Arthur Hailey W wyzszych sferach

ARTHUR HAILEY

W WYŻSZYCH SFERACH In High Places

Tłumaczyła Ewa Zaremba

Jako polegli mocarze w pośród bitwy! Jonatan na górach twoich zabity jest. Lament Dawida

1. 23 grudnia Po południu i wczesnym wieczorem 23 grudnia miały miejsce trzy pozornie nie związane ze sobą wydarzenia, oddzielone od siebie trzema tysiącami mil. Pierwszym był telefon Prezydenta Stanów Zjednoczonych do Premiera Kanady. Łączyła ich specjalna ściśle strzeżona linia. Rozmowa była dość ponura i trwała prawie godzinę. Drugim wydarzeniem było przyjęcie u Gubernatora Generalnego Jej Wysokości. Odbywało się w jego rezydencji w Ottawie. Trzecim było zacumowanie statku w Vancouver u zachodnich wybrzeży Kanady. Najpierw miała miejsce rozmowa telefoniczna. Prezydent dzwonił z Białego Domu, a telefon odebrał Premier w swoim biurze na Parliament Hill. Następnie odbyło się zacumowanie statku. Był to Vastervik, motorowy statek o wyporności 10 000 ton pod banderą Liberii. Pierwszym kapitanem był Norweg - Sigurd Jaabeck. Statek sprawnie dotarł do południowego nabrzeża La Pointe na skraju miasta. W cieśninie przystani Burrard był już o trzeciej. Niespełna godzinę później, w Ottawie, gdzie z powodu różnicy w czasie był już wieczór, rozpoczęło się przyjęcie w budynku Rządu. Przyjęcie było niewielkie: z gatunku tych przedświątecznych jakie wydaje na ogół Jego Ekscelencja dla członków Gabinetu i ich żon. Tylko dwóch ludzi na przyjęciu - Premier i Sekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych - wiedziało o telefonie Prezydenta Stanów Zjednoczonych. Żaden z gości natomiast nie słyszał i prawdopodobnie nigdy nie usłyszałby o M/S Vastervik. Jednak nieodwołalnie przeznaczeniem tych trzech wydarzeń było obracać się wokół siebie, jak planety i ich mgławice, których orbity w pewien dziwny i tajemniczy sposób zderzają się ze sobą, by przez chwilę razem zajaśnieć.

2. Premier Noc w Ottawie była rześka i chłodna. Zachmurzone niebo zapowiadało śnieg o świcie. Jak twierdzili znawcy, stolica mogła spodziewać się śnieżnych świąt. Na tylnym siedzeniu czarnego oldsmobila, którego prowadził szofer, Margaret Howden, żona Premiera Kanady, dotknęła ręki swego męża. - Wyglądasz na zmęczonego, Jamie - powiedziała. James McCallum Howden miał przymknięte oczy i odpoczywał. - Nie, nie jestem zmęczony - powiedział otwierając oczy. Nigdy nie lubił przyznawać się do zmęczenia. - Próbuję się trochę zrelaksować. Ostatnie czterdzieści osiem godzin... Przejrzał się w szybie oddzielającej go od szofera. W snopie padającego światła mógł dostrzec swoje odbicie: jastrzębią twarz, orli nos, wysunięty podbródek. - Przestań się tak sobie przyglądać, bo zostaniesz... jak to określają psychiatrzy? spytała z rozbawieniem. - Narcyzm - uśmiechnął się Howden mrużąc ciężkie powieki. - I tak mam to już od lat. Żaden polityk się przed tym nie uchroni. Po chwili znów byli poważni. - Coś się stało, prawda? - spytała. - Coś ważnego? - Zwróciła ku niemu zakłopotaną twarz. W swym zamyśleniu dostrzegał jednak klasyczną harmonię rysów jej twarzy. Margaret wciąż była atrakcyjną kobietą i nadal często mężczyźni oglądali się za nią. - Tak. Masz rację. - Przez moment poczuł chęć zwierzenia się żonie, opowiedzenia jej o wszystkim co nastąpiło tak szybko; o telefonie z Białego Domu sprzed dwóch dni i o następnym dzisiaj po południu. Stwierdził jednak, że nie była to odpowiednia chwila. - Tyle rzeczy wydarzyło się ostatnio i mieliśmy tak mało czasu dla siebie powiedziała i wzięła go za rękę. - Wiem. - Gest ten wyzwolił powstrzymywane słowa. - Czy to wszystko jest tego warte? Czy nie zrobiłeś już wystarczająco dużo? Margaret Howden mówiła szybko wiedząc, że podróż jest krótka, bowiem ich dom od rezydencji Gubernatora dzieli zaledwie kilka minut drogi. Za minutę lub dwie ta chwila ciepła i bliskości skończy się. - Jesteśmy małżeństwem czterdzieści dwa lata. Przez większość tego czasu miałam tylko niewielką cząstkę ciebie. Już tak dużo nam tego życia nie zostało.

- Nie było ci z tym łatwo, prawda? - powiedział Premier cicho i szczerze. Słowa Margaret wzruszyły go. - Nie zawsze. - Brzmiała w tym nuta niepewności. Był to trudny i rzadko poruszany temat. - Będziemy jeszcze mieli czas dla siebie. Obiecuję ci. Jeśli inne sprawy... - przerwał, bo przypomniał sobie o tym, co przyniosły dwa ostatnie dni i pomyślał, że przecież nie wiadomo co jeszcze może się zdarzyć. - Jakie inne sprawy? - Jest jeszcze jedno zadanie. Chyba najważniejsze jakie do tej pory miałem do wykonania. Cofnęła dłoń. - Dlaczego to zawsze musisz być ty? Na to pytanie nie można było odpowiedzieć. Nawet żonie nie mógł powierzyć swego najgłębszego przekonania: nie ma po prostu nikogo innego z moim intelektem, moją umiejętnością przewidywania, niezbędną do podejmowania ważkich decyzji. - Dlaczego znowu ty? - spytała ponownie Margaret. Wjechali na teren rezydencji Gubernatora. Opony zaskrzypiały na żwirze. Po obydwu stronach drogi dojazdowej rozciągał się parking. Nagle spadło na Howdena olbrzymie poczucie winy dotyczące jego związku z Margaret. Zawsze lojalnie akceptowała styl życia jaki narzuca polityka, mimo że nigdy nie bawiło ją to tak jak jego. Ale już dawno zauważył, że Margaret po prostu miała nadzieję, że pewnego dnia porzuci politykę i będą mogli być znowu razem blisko siebie, tak jak na początku. Z drugiej strony wiedział też, że jest dobrym mężem. Nie było właściwie innej kobiety w jego życiu... z wyjątkiem jednej, wiele lat temu. Romans trwał niespełna rok, po czym Howden stanowczo go zakończył, by nie narazić na szwank swego małżeństwa. Ale czasami wina dręczyła go... i silny niepokój, że Margaret mogłaby się kiedyś dowiedzieć prawdy. - Porozmawiamy wieczorem - powiedział pojednawczo. - Po powrocie do domu. Samochód zatrzymał się i otwarto drzwi. Policjant Kanadyjskiej Królewskiej Policji Konnej w czerwonym mundurze zasalutował elegancko, kiedy Premier z żoną wysiedli z samochodu. James Howden uśmiechnął się z uznaniem, podał policjantowi rękę i przedstawił Margaret. Były to rzeczy, które Howden zawsze robił z wdziękiem i bez protekcjonalności. Poza tym był pewien, że policjant będzie o tym spotkaniu opowiadał. Zadziwiające ile mogą

pociągnąć za sobą małe gesty. Kiedy weszli do domu, adiutant, młody porucznik Kanadyjskiej Marynarki Królewskiej, wyszedł im naprzeciw. Jego odświętny, złotem obszyty mundur wyglądał na zbyt ciasny. Prawdopodobnie, pomyślał Howden, był to wynik zbyt dużej ilości czasu spędzonego za biurkiem w Ottawie zamiast na morzu. Marynarka była teraz właściwie tylko siłą symboliczną, dlatego marynarze zmuszeni byli czekać w kolejce na przydział do służby morskiej. Gdyby nie fakt, że było to bardzo kosztowne, szczególnie dla tych wszystkich, którzy płacą podatki, cała ta sytuacja byłaby nawet zabawna. Wprost z sieni ozdobionej wysokimi kolumnami poprowadzono ich marmurowymi schodami, wyłożonymi czerwonym dywanem na górę, przez szeroki korytarz pełen gobelinów i arrasów do salonu, gdzie zazwyczaj odbywały się przyjęcia takie jak dzisiaj. Obszerna, wydłużona, jak przedział kolejowy sala, z belkami w poprzek wysokiego sufitu, swoją przytulnością przypominała raczej hall hotelowy, chociaż dawała poczucie większego komfortu. Zachęcająco ustawione krzesła i kanapy obite były materiałem o delikatnym odcieniu turkusu i żółci żonkili. Na razie były puste. Około sześćdziesięciu zaproszonych gości rozmawiało stojąc w małych grupkach. Na jednej ze ścian rozpościerał się naturalnej wielkości portret Królowej, która spoglądała przed siebie, przez całą salę na zaciągnięte teraz, bogato zdobione złotym brokatem zasłony. W końcu sali z przepychem ubrana choinka migotała swoimi światełkami. Gwar rozmów ucichł, kiedy Premier wraz z żoną weszli do sali. Margaret Howden miała na sobie balową suknię z fioletowej koronki. Suknia ukazywała jej nagie ramiona. Idący wciąż przed nimi porucznik Marynarki doprowadził ich wprost do miejsca, gdzie przy płonącym ogniu kominka witał gości Gubernator Generalny. Adiutant zaanonsował: - Pan Premier i pani Howden. Jego Ekscelencja, Szanowny pan marszałek Sił Powietrznych, Sheldon Griffiths, Gubernator Generalny Jej Wysokości w Dominium Kanady, wyciągnął dłoń. - Dobry wieczór panie Premierze. Margaret - dodał uprzejmie skinąwszy głową. Margaret Howden złożyła głęboki ukłon i uśmiechnęła się do pani Natalie Griffiths stojącej u boku swego męża. - Dobry wieczór Ekscelencjo - powiedział Premier. - Wygląda pan dzisiaj doskonale. Gubernator Generalny, siwowłosy, czerstwy, wyprostowany aż za bardzo jak na swój wiek, miał na sobie nienagannie skrojony wieczorowy garnitur z szeregiem medali i odznaczeń. Nachylił się do państwa Howden i powiedział szeptem wskazując na kominek: - Czuję jakbym się powoli palił od tyłu. Skoro już jesteście to odsuńmy się z tego

piekielnego miejsca. W towarzystwie swego uprzejmego i przyjacielskiego gospodarza, Gubernatora Generalnego, cała czwórka przemierzała salę. - Widziałem pani portret jaki namalował Karsh - powiedział Gubernator Generalny do Melissy Tayne, pogodnej i pełnej wdzięku żony doktora Bordena Tayne’a, Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej. - Jest bardzo piękny i doskonale oddaje pani urodę. Jej mąż stojący obok, słysząc te słowa zaczerwienił się z dumy i radości. Stojąca obok nich, trochę niezdarna, niedbała, o wyglądzie matrony Daisy Cawston wymamrotała: - Starałam się namówić mego męża, aby pozował Karshowi póki ma jeszcze trochę włosów na głowie. - Obok niej, Stewart Cawston, Minister Finansów, dla przyjaciół i przeciwników - Uśmiechnięty Stu, uśmiechał się dobrodusznie. Gubernator Generalny dyskretnie spojrzał na zadziwiająco szybko łysiejącego Cawstona i powiedział: - Posłuchaj się żony, mój drogi, póki możesz jeszcze pozować. Wiele czasu już ci nie zostało. Nie było w jego tonie nic obraźliwego, więc wszyscy razem z Ministrem Finansów roześmiali się. Z grupy otaczającej Gubernatora, James Howden został trochę z tyłu. Napotkał wzrokiem Arthura Lexingtona, Ministra spraw Zagranicznych, który stał ze swoją żoną, Susan, trochę dalej. Skinął na niego głową. Lexington przeprosił żonę i przeszedł przez salę. Był już dobrze po pięćdziesiątce a wyglądem przypominał cherubina. Był miły w kontaktach, a jego zachowanie dobrego wujka kryło jeden z najmocniejszych mózgów w polityce międzynarodowej. - Dobry wieczór Premierze - powiedział Arthur Lexington. Nie zmieniając wyrazu twarzy ściszył głos: - Wszystko załatwione. - Rozmawiałeś z Angrym? - zapytał krótko Howden. Jego Ekscelencja Philip B. Angrove, dla przyjaciół Angry, był ambasadorem Stanów Zjednoczonych w Kanadzie. Lexington skinął głową i odpowiedział cicho: - Twoje spotkanie z Prezydentem wyznaczone jest na drugiego stycznia. W Waszyngtonie oczywiście. Zostało nam dziesięć dni. - Będziemy potrzebować wszystkich dziesięciu dni. - Tak, wiem. - Czy omówiłeś już procedurę?

- Niedokładnie. Na pewno pierwszego dnia wydany zostanie bankiet na twoją cześć, tak jak to zwykle się odbywa, a potem bardziej prywatne spotkanie w czwórkę. Chyba wtedy będziemy rozmawiać o interesach. - A jak z oświadczeniem? Lexington ostrzegawczo poruszył głową. Zbliżał się kelner z tacą drinków. Była wśród nich jedna szklanka soku z winogron, który, jak sądzono, nie pijący alkoholu Howden bardzo lubił. Sięgnął po nią bez większej ochoty. Kiedy kelner się oddalił, a Lexington popijał żytniówkę z wodą sodową, przyłączył się do nich Aaron Gold, Naczelnik Generalny Poczty i Telekomunikacji. Jedyny Żyd jaki zasiadał w Gabinecie. - Bolą mnie już nogi od stania - oświadczył. - Czy nie mógłby pan Premierze szepnąć słówko Jego Ekscelencji, żeby wreszcie usiadł. Wszyscy już czekają, żeby zająć miejsca. - Nigdy nie widziałem, Aaron, żeby spieszno ci było do siadania, a już tym bardziej jeśli masz okazję coś powiedzieć - zażartował Arthur Lexington. Stewart Cawston, który znalazł się w pobliżu usłyszał tę rozmowę. - Cóż to? Zmęczony jesteś Aaron? Roznosiłeś pocztę świąteczną? - krzyknął. - Śmiej się, śmiej. Chociaż swoją drogą przydałoby mi się paru takich dowcipnisiów odparł Gold. Howden pomyślał, że ten komiczny dialog jest jak jakiś idiotyczny kontrapunkt. Jak komedia rozgrywająca się na tej samej scenie co Makbet. Ale może było to potrzebne. Sprawy zagrażające teraz Kanadzie były wystarczająco straszne. Ile osób poza nim samym i Lexingtonem miało pojęcie... Teraz wszyscy inni odsunęli się. Arthur Lexington powiedział cicho: - Rozmawiałem z Angrym na temat oświadczenia, i rozmawiał jeszcze raz z Departamentem Stanu. Mówią, że Prezydent poprosił, aby nie sporządzać na razie żadnego oświadczenia. Są zdania, że wydanie oświadczenia bezpośrednio po nocie rosyjskiej miałoby zbyt oczywiste implikacje. - Nie sądzę, żeby miało to komuś zaszkodzić - powiedział w zamyśleniu Howden. - Oświadczenie trzeba będzie sporządzić wkrótce, ale jeśli on tak chce... Dookoła nich wirował gwar rozmów i dźwięczało szkło. - Zrzuciłam osiem kilo, potem odkryłam wspaniałą cukiernię i teraz znowu wszystko wróciło do normy... - Wytłumaczyłam, że nie zauważyłam czerwonego światła, bo spieszyłam się na spotkanie z mężem, który jest członkiem Gabinetu...

- Mogę to powiedzieć nawet dla pisma Time; zniekształcenia faktów też mogą być ciekawe... - Naprawdę ludzie w Toronto są teraz nie do zniesienia. Przeżywają rodzaj kulturalnej niestrawności... - I powiedziałem mu, że jeśli chcemy mieć jakieś głupie ustawy alkoholowe, to nasza sprawa; w każdym razie spróbuj skorzystać z telefonu w Londynie... - Myślę, że Tybetańczycy są kapitalni. Mają jakieś cechy jaskiniowców... - Nie zauważyłeś, że sklepy wielobranżowe robią ostatnio swoją księgowość o wiele szybciej niż dawniej? Kiedyś można było liczyć na dodatkowe dwa tygodnie... - Powinniśmy byli zatrzymać Hitlera na Renie, a Chruszczowa w Budapeszcie. - Nie pomyl się... gdyby mężczyźni musieli rodzić dzieci... dziękuję, gin z tonikiem... - Kiedy już opublikujemy oświadczenie, powiemy, że spotkanie jest w sprawach handlowych - rzekł Lexington. - Dobrze - zgodził się Howden. - Myślę, że tak będzie najlepiej. - Kiedy powiesz o tym reszcie Gabinetu? - Jeszcze nie podjąłem decyzji. Najpierw powiem chyba w Radzie Obrony. Chciałbym zobaczyć jak ludzie zareagują. Nie każdy ma takie rozeznanie w sprawach polityki jak ty Arthurze. - Tak. Pewnie mam jakąś przewagę. Ale nawet z tą wiadomością trzeba się do tego pomysłu przyzwyczaić. - Tak, trochę to musi potrwać - powiedział Howden po czym rozdzielili się. Premier dołączył do grupy otaczającej Gubernatora Generalnego. Jego Ekscelencja składał kondolencje członkowi Gabinetu, któremu tydzień wcześniej zmarł ojciec. Przechodząc dalej gratulował komuś nagrody akademickiej, jaką otrzymała jego córka. Staruszek robi to dobrze, pomyślał Howden. Właściwa proporcja godności i uprzejmości. Nigdy nie za dużo ani jednego ani drugiego. Howden zaczął się zastanawiać nad tym jak długo jeszcze będzie trwał w Kanadzie kult królów, królowych, reprezentantów królewskich. W końcu oczywiście kraj odetnie się od monarchii brytyjskiej, tak jak przed laty zrzucono jarzmo brytyjskiego Parlamentu. Te wszystkie królewskie wymysły - osobliwy protokół, pozłacane powozy, złote zastawy nie były na czasie, szczególnie w Ameryce. Już cała ceremonia związana z tronem była zabawna w tym samym stopniu co niegroźna szarada. A jeśli nadeszłyby czasy, kiedy ludzie zaczęliby śmiać się głośno, wtedy proces rozpadu zacząłby się na dobre. A może przedtem wybuchnie

jakiś zakulisowy skandal i proces rozpadu nastąpi szybciej i w Wielkiej Brytanii, i w Kanadzie. Rozmyślania o monarchii przypomniały mu o pytaniu jakie musi dzisiaj zadać Gubernatorowi. Kiedy ludzie na chwilę przestali go obstępować, Howden spytał: - Czy to w przyszłym miesiącu, sir, wybiera się pan do Anglii? Howden użył słowa „sir” wyłącznie dla efektu. Prywatnie zaś obaj mężczyźni byli po imieniu. - Tak. Ósmego. Natalie zmusiła mnie, żebyśmy płynęli statkiem. Niezła rzecz dla byłego szefa lotników, co? - Będziesz się widział z Jej Wysokością w Londynie, prawda? Może zechciałbyś spytać ją o wizytę tutaj. Proponowaliśmy marzec. Myślę, że kilka słów z twojej strony mogłoby jej pomóc w podjęciu właściwej decyzji. Zaproszenie dla Królowej złożone było kilka tygodni wcześniej na ręce pełnomocnika Rządu w Londynie. Był to manewr wykalkulowany przez Jamesa Howdena i jego starszych kolegów z partii. Wizyta Królowej przed wiosennymi lub letnimi wyborami na pewno pozyskałaby nowych wyborców dla rządzącej partii. Teraz, w świetle tego, co wydarzyło się w ciągu ostatnich kilku dni i co ma się jeszcze wydarzyć, a o czym kraj dowie się wkrótce, było to ważne w dwójnasób. - Tak. Słyszałem, że zaproszenie już poszło. - Ton głosu Gubernatora zawierał nutę rezerwy. - Oni tam, w Buckingham lubią wiedzieć takie rzeczy długo naprzód. - Wiem o tym - odrzekł Howden niezadowolony, że Griffiths poucza go w temacie, który ten dobrze zna. - Ale czasem można to jakoś załatwić, sir. Taka wizyta byłaby bardzo korzystna dla naszego kraju. Pomimo że Howden ponownie użył zwrotu „sir” jasne było, że właściwie wydał polecenie. I jak sądził, podobnie zostanie to odebrane w Londynie. Dwór doskonale zdawał sobie sprawę z pozycji Kanady jako najbogatszego i najbardziej wpływowego członka chwiejnej Wspólnoty Brytyjskiej. Dlatego nawet kosztem innych wizyt Królowa i jej małżonek na pewno zdecydują się przyjechać do Kanady. Właściwie, jak sądził Howden, opóźniano przyjęcie zaproszenia tylko dla efektu. Ale nawet w tej sytuacji należało wyczerpać wszystkie możliwości jakimi dysponował. - Przekażę pańskie pozdrowienia, Premierze. - Dziękuje bardzo. Ta wymiana zdań przypomniała Howdenowi, że należałoby pomyśleć o następcy Sheldona Griffithsa. Jego dwukrotnie przedłużona kadencja miała wygasnąć w przyszłym

roku. Po drugiej stronie hallu ustawiła się długa kolejka do bufetu. Nie było to wcale dziwne. Szef kuchni w rezydencji Gubernatora, Alphonse Goubaux był sławny ze swych umiejętności kulinarnych. Kiedyś krążyła plotka o tym jak to żona Prezydenta Stanów Zjednoczonych próbowała zwabić Alphonso z Ottawy do Waszyngtonu. Próbowano nawet nadać temu rozgłos międzynarodowej afery, ale odpowiedni raport unieważnił całą sprawę. Howden poczuł jak Margaret dotknęła jego ramienia i dołączyli razem do innych. - Natalie chełpi się homarem w szparagach. Mówi, że trzeba tego spróbować, żeby uwierzyć - powiedziała Margaret. - Powiesz mi to kiedy będę miał go już w ustach - odrzekł Howden z uśmiechem. Był to żart, który rozumieli oboje. Howden nigdy nie przywiązywał wagi do tego co je i kiedy. Czasami jadał w wielkim zamyśleniu i zdarzało się parokrotnie w przeszłości, że po zjedzeniu smakołyków przygotowanych przez Margaret nie wiedział nawet co zjadł. W początkowych latach ich małżeństwa jego kompletny brak zainteresowania sztuką kulinarną, którą ona tak lubiła, doprowadzał ją do łez i złości. Ale dawno już przestała się gniewać. Patrząc na wspaniale zaopatrzony bufet, gdzie uważny kelner trzymał w pogotowiu dwie pełne tace, Howden zauważył: - To wszystko robi wrażenie. Ale co to za potrawy? - Kelner zadowolony, że może służyć Premierowi wyrecytował nazwy poszczególnych dań: kawior z bieługi małosolnej, ostrygi Malpeque, pasztet domowy, homar w szparagach, ryba wędzona a la Winnipeg, pieczone żeberka na zimno, galantyna z kapłona, wędzony indyk, szynka. - Dziękuję. Nałóż mi trochę wołowiny i trochę sałatki. Twarz kelnera posmutniała. - Ależ Jamie - upomniała go. - No dobrze. Proszę mi jeszcze dać coś co poleca moja żona. Kiedy odeszli od bufetu, znów pojawił się adiutant Marynarki. - Proszę mi wybaczyć, panie Premierze. Ukłony od Jego Ekscelencji i dzwoni do pana pani Freedeman. Howden odstawił pełny talerz. - Musisz teraz iść? - spytała Margaret. - Milly nie dzwoniłaby, gdyby nie było to pilne. - Może pan odebrać telefon w bibliotece. - Adiutant skłonił się Margaret i poprowadził Howdena. - Milly - odezwał się po chwili do słuchawki. - Czy to na pewno ważne?

- Myślę, że tak - odpowiedziała jego osobista sekretarka. Howden lubił z nią rozmawiać. Miała bardzo przyjemny głos. - Skąd dzwonisz? - spytał. - Z biura. Musiałam tu wrócić. Brian jest tutaj, dlatego dzwonię. Howden poczuł jakiś irracjonalny przypływ zazdrości, kiedy wyobraził sobie Milly z kimś innym... Milly, która przez rok dzieliła z nim życie, z powodu której czuł dziś poczucie winy. Kiedy byli razem łączyła ich pasja i namiętność, ale kiedy już nastąpił koniec oboje musieli odsunąć się od siebie nawzajem i rozpocząć życie na własną rękę. Żadne z nich nigdy nie mówiło o tym, co ich kiedyś łączyło. Ale jeszcze teraz czasami widok lub glos Milly budził w nim wspomnienia, jakby nie było tych lat, które ich od siebie oddzieliły. Ale wtedy zawsze brało górę zdenerwowanie. Osoba publiczna, jaką niewątpliwie był, nie mogła pozwolić sobie na jakiekolwiek uchybienia w dziedzinie moralności. - W porządku, Milly. Poproś Briana. Po chwili przerwy Howden usłyszał w słuchawce silny, męski głos. - W Waszyngtonie był przeciek, szefie. Kanadyjski reporter Time dowiedział się, że masz przyjechać na spotkanie z Wielkim Wodzem. Potrzebne nam jest oświadczenie z Ottawy. W przeciwnym razie, jeśli pierwszy wyda oświadczenie Waszyngton, będzie wyglądało, że posłali po ciebie. Brian Richardson, czterdziestoletni, energiczny lider rządzącej partii rzadko rzucał słowa na wiatr. Jego wypowiedzi były zawsze przykładem logiki, konsekwencji, zwartości i rzeczowości. Jego głównym zadaniem było doradzanie Jamesowi Howdenowi, jak pozyskać przychylność społeczeństwa dla Rządu przy rozwiązywaniu bieżących problemów. - Ale nie było przecieku co do tematu rozmów? - szybko spytał Howden. - Nie. Mówi się tylko o spotkaniu. Richardson odniósł już wiele sukcesów, odkąd przejął dowodzenie partią po rezygnacji Howdena. Był bardzo bystry, dużo wiedział, miał ścisły umysł i był doskonałym organizatorem. Był jednym z trzech czy czterech ludzi, którzy mogli dzwonić do Premiera o każdej porze dnia i nocy. Miał duże wpływy i właściwie nie podejmowano w Rządzie żadnych ważnych decyzji bez jego wiedzy i zgody. Richardson w przeciwieństwie do pozostałych ministrów wiedział wszystko o nadchodzącym spotkaniu w Waszyngtonie. A mimo to, poza ograniczonym kręgiem osób, jego nazwisko nie było znane, a jego zdjęcie rzadko ukazywało się w prasie. - Ustaliliśmy z Białym Domem, że przez kilka dni nie będzie żadnego oświadczenia. A w ogóle w oświadczeniu napiszemy, że spotkanie ma dotyczyć handlu i polityki fiskalnej.

- Proszę bardzo. Ale lepiej by było, gdyby oświadczenie było szybciej. Na przykład jutro rano. - Tak szybko? - Rodzą się domysły. Różni faceci krążą i węszą. To o czym jeden dowiedział się dzisiaj, drugi może wykorzystać jutro. Na razie - mówił dalej Richardson - tylko jeden reporter ma wiadomość o tym, że przyjeżdżasz do Waszyngtonu - Newton z gazety Ekspress z Toronto. To niegłupi facet. Zadzwonił do swego wydawcy, a wydawca do mnie. James Howden zastanowił się. Ekspress silnie popierał Rząd, czasem był nawet organem partii. - Mogę wstrzymać raport przez 12-14 godzin - mówił dalej Richardson. - Ale dłużej to już ryzyko. Czy nie wystarczy jak Dział Spraw Zagranicznych otrzyma raport wtedy? Premier podrapał się po swoim długim, ptasim nosie i powiedział zdecydowanie: - Będzie to musiało wystarczyć. - Słowa te zapowiadały pracowitą noc dla Arthura Lexingtona i jego współpracowników. Oznaczało to dla nich wiele godzin w ambasadzie amerykańskiej, a także współpracę z Waszyngtonem. Biały Dom będzie musiał na to przystać, skoro wiadomo, że prasa ma jakieś informacje. Poza tym wstępne oświadczenie było tak samo ważne dla Prezydenta, jak i dla Howdena. Jednak prawdziwe znaczenie spotkania za dziesięć dni było zbyt delikatne, by rzucać je na żer opinii publicznej. - Czy są jakieś nowe wiadomości w sprawie wizyty Królowej? - spytał Richardson. - Nie, ale kilka minut temu rozmawiałem z Shelem Griffithsem. Postara się nam pomóc w Londynie. - Mam nadzieję, że wszystko się uda - powiedział szef partii z cieniem wątpliwości w głosie. - Ten staruszek jest zawsze taki cholernie poprawny. Powiedziałeś mu, żeby porządnie potrząsnął naszą Panią? - Może nie tymi słowami - powiedział Howden z uśmiechem, ale sens był ten sam. Usłyszał chichot po drugiej stronie. - Ważne, żeby w ogóle przyjechała. Pomogłoby to nam na pewno w przyszłym roku. Howden już miał kończyć, kiedy coś nagle przyszło mu na myśl. - Brian. - Tak. - Postaraj się wpaść do nas po świętach. - Dzięki. Wpadnę na pewno.

- A co z żoną? - Chyba wpadnę sam - odpowiedział pogodnie Brian. - Nie chciałbym się wtrącać - zaczął Howden, wiedząc, że Milly słyszy tę rozmowę ale nic się nie poprawiło? - Eloise i ja żyjemy w stanie zbrojnej neutralności - odrzekł Richardson. - Ale ma to też swoje dobre strony. Howden domyślał się jakie dobre strony Richardson miał na myśli i znowu poczuł zazdrość na myśl jak Milly i on spędzają wolne chwile razem we dwoje. A głośno powiedział: - Przykro mi. - Zadziwiające do czego człowiek może się przyzwyczaić. W każdym razie ja i Eloise wiemy już na czym stoimy i jest to separacja. Jeszcze coś, szefie? - Nie - odrzekł Howden. - Już nic. Pójdę teraz porozmawiać z Arthurem. Premier wrócił z biblioteki do salonu. Powitał go gwar rozmów. Napitki i kolacja, która dobiegła końca, rozluźniły atmosferę. Ominął kilka małych grupek ludzi, którzy wyczekująco spoglądali na niego, kiedy ich mijał uśmiechając się. Arthur Lexington stał na skraju roześmianego tłumku, który obserwował Ministra Finansów, Stewarta Cawstona. Uśmiechnięty Stu pokazywał różne magiczne sztuczki. Było to jego hobby, którym zajmował w chwilach wolnych od spotkań Gabinetu. - Popatrzcie na ten banknot dolarowy. Zaraz zniknie. - Do diabła to nic nowego, żadna sztuczka. Przecież u ciebie zawsze pieniądze gdzieś znikają - do rozbawionego tłumu dołączył Gubernator Generalny. Premier podszedł do Lexingtona i po raz drugi odwołał go na bok. Opowiedział o swej rozmowie z szefem partii i o tym, że do rana powinno ukazać się w prasie stosowne oświadczenie. Minister Spraw Zagranicznych nie zadawał żadnych zbędnych pytań. Na znak zrozumienia i zgody skinął tylko twierdząco głową. - Zadzwonię do ambasady i pogadam z Angrym, a potem namówię do pracy swoich ludzi. Zawsze czuję się bardzo ważny, kiedy nie daję innym spać - zachichotał. - A wy znowu razem! - Była to Natalie Griffiths, która poklepała ich po plecach. Dziś jest zakaz omawiania spraw państwowych. - Nawet tych drobnych dotyczących kryzysu światowego? - spytał Lexington z uśmiechem. - Nawet tych. Poza tym mamy teraz kryzys w kuchni, a to o wiele ważniejsze -

powiedziała żona Gubernatora Generalnego i udała się w jego kierunku. Powiedziała szeptem, by mogły usłyszeć ją tylko najbliżej stojące osoby: - I do tego wszystkiego, Sheldon, zabrakło nam koniaku. - To niemożliwe! - Cicho. Nie mów tak głośno. Nie wiem jakim cudem, ale stało się. - Trzeba posłać po awaryjną dostawę. - Charles dzwonił już do mesy lotniczej. Zaraz przyślą. - Mój Boże! - w głosie Jego Ekscelencji brzmiała żałość. - Czy nawet nie umiemy bawić się tak, by wszystko dobrze się udało? Arthur Lexington powiedział pod nosem: - Chyba muszę szybko wypić swoją kawę. Spojrzał na szklankę soku przyniesioną dopiero co dla Howdena. - Ty nie masz się czym martwić. Tego mają pewnie kilkanaście litrów. Gubernator Generalny mruczał ze złością: - Ktoś mi za to odpowie głową. Zapominając na chwilę o rozbawionych gościach gospodarze szeptem rozmawiali: - Wiesz, Sheldon, na takie rzeczy trzeba zawsze zwracać uwagę. Trzeba po prostu ostrożnie dobierać pomoc domową. - Niech szlag trafi pomoc domową! - Sama się tym zajmę. Chciałam tylko, żebyś wiedział - powiedziała spokojnym głosem Natalie. - Bardzo dobrze. - Gubernator uśmiechnął się wyrażając swym uśmiechem jednocześnie rezygnację i podziw. Razem z żoną powrócili na swe dawne miejsce przy kominku. - Sic transit gloria. Głos, który wyniósł w powietrze tysiące samolotów nie może karcić jakiejś tam gosposi. - Zostało to powiedziane o ton za głośno i Premier zmarszczył brwi. Autorem tych słów był Harvey Warrender, Minister do spraw Imigracji i Uchodźctwa. Stał teraz za nimi, wysoki, zwalisty, łysiejący, o niskim, donośnym głosie. Przemawiał trochę jak profesor. Pozostałość po latach spędzonych w college’u, gdzie pracował jako nauczyciel, zanim zajął się polityką. - Spokojnie Harvey - upomniał go Arthur Lexington. - Odnosisz się do Gubernatora Jej Królewskiej Mości. - No i co z tego? Gardzę tymi, którzy przypominają, że koronowane głowy

nieuchronnie muszą przetrwać - powiedział zniżonym głosem. Nastąpiła niewygodna cisza. Aluzję wszyscy dobrze zrozumieli. Jedyny syn Warrendera, młody oficer Sił Powietrznych, został zabity, podczas bohaterskiej akcji w czasie Drugiej Wojny Światowej. Zarówno duma, jak i żal ojca wciąż trwały. Na tę aluzję można mu było różnie odpowiedzieć. Gubernator dzielnie walczył w dwóch wojnach i zdobycie Orderu Królowej Wiktorii nie przyszło mu łatwo. Śmierć i poświęcenie w wojnie nie znało granic, ani rangi, ani wieku. Najlepiej było zatem nic nie mówić. - No, dosyć już tego - powiedział Lexington i odszedł do swej żony. - Dlaczego tak jest - mówił dalej Warrender - że dla niektórych osób pewne tematy są drażliwe. A może jest jakaś data zamykająca i odcinająca pamięć o przeszłości? - Mnie się wydaje, że to głównie kwestia czasu i miejsca - powiedział Howden lapidarnie nie mając ochoty wgłębiać się w temat. Czasami żałował, że nie może pozbyć się Warrendera z Rządu, ale były ku temu ważne powody. Chcąc zmienić temat Premier powiedział: - Harvey, chciałem porozmawiać z Tobą o dziale, którym się zajmujesz. Chyba nie było na miejscu poruszanie tylu zawodowych spraw na przyjęciu. Ale ostatnio wiele spraw, którymi powinien zająć się we własnym biurze, musiało ustąpić miejsca innym, ważniejszym. Jednym z takich odsuniętych na później problemów była sprawa imigracji. - Zamierzasz udzielić mi pochwały czy nagany? - zaczepnie spytał Warrender. Może dlatego, że wypił już trochę. Niedawno Howden przypomniał sobie o rozmowie jaką prowadził z szefem partii na temat bieżących problemów politycznych. Brian Richardson powiedział: - Dział Imigracyjny wciąż robi nam złą prasę, a niestety jest to jedno z zagadnień jakie wyborcy są w stanie zrozumieć. Można eksperymentować z oprocentowaniem w banku albo z taryfami celnymi, a i tak nie będzie to miało żadnego wpływu na liczbę głosów. Ale niech tylko gazety pokażą jedno zdjęcie matki z dzieckiem, których deportowano - tak jak to miało miejsce miesiąc temu - wtedy partia ma już gotowe zmartwienie. Howden zawsze zżymał się, kiedy musiał tracić energię na jakieś błahostki, podczas gdy, szczególnie teraz, powinna ona być skierowana na naprawdę doniosłe wydarzenia. A teraz skonstatował, że zawsze do zadań polityka należało łączenie spraw małych i wielkich. Był to niekiedy klucz do władzy - nigdy nie tracić z oczu małych wydarzeń mając jednocześnie w polu widzenia wielkie. Temat imigracji zawsze go niepokoił. Był najeżony

politycznymi pułapkami, ale miał też dobrą stronę: niełatwo było rozróżnić co jest czym. Kanada była wciąż ziemią obiecaną dla wielu i nic nie wskazywało, by miało to ulec zmianie; dlatego każdy Rząd musiał bardzo ostrożnie przedstawiać kwestię imigracyjną bardzo ostrożnie. Zbyt wielu imigrantów z jednego źródła i zbyt mało z innego mogłoby poważnie zakłócić równowagę sił w jednym pokoleniu. W pewnym sensie, pomyślał Premier, mamy swoją własną politykę apartheidu, chociaż szczęśliwie bariera rasy i koloru skóry dyskretnie działa poza granicami kraju, w kanadyjskich ambasadach i konsulatach za oceanem. I mimo, że bariery te są oczywiste, tu, w domu, możemy udawać, że nie istnieją. Wiedział, że niektórzy ludzie w kraju woleliby, żeby imigracja przybierała większe rozmiary, a inni - żeby była mniejsza. Grupa opowiadająca się za większością imigracyjną, to idealiści, którzy szeroko otworzyliby drzwi dla wszystkich przybyszów i pracodawcy, którzy opowiadają się za większą siłą roboczą. Opozycjoniści zazwyczaj wywodzą się ze związków zawodowych i uważają, że imigranci są przyczyną bezrobocia, zapominając jednocześnie, że bezrobocie jest ekonomiczną koniecznością życia. Po tej samej stronie są na ogół Anglosasi i protestanci, którzy są przeciwni dużej liczbie imigrantów, a w szczególności katolików. Na ogół sytuacja taka wymaga od Rządu nie lada sztuczek, żeby nie zrazić do siebie ani jednej, ani drugiej strony. Howden poczuł, że nadeszła chwila, by mówić bez osłonek. - Twój dział, Harvey, miał ostatnio złą prasę. I myślę, że jest w tym dużo twojej winy. Chciałbym, żebyś dokładniej zajął się bieżącymi sprawami i nie pozwolił swoim urzędnikom działać na własną rękę. Usuń kilku jeśli musisz, nawet tych na górze. Nie możemy ich wyrzucić, ale jest wiele stanowisk, na których można ich obsadzić. I na miłość boską, niech te kontrowersyjne sprawy imigracyjne nie przedostają się do gazet. Tak jak ta historia kobiety z dzieckiem w zeszłym miesiącu. - Ta kobieta prowadziła burdel w Hong-Kongu. I miała chorobę weneryczną powiedział Harvey Warrender. - Może nie jest to najlepszy przykład, ale było też wiele innych. Kiedy te sprawy ukazują się na łamach prasy, Rząd wygląda jak bezduszny potwór, który krzywdzi wszystkich. Premier mówił cicho, ale dobitnie. Jego oczy na wskroś przewiercały rozmówcę. - Oczywiście. Mam już odpowiedź na swoje pytanie. Pochwały nie są przewidziane w dzisiejszym porządku obrad. James Howden przerwał ostro: - Tu nie chodzi o pochwały czy nagany, ale o wyczucie polityczne.

- A twoje wyczucie, Jim, zawsze było lepsze niż moje, tak? Dlatego nie ja jestem przywódcą, a ty. Howden nie odpowiedział. Nadużyty przez Harveya alkohol dawał już mu znać o sobie. Po chwili powiedział: - Moi urzędnicy wykonują tylko prawo, tak jak jest ono spisane. Moim zdaniem pracują dobrze. A jeśli ci się to nie podoba, to może spotkamy się i wniesiemy kilka poprawek do Aktu o Imigracji? Premier wiedział już, że popełnił błąd wybierając na tę rozmowę, to miejsce i czas. Próbując ją zakończyć, powiedział: - Nie możemy tego zrobić. Jest dużo ważniejszych rzeczy w naszym programie legislacyjnym. - Gówno! Zabrzmiało to jak trzask bicza. Nastała chwila ciszy. Głowy zwróciły się w ich stronę. Również Gubernator spoglądał na nich. Po chwili kontynuowano rozmowy, ale Howden miał wrażenie, że wszyscy czekają, co będzie dalej. - Boisz się imigracji. My wszyscy się tego boimy, tak jak każdy Rząd. Dlatego boimy się otwarcie przyznać do paru rzeczy, nawet między sobą. Stewart Cawston, który właśnie skończył pokazywać magiczne sztuczki, niby od niechcenia podszedł do nich. - Harvey - powiedział z uśmiechem Minister Finansów. - Robisz z siebie idiotę. - Zajmij się nim Stu - poprosił Premier. Czuł jak wzrasta jego gniew. Gdyby sam miał się nim zająć, prawdopodobnie nie mógłby się opanować i pogorszyłby tylko sytuację. Odszedł w kierunku Margaret i grupy ludzi z którymi rozmawiała. Słyszał jednak Warrendera, który teraz mówił do Cawstona. - Jeśli chodzi o imigrację, to my Kanadyjczycy zachowujemy się jak banda hipokrytów. Nasza polityka imigracyjna, branża, którą ja zarządzam, mój drogi, to mówienie zupełnie czego innego niż się myśli. - Później o tym pogadamy - powiedział Stewart Cawston bezskutecznie próbując się uśmiechnąć. - Nie. Pogadamy o tym teraz - nalegał Warrender. Złapał mocno Cawstona za ramię i powiedział: - Są dwie rzeczy, których ten kraj potrzebuje, jeśli zamierza się rozwijać. I wszyscy w tej sali to wiedzą. Jedna to duży syndykat bezrobotnych, z którego będzie czerpał przemysł, a druga to zdecydowana większość Anglosasów. Ale czy będziemy kiedykolwiek w stanie przyznać to publicznie? Nie!

Minister do spraw Imigracji i Uchodźctwa przerwał na chwilę, rozejrzał się wokół siebie i ciągnął dalej. - Do tych dwóch rzeczy niezbędna jest dobrze wyważona imigracja. Musimy wpuścić tu imigrantów, bo kiedy przemysł rozwinie się, będzie potrzebował rąk do pracy. I to nie za tydzień, za miesiąc, za rok, ale zaraz, natychmiast. Ale co stanie się jak otworzymy bramy kraju za szeroko i dla zbyt wielu. Populacja utraci równowagę. I nie trzeba będzie czekać pokoleń, aby zobaczyć skutki takich błędów - Izba Gmin debatująca po włosku i Chińczyk na czele Rządu. Tym razem dało się słyszeć kilka krytycznych uwag od ludzi, do których coraz lepiej docierał głos Warrendera. Poza tym Gubernator Generalny słyszał ostatnią uwagę Harveya i Premier zobaczył go, jak skinął na adiutanta. Żona Harveya Warrendera, blada i drobna kobieta, niepewnie przysunęła się do męża i wzięła go pod rękę. Ale zignorował ją. Dr Borden Tayne, Minister Zdrowia i Opieki Społecznej, za czasów gimnazjalnych champion w boksie, górujący nad wszystkimi gośćmi, powiedział scenicznym szeptem: - Na Boga, daj spokój - i dołączył do Cawstona. Ktoś wyszeptał: - Zabierzcie go stąd. Drugi dodał: - Nie może wyjść. Nikomu nie wolno wyjść, dopóki nie zrobi tego Gubernator Generalny. Nie zbity z tropu Harvey Warrender ciągnął dalej: - Kiedy mówi się o imigracji - zaczął głośno - opinia publiczna żąda uczuć, a nie faktów. Fakty są niewygodne. Ludzie lubią myśleć o swym kraju jako o tym, którego drzwi są zawsze szeroko otwarte dla biednych i cierpiących. To sprawia, że czują się szlachetni. Problem w tym, że wolą nie mieć na widoku tych biednych i cierpiących, którzy już tu dotrą; wolą nie widzieć wszy na przedmieściach, czy błota i brudu wokół nowych, wytwornych kościołów. O nie! Ludzie w tym kraju nie chcą napływu imigracji. Co więcej, wiedzą, że Rząd nigdy na to nie pozwoli, więc praktycznie nie ma po co wykrzykiwać. I tym sposobem wszyscy mogą być prawi i bezpieczni jednocześnie. W jakiejś części swojej podświadomości Premier przyznawał Harveyowi absolutną rację, ale to wszystko nie było do zastosowania w praktyce. - Od czego to się zaczęło? - spytała jakaś kobieta. Usłyszał to Harvey Warrender i odpowiedział: - Zaczęło się wtedy, kiedy powiedziano mi, abym zmienił sposób prowadzenia mojego

działu. Ale ja tylko działam zgodnie z Aktem o Imigracji, czyli z prawem. - Spojrzał na mężczyzn, którzy stali wokół niego: - I dalej będę działał zgodnie z prawem, aż wy, sukinsyny zgodzicie się je zmienić. Ktoś powiedział: - Już jutro możesz nie mieć swojego działu, kolego. Jeden z adiutantów, porucznik sił powietrznych, tym razem pojawił się u boku Premiera. Zakomunikował cicho: - Jego Ekscelencja prosiła, abym Panu przekazał, że on już opuszcza przyjęcie. James Howden spojrzał w kierunku wyjścia. Gubernator Generalny z uśmiechem żegnał się z gośćmi. Z Margaret obok, Premier podążył w tamtym kierunku. Inni rozstąpili się. - Myślę, że nie będą państwo mieli nic naprzeciw, jeśli wyjdziemy wcześniej. Natalie i ja jesteśmy trochę zmęczeni. - Bardzo przepraszam - zaczął Howden. - Nie przepraszaj, mój drogi. Najlepiej będzie jeśli o niczym nie będę wiedział. Gubernator Generalny uśmiechnął się miło: - Bardzo serdeczne życzenia świąteczne, dla Pana Premierze i Pani, droga Margaret. Ze spokojną, ale stanowczą godnością, prowadzeni przez adiutanta, Ich Ekscelencje znikali w wyjściu - ona złożywszy głęboki ukłon, on skinąwszy głową.

2. Już w samochodzie, w drodze powrotnej do domu Margaret spytała: - Czy po tym co zdarzyło się dzisiaj, Harvey nie będzie musiał ustąpić ze swego stanowiska? - Nie wiem, kochanie. Prawdopodobnie nie będzie chciał - powiedział w zamyśleniu Howden. - Nie możesz go zmusić? Zastanowił się, co powiedziałaby Margaret, gdyby odpowiedział jej zgodnie z prawdą: Nie, nie mogę zmusić Warrendera by ustąpił. A powód jest taki, że gdzieś, w jakiejś dobrej skrytce, w tym mieście jest świstek papieru z moim pismem. Gdyby go ogłosić publicznie, mógłby to równie dobrze być nekrolog lub wyrok skazujący Jamesa McCalluma Howdena. Zamiast tego odpowiedział: - Harvey ma wielu zwolenników w partii.

- Ale jego zwolennicy nie mogą przecież usprawiedliwić tego, co stało się dzisiaj. Nic nie odpowiedział. Nigdy nie powiedział Margaret o umowie o przewodnictwo partii jaką zawarł z Harveyem Warrenderem dziewięć lat temu; była to twarda umowa zawarta między nimi w małej teatralnej toalecie, podczas gdy na zewnątrz, w wielkim Toronto Auditorium, ich frakcja opozycyjna z zadowoleniem oczekiwała na tajne głosowanie, które z niewiadomej przyczyny było opóźnione. Ta przyczyna to właśnie dwaj główni oponenci, którzy byli za sceną i liczyli swoje kartki. Dziewięć lat temu... Myśli Howdena pobiegły wstecz. ...Wygraliby następne wybory. Każdy w partii o tym wiedział. Był zapał, posmak zwycięstwa, oczekiwanie tego, co miało nadejść. Partia zgodziła się wybrać nowego przywódcę. Było prawie pewne, że ktokolwiek zostanie wybrany, zostanie w ciągu roku Premierem. Było to wyróżnienie i szansa, o jakiej marzył James Howden w czasie całej swojej politycznej kariery. Wybór miał być dokonany pomiędzy nim a Harveyem Warrenderem. Warrender był przywódcą partyjnych intelektualistów. Wspierała go elita. James Howden stał na czele licznej grupy średniej. Ich siły były wyrównane. Na zewnątrz słychać było hałas i okrzyki radości. - Mogę się wycofać - powiedział Harvey - ale na pewnych warunkach. - Jakich? - spytał Howden. - Po pierwsze, stanowisko w Gabinecie wybiorę sobie sam, na tak długo jak będziemy przy władzy. - Możesz mieć co chcesz, poza Ministerstwem Zdrowia i Ministerstwem Spraw Zagranicznych. - Howden nie zamierzał uczynić z niego olbrzyma, z którym musiałby współzawodniczyć. Sprawy zagraniczne są ciągle na pierwszych stronach gazet. Z kolei Minister Zdrowia zawsze cieszy się uznaniem opinii publicznej, bo to on przyznaje świadczenia rodzinne. - Dobrze - zgodził się Harvey Warrender. - Zakładając, że zgodzisz się na to drugie. Delegaci na zewnątrz zaczęli się niepokoić. Przez zamknięte drzwi słychać było okrzyki zniecierpliwienia. - A jaki jest drugi warunek? - spytał Howden. - Kiedy będziemy sprawować urząd nastąpi wiele zmian. Opanujemy na przykład telewizję. Kraj się rozrasta i jest miejsce na więcej stacji. Już i tak postanowione, że trzeba zreorganizować radę Broadcast Governors. Możemy umieścić tam naszych ludzi i kilku z

zewnątrz. - Przerwał. - Mów dalej - poprosił Howden. - Chcę aby koncesję na stacje telewizyjną w - tu wymienił nazwę najlepiej prosperującego centrum przemysłowego kraju - otrzymał mój siostrzeniec. James Howden cichutko zagwizdał. Gdyby do tego doszło byłby to nepotyzm na wielką skalę. Koncesja sieci telewizyjnej była złotą żyłą. Już niejeden wielki posiadacz stał po to w kolejce. - To jest przecież warte dwa miliony dolarów - powiedział Howden. - Wiem - Harvey odrobinę się zaczerwienił. - Ale mam na względzie swoją starość. Wykładowcom z college’u nie płacą wiele, a moja działalność polityczna nie dała mi jeszcze żadnych pieniędzy. - Gdyby doszli do tego... - Nie dojdą. Moja w tym głowa - zapewnił Warrender. - Moje nazwisko nigdzie się nie pojawi. Mogą podejrzewać co chcą, ale nie dojdą. Howden z powątpiewaniem pokiwał głową. Z zewnątrz dotarł do nich nowy wybuch zniecierpliwienia połączony z ironicznymi przyśpiewkami. - Mogę ci coś obiecać Jim. Jeśli mnie na tym nakryją, na tym lub na czymkolwiek innym, to sam za to odpowiem i nie wmieszam w to ciebie. Ale jeśli mnie zwolnisz, albo nie będziesz popierał w uczciwych sprawach, tobie też się dostanie. - Nie miałbyś dowodów. - Chcę to na piśmie. Zanim wyjdziemy. W przeciwnym razie poddamy się pod głosowanie. I wtedy byłoby po wszystkim. Wiedzieli to obaj. James Howden ujrzał oczyma wyobraźni jak coś, czego pożąda, wymyka mu się z rąk. - Zgoda - powiedział. - Daj mi coś do pisania. Harvey podał mu program zjazdu i Howden na odwrocie nabazgrał kilka słów, słów, które zniszczyłyby go całkowicie, gdyby kiedykolwiek zostały ujawnione. - Nie martw się. Będzie bezpieczna - powiedział Harvey chowając kartkę do kieszeni. - A kiedy obaj wycofamy się z polityki, dostaniesz ją z powrotem. Dopiero po tym obaj wyszli. Harvey, żeby obwieścić to, że zrzeka się przywództwa partii, a Howden, by zostać wybranym, przeniesionym na rękach tłumu przez hall i żeby usłyszeć owację na swoją cześć. Ciężar zmowy obaj nieśli równo przez te wszystkie lata. Chociaż, podczas gdy prestiż Howdena wzrósł, Harvey’a stopniowo malał. Dziś nikt już nie pamiętał, że Warrender był

kiedyś poważnym kandydatem na stanowisko przywódcy partii; teraz oczywiście nie liczył się w gronie następców. Bardzo często zdarzało się w polityce, że pozycja człowieka, który w walce o władzę został odsunięty, staje się z czasem coraz słabsza. Samochód, którym jechali zmierzał na zachód do rezydencji Premiera, przy Sussex Drive numer 24. - Czasami mam wrażenie - powiedziała Margaret - że Warrender to wariat. I to właśnie był problem. Harvey nie był zupełnie normalny i dlatego nie było pewności, czy nie ujawni tej pośpiesznie sporządzonej umowy sprzed dziewięciu lat, nawet gdyby tym samym miał zniszczyć siebie. Howden zastanawiał się, co o umowie myślał sam Harvey. Jak dotąd był uczciwy w polityce. Od tamtego czasu jego siostrzeniec był właścicielem stacji telewizyjnej i, jak głosiła plotka, zrobił na tym majątek. Tak jak i prawdopodobnie Harvey. Jego standard życia daleko wykraczał poza środki jakimi na ogół dysponuje minister, chociaż Harvey był dyskretny i nie pozwalał sobie na żadne szaleństwa. W chwili gdy przyznano sieć telewizyjną jego siostrzeńcowi padło wiele słów krytycznych i powstało wiele insynuacji. Ale nigdy nic nikomu nie udowodniono. Nowo wybrany Rząd Howdena z dużą przewagą w Izbie Gmin, odparł całą krytykę i w końcu ludzie zmęczeni tym tematem, porzucili go. Ale czy Harvey pamiętał? A może trochę gryzło go sumienie? Może próbował w jakiś zawikłany sposób to naprawić? W jego zachowaniu ostatnio było coś dziwnego. Prawie obsesyjna chęć robienia dobrych i właściwych rzeczy; kurczowe trzymanie się paragrafu nawet w błahych sprawach. Kilka razy miał miejsce spór w Gabinecie. Harvey głośno oponował, ponieważ jakieś proponowane działanie mogło nosić znamię własnej politycznej korzyści; Harvey walczył też o to, by każda najdrobniejsza nawet klauzula prawna była skrupulatnie przestrzegana. Howden niewiele myślał na ten temat, traktując te zjawiska jako przypływ ekscentryczności. Ale teraz mając w pamięci, to jak Harvey pod wpływem alkoholu uparcie domagał się, by stosować prawo imigracyjne tak, jak jest spisane, zaczął mieć wątpliwości. - Czy Harvey nie ma nic przeciwko tobie? - spytała Margaret. - Oczywiście, że nie - odparł, a potem dodał w obawie, że może zbyt przesadnie zaprzeczył: - to tylko dlatego, że nie chcę, aby poganiano mnie do podejmowania nieprzemyślanych decyzji. Zobaczymy jakie będą reakcje jutro. W końcu skład Gabinetu tworzyli sami swoi. Poczuł na sobie wzrok Margaret i zastanowił się czy wiedziała, że kłamał.

3. Przez osłonięte markizą drzwi frontowe weszli do dużego domu z kamienia oficjalnej rezydencji Premiera pełniącego urząd. W środku, lokaj Yarrow wziął od nich płaszcze. Oświadczył: - Ambasador amerykański próbował skontaktować się z panem, sir. Ambasada telefonowała dwa razy i mówili, że sprawa jest pilna. James Howden pokiwał głową. Prawdopodobnie w Waszyngtonie też dowiedzieli się o przecieku do prasy. Jeśli tak, to zadanie jakie ma do wykonania Arthur Lexington będzie dużo łatwiejsze. Premier poinstruował lokaja: - Zaczekaj pięć minut i daj znać w centrali, że już jestem w domu. - Napijemy się kawy w salonie - powiedziała Margaret i może poproszę kilka kanapek dla pana Howdena - dodała. - Nie udało mu się spróbować niczego na przyjęciu. Zatrzymała się w głównym hallu przed lustrem, aby poprawić fryzurę. Howden poszedł przodem przez szereg pokoi do pokoju, którego rozsuwane drzwi wychodziły na rzekę i wzgórza Gatineau. Ten widok zawsze go pociągał, nawet nocą. Mógł sobie wyobrazić cały pejzaż widząc tylko małe światełka w oddali. Przed nim rozciągała się szeroka, wijąca się rzeka Ottawa, ta sama, którą trzy i pół wieku temu płynął podróżnik Etienne Brule; a potem Champlain; a potem misjonarze i handlarze torując sobie legendarną drogę na zachód do krainy Wielkich Jezior i dalej ku bogatej w futra północy. A za rzeką leżała odległa linia brzegowa Quebecu, będąca świadkiem wielu historycznych zmian; tego co już się wydarzyło i tego co pewnego dnia będzie miało swój kres. Zdaniem Jamesa Howdena, mieszkając w Ottawie trudno było nie mieć poczucia historii. Szczególnie teraz, kiedy to miasto, niegdyś piękne, później skomercjalizowane znów się odradzało dzięki Narodowej Komisji do spraw Rozwoju Stolicy, dbającej głównie o jego zielone tereny. Prawdą niestety było, że budynki Rządu pozbawione były charakteru. Nosiły na sobie piętno, jak to nazwał jeden z krytyków, „sztuki biurokratów”. Ale mimo to była w nich jakaś surowość. Coraz bardziej piękniejąca Ottawa będzie się mogła równać niedługo z Waszyngtonem, a może nawet go przewyższy. Za Howdenem, tuż przy schodach, dwa pozłacane telefony zabrzęczały cicho. Telefonował ambasador Stanów Zjednoczonych. - Witaj Angry - powiedział Howden. - Słyszałem, że puściliście parę z ust.

Phillip Angrove zaczął mówić przeciągle z bostońskim akcentem. - Wiem, panie Premierze i strasznie mi przykro. Na szczęście jednak nie do końca. Najważniejsza część informacji jest wciąż nieujawniona. - No to trochę mi ulżyło - powiedział Howden. - Ale trzeba opublikować wspólne oświadczenie. Arthur właśnie... - On jest tu ze mną - odparł ambasador. - Wypijemy kolejkę i zaraz się do tego zabierzemy. Czy ma pan ochotę zatwierdzić to oświadczenie? - Nie. Zostawiam to tobie i Arthurowi - odrzekł Howden. Porozmawiali jeszcze chwilę, po czym Howden odwiesił pozłacaną słuchawkę. Margaret siedziała już w wygodnym salonie, gdzie znajdowały się perkalem kryte kanapy, empirowe fotele i zasłony w przygaszonym szarym kolorze. W kominku jasno płonął ogień. Włączyła płytę Kostelanetza z muzyką Czajkowskiego. Był to ulubiony rodzaj muzyki Howdena. Trudniejsza muzyka klasyczna nie przemawiała do nich jakoś. Kilka minut później gosposia wniosła kawę i tacę z kanapkami. Na znak dany przez Margaret podsunęła ją Howdenowi. Wziął jedną bez zastanowienia. Kiedy gosposia wyszła, rozwiązał swój biały krawat, rozluźnił sztywny kołnierzyk, i przysunął się do kominka bliżej Margaret. Wygodnie ułożył się w głębokim fotelu, przysunął podnóżek i oparł na nim stopy. Westchnął i rzekł: - To jest życie. Ty, ja i nikt więcej... - machinalnie podrapał się w czubek nosa. Margaret uśmiechnęła się nieśmiało. - Powinniśmy próbować tego częściej, Jamie. - Będziemy. Na pewno będziemy - powiedział z przejęciem. Po chwili zmienił ton. Mam nowinę. Niedługo pojedziemy do Waszyngtonu. Miałem ci już wcześniej o tym powiedzieć. Nalewając kawę Margaret podniosła wzrok: - To jakaś nagła decyzja? - Tak. Wydarzyło się parę dość ważnych rzeczy i muszę porozmawiać z Prezydentem. - No to dobrze się składa, bo akurat mam nową suknię. Teraz muszę jeszcze dokupić do niej torbę, buty i rękawiczki. Będzie chyba na to czas? - spytała. - Tak. Myślę, że akurat tyle ile potrzeba - powiedział i uśmiechnął się na myśl, o bezsensowności całej sytuacji. - Wybiorę się na jeden dzień do Montrealu na zakupy, tuż po świętach - powiedziała zdecydowanie Margaret. - Tam można się o wiele lepiej zaopatrzyć niż w Ottawie. A propos, jak stoimy z pieniędzmi?

Howden zmarszczył brwi. - No, nie jest najlepiej. W banku nie ma już nic na koncie. Trzeba będzie sprzedać kilka obligacji. - Znowu? - zaniepokoiła się Margaret. - Już nam wiele nie zostało. - Ale nie przejmuj się - powiedział Howden do żony. - Jeden wyjazd na zakupy nie zrobi żadnej różnicy. - No... jeśli tak uważasz... - Tak właśnie uważam. Ale jedno co uważał na pewno, to to, że nikt nie poda do sądu Premiera za to, że spóźnia się z płatnościami. Brak pieniędzy na ich wydatki był od dawna źródłem jego niepokoju. Howdenowie nie mieli żadnych źródeł dochodów, a ich skromne oszczędności pochodziły głównie z jego dawnej praktyki prawniczej. Poza tym Kanada znana była jako kraj, który niewiele płaci swym liderom. Kpiną był fakt, jak często myślał Howden, że kanadyjski Premier, który w końcu kieruje losami swego kraju, dostaje w sumie mniejszą pensję niż amerykański kongresman. Nie miał służbowego samochodu, a służbową rezydencję przyznawano dopiero od niedawna. W 1950 ówczesny Premier, Louis St. Laurent, musiał mieszkać w dwupokojowym apartamencie, tak małym, że pani Laurent przechowywała rodzinne sprzęty pod łóżkiem. Poza tym po całym życiu spędzonym w służbie narodowi, ex-premierowi przyznawano jedynie trzy tysiące dolarów emerytury. Rezultat był taki, że dawniej Premierzy trzymali się swego stanowiska przez długie lata, aż do podeszłego wieku. Inni skazywali się na niedostatek lub łaskę przyjaciół. Ministrowie Gabinetu i Członkowie Parlamentu dostawali jeszcze mniej. Dziwną rzeczą jest, pomyślał Howden, że wśród nas jest tylu uczciwych. W pewien sposób współczuł Harveyowi Warrenderowi tego, co zrobił. - Byłoby ci lepiej, gdybyś wyszła za businessmana - powiedział do Margaret. Wiceprezydenci dużych firm mają o wiele więcej pieniędzy. - Ale miałam za to co innego - uśmiechnęła się Margaret. Dzięki Bogu, pomyślał Howden, mieliśmy udane małżeństwo. Jego życie polityka mogło pozbawić go uczuć, marzeń, a nawet jego własnej integralności na rzecz władzy. Bez ciepła bliskiej mu kobiety człowiek mógł stać się pusty i cyniczny. Przez chwilę przeszła mu przez myśl Milly Freedeman i doświadczył takiego samego niepokoju, jak przedtem, gdy o niej myślał. - Któregoś dnia myślałem o tym jak nakrył nas twój ojciec. Pamiętasz? - Oczywiście. Kobiety zawsze pamiętają takie rzeczy. Myślałam, że to ty zapomniałeś.

Było to czterdzieści dwa lata temu w zachodnim podgórskim miasteczku Medicine Hat. On dwudziestodwuletni wychowanek szkoły dla sierot, świeżo upieczony prawnik, jeszcze bez stałej klienteli i perspektyw na przyszłość. Margaret była najstarszą z siedmiu córek licytatora bydła, który poza pracą był surowym, niekomunikatywnym człowiekiem. Według norm ówczesnego świata rodzina Margaret była całkiem zamożna w porównaniu do biedy w jakiej żył Howden zaraz po szkole. Pewnego niedzielnego popołudnia przed mszą, udało się im dwojgu znaleźć sam na sam w saloniku. Pieścili się z coraz większą namiętnością, Margaret częściowo rozebrana, kiedy nagle wszedł jej ojciec w poszukiwaniu książeczki do nabożeństwa. Wymamrotał tylko „przepraszam” i nie powiedział nic więcej. Ale potem przy kolacji, siedząc u szczytu stołu, surowo spojrzał na Howdena i rzekł do niego: - Młody człowieku, w moim zawodzie jeśli kupiec dotyka wymienia, to oznacza to coś więcej niż tylko przejściowe zainteresowanie się krową. - Sir - zaczął Howden z pewnością siebie, która miała mu się bardzo przydać w przyszłości. - Chciałbym poślubić pańską najstarszą córkę. Ręka aukcjonera uderzyła w zastawiony stół: - Sprzedana! - krzyknął. A potem dodał z niezwykłą dla siebie gadatliwością: - Jedna z głowy dzięki Bogu. Zostało jeszcze sześć. Kilka tygodni później pobrali się. Potem to właśnie teść Howdena, nieżyjący już od wielu lat, pomógł swemu zięciowi rozpocząć prywatną praktykę prawniczą, a potem włączyć się w sprawy polityki. Mieli troje dzieci, chociaż ostatnio rzadko je widywali - dwie zamężne córki mieszkały w Anglii, a najmłodszy syn, James McCallum Howden Junior, prowadził grupę wiertniczą na Dalekim Wschodzie. Mimo to, że były daleko, dzieci łączyły ich ze sobą i to było najważniejsze. Ogień wolno płonął na kominku. Howden dorzucił brzozowe polano. Z trzaskiem zajęło się ogniem. Siedząc obok Margaret patrzył jak płomienie pochłaniają polano. Margaret spytała cicho: - O czym będziesz rozmawiał z Prezydentem? - Rano wyjdzie oświadczenie. Napisane tam będzie, że rozmowy dotyczyć będą handlu i polityki fiskalnej. - Czy rzeczywiście będą o tym? - Nie - odpowiedział. - A więc o czym?

Zawsze ufał Margaret i wcześniej często powierzał jej sprawy zawodowe. Każdy człowiek musiał mieć kogoś komu mógłby się zwierzać. - Głównie na temat obrony. Nadchodzi nowy kryzys na świecie i zanim się na dobre rozpocznie, Stany będą chciały przejąć wiele rzeczy, które do tej pory my robiliśmy dla siebie. - Wojskowych? Przytaknął. - Czy to oznacza, że zawładną naszym wojskiem? - spytała. - Tak, kochanie. Na to wygląda. Jego żona zmarszczyła czoło w skupieniu. - Gdyby tak się stało, Kanada nie miałaby już własnej polityki zagranicznej, prawda? - A przynajmniej mało widoczną - westchnął. - Niestety zmierzaliśmy w tym kierunku od dawna. Po chwili Margaret spytała: - Czy to będzie oznaczało nasz koniec. Nas jako niezależnego państwa? - Nie za mojej kadencji - odrzekł stanowczo. - I nie kiedy mam tu jeszcze coś do powiedzenia. - Mówił ostro i z przekonaniem. - Jeśli nasze negocjacje z Waszyngtonem zostaną właściwie przeprowadzone; jeśli słuszne decyzje zostaną podjęte w ciągu roku lub dwóch; jeśli my sami będziemy silni, ale realistycznie oceniający sytuację; jeśli z obu stron będzie integralność i umiejętność przewidywania; jeśli to wszystko uda się osiągnąć, będzie można mówić o nowym początku. A w rezultacie możemy być tylko silniejsi, a nie słabsi i zyskać w świecie więcej, nie mniej. - Poczuł dłoń Margaret na swym ramieniu i uśmiechnął się. - Przepraszam, czy wygłosiłem przemowę? - Właśnie zaczynałeś. Zjedz proszę jeszcze jedną kanapkę. Dolać kawy? Przytaknął. - Naprawdę sądzisz, że będzie wojna? Zanim odpowiedział, przeciągnął się, ułożył wygodniej w fotelu i skrzyżował stopy na podnóżku. - Tak - odpowiedział. - Jestem pewien. Ale sądzę, że jest nadzieja, aby ją trochę opóźnić. Rok, dwa, może trzy. - Dlaczego to tak musi być? Dlaczego? - po raz pierwszy w tej rozmowie poczuł silne emocje w głosie swej żony. - Szczególnie teraz, kiedy każdy wie, że oznacza to unicestwienie dla całego świata.

- Nie - zaprzeczył Howden. - Nie musi to wcale oznaczać unicestwienia. To błędne rozumowanie. - Nastąpiła chwila ciszy, po czym Howden ciągnął dalej. - Rozumiesz kochanie, że gdybym nie był z tobą w tym pokoju, a zupełnie gdzie indziej, i od kogoś innego usłyszał to pytanie, moja odpowiedź musiałaby być „nie”. Musiałbym zapewnić, że wojna nie nastąpi, bo za każdym razem, kiedy słyszy się takie zapewnienie, to jest to jakby lekkie przyciśnięcie spustu w i tak już odbezpieczonej broni. Margaret postawiła przed nim filiżankę z kawą. Teraz ona powiedziała: - A zatem lepiej się do tego w ogóle nie przyznawać. Nawet przed samym sobą. Czy nie lepiej jest ciągle mieć nadzieję. - Gdybym był zwykłym, przeciętnym obywatelem, to może oszukiwałbym się w ten sposób. Myślę nawet, że nie byłoby to wcale trudne bez dogłębnej i prawdziwej znajomości rzeczy. Ale głowa Rządu nie może pozwolić sobie na luksus złudzeń, skoro ma służyć ludziom, którzy mają mu zaufać. Zamieszał kawę, wypił łyk i odstawił filiżankę. - A wojna jest nieunikniona wcześniej czy później. Zawsze była nieunikniona. I zawsze będzie. Tak długo jak ludzie zdolni są walczyć ze sobą i kłócić się o byle co. Bo widzisz, każda wojna jest walką małego człowieka powiększoną milion razy. I żeby znieść wojny należałoby najpierw znieść oznaki ludzkiej próżności, zawiści, zła. A tego przecież nie da się zrobić. - Jeśli to wszystko prawda, co mówisz, to w życiu nie liczy się absolutnie nic zaprotestowała Margaret. Jej mąż zaprzeczył ruchem głowy. - To nie tak. Liczy się przetrwanie, bo przetrwanie to życie, a życie to przygoda. Zwrócił ku niej wzrok szukając jej spojrzenia. - Z nami była to wspaniała przygoda. Nie chciałabyś chyba tego zmienić. - Nie - odpowiedziała Margaret. - Chyba nie. Jego głos stawał się coraz silniejszy. - Wiem, co mówi się teraz o wojnie atomowej - że zniszczy całe życie na ziemi. Ale kiedy tak o tym pomyśleć, to przepowiadało się zagładę z każdej broni, z armaty, z bombowca. Czy wiesz, że kiedy wynaleziono karabin maszynowy, ktoś wyliczył, że dwieście karabinów strzelających przez tysiąc dni wybiłoby całą populację świata. Rasa ludzka przetrwała inne niebezpieczeństwa, których na logikę nie powinna była przetrwać. Era lodowca i potop to dwa o których wiemy. Na pewno wojna atomowa to będzie coś strasznego i gdybym mógł chciałbym temu zapobiec. Ale każda wojna to coś strasznego, mimo że każdy

umiera tylko raz; może jest to nawet lepszy sposób niż na przykład przebicie oka strzałą, czy ukrzyżowanie. - Ale odbudowaliśmy cywilizację mimo tego wszystkiego. Nikt nie może temu zaprzeczyć. A może teraz znajdowalibyśmy się w „czasach ciemnoty”, jeśli możliwe są czasy jeszcze ciemniejsze od tych w jakich żyjemy - Ale zagłada! Nie! Nie wierzę w to. Coś na pewno przetrwa. Wyczołga się z min i spróbuje jeszcze raz. I to jest najgorsze, co może nastąpić. Mocno wierzę, moja droga, że my jako wolna część świata możemy lepiej się postarać. Jeśli tylko podejmiemy właściwe kroki teraz i dobrze wykorzystamy czas, którym dysponujemy. - Mówiąc ostatnie słowa Howden wstał, przeszedł przez pokój i zawrócił. Patrząc na niego Margaret powiedziała cicho: - Ty wykorzystasz ten czas, który nam pozostał, prawda? - Tak - odrzekł. - Wykorzystam. - Jego rysy złagodniały. - Może nie powinienem był mówić ci tego wszystkiego. Czy bardzo cię to zdenerwowało? - Raczej zasmuciło. Świat, ludzkość, jakkolwiek to nazwać, mamy tak wiele i to wszystko roztrwonimy. - Po chwili przerwy dodała: - Ale zamierzałeś komuś powiedzieć. - Jest niewielu ludzi, z którymi mogę swobodnie rozmawiać. - W takim razie, cieszę się, że mi powiedziałeś. Z przyzwyczajenia Margaret zaczęła sprzątać ze stołu. - Robi się późno. Może już pójdziemy na górę. Howden potrząsnął głową. - Ja jeszcze nie. Ale ty idź. Ja przyjdę później. W pół drogi do drzwi Margaret przystanęła. Na stole leżał stos papierów przysłanych wcześniej z biura Howdena. Wzięła do ręki małą broszurę. - Chyba nie czytujesz takich rzeczy? Broszura nosiła tytuł Gdy patrzysz w gwiazdy, a na okładce było dwanaście znaków zodiaku. - Oczywiście, że nie. No może czasami tylko dla rozrywki. - A ta staruszka co ci to przysyłała chyba już nie żyje, prawda? - Chyba nie. Pewnie ktoś to robi za nią. Trudno się wydostać z listy korespondentów, jak już raz się tam człowiek znalazł. - Ale to jest egzemplarz subskrybcyjny - nalegała Margaret. - Zobacz. Odnowiono subskrybcję. Widać po dacie na naklejce. - Margaret - zaczął zirytowany Howden. - Skąd mam wiedzieć jak, kiedy i gdzie subskrybcja została odnowiona? Masz pojęcie ile poczty przychodzi na mój adres w ciągu

dnia? Nie mogę przecież tego wszystkiego sprawdzać. Nawet tego nie oglądam. Może zrobił to ktoś w biurze i nie powiedział mi nic. Jeśli to cię drażni, spowoduję, że od jutra przestaną przysyłać. - Nie ma potrzeby się unosić - powiedziała łagodnie Margaret. - Nie drażni mnie to. Byłam tylko ciekawa. A nawet jeśli to czytasz, po co robić tyle hałasu. Może znajdziesz tu odpowiedź, jak postąpić z Harveyem Warrenderem. - Odłożyła książkę. - Na pewno nie chcesz jeszcze iść do łóżka? - Na pewno. Mam dużo roboty i niewiele czasu. Stara śpiewka, pomyślała. - Dobranoc kochanie - powiedziała. Wchodząc po schodach Margaret zastanawiała się ile samotnych nocy spędziła w swoim zamężnym życiu, ile razy chodziła spać tak jak teraz - samotnie. Nigdy oczywiście tego nie liczyła. Szczególnie ostatnimi czasy zwyczajem Jamesa było zostawać na dole do późna i zastanawiać się nad sprawami kraju i polityką. Zazwyczaj kiedy kładł się do łóżka Margaret już spała i rzadko się budziła. Nie brakowało jej intymności jaką dawał seks tłumaczyła sobie z kobiecą otwartością. Ten problem załatwili już parę lat temu. Ale brakowało jej tego ciepła, które daje bliskość dwojga ludzi przy końcu dnia. W ich małżeństwie było dużo dobrych stron, ale była też i olbrzymia samotność. Rozmowa o wojnie wprowadziła ją w stan wielkiego zasmucenia. Fakt, że wojna było nieunikniona był do zaakceptowania przez mężczyzn, ale nigdy przez kobiety. To mężczyźni bawili się w wojnę. Kobiety nie. Dlaczego? Czy dlatego, że kobiety urodziły się dla bólu i cierpienia, a mężczyźni też muszą to dla siebie w czymś odnaleźć? Nagle poczuła olbrzymią tęsknotę za dziećmi. Nie, żeby je utulić, ale żeby one utuliły ją. Oczy jej napełniły się łzami i poczuła olbrzymie pragnienie, by wrócić na dół i poprosić go o ten jeden raz - by w porze snu nie musiała być sama. Potem powiedziała do siebie: - Jestem niemądra. Jamie na pewno byłby bardzo dobry i czuły, ale i tak nie zrozumiałby tego nigdy.

4. Po odejściu żony James Howden pozostał przy kominku, w którym żarzył się ogień. Prawdą było to, co mówiła Margaret. Mówienie przynosiło ulgę, a o pewnych rzeczach dziś w ich domu mówiono po raz pierwszy. Teraz musi zająć się zaplanowaniem rozmów w

Waszyngtonie i zastanowić się nad podejściem do własnego narodu. Najważniejsze było, żeby zatrzymać dla siebie władzę. To podpowiadała mu własna intuicja. Ale czy inni też tak to ocenią? Miał nadzieję, że tak, ale należało się upewnić. Dlatego właśnie musi prowadzić ostrożną, wyważoną politykę wewnętrzną. Dla dobra kraju zwycięstwo jego partii w wyborach było konieczne. W poczuciu ulgi, że może zająć się mniej ważnymi kwestiami, jego umysł zajął się dzisiejszym incydentem z Harveyem Warrenderem. Była to jedna z tych rzeczy, które nie mogą się powtórzyć. Musi pogadać z Harveyem. Najlepiej zaraz jutro. Jedno wiedział na pewno - nie wolno pozwolić, aby Urząd do spraw Imigracji i Uchodźctwa stawiał rząd w niezręcznej sytuacji. Płyta skończyła się, więc podszedł do adapteru, by włączyć następną. Wybrał zbiór Montovaniego pod tytułem „Gems Forever”. Wracając wziął do ręki pismo, na które zwróciła uwagę Margaret. To co jej powiedział było świętą prawdą. Olbrzymia masa poczty napływała do jego biura i to był jej fragment. Oczywiście większość gazet i pism do niego nie docierała, chyba że był tam artykuł o nim lub jego zdjęcie. Ale to pismo przekazywała mu Milly Freedeman od lat. Nigdy ją o to nie prosił, ale nigdy się nie sprzeciwiał. Przypuszczał, że Milly po prostu przedłużyła subskrybcję, gdy tylko wygasła. Oczywiście cały ten temat był nonsensem - astrologia, okultystyka, czary. Ale interesujące było obserwować reakcje innych naiwnych. Właściwie tylko to go absorbowało, ale nie potrafił wytłumaczyć tego Margaret. Zaczęło się to kilka lat temu w Medicine Hat, kiedy zaczynał być znany w kręgach prawniczych i rozpoczynał karierę polityczną. Społecznie zajął się wtedy sprawą siwowłosej starszej pani, oskarżonej o kradzież ze sklepu. Jej wina była oczywista. Miała na koncie już parę takich przewinień i nie pozostawało właściwie nic innego, jak tylko przyznać się do winy i błagać o łagodny wymiar kary. Ale pani Ada Zeeder nie przyznała się. Chodziło jej głównie o to, by sprawę w sądzie przesunięto o tydzień. Kiedy James Howden spytał dlaczego, odpowiedziała: - Bo w przyszłym tygodniu, mój drogi, już mnie nie skażą. - I dodała. - Jestem urodzona pod znakiem Strzelca, a przyszły tydzień ma być bardzo ważny dla Strzelców, zobaczysz. Żeby zadowolić starszą panią załatwił przesunięcie sprawy o tydzień i wysunął wniosek o uniewinnienie. Ku jego wielkiemu zdziwieniu, po wysłuchaniu marnej mowy obrończej, na ogół

srogi sędzia uchylił oskarżenie. Od tego dnia w sądzie nigdy już nie spotkał pani Zeeder, ale przez lata, aż do swej śmierci, pisywała do niego udzielając mu rad związanych z jego karierą zawodową. Jak się później okazało on też był spod znaku Strzelca. Czytywał jej listy, ale raczej dla rozrywki, chociaż raz czy dwa, zdziwiło go jak dokładnie sprawdziły się jej przepowiednie. Potem pani Zeeder zaprenumerowała pismo astrologiczne na jego adres i z czasem listy skończyły się, a pismo wciąż przychodziło. Na chybił trafił otworzył rozdział zatytułowany „Twój indywidualny horoskop 15-30 grudnia”. Na każdy dzień, w ciągu tych dwóch tygodni, podane były rady dla urodzonych w odpowiednich miesiącach. W dziale dla Strzelców na dzień jutrzejszy, 24-ego, horoskop przewidywał: „ważny dzień dla podejmowania decyzji; dobra okazja, by obrócić bieg wypadków na twoją korzyść; twoja umiejętność perswazji bardzo się teraz przyda; nie odkładaj na później tego, co możesz osiągnąć teraz; dobra pora na spotkania, ale uwaga - pojawią się niewielkie kłopoty”. Był to absurdalny zbieg okoliczności, pomyślał. Poza tym, jak dobrze się w to wczytać, okaże się, że słowa te są niejasne i można odnieść je do różnych sytuacji i okoliczności. Ale Howden naprawdę zamierzał podjąć ważną decyzję i musiał spotkać się jutro z Gabinetem Obrony. Powinien też jak najlepiej wykorzystać swoją umiejętność perswazji. Zastanawiał się, co mogły oznaczać niewielkie kłopoty. Może miały być związane z Harveyem Warrenderem. Po chwili jednak uświadomił sobie, że to wszystko jest niedorzeczne i odłożył książkę. Jednak znów przyszło mu na myśl spotkanie z członkami Gabinetu Obrony. Może, pomimo Świąt Bożego Narodzenia, spotkanie powinno odbyć się jutro. Oświadczenie dotyczące Waszyngtonu będzie opublikowane i powinien przekonać innych do swego zdania. Zaczął układać co powie na spotkaniu. Myśli potoczyły się bardzo szybko. Po dwóch godzinach udał się na spoczynek. Margaret już spała. Rozebrał się nie budząc jej i nastawił budzik na szóstą rano. Z początku spał twardym snem, ale im bliżej rana, jego sen stawał się niespokojny, zakłócany wizją „niewielkich kłopotów”, które przybierały monstrualne rozmiary.

3. M/S Vastervik U zachodnich wybrzeży Kanady, dwa tysiące trzysta mil od Ottawy, przycumował 23 grudnia M/S Vastervik. W Vancouver wiał silny wiatr. Pilot portowy, znajdujący się od pół godziny na statku, zamówił trzy klamry łańcucha kotwicznego i teraz Vastervik szedł wolno i łagodnie do brzegu. Syrena holownika zawyła krótko jeden raz i główna lina cumownicza rzucona została na nabrzeże. Dziesięć minut później, o 15-ej czasu miejscowego, statek stał bezpiecznie z opuszczoną kotwicą. Nabrzeże La Pointe Pier, gdzie zacumował Vastervik, było jednym z wielu okalających tłoczną, pełną wieżowców część miasta. Dookoła inne statki załadowywały lub rozładowywały różne ładunki. Towarowe trapy ładownicze były opuszczone, i małe, zwinne wózki-widłaki krążyły od statków do magazynów i z powrotem. Z pobliskiego doku duży frachtowiec ruszył na otwarte wody. Do Vastervika zbliżała się grupa trzech mężczyzn. Szli równo omijając z wprawą różne przeszkody i grupy robotników. Dwaj mężczyźni mieli na sobie mundury. Jednym z nich był celnik, drugim oficer imigracyjny. Trzeci mężczyzna miał na sobie cywilne ubranie. - Cholera, znowu leje - powiedział celnik. - Chodźmy szybko na pokład, tam będzie sucho - powiedział trzeci, agent kompanii morskiej. - Na to bym nie liczył - powiedział oficer imigracyjny. Miał surową twarz i nigdy się nie uśmiechał. - Niektóre z tych statków są bardziej mokre w środku niż na zewnątrz. Nie rozumiem, jak daje się utrzymać je na wodzie. Z Vastervika spuszczono stary, zardzewiały, żelazny trap. Patrząc do góry na kadłub statku, agent powiedział: - Czasami mam wrażenie, że naszego ciężaru już nie wytrzyma. Weszli po trapie na statek.

2. Kapitan Sigurd Jaabeck, grubokościsty mężczyzna o twarzy prawdziwego marynarza,

siedział w swojej kajucie i przygotowywał papiery niezbędne do odprawienia załogi i towaru. Przed cumowaniem przebrał się ze swetra i szortów w dwurzędowy, granatowy garnitur. Wciąż jednak miał na nogach staromodne kapcie, w których chodził na codzień. To dobrze, pomyślał, że zacumowali za dnia. Wieczorem będzie mógł zjeść coś na lądzie. Jak to dobrze będzie, choć na chwilę, zapomnieć odór nawozów sztucznych. Aż zmarszczył nos na wspomnienie smrodu nawozów siarkowych i gnijącej kapusty. Przez wiele dni smród ten wydobywał się z ładowni i krążył po statku wydmuchiwany przez wentylatory ciepłego powietrza. To dobrze, że następnym ładunkiem będzie kanadyjskie drzewo prosto z tartaku. Teraz, z dokumentami w ręku, udał się na wyższy pokład. W części mieszkalnej statku, Stubby Gates, postawny, mocno zbudowany marynarz, przeszedł przez mały korytarz mesy służący też jako sala odpoczynku marynarzy. Przyłączył się do kogoś, kto stał spokojnie i patrzył przez luk. Gates był typowym londyńczykiem. Miał pooraną bruzdami twarz boksera, a długie zwisające ręce nadawały mu małpi wygląd. Był najsilniejszym mężczyzną na statku, a także najłagodniejszym. No chyba, że go ktoś sprowokuje. Drugi marynarz był młody i niepozorny. Miał okrągłą twarz, głęboko osadzone oczy i zbyt długie, czarne włosy. Wyglądał prawie jak chłopaczek. - O czym myślisz Henri? - spytał Stubby. Tamten patrzył jeszcze przed siebie jakby nie dosłyszał pytania. Miał na twarzy wyraz dziwnej zadumy. Oczy jego utkwione były w krajobraz miasta, w jego duże, czyste wieżowce widoczne za dokiem. Odgłosy ruchu ulicznego niosły się po wodzie aż do portu. Nagle otrząsnął się, odwrócił i powiedział: - Ja nic nie myśleć - mówił z ciężkim, gardłowym akcentem. Słychać było, że mówienie po angielsku sprawia mu trudność. - Będziemy w porcie przez tydzień - poinformował go Stubby. - Byłeś kiedyś w Vancouver? Młody człowiek, o nazwisku Henri Duval, przecząco pokręcił głową. - Ja byłem tu trzy razy. Są lepsze miejsca na schodzenie ze statku, ale tu też jest nieźle. Szybko można poderwać dziewczynę. - Spojrzał ukradkiem na Duvala. - Czy myślisz, że tym razem pozwolą ci zejść na ląd? Młody człowiek odparł z przygnębieniem, tak że trudno było go zrozumieć, ale Stubby Gates poradził sobie:

- Ja czasami myśleć, że nigdy na ląd nie iść.

3. Kapitan Jaabeck spotkał trzech mężczyzn, kiedy wchodzili na pokład. Przywitał się z agentem kompanii, który z kolei przedstawił celnika i urzędnika imigracyjnego. Dwaj urzędnicy, teraz już oficjalnie skinęli głowami, ale nie podali ręki kapitanowi. - Czy załoga jest już zgromadzona? - spytał urzędnik imigracyjny. - Tak, proszę za mną - odrzekł kapitan. Były to już czynności rutynowe, dobrze znane i nie trzeba było specjalnych poleceń, by zgromadzić załogę w mesie oficerskiej. Marynarze ustawiali się w kolejce przed mesą, podczas gdy oficerowie czekali w środku. Stubby Gates szturchnął Duvala, kiedy przeszła obok nich grupa prowadzona przez kapitana. - To faceci z Rządu. Oni powiedzą czy możesz zejść na ląd. - Ja dobrze spróbować - powiedział cicho chłopak. W jego głosie słychać było chłopięcy entuzjazm. Wcześniejsze przygnębienie gdzieś zniknęło. - Ja spróbuję pracować. Może dostanę zostać? - O to chodzi Henri - powiedział wesoło Stubby. - Nigdy się nie poddawaj. W mesie ustawiono krzesło dla urzędnika imigracyjnego. Usiadł przeglądając listę załogi, którą wręczył mu kapitan. Po przeciwnej stronie celnik przeglądał spis towarów. - Trzydziestu oficerów i załoga, plus jeden pasażer na gapę, zgadza się? - spytał urzędnik. - Tak jest - odpowiedział kapitan. - Gdzie wzięliście pasażera? - W Bejrucie. Nazywa się Duval. Jest już z nami długo. Dużo za długo. Wyraz twarzy urzędnika nie zmieniał się. - Najpierw zajmę się oficerami. - Skinął na pierwszego, który wszedł i podał szwedzki paszport. Po oficerach przyszła kolej na załogę. Rozmowa była krótka. Nazwisko, narodowość, miejsce urodzenia, kilka formalnych, powierzchownych pytań. Potem każdy przechodził do odprawy celnej po drugiej stronie pokoju. Duval był ostatni. Pytania, które zadawał mu urzędnik, były bardziej szczegółowe.

Odpowiadał na nie ostrożnie, z powagą, łamanym angielskim. Niektórzy marynarze, miedzy innymi Stubby Gates, przysłuchiwali się temu. Tak, zgadza się. Nazywa się Duval. Na gapę płynął tym statkiem. Wsiadł w Bejrucie, w Libanie. Nie, nie był obywatelem Libanu. Nie miał paszportu. Nigdy go nie posiadał. Ani świadectwa urodzenia, ani żadnego innego dokumentu tożsamości. Tak, wiedział gdzie się urodził. We Francuskiej Somali. Jego matka była Francuzką, ojciec Anglikiem. Matka już nie żyła, ojca nigdy nie znał. Nie, nie potrafił dowieść, że prawdą było, co mówił. Odmówiono mu wjechania na teren Francuskiej Somali. Tamtejsi urzędnicy nie uwierzyli mu. Odmówiono mu zejścia na ląd w innych portach. Nie pamiętał nazw ich wszystkich. Tak, był pewien, że nie ma dokumentów. Jakichkolwiek. Te same pytania powtarzano w każdym porcie. Stopniowo nadzieja, jaka na chwilę pojawiała się na jego twarzy, gasła. Ale na koniec spróbował raz jeszcze: - Ja pracować - jego błagalne spojrzenie szukało odzewu na twarzy urzędnika. Proszę, ja dobrze pracować. Pracować w Kanada. - Ostatnie słowo wymówił dziwacznie. Tak jakby długo, ale bezskutecznie próbował się go nauczyć. Urzędnik imigracyjny potrząsnął przecząco głową. - Nie. Nie tutaj. - Zwrócił się do kapitana: - Wydam nakaz aresztowania tego pasażera. Pan jest odpowiedzialny za to, by nie schodził na ląd. - Zajmiemy się tym - powiedział agent kompanii. - Reszta załogi jest w porządku - zakończył urzędnik. Wszyscy zaczęli się rozchodzić, kiedy odezwał się Stubby Gates. - Mogę cię prosić na słówko, kolego? Zdziwiony urzędnik imigracyjny zgodził się. Kilku marynarzy cofnęło się z korytarza. - Chodzi o Henriego. - To znaczy? - W głosie urzędnika wyczuwało się irytację. - Wiesz chyba, że za kilka dni święta. Pomyśleliśmy z kolegami, że może wzięlibyśmy Henriego na ląd. Tylko na jeden wieczór. - Powiedziałem, że ma zostać na statku - odrzekł ostro urzędnik. - Ja to wszystko rozumiem, ale czy na pięć minut nie mógłbyś zapomnieć tych swoich cholernych przepisów? - Nie zamierzał się złościć, ale tak jak wszyscy marynarze z pogardą odnosił się do lądowej machiny urzędniczej. - Dosyć tego - powiedział surowo urzędnik, a jego oczy zaczęły się coraz mocniej błyszczeć. Wystąpił kapitan, a marynarze wytężyli uwagę.

- Może dosyć dla ciebie ty zarozumiały sukinsynu - zaczął Stubby wojowniczo - ale jeśli facet już od dwóch lat nie był na lądzie i są święta... - Gates - zaczął spokojnie kapitan. - To wszystko. Możesz odejść. Nastąpiła cisza. Urzędnik imigracyjny zaczerwienił się i trochę uspokoił. Patrzył teraz z niedowierzaniem na Stubby Gatesa. - Czy on naprawdę nie był na lądzie od dwóch lat? - Niespełna dwa lata - włączył się kapitan. Mówił ładnie po angielsku z lekkim norweskim akcentem. - Odkąd ten młody człowiek wszedł na nasz statek, dwadzieścia miesięcy temu, żaden kraj nie zezwala mu na zejście na ląd. W każdym porcie mówią mi to samo. Nie ma paszportu, żadnych dokumentów, nie może więc nas opuścić. Jest nasz. Kapitan rozłożył ręce z bezradności. - Co ja mam zrobić? Rzucić go na pożarcie rybom, bo żaden kraj go nie chce? Napięcie ustąpiło. Stubby Gates wycofał się. Urzędnik łagodnie zaczął: - Mówi, że urodził się we Francuskiej Somali. - To prawda - rzekł kapitan. - Niestety Francuzi też wymagają papierów, a on nic nie ma. Przysiągł mi, że nigdy nie miał dokumentów i ja mu wierzę. Jest uczciwy i dobrze pracuje. O tym można się przekonać przez dwadzieścia miesięcy. Henri śledził wymianę zdań, wodząc oczyma od jednej twarzy do drugiej. Teraz znów spojrzał na urzędnika. - Przykro mi. On nie może zostać w Kanadzie. - Urzędnik wydawał się być zakłopotany. Wbrew powierzchownej surowości, nie był twardy i czasem żałował, że przepisy, którymi musi posługiwać się w pracy nie są łagodniejsze. I przepraszająco dodał: Obawiam się kapitanie, że nic więcej nie mogę zrobić. - Chociaż jeden wieczór na lądzie - próbował uparcie Stubby Gates. - Ani jeden - odpowiedź była kategoryczna. - Zaraz przygotuję nakaz aresztowania. Od przycumowania upłynęła już godzina i na dworze zapadał już zmierzch.

4. Kika minut po 23-ej czasu miejscowego w Vancouver, prawie dwie godziny po tym jak Premier położył się do łóżka w Ottawie, w strugach lejącego deszczu, do ciemnego, opustoszałego wejścia na nabrzeże La Pointe podjechała taksówka. Wysiadło z niej dwóch mężczyzn. Jeden był reporterem, a drugi fotografem z lokalnej

gazety Post. Reporter, Dan Orliffe, tłustawy mężczyzna po trzydziestce, o czerstwej, szerokiej twarzy zachowywał się swobodnie, tak że można by go raczej wziąć za sympatycznego farmera niż za krwiożerczego dziennikarza. W przeciwieństwie do niego Wally De Vere, fotograf, był chudym, bardzo wysokim mężczyzną, który poruszał się nerwowo i zarażał wszystkich swoim wiecznym pesymizmem. Kiedy taksówka odjechała, Dan Orliffe, przyciskając mocno do szyi kołnierz płaszcza, aby ochronić się przed deszczem i wiatrem, rozejrzał się dookoła. Brak jakiegokolwiek oświetlenia skutecznie uniemożliwiało dojrzenie czegokolwiek. Otoczenie, w którym stali, było mroczne, pełne dziwnych kształtów o odcieniu głębokiej czerni i połyskującej wody w dali. Opuszczone budynki majaczyły w ciemnościach. Po chwili, kiedy już wzrok przybyszów przyzwyczaił się do ciemności, zobaczyli, że stoją na cementowej rampie równoległej do linii lądu. Za nimi przy drodze, którą przywiozła ich taksówka, stały wielkie elewatory zbożowe i ciemne szopy. W pobliżu, na rampie leżały stosy ładunków przykryte brezentem. Z rampy, niczym ramiona, wychodziły w wodę dwa doki. Po obu stronach każdego przycumowane były statki. Przyćmione światła pokazywały, że było ich pięć. Na żadnym nie było oznak życia. De Vere wziął na ramię aparat fotograficzny i cały sprzęt. Udał się w stronę statków. - Jak sądzisz, który z nich to ten właściwy? - spytał Orliffe’a. Orliffe wyjął kieszonkową latarkę, by w jej świetle odczytać notatkę. Dostał ją pół godziny wcześniej od wydawcy, do którego wcześniej ktoś zadzwonił z wiadomością. - To ma być Vastervik - powiedział. - To pewnie któryś z tych. Skręcili w prawo. Już w minutę po wyjściu z taksówki ich płaszcze były zupełnie przemoczone. Dan czuł, że ma też zupełnie mokre nogawki i że kropla wody ścieka mu za kołnierz. - Brakuje tu budy z informacją i miłej panienki w środku. Ostrożnie torowali sobie drogę wśród połamanych opakowań i beczułek po ropie. - A kogo my właściwie szukamy? - Nazywa się Henri Duval - odparł Dan Orliffe. - Zgodnie z tym co mówią w biurze, człowiek ten nie ma własnego kraju i nie pozwalają mu zejść ze statku na ląd. - Żałosne, prawda? Rozumiesz? Wigilia, a sierotka nie ma swojego miejsca przy stole. - To ma być tendencyjny artykuł. Może to ty powinieneś go napisać? - zażartował Dan Orliffe.

- O nie. Jak tylko skończymy tutaj, włażę do suszarki razem z odbitkami. Poza tym idę o zakład, że facet jest podstawiony. - W sumie to nigdy nic nie wiadomo. Może masz rację. Byli już w połowie doku. Szli ostrożnie wśród małych towarowych wagoników. Poniżej błyszczała tafla wody, a odgłos uderzających w nią kropel deszczu słychać było w całym porcie. Nazwa pierwszego statku, którą udało im się przeczytać była rosyjska. - Chodź dalej - powiedział Dan. - To nie tu. - Nasz na pewno będzie ostatni. Tak jest zawsze - powiedział fotograf. Ale był to już następny. Nazwa Vastervik widniała wysoko. - Czy takie wiadro żelastwa naprawdę zdoła unosić się na wodzie, czy to tylko jakieś żarty - spytał z niedowierzaniem De Vere, patrząc na zupełnie pordzewiałe burty statku. Weszli po trapie na górę i stanęli na głównym pokładzie. Patrząc z doku nawet w ciemności Vastervik wydawał się nędznym statkiem. Ale teraz, z bliska, znak czasu i ludzkiej niedbałości był bardzo widoczny. Na wyblakłej farbie odznaczały się łaty rdzy. Gdzie indziej pozostałości farby zwisały w oderwanych strzępach. W świetle jedynej żarówki nad trapem dostrzegli warstwę brudu na pokładzie, a z otwartych, nie opodal leżących pudeł wysypywały się śmieci. Dalej leżał skorodowany, popsuty wentylator. Bezużyteczny i niemożliwy do naprawienia był przymocowany do pokładu. Dan kichnął. - Tak, tak - rzekł fotograf. - Czuję jak mnie też powoli bierze. Smród nawozu bił z wnętrza statku. - Spróbujmy wejść tu - zaproponował Dan i otworzył stalowe drzwi. Weszli w wąski korytarz. Po kilku metrach korytarz rozwidlał się. Na prawo był rząd drzwi. Prawdopodobnie do kabin oficerskich. Dan skręcił w lewo, w kierunku drzwi spod których wydobywała się smuga światła. Otworzył je i znaleźli się w kuchni. Przy stole siedział Stubby Gates w wytłuszczonym fartuchu i przeglądał pismo pornograficzne. - Cześć. Kim jesteście? - Jestem z lokalnej gazety Post i szukam Henri Duvala. Otwierając usta w szerokim uśmiechu marynarz ukazał rząd pociemniałych zębów. - Henri był tu przed chwilą, ale udał się na spoczynek do swojej kajuty. - Czy myślisz, że możemy go obudzić? A może lepiej spotkamy się z kapitanem?

- Jego lepiej zostawić w spokoju. Nie lubi być budzony podczas postoju - powiedział Gates i spojrzał na De Vere’a. - A kim jest ten facet? - On będzie robił zdjęcia - odpowiedział Orliffe. Marynarz wstał biorąc ze sobą swoją gazetę. - Dobra chłopcy, chodźcie za mną. Zeszli za nim w głąb statku. W mrocznym korytarzu oświetlonym jedną słabą żarówką, Stubby zastukał do drzwi, przekręcił w nich klucz i otworzył je. Wewnątrz kabiny zapalił światło. - Pokaż się Henri. Są tu panowie, którzy chcą cię obejrzeć. - Cofnął się i skinął na Dana. Dan spostrzegł niedużą postać mężczyzny, który zaspany usiadł na łóżku. Mój Boże, pomyślał Dan, tu nie da się mieszkać! Pomieszczenie przypominało metalową skrzynkę o powierzchni dwóch metrów kwadratowych. Ściany kiedyś pomalowane były na kolor brunatnożółty, ale teraz kolor zastąpiła rdza. Zarówno resztki farby, jak i rdza pokryte były warstwą wilgoci. Wzdłuż jednej ściany, zajmując prawie całe wnętrze stało metalowe łóżko. Nad nim wisiała niewielka półka, a pod nim stało wiadro. I to było wszystko. Nie było tu ani okna, ani luku, tylko mały wentylator u góry. Powietrze było nieświeże. Henri spojrzał na przybyłych. Dana zdziwił młody wiek Duvala. Miał okrągłą twarz, harmonijne rysy i ciemne, głęboko osadzone oczy. Miał na sobie rozpiętą, flanelową koszulę i płócienne spodnie. Pod ubraniem widać było silne, sprężyste ciało. - Bon soir... Pasażer wolno pokręcił głową. - Możesz się nie wysilać po francusku - zaczął Stubby. - On i tak nie rozumie. Chyba wszystkie języki pomieszały mu się jak był jeszcze niemowlakiem. Spróbujcie po angielsku, ale powoli. - Dobrze. - I zwracając się znów do Duvala, Dan powiedział: - Jestem z gazety Post. Chcielibyśmy dowiedzieć się czegoś o tobie. Rozumiesz mnie? Po chwili przerwy Dan spróbował jeszcze raz: - Chciałbym porozmawiać z tobą, a potem o tobie napiszemy. - Dlaczego ty pisać? Słowa te, pierwsze jakie wypowiedział Duval, były mieszanką zaskoczenia i podejrzliwości.

Dan cierpliwie odpowiedział: - Być może będę mógł ci pomóc. Chcesz zejść ze statku, prawda? - Ty pomagać mi opuścić statek? Dostać pracę? Żyć Kanada? - wypowiadał te słowa dziwacznie, ale z niekłamanym podnieceniem. Dan zaprzeczył ruchem głowy. - Nie. Tego nie mogę zrobić, ale wielu ludzi przeczyta to co napiszę. Może ktoś, kto to przeczyta, będzie w stanie ci pomóc. Wtrącił się Stubby. - Co masz do stracenia, Henri? To ci nie zaszkodzi, a może pomóc. Henri zastanowił się. Pokiwał głową i po prostu powiedział: - Dobra. - Wiesz co Henri - powiedział Stubby Gates. - Ty wstań, ogarnij się, a ja z tymi panami zaczekam na ciebie w kuchni. Młody człowiek skinął głową i wydostał się z łóżka. W drodze do kuchni De Vere szepnął: - Biedny, mały drań. - Czy zawsze jest zamykany? - spytał Dan. - Tylko w nocy - odpowiedział Gates. - Kiedy stoimy w porcie. To polecenie kapitana. - Dlaczego? - Żeby mieć pewność, że nie zwieje. Kapitan za to odpowiada. I tak teraz ma nie najgorzej. Jak byliśmy w Stanach, w San Francisco, był przykuty kajdanami do łóżka. Kiedy weszli do kuchni, Stubby zaproponował herbatę. Marynarz przygotował trzy kubki i poszedł po emaliowany czajniczek z esencją, który stał na kuchni. Nalał do kubków ciemny napar, w którym było już mleko, i postawił na stole. Usiedli. - Pewnie na takim statku można spotkać przeróżnych ludzi? - spytał Dan. - Tu masz rację, mój drogi. Wszystkie kolory, kształty i rozmiary. A niektórzy cudaczni! - A jaka jest twoja opinia na temat Henriego Duvala? - spytał Dan. Stubby wziął duży łyk herbaty, zanim odpowiedział. - To przyzwoity szczeniak. Większość z nas go lubi. Pracuje, kiedy go o to poprosimy, chociaż tacy na gapę nie muszą. Takie jest prawo morza. - Czy byłeś na statku, kiedy on się tu pojawił? - Tak. Znaleźliśmy go w dwa dni po wyjściu z Bejrutu. Był chudy jak kij od szczotki. Musiał głodować, zanim dostał się na statek.

De Vere spróbował herbatę i odstawił. - Kiepska, co? - rzekł gospodarz z rozbawieniem. - Smakuje jak napar z cynku. Wzięliśmy tego całą masę w Chile. Świństwo wszędzie włazi. Jest w powietrzu, w oczach, nawet w herbacie. - Dzięki, że mnie uprzedziłeś. Teraz już będę wiedział co powiedzieć, jak mnie wezmą do szpitala. Po dziesięciu minutach wszedł Henri Duval. W międzyczasie zdążył się umyć, ogolić i uczesać. Na koszulę nałożył marynarską bluzę. Jego ubranie było stare, ale czyste. Dziura w spodniach, jak zauważył Dan, była porządnie zacerowana. - Chodź. Usiądź z nami Henri - powiedział zapraszająco Stubby. Napełnił czwarty kubek i postawił go przed Henrim, który podziękował mu uśmiechem. Po raz pierwszy uśmiechnął się w obecności dziennikarzy. Rozjaśniło to jego twarz i wydawała się jeszcze bardziej chłopięca niż zwykle. Dan rozpoczął wywiad: - Ile masz lat? Po chwili ciszy Henri odpowiedział: - Ja dwadzieścia trzy. - Gdzie się urodziłeś? - Urodziłem na statku. - Jak nazywał się statek? - Ja nie wiedzieć. - To skąd wiesz, że urodziłeś się na statku? Znowu chwila milczenia. - Ja nie rozumieć. Dan cierpliwie powtórzył pytanie. - Moja matka powiedzieć mi. - Jakiej narodowości była twoja matka? - Ona Francuzka. - Gdzie teraz jest? - Ona umrzeć. Dawno. Adis Abeba. - Kim był twój ojciec? - Ja go nie znać. - Czy matka ci o nim opowiadała? - On Anglik. Marynarz. Ja go nigdy nie znać.

- Nigdy nie słyszałeś jego imienia? Przeczący ruch głową. - Miałeś jakichś braci lub siostry? - Nie brat, nie siostra. - Kiedy zmarła twoja matka? - Przepraszam ja nie rozumieć. Dan zadał jeszcze raz to pytanie tylko w innej formie. - Czy wiesz ile miałeś lat, kiedy zmarła twoja matka? - Ja sześć. - A potem kto się tobą opiekował? - Ja sam opiekować się. - Czy kiedykolwiek chodziłeś do szkoły? - Nie szkoła. - Czy umiesz czytać i pisać? - Ja pisać imię Henri Duval. - Nic więcej? - Ja pisać imię - nalegał. - Ja pokazać. Dan podsunął mu kartkę papieru i ołówek. Wolno i chwiejnie, dziecinnym pismem, Henri napisał swe imię. Z trudem można je było rozczytać. - Dlaczego wszedłeś na ten statek? Duval wzruszył ramionami. - Ja próbować znaleźć kraj. - Usiłował odnaleźć właściwe słowa. - Liban nie dobry. - Dlaczego nie dobry? - niechcący Dan przejął łamany angielski. - Ja nie obywatel. Jeśli policja znaleźć, pójść do więzienia. - Jak dostałeś się do Libanu? - Na statek. - A co to był za statek? - Włoski statek. Przepraszam, nie pamiętać imię. - Czy byłeś pasażerem na tym statku? - Nie. Schować się. Ja jeden rok na ten statek. Próbować iść, nikt nie chcieć. Wtrącił się Stubby. - Mnie się zdaje, że on był na włoskim trampie, który pływał tylko po Środkowym Wschodzie w tę i z powrotem. Więc wyskoczył w Bejrucie i wskoczył na ten. Jasne? - Jasne - odpowiedział Dan i pytał nadal Henriego. - A co robiłeś, zanim dostałeś się

na włoski statek? - Ja chodzić z ludźmi i wielbłądami. Oni dać mi jedzenie. Ja pracować. My chodzić do Somali, Etiopii, Egiptu. Wymawiał te nazwy dziwacznie, kiwając przy tym głową. Kiedy ja mały chłopak, przechodzenie granicę, nieważne, nikogo nie obchodzić. Kiedy duży oni zatrzymać. Nikt nie chcieć. - I wtedy dostałeś się na ten włoski statek, tak? Młody człowiek skinął twierdząco głową. Dan spytał: - Czy masz jakiś paszport, albo dokument na dowód skąd pochodziła twoja matka? - Nie mieć papier. - Czy jesteś obywatelem jakiegoś kraju? - Nie mieć kraj. - A chcesz mieć jakiś kraj? Pytanie zaskoczyło Duvala. - To znaczy... chcesz zejść ze statku? Tak mi mówiłeś. Kiwnięciem głowy Henri szybko potwierdził. - Więc chcesz mieć swój kraj. Miejsce, gdzie mógłbyś żyć. - Ja pracować, dobrze pracować - powtarzał Duval. Dan jeszcze raz uważnie przyjrzał się Henriemu. Czy ta opowieść bezdomnego była smutną prawdą? Czy rzeczywiście był wyrzutkiem społeczeństwa nie należącym do nikogo i nie chcianym przez nikogo? Człowiekiem bez własnej przynależności narodowej? Czy to wszystko było tylko stekiem kłamstw wymyślonych po to, by wywołać współczucie? Nie wyglądał na przebiegłego i chyba taki nie był. Jego oczy wzbudzały zaufanie, ale gdzieś głęboko krył się w nich cień tajemniczości. Czy był to spryt, czy tylko Dan zaczynał grę wyobraźni? Dan wahał się. Cokolwiek napisze, będzie to sprawdzone przez rywala, popołudniówkę Colonist. Nie miał żadnego terminu oddania artykułu i od niego zależało ile czasu zajmie mu opisanie tej historii. Postanowił jednak dać wyraz swym wątpliwościom. - Henri, czy ty mi ufasz? - spytał. Przez chwilę podejrzliwość zagościła w oczach młodego człowieka. Po czym szybko przytaknął. - Ja ufać. - W porządku. Myślę, że być może uda mi się ci pomóc - rzekł Dan - ale chcę

wiedzieć o tobie wszystko. Wszystko od początku. - Spojrzał w kierunku, gdzie De Vere składał sprzęt fotograficzny. - Najpierw zrobimy jeszcze kilka zdjęć i potem porozmawiamy. I nic nie opuszczaj, i nie spiesz się. To zabierze nam pewnie sporo czasu.

5. Henri Duval siedział wciąż jeszcze zaspany w kuchni Vastervika. Mężczyzna z prasy miał do niego wiele pytań. Czasami zagadką było dla niego samego, czego chciał. Dziennikarz zadawał pytania i oczekiwał prostych odpowiedzi. Każdą odpowiedź szybko notował. To tak jakby sam Duval był rysowany tym ołówkiem, który spiesznie spisywał fakty jego życia i porządkował je. Chociaż były to nie połączone ze sobą fragmenty. I tak wiele rzeczy trudno było wypowiedzieć prostymi słowami, albo przynajmniej uzmysłowić sobie kolejność w jakiej się wydarzyły. Gdyby chociaż umiał czytać i pisać, używałby ołówka i papieru dla odciążenia umysłu i pamięci. Tak jak robili to inni ludzie. Wtedy i on, Henri Duval, mógłby zachować myśli i pamięć o wydarzeniach z przeszłości. I nie wszystko musiałoby pozostawać w jego umyśle, jak na półce, w nadziei, że nie zostanie puszczone w niepamięć, tak jak wiele tych rzeczy, których teraz uporczywie w sobie szukał. Jego matka raz tylko wspomniała o szkole. Ona nauczyła się czytać i pisać jako dziecko. Ale to było dawno i matka zmarła, zanim można było myśleć o szkole dla niego. A potem nie było już nikogo komu mogło zależeć czy będzie się uczył, czy nie. Marszczył czoło starając się usilnie przypomnieć sobie... starał się odpowiadać na pytania. Przypomnieć sobie, przypomnieć... Najpierw był statek. Jego matka mu o nim opowiedziała. Tam przyszedł na świat. Na dzień przed jego urodzeniem wypłynęli z Djibouti we Francuskiej Somali. Zdawało mu się, że matka kiedyś mówiła mu dokąd zmierzał statek, ale już dawno zapomniał. Nie pamiętał też czy mówiła mu pod jaką był banderą. Poród był trudny i nie było lekarza. Matka Henriego była osłabiona i wciąż gorączkowała. Kapitan statku zawrócił go do Djibouti. Z portu matkę i dziecko wzięto do szpitala dla ubogich. Już wtedy i zawsze potem mieli mało pieniędzy. Matka pozostała w pamięci Henriego jako czuła i łagodna. Miał wrażenie, że była piękna, ale była to chyba wyłącznie jego fantazja. Teraz w jego pamięci, jej twarz pokrywał cień, a rysy były niewyraźne. Ale jednego był pewien. Ta kobieta obdarzyła go miłością.

Pamiętał to bardzo dobrze, bo do tej pory był to jedyny raz, kiedy zaznał tego uczucia. Wspomnienia lat dziecinnych istniały w jego pamięci jako oddzielne, nie związane ze sobą fragmenty. Wiedział, że matka pracowała, żeby mieli co jeść, choć czasami nic nie było. Nie pamiętał dobrze co robiła, ale miał wrażenie, że była tancerką. We dwoje przenosili się z miejsca na miejsce - z Francuskiej Somali do Etiopii, najpierw do Adis Abeby, potem do Massawy. Dwa czy trzy razy wybrali się w podróż Djibouti-Adis Abeba. Na początku mieszkali całkiem przeciętnie, razem z innymi obywatelami Francuskiej Somali. Później, kiedy zbiednieli, jedynym domem jaki znali było ich narodowe getto. A potem, kiedy Henri skończył sześć lat, jego matka zmarła. Po śmierci matki wspomnienia znów były pomieszane. Przez jakiś czas - nie pamiętał jak długo - mieszkał na ulicy. Żebrał i spał pod gołym niebem. Nigdy nie zwrócił się o pomoc do władz. Nie przyszło mu to głowy, bo tam gdzie mieszkał, policję uważano za wroga. Potem jakiś starszy Somalijczyk, który mieszkał sam w ich dzielnicy, przygarnął go i udzielił schronienia. Układ ten trwał pięć lat. Później starszy człowiek wyjechał z jakiegoś powodu i Duval znów został sam. Tym razem udał się z Etiopii do Brytyjskiej Somali. Pracował gdzie się dało i przez następne cztery lata był na zmianę pomocnikiem pasterza, hodowcy kóz, przystaniowym, wegetując z dnia na dzień za jedzenie i schronienie. W tamtych czasach przekraczanie granic było proste. Tak wiele rodzin wędrowało z dziećmi, że urzędnikom na granicy nie chciało się sprawdzać tożsamości dzieci. Wtedy czasem przyłączał się do jakiejś rodziny, czasem przemykał niezauważony. Nauczył się tego dobrze. Nawet, kiedy był już nastolatkiem, jego drobna postura umożliwiała taki sposób przekraczania granic. Natomiast, kiedy skończył dwadzieścia lat i podróżował z arabskimi nomadami, został zatrzymany na granicy i przekazany na granicę Francuskiej Somali. Oznaczało to dla niego dwie rzeczy: czasy prześlizgiwania się przez granicę skończyły się bezpowrotnie i Francuska Somalia, którą do tej pory uważał za swoją ojczyznę, była dla niego zamknięta. Pierwszego spodziewał się wcześniej czy później, drugie stało się dla niego prawdziwym szokiem. Nieoczekiwanie odkrył fundamentalną zasadę współczesnego społeczeństwa: bez dokumentów, jakichś ważnych świstków papieru, gdzie podstawowym jest świadectwo urodzenia, człowiek jest niczym. Formalnie nie istnieje i nie należy do żadnego terytorium na Ziemi. Fakt ten miał ogromne znaczenie dla Henriego Duvala, od dziecka przyzwyczajonego do życia zamiatacza ulic. Arabscy nomadowie szli dalej zostawiwszy Duvala w Etiopii, gdzie, jak już wiedział, nie miał żadnego prawa do życia. Dzień i noc siedział skulony w pobliżu

przejścia granicznego Hadele Gubo... Miał tam kryjówkę w białej skale, w której tkwił nieprzerwanie. Miał dwadzieścia cztery lata, ale pod wieloma względami był jeszcze dzieckiem. Nad nim rozciągała się wypalona, kamienista równina Somali, mroczna w świetle księżyca, jałowa w ostrym słońcu. A przez równinę przechodziła wijąca się niby wąż, piaszczysta droga do Djibouti. Miejsce to było ostatnim, kruchym pomostem łączącym Duvala z jego przeszłością. Pomiędzy jego dzieciństwem a męskością. Było tam nadmorskie miasto spieczone słońcem. Miasto, ze swoimi małymi uliczkami, na których zawsze śmierdziało rybami. Uważał to za miejsce swojego urodzenia, za swój jedyny dom. Nagle pustynia, rozciągająca się przed nim, wydała się znana i przywołująca. I jak dzikie stworzenie, idące za głosem pierwotnego instynktu do miejsca swego urodzenia i miłości matki, Duval zapragnął powrócić do Djibouti. Ale było to poza jego zasięgiem. I jak wiele innych rzeczy w jego życiu pozostanie takie na zawsze. W końcu poderwał go na nogi głód i pragnienie. Stanął plecami do zakazanego kraju i zwrócił się ku północy. Ponieważ musiał gdzieś iść, ruszył w stronę Erytrei i Morza Czerwonego... Podróż do Erytrei, terytorium na zachodnim wybrzeżu Etiopii, pamiętał wyraźnie. Pamiętał, że na początku podróży systematycznie kradł. Przedtem kradł tylko jedzenie. Ale robił to tylko wtedy, gdy zawodziła żebranina lub praca. Teraz nie szukał już pracy i żył tylko z kradzieży. Nadal, kiedy była możliwość, kradł jedzenie. Ale oprócz tego kradł też różne drobiazgi, które potem mógł sprzedać za niewielkie sumy. Wszystkie pieniądze jakie miał znikały natychmiast. Ale postanowił uzbierać sobie tyle, by móc kupić bilet na statek i popłynąć gdzieś, gdzie znalazłby swoje miejsce i mógłby zacząć życie od nowa. W tym czasie dotarł do Massawy - koralowego portu - wyjścia z Etiopii na Morze Czerwone. To właśnie w Massawie prawie złapano go za kradzież. Zmieszał się z tłumem przy stoisku z rybami, ukradł rybę, ale spostrzegawczy handlarz zauważył to i zorganizował pościg. Kilka osób z tłumu, wśród nich policjant, dołączyli do pościgu i po chwili Henri był już ścigany przez rozwścieczoną hałastrę. W szaleńczym tempie prowadził ich bocznymi ulicami Massawy. W końcu zdobył nieco przewagi i dotarł do doków. Ukrył się między ładunkami, które czekały na załadunek na statek. Przez mały otwór obserwował, jak ścigający go ludzie, szukają go, w końcu rezygnują i odchodzą. Ale zdarzenie to wstrząsnęło nim i postanowił opuścić Etiopię w każdy możliwy

sposób. Obok jego kryjówki zacumowany był statek towarowy. Zaraz po zapadnięciu nocy, wczołgał się na pokład i ukrył w ciemnej skrzyni, do której wlazł z niższego pokładu. Statek odpłynął następnego dnia. Po dwóch godzinach wykryto jego obecność i postawiono przed kapitanem. Statek był starodawnym węglowcem, kursującym regularnie pomiędzy Zatoką Adenu i wschodnim terytorium Morza Śródziemnego. Ociężały i znudzony kapitan czyścił paznokcie, kiedy rozdygotany Duval stanął przed nim. Po upływie kilku minut kapitan spytał go o coś po włosku. Nie było odpowiedzi, więc spróbował po angielsku, potem po francusku, ale i to nie dało rezultatu. Duval dawno już zapomniał tę odrobinę francuskiego, którego nauczyła go matka. Teraz język jakim się posługiwał był mieszaniną arabskiego, somalijskiego i ahmaryjskiego przeplataną pojedynczymi słowami siedemdziesięciu języków Etiopii i około stu narzeczy używanych tamże. Kapitan wzruszył ramionami. Porozumienie się z tym młodym człowiekiem okazało się niemożliwe. Tacy pasażerowie na gapę to nic nowego na statku. Kapitan przydzielił Duvalowi jakąś pracę i zamierzał wysadzić go w najbliższym porcie, do którego zawiną. Nie przewidział jednak, że Henri Duval będzie stanowczo odrzucany przez władze imigracyjne w każdym porcie do jakiego zawiną, łącznie z Massawą, w której mieli znaleźć się po kilku miesiącach. Gniew kapitana wzrastał wprost proporcjonalnie do czasu jaki Duval przebywał na statku. Kiedy upłynęło dziesięć miesięcy, wezwał na rozmowę bosmana i obmyślili plan, który bosman miał wcielić w życie. Plan był prosty. Polegał na tym, aby tak uprzykrzyć życie Duvalowi na statku, żeby w końcu sam z niego wyskoczył. Tak więc po dwóch miesiącach ciężkich robót, bicia i głodówki, Duval zrobił dokładnie to, co przewidywał plan. Dobrze pamiętał tę noc, kiedy po trapie zsunął się z włoskiego statku. Było to w Bejrucie, w Libanie - małym państewku pomiędzy Syrią a Izraelem, gdzie jak mówi legenda, święty Jerzy poderżnął gardło smokowi. Opuścił statek, tak jak na niego wszedł - w ciemnościach. Nie było to trudne, bo nie miał ze sobą nic, oprócz starych, zniszczonych ubrań, w których chodził na codzień. Zaraz po zejściu na ląd zamierzał udać się w kierunku miasta, ale zamajaczyła przed nim sylwetka człowieka w mundurze. Przestraszony Henri wycofał się. Po dłuższym rekonesansie stwierdził, że doki są ogrodzone i strzeżone. Poczuł, że cały drży. Miał dwadzieścia jeden lat. Był osłabiony z głodu, niewiarygodnie samotny i potwornie przerażony.

Po chwili wyłonił się z ciemności cień statku. W pierwszej chwili przeszło mu przez myśl, że to znów jego włoski frachtowiec i chciał z powrotem wkraść się na niego. Lepsza była już niedola, którą znał od cierpień, które czekały go w więzieniu, gdy niechybnie złapie go policja. Jak tylko stwierdził, że nie jest to włoski statek, wdrapał się po linie i zaszył na nim jak szczur. W dwa dni potem i dwadzieścia mil na otwartym morzu dowiedział się, że statek nazywał się Vastervik. Głód przezwyciężył strach i wygonił Duvala z jego kryjówki. Kapitan Sigurd Jaabeck był zupełnie inny niż jego włoski kolega. Był siwowłosym Norwegiem, człowiekiem stanowczym respektującym zarówno przykazania Biblii, jak i prawa morza. Wyjaśnił Duvalowi wolno i wyraźnie, że taki pasażer jak on nie musi pracować, ale może jeśli chce. Nie będzie jednak opłacany. Niezależnie od tego czy będzie pracował, czy nie, dostanie takie same porcje jedzenia jak wszyscy pozostali członkowie załogi. Tak samo jak jego włoski kolega, kapitan Jaabeck postanowił pozbyć się pasażera w najbliższym porcie. Ale kiedy okazało się, że nie jest to wcale proste, nie przeszło mu nawet przez myśl, żeby zacząć go źle traktować. I tak przez dwadzieścia miesięcy Duval pozostawał na pokładzie, podczas gdy Vastervik krążył po oceanach świata w poszukiwaniu ładunków. Poznali monotonię podróżowania po Atlantyku, Pacyfiku i Morzu Śródziemnym. Zahaczyli o Północną Afrykę, Południową Amerykę, USA i Kanadę. I wszędzie prośba o pozostawienie Duvala na lądzie spotykała się z kategoryczną odmową. Powód był zawsze ten sam - pasażer nie miał żadnych dokumentów i tym samym żadnych praw. Po jakimś czasie, kiedy Vastervik zaakceptował Duvala jako swego „rezydenta”, stał się on swoistą maskotką. Załogę Vastervika tworzyli ludzie z różnych krajów: Polacy, Hindusi, Chińczycy, Skandynawowie, mieszkańcy Armenii i Anglicy, których przywódcą stał się z czasem Stubby Gates. To właśnie dzięki nim życie Duvala było całkiem znośne. Pomagali mu w angielskim i mimo twardego akcentu, stał się już trochę bardziej komunikatywny. Poznał tą drogą dobroć i odpowiadał na nią tak jak szczeniak, który jest chwalony przez swego pana. Pomagał załodze w różnych czynnościach i wykonywał różne prace na statku. W nagrodę marynarze przynosili mu z lądu papierosy i słodycze, a od czasu do czasu, kapitan Jaabeck dawał mu niewielkie sumy pieniędzy, które zebrali dla niego marynarze. Ale mimo wszystko, Duval był jeńcem, a Vastervik, który miał być dla niego ucieczką, stał się jego więzieniem. I w ten sposób Henri Duval, którego jedynym domem było morze, przybył w Wigilię Bożego Narodzenia do wybrzeży Kanady.

6. Rozmowa trwała prawie dwie godziny. Dan Orliffe kilkakrotnie powtarzał te same pytania, tylko inaczej sformułowane, oczekując ze strony Duvala jakiegoś potknięcia czy niekonsekwencji. Ale na nic takiego nie natrafił. Opowieść wciąż pozostawała taka sama. Pod koniec, kiedy zadano mu jakieś ważne pytanie, celowo nieściśle sformułowane, Duval przez chwilę nic nie mówił. Potem spojrzał na swego rozmówcę i powiedział: - Ty podstęp. Ty myślisz, ja kłamać. Zawstydzony, że jego strategia wyszła na jaw, Dan odrzekł: - Tylko chciałem cię sprawdzić. Już więcej tego nie zrobię. Teraz, siedząc już w swym zagraconym pokoju redakcyjnym, przy biurku pełnym papierów, Dan rozłożył notatki i zadzwonił do redaktora nocnej zmiany w wydawnictwie, Eda Benedicta. - Ed, to dobra historia. W ilu słowach mam się zmieścić? Wydawca chwilę pomyślał i odrzekł: - Nie więcej niż tysiąc. Przysuwając krzesło do maszyny do pisania, Dan skinął potakująco głową. Tyle wystarczy, chociaż wolałby mieć więcej. Ale przy pomocy tysiąca słów też można wiele powiedzieć. Pełen entuzjazmu zabrał się do pisania.

4. Ottawa, Wigilia Bożego Narodzenia O godzinie 6.15 rano w Wigilię Bożego Narodzenia, dzwonek telefonu obudził Milly Freedeman w jej luksusowym mieszkaniu w Tiffany Building przy Ottawa Driveway. Zarzuciła żółty, trykotowy szlafrok na jedwabną piżamę i boso pobiegła do salonu. Zapaliła światło. Nawet przy tym oświetleniu i tak wcześnie rano pokój wyglądał miło i przytulnie. Nie było to może mieszkanie w typie tych jakie pokazują w kolorowych czasopismach. Ale Milly uwielbiała wracać tu każdego wieczoru i zapadać się w puchowe poduszki ułożone na starej eleganckiej kanapie, tej samej, która sprawiła tyle kłopotów przy przeprowadzce od rodziców z Toronto. Pokryta była teraz zielonym materiałem i do kompletu, ustawione były obok niej, dwa zielone, wygodne fotele, kupione na aukcji pod Ottawą. Marzyła, że kiedyś pokryje je beżowym perkalem. Pasowało by to do koloru ścian i stolarki, które malowała sama razem z przyjaciółmi. W dalszej części salonu stał stary fotel bujany, który darzyła wielkim sentymentem. Jako dziecko siadywała w nim i marzyła. A obok fotela, na małym pokrytym skórą stoliczku, który kosztował wręcz skandalicznie dużo, stał telefon. Usiadła w fotelu i podniosła słuchawkę. Dzwonił James Howden: - Witaj Milly. Chciałbym spotkać się z Komitetem Obrony dziś o jedenastej. Nie przeprosił, że dzwoni tak wcześnie i Milly nawet tego nie oczekiwała. Przyzwyczaiła się do tego, że jej szef lubił wcześnie wstawać. - Dziś o jedenastej? - spytała i wtuliła się w szlafrok. W pokoju było dość chłodno. - Tak jest. - Na pewno będą jakieś zażalenia. Dziś Wigilia - powiedziała Milly. - Wiem, ale to zbyt ważne, by można było z tym zwlekać. Odłożyła słuchawkę i spojrzała na mały, skórzany budzik stojący obok telefonu. Z trudem oparła się pokusie, by wrócić do łóżka. Zamknęła uchylone okno, poszła do kuchni i wstawiła wodę na kawę. Wróciła do salonu i włączyła radio. Kawa była prawie gotowa, kiedy w wiadomościach o 6.30 podano oświadczenie Premiera poprzedzające rozmowy w Waszyngtonie.

W pół godziny później, wciąż jeszcze w piżamie, ale już nie na bosaka, telefonowała do domów pięciu członków Komitetu Obrony. Pierwszy był Minister Spraw Zagranicznych. Z radością przyjął telefon. - Oczywiście, Milly. Całą noc spędziłem na zebraniach. Jedno mniej czy więcej. Co za różnica. Słyszałaś może oświadczenie? - Tak, właśnie było w radiu - powiedziała Milly. - Wyobrażasz sobie? Szykuje się podróż do Waszyngtonu! - Jedyne co widzę w czasie naszych podróży, to klawiatura maszyny do pisania. - Musisz kiedyś pojechać ze mną. Nigdy nie potrzebuję maszyny do pisania. Moje wszystkie przemowy są na pudełkach od papierosów. - Ale brzmią lepiej niż te pisane na maszynie - wtrąciła Milly. - Dlatego, że ja nigdy się nimi nie przejmuję - odpowiedział minister. - Zaczynam zawsze z przekonaniem, że nic co powiem i tak nie pogorszy sytuacji. Milly roześmiała się. - No muszę już iść - powiedział minister. - Dzisiaj u nas w domu wielkie święto. Jem śniadanie razem z dziećmi. Chcą zobaczyć jak bardzo się zmieniłem od ostatniego razu, kiedy byłem w domu. Milly uśmiechnęła się i zastanowiła jak może wyglądać śniadanie u Lexingtonów. Istny dom wariatów. Susan Lexington, która kiedyś była sekretarką swego męża, nie była dobrą gospodynią, ale rodzina zawsze trzymała się razem i wykorzystywała każdą chwilę obecności ministra w domu, w Ottawie. Myśląc o Susan Lexington, Milly przypomniała sobie co jej kiedyś powiedziano: sekretarka ma dwa wyjścia - albo pozwolić się uwieść i wyjść za mąż, albo zestarzeć się w samotności. Milly nie była jeszcze stara i nie była również zamężna. Mogła wyjść za mąż, gdyby nie to, że za bardzo związała swe życie z Jamesem McCallumem Howdenem. Prawie dwanaście lat temu, kiedy Howden dopiero co zasiadł w Parlamencie, ale już dawał znać o sobie w życiu politycznym, Milly pracowała na pół etatu jako jego sekretarka. Ślepo się w nim wtedy zakochała. Pragnęła przeżywać każdy nowy dzień, bo dawał jej poczucie fizycznej bliskości z Jamesem. Miała wtedy dwadzieścia lat, była pierwszy raz z dala od domu i Ottawa wiązała się dla niej z odkryciem męskiego, ekscytującego świata. Wielkim przeżyciem było dla niej, kiedy James Howden kochał się z nią po raz pierwszy, domyśliwszy się jej uczuć. Jeszcze teraz, po dziesięciu latach, dobrze to pamiętała: był wczesny wieczór, członkowie Izby Gmin rozeszli się na kolację; ona porządkowała korespondencję w biurze Howdena, kiedy on nagle wszedł cicho. Nie mówiąc nic, przekręcił

klucz w zamku i wziął ją w ramiona. Oboje wiedzieli, że kolega, z którym Howden dzielił biuro wyjechał z Ottawy. Howden pocałował ją i odpowiedziała żarliwie bez żadnego oporu, po chwili zaniósł ją na biurową, skórzaną kanapę. Jej budzący się zapał, gorąca pasja i brak jakichkolwiek zahamowań zdziwiły nawet ją samą. W życiu Milly był to okres obfitujący w radości, jakich nigdy przedtem i nigdy potem nie zaznała. Dzień po dniu, tydzień po tygodniu, ich potajemne spotkania były dokładnie obmyślane. Wynajdywali różne wykręty, kradli cenne minuty. Czasami utrzymanie tego związku wymagało nie lada umiejętności aktorskich. Mieli wtedy oboje wrażenie, że miłość, życie i świat leżą u ich stóp. Podziw Milly dla Jamesa był głęboki i prawdziwy. Nie była pewna jego uczucia do niej, chociaż często powtarzał, że w pełni odwzajemnia jej miłość. Przymknęła jednak oczy na wszystkie wątpliwości i zaakceptowała tymczasowość tego związku ze wszystkimi tego konsekwencjami. Wiedziała też, że pewnego dnia nie będzie już miał racji bytu, albo ich związek, albo małżeństwo Howdena. Żywiła jednak cień nadziei, odrobinę złudzeń. I po roku trwania ich związku nadszedł taki moment, gdy nadzieja była bardzo silna. Nadchodził czas wyborów. Miało się teraz okazać kto zostanie przywódcą partii. Pewnego wieczoru James powiedział: - Wiesz, myślę o tym, żeby wycofać się z polityki i wystąpić o rozwód. Kiedy pierwsza radość minęła Milly spytała, czy zależy to od wyników wyborów. Howden potwierdził. Podrapał swój orli nos i powiedział: - Tak, jeśli wygra Harvey, ja odchodzę. Z zapartym tchem Milly przyglądała się wyborom. Nie odważyła się nawet pomyśleć o rzeczy, której chciała najbardziej - zwycięstwa Warrendera. Jeśli on wygra, jej przyszłość jest pewna. Ale jeśli Warrender przegra i wygra Howden, Milly czuła, że będzie to nieuchronny koniec ich romansu. Życie osobiste lidera partii i przyszłego Premiera musi być czyste jak łza i poza wszelkimi podejrzeniami. Pod koniec pierwszego dnia wyborów wyniki wskazywały przewagę Warrendera, ale potem, z niezrozumiałych dla Milly względów, Warrender wycofał się i wygrał Howden. W tydzień później, w tym samym biurze, gdzie ich romans się zaczął, nastąpił jego nieunikniony koniec. - Tak już musi być kochanie, i nie ma na to rady - powiedział Howden. Milly chciała powiedzieć, że jest jeszcze jakieś wyjście, ale byłby to zmarnowany trud

i czas. James Howden zamierzał zajść wysoko. - Czy zostaniesz w pracy, Milly? - Nie, nie mogę. Pokiwał głową ze zrozumieniem. - Jeśli kiedyś zmienisz zdanie... - Nie zmienię - powiedziała, ale po sześciu miesiącach zmieniła. Po wakacjach na Bermudach i innej pracy, która ją znudziła, wróciła i została. Początkowo sytuacja była trudna i myśl o tym, że mogłoby przecież być zupełnie inaczej, nie dawała jej spokoju. Ale smutek i łzy wylewane w samotności nic nie pomagały. A w końcu miłość przerodziła się w prawdziwą lojalność. Czasem Milly zastanawiała się, czy Margaret Howden wiedziała o prawie rok trwającym romansie swego męża. Kobiety zawsze wyczuwają takie rzeczy. Ale nawet jeśli domyślała się, taktownie nic nie mówiła, ani wtedy, ani potem. Milly wróciła myślami do teraźniejszości, podniosła słuchawkę i zatelefonowała do drugiego ministra, Stewarta Cawstona. Telefon odebrała zaspana żona, informując, że Minister Finansów bierze prysznic. Milly poprosiła o przekazanie wiadomości i usłyszała z daleka głos Uśmiechniętego Stu, który się zgadzał: - Powiedz Milly, że przyjdę. Następny na liście był Adrian Nesbitson, Minister Obrony. Musiała poczekać kilka chwil, aż starszy pan dotrze do telefonu. Na wiadomość o zebraniu rzekł: - Trudno. Będę, jeśli szef tak chce. Szkoda tylko, że nie można z tym poczekać aż miną święta. Milly udała, że współczuje, bo i tak obecność Nesbitsona na dzisiejszym zebraniu nie robiła różnicy. Wiedziała jeszcze coś, czego nie wiedział Adrian Nesbitson, a mianowicie, że James Howden planuje zmiany personalne w składzie Gabinetu i jednym z ludzi, którzy będą musieli odejść będzie obecny Minister Obrony. Dziś już prawie nikt nie pamiętał, że generał Nesbitson był kiedyś bohaterską postacią narodu - legendarnym wręcz, wielokrotnie odznaczonym weteranem Drugiej Wojny Światowej. To on poprowadził kiedyś zbrojny atak na pancery. Stał w odkrytym jeepie, a na tylnym siedzeniu jego własny ptaszek-kobziarz siedział jak na grzędzie i śpiewał. Na tyle na ile można było kochać generałów, on był kochany przez ludzi, którzy mu podlegali. Ale po wojnie nie miał się czym zająć. Howden potrzebował kogoś znanego, ale słabego administracyjnie w dziale obrony. Celem Howdena było mieć pozornie silnego człowieka w Ministerstwie Obrony i móc samemu wszystko kontrolować.

Plan ten doskonale zdał egzamin. Nesbitson udowodnił, że nie nadaje się do zarządzania w erze broni atomowej i głowic nuklearnych. Zawsze bez cienia wątpliwości zgadzał się robić to, co mu kazano. Czasem już nawet nie bardzo wiedział o co chodzi w jego własnym ministerstwie. Rozmowa ze staruszkiem przygnębiła Milly. Zrobiła jeszcze trochę kawy i poszła się umyć. Wracając do pokoju zerknęła w duże lustro. W jasnym świetle dojrzała wysoką, atrakcyjną kobietę, jeszcze młodą, o pełnych kształtach i zbyt szeroką w biodrach, pomyślała krytycznie. Ale była mocno zbudowana, miała kształtną twarz, wystające kości policzkowe, szerokie brwi, które wyrywała, kiedy tylko przyszło jej to do głowy. Miała duże szarozielone błyszczące oczy, prosty nos rozszerzony na czubku, zmysłowe wargi i bardzo krótko obcięte włosy ciemnoblond. Krytycznym spojrzeniem obrzuciła swoją fryzurę, zastanawiając się czy nie należałoby przypadkiem skrócić trochę włosy. Nie lubiła salonów fryzjerskich i wolała sama układać sobie fryzurę. Ale do tego włosy musiały być porządnie przystrzyżone. Krótkie włosy miały jedną dobrą rzecz: można było często ich dotykać. Milly często to robiła. James również lubił to robić. Tak jak lubił jej żółty szlafrok, który wciąż nosiła. Kolejny raz pomyślała, że musi się go pozbyć. Wróciła do salonu, żeby zatelefonować jeszcze do dwóch pozostałych członków Komitetu. Jeden z nich to Lucien Perrault, Minister Przemysłu Wojskowego. Nie ukrywał on swojego niezadowolenia, że obudzono go tak wcześnie. Milly postarała się być na tyle oschła na ile umiała, chociaż potem było jej z tego powodu przykro. Przypomniała sobie, że ktoś kiedyś powiedział, że chyba szóstym prawem w kodeksie praw ludzkich jest prawo do niezadowolenia,

szczególnie

rano.

A

przecież

Perrault,

przywódca

francuskich

Kanadyjczyków w Kanadzie był dla niej bardzo miły. Ostatni telefon należało skierować do Douglasa Marteninga, Urzędnika Tajnej Rady, który zawsze ściśle przestrzegał procedury na wszystkich zebraniach. Milly z większym szacunkiem odnosiła się do niego niż do innych. Ministrowie przychodzili i odchodzili, ale Urzędnik Tajnej Rady był zawsze i był najbardziej szanowanym urzędnikiem w Ottawie. Cieszył się opinią samotnika i na ogół, gdy Milly z nim rozmawiała, sprawiał wrażenie, że w ogóle jej nie dostrzega. Ale dzisiaj był nadzwyczaj gadatliwy. - Zapowiada się długie zebranie. Pewnie posiedzimy tam aż do święta Bożego Narodzenia - zażartował. - Nie zdziwiłabym się. Ale nawet jeśli tak będzie, to postaram się, by przyniesiono kanapki z indykiem.

- Ale tu nie chodzi o kanapki, panno Freedeman, tylko o trochę tej krzątaniny i atmosfery domowego ogniska. Potem Milly pomyślała, czyżby uczucie rozczarowania było zaraźliwe? Czy również pan Martening dołączy do szeregu urzędników państwowych, którzy opuścili kręgi rządowe, by poszukać lepiej płatnej pracy w przemyśle? Pomyślała też o sobie. Czy nie był to odpowiedni czas by pomyśleć o zmianach, zanim będzie za późno? Myśl ta nie dawała jej spokoju całe przedpołudnie i nawet wtedy, gdy członkowie Komitetu zaczęli schodzić się do biura Premiera przy Parliament Hill. Elegancko ubrana w szary kostium i białą bluzkę Milly wprowadzała ich do środka. Ostatni przybył generał Nesbitson. Miał na sobie gruby płaszcz i szalik. Milly pomogła mu się rozebrać i stwierdziła, że generał nie wygląda chyba najlepiej. Jakby na potwierdzenie jej tezy zaczął on nagle kasłać zasłaniając usta chusteczką. Milly podała mu szklankę wody. Stary weteran walk przyjął ją z wdzięcznością. - Proszę mi wybaczyć. Zawsze łapię jakieś przeziębienie, kiedy spędzam zimę w Ottawie - wytłumaczył się generał. - Na ogół spędzam zimę na południu, ale teraz dzieje się tyle ważnych rzeczy, że jakoś nie mogłem się wyrwać. Może w przyszłym roku, pomyślała Milly. - Wesołych Świąt, Adrianie - powiedział Cawston, jak zwykle promieniejący dobrym humorem. Stojący za nim Perrault odezwał się: - I, o ironio, życzy tego ten, przez którego podatki kłują nasze serca jak sztylety. Perrault był przystojny, miał czarne oczy, kręcone włosy, gęste wąsy i figlarne oczy. Mówił biegle po francusku i angielsku. Niegdyś w jego sposobie bycia można było wyczuć szlachetność - pozostałość po dobrze urodzonych przodkach. Miał trzydzieści osiem lat i był najmłodszym członkiem Gabinetu. Miał w rzeczywistości większe wpływy, niżby wskazywał urząd jaki piastował. Wybrał to stanowisko sam. Było to jedno z trzech dotowanych ministerstw (dwa pozostałe to Ministerstwo Robót Publicznych i Ministerstwo Komunikacji). Miał pilnować, aby dochodowe kontrakty trafiały do tych ludzi, którzy finansowo wspierali partię. Zatem jego pozycja w hierarchii partii była znacząca. - Nie powinieneś mieć serca tam, gdzie masz konto bankowe, Lucien - powiedział Minister Finansów. - I tak jestem dla was jak święty Mikołaj. To ty i Adrian kupujecie sobie drogie zabawki. - Ale one za to wybuchają z wielkim hukiem - powiedział Perrault. - Ponadto mój drogi w produkcji materiałów obronnych dajemy dużo miejsc pracy, co z kolei daje ci więcej

podatków niż kiedykolwiek. - Pewnie kryje się za tym jakaś skomplikowana teoria ekonomiczna. Szkoda tylko, że ja nigdy nie miałem do nich głowy - powiedział Cawston. Wewnętrzny telefon biurowy zabrzęczał cicho. Milly natychmiast go odebrała. W słuchawce zabrzmiał metaliczny głos Howdena. - Zebranie odbędzie się w sali Tajnej Rady. Za chwilę tam przyjdę - powiedział. Milly spostrzegła, że Minister Finansów ze zdziwieniem zmarszczył brwi. Na ogół niewielkie zebrania, w których nie uczestniczyli wszyscy członkowie Gabinetu, odbywały się dosyć nieformalnie w biurze Premiera. Ale cała grupa posłusznie udała się korytarzem do sali Tajnej Rady. Kiedy Milly zamknęła drzwi za ostatnim wychodzącym, a był to Perrault, zegar wybił jedenastą. Zazwyczaj w takich chwilach szukała sobie jakiegoś zajęcia. Nagromadziło się trochę papierkowej roboty do zrobienia. Ale była przecież Wigilia i nie miała ochoty zabierać się do pracy. Wszystkie sezonowe czynności rutynowe, jak świąteczne telegramy do Królowej, Premierów Wspólnoty i głów zaprzyjaźnionych państw były przygotowane i napisane na maszynie już wczoraj. Miały być wysłane dzisiaj rano. A pozostałe sprawy zostaną załatwione po świętach. Zdjęła kolczyki, bo zaczęły ją uwierać. Były to perełki w kształcie małych guziczków. Nie była wielką zwolenniczką biżuterii. Nie sprawiało jej właściwie różnicy czy ma ją na sobie, czy nie. Wiedziała jednak, że pociągała mężczyzn, ale nigdy dokładnie nie zdawała sobie sprawy dlaczego. Po chwili zadzwonił telefon. Odebrała. Był to Brian Richardson. - Milly - powiedział lider partii. - Czy zebranie już się rozpoczęło? - Właśnie weszli do sali. - A niech to szlag! - Richardson tracił oddech, jakby dopiero co przestał biec. - Czy szef mówił coś o wczorajszej awanturze? - Jakiej awanturze? - To znaczy nie mówił. - Wczoraj u Gubernatora Generalnego prawie doszło do walki. na pięści. Harveya Warrendera trochę poniosło. Myślę, że nieco zawinił alkohol. - Na przyjęciu u Gubernatora? - spytała Milly. - Tak mówią na mieście. - Ale dlaczego pan Warrender?

- Też chciałbym wiedzieć. Mam wrażenie, że spowodowane to było czymś, co powiedziałem parę dni temu. - A co takiego? - Na temat imigracji. Warrender robił nam ostatnio bardzo złą prasę. Prosiłem szefa, żeby coś z tym zrobił. - Może zadziałał zbyt ostro - zażartowała Milly. - To wcale nie jest śmieszne. Awantury z ministrami nie pomogą partii w wyborach. Chciałbym porozmawiać z szefem, jak tylko będzie wolny. I możesz go ostrzec, że jeśli Harvey nie przestanie mieszać, będziemy mieli poważne kłopoty z imigracją na zachodnim wybrzeżu. Wiem, że teraz jest dużo ważnych spraw, ale i to jest ważne. - Jakie kłopoty masz na myśli? - Dzwonił dziś do mnie mój człowiek z Vancouver. Mówił, że Post ma historię jakiegoś durnego pasażera na statku, który twierdzi, że jest źle traktowany przez Imigrację. Jakiś redaktorek już wypłakuje się na ten temat na pierwszej stronie gazety. Dokładnie przed taką właśnie historią wszystkich ostrzegałem. - A czy tak naprawdę jest dobrze traktowany? - A kogo to na Boga obchodzi? Chcę tylko, żeby przestali rozgłaszać takie rzeczy. A jeśli wpuszczenie tego drania do kraju ma załatwić sprawę, to lepiej tak zrobić i koniec. - Chyba rzeczywiście jesteś w przebojowym nastroju. - A nawet jeśli jestem - przyznał Richardson - to dlatego, że taki gnojek jak Warrender naważy piwa, a potem chce, żebym ja je wypił. Podobał jej się gwałtowny język jakim posługiwał się Richardson. Bardzo różnił się od zawodowego blichtru i stereotypów jakimi posługiwali się wszyscy politycy. Może to właśnie dlatego, pomyślała Milly, myślała o Brianie cieplej niż chciała. Czuła to już od sześciu miesięcy, kiedy przewodniczący partii zaczął się z nią umawiać. Na początku nie była jeszcze pewna czy go lubi, czy nie. Umawiała się z ciekawości. Z czasem ciekawość zmieniła się w uczucie bliskości, a miesiąc temu poczuła do niego wyraźny fizyczny pociąg. Jej apetyt seksualny był zupełnie normalny, ale nie nadmierny, jak czasem myślała. Znała wielu mężczyzn od czasu romansu z Jamesem Howdenem. Ale do jej sypialni trafiało bardzo niewielu i tylko ci, którzy naprawdę podobali się jej. Nigdy nie uważała, tak jak inne kobiety, że wspólna noc może być podziękowaniem za miły wieczór. Być może przyciągała mężczyzn swoją prostą zmysłowością i niedostępnością. W każdym razie noc z Richardsonem zakończyła się dziwnie. Nie zadowoliła jej. Doszła natomiast do wniosku, że

jego gwałtowność nie ogranicza się tylko do sfery językowej. Uważała całą sytuację za nieporozumienie. Nie spotykali się już więcej i Milly twardo postanowiła, że nie zakocha się już więcej w żonatym mężczyźnie. Teraz Richardson powiedział: - Gdyby oni wszyscy byli tacy rozsądni jak ty dziecinko, moje życie byłoby jak piękny sen. Niektórym się zdaje, że zajmowanie się relacjami w społeczeństwie to badanie stosunku płciowego mas. No, ale nie ważne. Niech szef zadzwoni do mnie, jak tylko skończy się zebranie. Będę czekał w biurze. Milly, jeszcze jedno. - Słucham. - Co byś powiedziała, gdybym wpadł dziś wieczorem, powiedzmy koło siódmej? Po chwili Milly odparła z wahaniem w głosie: - Sama nie wiem. - Czego nie wiesz? - konkretnie spytał Richardson tonem kogoś, kto nie chce, by mu odmówiono. Coś zaplanowałaś? - Nie - zaczęła Milly. - Ale tradycja każe, by Wigilię spędzać w domu. Richardson roześmiał się, ale nie brzmiało to wcale wesoło. - Jeśli tylko o to ci chodzi, to nie masz się czym przejmować. Mogę cię zapewnić, że Eloise ma własne plany na ten wieczór i nie przewiduje w nich mnie. Pewnie nawet byłaby ci wdzięczna, wiedząc, że nie będę mógł jej przeszkodzić. Milly wciąż się wahała mając w pamięci własną decyzję... ale teraj: nie była pewna. Grając na zwłokę spytała: - Czy mądrze jest teraz o tym rozmawiać? Ściany mają uszy. - Więc nie dajmy im już więcej tematów do plotkowania - przerwał Richardson. Zatem o siódmej? Chcąc nie chcąc zgodziła się i odłożyła słuchawkę. Z przyzwyczajenia, po odłożeniu słuchawki, z powrotem nałożyła kolczyki. Przez chwilę trwała w bezruchu, potem wstała i zamyślona podeszła do wysokich, łukowych okien, z których widać było podjazd przed budynkami Parlamentu. Na dworze ściemniło się i zaczął padać śnieg. Pokrywał teraz grubymi płatkami stolicę kraju. Milly z okien widziała serce stolicy - Wieżę Pokoju, smukłą i wyniosłą aż pod niebo, górującą nad Izbą Gmin i Senatem. Kwadratowe, gotyckie wieże budynku Bloku Zachodniego i Budynku Konfederacji nadawały im wygląd groźnej fortecy; dalej, w budynku z białego kamienia mieściła się ambasada Stanów Zjednoczonych. A na wprost przed nią była

ulica Wellingtona, gdzie, jak zwykle, panował duży ruch. Były momenty, kiedy widok ten był posępny i szary niczym symbol klimatu Kanady i jej specyfiki. Teraz pod białą kołderką zimy ta twardość i kanciastość przeistoczyła się w łagodność. Prognostycy mieli rację. Ottawa miała białe święta. Kolczyki znowu zaczęły uwierać. Zdjęła je po raz drugi.

2. Howden wkroczył do przestronnej sali Tajnej Rady. Była ona wyłożona beżowym dywanem. Inni, to znaczy Cawston, Lexington, Nesbitson, Perrault i Martening siedzieli już na swoich miejscach, przy dużym owalnym stole. Dookoła stołu stały dwadzieścia cztery dębowe krzesła pokryte czerwoną skórą. Sala ta była świadkiem najważniejszych decyzji w dziejach Kanady od czasów konfederacji. Z boku, przy małym stoliku, zasiadł nieduży człowiek z małym notatnikiem i kompletem zaostrzonych ołówków. Był to stenotypista. Kiedy wszedł Premier cała piątka ruszyła się, by powstać, ale Howden powstrzymał ich skinieniem ręki. Podszedł do wysokiego, przypominającego tron, krzesła u szczytu stołu. - Można palić - powiedział. Odsunął krzesło na bok i stał przez chwilę bez słowa. Po czym zaczął mówić oficjalnym tonem: - Celowo zebraliśmy się w tej sali, aby przypomnieć sobie o przysiędze dochowania tajemnicy, którą każdy z was, jako członek Tajnej Rady, złożył. To, co zostanie tu dziś powiedziane jest najwyższą tajemnicą i musi taką pozostać, aż przyjdzie odpowiednia chwila. Nie chcę, żeby wiedzieli o tym nawet nasi najbliżsi koledzy. - Na chwilę przerwał patrząc na stenotypistę. - I myślę też, że będzie lepiej, jeśli zwolnimy naszego protokolanta. - Przepraszam, panie Premierze - wtrącił Martening zza swych okularów. - Może lepiej jednak będzie protokołować nasze wypowiedzi, żeby nie pomyliło się potem, kto co powiedział. Twarze wszystkich zwróciły się ku stenotypiście, który skrzętnie odnotowywał wypowiedzi na temat swojej obecności na zebraniu. Martening mówił dalej: - Myślę, że nasze wypowiedzi będą bezpieczne, bo pan McQuillan był zaufanym świadkiem wielu naszych tajemnic w przeszłości. - Tak. To prawda. Pan McQuillan jest naszym dobrym przyjacielem. Stenotypista, lekko zaczerwieniony, spojrzał na Premiera.

- No dobrze. Niech wszystko zostanie zanotowane, ale moim obowiązkiem jest przypomnieć panu McQuillanowi o obowiązku działania zgodnie z Aktem o Tajemnicy Państwowej. Zna pan treść tego Aktu? - Tak, sir - odpowiedział protokolant odnotowując swoją własną odpowiedź. Howden zebrał myśli. Przygotowania zeszłej nocy pomogły mu zadecydować co ma mówić i w jakiej kolejności, aby przygotować zebranych na spotkanie w Waszyngtonie. Podstawową sprawą było przekonać innych do jego poglądów. Głównie w tym celu ich tu zebrał. Gdyby tu dzisiaj zyskał zgodę i poparcie, miałoby to wielki wpływ na pozostałych ministrów i może w nich też zyskałby zwolenników. Howden miał nadzieję, że tych pięciu ludzi, siedzących za stołem, podzieli jego punkt widzenia i jasno dostrzeże możliwe rozwiązanie. Tragiczne skutki mogłaby przynieść sytuacja, gdyby umysły słabsze od jego spowodowały niepotrzebną stratę czasu. - Nie można już dłużej mieć wątpliwości co do zamiarów Rosji - zaczął Premier. Jeśli były jakieś wątpliwości, wypadki ostatnich kilku miesięcy rozwiały je. W zeszłym tygodniu Kreml zawarł sojusz z Japonią; przedtem pojawiły się grupy komunistów działające w Indiach i Egipcie, a teraz w rządach państw satelitów; nasze dalsze ustępstwa w Berlinie; oś Moskwa-Pekin wprowadzająca zagrożenie do Australo-Azji; wzrastająca ilość głowic jądrowych skierowanych na Amerykę Północną. To wszystko oznacza tylko jedno. Radziecki program dominacji nad światem jest bliski osiągnięcia swego punktu szczytowego. I to nie za pięćdziesiąt lat, nie za dwadzieścia, jak kiedyś chcieliśmy myśleć, ale teraz w tym pokoleniu, w ciągu tej dekady. Oczywiście Rosja wolałaby zwycięstwo bez wojny. Ale ryzyko wojny i tak zostanie podjęte, nawet gdy zachód nie przyjmie wyzwania, a cele Rosji nie będą mogły być osiągnięte w żaden inny sposób. Na sali rozległ się szmer aprobaty. Premier mówił dalej. - W strategii rosyjskiej nigdy nie obawiano się wypadków. Ich poszanowanie ludzkiego życia jest znacznie mniejsze niż nasze i oni są przygotowani na to, by nie bać się niczego. Wielu ludzi w tym kraju, jak i gdzie indziej, będzie miało nadzieję, tak jak kiedyś ludzie wierzyli, że Hitler przestanie narzucać Europie swoje idee. Nie mam nic przeciwko nadziei. To uczucie, które trzeba pielęgnować. Ale tu między sobą, nie możemy pozwolić sobie na luksus nadziei. Musimy jednoznacznie zaplanować naszą obronę i program przetrwania. Mówiąc te słowa przypomniał sobie wczorajszą rozmowę z Margaret; „przetrwanie

jest tego warte, bo przetrwanie to życie, a życie to przygoda”. Miał nadzieję, że w przyszłości słowa te okażą się prawdziwe. - To co powiedziałem nie jest niczym nowym. Nic nowego też, że w pewnym stopniu nasza linia obrony połączona jest z linią obrony Stanów Zjednoczonych. Ale nową rzeczą jest to, że w ciągu czterdziestu ośmiu godzin otrzymałem propozycję bezpośrednio od Prezydenta Stanów Zjednoczonych. Dotyczy ona w jakim stopniu mamy zintegrować nasze wysiłki. Jest to tak daleko posunięte, że aż przerażające. Przy stole widać było rosnące zainteresowanie. - Ale zanim opowiem wam o propozycji, chciałbym wspomnieć jeszcze o czymś. Zwrócił się do Ministra Spraw Zagranicznych: - Arthurze. Zanim tu weszliśmy, spytałem cię co sądzisz o dzisiejszych stosunkach na świecie. Czy mógłbyś powtórzyć odpowiedź jaką mi dałeś. - Oczywiście, panie Premierze. - Arthur Lexington odłożył zapalniczkę, którą obracał w dłoni. Jego twarz była uroczysta jak nigdy. Spojrzał w lewo, potem w prawo. - Moim zdaniem stosunki międzynarodowe są bardziej napięte i sytuacja bardziej niebezpieczna niż kiedykolwiek od 1939 roku - powiedział dobitnie podenerwowanym głosem. - Czy naprawdę jest aż tak źle? - spytał Lucien Perrault. - Tak. Jestem pewien, że tak. Zgadzam się, że trudno tę prawdę zaakceptować. Przyzwyczajeni byliśmy balansować na krawędzi, słysząc co dzień o kryzysie. Ale kryzys minie i nastąpi coś innego. - Pięćdziesiąt lat temu musiało być łatwiej - wtrącił ponuro Cawston. - Przynajmniej zagrożenia wojną występowały w bardziej przyzwoitych odstępach czasu. - Tak. Chyba tak - zmęczonym głosem powiedział Lexington. - W takim razie nowa wojna... - Perrault nie dokończył swego pytania. - Wydaje mi się, że wbrew temu co się dzieje, wojny nie będzie jeszcze przez rok powiedział Arthur Lexington. - Może dłużej. Ale na wszelki wypadek poleciłem ambasadorom, aby byli gotowi spalić wszystkie dokumenty. - To mogłoby być przydatne w poprzedniej wojnie. Z tymi wszystkimi dyplomatycznymi zadęciami - powiedział Cawston i zaczął nabijać fajkę tytoniem. Lexington wzruszył ramionami i lekko się uśmiechnął: - Może masz rację. Howden skrupulatnie zaplanował tę chwilę przerwy w dominacji nad grupą. A teraz, jakby zbierając wodze, znów ją odzyskał. - Zgadzam się w pełni z poglądami Arthura. Zgadzam się do tego stopnia, że zarządziłem natychmiastowe, częściowe zajęcie rządowych pomieszczeń przeznaczonych do

wykorzystania w nagłych wypadkach. Wasze departamenty w ciągu najbliższych paru dni otrzymają poufne noty w tej sprawie. - Po czym groźnie dodał: - Lepiej zbyt wiele za wcześnie, niż zbyt mało za późno. I nie czekając na komentarz mówił dalej: - Chcę teraz powiedzieć, żeby każdy z nas pamiętał jaką pełni funkcję, kiedy wybuchnie Trzecia Wojna Światowa. Poprzez kłęby dymu wypełniającego salę przyjrzał się zebranym. - W dzisiejszej sytuacji Kanada nie może prowadzić wojny, a przynajmniej jako niezależny kraj. Nie może też pozostać neutralna. Na pierwsze - nie pozwala nam nasza sytuacja, na drugie - położenie geograficzne. I nie jest to moja prywatna opinia, ale niezaprzeczalny fakt. Oczy wszystkich wpatrzone były w niego. Do tej pory nie zauważył żadnych oznak niezgody. Ale to mogło przyjść później. - Nasze siły obronne są właściwie tylko symboliczne. I wiadomą rzeczą jest, że dofinansowanie naszej obrony przez Stany Zjednoczone jest daleko wyższe niż nasz cały budżet przeznaczony na obronę. Po raz pierwszy przemówił Adrian Nesbitson: - Ale to nie jest z ich strony filantropia. Amerykanie będą bronić Kanady, jeśli chcą obronić siebie. Nie musimy być im za to wdzięczni. - Nie ma oczywiście żadnego przymusu wdzięczności, ale często dziękuję Opatrzności, że mamy przy naszej granicy przyjaciół, a nie wrogów. - Słyszycie! - krzyknął Lucien Perrault i położył Nesbitsonowi rękę na ramieniu. - Nic nie szkodzi przyjacielu. Ja mogę być wdzięczny za nas dwóch. Ta uwaga, a szczególnie jej autor, zdziwiły Howdena. Przypuszczał, że największy sprzeciw będzie pochodził od przywódcy francuskiej Kanady: z jej odwiecznym strachem przed cudzą interwencją, głęboko zakorzenioną nieufnością do obcych wpływów i więzi. Czyżby pomylił się w sądach? Może nie. Może to jeszcze za wcześnie, żeby coś powiedzieć. Ale zastanowiło go to. - Chciałbym przypomnieć wam kilka faktów - mówił znów stanowczym, dominującym głosem Howden. - Wszyscy wiemy, jakie są możliwe skutki wojny atomowej. Po takiej wojnie przetrwanie będzie zależało od żywności i jej produkcji. Kraje, których tereny uprawne zostaną skażone opadami radioaktywnymi, przegrają walkę o przetrwanie. - Nie tylko żywność zostanie zniszczona - wtrącił Stewart Cawston, a na jego twarzy nie było już uśmiechu - Ale produkcja żywności jest najważniejsza. Większość miast będzie

zrównana z ziemią. Ale jeśli tylko pozostanie kawałek nieskażonej ziemi, ci co przetrwają, będą mogli wyjść z ukrycia i zacząć od nowa. Liczy się tylko żywność i ziemia, by ją uprawiać. Ziemia nas wykarmiła i do niej musimy wrócić. Tylko tu leży szansa przetrwania. Na ścianie sali Tajnej Rady wisiała mapa Ameryki Północnej. Howden podszedł do niej i wszyscy skierowali wzrok na niego. - Rząd Stanów Zjednoczonych dobrze wie, że tereny urodzajne muszą być chronione w pierwszej kolejności. Chcą zabezpieczyć najpierw swoje tereny rolnicze - północ stanu Nowy Jork, Wisconsin, Minnesota, Pennsylvania, pas pszenicy w Dakocie Północnej i Południowej, w Montanie; kukurydza w Iowa; żywy inwentarz w Wyoming; specjalne uprawy w Idaho, północnej części Utah i dalej na południe. To będzie chronione w pierwszej kolejności. Później miasta. - Nie przewiduje się ochrony ziemi w Kanadzie? - spytał cicho Perrault. - Owszem. Jest zarezerwowana jako teren walk. - Znów wrócił do mapy. Wskazującym palcem wskazał kilka punktów bezpośrednio na południe od Kanady, przesuwając się w głąb lądu od wybrzeży Atlantyku. - Oto linia amerykańskich wyrzutni głowic nuklearnych międzykontynentalnych, którymi Stany będą bronić swych terenów rolnych. Wiecie o nich i ja o nich wiem, i każdy początkujący radziecki wywiadowca, też o nich wie. Lexington wymamrotał: - Buffalo, Plattsburg, Presque Isle... - Tak jest - rzekł Howden. - Te punkty oznaczają czołówkę amerykańskiej obrony i dlatego na nie właśnie zostanie skierowany pierwszy radziecki atak. Jeśli atak ten zostanie odparty przez przechwycenie broni, przechwycenie to nastąpi dokładnie nad Kanadą przesunął dłonią po mapie w miejscu, gdzie znajdowało się terytorium Kanady. - Oto pole bitwy! Tu właśnie zgodnie z obecnymi planami ma toczyć się wojna. Zgromadzeni wodzili za dłonią przesuwającą się po mapie. Howden wskazał miasta: Winnipeg, Fort William, Hamilton, Toronto, Montreal i kilka mniejszych. - Najgorsze opady radioaktywne będą w tej okolicy. Już w pierwszych dniach wojny możemy zapomnieć, że miasta te kiedykolwiek istniały. A tereny uprawne będą skażone i bezużyteczne. Zegar na Wieży Pokoju wybił za kwadrans dwunastą. Ciszę w sali przerwał Adrian Nesbitson swym ciężkim kaszlem i stenotypista przewracając kartkę papieru w swym notatniku. Howden zastanawiał się, czy ktokolwiek uchwycił prawdziwy sens tego, co zostało

powiedziane i co mogło nastąpić. Sprawa była zupełnie prosta. Chyba, że nastąpiłby nieoczekiwany wypadek albo fałszywy alarm. Wiadomo było, że Rosjanie zaczną pierwsi. Ich linia ataku przebiegać będzie nad Kanadą. Jeśli systemy ostrzegania zadziałają, Amerykanie będą wiedzieć o ataku na kilka minut wcześniej. Akurat wystarczy, by wystrzelić głowice krótkiego zasięgu. Pierwsza seria przechwycenia odbędzie się najprawdopodobniej na północ od obszaru Wielkich Jezior, w południowym Ontario i w Quebecu. Amerykańska broń nie będzie wyposażona w głowice nuklearne, ale w zetknięciu z radzieckimi będzie wybuchać. Zatem wynikiem zetknięcia będzie wielki wybuch wodoru. W porównaniu z tym, bomba atomowa zrzucona na Hiroszimę to archaiczne i nieznaczące zjawisko. A każdy taki wybuch (Howden miał nadzieję, że będą najwyżej dwa) przyniesie pięć tysięcy mil kwadratowych zniszczeń i radioaktywności. Premier starał się przekazać krótkimi, prostymi słowami, to, co widział już oczyma wyobraźni. - Jak więc widzicie, możliwości przetrwania Kanady jako normalnie funkcjonującego państwa są niewielkie. Po chwili ciszy odezwał się Stewart Cawston. - Zdaję sobie z tego sprawę. Chyba wszyscy mamy świadomość, co może się stać. Ale trudno jest spojrzeć prawdzie w oczy... Czasem lepiej jest odłożyć to na później, udawać, że problem nie istnieje, bo tak jest wygodniej. - Wszyscy ponosimy za to winę - powiedział Howden. - Ale trzeba się zastanowić, czy teraz możemy stawić temu czoła. - Jest w tym wszystkim, co powiedziałeś, jakieś „ale” - odezwał się Perrault. - Tak - odrzekł Howden. - Wszystko, co powiedziałem nastąpi na pewno. Ale musimy dokonać wyboru i podjąć decyzję, czy chcemy wtopić naszą odrębność narodową i suwerenność w narodowość amerykańską. Na reakcje nie trzeba było długo czekać. Adrian Nesbitson poderwał się na równe nogi. Był czerwony na twarzy i krzyczał: - Nigdy! Nigdy! Cawston był zszokowany. - Naród odżegnałby nas od czci i wiary. Martening zadał nigdy nie dokończone pytanie: - Czy pan, panie Premierze, zupełnie poważnie... - Cisza! - uderzył pięścią w stół Lucien Perrault. - Spod swych czarnych loków rzucał wokół groźne spojrzenia.

No tak, pomyślał Howden. Perraulta już straciłem a wraz z nim nadzieję na jedność w narodzie. I teraz Quebec - francuska Kanada będzie stała oddzielnie. Tak jak już wielokrotnie w przeszłości. Jak nieruchoma ostra skała, o którą rozbijały się poprzednie rządy. Inni poszliby z nim. Tego był prawie pewien. Logika anglosaska pomogłaby dojrzeć prawdziwe oblicze problemu i w końcu sama anglojęzyczna Kanada mogłaby dostarczyć niezbędnej siły. Ale podział byłby głęboki, pełen goryczy, żalu i urazów, które nigdy nie byłyby uleczone. Howden miał wrażenie, że Perrault zaraz opuści salę. Ale zamiast tego rzekł: - Chcę usłyszeć wszystko do końca. Bez owijania w bawełnę. James Howden nie tracił czasu. - Jest propozycja, która w przypadku wojny mogłaby zmienić całą sytuację. Jest bardzo prosta. Chodzi o przemieszczenie amerykańskich wyrzutni broni jądrowej ICBM i broni krótkiego zasięgu na północ Kanady. Jeśli tak się stanie, większość opadów radioaktywnych miałaby miejsce na terenach nie zamieszkałych. - A wiatry? - spytał Cawston. - Tak. Wiatry północne mogą przynieść ze sobą część opadów. Ale pamiętajcie, że żadnego kraju nie ominą skutki wojny. A chodzi przecież o to, by jak najbardziej je zmniejszyć. Adrian Nesbitson zaprotestował: - Ale już kiedyś współpracowaliśmy... Howden przerwał mu gwałtownie: - To, co robiliśmy do tej pory to były półśrodki. Chwilowe rozwiązania. Gdyby wojna wybuchła jutro, wszystkie nasze przygotowania okazałyby się nic nie znaczące. Praktycznie nie mamy jak się bronić. Gdyby najechano na nas, tak jak na Belgię podczas walk w Europie, mogliby nas tylko pojmać i wziąć w niewolę. W najgorszym wypadku czeka nas to, że staniemy się polem bitwy w wojnie nuklearnej, naród zostanie zniszczony, a ziemia wyjałowiona zupełnie na kilka wieków. Ale jeśli będziemy działać szybko, uczciwie i realistycznie oceniać możliwości, możemy przetrwać, a ponadto odnaleźć wielkość o jakiej nigdy nie marzyliśmy. Na moment przestał mówić, bo jego własne słowa zdumiały go. Był tak podekscytowany swym przywództwem, że zabrakło mu tchu. Tak musiał się czuć Winston Churchill, gdy wiódł innych ku przeznaczeniu i wielkości. Czy inni też dostrzegali podobieństwo jego i Churchilla? - Powiedziałem wam, co zaproponował mi Prezydent. Chodzi o uroczysty Akt Unii

pomiędzy naszymi dwoma państwami. Unia ma polegać na całkowitym objęciu władzy nad naszymi siłami obronnymi przez Stany Zjednoczone. Nasze siły zbrojne mają podlegać rekrutacji do Armii amerykańskiej pod przysięgą posłuszeństwa. Całe terytorium Kanady ma być areną amerykańskich działań wojskowych i, co najważniejsze, ma odbyć się możliwie jak najszybsze przerzucenie wyrzutni rakietowych na daleką północ Kanady. - Mój Boże! - powiedział Cawston. - Mój Boże! - Chwileczkę. To nie wszystko. Akt Unii przewiduje też unię celną i wspólne prowadzenie polityki zagranicznej. Ale poza tym nasza narodowa jedność i niezależność pozostanie nienaruszona. Pochylił się i oparł dłonie na stole. Po raz pierwszy dając upust uczuciom rzekł: - Jak widzicie, propozycja ta jest przerażająca i drastyczna. Ale rozważałem ją bardzo ostrożnie i dokładnie, przewidując wszystkie możliwe konsekwencje, i moim zdaniem, jest to jedyny sposób, aby uchronić kraj od zagłady przed wojną, która nieuchronnie nastąpi. - Jedyny sposób? - głos Stewarta Cawstona był napięty. Minister Finansów nigdy wcześniej nie był tak bardzo zatroskany i przerażony. Tak jakby jego stary, uporządkowany świat zwalił mu się nagle na głowę. Ale zwalił się nam wszystkim, pomyślał Howden. Czasami tak bywa, mimo że każdy człowiek uważa swój świat za stosunkowo bezpieczny. - Nie ma innego wyjścia i nie ma już na co czekać. Przygotowania są bardzo ważne, a zostało nam już tylko trzysta dni: Jeśli Bóg łaskaw, może trochę więcej. Czas bojaźni minął. Do tej pory duma narodowa zaślepiała nas i paraliżowała zdolność podejmowania decyzji. I nadal tak będzie, jeśli będziemy szukać kompromisów i ugody. Kiedy spytacie: - dlaczego takie rozwiązanie? Odpowiem: - bo innego po prostu nie ma. Spokojnie, głosem mediatora, Arthur Lexington powiedział: - Myślę, że większość ludzi chciałaby wiedzieć, czy w świetle takiego przymierza, nadal pozostajemy niezawisłym narodem, czy tylko państwem-satelitą Ameryki. Jeśli kontrola naszej polityki zagranicznej zostanie oddana Ameryce, cała rzecz będzie mogła opierać się w dużym stopniu wyłącznie na zaufaniu. - Jeśli tak się nieszczęśliwie złoży, że dojdzie do podpisania przymierza, będzie ono oczywiście obowiązywało tylko przez jakiś określony czas? - spytał wolno Perrault. - Sugerowany okres to dwadzieścia pięć lat - odrzekł Premier. Akt taki będzie jednak zawierał klauzulę pozwalającą na unieważnienie go wyłącznie za obopólną zgodą. A jeśli chodzi o zaufanie - tak. Musimy zaufać. Pytanie brzmi: gdzie lepiej to zaufanie ulokować czy w próżnej nadziei, że wojna nie nastąpi, czy w uroczystej przysiędze sąsiada i sojusznika, którego pojęcie etyki narodowej jest takie jak nasze.

- Ale naród! - powiedział Cawston. - Czy kiedykolwiek uda ci się przekonać naród? - Tak. Wierzę, że nam się uda - odrzekł Howden tłumacząc swój plan. Przedstawienie całej sprawy, które zaplanował wcześniej; opozycja, której się spodziewał; głosowanie nad zagadnieniem, które będą musieli wygrać. Rozmowy ciągnęły się godzinami. Przynoszono kawę, a dyskusja ani na chwilę nie zamierała. Papierowe serwetki na stole ułożyły się w kształt choinki. To przypomniało Howdenowi, że od świąt dzieliły ich tylko godziny. Narodzenie Chrystusa. To, czego nas nauczył było takie proste: jedynym, liczącym się uczuciem jest miłość - nauka jasna i logiczna, niezależnie, czy wierzy się w Chrystusa, syna Bożego, czy w Jezusa, ukrzyżowanego człowieka. Ale zwierze, jakim niewątpliwie jest człowiek, nigdy nie wierzyło w czystą miłość i zapewne nigdy nie uwierzy. Człowiek skorumpował słowo Chrystusa poprzez swe uprzedzenia, a Kościół tylko zaciemnił jego właściwy sens. I my teraz, w Wigilię Bożego Narodzenia, robimy to samo, pomyślał Howden. Stewart Cawston, chyba po raz dziesiąty, nabijał fajkę. Lucienowi Perrault skończyły się cygara i palił papierosy Marteninga. Arthur Lexington, który tak jak Premier nie palił, otworzył na chwilę okno, po czym zamknął, bo zrobił się przeciąg. Nad owalnym stołem unosiły się kłęby dymu. W powietrzu unosiła się też dziwna atmosfera nierzeczywistości. Nie wydawało się możliwe, to, co właśnie się działo. To nie mogła być prawda. Ale po jakimś czasie Howden zauważył, jak poczucie rzeczywistości zwycięża emocje i obecnych ogarnia to samo przekonanie, które miał on. Lexington był po jego stronie. Dla Ministra Spraw Zagranicznych to nie było nic nowego. Cawston się wahał, Adrian Nesbitson nic nie mówił, ale on i tak się nie liczył. Douglas Martening był na początku szczerze zaskoczony, ale w końcu był urzędnikiem państwowym i musiał robić to, co każą. Pozostał Lucien Perrault, opozycja oczekiwana, ale jak dotąd, nie zdeklarowana. Urzędnik Tajnej Rady odezwał się z lekką dezaprobatą: - Będziemy mieli kilka problemów natury konstytucyjnej, panie Premierze. - Więc będziemy musieli je jakoś rozwiązać - odrzekł zdecydowanie Premier. - Nie można zgodzić się na unicestwienie tylko dlatego, że w książce z przepisami brak jakichś paragrafów. - Quebec - zaczął wolno Cawston. - Nie poradzimy sobie z tą prowincją. Nadeszła właściwa chwila. Howden zaczął cicho: - Przyznaję, że i ja o tym myślałem. Powoli oczy wszystkich, zwróciły się ku Lucienowi Perrault - wybrańcowi, idolowi i rzecznikowi francuskiej Kanady. Tak jak inni przed nim, Laurier, Lapointe, St. Laurent, w

swych kolejnych dwóch kadencjach bardzo umocnił pozycję Quebecu. Ponadto stały za nim trzy wieki historii. Nowa Francja, Champlain, Monarchia Ludwika XIV, najazd Brytyjczyków i nienawiść francuskich Kanadyjczyków do swych najeźdźców. Nienawiść z czasem minęła. Pozostała nieufność, która nigdy nie minie. Dwukrotnie w wojnach XX wieku, w których uczestniczyła Kanada, dysputy Quebecu podzieliły naród. Kompromis i umiar ocalił niełatwą do osiągnięcia jedność. Ale teraz... - Chyba nie ma potrzeby mówić, koledzy - zaczął Perrault. - Wy i tak pomyślicie za mnie. - Trudno nie dostrzegać faktów, albo historii - wtrącił Cawston. - Historia - powiedział cicho Perrault, po czym uderzył pięścią w stół, aż cały zadrżał. - Czy nikt nie mówił wam, że historia postępuje naprzód; że zmieniają się umysły ludzkie; że podziały nie mogą istnieć wiecznie. Czy spaliście twardo, kiedy inni dojrzewali? Elektryzujące słowa były jak grom z jasnego nieba. - Za kogo nas uważacie? Za chłopów, głupców, analfabetów? Czy sądzicie, że nie widzimy zmieniającego się świata? Nie, moi drodzy. Jesteśmy rozsądniejsi niż wy i nie tak ogłupieni przeszłością. I jeśli musi być tak, jak mówi Premier, to chociaż z bólem, trzeba na to przystać. Ale ból i realna ocena rzeczy, to nic nowego dla francuskiej Kanady. - No cóż, nigdy nie wiadomo, z której strony cię zaskoczą - powiedział cicho Stewart Cawston. I to właściwie było wszystko. Napięcie ustąpiło jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki. Rozległ się gromki śmiech. Perrault ściskał Cawstona. Dziwni z nas ludzie, pomyślał Howden. Przeciętność przemieszana z geniuszem, a czasem z przebłyskami wielkości. - Może to będzie mój koniec - wzruszył ramionami Perrault. - Ale poprę Premiera i postaram się przekonać innych, żeby zrobili to samo. Howden poczuł olbrzymią wdzięczność za słowa Perraulta. Milczący dotąd Adrian Nesbitson zadziwiająco głośno odezwał się: - Skoro tak pan uważa, Premierze, to dlaczego poprzestawać na półśrodkach? Dlaczego nie zaprzedać się zupełnie Stanom Zjednoczonym? - Pięć głów jednocześnie zwróciło się w jego kierunku. Starszy pan zaczerwienił się, ale odważnie ciągnął dalej: - Uważam, że za wszelką cenę powinniśmy zachować naszą niezależność. - Do pewnego stopnia, tak. Nie ulega wątpliwości. Jeśli uda nam się odeprzeć inwazję nuklearną - rzeki lodowato Howden. Po tym, co powiedział Perrault, słowa Nesbitsona były jak zimny prysznic. Panując nad swym gniewem, Howden dodał: - A może Minister Obrony

ukrywa przed nami jakieś własne sposoby na odparcie takiego ataku. Był to przykład głupoty i krótkowzroczności, z którą Howden będzie musiał sobie poradzić. Wyobraził sobie kawalkady takich podstarzałych Nesbitsonów maszerujących ślepo ku zapomnieniu. Szkoda, że musiał trwonić swą energię na przekonywanie takich głupców o potrzebie ochrony samych siebie. Nastąpiła niewygodna cisza. Nie było tajemnicą, że ostatnio Premier nie był zadowolony z pracy Ministra Obrony. Howden mówił dalej zwracając się do Nesbitsona: - W przeszłości ten Rząd robił wszystko dla utrzymania narodowej niepodległości. I moje własne odczucia w tym względzie demonstrowałem już nie raz. - Przy tych słowach rozległ się aplauz na znak potwierdzenia. - Ta osobista decyzja, którą podjąłem, nie była łatwa i mogę nawet powiedzieć, że wymagała dużo odwagi. Najłatwiej jest być bezmyślnym; może to sprawiać pozory odwagi, ale w rezultacie, to większe tchórzostwo. - Przy słowie „tchórzostwo” Adrian Nesbitson poczerwieniał jak burak, ale Howden ciągnął dalej: - I jeszcze jedno. Podczas spotkań Gabinetu w nadchodzących tygodniach nie chcę słyszeć wyrażeń z politycznego rynsztoka, jak „Zaprzedać się Stanom Zjednoczonym”. Howden zawsze prowadził Gabinet twardą ręką, często publicznie upominając ministrów za używanie niewłaściwego języka. Ale chyba nigdy jeszcze jego gniew nie był tak wyraźny. W dość niezręcznej sytuacji byli inni obserwujący Adriana Nesbitsona. Wydawało się, że stary żołnierz odeprze atak, ale osunął się gwałtownie na krzesło i mamrotał coś niewyraźnie. - Może źle zrozumiano... niefortunne wyrażenie. - Pragnął, by uwaga skierowana została już na inne tory. Na to odezwał się jakby ze współczuciem Cawston. - Unia celna, to, z naszego punktu widzenia, coś bardzo atrakcyjnego. Moglibyśmy na tym wiele skorzystać. Ale każda umowa powinna pójść znacznie dalej. W końcu Amerykanie, kupując naszą obronę, kupują też swoją własną. Muszą zagwarantować rozwój naszego przemysłu... - Nasze żądania nie będą małe i zamierzam to jasno powiedzieć w Waszyngtonie. W tym krótkim czasie, jaki pozostał, musimy umocnić naszą gospodarkę, tak abyśmy po wojnie byli silniejsi niż którakolwiek z walczących stron - mówił Howden. - To może być naprawdę niezłe posunięcie - wtrącił Cawston. - Jest coś jeszcze. Największe żądanie, jakie zamierzam wysunąć.

Nastąpiła chwila ciszy, którą przerwał Lucien Perrault: - Słuchamy panie Premierze. Wspomniał pan o jakimś żądaniu. Arthur Lexington bawił się w zamyśleniu ołówkiem. Howden nie miał odwagi powiedzieć im teraz. Jeszcze nie. Sama koncepcja była zbyt wielka, zbyt odważna i w pewien sposób niedorzeczna. Przypomniał sobie swoją wczorajszą rozmowę z Lexingtonem, gdy wyjawił mu swoją tajemnicę. - Amerykanie nigdy się na to nie zgodzą. Nigdy - powiedział z pełnym przekonaniem Minister Spraw Zagranicznych. A Howden odpowiedział: - Jeśli będą wystarczająco doprowadzeni do ostateczności, mogą się zgodzić powiedział Premier. A teraz z determinacją, patrząc na wszystkich, powiedział dobitnie: - Na razie nic nie mogę wam powiedzieć, poza jednym: jeśli spełnią to żądanie, to będzie to największe osiągnięcie dla Kanady w tym stuleciu. A poza tym, do czasu spotkania w Białym Domu, musicie mi zaufać. Ufaliście mi już nie raz. Teraz domagam się waszego zaufania Siedzący za stołem kolejno potakiwali głowami na znak poparcia. Howden doznał poczucia tryumfu. Wszyscy byli za nim. Swoją perswazją, logiką i siłą przewodnią zyskał poparcie dla swych tez. Był to pierwszy sprawdzian sił i być może to, co zrobił tutaj po raz pierwszy, da się powtórzyć gdzie indziej. Tylko Adrian Nesbitson siedział nieruchomo w milczeniu. Miał ponurą twarz i wzrok wbity w ziemię. Howden poczuł przypływ złości, bo nawet zakładając, że Nesbitson był głupcem, Howden i tak; potrzebował jego poparcia. Po chwili gniew minął, bo przecież Ministra Obrony można się było łatwo pozbyć, a wtedy nie będzie już kłopotliwy.

5. Senator Richard Deveraux Gazeta Post z Vancouver, zamieszczająca na ogół różne brukowe sensacje, nadała bardzo głęboki, humanitarny wydźwięk artykułowi Orliffe’a na temat niedoszłego imigranta Henri Duvala. Opowieść ukazała się na pierwszej stronie wszystkich świątecznych wydań gazety. Artykuł ustępował miejsca jedynie reportażom na temat zabójstw na tle seksualnym. Był to w końcu wiodący temat tego pisma. Tytuł artykułu brzmiał: Bezdomny Morski Wędrowiec Spędzi Ponure, Samotne Święta Bożego Narodzenia. A pod spodem, na cztery kolumny szerokie i na czterdzieści linii długie, widniało wyraźne zdjęcie młodego człowieka stojącego plecami do szalupy ratunkowej statku. Na ogół zdjęcia w gazetach były niewyraźne, ta fotografia jednak wyraźnie ukazywała twarz bohatera pełną tęsknoty i jakiejś nieokreślonej niewinności. Artykuł bardzo się spodobał głównemu redaktorowi gazety, który przesłał go natychmiast wydawcy. Ten z kolei zadzwonił do Dana Orliffe’a do domu i powiedział: - Spróbuj znaleźć jakiś dalszy ciąg na czwartek. Może uda ci się coś wyciągnąć od tych ludzi z Urzędu Imigracyjnego. Wygląda na to, że ta historia wzbudzi wielkie zainteresowanie. W samym Vancouver zainteresowanie tą sprawą przeszło wszelkie oczekiwania. Pasażer Vastervika stał się tematem rozmów w domach, klubach i barach. Niektórzy bardzo mu współczuli, inni mówili o „przeklętych urzędnikach”, jeszcze inni o „biurokratycznej bezduszności”. W godzinę po ukazaniu się artykułu, do redakcji zadzwoniło trzydzieści siedem osób. Wszyscy wyrażali redakcji swą wdzięczność, za to, że przekazała tę historię do publicznej wiadomości. Wszystkie telefony dokładnie zanotowano, aby mieć dowód na to, jakie poruszenie wywołała typowa dla Posta nowinka. Były także i inne oznaki zainteresowania. Pięciu miejscowych dysk dżokeji wyraziło swe współczucie dla Henri Duvala na falach eteru, dedykując mu kolędę „Cicha noc”. W chińskiej dzielnicy, wśród oklasków gości nocnego klubu, jedna ze striptizerek dedykowała swój numer „temu samotnemu biedakowi na statku”. A księża podczas kazań kilkukrotnie nawiązywali do „obcego przybysza w naszym kraju”. Piętnastu czytelników tak wzruszyła ta historia, że napisali do redakcji listy, z których czternaście wydrukowano. Autor piętnastego, dziwnego i niespokojnego listu pisał o

kosmitach i Duvala uważał za wysłannika Marsjan. Poza tym ostatnim listem, we wszystkich pozostałych uważano, że ktoś powinien zrobić coś w całej tej sprawie, ale nikt nie bardzo wiedział kto i co powinien zrobić. Kilka osób wyraziło swe wzruszenie i chęć pomocy czynem. Oficer Armii Zbawienia i ksiądz katolicki postanowili odwiedzić Duvala. Bogata wdowa, po zmarłym handlarzu złotem, osobiście sporządziła paczkę zawierającą żywność i papierosy, i posłała ją przez swego szofera białym cadillakiem aż pod sam statek. Potem dosłała jeszcze butelkę ulubionej whisky jej męża. Szofer przez moment pomyślał nawet by ją ukraść, ale byłoby to poniżej jego godności, więc zgodnie z instrukcją doręczył przesyłkę. Sprzedawca sprzętu elektrycznego, zagrożony perspektywą bankructwa, zapakował jedno radio, zaadresował na nazwisko Duval a i doręczył na statek. Rencista kolejowy, którego zarobki wystarczyłyby na utrzymanie, gdyby ceny zatrzymały się na poziomie tych z lat 40-ych, włożył do koperty dwa dolary i przesłał do redakcji Posta z prośbą o przekazanie Duvalowi. Grupa kierowców autobusów zebrała do czapki w sumie siedem dolarów i trzydzieści centów, i właściciel czapki osobiście przyniósł Duvalowi pieniądze w świąteczny poranek. Pogłoska rozniosła się błyskawicznie poza granice Vancouver. Po raz pierwszy historia pojawiła się 24-go grudnia w głównym wydaniu Posta o 10-ej rano. O 10.10 napisano artykuł, jeszcze raz w formie bardziej skondensowanej i podano go do całej prasy i radia na zachodnim wybrzeżu. Dalekopisami przekazano do prasy w Toronto, a stamtąd do różnych agencji prasowych m. in. Reutera w Nowym Jorku. Amerykańskie agencje, cierpiące na brak nowinek w czasie świąt, podały tę wiadomość na cały świat. Gazeta Star z Johanesburga poświęciła tej sprawie całą stronę, sztokholmska Europa Press ćwierć kolumny. Londyńska Daily Mail zamknęła sprawę w czterech linijkach. Gazeta Harald w Melbourne i La Pensa w Buenos Aires opisały tę historię w jednym akapicie. Moskiewska Prawda określiła to jako przykład kapitalistycznej hipokryzji. W Nowym Jorku jakiś peruwiański delegat w Organizacji Narodów Zjednoczonych, dowiedziawszy się o tym wydarzeniu, skierował petycję do Generalnego Zgromadzenia, aby coś temu zaradzić. W Waszyngtonie ambasador brytyjski przeczytał artykuł i bardzo się zaniepokoił. Cała historia dotarła do Ottawy wczesnym popołudniem, akurat w porze wydania dwóch wieczornych gazet. Gazeta Citizen umieściła artykuł na pierwszej stronie i zatytułowała: Człowiek bez własnego kraju blaga

„pozwólcie mi tu zostać". Journal wydrukował raport na trzeciej stronie pod bardziej umiarkowanym tytułem: Pasażer, który nielegalnie przypłynął statkiem do naszego kraju, domaga się wpuszczenia do naszego kraju. Brian Richardson, który myślał nad problemami jakie wyłonią się przed partią, kiedy ujawnione zostaną tajne propozycje Waszyngtonu, przeczytał obie gazety w swym biurze przy Sparks Street. Sekretarz partii był dużym, atletycznie zbudowanym mężczyzną o niebieskich oczach, jasnych włosach i zaróżowionych policzkach. Na ogół na twarzy jego malował się wyraz pogodnego sceptycyzmu. Brian szybko wpadał w złość i była w nim jakaś ukryta siła. Teraz ten zwalisty mężczyzna zapadł się głęboko w fotelu, położył obie nogi na zaśmiecone papierami biurko i wetknął fajkę w usta. Biuro było puste i ciche. Jego podwładni, pomocnicy i asystenci poszli wcześniej do domu, niektórzy obładowani świątecznymi zakupami. Po dokładnym przeczytaniu dwóch gazet, ponownie zajął się nielegalnym przybyszem na statku. Intuicyjnie wyczuwał, że mogło to spowodować poważne kłopoty polityczne. W porównaniu z innymi, ważnymi sprawami, które miały wkrótce nadejść, nie był to istotny problem. Ale był to jeden z tych, którymi opinia publiczna najbardziej lubiła się zajmować. Westchnął; czasem miał wrażenie, że kłopoty nigdy się nie skończą. Premier nie skontaktował się z nim jeszcze. Richardson, odłożył gazetę, napełnił fajkę i usadowił się wygodnie w fotelu, by nadal czekać na telefon.

2. Niespełna kilometr dalej, na terenach klasztoru, w Rideau Club przy Wellington Street, siedział senator Richard Deveraux, który, dla zabicia czasu przed odlotem do Vancouver, także przeczytał obie gazety. Odłożył cygaro do popielniczki i z uśmiechem wydarł z gazety artykuł o nielegalnym przybyszu. W przeciwieństwie do Richardsona, który miał wielką nadzieję, że wydarzenie to nie przeszkodzi Rządowi, senator, związany z partią opozycyjną, z radością wierzył, że jednak przeszkodzi. Senator Deveraux skradł pismo z czytelni Klubu Rideau - kwadratowej, wysokiej komnaty, której okna wychodziły na Parliament Hill. Wejścia do komnaty strzegło zrobione z brązu popiersie Królowej Wiktorii. Dla starzejącego się już senatora, czytelnia i cały Klub były dobrze znanym, odwiedzanym od lat miejscem. Klub Rideau w Ottawie jest ekskluzywny i przeznaczony tylko dla wtajemniczonych. Na zewnątrz nie umieszczono nawet

tabliczki z jego nazwą. Przechodzący obok pieszy, nie domyśliłby się nigdy, że mija jeden ze sławniejszych budynków w Ottawie. Można go było właściwie wziąć za prywatną, lekko podniszczoną posiadłość. Wewnątrz panowała bardzo wyrafinowana atmosfera. Nie ma żadnych przepisów nakazujących zachowanie ciszy, ale przez większą część dnia panuje tu grobowa cisza. Nowi członkowie klubu też mówili tu szeptem. Członkami Klubu Rideau byli na ogół ludzie należący do politycznej elity Kanady ministrowie, senatorowie, sędziowie, dyplomaci, czołowi urzędnicy państwowi, wojskowi o wysokiej randze, kilku zaufanych dziennikarzy i kilku zwykłych członków Parlamentu, których stać jest na uiszczanie słonych opłat. Mimo, że unikano tu raczej rozmów na tematy zawodowe, wiele spraw politycznych załatwiano właśnie w Klubie. W zasadzie, większość ważkich decyzji dotyczących rozwoju Kanady, została podjęta w Klubie przy brandy i cygarach. Zazwyczaj siedzieli wtedy, tak jak dziś senator Deveraux, w głębokich, obitych czerwoną skórą fotelach. Richard Borden Deveraux świetnie wyglądał na swoje siedemdziesiąt lat. Był wysoki, wyprostowany, miał jasne oczy i czerstwą cerę, chociaż nigdy nie uprawiał żadnych ćwiczeń. Był dystyngowany, a jego zachowanie było mieszaniną prostoduszności i agresywności, a jednak nigdy nikogo nie obraził. Dużo mówił, i miało się wrażenie, że w ogóle nie słuchał, chociaż nigdy nic nie uronił z tego, co zostało powiedziane. Miał wpływy, prestiż i wielki majątek oparty na przemyśle drzewnym w zachodniej Kanadzie, odziedziczony po przodkach. Senator wstał z miejsca i wciąż z cygarem podszedł do jednego z dwóch telefonów w dalszej części budynku. Wykręcił kilka numerów, by znaleźć Bonara Deitza, lidera Opozycji Parlamentarnej w jego biurze. - Bonar, mój chłopcze, zrobiłeś mi wielką niespodziankę pracując tak pilnie w Wigilię. - Pisałem listy - odparł krótko. - Ale już wychodzę. - Wspaniale! Wpadniesz na chwilę do Klubu? Musimy się spotkać i coś omówić. Bonar już chciał zaprotestować, ale senator mu przerwał: - To nie jest pora na takie fochy, mój chłopcze. Jeśli oczywiście chcesz, żeby nasza partia wygrała wybory i żebyś ty został Premierem, zamiast tego durnia Howdena. A ty chcesz przecież zostać premierem, prawda? - głos senatora przybrał pieszczotliwy ton. - No, nic się nie martw, mój chłopcze, na pewno wszystko będzie dobrze. A teraz pospiesz się, żebym tu długo na ciebie nie czekał. Chichocząc, senator usiadł w głównej sali Klubu układając w głowie plan, jak obrócić

na korzyść swojej partii wydarzenia, o których właśnie przeczytał. Wypuszczając kłąb siwego dymu cygara, oddał się teraz swemu ulubionemu ćwiczeniu intelektu. Richard Deveraux nie był nigdy mężem stanu, ani nawet prawodawcą. Polem jego działalności była manipulacja polityczna i temu poświęcił swoje życie. Cieszył się swą na wpół anonimową władzą. W swojej partii obejmował kilka wybieralnych stanowisk, ale przywództwo partii odrzucił. Nie było w tym nic groźnego. Opierało się to na dwóch czynnikach: pierwszym było naturalne polityczne wyczucie, które sprawiało, że wielokrotnie się go radzono i drugim - rozważne użycie pieniędzy. Wtedy, gdy jego partia była u władzy, Richard Deveraux, dzięki swym zdolnościom, zdobył najważniejszą nagrodę przyznawaną członkom partii - mianowicie dożywotnie członkostwo w kanadyjskim Senacie. Jeden z senatorów powiedział o pozycji senatorów, że są to „najlepiej opłacani renciści w Kanadzie”. Jak większość jego kolegów senatorów, Deveraux rzadko brał udział w debatach, które organizowano dla pozoru, jako jedyny dowód na to, że Wyższa Izba w ogóle istnieje. A głos zabrał tylko dwa razy. Raz, na temat parkingu dla senatorów na Parliament Hill i raz, aby zwrócić uwagę, że system wentylacyjny w Senacie powoduje przeciągi. W obu przypadkach podjęto odpowiednie działanie. Senator stwierdził, że i tak dużo powiedział, biorąc pod uwagę inne przemówienia w Senacie. Od telefonu minęło już dziesięć minut, a przewodniczącego partii opozycyjnej jeszcze nie było. W oczekiwaniu na niego, senator postanowił się zdrzemnąć. Prawie natychmiast - z powodu swego wieku i obfitego lunchu - zasnął.

3. Centralny gmach Parlamentu był cichy i opuszczony, gdy Bonar Deitz zamykał dębowe drzwi swojego gabinetu, numer 407 S. Echo jego kroków na marmurowej posadzce brzmiało donośnie. Został dłużej niż zamierzał, bo poświęcił trochę czasu na pisanie jakichś osobistych notatek. Spotkanie z Deveraux jeszcze bardziej opóźni jego powrót do domu, ale był ciekaw, co też ten starszy pan miał mu do powiedzenia. Nie czekając na windę, zszedł po marmurowych schodach na parter. Małymi kroczkami szybko przemierzył schody. Jego drobna, delikatna dłoń lekko wspierała się na mosiężnej poręczy. Można byłoby go wziąć za handlowca, którym w rzeczywistości był, ale na pewno nie za politycznego przywódcę. Przywódcy mają na ogół siłę i autorytet, a jemu brakowało tych cech. Nawet nie miał atrakcyjnej twarzy, co czasami może okazać się atutem w karierze

polityka. Jeden z rysowników narysował kiedyś jego karykaturę - głowa w kształcie migdała osadzona na strąku fasoli. A mimo to cieszył się w kraju sporym powodzeniem. Niektórzy sądzili, że ma więcej lepszych cech niż jego główny oponent - James McCallum Howden. Ale mimo to, w poprzednich wyborach, Howden i jego partia pobili Deitza na głowę. Kiedy wchodził do sali konfederacji usłyszał, że strażnik rozmawia z jakimś młodym człowiekiem. Wyglądał na nastolatka; miał na sobie beżowe spodnie i marynarkę. Deitz wyraźnie słyszał ich rozmowę: - Przykro mi, ale to nie ja ustanawiam przepisy - mówił strażnik. - Wiem, ale czy nie mógłby pan zrobić wyjątku. Jeden jedyny raz? - chłopak mówił z amerykańskim akcentem głębokiego południa. - Mam tylko dwa dni. Moi rodzice wracają... Bonar Deitz zatrzymał się. Nie była to jego sprawa, ale coś w tym chłopcu sprawiało, że zainteresował się nim. - O co chodzi? - spytał. - Ten młody człowiek chciałby zwiedzić budynek - odpowiedział strażnik. Tłumaczę, że to niemożliwe, że są święta. - Studiuję na Uniwersytecie w Chattanooga, sir - zaczął chłopak. - Piszę pracę magisterską z historii konstytucji. Pomyślałem, że skoro już tu jestem... Deitz zerknął na zegarek. - Mogę cię oprowadzić, jeśli się pospieszymy. Chodź. Zawrócili. - O rany! Ale niezłe. - Wychudzony student szedł obok Deitza długimi, lekkimi krokami rozglądając się wokół. - Jeśli studiujesz historię konstytucji, na pewno będziesz umiał zrozumieć różnicę pomiędzy naszym kanadyjskim systemem rządzenia a waszym. Chłopak kiwnął potakująco głową. - Myślę, że w zasadzie rozumiem. Podstawowa różnica jest taka, że u nas wybiera się Prezydenta, a u was Premier nie jest wybierany. - Nie jest wybierany jako Premier - rzekł Deitz. - Ale, aby zasiadać w Izbie Gmin musi szukać wyborców wśród Członków Parlamentu, tak samo jak inni członkowie. Po wyborach lider partii większości zostaje Premierem i dobiera sobie ministrów spośród członków swej partii. System kanadyjski jest monarchią parlamentarną z pojedynczą, nieprzerwaną linią władzy, począwszy od zwykłego, szarego człowieka biorącego udział w głosowaniu, poprzez Rząd aż do Korony. W waszym systemie jest podział władzy: Prezydent

ma pewne uprawnienia, a Kongres inne. - Kontrola i równowaga - wtrącił chłopiec. - Czasem kontroli jest za dużo i nic nie może być zrobione. Bonar Deitz uśmiechnął się: - Nic nie powiem, aby nie pogorszyć sąsiedzkich stosunków. Weszli do hallu Izby Gmin. Bonar otworzył jedne z ciężkich podwójnych drzwi i wprowadził chłopca do właściwej siedziby Parlamentu. Zatrzymali się. Otaczała ich absolutna cisza. Paliło się tylko kilka świateł, a galeryjki i dalsze ściany sali majaczyły w ciemnościach. - Kiedy zasiada tu Parlament, sala ta bardzo się ożywia - powiedział Deitz. - Cieszę się, że mogę obejrzeć to teraz - rzekł chłopak. - Wygląda to bardzo tajemniczo. - Sala ta ma bardzo stare tradycje - zaczął Deitz. Opowiedział też, jak to Premier i lider Opozycji zasiadają naprzeciwko siebie, podczas zgromadzeń Izby. - Widzisz, uważamy, że bezpośredni kontakt ma dużo zalet. Przy naszym systemie władzy, reprezentant władzy wykonawczej jest bezpośrednio odpowiedzialny za swoje decyzje przed Parlamentem. Chłopiec uważnie spojrzał na swego przewodnika: - Zatem, gdyby pańska partia wybrała więcej ludzi, pan byłby dzisiaj Premierem, a nie liderem Opozycji. - Tak. Zgadza się - odpowiedział Deitz zaskoczony szczerością chłopca. - Myśli pan, że to się kiedyś panu uda? - Sam się nad tym zastanawiam - odrzekł Deitz. Zamierzał poświęcić chłopcu tylko parę minut, ale miło się im rozmawiało. Deitz znowu dał się odwieść od tego, co zaplanował wcześniej. Często mu się to zdarzało. Być może właśnie to było przyczyną braku sukcesów w polityce. Inni, których znał, na przykład James Howden, wytyczali sobie prostą drogę i nią szli. Deitz nigdy tego nie umiał. Ani w polityce, ani w życiu. Przybył do Klubu Rideau godzinę później niż zamierzał. Kiedy wieszał płaszcz, przypomniał sobie, że obiecał spędzić większość tego dnia w domu. W sali na górze, senator Deveraux mocno spał, pochrapując delikatnie. - Senatorze - powiedział cicho Deitz. - Senatorze! Staruszek otworzył oczy. - Ojej, chyba zasnąłem. - Pewnie wyobraził pan sobie, że jest w Senacie - rzekł Bonar i usiadł obok senatora.

Senator uśmiechnął się. - Gdyby tak było, nie budziłby mnie pan tak delikatnie. - Wyciągnął z kieszeni kawałek gazety. - Przeczytaj to mój chłopcze. Deitz poprawił okulary i zaczął uważnie czytać. W tym czasie senator zapalił cygaro. Spoglądając na niego, Deitz powiedział: - Mam do pana dwa pytania, senatorze. - Pytaj mój chłopcze. - Pierwsze: ponieważ mam już sześćdziesiąt dwa lata, czy mógłby pan przestać zwracać się do mnie „mój chłopcze”? Senator roześmiał się. - Kłopot w tym, że wy młodzi chcecie uważać się za starszych niż jesteście. Nie martw się. Starość nadejdzie wkrótce. A teraz, mój chłopcze, jakie jest twoje drugie pytanie? Bonar Deitz westchnął. Nie zamierzał się kłócić z senatorem. Zapalił papierosa i spytał: - A co z tym facetem w Vancouver, Henri Duvalem. Czy pan coś wie? Senator Deveraux przecząco pokręcił głową: - Nic nie wiem. Oprócz tego, że w chwili, kiedy o nim przeczytałem, powiedziałem sobie, że nadszedł moment, aby pokrzyżować szyki naszym oponentom. - Kilka innych osób weszło do sali. Powitali Dietza i senatora skinieniem głowy. Senator konspiracyjnie ściszył głos: - Słyszałeś, co wydarzyło się u Gubernatora wczoraj wieczorem? Awantura wśród członków Gabinetu. Bonar Deitz przytaknął. - Tak, i to, za przeproszeniem, pod samym nosem przedstawiciela naszego monarchy. - Takie rzeczy się zdarzają - rzekł Deitz. - Pamiętam, kiedyś u nas była awantura... - Proszę cię! Nie popełniaj kardynalnego błędu i nie próbuj być sprawiedliwy. - Wie pan co - zaczął Deitz. - Obiecałem żonie... - Będę się streszczał. - Przełożył cygaro w lewy kącik ust i złożył razem dłonie. Punkt pierwszy: wiemy, że wśród naszych przeciwników panuje lekkie zamieszanie. Punkt drugi: jak mi mówiono, iskra, która spowodowała wybuch, dotyczyła imigracji i Harveya Warrendera. Na razie wszystko jasne? Deitz pokiwał głową. - Słucham dalej. - Punkt trzeci: poszczególne przypadki imigracyjne, o których dowiadywała się

ostatnio opinia publiczna, traktowane były przez naszych oponentów z przerażającym lekceważeniem. Zgadzasz się ze mną? - Tak, zgadzam - ponownie przytaknął Deitz. - Doskonale. - Senator Deveraux był bardzo zadowolony z siebie. - Tak więc przechodzimy do punktu czwartego. Wydaje się bardzo prawdopodobne, że nasz nieokrzesany Minister Imigracji zabierze się do sprawy tego młodego człowieka z taką samą nieudolnością, jak do innych spraw. A przynajmniej taką mamy nadzieję. Bonar Deitz uśmiechnął się. - Dlatego - mówił wciąż przyciszonym głosem senator. - Dlatego uważam, że jako partia opozycyjna powinniśmy stać się orędownikiem sprawy Duvala. Trzeba rozdmuchać tę sprawę i skierować ją przeciw rządowi Howdena. - Rozumiem w czym rzecz - rzekł Bonar Deitz. - Może uda nam się zebrać kilka głosów. Lider Opozycji, zza okularów, przyjrzał się dokładnie senatorowi Deveraux. To prawda, powiedział do siebie. Senator mocno się postarzał, ale, gdyby odrzucić jego dziwactwa, był to bardzo przebiegły polityk. Deitz powiedział: - Bardziej niepokoi mnie dzisiejsze oświadczenie dotyczące spotkania Howdena z Prezydentem w Waszyngtonie. Mówią, że chodzi o rozmowy handlowe, ale mam wrażenie, że naprawdę chodzi o coś więcej. Chciałem prosić o dokładniejsze wyjaśnienie na jaki temat zamierzają dyskutować. - Błagam nie rób tego - powiedział senator Deveraux. - Nie zdobylibyśmy tym publicznego współczucia jedynie rozdrażnienie. Nie ma też co zawracać głowy Howdenowi. Może rozmawiać o czym chce. Ma do tego prawo. Z urzędu. Pewnego dnia ty też będziesz miał takie prawo. - Gdyby chodziło tylko o rozmowy handlowe, nie spotykaliby się przecież teraz. Nic ciekawego nie wydarzyło się w tej dziedzinie - mówił cicho Bonar Deitz. - Dokładnie! - powiedział senator triumfalnym tonem. - A kiedy byłaby lepsza pora na zrobienie sobie ładnej fotki w dobrym towarzystwie i artykuł albo dwa w światowej prasie. Nie, mój chłopcze. Atak nic dobrego by nie przyniósł. A poza tym, jeśli mają rozmawiać na temat handlu, to kogo to w ogóle może zainteresować poza paroma importerami i eksporterami? - Mnie na przykład - powiedział Deitz. - I powinno obchodzić wszystkich. - Oh! Co ludzie powinni robić i co faktycznie robią to dwie różne rzeczy. A poza tym obchodzi nas tylko przeciętny wyborca. On nie wie nic o handlu międzynarodowym, i co

więcej, wcale nie chce wiedzieć. Oni chcą orientować się w sprawach, które są w stanie pojąć, na przykład ludzkie historie, które poruszają ich uczucia, wywołują łzy lub śmiech. Coś takiego właśnie jak historia tego młodego, samotnego rozbitka, który tak bardzo potrzebuje przyjaciela. Chcesz zostać jego przyjacielem, mój chłopcze? - No cóż. Chyba ma pan rację - odparł Deitz w zamyśleniu. Staruszek miał na pewno rację mówiąc, że Opozycja potrzebuje jakiegoś punktu zaczepienia, by zaatakować Rząd. Ostatnio właściwie nie było wiele takich możliwości. Co więcej, Bonar Deitz zdawał sobie w pełni sprawę, że ostatnio był często krytykowany przez swych popleczników. Mówili, że jest zbyt łagodny jako lider Opozycji w swych atakach na Rząd. Pewnie mieli słuszność; czasami rzeczywiście był zbyt łagodny, ale to dlatego, że zawsze dostrzegał punkt widzenia swego przeciwnika. Biorąc pod uwagę wszystkie zawiłości polityki, nie była to jednak zaleta. Ale taka prosta i wyraźna sprawa dotycząca praw ludzkich to co innego. Mógłby zażarcie walczyć z Rządem i zadawać mu twarde ciosy w jego czułe punkty. Wyrównałby w ten sposób swe rachunki. Ponadto byłaby to walka rozumiana i aprobowana przez prasę i opinię publiczną. Ale czy pomogłoby to jego partii w przyszłych wyborach? Był to prawdziwy sprawdzian, głównie dla niego. Przypomniał sobie pytanie, które zadał mu dziś młody student: „Myśli pan, że to się kiedyś panu uda?" Następna kampania odpowie na to pytanie w ten czy inny sposób. Bonar Deitz przewodniczył Opozycji w ciągu jednych wyborów i przegrał. Następna porażka oznaczałaby koniec jego kadencji jako lidera i przekreślenie jego szans na stanowisko Premiera. Czy walka, którą miał na myśli senator, pomogłaby mu? Tak. Najprawdopodobniej tak - zdecydował. - Dziękuję, senatorze. Myślę, że pańska sugestia jest trafna. Jeśli się uda, rozdmuchamy sprawę tego Duvala i poruszymy też inne problemy imigracyjne. - No! Wreszcie mówisz jak trzeba - ucieszył się senator. - Ale musimy też zachować ostrożność - powiedział Deitz rozglądając się dookoła, aby się upewnić, że nikt ich nie podsłuchuje. - Musimy upewnić się, że ten facet w Vancouver jest czysty i w porządku. - Naturalnie, mój chłopcze. Naturalnie. - Od czego powinniśmy zacząć? - Trzeba znaleźć mu dobrego prawnika - rzekł senator. - Ale tym sam się zajmę jutro w Vancouver. Potem nastąpi zwykła procedura, w czasie której, jak mniemam, Urząd

imigracyjny wykaże swoją bezduszność. A potem... reszta zależeć będzie od ciebie. Lider Opozycji skinął potakująco głową. - Wszystko brzmi nieźle, chociaż jeśli chodzi o adwokata... - Postaram się o właściwego człowieka, na którym będziemy mogli polegać. Możesz być tego pewien. - Może dobrze by było, gdyby adwokat nie należał do naszej partii? W ten sposób, gdy przyjdzie co do czego, nie będzie podejrzeń, że wszystko było zaplanowane - głośno myślał Bonar Deitz. Najlepiej, byłoby, gdyby adwokat był bezpartyjny. - Słuszna uwaga. Problem w tym jednak, że większość naszych adwokatów z reguły popiera jakąś partię. - Nie wszyscy. Na przykład ci nowi, którzy dopiero zaczynają praktykę. Prosto po szkole. - Genialnie! - uśmiech rozjaśnił twarz senatora. - Dobrze mówi, mój chłopiec. Znajdziemy jakiegoś niewinnego, małego baranka, którym będziemy kierować.

4. Padał mokry śnieg, kiedy Brian Richardson opuścił swoje biuro przy Sparks Street. Ciasno owinął się szalem, nałożył kalosze, podniósł kołnierz płaszcza i ruszył na krótki spacer na Parliament Hill. Premier w końcu zadzwonił do niego i powiedział: - Będzie lepiej jak przyjdziesz. Jest dużo do omówienia. I teraz, przeciskając się w tłumie ludzi robiących świąteczne zakupy, trzęsąc się z zimna, Richardson szedł po błocie na spotkanie z Premierem. Nie lubił zimy i świąt. Zimy, bo fizycznie bał się zimna, a świąt, dlatego, że był agnostykiem, jak sądził, podobnie jak wielu innych, którzy nie chcą się do tego przyznać. Kiedyś powiedział Howdenowi: - Święta Bożego Narodzenia są o wiele bardziej sztuczne niż jakiekolwiek zagranie polityczne. Ale nikt nie ma odwagi tego przyznać. Mówią tylko, że święta są zbyt skomercjalizowane. A przecież, do diabła, właśnie ta komercjalna część ma sens. I o tym właśnie myślał przechodząc obok wystaw sklepowych, jasno oświetlonych, świątecznie ubranych. Uśmiechnął się na widok napisów umieszczonych obok siebie na jednej wystawie: „Pokój na Ziemi, Dobroć dla Ludzi”, a wyżej tak samo wyraźnie: „Dziś kupujesz, jutro płacisz”.

Brian Richardson był zadowolony, bo oprócz kilku podarków, które musiał jeszcze dziś kupić, w tym jeden dla Milly Freedeman, nie będzie musiał uczestniczyć w żadnej świątecznej ceremonii. A na przykład taki Howden. Będzie zmuszony pójść jutro do kościoła, tak jak każdej niedzieli, mimo, że jego wiara prawie nie istniała. Kiedy przed laty, gdy pracował w zarządzie firmy reklamowej, główny klient w dziedzinie przemysłu rozpoczął kampanię pod tytułem: „Chodźmy wszyscy do kościoła!” Richardson miał tę kampanię zorganizować. Wypadało, żeby i on sam udał się na mszę. Poszedł. Nie chciał zadzierać z klientem. Ale potem, z ulgą przyjął wiadomość, że agencja straciła kontakt z klientem i nie trzeba mu już nadskakiwać. Jednym z powodów, dla których tak lubił swoją pracę, było to, że nie musiał nikomu nadskakiwać. To jemu nadskakiwano. Nie musiał nigdy martwić się o swój wygląd. Miał prawo do własnych tajemnic i do tego, by żyć jak mu się podoba. Dlatego nie obawiał się żadnych podsłuchów, tak jak Milly. Chociaż pomyślał, że może powinien być ostrożniejszy następnym razem. Jeśli w ogóle będzie następny raz. A właściwie po dzisiejszej nocy należało całą sprawę zakończyć. „Kochaj i rzuć”, pomyślał. W końcu na świecie jest wiele kobiet, których towarzystwo w łóżku i poza nim, może przynieść wiele radości mężczyźnie. Lubił oczywiście Milly. Miała dużo ciepła i bogatą osobowość, która mu się podobała. W łóżku też była niezła, chociaż miała jakieś zahamowania. Jednocześnie bał się z nią umawiać, żeby uniknąć niebezpieczeństwa zaangażowania emocjonalnego. Nie ze swej strony, bo on postanowił unikać tych spraw przez jakiś czas. Ale Milly mogłaby czuć się zraniona. Kobiety dosyć często chciały traktować poważnie tych mężczyzn, z którymi sypiały. A dla tych mężczyzn były to na ogół bardzo luźne związki. Dziewczyna o łagodnych rysach, w uniformie Armii Zbawienia, zadzwoniła małym dzwoneczkiem. Obok niej stał mały słoiczek wypełniony drobnymi monetami. - Niech pan będzie łaskaw dorzucić coś ubogim na święta - poprosiła. Miała cienki głos i czerwoną z zimna twarz. Richardson sięgnął do kieszeni i pośród monet wymacał banknot. Do słoiczka wrzucił dziesięć dolarów. - Niech Bóg błogosławi pana i pańską rodzinę. Richardson uśmiechnął się. Nie było sensu tłumaczyć, że przecież nie miał prawdziwej rodziny, z dziećmi, tak jak kiedyś to sobie wyobrażał. Teraz oceniał to jako sentymentalne chwile słabości. Nie ma co tłumaczyć. On i jego żona Eloise, żyli każde własnym życiem i własnymi planami. Ich małżeństwo było powierzchowne i ograniczało się jedynie do dzielenia wspólnego mieszkania, jedzenia wspólnych posiłków od czasu do czasu i

okazjonalnego zaspokajania swych potrzeb seksualnych. Poza tym nic ich już nie łączyło. Nic już nie pozostało. Nawet te gorzkie kłótnie, które kiedyś miały miejsce. On i Eloise nie sprzeczali się już więcej. Uważali dystans dzielący ich za zbyt wielki, żeby jeszcze coś mogło ich połączyć. A ostatnio wszystko to znaczyło coraz mniej wobec innych spraw, które dominowały w jego życiu. Głównie była to praca na rzecz partii. Niektórzy w ogóle dziwili się, po co nadal są małżeństwem, zamiast się rozwieść. Za wyjątkiem dwóch prowincji było to w Kanadzie bardzo proste. A prawda była taka, że i on i Eloise w ich związku czuli się bardziej niezależni niż gdyby byli zupełnie wolni. Oboje mieli inne związki. A kiedy one nie sprawdzały się, małżeństwo było dobrym pretekstem do rozstania. Poza tym, doświadczenie mówiło im, że następne małżeństwo któregoś z nich wcale nie musi być bardziej udane niż pierwsze. Przyspieszył kroku chcąc uciec jak najprędzej przed zimnem i śniegiem. Wszedł do cichego, pustego budynku Parlamentu i udał się po schodach na górę, wprost do gabinetu Premiera. Milly Freedeman miała na sobie beżowy, wełniany płaszcz i botki obszyte futrem. Właśnie przeglądała się w lustrze i poprawiała białą, futrzaną czapkę. - Powiedzieli, że mogę iść do domu - rzekła z uśmiechem. - Możesz wejść, ale jeśli obrady Komitetu trwają nadal, to zapowiada się na długie posiedzenie. - Nie mam czasu na długie posiedzenia. Jestem później umówiony - powiedział żartobliwie Richardson. - W takim razie, chyba powinieneś odwołać spotkanie. Milly odwróciła się. Do twarzy jej było w czapce. W ogóle wyglądała dziś bardzo atrakcyjnie. - O jeszcze czego! Nic nie odwołam - powiedział Brian Richardson, oglądając ją od stóp do głów z podziwem. Ale przypomniał sobie swoje postanowienie dotyczące dzisiejszej nocy.

5. Kiedy James Howden skończył mówić, zmęczonym ruchem odsunął krzesło. Brian Richardson usiadł spokojnie naprzeciw biurka, przy którym pracował zastępca Premiera. Jego chłonny umysł chwytał szybko nowe fakty, jakie mu właśnie przedstawiono. Wiedział już wcześniej o propozycji Waszyngtonu, ale tu po raz pierwszy otrzymał szczegółowe

informacje. Howden opowiedział mu również o reakcjach poszczególnych członków Komitetu Obrony. A teraz myśli przewodniczącego partii biegły szybko, oceniając zyski i straty, implikacje i efekty, rozważając działanie i przeciwdziałanie. A wszystko to z wielką wprawą. O szczegółach będzie myślał później. Teraz potrzebny jest rozległy plan strategiczny - plan o wiele ważniejszy od wszystkich jakie dotąd stworzył. Jeśliby teraz zawiódł, oznaczałoby to porażkę partii, a nawet więcej niż porażkę. Unicestwienie. - Jest jeszcze jedna sprawa - zaczął Howden. Stał przy oknie patrząc na Parliament Hill. - Adrian Nesbitson musi odejść. - Nie! - zaprzeczył gwałtownie Richardson. - Może później, ale nie teraz. Jeśli odsuniesz Nesbitsona z obojętnie jakiego powodu, będzie wyglądało na rozłam w Gabinecie. A to najgorsze co może być. - Obawiałem się, że możesz myśleć w ten sposób - rzekł Howden. - Problem w tym, że on jest kompletnie bezużyteczny. Ale może jakoś sobie poradzimy. - A może będziesz w stanie go przekonać? - Myślę, że tak - odrzekł Premier drapiąc się w nos. - Jest coś, co chciałby mieć. Postaram się go przekupić. - Ale musisz robić to bardzo ostrożnie. Nie zapominaj, że staruszek cieszy się reputacją uczciwego człowieka. - Wezmę pod uwagę twoją radę. Masz jeszcze jakieś? - Tak. I to dużo - odparł przewodniczący partii. - Ale najpierw porozmawiajmy jak to wszystko rozplanować w czasie. Zgadzam się, że na taki wielki krok trzeba uzyskać poparcie całego społeczeństwa. Pod wieloma względami nasze jesienne wybory będą naszą największą szansą. - Nie możemy czekać tak długo - odparł Howden. - Wybory muszą odbyć się wiosną. - A dokładnie kiedy? - Myślałem, żeby rozwiązać Parlament zaraz po wizycie Królowej. Wtedy wybory mogłyby być w maju. Richardson przytaknął skinieniem głowy. - Tak. To może być wyjście. - To musi być wyjście. - A jakie masz plany na spotkanie w Waszyngtonie? Premier zastanowił się chwilę. - Oświadczenie do Izby za jakieś trzy tygodnie.

Przewodniczący partii uśmiechnął się. - I wtedy wybuchnie bomba. - Tak. Spodziewam się tego. To da ludziom czas na przyzwyczajenie się do idei Unii jeszcze przed wyborami. - Byłoby dobrze, gdybyśmy już wtedy mieli z głowy Królową. Jej wizyta przypadłaby na czas pomiędzy oświadczeniem a wyborami. - I ja tak myślałem - zgodził się Howden. - Ona będzie symbolem tego, co zachowamy i powinno to przekonać ludzi po dwóch stronach granicy, że nie zamierzamy tracić naszej odrębności narodowej. - Rozumiem, że żaden akt nie zostanie podpisany aż do zakończenia wyborów. - Nie. Naród będzie musiał uświadomić sobie, że wybory to naprawdę ważna decyzja. Ale negocjacje odbędą się przedtem, żeby już po wyborach nie tracić czasu. Czas liczy się tu najbardziej. - Czas zawsze liczy się najbardziej - powiedział Richardson. - Więc zostały tylko trzy tygodnie, zanim cała sprawa zostanie ujawniona, czternaście tygodni do wyborów. Ale to też ma swoją dobrą stronę. Zdążymy sobie poradzić, zanim nastąpią poważne podziały. - Przybrał teraz bardziej oficjalny ton: - Dobrze. Teraz powiem jakie są moje wnioski. Howden wrócił na swoje miejsce, usiadł i zaczął uważnie słuchać. - Wszystko. Absolutnie wszystko zależy tylko od jednej rzeczy: zaufania. Wszyscy muszą mieć całkowitą wiarę i zaufanie do jednego człowieka - do Ciebie. I zaufanie to musi przesiąknąć cały kraj. Wszerz i wzdłuż. Bez niego możemy przegrać. Mając je - zwyciężymy. Akt Unii - chyba trzeba zmienić nazwę tego układu - nie jest oszałamiający. W końcu podążaliśmy w tym kierunku przez pół wieku lub dłużej. I bylibyśmy głupcami, gdybyśmy to odrzucili. Ale Opozycja zrobi wszystko, żeby Akt przedstawić jako skandaliczną propozycję. I wydaje mi się, że trudno ich obwiniać. Po raz pierwszy od lat zetkną się naprawdę z wielką sprawą i będą mogli z nią walczyć. A Deitz i spółka zrobią w tym kierunku wszystko. Użyją takich słów jak „zdrada”, „zaprzedanie” i nazwą cię Judaszem. - Już mnie różnie nazywano i żyję. - Problem w tym, żeby utrzymać się na stanowisku. Musisz skonsolidować cały swój image bardzo starannie i jasno, by naród całkowicie ci zaufał i miał pewność, że cokolwiek zrobisz, będzie to dla ich dobra. - Czy teraz tak nie jest? - Samozadowolenie nie pomoże żadnemu z nas - wtrącił Richardson i Howden lekko się zaczerwienił. Richardson mówił dalej: - Nasze ostatnie badania opinii publicznej

wykazały, że popularność Rządu w porównaniu do ubiegłego roku spadła o cztery procent. A twoja pozycja jest najsłabsza na zachodzie. Na szczęście to drobiazg, ale może jest to ogólna tendencja. Można to zmienić, ale trzeba działać szybko i zdecydowanie. - Co proponujesz? - Mam długą listę propozycji, ale to pojutrze. Będzie to niestety oznaczało podróże po kraju, rozmowy, spotkania z prasą i telewizją. I musi to nastąpić szybko. Zaraz po powrocie z Waszyngtonu. - Pamiętasz, że Parlament zbiera się za dwa tygodnie? - Pamiętam. Będziesz musiał być w dwóch miejscach naraz. - Tu Richardson pozwolił sobie na uśmiech. - Mam nadzieje, że masz jeszcze ten zwyczaj odsypiania nocy w samolocie? - Chcesz, aby część tych podróży odbyła się, zanim ogłoszone zostanie w Izbie oświadczenie? - Tak. Jesteśmy w stanie to zorganizować, jeśli weźmiemy się do tego szybko. Chciałbym, żebyś przygotował kraj na to, co ma nadejść. Ważne będą twoje przemówienia. Musimy znaleźć nowych ludzi, którzy je napiszą. Najlepszych ludzi, którzy sprawią, że co powiesz, zabrzmi jakby mówił to Churchill, Roosevelt i Billy Graham razem wzięci. - W porządku. To wszystko? - Na razie wszystko - odparł Richardson. - Poza jedną sprawą. Nieistotną przy tym wszystkim. Mamy nieprzyjemny przypadek imigracyjny w Vancouver. - Znowu? - spytał zirytowany Howden. - Lewy pasażer przybył na statku do Kanady. Nie ma żadnego własnego kraju i chciałby osiedlić się u nas. Prasa już zajęła się tą historią i trzeba ją szybko załatwić. Richardson opowiedział Howdenowi o szczegółach zawartych w prasie. Przez moment Howden chciał zignorować tę historię. W końcu ilość spraw, którymi Premier mógł zajmować się osobiście, była ograniczona. Przypomniał sobie jednak o swym zamiarze gry w otwarte karty z Harveyem Warrenderem i to, że małe sprawy mogą niekiedy stać się wielkimi. Ale wciąż się wahał. - Rozmawiałem wczoraj z Harveyem. - Tak. Słyszałem - odparł sucho Richardson. - Chciałbym być obiektywny. Niektóre rzeczy, które mówił Harvey miały sens. Na przykład o nie wpuszczaniu wszystkich, którzy chcą, do naszego kraju. Ten szczególny przypadek, o którym mi mówiłeś - ta kobieta z dzieckiem, którą deportowano. Rozumiem, że prowadziła burdel w Hong-Kongu i miała chorobę weneryczną, ale...

- Ale gazety nie wydrukowały tego, mimo że wiedzieli. Ludzie widzą tylko matkę z dzieckiem, którą wyrzuca z kraju jakiś grubas z Rządu. Opozycja zrobiła z tego wielką aferę w Izbie Gmin. Trzeba było kaloszy, by przebrnąć przez to morze łez, które wylewali. Premier uśmiechnął się. - I właśnie dlatego czym prędzej musimy załatwić tę sprawę w Vancouver - nalegał przewodniczący partii. - Ale niechętnie przyznałbyś prawa imigracyjne takim niepożądanym obywatelom, jak ta kobieta. - Dlaczego nie? Jeśli oznaczałoby to uniknięcie złej opinii narodu. Może to jakoś po cichu załatwić. W końcu w zeszłym roku wpuszczono do kraju około tysiąc dwieście osób. Między nimi są na pewno różni dranie. Jeden mniej, jeden więcej. Jaka to różnica? Liczba tysiąca dwustu zdumiała Howdena. Nie było niczym nowym, że prawa imigracyjne były często w Kanadzie naginane. Akceptowały to wszystkie partie polityczne. Ale rozmiary tego zjawiska zaskoczyły go. - Naprawdę aż tyle? - Faktycznie trochę więcej, ale tak naprawdę tego nikt dokładnie nie liczy - powiedział Richardson. Po chwili Premier rzekł łagodnie: - Harvey i jego zastępca sądzą, że powinniśmy odrzucić Akt o Imigracji. - Gdybyś nie był pierwszym ministrem Królowej, powiedziałbym ci jedno dobitne słowo. Howden zmarszczył brwi. Czasem Richardson posuwał się za daleko. Nie zwracając uwagi na zniechęcenie Howdena, Richardson ciągnął dalej: - Każdy Rząd, w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat, używał tego Aktu, by pomóc swym własnym członkom. Dlaczego więc nagle mamy go zaniechać? To nie ma sensu. Nie, pomyślał Howden. To nie ma sensu. Sięgnął po telefon. - W porządku. Zrobimy tak jak chcesz. Ściągnę tu zaraz Warrendera. Dajcie mi Warrendera - zwrócił się do centrali. - Zakrywając dłonią słuchawkę spytał: - Czy poza tym o czym rozmawialiśmy jest jeszcze coś o czym powinienem mu powiedzieć? Richardson uśmiechnął się: - Zaproponuj, żeby trzymał ręce przy sobie i nie wpychał gdzie nie potrzeba. - Jeśli mu to powiem, pewnie zacytuje mi Platona. - Wtedy ty zacytuj mu Menandera: „Im wyżej się wzniesiesz, z tym większej wysokości spadniesz”.

Premier uniósł brwi ze zdziwienia. Czym jeszcze Richardson go zaskoczy? Pani w centrali poinformowała, że Warrenderowie wyjechali na święta do swego domu w Laurentydach i nie ma tam telefonu. - Dałeś Harveyowi bardzo dużą swobodę działania. Większą niż komukolwiek innemu - rzekł z zaciekawieniem w głosie Richardson. - O nie! - powiedział stanowczo Howden. W trakcie tej dyskusji podjął już decyzję. Ściągnę go tu pojutrze i ten przypadek z Vancouver nie będzie dolaniem oliwy do ognia. Gwarantuję.

6. Było w pół do siódmej, kiedy Brian Richardson zjawił się w mieszkaniu Milly. Miał ze sobą dwa pakunki. W jednym była duża butelka perfum Guerlain, które lubiła, w drugim trzy litry ginu. Milly była bardzo zadowolona z perfum. Co do ginu, nie była pewna. Zaniosła go do kuchni, by przygotować drinki. Richardson zasiadł w dużym fotelu w salonie. Wyciągnął się wygodnie i powiedział z aprobatą: - Wiesz Milly, masz tu dużo przedmiotów, które inni by powyrzucali. A ty tak to ustawiłaś, że to najbardziej przytulny pokój jaki znam. - To komplement? - spytała Milly z uśmiechem. - Cieszę się, że ci się podoba. - Pewnie, że mi się podoba. Każdemu, by się podobał. Brian w myślach porównywał to mieszkanie z własnym salonem, który Eloise odnowiła w zeszłym roku. Miał ściany w kolorze kości słoniowej, dywan w kolorze złamanej bieli, szwedzkie meble w odcieniu orzechowym i niebieskie zasłony. Już od dawna było mu to obojętne i nie drażniło go. Ale dobrze pamiętał kłótnię, jaką odbyli z Eloise, kiedy ona przedstawiła mu rachunek, a on określił pokój jako „apartament prezydencki w burdelu”. Pomyślał, że Milly wiedziałaby jak urządzić pokój przytulnie, w lekkim nieładzie, z książkami rozrzuconymi na stole, i tak aby mężczyzna czuł się w nim dobrze. Milly odwróciła się. Przyglądał się jej w zadumie. Po powrocie z pracy zdjęła garsonkę i nałożyła pomarańczowe spodnie i gładki, czarny sweter ozdobiony tylko sznurem pereł. Efekt był prosty i podniecający. Kiedy wróciła do salonu, Brian podziwiał jej wdzięk. W jej ruchach była miękkość i prostota. Nie wykonywała żadnych zbędnych gestów.

- Milly - powiedział. - Jesteś zadziwiającą kobietą. Wniosła do pokoju drinki. Lód pobrzękiwał w szklankach. Brian oczyma wyobraźni widział, pod spodniami Milly, jej szczupłe nogi i mocne uda. Poruszała się tak rytmicznie... niczym długonogi, młody koń wyścigowy. - W jakim sensie? - spytała i podała mu szklankę. Ich dłonie zetknęły się. - Bez tych wszystkich ozdóbek i upiększeń jesteś najbardziej seksownym stworzeniem jakie znam. Odłożył szklankę, wstał i pocałował ją. - Brian, czy to nam wyjdzie na dobre? Dziewięć lat temu wiedziała, co znaczy miłość a potem ból nie do zniesienia. Wydawało jej się, że nie jest zakochana w Brianie tak, jak była w Jamesie, ale w związku z tym znajdowała ciepło i czułość. I wiedziała, że mogłaby znaleźć więcej, gdyby czas i okoliczności były bardziej sprzyjające. Ale nigdy nie będą sprzyjające. Richardson był żonaty, praktyczny. I w efekcie, po raz wtóry odczułaby ból, cierpienie... - Czy to nam wyjdzie na dobre? - spytał Brian. - Chyba wiesz, o czym myślę - odparła. - Tak, wiem. Podniósł szklankę. Przyjrzał się jej pod światło i odstawił. Milly czuła, że chce miłości. Jej ciało pragnęło tego. Ale pragnienie czegoś więcej niż miłość fizyczna przepełniało jej duszę. Gdzieś musi być stałość. Ale czy na pewno? Kiedyś, gdy kochała Howdena, gotowa była przystać na bardzo niewiele. Brian powiedział wolno: - Mógłbym omamić cię masą różnych słów, ale przecież oboje jesteśmy dorośli i chyba nie chciałabyś tego. - Nie, nie chcę być oszukiwana. Ale nie chcę też być zwierzęciem. Chciałabym mieć coś więcej. - Niektórzy ludzie nie mogą mieć nic więcej, jeśli są uczciwi wobec siebie powiedział oschle Richardson. Po chwili zastanowił się, dlaczego powiedział coś takiego: nadmiar uczciwości, użalanie się nad sobą, uczucie którym pogardzał, gdy widział je u innych. Nie oczekiwał jednak takiej reakcji u Milly. Jej oczy napełniły się łzami. - Milly - zaczął. - Przepraszam. Podszedł do niej. Wyjął chusteczkę i otarł jej łzy. - Nie powinienem był tego mówić.

- W porządku. Pozwoliłam sobie na chwilę słabości. O Boże! Co się ze mną dzieje, pomyślała. Silna Milly Freedeman płacze jak nastolatka. Cóż znaczy dla mnie ten człowiek? Dlaczego nie mogę wykorzystać takiej sytuacji, tak jak kiedyś? Wziął ją w ramiona. - Milly pragnę cię. Nie umiem tego inaczej powiedzieć. Po prostu pragnę cię. Dotknął jej twarzy i pocałował. Odpowiedziała pocałunkiem. Po chwili zaczął zdejmować jej sweter. Znów ogarnęła ją niepewność i wahanie. - Nie, Brian. Proszę, nie. Ale nie opierała się. Silne pragnienie rosło w niej z każdą jego pieszczotą. Teraz wiedziała, że tego chce. Potem znów będzie osamotnienie, poczucie straty. Ale teraz... teraz... przymknęła oczy, jej ciało drżało... teraz. - Tak - powiedziała matowym głosem. W ciszy zabrzmiał tylko odgłos gaszenia światła. W tym samym momencie nad miastem dał się słyszeć ryk odrzutowych silników samolotu. Nadleciał bliżej, po czym skierował się na zachód, nocny samolot do Vancouver, w którym jednym z pasażerów był senator Deveraux. - Bądź delikatny - szepnęła Milly. - Proszę cię, bądź dzisiaj delikatny.

6. Alan Maitland Rankiem, w dniu Bożego Narodzenia, w Vancouver, Alan Maitland obudził się późno. W ustach miał niesmak z powodu nadmiaru alkoholu wypitego w domu swego wspólnika, też prawnika. Ziewając i drapiąc się w głowę przypomniał sobie, że we troje z Tomem Lewisem i jego żoną Lillian wypili kilka dobrych butelek. Była to ekstrawagancja, bo ani on, ani Tom nie mieli pieniędzy na takie wyskoki, tym bardziej, że Lillian spodziewała się dziecka i z trudem starczało im na spłacanie rat za malutki domek, kupiony w północnej części Vancouver. Po chwili pomyślał, że nic go to nie obchodzi i wygramolił się z łóżka. Na bosaka poszedł do łazienki. W drodze powrotnej założył stare flanelowe spodnie i wyblakłą podkoszulkę z czasów gimnazjalnych. Zrobił kawę i grzankę z dżemem. Usiadł na łóżku, które zajmowało prawie całą kawalerkę przy Gilford Street nad zatoką English Bay. Później mógł złożyć łóżko chowając je w ścianę, ale Alan nie spieszył się z tym. Lubił wchodzić w dzień łagodnie i stopniowo. Właśnie zastanawiał się, czy usmażyć sobie trochę bekonu, gdy zadzwonił telefon. To był Tom Lewis. - Posłuchaj no chłopczyku. Czemu nie mówiłeś, że masz kumpli z wyższych sfer? - O nie chciałem się chwalić. Wiesz rodzina Vanderbiltów i ja... - przełknął kawałek grzanki i spytał: - Jakich znowu kumpli? - Na przykład senator Deveraux. Richard Deveraux we własnej osobie. Chce, żebyś zjawił się dzisiaj u niego w domu. Raz, dwa. - Chyba zwariowałeś! - Zwariowałem? Dzwonił właśnie do mnie G. K. Bryant ze spółki Culliner, Bryant, Mortimer, Lane & Roberts. Oni robią większą robótkę dla starego Deveraux, ale tym razem prosił konkretnie o ciebie. - Jak to możliwe? - spytał sceptycznie Alan. - Ktoś gdzieś tu się pomylił. Na pewno przekręcili nazwisko. - Słuchaj no młodzieńcze. Jeśli natura obdarzyła cię przeciętną głupotą, staraj się jej nie powiększać. Człowiek, którego szukają, to Alan Maitland z rozkręcającej się firmy Lewis & Maitland. Co prawda byłaby to może firma, gdyby był chociaż jeden klient. Ale to chyba o ciebie chodzi.

- Zgadza się, ale.. - Tylko dlaczego facet taki jak senator Deveraux chciałby Maitlanda, skoro może mieć Lewisa, starszego, inteligentniejszego, tego już nie rozumiem. - Zaczekaj - przerwał Alan. - Powiedziałeś Deveraux. - Jedynie sześć razy, co przyznaję, może nie wystarczyć aby zrozumieć... - W ostatniej klasie college’u miałem Sharon Deveraux. Spotkaliśmy się wtedy kilka razy, ale od tamtego czasu jej nie widziałem. Może ona... - Może ona, może nie. Wiem tylko, że w ten jasny, słoneczny poranek Bożego Narodzenia senator Deveraux oczekuje u siebie Alana Maitlanda. - Pójdę. Może ma dla mnie prezent pod choinkę. - Zapisz adres - powiedział Tom. - Będę modlił się za ciebie. Mogę też zadzwonić do tego gościa, co nam wynajmuje biuro. Niech on też się pomodli. W końcu czynsz za biuro od tego zależy. - Powiedz mu, że zrobię co będę mógł. - Nigdy w to nie wątpiłem - odparł Tom. - Powodzenia.

2. Senator Deveraux mieszkał w południowo zachodniej części Marine Drive, co zupełnie nie zdziwiło Alana. Znał tę ulicę z czasów college’u. Zawsze miała bardzo dobrą reputację. Wznosiła się ponad Vancouver i była położona naprzeciw północnej odnogi rzeki Frasera, w kierunku sielskiej wysepki Lulu. Obszar ten był społeczną mekką i miejscem wielkiego bogactwa. Widok z większości miejsc tej arterii był wspaniały. W pogodne dni rozciągał się aż po granice stanu Washington, w Stanach Zjednoczonych. Był to jednocześnie widok symboliczny. Większość ludzi tam zamieszkałych zdobyła bardzo wysoką pozycję społeczną, jeśli nie posiadali jej od urodzenia. Głównym źródłem ich bogactwa było spławiane rzeką piękne drewno. Wycinane w tutejszych lasach stanowiło niegdyś bogactwo tej prowincji, a i w dzisiejszych czasach Kolumbia Brytyjska była z tego sławna. Alan Maitland spojrzał na rzekę i w tej samej chwili dostrzegł dom senatora. Senator musiał mieć ze swego domu jeden z najciekawszych widoków wzdłuż całej linii brzegowej. Było, słonecznie, bezchmurnie i chłodno, kiedy podjeżdżał do wielkiej rezydencji w stylu Tudorów. Dom był strzeżony przed wzrokiem przechodniów wysokim żywopłotem z drzew cedrowych. Na kręty podjazd prowadziła podwójna, żelazna brama. Na podjeździe stał

błyszczący chrysler imperial. Alan zaparkował swego wyblakłego chevroleta obok niego. Podszedł do masywnych drzwi i nacisnął dzwonek. Otworzył lokaj. - Dzień dobry - powiedział - Nazywam się Alan Maitland. - Proszę wejść. Lokaj był starszym panem o siwych włosach. Gdy chodził, sprawiał wrażenie, że bolą go nogi. Poprowadził Alana przez krótki, wykładany kafelkami korytarz do przestronnej sali. Przy wejściu pojawiła się smukła postać. Była to Sharon Deveraux. Nie odznaczała się wybitną urodą, o ile pamiętał, ale była drobniutka, o pociągłej twarzy i figlarnym spojrzeniu. Miała teraz inne uczesanie niż przed laty. Kiedyś jej kruczoczarne włosy były bardzo długie. Teraz były króciutko ostrzyżone. - Cześć - powiedział Alan. - Słyszałem, że potrzebujecie adwokata. - W tej chwili - powiedziała Sharon - wolelibyśmy hydraulika. Cały czas leci woda w toalecie dziadka. Przypomniał sobie jeszcze jeden szczegół jej urody: mały dołeczek w lewym policzku, który pojawiał się, kiedy uśmiechała się tak jak teraz. - Ten prawnik na boku zajmuje się naprawami hydraulicznymi. Prawnikom teraz nie najlepiej się wiedzie. Sharon roześmiała się. - W takim razie, dobrze, że sobie o tobie przypomniałam. Alan rozejrzał się dookoła. Wewnątrz i na zewnątrz dom zdradzał duże bogactwo. Byli w przestronnej sali, której ściany obite były błyszczącą tkaniną. Sufit był renesansowy, a wypolerowana podłoga, pokryta dębową klepką. W masywnym kominku, w stylu Tudorów, płonął ogień. W pobliżu kominka, na małym elżbietańskim stoliczku stała kompozycja z czerwonych i żółtych róż. Na kolorowym dywanie stał głęboki elegancki fotel, a naprzeciw niego staroświecka sofa. Wykuszowe okna zdobiły długie, haftowane zasłony. - Dziadek wrócił wczoraj wieczorem z Ottawy - zaczęła Sharon. - I przy śniadaniu powiedział, że potrzebuje młodego Abrahama Lincolna. Więc powiedziałam mu, że kiedyś znałam człowieka pełnego młodzieńczych ideałów, który zamierzał być prawnikiem. Czy wciąż masz te ideały? - Chyba tak - odpowiedział Alan trochę niezręcznie. Pomyślał, że prawdopodobnie znaczył dla tej dziewczyny więcej niż przypuszczał. - Dzięki, że pomyślałaś o mnie. W domu było ciepło i zaczął uwierać go kołnierzyk wykrochmalonej, białej koszuli jaką założył pod jedyny porządny, ciemnoszary garnitur. - Chodźmy do salonu - zaproponowała Sharon. - Dziadek zaraz przyjdzie.

Alan poszedł za nią. Kiedy otworzyła drzwi salonu, na zewnątrz zajaśniały promienie słońca. Pokój, do którego weszli był jeszcze większy od poprzedniego, ale jaśniejszy i nie tak uroczy. Był cały umeblowany stylowymi meblami w najlepszym gatunku, a na podłodze były jasne, perskie dywany; ściany pokryte były adamaszkiem zdobionym złoceniami i kryształowymi wisiorkami. Było tu kilka ciekawych płócien: Degas, Cezanne i bardziej współczesny Lavren Harris. Duża, bogato ubrana choinka zajmowała jeden róg pokoju, tuż obok fortepianu Steinwaya. Zamknięte teraz okna wychodziły na taras wykładany kamiennymi płytkami. - Jak rozumiem, dziadek, to senator Deveraux - powiedział Alan. - Ach tak. Zapomniałam ci powiedzieć. Wskazała mu miejsce na jednej z pięknych kanap, sama usiadła naprzeciwko. - Moi rodzice rozwiedli się. Ojciec spędza większość czasu w Europie, w Szwajcarii, a mama wyszła drugi raz za mąż i mieszka w Argentynie. A ja mieszkam tu - powiedziała bez śladu goryczy. - Proszę, proszę! Więc to jest ten młodzieniec - głos dochodził z sieni, gdzie stał senator Deveraux. Jego siwe włosy były starannie uczesane, garnitur porządnie wyprasowany. W klapie miał małą czerwoną różyczkę. Wchodził do pokoju zacierając ręce. Sharon przedstawiła ich sobie. - Przepraszam pana, panie Maitland, że poprosiłem pana o przybycie w dzień świąteczny - uprzejmie powiedział senator. - Mam nadzieję, że nie zakłóciło to pańskich planów. - Nie, sir - odpowiedział Alan. - Dobrze. Wobec tego, zanim przystąpimy do interesów, może napije się pan z nami po szklaneczce sherry. - Dziękuję, chętnie. Na mahoniowym stole stały szklanki i kryształowa karafka. Kiedy Sharon nalewała, Alan powiedział: - Ma pan wspaniałe mieszkanie, senatorze. - Cieszę się, że ci się podoba, mój chłopcze. - Staruszek był bardzo zadowolony. Całe życie uwielbiałem otaczać się wykwintnymi przedmiotami. - Dziadek ma opinię kolekcjonera - powiedziała Sharon. Rozdała szklanki. - Jedyny problem, to to, że mam wrażenie, jakbym mieszkała w muzeum. - Młodzi gardzą antykami, albo tak udają - senator uśmiechnął się do swej wnuczki. Ale mam nadzieję, że z Sharon coś jeszcze wyrośnie. Oboje urządziliśmy ten pokój.

- Robi duże wrażenie. - Wiem. Mamy tu wiele ciekawych eksponatów. To, na przykład pochodzi z dynastii Tang - powiedział dotykając porcelanowego konia z jeźdźcem. Figurka ta, o bardzo delikatnych barwach, stała jako jedyna ozdoba na marmurowym stoliczku. Została zaprojektowana dwa tysiące sześćset lat temu przez jednego z największych mistrzów świata, o cywilizacji wyższej niż nasza dzisiaj. - Jest doprawdy piękna - powiedział Alan i pomyślał, że w tym pokoju wszystkie rzeczy są warte majątek. Zastanowił się nad kontrastem tego otoczenia z trzypokojowym domkiem Toma Lewisa, w którym spędził wczorajszy wieczór. - A teraz przystąpimy do interesów - głos senatora stał się żywszy i oficjalny. Cała trójka usiadła. - Przepraszam, mój chłopcze, że zadzwoniłem tak nagle. Ale pojawiła się sprawa nie cierpiąca zwłoki i wzbudzająca moje zainteresowanie i współczucie. - Senator wyjaśnił, że interesuje go sprawa nielegalnego pasażera statku, Henri Duvala, „nieszczęsnego, młodego człowieka, który jest bezdomny i nie należy do żadnego kraju. Stoi u naszych bram i błaga w imię ludzkości byśmy go wpuścili”. - Tak. Czytałem o tym wczoraj w gazecie - powiedział Alan. - Chyba nic nie da się zrobić. - Dlaczego nie? - spytała Sharon, która do tej pory wszystkiemu się uważnie przysłuchiwała. - Głównie dlatego, że Akt o Imigracji dosyć jasno mówi, kto może tu wjechać, a kto nie. - Ale zgodnie z tym, co piszą gazety, nie zgadzają się nawet na rozprawę zaprotestowała Sharon. - No właśnie, mój chłopcze. Co ty na to? Gdzie ta nasza wolność, skoro jakikolwiek człowiek nie może mieć jednego dnia w sądzie, co mu się przecież prawnie należy. - Proszę mnie źle nie zrozumieć - powiedział Alan. - Nie stoję w obronie spraw w obecnym ich kształcie. Studiowaliśmy dokładnie Akt o Imigracji na uczelni i sądzę, że wiele rzeczy jest w nim nie tak. Ale mam na myśli stosowanie prawa w takiej postaci, w jakiej jest teraz. A jeśli można to zmienić, to jest to raczej w pańskiej gestii senatorze. Senator Deveraux westchnął: - To bardzo trudne. Szczególnie przy tak nieprzychylnym Rządzie jaki mamy teraz. Ale powiedz mi. Czy naprawdę sądzisz, że nic nie da się zrobić dla tego biedaka w sensie prawnym? - To moja prywatna, nieoficjalna opinia.

- Naturalnie. - Więc biorąc pod uwagę te fakty, które gazeta podaje za prawdziwe, ten Duval nie ma w ogóle żadnych praw. Żeby mógł mieć publiczną rozprawę w sądzie, a wątpię, czy dałoby mu to jakieś korzyści, musiałby oficjalnie istnieć w tym kraju. A w świetle obecnego stanu rzeczy, wydaje się to raczej niemożliwe. - Alan zerknął w stronę Sharon. - Mam wrażenie, że statek stąd odpłynie, tak jak przypłynął - z Duvalem na pokładzie. - Być może, być może - senator utkwił wzrok w pejzażu Cezanne’a zawieszonym na przeciwległej ścianie. - Ale czasami zdarzają się luki prawne. - Bardzo często - zgodził się Alan. - Powiedziałem, że to była tylko moja prywatna opinia. - W samej rzeczy, mój chłopcze. - Senator odwrócił wzrok od obrazu i powrócił do sprawy. - Dlatego właśnie, chciałbym, żebyś przyjrzał się tej sprawie z bliska i sprawdził, czy uda się znaleźć jakieś luki. Krótko mówiąc, moim życzeniem jest, abyś stał się obrońcą i rzecznikiem tego nieszczęśliwca. - Ale przypuśćmy że... Senator podniósł się uciszając Alana. - Błagam cię. Wysłuchaj mnie do końca. Pokryję wszystkie koszty jakie napotkasz, a w zamian proszę tylko, by mój udział w całej tej sprawie był trzymany w tajemnicy. Alan niepewnie zmienił pozycję na kanapie. Ta chwila mogła być ważna zarówno dla niego, jak i dla innych. Sama sprawa mogła nic nie dać, ale zajęcie się nią mogło otwierać możliwości na przyszłość. Kiedy przybył tu dziś rano, nie wiedział czego oczekiwać; a teraz, kiedy już się dowiedział, mógł być zadowolony. Chociaż gdzieś w głębi rodziły się wątpliwości. Podejrzewał, że senator nie ujawnił mu całej prawdy. Czuł na sobie spojrzenie Sharon. Nagle Alan spytał: - Dlaczego, senatorze? - Co dlaczego, mój chłopcze? - Dlaczego nie chce pan, by pański udział w tej sprawie był jawny? Senator na chwilę się zmieszał, ale po chwili odrzekł rezolutnie: - W dobrej księdze jest takie zdanie - „kiedy dajesz jałmużnę, niech twoja lewa ręka nie wie co robi prawa”. Było to dobitnie powiedziane. Ale coś w umyśle Maitlanda zaskoczyło. Spytał cicho: - Czy ma pan na myśli jałmużnę czy politykę? - Nie bardzo rozumiem, o co ci chodzi - powiedział senator.

No tak, bardzo ładnie, pomyślał Alan. Oto jak traci się szansę na dobry interes i pierwszego poważnego klienta, którego już prawie się miało. Po chwili namysłu powiedział: - Obecnie kwestia imigracji, to sprawa o bardzo ważnym politycznym znaczeniu. Ten szczególny przypadek był już dokładnie opisany w gazetach i może przysporzyć Rządowi nie lada kłopotów. Czy nie o to właśnie chodzi panu senatorowi, żeby niejako użyć tego człowieka ze statku pod zastaw? Czy nie dlatego właśnie mnie chce pan wynająć? Kogoś młodego i zielonego zamiast poważnej firmy adwokackiej, którą łatwo można by z panem zidentyfikować? Przykro mi, sir, ale nie w ten sposób zamierzam prowadzić swą praktykę prawniczą. Nie zamierzał mówić tak dobitnie, ale pomogło mu w tym oburzenie. Zastanawiał się, jak opowie o tym swemu wspólnikowi i czy on w takiej sytuacji postąpiłby tak samo. Chyba nie. Tom miał więcej rozsądku i nie odrzuciłby takiej propozycji. Zdziwiło go, że senator chichotał. - Powiedziałeś młody i zielony, mój chłopcze? Młody jeszcze jesteś, ale z pewnością nie zielony. A co ty o tym sądzisz, Sharon? - Chyba zostałeś przyłapany, dziadku. Alan wiedział, że Sharon patrzy na niego z szacunkiem. - Chyba tak, moja droga. Masz rację. Znalazłaś inteligentnego człowieka. Alan zdał sobie sprawę, że sytuacja zmieniła się nieco na jego korzyść. Na pewno wiedział jedno: senator Deveraux był człowiekiem o wielu twarzach. - Bardzo dobrze; wyłożyliśmy karty na stół - powiedział już normalnym tonem senator. - Przypuśćmy, że twoje wnioski są prawdziwe. Czy ten człowiek na statku nie ma prawa do żadnej pomocy? Czy nie podać mu pomocnej dłoni, tylko dlatego, że motywy pomocy są różne? Czy gdybyś tonął, mój chłopcze, sprawiłoby ci różnicę, czy człowiek płynący ci na ratunek, robi to, bo chce cię do czegoś użyć? - Nie - powiedział Alan. - Chyba nie. - Więc jaka to różnica? Jeśli w ogóle jest? A wierzysz w celowość zmian niesprawiedliwych decyzji? - Oczywiście. - Oczywiście - przytaknął senator. - Weźmy więc pod uwagę tego człowieka ze statku. Nie ma żadnych praw obywatelskich. Nie jest Kanadyjczykiem, ani prawdziwym imigrantem, ani nawet przejezdnym turystą. W świetle prawa on nawet nie jest obecny. Więc nawet, gdyby starał się w sądzie o pozwolenie na pozostanie, nie może tego zrobić. Zgadza się? - Może nie do końca, ale w dużej mierze, tak.

- Inaczej mówiąc, tak - nalegał senator. - Tak - Alan wykrzywił twarz w uśmiechu. - Przypuśćmy, że dzisiejszej nocy na statku człowiek ten dopuści się morderstwa albo podpalenia. Co wtedy się z nim stanie? Alan skinął głową. Dobrze rozumiał sens pytania. - Wzięto by go na ląd i przesłuchiwano. - Tak, mój chłopcze. Gdyby był winny, zostałby skazany i wtedy jego status, lub jego brak, nie byłby brany pod uwagę. I w ten sposób prawo może dosięgnąć Henri Duvala, podczas gdy on nie może dosięgnąć prawa. Teza była dobrze udowodniona. Alan zauważył, że senator ma niewątpliwie siłę przekonywania. Ale argument i tak był słuszny. Dlaczego prawo miało działać tylko w jedną stronę? Przeciwko człowiekowi zamiast na jego korzyść? I nawet, jeśli motywy działania senatora były polityczne, nic nie zmieniało faktu: człowiekowi istniejącemu w społeczeństwie odmawia się podstawowych ludzkich praw. Alan zastanawiał się co można by zrobić, żeby pomóc temu człowiekowi ze statku. A jeśli nic, to dlaczego? Alan Maitland nie miał złudzeń co do prawa. Był wprawdzie nowy w tej dziedzinie, ale zdążył się już zorientować, że często niesprawiedliwość triumfowała nad słusznością. Wiedział, że wiele znaczył, w wymiarze kary, status społeczny oskarżonego. Człowieka zamożnego stać było na to, by użył wszystkich możliwości uniknięcia srogiej kary. Powolność, z jaką działało prawo, powodowała, że niewinni pozbawieni byli swych praw, a inni, którzy zasługiwali na sprawiedliwość i zadośćuczynienie nie mogli nawet pokryć wysokich kosztów jednodniowej rozprawy w sądzie. A z drugiej strony, sądy były przeciążone natłokiem spraw. Rozdzielały sprawiedliwość nie zważając często na prawa oskarżonych. Przekonał się o tym tą samą drogą, jaką dowiadywali się wszyscy studenci i młodzi prawnicy. Czasami bolało go to mocno. Tak jak wielu innych, w których tkwił młodzieńczy zapał i idealizm nie spaczony latami spędzonymi w zespołach adwokackich. Ale przy wszystkich swych wadach, prawo miało jedną wielką zaletę. Istniało naprawdę. Było dostępne. Istnienie to potwierdzało, że równość wszystkich ludzkich praw jest wartością nadrzędną. A co do wad prawa, kiedyś zapewne nadejdzie czas reform. Zawsze nadchodził, chociaż czasem było za późno. A na razie drzwi sali sądowej stały otworem dla wszystkich

ludzi - pokornych i wielkich. Z wyjątkiem jednego człowieka - Henri Duvala. Alan czuł na sobie spojrzenia senatora. Twarz Sharon była napięta. - Senatorze Deveraux, jeśli wezmę tę sprawę, zakładając, że człowiek na statku chce być reprezentowany, on sam będzie moim klientem, tak? - Może nie do końca, ale w pewnym sensie tak. - Inaczej mówiąc, tak - powiedział Alan z uśmiechem. Senator roześmiał się. - Zaczynam cię lubić, mój chłopcze. Mów dalej. - Nawet jeśli pan będzie za tym stał, jakiekolwiek działanie w imieniu mego klienta wymaga jego i mojej decyzji. Bez potrzeby konsultacji tego ze stroną trzecią. Starszy pan przyjrzał mu się uważnie. - Nie uważasz, że kto płaci... - Nie, sir. Nie w tym przypadku. Jeśli będę miał klienta, chcę robić to, co dla niego najlepsze, nie zważając na żadną politykę. Uśmiech zniknął z twarzy senatora. Odezwał się lodowato: - Nie muszę ci chyba przypominać, że jest to dla ciebie szansa, jaką nie jeden młody prawnik, chciałby mieć. Alan wstał. - W takim razie, chyba będzie pan musiał zajrzeć do książki telefonicznej. - A do Sharon powiedział: - Przepraszam, że cię zawiodłem. - Chwileczkę! - zaczął senator. - Chcę ci powiedzieć, mój chłopcze, że jesteś niecierpliwy, niegrzeczny, niewdzięczny i że przyjmuję twoje warunki. Podali sobie ręce na zgodę. Ale Alan odrzucił zaproszenie na wspólny lunch. - Lepiej udam się od razu na statek - powiedział. - Nie wiadomo, kiedy zamierzają odpłynąć. Sharon odprowadziła go do drzwi. Nakładając płaszcz czuł jej bliskość i delikatny zapach perfum. Trochę niezręcznie rzekł: - Miło było znowu cię spotkać, Sharon. Uśmiechnęła się i powiedziała: - Mnie też było miło. - Dołeczek w policzku pojawił się i zniknął. - Wiem, że służbowo nie będziesz musiał tu bywać, ale wpadnij czasem. - Zastanawia mnie - odrzekł Alan wesoło - jak to się stało, że do tej pory tutaj nie

bywałem.

3. Wczorajszy deszcz zostawił w dokach wielkie kałuże i Alan uważnie je omijał. Czasem tylko spoglądał w górę na sylwetki statków rysujące się na tle szarego, ciężkiego nieba. Umundurowany i uzbrojony strażnik spacerujący ze swym kundelkiem wzdłuż doków skierował go tutaj i nagle Alan dostrzegł w rzędzie statków, Vastervika, który stał drugi w kolei. Jedyną oznaką życia na pokładzie była cienka smuga dymu wydobywająca się z komina. Odgłosy dookoła statku były nikłe: kapiąca woda i skrzypienie drzewa gdzieś w dole, a ponad statkiem melancholijny krzyk mew. Odgłosy portu są odgłosami samotności. Alan zastanawiał się w ilu portach słyszał te odgłosy, z którymi przyszedł się tu dzisiaj spotkać. Zastanawiał się jakim człowiekiem okaże się Henri Duval. Gazety malowały jego portret ze współczuciem, ale prasa często nie była wiarygodna. Bardziej prawdopodobne, pomyślał Alan, że Duval to najpodlejszy rodzaj poszukiwacza przygód, którego nikt nie chciał i słusznie. Po trapie dostał się na statek. Zanim wszedł na górę, jego ręce już były ubrudzone rdzą. W przejściu na pokład zawieszony był łańcuch, a na nim tabliczka z napisem: „Wstęp dozwolony tylko w sprawach statku, z polecenia kapitana S. Jaabecka”. Alan odpiął łańcuch i przeszedł dalej. Po chwili zatrzymał go głos: - Widzisz tabliczkę? Żadnych reporterów więcej! Alan odwrócił się. Zbliżający się mężczyzna był dobrze po trzydziestce, wysoki i silny, z długą brodą. Miał na sobie wygnieciony, brązowy garnitur. Mówił ze skandynawskim akcentem. - Nie jestem reporterem - powiedział Alan. - Chciałbym widzieć się z kapitanem. - Niestety, to niemożliwe. Kapitan jest bardzo zajęty. Ja jestem trzecim oficerem. Mężczyzna zakaszlał ostro, odchrząknął i splunął na bok. - Jest pan bardzo przeziębiony - powiedział Alan. - Oh! Ten wasz kraj. Wilgotny i zimny. U mnie w domu, w Szwecji też jest zimno, ale powietrze jest ostre jak nóż. Po co chcesz się widzieć z kapitanem? - Jestem adwokatem. Przychodzę, bo może będę mógł coś pomóc temu waszemu

pasażerowi na gapę, Duvalowi. - Duval! Duval! Nic tylko ten Duval! Stał się tu najważniejszy. Więc nie uda ci się mu pomóc. Utknął tu i koniec. Będzie z nami, dopóki statek nie pójdzie na dno. Ale rozejrzyj się dookoła. To już niedługo nastąpi. Alan przyjrzał się rdzy i odpadającej farbie. Kichnął. Odór rozkładającej się kapusty był bardzo silny. - Tak. To prawda. - No dobrze. Skoro nie jesteś reporterem, może kapitan cię przyjmie. Zaprowadzę cię do niego jako gwiazdkowy podarunek. W kabinie kapitana było duszno i gorąco. Właściciel widać tak lubił, bo obydwa luki na pokład były szczelnie zamknięte. Powietrze było także napełnione ostrym dymem tytoniu. Kapitan Jaabeck, w staromodnych kapciach i koszuli, wstał ze skórzanego krzesła, gdy wszedł Alan. Czytał jakąś grubą książkę, którą wstając odłożył. - Dziękuję, że zechciał mnie pan przyjąć - powiedział Alan. - Nazywam się Maitland. - A ja jestem Sigurd Jaabeck - kapitan wyciągnął dużą owłosioną dłoń. - Mój trzeci oficer mówi, że jest pan adwokatem. - Zgadza się. W gazecie przeczytałem o człowieku, który jest tu nielegalnie i chciałbym mu pomóc. - Proszę usiąść. W przeciwieństwie do reszty statku, kabina kapitana była wygodna i czysta. Połyskiwały drewno i mosiądz. Ściany wyłożone były mahoniową boazerią, po środku stały obite zieloną skórą krzesła i mały stolik jadalny, a z boku wypolerowany sekretarzyk. Za zasłoną prawdopodobnie była sypialnia. Alan wodził wzrokiem po całym pokoju, a wzrok jego spoczął na książce, którą odłożył kapitan. - To Dostojewski - powiedział kapitan. - „Zbrodnia i Kara”. - Czyta pan to w oryginale po rosyjsku? - Tak, ale wolno mi to idzie - odrzekł kapitan. - Nie czytam zbyt biegle po rosyjsku. Wziął do ręki fajkę, opróżnił cybuch i zaczął powtórnie nabijać. - Dostojewski wierzy, że zawsze w końcu zwycięża sprawiedliwość. - A pan nie? - Czasami nie można zbyt długo czekać. Szczególnie, gdy człowiek jest młody. - Tak jak Henri Duval? Kapitan zamyślił się ciągnąc fajkę. - Co można zrobić? Jest nikim. Nie istnieje.

- Być może nic nie da się zrobić - powiedział Alan. - Ale chciałbym chociaż z nim porozmawiać. Ludzie zainteresowali się nim. Niektórzy chcieliby pomóc. - A czy to zainteresowanie trochę potrwa? Czy nie jest tylko mój pasażer, jak to nazywacie, cudem dziewięciu dni. - Nawet jeśli tak, to zostało nam jeszcze siedem dni. Kapitan odrzekł po chwili zastanowienia: - Rozumie pan, że moim obowiązkiem jest pozbyć się go. Jedzenie kosztuje, a mamy teraz mało pieniędzy na utrzymanie i konserwowanie statku. Korzyści są niewielkie, jak mówią właściciele, musimy więc myśleć ekonomicznie. Widział pan w jakim stanie jest statek. - Oczywiście, rozumiem to wszystko, kapitanie. - Ale ten człowiek jest ze mną od dwudziestu miesięcy. W tym czasie rodzą się pewne więzy, nawet przywiązanie. Ten młody człowiek nie miał łatwego życia. I pewnie nigdy nie będzie miał. Ale to nie moja sprawa. Nie chciałbym jednak, żeby robiono mu jakieś nadzieje, które potem zostaną brutalnie zniszczone. - Mogę pana zapewnić, że są ludzie, którzy chcieliby mu pomóc. Może się to nie udać, ale trzeba spróbować, żeby wiedzieć na pewno. - To prawda. W takim razie poślę po Duvala. Możecie rozmawiać tutaj. Chciałby pan zostać z nim sam? - Nie - odparł Alan. - Wolałbym, żeby pan tu został. * Henri Duval stał nerwowo w przejściu. Jego wzrok wędrował od Alana Maitlanda do kapitana Jaabecka. Kapitan zaprosił go do środka. - Nie bój się. Ten pan, to pan Maitland, adwokat. Przybył tu by ci pomóc. - Przeczytałem o tobie wczoraj - zaczął Alan z uśmiechem i wyciągnął do Duvala dłoń, którą ten niepewnie przyjął. Alan zauważył, że wyglądał młodziej niż na zdjęciu w gazecie. Jego głęboko osadzone oczy miały w sobie jakiś ogromny smutek. Ubrany był w płócienne spodnie i marynarską bluzę. - To być dobre co napisane, tak? - spytał bojaźliwie Duval. - Bardzo dobre - odparł Alan. - Przyszedłem dowiedzieć się czy to wszystko prawda. - Wszystko prawda. Ja mówić prawdę - powiedział urażony, jakby zarzucano mu coś złego. Alan pomyślał, że musi ostrożniej dobierać słowa.

- Tak, jestem tego pewien, ale chciałem sprawdzić, czy gazety podały wszystko zgodnie z tym co im powiedziałeś. - Nie rozumieć - Duval pokręcił głową wciąż z wyrazem bólu. - Zapomnij o tym na chwilę - powiedział Alan i pomyślał, że początek nie wypadł najlepiej. - Kapitan powiedział ci, że jestem adwokatem. Jeśli chcesz będę cię reprezentował w sądzie. Henri Duval spojrzał na kapitana. - Ja nie mieć pieniądze. Nie mogę płacić adwokat. - Nic nie będziesz musiał płacić - powiedział Alan. - Kto płacić - znów na twarzy wyraz zmartwienia. - Kto inny zapłaci. Tu wtrącił się kapitan: - Czy jest jakiś powód dla którego nie może mu pan powiedzieć kto to będzie? - Tak. Osoba ta poleciła nie ujawniać swego nazwiska. Mogę tylko powiedzieć, że osoba ta bardzo współczuje i chciałaby pomóc. - Są jeszcze dobrzy ludzie - powiedział kapitan i zachęcająco kiwnął głową do Duvala. Przez chwilę Alan przypomniał sobie senatora i jego motywy. Poczuł przypływ oburzenia, po czym się uspokoił, pamiętając o warunkach jakie wymusił. - Jeśli ja zostać, ja pracować. Zarabiać pieniądze i wszystko oddać - nalegał Duval. - Będziesz mógł to zrobić, jeśli zechcesz. - Ja oddać pieniądze. - Twarz Duvala rozjaśniła się, a nieufność zniknęła. - Ale musisz wiedzieć, że być może nic nie da się zrobić. Rozumiesz? Duval wydawał się być zaskoczony. Kapitan wyjaśnił mu: - Pan Maitland zrobi, co tylko będzie mógł, ale Imigracja może powiedzieć „nie”, tak jak przedtem. Duval wolno skinął głową: - Rozumieć. - Jedna rzecz przyszła mi do głowy, kapitanie. Czy był pan z nim w Urzędzie Imigracyjnym na oficjalnym przesłuchaniu, by mógł złożyć podanie o pobyt? - Urzędnik imigracyjny był na statku. - Nie - nalegał Alan. - Czy oprócz tego był pan w budynku Urzędu Imigracyjnego na oficjalnej rozmowie? - A to mogłoby coś dać? - kapitan wzruszył ramionami. - Zawsze jest tylko jedna odpowiedź. Poza tym podczas postoju jest tak niewiele czasu i tyle spraw do załatwienia. A

dziś Boże Narodzenie. To dlatego czytam Dostojewskiego. - Innymi słowy, nie poszedł pan z nim na rozmowę, bo był pan zajęty. Czy tak? chciał by jego pytanie brzmiało nieformalnie, ale już jakaś myśl kiełkowała mu w głowie. - Tak - odparł kapitan. - Oczywiście gdyby to miało dać jakiś efekt... - Zostawmy to na razie. - Jego idea była mglista i mogła spełznąć na niczym. W każdym razie potrzebował trochę czasu na przeczytanie ustaw imigracyjnych. Szybko zmienił temat. - Henri, chciałbym żebyś opowiedział mi o tym, co wydarzyło się w twoim życiu, od początku jak tylko sięgasz pamięcią. Jaka jest pierwsza rzecz, którą pamiętasz? - Moja matka. - A co ci się z nią kojarzy? - Dobroć. Ona być dobra dla mnie. Kiedy ona umrzeć nikt już nie być dobry dla mnie. Aż do tego statku. Kapitan Jaabeck wstał, odwrócił się i zaczął nabijać fajkę. - Opowiedz mi o matce, Henri. Jaka była, o czym mówiła, co robiliście razem? - Moja matka piękna. Kiedy ja mały chłopiec, ona mnie trzymać, ja słuchać, ona śpiewać. - Młodzieniec mówił wolno i spokojnie, jakby przeszłość była czymś kruchym, z czym trzeba delikatnie się obchodzić, żeby nie zniszczyć. - Inny raz ona opowiadać. Kiedy my pójść na statek i znaleźć nowy dom. My pójść razem... Duval twierdził, że jego matka była córką Francuzów, którzy powrócili do Francji, zanim on się urodził. Powód, dla jakiego nie utrzymywała więzi z rodzicami, miał związek prawdopodobnie z ojcem Duvala. Mieszkał on krótko razem z matką w Djibouti, a potem zostawił ją i wrócił na morze. W zasadzie była to ta sama opowieść, którą przedstawił dwa dni temu Danowi Orliffe. Alan słuchał uważnie, czasem przerywał i zadawał pytania. Ale większą część czasu obserwował twarz Henri Duvala. Była to przekonująca twarz, na której malowały się uczucia autora opowieści. Czasem pojawiał się na niej wyraz bólu, czasem łzy. Szczególnie, gdy opisywał śmierć swojej matki. Gdyby Duval miał być świadkiem w sądzie, pomyślał Alan, uwierzono by w to, co mówił. Ostatnie pytanie brzmiało: - Dlaczego chcesz zostać w Kanadzie? Dlaczego właśnie Kanada? - spytał Alan spodziewając się sztucznej odpowiedzi w stylu: bo to cudowny kraj i zawsze marzył, żeby tu mieszkać. Duval zastanowił się chwilę i powiedział: - Wszyscy inni mówić nie. Kanada ostatnie miejsce ja próbować. Jeśli nie tu, to nie

ma domu dla Henri Duvala. - No tak. Chyba otrzymałem szczerą odpowiedź - powiedział Alan. Nieoczekiwanie dla siebie samego poczuł przypływ wzruszenia. Przyszedł tu ze sceptycznym nastawieniem, przygotowany do podjęcia działań prawnych, bez nadziei na sukces. Ale teraz chciał czegoś więcej. Chciał naprawdę pomóc temu człowiekowi, wyciągnąć go ze statku, dać mu szansę na zbudowanie życia w taki sposób, na jaki los mu dotąd nie pozwalał. Ale czy będzie to możliwe? Czy faktycznie znajdzie gdzieś lukę prawną, którą będzie mógł wykorzystać dla dobra tego człowieka. Musiał jak najszybciej zabierać się do pracy. Podczas ostatniej fazy rozmowy, kapitan kilkakrotnie wchodził i wychodził. Gdy teraz wszedł, Alan spytał go: - Jak długo jeszcze statek pozostanie w Vancouver? - Miało to być pięć dni, ale teraz z powodu naprawy silnika przeciągnie się od dwóch do trzech tygodni. Dwa, trzy tygodnie, to było niewiele, ale na pewno lepiej niż pięć dni. - W takim razie, jeśli mam być pełnomocnikiem Duvala, muszę mieć od niego upoważnienie. - Będzie pan musiał sam napisać co trzeba. On tylko umie się podpisać - rzekł kapitan. Alan wyjął z kieszeni notatnik. Przez chwilę pomyślał, po czym napisał: „Ja Henri Duval, zatrzymany obecnie na M/S Vastervik, w La Pointe Pier w Vancouver, w Kolumbii Brytyjskiej, niniejszym zwracam się z prośbą o zezwolenie wyjścia na ląd w wyżej wymienionym porcie. Swym pełnomocnikiem odpowiedzialnym za wszystkie sprawy związane z tą prośbą ustanawiam Alana Maitlanda z firmy Lewis & Maitland”. Kapitan wysłuchał uważnie treści notatki i powiedział: - To jest dobre. Jeśli pan Maitland ma ci pomóc, musisz podpisać się pod tym co napisał. Przy użyciu pióra, które podał mu kapitan, Henri Duval podpisał się wolno i niezręcznie, dziecięcym pismem i chwiejną

ręką. Alan przyglądał mu

się ze

zniecierpliwieniem. Jego jedyną myślą było wydostać się ze statku i bliżej zająć pomysłem, który przyszedł mu do głowy wcześniej. Rozpierało go uczucie podniecenia. To co miał na myśli, było jak strzał z daleka. Ale mógł to być strzał w dziesiątkę.

7. Harvey Warrender Krótka świąteczna przerwa minęła tak szybko, jakby jej w ogóle nie było. W pierwszy dzień świąt Howdenowie wcześnie poszli do komunii, a potem aż do lunchu przyjmowali gości. W większości wizyty oficjalne, ale też kilku przyjaciół domu. Po południu przyjechali Lexingtonowie. Premier spędził dwie godziny zamknięty razem z Arthurem Lexingtonem w gabinecie. Uzgadniali szczegóły wizyty w Waszyngtonie. Potem Howdenowie rozmawiali przez telefon z córkami, zięciami i wnukami w Londynie. Kiedy już wszyscy ze wszystkimi się nagadali, Howden spojrzał na zegarek i ucieszył się, że to jego zięć, bogaty przemysłowiec otrzyma rachunek. Następnie Premier z żoną zjedli w spokoju obiad. Po obiedzie Howden udał się do gabinetu, żeby popracować, a Margaret obejrzała film w telewizji. Była to smutna opowieść Jamesa Hiltona „Goodbye Mr. Chips”. Margaret przypomniała sobie z nostalgią, że widziała ten film z mężem w 1930 roku. Ale teraz główny aktor, Robert Donat i autor filmu od dawna nie żyli. Poza tym Howdenowie nie chodzili już do kina. O 11.30 Margaret pożegnała męża i poszła spać. James pracował aż do 1-ej w nocy. Pierwszy dzień świąt u Milly Freedeman nie był tak pracowity, ani też tak interesujący. Wstała późno i po namyśle postanowiła iść na mszę do kościoła. Nie przystąpiła jednak do komunii. Po południu pojechała taksówką do domu swej zamężnej już przyjaciółki z Toronto, która mieszkała teraz w Ottawie i zaprosiła Milly na świąteczny obiad. W domu było kilkoro małych dzieci, które po jakimś czasie stały się męczące. Nieuchronnie nastał nudny temat wychowania dzieci, pomocy domowych i kosztów utrzymania. Po raz wtóry, Milly przekonała się, że nie oszukiwała siebie samej, wierząc, że sceny z życia domowego nie miały dla niej uroku. Wolała swoje własne, wygodne mieszkanie, niezależność, pracę i odpowiedzialność, które sprawiały jej przyjemność. A potem pomyślała, że może po prostu staje się stara i zgorzkniała. Niemniej ucieszyła się, kiedy nadszedł czas by wyjść. Mąż przyjaciółki odwiózł ją do domu. Po drodze próbował się do niej zalecać, ale ostro go odepchnęła. W ciągu dnia dużo rozmyślała o Brianie Richardsonie. Zastanawiała się co robił i czy zadzwoni. Kiedy jednak nie zadzwonił, była bardzo rozczarowana. Zdrowy rozsądek Milly ostrzegał ją przed głębszym zaangażowaniem się. Powtarzała sobie, że jest przecież żonaty i nic stałego nie mogło między nimi zaistnieć. Pomyślała, że łatwo ją skrzywdzić, ale obraz trwał w myślach uparcie, a marzenia przyćmiewały umysł. W

uszach brzmiał jego cichy szept: „Milly, pragnę cię. Nie umiem tego inaczej powiedzieć, ale po prostu pragnę cię". I słodka myśl o tych właśnie słowach stała się pierwszym wspomnieniem budzącego się dnia. Brian Richardson pracowicie spędził dzień Bożego Narodzenia. Opuścił mieszkanie Milly wczesnym rankiem. Potem zasnął na cztery godziny, aż obudził go budzik. Eloise nie wróciła na noc, co wcale nie było niespodzianką. Przygotował sobie śniadanie i pojechał do siedziby partii przy Sparks Street, gdzie spędził większość dnia. Pracował nad szczegółami kampanii, którą omówił z Premierem. Bardzo dużo zrobił tego dnia, bo w budynku oprócz niego i strażnika nie było nikogo. Powrócił do swego, wciąż pustego mieszkania z uczuciem satysfakcji. Sam był zdziwiony, że raz czy dwa wspomnienie Milly rozproszyło jego myśli. Dwa razy kusiło go, by zadzwonić do niej, ale ostrożność nie pozwoliła na to. W końcu to wszystko to tylko przelotny romans i nie należy brać go zbyt poważnie. Wieczorem poczytał trochę i położył się wcześnie spać. I już było po świętach. Była 11-a rano dwudziestego szóstego grudnia.

2. - Pan Warrender jest osiągalny dziś rano, jeśli chcesz się z nim widzieć zaanonsowała Milly Freedeman. Wślizgnęła się do gabinetu Premiera z kawą na tacy, jak tylko wyszedł jego asystent. Był nim solidny, ambitny, młody człowiek o nazwisku Elliot Prowse, który wchodził i wychodził z gabinetu Premiera całe przedpołudnie. Otrzymywał polecenia od Howdena i zdawał sprawozdanie z ich wykonania. Oprócz tego ciągle dzwonił telefon i wszyscy chcieli umówić się na spotkanie z Premierem. Milly wiedziała, że większość poruszanych teraz spraw ma związek ze zbliżającymi się rozmowami w Waszyngtonie. - A czemu to miałbym chcieć spotkać się z Warrenderem? - spytał lekko poddenerwowany Premier. Spojrzał na Milly znad foldera, który właśnie przeglądał. Był on czytelnie oznaczony napisem „ściśle tajne” i dotyczył spraw obrony międzykontynentalnej. Sprawy wojskowe nigdy zbytnio nie interesowały Howdena i nawet teraz zmuszał się do skupienia, by dokładnie zapoznać się z faktami. Czasami zasmucała go świadomość, że tak mało czasu może poświęcić na sprawy pomocy społecznej. Było to kiedyś jego głównym tematem zainteresowania w polityce. Nalewając kawę z aluminiowego termosu, Milly powiedziała:

- Wydawało mi się, że dzwoniłeś do niego na dzień przed świętami i nie było go w Ottawie. - Zwyczajowo wrzuciła do kawy cztery kostki cukru i wlała dużo śmietanki. Postawiła ostrożnie filiżankę razem z talerzykiem czekoladowych ciasteczek na biurku Premiera. James Howden odłożył folder, wziął ciastko, ugryzł je i powiedział z aprobatą: - Te są o wiele lepsze od poprzednich. Mają więcej czekolady. Milly uśmiechnęła się. Gdyby Howden nie był tak zajęty, zauważyłby pewnie, że Milly wygląda dziś szczególnie atrakcyjnie i jest jej bardzo dobrze w brązowym, tweedowym kostiumie i błękitnej bluzce. - Pamiętam, że dzwoniłem - powiedział po chwili Premier. - Chodziło o jakąś imigracyjną sprawę w Vancouver. Ale pewnie teraz jest już po wszystkim - dodał z nadzieją. - Niestety nie. Pan Richardson dzwonił dziś rano, aby przypomnieć o tej właśnie sprawie. Prosił, żebym przekazała, że ta historia żywo interesuje wszystkich na zachodzie, a i wschodnie gazety też już zaczęły się tym interesować. Nie wspomniała jednak o tym, że Brian dodał już w tonie osobistym i ciepłym: „Jesteś wspaniałą osobą, Milly. Dużo o tym myślałem i wkrótce porozmawiamy”. James Howden westchnął: - W takim razie chyba lepiej będzie jak porozmawiam z Harveyem. Spróbuj go gdzieś zmieścić. Dziesięć minut powinno wystarczyć. - W porządku. Najlepiej dziś rano - odparła Milly. Popijając kawę Howden spytał: - Czy mamy dużo zaległości? Milly pokręciła przecząco głową. - Nic, co nie mogłoby chwilę poczekać. Przekazałam kilka pilnych spraw panu Prowse. - Dobrze. - Premier pokiwał głową z uznaniem. - Staraj się robić tak dalej w ciągu następnych kilku tygodni. Czasami, nawet w tej chwili, czuł dziwny sentyment do Milly, chociaż pociąg fizyczny już dawno gdzieś uleciał. Czasami zastanawiał się jak mogło dojść do tego wszystkiego między nimi. Jego odczucia i przeżycia w owym czasie były bardzo intensywne. Doskwierała mu oczywiście samotność, na którą zawsze cierpieli wszyscy Członkowie Parlamentu w Ottawie. Miał poczucie pustki i nie wiedział czym wypełnić długie godziny posiedzeń Izby. A Margaret w tym czasie często była tak daleko... To wszystko teraz wydawało się tak odległe.

- Jest jeszcze coś, czym nie chciałabym cię martwić - powiedziała Milly z ociąganiem. - List z banku. Kolejne przypomnienie o przekroczeniu konta. - Bałem się, że to wkrótce przyjdzie - powiedział Howden zmieniając nagle tok myśli. Tak jak kilka dni temu, kiedy Margaret poruszyła ten temat, pogardą napawała go myśl, że teraz musi zajmować się takimi sprawami. Ale była to jego wina. Zdawał sobie sprawę, że mógłby na ten temat szepnąć słówko wśród zamożnych zwolenników partii i hojnych amerykańskich przyjaciół, a pieniądze napływałyby systematycznie i po cichu. Inni Premierowie przed nim już tak robili, ale Howden w poczuciu dumy zawsze odrzucał tę myśl. Jego życie opierało się na dobroczynności w sierocińcu i nie chciał uzależnić się od niej raz jeszcze po całym dorobku swego życia. Przypomniał sobie niepokój Margaret co do tempa w jakim rozchodzą się ich skromne oszczędności. - Lepiej zadzwoń do kompanii kredytowej Montreal Trust i dowiedz się, czy pan Maddox może przyjść porozmawiać ze mną. - Myślałam, że będziesz chciał się z nim spotkać. Sprawdziłam, że wolny czas masz tylko jutro po południu, więc spotkanie wyznaczyłam na jutro. Howden był pełen uznania. Zawsze wdzięczny był Milly za to, że szybko podejmowała właściwe decyzje. Dokończył kawę i Milly ponownie napełniła mu filiżankę. Lubił taką kawę. Była prawie wrząca, słodka i z dużą ilością śmietanki. Wygodnie rozsiadł się w fotelu rozkoszując się jedną z niewielu spokojnych chwil tego dnia. Już za dziesięć minut rozpocznie normalną, wytężoną pracę, w tempie, które zawsze zadziwiało jego pracowników. Milly znała to wszystko z doświadczenia i przez te wszystkie lata nauczyła się odprężać w tych krótkich przerwach. Wiedziała, że podobało się to Howdenowi. - Przeczytałaś protokół - spytał. - Tak. Przeczytałam. - I co o tym myślisz? Milly zastanowiła się chwilę. Wiedziała, że mimo niezobowiązującego tonu, Howden oczekiwał szczerej odpowiedzi. Kiedyś poskarżył się jej: „Bardzo często, kiedy chcę wiedzieć, co ludzie myślą, oni nie mówią mi prawdy, tylko to, co im się wydaje, że chciałbym usłyszeć. - Zastanawiam się, co nam pozostanie jako Kanadyjczykom - rzekła Milly. - Jeśli Akt Unii będzie miał miejsce, to nie sądzę, aby wszystko mogłoby być tak jak dawniej. - Ja też nie - odparł Howden.

- Czy więc nie będzie to początek procesu wchłaniania nas do imperium, dopóki nie staniemy się częścią Stanów Zjednoczonych? Dopóki nie stracimy swojej niezależności? spytała Milly zastanawiając się jednocześnie: a jeśli to była prawda, to czy miało to jakiekolwiek znaczenie? Czym była niezależność, jeśli nie iluzją, o której rozmawiali ludzie? Nikt nie był naprawdę niezależny i nie mógł być. To samo dotyczyło narodów. Zastanawiała się, co myślał o tym Richardson. Miała ochotę porozmawiać z nim o tym teraz. - Być może, że zostaniemy na krótko wchłonięci - wolno powiedział Howden. Możliwe też, że po wojnie wszystko będzie odwrotnie. Wojny przekręcają wszystko na opak. Wojny dziesiątkują narody i zmniejszają imperia. Czasem ci, którzy myślą, że zwyciężyli wojnę, tak naprawdę ją przegrali. Rzym już to odkrył. A także wiele innych narodów: Filistyni, Grecja, Hiszpania, Francja, Wielka Brytania. To samo mogłoby przydarzyć się Rosji lub Stanom Zjednoczonym. Kanada mogłaby stać się najsilniejszym państwem. - Po chwili dodał: - Największy błąd jaki popełniają ludzie, to założenie, że wielkie zmiany historii nastąpią w następnych pokoleniach, a nie w czasach, w których teraz żyją. W umyśle Howdena powstała jeszcze jedna niewyrażona myśl. Kanadyjski Premier miałby większe wpływy w takim związku niż w czasach całkowitej niezależności. Mógłby zostać pośrednikiem i wciąż wzrastającym autorytetem. Posiadałby pełnię władzy, którą wykorzystałby dla dobra Kanady. Najważniejsze, żeby nie stracić do końca swej niepodległości. - Rozumiem, że to ważne, by przenieść bazy wyrzutni rakietowych na północ powiedziała Milly. - I wiem, co mówiłeś o ratowaniu pól uprawnych od opadu radioaktywnego. To wszystko znaczy, że naprawdę zmierzamy ku wojnie? Czy miał powiedzieć jej o swym przekonaniu o nieuchronności wojny i potrzebie przygotowań do niej? Lepiej nie. - Wybieramy po której stronie stanąć - powiedział Howden. - I to jeszcze teraz, kiedy wybór ma jakiś sens. Jedyny wybór, to wierzyć w to, w co wierzymy. Ale kusi nas, by to od siebie oddalić; uniknąć decyzji; odczekać bezczynnie aż oddalą się nieuniknione prawdy. Ale już tak dalej nie można. Milly spytała: - Czy przekonanie ludzi nie będzie zbyt trudne? Premier uśmiechnął się. - Spodziewam się tego. Pewnie będzie tu z tego powodu małe zamieszanie. - W takim razie, ja będę się starać, żeby w tym zamieszaniu był jakiś porządek. Mówiąc te słowa poczuła przypływ podziwu i uwielbienia dla mężczyzny, który przez

tyle lat brał na siebie tak wiele, a teraz był gotów wziąć na siebie jeszcze więcej. Nie często zdarzało jej się czuć coś takiego. Teraz chciała go chronić i osłaniać. Z satysfakcją czuła, że była mu potrzebna. James Howden powiedział cicho: - Zawsze porządkowałaś każdy bałagan, Milly. To bardzo wiele dla mnie znaczy. Odstawił filiżankę. To znak, że czas odpoczynku skończył się. Po czterdziestu pięciu minutach i trzech spotkaniach, Milly wprowadziła do gabinetu Premiera Harveya Warrendera. - Usiądź proszę - głos Howdena był zimny. Minister do spraw Uchodźctwa i Imigracji usadowił się wygodnie w fotelu. - Słuchaj Jim - zaczął serdecznie Warrender. - Jeśli wezwałeś mnie tu po to, żeby powiedzieć mi, że zrobiłem z siebie idiotę na przyjęciu, to przyznaje, tak było. I jest mi cholernie przykro. - Niestety - odrzekł Howden. - Na przeprosiny już trochę za późno. Poza tym, jeśli masz zamiar zachowywać się jak zwykły pijaczyna, to przyjęcie u Gubernatora Generalnego nie jest na to najlepszym miejscem. Chyba zdajesz sobie sprawę, że cała Ottawa o niczym innym nie mówiła. Premier zauważył z dezaprobatą, że garnitur Warrendera był bardzo wygnieciony. Warrender unikał jego wzroku. Machnął tylko ręką. - Wiem, wiem. - Byłbym całkowicie usprawiedliwiony, gdybym domagał się twojej rezygnacji. - Mam nadzieję, że nie zrobisz tego. Howden zauważył, że na czole Ministra pojawiły się kropelki potu. Czy w tonie tym zawarta była pogróżka? - I jeśli mogę coś dodać - powiedział odzyskując pewność siebie. - Graviora quaedam sunt remedia periculis, co znaczy w wolnym tłumaczeniu z Wergiliusza: Niektóre lekarstwa są gorsze niż sama choroba. - Ale gdzieś musi przebiegać granica. - Howdena zezłościły już cytaty z klasyków, którymi wiecznie podpierał się Warrender. - Poza tym, zdecydowałem się nie podejmować żadnej akcji, poza ostrzeżeniem. I wolałbym, żebyś nie prowokował innie do zmiany tej decyzji. Warrender zaczerwienił się i wzruszył ramionami. - A reszta pozostanie milczeniem. - Poprosiłem cię tu, aby porozmawiać o ostatnim wydarzeniu w Vancouver. To

właśnie jeden z takich przypadków, jakich należy unikać. - Aha! - Oczy Harveya rozbłysły. - Mam dokładny raport w tej sprawie i mogę ci wszystko opowiedzieć. - Nic nie musisz mi opowiadać. To twój dział i ty musisz to sam rozwikłać. Poza tym ja mam ważniejsze sprawy. Chodzi mi tylko o to, żeby sprawa została jakoś rozwiązana i zniknęła z gazet. Warrender uniósł brwi ze zdziwieniem. - Przeczysz sam sobie. Przed chwilą powiedziałeś, że to mój dział i że mam się tą sprawą sam zająć, a teraz mówisz... - Mówię tylko, że masz działać zgodnie z polityką Rządu, z moją polityką. Polega ona jak wiesz na unikaniu spornych spraw imigracyjnych, szczególnie teraz, gdy zbliżają się wybory i nadchodzą inne ważne sprawy. Mówiliśmy o tym tamtego wieczoru. A może nie bardzo pamiętasz? - dodał uszczypliwie. - Nie byłem aż tak pijany. Mówiłem ci co sądzę o naszej tak zwanej polityce imigracyjnej. Albo wypracujemy jakieś nowe, uczciwe prawo imigracyjne, które uzna to, co robimy i co każdy Rząd przed nami... - Uzna co? James Howden wstał i stanął za biurkiem. Warrender zaczął wolno i dobitnie: - Uzna, że prowadzimy politykę dyskryminacji; niby dlaczego nie? W końcu to nasz kraj, prawda? Uzna, że mamy barierę koloru skóry i rasy, że prześladujemy Murzynów i ludzi z Bliskiego Wschodu, i że zawsze tak było, więc po co to zmieniać? Uzna, że chcemy Anglosasów i pewną liczbę bezrobotnych. Przyznajemy, że możemy wpuścić tylko pewną liczbę Włochów i kontrolujemy napływ ludzi wyznania rzymsko-katolickiego. Przestańmy być zakłamani. Spiszmy uczciwy Akt o Imigracji, w którym wyłożymy całą prawdę. Przestańmy mieć dwa oblicza: jedno dla Organizacji Narodów Zjednoczonych, drugie dla własnych potrzeb. - Chyba oszalałeś - wyszeptał Howden. Utkwił wzrok w twarzy Warrendera. Pamiętał jego słowa u Gubernatora, ale zakładał, że to pod wpływem alkoholu. Przypomniał sobie też słowa Margaret: „czasami mam wrażenie, że to wariat”. Harvey Warrender oddychał ciężko. Drgały mu nozdrza. - Nie. Nie oszalałem. Po prostu mam dosyć tej cholernej hipokryzji. - Uczciwość - w porządku, ale publiczne przyznanie tego wszystkiego to polityczne samobójstwo.

- Skąd to wiadomo, skoro nikt tego nie spróbował. Może ludzie chcieliby, żeby powiedzieć im to, co sami wiedzą. Po namyśle Howden spytał cicho: - Czy jest jakieś inne wyjście? - W sytuacji, kiedy nie sporządzimy nowego aktu? - Tak. - Wtedy wprowadzę w życie ten, który mamy, tak jak jest - powiedział zdecydowanie Warrender. - Wprowadzę go bez żadnych osłonek i kamuflażu. Nie będę próbował nic ukryć przed prasą. - W takim razie - powiedział Howden - żądam twojej rezygnacji. Obaj spojrzeli sobie w oczy. - O nie! - powiedział Harvey cicho. - O nie! Nastąpiła chwila ciszy. - Wyrażaj się ściślej. Masz coś na myśli? - spytał Howden. - Chyba wiesz? - Powiedziałem - ściśle! - Dobrze, skoro sobie życzysz - Harvey poprawił się w fotelu i tonem oficjalnej rozmowy o interesach powiedział: - Zawarliśmy umowę. - To było dawno. - Ale umowa była bezterminowa. - Ale warunki jej zostały spełnione. Harvey pokręcił głową. - Umowa była bezterminowa. - Pogrzebał w kieszeni i wyciągnął zwitek papieru. Podał go Howdenowi. - Przeczytaj sam. Howden sięgnął drżącą ręką po papier. Jeśli był to oryginał, jedyny egzemplarz... To była fotokopia. Na moment opanowanie zupełnie go opuściło. - Ty idioto! - Dlaczego? - Zrobiłeś fotokopię. - Nikt nie wie, co było kopiowane; poza tym cały czas stałem przy kopiarce. - Fotokopie mają negatywy. - Mam negatyw. Na wypadek, gdybym potrzebował więcej kopii. A oryginał jest

zabezpieczony. - Przeczytaj! Przecież w końcu o to chodzi. Howden zaczął czytać. Tekst był prosty, jednoznaczny, pisany jego ręką. 1. H. Warrender wycofuje się z przewodzenia partią; będzie popierał Howdena. 2. Kuzyn Warrendera (H.O'B) otrzyma koncesję na sieć TV. 3. Warrender będzie członkiem Gabinetu Howdena. Funkcja do wyboru (oprócz Ministra Spraw Zagranicznych i Ministra Zdrowia). J.H. nie zdymisjonuje H.W., chyba że w przypadku niedyskrecji lub skandalu. Wtedy H.W. ponosi pełną odpowiedzialność, nie mieszając w to J.H. Pod spodem była data sprzed dziewięciu lat i niewyraźne podpisy ich obu. - Harvey - zaczął wolno Howden. - Czy ma dla ciebie znaczenie, że kiedyś byliśmy przyjaciółmi? W głowie mu szumiało. Jedna kopia w rękach reportera będzie narzędziem egzekucji. I nie będzie miejsca na tłumaczenia, manewry. Będzie tylko hańba... Miał spocone dłonie. Warrender pokręcił tylko przecząco głową. Howden czuł, że jest między nimi wysoki mur. Spróbował jeszcze raz: - Tak wiele nas łączyło. A teraz? - Powiem ci. - Warrender oparł się o biurko i mówił donośnym szeptem: - Pozwól mi zostać i zrobić coś wielkiego. Może jeśli napiszemy ten Akt jeszcze raz, mówiąc otwarcie o wszystkim, poruszy to ludzi do jakichś zmian. To, co robimy powinno być robione inaczej. Może takie zmiany są potrzebne. Ale powinniśmy zacząć od uczciwego postawienia sprawy. Zdumiony Howden pokręcił głową. - To, co mówisz nie ma sensu. Ja tego nie rozumiem. - Postaram ci się wytłumaczyć. Mówiłeś, że tak wiele nas łączy. Czy myślisz, że mnie to jest obojętne? Gdyby było można zmieniłbym całą tę naszą umowę. Były takie noce, i to bardzo wiele, kiedy nie mogłem zasnąć aż do świtu. Czułem do siebie obrzydzenie za to, co się stało. Przeklinałem dzień, kiedy sporządziliśmy tę umowę. - Ale dlaczego Harvey? Może lepiej było o tym wszystkim porozmawiać... - Zaprzedałem się przecież - mówił z przejęciem. - Sprzedałem za miskę soczewicy. Tysiące razy żałowałem, że nie możemy być w tej sali w czasie zjazdu jeszcze raz, tak jak wtedy, i że nie mogę stanąć w wyborach przeciw tobie. - Pewnie i tak bym wygrał - powiedział wolno Howden i poczuł nagły przypływ litości. Nasze grzechy mszczą się na nas i zawsze w tej czy innej formie wracają do nas. - Nie jestem pewien, Jim. Nigdy nie byłem pewien, czy nie siedziałbym tu dziś za tym

biurkiem zamiast ciebie. Więc o to chodziło, pomyślał Howden. To co myślał sprawdziło się, ale doszedł jeszcze jeden element. Świadomość rzeczywistości i marzenia o sławie. Groźne połączenie. Zaczepnie rzekł: - Chyba jesteś trochę niekonsekwentny. W jednym zdaniu mówisz o wstręcie jakim napawa cię umowa, a jednak ciągle nalegasz, by przestrzegać jej warunków. - Chcę ocalić siebie, a jeśli dam się wykopać, jestem skończony. Dlatego trzymam się tej umowy. Harvey wyjął chusteczkę i otarł pot z czoła. Po czym dodał łagodniej: - Czasem mam wrażenie, że byłoby lepiej, gdyby wszystko wyszło na jaw. Obaj jesteśmy oszustami. I ty i ja. Może wtedy wszystko naprawiłoby się samo. To zaczynało być niebezpieczne. - Nie - szybko zaprzeczył Howden. - Są lepsze metody. Możesz mi wierzyć. - Teraz pewien był tylko jednego. Warrender był psychicznie chory. Czasem trzeba go było prowadzić za rękę jak dziecko. - No dobrze. Nie było rozmowy na temat rezygnacji - rzekł po chwili Premier. - A Akt o Imigracji? - Akt pozostaje taki, jaki jest - powiedział stanowczo Howden. Każdy kompromis miał swe granice. - Co więcej należy przedsięwziąć jakieś kroki w tej sprawie w Vancouver. - Będę działał zgodnie z prawem - powiedział Warrender. - Jeszcze raz przyjrzę się tej sprawie i zrobię dokładnie tak, jak każe prawo. Howden westchnął. Tak musiało pozostać. Kiwnął głową na znak, że rozmowa dobiegła końca. Po wyjściu Warrendera Howden siedział jeszcze chwilę w spokoju rozważając nowy problem. Błędem byłoby pomniejszać znaczenie zagrożenia własnego bezpieczeństwa. Warrender był sprytny; a teraz jego emocjonalna chwiejność była bardzo wyraźna. Nie rozumiał jak mógł dopuścić się tego wszystkiego. Uzależnił się od kawałka papieru, podczas gdy jego doświadczenie i prawnicze wykształcenie powinno ostrzec go przed niebezpieczeństwem. Ale dla zaspokojenia swoich ambicji człowiek gotów był robić różne dziwne rzeczy i podejmować ryzyko. Wielu innych przed nim robiło to samo. Chociaż, kiedy oceniało się to z dystansu wyglądało to głupio i nierozsądnie. Najbezpieczniej było teraz pozostawić Harveya Warrendera w spokoju. Przynajmniej na trochę. Idiotyczna przemowa o powtórnym spisaniu aktów prawnych nie przedstawiała na razie poważnego problemu. Nowe prawodawstwo może być wprowadzone tylko za zgodą

wszystkich członków Gabinetu. Ale na pewno należało unikać bezpośredniego starcia Warrendera z resztą Gabinetu. To wszystko zatem nie wyrządzało nikomu żadnej szkody i sprowadzało się do jednego - nadziei, że wszystko będzie dobrze. Brian Richardson nie będzie zachwycony. Oczekuje zdecydowanego posunięcia. Trudno mu będzie wytłumaczyć, dlaczego taka akcja nie może mieć miejsca. Tak samo sprawa z Vancouver będzie musiała poczekać i jedyne co Howden może zrobić, to popierać Warrendera w każdej jego decyzji. Nie było to korzystne, ale nie był to też jakiś wielki problem. Rząd mógł nawet pozwolić sobie na odrobinę krytyki. Najważniejsze dla Howdena było zachowanie swojej pozycji przewodniej. Tak wiele od tego zależało. Musiał utrzymać władzę nie tylko dla siebie. Nie było teraz nikogo, kto mógłby go dobrze zastąpić. Do gabinetu cicho weszła Milly Freedeman: - Co z lunchem? Masz ochotę zjeść go tutaj? - Nie. Mam ochotę zmienić otoczenie. Ubrany w dobrze skrojony, czarny płaszcz i kapelusz Premier udał się w kierunku parlamentarnej restauracji. Był pogodny, chłodny dzień. Na skraju ulic i chodników leżały kupki śniegu topniejącego w słońcu. Premier miał poczucie dobrobytu. Z zadowoleniem mijał witających go z szacunkiem przechodniów i salutujących strażników. Powoli zapominał o rozmowie z Warrenderem. Miał na głowie wiele ważniejszych spraw. Dla Milly jak zwykle przysłano na lunch kawę i kanapkę. Po zjedzeniu udała się do gabinetu Premiera i wzięła listę spraw do załatwienia. Najpierw wybrała te mniej pilne, które mogą poczekać. Zostawiła papiery w przegródce na biurku. Był tam duży bałagan, ale Milly celowo nic nie układała. W czasie pracy Howden lubił brać swoje papiery z miejsca, gdzie je położył. Leżąca osobno kartka papieru przykuła jej wzrok. Była to fotokopia. Musiała przeczytać tekst dwukrotnie, żeby dokładnie pojąć jego znaczenie. Kiedy wreszcie zrozumiała zaczęła drżeć. Zdała sobie sprawę ze znaczenia dokumentu, który trzymała w ręku. Tłumaczył bardzo wiele spraw, których w ciągu ostatnich lat nie rozumiała: zjazd... zwycięstwo Howdena... jej własna przegrana. Dokument mógł też przyczynić się do zakończenia dwóch karier politycznych. Dlaczego był tutaj? Oczywiście dyskutowano nad nim dzisiaj. Ale dlaczego? Co i kto miał skorzystać? Gdzie był oryginał? Jej myśli biegły szybko. Pytania przerażały ją samą. Żałowała, że w ogóle znalazła ten dokument. Wolałaby nic nie wiedzieć. Nagle poczuła przypływ wściekłości na Jamesa. Jak mógł to zrobić? Skoro tyle ich

łączyło. Skoro mogli być szczęśliwi razem. Gdyby tylko przegrał... Czemu nie postępował uczciwie? Czemu nawet nie dał jej szansy? Ale z drugiej strony wiedziała, że i tak nigdy nie miała żadnej szansy. Po chwili gniew zastąpiły smutek i litość. Howden zrobił tak, bo musiał. Potrzeba władzy nad pokonanymi przeciwnikami, pragnienie sukcesu politycznego pochłaniało go całkowicie. A poza tym życie osobiste, nawet miłość nie liczyły się wcale. Tak. To zawsze była prawda. Nigdy nie miała żadnej szansy. Ale teraz należało pomyśleć o rzeczach praktycznych. Milly starała się uspokoić. Premier, a może i inni byli zagrożeni. Chociaż dla niej liczył się tylko James Howden. Miała wrażenie, jakby przeszłość powracała. Jeszcze dziś rano chciała go chronić i osłaniać. Ale jak mogła robić to teraz, gdy wiedziała to, czego nikt inny nie wiedział. Nawet Margaret Howden. I w końcu, to ona, Milly, stała się bliższa Jamesowi niż jego własna żona. Teraz nie mogła nic zrobić. Ale może będzie kiedyś okazja. Czasem szantaż można było obrócić przeciw szantażowi. Myśl ta była niejasna i efemeryczna. Ale jeśli kiedyś miałaby udowodnić co wie, musiała mieć na to dowody. Milly spojrzała na zegarek. Dobrze znała przyzwyczajenia Howdena. Wróci nie wcześniej niż za pół godziny. Teraz nie było nikogo w całym biurze. Szybko wzięła dokument i pobiegła do fotokopiarki. Z bijącym sercem zrobiła odbitkę. Kopia kopii nie była dobrej jakości, ale można było wszystko odczytać. W pośpiechu złożyła zrobioną przez siebie kopię i wepchnęła ją na dno torebki. Egzemplarz z biurka Howdena położyła z powrotem na miejscu. W jakiś czas później Howden znalazł kopię tam gdzie ją zostawił. Zupełnie o niej zapomniał. Gdyby tak zostawił ją przez noc do jutra... Spojrzał na drzwi. Milly? Nie. Od dawna było regułą, że nie porządkowała papierów w czasie dnia. Zaniósł fotokopię do toalety przyległej do jego gabinetu, podarł na drobne kawałeczki i spuścił wodę. Poczekał aż zniknie ostatni kawałek.

3. Harvey rozsiadł się wygodnie w samochodzie wiozącym go do Ministerstwa przy Elgin Street. Wysiadł z samochodu, wszedł do kanciastego budynku z brązowej cegły, minął urzędników spieszących na lunch. Wjechał na piąte piętro i wszedł do swego gabinetu. Potem, rzuciwszy na krzesło płaszcz, szalik i kapelusz podszedł do biurka i wcisnął przycisk

interkomu, by połączyć się ze swym pełnomocnikiem. - Jeśli ma pan chwilę czasu, panie Hess, proszę do mnie wpaść. Hess uprzejmie się zgodził, po czym po kilku minutach pojawił się w biurze Warrendera. Ich biura były na tym samym piętrze, ale w dużej odległości od siebie. Pewnie po to, by nie wzywać pełnomocnika zbyt często. Harvey Warrender przemierzał pokój wolno i z namysłem. Był jeszcze wciąż nieco poddenerwowany spotkaniem z Premierem. Miał wrażenie, że wypadł doskonale i odniósł oczywiste zwycięstwo. Ponadto związek istniejący pomiędzy nimi dwoma został ponownie jasno i wyraźnie określony. Po uniesieniu nastąpiło uczucie zadowolenia i satysfakcji. To było to, co lubił: władza. Jeśli nie na samej górze, to przynajmniej gdzieś niedaleko. Świadczył o tym, na przykład, sposób urządzenia prywatnej części jego gabinetu. Panował tu wielki przepych. Pokój był urządzony i zaprojektowany przez poprzedniczkę Warrendera, jedną z niewielu kobiet, które zasiadały w Rządzie Kanady. Kiedy tu przybył, postanowił nic nie zmieniać; na gościach robiły wrażenie szare zasłony, szary dywan i zestaw stylowych mebli. Nie miało to nic wspólnego z ponurą dziurą, w jakiej mieszkał i pracował parę lat wcześniej w college’u. Zwierzył się kiedyś Howdenowi, że trudno by mu było zrezygnować z wygód jakie daje sukces finansowy i pozycja. Wspomnienie Howdena przypomniało mu, że obiecał zająć się sprawą z Vancouver. Dotrzyma obietnicy. Będzie działał zgodnie z prawem. Nie pozwoli sobie na żaden błąd, za który będzie go potem można obwiniać. Sekretarka wprowadziła do pokoju pełnomocnika ministra Claude’a Hessa, urzędnika państwowego, który ubierał się jak zamożny właściciel zakładu pogrzebowego. Miał też jakiś kościelny sposób bycia. - Dzień dobry panie ministrze - powiedział Hess. W stosunku do ministra łączył szacunek z zażyłością. Miało się wrażenie, że przygląda się odchodzącym i przychodzącym ministrom w przekonaniu, że on będzie trwał na swym stanowisku niezmiennie. - Byłem na dywaniku u Premiera - powiedział Warrender. Miał zwyczaj szczerze rozmawiać z Hessem. Opłaciło się to zawsze, bo w zamian dostawał mądre rady. Pewnie dlatego ich stosunki układały się dobrze. Twarz pełnomocnika wyrażała współczucie. - Rozumiem. - Wcześniej już doniesiono mu o aferze w domu Gubernatora, ale dyskretnie nie wspominał o tym. - Chodzi mu o tę historię w Vancouver. Niektórym nie podoba się nasze

przestrzeganie reguł. Pełnomocnik westchnął głośno. Przyzwyczaił się do różnych uchyleń prawa imigracyjnego na rzecz polityki, ale następna uwaga ministra zdumiała go. - Powiedziałem Premierowi, że nie zmienimy naszej postawy Możemy też skorygować Akt o Imigracji nie zważając na władze. - A pan Howden? - spytał niepewnie Hess. - Mamy wolną rękę. Zgodziłem się zbadać ten przypadek i potem możemy zrobić to, co uważamy za słuszne. - To fantastyczna nowina - Hess odłożył dokumenty, które przyniósł ze sobą i obaj usiedli na krzesłach naprzeciw siebie. Nie po raz pierwszy pełnomocnik zastanawiał się nad charakterem stosunków łączących ministra i Premiera. Coś musiało w tym być, bo Warrender miał o wiele więcej samodzielności niż inni członkowie Gabinetu. Ale dzięki temu bezsprzecznemu faktowi, pełnomocnik ministra mógł też wprowadzać w życie pewne swoje projekty. Obserwatorzy, myślał Hess, często uważali, że polityka była przywilejem wybranych reprezentantów. Z pomysłów elity, kilku pełnomocników ministrów, tworzono obowiązujące prawo. Hess powiedział po chwili namysłu: - Mam nadzieję, że nie myślał pan poważnie o korygowaniu Aktu. Ogólnie rzecz biorąc, niewiele można mu zarzucić. - Zdziwiłbym się, gdyby mówił pan inaczej. W końcu to pan go napisał. - No cóż. Muszę się przyznać, że mam do tego Aktu sentyment nieco rodzicielski... - Nie zgadzam się z wszystkimi pomysłami, dotyczącymi populacji. Wie pan o tym, prawda? - W trakcie naszych stosunków zdołałem się o tym przekonać. Ale, jeśli wolno, jest pan realistą. - Jeśli ma pan na myśli to, że nie chcę, aby Kanada zalana została przez Chińczyków i Murzynów, to ma pan rację. Ale z drugiej strony tak sobie myślę. Siedzimy tu na niespełna dziesięciu tysiącach kilometrów kwadratowych, na jednej z najbogatszych ziem na świecie, zaludnienie jest zbyt małe, nie jesteśmy rozwinięci tak, jak trzeba; a cały świat roi się od ludzi szukających spokoju, nowego domu. - To nic nie rozwiąże, jeśli otworzymy nasze drzwi szeroko dla wszystkich chętnych. - Dla nas może nie, ale dla reszty świata. A wojny, które mogą wybuchnąć, jeśli ekspansja ludzi nie znajdzie gdzieś swego ujścia. - To byłaby wysoka cena za wydarzenia, które mogą nigdy nie nastąpić. - Claude Hess

założył nogę na nogę, poprawiając kant w idealnie skrojonych spodniach. - Moim zdaniem, panie ministrze, wpływ Kanady na politykę świata jest znacznie większy teraz, niż byłby wtedy, gdybyśmy byli zalani tłumem niepożądanych ludzi. - Innymi słowy - cicho powiedział Harvey Warrender - trzymajmy się kurczowo przywilejów, wśród których mieliśmy szczęście się urodzić. Pełnomocnik uśmiechnął się delikatnie. - Tak, jak powiedziałem przed chwilą. Obaj jesteśmy realistami. - Może masz rację. Są sprawy, na temat których nigdy nie miałem zdecydowanej opinii. Ale jednego jestem pewien. Ludzie w tym kraju są odpowiedzialni za prawo imigracyjne i powinni być tego świadomi. A nigdy nie będą, jeśli my będziemy się wahać i zmieniać poglądy. Dlatego wprowadzimy prawo w życie w takiej formie w jakiej ono jest teraz. I koniec. - Brawo! - bez entuzjazmu powiedział Hess. Nastąpiła teraz chwila ciszy w czasie której Warrender spoglądał przed siebie ponad głową swego rozmówcy. Nie odwracając głowy Hess wiedział, na co patrzy minister. Był tam olejny obraz - portret młodego człowieka w mundurze Kanadyjskich Królewskich Sił Powietrznych. Namalowany został na podstawie fotografii syna Harveya, który poległ w czasie jakiejś akcji. Wiele razy Hess widział, jak oczy Warrendera błądzą wokół tego obrazu i kilkakrotnie o tym rozmawiali. - Często myślę o synu - powiedział Warrender, jakby odgadując myśli Hessa. Hess wolno pokiwał głową. - Nigdy nie miałem syna. Mam tylko córki. Łączą nas bardzo bliskie stosunki, ale myślę, że pomiędzy ojcem a synem musi być coś specjalnego. - Owszem. Jest. Jest i nigdy do końca nie umiera. Przynajmniej dla mnie. - Mówił ciepłym głosem. - Często myślę, kim mógłby być mój syn, Howard, gdyby żył. Był takim wspaniałym chłopcem. Niezwykle odważnym. To była jego najlepsza cecha. I na końcu zginął jak bohater. Często powtarzam sobie, że z tego mogę być dumny. Minister nie świadom tego, że się powtarza, mówił to już kilka razy swemu pełnomocnikowi i innym ludziom. Czasami Harvey opowiadał, w plastycznych szczegółach, o bitwie w jakiej poległ jego syn i czasami trudno było się zorientować, gdzie kończył się smutek, a zaczynał hołd dla bohatera. Czasami szeroko komentowano to w Ottawie. Na ogół pochlebnie. Żal doprowadzał ludzi do dziwnych sytuacji. A czasami był sam swoją parodią, pomyślał Hess. Odczuł ulgę, kiedy ton głosu przełożonego znów stał się oficjalny. - No dobrze. Porozmawiajmy teraz o tym przypadku w Vancouver. Jednego muszę

być zupełnie pewny. Że działamy absolutnie zgodnie z prawem. To bardzo ważne. - Tak. Wiem - powiedział Hess i sięgnął po dokumenty jakie przyniósł. - Przejrzałem wszystkie raporty jeszcze raz i jestem pewien, że nie ma powodów do niepokoju. Jest tu tylko jedna rzecz, która trochę mnie dotyczy. - Opinia publiczna? - Nie. Myślę, że to coś dla pana. - Tak naprawdę, Hess przejmował się głosem opinii publicznej. Przekonany był, że nacisk wywarty na Rząd spowoduje jego wycofanie się z planów wprowadzenia w życie Aktu o Imigracji, tak jak to miało miejsce kilka razy wcześniej. Wbrew pozorom, jednak, nie miał racji. Mówił dalej: - Myślę, że nie mamy teraz nikogo odpowiedzialnego na stanowisku tam w Vancouver. Williamson, nasz okręgowy inspektor jest na zwolnieniu i jeśli w ogóle wróci, to nie wcześniej niż za parę miesięcy. - Tak - rzekł Warrender zapalając papierosa i częstując Hessa. - Pamiętam. - Normalnie nie miałoby to większego znaczenia. Ale teraz, kiedy nacisk wzrośnie, chciałbym mieć tam kogoś, na kim można polegać i kto poradziłby sobie z prasą. - Zakładam, że masz już jakiś pomysł. - Tak. - Hess myślał dosyć szybko. Decyzja ministra, by stać na swych pozycjach, zadowoliła go. Warrender był czasem ekscentryczny, ale Hess wierzył w lojalność i wiedział, że musi bronić pozycji swego ministra za wszelką cenę. Po chwili namysłu rzekł: - Mógłbym tak rozłożyć obowiązki, żeby odciążyć jednego z deputowanych dyrektorów; mógłby zająć się sprawą w Vancouver do powrotu Williamsona. - Zgoda. Kto twoim zdaniem powinien jechać? Pełnomocnik uśmiechnął się i zaciągnął dymem z papierosa. - Kramer. Jeśli pan oczywiście wyrazi zgodę, wysłałbym Edgara Kramera.

4. Kiedy Milly znalazła się w mieszkaniu, jeszcze raz przemyślała wydarzenia dnia. Dlaczego skopiowała dokument? Do czego był jej potrzebny? Na czym tak naprawdę polegała jej lojalność? Wolałaby nie uczestniczyć w tych wszystkich rozgrywkach i knowaniach. Przed kilkoma dniami pomyślała, by porzucić politykę i Jamesa Howdena, i zacząć coś nowego. Zastanawiała się, czy gdzieś wśród ludzi znajdowało się takie miejsce, gdzie nie było intryg. Wątpiła w to. W rozmyślaniach przeszkodził jej dzwonek telefonu.

- Milly - był to Brian Richardson. - Raoul Lemieux, pełnomocnik handlowy i mój przyjaciel wydaje dziś przyjęcie. Oboje jesteśmy zaproszeni. Co ty na to? Milly mocniej zabiło serce. - A będzie tam wesoło? Lider partii zachichotał. - Przyjęcia u Raoula na ogół są wesołe. - Głośne? - Ostatnim razem sąsiedzi wezwali policję. - A będzie jakaś muzyka, żeby potańczyć? - Raoul ma pełno płyt. Tam jest wszystko możliwe. - Dobra. Chętnie pójdę - odparła Milly. - Przyjadę po ciebie za pół godziny - rozbawionym tonem powiedział Brian. - Dziękuję, Brian. Bardzo ci dziękuję. - Podziękujesz później - powiedział i odłożył słuchawkę. Wiedziała już co założy: szkarłatną suknię z szyfonu z dużym dekoltem. Podniecona i zadowolona zrzuciła buty.

8. Edgar Kramer Zanim Kramer dotarł do Vancouver doszedł do dwóch wniosków: po pierwsze, nie było takiego problemu w Ministerstwie do spraw Uchodźctwa i Imigracji na zachodnim wybrzeżu, z którym on nie dałby sobie rady. Po drugie, jego fizyczne niedomagania wzmagały się i pogarszały. Zastanawiał się nad tym siedząc w funkcjonalnie urządzonym pokoju w budynku Imigracji na drugim piętrze. Miał szare oczy, lekko kręcone włosy ciemnoblond, z przedziałkiem po środku. Miał niespełna pięćdziesiąt lat i nosił okulary bez oprawek. Charakteryzował się ścisłym umysłem, co doprowadziło go od skromnej posady urzędnika, do tego czym był dzisiaj. Był pracowity, nieskazitelnie uczciwy i zawsze postępował ściśle według litery prawa. Nie tolerował sentymentalizmu, lenistwa i braku poszanowania praw i porządku. Jego kolega stwierdził kiedyś: „Edgar obciąłby rentę swojej matce, gdyby przecinek w jej podaniu był nie tam gdzie trzeba”. Może było to trochę przesadzone, ale coś w tym było. Mówiono też, że przyszedłby z pomocą swemu największemu wrogowi, gdyby tak nakazywał jego zakres obowiązków. Był żonaty ze zwyczajną kobietą, która prowadziła ich dom bez żadnej fantazji. Szukała teraz mieszkania w lepszej dzielnicy, tak by pasowało to do pozycji jaką zajmował w Rządzie jej mąż. Nie mieli dzieci. Zauważono Edgara i wybrano spośród urzędników państwowych dzięki jego zaangażowaniu w sprawy wyższe. W ministerstwie uważano go za człowieka, który fachowo rozwiąże wszystkie problemy i przewidywano, że w ciągu kilku lat, może być wybrany na pełnomocnika ministra. W pełni świadom swej uprzywilejowanej pozycji, ambitny Edgar Kramer wciąż szukał okazji, by się wykazać i być coraz lepszym. Był zachwycony, że powierzono mu tymczasowe pełnienie funkcji w Vancouver, a szczególnie, gdy dowiedział się, że sam minister zaaprobował jego kandydaturę i będzie śledził rezultaty. I chociażby z tego powodu jego osobisty problem, który go trapił, był teraz zupełnie bez znaczenia. Mówiąc wprost, sprawa polegała na tym, że Edgar Kramer musiał z nadmierną częstotliwością oddawać mocz. Było to dla niego denerwujące i upokarzające. Urolog, do którego wysłał go jego osobisty lekarz, tak podsumował sytuację: „Cierpi

pan na prostatę i zanim stan pana się poprawi, musi na jakiś czas ulec pogorszeniu”. Lekarz tak opisał symptomy: „częste oddawanie moczu podczas dnia słabym strumieniem, a nocą, nocturia - potrzeba ulgi przerywająca sen i powodująca zmęczenie i poddenerwowanie w ciągu dnia”. Na pytanie, jak długo jeszcze to potrwa, usłyszał, że będzie musiał żyć z tym dwa, trzy lata, aż do momentu, kiedy wskazana będzie operacja. Wtedy zrobiona zostanie resekcja i nie będzie to już uciążliwe. Nie było to wielkim pocieszeniem. A jeszcze bardziej przygnębiająca była myśl, że przełożeni zauważą, jak bardzo i przedwcześnie się postarzał. Dobrze wiedział, co to mogło oznaczać. Starał się na chwilę o tym zapomnieć. Sięgnął po papiery rozłożone przed nim na biurku. Były tam ładnie, starannie, opisane w punktach wszystkie kroki jakie podjął od swego przyjazdu do Vancouver, jak i te, które planował na później. A ogólna ocena sztabu lokalnego wypadła bardzo pozytywnie. Kilka procedur prawnych należało jednak zmienić, a także wzmocnić dyscyplinę. Była jeszcze jedna zmiana, której dokonał wczoraj. Wczoraj, podczas lunchu, kiedy spróbował posiłku podawanego więźniom, złapanym za nielegalne przekroczenie granicy i oczekującym na deportację za ocean, okazało się, że nie był on ani gorący, ani tej samej jakości, co jedzenie podawane w stołówce pracowniczej, w której i on jadał. Fakt, że niektórzy więźniowie pewnie nigdy w życiu tak dobrze nie jedli, a niektórzy za parę tygodni będą głodować, nie miał żadnego znaczenia. Regulamin dotyczący sposobu traktowania więźniów był bardzo konkretny. Kramer kazał przyprowadzić szefa kuchni, który był potężnym, okazałym mężczyzną. Dał mu reprymendę i kucharz zapewnił, że od tej pory posiłki będą dokładnie przyrządzane i podawane gorące. Teraz zaczął zastanawiać się nad dyscypliną. Dziś rano miała miejsce niepunktualność i niedbałość strojów umundurowanych oficerów. Sam ubierał się nienagannie. Miał zawsze starannie odprasowane garnitury, a w kieszeni na piersi tkwiła biała, złożona chusteczka. Tego samego oczekiwał od swoich podwładnych. Rozpoczął pisanie noty, ale nagle poczuł potrzebę pójścia do łazienki. Spojrzał na zegarek. Okazało się, że nie minęło nawet pięćdziesiąt minut od ostatniego razu. Postanowił, że nie pójdzie. Zmusi się i zaczeka. Spróbował się skoncentrować. Po chwili westchnął, wstał i wyszedł z pokoju. Kiedy wrócił, młoda stenotypistka, która tymczasowo była jego sekretarką, czekała w jego pokoju. Kramer zastanawiał się, czy dziewczyna zauważyła jak wiele razy wchodził i wychodził, mimo że korzystał z bezpośredniego wyjścia na korytarz. Mógł oczywiście

zawsze udawać, że idzie coś załatwić. Musi obmyśleć jakieś sposoby, by umknąć jej uwadze. - Jakiś pan do pana. Nazywa się Alan Maitland. Mówi, że jest prawnikiem. - W porządku. Wprowadź go - powiedział Kramer i zdjął okulary. Alan szedł prawie kilometr ze swego biura do tego budynku. Miał czerwone z zimna policzki. Nie miał kapelusza tylko lekki płaszcz. Zrzucił go wchodząc. W jednej ręce niósł teczkę. - Dzień dobry, panie Kramer - powiedział Alan. - To miło, że może pan rozmawiać ze mną bez wcześniejszego umawiania się. - Ja jestem po to, panie Maitland, by służyć ludziom - odparł Kramer swym oficjalnym tonem. Wskazał Alanowi krzesło, sam też usiadł za biurkiem. - Drzwi mego biura są zawsze otwarte. W granicach przyzwoitości oczywiście. Co mogę dla pana zrobić? - Być może sekretarka wspomniała, jestem prawnikiem. - Tak - przytaknął Kramer. Młodym i niedoświadczonym, pomyślał. Kramer widział już wielu prawników w swym życiu i z kilkoma skrzyżował szpady. Większość z nich nie wywarła na nim żadnego wrażenia. - Przeczytałem o zadaniu, które ma pan tu do spełnienia i postanowiłem poczekać aż pan przyjedzie. - Alan wiedział, że musi być ostrożny. Nie chciał rozdrażnić tego małego człowieka; jego dobra wola mogła być przydatna. Zaraz po świętach zamierzał przyjść do Urzędu Imigracyjnego w sprawie Henri Duvala. Ale spędził trochę czasu na czytaniu prawa imigracyjnego. W wieczornym wydaniu gazety z 26-ego grudnia przeczytał, że wyznaczono nowego inspektora okręgowego w Urzędzie imigracyjnym w Vancouver. Za radą wspólnika, Toma Lewisa, postanowił zaczekać na niego kilka dni. - Więc przybyłem. A dlaczego pan na mnie czekał? - Kramer wykrzywił twarz w uśmiechu. Chciał pomóc jakoś temu nowicjuszowi. - Jestem tu w imieniu mego klienta - Henri Duvala. Jest on obecnie zatrzymany na statku Vastervik. Oto moje upoważnienie podpisane przez pana Duvala. Położył upoważnienie na biurku. Kramer uważnie przeczytał tekst i spytał: - Jak długo zna pan swego klienta, panie Maitland? Pytanie to nie należało do rodzaju tych jakie zadaje się w takich sytuacjach, ale Kramer wydawał się przyjacielski. - Znam swego klienta trzy dni. A jeśli chodzi o ścisłość to najpierw przeczytałem o nim w gazecie.

- Rozumiem - powiedział Kramer i złożył dłonie. Był to jego ulubiony gest, kiedy rozmyślał, lub kiedy chciał zaznaczyć upływ czasu. Otrzymał oczywiście pełny raport w sprawie Duvala w dniu swego przyjazdu. Pełnomocnik ministra, Claude Hess, zaznaczył, jak bardzo zależy mu na właściwym załatwieniu tej sprawy. - Jeśli nie czytał pan artykułów na ten temat... - Alan otworzył teczkę. - Niech się pan nie fatyguje. Czytałem jeden. Ale nie polegamy na tutejszej prasie. Wie pan, mam dostęp do oficjalnych raportów i są one trochę bardziej wiarygodne. - O ile wiem, nie ma zbyt obszernej dokumentacji na temat Henri Duvala. Nikt zbytnio nie dociekał w tej sprawie. - Ma pan rację. Zrobiono niewiele, ponieważ stanowisko jest całkowicie jasne. Ta osoba na statku nie ma żadnego statusu, żadnych dokumentów, obywatelstwa, ani przynależności narodowej. Nie ma zatem żadnej możliwości, aby uznać go za imigranta. - Ta osoba, jak go pan nazywa, ma wiele powodów ku temu, i jeśli pan czytał raporty, na pewno pan zna te powody. - Wiem, że drukowano pewne rzeczy - i znowu uśmieszek. - Ale gdyby pan miał tyle doświadczenia co ja, wiedziałby pan, że to, co drukują gazety i prawda to dwie różne rzeczy. - Ja również nie wierzę wszystkiemu co czytam. Alana zaczął denerwować znikający i pojawiający się uśmieszek. - A przyszedłem do pana po to, by prosić, aby zajął się pan tą sprawą dokładniej. - A ja nadal twierdzę, że to bezcelowe. - Tym razem ton Kramera był zimny i odległy. Zmęczony i poddenerwowany od częstego wstawania w nocy teraz mówił dalej: - W tym kraju człowiek nie ma żadnych praw i nigdy nie będzie miał. - Ale to jest istota ludzka - nalegał Alan. - Czy to się nie liczy? - Jest wiele istot ludzkich i niektóre mają więcej szczęścia, a inne mniej. W mojej gestii są tylko ci, których obejmują ustalenia Aktu o Imigracji. A on im nie podlega. - Niezbyt łatwo dogadać się z tym prawnikiem, pomyślał Kramer. - Zwracam się z prośbą o oficjalne przesłuchanie mojego klienta. - A ja - stanowczo oparł Kramer - odmawiam. Alan Maitland miał wrażenie, że stoi przed wielką ścianą nie do przebycia. Edgar Kramer widział przed sobą młodość i brak poszanowania władzy. Znowu poczuł, że musi wyjść. To niemożliwe... tak szybko. Ale stwierdził, że to na pewno wpływ zdenerwowania. Postanowił to zignorować. Nie poddać się. - Czy nie moglibyśmy podejść do tego rozsądnie. - Alan zastanawiał się, czy nie był zbyt obcesowy. Był to częsty błąd, który popełniał, mimo że starał się go unikać. Spytał

ponownie: - Czy mógłby pan zrobić mi przysługę i porozmawiać z tym człowiekiem? Myślę/ że będzie pan pod wrażeniem. Kramer zaprzeczył ruchem głowy. - Czy będę pod wrażeniem czy nie, to nie ma znaczenia. Moim zadaniem jest stosować prawo. Ja nie stanowię prawa i nie uznaję od niego wyjątków. - Ale może pan czynić pewne sugestie, rekomendacje. Tak, pomyślał Kramer, mógłbym, ale nie zamierzam. Był ponad to niż rozmowa z jakimś niedoszłym imigrantem. Kiedyś zajmował się tym w różnych krajach w Europie. Wybierał imigrantów do Kanady. Były to czasy, gdy mężczyźni i kobiety zaprzedaliby swe dusze, by uzyskać kanadyjską wizę imigracyjną. Wielokrotnie próbowano przekupić urzędników imigracyjnych i wielu z nich ulegało. Ale nigdy on. Zawsze dobrze wykonywał swoje obowiązki. Był znany jako nieprzejednany i twardy, zawsze dbający o interesy swego kraju. Akceptował tylko imigrantów o najwyższych kwalifikacjach. Dumny był ze zdrowych pracowitych ludzi, których wpuszczał do Kanady. Odrzucał gorszych pod byle pretekstem, ale nigdy się tym nie przejmował. - Nie proszę, by przyjąć go jako imigranta, ale by przeprowadzić z nim rozmowę na lądzie - powiedział Alan. Mimo, że Kramer starał się to zignorować, ciśnienie na pęcherz było coraz większe. Złościło go to, że Alan chce go złapać w starą, elementarną pułapkę prawników. Odpowiedział ostro: - Doskonale wiem, o co pan prosi. Prosi pan, by oficjalnie uznać tego człowieka, a później oficjalnie go odrzucić. A gdy będziemy wolno i starannie wypełniali wszystkie procedury, statek odpłynie i pańskiego tak zwanego klienta, pozostawi nam. Czy nie to właśnie miał pan na myśli? - Mówiąc prawdę, właśnie to - przyznał Alan. Opracowali tę strategię razem z Tomem. Teraz, kiedy Kramer to odkrył, nie było już sensu zaprzeczać. - Chciał się pan poniżyć do takich marnych sztuczek? - Nie zgadzam się z tym, żeby były to sztuczki i to w dodatku marne. Poza tym, dlaczego użył pan zwrotu „tak zwany klient”? Tego było już za wiele. Wewnętrzne parcie, zmęczenie nagromadzone przez wiele nocy spowodowało taką ripostę, jakiej nigdy taktowny i szkolony w dyplomacji Kramer nie dopuściłby się:

- Odpowiedź jest oczywista, tak jak oczywiste jest, że przyjął pan ten absurdalny i beznadziejny przypadek tylko w jednym celu - dla zyskania rozgłosu i aplauzu opinii publicznej. Przez kilka sekund w pokoju panowała grobowa cisza. Alan Maitland poczuł jak krew uderza mu do głowy. Przez moment miał ochotę uderzyć Kramera. Oskarżenie było zupełnie niesłuszne. Alan był daleki od kokietowania opinii publicznej. Uzgodnili z Tomem Lewisem, że należy unikać prasy, bo zbyt duża jej ingerencja może zaszkodzić sprawie Duvala. Dlatego właśnie niepostrzeżenie przybył do Urzędu Imigracyjnego. Chciał zasugerować, że nie należy sporządzać jeszcze żadnego oświadczenia dla prasy... Ich oczy spotkały się. Wzrok Kramera był pełen niepohamowanej wściekłości. - Dziękuję, panie Kramer - powiedział wolno Alan. Wstał, nałożył płaszcz i wziął teczkę pod pachę. - Dziękuję bardzo. Podpowiedział mi pan, co należy zrobić. Zaraz zresztą to zrobię.

2. Jeszcze przez trzy dni po świętach, Post żywo interesowała się historią Henri Duvala człowieka bez własnej ojczyzny. W nieco mniejszym stopniu interesowały się tą sprawą inne gazety w mieście - popołudniowa Colonist i poranna Globe. Ta ostatnia odnosiła się do całego wydarzenia dość sceptycznie, tylko dlatego, że pierwsza odkryła je gazeta Post. Ale teraz cała historia powoli zamierała. - Pokazaliśmy tę historię w wielu odcieniach, Dan, i wzbudziliśmy wielkie zainteresowanie. Ale teraz dajmy temu spokój. Odczekajmy aż statek odpłynie, a potem napiszesz wzruszający artykuł o samotnym chłopcu, który odpłynął w siną dal. Była 7.45 rano. W pokoju redakcyjnym Post Charles Woolfendt, redaktor dziennego wydania, mówił, a Dan Orliffe słuchał. Woolfendt obmyślał zadania na cały dzień. Był trochę jak nauczyciel. Niektórzy mówili, że ma komputerowy umysł. Skinął na Dana, by podszedł do biurka. - Będzie jak chcesz, Chuck - powiedział Dan Orliffe - ale żałuję, że nie możemy puścić tego jeszcze raz. Woolfendt przyjrzał mu się uważnie. Szanował jego opinie, ale były też inne ważne problemy, którymi należało się zająć. Dziś w okolicy miało miejsce ciekawe zdarzenie,

którym chciał się zająć i potrzebował kilku reporterów. W okolicach Mount Seymour zginęła turystka i do tej pory nie udało się jej odnaleźć. Wszystkie trzy gazety dokładnie opisywały poszukiwania. Rosło podejrzenie, że winę ponosić może mąż zaginionej. Naczelny redaktor gazety przysłał Woolfendtowi notatkę następującej treści: „Czy Daisy spadła, czy została zepchnięta? Jeśli żyje, musimy do niej dotrzeć, zanim zrobi to jej mąż”. Woolfendt pomyślał, że Dan Orliffe świetnie nadawałby się do tego, by być na miejscu akcji. - Gdybyśmy mieli pewność, że coś ciekawego może się jeszcze zdarzyć na tym statku, zajmowalibyśmy się tym nadal. Ale to raczej wątpliwe - rzekł Woolfendt. - Zgadzam się. Szkoda, że nie jestem w stanie zagwarantować nowych zdarzeń odparł Dan. - No właśnie. W takiej sytuacji wolałbym, żebyś się zajął sprawą poszukiwania zaginionej. - W porządku. Ty jesteś szefem. To też może być niezły materiał. Dookoła nich, pokój napełniał się ludźmi, którzy przychodzili na dzienną zmianę. Asystent redaktora naczelnego zajął swoje miejsce. Na dużym stole porozkładane były kopie przygotowane do montażu. Tempo pracy było już bardzo wyraźne. W ciągu dnia będzie się jeszcze kilka razy wzmagać, kiedy nadejdzie ostateczna pora oddawania gotowych artykułów. - Ja też jestem rozczarowany - powiedział Woolfendt. - Byłem pewien, że coś się wydarzy z tym twoim pasażerem na gapę. A tu nic. Napisaliśmy już wszystko o człowieku, o statku, reakcjach opinii publicznej, ludziach z Urzędu imigracyjnego. I nic. Sprawdziliśmy, co się dało za granicą. Żadnych wyników. Daliśmy znać ONZ-owi. Zbadają tę sprawę, ale Bóg wie kiedy. A w międzyczasie gazeta musi wychodzić. Co jeszcze można zrobić? - Miałem nadzieję, że ktoś z wysoko postawionych osób będzie chciał mu pomóc powiedział Dan. Woolfendt zastanowił się chwilę. Ważył wszystkie za i przeciw. W końcu powiedział zdecydowanie: - W porządku. Dam ci jeszcze dwadzieścia cztery godziny na znalezienie człowieka na białym koniu. - Dzięki Chuck - uśmiechnął się Dan i odwracając się rzucił przez ramię: - Na tej górze byłoby mi zimno. Pojechał do domu, zjadł spóźnione śniadanie z żoną, Nancy, a potem odwiózł ich sześcioletnią córkę, Patty, do szkoły. Zanim wrócił do centrum i zaparkował samochód przed budynkiem Urzędu Imigracji zbliżała się godzina 10-a. Nie miał żadnego ważnego powodu by tu przyjechać, ale rozmawiał wczoraj z

Edgarem Kramerem i może dobrze byłoby od tego miejsca zacząć. Wczoraj nie uzyskał nic poza szarym, bezbarwnym, oficjalnym oświadczeniem. - Szukam „człowieka na białym koniu” - powiedział do dziewczyny pełniącej funkcję sekretarki Edgara Kramera. - Poszedł tędy - powiedziała wskazując drogę - wprost do tego „pokoju bez klamek”. - Często się zastanawiam, skąd te dzisiejsze dziewczyny mają tyle seksu i inteligencji. - Moje hormony mają wysoki poziom inteligencji, a różnych celnych odpowiedzi nauczył mnie mąż - odparła dziewczyna. Dan westchnął. - A mówiąc poważnie, jesteś pewnie reporterem i chciałbyś się widzieć z panem Kramerem. Ale on jest zajęty. - Nie sądziłem, że mnie pamiętasz. - Wcale nie pamiętam. Ale łatwo poznać reporterów. Jesteście tacy jacyś nieobecni. - Jeszcze jestem obecny i jeśli nie masz nic przeciwko temu, chętnie poczekam. Dziewczyna uśmiechnęła się: - Z tego co słychać, to już długo nie potrwa - powiedziała wskazując na drzwi pokoju Kramera. Dan usłyszał ostre, podniesione głosy. Rozróżnił nazwisko „Duval”. W kilka minut później gwałtownie wyszedł z pokoju zaczerwieniony Alan Maitland. Dan Orliffe dogonił go przy wyjściu. - Przepraszam, chyba łączy nas wspólna sprawa - zaczął Dan. - Chyba nie - powiedział pośpiesznie Alan nie zatrzymując się. Wściekłość w nim wrzała. - Spokojnie - powiedział Dan. Wskazał budynek, który właśnie opuścili i rzekł: - Nie jestem jednym z nich. Jestem z gazety. - Przedstawił się. Alan zatrzymał się. - Przepraszam. Miałem ochotę komuś przyłożyć, a ty znalazłeś się akurat pod ręką. - Polecam się na przyszłość - z uśmiechem powiedział Dan. Zauważył teczkę i krawat jakich zazwyczaj używają adwokaci. - Jesteś prawnikiem? - Tak. - Reprezentujesz Henri Duvala? - Tak. - Czy możemy gdzieś porozmawiać?

Alan zawahał się. Kramer oskarżył go o szukanie rozgłosu i Alan chciał to w złości zrobić. Jednocześnie trudno mu było zdusić instynkt prawnika nakazujący unikania oświadczeń w prasie. - Między nami mówiąc - powiedział cicho Dan - sprawy nie idą najlepiej. - Tylko między nami mówiąc - powiedział Alan - już gorzej być nie może. - W takim razie - spytał Dan - co macie z Duvalem do stracenia? - Chyba nic. W porządku. Chodźmy na kawę. - Wiedziałem, że to będzie dobry dzień. A gdzie uwiązałeś swego konia? - Jakiego konia? - spytał zdziwiony Alan. - Przyszedłem piechotą. - Nie ważne. Pojedźmy moim samochodem. W godzinę później, przy czwartej filiżance kawy, Alan powiedział: - Zadałeś wiele pytań na mój temat, ale Duval jest ważniejszy. Dan Orliffe zaprzeczył: - Nie dzisiaj. Dzisiaj ty jesteś ważny. Jeszcze tylko jedno pytanie i muszę się zabrać do pisania. - Proszę bardzo. - Nie zrozum mnie źle. Ale dlaczego wśród tylu sław prawniczych w Vancouver, właśnie ty zdecydowałeś się pomóc temu chłopcu? - Mówiąc prawdę - odparł Alan - sam się nad tym zastanawiam.

3. Wydawnictwo gazety Post mieściło się w szarym, ponurym budynku. Z przodu była część biurowa, a z tyłu drukarnia. Nad wszystkim górowała wieża, w której mieściło się wydawnictwo. W dziesięć minut po rozstaniu się z Alanem Maitlandem, Dan Orliffe zaparkował swego forda combi na parkingu dla pracowników po drugiej stronie ulicy i wszedł do budynku. Wsiadł do windy i pojechał na górę do pokoju redakcyjnego, w którym wrzała teraz praca. Usiadł przy biurku i zaczął pisać. Poszło mu łatwo. Młody, zbuntowany prawnik z Vancouver przygotowuje się by, jak Dawid, zabić Goliata. Jest to Alan Maitland, dwudziestopięcioletni, urodzony w Vancouver, absolwent wydziału prawa na Uniwersytecie Kolumbii Brytyjskiej. Goliatem jest Rząd Kanady, a dokładniej Dział Imigracyjny.

Jego urzędnicy uparcie odrzucają błagania młodego Henri Duvala, człowieka bez ojczyzny, a obecnie więźnia w porcie w Vancouver, o to, by mógł pozostać w tym kraju. Alan Maitland jest teraz pełnoprawnym adwokatem Henri Duvala. Osamotniony podróżnik już prawie zupełnie stracił nadzieję, na to, że kiedykolwiek otrzyma jakąś prawną pomoc, ale niespodziewanie Maitland ofiarował swe usługi. Zostały przyjęte z olbrzymią wdzięcznością. Dan napisał jeszcze słowo „więcej” i krzyknął „kopia”. Młody chłopak odebrał od niego maszynopis i zaniósł do stołu montażowego. Dan spojrzał na zegarek. Była 12.17, szesnaście minut do zamknięcia głównego wydania. Miało ono zawsze największy nakład i dostarczane było bezpośrednio do domów. To co teraz napisał, będą czytać ludzie ukryci w zaciszu swych ciepłych, wygodnych domów. Czytelnicy Posta przypomną sobie, że była to pierwsza gazeta, która zajęła się tragicznym losem Henri Duvala - przez wybryk losu pozbawionego narodowości. Prawie dwa lata temu w rozpaczy zakradł się na pokład i od tej pory każdy kraj odmawiał mu azylu. W Anglii wsadzono go do więzienia w czasie, gdy statek stał w porcie. W Stanach skuto go łańcuchami. W Kanadzie natomiast udawano, że Duval po prostu nie istnieje. - Jeszcze jedna próba, Dan - krzyknął znad stołu Stu Woolfendt. Młody chłopak wyciągnął z maszyny do pisania kolejną kartkę papieru. Czy jest jakaś możliwość, by Henri Duval został przyjęty w naszym kraju? Czy prawo może mu pomóc? Decydenci powiedzieli - nie. Rząd i Minister Imigracji dysponują władzą, której nie należy nadużywać. Nie zgadza się z tym Alan Maitland. „Mojemu klientowi odmawia się podstawowych praw ludzkich. A ja zamierzam o nie walczyć" - powiedział dzisiaj Maitland. Orliffe napisał jeszcze trzy paragrafy cytując wypowiedzi Maitlanda na temat Duvala. Były one konkretne i rzeczowe. - Pospiesz się, Dan - powiedział główny wydawca, który właśnie wszedł do pokoju. Reportaż o zaginionej kobiecie w górach nie był sensacją. Kobietę znaleziono żywą, męża jej oczyszczono z podejrzeń. Tragedie jednak zawsze bardziej przyciągały czytelników niż historie, które dobrze się kończą. Dan Orliffe pisał swój artykuł spokojnie. Umysł formułował zdania, a palce wystukiwały je klawiszami maszyny. Niezależnie od tego, czy Alan Maitland wygra tę sprawę, czy nie, czas odgrywa tu bardzo ważną rolę. Statek Vastervik, na którym jest Duval ma odpłynąć za dwa tygodnie i

może tu nigdy więcej nie powrócić. Już dawno by odpłynął, gdyby nie konieczne naprawy. Więcej szczegółów poda później. Wsparty na łokciu asystent wydawcy spytał: - Dan, a masz zdjęcie Maitlanda? - Nie było czasu - odpowiedział Orliffe nie podnosząc głowy. - Ale grał w piłkę nożną w drużynie uniwersyteckiej. Poszukaj w dziale sportowym. - Dobra. 12.23. Zostało dziesięć minut. Najważniejsze o co nam chodzi, to oficjalne przesłuchanie w sprawie Duvala. powiedział Maitland gazecie Post. - prosiłem o takie przesłuchanie w imię sprawiedliwości, ale odmówiono mi. Moim zdaniem, Dział spraw Imigracyjnych działa tak, jakby Kanada była państwem policyjnym. Potem było parę danych na temat Maitlanda... dalej orzeczenie Edgara Kramera wygłoszone dzień wcześniej... potem stwierdzenie Maitlanda o odrzuceniu prośby i opis samego Maitlanda. Dan Orliffe przypomniał sobie ponurą twarz Maitlanda, którą widział dziś rano, gdy adwokat wychodził z pokoju Kramera. Alan Maitland robi wrażenie. Kiedy mówi błyszczą mu oczy, wysuwa wprzód podbródek i ma się wrażenie, że dobrze byłoby mieć go po swojej stronie. Być może Henri Duval zamknięty w swej malutkiej kajucie na statku, też ma takie odczucie. 12.29. Czas gonił już bardzo. Jeszcze tylko kilka faktów, jeden cytat i będzie to musiało wystarczyć. Rozwinie jeszcze nieco swój artykuł w końcowym wydaniu, ale to co napisał do tej pory przeczyta większość. - W porządku - mówił wydawca do zgromadzonych wokół jego stołu ludzi. - Wciąż dominować będzie artykuł o zaginięciu kobiety, ale ma być krótki. A reportaż Orliffe’a dajcie na całą lewą szpaltę. - Znalazłem małe zdjęcie Maitlanda w sekcji sportowej. Tylko głowa i ramiona; ma trzy lata, ale jest niezłe. Kazałem je wydrukować - powiedział asystent wydawcy. - Postarajcie się o jakieś lepsze zdjęcie na koniec - powiedział główny wydawca. Poślijcie fotografa do jego biura i niech zrobi zdjęcie Maitlanda na tle kilku prawniczych książek. - Już to zrobiłem - powiedział asystent. - Boże, wasza ambicja mnie dobija. Jak mam tu wydawać polecenia, jak wszyscy myślą szybciej? - zażartował i wycofał się do swego gabinetu. Główne wydanie zamknięto.

Kilka minut później, zanim gazety dotarły do kiosków, reportaż Orliffe’a był już na łączach kanadyjskiej sieci telegraficznej.

4. Alan Maitland nie zdawał sobie zupełnie sprawy jak popularne miało stać się wkrótce jego nazwisko. Po spotkaniu z Danem Orliffem wrócił wprost do swego skromnego biura, które dzielił z Tomem Lewisem. Mieściło się ono w sąsiedztwie sklepów i włoskiej restauracji, z której docierał odór pizzy i spagetti. W środku były dwa małe oszklone pomieszczenia i poczekalnia, w której stały dwa krzesła i biurko protokolanta. Stanowisko to pełniła starsza wdowa, która za niewielką sumę pieniędzy, trzy dni w tygodniu, pisała na maszynie. Tom Lewis siedział teraz za biurkiem: - Piszę swój testament. Postanowiłem przeznaczyć swój mózg na rzecz nauki. Alan zdjął płaszcz i powiesił w swojej części biura. - Nie zapomnij wysłać sobie rachunku i pamiętaj, że ja mam prawo do połowy. - A może podałbyś mnie do sądu, tak dla wprawy - Tom kiwał się na krześle. - Jak poszło? - Nie najlepiej - odpowiedział Alan, myśląc o spotkaniu w Urzędzie Imigracyjnym. Tom podrapał się w brodę. - Ten Kramer to niegłupi facet. Przejrzał nasz plan. - Myśl nie była znowu taka oryginalna. Inni też pewnie tego próbowali. - W prawie - powiedział Tom - nie ma oryginalnych pomysłów. Tylko ciągłe odmiany tego co już było. A co teraz? Czy jest plan numer dwa? - Nie nazwałbym tego planem. Obaj wiemy, że to strzał z bardzo dalekiej odległości. - Ale zamierzasz spróbować? - Oczywiście. Chociażby tylko po to, żeby rozzłościć tego głupka, Kramera powiedział Alan i dodał - strasznie chciałbym wygrać z nim w sądzie. - To mi się podoba. Nic tak nie urozmaica życia, jak zdrowa porządna nienawiść. - Pociągnął nosem: - Czujesz ten sos do spagetti? - Tak czuję, ale jeśli będziesz to jadł tylko dlatego, że pracujemy obok, to już za dwa lata będziesz gruby jak Świnia. - Taki właśnie mam plan. Chcę mieć obwisłe policzki i potrójny podbródek, jak wszyscy adwokaci na starych filmach. To wzbudza szacunek klientów.

W tym momencie otworzyły się drzwi i pojawił się w nich człowiek z cygarem. Miał na sobie zamszową kurtkę i szalik zarzucony na plecy. Miał ze sobą kamerę. - Który z was to Maitland? - spytał. - Ja - odpowiedział Alan. - Chcesz zdjęcie, to się pośpiesz. Musi być do ostatniego wydania. - Zaczął składać sprzęt fotograficzny. - Ustaw się na tle książek, Maitland. - Przepraszam, że pytam - wtrącił się Tom - ale o co tu do diabła chodzi? - Och, właśnie miałem ci powiedzieć. Nadałem już temat. Można to nazwać planem numer trzy.

5. Kapitan Jaabeck zasiadał właśnie do lunchu, kiedy wprowadzono Maitlanda do głównej sali Vastervika. Tak jak zawsze kabina była schludna, boazeria i mosiężne okucia błyszczące. Przesunięto od ściany mały stoliczek. Na białym obrusie było srebrne nakrycie dla jednej osoby. Kapitan właśnie nakładał sobie warzywa z półmiska, kiedy wszedł Alan Maitland. Kapitan wstał na powitanie. Miał na sobie brązowy garnitur i wciąż te staromodne kapcie. - Bardzo pana przepraszam, nie wiedziałem, że je pan lunch. - Bardzo proszę panie Maitland, nie mam nic przeciwko temu. - Kapitan wskazał Alanowi fotel, a sam wrócił do swego miejsca przy stole. - Jeśli pan nie jadł jeszcze lunchu... - Dziękuję bardzo, już jadłem. - Alan odrzucił zaproszenie Toma na spagetti, i zadowolił się kanapką i mlekiem w drodze do portu. - Pewnie taki młody człowiek jak pan nie zadowoliłby się bezmięsnym posiłkiem. Zdziwiony Alan spytał: - Jest pan wegetarianinem, kapitanie? - Tak, od wielu lat. Niektórzy myślą, że to... jak to jest po angielsku? - Dziwactwo? - podpowiedział Alan, a po chwili pożałował, że powiedział to w pośpiechu. - Tak mówią niektórzy. Ale nie będzie pan miał mi za złe jeśli będę kontynuował? - Ależ nie, oczywiście. Kapitan przeżuł kilka kęsów po czym powiedział: - Wie pan pewnie, że wegetarianizm jest starszy od religii chrześcijańskiej? - Nie - powiedział Alan - nie wiedziałem.

Kapitan pokiwał głową. - O wiele wieków. Prawdziwi wyznawcy twierdzą, że życie jest święte, dlatego wszystkie żywe istoty mają prawo do życia. - Pan w to wierzy? - Tak, panie Maitland, wierzę - powiedział i po chwili namysłu dodał: - Bo to wszystko jest naprawdę bardzo proste. Ludzkość nigdy nie będzie żyła w pokoju, jeśli nie pozbędziemy się istniejącego w nas drapieżnika. To właśnie ten drapieżnik sprawia, że zabijamy inne stworzenia, które potem zjadamy. Ten sam instynkt drapieżcy pcha nas do waśni i wojen, i w efekcie do naszej własnej zguby. - To bardzo ciekawa teoria - powiedział Alan. Ten norweski marynarz ciągle go zadziwiał. Zaczął rozumieć, dlaczego Henri Duval doznał na tym statku więcej życzliwości niż gdziekolwiek indziej. - Mówi pan teoria. - Kapitan wybrał daktyla spośród wielu na swym talerzu. - Ale jak każda teoria, ma jakąś wadę. - Jaką? - spytał z zaciekawieniem Maitland. - Jak mówią naukowcy, rośliny również żyją własnym życiem; myślą i odczuwają. Kapitan przeżuł daktyla i starannie wytarł ręce i usta lnianą serwetką. - Mówiono, że istnieje tak wrażliwa maszyna, że może zarejestrować płacz śmierci jaki wydaje drylowana i obierana ze skórki brzoskwinia. W rezultacie więc, wegetarianin jest tak samo okrutny dla bezbronnej kapusty, jak zjadacz mięsa dla krowy lub świni - kapitan uśmiechnął się, a Alan zastanawiał się, czy przypadkiem nie robi sobie z niego żartów. Po czym kapitan z ożywieniem spytał: - No, a teraz panie Maitland, czy jest coś, co da się zrobić? - Są dwie sprawy, które chciałbym z panem omówić. Zastanawiam się, czy mój klient mógłby być obecny. - Oczywiście. - Kapitan przeszedł przez pokój do telefonu i nacisnął guzik. Mówił szybko. Po powrocie rzekł: - Powiedziano mi, że pański klient pomaga w szorowaniu dna statku. Ale przyjdzie. Po kilku minutach usłyszeli delikatne pukanie do drzwi i do pokoju wszedł Henri Duval. Miał na sobie poplamiony smarem kombinezon. Cuchnął olejem. Na twarzy i włosach miał brudne plamy. W dłoniach miętosił wełnianą czapeczkę. - Dzień dobry, Henri - powiedział Alan Maitland. Młody uciekinier uśmiechnął się niepewnie. Był zażenowany swym strojem. - Nie denerwuj się i nie wstydź z powodu oznak uczciwej pracy - powiedział do niego

kapitan i dodał już do Alana: - Wydaje mi się, że trochę go tu wykorzystują. Dają mu ciężkie prace, których nikt nie chce wykonać. Ale on jest dobry i uległy, i robi wszystko chętnie i dobrze. Henri uśmiechnął się i powiedział: - Najpierw ja myć statek, potem Henri Duval. Obydwaj najbardziej brudni. Alan roześmiał się. Kapitan też się uśmiechnął. - To co mówi o moim statku to niestety prawda. Nie ma ani ludzi, ani pieniędzy. Ale nie chciałbym, żeby nasz młody przyjaciel spędził życie na doprowadzaniu tego statku do porządku. Ma pan może jakieś nowe wiadomości? - Raczej nie nowe - odpowiedział Alan. - Poza tym, że urząd imigracyjny odmówił zezwolenia na oficjalne przesłuchania w sprawie Henri’ego. - No tak - powiedział kapitan, wznosząc dłonie do góry. - I nadal nic nie można zrobić. - Tego bym nie powiedział. Jest jedna sprawa, którą musimy omówić i dlatego chciałem, żeby Henri był tu obecny. - Słucham. Alan czuł na sobie spojrzenie obu mężczyzn i wiedział, że musi starannie dobierać słowa. Miał zadać pytanie, na które spodziewał się otrzymać konkretną odpowiedź. Właściwa odpowiedź kapitana otwierałaby drogę do tego, co Tom Lewis nazwał planem numer dwa. Ale te oczekiwane słowa muszą wyjść wprost od kapitana. - Kiedy byłem tu ostatnio, spytałem, czy zechciałby pan, jako dowódca statku, udać się z Henrim na oficjalne przesłuchanie do Urzędu Imigracyjnego. Wtedy odpowiedział pan nie i podał przyczynę swej decyzji - tu Alan skonsultował swe notatki - był pan zbyt zajęty i uważał, że nie przyniesie to nic dobrego. - To prawda, pamiętam tę rozmowę - powiedział kapitan. Duval śledził wzrokiem rozmówców. - Chciałbym spytać pana jeszcze raz, czy zechciałby pan udać się z moim klientem, Henri Duvalem, do Urzędu Imigracyjnego w celu oficjalnego przesłuchania. Alan wstrzymał oddech. Chciał usłyszeć tę odpowiedź jeszcze raz. Jeśli kapitan jeszcze raz odmówi, z jakiegokolwiek powodu, będzie to oznaczało, że Duval nadal będzie więźniem na statku... znajdującym się na wodach terytorialnych Kanady, podległych prawu kanadyjskiemu. I wtedy na skutek oświadczenia Alana złożonego pod przysięgą, sędzia mógłby wydać nakaz habeas corpus... co spowodowałoby doprowadzenie więźnia do sądu. Był to właśnie ten strzał z daleka, o którym rozmawiali z Tomem. A wszystko zależało od

tego, czy Alan otrzyma odpowiednią odpowiedź, by móc złożyć wiarygodną przysięgę. Kapitan był zaskoczony. - Ale właśnie powiedział mi pan, że Urząd Imigracyjny powiedział - nie. Alan nic nie odpowiedział. Spojrzał tylko kapitanowi głęboko w oczy. Miał ochotę wszystko wyjaśnić i poprosić o odpowiedź jakiej potrzebował. Ale nie byłoby to zgodne z etyką prawniczą. - No cóż - wahał się kapitan. - Może ma pan rację i należałoby spróbować jeszcze raz. Może powinienem znaleźć czas. Nie było to to, czego chciał Alan. Rozsądek kapitana przekreślał jedyną lukę prawną, jaką znalazł Alan, zamykał wolno drzwi, które były jeszcze lekko uchylone. Alan zacisnął usta, okazując rozczarowanie. - Czy nie tego pan oczekiwał i nie o to prosił? Alan spojrzał uważnie na kapitana i powiedział oficjalnym tonem: - Panie kapitanie, moja prośba pozostaje, ale jeśli zdecyduje się pan ją odrzucić i tak podejmę niezbędne kroki, by nadal działać w interesie mego klienta. Kapitan uśmiechnął się: - Oczywiście, rozumiem. Musi pan wszelkimi sposobami dążyć do celu, bo tego wymaga prawo. - A moja prośba? Kapitan pokręcił głową i powiedział ze smutkiem: - Żałuję, ale nie mogę jej spełnić. Mamy mnóstwo rzeczy do zrobienia na statku, póki stoi w porcie, i nie mogę tracić czasu na bezwartościowego pasażera na gapę. Dotąd Henri Duval słuchał w pełnym skupieniu, chociaż niewiele rozumiał z tego co zostało powiedziane. Ale po ostatnim stwierdzeniu kapitana był zdziwiony i urażony. To tak, pomyślał Alan, jakby rodzic wyrzekł się swego dziecka. Po raz kolejny chciał wszystko wytłumaczyć, ale i tak powiedział już za dużo. Wyciągnął dłoń do Henri’ego i powiedział: - Robię, co mogę. Znów niedługo do ciebie przyjdę. - Możesz odejść - powiedział kapitan do Duvala. - Wracaj do szorowania, i dobrze się staraj. Nieszczęśliwy, z oczami wbitymi w ziemię, Duval wyszedł. - Widzi pan, panie Maitland, też potrafię być okrutny. - Wyjął fajkę i zaczął ją nabijać. - Nie rozumiem zbyt dobrze o co panu chodzi, panie Maitland, ale wydaje mi się, że nic nie uszło mojej uwadze. - Nie, kapitanie - powiedział Alan z uśmiechem. - Prawdę mówiąc, sądzę, że niewiele

rzeczy uchodzi pańskiej uwadze.

6. Przy końcu doku stał zaparkowany kabriolet MG z podniesionym dachem. Kiedy Alan Maitland nadchodził od strony Vastervika, Sharon Deveraux otworzyła drzwi. - Cześć! Dzwoniłam do twego biura i pan Lewis powiedział, bym przyszła tu i zaczekała. - Czasami stary Tom mówi z sensem - powiedział wesoło Alan. Sharon uśmiechnęła się ukazując dołeczki. Miała na sobie beżowy płaszcz i rękawiczki pod kolor. - Wsiadaj, podwiozę cię, gdzie chcesz - powiedziała. Alan obszedł samochód i postarał się wślizgnąć do malutkiego, dwumiejscowego samochodu. Za drugim razem udało się. - Nieźle - pochwaliła go Sharon. - Dziadek też kiedyś próbował, ale nie udało nam się wsadzić do środka jego drugiej nogi. - Ja - zaczął Alan - jestem młodszy i sprawniejszy niż twój dziadek. Sharon zręcznie wykręciła i ruszyli szybko pomiędzy dokami. Wnętrze MG było małe i przytulne. Dotknęli się ramionami. Alan poczuł zapach tych samych perfum, które czuł ostatnio. - A co do tej sprawności, to wcale nie jestem taka pewna. Dokąd jedziemy? - Z powrotem do biura. Muszę złożyć przysięgę. - A dlaczego nie tutaj? Znam je na pamięć. Uśmiechnął się: - To nie to o czym myślisz. Odwróciła głowę. Miała czerwone, pełne wargi, lekko rozchylone w uśmiechu. - To jakaś sprawa zawodowa? - Znów patrzyła przed siebie. Ostro wzięli zakręt i Alan znów dotknął jej ramienia. Kontakt z nią dawał mu przyjemność. - To ma być oświadczenie pod przysięgą - powiedział. - Jeśli to nie tajemnica, to może powiesz mi, jak tam sprawy. Mam na myśli tego człowieka na statku. - Jeszcze nic nie wiadomo. Urząd Imigracyjny odrzucił naszą prośbę, ale spodziewaliśmy się tego. - A oprócz tego?

- Coś się posunęło dzisiaj, teraz. Jest niewielka szansa, że uda nam się doprowadzić sprawę do sądu. - A to pomoże? - Nie musi, oczywiście. - Sam zadawał sobie to pytanie. Należało po prostu nie tracić nadziei. - A dlaczego chcesz iść do sądu, nawet jeśli miałoby to nic nie dać? Przemknęli na żółtym świetle. - Widziałeś ten autobus? Mało brakowało, a by w nas przyłożył. - Ostro skręcili w lewo potem w prawo. Omal nie potrącili kierowcy ciężarówki. - Mówiłeś o oddaniu sprawy do sądu. - Są różne sposoby - powiedział Alan przełykając ślinę. - I różne sądy. Możesz jechać trochę wolniej? Sharon posłusznie zwolniła z siedemdziesięciu pięciu do sześćdziesięciu kilometrów na godzinę. - No to co z tymi sądami? - Nigdy z góry nie można przewidzieć co wyjdzie w trakcie przesłuchania powiedział Alan. - Są rzeczy, o których nigdy inaczej nie można byłoby się dowiedzieć. I tak samo z przepisami prawnymi. Ale tu jest jeszcze jeden powód. - Mów dalej, to ciekawe. - Alan zauważył, że ich szybkość znowu wzrosła do siedemdziesięciu pięciu. - Więc cokolwiek zrobimy, nie mamy nic do stracenia. Im dłużej będziemy rozdmuchiwać tę sprawę, tym większa szansa, że Rząd zmieni zdanie i pozwoli Duvalowi zostać imigrantem. - Nie jestem pewna, czy Dziadkowi by się to spodobało. Chciałby aby to była duża sprawa polityczna, a jeśli Rząd zgodzi się na wszystko nie będzie już o co się spierać. - Szczerze mówiąc, mało mnie obchodzi, co myśli na ten temat dziadek. Bardziej zależy mi na tym, co mogę zrobić dla Henri’ego. Nastąpiła chwila ciszy, po czym Sharon spytała: - Już dwa razy nazwałeś go po imieniu. Polubiłeś go? - Tak, polubiłem - powiedział z przekonaniem. - To miły chłopak, któremu całe życie było bardzo ciężko. Nigdy wiele nie osiągnie, ale chciałbym, żeby po raz pierwszy w życiu miał trochę spokoju. Sharon przyjrzała się z boku Alanowi i po chwili spytała: - Wiesz co? - Nie. Co? - Gdybym kiedyś znalazła się w tarapatach, chciałabym, żebyś to ty mi pomógł.

- Już jesteśmy w tarapatach - powiedział Alan. - Może ja poprowadzę? - Opony MG zapiszczały i samochód zatrzymał się. - Dlaczego? - spytała niewinnie Sharon. - Jesteśmy na miejscu. - Nieomylnie świadczył o tym zapach pizzy i sosu do spagetti. W biurze Tom Lewis czytał główne wydanie Post. Odłożył gazetę, kiedy Alan i Sharon weszli. - Towarzystwo Prawnicze odbierze ci licencję. Znasz reguły reklamy? - Pokaż - powiedział Alan biorąc gazetę. - Mówiłem, co myślę. Chwilami byłem wściekły. - Tu wszystko jest zupełnie jasne. - O rany! Nie sądziłem, że to tak wyjdzie - powiedział Alan czytając tytułową stronę. - W radio też o tym mówili - poinformował go Tom. - Myślałem, że napiszą tylko o Duvalu. - Jeśli mam być zupełnie szczery, to przepełnia mnie zazdrość. Przez przypadek stałeś się bohaterem wielkiej sprawy. - Oh, zapomniałbym, to jest Sharon Deveraux. - Wiem. Właśnie chciałem coś do niej powiedzieć. Oczy Sharon rozjaśniły się z zadowoleniem. - W końcu panie Lewis i pana nazwisko pojawiło się w tym artykule. Jest wyraźnie napisane: Lewis i Maitland. - Tak, bardzo jestem wdzięczny. A teraz wychodzę zobaczyć się z klientem. Ma sklep z rybami i jakiś problem z dzierżawą. Niestety, nie ma kto zająć się sklepem więc muszę iść na chwilę do niego. Nie chcielibyście na kolację filetów z dorsza? - Nie, dziękujemy - powiedział Alan. - Zabieram dziś Sharon na kolację do restauracji. - Tak też myślałem - powiedział Tom. A kiedy zostali sami, Alan powiedział: - Muszę popracować nad oświadczeniem pod przysięgą. Chciałbym, żeby było gotowe na jutrzejsze spotkanie z sędzią. - Mogę ci w czymś pomóc? - spytała Sharon. Uśmiechała się do niego, a dołeczki to pojawiały się, to znikały. - Umiem pisać na maszynie. - Chodź ze mną - powiedział Alan i pociągnął za rękę do swego pokoju.

9. Generał Adrian Nesbitson Członkowie całego Gabinetu oprócz trzech ministrów, którzy byli nieobecni w Ottawie, przybyli na lotnisko Uplands, aby pożegnać Premiera wraz z osobami towarzyszącymi, odlatujących do Waszyngtonu. Nie był to nowy zwyczaj. Od początku swych rządów, Howden lubił, aby członkowie Gabinetu żegnali go i witali na lotnisku, podczas wszystkich jego wyjazdów i przyjazdów. Członkowie Gabinetu określali to między sobą jako „ustawianie się w kolejce”. Nie lubili tego zbytnio. Kiedy Brian Richardson powiedział o tym Howdenowi, Premier odpowiedział, że okazje takie dawały szansę na zademonstrowanie jedności i solidarności między partią i Rządem. Nie wspomniał jednak o swym przeżyciu z dzieciństwa, które często przychodziło mu na myśl. Wiele lat temu jechał z sierocińca, w którym mieszkał, do Edmonton oddalonego o 350 mil. Miał tam zdać egzamin wstępny na Uniwersytet w Albercie. Dano mu tylko bilet powrotny i pozostawiono samemu sobie. Po trzech dniach, przepełniony poczuciem szczęścia i sukcesu, powrócił na pusty peron dworcowy, na którym nie było nikogo z kim mógłby podzielić swą radość. Musiał iść samotnie do swego sierocińca położonego trzy mile za miastem. W drodze całe jego podniecenie i radość gdzieś uleciały. I od tego czasu nie znosił samotnie wybierać się w podróż lub z niej wracać. Ale dziś nie było mowy o samotności. Oprócz członków Gabinetu, na lotnisko przybyło wiele innych osób. Byli tu dowódcy Wojska, Marynarki i Sił Powietrznych. Wszyscy w mundurach, ze swoimi adiutantami. Był również burmistrz Ottawy, kilku przewodniczących z Rady Zarządzającej, a w tyle, stał Jego Ekscelencja, Phillip B. Angrove Ambasador Stanów Zjednoczonych. Oddzielną grupę stanowił tłum reporterów i fotografów. A z nimi stali Brian Richardson i Milly Freedeman. - Wielki Boże - wyszeptała Margaret - można by pomyśleć, że wyruszamy jak misjonarze do Chin. - Tak, to męczące - odparł Howden - ale ludzie lubią takie widowiska. - Nie udawaj - powiedziała Margaret i dotknęła jego ręki. - Przecież ty to uwielbiasz. I masz do tego pełne prawo. Limuzyna podjechała szerokim łukiem na płytę lotniska, do rządowego samolotu Vanguard. Jego kadłub lśnił w porannym słońcu, a załoga stała obok ustawiona na baczność.

Kiedy otwarto drzwi samochodu, wysiadła Margaret, a za nią James Howden. Wojsko i policja zasalutowali, a Howden pomachał im swym nowym szarym kapeluszem, który przywiozła mu Margaret z Montrealu. Wśród zebranych panował nastrój oczekiwania. A może to ostry, zimny wiatr sprawiał, że twarze zgromadzonych wydawały się napięte. Zastanawiał się, czy dochowano tajemnicy, czy też prawdziwa misja dzisiejszej podróży została ujawniona. Z szeregu wystąpił rozpromieniony Stewart Cawston. Uśmiechnięty Stu, jako najstarszy członek Gabinetu, będzie pełnił obowiązki Premiera, podczas jego nieobecności. - Witam pana i panią, Margaret - powiedział Minister Finansów. A kiedy podali sobie ręce dodał: - Jak widzicie mamy tu całkiem spory komitet pożegnalny. - A gdzie orkiestra? - zażartowała Margaret - Tylko jej tu brakuje. - To ma być tajemnica, ale wysłaliśmy ich już wcześniej do Waszyngtonu przebranych za amerykańską flotę wojenną. Jak ich spotkacie, to wiedzcie, że to nasi ludzie - powiedział Cawston. Po czym spoważniał i spytał: - Czy jest jeszcze coś ważnego? James Howden zaprzeczył ruchem głowy. Nie było sensu nic już wyjaśniać. Była tylko jedna kwestia, którą Rosja rozgłaszała na wszystkie strony. Dotyczyła zniszczenia amerykańskiej łodzi podwodnej, która rzekomo naruszyła terytorialne wody Związku Radzieckiego. Waszyngton temu zaprzeczał, ale wydarzenie to spowodowało bardzo silne napięcie na świecie. - Do tej pory nie było żadnego dowodu w sprawie zatopienia łodzi podwodnej. Jest jeszcze trochę za wcześnie - powiedział Howden. - Mam wrażenie, że to zwykła prowokacja i nie wolno nam angażować się w tę sprawę. Ale na pewno poruszę ją w Białym Domu, bo chodzi tu przecież o czas, który jest dla nas bardzo ważny. - Zgadzam się z tym - odrzekł Cawston. - Trzeba wstrzymać się z jakimkolwiek oświadczeniem czy protestem. Zadecydujemy o tym razem z Arthurem w Waszyngtonie. A przygotowane będzie tutaj. Wszystko jasne? spytał Premier. - Jasne - odparł Cawston. - Cieszę się, że zrobicie to z Arthurem, a nie ja sam. Powrócili do oczekujących i Howden po kolei podawał wszystkim rękę. Jednocześnie trzej pozostali ministrowie, którzy mieli mu towarzyszyć w podróży - Arthur Lexington, Adrian Nesbitson i Styles Bracken z Ministerstwa Handlu robili to samo idąc za nim. Howden zauważył, że Adrian Nesbitson wygląda dużo lepiej niż wtedy, gdy widział go ostatnio. Stary żołnierz z zaróżowionymi policzkami, wtulony w wełniany szal, z pewnością dobrze się czuł w takiej atmosferze. Howden przypomniał sobie, że musi z nim

porozmawiać w samolocie. Nesbitson nie będzie bezpośrednio uczestniczył w rozmowach z Prezydentem, ale powinien być wprowadzony we wszystkie szczegóły, aby nie doprowadzić do żadnej niezgody w grupie kanadyjskiej. Obok Nesbitsona stał Arthur Lexington, ubrany w podróżny strój. Dla niego jako Ministra Spraw Zagranicznych podróże po całym świecie stały się już rutynowym zajęciem. Nie zważając na zimno miał na sobie cienki filcowy kapelusz i lekki płaszcz, spod którego widoczny był krawat, który nosił zazwyczaj. Bracken, zamożny człowiek z zachodu, był tu obecny tylko dla pozoru. Wszedł do Gabinetu kilka miesięcy temu i jako Minister Handlu musiał być obecny przy rozmowach, które pozornie miały dotyczyć handlu. W kolejce był również Harvey Warrender. - Życzę owocnej wyprawy. Tobie też Margaret - powiedział z poprawną uprzejmością. - Dziękuję - odpowiedział Premier mniej uprzejmie niż innym Ministrom. - Nie masz dla nas jakiejś łacińskiej sentencji Harvey? - niespodziewanie spytała Margaret. Harvey przyjrzał się im dwojgu: - Czasami mam wrażenie, że Twój mąż nie lubi moich gier. - Nic nie szkodzi, ja uważam, że są dowcipne - powiedziała Margaret. Minister do spraw Imigracyjnych uśmiechnął się lekko i powiedział: - W takim razie: „vectatio, interque, et mutata regio vigorem dant”. - „Vigorem” zrozumiałem, ale co znaczy reszta, Harvey? - spytał Cawston. - Jest to uwaga Seneki - odpowiedział Harvey. - I oznacza: podróżowanie, wędrowanie i zmiany miejsca wyzwalają w człowieku energię. - Jestem wystarczająco energiczny i bez podróżowania - powiedział Howden. Rozzłościła go ta wymiana zdań. Wziął Margaret mocno pod rękę i poprowadził w kierunku Ambasadora Amerykańskiego, który wystąpił naprzód uchylając kapelusza. Wszyscy inni instynktownie cofnęli się. - Angry, to wielka przyjemność - powiedział Howden. - Ależ, cały zaszczyt i przyjemność po mojej stronie. - Ambasador skłonił się elegancko w stronę Margaret. Był to dobry dyplomata, miał przyjaciół w wielu krajach, i umiał sprawić, by uprzejmości objęte protokołem dyplomatycznym były bardziej ciepłe i osobiste. Howden pomyślał, że za często odrzuca się uprzejmości myśląc, że to tylko wymuszony obowiązek. Zauważył też, że ambasador był mocniej przygarbiony niż zwykle. Margaret również to zauważyła i powiedziała: - Mam nadzieję, że artretyzm panu nie dokucza.

- Niestety, trochę dokucza - odrzekł ambasador z uśmiechem. - Zima kanadyjska ma wiele zalet, ale też i wad dla nas artretyków. - Ale nie musi pan chwalić naszej zimy! Mój mąż i ja urodziliśmy się tu i też jej nie lubimy. - Mam nadzieję, że niezupełnie. Często myślałem, że Kanadyjczycy mogą lubić swój klimat za wiele rzeczy, na przykład - za siłę, dzielność i zahartowanie ludzi, i czasami za wielkie ciepło gdzieś daleko. - Jeśli to prawda, to jest to jeszcze jedna rzecz jaka nas łączy - powiedział Howden, podając mu rękę. - Mam nadzieję, że dołączy pan do nas w Waszyngtonie. Ambasador przytaknął: - Mój samolot odlatuje w kilka minut po pańskim. Życzę szczęśliwej podróży. Kiedy Howden z żoną skierowali się do samolotu otoczyła ich grupa ludzi z prasy, radia i telewizji. Brian Richardson ustawił się tak, by móc słyszeć to, co mówił Howden i być przez niego widzianym. Premier uśmiechnął się do niego i on odpowiedział uśmiechem. Uzgodnili wcześniej jak będą rozmawiać z prasą i ustalili, że oficjalne oświadczenie wydane zostanie dopiero po przylocie do Waszyngtonu. Howden musiał powiedzieć jednak coś dla prasy w Ottawie. Mówił krótko, używając rutynowych określeń stosunków amerykańskokanadyjskich. Potem czekał na pytania. Pierwszy był reporter z telewizji: - Krążą pogłoski, że nie jedzie pan tam tylko po to, by porozmawiać o handlu. - To prawda - powiedział z powagą Howden. - Jeśli Prezydent i ja będziemy mieli trochę czasu, może zagramy w piłkę ręczną. - Wśród zebranych wybuchł głośny śmiech. - Ale poza sportem, czy nie zamierza pan poruszyć ważnych kwestii militarnych? powiedział reporter, ukazując w uśmiechu rząd nieskazitelnie białych zębów. A więc był jakiś przeciek. Nawet nie było to dziwne. Kiedy tylko tajemnica wydostawała się poza jedną osobę, nie była już tajemnicą. Świadczyło to tylko o tym, że należało działać szybko, zanim najważniejsze informacje wydostaną się na światło dzienne. Odpowiedział ostrożnie, wiedząc, że będzie cytowany: - Oczywiście sprawy naszej wspólnej obrony będą także omawiane, jak zazwyczaj przy okazji takich spotkań. Ale wszelkie decyzje zostaną podjęte w Ottawie za wiedzą i zgodą Parlamentu. Dały się słyszeć brawa, po czym reporter zadał kolejne pytanie: - Czy ostatnie wydarzenie związane ze zniszczeniem łodzi podwodnej będzie także omawiane, a jeśli tak, jakie będzie stanowisko Kanady w tej sprawie?

- Z pewnością będzie omawiane; w pełni podzielamy niepokój Stanów Zjednoczonych związany z tragicznym losem łodzi „Defiant” i jej załogi, ale na razie nie mamy żadnych oficjalnych oświadczeń w tej sprawie. - W takim razie... - mówił dalej reporter z telewizji, ale wszedł mu w słowo korespondent z prasy: - Teraz moja kolej, kolego. Gazety też jeszcze istnieją. Pomruk wsparcia rozległ się wśród dziennikarzy z prasy. Reporter telewizyjny zarumienił się i kiwnął głową do operatora kamery. Przerwał mu młody, energiczny dziennikarz w średnim wieku, o nazwisku George Haskins. Pracował dla gazety Free Press w Winipeg. Zwrócił się teraz do Premiera: - Panie Premierze, nie będę pytał o rozmowy w Waszyngtonie, ale o stanowisko Rządu w sprawie tego człowieka bez ojczyzny. James Howden zmarszczył brwi. Zaskoczony spytał: - O co chodzi, George, nie rozumiem? - Mam na myśli tego młodego chłopca, Henri Duvala, tego, którego Urząd Imigracyjny w Vancouver nie chce wpuścić do naszego kraju. Czy może nam pan wyjaśnić, dlaczego Rząd zgadza się na to. Howden zauważył spojrzenie Richardsona, który wysunął się do przodu. - Panowie - powiedział. - Nie jest to odpowiednia pora... - Jasne, że nie jest - krzyknął reporter. - To obecnie najciekawsze wydarzenie w kraju. - A ktoś inny dodał: - Czy nie można już zadawać żadnych pytań w tym kraju? - Ależ skąd - zaczął Howden z humorem. - Odpowiem na każde pytanie, jeśli tylko będę umiał. Tak jak zawsze odpowiadałem. - Tak, panie Premierze - powiedział Haskins. - Pan zawsze odpowiadał, to tylko niektórzy chcą Pana powstrzymać. I spojrzał oskarżająco w stronę Richardsona. - Moja jedyna wątpliwość, i z pewnością pana Richardsona także, jest taka, czy rzeczywiście jest to właściwa pora na poruszanie tego tematu. - Miał nadzieję, że uda mu się jakoś odsunąć te pytania. A jeśli nie, to odpowiedzieć na nie najlepiej jak umie. Pomyślał, że czasami dobrze jest mieć swego rzecznika prasowego, tak jak ma Prezydent. On jednak nigdy tego nie chciał w obawie, że oddaliłoby go to od narodu. Teraz odezwał się Tomkins z torontańskiej gazety Star. Był to łagodny, kulturalny, powszechnie szanowany Anglik. - Rzecz w tym panie Premierze, że większość z nas otrzymała teleksy od wydawców z

prośbą o uzyskanie pańskiej opinii w sprawie Duvala. Wszyscy obecnie interesują się jego losem. - Rozumiem - powiedział Premier. Teraz uniknięcie tego tematu jest już niemożliwe. Szkoda tylko, że wyprawa do Waszyngtonu, traci trochę na znaczeniu wobec tej historii w Vancouver. Howden zaczął wolno się zastanawiać. Dostrzegł Warrendera, który przysunął się bliżej. Ale zignorował go. Zerknął też w stronę Briana Richardsona. Jego spojrzenie zdawało się mówić: - A nie mówiłem, że będą kłopoty, jeśli nie będziemy trzymać Warrendera w ryzach. - A może do tej pory Richardson zdołał zorientować się, że w tym wszystkim jest jeszcze coś o czym nie wie. Był na to wystarczająco inteligentny. Jednak mimo wszystko, groźba Warrendera wciąż niepokoiła i Howden zdawał sobie sprawę, że musi poradzić sobie z sytuacją na tyle na ile jest to możliwe. Jednego był pewien: była to taka rozmowa, która wprowadzała chwilowe zamieszanie, a po kilku dniach będzie już zapomniana. Zauważył, że znów uruchomiono kamerę filmową. A może rzeczywiście była to dobra chwila, na to, by dobitnie ujawnić oficjalne stanowisko i położyć kres krytyce. - Panowie - zaczął energicznie Premier. - Oto co mam do powiedzenia w tej sprawie. Doniesiono mi, że dużo pisano na temat człowieka, którego nazwisko wymienił pan Haskins przed chwilą. Szczerze mówiąc, niektóre artykuły były nieścisłe i pomijały pewne fakty, których Rząd z racji swej odpowiedzialności, nie może pominąć. - Czy może pan Premier sprecyzować jakie fakty ma na myśli - spytał tym razem dziennikarz Gazette z Montrealu. - Trochę cierpliwości. Dojdę i do tego - odpowiedział Howden, a w jego głosie pojawił się ostry ton. Nie lubił, by mu przerywano i od czasu do czasu należało przypomnieć tym reporterom, że nie robią wywiadu z jakimś początkującym ministrem. - Chciałem zauważyć, że niemal codziennie mamy do czynienia z przypadkami, którym nie towarzyszy żaden rozgłos. I zarówno Rząd, jak i urzędnicy imigracyjni mają doświadczenie w rozwiązywaniu podobnych problemów sprawiedliwie, humanitarnie i zgodnie z prawem. Reporter z pisma Journal z Ottawy spytał: - Czy nie uważa pan, że ten przypadek różni się od innych? W końcu ten człowiek nie ma swojej ojczyzny. - Kiedy ma się do czynienia z istotami ludzkimi, panie Chase, każdy przypadek jest inny. Właśnie dla utrzymania sprawiedliwości i konsekwencji powstał Akt o Imigracji, Akt, który zaakceptował Parlament i naród. Rząd musi działać w obrębie ram, zarysowanych przez ten właśnie Akt, i w tym konkretnym przypadku, o którym mówimy, właśnie to robi. -

Przerwał na chwilę, by robiący notatki zdążyli wszystko zanotować i mówił dalej: - Nie mam przed sobą żadnych szczegółów w tej sprawie, ale zapewniono mnie, że podanie tego młodego człowieka zostało dokładnie rozpatrzone i w żadnym razie nie podlega on pod Akt o Imigracji. Młody reporter, którego Howden nie mógł rozpoznać, spytał: - Czy nie sądzi pan, panie Premierze, że są chwile, kiedy względy ludzkie są ważniejsze niż biurokracja? Howden uśmiechnął się delikatnie. - Jeśli to retoryczne pytanie, to wiem, że względy ludzkie są zawsze bardzo ważne i nasz Rząd wielokrotnie dał wyraz takiemu stanowisku. A jeśli to pytanie odnosi się do tego szczególnego przypadku, to mogę pana zapewnić, że czynnik ludzki został wzięty pod uwagę w stopniu w jakim było to możliwe. Ale musi pan pamiętać, że Rząd jest, i powinien być ograniczony w swych działaniach, bo wszystko co robi musi być zgodne z prawem. Powiał silny wiatr i James Howden poczuł jak Margaret, która stoi obok niego, trzęsie się z zimna. To już wystarczy - pomyślał. Jeszcze jedno pytanie i koniec. Pytanie zadał Tomkins: - Lider Opozycji wydał dziś rano oświadczenie. - Reporter wydobył kartkę papieru i mówił dalej. - Pan Deitz powiedział: „Rząd powinien rozwiązać sprawę Duvala w oparciu o szeroko rozumiane prawa obywatelskie, a nie uparcie trzymać się litery prawa. Minister do spraw Imigracji i Uchodźctwa ma władzę, której mógłby użyć, aby pozwolić temu nieszczęsnemu człowiekowi, by jako imigrant wjechał do Kanady.” - Minister nie posiada takiej władzy - wtrącił Howden. Władzą taką dysponuje Korona, a w jej imieniu Gubernator Generalny. I pan Deitz wie o tym równie dobrze jak wszyscy inni. Po chwili ciszy reporter znów zapytał z niewinną miną: - Ale czy Gubernator Generalny nie robi tego co pan mu poradzi, włączając na przykład uchylenie Aktu o Imigracji. To miało już miejsce kilka razy, jeśli się nie mylę. Przy całej swej łagodności, Tomkins był jednym z najpotężniejszych mózgów w całej prasie w Ottawie. Howden zdał sobie sprawę, że wpadł w słowną pułapkę. - Zawsze jasne były dla mnie zasady działania opozycji - powiedział Howden zdając sobie sprawę, że nie była to celna wypowiedź. Na twarzy Richardsona dostrzegł gniew. Był całkowicie usprawiedliwiony. Nie dość, że ciężar dyskusji przeniesiony został z tematu ważnej misji waszyngtońskiej na tak trywialną sprawę, to jeszcze on sam nie spisał się zbyt dobrze.

Ale starał się bardzo. - Przykro mi, że cała ta historia ma szansę stać się przedmiotem sporu między partiami politycznymi. Tego bym nie chciał. - Przerwał, by uzyskać lepszy efekt i po chwili mówił dalej: - Jak powiedziałem wcześniej, nie ma takiego prawa, na mocy którego mielibyśmy przyjąć Duvala w Kanadzie. Z moich informacji wynika, że inne kraje postąpiły podobnie. Poza tym nie widzę powodu, dla którego Kanada miałaby robić to, czego nie chciały zrobić inne kraje. Mogę państwa zapewnić, że Urząd do spraw Imigracji i Uchodźctwa, zanim podjął decyzję zbadał wszystkie fakty i okoliczności bardzo dokładnie. A teraz, drodzy panowie, jeśli pozwolicie, zakończymy naszą rozmowę. Chciał dodać coś jeszcze na temat wiarygodności prasy, ale rozmyślił się. Ludzie prasy potrafią być bardzo mściwi, kiedy się ich krytykuje. Uśmiechnął się, a w środku wrzał gniew na Harveya Warrendera. Wziął pod rękę Margaret i udali się pośpiesznie w kierunku samolotu. Za nimi rozległy się okrzyki i brawa wszystkich, którzy popierali Premiera.

2. Samolot Vanguard, utrzymywany przez Rząd i przeznaczony do oficjalnych podróży, był podzielony na trzy części. Z przodu mieściła się kabina dla obsługi ekipy Premiera. Zajmowali miejsca jeszcze przed przyjazdem Premiera na lotnisko. Środkową kabinę zajmowali ministrowie i deputowani, a w ogonie znajdował się wygodnie urządzony salon. Był utrzymany w przyjemnym, błękitnym kolorycie. Obok niego mieściła się niewielka sypialnia. Zupełnie z tyłu był apartament pierwotnie przeznaczony dla Królowej i jej męża, a teraz używany przez Premiera i Margaret. Steward pomógł im zapiąć pasy i dyskretnie zniknął. Z zewnątrz dochodził ryk silników, który wzmagał się, kiedy samolot zbliżał się do właściwego pasa startowego. Kiedy odszedł steward James Howden powiedział ostro: - Czy musiałaś namawiać Warrendera, żeby plótł te łacińskie bzdury? - Nie, nie musiałam, ale byłeś dla niego bardzo niegrzeczny i chciałam to jakoś załagodzić - odpowiedziała łagodnie Margaret. - Do jasnej cholery! Widać miałem powód, skoro byłem dla niego niegrzeczny mówił Howden podniesionym głosem. Jego żona zdjęła ostrożnie kapelusz i położyła go na małym stoliku obok swego fotela. Był to czarny pluszowy kapelusz z woalką. Kupiła go w Montrealu. Spokojnie, ale dobitnie

powiedziała: - Bądź łaskaw nie napadać na mnie. Być może miałeś jakiś powód, ale ja nie muszę odzwierciedlać twoich nastrojów. - To zupełnie nie o to chodzi. - Owszem, o to - odpowiedziała Margaret, a na jej twarzy pojawił się rumieniec. Nie łatwo dawała wyprowadzić się z równowagi, dlatego ich kłótnie należały do rzadkości. Sądząc po tym co mówiłeś reporterom, nie tylko Harveya Warrendera najeżałoby oskarżać o próżność. - Co masz na myśli? - spytał nagle. - Byłeś wściekły na tego Tomkinsa, że nie był na tyle głupi, aby dał się nabrać na to całe twoje pompatyczne, nonsensowne gadanie o sprawiedliwości i humanitaryzmie. Jeśli chcesz wiedzieć, ja też tego nie kupiłam. - O proszę! Wreszcie trochę lojalności. - Nie bądź śmieszny - zezłościła się na dobre Margaret. - I na miłość boską przestań mówić do mnie jakbyś był na zebraniu partyjnym. Pamiętaj! - Jestem twoją żoną! Widziałam cię nago. To co się stało jest zupełnie jasne. Harvey Warrender postawił cię w trudnej sytuacji... - Ta sytuacja jest wręcz niemożliwa do zniesienia - przerwał jej Howden. - No dobrze, nie do zniesienia. Z jakiegoś powodu musisz go popierać, chociaż wcale tego nie chcesz. Jesteś wściekły i wyładowujesz swoją złość na wszystkich dookoła, łącznie ze mną. Nastąpiła chwila ciszy. Na zewnątrz huczały silniki gotowe do startu. Pas startowy mignął pod nimi i wzbili się w powietrze. Howden dotknął ręki żony: - Miałaś rację. Uniosłem się. W ten sposób na ogół kończyły się ich kłótnie. Nawet te poważniejsze, chociaż w ich małżeńskim życiu było tych kłótni niewiele. W końcu zawsze jedno z nich dostrzegało racje drugiego i godzili się. James Howden zastanawiał się, czy było jakieś małżeństwo, które umiało żyć bez kłótni. Jeśli tak, to są to pewnie jacyś nudni, szarzy ludzie. Po chwili Howden powiedział: - Ta sprawa z Warrenderem nie jest istotna. Przynajmniej dla nas. Trochę tylko przeszkadza, ale wszystko się jakoś ułoży. - Ja też chyba nieco przesadziłam. Ale to wszystko dlatego, że tak mało cię ostatnio widuję. - Margaret wyjęła z torebki chusteczkę i przetarła oczy. Dalej mówiła powoli: Czasami mam wrażenie, że jestem zazdrosna o politykę. Jest to rodzaj jakiejś bezradności.

Czasem wolałabym chyba, żebyś miał jakąś inną kobietę gdzieś w ukryciu. Wtedy przynajmniej mogłabym z nią rywalizować. - Nie musisz rywalizować. Nigdy tego nie robiłaś. - Przez moment miał poczucie winy na wspomnienie Milly Freedeman. Nagle Margaret spytała: - Jeśli tak trudno dogadać się z Harveyem, dlaczego jest Ministrem Spraw Imigracyjnych? Nie mógłbyś skierować go na inne mniej ważne stanowisko? Howden westchnął: - Niestety, on chce być właśnie Ministrem Spraw Imigracyjnych. I wciąż ma na tyle duże wpływy, że jego życzenia są spełniane. - Zastanawiał się, czy Margaret uwierzyła w ostatnie zdanie, ale nie zadawała już więcej żadnych pytań. Vanguard zmierzał na południe. Wciąż wznosił się, ale już nie tak ostro. Przedpołudniowe słońce świeciło jasno i w jego promieniach widać było Ottawę, która rozpościerała się niczym miniaturowe miasteczko poniżej trzech tysięcy stóp. Rzeka Ottawa wiła się pomiędzy ocienionymi brzegami niczym srebrna wstęga. Na zachód, w pobliżu cieśniny Chaudiere Falls, widniały dwie flagi, które wskazywały wieże Sądu Najwyższego i Parlamentu. W końcu stolica zniknęła ustępując miejsca szerokim połaciom ziemi. Za dziesięć minut przelecą nad rzeką Świętego Wawrzyńca i znajdą się nad stanem Nowy Jork. Howden pomyślał, że głowice dalekiego zasięgu pokonają tę samą odległość w czasie kilku sekund. Odwracając głowę od okna, Margaret spytała: - Czy uważasz, że ludzie z zewnątrz mają jakieś pojęcie o tym, co dzieje się w Rządzie? O tych wszystkich układach i układzikach? Howden był zaskoczony. Nie po raz pierwszy miał wrażenie, że Margaret znała jego myśli. Po chwili odpowiedział: - Niektórzy na pewno tak. Szczególnie ci, którzy są blisko kół rządowych. Ale większość na pewno nie ma i nie chce mieć pojęcia. Są też tacy, którzy nigdy by w to wszystko nie uwierzyli, chociażby im przedstawiać dowody i składać przysięgi. Po namyśle Margaret powiedziała: - Tak łatwo przychodzi nam krytykowanie amerykańskich polityków. - Tak, wiem. Nie jest to logiczne, bo w naszym rządzie jest tak samo dużo kumoterstwa i intryg, jeśli nie więcej. Chodzi o to, że jesteśmy po prostu trochę bardziej dyskretni. Czasami tylko poświęcamy jakiegoś kozła ofiarnego, który chciał mieć trochę za dużo pieniędzy.

Napis nakazujący zapięcie pasów właśnie przestał się świecić. James rozpiął swój pas i pomógł Margaret rozpiąć jej. - Oczywiście moja droga masz rację - powiedział. - Trzeba jednak pamiętać o tym, że jednym z naszych narodowych osiągnięć jest bardzo silne poczucie, że wszystko co robimy, robimy dobrze. Odziedziczyliśmy to po Brytyjczykach. Pamiętasz, co mówił Shaw? „Nie ma nic aż tak złego ani tak dobrego, żeby nie robili tego Anglicy. Ale Anglik nie zrobi nigdy nic niestosownego.” Takie przekonanie bardzo pomaga świadomości narodowej. - Czasami - powiedziała Margaret - wydaje mi się, jakby takie niestosowne rzeczy sprawiały ci radość. - Nie chcę sprawiać takiego wrażenia - powiedział Howden. - Ale, gdy jesteśmy sami, chcę być sobą. Jest teraz tak niewiele sytuacji, gdy nie jestem pod obstrzałem opinii publicznej. - Przepraszam, nie powinnam była tego mówić - powiedziała Margaret z troską w głosie. - Ależ nie! Chcę, żebyśmy rozmawiali o wszystkim. Cokolwiek by to było. - Przez chwilę pomyślał o Harveyu Warrenderze i układzie, jaki z nim podpisał. Dlaczego nigdy nie powiedział o tym Margaret? Może jeszcze kiedyś to zrobi. Na razie mówił dalej: - To wszystko co wiem o polityce bardzo mnie zasmuca. I zawsze tak było. Ale potem przychodzą mi na myśl ludzkie słabostki i to, że wszyscy jesteśmy śmiertelni i wiadomą jest rzeczą, że nigdy nie było uczciwości tam, gdzie chodziło o władzę. Jeśli chcesz być uczciwy, będziesz samotny. A jeśli chcesz coś osiągnąć, zrobić coś dla świata, ulepszyć go, musisz mieć władzę. A żeby mieć władzę, musisz odrzucić trochę swej uczciwości. I nie ma wyboru. To tak, jakbyśmy wszyscy stali w rwącej rzece i jeden z nas nagle postanowił zmienić jej bieg. Byłoby to niemożliwe. Można ją jedynie pokonać idąc samotnie, powoli, w dowolnie obranym kierunku. Obok Premiera rozległ się dźwięczny dzwonek telefonu pokładowego. Premier podniósł słuchawkę. Usłyszał głos kapitana. Był nim starszy pilot o reputacji człowieka odpowiedzialnego i solidnego. Na ogół on właśnie dowodził samolotem, podczas oficjalnych wypraw członków Rządu. W przeszłości wielokrotnie miał już na pokładzie samolotu Premiera i jego małżonkę. - O co chodzi kapitanie? - spytał Howden. - Osiągnęliśmy właśnie planowaną wysokość lotu, dwadzieścia tysięcy stóp. Planowany czas przybycia do Waszyngtonu za godzinę i dziesięć minut. Pogoda tam jest słoneczna, a temperatura wynosi 22 stopnie Celsjusza.

- To dobre wiadomości. Zażyjemy trochę lata - powiedział Howden. - Jutro w ambasadzie odbędzie się uroczysty lunch. Mamy nadzieję, że pan przyjdzie. - Dziękuję za zaproszenie, sir. Howden odłożył słuchawkę. W czasie, gdy rozmawiał przez telefon, podszedł do nich steward z tacą, na której była kawa, kanapki i szklanka soku z winogron. Margaret wskazała na szklankę i powiedziała: - Jeśli naprawdę tak bardzo lubisz ten sok, to musimy zamówić kilka butelek do domu. Howden poczekał aż steward zniknie i powiedział ściszonym głosem: - Ci ludzie zaczynają mnie drażnić. Kiedyś powiedziałem, że lubię ten sok i wieść się rozniosła. Teraz już rozumiem, dlaczego Disraeli nie znosił pierwiosnków. - Ale mnie się zawsze wydawało, że on uwielbiał pierwiosnki - powiedziała Margaret. - Czy nie były to jego ulubione kwiaty? Howden zaprzeczył ruchem głowy: - Disraeli kiedyś przez nieopatrzność powiedział, że je lubi, po czym Królowa Wiktoria chciała zrobić mu uprzejmość i posłała mu bukiecik pierwiosnków. Od tej pory ludzie zarzucali go tymi kwiatami, a na sam widok pierwiosnków robiło mu się niedobrze. Jak widzisz tak upadają polityczne mity. - Po czym z uśmiechem na twarzy wstał, wziął szklankę soku, otworzył drzwi do toalety i wylał sok do sedesu. Po chwili namysłu Margaret powiedziała: - Wiesz, czasami wydaje mi się, że jesteś trochę jak ten Disraeli. Chociaż jesteś bardziej porywczy niż on. - A po chwili z uśmiechem dodała: - Ale nos masz taki sam jak on. - Tak, to prawda. To mój znak szczególny - powiedział i podrapał się po orlim nosie. Dziwiło mnie kiedy ludzie mówili, że jestem porywczy. Ale z czasem nauczyłem się kontrolować swe nastroje i stało się to bardzo pożyteczne. - Jak to miło Jamie być choć przez chwilę sam na sam - powiedziała Margaret. - Ile mamy jeszcze czasu do Waszyngtonu? - Obawiam się, że to już wszystko - ze smutkiem powiedział Howden. - Muszę jeszcze porozmawiać z Nesbitsonem, zanim wylądujemy. - Naprawdę musisz? - spytała Margaret. Była to raczej prośba niż pytanie. - Przepraszam, kochanie, ale naprawdę muszę - powiedział Howden z żalem w głosie. Margaret westchnęła cicho. - No cóż, wiedziałam, że to zbyt piękne, by mogło trwać. Pójdę się położyć, żeby wam nie przeszkadzać. - Wstała i poszła w kierunku sypialni. Przed drzwiami zapytała jeszcze: - Ale nie będziesz się z nim kłócił?

- Raczej nie, chyba, że będę musiał. - Mam nadzieję, że nie będziesz musiał - powiedziała z powagą Margaret. - To taki smutny, stary człowiek. Zawsze wyobrażam sobie, że powinien siedzieć na wózku okryty kocem, a wózek powinien pchać też jakiś stary żołnierz. Premier roześmiał się. - Wszyscy emerytowani generałowie powinni tak właśnie wyglądać. Niestety oni chcą albo pisać książki, albo zajmować się polityką. Kiedy Margaret wyszła, zadzwonił po stewarda i przekazał przez niego uprzejme zaproszenie dla Nesbitsona.

3. - Doskonale wyglądasz, Adrian - powiedział James Howden. Zagłębiony w fotelu, który przed chwilą opuściła Margaret, siedział Adrian Nesbitson. W dłoniach ogrzewał szkocką z wodą sodową. Przytaknął słowom Howdena ruchem głowy: - Ostatnio czuję się wyśmienicie - powiedział. - Udało mi się wreszcie pozbyć tego przeklętego kataru. - Cieszę się bardzo. Myślę, że ostatnio zbyt dużo pracowałeś. Tak jak my wszyscy zresztą. Staliśmy się mniej wyrozumiali dla siebie nawzajem. - Howden przyglądał się uważnie swemu Ministrowi Obrony. Staruszek rzeczywiście wyglądał nieźle, pomimo powiększającej się łysiny i okazałego brzucha. Godności jego wyglądowi nadawały starannie przystrzyżone siwe wąsy. Na jego twarzy wciąż widać było ślady władzy wojskowej. Howden zastanawiał się czy jego plan zadziała. Przypomniał sobie też słowa Briana Richardsona, który mówił, żeby nie naciskać staruszka zbyt mocno, bo ma reputację bardzo uczciwego. - Wyrozumiali czy nie, ja wciąż nie zgadzam się z twoimi opiniami na temat tego Aktu Unii. Jestem pewien, że możemy dostać co chcemy, nie dając w zamian aż tak wiele. Howden robił wszystko, żeby się opanować, nie dać ponieść złości, i nie zawołać: „Na Boga! Obudź się człowieku i zdaj sobie sprawę z rzeczy oczywistych. Czas ucieka błyskawicznie i nie możemy pozwolić sobie na sentymenty starego wojaka.” Zamiast tego powiedział cicho i spokojnie: - Chciałbym o coś cię prosić. Po chwili wahania staruszek spytał: - O co chodzi?

- Przemyśl wszystko dokładnie jeszcze raz. Weź pod uwagę specyfikę sytuacji, bezlitosny upływ czasu, to co zostało powiedziane kilka dni temu, a także własne sądy. - Już to zrobiłem - powiedział Nesbitson z determinacją. - Ale spróbuj jeszcze raz. Zrób to dla mnie - mówił Howden spokojnym tonem. Nesbitson dokończył szkocką, odłożył szklankę i powiedział: - No cóż mogę to zrobić, ale to i tak nic nie da. Moja odpowiedź pozostanie taka sama. Uważam, że ponad wszystko powinniśmy zachować swoją niepodległość. - Dziękuję ci - powiedział Howden i zadzwonił po stewarda: - Jeszcze jedną szkocką dla Generała Nesbitsona. Kiedy przyniesiono drinka, Nesbitson wysączył go szybko i zlustrował dokładnie kabinę. Stwierdził z aprobatą: - To cholernie przytulne miejsce, Premierze. Howden czekał na podobne zdanie. - Owszem, niezłe - powiedział, obracając w dłoniach kolejną szklankę soku z winogron, którą przed chwilą przyniósł steward. - Tak, ale nie korzystam z niego zbyt często. Ten samolot należy bardziej do Gubernatora Generalnego niż do mnie. - A więc to Sheldon i Griffiths podróżuje w takich warunkach. - Tak, kiedy tylko ma na to ochotę. W końcu to on reprezentuje Jej Wysokość i ma prawo do specjalnego traktowania. Nie sądzisz? - W zasadzie tak - powiedział Nesbitson. Cały czas Howden prowadził tę rozmowę w tonie niezobowiązującym. Pozornie mimochodem spytał: - Pewnie słyszałeś już, że Shel Griffiths odchodzi w tym roku na emeryturę. To już siedem lat jak jest w Rządzie i w tym roku postanowił zrezygnować. - Tak, coś słyszałem - powiedział Nesbitson. - Kiedy odchodzi Gubernator Generalny zawsze powstaje problem, kto ma objąć po nim stanowisko. Trzeba znaleźć osobę o odpowiedniej reputacji, dużym doświadczeniu i pragnieniu służenia innym. To największy honor jakim kraj może obdarzyć człowieka. Staruszek pociągnął ze szklanki duży łyk szkockiej i powiedział z namysłem: - Tak, to prawda. - Oczywiście - mówił dalej Howden - to zajęcie ma też wiele plusów: ceremonie, honorowe straże, wiwatujące tłumy, salwy honorowe. Wiesz, że Generalnemu Gubernatorowi należy się dwadzieścia jeden wystrzałów, tak jak Królowej. - Tak, wiem - odpowiedział cicho Nesbitson.

- Oczywiście, żeby dobrze spełniać taką funkcję, potrzebne są pewne predyspozycje. A najbardziej nadają się do tego ludzie, którzy mieli jakąś wysoką pozycję w wojsku. Stary wojak lekko rozchylił wargi, oblizał je i cicho powiedział: - Tak, chyba masz rację. - Jeśli mam być szczery, to zawsze miałem nadzieję, że ty mógłbyś kiedyś objąć tę funkcję. Oczy Nesbitsona robiły się coraz szersze ze zdziwienia: - Ja? - spytał prawie szeptem. - Ja? - No cóż - powiedział Howden, jakby przerywając tę myśl. - Wiem, że to nie jest dobra pora. Nie chciałbyś z pewnością opuścić Gabinetu, a ja ze swej strony nie chciałbym cię stracić. Nesbitson wykonał taki ruch, jakby chciał podnieść się z fotela, ale po chwili znów usiadł głęboko. Ręka, w której trzymał szklankę, drżała. Próbował także opanować drżenie swego głosu, ale tylko częściowo mu się to udało. - Tak naprawdę, to od pewnego czasu myślę o tym, żeby wycofać się z polityki. To czasem zbyt męczące w moim wieku. - Naprawdę Adrianie - Howden usilnie starał się sprawiać wrażenie mocno zdziwionego. - Zawsze zakładałem, że będziesz jeszcze długo z nami pracował. Oczywiście, gdybyś przyjął propozycję, rozwiązałoby to wiele problemów. Mogę ci szczerze powiedzieć, że po podpisaniu Aktu Unii spodziewam się bardzo trudnej sytuacji w kraju. Bardzo będziemy potrzebować poczucia jedności narodowej. Osobiście wydaje mi się, że stanowisko Generalnego Gubernatora, jeśli oczywiście będzie oddane we właściwe ręce, będzie mogło spełniać niezmiernie ważną rolę. Przez chwilę zastanowił się, czy nie posunął się zbyt daleko. Słuchając tego wszystkiego, generał podniósł wzrok na Premiera i spojrzał mu głęboko w oczy. W jego spojrzeniu mogła być pogarda, niedowierzanie, albo jedno i drugie pomieszane z ambicją. Jedno było pewne. Może chwilami Nesbitson był głupcem, ale na pewno nie na tyle, by nie dostrzec jaki układ oferuje mu Premier. Był to układ, w którym miał udzielić politycznego poparcia w zamian za najwyższą możliwą cenę. Howden miał nadzieję, że Nesbitson właśnie tak odbierze całą sytuację. Dla niektórych ludzi propozycja objęcia stanowiska Gubernatora Generalnego w ogóle nie wchodziła w grę. Dla nich byłaby to raczej kara niż nagroda. Ale dla kogoś, kto był w wojsku i kochał uroczystości i pompę był to niedościgniony ideał. James Howden nigdy nie wierzył w cyniczną opinię, że każdy człowiek ma swą cenę.

Poznał w swoim życiu jednostki, których nie dało się kupić ani za pieniądze, ani za zaszczyty, którym ulegało tak wielu. Ale większość ludzi zajmujących się polityką miała taką czy inną cenę. Musieli mieć aby przetrwać. Niektórzy ludzie lubili określać to eufemistycznie słowami takimi jak „kompromis” czy „oportunizm”, ale w ostatecznym rozrachunku chodziło o to samo. Teraz Howden zastanawiał czy cena za wsparcie polityczne Nesbitsona była właściwa. Na twarzy staruszka widać było objawy wewnętrznej walki. Jak w dziecinnym kalejdoskopie mieszały się na przemian wątpliwości, duma, wstyd i tęsknota... * „W myślach słyszał strzały... niemieckie 88-ki i... odpowiedź na atak w słoneczny poranek. Antwerpia była za nimi, przed nimi Scheldt... Kanadyjska Dywizja stopniowo posuwała się naprzód. Wolno, coraz szybciej, czasem gotowa do odwrotu. Był to szczytowy punkt bitwy i właśnie on dowodził jeepem i rozkazał kierowcy, by ruszył dziarsko naprzód. Prowadził za sobą wszystkich wprost na niemieckie działa. Zmuszał do nieszczerych przysiąg, otrzymując w zamian przekleństwa tych, którzy szli za nim. Brud, kurz, smród smarów i oleju, krzyki rannych... Cały czas szli naprzód. Wolno, szybciej, coraz szybciej. A on stał wyprostowany, dumny niczym cel dla każdego wrogiego Strzelca. Wszyscy z pełnym podziwem spoglądali na niego. Był to niewątpliwie moment jego największej chwały. Mimo, że wydawało się to niemożliwe, zwyciężyli. Czyn jego był wręcz samobójczy i cudem tylko przeżył. Od tego czasu mówili na niego szalony Generał, albo Waleczny Wariat. Jakiś czas potem w Pałacu Buckingham, pewien szczupły, jąkający się mężczyzna, którego podziwiał, wręczył mu medal. Ale teraz minęły lata i wspomnienia także. Nieliczni tylko pamiętali chwilę chwały, i bardzo niewielu to obchodziło. Już nikt nie nazywał go Walecznym Wariatem, chyba że czasem opuszczano słówko „waleczny”. Czasami przez chwilę pragnął jeszcze raz doznać uczucia chwały. Z lekkim wahaniem w głosie Nesbitson powiedział: - Jesteś bardzo pewny tego, że Akt Unii przejdzie. - Tak. Jestem - powiedział Howden. - Przejdzie, ponieważ nie ma innego wyjścia. Mówił z powagą. - Ale będzie przecież opozycja. - Naturalnie, lecz to nie będzie miało większego znaczenia, gdy dostrzegą, że posunięcie takie jest po prostu nieuniknione - mówił Howden z nutą perswazji w głosie. Wiem, że w pierwszym odruchu odrzuciłeś ten plan i szanujemy cię za to. I sądzę, że jeśli

będziesz chciał dalej być oponentem, dojdzie do rozłamu politycznego. - Chyba nie będzie takiej potrzeby. - Nie, szczególnie że jako Gubernator Generalny mógłbyś zrobić o wiele więcej dla kraju niż jako polityk. - No cóż - zaczął nieśmiało Nesbitson dokładnie przyglądając się swoim dłoniom. Gdyby spojrzeć na to z tej strony... To wszystko jest takie proste - pomyślał Howden. - Protekcjonalność, siła obdarzania daje wszystko co chcesz. - A na głos powiedział: - Jeśli się więc zgadzasz, chciałbym jak najszybciej poinformować o tym Królową. Jej Wysokość będzie zachwycona, kiedy się dowie. Nesbitson z godnością skłonił głowę: - Jak sobie życzysz, Premierze. Wstali i podali sobie ręce. - Bardzo się cieszę - powiedział Howden. - Tytuł Gubernatora Generalnego otrzymasz w czerwcu. Chociaż do czerwca będziemy cię mieli w Gabinecie i twoja obecność w czasie kampanii wyborczej będzie bardzo pomocna - podsumował Howden. Starał się aby wynik rozmowy był zupełnie jasny. Nesbitson nie będzie krytykował Aktu Unii a Rząd będzie szedł mu na rękę. W wyborach wraz z pozostałymi członkami partii będzie wspierał, aprobował, ponosił wspólną odpowiedzialność. Howden zaczekał chwilę na jakąś oznakę sprzeciwu, ale nic takiego nie nastąpiło. Na chwilę przed tym zmienił się odgłos silników. Samolot zniżał lot i nie było już widać połaci ośnieżonej ziemi, lecz dużo zieleni i brązu. Zadzwonił telefon. Kapitan powiedział do Premiera: - Za dziesięć minut będziemy lądować w Waszyngtonie, sir. Mamy dla siebie zarezerwowany pas startowy, a Prezydent jest już w drodze na lotnisko.

4. Zaraz po starcie samolotu Premiera, Brian Richardson i Milly udali się jaguarem Briana w drogę powrotną do Ottawy. Richardson nie odzywał się prawie przez cały czas, miał ponurą minę i był cały spięty. Prowadził samochód tak, jakby to on ponosił winę za nieudaną konferencję prasową na lotnisku. Chyba wyraźniej niż ktokolwiek inny dostrzegał pustosłowie w wypowiedziach Premiera na temat Imigracji i Duvala. Na nieszczęście będą one wydrukowane w prasie. A co gorsza, Rząd w osobie pana Premiera przyjął stanowisko, z

którego będzie nieprawdopodobnie trudno się wycofać. Raz czy dwa Milly zerkała ukradkiem na Briana, ale wiedziała o czym myśli, więc powstrzymała się od jakichkolwiek komentarzy. Ale kiedy zbliżali się już do miasta i Richardson pokonał jakiś zakręt z piskiem opon, dotknęła jego ramienia. Jakiekolwiek słowa były zbędne. - Przepraszam, Milly. Dałem się ponieść - powiedział z uśmiechem. - Tak, zauważyłam - powiedziała Milly, która zrozumiała sytuację na lotnisku bardzo dobrze. Zaniepokoiło ją to wszystko, bo znała prawdziwe motywy postępowania Howdena. - A może byśmy tak napili się czegoś? Może u ciebie, co? - Zgoda. - Bardzo się cieszę. Było prawie południe i jeszcze przez jakieś dwie, trzy godziny Milly nie będzie potrzebna w biurze Premiera. Przejechali rzekę Rideau mostem Dunbar i skierowali się na zachód na Queen Elizabeth Drive w stronę miasta. Słońce, które wcześniej ostro świeciło, schowało się teraz za chmury i dzień stał się ponury. Podmuchy wiatru unosiły liście i kartki papieru, upychając je w rynsztokach i dookoła kopców śniegu. Milly zadrżała z zimna, mimo że wewnątrz samochodu było ciepło i przytulnie. Była to taka pora roku, kiedy zima wydawała się nie mieć końca. A Milly już z utęsknieniem czekała na nadejście wiosny. Zaparkowali jaguara przed domem Milly i razem wjechali windą na górę. Kiedy byli już w mieszkaniu, Milly z przyzwyczajenia zaczęła przygotowywać drinki. Brian otoczył ją ramieniem i szybko pocałował w policzek. Przez chwilę spojrzał jej prosto w oczy, potem szybko uwolnił z uścisku. To co odczuł w tym momencie, zdziwiło jego samego. Poczuł nagły przypływ spokoju, jakby ni stąd ni zowąd znalazł się w innym świecie. Szybko powrócił do rzeczywistości i powiedział: - Pozwól, że ja zrobię drinki. Miejsce mężczyzny jest za barem. Wziął szklanki i wlał do nich jednakowe ilości ginu, pokroił cytrynę i wcisnął do szklanek. Dodał lód, otworzył butelkę toniku i zręcznie podzielił jej zawartość pomiędzy dwie szklanki. Były to proste i nie wymagające wysiłku czynności. Ale Milly pomyślała, że przyjemnie jest robić pewne rzeczy wspólnie, chociażby przygotowywać drinki z osobą, na której zależy. Milly pociągnęła łyk ze szklanki i odstawiła ją na stół. Odchyliła się w tył i oparła wygodnie głowę na poduszkach. Taki odpoczynek w środku dnia dawał jej rzadko odczuwaną przyjemność. Rozparła się wygodnie na kanapie i zrzuciła buty. Richardson chodził w tę i z powrotem po pokoju. Miał zaabsorbowaną minę i

zmarszczone czoło. - Nie rozumiem tego Milly. Po prostu tego nie rozumiem. Dlaczego nasz szef zachowuje się tak jak nigdy przedtem? Dlaczego, do licha popiera tego Warrendera? Widać wyraźnie, że nie wierzy w to, co robi. Więc jaki jest powód? Dlaczego? Dlaczego? - Brian, czy nie moglibyśmy zapomnieć o tym na chwilę? - Do diabła! To idiotyzm, że nie pozwalamy temu Duvalowi zejść ze statku. Ta cała historia może nas kosztować wybory. Milly miała ochotę zapytać - i co z tego? Nie powinna tak myśleć. Wcześniej jej oburzenie było tak samo wielkie jak Briana. Ale nagle poczuła jakby całe to zamieszanie polityczne ją przerastało. Miała dość politycznej taktyki, manewrów, rozgrywek pomiędzy oponentami, głęboko zakorzenionego poczucia własnych racji. Do czego to wszystko prowadziło? Dzisiejszy kryzys pójdzie w zapomnienie w przyszłym tygodniu lub w przyszłym roku. Za dziesięć albo za sto lat wszystkie nieważne sprawy i ludzie, którzy o nie walczą, ulegną zapomnieniu. Najbardziej liczą się jednostki, a nie polityka. I to nie inni ludzie, ale oni sami. - Brian - powiedziała cicho i zdecydowanie Milly. - Kochaj mnie teraz, proszę cię. Brian zatrzymał się po środku pokoju. Nastąpiła cisza. - Nic nie mów - powiedziała Milly. Zamknęła oczy. Czuła się tak, jakby ktoś inny mówił jej głosem. Nie było chyba innej możliwości, bo jeszcze chwilę wcześniej nie pozwoliłaby sobie na takie słowa. Powinna mówić odwrotnie niż każe jej ten wewnętrzny głos. Chciała odwołać wszystko, co powiedziała, ale powstrzymała ją jakaś słodka tęsknota, która ją właśnie ogarnęła. Usłyszała odgłos odstawianej szklanki, zasłanianych zasłon i cichych kroków. Ich ramiona splotły się, usta lgnęły ku sobie, a ciała pożądały się nawzajem. - O Boże Milly! - mówił Brian drżącym głosem. - Pragnę i kocham cię.

5. Dzwonek telefonu wdarł się ostro w ciszę mieszkania. Brian Richardson wsparł się na łokciu i powiedział: - Cieszę się, że nie zadzwonił dziesięć minut temu. - Miał ochotę mówić tylko po to, żeby mówić, żeby ukryć swą niepewność. - Wtedy nie podniosłabym słuchawki - powiedziała Milly. Ta słodka ospałość już ją opuściła. Miała teraz odczucie pośpiechu i oczekiwania. Ten i poprzedni raz z Brianem były

tak różne od tego, co było kiedyś... tak różne od tego, co miała w pamięci. Brian pocałował ją w czoło. Jak bardzo różna była ta Milly, którą znał świat, od tej, którą poznał Richardson. Była zaspana, ciepła, miała włosy w nieładzie. - Lepiej odbiorę - powiedziała i podniosła się. Był to telefon z kancelarii Premiera. Dzwonił jeden ze stenotypistów: - Pomyślałem, że dobrze będzie jak panią zawiadomię - powiedział. - Nadeszło siedemdziesiąt dwa telegramy, wszystkie adresowane do pana Howdena. Milly przeczesała ręką włosy. Spytała: - A czego dotyczą? - Wszystkie są na temat tego młodego człowieka na statku, tego którego Urząd imigracyjny nie chce wpuścić. Pisali dziś na jego temat w porannej gazecie. Czytała pani? - Tak - odparła Milly. - A co piszą w telegramach? - Na ogół to samo. Że powinniśmy go wpuścić i dać mu szansę. - Dobrze, że pan zadzwonił - powiedziała Milly. - Proszę zaznaczyć skąd nadeszły telegramy i streścić je. Niedługo przyjadę. Milly odłożyła słuchawkę. Będzie musiała zawiadomić głównego asystenta, Elliota Prowse’a. Powinien już być w Waszyngtonie. I on zadecyduje, czy mówić o tym Premierowi, czy nie. Prawdopodobnie trzeba będzie. James Howden bardzo poważnie traktował całą pocztę, a szczególnie telegramy. Wymagał, by robić listę miejsc, z których nadeszły telegramy i w skrócie przedstawiać ich treść. Studiował to potem uważnie razem z przewodniczącym partii. - O co chodziło? - spytał Richardson. Milly opowiedziała mu o wszystkim. Jego umysł przestawił się natychmiast na stronę praktyczną życia. Bardzo się tym przejął. - Ktoś musi za tym stać, inaczej nie byłoby tylu telegramów naraz - powiedział. - Nie podoba mi się to wszystko ani trochę. Chciałbym wiedzieć, co zrobić. - Być może nic nie da się zrobić - powiedziała Milly. Richardson wziął ją w ramiona i przyjrzał się uważnie: - Milly, dzieje się tu coś o czym nie wiem, ale mam wrażenie, że ty wiesz. Przecząco pokręciła głową. - Słuchaj Milly. Oboje stoimy po tej samej stronie. Jeśli mam coś zrobić, muszę znać prawdę. Ich spojrzenia spotkały się. - Nie ufasz mi, prawda? Szczególnie teraz - spytał.

Milly zdawała sobie sprawę z wewnętrznej walki pomiędzy uczuciami a lojalnością. Chciała chronić Jamesa Howdena, jak zawsze.... Ale jej związek z Brianem zmienił się. Powiedział przecież, że ją kocha. Teraz między nimi nie ma już miejsca na sekrety. Poza tym przyniesie jej to ulgę. Brian zwolnił trochę swój uścisk: - Milly, muszę wiedzieć. - W porządku. - Wydobyła się z jego uścisku. Wyjęła z torebki kluczyk i otworzyła nim dolną szufladę sekretarzyka, który stał przy drzwiach do sypialni. Kopia pisma była w zaklejonej kopercie. Milly otworzyła ją i podała Brianowi kartkę. Kiedy Richardson czytał, Milly zdała sobie sprawę, że nastrój sprzed kilku minut rozwiał się jak mgła przed porannym wietrzykiem. I znów wracali do tego samego - do polityki. Brian zagwizdał cichutko, kiedy skończył czytać. Jego oczy wyrażały zdziwienie i niedowierzanie. - O Jezu! - westchnął. - Jezus Maria!

10. Nakaz warunkowy Dębowe drzwi Sądu Najwyższego prowincji Kolumbia Brytyjska zamykały się codziennie punktualnie o godzinie 16.00. Za dziesięć czwarta, w dzień po drugiej rozmowie z kapitanem Jaabeckiem i Duvalem (w tym samym czasie, gdy Premier z żoną przebierali się do uroczystej kolacji w Waszyngtonie), do sekretariatu Sądu wszedł Alan Maitland niosąc w ręku swoją aktówkę. Po wejściu do środka zlustrował dokładnie surowe, zadbane wnętrze - rząd drewnianych szaf pełnych akt i długą drewnianą wypolerowaną ladę. Podszedł do lady i wyjął papiery. Jego dłonie były bardziej wilgotne niż zwykle. Starszy urzędnik o drobnej i przygarbionej posturze podszedł do niego i spytał uprzejmie: - W czym mogę pomóc, panie... - Maitland - powiedział Alan. - Chciałbym wnieść sprawę. Proszę o przedstawienie tych dokumentów na posiedzeniu sędziów. - Posiedzenie jest o 10.30 i dzisiejsza lista jest już zamknięta. - Proszę łaskawie spojrzeć na dokumenty. Dotyczą wolności osoby, w której imieniu występuję. Mam prawo wnieść tę sprawę w trybie natychmiastowym. - Tego Maitland był pewien. Wszystkie sprawy dotyczące wolności ludzkiej i pogwałcenia prawa były załatwiane w trybie natychmiastowym, nawet gdyby trzeba było zrywać sędziego z łóżka w środku nocy. Urzędnik wyjął z futerału okulary i nałożył je. Zaczął czytać. Po chwili podniósł głowę i powiedział: - Bardzo przepraszam panie Maitland, ma pan oczywiście rację. Nie często zdarza się sprawa o habeas corpus - powiedział i sięgnął po teczkę w płóciennej oprawie. Wpisał do niej tytuł sprawy, po czym wyjął z szafy czarną togę, narzucił na ramiona i powiedział: - Pan pozwoli za mną. Urzędnik poprowadził Maitlanda przez długi korytarz do olbrzymiego hallu, z którego szerokie schody prowadziły na górę. W całym budynku było bardzo cicho i rozbrzmiewał echem tylko odgłos ich kroków. Większość sal była już pusta i większość świateł wygaszona. Kiedy tak wchodzili po schodach, Alana ogarnął nagle strach i dziecięca chęć ucieczki. Wcześniej argumenty, które zamierzał przedstawić wydawały się mocne i logiczne. Teraz miał wrażenie, że to wszystko jest naiwne i naciągane. Miał wrażenie, że wygłupi się

bardzo przed sędzią Sądu Najwyższego. A jeśli tak będzie, jakie będą konsekwencje? Sędziowie nie powinni być niepokojeni bez powodu, a specjalne przesłuchania nie powinny odbywać się bez szczególnych powodów. Przez chwilę pożałował, że nie wybrał innej pory dnia, kiedy w sądzie był ruch i widok innych ludzi może dodałby mu odwagi. Ale celowo przyszedł tu o tej porze, żeby nie wzbudzać zainteresowania i nie robić zamieszania. Reporterzy większości gazet udali się już do domów, a ci z którymi rozmawiał wcześniej rano, nie domyślali się, co planował. - Dziś zasiada w izbie pan Justice Willis. Zna go pan? - spytał urzędnik. - Słyszałem nazwisko, ale nic poza tym - odpowiedział Alan. Wiedział, że sędziowie mieli różne godziny urzędowania i kwestią przypadku było trafienie na tego, a nie innego sędziego. Urzędnik chciał coś powiedzieć, ale powstrzymał się w ostatniej chwili. Alan to zauważył i spytał: - Czy chciał mi pan coś powiedzieć? - Właściwie nie. Mam tylko taką sugestię, jeśli wolno. - Oczywiście, bardzo proszę. - Więc panie Maitland, lord Willis to gentleman, ale jest bardzo zasadniczy jeśli chodzi o procedury, a szczególnie nie lubi, gdy się mu przerywa. Da panu dość czasu na wyłożenie całej sprawy i będzie cierpliwie i uważnie słuchał, ale kiedy on zacznie mówić, nie lubi, żeby ktoś inny odzywał się, nawet, żeby zadawał pytania, aż on skończy mówić. Może się bardzo zdenerwować, kiedy ktoś mu przerwie. - Dziękuję - powiedział Alan z wdzięcznością. - Postaram się o tym pamiętać. Zatrzymali się przed drzwiami z napisem „pokój prywatny”. Urzędnik zapukał dwukrotnie i nasłuchiwał. Po chwili usłyszeli „Wejść” i urzędnik wprowadził Alana do środka. Był to duży pokój. Miał ściany wyłożone boazerią, po środku leżał duży dywan, a w rogu był kominek. Przed kominkiem umieszczony był elektryczny kominek, którego dwa elementy były rozgrzane. Środek pokoju zajmowało duże mahoniowe biurko, na którym leżały sterty papierów i książek. Brązowe zasłony z welwetu były odsłonięte i przez okna widać było zmierzch i pierwsze światła w mieście i w porcie. W pokoju świeciła się tylko lampa na biurku roztaczając przyjemny krąg światła. W cieniu stała szczupła, wysoka postać. Mężczyzna nakładał właśnie płaszcz i kapelusz przygotowując się do wyjścia. - Lordzie, pan Maitland wnosi sprawę habeas corpus. - Doprawdy? - Była to jedyna rzecz, jaką powiedział pan Justice Stanley Willis, i

powoli zaczął zdejmować płaszcz. Gdy powiesił płaszcz na wieszaku, wrócił w krąg światła i zasiadł za biurkiem. - Bardzo proszę, panie Maitland - powiedział. Alan zauważył, że sędzia jest mężczyzną w wieku sześćdziesięciu lub sześćdziesięciu dwóch lat. Włosy miał siwe, szerokie ramiona i smukłą sylwetkę. Wydawał się wyższy niż był w rzeczywistości. Miał podłużną twarz, wystający podbródek, krzaczaste brwi i wyraźnie zarysowane usta. Jego spojrzenie było przenikliwe, ale ukrywało jego wewnętrzne stany. Widać było po nim wyraźnie, że ma władzę. Alan podszedł do biurka, a urzędnik pozostał w pokoju, zgodnie z tym, co nakazywał protokół. Z aktówki Alan wydobył kopie podania i oświadczenia pod przysięgą, których oryginały zostawił w sekretariacie. Odchrząknął i powiedział: - Milordzie, oto moje materiały. Sędzia Justice Willis przyjął dokumenty, przysunął się do światła i zaczął czytać. Jedynym dźwiękiem w pokoju był szelest przewracanych kartek papieru. Kiedy skończył czytać spytał: - Czy zechce pan ustnie przedstawić fakty? - Bardzo chętnie - powiedział Maitland i zaczął mówić to, czego wcześniej nauczył się na pamięć. Alan opisał sytuację Duvala na statku Vastervik. Wspomniał, że kapitan dwukrotnie odmówił przyprowadzenia go do Urzędu imigracyjnego w celu oficjalnego przesłuchania. W jego relacji Duval był nielegalnie więziony na statku, z pogwałceniem podstawowych ludzkich praw. Alan poparł to wszystko swą przysięgą. Dobrze wiedział, że najważniejsze jest by dowieść, że obecne aresztowanie Duvala jest niezgodne z prawem. Jeśli uda się to udowodnić, to Sąd Najwyższy w osobie pana Justice’a Willisa wyda nakaz habeas corpus, po którym Duval będzie musiał być zwolniony ze statku i doprowadzony przed Sąd w celu oficjalnego przesłuchania. Alan wykładał swe argumenty, cytował ustawy i poczuł, że wraca jego pewność siebie. Mówił tylko o prawnych aspektach całej tej sprawy. Nie poruszał zupełnie strony emocjonalnej. To postanowił zostawić samemu Duvalowi. Tutaj liczyło się prawo, a nie sentymenty. Sędzia uważnie, z niezmienionym wyrazem twarzy, słuchał wszystkiego, co mówił Alan. Przechodząc od kwestii bezprawnego aresztowania Duvala do jego obecnej sytuacji, Alan powiedział: - Wydział Spraw Imigracyjnych twierdzi, że skoro mój klient nie posiada żadnych dokumentów, nie ma prawa domagać się wstępu do Kanady w jakimkolwiek porcie

kanadyjskim. Ale moje przekonanie jest takie, iż sam fakt, że Duval nie zna dokładnie swego miejsca urodzenia nie może pozbawić go tego prawa. Weźmy pod uwagę taką możliwość: obywatel kanadyjski jedzie za granicę. Tam zostaje bezprawnie aresztowany i odebrane mu są jego dokumenty. Jedyna możliwość, by wrócił do kraju, to zakraść się na statek płynący do Kanady. W takim wypadku będzie to niewątpliwie pasażer na gapę pozbawiony dokumentów. Czy w takiej sytuacji Urząd do spraw Imigracyjnych odmówiłby mu wstępu do Kanady? Taka sytuacja mogłaby przecież zaistnieć i Urząd musiałby tak postąpić, by być w zgodzie z prawem. Sędzia uniósł brwi ze zdziwieniem. - Chyba nie sugeruje pan, że pański klient, Henri Duval, jest obywatelem kanadyjskim? - Nie, milordzie. Ale z drugiej strony przesłuchanie mogłoby wykazać, że jest on Kanadyjczykiem. Nie można temu zaprzeczyć, bez przeprowadzenia przesłuchania. - Kiedy ma się słabe argumenty trzeba się chwytać nawet najsłabszej nici nadziei. - No cóż panie Maitland - powiedział z uśmiechem sędzia Justice Willis. - Jest to dość naiwny i naciągany argument. Czy chce pan jeszcze coś dodać? Instynktownie Alan postanowił poprzestać na tym: - Dziękuję milordzie, to już wszystko. Światło lampy wyraźnie oświetlało twarz sędziego. Była teraz bardzo poważna i zamyślona niczym maska. Palcami prawej ręki bębnił po stole. Po chwili powiedział: - Oczywiście bardzo ważny jest tu element czasu - kwestia kiedy odpłynie statek... Alan przerwał: - Jeśli pan pozwoli - w kwestii statku... - już miał zamiar wyjaśnić powody postoju Vastervika. Zobaczył jednak, jak twarz sędziego zasłania stopniowo gniew niczym gradowa chmura. Przypomniał sobie słowa urzędnika i zrezygnował z wyjaśnień. - Bardzo pana przepraszam - powiedział. Sędzia zimnym spojrzeniem obrzucił młodego adwokata, po czym mówił dalej: - Zamierzałem właśnie powiedzieć, że czas wypłynięcia statku nie powinien mieć związku z indywidualnym przypadkiem tego człowieka. Alanowi zadrżało serce. Czy oznaczało to, że nakaz habeas corpus będzie wydany. Można by zająć się wszystkimi prawnymi kruczkami w czasie gdy statek już odpłynie i pozostawi Henri Duvala na lądzie. - Z drugiej strony - mówił dalej sędzia - trzeba być lojalnym wobec kompanii frachtowej, która jest niewinnym obserwatorem w całej tej sprawie. Zatem dobrze by było

aby ostateczna decyzja w tej sprawie zapadła przed wypłynięciem statku. Więc optymizm był przedwczesny - pomyślał Maitland. Sędzia, podobnie jak Edgar Kramer przejrzeli na wskroś jego fortel w postaci opóźniania decyzji. - Uważam opinię o bezprawnym aresztowaniu za bezpodstawną. - Sędzia zaznaczył coś ołówkiem na dokumentach Maitlanda. - Ale nie ma podstaw by w pełni opinię tę odrzucić. Dlatego też czekam na dalsze argumenty. Na razie zarządzam nakaz warunkowy. Nie była to zatem porażka, ale częściowe zwycięstwo. Poczucie ulgi przepełniło serce Alana Maitlanda. Osiągnął wprawdzie mniej niż oczekiwał, ale za to nie zrobił z siebie idioty. Nakaz warunkowy - stara angielska procedura - znaczyła tyle, co „jeśli nie”. Sam nakaz warunkowy nie wyzwoli Duvala z jego więzienia na statku, ale spowoduje, że Edgar Kramer i kapitan Jaabeck będą musieli wyjaśnić swoje stanowisko w sądzie. I „jeśli” ich argumenty „nie” będą wystarczająco przekonywujące, będzie musiało dojść do zastosowania habeas corpus, co spowoduje uwolnienie Duvala. - A kiedy statek ma odpłynąć? - spytał sędzia. - Z moich informacji wynika, że statek będzie tu jeszcze około dwa tygodnie powiedział Maitland. - To powinno wystarczyć. - A kiedy odbędzie się przesłuchanie? Sędzia Justice Willis przysunął do siebie kalendarz i powiedział: - Powinniśmy wyznaczyć datę. Czy trzy dni czasu to nie za mało? Alan skinął głową. - Jak pan sędzia sobie życzy. - Oczywiście dokumenty będzie pan miał przygotowane. - Już są gotowe, jeśli pan sędzia pozwoli - powiedział Alan i otworzył aktówkę. - A nakaz warunkowy? - To również. Przewidziałem taki bieg sprawy. Alan pożałował tych słów, jak tylko je wypowiedział. Na ogół dokumenty takie przedstawiano sędziemu do podpisu następnego dnia. To był pomysł Alana, by przygotować je do natychmiastowego podpisu, a Tom Lewis poradził, żeby na wszelki wypadek przygotować nakaz warunkowy. Z mniejszą już pewnością siebie, Alan położył na biurku wszystkie dokumenty spięte razem. Wyraz twarzy sędziego Willisa był wciąż niezmieniony. Chociaż może wokół oczu pojawiło się więcej zmarszczek. - W takim razie, panie Maitland, zaoszczędzimy trochę czasu. Myślę, że przesłuchanie

może odbyć się pojutrze. Alan uświadomił sobie natychmiast jaką głupią pomyłkę popełnił. Zależało mu na opóźnieniu całej sprawy, a niechcący ją przyspieszał. Zastanowił się, czy może poprosić o trochę więcej czasu na przygotowania, ale dostrzegł jak urzędnik w ledwie widoczny sposób przecząco pokręcił głową. Z rezygnacją powiedział: - Zgoda milordzie, pojutrze. Sędzia Willis uważnie przeczytał nakaz i podpisał go. Alan myślał o tym co zrobią z tymi dokumentami. Tom Lewis miał zanieść nakaz kapitanowi Jaabeckowi na Vastervik, bo bardzo chciał zobaczyć statek i porozmawiać z Duvalem. Dla siebie Alan zarezerwował specjalną przyjemność - osobiste doręczenie nakazu do Wydziału Spraw imigracyjnych, bezpośrednio do pana Edgara S. Kramera.

2. Ciemność, która zapadała powoli nad miastem i portem Vancouver, zastała Edgara Kramera jeszcze w pracy. Mimo, że przychodził do swego biura czy to w Ottawie czy Vancouver zawsze bardzo punktualnie, lubił zostawać co najmniej godzinę dłużej po wyjściu wszystkich. Zostawał częściowo po to, by nie mieszać się z całym tłumem wylęgającym na ulicę, a częściowo po to, by uporządkować papiery na swym biurku. Jego przyzwyczajenie, by wszystko robić dokładnie i na czas było przyczyną jego niewątpliwego sukcesu urzędnika państwowego. W czasie tych wielu lat, kiedy Kramer piął się w górę, znalazło się wielu, którzy nie darzyli go sympatią, i wielu takich, którzy wręcz go nienawidzili. Ale nawet żaden z jego wrogów nie miał podstaw, by oskarżyć go o lenistwo, czy odkładanie pracy na później. Dobrym przykładem jego sumienności była decyzja podjęta dziś rano i wpisana do dziennika pod hasłem „gołębie guano”. Tekst podyktował rano i jutro miał go przedstawić przełożonemu. Teraz czytał tekst dokładnie i z zadowoleniem kiwał głową. Problem pojawił się wczoraj. Przeglądając propozycje rocznego budżetu dla Wydziału do Spraw Imigracji na Zachodnim Wybrzeżu zakwestionował wiele pozycji dotyczących wydatków na utrzymanie budynku, między innymi powtarzającą się co roku pozycję za 750 dolarów pod hasłem „czyszczenie okapów i rynien”. Edgar Kramer przepytał na tę okoliczność dozorcę budynku - rosłego mężczyznę o donośnym głosie, który lepiej czuł się z miotłą niż za biurkiem. Dozorca powiedział głośno: - Zgadzam się panie Kramer, że to dużo pieniędzy, ale to wszystko to te przeklęte gołębie. Niech pan patrzy na te dranie - powiedział i podszedł do okna. Za oknem widać było

stada gołębi, które siadały, odlatywały i zanieczyszczały wszystko dookoła. - Srają i srają, dwadzieścia cztery godziny na dobę - narzekał dozorca. - Jakby miały chroniczną biegunkę. Przylatują na nasz dach i załatwiają te sprawy. Dlatego musimy czyścić okapy i rynny sześć razy w roku. Są pełne gołębich kup. To kosztuje, panie Kramer. - Rozumiem ten problem - powiedział Kramer. - Czy zostało zrobione coś dla zmniejszenia liczby gołębi, na przykład odstrzał? - Próbowałem kiedyś zabić drania. Ale była afera - powiedział dozorca. - Przyszli ci z ochrony środowiska i musieliśmy płacić dużą karę. Podobno jest jakieś prawo w Vancouver, które tego zabrania. Ale wie pan co? Możemy spróbować położyć im trochę trucizny i kiedy przyjdą, żeby... - Guano, to się nazywa guano - przerwał mu Kramer. - W moim języku... - A ponadto, jeśli gołębie są chronione prawem, trzeba tego prawa przestrzegać. Musimy znaleźć jakieś inne wyjście. Gdy został sam, zastanowił się nad problemem uważnie jeszcze raz. Trzeba coś zrobić, by wyeliminować wydatek 750 dolarów rocznie. W końcu po kilku nieudanych próbach i szkicach narysował coś co ledwo już pamiętał. Plan był taki: na dachu należało rozciągnąć struny od fortepianu w niewielkich odstępach. Chodziło o to, żeby gołąb zmieścił między strunami swoje łapki, ale żeby nie mógł złożyć skrzydeł. Wtedy po wylądowaniu, zaraz odleci dalej. Dziś rano Edgar Kramer zrobił próbną instalację urządzenia i wszystko działało fantastycznie. Do zatwierdzenia przygotował teraz instrukcje montażu całego urządzenia. Pomimo, że będzie ono kosztowało około tysiąca dolarów, zaoszczędzi się 750 dolarów wydawane rok rocznie. Będzie to niewątpliwie oszczędność dla płacących podatki w kraju, ale i tak bardzo niewielu będzie o tym wiedziało. Edgar Kramer był bardzo zadowolony z siebie. Tym bardziej, że prawo zabraniające zabijania gołębi było przestrzegane, a gołębie były traktowane sprawiedliwie, a co najważniejsze, zgodnie z przepisami. Był to dla Edgara Kramera bardzo udany dzień. A poza wszystkim rzadziej chodził do toalety. Spojrzał na zegarek. Minęła już prawie godzina od czasu, gdy był tam ostatni raz i wciąż jeszcze nie odczuwał wielkiej potrzeby, aby tam iść. Ktoś zapukał do drzwi. Do pokoju wszedł Alan Maitland. - Dzień dobry - powiedział chłodnym tonem i położył na stole złożony dokument. Młody prawnik zachowywał się zdecydowanie i gwałtownie.

- Co to jest? - spytał Kramer. - Nakaz warunkowy, panie Kramer. - Proszę przeczytać, a wszystko pan zrozumie. Kramer rozłożył kartkę i szybko zaczął czytać. Jego twarz poczerwieniała z gniewu. - O co do diabła panu chodzi - spytał gniewnie. W tej samej chwili poczuł rosnące ciśnienie na pęcherz. Alan miał ochotę być zuchwały, ale przecież na razie odniósł tylko częściowe zwycięstwo. Druga runda mogła obrócić się przeciw niemu. Dlatego odpowiedział grzecznie. - Odmówił mi pan, kiedy poprosiłem o specjalne przesłuchanie w sprawie Henri Duvala. Przez chwilę Kramer zdał sobie sprawę z ogromnej pogardy jaką żywił do tego młodego prawnika. - Oczywiście, że panu odmówiłem. Nie było najmniejszego powodu, dla którego takie przesłuchanie miałoby mieć miejsce. - Tak się składa, że mam inne zdanie na ten temat. - Wskazał dokument i powiedział: Ten dokument pokaże czyje stanowisko przyjmie sąd w tej sprawie, pańskie, czy moje. Ciśnienie na pęcherz stało się nie do zniesienia. Kramer wyrzucił z siebie tylko: - To sprawa naszego Wydziału i sąd nie ma nic do tego. Maitland powiedział z powagą: - Jeśli zechce pan wysłuchać mojej rady, na pana miejscu nie mówiłbym tego sędziemu.

11. Biały Dom Przez okno biblioteki w Blair House, Howden obserwował widok na Pennsylvania Avenue. Był to drugi dzień jego wizyty w Waszyngtonie, godzina 10-a rano. Za godzinę miało zacząć się jego spotkanie z Prezydentem i spotkanie Arthura Lexingtona z szefem kancelarii Prezydenta. Przez otwarte okno Howden poczuł powiew świeżego wiatru. Pogoda była najlepsza jaka tylko może być w Waszyngtonie: przyjemna, wiosenna, słoneczna. Po drugiej stronie alei widział krótko przystrzyżone trawniki przed Białym Domem i budynki rządowe oświetlone pełnym słońcem. Zwracając się do Lexingtona spytał: - Co sądzisz o tym wszystkim? Minister Spraw Zagranicznych miał na sobie tweedową marynarkę. Manipulował właśnie coś przy telewizorze, wyprostował się i powiedział: - Mówiąc prostym językiem, mamy szansę, by nasza oferta została dobrze kupiona. Stany Zjednoczone bardzo potrzebują tego, co mamy do zaoferowania. Co więcej, oni, podobnie jak my, wiedzą o tym dobrze. Śniadanie jedli oddzielnie - Howden razem z Margaret w ich apartamencie, a Lexington razem z resztą delegacji. Kanadyjczycy byli jedynymi gośćmi w przestronnym domu gościnnym Prezydenta. Tutaj właśnie powrócili na noc po uroczystej kolacji w Białym Domu. Howden wolno pokiwał głową: - Ja też mam takie wrażenie. Premier przyglądał się okazałej bibliotece. Dzięki głębokim sofom i fotelom, regałom pełnym książek, stanowiła przyjemne zacisze. To właśnie w tym pokoju niegdyś siadywał i prowadził rozmowy Lincoln. W czasie gdy Biały Dom był w przebudowie spędzali tu wolne chwile Trumanowie. To tu spał król Arabii - Saud, strzeżony przez uzbrojonych żołnierzy swojej armii. To tu de Gaulle przygotowywał się by rozdrażniać, Adenauer - by czarować, Chruszczów - by wybuchać... i wielu innych. Howden zastanawiał się, czy i jego będą wspominać. A jeśli tak, to w jaki sposób. - To szczegóły składają się na pełny obraz - zauważył Lexington. - Na przykład to powitanie wczoraj na lotnisku. Nigdy wcześniej nie słyszałem, żeby Prezydent wyjechał po

delegację kanadyjską na lotnisko. Na ogół wita się nas jak ubogich krewnych ze wsi. Kiedyś, gdy John Diefenbaker przybył na kolację do Białego Domu, postawiono go w jednym rzędzie z jakimiś prezbiteriańskimi ministrami. - Tak, pamiętam to - roześmiał się Howden. - To chyba właśnie wtedy Eisenhower mówił o „republice Kanady”. Lexington uśmiechnął się i pokiwał głową. James Howden zagłębił się wygodnie w fotelu. - Trochę nam się wczoraj dostało - powiedział. - Mogliby być bardziej delikatni. Arthur Lexington zamrugał oczami, które były głęboko osadzone w okrągłej, czerstwej twarzy. Miał jak zwykle bardzo starannie zawiązany krawat. Przypominał trochę młodego, cierpliwego, ale zdecydowanego wychowawcę małych, niesfornych chłopców. Może to właśnie powodowało, że dawano mu mniej lat niż miał w rzeczywistości. - Delikatność delikatnością, ale Departament Stanu i tak zamierza utrzymać dwie oddzielne izby - powiedział Lexington. - Doszedłem kiedyś do wniosku, że dyplomacja amerykańska ma dwa oblicza: z jednej strony gotowa jest zadawać gwałt, z drugiej - przyjąć go. Rzadko zdarza się coś pomiędzy. Premier zaśmiał się: - A teraz? - Zawsze sprawiało mu wielką przyjemność, kiedy miał okazję sam na sam porozmawiać z Lexingtonem. Od dawna byli dobrymi przyjaciółmi i ufali sobie nawzajem. Być może dlatego, że nigdy nie było między nimi żadnej rywalizacji. Podczas gdy inni członkowie Gabinetu mniej lub bardziej jawnie starali się o stanowisko Premiera, Arthur Lexington nigdy nie miał takich ambicji. Być może nadal byłby zupełnie szczęśliwy jako ambasador, poświęcający się w wolnych chwilach swoim hobby - zbieraniu znaczków i ornitologii. Ale kilka lat temu Howden namówił go, by zrezygnował z korpusu dyplomatycznego i wstąpił do partii, a później do Gabinetu. Trzymała go tu lojalność i bardzo silne poczucie obowiązku. Ale niecierpliwie oczekiwał już chwili, i wcale tego nie ukrywał, kiedy będzie mógł poświęcić się zupełnie życiu prywatnemu. Lexington przemierzał pokój w tę i z powrotem zastanawiając się jednocześnie jaką dać odpowiedź na pytanie Premiera. Zatrzymał się i powiedział: - Podobnie jak ciebie, mało mnie obchodzi, czy zastosują wobec nas siłę. - Ale wielu będzie mówiło, że zastosowano. - Będą tak mówili cokolwiek zrobimy. Będą wśród nich także poważni ludzie, nie

tylko motłoch. - Tak, też o tym myślałem - powiedział Howden. - Akt Unii będzie nas kosztował też paru członków partii. Ale jestem przekonany, że nie ma innego wyjścia. Minister Spraw Zagranicznych usiadł w fotelu naprzeciwko Premiera. Podsunął pod nogi mały stołek i oparł na nim wygodnie stopy. - Chciałbym być tak samo pewny, jak ty. - Howden przyjrzał mu się uważnie, a on szybko dodał: - Nie zrozum mnie źle. W pełni popieram twój plan, ale przeraża mnie szybkość zmian. Problem w tym, że historia w dzisiejszych czasach toczy się w przyspieszonym tempie. Kiedyś na pewne zmiany trzeba było pięćdziesięciu lat, dziś góra pięciu. I nic nie możemy na to poradzić; wszystkiemu winna łączność. Mam tylko nadzieję, że uda nam się zachować jedność narodową, choć to na pewno nie będzie łatwe. - To nigdy nie było łatwe - powiedział Howden. Spojrzał na zegarek. Za pół godziny będą musieli opuścić Blair House. Muszą jeszcze mieć czas na konferencję z przedstawicielami prasy w Białym Domu, zanim zaczną się oficjalne rozmowy. Ale było jeszcze dość czasu, by przedyskutować z Lexingtonem pewną kwestię, która od pewnego czasu nie dawała mu spokoju. - Kiedy mówimy o narodowej tożsamości przychodzi mi na myśl co powiedziała Królowa podczas mojej ostatniej wizyty w Londynie. - Co takiego? - Zasugerowała, a właściwie ponagliła, byśmy przywrócili tytuły. Myślę, że poruszyła ciekawy problem. James Howden przymknął delikatnie powieki i przypomniał sobie scenę, która miała miejsce cztery i pół miesiąca wcześniej. Było ciepłe, sierpniowe popołudnie, które spędzał w Pałacu Buckingham na uprzejme zaproszenie Królowej. Przyjęto go z szacunkiem i z honorami zaprowadzono przed oblicze Jej Wysokości. - ...może jeszcze trochę herbaty, bardzo proszę - powiedziała Królowa. Howden podsunął swą filiżankę o żółtych obrzeżach i nie mógł oprzeć się myśli, że oto brytyjska monarchini nalewa właśnie herbatę chłopcu z sierocińca w Medicine Hat. - Może trochę chleba z masłem, panie Premierze? Wziął trochę chleba. Na talerzyku były cieniutko pokrojone kromki jasnego i ciemnego chleba. Howden wziął jedną, ale podziękował za dżem - były trzy rodzaje w złotym pojemniczku. Trzeba było nie lada umiejętności, żeby poradzić sobie ze wszystkim w czasie przeznaczonym na angielską herbatkę. Byli sami w salonie, którego okna wychodziły na pałacowe ogrody. Był urządzony

zgodnie ze standardami amerykańskimi, ale z mniejszym przepychem. Królowa była ubrana w prostą, jedwabną suknię w kolorze żółto-niebieskim. Nogi miała wdzięcznie skrzyżowane, a na nogach lekkie skórzane pantofelki. Żadne kobiety - pomyślał Howden - nie mają tyle klasy, co dobrze urodzone Angielki. Królowa posmarowała kromkę dżemem truskawkowym i powiedziała: - Mój mąż i ja często zastanawialiśmy się, czy dla dobra Kanady nie należałoby jej bardziej wyróżnić. Howden miał ochotę powiedzieć, że Kanada i tak dość się już wyróżnia w porównaniu z osiągnięciami brytyjskimi, ale powstrzymał się, bo mógł źle interpretować słowa Królowej. Już za chwilę okazało się, że istotnie tak było. Królowa dodała: - Może powinnam była powiedzieć odróżniać. Odróżniać od Stanów Zjednoczonych. - Problem w tym, proszę pani, że trudno utrzymać odrębność, kiedy dwa kraje żyją tak blisko i tak podobnie. Od czasu do czasu staramy się podkreślić tę odrębność, ale nie zawsze nam się to udaje. - Szkocji bardzo dobrze udało się zachować swą odrębność - zauważyła Królowa i zamieszała herbatę. - Może powinniście wziąć od nich kilka lekcji. - No cóż - powiedział Howden z uśmiechem. Wiedział, że była to prawda. Szkocja straciła niepodległość dwa i pół wieku temu i wciąż posiada tyle poczucia narodowej jedności, ile Kanada nie miała i nie będzie miała nigdy. Królowa mówiła dalej: - Jednym z powodów jest na pewno fakt, że Szkocja nigdy nie zrezygnowała ze swych tradycji. Natomiast Kanada, proszę wybaczyć mi to stwierdzenie, pospiesznie starała się je pogrzebać. Pamiętam, że mój ojciec często powtarzał to samo. - Królowa zakończyła z rozbrajającym uśmiechem i tym samym pozbawiła swe słowa wszelkiej agresji. - Może jeszcze trochę herbaty? - Nie, już dziękuję - powiedział Howden oddając swą filiżankę i spodeczek służącemu w liberii. Poczuł ulgę, że sprawnie poradził sobie ze wszystkim, nic nie upuścił, ani nie stłukł. - Mam nadzieję, że nie gniewa się pan na mnie, za to co powiedziałam, panie Premierze - powiedziała Królowa i dolała sobie herbaty. - Ani trochę - odpowiedział Howden i uśmiechnął się. - Czasami dobrze robi jeśli powie nam się o naszych wadach, nawet jeśli nie bardzo wiemy jak je naprawić. - Wydaje mi się, że jest coś co można by zrobić - powiedziała Królowa z namysłem. Zawsze z mężem żałowaliśmy, że nie ma w Kanadzie listy osób posiadających tytuły.

Howden zacisnął usta: - Tytuły szlacheckie to bardzo delikatny temat w Ameryce Północnej. - W części Ameryki Północnej prawdopodobnie tak, ale mówimy o naszym Dominium Kanady. - Mimo, że powiedziała to najłagodniej jak tylko potrafiła, była to niewątpliwie nagana. - Chociaż, mówiąc szczerze, mam wrażenie, że w Ameryce utytułowani Brytyjczycy są poszukiwani. Touche! - pomyślał Howden. Była to święta prawda. Amerykanie uwielbiali lordów. - Nadawanie tytułów bardzo dobrze udało się w Australii - powiedziała Królowa. - Tu w Anglii, też dobrze funkcjonuje. Pomyślałam, że można by zrobić coś takiego w Kanadzie. Może pomogłoby to w utrzymaniu odrębności od Stanów Zjednoczonych. Howden zastanowił się jak miałby sobie z tym poradzić. Jego władza jako Premiera niezależnego kraju Wspólnoty Brytyjskiej była o tysiąckroć większa niż Królowej. Ale tradycja nakazywała mu zachowanie odpowiedniego szacunku. W dzisiejszych czasach wszystkie tytuły „sir”, „lord” i „lady” byłyby nonsensem. W Kanadzie wyszły one z użycia w latach trzydziestych naszego wieku, a do tych niewielu, które pozostały, odnoszono się z pobłażliwym uśmieszkiem. Premier wolałby chyba, żeby monarchia zadowoliła się swoją funkcją reprezentacyjną, tak jak było to przyjęte od wieków, zamiast rozpościerać swoje macki. Poza tym w propozycji Królowej krył się lęk, który wyczuwało się zawsze przy okazji takich rozmów - lęk, że Kanada może wymknąć się spod kontroli, tak jak inne narody Wspólnoty. Należy więc próbować wszystkiego, nawet subtelnych intryg, aby opóźnić ten proces. - Przekażę członkom Gabinetu pani propozycje - powiedział Howden. Skłamał z uprzejmości. Nie miał najmniejszego zamiaru tego robić. - Czy wie pan o tym, że w Anglii nadajemy godność hrabiego Premierowi, który odchodzi w stan spoczynku. Bylibyśmy bardzo szczęśliwi, gdyby ten zwyczaj można było zaszczepić w Kanadzie - powiedziała Królowa i niewinnym wzrokiem spojrzała Howdenowi prosto w oczy. Godność hrabiego. Na przekór przekonaniom, wyobraźnia zaczęła pracować. Był to prawie najbardziej zaszczytny tytuł wśród szlachty angielskiej. Wyżej stał tylko książę i markiz. Oczywiście nigdy by tego nie przyjął, ale jeśli musiałby, to jaki tytuł by sobie wybrał: hrabia Medicine Hat? Nie, to zbyt małomiasteczkowe - ludzie śmieliby się z niego. A może hrabia Ottawy? Tak już lepiej. Brzmi wspaniale i ma swój wydźwięk. Królowa wzięła do ręki lnianą serwetkę i starła ślad dżemu z paznokcia. Wstała, a za nią James Howden. Ich intymne spotkanie przy herbatce dobiegało końca. Jak zwykle przy

takich nieformalnych spotkaniach, Królowa odprowadziła go do drzwi. Byli w połowie drogi, kiedy do salonu wszedł energicznie mąż Królowej. Książę wszedł przez wąskie, prywatne przejście, ukryte za lustrem w złotych ramach. - Zostało trochę herbaty? - powiedział wesoło, a widząc Howdena dodał: - Cóż to! Już nas pan opuszcza? - Dzień dobry Wasza Królewska Mość - powiedział Howden i ukłonił się. Lepiej było zachować oficjalny dystans, mimo nieformalnego powitania Księcia. To właśnie Książę rozluźniał często nadmiernie sztywną atmosferę dworu, ale jednocześnie wymagał szacunku, potrafił być gniewny i mówić lodowatym głosem. - Jeśli naprawdę musi pan już iść, chodźmy razem - powiedział Książę. Królowa zachowała kamienną twarz. Według niej, jak oceniał Howden, swoboda z jaką zachowywał się Książę posuwała się czasem zbyt daleko. W przedpokoju mężczyźni podali sobie ręce na pożegnanie i już czekał lokaj, by odprowadzić Premiera do samochodu. - Na razie - powiedział Książę. - Zanim ruszysz do Kanady, wpadnij do nas jeszcze. Dziesięć minut później, oddalając się od Pałacu Buckingham, Howden uśmiechnął się do siebie na wspomnienie zachowania Księcia. Podziwiał go za to, że potrafił być bezpośredni i jednocześnie bardzo oficjalny. Tego wymagała od niego jego funkcja męża Królowej. Howden jako polityk doskonale rozumiał, że takie zdolności są bardzo potrzebne dopóki pełni się funkcje publiczne. Ale kiedy kadencja dobiega końca... Oczywiście w Anglii odchodzących członków Rządu obdarowywano tytułami, w podzięce za ofiarną służbę narodowi. Ale w dzisiejszych czasach system ten był już przestarzały i właściwie absurdalny. Byłoby to jeszcze bardziej nonsensowne w Kanadzie... hrabia Ottawy, też coś! Koledzy mieliby dobrą zabawę. Zastanawiał się, czy nie postąpiłby lojalnie mówiąc o tej propozycji na spotkaniu członków Gabinetu. Królowa miała rację, kiedy mówiła o potrzebie odrębności. A może powinien poważnie rozważyć tę propozycję, skoro ma to być dla dobra kraju... Hrabia Ottawy... Ale nie poinformował o tym członków Gabinetu, ani nie wspomniał o tym nikomu, aż do chwili spotkania z Arthurem Lexingtonem w Waszyngtonie. Teraz opisywał Lexingtonowi z humorem całą rozmowę, nie wspominał jednak o tym co dotyczyło jego samego. Znów zatrzymał się przy oknie biblioteki i nie odwracając się spytał: - I co o tym myślisz? Minister Spraw Zagranicznych odsunął stołek, na którym opierał nogi, wstał i

wyprostował się. - Tak, to prawda. Na pewno odróżniłoby to nas od Stanów Zjednoczonych, ale nie wiem, czy w dobrym kierunku. - Też tak myślę - powiedział Howden. - Ale z drugiej strony Jej Wysokość miała rację co do naszej odrębności. W przyszłości musimy zwrócić uwagę, na takie elementy, które pozwolą nam zachować separację od Stanów Zjednoczonych. To jest bardzo ważne. - Czuł na sobie zaciekawione spojrzenie Lexingtona i dodał: - Jeśli uważasz, że to nieistotne, zapomnijmy o całej sprawie, ale myślę, że aby zadość uczynić prośbie Królowej powinniśmy przedyskutować tę sprawę z innymi członkami Gabinetu. - Dyskusja nie zaszkodzi - powiedział Lexington i znów zaczął przechadzać się po pokoju. - Zastanawiałem się czy nie byłoby lepiej, gdyby cała ta sprawa wyszła od ciebie. Mógłbym wtedy wstrzymać się ze swoim zdaniem na ten temat, aż usłyszę opinie innych powiedział Premier. - Chciałbym mieć trochę czasu na zastanowienie się - powiedział powoli Lexington. - Oczywiście Arthurze, zrobisz jak zechcesz. - Howden zdawał sobie sprawę, że sprawa jest delikatna i powinna być poruszona bardzo ostrożnie, jeśli w ogóle. Lexington zatrzymał się przy telefonie, który stał na wypolerowanym stole na środku pokoju. Uśmiechnął się lekko i zapytał: - A może zamówimy kawę, zanim udamy się na spotkanie z przeznaczeniem?

2. Prezydent zawołał wesołym, mocnym głosem do fotografów, którzy stali na trawniku przed Białym Domem: - Już chyba zrobiliście wystarczająco dużo zdjęć. - A zwracając się do Premiera powiedział: - Jak sądzisz Jim, może wejdziemy do środka i weźmiemy się do roboty? - Trochę szkoda Panie Prezydencie, ale chyba nie ma innej rady - powiedział Howden, któremu po ciężkiej zimie w Ottawie żal było ciepła i słońca. Przyjął więc propozycję niskiego mężczyzny o szerokich ramionach, pociągłej kościstej twarzy i ostrym podbródku. Spotkanie z prasą przed Białym Domem bardzo zadowoliło Howdena. Prezydent zwracał się do niego bardzo uprzejmie i kierował większość pytań prasy do niego, tak by to jego wypowiedzi cytowano w dzisiejszej i jutrzejszej prasie, radiu i telewizji. Kiedy potem przeszli na zachodnią stronę trawnika przed Białym Domem, gdzie fotoreporterzy robili zdjęcia,

Prezydent tak prowadził Howdena, żeby znalazł się on na pierwszym planie. Taki dowód uznania nieczęsto zdarzał się Kanadyjczykom w Waszyngtonie. Na pewno przyczyni się to do większej popularności Howdena w jego własnym kraju. Howden czuł masywne ramię Prezydenta, które prowadziło go w kierunku schodów głównego budynku, w którym miały odbywać się rozmowy. Twarz tego człowieka była pogodna i wypoczęta. - Jimie, a może wreszcie dałbyś spokój z tym „Panem Prezydentem”. Wiesz przecież jak mam na imię - powiedział rubasznie Prezydent. - Będę zaszczycony, Tyler - powiedział Howden, któremu bardzo pochlebiła ta propozycja. Zastanowił się przez chwilę, czy była jakaś możliwość, aby prasa dowiedziała się o tym. Zamknęłoby to usta krytykom, którzy mówili, że Howden nie cieszy się żadnymi wpływami w Waszyngtonie. Howden wiedział oczywiście, że wszystkie te uprzejmości miały związek z bardzo silną pozycją Kanady w tych rozmowach. Premier zamierzał tę pozycję utrzymać. Ale i tak sprawiało mu to przyjemność. Idąc ramię w ramię z Prezydentem, czując miękką ziemię pod stopami, Howden powiedział: - Nie miałem wcześniej okazji, by osobiście pogratulować powtórnego wygrania wyborów. - Oh! bardzo ci dziękuję, Jim. - Prezydent poklepał Howdena po ramieniu swą wielką dłonią. - Tak to rzeczywiście były wspaniałe wybory. Mogę się poszczycić tym, że zdobyłem największą liczbę głosów jaką kiedykolwiek zdobył Prezydent Stanów Zjednoczonych. Miałem też największe poparcie w Kongresie i Senacie. W tajemnicy mogę ci powiedzieć, że mógłbym przeprowadzić każdy akt prawny jaki bym chciał. Czasem ustępuję, ale to nieistotne sprawy. Niezwykła sytuacja. - Niezwykła dla ciebie. Ale w naszym systemie parlamentarnym partia, która jest przy władzy może przeprowadzić takie ustawy jakie chce. - To prawda! Święta prawda! Muszę się przyznać, że bardzo często ja i moi poprzednicy zazdrościliśmy wam. Cud naszej konstytucji polega na tym, że ona w ogóle działa. Problem w tym, że założyciele naszego kraju tak straszliwie chcieli odciąć się od wszystkiego co brytyjskie, że odrzucili złe rzeczy razem z dobrymi. Ale trzeba się starać najlepiej jak człowiek potrafi, czy to w polityce, czy w życiu. Dotarli właśnie do szerokich schodów. Prezydent wyprzedził znacznie swego gościa, bo pokonywał schodki po dwa naraz. Howden nie chciał być gorszy i starał się utrzymać podobne tempo.

Ale już w połowie Premier musiał się zatrzymać. Był zmęczony i zlany potem. Jego granatowy garnitur świetnie nadawał się w Ottawie, ale tu przy słonecznej, wiosennej pogodzie był zupełnie nie na miejscu. Howden żałował, że nie wziął lżejszego ubrania, ale kiedy je ostatnio przeglądał doszedł do wniosku, że żadne nie nadawało się na taką okazję jak ta. Prezydent był bardzo drobiazgowy jeśli chodzi o sposób ubierania się. Sam zmieniał garnitury kilkakrotnie w ciągu dnia. Ale problemy stroju szefa rządu amerykańskiego nie mogły być przedmiotem rozterek kanadyjskiego Premiera. Howden przypomniał sobie, że nie mówił jeszcze Margaret o ich trudnej sytuacji finansowej. Szef banku, jasno dał do zrozumienia, że jeśli nie przestaną naruszać kilkutysięcznego kapitału, pozostałego na koncie, to ich miesięczna emerytura będzie równa zarobkom miernego rzemieślnika. Do tego oczywiście nigdy nie dojdzie. Można zawsze odwołać się na przykład do Fundacji Rockefellera. Przyznała ona Mackenziemu Kingowi sto tysięcy dolarów w dniu, kiedy przeszedł na emeryturę. Ale mimo wszystko, szukanie pomocy finansowej w taki sposób było upokarzające. Prezydent zatrzymał się o kilka stopni wyżej. - Bardzo przepraszam - powiedział ze skruchą. - Czasem mi się to zdarza. - Powinienem był to przewidzieć - powiedział Howden. Serce mu waliło, nie mógł złapać tchu. Natomiast wszyscy wiedzieli o pasji z jaką Prezydent utrzymuje swoją kondycję fizyczną. Adiutanci w Białym Domu łącznie z admirałami i generałami skarżyli się, że wyczerpani już są codziennymi grami w piłkę, tenisa i badmintona. Prezydent natomiast często powtarzał, że to pokolenie ma brzuchy Buddy i barki jak suchotnicy. To właśnie on, naśladując Theodora Roosevelta, często chodził na spacery po lesie, ale zamiast omijać przeszkody, przechodził przez nie. Nie omijał stert siana, pni ani stodół. Howden przypomniał sobie, że Prezydent próbował to robić w Waszyngtonie i spytał o powodzenie tego przedsięwzięcia. Musiałem już dać sobie z tym spokój. Miałem z tego powodu trochę kłopotów. Nie mogliśmy tutaj przełazić przez budynki, chyba że były małe, więc postanowiliśmy nie przechodzić górą, ale środkiem. Właziliśmy w różne dziwne miejsca, raz, na przykład do toalety w Pentagonie. Weszliśmy drzwiami - wyszliśmy oknem, ale zasada była taka, że zawsze trzeba było iść po linii prostej - roześmiał się i mówił dalej. - Raz z moim bratem wylądowaliśmy w kuchni hotelu „Statler”. Znaleźliśmy się w chłodni i okazało się, że nie ma stamtąd wyjścia. Howden roześmiał się: - Może i my spróbujemy tego w Ottawie. Jest kilku ludzi w opozycji, których

chciałbym wysłać na taki tor przeszkód, szczególnie po prostej. - Nasi oponenci są po to, by sprawdzać na ile jesteśmy odporni. - Też tak myślę, ale niektórzy bardzo starają się tego dociec, a inni mniej - powiedział Howden. - Przypomniało mi się, że przywiozłem ci do kolekcji nowe próbki skałek. Fachowcy od Górnictwa i Bogactw Naturalnych mówią, że są one unikalne. - Dziękuję, bardzo ci jestem wdzięczny. Podziękuj też swoim ludziom. Z werandy przeszli do chłodnego wnętrza Białego Domu. Przez halle i długie korytarze doszli do biura Prezydenta w południowo-wschodnim skrzydle budynku. Prezydent otworzył pomalowane na biało drzwi i wprowadził do środka Howdena. Już przy wcześniejszych okazjach Howden zwrócił uwagę na prostotę z jaką urządzony jest pokój. Miał owalny kształt, ściany były obite niewysoką boazerią, na podłodze leżał szary dywan. Umeblowanie stanowiło proste biurko, kilka krzeseł, bujany fotel stojący w rogu, a nad nim dwie flagi - amerykańska i rodzinna flaga Prezydenta. Pokój miał duże okna i drzwi na taras. Naprzeciwko stała sofa obita adamaszkiem. W tej chwili siedzieli na niej Arthur Lexington i admirał Levin Rapoport. Admirał był niedużym człowiekiem o wielkiej głowie, która jeszcze bardziej pomniejszała jego posturę. Miał na sobie brązowy garnitur. Obaj mężczyźni wstali, gdy do pokoju wszedł Prezydent z Premierem. - Witaj Arthurze - powiedział Prezydent. - Jim, nie muszę ci chyba przedstawiać Levina. - Nie, znamy się. Dzień dobry Admirale. - Dzień dobry. - Admirał skinął głową uprzejmie i chłodno. To było całe jego powitanie. Nie miał już cierpliwości na towarzyskie pogawędki ani na spotkania. Admirał nadzwyczajny asystent Prezydenta - był nieobecny na wczorajszym bankiecie, co zostało przez wszystkich zauważone. Kiedy wszyscy czterej usiedli, służący Filipińczyk wniósł na tacy drinki. Arthur Lexington poprosił o szkocką z wodą, Prezydent o wytrawną sherry, Admirał Rapoport podziękował za drinka, a przed Howdenem służący z uśmiechem postawił szklankę soku z winogron. Kiedy podawano drinki, Howden przyglądał się Admirałowi i starał przypomnieć sobie, co słyszał na jego temat. Niektórzy mówili, że praktycznie jego władza była równa z władzą Prezydenta. Cztery lata temu kapitan Levin Rapoport służył w Marynarce Stanów Zjednoczonych jako zwykły oficer. Nadszedł moment, kiedy Admirał musiał przejść na emeryturę. Musiał ponieważ jego obecni przełożeni w międzyczasie dwa razy awansowali, a on, pomimo

zapowiadającej się błyskotliwej kariery, nie. Pracował nad podwodnym wystrzeliwaniem międzykontynentalnych rakiet dalekiego zasięgu. Jednak problem polegał na tym, że nikt nie lubił Rapoporta. A jego zwierzchnicy czuli do niego po prostu skrywaną nienawiść. Wynikało to prawdopodobnie z tego, że wielokrotnie miał on rację w bardzo ważnych sprawach dotyczących obrony morskiej. Zawsze potem bez wahania pytał: „a nie mówiłem?” i wyliczał z imienia i nazwiska tych, którzy nie podzielali jego opinii. Do tego wszystkiego był jeszcze potwornie zarozumiały. Być może miał jakieś powody, ale niemniej było to bardzo nieprzyjemne. Miał złe maniery i nieskończoną pogardę dla tych, których uważał za słabszych intelektualnie od siebie. A ci stanowili znaczną większość. W marynarce przeniesiono go w stan spoczynku, ale wtedy rozległ się krzyk opinii publicznej, która uważała to za niesprawiedliwe, by naród tracił taki genialny umysł w osobie Levina Rapoporta. Ludzie nie mogli pogodzić się z tym, że nie będzie miał już wpływu na losy ich kraju. Jeden z kongresmanów powiedział po prostu: - Niech to szlag trafi, ale ten sukinsyn jest nam potrzebny. Tak więc Marynarka popędzana teraz przez Senat i Biały Dom szybko awansowała Rapoporta na stanowisko admirała, zamiast posłać go na emeryturę. Dwa lata później i dwa szczeble wyżej, Rapoport (pełnej rangi admirał i jeszcze większy sukinsyn niż do tej pory) został wybrany przez Prezydenta na szefa personelu. W ciągu kilku tygodni, dzięki swej zagorzałości, szybkości i zdolnościom, nowo mianowany szef miał do powiedzenia o wiele więcej niż kiedykolwiek jego poprzednicy, jak Harry Hopkins, Sherman Adams czy Ted Sorenson. Od tej pory lista jego znanych i nieznanych osiągnięć była długa; program pomocy w Europie przynosił Ameryce chwałę, a nie pogardę jak oczekiwano. W kraju - polityka rolna z którą zażarcie walczyli rolnicy, nie wierząc, że się sprawdzi, o dziwo świetnie zdała egzamin. Rapoport przewidywał to od początku. W nauce położył nacisk na stronę teoretyczną, to znaczy na same badania naukowe. Howden mgliście przypomniał sobie, że ktoś kiedyś spytał Prezydenta: - Skoro Rapoport jest taki dobry, dlaczego nie zajmuje twojego stanowiska? Prezydent (tak przynajmniej mówiono), uśmiechnął się delikatnie i powiedział: - Po prostu dlatego, że to ja mogłem być wybrany. Levin nie zdobyłby nawet kilku marnych głosów. Podczas gdy Prezydent był podziwiany za swe dobre posunięcia i decyzje, Rapoport wzbudzał tylko animozje i nienawiść.

Howden zastanawiał się jaki wpływ na historię Kanady może mieć ten groźny i inteligentny człowiek. - Zanim przejdziemy do rzeczy - powiedział Prezydent - chciałbym spytać, czy czujecie się dobrze w Blair House i czy nic wam nie potrzeba. Arthur Lexington odpowiedział z uśmiechem: - Jesteśmy wprost rozpieszczani. - To dobrze. Cieszę się - powiedział Prezydent. - Mamy czasami różne problemy z tym domem. Na przykład niedawno Arabowie palili swe kadzidła i spalili przy okazji pół domu. Rosjanie niemalże rozebrali boazerię, żeby sprawdzić, czy nie ma tam ukrytych mikrofonów. Mam nadzieję, że nie będziecie robić nic takiego. - Obiecujemy, że nie będziemy zaglądać pod boazerię, jeśli powiecie, gdzie są te mikrofony - zażartował Howden. Prezydent roześmiał się serdecznie. - Chyba musisz zadzwonić na Kreml. Nie zdziwiłbym się wcale, gdyby wetknęli tam jakiś przekaźnik. - To wcale nie byłoby takie głupie - powiedział Howden. - Przynajmniej oni słyszeliby nas. A i tak nic ważnego ostatnio nie robimy. - No właśnie, chyba nie - powiedział Prezydent. Nagle nastała cisza. Przez uchylone okno dochodziły tylko odgłosy z ulicy i krzyki dzieci bawiących się przed Białym Domem. Zza ściany dochodził stukot klawiszy maszyny do pisania. Atmosfera stała się śmiertelnie poważna. Howden przerwał ciszę: - Dla pewności Tyler, chciałbym wiedzieć, czy wciąż uważasz, że otwarty konflikt jest nieunikniony i to w niedługim czasie? - Jestem tego absolutnie pewien. Wolałbym odpowiedzieć przecząco na to pytanie, ale, mogę tylko powiedzieć „tak”. - I nie jesteśmy na to przygotowani? - spytał w zamyśleniu Lexington. Prezydent pochylił się do przodu. Z tyłu za nim podmuch wiatru poruszył zasłonę i flagi. - Nie panowie. Nie jesteśmy przygotowani. I nie będziemy, dopóki w imię wolności i nadziei na lepszy świat nie staniemy razem ramię w ramię, by bronić naszej wspólnej fortecy. Szybko przeszliśmy do rzeczy - pomyślał Howden. Oczy wszystkich skierowane były na niego. Powiedział bardzo rzeczowo: - Proponowałem Akt Unii, Tyler. To wielka sprawa. Na twarzy Prezydenta pojawił się cień uśmiechu.

- Tak, to prawda, Jim. - Jest wiele głosów sprzeciwiających się temu - powiedział Howden. - Byłoby dziwne, gdyby nie pojawiły się takie głosy w sprawie o tak doniosłym znaczeniu - powiedział cicho Prezydent siedzący za swym biurkiem. - Z drugiej strony, ja i moi starsi koledzy jesteśmy w pełni świadomi zalet jakie ma ten układ, ale tylko wtedy, kiedy zostaną spełnione pewne warunki i udzielone gwarancje. - Mówi pan o warunkach i gwarancjach - zaczął Admirał Rapoport. - Ale mam nadzieję, że pan i pańscy koledzy, o których pan wspomniał, zdajecie sobie sprawę, że wszelkie gwarancje są nic nie warte jeśli niemożliwe jest przeżycie. - Oczywiście, że tak - powiedział Arthur. - Braliśmy to pod uwagę. Szybko wtrącił się Prezydent. - Musimy wszyscy pamiętać o jednej ważnej rzeczy: czas działa na naszą niekorzyść. Dlatego trzeba działać szybko. Musimy mówić otwarcie i o wszystkim. - Oczywiście, że tak - powiedział Howden. - To od czego zaczynamy? - Chciałbym jeszcze raz poruszyć ten temat i omówić sprawę, tak jak w zeszłym tygodniu przez telefon. Każdy z nas musi mieć pewność, że dobrze się rozumiemy powiedział Prezydent. Premier zerknął na Lexingtona, który bardzo delikatnie skinął głową. - Dobrze, zgadzam się na to. Czy możesz zacząć pierwszy? - spytał Howden. - Dobrze. - Prezydent zasiadł w swym bujanym fotelu. Siedział w słońcu bokiem do wszystkich. Kiedy wychylił się do tyłu napotkał wzrok Howdena. - Mówię o tym jak ważną rolę odgrywa czas, bo należy przygotować się na atak, który nieuchronnie nastąpi. Arthur Lexington zapytał: - A jak według pana wiele czasu nam pozostało? - Nic. Rozum, logika i rozsądek mówią, że nie ma już ani chwili do stracenia. A jeśli mamy na cokolwiek czas, to zostaniemy sami z boską pomocą. - I dodał łagodnie: - Wierzy pan w łaskę boską, Arthurze? - No cóż, to jest bardzo niepewna sprawa. - Ale jest. Proszę mi wierzyć. - Wzniósł dłoń niczym błogosławiąc. - Łaska boska uratowała kiedyś Brytyjczyków, kiedy zostali osamotnieni w walce i może nas też uratuje. Modlę się o to codziennie. O nic więcej. - Ja mam nadzieję na trzysta dni - wtrącił Howden. Prezydent pokiwał głową:

- Jeśli dostaniemy ten czas, będzie to dar od Boga. A cokolwiek dostaniemy, jutro już będzie o jeden dzień mniej, a za godzinę, o godzinę mniej. - Prezydent mówił coraz szybciej ze swym środkowozachodnim akcentem. - Wyobraźmy sobie teraz sytuację, tak jak my widzimy ją tutaj w Waszyngtonie. Punkt po punkcie, z wielką precyzją, Prezydent wyjaśniał i opowiadał. Najpierw podał czynniki, które Howden opisał swemu Komitetowi Obrony: ochrona amerykańskich terenów produkujących żywność - klucz do przetrwania po ataku nuklearnym. Umieszczenie rakiet na granicy kanadyjsko-amerykańskiej, przechwytywanie głowic nad terenem Kanady; Kanada jako pole bitwy, bezbronna, zniszczona przez wybuchy i opad promieniotwórczy. Tereny rolnicze - zatrute. Lub alternatywa: przeniesienie baz na północ, większa siła uderzenia Stanów Zjednoczonych, wcześniejsze przechwycenie głowic, zmniejszenie opadu radioaktywnego w obu krajach, unikniecie konieczności tworzenia pola bitwy, większa szansa na przetrwanie. I ogromna potrzeba szybkiego i zdecydowanego działania dla całej Ameryki... Zaproponowany Akt Unii całkowicie podporządkowuje obronę kanadyjską Stanom Zjednoczonym, zakłada wspólne prowadzenie spraw zagranicznych, rozejście się armii kanadyjskiej i powtórna rekrutacja pod sztandarami Stanów Zjednoczonych, zniesienie restrykcji granicznych, unia celna. A to wszystko na okres dwudziestu pięciu lat. Gwarantuje się również suwerenność Kanady we wszystkich innych sytuacjach nie ujętych w Akcie. Prezydent powiedział po prostu: - Wobec wspólnego zagrożenia, które nie zna granic, ani nie ma poszanowania dla suwerenności proponujemy Akt Unii w przyjaźni, szacunku i honorze. Howden przyglądał się Prezydentowi. Odgarniał z czoła swoje siwe włosy. Oczy jego były mądre i czujne, ale bardzo smutne. Były to oczy człowieka rozczarowanego tym, że tak niewiele osiągnął w porównaniu z tym, o czym marzył. Arthur Lexington odezwał się cicho: - Bez względu na motywy panie Prezydencie, nie jest łatwo porzucić własną niezależność i zmienić bieg historii w ciągu jednej nocy. - Ale bieg historii zmieni się niezależnie od tego czy nim pokierujemy, czy nie zauważył Prezydent. - Granice nie są niezmienne, Arthurze, i nigdy nie były. Każda granica, którą dziś znamy, albo zmieni się z czasem, albo w ogóle zniknie. Tak samo będzie z naszą kanadyjską granicą, bez względu na to czy przyłożymy do tego rękę, czy nie. Narody mogą trwać wiek lub dwa, lub nawet więcej; ale nie wieczność. - Tutaj się z panem zgadzam - powiedział Lexington i uśmiechnął się blado. Odstawił

drinka i zapytał: - Ale czy inni też się z tym zgodzą? - Nie, na pewno nie wszyscy - powiedział Prezydent. - Zażarci patrioci mają krótkowzroczne umysły. Ale myślę, że inni będą umieli spojrzeć prawdzie w oczy. - Może z czasem tak - powiedział Howden - ale jak słusznie zauważyłeś Tyler, czas to jedyna rzecz, której nam brakuje. - W takim razie, Jim chciałbym usłyszeć jaka jest twoja propozycja. Nadeszła właściwa chwila. Odpowiednia na postawienie twardych warunków. Oto był zwrotny punkt w historii Kanady. Nawet jeśli jakiś stopień porozumienia zostanie osiągnięty teraz, później nastąpią dalsze negocjacje. I wszystkie szczegóły będą musiały być dopracowane do samego końca przez ekspertów obydwu krajów. Ale na to będzie czas później. Teraz należało przejść do sedna sprawy. W pokoju było teraz zupełnie cicho. Nie dochodziły już odgłosy ruchu ulicznego, ani bawiących się dzieci. Widocznie zmienił się kierunek wiatru. Przestała też pracować maszyna do pisania. Arthur Lexington zmienił swą pozycję na sofie. Admirał Rapoport pozostał na swoim miejscu. Fotel Prezydenta skrzypiał lekko, kiedy się na nim bujał. Prezydent miał zakłopotane i zamyślone spojrzenie utkwione w twarzy Howdena. Jest nas tylko czterech, czterech zwykłych śmiertelników, którzy wkrótce umrą i zostaną zapomniani, a mimo to, to co dzisiaj uchwalą, będzie miało znaczenie dla całego świata w ciągu najbliższych stuleci. Przez tę krótką chwilę ciszy umysłem Howdena targały wątpliwości. Poczucie odpowiedzialności za bieg historii walczyło z racjonalną oceną faktów. Czy może sama jego obecność tutaj była zdradą wobec własnego kraju? Czy jego praktyczność, z powodu której się tu znalazł, to raczej powód do wstydu niż do chwały. Tę niepewność i lęk odczuwał już wcześniej, ale teraz wszystko powróciło z nową siłą. Zastanawiał się czy przypadkiem źródłem całego zła nie jest bezkrytyczna duma narodowa - najgorszy wróg ludzkości. Zwykli ludzie płacą za to swym cierpieniem. Ludzkość straciła bardzo wiele z powodu próżności i dążenia do chwały, podczas gdy skromność uratowałaby ich od wielu porażek. Howden był pewien, że Kanada nie może dać się ponieść próżności. - Jeśli ma się tak stać - powiedział Howden - będę potrzebował mandat od swoich własnych wyborców. Oznacza to, że muszę walczyć w wyborach i je wygrać. - Spodziewałem się tego - powiedział Prezydent. - A kiedy ma to nastąpić? - Prawdopodobnie w początkach czerwca. - To i tak bardzo szybko. - Będzie to krótka kampania i mamy silną opozycję - zauważył Howden. - Dlatego

muszę dokładnie określić co proponuję. - Pan sam jest trzeźwo myślącym politykiem, panie Prezydencie, i jestem pewien, że doskonale pan rozumie jak bardzo jest nam to potrzebne. - Boję się to potwierdzić, ze strachu, że nałożycie na mnie okup - zaśmiał się Prezydent. - Rozumiem, że wasza Opozycja da wam popalić, ale to przecież nic nowego ani dla nas, ani dla was. Poza tym Jim, jestem pewien, że wygrasz wybory. - Poza tym jest jeszcze wiele innych aspektów tej sprawy - powiedział Howden. - Strzelaj! - powiedział Prezydent i oparł się wygodnie w fotelu. - Przemysł kanadyjski i rynek pracy muszą być obwarowane specjalnymi gwarancjami po podpisaniu Aktu Unii - powiedział Premier. Mówił spokojnym, czystym głosem. Umiał bardzo dobrze przemawiać. - Inwestycje i przemysł Stanów Zjednoczonych w Kanadzie musi rozwijać się tak jak do tej pory. Nie chcemy, by General Motors skonsolidował się z Detroit albo Ford z Dearborn tylko z powodu unii celnej. To samo dotyczy mniejszych przedsiębiorstw. - Zgadzam się z tym - powiedział Prezydent. - Słaby przemysł nigdzie nie jest zaletą. Ale coś na pewno da się zrobić i, moim zdaniem, wasz przemysł tylko na tym zyska. - A konkretne gwarancje? - Konkretne gwarancje - pokiwał głową Prezydent. - Ludzie z naszego Departamentu Handlu i waszego Ministerstwa Handlu i Finansów opracują razem ustawy podatkowe. Admirał Rapoport i Arthur Lexington robili notatki. Howden wstał i odwrócił się tyłem do Prezydenta, po czym znów na niego spojrzał: - Surowce naturalne. Kanada będzie kontrolować wydobycie. Chcemy mieć gwarancję, że nie będzie prowadzony rabunek złóż. Nie chcemy, żeby Amerykanie wywozili wszystko co się da i przerabiali gdzie indziej. Admirał Rapoport powiedział ostro: - Byliście przecież gotowi sprzedawać swoje surowce naturalne w przeszłości, gdyby tylko cena była wystarczająco wysoka. - To było w przeszłości - wpadł mu w słowo Howden. - A teraz rozmawiamy o przyszłości. - Zaczynał rozumieć, skąd bierze się nienawiść do tego człowieka. - Proszę nie zwracać uwagi. Słusznie - powino być więcej małych zakładów przemysłowych i to w obu krajach. Co jeszcze? - Kontrakty dotyczące obrony i pomocy zagranicznej - powiedział Howden. - Kanada chciałaby też rozwinąć na większą skalę produkcję samolotów, broni, nie tylko śrubek i nakrętek.

Prezydent westchnął: - Będziemy musieli w związku z tym ponieść wielkie koszty, ale jakoś damy radę. Robiono coraz więcej notatek. - Chciałbym, żeby jeden z członków mojego Gabinetu zasiadł tu w Białym Domu. Ktoś, kto będzie mógł reprezentować nasz punkt widzenia. - Chciałem zaproponować ci coś podobnego - powiedział Prezydent. - Co jeszcze? - Pszenica! - powiedział Premier. - Wasz eksport całkowicie przechwycił nasze rynki zbytu. Poza tym Kanada nie może konkurować z waszą subsydiowaną produkcją. Prezydent spojrzał przelotnie na Admirała, który po chwili namysłu powiedział: - Możemy zagwarantować, że nie będziemy interweniować w politykę sprzedaży i zapewnić, że kanadyjska nadprodukcja - w ilościach takich jak w zeszłym roku, zostanie sprzedana najpierw. - No i co? - Prezydent spojrzał pytająco na Howdena. Premier zastanowił się chwilę, zanim odpowiedział: - Zgadzam się na pierwszą część umowy, a drugą zostawiam do negocjacji. Jeśli wasza produkcja wzrośnie, nasza również powinna wzrosnąć w tym samym stopniu, zgodnie z odpowiednimi gwarancjami. Prezydent zapytał chłodnym tonem: - Czy nie naciskasz za mocno, Jim? - Nie sądzę - odpowiedział Premier. - Spojrzał uważnie na wszystkich. Najważniejsze żądanie miało dopiero nastąpić. Po chwili ciszy Prezydent skinął głową. - Dobrze, a więc negocjacje. Dalej rozmawiali o handlu, przemyśle, rynku pracy, stosunkach zagranicznych, działalności konsularnej, wymianie pieniędzy, gospodarce, władzy kanadyjskich sądów obywatelskich nad amerykańskimi siłami zbrojnymi... W każdym przypadku Premier uzyskiwał ustępstwo, którego oczekiwał. Czasami z niewielkimi zmianami, czasami po krótkich dyskusjach. Howden pomyślał, że nie było to nawet zaskakujące. Oczekiwano tego wszystkiego o co prosił, a Prezydent przystąpił do rozmów gotowy do szybkiego i zdecydowanego działania. Gdyby były to normalne czasy, tak jak normalne w historii są każde czasy, pomyślał Howden, ustępstwa, które uzyskał obecnie, usunęły właściwie wszystkie przeszkody dla pomyślnego rozwoju Kanady. Poprzednie rządy walczyły, by usunąć je przez lata, przez całe pokolenia. Ale przypomniał sobie, że to wcale nie były normalne czasy i przyszłość nie była

wcale pewna. Nadszedł czas lunchu i szybko minął. Zjedli w gabinecie Prezydenta pieczeń wołową na zimno, sałatkę i popili kawą. Na deser Premier zjadł batonik czekoladowy, który schował do kieszeni, zanim wyszedł z Blair House. Pochodził z paczki nadesłanej wczoraj przez kanadyjskiego ambasadora. Apetyt Premiera na łakocie znany był wśród jego znajomych i przyjaciół. A potem nadszedł moment, na który czekał James Howden. Poprosił o mapę Ameryki Północnej i podczas lunchu zawieszono ją w gabinecie Prezydenta. Była to duża mapa polityczna. Terytorium Kanady było zaznaczone kolorem różowym, Stanów - kolorem sepii, a Meksyku - zielonym. Granica Stanów i Kanady przebiegała czarną, grubą linią wyraźnie przez środek. Obok mapy, oparto o ścianę wskazówkę. Teraz Howden zwrócił się bezpośrednio do Prezydenta: - Kilka godzin temu stwierdziłeś, że granice nie są niezmienne. My w Kanadzie, jeśli dojdzie do podpisania Aktu Unii, jesteśmy gotowi zaakceptować fakt zmiany granicy. Problem w tym, czy wy możecie to zaakceptować. Prezydent oparł się o biurko, zmarszczył brwi i powiedział: - Nie bardzo cię rozumiem, Jim. Twarz Rapoporta była bez wyrazu. - Kiedy zacznie się atak nuklearny - mówił uważnie Howden - wszystko może się zdarzyć. Możemy zdobyć przewagę, możemy zostać pokonani, i w tej sytuacji żaden plan już nie pomoże. Albo, możemy też utkwić w martwym punkcie. Prezydent westchnął. - Nasi tak zwani eksperci mówią, że obustronne zniszczenie nastąpi w ciągu kilku dni. Nie wiadomo, na ile mają oni rację, ale trzeba coś przecież zaplanować. Howden uśmiechnął się tajemniczo, gdyż coś przyszło mu na myśl. - Tak, co do ekspertów, to święta prawda. Mój fryzjer mówi, że po wojnie atomowej, ziemia rozłamie się na pół, po czym rozpadnie się na kawałki. Zastanawiam się, czy nie dać mu jakiegoś stanowiska w Ministerstwie Obrony. - Nie zasiada jeszcze w Ministerstwie tylko dlatego, że jest naprawdę doskonałym fryzjerem. Prezydent roześmiał się. Twarz Admirała wykrzywiła się w dziwnym grymasie. Można to było wziąć za uśmiech. Premier dalej mówił poważnie.

- Myślę, że musimy wziąć pod uwagę naszą sytuację po wojnie, zakładając, że nie zostaniemy pokonani. Prezydent skinął głową. - Zgadzam się. - W takiej sytuacji - mówił dalej Howden - są dwie możliwości. Pierwsza - obydwa nasze rządy przestaną w ogóle istnieć i funkcjonować. Wtedy nic co powiemy tu dzisiaj nie będzie nam potrzebne. I, jak sądzę, żaden z nas nawet nie uchowa się jako obserwator. Jak swobodnie rozmawiamy o tym wszystkim; życie i śmierć, przetrwanie i unicestwienie. Ale tak naprawdę, z ręką na sercu, nigdy nie chcemy stawić czoła prawdzie. Myślimy, że zawsze jakoś wszystko się ułoży. Prezydent wstał bezszelestnie. Podszedł do okna. Odsunął zasłonę i obserwował trawnik przed Białym Domem. Do pokoju wpadł promień słońca. Nie odwracając się do obecnych powiedział: - Mówiłeś o dwóch możliwościach, Jim. - Tak. Druga możliwość jest, jak sądzę, najbardziej prawdopodobna. Prezydent wrócił na miejsce. Miał bardziej zmęczoną twarz niż przed lunchem pomyślał Howden. Admirał Rapoport spytał z ponagleniem w głosie: - Co z tą drugą możliwością? - Prawdopodobnie obydwa nasze rządy przetrwają, ale Kanada, ze względu na bliskość wroga, będzie bardzo poszkodowana. Prezydent odezwał się cicho: - Jim, przysięgam ci na Boga, że postaramy się zrobić wszystko, co będzie w naszej mocy i przed tym, i po tym. - Tak, wiem. Właśnie martwię się tym co będzie potem. Jeśli jest jakaś przyszłość dla Kanady, musicie nam dać do niej klucz. - Klucz? - Alaska - powiedział cicho Howden. - Alaska jest tym kluczem. Słyszał swój własny oddech zmieszany z innymi dźwiękami dochodzącymi z zewnątrz; klakson samochodu, pierwsze krople deszczu, śpiew ptaka. Arthur Lexington na pewno wiedziałby co to za ptak. Arthur Lexington, ornitolog, sekretarz Stanu do spraw Międzynarodowych. Jego formuła umieszczona była na każdym paszporcie kanadyjskim: „W imieniu jej Wysokości, Królowej... zezwala się posiadaczowi na wolne przekraczanie... upoważnia do pomocy i ochrony.” Arthur Lexington... siedzący teraz z twarzą pokerzysty,

wyzywał razem z nim, Jamesem Howdenem wielkość i jedność Stanów Zjednoczonych. „Musicie dać nam Alaskę - powtarzał w myślach. - Alaska to klucz.” Cisza, bezruch. Admirał Rapoport na kanapie obok Lexingtona. Żadnego ruchu, znaku, ciepła na pomarszczonej twarzy. Tylko stalowe, zimne, przeszywające spojrzenie. No dalej, pośpiesz się! Przechodź do rzeczy!... Jak śmiesz marnować mój czas... Waśnie, jak on śmiał. W jednym z najdoskonalszych gabinetów świata, on, przywódca słabego państwa wyraził swe absurdalne i niedorzeczne żądanie. Pamiętał rozmowę z Lexingtonem na ten temat. - Amerykanie nigdy się na to nie zgodzą. Nigdy. No chyba żeby byli doprowadzeni do ostateczności. Wtedy jest to możliwe - mówił jedenaście dni temu Arthur Lexington. Prezydent szeroko otwartymi oczyma patrzył z niedowierzaniem. W pokoju wciąż panowała cisza. Po krótkim czasie, który wydawał się nieskończonością, Prezydent powiedział: - Nie jestem pewny czy dobrze cię zrozumiałem, ale chyba nie mówisz poważnie. - Nigdy nie byłem bardziej poważny w całej mojej karierze politycznej - powiedział Howden. Wstał, wyprostował się i powiedział donośnie: - Nikt inny tylko ty Tyler mówiłeś dzisiaj o „naszej wspólnej fortecy”, to ty mówiłeś, że nasza polityka powinna zajmować się raczej problemem „jak”, a nie „jeśli”. Ty podkreślałeś, jak mało mamy czasu. Mówię teraz w imieniu swoim i rządu Kanady - zgadzam się w pełni ze wszystkim co mówisz. Ale twierdzę również, że aby Kanada mogła przetrwać, jeśli dojdzie do podpisania Aktu Unii, Alaska musi należeć do Kanady. Prezydent mówił łagodnie i szczerze: - Wierz mi Jim, to nie jest możliwe. - Pan zwariował - powiedział poczerwieniały z gniewu Rapoport. - To jest możliwe! - zabrzmiały w pokoju słowa Howdena. - I nie zwariowałem, ale jestem przy zdrowych zmysłach. Na tyle zdrowych, by walczyć o przetrwanie dla mojego kraju i Bóg mi świadkiem, będę walczył. - Ale nie w ten sposób...! - Proszę mnie posłuchać! - powiedział Howden. Podszedł do mapy i wziął wskazówkę. Przesunął nią po łuku ze wschodu na zachód, wzdłuż 49 równoleżnika. - Pomiędzy tą linią a tą - powiódł wskazówką wzdłuż 60 równoleżnika - jak twierdzą wasi i nasi eksperci, leży teren najbardziej narażony na zniszczenie i opad promieniotwórczy.

Może opad rozłoży się na całym terenie, może skupi. Nie wiadomo. Dlatego jedyną szansę odbudowy i zebrania tego co zostało daje nam posiadanie nowego miejsca, z dala od centrum zniszczenia, na tak długo, żeby móc się wycofać i dokonać przegrupowania. Premier przerwał na chwilę, obserwując zebranych. Wzrok Prezydenta utkwiony był w mapę. Admirał otworzył usta jakby chciał coś powiedzieć, ale zaraz je zamknął. Arthur przyglądał się profilowi admirała. - Terytorium dla kanadyjskich przegrupowań musi spełniać trzy warunki. Musi być na południe od linii drzew i strefy podbiegunowej. W innym przypadku łączność byłaby bardzo utrudniona. Po drugie - teren ten musi być położony na zachód od północnej linii wystrzeliwania pocisków. Po trzecie, ma to być miejsce, gdzie nie nastąpi lub nastąpi bardzo znikomy opad. Na północ od 49 równoleżnika jest jedyne takie terytorium, które spełnia wszystkie trzy warunki - Alaska. Prezydent spytał cicho: - A skąd wiesz, że opad tam będzie niewielki? Howden oparł wskazówkę o ścianę. - Gdybym miał wybrać teraz najbezpieczniejsze miejsce na półkuli północnej, podczas wojny atomowej, wybrałbym Alaskę. Jest uzbrojona. Najbliższy główny cel, to Władywostok, oddalony o trzy tysiące mil. Opad po naszych i radzieckich atakach nie będzie wielki. - Tak z tym się zgadzam - powiedział Prezydent. - Ale co do poprzedniego twojego pomysłu... no cóż, muszę szczerze przyznać, że dużo z tego, co powiedziałeś ma sens. Ale mogę cię zapewnić, że ani ja, ani Kongres nie przehandlujemy żadnego stanu. - W takim razie - powiedział chłodno James Howden - nie ma żadnego powodu, żeby mój rząd miał przehandlować swój kraj. Admirał Rapoport zabrał głos: - W Akcie Unii nie ma mowy o żadnym handlu. - To nie prawda - przerwał Arthur Lexington. - Kanada miałaby do zapłacenia bardzo wysoką cenę. - Nie! - głos Admirała był już bardzo ostry. - To nie ma nic wspólnego z płaceniem jakiejś ceny. Byłby to akt zadziwiającej hojności wobec chciwego, niezdecydowanego kraju, który budował swoją przeszłość na bojaźliwości, hipokryzji. Mówi pan o odbudowie Kanady. Ale po co się męczyć? Ameryka już to kiedyś za was zrobiła. Może zrobić jeszcze raz. Howden, który do tej pory siedział na krześle, zerwał się na równe nogi. Jego twarz była purpurowa z oburzenia.

- Nie mam zamiaru tego słuchać! - wykrzyknął. - Nie Jim - powiedział Prezydent. - Nie musisz. Uzgodniliśmy tylko, że będziemy rozmawiać szczerze. A czasem pewne rzeczy należy otwarcie powiedzieć. Napięty i rozgniewany Howden spytał: - Czy mam rozumieć, że podpisujesz się pod tym zjadliwym oszczerstwem? - No cóż. Zgadzam się z tym, że można było powiedzieć to samo tylko z większym taktem, ale takt nie jest mocną stroną Levina. Jeśli więc chcesz, przeproszę za jego dobór słów. Ale muszę przyznać, że miał rację mówiąc, że Kanada zawsze chciała dużo dostać. Nawet teraz, z tym wszystkim, co oferujemy w Akcie Unii, wciąż nie ustajecie w żądaniach. Arthur Lexington również wstał. Stał teraz przy oknie i patrzył na Rapoporta. - A może mamy prawo chcieć więcej? - Nie - wypowiedziane ostro przez Admirała przeszyło powietrze jak strzała. Mówiłem, że jesteście chciwym narodem i to prawda. Trzydzieści lat temu chcieliście mieć amerykański standard życia. Ale oczekiwaliście, że nastąpi z dnia na dzień. Woleliście nie wiedzieć, że taki standard to cały wiek zaciskania pasa. Więc udostępniliście swoje bogactwa naturalne, które mogliście zachować dla siebie i wpuściliście Amerykanów, by rozwijali wasze pierworództwo, ponosili ryzyko i panowali nad sytuacją. W ten sposób kupiliście standard życia i wyszydziliście, to co nas łączyło. - Levin - upomniał go Prezydent. - Po prostu hipokryzja! - nie zwracając uwagi na upomnienie, Admirał z oburzeniem mówił nadal: - Sprzedaliście wasze pierworództwo, a potem w poszukiwaniu jego, mówiliście o odrębności kanadyjskiej. Był kiedyś kanadianizm, ale zaprzepaściliście go i jest już nie do odzyskania. Z nienawiścią w głosie, Howden wykrzyknął: - Widocznie był powód. Jest lista z dwóch wojen światowych. Nie wiem czy o niej słyszałeś: St. Eloi, Vimy, Dieppe, Sicily, Ortona, Normandia, Caen, Falaise... - Wyjątki potwierdzające regułę. Ale pamiętam za to, że kiedy amerykańscy marynarze umierali na Morzu Koralowym, Parlament kanadyjski debatował nad poborem do wojska, który i tak nigdy nie nastąpił. Howden powiedział gniewnie: - Były inne czynniki - Quebec, kompromis. - Bojaźliwość, kompromis, jaka to różnica skoro to cała przeszłość kraju. I dalej będzie tak samo, podczas gdy Stany będą bronić Kanady swą bronią nuklearną. Dobrze, że Stany mają taką broń, bo wy uważacie się za zbyt praworządnych, żeby taką broń posiadać.

Admirał stał teraz twarzą w twarz z Howdenem. Premier miał wielką ochotę porządnie go uderzyć. Zamiast tego Prezydent przerwał złowrogą ciszę: - Wiecie co, może spotkajcie się jutro o świcie nad rzeką Potomac. Arthur i ja wystąpimy jako sekundanci. Wypożyczymy z galerii Smithsonian pistolety i szable. - A jaką broń pan poleca? - spytał sucho Lexington. - Na miejscu Jima wybrałbym pistolety - powiedział Prezydent. - Jedyny statek, którym dowodził Levin chybił we wszystko w co próbował trafić. - Mieliśmy kiepską amunicję - powiedział Admirał i po raz pierwszy coś jakby uśmiech zagościło na jego twarzy. - Chyba ty byłeś wtedy zwierzchnikiem Marynarki Wojennej. - Pełniłem już tyle funkcji, że trudno wszystkie spamiętać. Mimo, że napięcie nieco zmalało, Howden wciąż czuł gniew i chciał dalej rozmawiać, atakować i odpierać niesłuszne ataki. Oskarżenie o chciwość brzmi co najmniej dziwnie ze strony narodu pełnego otyłych bogaczy. Oskarżenie o bojaźliwość było tym bardziej nie na miejscu skoro Stany uprawiały egoistyczny izolacjonizm do momentu, gdy nie dało im się do ręki pistoletu i nie powiedziało - strzelaj. Nawet kanadyjskie niezdecydowanie było lepsze od idącej po omacku i naiwnej dyplomacji amerykańskiej, z jej dziecinną wiarą w to, że dolar załatwi wszystkie problemy. Ameryka wciąż otoczona aurą własnej nieomylności, niechętna by zaakceptować inne pomysły i uparcie popierająca marionetkowe reżimy za granicą... A na własny, domowy użytek - gładkie i płynne slogany o wolności, wypowiadane przez te same usta, które napiętnowały odszczepieńców... i jeszcze więcej... dużo więcej. Miał ochotę wykrzyczeć wszystko głośno, ale powstrzymał się. Czasem milczenie też coś oznaczało. Wiadomo było, że wina nie leży tylko po jednej stronie, i większość z tego, co powiedział Admirał Rapoport było niestety prawdą. Poza tym wszystko można było o nim powiedzieć, ale na pewno nie to, że był głupi. Miał dziwne przeczucie, że wziął właśnie udział w przedstawieniu. Czy to wszystko było celowe, po to by wyprowadzić go z równowagi. Może tak, może nie. Ale nie było teraz sensu zastanawiać się nad tym. Ważne, żeby nie stracić wizji zasadniczego problemu. Premier pominął resztę i zwrócił się bezpośrednio do Prezydenta. - Tyler, muszę jasno powiedzieć, że jeśli nie uzyskamy zgody w sprawie Alaski, nie ma mowy o podpisaniu Aktu. - Jim, musisz zdać sobie sprawę, że to jest po prostu niemożliwe. - Prezydent jak zwykle był spokojny i niewzruszony. Ale, jak zauważył Howden, palcami prawej ręki bębnił nerwowo po stole. - Cofnijmy się trochę. Może są jeszcze jakieś punkty, które moglibyśmy

omówić i może Kanada mogłaby coś jeszcze uzyskać. - Nie. Po pierwsze, nie uważam, żeby sprawa była nie do załatwienia, po drugie, albo będziemy rozmawiać o Alasce, albo o niczym. - Rozumiał teraz, że próba wyprowadzenia go z równowagi była celowa. - Wyobrażam sobie to tak, żeby na Alasce odbyły się wolne wybory pod naszą wspólną kontrolą. - Nigdy byście ich nie wygrali - powiedział Prezydent. Ale nie powiedział tego tak kategorycznym tonem jak poprzednio. Poczuł jakby przewaga w tych negocjacjach była po jego stronie. Przypomniał sobie, co mówił Lexington: „Mówiąc krótko, to im zależy na tym, żeby kupić od nas to, co mamy do sprzedania. A oni tego potrzebują, i to bardzo”. - Szczerze mówiąc, wierzę w to, że wygralibyśmy. W końcu Alaska zawsze była bardzo dobrze nastawiona do Kanady. A ostatnio te sympatie nawet wzrosły. Zapominacie trochę o tym, że Alaska też jest jednym z waszych stanów. Oni czują się tam osamotnieni i zapomniani. Gdybyśmy ją przyłączyli do Kanady, zdublowalibyśmy tam rząd, w Juneau albo w Anchorage ustanowilibyśmy drugą stolicę Kanady. Postaralibyśmy się, aby rozwijała się lepiej niż inne prowincje. Dalibyśmy jej poczucie, że stanowi całość z naszym krajem. - Przykro mi - powiedział Prezydent - ale nie mogę się na to zgodzić. Nadszedł odpowiedni moment, aby zagrać asem. - Może łatwiej ci będzie to wszystko zrozumieć, wiedząc, że propozycja taka wyszła nie od Kanady, ale od samej Alaski. Prezydent wstał. Spojrzał uważnie na Howdena: - Możesz mi to wyjaśnić? - Dwa miesiące temu przybyła do mnie w tajemnicy delegacja prominentów Alaski. Propozycja jaką uczyniłem tu dzisiaj, jest tą samą jaką oni złożyli mi wtedy. Prezydent zbliżył się do Premiera. - Nazwiska. Muszę znać ich nazwiska. Arthur Lexington wyciągnął kartkę papieru i podał ją Prezydentowi. - Oto nazwiska. Prezydent uważnie czytał i na jego twarzy pojawiało się wciąż rosnące zdziwienie. - Nie będę się starał ukryć... - słowa więzły mu w gardle - nie będę ukrywał, że te informacje i te nazwiska to dla mnie olbrzymi szok. - Załóżmy - zaczął Prezydent - ale tylko załóżmy, że doszłoby tam do plebiscytu i przegralibyście go. - Jak już mówiłem, to raczej nie wchodzi w grę. Postaralibyśmy się o bardzo atrakcyjny program, a wy ze swej strony też dążylibyście do tego, żeby Alaska powiedziała

„tak” w imię jedności północno amerykańskiej i naszej wspólnej obrony. - Jesteś pewien, że do tego właśnie dążylibyśmy? - Tak - powiedział zdecydowanie Howden. - Byłaby to część naszej umowy. - Ale nawet wtedy moglibyście przegrać. - No cóż, gdyby tak się stało, zaakceptowalibyśmy ten stan rzeczy. Kanadyjczycy wierzą w przeznaczenie. - A co wtedy z Aktem Unii? - To nie będzie miało już wpływu. Sama obietnica Alaski, albo chociaż plebiscyt wystarczy, żeby wygrać wybory i zyskać poparcie dla Aktu Unii. Plebiscyt nastąpi już po wyborach, i bez względu na jego wynik, i tak po jakimś czasie cała kwestia zostanie zapomniana. - No cóż... - powiedział Prezydent patrząc na Rapoporta, którego twarz nie wyrażała żadnych uczuć. A po chwili na wpół do siebie powiedział: - Trzeba będzie zwołać Kongres i przedyskutować całą kwestię. - Mogę ci przypomnieć twoje własne słowa. Powiedziałeś: „Nie ma takiego prawa, którego nie mógłbym przeprowadzić.” Prezydent uderzył pięścią w otwartą dłoń. - Do licha, Jim. Z premedytacją obracasz moje słowa przeciwko mnie. - Powinienem był pana ostrzec - powiedział Lexington. - Ten człowiek ma komputerową pamięć do zapamiętywania cudzych słów. U nas w Kanadzie czasem bardzo nam to przeszkadza. - Jim, mam ochotę zadać ci pytanie - powiedział Prezydent. - Bardzo proszę. - Dlaczego tak uparcie trzymasz się tego, co sobie wymyśliłeś. Potrzebujesz przecież Aktu Unii. - Tak, zgadza się. Ale wy potrzebujecie go bardziej, i jak mówiłeś, bardzo liczy się czas. W pokoju zapadła cisza. Prezydent wziął głęboki oddech. Admirał wzruszył ramionami i odwrócił się. - Przypuśćmy, ale tylko przypuśćmy, że zgodzę się na twoje warunki, że również Kongres to zaaprobuje, jak chciałbyś dać o tym znać. - Oświadczenie w Izbie Gmin za jedenaście dni. Znów nastąpiła cisza. - Rozumiesz... tylko przypuszczam. - Słowa te były niechętne, wymuszone. - Ale

gdyby tak miało się stać, musielibyśmy sporządzić identyczne oświadczenia przed wspólną sesją Kongresu. Zdajesz sobie sprawę, że nasze oświadczenia muszą być identyczne co do joty. - Tak - odpowiedział Howden. Wiedział, że odniósł sukces. W ustach czuł smak zwycięstwa.

3. Margaret Howden siedziała w prywatnej kabinie samolotu Vanguard. Miała na sobie nowy szaro-niebieski kostium i zgrabny kapelusik. Wyrzuciła z torebki całą jej zawartość na mały stolik. Oddzielała zmięte banknoty kanadyjskie od amerykańskich. Spojrzała na swego męża, który zatopiony był w lekturze pierwszej strony wczorajszej gazety z Toronto Daily Star. Piętnaście minut wcześniej odbyło się na lotnisku uroczyste pożegnanie Premiera przez Wiceprezydenta w asyście zwierzchnika amerykańskiej Marynarki Wojennej. Samolot wystartował z lotniska w Waszyngtonie i leciał teraz w słońcu nad chmurami na północ, prosto do Ottawy, do domu. - Wiesz, często zastanawiałem się, dlaczego nie pozwolić redaktorom kierować krajem. Oni zawsze znajdują rozwiązanie dla każdego problemu. Ale gdyby oni rządzili krajem, kto pisałby artykuły - powiedział Howden obracając strony gazety. - Może ty? Mielibyśmy wtedy więcej czasu dla siebie, i nie musiałabym chodzić po zakupy dla zabicia czasu - powiedziała Margaret układając pieniądze w kupki. - Tym razem chyba byłam zbyt ekstrawagancka. Howden uśmiechnął się lekko. - Ile? - spytał odkładając gazetę. - Prawie dwieście dolarów. Howden miał ochotę delikatnie zaprotestować, ale przypomniał sobie, że Margaret nie jest świadoma ich złej sytuacji finansowej. Poza tym, pieniądze już zostały wydane, więc nie było po co się martwić. A oprócz tego dyskusja na temat pieniędzy, która zawsze denerwuje Margaret, będzie go kosztować olbrzymią utratę energii, na co nie miał w tej chwili zupełnie ochoty. - Ja nie podlegam odprawie celnej, ale ty tak. Możesz wwieźć bez cła towar o wartości stu dolarów, a za pozostałe sto musisz zapłacić jakieś niewielkie cło. - Nie. Nie zapłacę. To jakaś bzdura. Wiesz, że celnicy nawet do nas nie podejdą, jeśli tylko nie będziesz nalegał. Masz prawo do przywilejów. Dlaczego nie miałbyś z nich

skorzystać. - Kochanie - już kiedyś przy okazji innej podróży poruszali ten temat. - Wiesz, co myślę na ten temat. Chcę postępować jak normalny obywatel, któremu prawo nakazuje pewne rzeczy. Margaret z nieskrywanym gniewem powiedziała tylko: - Uważam, że to po prostu dziecinada. - Możliwe. Niemniej, chciałbym, aby tak właśnie było. Nadal nie bardzo chciał wdawać się w głębsze wyjaśnienia. Jego polityczna mądrość nakazywała mu być absolutnie uczciwym nawet w małych sprawach w przeciwieństwie do większości kanadyjskich obywateli, którzy zawsze wdawali się w drobny przemyt, podczas przekraczania tej granicy. Poza tym, zdawał sobie sprawę, że opinia publiczna byłaby bardzo zadowolona, gdyby wyszło na jaw, że dopuścił się jakiegokolwiek, nawet drobnego wykroczenia. Byli ludzie, głównie z opozycji, którzy czekali tylko na to, by go przyłapać na jakimś drobiazgu. Trafiłoby to oczywiście natychmiast do prasy i byłoby z lubością rozdmuchane przez dziennikarzy żądnych sensacji. Widział już takich polityków, którzy kończyli swe kariery polityczne przez jakieś głupstwo. Często zdarzało się też, że napychali sobie kieszenie pieniędzmi, a potem, z powodu nieuwagi, przyłapywano ich na jakimś drobnym wykroczeniu. Złożył gazetę i położył na stół. - Nie denerwuj się kochanie, tylko dlatego, że będziesz musiała zapłacić cło, być może ostatni raz. - Poprzedniego wieczoru opowiedział Margaret dużo o Akcie Unii. - No cóż - powiedziała Margaret. - Nie będę tego żałować. Zawsze myślałam, że ta cała procedura celna to głupota pomiędzy krajami, które są tak blisko i mają tyle wspólnego. Postanowił nie robić wykładu Margaret na temat historii kanadyjskich taryf celnych. Zamiast tego rozparł się wygodnie w fotelu i napawał się, po raz kolejny w czasie tej doby, sukcesem jaki odniósł w Waszyngtonie. Oczywiście nawet w końcowej fazie rozmów Prezydent nie zdeklarował się jasno co do sprawy Alaski. Ale na pewno dojdzie do plebiscytu. Tego Howden był pewien. Ale trzeba było czasu na to wszystko. Z początku sam pomysł przyłączenia Alaski był skandaliczny i wręcz niedorzeczny dla samego Howdena, a co dopiero dla Waszyngtonu. Ale już po dłuższym namyśle okazało się, że to zupełnie zrozumiałe i logiczne rozszerzenie Aktu Unii. A co do plebiscytu na Alasce, poparcie które już miał wraz z atrakcyjnym programem na pewno przyniesie oczekiwane rezultaty. Co więcej, Howden postanowił z góry przeznaczyć olbrzymie rekompensaty dla tych obywateli Alaski, którzy nie zechcą pozostać

pod nowymi rządami, chociaż miał nadzieję, że większość jednak zechce. W każdym razie, kiedy Akt Unii wejdzie w życie, granice między Alaską, Kanadą a pozostałą częścią kontynentu zajmowaną przez Stany Zjednoczone będą właściwie umowne. A na Alasce zasadnicza różnica polegać będzie na wprowadzeniu kanadyjskiego prawa cywilnego i administracji. Howden nie przedyskutował jednak z Prezydentem jednej sprawy: tego mianowicie, że po wojnie Kanada może, pomimo zniszczeń, stać się silniejszym partnerem w Akcie Unii. Ale to już pokaże czas. Howden wyjrzał przez okno i zobaczył zielone pola. - Gdzie jesteśmy? - spytała Margaret. Howden spojrzał na zegarek. - Za chwilę opuścimy Maryland i będziemy nad Pennsylvanią, potem nad stanem Nowy Jork, i zaraz potem w domu. - Mam nadzieję, że w Ottawie nie pada śnieg. Chciałabym powoli przyzwyczajać się do chłodu. James Howden pomyślał, że są rzeczy, do których on też chciałby przyzwyczajać się powoli. Poparcie dla Aktu Unii powinno narastać powoli i stopniowo. Ale jak zwykle nie było czasu i będzie musiał ryzykować i decydować szybko. Na szczęście miał teraz dużo do zaoferowania. Alaska i wiele innych ustępstw trzeba będzie zaprezentować przed Parlamentem i wyborcami. Był przekonany, że wygra wybory i dostanie mandat wyborczy popierający Akt Unii. Teraz był ku temu właściwy czas. Dziesięć czy nawet pięć lat temu, kiedy szukanie tak zwanej kanadyjskiej narodowości z całą otoczką szowinizmu było w pełni, Akt Unii byłby absolutnie niemożliwy. Ale nastrój narodu od tej pory bardzo się zmienił. Oczywiście Opozycja pod wodzą Bonara Deitza będzie walczyła wszystkimi dostępnymi środkami. Ale z łatwością będzie mógł ich pokonać. Skrajny nacjonalizm uważany był za niebezpieczne zjawisko, bo odseparował Kanadę od jej najsilniejszego przyjaciela. Teraz więzy przyjaźni, kultury, idealizm rozciągały się zarówno na północ, jak i na południe. Nie oznacza to, że ludzie przestali być krytyczni wobec Stanów Zjednoczonych. Wręcz przeciwnie. Ale przynajmniej w głębi duszy obojga narodów była duża szczerość i przyzwoitość, tak rzadko spotykana na świecie w dzisiejszych czasach. Margaret wzięła do ręki gazetę Star i powiedziała: - O! Tu są horoskopy, Jimie. Widziałeś? - Nie! I wolałbym, żebyś nie poruszała tego tematu. - Przypomniał sobie ostatnią

nieprzyjemną rozmowę na ten temat. Ich stosunki nie układały się ostatnio najlepiej. Może właśnie dlatego, że tak mało czasu spędzali razem sami we dwoje. Kiedy ostatnio długo ze sobą rozmawiali? Chyba tego wieczoru po przyjęciu w Siedzibie Rządu. Howden zdawał sobie sprawę, że powinien więcej czasu poświęcić Margaret, ale było tyle rzeczy do zrobienia i tak mało czasu. - Cóż to za paplanina w tej gazecie! - powiedziała Margaret. - Drukują takie bzdury i ludzie to czytają. - Być może wstydzą się tego, co drukują, ale pozwala im to sprzedać gazetę. - Posłuchaj! Oto horoskop dla ciebie: „Ważne i sprzyjające wpływy Wenus. Nie martw się o swoje wysiłki; są celowe i osiągniesz dzięki nim, to co chcesz. Idź dalej wcześniej wytyczoną drogą i nie trać wiary w siebie. Ale uważaj na chmury, które powoli zaczną gromadzić się nad tobą.” Margaret odłożyła gazetę. - Co za bzdury! Nie do wiary! Takie brednie! - Prawda? - stwierdził Howden. Zastanowiła go jednak sentencja o chmurze. Tydzień wcześniej słyszał coś podobnego: „uważaj na chmurę, nie większą niż dłoń mężczyzny.” Zdanie to pochodziło ze Starego Testamentu, z opowieści o Eljaszu, który zobaczył niewielką chmurę wynurzającą się z morza... a potem dotknął go anioł i namaścił olejkami królów. A jeszcze później podzielił wody Jordanu i wstąpił do niebios w ognistym rydwanie. Ale dla Eljasza chmura była symbolem jego siły. Co będzie oznaczać dla Howdena? Może ostrzeżenie? Nagle słowa starej pani Zeeder zadźwięczały mu w uszach: „I ja jestem urodzona pod znakiem Strzelca! Jeszcze zobaczysz!” - Jamie! - ostro powiedziała Margaret. - O czym teraz myślałeś? - O niczym. Wyłączyłem na chwilę mój mózg - skłamał. Po kilku minutach Margaret powiedziała: - Komandor Galbraith zaprosił mnie do kabiny pilotów. Chyba już pójdę. - Tak. Idź. Przeproś, że ja tego nie zrobię. - Spojrzał na zegar ścienny. - Pójdę pogadać z młodym Prowsem. Przez ostatnie dwa dni wybuchał gniewem z byle powodu. Mimo, że towarzyszyło mu tyle osób, Premier spędzał czas tylko w towarzystwie Lexingtona. - Dobrze - powiedziała Margaret. - Poproszę go. W chwilę po jej wyjściu wszedł do kabiny Elliot Prowse. Był młody, świetnie zbudowany, przystojny, niezależny finansowo, i wzorowy absolwent Uniwersytetu McGill. Uczył się polityki, tak jak większość młodych ludzi dzisiaj, których ambicje każą szukać im wyższego stanowiska. Za kilka lat zrezygnuje ze swego obecnego stanowiska i postara się

dotrzeć do Izby Gmin. W międzyczasie partia wykorzysta jego wiedzę, a on zdobędzie niezbędne doświadczenie w administracji państwowej. James Howden nigdy nie był pewien, czy tak naprawdę lubi Prowse’a. Ten młody człowiek potrafił być chwilami aż zbyt szczery. Ale teraz Premier, który wciąż nie mógł wprost nacieszyć się swoim sukcesem w Waszyngtonie, postanowił być ekspansywny. Wskazał Elliotowi krzesło i powiedział: - Mam wrażenie, że chcesz mi coś powiedzieć. - Tak. Zacząłem już mówić wczoraj... jeśli pan sobie przypomina... - Tak, pamiętam i przykro mi, że musiałem ci przerwać. Ale mieliśmy sporo innych problemów i nie bardzo mogłem się od nich oderwać - powiedział Howden i zdawało mu się, że młody człowiek wyraźnie się niecierpliwił. - Pan Richardson i pani Freedeman byli ze mną w kontakcie - powiedział Prowse. Chodzi o tę sprawę imigracyjną w Vancouver. - Na Boga! Nie chcę już o tym słyszeć. Nasłuchałem się tego tyle, że starczy mi do końca życia. - A oni nasłuchali się drugie tyle w Ottawie. - Prowse wyjął kartkę papieru, którą przyniósł ze sobą i spojrzał na nią. - Czy ludzie naprawdę nie mają się już czym zajmować? Nie zdają sobie sprawy, że na świecie dzieją się rzeczy o wiele ważniejsze. - Ogłoszenie Aktu Unii w prasie wymaże z niej natychmiast wszystkie inne wiadomości, a szczególnie sprawy imigracyjne. Ale jeszcze było za wcześnie, by informować o tym prasę. - Trudno mi odpowiedzieć na to pytanie - powiedział Prowse, który nie był do końca pewien czy pytanie było retoryczne, czy nie. - Ale mogę podać panu liczby mówiące o ilości telegramów i listów, które nadeszły w tej sprawie. - Słucham. - Odkąd wyjechał pan z Ottawy do dzisiejszego rana nadeszło dwieście czterdzieści telegramów i trzysta trzydzieści dwa listy na pana nazwisko. Wszystkie oprócz dwóch telegramów i osiemnastu listów trzymają stronę tego młodego człowieka na statku i są krytyczne wobec Rządu. - No cóż. Jest chociaż dwudziestu ludzi, którzy myślą. - Pojawiły się też nowe okoliczności - mówił dalej Prowse. - Ten człowiek ma adwokata, który przedwczoraj otrzymał nakaz warunkowy habeas corpus. Rozprawa ma odbyć się w Vancouver dzisiaj po południu. - Sąd to oddali. To stara prawna sztuczka. Sam tego używałem.

- Tak. Podobne zdanie mają w Ottawie. Ale pan Richardson bardzo niepokoi się o prasę. Zdaje się, że oni bardzo tę sprawę rozdmuchują. Prosił mnie, abym powiadomił pana, że jest coraz więcej artykułów na ten temat. Są coraz obszerniejsze i na ogół na pierwszej stronie. Niektórzy z wydawców na wschodnim wybrzeżu mają swych reprezentantów w Vancouver i ci piszą specjalne reportaże na ten temat. Poza tym, po pańskiej wypowiedzi przed odlotem do Waszyngtonu ukazało się czternaście bardzo krytycznych artykułów na temat Rządu. Pan Bonar Deitz wykorzystuje każdą możliwość, żeby pana atakować. Pan Richardson powiedział, że „Opozycja robi wielką aferę”. - A co niby mieli zrobić? - spytał ze złością Premier. - Wiwatować na naszą cześć? - Tego nie wiem - powiedział Prowse. - A ty musisz odpowiadać na każde pytanie? - Wydawało mi się, że tego pan oczekuje - powiedział Prowse. Howden uśmiechnął się. - To nie twoja wina. To nie jest niczyja wina poza... - jego myśli krążyły wokół Harveya Warrendera. - Jest jeszcze coś. Pan Richardson prosił aby powtórzyć, że na lotnisku należy spodziewać się prasy i więcej pytań w tej sprawie. Mówi, że nie da się tego uniknąć. - Nie będę niczego unikał - powiedział Howden i przyjrzał się swojemu asystentowi. Jesteś młodym, zdolnym człowiekiem. Co sugerujesz? - Jeśli wolno mi coś powiedzieć, bardzo dobrze pan mówi, kiedy traci pan opanowanie. Howden znów się uśmiechnął, pokiwał głową i powiedział: - Nigdy nie trać opanowania, kiedy rozmawiasz z prasą. Ale już niedługo po tym zapomniał o własnej radzie i stracił opanowanie. Było to zaraz po wylądowaniu na lotnisku w Ottawie. Samolot jeszcze kołował, kiedy Margaret wyjrzała przez okno. - Na tarasie czeka tłum ludzi. Myślisz, że to na nas czekają? Howden odpiął pasy i wyjrzał przez okno. Zobaczył kilkaset osób ubranych w zimowe okrycia, opartych o barierkę. Cały czas przybywali wciąż nowi. Tłum powiększał się. - To bardzo możliwe. W końcu Premier Kanady ma określony status. Margaret nie była uszczęśliwiona tym widokiem. - Mam nadzieję, że to nie potrwa zbyt długo - powiedziała. - Jestem trochę zmęczona. - Nie powinno trwać zbyt długo, ale muszę powiedzieć kilka zdań. W myślach szukał odpowiednich słów. „Wyjątkowe udane rozmowy... oświadczenie

na temat konkretnych osiągnięć zostanie opublikowane w ciągu najbliższych kilku tygodni... starania o bliższe, bardziej serdeczne stosunki między naszymi krajami... odnowienie mojej przyjaźni z Prezydentem. Na pewno da się z tego coś wybrać. Wyłączono silniki, otworzono drzwi, podjechał trap. Wszyscy w środku czekali aż Howden z żoną wyjdą pierwsi. Słońce przeświecało przez chmury i wiał porywisty północny wiatr. Kiedy byli na szczycie schodów, Howden zauważył, że tłum był dziwnie milczący. Na powitanie wybiegł Stewart Cawston. - Witamy - krzyknął wyciągając rękę. - Witajcie w domu! - Nie było nas tylko trzy dni - powiedziała zdziwiona taką ilością ludzi Margaret. - Mieliśmy wrażenie, że dłużej - powiedział Cawston. - Stęskniliśmy się za wami. A podając dłoń Howdenowi powiedział: - Wspaniałe nowiny! Zrobiłeś coś wielkiego dla naszego kraju. Kiedy schodzili po schodach, Howden cicho spytał Cawstona: - Rozmawiałeś już z Lucienem Perrault? - Tak jak prosiłeś przez telefon. Powiedziałem jemu, i nikomu więcej. - Dobrze - powiedział Howden. - Jutro zwołamy zebranie członków Gabinetu, a w międzyczasie chciałbym spotkać się z tobą, Perrault i z jednym lub dwoma innymi członkami Gabinetu. Zrobimy to w moim biurze dziś wieczorem. - Czy to musi się odbyć dziś wieczorem? - zaprotestowała Margaret. - Oboje jesteśmy zmęczeni i myślałam, że spędzimy jeden spokojny wieczór. - Jeszcze będzie dużo spokojnych wieczorów - odpowiedział jej mąż ze zniecierpliwieniem w głosie. - A może wpadłabyś do nas? - zaproponował Cawston. - Daisy bardzo by się ucieszyła. - Dziękuję Stu, ale może innym razem - odparła Margaret. Byli już w połowie drogi do budynku przylotów. Za nimi wychodzili z samolotu pozostali. Howden wyraźnie zaniepokoił się milczeniem tłumu. - Są podejrzanie spokojni - powiedział. - Obawiam się, że nie są tu w przyjaznych celach. To zorganizowana demonstracja. Przyjechali autokarami. W tym momencie jakby wywołali wilka z lasu i zaczęło się. Słychać było dzikie

okrzyki. Można było rozróżnić takie słowa jak: „drań”, „dyktator”, „bezduszny sukinsyn”, „wyrzucimy cię”, „nie będziesz Premierem”, „poczekaj do następnych wyborów”. W tej samej chwili ukazały się transparenty. Do tej pory były ukryte, ale teraz mógł wyraźnie przeczytać: WYDZIAŁ DO SPRAW IMIGRACJI KANADYJSKIE GESTAPO WPUŚCIĆ DUVALA DOŚĆ JUŻ CIERPIAŁ ZMIENIĆ GŁUPIE PRAWO IMIGRACYJNE CHRYSTUS PRZEWRÓCIŁBY SIĘ W GROBIE KANADA POTRZEBUJE DUVALA NIE HOWDENA BEZDUSZNY RZĄD MUSI ODEJŚĆ Howden spytał Cawstona przez zaciśnięte wargi: - Wiedziałeś o tym? - Brian Richardson ostrzegał, że coś takiego się szykuje - powiedział zasmucony Minister Finansów. - Według niego ci ludzie są wynajęci i opłacani przez Opozycję. Ale sam nie wiem. Premier zobaczył, jak reporterzy kierują kamery na transparenty i rozkrzyczany tłum. Te sceny będą pewnie dziś w telewizji. Nie pozostało mu nic innego, jak tylko iść przed siebie, wśród okrzyków rozgniewanego tłumu, wprost do drzwi budynku. Howden wziął Margaret pod rękę i powiedział zmuszając się do uśmiechu: - Zachowuj się tak, jakby nic się nie stało. I nie śpiesz się. - Staram się, ale to trudne. Kiedy weszli do budynku i okrzyki ucichły, Howden dostrzegł grupę czekających na niego reporterów. Obiektywy kamer skierowane były w ich stronę. Kiedy tylko zatrzymali się, młody reporter spytał: - Panie Premierze, czy zmienił pan zdanie w sprawie Duvala? Po pertraktacjach w Waszyngtonie, gdzie zdobył szacunek Prezydenta i odniósł sukces, usłyszeć takie pytanie jako pierwsze, to była po prostu zniewaga. Całe doświadczenie, mądrość i rozsądek opuściły Premiera i odparł gniewnie: - Nie, nie zmieniłem zdania i jest mało prawdopodobne, bym je kiedykolwiek zmienił.

To, co teraz nastąpiło, to demonstracja sterowana przez nieodpowiedzialne elementy, które starają się za pomocą mało istotnych wydarzeń odwrócić uwagę opinii publicznej od rzeczywistych i doniosłych osiągnięć Rządu. Ponadto, podkreślam, że prasa ustawicznie porusza tę nieistotną sprawę, zamiast zająć się ważkimi decyzjami, jakie zapadają teraz w naszym kraju. Jest albo naiwna, albo nieodpowiedzialna, a prawdopodobnie i jedno i drugie. Zauważył, jak Brian Richardson gwałtownie potrząsnął głową. No cóż, czasem atak może być najlepszą obroną - pomyślał Howden. Po czym już trochę spokojniej dodał: - Pewnie pamiętacie, panowie, jak trzy dni temu udzieliłem w tej sprawie długiej i wyczerpującej odpowiedzi. Jeszcze raz podkreślam, że Rząd zamierza działać zgodnie z prawem o Imigracji. Ktoś inny cicho dorzucił; - To znaczy, że Duval ma zgnić na tym statku? - To pytanie mnie nie dotyczy - powiedział Premier. Nie było to trafnie dobrane stwierdzenie. Chciał powiedzieć, że ta sprawa nie podlega jemu bezpośrednio. Ale upór nie pozwolił mu zmienić tego, co już raz powiedział. Jeszcze tego samego dnia w całym kraju cytowano jego wypowiedź. W różnych odmianach słowa jego ukazywały się w radiu, telewizji i prasie. Sprawa Duvala nie dotyczy Premiera. Opinia publiczna i prasa są nieodpowiedzialne.

12. Vancouver - 4 stycznia Kiedy wylądował samolot Premiera, w Ottawie dochodziła druga po południu. W tej samej chwili, w Vancouver, oddalonym o cztery prowincje i trzy strefy czasowe na zachód, wciąż jeszcze było rano, dochodziła jedenasta. O tej porze właśnie nakaz tymczasowy habeas corpus dotyczący Henri Duvala, jego przyszłości i wolności miał być wydany w pokoju sędziego. - Dlaczego w pokoju sędziego? - spytał Maitlanda Dan Orliffe. Zauważył go w zatłoczonym korytarzu budynku Sądu Najwyższego Kolumbii Brytyjskiej. - Dlaczego nie w sali sądowej? Alan chwilę wcześniej wszedł do ciepłego budynku. Tłum stanowili śpieszący się prawnicy w rozwianych togach, starający się w ostatniej chwili pogodzić zwaśnione strony, urzędnicy sądowi, a także reporterzy, których przyciągnęła tu sprawa Duvala. - Rozprawa odbędzie się w sali sądowej - rzucił pośpiesznie Alan. - Nie mogę teraz rozmawiać; za chwilę zacznie się przesłuchanie - powiedział odchodząc. Zauważył w ręku Orliffe’a notatnik i ołówek. Tyle wydarzyło się w ciągu ostatnich kilku dni: od kiedy Orliffe napisał swój pierwszy artykuł na ten temat. Wczoraj, kiedy dowiedziano się o jego wizycie w sądzie, nie mógł opędzić się od pytań, telefonów, wywiadów. Ale czy naprawdę było o co walczyć? Na co liczył? A co będzie jeśli sąd wyda nakaz warunkowy? Co stanie się później? Alan wykrętnie odpowiadał na większość pytań, zasłaniając się tajemnicą zawodową. Zdawał sobie też sprawę, że sędziowie nie darzą zbytnią sympatią prawników, którzy szukają rozgłosu w prasie. A i tak pisało się już na ten temat za dużo. Mimo braku konkretów z jego strony prasa, radio i telewizja nadal z wielkim zaangażowaniem zajmowały się tą sprawą. A począwszy od wczorajszego popołudnia poczta zalała go stosem listów i telegramów od obcych osób, w tym kilku sławnych osobistości. Wszyscy życzyli mu powodzenia. Niektórzy ofiarowali pieniądze. Wzruszające było to, że nieszczęście jednego, samotnego człowieka poruszyło tak wielu. Reporterzy zdążyli już otoczyć Alana, w chwili gdy rozmawiał z Orliffem. Jeden z nich, przedstawiciel Gazette z Montrealu spytał: - No właśnie, niby dlaczego ma się to odbyć w pokoju sędziego? Alan postanowił, że należy krótko wyjaśnić tę sprawę. - Wszystkie sprawy, z wyjątkiem formalnych procesów, odbywają się w pokoju

sędziego. Ale na ogół jest tyle rzeczy do omówienia i tyle osób zaangażowanych, że sędzia przenosi sprawę do sali sądowej. - Cholera! - powiedział ktoś z tyłu. - Jak brzmiało to stare powiedzenie o tym, że prawo to dziwka? Alan zaśmiał się: - Gdybym ci je przypomniał, zacytowałbyś to potem jako moje słowa. Jakiś niski człowiek stojący z przodu spytał: - Czy Duval będzie tu dzisiaj? - Nie - odpowiedział Alan. - Jest jeszcze na statku. Może zejść ze statku tylko wtedy, jeśli sąd wyda nakaz warunkowy habeas corpus. Właśnie o to chodzi na dzisiejszej rozprawie. Tom Lewis z trudem przedarł się przez tłum. Wziął Alana pod rękę i powiedział ponaglająco: - Chodźmy już wreszcie. Alan spojrzał na zegarek. Dochodziło w pół do jedenastej. Powiedział jeszcze do reporterów: - To już wszystko. Teraz powinniśmy już wejść do środka. - Powodzenia stary! - krzyknął jeden z reporterów. - Trzymamy za ciebie kciuki. Kiedy zamknęły się drzwi za ostatnim wchodzącym, urzędnik sądowy krzyknął: - Spokój! I do małej sali sądowej energicznie wszedł Justice Willis. Wszedł na podium dla sędziów, skłonił się ławie przysięgłych, która liczyła około dwudziestu ludzi i nie oglądając się za siebie opadł zgrabnie na krzesło, które podstawił mu urzędnik. Tom Lewis szepnął do Alana: - Wyobrażasz sobie co by się działo, gdyby ten facet spóźnił się kiedyś z podstawieniem krzesła? Przez moment sędzia zerknął w ich stronę. Rzucił groźne spojrzenie spod siwych, krzaczastych brwi. Alan zastanowił się czy możliwe było by usłyszał to, co powiedział Tom, ale jednak nie było to możliwe. A teraz krótkim, formalnym skinieniem głowy dał znać urzędnikowi, że normalna procedura sądownicza może się już zacząć. Alan rozejrzał się po sali i zauważył, że przedstawiciele prasy zajmują z przodu dwa pełne rzędy krzeseł. Za nim i przed nim siedzieli prawnicy tacy jak on; czytali jakieś prawne dokumenty i czekali, aż ich sprawa będzie na wokandzie. W chwili, kiedy głowę miał zwróconą do tyłu, do sali weszło pięciu mężczyzn. Pierwszym był kapitan Jaabeck ubrany w granatowy garnitur, na ręku miał

przewieszony ciepły płaszcz, poruszał się niepewnie w nieznanym pomieszczeniu. Towarzyszył mu bardzo elegancko ubrany, starszy mężczyzna, który, jak pamiętał Alan, był prawnikiem jednej z większych firm i specjalizował się w prawie morskim. Zajęli miejsca zaraz za reporterami. Adwokat skinął uprzejmie głową, a kapitan lekko się uśmiechnął. Zaraz za nimi weszło trzech mężczyzn. Pierwszy szedł Edgar Kramer, jak zwykle schludnie ubrany w porządnie wyprasowany garnitur w paski, ze starannie złożoną chusteczką w kieszeni na piersi. Za nim szedł postawny mężczyzna z krótko przystrzyżonymi wąsami - był to, jak sądził Alan, asystent Kramera z Urzędu Imigracyjnego. Trzecim był prawdopodobnie prawnik, co wywnioskował Alan po jego swobodnym zachowaniu się w sali sądowej. W sali dzień pracy zaczął się na dobre. Urzędnik po kolei wyczytywał sprawy przewidziane w porządku dziennym. Po wyczytaniu każdego podania, adwokat zajmujący się daną sprawą wstawał i krótko streszczał całą historię. Na ogół sędzia zadawał jedno lub dwa konwencjonalne pytania i skinieniem głowy dawał znak, że zatwierdza podanie. Tom Lewis trącił Alana łokciem: - Czy ten facet z kwaśną miną to twój przyjaciel Kramer? Alan skinął twierdząco głową. Tom odwrócił się, żeby dokładnie im się przyjrzeć. Zagwizdał cichutko pod nosem i spytał Alana: - Widziałeś kto z nim jest? - Chodzi ci o tego w szarym garniturze? Nie wiem kto to jest. A ty go znasz? Tom zakrył usta dłonią i wyszeptał: - Pewnie. To sam Butler, kwatermistrz korpusu wojskowego. Strzelają do ciebie z grubej rury. Masz ochotę uciekać? - Szczerze mówiąc, tak - wyszeptał Alan. Samo nazwisko Butlera potrafiło zdziałać cuda. Był jednym z najlepszych adwokatów w mieście. Miał wielki talent prawniczy i jego przemowy i argumenty jakich używał były wręcz nadzwyczajne. Na ogół interesowały go tylko szczególne przypadki. Alan pomyślał, że Wydział Imigracyjny musiał użyć nie lada argumentów i nie lada pieniędzy, żeby go nakłonić do zajęcia się tą sprawą. Jego obecność wywołała poruszenie wśród dziennikarzy. Urzędnik przeczytał wyraźnie: - W sprawie Henri Duvala - podanie o habeas corpus. Alan wstał. Szybko wypowiedział formułkę, która dawała pierwszeństwo innym adwokatom, których sprawy nie wymagały czasu. Sędzia skinął głową i wyczytano następne

nazwisko. Kiedy Alan usiadł poczuł na ramieniu czyjąś dłoń. Był to Butler. Stary prawnik przedarł się przez rzędy krzeseł, aby zbliżyć się do niego. - Dzień dobry. Występuję po stronie Wydziału Imigracyjnego w sprawie, którą pan prowadzi. Nazywam się Butler. - Uśmiechając się uprzejmie wyciągnął rękę. Alan podał mu swoją i poczuł miękką, zadbaną dłoń Butlera. - Tak, wiem. - Harry Tolland reprezentuje firmę Nordic Shipping. Są właścicielami statku. Mam nadzieję, że pan to wiedział. - Nie - odpowiedział Alan. - Nie wiedziałem, ale dziękuję panu. - W porządku, stary, pomyślałem, że może przyda ci się ta informacja. - Znowu położył Alanowi dłoń na ramieniu i powiedział: - Poruszyłeś bardzo ciekawą sprawę. Wszyscy się tym interesują. - Po czym skinął uprzejmie głową i odszedł w drugi koniec sali. Alan popatrzył w tamtą stronę. Chciał odpłacić uprzejmością za uprzejmość i ukłonić się Kramerowi. Miał wrażenie, że Kramer patrzył przez chwilę w jego stronę, ale teraz, kiedy on tam spojrzał, ponury urzędnik odwrócił się. Tom ponownie przykrył dłonią usta i powiedział szeptem do Alana: - Obróć się i dotknij mnie tą częścią płaszcza, której dotykał ten wielki człowiek. - Tak, zrobił to naprawdę po przyjacielsku - powiedział z uśmiechem Alan. - Jedyna miła rzecz w naszym zawodzie, to to, że jak ktoś wbija ci nóż w plecy to robi to z uśmiechem. Po raz drugi odczytywano sprawy do rozpatrzenia. Normalnie sala byłaby już pusta, ale dzisiaj opuściło ją zaledwie dwóch adwokatów. Oczywiste było, że wszyscy czekają na rozpoczęcie sprawy dotyczącej Duvala. Kończono właśnie sprawę rozwodową, która bezpośrednio poprzedzała sprawę Duvala. Na sali panowała atmosfera oczekiwania i napięcia. Urzędnik odczytał, tak jak poprzednio: - W sprawie Henri Duvala... Alan wstał. Kiedy zaczął mówić, ku własnemu zdziwieniu stwierdził, że jego głos zdradza olbrzymie napięcie. - Wysoki Sądzie... - zawahał się, przerwał, odkaszlnął i zaczął jeszcze raz. - Wysoki Sądzie. Nazywam się Alan Maitland. W imieniu Wydziału do spraw Uchodźctwa i Imigracji występuje pan Butler - po drugiej stronie sali Butler skinął głową - a firmę Nordic Shipping reprezentuje pan Tolland - prawnik siedzący obok kapitana Jaabecka wstał i pokłonił się sędziemu.

- Dobrze. Proszę przejść do rzeczy - powiedział sędzia Justice Willis. Było to stwierdzenie dosyć ironiczne. Nie było bowiem możliwe, aby nawet tak doniosła postać Sądu Najwyższego nie zetknęła się w prasie ze sprawą Henri Duvala, która już od jedenastu dni nie schodziła z nagłówków gazet. Ale było to też przypomnienie, że w sądzie należy operować konkretnymi faktami. Alan zdawał sobie też sprawę, że argumenty, które przedstawił dwa dni wcześniej wymagały rozwinięcia. Nadal zdenerwowany, pełen napięcia, zaczął: - Fakty w tej sprawie są następujące. - Po raz kolejny Alan opowiedział o sytuacji Duvala na statku Vastervik. Wspomniał też o dwukrotnej odmowie, przez kapitana Jaabecka, doprowadzenia Duvala do władz Imigracyjnych. Znów odwołał się do bezprawnego uwięzienia Duvala na statku, co z kolei było pogwałceniem zasad o ludzkich prawach jednostki. Podczas swej przemowy Alan świadomy był jej słabych stron i kruchej struktury. Ale mimo to, że jego wiara w siebie i płynność wypowiedzi były znacznie słabsze niż poprzednim razem, jego zażarty upór sprawiał, że twardo ciągnął dalej. Po jego prawej stronie siedział Butler, który uważnie słuchał całej mowy i czasem robił jakieś notatki. Tylko raz, gdy Alan spojrzał na bok, dojrzał uśmieszek pobłażania w oczach swego starszego kolegi. Kapitan Jaabeck śledził jego słowa z niesłychaną uwagą. Alan pamiętał cały czas, by nie poruszać emocjonalnych aspektów całej sprawy. Ale na długo utkwiła mu w pamięci twarz tego młodego człowieka pełna na przemian nadziei i rezygnacji. Jakie uczucie będzie biło z tej twarzy za godzinę lub dwie - nadziei czy rezygnacji? Kończył właśnie swą wypowiedź argumentem, sprzed dwóch dni: nawet taki pasażer na gapę miał prawo domagać się ustalenia jego statusu w Wydziale imigracyjnym. Gdyby odmówiono tego wszystkim przybyszom, mogłoby się zdarzyć, że obywatel kanadyjski, będący w zupełnej zgodzie z prawem, a chwilowo nie posiadający dokumentów tożsamości, nie zostałby wpuszczony do swego kraju. Był to ten sam argument, który wywołał uśmiech na twarzy sędziego Willisa, gdy Alan pierwszy raz mu go zaprezentował. Teraz sędzia już się nie uśmiechał. Alan usiadł ze strasznym poczuciem własnej niekompetencji i nieudaczności. Teraz z miejsca wstał rosły, pewny siebie Butler. Z niewymuszoną godnością rzymskiego senatora, jak pomyślał Alan, zwrócił się do sędziego: - Wysoki sądzie - jego niski, doniosły głos wypełnił salę sądową. - Wysłuchałem z

niezwykłym zainteresowaniem i podziwem argumentów mego znamienitego kolegi, pana Maitlanda. Dla efektu zrobił krótką przerwę, w czasie której Tom Lewis szepnął Alanowi: - Sukinsyn. Udało mu się powiedzieć, że jesteś niedoświadczony, nie używając nawet tego słowa. Alan skinął głową. Pomyślał to samo. Butler mówił dalej: - Z zainteresowaniem, ponieważ pan Maitland zaprezentował nową interpretację prostej zasady prawnej. Z podziwem, ponieważ pan Maitland odznacza się niezwykłą umiejętnością budowania zamków z piasku. Gdyby Alan usłyszał to od kogokolwiek innego brzmiałoby to okrutnie i obraźliwie. Ale Butler wypowiedział te słowa z serdecznym uśmiechem, jakby z dobrego serca. - Wszyscy znamy dokładnie sprawę pana Duvala i Wydział Imigracyjny bardzo mu współczuje - mówił dalej Butler. - Sprawa polega na tym, że Duval nie jest zatrzymany nielegalnie, lecz legalnie zgodnie z nakazem aresztowania wydanym zgodnie z odpowiednią procedurą Aktu o Imigracji. Muszę też dodać, że kapitan statku działał cały czas zgodnie z prawem zatrzymując na statku swego pasażera. W przeciwnym razie... Zręcznie i gładko formułował zdania. Tam gdzie Alan jąkał się szukając słów, Butler sprawnie i precyzyjnie wyrażał swoje myśli. Tam gdzie Alan gubił się i powtarzał, Butler z doskonałym skutkiem dawał sobie radę i płynnie przechodził od jednego punktu do drugiego. Jego argumenty były przekonywujące: zatrzymanie było zgodne z prawem, wszystkim wymogom prawnym stało się zadość, ani kapitan statku, ani Wydział Imigracyjny w niczym nie uchybili literze prawa, Henri Duval jako pasażer na gapę nie ma prawa starać się o uzyskanie statusu imigranta, argument Alana o kanadyjskim obywatelu, któremu można zabronić wstępu do Kanady jest naciągany i może wywołać tylko śmiech. I oczywiście Butler roześmiał się serdecznie. Było to, jak przyznał sam Alan, doskonałe wystąpienie. Butler zakończył je mówiąc: - Wysoki Sądzie, proszę zatem o oddalenie podania i odrzucenie nakazu warunkowego. - Ukłonił się i usiadł. W sali zapanowała niczym nie zmącona cisza. Gwiazda rozbłysła i zgasła. Sędzia Willis nie odezwał się do tej pory ani razu. Właściwie nikt nie przejawiał zainteresowania ludzkim nieszczęściem. Mogliby dyskutować równie dobrze o kamieniach czy cemencie. Sędzia poruszył się w końcu. Sięgnął po szklankę wody z lodem i zajrzał do notatek.

Dziennikarze zaczęli się niepokoić. Niektórzy spoglądali na zegarki. Zbliżał się termin zamknięcia głównego wydania gazet. Mimo, że było już po jedenastej w sali było wciąż jeszcze dużo ludzi. Ciągle nadchodzili nowi i zajmowali miejsca. Po raz pierwszy do Alana dotarły odgłosy miasta: porywy wiatru, ruch uliczny, dźwięk dzwonów z oddali, syrena statku, który odpływał, tak jak Vastervik odpłynie za jakiś czas. Albo z Duvalem, albo bez niego. Za chwilę się okaże. W ciszy zaskrzypiało odsuwane krzesło. Był to Tolland, który cichym głosem spytał: - Wysoki Sądzie, jeśli można... Willis spojrzał na niego groźnie znad swych notatek i przerwał mu ostro: - Nie, panie Tolland, nie musi się pan fatygować. Prawnik ukłonił się i usiadł. Więc właściwie było już po wszystkim. Takie odezwanie się sędziego mogło oznaczać tylko jedno. Sprawa Alana upadła i nie potrzeba było słuchać dodatkowych argumentów. - No cóż - powiedział Tom. - Przynajmniej spróbowaliśmy. Alan pokiwał głową. Gdzieś w głębi spodziewał się klęski. W końcu jego strategia to był tylko strzał z daleka. Ale teraz, gdy nadeszła przegrana, poczuł smak goryczy. Zastanawiał się w jakim stopniu mógł obwiniać o to swój brak doświadczenia, nieudolność wypowiedzi. Czy gdyby był bardziej pewny swego, istniała szansa wygranej? Czy gdyby miał większe szczęście i trafił na łagodniejszego sędziego mogłoby to coś zmienić? Ale klamka już zapadła. Sędzia Willis, który miał ogłosić swą decyzję, wiedział już jaka ona będzie, zanim obydwaj adwokaci zaczęli przedstawiać swoje racje. Już dwa dni temu dostrzegł oczywistą słabość argumentacji Maitlanda, przy jednoczesnej jego pomysłowości. Wtedy były jeszcze powody, by przyznać nakaz warunkowy, ale teraz, sędzia żałował bardzo, nie było już możliwe przyznanie habeas corpus. Justice Willis uważał Butlera za efekciarza i pozera. Jego świetne, gładkie mowy robiły wrażenie na wielu innych prawnikach, ale nie na nim. Jednak niezaprzeczalna była jego wiedza prawnicza i niepodważalne argumenty. Pan Justice Willis będzie za chwilę musiał odrzucić podanie o przyznanie habeas corpus. Ale za wszelką cenę chciał pomóc jakoś młodemu prawnikowi, Alanowi Maitlandowi, i tym samym Henri Duvalowi.

Były ku temu dwa powody. Po pierwsze, jako zwykły czytelnik gazet był przekonany, że należy dać biednemu człowiekowi ze statku jakąś szansę życia w Kanadzie. Myślał, że po pierwszym raporcie w tej sprawie, Rząd uchyli niektóre przepisy, tak jak to robił już wielokrotnie w innych sprawach. Rozzłościło go, że Rząd nie dość, że nie zrobił tego, to przyjął nieugięte i nieprzejednane stanowisko. Po drugie, sędziemu podobał się Alan Maitland. W jego oczach jąkanie się, niezręczność wypowiedzi nie miały znaczenia. Aby być dobrym prawnikiem nie trzeba być Demostenesem. Kiedy Justice Willis po raz pierwszy dowiedział się z gazety o historii Duvala, miał nadzieję, że może jakiś starszy, doświadczony prawnik ofiaruje swą prawną pomoc. Zasmuciło go, że nikt nie podjął się tego zadania. Kiedy potem gazety doniosły, że sprawą zajął się młody adwokat, Willis ucieszył się, a teraz kiedy już poznał Maitlanda był dumny. Jego własne zaangażowanie się w tę sprawę było czysto przypadkowe. Osobiste emocje sędziego nigdy nie mogły mieć wpływu na bieg sprawy sądowej, którą prowadził. Ale jednak czasem mógł coś podpowiedzieć... Wszystko zależało od tego na ile bystry i inteligentny był ten młody przedstawiciel interesów Duvala. Sędzia pokrótce podsumował słuszną argumentacje Butlera. Tak więc aresztowanie Duvala nie było bezprawne i habeas corpus nie mogło być przyznane. Zakończył słowami: - Wniosek zostaje oddalony. Alan był już gotowy do wyjścia, pakował do teczki dokumenty, kiedy nagle usłyszał: - Panie Maitland! - Tak, Wysoki Sądzie. Alan usiłował domyśleć się o co teraz chodzi. Wszyscy, którzy wstali już aby wyjść, z powrotem zajęli swoje miejsca. - Powiedział pan wcześniej, że pański klient ma prawo do oficjalnego przesłuchania w Urzędzie imigracyjnym. Myślę, że najlepszym rozwiązaniem będzie jeżeli złoży pan odpowiedni wniosek do tego Urzędu. A sądzę, że jego przedstawiciele - tu spojrzał na ludzi, wśród których siedział Edgar Kramer - ustosunkują się pozytywnie do pańskiej prośby. - Ale, Wysoki Sądzie... - zaczął Alan niecierpliwie. Nagle przerwał. Nie mógł przecież powiedzieć sędziemu Sądu Najwyższego, że to co mówi to nonsens. Przecież Urząd Imigracyjny odmawia przesłuchania. Przecież to dlatego spotkali się tu dzisiaj. Czy ten sędzia nie słuchał, co się do niego mówiło? Czy nic z tego nie rozumiał? Czy spał cały czas?

To był pech, pomyślał Alan, że trafił na tego właśnie sędziego. Zrobił z siebie tylko głupca i to wszystko było po prostu żałosne. - Oczywiście, jeśli Urząd Imigracyjny będzie nieugięty, zawsze może pan złożyć wniosek o polecenie jakie może wydać sąd wyższej instancji sądowi niższej instancji, tak zwany mandatum. Twarz nabiegła mu krwią. Tego już było za wiele. Czy nie wystarczyło, że i tak odniósł porażkę... Ale jakaś myśl zatrzymała go nagle. Z boku zerkał na niego Tom Lewis, którego twarz wyrażała mieszaninę uczuć - zniecierpliwienia i niesmaku. Tom też podzielał jego opinię o absurdalności propozycji sędziego. Ale jednak... W mózgu Alana rozpoczęła się gonitwa myśli... wykłady na uczelni... pokryte kurzem księgi prawnicze, przeczytane i zapomniane... Gdzieś przecież, był tego pewien, musiał być klucz. Gdyby tylko mógł go odnaleźć. Nagle pamięć zaczęła wracać. Nieuporządkowane kawałki powróciły na swoje miejsce. Alan oblizał wargi i wolno powiedział: - Jeśli Wysoki Sąd byłby łaskaw... - O co chodzi panie Maitland? Przed chwilą Alan słyszał czyjeś kroki w kierunku drzwi. Teraz ten ktoś zatrzymał się i wracał na miejsce. Wszyscy w sali nadal czekali co się wydarzy. Butler spoglądał na przemian na Alana i na sędziego. Edgar Kramer był szczerze zdziwiony i bardzo zniecierpliwiony. Kręcił się na krześle, jakby było mu niewygodnie. - Czy Wysoki Sąd mógłby powtórzyć ostatnie zdanie? Krzaczaste brwi jakby nastroszyły się bardziej. A w oczach pojawił się bardzo blady uśmiech. - Powiedziałem, że jeśli Urząd Imigracyjny będzie nieustępliwy, zawsze może pan złożyć wniosek o mandatum. Na twarzy Butlera malowało się zrozumienie sprawy i wściekłość. W umyśle Alana dźwięczały dwa słowa: obi ter dictum, uboczna uwaga. Obiter dictum: wypowiedziana nieoficjalnie przez sędziego, od którego nie zależy końcowa decyzja w danej sprawie. Obiter dictum nie jest wiążąca... jest tylko poradą. Justice Willis mówił niezobowiązująco. Tak jakby różne myśli chodziły mu po głowie. Ale nie było w tej wypowiedzi nic przypadkowego. Alan zdał sobie sprawę, że

niesłusznie posądził tego bystrego człowieka o obojętność i drzemkę. - Bardzo dziękuję, Wysoki Sądzie. Złożę wniosek o mandatum natychmiast. W dzisiejszych czasach bardzo rzadko tego używano. Mandatum, dawne „nakazujemy”, zalecało urzędnikom państwowym by wykonywali swoje powinności... był to przywilej królów angielskich od czasów Reformacji. Dziś należał do sędziów, którzy rzadko go wykorzystywali. Taki nakaz wydany przez sąd, i skierowany do Edgara Kramera spowoduje natychmiastowe przesłuchanie bez żadnych dodatkowych wyjaśnień. I swoją poradą Justice Willis zapewnił, że taki nakaz będzie wydany. - Popatrz jak się skręcają - wyszeptał Tom Lewis. - Teraz mają ból głowy. Wszyscy trzej, Butler, Kramer i Tolland naradzali się cicho w odległym kącie sali sądowej. Po chwili wstał Butler. Miał zarumienioną twarz i nie starał się już grać opanowania. Z udawaną uprzejmością spytał: - Wysoki sądzie, czy mogę przez chwilę naradzić się ze swoim klientem? - Bardzo proszę. - Sędzia złożył razem dłonie i patrzył w sufit w oczekiwaniu. Zgodnie z jego oczekiwaniem, pełnomocnik Duvala okazał się czujnym i bystrym człowiekiem. Alan usiadł. - Niech Bóg błogosławi tego staruszka - powiedział Lewis. - Wiesz o co chodzi? - spytał Alan. - Na początku się nie zorientowałem, ale teraz już wiem - powiedział Tom. Alan przepełniony był radością, ale starał się to ukryć. Niby przypadkowe słowa sędziego postawiły stronę przeciwną w sytuacji bez wyjścia. Edgar Kramer musi teraz dokonać wyboru. Albo nadal będzie odmawiał zgody na przesłuchanie, albo jej udzieli. Jeśli wybierze pierwsze wyjście, Alan złoży wniosek do Sądu Najwyższego, który wyda Kramerowi polecenie przeprowadzenia przesłuchania. Poza tym, wszystko rozciągnie się w czasie i Henri Duval będzie mógł pozostać na lądzie, podczas gdy Vastervik odpłynie. Z drugiej strony - jak sprytnie zauważył Kramer podczas ich pierwszej rozmowy jeśli Urząd zgodzi się na przesłuchanie, oficjalnie uzna tym samym Duvala, co z kolei utoruje drogę do dalszych kroków prawnych. I w tym przypadku wszystko rozciągnie się w czasie. Vastervik odpłynie, pozostawiając Duvala w Kanadzie jako fait accompli. Butler znowu wstał i jego dobry humor powrócił. Kramer jednak nie miał

zadowolonej miny. - Wysoki Sądzie, chciałbym oświadczyć, że Urząd do spraw Uchodźctwa i Imigracji, biorąc pod uwagę waszą wolę, chociaż prawnie nie jest do tego zobowiązany, postanawia przyjąć wniosek o oficjalnym przesłuchaniu Henri Duvala. Justice Willis pochylił się do przodu i ostrym tonem powiedział: - Nie wyrażałem żadnej woli. - Jeśli Wysoki Sąd pozwoli... - Nie wyrażałem żadnej woli - powtórzył stanowczo sędzia. - Jeśli Urząd zadecydował, by przesłuchanie się odbyło, to jest to jego własna decyzja. Czy to jest jasne panie Butler? Butler przełknął ślinę i odpowiedział: - Tak, Wysoki Sądzie, jasne. - Czy to pana satysfakcjonuje, panie Maitland? - spytał poważnie sędzia zwracając się do Alana. Alan wstał i powiedział: - Najzupełniej, Wysoki Sądzie. Cała trójka ponownie się naradzała. Butler jeszcze raz wstał i powiedział: - Jeszcze jedno, Wysoki Sądzie. - Słucham. Patrząc w stronę Alana Butler spytał: - Czy pan Maitland będzie gotowy do rozmów w tej sprawie jeszcze dzisiaj? Justice Willis zmarszczył brwi. To już było stratą czasu. Prywatne spotkania stron nie były sprawą sądu. Alan skinął potakująco głową. Osiągnął to, co chciał i był gotowy do współpracy. Butler mówił dalej ignorując niezadowolenie sędziego. - Cieszę się, że pan Maitland zgadza się na spotkanie dzisiaj, bo w świetle szczególnych okoliczności, sprawę należy rozwiązać szybko. Dlatego Urząd imigracyjny proponuje, aby przesłuchanie odbyło się dzisiaj po południu, jeśli termin ten pasuje panu Maitlandowi i jego klientowi. Alan pomyślał, że mógłby znaleźć jakiś wykręt, ale... Pojedynek zakończył się remisem. Sędzia popatrzył na Alana i spytał: - Czy zgadza się pan na to? Alan spojrzał na Toma Lewisa, który wzruszył ramionami. Obaj wiedzieli o co chodzi.

Plan Kramera polegał na tym, żeby załatwić całą sprawę jak najszybciej, bo opóźnianie tego było taktyką Alana, dzięki której mógł wygrać. Przy takim tempie sprawy nawet podjęcie późniejszych kroków prawnych mogło nie zająć wystarczająco dużo czasu, aby zatrzymać Duvala, gdy Vastervik odpłynie. Zwycięstwo, które przed chwilą wydawało się w zasięgu ręki, teraz nie było już tak pewne. Alan niechętnie odpowiedział: - Tak, Wysoki Sądzie, zgadzam się. Butler uśmiechnął się łagodnie, a reporterzy rzucili się do drzwi. Przed nimi była tylko jedna osoba - Edgar Kramer o czerwonej, napiętej twarzy w wielkim pośpiechu niemal wybiegał z sali sądowej.

2. Jak tylko Alan wyszedł z sali sądowej, otoczyła go grupka dziennikarzy. - Panie Maitland, jakie są teraz szanse Duvala? - Kiedy zobaczymy Duvala? - O co chodzi z tym przesłuchaniem? - Czy osiągnął pan to, co chciał? - Tak, właściwie tak - wtrącił Alan. Coraz więcej dziennikarzy przyłączało się do tłumu, tarasując i tak zatłoczony korytarz. - A co będzie dalej? - Słuchajcie! - zaczął Alan. - Wiecie przecież, że nie mogę mówić o sprawie, która jeszcze nie wiadomo jak się potoczy. - Powiedz to mojemu wydawcy... - powiedział jeden z reporterów. - W porządku - powiedział Alan. Tłum ucichł i ścieśnił się, by przepuścić ludzi wychodzących z innych sal. - Sprawa wygląda tak, że Urząd Imigracyjny zgodził się na specjalne przesłuchanie mego klienta. Kilku przechodniów spojrzało z zaciekawieniem na Alana. - Kto będzie przesłuchiwał? - Na ogół robi to starszy urzędnik imigracyjny. - Czy Duval będzie obecny? - Oczywiście - odpowiedział Alan. - Musi odpowiedzieć na wszystkie pytania. - A co z panem?

- Też tam będę. - A gdzie odbędzie się przesłuchanie? - W budynku Urzędu Imigracji. - Czy my będziemy mogli wejść? - Nie. To wewnętrzna sprawa Urzędu, i ani prasa, ani ludzie z zewnątrz nie będą mieli wstępu na salę. - Czy zostanie wydane stosowne oświadczenie po przesłuchaniu? - O to musicie spytać pana Kramera. - Tego sztywniaka? - spytał ktoś cicho. - A co pomoże przesłuchanie, skoro do tej pory nie udało się wydostać Duvala ze statku. - Czasami w czasie przesłuchania, wychodzą na jaw nowe fakty, które mogą być ważne. - Ale Alan wiedział, że są nikłe nadzieje, aby tak mogło się stać. - Jakie są pańskie odczucia w związku z tym, co zdarzyło się dziś rano. - Przepraszam, ale nie mogę o tym mówić. Obok niego niespodziewanie pojawił się Tom Lewis. - A ty gdzie się podziewałeś? - spytał Alan. - Ciekaw byłem co zrobi Kramer i poszedłem za nim - powiedział Tom. - Czy ustaliłeś z Butlerem godzinę spotkania? - Tak, rozmawiałem z nim. Ustaliliśmy spotkanie o czwartej. Jakiś reporter spytał: - O co chodziło teraz? - Ustaliliśmy termin przesłuchania na dziś, na godzinę czwartą. A teraz, jeśli panowie mi wybaczą, muszę już iść, bo czeka mnie jeszcze dużo pracy. Kiedy odeszli na bok z Tomem, Alan spytał: - A co z Kramerem? - W zasadzie nic. Śpieszył się, żeby pobiec do toalety. Czekałem za nim w kolejce. Przez prawie dwie minuty męczyły go jakieś bóle. Biedaczek ma chyba problemy z prostatą. Tłumaczyło to w pełni niepokój Kramera w sali sądowej pod koniec spotkania. Fakt ten nie miał znaczenia, ale mimo to Alan zapamiętał ten szczegół. Idąc przed siebie, doszli do szerokich schodów prowadzących na parter. Za nimi rozległ się nieśmiały głos: - Panie Maitland, czy może pan odpowiedzieć na jeszcze jedno pytanie? - Już tłumaczyłem, że... - zaczął Alan odwracając się i zatrzymał się.

- Chciałabym tylko wiedzieć - powiedziała Sharon Deveraux - gdzie idzie pan na lunch. Zadowolony i zaskoczony Alan spytał: - A ty skąd się wzięłaś? - Byłam w sali. Siedziałam z tyłu. Nie wszystko rozumiałam, ale uważam, że Alan był wspaniały, prawda? - O tak! - powiedział Tom Lewis. - Był po prostu doskonały. Wprost powalił sędziego na kolana. - Zawsze mi się wydawało, że prawnicy powinni konkretnie odpowiadać na pytania, a do tej pory nikt nic mi nie powiedział na temat lunchu. - Jeszcze nic nie planowałem, ale możemy pójść do małej pizzerii koło naszego biura powiedział Alan. Razem schodzili ze schodów. - A może pójdziemy zjeść gorące, tłuściutkie spaghetti w sosie mięsnym, takie dobre, że palce lizać - zaproponował Tom. - Bardzo chętnie - powiedziała Sharon. - Właściwie przyszłam tu, bo Dziadek chciał zaprosić Alana na lunch i porozmawiać o tym co zdarzyło się w sądzie. Alan był gotów pójść z Sharon gdziekolwiek, ale zerknął na zegarek i nie był pewien czy zdąży. - To nie potrwa długo. Dziadek ma apartament w Georgii. Używa go tylko, kiedy jest w mieście. A dziś właśnie jest - zachęcała Sharon. - Czy to znaczy - spytał Tom z ciekawością w głosie - że wynajmuje tam cały czas apartament? - Tak, wiem, to bardzo ekstrawaganckie z jego strony i często mu to mówię. Czasem apartament stoi pusty wiele tygodni. - O, to nic strasznego - powiedział Tom z humorem. - Ja tylko żałuję, że o tym nie pomyślałem. Nie dalej jak przedwczoraj złapał mnie deszcz, kiedy byłem w centrum i mogłem się schronić jedynie w sklepie. Sharon roześmiała się. Zatrzymali się na chwilę. Tom przez chwilę przyglądał się im: Sharon - uśmiechnięta, beztroska, Alan - poważny, błądzący myślami w sali sądowej. Pomimo zewnętrznych różnic pomiędzy nimi, było jakieś ciepło, które łączyło ich oboje. Tom zastanawiał się czy byli tego świadomi. Tom westchnął nostalgicznie do kawalerskich czasów, które minęły. W domu czekała na niego żona w ciąży.

- Pójdę z przyjemnością - powiedział szczerze Alan, ale musimy się trochę pośpieszyć. Muszę być na przesłuchaniu o czwartej. - Alan pomyślał, że wystarczy akurat tyle czasu, aby spotkać się z Senatorem Deveraux. Sharon zwróciła się do Toma: - Pan również z nami pójdzie, prawda? - Nie, dziękuję. Ja tam nie jestem potrzebny, ale odprowadzę was do hotelu - odparł Tom. Z Alanem po jednej, z Tomem po drugiej stronie, Sharon wyszła z budynku Sądu Najwyższego. Na ulicy było przeraźliwie zimno. Wiał bardzo silny, przejmujący wiatr. Sharon szczelnie otuliła się płaszczem. Odczuwała przyjemność czując bliskość Alana. - Wiatr wieje od morza - powiedział Tom. - To chyba najzimniejszy dzień tej zimy. Przeciskali się ulicą Hornby na północny zachód w kierunku Georgii. Sharon jedną ręką przyciskała swój niepraktyczny kapelusz. Powiedziała do Alana: - Za każdym razem na dźwięk słowa „morze” przychodzi mi na myśl Duval. To musi być straszne spędzić tyle czasu na statku. Ten statek jest naprawdę w takim złym stanie jak piszą gazety? - W jeszcze gorszym - odpowiedział Alan. - Czy bardzo byś był zły, gdybyś przegrał tę sprawę? - Byłbym zły jak cholera - odpowiedział Alan z zaciekłością, która zdziwiła jego samego. - Znaczyłoby to tylko, że żyję w podłym kraju, który może odepchnąć dobrego, młodego człowieka, który mógłby być dla naszego kraju cennym nabytkiem... - Jesteś pewny, że byłby cenny? - spytał cicho Tom. - Tak - odpowiedział Alan. - A ty nie? - Nie. Niezupełnie - odpowiedział Tom. - Dlaczego? - spytała Sharon. - Powiedz mi dlaczego - nalegała Sharon. - Nie wiem - powiedział Tom. Doszli do hotelu Georgia i zatrzymali się. Skryli się nieco przed wiatrem za filarem głównego wejścia. W powietrzu była wilgoć zapowiadająca deszcz. - Nie wiem - powtórzył Tom. - Trudno mi to określić słowami. To raczej instynkt mi podpowiada. Alan spytał nagle: - Ale co sprawia, że czujesz w ten sposób? - Kiedy rozmawiałem z kapitanem, próbowałem też porozmawiać z Duvalem. Pytałem ciebie, czy mogę się z nim spotkać, pamiętasz?

Alan skinął twierdząco głową. - No więc rozmawiałem z nim i starałem się go polubić. Ale miałem wrażenie, że gdzieś coś jest nie tak, jakaś słabość. Miałem wrażenie, jakby gdzieś w nim było jakieś pęknięcie. Może to nie jego wina. Może to ta cała sytuacja w jakiej się znalazł. - Jakie pęknięcie masz na myśli? - spytał zaniepokojony Alan. - Powiedziałem ci, że to bardzo trudno określić, ale mam wrażenie, że jak tylko znalazłby się na lądzie jako imigrant, natychmiast rozpadłby się na kawałki. - To wszystko trochę niejasne - powiedziała Sharon. - Wiem. Dlatego wcześniej o tym nie mówiłem. - Myślę, że nie masz racji - powiedział Alan. - Ale nawet jeśli jest tak, jak mówisz, i tak nie zmienia to jego prawnej sytuacji. - Wiem - powiedział Tom. - To właśnie sobie powtarzam. Otulił się szczelnie kołnierzem swego płaszcza i powiedział na pożegnanie: - Życzę powodzenia w dzisiejszych rozmowach.

3. Podwójne drzwi do apartamentu na dwunastym piętrze były otwarte, kiedy Alan i Sharon szli od windy długim, wyłożonym dywanem, korytarzem. Alan czuł podniecającą bliskość z Sharon. Przez otwarte drzwi apartamentu Alan zauważył starszego kelnera w uniformie, który nakrywał duży stół na środku pokoju. Senator siedział w głębokim fotelu tyłem do wejścia, podziwiając przez okno widok portu. Kiedy usłyszał, że Alan i Sharon wchodzą, odwrócił głowę, ale nie wstał. - Sharon, kochanie, witaj, i gratuluję, że udało ci się nakłonić naszego bohatera do przyjścia tu. - Senator podał dłoń Alanowi. - Gratuluję ci, mój chłopcze. Odniosłeś dziś wielki sukces. Alan przywitał się z senatorem i zauważył, jak bardzo zmienił się jego wygląd od ich ostatniego spotkania. Jego twarz straciła swój zdrowy wygląd, a głos swą siłę. - Wcale nie odniosłem sukcesu - powiedział Alan z poczuciem zmieszania. - W żadnym razie. - Nonsens, mój chłopcze. Jesteś bardzo skromny, ale nawet przed chwilą słuchałem peanów na twoją cześć w wiadomościach radiowych. - A co mówili? - spytała Sharon. - Opisali to jako zwycięstwo sił ludzkości nad potworną tyranią naszego istniejącego

Rządu. - Czy oni użyli tych właśnie słów? - spytał Alan. Senator machnął ręką: - Może niedokładnie tak powiedzieli, ale sens ich słów był właśnie taki. A Alana Maitlanda opisano jako wspaniałego prawnika, który wyprowadził w pole przeciwnika. Kelner uwijał się za nimi; Alan zdjął wierzchnie okrycie i podał je kelnerowi, który powiesił je w szafie, po czym dyskretnie wyszedł. Sharon wyszła do sąsiedniego pokoju. Alan śledził ją wzrokiem. Zajął miejsce przy oknie naprzeciwko senatora. - To prawda, że odnieśliśmy chwilową przewagę - powiedział do senatora. - Ale przez własną głupotę, straciłem dużo. - Alan opowiedział o tym, co zdarzyło się w pokoju sędziego i o tym, jak na końcu przechytrzył Butlera. Senator Deveraux pokiwał głową i powiedział: - Ale i tak pańskie wysiłki przyniosły wspaniały efekt. - Tak, to prawda - powiedziała Sharon, która powróciła do pokoju. Miała na sobie miękką, wełnianą suknię. - Alan był po prostu doskonały. Alan uśmiechnął się z rezygnacją. Nie było sensu protestować. - Niemniej, czeka nas jeszcze dużo pracy, zanim wyciągniemy go na ląd, i zanim otrzyma status imigranta. Senator nie skomentował tego. Wpatrywał się w widok portu rozciągający się za oknem. W porcie panował duży ruch. Statki wciąż wpływały i wypływały mając na swych pokładach ludzi i towary. Po chwili senator powiedział: - No cóż, nie jest powiedziane, że uda nam się osiągnąć końcowy cel, to znaczy spowodować, by Duval uzyskał stały pobyt w Kanadzie. Można wygrywać bitwy, a przegrać wojnę. A szczególnie w polityce, trzeba docenić wagę bitew, mój chłopcze. - Myślę, że ten temat już mamy za sobą - powiedział Alan. - Nic nie obchodzi mnie polityka. Chcę zrobić wszystko co możliwe, żeby pomóc temu człowiekowi. - Oczywiście, oczywiście! - powiedział senator z odrobiną irytacji w głosie. - I będzie pan to podkreślał przy każdej okazji. Czasami nie ma nic nudniejszego niż młodzieńcza pewność siebie. Alan zaczerwienił się. - Ale zechce pan wybaczyć staruszkowi, że ucieszą go pańskie czyny, które w innych kręgach wywołują lęk. - To nikomu nie zaszkodzi - powiedział z humorem Alan.

Zadzwonił telefon. Kelner, który do tej pory stał z boku, podniósł słuchawkę. Poruszał się po tym apartamencie z dużą swobodą. Widać było od razu, że nie usługuje senatorowi po raz pierwszy. Senator powiedział do Sharon i Alana: - Zjedzcie sobie lunch, jest przygotowany na stole za wami. Mam nadzieję, że znajdziecie wszystko co trzeba. - Dziękujemy. A ty dziadku? - spytała Sharon. - Może później moje dziecko. Kelner odłożył słuchawkę i powiedział: - Telefon do pana z Ottawy. Dzwoni pan Bonar Deitz. Czy będzie pan rozmawiać tutaj? - Nie. Odbiorę w sypialni. - Staruszek próbował wstać z fotela, ale jakby wysiłek okazał się dla niego za duży, opadł z powrotem na fotel. - Jestem ostatnio zbyt ociężały. Podeszła do niego Sharon i pomagając mu wstać powiedziała: - Nie powinieneś tyle pracować dziadku! - Bzdury! - powiedział senator wspierając się na jej ramieniu. - Czy mogę panu pomóc? - spytał Alan ofiarowując swe ramię. - Nie. Dziękuję chłopcze. Nie jestem jeszcze kaleką. Czasami tylko muszę korzystać z pomocy, żeby pokonać siły grawitacji. Wszedł do pokoju, w którym wcześniej była Sharon. Gdy zniknął za drzwiami, Alan spytał: - Czy wszystko z nim w porządku? - Sama już nie wiem - odpowiedziała. - Nawet gdyby nie było, to i tak nie pozwoli mi nic dla siebie zrobić. Czemu mężczyźni są tak uparci? - Ja nie jestem uparty. - Tylko trochę? - zaśmiała się Sharon. - U ciebie to przychodzi falami. Ale zjedzmy teraz lunch. Na stole był indyk w sosie curry, rosół z krewetek, ozorki w galarecie i inne przysmaki. Starszy kelner pośpieszył im z pomocą. - Dziękujemy, obsłużymy się sami - powiedziała Sharon. - Proszę bardzo, panno Deveraux - kelner skłonił z szacunkiem głową i wycofał się, zamykając za sobą drzwi i zostawiając ich samych. Alan nalał dwie filiżanki rosołu i podał jedną Sharon. Serce mu waliło. - Kiedy już będzie po wszystkim - zapytał powoli - spotkamy się jeszcze kiedyś.

- Mam nadzieję - odpowiedziała Sharon. - Gdybyśmy się nie umówili, krążyłabym cały czas w okolicy sądów. Alan czuł delikatny zapach tych samych perfum, które czuł, kiedy po raz pierwszy spotkali się w domu Sharon. W oczach Sharon widział zadowolenie i, jak sądził, coś jeszcze. Odstawił filiżankę na stół. Wziął też filiżankę Sharon. - Jeszcze nie skończyłam - powiedziała. - Nic nie szkodzi. - Jej filiżankę również odstawił na stół. Wyciągnął ramiona i Sharon podeszła do niego. Objął ją i pocałował delikatnie, ale zdecydowanie. Poczuł słodkie, wspaniałe uczucie, jakby unosił się w powietrzu. Po chwili nieśmiało dotknął jej włosów. - Chciałem to zrobić już w świąteczny poranek. - Ja też. Dlaczego tak dużo czasu ci to zajęło? - spytała Sharon z uśmiechem. Pocałowali się po raz drugi. Jakby z zaświatów doszedł do nich przez niedomknięte drzwi głos senatora, który mówił: - Teraz należy uderzyć... oczywiście będziesz przewodził w Izbie... Howden przyjmie pozycję obronną... doskonale mój chłopcze, doskonale! Dla Alana były to słowa nieważne i nic dla niego nie znaczące. - Nie przejmuj się dziadkiem. On zawsze gada z Ottawą godzinami. - Nic nie mów. Tracimy czas - powiedział Alan. W dziesięć minut później, senator skończył rozmowę, a oni oderwali się od siebie. Po chwili do salonu wolno wszedł senator Deveraux. Ostrożnie usiadł na sofie naprzeciwko stołu. Nawet jeśli zauważył, że ze stołu nic nie ubyło, to nie skomentował tego. Nabrał powietrza, odetchnął głęboko i powiedział: - Otrzymałem właśnie wspaniałe wiadomości. Alan powracał na ziemię i mając nadzieję, że jego głos zabrzmi normalnie spytał: - Czy Rząd się poddał? Czy postanowili wpuścić Duvala do Kanady? - Nie, nie to. Gdyby tak się rzeczywiście stało, trochę popsułoby to naszą strategię. - Co w takim razie? - ciągle drażniło go, że polityka zawsze była na pierwszym miejscu. - Dziadku, powiedz, co się stało! - Jutro w Ottawie Opozycja Parlamentarna odbywa debatę w Izbie Gmin, udzielając pełnego poparcia naszemu młodemu przyjacielowi, Henri Duvalowi. - Myśli pan, że to coś pomoże? - spytał Alan. - Na pewno nie zaszkodzi - powiedział ostro senator. - A poza tym nazwisko twego

klienta wciąż będzie figurowało w nagłówkach gazet. - Tak - przyznał Alan. Pokiwał głową w zamyśleniu. - To na pewno nam się przyda. - Jestem pewien, mój chłopcze, że to pomoże. Pamiętaj w czasie przesłuchania, że inni pracują razem z tobą dla dobra tego człowieka. - Dziękuję senatorze. Będę pamiętał. - Alan spojrzał na zegarek i postanowił już wyjść. Cały czas czuł obok siebie bliskość Sharon. Podszedł do szafy, aby zabrać swój płaszcz. - A jeśli chodzi o dzisiejsze popołudnie - powiedział cicho senator - chciałbym coś zasugerować. Wkładając płaszcz Alan spytał: - Co takiego? Oczy senatora zamigotały rozbawieniem. - Byłoby dobrze, gdybyś przed przesłuchaniem zdążył zetrzeć ślady szminki.

4. Za pięć czwarta urzędnik w Urzędzie Imigracyjnym wprowadził Alana Maitlanda do sali konferencyjnej, gdzie miało odbyć się przesłuchanie. Alan zauważył, że był to duży pokój, ściany miał obite boazerią sięgającą aż do sufitu. Na środku stał zwykły stół, a dookoła niego ustawionych było pięć drewnianych krzeseł. Na stole przed każdym krzesłem leżał notatnik i zatemperowany ołówek. Wzdłuż stołu symetrycznie rozstawione były popielniczki. Na mniejszym stoliczku stały szklanki i dzbanek z wodą z lodem. Żadnych innych mebli nie było. W sali siedziały już trzy inne osoby. Jedną była ruda dziewczyna, stenografistka. Siedziała nad otwartym notatnikiem, gotowa do pisania. Drugą osobą był pan Butler, który, niby od niechcenia, siedział przy narożniku stołu. Rozmawiał z nim rosły mężczyzna ze starannie przystrzyżonymi wąsami, który dziś rano towarzyszył Kramerowi. Pierwszy zauważył Alana Butler. - Witamy i gratulujemy! - z szerokim, ciepłym uśmiechem wyciągnął rękę do Alana. Zgodnie z tym co piszą popołudniówki jesteśmy teraz w towarzystwie bohatera tłumów. Czytał pan na pewno prasę? Lekko zmieszany Alan odpowiedział: - Tak, czytałem. - Po wyjściu od Senatora kupił dwie gazety - Post i Colonist. W obydwu, to co zdarzyło się rano było głównym tematem dnia. Wiele było zdjęć Alana. Dan

Orliffe w swoim reportażu użył takich stwierdzeń jak: „błyskotliwe posunięcia prawne”, „mistrzowskie zagranie Maitlanda”, „zwycięstwo taktyczne”. Colonist nie był może aż tak entuzjastyczny, ale podał wszystkie fakty zgodnie z prawdą. - No cóż - powiedział Butler z humorem. - Gdzie bylibyśmy my, prawnicy, bez prasy. A przy okazji. Czy zna pan pana Tamkynhila? - Nie, chyba nie - powiedział Alan. - George Tamkynhil - przedstawił się mężczyzna z wąsami. Podali sobie ręce. Reprezentuję Urząd Imigracyjny. Będę prowadził przesłuchanie. - Pan Tamkynhil jest bardzo prawym człowiekiem - powiedział Butler. - I ma bardzo dużo doświadczenia w tych sprawach. - Miło mi - powiedział Alan. Poczekamy, zobaczymy, pomyślał. Cieszył się, że to nie Kramer będzie prowadził przesłuchanie. Usłyszeli ciche pukanie i drzwi otworzyły się. Umundurowany oficer imigracyjny wprowadził do sali Henri Duvala. Gdy Alan spotykał Duvala wcześniej, zawsze był on ubrany w poplamione ubranie, sam był niedomyty, miał włosy w nieładzie. Dziś wyglądał zupełnie inaczej. Był czysty, wyszorowany, świeżo ogolony, miał uczesane włosy. Jego strój był prosty płócienne połatane spodnie, marynarska granatowa bluza i płócienne buty wyrzucone pewnie przez innego członka załogi. Jak zwykle na twarzy miał wyraz skupienia: głęboko osadzone, inteligentne oczy, za którymi kryła się ostrożność. Pan Tamkynhil skinął głową i oficer zniknął za drzwiami. Henri stał przy drzwiach i przyglądał się zgromadzonym. Alana dostrzegł na końcu i powitał go ciepłym uśmiechem. - Jak się masz Henri? - spytał go Alan. Przysunął się do niego i położył mu rękę na ramieniu. - Ja dobrze, naprawdę dobrze - odpowiedział Duval i z nadzieją w oczach spytał: - Ja teraz pracować w Kanadzie i zostać? - Nie Henri, na razie jeszcze nie - odpowiedział Alan. - Ale ci panowie tu są po to, by zadawać ci pytania. To jest przesłuchanie. Młody człowiek rozejrzał się dookoła i bojaźliwym głosem spytał: - Ty zostać ze mną? - Tak, Henri. Zostanę - odpowiedział Alan. - Panie Maitland - przerwał Tamkynhil.

- Słucham. - Jeśli ma pan ochotę być ze swym klientem sam na sam przez chwilę, możemy wyjść. - Dziękuję bardzo, ale chyba nie ma takiej potrzeby. Chciałbym mu jednak wytłumaczyć... - Oczywiście, bardzo proszę. - Henri, to jest pan Tamkynhil z Urzędu Imigracyjnego Kanady. A to jest pan Butler prawnik. - Kiedy Alan mówił, Duval przenosił wzrok z jednego mężczyzny na drugiego, a każdy z nich uprzejmie skłaniał głowę. - Będą zadawali ci pytania i na każde musisz odpowiedzieć szczerze i zgodnie z prawdą. Jeśli czegoś nie zrozumiesz, powiedz, a postaram się ci wytłumaczyć. Ale nie możesz niczego ukrywać. Rozumiesz? Duval energicznie pokiwał głową: - Ja mówić prawdę. Cały czas prawdę. Zwracając się do Alana, Butler powiedział: - Jeśli o mnie chodzi nie będę zadawał żadnych pytań. Jestem tu w roli obserwatora. Można powiedzieć, że jestem tu po to, by dopilnować, czy przestrzega się prawa. - To tak jak ja - powiedział Alan. Tamkynhil zajął miejsce u szczytu stołu: - Panowie, jeśli jesteście gotowi, myślę, że możemy zacząć. Alan i Duval usiedli razem po jednej stronie stołu, a Butler i stenografistka po drugiej. Tamkynhil otworzył teczkę z dokumentami i zaczął wolno i wyraźnie czytać: - Niniejsze przesłuchanie odbywa się zgodnie z Aktem o Imigracji w budynku Urzędu Imigracyjnego Kanady, w Vancouver, czwartego stycznia. Przesłuchującym jest George Tamkynhil, mianowany przez Ministra do spraw Uchodźctwa i Imigracji, zgodnie z punktem pierwszym paragrafu jedenastego Aktu o Imigracji. Reszta dokumentu odczytana była szybko i donośnie. To wszystko było tak bardzo poprawne, pomyślał Alan. Nie bardzo liczył na to, aby to przesłuchanie mogło coś zmienić. Było mało prawdopodobne, że Urząd zmieni swoje stanowisko pod wpływem rozmowy, którą sam kontrolował. Tym bardziej, że żadne nowe okoliczności nie wynikną. Niemniej należało pilnować, aby procedurom prawnym stało się zadość. Jeszcze teraz zastanawiał się, czy jego wysiłki do tej pory coś dały. A w takich sytuacjach należało robić najpierw jeden krok i mieć nadzieję, że coś przyniesie, zanim podejmie się następny. Kiedy Tamkynhil skończył zwrócił się do Duvala: - Czy rozumie pan dlaczego to przesłuchanie się odbywa. - Tak, tak. Rozumiem - odpowiedział chętnie Duval.

- Jeśli wyraża pan taką wolę to na własny koszt może pan mieć swego pełnomocnika, podczas tego przesłuchania. Czy obecny tu pan Maitland jest pana pełnomocnikiem? - Tak. - Czy może pan złożyć przysięgę na Biblię? - Tak. Duval zgodnie ze znaną mu procedurą potwierdził, że będzie mówił tylko prawdę, a stenografistka zapisała „Henri Duval zaprzysiężony”. Tamkynhil odłożył na bok swoje notatki i przygładził wąsy. Alan wiedział, że od tej pory pytania nie będą formalne. - Jakie jest pańskie poprawne nazwisko? - Moje nazwisko Henri Duval. - Czy kiedykolwiek używał pan innego nazwiska? - Nigdy. To nazwisko dać mi mój ojciec. Ja go nie widzieć. Moja matka mi mówić. - Gdzie pan się urodził? Było to powtórzenie rozmów jakie przeprowadzili z Duvalem najpierw Dan Orliffe, a potem Alan Maitland od czasu jego przyjazdu, dwanaście dni wcześniej. Krótkie pytania i odpowiedzi rytmicznie następowały po sobie. Alan zauważył, że Tamkynhil doskonale prowadził to przesłuchanie. Jego pytania były proste, bezpośrednie i wypowiedziane spokojnym tonem. Starał się rozpatrywać wydarzenia zgodnie z chronologią. Gdy nastąpiło jakieś niezrozumienie z powodu bariery językowej, Tamkynhil spokojnie wyjaśniał i powtarzał pytanie jeszcze raz. Ani przez moment nie było w jego głosie pośpiechu, zniecierpliwienia, próby wykazania wyższości, ani żadnych pułapek. Ani razu Tamkynhil nie podniósł głosu. Każde pytanie i odpowiedź były skrzętnie zanotowane przez stenografistkę. Protokół przesłuchania będzie wzorem poprawności i niemożliwe będzie kwestionowanie zeznań, albo szukanie błędu. Butler był tego samego zdania. Dawał temu wyraz potakując od czasu do czasu. Opowieść Duvala była taka jaką Alan już znał z wcześniejszych rozmów: urodziny Duvala na nieznanym statku; powrót do Djibouti; wczesne dzieciństwo - wędrówki i bieda, ale miał przynajmniej miłość matki... potem, kiedy miał sześć lat, śmierć matki. Później przeraźliwa samotność: zwierzęca wegetacja wśród obcych ludzi, staruszek somalijski, który udzielił mu schronienia. I znowu wędrówki, ale tym razem samotne. Z Etiopii do Somalii Brytyjskiej... z powrotem do Etiopii... podróże z wielbłądami; jedzenie w zamian za pracę; przekraczanie

granic z innymi dziećmi... A kiedy przestał już być dzieckiem odrzucenie przez Somalie Francuską, którą uważał za swój dom. Przytłaczające poczucie, że nie ma nic i nigdzie nie należy. Oficjalnie nieistniejący, bez żadnych dokumentów. Ucieczka do Massawy; po drodze kradzież; pościg za nim na targu; ucieczka; strach; włoski statek. Gniew włoskiego kapitana; okrucieństwa załogi; prawie śmierć głodowa; i w końcu ucieczka... doki w Bejrucie; strażnicy; znowu strach doprowadzający Duvala na kolejny statek. Vastervik; kapitan Jaabeck; po raz pierwszy spotkanie z łagodnością; próby zostawienia go na lądzie; odmowy; Vastervik jako więzienie... długie dwa lata; rozpacz; ciągłe odtrącanie; wszędzie szczelnie zamknięte drzwi; Europa, Środkowy Wschód, Anglia, Stany Zjednoczone wszyscy chełpią się swoją wolnością... Kanada - jego ostatnia nadzieja. Alan wysłuchał tego wszystkiego jeszcze raz i pomyślał, że taka historia może wzruszyć każdego, kto ją usłyszy. Alan obserwował Tamkynhila. Na jego twarzy na pewno malowało się współczucie. Dwukrotnie przerwał zadawanie pytań i zawahał się, zastanawiał się i gładził wąsy. Czy to wzruszenie powodowało przerwę w rozmowie? Butler nie uśmiechał się już. W skupieniu przyglądał się swym dłoniom. Ale czy współczucie ma tu w ogóle znaczenie? Minęły właśnie dwie godziny. Przesłuchanie dobiegało końca. Tamkynhil zapytał: - Gdyby mógł pan zostać w Kanadzie, co chciałby pan robić? Młody człowiek, mimo tak długiej rozmowy, nadal chętnie odpowiadał na pytania. - Ja iść szkoła najpierw. Potem praca. Ja pracować dobrze. - Czy ma pan jakieś pieniądze? - Mam siedem dolarów i trzydzieści centów - z dumą odpowiedział Duval. Były to pieniądze jakie zebrali kierowcy autobusów w dzień Bożego Narodzenia. - Czy ma pan jakieś osobiste rzeczy? - Tak proszę pana. Wiele. To ubranie, radio, zegar. Ludzie przysyłają mi to i owoce. Oni dawać mi wszystko. Dobrzy ludzie. W ciszy, która teraz nastała, słychać było jak stenografistka przewróciła kartkę. - Czy ktoś ofiarował panu pracę? - zapytał w końcu Tamkynhil. Tu wtrącił się Alan: - Może ja odpowiem na to pytanie. - Proszę.

Alan poszperał w swej teczce i wyjął dwie kartki papieru. - W ciągu ostatnich kilku dni otrzymałem wiele listów. Na chwilę uśmiech powrócił na twarz Butlera. - O, tego jestem pewien - powiedział. - Są tam dwie konkretne oferty pracy: jedna z firmy Veterans Foundry, druga z Columbia Towing. Chcą Duvala jako pomocnika dokowego. - Dziękuję - powiedział Tamkynhil i przeczytał listy, po czym podał je stenografistce i poprosił by zanotowała nazwiska. Kiedy zwrócono mu listy, oficer przesłuchujący spytał: - Czy chce pan jeszcze porozmawiać ze swym klientem? - Nie. - Cokolwiek nastąpi teraz, procedura była tak prawidłowa, jak można było sobie tego życzyć. Tamkynhil znów pogładził wąsy i otworzył usta, jakby chciał coś powiedzieć. Zamiast tego jednak, przyjrzał się dokumentom, które miał przed sobą i wyjął jeden druk. Zaczął go wypełniać, podczas gdy inni oczekiwali w milczeniu. Tamkynhil spojrzał bezpośrednio na Duvala. - Panie Duval - powiedział i skierował wzrok na druk przed sobą. Dalej czytał cicho. Na podstawie danych zgromadzonych w czasie niniejszego przesłuchania decyduję, że nie może pan wjechać do Kanady, ani w niej pozostać. Należy pan do grupy, która nie ma prawa wstępu do tego państwa, a jest ona wyszczególniona w punkcie (t) paragrafu 5 Aktu o Imigracji. Nie spełnia pan wymogów określonych w punktach 1, 3 i 8 paragrafu 18 Przepisów imigracyjnych. Tamkynhil przerwał na chwilę i znów spojrzał na Duvala. Dalej czytał stanowczym tonem: - Niniejszym, nakazuję zatrzymanie pana, i deportowanie do miejsca, z którego przybył pan do Kanady, lub do kraju, którego jest pan obywatelem, albo do kraju wskazanego przez Ministra... Zatrzymany i deportowany... punkt (t) paragrafu 5... punkty 1, 3, 8 paragrafu 18, Alan pomyślał, że stroimy nasze barbarzyństwo w uprzejmość i nazywamy to cywilizacją. Jesteśmy Poncjuszami Piłatami, którzy oszukują siebie, że żyją w chrześcijańskim kraju. Wpuszczamy do kraju setki różnych imigrantów i bijemy się w piersi wierząc we własną wielkość. Ale ignorujemy miliony innych, których zniszczyła wojna, na której wzbogaciła się Kanada. Poprzez stosowanie wybiórczej imigracji i odmawianie wiz skazujemy na biedę a czasami śmierć wiele rodzin. Wtedy zamykamy oczy i zatykamy nosy, by nie widzieć i nie

czuć. Odrzucamy, odpychamy istotę ludzką i zawsze znajdujemy świetne usprawiedliwienia naszych czynów. Na usprawiedliwienie wszystkiego co robimy, każdej hipokryzji mamy odpowiednie paragrafy i przepisy. Alan odepchnął krzesło i wstał. Chciał jak najszybciej wydostać się na zewnątrz, poczuć zimny wiatr, świeże powietrze... Henri Duval spojrzał na niego przerażonym wzrokiem i wypowiedział jedno krótkie słowo. - Nie? - Nie, Henri - wolno powiedział Alan i pokręcił głową. Położył rękę na ramieniu Duvala i dodał: - Przykro mi. Chyba zapukałeś do niewłaściwych drzwi.

13. Izba Gmin - Więc powiedział pan już o tym w Gabinecie - powiedział Brian Richardson. - I jak oni to przyjęli? - Richardson przetarł dłonią zmęczone oczy. Od czasu powrotu Premiera z Waszyngtonu, przywódca partii spędził większość czasu za biurkiem. Swój gabinet opuścił dziesięć minut temu, aby pojechać taksówką na Parliament Hill. James Howden patrzył dłuższy czas przez okno swojego biura. Obserwował ruch na dziedzińcu. Przed chwilą przyszedł i wyszedł ambasador. Pojawiło się też trzech senatorów, którzy przemierzyli dziedziniec jak trzej mędrcy. Jak cień przemknął też kleryk w habicie. Kręciło się też wielu dziennikarzy. Członkowie Parlamentu powracali z lunchu albo z przechadzki i powracali tu jak do domu. Były także rzesze turystów, którzy robili sobie zdjęcia przy policji konnej. Co to wszystko znaczy, pomyślał Howden. Czym to wszystko się skończy? Wszystko dookoła nas wydaje się takie trwałe: nasz nieustanny pochód przez wieki; nasze budowle; nasze systemy rządów; nasza era oświecenia - tak przynajmniej to teraz określamy. A to wszystko jest przecież tak nietrwałe, a sam człowiek jest tak kruchy. Po co walczymy, staramy się, męczymy się, skoro to wszystko czas obróci w nicość. Nie znał na to odpowiedzi. Na to chyba w ogóle nie było odpowiedzi. Głos przywódcy partii przywołał go do rzeczywistości. - Jak oni to przyjęli? - powtórzył pytanie Brian Richardson. Spotkanie wszystkich członków Gabinetu odbyło się dzisiaj wczesnym rankiem. Odwracając się od okna Howden spytał: - Co przyjęli? - Akt Unii oczywiście, a cóż by innego. James Howden zastanowił się, zanim odpowiedział. - To dziwne, że pytasz „a cóż by innego”. Co do Aktu Unii, większość przyjęła go zaskakująco dobrze. Pewnie później będą jeszcze na ten temat spory, ale na razie... - To tak jak przypuszczaliśmy. - W pewnym sensie tak. Ale ludziom czasem łatwiej jest zaakceptować wielkie zmiany niż małe. - To dlatego, że są ograniczeni. - Niekoniecznie. - Cynizm Richardsona czasem działał Howdenowi na nerwy. - To ty

udowadniałeś, że idziemy w kierunku tego Aktu już od dłuższego czasu. Co więcej warunki jakie teraz wynegocjowałem są bardzo korzystne dla Kanady. - Premier przerwał na chwilę, potarł nos i mówił dalej: - Ale dziwne w tym dzisiejszym posiedzeniu Gabinetu było to, że większość bardziej była zainteresowana tym imigracyjnym przypadkiem w Vancouver. - Wszyscy są tym bardzo zainteresowani. Widziałeś dzisiejszą prasę? Premier skinął głową wskazując jednocześnie krzesło dla Richardsona. - Ten Maitland, adwokat z Vancouver, przysporzył nam nie lada kłopotów. Co wiemy na jego temat? - Sprawdziłem go. To młody, dość inteligentny facet, bez żadnych powiązań partyjnych. - Może jeszcze nie ma tych powiązań. Ale sprawa jaką prowadzi daje mu szansę na nowe układy. Czy jakoś można się do niego zbliżyć; zaproponować mu jakieś stanowisko po wyborach w zamian za to, żeby nie był taki gorliwy. Richardson pokręcił głową. - To zbyt ryzykowne. Dowiadywałem się i jedynej rady jakiej mi udzielono, to żebym trzymał się z daleka. On jest taki, że obróciłby to potem przeciwko nam. Howden pomyślał, że też był taki w młodości. - No dobrze, a co jeszcze możesz zaproponować? Przewodniczący partii zawahał się. Od trzech dni i trzech nocy, od kiedy Milly Freedeman pokazała mu tę nieszczęsną fotokopię świadczącą o układach Premiera z Harveyem Warrenderem, Richardson zastanawiał się nad rozwiązaniem. Gdzieś musiał istnieć przecież jakiś haczyk na Warrendera. Nawet szantażyści mają tajemnice, które według nich nie powinny ujrzeć światła dziennego. Wiele było takich osób w polityce, których sekrety powierzono Richardsonowi, albo na które natknął się przypadkiem. W jego zamkniętym sejfie, w niedużym brązowym zeszycie, wszystkie te sekrety były spisane specjalnym szyfrem, który tylko on umiał odczytać. Ale w brązowym zeszycie pod nazwiskiem Warrendera nie było nic oprócz nowego hasła, które pojawiło się tam dzień lub dwa wcześniej. Ale... mimo wszystko... jakiś haczyk musi gdzieś istnieć. A znaleźć go może tylko on sam. Przez ostatnie trzy dni i noce jego umysł ciężko pracował, aby przywołać w pamięci słowa, zdarzenia, osoby, miejsca, stwierdzenia. Proces ten zawsze przynosił dobre efekty, ale tym razem nie dał nic. Chociaż przez ostatnią dobę miał dziwne wrażenie, że jest gdzieś blisko znalezienia

czego szuka. Był pewien, że coś było. I już prawie to miał. Może jakaś twarz, wspomnienie, słowo wyzwoli to, co wiedział. Zastanawiał się jak długo będzie musiał czekać. Miał ochotę wyjawić Howdenowi, że wie o jego dziewięcioletnim układzie z Warrenderem; miał ochotę na szczerą i otwartą rozmowę. Oczyściłoby to atmosferę i może razem wymyśliliby coś przeciw Warrenderowi. Ale wtedy musiałby wmieszać w to Milly, która była teraz w sąsiednim pokoju i strzegła ich spokoju. Premier jeszcze raz powtórzył pytanie: - Co jeszcze możesz zaproponować? - Jest na to bardzo proste lekarstwo. To samo, które proponowałem już wcześniej. - Jeśli masz na myśli to, że powinniśmy wpuścić go do kraju ze statusem imigranta, to nie wchodzi w tej chwili w grę. Określiliśmy już swoje stanowisko i musimy się go trzymać. Jeśli się wycofamy, będzie to przyznanie się do słabości. - Jeśli Maitland dobrze się postara, sąd może unieważnić twoją decyzję. - Nie! Na pewno nie, jeśli sprawę poprowadzi się właściwie. Zamierzam porozmawiać z Warrenderem na temat tego człowieka, który to prowadzi w Urzędzie imigracyjnym. - Nazywa się Kramer. Przebywa tam tymczasowo. Chyba trzeba go będzie odwołać. Doświadczony człowiek nie zgodziłby się nigdy na specjalne przesłuchanie. W gazetach piszą, że on sam to zaproponował, po tym jak nie przyznano habeas corpus - i dodał gniewnie: - I przez taką głupotę cała sprawa znów wróciła na łamy gazet. - Może lepiej poczekaj aż sam tam pojedziesz. Wtedy sam będziesz mógł go ochrzanić. Widziałeś już plan? - Tak - powiedział Howden i podszedł do swego zarzuconego papierami biurka. Zasiadł w fotelu i otworzył teczkę z dokumentami. - Przygotowałeś całkiem niezły plan, jak na tak niewiele czasu. Howden przejrzał listę. Za dziesięć dni ma mieć spotkanie w Izbie Gmin. Ma wydać oświadczenie dotyczące Aktu Unii. Przez pięć dni miał jeździć po kraju i wygłaszać przemowy. Miał to być okres kampanii. Pojutrze miał zacząć w Toronto, a skończyć w Quebec City i Montrealu. W międzyczasie będą spotkania w Fort William, Winnipeg, Edmonton, Vancouver, Calgary i Regina. Richardson powrócił jeszcze na chwilę do tematu posiedzenia Gabinetu. - Wspominałeś, że na posiedzeniu mówiło się o sprawie Duvala i o Akcie Unii. Czy powstały jakieś nowe wnioski? - Nie. Poza tym, że jak Opozycja rozpocznie dziś debatę w Izbie na ten temat, to w imieniu Rządu będzie mówił Harvey Warrender, a ja najwyżej mogę się wtrącić.

- Mam nadzieję, że bardziej dyskretnie niż wczoraj - powiedział z uśmiechem Richardson. Howden aż cały poczerwieniał. - Ta uwaga jest nie na miejscu. To, co powiedziałem na lotnisku było niepotrzebne. Przyznaję. Ale każdy ma prawo popełniać błędy. Nawet tobie od czasu do czasu to się zdarza. - Tak, wiem. Na przykład teraz - powiedział Brian Richardson pocierając czubek nosa. Już prawie normalnym głosem Howden powiedział: - Może Warrender sam da sobie radę. Pomyślał, że jeśli Harvey będzie mówił tak przekonywująco jak na posiedzeniu Gabinetu, być może pozyska stracone punkty dla Rządu i partii. Odpierał dziś ataki innych ministrów na Urząd Imigracji w sposób rozumny i logiczny. Nawet sposób jego zachowania był bez zarzutu. Chociaż nigdy nie wiadomo, kiedy u niego nastąpi nagła zmiana nastroju. Premier znowu wstał. Stanął plecami do Richardsona, a twarzą do okna. Na dworze było mniej ludzi. Większość pewnie czekała już w budynku, bo posiedzenie Izby Gmin miało się za chwilę rozpocząć. - Czy przepisy pozwalają na debatę w Izbie parlamentu? - spytał Richardson. - Na ogół nie - odpowiedział Howden nie odwracając się. - Ale Opozycja ma dziś prawo wybrać jeden temat pod dyskusję. Plotka głosi, że Bonar Deitz wybierze temat imigracji. Richardson westchnął. Wyobraził sobie wiadomości radiowe i telewizyjne dziś wieczorem i jutro rano. Ktoś delikatnie zapukał do drzwi. Weszła Milly. Howden odwrócił się do niej. - Już prawie w pół do. Jeśli masz zamiar iść... - powiedziała Milly. Potakująco skinęła głową do Richardsona. Przed wejściem wsunął jej do ręki kartkę, na której było napisane: „Będę dzisiaj o siódmej. To bardzo ważne.” - Tak - odpowiedział Premier. - Już idę. Usłyszeli właśnie jak zegar na Peace Tower wybijał godzinę.

2. Dźwięcznym i donośnym głosem mówca Izby kończył właśnie modlitwę, gdy Howden wszedł do sali. Jak zwykle, starał się swoją mową zrobić duże wrażenie. Howden słyszał właśnie dobrze znane słowa... „błagamy Cię Panie... szczególnie dla Gubernatora Generalnego, Senatu i Izby Gmin... żebyś ją pobłogosławił i poprowadził ich zamierzenia...

żeby spokój i szczęście, prawda i sprawiedliwość, wiara i pobożność żyły w nas na wieki wieków... Takie wielkie słowa, pomyślał Howden, wypowiadane po angielsku i francusku, jakby Bóg był dwujęzyczny. Szkoda, że za chwilę zostaną zapomniane i dadzą miejsce zwykłym politycznym swarom. Rozległy się głośne „amen”, zaintonowane przez jednego z Urzędników Izby, co było jego specjalnym przywilejem. Teraz wchodzili inni ministrowie i członkowie Izby. Zajmowali miejsca i sala powoli napełniała się. Howden wymieniał krótkie uwagi z członkami Gabinetu i odpowiadał skinieniem głowy tym, którzy zauważyli jego obecność. Zanim wszedł do sali poczekał aż zapełnią się miejsca na galerii. Na sali jak zwykle było zamieszanie, kiedy wchodził Premier. Wszyscy odwracali głowy i przyglądali się. Niby nie świadom uwagi jaką przyciągał, Howden schodził wolno do pierwszego rzędu, gdzie było miejsce przeznaczone dla Rządu. Zasiadał tam on i Stewart Cawston, który był już na miejscu. James Howden ukłonił się mówcy i zajął miejsce. Po jakimś czasie dopiero skinął głową Bonarowi Deitzowi, liderowi Opozycji, który siedział naprzeciwko głównej nawy. Rozpoczęła się rutynowa seria pytań do ministrów. Ktoś z Nowej Funlandii był niezadowolony z powodu wielkiej ilości martwych dorszy zaśmiecających wybrzeża Atlantyku i pytał co Rząd zamierza w tej sprawie zrobić. Minister Rybołówstwa rozpoczął właśnie długi wywód na ten temat. Siedzący obok Premiera Uśmiechnięty Stu powiedział szeptem: - To pewne, że Bonar Deitz wybrał temat Imigracji. Mam nadzieję, że Harvey da sobie radę. James spojrzał za siebie na drugi rząd ławek przeznaczonych dla członków Rządu, gdzie zasiadał Harvey Warrender. Jego twarz nie wyrażała żadnego zniecierpliwienia ani zdenerwowania, poza tym, że od czasu do czasu, drgały mu mięśnie twarzy. Wszyscy pytający omijali temat Duvala. Zostawiali go dla Opozycji, która za kilka minut, będzie mogła bombardować Rząd pytaniami na ten temat. Howden z przerażeniem zauważył, że galeria dla prasy jest szczelnie wypełniona ludźmi. Jak tylko skończyły się pytania, Uśmiechnięty Stu wstał i poprosił mówcę, by udzielił głosu Opozycji. W chwilę potem Bonar Deitz poderwał się na równe nogi. - Wysoka Izbo - zaczął Bonar Deitz i zaraz przerwał. Spojrzał wyczekująco na

mówcę, który skinieniem głowy dał znak, że ma mówić. Deitz nadal milczał i patrzył w sufit jakby szukał w nim natchnienia. - Nieudolność naszego Rządu nigdzie chyba nie jest bardziej widoczna niż w polityce imigracyjnej i w codziennym rozwiązywaniu spraw imigracyjnych. Mam wrażenie, że Rząd i Ministerstwo do spraw Uchodźctwa i Imigracji czerpie swoje zasady z XIX wieku, gdzie niewiele było miejsca dla zwyczajnych humanitarnych odruchów. Dobrze zaczął, pomyślał Howden. Nie wziął tego jednak z sufitu, bo kolejne opozycje używały niemalże tych samych słów w tej formie czy w innej. Przyszło mu na myśl, żeby napisać kartkę do Harveya Warrendera. „Podaj przykłady, gdzie Opozycja działała zgodnie z tą samą procedurą, kiedy była przy władzy. Postaraj się zdobyć szczegóły.” Złożył kartkę, przywołał chłopca na posyłki i podał mu ją. Po chwili Harvey skinął potakująco głową w stronę Howdena i sięgnął do dokumentów, które leżały przed nim. Tak właśnie powinno być - pomyślał Howden. Bonar Deitz mówił dalej: - Dobrym tego przykładem jest tragiczny przypadek, który ma obecnie miejsce. Zignorowane zostały tutaj podstawowe zasady humanitaryzmu, a także naruszono prawa jednostki. Kiedy Deitz na chwilę przerwał po stronie Opozycji rozległy się gromkie okrzyki aplauzu. Po stronie Rządu ktoś powiedział: - Aż żal cię słuchać. Przez moment lider Opozycji zawahał się. Bezład jaki panował w Izbie Gmin nigdy nie miał dla niego zbyt wielkiego znaczenia. Od czasu, kiedy został wybrany na Członka Parlamentu, wiele lat temu, Izba Gmin zawsze stanowiła dla niego sportową arenę, na której przeciwnicy zwalczają się nawzajem i starają się zdobyć przewagę przy każdej okazji. Tu rządziły proste prawa. Jeśli coś było popierane przez twoją partię, było dobre. Jeśli popierała to partia przeciwników, automatycznie było to złe. Rzadko było coś pomiędzy. Ponadto, wątpliwości co do własnego stanowiska lub rozważania czy może przeciwna partia tym razem ma słuszność, poczytywane były jako nielojalność i złe nastawienie do partii. Lojalność w stosunku do partii miała się objawiać między innymi okrzykami aplauzu i uderzaniem w blat stołu, na wzór rozhukanych uczniaków. - Aż żal cię słuchać - powtórzył się okrzyk. Instynktownie Deitz czuł, że nie należy odpowiadać na ordynarne i głupie zaczepki. Ale nie wytrzymał. Wiedział, że ci, którzy go popierają czekają na jakiś odzew:

- Nie chcecie słuchać, bo Rząd, który popieracie już od dawna nie słucha narodu. Pogroził palcem ludziom zebranym po przeciwnej stronie sali. - Ale nadejdą jeszcze czasy, kiedy nasze poglądy dotyczące świadomości narodowej będą musiały zostać wysłuchane. Nie był zbyt z siebie zadowolony. Premier chyba zrobiłby to lepiej. Ale przynajmniej słychać było głośne walenie w stoły ze strony jego popleczników. Z drugiej strony rozlegały się okrzyki: - Czyżbyś ty uważał się, za świadomość narodu? - Spokój, spokój - uciszał Mówca. Po chwili gwar przycichł. - Miałem na myśli sumienie narodu, ale powiem wam, co mówi mi moje własne sumienie. Mówi mi, że jesteśmy jednym z najbogatszych i najsłabiej zaludnionych państw na świecie, a mimo to, jak informuje nas Rząd, nie ma tu miejsca na jeszcze jednego biednego, samotnego człowieka... Deitz zdawał sobie sprawę, że jest zbyt brawurowy w swych wypowiedziach. Kiedy jakakolwiek partia doszłaby do władzy, natychmiast okazałoby się, że polityczne naciski by ograniczyć imigrację, są zbyt silne, by można je było zignorować. Jeszcze kiedyś może pożałować swych płomiennych słów. Ale czuł wyraźnie, że drażnią go wszystkie polityczne kompromisy. Dziś zamierzał wyraźnie powiedzieć co myśli i jeśli trzeba, ponieść tego konsekwencje. W galerii dla prasy Deitz zauważył pochylone głowy dziennikarzy. Bonar Deitz nadal błagał o łaskę dla Henri Duvala, mało znaczącego człowieka, którego nigdy nie spotkał. Howden słuchał go teraz tylko jednym uchem. Patrzył na zegar i myślał, że większość dziennikarzy powinna opuścić salę lada chwila, żeby zdążyć z artykułami przed zamknięciem głównych wydań swych gazet. Deitz mówił dalej: - Są oczywiście chwile, kiedy przestrzeganie praw humanitaryzmu musi mieć pierwszeństwo nad upartym trzymaniem się litery prawa. Premier wstał: - Wysoka Izbo! Czy lider Opozycji może odpowiedzieć na jedno pytanie? Deitz zawahał się, ale nie wypadało mu odmówić, więc uprzejmie odpowiedział: - Tak. - Czy lider Opozycji sugeruje, że Rząd powinien zignorować prawo, prawo swego kraju, ustanowione przez Parlament? Przeszkodziły mu okrzyki strony przeciwnej:

- Dać spokój z pytaniami. To jest przemowa. A jego ludzie z kolei krzyczeli: - Spokój! Słuchajcie pytania! Czego się boicie? Bonar Deitz powstał. - Przechodzę właśnie do sedna mojego pytania - powiedział Howden. - A wygląda ono tak - zrobił krótką przerwę, aby wszyscy ucichli i powiedział: Ponieważ jest jasne, że ten nieszczęśliwy człowiek nie może w żaden sposób być przyjęty w Kanadzie, pytam lidera Opozycji, czy jest za tym, by sprawę skierować do Organizacji Narodów Zjednoczonych? W każdym razie zamierzeniem Rządu jest przedstawić tę sprawę jak najszybciej w Organizacji Narodów Zjednoczonych... Nagle wybuchł hałas. Przez salę przetaczały się oskarżenia i ataki. Deitz miał nabiegłe krwią oczy, był wściekły i powiedział tylko: - To jest chwyt... I był to chwyt. Dziennikarze przepychali się do wyjścia. Przerwanie mowy Deitza i obwieszczenie były doskonale utrafione w czasie... Łatwo było przewidzieć jakie zdanie zdominuje wiadomości: „Sprawa Henri Duvala w Organizacji Narodów Zjednoczonych", jak powiedział Premier dzisiaj w Izbie Gmin”. Zdanie to okrąży cały kraj. Na pewno wspomną też o przemowie Deitza, ale będzie to już sprawa drugorzędna. Premier był zachwycony. Sporządził notatkę dla Arthura Lexingtona „Napisz list”. Jeśli będą go później pytać musi powiedzieć, że obietnica skierowania sprawy do ONZ poparta jest odpowiednim pismem. Bonar Deitz kontynuował swą przerwaną przemowę. Ale nie miała ona już takiej siły. Wiedział o tym Howden i czuł to Deitz. Kiedyś, dawno temu Premier lubił i szanował Deitza, mimo że dzieliły ich różnice ideologiczne. Wydawało się, że Deitz był człowiekiem z charakterem, że był niezmiernie konsekwentny w swych działaniach, a przy tym uczciwy. Trudno było tego nie podziwiać. Ale teraz stosunek Howdena do niego zupełnie się zmienił i Howden traktował go wręcz z pogardą. Spowodowały to działania samego Deitza jako lidera Opozycji. Wiele razy nie wykorzystał słabości Howdena w pewnych sprawach. A rolą lidera było przewodzić i kiedy tylko nadarzała się okazja wykorzystywać sytuację. Należało być twardym i bezwzględnym. Polityka partyjna nie była sprawą lekką, łatwą i przyjemną. A droga do władzy wiodła

poprzez rozwiane nadzieje i ambicje innych ludzi. Bonarowi Deitzowi brakowało bezwzględności. Miał inne zalety: był inteligentny, wykształcony. Miał cierpliwość i czar osobisty. Ale wszystkie jego cechy razem wzięte nigdy nie stanowiły żadnej przeciwwagi dla Jamesa McCalluma Howdena. Było prawie niemożliwe wyobrażenie go sobie jako Premiera, zarządzającego Gabinetem, kierującego Izbą Gmin, manewrującego, planującego, działającego szybko i zręcznie, tak jak on sam przed chwilą. A co z Waszyngtonem? Czy lider Opozycji mógł stanąć twarzą w twarz z Prezydentem Stanów Zjednoczonych i jego potwornym doradcą i postawić na swoim, i zyskać tak wiele jak on? I było to także prawdą w odniesieniu do wydarzeń, które miały nastąpić. Przypomniało to Howdenowi, że za niespełna dziesięć dni on sam będzie stał w sali Izby Gmin, by ogłosić Akt Unii i jego warunki. Nie będzie wtedy już czasu na drobiazgi, które powinny do tego czasu być zapomniane. Będzie to czas wielkości i chwały. Drażniło go trochę, że obecną debatę uważano za istotną, kiedy w gruncie rzeczy była banalna w porównaniu ze sprawami, które wkrótce ujawni. Teraz, po prawie godzinnej przemowie, Bonar Deitz powoli kończył. - Wysoka Izbo, nie jest jeszcze za późno, aby Rząd w swej łaskawości pozwolił temu młodemu człowiekowi odnaleźć dom jakiego szuka tu w Kanadzie. I dla niego samego nie jest jeszcze za późno, by uciec od swego tragicznego losu na który skazał go przypadek miejsca urodzenia. Nie jest jeszcze za późno, by Duval z naszą pomocą stał się pełnoprawnym i użytecznym obywatelem naszego społeczeństwa. Proszę Rząd o litość. I nie chciałbym prosić na próżno. Po wypowiedzeniu ostatniego zdania: - ...Żałujemy bardzo, że Rząd odmówił wykonania swojej powinności w wyżej omówionej kwestii imigracyjnej... - Bonar Deitz usiadł na miejsce przy głośnym akompaniamencie uderzania w blaty stołów. Zaraz po tym zerwał się z miejsca Harvey Warrender. - Wysoka Izbo - zaczął Minister do spraw Imigracji swym niskim donośnym głosem. Jak zwykle liderowi Opozycji udało się zabarwić fakty fantazją, zaciemnić jasny, prosty obraz sentymentami i spowodował, że zwykła prawna procedura Urzędu Imigracji wygląda jak jakaś sadystyczna zbrodnia przeciw ludzkości. Natychmiast rozległy się okrzyki niezadowolenia i protesty.

Nie zwracając na to najmniejszej uwagi, Warrender mówił dalej. - Jeśli ten Rząd naruszył prawo, należy nam się nagana od Wysokiej Izby. Jeśli Wydział do Spraw Uchodźctwa i imigracji nie wypełnił swych prawnych obowiązków, działał niezgodnie ze statutami ustanowionymi przez Parlament, z pokorą przyjmę za to wasze potępienie. Ale ponieważ nie dopuściliśmy się ani jednego ani drugiego, nie przyjmiemy tej niesprawiedliwej krytyki. James Howden wolał, żeby Harvey mówił mniej agresywnym tonem. Były momenty, kiedy należało być ostrym na posiedzeniu Izby Gmin. Ale dzisiaj nie było takiej potrzeby. Dziś należało mówić rozsądnie i spokojnie. Poza tym Premier zdawał sobie sprawę ze zdenerwowania jakie słychać było w głosie Warrendera, który mówił dalej: - Na czym w oczach lidera Opozycji polega nasza bezduszność i niewłaściwe działanie? Czy na tym, że Rząd nie złamał prawa? Czy na tym, że Wydział do spraw Uchodźctwa i Imigracji wypełniał swe powinności dokładnie tak, jak nakazuje Akt o Imigracji? W tym co teraz mówił nie było nic złego. Właściwie trzeba było to powiedzieć. Żeby tylko sam Harvey nie był tak strasznie spięty. - Lider Opozycji mówił o Henri Duvalu. Nie zastanawiajmy się przez chwilę czy nasz kraj powinien brać na siebie ciężar, którego nikt inny nie chce, otwierać drzwi naszego kraju dla ludzkiego śmiecia, które wyrzuca morze... Z drugiej strony sali rozległ się tumult jak nigdy przedtem. Howden wiedział, że Harvey posunął się zbyt daleko. Nawet po stronie Rządu widać było zdziwione twarze. Bonar Deitz poderwał się na równe nogi. - Wysoka Izbo, ja protestuję! Za nim odezwało się wiele głosów protestu. Podczas rosnącego zgiełku Harvey Warrender ciągnął dalej: - Zapomnijmy na chwilę o sztucznym sentymentaliźmie i weźmy pod uwagę prawo. Prawo służy... Jego słowa zagłuszyły wrzaski rozwścieczonych słuchaczy. Szczególnie jeden unosił się nad resztą. Howden rozpoznał głos Arnolda Geaney, członka Opozycji z biedniejszej dzielnicy Montrealu: - Wysoka Izbo, czy pan Minister mógłby wyjaśnić co miał na myśli mówiąc ludzki śmieć. Geaney był postacią bardzo charakterystyczną. Po pierwsze, był kaleką. Miał niespełna metr sześćdziesiąt wzrostu, i był częściowo sparaliżowany. Twarz jego była tak

brzydka i asymetryczna, że wyglądało na to, jakby natura zakpiła sobie z niego. A mimo to zrobił poważną karierę jako członek Parlamentu i obrońca uciśnionych. Howden nie lubił tego człowieka, bo miał wrażenie, że wykorzystuje on swe kalectwo dla osiągnięcia swych celów. Poza tym nigdy nie lubił wdawać się z nim w dyskusje, wiedział bowiem, że zawsze sympatia opinii publicznej będzie po stronie kaleki. - Czy pan Minister mógłby zdefiniować wyrażenie „ludzki śmieć”? - powtórzył raz jeszcze Geaney. Mięśnie twarzy Warrendera wyraźnie zadrżały. Howden wyobraził sobie jaką odpowiedź może wymyślić w zdenerwowaniu i pośpiechu Harvey. Premier wstał z miejsca i powiedział: - Szanowny kolega ze Wschodniego Montrealu przykłada wagę do słów, których, jestem pewien, Minister nie zamierzał użyć. - To niech to powie - powiedział Geaney wstając z trudem z miejsca podpierając się kulami. Dookoła niego skupili się inni wołając: - Niech to odwoła! Niech odwoła! - Spokój! Spokój! - krzyczał mówca głosem, który był ledwie dosłyszalny wśród całego zgiełku. - Niczego nie odwołam! - krzyczał zapalczywie Warrender. Cały aż poczerwieniał ze złości. - Niczego! Słyszycie? Znowu wrzawa. Znowu mówca prosi o spokój. Coś takiego zdarzało się w Parlamencie bardzo rzadko. Tylko bardzo głębokie podziały albo walka o ludzkie prawa mogły doprowadzić do sytuacji takiej jak dzisiejsza. - Żądam, by Minister odpowiedział na pytanie - nalegał w dalszym ciągu Geaney. Spokój - wreszcie głos mówcy był słyszalny. Wrzawa powoli milkła. Tylko Geaney wsparty na kulach wciąż domagał się swego. - Wysoka Izbo. Minister użył określenia „ludzki śmieć”. Domagam się... - Cisza! Proszę, aby pan zajął miejsce. - Ale pytanie moje... - Jeśli nie wróci pan na swoje miejsce, będę zmuszony udzielić panu nagany za niesubordynację. Geaney poważnie naruszał przyjęty porządek obrad. Kiedy mówca stał, wszyscy inni musieli siedzieć na swych miejscach. Jeśli Geaney będzie upierał się przy swoim, zostaną podjęte na pewno jakieś kroki dyscyplinarne. - Daję panu jeszcze jedną szansę, zanim będę zmuszony pana ukarać.

Arnold Geaney mówił dalej: - Wysoka Izbo. Bronię praw istoty ludzkiej, oddalonej od nas trzy tysiące mil, o której Rząd nasz mówi „śmieć”... Plan był bardzo prosty, pomyślał Howden. Geaney - kaleka postanowił walczyć o prawa Duvala - bezdomnego. Był to dość cyniczny manewr polityczny, któremu Howden musiał zapobiec. Wstając Howden powiedział: - Wysoka Izbo, myślę, że możemy rozwiązać ten problem... - zdecydował, że w imieniu Rządu odwoła po prostu to co powiedział Warrender, nie bacząc na jego odczucia. Za późno. Nie zwracając uwagi na Premiera, mówca powiedział; - Spełniając mój nieprzyjemny obowiązek niniejszym udzielam nagany panu Arnoldowi Geaney. Niezadowolony Howden usiadł. Formalnościom stało się zadość. Niepodważalna władza mówcy musi być w takich sytuacjach egzekwowana. Była to przecież władza Parlamentu, czyli władza narodu zdobyta po wiekach walk... Premier podał notatkę do Stewarta Cawstona. Były na niej tylko dwa słowa: „minimalna kara”. Cawston wstał i obwieścił: - W świetle decyzji Wysokiej Izby nie pozostaje mi nic innego jak tylko zawiesić prawa pana Geaney, podczas dzisiejszego posiedzenia. Howden zauważył z niezadowoleniem, że galeria dla prasy znów była przepełniona. W trakcie przygotowania były dzisiejsze i jutrzejsze poranne telewizyjne i radiowe wiadomości. Odbyło się głosowanie nad propozycją Cawstona. Oddano 133 głosy za, 55 przeciw. Mówca ogłosił: - Propozycję uważam za przyjętą. W sali panowała zupełna cisza. Ostrożnie wspierając się na kulach, wstał z miejsca Arnold Geaney. Wolno, krok po kroku, ciągnął swe bezkształtne ciało przed pierwszym rzędem ławek. Howdenowi, który znał go przecież od lat, wydawało się, że nigdy jeszcze nie widział, by Geaney poruszał się wolniej i bardziej niezgrabnie. Zatrzymał się przed mówcą i oddał głęboki ukłon, co wyglądało tak, jakby miał się za chwilę przewrócić. Potem wyprostował się, odwrócił i wolno

skierował w stronę głównego wyjścia. Tam zatrzymał się, skłonił się jeszcze raz i wyszedł. Jak tylko zniknął za drzwiami na sali wszyscy odetchnęli z ulgą. Mówca powiedział cicho: - Udzielam głosu Ministrowi do spraw Uchodźctwa i Imigracji. Warrender mówił dalej, ale James Howden zdawał sobie sprawę z tego, że wszystko co teraz zostanie powiedziane nie będzie już miało żadnego znaczenia. Arnold Geaney został słusznie wyrzucony z sali za nieprzestrzeganie reguł posiedzenia. Ale prasa rozdmucha całe to wydarzenie, a opinia publiczna, która nie ma pojęcia o zasadach posiedzeń w Izbie Gmin, będzie miała tylko jeden obraz: kaleka i samotny bezdomny jako dwie ofiary okrutnego i despotycznego Rządu. Po raz pierwszy Howden zaczął zastanawiać się jak długo jeszcze Rząd może pozwolić sobie na ciągłe tracenie popularności, odkąd zdarzyła się ta historia z Duvalem.

3. Na kartce Brian Richardson napisał: „Będę o siódmej”. Za pięć siódma Milly była jeszcze w proszku. Wychodziła z wanny ociekając wodą i mając nadzieję, że Richardson się spóźni. Często zastanawiała się jak to jest, że w biurze jest tak dobrze zorganizowana, że z dokładnością komputera prowadzi swoje sprawy i Howdena. Jest punktualna co do minuty, a w domu wszystko inaczej. Biuro Premiera było przykładem porządku, począwszy od regałów, skończywszy na systemie segregowania dokumentów. Dzięki temu systemowi Milly, w ciągu minuty, mogła odnaleźć jakiś dawno zapomniany list sprzed pięciu lat. Ale w tej chwili przewracała wszystko do góry nogami w swej nieuporządkowanej sypialni w poszukiwaniu jakiejś ładnej bielizny. Kiedy w ogóle zastanawiała się nad tym, sądziła że jej niezorganizowane życie domowe to oznaka wewnętrznego buntu przeciw zewnętrznym stresom i napięciom. Miała buntowniczą naturę szczególnie w sytuacjach, kiedy wikłała się w jakieś sprawy zupełnie z nią nie związane. Nie lubiła też, żeby ktoś robił za nią plany dotyczące jej przyszłości. Kiedyś, gdy była w college’u w Toronto, jej ojciec zasugerował, by za jego przykładem robiła karierę prawniczą. - Odniosłabyś duży sukces, Milly - mówił. - Jesteś zdolna, bystra, widzisz prawdziwą głębię różnych zjawisk. Mogłabyś owijać sobie ludzi dookoła palca, tak jak ja.

Może, gdybyś wpadła na ten pomysł sama, coś by z tego wyszło. Ale zawsze odrzucała rady innych ludzi - nawet ojca, którego bardzo kochała. Chciała tylko sama decydować o sobie. Oczywiście, idea sama w sobie była zupełnie abstrakcyjna. Nie sposób prowadzić zupełnie niezależnej egzystencji. Tak jak nie można zupełnie oddzielić swego prywatnego i zawodowego życia. W przeciwnym razie nie miałaby romansu z Howdenem i Brian Richardson nie przychodziłby tu dzisiaj, pomyślała zakładając bieliznę. Ale czy nie byłoby lepiej, gdyby nie pozwoliła Brianowi na wizytę? Gdyby była stanowcza od początku i nie mieszała swego zawodowego życia z prywatnym? Włożyła majtki, a ta myśl nadal nie dawała jej spokoju. Spokojne, szczęśliwe życie domowe było bardzo wiele warte. Czy spotykając się z Brianem narażała się na to, że straci tak ciężko zdobyte zadowolenie i radość i nie dostanie nic w zamian? Po rozstaniu z Howdenem minęło dużo czasu, zanim nauczyła się dbać o siebie i żyć samotnie. I dzięki głęboko zakorzenionej umiejętności radzenia sobie z własnymi problemami, życie Milly było teraz poukładane, zrównoważone i całkiem szczęśliwe. Już nie zazdrościła, tak jak kiedyś, swoim przyjaciółkom, otoczonym opieką swych czcigodnych mężów i gromadką dzieci. Im częściej im się przyglądała tym bardziej nudne wydawały się jej ich życia w porównaniu z jej niezależnością i wolnością. Pytanie, które zadawała sobie sama brzmiało: Czy jej uczucia do Briana skłaniają ją w stronę tradycyjnego związku i zaangażowania się? Otworzyła szafę i zastanowiła się w co się ubrać. W dzień Wigilii Brian powiedział, że wygląda pociągająco w spodniach. Wybrała parę jasno zielonych spodni, poszukała w szufladach białego swetra z dużym dekoltem. Na bose stopy nałożyła białe sandały. Kiedy była już ubrana i delikatnie, jak zwykle, umalowana było dziesięć po siódmej. Postanowiła jeszcze uczesać włosy i pobiegła do łazienki. Patrząc w lustro powiedziała do siebie: Nie ma się absolutnie o co martwić. Mówiąc szczerze mogłabym się zakochać w Brianie, jeśli jeszcze tego nie zrobiłam. Ale Brian nie ma ochoty na żaden inny układ, więc nie ma sprawy. Ale jednak wciąż nie była spokojna. Co będzie potem, jak Brian odejdzie? Kiedy znów zostanie sama? Przez chwilę przypomniała sobie, jak było dziewięć lat temu. Puste dni, samotne noce, ciągnące się w nieskończoność tygodnie. Powiedziała na głos: Chyba teraz już bym tego nie przeżyła. - I dodała cicho: Może powinnam to wszystko dzisiaj skończyć. Wciąż jeszcze

wspominała, kiedy zadzwonił domofon. Brian pocałował ją, zanim zdjął płaszcz. Na twarzy miał zarost i pachniał dymem papierosowym. Milly na jego widok poczuła słabość. Chcę tego mężczyzny za wszelką cenę, pomyślała. A potem przypomniała sobie co postanowiła przed chwilą: „może powinnam skończyć to dzisiaj”. - Milly, kochanie, wyglądasz wspaniale - powiedział Brian. - A ty chyba jesteś zmęczony? - Tak. I muszę się ogolić. Wracam właśnie z posiedzenia Izby. - Jak poszło - spytała bez zbytniego zainteresowania. - Nie słyszałaś? Pokręciła głową: - Wyszłam wcześniej z biura. A radia nie słuchałam. A powinnam była? - Nie, wkrótce i tak usłyszysz. - Debata nie powiodła się? - Niestety. Jutro w gazetach nie zostawią na nas suchej nitki. - Napijmy się czegoś. Chyba masz ochotę? Przygotowała martini i wermut. Wracając z kuchni powiedziała pogodnie: - To zawsze pomaga. Dzisiaj tego nie skończę na pewno. Może za tydzień, może za miesiąc, ale nie dziś. Brian wziął mały łyk alkoholu i odstawił szklankę. Bez żadnych wstępów, krótko powiedział: - Milly, chciałbym, żebyśmy się pobrali. Nastąpiła cisza, która trwała kilka sekund, a zdawało się jakby trwała całą wieczność. Po czym Brian spytał cicho: - Milly, słyszałaś? - Przez chwilę mogłabym przysiąc, że poprosiłeś, bym za ciebie wyszła. - Powiedziała to w sposób chłodny i daleki. - Nie żartuj sobie z tego - powiedział poważnie Richardson. - Ja mówię serio. - Brian, kochanie - powiedziała łagodnym głosem. - Ja nie żartuję. Naprawdę. Podszedł do niej i pocałował długo i namiętnie. Przytuliła twarz do jego ramienia. Zapach tytoniu był wciąż silny. - Przytul mnie - powiedziała. - Przytul. - Jak już się trochę oswoisz z tą myślą - powiedział Brian wtulony w jej włosy - to postaraj się dać mi jakąś odpowiedź.

Kobiecy instynkt nakazywał jej krzyczeć „Tak”. Nastrój chwili tworzył doskonałą atmosferę, by wyrazić zgodę. Przecież było to właśnie to o czym od dawna marzyła. Przecież właśnie powiedziała sobie kilka minut temu, że chciałaby tego mężczyznę za każdą cenę. I teraz nagle mogła go mieć tylko dla siebie - małżeństwo, stałość... To wszystko było takie proste. Szepnie tylko, że się zgadza i będzie po wszystkim; bez odwrotu. Ta nieodwracalność przeraziła ją. I to była prawda, nie sen. Wewnętrzny głos ostrożności podpowiadał: zaczekaj! - Chyba nie jest ze mnie najlepsza partia - powiedział Brian z twarzą utkwioną w jej włosach, gładząc delikatnie jej szyję. - Trochę za dużo wydaję pieniędzy, no i nie mam jeszcze rozwodu. Z tym nie będzie żadnych problemów, bo Eloise i ja rozumiemy się pod tym względem bardzo dobrze. Po chwili mówił dalej wolno i spokojnie: - Chyba cię kocham, Milly. Chyba naprawdę cię kocham. Podniosła ku niemu twarz. Jej oczy były pełne łez. Pocałowała go. - Wiem kochanie. Ja też cię kocham. Ale chciałabym być pewna. Daj mi trochę czasu. Wykrzywił twarz w uśmiechu. - No cóż, powtarzałem to sto razy, ale i tak mi nie wyszło. Może, pomyślał, za długo z tym wszystkim czekałem. Albo w ogóle źle to rozegrałem. A może to kara za to jak to wszystko się zaczęło: ja obojętny, przeciwny temu by się zaangażować. Teraz to ja potrzebuję zaangażowania i oddania. Ale w końcu postawił kres niezdecydowaniu: jego zniecierpliwiona dusza szukająca od kilku dni odpowiedzi na pytanie ile znaczy w jego życiu Milly, znalazła wreszcie odpowiedź. Milly liczyła się bardziej niż wszystko inne. Teraz, bez niej, pozostawała mu tylko pustka... - Brian - powiedziała już uspokojona. - Jestem wzruszona i zaszczycona. Myślę, że powiem „tak”, ale chcę być pewna, dla dobra nas obojga. Proszę cię, mój drogi, daj mi trochę czasu. - Ile czasu? - spytał szorstko. Usiedli obok siebie na kanapie. Opierali się o siebie głowami i trzymali mocno za ręce. - Mówiąc szczerze nie wiem, i mam nadzieję, że nie będziesz nalegał na konkretny termin. Tego bym chyba nie zniosła. Ale obiecuję, że powiem ci, jak tylko będę wiedziała. Pomyślała: co ze mną jest? Boję się żyć czy co? Po co się wahać? Dlaczego nie zrobić tego teraz? Ale wewnętrzny głos wciąż ostrzegał: poczekaj.

Brian rozpostarł ramiona i Milly wtuliła się w niego. Ich usta spotkały się i całował ją mocno, aż do utraty tchu. Milly odpowiadała na to z oddaniem. Serce biło jej mocno. Po chwili łagodne dłonie Briana rozpoczęły swą wędrówkę. * Późnym wieczorem Brian wszedł do salonu niosąc kawę dla siebie i Milly. Milly przygotowywała kanapki z salami. Zauważyła, że naczynia ze śniadania są nie pozmywane. Chyba powinnam, pomyślała, wprowadzić niektóre biurowe zwyczaje do domu. Richardson podszedł do małego telewizorka i włączył go. - Nie wiem czy będę mógł to znieść, ale lepiej znać najgorszą prawdę. - Kiedy Milly przyniosła tacę z kanapkami i usiadła, wiadomości CBC właśnie się zaczynały. Jak w ciągu ostatnich kilku dni serwis informacyjny podawał na początku wiadomości na temat pogorszenia się stosunków międzynarodowych: zainspirowane przez Rosjan powstania w Laosie. Kreml odpowiada wojowniczo na protest Stanów Zjednoczonych. W państwach-satelitach Związku Radzieckiego trwa stan gotowości bojowej. Wymiana serdeczności na osi Moskwa-Pekin. - Już niedługo. Z każdym dniem coraz bliżej - powiedział Richardson. Wiadomość dotycząca Duvala była zaraz po tym. Zadbana spikerka czytała: - Dzisiaj w Ottawie, w Izbie Gmin, doszło niemal do rozruchów w sprawie Henri Duvala. Członka Parlamentu ze Wschodniego Montrealu, podczas głównego starcia Rządu z Opozycją, zawieszono w prawach na resztę posiedzenia. - W tle tego oświadczenia pokazano zdjęcie Duvala i zdjęcie kalekiego członka Parlamentu. Tak jak obawiał się i Howden i Richardson określenie Warrendera, „ludzki śmieć”, było najważniejszą i podstawową częścią wiadomości. I chociaż reportaż starał się mówić o tym w sposób bardzo delikatny i tak z całości wyłaniał się obraz dwóch ofiar okrutnego i bezwzględnego Rządu. - Korespondent CBC, Norman Deeping, opisuje co zdarzyło się w Izbie Gmin... powiedziała spikerka. - Nie mogę tego słuchać! Chyba wyłączę. - Dobrze - powiedziała Milly. Zdawała sobie sprawę z tego co się wydarzyło, a jednocześnie było jej trudno wzbudzić w sobie zainteresowanie dla tych spraw. Najważniejsze pytanie wciąż było bez odpowiedzi... Brian wskazał na ciemny ekran telewizora. - Do licha, wiesz ilu ludzi to ogląda? Cały kraj. Dodaj do tego radio, gazety, lokalne programy w telewizji. - Wzruszył ramionami z bezsilności.

- Tak, masz rację - Milly starała się skupić myśli na tym temacie. - Szkoda, że ja nie mogę nic tu pomóc. Richardson wstał i zaczął chodzić po pokoju. - Ty już coś zrobiłaś, Milly - powiedział. - Znalazłaś... - nie dokończył zdania. Oboje dobrze pamiętali ten nieszczęsny dokument, dowód tajemnej zmowy Howdena i Warrendera. Spytała: - Zrobiłeś... Pokręcił głową. - Do diabła z tym. Nie ma tam nic. Zupełnie nic. - Wiesz, zawsze wydawało mi się, że jest w Warrenderze coś dziwnego. Sposób w jaki mówi i działa. Tak jakby był cały czas czymś zdenerwowany. Poza tym to idealizowanie jego syna, tego który poległ na wojnie... Przerwała na chwilę przerażona wyrazem twarzy Richardsona. Jego oczy i usta były szeroko otwarte. - Brian... - Milly, laleczko, powtórz to jeszcze raz. Powtórzyła niechętnie: - Powiedziałam, że pan Warrender dziwnie się zachowuje w związku ze swym synem. Podobno ma w domu nawet coś w rodzaju kapliczki. Tak ludzie mówią. - Tak - pokiwał Richardson. Starał się ukryć podniecenie. - Tak, ale w tym chyba nic nie ma. Zastanawiał się jak szybko będzie mógł stąd wyjść. Musiał zadzwonić, ale nie z telefonu Milly. Były pewne sprawy... sprawy, które musiał załatwić... nie chciałby, aby Milly kiedykolwiek dowiedziała się o tym. W dwadzieścia minut później dzwonił ze sklepu czynnego całą dobę. - Nic mnie nie obchodzi, że jest późno - powiedział przewodniczący partii swemu rozmówcy. - Masz przyjechać do centrum. Będę czekał na ciebie w restauracji Jasper. Młody, blady mężczyzna w okularach w rogowych oprawkach, którego w środku nocy wyrwano z łóżka, obracał w dłoniach kieliszek. Powiedział z cieniem żalu w głosie: - Nie wiem naprawdę czy będę mógł to zrobić. - Dlaczego nie? - spytał Brian Richardson. - Przecież siedzisz w Ministerstwie Obrony. Wystarczy tylko spytać. - To nie jest takie proste. A poza tym, to strzeżone informacje - powiedział młody człowiek.

- Do licha! Przecież to było tak dawno! Kogo to dzisiaj obchodzi? - Na przykład pana. I o to się właśnie boję. - Dam ci słowo, że jakikolwiek użytek zrobię z tego co mi dasz, nigdy nie dojdą, że to od ciebie. - Ale to będzie bardzo trudne do znalezienia. Te stare akta są pochowane gdzieś po różnych kątach, w piwnicy. To może potrwać nawet kilka tygodni, zanim to znajdę. - To już twoja sprawa. Ale ja nie mogę czekać tygodniami - powiedział szorstko Richardson. Skinął ręką na kelnera. - Jeszcze raz to samo. - Nie, ja dziękuję. Dla mnie już wystarczy. - Dobrze, jak chcesz. W takim razie tylko dla mnie poproszę - powiedział do kelnera. Kiedy kelner odszedł, młody człowiek powiedział: - Przykro mi, ale niestety nie mogę się na to zgodzić. - Mnie też jest przykro - powiedział Richardson. - Bo twoje nazwisko znajdowało się prawie na samej górze naszej listy. Wiesz o jakiej liście mówię, prawda? - Tak wiem. - To ja wybieram kandydatów do Parlamentu i podobno robię to dobrze - powiedział Richardson. - Też tak słyszałem. - Oczywiście miejscowy związek też ma tu coś do powiedzenia, ale oni na ogół robią to, co zaleci im Premier. Albo to, co ja powiem, żeby zalecił. Młody mężczyzna nie odpowiadał. Zwilżył językiem wargi. - Zawrzyjmy umowę. Ty zrobisz to dla mnie, a ja umieszczę twoje nazwisko na samej górze naszej listy. I wtedy wygrasz na pewno. Twarz młodzieńca zarumieniła się. - A jeśli tego nie zrobię? - Wtedy zadbam o to, dopóki będę w Izbie Gmin, żebyś ty tam się nigdy nie znalazł. Nie zdobędziesz w Parlamencie żadnego miejsca i nie pomogą nawet pieniądze twego ojca. - Chce pan, abym zaczynał swą karierę od brudnych spraw. - Tak naprawdę, to robię ci tylko przysługę. Uczę cię prawdy, której inni szukają latami. Powrócił kelner i Richardson spytał; - Jesteś pewien, że nie napijesz się nic więcej? - No dobrze, jeszcze jednego - powiedział młody człowiek i dopił to co miał w swej szklance.

Kiedy kelner odszedł, Richardson spytał: - Zakładając, że mam rację, ile dni zajęłoby ci odszukanie tego? - Chyba kilka dni. - Głowa do góry - powiedział Richardson klepiąc serdecznie swego rozmówcę. - Za dwa lata nie będziesz nawet pamiętał, że coś takiego miało miejsce. - Tak - powiedział ze smutkiem młody człowiek. - Tego się właśnie obawiam.

14. „Zatrzymany i Deportowany” Alan Maitland pochylił się nad biurkiem i zerknął wprost na nakaz deportacji dla Henri Duvala. Niniejszym nakazuję zatrzymanie i deportację do miejsca, z którego przybyłeś do Kanady, lub do kraju którego jesteś obywatelem, lub do kraju twego urodzenia, lub do tego kraju, który uznany zostanie... Od dnia wyroku, pięć dni wcześniej, ten tekst tak wbił się Alanowi w pamięć, że mógł powtarzać go z zamkniętymi oczyma. Często go powtarzał, starając się znaleźć jakąś nieścisłość, nielogiczność, słabość, jakieś zagłębienie, w które mogłaby wejść antena prawa. Ale nic takiego nie było. Przeczytał najpierw może z tuzin ustaw i starych spraw, a potem już setki, odszukując w nich podobieństwa. Codziennie ślęczał do późnej nocy, aż miał poczerwieniałe oczy i obolałe całe ciało. W ciągu dnia towarzyszył mu Tom Lewis. Siedzieli razem w bibliotece Sądu Najwyższego i przekopywali różne akta, kodeksy i rzadko otwierane księgi. Drugiego dnia Tom powiedział: - Nie chcę dziś lunchu. Mam żołądek pełny kurzu. Szukali jakiegoś precedensu, który wykazałby, że Urząd Imigracyjny popełnił błąd w sprawie Duvala i wyrok jest nielegalny. Tom chciał, żeby mogli pójść do sędziego i powiedzieć pokazując odpowiedni akt, albo rozdział w książce: - Słuchaj bracie, twoje chłopaki chcą nas wykiwać, ale nic z tego. Proszę bardzo. Tom stojąc na drabinie powiedział: - To nie twoja wiedza czyni cię prawnikiem, ale to, że wiesz gdzie co znaleźć. A my nie znaleźliśmy jeszcze takiego miejsca. Nie znaleźli tego miejsca aż do końca, do dnia zakończonych poszukiwań. - Nie wiem czy jeszcze coś można zrobić. Teraz możemy się chyba po prostu poddać przyznał w końcu Alan. Była druga po południu, wtorek, dziewiąty stycznia. Skończyli godzinę temu. Niestety nie udało się opóźnić całego procesu, na co Alan miał wcześniej nadzieję. Ale częściowo i z powodu gafy przez niego popełnionej, wszystko potoczyło się bardzo szybko. Teraz Alan kiwał się na krześle w swoim biurze i niemalże żałował, że sprawa jest już

zakończona. Wyglądało na to, że nie może już nic więcej zrobić. Naprawy na Vasterviku dobiegły końca, właśnie ładował świeży ładunek i miał odpłynąć za cztery dni. Przedtem, Alan musi jeszcze tam pójść i przekazać ostatnie wiadomości Duvalowi. Nie będą one dla Duvala zaskoczeniem. Ten człowiek nauczył się zbyt wiele o ludzkiej obojętności, by jeszcze coś mogło go zdziwić w tej kwestii. Alan wstał, wyprostował się, podrapał po głowie i przeszedł z przeszklonej części biura do bardziej skromnego pokoju. Był opustoszały. Tom Lewis był w centrum miasta zajęty sprawą kupna nieruchomości, którą ktoś im powierzył kilka dni temu. A ich staruszka maszynistka poszła do domu zaraz po lunchu, mówiąc: - Muszę odespać ostatnie kilka dni panie Maitland. I panu radzę zrobić to samo. To nie był głupi pomysł - pomyślał Alan. Może powinien pójść do swego zagraconego mieszkanka przy Gilford Street, rozłożyć łóżko i zapomnieć o wszystkim. O Duvalu, imigracji i ogólnej znieczulicy ludzkiej. Będzie myślał tylko o Sharon. Wyłącznie o niej. Zastanawiał się gdzie jest w tej chwili; co robiła od ich ostatniego spotkania dwa dni temu w bibliotece przy kawie; o czym myślała; jak wyglądała; czy była uśmiechnięta, czy marszczyła brwi, tak jak to jej się czasami zdarza... Postanowił do niej zadzwonić. Wykręcił numer domowy Deveraux. Odebrał lokaj. Tak, panna Deveraux była w domu. Już ją prosił. Alan usłyszał przy telefonie lekkie kroki i głos Sharon: - Alan, znalazłeś coś? - Żałuję, ale nie. Chyba już damy spokój. - Nie! - powiedziała ze smutkiem. Opowiedział jej o bezowocnych poszukiwaniach i o tym, że na próżno byłoby tracić czas na dalsze. - Ale nie mogę uwierzyć, że to już koniec. Musisz jeszcze pomyśleć, a może coś wymyślisz, tak jak przedtem. Wzruszyła go jej wiara w niego. - Mam jeden pomysł - powiedział. - Trzeba zrobić figurkę Edgara Kramera i wbijać w nią szpilki. To jedyna rzecz jakiej nie próbowaliśmy. Sharon roześmiała się. - Lepiłam kiedyś z gliny - powiedziała. - To zróbmy to dziś wieczorem - zaproponował. - Zaczniemy od obiadu, a potem może zajmiemy się gliną. - Alanie, bardzo cię przepraszam, ale nie mogę.

- Dlaczego - zapytał odruchowo. Po chwili wahania Sharon odpowiedziała: - Jestem już umówiona. No cóż, pomyślał. Pytasz i dostajesz odpowiedź. Zastanawiał się z kim była umówiona; czy znała go długo? Gdzie pójdą; Trawiła go zazdrość, ale przecież nieuzasadniona. Przecież Sharon musiała mieć jakieś życie towarzyskie zanim on się pojawił. A cóż mógł znaczyć pocałunek w hotelu... - Bardzo mi przykro. Naprawdę. Ale nie mogę tego odwołać. - Wcale nie chcę, żebyś odwoływała. - Z udawaną radością powiedział: - Baw się dobrze. Zadzwonię do ciebie, jak będę miał coś nowego. Sharon niepewnie powiedziała: - Do widzenia. Kiedy odłożył słuchawkę, biuro wydawało się jeszcze mniejsze i bardziej przytłaczające. Bez celu chodził w tę i z powrotem, żałując, że w ogóle zadzwonił. Na biurku stenografistki stos telegramów przyciągnął jego wzrok. Jeszcze nigdy w życiu nie dostał tylu telegramów co w ciągu ostatnich kilku dni. Wziął pierwszy z wierzchu i przeczytał: Gratuluję wspaniałej walki. Wszyscy dobrzy ludzie wiwatują na twą cześć. K.R. Browne Kim był czy też była K. R. Browne. Biedną czy bogatą? Jakim typem osoby była? Czy naprawdę zależało jej na sprawiedliwości... czy po prostu dała się złapać w pułapkę sentymentalizmu? Odłożył telegram i wziął następny. Niech ci Jezus Święty wynagrodzi, że zrobiłeś tyle dla naszego brata i dla mnie matki czterech synów, modlę się za ciebie i za niego Bertha McLeish Trzeci był dłuższy i przyciągnął jego wzrok. Dwudziestu ośmiu członków Klubu Kiwanis w Manitobie, w Stapleton i okolicach, zebrało się, by pana pozdrowić i życzyć dalszych sukcesów w słusznej walce o ludzkie prawa stop dumni jesteśmy, że jest pan Kanadyjczykiem stop zrobiliśmy zbiórkę pieniędzy i przesyłamy czek stop proszę użyć tych pieniędzy zgodnie ze swym uznaniem George Earndt, sekretarz Czek nadszedł dziś rano i dołączono go do innych datków na rzecz Henri Duvala. Dziś wpłynęło na jego konto coś około tysiąca stu dolarów. Dziękuje wam wszystkim, K. R. Browne, pani McLeish i towarzystwu Kiwanian ze

Stapleton. I wielu, wielu innym. Nie udało mi się zrobić nic szczególnie dobrego, ale nie mniej dziękuje. W kącie leżały dwa wielkie stosy gazet, a na krześle leżał jeszcze jeden. Były to głównie gazety zamiejscowe, z Toronto, Montrealu, Winnipeg, Reginy, Ottawy i innych miast. Jedna była aż z Halifaxu w Nowej Szkocji. Wielu dziennikarzy zostawiło tu gazety, ponieważ były w nich artykuły na temat Alana. Sąsiad z przeciwka dorzucił kilka egzemplarzy New York Times’a, pewnie z tego samego powodu. Do tej pory Alan nie miał czasu na czytanie ich. Ale już niedługo weźmie się do tego. Powinien chyba pozbierać wszystkie wycinki z gazet. Nie wiadomo czy jeszcze kiedyś będzie tak sławny. Zastanawiał jak zatytułuje zbiór wycinków. Może „Testament Przegranej Sprawy”. - Przestań Maitland. Bardziej rozczulasz się nad sobą niż nad Duvalem - powiedział na głos Alan. W chwili gdy mówił ostatnie słowa usłyszał pukanie do drzwi, które po chwili otworzyły się. Najpierw pojawiła się głowa - czerstwa twarz o szeroko rozstawionych kościach policzkowych, a potem duża zwalista postać Dana Orliffe’a. Przyjrzał się dokładnie Alanowi i spytał: - Jesteś sam? Alan przytaknął. - Zdawało mi się, że słyszałem czyjś głos. - Zgadza się. Mój. To ja gadałem do siebie. Jestem już na takim etapie. - Chyba potrzebujesz lekarza. A może umówiłbym cię na rozmowę z kimś bardziej interesującym? - Na przykład z kim? Orliffe odpowiedział niby od niechcenia: - Można by zacząć od Premiera. Przyjeżdża do Vancouver pojutrze. - Howden we własnej osobie? - Ni mniej, ni więcej. - Jasne - powiedział Alan i aż usiadł ze zdumienia. - Wiem, co zrobię. Wynajmę pokoik w motelu i zaproszę go do siebie. - Słuchaj - mówił dalej Orliffe. - Ja nie żartuję. To prawda. Spotkanie może zostać zaaranżowane i być może coś z tego wyniknie. I tak w sądzie nic już dla Duvala nie możesz przecież zrobić. Alan potrząsnął głową. - Nie, sprawa jest już właściwie zamknięta.

- W takim razie nie masz już nic do stracenia. - Chyba nie. A o co właściwie chodzi? - Możesz, na przykład wystąpić o prawo łaski. W końcu od czego są adwokaci? nalegał dalej Orliffe. - Ale dobrze by było mieć kilka mocnych argumentów. - Alan zaczął stroić miny. Już sobie to wyobrażam: ja na kolanach, a Premier wylewa potoki łez. „Alan, mój drogi. Przez wszystkie te tygodnie tak bardzo się myliłem. A teraz tylko podpisz tu i zapomnijmy o całej sprawie. Teraz możesz mieć wszystko, co zechcesz.” - Ale dlaczego chcesz się teraz poddać? - Z jednego prostego powodu - odpowiedział spokojnie Alan. - Bo przychodzi taki czas, kiedy trzeba się przyznać, że nic nie da się już zrobić. - Rozczarowujesz mnie - powiedział Orliffe. - Przepraszam. Żałuję, że nie mogę zrobić nic więcej. - A po chwili przerwy zapytał z zaciekawieniem: - Po co Premier przyjeżdża do Vancouver? - To rodzaj takiej pielgrzymki po kraju. Są różne domysły na ten temat. Ale to nie moja sprawa. Ja chciałem, żebyście wy dwaj spotkali się. - Przecież on nie będzie chciał ze mną rozmawiać - powiedział z przekonaniem Alan. - Jeśli zostanie o to poproszony nie będzie mu wypadało odmówić. - Orliffe wskazał na stos gazet na krześle i spytał: - Mogę to zdjąć? - Jasne. Dan zrzucił gazety, odwrócił krzesło, usiadł na nim i spojrzał na Alana. - Słuchaj, mój drogi. Jeśli ty jeszcze tego nie wiesz, to niech ci powiem: dla dziesięciu milionów ludzi, a może i więcej - dla każdego, kto czytuje gazety, ogląda telewizję, słucha radia - to ty jesteś Rycerzem Prawdy. - Rycerzem Prawdy - powtórzył Alan. - Tak. Dla tych dziesięciu milionów jesteś jakimś symbolem, idolem wręcz przekonywał Orliffe. - Szczerze mówiąc, nigdy jeszcze niczego podobnego nie widziałem. - To wszystko tylko gra sentymentów. Kiedy będzie już po wszystkim, zapomną o mnie po kilku dniach - powiedział Alan. - Możliwe. Ale dopóki jesteś osobą publiczną, musisz być traktowany z szacunkiem. Nawet przez Premiera. Alan uśmiechnął się na samą myśl o mogącym odbyć się spotkaniu z Premierem. - A gdybym poprosił o wywiad z Premierem, jak należałoby to wszystko zaaranżować?

- Gazeta Post zajmie się wszystkim - nalegał Orliffe. - Howden nas nie kocha, ale nie może też nas ignorować. Poza tym chciałbym napisać coś ciekawego jutro. Powiemy, że poprosiłeś o spotkanie i czekasz na odpowiedź. - Dla ciebie oczywiście najważniejsza jest gazeta - powiedział Alan wstając z krzesła. - Dla każdego coś jest bardziej lub mniej ważne. Poza tym będziemy przecież pomagać sobie, a przez to Duvalowi. A przy takiej opinii publicznej Howden na pewno nie odważy się odmówić. - Nie wiem, po prostu nie wiem - zastanawiał się Alan. Przeciągał się i zastanawiał o co w tym wszystkim chodzi. Poza tym nic już chyba nie miał do stracenia próbując raz jeszcze. W myślach stanęła mu twarz Henri Duvala, a za nim uśmiechnięta i triumfująca twarz Edgara Kramera. Nagle jego twarz rozpromieniła się, a głos stał się zdecydowany: - A niech tam! Spróbujmy!

15. Przewodniczący Partii Młody człowiek w okularach w rogowych oprawkach powiedział, że zajmie mu to kilka dni. Licząc razem z weekendem zajęło cztery. Teraz, w siedzibie partii przy Sparks Street, siedział przy biurku, za którym po przeciwnej stronie zasiadał Brian Richardson. Jego pokój był jak zwykle przegrzany. Grzejniki grzały pełną parą. Syczały jak czajniki z gotującą się wodą. Żaluzje i zasłony były już zaciągnięte, mimo że na zewnątrz było jeszcze jasno. A wszystko po to, żeby zapobiec ewentualnym przeciągom. Niestety zapobiegało to też dopływowi świeżego powietrza. Ostatnio fala arktycznego powietrza spowodowała gwałtowny spadek temperatury nie tylko w Ottawie, ale i całej prowincji Ontario. Na dworze było około minus pięciu, a w biurze, plus dwadzieścia siedem, zgodnie ze wskazaniem termometru na biurku Briana. Na czole młodzieńca pojawiły się kropelki potu. Richardson usiadł wygodnie w swym skórzanym fotelu i przygotował się do wysłuchania swego gościa. - Mam to, czego pan chciał - powiedział młody człowiek cicho. Na biurku położył dużą kopertę z napisem Departament Obrony Narodowej. - Spisałeś się - powiedział Brian Richardson z odrobiną podniecenia w głosie. Czy jego przeczucia, strzał na chybił trafił, mogły być słuszne? Czy dobrze pamiętał przypadkową uwagę wypowiedzianą dawno temu na jakimś przyjęciu u kogoś, kogo nawet nie znał. To musiało być dobre piętnaście, albo nawet dwadzieścia lat temu... na długo przed jego związkami z partią... na długo przedtem, zanim nazwiska Howdena i Warrendera przestały być znane tylko z prasy. Wszystko już właściwie zamazał czas i nie wiadomo było na pewno, co było prawdą, a co nie. - Odpocznij sobie chwilę. Może zapalisz? - zaproponował Richardson. Młody człowiek wyjął wąską, złotą papierośnicę, postukał w oba końce papierosa i podpalił cieniutkim płomyczkiem, który wyskoczył z rogu papierośnicy. Po chwili jakby się zreflektował, otworzył papierośnicę i podsunął ją Richardsonowi. - Nie dziękuję - odparł tamten i sięgnął do puszki z tytoniem. Nabił fajkę, zapalił ją, poczekał aż się dobrze rozpali, otworzył kopertę i zaczął czytać.

Przez piętnaście minut czytał pogrążony w ciszy. Już po upływie dziesięciu wiedział, że ma właśnie to czego potrzebuje. Przeczucia go nie myliły, strzał w ciemno okazał się strzałem w dziesiątkę. Zamknął akta i powiedział do młodzieńca: - Jest mi to potrzebne na dobę. Nie mówiąc nic, młody człowiek skinął potakująco głową. Richardson dotknął zamkniętej teczki. - Wiesz pewnie, co tu się znajduje? - Tak, przeczytałem to - odpowiedział młody człowiek, a na jego twarz wystąpił rumieniec. - I chcę powiedzieć, że jeśli zrobi pan z tego jakikolwiek użytek, gdziekolwiek, to jest pan gorszym sukinsynem niż myślałem. Na sekundę twarz Briana spurpurowiała, oczy zabłysły gniewem. Ale po chwili złość przeszła i powiedział: - Podobasz mi się. Ale mogę ci tylko powiedzieć, że raz na jakiś czas po prostu trzeba się utytłać w łajnie, obojętnie czy się to komuś podoba, czy nie. Nie było komentarza. - A teraz - mówił dalej Richardson - czas porozmawiać o tobie. - Poszperał w dokumentach i wyciągnął dwie kartki papieru spięte razem. Spojrzał na nie i spytał: - Wiesz gdzie jest Fallingbrook? - Tak. W północno-zachodnim Ontario. - Radziłbym ci się zająć tym rejonem. Dowiedz się jak najwięcej na temat miejsc, ludzi, gospodarki, historii i tak dalej. Pomogę ci. Okręg ten reprezentował przez ostatnie dwadzieścia lat Hal Tedesco. Teraz idzie na emeryturę, ale nie mówił tego jeszcze oficjalnie. To dobre, bezpieczne miejsce w Parlamencie. Premier poprze cię jako kandydata partii. - No cóż - odparł młody człowiek. - Nie traci pan czasu. - Była umowa. Ty zrobiłeś swoje, i ja też musiałem. - Wskazał na akta leżące przed nim i powiedział: - Dostarczę ci to jutro. Młody człowiek z wahaniem w głosie powiedział: - Nie bardzo wiem co mam powiedzieć. - Nie mów nic - poradził mu Richardson i po raz pierwszy uśmiechnął się. - Na tym polega nieszczęście polityki, że zbyt wielu ludzi mówi zbyt wiele. Po upływie pół godziny, kiedy raz jeszcze przeczytał dostarczone dokumenty, wziął do ręki jeden z dwóch telefonów stojących na biurku. Wykręcił numer do Ministerstwa do spraw Imigracji. Po rozmowie z kilkoma sekretarkami udało mu się dotrzeć do ministra.

- Czym mogę panu służyć? - zapytał Warrender tubalnym głosem. - Chciałbym się z panem zobaczyć, panie ministrze. - Richardson był na ogół w dobrych układach ze wszystkimi członkami Gabinetu, ale Warrender był wyjątkiem. - Teraz przez godzinę będę wolny. Jeśli ma pan ochotę przyjść, bardzo proszę. - Wolałbym nie przychodzić teraz. To o czym chcę porozmawiać to sprawa osobista. A może mógłbym przyjść do pana do domu dziś wieczorem, powiedzmy o ósmej. - Możemy zupełnie swobodnie rozmawiać w moim biurze - nalegał minister. - Wolałbym odwiedzić pana w domu - cierpliwie powtórzył Richardson. Pomysł ten zdecydowanie nie podobał się Warrenderowi. - A o co właściwie chodzi? - spytał w końcu. - Tak jak już mówiłem, to sprawa osobista. Zobaczy pan, że lepiej nie rozmawiać o tym przez telefon. - Proszę posłuchać, jeśli chodzi o tego skurwysyna na statku... - Nie - przerwał mu Richardson. - Nie chodzi o niego. - Chociaż - pomyślał, właściwie zaczął to wszystko ten Bogu ducha winny pasażer na gapę. - W takim razie zgoda. Jeśli musi pan przyjść do mnie do domu, oczekuję pana punktualnie o ósmej. I odłożył słuchawkę.

2. Rezydencja Harveya Warrendera położona była w Rockliffe Park Village, na północny wschód od Ottawy. Był to dwupiętrowy dom, robiący duże wrażenie. Kilka minut po ósmej przewodniczący partii widział w światłach swego jaguara krętą drogę wysadzaną drzewami, dawniej zwykłą drogę osiedlową, a dziś część eleganckiej, ekskluzywnej dzielnicy willowej, zamieszkiwanej przez elitę Ottawy. Dom Warrendera stał na zadrzewionej, zadbanej działce. Prowadziła do niego długa, kręta aleja. Ściana frontowa domu zbudowana była z kamienia. Do wewnątrz prowadziły podwójne białe drzwi, których strzegły dwie białe kolumny. Sąsiadami Warrendera byli ambasador Francji i sędzia Sądu Najwyższego. Dokładnie po przeciwnej stronie ulicy mieszkał lider Opozycji, Bonar Deitz. Richardson zaparkował samochód na podjeździe, podszedł do drzwi i nacisnął złoty przycisk dzwonka. W domu rozległo się ciche brzęczenie. Minister do spraw Uchodźctwa i Imigracji otworzył białe drzwi. Miał na sobie

bonżurkę i czerwone, skórzane kapcie. - Ach, to pan. Proszę do środka - powiedział. Ani zachowanie, ani ton głosu nie były zbyt uprzejme. Mówił też dosyć niewyraźnie. Była to prawdopodobnie wina whisky, którą właśnie popijał i kilku drinków, które wypił przedtem. Cała ta sytuacja nie wyglądała najlepiej. Chociaż trudno przewidzieć jakie może być działanie alkoholu na różnych ludzi. Richardson wszedł do środka. W hallu, na dębowej podłodze leżał duży perski dywan. Warrender powiedział Brianowi, by zdjął płaszcz i nie czekając poszedł dalej. Richardson zrzucił płaszcz i poszedł za gospodarzem. Warrender zaprosił go do jasno oświetlonego i przestronnego gabinetu. Trzy ściany od sufitu do podłogi zapełnione były książkami. Wiele z nich miało ręcznie zdobione okładki. Po środku czwartej, wyłożonej mahoniową boazerią ściany, był duży kamienny kominek. Ogień powoli wygasał. Dopalały się resztki drewnianych bali. Wypolerowane mahoniowe biurko stało po jednej stronie pokoju, a skórzane fotele poustawiane były w różnych miejscach. Ale najważniejsza rzecz znajdowała się nad kominkiem. W boazerię wbudowany był prostokąt, a w nim ukryte były światełka. Podświetlały to, co znajdowało się w centrum prostokątnego otworu - obraz przedstawiający młodego chłopca w mundurze lotnika. Była to powiększona wersja obrazu, który Harvey miał w biurze. Podstawę prostokąta stanowiła półka, na której znajdowały się trzy przedmioty: malutki model bombowca Mosquito, złożona mapa w kieszonkowym futerale, a po środku, leżała czapka lotnika, nieco już wyblakła. Richardson przypomniał sobie słowa Milly - „coś w rodzaju kapliczki”. Harvey Warrender podszedł do Richardsona i powiedział: - Patrzy pan na mojego syna, Howarda. - Powiedział to znacznie uprzejmiejszym tonem niż wszystko inne do tej pory. Westchnął przy tym ciężko i mocno czuć było od niego odór whisky. - Tak właśnie myślałem - powiedział Richardson. Miał wrażenie, że wszyscy goście tego domu muszą przejść ten sam rytuał. Nie chciał zbyt długo zatrzymywać się przy tym temacie. Ale Harvey Warrender nie dawał się zbić z tropu. - Zastanawia się pan pewnie co to za przedmioty pod obrazem. Należały kiedyś do Howarda. Odesłano mi to, zaraz po tym, jak zginął. Przysłali mi wszystko, co miał wtedy przy sobie. Trzymam to w szufladzie i co kilka dni wymieniam. Jutro zdejmę samolocik i postawię na to miejsce kieszonkowy kompas. W przyszłym tygodniu zamiast mapy będzie portfel Howarda. Czapka prawie zawsze tu jest. Czasem mam wrażenie, że on zaraz wejdzie i

ją założy. Cóż można było na to odpowiedzieć, zastanawiał się Richardson. Myślał o tym, jak wielu przed nim musiało czuć takie samo zmieszanie. Duża część tego co mówili ludzie była prawdą. - To był dobry chłopak - mówił dalej Warrender. - Miał dobry charakter, a zmarł jak bohater. Słyszał pan pewnie o tym. Musiał pan słyszeć - dodał ostrzej. - Więc... - zaczął Richardson i po chwili przerwał, bo cokolwiek by nie powiedział i tak nie miało to znaczenia dla ministra. - Było to w czasie nalotu bombowego na Francję. Latali wtedy na takich dwuosobowych bombowcach, Mosquitos, takich jak ten mały co tam stoi - mówił, a głos ożywał mu coraz bardziej. - Howard nie musiał lecieć. Wylatał już i tak więcej godzin niż trzeba, ale zgłosił się na ochotnika. Był dowódcą szwadronu. - Chwileczkę - przerwał znowu Richardson. - Nie sądzi pan, że powinniśmy... - chciał natychmiast przerwać Warrenderowi. Nie miał ochoty już dłużej tego słuchać. Warrender nie usłyszał nawet jak Richardson usiłował mu przerwać. - Dzięki Howardowi nalot zakończył się sukcesem. Cel był bardzo dobrze chroniony, ale wyszperali go. Tak mówili, „wyszperali go”. Richardson bezsilnie siedział i słuchał. - A potem, już w powrotnej drodze, samolot Howarda został trafiony, a Howard śmiertelnie ranny. Ale kontynuował lot uszkodzonym samolotem, który walczył o każdą milę lotu do bazy. Howard chciał uratować nawigatora... chociaż umierał sam. - Głos Warrendera załamał się; wydobył z siebie coś na kształt pijackiego szlochu. O Boże! Niech to się już skończy, pomyślał Richardson. Ale Warrender mówił dalej. - Dotarł do domu i wylądował... nawigator przeżył, Howard nie. - Teraz ton głosu stał się twardszy. - Powinni go chociaż odznaczyć pośmiertnym Krzyżem Walecznych. Wydaje mi się czasami, że powinienem gdzieś napisać w tej sprawie... przez pamięć dla Howarda. - Proszę tego nie robić! - krzyknął przewodniczący partii, tak by minister na pewno go usłyszał. - Nie należy wskrzeszać przeszłości. Trzeba ją zostawić w spokoju. Minister wziął do ręki szklankę i wychylił do dna. - Jeśli chce pan drinka, to musi pan sobie zrobić. - Dziękuję - powiedział Brian Richardson i podszedł do tacy, na której stały szklanki, alkohol, lód i napoje. Przygotował sobie żytnią z lodem i lemoniadą.

Odwrócił się i zobaczył, że Warrender uważnie mu się przygląda. - Nigdy pana nie lubiłem - powiedział Minister. - Nigdy. Od samego początku. Brian wzruszył ramionami. - No cóż, nie był pan odosobniony. - Był pan człowiekiem Jima Howdena, nie moim. Kiedy Jim chciał, żeby został pan przywódcą partii, byłem temu przeciwny. Z resztą pewnie powiedział panu o tym, próbując nastawić pana przeciwko mnie. - Nie. Nigdy mi tego nie mówił. I nie wydaje mi się, żeby próbował kiedykolwiek nastawić mnie przeciwko panu. Nie było ku temu powodów. Nagle Warrender spytał: - A co pan robił w czasie wojny? - O, byłem w wojsku przez jakiś czas. Nic szczególnego. - Nie wspomniał jednak o trzech latach spędzonych na pustyni w Północnej Afryce, potem we Włoszech, podczas gdy odbywały się najzacieklejsze walki. Były porucznik Richardson rzadko opowiadał o tym nawet najbliższym. Reminiscencje wojenne, parada pustych zwycięstw nudziły go. - No właśnie. Wielu dało sobie radę, przetrwali. Ale ci, którzy liczyli się najbardziej... - tu jego spojrzenie powędrowało w kierunku portretu... wielu z nich niestety nie. - Panie ministrze, czy moglibyśmy usiąść? Jest coś o czym chciałbym z panem porozmawiać. - Chciał już z tym raz na zawsze skończyć i wydostać się z tego domu. Po raz pierwszy przyszło mu na myśl, że Warrender chyba nie jest zupełnie normalny. - Bardzo proszę - powiedział minister i wskazał dwa fotele stojące naprzeciwko siebie. Richardson usiadł w fotelu, a Warrender podszedł do biurka i nalał sobie whisky. - Słucham pana - powiedział siadając w fotelu. Richardson zadecydował, że przejdzie od razu do rzeczy. Powiedział cicho: - Wiem o umowie pomiędzy panem a Premierem; o walce o władzę, o koncesji na kanał w telewizji i o całej reszcie. Nastąpiła chwila ciszy. Potem oczy Harveya Warrendera zwęziły się jak szparki i powiedział; - Jim Howden ci powiedział. Gra na dwie strony... - Nie. On mi nie powiedział i nie wie nawet, że jestem świadom całej prawdy. Gdyby wiedział, pewnie byłby bardzo zdziwiony. - Kłamiesz ty skurwysynu! - Warrender poderwał się i zachwiał. - Może pan tak myśleć, jeśli pan chce - odpowiedział spokojnie. - Ale po co miałbym

kłamać? Poza tym to, skąd wiem o tym, nie robi żadnej różnicy. Wiem i koniec. - Ach tak. Więc przyszedł pan tu po to, by mnie szantażować? - napadł na niego Warrender. - Dobrze ty gówniany przewodniczący. Nie obchodzi mnie to, że wiesz o umowie. Nie będziesz mnie tu straszył. Ja będę miał ostatnie słowo. Zaraz zadzwonię po reporterów i opowiem im o wszystkim tutaj - dzisiaj. - Proszę niech pan usiądzie. Poza tym powinniśmy chyba mówić trochę ciszej, by nie przeszkadzać pańskiej żonie. - Nie ma jej - krótko powiedział Warrender. - Nikogo nie ma w tym domu. - Nie przyszedłem tu, by panu grozić - powiedział przywódca partii. - Przyszedłem tu, by pana prosić. - Prosić? Co to ma znaczyć? - Dokładnie to, co mówię. Chciałbym pana prosić, by zostawił pan Premiera w spokoju, zamknął przeszłość raz na zawsze i oddał dokument umowy - powiedział Richardson. - Ach tak - powiedział sarkastycznie Warrender. - Spodziewałem się tego. Richardson starał się mówić łagodnym, perswazyjnym tonem. - Panie ministrze. Nie widzi pan, że dzisiaj już nic dobrego nikomu to nie da? - Widzę tylko, dlaczego pan to robi - powiedział nagle minister - Stara pan chronić siebie w ten sposób. Kiedy wydam Howdena, on będzie skończony. On odejdzie, ale pan też. - Prawdopodobnie tak właśnie się stanie. I może pan wierzyć albo nie, ale za dużo o tym nie myślałem. Richardson zdał sobie sprawę, że była to prawda; takiej możliwości nie rozważał wcale. Zastanawiał się więc; dlaczego to robił? Czy było to spowodowane osobistą lojalnością w stosunku do Jamesa Howdena? Prawdopodobnie częściowo tak. Ale był pewien, że chodzi jeszcze o coś więcej. Może po prostu dlatego, że Howden, mimo swych wad, był dobrym Premierem; i nie istotne było jakich środków używał, by pozostać przy władzy, skoro dawał z siebie bardzo dużo. Zasługiwał na wiele, tak jak Kanada. Być może, kierował teraz Richardsonem patriotyzm. - Nie. Moja odpowiedź brzmi zdecydowanie nie. Nic z tego - powiedział Warrender. Więc broń musi zostać użyta. W ciszy, która teraz zapadła, dwaj mężczyźni przyglądali się sobie uważnie. - A gdybym powiedział panu, że wiem o czymś, co zmusiłoby pana do zmiany decyzji... coś, czego nawet wolałbym nie omawiać tutaj z panem... czy zmieniłby pan zdanie, choćby teraz? - spytał Richardson.

- Nie ma takiej rzeczy ani na ziemi, ani w niebie, która mogłaby zmienić moją decyzję - powiedział zdecydowanym tonem minister. - Sądzę, że jednak jest - odparł przewodniczący partii. - Widzi pan, ja znam prawdę na temat pańskiego syna. - Wydawało się jakby cisza, która ogarnęła cały dom miała się nigdy nie skończyć. Warrender pobladł na twarzy. Szeptem spytał: - Co pan wie? - Na Boga! Czy nie wystarczy, że o tym po prostu wiem! Proszę nie kazać mi o tym mówić! - Niech pan powie, co pan wie. Teraz należało powiedzieć całą prawdę, nie ominąć żadnego tragicznego szczegółu. - Dobrze - powiedział cicho Richardson. - Ale niepotrzebnie pan nalegał. - Spojrzał ministrowi prosto w oczy. - Pański syn nigdy nie był bohaterem. Sąd wojskowy skazał go za tchórzostwo w obliczu wroga, za opuszczenie i narażenie na niebezpieczeństwo swych towarzyszy broni, za spowodowanie śmierci swego nawigatora. Sąd uznał go winnym wszystkich tych przestępstw. W oczekiwaniu na wyrok popełnił samobójstwo. Powiesił się. Twarz Harveya Warrendera pozbawiona była jakiegokolwiek wyrazu. Był blady jak ściana. Z niechęcią Richardson ciągnął dalej: - Zgadza się. Rzeczywiście był nalot na Francję. Ale pański syn nie dowodził niczym poza własnym samolotem, z jednym nawigatorem na pokładzie. I nie zgłosił się na ochotnika. Było to jego pierwsze zadanie. Absolutnie pierwsze. Richardson poczuł jak robi mu się sucho w ustach. Zwilżył wargi językiem i mówił dalej: - Cały szwadron leciał w formacji obronnej. Kiedy byli już nie opodal celu, zaatakowano ich. Inne samoloty rozpoczęły atak, a pański syn, wbrew błaganiom nawigatora, złamał szyk formacji i zawrócił, zostawiając swych kolegów w osłabionym szyku. Ręce Warrendera drżały, kiedy nalewał sobie whisky. - W drodze powrotnej samolot został trafiony. Pański syn był cały, a nawigator ciężko ranny. Mimo to, pański syn opuścił fotel pilota i odmówił dalszego lotu. Nawigator, pomimo odniesionych ran i bez kwalifikacji pilota, przejął stery i próbował wrócić do bazy... Richardson bardzo dobrze wyobrażał sobie tę scenę: malutka, głośna kabina samolotu, pełna krwi od ran nawigatora, ryczące silniki; dziura po pocisku, przez którą świszcze wiatr; na zewnątrz strzały karabinów maszynowych, a w środku - strach panujący ponad wszystkim. W

kącie zwinięta, skurczona, przerażona postać... Ty biedny sukinsynu, pomyślał Richardson. Załamałeś się po prostu. Przekroczyłeś tę linię na której wielu z nas zatrzymywało się. Zrobiłeś to, na co wielu miało ochotę. Jakie mamy prawo cię krytykować? Łzy płynęły po twarzy Warrendera. Wstał i załamanym głosem powiedział: - Nie chcę już więcej tego słuchać. Richardson przerwał. Właściwie nie miał już nic więcej do powiedzenia. Wypadek przy lądowaniu w Anglii. Wyciąganie dwóch mężczyzn z wraku samolotu; Howard Warrender cudem bez żadnych okaleczeń. Nawigator - umierający. Później lekarze stwierdzili, że wyżyłby, gdyby nie upływ krwi spowodowany wyczerpaniem przy prowadzeniu samolotu. Wyrok sądu wojskowego - winny... samobójstwo... i w końcu podsumowanie i zamknięcie sprawy. Dobrze wiedział o tym wszystkim Harvey Warrender. Wiedział i mimo to zbudował nieprawdopodobną legendę swego syna bohatera. - Czego pan chce? - spytał załamanym głosem. - Czego pan chce ode mnie? Richardson powiedział spokojnie: - Umowy, którą spisał pan z Premierem. - A jeśli jej nie oddam? - iskra oporu zabłysła w jego oczach. - Miałem nadzieję, że nie zapyta mnie pan o to. - Ale pytam. Przewodniczący partii westchnął głęboko: - W takim razie będę zmuszony opisać krótko działania Sądu Wojskowego i rozesłać anonimowe pisma do wszystkich liczących się osób w Ottawie - członków Parlamentu, ministrów, znanych dziennikarzy, urzędników państwowych, pańskich zwierzchników... - Ty Świnio! Ty podła Świnio - Warrender aż zachłystywał się własnymi słowami. Richardson wzruszył ramionami. - Nie mam ochoty tego robić, chyba że mnie pan do tego zmusi. - Ludzie to zrozumieją - powiedział minister, a twarz jego nabierała kolorów. - Myślę, że zrozumieją i będą współczuć. Howard był taki młody, prawie jeszcze dziecko... - Ludzie zawsze współczuli - powiedział Richardson. - I nawet teraz może być im przykro z powodu pańskiego syna. Ale nie z powodu pana. Może kiedyś panu współczuli, ale nie teraz. - Spojrzał na portret i cały ten podświetlony ołtarzyk. Absurdalne i bezużyteczne, pomyślał. - Będą pamiętali tę pańską kapliczkę i będzie pan pośmiewiskiem dla całej Ottawy.

Sam nie bardzo był pewien, czy to co mówił było prawdą. Na pewno będzie ciekawość,

dociekania

i

niewiele

śmiechu.

Ludzie

byli

czasem

zdolni

do

nieprawdopodobnego zrozumienia i współczucia. Wielu będzie z pewnością zastanawiało się jakie bezdroża ludzkiego umysłu doprowadziły Warrendera do takiego samooszukiwania się. Czy w jego synu miały się ziścić jego własne pragnienia sławy? Czy gorzkie rozczarowanie i tragedia śmierci spowodowały zmiany w jego psychice? Richardson sam odczuwał współczucie dla tego człowieka. Ale Warrender sądził, że faktycznie zostanie wyśmiany. Mięśnie jego twarzy drżały. Nagle poderwał się z miejsca i rzucił się w kierunku kominka. Zerwał pogrzebacz i zamachnął się na portret. Ciął nie patrząc. Rwał płótno na strzępy, zrzucając przy tym i łamiąc samolocik i mapę. Zmiótł też czapkę i wrzucił do kominka. Odwrócił się i z trudem łapiąc oddech spytał: - Jest pan zadowolony? - To nie było potrzebne. Przykro mi, że pan to zrobił - powiedział cicho Richardson. Twarz Warrendera znów zalała się łzami. Podszedł do krzesła i opadł bez sił. Sięgnął po szklankę z whisky. - Dobrze. Dam panu tę umowę - powiedział w końcu. - Wszystkie jej egzemplarze i zapewnienie, że żadne inne już nie istnieją. Warrender skinął głową. - Kiedy? - Zajmie mi to dwa lub trzy dni. Muszę pojechać do Toronto. Dokument schowany jest w sejfie. - Dobrze. Jak tylko pan go przywiezie, proszę oddać go Premierowi. On nie może dowiedzieć się o tym, co tu się dzisiaj wydarzyło. To ma zostać między nami. Zgoda? Minister znów skinął głową potakująco. Spojrzał na Richardsona, a w jego oczach malowała się wielka nienawiść. To zadziwiające, pomyślał, że nastroje tego człowieka tak szybko się zmieniały. - Był taki czas, kiedy łatwo mogłem pana zniszczyć - powiedział Warrender i z lekkim rozdrażnieniem dodał: - Wciąż jeszcze zasiadam w Gabinecie. Richardson wzruszył obojętnie ramionami. - Być może. Ale nie sądzę, żeby miał pan jeszcze cokolwiek do powiedzenia. - Kiedy był już przy drzwiach, odwrócił się i rzucił przez ramię: - Proszę nie wstawać. Sam trafię do wyjścia.

3. W drodze powrotnej towarzyszyły mu uczucia wstydu, niesmaku, przygnębienia i ogólnego chaosu. Bardziej niż czegokolwiek, Brian Richardson, pragnął teraz ciepłego, ludzkiego towarzystwa. Gdy był już w centrum miasta zatrzymał się przy automacie telefonicznym. Nie gasił silnika, wysiadł i wykręcił numer Milly. Cichutko modlił się: „proszę cię bądź w domu, bardzo cię potrzebuję. Proszę cię”. Nikt jednak nie podnosił słuchawki. Jedynym miejscem, do którego mógł się udać, było jego własne mieszkanie. Miał nadzieję, że może chociaż dziś Eloise będzie w domu. Ale nie było jej. Przeszedł przez puste pokoje, wziął kubek, butelkę żytniej i zaczął metodycznie upijać się. W dwie godziny później, kilka minut po pierwszej w nocy, chłodna, piękna i wytwornie ubrana Eloise Richardson wkroczyła do mieszkania. Kiedy znalazła się w swym eleganckim salonie zauważyła swego męża, który leżał na wznak na kanapie i potwornie chrapał. Był kompletnie pijany. Za nim stała pusta butelka i leżała przewrócona szklanka. Wykrzywiła usta z niesmakiem i poszła wprost do swojej sypialni. Jak zwykle zamknęła drzwi na klucz.

16. Sędzia Justice Willis W salonie swego apartamentu w hotelu Vancouver, James Howden wręczył banknot jednodolarowy swemu głównemu asystentowi, Elliotowi Prowse i powiedział: - Zejdź na dół i kup mi sześć batoników czekoladowych. Jeśli kiedykolwiek napisze pamiętnik, to na pewno zaznaczy, że jednym z plusów bycia Premierem jest to, że kto inny kupuje ci słodycze. Z pewnością będzie to motywacja dla niejednego ambitnego dziecka. Kiedy jego poważny jak zwykle asystent odszedł, Howden zamknął drzwi oddzielające go od stukania maszyn do pisania, dzwonków telefonów i rozmów jego pracowników, składających się z członków partii. Usiadł w wygodnym krześle i postanowił podsumować swoje dotychczasowe osiągnięcia podczas objazdu kraju. Bezsprzecznie był to jego wielki, osobisty sukces. W całej jego dotychczasowej karierze politycznej, Howden nigdy nie osiągnął takich szczytów oratoryki, jak teraz, i nigdy aż do tego stopnia jego przemówienia nie porywały słuchaczy. Autorzy przemówień, których wynajął Brian Richardson - jednego z Montrealu, drugiego z Nowego Jorku pisującego do magazynów Time i Life - bardzo solidnie wywiązali się z powierzonego zadania. Wspaniałe były te improwizacje Howdena, kiedy mówił z uczuciem, z przekonaniem i docierał właściwie do wszystkich, którzy go słuchali. Zasadniczo mówił o dziedzictwie Ameryki Północnej i o siłach ideologicznych, które zagrażały jego istnieniu. Był to czas jedności, podkreślał; czas, by zakończyć waśnie i niesnaski; czas, by wznieść się ponad drobne sprawy, przedkładając ponad wszystko ludzką wolność. Ludzie zareagowali tak, jak gdyby właśnie te słowa chcieli usłyszeć; jakby to był ten głos, za którym szli. Tak jak wcześniej zaplanowano, Premier nie wspomniał o Akcie Unii. Zgodnie z Konstytucją musi najpierw poinformować o tym Parlament. Wyczuwał także wręcz coś na kształt chęci społeczeństwa do bliższego związku ze Stanami Zjednoczonymi. A jego instynkt w sprawach polityki rzadko zawodził. W Toronto publiczność długo stała i wiwatowała na koniec jego wystąpienia. W Fort William, Winnipeg, Rigina, Calgary czy Edmonton, przyjęcie było takie samo lub podobne.

A dzisiaj u kresu swej podróży na zachód, zatrzymał się w Vancouver, gdzie w teatrze Queen Elizabeth Civic Theatre miał wygłosić przemówienie do trzytysięcznej widowni. Reportaże prasowe i radiowe na temat jego podróży były bardzo pozytywne. Urywki jego przemówień znajdowały się zawsze na początku wiadomości prasowych, telewizyjnych czy radiowych. To był szczęśliwy zbieg okoliczności, że w ciągu ostatnich kilku dni nie było żadnych innych ważnych wydarzeń, które mogłyby konkurować z podróżą Premiera. Drobne przeszkody jednak były. Incydent z niedoszłym imigrantem Henri Duvalem wciąż pojawiał się na łamach prasy, tak jak i krytyka nieprzejednanego stanowiska Rządu w tej sprawie. Na każdym postoju Premiera znajdowali się też demonstranci, pikietujący w obronie Duvala, a także na każdym otwartym spotkaniu zawsze znalazł się ktoś, kto poruszał ten temat. Ale całe podniecenie związane z tym wydarzeniem stopniowo wygasało. Howden nie mógł się już wprost doczekać, kiedy wróci Prowse. Po chwili wszedł do pokoju z kieszeniami wypchanymi batonikami. - Może masz ochotę? - zaproponował Howden, rozpakował batonik i zaczął jeść ze smakiem. - Nie, dziękuję - odpowiedział Prowse. - Prawdę mówiąc, nie przepadam za słodyczami. - Czy rozmawiałeś już z człowiekiem odpowiedzialnym za sprawy imigracji? - Tak. Był tu dziś rano. Nazywa się Kramer. - A co mówi na temat tej historii z Duvalem? - Zapewnił mnie, że jego sponsorzy nie mogą już nic więcej zrobić i praktycznie sprawa jest zamknięta. - No cóż, miejmy nadzieję, że tym razem ma rację. Wolałbym jednak, żeby przedmiot całej sprawy zniknął. Kiedy odpływa statek? - Pojutrze wieczorem. Tego samego dnia, pomyślał Howden, kiedy w Ottawie ogłosi Akt Unii. - Pan Kramer bardzo chciał spotkać się z panem osobiście - powiedział Prowse. Chciał wytłumaczyć motywy swego działania w tej sprawie. Ale powiedziałem mu, że nie będzie to możliwe. Howden pokiwał głową z aprobatą. Wielu urzędników państwowych chciało wytłumaczyć swe działanie Premierowi, szczególnie, gdy popełniali błędy. Kramer nie był wyjątkiem. - Ale możesz przekazać mu wiadomość ode mnie. Powiedz, że jestem bardzo niezadowolony z jego postępowania. Nie powinien był wyjść z propozycją specjalnego

przesłuchania. Otworzyło to sprawę, która była już prawie zamknięta. - Myślę, że właśnie to chciał wytłumaczyć... - Powiedz mu, że mam nadzieję, że to się więcej nie powtórzy - dodał stanowczo Howden. Ton jego głosu oznaczał, że temat jest zamknięty. - Jest jeszcze jedna sprawa - powiedział Prowse. - Jest tu adwokat Duvala, pan Maitland. Chciałby się z panem widzieć. Zgodził się pan... - Na Boga! - zdenerwował się Premier. Uderzył dłonią w stół i krzyknął: - Czy to się nigdy nie skończy? - Sam się nad tym zastanawiałem - powiedział Prowse. Przed laty, kiedy Prowse był jeszcze nowy w tym środowisku bardzo przeżywał wybuchy gniewu Premiera. Ale ostatnio zbytnio się już tym nie przejmował. - To był pewnie pomysł tych z gazety - dodał gniewnie Premier. - Tak. Gazety Post z Vancouver. Zasugerowali... - Wiem co zasugerowali, to typowe - mówił dalej ze złością Howden. Dziennikarzom nie wystarcza już opisywanie wydarzeń. Wolą je sami tworzyć. - Ale zgodził się pan... - Do licha wiem dobrze, że się zgodziłem. Po co mówisz mi to, co już wiem? Z kamienną twarzą Prowse odpowiedział: - Bo nie byłem pewien czy pan pamięta. Czasami Howden zastanawiał się, czy rzeczywiście Prowse był tak kompletnie pozbawiony poczucia humoru, czy tylko sprawiał takie wrażenie. Poproszono go o rozmowę wczoraj w Calgary, po tym, jak w gazecie Post ukazała się notatka, mówiąca o tym, że adwokat Duvala, Maitland, będzie starał się o rozmowę z Premierem. Agencje telegraficzne podchwyciły tę wiadomość i rozesłały ją po kraju Po rozmowie z Brianem Richardsonem ustalili, że nie mogą odmówić. A teraz Maitland był już na miejscu. - No dobrze - powiedział Howden ponuro. - Poproś go. Alan Maitland czekał czterdzieści pięć minut w poczekalni apartamentu hotelowego Premiera i z każdą minutą oczekiwania rosła jego niepewność i zdenerwowanie. A teraz, gdy go wprowadzono do pokoju Premiera, zastanawiał się, co właściwie tu robił. - Dzień dobry - powitał go Premier. - Chciał pan zdaje się ze mną rozmawiać. Mężczyźni przyglądali się sobie uważnie. Ciekawość Alana przewyższała jego zdenerwowanie. Widział przed sobą wysokiego, lekko zgarbionego mężczyznę, który siedział wygodnie w dużym fotelu. Rysy jego - sokoli nos, jastrzębia twarz, zamyślone oczy - były tak

dobrze znane z prasy i telewizji. Ale twarz wydawała się starsza i bardziej pomarszczona niż w telewizji. Dookoła panowała atmosfera zmęczenia, której Maitland nie spodziewał się. - Dziękuję, że zgodził się pan spotkać ze mną, panie Premierze - powiedział. Chciałbym osobiście wstawić się u pana w sprawie Henri Duvala. Dzisiejsi młodzi prawnicy są młodsi niż kiedykolwiek, pomyślał James Howden. Zastanawiał się czy czterdzieści lat temu, on sam wydawał się tak młody i energiczny, atletycznie zbudowany i pełen werwy, jak ten człowiek, który stoi teraz przed nim. - Proszę usiąść panie Maitland - powiedział Howden wskazując krzesło naprzeciwko siebie. - Niestety mam tylko kilka minut czasu, zatem niech pan mówi szybko. - Spróbuję - powiedział Alan. Starał się, by w tonie jego głosu wyczuwało się szacunek. - Postanowiłem pominąć wszystkie fakty, które zapewne już pan słyszał. - Słyszał! Wielkie nieba! Od tygodni nic innego nie słyszę! - powiedział Howden hamując śmiech. Alan delikatnie uśmiechnął się ciepłym, chłopięcym uśmiechem. I nagle spoważniał. - Oprócz faktów jest jeszcze wiele rzeczy, które dotyczą tego biednego człowieka. Stan w jakim znajduje się statek; dziura w jakiej musiał mieszkać Duval - coś na kształt zwierzęcej klatki; ludzka istota, bez wolności, bez żadnej nadziei... - Panie Maitland, czy przyszło panu do głowy - przerwał mu Howden - że to nie jest kanadyjski statek, że takie warunki są na tym statku już od dłuższego czasu, i że to w ogóle nie jest sprawa Kanady. - W takim razie czyja to sprawa? Proszę mi odpowiedzieć. - W oczach Alana pojawiła się wściekłość, a wcześniejsze zdenerwowanie gdzieś minęło. - Czy to znaczy, że ludzkie istoty, które nie należą do naszego ścisłego grona, nic już nas nie obchodzą? Howden odpowiedział spokojnie; - Mówi pan o bardzo porządnym, ścisłym gronie. Wie pan chyba, że Kanada ma jedną z najlepszych statystyk migracyjnych. Alan pochylił się do przodu i powiedział: - Nie mamy przecież zbyt dużej konkurencji, prawda? Touche, pomyślał Howden. A głośno powiedział: - To nie ma związku. Chodzi o to, że są ustawy i przepisy na ten temat i jeśli w ogóle mają coś znaczyć to trzeba ich przestrzegać. - Niektóre ustawy są bardzo bezwzględne. Szczególnie te, które dotyczą praw obywatelskich. - Jeśli takie jest pańskie zdanie, to ma pan prawo zwrócić się do sądu.

- Szef imigracji w Vancouver nie podziela tej opinii. Powiedział mi, że to nie jest sprawa sądu. - Ale pomimo to był pan z tym w sądzie i przegrał sprawę. - Tak. Przegraliśmy - przyznał ze smutkiem Alan. - To właśnie dlatego tu jestem. Po to, by błagać. - Alan znów uśmiechnął się. - A jeśli trzeba to będę błagał na klęczkach. - Nie - odpowiedział Howden również z uśmiechem. - To nie będzie potrzebne. - Chciałem panu trochę opowiedzieć o Henri Duvalu. - Alan postanowił, że skoro ma niewiele czasu, należy go jak najlepiej wykorzystać. - To dobry, twardy i chętny do pracy człowiek. Jestem przekonany, że byłby dobrym obywatelem. To prawda, że nie mówi dobrze po angielsku; nie ma wykształcenia... - Panie Maitland - przerwał mu gwałtownie Premier. - Powód dla którego ten człowiek nie może być wpuszczony do naszego kraju jest bardzo prosty. Świat pełen jest ludzi, którzy są warci pomocy. Ale pomocy należy udzielać w pewnej kolejności. Trzeba mieć jakiś plan działania. Po to mamy Akt o Imigracji... Howden pomyślał, że nie może dopuścić do tego, by opinia publiczna znów zaczęła się tym wszystkim pasjonować. Miał jeszcze w pamięci demonstrację na lotnisku w Ottawie. Nawet gdyby zignorował groźbę Harveya Warrendera, wyznanie prawdy byłoby teraz wręcz śmieszne. Jako Premier podjął już decyzję i musiał się teraz jej trzymać. Maitland nie dawał za wygraną: - Ale Henri Duval jest w Vancouver. Nie na Węgrzech, nie w Etiopii ani nie w Chinach. Jest tu i teraz - powiedział Alan, po czym dodał z odrobiną goryczy: - W kraju, gdzie ludziom nieuprzywilejowanym kompletnie nic się nie należy. „Nieuprzywilejowani”. Przez chwilę Howden przypomniał sobie swój sierociniec; swoją nieoczekiwaną szansę, swojego Alana Maitlanda, kiedyś dawno temu. Ale przynajmniej on się tu urodził. Postanowił, że czas zakończyć tę rozmowę. - Akt o Imigracji, panie Maitland, jest prawem tego kraju. Niewątpliwie ma swoje wady, ale naród Kanady takie właśnie prawo ustanowił. I zgodnie z tym prawem moja odpowiedź na pańską prośbę musi być negatywna. Howden wstał, dając tym samym znak, że rozmowa dobiegła końca. Podał rękę Maitlandowi i powiedział: - Życzę panu sukcesów w pracy. Być może, któregoś dnia rozpocznie pan karierę polityczną. Mam wrażenie, że świetnie pan sobie poradzi. - Nie sądzę - powiedział Alan. - Zbyt wiele mi się w tym wszystkim nie podoba. Kiedy Alan Maitland wyszedł, Howden wyjął kolejny batonik i zaczął jeść z apetytem. Po

chwili przywołał do siebie asystenta i poprosił o tekst swego wieczornego przemówienia.

2. W hallu hotelu Vancouver czekał na Maitlanda Dan Orliffe. - Jest coś nowego? - spytał. Maitland przecząco pokręcił głową. - No cóż. Przynajmniej opinia publiczna dowie się o wszystkim. A to też jest coś warte. - Jesteś pewien? - spytał Alan z powątpiewaniem. - A co takiego może zrobić opinia publiczna, kiedy Rząd stanie okoniem? - Nie wiesz? Może zmienić Rząd. - Świetnie. Poczekamy do wyborów, a potem poślemy Duvalowi pocztówkę, jeśli będziemy wiedzieli gdzie jest. - No dobra. Chodź. Odwiozę cię do biura. Po drodze opowiesz mi co mówił Howden. Tom Lewis pracował w swoim pokoiku, kiedy Alan wszedł do biura. Dan Orliffe odjechał prawdopodobnie do wydawnictwa Posta. I Alan musiał jeszcze raz wszystko opowiedzieć. Po wysłuchaniu całej historii Tom powiedział: - Masz rację, nie można im odpuścić. Alan zastanawiał się, czy powinien zatelefonować do Sharon. Nie rozmawiali ze sobą już od dwóch dni. - A! Byłbym zapomniał. Jest dla ciebie przesyłka. Przywiózł ją szofer. Jest u ciebie. Alan poszedł do swego pokoju. Z ciekawością zaczął rozpakowywać niewielką paczuszkę. W małym pudełku, pod grubą warstwą papieru, była gliniana figurka - głowa i ramiona. Dołączona była do niej kartka: „Próbowałam zrobić pana Kramera, ale mi nie wyszło. Bardzo proszę więc - żadnych szpilek! Ucałowania, Sharon”. Alan podniósł figurkę i z zadowoleniem zauważył, że to podobizna jego samego.

3. Kilkaset metrów dalej od hotelowego apartamentu Premiera, Justice Willis, sędzia Sądu Najwyższego, przemierzał niecierpliwie swój pokój w tę i z powrotem. Już od godziny staczał ze sobą jakąś wewnętrzną walkę.

Po jednej stronie barykady była jego prawnicza świadomość, po drugiej zaś, ludzkie sumienie. Przedmiotem walki był jeden człowiek - Henri Duval. Edgar Kramer powiedział sekretarzowi Premiera, że w sensie prawnym nic już nie można zrobić dla tego człowieka. Po tygodniowych poszukiwaniach podobnego przypadku w historii sądownictwa, Alan Maitland doszedł do tego samego wniosku. Sędzia Justice Willis natomiast posiadał wiedzę udowadniającą, że obaj ci panowie nie mają racji. Wiedział tyle, ile potrzeba by uwolnić Duvala z jego więzienia na statku na jakiś czas, a może nawet na dobre. Kluczem była wielka księga leżąca teraz na biurku sędziego. Były to „Rejestry Sądowe Kolumbii Brytyjskiej”, tom 34, rok 1921. Księga otwarta była na stronie zatytułowanej „Rex contra Ahmed Singh”. Stronice księgi były wyblakłe i pożółkłe. Ale ustawa - ratio decidendi - była obowiązująca do dnia dzisiejszego niczym wymyślona wczoraj. Kanadyjski sędzia zarządził: Ahmed Singh w 1921... i tym samym Henri Duval dziś... nie może być deportowany na statek. Każdy człowiek (według decyzji dawno zmarłego sędziego) musi być deportowany do kraju z którego przybył, a nie do żadnego innego miejsca. Ale przecież Vastervik nie zmierzał do Libanu... do kraju z którego przybył Duval i gdzie wszedł na statek. Vastervik włóczył się trochę po morzach. Jego następnym portem miał być Belfast, a dalej nie wiadomo... W związku z tym nakaz deportacji dla Henri Duvala był bezprawny i nieważny. Tak dowodził przykład Ahmeda Singha. Sędzia Justice Stanley Willis zebrał wszystkie fakty sprawy bardzo dyskretnie. Wiedział o tym, że Maitland i Lewis szukają prawnego precedensu, aby unieważnić deportację Duvala. Wiedział też o ich porażce i wcale go to nie zdziwiło. Właściwie nie było możliwe, żeby dwaj młodzi adwokaci znaleźli sprawę „Rex kontra Ahmed Singh”. Była ona nieprawidłowo zakatalogowana pod niewłaściwym tytułem. Sędzia sam nie wiedziałby o tym, gdyby nie czysty przypadek. Natknął się kiedyś na tę sprawę szukając czegoś zupełnie innego i zapamiętał. Mając świadomość tego co wiedział, Justice Willis pomyślał, że na miejscu adwokata Duvala natychmiast złożyłby kolejne podanie o habeas corpus. A on, jako sędzia, natychmiast zaakceptowałby podanie. Nie sugerowałby żadnych półśrodków, jak, na przykład nakaz warunkowy, ale udzieliłby pełnego habeas corpus, który od razu uwolniłby Duvala od statku. Ale on był sędzią, a nie adwokatem. I nie mógł być jednocześnie jednym i drugim.

Obowiązkiem sędziego było stosować prawo we wszystkich sprawach, które mu powierzano. Nie mógł bezpośrednio mieszać się w te sprawy lub faworyzować jedną ze stron. Czasami mógł podpowiedzieć coś adwokatowi lub delikatnie wskazać drogę postępowania, tak jak było w przypadku przesłuchania w sprawie nakazu warunkowego dla Henri Duvala. A poza tym takie wtrącanie się było niejako zdradą roli sędziego. Po raz kolejny sędzia przemierzył odległość pomiędzy oknem i biurkiem. Dzisiaj był bardziej przygarbiony niż zwykle i twarz jego była bardziej posępna i zamyślona. Gdybym nie był tym kim jestem, pomyślał Justice Willis, sprawa byłaby zupełnie prosta. Wykręciłbym numer Maitlanda, poprosił go do telefonu i powiedział tylko: przeczytaj „Rejestry Sądowe Kolumbii Brytyjskiej” tom 34, rok 1921, strona 191, „Rex kontra Ahmed Singh”. To zupełnie wystarczy. Ten adwokat jest bystrym człowiekiem i jeszcze dzisiaj, przed zamknięciem Sądu, byłby tu z podaniem o habeas corpus. I wtedy Henri Duval nie musiałby stąd odpłynąć. Przecież zależy mi na tym, pomyślał. Tak samo jak Maitlandowi. Ale tylko dlatego, że jestem tym kim jestem, nie mogę... pośrednio lub bezpośrednio tego zrobić. Ale mimo wszystko była jakaś „nieokreślona siła wyższa”. Zwrot ten zapamiętał z czasów szkolnych. Wciąż jeszcze go używano, chociaż bardzo rzadko w obecności sędziów. W doktrynie tej chodziło o to, że żaden sędzia niezależnie od swych intencji nie mógł być zupełnie obiektywny. Był tylko człowiekiem i świadomie czy nie, jego działania zawsze były poddane wpływom jego dotychczasowych życiowych doświadczeń i przeżyć. Sędzia Justice Willis w pełni zgadzał się z tą doktryną. On sam też posiadał swoją siłę wyższą. Można było określić ją jednym słowem. Belsen. Był rok 1945. Kariera prawnicza Stanleya Willisa, tak jak większości innych ludzi jego pokolenia, została przerwana przez Drugą Wojnę Światową. Służbę wojskową odbywał w oddziałach kanadyjskich w Europie, od 1940 roku aż do końca wojny. A pod koniec wojny major Stanley Willis wspólnie z Drugą Armią Brytyjską i jej 63-ą Dywizją Przeciwczołgową brał udział w wyzwoleniu obozu koncentracyjnego w Bergen-Belsen. Był w Belsen aż miesiąc i to co widział stało się najbardziej przerażającym doświadczeniem jego życia. Jeszcze wiele lat potem, a czasami nawet teraz, tragiczny obraz tych trzydziestu dni żywo stawał mu przed oczyma. Wrażliwy i wykształcony Stanley Willis

odjeżdżał z Belsen z jednym postanowieniem: przez resztę swego życia będzie robił wszystko co w jego mocy, by nie dopuścić do tego, żeby jakiemukolwiek człowiekowi działa się krzywda. Nie było to wcale łatwe dla sędziego. Bardzo często zdarzało się, że musiał orzekać o winie jednostki, podczas gdy jego instynkt mówił mu, że to społeczeństwo jest głównym winowajcą. Czasem zdarzało się też, że jakiś biedny człowiek, uznany wszem i wobec za winnego, dostawał łagodny wymiar kary, bo pamięć sędziego nawiedzał cień przeszłości... nieokreślona siła wyższa. Właśnie tak jak teraz. Cała historia Henri Duvala poruszała go do głębi. Człowiek był zniewolony. Człowiek mógł być wolny. Barierą była tylko duma sędziego. Trzeba schować dumę do kieszeni, pomyślał, i podszedł do telefonu. Nie wolno mu zadzwonić bezpośrednio do Alana. Tego wymaga dyskrecja. Ale był na to sposób. Mógł zadzwonić do swego dawnego wspólnika, obecnie starszego, powszechnie szanowanego prawnika. Był na tyle bystry, że z łatwością domyśli się po co cała ta rozmowa. Informacje, które mu przekaże będą przekazane dalej bez podania źródła. Justice Willis westchnął i wykręcił numer telefonu. - Mówi Stanley Willis - powiedział do słuchawki. - Miła niespodzianka, Wasza Lordowska Mość. - To sprawa nieoficjalna, Ben - powiedział od razu Willis. W słuchawce dał się słyszeć chichot. - Jak się masz Stan? Dawno cię nie widziałem. - Tak, to prawda. Musimy się spotkać - powiedział sędzia. - Co mogę dla ciebie zrobić? Chcesz kogoś podać do sądu? - Nie - odpowiedział Justice Willis. Nigdy nie lubił gadać o niczym, więc przeszedł prosto do rzeczy. - Chciałbym porozmawiać z tobą o sprawie Duvala. - Ach, ten pasażer na gapę! Czytałem twoją decyzję i nie sądzę, żeby było coś jeszcze do zrobienia. - Nie - przyznał sędzia. - Nic nie można było zrobić. Chociaż ten Maitland to bardzo sprytny młody adwokat. - Tak. Mam wrażenie, że zrobi wiele dobrego w tym zawodzie. - Słyszałem, że bardzo długo szukał precedensu. - Do mnie doszły słuchy, że Maitland i jego wspólnik przewrócili bibliotekę

prawniczą do góry nogami - zaśmiał się Ben. - Ale nie powiodło im się. - Zastanawiam się - powiedział bardzo powoli Justice Willis, dlaczego nie sięgnęli do sprawy „Rex kontra Ahmed Singh” w „Rejestrach Sądowych Kolumbii Brytyjskiej”, tom 34, rok 1921, strona 191. Na podstawie tego mogli otrzymać habeas corpus bez problemu. Po drugiej stronie na chwilę zapanowała cisza. Justice Willis wyobrażał sobie podniesione ze zdziwieniem brwi swego rozmówcy, który powiedział: - Podaj mi te dane jeszcze raz. Nie zdążyłem wszystkiego zapisać. Kiedy w chwilę potem Justice Willis odwiesił słuchawkę, był pewien, że informacja zostanie szybko i właściwie przekazana. Spojrzał na zegarek, zanim zabrał się do pracy. Cztery i pół godziny później, kiedy nad miastem zapadała już ciemność, starszy urzędnik sądowy stanął w drzwiach i zaanonsował: - Wasza lordowska mość, pan Maitland ma podanie o habeas corpus.

4. W jasnym świetle lamp Vastervik ładował drzewo. Zwinnie i szybko Alan wbiegł po zardzewiałym trapie na główny pokład. Odór nawozu znikł. Rozwiał go świeży powiew morskiego wiatru. Na statku czuć było teraz świeży aromat cedrowego drzewa. Noc była chłodna, chociaż niebo upstrzone było gwiazdami. Do Alana podszedł trzeci oficer, którego Alan spotkał w poranek Świąt Bożego Narodzenia. - Przyszedłem zobaczyć się z kapitanem Jaabeckiem. Jeśli jest u siebie, trafię do niego. - W takim razie idź, jeśli znasz drogę - powiedział oficer. Alan instynktownie dotknął kieszeni, by sprawdzić, czy cenny dokument jeszcze tam jest. Poszedł w kierunku kabiny kapitana, spytał jeszcze tylko nie odwracając głowy: - A jak twoje przeziębienie? - Coraz lepiej - odpowiedział oficer. - A zupełnie wydobrzeję jak tylko wypłyniemy w morze. Jeszcze tylko czterdzieści osiem godzin. Czterdzieści osiem godzin, pomyślał Alan. To niewiele, ale powinno wystarczyć. Tego popołudnia, gdy Alan był w swym mieszkaniu przy Gilford Street, zastał wiadomość od

Toma Lewisa: przeczytaj o sprawie „Rex kontra Ahmed Singh”. Alan zdecydował, że należy wykorzystać każdą szansę. Bez żadnej nadziei poszedł do biblioteki sądu. Kiedy przeczytał o sprawie z 1921 roku, serce zabiło mu mocniej. Potem w gorączce gromadził dane, pisał na maszynie, sprawdzał. Następnie pognał do sądu, aby zdążyć przed zamknięciem. W ostatniej chwili stanął przed sędzią Willisem. Sędzia był jak zwykle srogi i chłodny. Wysłuchał wszystkiego uważnie, zadał kilka pytań i podpisał nakaz habeas corpus w pełnym brzmieniu, nie jakiś nakaz warunkowy. Była to niezwykła chwila. Alan miał teraz w kieszeni kopię i oryginał dokumentu: Elżbieta, z łaski bożej, królowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii, Kanady i innych ziem... nakazuje natychmiast po otrzymaniu tego nakazu doprowadzić Henri Duvala... Oczywiście, ponownie musi odbyć się przesłuchanie. Ma nastąpić pojutrze. Ale cel zostanie osiągnięty: Vastervik odpłynie bez Duvala na pokładzie. Alan pomyślał, że jutro będzie musiał zadzwonić do prawnika, który naprowadził ich na sprawę Ahmeda Singha. Tom znał jego nazwisko. Podszedł do drzwi kabiny kapitana i zapukał. - Wejść - usłyszał. Kapitan siedział przy biurku w obłokach dymu z fajki i wpisywał coś do księgi pokładowej. Odłożył pióro, wstał i jak zwykle bardzo uprzejmie wskazał Alanowi krzesło. Alan zakaszlał, gdy dym dotarł do płuc i powiedział: - Przeszkadzam zapewne... - To nic. Starczy pisania na razie - powiedział kapitan i zamknął księgę. Archeolodzy, którzy będą za kilkaset lat badać naszą kulturę i tak nic z tego nie zrozumieją, bo mieliby za dużo do przeczytania. - Skoro mowa o czytaniu, przyniosłem coś, co powinien pan przeczytać - powiedział Alan i wyciągnął nakaz habeas corpus. Kapitan

czytając

wolno

poruszał

ustami.

Kiedy

skończył

powiedział

z

niedowierzaniem: - Więc jednak odniósł pan sukces. - Tak. Nakaz oznacza, że Henri Duval uwolniony jest ze statku. Nie odpłynie na pokładzie Vastervika. - A teraz... - A teraz, kapitanie, chciałbym, żeby spakował swoje rzeczy i pojechał ze mną. Jest teraz pod moją kuratelą. Gdyby miał pan jakieś wątpliwości możemy zadzwonić na policję...

- Nie. To zupełnie niepotrzebne - powiedział kapitan uśmiechając się ciepło. - Nie wiem doprawdy jak pan to zrobił panie Maitland. Ale należą się panu gratulacje. To wszystko tak nagle. - No właśnie. Sam jeszcze nie bardzo mogę w to uwierzyć. W dziesięć minut później pojawił się w kabinie kapitana Henri Duval. Jego oczy błyszczały ze szczęścia, a twarz promieniała uśmiechem. Miał na sobie za duży o kilka numerów marynarski płaszcz, a pod pachą niósł malutką walizkę przewiązaną sznurkiem. Jutro, pomyślał Alan, trzeba będzie kupić mu jakieś ubranie za zgromadzone dla niego pieniądze. - Pan Maitland zabiera cię stąd, Henri - powiedział kapitan. Młodzieniec pokiwał głową. Na twarzy miał wyraz podniecenia i oczekiwania. - Ja gotowy teraz - powiedział. - Nie wrócisz już na statek. Dlatego teraz się z tobą pożegnam. Na chwilę podniecenie zniknęło z twarzy Duvala. Jakby wraz ze słowami kapitana dotarła do niego rzeczywistość, której nie brał nawet pod uwagę. - Dobry statek - powiedział niepewnie. - No cóż - mówił dalej kapitan. - Z całego serca życzę ci szczęścia i niech Bóg ma cię w swej opiece. Pracuj wytrwale, módl się i rób to, co pan Maitland ci każe. Duval ze smutkiem pokiwał głową. Była to dziwna scena, pomyślał Alan. Tak jakby było to rozstanie ojca z synem. Obydwaj nie bardzo chcieli to pożegnanie przerwać. - Chyba już pójdziemy - powiedział Alan. Wręczył kapitanowi kopię nakazu, podali sobie ręce i na pożegnanie Alan powiedział jeszcze: - Bardzo mi było miło pana poznać. Mam nadzieję, że spotkamy się jeszcze. - Jeśli będę miał jeszcze jakichś pasażerów na gapę, poszukam pana. Wiadomość szybko obiegła statek. Załoga zgromadziła się w pobliżu trapu. Zewsząd dochodziły okrzyki radości. Stubby Gates wystąpił z tłumu i powiedział: - Trzymaj się bracie. Powodzenia. A tu masz coś od chłopaków - i wręczył mu zwitek banknotów. Wszyscy wiwatowali. - Nie ruszać się - rozległ się w ciemności jakiś głos i zamigotały światła samochodu. - Hej, co to ma znaczyć - zawołał Alan. - Prasa, a cóż by innego - krzyknął Dan Orliffe. - Nie uda ci się przed nami uciec, Maitland. - Słuchajcie. Nie mamy dzisiaj nic ciekawego do powiedzenia. Może jutro będziemy mieli oświadczenie.

- A może Duval coś powie? - Nie - powiedział Alan. - Na pewno nie teraz - dodał zdecydowanie. - Jak się tu dostałeś - spytał Alana Orliffe. - Przyjechałem taksówką. - Mój samochód jest tu obok. Zawiozę was gdzie chcecie. - Dobrze - zgodził się Alan. - Chodźmy. Pośród krzyków i protestów innych reporterów wszyscy trzej wsiedli do samochodu Dana Orliffe’a. Henri Duval uśmiechał się radośnie. Kiedy odjechali już z portu, Orliffe spytał: - Dokąd chcesz go zabrać? - O tym nie pomyślałem - przyznał się Alan. Jego mieszkanie było za małe. Może do Toma i Lillian? - Tak myślałem. Gazeta wynajęła apartament w hotelu Vancouver. - To dobrze - powiedział Alan niepewnie. - Chociaż wolałbym chyba coś skromniejszego. - A co tam! Niech sobie Duval użyje! - powiedział Orliffe i po chwili dodał: Zapomniałem dodać. Apartament Premiera jest na tym samym piętrze - powiedział dziennikarz i roześmiał się głośno. - Howden będzie zachwycony!

17. Margaret Howden - Mój Boże - wykrzyknęła Margaret. - Jeszcze nigdy nie widziałam takiego nagłówka! Na stole rozłożona była gazeta Post. Na pierwszej stronie olbrzymimi literami napisane było: HENRI SCHODZI NA LĄD! Pod tytułem umieszczone były duże fotografie Duvala i Maitlanda i obszerny reportaż na ten temat. - Nazywają to drugim nadejściem Chrystusa - powiedział przewodniczący partii do Margaret. - Używają tego tylko przy specjalnych okazjach, na przykład przy upadku Rządu. Howden przechadzał się niecierpliwie po pokoju. - Może humor odłożymy na później - powiedział. - Potrzebny nam jakiś wesoły akcent - powiedział Richardson. Było już późne popołudnie. Padał śnieg i zapadał zmierzch. Nocą, po zakończeniu swego przemówienia w Vancouver, Howden przyleciał na wschodnie wybrzeże Kanady. W południe miał przemówienie w Quebec City; a za niespełna godzinę odleci z Ottawy do Montrealu. Jutro o czwartej po południu poinformuje Parlament o Akcie Unii. Napięcie kilku ostatnich dni dało o sobie znać. Gazeta z Vancouver została dostarczona specjalnym samolotem na prośbę Richardsona, który odebrał ją na lotnisku w Ottawie i osobiście zawiózł do domu Premiera przy Sussex Drive 24. Howden zatrzymał się na chwilę i spytał sarkastycznie: - Mam nadzieję, że jest jakaś wzmianka na temat mojego wystąpienia. - Owszem. Na trzeciej stronie - powiedziała Margaret hamując śmiech. - Ale całkiem krótka wzmianka. - Cieszę się, że znalazłaś coś zabawnego - powiedział Premier. - Dla mnie osobiście nic wesołego tu nie ma. - Przepraszam Jamie - mówiła starając się by jej głos brzmiał poważnie. - Ale bawi mnie myśl, że wy wszyscy, cały Rząd był taki przejęty, a tu jeden mały człowiek... - Zgadzam się z panią, pani Howden - powiedział Richardson. - Jeden zwykły, młody adwokat dał nam popalić. - Raz na zawsze skończcie z tym, kto z kim wygrał - powiedział ze złością Howden.

- Nie krzycz Jamie - upomniała go Margaret. - Ale to ważne. A będzie szczególnie ważne w dniu wyborów. - Ale powinniśmy ograniczyć się do faktów. - Dobrze. Oto one - powiedział Richardson i wyciągnął z kieszeni małą kartkę papieru. - Oto wyniki badania opinii publicznej przez ośrodek Gallupa. Popularność Rządu spadła w ostatnich dwóch tygodniach o siedem procent. Zapytani czy są za zmianą Rządu, sześćdziesiąt dwa procent odpowiedziało - tak, trzydzieści jeden procent - nie, a siedem procent nie miało zdania na ten temat. - Usiądź Jamie - powiedziała Margaret. - I ty także Brian. Zaparzę herbatę i spokojnie ją tu wypijemy. Howden usiadł w fotelu przy kominku. - Zapal w kominku - powiedział do Briana Richardsona. Po chwili jasne płomienie ogarnęły polana. Howden powiedział cicho: - Nie miałem pojęcia, że jest aż tak źle. - Jest gorzej niż źle. Jest fatalnie. Wciąż napływa poczta; listy i telegramy. Wszystko przeciwko nam. A może poczekać trochę z jutrzejszym oświadczeniem? - spytał Richardson. - To nie wchodzi w grę. - Ostrzegam. Nie jesteśmy gotowi na wybory. - Musimy. Musimy zaryzykować - powiedział Howden. - I przegrać? - Akt Unii jest warunkiem przetrwania Kanady. Ludzie to zrozumieją, kiedy się im wytłumaczy. - Na pewno? - spytał cicho Richardson. - Czy raczej będą widzieli sprawę Duvala? Howden powstrzymał się od odpowiedzi na to pytanie. W końcu miało ono sens i nie wiadomo czy twierdząca odpowiedź nie byłaby zgodna z prawdą. Utrata prestiżu Rządu w trakcie sprawy Duvala była bezsporna i niewątpliwie mogła przyczynić się do porażki Rządu w głosowaniu nad Aktem Unii. Howden widział to teraz tak wyraźnie jak nigdy dotąd. Wydawało mu się to dziwne, że tak nieistotna historia jakiegoś pasażera na gapę mogła wpływać na losy kraju. Ale czy na pewno było to dziwne? Nowe? Ironiczne? Przecież od wieków to losy jednostek sterowały dziejami świata, tworzyły historię, popychały ludzkość ku oświeceniu... Może jest to sposób, by nas upokorzyć, nauczyć.

- Są ważne powody, by tego nie odkładać - powiedział w końcu do Richardsona. Potrzebny jest nam każdy dzień tego Aktu. Nasza obrona i przetrwanie zależą od tego. Poza tym, jeśli poczekamy, będą przecieki. A to będzie jeszcze gorsze. - Myślałem, że to powiesz. Chciałem się tylko upewnić - powiedział Przewodniczący partii. - Zaraz będzie herbata - przerwała Margaret. - Zostaniesz Brianie, prawda? - Dziękuję pani Howden. - Richardson zawsze lubił Margaret i zazdrościł Howdenowi jego szczęśliwego związku. - Teraz nawet nie pomogłoby, gdyby Urząd Imigracyjny przyjął Duvala - powiedział Howden. Richardson pokręcił głową. - Ani trochę. Poza tym i tak jest już w kraju. I cokolwiek zdarzy się jutro w sądzie nie będzie można go odstawić na statek. Ciepło ognia rozeszło się po pokoju. Brzozowe polana trzaskały w kominku. Richardson zastanawiał się, czy może jego ostatnia dramatyczna rozmowa z Warrenderem nie powinna mieć miejsca. Było już za późno, by to mogło coś pomóc w kwestii imigracyjnej, ale przynajmniej usunie to cień podejrzeń z przyszłości Howdena. Służąca wniosła herbatę i zastawę, i wyszła z pokoju. Margaret nalała herbatę i podała filiżankę Richardsonowi. - Chyba powinieneś pojechać jeszcze dziś do Montrealu, Jamie - powiedziała Margaret. Premier potarł dłonią zmęczoną twarz i powiedział: - Wolałbym nie jechać. W każdej innej sytuacji wysłałbym kogoś innego, ale dziś sam muszę to załatwić. Richardson wyjrzał przez odsłonięte jeszcze okno. Na zewnątrz było już zupełnie ciemno i padał śnieg. - Sprawdziłem prognozę pogody. Nie będzie żadnych problemów z lotem. Niebo będzie bezchmurne, a na lotnisku będzie czekał helikopter, który zabierze cię do miasta powiedział Richardson. Howden skinął głową. Usłyszeli ciche pukanie do drzwi i do pokoju weszła Milly Freedeman. Richardson spojrzał na nią zdziwiony. Nie wiedział, że jest w domu. Nie było to niezwykłe. Milly często pracowała z Howdenem w jego gabinecie na piętrze. - Przepraszam - powiedziała Milly uśmiechnąwszy się do Richardsona i Margaret. -

Biały Dom jest na linii. Pytają czy może pan rozmawiać teraz z Prezydentem - zwróciła się do Howdena. - Już idę - powiedział Howden i wstał. Brian Richardson odstawił filiżankę i powiedział: - Ja chyba też już pójdę. Dziękuję za herbatę, pani Howden. - Na moment zatrzymał się przy krześle Margaret, potem dotknął lekko ramienia Milly. Po jego wyjściu słychać było jeszcze jak mówił: - Do zobaczenia na lotnisku szefie. - Nie odchodź Milly - powiedziała Margaret. - Zostań na herbacie. - Dziękuję. - Milly usiadła na krześle, które przed chwilą opuścił Brian. Margaret zajęła się nalewaniem herbaty mówiąc: - W tym domu nigdy nie ma spokoju. Najwyżej przez kilka minut. - Tylko pani jest spokojna - powiedziała Milly. - Nie mam wyboru, moja droga. Wszystkie wydarzenia przechodzą przez ten dom i już nawet nie umiem się nimi podniecać, chociaż pewnie powinnam. - Niekoniecznie - stwierdziła Milly. - W gruncie rzeczy zawsze chodzi o to samo. - I ja tak zawsze myślałam - powiedziała Margaret. Przysunęła cukiernicę i dzbanuszek ze śmietaną bliżej Milly. - Ale dziwię się, że ty tak mówisz. Zawsze sądziłam, że jesteś prawą ręką Jamesa oddaną z pełnym entuzjazmem. - Entuzjazm się wypala, a ręce męczą - powiedziała Milly ku swemu zdumieniu. Margaret roześmiała się mówiąc: - Obie nie jesteśmy zbyt lojalne, ale czasem nie można inaczej. Nastąpiła teraz chwila ciszy. Jedynym dźwiękiem był trzask drewna na kominku. Na suficie tańczyły refleksy płomieni. Margaret odstawiła filiżankę i zapytała cicho: - Czy żałowałaś kiedyś, że sprawy ułożyły się tak, a nie inaczej. Mam na myśli sprawy między tobą a Jamesem. Więc wiedziała o wszystkim. Przez wszystkie te lata wiedziała i nie mówiła nic. Milly często zastanawiała się nad tym, czy przypadkiem nic nie podejrzewa. Teraz już wszystko było jasne i Milly poczuła ulgę. Odpowiedziała szczerze i prosto: - Tak naprawdę to nie jestem pewna. Teraz właściwie już o tym nie myślę. - Tak. W końcu z czasem zapomina się o wszystkim. Wydaje się, że rana nigdy się nie zagoi. Ale z czasem goi się i wszystko wraca do normy. Milly czuła się dość niezręcznie i szukała właściwych słów. W końcu spytała cicho: - Musiało to panią bardzo boleć.

- Tak - odpowiedziała Margaret wolno. - Pamiętam, że bardzo mnie to zraniło. Każda kobieta czułaby to samo. Ale w końcu wszystko można przejść. Wszystko po prostu trzeba przejść. Milly łagodnie powiedziała: - Nie wiem czy umiałabym być tak wyrozumiała. - Po chwili dodała impulsywnie: Brian Richardson poprosił mnie o rękę. - I wyjdziesz za niego? - Jeszcze nie wiem. Chyba go kocham. Wiem, że tak jest. Ale z drugiej strony nie jestem pewna. - Chciałabym móc ci jakoś pomóc. Ale każdy z nas sam musi podejmować decyzje. Nawet jeśli są one niewłaściwe. To prawda, pomyślała Milly i zastanowiła się jak długo jeszcze może ociągać się z podjęciem decyzji.

2. James Howden szczelnie zamknął za sobą podwójne drzwi gabinetu, zanim odebrał telefon. Była to bezpośrednia, strzeżona linia z Waszyngtonem. - Mówi Premier - zaczął. Kobieta w centrali powiedziała: - Prezydent już czeka. Chwileczkę. Po chwili Prezydent odezwał się tubalnym głosem: - Jim, to ty? Howden uśmiechnął się do siebie słysząc charakterystyczny akcent Prezydenta. - Tak, Tyler, mówi Howden. - Jak ci leci? - Jestem trochę zmęczony. Miałem dużo roboty w ciągu ostatnich kilku dni. - Wiem. Twój ambasador był u mnie. Pokazywał mi twój plan działania. Jim nie wolno ci się przemęczać. Jesteś nam potrzebny. - Cieszę się, że jestem potrzebny. Mam nadzieję, że wyborcy pomyślą tak samo. Głos Prezydenta stał się nagle poważny: - Czy sądzisz, że uda ci się to przeprowadzić? - Tak - odpowiedział równie poważnie Howden. - Nie będzie to na pewno łatwe, ale zakładając, że wszystkie warunki, o których mówiliśmy, zostaną spełnione powinno się udać.

- A po chwili dodał znacząco: - Wszystkie warunki. - Właśnie w tej sprawie dzwonię. A tak nawiasem mówiąc, jaka u was pogoda? - Pada śnieg. - Tak myślałem - Prezydent zachichotał. - I jesteś pewien, że chcesz więcej tego białego towaru - mam na myśli Alaskę? - Tak. Chcemy. Umiemy bardzo dobrze radzić sobie ze śniegiem i lodem. - Premier powstrzymał się przed skomentowaniem tego, co powiedział mu kilka dni wcześniej Minister Górnictwa i Przemysłu Ciężkiego: „Alaska jest jak nakłuta puszka z zostawioną pokrywką. Jeśli się otworzy pokrywkę można tam zobaczyć pełno dobrych rzeczy. Można będzie rozwinąć takie dziedziny jak rolnictwo, budownictwo, przemysł. A kiedy tylko nauczymy się panować nad warunkami atmosferycznymi, osiągniemy jeszcze więcej...” - No cóż - powiedział Prezydent. - Postanowiliśmy przeprowadzić plebiscyt. Może dojść do zatargów. Ludzie nie lubią zdejmować gwiazdek z naszego sztandaru. Ale podobnie jak ty, wierzę, że dam sobie radę. - Cieszę się - powiedział Howden. - Naprawdę bardzo się cieszę. - Otrzymałeś brudnopis naszego wspólnego oświadczenia? - Tak - potwierdził Howden. - Angry przyleciał na zachodnie wybrzeże, żeby się spotkać ze mną. Podsunąłem mu kilka propozycji i zaleciłem opracowanie szczegółów razem z Arthurem Lexingtonem. - Więc jutro rano będzie już wszystko gotowe i w tekście będzie mowa o Alasce. W swoim przemówieniu będę z naciskiem mówił o konieczności integracji. Mam nadzieję, że ty zrobisz to samo. - Tak, na pewno. - Zatem, jutro o czwartej po południu. Musimy zsynchronizować zegarki. - O czwartej - powiedział Howden i miał poczucie jakby kończył jakiś etap, zamykał jakieś drzwi. - Jim - dodał jeszcze Prezydent. - Słucham Tyler? - Wiesz, że na arenie międzynarodowej nic się nie poprawiło. - Chyba jest nawet gorzej. - Pamiętasz jak mówiłem, że modlę się o podarunek roku, zanim zacznie się cała walka. To najlepsze, co może nas spotkać. - Tak. Pamiętam - potwierdził Howden. Przez chwilę milczeli, po czym Prezydent dodał cicho:

- Robimy coś dobrego. Coś bardzo dobrego, szczególnie dla dzieci, dla ich dzieci... Przez chwilę jeszcze trwała w słuchawce cisza, a potem słychać tylko było dźwięk rozłączanej linii. Howden stał nieruchomo jeszcze chwilę po tym jak odłożył słuchawkę. Spoglądał na portret Johna A. MacDonalda, założyciela kanadyjskiej konfederacji, członka Rządu i bon vivanta. Była to niewątpliwie chwila triumfu. Przed chwilą Prezydent niechętnie mówił o plebiscycie na Alasce, ale trzeba to traktować jak niesmaczne lekarstwo, które trzeba połknąć. Ale na pewno, gdyby nie jego upór i nieprzejednanie w negocjacjach nie osiągnięto by tego wszystkiego. Nagle rozległo się pukanie do drzwi gabinetu. Wszedł Yarrow, starszy lokaj, anonsując przybycie Stewarta Cawstona. - Wejdź Stu - krzyknął Howden. - Ja tylko na moment. Okrycie zostawię tutaj - powiedział do Yarrowa. - Mam złe wiadomości - powiedział z bardzo poważną miną. - Nie mogą być gorsze. Howden czekał cierpliwie. Cawston powiedział wreszcie wolno i cicho: - Gabinet jest podzielony na pół. Howden poczekał chwilę z odpowiedzią, po czym rzekł: - Nie rozumiem. Miałem wrażenie... - Ja też. Wydawało mi się, że wszystkich miałeś za sobą. Może poza jednym lub dwoma, którzy być może i tak pojutrze złożyliby rezygnację. Howden zamyślił się. Od czasu jego powrotu z Waszyngtonu odbyły się dwa posiedzenia Gabinetu dotyczące Aktu Unii. Na pierwszym było tak samo jak na posiedzeniu Komitetu Obrony, które odbyło się w Wigilię Bożego Narodzenia. Na drugim było więcej entuzjazmu, bo ludzie zaczęli lepiej dostrzegać korzyści dla Kanady. Było oczywiście kilku dysydentów, ale należało się tego spodziewać. Premier przewidział też jedną lub dwie rezygnacje. Ale nie przyszło mu do głowy, że wśród członków Gabinetu dojdzie do rozłamu. - Podaj szczegóły - nakazał Cawstonowi. - To dziewięć osób. - Dziewięć! - więc Cawston miał rację. Była to prawie połowa. - Pewnie nie byłoby ich tak wielu, gdyby nie przywództwo... - Jakie przywództwo? - Zdziwi cię to, ale przywódcą rewolty jest Adrian Nesbitson.

James Howden otworzył szeroko oczy ze zdziwienia. - To nie pomyłka. Adrian Nesbitson - powiedział Cawston jakby wyprzedzając pytania Premiera. - Zaczął przekonywać innych dwa dni temu. - Idiota! Bezużyteczny głupiec! - Ale nie da się zbyć. - Ale mieliśmy umowę, prawie kontrakt. - To co uzgodnili w samolocie było zupełnie jasne. Stanowisko Gubernatora Generalnego w zamian za poparcie. - Nie ma żadnej umowy - powiedział otwarcie Cawston. - A kim są pozostali? - Borden Tayne, George Yhorkis, Aaron Gold, Rita Buchanan i... - Cawston wymieniał pozostałe nazwiska. - Ale liczy się Adrian. To on trzyma ich w kupie. - A Lucien Perrault jest jeszcze po naszej stronie? Cawston potwierdził skinieniem głowy. To wszystko było jak zły sen; zmora, w której wszystko było abstrakcyjne. Zaraz się obudzi i wszystko wróci do normy. Rozległo się pukanie do drzwi. Był to lokaj Yarrow. - Samochód już czeka. Czas jechać na lotnisko - powiedział. Cawston powiedział jeszcze w pośpiechu: - Adrian bardzo się zmienił. Jakby nowe życie w niego wstąpiło. Jest jak - szukał przenośni. - Jak mumia, która ożyła, kiedy wlano jej nową krew. Rozmawiał ze mną i mówię ci... - Nic już nie mów. Sam muszę z nim porozmawiać. Howden szybko skalkulował czas. Zostało mu niewiele godzin do czwartej po południu następnego dnia. - Adrian wie, że będzie musiał spotkać się z tobą. Czeka aż go poprosisz. - Gdzie jest teraz? - Wszyscy są w biurze Arthura Lexingtona. Właśnie stamtąd przychodzę. Arthur rozmawia z nimi. Ale chyba bezskutecznie. Lokaj zakaszlał dyskretnie. Dzisiaj na nic nie było już czasu. Howden wyobraził sobie czekający samochód, samolot Vanguard na lotnisku Uplands, helikopter w Montrealu, czekających ludzi... - Nesbitson musi pojechać ze mną do Montrealu - powiedział zdecydowanie Premier. Jeśli teraz wyruszy na lotnisko, poleci moim samolotem. - Zajmę się tym - obiecał Cawston.

Kiedy Howden wychodził Cawston już rozmawiał przez telefon.

3. Oldsmobile Premiera podjechał prosto do czekającego samolotu. Światła Vanguarda migotały w ciemności. Obsługa naziemna w ciepłych kurtkach z kapturami na głowach, uwijała się pracowicie obok samolotu. Podłączono już wózek akumulatorowy gotowy do uruchomienia silników. Szofer otworzył drzwiczki samochodu i Premier wysiadł. Brian Richardson czekał przy trapie samolotu. Wysoko podniesiony kołnierz płaszcza chronił go od wiatru i śniegu. - Staruszek jest już w samolocie - powiedział do Howdena. - Siedzi przypięty pasami w twojej kabinie i popija szkocką. - Rozmawiałeś ze Stewartem? - spytał go Premier. Richardson przytaknął. - Spróbuję z nim popertraktować, ale nie wiem, czy to coś da. - A brałeś pod uwagę usunięcie go? - spytał przewodniczący partii. I dodał z uśmiechem: - Na przykład z wysokości pięciu tysięcy stóp. Premier mimo napięcia uśmiechnął się. - Wtedy mielibyśmy dwóch męczenników. Jednego w Vancouver, drugiego tu. Premier ruszył po schodach do samolotu. Rzucił jeszcze tylko przez ramię: - Od dzisiaj sprawy mogą tylko obrócić się na lepsze. - Powodzenia szefie - krzyknął Richardson, ale słowa jego rozwiał wiatr. W eleganckiej i przytulnej kabinie samolotu, Nesbitson siedział zagłębiony w fotelu i popijał drinka, tak jak powiedział Richardson. Minister Obrony odstawił szklankę, kiedy wszedł Premier. Na zewnątrz słychać było ryk silników. Premier odprawił stewarda. Chciał być z Nesbitsonem sam. Zrzucił płaszcz i usiadł w fotelu naprzeciwko Nesbitsona. Jedno ze światełek w kabinie oświetlało wyraźnie łysinę Nesbitsona i jego zaróżowioną twarz. Było niczym światło lampy na przesłuchaniu więźnia. Być może był to omen, pomyślał Howden. - To bardzo krótki lot i mamy bardzo niewiele czasu. Chyba winien mi jesteś wyjaśnienie - powiedział Howden. Vanguard kołował na pasie startowym. Poruszał się bardzo szybko. Dziś będą mieli pierwszeństwo przed wszystkimi innymi w powietrzu.

Słysząc ton głosu Howdena, Nesbitson zaczerwienił się. Po czym powiedział z zadziwiającą stanowczością: - Moje wytłumaczenie będzie krótkie. Na znak protestu dla pańskich planów, ja i kilku kolegów, postanowiliśmy złożyć rezygnację. - Czy nie zapomniałeś o czymś? - spytał chłodno Howden. - Chyba coś ustaliliśmy. Dziesięć dni temu, tu w tym samolocie. Oczy Nesbitsona pełne były stanowczości i zdecydowania: - Myślę, że obydwaj powinniśmy się teraz tego wstydzić. - Mów za siebie, nie za mnie. Ja próbuję ratować ten kraj. Ty i tobie podobni zniszczą go patrzeniem wstecz. - Jeśli ratujesz Kanadę, to po co ją oddajesz? - Jeśli masz na myśli Akt Unii, to zyskamy o wiele więcej niż stracimy - próbował przekonać Premier. - Rozbrojenie naszej armii; pozwolenie na to, by Amerykanie czuli się tu jak u siebie, prowadzili naszą politykę zagraniczną - to nazywasz zyskiem? Samolot zatrzymał się na chwilę, po czym z olbrzymią szybkością ruszył do startu. Światełka wzdłuż pasa startowego uciekały coraz szybciej, aż w końcu zniknęły. Byli już w powietrzu. Po chwili usłyszeli odgłos chowanego podwozia. Premier obliczył, że jest przed nim: dwadzieścia minut lotu, może mniej. Był zawsze ten sam problem. Za mało czasu. - Stoimy w obliczu wojny. A ty zwracasz uwagę na jeden tylko aspekt sprawy powiedział Howden. - Nie. Patrzę na to wszystko i widzę wszystkie aspekty. Mogę ci tylko powiedzieć, że Akt Unii będzie początkiem końca. Amerykanie nie poprzestaną na częściowej unii. Oni chcą więcej. Chcą nas połknąć w całości. Stracimy flagę brytyjską, Królową, tradycję... - Nie - przerwał Premier. - To zatrzymamy na pewno. - To nie będzie możliwe przy otwartej granicy dla Amerykanów, Murzynów, Portorykańczyków. Nasza tożsamość narodowa zaniknie, bo zaleją nas obcy, i nikomu już nie będzie zależało. Poza tym możemy mieć problemy rasowe jakich nie mieliśmy nigdy przedtem. Z Toronto zrobi się drugie Chicago; z Montrealu - New Orleans. Udało się stworzyć dobry akt o Imigracji. Czemu to teraz odrzucać? - Nic nie będziemy odrzucać. Zrobimy tylko poprawki - powiedział ze złością Premier. - Na pewno będą problemy. O tym mogę cię zapewnić. Ale na pewno byłyby większe, gdybyśmy chcieli działać samodzielnie. - W to nie wierzę.

- W kwestii obrony, Akt Unii zapewnia nam przetrwanie. Powstaną też nowe możliwości gospodarcze. A czy myślałeś jakie korzyści może nam dać Alaska? - W każdym handlu jest coś za coś. Howden starał się powstrzymać gniew. - Wbrew temu co mówisz nie zaprzedajemy naszej suwerenności... - Nie? A ile warta jest suwerenność bez możliwości utrzymania jej? - Teraz też nie mamy takiej możliwości i nigdy nie będziemy mieli. Możemy najwyżej zwalczyć jakiegoś niepozornego przeciwnika. Prawdziwą siłą dysponują jedynie Stany Zjednoczone. Otwierając granice dla Stanów Zjednoczonych zwiększamy ich siłę, a przez to naszą własną. - Przykro mi, ale nigdy się z tym nie zgodzę - powiedział Nesbitson. Proponujesz odrzucenie całej historii i spuścizny pokoleń... - To bzdura! - wykrzyknął Howden. - Staram się to właśnie uratować, to co jest najważniejsze: wolność, niezależność, sprawiedliwość. Nie możesz tego zrozumieć? - Ja wiem tylko, że musi być jakieś inne wyjście - mówił uparcie Nesbitson. To nie miało sensu. Sprawa była przegrana, pomyślał Howden. Ale postanowił spróbować jeszcze raz. - Dobrze. Odpowiedz mi zatem na jedno pytanie: jak chciałbyś pokierować obroną Kanady, podczas ataku pocisków samosterujących? Nesbitson zaczął dość sztywno: - No, najpierw zastosowałbym środki konwencjonalne... - Daj spokój. To nie ma sensu - przerwał mu Premier. - Zdziwiony jestem tylko, że w czasie kiedy byłeś Ministrem Obrony nie powołałeś do życia kawalerii. Rano Howden zdecydował, że będzie rozmawiał kolejno ze wszystkimi dysydentami. Niektórych na pewno będzie mógł przekonać do swoich racji, ale znajdą się też tacy, którzy będą wierzyć w Adriana Nesbitsona i jego nierealną wizję. Ale przecież w końcu od początku spodziewał się walki. To był pech, że ta sprawa zbiegła się w czasie z tym imigracyjnym przypadkiem. Minęło dwadzieścia minut. Silniki zawyły inaczej. Tracili wysokość. W dole widać było migające światła Montrealu. Nesbitson kończył pić swojego drinka. - Premierze. Jest mi szalenie przykro z powodu tego rozdźwięku między nami. Howden obojętnie skinął głową. - Zdajesz sobie oczywiście sprawę, że nie mogę polecić cię na stanowisko

Gubernatora Generalnego. Staruszek zaczerwienił się. - Chyba wystarczająco jasno dałem to do zrozumienia. - Tak. Wystarczająco - potwierdził Howden. Premier przestał już myśleć o Nesbitsonie i zaczął zastanawiać się, co ma do zrobienia w ciągu najbliższych godzin.

18. Henri Duval Kilka minut po w pół do siódmej w mieszkaniu Alana przy Gilford Street zadzwonił telefon. Alan, wciąż jeszcze zaspany, tylko w spodniach od piżamy, bo góry nigdy nie nosił (miał ich całe komplety jeszcze nie rozpakowane), przygotowywał sobie śniadanie. Wyłączył toster i odebrał telefon. - Dzień dobry - powitała go radośnie Sharon. - Co robisz? - Gotuję jajko na miękko - powiedział Alan sprawdzając czas na zegarku. - Gotuje się już trzy minuty. Została jeszcze jedna. - Pogotuj jeszcze sześć minut i możesz mieć na twardo na jutro. A teraz chodź do nas na śniadanie. Dziadek cię zaprasza. - No dobrze. To znaczy dziękuję. - W porządku. - A czy dziadek wie, że Duval ma jutro przesłuchanie? - Tak. Chyba o tym chce z tobą porozmawiać. Kiedy będziesz? - Za jakieś pół godziny. Podczas ubierania się zjadł jednak jajko. Odźwierny w domu przy South West Marine Drive wciąż poruszał się tak, jakby bolały go nogi. Wprowadził Alana do przestronnej jadalni. Na dębowym stole leżały trzy srebrne nakrycia. Na stoliku obok stało kilka nakrytych półmisków. Prawdopodobnie były na nich dania śniadaniowe. - Senator i panna Deveraux zaraz przyjdą. - Dziękuję. - Alan przechadzał się po pokoju w oczekiwaniu na swych gospodarzy. Podszedł do okna przez które widać było rzekę Frasera. W dole widział wielkie kłody drewna - źródło bogactwa tego domu i wielu innych. - Dzień dobry, mój chłopcze - usłyszał Alan i odwrócił się. Zobaczył Senatora z Sharon. Tak jak ostatnim razem, głos senatora był bardzo słaby. Senator wspierał się z jednej strony na lasce, z drugiej na ramieniu Sharon. Uśmiechnęła się do Alana ciepło. - Dzień dobry panu - powiedział Alan i odsunął krzesło, do którego Sharon podprowadziła dziadka. - Mam nadzieję, że dobrze się pan czuje. - Wyśmienicie, dziękuję. Moja jedyna dolegliwość to nieubłagany upływ czasu. I

nawet wam młodym grozi kiedyś to samo. Służący zaczął podawać do stołu. Na ogrzane talerze nakładał jajecznicę lub jajka po wiedeńsku. Alan wybrał jajka po wiedeńsku. Sharon zażartowała. - Możemy zrobić też na miękko. - Nie dziękuję. Robię je w domu dlatego, że bardzo dobrze umiem gotować wodę. - To prawda. Nam też zgotowałeś niespodziankę - powiedział Senator. Kiedy służący wyszedł i cicho zamknął za sobą drzwi, Sharon powiedziała: - Wybieram się dziś do sądu. Nie masz chyba nic przeciwko temu. - Wolałbym tego nie wiedzieć. Teraz będę spięty - powiedział Alan. Senator odezwał się dość niespodziewanie: - Powiedz mi mój chłopcze. Czy twoja praktyka prawnicza dobrze się rozwija? - Szczerze mówiąc nie bardzo - uśmiechnął się z zażenowaniem Alan. - Początek był kiepski. Teraz właściwie zaczęliśmy wychodzić na swoje, ale w tym miesiącu znów nie było najlepiej. Sharon zastanowiła się i spytała: - Ale to, że zyskałeś rozgłos na pewno przyniesie ci sporo klientów. - I ja tak kiedyś myślałem, ale to nie jest pewne. Rozmawialiśmy o tym z Tomem. Tom to mój wspólnik. - Tak. Wiem - powiedział Senator. - Sprawdziłem to. - Chodzi o to - zaczął Alan - że konserwatywni klienci, na przykład businessmani, wcale nie chcą, by ich adwokaci cieszyli się powszechnym rozgłosem; a inni, którzy mają proste sprawy do rozwiązania, będą sądzić, że jesteśmy zbyt ważni lub ich na nas nie stać. - Doskonała ocena sytuacji - powiedział Senator. - Jeśli to prawda - wtrąciła Sharon - to nie jest to sprawiedliwe. - Z tego co wiem, pan Lewis szczególnie zainteresowany jest prawem handlowym. - To prawda. Od dawna. Ma zamiar zrobić specjalizację - powiedział Alan i zastanowił się dokąd prowadziła ta rozmowa. - Mam wrażenie, że warto by ustalić dzisiaj dwie sprawy. Po pierwsze, musimy ustalić wysokość twojego wynagrodzenia do tej pory. Czy dwa tysiące dolarów satysfakcjonuje cię? Alan przełknął gwałtownie prawie pół jajka i odpowiedział: - Szczerze mówiąc, proszę pana, nie sądziłem że rachunek będzie w tych granicach. - Widzę, że muszę dać ci dobrą radę. Nigdy nie sprzedawaj siebie tanio. W takich zawodach jak prawo i medycyna należy żądać wysokich wynagrodzeń z szacunku dla samego

siebie. To cię daleko zaprowadzi, mój chłopcze. - Poza tym w przypadku dziadka, będzie to odpisane od podatków - wtrąciła Sharon. - Dziękuję. Skoro tak pan mówi, to przyjmuję pańską radę - powiedział z zadowoleniem Alan. - Teraz druga sprawa. - Senator wyjął z kieszeni cygaro i odciął koniec. - Culliner, Bryant i inni prowadzą moje interesy od strony prawnej. Ostatnio mają bardzo dużo pracy i pomyślałem, że należałoby tę pracę rozdzielić. Wymyśliłem, że ty i pan Lewis moglibyście przejąć firmę Deveraux Forestry Limited. Mamy z tej firmy lwią część dochodów i sądzę, że i wam to się przyda. Ale o pieniądzach możemy porozmawiać kiedy indziej. - Nie wiem co powiedzieć. Chyba tylko tyle, że to mój dzień. - Alan miał ochotę głośno wiwatować z radości. Chciał zadzwonić do Toma i podzielić się swoją radością. Sharon uśmiechała się. - Wiedziałem, że się ucieszysz. Jest jeszcze coś o czym chciałem z tobą pomówić. Ale może w międzyczasie - tu spojrzał na Sharon - przygotowałabyś dla Alana czek na dwa tysiące. - Dobrze. - Sharon wstała od stołu zabierając swoją filiżankę kawy. Kiedy tylko zamknęły się za nią drzwi Senator spytał Alana: - Jeśli mogę wiedzieć, jakie są twoje zamiary w stosunku do Sharon? - Nie rozmawialiśmy jeszcze o tym, ale myślę, że niedługo poproszę ją o rękę. Senator pokiwał głową i powiedział: - Sądziłem, że do tego dojdzie. Wiesz na pewno, że Sharon będzie w przyszłości bardzo bogata. - Tak. - Czy nie sądzisz, że różnice w waszym stanie majątkowym mogą spowodować problemy w małżeństwie? - Nie. Zamierzam pracować i rozwijać własną karierę. Jeśli będziemy się kochali, to coś takiego na pewno nie stanie nam na drodze. Senator Deveraux westchnął: - Jesteś niezmiernie rozsądnym i trzeźwo myślącym człowiekiem. Żałuję, że mój syn, ojciec Sharon, nie był taki jak ty. Niestety on zna się tylko na motorówkach, kobietach i niczym więcej. Alan postanowił nie komentować tej wypowiedzi. - No, ale to co jest pomiędzy wami zostanie pomiędzy wami, a Sharon i tak sama musi podjąć decyzję, jak zwykle. Ale ja na pewno będę po twojej stronie.

- Dziękuję - Alan czuł się zaskoczony i wdzięczny. Wkrótce poprosi Sharon o rękę. Może dzisiaj. - Na zakończenie naszej rozmowy, mam prośbę. - Na pewno ją spełnię, jeśli tylko będę w stanie - powiedział Alan. - Powiedz, czy spodziewasz się wygrać dzisiaj w sądzie? Nieco zdziwiony Alan odpowiedział: - Oczywiście. Chociaż Urząd imigracyjny na pewno nie podda się bez walki. Będę musiał jednak odeprzeć ich argumenty. Ale teraz jesteśmy znacznie silniejsi niż przedtem. - Załóżmy, tylko załóżmy, że nie byłbyś taki twardy w swej argumentacji. Czy mógłbyś przegrać... przegrać z rozmysłem? Alan zaczerwienił się. - Tak, ale... - Chcę, żebyś przegrał - powiedział Senator łagodnie. - Chcę, żebyś przegrał i żeby Duval był deportowany. Taka jest moja prośba. Trwało to pełną minutę, zanim prośba w pełni dotarła do Alana. - Czy zdaje pan sobie sprawę z tego o co pan prosi? - Tak, mój chłopcze. Chyba tak. Wiem ile ta sprawa dla ciebie znaczy, dlatego zdaję sobie sprawę, że proszę o bardzo wiele. Ale wierz mi, są ku temu bardzo ważne powody. - Proszę mi je wyjawić. - Rozumiesz mam nadzieję, że to o czym teraz rozmawiamy nie może wyjść poza granice tego pokoju. Ma to pozostać tylko między nami. Jeśli się zgodzisz, a mam taką nadzieję, nawet Sharon nie dowie się co zaszło. - Ale powody. Proszę mi wyjawić powody - nalegał Alan. - Są dwa powody. Na początku podam mniej ważny. Będzie z tego Duvala większy pożytek, jeśli zostanie wyrzucony z tego kraju, nawet wbrew twoim wysiłkom. - Ma pan zapewne na myśli pożytek dla własnej partii. Partia Howdena dużo straci, a pańska zyska, bo próbowała go ratować. Senator wzruszył ramionami. - Możesz to nazwać po swojemu, mój chłopcze. - A drugi powód? - Mam nosa jeśli chodzi o politykę. I teraz węszę kłopoty. - Kłopoty? - Tak. Bardzo możliwe, że stery rządu przejdą w inne ręce. Gwiazda Howdena powoli gaśnie, a nasza wschodzi.

- Pańska. Nie moja. - Szczerze mówiąc miałem nadzieję, że będzie to też twoja gwiazda. Ale póki co nasza partia, którą z dumą reprezentuję, jest w potrzebie. - Mówił pan kłopoty. Co to za kłopoty? - przypomniał Alan. Senator spojrzał Alanowi prosto w oczy i powiedział: - Ten twój Duval może być źródłem wielu problemów dla swych sponsorów. Tacy jak on zawsze przysparzają kłopotów. Mówię to ze swojego doświadczenia; zdarzały się już podobne wypadki. Gdyby tak się stało, gdyby nie powiodło mu się, stałby się powodem nagonki na naszą partię; tak jak teraz jest kulą u nogi dla obecnego Rządu. - Ale skąd pewność, że mu się nie powiedzie? - Bo tak to już bywa. Z taką przeszłością... w naszym północnoamerykańskim społeczeństwie... - Nie zgadzam się z tym absolutnie. - Twój partner, pan Lewis ma taką samą opinię jak ja. Chyba to miał na myśli, kiedy mówił o skazie jaką ma ten człowiek i że „rozleci się na kawałki jak tylko wyjdzie na ląd.” Alan stwierdził z goryczą, że Sharon powtórzyła Senatorowi całą ich rozmowę po przesłuchaniu w sądzie. Zastanawiał się czy wiedziała, że może to być użyte przeciwko niemu. Prawdopodobnie tak. Zaczął wątpić w dobre intencje ludzi w tym domu. - Szkoda, że nie pomyślał pan o tym, zanim zaczęła się ta cała historia - powiedział ponuro Alan. - Zapewniam cię mój chłopcze, że gdybym wiedział wcześniej, że sprawy przyjmą taki obrót, nigdy bym do tego nie dopuścił. - W głosie Senatora była szczerość. - Przyznaję, że nie doceniłem twoich umiejętności. Nigdy nie sądziłem, że uda ci się aż tyle w tej sprawie osiągnąć. Alan musiał wstać i poruszać się trochę. Może ruch mięśni uspokoi trochę gonitwę myśli. Wstał i podszedł do okna. - Są pewne wybory, których po prostu trzeba dokonać. To może być bardzo trudne, ale potem wiemy, że postąpiliśmy najlepiej i najmądrzej, jak było można... - Chciałbym jeszcze coś wyjaśnić jeśli można. Jeśli odmówię wykonania tego o co pan prosił, co będzie z tym o czym rozmawialiśmy wcześniej, Deveraux Forestry... Senator miał zbolały wyraz twarzy. - Nie chciałbym tak stawiać sprawy. - Ale ja bym chciał - powiedział Alan i czekał na odpowiedź. - Sądzę, że w pewnych warunkach... byłbym zmuszony jeszcze raz przemyśleć...

- Dziękuję - przerwał Alan. - Chciałem, żeby sprawa była jasna. Alan pomyślał z goryczą, że pokazano mu ziemię obiecaną i zaraz potem... Przez moment poczuł się słaby. Ziemia obiecana kusiła. To wszystko można było tak łatwo uzyskać: niewystarczająco silna argumentacja, ustąpienie stronie przeciwnej... Być może krytykowano by go jako adwokata, ale w końcu jest jeszcze młody i niedoświadczony. Takie przypadki szybko ulegały zapomnieniu. Po chwili odrzucił tę myśl, jakby nigdy nie zaistniała. Jego słowa były mocne i jasne: - Senatorze Deveraux. Dziś rano bardzo chciałem wygrać tę sprawę. Ale teraz jestem zdecydowany wygrać sto razy bardziej. Senator nic nie mówił. Twarz jego wyglądała tak, jakby był bardzo czymś zmęczony. - I jeszcze jedno. Nic nie jest mi pan winien. Moim klientem jest Duval i nikt inny. W tym momencie drzwi do jadalni otworzyły się i weszła Sharon z czekiem w ręku. Spytała niepewnie: - Czy coś się stało? Alan wskazując na czek powiedział: - To już nie jest potrzebne. - Dlaczego, Alan? Dlaczego? - miała otwarte usta i pobladłą twarz. Nagle, nieoczekiwanie Alan miał ochotę bić i ranić. - Twój szanowny dziadek zrobił mi propozycję - odpowiedział z wściekłością. - Niech ci o tym opowie. W końcu i ty miałaś być przedmiotem handlu. Wybiegł z pokoju i zatrzymał się dopiero przy swoim chevrolecie zaparkowanym tuż pod domem. Bardzo szybko odjechał w stronę miasta.

2. Alan Maitland głośno zapukał do drzwi apartamentu Duvala w hotelu Vancouver. Po chwili drzwi otworzył Dan Orliffe. - Czemu się spóźniłeś? - Miałem jeszcze coś do załatwienia. Alan wszedł do gustownie urządzonego pokoju i rozejrzał się. - Chyba już pora iść. Czy Henri jest gotowy? - spytał Alan. - Prawie. Ubiera się w sypialni. - Chciałbym, żeby miał na sobie ten ciemny garnitur. Dobrze nadaje się do sądu. -

Wczoraj kupili dla Duvala dwa nowe garnitury, buty i dodatki. Zużyli część zebranych pieniędzy. Garnitury nie były szyte na miarę, ale dobrze pasowały. Dan Orliffe zaprzeczył ruchem głowy. - Nie założy ciemnego garnituru. Oddał go. - Co to znaczy - oddał? - spytał ze złością Alan. - Dokładnie to, co mówię. Kelnerowi, który przyniósł tu dzisiaj śniadanie. Był tej samej postury co Henri, więc dał mu garnitur. Tak po prostu. Dorzucił jeszcze parę koszul i parę butów. - Jeśli to żart - powiedział Alan z wściekłością - to nie jest udany. - Słuchaj stary, jeśli coś cię gryzie, to nie wylewaj tego na mnie - powiedział Orliffe. Poza tym ja też nie sądzę, że to zabawne. - Przepraszam. Chyba nie jestem w nastroju. - To się stało, zanim tu przyjechałem. Dzwoniłem na dół i próbowałem to wszystko odebrać, ale kelner ma wolny dzień. - A co powiedział sam Henri? - Wzruszył ramionami i powiedział, że będzie jeszcze miał wiele garniturów i chce wiele rzeczy porozdawać. - Chyba trzeba go przeszkolić - powiedział Alan i poszedł do sypialni. Przed lustrem stał Henri w brązowym garniturze, białej koszuli. Miał porządnie zawiązany krawat i wypolerowane buty. - Ja wyglądać ładnie, nie? Alan uśmiechnął się. Nie mógł zignorować chłopięcej radości. Duval miał też przystrzyżone i porządnie uczesane włosy. Wczorajszy dzień był pełen zajęć: badania lekarskie, wywiady dla prasy i telewizji, zakupy, przymierzanie garniturów. - Pewnie, że ładnie. Ale to nie znaczy, że wolno ci rozdawać swoje rzeczy. Henri zrobił urażoną minę. - Ten człowiek ja dać to mój przyjaciel. - Z tego co wiem, to był pierwszy dzień ich znajomości - powiedział Dan Orliffe. Henri dość szybko się zaprzyjaźnia. - Henri, nie rozdaje się nowych, własnych ubrań nawet przyjaciołom - poinstruował go Alan. Henri nie był zadowolony. Alan westchnął. Będą problemy z przystosowaniem Duvala do nowego środowiska, pomyślał. A głośno powiedział: - Chodźmy już. Nie możemy się spóźnić do sądu.

Kiedy wychodzili z apartamentu, Alan ogarnął wzrokiem pokój i powiedział: - Jeśli nam się powiedzie w sądzie, będziemy musieli poszukać ci dzisiaj jakiegoś mieszkania. Duval wyglądał na zaskoczonego. - Dlaczego nie tu? To miejsce dobre - powiedział. - Nie wątpię. Ale niestety nie mamy aż takich pieniędzy - wytłumaczył Alan. - Gazeta płacić - zapewnił go Duval. - Tylko dzisiaj. Mój szef już się złości z powodu wysokich kosztów - powiedział Dan Orliffe. - Aha! Jeszcze jedno. Henri wymyślił, że od dzisiaj musimy mu płacić, jeśli chcemy zrobić mu zdjęcie. Poinformował mnie o tym dziś rano - powiedział dziennikarz. Alan poczuł nawrót złości. - On nie rozumie tych rzeczy. Mam nadzieję, że nie dasz tego do prasy. - Nie. Ja nie. Ale mogą to zrobić inni, gdy się dowiedzą - powiedział łagodnie Orliffe. - Proponuję, żebyś odbył szczerą rozmowę ze swym przyjacielem. I to szybko. Henri Duval promieniał z radości.

3. Przed salą sądową, w której miało odbyć się przesłuchanie, zebrał się niemały tłum ludzi. Wszystkie miejsca w sali były już zajęte. Odźwierni grzecznie, ale zdecydowanie odprawiali tych, którzy chcieli wejść. Przepychając się w tłumie dziennikarzy i zupełnie ich ignorując, Alan wprowadził Duvala przez główne wejście do sali sądowej. Alan zdążył jeszcze założyć togę. Dzisiaj odbędzie się przesłuchanie w pełnej gali z przestrzeganiem wszystkich zasad protokołu. Weszli do sali ozdobionej rzeźbioną dębową boazerią, czerwonym dywanem i złoto-karmazynowymi zasłonami. Przez żaluzje przedostawały się promienie słońca. Przy jednym z długich stołów siedzieli już Kramer, Butler i prawnik kompanii morskiej, Tolland. Siedzieli na czarnych, skórzanych krzesłach naprzeciwko miejsca sędziego, nad którym wisiał królewski herb. Alan usiadł z Duvalem przy stole obok. Po jego prawej stronie miejsca dla prasy były zapełnione. Do jedynego wolnego miejsca przeciskał się przybyły w ostatniej chwili Dan Orliffe. Poniżej miejsca dla sędziego siedział urzędnik sądowy i obok niego protokolant. Z zatłoczonej widowni dochodził gwar rozmów. Rozglądając się na boki Alan zauważył, że dwaj pozostali adwokaci skinęli głowami

na powitanie. Odpowiedział im takim samym gestem. W chwilę potem wszedł, również ubrany w togę, Tom Lewis. Opadł na krzesło obok Alana. Rozejrzał się dookoła i powiedział ironicznie: - Prawie jak w naszym biurze, tylko trochę więcej miejsca. - I ukłonił się Henriemu. Alan zastanawiał się, kiedy oznajmić Tomowi, że nie dostaną za tę sprawę żadnych pieniędzy; że z powodu własnej dumy zrezygnował z wynagrodzenia do którego mieli pełne prawo. Być może będzie to oznaczało koniec współpracy. A w najlepszym wypadku sprowadzi to na nich biedę. Pomyślał o Sharon. Był pewien, że nie miała zielonego pojęcia o propozycji jaką jej dziadek uczynił Alanowi. I to prawdopodobnie był powód dla którego została delikatnie wyproszona z pokoju. Gdyby została na pewno sprzeciwiłaby się tak samo jak on. I zamiast jej zaufać, zwątpił w nią. Pamiętał dobrze swoje słowa, których użył: „i ty byłaś przedmiotem handlu”. Bardzo chciał je odwołać. Przypuszczał, że ona już nie będzie chciała go więcej widzieć. Nagle przypomniał sobie jak mówiła rano, że chce przyjść do sądu. Rozejrzał się uważnie dookoła i jak się obawiał, nie było jej. - Proszę o ciszę! - zarządził urzędnik sądowy. Urzędnicy, prawnicy i obserwatorzy wstali, kiedy do sali wszedł, szeleszcząc togą, sędzia Justice Willis i zajął swe miejsce. Kiedy wszyscy usiedli na swych miejscach, urzędnik oznajmił: - Sąd Najwyższy, 13 stycznia, sprawa Henri Duvala. Alan Maitland wstał. Po kilku słowach wstępu przeszedł do rzeczy: - Wysoki Sądzie, przez wieki, każda jednostka ludzka podlegająca jurysdykcji Korony miała prawo szukać sprawiedliwości u podnóża tronu. I tego dotyczy właśnie podanie mojego klienta, Henri Duvala, o habeas corpus. Całe dzisiejsze przesłuchanie miało mieć bardzo formalny charakter. Nad prawidłową procedurą prawną czuwać mieli Maitland i Butler. Alan postanowił, że musi naświetlić sprawę z jak najbardziej humanitarnego punktu widzenia. - Chciałem zwrócić uwagę Wysokiego Sądu na nakaz deportacji wydany przez Urząd imigracyjny. - Alan zacytował słowa z pamięci: - „zatrzymać i deportować do miejsca, z którego przybył do Kanady lub do kraju, którego jest obywatelem, lub do kraju urodzenia, lub do innego kraju jaki...” Osoba nie może być deportowana do wszystkich czterech miejsc naraz; dlatego też

ktoś musi podjąć decyzję, który wariant zastosować. - Kto ma podjąć tę decyzję? - spytał Alan. - Można by pomyśleć, że to władze wydające nakaz deportacji. Ale taka decyzja nie zapadła. Poza tym, że mój klient, Henri Duval ma pozostać więźniem na statku. Powodem takiego stanu rzeczy było to, że kapitan statku był zmuszony do dokonania niemożliwego wyboru. - To zupełnie tak samo, jakby Wysoki Sąd skazał zbrodniarza mówiąc: „skazuję tego człowieka na trzy lata zakładu poprawczego, lub na dwanaście batów, lub na sześć miesięcy miejscowego więzienia. O rodzaju kary postanowi ktoś, nie wiem kto.” Kiedy Alan przerwał, aby napić się wody, zauważył cień uśmiechu na twarzy sędziego. Butler, którego twarz nie wyrażała żadnych emocji notował coś zawzięcie. - Wnoszę zatem, by unieważnić nakaz deportacji dla Henri Duvala, ponieważ nie może być on wprowadzony w życie. Teraz przedstawił najsilniejszy argument w sprawie - przytoczył sprawę Ahmeda Singha. Streścił pokrótce co działo się w roku 1921 i co postanowił kanadyjski sędzia. Ahmed Singh nie mógł być deportowany na statek zatem Duval, jak nalegał Alan, też nie może tam wrócić. - W świetle prawa sytuacje obu tych osób są identyczne. Dlatego nakaz deportacji powinien być unieważniony, a mój klient wolny. Butler znowu coś notował. Za chwilę będzie miał okazję przedstawić swoje argumenty i zbić argumenty Alana, który nadal mówił płynnie i rzeczowo. Powiedział przecież Senatorowi Deveraux, że zamierza wygrać. Obok Butlera siedział Edgar Kramer, który z wielkim niezadowoleniem przysłuchiwał się całej sprawie. Jego praktyczna znajomość prawa, jak też jego własna intuicja podpowiadały mu, że przesłuchanie nie szło najlepiej dla Urzędu Imigracyjnego. Intuicja podpowiadała mu także, że jeśli werdykt sądu będzie nieprzychylny, to w Urzędzie trzeba będzie znaleźć kozła ofiarnego, i niewątpliwie będzie to on sam. Zdawał sobie z tego sprawę po otrzymaniu wiadomości od sekretarza Premiera: „Premier jest bardzo niezadowolony... nieumiejętne pokierowanie sprawą... nie powinno się dopuścić do specjalnego przesłuchania... oczekuje poprawy na przyszłość.” Sekretarz Premiera zdawał się spełniać to polecenie swego szefa ze szczególną przyjemnością. Edgar Kramer poczuł, że jest ofiarą niesprawiedliwości. Nie dane mu nawet było wytłumaczyć się przed Premierem. Przecież od początku postępował prawidłowo, zgodnie z prawem i procedurą. Dopuszczając do specjalnego przesłuchania wybrał opcję mniej

szkodliwą. Wszystko, co robił od przyjazdu do Vancouver było absolutnie bez zarzutu. W Ottawie przed odlotem dostał jasne instrukcje: jeśli Duval nie kwalifikuje się jako imigrant, nie należy go wpuścić do kraju w żadnych okolicznościach. Ponadto Edgar Kramer był uprawniony do tego, by podjąć wszystkie możliwe prawne kroki, aby do tego nie dopuścić. Dochodziło do tego jeszcze jedno zapewnienie: naciski polityczne, ani opinia publiczna nie mogły mieć wpływu na prawidłowe zastosowanie prawa. Zapewnienie to, jak mu powiedziano, pochodziło bezpośrednio od ministra, pana Warrendera. Edgar Kramer zawsze w swojej karierze bardzo sumiennie wypełniał wszystkie polecenia. Był lojalny i obowiązkowy. I nie było jego winą, że jakiś początkujący adwokat i zbity z tropu sędzia zniweczyli wszystkie jego wysiłki. Ale przełożeni na pewno zrozumieją, pomyślał... Chociaż niezadowolenie Premiera to poważna sprawa. Krytyka jego poczynań przez Premiera mogła zaszkodzić całej karierze Kramera. Nawet przy zmianie rządu możliwości jego awansu będą bardzo ograniczone. A może nie było to aż tak istotne. Może Premier już zapomniał. Niemniej, Kramer miał przeczucie, że jego kariera nie jest już tak świetlana jak wydawała się przed tygodniem. Teraz musi być bardzo ostrożny i wystrzegać się kontrowersyjnych posunięć. Lepiej, żeby Premierowi nie przypominano jego nazwiska. W sali słowa toczyły się płynnie: - Strona przeciwna utrzymuje, że nakaz jest identyczny z formułą zawartą w Rozdziale 36. Ważne jednak jest uzupełnienie brakujących przecinków. To zmienia sens i różni treść nakazu od tej zawartej w Rozdziale 36. Edgar Kramer nienawidził Alana z całego serca. Poza tym czuł, że musi iść do toalety; emocje i gniew dawały taki właśnie efekt. A ostatnio stan jego pogarszało jeszcze opóźnianie z oddawaniem moczu. Ból stawał się coraz większy. Próbował odwrócić od tego swoją uwagę, myśleć o czymś innym... Spojrzał na Duvala. Nieprzytomnym, bezmyślnym wzrokiem rozglądał się po sali sądowej. Całe doświadczenie i wszystkie instynkty Kramera podpowiadały mu, że ten człowiek nigdy tu naprawdę nie osiądzie. Pomimo olbrzymiej pomocy, jaką mógłby otrzymać, nigdy nie będzie w stanie zaadoptować się i przyzwyczaić do warunków w kraju, którego nigdy nie zrozumie. Często powtarzał się taki typ zachowań: krótkotrwała pracowitość, potem lenistwo, potrzeba szybkiego wzbogacenia się, potem słabość, rozczarowanie. W kartotekach było wiele przykładów romantycznych marzycieli, którzy nie

przewidzieli twardej rzeczywistości. Potrzeba oddania moczu... fizyczny ból... już dłużej tego nie wytrzyma. Kramer wcisnął się głębiej w krzesło. Nie wolno mu wyjść. Nie może zwrócić na siebie uwagi. Zamknął oczy i pomodlił się, aby na chwilę odeszło. Butler walczył zawzięcie. Podważał każdy argument, cytował wypowiedzi przeciwników w sprawie „Rex kontra Ahmed Singh”. Sędzia zadawał wiele szczegółowych pytań. W tej chwili Butler bronił działalności Urzędu Imigracyjnego. - Nie naruszono niczyjej wolności - powiedział. - Duval miał swoje prawa, ale wraz z nakazem skończyły się. Jego przemówienie jak zwykle robiło duże wrażenie. Mówił niskim dźwięcznym głosem: - Chciałem nadmienić Wysoki Sądzie, że przyjmowanie takich jednostek w takich okolicznościach, spowoduje napływ fali imigrantów do Kanady. Ale nie będą to zwykli imigranci jakich setki przyjmujemy co roku. Będą żądali, by ich wpuścić tylko dlatego, że nie pamiętają, gdzie się urodzili, nie mają żadnych dokumentów i mówią monosylabami. Alan zerwał się na równe nogi: - Zgłaszam sprzeciw! To jak ktoś mówi... Sędzia Justice Willis nakazał mu gestem by usiadł. - Panie Butler. Sądzę, że ani pan ani ja nie pamiętamy momentu naszego urodzenia. - Chodziło mi o... - Poza tym - mówił zdecydowanie sędzia - jestem pewien, że wiele naszych powszechnie szanowanych rodzin w tym kraju pochodzi od ludzi, którzy wyszli z łódek na ląd bez jakichkolwiek paszportów. Znam parę takich osób. - Jeśli Wysoki Sąd pozwoli... - A co do mówienia monosylabami, to ja sam to robię wtedy, na przykład, gdy odwiedzam prowincję Quebec. Proszę mówić dalej panie Butler. Przez chwilę na twarzy adwokata pojawił się rumieniec. - Próbowałem wykazać, nieudolnie jak Wysoki Sąd był łaskaw zauważyć, że obywatele Kanady mają prawo do ochrony w świetle Aktu o Imigracji... Niby mówił płynnie, ale jednak miał pewne kłopoty z tym, żeby jego mowa była składna i przekonywująca. Alan na początku miał jeszcze wątpliwości czy przypadkiem Duval nie zostanie z

powrotem odesłany na Vastervik, ale teraz ustępowały one miejsca pewności, że sprawa będzie wygrana. Zaczął zastanawiać się nad Duvalem. Incydent w hotelu dziś rano zaniepokoił go. Miał do tej pory pewność, że młody człowiek zaadoptuje się bez problemu do nowych warunków, ale teraz już sam nie wiedział, co o tym myśleć. Przypomniał sobie słowa Toma: „gdzieś ma jakąś wadę... słabość... może to nie jego wina... może to jego pochodzenie... Ale to wcale nie musi być prawda. Każdy przecież ma jakieś pochodzenie i musi z czasem przystosować się do nowego środowiska. W gruncie rzeczy chodzi przecież o zasadę: wolność osobista, wolność jednostki. Rozglądając się po sali znowu dostrzegł wzrok Kramera utkwiony w niego. Pokaże temu urzędasowi, że czasem prawo jest silniejsze od bezmyślnego wykonywania zarządzeń. Butler w tej chwili zajął miejsce a sędzia powiedział: - Kiedy panowie uznają, możemy zrobić przerwę. Alan miał ochotę zgodzić się z propozycją sędziego, ale w tym momencie zobaczył jak napięta twarz Kramera rozluźnia się. Przez ostatnie kilka minut urzędnik kręcił się energicznie na krześle. Nagłe wspomnienie... instynkt... spowodowało, że Alan zawahał się. - Zanim skończymy - powiedział - chciałbym prosić, aby Wysoki Sąd pozwolił dokończyć mi moją tezę. Sędzia Willis skinął potakująco głową. Alan mówił o procedurze apelacyjnej, krytykował skład komisji apelacyjnej składającej się z trzech członków, Kramera, Tamkynhila i jeszcze jednego oficera imigracyjnego. - Przecież tak utworzona grupa nigdy nie zaprzeczy racjom swego bliskiego kolegi oficera. Ponadto czy grupa taka mogłaby zmienić decyzję podjętą w Izbie Gmin przez samego Ministra Imigracji? Butler kilka razy protestował, sędzia słuchał uważnie, zadawał pytania, a Alan od czasu do czasu spoglądał w stronę Kramera. Wiedział już, że sprawa jest wygrana. Kramer miał w oczach wyraz bólu. Modlił się, aż to wszystko się zakończy i będzie mógł wyjść. - W takim razie - mówił dalej sędzia. - Z tego jak ja to rozumiem, wynika, że ta cała apelacja to nic innego jak kilku oficerów imigracyjnych. - Wbił wzrok w Kramera i powiedział: - Zwracam się do przedstawiciela Ministerstwa do spraw Uchodźctwa i Imigracji. Sąd ma poważne wątpliwości...

Ale Edgar Kramer już nie słuchał. Ból fizyczny, wzmagająca się coraz bardziej potrzeba wyjścia były nie do zniesienia. Ani jego umysł, ani ciało nie mogły już tego wytrzymać. Odsunął krzesło, poderwał się i wybiegł z sali sądowej. - Proszę się zatrzymać - krzyknął sędzia. Kramer nie zwracał na to najmniejszej uwagi. Biegnąc korytarzem słyszał jeszcze słowa sędziego Willisa: - Proszę ostrzec tego człowieka... brak poszanowania... przy następnej okazji... poniżenie sądu... - a potem usłyszał: - Sąd zarządza piętnastominutową przerwę. Kramer wyobrażał już sobie artykuły w prasie: „Edgar A. Kramer, starszy urzędnik Urzędu Imigracyjnego, nie zachował należnego szacunku w Sądzie Najwyższym Kolumbii Brytyjskiej w czasie przesłuchania w sprawie Henri Duvala. Kiedy Sędzia krytycznie odniósł się do jego poczynań, wyszedł z sali nie zważając na polecenia sędziego... Artykuły o podobnej treści ukażą się wszędzie. Przeczytają je koledzy, podwładni, przełożeni, minister, Premier... Nigdy nie będzie w stanie tego wytłumaczyć. Wiedział, że w tym momencie skończyła się jego kariera. Dostanie pewnie naganę. Być może będzie jeszcze pełnił funkcję urzędnika państwowego, ale nigdy już nie spotka go awans. Zakres jego obowiązków będzie malał, tak jak szacunek współpracowników. Wielu już przez to przeszło. Być może w jego przypadku będą badania lekarskie, wczesna emerytura... Oparł głowę o chłodną ścianę toalety i próbował opanować gorzkie łzy bólu.

4. - Co dalej? - spytał Tom Lewis. - Sam chciałbym wiedzieć - odpowiedział Alan Maitland. Byli na schodach Sądu Najwyższego. Było wczesne popołudnie. Jak na tę porę roku było niezwykle ciepło i słonecznie. Piętnaście minut wcześniej przy okrzykach radości z widowni zapadł pomyślny wyrok. Henri Duval nie mógł być odstawiony na statek. Nie odpłynie więc dzisiaj na pokładzie Vastervika. Alan powiedział w zamyśleniu: - Henri nie jest jeszcze pełnoprawnym imigrantem i w zasadzie mógłby być odesłany do Libanu, gdzie wsiadł na statek. Ale nie sądzę, że Rząd tak postanowi.

- Chyba nie - odpowiedział Tom. - Ale on sam i tak się nie przejmuje. Spojrzeli na drugą stronę, gdzie stał Henri Duval w otoczeniu dziennikarzy, fotografów i wielbicieli. W grupie było kilka kobiet. Duval pozował do zdjęć. Uśmiechał się szeroko i wypinał pierś. - A co to za facet w tym płaszczu z wielbłądziej wełny? - spytał Tom. - Jakiś agent klubu nocnego. Przyszedł kilka minut temu i zaproponował Henriemu występ. Mnie się to nie podoba, ale Henri ma ochotę to zrobić. Nic nie mogę na to poradzić. - Rozmawiałeś z nim na temat ofert pracy? To zajęcie na holowniku może nie być złe. - Powiedział mi, że nie chce jeszcze przez jakiś czas podejmować pracy - powiedział Alan. - Robi się niezależny, co? - Tak - odpowiedział Alan. Zdawał sobie sprawę, że mogą być nieoczekiwane kłopoty z jego protegowanym. Po chwili przerwy Tom odezwał się: - Wiesz na pewno, dlaczego Kramer wybiegł z sali sądowej. Alan skinął głową: - Pamiętam, że już mi o tym kiedyś mówiłeś. - Wykorzystałeś to - powiedział Tom cicho. - Nie bardzo wiedziałem co się stanie, ale widziałem, że Kramer zaraz wybuchnie. W sumie żałuję, że to zrobiłem - przyznał Alan. - Kramer pewnie też. Załatwiłeś go nieźle. Potem rozmawiałem z Butlerem. To wcale nie jest zły facet, jak się go lepiej pozna. Mówił, że Kramer to uczciwy, pracowity urzędnik. Mówił, że przy pensjach jakie oni dostają to i tak cud, że tak dobrze pracują. Alan milczał. Tom mówił dalej. - Butler mówi, że Kramer dostał już jedną naganę. Od samego Premiera. To co zrobił dziś kwalifikuje się do następnej. Możemy więc uznać, że udało ci się go zniszczyć. - Wstyd mi z tego powodu - powiedział powoli Alan. - No to jest nas dwóch - dodał Tom. Dan Orliffe odłączył się od grupy dziennikarzy i podszedł do Toma i Alana. Pod pachą trzymał zwiniętą gazetę. - Idziemy teraz do pokoju Duvala. Ktoś ma butelczynę i zdaje się, że chcą zrobić oblewanie. Idziecie? - Nie, dzięki - powiedział Alan, a Tom zaprzeczył ruchem głowy.

Odwracając się wręczył Alanowi gazetę. - To poranne wydanie. Niewiele tu o tobie. Wieczorem będzie więcej. Tom i Alan obserwowali, jak grupa ludzi otaczająca Henriego przemieszcza się powoli do wyjścia. Centrum grupy stanowił energiczny człowiek w płaszczu z wielbłądziej wełny. Jedna z kobiet trzymała Duvala pod rękę. Duval sprawiał wrażenie absolutnie szczęśliwego i usatysfakcjonowanego. Wychodząc, nie obejrzał się za siebie. - Zmyję mu dziś głowę - powiedział Alan. - Wieczorem się z nim rozmówię. Nie mogę go przecież tak zostawić. - Powodzenia - powiedział z ironią Tom. - Może da sobie radę. Nigdy nie wiadomo. Ale na pewno nie można przesądzać sprawy. - Tak, masz rację. Nie wolno - powiedział Tom. - Nawet, jeśli mu się nie powiedzie - mówił dalej Alan - to i tak ważniejsza jest zasada niż człowiek. - Tak - powiedział Tom, schodząc za Alanem po schodach. Kiedy siedzieli nad talerzami spaghetti w restauracji obok swego biura, Alan powiedział Tomowi o honorarium. Tom sprawiał wrażenie, że w ogóle go to nie interesuje. - Zrobiłbym pewnie tak samo. Nie martw się. Damy sobie radę. Alan poczuł przypływ wdzięczności. Aby skryć własne uczucia otworzył gazetę, którą dał mu Orliffe. Na trzeciej stronie była relacja ze sprawy Duvala. Ale było to jeszcze przed wydaniem wyroku i przed incydentem z Kramerem. Ponadto gazeta donosiła, że Premier wygłosi dziś w Izbie Gmin specjalne przemówienie. Różne były domysły czego mogło dotyczyć, ale ogólnie wiadomo było, że na pewno będzie na temat pogarszających się stosunków międzynarodowych. Rubryka wiadomości z ostatniej chwili zawierała wyniki jakiejś gonitwy i jeszcze jedną pozycję: „Senator Richard Deveraux zmarł dziś rano na atak serca, w swym domu w Vancouver. Miał 74 lata.”

5. Drzwi do domu były otwarte. Alan wszedł wprost do salonu. Zobaczył samotnie siedzącą Sharon. - Alanie! - krzyknęła i podbiegła do niego. Miała oczy zaczerwienione od płaczu.

- Przyjechałem, jak tylko się dowiedziałem - powiedział. Wziął ją za rękę i poprowadził na kanapę. Usiedli obok siebie. - Nie musisz mówić jak nie chcesz - powiedział. - To się stało - zaczęła po chwili Sharon - w godzinę po tym jak wyszedłeś. - Ale to nie dlatego... - zaczął z poczuciem winy w głosie Alan. - Nie - zapewniła go Sharon. - Miał już wcześniej dwa ataki serca. Od roku wiedzieliśmy, że następny oznaczać będzie... - Może to nie na miejscu, ale bardzo mi przykro. - Bardzo go kochałam. Zajmował się mną od dziecka. Był dobry i łagodny. A co do polityki, to na pewno robił złe rzeczy tak samo jak i dobre. Czasami po prostu nic nie mógł na to poradzić. Alan powiedział łagodnie myśląc o Kramerze: - Wszyscy jesteśmy tak samo skonstruowani. Sharon przez łzy spytała: - I w końcu nie wiem. Wygrałeś sprawę? - Tak wygraliśmy - powiedział i zastanawiał się, co naprawdę wygrał, a co przegrał. - Jak wyszedłeś od nas rano, dziadek opowiedział mi o tym co między wami zaszło. Wiedział, że nie miał prawa prosić cię o to o co poprosił. Chciał ci o tym powiedzieć. - To nie ma teraz żadnego znaczenia - powiedział Alan. Ale żałował, że rano nie zachowywał się spokojniej i łagodniej. - On tylko chciał, żebyś wiedział - mówiła niepewnym głosem. - Powiedział mi... że jesteś najwspanialszym młodym człowiekiem jakiego zna... i że powinnam bez wahania wyjść za ciebie. - Głos jej się załamał i po chwili była już w jego objęciach.

19. Akt Unii Była 15.20. Zostało jeszcze czterdzieści minut. Punktualnie o 16-ej jednocześnie w Waszyngtonie i Ottawie zostanie obwieszczony Akt Unii. W Izbie Gmin napięcie rosło. Dziś rano Premier oznajmił, że ogłoszony zostanie niezwykle ważny i doniosły akt. Nie podał żadnych szczegółów, co spowodowało niezmierną ilość domysłów i spekulacji na ten temat. W Izbie Gmin wszystko odbywało się jak co dzień, chociaż wyczuwało się atmosferę napięcia i oczekiwania. Galeryjki dla publiczności były już pełne. W hallu na zewnątrz ustawiali się pechowi spóźnialscy, dla których nie było już miejsca w sali. Na miejscach dla dyplomatów pojawiło się już kilku ambasadorów. Obok były miejsca, gdzie tłoczyły się żony członków Izby. Zewsząd dochodził gwar rozmów. Pogłoska o rozłamie w Gabinecie rozniosła się szybko, chociaż nikt dokładnie nie znał powodów. Teraz rozmowy nagle ucichły, ponieważ do sali wszedł Premier i usiadł na swoim miejscu. Rozejrzał się dokoła i otworzył teczkę, którą ze sobą przyniósł. Howden nie słuchał słów obecnego mówcy lecz przeczytał cicho jeszcze raz tekst wspólnego oświadczenia i początek własnej przemowy. Pracował wytrwale nad swą przemową mimo zmęczenia i niewyspania. Ale podniecenie i poczucie dziejowej roli dodawało mu sił. Przemowa jaką miał dziś wygłosić była w przeciwieństwie do poprzednich przygotowana wyłącznie przez niego samego. Nikt oprócz Milly Freedeman, która przepisywała ją na maszynie, nie widział tekstu. To co napisał i to co powie płynęło z głębi jego serca. To co zaproponuje zmieni bieg historii. Dla Kanady przynajmniej na jakiś czas zmniejszy poczucie jedności narodowej. Ale w ogólnym rozrachunku, jak sądził, zyski na pewno przewyższą straty. Ale czy inni będą myśleli podobnie? Na pewno wielu tak. Wielu zaufa mu, tak jak dotychczas. Innych przekona silną argumentacją, innych zastraszy. Duża część społeczeństwa była zamerykanizowana. Dla nich taki akt będzie logiczną i właściwą konsekwencją dziejową. Ale będzie też Opozycja i nieunikniona walka, która właściwie już się rozpoczęła. Wcześnie rano rozmawiał z ośmioma dysydentami, którzy popierali Adriana

Nesbitsona. Dzięki dużej sile perswazji pozyskał sobie trzech. Ale pozostali byli nieugięci. Razem z Nesbitsonem złożą rezygnację i będą przeciwni propozycji Premiera. Na pewno kilku innych członków Parlamentu przyłączy się do nich, by stworzyć parlament kadłubowy w Izbie. Była to bardzo poważna sprawa, chociaż łatwa do przewidzenia. Może byłoby łatwiej pozyskać sobie głosy wszystkich członków Parlamentu, gdyby nie nagły spadek popularności Rządu w ostatnim czasie. Gdyby nie ta cała historia z tym człowiekiem na statku... Nie chcąc rozbudzać w sobie gniewu, Howden sam skierował swoje myśli na inny tor. Zauważył, że w sali nie ma jeszcze Harveya Warrendera. Nie było też Bonara Deitza, lidera Opozycji. Czyjaś dłoń dotknęła jego ramienia. Był to Lucien Perrault. Usiadł obok Premiera i wyszeptał: - To prawda, że czeka nas walka. - Niestety, tego się obawiam. Nie masz pojęcia ile dla mnie znaczy twoje wsparcie powiedział ciepłym głosem Premier. - Będziemy stać ramię w ramię, a jeśli upadniemy obaj, to z wielkim hukiem roześmiał się i wrócił na swoje miejsce. Posłaniec położył kopertę na stole przed Premierem. Howden rozdarł ją i rozpoznał pismo Milly Freedeman. „Prezydent opuszcza Biały Dom i udaje się do Kapitolu.” Milly cały czas trzymała rękę na pulsie. W tym momencie wszedł do sali Bonar Deitz. Był bardziej blady i zamyślony niż zwykle. Podszedł wprost do swego miejsca i przywołał posłańca. Napisał coś na kartce i podał chłopcu, który przyniósł kartkę Howdenowi. Zawierała krótką notatkę: „Musimy bardzo pilnie porozmawiać. Sprawa osobista, dotyczy pana i Harveya Warrendera. Spotkanie natychmiast w pokoju 16 - B.D.” Zaskoczony i zaniepokojony Howden popatrzył w stronę lidera Opozycji, ale ten wychodził właśnie z sali.

2. W momencie, kiedy Bonar Deitz wchodził do Izby Gmin, Brian Richardson szedł do biura Premiera, gdzie urzędowała Milly. Miał smutną minę, a w ręku trzymał kartkę papieru wyciągniętą z teleksu. Bez żadnego wstępu powiedział do Milly: - Gdziekolwiek jest szef - potrzebny jest natychmiast. Milly wskazała na słuchawkę, którą trzymała w ręku i wyszeptała:

- Waszyngton. - Po czym spojrzała na zegar wiszący na ścianie. - Jest jeszcze czas - zapewnił ją Richardson. - Jeśli jest w Izbie Gmin wyciągnij go stamtąd. To wiadomość z Vancouver. Teraz to jest najważniejsze. Milly przeczytała teleks, odłożyła słuchawkę i napisała coś na kartce. Kartkę wraz z teleksem włożyła do koperty, zakleiła i nacisnęła dzwonek. Prawie natychmiast wszedł posłaniec. - Zanieś to natychmiast i zaraz wracaj. Fatalnie potoczyły się sprawy w sądzie. Nie sądzisz? - powiedziała do Richardsona. - Gdyby komuś zależało, żeby przedstawić Rząd jako głupi, niezaradny i bezwzględny, to nie mógłby tego lepiej obmyśleć. - Czy można coś na to poradzić? - Przy odrobinie szczęścia, jeśli szef zgodzi się zrobić tak jak proponuję, może uda nam się odzyskać dwa procent utraconych głosów. - Wyczerpany szef partii opadł na krzesło i dodał ponuro: - Przy obecnym stanie rzeczy, dwa procent też nas ratuje. Brian wstał i podszedł do Milly. - Milly - powiedział. - Do diabła z tym wszystkim, pobierzmy się. Wniosłem już sprawę o rozwód. Eloise też jest za tym. Oczy Milly zaszkliły się. - Brian, zawsze wybierasz nieodpowiednie chwile. - Nie ma odpowiednich chwil. Musimy brać to, co mamy - powiedział. - Chciałabym być tak pewna jak ty. Myślałam o tym dużo. Bardzo dużo. - Posłuchaj. Na pewno będzie wojna. Każdy tak mówi; i wszystko może się zdarzyć. Musimy łapać co się da i wykorzystać jak najlepiej. - Gdyby to było takie proste - westchnęła Milly. - Wszystko można uprościć - odrzekł Richardson. Z nieszczęśliwą miną odpowiedziała: - Brian, kochanie. Nie wiem co robić. Na prawdę nie wiem. Ja sama nie wiem czego chcę, pomyślała. Najlepiej i niezależności i małżeństwa. To nie było możliwe w praktyce. Może już zbyt długo cieszyła się niezależnością. - Kocham cię Milly. Mówiłem ci to już i nic się nie zmieniło - powiedział dość niezręcznie Richardson. Chciał wyrazić więcej, ale niektórych uczuć nie można było wyrazić słowami. - A może chociaż przez jakiś czas zostawimy to tak jak jest? - błagalnym tonem powiedziała Milly.

Przez jakiś czas, pomyślał Brian. Tak było zawsze. Aż do momentu, gdy któreś z nich zadecyduje, że nadszedł czas, by to skończyć. - W porządku - powiedział ze smutkiem. Miał wrażenie, że traci coś, czego nawet jeszcze do końca nie miał.

3. Pokój numer 16 był duży i ekskluzywnie urządzony. Służył do dyspozycji wszystkich partii. Teraz znajdowali się w nim jedynie Howden i Deitz. - Dziękuję, że od razu pan przyszedł - powiedział Deitz. - Co chce mi pan powiedzieć na temat Harveya Warrendera? Zamiast prostej odpowiedzi, Deitz powiedział: - Wie pan, że jesteśmy sąsiadami w Rockliffe? - Tak - odpowiedział Howden. Wiedział, że obie rodziny mieszkają naprzeciwko siebie. - Dziś rano żona Harveya poprosiła mnie bym przyszedł do ich domu. Nasze żony przyjaźnią się. - I co dalej? - z niecierpliwością zapytał Howden. - Harvey zamknął się w swojej pracowni. Nie chciał wyjść. Kiedy go wołaliśmy, straszył, że się zabije. Zaszokowany Howden spytał: - Czy on...? - Nie. Ludzie, którzy grożą, że to zrobią na ogół tego nie robią. Tak mi przynajmniej mówiono. - Więc co dalej - nalegał Howden. - W końcu wtargnęliśmy do jego pracowni. Wyważyłem drzwi z pomocą służącego. To było straszne. Harvey wpadł w szał. Próbowaliśmy go obezwładnić. Szalał, rzucał się, z ust ciekła mu piana... - Nigdy nie sądziłem, że takie rzeczy zdarzają się naprawdę - powiedział Howden. - Zdarzają się. Proszę mi wierzyć. - Deitz zdjął okulary i przetarł dłonią twarz. - Mam nadzieję, że nigdy już nie zobaczę czegoś podobnego. - Co stało się potem - spytał Premier. Wpatrywał się w niedużego człowieczka, którego kiedyś jakiś karykaturzysta porównał do strąka fasoli. - O Boże! Na szczęście ten ich służący jest silny. Przytrzymał go i udało nam się

przywiązać go do krzesła. Ale rzucał się, walczył... - To niewiarygodne - rzekł Howden. - Wprost nie mogę w to uwierzyć. - Uwierzy pan jak go pan zobaczy. - A gdzie jest teraz? - W szpitalu Eastview. W kaftanie bezpieczeństwa. Tak się to chyba nazywa. Szczęśliwie żona Harveya wiedziała do kogo zadzwonić, jak to się stało. - A skąd wiedziała? - To właściwie nie było zaskoczeniem - odpowiedział Deitz. - Harvey od dawna był w trakcie leczenia psychiatrycznego. Nie wiedział pan o tym? - Nie miałem o tym pojęcia - powiedział zaskoczony Howden. - Nikt nie miał. Jego żona powiedziała mi później, że w rodzinie Harveya był przypadek obłąkania. Ona dowiedziała się o tym już po ślubie. - Mój Boże! Mój Boże! - Howden z trudem łapał oddech. Po długiej chwili, obaj wreszcie usiedli. - To dziwne - powiedział lider Opozycji - jak niewiele wiemy o sobie nawzajem. Dopiero w takiej sytuacji... W umyśle Howdena powstał zamęt. Nigdy nie przyjaźnił się z Harveyem, ale przez długie lata byli kolegami. - A jak przyjęła to żona Harveya? - spytał. - Teraz, kiedy jest już po wszystkim, jest zadziwiająco spokojna. W pewnym sensie poczuła ulgę - powiedział Deitz przecierając okulary. - Na pewno niełatwo jej było. - Nie wątpię. Z resztą nikomu nie było łatwo z Harveyem. - Howden przypomniał sobie słowa Margaret: „czasami mam wrażenie, że jest szalony.” Wtedy zgodził się z tym, ale nigdy nie sądził... - Raczej nie ma wątpliwości, że Harvey zostanie uznany za psychicznie chorego. W jego przypadku to właściwie formalność. Howden pokiwał głową i z przyzwyczajenia potarł czubek nosa. - Myślę, że uda się nie rozgłaszać sprawy, ani w Izbie, ani w prasie - rzekł Deitz. Howdenowi przyszło coś do głowy. Oblizał wargi i spytał: - A kiedy Harvey... rzucał się... czy mówił co? - Coś majaczył, ale nic nie można było zrozumieć. Mówił coś po łacinie. - I nic więcej? - Jeśli ma pan na myśli to - powiedział Deitz wyciągając z kieszeni kopertę - to lepiej jak pan to teraz weźmie.

Koperta zaadresowana była na nazwisko Howdena. Pismo było niewyraźne, ale niewątpliwie pisał to Warrender. Premier wziął kopertę i otworzył. Ręce mu drżały. Koperta zawierała dwie kartki. Na jednej była rezygnacja Harveya z Rządu, drugą był program zebrania, na odwrocie którego była umowa zawarta między nimi dziewięć lat temu. Howden wolno podniósł wzrok. Mięśnie jego twarzy drżały, ciało przeszywały dreszcze. Wyszeptał: - Pan wie, co tu jest? - Wolałbym odpowiedzieć nie, ale skłamałbym. Ciekawość okazała się silniejsza. Koperta leżała na biurku Harveya niezaklejona. To ja ją zakleiłem. Lodowaty strach przepełnił serce Howdena. Więc w końcu ten świstek papieru zniszczył go. Zżarły go jego własne ambicje i lekkomyślność. Bonar Deitz dawał mu teraz oryginalny dokument, ale na pewno zrobił sobie kopię, którą wkrótce opublikuje. W prasie będzie wrzało. Oponenci będą górą. Politycznie Howden nie miał już żadnych szans przetrwania. - Co zamierza pan zrobić? - spytał Deitza. - Nic - odpowiedział tamten. Słychać było odgłos zbliżających się kroków. Potem ktoś otworzył drzwi. - Chcemy zostać sami z Premierem - powiedział Deitz. Drzwi zamknięto. Kroki oddaliły się. - Nic? Zupełnie nic? - Głos jego wyrażał niedowierzanie. - Dużo myślałem od rana. Powinienem użyć tych dowodów. Gdyby członkowie mojej partii wiedzieli, że wiem o tym i to ukrywam, nigdy by mi nie wybaczyli. Tak, pomyślał Howden. Znalazłoby się wielu takich, którzy chętnie by go zniszczyli. - Ale - mówił dalej Deitz. - Jakoś nie widzę siebie objawiającego takie sensacje. Nie lubię taplać się w błocie. Ono klei się do człowieka. „Ja bym to zrobił na twoim miejscu” - pomyślał Howden. - „Bez wahania, zrobiłbym to”. - Ale pobiję pana w inny sposób. Parlament i naród nigdy nie dopuszczą do Aktu Unii. Pan przegra a ja wygram. - Wiedział pan? - spytał z niedowierzaniem Howden. - Tak. Od kilku dni. Pański przyjaciel w Białym Domu też ma opozycję. Były tam jakieś przecieki. Dwóch senatorów i kongresman przylecieli tu porozmawiać ze mną. Nie podoba im się ten pomysł i warunki na jakich ma dojść do podpisania Aktu.

- Jeśli nie podpiszemy tego Aktu, oznaczać to będzie dla Kanady narodowe samobójstwo, samounicestwienie. - Ja uważam, że narodowe samobójstwo popełnimy podpisując ten Akt. Przez wojny przechodziliśmy już nie raz. Można przejść jeszcze raz, ale jako niepodległy kraj. - Mam nadzieję, że pan to przemyśli. Proszę się nad tym dobrze zastanowić - poradził Howden. - Już się zastanowiłem. Nasza polityka jest już określona. Ale wybaczy mi pan. Zostawię to na czas debaty wyborczej. Zrobi pan oczywiście wybory? - spytał na koniec. - Tak - odparł Howden. - Tak sądziłem. Po krótkiej przerwie Howden powiedział patrząc na kopertę, którą trzymał: - Chyba powinienem panu podziękować za to. - Wolałbym, żeby pan tego nie robił. Lepiej uniknąć zmieszania. - Bonar Deitz wyciągnął rękę. - Wkrótce będziemy walczyć ze sobą. Ale nie chciałbym, żeby była to walka osobista. James Howden podał mu rękę. - Nie. Na pewno nie będzie to walka osobista. Premier pomyślał, że Bonar Deitz ma wbrew pozorom bardzo dużo klasy.

4. W wielkim pośpiechu Premier wszedł do swego biura. Miał w ręku dwie kartki papieru. Czuł w sobie ostrą zaciekłość. Czekały na niego cztery osoby: Richardson, Milly, Margaret Howden, która właśnie przyjechała i jego główny sekretarz, Elliot Prowse. Sekretarz z niecierpliwością patrzył na zegarek. - Mamy jeszcze trochę czasu. Ale niewiele. Kochanie - zwrócił się do Margaret. Zaczekaj na mnie w moim pokoju. - Kiedy Margaret odeszła odszukał na biurku teleks z Vancouver. Dotyczył wyroku w sprawie Duvala i krytyki Kramera. - Nie jest dobrze - powiedział Richardson. - Ale możemy się jeszcze wyratować... - Tak. Wiem. To właśnie zamierzam zrobić - przerwał mu Howden. Miał teraz o wiele większe pole manewru niż wtedy, gdy zagrażał mu Warrender. Teraz zagrożenia już nie było. Miał w ręku rezygnację Warrendera, napisaną chwiejnym pismem, ale jednak.

- Wydaj oświadczenie dla prasy, że Duvalowi wydana zostanie natychmiast czasowa wiza imigracyjna. Możesz dodać ode mnie, że nie będzie żadnych odwołań tej decyzji, ani żadnych prób deportacji. Gabinet rozważy też możliwość udzielenia mu jak najszybciej statusu pełnoprawnego imigranta. Możesz też dodać coś o tym, że Rząd szanuje decyzje sądów i wolność jednostki. Jasne? - powiedział do Richardsona. Szef partii odpowiedział krótko: - Absolutnie jasne. To mi się podoba. - Aha. Jeszcze coś. Niech to nie będzie moja opinia, ale napisz, że Kramera zwolniono ze stanowiska dyscyplinarnie. Dodaj, że to on, od początku do końca źle doradzał Rządowi w całej kwestii Duvala. - Dobrze - powiedział Richardson. - Doskonale. Premier odwrócił się teraz do swego sekretarza i powiedział: - A ty tego wszystkiego dopilnuj. Kramer nie może pełnić więcej żadnego odpowiedzialnego stanowiska. Przekaż to zastępcy ministra. - Tak jest - odrzekł Prowse. - Powiedz mu także, że pan Warrender jest niedysponowany i że jutro rano wyznaczę pełniącego jego obowiązki. - Tak jest - powtórzył Prowse i szybko zanotował polecenia szefa w swoim notatniku. Premierowi zabrakło oddechu. Zrobił krótką przerwę i wtedy Milly doręczyła mu telegram z Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Nadszedł przed chwilą od przedstawiciela Rządu kanadyjskiego w Londynie. Pierwsze zdanie brzmiało: „Jej Wysokość przyjęła zaproszenie...” A więc Królowa przyjedzie. Na pewno będzie to pomocne. Premier pomyślał chwilę i powiedział: - Ogłoszę to jutro w Izbie. Dzisiaj byłoby trochę za wcześnie, pomyślał. Ale jutro, po przedstawieniu propozycji Aktu Unii, będzie to wyrażało królewskie poparcie dla całego projektu. I do jutra, kiedy to dotrą do Londynu wieści o Akcie Unii, w Buckingham Palace nie będzie już czasu, aby zmienić decyzję... - Dotarły do nas rezygnacje członków Gabinetu - powiedziała Milly. - Tak jak się spodziewałeś, złożyło je sześć osób. - Miała przed sobą kilka listów spiętych razem, a na wierzchu Howden zobaczył podpis Adriana Nesbitsona. - Wezmę je ze sobą na posiedzenie. Nie ma co z tym zwlekać. Nie ma czasu - zwrócił się do Milly. - Jest jeszcze jedna rezygnacja - powiedział i podał Milly kartkę napisaną przez

Warrendera. - Ale zatrzymaj ją na razie w biurze przez kilka dni. - Nie było sensu ujawniać tej rezygnacji, bo nie była zupełnie związana z Aktem Unii, a ktoś mógłby tak pomyśleć. Za tydzień podadzą to do wiadomości podając przyczyny zdrowotne. Premier był zadowolony ze swego pomysłu. Coś nagle przyszło mu do głowy. Zwrócił się do Richardsona mówiąc: - Chciałbym, żebyś postarał się zdobyć dla mnie kilka informacji. Kilka dni temu lider Opozycji spotkał się nieoficjalnie z amerykańską delegacją - dwóch senatorów i kongresman. Przedstawiciele tamtejszej Opozycji. Chcę znać nazwiska, daty, miejsca. Gdzie się spotkali, kto tam był, wszystko czego uda ci się dowiedzieć. - Spróbuję - powiedział przewodniczący partii. - To nie powinno być zbyt trudne. Howden mógł użyć tych informacji w debacie z Bonarem Deitzem. Jego własne spotkanie z Prezydentem zostało przedstawione opinii publicznej. Spotkanie Deitza można by uznać za ukradkowe. Gdyby odpowiednio naświetlić całą sprawę można by mówić nawet o konspiracji; a to nie spodobałoby się ludziom. Ale Deitza stać było na luksus cierpliwego przeczekania, podczas gdy Howden walczący o swe polityczne przetrwanie nie mógł sobie na to pozwolić. Elliot Prowse pośpieszał już Premiera. Howden wszedł jeszcze do swego pokoju i zamknął za sobą drzwi. Margaret stała przy oknie. Odwróciła się do niego i uśmiechnęła. Przed chwilą, gdy wyproszono ją z biura, poczuła się odepchnięta. Mówiono o sprawach, o których mogli wiedzieć wszyscy inni tylko nie ona. Właściwie, zawsze tak było. W przeciwieństwie do Milly Freedeman nie wolno było jej przekraczać pewnych barier. Ale może to ona sama była temu winna. A właściwie jej brak entuzjazmu dla polityki. W każdym razie była już z tym pogodzona. - Przyszłam życzyć ci powodzenia, Jim - powiedziała łagodnie. Podszedł do niej i pocałował w policzek. - Dziękuję, kochanie. Na pewno się przyda. - Nie jest najlepiej? - spytała. - Niedługo wybory. I jest możliwość, że nasza partia przegra. - Wiem, że tego nie pragniesz, ale nawet jeśli się tak zdarzy, to mamy przecież siebie. Howden wolno pokiwał głową. - Czasem mam wrażenie, że sama myśl o tym dodaje mi sił. Chociaż chyba nie mamy wiele czasu. Rosjanie nie popuszczą. Howden był świadom nieubłaganego przemijania czasu.

- Jeśli zdarzy się tak, że przegramy, to niestety nie będziemy mieli pieniędzy. - Tak. Zdaję sobie sprawę - powiedziała z poważną miną Margaret. - Będą na pewno jakieś prezenty, duże sumy, ale zdecydowałem, że tego nie przyjmę. - Howden zastanawiał się, czy Margaret to zrozumie; czy zrozumie, że przy końcu życia, które rozpoczął w sierocińcu, nie może znów wrócić na łaskę innych ludzi. Margaret wzięła go za rękę. - To nie ma znaczenia. To smutne - mówiła z przejęciem - że Premier, który dla kraju dał z siebie wszystko, może żyć w biedzie. Może kiedyś ktoś to zmieni. Ale dla nas to nie ma już znaczenia. Howden poczuł przypływ wdzięczności i miłości dla swej żony. Zastanowił się, jak daleko mogła sięgać jej wiara i ufność. - Jest coś o czym powinienem był ci powiedzieć przed laty - rzekł Premier podając żonie kartkę na której spisana była umowa miedzy nim i Warrenderem. Margaret przeczytała uważnie tekst. - Nie ważne skąd to się wzięło, ale musisz to teraz spalić. - I nie gniewasz się na mnie? - Cóż - odrzekła Margaret. - Mogę to zrozumieć. Poza tym, nie sądzę, że to cokolwiek zmieniło w twoim przypadku. Może dla Harveya tak. Zawsze wiedziałam, że miałeś być kim byłeś i robić to, co robiłeś. - Oddała mu kartkę i powiedziała: - Każdy postępuje i dobrze i czasami źle. Spal to, Jimie. Premier podszedł do kominka. Zapalił zapałkę i patrzył jak ogień pochłania kartkę papieru. Trzymał za róg kartki aż płomienie sięgnęły jego dłoni. Upuścił resztki kartki, patrzył jak spala się do końca, a na koniec rozgniótł popiół obcasem. Margaret grzebała w torebce. Wyjęła wydarty kawałek gazety. - Znalazłam to w porannej gazecie i zachowałam dla ciebie. Howden wziął świstek do ręki i przeczytał: „Dla urodzonych pod znakiem Strzelca, dzień wielkich osiągnięć. Sprawy przyjmą nowy obrót...” Nie kończąc, zgniótł kartkę w dłoni. - Sami jesteśmy kowalami swego losu - powiedział. - Ja znalazłem szczęście w dniu, kiedy cię poślubiłem.

5. Była za trzy minuty 16-a, kiedy Minister Spraw Zagranicznych, Arthur Lexington, zobaczył Howdena wchodzącego do hallu.

- Dobrze wyliczyłeś czas - powiedział z uznaniem Lexington. - Było kilka spraw do załatwienia w biurze - odrzekł Premier. - Mam złe wieści. Zaraz po twojej przemowie, Nesbitson i jego poplecznicy zamierzają jawnie zaoponować w Izbie. To był cios poniżej pasa. Ich rezygnacja była wystarczająco poważną sprawą. Dla nich samych, byłych ministrów, taka otwarta opozycja, nie uznanie Rządu i partii była klęską. Być może raz na kilkadziesiąt lat zdarza się, że jakiś Członek Parlamentu otwarcie zaoponuje w Parlamencie. Sytuacja musi być rzeczywiście dramatyczna. Ale, gdy robi to jedna czwarta Gabinetu... Przyciągnie to uwagę tłumu na opozycję wobec Aktu, zamiast na jego dobre strony. - Ale dali propozycję - powiedział Lexington. - Jeśli odłożysz oświadczenie na później, oni wstrzymają się z protestem. Howden zawahał się przez chwilę. Przypomniał sobie słowa Prezydenta: „Nie ma czasu. Rozum i logika mówią, że wykorzystaliśmy cały czas jaki mieliśmy. Jeśli znajdzie się czas, to tylko z łaski Boga... Modlę się o rok... dla dzieci... dla ich przyszłych dzieci...” - Nie ma mowy o żadnym odkładaniu - powiedział zdecydowanie Howden. - Tak myślałem - rzekł Lexington. - Chyba musimy już wchodzić. Wszystkie miejsca w sali Izby Gmin były zajęte. Publiczność, prasa, dyplomaci, specjalni goście wypełniali salę po brzegi. Zrobiło się lekkie zamieszanie, kiedy wszedł Premier, a za nim Arthur Lexington. Po raz drugi dzisiejszego popołudnia Howden skłonił się mówcy Parlamentu i zajął jego miejsce. Czuł jak wiele oczu wpatrzonych jest teraz w niego. Za chwilę, kiedy pójdą w ruch teleksy i dalekopisy, zwrócone będą ku niemu oczy całej Ameryki Północnej, jeśli nie całego świata. W loży powyżej dostrzegł radzieckiego ambasadora, który siedział sztywno bez uśmiechu. Byli tam też ambasador amerykański, Phillip Angrove, przedstawiciel Wielkiej Brytanii, ambasadorowie Francji, Niemiec Zachodnich, Włoch, Indii, Japonii, Izraela... i jeszcze tuzina innych państw. Sprawozdania z tego posiedzenia trafią dziś do każdej stolicy na świecie. W tym momencie specjalnie dla niej przeznaczone miejsce w loży zajęła Margaret. Spojrzała w dół, na męża i uśmiechnęła się do niego. Naprzeciwko siedział Bonar Deitz uważny i napięty w oczekiwaniu. Zaraz za nim siedział kaleki Arnold Geaney i wszystko dokładnie obserwował. Po prawej stronie Howdena, po stronie Rządu, siedział sztywno z wzrokiem utkwionym przed siebie, Adrian Nesbitson.

Posłaniec przyniósł Premierowi notatkę od Milly: „Zebrał się Kongres. Prezydent wszedł do Kapitolu. Spóźnił się z powodu owacji tłumów na Pennsylvania Avenue, ale rozpocznie swą przemowę o czasie”. „Spóźniony z powodu owacji” pomyślał Premier z zazdrością. Siła i pozycja Prezydenta umacniały się coraz bardziej, podczas gdy jego własne słabły. Ale może... O każdą sprawę należało walczyć do samego końca. Sześciu członków Gabinetu to jeszcze nie cały naród, a on ma pozyskać poparcie całego narodu. Może w końcu uda mu się przetrwać i zwyciężyć. Poczuł przypływ siły i wiary w siebie. Za dziesięć sekund wybije czwarta. W sali zapanowała martwa cisza. Były chwile, kiedy na porządku dziennym były miernota, tępota i głupota ludzka. Ale w obliczu doniosłości chwili ludzie nieoczekiwanie potrafili wspiąć się na wyżyny humanizmu. Niewątpliwie to była chwila, która zapisze się w dziejach. Jesteśmy w pewnym sensie odbiciem samego życia: z jednej strony nasze słabości i nasza małość, z drugiej wyżyny jakie ludzkość potrafi osiągnąć. Wolność, niewątpliwie, była wartością najwyższą. I czasem, by podtrzymać tę wolność, trzeba coś utracić. Ale warto jest dokonać poświęcenia w imię tej wartości. Premier najlepiej jak umie, będzie się starał przekazać tę myśl słuchającym go. Zegar na Wieży Pokoju majestatycznie wybił godzinę. Mówca zapowiedział: - Premier. Nie wiedząc, co kryje w sobie przyszłość, Howden wstał z miejsca, by wygłosić przemówienie do Izby Gmin.