeczy: wyczerpanie fizyczne, nieprzyjaciel i pogoda. Ukształtowanie terenu nie dawało osłony przed wiatrem, co pomniejszało nasze szansę. Wiatr wiał wszędzie. Byliśmy skrajnie zmęczeni. Narzucał się więc jeden logiczny plan działania: przeczekać w rozpadlinie, aż pogoda ulegnie poprawie. Pytanie tylko, kiedy to nastąpi? A przecież brakowało nam wody. Im dłużej będziemy czekać, tym będzie gorzej. W naszym rejonie działania znajdowało się więcej sił nieprzyjacielskich niż nam mówiono na odprawie. Oznaczało to, że już na etapie przygotowań do operacji zakradł się poważny błąd. W obecnej sytuacji musieliśmy poważnie liczyć się z możliwością ujawnienia naszej obecności, z pościgiem i schwytaniem. Przewaga była po stronie nieprzyjaciela. W okolicy stacjonowało tylu żołnierzy, że ujęcie nas nie powinno stanowić dla nich żadnego problemu. Jedyną nadzieję mogliśmy pokładać w tym, że Irakijczycy nie wiedzą, gdzie się właśnie znajdujemy. Mimo wszystko trzeba było wyruszyć. Ale w jakim kierunku? Wędrówka na północ miała tę zaletę, że będziemy szli poniżej linii opadów śniegu, ale za to wypadnie nam iść otwartym terenem, gdzie nic nie osłoni nas przed wiatrem, a co gorsza, w pobliżu rzeki, a więc na obszarze zamieszkanym, na którym trudno będzie się ukryć. Jeśli pójdziemy na północny zachód, zabrniemy w śniegu, ale łatwiej tam przejść, nie zwracając niczyjej uwagi, a co najważniejsze, szlak na północny zachód był najkrótszy. Idąc w tym kierunku możemy najszybciej dotrzeć do celu. Owszem, trzeba będzie przejść przez wzgórza sięgające prawie czterysta metrów, ale zaraz za nimi teren obniża się do dwustu metrów. Teoretycznie moglibyśmy pokonać tę trasę w ciągu jednej nocy, pod warunkiem że starczy nam sił. Gdziekolwiek jednak się skierujemy, wszędzie dokuczać nam będzie wiatr. Lepiej więc wyruszyć od razu. Jeśli się okaże, że nie dajemy rady, przerwiemy marsz i zastanowimy się nad tym, co robić dalej. Ale iść trzeba, bo im dłużej będziemy zwlekać, tym mniej będzie czasu. Noc się skończy, nim przejdziemy przez wzgórza. Mieliśmy przed sobą dwadzieścia, może dwadzieścia pięć kilometrów, więc trzeba brać nogi za pas. Koryto starorzecza biegło na północny zachód, postanowiliśmy więc, że będziemy się go trzymać. Przede wszystkim dlatego, że dawało pewną osłonę przed wiatrem, a poza tym kryło nas także przed niepożądanym wzrokiem. Lecz z takim wyborem wiązało się pewne ryzyko. Jeśli w pobliżu znajdują się jakieś irackie placówki, to zapewne po tej właśnie stronie będą ich posterunki. Inaczej mówiąc, nieprzyjaciel może nas zobaczyć, zanim się zorientujemy, że grozi nam nowe niebezpieczeństwo. Musieliśmy jednak ryzykować. Dochodziła 24.00. Szliśmy już od dwóch godzin, posuwając się w szyku bojowym, bo w pobliżu zauważyliśmy spory ruch samochodowy. Kroczyliśmy ostrożnie, uważając, żeby się nie potknąć, nie wpaść w pułapkę, ale idąc ostrożnie, idzie się wolniej, a idąc wolniej bardziej się marznie. Na czele, jako zwiadowca, szedł Nogas, ja za nim, a potem Bob, Mark i Dinger. Sprawdzałem kompas, aby mieć pewność, że rozpadlina prowadzi nas w kierunku, który wcześniej obraliśmy. Chłopcy za mną pilnie baczyli na lewo i na prawo. Wciąż było niemiłosiernie zimno, ale na szczęście marsz był tak trudny, że skupialiśmy na nim całą uwagę, zapominając o mrozie. Podłoże zaczęło się zmieniać. Kroczyliśmy teraz wśród odłamków skalnych, co było trochę niebezpieczne, gdyż każde stąpnięcie wywoływało hałas. Po raz pierwszy jednak wichura działała na naszą korzyść, zagłuszając wszystko. Rozpogodziło się, świecił księżyc, co pomagało orientować się w terenie, ale — niestety — nie sprzyjało nam w tym sensie, że w świetle księżyca byliśmy widoczni jak na dłoni. Przy bezchmurnym niebie temperatura jeszcze bardziej spadła. Otaczał nas teraz nieco inny krajobraz. Tu i ówdzie napotykaliśmy łagodne pagórki, rozciągające się na

trzysta, czterysta metrów. W takim zróżnicowanym terenie łatwiej się ukryć, co było oczywiście korzystne dla nas. Dodało nam to otuchy. Dystans między poszczególnymi ludźmi idącymi w grupie zależy od warunków. Generalna zasada jest taka, że należy posuwać się w luźnym szyku, zachowując maksymalną możliwą odległość. W ten sposób minimalizuje się straty w razie strzelaniny. Mankamentem jest to, że ostatni w szyku nie ma bezpośredniego kontaktu z pierwszym, przez co może nie dostrzec na czas grożącego niebezpieczeństwa. Noc —jak powiadam — była stosunkowo jasna, szliśmy utrzymując między sobą czterometrowy dystans. Idąc w szyku bojowym, nie rozmawia się z sobą. Wszystkie sygnały trzeba przekazywać gestem, a poza tym każdego obowiązuje dokładne powtarzanie czynności wykonywanych przez osobę idącą przodem. Jeśli się zatrzyma, trzeba też stanąć, jeśli przyklęknie, to wszyscy po kolei muszą zrobić to samo. Gesty i czynności wykonuje się wolno i ostrożnie, bez pośpiechu. Pośpiech to hałas, a hałas to groźba dekonspiracji. Nogas stanął jak wryty. Wszyscy zamarli w miejscu, wytężając wzrok, aby zobaczyć, co zwróciło jego uwagę. Z prawej widać było czubki drzew, znak, że w p*obliżu jest jakaś plantacja albo gospodarstwo. Nie dostrzegaliśmy jednak żadnych świateł i nie dobiegał stamtąd żaden dźwięk. Z lewej, jakieś sto metrów od nas, wznosił się niewielki pagórek i właśnie na jego szczycie majaczyły dwie postacie: mężczyźni, uzbrojeni w długą broń. Nogas przyklęknął i wolno, bardzo wolno zaczął się skradać ku krawędzi rozpadliny, a my za nim. Wichura tłumiła wszelki hałas. Obecność dwóch uzbrojonych ludzi może świadczyć, że w pobliżu jest ich więcej. Czy tak było w istocie, tego nie wiedzieliśmy. Tych dwóch mogło się po prostu zabłąkać. Nie mogliśmy też wykluczyć, że ci mężczyźni to nasi zagubieni koledzy. Zacząłem nadsłuchiwać. Wiatr niósł strzępy słów, ale nie potrafiłem rozróżnić, czy są to słowa angielskie, czy arabskie. Chciałem wierzyć, że to nasi, ale wydawało się niemożliwe, by Vince, Stan czy Chris tak nieostrożnie stanęli na szczycie pagórka, w świetle księżyca, i rozmawiali. Dwaj mężczyźni tymczasem zatrzymali się i zaczęli rozglądać. Oby tylko nie mieli noktowizorów, bo jeśli mają, to oczywiście zobaczą nas z daleka i może być niewesoło. Wtedy to przyszła mi do głowy szaleńcza myśl. Chris miał przecież noktowizory, więc jeśli wyjdziemy na otwartą przestrzeń, to nas zobaczy i sprawa się wyjaśni. Kłopot z tym, że nawet przez noktowizory może dostrzec tylko postaci. W żadnym wypadku nie zdołałby nas rozpoznać, a w rzeczy samej szansę na odnalezienie zaginionych członków naszego patrolu były więcej niż marne. Tymczasem mężczyźni zaczęli schodzić zboczem w dół, w naszą stronę. Padliśmy na ziemię, wszystkie ruchy wykonując bardzo wolno. Ci, którzy byli z tyłu i nie widzieli tych na pagórku, mieli świadomość, że dzieje się coś bardzo poważnego. Nic nie trzeba było mówić, a zresztą w takich sytuacjach nie wolno tego robić, aby nie zdradzić swojej obecności. Trwało to chyba wieczność, a przynajmniej nam się wydawało, że czas stanął w miejscu. Byliśmy tylko my i oni. Zeszli już do rozpadliny i zmierzali w naszą stronę. Za chwilę rozegra się dramat, jeżeli ci dwaj idioci odkryją naszą obecność. Zasady taktyki podpowiadały, że powinniśmy kryć się dopóty, dopóki się da, a w ostatniej chwili zaatakować z zaskoczenia. Nie mieliśmy wątpliwości, że tak właśnie będzie. Nogas położył broń na ziemi i wolno sięgnął po nóż. Bagnety nosimy w skórzanych pochwach, bo tylko z takich można dobyć ostrze, nie robiąc żadnego hałasu. Bob, który leżał tuż obok mnie, zaczął zsuwać taśmę nośną swego minimi. Ponieważ miał tylko bagnet do Ml6, w plastikowo-metalowej pochwie, przeto nie próbował go nawet wyciągnąć. Położył dłoń na rękojeści i czekał. W razie czego dobędzie bagnet w ułamku sekundy. Intruzów trzeba zlikwidować błyskawicznie, w jednej chwili, tak aby nie zdążyli krzyknąć. Krzyk mógłby kogoś zaalarmować. Na filmach zwykle przedstawia się to tak, że atakujący jedną ręką zasłania usta ofiary, a drugą jednocześnie uderza nożem w serce lub przeciąga nim po gardle. Ofiara pada bez życia. W rzeczywistości takie sprawy załatwia się zupełnie inaczej. Przede wszystkim dlatego, że trudno jest trafić w serce, a szansę trafienia za pierwszym uderzeniem są nikłe. Poza tym ofiara może mieć na sobie grubą kurtkę albo kamizelkę ochronną. Wymierzy się niby śmiertelne uderzenie, a zaatakowany zwyczajnie się odwróci i powie, żeby więcej tego nie robić... A jeśli się okaże, że przeciwnik jest znacznie cięższy i wyższy, to leżysz, bracie, jak neptek. Podcięcie gardła też niczego nie gwarantuje. Bo co z tego, że pociągnie się nożem jak należy, kiedy ofiara i tak jeszcze krzyczy, czasami nawet przez minutę. Takie sprawy załatwia się inaczej. Trzeba faceta złapać za łeb, pociągnąć do tyłu i ciąć tchawicę do skutku, aż głowa zacznie odpadać. W ten sposób ofiara od razu traci oddech i nie jest w stanie dobyć z siebie żadnego dźwięku. Nogas z Bobem byli gotowi do akcji. Reszta chłopaków też. Rzucimy się wszyscy razem. Bob i Nogas będą cięli, reszta, na wszelki wypadek, zasłoni ofiarom usta. Akcję trzeba przeprowadzić błyskawicznie i upewnić się, czy za tą dwójką nie szedł jeszcze ktoś. Najlepiej byłoby, gdybyśmy ich zidentyfikowali, zanim oni nas zobaczą, ale tego nie da się zrobić. Jeśli ci dwaj to nasi chłopcy, to będzie jatka. Wezmą nas za Irakijczyków i pospołu sami sobie strzelimy gola. Tak było kiedyś na Falklandach, gdy patrol z naszego pułku stoczył

walkę z patrolem morskich sił specjalnych. Dwójka intruzów była najwyżej dwadzieścia metrów od nas. Przylgnąłem do ziemi. Jeszcze dziesięć, piętnaście kroków i... Całą uwagę skoncentrowałem na tym, co zaraz nastąpi, ale zdążyła mi przemknąć myśl, że ci dwaj nie mają najmniejszego pojęcia, iż zostały im tylko sekundy życia. Zatrzymali się. Zobaczyli coś? Coś ich zaalarmowało? Byli już tak blisko, że rozpoznałem ich broń — kałasznikowy. Zeskoczyli ze skarpy na dno koryta wyschniętej rzeki i ruszyli na przeciwległy brzeg. Przeszli sześć, może osiem metrów, wspięli się na brzeg i skierowali ku plantacji. Najwięksi szczęściarze w całym Iraku. Chciało mi się śmiać, a może trochę żałowałem, że nie dane mi było zobaczyć, jak niepozorny Bob skacze im do gardła. Nie ruszaliśmy się stamtąd dobre piętnaście minut. Osłaniał nas brzeg, zachowywaliśmy ciszę, nic się nie działo. W takich sytuacjach trzeba pamiętać o ostrożności, bo można wszystko popsuć. Nie mieliśmy pojęcia, co kryje się za wzniesieniem, z którego zeszli dwaj Irakijczycy. Kim byli ci mężczyźni? Być może mieszkańcami plantacji, ale równie dobrze zwiadowcami jakiegoś oddziału wojsk irackich, stacjonujących za wzgórzem W tej sytuacji musieliśmy działać ostrożnie, z rozmysłem, bez ryzyka. — Pójdziemy na południe, ominiemy wzgórze — szepnąłem do Boba, który przekazał rozkaz pozostałym. Ruszyliśmy w takim samym szyku jak poprzednio. Nogas prowadził. Po mniej więcej dwóch kilometrach doszliśmy do miejsca, gdzie wznosiły się sporawe pagórki. Weszliśmy na przełęcz. Wtem Nogas przystanął, a po chwili przyklęknął i położył się na ziemi. Podczołgałem się do niego. Gestem pokazał, co go zaalarmowało. Pięćdziesiąt metrów od nas, na grani, majaczyła ludzka postać. Kręciła się we wszystkie strony, ale poza nią nie widzieliśmy nikogo innego. Dałem znak chłopakom, że skierujemy się teraz na wschód, aby ominąć intruza. Obeszliśmy wzgórza łukiem i nagle ujrzeliśmy przed sobą światełko. Świeciła się lampka w szoferce jakiegoś samochodu, pojazdów jednak było więcej. Trafiliśmy na postój konwojów. Zawróciliśmy więc na południe, a następnie skierowaliśmy się znów na zachód. Tym razem wyszliśmy na obóz wojskowy z mnóstwem namiotów. Znów zawróciliśmy i poszliśmy jeszcze dalej na południe. Tam wreszcie nie było przeszkód. Wszystkie te manewry, uniki i kluczenie kosztowały nas dobre dwie godziny, a czasu mieliśmy coraz mniej. Posuwaliśmy się w stronę granicy syryjskiej, idąc wyżyną wznoszącą się trzysta metrów nad poziomem morza. Było znacznie chłodniej, niż się spodziewałem. Okolica zaś przypominała fotografie NASA z Księżyca. Wszystko wokół wydawało się brudnobiałe, gdzieniegdzie prześwitywały nagie skały. Między wzgórzami wicher wiał ze zdwojoną siłą, lecz jakoś doszliśmy do miejsca, które jeszcze bardziej przypominało księżycowy krajobraz. Takie przynajmniej wrażenie robiły rowy czołgowe i leje po wybuchach. Trafiliśmy albo na pobojowisko, albo na miejsce, skąd wystrzeliwano rakiety, jeśli jednak rozegrała się tu bitwa, to dawno. W kraterach i zagłębieniach gruntu pełno było wody, lodu i śniegu. Coś podobnego widziałem tylko na starych fotografiach, po bitwie nad Sommą, z pierwszej wojny światowej. Umówiliśmy się wcześniej, że jeśli któryś z nas poczuje się gorzej, to natychmiast o tym powie. Nie ma sensu udawać twardzieli i zgrywać bohaterów. Po takim sygnale zaraz schodzimy na niżej położone tereny, by poszukać osłony od wiatru. Wiadomo, że kolejnego dnia w takich warunkach, jak wczoraj, nie przetrzymamy. Byliśmy zbyt zziębnięci i przemoczeni. Nad ranem Mark miał dosyć. — Chłopaki — powiedział — zejdźmy niżej, bo nie daję już rady. Zatrzymaliśmy się, żeby podjąć wspólną decyzję. Mroźny deszcz siekł po twarzach i trudno było się skoncentrować. Co do mnie, to czułem się obolały i tak przemarznięty, że nie potrafiłem skupić myśli. Pytanie zaś brzmiało, czy idziemy dalej na zachód w nadziei, że rychło zejdziemy z wyżyny i znajdziemy jakąś kryjówkę, czy od razu zawracamy i idziemy tam, gdzie nie wieje. Ostatnie słowo należało do mnie. Postanowiłem, że natychmiast schodzimy w dół, bo inaczej Mark się wykończy. Jedynym miejscem, o którym wiedzieliśmy, że daje jaką taką osłonę przed wiatrem, było wyschnięte koryto rzeczne w pobliżu drogi szutrowej i tam właśnie podążyliśmy. Zabrało nam to prawie dwie godziny i na miejsce dotarliśmy tuż przed brzaskiem. Znaleźliśmy niewielkie zagłębienie gruntu, co prawda osłonięte od wiatru, ale niezbyt nadające się na kryjówkę. Nie było jednak innej rady, jak przeczekać tu do następnej nocy. Szczelina miała niespełna metr głębokości. Byliśmy załamani. Przemaszerowaliśmy do diabła kilometrów, ale do celu wędrówki, czyli do granicy, zbliżyliśmy się o marne dziesięć kilosów. No cóż, lepiej zmarnować noc, niż stracić człowieka. Dwa kilometry na północ biegła droga szutrowa. Najważniejsze, że wiatr przestał dokuczać. Wtuleni w siebie czuwaliśmy.

Nastał świt 26 stycznia. O brzasku sprawdziliśmy, czy w ciemności nie urządziliśmy sobie kryjówki w jakimś niepożądanym sąsiedztwie. Nie było źle. W okolicy znajdowało się tylko jedno miejsce, skąd można by wypatrzyć naszą norę, a gdy ściśniemy się pod jedną ze ścian zagłębienia, to w ogóle nie będzie nas widać. Wypogodziło się. Na bezchmurnym niebie świeciło słońce, co poprawiło nasz nastrój. Wciąż jednak było bardzo zimno, a przesiąknięte deszczem ubrania nie chciały schnąć. Miałem ze sobą niewielką lornetkę. Kupiłem ją kiedyś u jubilera w Herefordzie i był to dobry zakup. Zacząłem obserwować okolicę, najpierw północną stronę, drogę szutrową i stację pomp. Na drodze panował ruch. Co chwila przemykały cysterny z ropą i wodą, wiele cywilnych pojazdów. Należały do prywatnych właścicieli, bo niemal w każdym na tylnym siedzeniu widać było kobiece sylwetki w tradycyjnych czarnych sukniach. Samochody jechały w grupach po trzy lub cztery. Dostrzegłem też sporo pojazdów wojskowych, aut pancernych i ciężarówek. Na południe, jakieś dwa kilometry od nas, równolegle do drogi biegła linia energetyczna. Tam również zaobserwowałem sporo pojazdów. Jechały orientując się wedle słupów. Można powiedzieć, że znaleźliśmy się między młotem a kowadłem. Tuliliśmy się do siebie, żeby zatrzymać uciekające ciepło. Staraliśmy się czuwać, ale oczy same się zamykały i raz po raz przysypialiśmy na krótką chwilę. Mieliśmy za sobą ciężką noc, a przed sobą cały dzień oczekiwania na zmierzch. Zajęliśmy się obolałymi od wytężonego marszu nogami. Nie wszyscy naraz, ale po kolei, zgodnie z zasadą, że w danym momencie tylko jedna osoba może być bez obuwia, aby w razie czego mogła błyskawicznie je nałożyć. Nawykliśmy co prawda do długich marszów, ale trudy poprzedniej nocy wszystkim dały się we znaki. Byliśmy na nogach dwanaście godzin. Przeszliśmy co najmniej pięćdziesiąt kilometrów, i to przy takiej psiej pogodzie, jakiej żaden z nas nie pamiętał. Uchodziliśmy nogi do kolan. Dinger przypomniał, że Chris sprawił sobie przed wyjazdem wspaniałą parę butów — goreteksów — za całe sto funtów. — Zazdroszczę mu — powiedział — w takich butach za stówę, to pięty ma jak pupcia niemowlaka. Jeśli oczywiście żyje — dodał, masując obolałą stopę. Zjedliśmy coś na zimno. Nie było mowy o podgrzaniu, bo teren był zbyt otwarty. Mieliśmy przyzwoity zapas jedzenia, ale gorzej było z wodą. Odpoczywaliśmy, zastanawiając się, co dalej. Plan maksimum na dzisiejszą noc to przedrzeć się przez wzgórza, zejść na równinę ku granicy z Syrią. Jak wskazywała mapa, za wzgórzami teren był płaski, żwirowaty. Teoretycznie moglibyśmy dotrzeć do granicy w ciągu jednej nocy, jeśli oczywiście starczy sił. Na pokonanie całego odcinka trzeba nie więcej niż dwanaście godzin i powinniśmy dać radę, szczególnie że oprócz broni i osobistego oporządzenia niczego więcej nie dźwigamy. Poza tym mamy serdecznie dość tego całego Iraku i zależy nam, aby znaleźć się po drugiej stronie granicy. Nie wiedzieliśmy tylko, jak ta granica wygląda, ale niewiele nas to obchodziło. Przekonamy się na miejscu. Jeszcze raz skrupulatnie przestudiowaliśmy mapę, aby upewnić się, co nas czeka i którędy powinniśmy się posuwać. Nie dało to wiele, bo mieliśmy tylko mapę lotniczą, a więc niezbyt szczegółową i niezbyt dokładną. Niektóre rzeczy, jak na przykład linie energetyczne, zaznaczone były tylko w przybliżeniu. Za to jedna informacja wynikała z mapy w sposób oczywisty. Otóż na północ od nas rozciągał się spory obszar zabudowany. Niestety była to poważna przeszkoda w drodze ku granicy. Nabieraliśmy sił. Od czasu do czasu ktoś rzucił pieprzny kawał, oczywiście szeptem. Staraliśmy się nie tracić ducha. Rzeczywiście nastrój dopisywał, choć zimno wciąż dokuczało. Najważniejsze, że przestało padać. Osobiście wierzyłem, że jeszcze tej nocy dotrzemy do celu. O 15.30 usłyszeliśmy znajomy dźwięk dzwonka i beczenie. Ding, ding, mee, mee. Jeszcze tego brakowało! Wyjrzałem z jamy, ale niczego nie dostrzegłem. Przycupnęliśmy nadsłuchując. Tylko beczenie i dzwonek. Nie słychać było nawoływań pasterza, jak za pierwszym razem, kiedy nas odkryto. Pobrzękiwał zresztą tylko jeden dzwonek. Wyjrzałem jeszcze raz i wtedy zorientowałem się, o co chodzi. Prosto na nas szedł dorodny kozioł, a za nim dreptało stadko kóz. Tylko on miał dzwonek na karku. Reszta koziej gromady nie odstępowała go ani na krok. W sumie było dziesięć brodatych sztuk. Całe stado zatrzymało się na krawędzi, nad naszą jamą, i łypało ciekawymi ślepiami. Cisnąłem parę kamyków, mierząc w przywódcę stada. Chciałem go odpędzić. Nie dał się. Więcej nawet, podszedł bliżej, a za nim cały kozi harem. Trwało to chwilę, po czym kozy straciły zainteresowanie, spuściły łby i zaczęły skubać nędzne resztki roślin. Odetchnęliśmy z ulgą. Za wcześnie, jak się okazało, bo oto stanął nad nami właściciel, a może tylko poganiacz koziego stada.

Człowiek w latach, na oko mógł mieć siedemdziesiątkę. Ubrany był w solidną wełnianą galabiję i gruby, mocno znoszony sweter. Głowę otulił chustą. Na ramieniu dźwigał, równie starą jak on sam, skórzaną torbę. Palcami przerzucał paciorki różańca, pomrukując „Allah” za każdym kolejnym koralikiem. Spojrzał na nas i nawet nie mrugnął. Żadnego zdziwienia, żadnego zaskoczenia, w ogóle nic. Uśmiechnąłem się, bo nic innego nie przyszło mi do głowy. On zaś zachował się tak, jakby pięciu cudzoziemców siedzących w dziurze na pustyni nie robiło na nim wrażenia; kucnął sobie i zagadnął. O czym mówił, nie miałem pojęcia. Na wszelki wypadek powitałem go jak należy. — Salom alejkum. — Alejkum salom — odparł. Podaliśmy sobie ręce, wszyscy zresztą. W życiu nie przeżyłem czegoś podobnego. Stary był wyraźnie przyjacielsko usposobiony. Podejrzewam, że chyba nie wiedział nic o wojnie i w ogóle. Po chwili byliśmy już kumplami. Starałem się za wszelką cenę podtrzymać rozmowę, co nie było łatwe zważywszy, że arabski znałem raczej ze słyszenia. Gwałtownie szukałem przypadkowo zapamiętanych kiedyś zdań i zwrotów. — Aina al suki — zapytałem, bo tylko tyle zdołałem przywołać na pamięć. Było to chyba najgłupsze z możliwych pytań. Pośrodku pustyni interesowało mnie, gdzie jest bazar. Nic a nic się nie zdziwił. Machnął tylko ręką w południową stronę. — Wspaniale — jęknął Dinger — następnym razem, gdy tu będziemy, skoczymy na zakupy. — Halib? — spytał Bob widząc, że stary ma w torbie butelkę. Arab kiwnął głową na potwierdzenie i podał nam butelkę pełną mleka. Napiliśmy się po kolei, wtedy on wyłowił z torby garść daktyli i kawał chleba. Kucnęliśmy i zabraliśmy się do posiłku. Mark wstał udając, że zdrętwiały mu nogi. — W porządku — powiedział — stary jest sam. Nikogo więcej nie widać. Arab tymczasem znów machnął ręką, wskazując południe. — Dżaisz — rzekł. Nie zrozumiałem. — Dżaisz, wojsko, milicja — wyjaśnił Bob. — Aina dżaisz? — spytał starego. Ten jeszcze raz wskazał na południe, a więc tam, gdzie wędrowaliśmy nocą. Nie rozumieliśmy, co naprawdę chciał powiedzieć. Czy chodziło mu o to, że w ogóle jest tam jakaś placówka, czy też o to, że wojsko jest na naszym tropie? A może był ciekaw, czy nie należymy do dżaisz — lokalnej milicji. Brakowało nam słów, a gestami niewiele dało się wyjaśnić. Sytuacja była rzeczywiście niezwykła, komiczna, można by powiedzieć. Gawędziliśmy sobie, jak u cioci na imieninach, do tego na pustkowiu, pod otwartym niebem i przy pogodzie, która niemalże przyprawiła nas o śmierć. Trwało to dobre pół godziny i mieliśmy świadomość, że nie da się tego ciągnąć w nieskończoność, że coś trzeba będzie postanowić. Tylko co? Zabić go? Spętać i zostawić na miejscu, kiedy przyjdzie pora, by ruszyć w drogę? Czy zwyczajnie i po prostu pozwolić mu odejść? Co zyskamy, jeśli go zabijemy? Tyle tylko że nikt nigdy się nie dowie, co w istocie zaszło. Jeśli jednak zaczniemy likwidować co starszych przedstawicieli miejscowego społeczeństwa, to trudno się spodziewać, że po przechwyceniu — co wciąż było bardzo prawdopodobne — potraktują nas z szacunkiem, życzliwością i — że tak powiem — łagodnie. Jeżeli darujemy mu życie i tylko spętamy, to i tak nie przeżyje nocy, a ciało pewnie ktoś znajdzie i dalszy ciąg będzie dokładnie taki sam, jak w wypadku zabicia. Jasna cholera — pomyślałem — co za kraj, gdzie na każdym kroku człowiek spotyka kozy z nieodłącznym pasterzem. Co się stanie, gdy pozwolimy mu odejść? Zadenuncjuje nas? Komu? Był sam, pieszo, dochodziła 16.00, wkrótce zapadnie zmierzch, więc jeśli nawet podniesie alarm, gdy dojdzie tam, dokąd zmierza, to będzie już ciemna noc, a my będziemy daleko. Więc chyba pozwolimy mu odejść. W końcu jesteśmy SAS, a nie SS. Postanowiliśmy więc, że gdy stary ruszy w swoją stronę, odczekamy chwilę, aż zniknie z pola widzenia i ruszymy na południe, aby zmylić ewentualną pogoń. Pięć minut później nasz przyjaciel zaczął się żegnać, zebrał swoje kozy i się oddalił, jak gdyby nigdy nic. Odprowadziliśmy go wzrokiem, aż zniknął nam z oczu za pagórkiem. Wtedy i my ruszyliśmy w drogę. Najpierw na południe, a po kilku kilometrach skręciliśmy na zachód. Na odpoczynek zatrzymaliśmy się w płytkim zagłębieniu. Musieliśmy się naradzić. Po pierwsze, kończyła się woda. Po wtóre, trzeba było coś postanowić w związku z tym, że Irakijczycy wiedzą, gdzie ukrywaliśmy się w ciągu dwóch poprzednich dni i raczej się orientują, w jakim kierunku zmierzamy. Musieliśmy też pomówić o konsekwencji spotkania z Arabem, bo przecież znowu zostaliśmy zdekonspirowani. Byłem zły na siebie za to, że nie zatrzymaliśmy starego aż do zmierzchu. Mieliśmy za sobą dwie trudne noce i czuliśmy się podle. Na wyżynie, przez którą będziemy musieli przejść, pogoda na pewno da nam się we znaki. Poprzednia noc niemal skończyła się tragicznie, niewiele posunęliśmy się do przodu i nie mogliśmy już

sobie pozwolić na dalszą zwlokę. W sumie sytuacja nie była wesoła, a puszczając starego jeszcze ją pogorszyliśmy. Lecz co się stało, to się nie odstanie. Obgadaliśmy wszystkie możliwości. Mogliśmy iść na zachód, gdzie wśród wzgórz znajdziemy sporo śniegu i lodu, co rozwiąże problem wody. Mogliśmy też skierować się na północ, ku rzece, a dopiero potem na zachód, ale w pobliżu rzeki i blisko granicy wejdziemy na dość gęsto zaludnione tereny. Była jeszcze jedna możliwość, a mianowicie podejść do szosy i zarekwirować jakieś auto, by w parę godzin dojechać do granicy. Dochodziła 17.15, ściemniało się na dobre. Biorąc pod uwagę przewidywane działania przeciwnika, a także własne siły, których mieliśmy coraz mniej, postanowiliśmy zapolować nocą na auto. Im szybciej nam się to uda, tym lepiej. Tak czy owak trzeba było przygotować się na dramatyczne chwile, bo nie obejdzie się bez walki. Sprawdziliśmy broń, przeczyściliśmy zamki, naoliwiliśmy co trzeba. Wyjąłem lornetkę i uważnie zacząłem obserwować drogę, aby wybrać sposobne miejsce na zasadzkę. Nasza ofiara, kimkolwiek będzie, nie powinna niczego podejrzewać, a już na pewno nie powinna widzieć wszystkich pięciu. Znalazłem takie miejsce: pagórek, a właściwie wydmę. Zgodnie z planem Bob uda kalekę, a ja jego opiekuna, który prosi o pomoc. Staniemy na szosie, oczywiście bez broni i oporządzenia. Gdy zatrzymamy auto, reszta chłopaków wyskoczy z ukrycia. Załatwiamy sprawę i w drogę. Zależało nam na samochodzie terenowym albo na ciężarówce. Wolelibyśmy jechać na przełaj przez pustynię. Najpierw prosto na południe, do linii energetycznej, a później tak, jak ona prowadzi — na zachód. Jeśli trafi się inne auto, to trudno, pojedziemy szosą. Do drogi mieliśmy pół godziny marszu. O zmierzchu przeszliśmy przez pasmo pagórków. Tuż przy szosie, po jej prawej stronie, Nogas odkrył rów i tam rozłożyliśmy się, czekając na stosowną okazję. Na południowy wschód droga biegła prosto aż po horyzont i z tej strony wszystko było widoczne jak na dłoni. Gorzej wyglądała druga strona. Trzysta metrów od nas było wzniesienie ograniczające widoczność. Jeśli „nasze” auto nadjedzie z tego właśnie kierunku, będziemy mieli niewiele czasu na działanie. W każdym razie postaramy się zatrzymać je tuż przy kryjówce, aby chłopcy nie musieli daleko biegać, gdy już przedstawimy kierowcy propozycję nie do odrzucenia. Czekaliśmy, obserwując okolicę przez lornetkę. Po lewej stronie zobaczyliśmy dwie ciężarówki. Jechały tam, gdzie ukrywaliśmy się wczoraj. W mroku nie widzieliśmy, czy z samochodów wysadzono wojsko, ale po obu stronach drogi coś się działo, jakby kogoś szukano. Bez wątpienia chodziło o nas. Po chwili ciężarówki zawróciły i zaczęły jechać w naszym kierunku. Niech ich diabli! Mogło to znaczyć, że albo wznowiono pościg, albo wszczęto nowy na skutek alarmu, jaki mógł podnieść stary Arab, ale wojsko nadjechało z zupełnie przeciwnej strony niż ta, dokąd zmierzał stary. Trudno więc powiedzieć, jak to jest naprawdę. Auta były coraz bliżej, reflektorami omiatały okolicę. Przylgnęliśmy za wydmą licząc, że nikt nas nie zobaczy. Chwila była pełna napięcia. Jeśli się zatrzymają, rozpoczniemy ogień. Nie mieliśmy nic do stracenia. Nie zatrzymały się. Pomknęły dalej. Odetchnęliśmy z ulgą. Wyszliśmy z Bobem na drogę, szykując się do odegrania stosownej sceny. Było nam wszystko jedno, z której strony nadjedzie samochód. Po dwudziestu mniej więcej minutach nad wzniesieniem pokazały się światła. Odczekaliśmy chwilę, by się upewnić, że nie jest to ciężarówka z wojskiem, i zaczęliśmy dawać znaki. Auto zwolniło, gdy światła wyłowiły nas z ciemności. Odwróciłem głowę chroniąc wzrok i kryjąc się przed oczami kierowcy. Samochód stanął. Z kulejącym Bobem podeszliśmy bliżej. Co za gówno! W Iraku są zapewne tysiące przyzwoitych aut, nam zaś trafiła się stara, zdezelowana, nowojorska taksówka z lat pięćdziesiątych, w firmowym, żółtym kolorze. Takim gównem mieliśmy odbyć podróż ku wolności! Nie wierzyłem własnym oczom, patrząc na chromowane zderzaki, opony z białym pasem i bajery rodem z Nowego Jorku. Nie było już innego wyjścia. Bob grał rannego, chłopcy podnieśli się z rowu. — Ależ nam się trafiło — zawołał Mark, równie zaskoczony. — Nikt nam nie uwierzy. Tylko przy naszym pechu trafia się taryfa zamiast land cruisera. Przestraszony kierowca wyłączył silnik. On i dwaj pasażerowie z tyłu patrzyli w niemym przerażeniu na lufy naszych minimi. Była to typowa arabska taksówka, pełna ozdób i ozdóbek w środku, jakichś różańców i świętych znaków. Na zużyte siedzenia narzucono parę starych,’ brudnawych koców. Kierowca szalał ze strachu. Dwaj pasażerowie, jeden wyraźnie młodszy, zachowywali spokój. Ubrani byli w schludne, odprasowane mundury polowe i wojskowe berety. Na kolanach ściskali torby podróżne, które natychmiast zrewidowaliśmy, sprawdzając, czy nie ma w nich czegoś, co może się przydać.

Młodszy mówił trochę po angielsku. Wyjaśnił, że podróżuje z ojcem. Nie mieliśmy czasu. Lada chwila mogły nadjechać inne auta. Kazaliśmy im wysiadać, a wtedy starszy padł na kolana. Myślał zapewne, że zamierzamy ich zastrzelić. — Christian, chrześcijanin — jęczał, a z kieszeni wyciągnął breloczek na klucze z wizerunkiem Madonny na dowód, że mówi prawdę. — Muslim, muzułmanin — pokrzykiwał, pokazując palcem kierowcę. Ten też padł na kolana. Bił pokłony i wznosił modły. Trzeba było szturchnąć go kolbą, żeby zszedł z drogi. — Papierosy? — zażądał Dinger. Młodszy z pasażerów nerwowo podał mu parę paczek. Starszy wstał z kolan i rzucił się całować Marka w rękę, z wdzięczności, że darowano mu życie. Kierowca modlił się i przeklinał na przemian. Wszystko razem wyglądało jak scena z kiepskiego filmu. — O co mu chodzi? — spytałem. — O auto, to cały jego majątek. Żyje z niego, on i jego rodzina. Ma gromadę dzieci — wyjaśnił młodszy z pasażerów. — Dość tego — przerwał ostro Bob. Wyjął bagnet i popędził kierowcę do rowu. Zostawiliśmy ich, nawet nie próbowaliśmy ich związać. Mieliśmy sporo kilometrów do pokonania, a czasu niewiele. Ja prowadzę — powiedziałem. — Widziałem Roberta de Niro w Taksówkarzu, więc się na tym znam. Pożałowałem swojej pewności siebie. Taksówka miała staromodną dźwignię biegów pod kolumną kierownicy, a ja nie zetknąłem się nigdy z czymś takim. Zachrobotało coś okrutnie, chłopcy rzucili parę nieprzychylnych uwag i ruszyliśmy, z trudem zawracając na wąskiej drodze. Jechaliśmy na zachód. Obok mnie usiadł Nogas z kompasem w ręku. Reszta tłoczyła się z tyłu. Przy naszym pechu wcale bym się nie zdziwił, gdyby mimo wskazań kompasu miast napisu „Syria” powitała nas tablica z napisem Welcome to Baghdad. Nie mieliśmy krótkiej broni, tylko karabiny, które trudno było ukryć, a przecież należało liczyć się z tym, że ktoś zajrzy do środka. Ale ryzyk-fizyk, albo się uda, albo pożegnamy się z tym światem. Zdezelowanym autem nie mogliśmy ryzykować jazdy na przełaj. Trzeba było trzymać się szosy. W zbiorniku była jeszcze połowa paliwa, aż nadto, żeby dojechać do celu, zwłaszcza że nie pędziliśmy na złamanie karku, lecz jechaliśmy spokojnie, ostrożnie, by nie wzbudzać podejrzeń i — broń Boże — nie spowodować wypadku. Plan polegał na tym, że jedziemy tak daleko, jak się da, a potem porzucamy auto i przedzieramy się przez granicę. Zastanawialiśmy się po drodze, co zrobimy, gdy zatrzyma nas posterunek drogowy. Niczego rozsądnego nie byliśmy w stanie wymyślić. Przejazd na siłę, z łamaniem bariery, jak to się widzi na filmach, nie wchodził w grę. Po pierwsze dlatego, że rogatki, czyli bariery zamykające przejazd przy posterunkach stałych, są wyjątkowo solidne, a po drugie taki manewr zawsze kończy się tak samo. Posterunek rozpoczyna ogień i zabawa się kończy. W razie czego trzeba po prostu wyskoczyć z auta i spieprzać dalej na piechotę. Przydałyby się mapy drogowe, a tymczasem — jak już wspominałem — mieliśmy wyłącznie lotnicze, z których dość trudno było zorientować się w układzie dróg. Na skrzyżowaniach skręcaliśmy wedle kompasu, byle dalej na zachód. Pilnowałem tachometru, żeby wiedzieć, ile już przejechaliśmy. Minęliśmy najpierw stację pomp, przy której stało sporo pojazdów wojskowych i kręcili się żołnierze. Na drodze jednak nie było posterunku i nikt nie zwracał na nas uwagi. Jechaliśmy oczywiście bez zatrzymywania się. Jeszcze tego brakowało, aby ktoś pomyślał, że nie znamy drogi, czy też zabłądziliśmy, i próbował nam pomóc. Dojechaliśmy do jakiejś krzyżówki, ale żadna droga nie prowadziła na zachód. Zdecydowaliśmy się skręcić na północ. Auto wtoczyło się na szeroką, dwupasmową szosę, znacznie lepszą niż droga, którą jechaliśmy do tej pory. Panował na niej spory ruch. Zamierzaliśmy wyprzedzić kolumnę cystern, ale trzeba było zrezygnować, bo właśnie z przeciwnego kierunku jechała kolumna pojazdów wojskowych. Zauważyliśmy zresztą, że nikt nie kwapi się z wyprzedzaniem, więc i my pilnowaliśmy swego miejsca. Najważniejsze, że posuwaliśmy się do przodu. Włączyliśmy ogrzewanie na pełny regulator. Wreszcie było ciepło. Nagle kolumna samochodów się zatrzymała. Nie wiedzieliśmy, co się stało. Czy auta stanęły pod światłami, czy coś się zepsuło, czy może właśnie dojechaliśmy do posterunku drogowego. Nogas wyskoczył na szosę, ale w ciemnościach niczego nie zobaczył. Kolumna po chwili ruszyła, by po paru metrach znów się zatrzymać. Nogas ponownie wyskoczył, żeby zobaczyć co i jak. Przed nami, na czele kolumny, jechało kilka pojazdów wojskowych. Jeden z nich spowodował stłuczkę, czy coś takiego. Zaczęło się zamieszanie, gdy wszyscy zaczęli omijać kolumnę wojskowych samochodów. Jakiś

żołnierz wziął się za regulowanie ruchem. Właśnie dał nam znak. Wstrzymałem oddech. Mark z Dingerem i Bobem udawali, że śpią, ja z Nogasem na przednim siedzeniu wyszczerzyliśmy zęby do naszego „pomocnika”. Odetchnęliśmy z ulgą, gdy wreszcie udało się nam wydostać z korka. Nagle naszym oczom ukazało się jakieś miasto albo miasteczko. Przed co większymi domami stały pomniki Saddama Husajna, a na innych widniały jego portrety. Przejeżdżaliśmy obok kawiarni i herbaciarni, na ulicach pełno było ludzi, samochodów, pojazdów wojskowych, nawet wozów pancernych. Nikt nas nie zatrzymywał, nikt nawet palcem nie kiwnął. Droga kręciła, wiła się jak wąż, prowadziła to na północ, to na wschód, to na zachód. Mark wyciągnął magellana i próbował złapać namiar, abyśmy przynajmniej wiedzieli, gdzie jesteśmy i gdzie jest granica, gdyby przyszło nam porzucić auto i dalej iść na piechotę. Dinger palił jednego papierosa za drugim z takim zapamiętaniem, jakby świat miał się zaraz skończyć. Ja nigdy nie paliłem i teraz pomyślałem sobie, że warto może spróbować. Może wkrótce przyjdzie mi zginąć, więc przynajmniej będę wiedział, jak to smakuje. — Ty — powiedziałem do Dingera — jak to się robi? Wdycha się, czy połyka, czy jak? — Nie wiesz? Nigdy nie próbowałeś? — W życiu. — To nie próbuj, zwłaszcza teraz. Zakrztusisz się, spowodujesz wypadek i tyle, a poza tym wiesz, ile ludzi umiera na raka płuc? Nie będę do tego przykładał ręki, ale jak ci tak zależy, to masz... Dmuchnął mi dymem prosto w nos. Wiedział, że tego nie znoszę. Kiedy służyliśmy razem w oddziale antyterrorystycznym, to zawsze w samochodzie zapalał na złość papierosa i zamykał okna. Rzucałem się wtedy i natychmiast otwierałem z mojej strony, a on zaśmiewał się do łez. Miał też taką kasetę z Elvisem Presleyem, która doprowadzała mnie do szału, więc też na złość nastawiał ją bez przerwy. Kiedyś, w Anglii, jechaliśmy autostradą M-4, gdy Dinger zaczął swój numer z papierosem i kasetą. Otworzyłem okno, wyrwałem tę jego kasetę z aparatu i wyrzuciłem do rowu. Potraktował to jako wypowiedzenie wojny. Ja też miałem ulubione kasety, które zabierałem ze sobą, gdy zapowiadała się dłuższa podróż autem. Lubię takie zespoły, jak „Madness” czy „The Jam”. Kiedyś, gdy znów jechaliśmy z Dingerem, nastawiłem sobie to, co lubię, przymknąłem oczy i słuchałem z lubością, nie szczędząc mu uszczypliwości, że za dużo pali i pierdzi. Wtedy, zanim zorientowałem się, co robi, wyciągnął moją kasetę i wyrzucił przez okno, jak ja jego pierdolonego Presleya. Pomachałem ręką, aby odpędzić smród irackich petów. — Wiesz, że nie znoszę, kiedy dmuchasz w moją stronę — powiedziałem spokojnie. — To tak jakbym sam palił. — Nie narzekaj, stary — odparł. — Nic cię to nie kosztuje, to moje papierosy. Drogowskazy były dwujęzyczne: arabsko-angielskie. Chłopcy z tyłu rozłożyli mapę i próbowali zorientować się w sytuacji. Bez powodzenia. Na mapie lotniczej nie było nazw, zaznaczono tylko generalnie teren zabudowany, a ten ciągnął się wzdłuż całego Eufratu. Mimo wszystko nie było źle. Jechaliśmy w raczej dobrych nastrojach, choć nie wolni od niepokoju. Zdawaliśmy sobie sprawę, że kierowca i dwójka pasażerów na pewno podnieśli już alarm i zaczął się pościg za żółtą taksówką. A jednak byliśmy w znacznie lepszej sytuacji niż w ciągu minionych dwóch dni, kiedy też nas szukano. Przynajmniej było nam ciepło. Nawet ubrania zaczęły wysychać. I znów znaleźliśmy się w długiej kolumnie samochodów, głównie zresztą cywilnych. Jechało ich ze dwadzieścia, a może więcej. Szosa nie była oświetlona, co nas cieszyło. Broń trzymaliśmy w ukryciu, ale w taki sposób, aby w razie czego była w pogotowiu. Za zakrętem wszyscy zwolnili. Utkwiliśmy w korku, bez możliwości manewru. Nogas nie ruszał się z miejsca. Nie mógł wyjść, żeby zobaczyć, co się dzieje, bo tuż za nami i tuż przed nami stały auta i od razu by go rozpoznano. Wypadało nam tylko czekać i udawać, że wszystko jest w porządku. A jednak nie było. Żołnierz z bronią na ramieniu szedł wzdłuż całej kolumny, zaglądał do środka samochodów, zagadywał kierowców. Z prawej, wzdłuż kolumny, posuwało się dwóch żołnierzy. Szli wolniej niż ich kolega z lewej. Nie było wątpliwości, że za chwilę skończy się maskarada. Gdy szwejk w arafatce wsadzi łeb do naszego auta, musi się zorientować, co jest grane i nie ma na to rady. Mieliśmy może jedną szansę na sto, że stanie się inaczej. Musieliśmy zadecydować, co robimy, dajemy nogę natychmiast, czy czekamy jeszcze chwilę. — Czekamy — szepnąłem. — Nigdy do końca nie wiadomo. Przygotowaliśmy broń. Sięgnęliśmy do klamek. Gdy dojdzie co do czego, to strzelamy i znikamy. — Do zobaczenia w Syrii — rzucił Mark cicho. Oczywiście postaramy się trzymać razem, ale może być też tak, że trzeba będzie się przedzierać w pojedynkę. Czas jakby stanął w miejscu, gdy żołnierze wolno, ale nieubłaganie, zbliżali się do naszego auta. Mark

próbował złapać namiar na magellanie, aby sprawdzić, ile zostało do granicy. — Uciekamy najpierw na południe, a potem na zachód — szepnąłem. Oznaczało to, że wyskakujemy, ostrzeliwujemy się i w nogi, na lewo od szosy. Moim zdaniem teraz właśnie nastąpił najbardziej dramatyczny moment od czasu, gdy wylecieliśmy z Arabii Saudyjskiej. Chłopcy na tylnym siedzeniu unieśli wyżej broń. Nogas oparł lufę granatnika na moich kolanach. — Gdy wsadzi łeb i nas rozpozna, ładuję — szepnął, co w praktyce oznaczało, że w decydującym momencie mam siedzieć sztywno i równo, żeby nie dostać od Nogasa. — My załatwiamy tamtych dwóch — cicho dodał Bob. Pochyliłem się nieco do przodu, aby zasłonić lufę karabinka Nogasa. Żołnierz sprawdzał właśnie samochód, który stał przed nami. Gadał coś z kierowcą po ichniemu, śmiali się głośno, żartowali. Pewnie narzekali na pogodę. Szwejk był wyjątkowym gadułą, więc my z naszym arabskim nie mieliśmy szans. Co mogę mu powiedzieć? — Nic! Co najwyżej mogę zapytać: Aina al suk? — „którędy na barachołkę?” Skończył z tamtym autem i podszedł do nas. Pochyliłem się udając, że majstruję coś przy tablicy rozdzielczej. Arab przycisnął twarz do szyby. Nogas wymierzył swoim 203 z kolana. Strzelił tylko raz. Szyba wyleciała z trzaskiem. W tym samym momencie pchnęliśmy drzwi, wyskoczyliśmy jak na sprężynach i nim martwe ciało żołnierza stoczyło się na ziemię, odskoczyliśmy kawałek. Pozostała dwójka Irakijczyków zaczęła pierzchać, szukając osłony, ale przygwoździła ich seria z minimi. Cywile, których pełno było wokół, padli pod samochody. I słusznie. Uciekaliśmy ukosem od szosy. Tak dobiegliśmy na wysokość posterunku drogowego. Dostaliśmy się w obręb świateł samochodowych. Z posterunku zaczęto nas ostrzeliwać. Odpowiedzieliśmy tym samym. Przy rogatce musiało być niezłe zamieszanie. Wątpię, czy wiedzieli, co się dzieje. Usłyszeli najpierw jeden strzał, później krótką serię, a potem, w ciemnościach, zobaczyli nas — kilku szaleńców w arafatkach, lecących przez pustynię. Chłopcy, którzy pierwsi dobiegli do drogi, puścili serię w stronę posterunku. W tym czasie reszta przebiegła szosą. Wszystko razem, licząc od pierwszego strzału, trwało nie dłużej niż trzydzieści sekund. Biegliśmy co tchu, prosto na południe. Po parunastu minutach zatrzymałem się. — Do mnie, do mnie! — krzyknąłem. Liczyłem: jeden, dwóch, trzech, czterech. Byli wszyscy. — W porządku. Dalej. Znów zaczęliśmy biec. Staraliśmy się odskoczyć jak najdalej, korzystając z zamieszania. Po mojej prawej biegł Dinger. Krztusił się ze śmiechu. Po chwili wszyscy zaczęli mu wtórować. W ten sposób odreagowaliśmy napięcie. To, że uszliśmy z życiem, było wręcz nieprawdopodobne. Skręciliśmy na zachód. Mark złapał namiar na magellanie i obliczył, że zostało ledwie trzynaście kilometrów do granicy. Niewiele, tym bardziej że do świtu było jeszcze co najmniej dziewięć godzin. Powinno się udać. Musi się udać, bo nie ma mowy, aby ukrywać się w okolicy jeszcze przez dzień, zwłaszcza grupą. Znaleźliśmy się nagle wśród zabudowań. Widzieliśmy słupy, stare auta, śmietnisko pełne zużytych opon. W oknach paliły się światła. Psy zaczęły ujadać. Przeskakiwaliśmy jakieś płoty. Na szosie połyskiwały światła samochodów, a tam, skąd uciekaliśmy, przy posterunku drogowym, kłębił się cały tłum i panowało nieludzkie zamieszanie. Dobiegały nas krzyki, przekleństwa i odgłos strzałów. Na drodze kręciły się pojazdy na gąsienicach. Było jasne, że za chwilę ruszy polowanie z naganką albo wyścig, w którym stawką będzie nasze życie. Nagle pojaśniało. Wyszedł księżyc w całej swej krasie, akurat teraz, gdy zależało nam, żeby wtopić się w mrok. Niech szlag trafi. Choć z drugiej strony, mając lepszą widoczność, mogliśmy biec jeszcze szybciej. Galopowaliśmy równolegle do jakiejś drogi. Inaczej się nie dało. Po obu stronach rozciągały się zabudowania, a nie było czasu na manewr okrążający. Liczyliśmy na tę jedną jedyną szansę dotarcia do granicy, nim przeciwnik opanuje sytuację i sprowadzi posiłki. Tymczasem raz po raz musieliśmy się kryć, gdy szosą przejeżdżały auta. I znów przeskakiwaliśmy przez płoty, okrążaliśmy domy, opędzaliśmy się od psów. Zabudowa gęstniała. Widać było coraz więcej świateł. Szumiały generatory. Aż dziw, że nie wpadliśmy w jakąś pułapkę czy coś w tym rodzaju. Na szosie pojawiły się samochody bez świateł. To pewnie te, które ruszyły naszym tropem. Z daleka ciągle jeszcze słychać było strzelaninę. W polowych, pustynnych mundurach, w europejskim niemal, bo dostatnim, wiejskim krajobrazie, wyglądaliśmy jak duchy przemykające się po polach. Zauważono nas z szosy. Trzy albo cztery samochody zatrzymały się z piskiem hamulców. Wyskoczyli żołnierze, z miejsca strzelając. My zaś musieliśmy oszczędzać amunicję. Zostało nam po parę magazynków na głowę, a przed świtem przyjdzie nam jeszcze walczyć. Uciekaliśmy, co sił w nogach, bo i tak nie było się gdzie skryć. Lecieliśmy jak szaleni i żołnierze strzelali jak szaleni, nie bacząc na domy i zabudowania. Tak przebiegliśmy ze czterysta metrów, bojąc się cały czas, że z domów wyskoczą ludzie i zostaniemy wzięci w

dwa ognie. Tak się jednak nie stało. Miejscowi pewnie cenili sobie własny święty spokój, za co byliśmy im ogromnie wdzięczni. Pot lał się ze mnie strumieniami, brakowało oddechu. Gdy zacznie działać adrenalina, to można bić rekordy olimpijskie, ale tylko przez pewien czas, później zwyczajnie zaczyna brakować sił. Słabnie się i człowiek ma wrażenie, że dotarł do kresu, ale niech no znów rozlegną się strzały, to zrywa się i znajduje jeszcze trochę energii. Dotarliśmy do jakiegoś wzniesienia. Spojrzeliśmy w dół. Widać było światła Abu Kemal i Krabilahu. To pierwsze — już w Syrii. Z góry wyglądało to jak scenografia do Bliskich spotkań trzeciego stopnia. Granicę między światłami wyznaczały maszty, na których w dzień wciągano flagi. Syryjski był wyższy. Za nami rozlegała się strzelanina. — Kurcze blade! — krzyknął Bob — Prawie jesteśmy na miejscu! — Żebyś nie wykrakał, kutasie jeden — skarciłem go, wstydząc się własnych słów, bo w istocie pomyślałem dokładnie tak jak on, że zaraz będziemy u celu. Ruszyliśmy zboczem w dół i wtedy się zaczęło. Dostrzegły nas posterunki na dole. Najpierw przywaliły z broni ręcznej, a po chwili poczęstowały nas z dział przeciwlotniczych. Na tle rozgwieżdżonego nieba mieli nas jak na widelcu. Uskoczyliśmy na północ. Nie było zresztą innej możliwości, jak tylko przebiec przez drogę i schować wśród zabudowań po drugiej stronie, a za nimi była już rzeka. Na dole wrzało jak cholera. Samochody wykręcały przy stanowisku baterii przeciwlotniczej. Na dodatek nadleciały jeszcze jakieś samoloty. Chyba jednak nasze, bo działa odczepiły się od nas i zaczęły walić w górę. Chaos był nam na rękę. Ogień szedł z lewej i prawej flanki oraz z tyłu. Nie zważaliśmy na nic. Parliśmy do przodu. W mroku jaśniały pociski smugowe. Irakijczycy walili z broni wielkokalibrowej we wszystko, co się rusza. Nie zważali, że wokół są zwykłe domy i cywilni mieszkańcy. Ogłuchliśmy od huku dział. Porozumiewaliśmy się krzycząc na cały głos, bo nie było innej rady. Dobiegliśmy do drogi, spojrzeliśmy w lewo i w prawo. W porządku. Przeskoczyliśmy na drugą stronę. Zatrzymaliśmy się, żeby odetchnąć i zastanowić się, co dalej. Wejście na teren zabudowany to niebezpieczna sprawa, ale nie mieliśmy wyboru. Co prawda po prawej rozciągały się pola, ale otaczał je wysoki płot. Osiedle, czy raczej wioska miała może trzysta, może czterysta metrów długości. Wokół domów wznosiły się murowane płoty. W przejściach między zabudowaniami leżały plastikowe rury, którymi pompowano wodę na pola. Posuwaliśmy się ostrożnie, kryjąc się w cieniu, z bronią gotową do strzału. Szliśmy na północ, księżyc świecił od zachodu. Prowadziłem ja. Gdyby ktoś pojawił się na drodze, posłałbym serię z 203. Mark dołożyłby z minimi, a potem odskok, szukamy osłony, przegrupowujemy się i znów do przodu. Zza murów otaczających budynki dobiegały krzyki, gaszono światła, barykadowano drzwi. Szliśmy krokiem marszowym, bo bieg nie miał już sensu. Udało się dotrzeć do krańca wioski. Dalej był już tylko Eufrat, z którego rurami o wielkiej średnicy pompowano bez przerwy wodę. Szumiały diesle. Brzeg rzeki był błotnisty z cienką warstwą lodu. Zatrzymaliśmy się na skraju pola, nad rzeką. Dwóch chłopaków zajęło się nabraniem wody do manierek. Mark wziął namiar z magellana. — Do granicy dokładnie dziesięć kilometrów — poinformował szeptem. Po drugiej stronie drogi ciągle panowało zamieszanie. Krążyły transportery gąsienicowe, waliła artyleria przeciwlotnicza, słychać było strzały z broni ręcznej. Miałem wrażenie, że Irakijczycy strzelają na oślep, a w najlepszym wypadku do wszystkiego, co się rusza, do psów, kur i do siebie nawzajem. Ich sprawa. My mieliśmy większe zmartwienia: dziesięć kilometrów do granicy i świadomość, że nie będzie to spacer. Na razie przysiedliśmy pod drzewem, czekając na dwójkę, która napełniała manierki. — Co to dla nas dycha — mruknął Dinger. — Moglibyśmy to przebiec w pół godziny... — Gdyby nie ten pierdolony księżyc — wtrącił Bob. — I gdyby nie trzeba było się kryć i gdyby nie to, że wszyscy nas ścigają — dokończył Dinger. Gdy Mark z Nogasem skończyli napełniać manierki, naradziliśmy się, co robić. Teoretycznie były cztery możliwości: przedostać się na drugi brzeg Eufratu lub wycofać się na wschód i próbować sforsować granicę następnej nocy, lub iść dalej na zachód, albo — to była czwarta możliwość — podzielić się i niech każdy działa na własną rękę. Taka była teoria. Eufrat stanowił trudną przeszkodę, po deszczach rzeka rozlała się na co najmniej pół kilometra. Był silny prąd, a temperatura wody bliska zeru. My tymczasem czuliśmy się osłabieni i wyczerpani. W zasięgu wzroku nie widać było żadnej łódki, o pokonaniu rzeki wpław nie mogło być mowy. Zamarzlibyśmy w ciągu pięciu minut, a poza tym kto nam zagwarantuje, że po drugiej stronie nie ma wojska. Odrzuciliśmy też możliwość kluczenia na wschód. Zbyt dużo tam wiosek i osiedli, więc nie będzie się gdzie skryć, gdy nadejdzie świt. Pozostawało jedynie trzecie rozwiązanie: iść na zachód. Irakijczycy i tak

wiedzieli, gdzie jesteśmy... Pytanie tylko, czy powinniśmy iść razem, czy każdy z osobna. Zaleta tej ostatniej ewentualności polegała na tym, że Irakijczycy, uganiając się za pięcioma różnymi „celami”, wpadną w jeszcze większe zamieszanie. Stanowiliśmy jednak regularny pododdział i tak powinno pozostać. — Ruszamy razem, idziemy na zachód i jeszcze tej nocy przekraczamy granicę — zadecydowałem. Dochodziła 22.00, zrobiło się przeraźliwie mroźno. Dygotaliśmy z zimna, byliśmy spoceni i cały czas w potwornym napięciu. W takim stanie jak człowiek przysiadzie czy rozluźni się na chwilę, to organizm natychmiast daje znać o sobie. Parę kilometrów w górę rzeki połyskiwały światła aut przejeżdżających przez most. Tego nie ominiemy, nie było ani czasu, ani możliwości na manewr okrążający. Choć to ryzykowne, pójdziemy wzdłuż rzeki, bo nie mamy wyboru. — Ale nie na łeb, na szyję — wtrącił Bob. — Spokojnie, panowie. Po drodze przekraczaliśmy dziesiątki strumyków i potoków — pozostałość po niedawnych deszczach. W innych warunkach odbilibyśmy nieco od rzeki, tam, gdzie teren wznosi się w górę, a więc jest bardziej sucho i łatwiej kroczyć. Teraz jednak trzymaliśmy się koryta Eufratu, jeśli odchodziliśmy, to tylko po to, by nie zostawiać śladów na błotnistym brzegu. Łapał mróz, lód zaczął skuwać kałuże. Płoty z drutu kolczastego okalały przyległe do rzeki poletka. Tu i ówdzie stały jakieś zabudowania gospodarcze, szopy, gdzieniegdzie widać było drzewa, a na ziemi walały się śmieci, jakieś butelki, kawałki plastiku, który pękał z trzaskiem, gdy się na niego nastąpiło. Krajobraz przypominał podmiejski ugór gdzieś w Irlandii Północnej. Wiatr przestał wiać i w nocnej ciszy każdy dźwięk niósł się na kilkaset metrów. Szliśmy na zachód, prosto pod księżyc. W jego bladym świetle widać było obłoki unoszącej się pary przy każdym wydechu. Posuwaliśmy się wolno, ostrożnie, przystając co pięć minut. Słychać było ujadanie psów. Gdy na drodze wyrastał jakiś budynek, jeden z nas wysuwał się do przodu, rozpoznawał sytuację i dopiero wtedy podchodziła reszta. Gdy trafiał się kolczasty płot, zwiadowca najpierw upewniał się, co i jak, potem ostrożnie, kolbą karabinu, przyciskał druty do ziemi, aby zrobić przejście dla pozostałych. Okrążyliśmy jakąś chatę czy szałas. Właściciel spał, pochrapując głośno. U wejścia dogasało ognisko. Nie obudził się, gdy przeszliśmy mimo. Przed sobą mieliśmy drogę. Również po lewej biegła szosa prowadząca do przygranicznego Krabilahu. W okolicznych budynkach migotały światła. W dali kręciły się transportery wojskowe, ale z ich strony nie groziło nam bezpośrednie niebezpieczeństwo. Od czasu do czasu dobiegał nas odgłos strzałów. Tak przeszliśmy ze trzy kilometry. Zostało siedem, a nie wybiła nawet północ, do świtu było więc jeszcze sporo czasu. Uważałem, że sytuacja nie jest zła. Szliśmy wzdłuż czegoś na kształt żywopłotu, dochodząc do sporawej rozpadliny. Niżej, w stronę rzeki, rozszerzała się na czterdzieści, może pięćdziesiąt metrów. Jej głębokość oceniłem na dwadzieścia pięć metrów. Brzegi wąwozu były strome, płaskie dno przecinał strumień spływający do Eufratu. Przeszkody nie dało się ominąć, bo nie wiedzieliśmy, jak daleko sięga, a marszu na południe nie chcieliśmy ryzykować, żeby nie znaleźć się zbyt blisko drogi. Zauważyłem, że w pewnej odległości od brzegu rozpadlina zmienia kierunek, wiedzie na zachód, co było nam na rękę. Postanowiliśmy, że zejdziemy w dół i dalej pójdziemy wąwozem, korzystając z osłony, jaką daje. Podczołgałem się na skraj wąwozu, żeby — na wszelki wypadek — sprawdzić, co jest na dole. Tuż za mną posuwał się Mark. Zacząłem schodzić i dopiero wtedy zobaczyłem sylwetkę wartownika na przeciwległym skraju wąwozu. Chodził w kółko, podskakiwał w miejscu, chuchał w dłonie. Wytężyłem wzrok i wyłowiłem z ciemności jeszcze bardziej przerażający obraz. Na drugim brzegu rozpadliny znajdował się duży obóz wojskowy: dziesiątki namiotów, budynki, samochody, anteny radiowe. Zauważyłem kilku żołnierzy wychodzących z namiotu. Zajęci byli rozmową, bo z dala dobiegały pojedyncze słowa. Stali odwróceni plecami do księżyca, patrzyli w naszą stronę. Zamarłem. Trwało to dobry kwadrans. Mark też musiał ich widzieć, bo nie zszedł za mną. Wdrapałem się na górę. Mark, podobnie jak ja, przeleżał piętnaście minut bez ruchu, przerażony. Mieli nas przecież jak na widelcu. — Widziałeś? — Coś okropnego — odparł. — Trzeba zawrócić i zastanowić się, jak wy leźć z tego gówna. — Nie ma sprawy. Zaczęliśmy się czołgać, żeby dołączyć do reszty chłopaków. Postanowiliśmy wrócić na wysokość żywopłotu i poszukać jakiegoś wyjścia. Wycofaliśmy się na czworakach. W tym to momencie rozpętało się piekło. Rozległy się triumfalne okrzyki i zahuczało od strzałów. Mark padł na ziemię i dał ognia z minimi. Mierzył w żywopłot, bo stamtąd strzelano. W tej chwili zaczął się także ostrzał z drugiej strony wąwozu, szczególnie niebezpieczny, bo tamten brzeg był wyższy od naszego. Posłałem ostatni granat z 203 i rzuciliśmy się do ucieczki. Kierowałem się ku rzece, licząc, że brzeg nas

osłoni. Trwało piekło. Trójka naszych też strzelała. Zakładałem, że Bob z dwoma pozostałymi trzymają się razem. Z drugiej strony wąwozu strzelano gęsto. Usłyszałem eksplozję granatu. Wystrzelił pewnie Nogas, bo Bob z Dingerem mieli broń bez granatników. Panował niesłychany chaos. Każdy działał na własną rękę. Z żalem uświadomiłem sobie, że nasz patrol ostatecznie się rozpadł. Parę kilometrów przed celem musieliśmy się podzielić na dwie grupy. Pomyślałem, że to już koniec, a przecież było tak blisko. Zeszliśmy z Markiem nad rzekę, żeby jako tako się ogarnąć i zastanowić. Brzeg wznosił się na jakieś piętnaście metrów nad lustrem wody. Pas między rzeką a skarpą porastały chaszcze i w nich znaleźliśmy schronienie. Słyszeliśmy, że z drugiego brzegu wąwozu ruszają posiłki. Po naszej stronie rozlegały się dość bezładne strzały Irakijczyków, a z lewej dobiegły wystrzały z 203 i minimi. To nasi. Raz po raz w ciemności połyskiwały smugowe pociski. Trudno było zadecydować, co robić i gdzie iść. Przedostać się na drugą stronę rzeki, czy pozostać na tym brzegu? Ruszyć na pozycje irackie, bez względu na to, co się z nami stanie? — Tylko nie przez rzekę — szepnąłem Markowi do ucha. Powiedzmy, że na brodzenie w wodzie nie miałem najmniejszej ochoty. W tej sytuacji pozostawało jedynie drugie rozwiązanie, a więc przedrzeć się przez linie irackie. Tylko kiedy? W tak zagmatwanej sytuacji trudno było powiedzieć, czy warto ruszyć od razu, czy lepiej trochę poczekać. — Nie ma się co zastanawiać — szepnął Mark. — Wpadliśmy w gówno i każde wyjście jest dobre. Jeśli się uda, to dobrze, jeśli nie, to trudno, zginiemy, byle szybko i bez bólu. Miałem tego wszystkiego serdecznie dość. Sprawdziliśmy amunicję. Ja miałem półtora magazynka, Mark taśmę z setką nabojów. Gdyby sytuacja nie była tak dramatyczna, to można by się uśmiać. Oto, w samym zgiełku walki, dwóch facetów siedzi w krzakach i robi remanent. Tymczasem ręce przemarzły mi na kość. Trawa i liście połyskiwały szronem. Nad rzeką unosił się tuman mgły. Spojrzałem na Marka i zachciało mi się śmiać. Miał długi wełniany szalik, który można zwinąć na kształt czapki, jakiej używano w siłach specjalnych w czasie drugiej wojny światowej, ale Mark założył swój szal byle jak i wyglądał jak jeden z siedmiu krasnoludków, do tego z niesłychanie poważną miną. Sprawiał komiczne wrażenie. — Idziemy albo teraz, albo nigdy — szepnął. Kiwnąłem głową, że się zgadzam. Mark sięgnął do kieszeni, wyjął karmelka. — Ostatni — powiedział, biorąc cukierka do ust. — Zjem go teraz, bo cholera wie, czy się nie zmarnuje. Spojrzałem na niego wymownie, sam już nie miałem ani jednego. — Wyżarłeś swoje? — upewnił się. — Niestety — odparłem, żebrząc wzrokiem. Wypchnął cukierek językiem, odgryzł połowę i dał mi ją. Odczekaliśmy jeszcze chwilę, delektując się karmelkiem i szykując na nieuniknione. Jak się za chwilę miało okazać, nigdzie nie musieliśmy się śpieszyć. Na brzegu zjawiło się czterech Irakijczyków. Wyglądali na nieźle wyszkolonych i chętnych do walki. Szli tyralierą, uważnie, w milczeniu. Dostrzegłem w ich ruchach coś nieuchwytnie nerwowego, niepokój, jaki pojawia się zawsze, gdy człowiek musi się liczyć z tym, że nagle zaczną do niego strzelać. Nie mogliśmy się poruszyć. Dałem znak Markowi: jeśli nas miną, zostawimy ich w spokoju. Oni jednak podeszli bliżej i nie było wątpliwości, że zaraz nas odkryją. Skosiliśmy ich jedną serią. Teraz nie mieliśmy ani wyboru, ani czasu na dyskusję. Wskoczyliśmy na skarpę, na której rozciągały się zaorane pola. Po prawej, na wzniesieniu, zauważyliśmy jakiś ruch, padliśmy na ziemię. Skiby na polu biegły prostopadle do rzeki. Zaczęliśmy się czołgać w stronę żywopłotu, oddalając się od Eufratu. Słyszeliśmy, jak ktoś wykrzykuje rozkazy po arabsku, widzieliśmy żołnierzy biegających bezładnie, nie dalej niż dwadzieścia pięć metrów od nas. Czołgaliśmy się ze dwadzieścia minut. Zmarznięta ziemia raniła ręce. Ubranie miałem przemoczone. Raz po raz wpadaliśmy w kałuże, gdy cienka warstwa lodu pękała pod ciężarem ciała. Trzask, jaki się przy tym wydobywał, potęgowała jeszcze przerażona wyobraźnia. Nawet oddech wydawał się za głośny. Marzyłem tylko o tym, aby wreszcie dotrzeć do linii drzew, jakby tam czekał na nas nowy, wspaniały świat. Tymczasem trwała strzelanina, rozlegały się krzyki i wrzawa. Nie miałem pojęcia, czy i jak uda nam się z tego wydostać, a zresztą w takich sytuacjach człowiek po prostu pcha się do przodu i nie zastanawia się nad tym, co będzie dalej. Chciało mi się skoczyć na równe nogi i dobiec do drzew. Irakijczycy kręcili się na skraju pola. Być może sądzili, że uciekamy nie prostopadle do rzeki, ale jej

brzegiem. Nie obchodziło mnie, co myślą, chodziło tylko o to, by znaleźć się od nich jak najdalej, a kiedy nastanie świt, być już po drugiej stronie granicy. Dotarliśmy wreszcie do żywopłotu. Oddzielał orne pola. Nie był to zresztą klasyczny żywopłot, ale obsadzona drzewami i krzakami miedza. Biegła równolegle do rzeki. Chcieliśmy przejść na drugą stronę, lecz z prawej usłyszeliśmy podejrzane głosy. Mark sprawdził. Za żywopłotem rozłożyło się wojsko, a jeszcze dalej widać było jakieś światła. Mark dał znak, że zostajemy po tej stronie żywopłotu i ruszył na lewo. Czołgaliśmy się zmierzając do drugiego żywopłotu, który biegł prostopadle. Tam zaczęliśmy szukać przejścia na drugą stronę. Wsadziłem łeb między krzaki, żeby zobaczyć, czy nie da się przecisnąć, i znalazłem się oko w oko z jakimś Irakijczykiem, który wrzasnął przeraźliwie, ale Mark uciszył go celną serią. Widziałem, bo działo się tuż przed moimi oczami, jak ciało niemal rozpada się na kawałki. Przelazłem przez żywopłot i teraz ja dałem ognia, osłaniając Marka. Gdy i on przeszedł, odskoczyliśmy parę metrów, puściliśmy serię, pobiegliśmy kawałek, i znowu wystrzeliliśmy. Wzięliśmy nogi za pas, pędząc na wschód, w kierunku przeciwnym niż granica. Przed sobą zobaczyliśmy spore wzniesienie, u którego stóp widać było budynki, światłą w oknach i ludzi. Skoczyliśmy do rowu, żeby się ukryć. Nie miałem pojęcia, co będzie dalej. Sprawa wyjaśniła się natychmiast. Tuż nad sobą ujrzeliśmy płot. Ponieważ pola były sztucznie nawadniane, przeto wszystkie budowle — domy, drogi i płoty — wznoszono na nasypach. „Nasz” płot też stał na czymś takim. Korzystając z niespodziewanej osłony, zaczęliśmy się czołgać na południe. Bezpośrednie niebezpieczeństwo minęło, więc nieco zwolniliśmy. Domyślaliśmy się, że wysoki na trzy metry płot z siatki musi otaczać jakąś placówkę wojskową. Zatrzymaliśmy się w połowie drogi. Przed nami, równolegle do rzeki biegła szosa. Panował na niej duży ruch. Między oświetlonymi pojazdami przemykały wozy z wygaszonymi reflektorami. Po lewej było skrzyżowanie. Tak przynajmniej wnioskowaliśmy widząc, że auta zwalniają, a później światła pokazują się już z innego kierunku. Ruch — jak powiadam — był spory. Dowód na to, że coś się dzieje. Irakijczycy odkryli naszą obecność, ale nie wiedzieli, kim jesteśmy. Mogli zakładać, że mają do czynienia z izraelskim komandem albo że Syria przystąpiła do działań przeciwko Bagdadowi. Miałem tylko nadzieję, że w tym zamieszaniu naszej dwójce i trójce pozostałych uda się jakoś ujść z życiem. Przez chwilę obserwowaliśmy szosę. Z bliska widać było, że na poboczu stoi wiele pojazdów: ciężarówki, samochody terenowe i transportery opancerzone. Tam, gdzie są auta, muszą być ludzie. Dobiegały nas zresztą strzępy rozmów i meldunków nadawanych przez radio. Z naszego punktu obserwacyjnego nie można było określić długości kolumny. Od potyczki na skraju wąwozu minęły już trzy godziny. Za dwie i pół zacznie świtać. Nie mieliśmy czasu na okrążanie przeszkody. Trzeba było pójść na całego. Leżeliśmy w zagłębieniu mokrzy i zziębnięci. Zastanawialiśmy się, w którym miejscu udałoby się przebiec przez szosę. Wiedzieliśmy, że kończy się nam amunicja. Trzeba było zaczekać, aż przejadą auta, aby w świetle ich reflektorów zorientować się, gdzie między zaparkowanymi pojazdami jest stosunkowo najszersze przejście. Znalazło się takie między dwiema ciężarówkami. Stały mniej więcej piętnaście metrów od siebie. Jeśli uda nam się podejść niepostrzeżenie, to reszta będzie prosta. Skradanie się przez pole trwało wieczność. Nieruchomieliśmy, gdy tylko na szosie pojawiało się oświetlone auto. Zależało nam na tym, aby podejść jak najbliżej kolumny samochodów i w stosownym miejscu poderwać się i przeskoczyć przez szosę. Nie wiedzieliśmy, bo niby skąd, co czeka nas po drugiej stronie, ale też nie zastanawialiśmy się nad tym. Liczyło się tylko jedno: zadziałać skutecznie. Szosa biegła mniej więcej metr nad otaczającym ją terenem. Od pola oddzielał ją metrowy parkan z drutu kolczastego. Najpierw więc musieliśmy pokonać tę przeszkodę. Mierzyliśmy w miejsce między dwiema ciężarówkami krytymi brezentem. W jednej ktoś głośno nastawił radio. Z chwilą gdy zaczniemy się wspinać na nasyp, nie będzie już odwrotu. Ruszyłem przodem. Przeszedłem przez druty i przycupnąłem, aby osłonić Marka. Jemu też udało się przejść przez druty, ale narobił hałasu. Zaalarmowany żołnierz wychylił się z szoferki. Położyłem go jednym strzałem. Pobiegłem na tył auta. Burty były podniesione, ale przez szczelinę omiotłem serią całe wnętrze. Mark przeskoczył przez drogę i stamtąd zaczął strzelać. Drugą ciężarówkę załatwiłem granatem. Nie wiem, czy w środku byli żołnierze, czy nie. Dołączyłem do Marka. Strzelaliśmy aż do wyczerpania amunicji, co trwało już tylko sekundy. Rzuciliśmy broń. Na nic już nam się nie przyda. Nawet gdybyśmy zdobyli trochę amunicji na Irakijczykach, to nie można by jej wykorzystać, bo nie zgadzał się kaliber. Potrzebowaliśmy

5,56, a oni stosują 7,62. Od tej chwili naszą jedyną bronią była noc. Ostrzał okazał się tak skuteczny, że Irakijczycy nie od razu rzucili się w pogoń. Odskoczyliśmy na trzysta metrów. Ciemności rozdzierały krzyki i jęki rannych. Przystanęliśmy w cieniu zbiornika na wodę, umieszczonego na czymś w rodzaju wieży. Niebawem zacznie świtać. Patrząc na zachód widzieliśmy maszt na granicy, a bliżej szosę krzyżującą się z tą, którą właśnie sforsowaliśmy. Czeka nas więc jeszcze jeden skok przez drogę. Popatrzyliśmy na siebie. — Idziemy. I znowu marsz przez pole. Zatrzymaliśmy przed rozległą rozpadliną. Po drugiej stronie widać było zarysy osiedla, a z prawej skrzyżowanie dróg. Rozpadlina pełniła funkcję wysypiska. Tu i ówdzie tliły się śmieci. Leżały tam stare opony, puszki po konserwach i wszelki gruz. Śmierdziało okropnie. Na przeciwległym skraju wysypiska wspięliśmy się na górę i znaleźliśmy nad brzegiem sporego zbiornika wodnego, a raczej dwóch, ni to stawów, ni basenów, pełnych ścieków. W tym momencie huknęły strzały z AK. Padliśmy na ziemię. Znalazłem się w pułapce. Kręciłem się niczym szczur w labiryncie. Nie było innego wyjścia, jak tylko cofnąć się tam, skąd przybyłem. Nie rozglądając się, ruszyłem biegiem. Nie obchodziło mnie, czy mnie ścigają, czy nie. Wiedza w tym względzie i tak nie zmieniłaby mojej sytuacji. Zatrzymałem się dopiero przed drogą. Serce waliło jak młotem, płuca pękały. Niech się dzieje, co chce. Nie mam nic do stracenia. Wbiegłem między budynki. Wierzyłem, że mi się uda. Do granicy już blisko. Nie myślałem o Marku. Widziałem przecież, że padł i już się nie podniósł. Nawet nie krzyknął. Tyle dobrego, że się nie męczył.

8 A więc wyszedłem z tego. Tak przynajmniej sądziłem. Czekał mnie tylko możliwie szybki marsz ku granicy. Buty miałem tak zabłocone, że aż trudno było iść, nogi obolałe. Byłem zmordowany do cna. Zatrzymałem się, aby coś przegryźć. Dobrze mi to zrobiło. Popiłem wodą, uspokoiłem się trochę, ogarnąłem. Nie musiałem sprawdzać kompasu ani mapy. Przed sobą miałem maszt na granicy, najlepszy drogowskaz, jaki można sobie wyobrazić. Idąc próbowałem odtworzyć przebieg wydarzeń. Bez powodzenia. Było tyle zamieszania, że nie udało się tego wszystkiego ułożyć w jedną logiczną całość. Ciągle jeszcze dochodziły mnie odgłosy strzałów. Było dobrze po północy, niebawem wstanie świt. 27 stycznia. Do celu miałem prawie cztery kilometry. W normalnych warunkach pokonuję taki dystans w niecałe dwadzieścia minut, i to w pełnym oporządzeniu. Nie puściłem się jednak biegiem, nie było takiej potrzeby. Nie miałem najmniejszego pojęcia, jak naprawdę wygląda granica, czy jest tam — powiedzmy — płot, czy są umocnienia i straże, czy można ryzykować przejście w ciągu dnia? Za godzinę zacznie się przejaśniać. Znajdowałem się na polach uprawnych między Eufratem, płynącym na północ, a miasteczkiem, które leżało na południu. Pola były sztucznie nawadniane. Raz po raz napotykałem rury, którymi pompowano wodę z rzeki. Trzymałem się z dala od ścieżek, szedłem na przełaj przez łany, na których zieleniały zasiewy. Ostrożnie stawiałem kroki w bruzdach, starałem się nie zostawiać śladów, choć był to raczej próżny wysiłek. Miałem nadzieję, że nikt nie zjawi się rankiem, aby doglądać zasiewów, nikt więc niczego nie odkryje. Łany, choć oszronione, wyglądały przyzwoicie. Sytuacja jawiła mi się dość optymistycznie. Przede wszystkim żyłem, byłem cały i zdrów, a to przecież najważniejsze. Miałem wrażenie, że ostatnia potyczka stanowiła jakby próg, mnie zaś udało się go przeskoczyć, więc nic mi już nie może grozić. W istocie było chyba inaczej. To znaczy, że właśnie teraz zagrażało mi największe niebezpieczeństwo. Od czasów kamienia łupanego jest tak, że na etapie planowania operacji działa się ostrożnie, później — w czasie akcji — śmiało, a po wszystkim człowiek zapomina o wszelkich zasadach i wtedy właśnie popełnia najwięcej błędów. Jeszcze nie jest po wszystkim — powtarzałem sobie. — Koniec jest blisko, ale też

cholernie daleko. Adrenalina i w ogóle napięcie spowodowane wydarzeniami tej i poprzednich nocy sprawiły, że nie czułem bólu. To wcale nie jest takie niezwykłe. W pierwszej wojnie światowej był podobno żołnierz, który mimo czterokrotnego postrzelenia szedł do ataku, nie czując ani bólu, ani upływu krwi. Przekręcił się dopiero, gdy wraz z oddziałem zdobył nieprzyjacielski szaniec i zobaczył, że jest ranny. W chwilach wielkiego napięcia mózg niejako wyłącza pewne funkcje i dzięki temu nie odczuwa się dolegliwości. Tak też było ze mną. W miarę jak ustępowało napięcie, a przyszłość jawiła się w różowych kolorach, zaczynałem postrzegać swój rzeczywisty stan i wszystko zaczęło mi doskwierać. A było tego sporo. Całe ciało miałem podrapane, posiniaczone, obolałe. W czasie walki człowiek na nic nie zważa. Na rękach i nogach, zwłaszcza na łokciach i kolanach, pozostały głębokie zadrapania — efekt przedzierania się przez zarośla i druty kolczaste. W ciągu trzech nocy przeszliśmy blisko dwieście kilometrów, idąc prawie cały czas po kamieniach. Zdarliśmy buty. Na moich zelówki nie miały się czego trzymać. Stóp nie czułem, były jak dwa kawałki lodu. Ubranie miałem podarte, ręce czarne, usmarowane. Cały zresztą byłem ubłocony, a błoto zaczynało wysychać na kamień. Plecy spływały potem, a co się działo w pachwinach i pod pachami, lepiej nie mówić. Ręce i nogi wyziębiłem na amen. Korpus na szczęście trzymał ciepło, bo cały czas byłem w ruchu. W dalszym ciągu utrzymywał się mróz. Szron leżał na polu. Kałuże ścinał lód. Noc była pogodna i wyjątkowo piękna, niebo połyskiwało miriadami gwiazd i gdyby nie okoliczności, to taki widok mógłby człowieka wzruszyć do głębi. Ja tymczasem wiedziałem jedno: jak nie ma chmur, to trudniej się ukryć, a jak nie ma wiatru, to każdy mój krok słychać na wiele metrów. Tu i ówdzie na polach wznosiły się szopy i budynki gospodarskie. W niektórych, tam gdzie pracowały pompy, paliło się światło. Na horyzoncie po lewej widać było łuny miejskich latarni. Ujadały psy zaalarmowane moją obecnością. Liczyłem, że nikt jednak nie zwróci na nie uwagi. W pewnej odległości pokazały się światła samochodów. Serce podeszło mi do gardła. Czyżby zaczęli przeczesywać pola? Gdzie tu się ukryć? Do brzasku zostało ledwie pół godziny, za mało, żeby przedostać się na drugą stronę miasta i tam schować się w zaroślach, nawet gdybym poszedł prosto jak sierpem rzucił. Światła przygasły w dali. Zacząłem się zastanawiać. Co robić? Szukać kryjówki, czy iść do granicy? Czy za dnia Irakijczycy zaczną mnie szukać? Na razie nic nie wskazywało na to, że mnie ścigano. Być może doszli do przekonania, że już jestem po stronie syryjskiej. Kusiło mnie, aby ukryć się w którejś z chat. Znalazłbym taką, na pół opustoszałą, albo taką, w której jakiś starzec grzeje się przy ogniu. W niej to przeczekałbym dzień w cieple, z pełnym żołądkiem, bezpieczny — przynajmniej w teorii. W praktyce jednak nigdy nie należy korzystać z takich kryjówek. Odosobniony obiekt — dom, chata czy szałas — zawsze zwraca uwagę i ścigający właśnie tam kierują pierwsze kroki. Na filmach widzi się czasami, jak zbieg ukrywa się w stogu siana lub w stodole, pod warstwą słomy. To bzdura. Właśnie tam czyha największe niebezpieczeństwo. Naprawdę dobrą kryjówką może być miejsce, którego nie widać ani z ziemi, ani z lotu ptaka. To ostatnie jest ważne. Musiałem zakładać, że Irakijczycy mogą sprowadzić samolot albo śmigłowiec i zaczną poszukiwania z powietrza. Tuż przed sobą zobaczyłem rów, szeroki na metr, głęboki na pół metra. Odprowadzano nim nadmiar wody z pól. Ucieszyłem się. Idąc rowem, nie zostawię śladów. Rów biegł prosto na zachód, w stronę granicy. Spojrzałem na zegarek. Do świtu już niewiele minut. Posuwałem się bardzo ostrożnie, przystając co parę kroków, rozglądając się i nasłuchując. Cały czas gorączkowo myślałem, co zrobię, gdy przeciwnicy zajdą mnie — na przykład — od przodu. Gdzie uciekać, gdy ścigający osaczą mnie z boku? Starałem się zapamiętać przebytą drogę i przemyśliwałem, w którym kierunku najlepiej będzie odskoczyć. Tak przeszedłem trzysta, może czterysta metrów, gdy nagle zobaczyłem coś, co zwróciło moją uwagę. Był to rodzaj przepustu czy mostka przerzuconego nad rowem. Podszedłem bliżej. Rzeczywiście rów krzyżował się ze ścieżką biegnącą od Eufratu do osiedla. Funkcję mostka pełniła spora, stalowa płyta. Nic nadzwyczajnego. U nas, w Anglii, też tak się robi. Na wschodzie niebo zaczęło jaśnieć i był najwyższy czas, żeby coś postanowić. Wybór był prosty: mogłem iść dalej licząc, że znajdzie się coś lepszego, bądź skorzystać z nadarzającej się okazji. Wedle zasady, że lepszy wróbel w garści, uznałem, iż lepiej zostać na miejscu. Z takimi przypadkowymi kryjówkami jest tak, że to, co w nocy wydaje się idealne, w dzień ujawnia wszystkie wady. Trzeba więc postępować szczególnie ostrożnie, nie dać się ponieść, zwłaszcza w nie znanym sobie terenie. Pamiętam, jak to było, gdy służyłem w batalionie w Tidworth. Nas — z Green Jackets — oraz chłopaków z Light Infantry — pułku piechoty — zakwaterowano w sąsiadujących ze sobą i podobnych jak dwie krople wody budynkach koszarowych. Którejś nocy, wracając z miasta zalany w trupa,

kupiłem po drodze torebkę frytek i keczup. Poszedłem do siebie, na kompanię, usiadłem na łóżku, rozebrałem się i zacząłem żuć te swoje frytki. Zdziwiłem się, gdy ktoś zawołał: „Gaś światło, Georgie”. Rozejrzałem się mętnym wzrokiem. Na ścianie, przy moim łóżku, wisiał plakat z Debbie Harry. Nie byłem jej fanem. „Ty — znów ktoś zawołał — skąd się tu wziąłeś?” Nie czekałem, co będzie dalej. Zostawiłem frytki, złapałem portki w garść i chodu. Chodziło o to, że nie bardzo przepadaliśmy za sobą, my — z Green Jackets, i oni — zające. Wczołgałem się pod mostek. Rów okazał się w tym miejscu nieco płytszy, nikt go pewnie pod mostem nie pogłębiał. Nie było tam zbyt wygodnie, ale perspektywa wypoczynku sprawiała, że nie zwracałem uwagi na niedogodności i pogodziłem się z tym, iż dzień spędzę, leżąc w zimnym błocku. Wyciągnąłem mapnik i próbowałem zrobić z niego posłanie, aby nie kłaść się prosto na mokrej ziemi. Nic z tego nie wyszło. Byłem głodny. Rozsądek nakazywał, aby oszczędzać jedzenie, bo może jeszcze się przydać. Pomyślałem jednak, że lepiej nie odkładać niczego na później, bo jeśli mnie złapią, to żarcie nie będzie mi potrzebne. Wyjąłem ostatnią porcję — siekany stek z cebulą i wyjadłem do ostatniego okruszka. Wykopałem dołek w błocie i wychłeptałem zbierającą się w nim wodę. Przygotowałem mapę, aby przy pierwszym świetle zorientować się w położeniu, i czekałem. O brzasku okolica się ożywiła. Słyszałem warkot silników samochodowych, krzyki i przekleństwa. Na szczęście wszystko z daleka. W pobliżu nic się nie działo. Zacząłem drżeć, a po chwili dygotać z zimna. Nie mogłem opanować szczękania zębami. Tak minęły kolejne dwie godziny. W ręce trzymałem nóż. Zegarek położyłem na piersiach, tak by się nie ruszać, gdy zechcę sprawdzić czas. Przestudiowałem mapę, zapamiętując wszystko dokładnie. Kiedy znów rozpocznę marsz, nie będzie czasu na czytanie mapy. Po lewej stronie od mojej kryjówki rozciągało się osiedle, po prawej płynął Eufrat. Na wprost była granica. Niedaleko. Kiedy tak rozmyślałem nad losem, przychodziły mi do głowy różne pomysły. A może już jestem w Syrii? Może w nocy znalazłem się po drugiej stronie granicy, niczego nie zauważając? Była to oczywiście czysta fantazja. Przede wszystkim nikt nie przechodzi granicy ot, tak sobie, bo muszą tam być jakieś umocnienia, straże i w ogóle. Krótko mówiąc, na pewno byłem w Iraku, ale przyjemnie jest pomarzyć. Gdzieś o 8.00 od strony osiedla dobiegło mnie tupanie kozich kopyt. Zmartwiałem. Z kozami mieliśmy już do czynienia i wiadomo, jak to się kończyło. Poganiacza czy pasterza usłyszałem w ostatniej chwili, to znaczy dopiero wtedy, gdy znalazł się na stalowej płycie, czyli tuż nad moją głową. Co gorsza, zaraz potem usłyszałem plusk wody. Wykręcając szyję, jak tylko się dało, zobaczyłem zadeptany sandał i wyzierające zeń paluchy pokryte zrogowaciałą skórą. Całość stąpała po błocie. Mocniej ścisnąłem nóż w garści. Zaatakuję, gdy już nie będzie wyjścia, gdy intruz zajrzy pod mostek. Jak go załatwić? Tego nie wiedziałem. Czy powinienem uderzyć prosto w twarz? A co zrobię, jeśli ten człowiek zacznie uciekać? Jedno było pocieszające. Sądząc po obuwiu, nie miałem do czynienia z wojskowym. Tymczasem w zasięgu wzroku pojawiła się ręka. Właściciel podnosił coś, co leżało w rowie i czego ja w ciemności nie zauważyłem. Było to, jak się okazało, puste pudełko po nabojach do kałasznikowa. Kaliber 7,62. Ręka zniknęła z pola widzenia. Po chwili pudełko wróciło na swoje miejsce. Widać znalazca zrezygnował ze zdobyczy. Na brzegu rowu stanęła para kóz. Wstrzymałem oddech. Zamarłem. Arab wrócił na mostek. Zatrzymał się. Nad skrajem stalowej płyty zobaczyłem znoszone sandały. Rozległo się głośne, gruźlicze niemal, kaszlnięcie i do strumyka spadł kłąb zielonoburej plwociny. Prąd wody poniósł ją pod mostek. Wylądowała na moich włosach. Choć leżałem w ścieku, poczułem obrzydzenie. Bałem się, że któraś z kóz zechce pić i skoczy do rowu, bo wtedy pastuch rzuci się, żeby przepędzić zwierzę, a to groziło odkryciem mojej osoby. Na szczęście nic takiego nie nastąpiło. Po chwili kozy ruszyły w swoją stronę, a pastuch poczłapał za nimi. Leżałem pod stalową płytą, jak w grobie, i pilnie nasłuchiwałem. Był rześki, zimowy poranek, niebo bez jednej chmury. Widziałem zieleniące się pola. Brakowało tylko krów, aby wszystko to wyglądało jak na wsi, pod Herefordem. Pamiętam, że jest tam taka ścieżka, nad brzegiem rzeki Wye, i w pewnym miejscu rozpościera się z niej wspaniały widok na mleczarnię i przyległe pastwiska. Kate — moja córka — lubiła chodzić tam na spacery. Sięgnąłem pamięcią do obrazów herefordzkiej wsi. Ze swego grobu patrzyłem na wydarte pustyni pola, a w uszach pobrzmiewało muczenie krów i radosny śmiech Kate. Słońce świeciło na niebie, mnie jednak nie było dane kąpać się w jego ciepłych promieniach. Leżałem jak jaszczur w jamie, a o

słońcu i cieple mogłem tylko marzyć. Z daleka dobiegał warkot samochodów, rozlegały się piski dzieci i pokrzykiwania starszych. Dużo bym dał, żeby wiedzieć, co naprawdę oznacza ten zgiełk. Czy to zwykłe odgłosy budzącego się życia, czy też sygnał alarmowy, że pościg trwa. Z jednej strony zgiełk napawał mnie obawą, ale z drugiej byłem raczej zadowolony słysząc czyjąś obecność i wiedząc, że nie jestem sam jak ten palec, przemarznięty i wyczerpany fizycznie. Świadomość, że w pobliżu są ludzie, przynosiła pewną ulgę, ale też niepokój, zwłaszcza że daleki zrazu warkot silników samochodowych stawał się głośniejszy. Znak, że auto jedzie w moją stronę. Serce podchodziło mi do gardła. Czy to po mnie? Uspokój się głupcze — karciłem sam siebie. Jadą zwyczajnie, ku rzece. Pewnie jednak mnie ścigają. Chyba nie. Za blisko granicy. Zgiełk świata, do którego nie należałem, przerażał mnie. Szczególnie że wyczulona wyobraźnia kazała domyślać się najgorszego. W istocie przerażało mnie wszystko. Kiedy słyszałem dzieci, zaczynałem się bać, że mogą podejść bliżej, zajrzeć pod mostek. Dzieci są ciekawe i zawsze penetrują najprzeróżniejsze zakątki. Jeśli mały człowiek zacznie się bawić w strumieniu, to, wiedziony ciekawością, spojrzy w czeluść pod stalową płytą, a wtedy nawet najmniej rozgarnięty musi podnieść alarm. Tak bardzo chciałem, żeby mi się udało, żeby mnie teraz nie schwytano, po tym wszystkim, co przeszliśmy, po tym ogromnym trudzie i wysiłku. Nie mogłem oderwać oczu od wskazówek zegara. Czas zdawał się ślimaczyć jak nigdy. Sprawdziłem godzinę. Była 13.00. Postanowiłem, że przez pół godziny nie będę patrzył na zegarek. Gdy jednak znów spojrzałem na tarczę, było ledwie pięć minut po pierwszej. Mimo to zaczynałem wierzyć, że los okaże się łaskawy. Wszystko już było. I auta, i kozy, i pastuszkowie, a jednak — przynajmniej dotychczas — wychodziłem z tego cało. Utrwalałem w pamięci dane z mapy, szykowałem się na ostatni etap wędrówki po Iraku. Ciszę rozerwał łoskot kolumny samochodów. Koła zadudniły na stalowej płycie i... Wszystko ucichło, gdy sznur pojazdów stanął w miejscu. A więc stało się. Zaraz mnie znajdą, bo po cóż mieliby się zatrzymywać. To już koniec — przemknęło mi przez myśl. Bez paniki. Zatrzymali się, żeby kogoś zabrać. Tylko spokojnie. Wstrzymać oddech i nie ruszać się. Wątpliwości starałem się tłumaczyć na swoją korzyść, tak jakby to mogło zapobiec temu, co nieuniknione. Strzał z broni kaliber 7,62 jest głośny. Salwa z setki karabinów rozdziera bębenki w uszach. Skuliłem się w sobie, przeklinając w cichości ducha swoich prześladowców. Huk był taki, że aż zadrżał stalowy pułap mojej kryjówki. Niech ich szlag trafi! Niech ich jasna cholera weźmie! Potwornej kanonadzie towarzyszyły głośnie wrzaski. Strzelano zawzięcie. Kule siekły błoto w rowie. Skuliłem się jeszcze bardziej, ciągle wierząc, że nic mi się nie stanie. Kanonada i wrzaski trwały bez końca. Wreszcie ogień ucichł, ale ciągle krzyczano wielkimi głosami. Co teraz zrobią? Wetkną lufę pod most i wykurzą mnie jak lisa z nory? Byłem w kropce. Nie miałem pojęcia, czego ode mnie oczekują. Nie rozumiałem ich wrzasków. Czy chcą mnie wziąć żywego, czy chcą zabić? Zaczną znów strzelać, czy wrzucą granat? Niech ich diabli! Jeśli chcą mnie dostać, niech mnie sami wyciągną. Nie miałem wątpliwości, że to już koniec. Zdechnę w ściekach cztery kilometry od granicy. Nosem niemal dotykałem stalowej płyty. Nawet wyciągając szyję do bólu, nie widziałem, co się dzieje poza moją kryjówką. W zasięgu wzroku pojawiła się najpierw lufa automatu, a za nią głowa. Człowiek był najwyraźniej zaskoczony tym, co zobaczył. Odskoczył do tyłu i krzyknął przeraźliwie. W ułamku sekundy do rowu skoczyło kilku żołnierzy. Otoczyli mnie z dwóch stron. Dali znak, żebym wychodził. A ja was pierdolę! Chcieli, żebym pokazał ręce. Jak miałem im pokazać, skoro w jamie w ogóle nie mogłem się ruszyć. Czterech złapało mnie za nogi i zaczęło wyciągać. Spojrzałem najpierw w stronę Syrii, najpiękniejszego kraju na świecie, jak mi się w tej chwili wydawało. Widziałem maszt przy przejściu granicznym. Był tak blisko... Czułem się okropnie, jak człowiek, którego odzierają ze złudzeń. Miałem wrażenie, że coś mi zrabowano, coś, co mi się należało i nie mogłem uwierzyć, że tak się stało.

Dlaczego? Dlaczego? Zawsze byłem szczęściarzem. Tyle już w życiu przeszedłem i zawsze mi się udawało. Z największych wpadek wychodziłem cało i zdrowo. Paroma kopniakami dano mi do zrozumienia, żebym wstał. Wyprostowałem się, podniosłem, patrzyłem prosto przed siebie. Dzień był rzeczywiście wyjątkowo piękny. Niebo błękitne, jak chabry. Odwróciłem się. Nie patrzyłem już na Syrię. Chłonąłem widok zaoranych pól, wschodzących zasiewów, domów i ścieżek, między którymi przemykałem w nocy. Tyle wysiłku i wszystko na nic, a do zachodu słońca zostało tak niewiele godzin. Broń trzymali w pogotowiu i skakali dookoła mnie, jak nie przymierzając Indianie w tańcu wojennym. Byli chyba równie przerażeni jak ja sam. Krzyczeli, strzelali w powietrze. Jeszcze tylko tego brakuje — pomyślałem — żeby jakiś spadający z nieba pocisk trafił mnie prosto w czaszkę. Na drodze po prawej stronie, licząc od mostka, stały dwa samochody terenowe Land Cruiser. Trójka ludzi w mundurach dreptała niecierpliwie na płycie, ośmiu, czy dziewięciu tłoczyło się na brzegach po obu stronach rowu. Okolica wyglądała zaiste europejsko, co mnie zezłościło. Gdybym został schwytany na pustyni, uznałbym to za nieszczęśliwy przypadek. Ale dać się złapać tu, gdzie wszystko wyglądało jak w domu, to nie traf, lecz błąd. Żołnierze biegali i przeskakiwali z miejsca na miejsce bez ładu i składu. Miałem wrażenie, że nie bardzo wiedzą, co ze mną zrobić. Przekrzykiwali się, wszyscy chcieli wydawać rozkazy, a nie było chętnych do ich wykonywania. Domyślałem się, że pewnie wyznaczono nagrodę za moją głowę. Stałem bez ruchu milcząc, przedstawiając sobą obraz ostatecznej nędzy i rozpaczy. Patrzyłem prosto przed siebie, unikając wzroku moich prześladowców. Tak właśnie nas szkolono. Nie prowokować, nie drażnić, nie zwracać na siebie uwagi. Zaczęli strzelać w ziemię. Byli niesłychanie podnieceni. Bałem się, że zaraz zginę od przypadkowej kuli. Gdyby tak się stało, miałbym pretensję do losu. Co innego polec w walce, ponieść śmierć z ręki kata, a co innego paść niejako przypadkiem. Taka śmierć nie przynosi chwały, a zresztą nie miałem najmniejszej ochoty rozstawać się z życiem tylko dlatego, że jakiemuś idiocie omsknie się palec na spuście. Jeszcze bardziej bałem się, że mnie ranią. Ale nie ma co okazywać strachu, to tylko pogarsza sytuację. Trzeba wziąć głęboki oddech, przymknąć oczy i czekać, aż im się znudzi. Po mniej więcej piętnastu sekundach przestali wreszcie strzelać. Jeden z żołnierzy wskoczył do rowu i zrewidował mnie. Zabrał mapę, oporządzenie i bagnet. Zaczął nim wywijać, jakby chciał mi podciąć gardło. Nie jest to mój dobry dzień — pomyślałem. Inny szturchnął mnie kolbą, a gestem rozkazał klęknąć. Zabije mnie? To moja ostatnia godzina? Nie rozumiałem dlaczego chce, abym klęknął. Sądziłem, że raczej gdzieś mnie zabiorą. Powinni mi kazać iść albo powlec mnie. Skoro każą klęknąć, to pewnie zaraz mnie zastrzelą. Czy powinienem rzucić się do ucieczki? To nie miało sensu. Dostanę kulę w łeb, gdy tylko poderwę się do biegu. Klęknąłem w błocie. Rów miał niespełna metr głębokości. Gdy klęknąłem, głową sięgałem mostka ze stalowej płyty. Podniosłem wzrok. Spotkała mnie za to sroga kara. Dostałem kopniaka w szczękę i wylądowałem na plecach. Woda zalała mi uszy, a przed oczami zatańczyły wszystkie gwiazdy. Jak przez mgłę zobaczyłem też wzniesione do ciosu kolby kalasznikowów. Nawet gdy człowiek jest półprzytomny, to mechanizm obronny organizmu działa automatycznie. Przekręciłem się, żeby osłonić twarz i skuliłem się w sobie, wedle starej zasady spadochroniarzy: gdy ziemia zbliża się zbyt szybko, to należy ścisnąć nogi w kolanach i mimo wszystko lądować. Musiałem pogodzić się z losem, bo i tak nic nie mogłem zrobić. A zresztą wycisk, w porównaniu z rozstrzelaniem, nie jest najgorszym rozwiązaniem. Zachowywali się jak wściekłe zwierzęta. Doskakiwali do mnie, wymierzali cios i odsuwali się. Widząc, że nie mogę się bronić, nabierali pewności siebie. Któryś złapał mnie za włosy i ciągnął z mocą, jakby chciał urwać szyję. Nie żałowali kopniaków. Podniecali się, a z ich krzyków wyłowiłem wreszcie zrozumiałe słowa: „Tel Awiw, Tel Awiw!” Skakali z mostka, lądując na moich plecach i nogach. Zrazu nie czuje się bólu. Działa adrenalina. Pręży się mięśnie, zaciska zęby, napina ciało i ma się nadzieję, że nie będzie gorzej. „Tel Awiw, Tel Awiw” — nie przestawali ryczeć. Zrozumiałem wreszcie, co chcą przez to powiedzieć. Rzeczywiście, to nie był mój dobry dzień.

Trwało to może pięć minut, a może mniej, w każdym razie wystarczająco długo, abym miał absolutnie dość. Gdy skończyli, obróciłem się na plecy. Specjalnie. Chciałem, żeby zobaczyli swoje dzieło, żeby się przekonali, że mają do czynienia ze zwykłym żołnierzem, obitym, wystraszonym, budzącym żal. Niczego jednak nie wskórałem. Czułem, że zaraz znów się zacznie, więc się skuliłem, jak tylko mogłem, chroniąc głowę i ramiona. We łbie czułem pustkę, ale nie traciłem przytomności. Tym razem bito mnie znacznie skuteczniej, wymierzając ciosy w głowę, nerki, uszy i twarz. Przestali po kilku minutach. Postawili mnie na nogi, ale nie miałem siły stać. Chwiałem się, głowa mi opadała, trzymałem się za brzuch i plułem krwią. Wreszcie padłem na ziemię. Znów postawiono mnie na nogi. Dwóch żołnierzy zaczęło mnie przeszukiwać. Niezbyt dokładnie. Szukali broni, a tej nie miałem. Gdy skończyli, kopniakiem rzucili mnie na kolana, twarz wcisnęli w błoto, ręce wykręcili do tyłu i związali. Próbowałem unieść głowę, bo dusiłem się w błocie, ale nie dałem rady. Z całej siły wciskali mnie w ziemię. Czułem, że dłużej nie wytrzymam, że zaraz pękną mi płuca. Krzyki, przekleństwa i strzały rozdzierały mi bębenki. Głowa nabrzmiewała bólem. Straciłem pewnie przytomność. Ocknąłem się, gdy ciągnięto mnie w stronę samochodów. Nie byłem w stanie iść, więc wzięli mnie pod ramiona i wlekli. Szli szybko, ja zaś z trudem łapałem powietrze, wargi miałem przecięte w kilku miejscach, w ustach pełno krwi, twarz zaczęła puchnąć. Byłem zupełnie bezwolny, jak szmaciana lalka albo jak worek pełen gówna. Wrzucono mnie na tył land cruisera. Ciśnięto na podłogę. Próbowałem zająć dogodniejszą pozycję, jakoś przystosować się do ciasnej przestrzeni między siedzeniami. Jedno tylko było dobre, przestano mnie maltretować i mogłem nieco swobodniej oddychać. W samochodzie unosiła się woń papierosów i tandetnej wody po goleniu. Dostałem kolbą w głowę. Cios był mocny i znów zemdlałem. Ległem jak szmata na podłodze. W czaszce czułem świdrujący ból, świat przed oczami zawirował jak na karuzeli. Łapałem powietrze niczym ryba wyrzucona na brzeg i pocieszałem się, że przecież mogło mnie spotkać coś znacznie gorszego. Proroctwo rychło się spełniło. Dwóch osiłków zasiadło na miejscach pasażerów i poczęstowało mnie obcasami. Rytm kopniaków dostosowywali do prędkości auta. Im szybciej jechaliśmy, tym szybciej walili we mnie, jak w bęben. Nie mogłem unieść głowy, w obawie przed kopniakami, więc nie widziałem, dokąd mnie wiozą. A zresztą nie miało to i tak żadnego znaczenia. Byłem pewien, że mnie rozstrzelają. Na nic już nie miałem wpływu, nic nie mogłem zrobić, marzyłem tylko, żeby to się wreszcie skończyło. Minął pierwszy szok, nie pieściłem już w sobie obrazu Syrii, która była tak blisko. Straciłem wszelką nadzieję. Czułem się jak maratończyk, który pokonał całą trasę w rekordowym tempie i został zdyskwalifikowany tuż przed metą. Kiedy wreszcie mnie zastrzelą? — myślałem. Jechaliśmy na przełaj, omijając tłum. Autem rzucało na wszystkie strony. Słyszałem krzyki, przekleństwa, piski podnieconych ludzi. Byli dumni z sukcesu, szczęśliwi i radośni. Moja eskorta zaczęła strzelać z okien samochodu. AK-47 to mocna broń, a kaliber 7,62 nie należy do małych. Gdy strzela się w zamkniętym pomieszczeniu, człowiek czuje, że powietrze gęstnieje. Huk jest ogłuszający. Smak spalonego prochu mieszał mi się w ustach z krwią i błotem. Zakrzepła krew nie pozwalała oddychać nosem. Rzucało mną niemiłosiernie. Resory jęczały, silnik wył na wysokich obrotach. Pragnąłem wcisnąć się w jakiś kąt, zniknąć, wtopić się w przestrzeń. Umęczony mózg podpowiadał mi, że wystarczy przymknąć oczy, wziąć głęboki oddech, a koszmar się skończy. Zawsze jednak jest tak, że gdzieś w zakamarkach umysłu tkwi wola przetrwania, nadzieja, że jeszcze znajdzie się jakieś wyjście, że nie wolno rezygnować... Tłum tymczasem wył z uciechy. Albo święcił triumf z pojmania przeciwnika, albo gotował się na jeszcze weselsze widowisko z moim udziałem. Samochód trząsł się i podskakiwał na bruzdach, ja zaś zerkałem na moich prześladowców, usiłując zorientować się, z jaką formacją mam do czynienia. Mundury mieli z materiału maskującego, wedle angielskiego wzoru, buty wysoko sznurowane, na piersiach pięć ładownic z zapasowymi magazynkami, odznaki wojsk spadochronowych i czerwone sznury na ramieniu — znak elitarnej jednostki. Później, ale to znacznie później, dowiedziałem się, że czerwone sznury noszono na pamiątkę zwycięstwa w drugiej wojnie światowej, kiedy to jednostka służyła pod marszałkiem Montgomerym. Gdy wreszcie wjechaliśmy na drogę szutrową, autem przestało rzucać. Było mi wszystko jedno, gdzie mnie wiozą, marzyłem tylko, żeby jak najszybciej skończyła się ta koszmarna podróż i przestano mnie kopać obcasami. To jednak nie ustawało. Przeciwnie, okładano mnie coraz silniej i najwidoczniej z przyjemnością.

Samochód stanął. Po wrzawie i zgiełku wydawało się, że było to miejsce, gdzie już zgromadził się wściekły tłum. To rozpoznaje się zawsze i nie trzeba znać języka. Mściwy tłum jest wszędzie taki sam. Zobaczyłem całe morze podnieconych twarzy. Cywile, wojskowi i milicjanci pokrzykiwali zajadle i nie szczędzili obelg pod moim adresem. Poczułem się osaczony jak zwierz i przerażony ogromem otaczającej mnie nienawiści. Jakiś starzec plunął mi w twarz gruźliczą flegmą, a za nim inni. To na początek, bo po chwili zaczęło się poszturchiwanie, jakby sprawdzano, czy towar jest odpowiedniej jakości, a zaraz potem posypały się ciosy. Zaczęto mnie ciągnąć za włosy, popychać i bić. A więc to tłum miał mi wymierzyć sprawiedliwość, wedle wzorów sędziego Lyncha albo jeszcze gorzej. Wdarto się do wnętrza auta. Ci ludzie chyba po raz pierwszy w życiu widzieli żołnierza o europejskich rysach. Nie wykluczam, że w ich przekonaniu ponosiłem osobistą odpowiedzialność za śmierć bliskich i znajomych. Napierali na mnie, ciągnęli za wąsy i włosy, nie szczędzili ciosów. Biła od nich odrażająca woń brudu. Miałem wrażenie, że oblega mnie gromada wampirów, jak w najokropniejszych filmach grozy. Tłum był tak gęsty, że otoczył mnie mrok, jak nocą. Nie miałem czym oddychać. Dusiłem się. Żołnierze znów zaczęli strzelać w powietrze. Wiedziałem już z doświadczenia, że kanonada potrwa długo. Przyszło mi na myśl, choć nie powinno mnie to obchodzić, że takie dziurawienie chmur musi pociągać za sobą wiele ofiar. Co leci w górę, w końcu spada ze śmiertelnym skutkiem. Niewątpliwie to też zapiszą na moje konto. Jeszcze trochę, a zginę z rąk rozwścieczonej ciżby. Żołnierze nie ruszali się z miejsca. Wolałbym już, żeby to oni zadali mi śmierć, a nie gromada cywilów. Wreszcie zaczęli rozganiać tłum. Ogarnęło mnie głębokie uczucie wdzięczności. Ci sami ludzie, którzy przed chwilą jeszcze katowali mnie nogami, teraz wybawiali mnie z opresji. Nie darmo powiada się, że lepszy swój wróg niż obcy. Leżałem twarzą do podłogi, ze związanymi rękami. Bez pardonu zaczęto mnie wyciągać z land cruisera za nogi. Tłum zawył. Posypały się nowe przekleństwa. Udawałem, że jestem nieprzytomny. Przemyśliwałem, co zrobić, żeby nie wyrżnąć twarzą w jezdnię, gdy już wyciągną mnie z auta. Był tylko jeden sposób, obrócić się na plecy. Udało mi się to w ostatniej chwili. Rąbnąłem plecami, czując przejmujący ból, najpierw w kręgosłupie, a następnie w czaszce. Miałem wrażenie, że głowa mi zaraz pęknie. Nie mogłem złapać powietrza. Żołnierze z premedytacją zachowywali się jak najwięksi brutale. Odpychali tłum, wymachiwali kałasznikowami niczym bojownicy Che Guevary. Popisywali się, zerkając na dziewczyny w tłumie. Te — zachwycone — nagrodzą ich pewnie własnymi wdziękami jeszcze dziś wieczorem. Samochód stał jakieś piętnaście metrów od bramy zamykającej wysoki na trzy metry mur. Nie byłem pewien, ale wydawało mi się, że za nim znajdują się koszary miejscowego garnizonu. Tam właśnie wleczono mnie za nogi. Z trudem chroniłem ręce, aby nie zedrzeć skóry o szorstką nawierzchnię. Tłum w dalszym ciągu święcił triumf nienawiści. Bałem się, jak tylko człowiek może się bać. Ci ludzie wyglądali na szalonych. Wreszcie dowleczono mnie do bramy i w sekundę później znalazłem się na wielkim dziedzińcu, czy placu, wokół którego stało kilka budynków. Żołnierze przestali się popisywać. Postawili mnie na nogi, wzięli pod ręce. Nie byłem skory do żadnego wysiłku. Jeśli człowiek zacznie grać twardziela, podniesie czoło, wyprostuje się i obrzuci prześladowców kurwami, to skutek jest jeden — dostanie parę kopniaków i parę ciosów, niczego nie zyskując. Jeśli jednak zdoła ich przekonać, że skutecznie go załatwili, to raczej dadzą mu spokój uznając, że dzieło jest skończone. Trzeba więc okazywać słabość, obnosić rany, manifestować rezygnację. Poza wszystkim takie postępowanie pozwala oszczędzać siły i energię, a te będą potrzebne, gdy zdarzy się okazja do ucieczki. Ucieczka jest najważniejszym celem. Miałem wrażenie, że przekroczyłem wielki próg. Udało mi się wyjść cało z rąk tłumu i tu, w innym świecie, poczułem się niemal bezpiecznie. Tłum napawał mnie większym przerażeniem niż to, czego mogę doznać z rąk żołnierzy. Fakt zaś, że żyłem, zakrawał niemal na cud. Byłem zmaltretowany, zrujnowany fizycznie. Psychicznie czułem się nieźle. Gdy jest się w rękach wroga, liczy się przede wszystkim stan ducha, ale nigdy nie wolno okazywać, że ma się jeszcze siłę. Przez kilka dobrych chwil nic się nie działo. Stałem pośrodku kręgu żołnierzy. Patrząc przed siebie, widziałem drogę szutrową wiodącą do budynku stojącego jakieś sto metrów dalej. Po lewej i prawej znajdowały się baraki, dalej był mur i kępa drzew. Zobaczyłem coś jeszcze. Na trawie leżał człowiek, rzucony niedbale, jak łachman, ze związanymi rękami i nogami. Ruszał się niezdarnie, usiłując przybrać nieco inną pozycję. Widać było, że dostał niezły wycisk. Głowę miał spuchniętą jak balon, odzienie podarte i pokrwawione. Trudno było określić barwę munduru i kolor włosów, tak go zmaltretowano. Uniósł nieco głowę i przez ułamek sekundy nasze oczy się spotkały. Był to Dinger.

Oczy są zdradliwe. Wzrok jest zwierciadłem duszy. Ujawnia fałsz i blef, szczęście i strach, spokój i obawę. Oczy Dingera zdawały się przekonywać, że nic jeszcze nie jest stracone, że można mieć nadzieję. Dostrzegłem w nich także cień uśmiechu. Odwzajemniłem się tym samym, choć żal mi go było okropnie. Był w strasznym stanie. Ucieszyłem się jednak, że nie będę sam dźwigał wyroków losu. Być może przemawiał przeze mnie egoizm, ale jakoś mi ulżyło na myśl, że nie tylko ja dostałem się do niewoli. Nie wytrzymałbym kpin i docinków chłopaków z Herefordu, jeśli oczywiście dane mi będzie wrócić do domu. Patrząc na Dingera, pojąłem co mnie czeka. Był w znacznie gorszym stanie niż ja i niewątpliwie teraz przyjdzie moja kolej. Z bólem pomyślałem, że nim minie dzień, nie będzie mnie wśród żywych. Jeśli tak, to niech śmierć nadejdzie szybko. Dwóch uzbrojonych strażników stało pod drzewem. Palili papierosy i nie ruszyli się z miejsca, gdy z baraku wyłoniło się dwóch oficerów w otoczeniu stosownej świty. Szli w moją stronę. Nie reagowałem. Stałem bez ruchu, starając się niczego nie okazywać, by nie prowokować. W duchu przygotowywałem się na kolejną porcję razów. Zacisnąłem zęby, zebrałem się w sobie, ścisnąłem uda, aby osłonić czułe miejsca. Było oczywiste, że nasza grupa zadała spore straty miejscowym siłom. Wiedziałem, że oficer w maskującym mundurze komandosa i drugi, w zwykłym oliwkowym uniformie ze złotymi gwiazdkami na pagonach, zechcą teraz wziąć rewanż. Łeb poleciał mi do tyłu, gdy jeden z nich rąbnął mnie na odlew. Przymknąłem oczy i szykowałem się na przyjęcie kolejnego ciosu. Tak się jednak nie stało. Usłyszałem natomiast gwałtowną wymianę zdań. Otworzyłem jedno oko, żeby zobaczyć, co się dzieje. Ten, który mi dołożył, wyciągał właśnie nóż i znów zmierzał do mnie. A więc to tak — pokaże reszcie osłów, że z takimi jak ja trzeba twardo i zdecydowanie. Wetknął mi nóż pod kurtkę i pociągnął do góry, rozrywając ubranie. Zaczęto mnie rewidować. Z wyraźnym przestrachem. Żołnierze, którym nakazano przeszukanie, nasłuchali się widać historii o terrorystach-samobójcach, bo bali się jak diabli. Gdy wyciągnęli mi z kieszeni dwa ołówki, oglądali je tak, jakby były to pojemniki z arszenikiem lub bomby. Zerwano mi z szyi znak tożsamości i w tej sekundzie poczułem się nagi i bezbronny jak dziecko. Miałem wrażenie, że wraz ze znakiem zabrano mi moje nazwisko i w ogóle wszystko, co stanowiło o mnie. Tak jakby mnie wykastrowano. Zabrano mi także strzykawki z morfiną, które miałem na karku. Moi prześladowcy oglądali je z zainteresowaniem, gestami pokazywali, jak nakłuwa się przedramię. Nie miałem wątpliwości, że zaszyją się później w jakimś kącie i spróbują zakazanego owocu. W kieszeni na rękawie koszuli schowałem szczoteczkę do zębów. Tej jednak nie tknęli. Być może dlatego, że nie mieli pojęcia, do czego może służyć. Za takim wnioskiem przemawiałby odór, jaki bił od tłumu, gdy wleczono mnie z samochodu. A może chodziło o coś innego. W każdym razie sami nie tknęli szczoteczki. Kazali mi ją wyjąć. Następnie obmacali mnie od stóp do głów, ale bardzo niefachowo. Nawet nie musiałem się rozebrać. Polecili tylko zdjąć buty i zajęli się zasobnikami, które nosiłem na szelkach. Zachowywali się jak stare baby na bazarze. W naszej służbie korzystamy zwykle z ołówków, a nie z piór czy długopisów. Ołówek jest niezawodny, nie rozmywa się na deszczu. Właśnie miałem w kieszeni parę ołówków zaostrzonych z obu stron. Natychmiast zniknęły w kieszeniach nowych właścicieli jako trofea wojenne. Podobny los spotkał szwajcarski scyzoryk i kompas. Wszystkie tego typu przedmioty zawsze trzymam na sznurku, żeby nie zgubić, gdy czasami wysuną się z kieszeni. Miałem także notatnik, całkiem pusty zresztą, bo wszystkie zapiski zniszczyliśmy na pierwszym postoju. Znaleźli przy mnie plastikową łyżkę — też na sznurku — tę, którą wziąłem od Amerykanów, oraz zegarek. Trzymałem go na szyi, na kawałku linki. Zabrali mi nawet plastikową torebkę na gówno. Jednej tylko rzeczy bali się tknąć, choć była to nie lada gratka: tysiąc siedemset funtów w złocie. Każdy z nas dostał taką sumę, na wszelki wypadek, gdyby trzeba było kogoś przekupić w czasie ucieczki w Syrii. Zabezpieczyłem swój skarb w taki sposób, że przylepiłem monety taśmą samoklejącą do wewnętrznej strony pasa. Na widok tajemniczych wypukłości żołnierze odskoczyli w przerażeniu. Zaczęli coś krzyczeć, sądzili zapewne — jak mogę się domyślać — że były to ładunki wybuchowe i zaraz wysadzę siebie i ich w powietrze. Zjawił się jakiś człowiek z dystynkcjami kapitana. Był niski jak Bob — metr sześćdziesiąt razem z czapką — ale okrągły jak beczka. Na oko miał więcej niż sto kilo. Nie szedł, lecz toczył się po trawie, jak jajo na twardo. Był przy tym niezwykle agresywny. — Jak się nazywasz? — rzucił ostro, całkiem przyzwoitą angielszczyzną. — Andy. — OK, Andy. Albo odpowiesz mi na parę pytań, albo dostaniesz kulę w łeb. Spojrzałem po twarzach. Żołnierze otaczali mnie ciasnym kręgiem. Jeśli rozpoczną ogień, to powystrzelają się nawzajem.

— Co to jest? — zapytał grubas, pokazując oklejony pas. — Gold, złoto. Słowo gold należy do międzynarodowego słownictwa, jak pepsi czy dżinsy, a na całym świecie nie ma żołnierza, który nie byłby łasy na łup. We wszystkich oczach zapaliły się chciwe iskierki. Oto otwierała się przed nimi szansa zdobycia więcej szmalu, niż wynoszą ich roczne gaże. Pewnie już myślą, co zrobią ze swymi fortunami: kupią nowe, błyszczące auta, zlegną na plażach, delektując się wakacjami opłaconymi z pieniędzy brytyjskich podatników. Przypomniała mi się historia z czasów amerykańskiej interwencji w Panamie. Otóż jeden z jankeskich żołnierzy znalazł w gabinecie panamskiego dyktatora Noriegi ni mniej, ni więcej, tylko trzy miliony dolarów w gotówce i, jak ostatni osioł, zameldował o tym natychmiast przez radio. Szmal wzięto do sztabu pułku i tam się ślad urywa. Nikt nigdy już tych pieniędzy nie zobaczył. Facet, który mi to opowiadał, przyznał, że do tej pory nie może spokojnie zasnąć, gdy tylko pomyśli o idiocie, który zmarnował taką okazję. Moi prześladowcy postanowili jednak działać na pewniaka. Nie do końca uwierzyli, że to jest złoto. Kazali mi wziąć pas i zaciągnęli mnie do baraku, a tam polecili położyć wszystko na stole. — Skąd to masz i po co? — spytał tłuścioch. — Żeby kupić jedzenie, gdy skończą się zapasy. Nie chcemy kraść. Kradzież to grzech. — Rozpakuj. Zostawiono mnie pod strażą dwóch żołnierzy. Oficerowie na wszelki wypadek wyszli z pokoju, bojąc się zapewne, że łżę, że nie jest to złoto, ale plastik i zaraz wszystko pieprznie. Gdy wyciągnąłem pierwszą monetę, oficerowie wrócili. Odesłali żołnierzy, a sami podzielili się łupem. Robili przy tym poważne miny, jakby chcieli mnie przekonać, że wszystko dzieje się wedle regulaminu, ale mnie nikt w tych sprawach nie oszuka. Zapewne pazerność moich prześladowców sprawiła, że nie odebrano mi jedwabnej mapy i miniaturowego kompasu. Nie zrewidowano mnie do końca i te rzeczy zostały w ukryciu. Byłem z tego rad i miałem swoją małą satysfakcję, dlatego że z chciwości wyszli na dudków. Mapa i kompas to ucieczka. Tę zaś trzeba planować od samego początku. Najlepiej dać dęba przy pierwszej okazji po dostaniu się do niewoli, bo im dłużej się siedzi, tym trudniej zbiec. Jednostki liniowe, a te przecież biorą jeńców, mają inne sprawy na głowie. Na tyłach, gdzie odsyła się pojmanych, pilnują już znacznie bardziej skrupulatnie. Zabierają człowiekowi ubranie, a w więziennym trudno uciekać. Od początku, gdy tylko mnie schwytali, starałem się nie tracić orientacji. Notowałem w pamięci kierunki. Byłem rad, że udało mi się zachować i mapę, i kompas. Zawiązano mi oczy i zaciągnięto do innego pomieszczenia, znacznie obszerniejszego niż poprzednie, tak mi się wydawało. Ponieważ rozmawiano tu tonem, w którym zauważalne były oznaki wyraźnego szacunku, przeto wnosiłem, że jest to gabinet dowódcy albo jakiegoś wyższego oficera. Choć nie było po temu powodów, poczułem się bezpieczniej, przynajmniej byłem uwolniony od lęku przed szalejącym tłumem. Domyślałem się jednak, co może nastąpić. Jedno było pewne, jeśli zaczną mnie bić, to z pewnością w sposób znacznie bardziej fachowy. Pachniało kawą, mocnymi papierosami i tanią wodą kolońską. Pchnięto mnie na krzesło. Było wyściełane, z wysokim oparciem. Wewnętrzny głos podpowiadał mi, że wcale mnie tu nie ma, że jestem zupełnie gdzie indziej, a wszystko, co się dzieje, to tylko sen. Każdy człowiek ma w sobie taki system blokady i każdy szuka azylu w świecie fantazji, a jednak nigdy nie sądziłem, że doświadczę czegoś podobnego. To jest tak, jakby człowiek rozbił nagle nowiutkie auto, a potem patrzył na wrak, nie dając wiary własnym oczom. Czułem, że pogrążam się w tym swoim świecie, który niewiele ma wspólnego z rzeczywistością. Ocknąłem się i zacząłem przemyśliwać, jakby tu wzbudzić ich litość. Chciało mi się pić i jeść. Kawa drażniła nozdrza. Nie zamierzałem oczywiście o nic prosić, co to, to nie, ale jak mi coś dadzą z własnej woli, to oczywiście wezmę. Opuściłem głowę, napiąłem mięśnie, zwarłem kolana. Domyślałem się, że zanim zacznie się przesłuchanie, spróbują mnie zmiękczyć i wyładują na mnie swoje wszystkie frustracje. Tymczasem rozmawiali półgłosem. O czym? Szykują jakieś wymyślne tortury? Dadzą wycisk, czy może zgwałcą? Zmęczona wyobraźnia podpowiadała mi najgorsze rzeczy. Wsłuchiwałem się w głosy, usiłując coś zrozumieć. Zaskrzypiało odsuwane krzesło. Usłyszałem kroki. Ktoś szedł w moją stronę. Skuliłem się w sobie. Zaraz się zacznie — pomyślałem. Udałem, że trzęsę się ze strachu. Chciałem obudzić w nich współczucie. W takich sytuacjach sekundy dłużą się jak minuty, minuty jak godziny. Najgorsze było to, że niczego nie widziałem. Słuch nie zastąpi wzroku. Znów zadrżałem. Chciałem, żeby uwierzyli, że mają do czynienia z małym, wystraszonym człeczyną, który nic wie i którym w istocie nie warto się zajmować. Zdawałem sobie sprawę, że aktorskie wysiłki na niewiele się zdadzą. Siedziałem z opuszczoną głową, udając że nie słyszę

zbliżających się kroków. W powietrzu unosiła się mocna woń kawy i nagle zatęskniłem do baru Rossa w Peckham, gdzie podawano wspaniałą kawę z pianką. W sobotnie popołudnia zasiadaliśmy tam z kolegami nad talerzami kiełbasy z frytkami i popijaliśmy najwspanialszą w świecie kawę ze śmietanką. Miałem wtedy osiem, może dziewięć lat. Matka dawała mi trochę pieniędzy na ów sobotni obiad u Rossa, bo wiedziała, że jest to dla mnie wielka sprawa. Zimą, gdy okna malował mróz, w barze było ciepło, przytulnie, swojsko i pachniało kawą. Ross — grecki właściciel tego przybytku — pozwalał nam siedzieć do samego wieczora. Wszystko to stanęło mi teraz przed oczami i poczułem się jak dziecko, które spotkała największa krzywda. Chciało mi się uciec do mamy. Nie sądziłem, aby Dinger miał już okazję zaprezentowania naszej legendy i zakładałem, że nie wyciągnęli od niego niczego więcej niż cztery kardynalne informacje: nazwisko, numer, stopień i datę urodzenia. W tej sytuacji zapewne dobiorą się do mnie, próbując wycisnąć coś dodatkowo. Niekoniecznie zaraz, może później. Może akurat nie ma wśród nich nikogo, kto zna angielski. Różne myśli kłębiły mi się w głowie, gdy kroki się zbliżały. Jedną ręką podniesiono mi głowę do góry, a drugą wymierzono cios prosto w twarz. Spadłbym na podłogę, gdyby nie to, że otaczali mnie ze wszystkich stron i jak tylko poleciałem w bok, natychmiast wyprostowano mnie celnym ciosem z drugiej strony. Nawet wtedy, gdy człowiek wie, że zaraz dosięgnie go uderzenie, doznaje szoku, gdy poczuje cios. Wolałbym zwalić się z krzesła, żeby zyskać na czasie, mieć chwilę wytchnienia przed kolejnym rąbnięciem. Nie udało się. Zaczęli walić równo ze wszystkich stron. Śmiali się, prześcigając w celnych uderzeniach. Byłem oszołomiony, czułem się jak pijany. Cierpiałem, ale doznawałem dziwnego wrażenia, że nie jestem ofiarą, lecz świadkiem masakry. Trwało to dobrą chwilę i zacząłem tracić przytomność. Zdawałem sobie sprawę, że mdleję, a jednak nie próbowałem temu przeciwdziałać. Pod lawiną ciosów pogrążałem się w niebycie. Spadłem na podłogę. Skuliłem się w sobie, podciągnąłem kolana, żeby osłonić twarz. Jęczałem, wyłem, trochę udawałem, ale tylko trochę. Bito mnie tak dotkliwie, że nie panowałem nad odruchami. Nagle, jak na sygnał, wszystko ustało. — Biedny Andy — powiedział ktoś tonem udawanego współczucia. Uniosłem się na kolana, by spojrzeć w stronę, skąd usłyszałem głos. Chciałem się oprzeć na tym człowieku. Dyszałem ciężko. Nos miałem zatkany krwią i błotem. Nie byłem w stanie utrzymać się na kolanach, a tym bardziej nie mogłem wstać o własnych siłach. Pomyślałem, że to dobrze, że w ten sposób zyskam na czasie, a może nawet obudzę w nich litość, przekonam, że jestem przygłupem, któremu nie warto poświęcać uwagi. Zawleczono mnie na krzesło i niespodziewanie podcięto nogi. Pamiętam, że jeszcze w szkole nic mnie tak nie złościło i nie wyprowadzało z równowagi, jak właśnie podstawienie nogi. To, czym mnie teraz poczęstowano, nie miało nic wspólnego ze szkolnymi figlami. Dostałem po prostu mocnego kopniaka pod kolana, a zaraz potem całą serię podobnych. Znów zwaliłem się na podłogę. Rozsądek podpowiadał, żeby jęczeć i prosić o litość, ale jest w człowieku coś takiego, co nie pozwala żebrać. Byłem przytomny i z całą świadomością postanowiłem jeszcze raz, że o nic nie będę błagać. Choćby nie wiem co, nie będę się poniżał. I tak zrobią ze mną, co zechcą. Wiedziałem oczywiście, że uporem nic nie wskóram, ale też nie mogłem działać wbrew własnej dumie i godności. W jeden tylko sposób mogłem odnieść nad nimi zwycięstwo, właśnie milcząc i nie poddając się. Chcieliby, abym jęczał, błagał, zaklinał i prosił o litość, ale ich niedoczekanie. Wytrwam i wygram tę swoją małą batalię o godność. Usłużna wyobraźnia wyolbrzymia nawet najmniejszy sukces. Poczułem smak zwycięstwa. Wygrałem i niech ich szlag trafi. Nie dam im tej satysfakcji, żeby w domu przy kolacji opowiadali swoim tłustym żonom, jak to lizałem im buty i błagałem, by dano mi spokój. Nie dano. Spadł na mnie cały grad kopniaków. Buty mieli solidne, podkute, a jakże. Chyba już o nic im nie chodziło, jak tylko o to, żeby się wyżyć, okazać własną siłę. Liczyłem tylko na to, że w końcu ta jatka zacznie ich nudzić. Paru z nich zaczęło po angielsku wykrzykiwać przekleństwa pod adresem prezydenta Busha, pani Thatcher i Bóg wie jeszcze kogo. Ja zaś czułem, że życie ze mnie ucieka. Nie miałem już sił. Z trudem łapałem oddech. Czułem, że całe ciało puchnie i zamienia się w jedno wielkie ognisko bólu. Serce waliło mi młotem i czułem ucisk w piersiach. Jakby z oddali dobiegły mnie jęki i bolesny krzyk. Dopiero po chwili zrozumiałem, że to ja krzyczę. Ktoś zaśmiał mi się prosto w twarz. „Ha, ha, ha!” — wrzasnął jak szaleniec i odskoczył. Powinienem mieć przynajmniej tyle rozsądku, żeby zacząć dygotać ze strachu i bólu i dać im satysfakcję. Będą mogli sobie z dumą powtarzać, jak to załatwili tego osła. Nie zrobiłem tego. Leżałem bez ruchu.

— Bush cię wykorzystał, jesteś tylko pionkiem w jego grze! — krzyknął mi któryś do ucha. — Ale już niedługo, bo zginiesz marnie. Wziąłem to na poważnie. Potwierdzały się moje najgorsze przypuszczenia, że najpierw nas skatują, a potem zwyczajnie wykończą. Niech i tak będzie, byle szybciej. I znów postawili mnie na nogi. Krew zalała mi twarz. Głowa była jedną wielką raną. Nie byłem w stanie nic zrobić. Twarz zdrętwiała mi, jak po zastrzyku u dentysty, i nie poddawała się mojej woli. Opuściłem głowę. Niech krew lepiej spływa na podłogę. Chciałem też ukryć wzrok, żeby nie wiedzieli, co naprawdę przeżywam. Jeszcze kwadrans tak mnie bito i katowano, nie wszyscy razem, ale każdy po kolei. Nie posadzono mnie już na krześle, więc kuliłem się na podłodze, jak tylko mogłem. W pewnej jednak chwili złapano mnie za nogi i zawleczono na środek pokoju. Chodziło pewnie o to, aby następni mieli wygodniejsze dojście i pozycję do bicia. Nad niczym już nie panowałem. Jeszcze parę chwil i życie ze mnie ujdzie. W czasie tego łomotania spadła opaska, którą przewiązano mi oczy, ale nie miałem siły, żeby się rozglądać. Widziałem tylko własne kolana, które kurczowo ściskałem rękami, i kremową wykładzinę na podłodze. Jeszcze parę minut temu wyglądała zapewne czysto i elegancko. Teraz splamiona była krwią i błotem. Oddychałem z coraz większym trudem. Przemknęło mi przez głowę, że jeśli nawet wyjdę z tego, to do końca życia zostanę inwalidą. Miałem wrażenie, że moje ciało rozpada się na kawałki i jeszcze chwila lub dwie, a wyzionę ducha. Pewną ulgę sprawiła mi myśl, że jeśli zginę tutaj, to pewnie nigdy nie doczyszczą podłogi. Zacząłem się dusić. Kaszlnąłem konwulsyjnie i z ust buchnęła mi krew. Jeszcze trochę i nie będzie żadnych szans na odzyskanie sił. I jak w tej sytuacji myśleć o ucieczce. Wreszcie moi oprawcy poczuli zmęczenie. Co do mnie, to leżałem bezwolny jak worek gówna. Osiągnęli swój cel, więc mogli odetchnąć. Wokół mnie powstała kałuża krwi. Krew toczyła się z wielu ran. Nawet stóp nie oszczędzono. Skarpetki były aż brunatne od posoki. Otworzyłem oko. Przed sobą zobaczyłem parę modnych butów z zamkiem błyskawicznym zamiast sznurowadeł i dżinsy rozszerzane dołem. Buty, choć modne, były tandetne, z bazaru. Dżinsy brudne i wyświechtane. Ktoś, kto wkłada takie buty i takie portki ma pewnie przepocony podkoszulek i wytartą kurtkę mundurową. Znam takich. Potoczyłem wzrokiem po całym pomieszczeniu. Prócz właściciela dżinsów reszta nosiła się inaczej. Wszyscy z wąsami, starannie uczesani i wypomadowani. Oficerowie Saddama Husajna wzorowali się na swoim szefie-oprawcy. Leżałem pod ścianą, starając się osłonić przed ciosami. Oprawcy otoczyli mnie z trzech stron, patrzyli ciekawie. Jeden sypnął mi w oczy popiołem z papierosa. Spojrzałem nań z wyrzutem. Jedyną odpowiedzią była następna porcja gorącego popiołu. Jakby katów było mało, w pokoju zjawili się następni. Uniesiono mnie w górę, ponownie założono opaskę na oczy i usadzono na krześle. Chciałem wierzyć, że ci, którzy przyszli, nie zaczną wszystkiego od początku. — Jak się nazywasz? — zapytał ktoś doskonałą angielszczyzną. — Andy. Podałem tylko imię. Celowo pominąłem nazwisko. Chciałem zyskać na czasie, przedłużyć konwersację, złapać oddech. W sprawie nazwiska musi teraz paść zupełnie nowe pytanie. Dowcip polega na tym, aby z jednej strony starać się mnożyć pytania, a z drugiej sprawiać wrażenie odpowiadającego chętnie i bez oporu. — Ile masz lat, Andy? Data urodzenia? Zadający pytania mówił naprawdę staranną angielszczyzną. Gramatykę znał pewnie lepiej ode mnie, obce nuty można było wyczuć tylko w akcencie. Odpowiedziałem zgodnie z prawdą. — Religia? Konwencja genewska zabrania pytania o wiarę. Wedle międzynarodowych reguł powinienem milczeć. Postąpiłem jednak inaczej. — Anglikańska. Stosowna informacja znajdowała się bowiem na moim znaku tożsamości, a ten był w ich rękach. Uznałem więc, że nie ma co narażać się na bicie, odmawiając odpowiedzi, którą i tak już znali. Poza tym chciałem ich przekonać, że jestem Anglikiem, a nie Żydem z Tel Awiwu, o co posądzał mnie tłum przed bramą. Nie rozumieli jednak, co to znaczy Kościół anglikański. — Jesteś wyznania mojżeszowego? — Nie. Protestantem. — Co to znaczy? — Chrześcijaninem, jestem chrześcijaninem.

W ich przekonaniu ktoś, kto nie jest muzułmaninem ani żydem, jest chrześcijaninem. Wszystkich — karmelitów bosych, protestantów i członków najprzeróżniejszych sekt wrzucają do jednego worka. — Kłamiesz, Andy, jesteś żydem, zresztą zaraz sprawdzimy. A przy okazji, jak ci się podoba mój angielski? — Mówi pan znakomicie. Nie miałem ochoty na dyskusje na ten temat. Gotów byłem przyznać, że mój rozmówca ma wszelkie kwalifikacje na spikera BBC. Nie podnosiłem wzroku. Siedziałem pochylony. Od czasu do czasu kiwałem głową, jak gdyby nie dochodziło do mnie to, co się dzieje. Zastanawiałem się nad odpowiedziami. Mówiłem wolno, z trudem wypowiadałem słowa. Chciałem zyskać na czasie, przedłużyć konwersację, jak tylko się da. — Oczywiście, że moja angielszczyzna jest bezbłędna — warknął. — Mieszkałem w Londynie. Niech ci się nie wydaje, że masz do czynienia z głupcami. Sądząc z głosu, pytający siedział jakieś trzy metry ode mnie, zapewne za biurkiem. Teraz jednak wstał i zaczął chodzić z kąta w kąt, wygłaszając jednocześnie coś w rodzaju wykładu na temat Iraku. Chwalił własny kraj i społeczeństwo. Podniecał się swoimi słowami i w pewnym momencie zaczął wręcz krzyczeć, plując przy tym okropnie. Śmierdział papierosami i tanią wodą po goleniu. Potok słów zbił mnie nieco z tropu. Zacisnąłem zęby i starałem się niczego nie okazywać, szczególnie zależało mi na tym, aby się nie zorientował, że w istocie nie jest ze mną tak źle, jak mogłoby się wydawać. Trzeba się zawsze liczyć z nieobliczalnością prześladowców. — Jesteśmy nowoczesnym krajem i udowodnimy to wszystkim. Tej twojej Anglii też. Czułem się trochę jak dziecko, które postawiono pod ścianą i prawi mu się kazania. Wspomniał Anglię i Londyn. Dobra nasza. Pogadamy o Londynie. — Uwielbiam Londyn — wtrąciłem. — Chciałbym tam być. Wcale nie miałem ochoty znaleźć się tutaj, ale cóż, jestem żołnierzem. Wrócił do czterech podstawowych pytań. Starałem się odpowiadać precyzyjnie, żeby nie dać okazji do rzucania pytaniami. Słyszałem szelest przewracanych kartek i szmer ołówków na papierze. Każde moje słowo było notowane i to nie przez jedną osobę, lecz przez kilka osób. Przesłuchujący i wykładowca w jednej osobie zakończył wędrówkę i zajął miejsce za biurkiem. Gdy znów przemówił, jego głos brzmiał niezwykle łagodnie, wręcz życzliwie. — A więc — powiedział — jesteś żołnierzem. Andy. Ja też jestem żołnierzem. Nie ma więc przeszkód w załatwieniu sprawy spokojnie i kulturalnie. Nie jesteśmy dzikusami. Są pewne rzeczy, o których chcielibyśmy wiedzieć, Andy. Wystarczy, że odpowiesz na kilka pytań. Pamiętaj, że twoi mocodawcy po prostu cię wykorzystują, jesteś tylko bezwolnym narzędziem w ich ręku. Miałem absolutną jasność do czego zmierza, mój interes zaś w tym, aby wierzyli w skuteczność swoich metod. — Tak jest — odparłem. — Czasami aż w głowie mi się mąci od tego wszystkiego. Nie rozumiem, o co im właściwie chodzi. Chętnie panu odpowiem. Tymczasem martwię się o kolegę, który leży tam na dworze. — No więc powiedz nam na początek, z jakiej jesteś jednostki. Jeśli powiesz prawdę, nic ci się nie stanie. Przecież nie chcesz cierpieć, prawda? — Nie mogę odpowiedzieć na to pytanie... Nie skończyłem jeszcze, gdy znów się zaczęło. Jeden z nowych zajął miejsce za moimi plecami i jak tylko odmówiłem odpowiedzi, rąbnął mnie kolbą w głowę. W mgnieniu oka znalazłem się na podłodze. W czasie bójki w szkole człowiek przynajmniej wie, co go czeka. Widzi skąd i jak spadnie cios. Jest w pewnym sensie przygotowany. Gdy cios zostanie wymierzony niespodziewanie, ból jest dotkliwszy. Po uderzeniu kolbą straciłem przytomność, co wcale mnie nie przeraziło. Świat nieświadomości jest całkiem przyjemnym miejscem. Ocknąłem się na podłodze. Oddychałem płytko, z trudem. Serce spowolniło rytm i w ogóle wszystko jawiło mi się jak na zwolnionym filmie i jakby przez mgłę. Próbowałem przełknąć, ale nie miałem siły. Czułem, że uchodzi ze mnie życie. Gdy spadł na mnie kolejny cios kolbą, oczy niemal wyszły mi z orbit. Miałem wrażenie, że słońce zapaliło mi się przed oczami. Po chwili pogrążyłem się w ciemności. Podnieśli mnie półprzytomnego i znów posadzili na krześle. — Zrozum, Andy, że zależy nam na pewnych informacjach. Nie utrudniaj sprawy. Moglibyśmy sobie tego wszystkiego oszczędzić. Jesteśmy żołnierzami, a to zobowiązuje. — Powiedział to łagodnym, przyjacielskim tonem, sugerując w podtekście, że nic nie stoi na przeszkodzie, byśmy zostali przyjaciółmi, gdy załatwimy

sprawę. — Pomyśl tylko, możemy zostawić cię na pustyni, na pastwę dzikich zwierząt, i nikt nawet palcem nie kiwnie. Pomyśl o rodzinie. Jej właśnie wyrządzasz największą krzywdę. Wydaje ci się, że jesteś odważny, gdy tymczasem nikomu to nie jest potrzebne. Ci, co cię tu wysłali, niczym się nie przejmują. Siedzą sobie w bezpiecznych miejscach i patrzą, jak my skaczemy sobie do oczu. Tak, Andy, ani ty, ani ja wcale nie musimy ze sobą walczyć. Kiwałem głową na dowód, że całkowicie się zgadzam, a jednocześnie czułem smak zwycięstwa. Mój oprawca nie mógł bowiem wiedzieć, co myślę. Widząc, że kiwam głową słuchając tyrady, sądził zapewne, że podzielam jego pogląd, gdy tymczasem miałem go głęboko w dupie. Świadomość, że udało mi się go oszukać, sprawiła mi satysfakcję, a przy takim nastawieniu łatwiej jest znosić przeciwności losu. Wygrywałem. — Powiedz nam tylko, z jakiej jesteś jednostki, a odeślemy cię do Anglii. — Powiedział to z taką pewnością siebie, jakby dysponował prywatnym odrzutowcem, który zaraz odleci do Brize Norton1. — Przykro mi, ale tego nie mogę powiedzieć. Znów spadły na mnie ciosy. Poza głuchym odgłosem uderzeń usłyszałem jeszcze dziwny świst w uszach. Zacisnąłem zęby. Słyszałem chrzęst przemieszczających się kości. Z uszu puściła się krew. Zdrętwiałem ze strachu, że doprowadzą mnie do głuchoty. Nie chciałbym być inwalidą. Mam ledwie trzydzieści parę lat. — A więc, jaka jednostka? Wolałbym, żeby zmienił temat. Był jednak uparty. Nic nie odpowiedziałem. — Martwisz mnie, Andy. Nie posuwamy się do przodu. — W dalszym ciągu mówił wyjątkowo życzliwym tonem. — Zrozum, że nie mam innego wyjścia. Muszę się tego dowiedzieć. Nie chodzi przecież o nic wielkiego. Co ty na to? Milczałem. Znów posypały się ciosy. Wrzeszczałem z bólu. — Powiem ci, że twój przyjaciel już nam to wyjawił. Od ciebie chcemy tylko potwierdzenia. Kłamał. Od Dingera na pewno niczego nie wyciągnęli. Dinger to twardy facet, silniejszy ode mnie, niczego nie powiedział poza tym, co zwykle mówi, gdy ktoś lub coś mu się nie podoba. Krótko mówiąc, kazał im się odpierdolić i pewnie dlatego tak go zmasakrowali. — Jest pan żołnierzem — odparłem — więc rozumie pan, że o tych sprawach nie wolno mi mówić. Próbowałem znaleźć jakiś punkt zaczepienia. Pociągałem nosem i mówiłem łamiącym się głosem. Odwoływałem się do ich własnych tradycji, wedle których człowiek nie może tracić twarzy. — To honorowa sprawa. Straciłbym twarz. Moja rodzina też. Więc nie mogę panu nic powiedzieć — wyjęczałem. — Widzę, Andy, że niczego nie rozumiesz i sam sobie szkodzisz. Pomyśl tylko, czy warto umierać za taki drobiazg. Powiem ci jeszcze jedno, nie upierałbym się przy tym pytaniu, ale to nie ode mnie zależy. Mam przełożonych, a ci oczekują prawdy. Przyznaj się — przekonywał mnie, jakby był moim najlepszym przyjacielem — no więc przyznaj się. Jesteś Żydem, prawda? — Nie jestem Żydem — jęknąłem. — Niech pan popatrzy, czy to jest izraelski mundur. Sam pan widzi, że brytyjski. A zresztą widział pan mój znaczek tożsamości. Nie rozumiem, o co panu chodzi, co pan chce wiedzieć. — Nie udawaj głupiego. — Macie przecież mój znak tożsamości, wiecie, że jestem Anglikiem. Ja naprawdę niczego nie rozumiem. — Owszem, mamy twój znak tożsamości — nagle zmienił ton. — Już nie należy do ciebie — powiedział ze złością. — Jesteś więc tym, za kogo cię uznamy, a dla nas jesteś Żydem. Jeśli nie, to skąd się wziąłeś na granicy z Syrią? I co tu właściwie robiłeś? Właśnie, coście tu robili? Gdybym nawet chciał odpowiedzieć, to nie miałem żadnych szans. Mówił szybko, jakby się bał, że ktoś mu przerwie: — Jesteś śmieciem, gównem, którym nie warto się zajmować! — wykrzykiwał w podnieceniu. Taki pewnie był nie tylko wobec mnie. Podniecał się własnymi słowami. Nie zazdrościłem jego bachorom takiego tatusia. Tymczasem sam sobie zadawałem pytanie, co powinienem zrobić. Uwaga na wątek żydowski. Przypomniałem sobie Boba... Bob miał czarne, kręcone włosy i wielki nos. Struchlałem. Jeśli go mają, żywego czy martwego, to rzeczywiście mogą dojść do przekonania, że jesteśmy z Izraela. — Jestem Brytyjczykiem. — Kłamiesz. Jesteś Żydem. Masz mundur izraelskiego komandosa. 1

Baza RAF w Wlk Brytanii.

— W Wielkiej Brytanii całe wojsko nosi takie mundury. — Nie bądź głupi, Andy. Ryzykujesz życie. Radzę, żebyś odpowiedział na pytanie. — Nie jestem Żydem. Mówienie wymagało coraz więcej wysiłku. Z trudem przypominałem sobie, co już powiedziałem, a czego nie. Bałem się, żeby nie wplątać się w sytuację, kiedy zacznę zaprzeczać własnym słowom. Wiedziałem, że zapisują wszystko, więc z łatwością znajdą niekonsekwencje w zeznaniach, jeśli nie będę uważał. Trzeba się trzymać wątku z Izraelem. Może uda się nawiązać jakąś nić porozumienia z przesłuchującym, może obudzę w nim choć trochę ludzkich uczuć wobec mojego stanu. — Jestem Anglikiem i chrześcijaninem — jęknąłem. — Niewiele wiem. Mówił pan o Syrii, nie mam o tym zielonego pojęcia. Nie wiem nawet, gdzie jestem. Boję się. Chciałbym się stąd wydostać. — Wiemy, że jesteś Żydem, Andy. Od ciebie oczekuję tylko potwierdzenia. Twój przyjaciel już się przyznał. Dinger, choć blondyn, rzeczywiście może uchodzić za Żyda. Ma kręcone włosy i w ogóle. — Jesteście komandosami z Izraela! Zrozumiałem, dlaczego tak się upiera. W ich wojsku mundury takie jak nasze noszą wyłącznie komandosi. — Jesteśmy zwykłymi żołnierzami. — Nie przeciągaj struny, Andy. Mów prawdę. Chodzi o proste sprawy. Pamiętaj, że staram ci się pomóc, ale nie wszystko ode mnie zależy. Nie uratuję cię, jeśli będziesz taki uparty. Już wydano na ciebie wyrok, daj mi szansę i zacznij mówić, bo zginiesz. — Powiem wszystko, co pan chce — jęczałem — tylko że ja naprawdę niewiele wiem. — Nie udawaj głupka, ostrzegam cię — przerwał ostro, ale w jego tonie wyczuwałem nutę współczucia. — Dlaczego jesteś taki uparty? Widzisz przecież, że chciałbym ci pomóc. Mam tego dość, podobnie jak i ty. — Nie jestem uparty, ale nie jestem Żydem. — Przyznaj się i damy ci spokój. Dlaczego tak się upierasz? Nie jesteśmy dzikusami, ale muszę usłyszeć od ciebie, że jesteś Żydem, a jeśli tego nie chcesz powiedzieć, to wyjaśnij przynajmniej, skąd się wziąłeś na granicy z Syrią? — Nie miałem pojęcia, że jestem w pobliżu Syrii. — Nie kłam. Lepiej się przyznaj, bo zginiesz. Twój przyjaciel będzie żył, bo powiedział nam prawdę. Ty zaś umrzesz. I za co? Za to, że, jak głupi, nie chcesz odpowiedzieć na parę prostych pytań. Usłyszałem szmer odsuwanego krzesła. Skupiłem uwagę, ale nic po sobie nie pokazywałem. Byłem obolały i zmaltretowany. Chciałem obudzić w nim choćby cień człowieczeństwa. Zawsze udawało mi się postawić na swoim. Jako dziecko potrafiłem tak oczarować stare ciotki, że wysupływały pensy na cukierki dla mnie. Teraz też powinno się udać. Wspinałem się na szczyty talentu i każde jury dałoby mi Oscara za teatr, jaki odstawiałem. Nie był to zresztą wyłącznie teatr. Nie musiałem odgrywać bólu i cierpienia, bo naprawdę cierpiałem, ale przez ten ból moje aktorstwo stawało się bardziej przekonywające. Trzymałem się wątku izraelskiego w nadziei, że w ten sposób uniknę innych kłopotliwych pytań. — Ale co mam panu powiedzieć? Westchnął z wyraźną rezygnacją, jakby chciał dać do zrozumienia, że dołożył starań, by mi pomóc, ale nic więcej nie może zrobić. Stawał w mojej obronie, lecz wyczerpał już wszystkie możliwości. — W tej sytuacji nie będę ci mógł pomóc, Andy. W tej samej chwili znów usłyszałem szmer odsuwanego krzesła i szybkie kroki. Gdy poczułem znaną już woń płynu po goleniu, zrozumiałem, że ponownie przyszła pora na słodkie sam na sam ze specjalistą od wywijania kolbą automatu. Nie myliłem się. Sprawdziły się moje przewidywania. Przywykłem już chyba do przepaski na oczach i wymuszonej ślepoty, o czym mogło świadczyć to, że wyostrzył mi się zmysł słuchu i powonienia. Zaczynałem odróżniać oprawców po zapachu. Specjalista od posługiwania się kolbą automatu nosił świeżo wyprane ubranie. Inny zalatywał orzeszkami pistacjowymi, które żuł całymi garściami. Gdy zwracał się w moją stronę i coś mówił, opluwał mnie pogryzionymi drobinami. Ten, który dobrze mówił po angielsku, bez przerwy palił. Rozsiewał woń papierosów i przetrawionej kawy. Gdy pokrzykiwał, spadał na mnie cały deszcz śliny. Podobnie jak pozostali, lubował się w tandetnej wodzie kolońskiej. Właśnie odsunął krzesło i zaczął nerwowo krążyć po pokoju. Mówił z szybkością karabinu maszynowego. Grał rolę życzliwego faceta. Bez przerwy mnie pocieszał, że wszystko będzie dobrze. Krążąc zbliżał się do mnie, aż stanął nade mną i wrzasnął: — Ciągle się upierasz, Andy! Widzę, że trzeba będzie to inaczej załatwić — zagroził.

Co mógł mieć na myśli? Nie brakowało im pomysłów. Czytałem dane wywiadowcze o instytucjach śledczych w Iraku, o masowych morderstwach, więc miałem powody, by zastanowić się nad nową groźbą. Wyobraźnia podpowiadała mi obóz koncentracyjny i prawdziwe tortury, jak na przykład rażenie prądem elektrycznym najczulszych punktów ciała. Tymczasem zastosowano prostą metodę. Dwóch osiłków znowu potraktowało mnie kolbami. Jeden zdzielił mnie prosto w szczękę. Usłyszałem chrzęst łamanych kości i poczułem dotkliwy ból. Wyłamał mi dwa zęby trzonowe. Zwaliłem się na podłogę, wrzeszcząc z bólu. Chciałem wypluć resztki zębów, ale spuchnięte i odrętwiałe usta nie poddawały się mojej woli. Gdy zaś językiem dotknąłem obnażonych nerwów, zemdlałem. Ocknąłem się na podłodze. Opaska zsunęła mi się z oczu. Z ust płynęła krew, rozlewając się czerwoną plamą po kremowej wykładzinie. Czułem się jak zbity pies. Marzyłem tylko o tym, by jakimś cudem pozbyć się kajdanek, którymi mnie skuto i rzucić się na tych łotrów, bez względu na wszystko. A jednak to oni natarli na mnie, waląc kolbami w głowę, nogi, plecy i nerki. Nos miałem zatkany krwią, więc krzycząc z bólu, łapałem oddech ustami, a wtedy strumień zimnego powietrza atakował obnażone nerwy w dziąsłach. To zaś powodowało, że znów zaczynałem wrzeszczeć z bólu i krąg się zamykał. Cierpiałem katusze. Uniesiono mnie z podłogi i posadzono na krześle. Nie zadano sobie trudu i nie przewiązano mi już oczu, ale i tak starałem się nie patrzeć. Opuściłem głowę, nie chcąc ich prowokować. Dostałem już swoje. Bolał mnie każdy milimetr ciała, zwisałem na krześle jak bezwolna masa ludzkiego mięsa. Nie panowałem nad odruchami, nie byłem nawet w stanie ścisnąć kolan. Wyglądałem chyba dokładnie jak Dinger, którego widok tak mnie przeraził. Zapadła cisza. Nikt nic nie mówił. Dano mi czas, żebym się zastanowił. Ile jeszcze mogę wytrzymać? Czy zakatują mnie tu na śmierć? Trwało to długą chwilę. — I po co się upierasz, Andy? W imię czego? Ojczyzny? Twój kraj nawet nie wie, gdzie jesteś i zupełnie o to nie dba. Może tylko rodzice i bliscy niepokoją się o ciebie. Nie chcieliśmy tej wojny. Nie my ją wywołaliśmy, ale Bush, Mitterrand, ta wasza Thatcher i Major. Lecz oni palcem nie kiwną w twojej sprawie. To nie oni cierpią, ale ty, a twój los zupełnie ich nie obchodzi. Powiem ci jeszcze coś. Bolejemy, że nasze rodziny też cierpią. Dla nas ta wojna trwa długo, ale to nie my jesteśmy barbarzyńcami. To wy narzuciliście nam wojnę. Jesteś, Andy, w trudnej sytuacji. Czy naprawdę warto tak cierpieć? Dlaczego nas zmuszasz do tego wszystkiego? Przecież wcale tak nie musi być. Nic nie odpowiedziałem. Siedziałem milcząc, z opuszczoną głową. Mój plan polegał na tym, aby poczęstować ich wymyśloną przez nas legendą, ale nie od razu. Działając zbyt pośpiesznie, mógłbym wzbudzić podejrzenia. Przede wszystkim nie powiem niczego poza czterema podstawowymi danymi. Niech pomyślą, że gotów jestem poświęcić wszystko za Królową i Ojczyznę. Potem, niespiesznie, wyłożę im moją historię. Tymczasem szwargotali coś między sobą. Nie znam arabskiego, ale wydawało mi się, że mówią dość uczonym językiem. Bez przerwy też robili jakieś notatki. To był dobry znak. Można było wnosić, że sprawa przeciągnie się dłużej, że nie mają zamiaru wykończyć mnie, gdy tylko znudzi im się cała sprawa. Raczej będą mnie utrzymywać przy życiu. Być może takie mieli rozkazy. Poczułem się w pewnym sensie bezpieczniej. Świadomość, że sprawa zatacza szerszy krąg, że o moim losie zapadną decyzje na znacznie wyższych szczeblach, dodała mi otuchy. Moje drugie „ja” kazało mi jednak spojrzeć także na odwrotną stronę medalu. Jeśli o mojej sprawie rzeczywiście zadecydują wyżej, to zapewne odstawią mnie gdzieś, skąd trudniej będzie uciec. O ucieczce trzeba myśleć cały czas i zawsze być gotowym, bo nie wiadomo, kiedy i gdzie nadarzy się okazja, tyle że im dłużej człowiek siedzi w niewoli, tym trudniej o okazję. Myślałem o Dingerze. Byłem pewien, że nie dał się wciągnąć w zeznania o rzekomym izraelskim komandzie. Starał się wytrwać, a gdy uznał, że nie wytrzyma już bicia i tortur, to poczęstował ich naszą legendą. Przyszło mi do głowy, że będzie lepiej, jeśli otworzę oczy i obejrzę sobie dokładnie całe pomieszczenie. Żaluzje na oknach były zasunięte, przez szpary przedostawało się niewiele światła. Wszystko tonęło w półmroku. Pokój był całkiem spory, miał na oko dwanaście metrów długości i o połowę mniej szerokości. Nie

widziałem drzwi, więc sądziłem, że siedzę do nich tyłem. Na wprost mnie stało ośmiu, może dziewięciu oficerów. Wszyscy palili i w pokoju unosiła się gęsta chmura dymu. Mniej więcej w połowie długości sali, po mojej prawej stronie, stało duże biurko, a na nim — jak to w biurze — kilka telefonów, papiery, trochę książek, jakieś akta. Za biurkiem, na ścianie, zobaczyłem wielki, chyba największy w świecie, portret Saddama Husajna. Wódz w mundurze z medalami i w berecie łaskawie się uśmiechał. Uznałem, że znajduję się w gabinecie miejscowego dowódcy garnizonu. Obok na ścianie wisiały jakieś ogłoszenia... Pośrodku pokoju, na kremowej wykładzinie z gumoleum, leżał wielki perski dywan. Po lewej, vis-a-vis biurka, stała duża sofa, a raczej podwójny, a może potrójny fotel, dalej zaś, pod ścianami, rząd składanych, plastikowych krzeseł. Tylko moje było inne — wyściełane, jakby zabrano je z eleganckiej jadalni. Wciąż rozmawiali półgłosem nie zwracając na mnie żadnej uwagi, jak gdyby omawiali zwykłe sprawy biurowe. Poruszyłem głową. Krople krwi spłynęły ku brodzie. Ból wywołany wybiciem zębów przeszywał ciało i mózg. Czułem, że dłużej nie wytrzymam. Wybór miałem ograniczony. Wiedziałem, że jeśli znów zaczną mnie bić, to pewnie nie dociągnę do końca dnia. Nadszedł więc najwyższy czas, aby rozwinąć opowieść o rzekomej misji ratowniczej. Muszę tylko poczekać na jakiś dogodny moment. Odmawiając odpowiedzi na zadawane mi pytania, wcale nie rżnąłem bohatera czy patrioty. Bohaterowie występują wyłącznie w propagandowych filmach wojennych. W życiu jest zupełnie inaczej. Nie liczy się heroizm, ale przetrwanie. Trzeba kalkulować. Człowiek czasami dokonuje czynów, które można nazwać bohaterskimi, ale nie dlatego, że jest bohaterem, tylko dlatego, że takie zachowanie narzuciła mu sytuacja. Ci, co idą na hura, to przygłupy, które niczego nie rozumieją. Jeśli od razu bym się wdał w opowieść o operacji ratunkowej, nie daliby się nabrać. Gdy odczekałem swoje, moi oprawcy mogą uwierzyć, że wycisnęli ze mnie zeznania, przez co moja opowieść stanie się prawdopodobniejsza. Teraz pozostało mi tylko dozować informacje, cedzić je kropla po kropli, by wystarczyło na przeżycie. — Posłuchaj mnie, Andy. Wcale nie chcemy zadawać ci bólu, ale musimy mieć te informacje. Zdajesz sobie chyba sprawę, że możemy tak ciągnąć bez końca. Weź przykład ze swego kolegi. Nie upierał się i, widzisz, żyje. Leży sobie na trawie w słońcu, a ty ślęczysz tu w tej norze. Upór nikomu nie jest potrzebny, ani tobie, ani nam. Tracimy tylko czas. Pomyśl. Powiesz nam, co trzeba i koniec. Wydobrzejesz, zaopiekujemy się tobą do końca wojny, a kto wie, może uda nam się załatwić wszystko tak, że zaraz pojedziesz do domu. Ty nam pomożesz, my pomożemy tobie. Nie wyglądasz najlepiej. Boli cię, co? Przydałby się doktor. Możemy to załatwić. Starałem się sprawiać wrażenie człowieka, którego w końcu udało się złamać. — W porządku — zacharczałem. — Dłużej już nie wytrzymam. Wszystko powiem. Ilu ich było w pokoju, wszyscy zaczęli słuchać. — Jestem z oddziału poszukiwawczo-ratunkowego. Szukamy zestrzelonych lotników i transportujemy ich na tyły. Przesłuchujący rzucił wymowne spojrzenie pozostałym. Natężyli uwagę. Usiedli, gdzie kto mógł, i słuchali tłumacza. — W porządku, Andy, ale chcielibyśmy dowiedzieć się czegoś więcej o waszym oddziale. Mówił spokojnym tonem, z wyraźną nutą życzliwości. Był zapewne przekonany, że rzeczywiście zacząłem śpiewać. I bardzo dobrze, o to właśnie mi chodziło. — To taka zbieranina z różnych jednostek z całej Anglii — ciągnąłem. — Wzięli tych, którzy mają jakieś doświadczenie w służbie sanitarnej. Nikogo nie znałem, bo — jak powiadam — powyciągali nas z różnych jednostek. Nie jestem żołnierzem, lecz medykiem. Wplątano mnie w wojnę i sprawy, których ani nie rozumiem, ani nie chciałem rozumieć. Pracowałem spokojnie w komisjach lekarskich i było mi dobrze, aż tu nagle, nie wiadomo dlaczego, wylądowałem w oddziałach poszukiwawczo-ratunkowych. Jak mówię, jestem medykiem. Wydawało mi się, że moje słowa ich przekonują. W każdym razie zaczęli wymieniać między sobą uwagi. Najwidoczniej to, co powiedziałem, zgadzało się z tym, co usłyszeli od Dingera. Uciekanie się do wymyślonych historii ma tę wadę, że jak już się zacznie je opowiadać, to nie ma odwrotu. Trzeba uważać, żeby nie wdawać się w niepotrzebne szczegóły, bo w ten sposób można ugotować innych. Legenda musi być prosta, łatwa i bez udziwnień. Dobrze jest przy tym grać kompletnego łacha, dawać do zrozumienia, że w takim stanie fizycznym człowiek zwyczajnie nie pamięta różnych szczegółów. Umysł nie pracuje, przede wszystkim dlatego, że nie pozwala mu na to wycieńczenie delikwenta, a poza tym jest on takim ociężałym przygłupem, który właściwie o niczym nie ma pojęcia, nie potrafi nawet przypomnieć sobie, jakim śmigłowcem leciał. Cały czas gorączkowo analizowałem legendę, obmyślając, co i jak powiedzieć.

Wiedzieli, że jestem sierżantem, więc próbowałem to wygrać. W ich systemie sierżant to bezmyślne popychle. Liczą się tylko oficerowie. Oni podejmują wszelkie decyzje i uważa się, że tylko oni mają patent na myślenie. — Ilu was było? — Nie wiem. Śmigłowiec chyba dostał i zaczął lądować. Panowało straszne zamieszanie. Powiedzieli, że coś zaraz wybuchnie. Kazali wysiadać, biegiem. Maszyna natychmiast wystartowała i tyle — grałem rolę nierozgarniętego, przerażonego do imentu i wystraszonego gamonia, który nie wie nawet, ile jest dwa razy dwa. — Nie jestem przyzwyczajony do takich rzeczy i sam nigdy bym się nie zdecydował na coś takiego. Znam się tylko na pierwszej pomocy, moje zadanie polega na opatrywaniu rannych pilotów. — Ilu was było na pokładzie śmigłowca. — Nie umiem powiedzieć, nie liczyłem, było ciemno. — Andy, ostrzegam cię. Daliśmy ci szansę, ale nie miej nas za idiotów. W ciągu ostatnich kilku dni zginęło wielu ludzi, chcemy wiedzieć, jak to się stało. Po raz pierwszy wspomnieli o własnych stratach. Spodziewałem się, że wcześniej czy później muszą do tego nawiązać, ale oczywiście nie było mi to na rękę. — Nie wiem, o czym pan mówi. — Chcemy wiedzieć, kto to zrobił. Ty? — Ja? Nie wiem, o co chodzi. — Posłuchaj, Andy. Daj nam szansę. I coś ci powiem, byś zrozumiał, że chcemy ci pomóc. Daj nam adres rodziców, a my do nich napiszemy, aby ich uspokoić, niech wiedzą, że jesteś cały i zdrowy. Albo jeszcze lepiej, napisz do nich list, a my go wyślemy. Byłem na to przygotowany, bo przeszliśmy stosowne szkolenia. Uprzedzano nas, żeby nigdy niczego nie podpisywać. Tak przynajmniej wynika z doświadczeń z czasów wojny w Wietnamie, kiedy ten i ów składał podpis na niewinnie wyglądającej kartce papieru, a potem w prasie światowej ukazywały się sążniste „oświadczenia”, w których „przyznawano się” do najcięższych zbrodni, na przykład do wymordowania całej wioski, w której były same dzieci. Wiedziałem więc, że próbują mnie wrobić. W istocie nie ma mowy o wysłaniu listu do Peckham, to jedynie czysta fantazja. Nie mogłem jednak powiedzieć im zwyczajnie, żeby się wypchali, bo nie dam się nabrać. Musiałem znaleźć inne wyjście. — Ojciec umarł wiele lat temu — zacząłem mówić — a matka wyjechała z takim jednym Amerykaninem, którego poznała w Londynie, i teraz mieszka w Stanach, ale nie wiem gdzie. W istocie nie mam rodziców i dlatego zresztą znalazłem się w wojsku. Nie mam nikogo bliskiego. — A ten Amerykanin to gdzie pracował w Londynie? — Na Wimbledonie. ‘* Kolejny chwyt z klasycznego repertuaru. Chcieli mnie wzruszyć, zmiękczyć, żebym zaczął wylewać z siebie żale. Znałem się na tym, przerabialiśmy to podczas ćwiczeń poświęconych taktyce uników i odejścia oraz na szkoleniach o zachowaniu się w niewoli. — Czym się zajmował? — Nie bardzo wiem. To było w czasach, gdy już nie mieszkałem w domu. Miałem kłopoty rodzinne. — Masz rodzeństwo? — Nie. Chciałem, aby moja legenda opierała się na prawdzie, bo jeśli kłamstwo podeprze się czymś, co człowiek dobrze zna i co rzeczywiście się zdarzyło, wtedy łatwiej wszystko zapamiętać, a poza tym przesłuchujący może czasami sprawdzić pewne szczegóły. Jeśli się przekona, że są prawdziwe, wtedy nie drąży sprawy dalej. Miałem kiedyś kumpla, który rzeczywiście miał takie rodzinne przeżycia. Jego stary umarł, gdy ten mój koleś miał trzynaście lat. Matka rzeczywiście związała się z jakimś Amerykaninem, wyjechała do Stanów, nie przejmując się synem. Uważałem, że moja opowieść jest całkiem przekonywaj ąca. Nie śpieszyłem się. Z trudem wydobywałem słowa, śliniłem się i rzeczywiście mówienie nie bardzo mi wychodziło. — Cierpisz, Andy? Pomóż nam, a wszystko będzie dobrze. Sprowadzimy lekarza. A teraz opowiadaj. — Ależ ja nic więcej nie wiem. W tym momencie znów zastosowano klasyczny chwyt z żelaznego repertuaru. Mój przesłuchujący był obkuty w tych sprawach. — Andy, podpisz tutaj. Damy znać rodzinie, że jesteś cały i zdrowy. Spróbujemy ustalić adres matki w Ameryce, mamy swoje sposoby. Tylko się podpisz, a już my się postaramy, żeby wiadomość do niej dotarła. Damy też znać do Czerwonego Krzyża. Twój podpis będzie dowodem, że żyjesz, że nie zginąłeś na pustyni i nie pożarły cię dzikie zwierzęta. Pomyśl tylko, jak podpiszesz i zwrócimy się do Czerwonego Krzyża, to nic ci już nie będzie grozić. Nikt cię nie zabije.

Nie mogłem wprost uwierzyć, że wyszli z czymś tak naiwnym. Próbowałem się wyłgać. — Nie znam adresu. Już mówiłem, że właściwie nie mam nikogo bliskiego. Można oczywiście podać jakiś wymyślony adres, można też podać jakiś realnie istniejący, jeśli zakłada się, że mogą sprawdzić. Tylko łączy się z tym określone niebezpieczeństwo. Powie się na przykład, że ktoś mieszka przy Akacjowej 9, nazywa się tak i tak, i co? Właśnie, pewnego pięknego dnia ów ktoś otwiera rano drzwi i dostaje w czapę. Nigdy nie wiadomo, jak daleko ci ludzie mogą się posunąć. — Dlaczego się upierasz, Andy, dlaczego nie chcesz nam pomóc. Sam sobie tylko szkodzisz. Mówiłem ci już, że mogę cię osłaniać, ale do czasu. Ci panowie tutaj, moi przełożeni, nie odpuszczą, dopóki nie usłyszą wszystkiego. Uważaj, bo przeciągasz strunę. Jeśli nie będziesz ze mną współdziałać, to nic nie będę mógł dla ciebie zrobić. Wstał i odszedł na stronę. Nie miałem pojęcia, co się teraz stanie. Siedziałem z opuszczoną głową. Nie widziałem, ale usłyszałem, że znów się zaczyna. Zacisnąłem szczęki i czekałem. Tym razem oszczędzono mi kolb. Bili mnie zwyczajnie, po twarzy. Za każdym ciosem, który trafiał w okolice wybitych zębów, podnosiłem wrzask. I to był błąd. Złapali mnie za włosy. Podnieśli łeb do góry, żeby było łatwiej trafić i zaczęli lać w czułe miejsce. Zwaliłem się z krzesła. Zostawili mnie w spokoju, nie na długo jednak. Myśleli pewnie, że już mam dosyć, a chwila przerwy zachęci mnie do mówienia. Po minucie wylądowałem na krześle. — Posłuchaj, Andy. Możemy coś dla ciebie zrobić, pod warunkiem, że i ty dla nas coś zrobisz. — Pewnie, zrobię. Tylko że ja już nic nie wiem. Wszystko powiedziałem. — Gdzie mieszkają twoi rodzice? Powtórzyłem to, co już raz powiedziałem. — Nie wierzę, że nie znasz adresu matki w Ameryce. — Nie znam. Nic mnie z nią nie łączy. A ona też nie interesuje się mną. Wyjechała, a ja wstąpiłem do wojska. — Kiedy? — Gdy skończyłem szesnaście lat. — Dlaczego? — Zawsze pragnąłem pomagać ludziom, dlatego właśnie zostałem medykiem. Nie chciałem i nie chcę walczyć. Nienawidzę wojny. Sprawa rodziny była marginesem. Zacząłem nawet podejrzewać, że drąży ją tylko po to, aby mieć pewność, że mnie złamał. Nie chodziło mu o fakty, ale własną ambicję śledczego. — Widzę, Andy, że nie posuwamy się do przodu. Znów zaczęło się bicie. Organizm dość szybko przystosowuje się do warunków i zwyczajnie zapada się w niebyt. Inaczej jest z umysłem, który zaczyna funkcjonować, jakby na dwóch płaszczyznach naraz. Połowa mózgu powiada, że za chwilę stracisz przytomność, podczas gdy druga połowa już dawno omdlała. Jest to trochę tak, jak wtedy gdy człowiek leży na łóżku kompletnie uwalony. Otóż, choć jest pijany, w sztok, to jednak w mózgu coś tam jeszcze funkcjonuje, jakiś nieśmiały głosik deklaruje, że to już ostatni raz, że nigdy więcej. Tym razem jednak zapadłem w całkowitą ciemność. Kopniaki wymierzono nader celnie. Posypałem się, straciłem przytomność, a gdy się ocknąłem, we łbie huczało mi jak w ulu. Ocknąłem się, czując ból. Ktoś gasił właśnie papierosa na moim karku. Oczy znów miałem przewiązane opaską, ręce skute. Leżałem na trawie, twarzą do ziemi. Czaszkę rozorywał przejmujący ból. Uszy mnie paliły. Na skórze czułem promienie słońca. Był chyba jasny dzień. Z trudem ogarniałem sytuację, domyślałem się, że musiano mnie wywlec z baraku i rzucić na ziemię. Nie miałem siły trzymać głowy, ale nie mogłem położyć jej na ziemi, bo z jednej strony przeszkadzała opuchlizna, a z drugiej rany. Zza pleców dobiegł do mnie głos Dingera. Z niego również zrobili sobie popielniczkę. Ucieszyłem się słysząc go, choć były to tylko jęki i bolesne stęknięcia. Nie widziałem Dingera, nie mogłem go dotknąć, ale sama świadomość jego obecności wystarczyła, żeby poczuć się bezpieczniej. Strażników, którzy traktowali nas jak popielniczki, było trzech, a może czterech. Brali na nas rewanż za ostatnie dni, które okazały się dla nich raczej nieprzyjemne. Zjawiło się zresztą więcej takich kotów, zwabionych przedstawieniem, chętnych do wyrównania rachunków. Śmiali się, poszturchiwali nas, a jeden zatknął mi zapalonego papierosa za uchem i czekał, co się stanie. Jego koledzy powitali z uznaniem taką pomysłowość. Choć oczy miałem zawiązane, starałem się nie podnosić głowy, aby im się wydawało, że się boję. Bardzo

chciałem ujrzeć Dingera. Chciałem go dotknąć, poczuć jego obecność i bliskość. Potrzebny był mi taki fizyczny kontakt. Zacząłem kręcić głową, niby to z powodu papierosa, który przypiekał mi ucho, i udało mi się nieco ściągnąć przepaskę. Wreszcie zobaczyłem światło dnia. Z zawiązanymi oczami człowiek ma bez przerwy poczucie zagrożenia i czuje się szalenie niepewnie. Jeśli to ma być moja ostatnia godzina — powiedziałem sobie w duchu — to przynajmniej napatrzę się na świat. Był piękny, słoneczny dzień. Niebo bez jednej chmury. Tuż nad nami szumiało drzewo owocowe, na gałęzi siedział ptaszek i właśnie zaczął ćwierkać. Jakieś dwadzieścia metrów dalej ktoś uruchamiał samochód. Słychać było szmer rozmów i wszystko wyglądało wręcz sielankowo. Zza muru dobiegały odgłosy miasta: warkot silników, pisk opon, ludzkie głosy. Usłyszałem skrzypienie otwieranej bramy, szum wyjeżdżających pojazdów i znów skrzypienie — znak, że bramę zamknięto. Wydawało mi się, że to, co mnie otacza, należy do innego świata, do innej epoki i że jest tu swojsko i bezpiecznie. Pomyślałem sobie, że zobaczyłem i zrobiłem wszystko, co tylko mogłem i jeśli to już koniec, to niech i tak będzie. Nie wspominałem ani Jilly, ani Kate. „Pogadałem” z nimi, leżąc w rowie. Niewiele już mogłem dla nich zrobić, więc nie było co łamać sobie głowy. Obie jako tako zabezpieczyłem finansowo, napisałem listy, z których się dowiedzą, że naprawdę je kochałem. Wiem, że one też mnie kochały. Jak przyjdzie co do czego, to powiedzą im, że zginąłem i tyle. Teraz chciałem się skupić na czymś zupełnie innym. Widziałem kiedyś taki film Breaker Mor ant, o wojnie burskiej. Kiedy bohaterów prowadzono na stracenie, to trzymali się za ręce. Nie jestem pewien, czy chciałem złapać Dingera za rękę, czy tylko coś mu powiedzieć, ale chciałem być z nim, żeby tę ostatnią godzinę przeżyć razem. A tymczasem poszturchiwano nas, kopano, opluwano, a nawet szczano na nas. Koty chichotały przy tym jak dzieci, którymi w istocie były. Wszystko razem wydawało się jakby mniej brutalne niż przedtem. Może im się już znudziło, a może po prostu nawykłem do takiego traktowania. Nie reagowałem. Zacisnąłem zęby, nie podnosiłem głowy. Obaj z Dingerem jęczeliśmy i postękiwaliśmy po każdym ciosie czy kopnięciu, nie dlatego, że były dotkliwe, lecz dlatego, że byliśmy obolali i najmniejsze nawet dotknięcie sprawiało przejmujący ból. Oni zaś pomstowali na Mitterranda i Busha, a gdy zobaczyli, że opaska zsunęła mi się z oczu, zaczęli gestami pokazywać, że poderżną mi gardło. Wymachiwali też pistoletami i wykrzykiwali znacząco bang— bang. Nie zwracałbym na to uwagi, gdyby rzeczywiście taki był wyrok, ale te kutasy znęcały się nad nami z własnej woli i dla własnej przyjemności. Nagle usłyszałem odgłosy wzmożonego ruchu, uruchamiano silniki samochodów, wykrzykiwano jakieś rozkazy, co ogromnie mnie zaniepokoiło i przygnębiło. Znów się zaczyna — pomyślałem żałując, że kończy się okres względnego spokoju. Szkoda, bo poleżałbym jeszcze z godzinkę na słońcu. Miałem tylko nadzieję, że cała ta wrzawa powstała za sprawą oficerów i nie oznacza, że koty znów coś wymyśliły. Z oficerami jest jednak inaczej, o coś im chodzi, rozmawiają. Od reszty tego tałatajstwa nie można oczekiwać niczego poza biciem i kopniakami. Trzaskały drzwi samochodów. Słyszałem bieganinę. Coś się szykowało. Spiąłem się. Na to, co ma się wydarzyć, nie miałem najmniejszego wpływu. Chciałem krzyknąć do Dingera, ale co? Boże chroń królową? To nie miało sensu. Zdjęto mi więzy z nóg, ale zostawiono kajdanki na rękach i przepaskę na oczach. Chwycono mnie pod ramiona i postawiono na nogi. Nie miałem jednak siły stać. Byłem odrętwiały. Ciało pulsowało bólem, otworzyły się przyschnięte ledwo rany. Musiano mnie wlec, bo nogi odmawiały posłuszeństwa. Rzucono mnie na skrzynię półciężarówki i pchnięto do przodu. Kazano oprzeć się o szoferkę, a z obu stron postawiono żołnierzy. Wszystko wskazywało na to, że wywiozą na rozwałkę. Zbliżał się więc kres. Niczego więcej w życiu nie zobaczę i nie usłyszę. Wielki plan, żeby dać znak Dingerowi, coś mu powiedzieć, spełzł na niczym, zamienił się w gówno. Byłem zły na siebie. Odsłonili mi oczy. Świeciło ostre słońce, zmrużyłem powieki. Na wprost nie było niczego ciekawego, nie pozwolili mi się odwrócić, więc nie wiedziałem, co się dzieje z Dingerem. Moi strażnicy zaczęli walić pięściami w dach szoferki. Zawtórował im kierowca i ktoś, kto siedział na miejscu pasażera. Nie tylko oni manifestowali w ten sposób wesołość. Zewsząd dobiegała radosna wrzawa. — Teraz będzie coś dla ludzi — rzucił jeden z oficerów, który podszedł do naszego auta. Wrzawa i słońce sprawiały, że byłem oszołomiony i na pół oślepiony. Zdołałem jednak dostrzec, że formuje się konwój pięciu czy sześciu nowiutkich półciężarowych toyot i land cruiserów. Niektóre miały jeszcze plastikowe ochraniacze na tapicerce. Były jednak pokryte grubą warstwą pustynnego kurzu. W „moim” aucie na przykład trzeba było przeczyścić tylną szybę, bo inaczej kierowca nie widziałby, co się dzieje za

jego plecami. Otworzono wielką, dwuskrzydłową bramę i wyjechaliśmy na ulicę przy wtórze ryków setek gardeł, bo taki tłum się zgromadził i wrzeszczał tak donośnie, jakby witano finalistów na centralnym korcie w Wembley. Wyległy setki mieszkańców. Stali głowa przy głowie. Kobiety z kijami, mężczyźni z karabinami i kamieniami, wszyscy w tradycyjnych strojach. Nieśli niezliczone portrety Saddama Husajna, podskakiwali w podnieceniu, manifestując radość, skandowali coś, czego nie rozumiałem. Mierzyli we mnie kamieniami. Obaj strażnicy starali się temu przeciwdziałać w obawie, że przy niecelnym rzucie im też może się dostać. Taka scena roztaczała się przed nami, gdy wyjeżdżaliśmy z koszar. Pomyślałem, że pewnie biorą nas na rozstrzelanie. Najpierw obwiozą po mieście, nagrają parę migawek na wideo, a potem zwyczajnie wykończą. Skręciliśmy w prawo, w główną ulicę, gdzie jeszcze większy tłum blokował przejazd. Samochód stanął, kierowca nie spuszczał ręki z klaksonu, żołnierze starali się utorować drogę. Posuwaliśmy się w żółwim tempie wśród szalejącej gawiedzi. „Śmierć Bushowi” — skandowali, a ja stałem na ciężarówce, jak — nie przymierzając — prezydent na czele kawalkady samochodów. Moje koty też szalały. Strzelano w powietrze. Nawet dzieciom, dziesięcioletnim na oko, dawano kałasznikowy, żeby puściły sobie serię. Nie mogłem się opędzić od myśli, że lada moment jakiś nabój mnie dosięgnie. Dzień zaś był rzeczywiście piękny i wyjątkowo ciepły. Tymczasem trafiły we mnie kamienie. Obaj wartownicy podskakiwali w podnieceniu, lądując z reguły na moich nie obutych stopach. Było mi słabo, chciałem oprzeć się o dach szoferki, ale ciągnięto mnie za włosy, żeby wszyscy mogli nasycić oczy moim widokiem. Z prawej zauważyłem Dingera. Wieziono go, podobnie jak mnie, na skrzyni półciężarowej toyoty. Spojrzeliśmy po sobie, gdy auta się zrównały, i nawet uśmiechnęliśmy się do siebie. Było to najszczęśliwsze wydarzenie tego długiego dnia. Dinger wyglądał dokładnie tak, jak ja się czułem, jednym słowem — okropnie. Wspominałem, że nie należał do przystojnych, ale nigdy nie sądziłem, że można zeń uczynić takiego potwora. On też uznał spotkanie za najlepszą rzecz, jaka mogła nas spotkać od czasu schwytania. Mrugnął do mnie i posłał dyskretny uśmiech, jakby wiedział, że właśnie tego potrzebowałem najbardziej. Niewielki gest dodał mi wiary i siły. Skoro Dingera stać na uśmiech — pomyślałem — to mnie, kurwa, też. Byłem mu ogromnie wdzięczny, ogarnęła mnie niezwykła czułość, gdy pomyślałem, że zdobył się na ten gest specjalnie dla mnie. Zdawałem sobie jednocześnie sprawę, że po raz ostatni dane jest mi widzieć kumpla. Nasz karnawałowy korowód posuwał się główną ulicą miasta. Tłum skandował i wymachiwał pięściami. Panowała nieprawdopodobna wrzawa. Nie sądzę, aby gawiedź wiedziała, kim jesteśmy, ale też nie o to chodziło. Moglibyśmy być Marsjanami, czy Bóg wie kim, i tak mieliby nas za łotrów. Część kotów skandowała razem z gawiedzią. Inni żołnierze latali w kółko usiłując opanować tłum, zerkali przy tym trwożnie na boki, aby uniknąć kamieni i kijów, przeznaczonych przecież dla nas. W dalszym ciągu gęsto strzelano w powietrze. Nasza eskorta też. „Śmierć Bushowi! Precz z Bushem!” Koran co prawda stanowi, że kradzież jest grzechem, ale widziałem, jak ten i ów przedostawał się przez rozsuwane kraty i znikał w sklepowych wnętrzach. Na całym Bliskim Wschodzie kupcy instalują takie kraty w obawie przed grzesznymi współwyznawcami. Tłum dzierżył portrety Saddama Husajna, obsypywał je pocałunkami i wzywał Allaha. Ledwo posuwaliśmy się do przodu. Co chwila przystawaliśmy, czekając, żeby tłum się rozstąpił. Nogi odmawiały mi posłuszeństwa. Spojrzałem na Dingera. Ten śmiał się od ucha do ucha. Co, u diabła, tak go rozbawiło? Oszalał chyba — pomyślałem i dopiero po chwili zdałem sobie sprawę, o co chodzi. On po prostu miał ich wszystkich w dupie. Właśnie! Tak trzeba. Przecież wiozą nas na rozwałkę, więc nie ma co udawać pokory. Chuj z nimi. Sam zacząłem się uśmiechać i z całej siły starałem się wyglądać godnie, a nie jak worek gówna, które ze mnie zrobiono. Patrzyłem im prosto w oczy i śmiałem się. Zauważył to jeden z eskortujących mnie strażników i skorzystał z okazji, żeby pokazać, jaki jest mocny. Rąbnął mnie raz i drugi. Spojrzałem na Dingera i obaj zachichotaliśmy, jak nie wiem co. Gdyby nie to, że na rękach mieliśmy kajdanki, to pewnie zaczęlibyśmy pozdrawiać tłum, jak dostojnicy. Nasze zachowanie rozpaliło gawiedź do białości. Niektórych rozradowało, innych wkurwiło. Zaczęło się szaleństwo. Naturalnie postępowaliśmy bezmyślnie i nie mogło to przynieść niczego dobrego, ale tak właśnie trzeba było zrobić. Eskorta dała nam popalić. Korzystała z okazji, żeby się popisać i przywołać nas do porządku. Ale niech tam, warto było. Miałem swoją satysfakcję. Z lewej strony pojawiła się biała amerykańska limuzyna. Wychyliło się dwóch oficerów, też się śmiali. Chyba rozbawiła ich ta sytuacja. Wykrzywiłem się do nich w uśmiechu, co skwitowali z radością, ale jednocześnie dali znak eskorcie, żeby nam dołożyć. Rachunek za wygłupy wystawiono, gdy dotarliśmy na skraj miasta. Tam również czekał thim. Ludzie

przepychali się między żołnierzami, aby się do nas dobrać, i nie miałem wątpliwości, że zaraz kordon pęknie. Marzyłem tylko o jednym: niech rozwalą mnie, a nie Dingera. Ściągnięto mnie z wozu. Rozglądałem się gorączkowo za Dingerem. Potrzebowałem go, był moim jedynym łącznikiem z rzeczywistością. Zobaczyłem, że jego też wywlekają z auta. Znaczy to, że egzekucja odbędzie się gdzieś w pobliżu i niezwłocznie. Śmierci się nie bałem. Wizja końca nigdy mnie nie przerażała, pragnąłem jedynie, aby stało się to błyskawicznie. Czy Jilly się dowie? Czy w ogóle wie, że zaginąłem? Wszystko, co miało wymiar materialny, przestało się liczyć, niczego już nie mogłem dla niej zrobić. Zostały tylko uczucia. Dobrze byłoby, gdybym mógł się z nią pożegnać. Co za wredny koniec. Kurwa mać! Śmierdziało okropnie. Odór nędznego jadła mieszał się z wonią wygasłych palenisk, skwaśniałego moczu, gnijących resztek i spalin. Samo miasto robiło wrażenie niezbornej mieszaniny średniowiecza i nowoczesności. Na głównej ulicy połyskiwał świeży asfalt, ale tylko tam, wszystkie inne ulice to zakurzone klepiska i piach. Widziało się nowiutkie land cruisery, jakby prosto z salonu samochodowego, żołnierzy w wyczyszczonych do połysku butach i mundurach skrojonych na wzór zachodni, a obok nich tłum w śmierdzących arabskich galabijach i w sandałach lub zwyczajnie na bosaka. Przewrócono mnie na ziemię, przed oczami zobaczyłem tłustawy jak kiełbasa paluch, nie myty chyba od początku świata. Obok nieskazitelnie zadbanych oficerów i zdrowo wyglądających żołnierzy, podreptywali brudni tubylcy z trzema zębami na krzyż, czarnymi jak święta ziemia i dziurawymi niczym rzeszoto. Wśród tłumu można było dostrzec czarnoskórych Arabów o pooranych twarzach, skołtunionych włosach, zrogowaciałych kolanach i łokciach, które nigdy nie zaznały kontaktu z wodą. Większość domów wzniesiono z gliny i kamienia. Wszystkie miały płasko ścięte dachy i liczyły, skromnie oceniając, paręset lat. Na ścianach płowiały najnowsze plakaty reklamowe pepsi-coli. Stare, oblazłe psy rozgrzebywały śmietniska i, unosząc tylne łapy, sikały pod ścianami domostw. Wszędzie zaś walały się puszki po konserwach i w ogóle wszelkie śmiecie. Pośrodku głównej ulicy, bulwaru w istocie, tuż obok miejsca, gdzie nasz konwój się zatrzymał, rozciągał się pas zieleni z placem zabaw dla dzieci. Pełno tam było drabinek zespawanych z metalowych rur i huśtawek obłażących z niebieskiej i żółtej farby. Takie place są czymś zwyczajnym w osiedlach mieszkaniowych w Anglii, tu jednak jawiły się niezwykle, jakby nie należały do tego świata. Irak był w stanie wojny od wielu lat i zewsząd tchnęło nędzą, gównem i biedą. Diabli wiedzą, jak po arabsku brzmiałoby „Tidworth”, ale oba miejsca były do siebie podobne jak dwie krople wody, oba były równie gówniane. Staliśmy na poboczu, czekając na śmierć. Żołnierze złapali nas pod ramiona. Nogi odmówiły mi posłuszeństwa, więc zwyczajnie zaczęli mnie wlec w stronę tłumu. Pokazywali nas, jak myśliwi zdobycz. Ciągnęli za włosy, żeby każdy mógł się na nas napatrzeć do woli. Nie było mi już do śmiechu. Szukałem wzrokiem Dingera. Bałem się, że zginie gdzieś w tłumie. Chciałem, byśmy byli razem. Słyszałem jedynie jego głos. Dinger jęczał, stękał i wrzeszczał z bólu, tak samo jak ja. Momentami udawało mi się dostrzec go w ciżbie. Było naprawdę niewesoło. Wszystko działo się wedle woli tłumu. Gdy ściągano mnie z auta, gotów byłem stawiać się, ale teraz ogarnęło mnie przerażenie. Tłum pokrzykiwał, jak — nie przymierzając — Indianie gotujący się do skalpowania, i wyglądało na to, że zaraz padniemy ofiarą oszalałej gawiedzi. Dobrały się do mnie jakieś staruchy, zaczęły ciągnąć za włosy i wąsy, poszturchiwać i okładać kijami. Mężczyźni też nie pozostawali bezczynni. Zaczynali od szturchańców, rychło jednak przechodzili do kopniaków. Padłem na ziemię, ze wszystkich stron otoczyło mnie ludzkie mrowie. Podtykali mi pod nos portrety Saddama i kazali składać pocałunki. Przypuszczam, że spora część tego tłumu nawet nie słyszała, że toczy się wojna. Kobiety, spychane na margines nakazami religii i wiekowej tradycji, chyba pierwszy raz w życiu miały okazję uderzyć dorosłego mężczyznę. W miarę jak koszmar się przedłużał, nabierałem przekonania, że chyba nas nie rozstrzelają. Gdyby mieli taki zamiar, to pewnie już by nas rozwalili. Czy to, co się działo, należy do zwykłego sposobu postępowania z jeńcami? Żołnierze starali się panować nad tłumem. Nie do końca im się to udawało, ale widać było, że nie chodzi o to, abyśmy zginęli z ręki tubylców. Zdecydowanie odpychano od nas każdego, kto wywijał

karabinem czy pistoletem. Być może taki pokaz z naszym udziałem to rodzaj reklamy albo przedsięwzięcie obliczone na podniesienie morale ludności, albo okazja do rozładowania napięcia. Kobiety drapały mnie pazurami. Rzucano mi w twarz resztki jadła, wylewano nieczystości. Przypomniały mi się sceny, jakie widziałem na filmach z Wietnamu, kiedy to skatowanych i zmaltretowanych pilotów pędzono przez miasta, które właśnie zbombardowali. Ze mną było dokładnie tak samo. Zależało mi jedynie na zachowaniu kontaktu z Dingerem. Chciałbym zamienić z nim parę słów. Bito go i znęcano się nad nim, tak jak nade mną. Z daleka słyszałem jego krzyk, ale pragnąłem go zobaczyć. Był dla mnie jedynym łącznikiem ze światem i nie chciałem go stracić. Nie mogłem ruszyć ani ręką, ani nogą. Wsparłem się na jednym z żołnierzy, objąłem go ramionami. Drugi pośpieszył na pomoc. Zaczęli wlec mnie po ziemi, czułem, jak odziera się skóra z palców u nóg. Co chwila przystawali, bo ktoś tam jeszcze zapragnął wyrównać rachunki. Jakaś baba, może sześćdziesięcioletnia, łupnęła mnie w dołek. Chyba wtedy zrobiło mi się wszystko jedno. Nie wiem, jak długo to trwało, wydawało mi się, że bez końca. Usłyszałem strzały i w sukurs żołnierzom przybyli oficerowie. Wojsko zaczęło odpychać tłum. Ironia losu albo paradoks historii sprawił, że ci sami ludzie, którzy jeszcze niedawno gasili papierosy na moim karku, teraz występowali w roli zbawców. Skurwysyny ratowały mnie przed tłumem. Usłyszałem, jak Dinger pomstuje. Miałem świadomość, że powinniśmy raczej zachować pokorę, grać rolę kompletnie wykończonych, takich, na których nawet splunąć nie warto. A przecież w pewien sposób przystosowaliśmy się do tego, co się dzieje, i ogarniała nas zrozumiała złość. Czas już dać temu wyraz. Spojrzałem wściekle na staruchy, a te znów natarły na mnie. Pod ciosami i pazurami padłem na ziemię. Żołnierze zaczęli mnie podnosić. Jeszcze na czworakach, spojrzałem w górę. „Odpierdol się, ty stara kurwo” — wrzasnąłem. Te słowa nie wymagały tłumaczenia. Treść wyrażały moje oczy. Nie było to jednak rozsądne posunięcie. Żołnierze unieśli mnie za ramiona. Odtrąciłem ich i kazałem się odpierdolić. Było mi naprawdę wszystko jedno, i tak już ledwie dyszałem. Ale obelga oznaczała dla nich utratę twarzy, a tego nie mogli puścić płazem, więc natychmiast zaczęli odzyskiwać dobre imię, nie szczędząc mnie. Pamiętam, że tuż przed wyjazdem z Herefordu, przybył do nas z wykładem Amerykanin, były jeniec wojenny w Wietnamie. Wcześniej służył w marines, później, właśnie w Wietnamie, przeniósł się do lotnictwa. Wedle zasad, jakie wpajano w piechocie morskiej, im człowiek jest bardziej agresywny i twardy, tym szybciej oprawcy dadzą mu spokój. Tak właśnie nam mówił, nam, starym cynikom z Herefordu, i opowiadał ze łzami w oczach o pięcioletniej niewoli w rękach Vietcongu. „Te zasady to jedno wielkie gówno — mówił. — Nie macie pojęcia, przez jaki koszmar przeszedłem tylko dlatego, że zachowywałem się tak, jak mnie uczono”. Postąpiłem dokładnie odwrotnie. Zrobiłem to, co on nam odradzał. Ale tak już jest, że człowiek nie może się powstrzymać, gdy chodzi o jego własny honor. Nie byłem już w stanie znieść poniżania i deptania godności. Miałem świadomość, że to nierozsądne, że mija się z celem. Wiedziałem, iż drogo za to zapłacę, lecz przynajmniej przez chwilę poczułem się lepiej. Przez ułamek sekundy, ja byłem zwycięzcą. Nie śmieciem, nie workiem gówna, ale sobą — Andym McNabem. Koty chichotały przez całą drogę do koszar. Moi oprawcy byli szczęśliwi, ubawili się po pachy. Rzucili mnie skutego w kąt pół-ciężarówki i nie zwracali na mnie uwagi. Krwawiłem, z trudem łapałem oddech, oni zaś zadowoleni palili papierosy, śmiali się i raz jeszcze roztrząsali szczegóły „bitwy”. Co do mnie, to mimo wszystko byłem rad, że mam to już za sobą i nie zostałem rozstrzelany. Miało się ku wieczorowi, gdy znaleźliśmy się w koszarach. Nie obwiązano mi oczu, tylko zaciągnięto do jakiegoś parterowego baraku. W pomieszczeniu, do którego mnie wrzucono, znajdowało się pięć łóżek. Nie widziałem żadnych szafek ani czegoś podobnego. Były tylko łóżka nakryte zwykłymi kocami, takimi jakie każdy może sobie kupić. Na nich chłopcy porozkładali swoje oporządzenie. Wszystko wskazywało na to, że nie są to prawdziwe koszary, ale raczej rodzaj przejściowego obozu. Panował mrok, ledwie rozświetlany płomieniem grzejnika na parafinę, stojącego pośrodku sali. Błyski ognia tańczyły na ścianach. Od grzejnika biło cudowne ciepło, od którego człowiek robi się znużony i senny. Ciepło wywoływało wspomnienia. Nie tylko zresztą ciepło, nawet cienie na ścianach wydały się dziwnie znajome. Ogarnęło mnie poczucie spokoju i bezpieczeństwa, jak ongiś, u ciotki Nell w Catfordzie. W szczenięcych latach uwielbiałem do niej jeździć. Zajmowała połowę bliźniaka z trzema sypialniami i prowadziła rodzaj pensjonatu. W porównaniu z naszym mieszkaniem, dom ciotki Nell kojarzył mi się z hotelem. Wieczorami wstawiała mi do pokoju taki właśnie parafinowy grzejnik, a ja — szczęśliwy dziewięciolatek — patrzyłem na cienie tańczące na ścianach i myślałem o wspaniałym jedzeniu, jakie mnie

czeka następnego dnia. U ciotki Nell jadało się płatki na prawdziwym mleku, a nie jak u nas — na wodzie z odrobiną mleka z puszki. Dla gości, którym wynajmowała pokoje, gotowała curry. Jeśli byłem grzeczny, a decyzja w tej sprawie należała do wuja, też dostawałem trochę. Wuj George z zapałem uprawiał ogród, całkiem spory zresztą, z altanką, w której lubiłem się bawić. Wuj natomiast bawił się ze mną wpuszczając mnie w maliny. — Andy — powiadał — przekop ziemię w tym kącie i policz robaki. Musimy wiedzieć, ile jest robaków, bo od tego wiele zależy. Zabierałem się do kopania w poczuciu, że powierzono mi niesłychanie ważną misję. Wuj tymczasem odpoczywał na leżaku, pił herbatę i śmiał się do rozpuku. Nigdy się na tym nie poznałem. Byłem święcie przekonany, że liczenie robaków to niesłychanie ważna i odpowiedzialna sprawa. Przykuto mnie za rękę do żelaznego pałąka na ścianie i dano ze dwadzieścia minut spokoju. Próbowałem się jakoś ułożyć, ale okazało się to trudne. Przy każdym nieostrożnym ruchu kajdanki mocniej zaciskały się na przegubie. Pałąk był dość wysoko. Półleżąc na podłodze, musiałem wyciągać rękę w górę pod kątem czterdziestu pięciu stopni. Korzystając z chwili spokoju, zająłem się sobą. Sprawdziłem, do jakiego stanu mnie doprowadzono. Bolało mnie wszystko, bałem się, że połamano mi kości. Najbardziej martwiły mnie nogi. Doskwierały okropnie, odmawiały posłuszeństwa. Obejrzałem je dokładnie, od stóp w górę. Na szczęście wyglądało na to, że nie doznałem złamań. Drogi oddechowe przedstawiały się nieciekawie. W gardle i nosie porobiły się skrzepy i gdy tylko próbowałem coś zrobić, zaczynałem na nowo krwawić. Całe ciało miałem w ranach, twarz opuchniętą, wargi pocięte, skórę posiniaczoną. Wszędzie czułem piekący ból. Bardziej niż rany dokuczały mi liczne zadrapania. Lecz kości miałem całe. Byłem słaby i wyczerpany, ale gdyby zdarzyła się okazja, to dałbym radę uciec. Przez cały czas starałem się notować w pamięci szczegóły pozwalające zachować orientację. Byłem zły na siebie, że nie poszło mi to najlepiej, bo zbyt często zwieszałem głowę zamiast się rozglądać. Gdyby więc jakimś cudem udało mi się sforsować bramę, to gdzie się powinienem skierować? Biec w lewo, w prawo, czy na wprost? A gdybym uciekał od strony przeciwnej, to znaczy od tej, gdzie nie ma bramy, to co? Gdzie mieściły się koszary? W centrum czy na uboczu? To ważne pytania, bo gdyby udało mi się zbiec, to powinienem jak najszybciej wydostać się za miasto. Mógłbym na te pytania odpowiedzieć, gdybym pilnie baczył w czasie przejazdu przez miasto. Lecz ja, jak kretyn, zamiast patrzeć, co i jak, całą uwagę skupiłem na tłumie. Miałem sobie za złe ten wyraźny brak profesjonalizmu. Puszczając wodze fantazji przeanalizowałem w myślach różne scenariusze. Powiadam, że była to na poły fantazja, bo choć czyniłem to, co powinienem, a powinność nakazywała opracować stosowny plan ucieczki, to dawałem się ponieść wyobraźni i oczami duszy widziałem, jak wydostaję się na zewnątrz, biegnę w prawo, a za mną rusza pościg i tak dalej. Krótko mówiąc, bardzo chciałem uciec. Rozejrzałem się po pokoju. Leżałem pod oknem zabitym deskami, z jednym tylko kawałkiem szyby — reszta została wybita albo specjalnie założono deski, aby osłonić pokój od słońca. Na zewnątrz wałęsali się żołnierze, z dali dobiegały jakieś krzyki. Ci, którzy byli w pobliżu, tuż za oknem lub na werandzie,, rozmawiali o czymś półgłosem, jakby specjalnie kazano im tak robić, aby mi działać na nerwy. Miałem nadzieję, że Dingera potraktowano podobnie i też dano mu chwilę wytchnienia. Byłem rad z takiego obrotu spraw. Siedziałem w mroku, na dywanie, przy płonącym grzejniku parafinowym i wdychałem znajome opary. Nikt mnie nie męczył, byłem sam i choć przykuty do ściany, uznałem, że to naprawdę wspaniała chwila. Rozmyślałem o chłopakach z patrolu. Nie wiedziałem, czy ich schwytano, czy ponieśli śmierć. Być może Dinger wiedział coś więcej, ale nie wiadomo, czy uda nam się porozmawiać. Leżałem cicho. Serce pracowało wolno, ciało zaczęło drętwieć. Najmniejszy nawet ruch sprawiał mi ból, nie sposób było wygodnie się ułożyć, nie mówiąc już o tym, że przy każdej zmianie pozycji otwierały się rany i zaczynałem krwawić. Ubranie, a także skarpetki — wszystko przyklejało się do otwartych ran. Wyglądałem pewnie jak ostatni włóczęga. Ciało, nie myte od tygodnia, oblazło brudem. Włosy skołtuniły się i zesztywniały pod warstwą błota i skrzepłej krwi. Na przesiąkniętym potem, krwią i brudem ubraniu nie widać było maskującego wzoru. Spodnie miałem kompletnie uświnione. Nie mogłem sobie wytłumaczyć, dlaczego zawleczono nas z powrotem do koszar. Zapewne będą przesłuchiwać. Może zjawi się jeszcze ktoś? Wziąłem głęboki oddech i zacząłem obmyślać plan ucieczki. Przypomniałem sobie o mapie i kompasie, zaszytych w plisie u spodni. Z łatwością można je było wymacać palcami. Świadomość, że mam coś, o czym nie wiedzą moi oprawcy, dodała mi otuchy. Odczuwałem coś w

rodzaju psychologicznej przewagi. Pamięć podsunęła mi obraz Jilly. Przypominałem sobie wspólne chwile, wakacje, wygłupy, na przykład to, że kiedyś posmarowałem jej twarz lodami i jeszcze inne głupstwa, z których chichotaliśmy jak para dzieciaków. W sobotę, dwa tygodnie przed wyjazdem nad Zatokę, była z nami Kate, jak zwykle w czasie weekendów. Leżałem z nią na podłodze i oglądaliśmy Robin Hooda na wideo. Gdy Mały Jan — pamiętacie? — największy przyjaciel Robina — zaczął pląsać, to poderwałem Kate i też ruszyliśmy do tańca. Tańczyliśmy jak szaleni, aż wreszcie padliśmy bez sił na dywan, zziajani, weseli. Przypomniałem sobie nasze pierwsze Boże Narodzenie z Kate. Nie miała wtedy roku, urodziła się w lutym, a ja zobaczyłem ją po raz pierwszy, gdy miała sześć tygodni. Potem, po trzech miesiącach, znów wyjeżdżałem i w sumie niewiele miałem okazji, żeby się nią nacieszyć, ale na święta byliśmy razem. Pojechaliśmy w gości do kumpla nad morze. Kate źle sypiała, co wcale mnie nie martwiło, przeciwnie — cieszyłem się, bo bardzo byłem za nią stęskniony. O północy opatuliłem ją starannie, wziąłem wózek i poszliśmy na długi spacer nad morze. Chodziliśmy tak do szóstej rano, Kate zasnęła po półgodzinie, a ja nie mogłem się na nią napatrzyć. Była taka śliczna i słodka, a ja dumny jak paw. Gdy wróciliśmy do domu, obudziła się, więc zapakowałem ją do auta i wziąłem na przejażdżkę. Cały czas zerkałem, czy nic jej nie jest, a ona patrzyła na mnie z becika wielkimi niebieskimi oczętami. Te święta były dla mnie czymś szczególnym, bo zaraz potem znów wyjechałem i przez następne dwa lata widziałem ją wszystkiego dwanaście tygodni. Za drzwiami rozległy się kroki, znak, że zaraz zostanę wyrwany ze świata wspomnień i przywołany do rzeczywistości. Ogarnął mnie strach, że znów zaczną się znęcać nade mną. Taka perspektywa po chwili odpoczynku szczególnie poraża i człowiekowi wydaje się, że świat zaczyna się walić. Opuściłem głowę, napiąłem odrętwiałe mięśnie. Kurwa ich mać — pomyślałem — już dość mnie zmaltretowali, mogliby mnie zostawić w spokoju. Nagły powiew świadczył o tym, że otwarto drzwi. Zerknąłem spode łba. Do środka wtoczył się niski człowieczek — na oko nie więcej niż metr pięćdziesiąt — w wieku około pięćdziesięciu lat, brzuchaty, ubrany w wełnianą galabiję. Nosił starannie przystrzyżone wąsy, a włosy miał czarne, gładko zaczesane do tyłu. W migoczącym świetle grzejnika zobaczyłem zadbane ręce i komplet zdrowych zębów. Wykrzykiwał coś do mnie po arabsku. Dwaj strażnicy, którzy go wprowadzili, zasiedli na łóżku, zapalili papierosy i pilnie obserwowali całą scenę. Ów człowiek miał za pasem pistolet, na co zrazu nie zwróciłem specjalnej uwagi, bo w tym kraju wszyscy, nie wyłączając psów, chodzą uzbrojeni. On tymczasem stał przy grzejniku i cholerował, gwałtownie gestykulując. W migotliwym świetle parafinowego płomienia jawił się jak sam Belzebub. Złapał mnie za twarz i mocno ścisnął. Przeszył mnie porażający ból, że aż wrzasnąłem. Zamknąłem oczy, nie chciałem ani widzieć, ani wiedzieć, co nastąpi za chwilę. On zaś nachylił się nade mną. Był tak blisko, że czułem na sobie jego oddech, woniejący korzennym jadłem. Palcami otworzył mi oko. Nie rozumiałem, o co mu chodzi. Powiedział coś do strażników ostrym, wyraźnie agresywnym tonem i kilka razy walnął mnie na odlew w twarz. Nie miałem pojęcia, co się dzieje. Odskoczył ode mnie i wyciągnął broń — pistolet Makarowai Ładna historia — pomyślałem — o co tu chodzi? Wymierzył we mnie, ale, jak zauważyłem, nie odciągnął kurka. Blefował, czy co? Z rosyjskimi pistoletami Makarowa jest tak, że gdy odciąga się kurek i wprowadza nabój do komory, to iglica przesuwa się do tyłu. Po strzale pistolet repetuje się automatycznie. Nabój wsuwa się do komory, iglica zajmuje poprzednie położenie. Jeśli nie chce się ponownie strzelić, przesuwa się dźwignię bezpiecznika. Iglica idzie do przodu, ale zatrzymuje się, nie dotykając spłonki, bo tak właśnie działa mechanizm zabezpieczający. Krótko mówiąc, pistolet Makarowa działa inaczej niż pozostałe pistolety samopowtarzalne, w których przesunięcie dźwigni bezpiecznika nie zwalnia iglicy. Dlatego właśnie pilnie patrzyłem, w jakim położeniu jest kurek. Gdyby był odwiedziony, oznaczałoby to, że facet nie blefuje i że świadomie lub przypadkowo może w każdej chwili wystrzelić. Popatrzyłem na niego. Twarz miał ściągniętą, a oczy pełne łez. Gdy nasze spojrzenia się spotkały, wybuchnął płaczem. Oczywiście strażnicy nie byli tu po to, by być świadkami mojej egzekucji i zapewne nie liczyli się z taką możliwością, ale sprawa była poważna. Wyczytałem to z jego wzroku. Bez wątpienia miał zamiar pociągnąć za spust i mogłem się domyślać, że nie chodzi o wykonanie czyjegoś rozkazu, ale o działanie pod wpływem impulsu. I jak już dojdzie co do czego, strażnicy będą bezsilni. Zanim go obezwładnią, będzie po wszystkim. Miałem więc dostać w czapę nie na mocy jakiegoś mniej lub bardziej oficjalnego wyroku, ale dlatego, że zjawił się podniecony i wzburzony facet. Wyraźnie widziałem, że się do tego szykuje, a ja nic nie mogłem zrobić.

Skoro tak, ty chuju, to zaczynaj. Niech to się skończy raz na zawsze — szepnąłem w duchu. Strażnicy tymczasem jakby zaczęli się orientować, co jest grane. Poderwali się z krzykiem na równe nogi, wykręcili mu rękę i wyrwali pistolet. Z wydarzenia tego płynął niezwykle cenny dla mnie wniosek, najważniejsza informacja, jaką otrzymałem od początku, to znaczy od chwili dostania się do niewoli. Energiczna interwencja strażników mogła co prawda oznaczać, że nie życzą sobie jatki we własnej sypialni, ale w istocie świadczyła o czymś ważniejszym, o tym mianowicie, że na razie mają rozkaz zachowania nas przy życiu. Jeden z nich podszedł do mnie, złapał mnie za twarz. „Son, son, bum, bum” — powiedział, z czego wniosłem, że któryś z nas winien jest śmierci syna tego człowieka. Przestałem mu się dziwić. Na jego miejscu postąpiłbym podobnie. Moje nieszczęście polegało na tym, że nie byłem na jego miejscu. Siedziałem pod ścianą, z jedną ręką przykutą wysoko. On tymczasem przyskoczył do mnie, wyraźnie po to, żeby mi dołożyć. Opuściłem głowę, podciągnąłem kolana pod brodę, starając się osłonić krocze, i przycisnąłem do ściany. Tylko z ręką nie mogłem nic zrobić. Wytworzyła się niezwykle śmieszna sytuacja. Facet, który jeszcze przed chwilą chciał mi wpakować kulę, nie mógł się zdobyć na to, żeby mnie uderzyć. Zaczął kopać, co nie miało żadnego efektu, bo był w sandałach. Wyprowadził cios, ale też niestraszny, bo — jak powiadam — nie potrafił tego robić. Był wyraźnie załamany, lecz czułem, że z jego strony nic mi już nie grozi. Brakowało mu siły i owej odrobiny agresji, potrzebnej w takich sytuacjach. Nie kryję, że taki obrót spraw bardzo mi odpowiadał. Zaprezentowałem jednak cały repertuar jęków, krzyków i westchnień, aby miał swoją satysfakcję, gdy traktował mnie kolanem w plecy i pluł na mnie. Gdyby to mój syn poległ i znalazłbym się w jednym pokoju z winowajcą, to miałby on za swoje. W pewien sposób było mi żal tego człowieka — stracił syna, ale nie potrafił wziąć odwetu, był zbyt miękki. W istocie nie zdobyłby się nawet na pociągnięcie za spust Strażnicy zaczęli się nudzić tą sceną, a być może bali się, że jak tak dalej pójdzie, to będą musieli zmywać krew z podłogi i ścian, więc zaczęli go uspokajać i wreszcie wyprowadzili z pokoju. Wrócili po chwili, zajęli te same miejsca, co poprzednio, to znaczy na łóżku, i znów zapalili. — Bush zły — odezwał się jeden z nich. — Yes — potwierdziłem — Bush zły. — Major... — nie dokończył tylko zaczął chrząkać jak świnia. — Yes, Major świnia — zgodziłem się i też chrząknąłem jak wieprz. Najwidoczniej bawiła ich taka wymiana zdań. — Ty — wskazał na mnie palcem ten bardziej elokwentny i zaczął naśladować rżenie osła. — Ja, osioł — też zacząłem zawodzić jak kłapouch. Zaśmiewali się do łez, tarzając na łóżku z radości. Podeszli bliżej i zaczęli mnie poszturchiwać. Nie rozumiałem, czego ode mnie oczekują, na wszelki wypadek jeszcze raz zahuczałem jak osioł. Byli zachwyceni, a ja nie miałem nic przeciwko temu, że bawią się moim kosztem. Kładłem na to lachę. W pewien sposób też mnie to bawiło, ale najważniejsze było to, że oszczędzano mi bicia. Trwało to dobry kwadrans. Gdy zapadała cisza, któryś z nich obdarzał mnie szturchańcem, na co ja niezmiennie wydawałem z siebie ośli ryk, a oni zaśmiewali się do rozpuku. Korzystając z dobrego nastroju moich dozorców, próbowałem coś wskórać w sprawie kajdanek, bo — jak wspominałem — przykuto mnie do pałąka na ścianie, przez co musiałem trzymać rękę wyciągniętą do góry. Było to bardzo męczące. Nie miałem siły. Ręka zwisała na żelazie, omdlewała, puchła i bolała okropnie. Chciałem temu zaradzić, prosząc, żeby przykuli mnie niżej, do rury w ścianie, czy do czegoś podobnego. — Boli, proszę, boli, aaa — zaskowyczałem, pokazując rękę. W odpowiedzi otrzymałem szturchańca, więc znów zawyłem oślim głosem, ku wielkiej ich radości. Ponownie spróbowałem zwrócić ich uwagę na rękę. Bez skutku. Tylko się śmiali. Do czasu jednak. W pewnej chwili spoważnieli, uznając zapewne, że czas najwyższy pokazać, kto tu rządzi. Zaczęli mnie wypytywać, jakby chcieli udowodnić, że są kimś więcej niż tylko wartownikami. — Kto? Kto? Nie rozumiałem, o co im chodzi. — Słucham? Nie rozumiem. Pokazywałem przegub i kajdanki, bez efektu. Zadali kilka następnych pytań, z których niczego nie pojąłem. W blasku bijącym od grzejnika ich twarze wyglądały jak karnawałowe maski. Jeden z nich wyszedł i wrócił po chwili, wiodąc kolejnego strażnika, który — jak się okazało — mówił całkiem znośną angielszczyzną. Wyjaśnili mu, że nie mogą się ze mną dogadać. — Jak się nazywasz? — Andy? — Komandos? Tel Awiw?

— Jestem Brytyjczykiem. Brytyjczyk. Gascoigne? Rush? Liga angielska? — na twarzy tłumacza wykwitł szeroki uśmiech, machnął nogą, jakby właśnie posyłał piłkę do bramki. Wszyscy się zaśmiali, łącznie ze mną, choć nie należę do kibiców piłki nożnej. Kilka razy tylko byłem na meczach i to jako dziecko. Widowisko wcale mnie nie porwało. Stałem na trybunach i zastanawiałem się, dlaczego wokół mnie wszyscy szaleją. Niewiele widziałem, bo byłem mały, a cały widok zasłaniali rosiej si ode mnie widzowie, a jeszcze mniej podobało mi się to, że za bilet trzeba było zapłacić sporo pieniędzy. Kiedyś wybrałem się na mecz wieczorem i wyszedłem w połowie, bo zmarzłem na kość i na tym właściwie kończyła się moja znajomość futbolu. Wszystko, co zapamiętałem, to wilgotne, zimne trybuny i porywisty wiatr w niecce stadionu. Futbol mnie nie bawił, a teraz ironia losu sprawiła, że znalazłem się w rękach zapalonych kibiców i od piłki nożnej mogło wiele zależeć. — Liverpool! — wykrzyknął tłumacz. — Chelsea! — odparłem. — Manchester United! — Nottingham Forest! Śmiali się uszczęśliwieni, a ja zacząłem im wtórować, licząc, że dzięki piłce uda się stworzyć pewien rodzaj więzi. Tak zresztą powinno się postępować w podobnej sytuacji. Kłopot z tym, że moja piłkarska wiedza była nader skromna. — Jak długo tu będę? — próbowałem skorzystać ze sprzyjających okoliczności i czegoś się dowiedzieć. — Nie wiecie, jak długo tu będą mnie trzymać? Jestem głodny. Czy możecie mi dać coś do jedzenia? — Nie ma sprawy. Bobby Moore? Spróbowałem z innej strony: — Mai, mai? — poprosiłem o wodę, robiąc przy tym stosowną minę. Jeden z nich wyszedł z pokoju i wrócił po chwili, niosąc szklankę wody. Wypiłem jednym duszkiem i poprosiłem o jeszcze. To jednak nieco spowolniło ich zapały, więc nie naciskałem. Podziękowałem, nie mówiąc nic więcej. Uznałem, że lepiej będzie milczeć przez chwilę. Byli młodzi, osiemnasto-, dziewiętnastoletni, z ledwie sypiącym się zarostem. Zachowywali się jak typowe koty w każdej innej armii. Zaskakiwało mnie co innego: przyzwoite, zadbane mundury i broń. Zaskoczenie było tym większe, że spodziewałem się czegoś zgoła innego, niezdyscyplinowanej, nędznie wyposażonej bandy brudasów. Tymczasem wszyscy mieli świeżo wyprane, starannie odprasowane mundury, wyczyszczone do połysku buty i takąż broń. To samo można powiedzieć o koszarach. Budynki były w doskonałym stanie, pomieszczenia nieskazitelne. Uznałem to za dobry prognostyk uważając, że wysoki poziom dyscypliny daje mi pewną ochronę w tym sensie, iż nikt nie uczyni tu niczego na własną rękę, że wszystko będzie się działo na rozkaz. Poczułem się nieco lepiej. Nie miałem do czynienia z bandą krwiożerczych dzikusów, lecz z ludźmi, których nauczono dyscypliny, higieny i porządku. Co więcej, wszystko wskazywało na to, że można z nimi nawiązać kontakt, a to nie jest bez znaczenia. Nie byli bezmyślni i nie traktowali wszystkiego w kategoriach prostego schematu: po jednej stronie oni — dobrzy, a po drugiej ja — ostatni łotr. Inaczej niż się spodziewałem, rozpościerała się między nami, że tak powiem, szara strefa potencjalnych wspólnych zainteresowań, czego dowodem były tematy, jakie już wyłoniły się w rozmowie, właśnie, w rozmowie, bo nie tylko mnie przesłuchiwano, ale także zaczęliśmy rozmawiać. Na razie o piłce nożnej. Zawsze więc można nawiązać jakiś kontakt, choćby nikły, ale jednak, a w mojej sytuacji był to naprawdę dobry prognostyk. Najlepszy dowód, że udało mi się dostać trochę wody, co oznaczało, że w pewien sposób zapanowałem, jeśli nie nad sytuacją, to nad tymi chłopcami. No cóż, trochę optymizmu nie zaszkodzi. Przyszło mi także do głowy, że ta namiastka życzliwości, jaką zaczęto mi okazywać, może świadczyć o tym, że nie będą mnie już więcej przesłuchiwać. Malowałem więc dość optymistyczny obraz, choć w istocie należy postępować zupełnie inaczej, zakładać najgorszy rozwój wydarzeń, bo wtedy unika się rozczarowań. Tymczasem było nieźle. Z jednej strony młodzi chłopcy, z drugiej ja i Dinger. Nie wątpię, że byli nas ciekawi, jak jest się ciekawym nowej zabawki. Byliśmy pierwszymi Europejczykami, których wzięli do niewoli, coś takiego zapamiętuje się do końca życia, opowiada wnukom. Tak więc obejrzeli nas, porozmawiali z nami, mieli uciechę, aż wreszcie stracili zainteresowanie. Zmęczyli się, znużyli. W miarę jak opadało napięcie związane z natłokiem wydarzeń, zaczynało ich rozbierać ciepło bijące od grzejnika. Wcisnęli broń pod łóżka i zaczęli drzemać. Korzystając z ciszy, oddałem się rozmyślaniom o ucieczce. Fantazjowałem raczej, bo nie było przecież możliwości uwolnienia się z kajdanek. A gdyby nawet, to co dalej? Udusić wartowników i zbiec? To niemożliwe. Takie rzeczy zdarzają się tylko w filmach, w których bohater jest w stanie zadać śmierć prześladowcy, nie budząc uwagi innych. Przykuto mnie do ściany i to przekreślało wszystko. W pobliżu nie było nic takiego, z czego mógłbym

skorzystać, by się uwolnić. Nie pozostawało mi nic innego, jak czekać. Może później zdarzą się bardziej sprzyjające okoliczności. Oswajałem się z sytuacją. Dostałem się do niewoli, przeszedłem wstępną obróbkę, a teraz siedziałem sobie w cieple i nikt mnie nie katował. Zdawałem sobie sprawę, że idylla nie potrwa długo, tym bardziej więc cieszyłem się z chwili spokoju. Dokuczała mi tylko ręka przykuta do ściany. Chłopcy, którzy mnie pilnowali, nie zamierzali mnie bić. Woleli pogadać o Gazzie i Bobby Charltonie. Pomyślałem sobie — choć oczywiście nie miało to sensu ani tym bardziej podstaw — że może tak już będzie, może mają dość moich pokrętnych zeznań i będę im służył jako zakładnik albo żywa tarcza dla Saddama. W miarę upływu czasu ręka zaczynała mi coraz bardziej doskwierać. Starałem się nie myśleć o bólu, powtarzając w duchu wszystkie możliwe scenariusze ucieczki. Przez szczelinę w oknie widziałem niewielki fragment rozgwieżdżonego nieba. Noc była jasna, niebo czyste. Spojrzałem na śpiących strażników. Gdyby jakimś cudem udało mi się stąd wyjść, to gdzie szukać Dingera? Gdzie go trzymają? Przypuszczałem, że gdzieś w pobliżu, w tych samych koszarach, ale gdzie? Na pewno nie w sąsiednim pomieszczeniu, bo niczego nie słyszałem, ale niewykluczone, że w tym samym budynku. Doszedłem do wniosku, że oczywiście powinienem zbiec, gdy tylko nadarzy się taka okazja, ale najpierw muszę odnaleźć Dingera. Byłem pewien, że on postąpiłby podobnie, jak zresztą wszyscy z naszego patrolu. Czy jednak warto czekać, aż będziemy razem, czy nie lepiej skorzystać z pierwszej lepszej możliwości? Jeśli tak, to co powinienem zrobić? Jak go znaleźć? Zaglądać przez okna do pomieszczeń, krzyczeć? Czy jego straże śpią, czy nie? Zawsze trzeba mieć gotowy plan. Najgorsze jest niezdecydowanie. Oczywiście nie dopuszczę, by ktokolwiek się zorientował, bo tylko w filmach z Hollywoodu jest tak, że prześladowcy zjawiają się rzędem, po kolei, jak rzutki na strzelnicy. W życiu jest zupełnie inaczej. Zawsze ma się do czynienia z całą gromadą, która roznosi człowieka na strzępy. Tak więc plan jawił się następująco: uwalniam się z więzów, zdobywam broń, znajduję Dingera, porywamy auto. Łatwe i proste, zwłaszcza w koszarach pełnych wojska, któremu mamy stawić czoło, mając jeden magazynek z trzydziestoma — najwyżej — nabojami. Co dalej? Proste! Wydostajemy się z koszar i ruszamy na zachód. Pieszo czy autem? Na przełaj czy przez miasto? Z miejsca, w którym mnie złapano, jechaliśmy do koszar kilka ledwie minut, co oznacza, że wciąż jestem w pobliżu granicy z Syrią. Jeśli nas stąd zabiorą, a tak na pewno będzie, to ulokują gdzieś dalej od granicy, w miejscu bezpieczniejszym z ich punktu widzenia. Zdrzemnąłem się, ale ból nie pozwalał zasnąć na dobre. Głowa pękała, całe ciało miałem obolałe, a w nosie czułem skrzepniętą krew. Było jeszcze ciemno, gdy usłyszałem dźwięk klaksonów i warkot zapuszczanych silników samochodowych, zaraz potem zaskrzypiała brama. Na werandzie rozległy się kroki i zabłysły latarki. Ktoś nadchodził. Zaniepokoiłem się. Co teraz będzie? Wziąłem głęboki oddech i próbowałem się uspokoić. Jeden ze strażników zerwał się i zaraz obudził dwóch pozostałych. Poderwali się z łóżek. Do pokoju weszło pięciu może sześciu ludzi, których do tej pory nie widziałem. Poczułem się bezbronny jak dziecko w obliczu obcej bandy. Stanęli nade mną. Zdjęli mi kajdanki, ale ręki nie czułem. Była spuchnięta i odrętwiała. Dwóch wzięło mnie pod ramiona i postawiło na nogi. Ktoś podał mi buty, ale nie było mowy o tym, abym je wcisnął na nogi. Stopy zbyt napuchły, więc trzymałem obuwie kurczowo przy piersi, jak stara babcia torebkę, robiąc zakupy. Zależało mi na butach, nie uśmiechała mi się perspektywa chodzenia na bosaka. Zaczęli mnie pędzić na zewnątrz. Odegrałem stosowną scenę, jęcząc i stękając z bólu. Nie wątpię, że wyglądałem na zupełnego przygłupa, co zresztą potwierdzały uwagi nowych strażników. Niektórzy przedrzeźniali mnie, a jeden ujął moją twarz i z udawanym przejęciem oznajmił, że bardzo się o mnie martwią. Na dworze panował chłód, powietrze było rześkie, świeże, ale wolałem wygrzane pomieszczenie, z którego właśnie mnie wyciągnięto. Zacząłem trząść się z zimna. Noc była jasna, niebo bez chmury. Gdyby udało nam się teraz zbiec, bez trudu znaleźlibyśmy drogę na zachód. Nie powiedziano mi, gdzie idziemy. Zwyczajnie wleczono mnie, a ja dreptałem, bo nie mogłem ustać na nogach. Tak dotarliśmy do land cruisera. Wrzucono mnie na tył razem z butami, które ściskałem w ręku. Założono kajdanki i zawiązano oczy, wyjątkowo mocno tym razem. Pochyliłem się do przodu, aby wesprzeć głowę na oparciu siedzenia przede mną i w ten sposób zająć nieco wygodniejszą pozycję, ale pchnięto mnie do tyłu. Przez opaskę na oczach wciskało się trochę światła. Zorientowałem się, że z przodu siedzi dwóch facetów. Zatrzaśnięto drzwi i podskoczyłem z wrażenia. Zacisnąłem zęby, spodziewając się, że zaraz otrzymam cios w głowę.

Siedziałem z prawej strony. Z lewej usłyszałem jakiś hałas i słowa: — W porządku przyjacielu, w porządku. To Dinger łupnął głową we framugę drzwi, wsiadając do auta. Ucieszyłem się. Byłem szczęśliwy, że znów jesteśmy razem. Posadzono go tuż obok mnie. Dotykaliśmy się kolanami. — Uważaj na moje ręce — szepnąłem w ciemności. Natychmiast dostałem cios w głowę, ale warto było. Dałem znać Dingerowi, że jestem i dowiedziałem się, że z tyłu znajduje się jeszcze jeden strażnik i że traktuje on swoją funkcję nader poważnie. — Nie rozmawiać — odezwał się kierowca, z tonu sądząc oficer. — Rozmawiać, bum, bum — ostrzegł, co było dość uczciwym posunięciem z jego strony. Gdy tylko próbowałem się ruszyć, dostawałem w łeb od strażnika. Nie mogłem powstrzymać jęków. Ręce bolały mnie jak diabli. Wnętrze auta śmierdziało starymi papierosami i byle jaką wodą kolońską. Ta jazda oznaczała zapewne zakończenie pierwszej, wstępnej fazy niewoli. Transportowano nas gdzieś dalej. Nie miałem pojęcia, czy wyjdzie nam to na dobre, czy przeciwnie. Optymistyczna wyobraźnia podpowiadała, że nie czeka mnie nic strasznego, ot umieszczą mnie w więzieniu. Rozsądek dyktował coś innego, nakazywał nie snuć żadnych nadziei. Poczekamy, zobaczymy. Na razie nic nie wiadomo. Próbowałem orientować się w kierunkach. Za bramą skręciliśmy w lewo, co oznaczało, że zmierzamy na wschód, a nie na zachód, a więc w stronę przeciwną niż granica z Syrią. Kierowca zachowywał się jak szaleniec, pędził na złamanie karku. W normalnych warunkach wypadek samochodowy byłby okazją do ucieczki, przy tej jednak szybkości nikt nie wyszedłby z życiem, zginęlibyśmy wszyscy, oni i my. Był kiedyś taki słynny magik Houdini. Mistrz ucieczek — powiadano o nim. Widziałem na filmie, jak mając ręce związane z tyłu, przesunął je pod sobą, tak że po chwili znalazły się z przodu. Zastanawiałem się, czy i mnie udałaby się taka sztuczka, po czym skarciłem się za nadmiar wyobraźni. Nigdy czegoś takiego nie robiłeś w życiu, idioto! Ale zamieniłbym się nawet w człowieka-gumę, gdyby gwarantowało to ucieczkę. Potrzebna była tylko okazja. Poczułem się ogromnie zmęczony na skutek ciepła i dymu papierosowego, ale obolałe ręce sprawiały, że nie traciłem przytomności. Jakby zależało im na tym, byśmy czasami nie zasnęli, strażnicy nastawili kasetę z arabską muzyką i to tak głośno, że zrazu nie usłyszałem huku spadających bomb.

9 Były to chyba półtonówki. Usłyszeliśmy kilkanaście wybuchów, bombardowano całą okolicę. Auto zakołysało się od podmuchu. Strażnicy zaklęli. Samochód stanął. Sądząc z odgłosów, wybuchła normalna panika. Piszczały hamulce, rozległy się wrzaski, płacz kobiet, krzyk dzieci, zachrobotały blachy karoserii ocierających się o kamienie. Kierowca z eskortą wyskoczyli z auta. Poczułem powiew zimnego powietrza. Wymarzona okazja do ucieczki. Obstawy nie ma, drzwi otwarte. Ale nasi konwojenci byli w pobliżu, bo choć niczego nie widziałem, to słyszałem ich głosy. Szlag mnie trafiał, że nie mogłem tego wszystkiego zobaczyć na własne oczy. Musiałem wyobrażać sobie sytuację wyłącznie na podstawie tego, co słyszałem. Nie wiedziałem więc, czy zatrzymaliśmy się dlatego, że droga okazała się nieprzejezdna, czy też dlatego, że pojawiła się jakaś przeszkoda. A może po to, by udzielić komuś pomocy? Czy strażnicy wrócą, czy zaczną nas bić, choćby za to, że nasi rzucili bomby? Myśli kotłowały mi się w głowie i nim zdążyłem zamienić dwa słowa z Dingerem, Irakijczycy wrócili i samochód ruszył. Jechaliśmy tak około półtorej godziny, gdzie — nie miałem pojęcia. Przestałem się orientować zaraz po wyjeździe z koszar i miałem to sobie za złe. Gdy wreszcie auto stanęło, byłem zupełnie zagubiony. Nie wiedziałem, gdzie jesteśmy. Równie dobrze mógłby to być Bagdad jak i Timbuktu. Wyciągnęli nas z samochodu i wkrótce znalazłem się w tym samym pomieszczeniu, w którym byłem poprzednio, takie przynajmniej odniosłem wrażenie. Nie widziałem, ale wyczuwałem obecność strażników. Zdawało mi się, że leżą na łóżkach... Pchnięto mnie na podłogę i przykuto, chyba do łóżka właśnie. Nie było

źle, a przynajmniej lepiej niż w aucie, w którym siedziałem skulony jak paragraf, z nogami przy głowie, a poza tym nie przykuto mi rąk do pałąka na ścianie. Usiadłem po turecku i próbowałem ogarnąć sytuację. Domyślałem się, bo przecież niczego nie widziałem, że siedzę twarzą do ściany. Podniosłem głowę licząc, że uda mi się coś zobaczyć przez szparę, w miejscu, gdzie opaska lekko odstawała, ale niczego specjalnego nie dostrzegłem, jeśli nie liczyć płomienia na parafinowym grzejniku. Tak minęła godzina. W tym czasie różne myśli przychodziły mi do głowy. Gdy spadły bomby, jechaliśmy z całą pewnością przez jakieś miasto. Czy był to Bagdad? Jeśli tak, to czy wieziono nas tam na pokaz, żeby urządzić widowisko dla ludności, czy też po to, aby uczynić z nas żywe tarcze w przekonaniu, że nasi nie będą bombardować miejsc, gdzie znajdują się jeńcy. Moim zdaniem było to mało realne, bo przecież Schwarzkopf nie zmieni planów wojny tylko dlatego, że Dingera i mnie — Andy’ego — Saddam kazał zamknąć w centrum radiolokacyjnym, czy czymś podobnym. Komu zamierzano nas przekazać? Czy przy okazji zrobią z nami propagandowy film? Osobiście nie miałbym nic przeciwko temu. Chciałbym, żeby nasi dowiedzieli się, że jeszcze żyjemy. Słyszałem regularny, spokojny oddech chyba dwóch śpiących osób. Aby sprawdzić, czy rzeczywiście ktoś śpi na łóżku, pochyliłem się do przodu i oparłem głowę na krawędzi mebla. Nic się nie stało. Zmieniłem pozycję i położyłem się na dywanie. W dalszym ciągu nic. Zacząłem trzeć o dywan opaską, którą przewiązano mi oczy. Udało mi się nieco ją zsunąć. W rzeczy samej, znajdowałem się w tym pomieszczeniu, w którym przebywałem poprzednio. Zastanawiałem się, co mogło się stać z innymi. Czy tylko ja i Dinger żyjemy? Czy pozostałym udało się przejść przez granicę? Czy dowiemy się o tym? Pytań nasuwało się dużo, odpowiedzi nie znałem, ale było to niezłe ćwiczenie umysłu. Trzeba się do tego przysposabiać. W cichości ducha szykowałem się na długą niewolę. Oczywiście fajnie byłoby wyjść na wolność, gdy tylko wojna dobiegnie końca, ale nie przypuszczałem, aby to mogło nastąpić szybko. Liczyłem się raczej z tym, że ładne parę lat przyjdzie mi spędzić w charakterze zakładnika. I znów pomyślałem o Amerykaninie, który przesiedział wiele lat w niewoli w Wietnamie. Przez dłuższy czas trzymano go w odosobnieniu. Rodzina i w ogóle wszyscy uważali go za zaginionego. Dowiedziano się o nim dopiero przy okazji wymiany jeńców. Wśród zwolnionych przez Vietcong był pewien marynarz z US Navy, którego Wietnamczycy uważali za przygłupa i wykorzystywali do najpodlejszych prac. Wypuścili go, uważając, że o niczym nie wie i na niczym się nie zna — ot, typowy szwejk. Tymczasem ten właśnie człowiek zapamiętał nazwiska, stopnie i numery ponad dwustu jeńców. Po powrocie do swoich sporządził dokładną listę. Był na niej również Amerykanin, który później opowiadał nam o swoich przeżyciach. Dopiero wtedy rodzina dowiedziała się, że żyje. Szukałem podobieństw między nim a mną i nie znajdowałem żadnych. Rok nie wyrok, nie ma się czym przejmować. Będę się martwił dopiero po dwóch latach. Ręce doskwierały mi ogromnie. Próbowałem zsunąć albo przynajmniej poluzować kajdanki. Nie udało się, dłonie za bardzo napuchły. Pomyślałem, czy nie obudzić strażników i nie poprosić, aby przynajmniej na chwilę zdjęli mi żelastwo. Nie zrobiłem tego jednak. I tak pewnie nie mieli klucza, a poza tym nie zechcieliby wstawać z łóżek. Pamięć podsunęła mi obraz Jilly. Co też u niej się dzieje? Dwie godziny później znów zjawili się chłopcy z latarkami. Jak poprzednim razem, zdjęli mi kajdanki i wywlekli na dwór. Było zimno. Rześkie powietrze sprawiło, że zacząłem wyobrażać sobie, iż właśnie wybieram się na długi spacer po polach albo w góry na narty. Tym razem nie rozmawiano. Modliłem się, żeby nie rozłączano mnie z Dingerem, do tej pory nie miałem od niego żadnego znaku życia. Znów wciśnięto mnie do auta, za siedzenia po prawej stronie, zwiniętego jak paragraf— z nogami na głowie, rękoma skutymi z tyłu. Postarałem się jednak wygiąć plecy tak, żeby mieć trochę miejsca na obolałe ręce i nie kręcić się w czasie jazdy, narażając się na szturchańce. — Żadnych rozmów, bo kula w łeb — ostrzegł kierowca. — OK. — W porządku, przyjacielu — odezwał się Dinger, który, jak się okazało, siedział obok. On również cieszył się z tego, że jedziemy razem, zadowolenie dało się wyczuć w tonie, jakim mówił. Radość była krótka, bo oto na odjezdnym pożegnano nas wymownym: „Allah z wami!” Nie wiem, czy polecano nas swemu Bogu z życzliwości, czy przeciwnie. Dla mnie zabrzmiało to jak przestroga.

Za kierownicą siedział ten sam szaleniec, który prowadził poprzednio. Jechał jak wariat i rzucało nami jak diabli. Oszczędzono nam za to arabskiej muzyki. Ciszę przerywała tylko rozmowa, którą toczyła dwójka na przednich siedzeniach. Od czasu do czasu otwierano szybę i słyszałem wtedy głośnie plunięcie albo pośpieszne pozdrowienia kierowane do kogoś na zewnątrz. Raz tylko się zatrzymaliśmy. Kierowca wdał się z kimś w dłuższą rozmowę na ulicy. Niczego nie rozumiałem, ale miałem wrażenie, że się popisuje. Usłyszałem jakieś chichoty. Towarzystwo nie było liczne, może dwie, może trzy osoby. Poczułem, że targają mnie za wąsy i wymierzają kilka siarczystych policzków. Zacisnąłem zęby. Złościło mnie to bardziej niż kopniaki w czasie przesłuchania. O nic im nie chodziło, zabawiali się moim kosztem. Gdy znów ruszyliśmy, zapadła cisza, nikt nic nie mówił. Oddalaliśmy się od granicy, ale tym się już nie przejmowałem. Martwiły mnie ręce. Spuchły jak bochny chleba. Nie miałem czucia w palcach ani w dłoniach. Kajdanki wżarły się w skórę na przegubach i zacząłem krwawić. Ból był nie do zniesienia. Bałem się, że jak tak dalej pójdzie, to stracę na zawsze władzę w dłoniach. Nie poddawałem się jednak, starałem się myśleć o pozytywach. Najważniejsze, że żyłem. Mijało właśnie dwanaście godzin od chwili, gdy mnie schwytano, a ciągle jeszcze żyłem. Myślałem o chłopakach i o naszej operacji. Zastanawiałem się, co Irakijczycy mogą wiedzieć. Musiałem oczywiście zakładać, że kojarzą nas z potyczką przy magistrali. Znaleźli pewnie nasze plecaki i wiedzą, ilu nas było naprawdę. Zakładałem też, że odkryli naszą bazę i wszystkie zapasy, jakie tam mieliśmy. Czy w plecakach było coś, na podstawie czego mogliby ustalić, kim jesteśmy i na czym polegało nasze zadanie? Postępowaliśmy ściśle według SOP — Standard Operating Procedure — zasad operacyjnych, co oznacza, że w plecakach nie było żadnych dokumentów, szyfrów i rozkazów. Pozostawiliśmy jednak górę sprzętu: materiały wybuchowe, detonatory, zapalniki czasowe. Gdy mnie zapytają, powiem, że dano nam to, byśmy mogli się bronić w razie okrążenia. Miny odłamkowe tylko potwierdzą tę tezę. Kto wie, może Irakijczycy w ogóle się nie zorientują, że mają do czynienia z zapalnikami czasowymi. Nie jest też wykluczone, że plecaki padły łupem zwykłych żołnierzy, którzy powyciągali z nich wszystko, co tylko się dało. Chciało mi się śmiać, gdy wyobraziłem sobie, jak iraccy żołnierze grzebią w nocy w naszych plecakach i wtykają paluchy w plastikowe torebki pełne gówna. Jednego byłem pewien: nie znajdą niczego, co ujawniałoby istotę zadania, gdyż o to staraliśmy się specjalnie. Zawsze składaliśmy mapy w taki sposób, aby ktoś obcy się nie zorientował, jaki obszar nas interesuje. Nigdy też nie rysowaliśmy na mapach żadnych znaków. Wszystko notowaliśmy w pamięci. Byłem wręcz przekonany, że na podstawie sprzętu do niczego nie dojdą. Jeśli zaś jakimś cudem wiedzieli więcej, niż zakładałem, to cóż, nie pozostawało nic innego jak próbować wykręcić się sianem. Był jeden tylko problem — otóż nie przypominaliśmy z wyglądu zwykłej ekipy ratunkowej, ale też na tym etapie nie przypominaliśmy w rzeczy samej nikogo i niczego, co najwyżej worki gówna. Samochód stanął. Najwyraźniej czekano na nas, tak przynajmniej wnosiłem z odgłosów dochodzących do moich uszu. Zdążyłem już oswoić się z sytuacją i w aucie czułem się względnie bezpiecznie. Teraz na pewno wszystko zacznie się od nowa. Rozmawiano półgłosem, może dlatego, że było jeszcze bardzo wcześnie. Otworzono drzwi i do auta wdarł się chłód poranka. Wywleczono nas na zewnątrz i popędzono szybkim krokiem przez brukowane podwórze. Zetknięcie stóp z grubo ciosanymi kamieniami sprawiło ogromny ból. Rany na nogach się otworzyły i zacząłem ślizgać się na własnej krwi. Byłbym upadł, ale wzięto mnie pod ramiona i wleczono dalej. Weszliśmy na schodek, skręciliśmy w prawo i doszliśmy do jakichś drzwi. Krzyknąłem z bólu, gdy potknąłem się na progu. Nikt nie zareagował. Postępowanie moich nowych dozorców wskazywało, że mam do czynienia z zawodowcami. Weszliśmy do środka. Powitała mnie znajoma woń płonącej parafiny i charakterystyczny szum lampy gazowej. Poczułem się niemal jak w domu. Usadzono mnie na podłodze. Kazano mi podwinąć nogi i opuścić głowę. Ręce miałem skute za plecami. Nie stawiałem żadnego oporu, bo nie było sensu. Zacisnąłem zęby i czekałem, co będzie dalej. Zerwano mi przepaskę z oczu. W czasie podróży materiał przylgnął do świeżych ran na policzkach i nosie i gdy go zerwano, twarz spłynęła krwią. Zapomniałem jednak o bólu, widząc Dingera. Nie słyszałem go, gdy wywlekano nas z auta i bałem się, że znów zostałem sam. Również i jemu odsłonięto oczy. Spojrzeliśmy na siebie. Dinger mrugnął porozumiewawczo, co dodało mi otuchy. Od początku, to znaczy od chwili kiedy nas złapano, unikałem wzroku naszych oprawców, więc ów trwający ułamek sekundy kontakt z drugą istotą ludzką sprawił mi ogromną radość. Pomieszczenie, w którym się znaleźliśmy, było mroczne i miało w sobie coś średniowiecznego: kamienne,

wilgotne ściany, woń stęchlizny, chłód, zamurowane okna, betonowa, nierówna podłoga. Uniosłem głowę, aby choć na chwilę wyprostować szyję, ale wartownik, którego obecności nie zauważyłem, zareagował błyskawicznie, przyginając mi głowę do ziemi. Kątem oka dostrzegłem tylko, że miał mundur w kolorze khaki. Do tej pory otaczali nas ludzie w komandoskich mundurach maskujących. Zauważyłem także, że usadzono nas vis-a-vis dwumetrowego, składanego stołu, wokół którego stało kilka, również składanych, krzeseł. Wszystko zresztą miało taki właśnie, prowizoryczny charakter. Irakijczycy piją kawę i herbatę w małych szklaneczkach, jakich my używamy zwykle do soku, i właśnie ze trzy takie naczynia stały na stole. Musiano je zostawić jakiś czas temu, bo nie dopita zawartość zdążyła wystygnąć — nie unosiła się para. Obok stały dwie popielniczki, pełne niedopałków, a wokół walały się kawałki papierów. Na stole też leżała broń. Podniosłem wzrok słysząc, że coś się dzieje przy drzwiach. Do środka weszło dwóch mężczyzn. Pierwszy z nich miał na sobie zielonkawy kombinezon lotniczy, na który narzucił cywilną, skórzaną kurtkę. Na nogach miał kamasze z wyjątkowo wysokimi obcasami, zamykane na zamek błyskawiczny. Wyglądał na podstarzałego playboya i z największym trudem stłumiłem wesołość, która mnie ogarnęła na jego widok. Był stosunkowo wysoki, a miał przy tym ogromne, wystające brzuszysko. Wydawało się, że lotniczy kombinezon zaraz pęknie pod naporem obfitego cielska. Kretyn sądził zapewne, że jest smukłym, eleganckim młodzieńcem, podczas gdy w rzeczywistości wyglądał jak stary pryk. Drugi był niższy i drobniejszy, wręcz chudy, miał zapadłe policzki. Ubranie wisiało na nim jak worek, jakby sprawiono mu je w nadziei, że może dorośnie do rozmiaru. Konwojenci przynieśli wszystko, co nam zabrano w chwili zatrzymania — oporządzenie i broń — i złożyli razem na stole. Czy coś z tego może nas zdekonspirować? — myślałem. Czy mają także nasze plecaki? Prykowaty elegant wręczył chudzielcowi wielką, szarą kopertę, opatrzoną pieczęciami z wizerunkiem dziewięcioramiennej gwiazdy i arabskimi napisami. Najwyraźniej przekazywano nas, lecz nie wiedziałem, kto i komu; czy komandosi z jednostki liniowej — facetom z wojskowych służb specjalnych, czy też kontrwywiad wojskowy — cywilnej policji. Bez względu jednak na to, kto i komu, jedno było oczywiste, to mianowicie, że pogrążamy się coraz głębiej i ewentualna ucieczka będzie coraz trudniejsza. Nie zwrócono się do nas ani słowem, jakby w ogóle nas nie było. Nie uczyniono nawet żadnego gestu w naszą stronę, ale pilnowano nas bacznie. Gdy próbowaliśmy rozprostować odrętwiałe nogi, natychmiast podeszło paru strażników, każąc wrócić do poprzedniej pozycji. Zerknąłem na ich ręce licząc, że dowiem się, która jest godzina, ale żaden z nich nie nosił zegarka na ręku, a to potwierdzało moje przypuszczenie, że mamy do czynienia z zawodowcami. Dziwiło mnie tylko, że wszystkie urzędowe czynności odbywały się na naszych oczach. Tymczasem stary pryk w lotniczym kombinezonie opuścił pomieszczenie. Po chwili rozległ się warkot silników samochodowych, znak, że cała kolumna odjeżdża. Zostaliśmy z nowymi gospodarzami. Sytuacja zaczęła mnie niepokoić. Żołnierze nie noszą cywilnych garniturów. Kim więc jest chudzielec w przydużym ubraniu? Gdy ma się do czynienia z wojskiem, człowiek przynajmniej może pojąć, o co chodzi. Nas zaś przekazano cywilom. Słyszałem o okropnościach z czasów wojny iracko-irańskiej, o rażeniu prądem elektrycznym i wieszaniu na hakach rzeźniczych. Ci faceci mieli w tych sprawach doświadczenie, zajmowali się tym zawodowo od wielu lat. Nie byli żółtodziobami, a z takimi, jak my, mieli do czynienia od co najmniej dziesięciu lat. Byłem przerażony, ale też bezsilny. Musiałem pogodzić się z nową sytuacją. Mogłem tylko mieć nadzieję, że jeśli zechcą pokazać nas w telewizji, to nie zmaltretują do końca. Będzie im zależeć, żebyśmy dobrze wypadli, więc może nie zakatują tak, jak poprzednicy, ale nie przywiązywałem się do tej myśli. Koszula chudzielca była nań o co najmniej cztery numery za duża i wyjątkowo brudna, spodnie przydługie do tego stopnia, że musiał wywinąć mankiety. Nosił wielki, wzorzysty krawat, a w ogóle wyglądał tak, jakby garderobę pożyczył od naszego Staną. Mówił nudnym, monotonnym głosem. Rzucił rozkaz strażnikom, którzy błyskawicznie wyprowadzili Dingera, zanim zdołaliśmy wymienić spojrzenia. Zostałem w mrocznym pomieszczeniu z trzema czy czterema klawiszami w mundurach khaki, z dystynkcjami podoficerów na kołnierzykach — jak Amerykanie. Jeden z nich, który posługiwał się dość przyzwoitą angielszczyzną, miał dwie gwiazdki chorążego sztabowego. — Podnieś łeb — warknął. Wspaniale. Mogłem przynajmniej rzucić okiem dookoła. Przybrałem psią minę i żałosny wygląd. Stał przede mną, mając u boku dwóch drabów w mundurach i jeszcze jednego w tradycyjnym arabskim stroju, spod którego wystawały stopy w płóciennych pantoflach. — Jak się nazywasz? — Andy, proszę pana.

— Amerykanin? — Nie, Brytyjczyk. — Jesteś Amerykaninem? — Nie, Anglikiem. — Łżesz! — uderzył mnie w twarz. Zwaliłem się na podłogę. — Siadaj. Jesteś Brytyjczykiem? — Tak jest. — Kłamiesz. Jesteś Żydem. Nie było to formalne przesłuchanie, po prostu zabawiali się. — Zginęło dziś wielu ludzi. Twój kraj morduje nasze dzieci. Bombarduje szkoły. Codziennie zabijacie tysiące ludzi. Zapłacisz za to życiem. Nie miałem wątpliwości, że tak się stanie, że w końcu dadzą mi w czapę, ale nie ci, z którymi teraz miałem do czynienia. Nie do nich bowiem należała decyzja. Byli pionkami, karzełkami, którzy dawali mi wycisk niejako ochotniczo, sami z siebie. — I co powiesz? — Nie chcę umierać. — Właśnie, a tymczasem zabijacie tysiące ludzi. Nie nas, a niewinnych ludzi. My nie chcemy wojny. — Ja nic nie wiem. Jestem tylko żołnierzem. Nie chciałem walczyć. Pracowałem w Anglii, lecz zabrano mnie do wojska. Posłużyłem się starą śpiewką, że o niczym nie mam pojęcia, że nie wiem, jak się tu znalazłem i o co w ogóle chodzi. Liczyłem na odrobinę litości i zrozumienia z ich strony, ale chyba się przeliczyłem. — Mitterrand to świnia. Bush też, i Thatcher. To przez nią nasze dzieci umierają z głodu. — Nic o tym nie wiem, jestem tylko żołnierzem. Dostałem w łeb i znów zwaliłem się na podłogę. Teraz dwóch pozostałych drabów miało swoje pięć minut. Jeden z nich zaczął łazić z kąta w kąt, co chwila przystawał, pochylał się nade mną, tak że niemal dotykał mnie nosem, i krzyczał, po czym znów kręcił się, wracał i opierdalał. — Ten człowiek chce cię zabić — wyjaśnił chorąży. — Myślę, że mu pozwolimy — dodał. Zrozumiałem, że ci faceci po prostu wyładowują się na mnie i wcześniej czy później się znudzą. Nie było co się przejmować. Zauważyłem, że ze stołu zniknęły nasze rzeczy. Zapewne zabrano je, gdy wyprowadzano Dingera. Bałem się, że rozdzielono nas na zawsze. Gnębiło mnie, że już go nigdy nie zobaczę, a tak chciałbym spojrzeć na niego, zanim mnie wykończą. Tymczasem moi prześladowcy podniecali się coraz bardziej. Zrezygnowali nawet ze szturchańców, rozpoczęli natomiast lekcję wychowawczą, sięgając do argumentów propagandy, jaką od lat wkładano im do łbów. Opowiadali o wspaniałym świecie, jaki powstanie, gdy wreszcie wykurzą zachodnich imperialistów z całego Bliskiego Wschodu. — Amerykanie i Europejczycy zabierają naszą ropę. To jest nasza ziemia. Europejczycy doprowadzili do podziału naszej ziemi. Bliski Wschód należy do Arabów. To jest nasza ziemia i nasza ropa, a wy narzuciliście nam swoje tradycje i wszystko zniszczyliście. Odparłem, że nic nie wiem, jestem tylko żołnierzem i przysłano mnie tu wbrew mojej woli. Bili mnie po głowie, a jeden zaszedł od tyłu i zaczął kopać w plecy i boki. Zwaliłem się na podłogę, zwijając się w kłębek, z kolanami pod brodą. Zamknąłem oczy, zacisnąłem zęby, gotując się na najgorsze. Oni zaś podnieśli mnie za ramiona i posadzili na miejscu. — Po coście tu przyjechali, dlaczego mordujecie nasze dzieci? — pytali, a ja pojąłem, że głęboko w to wierzą i boli ich, iż w czasie nalotów giną również dzieci. Była to trochę inna sytuacja niż dotychczas, kiedy częstowano mnie inwektywami typu „ty skurwysynie” i traktowano obcasami w pewnym sensie obojętnie. Ci ludzie mieli zadrę w sercu i kopali mnie z całym przekonaniem. — Dlaczego zabijacie nasze dzieci? — Przysłano mnie tu, żebym ratował życie — odparłem nie zważając na fakt, że taka deklaracja nie w pełni zgadza się z tym, co w istocie robiliśmy przez ostatnie kilka dni. — Nie znalazłem się tu, aby zabijać. Otworzyły się nie zabliźnione rany i zacząłem krwawić. Twarz znów spuchła, z nosa płynęła krew. Mimo to miałem wrażenie, że w pewien sposób panuję nad sytuacją. Jeden z nich powiedział: „Chyba ma dość”, czy coś takiego, bo nagle przerwali. Najwyraźniej bali się przesadzić, bo pewnie będziemy jeszcze przesłuchiwani. To zaś oznaczało, że zabawa dopiero się zacznie. — Czy wiesz, że walczymy już wiele lat? — Nie wiem, ja w ogóle nic nie wiem. Mam zamęt w głowie. — Tak, przyjacielu, walczymy od lat i wiemy, jak uzyskiwać informacje. Wiemy, co trzeba robić, żeby tacy

jak ty zaczęli mówić. Ty, Andy, też zaczniesz mówić i to niedługo.... Zakaszlał hałaśliwie, jak stary gruźlik, chrząknął głęboko i zanim się spostrzegłem, plunął mi z całą mocą prosto w twarz. Spłynąłem obrzydliwy, zielonkawą flegmą, co upokorzyło mnie znacznie bardziej niż bicie. Świństwo lepiło się do twarzy, a ja nic nie mogłem zrobić, ani wytrzeć, ani nic. W duszy widziałem już, jak zapadam na gruźlicę, czy jeszcze coś gorszego. Przy moim pechu będzie pewnie tak, że przeżyję przesłuchania i niewolę, wrócę do Anglii, a wtedy się okaże, że złapałem jakiegoś irackiego syfa, którego nie da się wyleczyć Reszta drabów uznała, że to wspaniały pomysł i wszyscy zaczęli charkać i pluć. Podnieśli mi głowę do góry, żeby łatwiej było trafić. — Świnia! — wrzeszczeli, plując bez przerwy. Kopniaki można jeszcze ścierpieć. Gdy jednak częstują człowieka zawartością płuc, gardła, nosa i flaków, ma się dość. Cała rzeka obrzydliwej plwociny spływała mi po twarzy do ust. Trwało to dobre dziesięć minut i skończyło się, gdy wyczerpali „amunicję”. Zawlekli mnie w kąt, obrócili do ściany i kazali opuścić głowę. Ręce miałem skute z tyłu. Nogi podwinięte pod siebie. Znów zawiązali mi oczy. Tak minęły trzy kwadranse, w czasie których nie zwrócono się do mnie ani słowem. Słyszałem natomiast, że rozmawiają między sobą przyciszonym głosem. Słyszałem syk lampy. Było zimno i zacząłem dygotać. Przestałem krwawić, na ranach tworzyły się strupy. To dość niesamowite uczucie. Kiedy człowiek spływa krwią, robi mu się przyjemnie ciepło. Gdy krew zaczyna się ścinać pod wpływem zimna, robi się niedobrze, człowiek sztywnieje, zwłaszcza gdy krew oblepia włosy i brodę. Nos miałem zatkany na amen, więc znów oddychałem ustami. Zimne powietrze atakowało zmiażdżone dziąsła i resztki wybitych zębów, sprawiając ból nie do wytrzymania. Doszło do tego, że zacząłem marzyć o przesłuchaniu, byle tylko zabrano mnie gdzieś, gdzie będzie cieplej. Nie miałem żadnego pojęcia, co się dzieje i w ogóle. Wiedziałem tylko, że oddano nas w ręce człowieka w ubraniu o pięć numerów za dużym i że to on jest tutaj szefem. Starałem się niczego nie mówić, czekałem, co będzie dalej. Martwiłem się o Dingera. Gdzie go zabrali i dlaczego? Chudzielec wyszedł razem z nim. Dlaczego najpierw zabrali właśnie Dingera? Czy sprowadzą go z powrotem, żebym popatrzył na skatowane, zmaltretowane ciało, zanim wezmą się za mnie? Tego się bałem. Wolałbym go nie widzieć. Otworzono drzwi i do środka weszło kilku żołnierzy. Zamienili parę słów z pilnującymi, zaśmiali się na widok mojego zaflegmionego oblicza, wreszcie podnieśli mnie i wywlekli na zewnątrz. Za drzwiami skręciliśmy w prawo, potem prosto ścieżką, a później w lewo. Panował straszliwy chłód. Nie byłem w stanie utrzymać się na nogach, więc dwóch żołnierzy chwyciło mnie pod ramiona. Najgorzej bolało, gdy zaczął się bruk. Palce u nóg miałem zdarte do krwi — pamiątka po przeżyciach w mieście — starałem się więc iść tak, żeby ich nie urazić. Kroczyłem jak kaczka. Do celu mieliśmy jeszcze dobre dziesięć, piętnaście metrów, gdy poczułem cudowne ciepło. I rzeczywiście, w pomieszczeniu, w którym się znalazłem, było ciepło, w powietrzu unosiła się woń parafiny, dymu papierosowego i świeżej kawy. Rzucono mnie na podłogę, nakazując usiąść po turecku. Nie zdjęto mi ani przepaski z oczu, ani kajdanek z rąk. Instynktownie opuściłem głowę, zacisnąłem zęby, naprężyłem mięśnie. Kręcili się jacyś ludzie, a przez szparę pod opaską zobaczyłem, że pokój jest jasno oświetlony i raczej nieźle umeblowany, w każdym razie nie była to taka dziura, w jakiej trzymano mnie jeszcze przed chwilą. Siedziałem na dywanie, nie na gołej podłodze. Obok siebie czułem źródło ciepła. Było raczej przyjemnie. Usłyszałem szmer przekładanych papierów, dźwięk odstawianej szklanki, skrzypienie przesuwanego krzesła. Nie wydawano mi żadnych poleceń, więc czekałem, co będzie dalej. Po mniej więcej piętnastu sekundach zdjęto mi przepaskę z oczu. Siedziałem ze wzrokiem wbitym w podłogę. — W porządku, Andy, możesz podnieść głowę — powiedział ktoś nader miłym głosem. Wolno podniosłem wzrok. Znajdowałem się w całkiem przyjemnym, elegancko umeblowanym pokoju w kształcie prostokąta, długim na jakieś sześć metrów. Siedziałem przy drzwiach. Przed sobą, pod przeciwległą ścianą, zobaczyłem drewniane, wygodne biurko. Nie miałem wątpliwości, że znalazłem się w gabinecie dowódcy. Wytworny mężczyzna, który siedział za biurkiem, wyglądał na oficera wysokiej rangi — mocno zbudowany, o lekko siwiejących włosach i wąsach. Na biurku panował typowy bałagan: papiery, notatki, przyrządy do pisania i szklanka, chyba z kawą. Przyglądał mi się bacznie. Na ścianie za nim wisiał — jakżeby inaczej — portret Saddama w mundurze i z orderami. Wyglądał nieźle. Pod ścianami, na całej długości pokoju od biurka do drzwi, stały fotele, takie bez poręczy, które można zsuwać ze sobą i urządzić siedzenia dla trzech, czterech, a nawet więcej osób w

zależności od potrzeby. Uderzyły mnie tylko ich niezwykle żywe kolory: pomarańczowe, żółte, fioletowe. Między fotelami ustawiono stoliki do kawy. Pułkownik miał mundur khaki. Obok niego, na jednym z foteli — po lewej, patrząc z mojej strony — siedział major, również w mundurze koloru khaki, świeżutkim jak spod igły, starannie odprasowanym i w ogóle. W każdym wojsku sztabowcy wyglądają tak samo. Major zdawał się mnie nie dostrzegać. Przeglądał plik papierów. Domyślałem się, że jest to dokumentacja dotycząca mojej osoby. Wiecznym piórem notował coś na marginesach. Dopiero po chwili się odezwał. Mówił staranną angielszczyzną, modulując głos jak zawodowy spiker radiowy. — Jak się czujesz, Andy? Nic ci nie jest? Nie patrzył na mnie. W dalszym ciągu przeglądał papiery. Wyglądał na trzydzieści kilka lat, nosił okulary „połówki”, więc czytając odchylał głowę do tyłu. Miał wąsy a la Saddam i starannie wymanikiurowane ręce. — Chyba potrzebuję lekarza. — Tymczasem może nam powiesz, skąd się wziąłeś w Iraku? — Już mówiłem, jestem z ekipy ratunkowo-poszukiwawczej. Wysadzono nas z helikoptera, który zaraz odleciał i zostaliśmy sami. — A ilu was było? Przypomnij sobie, jeśli nie teraz, to później. Czasu mamy sporo... jedynie czasu nie objęły sankcje. — Naprawdę nie wiem. Jak tylko wylądowaliśmy, kazano wysiadać. Było zamieszanie. Naprawdę nie wiem, ilu wysiadło, ilu zostało. — Rozumiem. A ilu was leciało? Przemawiał do mnie jak nauczyciel do ucznia, o którym wie, że kłamie i którego chce najpierw zawstydzić, a później zmusić do przyznania. — Tego też nie wiem. Było ciemno, gdy wyruszaliśmy. Czasami leci tylko czterech chłopaków, a czasami nawet ze dwudziestu. Mówią nam tylko, że lecimy, każą wsiadać. Wszystko biegiem. Nie miałem nawet pojęcia, gdzie nas wiozą i o co chodzi, a szczerze powiem, że nawet mnie to nie obchodziło. Nigdy zresztą nie zwracałem na to uwagi. Traktują nas jak śmieci. Jesteśmy tylko do roboty. — Rozumiem. A na czym polegało wasze zadanie, Andy? Zapewne wiesz, bo przecież powtarza warn się to dwukrotnie na odprawach. Rzeczywiście w armii brytyjskiej obowiązuje zasada dwukrotnego zdefiniowania zadań na odprawie. Zaskoczyło mnie, że o tym wie. Przechodził zapewne szkolenie w Wielkiej Brytanii, skoro zna nasze regulaminy. — Tak do końca, to nie wiem — odparłem — mówią nam tylko: udajecie się tam i tam, robicie to i to. Wiem, że powinniśmy znać zadanie, ale na ogół jest tak, że nic nam nie wyjaśniają. Jest bałagan i w ogóle. Cały czas gorączkowo myślałem nad kilkoma sprawami jednocześnie. Pilnie słuchałem, co do mnie mówi, starałem się zapamiętać, co już powiedziałem, a czego jeszcze nie. Tylko że byłem zmaltretowany, głodny, spragniony. On zaś siedział sobie wygodnie, przegryzał wafelka. Był znacznie bardziej czujny niż ja i trudno się dziwić, stałem się przecież ludzkim wrakiem. — A więc co mieliście robić, gdy już załadowano was do śmigłowca? — Do ekip ratunkowych ściągali chłopaków z różnych jednostek. Nie zdążyliśmy się nawet poznać nawzajem, bo każdy przyjechał skądinąd. Nie dostaliśmy przydziałów do określonych sekcji. Naszym zadaniem nie jest zabijanie, ale niesienie pomocy. — Hmmm. Pułkownik cały czas przyglądał mi się uważnie, milcząc. Teraz jednak wtrącił pytanie. Nie mówił po angielsku tak dobrze jak major, ale dawał sobie radę. — Gdzie jest wasz oficer dowodzący? Ucieszyło mnie to pytanie. W systemie irackim wszystkie funkcje dowódcze, nawet najniższe, sprawują oficerowie, mogłem więc zakładać, że nie będzie im się mieścić w głowie, że można wysłać patrol w pole bez oficera. Starałem się grać przygłupa, który o niczym nie wie. Być może przekonałem ich, skoro pytają o oficera, a więc o kogoś, kto powinien coś wiedzieć. Postanowiłem ciągnąć ten wątek. — Nie wiem. Było ciemno. Mignął mi tylko przed oczami. Pewnie został na pokładzie. Wiedział chyba, że maszyna zaraz wystartuje i nie wysiadł. Zostawił nas samych. — Czy było was ośmiu? A więc wiedzieli o potyczce przy magistrali i próbowali ustalić, czy mam coś z tym wspólnego, jeśli jeszcze nie doszli do takiego wniosku. W głębi duszy nie miałem wątpliwości, że wcześniej czy później skojarzą wszystkie fakty. — Nie wiem, było tyle zamieszania, że coś okropnego. Nie mamy wyszkolenia bojowego. Przygotowano nas tylko do udzielania pierwszej pomocy i nagle znaleźliśmy się gdzieś w Iraku. Być może było ośmiu, ale nie

mogę dać głowy. Nie wiedziałem, co się dzieje, zacząłem uciekać. — A gdzie śmigłowiec wylądował? — Też nie wiem. Usiadł i już, a gdzie, tego nie wiem. Nie patrzyłem na mapę. To sprawa załogi śmigłowca. Czy można uwierzyć w taką bzdurę? Pewnie wysilałem się na próżno, ale nie miałem wyboru. Jak już się zaczęło, to trzeba ciągnąć dalej. Nie wiedziałem zresztą, czy coś naprawdę wiedzą, czy tylko węszą. Musiałem brnąć. A zresztą nie było jeszcze powodów do alarmu. Na razie rozmowa układała się całkiem przyjemnie. — A teraz, Andy, opowiedz nam o sprzęcie, jaki mieliście ze sobą. Czegoś bowiem nie rozumiemy. Nie wiedziałem, czy chodzi mu o plecaki, czy też o to, co znaleziono przy nas. W sumie rozmawialiśmy o dwóch różnych sprawach. On o ośmioosobowym patrolu, który został rozbity, ja zaś o rzekomej drużynie poszukiwawczo-ratunkowej. — No cóż — odparłem — nic nadzwyczajnego. Woda, amunicja, trochę dodatkowych zestawów do pierwszej pomocy i rzeczy osobiste. — Nie o to mi chodzi. Opowiedz nam o materiałach wybuchowych, w które byliście wyposażeni. Tylko spokojnie — powiedziałem sobie w myśli — nikt mi jeszcze nie udowodnił, że byłem jednym z uczestników patrolu. — O czym pan mówi? — Posłuchaj, Andy, spróbujmy to uporządkować, przecież nie chodzi o nic wielkiego. Zastanów się, przemyśl sprawę, niekoniecznie zaraz. Mieliście przecież materiały wybuchowe, Andy. Musisz wiedzieć, że śledziliśmy was od samego początku, ciebie i twoich kolegów. Obserwowaliśmy was. — Przepraszam, ale nie rozumiem, o czym pan mówi. — Czyżby? Naprawdę nie rozumiesz? Mieliście ogromną ilość materiałów wybuchowych. Co więc zamierzaliście wysadzić w powietrze? Cały czas mówił łagodnym tonem, mniej więcej tak, jak lekarz wypytuje pacjenta o stan zdrowia. Zdawałem sobie sprawę, że elegancja i galanteria w pewnym momencie musi się skończyć. W czasie szkoleń uczą nas, aby korzystać z okoliczności, z każdej nadarzającej się sposobności, bo nie wiadomo, kiedy okazja może się powtórzyć. Podstawowa zasada głosi, że jeśli można załatwić coś do jedzenia, to trzeba z tego zaraz skorzystać. Przesłuchujący starali się stworzyć klimat życzliwości i sympatii, uznałem więc, że trzeba to wykorzystać. — Czy mógłbym poprosić o coś do jedzenia. Od wielu dni nie miałem nic w ustach. Aż mnie skręca z głodu. Chętnie bym coś zjadł. — Ależ oczywiście, Andy. Nie będzie to co prawda łatwe, bo z powodu sankcji nasze dzieci umierają z głodu, ale spróbujemy coś zrobić. Staramy się być gościnni. Zaopiekujemy się tobą. Jeśli nam pomożesz, to spróbujemy zrobić coś więcej. Kto wie, może odeślemy cię do domu. Pomyśl tylko, Andy, do domu... Dostałem miskę gorącego ryżu i drugą ze wspaniale duszonymi pomidorami i dwa placki hubza — arabski odpowiednik chleba — a do tego cudowną, chłodną wodę w czyściutkiej szklance. Jeden ze strażników wziął łyżkę i zaczął mnie karmić. — A czy nie dałoby się zdjąć kajdanek przynajmniej z jednej ręki, abym mógł jeść samodzielnie? — spytałem. Major odmówił, ale pułkownik kiwnął głową na znak, że się zgadza. Rozkuto mi jedną rękę. Co za wspaniałe uczucie ulgi! Ponieważ zupełnie nie czułem palców, więc z największym trudem udawało mi się manipulować łyżką. Trzymałem ją między małym a serdecznym palcem, wspierając o nasadę kciuka. — Czy wiesz, kto to jest? — pułkownik wskazał na portret Saddama. Nie odpowiedziałem od razu. Zrobiłem minę człowieka szukającego głęboko w pamięci. — Ależ tak, to Saddam Husajn, to znaczy prezydent Husajn. — Właśnie. I co o nim słyszałeś? Czego ode mnie oczekiwali? Oczywiście, że wiele słyszałem o Husajnie, na przykład to, że gazami trującymi mordował irańskie dzieci. — Wiem, że jest człowiekiem zdecydowanym, silnym przywódcą. — To racja. Pod jego dowództwem rychło pozbędziemy się przybyszów z Zachodu, wszystkich. Nie jesteście nam potrzebni. Szkoda naszego czasu. Nie był to wykład z ideologii, raczej dalszy ciąg rozmowy. Skończyłem ryż i zabrałem się za pomidory. Jadłem z trudem. Usta miałem opuchnięte i zdrętwiałe jak po zastrzyku u dentysty, kiedy człowiek próbuje napić się herbaty, a płyn leje się po brodzie, ponieważ usta nie poddają się jeszcze jego woli. Paprałem się, siorbałem, mażąc się sokiem pomidorowym. Jedzenie było wspaniałe i żałowałem, że obolałe usta nie pozwalają doznać pełni smaku. Jeszcze gorzej radziłem sobie z chlebem. Nie mogłem go pogryźć i łykałem wielkie kawałki. Śpieszyłem się, żeby zjeść jak najwięcej, w

obawie, że gospodarze zmienią zdanie i zabiorą mi żarcie, zanim skończę. Pułkownik zaczął obierać pomarańczę, wciąż pilnie bacząc. W odróżnieniu od mojej zwierzęcej łapczywości, przygotowywał sobie danie z wystudiowaną elegancją. Nożykiem naciął skórkę w czterech miejscach, rozłożył jak płatki kwiatu i podzielił zawartość na cząstki. Owoc podano mu na porcelanowym talerzyku i srebrnej tacy, ze srebrnym widelczykiem i nożem. I w ogóle wszystko odbywało się z klasą. Oficerowie nie ruszali się z miejsca, a żołnierze latali w kółko z herbatą, usługując im jak należy. Pułkownik wolno, jakby z namysłem, sięgał po cząstki pomarańczy. Parę metrów przed nim, na dywanie, więzień siorbał jak małpa, paprał się i pożerał jadło. Obrazek jak z Księcia i żebraka. Poczułem błogość. Nie tylko dlatego, że się nasyciłem. Podczas jedzenia nie padało ani jedno pytanie, miałem więc czas, żeby wszystko przemyśleć. Oczywiście, gdy tylko skończyłem jeść, znów skuto mi obie ręce i podjęto zasadniczy wątek. Zwracano się do mnie w taki sposób, jakby wszyscy, łącznie ze mną, uznali, że sprzęt pozostawiony obok głównej magistrali należał do nas. — A więc, Andy, powiedz nam coś więcej o waszym sprzęcie. Co jeszcze mieliście ze sobą. Musisz nam pomóc w tej sprawie. Pamiętaj, że my okazaliśmy ci życzliwość. — Przykro mi, ale nie rozumiem. Mam zamęt w głowie i niczego nie pojmuję. — Co zamierzaliście zrobić za pomocą materiałów wybuchowych? Ton był w dalszym ciągu łagodny, bez cienia agresji. — Nie mieliśmy żadnych materiałów wybuchowych. Nie wiem, o czym pan mówi. — Andy! Z całą pewnością chcieliście coś wysadzić w powietrze. Mieliście przecież PE4, a więc niezwykle silny materiał wybuchowy. Sam rozumiesz, że nie mogę uwierzyć w bajki, które mi opowiadasz. Uwaga o PE 4 była jeszcze jednym dowodem na to, że major musiał przejść przeszkolenie w Wielkiej Brytanii, nie zwróciłem jednak na to szczególnej uwagi. — Nie wiem, o czym pan mówi. — Zatrzymaliśmy kilku twoich kolegów. Są w szpitalu. Zaskoczył mnie. Starałem się jednak niczego nie okazywać. Moja gra zmierzała do tego, by nie dopuścić do jakichkolwiek podejrzeń o związki z oddziałem, który operował w rejonie magistrali. — Jacy koledzy? Co im jest? Miałem gonitwę myśli. Kogo mogli wziąć? Co mogą wiedzieć? Czy chłopcy coś powiedzieli, czy major blefuje? — Nic specjalnego. Są zdrowi. — Bardzo panu dziękuję za opiekę nad nimi. Zapewniam, że nasze wojsko też otoczyłoby opieką waszych rannych. Jeśli rzeczywiście kogoś mają i jeśli naprawdę umieścili w szpitalu, to znaczy, że zależy im na tym, aby przeżyli. — Tak — rzucił jakby mimochodem — mamy kilku ludzi z waszej grupy. Umieściliśmy ich w szpitalu. Nic im nie grozi. Nie jesteśmy dzikusami, potrafimy otoczyć jeńców opieką. Właśnie — pomyślałem sobie — opiekujecie się. Widziałem trochę filmów z czasów wojny iracko-irańskiej i wiem, na czym polega owa opieka. Znalazłem się w kropce. Musiałem odpowiedzieć i to tak, aby im się spodobało, wedle reguł gry, której uczymy się od samego początku, od dzieciństwa. Wtedy to nabieramy umiejętności oszukiwania najpierw rodziców, potem nauczycieli. Gdy trzeba, to potrafimy nawet wyciskać łzy. — Bardzo dziękuję, że otoczyliście ich opieką, ale ja naprawdę nie wiem nic takiego, o czym mógłbym panom opowiedzieć. — Posłuchaj, Andy. Przyznaj, że należałeś do grupy, która porzuciła plecaki. Obserwowaliśmy was cały czas. — Nie pojmuję. O jakich plecakach pan mówi? Nie mieliśmy plecaków. Zostawiono nas na pastwę losu w obcym kraju. Jestem tylko żołnierzem, robię, co mi każą. — Właśnie, Andy. Nie powiedziałeś nam jeszcze, co kazano ci robić. Przecież mieliście jakieś zadania. — Proszę zrozumieć, że zajmuję miejsce na samym dole wojskowej drabiny. Sam pan wie, że obowiązuje u nas zasada, żeby wiedzieć tylko tyle, ile trzeba do wykonania konkretnego zadania. Tym na dole w ogóle nic się nie mówi. Trafiłem chyba w dziesiątkę. Na każdej stronie formularza rozkazu znajduje się ostrzeżenie: „Pamiętaj o zasadzie: każdy wie tylko to, co niezbędne”. Major szkolił się w Wielkiej Brytanii, nie wykluczam, że studiował w Sandhurst — naszej najsłynniejszej akademii wojskowej — albo w Kolegium Sztabu. Przez

wiele lat przecież Irak należał do „klubu ulubieńców” Zachodu. Pułkownik miał minę, jakby nie rozumiał, i zapytał o coś majora w ich języku. Ten wdał się w dłuższe wyjaśnienie. Wyglądało na to, że moja argumentacja trafiała im do przekonania. Niewykluczone, że rzeczywiście uznali, iż gówno wiem, a może dopatrzyli się analogii z własną sytuacją. Tak jak i ja byli żołnierzami. Oficerami, co prawda, jeden pułkownikiem, drugi majorem, ale też podlegali swoim przełożonym: brygadierom i generałom. Mogłem mieć nadzieję, że w pewien sposób zaczną nas rozumieć, może uznają, że nie warto tracić czasu, bo jesteśmy tylko zwykłymi kotami, przygłupami, które gówno wiedzą. — Dobrze, Andy, jeszcze porozmawiamy, ale na teraz wystarczy — powiedział to takim tonem, jak lekarz, który umawia się z pacjentem na kolejną wizytę. — Dzięki wielce za jedzenie. Ja naprawdę chciałbym pomóc, szczerze mówię, nie wiem tylko, czego panowie ode mnie oczekują. Zawiązano mi oczy i, ku memu zaskoczeniu, zdjęto kajdanki. Krew znowu zaczynała krążyć w obolałych dłoniach. Podniesiono mnie i wywleczono na zewnątrz. Poczułem uderzenie chłodu, bo w pomieszczeniu było tak cudownie ciepło, no i ta wspaniała uczta. Cieszyłem się, że udało mi się wziąć kolejną, poważną przeszkodę i wymusić na nich jedzenie. Nie wykluczam, że może nakarmiono by mnie i bez tego, aby podkreślić, że mam do czynienia z życzliwymi ludźmi, ale uważałem, że lepiej się stało, jak się stało. Byłem też zdania, że bajka, którą im zaserwowałem, brzmiała całkiem przekonywająco, choć nie do końca czułem się zadowolony z przedstawienia. A zresztą nie zależało mi na tym, aby dawano wiarę zeznaniom. Chodziło mi przede wszystkim o to, by uznano mnie za przygłupa, idiotę, który niczego nie wie i z którego nic nie da się wycisnąć. Wciąż byłem bosy i nie mogłem normalnie chodzić. Ważniejsze, że zachowałem sprawność umysłu. Można bowiem człowiekowi połamać wszystkie kości i nie ma on na ten fakt żadnego wpływu, ale to, czy zostanie złamany psychicznie, czy nie, zależy od niego. Wleczono mnie długim, zimnym korytarzem, wyłożonym linoleum. Było całkiem ciemno. Przez szpary w opasce nie przedostawał się nawet najmniejszy promień światła. Po drodze mijaliśmy inne korytarze, bo słyszałem w dali odgłos kroków. Musiałem się więc znaleźć w jakimś kompleksie biurowym. Posadzono mnie na posadzce w kącie i tak minęła godzina, po upływie której usłyszałem jakieś kroki, jakby kilku osób, a po chwili także ciężki oddech. Wtedy też odsłonięto mi oczy. Strażnik oddalił się w głąb korytarza. Korytarz był całkiem spory. Miał ze dwa i pół metra szerokości i liczne drzwi, rozmieszczone regularnie, co pięć metrów. Po prawej stronie, w pewnej odległości ode mnie, widziałem wyloty dwóch innych korytarzy, a na przeciwległym końcu „mojego” świeciła pojedyncza lampa. Spojrzałem w lewo i zobaczyłem... Dingera. Uśmiechał się do mnie. — Cześć stary, często tu zachodzisz? — zapytał, jak to on. W tej samej chwili zjawił się strażnik, przynosząc nasze buty. Oddalił się zaraz, dołączając do kolegów siedzących nie opodal i mających na nas oko. — Muzułmanie, chrześcijanie czy żydzi? — zapytał głośno jeden z wartowników. — Chrześcijanie, Anglicy — odpowiedziałem. — Nie żydzi? — Nie, chrześcijanie. — Nie Tel Awiw? — Nie, nie Tel Awiw. Anglia. Wielka Brytania. Skwitował to kiwnięciem głowy i zaszwargotał coś po ichniemu do pozostałych. — Mój kolega, ten tutaj — rzekł po chwili — też jest chrześcijaninem. Muzułmanie i chrześcijanie są OK. Razem żyją w Iraku. Żydzi nie. Żydzi są źli. Ty też jesteś żyd. — Nie, ja chrześcijanin. — Nie, ty żyd. Tel Awiw. Tel Awiw niedobry. Nie chcemy żydów. Zabijamy ich. Po co przyszliście do nas? Nie chcemy wojny. To wasza sprawa. Mówił to tak, jakby wykładał oczywistą sprawę, bez zadziorności. W Iraku, zwłaszcza w okolicach portu Basra, żyje rzeczywiście sporo chrześcijan. — Nie jesteśmy żydami. Jesteśmy chrześcijanami — powtórzyłem. — Załoga samolotu? — Nie. Oddział ratunkowy. Gdyby chciał, byśmy się określili jako muzułmanie lub członkowie Kościoła Trzeciego Księżyca po Prawej Stronie, albo wyznawcy czegokolwiek, też bym na to przystał. Zgodziłbym się na wszystko poza jednym żydostwem. Była już późna noc, a raczej wczesny świt i ci chłopcy chcieli mieć trochę świętego spokoju.

Wyrażała to ich postawa, zdawało się, że chcą powiedzieć: was upieprzono i nas też, bo musimy was pilnować. Nie róbmy więc sobie nawzajem żadnych kłopotów. Dinger masował sobie stopę. — Mogę mu pomóc? — zapytałem. Machnęli tylko ręką na znak, żeby im głowy nie zawracać. Pochyliliśmy się z Dingerem nad jego nogą. — Bob? — zapytałem szeptem. — Nie wiem. — Nogas? — Chyba nie żyje, a co z Markiem? — Nie żyje. A ciebie kiedy wzięli? — Przed południem. A ciebie, jak słyszałem, przywieźli po południu. — Nic ci nie jest? — Nie wierzyłem własnym uszom, że mogłem zadać tak kretyńskie pytanie. Nie odpowiedział. Za to spojrzał tylko na mnie tak, że mi w pięty poszło. Strażnicy zorientowali się, że gadamy i zaraz jeden z nich przybiegł, by położyć temu kres. Dinger zaczął prosić o papierosa. — Cig-ar-ette? — sylabizował, jakby miał do czynienia z analfabetą, choć strażnik całkiem nieźle mówił po angielsku. Gestem dawał znak, że chciałby zapalić, niczego jednak nie wskórał. Po wymianie paru słów mieliśmy lepszy obraz sytuacji. Co do mnie, to byłem przekonany, że Nogas chyba zginął. Brakowało mi wiadomości o Bobie. Nie udało nam się więcej porozmawiać, choć przesiedzieliśmy w korytarzu jeszcze dobrą godzinę. Bolało mnie wszystko i zacząłem zasypiać. W czasie bicia człowiek jest napięty i skupiony, gdy zaś następuje chwila spokoju, wszystko zaczyna mu doskwierać, a ból zdaje się nasilać, cała uwaga bowiem skupia się na obolałym ciele. Przypomina to dokładnie bójki w szkole. Człowiek się podnieca i nie czuje ciosów przeciwnika. Dopiero później, po paru godzinach, siniaki dają znać o sobie. Wargi ciągle mi krwawiły. Gębę miałem rozbitą w kilku miejscach, krew ledwo co przysychała. Od całodziennego siedzenia na betonie bolał mnie tyłek i dół pleców. Rany sprawiały, że poczułem się jeszcze bardziej wyczerpany i marzyłem tylko o śnie. Głowa opadała mi na piersi, wtedy się budziłem, potem znów zasypiałem na siedząco i tak w kółko przez jakieś pół godziny. Później zaś oparliśmy się o siebie nawzajem i wreszcie zdrzemnęliśmy jako tako. Obudziło nas trzaśniecie drzwiami i głośna rozmowa. Na końcu korytarza zabłysła przenośna lampa i światło zaczęło przesuwać się w naszą stronę. Za nim pojawiła się gromada ludzi. Było jasne, że znów nas gdzieś zabiorą. Założono nam kajdanki, zawiązano oczy, bez specjalnej brutalności, raczej obojętnie. Kazano wstać i pognano korytarzem na dwór, gdzie czekał już land cruiser z zapalonym silnikiem. W samochodzie zdjęto nam przepaski z oczu. Nie miałem pojęcia dlaczego, przypuszczam, że nie tyle świadomie, ile na skutek jakiegoś nieporozumienia. Ruszyliśmy. Eskortowało nas trzech ludzi, dwóch z przodu, jeden z tyłu. — Bagdad? Bagdad? — pytał Dinger przymilnym tonem. — Tak, Bagdad — odparł kierowca, jakby była to najoczywistsza sprawa na całym świecie. Przez pierwsze dziesięć minut jechaliśmy bocznymi uliczkami. Kierowca doskonale orientował się w mieście. Eskorta nie reagowała, gdy wyciągałem szyję, aby w świetle reflektorów odczytać tabliczkę z nazwą ulicy lub cokolwiek. Niestety nie widziałem żadnych napisów. W zasięgu wzroku nie było też żadnych charakterystycznych budynków, na podstawie których można by później dojść, gdzie byliśmy. Widzieliśmy tylko parterowe budynki o płaskich, tarasowatych dachach. Wydawało się, że jechaliśmy przez uboższą część miasta i dzielnicę mieszkaniową, bo nigdzie nie widziałem śladów bombardowań. W ogóle nic tu nie przypominało o wojnie. Droga była wyasfaltowana, ale pełna dziur. Bez chodników. Tu i ówdzie widziało się porzucone przez właścicieli stare auta, na których psy zostawiały swoje szczyny. Zatrzymaliśmy się przed drewnianą, ale okutą żelazem bramą. Otworzono ją, gdy tylko auto stanęło. Wjechaliśmy do środka i znaleźliśmy się na niewielkim dziedzińcu, takim że nasz land cruiser z trudem mógł tam wykręcić. Czekano już na nas. Na widok żołnierzy poczułem znajomy uścisk w dołku. Spojrzeliśmy po sobie z Dingerem. Mimo że chciałem się rozejrzeć, to jednak przy wysiadaniu spuściłem głowę, aby nikogo nie prowokować. Było ciemno choć oko wykol. Liczyłem się z tym, że lada chwila zaczną nas bić — na dobry początek. Tymczasem wpędzono nas do jakiegoś budynku i zaczęto ciągnąć bardzo wąskim korytarzem. Było całkiem ciemno. Żołnierz, który otwierał nasz orszak, oświetlał drogę latarką. Zauważyłem rząd drzwi, jedne obok drugich. Otworzono któreś z nich i wepchnięto mnie do środka. Zdjęto kajdanki i zatrzaśnięto w ciasnym pomieszczeniu. Usłyszałem, jak z łoskotem przesuwają zasuwę i zakładają kłódkę. W środku było tak ciemno, że nie widziałem nawet własnych rąk. Śmierdziało przy tym obrzydliwie

zastałym gównem. Opadłem na kolana i macając rękami, usiłowałem się zorientować, gdzie mnie zamknięto. Nie trwało to długo. Pomieszczenie było ciasne i już po chwili wymacałem dwa ceramiczne podnóżki, a między nimi dziurę o średnicy prawie dwudziestu centymetrów i wtedy to pojąłem dlaczego tak okropnie śmierdzi. Zamknięto mnie w arabskim sraczu. Trzeba umieć korzystać z każdej sytuacji. Oto nadarzała mi się możliwość złapania być może paru godzin snu, a bardzo tego potrzebowałem. Szkoda czasu na myślenie. Ponieważ nie było miejsca, aby się wyciągnąć, przeto zwinąłem się w rogalik wokół kucanego sedesu. Śmierdziało nie do opisania, ale nie miałem wyjścia, a zresztą ważniejsze było to, że zostawiono mnie w spokoju. Zasnąłem w ułamku sekundy.

10 Obudziłem się półprzytomny, jak po ciężkiej narkozie. Z korytarza dobiegał szczęk otwieranych drzwi i strzępy rozmów, co kojarzyłem raczej podświadomie, bo —jak powiadam — czułem się, jak po dużej dawce środków odurzających. Która to mogła być godzina? Zupełnie straciłem poczucie czasu, nie byłem nawet w stanie określić, czy jest noc, czy nastał już dzień. Trzeba śledzić upływ czasu i orientować się w kalendarzu przede wszystkim dlatego, że poprawia to samopoczucie, a także dlatego, że taka rachuba wyostrza umysł. Nie pamiętając dni, gubi się tygodnie i miesiące, czas przestaje mieć jakiekolwiek znaczenie, a w konsekwencji człowiek traci kontakt z rzeczywistością. Należy więc dokładać wysiłków od samego początku, od pierwszego dnia. Powinno się korzystać z każdej okazji, aby zerknąć na zegarek, arabskie nie różnią się przecież od naszych. Kłopot był z tym, że żaden ze strażników, z którymi miałem do czynienia, nie miał zegarka. Chyba celowo, ale wówczas nie zdawałem sobie z tego sprawy. Uwagę skupiałem jednie na tym, by przeżyć. Byłem jeszcze na wpół przytomny, gdy podeszli pod moje drzwi. — Andy! Andy! Andy! — krzyknął ktoś wesoło, jakby ogłaszał pobudkę na wakacjach. — Wszystko w porządku, Andy. — Tak, tak, w porządku — starałem się odpowiedzieć uprzejmie, tym samym tonem. Niewygodna pozycja i kontuzje sprawiły, że byłem odrętwiały, sztywny jak wyschnięta tyka. Próbowałem wstać. Bałem się, że jeśli zobaczą, iż leżę bez ruchu, to dadzą mi nauczkę za lenistwo. Nie mogłem jednak nawet palcem ruszyć. Otworzyły się drzwi i do celi-ustępu wdarło się światło dnia. Bezradnie wyciągnąłem ręce. — Nie mogę się ruszyć. Cały zesztywniałem. Strażnik zawołał kolegę. Napiąłem mięśnie, spodziewając się, że zaraz dostanę parę kopniaków. Oni tymczasem weszli do środka i pochylili się nade mną. — Wstajemy — ponaglił jeden z nich bez cienia złości, powiedziałbym nawet, że z pewną troską. Wzięli mnie pod ramiona i delikatnie wręcz unieśli, jakby naprawdę przejmowali się moim stanem. Nie wierzyłem własnym oczom. Gdy nieśli mnie korytarzem na dziedziniec, zewsząd dobiegał szczęk odsuwanych zasuw i życzliwe „dzień dobry”. Zmrużyłem oczy, oślepiało mnie dzienne światło, choć staliśmy w cieniu pod barakiem z ustępami. Słońce wisiało nisko nad horyzontem, oceniłem, że jest co najwyżej ósma rano. Na błękitnym niebie nie było ani jednej chmury, rześkie powietrze szczypało w twarz, obłoczki pary unosiły się z ust przy każdym oddechu, jak wczesną wiosną w Anglii, gdy rankiem wychodziłem z domu do pracy. Tuż przed barakiem stał samochód, dalej zaś widniał parterowy budynek. Panowała cisza i tylko z daleka dobiegał szum silników samochodowych, szmer rozmów z odległych zakamarków obozu, a zza muru dochodził gwar miasta. Wszystko to jakby w tle, tuż obok zaś rozlegał się ptasi świergot. Podniosłem wzrok. Skrzydlaty śpiewak umościł się w koronie drzew za murem i chyba całą duszę wkładał w poranny koncert. Słuchałem z największą przyjemnością. Niżej, pod ptasią estradą, między blokiem sanitarnym a murem okalającym całość, leżał stos blach i żelastwa — osłony bomb odłamkowych. Takie bomby-pojemniki zrzuca się ze sporej wysokości. Otwierają się w

powietrzu, rozsypując ładunek składający się z właściwych i oczywiście znacznie mniejszych bomb odłamkowych. Niepotrzebne już pojemniki spadają na ziemię. Ktoś widać zadał sobie trud, aby je zebrać. Na blachach pozostały angielskie napisy. Poczułem się lepiej mając przed oczami coś, co przypominało dom i świadczyło, że tam, wysoko na niebie, są nasi. Co prawda ani mnie nie widzą, ani nie szukają, za to dają popalić moim prześladowcom. Samochód, o którym wspomniałem, stał przodem do bramy, gotów do odjazdu. Na nasz widok kierowca uruchomił silnik. Wsadzono mnie do środka. Tam czekało już dwóch strażników, jeden czarny — pierwszy czarnoskóry Irakijczyk, jakiego zobaczyłem. Na jego widok przypomniały mi się dawne czasy w batalionie, jeszcze na początku lat osiemdziesiątych. Był wtedy szał na fryzury afro i wszyscy nasi murzyńscy koledzy latali do damskich sklepów kupując... rajstopy. Obcinali nogawki sporządzając sobie rodzaj kominiarek, które zakładali na noc, aby opanować strzechy afro i zapobiec wystawaniu spod beretów w czasie służby. Ale popołudniami, gdy przebierali się w cywilne ciuchy, z miejsca tapirowali czupryny, bo — jak powiadam — była moda na włosy afro. Czarny, który mnie pilnował w samochodzie, miał fryzurę jak miotła. Otok beretu odcisnął się mniej więcej w połowie czaszki, reszta strzechy afro sterczała na zewnątrz. Właściciel pewnie nie znał rajstopowej techniki, zastanawiałem się nawet czy nie podpowiedzieć mu, na czym polega sekret. Zaśmiałem się w duchu na wspomnienie batalionu. Od tamtych czasów minęły chyba wieki. Dinger był w okropnym stanie. Powłóczył nogami jak starzec, drobił kroki, pomagało mu dwóch żołnierzy, co było dość zabawne, bo przewyższał ich o głowę, a może jeszcze więcej. Wyglądało to tak, jakby dwóch skautów prowadziło staruszka przez ulicę. Dzienne światło oślepiło go, zadrżał jak upiór wyciągnięty z ciemnej nory i spuścił głowę, chroniąc wzrok. Długo trzymano nas w ciemności, wiązano oczy, więc w blasku słońca zachowywaliśmy się jak nietoperze, które wpadają w panikę, kiedy oświetli się je latarką. Domyślałem się, że znów przejęli nas komandosi. Byli w panterkach, uzbrojeni w kałasznikowy AK-47. Dinger, podobnie jak ja, był boso i też miał poranione stopy. Skołtunione i zlepione krwią blond włosy nabrały rudej barwy, a tygodniowy zarost, błoto i strupy czyniły z twarzy maskę. Gdy wsadzano go do auta, wyciągnął rękę. Złapałem go, aby mu pomóc. — W porządku, stary? — rzekł. — W porządku. Uśmiechnął się. Jak w zbombardowanym domu, w którym jeszcze pali się światło, tak w jego zmaltretowanym ciele tliło się życie. Było to nasze kolejne, małe zwycięstwo. Zamieniliśmy kilka słów... Ogromnie mi to pomogło, dodało otuchy, wierzyłem, że jemu też. Znów zawiązano nam oczy. Mnie przy tej operacji zerwano strupy z nosa, a węzeł zrobiono solidny, że aż oczy wyszły mi z orbit. Jeden z trików wielkiego magika Houdiniego, który w parę sekund uwalniał się z najbardziej skomplikowanych więzów, miał polegać na tym, że w chwili gdy nakładano nań pęta, napinał mięśnie. Rozluźniał je później, co ponoć wystarczało, aby się wyzwolić. Postąpiłem tak samo, napiąłem mięśnie twarzy, gdy zawiązywano mi opaskę, ale niczego nie zyskałem. Houdini widać miał jeszcze inną tajemnicę. Zakuto mnie w kajdanki. Też starannie i solidnie. Ręce miałem w ranach i ból był nie do zniesienia. Ale na przekór wszystkiemu, wziąłem głęboki oddech i zacisnąłem zęby, nie dając po sobie poznać, jak bardzo cierpię. Przez cały czas starałem się nie kryć bólu, a teraz coś we mnie wstąpiło i postąpiłem wręcz odwrotnie, co było nierozsądne i do niczego nie prowadziło. Przez chwilę nic się nie działo. Czekaliśmy. Słuchając miarowego warkotu silnika, zastanawiałem się, gdzie nas powiozą. Czy rzeczywiście jesteśmy dla nich przygłupami, którym nie warto poświęcać czasu i wysiłku? Czy zawiozą nas teraz do więzienia, w którym spokojnie i względnie wygodnie przesiedzimy do końca wojny? Tok moich myśli przerwał jeden ze strażników, a przynajmniej wydawało mi się, że był to strażnik. Gdy kierowca naciskał sprzęgło i wrzucał bieg, ów strażnik zajrzał do środka i cichym głosem powiedział: „Kimkolwiek jest wasz Bóg, módlcie się do niego, bo będzie wam potrzebny”. Nie wiem, czy powiedział to powodowany współczuciem, czy okrucieństwem, czy chciał nas pocieszyć, czy przerazić. Mnie przygnębił do reszty, jakbym usłyszał, że nie należę już do świata żywych. Był to szok. Jeszcze przed chwilą wydawało mi się, że wszystko idzie ku lepszemu, a tu coś takiego. Módlcie się do swego Boga, bo będziecie go potrzebować — powtarzałem w myślach. Powiedział to głęboko szczerze i to właśnie było najbardziej przerażające. A więc — zastanawiałem się — szykuje się najgorsze. Jeśli kazał modlić się, to znaczy, że tylko opatrzność może nas uratować. Czy chciał powiedzieć, że wiozą nas na stracenie? Niech i tak będzie. Oby tylko nadano rozgłos sprawie, żeby do

naszych doszło, co się z nami stało. A może czekają nas tortury? W czasach wojny iracko-irańskiej kursowało wiele opowieści na ten temat. A więc najpierw zwyczajnie i po prostu obetną mi jaja, potem uszy, palce u rąk i nóg. Powoli, bez pośpiechu, spokojnie. Dusza optymisty podpowiadała mi jednak, że nic takiego nie może nastąpić. Muszą bowiem zdawać sobie sprawę, że nie wygrają tej wojny, więc nie będą ryzykować nowej Norymbergi. Jeśli temu człowiekowi zależało na tym, aby mnie przygnębić, to bez wątpienia osiągnął cel. Także wobec Dingera. Gdy land cruiser ruszył z miejsca, Dinger mruknął kątem ust: — Ale dziecka nam nie zrobią! — Racja — nie mogłem powstrzymać się od śmiechu. — Nie gadać, nie rozmawiać — ostrzegł ze złością chłopak z eskorty. Dziecka nam nie zrobią, ale zgwałcić mogą. Była to szalona wizja, lecz zmaltretowany umysł kreśli najbardziej przerażające obrazy. Bardziej bałem się gwałtu niż śmierci. Przypomniało mi się, co Chris powiedział przed wyruszeniem na akcję: „Najgorsze, co mogą zrobić, gdy człowieka złapią, to wsadzić mu sześć wściekłych szczurów do dupy”. Jechaliśmy prawie kwadrans w pełnym słońcu, cały czas przez miasto. Uważałem tak dlatego, że auto raz po raz skręcało i nie ustawał uliczny gwar. Słyszałem dźwięk klaksonów i pokrzykiwania ludzi. Któryś z eskorty donośnie pierdnął. Skurwysyn! Nie dość, że dali nam wycisk, to jeszcze każą wąchać swoje smrody. Ich natomiast pierd najwyraźniej rozradował. — Dobre? — pytał wesoło sprawca ciężkiej atmosfery. — Mniam, mniam — odparł Dinger głosem wyrażającym najwyższe uznanie. Demonstracyjnie wciągał powietrze, jakby chłonął wonie świeżego poranka nad morzem. — Wspaniale, mocna rzecz. Skrzepła krew w nosach osłabiała na szczęście zmysł węchu. Najważniejsze to dać im do zrozumienia, że i tak mogą nam naskoczyć. A zresztą sami nie wytrzymali i po chwili otworzyli okno. Z przyjemnością poczułem powiew chłodnego powietrza. Podniosłem głowę i chłonąłem wiatr, aż policzki zaczęły szczypać. Dzięki temu nie myślałem o bolących rękach. Wypracowałem już sobie pewną technikę. Wychylałem się do przodu, prostowałem plecy, ujmując nieco ciężaru z rąk. Problem polegał na tym, że najmniejszy nawet ruch budził podejrzenia eskorty, która dość bezwzględnie przywracała mnie do poprzedniej pozycji. No cóż, kwadrans takiego przyjacielskiego sporu można przeżyć. Kierowca przestał chichotać. Domyśliłem się, że dojechaliśmy do celu. Otworzono bramę. Wjechaliśmy na inną nawierzchnię. Samochód potoczył się jeszcze kilkaset metrów i stanął. Dał się słyszeć groźny gwar. Najwidoczniej czekano na nas, bo natychmiast otworzono drzwi. Złapano mnie za głowę, za włosy i bez pardonu wywleczono na zewnątrz, rzucając na ziemię. Nie potraktowano nas ani lepiej, ani gorzej niż dotychczas. Dano parę szturchańców, kilka razy w łeb, pociągnięto za włosy, krótko mówiąc — zwyczajnie. A jednak doznałem szoku. Śmiano się z nas, pluto. Zacisnąłem zęby, spuściłem głowę, nie stawiałem oporu. To było ich święto. Po dwóch, może trzech minutach podniesiono mnie i zaczęto wlec. Nie byłem w stanie ustać na nogach, potykałem się i kuśtykałem. Nie zwracano na to żadnej uwagi. Ciągnięto mnie w szybkim tempie, z wprawą rzeźników przerzucających bydlęce tusze. Wokół rozbrzmiewał gwar ludzkich głosów. Starałem się wyłowić te dźwięki, po których mógłbym poznać, co dzieje się z Dingerem, ale bez skutku. Nie udało mi się usłyszeć niczego poza moim „towarzystwem”. Starałem się też unosić obolałe stopy, aby nie doznać jeszcze większych urazów, gdy tak mnie wleczono. Przeszliśmy w ten sposób kilkanaście metrów. Złapałem oddech, kiedy zatrzymaliśmy się na chwilę przed drzwiami. Zaraz potem zaczęliśmy się wspinać po paru schodkach. Nie widziałem ich, przez co uderzyłem się boleśnie w nogi i zawyłem z bólu. Upadłem, ale powleczono mnie dalej, ponaglając krzykiem i nie szczędząc ciosów. Szliśmy teraz długim korytarzem, rozlegało się ponure echo kroków. Zrobiło się zimno, wnętrze było zapuszczone, wilgotne, niosło pleśnią. Cela musiała być otwarta, bo z marszu ciśnięto mnie w kąt, na podłogę. Kazano usiąść po turecku, podciągnąć kolana, wyprostować plecy. Nie zdjęto kajdanek, a ręce miałem skute z tyłu. Milczałem, nie stawiałem oporu. Sprezentowano mi jeszcze parę ciosów i przekleństw i zatrzaśnięto drzwi. Po dźwięku zorientowałem się, że są żelazne, framuga też, ale musiała być wypaczona, bo kilkakrotnie zatrzaskiwano drzwi, nim udało się je zamknąć. Echo rozchodziło się w ciemności, potęgując moje przerażenie i czarne myśli: Jesteś sam, a przynajmniej tak ci się wydaje. Nie wiesz, co się dzieje. Niczego nie widzisz. Boisz się. Boisz się, jak nie wiem co. Łapiesz powietrze i myślisz, żeby wreszcie nastąpił koniec. Nie masz przy tym

pewności, czy rzeczywiście jesteś sam. A może nie wszyscy wyszli, ktoś został i obserwuje, czeka na najmniejszy błąd. Zaciskasz więc zęby, opuszczasz głowę, zasłaniasz się kolanami, bo przecież w każdej chwili znów mogą spaść ciosy. I znów usłyszałem trzask zamykanych drzwi. Domyśliłem się, że to w celi Dingera. Fakt, że obaj wylądowaliśmy w tym samym ulu, dodał mi otuchy. Niewiele mogłem zrobić. W rzeczy samej nie pozostawało nic innego, jak siedzieć i próbować się uspokoić. Brałem głęboki wdech i wolno wydychałem, analizując wydarzenia. Wniosek nasuwał się tylko jeden, że ciąg dalszy będzie zdecydowanie nieprzyjemny. Odnosiłem wrażenie, że miejsce, w którym się znaleźliśmy, zostało stworzone właśnie na taką okoliczność, a personel zna się na rzeczy. Szok na powitanie i żadnych wahań później. Pytanie brzmiało, czy przywieziono nas już do więzienia, w którym zostaniemy, czy też jest to przejściowa dla nas placówka, której obsługa zwyczajnie pokazuje, kto tu rządzi? Czy już do końca będę siedział skuty z zawiązanymi oczami? Taka perspektywa napawała mnie przerażeniem, że mogę stracić wzrok, nie mówiąc już o rękach. O Boże! Pocieszałem się, wmawiałem w siebie, że jak tylko przystosuję się do nowych warunków, to nie będzie tak źle. Zawsze trzeba się oswajać z nowym domem. Zrazu czujemy się obco, ale po kilku godzinach to się zmienia. Też się oswoję, gdy tylko zdejmą mi przepaskę z oczu. Ciągle jeszcze miałem mapę i kompas, a tym samym jakąś tam pewną przewagę nad moimi prześladowcami. Było zimno, chłód mieszał się z wilgocią. Siedziałem w błocie zmieszanym z gównem. Rękami mogłem dotknąć ściany za plecami. Obłaził z niej tynk, a w miejscu, gdzie ściana stykała się z posadzką, były dziury. Betonowa podłoga była nierówna i szorstka. Bolał mnie tyłek i spróbowałem chociaż trochę zmienić pozycję. Nie udało się wyciągnąć nóg, więc starałem się przechylić nieco na bok, ale przy najmniejszym ruchu ręce bolały jeszcze bardziej. Żadna pozycja nie przynosiła ulgi. Za drzwiami zaczął się ruch, ktoś chodził to w jedną, to w drugą stronę. Domyśliłem się, że obserwują mnie przez jakąś szparę albo judasza, patrzą na nowy nabytek, obojętnie i ciekawie zarazem, jak na zwierzę w klatce. Przyrzekłem sobie, że jeśli kiedyś stąd wyjdę, to nigdy w życiu nie pójdę do zoo. Nie mogłem już wytrzymać bólu rąk i pleców. Patrzą czy nie, muszę zmienić pozycję, bo dłużej nie dam rady. A zresztą, czy miałem coś do stracenia? Trzeba spróbować. Przewróciłem się na bok. Co za ulga, ale w tym samym momencie rozległy się wrzaski. Zaraz wpadną do celi. O kurwa, znowu — krzyczały wszystkie komórki mego ciała. Próbowałem wrócić do poprzedniej pozycji, ale nie zdążyłem. Odsunięto zasuwę w drzwiach i paru strażników zaczęło je otwierać. Nie poddawały się. Zaczęli w nie kopać ze złością, aż puściły z hukiem. Był to najbardziej przerażający i złowieszczy dźwięk, jaki w życiu słyszałem. Wpadli do celi, ciągnęli mnie za włosy, bili i kopali, nie pozostawiając wątpliwości, o co im chodzi. Usadzili mnie jak poprzednio i wyszli zatrzaskując drzwi. Usłyszałem jeszcze trzask zasuwy i cichnące echo kroków. Wygląda na to, że to prawdziwe więzienie i prawdziwa cela. Obserwują mnie bez przerwy. A więc tu nastąpi kres. Stąd nie da się uciec. Jeśli nie zmienią się warunki, nie ma szans na ucieczkę. Ci chłopcy dobrze znali swoje rzemiosło. Reagowali jak trzeba. Pomyślałem, że tak już będzie zawsze. Żadnej nadziei. Nigdy w życiu nie byłem tak przygnębiony, poniżony i samotny. Różne myśli kłębiły mi się w głowie. Czy dano znać Jill, że zaginąłem w czasie akcji i prawdopodobnie nie żyję? Wolałbym, żeby oszczędzono jej tego. Miałem nadzieję, że któremuś z chłopaków udało się jednak przedrzeć do Syrii. A może Irakijczycy zawiadomili Czerwony Krzyż? Kto wie, może pokażą mnie w telewizji, co nie byłoby takie złe. Chociaż trudno przewidzieć efekty. Wystarczy, że w domu martwią się tym, że jest wojna. Jill miała dość specyficzny stosunek do mojej służby. Wolała niczego nie wiedzieć. W ten sposób oszczędzała sobie zmartwień. Tym razem jednak jest inaczej. Wszyscy wiedzieli, gdzie nas posłano. Nie tylko Jill, także rodzice. Nie przerażało mnie widmo śmierci. Bałem się tylko, że zabiją mnie w tajemnicy i nikt nigdy się nie dowie, że nie ma mnie już wśród żywych. Przerażało mnie to, że rodzina mogłaby się nie dowiedzieć, czy umarłem, czy nie, i nie oddano by jej ciała, aby je pochować. Chyba jednak irackie dowództwo nie życzyło sobie naszej śmierci, przynajmniej na tym etapie. Gdyby było inaczej i gdyby to zależało wyłącznie od naszych oprawców, już dawno by nas wykończono. Jeśli zaś pozwalają nam żyć, to pewnie w jakimś określonym celu. Nie wykluczam, że może im chodzić o akcję propagandową albo też obawiają się, że w wypadku przegrania wojny egzekucja jeńców nie sprawi dobrego wrażenia. Trzeba godzić się z okolicznościami. Ponieważ nie mogłem nic zrobić dla bliskich, więc zacząłem myśleć o czymś innym. Czy powinienem był przedzierać się przez granicę tamtej nocy? Moim zdaniem trzeba było

próbować, chociaż, patrząc na to przez pryzmat obecnych wydarzeń, mogłoby się okazać, że na naszym kuponie toto-lotka byłoby osiem skreśleń. Czułem się osłabiony i zdezorientowany. Nie potrafiłem przypomnieć sobie, jaki jest dzień. Miałem jednak świadomość, że muszę wziąć się w garść, bo tego, kto traci poczucie rzeczywistości, łatwo można złamać. Nie warto więc zastanawiać się nad datą i godziną. Trzeba poczekać, aż uda się zerknąć na zegarek. Aby osiągnąć cel, przesłuchujący muszą, po pierwsze, załamać człowieka fizycznie, a po drugie, co jest znacznie trudniejsze, psychicznie. Trudniejsze dlatego, że nie znają duszy człowieka, to znaczy ani jego słabości, ani siły wewnętrznej. Są ludzie, których można złamać niejako z marszu, i ludzie, którzy nigdy się nie poddają. Cała reszta mieści się między tymi dwiema grupami. Przesłuchujący nigdy nie ma pewności, czy osiągnął cel. Trudno mu to ocenić, bo w ogóle trudno wyciągnąć wnioski na podstawie oznak zewnętrznych. Ci, którzy prowadzą przesłuchania, zazwyczaj wyolbrzymiają sprawę kondycji i zdają sobie z tego sprawę. Pamiętają, bo tak ich szkolono, aby pilnie obserwować oczy, bo oczy nie kłamią. Przesłuchiwany natomiast robi wszystko, by oczy niczego nie zdradzały. Przywdziewa maskę, za którą się ukrywa. Stara się ze wszystkich sił, aby druga strona nabrała pewności, że jest pusty jak wymieciony magazyn, a nie nadziany wiadomościami, jak dobrze zaopatrzony dom towarowy. Zmusiłem się do skoncentrowania na bardziej produktywnych myślach. Przypomniałem sobie legendę, starając się zapamiętać to, co już im powiedziałem. Miałem nadzieję, że Dinger zeznawał podobnie. Wszystko sprowadzało się do tego, aby wytrzymać dopóty, dopóki się da, i w ten sposób dać czas naszemu dowództwu na analizę ewentualnych szkód wynikających z faktu, że dostaliśmy się do niewoli. Pytanie, na które dowództwo musi sobie odpowiedzieć, brzmi: co właściwie faceci z Bravo Two Zero wiedzieli? Dojdą zapewne do wniosku, że nasza wiedza ogranicza się wyłącznie do tego, co było bezpośrednim zadaniem tego patrolu, natomiast nie wiemy nic o zadaniach innych, to znaczy tych, które są wykonywane lub dopiero się je planuje. W sumie więc nie powinno być podstaw do obaw. Gdyby zaś doszli do wniosku, że wiemy coś istotnego o innych operacjach, to wprowadzono by stosowne zmiany lub wręcz zrezygnowano by z nich. Tymczasem musieliśmy podtrzymywać legendę. Nie było możliwości wycofania się z niej. Minęła godzina albo dziesięć minut, ile naprawdę — nie miałem pojęcia. Wciąż siedziałem w kącie, tak jak mnie posadzono. Na korytarzu ktoś chodził, ktoś zaglądał do celi, padały jakieś słowa. Jeśli chodzi o mój organizm, to powiedziałbym, że przestał walczyć. W czasie gdy mnie bito i maltretowano, organizm zachowywał się lojalnie, teraz — gdy nie działo się nic w znaczeniu fizycznym — zaczął domagać się jedzenia i picia. Martwiło mnie zwłaszcza to drugie. Nie sądzę, aby obolały i obity żołądek był w stanie cokolwiek przyjąć. Natomiast pragnienie dawało się we znaki. Gardło wyschło mi na papier. Ktoś przekręcał klucz w kłódce i odsuwał zasuwę. Kopnięto w drzwi, żeby się otworzyły. Blacha dudniła. Szli po mnie. Zapomniałem o pragnieniu, ogarnięty strachem. Weszli bez słowa. W milczeniu podnieśli mnie z podłogi. Nie widziałem ich, ale czułem ich zapach. Starałem się zachowywać tak, by byli pewni, że mimo ran próbuję ułatwić im zadanie. Rychło jednak okazało się, że jest to przedstawienie bardziej dla mnie niż dla nich. Byłem bowiem tak zmaltretowany, że nie musiałem już niczego udawać. Nie mogłem stać. Nogi odmówiły mi posłuszeństwa. Wywlekli mnie z celi. Ciągnęli korytarzem w prawo. Nogi bezwolnie obijały się o beton podłogi. Przez szparę w opasce widziałem kamienną posadzkę i ślady krwi. Zobaczyłem też próg, ale pozwoliłem, aby mnie przezeń przeciągnięto, bo nie chciałem zdradzać, że jednak coś widzę. Nie chciałem ich prowokować i narażać się jeszcze bardziej. Świeciło słońce i było ciepło. Poczułem promienie na twarzy. Szliśmy ścieżką wzdłuż żywopłotu, potem kilka stopni w górę i znów ogarnęła mnie ciemność. Wprowadzili mnie w długi, wilgotny, zalatujący pleśnią korytarz. Były tu chyba pomieszczenia biurowe, przynajmniej tak mi się wydawało. Słyszałem kroki chodzących po linoleum lub kafelkach. Skręciliśmy w prawo i weszliśmy do jakiegoś pokoju. Był chłodny i wilgotny, choć czułem ciepło. Żadną miarą jednak nie było to miłe, wygodne i przytulne pomieszczenie, jak u cioci Nelly. Posadzono mnie na twardym krześle. W powietrzu unosiła się zwykła woń parafiny i papierosów, ale wyczułem też coś nowego, ostry odór ludzkiego ciała. Czy rozsiewał go ktoś z obecnych, czy też pozostawił jakiś więzień, który był tu przede mną, tego nie wiedziałem. Pochyliłem się do przodu, ale błyskawicznie przywrócono mnie do poprzedniej pozycji na krześle. W pomieszczeniu było chyba sporo ludzi. Słyszałem rozmowy prowadzone szeptem, kroki i pokasływania.

Wszystkie te dźwięki dobiegały z jednej strony. Usłyszałem także szum lampy. Czy zapalono ją dlatego, że w pomieszczeniu nie było okien, czy też dlatego, że okna były szczelnie zasunięte, tego nie wiedziałem. Czekałem w napięciu, co będzie dalej. Tymczasem panowała cisza. Trwało to może minutę, może mniej, ale wystarczająco długo, abym poczuł niepokój. Miałem świadomość, że jestem w ważnym miejscu i nie mam do czynienia z idiotami. Wreszcie z drugiego końca pokoju odezwano się do mnie tonem dobrego dziadka. — Jak się masz, Andy? — Głos był niski, przyjemny. — Nie najgorzej. — Jesteś ranny. — Mój rozmówca mówił płynnie po angielsku, ale z wyraźnym obcym akcentem. — Nie wykluczam, że jeśli zakończymy nasze sprawy i dojdziemy do porozumienia, to da się załatwić pomoc lekarską. — To byłoby bardzo uprzejmie. Wielkie dzięki. Czy również mój kolega mógłby z tego skorzystać? Mieliśmy więc nowych gospodarzy. Jeśli zastosują schemat życzliwego przesłuchania, to kto wie, może dadzą coś do jedzenia, opatrzą rany, a może nawet zajmą się Dingerem. Może odwiążą mi oczy i rozkują ręce. Może, może, może. Choćby na chwilę. Zawsze to lepsze, niż dostać kopa w jaja. Jeśli coś obiecują, trzeba się postarać, aby to spełnili. Trzeba brać, co się da i kiedy się da. Tak też zrobię. — Chcemy wiedzieć, Andy, co robiłeś w Iraku? Opowiedziałem swoją bajeczkę. Starałem się okazać pokorę i strach. — A więc byłem na pokładzie śmigłowca, w ekipie ratunkowo-poszukiwawczej. Jestem medykiem. Nie przybyłem tu, aby zabijać. Helikopter usiadł. Był alarm. Kazano nam natychmiast wysiadać, tak też zrobiłem. Nie wiem, ilu nas wysiadło, ilu jeszcze się błąka. Proszę zrozumieć, panowało straszne zamieszanie. Była noc, nikt nie wiedział, gdzie jest nasz dowódca. Myślę, że wrócił na pokład, a nas zostawił na pastwę losu. Nie miałem pojęcia, gdzie się znajduję i dokąd powinienem iść. Krążyłem bez celu, cały przerażony. To wszystko. Zapadła cisza. — Zdajesz sobie sprawę, Andy, że jesteś jeńcem wojennym, a jeńcy mają określone obowiązki? — Rozumiem i staram się, jak tylko mogę. — Potrzebny jest twój podpis na papierach, które chcemy wysłać do Czerwonego Krzyża. W ten sposób rodzina uzyska informacje o tym, co się z tobą dzieje. — Bardzo przepraszam, ale mówiono mi, że zgodnie z konwencją genewską nie powinienem niczego podpisywać. Nie rozumiem więc, dlaczego mam składać podpis, skoro mówiono nam, że nie musimy tego robić. — Andy — mówił Głos, jak prawdziwy dobry dziadunio — chyba rozumiesz, że od naszej wzajemnej współpracy zależy, czy wszystko pójdzie gładko, jak należy. — Oczywiście. Ale ja nic nie wiem. Powiedziałem już wszystko, co wiedziałem. — Musimy sobie nawzajem pomagać, bo w przeciwnym wypadku nie unikniemy bólu. Rozumiesz chyba, co to znaczy. — Rozumiem, ale nie pojmuję, czego pan ode mnie oczekuje. Powiedziałem już wszystko. Nic więcej nie wiem. Istnieje pewna technika, zwana „twórczą pauzą”. Stosują ją szczególnie wytrawni sprzedawcy. Polega ona na wywarciu takiego nacisku na klienta, aby ten oświadczył, że w istocie chce kupić oferowany towar. Pisze o niej Victor Kaim w jednej ze swoich książek. Otóż w pewnej chwili sprzedawca przerywa potok słów i milcząc czeka, co sprawia, że rozmówca czuje się zobligowany do podtrzymania rozmowy i wtedy wpada w pułapkę. Godzi się na zakup. Zastosowałem ten sam trik. Zamilkłem. Chodziło mi o to, by myśleli, że niczego nie rozumiem. Mój rozmówca uznał, że to on musi podtrzymać rozmowę. — Nie wyglądasz dobrze, Andy. Przydałby ci się lekarz. — Bardzo bym o to prosił. — Ale, Andy, nic za darmo. W zamian musisz coś dla nas zrobić. Ręka rękę myje, prawda? Popisał się znajomością naszego przysłowia i chyba mrugnął do obecnych porozumiewawczo. Wszyscy zaśmiali się głośno, może zbyt głośno, jak referenci z dowcipu prezesa, choć połowa obecnych — jak sądzę — w ogóle nie zrozumiała, o co chodzi. — Oczywiście, że tak. Cały czas staram się, jak mogę. Czy mógłbym dostać coś do jedzenia i picia. Głodujemy z kolegą od dłuższego czasu. Słabo mi i bardzo chce mi się pić. — Jeśli nam pomożesz, Andy, to jak sądzę dojdziemy do porozumienia. Ale nie spodziewaj się, że dostaniesz coś za darmo. Rozumiesz, Andy? — Tak, rozumiem. Nie wiem tylko, czego pan ode mnie oczekuje. Jesteśmy żołnierzami. Kazano nam wsiąść do śmigłowca i lecieć. Nie wiemy dlaczego. W wojsku traktują nas jak śmiecie.

— Przekonasz się, że u nas dużo lepiej traktujemy ludzi. Mogę załatwić jedzenie, picie i pomoc lekarską dla ciebie i kolegi, ale, Andy, umowa musi być uczciwa. Chcemy poznać nazwiska pozostałych ludzi, żeby zawiadomić Czerwony Krzyż, że są u nas. Nie będę dodawał, że był to tani chwyt. Musiałem zachowywać się tak, jakbym się zgadzał, niczego jednak w istocie nie ujawniając. Nie chciałem znaleźć się w rękach innego śledczego. Ten grał rolę dobrego wujka. Był uprzejmy, serdeczny niemal, łagodny, życzliwy, pełen troski. Nie chciałbym, aby jego miejsce zajął jakiś brutal, do czego zresztą wcześniej czy później dojdzie. Liczyłem się z tym. — Znam tylko nazwisko mojego kolegi Dingera — odparłem. Dinger bowiem, zgodnie z konwencją genewską musiał powiedzieć, jak się nazywa i podać numer, stopień i datę urodzenia. Wymieniłem więc jego pełne nazwisko. — Nie mam pojęcia — dodałem — kto jeszcze poza nim mógł się tu znaleźć. Było bardzo ciemno. Wszyscy pierzchli. Panowało zamieszanie. O Dingerze wiem, bo go widziałem. Czułem przez skórę, że moja legenda zaczyna się powoli sypać, przestaje przekonywać, pękają w niej szwy, ujawniają luki, ale grałem na czas. Nie miałem bowiem pojęcia, co oni myślą. Była to taka zabawa w kotka i myszkę. Przesłuchujący rzucał pytanie, ja odpowiadałem wedle schematu, on nie komentował, przechodził po prostu do następnego pytania. Zdawał sobie zapewne sprawę, że łżę. Ja z kolei miałem świadomość, że nie serwuję mu tego, czego ode mnie oczekuje. Mimo to jednak nie działo się nic złego. Tymczasem. Bo niewątpliwie jeszcze się do mnie dobiorą. Psychicznie czułem się nieźle, ale odporność psychiczną można przecież dość dowolnie kształtować, podając stosowne środki farmakologiczne. Miałem jednak nadzieję, że moi prześladowcy jeszcze nie doszli do tego poziomu rozwoju i pod tym względem są w epoce kamienia łupanego. Presja fizyczna ma swoje ograniczenia. Można zmaltretować człowieka, to prawda, ale nie ma gwarancji, że w ten sposób coś się wyciśnie. Stan fizyczny człowieka można ocenić na podstawie rezultatów zadawanego mu gwałtu. Nie da się natomiast ocenić stanu psychiki. Jedynym „oknem” są oczy. Te bywają zdradliwe. Zdarza się, że gdy przesłuchujący rzuci złośliwą uwagę na temat rozmiarów przyrodzenia przesłuchiwanego albo oskarży go o homo-seksualizm, czy też powie, że jego matka jest zwykłą kurwą, to w oczach ofiary pokazują się iskry, co świadczy, że człowiek, który udawał całkowicie wykończonego, ciągle jest czujny. Każdy ma swoją piętę achillesową i przesłuchujący stara się do niej dotrzeć. Gdy mu się uda, reszta jest już prosta. Przygotowywano nas na takie sytuacje, szkolono, co więcej — w pułku ciągle z siebie żartowaliśmy, kpiliśmy, przez co nawykłem do najprzeróżniejszych inwektyw. Niemniej jednak zdawałem sobie sprawę, że przyjdzie mi stoczyć bitwę. Człowiek wyczerpany fizycznie i psychicznie przestaje rozumieć, co się do niego mówi. Jeśli chce się uchodzić za takiego, trzeba się mieć na baczności. Wystarczy bowiem, że mrugnie nerwowo, słysząc złośliwą uwagę na temat swojego kutasa albo na temat ulubionej pozycji małżonki i sprawa się rypie. Gdy gra się na wyczerpanie, nie wolno niczego okazywać. Trzeba sprawiać wrażenie kogoś, kto powiedział wszystko i zależy mu tylko na powrocie do domu. Na naszą korzyść przemawiał fakt, że byliśmy tylko podoficerami. Dla nich podoficer, bez względu na stopień, jest nikim. W ich systemie liczą się wyłącznie oficerowie. Wszyscy inni to barachło, bezmyślna magma, która nigdy nie nauczy się myśleć samodzielnie. Trzeba im przypomnieć, iż jestem takim bezmózgowcem, któremu nie warto poświęcać czasu. Zapytałem, czy nie można by odwiązać mi oczu i zdjąć kajdanek. — Nie jestem w stanie myśleć — przekonywałem — rąk nie czuję, oczy mnie bolą, głowa pęka. — To tylko dla twojego własnego bezpieczeństwa — odparł Głos. — Rozumiem, proszę pana. Przepraszam. Chodziło o ich bezpieczeństwo, a nie moje. Nie chcieli, abym ich poznał. — Staram się, jak mogę — ciągnąłem — ale jestem tylko sierżantem i niczego nie wiem, niczego specjalnego nie robiłem i wcale nie chciałem robić. Gdybym coś wiedział, gdybym wiedział więcej, to powiedziałbym na pewno. Nie znalazłem się tu z własnej woli. Przysłano mnie. Kazano wsiadać do śmigłowca, a ja nawet nie wiedziałem, że maszyna wyląduje w waszym kraju. — Ja to rozumiem, Andy, ale musisz pojąć, że są pewne sprawy, które trzeba wyjaśnić. Musisz nam pomóc, jeśli chcesz, żebyśmy o ciebie zadbali. Rozmawialiśmy już o tym. Rozumiesz? — Tak jest. Rozumiem. Przykro mi, ale to wszystko, co wiem. Zabawa ciągnęła się prawie godzinę. Życzliwie, bez żadnych brutalnych aktów, ale podtekst był oczywisty: wiedzą, że kłamię jak najęty. Zresztą ułatwiłem im diagnozę, gdy nie nadążając za tokiem pytań, poplątałem się w paru miejscach. Niestety. — Andy, chyba nas okłamujesz? — Ja już niczego nie rozumiem. Nie dają mi panowie czasu na myślenie. Boję się, że nigdy nie wrócę do

domu. Nie chciałem iść na wojnę. Boję się, tak bardzo się boję. — Damy ci czas, żebyś wszystko przemyślał. Ale rozsądnie, bo jeśli nie pójdziesz nam na rękę, to nic nie będziemy mogli dla ciebie zrobić. Zmienił temat, zaczął pytać o rodzinę, interesował się moim wykształceniem. — Skończyłeś studia? Studia, dobre sobie! Nie skończyłem nawet szkoły średniej. — Nie, proszę pana. Nie mam żadnego wykształcenia, właśnie dlatego zostałem żołnierzem. W Anglii, pod ręką pani Thatcher, człowiek bez wykształcenia nie ma żadnych szans. Jestem człowiekiem z dołów, robotnikiem. Musiałem wstąpić do wojska, bo nie miałem innego wyjścia. Życie w Anglii drogo kosztuje. Płacimy ogromne podatki. Gdybym nie poszedł do wojska, to nie miałbym z czego żyć. — Masz rodzeństwo, braci, siostry? — Nie. Jestem jedynakiem. — Potrzebny jest nam adres rodziców. Chcemy ich zawiadomić, że żyjesz. Pewnie bardzo się niepokoją. Musisz im dać znać, żeby się nie martwili. Możemy ci to ułatwić. Pomożemy, jeśli i ty nam pomożesz. Podaj więc adres rodziców, a wyślemy list. Wyjaśniłem, że ojciec zmarł na serce, a matka wyjechała do Ameryki. Nie widziałem jej od lat. W ogóle nie mam rodziny. — Ale masz pewnie bliskich, którzy chcieliby wiedzieć, co się z tobą dzieje. — Jestem odludkiem. Poszedłem do wojska, bo nikogo nie mam. Wiedziałem, że mi nie wierzy. Lepiej jednak brnąć, niż po prostu odmówić. Nie zmieni to oczywiście rezultatu, ale przynajmniej nie będą mnie bić. — Andy, jak sądzisz, dlaczego wasze wojska są tutaj. — Nie jestem pewien. Bush mówi, że potrzebna mu kuwejcka nafta, a Wielka Brytania idzie za nim jak na sznurku. W gruncie rzeczy służymy Bushowi, a ja służę Majorowi, naszemu nowemu premierowi. Tak naprawdę, to nie rozumiem, o co chodzi w tej wojnie. Przysłano mnie tu jako sanitariusza. Nie obchodzi mnie wojna. Nie chciałem iść na wojnę. Wciągnięto mnie do tego, bym załatwiał ich brudne sprawy. Thatcher z Majorem siedzą sobie w domu, popijają dżin z tonikiem, Bush lata po lesie w Camp David, a ja siedzę tutaj i mam odpowiadać za coś, czego zupełnie nie rozumiem. Proszę mi wierzyć, że wcale tego nie chciałem i że staram się sprostać panów oczekiwaniom. — No cóż, Andy. Wkrótce zobaczymy się ponownie, a teraz możesz iść. Paru drabów, stojących za moimi plecami, złapało mnie pod ramiona i raz dwa wywlekło z sali. Nie dałem rady stanąć na nogi, więc ciągnęli mnie najpierw korytarzem, później ścieżką, po schodkach i bruku, aż do celi. Usadzili mnie w kącie w niewygodnej pozycji, takiej jak poprzednio. Gdy zamknęli za sobą drzwi, odetchnąłem z ulgą. Dwie minuty później drzwi znów zaskrzypiały, wszedł strażnik i zdjął mi opaskę. Nie podniosłem wzroku. Nie chciałem, by mnie pobito. Nic się takiego nie stało. Strażnik wyszedł i wreszcie mogłem obejrzeć pomieszczenie. Zamiast podłogi była tam mocno zniszczona betonowa szlichta, wilgotna i pełna dziur. Na prawo od drzwi, na tej samej ścianie, znajdowało się okno, czy też niewielka, podłużna szczelina. Nade mną, pośrodku sufitu, sterczał wielki hak, na którego widok serce zaczęło mi walić jak młotem. Wyobraziłem sobie, jak zacznę dyndać i to już nie długo. Ściany, kiedyś malowane na jasny kolor, pokrywała warstwa brudu a tu i ówdzie widać było jakieś arabskie napisy. Zauważyłem także kilka wydrapanych w tynku swastyk nazistowskich, a na jednej ścianie dostrzegłem całkiem spory, jak kartka maszynopisu, wizerunek gołębia lecącego ku niebu. Ptak miał nogi skute łańcuchem. Poniżej ktoś napisał po angielsku: „Mam tylko jedno pragnienie. Chcę zobaczyć jeszcze mojego małego Josefa”. Obrazek był naprawdę piękny. Zastanawiałem się, kim mógł być twórca i jaki los go spotkał. Czy zaraz potem dano mu w czapę? Czy wszystkich czeka tu taki sam koniec? Zauważyłem też na ścianach dwie ogromne plamy krwi. Pewnie litr albo i więcej krwi wsiąkło w tynk. Nad jedną z nich widać było kawałek kartonu. Z daleka nie mogłem się zorientować, co to takiego, więc zacząłem się przesuwać na tyłku, żeby zobaczyć z bliska. Okazało się, że ów kawałek wydarto z opakowania, w którym znajdowały się pojemniki z witaminizowanymi napojami orzeźwiającymi. Napis głosił, że wspaniałe napitki dodają energii i znakomicie orzeźwiają. Przeczytałem uważnie i doznałem szoku. Towar pochodził z Brentford w Middleseksie, z rodzinnej miejscowości matki mojej Kate. Dobrze znałem to miasto, widziałem nawet zakłady, w których produkują te napoje. Kate w dalszym ciągu tam mieszkała. Wspomnienie córki przygnębiło mnie ogromnie. Jak długo tu będę? Do końca wojny? A może wykończą mnie wcześniej? Czy wszystko, co ze mnie zostanie, to tylko ułamek procenta w statystyce ofiar wojny. Broniąc się przed ponurymi myślami, zacząłem analizować możliwe scenariusze wydarzeń. Czy ktoś jeszcze ocalał? Czy Irakijczycy kojarzą nas z wydarzeniami przy magistrali? Czy ktoś to już im potwierdził, a z nami

bawią się w kotka i myszkę? Chyba jednak nie. Pewne było jedynie to, że oprócz mnie mają jeszcze Dingera. Upłynął może kwadrans, gdy na korytarzu dały się słyszeć przyciszone głosy, serce mi zabiło. Nie zatrzymano się jednak przed moją celą. Odetchnąłem z ulgą. Z dala dobiegł szczęk otwieranych drzwi. To pewnie Dingera prowadzono na przesłuchanie. Po godzinie znów usłyszałem skrzypienie drzwi i szczęk zamka. Miało się ku wieczorowi. Na korytarzu musiało już być bardzo ciemno, bo żaden cień nie przemykał w szparze pod drzwiami. Nasłuchiwałem pilnie kroków. Kierowały się ku wyjściu z korytarza. W chwilę potem z trzaskiem zamknięto drzwi wejściowe, które do tej pory były otwarte. Czy oznacza to, że zostawiano nas już na noc? Miałem nadzieję, że tak. Bardzo chciało mi się spać. Z nastaniem mroku poczułem się dziwnie bezpiecznie, a jednocześnie ogarnął mnie lęk. Było mi zimno. Zostałem sam ze swoimi myślami. Próbowałem zasnąć, kładąc się twarzą ku ziemi. Okazało się wreszcie, że najwygodniej będzie położyć się na boku i wtulić policzek w beton. Ale w tej pozycji zaczynały boleć biodra i co chwila musiałem się przekręcać. W efekcie nie zasnąłem. Najpierw zobaczyłem błysk lampy w szparze pod drzwiami, a po chwili usłyszałem kroki i szczęk kluczy. Odsunięto zasuwę i zaczęło się zwykłe mocowanie z drzwiami. W mroku rozległo się to jeszcze bardziej złowieszczo niż za dnia. Słyszałem jednocześnie, że dobierają się do Dingera. Wszystko razem ogromnie mnie przeraziło. Mieli lampę, mieli siłę, a ja — nieborak wciśnięty w kąt — cóż mogłem im przeciwstawić? Drzwi ustąpiły z hukiem. Usiadłem. Podciągnąłem kolana, opuściłem głowę, czekając na nieuchronne kopniaki. Podeszli do mnie, podnieśli i wyprowadzili na korytarz. Nie wytrzymałem bólu w nogach i padłem na ziemię. Powlekli mnie kilka i metrów i stanęli. Zostałem wepchnięty do innej celi. Nie rozumiałem, co się dzieje. Czy przenieśli mnie do karceru? Zaprowadzili do ustępu? Zabrali na kolejne przesłuchanie? Rzucili mnie na podłogę. Zdjęli kajdanki, ale lewą rękę zaraz przykuli do czegoś. Prawą jednak zostawili wolną. — Zostaniesz tu — powiedział jeden z ich. Wyszli, zamknęli drzwi. Kroki ucichły w głębi korytarza. Wyciągnąłem prawą rękę, aby sprawdzić, do czego mnie przykuli i dotknąłem... cudzej ręki. — Dinger? — Trzepikoń? Nie wierzyłem własnym oczom. Ucieszyliśmy się, jak nie wiem co. Byliśmy tak zaskoczeni, że przez dłuższą chwilę nie mogliśmy powiedzieć nawet słowa. Objęliśmy się. To było naprawdę wspaniałe. Wtedy to znów rozległy się kroki na korytarzu. Zaczęło się znajome mocowanie z drzwiami. Spojrzałem na Dingera. Był tak samo zawiedziony jak ja. Podniosłem wzrok, gdy weszli, szykując się, żeby im powinszować pomysłu. Oni tymczasem przynieśli nam koc. Co jest u licha, święto, urodziny wuja Saddama, czy co? — Jak twoje ręce? — spytałem Dingera szeptem. Liczyłem się z tym, że w celi są mikrofony i że umieszczono nas razem, żeby podsłuchać, o czym będziemy mówić. — Gówniane. Poczułem się lepiej. Byłoby mi głupio, gdyby się okazało, że z Dingerem było inaczej. — Mam mapę i kompas — powiedziałem. — Ja też. To nie do wiary. — Złoto? — Zabrali mi cywile. A co z twoim? — Wzięli oficerowie. — Chuje. Przez dobre pół godziny zachowywaliśmy się, jak dzieci, pokazując sobie rany, porównując kontuzje. Oplotkowaliśmy strażników i w ogóle ulżyliśmy sobie. Potem nasza uwaga skupiła się na kocu. Ułożyliśmy go w taki sposób, że na jednej części usiedliśmy, a drugą naciągnęliśmy na plecy. W czasie tych manewrów kajdanki zacieśniały się coraz bardziej. A później opowiedział mi o tym, co się działo, kiedy Dinger, Nogas i Bob oddzielili się ode mnie i Marka. Posuwali się wzdłuż żywopłotu, gdy Dinger usłyszał coś podejrzanego. Zatrzymał się w miejscu. Nogas z Bobem też. Nie mogli nas ostrzec, że coś się dzieje i wtedy właśnie nasz patrol rozdzielił się na dwie grupy. Szmer ustał. Odczekali dziesięć minut, ale nie było ani Marka, ani mnie. Ruszyli więc dalej według azymutu. Uszli nie więcej niż dwieście kroków, gdy z odległości piętnastu metrów zaczęto do nich strzelać. Doszło do potyczki, w czasie której stracili z oczu Boba. Dinger z Nogasem wycofali się ku rzece. W odległości stu pięćdziesięciu metrów widzieli żołnierzy idących tyralierą. Irakijczycy strzelali gęsto.

Im tymczasem zostało już tylko trzydzieści nabojów na taśmie do minimi i jeden magazynek. Nie było więc mowy o tym, żeby się przebić. Nie mieli innego wyjścia, jak tylko przeprawić się przez rzekę. Dotarli do brzegu, gdzie znaleźli niewielką łódkę. Była zamknięta na kłódkę. Próbowali coś zmajstrować, ale bez skutku. Nie zdecydowali się na odstrzelenie łańcucha. Rzeka, na oko, miała nie więcej niż sto metrów szerokości. Prąd był słaby, ale woda tak zimna, że Dingerowi zapierało dech. Przedostali się jednak na drugą stronę i wtedy dopiero się okazało, że przepłynęli nie całą rzekę, ale jedną z jej odnóg i znaleźli się na piaszczystej łasze, którą ze wszystkich stron oblewał Eufrat. Na brzegu, z którego właśnie przypłynęli, trwała strzelanina, słychać było nawoływania żołnierzy i połyskiwały silne latarki. Dinger z Nogasem gorączkowo szukali jakiejkolwiek kryjówki. Z jednej strony wysepka graniczyła z mostem pontonowym. Obaj przemoczeni, trzęśli się z zimna. Jeszcze trochę a zamarzną na kość. Nogas rozglądał się, szukając wyjścia z potrzasku. Ciągle jeszcze słyszeli strzały, a wśród nich rozpoznali długą serię z minimi. Był to zapewne Bob. Potem zapadła cisza. Nogas znalazł kawał styropianu. Podzielili go na mniejsze fragmenty i powkładali pod ubrania, żeby łatwiej było utrzymać się na wodzie. Gdyby chcieli opuścić wysepkę suchą nogą, musieliby przejść przez most. To niestety było wykluczone. Na moście znajdowało się wojsko. Nie pozostawało więc nic innego, jak przepłynąć główne koryto rzeki. Zwlekali jeszcze godzinę, czekając na stosowny moment. Ubrania pokrywały się lodem. Musieli ruszyć. Dinger wahał się. Z trudem dopłynął do wysepki i bał się, że nie da rady pokonać całej szerokości rzeki. Nogas namawiał, żeby spróbować. Weszli do wody. Najpierw brnęli, ale gdy doszli do miejsca, w którym woda sięgała do piersi, zaczęli płynąć. Rzeka miała prawie pięćset metrów szerokości. Prąd był wyjątkowo silny. Dinger zaczął słabnąć. — Musi się udać — pocieszał Nogas — zobaczysz, że się uda. Wreszcie Dinger poczuł dno pod nogami. Wyszedł na ląd. Instynktownie posuwał się jeszcze przez chwilę wzdłuż brzegu, chcąc się upewnić, czy nie ma wojska. Patrząc za siebie ocenił, że prąd zniósł ich bez mała półtora kilometra. Zobaczył też, że Nogas nie wyszedł jeszcze z wody. Podbiegł do niego i pomógł mu wydostać się na brzeg. Nogas nie był w stanie ustać na nogach. Dziesięć metrów od brzegu Dinger dostrzegł niewielką pompownię wody i tam wciągnął Nogasa. Był tak wyczerpany, że zdjęcie ubrania zajęło mu dwie godziny. Świtem wyniósł Nogasa na słońce. Nie dbał, że mogą go zauważyć ludzie. Za wszelką cenę chciał uratować kolegę. Zdawał sobie sprawę, że wcześniej czy później wojsko trafi na ich ślad. W okolicy aż gęsto było od żołnierzy. Nogas konał. Dinger stanął przed dramatycznym wyborem, czy ma pozostać w ukryciu i patrzeć na śmierć kolegi, czy też ujawnić kryjówkę i być może w ten sposób uzyskać pomoc lekarską dla Nogasa. Nie zastanawiał się długo. Wyszedł na zewnątrz i stał dopóty, dopóki nie zobaczył go jakiś wieśniak. Wtedy to Dinger wbiegł do pompowni i zamknął za sobą drzwi. Wieśniak ruszył za nim i założył kłódkę, a jednocześnie podniósł alarm na całą wieś. Dinger tymczasem miał już obmyślony plan ucieczki wyjściem na tyłach pompowni. Nogas leżał przy pompie, rzęził. Dinger objaśnił mu, o co chodzi i ruszył w drogę. Nie miał pojęcia, czy Nogas usłyszał i zrozumiał jego słowa. Uciekał korytem wyschniętej rzeki, gdy go dostrzeżono. Wkrótce otoczyła go grupa dwudziestu, trzydziestu ludzi. Posuwali się równolegle do niego obu brzegami wąwozu. Zaczęli strzelać. Dinger zdawał sobie sprawę, że sytuacja jest beznadziejna, ale parł do przodu. Miał na głowie kafiję, arabską chustę, arafatkę, i udawał miejscowego. Dopadli go jednak, przewrócili i jego własną kąfiją spętali ręce na plecach. Wtedy to jeden z prześladowców wyjął nóż i zaczął obcinać mu ucho. Dinger uznał, że najwyższy czas skorzystać ze złota. Pokazał, gdzie ma monety. Tubylcy potraktowali to jako dar niebios. Zdjęli mu pas i zaczęli sobie nawzajem wydzierać. Gdy zakończyli podział łupu, pognali Dingera do miasta. Wydawało mu się, że po drodze rozszarpią go na kawałki. Usłyszał strzały i myślał, że to już koniec. Okazało się jednak, że strzelali żołnierze. Rozproszyli tłum i zabrali go. Dinger przypuszcza, że wyznaczono jakąś nagrodę za dostarczenie żywych jeńców. Wsadzono go auta i konwój samochodów przejechał na drugą stronę rzeki do obozu. Panowało ogólne podniecenie. Był pierwszym pojmanym Europejczykiem. Przykuto go do krzesła w pokoju, w którym pełno było oficerów. Mówili nieźle po angielsku. Najpierw zadali mu cztery podstawowe pytania. Później zaś pytali, na czym polegało jego zadanie. „Na to nie mogę odpowiedzieć” — odparł Dinger. Ostrzegli, że jeśli nie odpowie, to grozi mu wielkie niebezpieczeństwo. Trwa przecież wojna. Zaczęli pytać od początku. Jak tylko znowu usłyszeli: „Na to nie mogę”... zaczęli go bić, kopać, szarpać. Spadł na podłogę.

Miał wrażenie, że prześcigają się między sobą, który więcej mu dołoży. Byli podnieceni, coś gadali. Dinger się zaczął bać o życie. Bito go bez mała pół godziny. Już nie zadawano żadnych pytań. Potem jeden z oficerów opuścił pokój, a drugi ostrzegł Dingera, że dopiero teraz pożałuje. Rzeczywiście. Ten, który wybiegł, wrócił po chwili uzbrojony w solidny kij, długi na metr z okładem i gruby jak przegub. Nie zwlekając, natarł na Dingera. Walenie kijem trwało chyba nie dłużej niż półtorej minuty. Dinger był pewien, że zatłuką go na śmierć. Wtedy to zaczął im opowiadać naszą legendę. Pytali go, ile osób brało udział w operacji ratunkowej. „Tego nie mogę powiedzieć” — odparł, więc znów zaczęli okładać go kijem. Potem przynieśli sześćdziesiątkęszóstkę i granatnik 203 i kazali mu pokazać, jak się to obsługuje. Odmówił, za co został ukarany kolejnym spotkaniem z kijem. Powiedział sobie wtedy: „na Boga, to tylko broń, a nie tajemnica państwowa, a poza tym znajdą instrukcję obsługi w rocznikach wydawnictwa »Jane«„. Wyjaśnił im, że brał udział w poszukiwaniach zestrzelonego pilota. Przesłuchujący zdawali się dawać temu wiarę. Wiedział, że to dopiero początek, że najgorsze ma jeszcze przed sobą. Opowiedzieliśmy sobie, co każdy z nas wiedział o kolegach z patrolu. Dinger widział Nogasa po raz ostatni, gdy ten leżał na noszach. O Bobie obaj niczego nie wiedzieliśmy. Dinger był przekonany, że Bob dołączył do nas, to znaczy do Marka i do mnie, my zaś myśleliśmy, że Bob jest z Dingerem. Dinger widział coś, co należało do Boba, gdy przewieziono nas do Bagdadu. Były to taśmy nośne, na których upina się ładownice. Nosiły ślady ognia, co nie wróżyło dobrze. Podczas gdy mnie przesłuchiwano, Dingera zamknięto obok, w pomieszczeniu, w którym złożono wszystkie nasze rzeczy. — Między innymi broń — mówił Dinger. — Najbardziej interesował ich granatnik 203. Oglądali, brali do ręki, wymachiwali. Krzyknąłem, żeby dali spokój, bo wiedziałem, że broń jest załadowana. W odpowiedzi dostałem w pysk i w tym samym momencie broń wypaliła! Na szczęście granat wystrzeliwany z 203 ma to do siebie, że uzbraja się samoczynnie, na skutek inercji, dopiero po przebyciu około dwudziestu metrów. Granat łupnął w sufit i spadł na podłogę, nie wyrządzając żadnych szkód. Allah czuwał nad Dingerem. Gdyby granat eksplodował, nikt z obecnych nie uszedłby z życiem. — Oczywiście wybuchła panika, a zaraz potem dali mi wycisk, że aż hej — dokończył Dinger. Opowieść była zabawna i z największym trudem powstrzymaliśmy się od śmiechu. Odprężyłem się słuchając kolegi. Poczułem wielką ulgę, zapomniałem o własnych problemach. — Był tam taki starszy sierżant — ciągnął Dinger — który zainteresował się moją busolą, ale kutas nie miał najmniejszego pojęcia, jak się tym posługiwać. Wiedział, że jest to kompas, ale nic poza tym. Bał się jednak, że straci twarz wobec podwładnych, więc udawał, że wszystko wie, co strasznie mnie rozśmieszyło. Trzymał busolę do góry nogami i koniecznie chciał otworzyć wieko. Opuściłem głowę, myślałem, że zaśmieję mu się prosto w twarz. Oni tymczasem wyciągali z naszych rzeczy wszystko, co dało się wyjąć, na przykład baterie. Oglądali je ze strachem, jakby były to ładunki wybuchowe, które zaraz pieprzną. Przestaliśmy się śmiać, spoważnieliśmy, zastanawialiśmy się nad losami pozostałych kolegów. Czy Stan i Vince zdołali się uratować? Co do mnie, to sądziłem, że Stan chyba jednak zginął. Był wykończony już po pierwszej nocy, gdy zaczęliśmy marsz ku granicy, i nie sądziłem, aby nagle miało mu się poprawić. — A dałem skurczybykowi czapkę — przypomniałem sobie ze złością, bo naprawdę zezłościło mnie, że Stan wciąż ma moją czapkę, choć wcale jej nie potrzebuje, bo przecież nie żyje. — Taki już był — dorzucił Dinger. — Zawsze potrafił sobie wszystko załatwić. Mogę się założyć, że zdążył już zwędzić kurtkę samemu panu Bogu. Na temat Vince’a i Chrisa żaden z nas nie wiedział nic pewnego. Zakładając, że wszystkich jeńców trzymano by razem, jak mnie z Dingerem, to Vince, Chris i Bob albo zginęli, albo jeszcze się ukrywają. Na jedno pytanie nie potrafiliśmy sobie odpowiedzieć: Dlaczego umieszczono nas w jednej celi? Co to ma znaczyć? Czy uwierzyli w naszą legendę? Czy też liczą na to, że coś chlapniemy rozmawiając ze sobą, a cela jest na podsłuchu? Uznaliśmy, że szkoda czasu i atłasu na te rozważania. Lepiej po prostu cieszyć się z tego, że jesteśmy razem. Tymczasem coś innego zajęło naszą uwagę. Usłyszeliśmy szczęk zasuwy u drzwi na końcu korytarza, a potem kroki i do celi zaczęło się sączyć światło. Po chwili nasze drzwi zadrżały od kopniaków. O kurwa — pomyślałem — pewnie nas rozdzielą. W drzwiach stanęło dwóch strażników. Jeden dźwigał dzban z wodą, drugi dwie miski z gorącym żarciem. Koc, picie i jedzenie? — luksusy jak u Ritza! I w dodatku wszystko przynoszą do numeru. Zastanawiałem

się, czy nie zażądać jeszcze gazety, jak się należy w eleganckim hotelu. Spojrzeliśmy na nich z wdzięcznością, jak para rozbitków patrzy na zbawców. — Amerykanie? — zapytali. — Nie, Brytyjczycy. — Nie Tel Awiw? — Nie, Brytyjczycy. Anglia. Londyn. — Ach, Londyn. Futbol. Manchester United. Futbol. Dobry. — Właśnie. Liverpool. — Ach, Liverpool. Bobby Moore! Dobry. Nie zamieniliśmy z Dingerem ani słowa, dopóki strażnicy nie wyszli. Gdy tylko zamknęli drzwi, niemal jednocześnie szepnęliśmy „trzepikonie” i zachichotaliśmy z radości. Miski pełne były gorącej cieczy smakującej cebulą. Dzbanek zawierał ze dwa litry wody, lepszej niż najprzedniejszy szampan. Wedle teorii, wodę powinno się pić powoli, małymi łykami. W praktyce postępuje się zupełnie inaczej, bo zawsze człowiek się obawia, że skurczybyki mogą wpaść do celi i zabrać dzbanek sprzed nosa. Żłopie się więc, ile wlezie, a rezultat jest taki, że człowiek opija się jak bąk, brzuch mu rośnie, a w gardle wciąż ma sucho. Usiłowaliśmy jakoś się ułożyć. Mając przykute ręce, musieliśmy położyć się na plecach, jeden obok drugiego. Przykryliśmy się kocem i gapiliśmy w sufit. Po chwili zaczęło mnie swędzić w nosie. Dinger śmierdział, rozsiewał okropny odór. — Żal mi twojej biednej żony — powiedziałem — gdy pomyślę, że musi spać z takim śmierdzielem. To tak jakby kłaść się do łóżka ze skunksem. Nie minęły dwie minuty, gdy poczułem pilną potrzebę. To chyba ta cebula. — Dinger, przyjacielu, muszę się wysrać. Usiadł niechętnie. Wyciągnął rękę najdalej, jak się dało, abym swoją potrzebę załatwił możliwie daleko. Ja tymczasem mocowałem się z portkami, co nie było łatwe, bo za każdym ruchem kajdanki jeszcze bardziej się zacieśniały. — Do kurwy nędzy, pośpiesz się — mruknął mój przyjaciel. — Trzeba się zdrzemnąć. W końcu się udało. Zrobiłem, co trzeba. Płynne gówno rozlało się po całej celi. — Ty chuju — powiedział Dinger z przekąsem — to moja cela. Czy u siebie w domu zrobiłbyś coś takiego? Dobre sobie. Nie miałem innego wyjścia. — Żadnego poszanowania. Człowiek ciężko pracuje, zaprasza takiego do siebie, stawia mu obiad, a ten... właśnie, lata z gołą dupą po całym dywanie. Rozśmieszył mnie do rozpuku. Tymczasem postarałem się wciągnąć portki na tyłek i położyłem się na swoim miejscu. Przyjemnie nie było, ale w tym wydarzeniu dostrzegałem trzy pozytywne momenty. Po pierwsze, stało się to w jego celi, a nie mojej, po drugie, zrobiło się cieplej w nogi, a po trzecie wreszcie, miałem to z głowy. Teraz kolej na Dingera. Pół koca wcisnęliśmy pod siebie, żeby nie leżeć na gołej ziemi, drugą połową się nakryliśmy. Przytuliliśmy się, aby nie tracić ciepła. W nocy słychać było straże. Raz po raz ktoś wchodził, ktoś wychodził, otwierano drzwi. Baliśmy się, że idą po nas, ale jakoś omijano naszą celę. W pewnym momencie dobiegł nas szczęk otwieranych drzwi w głębi korytarza, a w chwilę później jęki i steki. Najwidoczniej kogoś bito. W takich sytuacjach człowiek natęża uwagę, ale niewiele w sumie słyszy. Najgorzej zaś jest wtedy, gdy się orientuje, że kogoś katują. Nie wie się co prawda kogo, bo niby skąd, ale jęki i wrzaski szalenie przygnębiają. Człowiek uświadamia sobie, że jest bezbronny, że za chwilę może przyjść kolej na niego. — Zły chłopiec — usłyszeliśmy. — Wstawać. Niedobry chłopiec. Zaraz potem dobiegł nas dziwny dźwięk, jakby rzucono talerzem o podłogę. „Wstawać” to po angielsku stand, co w naszych uszach zabrzmiało jak „Stan”. Natężyliśmy słuch, ale hałas ustał. Jedna sprawa wyjaśniła się z całą pewnością: mają jeszcze kogoś oprócz nas. Nie wiedzieliśmy, czy któregoś z naszych, ale tak czy owak sytuacja była groźna. Nam z Dingerem udało się w tym sensie, że w czasie przesłuchań opowiedzieliśmy dość podobne do siebie historie. Zeznania trzeciej osoby, z którą nie mieliśmy kontaktu, mogą podważyć prawdziwość naszej legendy. To było niepokojące. Pocieszałem się tylko, że jak na razie jesteśmy razem z Dingerem. W tym to momencie, jak na zamówienie, usłyszałem szum lecących bombowców. Były jakieś dwa kilometry od naszego więzienia. Serce zabiło mi mocniej. Jeśli bomby spadną na nas, to być może nadarzy się sposobność do ucieczki.

Całą noc spędziliśmy wspólnie. Za każdym razem, gdy słyszeliśmy szczęk otwieranych drzwi na korytarzu, żegnaliśmy się sądząc, że zaraz nas rozdzielą. Wreszcie rano otworzono naszą celę. Zawiązano mi oczy, zakuto w kajdanki i wywleczono na zewnątrz. Wiedziałem, że prowadzą mnie na przesłuchanie, bo znałem już drogę: za drzwiami korytarzem w prawo, potem w lewo, kawałek po bruku, dalej jeden stopień w górę, ścieżką wzdłuż żywopłotu i na koniec przez próg do sali. Chyba tej samej co poprzednio. Pchnęli mnie na krzesło i kazali siedzieć. — Dzień dobry, Andy — usłyszałem znajomy głos — jak się dziś czujesz? — Dziękuję, dobrze. I dzięki za koc. Noc była bardzo zimna. — Masz rację, zimna. Widzisz, Andy, że dbamy tu o ciebie. Dbamy o wszystkich, którzy nam pomagają. A więc pójdziesz nam na rękę? — Ależ tak, już mówiłem. Zrobię wszystko, co w mojej mocy. — Jest kilka spraw, które chcielibyśmy teraz wyjaśnić. Otóż, Andy, nie jesteśmy do końca przekonani, czy nie jesteś żydem. Potrzebny nam dowód. Jeśli jednak jesteś żydem, to lepiej przyznaj się od razu. Oszczędzisz sobie cierpień. A więc, jakie jest twoje wyznanie? — Anglikańskie. — Co to znaczy? — Chrześcijańskie. — Do kogo się modlisz? — Do Boga. — Rozumiem. A kto to jest Jezus? Wyjaśniłem. — A Maria? Odpowiedziałem. — Rozumiesz chyba, Andy, że ty i ja modlimy się do tego samego Boga. Jestem muzułmaninem, ale modlę się do tego samego Boga, do którego modlisz się ty. — Rozumiem. — Czy jesteś religijny, Andy. — Jestem. Te sprawy traktuję bardzo poważnie. — Powiedz więc, jak modlą się chrześcijanie. — Można modlić się na kolanach, można stać w czasie modlitwy, to zależy. To są także osobiste sprawy. Kiedy byłem rekrutem w Shorncliffe, w każdą czwartą niedzielę miesiąca chodziliśmy całą jednostką do kościoła. Trzeba było zakładać wyjściowy mundur, czyścić buty i w ogóle. Maszerowaliśmy jak na defiladzie, z koszar do kościoła garnizonowego. Było to uciążliwe. Młodociani żołnierze mają tylko jeden dzień wolny od zajęć, właśnie niedzielę i tylko pod warunkiem, że nie odpadło się w czasie piątkowego biegu w terenie. Jeśli człowiek zawalił bieg, wtedy czekała go powtórka w niedzielę. A zresztą nigdy nie dawano nam całego dnia i nie było mowy, żeby w niedzielę pojechać do domu. Wypuszczano nas dopiero o dziewiątej i kazano wracać najpóźniej o ósmej wieczorem. W każdą czwartą niedzielę — jak powiadam — chodziliśmy do kościoła, co mi się wcale nie podobało i nie zwracałem też specjalnej uwagi na przebieg nabożeństwa. Teraz jednak wytężałem pamięć, usiłując sobie przypomnieć, co i jak, aby przekonać ich, że jestem tak gorliwie wierzący jak Billy Graham, czy inni słynni znawcy Biblii. — Kiedy pościcie? Kiedy chrześcijanie przestrzegają postu? Czy jest coś takiego jak post? Nie miałem pojęcia. — Nie ma postu. — Kłamiesz, Andy — usłyszałem groźne nuty w głosie przesłuchującego. — Kłamiesz! My wiemy, że chrześcijanie przestrzegają postu. Rzucił parę uwag na temat Wielkiego Postu. Nie miałem pojęcia, że katolicy mają coś takiego, ale cóż, człowiek bez przerwy się uczy. — Jestem protestantem, a to różnica. Miałem wrażenie, że odpowiedź nieco go uspokoiła. — Opowiedz nam o waszych świętach. Co jadacie? Czego nie wolno warn jeść? I znów gwałtownie szukałem w pamięci szczegółów o święcie Dziękczynienia i Wielkanocy. — Protestanci jadają wszystko. W istocie nasze święta polegają na tym, że możemy jeść, co nam się podoba. — Także wieprzowinę? — Także. — Posłuchaj, Andy. Jeśli jesteś żydem, to lepiej się przyznaj od razu. Nic więcej nie chcemy wiedzieć. Jeśli kłamiesz, zostaniesz srodze ukarany. W tym momencie do rozmowy dołączył się ktoś, kto stał nieco z boku, po prawej stronie. Mówił równie

dobrą angielszczyzną i powiedział, że studiował na akademii w Sandhurst. — Kiedy przypada dzień świętego Jerzego? Nie wiedziałem. — A świętego Swithina? Też nie miałem pojęcia. — Jak grzebiecie zmarłych. Jak wygląda żałoba? Jak długo trwa? Ciągnęło się to ze dwie godziny, wykręcałem się jak mogłem. Na koniec Głos odezwał się w te słowa: — A co będzie, Andy, jeśli ci powiem, że wiemy, że jesteś żydem i że możemy to udowodnić? — To pomyłka. Nie jestem żydem. — Czyżby. Powiedz mi, co wiesz o judaizmie? — Wiem, że są ortodoksi, którzy noszą pejsy i nie jedzą wieprzowiny. To wszystko. U nas, w Anglii, nie zadajemy się z żydami. — Dobrze. A powiedz mi, czy chodziłeś kiedyś z żydówką? Czy masz znajomych żydów? Podaj nazwiska i adresy. Skąd wiedziałeś, że są żydami? — Nigdy nie miałem nic wspólnego z żydówkami. — Dlaczego, Andy? Jesteś homoseksualistą? — Nie, nie jestem homoseksualistą, ale u nas w Anglii każda grupa trzyma się oddzielnie. Żydzi trzymają się razem, zamykają się w sobie i nie dopuszczają nikogo. — Jak duża jest gmina żydowska w Anglii? — Nie wiem. Ja się z nimi nie zadaję. Wymyślano ciągle nowe pytania, a ja dawałem coraz krótsze odpowiedzi i czułem, że przyciskają mnie do muru. Wtedy to przyszło mi do głowy coś niezwykle prostego. Aż się zdziwiłem, że nie pomyślałem o tym wcześniej. — Mogę udowodnić, że nie jestem wyznania mojżeszowego. — Jak chcesz to udowodnić? — Bo mam napletek! — Co masz? Co to jest „napletek”? Zaczęli szwargotać między sobą po arabsku. Usłyszałem szmer przerzucanych kartek. Pewnie sprawdzali w słowniku. — Mogę pokazać — powiedziałem z zapałem. — Jeśli zdejmiecie mi kajdanki, pokażę napletek. Nie rozumieli, o co mi chodzi. — Jak się pisze „napletek”? Przedyktowałem. Zapisali. Dwóch żołnierzy złapało mnie za ramiona, trzeci zdjął kajdanki z jednej ręki. — Co chcesz zrobić, Andy? Najpierw powiedz, co zamierzasz zrobić. — To proste. Ściągnę spodnie, wyjmę penisa i pokażę, że mam napletek. Tak też się stało. Wyjąłem kutasa, odciągnąłem skórkę do tyłu. — Widzicie? Mam napletek. Żydzi nie mają napletka, bo zgodnie z religią muszą być obrzezani. Cały pokój zatrząsł się ze śmiechu. Śmiali się do rozpuku. Gdy podciągnąłem spodnie, znów pchnięto mnie na krzesło i zakuto. Oni tymczasem pokładali się z radości. Mówili coś po arabsku. Raz po raz powtarzali „piętek”, „napletek”. — Chciałbyś coś zjeść, Andy? — Tak, bardzo chętnie. Jestem głodny — a czując dobrą atmosferę, poprosiłem także o coś do picia. Ktoś podszedł i wcisnął mi daktyla w usta. Ciągle jeszcze śmiali się z mojego przedstawienia, nie zwracając na mnie specjalnej uwagi. Ja zaś byłem zadowolony, że się udało i sprawy przybierają dobry obrót. Nie dostałem jednak niczego do picia. Siedziałem spokojnie i zastanawiałem się, co zrobić z pestką. Nie chciałem jej połykać bojąc się, że utknie w obolałym gardle i się udławię. Facet z Sandhurst musiał zauważyć, bo warknął coś do strażnika, a ten podsunął otwartą dłoń pod moje usta. Wyplułem pestkę. Oni wciąż gadali sobie o napletku. Wtedy to przyszło mi coś do głowy. Otóż nie wiedziałem, czy w naszym patrolu nie ma czasami jakiegoś rzezańca. Bob był zdecydowanie semickim typem. Jeśli go mają, żywego czy umarłego, i wybadali co i jak, mogli dojść do wniosku, że jest żydem, a to stanowiło groźbę dla nas wszystkich. — Zdarza się, że także chrześcijanie poddawani są obrzezaniu — powiedziałem. — Niektórzy rodzice poddają dzieci takiemu zabiegowi z przyczyn medycznych. Tak więc nie tylko żydzi bywają obrzezani. — Powiedz nam coś więcej na ten temat. Najpierw mówisz, że żydzi są obrzezywani po urodzeniu. Teraz powiadasz, że również chrześcijanie. Czegoś tu nie rozumiem. Okłamujesz nas? — Nie. Wszystko zależy od rodziców. Niektórzy uważają, że obrzezanie jest higieniczne. Rozbawiło ich to jeszcze bardziej. Ja też byłem zadowolony, że udało mi się ich rozśmieszyć. Zastanawiałem

się, jak podtrzymać dobry nastrój. — Jeszcze porozmawiamy, Andy — zakomunikował Głos. Podniesiono mnie z krzesła i zawleczono do mojej starej celi. I znów siedziałem sam, ze skutymi rękami. Po jakimś czasie usłyszałem tumult na korytarzu — znak, że i Dinger wrócił z przesłuchania. Nastała cisza. Zostawiono nas samych. Przyszli po mnie po południu. — Opowiedz nam o śmigłowcu, Andy — polecił Głos, gdy pchnięto mnie na krzesło. — Jaki to był typ? — Chinook. — Dlaczego właśnie chinook? — Nie wiem, dlaczego właśnie chinook. Takim lecieliśmy i tyle. — Gdzie nastąpiło lądowanie? — Nie mam pojęcia. Była noc. Jestem sanitariuszem, a nie nawigatorem. Razem z innymi siedziałem z tyłu, a nie w kabinie pilotów. — Czy śmigłowiec zaraz odleciał? — Tego też nie wiem. Nie umiem powiedzieć, co się z nim stało. — Jeśli maszyna rozbiła się i jeśli powiesz nam, gdzie to się stało, to moglibyśmy wszcząć poszukiwania i jeszcze kogoś uratować. — Po tej deklaracji Głos zamilkł. Nastąpiła cisza. Odezwał się po dłuższej chwili. — Posłuchaj, Andy. Chodzi o to, że nie odnaleźliśmy śmigłowca, co oznacza, że albo maszyna odleciała, albo nas oszukujesz. — Nie oszukuję. Raz jeszcze opowiedziałem moją bajeczkę. Przerywano mi niezliczonymi pytaniami. — Andy, pytam po raz ostatni, gdzie lądowaliście? — Już mówiłem, że nie wiem. Nie mam najmniejszego pojęcia. Panowie zadają tyle pytań, a ja nic więcej nie wiem. Chciałbym odpowiedzieć, ale naprawdę nie wiem. Pragnę wrócić do domu, do Anglii. W głosie przesłuchującego zabrzmiały teraz nowe, pełne groźby nuty. — Ile paliwa mieści się w zbiornikach śmigłowca? — Skąd mogę wiedzieć? Nie znam się na tych sprawach. Nic nie wiem o śmigłowcach. Każą wsiadać, to wsiadam i lecę. Była to szczera odpowiedź. Nigdy nie zaprzątałem sobie głowy niepotrzebnymi szczegółami technicznymi. Jeśli chodzi o broń, to interesowało mnie jedynie działanie danego typu, amunicja i postępowanie w chwili, gdy broń się zatnie. Nie obchodziła mnie szybkość wylotowa naboju i tym podobne teoretyczne wskaźniki. Dla mnie rzecz sprowadza się do naciśnięcia spustu. Tak samo odnosiłem się do śmigłowców i w ogóle do wszelakiego sprzętu. Jak większość zawodowych żołnierzy, nie mam nabożeństwa do facetów, którzy sypią danymi technicznymi jak z rękawa. Często zresztą tacy faceci nic nie potrafią, gdy tymczasem ważniejsza jest praktyka. A zresztą pytania, jakie mi teraz zadawano, nie miały najmniejszego znaczenia. Wszystkie dane, o które pytali, można znaleźć w rocznikach wydawnictwa „Jane”. Tracili więc czas, co mi odpowiadało, bo przynajmniej mnie nie bito. Siedziałem pokornie i grałem swoją rolę przygłupa. Martwiłem się trochę dlatego, że ton przesłuchania stawał się poważny i bez przerwy oskarżano mnie o brak dobrej woli. Ale w kwestiach technicznych niczego nie można mi było zarzucić, bo rzeczywiście o tych sprawach nie miałem pojęcia. — Jak uruchamia się rampę załadowczą w śmigłowcu? — Naciska się guzik. — Gdzie jest guzik? — Nie wiem... Dali za wygraną i odesłali mnie do celi. Było ciemno. Odwiązano mi przepaskę, ale ręce w dalszym ciągu miałem skute. Dłonie spuchły jak bochny chleba. Pod nabrzmiałą skórą nie widać było kajdanek. Całkiem straciłem czucie w palcach. Słyszałem, że zabierają Dingera, a później znów przyszli po mnie. Trzecie przesłuchanie w ciągu dwudziestu czterech godzin, najgorsze, bo w środku nocy. Głos znów pytał o kwestie związane ze śmigłowcem i tym podobne rzeczy. Później zaś przeszedł do ogólniejszych zagadnień strategicznych. — Co planuje Schwarzkopf i alianci? — Nie wiem? — Czy zaatakują Irak?

— Nie wiem. — Ile mają samolotów? — Nie wiem. — Ilu syryjskich żołnierzy objętych jest przygotowaniami do ataku na Irak? — Nie wiem. — Czy uważasz, że atak nastąpi ze strony Syrii? — Nie wiem. — Czy Izrael zaatakuje Irak? — Nie wiem. — Ilu żołnierzy wystawiła Wielka Brytania? — To akurat wiem, bo czytałem w gazetach. Czterdzieści do pięćdziesięciu tysięcy, jeśli dobrze pamiętam, ale nie interesowałem się tym bliżej. — Ile czołgów przygotowano do inwazji na Kuwejt i Irak? — Nie wiem. — Ile samolotów? — Nie wiem. — Czy Bush zdaje sobie sprawę, że morduje kobiety i dzieci? Były to przedziwne pytania, ale nie protestowałem. Po pierwsze nie bito mnie, a po drugie nie poruszano kwestii strat, jakie ponieśli w potyczkach z naszym oddziałem. Raz po raz zapadała cisza. — Andy, nie ułatwiasz mi zadania. A więc, ile jest samolotów? Byłem ogromnie zmęczony. Niewiele spałem, byłem głodny i chciało mi się pić, umierałem z pragnienia. Świtem znów załomotano w drzwi i otworzono je z hukiem. Dostałem dzbanek z wodą, a raczej cuchnącą cieczą zaczerpniętą z rynsztoka. Nie wybrzydzałem jednak. Miałem czym zwliżyć usta, a nawet gdybym miał się po tym rozchorować, to przynajmniej nie z odwodnienia organizmu, chyba że żołądek nie wytrzyma i zwymiotuję. Dzbanek chcieli zaraz zabrać, więc musiałem wypić wszystko niemal jednym haustem. Zdjęli mi przepaskę z oczu i — po raz pierwszy od rozpoczęcia przesłuchań — rozkuli ręce. Stali nade mną, podczas gdy ja usiadłem na podłodze i oburącz trzymałem dzbanek. Zacząłem pić. Od chłodnego płynu szczątki wybitych zębów zaczęły pulsować bólem. Podniosłem nieco wzrok i wtedy, za nogami strażników, na korytarzu, zobaczyłem Staną. Stan ma prawie dwa metry. Żołnierzy, którzy go wlekli, mógłby w innych okolicznościach schować sobie pod pachę. Wyglądał strasznie. Całą twarz łącznie z brodą miał we krwi. Na głowie widniała otwarta, świeża rana, spodnie pokrywała warstwa błota zmieszanego z krwią i kałem. Oczy miał zamknięte, jęczał i pomrukiwał coś do siebie. Był absolutnie wykończony. Nie trzymał się na nogach, chwiał się i leciał przez ręce. Niczego nie udawał. Nie było potrzeby. W porównaniu z nim poczułem się, jak kuracjusz. Zobaczyłem go po raz pierwszy od czasu, gdy próbowaliśmy nawiązać łączność z załogami samolotów. Przypomniałem sobie, że razem z Dingerem słyszeliśmy w nocy wrzaski strażników: „wstawaj, zły chłopiec”. Najprawdopodobniej mylili stand— „wstawaj” — z imieniem „Stan”. Moi strażnicy też się obrócili i zobaczyli, na co patrzę. Wytrącili mi dzban z rąk i zaczęli wściekle kopać. — Nie patrzeć! — wrzasnęli. — Nie patrzeć! Skopali mnie po raz pierwszy odkąd tu jestem, co mi się wcale nie podobało. Nie mam pojęcia, czy wyżywali się na mnie za własne niedopatrzenie, czy też celowo zostawili otwarte drzwi. Skuliłem się na wilgotnym betonie. Zęby bolały okropnie, ale i tak wyszedłem z tego z korzyścią, bo zapomnieli zakuć mnie w kajdanki. Czułem mdłości. Starałem się nie poddawać. Nie chciałem narażać się na odwodnienie. Nie dałem jednak rady i zwymiotowałem. Cenny płyn rozlał się po celi. Usłyszałem, że biorą Dingera, natomiast nie słyszałem, czy przyprowadzono Staną. Wkrótce potem przyszli znów po mnie. Wszystko biegło już utartym torem. Zawiązano mi oczy, skuto ręce i wywleczono bez słowa. Nikt nic nie mówił, gdy zająłem zwykłe miejsce na krześle. Trwało to dłuższą chwilę. Słyszałem szelest przewracanych kartek, skrzypienie piór po papierze, rozpoznawałem znajome już zapachy. Nic się nie działo przez dobrą godzinę, przynajmniej tak mi się wydawało. — Andy — odezwał się wreszcie Głos — dziś chcemy usłyszeć prawdę. Mówił zupełnie innym tonem, stanowczo, z naciskiem, niecierpliwie.

— Wiemy, że kłamiesz. Staraliśmy się okazać dobrą wolę, ty jednak jesteś uparty. W tej sytuacji musimy wydobyć z ciebie prawdę w inny sposób. Rozumiesz, co mam na myśli. — To rozumiem, ale nie pojmuję, czego panowie chcecie. Powiedziałem wszystko, co wiem. Staram się, jak mogę. — W porządku. W jakim celu znalazłeś się w Iraku? Po raz kolejny zacząłem opowiadać znaną już legendę. Nie dobrnąłem do końca, gdy przesłuchujący wstał z miejsca i zaczął krążyć po pokoju. — Okłamujesz nas! — wrzasnął, nachylając się nade mną — i my to wiemy. Wiemy, że kłamiesz. Podniesiono mi głowę do góry i przesłuchujący zaczął mnie mocno walić. Dwóch strażników trzymało mnie za ramiona. Przestał po chwili, ale nie odstępował. Czułem jego oddech na policzkach. — Jeśli jesteś ciekaw, skąd wiemy, że kłamiesz, to wiedz, że złapaliśmy waszego radiotelegrafistę. Jest w szpitalu, ale wszystko nam powiedział. Było to wielce prawdopodobne. Być może Nogas przeżył, a w stanie, w jakim się znajdował, mógł coś bąknąć albo wręcz wszystko wyśpiewać. Głos jednak nie powiedział, co udało im się wyciągnąć z Nogasa. Może jednak blefował? — Kłamiesz, Andy, przyznaj, że kłamiesz. — Nie kłamię. Staram się, ale po prostu nic więcej nie wiem. Powiedziałem to błagalnym tonem, cały czas gorączkowo myślałem, dlaczego nagle powiedzieli o Nogasie. Znów zdzielił mnie parę razy w łeb. Spadłem na podłogę. Podnieśli mnie i rozkuli ręce. Zanim jeszcze pomyślałem, dlaczego to robią, zaczęli mnie rozbierać. Oczami wyobraźni widziałem już, jak obcinają mi palanta. Zdarli ze mnie koszulę i spodnie. Właśnie — pomyślałem — najpierw mnie wypierdolą. Pchnęli mnie na krzesło, przygięli łeb do ziemi. Nabrałem pełne płuca powietrza, wstrzymałem oddech, czekałem... To nie był kij, ale drąg, dziesięć na pięć centymetrów i co najmniej metr długi, może stylisko wiosła z ciężkiej łodzi albo bosak. Łup! Najgorsze jest zawsze pierwsze uderzenie. Szokuje. Łup! Zacząłem wrzeszczeć jak oszalały. Bili mnie systematycznie w plecy i głowę. Zwaliłem się na podłogę, straciłem przytomność. Ocknąłem się jęcząc i stękając. Podnieśli mnie i posadzili na krześle. — Wyśpiewasz wszystko, Andy. Powiesz nam, co chcemy. Wiemy, o co chodzi. Mamy radiotelegrafistę. Powiedział nam, że był waszym radzikiem. Mogli to wiedzieć jedynie od Nogasa, który rzeczywiście był naszym łącznościowcem. Pytanie tylko, czy naprawdę jest w szpitalu. Tymczasem zaprzeczałem i do niczego nie chciałem się przyznać. Tłukli mnie, bili, walili drągiem w plecy. Potem nastąpiła pięciominutowa przerwa. Odpoczywali, nabierali sił. — Andy, dlaczego to robisz, dlaczego skazujesz się na to wszystko? Wystarczy przecież, żebyś nam powiedział to, co chcemy wiedzieć. I znowu bicie. Tym razem tłukli mnie metalową kulką przytwierdzoną do giętkiego kija. Używano czegoś takiego jeszcze w średniowieczu. Z okrutną precyzją bili w kark, ramiona i nerki. Wrzeszczałem jak oszalały, traciłem przytomność, nie panowałem nad odruchami, umierałem. Gdy tylko zwalałem się na podłogę, dwóch drabów, stojących z tyłu, zaczynało mnie kopać. — Kłamiesz! — krzyczał Głos. — Kłamiesz, ale zaczniesz mówić prawdę! I tak w kółko, sam nie wiem jak długo. Kopali mnie, podnosili z podłogi, walili po głowie, katowali metalową kulką i kijem. Dyszeli z wysiłku. Głos wrzeszczał na mnie, ja wrzeszczałem na niego. — Kurwa mać! — krzyczałem — nie wiem, niczego nie wiem, weźcie się odpierdolcie! Warknął coś po arabsku do swoich chłopaków, a ci znów zaczęli mnie kopać. Dokładali mi. Bolało. Naprawdę bolało, coraz bardziej. Przestali. Podnieśli mnie i nagiego wywlekli na zewnątrz. Nie miałem nic na górze, a portki pętały się wokół

kostek. Na dziedzińcu już na mnie czekano. Urządzono mi ścieżkę zdrowia. Kopano, bito. Dostałem między innymi tak potężnego kopa w tyłek, że myślałem, że mi dupę rozerwie i wyleją się wszystkie flaki. Upadłem na ziemię, wrzeszcząc jak szlachtowany wieprz. Nagiego, skutego, z opaską na oczach wrzucili mnie do celi i zostawili samego. Ledwo dyszałem. Gdy odzyskałem siły na tyle, że mogłem usiąść, najpierw sprawdziłem, czy wszystkie kości mam całe. Pamiętałem o wykładzie lotnika z marynarki wojennej, tego, który siedział w niewoli Vietcongu przez pięć lat. Połamali mu wszystko, co się dało. W porównaniu z nim potraktowano mnie i tak ulgowo. „Mówiono mi — powiadał ów lotnik — że im człowiek jest twardszy, im bardziej zacięty, tym szybciej dają mu spokój. Rychło się przekonałem, że to nieprawda. Mogą człowieka zamęczyć, zrobić wszystko, co im się żywnie podoba, ale nie mogą złamać psychicznie. To zależy tylko od nas samych. Mnie udało się zachować świadomość umysłu. Codziennie powtarzałem sobie, że ich pierdolę i dzięki temu przeżyłem”. Pod względem fizycznym byłem chyba w lepszej kondycji niż on. Zachowałem także zdecydowaną jasność umysłu, więc postanowiłem też ich pierdolić. Było ciemno. Minęły pewnie całe wieki. Zrazu nie czułem zimna. Ból blokował drobniejsze dolegliwości, ale teraz zacząłem dygotać. Jeśli potrwa dłużej to bicie i w ogóle, to koniec ze mną. Sczeznę tu marnie. Dobiegały do mnie krzyki i wrzaski z sąsiednich cel, ale nie zwracałem na to szczególnej uwagi. Zbyt bardzo pochłaniał mnie mój własny los, moja teraźniejszość pulsująca bólem z ran i wybitych zębów. Chłopaków spotkało pewnie dokładnie to samo, co mnie, ale teraz nawet o nich nie myślałem. Czekałem tylko, kiedy znów przyjdzie moja kolej. Wszystko to trwało kilka dobrych dni. Ciągnęło się w nieskończoność. Godzina po godzinie, dzień po dniu, bicie, kopanie. Bito chłopaków i mnie, po kolei. Rzucano do celi. Padałem zwinięty w kłębek, przemarznięty i obolały, czekałem, kiedy znów rozlegnie się złowieszczy huk otwieranych drzwi, najbardziej przerażający dźwięk w całym życiu. — To twoja ostatnia szansa, Andy. Odpowiadaj na pytania. — Niczego nie wiem. Wiedziałem tylko jedno, że żaden z chłopaków nie poddawał się, bo gdyby było inaczej, to zaprzestano by przesłuchań. Cały czas powtarzałem sobie, że ja też nie ustąpię, nie poddam się, nie wpuszczę nikogo w szambo. Żyłem jak we mgle. Dwa, trzy przesłuchania na dobę. Dzień po dniu. Codziennie to samo, coraz trudniej wszystko wytrzymać. Oni tymczasem wymyślali coraz to nowe sposoby, żeby mnie zamęczyć. Dwukrotnie obnażali mi plecy, przyginali łeb do podłogi, bili pejczem, metalową kulką i kijem. Po jednym z takich seansów, gdy siedziałem nagi na krześle, nie mogąc nawet myśleć, Głos zaczął mi szeptać coś do ucha, jakby w największej tajemnicy: — Musimy porozmawiać, Andy. Jesteś w okropnym stanie. Kończysz się, a nie chcesz nam pomóc i ja tego zupełnie nie rozumiem. Tak czy owak wyciśniemy z was informacje. Zdajesz sobie sprawę, że któryś z was w końcu pęknie. Dlaczego tak się upierasz, dlaczego sam sobie wyrządzasz krzywdę? Chcesz, bym ci pokazał, że jest z tobą już bardzo źle? Po wewnętrznej stronie uda miałem nie zagojoną, ślimacząca się ranę, przez którą przezierało żywe mięso. Usłyszałem szczęk metalu i syk podkręcanego grzejnika parafinowego. Chwycono mnie za ramiona i przyciśnięto do krzesła, bym nie mógł się ruszyć. Łyżka, którą zaczęto masować mi ranę, była rozpalona do czerwoności. Swąd palonego mięsa odebrał mi oddech. Zawyłem jak pies. Łyżka, wrzask, łyżka, ryk. On tymczasem rysował rozpalonym metalem kółka na moim ciele. Targnęło mną tak silnie, że niemal wyrwałem się spod trzymających mnie rąk. Krzyczałem, wrzeszczałem, ryczałem, piszczałem. Ból był nie do wytrzymania. Ponownie usadzono mnie na krześle. — No i widzisz, Andy, upór nie ma sensu, więc opowiedz nam to, co chcemy usłyszeć. Nogas na pewno kazał im się odpierdolić, bo gdyby chodziło tylko o potwierdzenie jego zeznań, to nie zadawaliby mi tych tortur, powiedzieliby mi, co wiedzą. Tymczasem nie bąknęli niczego. A więc blefowali. Jeśli Nogas wytrzymał, to ja wytrzymam również.

11 Bez przerwy coś się działo, to wywlekano kogoś z celi, to przyprowadzano z powrotem. Towarzyszyło temu niezmienne tło dźwiękowe: krzyki, wrzaski, jęki i przerażający łomot otwieranych żelaznych drzwi. Strażników obowiązywał chyba grafik, zgodnie z którym mieli nam dawać w kość, bo co dwie mniej więcej godziny wpadali do cel krzycząc i przeklinając i dostawaliśmy wycisk. W dalszym ciągu siedzieliśmy skuci, z opaską na oczach. — Wstać! Siadać! Podczas gdy człowiek usiłował wykonać rozkaz, oni bili i kopali. Czasami już po paru ciosach traciłem przytomność, a czasami nie. Siedziałem, ciężko łapiąc oddech, i przyjmowałem ciosy. Bywało, że bili mnie gumą czy też kawałkiem kabla, zwłaszcza po plecach i nerkach, co było szczególnie bolesne. Całe ciało zamieniało się w jedną wielką ranę. Najgorzej się czułem, kiedy słuchałem odgłosów dochodzących z cel Staną i Dingera. Może nawet nie dlatego, że było mi ich żal — i tak przecież nie mogłem im pomóc, a zresztą obaj byli dorośli i sami decydowali — ale dlatego, że po takich przedstawieniach strażnicy dobierali się do mnie. Pewnego razu przesłuchanie rozpoczęło się inaczej niż zwykle, bo w dość życzliwym tonie. — Jesteś w fatalnym stanie, Andy? — To prawda, czuję się okropnie. Usta miałem tak spuchnięte i poranione, że z ledwością mówiłem. ‘ — Jak tam twoje zęby? Wiem, że miałeś z nimi kłopoty. — Wybito mi parę trzonowych i boli — w dalszym ciągu grałem rolę pokornego przygłupa, chociaż na tym etapie byłem i tak zupełnie skołowany. Zęby doskwierały tak, że nie mogłem wytrzymać. W życiu mnie tak nie bolały. — Postarałem się o pomoc — pocieszył mnie Głos. — Mamy tu dentystę, który pracował dziewięć lat w Londynie, w szpitalu Guya. To jeden z najlepszych specjalistów. Odwiązano mi oczy, zjawił się stomatolog. — Halo, Andy — przywitał mnie. Kazał szeroko otworzyć usta i fachowo, delikatnie zajrzał do środka. Wyglądał życzliwie, wyciągnął narzędzia z teczki. — Jeszcze raz otwórz, szeroko, proszę — mówił doskonałą angielszczyzną. — Nie jest dobrze, ale zaraz coś zaradzimy. Miałem pewne podejrzenia, lecz i tak nic nie mogłem zrobić. Otworzyłem usta jak najszerzej, a ten chuj złapał nagle obcęgami korzeń wybitego zęba i energicznie przekręcił. Wrzasnąłem, krew trysnęła mi z ust. — Naprawdę wydawało ci się, że założymy ci plombę? — zaśmiał się Głos. — Myślałeś, że ci pomożemy, ty kupo śmierdzącego gówna? A zdychaj sobie, nie masz dla nas żadnego znaczenia. I chyba nie myślisz, że twoje władze ci pomogą, Andy? Chyba nie jesteś aż taki głupi. Cóż Johna Majora może obchodzić takie gówno jak ty? Tylko ty sam możesz sobie pomóc. Dlaczego się upierasz? Czemu znosisz to wszystko? Głupi jesteś, głupi kretyn. A zęby wyrwiemy ci wszystkie, po kolei. Nie mogłem mu na to odpowiedzieć, bo wrzeszczałem z bólu. Wiedziałem, że czeka mnie śmierć. Wiedziałem też, że nie nastąpi ani szybko, ani bezboleśnie. Już od kilku dni byliśmy bez ubrań, wystawieni na przejmujący chłód i zimno. Systematycznie bito nas w celach i katowano do nieprzytomności w czasie przesłuchań. W celach kazano siedzieć w pozycji, w której omdlewaliśmy z wysiłku. Zawiązywano nam opaski na oczy, zakuwano. Gdy opadaliśmy z sił i przewracaliśmy się, wpadali do celi i znów bili. Skutki nieustannego bicia zaczęły się kumulować. Co noc trwały naloty bombowe. Czasami bomby spadały całkiem blisko. Pewnego razu cały barak zatrząsł

się w posadach. Strażnicy wpadli w panikę. Leżałem na podłodze i wsłuchiwałem się w to wszystko i nagle usłyszałem własny głos: — Dalej, zróbcie to. Rzućcie te pierdolone bomby prosto na mnie. Jestem tu! — krzyczałem na całe gardło. Naprawdę myślałem wtedy, że zamęczą mnie na śmierć, więc chciałem po prostu ze sobą skończyć, żeby nie cierpieć dłużej. Gdy leci ciężka bomba, to rozlega się charakterystyczny dźwięk, podobny do buczenia. Nadsłuchiwałem pragnąc, aby kolejna uderzyła prosto w moją celę. Cały barak trząsł się i kołysał. Czułem, jak od podmuchów gęstnieje powietrze. Pierwszy raz w życiu chciałem umrzeć, chciałem, żeby nastąpił wreszcie ze mną koniec i marzyłem, aby nasi rzucili na mnie bombę. Sięgnąłem dna. Pewnej nocy przez kwadrans obcowałem z Bogiem. Siedział w prawym rogu pod sufitem, uciąłem sobie z nim pogawędkę. — Boże, zejdź i zrób coś ze mną — błagałem. — Jeśli mi pomożesz, to na zawsze zostanę twoim najlepszym kumplem. Jeśli istniejesz, to, do kurwy nędzy, zrób coś. Potrzebujemy twojej pomocy, teraz, wszyscy. Jeśli jesteś, to zrób coś, a będę codziennie dawał na ofiarę. Zmówiłem kawałek Ojcze Nasz — tyle, ile pamiętałem ze szkoły, ale nic się nie zmieniło. Boga nie ma. Z wolna umierałem. Ciało daje znać, że umiera. Cela spływała gównem i moczem, a ja w tym stawie spałem. Czasami przynosili mi coś do picia. Pewnej nocy przyszła ich cała gromada. — Tel Awiw, Tel Awiw — zaczął jeden ze strażników. — Nie, Anglik — wymamrotałem. — Jestem Brytyjczykiem. — Napletek — rozkazał. Najwidoczniej słyszał o tej historii i chciał zobaczyć na własne oczy. Dałem znak, że nic nie mogę zrobić, bo mam kajdanki na rękach. Rozkuli mnie. Mając zawiązane oczy, po omacku, odrętwiałymi palcami wyciągnąłem kutasa. Odciągnąłem skórkę. Zarykiwali się ze śmiechu. Dwóch złapało mnie za ramiona z tyłu. Ten, który stał przede mną, obracał coś w dłoni. Usłyszałem tylko świst, po którym cały świat stał się jednym wielkim bólem. Kolana mi zmiękły, gdy czymś, chyba szpicrutą, dostałem z całej siły w sam czubek palanta. Rżeli z radości, kiedy wrzeszcząc zwijałem się z bólu na podłodze. Pochylili się nade mną i zajęli się jajami. Przyszło mi na myśl, że zaraz mnie wyjebią, ale tym razem było mi już wszystko jedno. Lecz nie o to im chodziło. Kopnęli mnie tylko w jaja i dali spokój, a ja rzygałem z bólu. Skuli mi ręce i wyszli, ciągle jeszcze rżąc ze śmiechu. Pewnego razu wpadli do celi krzycząc i wrzeszcząc. Jeden z nich wywijał gazetą. Okazało się, że poprzedniego dnia alianci przeprowadzili ciężkie bombardowania. Irakijczycy zebrali zwłoki wszystkich dzieci, które zginęły podczas nalotu, i na pierwszej stronie gazety zamieścili fotografię matek rozpaczających nad małymi ciałkami. Tę właśnie stronę podsunęli mi pod nos. Zaczęli mnie bić tak wściekle, jakbym to ja ponosił osobistą odpowiedzialność za to, co się stało. Rychło zamieniło się to w normalne katowanie. Potem nastąpiło dziesięć minut przerwy, a później powtórka. Dali wreszcie spokój dopiero gdy zemdlałem. Kiedy przyszedłem do siebie, zobaczyłem, że zostawili gazetę. Poczołgałem się do niej i zacząłem szukać czegoś, o czym wiedziałem z wcześniejszych pobytów na Bliskim Wschodzie. Wreszcie znalazłem, na górze, na pierwszej stronie. Jeden, jedyny czytelny dla Anglika znak — cyfrę cztery. Był więc czwarty dzień lutego. Oznaczało to, że torturują nas już od pięciu dni. Miałem na sobie tylko skarpetki i luźne spodenki, które fasowaliśmy po przylocie do Arabii Saudyjskiej. Były brudne, obsrane i stale mokre od moczu. Dygotałem z zimna na betonie, na oczach miałem opaskę, ręce skute. Strażnicy zjawiali się w celi. Szturchali mnie lufami karabinów, dopóki nie wydałem z siebie oślego ryku. Gdy zaś zaryczałem jak osioł, zaczynali mnie kopać. — Bush, świnia — mówili. — Thatcher, świnia. Kazali mi to powtarzać. Śmiali się, chichotali, pluli na mnie. Czasami sadzali mnie przy ścianie, podnosili mi łeb i wymyślali. Na tym etapie spływało to po mnie jak woda. Zauważyłem jednak pewną zmianę w ich postępowaniu. Otóż zaczęli oszczędzać moją twarz. Owszem, bili, ale nie kaleczyli.

Któregoś dnia wywleczono mnie na kolejne przesłuchanie. Jak powiadam, miałem na sobie tylko skarpetki i spodenki. Od kilku już dni nie mogłem samodzielnie ustać na nogach. Zrazu nic się nie działo. Zapadła długa, bardzo długa cisza, którą przerywały tylko wymowne westchnienia. — No i co my z tobą mamy zrobić, Andy? Ty w ogóle nic nie chcesz nam powiedzieć. — Staram się jak mogę — mamrotałem — ale po prostu nic nie wiem. Powtarzałem to już tyle razy, że sam zaczynałem w to wierzyć. — Wiesz chyba, Andy, że jeden z waszych ludzi jest w szpitalu. Dostał litr irackiej krwi i powinien być dumny, że stał się jednym z nas. Udowodniliśmy mu, że nie jesteśmy barbarzyńcami. Zadbaliśmy o niego, ale dla ciebie nic nie możemy zrobić, ponieważ nie chcesz nam pomóc. Niewykluczone, że rzeczywiście któryś z naszych znalazł się w szpitalu. Przypomniałem sobie, że pewnego dnia strażnik wskazał na moje stopy i powiedział „bang, bang”. Myślałem wtedy, że chodzi mu o postrzelenie mnie w nogi. Nie było to takie nieprawdopodobne. Urządzali przecież różne zabawy. Wkładali mi na przykład lufę do ust i repetowali broń. Teraz jednak przyszło mi do głowy, że owemu strażnikowi mogło chodzić o coś zupełnie innego, może dawał mi znać, że kogoś z naszych raniono w nogi. Nie wiedziałem, czy wierzyć w to, co mówi przesłuchujący, czy nie. — Dziękuję bardzo — powiedziałem — jestem wdzięczny za uratowanie mu życia. — Musisz nam opowiedzieć, Andy, skąd i dlaczego wzięliście się w Iraku? Wiemy co prawda wszystko od twoich kolegów, ale zależy nam też na twoich zeznaniach. A więc? Nie mamy już czasu dla ciebie. Zdechniesz. Nic dla nas nie znaczysz. Przemyśl to. Zawlekli mnie z powrotem do celi. Czy mówili prawdę? Czy rzeczywiście któryś z naszych jest w szpitalu? Chyba Nogas. Był wyczerpany, doznał wstrząsu, ale to nie kwalifikuje do transfuzji. Czy ktoś jeszcze przeżył? Wydawało się to raczej nieprawdopodobne. W ciągu dnia słyszałem, że brali Staną i Dingera, o zmierzchu przyszli po mnie. Tym razem nie było żadnych pogawędek. Jak tylko wprowadzili mnie do sali przesłuchań, zaczęło się bicie kijem. Półprzytomny zwaliłem się na podłogę. — Tylko ty jeden, Andy, nie chcesz mówić — rzekł Głos. — Domagamy się prawdy od wszystkich, a ty się zapierasz. Mówiłem ci już, że wasi ludzie są w szpitalu i że mogą umrzeć. Milczałem. — W istocie mamy dwóch, Andy, i jeśli nie powiesz nam tego, co chcemy wiedzieć, to zwyczajnie i po prostu pozwolimy im umrzeć, co wcale nas nie obciąży. Jeśli jeszcze żyją, to dzięki nam. Możemy ich zabić, możemy zabić także ciebie, bez żadnych problemów, bo nikt nie wie, że jesteś tutaj. Nie podpisałeś papierów do Czerwonego Krzyża, kiedy daliśmy ci szansę, więc nie zawiadomiliśmy ich, że jesteś w niewoli. To twoja wina. Wszyscy inni podpisali. Nie wierzyłem. — Jeśli nie zaczniesz mówić, jeśli nie powiesz nam tego, co chcemy wiedzieć, Andy, to po prostu przestaniemy zajmować się twoimi kolegami i obaj umrą. Wiesz, że mamy waszego radiotelegrafistę, bo ci o tym mówiłem. Mówiłem też, że jeden z waszych miał transfuzję. Przetoczyliśmy mu prawie litr krwi. Obaj umrą i to będzie twoja wina, Andy. Przez ciebie wszyscy umrą, cała piątka. Pięć trupów tylko dlatego, że ty się upierasz. Wiemy, że byłeś dowódcą — mówił z nutą zniecierpliwienia. — Jesteś sierżantem i odpowiadasz za tych ludzi. Wszystko teraz zależy od ciebie. Albo zaczniesz mówić, albo oni zginą. Rozumiesz? — Rozumiem, ale nie mogę panom pomóc, bo nic nie wiem. Nie rżnąłem bohatera. Daleko mi było do tego. Potrzebowałem czasu, żeby wszystko przemyśleć. Wiedzieli, że to ja dowodziłem i zmienili taktykę. Ode mnie teraz zależało, czy ludzie będą żyć, czy nie, bo od nikogo niczego nie wyciągnęli. — A więc nie mamy już o czym mówić. Odpowiedzialność za to, co się stanie, spadnie na ciebie. Zapamiętaj to sobie. Będziesz winny śmierci tych ludzi. Podnieśli mnie i zawlekli do celi. Pchnęli na ścianę. Osunąłem się na beton jak szmata. — Głupi, głupi, jesteś głupi — krzyczeli strażnicy. Dali mi spokój przez całą noc. Analizowałem wszystkie możliwości. Uważałem, że i tak nie pociągniemy dłużej. Będzie z nami koniec w ciągu paru dni. Stan nawet i tyle nie przeżyje, sądząc z tego, jak wygląda. Wszystko wszakże sprowadzało się do jednego: byłem dowódcą i musiałem podjąć ostateczną decyzję. W więzieniu jest nas trzech. Musiałem także przyjąć, że dwóch jest w szpitalu. Dinger widział, jak Nogasa niesiono na noszach. Bardzo możliwe, że mają jeszcze kogoś. W zakamarkach umysłu kołatała myśl, że najlepiej będzie, jeśli powiem przesłuchującym coś, co ich zadowoli, a w konsekwencji pozwoli nam przeżyć.

Doszedłem do wniosku, że wytrzymaliśmy dostatecznie długo. Minęło już osiem dni, od kiedy nas złapali, wystarczająco dużo czasu, aby w bazie przeanalizowano ewentualne konsekwencje. Teraz trzeba pomyśleć o sobie. Zasady bezpieczeństwa operacyjnego nie były już naszą sprawą. Zrobiliśmy swoje. Była to trudna decyzja. Nie powinienem kierować się poczuciem dumy, a jednak to też się liczyło. Cóż więc mogę im powiedzieć. Na pewno nie wspomnę nic o pułku, bo to tylko pogorszyłoby sprawę. Nie ulegało wątpliwości, że wiedzieli, iż nasi chłopcy działają na obszarze całego Iraku. Musieli o tym wiedzieć już choćby z meldunków o różnych takich incydentach, jak również z prasy i telewizji. Też przecież oglądali CNN, jak wszyscy na świecie. Jak do tej pory, nie napomknęli o pułku i nie było żadnych przesłanek, że podejrzewają siły specjalne i lepiej nich tak zostanie. Co więc w tej sytuacji mogę im powiedzieć. Wiedzieli tylko, że nasz ośmioosobowy oddział miał wpadkę przy magistrali. Trzeba więc wymyślić coś, co będzie zgodne z takim stanem wiedzy. Cóż więc mogliśmy robić w tamtej okolicy? Co godzina rozlegały się wrzaski. Bili Dingera i Staną. Mnie zostawiono w spokoju. Dwukrotnie co prawda zjawiali się strażnicy, wymyślali mi, ale nie bili. Za drugim razem, gdy przyszli nad ranem, powiedziałem im, że chcę się widzieć z oficerem. Nie zrozumieli. — Oficer — powtórzyłem. — Chcę rozmawiać z oficerem. Miałem wrażenie, że odczytali to opacznie: Oto oznajmiam, że jestem oficerem i oburza mnie sposób, w jaki mnie tratują. Roześmieli się i dali mi parę kopów. Naigrawając się ze mnie, stawali na baczność i udawali, że salutują. Nie mogłem niczego wskórać. Postanowiłem więc dać spokój i poczekać. W ciągu dnia zjawił się inny strażnik, który zwrócił się do mnie po angielsku. — Andy, głupi jesteś. Dlaczego się upierasz? — Ależ ja chcę mówić. Chciałbym porozmawiać z oficerem. — Zobaczymy. Po godzinie zjawił się jeszcze inny strażnik. Przez judasza zapytał, czego chcę. — Chcę rozmawiać z oficerem. Mam coś, co może go zainteresować. — Zobaczymy. Dwie, może trzy godziny później zaprowadzono mnie do tego samego bloku, co zwykle, ale do innego pomieszczenia. Było zimno. Pchnięto mnie na krzesło. — A więc, Andy, co chcesz mi powiedzieć? Dlaczego zwlekałeś tak długo? Przez własną głupotę skazałeś siebie i ludzi na tyle cierpień. Nie rozumiem twego postępowania. — Był to ktoś nowy, bo nie słyszałem jeszcze jego głosu. — Powiedziano mi wczoraj, że paru naszych jest w szpitalu. Martwię się o nich i o resztę. Wierzę, że zadbacie o tych ludzi. — Ależ oczywiście. Sądzisz, że ich zabijemy? Nie bądź naiwny. Jeśli nam pomożesz, wszystko będzie dobrze. Mówiliśmy to od samego początku. A więc dlatego się zdecydowałeś? Ze względu na swoich ludzi? — Tak. Nie chcę, żeby zginęli. — Andy, nie martw się o nich. Myśl o sobie, o rodzinie. Nie zaprzątaj sobie głowy innymi. Jeśli nam pomożesz, zaopiekujemy się tobą. — Tak, ale się martwię o kolegów w szpitalu. Nie chciałbym, aby umarli. — Myśl o sobie, Andy, myśl o własnym życiu. A teraz powiedz, skąd się wziąłeś w naszym kraju? — Przybyłem tu z patrolem COP. Poszwargotali coś po arabsku. — Co to jest COP? — Close observation platoon, pluton obserwacji bezpośredniej. Są takie w każdym batalionie piechoty, do ich zadań należy rozpoznanie dalekiego zasięgu. Przylecieliśmy śmigłowcem, kazano nam obserwować ruch na szlaku komunikacyjnym, liczyć pojazdy i meldować. Nie wiem, czy dali się nabrać, czy nie. Teoretycznie COP wykonuje zadania dokładnie takie, jak opisałem, tyle że nigdy nie działa na tyłach nieprzyjaciela. Nowa legenda miała więc pewne podstawy. Wśród przesłuchujących byli oficerowie szkoleni w Sandhurst i Akademii Sztabu Generalnego. Być może coś sobie przypomną. Znów zaczęli gadać między sobą. Kilku wyszło i wróciło po chwili. — A do czego miały służyć te informacje? — Tego nie wiem. Objaśnia się nam tylko to, co niezbędne. Jestem pewien, że panowie znają zasadę „wiedzieć tylko to, co potrzebne”. Znajduje się na każdym formularzu rozkazu. Nam, szeregowcom i podoficerom liniowym, mówi się w sumie niewiele. Z tonu szeptów i rozmów zorientowałem się, że przyznają mi rację. — Jak długo mieliście przebywać w Iraku?

Musiałem założyć, że odnaleźli nasz sprzęt i skrupulatnie zbadali. Jeśli niczego wcześniej nie zrabowano, to po liczbie racji żywościowych mogli się zorientować, jak długo zamierzaliśmy działać. — Najwyżej czternaście dni. — Ilu was było? Też łatwo to było obliczyć na podstawie porzuconych plecaków. — Ośmiu. — Gdzie lądowaliście, Andy? — Jeśli dostanę mapę i zdejmą mi panowie opaskę i kajdanki, to pokażę. — Dobrze, Andy. Każemy zdjąć opaskę i kajdanki, ale uważaj, bez żadnych numerów, bo kula w łeb. Wiemy, że wszyscy jesteście bardzo niebezpieczni. Zrozumiałeś? — Tak jest. Nawet gdybym chciał coś zrobić, to i tak nie miałem siły. Odwiązali opaskę. Przede mną zasiadł oficer w mundurze khaki. Drugi, w kombinezonie lotniczym i kurtce, siedział w rogu, po lewej stronie. Zamiast regulaminowych butów miał cywilne sztyblety. Chyba wszyscy takie nosili. Przesłuchanie prowadził facet w khaki. Nie kojarzyłem jego głosu. Mówił bardzo dobrze po angielsku. Wyglądał jak Richard Pryor — znany murzyński komik filmowy z USA — oczywiście w arabskim wydaniu. Włosy czesał do góry, mundur miał nieskazitelny, prosto spod igły. Oprócz niego i tego drugiego, w pokoju było jeszcze trzech, czy czterech facetów. Palili papierosy, popijali herbatę w malutkich szklaneczkach i, w odróżnieniu od przesłuchującego, ubrani byli w tandetne, brzydkie i nie dopasowane garnitury. Siedziałem twarzą do okna, za którym rosły drzewa i wznosił się mur. Promienie słońca wlewały się do pokoju. Obok mnie, z lewej i z prawej, stali strażnicy. Jeden z nich przykładał mi pistolet do skroni. Uważali zapewne, że mogę raptem się zerwać i zacząć rozdzielać ciosy jak karateka. Na stole leżała jedna z naszych map. — Czy mogę wstać i podejść do stołu? — Zgoda. Strażnicy podnieśli mnie z krzesła i podprowadzili do stołu. Pistolet miałem cały czas przy skroni. Pokazałem rejon, gdzie lądowaliśmy. — Tak, Andy, zgadza się. To wiemy. Słyszano was. Lądowaliście dwa dni wcześniej, prawda? A więc nareszcie mówisz. To bardzo dobrze. Pewne kłamstwa, które zamierzałem im zaserwować, musiały mieć jakieś realne podstawy, jak każde dobre łgarstwo. Uczyłem się tego nie tylko na szkoleniach, ale wcześniej, w dzieciństwie. — A teraz pokaż, gdzie mieliście kryjówkę. — Pokazałem miejsce, gdzie skręcał szlak komunikacyjny. — Dobrze, o tym też wiedzieliśmy. Jesteś chętny, Andy, to dobrze. A teraz, jeszcze raz, ilu was było? — Ośmiu. — Podaj nazwiska. To był problem. Wiedzieli, że było nas ośmiu. Jeśli, teoretycznie, mają pięciu, żywych czy umarłych, to znają pięć nazwisk, bo każdy przecież ma znak tożsamości. Uważali też, że mówię szczerze, przynajmniej dotychczas, ale może się zdarzyć, że sprawa wymknie mi się spod kontroli i do końca życia będę odpowiadał na pytania. Obecnie jednak nie miałem wyboru. Co miałem zrobić, zaśmiać im się w twarz i czekać, że spełnią groźbę? Musiałem założyć, że mają co najmniej pięciu z nas. Podałem nazwiska naszej ósemki. Zapisali. — Zgadza się. Nie miałem pojęcia, czy blefowali, czy też dawali do zrozumienia, że mają wszystkich. W dalszym ciągu manifestowałem troskę o chłopaków w szpitalu, udawałem pokorę i skruchę, myśląc cały czas nad tym, jak się powinienem zachować. — Bardzo proszę o opiekę nad chorymi w szpitalu. — Powiedz nam coś więcej o COP. Co robicie w czasie zwiadu? — Przekazujemy meldunki. — Czy to znaczy, że armia brytyjska zamierza dokonać inwazji na Irak? — Nie wiem. Takich rzeczy nam się nie mówi. Mamy wykonać określone zadanie i już, bez żadnych wyjaśnień po co i dlaczego. Jesteśmy tylko żołnierzami. — Ile jest plutonów COP? — Po jednym w każdym batalionie. — Ile jest batalionów? — Nie wiem. Nigdy tego nie sprawdzałem. Nie przywiązywałem do tego wagi. Jestem tylko żołnierzem.

Cieszyłem się, że jednak nie wzięliśmy samochodów. Oczywiście przydałyby się w czasie ucieczki, teraz jednak mogłyby zdradzić naszą przynależność do pułku. Jak na razie sprawy szły nieźle. Zeznania brali za dobrą monetę. Istniało pewne potencjalne niebezpieczeństwo, że mogą zechcieć skonfrontować te informacje z zeznaniami Staną i Dingera. „Wszystko już wiemy, a teraz mówcie wy” — powiedzą im. Uważałem jednak, że ryzyko jest niewielkie. Jak dotychczas chłopcy niczego nie wyśpiewali, więc czemu mieliby się raptem załamać? Gdybym się nie zdecydował na mówienie, wtedy byłby z nami koniec, a jeśli nawtykałbym im kitu i oni by to sprawdzili, wszystko zaczęłoby się na nowo z identycznym rezultatem, czyli też byłby koniec. Nie widziałem innego wyjścia ponad to, które wybrałem. — Dziękujemy ci, Andy, za te wyjaśnienia. Będziesz miał teraz trochę lepiej, jeśli oczywiście nie okaże się, że znowu zełgałeś. Cieszę się, że miałeś tyle rozsądku i zdecydowałeś się nam pomóc. Będzie dobrze. Po tych słowach poczułem się jak szmata. Postąpiłem dobrze czy źle? — pytałem sam siebie. Co będzie dalej? Wykorzystają mnie? Pokażą w telewizji jako „Brytyjczyka, który poszedł na współpracę”? I znów przypomniał mi się Wietnam i ludzie, których po powrocie do domu prześladowano, ścigano, nazywano kolaborantami, a etykiety przylepiali ci, co nie mieli najmniejszego pojęcia o okolicznościach, w których dochodziło do rzekomej zdrady. Właśnie! I jeszcze ten arabski Richard Pryor, który zapewnia, że zostaliśmy najlepszymi przyjaciółmi. Gorzki to komplement. — Dobrze zrobiłeś, Andy, naprawdę dobrze. Nie rzucali słów na wiatr. Jestem przekonany, że spełniliby groźby. Wiem, jak nas traktowali, więc nie wątpię, że nie cofnęliby się przed uśmierceniem chłopaków w szpitalu. Mieli dziesięć lat praktyki w tego typu sprawach. — Chcesz papierosa? — Nie, nie palę. Ale mój przyjaciel Dinger pali. — Niewykluczone, że któregoś dnia dostanie od nas papierosa. — Skoro powiedziałem wam wszystko, to czy możemy dostać coś do ubrania i może dałoby się coś zrobić z ogrzewaniem? Bardzo marzniemy. — A i owszem, nie ma sprawy, jesteśmy przecież przyjaciółmi. Możesz teraz wrócić do celi, Andy. Być może będą lepsze warunki. Tymczasem sprawdzimy twoje zeznania. Zawiązano mi oczy, zakuto ręce i zabrano do celi. Pół godziny później rzucono mi moje ubranie, zdjęto opaskę z oczu i rozkuto, nie oznaczało to jednak, że zabawa się skończyła. Gdy zacząłem się ubierać, przywalili mi jak gdyby nigdy nic. Po przebudzeniu znowu rozmyślałem nad tym, czy postąpiłem słusznie. Leżałem w swoim zwykłym kącie. Człowiek zawsze lgnie do tego samego miejsca, być może dlatego, że czuje się tam bezpieczniej. Przyszła straż pod dowództwem sierżanta sztabowego, który całkiem dobrze mówił po angielsku. — Och, Andy, nasz przyjaciel — powiedział, żując nieprzerwanie garść orzeszków pistacjowych. — Nazywam się Dżihad — przedstawił się, plując łupinkami. — Dzień dobry, panie Dżihad — wiedziałem oczywiście, że nie może się nazywać „święta wojna islamu”, ale nie protestowałem. — Widzę, że zwrócono ci ubranie. Lepiej się czujesz? — Tak. — Niestety nie możemy zapewnić ci opieki lekarskiej, bo sami jej nie mamy. Najpierw musimy zadbać o dzieci, które giną pod waszymi bombami. Rozumiesz? — Oczywiście, rozumiem. — To dzięki Bushowi, Thatcher i Majorowi. To oni wstrzymują pomoc medyczną, jaką do nas kieruje świat. Przynieśliśmy ci jednak coś do jedzenia. Chciałbyś coś zjeść? — Bardzo dziękuję, chętnie. Dostałem wodę i kawałek margaryny w papierku. Rozwinąłem i zacząłem jeść. — Jeszcze słowo o ucieczce, Andy. Jesteś tutaj dość długo i pewnie myślisz, jakby tu zbiec. To nic nie da i szkoda czasu. Jesteś w Bagdadzie i nie znajdziesz tu żadnego punktu zaczepienia, a poza tym jesteśmy teraz przyjaciółmi, prawda, Andy? Kiwnąłem tylko głową, że tak. W ustach miałem pełno tłuszczu. — Pozwól, że ci pokażę, czym grozi ucieczka. — Pan Dżihad podciągnął nogawkę i pokazał mi wielką bliznę na nodze. — Jako młody człowiek spędziłem sześć miesięcy w więzieniu w Iranie. Z przyjacielem próbowaliśmy zbiec. Schwytano nas już następnego dnia, sprowadzono z powrotem do obozu i postanowiono przykładnie ukarać. Kazano nam położyć się na podłodze, twarzą do ziemi, a dwóch żołnierzy kłuło nas bagnetami w kolana, aż odpadła rzepka. Jeśli spróbujesz uciec, Andy, zrobimy ci dokładnie to

samo. Nigdzie się nie wybierałem. Ledwie stałem na nogach. — Chciałbym wrócić do domu, do rodziny — powiedziałem z uśmiechem. — Wiesz, Andy, ta cela jest niesłychanie zapuszczona. Jak wy możecie żyć w takim brudzie. My, muzułmanie, jesteśmy bardzo czyści. Musisz tu wysprzątać. — Ale jak? — Rękami, Andy. Ruszaj, posprzątaj jak należy. Nie da się mieszkać w takim gnoju. Stał nade mną i patrzył, jak ja na czworakach zbierałem własne gówno na kupkę. Dał mi dwa kawałki kartonu, żeby zebrać szajs i wreszcie wyszedł. Spojrzałem na ściany i zauważyłem świeże plamy krwi na tynku — moje. Coś więc wniosłem do wystroju celi. I znów poczułem lęk. Co teraz będzie? Wypuszczą nas, czy zatrzymają? Mój Richard Pryor tak do mnie mówił: „Anglia to bardzo przyjemny kraj. Byłem tam piętnaście lat temu. Chodziłem do college’u w Londynie i nieźle znam miasto. Kto wie, może kiedyś tam wrócisz”. Właśnie, kto wie.

12 Zjawili się ponownie po południu. Zawiązali mi oczy, zakuli w kajdanki, podnieśli. Sądziłem, że biorą mnie znów na przesłuchanie. Wyszliśmy na zewnątrz i zaczęliśmy kroczyć znaną drogą, gdy nagle i niespodziewanie skręciliśmy w inną stronę. Zaraz potem wciśnięto mnie na tylne siedzenie jakiegoś auta. Pochyliłem się do przodu, aby nie urażać rąk skutych na plecach. W samochodzie było ciepło i przyjemnie. Pogoda musiała być piękna, ptaki śpiewały, a mnie ogarnęło przerażenie. Samochód był spory, chyba stary, amerykański „krążownik”, jak większość aut w Iraku. — Jeśli będziesz próbował uciekać — oznajmiono mi — to zabijemy twoich dwóch kolegów. Jeśli oni zbiegną, ty dostaniesz w czapę. Sam więc rozumiesz, że ucieczka nie ma sensu. Czy oznaczało to, że Dinger i Stan też jadą? Czekałem, czy wsadzą ich do auta, ale nic takiego nie nastąpiło. Zamknięto drzwi. Nikt nie usiadł obok mnie, miejsca z przodu zajęli dwaj miejscowi. Mówili bardzo dobrze po angielsku. — Wiesz, gdzie jedziemy, Andy? — spytał kierowca, gdy ruszyliśmy z miejsca. — Nie mam pojęcia. — Wieziemy cię do ambasady brytyjskiej. Pojedziesz do domu, do swoich. Nie ma problemu. — Bardzo dziękuję. Zaczęli chichotać, ja też. Grałem przecież przygłupa. — To tylko żart, Andy. Oczywiście wrócisz kiedyś do domu, ale nie teraz i nie zaraz. Przez dłuższą chwilę jechaliśmy w milczeniu. — Słyszałeś kiedyś o Ali Babie? — przerwał ciszę jeden z nich. — Pewnie. Zawsze na Boże Narodzenie pokazują u nas film o Ali Babie i czterdziestu rozbójnikach. — Właśnie. Otóż jesteś w Bagdadzie, mieście Ali Baby i jego rozbójników. To było kiedyś piękne miasto. Już nie jest, bo umiera. Przez was. Bombardujecie nasze domy, mordujecie dzieci. Giną całe rodziny. Nie ma już pięknej ziemi Ali Baby. Są ruiny i zgliszcza. Ale po zwycięstwie wszystko odbudujemy. Nie ma sprawy. Odbudujemy wspaniały kraj Ali Baby. Kiwnąłem głową, że nie wątpię, iż tak będzie. Włączyli radio, przeszukali stacje. Wszystkie nadawały to samo: albo zawodzące arabskie pienia, albo gadanie, sądząc z tonu, pełne agresji. A moi konwojenci byli zadowoleni z siebie, jakby cały świat do nich należał. Chłonąłem odgłosy miasta. Gdy zatrzymywaliśmy się przed światłami, kierowca naciskał klakson, przechodnie pomstowali, ze sklepów dobiegała głośna muzyka — zwykły wielkomiejski gwar. Moi strażnicy roześmiali się nagle, wymieniając między sobą jakieś uwagi.

— Patrzymy na tych twoich kumpli — wyjaśnił jeden z nich. — Jadą przed nami. Przytulili się do siebie i śpią. Pewnie bardzo się lubią. Wspaniała wiadomość. Jest Dinger i Stan, cudownie. Chłopcy z eskorty zapalili sobie, byli bardzo jowialni. Jechaliśmy jeszcze około pół godziny. — Tak, zostaniesz w Bagdadzie. Tam, dokąd cię wieziemy, będzie ci się podobało. To dobre miejsce. A z tą ambasadą, to oczywiście żart. Kiedy zajechaliśmy przed bramę więzienia wojskowego — jak mi powiedziano — jacyś ludzie zaczęli mnie szarpać za wąsy przez okno, walić w łeb i w ogóle. Ale gdzie im tam do zawodowców. Ot, takie zwykłe kuksańce. Podniesiono szlaban, otwarto bramę, wjechaliśmy do środka, auto się zatrzymało. Wyciągnięto mnie z samochodu, narzucono koc na głowę, poprowadzono przez jakieś drzwi, a dalej szerokim korytarzem z cementową posadzką. Rozlegało się echo rozmów, słychać było szczęk zasuw i dzwonienie kluczy. Nie czułem wilgoci, ale wiało chłodem, wręcz mrozem. Wprowadzono mnie do celi, usadzono na posadzce, zdjęto opaskę i kajdanki. Otaczali mnie żołnierze w mundurach khaki, czerwonych beretach, białych pasach i nieskazitelnie śnieżnych getrach. A więc żandarmi. Był z nimi oficer i paru facetów po cywilnemu. Po chwili jednak zostałem sam. Drzwi z żelaznymi prętami kojarzyły się z więzieniem z westernów. Kratę osłonięto kocem, abym nie mógł wyglądać na korytarz. Pod wysokim na co najmniej trzy metry sufitem wisiała świetlówka. Przez wąskie okienko, szczelinę raczej, też umieszczone wysoko, wdzierał się promień dziennego światła. Ściany od dołu do połowy wysokości były czerwone, wyżej pomalowano je na kremowo. Tyle zobaczyłem na pierwszy rzut oka. Nieco później spostrzegłem także arabskie napisy, parę gołębi wydrapanych w farbie i tynku, z nóżkami w kajdanach, i wizerunek kobiety. Zmierzyłem celę krokami, miała prawie cztery metry na trzy. Nadstawiłem uszu, usłyszałem szczęk najpierw otwieranych, a po chwili zamykanych drzwi. Domyśliłem się, że obok zapudłowali Dingera i Staną. Przynajmniej byliśmy niedaleko, a w porównaniu z aresztem śledczym to niemal Buckingham Palace. Czy oznaczało to koniec z przesłuchaniami? Tego nie byłem pewien, ale też niewiele mnie to obchodziło. Nowe miejsce okazało się wręcz wspaniałe i podobało mi się. Po upływie kwadransa znów otwarto drzwi. Postanowiłem wziąć się w garść i okazać trochę należnego szacunku. Tak trzeba. Trzeba dołożyć trochę wysiłku, aby zwekslować sytuację na swoją korzyść, zaprzyjaźnić się i w ogóle. No i zacząłem podnosić się na nogi, okazując oczywiście, że ledwo stoję, gdy do celi wszedł nie znany mi do tej pory facet. Siwy, stosunkowo niski, ubrany był po cywilnemu, ale na wierzch narzucił wojskową panterkę, patrzył na mnie przez grube szkła i uśmiechał się radośnie. — Chciałbyś być z kolegami? — rzucił wesoło. — Tak jest, bardzo. Wziął mnie pod ramię i zaprowadził do innej celi, trzeciej licząc od tej, w której odsiedziałem pierwsze minuty. Nikogo w niej nie było. Właśnie — zakląłem w duchu — pierdolona uprzejmość — a już szykowałem się na powitanie Dingera i Staną. Usiadłem na podłodze i starałem się nie okazywać rozczarowania. Dwie minuty później w drzwiach stanął Dinger. Uściskaliśmy się serdecznie. W chwilę potem dwóch strażników przyprowadziło kuśtykającego Staną. W rękach trzymał tacę z ryżem. Patrzyliśmy na siebie, gdy strażnicy zostawili nas samych, i nie wierzyliśmy własnym oczom. Zaraz potem zaczęliśmy gadać. — Co z Chrisem i Vince’em? — zapytałem z miejsca. — Vince nie żyje — odparł Stan. — Zmarł z wyczerpania. Nie wiem, co się stało z Chrisem, rozdzieliliśmy się. A co z innymi? Powiedziałem mu, że Mark poległ, a Nogas z Bobem też pewnie nie żyją, choć Irakijczycy mówili mi co innego. Zapadła cisza, zabraliśmy się do jedzenia, gdy na korytarzu rozległy się kroki i szczęk kluczy. Poderwaliśmy się na nogi. W drzwiach stanął oficer w stopniu majora, przedstawił się jako komendant więzienia. — Nie odpowiadam za to, co działo się z wami do tej pory — powiedział. Mówił po angielsku lepiej niż ja. — Moja odpowiedzialność zaczyna się od dziś. Odkarmimy was, zadbamy. Jeśli nie zaczniecie rozrabiać, będziemy dla was dobrzy, w przeciwnym wypadku zastosujemy kary. Miał prawie metr siedemdziesiąt pięć wzrostu, budowę delikatną, eleganckie ubranie. Był wytworny i zadbany. Jego deklaracja brzmiała szczerze. Jeśli zastosujemy się do reguł gry, wszystko będzie w porządku.

Zauważyłem jednak, że faceci za jego plecami wcale się nie uśmiechali. Wyglądali raczej jak ci, z którymi do tej pory mieliśmy do czynienia. Młode osiłki, czekające tylko na okazję, żeby popisać się przed nami i przed sobą nawzajem. Nie miałem żadnych wątpliwości, że gdy kota zabraknie, myszy zaczną tańcować. Kiedy major wyszedł, powzięliśmy pewne postanowienia, zgodnie * z doświadczeniem oraz tym, czego nas uczono, a także z radami człowieka z piechoty morskiej, tego, który był jeńcem w Wietnamie. A więc nie będziemy rżnęli ważniaków, ale przeciwnie szaraczków, nie okazujemy pewności siebie i w ogóle niczego. Jeszcze nie jesteśmy na prostej i długo nie będziemy. Do strażników — z całym szacunkiem. Młode koty chętnie dałyby nam popalić pod lada pretekstem, a poza tym okazując respekt, może uda nam się uzyskać jakieś cenne informacje lub korzyści, a nawet stworzyć pewną więź. Gwarancji, że coś takiego się uda, nie ma, ale próbować trzeba. Nie mieliśmy pojęcia, jak długo będą nas tu trzymać — dni, miesiące czy lata? Trzeba więc zadzierzgnąć przyjacielskie stosunki — wszyscy przecież jesteśmy żołnierzami — co być może zaowocuje pewnymi korzyściami: jedzeniem, lekarstwami i tak dalej. Czas, jaki nam jest dany, wykorzystamy na wypoczynek, jakie takie ogarnięcie się i przygotowanie do ucieczki, zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. W dalszym ciągu miałem mapę i kompas. Dinger zresztą też. Dzięki lepszemu żarciu — a liczyliśmy na to — odbudujemy się fizycznie, a jeśli chodzi o sprawność umysłową, to najwięcej czasu poświęcimy na studiowanie mapy. Wiedzieliśmy, że przebywamy w Bagdadzie, jeśli więc za pomocą mapy zapoznamy się z otoczeniem, to będziemy mieli szansę ucieczki, gdy nadarzy się okazja. Nie mieliśmy co prawda planu miasta, bo takich szczegółów nie rysuje się na mapach ewakuacyjnych, ale wszystko inne — rzeki, wzniesienia, jeziora — zaznaczono. Oby tylko wyrwać się z Bagdadu... Przede wszystkim trzeba się oswoić z nowym otoczeniem, poznać jak ono funkcjonuje. Nie chcieliśmy oczywiście, by nas rozdzielono, nie zamierzaliśmy buntować się przeciwko obowiązującemu tu systemowi, przeciwnie, chcieliśmy go wykorzystać dla siebie. W ciągu pierwszej doby strażnicy bez przerwy zaglądali do nas. Za każdym razem podrywaliśmy się z miejsc i stawaliśmy twarzą do nich. Większość, jeśli nie wszyscy, nie przekroczyła jeszcze dwudziestu lat, więc oczywiście byli niezwykle służbiści. Zjawiali się zawsze co najmniej we trójkę i z pistoletami. Najwidoczniej obawiali się nas. Podczas jednej z wizyt zabrali nam buty, dając w zamian białe pantofle bez sznurowadeł. Poprosiłem o wodę. Przynieśli dzbanek i kubek. Wypiliśmy trochę, dzbanek postawiliśmy na podłodze, jakby miał już do nas należeć. Nie zaprotestowali. — A jak z chodzeniem do ustępu? — spytał Stan. — Będziecie chodzić, kiedy wam powiemy. — Mamy biegunkę, bóle żołądka i mdłości. Przydałby się kubeł czy coś podobnego. Przynieśli wiadro. Te małe zwycięstwa stanowiły zachęcający sygnał, że możemy w pewien sposób manipulować otoczeniem. Pierwsza noc upłynęła nam w dobrym nastroju. Słyszeliśmy szmer rozmów i to całkiem blisko. Zorientowaliśmy się, że dochodzą zza ściany. Mieliśmy więc współwięźniów, nie wiadomo tylko ilu ich było. Na końcu korytarza znajdowały się drzwi. Gdy strażnicy zamykali je wychodząc, nie mogli słyszeć, co się dzieje w celach. Nie wspomniano nam o zakazie rozmów z innymi więźniami, ale na wszelki wypadek założyliśmy, że jest taki punkt w regulaminie. Nie odezwaliśmy się do sąsiadów, ale zaczęliśmy stukać w ścianę kubkiem. Chcieliśmy się dowiedzieć, czy to mogą być swoi. Wystukiwaliśmy więc dość prosty sygnał, który rozpozna każdy Europejczyk: puk, pukpuk-puk, puk-puk — tak jak się puka do znajomych drzwi. Odpowiedziano nam tym samym, co podniosło nas na duchu, sąsiadów też, mam nadzieję. Przyjemnie było dowiedzieć się, i to już pierwszej nocy, że mamy towarzystwo. Zastanawialiśmy się nad sytuacją. Czy w tym samym więzieniu są pozostali chłopcy z patrolu? Czy to już nasze ostateczne miejsce pobytu? Czy zostawią nas tu na dłużej? — Nie wiedzieliśmy — wspominał Stan — co się z wami stało. Vince mówił coś o samolotach i TACBE. Przypomnieliśmy sobie z Chrisem, że rzeczywiście słyszeliśmy odrzutowce i domyśliliśmy się, co Vince chce powiedzieć: próbowaliście nawiązać kontakt z załogami samolotów. Zatrzymaliśmy się na pagórku i obserwowaliśmy teren przez okulary noktowizyjne, ale nie było was nigdzie. Próbowaliśmy wywołać przez TACBE, bez skutku. W końcu postanowiliśmy iść dalej, zakładając, że wy również będziecie szli według azymutu i że jakoś się odnajdziemy. Szli około czterech godzin, zaczęło świtać. Chris ze Stanem rozglądali się za jakąś kryjówką, nie można było

przecież zostać na otwartej przestrzeni. Do Vince’a niewiele już dochodziło. Chwiał się na wietrze i deszczu, właściwie nieobecny, podczas gdy pozostała dwójka gorączkowo szukała miejsca, gdzie można by się ukryć. Stan natrafił na rów czołgowy, głęboki na półtora metra, z koleinami po gąsienicach, sięgającymi kolan. Położyli się w jednej z nich, biorąc Vince’a między siebie. Czuwali na zmianę, obserwując go. O brzasku Stan wychylił się z rowu i przyjrzał się otoczeniu. Z przerażeniem stwierdził, że prawie pięćset metrów od ich kryjówki znajduje się wojskowa placówka iracka, zobaczył bowiem zespół anten. Czy były zainstalowane na samochodzie, czy na dachu budynku — tego nie był w stanie stwierdzić. W każdym razie takie sąsiedztwo oznaczało, że nie będą mogli ruszyć się z miejsca. Do wieczora będą tkwić jak w pułapce. Prószył śnieg, a wkrótce zaczął padać deszcz ze śniegem, wypełniając rów marznącym błotem. Przemokli do nitki. Temperatura spadała. Nie mieli jedzenia, zostały im tylko dwie paczki biskwitów, bo resztę zostawili w plecakach. Tak spędzili dwanaście godzin. O zmierzchu się poderwali. Stan nie czuł rąk ani stóp. Chris miał odmrożone stawy. Stojąc w rowie, próbowali się rozruszać. Chodzili w kółko, podskakiwali, podtrzymując Vince’a. Z nastaniem ciemności postanowili wyjść z kryjówki. Byli tak przemarznięci, że nie mogli utrzymać broni. Vince nie nadążał. W pewnym momencie stanął. Skarżył się, że od mrozu sczerniały mu ręce. Chris stwierdził, że Vince ma czarne, skórkowe rękawiczki i poradził, aby włożył ręce do kieszeni. Gdy zatrzymali się ponownie, Vince już w ogóle nie panował nad sobą. Próbowali go rozgrzać, ale nic nie pomagało. Nie było innego wyjścia, jak iść, bo inaczej groziła im śmierć z zimna. Znajdowali się na wyżynie, na skałach leżały wielkie płaty śniegu. Przodem szedł Chris, mając kompas w ręku. Także i jemu mróz dawał się we znaki. Poruszał się jak w zwolnionym filmie. Gdy zaczęli wspinaczkę na wzgórze, rozproszyli się nieco, bo każdy szedł w innym tempie. Stan zatrzymał się i czekał na Vince’a. Chciał, aby ten go wyprzedził, bo w ten sposób będzie go miał na oku. Vince’a jednak nie było. Zawołał więc Chrisa i obaj zawrócili. Padał gęsty śnieg i widoczność spadła do kilku ledwie metrów. Z trudem odnajdywali własne ślady. Te zaś urwały się, gdy dotarli do nagich skał. Musieli coś postanowić. U obu objawiły się symptomy hipotermii. Jeśli się zatrzymają, to czeka ich śmierć z wyziębienia. Musieli więc ruszyć. Spojrzeli po sobie i bez słowa zaczęli znów wspinać się na wzgórze. Maszerowali całą noc. O 5.30 zeszli wreszcie z wyżyny. Znaleźli się w płytkim, bo liczącym ledwie metr głębokości, wyschniętym korycie rzecznym. Położyli się, wtulając w siebie. O świcie pogoda się poprawiła, wyszło słońce i po raz pierwszy od kilku dni poczuli ciepło. O 14.00 usłyszeli beczenie kóz. Pojawił się oczywiście poganiacz. Był stary, miał na sobie solidny, samodziałowy płaszcz. Stan nie mógł się opędzić od myśli, że w takim odzieniu musi być naprawdę ciepło, a gorące kozie mięso byłoby czymś wspaniałym. Stary Arab wydawał się bardzo życzliwy. Narysował na piasku dom, auto i jedzenie i pokazał na wschód. Chris spojrzał milcząco na Staną. Czy powinni zabić starca? Wtedy ich nie wyda, ale być może ktoś na niego gdzieś czeka i jeśli stary nie wróci, to podniesie alarm. Stan zainteresował się samochodem, który stary narysował na piasku. Powiedział, że pójdzie i porwie auto, bo w ten sposób będą mogli dotrzeć do granicy z Syrią w ciągu jednej nocy. Uzgodnili, gdzie się spotkają, ustalili znaki alarmowe i Stan ruszył na wschód ze starym i jego stadem. Zostawił oporządzenie Chrisowi, na głowę narzucił kąftję, aby upodobnić się do miejscowych. W pewnym momencie stary skręcił, ale Stanowi pokazał, że ma iść dalej na wschód. Odnalazł dom, o którym mówił starzec. Przed budynkiem stały dwa auta. Obserwował obiekt przez dwadzieścia minut. Nie zauważył żadnego ruchu. Postanowił, że podejdzie i sprawdzi, czy w autach są kluczyki. Jeśli będą, to wsiądzie w jedno i odjedzie. Jeśli kluczyków nie będzie, to włamie się do domu, rozejrzy i zabierze cokolwiek, co może się przydać. Gdy podchodził do aut, z domu wyszedł żołnierz. Był równie jak Stan zaskoczony widokiem. Rzucił się do samochodu, próbując wyciągnąć broń. Stan skosił go z 203. Ciało opadło na siedzenie kierowcy. W tej to chwili z domu, który znajdował się mniej więcej dwadzieścia metrów za samochodem, wypadło sześciu czy siedmiu żołnierzy. Stan wystrzelił trzy razy i broń się zacięła. Nie było czasu na usuwanie usterki. Podbiegł do samochodu, tego, w którym leżał pierwszy żołnierz. Jeszcze jęczał. Wypchnął go na zewnątrz. Nie znalazł jednak kluczyków w stacyjce. Gorączkowo rewidował kieszenie swojej ofiary, gdy poczuł lufę karabinu pod żebrem. Obrócił się. Miał przed sobą pięciu żołnierzy. Nie byli chyba specjalnie wyszkoleni. Krzyczeli coś bez ładu i składu, przepychali się, strzelali w powietrze i w ziemię, pod nogi Staną, który był pewien, że nie wyjdzie już z tego cało. Zbliżali się do niego zrazu nieśmiało i ostrożnie, ale po chwili jeden z nich nabrał odwagi i rąbnął Staną kolbą, a wtedy już wszyscy rzucili się na niego. Wsadzili go do drugiego samochodu i zawieźli do obozu wojskowego nad Eufratem. Zaczęto go przesłuchiwać. Trwało to całą noc. Ręce skuto mu kajdankami, oczy zawiązano. Przesłuchujący mówili

bardzo dobrze po angielsku. Niektórzy z nich szkolili się w Zjednoczonym Królestwie. Major, który był słuchaczem akademii w Sandhurst oświadczył w pewnej chwili, że: „wszyscy są głęboko oburzeni i najchętniej odebraliby Stanowi życie”. Poza czterema podstawowymi informacjami, odmawiał wszelkich odpowiedzi. Zaczęli go więc bić, aż stracił przytomność. Gdy przyszedł do siebie, zaczął opowiadać im naszą legendę. Powiedział, że skończył medycynę w Australii, a następnie przeniósł się do Londynu, gdzie służył w formacjach obrony terytorialnej. Jako doświadczonego medyka wzięto go do drużyn ratunkowo-poszukiwawczych. „Chętnie panom pomogę — zadeklarował, ale jestem tylko lekarzem”. Pytano go o sprawy medyczne. Sprowadzono nawet lekarza, aby sprawdził, czy Stan rzeczywiście jest medykiem. Wszystko szło dobrze, ale w pewnym momencie legenda zaczęła się sypać. Przeszukali teren, gdzie, według Staną, śmigłowiec miał awaryjne lądowanie, nie znaleźli żadnych śladów. Próbował ich przekonać, że być może odleciał, ale przestali mu ufać. Po dwóch, może trzech dniach przeniesiono go do aresztu śledczego. Na początek pobito kijami. Kazano mu klęczeć przed przesłuchującą go komisją, bito gumowymi wężami, batem i drągiem. W pewnej chwili złapano go za głowę, szarpnięto do tyłu, a przed oczy podsunięto rozpalony do białości pogrzebacz. Nie wypalili mu źrenic, czym grozili, za to przypalali mu gorącym żelazem inne części ciała. Kiedy Stan skończył opowieść, wtedy my opisaliśmy swoje przeżycia, a potem wreszcie zapadliśmy w sen. Obudziłem się w nocy z bólem żołądka. Wszyscy zresztą mieliśmy już wcześniej rozwolnienie. Korzystaliśmy z kubła po kilka razy. Byliśmy strasznie odwodnieni, lecz teraz mieliśmy co pić i mogliśmy przywrócić równowagę płynów w organizmie. Panowała nieprzenikniona ciemność. Leżąc na podłodze, z poczuciem względnego bezpieczeństwa, zacząłem myśleć o domu. Z daleka dobiegały odgłosy bombardowania. W szczelinie okiennej pojawiały się odblaski wybuchów. Jak zwykle, naloty sprawiały mi pewną przyjemność, dawały poczucie bezpieczeństwa, przekonywały, że nie jesteśmy sami. Co więcej, bombardowanie to także szansa na ucieczkę, gdyby pocisk uderzył prosto w nasze więzienie. Świtem otworzono wejście do naszego bloku. Słychać było szczęk łańcuchów i zamków, a po chwili tuż obok naszej celi zaskrzypiały metalowe drzwi. Dobiegły nas strzępy rozmów, kroki, ktoś przestawiał kubeł na podłodze. Jeszcze później rozległo się wołanie: „Russell, Russell!” i niewyraźna odpowiedź. W głębi korytarza też przesuwano kubły. „David, David!” — wołano do kogoś. Właściciel tego imienia był bez wątpienia Amerykaninem, bo odpowiedział na wołanie wyraźnie jankeskim akcentem: „Yo!” Usłyszeliśmy jeszcze, że strażnicy pokrzykują na owego Davida, a potem zamknęli jego celę i podeszli pod nasze drzwi. Zerwaliśmy się na nogi, nie mając pojęcia, co może wróżyć poranna wizyta. W drzwiach pojawiło się trzech: mały, który przedstawił się jako Jeral, gruby w okularach na nosie i młodziutki blondyn o kręconych włosach. Jeral dźwigał wiadro, dwaj pozostali osłaniali go, trzymając pistolety gotowe do strzału. Byliśmy nowi, więc od początku chcieli nam dać do zrozumienia, kto tu rządzi. — Jak się nazywacie? — warknął gruby. — Dinger, Stan i Andy — odparł Dinger. Grubas wręczył każdemu plastikową miskę, pogrzebał w wiadrze i nałożył do każdej niewielką porcję rozgotowanego ryżu. Dostaliśmy także dwa nowe kubki, a ze starego jak świat czajnika nalano nam zimnej herbaty. Miałem wrażenie, że zaczęły się święta. Gdy strażnicy zostawili nas samych, rozejrzeliśmy się po celi, bo dopiero teraz mogliśmy obejrzeć nasze pomieszczenie w świetle dnia. Wysoko, na jednej ze ścian zauważyliśmy gwóźdź. Uznaliśmy, że może się przydać. Byłem najlżejszy z naszej trójki, więc to mnie chłopcy podnieśli do góry. Tak długo wierciłem gwoździem, aż udało się go wyjąć ze ściany. Zaraz potem Dinger wyrył na tynku kreskę oznaczając miejsce, gdzie pada promień słońca. W ten sposób zyskaliśmy rodzaj zegara. Zasiedliśmy do jedzenia, wylizując miski do dna. Popijaliśmy herbatę, zastanawiając się, co będzie dalej. Po dziesięciu minutach znów zjawiła się trójka strażników, którym tym razem towarzyszył major. — Jesteście w moim więzieniu — powtórzył. — Nie życzę sobie żadnych rozróbek. W razie czego odpłacimy pięknym za nadobne. Siedzicie w jednej celi tylko dlatego, że tak postanowił wczoraj oficer. Kazał powiedzieć, że traktuje was jako niebezpiecznych i w razie najmniejszych trudności z waszej strony

mamy was zastrzelić. Wiązało się to zapewne z legendą o plutonie obserwacyjnym. Do tej pory mieli do czynienia wyłącznie z zestrzelonymi pilotami, więc stanowiliśmy dla nich zagadkę. Być może nasz wygląd budził w nich obawy. Rzeczywiście wyglądaliśmy jak dzicy ludzie z Północy, ze zmierzwionymi brodami, pełni blizn i ran. — Każda próba ucieczki lub napaści na nasz personel karana będzie kulą w łeb, zrozumiano? — Czy dałoby się opróżnić kubeł, proszę pana? — zapytałem. — Chorowaliśmy na żołądek i wiadro jest pełne. Major powiedział coś do jednego ze strażników. — W porządku, brać kubeł — rzucił. Stan wziął wiadro i ruszył za żandarmem. — Macie szczęście, bo będziemy warn dawać jeść. Będziemy was karmić, choć przybyliście tu, żeby mordować nasze dzieci. Ma być cisza, żadnych krzyków, żadnych rozmów, zrozumiano? Gdy tak do nas przemawiał, Dinger wypatrzył, że major ma paczkę papierosów pod koszulą. — Bardzo pana przepraszam, czy mógłbym dostać papierosa? — rzekł z przymilnym uśmiechem. Kto nie próbuje, ten niczego nie dostaje. Staraliśmy się stworzyć wokół siebie atmosferę uprzejmości, sympatii i życzliwości. Major wyjął papierosy z kieszeni w podkoszulku i dał jednego Dingerowi. Upierdolił go jednak, bo nie podał mu ognia. I tak Dinger przez resztę dnia patrzył tylko łakomie na szluga i od czasu do czasu wąchał go z uwielbieniem. Stan postarał się zebrać tyle informacji o naszym miejscu pobytu, ile się dało. Niewiele, ale zawsze. Tak więc zauważył szereg cel. Wszystkie drzwi przysłonięte były kocami, jak nasze, lub workami po ryżu, które nosiły ironicznie brzmiący w tych okolicznościach napis: OD AMERYKAŃSKIEGO ZARZĄDU RYŻU DLA NARODU IRACKIEGO. Na końcu korytarza znajdowały się drzwi wychodzące na dziedziniec, za którym dostrzegł bramę. Niczego więcej nie udało mu się zobaczyć, ale odniósł wrażenie, że nasze więzienie to tylko jeden budynek, do którego wiedzie jedno wejście. Wyglądało też na to, że umywalnię mieliśmy wspólną ze strażnikami. Stan widział w niej bowiem suszące się pranie na sznurku. Była tam też beczka po ropie, napełniona wodą, oraz długi, cementowy zlew z czterema czy pięcioma kurkami, a także arabskie ustępy, zatkane zresztą, jak zwykle. Stan powiedział, że w całym tym przybytku okrutnie śmierdziało. Minął tydzień. Bywały dni, gdy strażnicy zjawiali się w naszej celi ze trzy razy, czasami tylko dwa, a zdarzało się także sześć i siedem wizyt dziennie. Żołnierze kręcili się, robili pranie i szwendali się bez celu. Równie nieregularne, jak wizyty strażników, były pory posiłków. Czasami kubeł z żarciem przynoszono w porze śniadania, czasami późnym popołudniem, a bywało, że o zmierzchu. Dostawaliśmy zupę ryżową lub gotowany ryż — obrzydliwą maź pełną piachu i błota. Za każdym razem pouczali nas, że mamy dużo szczęścia, dostając w ogóle cokolwiek. Kiedyś dano nam ogryzione kości. Dokończyliśmy dzieła z całym zapałem. Myślę, że nasi oprawcy napatrzyli się na filmy ukazujące, jak można indoktrynować więźniów za pomocą radia, gdyż codziennie o świcie włączali megafony tuż za naszym oknem. Słyszeliśmy głównie agresywne w tonie pogadanki arabskie. Od czasu do czasu padały w nich zrozumiałe dla nas słowa, jak „Bush” i „Ameryka”. Po nich nadawano modlitwy, a później znów agitki i tak w kółko, przez cały dzień, aż do zmierzchu. Można było zwariować. Co noc trwały naloty bombowe. Odzywała się wtedy artyleria przeciwlotnicza. Ostrzeliwano z różnych punktów miasta. Jedna z baterii znajdowała się na naszym więzieniu. Dach się trząsł, gdy rozpoczynano ogień. Słychać było nawoływania artylerzystów. Najwyraźniej nie znali oczywistej sprawy, że zanim na ziemię dobiegnie huk lecącego samolotu, to maszyna już dawno jest poza zasięgiem ognia. W nocy, 13 lutego, na ulicach wokół więzienia rozpętała się strzelanina, gęsty ogień z ręcznej broni. Trwało to ze dwadzieścia minut, a może pół godziny. — Co jest, do kurwy nędzy? — zainteresował się Dinger. Ze Stanem podnieśli mnie do okna. Wyciągnąłem szyję, ale zobaczyłem jedynie pocisk smugowy, który odbijał się rykoszetem od murów. — Pewnie rewolucja albo zamach stanu. Mocno strzelają. Kilka dni później, w nocy, spróbowaliśmy nawiązać kontakt z mieszkańcami pozostałych cel. Wiedzieliśmy, że obok nas siedzi człowiek imieniem David, który jest Amerykaninem. O Russellu nie mieliśmy żadnej pewnej informacji. Uznaliśmy, że trzeba z nimi pogadać. Oczywiście wiązało się to z ryzykiem. Gdyby nas nakryto, to nie obyłoby się bez bicia albo czegoś gorszego. Gra jednak warta była świeczki. Mogło się

przecież zdarzyć, że któryś z nich zbiegnie lub zostanie zwolniony. Mógłby wówczas opowiedzieć o nas komu trzeba. Wieczorem, po zakończeniu służby, strażnicy wychodzili na dziedziniec, zamykając za sobą główne wejście do budynku. Można było założyć, że po zamknięciu bramy znajdują się poza zasięgiem głosu. Na wszelki wypadek sprawdziłem to jeszcze. Podszedłem do naszych drzwi i zacząłem głośno krzyczeć. Gdyby zjawiły się straże, powiedziałbym, że jeden z nas właśnie się rozchorował i trzeba mu udzielić pomocy. Strażnicy jednak nie reagowali. — David, David — zacząłem wołać. Rozległy się jakieś szmery, w chwilę potem usłyszeliśmy pytanie: — Co? O co chodzi? — spytał David. — Od dawna tu jesteś? — Od kilku dni. Powiedział, że wspólnie z drugim kierowcą, kobietą zresztą, prowadził samochód transportowy i przypadkiem przekroczyli granicę. Ostrzelano ich. David został ranny w brzuch, co się stało z kobietą — nie miał pojęcia. — A dalej, za twoją celą, kto siedzi? — spytał Dinger. — Russell — lotnik z piechoty morskiej. — Hej, Russell, Russell. Odezwał się. Podaliśmy nasze nazwiska. — Wiesz coś ciekawego? — spytałem. Samolot Russella Sanborna został zestrzelony nad Kuwejtem. Na wysokości ponad trzech tysięcy metrów dosięgła go rakieta przeciwlotnicza. W naszym więzieniu był również od kilku dni. Doszliśmy do wniosku, że poza naszą piątką w więzieniu nie ma nikogo więcej. Umówiliśmy się, że jeszcze pogadamy. Rankiem 15 czy 16 lutego zjawili się strażnicy, a my jak zwykle poderwaliśmy się na nogi i przywitaliśmy ich uśmiechem. Wypracował się już pewien — nazwijmy to — obyczaj. Mówiliśmy Good morning, strażnicy odpowiadali tym samym, a zaraz potem jeden z nas udawał się do kibla opróżnić kubeł. Tego dnia było inaczej. Ze strażnikami przyszedł jakiś młody oficer. Wskazał na mnie palcem. — Ty — powiedział — pójdziesz ze mną. Zawiązał mi oczy białym bandażem, a ręce skuto mi z przodu. Na głowę narzucono koc i wyprowadzono. Oficer złapał mnie za ramię pod kocem i ciągnął za sobą. Patrzyłem w dół, przez szparę pod bandażem, wypatrując drogi. Przeszliśmy przez bramę, tam przystanęliśmy na chwilę. Oficer zamienił z kimś kilka słów i poszliśmy dalej. Posuwaliśmy się dość szybko. W pewnej chwili mój przewodnik naprowadził mnie wprost na lampę uliczną. Nie spodziewałem się przeszkody, łupnąłem więc łbem i wywróciłem się na ziemię. Z nosa puściła mi się krew, co mojego konwojenta wprawiło w wyraźne zadowolenie. Doszliśmy do jakiegoś budynku, wspięliśmy się po schodach i weszliśmy do pokoju. Pchnięto mnie w kąt, kazano usiąść po turecku, twarzą do ściany. Zamknięto drzwi. Nie miałem pojęcia o co chodzi, ale szykowałem się na najgorsze. W chwilę później zdjęto koc, zerwano opaskę, kazano wstać i obrócić się. Znajdowałem się w jakimś biurze. Paliło się ostre światło. Pod jedną ze ścian stało krzesło, a naprzeciwko kamera wideo z mikrofonem na wysięgniku. Zrozumiałem wreszcie, dlaczego w pewnej chwili przestano mnie bić po twarzy. Stanąłem przed obliczem naczelnika więzienia. Ten, gdy zobaczył w jakim stanie jest mój nos, objechał młodego oficera jak burą sukę. Moim zdaniem niepotrzebnie, bo tak czy owak prezentowałem się podle, więc rozkwaszony nos nie robił wielkiej różnicy. Wzięli mnie jednak do umywalni obok i kazali zmyć krew, co też zrobiłem,, używając bandaża. Dali mi grzebień i lusterko i kazali zrobić porządek z włosami. Niewiele jednak mogłem w tej sprawie uczynić. Włosy miałem pozlepiane krwią. Po raz pierwszy, od czasu kiedy opuściłem bazę, obejrzałem swoje oblicze. Wyglądałem jak Ben Gurion, któremu przyłożono szpadlem. Skóra na twarzy obwisła, broda zmierzwiona, usta opuchnięte. Nie wierzyłem, że zechcą mnie filmować w takim stanie. Obmyłem się nieco, przygładziłem, żeby im zrobić przyjemność, ale nie za bardzo, gdyż też nie chciałem, by ewentualni widzowie odnieśli wrażenie, że jestem zdrowy i nic mi nie jest. Usiadłem przed kamerą. Cały czas gorączkowo myślałem, co zrobić, aby pokazać, że znalazłem się tu wbrew swojej woli. Pamiętam, że podczas wojny w Wietnamie zdarzało się, iż byłych jeńców prześladowano po powrocie do domu i wytaczano przeciwko nim oskarżenia za to, co powiedzieli, choć czynili to dla ratowania czyjegoś życia. Rychło też nauczono się, że w takich sytuacjach, gdy staje się przed kamerą, mikrofonem lub dziennikarzami, trzeba zrobić coś niezwykłego. Można na przykład składając podpis, zrobić to lewą ręką. Chodzi o to, aby ci, którzy nas znają, spostrzegli, że coś jest nie tak.

Postanowiłem, że dopóty, dopóki się da, będę trzymał palec wskazujący lewej ręki wyprostowany i będę nim pocierał lewe oko, pod pretekstem, że mnie boli po spotkaniu z lampą uliczną. Tymczasem czekałem. Przyniesiono trzy filiżanki herbaty, jedną dla mnie. — Zadamy ci kilka pytań, Andy — rzekł major. — Chcę, żebyś odpowiedział na nie uczciwie, do kamery, a kto wie, może już rychło pojedziesz do domu. — Bardzo dziękuję. Pytania były stereotypowe: nazwisko, numer ewidencyjny, stopień, data urodzenia, wyznanie. Następnie wypytywano dość szczegółowo o śmigłowiec, o zadanie plutonu obserwacyjnego i o to, co robiliśmy w Iraku. Za kamerą stał facet w ciemnych okularach, ale pod światło nie mogłem rozpoznać jego rysów. Najpierw mówił po arabsku do mikrofonu, następnie przekładał to na angielski, a jeszcze później tłumaczył na arabski moje odpowiedzi. Przez cały czas starałem się sprawiać wrażenie półprzytomnego. Specjalnie, bo albo się uda, albo dadzą mi w łeb przed kamerą. Oni jednak nie zwrócili uwagi na moje przedstawienie. Po mniej więcej dwudziestu minutach major powiedział, że wystarczy i mogę odejść. Gdy zbierałem się do wyjścia, facet w ciemnych okularach odezwał się w te słowa: — Chyba wiesz, że nigdy nie wygracie tej wojny, Andy? — A dlaczego? — Bo przykładacie zbyt wielką wagę do techniki. Zawiązano mi oczy i zaprowadzono do więzienia, umieszczając w osobnej celi, co mnie przygnębiło. Byłem pewien, że teraz, gdy mają już nagranie, przez cały czas będę siedział w izolatce. Tymczasem strażnicy udali się do naszej starej celi. Zabrali mój bandaż. — Teraz ty — wskazali na Dingera. Dinger zauważył krew na bandażu. — Kurwa wasza mać! — wrzasnął. Był przekonany, że albo dano mi w czapę, albo znów się zaczęło bicie i uznał, że jeśli chcą także jego załatwić, to niech to zrobią na miejscu, w celi. Wywiązała się — jak to Stan później nazwał — mała szarpanina, aż przybiegło paru innych strażników z odsieczą. Przyłożyli pistolety do głów obu więźniów, wyprowadzili Dingera. „Teraz moja kolej” — pomyślał Stan. Dingerowi, gdy zasiadł przed kamerą, dano zapalić. Zwykle trzymał papierosa między kciukiem a palcem wskazującym, w czasie nagrania postąpił jednak inaczej. Wziął go elegancko, między palec wskazujący a duży, jak postaci w sztukach Noela Cowarda. Stan — dla odmiany — bez przerwy gładził włosy obiema rękami i nie patrzył w kamerę, ale na podłogę. Mnie w tym czasie przeprowadzono do Dingera. Zastanawialiśmy się, po co im te nagrania. Marzyliśmy, aby pokazano je w telewizji, bo w ten sposób nasi dowiedzą się, że żyjemy. Jak tylko się dało, wyciągaliśmy strażników na zwierzenia o rodzinach. — Ile masz dzieci? Tęsknisz za nimi? Widujesz je? Udało mi się zyskać sympatię Jerala. Był strasznie chudy, miał dwadzieścia parę lat, mówił bardzo dobrze po angielsku, a gdy rozmawiał z nami, to zachowywał się przepraszająco. Kulił się w sobie, wciskał głowę w ramiona. — Naprawdę to jestem perkusistą — mówił — gram z zespołem, który nazywa się „Queen”, w hotelu Meridien w Bagdadzie. Uwielbiał Boney M i Michaela Jacksona i jak tylko mnie zobaczył, zaraz zaczynał gwizdać któryś z ich przebojów. — Wiesz, Andy — zwierzył się któregoś dnia — chciałbym kiedyś pojechać do Londynu. Pokażesz mi miasto, gdy przyjadę. Chciałbym grać w jakimś londyńskim hotelu. — Jasne — zapewniłem — gdy tylko wojna się skończy, zostaniemy przyjaciółmi. Na pewno przyjedziesz do Londynu. — Kocham cię, Andy — spojrzał mi tęsknie w oczy — kocham. A ty mnie kochasz? — Oczywiście, Jeral, też cię kocham. Gdy tylko wyszedł po tej wymianie uprzejmości, kumple dali mi popalić. — Ty — powiedział Dinger — dam ci cały miesięczny żołd, jeśli pozwolisz mi popatrzeć, jak to robicie. — Albo mi dasz roczny żołd, albo powiem wszystkim w kompanii — zaszantażował Stan. Z Jeralem rzeczywiście miałem kłopot, ale za to dawał nam czasami coś ekstra do jedzenia i — co ważniejsze — przynosił trochę wiadomości. Kiedyś, gdy Moskwa wystąpiła z inicjatywą w sprawie Iraku, Jeral oznajmił, że wojna ma się ku końcowi, bo Gorbaczow wszystko załatwi. W istocie musiało wtedy dojść do jakiejś inicjatywy pokojowej, bo słyszeliśmy tłumy wiecujące na ulicy i strzelaninę z ręcznej broni. Do celi wpadli strażnicy. — Wojna się skończyła — wołał Jeral.

— Skąd wiesz? — Saddam Husajn podpisał porozumienie. Wyjaśnił społeczeństwu, że nie może pozwolić, aby ginęło tylu wrogów. On ma dużo serca. Wszystkie te rewelacje weryfikowaliśmy w nocy. Gdyby było tak, jak mówił Jeral, to nie powinno być nalotu. Jednak był. Jeral mylił się. Najważniejsze jednak, że dał nam znać, gdy zaczęła się wojna na lądzie. Stan zjednał sobie sierżanta sztabowego, który co prawda nie znał słowa po angielsku, ale jednak kontaktowali się jakoś. Porozumiewali się przy pomocy jednego ze strażników, który mówił co nieco w ludzkim języku. Stan pytał, ile sierżant ma dzieci. Okazało się, że pięcioro i dwie żony. „Mocny chłop” — pochwalił Stan. Sierżant sztabowy był zachwycony. Zdarzały się jednak pewne kłopoty ze strażnikami. Dawali nam czasami popalić, gdy lataliśmy z kubłem do kibla. Najpierw sprawdzali, czy nikt nie widzi, a potem częstowali nas szturchańcami. Pewnego razu kazali Dingerowi zatańczyć jak Michael Jackson. Zazwyczaj nie stawialiśmy oporu, zwłaszcza że ograniczało się to najczęściej do paru kopniaków czy ciosów. Zabawiali się naszym kosztem i tyle, choć czasami bywało gorzej. Kiedyś zapchały się ustępy. Kazali mi iść do kibla i wyciągać gówno gołymi rękami, a później wylizać palce do czysta. Boki zrywali z radości. Innym razem, gdy Stan poszedł wylać kubeł, powiedzili mu, że może nabrać wody z beczki. Podziękował im za uprzejmość, ale kiedy zanurzył wiadro w beczce, to kopnął go prąd tak silnie, że poleciał pod ścianę. Wrzasnął z przerażenia, a dozorcy zarykiwali się ze śmiechu. Okazało się, że specjalnie podłączyli przewody do metalowej beczki. W dalszym ciągu trwały conocne naloty na Bagdad. Gdy bomby spadły gdzieś blisko lub gdy ginął ktoś z rodziny czy znajomych naszych strażników, zaraz brali na nas rewanż. Dostawaliśmy więcej niż zwykle kopniaków. Umówiliśmy się między sobą, że jeśli zaczną dobierać się do całej trójki naraz, to wtedy damy im odpór. Pewnej nocy bomba spadła bardzo blisko naszego więzienia. Już wcześniej się umówiliśmy, że gdyby w czasie nalotu powstała wystarczająco duża wyrwa w murze, to dajemy nogę. Może się przecież zdarzyć, że następna bomba spadnie jeszcze bliżej i w końcu zginiemy od własnej amunicji. Tamtej zaś nocy było sporo ofiar. Słyszeliśmy krzyki i wrzaski, czuliśmy falę uderzeniową, w okolicy wyleciały wszystkie okna. Miasto Ali Baby miało za swoje. Rozległy się krzyki przy drzwiach na podwórze i za chwilę otworzono je z trzaskiem. Czuliśmy już co się święci. I rzeczywiście strażnicy dali strasznie popalić, najpierw Davidowi i Russellowi. Potem dwóch wpadło do naszej celi. Nieśli lampę, przeklinali wściekle, mieli hełmy na głowach, pełne oporządzenie i gumowe pałki. Wstaliśmy z miejsc. Gumowa pałka policyjna to śmiertelna broń. Wystarczy dobrze wycelować w głowę i koniec z człowiekiem. Na filmach widzi się rzekomych bohaterów, którzy padają bez przytomności pod pałkami, a w chwilę później podrywają się na nogi i ruszają dalej zbawiać świat. W rzeczywistości jest inaczej. Jeśli zasłonić się ręką przed ciosem, to złamanie kości gwarantowane. Coś w naszych oczach musiało ich jednak ostrzec. Zatrzymali się i wlepili w nas źrenice. Spojrzeliśmy twardo i chłopcy zaczęli wycofywać się rakiem. Stanęli w drzwiach i demonstracyjnie repetowali broń, po chwili jednak odeszli, zatrzaskując drzwi. Nie wierzyliśmy własnym oczom, że tak się udało. Nie było nam jednak do śmiechu, bo słyszeliśmy jęki pobitych sąsiadów. Podobna sytuacja powtórzyła się raz jeszcze, powodem jednak nie był nalot, lecz jeden z naszych amerykańskich sąsiadów. Amerykanie mają to do siebie, że bez przerwy chce im się gadać ze sobą i gadają, jeśli nawet kończy się to młócką. W więzieniu było ich kilku i chyba dlatego nie potrafili powstrzymać się od gadulstwa. „Dałbym wszystko za hamburgera” — zawołał David i to usłyszał strażnik, który akurat był w kiblu, więc już po chwili na korytarzu pojawił się tłum wojska. Dostało się jednak nie Davidowi, ale Russellowi. Jego cela była bliżej kibla i pewnie uznano, że to on zakłócił ciszę. Dano mu solidny wycisk i wrzucono do karceru. Potem dołożyli Davidowi, a następnie przyszli do nas. Było ich trzech, w hełmach z pałkami w ręku. Spojrzeliśmy na nich wzrokiem, który mówił wszystko — niech tylko spróbują. Wycofali się grożąc, że nas rozdzielą. Było to znacznie bardziej przerażające niż bicie. Jakimś cudem jednak tak się nie stało. Doszliśmy do wniosku, że chłopcy nie zameldowali o incydencie, bojąc się kary za brak czujności. Bywało, że urządzano z nas widowisko. Strażnicy sprowadzali gości — znajomych, lokalnych dygnitarzy —

i popisywali się przed nimi. Repetowali broń, grozili, że nas rozstrzelają. Kiedyś zjawił się taki tłusty skurwysyn z makarowem w łapie. Zarepetował, wymierzył w Dingera i pociągnął za spust. Rozległ się trzask, w komorze nie było naboju. Strażnicy byli zachwyceni pomysłem. Tłuścioch zaczął się śmiać, inni zawtórowali, my też. Dingerowi udało się zwekslować sprawę na swoją korzyść, bo załatwił sobie papierosa. Miał święto. Codziennie po południu studiowaliśmy mapę, starając się zapamiętać wszystkie szczegóły tak, aby zaraz po wydostaniu się z miasta orientować się w terenie. Myślę, że nauczyliśmy się rzeczywiście sporo. Jestem pewien, że na podstawie najmarniejszego punktu w terenie bylibyśmy w stanie dokładnie określić pozycję. Studia nad mapami zajmowały sporo czasu, ale jeszcze więcej spędzaliśmy po prostu bezczynnie, bijąc pianę. Opowiedziałem im swój życiorys tyle razy, że obaj wiedzili wszystko o Peckham i moich trzech małżonkach. Stan opowiadał o Rodezji, gdzie mieszkał z rodzicami. Mieli osły i tym osłom malowali kopyta na kolorowo. Kiedyś opowiedział nam naprawdę fantastyczną historię, jak to stado słoni zjawiło się jesienią w sadzie i zaczęło pożerać jabłka. Owoce były przejrzałe, a niektóre wręcz sfermentowane, więc rychło słonie zaczęły się chwiać na nogach, bo zwyczajnie dały sobie w gaz. Pokładły się i zasnęły. Wtedy zjawiła się gromada małp i pożarła resztę owoców. Też się upiły, a jedna do tego stopnia, że zwaliła się z gałęzi, pociągając za sobą dwie następne. Cała trójka spadła na śpiącego słonia, który oczywiście ocknął się i zaczął szaleć. Inna historia była znacznie bardziej ponura. Otóż mieli na farmie parobka — Murzyna — który mieszkał w bungalowie. Pewnej nocy zjawiła się banda powstańców i zastrzeliła nieboraka tylko dlatego, że pracował dla białych. Ciało zostawili na progu bungalowu, jako ostrzeżenie dla rodziny. Potraktowano je poważnie. Stan wstąpił do wojska i zaczął służyć w jednostkach szybkiego reagowania, gdy zaś ogłoszono niepodległość Rodezji, to z rozpaczy natychmiast zwinął się i wyjechał za granicę. Usiłowaliśmy zachęcić Staną do muzyki punk. Trzy dni kładliśmy mu do głowy słowa do Down in the Tube Station at Midnight — przeboju Jama — bez skutku. „Nie rozumiem tych brytyjskich pierdoł — powiedział. — A znacie coś Rolfa Harrisa?” Biedny Stan. Miał fisia na punkcie robienia zapasów jedzenia. Nawet gdy był bardzo głodny, odkładał coś na potem. Godzinami obmyślał, gdzie schować skarby, żeby strażnicy nie znaleźli. My zaś następnego dnia rano żądaliśmy, aby się z nami dzielił. Byliśmy przecież przyjaciółmi, nie? Gimnastykowaliśmy się, lizaliśmy rany i kontuzje. Martwiłem się o zęby, bałem się zwłaszcza, próchnicy. Niemal za każdym razem strażnicy pluli nam do jedzenia i oczami duszy widziałem, jak gromady irackich bakterii dobierają się najpierw do moich połamanych ósemek, a później do reszty i cały garnitur wypada mi ze szczęki, jak przewrócone kamienie domina. Pilnie notowaliśmy upływające dni. 24 lutego było mi szczególnie ponuro. Myślałem, jak spędziłbym ten dzień w domu. Przyjechałaby Kate albo zadzwoniłbym do niej z życzeniami, bo były to przecież jej urodziny. Pod koniec miesiąca major odwiedzał nas coraz częściej, zwykle tuż przed zmierzchem. Opowiadał, jak to po rewolucji wszystko w Iraku stało się cudowne. Mają powszechny system ubezpieczeń zdrowotnych oraz zapewnioną godziwą emeryturę na starość. Saddam dba o oświatę i każdy może się uczyć i studiować za darmo, nawet poza granicami kraju. „Nasze dzieci czytają w szkole Szekspira” — pochwalił się któregoś dnia, pokazując egzemplarz Hamleta. — Wczoraj, gdy wracałem do domu — opowiadał — bomba spadła niemal prosto na mnie. No cóż — dodał — być albo nie być, wedle woli Allaha, prawda? Nic na to nie odpowiedzieliśmy. — Przyznacie chyba, że tu traktowano was dobrze — mruknął po chwili. Był to najlepszy sygnał, że wojna ma się ku końcowi. Nie powiedzieliśmy mu, co jego ludzie wyprawiają z nami za jego plecami. To tylko pogorszyłoby sprawy. — Pamiętajcie, że z tym, co było przedtem, ja nie miałem nic wspólnego — powtórzył. Musiał wiedzieć, że wojna jest przegrana i starał się chronić własną dupę. Pewnej nocy usłyszeliśmy, że otwierają się główne drzwi, a zaraz potem dobiegły nas jęki i steki. Zawsze, gdy w nocy otwierano bramę, odczuwałem lęk. Tymczasem zorientowaliśmy się, że przywieźli nowego więźnia. Było trochę zamieszania, po czym nagle ciemności rozdarł okropny wrzask. Zaraz następnej nocy nawiązaliśmy kontakt z tym nowym. Nazywał się Joseph Small, przydomek „Alleycat”, był majorem, lotnikiem w amerykańskiej piechocie morskiej. Biedaka zestrzelono, jak nam powiedział, w ostatnim dniu wojny na lądzie. Wyskoczył ze spadochronem, ale fatalnie wylądował, bo zawisł na drzewie i złamał nogę. Złamanie było otwarte, a Irakijczycy po prostu nałożyli mu łubki i tyle.

Wiadomości bardzo nas ucieszyły. Wojna nie tylko się zaczęła, ale także skończyła, a Irak dostał w dupę. Tymczasem wraz z pojawieniem się Josepha Smalla Amerykanie rozgadali się jeszcze bardziej. Nie słuchali naszych ostrzeżeń, że najpierw trzeba sprawdzić, czy nie ma strażników, tylko zaczynali gadać i już, a konsekwencje spadały na nas wszystkich. Wciąż się bałem, że za karę mogą nas rozdzielić. Joseph był zabawnym facetem. Ciągle mówił o papierosach i usiłował je wyłudzić, a że czynił to w sposób nader agresywny, to dawali mu do zrozumienia, żeby się odpierdolił. Dinger — urodzony dyplomata — zawsze dostawał szluga od majora. W końcu postanowiliśmy, że sami nie będziemy wszczynać rozmów z Amerykanami. Niech zaczynają, a my poczekamy najpierw na reakcję strażników. Jeśli nic się nie będzie działo, to owszem, włączymy się do pogaduchy, by się czegoś dowiedzieć, bo na tym nam zależało. Czy o którymkolwiek z nas dano znać do Czerwonego Krzyża? — pytaliśmy. Czy uważają nas za poległych? Czy nasi wiedzą, że żyjemy? Joseph Small nie wiedział, czy zawiadomiono Czerwony Krzyż, powiedział natomiast, że umieszczono nas na liście zaginionych bez wieści. Poinformował nas także o tym, że Bush wydał ogłoszenie w sprawie jeńców wojennych. Jeśli nie zostaną natychmiast uwolnieni, to wojska sojusznicze ruszą na Bagdad. Słysząc te słowa, poczuliśmy się lepiej, bo oznaczały, że nasi wygrywają i możemy zostać wypuszczeni, choć trzeba się liczyć także z inną ewentualnością. Wiadomo, że Irak ma dobre układy z OWP — Organizacją Wyzwolenia Palestyny — i może się okazać, że skończymy jako zakładnicy w Libanie. Bywały także śmieszne momenty. — Kto tam? — rozlegało się pytanie. — Major Joseph Small z piechoty morskiej. — Kapitan Russell Sanborn, też z piechoty morskiej. — Lotnik? — Tak jest! I wszystko jak na słynnym filmie o lotnikach — Top Gun. Następnego dnia po przywiezieniu Smalla wniesiono na noszach pewnego starszego kaprala — sanitariusza — Troya Dunlopa — który odniósł kontuzję kręgosłupa. Z załogi śmigłowca Black Hawk uratował się tylko on i lekarka, która doznała złamania obu rąk, ale Troy nic nie wiedział o jej losach. Gdy tylko go przywieziono, Amerykanie zaraz zaczęli gadać. — Major Smali? — upewniał się Troy Dunlop. — Major Joseph Small? O kurwa! Nie uwierzy pan, ale właśnie pana szukaliśmy, gdy nas zestrzelono! Naturalnie podaliśmy mu nasze nazwiska, żeby zapamiętał i przekazał dalej, bo jako rannego mogli go zwolnić wcześniej niż innych. Mniej więcej w tym samym czasie ustały naloty, co potwierdzało wiadomości Smalla. Naloty były, że tak powiem, naszym barometrem. Gdyby je wznowiono, oznaczałoby to, że wszystko pierdyknęło. I właśnie po południu usłyszeliśmy dwie silne eksplozje, jedną po drugiej. Po pierwszej całe stado ptaków poderwało się w powietrze z wielkim wrzaskiem i rozległy się krzyki. Nadzieje na rychłe uwolnienie zaczęły się rozwiewać. Starałem się jednak myśleć optymistycznie. Irak dostawał w dupę także na lądzie. Według opinii Smalla, sprawa zakończy się w ciągu dni, a nie tygodni. Nasi muszą mieć absolutną przewagę, skoro zdecydowali się na dzienne naloty. Nie słyszałem jednak artylerii przeciwlotniczej. Jeral powiedział mi później, że nie były to wybuchy, tylko huk samolotu przekraczającego barierę dźwięku tuż nad miastem. Nie wiedział, czyj to był samolot, ich czy nasz? Wczesnym rankiem, 3 marca, najpierw otworzono bramę zewnętrzną, a następnie drzwi do naszego budynku. Słyszeliśmy szczęk kluczy, pokrzykiwania ludzi. Otworzono celę Davida. Nadstawiliśmy uszu. — Wychodzisz do domu — dobiegło z korytarza. Spojrzeliśmy po sobie. — Kurwa, chłopaki — ucieszył się Stan — dobra wiadomość. Zaraz potem przyszli do nas. Na progu stanął strażnik z notatnikiem w ręku. — Stan, Dinger, wychodzicie, przygotować się. Mnie pominął. Była to jedna z najgorszych chwil w całym moim życiu. Sprawdzały się najgorsze przypuszczenia. Niektórych jeńców zatrzymają jako zakładników. — Gdy wrócisz do domu, koniecznie pogadaj z Jilly — przypomniałem Dingerowi. Obaj ze Stanem uścisnęli mi dłoń na pożegnanie. — Nie przejmuj się — pocieszali. Nie przejmuj się?! Dobre sobie.

Zostałem sam. Przez parę godzin użalałem się nad sobą. Oczywiście cieszyłem się, że chłopakom się udało, ale też czułem się opuszczony przez wszystkich. Po długim okresie przebywania razem samotność sprawiała mi niemal fizyczny ból. Siłą woli zmusiłem się do analizy sytuacji. Nie miałem wątpliwości, że wojna się skończyła. Wiedzieliśmy przecież, że Smali brał udział w jednym z ostatnich lotów bojowych, a było to już dobre kilka dni temu. Dlaczego więc zwolniono tylko trzech więźniów? Czy naprawdę ich zwolniono? Popołudniem zjawił się major ze swoją świtą. — To prawda — powiedział — twoi koledzy szybko wrócą do domu. Być może ty też wkrótce wyjdziesz. Jutro, pojutrze, nie wiem. Pamiętaj, że ja nie mam nic wspólnego z tym, co było przedtem. Odpowiadam tylko za to, co działo się tutaj, a tu dbaliśmy o was. Potakiwałem, zgadzałem się, wcale go nie słuchając. Na odchodnym dał mi dwie pomarańcze, które — jak tylko wyszedł — pożarłem w całości, ze skórką. Poczułem się lepiej. Jeszcze później wyprowadzono mnie na dziedziniec, bym posiedział na słońcu. Po pięciu minutach przysiadło się do mnie dwóch strażników. Zaczęli gadać o listach przebojów. Byli ze dwadzieścia lat do tyłu, czego im jednak nie powiedziałem. Uprzejmie debatowałem o zaletach różnych kawałków Boney M i zespołu ABBA, kiwałem głową, że omal mi nie odpadła z karku. Wszyscy byli dla mnie bardzo mili, wiedziałem więc, że coś się kroi. Z przyjemnością wygrzałem kości na słońcu. Po zachodzie zabrali mnie do celi. Czułem się dobrze, nadzieje rosły. Wieczorem doszło do przedziwnego wydarzenia w celi Josepha Smalla. Leżałem sobie na podłodze, gdy raptem usłyszałem, że otwierają się drzwi do jego klatki i ktoś tam wchodzi. Potem usłyszałem jakieś szmery, a po chwili drzwi zamknięto i wszystko ucichło. O zmierzchu strażnicy wreszcie wyszli i zostaliśmy sami. Zaczęliśmy oczywiście gadać i z miejsca zapytałem, co się działo. — Przyszedł do mnie jakiś żołnierz — opowiadał Joseph — w pełnym bojowym rynsztunku: hełmie, pasach i w ogóle. Wyglądał jednak nędznie. Broda zmierzwiona, buty zdarte do cna. Wszedł do celi, przyjrzał mi się, zasalutował i wyszedł. Przedziwna sprawa, Andy, kurewsko dziwna. Doszliśmy do wniosku, że niezwykły przybysz musiał pewnie ewakuować się z Kuwejtu i z jakiegoś powodu chciał zobaczyć jeńca. Później zaś roztrząsaliśmy, dlaczego zwolniono tych trzech, a nas nie. Nie doszliśmy do żadnych wniosków. I znów spędziłem bezsenną noc. Poprzednio nie spałem dlatego, że byłem ogromnie przygnębiony, a teraz dlatego, że nie mogłem doczekać się, co przyniesie ranek. Wcześnie rano, 5 marca, gdy tylko otworzono główne drzwi, poderwałem się niecierpliwie na nogi. Zatrzymali się przy celi Russella. — Russell Sanborn? Wychodzisz. Cela Josepha. — Joseph Small? Do wyjścia. Potem była cela faceta z kontuzją kręgosłupa. Na koniec — moja. — Andy McNab? McNab? Też wychodzisz. Zakuli nas w kajdanki i pojedynczo wyprowadzali najpierw na korytarz, dalej przez dziedziniec do głównej bramy, za którą czekał już autobus. Po raz pierwszy miałem okazję zobaczyć do kogo należą dobrze znane mi głosy sąsiadów z więziennego korytarza. Joseph Small był znacznie starszy, niż sobie wyobrażałem. Miał ze czterdzieści pięć lat i wyglądał stosunkowo dobrze jak na rannego. Jeśli chodzi o Russella Sanborna, to do tej pory widywałem tylko jego oko i palec, którym wydłubał dziurę w kocu, zasłaniającym karcer. Przyglądał się nam przez tę dziurę, gdy przechodziliśmy obok z kubłami. Ten otwór w kocu, to było jedyne źródło światła w karcerze. Russell miał głęboki, budzący respekt głos. Spodziewałem się, że zobaczę chłopa na schwał, gdy tymczasem był stosunkowo drobny. Wszystkim w autobusie zawiązano oczy. Wóz ruszył, ale zaraz znów się zatrzymał i do środka weszła kolejna grupa jeńców, chyba Saudyjczyków. Domyśliłem się, że nasze więzienie miało dwa skrzydła. Nas trzymano w jednym, ich w drugim. Podróż autobusem trwała około czterdziestu minut. Gdy się zatrzymaliśmy, usłyszałem szum silników lotniczych. Wspaniale — pomyślałem — zaraz załadują nas na pokład i odlecimy z tego pierdolonego Iraku. Ale tylko Saudyjczycy wysiedli. Potem strażnicy zaczęli wyczytywać nasze nazwiska. Gdy padło moje, wystąpiłem. Zaprowadzono mnie do wnętrza jakiegoś budynku. Wciąż miałem zawiązane oczy, ale po pogłosie poznałem, że znalazłem się w czymś w rodzaju hangaru. Ustawiono nas w szeregu. Wszyscy w kajdankach i z zawiązanymi oczami. Słychać było szum lamp gazowych, kręcili się żołnierze. Z obu swoich stron słyszałem oddechy. Staliśmy tak dość długo. Mój żołądek znów dał znać o sobie. Było mi słabo. Pochyliłem się nieco do przodu i nosem oparłem się o ceglaną

ścianę. Ocknąłem się, gdy raptem padły jakieś rozkazy. Usłyszałem metaliczny szczęk repetowanej broni. Otóż i to — pomyślałem w duchu — nie ma mowy o zwolnieniu, zwyczajnie wykończą nas i już. Wziąłem głęboki oddech i czekałem na nieuniknione. Nic jednak się nie działo. Trwało to dobre pięć minut. Panowała absolutna cisza — nie tylko ja wstrzymałem oddech. Tymczasem słabłem coraz bardziej, w końcu nogi mi się ugięły i padłem na kolana. — Muszę do ustępu — krzyknąłem. Ktoś złapał mnie za rękę i pociągnął za sobą. Nie zdążyłem jednak dojść do kibla. Zesrałem się po drodze. Wyleciał ze mnie strumień płynnego gówna. Zaprowadzono mnie z powrotem do szeregu. Później wszystkich po kolei umieszczono w ciasnych celach. Zdjęto nam kajdanki. Wyciągając ręce, mogłem dotknąć wszystkich ścian. Znalazłem w celi aż trzy koce, co było luksusem. Miałem też niewielkie okno. Przez całą noc, co pięć minut waliłem w drzwi, że chcę do ustępu. Zjawiał się strażnik, eskortował mnie do kibla i czekał, a ja tymczasem wypruwałem z siebie ostatnie flaki. Całą noc chodziliśmy to w jedną, to w drugą stronę. Świtem dano naprawdę dobre śniadanie: jajko, dżem, chleb i gorącą herbatę, co wszystkich napawało otuchą. Wyglądając ze swojej celi, zobaczyłem stos starych mundurów, ułożonych na podłodze, a obok jenieckie, żółte uniformy. Oto bilet do domu — pomyślałem. W godzinę po śniadaniu otworzono celę i poprowadzono mnie długim korytarzem do pomieszczenia, w którym znajdowało się krzesło, stolik z lustrem, woda i brzytwa. Dostałem się w ręce golibrody niechluja, który wraz z zarostem ciął spore kawałki mojej osoby. Krew puściła mi się po brodzie. — Czy mógłbym sam się tym zająć? — spytałem. — Nie, jesteś zbyt niebezpieczny. Nie pozwolili mi nawet umyć twarzy. Mydło i krew wytarłem koszulą. Później dwóch żołnierzy odprowadziło mnie do celi. Kazali się rozebrać. Dali mi żółty jeniecki uniform, zabierając moje stare ciuchy. W ten sposób musiałem się pożegnać z kompasem i mapą ewakuacyjną. — Nazwisko? — McNab. — Wychodzisz. Już zaraz. Znów zawiązali mi oczy. Cele otwierali po kolei. Odczytywano nazwisko, zdejmowano opaski i ustawiano nas w szeregu. Ktoś złapał mnie za rękę i zaczął potrząsać, jak nie wiem co. — Nazywam się John Nichol — uśmiechał się promiennie. — Piętnasty dywizjon myśliwski. Tornado. Cieszył się okropnie, ale nie szalał jak Amerykanie, którzy zachowywali się tak, jakby już byli u siebie, w Stanach, co wyraźnie wyprowadzało z równowagi niektórych strażników. Osobiście starałem się niczego nie okazywać. Owszem, widać już było światło w tunelu, ale jeszcze wiele może się zdarzyć. Owo światło może okazać się latarką w rękach naszych oprawców. Znów zawiązano nam oczy i poprowadzono gęsiego na zewnątrz. Po kilku metrach kazano się zatrzymać. Żołnierz przeszedł wzdłuż całego szeregu i każdego skropił damskimi perfumami. Zgrzytnąłem zębami. Ze smrodem zdążyłem się już oswoić, a pachnidło szczypało w pocharatane policzki. Wsadzono nas do autobusu, a po półgodzinie powiedziano, że możemy zdjąć przepaski z oczu. Okna były zasłonięte, ale udało mi się zerknąć przez szparę na miasto. Widziałem zbombardowane mosty i domy, lecz życie toczyło się normalnie. W autobusie tymczasem trwało prawdziwe święto. Zaczęła się wrzawa, piloci nawoływali się nawzajem, strażnicy nie interweniowali. Co do mnie, to postanowiłem trzymać się z boku. Nie miałem pewności, czy Irakijczycy nas nie oszukają. Zajechaliśmy przed hotel Nova. Pełno było tam wojska, ekip telewizyjnych i stała kolumna samochodów Czerwonego Krzyża. Poczułem się trochę pewniej. W hallu przewalał się tłum ludzi, których zrazu wziąłem za miejscowych. Okazało się jednak, że są to medycy z Algierii. Umowa między Saddamem a Czerwonym Krzyżem przewidywała, że do Bagdadu przybędzie międzynarodowy personel medyczny, właśnie Algierczycy. Mieszkali w hotelu Nova i pracowali w stołecznych szpitalach. Kierowano nas po kolei do sal, gdzie dopełniano formalności i grupowano według krajów. W hotelu nie było ogrzewania ani ciepłej wody, nie działały windy. Był natomiast prąd. Wszystko, co trzeba, łącznie z jedzeniem, ekipa Czerwonego Krzyża przywiozła ze sobą z zagranicy.

Irakijczycy nie podawali wcześniej żadnych informacji o jeńcach, a i teraz przekazywane listy były niepełne, co oczywiście gwałciło postanowienia konwencji genewskiej, ale w porównaniu z tym, co robili z jeńcami, było to najmniejsze z możliwych wykroczeń przeciwko prawu międzynarodowemu. Pragnąłem dowiedzieć się czegoś o Dingerze i Stanie. — Czy byli tu już wcześniej jacyś jeńcy? — spytałem którąś z sióstr. Wśród przedstawicieli Czerwonego Krzyża były kobiety w wieku trzydziestu paru lat i mężczyźni pod sześćdziesiątkę. Wszyscy niebywale sprawni. Nie sądzę, abym potrafił działać tak jak oni. — Owszem. Wyjechali transportem do Jordanii. — Może mi pani podać nazwiska Brytyjczyków? Sprawdziła listę. Był Dinger i Stan, ale poza nimi nie znalazłem nikogo znajomego. Dziewczyna powiedziała mi, że na nas wymiana się kończy, co oznaczało, że z naszego oddziału uratowało się tylko nas trzech, a Irakijczycy blefowali mówiąc, że mają radiotelegrafistę. Zrobili mnie na szaro, bo uwierzyłem i zacząłem gadać. Nogas pewnie zmarł, zanim Dinger go zostawił. Po dopełnieniu formalności dano nam bileciki Czerwonego Krzyża i numery. Wszystkich z Europy zabrano na górę, na drugie piętro. Zwróciłem uwagę, że drabinki przeciwpożarowe na ścianach zewnętrznych były podciągnięte, co oznaczało, że na górę można się dostać wyłącznie schodami. Na drugim piętrze było wszystko, co potrzebne. Kelner z Czerwonego Krzyża przynosił jedzenie i picie według zamówienia, pod warunkiem oczywiście, że było to, co się zamawiało. Dostaliśmy jajka. Miały być gotowane, ale gdzie tam. Białko wcale się nie ścięło, ale i tak uważałem, że były to najlepsze jaja, jakie w życiu jadłem. Niektórzy zamawiali do tego czekoladę i francuskie rogaliki. Ja tymczasem musiałem latać do toalety, bo mnie mdliło. Trzeba było zaczynać wszystko od początku. Zamówiłem chleb i butelkę piwa. Siedzieliśmy i gadaliśmy. „A więc, już po wszystkim, wyjeżdżamy” — słyszałem wokół. Nie wierzyłem własnym uszom. Po tym wszystkim, co przeszliśmy, ci ludzie chcieli ufać Irakijczykom. Wyglądało na to, że poczekamy w hotelu parę godzin, a później pojedziemy na lotnisko. Któryś z przedstawicieli Czerwonego Krzyża zatroszczył się, czy nie jest nam zimno. — Kurewsko zimno — brzmiała odpowiedź. W dwie godziny później zjawił się z naręczem swetrów, po które posłano do miasta. Co jeden to inny, dziergane w fantastyczne wzory, ale najważniejsze, że były ciepłe. Nagle zjawił się główny macher z Czerwonego Krzyża. — Czy jest tu ktoś nazwiskiem McNab? — Jestem. — Ktoś oczekuje pana na dole. Odprowadził mnie. — Odlatujemy po południu? — pytałem po drodze. — Nie wiadomo. Zależy od pogody. Wszystko może się opóźnić. Czekamy na samolot z Arabii Saudyjskiej. Są trudności z łącznością. Irakijczycy nie wyrazili zgody na uruchomienie łącza satelitarnego, więc o wszystkim dowiaduję się z trzeciej ręki. Nie ma innego wyjścia, jak siedzieć i czekać. A w ogóle jest okropnie. Irakijczycy bez przerwy robią trudności. Sprowadziliśmy lekarzy z Algierii, którzy mieli zająć się cywilnymi ofiarami bombardowań, gdy tymczasem wszystkich cywilów wyrzucono ze szpitali w Bagdadzie, żeby zwolnić miejsca dla wojska. Jest w związku z tym sporo niepokoju w mieście. Także dlatego umieściliśmy was na drugim piętrze, a Algierczyków na parterze, bo im nic nie grozi. Tuż pod wami są nasi ludzie, z Czerwonego Krzyża. Wy jesteście na górze, bo Irakijczycy chcą się do was dobrać. Chcą wziąć zakładników, aby mieć kartę przetargową. Jeśli chce pan zejść na dół, to ze mną lub z kimś z moich ludzi. I jeszcze jedno. Nie daliśmy rady przenieść ciężko rannych na górę, bo windy nie działają, a schodami nie da się wnieść noszy. Ranni, niestety, zostali na dole. Cały czas liczę się z możliwością, że Irakijczycy wedrą się do hotelu i wezmą ludzi. Chroni nas tylko szyld Czerwonego Krzyża. Zeszliśmy do hallu. W recepcji zauważyłem dwóch podejrzanych Arabów. — Tajniacy — uprzedził mnie mój rozmówca. Gdyby nie byli tacy groźni, to wyglądaliby komicznie — kruczoczarni, gładko zaczesani do tyłu, w przydużych ubraniach, z wywiniętymi mankietami u portek, pod którymi bielały skarpetki. — Może mi pan wierzyć albo nie — dodał — ale wojsko was osłania. Jak na ironię — pomyślałem — ale rzeczywiście, zobaczyłem, że dwójka żołnierzy przy wejściu zatrzymuje dwóch cywilów w przydużych ubraniach i nie pozwala im wejść do środka. Z gestów można było wyczytać, że przy drzwiach trwa ostry spór. Rozeszły się już zresztą pogłoski, że w Iraku doszło do nieudanego zamachu stanu, w wyniku czego stracono pięćdziesięciu generałów. Przeszliśmy przez hali. — Przypominam panu — rzekł, gdy zatrzymaliśmy się przed drzwiami — żeby pan nie opuszczał tego pomieszczenia. Jeśli będzie pan chciał wyjść, proszę wezwać kogoś z Czerwonego Krzyża.

Przed drzwiami siedziała siostra, pilnując wejścia. Czytała książkę. Obok na podłodze miała butelkę wina, trochę chleba i sera. Dzielna, bardzo dzielna. W środku znajdowało się czterech czy pięciu rannych na noszach. Zobaczyłem Josepha Smalla, Troya Dunlopa. Pomachałem im ręką. Dalej leżał... Mark. Chciałem go objąć, powiedzieć, że to wspaniale, ale słowa uwięzły mi w gardle. Uścisnąłem tylko jego dłoń. — Co się z tobą działo? — pytałem nie kryjąc zaskoczenia. Miał na sobie galabiję, wyglądał nędznie. Nie zabliźnione jeszcze rany świadczyły, że go katowano. — W czasie ostatniej potyczki, gdy obaj padliśmy, poczołgałem się w lewo i dostałem się pod ogień. Nie mogłem się ruszyć, bo wszędzie było pełno wojska. Wylądowałem w płytkim rowie melioracyjnym. Szli za mną ślad w ślad. W pewnej chwili znaleźli się pół metra ode mnie. Udało mi się jednak poczołgać kawałek dalej. Pół godziny później zaczęli oświetlać okolicę latarkami i znaleźli mnie. Wybuchła strzelanina. Dostałem w stopę i pod łokieć. Możesz zobaczyć. Uniósł galabiję. Mark miał niebywałe szczęście, że kula otarła się tylko o łokieć. Przy kalibrze 7,62 mógł stracić rękę. — Gorzej było ze stopą. Upierdolili mnie i nie mogłem się ruszyć. Skopali mnie solidnie, wrzucili na ciężarówkę i zawieźli do koszar, czy czegoś takiego. Było strasznie. Stopa dyndała mi na kostce, gdy mnie wieźli. Wrzeszczałem, nie mogąc opanować bólu, a oni byli wniebowzięci. Boki zrywali z radości, skurwysyny. Mark stracił mnóstwo krwi i był pewien, że nie przeżyje. Nie udzielono mu żadnej pomocy medycznej, poza obandażowaniem rany. Cały czas leżał goły, przykuty kajdankami do łóżka. W gruncie rzeczy czekano tylko, żeby sczezł. Przeszedł przez podobne przesłuchania, jak ja, tyle że wszystko odbywało się przy łóżku. — Poszturchiwali mnie w chorą stopę, trzęśli nogą, tak że stopa dyndała. Było to straszne. Chwilami chciało mi się śmiać, bo całe ubranie rzucili na kupę przy łóżku. Ciągle więc patrzyłem na pas pełen złota. Jebaniutcy odkryli je dopiero w połowie przesłuchań, ale kompas i mapę miałem w dalszym ciągu. Przydzielono mu dwóch osiłków, którzy codziennie wynosili go do kibla. Jednemu dał przydomek „Higienista”, drugiemu — „Zdrówko”, na ironię, bo obaj byli niebywale brudni i zapuszczeni. Gdy zostawiano go samego, usiłował przemywać ranę wodą z dzbanka. Dziura po postrzale zaczynała zarastać, organizm bronił się. Stopa spuchła jak bania. — Czasami — wspominał dalej Mark — było tak, że nie wynosili mnie do kibla, tylko podstawiali nocnik pod dupę. Całymi godzinami leżałem w gównie i szczynach. Kilka razy strażnicy dali mu solidny wycisk, a jeszcze gorzej, że zabawiali się chorą stopą. Mimo wszystko cały czas trzymał się tej samej, ustalonej wersji wydarzeń. Podczas jednego z przesłuchań rozpoznano jego nowozelandzki akcent i zaraz oskarżono go o to, że jest najemnikiem na usługach Izraela. Opowiedziałem Markowi o Dingerze i Stanie, o tym, że już wyjechali i wkrótce będą w domu, przedstawiłem mu także nasze spekulacje na temat losów pozostałych chłopaków. Pogadaliśmy o wszystkim. Mark sądził, że trzymano go w tym samym więzieniu, co nas, bo on też zapamiętał, że kiedyś bomba spadła prosto na budynek. Data zgadzała się z moim opowiadaniem. Czerwony Krzyż poił nas kawą, a później dostaliśmy prawdziwy obiad. Mark, jak zresztą wszyscy, miał wszy i strasznie śmierdział, ale jakoś inaczej. Bał się, że to gangrena. Rozważaliśmy różne możliwe warianty dalszych wydarzeń, lecz ciągle wracaliśmy do okropności niewoli, licytując się niejako kto miał gorzej. Opowiadałem właśnie, że wokół hotelu pełno jest tajniaków, gdy ktoś z Czerwonego Krzyża oznajmił, że odlot jeszcze się opóźnia i samolot przyleci po nas dopiero nazajutrz rano. Maszyna jest w Arabii Saudyjskiej, skąd zabiera irackich jeńców na wymianę, ale ze względu na pogodę przyleci dopiero jutro. Atmosfera zrobiła się napięta. Przedstawiciele Czerwonego Krzyża wystawili posterunki na korytarzach i przy drzwiach. Przygotowali jedzenie i świece. Najwyraźniej obawiali się ciężkiej nocy. Wypiliśmy z Markiem po piwie i poszliśmy spać. Miałem zamiar położyć się obok niego na podłodze, tak na wszelki wypadek, ale wyszło inaczej. Poszedłem na górę, żeby przynieść trochę czekolady i coś do jedzenia i przysnąłem na fotelu. Przedstawiciele Czerwonego Krzyża czuwali całą noc. Po dwóch, po trzech zajęli miejsca wśród nas, jeńców. Obudziłem się wcześnie. Zjawił się przedstawiciel Czerwonego Krzyża i oznajmił, że odlatujemy. Mieliśmy z Markiem pewien problem do rozwiązania. Otóż naszym obowiązkiem było nie ujawniać twarzy przed dziennikarzami. Jest taka zasada w naszym pułku. Poszedłem więc pogadać w tej sprawie z pilotami i

facetami z Czerwonego Krzyża. — Nie ma sprawy — odpowiedziano mi. — Na lotnisko jedzie autobus i kilka karetek. Autobus podstawiamy od frontu, karetki pod tylne wejście, bo tylko tamtędy można wynieść nosze. Pojedzie pan razem z kolegą w jednej z karetek. Piloci z kolei zgodzili się urządzić małe przedstawienie na użytek telewizji i prasy. Otóż postanowili, wychodząc z hotelu naciągnąć swetry na głowy, co na pewno zwróci uwagę dziennikarzy. I rzeczywiście zdjęcia pilotów, z opisem, że są to chłopcy ze służb specjalnych, obiegły później cały świat. Ruszyliśmy w kolumnie samochodów. Z nami, w karetce, jechało dwóch chłopaków z Czerwonego Krzyża. — Pokażemy wam Bagdad. Patrzymy w lewo — powiedział jeden z nich naśladując typowego przewodnika grup turystycznych — i co widzimy? Ministerstwo Informacji. Cały kompleks budynków, a tylko jeden z nich zbombardowany. Na tym właśnie polega precyzyjne bombardowanie. Patrzymy w prawo. To Ministerstwo... Wszędzie wisiały portrety Saddama i muzułmańskie półksiężyce. Widać było sporo zniszczeń, ale precyzyjne bombardowanie rzeczywiście robiło wrażenie. Bez wątpienia atakowano wyłącznie obiekty wojskowe. Budynki cywilne, nawet te położone w pobliżu, były nietknięte. Opowiadali nam o wymianie jeńców w czasie wojny iracko-irańskiej. Jeden twierdził, że widział dwudziestoletnich jeńców, którzy wyglądali na czterdzieści i więcej lat, tak ich załatwiano. Było wielu ciężko rannych, których w niewoli w ogóle nie opatrywano. Zostawiano otwarte rany, żeby gniły. — Przyznam, że ta wymiana idzie stosunkowo gładko. Sądzę, że pod naciskiem dowództwa wojskowego, które chce jak najszybciej odtworzyć armię. Mówi się, że może dojść do zamachu stanu. Im szybciej was wywieziemy, tym lepiej. — Popieram w całej rozciągłości — wtrącił Mark. Pojawiły się tablice Międzynarodowego Portu Lotniczego. Czułem, że narasta we mnie lęk. Coś się gdzieś zatkało, pewnie z powodu kontroli, bo kolumna zwolniła. To przystawaliśmy, to znów ruszaliśmy do przodu po kilka metrów i tak w kółko, a w zasięgu wzroku nie było żadnego samolotu. — Tak jest zawsze — rzekł kierowca. — Można oszaleć od tej biurokracji. Skręciliśmy w stronę budynku dworca. Zobaczyliśmy kolumnę autobusów z jeńcami irackimi, którzy właśnie przylecieli z Arabii. Nie wyglądali na szczęśliwych. Dworzec lotniczy zionął pustką. Jeszcze dwie godziny trwało załatwianie wszystkich formalności i wreszcie dano znak, że możemy wchodzić na pokład. Czekały na nas dwa boeingi 727 ze znakami Swissairu. Zdrowi wchodzili po zwykłych schodkach, przednim wejściem, rannych wnoszono od ogona po opuszczanym trapie. Trzymałem się Marka. Załoga witała nas jak dygnitarzy. Zaraz podano kawę ze śmietanką. Smakowała niczym nektar. Gdy samolot rozpędzał się na pasie, wszyscy zaczęli wiwatować, jak na meczu piłkarskim. Uśmiechnąłem się do Marka. Nie było już wątpliwości, lecimy do domu.

13 Najwyższy rangą wśród Amerykanów — pułkownik — dorwał się do mikrofonu i zaczął rządzić. Rozkazał wszystkim swoim ludziom pozdejmować swetry. Mieli pozostać w jenieckich uniformach, żeby dobrze wypadło w telewizji. Powiedział też, by wysiadać ściśle według starszeństwa. Nie wierzyłem własnym uszom. Nie minęło jeszcze pięć minut od wyjścia z irackiego pierdla, a już zaczyna się musztrowanie. A zresztą nas z Markiem to nie dotyczyło, bo wyjdziemy z samolotu dopiero, gdy dziennikarze odejdą. Zajęliśmy się kawą i rogalikami. Kapitan ogłosił przez mikrofon, że otrzymamy eskortę myśliwców F15 i tornado. Nie skończył jeszcze mówić, gdy przyleciała para amerykańskich F15. Leciały w szyku, jeden nieco wyżej od drugiego. Zajęły pozycje tuż nad skrzydłami naszej maszyny. Jankesi byli zachwyceni. Machali rękami, krzyczeli i w ogóle, na co jeden z pilotów zdjął maskę i dał znak, że zaraz coś pokaże. Rzeczywiście, odpalił chmurę odbijaczy dipolowych — cynfolii — co zwykle stosuje się jako osłonę przeciwradarową, i odbił w bok. Widok był fantastyczny. Zaczęły się popisy. Jeden wykręcił beczkę i na zakończenie niemal dotknął skrzydła drugiego, potem oba

myśliwce prawie że usiadły na skrzydle naszej maszyny. Przyszła kolej na tornady RAF. Podeszły tak blisko, że widziałem oczy pilotów. Jeden z nich zdjął maskę i powiedział: „Trzepikonie”, co odczytałem z ruchu ust, ilustrując słowo odpowiednim gestem ręki. John Nichol z RAF, ten, który witał się ze mną w Bagdadzie, poszedł do kabiny pilotów i połączył się z myśliwcami przez radio, a oni też odpalili odbijacze dipolowe i zaczęli wywijać pętle i beczki. Moim zdaniem lepiej niż Amerykanie. — Tym chłopcom wydaje się, że tylko oni coś potrafią — odezwał się nasz kapitan przez głośniki. — Proszę zapiąć pasy i trzymać się mocno. — Mówiąc to zanurkował maszyną i wykonał precyzyjną beczkę. Drugi samolot Swissairu zrobił to samo, a następnie obie maszyny zaczęły wykonywać coraz ciaśniejsze kręgi. Gdy wchodziliśmy w przestrzeń powietrzną Arabii Saudyjskiej w kabinie znów rozległy się brawa. Myśliwce z eskorty wypuściły chmurę cynfolii, włączyły dopalacze i wystrzeliły prosto w błękit nieba. Na lotnisku w Rijadzie witał nas cały tłum. Byli chyba wszyscy dziennikarze, jacy w ogóle byli w mieście, i wszyscy generałowie, nie wyłączając „Normana-Szturmowca” — Schwarzkopfa, głównodowodzącego siłami sojuszniczymi. Zerkając z Markiem przez firankę upewniliśmy się, że są także nasi ludzie z pułku. Nie pozostawało nam nic innego jak czekać. Najpierw wyszli Saudyjczycy, potem Amerykanie — w ordynku, według stopnia. Wszyscy, jak należy, w jenieckich uniformach. Potem spuszczono trap z tyłu i zaczęto wyciągać nosze. Wtedy to nasi weszli na pokład. — Wychodzicie tyłem — powiedziano nam — prosto do karetki, która przewiezie was do transportowca Cl30. Czeka już na płycie. Zabierze nas na drugie lotnisko. Tam łapiemy VC10 i lecimy na Cypr, gdzie zostaniecie umieszczeni w szpitalu. Załadowaliśmy się na Cl30, reszta Brytyjczyków z nami. Pierwszy etap trwał około dwudziestu minut. Wylądowaliśmy, przesiedliśmy się na samolot do Cypru. Całe wnętrze maszyny zostało zmienione. Fotele ustawiono tak, że siedzieliśmy naprzeciwko siebie. Każdy dostał torbę z podręcznym wyposażeniem: walkmana z zapasem baterii, piankę i maszynkę do golenia, bieliznę, mydło i zegarek z podwójną tarczą, cyfrową i analogową. Było ciemno, gdy lądowaliśmy na Cyprze w Akrotiri, bazie RAF. Tam też odebrali nas ludzie z pułku. Każdemu wyznaczono opiekuna, spośród tych, których znaliśmy osobiście. Mnie przydzielono mojego starego kumpla Kenny’ego. — Ja i mój pierdolony pech — powiedział na powitanie — Że też musiało ci się udać, a już we wrześniu miałem awansować na twoje miejsce. Ale w ogóle to witano nas serdecznie, nie zabrakło także butelki dżinu. Całością ewakuacji dowodził mój kolega — sierżant Mugger. W Rijadzie pożyczył sobie dystynkcje chorążego, żeby wyglądać poważniej. Musiał zresztą pożyczyć, bo nikt w pułku nie nosi żadnych oznak. Obowiązuje nas tajemnica. — Szkoda, że nie potrzymano was dłużej — zahuczał — bo podobało mi się być chorążym. To, kurwa, przyjemność. Wsadzono nas do autobusu i zawieziono do osobnego, zamkniętego oddziału w szpitalu. Z ciemności wyłoniła się potężna sylwetka Staną, za nim dreptał Dinger z nieodłącznym papierosem. Stan miał zapalenie wątroby i nie czuł się najlepiej. Dinger natomiast był w szczytowej formie. — Dzwoniłem do Jilly — oznajmił. — Wszystko załatwione i nie musisz się martwić o rachunek za telefon. Nasi chłopcy zmajstrowali darmowe łącze. Mugger pojechał do miasta, załatwić kilka kaset wideo, byśmy się nie nudzili, natomiast chorąży z Kompanii B zajął się gorzałą. Przywiózł cały szpitalny wózek butelek. Cichaczem wyszliśmy do biblioteki, gdzie odbyła się powitalna balanga. Do opieki nad nami przysłano z Londynu Gordona Turnbulla, psychologa z RAF. Miał zająć się naszą rehabilitacją. — Co tam masz? — spytał Muggera, gdy ten szedł do biblioteki. — Kasety dla chłopaków. — Mogę zobaczyć? Turnbull dostał niemal zawału widząc, co Mugger kupił. A były to takie filmy, jak Terminator, Koszmary z ulicy Wiązów i Driller Killer (Morderca z drylem). — Czyś ty zwariował? — zapiszczał. — Po tym wszystkim, co ci ludzie przeszli? — Ze niby mają uraz? Gówno prawda. Niech pan tylko popatrzy — zaprosił Turnbulla do środka. Ten wyszedł z siebie widząc, co się święci.

— Niech pan się nie przejmuje — poradził Mugger — oni wszyscy są trochę pojebani. Innych nie ma. Pomogłem Markowi wziąć kąpiel. Z rany w stopie odpadł kawałek skóry wielkości korka do wanny. Potem poszedłem do telefonu. Wartownik przemycił mnie do piwnicy, gdzie paru naszych pilnowało przed obcymi specjalnego telefonu. Połączenie było znakomite i po chwili rozmawiałem z Jilly. Wróciłem do łóżka pełen takich różnych „kocham cię” i w ogóle. Kładąc się, zdałem sobie sprawę, że po raz pierwszy od ośmiu tygodni i trzech dni będę spał w prawdziwym łóżku. W ciągu następnych kilku dni badano nas, prześwietlano, doprowadzano do porządku. Dentysta zajął się moimi zębami, zakładając prowizoryczną na razie koronkę. Odbywaliśmy terapeutyczne seanse z Gordonem Turnbullem, z których żaden nie trwał dłużej niż kilka minut. Biedny Gordon nie rozumiał, co się dzieje. Faceci ledwo co wyszli z niewoli... Starał się jak mógł, podczas gdy chłopaków, jak to chłopaków, interesowało coś zupełnie innego. Nasi wzięli nas do miasta, gdzie od Czerwonego Krzyża dostaliśmy kupę pieniędzy. Interesowało mnie tylko jedno: kupić jak najwięcej towaru bez cła, zanim wszystko zniknie z półek. W Czerwonym Krzyżu pytano nas, czy mamy jakieś specjalne potrzeby, bo jeśli tak, to pojadą do miasta i wszystko załatwią. — Dajcie nam lepiej szmal — zaproponowałem wytwornej kobiecie pod sześćdziesiątkę, która zajmowała się nami — sami sobie kupimy. — Odpieprz się — odparła z uśmiechem — wydaje ci się, że ja życia nie znam? W końcu jednak uległa i dostaliśmy „sałatę”. Kupiłem sobie dżinsy, podkoszulki, wideo i walizkę, żeby mieć w co się spakować. Wszyscy zresztą szaleli na zakupach. Po godzinie byliśmy już bez grosza, a Kenny miał ponurą minę, bo wyciągnęliśmy sześćset funtów z jego karty kredytowej. Wiedział, że na zwrot będzie musiał długo czekać. W bazie RAF przebywała ekipa medyków z Belgii. Był to wkład Brukseli do wspólnej akcji sprzymierzonych. Na pożegnanie urządzili wielki piknik. Mugger załatwił nam zaproszenia. Balowaliśmy całą noc. Nazajutrz lekarze potwierdzili, że mam zapalenie wątroby. Jak rozumiem, wiązało się to z faktem, że w Iraku kazano mi żreć własne gówno. Poza tym stwierdzono przemieszczenie stawu barkowego, kontuzję mięśni na plecach, blizny na nerkach, oparzeliny na udach i niedowład obu rąk, ale pilno mi już było do domu. 10 marca spakowaliśmy graty i załadowaliśmy się na VC10. Niestety nie był to bezpośredni lot. Po drodze do Brize Norton lądowaliśmy parę razy. Najpierw w Laarbruch w Niemczech, gdzie wysiadała część chłopaków z RAF. My zostaliśmy na pokładzie, kryjąc się za firankami. Tymczasem naszych lotników witała chyba cała wierchuszka brytyjskiego lotnictwa w Niemczech. W każdym razie urządzono im powitanie na dwadzieścia cztery fajerki. Po uroczystości najważniejszy generał wsiadł do auta i ruszył na kolejne lotnisko, gdzie wysiadała następna grupa. Miał jakąś godzinę jazdy. My tymczasem pokornie czekaliśmy w Laarbruch, żeby wreszcie dojechał do Brüggen. Oczywiście znów odbyła się stosowna ceremonia, na wzór i podobieństwo poprzedniej. Myśmy w tym czasie wysączyli karton grolscha i mieliśmy nieźle w czubie. Wylądowaliśmy wreszcie w Brize Norton i gdy tylko wyłączono silniki, usłyszeliśmy znajomy terkot rotorów naszych śmigłowców Agusta 109, które właśnie podchodziły do lądowania. Usiadły tuż obok. Na pokładzie był dowódca mojej kompanii oraz siostra Marka, która mieszkała i pracowała w Londynie. Po krótkim powitaniu odlecieliśmy do Herefordu. W jednostce było pusto. Dwie kompanie w dalszym ciągu były nad Zatoką, a reszta personelu uganiała się po świecie, jak zwykle zresztą. Na lądowisku czekał już adiutant. — Witajcie w domu, a teraz chodźcie do mnie, do biura. Wyciągnął butelkę szampana. Nie skończył nalewać, kiedy obwieścił: — Mugger, czekam na ciebie jutro rano o 6.30. Wracasz do Arabii Saudyjskiej. Jesteś tam potrzebny. — Kurwa mać! — Mugger był kompletnie załamany. Liczył, że przynajmniej parę dni uda mu się spędzić z żoną. W stosunku do reszty z nas adiutant zachował się bardzo wspaniałomyślnie. — Macie chłopcy po parę dni wolnego — powiedział. Oficer do spraw rodzin zaproponował, że mnie podrzuci do domu. Poprosiłem, by zatrzymał parę ulic wcześniej. — Dalej pójdę piechotą — powiedziałem — muszę się rozruszać.

14 Korzystałem więc z luksusu dwóch wolnych dni. W poniedziałek wybraliśmy się z Jilly na spacer po mieście. Ubrałem się w swoje stare ciuchy. Były znacznie luźniejsze niż wtedy, gdy zakładałem je na siebie ostatnim razem. Chcieliśmy tylko tak sobie pochodzić, bez specjalnego celu, ale oczywiście skończyło się na tym, że wpadliśmy na chłopaków, pięknie opalonych, którzy prześcigali się w opowieściach o różnych okropnościach. We wtorek przyjechała Katie, oglądaliśmy Robin Hooda na wideo i uczyliśmy się tańczyć. W środę poszedłem do roboty. W pułku zapadła decyzja o odtworzeniu przebiegu wydarzeń. Chcieli znaleźć odpowiedź, dlaczego tak się stało, jak się stało, by wyciągnąć z tego naukę na przyszłość. Usiedliśmy więc w piątkę nad mapami oraz zdjęciami lotniczymi i zaczęliśmy analizować szczegółowo wszystko po kolei, od otrzymania rozkazu do momentu wyjścia z niewoli. Poza tym składaliśmy wizyty małżonkom i rodzinom poległych kolegów. Stan z Chrisem odwiedzili żonę i braci Vince’a, opowiedzieli, co właściwie zaszło i starali się ich pocieszyć. Ja udałem się do żony Nogasa. Na szczęście nie rozpaczała i była całkiem do rzeczy, co ułatwiło moje zadanie. Mogłem o wszystkim normalnie opowiedzieć, niczego specjalnie nie ukrywając. 16 marca wybraliśmy się na parę dni do Aberdovey, gdzie kiedyś poznałem Jilly. Gdy byliśmy tam pierwszy raz, Jilly mówiła, że są to najpiękniejsze wakacje w jej życiu. Spodziewała się, że teraz też tak będzie, tymczasem oboje czuliśmy, że jest inaczej. Nie umieliśmy znaleźć żadnej konkretnej przyczyny, ale cały czas byliśmy w napięciu. Skróciliśmy wycieczkę i pojechaliśmy złożyć wizytę mamie i siostrze Boba, które mieszkają w Bognor. Ciężko przeżyły stratę syna i brata. Nawet nie wiedziały, że służy w pułku. Rozwiedziony ojciec Boba też o tym nie wiedział, był zaś tym wszystkim tak wstrząśnięty, że musiał zrezygnować z pracy, a prowadził restaurację w Londynie. Składanie wyjaśnień trwało około trzech tygodni. Później odwiedził nas Gordon Turnbull i odbyliśmy dwugodzinny seans w kantynie oficerskiej. Wspólnie z jednym ze swoich współpracowników przetestował naszą podatność na stres. Wynik powyżej dziesięciu punktów wskazywał na emocjonalne rozchwianie, im więcej punktów powyżej dziesięciu, tym większy stopień rozchwiania. Wszyscy zarobiliśmy po jedenaście punktów. Gordon miał trzynaście. Doszliśmy do wniosku, że dramatyczne wydarzenia pozostawiły jednak głębszy uraz u naszych pań — żon i sympatii. Przeszły rzeczywiście przez piekło. Najpierw przeżywały niepewność, o której nikomu nie wolno było wspomnieć, potem żal, gdy zawiadomiono je, że najpewniej polegliśmy. Jeszcze później telewizja pokazała twarze niektórych z nas. Gordon Turnbull zorganizował specjalny „damski” seans terapeutyczny, na którym szczegółowo wyjaśnił, jak objawia się tak zwany stresowy zespół pourazowy. Pod koniec okresu składania wyjaśnień oznajmiono nam, że mamy wystąpić przed całym pułkiem. Odbyliśmy mnóstwo prób, bo chcieliśmy wypaść jak najlepiej, zwłaszcza że nigdy wcześniej nie organizowano takich spotkań z udziałem całej jednostki. Na zebraniu widzieliśmy całe morze głów. Przyszli wszyscy, od załóg śmigłowców począwszy, na koordynatorze operacji poszukiwawczo-ratunkowych skończywszy. W pierwszym rzędzie, w otoczeniu wyższych dowódców wojsk lądowych, siedział generał Peter de la Billiere — DLB, jak go nazywaliśmy. Przemawialiśmy dwie godziny. Najpierw ja. Przedstawiłem w zarysie plan operacji, a później przeszedłem do tego, jak doszło do dekonspiracji i w konsekwencji do rozdzielenia oddziału. Następnie każdy po kolei opowiadał o swoich przeżyciach i o tym, jakie wyciągnął wnioski. Jako ostatni wystąpił Chris. Jego losy były naprawdę niezwykłe.

Zanim Stan wyruszył ze starym pasterzem kóz na poszukiwanie samochodu, umówił się z Chrisem, że ten pójdzie dalej, jeśli Stan nie wróci do 18.30. Na miejscu miał zostawić oporządzenie Staną i niewielki zapas amunicji. Tak też się stało. Chris skierował się na północ, w stronę Eufratu, bo już od trzydziestu sześciu godzin nie mieli co pić. Szedł nie dłużej niż kwadrans, gdy nagle zobaczył za sobą światła samochodu, mniej więcej tam, gdzie kryli się ze Stanem. Zawrócił biegiem, bo sądził, że Stanowi udało się zdobyć auto i właśnie wraca. Po chwili jednak zobaczył światła drugiego samochodu i stracił nadzieję. Szedł przez całą noc. Niebo było czyste, co ułatwiało obserwację przez okulary noktowizyjne. Panował straszliwy chłód. Około 4.30 dostrzegł rzekę w dolinie. Obok, wśród nawadnianach pól, ujrzał nieliczne zabudowania. Słyszał szczekanie psów, ale musiał zdobyć wodę, więc zaczął schodzić ku rzece i nagle wpadł po pas w bagno. Dość długo wygrzebywał się z pułapki, ale doczołgał się do rzeki. Napełnił manierkę, wypił całą jej zawartość i znów napełnił. Woda była aż gęsta od błota i mułu. Tymczasem zaczynało świtać. Chris znalazł niewielką rozpadlinę i tam postanowił się ukryć. Później, gdy już i tak nie miał innego wyjścia, stwierdził, że wybrał kryjówkę ledwie pięćset metrów od wsi, a co gorsza, nic nie osłaniało widoku. Znalazł się w pułapce. Próbował zasnąć, ale temperatura i przemoczone ubranie dawały się we znaki. Zasypiał na parę minut i zaraz się budził, dygocząc z zimna. Obejrzał nogi. Stwierdził, że zeszły mu wszystkie paznokcie, a całe stopy pokryły się bąblami, zamieniły się w jedna wielką, ślimaczącą się ranę. Niech szlag trafi superbuty za sto funtów. Gdy zapadł zmrok, znów wyruszył. W okolicy aż gęsto było od placówek wojskowych i cywilnych zabudowań, które bez przerwy musiał omijać wielkim łukiem, i w rezultacie od 18.30 poprzedniego dnia do 5.00 następnego ranka posunął się ledwie dziesięć kilometrów do przodu. Szukając następnej kryjówki, zszedł prawie dwieście metrów jakimś urwiskiem, znalazł niszę w skale i przeleżał cały dzień, obserwując wioskę w dolinie, bawiące się dzieci, kobiety w czerni, połów ryb i gospodarską krzątaninę. Gdy zapadł zmrok, znów ruszył w drogę. Znalazł się w przesmyku między rzeką, po prawej, a drogą, po swojej lewej stronie. Wyczerpany pokonywaniem licznych rozpadlin, zdecydował się maszerować po prostu drogą. W pewnej chwili usłyszał warkot zbliżających się pojazdów. Uskoczył do rowu. Patrząc przez okulary noktowizyjne, zobaczył kolumnę transporterów ze scudami. Z hukiem przejechała mu nad głową. Zapamiętał miejsce oraz czas przejazdu i ruszył dalej. Wkrótce potem na drodze znów pojawił się pojazd. Reflektory wyłowiły z ciemności drogowskaz i Chris z przerażeniem stwierdził, że do granicy ma o pięćdziesiąt kilometrów więcej, niż mu się wydawało. Z żalem obliczył, że będzie musiał iść jeszcze dwie noce. Zbliżał się świt, a nigdzie nie było odpowiedniego miejsca na kryjówkę. W końcu zdecydował się ukryć w przepuście wodnym pod drogą. Wszystko było w porządku, dopóki nie rozległy się dzwonki stada kóz. Zwierzęta szły rowem, zmierzając —jak się domyślał — na pola po drugiej stronie drogi. Chris dał nogę z przepustu, zdążył wspiąć się jakieś sześć metrów na obwałowanie, gdy w polu widzenia pojawił się pasterz, za nim osioł, a dalej największe stado kóz, jakie widział w życiu i — co gorsza — dwa psy, które oczywiście wyczują obcego. W ułamku sekundy musiał zadecydować, czy zabić pasterza, czy liczyć na to, że Arab go nie zauważy. Decyzję ułatwiły... psy. Przebiegły mimo, nie zwracając na niego żadnej uwagi. Reszta orszaku też przeszła, jak gdyby nigdy nic. Było to wręcz nie do wiary, był przecież od nich praktycznie na wyciągnięcie ręki. Szczęśliwy obrót spraw przypisał temu, że woń kóz, a może smród starej galabiji Araba stępiły psi węch. Oczywiście, stado będzie wracać tą samą drogą o zmierzchu, co oznaczało, że Chris musi zniknąć. Zaczął się czołgać wzdłuż rozpadliny, przylegając do ziemi, gdy tylko na drodze pojawiał się samochód, co — niestety — następowało często. Zmienił się krajobraz. Nie było już nawodnionych, porośniętych bogatą roślinnością pól. Pojawiły się suche pagórki z ostrymi zaroślami. Coraz trudniej było iść. Po przejściu dziesięciu kilometrów Chris znalazł spore zagłębienie w gruncie i tam postanowił przeczekać resztę dnia. Tymczasem zużył zapas mulistej wody, którą zaczerpnął z rzeki i organizm zaczął się błyskawicznie odwadniać. Chris jednak nie mógł skierować się w stronę rzeki, bo tam, w każdej niemal chacie, czekały psy. Nie pozostawało mu nic innego, jak iść dalej i mieć nadzieję, że gdzieś znajdzie się źródło wody. O zmierzchu poderwał się i ruszył prosto na zachód. Szedł kilka godzin. W pewnej chwili usłyszał wycie syren obwieszczających nalot. Posługując się okularami noktowizyjnymi, dostrzegł stanowisko artylerii przeciwlotniczej, składające się z kilku co najmniej dział S60. Widział maszty radiowe i wartowników patrolujących cały teren. Zaczął okrążać przeszkodę i natknął się na strumyk spływający po białych skałach. Natychmiast napełnił manierki i ruszył dalej. Wokół było coraz więcej placówek wojskowych i w pewnym momencie Chris znalazł się na rozstajach

między baterią przeciwlotniczą a posterunkiem kontroli drogowej. Zbliżał się świt, więc tymczasem zaszył się w przepuście pod drogą. W istocie był to zwykły ściek, więc cuchnęło nie do zniesienia. Nogi doskwierały mu okropnie i były w fatalnym stanie, ale na razie nic nie mógł na to poradzić. Wyciągnął się na plecach wśród śmieci i wlał w siebie solidny łyk płynu z manierki. Poczuł palenie w ustach. Niemalże krzyknął z bólu. Bateria przeciwlotnicza musiała chyba osłaniać jakieś zakłady chemiczne, a strumieniem płynęły ścieki poprodukcyjne. Znalazł się w okropnej sytuacji. Nie miał czym wypłukać ust, a manierki były nie do użycia. Wydawało mu się, że to już koniec, że nie przeżyje. Leżąc w śmietniku pod przepustem, zaczął analizować szansę. Od dwóch już dni nie przyjmował wody, a co gorsza poparzył sobie usta i potrzebował lekarza. Rany na rękach zaczęły ropieć, stopy zaś miał w takim stanie, że ledwo chodził. Wiedział, że zostało mu już niewiele czasu. Ruszył, gdy tylko zaczęło zmierzchać. Dzień był pochmurny i mroczny, więc może uda się przemknąć obok posterunku drogowego. Trafił na szczęście na zagłębienie w terenie, które dawało pewną osłonę. Każdy krok jednak wywoływał dotkliwy ból. Kuśtykał tak około godziny, gdy nagle niebo rozbłysło błyskawicą. Przekonany, że nastąpił na pułapkę, z której strzeliła flara, padł na ziemię. Wtedy usłyszał wybuchy. Zdał sobie sprawę, że jest świadkiem nalotu bombowego na zakłady chemiczne. Był już blisko granicy. Rozglądał się za wieżami obserwacyjnymi straży granicznej. W dali widział światła miasta, niebawem też natknął się na zasieki z drutu kolczastego. Zastanawiał się nad tym, czy owo jasno oświetlone miasto to już Syria, czy jeszcze Irak, a zasieki to tylko kamuflaż. Obok przejechał patrol, co raczej wskazywało, że jest na granicy. Postanowił się przedrzeć. Znalazł miejsce, gdzie druty przytwierdzone były do dwóch pali i tam właśnie postanowił pokonać przeszkodę. Zdarł ręce i nogi, ale się przedostał. Usiadł i myślał, co robić dalej. Nie ufał miastu, zdawało mu się, że nie jest ono po właściwej stronie, ale tak czy owak postanowił iść na zachód. Był wykończony. Miał kłopoty z utrzymaniem kierunku. Chwiał się na nogach na skutek odwodnienia organizmu. Brakowało mu śliny, a język przylepił mu się do policzka. Idąc miał wrażenie, że w głowie następują wyładowania elektryczne. Zobaczył błysk i stracił chyba przytomność. Ocknął się na ziemi. Wstał, próbował ruszyć dalej, ale sytuacja się powtórzyła. Gdy znów odzyskał przytomność, leżał w kałuży własnej krwi. Padł twarzą na kamienie i złamał nos. Dokuśtykał do pobliskiej rozpadliny i zasnął. Obudził się świtem, słysząc nawoływania Stana. W ogóle wszyscy byli w pobliżu. Wstał i zaczął iść w kierunku, skąd dochodziło wołanie Staną. Cieszył się, że wszyscy się znaleźli. Gdy wydostał się z rozpadliny, zdał sobie sprawę, że to tylko halucynacje. Wiedział, że bez wody umrze. Nie opodal dostrzegł niewielką chatę, szałas pasterski raczej, i zadecydował, że pójdzie tam, jeśli nawet miałoby się okazać, że wciąż jest w Iraku. Poprosi o wodę, a jak trzeba będzie, to wymusi ją siłą. Przy ognisku siedziała kobieta, gotując jedzenie, obok bawiły się dzieci, dalej zaś widać było mężczyznę doglądającego stada kóz. Gdy Chris doczłapał do ogniska, z chaty wybiegł młody chłopak — nie miał nawet dwudziestu lat — i powitał go bardzo życzliwie. Ściskał rękę i uśmiechał się przyjaźnie. — Gdzie jestem? — spytał Chris. Chłopak nie zrozumiał. Patrzył pytająco na Chrisa, wreszcie zaczął machać ręką w stronę, skąd Chris nadszedł. — Irak! — zawołał — Irak! Chris pojął i potrząsając jeszcze raz dłoń chłopaka, rzekł: — Dzięki, kurwa, za to. Zaproszono go do chaty i dano wielki dzban wody. Chris wypił duszkiem i natychmiast poprosił o jeszcze. W kącie stara babka, z tatuażem na twarzy, karmiła dziecko. Uśmiechnęła się do gościa bezzębnymi ustami. W chacie były maty do spania dla całej rodziny i wiązki słomy dla zwierząt. Chris przysiadł przy parafinowym piecyku i chłonął ciepło. Dzieci, które bawiły się na dworze, przybiegły do domu. Chwaliły się rysunkami na kawałkach papieru. Przedstawiały one gromady samolotów na niebie i palące się czołgi. Zjawiła się kobieta, niosąc gorący jeszcze placek, i dała go Chrisowi. Chleb zapewne był przeznaczony na posiłek dla całej rodziny. Chris zjadł kawałek i poczuł się syty. Żołądek skurczył mu się radykalnie przez ostatnie dni. Od chłopca dostał gorącą, słodzoną herbatę. Był to najlepszy napar, jaki Chris pił w życiu. Usiłował wytłumaczyć swoim dobroczyńcom, że szuka policji. Chłopak zrozumiał chyba o co chodzi i obiecał go zaprowadzić. Chris zdjął kurtkę, pasy i rozebrał granatnik, aby nie wystraszyć przypadkowo spotkanych ludzi. Części broni ukrył w kurtce, tę zaś zapakował do plastikowego worka, po nawozie sztucznym, który dostał od chłopaka. Gospodarze pożegnali go serdecznie, chłopak wziął worek i ruszyli. Chris kuśtykał na obolałych stopach. Dzieci odprowadzały wędrowców. Zawróciły, gdy dom zacierał się na horyzoncie. Szli około godziny, gdy dogonił ich land cruiser. Kierowca zaproponował, że podrzuci ich do miasta. Usiedli z tyłu. Chłopak z kierowcą wymienili uprzejmości, ale dalsza droga upłynęła raczej w milczeniu. Chris

zauważył, że kierowca obserwuje go w lusterku wstecznym. Na skraju miasta kierowca zatrzymał auto przed jakimś domem i zawołał do kogoś w środku. Z budynku wyszedł trzydziestoletni, na oko, Arab ubrany w czerń. Obaj z kierowcą wdali się w dłuższą rozmowę, pod koniec której kazali chłopcu zmykać. Ten uczynił to dość niechętnie. Gdy zaś żegnał się z Chrisem, wydawał się bardzo wystraszony. Pojechali dalej. Kierowca, który znał angielski chyba lepiej, niż to okazywał, zaczął mówić o wojnie. Robił wrażenie bardzo przejętego tematem. — Nie powinieneś tu być — rzekł. — To nie nasza wojna. — Było dość oczywiste, co naprawdę chce powiedzieć: „Spierdalaj z powrotem do Iraku, ty europejski chuju”. Chris pokazał mu ulotkę-zobowiązanie. Napis po arabsku głosił, że za odprowadzenie właściciela do ambasady brytyjskiej lub do kwatery sił sojuszniczych osoba, która udzieli pomocy, otrzyma pięć tysięcy funtów. Arab zerknął na kartkę, nie zatrzymując samochodu, a następnie schował ją do kieszeni. Chris wyjaśnił, że papier sam w sobie nie ma wartości, a nagrodę wypłaca się dopiero po przyprowadzeniu osoby. Aby podkreślić wagę sprawy, obrzucił Araba złowrogim spojrzeniem. Tymczasem zajechali do jakiegoś warsztatu, z którego wyszedł mężczyzna, najwyraźniej znajomy kierowcy. Obszedł auto, zerknął na Chrisa, obrócił się na pięcie i zniknął w czeluściach warsztatu. Chris miał wrażenie, że zamierzają go zamordować i zaczął gorączkowo wyciągać broń z worka. Kierowca złapał go za rękę, na co Chris zareagował uderzeniem łokcia. Wyskoczył też z auta. W tym samym momencie kierowca również zaczął się gramolić. Wystawił łeb, a Chris kopnął w drzwi, które przytrzasnęły Araba za kark. Chris rzucił się do ucieczki, a raczej usiłował się oddalić, niepewnie kuśtykając na chorych nogach. Skręcił za róg i tam dostrzegł człowieka w mundurze, uzbrojonego w kałasznikowa AK-47. Stał na warcie przed jakąś willą. — Policja? — krzyknął Chris. — Tak. — British airman, jestem brytyjskim lotnikiem. Policjant pociągnął go do wnętrza budynku — komisariatu, jak się okazało. W środku zaś zbijali bąki funkcjonariusze w skórzanych kurtkach i ciemnych okularach. Kilka chwil później do komisariatu wpadł kierowca land cruisera. Trzymał się za szyję i klął po angielsku na czym świat stoi. Chris wyciągnął mu z kieszeni ulotkę-zobowiązanie i pokazał policjantom. Ci zaś zaśmiali się tylko i Chris doszedł do przekonania, że coś jest nie tak. Zaczął obmyślać, jak wydostać się z matni, gdy jeden z policjantów podszedł do kierowcy i dał mu w pysk. Zaraz przyłączyli się inni i wypchnęli nieszczęśnika na dwór. — Piździelec — Chris uśmiechnął się do policjantów — z własnej woli pozbawił się pięciu tafli. Tymczasem policjanci skrupulatnie sprawdzili bagaż Chrisa, a następnie zaprowadzili go do komendanta. Ten nie mówił po angielsku. W istocie żaden z policjantów nie znał angielskiego, ale komendant znalazł sposób. Kazał Chrisowi napisać podstawowe dane na kartce , papieru. Chris podał prawdziwe nazwisko i informacje, że jest sanitariuszem z drużyny poszukiwawczo-ratunkowej. Komendant telefonicznie przeliterował gdzieś wszystko, co Chris napisał. Następnie wykręcił jeszcze jeden numer, chyba wewnętrzny, bo tylko parocyfrowy. Po chwili zjawił się policjant niosąc galabiję i kwef. Chrisowi polecono włożyć jedno i drugie, a następnie wsadzono go do samochodu. Miejsca obok zajęli policjanci. Chris nie miał wątpliwości, że został aresztowany, nie wiedział tylko, gdzie go wiozą. Równie dobrze mogli transportować go do granicy. Jechali około godziny pustynną drogą, po czym zatrzymali się obok kilku mercedesów, oczekujących na skraju szosy. Stało przy nich sześciu osiłków w ciemnych okularach, jeden z pistoletem Makarowa w ręku. Chrisowi zawiązano oczy, kazano klęknąć na jezdni i opuścić głowę. Pomyślał, że to koniec. Miał sobie za złe, że dał się wciągnąć w pułapkę. Przez dobre kilkadziesiąt sekund nic się nie działo. Wreszcie postawiono go na nogi i wepchnięto na tylne siedzenie jednego z merców. Wyglądało na to, że jego nowi opiekunowie dobrze się bawią. Jechali około dwóch godzin, gdy Chris dostrzegł wielki drogowskaz w kształcie strzały z napisem „Bagdad”. Jeden z facetów w ciemnych szkłach potwierdził: „A tak, jedziemy do Bagdadu. Jesteś jeńcem. Jesteśmy z Iraku”. Dzień się kończył. Jechali prosto w stronę, gdzie zachodziło słońce. Chris był tak oszołomiony, że nie mógł sobie przypomnieć, czy słońce schodzi za horyzont na zachodzie, czy na wschodzie. Udało mu się rozwikłać ten dylemat dzięki wspomnieniom z dzieciństwa w nadmorskim Tyneside, gdzie obserwował wschód słońca. Wstawało nad wschodnim horyzontem, a skoro tak, to teraz zdążali jednak na zachód. Upewnił, że tak jest w

istocie, gdy na drodze zaczęły pojawiać się drogowskazy z napisem Damaszek. Było już ciemno, dotarli na przedmieście. Osiłki zgasiły papierosy, zaczęły poprawiać ubrania, podciągać krawaty. Wreszcie samochód stanął, tuż za innym wozem, z którego wysiadł jakiś mężczyzna w średnim wieku, zadbany i elegancki. Podszedł do ich auta i zajął miejsce obok Chrisa. Mówił znakomicie po angielsku. — Nic panu nie jest?---spytał. — Dziękuję, wszystko porządku. — Dobrze. Już niedługo, proszę się nie martwić. Chris zorientował się, że osiłki niemal srają ze strachu przed przybyszem. Gdy samochód dojechał do celu, mężczyźni błyskawicznie wyskoczyli z auta i prześcigali się, który otworzy drzwi szefowi. Chris próbował samodzielnie wysiąść, ale nogi odmówiły posłuszeństwa i padł na kolana. Jego towarzysz dał tylko znak dłonią i natychmiast wzięto go pod ramiona i wniesiono do budynku. Wprowadzono go jakiegoś gabinetu, gdzie powitał go dżctelmen w eleganckiej, granatowej marynarce, koszuli w paski i stosownym krawacie. Wyciągnął rękę i powiedział kilka słów. — Witamy — przełożył tłumacz. Gabinet urządzony był ze smakiem: teko we meble od Harrodsa, pozłacany kałasznikow AK-47 na ścianie i w ogóle Francja-elegancja. Chris pojął wreszcie, że znalazł się w kwaterze głównej tajnej policji. Najważniejszy szef spytał przez tłumacza, czy Chris życzyłby sobie wziąć kąpiel. Oczywiście! Więc zaraz zaprowadzono go do sąsiedniego apartamentu ze sporym gabinetem odnowy i łazienką. Dano mu nowiutką maszynkę do golenia, mydło i szampon, napełniono wannę. Chris zaczął się rozbierać, kiedy wszedł jakiś młodzieniec z centymetrem w ręku. Fachowo wziął miarę. Oby na ubranie, a nie na trumnę — pomyślał Chris. Pierwsza woda, gdy tylko zaczął ablucje, poczerniała jak święta ziemia, więc Chris powtórzył kąpiel. Znów zjawił się ktoś, tym razem z filiżanką kawy, wyjątkowo mocnej. Chris poczuł się pewniej. Gdyby mieli dać mu w czapę, nie marnowaliby doskonałej kawy dla przyszłego nieboszczyka. Wrócił tłumacz, zaczął wypytywać Chrisa o różne sprawy. Ten oczywiście zaserwował naszą legendę. Arab nie bardzo chyba wierzył, ale nie komentował. Chris wylazł wreszcie z wanny, obejrzał się w lustrze i własnym oczom nie wierzył, że można aż tak zmarnieć. Bicepsy zeszczuplały mu tak, że nie różniły się od przegubów. Przyniesiono świeże ubranie. Co za przyjemność wdziać na siebie czystą bieliznę, koszulę, skarpetki, krawat, buty oraz — co mu najbardziej zaimponowało — nowiutki, elegancki garnitur w paski, który musiano uszyć błyskawicą, w środku nocy, w pół godziny, bo tyle leżał w wannie! Spodnie tylko nieco odstawały w pasie, za co szef szefów objechał krawca jak święty Michał diabła. Chłopak poprosił, żeby Chris dał mu portki do poprawki i znikł, unosząc tę część garderoby. Przyprowadzono lekarza, który opatrzył poranione stopy Chrisa. W tym czasie wrócił krawiec. Spodnie leżały jak ulał. Szef zapytał, czy Chris zechciałby coś przekąsić i zaprosił go do jadalni, gdzie stół uginał się od befsztyków, kebabów, jarzyn, owoców i świeżutkiego pieczywa. Chris na początek wlał w siebie co najmniej litr wody i zajął się befsztykiem. Starczyło mu sił i apetytu tylko na parę kęsów. Jego gospodarz tymczasem najwyraźniej się rozkręcał. Zaproponował wypad na miasto. — Przykro mi, ale powinienem jak najszybciej dotrzeć do ambasady brytyjskiej. Gospodarz był głęboko rozczarowany, ale zatelefonował, gdzie trzeba i załatwił sprawę. Pewnie żal mu było wieczoru na koszt firmy. Kierowca z ambasady skłonił się z szacunkiem przed szefem. Zaniósł bagaż Chrisa do auta, podczas gdy ten żegnał się serdecznie ze swoim nowym kumplem. Ambasada natychmiast wysłała depeszę do Zjednoczonego Dowództwa w High Wycombe i w Rijadzie i zaraz ustalono, że Chris odleci nazajutrz wieczorem. Wtedy to po raz pierwszy, od czasu gdy wyruszyliśmy na akcję, szefostwo dowiedziało się o losach patrolu Bravo Two Zero. W ciągu ośmiu nocy Chris przeszedł ponad trzysta kilometrów. Praktycznie bez jedzenia, jeśli nie liczyć dwóch paczek biskwitów, którymi podzielił się z Vince’em i Stanem, i dosłownie bez kropli wody. Stracił mnóstwo kilogramów. Przetrwał tylko dlatego, jak oceniano, że organizm spalał własną tkankę mięśniową. Dopiero po dwóch tygodniach mógł normalnie chodzić, a czucie w palcach u rąk i nóg odzyskał po upływie półtora miesiąca. Jak ustalono, w miejscu, gdzie natrafił na „wodę”, którą poparzył usta, znajdują się zakłady wzbogacania uranu. Na skutek picia zanieczyszczonej wody z rzeki uszkodził sobie wątrobę i nabawił się poważnych kłopotów z krwią. Wkrótce jednak wrócił do służby liniowej. Jego ucieczka z Iraku jest bez wątpienia jedną z najbardziej niezwykłych w dziejach pułku, a w moim przekonaniu znacznie przewyższa legendarną wędrówkę Jacka Silitoe, jednego z pierwszych chłopaków od Davida Strilinga, który w 1942

roku przemierzył pustynię w Afryce Północnej. W rejonie naszego działania było znacznie więcej wojska, niż wtedy oceniano. W istocie, jak się później okazało, znaleźliśmy się w miejscu koncentracji oddziałów. Między granicą syryjską a naszą pierwszą kryjówką stacjonowały dwie dywizje pancerne. Jakby tego było mało, to jeszcze wszystkim mieszkańcom tych okolic, nie wyłączając kobiet i dzieci, polecono wypatrywać obcych, czyli nas. Przerwano nawet naukę w szkołach, aby młodzież też mogła tropić. Mimo to spisaliśmy się chyba nieźle. Jak ustalił nasz wywiad, zadaliśmy Irakowi znaczne straty — dwustu pięćdziesięciu zabitych i rannych. FOB, czyli „wysunięta baza operacyjna” odebrała nasz Sit Rep — meldunek sytuacyjny — 23 stycznia, tyle że ze sporymi przekłamaniami, co tylko spowodowało ogromne zamieszanie. 24 stycznia o 16.00 czasu miejscowego, a więc wtedy gdy doszło do ujawienia naszej obecności w Iraku, baza otrzymała kolejny, równie nieczytelny meldunek. Jeszcze później zarejestrowano słaby sygnał z TACBE i zdano sobie sprawę, że coś jest nie tak. To było wszystko, co o nas i od nas wiedziano do czasu, gdy Chris dotarł do Syrii, co nastąpiło 31 stycznia. Gdy nie udało się nawiązać z nami łączności, zorganizowano dwie akcje poszukiwawcze. Pierwsza ekipa wyruszyła 26 stycznia, ale musiała zawrócić znad granicy, bo pilot chinooka nagle się rozchorował. W świetle tego, co działo się później, chyba dobrze zrobiliśmy, nie czekając w umówionym miejscu na śmigłowiec. Druga ekipa, tym razem wspólna, amerykańsko-brytyjska, wyruszyła 27. Kierując się według słabego sygnału z TACBE, który zarejestrowano w bazie, poszukiwania prowadzono na kierunku południowym, oczywiście bez skutku. W tym też czasie otrzymano meldunki amerykańskiego wywiadu o rzekomych akcjach Izraela na granicy iracko-syryjskiej. Nie skojarzono tego z patrolem Bravo Two Zero, ponieważ cały czas zakładano, że posuwamy się na południe. A na czym polegał problem z łącznością? Otóż nadajniki były w absolutnym porządku, nic się nie zepsuło. Jest jednak tak, że w różnych rejonach świata sprawdzają się różne częstotliwości. Propagacja fal zależy od jonosfery, więc bywa i tak, że trzeba zmieniać częstotliwość w zależności od pory dnia. Nam dano po prostu złe częstotliwości i na tym polegało całe nieszczęście. Zawiódł czynnik ludzki i wypada mieć tylko nadzieję, że to się nie powtórzy. A co z systemem AWACS i słynną piętnastosekundową odpowiedzią na sygnał? Z różnych przyczyn stało się tak, że znaleźliśmy się o trzysta kilometrów poza zasięgiem łączności z samolotami AWACS. Odbiło się to czkawką „drucikom” i znów wszyscy mają nadzieję, że coś podobnego już nigdy się nie powtórzy. Amerykański lotnik, z którym nawiązaliśmy kontakt za pomocą TACBE, owszem zameldował o tym, ale jego raport dotarł do naszej wysuniętej bazy operacyjnej dopiero po trzech dniach. Słuszna okazała się moja decyzja, zgodnie z którą ruszyliśmy w stronę Syrii, a nie w kierunku lądowiska śmigłowca. Słowo „wpadka”, które zawarliśmy w meldunkach radiowych, owszem, zarejestrowano bez przekłamań, ale bez kontekstu trudno było ustalić, o co właściwie chodzi. Czy grozi nam wpadka, czy też już to nastąpiło? Czy do wpadki doszło na skutek starcia z przeciwnikiem? Krótko mówiąc, nasz stary miał za mało informacji do podjęcia jakiejkolwiek decyzji. Tymczasem musiał postanowić, czy wysłać śmigłowiec na umówione miejsce, czy nie. Zdecydował się na to drugie, choć chłopcy z kompanii nalegali i w ogóle mieli mu za złe. Racja jednak była po jego stronie. Nie mógł przecież narażać jedenastu ludzi — załogi śmigłowca i reszty — i ryzykować utratę maszyny, montując operację, w której było aż tyle niewiadomych. Nie zazdroszczę mu i nie chciałbym być na jego miejscu, gdy trzeba w takich okolicznościach podejmować decyzję. W czasie przesłuchań dowiedzieliśmy się, że nasz chinook został namierzony w chwili lądowania, co oznacza, że każdy kolejny też zostałby namierzony. Jedyna rzecz, jaką wtedy można było rozsądnie zrobić, to skierować w nasz rejon działania odrzutowce, z którymi moglibyśmy nawiązać łączność za pomocą TACBE. Dalibyśmy im koordynaty na baterię S60 i ustalilibyśmy zasady normalnej ewakuacji z rejonu. Przez kilka kolejnych tygodni chodziliśmy z informacjami o naszych działaniach do wszystkich świętych. Daliśmy godzinny, starannie opracowany wykład honorowemu dowódcy pułku, lordowi Bramallowi, który później zaprosił nas na uroczysty lunch. Zaskoczyło mnie, że facet, który jest głuchy jak pień, bo rzeczywiście słuch miał do niczego, potrafi być tak komunikatywny. Zjechał także Schwarzkopf ze swoją świtą. Poświęcił nam dwie godziny. „Przykro mi, że stało się, jak się stało — mówił. — Gdybym był wtedy wiedział, co się dzieje w wyznaczonym wam rejonie, to nigdy byśmy was tam nie wysłali. Proste jak budowa cepa”. Uczestniczyliśmy w obiedzie na jego cześć, a on łaskawie podpisał się na jedwabnej mapie ewakuacyjnej,

którą załatwiliśmy sobie w Rijadzie. Na koniec spotkaliśmy się z Kompanią B. Krótko po naszym powrocie do Anglii większość chłopaków zaczęła szykować się do nowych zadań i rozjechała się w różne strony, ale w połowie sierpnia udało się, po raz pierwszy od roku, zebrać wszystkich razem i urządziliśmy sobie stypę. SAS odniosła spore sukcesy, działając na tyłach wroga. Od 26 stycznia z rejonu działań pułku w zachodnim Iraku nie wystartował już ani jeden scud, a rejon ten obejmował przecież setki kilometrów kwadratowych. Mugger brał udział w jednej z tych operacji. Z częścią kompanii działał na tyłach nieprzyjaciela od 20 stycznia. 6 lutego otrzymał zadanie polegające na zniszczeniu węzła łączności o zasadniczym znaczeniu dla scudów. Plan zakładał, że o zmierzchu 7 lutego zajmą pozycje mniej więcej kilometr od obiektu, przeprowadzą bezpośredni zwiad, potwierdzą rozkaz i przystąpią do akcji. Obiekt, jak się okazało, był ufortyfikowany. Otaczał go żelbetowy, prawie dwuipółmetrowy mur, a za nim jeszcze trzymetrowy płot. Z obu stron osłonę obiektu stanowiły dwa bunkry. Do zniszczenia bunkrów pociskami przeciwpancernymi wyznaczono czterech ludzi, których wspierano ogniem z transporterów. Ośmiu ludzi miało za zadanie podłożyć ładunki w celu wysadzenia obiektu w powietrze. Musieli przejść dwieście metrów przez niczym nie osłonięty teren. Trudność polegała na tym, że nie dało się zlokalizować nastawni owego węzła łączności, ponieważ obiekt został uszkodzony w czasie wcześniejszych nalotów. Muggerowi polecono więc, aby wysadził stalowy maszt antenowy. Udało się podłożyć ładunki z zapalnikami nastawionymi na dwie minuty, ale gdy Mugger i jego ludzie zaczęli się wycofywać, dostali się pod ostrzał. Uskoczyli kryjąc się w środku obiektu. Zdawali sobie sprawę, że zostały im tylko sekundy, bo zaraz nastąpi eksplozja. Według relacji Muggera, ludzie zaczęli krzyczeć: „Dwie minuty. Kryć się. Kryć się”. „Gdzie? — odburknął Mugger, widząc już oczami wyobraźni, jak ciężka stalowa konstrukcja wali się wszystkim na głowy. — Zaraz tu będzie tyle kryjówek, ile chcecie!” Nie skończył jeszcze mówić, gdy chłopcy, którzy osłaniali akcję z transporterów, namierzyli nieprzyjacielskie gniazdo ogniowe i zmusili je do milczenia. Mugger z minerami poderwali się i zbiegli w ostatniej dosłownie chwili. Dołączyli do reszty i wszyscy zaczęli się przebijać. Tymczasem błysnęło, huknęło, poszła fala uderzeniowa i wieża z anteną runęła na ziemię. Sporo nieprzyjacielskich pocisków trafiło w samochody. Było wiele śladów kul na sprzęcie, ale szczęśliwie uniknęli strat w ludziach, choć niewiele brakowało. Następnego dnia dwóch chłopaków stwierdziło, że mają przestrzelone kurtki. Innym razem dowódca pewnego patrolu zrezygnował z przeprowadzenia operacji, gdy stwierdził, że otaczający teren jest płaski jak stół i nie zapewnia żadnej osłony. Uznał, że w tych warunkach zadanie jest niewykonalne. Kazał chłopakom ładować się na śmigłowiec i wrócili do bazy. Kwestionowano później jego postawę, ja jestem przekonany, że był to dzielny facet i zdobył się na naprawdę śmiałą decyzję. Chciałbym być taki jak on. Irakijczycy znaleźli ciało Vince’a Philipsa i przekazali je ludziom z Czerwonego Krzyża, którzy z kolei odesłali je do Anglii. Tym samym rejsem przybyły szczątki Boba Consiglia i Steve’a „Nogasa” Lane’a. Nogasa odznaczono pośmiertnie medalem wojskowym, za — jak napisano w nekrologu — „niezachwiane przywództwo”. Według mnie dał tego dowód w czasie potyczek, a jeszcze dobitniej podczas odwrotu. To Nogas nalegał, aby mimo wszystko poszukać dogodniejszego miejsca na zasadzkę, gdy szykowaliśmy się do uprowadzenia samochodu. I dobrze się stało, że go posłuchaliśmy, bo w przeciwnym wypadku byśmy zatrzymali pewnie dwie ciężarówki wojska, a nie starą, amerykańską taksówkę. To także za sprawą Nogasa Dinger przepłynął pół kilometra w poprzek Eufratu, choć wzdragał się do końca. Taką właśnie postawę nazywa się przywództwem. Również Bob dostał medal. Nieważne, czy sam z siebie, czy też za sprawą innych, istotne jest to, że gdy trzeba było się przebijać, to Bob ruszył do przodu jak taran. Wziął na siebie cały niemal ogień nieprzyjacielski i dzięki temu pozostałym udało się ujść. Sam zaś dostał w żołądek. Kula przebiła ciało i utknęła w granacie fosforowym, który niósł na pasie. Granat eksplodował. Bob zginął na miejscu. Zgodnie z obyczajem urządziliśmy „aukcję nieboszczyków”. Wszystkie ich rzeczy zostały zlicytowane, a pieniądze częściowo oddaliśmy najbliższym krewnym, a resztę przeznaczyliśmy na fundusz kompanij-ny. W tym obyczaju nie ma nic makabrycznego. Należy do naszej, pułkowej tradycji i kultury. Gdybyśmy mieli bez przerwy zamartwiać się, że ktoś tam zginął, a ktoś inny został ranny, to pewnie trzeba by nas faszerować lekami pobudzającymi. Kiedy olewa się wszystko i wszystkich, człowiek nie czuje presji wydarzeń. Zdarzyło się, że jeden z naszych spadł ze skał. Ze trzy godziny ściągaliśmy go do bazy. Gdy tylko przyleciał śmigłowiec i zabrał ofiarę, to zaraz ktoś zaczął grzebać w jego rzeczach, wziął butelkę rumu i jeszcze coś.

„A po chuj mu to teraz?” — wyjaśnił i miał absolutną rację. Nim ktokolwiek zdołał bąknąć słowo, to ów chłopak miał już na sobie sweter ofiary i wszedł w posiadanie reszty dobytku. Działo się to za granicą. Gdy zaś wróciliśmy do jednostki, do Herefordu, wszystkie rzeczy zostały zwrócone i wystawione na aukcji. Tak to po prostu jest, co wcale nie znaczy, że tego nie przeżywamy. Nieboszczyk ma to do siebie, że już niczym się nie przejmuje, a poza tym nim stał się nieboszczykiem, także brał udział we wcześniejszych „trupich aukcjach” i postępował jak wszyscy. Bob miał w szafce wielkie meksykańskie sombrero — taką typową, turystyczną pamiątkę, za którą zapłacił chyba dziesięć dolarów. Wiem, że tyle, bo byłem przy tym, gdy kupował. Wiele razy pokpiwałem z niego, że zmarnował szmal na takie gówno. Na licytacji natomiast, jak ostatni idiota, dałem za ten szmelc grubo ponad stówę. Przez jakiś czas trzymałem to jego sombrero w domu, aż któregoś dnia zabrałem je na cmentarz, a przy okazji wziąłem także baretki dla niego i dla Nogasa. Na pogrzebie w Herefordzie wynikły pewne problemy. Zwłoki Nogasa skremowano. Vince’a i Boba pochowano w kwaterze pułkowej. Zaraz potem odbyła się stypa w klubie. Było curry i drinki oczywiście. Jacyś krewni Vince’a przyszli do mnie z pretensjami. Wedle nich taki twardy facet, jak Vince, nie mógł zejść na skutek hipotermii. Usiłowałem im wytłumaczyć, że to nie ma nic wspólnego z tym, czy ktoś jest twardy, silny, czy nie. Na hipotermię nie ma sposobu, gdy już człowieka zaatakuje. Zdaję sobie sprawę, że żal i smutek oddziałują różnie na różnych ludzi, ale też mam nadzieję, że z czasem krewni Vince’a pogodzą się z faktami. Tydzień później skorzystaliśmy z Jill ze specjalnej oferty British Airways dla weteranów wojny w Zatoce. Za cenę jednego biletu oferowano nam dwa i poleciliśmy z namiotem do Kalifornii. Było fantastycznie i wreszcie zacząłem dochodzić do siebie. Po dwóch tygodniach później wróciłem do roboty. Mark był jeszcze na rehabilitacji. W sumie musi się kurować jeszcze pół roku, nim wróci do kompanii. Chrisa wzięto do działu szkolenia. Został instruktorem w sekcji naboru. Dingera wysłano na rok za granicę. W ciągu dwóch miesięcy wyjechał Stan, a ja opuściłem Hereford, jak tylko łapiduchy uporały się z moimi rękami i zębami.

Epilog Od czasu mojego powrotu dostajemy straszne rachunki za ogrzewanie. Przyjemnie jest siedzieć w cieple. Gdy pada, to wcale nie wychodzę, siedzę w oknie, piję herbatę i myślę o biedakach, którzy tkwią gdzieś tam, w górach. Jak wykazał wynik testu, to, co się stało, nie wpłynęło w żaden szczególny sposób na mój stan emocjonalny. Sypiam nieźle, nie przeżywam koszmarów. Jesteśmy dorosłymi ludźmi i znamy zasady gry. Nieraz już ocieraliśmy się o śmierć i z tym trzeba się po prostu godzić, co wcale nie znaczy, że człowiek tego pragnie. Co to, to nie. Ale tak się po prostu czasami zdarza, ryzyko zawodowe i tyle. W pewnym sensie, choć to może dziwne, jestem nawet zadowolony z doświadczeń w Iraku. Nie chciałbym oczywiście, aby to się powtórzyło, ale jestem zadowolony, że coś takiego przeżyłem. Jest jednak parę rzeczy, o których pamiętać będę do końca życia. Szczęk kluczy. Trzask zasuwy. Łoskot żelaznej bramy. Niechęć do zoo. Woń wieprzowiny. Wstąpiłem do wojska, aby wydobyć się z szamba, w które wpadłem, gdy rozpoczęły się moje kłopoty z prawem. Nigdy jednak nie chciałem bekać przez pełne dwadzieścia cztery lata. Miałem wiele szczęścia. Zwiedziłem świat, robiłem różne rzeczy, okropne — owszem — ale i zabawne. Czas zacząć coś innego. Skończyłem trzydzieści trzy lata, lecz w moim odczuciu mam siedemnaście, bo resztę życia zajęła mi zabawa w wojsko. Teraz chciałbym robić to, na co zawsze miałem ochotę.

W więzieniu mieliśmy takie powiedzenie, że „nie ma strachu, nie zajdziemy w ciążę” i w więzieniu też nauczyłem się, że nigdy nie jest tak, żeby nie mogło być gorzej. Sprawy, które dawniej doprowadzały mnie do wściekłości — na przykład to, że auto się popsuło, że czerwone wino zalało nasz jasny dywan, a pralka znowu zaczęła przeciekać, że zginęło coś cennego — otóż te sprawy przestały mnie prawie obchodzić. Poznałem też lepiej swoje własne ograniczenia, a jednocześnie stałem się bardziej pewny siebie i bardziej sobie ufam. Uważam, że nic nie jest dane człowiekowi raz na zawsze. Cenię proste, małe przyjemności. Miast jeździć do miasta autem, wolę pójść piechotą przez park. Pułk był dla mnie najważniejszy, służba — na pierwszym miejscu. Dziś, gdy Katie startuje w zawodach szkolnych, dokładam starań, żeby być z nią i kibicować jej. Podczas pobytu w Bagdadzie i później po powrocie zastanawiałem się nad sobą, nad decyzjami, jakie przyszło mi podejmować. Doszedłem do wniosku, że niektóre były słuszne, inne nie, a jeszcze inne nie miały żadnego znaczenia, były po prostu obojętne. Chodzi jednak o to, że decyzje trzeba podejmować. Gdy pojawia się problem, rozważa się go i decyduje. Jeśli się tego nie zrobi, to koniec. Czy powinienem był przeć do granicy, zamiast szukać kryjówki? Prosta odpowiedź brzmi: tak. Czy powinienem był udawać, że mnie złamali, tak jak to uczyniłem? I znów odpowiedź brzmi: tak. Zrobiłem słusznie, zarówno z moralnego, jak i taktycznego punktu widzenia. Jeśli zaś ocena dotyczy wojny i rozstrzyga się, czy była słuszna, czy nie — to już nie mój kłopot. Jestem żołnierzem, płacą mi za to, że służę. Żołnierka mnie podnieca. A co się tyczy ludzi, którzy mnie przesłuchiwali, to gdybym któregoś z nich spotkał jutro na ulicy i gdybym wiedział, że mi to ujdzie na sucho, to bym mu zwyczajnie przypierdolił.