Bienefeld K. - Pszczelarstwo krok po kroku

Kaspar Bienefeld

Pszczelarstwo KROK PO KROKU

❖

WYDAWNICTWO

RM

Spis tre ś c i

Spis tre ś c i

O książce 4 Pszczelarstwo jako hobby 6

Z b ie ra n ie n e k ta ru 7 9 P o z ys k iw a n ie m io d u 8 1 R ok p s zc z e li w p ig u łc e 8 6

P rzy g o to w a n ia je s ie n n e 1 6 B ra k c ze rw iu , m a ło c ze rw iu , m a tk i tru to w e 2 0 L ik w id a c ja ro d zin 2 1 Ł ą c z e n ie ro d zin 2 1 O b ie g p la s tró w 2 3 P o k a rm z im o w y 2 4 R od zin a zaszyw a s ię w u lu 2 7 Z w a lc z a n ie w a rro zy 2 9 R o zp o zn a w a n ie c h o ró b 3 5 W ykryw a n ie z g n ilc a z ło ś liw e g o 3 5

Serwis 87

Przerwa zimowa 36 O b s e rw a c je w io s e n n e 5 5 R ozw ój ro d zin y 5 8 P rze gląd w io s e n n y 6 0 R am ki p ra cy 6 2

26^ 0.

Jak z o s ta ć p s zc z e la rze m ? 6 O d p o w ie d n ia lo k a liz a c ja p a s ie k i 7 U le, s z c z o tk i, p o d k u rz a c ze n ie z b ę d n ik p s zc z e la rza 8 P ra w id ło w e p o s tę p o w a n ie z p s z c z o ła m i 1 1

Przygotowania jesienne 12

Zbiór pożytków i rójka 65 P raw o a p szczo ły 8 7 K a rta u la 8 8 K o s z t u rz ą d z e n ia p a s ie k i 8 9 O b s e rw a c je w y lo tu z u la 9 0 S ło w n ic z e k 9 1 B u d o w a c ia ła p szczo ły m io d n e j 9 5

Z a w s ze w ru c h u - k łą b z im o w y 3 6 K o n tro le 3 7 P ra ce z im o w e 3 8 U rlo p ty lk o w z im ie ? 4 0 To s ię z a w sz e o p ła c a - b ila n s 4 1

Wiosenny rozwój 42

O znaki z b liża ją c e j s ię zim y 1 2 R o b o tn ic e , tr u tn ie i m a tk i 1 2 P szczo ły z im o w e 1 4

D zień o d z y s k a n ia w o ln o ś c i - o b lo t o c zyszcza ją cy 4 2 O d b u d o w a p o p u la c ji c z e rw ie n ie 4 6 C ud m e ta m o rfo z y 4 8 P raw d ziw a s z tu k a - za b u d o w a p la s tró w 5 0 P yłek - c u d o w n y p o k a rm 5 3 P szcze li tru d i w s p ó ln e ko rzy śc i 5 4

D zię k i po n iżs zy m ik o n o m u m ie s z c z o n y m przy ś ró d ty ­ tu ła c h m o żn a ła tw o ro z ró ż n ić p ra c e s a m y c h p s z c z ó ł od te g o , c o p o w in ie n w yk o n a ć p s zc z e la rz:

2® = p ra ca p s zc zó ł Z a p e łn ia n ie m a g a zyn ó w p o ży tk a m i e tn im i 6 5 P e łn ia s e zo n u w u lu 6 9 K p n tro la n a ro d z in ? N a s tró j rojow y 7 1

Z j = za dania w yk o n y w a n e przez pszczelarza. W a ż n ie js z e p o ję c ia z o s ta ły d o k ła d n ie j w y ja ś n io n e w s ło w n ic z k u na s tro n ie 9 1 .

3

i 0 k sią żc e

4

s ty c z n e p o łą c z e n ie p ra cy , przyg od y „Z a u w a ż y łe m z ż a le m , że w na szym i o d p o c z y n k u , s z c z e g ó ln ie , kie d y po ­ o g ro d z ie je s t b a rd z o m a ło p s zc z ó ł, d ró ż u je s ię w w ię k s z e j g ru p ie . C zę sto k tó re z a p y la łyb y ro ś lin y . Z a w s ze c h ę t­ z n a jd u je m y w te d y in te re s u ją c e m ie j­ n ie z a jm u ję s ię s p ra w a m i zw ią z a n y m i s c a d la p s zc z ó ł i lu d z i. W le c ie m o żn a z o c h ro n ą ś ro d o w is k a i u d a ło m i s ię n o c o w a ć w p rzycze p ie lu b pod n a m io ­ n a m ó w ić ro d zicó w do u s ta w ie n ia w na ­ te m , ro z p a lić o g n is k o , k ą p a ć s ię szym o g ro d z ie u la . Ja z a jm u ję s ię pra­ w p ię k n y c h je z io ra c h , a po u p ły w ie c a m i p s z c z e la rs k im i, a ro d z in a z przy­ 4 ty g o d n i z e b ra ć pyszny m ió d ". je m n o ś c ią obse rw u je pszczoły w le cie ” . ..W iele ro d zin p s zc z e lich je s t ba rd z o ła g o d n y c h . O w sze m , od c za s u d o cza ­ s u ż ą d lą , a le n a jc z ę ś c ie j w y n ik a to z p o g o d y a lb o z n ie w ła ś c iw e g o p o s tę p o w a n ia c z ło w ie k a . D o u k łu ć m o żn a s ię z c z a s e m przyzw yczaić - po pe w nym c z a s ie o d cz u w a s ię ju ż ty lk o le k k ie s w ę d z e n ie ” .

Powracające zbieraczki przed wylotem z ula.

0 książce P s z c z e la rs tw o to n ie ty lk o z a ję c ie p o ż y te c z n e z e k o lo g ic z n e g o p u n k tu w id z e n ia ; z a p e w n ia o n o ró w n ie ż duże u ro z m a ic e n ie re a liz o w a n y c h z a d a ń 1 u m o ż liw ia b lis k i k o n ta k t z n a tu rą . N ie s te ty , c o ra z m n ie j o s ó b z a jm u je s ię p s z c z e la rs tw e m h o b b y s ty c z n ie . W In s ty tu c ie P s z c z e la rs k im w H oh en N e u e n d o rf do c e ló w b a d a w czych c h o ­ w a n e je s t o k o ło 3 0 0 ro d zin p szcze­ lic h . O d k w ie tn ia do w rz e ś n ia na te re ­ n ie In s ty tu tu o d b y w a ją s ię k u rs y d la a m a to ró w p s z c z e la rs tw a . Przy te j o k a z ji z a o b s e rw o w a n o z a s k a k u ją c ą p ra w id ło w o ś ć : w ię k s z o ś ć u c z e s tn i­ k ó w ta k ic h w a rs z ta tó w to d z ie c i, m ło ­ d z ie ż i m ło d zi lu d z ie . W ie lu u c zn ió w , k tó rz y o d b y li p ra k ty k ę w p a s ie k a c h lu b la b o ra to ria c h m io d u , p o z o s ta je trw a le z w iązanych z p s z c z e la rs tw e m .

N ie k tó rz y n ie p o tra fią w rę c z w yo b ra ­ z ić s o b ie ż yc ia , b e z z a jm o w a n ia s ię c h o w e m p s z c z ó ł. K ie d y ta k im o s o ­ b o m za d a n o p y ta n ie : „C o p o d o b a ci s ię w p s z c z e la rs tw ie ? ” , o trz y m a n o m .in . ta k ie o d p o w ie d z i: „K a ż d a ro d z in a p s z c z e la je s t in n a . K ażde go d n ia uczysz s ię c ze g o ś no ­ w e g o , a m im o to w c ią ż n a tra fia s z na n o w e p y ta n ia i ta je m n ic e " . „C o ra z w ię c e j c z a s u s p ę d z a m o b e ­ c n ie na ło n ie n a tu ry i d o w ie d z ia łe m s ię w ie lu rzeczy, o k tó ry c h w c z e ś n ie j n ie m ia łe m p o ję c ia . J e s te m p o d w ra ­ ż e n ie m z n a k o m ite j o rg a n iz a c ji rod zin p s z c z e lic h i m y ś lę , że lu d z ie m o g lib y s ię od ty c h z w ie rz ą t w ie le n a u c z y ć ” . „N a jw ię k s z ą p rz y je m n o ś ć s p ra w ia ją m i w ę d ró w k i z p s z c z o ła m i. To fa n ta ­

.P o d c z a s p ra cy z p s z c z o ła m i m o żn a k o m p le tn ie z a p o m n ie ć o u p ły w ie cza­ s u . Z a jm o w a n ie s ię ro d z in a m i s ta ło s ię m o im h o b b y i c h c ia ła b y m do k o ń ­ c a życia m ie ć do c z y n ie n ia z pszczo­ ła m i” .

Z u z ys k a n y ch o d p o w ie d z i p łyn ą je d n o ­ z naczn e w n io s k i: p rc a z p s z c z o ła m i n ie je s t a n i n u d n a , a n i n ie b e z p ie c z n a . W ręcz p rz e c iw n ie - p s zc z o ły to je d n i z n a jc ie k a w s z y c h m ie s z k a ń c ó w na ­ szej p la n e ty . C e le m te j k s ią ż k i je s t o c z a ro w a n ie c z y te ln ik a ś w ia te m p s z c z ó ł i p rz e k a z a n ie p ra k ty c z n y c h p o ra d , ja k ra d z ić s o b ie z u trzy m y w a ­ n ie m (e w . p ie lę g n o w a n ie m ) ro d z in p s z c z e lic h . P ro fe s o r K a s p a r B ie n e fe ld In s ty tu t P s zc ze la rs ki w H o h e n N e u e n d o rf

Robotnice przekazujące sobie pokarm.

Jak zostać pszczelarzem? 6 Odpowiednia lokalizacja pasieki 7 Ule, szczotki, podkurzacze - niezbędnik pszczelarza 8 Prawidłowe postępowanie z pszczołami 11

Pszczelarstwo jako hobby

Jak zostać pszczelarzem?

Pszczoły oswojone z ręką człowieka.

K ażda o s o b a , k tó ra c h c ia ła b y z a ją ć s ię w yc h o w e m p s zc z ó ł, n a jp ie rw po ­ w in n a u p e w n ić s ię , czy s p e łn ia o d p o ­ w ie d n ie w y m o g i. P rze d e w s z y s tk im n ie m o ż e re a g o w a ć a le rg ic z n ie na p s zc z o ły - je ś li je d n a k c ie rp i na to rz a d k ie u c z u le n ie , m o ż liw e je s t prze­ p ro w a d z e n ie d e s e n s y ty z a c ji a le rg o lo ­ g ic z n e j, czyli p o d d a n ie s ię z a b ie g o m o d c z u la ją c y m . N a to m ia s t z a w sz e n a j­ w a ż n ie js z e s ą c h ę c i o ra z d o b re przy­ g o to w a n ie te o re ty c z n e i p ra kty c zn e . S p o s trz e g a w c z o ś ć , s p ra w n e p a l­ ce i z a c ię c ie d o m a js te rk o w a n ia to k o le jn e c e ch y d o b re g o p s zc z e la rza . N a s zc zę śc ie , u m ie ję tn o ś ć p a trz e n ia na ś w ia t o k ie m p szczo ły i ro zp o zn a ­ w a n ia p o trze b ty c h o w a d ó w n ie je s t w ro d z o n a , le cz m o żn a s ię je j na uczyć. P rze d p o d ję c ie m d e c y z ji o z a k u p ie p s zc z ó ł w a rto w yb ra ć s ię na p ra k ty k ę do p a s ie k i, a je s z c z e le p ie j z a p is a ć s ię na k u rs p s z c z e la rs tw a , k tó re g o u k o ń c z e n ie n a jła tw ie j p o z w a la o c e ­ n ić , czy p s z c z e la rs tw o to z a ję c ie o d ­ p o w ie d n ie d la d a n e j o s o b y. P s z c z e la rs tw o je s t P o ls c e re g u lo ­ w a n e przez s z e re g p rz e p is ó w p ra w ­

ny ch d o ty c z ą c y c h o c h ro n y z d ro w ia zw ie rz ą t, w ła s n o ś c i ro d zin p szc z e lich i o d p o w ie d z ia ln o ś c i za n ie , a w re s z ­ c ie ta k ż e p ro d u k c ji i sp rze d a ży m io d u . Z w ycza jo w o p a s ie k i p s zc z e le lo k a liz o ­ w a n e s ą na o b s z a ra c h w ie js k ic h , na „z ie lo n y c h ” o s ie d la c h i w o b sz a ra ch o s a d n ic z y c h . P o n ie w a ż d z is ia j p re ­ fe ro w a n a je s t p rz e d e w s z y s tk im h o d o w la p s zc z ó ł o ła g o d n y m u s p o s o ­ b ie n iu , p a s ie k i lo k a liz o w a n e s ą n ie ­ rz a d k o na o b s z a ra c h p o d m ie js k ic h . T e g o , czy w d a n y m m ie js c u is tn ie ­ ją p a s ie k i, m o ż n a s ię d o w ie d z ie ć w u rz ę d z ie m ie js k im lu b g m in n y m . W ra zie w ą tp liw o ś c i w a rto te ż z w ró cić s ię do n a jb liż s z e g o o d d z ia łu zw iązku p s z c z e la rs k ie g o . N ale ży p a m ię ta ć , iż w P o ls c e o b o w ią z k o w e je s t zg ło sz e ­ n ie p ro w a d z e n ia p a s ie k i p o w ia to w e ­ m u le k a rz o w i w e te ry n a rii.

Odpowiedzialność opiekuna zwierząt P o d e jm u ją c s ię w yc h o w u p s zc z ó ł, na ­ leży p a m ię ta ć , że w m yśl K o d e k s u Cy­ w iln e g o na p o s ia d a c z u ro d zin pszcze­ lic h c ią ż y o d p o w ie d z ia ln o ś ć za s zk o d y w yrząd za ne przez te o w a d y , w ty m za s z k o d y w y rz ą d z o n e lu d z io m , z w ie ­ rz ę to m , a ta k ż e m ie n iu o s ó b trz e c ic h .

O d p o w ie d n io l o k a liz a c ja p a s ie k i

O dpow iednia lokalizacja pasieki Do z a ło ż e n ia p a s ie k i n ie w ym a g a n e je s t p o s ia d a n ie w ła s n e g o o g ro d u . B a rd zo c z ę s to w ś ró d s ą s ia d ó w lu b z n a jo m y c h m o ż n a z n a le ź ć o s o b ę , k tó ra c h ę tn ie u d o s tę p n i s w ó j o g ró d lu b p o d m ie js k ą d z ia łk ę . J a k o lo k a liz a ­ c ja p a s ie k i d o s k o n a le s p ra w d z a ją s ię ró w n ie ż o k o lic e la s ó w lu b o s ło n ię te od w ia tru łą k i. W p ro s t id e a ln e s ą ta ­ k ie m ie js c a , g d z ie w p ro m ie n iu 3 km w y s tę p u je b a rd z o z ró ż n ic o w a n a ro ś lin n o ś ć - n p . p rz yd o m o w e o g ró d k i, p a rk i, łą k i, s a d y , a le je i la s y m ie s z a n e lu b ig la s te . P o n ie w a ż p szczo ły n a jle ­ p ie j c zu ją s ię w m ie js c a c h s ło n e c z ­ nych , c ie p ły c h i s u c h y c h , s zc ze g ó ln ie z a le c a n e s ą s ta n o w is k a p o łu d n io w e ¡e w e n tu a ln ie p o łu d n io w o -w s c h o d n ie i p o łu d n io w o -z a c h o d n ie ).

7

Ustawienie ula U le n a le ży u s ta w ia ć ta k , a b y p szczo ły n ie p rz e s zk a d za ły m ie s z k a ń c o m po ­ s e s ji i s ą s ia d o m . Ż ą d le n ie c z ę ś c ie j zdarza s ię s ta rs z y m o s o b n ik o m ro d zi­ ny p s z c z e le j, d la te g o n a le ży im za­ p e w n ić s p o k o jn y w lo t i w y lo t z ula. M ię d z y in n y m i z te g o p o w o d u u le u s ta w ia s ię ta k , a b y w y lo t n ie b y ł s k ie ­ ro w a n y b e z p o ś re d n io w s tro n ę d ro g i. A by s k ie ro w a ć p s z c z o ły w y la tu ją c e z u la w in n ą s tro n ę , m o żn a s to s o w a ć p ło ty lu b ż yw o p ło ty. Je że li o b e c n o ś ć o w a d ó w je s t u c ią ż liw a d la s ą s ia d ó w , np . ze w zg lę d u na u ż ą d le n ia , w ła ś c i­ c ie l ro d zin y p s z c z e le j m o że być po ­ c ią g n ię ty d o o d p o w ie d z ia ln o ś c i, a s ą d m o że za ka za ć u trzy m y w a n ia pa ­ s ie k i w d a n y m m ie js c u . L o k a liz a c ję p a s ie k i na p e w n o n a le ży te ż z m ie n ić , je ś li s ą s ie d z i m a ją a le rg ię na ja d ps zc z e li. Drewniany ul też ładnie wygląda i z powodzeniem może zastąpić wyżłobione pnie drzew, w których od niepamiętnych czasów gnieździły się pszczoły.

Ule, s z c z o tk i, p o d k u rz a c z e - n ie z b ę d n ik p s z c z e la rz a

P s z c z e la rs tw o j a k o h o b b y

Wymiary najpopularniejszych ramek ul ul ul ul ul ul ul

w ie lk o p o ls k i: 3 6 0 x 2 6 0 m m O s tro w s k ie j: 3 6 0 x 2 3 0 m m w a rs z a w s k i zw ykły: 2 4 0 x 4 4 5 m m w a rs z a w s k i p o s ze rza n y : 3 0 0 x 4 3 5 m m ty p u la n g s tro th : 4 4 8 x 2 3 2 m m ty p u d a d a n t: 4 3 5 x 3 0 0 m m ty p u d a d a n t z m o d y fik o w a n y : 4 3 5 x 2 3 0 m m

Ule, szczotki, podkurzacze - niezbędnik pszczelarza Aby ro zp o czą ć przygodę z p s zc z e la r­ s tw e m , trz e b a o c z y w iś c ie z d o b y ć p s zczo ły. W c e lu z a k u p u z d row ych i ła ­ g o d n ie u s p o s o b io n y c h z w ie rz ą t n a jle ­ p ie j s k o n ta k to w a ć s ię z lo k a ln y m i o rg a n iz a c ja m i p s z c z e la rs k im i. Na w io s n ę s p rz e d a w a n e s ą ro d zin y prze­ z im o w a n e . K o rz y s tn ie js z y c e n o w o je s t z a k u p w m a ju lu b w c ze rw c u tz w . o d k ła d u (n o w o u tw o rz o n e j, m a łe j ro­ d z in y) i s a m o d z ie ln e p rz y g o to w a n ie ps zc z ó ł do z im o w a n ia . Ramka składa się z listwy nośnej (górnej), dwóch listew bocznych i listwy dolnej. Za pomocą wystających fragmentów listwy nośnej ramka jest zawieszana w korpusie.

! Wybór ramki P szczo ły z re g u ły n ie s ą s p rz e d a w a n e „lu z e m ” . N a jc z ę śc ie j s ie d z ą na p la ­ s trz e , k tó ry z a m o c o w a n y je s t w o k re ­ ś lo n e g o ro z m ia ru ra m c e . W s k le p a c h p s z c z e la rs k ic h d o s tę p n a je s t c a ła ga­ m a ra m e k różne j w ie lk o ś c i. D o ś w ia d ­ cze n i p s zc z e la rze z a le c a ją a lb o w yb ó r ra m e k d o p a s o w a n y c h d o ty p ó w u li

n a jc z ę ś c ie j w y s tę p u ją c y c h na da nym o b sz a rz e , a lb o ta k ic h ra m e k , ja k ie wy­ ko rzy styw a n e s ą w zw ią z ku p s z c z e la rs k im . D zię k i te m u ła tw ie j m o żn a bę­ d z ie uz ys k a ć p ra k ty c z n ą p o m o c i ade­ k w a tn e do n a sz e j s y tu a c ji w s k a z ó w k od in n y ch pszczela rzy. U w aga! n ie ka żd a ra m k a p a su je d o k a żd e g o u la ! Przed z a k u p e m ra­ m e k n a le ży s p ra w d z ić , czy b ę d ą p a so ­ w a ły d o w y b ra n e g o u la . W w y p a d k u uli w ie lo k o rp u s o w y c h z a le c a n e s ą ra m ki ty p u H o ffm a n a .

3

Wybór ula

Z w ie lu po w odó w w in te n s y w n ie pro­ w a d zo n e j p a s ie c e n a jc z ę ś c ie j po le ca s ię u le w ie lo k o rp u s o w e . M a ją o n e p ro s tą , n a tu ra ln ą d la p s z c z ó ł k o n ­ s tru k c ję i u m o ż liw ia ją szy b k ie i be zp ro­ b le m o w e pro w a d ze n ie p ra c przy rodzi­ n a ch . Ul w ie lo k o rp u s o w y m o żn a u s ta ­ w ić na w o ln ym p o w ie trz u bez d o d a tk o ­ w ych urządzeń o c h ro n n yc h , n ie s p ra ­ w ia rów n ież p ro b le m ó w w tra n s p o rc ie . N o w o c ze sn e u le w ie lo k o rp u s o w e złożone s ą z pojedynczych e le m e n tó w . N a jn iż s z ą c z ę ś c ią je s t d e n n ic a , na k tó re j u k ła d a n e s ą ko rp u sy (sa m o d z ie l­ ne, o d dzielon e od s ie b ie skrzynki) i da ­ s ze k . W rz e c z y w is to ś c i k o rp u s y s k ła -

da ją s ię ty lk o ze ś cia n bocznych, przed­ n ie j i ty ln e j, c o u m ożliw ia ich s w o b o d n e u k ła d a n ie je d e n na d ru g im o ra z wy­ m ia n ę . U k ła d a ją c k o rp u s y je d e n na d ru g im , m o żn a ro z b u d o w a ć ul na d o ­ w o ln ą w ys o k o ś ć. W każdym z ko rp u só w m ożna z a w ie s ić na bocznych w ręg ach (cz a s e m za b e zp ie c za n y ch m e ta lo w y ­ m i s zy n a m i) od 8 d o 1 2 ra m e k . D e n n ic a z a p e w n ia w e n ty la c ję ula. Z n a jd u je s ię tu te ż w y lo t, k tó re g o sze ­ ro k o ś ć m o żn a re g u lo w a ć za p o m o c ą w k ła d k i w y lo to w e j, aż d o c a łk o w ite g o z a m k n ię c ia d o s tę p u do u la . N a d e n n i­ cy w y s o k ie j u m ie s z c z a n a je s t zw ycza­ jo w o d re w n ia n a p rz e g ro d a , k tó ra o g ra n icz a p s z c z o ło m m o ż liw o ś ć z a b u ­ dow y w k ie ru n k u d e n n ic y . S z cz e g ó ln ie p o le c a n e s ą d e n n ic e z s ia tk ą , p o d k tó rą u m ie s z c z a s ię w a ­ n ie n k i z tw o rz y w a s z tu c z n e g o , za po ­ m o c ą k tó ry ch p rz e p ro w a d za s ię kontro le w arro z y . O tw a rta s ia tk a z a p o b ie ­ ga p le ś n ie n iu p la s tró w , a je d n o c z e ś ­ n ie ro d zin a m a s ta ły k o n ta k t z p o w ie ­ r z e n i (te m p e ra tu rą o to c z e n ia ) na ze­ w n ą trz u la . N a s a m e j g ó rz e u la e io k o rp u s o w e g o z n a jd u ją s ię dw a ra s z k i - d o b rz e iz o lo w a n y w ew ■ ętrzny i b la s z a n y z e w n ę trz n y . Najyższy k o rp u s przykryw a s ię od g ó ry ~o ą. a b y u n ie m o ż liw ić p s z c z o ło m d z ik ą z a b u d o w ę p o m ię d z y p la s tra m i a d a s z k ie m .

9

Elementy budowy ula wielokorpusowego: zewnętrzny daszek blaszany daszek wewnętrzny folia

korpus miodowy

krata odgrodowa

górny korpus gniazdowy

;.f

, dolny korpus gniazdowy

dzikiej zabudowie dennica z wkładką wylotową

Ule drewniane z tworzywa sztucznego p ó łn o cn yc h N ie m cz e c h n a jp o p u la r- e.sze s ą u le z tw o rz yw sztu cz n y ch : ~ a ły c h ra m k a c h (ty p n ie m ie c k i nor- a in y ) , p o d c za s g d y na p o łu d n iu kraj - ’-ą jc h ę tn ie j używ a ne są u le drew -

przegroda zapobiegająca dzikiej zabudowie

10

P s z c z e la rs tw o j a k o h o b b y

Po zakupie lub otrzymaniu \ używanego ula, poszczególne ¡ego elementy j należy gruntownie wyczyścić dłutem pasiecznym i zdezynfekować.

P r a w id ło w e p o s tę p o w a n ie z p s z c z o ła m i

11

O prócz o p is a n y c h n a rzę dzi w ym a g a ­ ne s ą te ż : m ie js c e , g d zie m o żn a u s ta ­ w ić u le , a ta k ż e z a p a s o w e k o rp u s y na p la s try , u rz ą d ze n ia p a s ie c z n e , m ió d i p o k a rm d la p s zc z ó ł.

Praw idłow e postępowanie z pszczołami

Właściwy wybór P o c z ą tk u ją c y p a s jo n a t p s z c z e la rs tw a p o w in ie n przyjrzeć s ię różnym typ o m u li, s p ra w d z a ją c zw łaszcza m o b iln o ś ć i m a s ę k o rp u s ó w . O bok u w a ru n k o w a ń re g io n a ln y c h k lu cz o w e z n a c z e n ie m a ją o s o b is te p re fe re n c je p s zc ze la rz a i je g o w a ru n k i fizyczne.

Do w y m ie n io n y c h z a le t w a rto do­ n ia n e , o dużych ra m k a c h (la n g s tro th , z a n d e r). W ybór p o m ię d z y tw o rz yw e m d a ć i tę , że u le d re w n ia n e z n a c z n ie le­ s z tu c z n y m a d re w n e m w y m a g a od p ie j s p ra w d z a ją s ię w w yp a d ku dezyn­ p s zc z e la rza z n a jo m o ś c i w a d i z a le t fe k c ji m e to d a m i te rm ic z n y m i, k tó rą p rz e p ro w a d z a s ię w ra z ie e p id e m ii p o sz cz e g ó ln yc h rozw iązań . U le z tw o rz y w a s z tu c z n e g o s ą c h o ró b zaka źn ych. z n a c zn ie lże jsze n iż ic h d re w n ia n e od ­ p o w ie d n ik i. J e d n a k w a d ą o k a z u je s ię Ubranie robocze i narzędzia c z a s e m s ła b a p rz e p u s z c z a ln o ś ć tw o ­ pszczelarskie rzyw a, z k tó re g o s ą w y k o n a n e . M o żn a te m u z a ra d z ić , n p . u m ie s z c z a ją c O p ró c z u la p o trz e b n e je s t ró w n ie ż u b ra n ie ro b o cze i s p e c ja ln e narzędzia. w d e n n ic y s ia tk ę w e n ty la c y jn ą . U le d re w n ia n e s ą ba rd z o trw a łe . K a p e lu s z z s ia tk ą o c h ro n n ą , p o d k u ­ M o żn a je w yk o n a ć s a m o d z ie ln ie , k o ­ rzacz, d łu ta p a s ie c z n e i s z c z o tk a - to rz y s ta ją c z g o to w y c h e le m e n tó w . Ja­ n ie z b ę d n e m in im u m d o p rz e p ro w a ­ k o że d re w n o je s t s u ro w c e m n a tu ra l­ d z e n ia p ie rw sz yc h p ra c przy ro d z in ie n y m , b u d o w a u li d re w n ia n y c h je s t p s z c z e le j. W g o rą c e d n i do u s p o k o je ­ m n ie j u c ią ż liw a d la ś ro d o w is k a . n ia p s zc z ó ł przyda s ię s p ry s k iw a c z na W s k le p a c h p s z c z e la rs k ic h n a jc z ę ś ­ w o d ę . In n e n a rzę d z ia p s z c z e la rs k ie m oż­ c ie j s p rz e d a w a n e s ą k o rp u s y w yk o n a ­ n e z s o s n y w e jm u tk i, p o n ie w a ż je j n a na b y w a ć s u k c e s y w n ie w m ia rę po ­ d re w n o je s t b a rd zo le k k ie , m a du że trz e b . S zcze g ó ło w y o p is s p rz ę tu w yk o ­ p o ry i z a p e w n ia z n a c zn ie le p s z ą izo­ rzy s tyw a n e g o d o o p ie k i n a d p szczo­ ła m i z n a jd u je s ię n a s tr o n ie 8 9 . la c ję niż d re w n a tw a rd e .

P o c zą tk u ją cy p s zc z e la rz p o w in ie n za­ w sze n o s ić u b ra n ie ro b o c ze i k a p e ­ lu s z z s ia tk ą o c h ro n n ą . ». S iln e za p a ch y, p o t o ra z k o s m e ty k i o in te n s y w n y m a ro m a c ie z w ię k s z a ją s k ło n n o ś ć o w a d ó w do ż ą d le n ia . Pla­ n u ją c p ra c e przy ro d z in a c h , n a le ży zrezygnow ać z p e rfu m i d e zo d o ra n tó w . ►N ie n a le ży n o s ić p rz e d m io tó w b łysz­ czących (ze g a rkó w , b iż u te rii). N ależy te ż zd ją ć p ie rś c io n k i/o b rą c z k i, p o n ie ­ waż po u ż ą d le n iu m o g ą d o p ro w a d z ić d o z d rę tw ie n ia n a w e t le k k o n a ­ b rz m ia ły ch p a lc ó w . ►Przed p o d ję c ie m ja k ic h k o lw ie k pra c z-zy p s zc z o ła ch n a le ży z a p a lić p o d k u ­ rzacz i le k k o o d y m ić ul. ►G w a łto w n e ru c h y rą k n ie p o k o ją sszczoły i p o b u d z a ją do a ta k u . N ależy • .ię c w y k o n y w a ć ru c h y s p o k o jn e p łyn ne. ». Podczas przerw w pracy przy pszczo'a c h n a le ży p rz e m yw a ć rę c e w c zyste j * o d z ie . M im o p o d ję c ia ś ro d k ó w o s tro ż n o ś : - ie za w sz e u d a je s ię u n ik n ą ć użąde ^ a . N a le ży p a m ię ta ć , że s z y b k ie - s u n ię c ie ż ą d ła o g ra n ic z a d z ia ła n ie ja d u . A by u s u n ą ć ż ą d ło , n a le ży ś c is ■3Ć s k ó rę p a z n o k c ia m i. Po w yc ią g n ię : u ż ą d ła w y s ta rc z y ju ż ty lk o przyłożyć

d o u ż ą d lo n e g o m ie js c a k a w a łe k lo d u i n ie p rz y je m n y e p iz o d szy b k o o d c h o ­ dzi w z a p o m n ie n ie . N a g ła p o trz e b a z a c z e rp n ię c ia od ­ d e c h u to w yra źn y o b ja w u c z u le n ia . W w y p a d k u re a k c ji a le rg ic z n e j lu b u ż ą d le n ia w o k o lic e u s t i g a rd ła na ­ le ży n a ty c h m ia s t s k o n ta k to w a ć s ię z le k a rz e m (te le fo n : 9 9 9 lu b 1 1 2 ).

Dobrze umocowana siatka ochronna jest nieodzowna, ponieważ zapobiega użądleniu w twarz.

Narzędzia pszczelarskie: 1. Dwa dłuta pasieczne 2. Szczotka 3. Klateczka-klips do wychwytywania matki 4. Podkurzacz

Oznaki zbliżającej się zimy 12 Robotnice, trutnie i matki 12 Pszczoły zimowe 14 Przygotowania jesienne 16 Brak czerwiu, mało czerwiu lub czerw trutowy 20 Likwidacja rodzin 21 Łączenie rodzin 21 Obieg plastrów i higiena 23 Podkarmianie pszczół w zimie 24 Spadek liczebności rodzin 28 Warroza 29 Zgnilec złośliwy 35

Przygotowania jesienne

Oznaki zbliżającej się zim y

1. Facelia (Phacelia tanacetifoiia) VI-X Facelia zapewnia pszczołom bogactwo pyłku i nektaru. 2. Koniczyna łąkowa (Trifolium pratense) VI-VIII Koniczyna to jedno z najbogatszych źródeł pyłku. 3. Lucerna siewna (Medicago sativa) VI-IX Kwitnąca zielono-niebiesko lucerna należy do najstarszych roślin hodowanych przez człowieka. (podane liczby dotyczą miesięcy, w których kwitną rośliny)

Ś la d y k o ń c z ą c e g o s ię la ta m o żn a zau­ w ażyć ju ż w s ie rp n iu . Z łą k i pól zebran e z o s ta ją p ło d y n a tu ry i k ra jo b ra z s ta je s i$ c o ra z b a rd z ie j p u s ty . W raz ze z ró w n a n ie m d n ia i n o cy, 2 3 w rze śn ia , rozpo czyn a s ię je s ie ń I je s t to pora o s ta tn ic h c ią g ły c h o k re s ó w ła d n e j, c ie p łe j po go dy. B a rd zo c z ę s to p a nu je w te d y b e z w ie trz n y w yż, a p o w ie trz e je s t w y ją tk o w o p rz e jrz y s te . N oce s ta ją s ię c o ra z c h ło d n ie js z e i coraz d łu ż s z e , a d n i, c h o ć n a d a l s ło n e c z n e , ro b ią s ię c o ra z k ró ts z e . Z d rz e w s p a ­ d a ją k o lo ro w e liś c ie , a z w ie rz ę ta ż yją ce d z ik o z b ie ra ją z a p a s y na z im ę .

Robotnice, tru tn ie i m atki T y lk o w o k re s ie w io s e n n y m I le tn im w ro d z in ie p s zc z e le j m o ż n a s p o tk a ć w s z y s tk ie ro d za je p s zc z ó ł: m a tk ę , k il­ k a ty s ię c y tr u tn i (s a m c ó w ) i o k o ło 3 0 - 5 0 ty s ię c y ro b o tn ic (s a m ic ).

R o b o t n i ce, t r u tn ie i m a t k i

13

4. Wyka (Vicia species) VI-VIII Wiele gatunków wyki to dobre rośliny pożytkowe. 5. Gorczyca biała (Sinapsis alba) VI-IX Gorczyca ma jasnożółte płatki i dostarcza pszczołom pyłek i nektar. 6. Dalia (Dahlia variabilis) VII-X Pszczoły chętnie odwiedzają przede wszystkim dalie niepełne (np. odmiany mignon). 7. Nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis) VII-IX Podobnie jak inne odmiany nawłoci, odmiana kanadyjska jest świetnym źródłem nektaru i pyłku. 8. Astry (Asterą species) VII-X W kwiatach astrów pszczoły znajdują nektar i pyłek. 9. Wrzos zwyczajny (Calluna vulgaris) VIII-IX W niektórych regionach należy do ważniejszych roślin pożytkowych.

14

"M Zadania pszczół

Truteń Długość ciała: 1,5-1,7 cm. Pszczelego samca (trutnia) można rozpoznać po szerokim tułowiu i wielkich oczach złożonych. Matka Długość ciała: 2-2,5 cm. Matka ma zdecydowanie dłuższy, bardziej smukły odwłok. Robotnica Długość ciała: 1,2-1,4 cm.

■

P r z y g o to w a n ia j e s ie n n e

R o b o tn ic e w y k o n u ją w s z y s tk ie p ra ce z w ią z a n e z z a p e w n ie n ie m ro d z in ie p rz e trw a n ia : z b ie ra ją p o ż y w ie n ie , prz yn o s zą w o d ę , b u d u ją p la s try , s p ra ­ w u ją o p ie k ę n a d c z e rw ie m , d b a ją 0 c z y s to ś ć i z a p e w n ia ją o b ro n ę u la . M a tk a o d p o w ie d z ia ln a je s t za z n o s z e ­ n ie ja j i u trz y m a n ie p o c z u c ia w s p ó ln o ­ ty ro d z in y . Jej o rg a n iz m p ro d u k u je s u b s ta n c je z a p a c h o w e z w a n e fe ro ­ m o n a m i, k tó re przez ro b o tn ic e roz­ p ro w a d z a n e s ą p o m ię d z y c a łą ro ­ d z in ę . P rz e k a z y w a n e fe ro m o n y z a ­ p e w n ia ją ro d z in ie p o cz u c ie d o b ro b y tu 1 p e w n o ś ć o b e c n o ś c i m a tk i, n a d a ją c przy ty m u lo w i c h a ra k te ry s ty c z n y za­ p a ch . Jedynym c e le m ż yc ia tr u tn i je s t u n a s ie n n ie n ie m a tk i na w io s n ę . Po­ n ie w a ż z n a d e jś c ie m p e łn i la ta za p a ­ sy p o żyw ie n ia w ulu za czyn a ją s ię ku r­ czyć, tru tn ie , k tó re s ta ją s ię z będ nym b a la s te m , p rz e s ta ją być ż y w io n e przez ro b o tn ic e , a w re s z c ie s ą prze­

P s z c z o ły z i m o w e

Matka zawsze jest otoczona przez swój orszak, który ją karmi i otacza opieką. Jedna z robotnic przekazuje matce pożywienie, inna wylizuje je j odwłok, zbierając feromony, które później zostaną rozprowadzone po całym ulu.

p ę d z a n e z u la . P o n ie w a ż tr u tn ie d w n ią s ię prze d ty m , na p rz e ło m ie z>ca\ i s ie rp n ia d o c h o d z i do re g u la m ..;- n M te w w ulu i rzezi tr u tn i. Pozbaw m e ż ą d e ł, z re g u ły m o c n o ju ż o s ła b :m e s a m c e n ie m a ją je d n a k ż a d r . m s z a n s w w a lc e z ro b o tn ic a m i. Die te ż je s ie n ią i z im ą ro d zin y pszcze le s k ła d a ją s ię w y łą c z n ie z o s o b n i- ź e j ż e ń s k ic h .

Pszczoły zim ow e Już w ś ro d k u la ta p szczo ły rozpoczy­ n a ją p rz y g o to w a n ia do c h ło d n e j po-_. ro k u . W lip c u ro d z in a zaczyna wychów c z e rw iu z im o w e g o . W y g ryz a ją c e się od s ie rp n ia do p a ź d z ie rn ik a pszczoły tw o rz ą ro d z in ę z im o w ą . T o w ła ś n ie te p szczo ły p ie rw sz e w yk a ż ą a k ty w n o ś ć na w io s n ę . S tą d te ż z b io lo g ic z n e g o p u n k tu w id z e n ia ro k p s zc z e li zaczyna s ię z a w sz e w s ie rp n iu . Z im o w a n ie ro d z in y to w yją tk o w a c e c h a p s z c z ó ł m io d n y c h . W o d ró ż n ię -

15

niu od in n y ch o w a d ó w s p o łe c z n y c h , g d z ie z im ę p rz e ż yw a ty lk o m a tk a o d b u d o w u ją c a na w io s n ę c a łą po pu a c ję , u p s z c z ó ł z im o w a n ie d o ty ­ czy c a łe j s p o łe c z n o ś c i. D zię k i te m u o o p u la c ja p s z c z ó ł je s t lic z n a ju ż .•.czesną w io s n ą , g d y k w itn ą p ie rw sz e Kw iaty.

^ Pszczoły zimowe i pszczoły etnie D łu g o ś ć ż yc ia p s zc z o ły m io d n e j zależy D fzede w s z y s tk im od je j „z a p ro g ra m o ­ w a n ia ” ja k o p s zc z o ły le tn ie j bą d ź zi­ m o w e j. K lu cz o w e z n a c ze n ie m a tu in ­ te n s y w n o ś ć o p ie k i n a d c z e rw ie m , -s z c z o ta le tn ia o s ią g a w ie k 3 - 6 tygo ć n i, p o niew aż m u s i w ykon yw ać m n ó s t­ wo p ra c przy c ze rw iu i b a rd zo s zybko s e s ta rz e je .

Z k o le i g łó w n e z a d a n ie p s zc z o ły zi­ m o w e j p o le g a na ty m , ab y n a jp ie rw s o lid n ie s ię „ n a je ś ć " , a n a s tę p n ie przeżyć z im ę . A s k o ro z im a m o że po­ trw a ć 5 - 6 m ie s ię c y , ż yc ie p s zc z o ły zi­ m o w e j ró w n ie ż m o ż e być b a rd z o d łu g ie - z darza s ię n a w e t, że n ie k tó re ro b o tn ic e żyją 9 m ie s ię c y . J e d n a k d łu g ie ż yc ie p s zc z ó ł je s t m o ż liw e ty lk o w ó w c z a s , g d y w u lu zg ro m a d z o n e s ą d o s ta te c z n e z a p a sy , a w p s z c z e lic h w o la c h z n a jd u je s ię od­ p o w ie d n ia ilo ś ć p o k a rm u b ia łk o w o -tłu s z c z o w e g o . N ajw a żn ie jsz ym je ­ g o s k ła d n ik ie m je s t p y łe k. T y lk o w te ­ dy, g d y p szczo ły z im o w e przez p ie rw ­ sze 1 0 d n i ż yc ia o trz y m a ją d o s ta te c z ­ ny z a p a s p e łn o w a rto ś c io w e g o poży­ w ie n ia i n ie b ę d ą p rz e z te n c z a s z a jm o w a ć s ię w y c h o w e m c ze rw iu , s ą w s ta n ie p rz e trw a ć z im ę , m a ją c z a p a s

16

p o ż y w ie n ia n ie z b ę d n y do w yk a rm ie n ia cze rw iu w io s e n n e g o . A by rod zina m o g ła d o trw a ć d o w io s n y , na po ­ c z ą tk u zim y m u s i liczyć c o n a jm n ie j 1 0 0 0 0 pszczół.

Krata odgrodowa dzieli część gniazdową (tzw. rodnię) od części magazynowej (tzw. miodni)

1. Węza to cienka płyta wosku, która mocowana jest w ramce za pomocą drutu. 2. Niezaczerwione plastry należy wyjąć z gniazda nie później niż w lipcu; matka i tak ich już nie zaczerwi. 3. Zaczerwione komórki plastra są ciemne, ponieważ pozostały w nich resztki kokonów. 4. Komórki z czerwiem są zamknięte wypukłym woskowym zasklepem.

P r z y g o t o w a n ia j e s ie n n e

P r z y g o t o w a n ia j e s ie n n e

Przygotow ania jesienne W y k o n u ją c p ra c e je s ie n n e , p s zc z e ­ la rz w s p o m a g a n a tu r a ln ie z a c h o ­ dz ą c e w ro d z in ie p ro c e s y . P rzygo to­ w a n ia d o z im o w a n ia ro z p o cz yn a ją s ię po o s ta tn ic h z b io ra c h m io d u i na le żą do n a jw a ż n ie js z y c h p ra c w yk o n yw a ­ n y c h w p a s ie c e . O d p ra w id ło w y c h przyg o to w a ń zależy, czy ro d z in a prze­

trw a z im ę , d y s p o n u ją c o d p o w ie d n ią s iłą i z a p a s a m i ż yw n o śc i. D o p rz y g o to w a ń je s ie n n y c h n a ­ le żą : g ru n to w n y p rz e g lą d ro d z in , przy­ g o to w a n ie z im o w e j s ie d z ib y pszczół, p o d k a rm ie n ie o w a d ó w , a w re s z c ie k o n tro la e p id e m ii w a rro z y - o d k ilk u la t n ie z b ę d n a w k a ż d e j p ra k ty c e p s z c z e la rs k ie j. P rze gląd ro d zin y u m o ­ ż liw ia p o d ję c ie d e cy zji, czy z o s ta n ie o n a p rz e z im o w a n a czy n ie . S p ra w d za ­ na je s t lic z e b n o ś ć ro d zin y i s ta n je j g n ia z d a .

Krótko o plastrach P rze d p ie rw s z y m p rz e g lą d e m ro d z i­ ny w a rto w ie d z ie ć , że w każd ym ulu z n a jd u ją s ię ró żn e ro d z a je p la s tró w .

S ą pla stry, na których pszczoły ty lk o s k ła d u ją m ió d , p o ż y w ie n ie i p y łe k (p a trz s tr. 2 5 ), ja k ró w n ie ż p la s try , na k tó ry c h z n a jd u ją s ię w yłą c zn ie k o m ó r­ ki z c z e rw ie m , p la s try p u s te i w ę za .

z a s k le p io n e k o m ó rk i z ro b o tn ic a m i (p a trz s tr. 1 8 i s tr. 4 8 ).

I Kontrola liczebności rodziny

Po w y k o n a n iu n ie z b ę d n y c h p rz e ­ g lą d ó w m o żn a za ją ć s ię p rz yg o to w a ­ n ie m g n ia z d a do z im o w li. C ho dzi tu g łó w n ie o d o p a s o w a n ie p rz e s trz e n i m ie s z k a ln e j d o a k tu a ln e j lic z e b n o ś c i ro d zin y i z a p e w n ie n ie z a p a s u m ie js c a na p o k a rm . K o n ie c z n e je s t p o n a d to p rz e jrz e n ie p la s tró w i s p ra w d z e n ie , czy n ie ro z w ija ją s ię na n ic h ż a d n e c h o ro b y p s zc z ó ł (p a trz s tr. 3 5 ).

W u la c h w ie lo k o rp u s o w y c h c z ę ś ć g n ia z d o w a u m ie s z c z a n a je s t p o d k o r­ p u s a m i m a g a z y n o w y m i z m io d e m . W o k re s ie z b ie ra n ia p o ży tk ó w przez ps zc z o ły k o rp u s y g n ia z d o w e s ą o d ­ d z ie lo n e od m io d o w y c h k ra tą od gro d o w ą . W g n ie ź d z ie ro b o tn ic e o p ie k u ją s ię c z e rw ie m , a w k o rp u s a c h m agazy­ now ych s k ła d o w a n a je s t z a s a d n ic z a c z ę ś ć m io d u . W o k re s ie p o p rz e d za ­ ją c y m p rze g lą d je s ie n n y g n ia z d o zaj­ m u je n a jc z ę ś c ie j 2 k o rp u sy . W k a ż d y m z k o rp u s ó w g n ia z d o ­ w ych p o w in n o być 4 - 5 , a łą c z n ie n ie m n ie j niż 8 p la s tró w z c z e rw ie m . D aje to p e w n o ś ć , że ro d z in a je s t d o s ta ­ te c z n ie licz n a i p o s ia d a na ty le w y­ d a jn ą m a tk ę , a b y przyjąć i p rz e tw o ­ rzyć p o k a rm zim o w y .

Kontrola czerwiu P ie rw szy k ro k to p o d n ie s ie n ie p o kry­ w y m a ga zynu m io d u i p o d k u rz e n ie dy­ m u do ś ro d k a , w p rz e s trz e ń p o m ię ­ dzy p la s tra m i. Z a b u d o w a n e w o s k ie m i k ite m p la s try n a le ży po dw ażyć d łu ­ te m p a s ie c z n y m , a n a s tę p n ie o s tro ż ­ n ie w yc ią g n ą ć ra m k i ze ś ro d k a k o r­ p u s u i s p ra w d z ić s ta d iu m ro z w o ju p s zc z ó ł zna jd u ją c yc h s ię na p la s tra c h . W c a łk o w ic ie ro z w in ię ty m g n ie ź d z ie p o w in n y z n a jd o w a ć s ię ja ja , m ło d e i s ta rs z e la rw y, a p rze d e w s z y s tk im

17

Przygotowanie gniazda do zimowli

Za pomocą dłuta pasiecznego podważa się zabudowane woskiem i kitem ramki.

Test ręki U d a n e z im o w a n ie p s z c z ó ł w y m a g a u s u n ię c ia z u la s ta ry c h c ie m n o b rą z o Po podniesieniu pokrywy korpusu podkurza się, wpuszczając dym do środka gniazda, w przestrzeń pomiędzy plastrami.

18

Plaster gęsto obsiadany przez pszczoły.

Na plastrze gniazdowym można znaleźćjaja, larwy zwinięte i wyprostowane, a także zasklepione komórki z czerwiem pszczelim.

P r z y g o t o w a n ia j e s ie n n e

P r z y g o to w a n ia j e s ie n n e

>c iVVo

w y c h p la s tró w I n le z a c z e rw lo n y c h p la s tró w o b a rw ie ż ó łte j. A by o c e n ić w ie k p la s tra , m o ż n a p rz e p ro w a d z ić t e s t rę k i. W ty m c e lu s p ra w d z a n y p la ­ s te r u s ta w ia s ię pod ś w ia tło , a dru gą rę k ę p rz e k ła d a s ię z ty łu p la s tra . J e że li na p la s trz e n ie je s t w id o cz n y c ie ń rę k i, p la s te r u z n a je s ię za s ta ry i n ie n a d a ją c y s ię d o d a ls z e g o u żytku . Przez p la s try ja s n o - i ś re d n io b rą z o w e w yra źn ie w id o c z n y je s t k o n tu r d ło n i. T ylko ta k ie p la s try m o żn a p o z o s ta w ić w z im o w e j s ie d z ib ie ro d zin y. N a d lic z ­ b o w e p u s te p la s try p rz e c h o w u je s ię w p u s ty m k o rp u s ie lu b w s z a fc e na p la s try , d z ię k i c z e m u p o n o w n ie m o żn a po n ie s ię g n ą ć na w io s n ę .

Zimowanie w dwóch korpusach Test ręki: przez ten plaster gniazdowy wyraźnie prześwituje ręka.

W sierpniu przestrzenie pomiędzy plastrami korpusu gniazdowego powinny być pełne pszczół.

T ypow a ro d zin a p szcze la z a jm u je pod k o n ie c la ta d w a k o rp u s y g n ia zd o w e I je d e n m agazynow y. T a kie rod ziny zi­ m o w a n e s ą w dw ó ch k o rp u s a c h . Jeżeli lic z e b n o ś ć ro d zin y je s t za m a ła , aby p szczoły w y p e łn iły g ę s to d w a k o rp u sy , m o ż n a p rz e z im o w a ć ro d z in ę w je d ­ n ym k o rp u s ie . W c e lu p rz e z im o w a n ia ro d zin y p rz yg o to w u je s ię d a s z e k , d e n ­ n ic ę i je d e n p u s ty k o rp u s , w k tó ry m u m ie s z c z a s ię 4 - 5 p u s ty c h p la s tró w . P rzy g o to w y w a n ie z im o w li w dw ó ch korpu sa ch A. U p o rz ą d k o w a n ie d o ln e g o k o rp u s u g n ia zd o w e g o : 1 . Z d ją ć i o d ło ży ć na b o k m a ga zyny m io d u . 2 . Z d ją ć k ra tę o d g ro d o w ą . 3 . Z d ją ć g ó rn y k o rp u s g n ia z d o w y i o d ­ s ta w ić n a b o k.

4 . J a ko pie rw sz y n a le ży u p o rz ą d k o ­ w a ć d o ln y k o rp u s g n ia zd o w y. N a­ le ży p ra c o w a ć s p ra w n ie , p o n ie ­ w a ż z n a jd u ją c e s ię w ś ro d k u p s z c z o ły przy d łu ż e j trw a ją c y c h p ra c a c h m o g ą s ta ć s ię n ie s p o k o j­ ne lu b w rę c z a g re s y w n e . Z k o rp u ­ su w yją ć c ie m n o b rą z o w e p la s try i p rz e w ie s ić d o p rz y g o to w a n e g o p u s te g o k o rp u s u . 5 . W y jm o w a ć k o le jn o każdy p la s te r z c z e rw ie m i s p ra w d z a ć o z n a k i c h o ró b . W ra zie d o s trz e ż e n ia k o ­ m ó re k o b a rw ie lu b k o n d yc ji w y­ ra ź n ie o d b ie g a ją c e j od s ta n u n o r­ m a ln e g o (p a trz s tr. 4 7 - 4 8 ) w a rto z w ró c ić s ię po o p in ię d o d o ś w ia d ­ c zo n e g o p s zc z e la rza . 6 . W ś ro d k u k o rp u s u p o z o s ta w ić 6 p la s tró w z c z e rw ie m . J e ś li ty lu p la s tró w n ie m a w k o rp u s ie , na ­ leży p rz e w ie s ić je z d ru g ie g o k o r­ p u su . 7 . N a le w o i n a p ra w o o d p la s t­ rów z c z e rw ie m z a w ie s ić p la s try z p y łk ie m . D o d a tk o w o po każd ej s tro n ie d o ło ż y ć p u s ty p la s te r, a p la s try z p o k a rm e m w s ta w ić ja ­ ko o k ry w a ją c e po o b u z e w n ę trz ­ nych s tro n a c h . Przy p rz e k ła d a n iu p la s tró w z a w sz e u w a ża ć, ab y n ie w yrząd zić krzyw dy m a tc e . 8 . P ra c o w a ć m o ż liw ie s z y b k o , ab y n ie d o p u ś c ić d o ra b u n k u (p a trz s tr. 2 7 ). 9 . Z d ją ć p rz e g ro d ę i u s ta w ić k o rp u s g n ia zd o w y na d e n n ic y . 3 . U p o rz ą d k o w a n ie g ó rn e g o k o rp u s u g n ia zd o w e g o : 1 . W yjąć w s z y s tk ie c ie m n o b rą z o w e p la s try i p rz e w ie s ić d o p rzyg o to ­ w a n e g o p u s te g o k o rp u s u .

2 . W s z y s tk ie p o z o s ta łe p la s try z czer­ w ie m (z re g u ły od 3 do 5 ) z a w ie s ić w ś ro d k u k o rp u s u . Z o b u s tro n d o ­ d a ć po je d n y m p la s trz e z p y łk ie m , n a s tę p n ie po je d n y m p la s trz e pu ­ s ty m i w re s z c ie po je d n y m p la ­ s trz e z p o k a rm e m . E w e n tu a ln e w o ln e m ie js c e z a p e łn ić p u s ty m i p la s tra m i. 3 . Z m ie ś ć p s z c z o ły z w y ję ty c h s ta ­ rych p la s tró w I z p la s tró w w m a g a ­ z yna ch m io d u do k o rp u s u g n ia z d o ­ w eg o. 4 . Przykryć fo lią g ó rn y k o rp u s g n ia z ­ d o w y I z a m k n ą ć ul. 5 . M a ga zyny m io d o w e z a m k n ą ć d a ­ s z k ie m I d e n n ic ą I z a b ra ć d o o d w i­ ro w a n ia .

19

Zmiatanie pszczół. Plastry pozostawiane w gnieździe powinny mieć możliwiezbliżonezabarwienie, ponieważ pojedyncze jaśniejsze lub ciemniejsze plastry stanowią dla pszczół nieprzekraczalną barierę.

20

P r z y g o to w a n ia j e s ie n n e

Ł ą c z e n ie ro d z in

Na górny korpus gniazdowy nakłada się folię i zamyka go daszkiem.

Likwidacja rodziny D ecyzję o lik w id a c ji ro d zin y p o d e jm u ­ je s ię z n a d z ie ją , że p szczo ły p o le c ą do in n e g o u la z a b ie g a ć o p rz yję c ie do no w ej rod ziny. L ik w id a c ję p rz e p ro w a ­ dza s ię w d n i, k ie d y p a n u je d o b ra po ­ g o d a z uw a gi na lo ty p s zc z ó ł - be z d e sz cz ó w lu b b u rz i przy te m p e ra tu rz e w yn o s zą ce j o k o ło 16°C . P ostę pow a nie przy lik w id a c ji rod zin

Likwidacja rodziny z czerwiem garbatym P szczo ły z ro d z in y z c ze rw ie m g a rb a ty m s trą c a s ię w o d le g ło ś c i o k o ło 1 0 m o d in n e j rodziny. Z a c h o w a n ie te j o d le g ło ś c i g w a ra n tu je , ż e d o n o w e j ro d z in y n ie p rz e d o s ta n ą s ię fizjo lo g icz n e tru tó w k i, k tó re b a rd zo s ła b o la ta ją , a z p o w o d u s w o je j a g re s y w n o ś c i s ą w yją tk o w o n ie b e z p ie cz n e d la p o d d a w a n e j m a tk i w ro dzinie.

1 . P rze zn a czo n ą do lik w id a c ji ro d zi­ n ę n a le ży p rz e n ie ś ć w in n e m ie j­ o d g ro d o w ą ) u m ie ś c ić na u lu no ­ s c e - a lb o w c a ło ś c i, a lb o po je d ­ w e j rod ziny. D o d a n y k o rp u s z a b ie ­ nym k o rp u s ie . ra s ię p ó źn ie j, g d y p s z c z o ły ju ż s ię 2 . O tw orzyć u l, p o d ku rzyć o d ro b in ę w ygryzą. d y m u i p o c z e k a ć o k o ło 2 m in u ty , a b y ro b o tn ic e m o g ły p o c h w y c ić tro c h ę p o k a rm u . M a to d e c y d u ­ ją c e z n a c z e n ie d la p rz e trw a n ia p s z c z ó ł, p o n ie w a ż m a ją c p e łn e W w y p a d k u s tw ie rd z e n ia b e zm a te cz w o le m io d o w e , o w a d y m o g ą u w lo ­ n o ś c i ro d zin y i b ra k u m a tk i ra tu n k o ­ tu do o b c e g o u la p o ka za ć s tra ż ­ w e j, ja k ró w n ie ż w s y tu a c ji, g d y ro d zi­ n ic z k o m p o k a rm . W te n s p o s ó b n a je s t z b y t s ła b a , a b y s a m o d z ie ln ie n a w ią z u ją p o k o jo w y k o n ta k t ze p rz e z im o w a ć , c z ę s to p o d e jm u je s ię s tr a ż n ic z k a m i i n a jc z ę ś c ie j s ą d e c y z ję o p o łą c z e n iu je j z in n ą ro ­ w p u s z c z a n e do ś ro d k a . d z in ą . W a ru n k ie m k o n ie c z n y m łą c z e ­ 3 . W ycią ga ć p la s try z k o le jn y c h k o r­ n ia d w ó ch ro d zin je s t d o b ry s ta n zd ro ­ p u só w i s trą c a ć p s zc z o ły w p o b liżu w ia p s zc z ó ł. W c z a s ie p rz yg o to w a ń je ­ u la s ą s ie d n ie j rod ziny. P o c z ą tk u ­ s ie n n y c h s ła b e ro d z in y z a w s z e ją c y m p s z c z e la rz o m z a le c a s ię p rzyłącza s ię d o ro d zin s iln y c h . Jeże li z m ia ta n ie p s z c z ó ł z p o w ie rz c h n i p s z c z e la rz n ie d y s p o n u je w ła s n ą p la s tró w . D o ś w ia d c z e n i p s zc z e la ­ „ w o ln ą ” ro d z in ą , m o że z w ró c ić s ię do rze c z ę s to s trą c a ją p s z c z o ły na z w ią z k u p s z c z e la rs k ie g o , a b y uzy­ z ie m ię , p o trz ą s a ją c po p ro s tu s k a ć o d k ła d , z k tó ry m n a s tę p n ie m o c n o ra m k ą . p o łą cz y s w o je pszczoły. Z e b ra ć p la s tr y z c z e rw ie m i po Przy łą c z e n iu d w ó c h ro d z in po ­ oc zy s zc ze n iu z p s zc z ó ł w s ta w ić do trz e b n a je s t za w sz e ty lk o je d n a m a t­ g n ia z d a n o w e j ro d zin y. M o żn a te ż k a . Jeże li s ą d w ie , je d n ą z m a te k na ­ w łożyć ta k ie p la s try do p u s te g o le ży z a b ra ć . M o że to b rz m ie ć o k ru t­ k o rp u s u i (o d d z ie la ją c je k ra tą nie, a le je s t niezbęd ne , aby po łą cze n ie

Łączenie rodzin

Komórki z czerwiem trufowym łatwo rozpoznać po większych rozmiarach.

Brak czerwiu, mało czerwiu lub czerw tru to w y Jeżeli przegląd p la s tró w w ykaże brak lub n ie w ie lkie ilo ś c i czerw iu, ra tu n k ie m d la rodziny m oże być po d d a w a n ie je j no w ej m a tk i (p a trz s tr. 7 8 ) lub połącze­ n ie z in ną ro d z in ą . Je że li p s zc z o ły zaj­ m u ją m n ie j n iż 8 p la s tró w , p o d d a w a ­ n ie m a tk i je s t z a w s z e o p ła c a ln e . Jeżeli w ko m ó rka ch ro b o tn ic znajduje

s ię ty lk o czerw tru to w y (tzw. czerw ga b a ty ), n a le ż y ro d z in ę z lik w id o w a ć C zerw g a rb a ty m o żn a ro z p o zn a ć p w y ra ź n ie w y s k le p io n y c h z a s k le p a c k o m ó re k . P ro b le m ta k i c z ę s to pojć w ia s ię w zw ią zku z u tra tą m a tk i lu w yc z e rp a n ie m s ię z a p a s ó w n a sie n ie W ta k im w y p a d k u n ie k tó re ro b o tn ic (tzw . tru tó w k i fiz jo lo g ic z n e ) zaczynaj s k ła d a ć ja ja , a le p o n ie w a ż s ą to ja j n ie z a p ło d n io n e , m o g ą s ię z n ic h w\ gryźć w y łą c z n ie tru tn ie . W re z u lta c t ro d z in a n ie je s t w s ta n ie p rz e trw a ć.

21

22

Arkusz papieru gazetowego jest spryskiwany wodą.

W SKAZÓ W KA

W m ia rę m o ż liw o ś c i łą c z e n ie ro d zin n a le ż y p rze p ro w a d z a ć w g o d z in a c h w ieczornych, k ie d y p s zc zo ły ła tw ie j s ię u s p o k a ja ją .

Za pomocą dłuta pasiecznego w papierze wykonywane są otwory, dzięki którym pszczoły mogą przedostać się do wnętrza ula.

O bieg p l a s t r ó w i h ig ie n a

P r z y g o to w a n ia j e s ie n n e

ro d z in s ię p o w io d ło . Z a le c a n e je : przy ty m z a b ra n ie m a tk i o m n ie js z w y d a jn o ś c i. M o żn a ją ro z p o zn a ć , o s e rw u ją c g n ia z d o ro d zin y p s zcze le j je ś li m a tk a s k ła d a za m a ło ja j, na pl s tra c h w id o c z n e s ą m ie js c a n ie z c z e rw io n e , c o w p ra k ty c e p a sie c zn i ta k z a w s z e w ią ż e s ię z k o n ie c n o ś c ią w y m ia n y m a tk i (p a trz s tr. 7 i S ła b s z ą m a tk ę u s u w a s ię z rodzi i p o z o s ta w ia s a m ą s o b ie . Pozbaw na o rs z a k u , k tó ry ją k a rm i, m a tl szy b k o u m ie ra . D o ś w ia d c z e n i pszc; la rze c z a s e m z a b ija ją m a tk ę od raz z g n ia ta ją c ją . N igd y n ie w o ln o d o p u ś c ić d o : tu a c ji, w k tó r e j p o łą c z o n a ro d zi b ę d z ie m ia ła d w ie m a tk i. G dyby t s ię s ta ło , m ię d zy m a tk a m i d o jd z ie s ta rc ia , a w y n ik ie m w a lk i m o g ą t po w a żn e o b ra ż e n ia , a n a w e t śmie o b u m a te k - a w ó w cz a s ro d z in a | z o s ta n ie b e z ż a d n e j p rz yw ó d c zy Na ta k ie ryzyko n ie m o żn a s o b ie | z w o lić , z w ła s z c z a je s ie n ią , kie b a rd z o tru d n o je s t k u p ić m a pszcze le . Przed p o łą c z e n ie m ro d zin nal< d o k o n a ć p e w n y ch p rz yg o to w a ń , 1 ab y p szczo ły z a a k c e p to w a ły s ię w z a je m . K ażda ro d z in a m a s w ó j w ł ny z a p a c h , d z ię k i k tó re m u ro b o tn ro z p o zn a ją to w a rz y s z k i z te g o s a r go u la . P szczo ły, k tó re n ie w ykaz ta k ie g o s a m e g o z a p a c h u , s ą tr a ł w a n e ja k o ra b u s ie i n ie z w ło c z n ie i k o w a n e . D la te g o , a b y z a p o b ie c r s ow ym w o jn o m p o m ię d z y ow a d a n a le ży „w y ró w n a ć ” z a p a c h o w o o łą c z o n e ro d zin y. N a jle p s z a je s t do go c e lu m e to d a „p a p ie ro w a ” , dzi k tó re j p o w o li, a le s to p n io w o m iesz s ię z a p a ch y p s zc z ó ł.

23

Plaster doszczętnie zniszczony przez larwy motylicy woskowej.

-I**!'

P ostę pow a nie p rz y łą c z e n iu ro d zin 1. Z e s ła b s z e j ro d zin y (n a jp ie rw o c e ­ n ić g n ia z d a !) u s u n ą ć m a tk ę . 2 . K o rp u s z s iln ie js z ą ro d z in ą ułożyć na s p o d z ie i prz yk ryć a rk u s z e m p a p ie ru g a ze to w e g o . 3 . O s tro ż n ie s p ry s k a ć a rk u s z p a p ie ­ ru w o d ą , ab y u m o ż liw ić w y m ia n ę z a p a ch ó w p o m ię d z y ro d zin a m i. Do w od y m o żn a d o d a ć tro c h ę ty m ia n ku lu b m e lis y , k tó re s a m e z s ie b ie n a d a d z ą u lo w i le k k ą n u tę z a p a ­ ch o w ą . W p a p ie rz e g a ze to w y m z ro b ić za po m o cą d łu ta p a s ie c z n e g o otw o ry. 5 . K o rp u s ze s ła b s z ą ro d z in ą u m ie ś ­ cić na górze. Pszczoły poszerzą przy­ go to w a n e otw ory w papierze i przed­ o s ta n ą s ię do d ru g ie g o k o rp u s u . f . P o łą c z e n ie ro d zin m o żn a u z n a ć za z a ko ń c zo n e s u k c e s e m , g d y przed .•/lotem u la m o ż n a b ę d z ie z n aleźć re s z tk i p a p ie ru .

Obieg plastrów i higiena S ta re c ie m n o b rą z o w e p la s try n a le ży re g u la rn ie w y c ią g a ć z uli i p rz e ta p ia ć , p o n ie w a ż s ą g o rs z e j ja k o ś c i niż p la ­ s try ja s n e . Z k a ż d e j k o m ó rk i p la ­ s tra g n ia z d o w e g o w c ią g u ro k u w ygry­ za s ię od 3 do 5 p s zc z ó ł, a każda z n ic h p o z o s ta w ia po s o b ie re s z tk i k o ­ k o n u i o d c h o d y . K o m ó rk i s ą w p ra w ­ d z ie czy sz cz o n e przez ro b o tn ic e , a le p o z o s ta ło ś c i k o k o n ó w i o d c h o d y po ­ z o s ta ją w e w n ą trz . N a s k u te k te g o k o m ó rk i s ta ją s ię c o ra z c ia ś n ie js z e , c o o d p e w n e g o m o m e n tu is to tn ie u tru d n ia p ra w id ło w y rozw ój m ło d yc h pszczół. C o w ię c e j, p o ś ró d re s z te k k o k o ­ n ó w ła tw o ro z w ija ją s ię c h o ro b y i s z k o d n ik i. Z w ła sz cz a la rw y m o ty lic y w o s k o w e j u w ie lb ia ją w yja d a ć k o ko n y i o d c h o d y c z e rw iu . Z te g o w z g lę d u

Plastry z wygryzionymi przez motylicę korytarzami należy zdezynfekować za pomocą siarki.

24

n a le ży c o ro k u w y m ie n ia ć s ta re p la ­ s try na now e. M o ty l ¡ca w o s k o w a to g a tu n e k m o ­ ty la c z ę s to p rz e n ik a ją c y d o u li i m a g a ­ zynów p la s tró w . Larw y m o ty lic y n isz ­ czą p la s try I p o z o s ta w ia ją w n ic h od­ c h o d y, c o u ła tw ia rozw ój c h o ró b .

' Ochrona przed motylicą

Plastry z wygryzionymi przez motylicę korytarzami należy zdezynfekować za pomocą siarki.

Ten zasklepiony plaster zawiera wyłącznie miód. Komórki zawierające miód są mlecznobiałe i najczęściej posiadają płaski zasklep.

P o ka rm z i m o w y

P r z y g o to w a n ia j e s ie n n e

M o ty lic a nie a ta k u je p la s tró w niezac ze rw io n y ch , w k tó ry c h n ie zn a jd zie s ta n o w ią c y c h p o d s ta w ę je j ż yw ie n ia re s z te k k o k o n ó w I o d c h o d ó w la rw . Z te g o p o w o d u p la s try , k tó re n ig d y n ie były z a cz e rw io n e , zaw sze n a le ży trz y ­ m a ć o s o b n o . T a k ie p la s try n a le ż y p rze ch o w yw a ć w s u c h y m , p rz e w ie w ­ nym i c h ło d n y m m ie js c u , p o n ie w a ż m o ty lic a nie ro zw ija s ię w te m p e ra tu ­ rze n iżs ze j niż 1 5 °C . M a g a zy n o w a n e p la s try na le ży k o n tro lo w a ć re g u la rn ie c o 2 - 3 ty g o d n ie .

i Siarka i ogień B ia ła przęd za i ś la d y w yg ryzan ia kory­ ta rz y to nad w yra z c z y te ln y d o w ó d za­ g n ie ż d ż e n ia s ię w u lu m o ty lic y . Jeże li n a s ile n ie je j a ta k u je s t n ie w ie lk ie , m o żn a u s u n ą ć p o je d yn cz e la rw y i k a ­ w a łk i przędzy p in c e tą . W p rze ciw n ym ra zie k o n ie c z n a je s t d e z y n fe k c ja p la ­ s tr a s ia rk ą . D w u tle n e k s ia rk i je s t z w ią z k ie m n ie trw a ły m i po k ilk u ty g o ­ d n ia c h z u p e łn ie s ię u la tn ia . P a s k i s ia rk i z a p a la s ię w ż a ro o d p o rn e j pu ­ s zc e i c a ło ś ć u m ie s z c z a w p rz e s trz e n i p o n a d p la s tr a m i. N a d e z y n fe k c ję k a ż d e g o k o rp u s u zużyw a s ię o k o ło p o ło w y p a s k a . O p e ra c ję n a le ż y po ­ w tó rz y ć po 2 - 3 ty g o d n ia c h na w yp a ­ d e k , gd yb y p ie rw s z ą d e z y n fe k c ję prze­ trw a ły n ie k tó re z ja j m o ty lic y . Po­ w tó rk a te j c z y n n o ś c i z a p e w n ia zabe z­ p ie c z e n ie p la s tr ó w p rz e d s z k o d n i­ k ie m do k o ń c a ro k u .

Pokarm zim ow y P szczoły, ta k ja k w s z y s tk ie z w ie rzę ta z im u ją c e , g ro m a d z ą z a p a s y p o k a rm u na c h ło d n ą p o rę ro k u . Przez c a łe la to o w a d y z b ie ra ją p y łe k i n e k ta r. Pyłek m a g a zy n u ją na p rz ys zło ś ć, z a ś z n e k ­ ta ru p rz y g o to w u ją m ió d . Z e b ra n e za­ p a s y p o k a rm u w a ru n k u ją p rz e trw a n ie ro d z in , p o n ie w a ż w o k re s ie zim o w ym o w a d y n ie zn a jd ą na z e w n ą trz u la nic d o je d z e n ia . A n a w e t g d y b y m ia ły s z a n s ę c o ś z n a le ź ć , w z im n e d n i ż a d ­ n a s z a n u ją c a s ię p s zc z o ła n ie w y s ta ­ w i n o s a z ula. M ió d je s t przez p szczo ły z ja d a n y w c e lu p o kry cia z a p o trz e b o w a n ia na e n e rg ię i c ie p ło , n a to m ia s t p y łe k za-

25

Plaster wypełniony zimowym pokarmem. Komórki połyskują błękitnawo i krystalicznie.

p e w n ia z a p a s b ia łk a i tłu s z c z u , n ie ­ z b ę d n y ro b o tn ic o m d o w y k a rm ie n ia p o to m s tw a . J e d n a ro d z in a zużyw a w c ią g u z im y p rz e c ię tn ie 1 5 k g p o k a r­ m u , przy czym p o m ię d z y p a ź d z ie rn i­ k ie m a lu ty m p szczo ły z ja d a ją w s u ­ m ie o k o ło 5 kg, n a to m ia s t w m a rcu i k w ie tn iu aż po 5 k g m ie s ię c z n ie .

Miód a pokarmy cukrowe P rzygo tow yw ane przez p s zc z o ły z a p a ­ sy m io d u s ą w w ię k s z o ś c i z a b ie ra n e prze z p s z c z e la rz y . D la te g o te ż ko ­ n ie c z n e je s t d o s ta rc z e n ie p s zc z o ło m in n e g o p o k a rm u na z im ę . P on ie w a ż je d n a k n ie is tn ie je p o k a rm o ta k ie j s a ­ m e j w a rto ś c i o d ży w cz e j ja k m ió d , o w a d o m d o s ta rc z a s ię s u ro w c ó w , z k tó ry c h s a m e m o g ą s o b ie w y p ro d u ­ k o w a ć now y p o k a rm . B a rd zo użytecz­ nym z a m ie n n ik ie m m io d u je s t tu c u ­ k ie r sp o żyw czy, k tó ry n a le ży p o d a ć ps zc z o ło m w ta k i s p o s ó b , a b y m o g ły go o d p o w ie d n io p rz e tw o rzy ć. R o b o tn i­ ce p o b ie ra ją c u k ie r, ta k ja k n e k ta r p rz e ra b ia ją go (in w e rtu ją ), w y tw a ­ rza ją c p o k a rm m io d o w y. T a ki p o k a rm p o zw a la p s zc z o ło m p rz e trw a ć z im ę , p o n ie w a ż d o s ta rc z a im e n e rg ii p o z w a la ją c e j u trz y m a ć od­ p o w ie d n ią te m p e ra tu rę k łę b u z im o ­ w ego. N a jle p ie j s p ra w d z a ją s ię g o to ­ we s y ro p y d o s tę p n e w s k le p a c h p s z c z e la rs k ic h (n p . A p ln v e rt i A m b ros a) lu b s a m o d z ie ln ie p rzyg o to w yw a ­ ne ro z tw o ry c u k ru (s y ro p c u k ro w y ). Dszczo ły p o trz e b u ją z a s a d n ic z o m n ie j e n e rg ii I m n ie j w o d y, ab y przetw o rzyć p o k a rm p łyn n y w p o k a rm m io d o w y. O czyw iście , ka żd a ro d z in a p o trz e ­ c i e c za s u , ab y p rze tw o rzyć o trz y m a ­ ny p o k a rm . D la te g o te ż p s z c z e la rz

Na plastrach z pyłkiem można zobaczyć kolorowe plamki pyłku przypominające rozsypane konfetti. Od góry i po bokach plastra znajduje się wianek miodu (czego niestety nie widać na zdjęciu).

Na plastrach z czerwiem pokarm układany jest w formie wianka. Tuż nad komórkami z czerwiem znajduje się wianek pyłkowy, nad którym ułożony został wianek miodu (czego też nie widać).

m u s i zacząć p o d k a rm ia n le w o d p o w ie ­ d n im m o m e n c ie , tj. po o s ta tn im m iod o b ra n iu . P o d k a rm ia n ie n a le ż y za­ ko ń c zy ć d o p o ło w y w rz e ś n ia , ta k ab y c zę ś ć p ra c zw ią z a n y ch z p rz e tw o rz e ­ n ie m z a p a s ó w p rz e p ro w a d z iły je s z c z e p szczo ły le tn ie . P ozw oli to w z nacz­ nym s to p n iu z a c h o w a ć o d p o w ie d n ią lic z e b n o ś ć p s zc z ó ł z im o w y c h .

26

P r z y g o to w a n ia j e s ie n n e

Reguły kciuka 1. N a o b u s tro n a c h p la s tra p e łn e g o p o k a rm u z n a jd u je s ię a ż do 2 k g p o ż yw ie n ia . 2 . Ilo ś ć p o k a rm u w w ia n ka ch n a p la s tra c h z cze rw ie m s z a c u je s ię n a p o d s ta w ie z a jm o w a n e j p o w ie rz c h n i. K ażdy m ie rz ą c y 1 0 x 1 0 cm o b s z a r o b u s tro n n ie pokrytych kom ó re k m iodow ych to o ko ło 3 0 0 g pokarm u. W z a le ż n o ś c i o d lic z e b n o ś c i ro d zin y n ie z b ę d n e s ą n a s tę p u ją c e z a p a s y p o k a rm u : ►w w yp a d ku z im o w li w je d n y m k o rp u s ie : 1 0 - 1 4 k g g o to w e g o p o k a rm u (ilo ś ć p o d z ie lo n a n a dw a p o d k a rm ie n ia ); ►w w yp a d ku z im o w li w d w ó ch k o rp u s a c h : 2 0 - 2 4 k g g o to w e g o p o k a rm u (ilo ś ć p o d z ie lo n a n a trzy p o d k a rm ie n ia ). P oje d yn cze p o rc je n a le ż y p o d a w a ć w o d s tę p ie m n ie j w ię c e j je d n e g o tyg o d n ia .

\ Oszacowanie zapasów pokarmu

W SKAZÓ W KA

D w a p e łn e p o k a rm u p la s try i 5 p la s tró w z czerw iem , n a k tó ry c h p o z o s ta w io n o 3 -c e n ty m e tro w e w ia n k i p o k a rm u to w s u m ie o k o ło 5 k g p ożyw ie n ia .

N aw et je ś li pszczoło m nie p o db iera no m io d u , w tra k c ie przygotow ań je s ie n ­ nych należy zaw sze osza co w a ć zapasy po ka rm u . W ty m c e lu zlicza s ię k ole jno p la s try z p o k a rm e m i s p ra w d z a w ie l­ k o ś ć w ia n k ó w p o k a rm u na p la s tra c h z c ze rw ie m . E w e n tu a ln e b ra k i p o ka r­ m u uzup ełn ia s ię , p o d k a rm ia ją c ow ady (w ięcej in fo rm a cji na te m a t zalecanych ilo ś ci - patrz ra m ka „R e g u ła k c iu k a ” ).

R o d z in a z a s z y w a się w u lu

N a jp ro s ts z a ra d a : p s zc z o ły na le ży p o d k a rm ia ć ta k , a b y n ie z a b ra k ło im p o k a rm u . K ażde j ro d z in ie n a le ży po ­ z o s ta w ić c o n a jm n ie j 5 kg z a p a s ó w ty le , a b y p o k a rm p o z w o lił o w a d o m d o ­ trw a ć d o w io s n y . A p o n ie w a ż p o d ka rm ia n ie z a czyn a s ię ju ż w s ie rp n iu , c z ę ś ć p o ż y w ie n ia z o s ta n ie z u ży ta p rzez ro d z in ę ju ż na w yc h ó w p s zc z ó ł z im o w y c h . N ie z a le ż n ie o d z a s to s o w a n ia po ­ w yż sz e j w s k a z ó w k i, n a le ż y ró w n ie ż u w a ża ć, ab y n ie p rz e k a rm ić pszczół. K ilk a p la s tró w p o w in n o p o z o s ta ć pu ­ s ty c h , p o n ie w a ż ro d z in a n ie m o że u w ią za ć s ię w k łą b na zm ro żo n ych na ló d p la s tra c h z p o k a rm e m , gd yż w ta ­ k ie j s y tu a c ji p s zc z o ły w ym arłyby.

] Przygotowanie roztworu cukru D o s a m o d z ie ln e g o przyrzą d ze n ia roz­ tw o ru c u k ru w y k o rz y s tu je s ię zw ykły d o s tę p n y w s k le p a c h c u k ie r s to ło w y , k tó ry ro z ra b ia s ię z w o d ą w s to s u n k u 3 :2 (3 kg c u k ru na 2 I w o d y). W sy­ p u ją c 1 kg c u k ru d o 6 6 0 m l c ie p łe j w o ­ dy, u z y s k u je s ię o k o ło 1 ,3 I ro z tw o ru , c o o z n a cz a , że ro z p u sz cz e n ie 1 0 kg c u k ru w 6 ,6 I w o d y p o zw a la p rz yg o to ­ w a ć 1 3 I s yro p u . Z te j ilo ś c i pszczoły w ytw o rzą o k o ło 1 1 k g p o k a rm u .

' 1 Ile podkarmiać?

! Podkarmianie roztworem cukru

N ie m a ż e la zn e j re g u ły m ó w ią c e j, ja k ą ilo ś ć p o ka rm u trz e b a p o d a ć pszczo­ ło m . Ilo ś ć ta z a le ży od w ie lu czyn­ n ik ó w : lic z e b n o ś c i ro d zin y , o b ję to ś c i z a p a s ó w m io d u w u lu , o rg a n iz a c ji u la , w a ru n k ó w k lim a ty c z n y c h itd .

P o k a rm p o d a je s ię do u la n a jc z ę ś ­ c ie j od góry. P o je m n ik i z s yro p e m cu ­ k ro w ym u k ła d a s ię w p u s ty m k o rp u ­ s ie p o s ta w io n y m na szczycie u la , przy czym w z a le żn o ś ci od Ilo ś c i roztw oru w y k o rz y s tu je s ię ró ż n e p o je m n ik i

- duże ilo ś c i p o ka rm u (pow yżej 5 kg) p rz e le w a s ię d o w ia d ra , n a to m ia s t m n ie js z e ( 1 - 2 kg) d o p ła s k ic h naczyń.

Zaopatrzenie w pyłek Przy p o d k a rm ia n iu n a le ż y z w ra c a ć uw a g ę , czy p s zc z o ły m a ją m o ż liw o ś ć z e b ra n ia p y łk u . O te j po rze ro k u w og ­ ro d a ch m o ż n a je s z c z e s p o tk a ć k w it­ n ą ce a s try n o w o a n g ie ls k ie , n a w ło ć k a n a d y js k ą i s ło n e c z n ik i. N a łą k a c h i p o la ch k w itn ą g o rcz yc a , rze p a k i fa ­ c e lia . J e s t t o n a jle p s z y m o m e n t na d o d a tk o w e s a d z e n ie ro ś lin p ó źn o k w itn ą c y c h na k o le jn y s e z o n . Jeszcze le p ie j po łą cz yć je z s a d z e n ie m ro ś lin w cz e ś n ie k w itn ą c y c h .

Uwaga, rabunki! C hociaż pszczela rz n ie m u s i być s p rin ­ te re m , to je d n a k przy p o d k a rm ia n iu ro­ dzin p o w in ie n p ra co w a ć szyb ko , aby n i# z w a b ić o s i ob cych pszczół. A pon ie w a ż p o d k a rm ia n ie p ro w a d z i s ię pod k o n ie c la ta , a w ię c ju ż w o k re s ie jo o ż s z y m w p o żytki, za g ro że n ie ra b u n ­ kam i je s t s to s u n k o w o w ys o k ie .

27

J a ko ra b u n e k o k re ś la s ię a ta k d u ­ żej m a s y p s z c z ó ł na s ła b s z ą ro d zin ę lu b o d k ła d o ra z k ra d z ie ż c a łe g o po ­ k a rm u z z a a ta k o w a n e g o u la . R odzi­ na , k tó ra p a d n ie o fia rą ra b u n k u , je s t n a jc z ę ś c ie j n ie do u ra to w a n ia . Z te g o p o w o d u p o d ż a d n y m p o z o re m n ie m o ż n a d o p u s z c z a ć d o ta k ic h s y tu a c ji. O ch rona przed ra b u n ka m i P o d k a rm ia n ie m ro d zin n a le ży z a jm o ­ w a ć s ię w g o d z in a c h w ie c z o rn y c h . Wy­ lo t z u la n a le ży z aw ęzić w k ła d k ą . Po­ w in n o s ię u n ik a ć d łu g o trw a łe g o o tw a r­ c ia u la , a w w y p a d k u ro z s y p a n ia czy ro z la n ia p o k a rm u n a ty c h m ia s t trz e b a u p rz ą tn ą ć lu b w ytrz e ć le żą ce na z ie m i re s z tk i. T y lk o w ra zie p o d k a rm ia n ia p s z c z ó ł g o to w y m p o k a rm e m bezzapac h o w y m (n p . A p in v e rt) p o ż y w ie n ie m o żn a p o d a ć w c ią g u d n ia .

Pokarm należy zawsze przygotowywać w zamkniętych pomieszczeniach, aby nie stwarzać zagrożenia rabunkiem.

Rodzina zaszywa się w ulu W c ie p łe p a ź d z ie rn ik o w e d n i m o żn a z a o b se rw o w a ć o b lo ty m ło d ych p s zc z ó ł W dostawionym pustym korpusie ustawia się otwarte wiaderko. Aby pszczoły nie utopiły się w syropie, do wiaderka wkłada się korek lub siano.

Wiadro z przykrywką.

28

■ '

Ul przygotowany na zimę. Filcowa wkładka w daszku chroni kłąb przed mrozem.

Wylot ula należy zawęzić wkładką, tak aby jego wysokość wynosiła około 7 mm.

Z w a lc z a n ie w a r r o z y

P r z y g o to w a n ia j e s ie n n e

trz e b a s z c z e g ó ln ie c ie p ło „o p a k o ­ w a ć ” u l. N ie je s t to je d n a k p o trz e b n e . R o d zin a p s z c z e la m u s i m ie ć k o n ta k t z te m p e ra tu rą p a n u ją c ą na z e w n ą trz u la , p o n ie w a ż w te n s p o s ó b re g u lu je sw ó j cykl roczny. W u la c h w ie lo k o rp u s o w y c h p o w in ­ no s ię z im o w a ć ro d z in ę na o s ia tk o w a ne j d e n n ic y . Z a p o b ie g a to s k ła d a n iu .- ■. ■.- • _ - - ■ - '"r ja j przez m a tk ę w o k re s ie w yższych ^ ~ ■ ; te m p e ra tu r, ja k ró w n ie ż p rz e d w c z e ­ s n e m u c z e rw ie n iu na w io s n ę . Ś w ie że p o w ie trz e n a p ły w a ją c e od s tro n y d e n n ic y z a p o b ie g a ta k ż e tw o ­ rze n iu s ię na p la s tra c h p le ś n i. Z ko le i iz o lo w a n y te rm ic z n ie d a s z e k p rzeciw ­ d z ia ła u b ytko w i c ie p ła z k łę b u z im o ­ wego. P rze d w c ze sn e c z e rw ie n ie s p o w o ­ - o w a d y la ta ją w p o b liż u w lo tu d o u la i oczyszczają s w o je je lit o g ru b e . Przy d o w a ło b y z w ię k s z e n ie m e ta b o liz m u d o b re j p o g o d z ie z b ie ra c z k i w y la tu ją w u lu i szybsze z a p y c h a n ie s ię je lit w p o s z u k iw a n iu p yłku i n e k ta ru . A le g ru b y c h o w a d ó w . W te j s y tu a c ji n ie ­ ju ż pod k o n ie c p a ź d z ie rn ik a p szczo ły m o ż n o ś ć w y lo tu przez ro b o tn ic e na z a p rz e s ta ją ty c h d z ia ła ń , p o n ie w a ż na o b lo t o c zy s zc za ją c y m o że d o p ro w a ­ z e w n ą trz c o ra z tr u d n ie j z n a le ź ć d z ić d o w y d a la n ia w e w n ą trz u la , co z k o le i przyczynia s ię do ro z p rz e s trz e ­ k w itn ą c e k w ia ty i krzew y. G nia zd o ro d zin y w ty m c z a s ie ku r­ n ia n ia c h o ró b . czy s ię c o ra z b a rd z ie j, aż w k o ń c u z ty ­ s ię c y k o m ó re k z c z e rw ie m n ie p o zo ­ Ochrona przed s ta je a n i je d n a . Pod k o n ie c m ie s ią c a szkodnikami ko ń c zy s ię c a łk o w ic ie w y c h ó w cze r­ w iu . W p a źd zie rn iku lic z e b n o ś ć ro d zi­ W o k re s ie z im o w y m d o w n ę trz a ula ny s p a d a do o k o ło 1 0 0 0 0 pszczół. p ró b u ją p rz e d o s ta ć s ię prz e d e w szy­ O czyw iście , n ie je s t to s zty w n a re g u ­ s tk im ryjó w ki. M ió d i p s zc z o ły s ą d la ła , bo z d a rz a ją s ię ro d z in y , k tó re n ic h n ie la d a p rz y s m a k ie m , to te ż te w p a źd zie rn iku lic z ą i 2 0 0 0 0 pszczół. d ro b n e k rę g o w c e s ą w s ta n ie w y­ K ry ty c z n a g ra n ic a lic z e b n o ś c i to rzą dzić o g ro m n e s z k o d y w p a s ie k a c h . D o ś ro d k a p rz e d o s ta ją s ię przez w lo t 5 0 0 0 o s o b n ik ó w . u la i n isz cz ą p la s try , z ja d a ją p szczo­ ły i n ie p o k o ją o w a d z ią ro d z in ę . Aby H Ciepła głowa, zimne nogi te m u z a p o b ie c , n a le ż y za p o m o c ą K to ś m ó g łb y p o m y ś le ć , że w c e lu za­ w k ła d k i za w ę zić w y lo t u la . b e zp ie c z e n ia p s z c z ó ł przed m ro ze m

Zw alczanie w arrozy R o z to c z a Varroa p rz y w ę d ro w a ły do E uropy z Azji w p o ło w ie la t 7 0 . W Azji w a rro z a żyła w ró w n o w a d ze z g a tu n ­ k ie m p s zc z ó ł a z ja ty c k ic h A pis cerana, je d n a k na sze ro d zim e pszczoły o k a ­ zały s ię z n a c z n ie m n ie j o d p o rn e na a ta k i te g o p a s o ż y ta . W c ią g u o s ta t­ n ich 3 0 la t e p id e m ia w a rro z y s ta ła s ię ta k p o w a żn a , że je j z w a lc z a n ie s ta n o ­ w i p o d s ta w o w y e le m e n t p ra k ty k i pa ­ s ie c zn e j.

^

Rozwój roztoczy

W c e lu ro z m n a ż a n ia w a rro z a p rz e n ik a d o n ie z a s k le p io n y c h k o m ó re k z cze r­ w iem , a n a s tę p n ie , po ich z a s k le p ie ­ n iu , s k ła d a w e w n ą trz ja ja . D o ro s łe : m ło d e p a ję cz a k i n a k łu w a ją c o d z ie n ­ nie la rw y p szc z e le i w ys ys a ją z nich K rew , k tó rą s ię ż y w ią . U tra ta k rw i o s ła b ia cze rw i z n a c zn ie o b n iż a je g o o d p o rn o ś ć na b a k te rie c h o ro b o tw ó r­ cze i w iru s y , k tó re s ą p rz e n o s z o n e orzez w a rro z ę . W ie le la rw p s zc z e lich w yra sta p o te m na o w a d y n ie d o ro z w i­ n ię te lu b o u s z k o d z o n y c h s k rz y d ła c h .

W raz z w y g ryz a n ie m s ię p s zc z ó ł s a m ic e w a rro zy (m a tk a i je j „ c ó r k i” ) o p u s z c z a ją k o m ó rk i. P rz e d o s ta ją s ię na in n e p s z c z o ły i po k ilk u d n ia c h p rzecho dzą do now ych k o m ó re k z czer­ w ie m . W e fe k c ie lic z b a z d ro w y c h p s zc z ó ł w u lu s p a d a , aż w k o ń c u ro­ b o tn ic e z a c z y n a ją m a s o w o u c ie k a ć d o in n ych ro d z in . N ie ś w ia d o m ie w y­ ś w ia d c z a ją ty m s a m y m p rz ys łu g ę roz­ to c z o m , z a p e w n ia ją c im tra n s p o rt do s ie d z ib y no w ych o fia r. Te p ła s k ie p a ję c z a k i u k ryw a ją s ię p o m ię d z y s e g m e n ta m i o d w ło k a . Są w s ta n ie p rz e trw a ć d łu g ie lo ty , n ie s p a d a ją c przy ty m z n o s ic ie lk i. W re­ z u lta c ie p s zc z o ły m io d n e przyczyniają s ię d o n ie u s ta n n e g o ro z p rz e s trz e n ia ­ n ia te g o p a s o ż y ta . R o zto cza Varroa ro z m n a ż a ją s ię ta k s z y b k o , że z a a ta k o w a n a i nie le c z o n a ro d z in a p s zc z e la w y m ie ra po 2 - 3 la ta c h . W y m u s z a to na p s zc z e la ­ rza ch a k ty w n e p rz e c iw d z ia ła n ie te m u s z k o d n ik o w i. O zn acza t o prz e d e w szy­ s tk im o d p o w ie d n io w c z e s n ą in te r­ w e n c ję , ta k a b y u trz y m a ć n is k ą p o p u ­ la c ję p a ję c z a k ó w . Z a le c a s ię m ię d zy in n y m i o s z a c o w a n ie s k a li z ja w is k a na

29

Brązowe, płaskie roztocza Zarroa łatwo można zauważyć pomiędzy segmentami odwłoka pszczoły. Każda samica Varroa mniej więcej co 2 godziny wysysa krew z larwy pszczelej.

30

P r z y g o to w a n ia j e s ie n n e

p o d s ta w ie n a tu ra ln e j ś m ie rte ln o ś c i w a rro z y . P szcze larz liczy m a rtw e roz­ to c z a o p a d łe n a d e n n ic ę i w te n s p o s ó b o c e n ia , czy p rz e k ro c zo n a je s t m a s a k rytyczna d la d a n e j po ry ro k u . J e d n a k ze w zg lę d u na n ie w ie lk ą p o p u ­ la c ję p o c z ą tk o w ą i o g ro m n e te m p o w z ro s tu lic z e b n o ś c i ro zto czy, w le cie i na je s ie ń z a le c a s ię p rz e p ro w a d ze ­ n ie g ru n to w n e j k u ra c ji z w a lc z a ją c e j ro z to c z e Varroa.

Jak można bronić się przed warrozą? Do dennicy należy wsunąć wkładkę osłoniętą siatką.

Z w a lc z a n ie w a r r o z y

ś ro d k i, a w d o d a tk u s u b s ta n c je te m o g ą p o z o s ta w ia ć n ie p o ż ą d a n e re­ s z tk i w m io d z ie i w o s k u . Z te g o p o w o ­ du w ś ró d m e to d c h e m ic z n y c h c o ra z w yra źn ie j d o m in u ją ro z w ią z a n ia w yk o ­ rz y s tu ją c e k w a s y o rg a n ic z n e . S to s o w a n e przy z w a lc z a n iu w a rro ­ zy k w a s y o rg a n ic z n e to m .in . k w a s m ró w k o w y , m le k o w y i s z c z a w io w y . Z uw a gi na ła tw o ś ć s to s o w a n ia i wy­ s o k ą s k u te c z n o ś ć p o le c a s ię raczej k w a s m ró w ko w y i m le k o w y.

Zalety i wady stosowania kwasu mrówkowego

Is tn ie je w ie le s to s o w a n y c h w p ra k ty ­ ce i p rz e te s to w a n y c h m e to d z w a lcza ­ O p a ry k w a s u m ró w k o w e g o z a b ija ją nia roztoczy. M o żn a przy ty m w yró żn ić p a ję c z a k i b y tu ją c e na d o ro s ły c h d w ie g ru p y ro z w ią z a ń : m e to d y bio - p s zc z o ła ch i w k o m ó rk a c h z c ze rw ie m , te c h n ic z n e i c h e m ic z n e . T ylko p o łą ­ n ie w y w o łu ją c przy ty m trw a ły c h szkó d c z e n ie o b u w y m ie n io n y c h s p o s o b ó w , w o b rę b ie s a m e j rod ziny. K w a s m ró w ­ a w ię c z in te g ro w a n e z w a lc z e n ie w a r­ ko w y w y p a ro w u je , n ie p o z o s ta w ia ją c rozy, po zw a la o s ią g n ą ć w y s o k ą s k u ­ re s z te k , a je ś li s to s o w a n y je s t po o k re s ie z b io ru p o ży tk ó w , n ie o b n iża te c z n o ś ć . D o m e to d b io te c h n ic z n y c h za licz a ja k o ś c i m io d u i w o s k u . N ie s ą te ż zna­ s ię re g u la rn e w y c in a n ie na w io s n ę ne p rzyp a d ki w y k s z ta łc e n ia przez roz­ cze rw iu tru to w e g o , i tw o rz e n ie o d k ła ­ to c z a o d p o rn o ś c i na te n k w a s. N ie m o ż n a je d n a k p rz e m ilc z e ć d ó w (p a trz s tr. 2 8 , 6 3 , 7 7 ). P on ie w a ż ty lk o 3 0 % ro z to c z y a ta k u je d o ro s łe w a d zw ią z a n y ch ze s to s o w a n ie m kw a­ p s zczo ły, n a to m ia s t aż 7 0 % w a rro zy s u m ró w k o w e g o : ►p o d a n y w n ie o d p o w ie d n im m o m e n ­ p a s o ż y tu je na c z e rw iu , w y c in a n ie p la s tr ó w tru to w y c h n a le ż y d o n a j­ c ie w y w o łu je n ie p o k ó j w ro d zin ie ; n a d m ie rn a d a w ka w pływ a na ja k o ś ć w a ż n ie js z y c h s p o s o b ó w z w a lc z a n ia ty c h p a ję cz a k ó w i b e zw z g lę d n ie na­ m io d u i m o że u czyn ić go n ie ja d a ln y m ; ►w tra k c ie d z ia ła n ia k w a s u m a tk a leży je p rz e p ro w a d za ć. W w y p a d k u m e to d c h e m ic z n y c h nie s k ła d a ja j; s to s u je s ię p rz e d e w s z y s tk im kw a sy ►o b c h o d z e n ie s ię z k w a s e m m ró w ­ o rg a n ic z n e i ś ro d k i s y n te ty c z n e , przy kow ym w y m a g a o s tro ż n o ś c i, p o n ie ­ czym z ty m i o s ta tn im i w ią ż e s ię sze ­ w a ż ła tw o s ię n im p o pa rzyć. W ła ś c iw ie s to s o w a n y k w a s m ró w ­ re g k o n tro w e rs ji. M ó w i s ię o nie k o rz y ­ s tn y c h n a s tę p s tw a c h ic h s to s o w a ­ k o w y je s t d o b rz e to le ro w a n y p rze z n ia , p o n ie w a ż p a ję c z a k i m o g ą wy­ ps zc z o ły i n ie s ta n o w i z a g ro ż e n ia d la k s z ta łc a ć o d p o rn o ś ć na p o d a w a n e p s zc z e la rza . N a jle p sz y I n a jła g o d n ie j-

31

szy d la ro d zin y e fe k t o s ią g a s ię w w y­ p a d k u d łu g o trw a łe j te ra p ii.

Długotrwała terapia za pomocą kwasu mrówkowego T e ra p ię ta k ą p rz e p ro w a d za s ię dw a razy do ro k u . Po ra z p ie rw sz y k w a s m ró w ko w y s to s u je s ię za ra z po m iod o b ra n iu ( lip ie c /s ie r p ie ń ) , ta k a b y u m o ż liw ić ro d z in ie w yc h ó w p s z c z ó ł zi­ m o w ych o w y s o k ie j o d p o rn o ś c i. G łów ­ ną d a w k ę k w a s u a p lik u je s ię na o rz e ło m ie w rz e ś n ia i p a ź d z ie rn ik a , zzię ki c ze m u m o żliw e je s t s k u te c z n e ib n iż e n ie lic z e b n o ś c i p o z o s ta ły c h pa ­ sożytó w . Is to tą te ra p ii d łu g o trw a łe j je s t s ta •a o b e c n o ś ć w p o w ie trz u u la re la ty w ­ n e n is k ie j da w ki o p a ró w k w a su m rów •;.'.e g o . T a k ie s k u m u lo w a n e d zia ła - e p rzyn osi z n a k o m ite e fe k ty , prow a~ a c d o ś m ie rc i p o n a d 9 0 % roztoczy. W y d z ie la n ie o p a ró w k w a s u m ró w * :.'.e g o p o w in n o być m o ż liw ie rów n o~ e m e w c z a s ie trw a n ia c a łe j te ra p ii. Ś w ie tn ie s p ra w d z a ją s ię tu d o z o w n ik i E e :< e ra , k tó re z a p e w n ia ją ba rd z o w y­ g o d n y o d cz yt d z ie n n e j d a w k i k w a s u ze » •a i na u rz ą d ze n iu . W ażne je s t przy j|p n p o p ra w n e n a p e łn ie n ie d o z o w n ik a e g o s ta b iln e u m o c o w a n ie w u lu . Do ■ s p e łn ia n ia z a le c a s ię 6 0 -p ro c e n to I w * 'o z tw ó r s c h ło d z o n e g o k w a s u Ł a rĆ A k o w e g o . ^ o d c z a s a p lik o w a n ia k w a su dzien[tm e :a m p e ra tu ry p o w in n y o s c y lo w a ć ■ i g -a n ic a c h od 1 5 d o 25 °C . Jeże li Ip r z e - ra c z a ją 25 °C , n a le ży p rzełożyć ■ ■ s o w a n ie k w a s u na g o d z in y w ie ■ z y e . Po z a k o ń c z e n iu te ra p ii nie■ fc e c - a je s t k o n tro la lic z e b n o ś c i w art l t * c e lu o c e n y s ta n u z d ro w ia rodzi-

ny. W w yp a d ku du że j ilo ś c i roztoczy k o n ie c z n e je s t p o w tó rz e n ie te ra p ii.

Umieszczona w dennicy wkładka w formie kratownicy ułatwia zliczanie roztoczy.

Zasady bezpieczeństwa przy pracy z kwasem mrówkowym K w a s m ró w k o w y je s t s u b s ta n c ją ż rą c ą p o d c za s w d y c h a n ia i w k o n ta k ­ c ie ze s k ó rą ! Z te g o p o w o d u p ra ca z s u b s ta n c ją d o p u s z c z a ln a je s t w y­ łą c z n ie w o d p o rn y c h na k w a s rę k a w i­ c a c h , o k u la ra c h o c h ro n n y c h , z n a ło ­ żo n ą m a s k ą o s ła n ia ją c ą u s ta i w ub ra ­ niu z d łu g im i rę k a w a m i. N a le ży za­ w s z e m ie ć w p o g o to w iu w o d ę (m in i­ m u m 5 I), k tó rą n ie z w ło c z n ie na le ży zm yw a ć w s z e lk ie ro z p ry s k i k w a s u . 1 . D łu g o trw a ła te ra p ia k w a se m m ró w ­ ko w ym w le c ie : k a żd e j ro d z in ie na ­ leży z a a p lik o w a ć w c ią g u d a n e g o o k re s u (n ie m n ie j niż 5 d n i) po m n ie j w ię c e j 8 5 g (o k o ło 8 0 m l) k w a su m ró w ko w e g o w przeliczen iu na je d e n k o rp u s . K ażde go d n ia po­ w in n o w yparow yw ać o k o ło 1 5 - 2 0 g k w a s u - d a w kę n a le ży s p ra w d z ić po je d n y m lu b d w ó c h d n ia c h . Jeże li po d w ó ch ty g o d n ia c h od za-

Podczas pracy z kwasem mrówkowym konieczne jest noszenie ubrania roboczego.

32

Oceniając epidemię warrozy, określa się zawsze średni osyp. W dennicy umieszcza się na 5 -7 dni osłoniętą siatką wkładkę. Znalezioną po tym czasie liczbę martwych pajęczaków dzieli się odpowiednio przez 5 lub 7, uzyskując w ten sposób wartość dziennego osypu roztoczy.

Dozownik umieszczany jest w pustej ramce, w którą wcześniej wkręcone zostały dwa wkręty.

Z w a lc z a n ie w a r r o z y

P r z y g o to w a n ia j e s ie n n e

k o ń c ze n ia te ra p ii na d e n n ic y m oż­ z c z e rw ie m , p a m ię ta ją c o z a c h o w a n ii na znaleźć w ię c e j niż 5 p a ję cza kó w o d s tę p u je d n e g o p u s te g o p la s tra . Ro d z ie n n ie , te r a p ię n a le ż y p o w tó ­ d ż in o m z a m ie s z k u ją c y m je d e n ko r p u s p o d a je s ię je d e n d o z o w n ik um ie rzyć. 2 . D łu g o trw a ła te ra p ia k w a se m m rów ­ s zc zo n y z d a la od w y lo tu u la , n a to kow ym na je s ie n i: po z a ko ń c z e n iu m ia s t w w y p a d k u ro d zin z a jm u ją c y c ł p o d k a rm ia n ia ro d zin y, na prz e ło ­ d w a k o rp u s y w u lu u m ie s z c z a s ię poc m ie w rz e ś n ia i p a ź d z ie rn ik a , n a le ­ s k o s e m d w a d o z o w n ik i, przy czym te r ży p o d a w a ć k w a s p rze z 1 0 - 1 4 u s ta w io n y w d o ln y m k o rp u s ie m u s d n i. W w y p a d k u ro d z in z a jm u ­ z n a jd o w a ć s ię po p rz e c iw n e j stronie ją c y c h je d e n k o rp u s d o o d p a ro w a ­ w y lo tu ula. n ia n a le ż y p o z o s ta w ić 1 4 0 m l 6 0 -p ro c e n to w e g o ro z tw o ru , n a to ­ Kontrola dawkowania kwasi m ia s t ro d z in o m z a m ie s z k u ją c y m w dw óch k o rp u s a c h trz e b a p o d a ć Po 2 - 3 d n ia c h n a le ży p rz e p ro w a d ził 2 0 0 m l ro z tw o ru . D zie n n ie p o w in ­ k o n tro lę d a w k o w a n ia k w a s u . Jeżel no o d p a ro w yw a ć 6 d o 1 0 m l k w a ­ z d o z o w n ik a w y p a ro w u je za m a ła lul su w p rz e lic z e n iu na je d e n k o rp u s . zb yt du ża ilo ś ć k w a s u , n a le ży skor> g o w a ć ro z m ia r k n o ta . J e że li z a s to s c w a n y z o s ta ł z b yt du ży k n o t, od pa row ^ Stosowanie dozownika w a n a b ę d z ie z b yt d u ża ilo ś ć kw a si Beckera m ró w k o w e g o . K o n ie c z n a je s t wóv\ Przed z a ło ż e n ie m d o z o w n ik a B e c ke ra cza s z m ia n a k n o ta . J e że li na z e w n ą tr z a m y ka s ię za p o m o c ą p łyty s ia tk ę p a n u je w y s o k a te m p e r a tu r a , w w^ w d e n n ic y u la . W y lo t z u la p o z o s ta je p a d k u z b yt s z y b k ie g o p a ro w a n ia kwć o tw a rty . P rzy c ze p io n y d o ra m k i d o ­ s u m o żn a u z u p e łn ić s ta n d o zo w n ik c z o w n ik w ie s z a s ię o b o k p la s tró w ab y z a p e w n ić d o s ta te c z n ie d łu g i' d a w k o w a n ie . N a jc z ę ś c ie j o d b y w a s i­ to be z s zk o d y d la pszczół. N ie k ie d y je s ie n ią z d a rz a s ię , i a ta k m ro zó w z a trz y m u je odparow yw ć nie k w a s u . Jeże li n ie je s t to s y tu a c j d łu g o trw a ła , te ra p ia m o że być dal« k o n ty n u o w a n a b e z s z k o d y d la o w ć d ó w . N ie z a le ż n ie od te g o , z a w a rto ś d o z o w n ik a p o w in n a w y p a ro w a ć ni p ó ź n ie j niż w c ią g u 3 ty g o d n i.

L Jesienna obserwacja naturalnej śmiertelności warroz> W p a źd zie rn iku i lis to p a d z ie przez w; b ra n y o k re s trz e c h ty g o d n i n a le ży o l

33

s e rw o w a ć n a tu ra ln ą ś m ie rte ln o ś ć z w a lc z a je d n a k p a ję c z a k ó w z n a jd u ­ w arrozy. P óźną je s ie n ią ś re d n ia ty g o ­ ją c y c h s ię w k o m ó rk a c h z c z e rw ie m . d n io w a licz b a m a rtw y c h p a ję cz a k ó w Z te g o p o w o d u s to s o w a n ie k w a s u zn a jd o w a n y ch na d e n n ic y n ie p o w in ­ m le k o w e g o o g ra n ic z a s ię do ty c h p ó r na p rz e k ra c za ć 3 o s o b n ik i (w a rto ś ć ro k u , w k tó ry c h ro d z in a n ie w yc h o w u ­ g ra n ic z n a to 0 ,5 p a ję c z a k a na d z ie ń ). je c ze rw iu lu b p rz e p ro w a d za s ię s p ry ­ Je że li ś m ie rte ln o ś ć p rze w yższa te n s k iw a n ie k ilk a k ro tn ie w c z te ro d n io ­ pró g, n ie z b ę d n e je s t d a ls z e z w a lcza ­ w yc h o d s tę p a c h c z a s u , je ś li p o ­ n ie s z k o d n ik a . W s y tu a c ji, gd y te m p e ­ ra ż e n ie w a rro z ą je s t p o w a ż n e . K w as ra tu ry s p a d n ą p o n iż e j 12°C (a le n a d a l m le k o w y w yp a rza a p a ra ty s s ą c e roz­ u trzy m u ją s ię po w yżej 5°C ), z a m ia s t to c z y , w re z u lta c ie cze g o s z k o d n ik i kw a su m ró w k o w e g o n a le ży z a s to s o ­ u m ie ra ją z g ło d u . W ła ś c iw ie s to s o w a ­ w a ć k w a s m le k o w y. ny k w a s m le k o w y je s t do b rz e to le ro ­ w a n y przez p s zc z o ły i n ie s ta n o w i za­ g ro ż e n ia d la p s zc z e la rza . Spryskiwanie kwasem J e d n o ra zo w e s p ry s k a n ie w n ę trz a mlekowym ula 1 5 -p ro c e n to w y m ro z tw o re m kw a­ K w a s m le k o w y , p o d o b n ie ja k k w a s s u m le k o w e g o z a p e w n ia 8 0 -p ro c e n m ró w k o w y , n ie p o z o s ta w ia re s z te k to w ą s k u te c z n o ś ć z w a lc z a n ia w a rro ­ w w o s k u i m io d z ie . D zia ła ty lk o na roz­ zy, d w u k ro tn e s p ry s k iw a n ie - o k o ło to c z a b y tu ją c e na p s z c z o ła c h , n ie 9 0 -p ro c e n to w ą s k u te c z n o ś ć . N ależy Najłatwiej napełnić dozownik, jeśli ramkę nieco uniesie się do góry.

Następnie ramkę wraz z dozownikiem zawiesza się w ulu.

34

O S TR O Ż N IE

Co p ra w d a kw a s m le k o w y je s t s to s u n k o w o ła g o d n ą s u b s ta n c ją , je d n a k p o d c za s p ra c y z n im n a le ż y n o s ić gum ow e rę ka w ic e o c h ro n n e , o k u la ry i m a s k ę o s ła n ia ją c ą u s ta . N a le ży ró w n ie ż m ie ć p o d rę k ą w odę d o s p łu k iw a n ia ro z p ry s k ó w kw asu.

s p ry s k iw a ć w s z y s tk ie p la s try , na k tó ry c h s ie d z ą p s z c z o ły - w c ie p ły d z ie ń (te m p e ra tu ra pow yżej 5°C ).

Przygotowanie 15-procentowego roztworu kwasu mlekowego J

Po d o la n iu d o 5 0 0 m l w o d y 1 0 0 m l 8 5 -p ro c e n to w e g o k w a s u m le k o w e g o (d o n a b y c ia w a p te c e lu b s k le p ie p s z c z e la rs k im ) u z ys k u je s ię 6 0 0 m l 1 5 -p ro c e n to w e g o ro z tw o ru k w a s u m le k o w e g o . N a le ż y b e z w z g lę d n ie p rz e s trze g a ć p ra w id ło w e g o s to s u n k u k w a s u i w o d y (1 0 m l k w a s u m le k o w e ­ g o na każd e 5 0 m l w o d y), ja k ró w n ie ż s p o s o b u d o z o w a n ia ro z tw o ru , w prze­ c iw n y m ra z ie m o ż e b o w ie m d o jś ć d o w y p a rz e n ia ję z y c z k ó w ro b o tn ic , a w k o n s e k w e n c ji z w ię k s z e n ia s ię ś m ie rte ln o ś c i p s zc z ó ł.

Dawkowanie i spryskiwanie Plastry należy pojedynczo wyciągać i spryskiwać kwasem.

W y k r y w a n ie z g n i l c a z ło ś liw e g o

P r z y g o to w a n ia j e s ie n n e

Do o p ry s k a n ia ro d zin y m o ż n a w yk o ­ rz y s ta ć s p ry s k iw a c z d o m o w y lu b c iś ­ n ie n io w y . Przed w y k o n a n ie m o p ry s k u n a le ży za p o m o c ą d o z o w n ik a o d m ie ­ rzyć o d p o w ie d n ią ilo ś ć ro z tw o ru . K ażdy w p e łn i o b s a d z o n y p s zc z o ła m i T e rm in IV -V I V -V I VI V II-V III IX -X X X I- X II

p la s te r n a le ży s p ry s k a ć 5 - 8 m l kw a s u m le k o w e g o - w w yp a d ku m n ie js z e lic z b y p s z c z ó ł n a le ż y o d p o w ie d n ie z m n ie js zy ć d a w k ę . N a ka żd y k o rp u i zużyw a s ię je d n o ra z o w o okołc 1 0 0 - 1 5 0 m l k w a s u m le k o w e g o . Nie m o żn a przy ty m d o p u ś c ić d o prz e m o c z e n ia p s z c z ó ł ro z tw o re m . B a rd zo w a ż n e je s t , a b y is to tn ie z m n ie js zy ć p o p u la c ję w a rro z y na je s ie ń i w z im ie . Jak n a jm n ie js zy s to p ie r p o ra ż e n ia ro d zin y w a rro z ą je s t w a ru n k ie m k o n ie c z n y m d o b re g o w ejście w n a s tę p n y se zo n p s z c z e la rs k i.

Zwalczanie warrozy w odkładach W w y p a d k u o d k ła d u (p a trz s tr. 7 7 k w a s m ró w k o w y m o żn a z a a p lik o w a ł 3 ty g o d n ie po je g o u tw o rz e n iu . D o te g o c za s u cze rw „ s ta r e j” m a tk i wygr^ z ie s ię , a n o w a m a tk a je s z c z e nie złoży ja j, o ile - o c z y w iś c ie - n ie był; u n a s ie n n io n a . D zie n n ą d a w k ę k w a si n a le ż y d o s to s o w a ć d o lic z e b n o ś ć o d k ła d u . „R e g u ła k c iu k a " m ó w i, ż< w ra zie o d k ła d u na ka żd y p la s te r o t s ia d a n y p s z c z o ła m i p o w in n o zostao d p a ro w y w a n e 2 m l 6 0 -p ro c e n to w e g o k w a s u m ró w k o w e g o .

C z y n n o ś c i z w ią z a n e ze z w a lc z a n ie m w a rro z y

w ycinanie czerw iu trutow ego tw orzenie odkła d ó w diagnoza n a tu ra ln e j ś m ie rte ln o ś c i w arrozy - przy w ięcej niż 5 paieczakach dzie n n ie - ap liko w an ie kw a su m rów kow ego p o m io d o b ra n iu : pierw sza te ra p ia kw asem m rów kow ym po p o d k a rm ia n iu : druga te ra p ia kw asem m rów kow ym diagnoza n a tu ra ln e j ś m ie rte ln o ś c i w arrozy - przy w ięcej n iż 1 / 2 paieczaka dziennie - a p liko w an ie kw a su m lekow ego te ra p ia kw asem m lekow ym w w ypadku rodzin bez czerw iu

Rozpoznawanie chorób T ru d n o o c z e k iw a ć , że b y p o c z ą tk u ją c y p s z c z e la rz p o tr a f ił p o ra d z ić s o b ie z każd ą c h o ro b ą , ja k a m o że z a a ta k o ­ w a ć je g o u le . C h c ą c z d o b y w a ć d o ­ ś w ia d c z e n ie w ro z p o zn a w a n iu i le cze­ niu c h o ró b p s z c z ó ł, w a rto n a w ią z a ć k o n ta k t z d o ś w ia d c z o n y m p s z c z e la ­ rze m lu b u c zę sz cz a ć na o d p o w ie d n ie k u rs y (in fo rm a c je p o d a d re s a m i za­ m ie s z c z o n y m i na s tr . 9 4 ). P o n ie w a ż w d z is ie js z e j p ra k ty c e p s z c z e la rs k ie j na z d ro w ie p s zc z ó ł n a j­ w iększy w p ły w , o p ró c z o m ó w io n e j ju ż ••■arrozy, m a z g n ile c z ło ś liw y , p o n iże j o m ó w io n e z o s ta ły p o d s ta w o w e za g a ­ d n ie n ia zw ią z a n e z tą c h o ro b ą .

W ykryw anie zgnilca złośliwego Z g n ile c z ło ś liw y (a m e ry k a ń s k i) to za-a ź n a in fe k c ja b a k te ry jn a a ta k u ją c a czerw , k tó ra p o tra fi c a łk o w ic ie w yn i­ szczyć ro d zin ę , je ś li n ie z o s ta n ie odo o w ie d n io w c z e ś n ie ro z p o zn a n a . Ze •••zględu na s z y b k o ś ć ro z p rz e s trze ń i ania s ię , zg n ile c s ta n o w i pra w dziw ą p la ­ gę p a s ie k i w ra z ie je g o a ta k u pszczea rz m a o b o w ią z e k n ie z w ło c z n ie poa d o m ić p o w ia to w e g o le k a rz a w e te y n a rii. O b o w ią z ko w i z g ło s z e n ia podega ta k ż e p o d e jrze n ie in fe k c ji zgnilca.

^

Objawy choroby:

». cze rw ro z strze lo n y: ». p o je d yn cze n ie w yg ryz io n e k o m ó rk i " 3 k ra w ę d z i g n ia z d a ;

z a p a d n ię te , d z iu ra w e , p o ły s k u ją c e w ilg o c ią z a sk le p y ; ►c ie m n o b rą z o w e a lb o c za rn e g ru d k i na d n ie k o m ó re k ; ». p o d z a s k le p a m i k o m ó re k w id o c z n e b rą zo w e , o b u m a rłe la rw y; ►g n iją c a , b re jo w a ta m a s a o n ie p rzy­ je m n y m z a p a c h u p rz y p o m in a ją c y m p o t lu b c z o s n e k ; * po w ło ż e n iu z a p a łk i m a s a ro z cią g a s ię n itk o w a to . N ie k tó re w y m ie n io n e tu o b ja w y m o g ą n ie w y s tę p o w a ć lu b z d a rz a ją s ię o b ja w y n ie ty p o w e . Z n a m ie n n a je s t je d n a k p ró b a z a p a łk i - j e ś l i w yp a ­ d n ie p o zytyw n ie (m a s a je s t c ią g liw a ), to z a ch o d zi is to tn e p o d e jrz e n ie e p id e ­ m ii z g n ilc a z ło ś liw e g o . N ale ży z w ró cić s ię d o re g io n a ln e g o la b o ra to riu m in ­ s p e k to ra tu w e te ry n a rii, k tó re p o s ta w i je d n o z n a c z n ą d ia g n o z ę . M o żn a u n ik n ą ć a ta k u z g n ilc a a m e ­ ry k a ń s k ie g o , p a m ię ta ją c o k ilk u z a s a ­ d a c h : z a w sz e n a le ży d e z y n fe k o w a ć k u p o w a n e u le i n a rzę d z ia , n ie m o żn a p o d k a rm ia ć z w ie rz ą t m io d e m lu b c ia ­ s te m m io d o w y m n ie z n a n e g o p o c h o ­ d z e n ia , n a le ży u n ik a ć ra b u n k ó w . Z a­ le c a n e je s t te ż re g u la rn e s p ra w d z a ­ n ie z a p a s u w p la s tra c h z c z e rw ie m raz d o ro k u (k o n tro la m io d u z tz w . w ia n ­ k ó w m io d o w y c h ). Z w ycza jo w o w p ró ­ b ie te j w y k o rz y s tu je s ię od 5 d o 1 0 ro ­ d z in . N a jle p s z y m o k re s e m na prze­ p ro w a d z e n ie p ró b y je s t w io s n a (lll/IV ) lu b je s ie ń (V III/IX ). P ła tn e b a d a n ia p ro w a d z o n e s ą przez in s ty tu ty w e te ry ­ n a rii. T a m te ż m o żn a o trz y m a ć u lo tk i in fo rm a c y jn e n a te m a t p o b ie ra n ia p ró b e k m io d u do b a d a ń na o b e c n o ś ć p rz e trw a łn ik ó w b a k te rii z g n ilc a z ło ś li­ w eg o.

35

Zgnilec złośliwy. Ciągliwa masa o brzydkim zapachu.

Zawsze w ruchu - kłąb zimowy 36 Kontrole 38 Prace zimowe 38 Urlop tylko w zimie? 40 To się zawsze opłaca - bilans 41

Przerwa zimowa

Zawsze w ruchu - kłąb zim ow y Pszczoły w kłębie zimowym.

s y p o w ie trz a p rz yn o s zą zn a czn y s p a ­ d e k te m p e ra tu ry i z a p o w ia d a ją na ­ d e jś c ie zim y. A gd y ty lk o te m p e ra tu ­ ry w n o c y s p a d n ą p o n iż e j z e ra , m o ż n a s p o d z ie w a ć s ię ry c h ły c h o p a d ó w ś n ie g u . Przy trz y m a ją c y m m ro z ie ju ż w g ru d n iu lu b s ty c z n iu na ­ tu ra c ie s zy n a sz e oczy lś n ią c y m i od b ie li ś n ie ż n y m i k ra jo b ra z a m i, og rza ­ nym p rze z s ło ń c e z im o w y m p o w ie ­ trz e m i c is z ą , ja k ie j p ró żn o s z u k a ć w in n ych o k re s a c h ro k u .

Kłąb zimowy

W lis to p a d z ie p rz yro d a z rz u c a k o lo ­ ro w ą je s ie n n ą s z a tę . W la s a c h i na p o la c h w s z y s tk o s ta je s ię s z a re . W k ra jo b ra z ie za czyn a ją d o m in o w a ć m g ły i s z a re c h m u ry d e s z c z o w e . W s ła b y m ś w ie tle d n ia z b e z lis tn y c h d rz e w s p a d a ją c ię ż k ie k ro p le w o d y. W p o w ie trz u u n o s i s ię z a p a ch g le b y I p ró ch n ic y. D ni s ta ją s ię c o ra z k ró t­ sze - t e r a z ju ż n a w e t k ró ts z e niż 9 go ­ dzin - a to s p ra w ia , że z w ie rz ę ta , ta k ja k i lu d z ie , o d c z u w a ją p o trz e b ę z m n ie js z e n ia s w e j a k ty w n o ś c i. N a p ływ a ją c e ze w s c h o d n ie j E uro­ py i o b s z a ró w p o la rn y c h z im n e m a ­

G dyby w z im ie p rz y tk n ą ć u c h o d o u la , m o ż n a by u s ły s z e ć c ic h e , ró w n o m ie r­ n e b rz ę c z e n ie . Ku z d z iw ie n iu w ie lu o s ó b , p szczo ły n ie z a p a d a ją w s e n zi­ m o w y, d z ię k i c ze m u n ie za g ra ża im z a m a rz n ię c ie . G dy te m p e ra tu ra na ze­ w n ą trz u la s p a d n ie p o n iż e j 12 °C , o w a ­ dy za czyn a ją z b ija ć s ię w c ia s n ą g ro ­ m a d ę . Przy te m p e ra tu rz e p o n iż e j 6°C fo rm u ją je d n o lity k łą b zim o w y , w k tó ­ rym p s z c z o ły c ia s n o s ię d o s ie b ie p rz ytu la ją . F o rm o w a n ie k łę b u trw a ta k d łu g o , aż 1 0 - 2 0 ty s ię c y p s zc z ó ł u tw o rzy ku ­ lę . Z b ita b u d o w a te j k u li to s p ry tn y po­ m y s ł o w a d ó w na iz o la c ję te rm ic z n ą , p o n ie w a ż m in im a ln a p o w ie rz c h n ia

Z a w s z e w r u c h u - k łq b z i m o w y

z e w n ę trzn a z a p o b ie g a z b ę d n e j u tra ­ 1 0 -1 2 °C . A by ż a d n a z p s z c z ó ł n ie wy­ c ie c ie p ła . z ię b iła s ię z b ytn io , o w a d y z a m ie n ia ją Z e w n ę trz n ą w a rs tw ę k łę b u tw o rz ą s ię m ie js c a m i, ta k ab y te n a jb a rd z ie j c ia s n o z b ite p s zczo ły, k tó ry c h c ia ła na ra żo n e na c h łó d ró w n ie ż m o gły za­ s ta n o w ią Iz o la c ję . Pod n im i z n a jd u ją g rza ć s ię w c ie p ły m w n ę trz u k łę b u . s ię p szczo ły p o ru s z a ją c e s w y m i m ię ś ­ M a tk a zaw sze z a jm u je n a jle p s ze m ie j­ n ia m i lo tu (b e z ru s z a n ia s k rz y d ła m i) s c e - s ie d z i w s a m y m ś ro d k u kłę b u , i w ytw a rz a ją c e c ie p ło , k tó re p ro m ie ­ ta m g d zie te m p e ra tu ra je s t najw yższa. n iu je na n a jb liż s z e o to c z e n ie . R o b o t­ n ic e s ie d z ą c e b e z p o ś re d n io na p la ­ ^ Ul - ekologiczna s trze z p o k a rm e m z a jm u ją s ię d y stry ­ elektrownia b u c ją p o ż y w ie n ia - ze s zcze g ó ln ym u w z g lę d n ie n ie m ty c h p s z c z ó ł, k tó re M im o że c ią g łe n a g rz e w a n ie k łę b u k o ­ w ytw a rza ją c ie p ło . Z u ży cie z a p a s ó w s z tu je p s z c z o ły w ie le e n e rg ii, to w m io d u je s t przy ty m u z a le ż n io n e od c ią g u z im o w y c h m ie s ię c y u m ie ra n ie ­ te m p e ra tu r. w ie le ro b o tn ic . Ta e k o lo g ic z n a e le k ­ D zięki ta k ie m u rozw iązaniu pszczo­ tro w n ia p ro d u k u je ty le c ie p ła , ż e ro ­ ły u trz y m u ją s ta łą te m p e ra tu rę k łę ­ d z in a je s t w s ta n ie p rz e trw a ć n a w e t bu na p o z io m ie o k o ło 2 5 °C , przy czym s p a d k i te m p e ra tu ry d o -5 0 ° C i to na ­ na z e w n ę trzn e j p o w ie rz c h n i k u li je s t w e t w s y tu a c ji, g d y u l je s t n ie ­ o n a w yra źn ie n iższa i w y n o s i o k o ło o s ło n ię ty o d m ro zu !

37

Ule w zimie.

Pasieczny pawilon wędrowny w zimie.

38

Kontrole

Przez ścianę ula można wsłuchiwać się w odgłosy wydawane przez kłąb zimowy.

W o k re s ie z im o w y m p s zc z e la rz m u ­ s i z a d b a ć o to , a b y ro d z in y m ia ły z a p e w n io n e w ła ś c iw e w a ru n k i zim ow li. Co 1 - 2 ty g o d n ie I po k a żd e j z a w ie i k o n ie c z n e je s t s p ra w d z e n ie s ta n u p s zc z ó ł. W z im ie n a jw a ż n ie js z e je s t, ab y ow a dy m ia ły d o s tę p tle n u , d la te ­ go te ż w lo ty do u li m u s z ą być o tw a rte . D la o c h ro n y prze d ś n ie g ie m , lo d e m i w ia tre m n a le ży u m ie s z c z a ć w n ich s p e c ja ln e w k ła d k i. S a m e o tw o ry w lo ­ to w e na le ży o czyszcza ć ze ś n ie g u ty l­ k o w te d y , g d y ś n ie g s tw a rd n ie je w n a s tę p s tw ie o d w ilż y I k o le jn e g o a ta ­ k u m ro zu . N a w e t d e lik a tn e p u k n ię c ie w ś c ia ­ nę u la s p o w o d u je z m ia n ę je d n o s ta j­ n e go to n u b rz ę c z e n ia k łę b u . P szczoły re a g u ją n a w e t na n ie w ie lk ie z a k łó c e ­ n ia z e w n ę trz n e . W w y p a d k u s iln ie j­ szych w s trz ą s ó w z k łę b u m o g ą o p a ś ć ro b o tn ic e , k tó re z a m a rz n ą , je ś li nie zd ą ż ą d o le c ie ć z p o w ro te m d o kłę-

39

Prace z im o w e

P rz e rw a z im o w a

b u ' P o n ie w a ż każd y n ie PokóJ p ro w a ­ d zi d o z w ię k s z o n e g o zużycia z a p a só w p o k a rm u , a ty m s a m y m d o z w ię k sz o ­ n e g o o b c ią ż e n ia je lit a g ru b e g o , ps zc z e la rz m u s i ba rd z o d b a ć o s p o ­ kój s w o ic h ro d zin i ic h o c h ro n ę przed w s trz ą s a m i, h a ła s a m i i s z k o d n ik a m i. W c e lu z a b e z p ie c z e n ia u li przed s i­ k o rk a m i i d z ię c io ła m i m o ż n a s to s o ­ w a ć d ru c ia n ą s ia tk ę , d z ię k i k tó re j pta| k i n ie b ę d ą m o g ły w yk u w a ć o tw o ró w w ś c ia n k a c h u li i n ie p o k o ić pszczół. N a le ż y z w ró c ić u w a g ę n a g a łę z ie ro ś lin , k tó re p o d c za s s iln y c h w ia tró w m o g ą u d e rz a ć o ś c ia n y u la - to rów | n ie ż w y w o łu je n ie p o k ó j ro d z in y p s zc z e le j. Z te g o p o w o d u g a łę z ie i in ­ ne p rz e d m io ty , k tó re m o g łyb y o b ija ć s ię o p s zc z e lą s ie d z ib ę , n a le ży przy­ m o c o w a ć d o e le m e n tó w trw a ły c h . W c e lu s p ra w d z e n ia , ja k m ie w a s ię k łą b z im o w y , z a le c a s ię n a s łu c h i­ w a n ie d o c h o d z ą c y c h z w n ę trz a o d g ło ­ s ó w , p rz y k ła d a ją c u c h o w p o b liż e w y lo tu lu b d o z e w n ę trz n e j ś c ia n y ula. N ie je d n o s ta jn e lu b „w z b u rz o n e ” brzę­ c z e n ie w s k a z u je na s ta n a w a ryjn y. N ależy d o k ła d n ie s p ra w d z ić s ta n ta ­ k ie j ro d zin y p o d c za s n a s tę p n e j k o n ­ tro li.

Prace zim ow e D o p ra c zim o w y c h z a licz a s ię przed e w s z y s tk im w ta p ia n ie w ęzy w ra m k i o ra z p ra ce p o rz ą d k o w e i n a p ra w c ze . Z e zm a g a z yn o w a n yc h k o rp u s ó w i ra­ m e k c z ę s to trz e b a w y d ra p a ć re s z tk i w o s k u i k itu p s z c z e le g o (p ro p o lis u ). W a rto te ż n a p ra w ić w z im ie z e p s u te ra m k i.

Drut naciągnięty wszerz lub wzdłuż. Końce drutu są zawinięte na dwóch gwoździkach. Aby uniknąć ryzyka skaleczenia, można wbić gwoździki głębiej w ramkę.

' Wtapianie węzy P oczą tkują cym pszczelarzom z niew ie l­ ką liczbą rodzin zaleca s ię zakup w skle­ pach p s zc z e la rsk ich g o to w y ch ra m e k z na w le czo n ym d ru te m i g o to w e j węzy. W ystarczy w ów czas w lu to w a n ie w ęzy 1 0 s z tu k na rod zinę) w ra m ki. D ru t w ra m k a c h m o że być n a c ią g ­ n ię ty w sz e rz lu b w zd łu ż . Z a p e w n ia on s ta b iln o ś ć p la s tra . Do w to p ie n ia w ęzy p o trz e b n y je s t p ro s to w n ik o n a p ię c iu od 1 2 do 2 4 V. M oże to być s p e c ja ln y p ro s to w n ik , do n a bycia w s k le p a c h p s z c z e la rs k ic h , a le m o żn a te ż w y k o rz y s ta ć p o p u la rn e o ro s to w n ik i d o k o le je k e le k tryc zn yc h iub ła d o w a re k a k u m u la to ro w y c h . G dy w s z y s tk o je s t g o to w e , pszczearz m a w re s z c ie c z a s , ab y ro z p ro s to ­ wać nogi i s p o k o jn ie o d p o c z ą ć przy c ie p łe j h e rb a tc e z m io d e m . M o żn a wy-o rz y s ta ć te n c z a s na w y p ró b o w a ­ n e p rz e p is ó w na d a n ia z m io d e m , po:z y ta ć k s ią ż k i p s z c z e la rs k ie , przej*zeć n o ta tk i z o s ta tn ie g o ro k u a lb o po c'O Stu o d e rw a ć s ię od p s z c z e la rs tw a .

Wtapianie węzy.

Postępowanie przy wtapianiu węzy 1 . W łą czyć p ro s to w n ik i przyłożyć na k ró tk o do s ie b ie z łą c z k i b ie g u n ó w , a b y s p ra w d z ić , czy w y tw a rz a n y je s t p rą d . P o w in n y być w id o cz n e p rz e s k a k u ją c e is kry . 2 . U łożyć ra m k ę na ró w n e j p o w ie rz ­ c h n i. 3. U ło ż y ć a rk u s z w ę z y n a s te la ż u z d ru tó w w ta k i s p o s ó b , a b y przyle­ g a ł c ia s n o d o d o ln e j k ra w ę d z i ra m ­ k i. N a s tę p n ie przyłożyć n a p ię c ie d o gw o źd zi na o b u k o ń c a c h d ru tu .

Po c h w ili d ru t s ię n a g rz e je , a w ęza w n ie g o w to p i. 4 . W c h w ili, g d y w e w n ą trz w ęzy da s ię d o s trz e c c ie m n y k o n tu r d ru tu , n a le ży n a ty c h m ia s t o d łą cz yć na ­ p ię c ie . D zięki te m u w ęza bę d zie id e a ln ie w to p io n a .

40

Zimowy krajobraz połyskujący śniegiem.

P r z e rw a z im o w a

Urlop tylko w zim ie? W y b ó r p szczo ły ja k o z w ie rz ę c ia d o m o ­ w e g o m a w ie le z a le t: n ie trz e b a s ię n im c o d z ie n n ie o p ie k o w a ć , w w ię k ­ s z o ś c i ow a dy te s a m e s o b ie zdob y­ w a ją p o ka rm i w o d ę , s a m e „w y c h o ­ dzą na s p a c e r" i s a m o d z ie ln ie w yc h o ­ w u ją s w o je p o to m s tw o . Ś re d n i n a ­ k ła d p ra c y na o p ie k ę n a d ro d z in ą p s zc z e lą to o k o ło 1 0 g o d z in ro c zn ie , a c za s p o ś w ię c o n y na b e z p o ś re d n ią

To się z a w s z e o p ła c a

p ra c ę przy p s z c z o ła c h t o z a le d w ie 3 g o d z in y na 1 p ie ń . S ą p o ry ro k u , w k tó ry c h o b e c n o ś ć p s zc z e la rza je s t n ie o d z o w n a , p o n ie ­ w a ż na d a n y o k re s p rz yp a d a p rz e p ro ­ w a d z e n ie o k re ś lo n y c h p ra c przy ro d zi­ n a c h . W a ż n a je s t s ta ła o b e c n o ś ć p o d c z a s g łó w n e g o z b io ru p o ży tk ó w w m a ju i w cze rw cu - p o d c za s w e e k ­ e n d ó w w y k o n u je s ię w ó w cz a s p ra ce zw ią z a n e z p o s z e rz a n ie m u li, k o n tro lą n a s tro ju ro jo w e g o i m io d o b ra n ie m . D o te g o d o c h o d z i p o d k a rm ia n ie i przy­ g o to w a n ie do zim y, k tó re m u s z ą być p rz e p ro w a d zo n e na p rz e ło m ie s ie rp ­ n ia i w rz e ś n ia . J e d y n ie w lip c u m o żn a s p o k o jn ie p o z o s ta w ić s w o je p s zc z ó łk i na 2 - 3 ty g o d n ie i u rz ą d zić s o b ie w a ­ k a c je . C zas p o trz e b n y na w y k o n a n ie u li, ra m e k czy w y ta p ia n ie w ę z y m o ż n a o g ra n icz yć , p o n ie w a ż a rty k u ły te są d o s tę p n e w s k le p a c h p s z c z e la rs k ic h , na d o d a te k w c a łk ie m p rz ys tę p n y ch c e n a c h . Z re s z tą ich w y k o n a n ie w ym a ­ ga d o ś ć du że j p re cyzji. N a d o d a te k w ie lu p o c z ą tk u ją c y c h ps zc z e la rzy na­ s ta w ia s ię na p ro d u k c ję m io d u na po­ trz e b y w ła s n e i e w e n tu a ln ie d la z n a jo ­ m ych - o d p a d a w ię c c za s zw iązany z p rz y g o to w a n ie m te g o p ro d u k tu do s p rze d a ży .

P ra c e te rm in o w e

P ra c e n ie te rm in o w e

K on tro la w iosenna Poszerzanie rodzin W ycinanie czerw iu trutow ego K on tro la n a s tro ju rojowego M iodobranie P odkarm ianie Zw alczanie w arrozy i m o tylicy

P race porządkow e W tapianie węzy Budow a ra m e k i na w le ka n ie dru tu Czyszczenie ra m e k Prace przy stanow iskach pasiecznych Budow a i napraw a u li P rzetapianie sta rych p la s tró w i w ytapianie w osku

Ilo ś ć m io d u od ro d zin y 2 0 kg

C en a za kg

S przed aż

3 0 zł____________ 3 0 0 z ł

-

b ila n s

G oto w y S yro p p o k a rm * c u k ro w y * 1 0 0 z ł___________3 0 -6 0 z ł

41

Z y sk 2 0 0 zł

* C en a p o k a rm u u z a le ż n io n a je s t od lic z e b n o ś c i ro d zin y (czy z a jm u je je d e n , czy d w a k o rp u sy ): G oto w y p o k a rm : 1 4 k g = o k o ło 6 0 zł, 2 8 kg = o k o ło 1 0 0 zł S y ro p c u k ro w y : 1 0 k g c u k ru = o k o ło 3 0 z ł, 2 0 k g c u k ru = o k o ło 6 0 zł

To się zawsze opłaca - bilans A n k ie ty p rz e p ro w a d z o n e w ś ró d po­ c z ą tk u ją c y c h p s z c z e la rz y u ja w n ia ją , że w ażnym im p u ls e m d o z a ję c ia s ię p s z c z e la rs tw e m je s t a s p e k t fin a n s o ­ w y. C hę ć życia w b liż sz ym k o n ta k c ie z n a tu rą je s t tu w yra źn ie d ru g o rzę d n a . W ś ró d n ie k tó ry c h p s zc z e la rzy d o m i­ n u je te ż fa s c y n a c ja o w a d a m i i m o ż li­ w o ś c ią s a m o d z ie ln e g o p o z y s k a n ia m io d u , w ie lu d o s trz e g a w ty m h o b b y ró w n ie ż s z a n s ę na p o d re p e ro w a n ie d o m o w e g o b u d ż e tu . Na s z c z ę ś c ie , p s z c z e la rs tw o je s t z a ję c ie m , k tó re z n a w ią z ką re k o m p e n s u je p o n ie s io n e n a k ła d y p ra cy fiz y c z n e j, p o z w a la ją c przy ty m na w yp o c zy n e k be z n e rw ó w s tre s u . Tak ja k w w y p a d k u k a żd e g o h o b ­ by, ró w n ie ż tu ta j u z a s a d n io n e s ą py­ ta n ia o k o s z t i n a k ła d c z a s u . W y d a tki na w y p o s a ż e n ie p o c z ą tk o w e w w y s o ­ k o ś c i o k o ło 3 0 0 0 z ł, z w ra c a ją s ię d z ię k i e w e n tu a ln e j s p rze d a ży m io d u , n ie s te ty d o p ie ro po d łu ż sz ym c z a s ie . W c e lu d o k ła d n e j o c e n y n a le ży w yk o ­ nyw ać c o ro c zn y b ila n s i p o ró w n y w a ć przycho dy z w y d a tk a m i.

J Przykład bilansu Ś re d n i roczny u zysk m io d u od je d n e j ro d zin y w yn o s i 2 0 kg. M o że to być te ż 1 w ię k s z a ilo ś ć (n a w e t 4 0 kg), a le zda­ rzają s ię rów n ież zbio ry g o rsz e (1 0 kg). K ilo g ra m o w y s ło ik m io d u m o żn a s p rze d a ć m n ie j w ię c e j za 3 0 zł. Ła tw o w ię c w yliczyć, że przy 3 ro d zin a c h przy­ c h ó d pszczelarza w ynosi o k o ło 1 8 0 0 zł. Jeżeli p rz ym kn ie m y na c h w ilę o k o na k o s z t p o d k a rm ia n ia ro d z in , n a k ła d y p o n ie s io n e na w y p o s a ż e n ie p o c z ą t­ k o w e z w ra c a ją s ię m n ie j w ię c e j po 2 la ta c h . O c z y w iś c ie , ra c h u n k i p o ­ w yższe n ie o b e jm u ją n a k ła d u pra cy. P szcze larz h o b b y s ta n ie m o że na ­ s ta w ia ć s ię na d u że z ys ki, p o n ie w a ż z d a rz a ją s ię la ta c h u d e , je ś li c h o d zi o p ro d u k c ję m io d u , z a w sz e te ż trz e b a licz yć s ię z ry z y k ie m u tra ty ro d z in . C h o cia ż u ż y tk o w a n ie p s zc z ó ł n ie je s t n a jle p s z y m s p o s o b e m na w z b o g a c e ­ n ie s ię , zaw sze d a je m o ż liw o ś ć d o ro ­ b ie n ia k ilk u z ło ty c h . N ie z a p rz e c z a l­ nym z y s k ie m p s zc z e la rza je s t b o g a ta w ie d za na te m a t b io lo g ii i życia s p o ­ łe c z n e g o p s z c z ó ł m io d n y c h . N ie do p rz e c e n ie n ia je s t te ż w k ła d , ja k i p ra­ ca p s zc z e la rza w n o s i d o z a c h o w a n ia przyro dy i je j b io ró ż n o ro d n o ś c i.

Oblot oczyszczający 42 Odbudowa populacji -czerwienie 46 Cud metamorfozy 48 Zabudowa plastrów 50 Pyłek - cudowny pokarm 53 Pszczeli trud i wspólne korzyści 54 Obserwacje wiosenne 55 Rozwój rodziny 58 Przegląd wiosenny 60 Ramki pracy 62

Wiosenny rozwój

43

1. Leszczyna pospolita (Corylus avellana), II-III. Krzewy leszczyny zapewniają pszczołom pierwsze w roku zbiory świeżego pyłku i są dla owadów wyjątkowo wartościowe. 2. Śnieżyczka (Galanthus nivalis), II-III. Należy do najwcześniejszych źródeł pyłku.

Dzień odzyskania wolności - oblot oczyszczający Łąka z kwitnącym mniszkiem lekarskim.

D zień o d z y s k a n ia w o ln o ś c i - o b l o t o c z y s z c z a ją c y

G dy n a d c h o d zi p rz e d w io ś n ie , s ło ń c e b u d z i s ię ze s n u z im o w e g o . T a m gd zie

c o ra z s iln ie js z e p ro m ie n ie s ło ń c a to ­ p ią p o kryw ę ś n ie ż n ą , m o żn a d o s trz e c p ie rw sz e z w ia s tu n y w io s n y : k w itn ą c e b ia ło p rz e b iś n ie g i i ś n ie ż y c z k i, ra n n lk i z im o w e , p u rp u ro w e ja s n o ty p la m is te i z ło te b a zie na w ie rz b a c h to p ie rw sz e b a rw n e p la m y na o d zy sk u ją c yc h k o lo ­ ry łą k a c h I k rz e w a ch . P rz e d w io ś n ie to s y g n a ł b u d z ą c y ze s n u n a tu r ę - s ta n o w i on przy ty m porę ro k u p e łn ą s p rz e c z n o ś c i: d z ie n n e go ­ d z in y p e łn e s ło ń c a w a lc z ą z c h ło d n y ­ m i n o c a m i. W ś w ie c ie ro ś lin i z w ie rz ą t z m ia n y te m p e ra tu ry s ta n o w ią s w o is ty m e tro n o m . C ora z c ie p le js z e d n i s ta ­ n o w ią d la ro ś lin n a jle p s z e z a p ro sz e ­ n ie do k w itn ie n ia . K ie d y ul z o s ta n ie o g rza n y p ie rw ­ szym i p ro m ie n ia m i w io s e n n e g o s ło ń ­ c a , m ie s z k a ją c y w ś ro d k u k łą b roz­ w ią z u je s ię . G dy te m p e ra tu ra p o w ie ­ trz a w z ro ś n ie pow yżej 6°C , a k ty w n o ś ć p s z c z ó ł ró w n ie ż w y ra ź n ie w z ra s ta . N ie k tó re z ro b o tn ic za czyn a ją przygo­ to w y w a ć k o m ó rk i d o s k ła d a n ia ja j p rz e z m a tk ę . P o je d y n c z e p s z c z o ły o p u s z c z a ją k łą b i p o d e jm u ją p ie rw ­ sze p ró b y w y lo tu . W n ie w ie lk ie j o d ­ le g ło ś c i od u la z b ie ra ją w o d ę , k tó ra w ty m m o m e n c ie s ta n o w i w u lu a rty ­ k u ł p ie rw sz e j p o trze b y .

3. Rannik zimowy (Eranthis hyemalis), II-III. Żółto kwitnący rannik ma do zaoferowania najaktywniejszym pszczołom pyłek i nektar. 4. Wierzba (Salix caprea), IÍI-IV. Wierzby należą do najważniejszych wczesnych roślin pożytkowych, ponieważ zapewniają owadom bogactwo nektaru i pyłku. Z tego powodu jest to też roślina prawnie chroniona. 5. Krokus (Crocus neapolitanus), III-IV. Pyłek krokusa nadaje koszyczkom pszczół charakterystyczną jaskrawożółtą lub pomarańczową barwę. 6. Przebiśnieg (Leucojum vernum), III-IV. Stanowi bogate źródło pyłku. 7. Klon zwyczajny (Acer platanoides), IV-V. Wszystkie gatunki klonu są wartościowym źródłem nektaru. 8. Czereśnia (Prunus avium), wiśnia (Prunus cerasus), IV-V. Oba te drzewa z rodziny różowatych są bogatymi źródłami nektaru i pyłku.

44

D zień o d z y s k a n ia w o ln o ś c i

W io s e n n y r o z w ó j

P o d cz a s o b lo tu o czy s zc za ją c e g o p s zc z o ły k ie ru ją s ię n a jc h ę tn ie j w k ie ­ ru n k u ja s n y c h ś c ia n , p o ły s k u ją c y c h s a m o c h o d ó w i ro z w ie s z o n e g o na s z n u rk u b ia łe g o p ra n ia . P ró b u ją przy ty m na no w o z o rie n to w a ć s ię w o to ­ c ze n iu u la i p o ło ż e n iu w lo tu do n ie g o , p o n ie w a ż w c ią g u m ie s ię c y zim o w ych u tra c iły z d o b y tą je s ie n ią „p a m ię ć ” . P s z c z e la rz p o w in ie n re g u la rn ie ś le d z ić p ro g n o z y p o g o d y , a b y m ó c p rz e w id z ie ć m o m e n t o b lo tu oczy­ s zc za ją c e g o . P rzede w s z y s tk im d la te ­ g o , że przed ty m o b lo te m m u s i poczy­ n ić p e w n e p rz yg o to w a n ia .

Zadania pszczelarza P o in fo rm o w a n ie sąsiadów

Pszczoła niosąca wodę.

Pierwszy wspólny wylot

Oblot oczyszczający stanowi początek nowego sezonu pasiecznego.

G dy te m p e ra tu ra na z e w n ą trz prze­ k ro c z y 12°C w c ie n iu , n a le ż y s p o ­ d z ie w a ć s ię o b lo tu o c zy s zc za ją c e g o ro d z in y p s z c z e le j. W n a s z e j s z e ro ­ k o ś c i g e o g ra fic z n e j n a s tę p u je to z re­ g u ły pod k o n ie c lu te g o lu b na p o c z ą t­ k u m a rc a . P szczo ły o p u s z c z a ją ul w m a ły ch g ru p k a c h , d z ię k i c z e m u ła tw o d o ­ s trz e c , że c o ś s ię d z ie je . P ow ó d ta k ie ­ g o g ru p o w a n ia s ię p s zc z ó ł je s t p ro s ty - o w a d y s z u k a ją to a le ty . Przez c a łą z im ę w ich je lita c h g ru b y c h z b ie ra ły s ię re s z tk i tra w ie n n e . A by n ie z a b ru ­ d z ić o d c h o d a m i p la s tró w i w y lo tu z u la , p szczo ły c z e k a ją z m o m e n te m w y p ró ż n ie n ia d o c h w ili, g d y b ę d ą m o g ły o p u ś c ić u l. Po b lis k o p ię c iu m ie s ią c a c h z a m k n ię c ia w e w n ę trz u o b lo t o czyszczający d a je im p ie rw s z ą m o ż liw o ś ć w y p ró ż n ie n ia s ię .

N ale ży u p rze d z ić s ą s ia d ó w o z b liż a ­ ją c y m s ię o b lo c ie o c z y s z c z a ją c y m p s zc z ó ł i z w ią z a n y m i z ty m n ie d o g o d ­ n o ś c ia m i. J a k ła tw o s ię d o m y ś lić , p s z c z e le „n ie s p o d z ia n k i” na z a p a rk o ­ w a n yc h na w o ln ym p o w ie trz u s a m o ­ c h o d a c h lu b ro z w ie s zo n y m na s z n u r­ ku p ra n iu n ie s p o tk a ły b y s ię ze zbyt e n tu z ja s ty c z n y m p rz yję c ie m . P od aw an ie w o d y J e że li w b e z p o ś re d n im o to c z e n iu u la n ie m a n a tu ra ln e g o ź ró d ła w o d y , ps zc z e la rz p o w in ie n z a p e w n ić pszczo­ ło m ja k ą ś m o ż liw o ś ć z e b ra n ia je j. B a rd zo p ra k ty c z n e s ą w ię k s z e p o je ­ m n ik i, w ro d za ju cyn k o w e j b ą d ź p la s ti­ k o w e j w a n n y , k tó re u s ta w ia s ię w p e w n e j o d le g ło ś c i od b e z p o ś re d n ie j lin ii w y lo tu z u la . P o je m n ik n a le ż y w yłożyć to rfe m , k tó ry z a p o b ie g a ryzy­ ku w y s tą p ie n ia c h o ró b p s z c z e lic h .

U su w a nie ba rier Przed o b lo te m o c zyszcza ją cym na le ży u s u n ą ć w k ła d k ę z a w ę ż a ją c ą w y lo t z u la i w s z e lk ie in n e p rz e d m io ty , k tó re m o głyb y z a g ra d z a ć o w a d o m d ro g ę na z e w n ą trz. Z a p o b ie g n ie to n ie p o ż ą d a ­ nym k o rk o m i p rz e p y c h a n k o m w ś ró d pszczół. Przenoszenie ula Jeżeli p s zc z e la rz c h c e lu b m u s i prze­ n ie ś ć u l, p o w in ie n z ro b ić to p rz e d o b lo te m oczy s zc za ją c ym . W p rze ciw ­ nym razie m o że s ię zdarzyć, że pszczo­ ły n ie o d n a jd ą d ro g i p o w ro tn e j d o s w e ­ go d o m u . Osyp z im o w y W k a żd e j ro d z in ie w c ią g u zim o w ych m ie s ię c y g in ie p e w n a licz b a p s zc z ó ł. N o rm a ln ą s y tu a c ją s ą n a w e t i 2 g a rś ­ c ie m a rtw yc h p s zc z ó ł z e b ra n e z d e n n i­ cy, je d n a k je s z c z e w ię k s z y o s y p m o że ■•.skazywać na c h o ro b ę ro d zin y . W ty m o s ta tn im w y p a d k u na le ży s k o n s u lto ­ wać s ię z d o ś w ia d c z o n y m p s zc z e la ­ rzem . A by po zn a ć d o k ła d n ą przyczynę z w ię k s z o n e j ś m ie rte ln o ś c i o w a d ó w , m o ż n a ró w n ie ż p rz e s ła ć p ró b k ę o s zc z ó ł (m in im u m 2 5 o w a d ó w z każ­ dej ro d zin y) d o p o w ia to w e g o in s p e k :o ra tu w e te ry n a rii w c e lu a n alizy. L icz b a m a rtw y c h p s z c z ó ł z a p is y ­ w ana je s t na k a rc ie u la . W c e lu zlicze' 3 o s yp u m o ż n a w y k o rz y s ta ć m a ły - -b e c z e k z m ia rk ą - 1 0 0 m l to o k o ło 2 0 0 ~ 2 5 0 p s zc z ó ł. W ra zie zn a le zie n ia w ś ró d m a rtw y c h p s z c z ó ł m a tk i, "a le ż y o zna czyć ta k ą ro d z in ę ja k o w y­ m a g a ją c ą w p rz y s z ło ś c i (w p o ło w ie

-

o b l o t o c z y s z c z a ją c y

45

m a rc a ) p o łą c z e n ia z ro d z in ą m a ją c ą m a tk ę . Na k o n ie c p rz e g lą d u na le ży u s u n ą ć m a rtw e o w a d y , a b y o s z c z ę ­ d z ić p ra cy ro b o tn ic o m . U trz y m a n ie k o n ta k tu w zro ko w e g o Na p e łn e o tw a rc ie u la je s t w d n iu o b lo ­ tu o c z y s z c z a ją c e g o z b y t w c z e ś n ie ! Przy te m p e ra tu rz e p o n iż e j 16°C m o ­ że to s p o w o d o w a ć d u ż ą u tra tę c ie p ła , a w n a jg o rsz ym w y p a d k u d o p ro w a d z ić n a w e t d o u tra ty c a łe j rodziny. Przed p ie rw sz ym w ię k s z y m prze­ g lą d e m w io s e n n y m n a le ży og ra n icz yć s ię do u s u w a n ia z w y lo tu u la m a rt­ w ych o w a d ó w i re g u la rn e j o b s e rw a c ji o tw o ru w ylo to w e g o . Już z s a m e j ob ­ s e rw a c ji z a c h o w a n ia ro d zin y p szcze­ le j m o ż n a uz ys k a ć n a jw a ż n ie js z e in ­ fo rm a c je o s ta n ie p s z c z ó ł i n ie m a k o ­ n ie c z n o ś c i o tw ie ra n ia u la . S zczegól­ n ie du żo in fo rm a c ji d o s ta rc z a ją p o ra n ­ ne o b s e rw a c je w y lo tu u la . W ażna je s t w c z e s n a p o ra , p o n ie w a ż w p ó ź n ie j­ s zych g o d z in a c h w ie le ś la d ó w z n ik a ,

Po oblocie oczyszczającym na samochodach i jasnym praniu pozostają wyraźne ślady odchodów pszczelich.

Zakładanie poidła: 1. Wyłożyć cynkową wannę chustą (lub np. obrusem) i na dnie ułożyć kilka kamieni. 2. Wiać wodę i dosypać kilka garści torfu.

46

O d b u d o w a p o p u l a c j i - c z e rw ie n ie

W io s e n n y r o z w ó j

Otwór wlotowy obserwuje się z boku, z odległości około metra.

Podłużne jaja leżą na dnie komórki lekko na boku.

z a c ie ra n y c h p rz e z p ta k i, w ia tr lu b d e s z c z (p a trz s tr. 9 0 „O b s e rw a c je w y­ lo tu z u la ” ). T ylko w je d n y m w yp a d ku w ska za n a je s t n a ty c h m ia s to w a in g e re n c ja czło­ w ie k a : s iln y o s y p przy w y lo c ie u la , pszczoły s p a d a ją ce z p o m o s tu i m n ó s t­ w o m a rtw ych ro b o tn ic z w y s u n ię ty m i ję zy cz ka m i to w yraźny znak, że ro d zin a z n a jd u je się na kra w ędzi ś m ie rc i g ło ­ d o w e j. W ów czas należy n a ty c h m ia s t p o d k a rm ić pszczoły (p a trz s tr. 5 7 ). C za se m z d a rz a s ię , że m im o d o ­ ło ż e n ia w s z e lk ic h s ta ra ń i w ła ś c iw y c h przyg o to w a ń d o z im y ro d zin a pszcze la w y m ie ra . Jeże li przyczyna ś m ie rc i nie je s t ja s n a , n a le ży z w ró c ić s ię o o p in ię d o d o ś w ia d c z o n e g o p s zc z e la rza . P ie rw szy w ro k u w y lo t u w a ln ia ją c y o w a d y z d łu g o trw a łe j n ie w o li w m ro cz ­ nym w n ę trz u u la to d la k a ż d e g o m iło ś n ik a p s zc z ó ł fa s c y n u ją c e w yd a­

rze n ie . W ie lu ps zc z e la rzy u d a je s ię te ­ g o d n ia do p a s ie k i - o ile ty lk o po zw a­ la ją im na to in n e o b o w ią z k i. J e ż e li przy s ło n e c z n e j p o g o d z ie i te m p e ra tu rz e p rz e k ra c z a ją c e j 12°C p s zc z o ły n ie o p u s z c z a ją u la na o b lo t oc zy s zc za ją c y, n ie n a le ży s ię od razu n ie p o k o ić . Z d a rza s ię , że ro d zin y po p ro s tu n ie p o trz e b u ją je s z c z e ta k ie g o o b lo tu .

O dbudowa populacji - czerwienie P szczoły m io d n e c e c h u je u n ik a to w a w ś ró d o w a d ó w s tra te g ia p rz e trw a n ia . U p s zc z ó ł ty lk o je d n a s a m ic a o d p o ­ w ia d a za p rz e trw a n ie ro d zin y - m a tk a . M a tk a z o s ta je u n a s ie n io n a ty lk o raz w życiu przez w ie le tru tn i. Z a p a s na­ s ie n ia w y s ta rc z a d o z ło ż e n ia w ie lu ty-

s ię c y z a p ło d n io n y c h ja j. N a w io s n ę W ś ró d in nych ro b o tn ic m o żn a w y­ m a tk a s k ła d a w y łą c z n ie z a p ło d n io n e ró ż n ić o w a d y z a jm u ją c e s ię tra n s p o r­ ja ja , z k tó ry c h p o w s ta n ą ro b o tn ic e . te m w o d y, k tó re j p iln ie p o trz e b u je te ­ M o że je d n a k s k ła d a ć c e lo w o ró w n ie ż ra z b u d z ą c a s ię d o ż yc ia ro d z in a , aby ja ja n ie z a p ło d n io n e , z k tó ry c h p o ­ m ó c tra w ić p yłe k, ro z p u sz cz a ć m ió d w s ta ją s a m c e - tru tn ie . i re g u lo w a ć te m p e ra tu rę ula. P oczą w szy o d lu te g o m a tk a zaczy­ Jeszcze in n e ro b o tn ic e s ą o d p o ­ na s k ła d a ć d o p rz y g o to w a n y c h k o ­ w ie d z ia ln e za u trz y m a n ie s ta łe j, w y­ m ó re k p la s tra p o d łu ż n e b ia łe ja ja . s o k ie j te m p e ra tu ry g n ia z d a (3 5 °C ), Przed z ło ż e n ie m ja ja s p ra w d z a , czy z a p e w n ia ją c e j o p ty m a ln y rozw ój cze r­ k o m ó rk a m a p ra w id ło w e ro z m ia ry w iu . P ra c u ją c s ta le n a d o g rze w a n ie m i czy w ś ro d k u n ie z n a jd u je s ię ju ż ja jo . lu b s c h ła d z a n ie m p o w ie trz a w u lu , ro­ N a s tę p n ie o p u s zc za o d w ło k g łę b o k o b o tn ic e re g u lu ją ró w n o c z e ś n ie je g o do w n ę trz a k o m ó rk i i s k ła d a ja jo w ta ­ w ilg o tn o ś ć na p o z io m ie 5 5 ~ 6 5 % . Z a­ ki s p o s ó b , że leży o n o na d n ie k o m ó r­ p e w n ia to n a jle p s z e w a ru n k i rozw oju ki le k k o u k o ś n ie . W ję z y k u pszczela r­ la rw i p o c z w a re k . K ie d y k o n ie c z n e s k im s k ła d a n ie ja j o k re ś la s ię ja k o je s t p o d n ie s ie n ie te m p e ra tu ry , ro b o t­ c z e rw ie n ie m a tk i. n ic e tw o rz ą n a d z a g ro ż o n ą c z ę ś c ią W c e n tru m k łę b u z im o w e g o po ­ g n ia z d a żywy p a n e l og rze w a ją cy , w y­ w s ta je g n ia z d o w ie lk o ś c i d ło n i. M a t­ tw a rz a ją c c ie p ło g w a łto w n y m i ru c h a ­ ka s k ła d a na p la s trz e ja ja u fo rm o w a ­ m i i trz e p o te m s k rz y d e ł. A by o b n iży ć ne kol iś c ie . Z p o c z ą tk u je s t to ra p te m te m p e ra tu rę , p s z c z o ły w a c h lu ją k o ­ k ilk a d z ie n n ie , a le s to p n io w o „w y d a j­ m ó rk i s w y m i s k rz y d e łk a m i, o w ie w a ­ n o ś ć " m a tk i w z ra s ta , by w re s z c ie ją c p la s te r c h ło d n ie js z y m p o w ie ­ o s ią g n ą ć p o zio m 2 0 0 0 ja j d z ie n n ie . trz e m . W ra zie zn a c zn e g o przekroczo O znacza to , iż m a tk a s k ła d a ś re d n io n ia te m p e ra tu ry o p ty m a ln e j p szczo ły je d n o ja jo na m in u tę , a łą c z n a m a s a ro z p ro w a d z a ją k ro p le w o d y na p la ­ ja j p rz e k ra c za je j w ła s n ą m a s ę c ia ła , s trz e i w e n ty lu ją go. k tó ra w y n o s i o k o ło 0 ,2 g! S k ła d a n ie ty lu ja j w y c z e rp u je o c z y w iś c ie s iły m a tk i. Po b o k a c h i od g ó ry g n ia z d o o ta c z a n e je s t w ia n e m , czyli k o m ó rk a ­ m i, w k tó ry c h p s z c z o ły m a g a z y n u ją p y łe k i m ió d .

3fj Troska o potomstwo R o b o tn ic e , w k o le jn o ś c i w y n ik a ją c e j z w ie k u , p rz e jm u ją o b o w ią z e k o c h ro ­ ny i z a o p a trz e n ia c ze rw iu w p o k a rm . Tak z w a n e p ia s tu n k i z a jm u ją s ię ka r­ m ie n ie m „n ie m o w lą t” i d b a n ie m o ich nig ie n ę .

47

Gniazdo z wiankiem pokarmu.

W SKAZÓW KA

Z d ro w y p la s te r z c ze rw ie m p o w in ie n m ie ć n ie n a ru s z o n ą , z a s k le p io n ą p o w ie rz c h n ię , n a k tó re j d o p u s zc za ln e je s t najw yże j k ilk a p u s ty c h k o m ó re k .

Piastunki podczas czasochłonnego karmienia czerwiu.

48

C ud m e t a m o r f o z y

W io s e n n y r o z w ó j

Matka

S I Mleczko pszczele - pokarm królowych

1. Jajo 2. Larwa zwinięta 3. Larwa wyprostowana 4. Poczwarka 5. Imago (tuż przed wygryzieniem się

Cud m etam orfozy

W SKAZÓ W KA

Z d ro w e la rw y za w sze w ygląda ją d o ro d n ie . M a ją b ia łą lub p e rło w o b ia łą b a rw ę i n ie w ydzie la ją za p a ch u .

Po u p ły w ie m n ie j w ię c e j 3 d n i z łożo­ ne ja jo p o ch yla s ię c o ra z b a rd z ie j ku d n u k o m ó rk i. P o te m w y k lu w a s ię d ro b n iu tk a la rw a i leży z w in ię ta na d n ie k o m ó rk i. Z a ra z po w y k lu c iu ta m ie rz ą c a o k o ło 1 - 1 , 5 m m la rw a k a r­ m io n a je s t ta k ą ilo ś c ią m le c z k a p s z c z e le g o , że m o g ła b y w n im pły­ w a ć . T e n w y s o k o w a rto ś c io w y p o ka rm w ytw a rz a n y je s t p rze z g ru c z o ły g a r­ d z ie lo w e (m le c zn e ) ro b o tn ic k a rm ic ie le k. P o k a rm p o d a n y la rw o m p o w o d u je ich g w a łto w n y w z ro s t. W c ią g u z a le ­ d w ie 6 d n i m a s a c ia ła k a żd e j la rw y z w ię k s z a s ię 5 0 0 - k r o tn ie , ta k że w ty m c z a s ie cze rw m u s i 4 razy zrzu­ c a ć o s k ó re k . D la p o ró w n a n ia : gdyby lu d z k ie n ie m o w lę ro s ło w ta k im s a ­

m ym te m p ie , po 6 d n ia c h m ia ło b y m a s ę h ip o p o ta m a ! W s z ó s ty m d n iu s ta d iu m la rw a ln e ­ g o c ze rw s a m ic y p ro s tu je s ię , a w ó s ­ m ym d n iu o k re s d o k a rm ia n ia i o d p o ­ czynku d o b ie g a k o ń c a . R o b o tn ic e za­ s k le p ia ją k o m ó rk ę c ie n k ą w a rs tw ą w o s k u , a m ło d a la rw a w y p ro s to w a ­ na ro z p o c z y n a ta je m n ic z y p ro c e s . S p o rz ą d z a n ą z w y d z ie lin y w ła s n y c h g ru c z o łó w n ic ią tk a w o k ó ł s ie b ie o c h ro n n y p ła s z c z - k o k o n . W ta k im k o k o n ie n a s tę p u je p rz e o b ra ż e n ie b e z k s z ta łtn e j g ru b e j la rw y w s m u k łą i z w in n ą p s zc z o łę (p o s ta ć d o ro s łą im a g o ). W m ia rę p o s tę p u ją c e g o g w a łto w ­ n ie p rz e k s z ta łc a n ia s ię z e w n ę trzn e j p o w ło k i c ia ła p s z c z o ły tw o rz y s ię g ło w a , tu łó w i o d w ło k , ro s n ą s krz yd ła i od n ó ża .

S k ła d p o d a w a n e g o la rw o m p o k a rm u d e te rm in u je , czy p o w s ta n ą z n ic h zwykłe ro b o tn ic e , czy te ż m a tk a pszcze­ la . Aż d o trz e c ie g o d n ia s ta d iu m la r­ w a ln e g o w s z y s tk ie la rw y ż yw io n e s ą w y łą c z e n ie m le c z k ie m p s z c z e lim . Je­ żeli po cząw szy o d te g o d n ia la rw a d o ­ s ta je ta k ż e m ió d i p y łe k, to w przy­ s z ło ś c i p o w s ta n ie z n ie j ro b o tn ic a . Larw y po ch o d zą c e z n ie za p ło d n io n y ch ja j k a rm io n e s ą ta k s a m o , ja k p rzyszłe ro b o tn ic e , a le o s ta te c z n ie p o w s ta n ą z n ic h , o c z y w iś c ie , tru tn ie . M a tk a ro z w in ie s ię ty lk o z la rw y, k tó rą p ia s tu n k i k a rm iły w y łą c z n ie m le c z ­ k ie m p s zc z e lim . Ta g e n ia ln a m e to d a u m o ż liw ia ro­ d z in ie s a m o d z ie ln e i s zy b k ie w y h o d o ­ w a n ie no w e j m a tk i w ra zie u tra ty s ta ­ re j. A by je d n a k m o g ło do te g o d o jś ć , w ro d z in ie m u s i być ś w ie ż y cze rw (n a j­ le p ie j n ie s ta rs z y niż 1-d n io w y). Wy­ s ta rc z y te ra z k a rm ić w y b ra n e la rw y s a m y m m le c z k ie m p s z c z e lim , a w yh o ­ d o w a n a z o s ta n ie m ło d a , w p e łn i w a r­ to ś c io w a m a tk a .

— IW y lin k a ------(zrzucanie oskórka)

3. Wylinka ------4 rW yiinka ------

Zasklepianie komórek

L arw a w y p ro sto w a n a Przedpoczw arka 5. Wylinka

6. Wylinka

Wygryzanie

N a tu ra ln y m a g icz n y napój N ie k tó rzy b a d a c z e zw yczajów p s zc z ó ł m ó w ią o m le c z k u p s z c z e lim ja k o o na ­ poju m a g icz n y m , k tó ry z a w ie ra w szy­ s tk ie w ażne s u b s ta n c je , zdrow e zresztą ta k ż e d la c z ło w ie k a . Z a w a rte s ą n im ła tw o p rz y s w a ja ln e c u kry , naj­ w ażnie jsze a m in o k w a s y , n ie n a s y c o ­ ne kw a sy tłu sz c zo w e , h o rm o n y i s k ła d n ik i h o rm o n o p o d o b n e , s u b s ta n c je a n ty b io ty c z n e , w a ż n e s u ro w c e m ine ra ln e , m ik ro e le m e n ty o ra z w ita m in y .

Robotnica

é_____

L arw a z w in ię ta

Im ago

49

e

n

e

n

8 X_______________

Truteń

(t ____ -

i

r &

2 3

C

4

50

W gniazdach naturalnych pszczoły budują plastry w kształcie serca.

P r a w d z iw a s z tu k a - z a b u d o w a p l a s t r ó w

W io s e n n y r o z w ó j

T y lk o m a tk i s ą p rze z c a łe ż yc ie k a rm io n e ty m a ro m a ty c z n y m s m a ­ k o ły k ie m . M le c z k o p s zc z e le z a p e w n ia n ie ty lk o szybki w z ro s t la rw przyszłych m a te k . Z a p e w n ia te ż d łu g ie ż yc ie m a ­ te k (n a w e t do 5 la t!) i z d o ln o ś ć s k ła ­ d a n ia n ie w ia ry g o d n e j licz b y ja j. Pod k o n ie c m a rc a w g n ie ź d z ie m o ­ że być ju ż 1 0 ty s ię c y ja j zło żo n ych przez m a tk ę . S ą to 3 - 4 p la s try p e łn e ja j, la rw lub p o cz w a re k . Do te g o cza su lic z e b n o ś ć ro d z in y s ię g a 1 0 - 1 5 ty ­ s ię c y p s zc z ó ł i w e w n ę trz u u la p a n u je c o ra z w ię k s zy ru c h .

Prawdziwa sztuka - zabudowa plastrów G dy ty lk o p s z c z o ło m p o trz e b n e je s t w ię c e j m ie js c a do rozw oju , zaczynają ro zb u d o w yw a ć s w o je p la s try w g n ie ź ­ d z ie . R od zin a s z y b k o zaczyna p o trz e ­ b o w a ć w ię c e j p rz e s trz e n i n a ro z ra ­ s ta ją c e s ię g n ia z d o , na przyg oto w y­ w a n ie m io d u , s k ła d o w a n ie p y łk u i m io d u , a ta k ż e i na o d p o cz yn e k .

S

P o je d yn cz y p la s te r w z a le ż n o ś ć od ro z m ia ru m o że s k ła d a ć s ię z k ilk i ty s ię c y k o m ó re k . N a n ic h i w ich w n ę trz u to c z y s ię c o d z ie n n e życie p s z c z o ły m io d n e j. Z p o c z ą tk u biały p la s te r z m ie n ia k o lo r na s k u te k za­ b ru d z e n ia m io d e m , p y łk ie m , m le c z ­ k ie m p s z c z e lim i re s z tk a m i koko nó w p o cz w a re k . K o m ó rk i, z k tó ry c h w ygry z a ją s ię m ło d e p s z c z o ły , s ta ją się s to p n io w o c o ra z c ie m n ie js z e , aż w re s z c ie n a b ie ra ją g łę b o k ie g o o d cie n ie b rą z u . Z a s k le p io n e k o m ó rk i z m io d e m ro z p o zn a ć m o ż n a po m lecznob ia łe j b a rw ie , n a to m ia s t k o m ó rk z p y łk ie m p rz y b ie ra ją n a jró ż n ie js z e k o lo ry.

§8 Pszczoła jako przodownik pracy Z a b u d o w ą p la s tró w z a jm u ją s ię g łó w n ie p s z c z o ły 1 2 - 1 8 -d n io w e . W ty r r w ie k u g ru cz o ły w o s k o w e p s zc z ó ł pro d u k u ją p ły tk i w o s k u . Jeże li z to re b k

Życie w sześciokącie

P szczoły s ą n ie ty lk o p iln y m i, a le te ż s p ry tn y m i b u d o w n ic z y m i. K ażdy p la s ­ te r s k ła d a s ię z d w ó ch p rzyle g a ją cych d o s ie b ie w a rs tw k o m ó re k . N a c ie ­ n iu tk ie j ja k k a rtk a p a p ie ru , u s ta w io ­ nej „n a s z to rc ” w o s k o w e j w ę z ie po o b u s tro n a c h z b u d o w a n e s ą s z e ś c io ­ k ą tn e k o m ó rk i o k s z ta łc ie p ry zm a tu . P o je d yn cz e k o m ó rk i s ą s k ie ro w a ­ n e le k k o k u g ó rze i p o c z ą tk o w o są o tw a rte . W e d łu g te j w ła ś n ie z a sa d y p szczo ły o d w ie k ó w z a b u d o w u ją p la ­ s try .

K ażd y a rc h ite k t i in ż y n ie r b u d o w la n y m ó g łb y p s z c z o ło m p o z a z d ro ś c ić z d o ln o ś c i: s z e ś c ią k ą ty o p ty m a ln ie w yko rzystu ją p rz e s trz e ń , ic h b u d o w a p o c h ła n ia n a jm n ie j m a te ria łu , a p o n a d to g w a ra n tu ją o n e du żą n o ś n o ś ć . D z ię k i te m u w ęza m o że p rzyją ć 2 - 3 k g m io d u , z a ś d o je j b u d o w y p o trz e b a m a k s y m a ln ie 1 0 0 g w o sku .

51

w o s k o w e j z n a jd u ją c e j s ię p o m ię d z y s e g m e n ta m i tu ło w ia w y s ta je p ły tk a w o s k u , p s z c z o ła z b ie ra ją s p e c ja l­ nym i s z c z o te c z k a m i ty ln y c h od nó ży, s k ą d z k o le i p rz e n o s i ją o d n ó ż a ­ m i p rz e d n im i d o a p a ra tu g ę b o w e ­ go . T a m w o s k je s t p rze żu w a n y i u g n ia ­ ta n y ta k d łu g o , aż p o w s ta n ie m ię k k a m a s a , k tó rą o w a d p rz ym o c o w u je do p o w s ta ją c e j k o n s tru k c ji p la s tra . P rze tw arzan ie w osku W n ie k tó ry c h m ie js c a c h p s z c z o ły s k ła d u ją w o s k , ab y w ra zie p o trze b y m o g ły go p ó ź n ie j s ta m tą d z e b ra ć i użyć ja k o s u ro w ie c do b u d o w y k o le j­ nych k o m ó re k . M o żn a zauw a żyć, że ro b o tn ic e n ie u s ta n n ie u g n ia ta ją w o s k s w o im i ż u w a c z k a m i, ro z d z ie la ją go i w yg ła d za ją . E ta p y p rz yg o to w yw a n ia w o s k u s ą przy ty m p ro w a d z o n e w zu­ p e łn ie d o w o ln e j k o le jn o ś c i. W id o k ro b o tn ic z a ję tyc h b u d o w ą p rz yp o m in a n ie m a l s p e k ta k l cyrkow y - p szczo ły z w is a ją z p la s tró w „d o góry n o g a m i” , k łę b ią s ię je d n a na d ru g ie j, fo rm u ją c ła ń c u s z k i lu b g ro n a . W ta ­ k ie j g ru p ie o w a d y m o g ą w yzna czyć pio n , a ta w ie d z a je s t im n ie z b ę d n a do p ra w id ło w e g o z o rie n to w a n ia d e n p o sz cz e g ó ln yc h k o m ó re k . N a c ie le p s z c z ó ł z n a jd u ją s ię wy­ ją tk o w o w ra ż liw e w ło s k i. To im o w a d y z a w d z ię c z a ją z n a k o m itą o rie n ta c ję p rz e s trz e n n ą - g d z ie je s t g ó ra , g d zie d ó ł i p o d ja k im k ą te m ich c ia ło je s t na ­ c h y lo n e do p io n u . W te n s p o s ó b ro­ b o tn ic e z a w s z e w ie d z ą , ja k p ra ­ w id ło w o w y ró w n a ć ś c ia n y k o m ó re k p la s tra . C a ły c za s o w a d je s t s w o im w ła s n y m k o m p a s e m , m ik ro m e tre m p o zio m icą .

P la s try n ie s ą b u d o w a n e k o m ó rk a za k o m ó rk ą , p o n ie w a ż każd a p szczo­ ła n a k ła d a i p rz e k ła d a w o s k ta m , gd zie a k u ra t s ię z n a jd u je . S tą d te ż za­ b u d o w a p la s tra s ta n o w i s to s u n k o w o a n a rc h is ty c z n e d z ie ło s z tu k i. N a w e t b a rd z o to le ra n c y jn e m u o b s e rw a to ro ­ w i tru d n o o k re ś lić je in a c ze j niż „czy­ s ty c h a o s " . Ale w rz e c z y w is to ś c i je s t to ty lk o c h a o s po zo rny, b o c h o ć p o je ­ dy n c ze o w a d y p ra c u ją n ie z a le ż n ie , to je d n a k ich p ra ca je s t o s ta te c z n ie id e ­ a ln ie z g ra n a .

I3§1 Budownictwo precyzyjne R o b o tn ic e p o tra fią b u d o w a ć z w ie lk ą p re cy zją i o ry g in a ln o ś c ią . D la cze rw iu p rz y g o to w u ją k o m ó rk i o ś re d n ic y wy­ n o s z ą c e j d o k ła d n ie 5 ,3 m m , a d la

W gronie budowlanym robotnice zwisają jedna przy drugiej i wydzielają z gruczołów wosk.

52

W io s e n n y r o z w ó j

P y łe k

Mateczniki to kołyski młodych matek. Są budowane w razie potrzeby, a potem usuwane.

Właśnie wygryza się młoda matka.

w yn o s zą z a w sz e 1 0 m m , co p o zw a la na m ija n ie s ię w ta k ic h n a tu ra ln y c h u lic z k a c h m ię d z y p la s tro w y c h d w ó ch lub trz e c h p s zc z ó ł. P szczoły s w o b o ­ d n ie p rz e m ie s z c z a ją s ię po ta k ic h u lic z k a c h , s p ra w n ie w y k o n u ją c s w o je p ra ce . N a tu ra ln a s z e ro k o ś ć ta k ie j u licz­ k i, z w a n a o d s tę p e m p s z c z e lim , m a k lu c zo w e z n a c z e n ie d la h a rm o n ii ro ­ dziny. G dyby ra m k i z o s ta ły p o w ie s z o ­ ne w w ię k s z e j o d le g ło ś c i od s ie b ie , ro b o tn ic e z b u d o w a ły b y g ru b s z e p la ­ s try . W ta k ic h p la s tra c h p s z c z o ły s k ła d o w a ły b y ty lk o m ió d , n a to m ia s t n ie w yc h o w y w a ły b y cze rw ia . G dy ty lk o k o m ó rk a m a g a zy n o w a je s t p e łn a m io d u , p szczo ły z a s k le p ia ­ ją ją w o s k o w y m w ie c z k ie m . W p o d o b ­ ny s p o s ó b w k o m ó rk a c h z a m y k a n e s ą g o to w e do o w in ię c ia s ię k o k o n e m la r­ w y. T a k ie d ro b n e p ra c e b u d o w la n e m o że w yk o n yw a ć ka żd a ro b o tn ic a . n ie c o g ru b s zy ch la rw tr u tn i - k o m ó rk i 0 ś re d n ic y ró w n e j 6 ,9 m m . Z w ła sz cz a na w io s n ę b u d o w a n y c h je s t d u ż o k o m ó re k tru to w y c h . D la sw ych k ró le w s k ic h d z ie c i m i­ s trz o w ie b u d o w la n i p rz yg o to w u ją c o ś s p e c ja ln e g o : m a te c z n ik i. M a te c z n ik i z a w s z e z w is a ją p io n o w o z p la s tr a 1 p rz y p o m in a ją o tw a rty od d o łu dzw o­ n e k. T ru d z w ią z a n y z p rz y g o to w y w a ­ n ie m różnych k o m ó re k la rw a ln y c h m a w a ż n e u z a s a d n ie n ie : ro z m ia r i k s z ta łt k o m ó rk i d e te rm in u je , ja k i o s o b n ik m o że s ię w n ie j ro z w in ą ć (ro b o tn ic a , tru te ń , m a tk a ). P ra ca w c ie m n o ś c ia c h u la m o żli­ w a je s t ty lk o d z ię k i w y ją tk o w o w ra ­ ż liw y m o rg a n o m p s z c z ó ł. W ie lk o ś ć

b u d o w a n e j k o m ó rk i ro b o tn ic a m ierzy w ła s n y m c ia łe m . C zu łk i p o z w a la ją je j z d u żą d o k ła d n o ś c ią o c e n ić g ru b o ś ć ś c ia n k i k o m ó rk i. „P o m ia r” p o le g a tu na s tu k n ię c iu ż u w a c zk ą w ś c ia n ę k o ­ m ó rk i i o s z a c o w a n iu w yw o ła n yc h w i­ b ra c ji - re z o n a n s p o zw a la p s zc z o ło m o k r e ś lić g ru b o ś ć ś c ia n k i z d o k ła d ­ n o ś c ią d o ty s ię c z n y c h c z ę ś c i m ilim e ­ tr a . D zię k i te j u m ie ję tn o ś c i ro b o tn ic e s ą w s ta n ie b u d o w a ć k o m ó rk i o je d n a ­ k o w o m o c n y c h ś c ia n k a c h . A u to m a ­ ty cz n y m n a s tę p s tw e m te g o fa k tu je s t je d n a k o w a s z ty w n o ś ć z a b u d o w y p la ­ s tra po o b u s tro n a c h w ęzy. K ażda ro d z in a p s z c z e la z a b u d o ­ w u je ró w n o c z e ś n ie w ie le p la s tró w . O d s tę p y p o m ię d z y k ra w ę d z ia m i ze ­ w n ę trz n y m i z a b u d o w a n y c h p la s tró w

Pyłek - cudow ny pokarm P yłek to d la p s zc z ó ł m io d n y c h je d y n e ź ró d ło b ia łk a . N a w e t je ś li p s z c z o ły m a ją o lb rz y m ie z a p a sy p o k a rm u w a r­ to ś c io w e g o e n e rg e ty c z n ie - n e k ta ru : s p a d z i, be z p yłku n ie przeżyje w ulu ż a d n a p s z c z o ła . K a rm ic ie lk i p o trz e ­ b u ją p y łk u d o p ro d u k c ji m le c z k a , k tó ry m k a rm ią m ło d e la rw y. S ta rs z e iarw y p o trz e b u ją p yłku do d a ls z e g o w zro s tu . W s z y s tk ie d o ro s łe p szczo ły m u szą żyw ić s ię p y łk ie m , a b y m o g ły p ro d u k o w a ć ja d . P s z c z o ło m z im o ­ wym p y łe k z a p e w n ia c ia ło tłu s z c z o w o -b ia łk o w e , d z ię k i k tó re m u m o g ą p rz e trw a ć c h ło d n e m ie s ią c e .

-

c u d o w n y p okarm

53

Jak pszczoły zbierają pyłek P yłek w yg lą d a ja k m a le ń k ie k o lo ro w e d ro b in k i k u rz u . W y s tę p u je n ie m a l w każd ym k o lo rz e , ja k i m o żn a s o b ie w y o b ra z ić . P yłek z b ie ra n y je s t z k o ­ m ó r p yłko w ych k w ia tó w i w rzeczyw i­ s to ś c i ż a d e n o w a d n ie je s t aż ta k z rę czny, a b y z e b ra ć i p rz e tra n s p o rto ­ w a ć p o je d y n c z e d ro b in y p y łk u . P szczo ły w y k o rz y s tu ją w ty m c e lu sze ­ re g s z tu c z e k . P rzed w y ru s z e n ie m z u la z bie raczka n a p e łn ia ż o łą d e k o d ro b in ą m io d u , k tó ry p o słu ż y ja k o „ p a liw o ” na d ro g ę . N a s tę p n ie w y la tu je i k ie ru je s ię ku n a jb liż s z y m k w ia to m . W ty m s a m y m c z a s ie , gd y o w a d p o s z u k u je n e k ta ru , z o s ta je z a sy p a n y p y łk ie m k w ia to w y m . D zię k i d w ó m s p e c ja ln y m s z c z o te c z ­ k o m u m ie s z c z o n y m na ty ln y c h o d n ó ­ ż a c h , p s z c z o ła s c z e s u je d ro b in k i p yłku z w ło s k ó w na c ie le . N a s tę p n ie m ie s z a z ia rn a p yłku z o d ro b in ą m io d u i n e k ta ru , fo rm u ją c d w ie m a łe g ru d k i.

Zasklepione komórki z czerwiem.

Pomiędzy kwietniem a czerwcem rodzina jest w stanie zabudować w ciągu 24 godzin jeden kompletny plaster i wyprodukować niezbędny do tego celu wosk.

54

O b s e rw a c je w io s e n n e

W io s e n n y r o z w ó j

Ż y cie robotnic

. z pszczołami

•>n 2 0 -4 0 dzień: zbieranie nektaru I pyłku upychanie pyłku w komórkach

12-18 dzień: budowanie plastrów

O

o d 15 dnia : w ylot z ula i orientacja w otoczeniu

1 7 -1 9 d zień :straż u wintu dn ula

jm

-

z pszczołami

z pszczołam i

z pszczołami

z pszczołami

Grudki pyłku w dużym powiększeniu. W s u w a je te ra z do s p e c ja ln y c h z a g łę ­ b ie ń na g o le n ia c h ty ln y c h o d n ó ży tz w . koszyczków . W te n s p o s ó b w tra k ­ c ie ta k ie g o p yłkow eg o to u rn e e pszczo­ ła z b ie ra k o le jn e p a k ie ty p y łk u , przy­ p ra w ia ją c s o b ie c h a ra k te ry s ty c z n e k o lo ro w e „s p o d e n k i” . P o je d y n c z a z b ie ra c z k a m u s i od ­ w ie d z ić o k o ło 1 0 0 k w ia tó w , a b y na­ p e łn ić s w o je k o s z y c z k i. Po ic h na ­ p e łn ie n iu w ra c a do u la i w rz u c a zaw ar­ to ś ć do k o m ó re k w p o b liż u c ze rw iu . R o b o tn ic e z u la u p y c h a ją g ło w a m i p y łe k w k o m ó rk a c h , a n a s tę p n ie po­ k ry w a ją go w a rs tw ą m io d u , k tó ry k o n ­ s e rw u je z a p a sy .

Pszczeli trud i wspólne korzyści

S m to iw w H iu o koło 40 dni

z pszczołam i

K ie d y p s zc z o ła s ia d a na k w ia tk u , osy­ p u je ją p y łe k (z a ro d n ik i m ę s k ie ) z k o m ó r p yłko w ych k w ia tu . Gdy p o te m o w a d w y lą d u je na n a s tę p n y m k w ia t­ k u w c e lu z e b ra n ia n e k ta ru i p yłku , c z ę ś ć z e b ra n e g o w c z e ś n ie j p yłku je s t s trz ą s a n a na s łu p e k k w ia to w y , gd zie

m Jabłka

Gruszki

Czereśnie

z n a jd u ją s ię ż e ń s k ie z a lą ż k i. W re z u l­ ta c ie d o c h o d z i d o z a p ło d n ie n ia ro­ ś lin y , d z ię k i c ze m u m o g ą ro z w ija ć s ię n a s io n a i o w o ce . W w y p a d k u p s z c z ó ł m io d n y c h m o ż n a z a o b s e rw o w a ć z a c h o w a n ie w a rte u w a g i. O w a dy t e n ie la ta ją b e z ła d n ie p o m ię d z y k w ia ta m i, le cz s ta ra n n ie w y b ie ra ją k o le jn e k w ia ty je d n e g o g a tu n k u , ta k ab y p y łe k był prz e n o s zo n y d o p rz e d s ta w ic ie li w ła ś ­ ciw e g o g a tu n k u . Ta s ta ło ś ć d z ia ła n ia p s z c z ó ł w y d a tn ie prz yc zy n ia s ię do w z ro s tu licz b y o w o c ó w o ra z m a w p ły w na ich ja k o ś ć . O ko ło 8 0 % ro d z im y c h ro ś lin na ­ s ie n n y c h d o s to s o w a ło s ię w to k u e w o lu c ji d o z a p y la n ia przez o w a d y , przy czym z n a c zn a c z ę ś ć z n ic h przez p s z c z o ły m io d n e . D z ię k i s w o je j d z ia ła ln o ś c i p s zc z o ły z w ię k s z a ją p lo ­ ny w ie lu ro ś lin u p ra w n y ch i d z ik ic h . O b e c n o ś ć p s z c z ó ł je s t n ie z b ę d n a

Rzepak

Koniczyna

Słonecznik

s z c z e g ó ln ie w s a d o w n ic tw ie , g d yż g w a ra n tu je b lis k o 9 0 -p ro c e n to w ą s k u te c z n o ś ć z a p y la n ia , a ty m s a m y m w ie lo k ro tn ie z w ię k sz a z b io ry o w o có w . W N ie m c z e c h w a rto ś ć p ra cy p s zc z ó ł o c e n ia n a je s t na 2 ,5 m ilia rd a e u ro , w P o ls c e z a ś na 4 m ilia rd y zł. Z d o l­ n o ś ć ty c h o w a d ó w d o z a p y la n ia je s t n ie z a s tą p io n a , c o s p ra w ia , że pszczo­ ły s ą c zw a rty m c o do z n a c z e n ia g a tu n ­ k ie m z w ie rz ą t h o d o w la n y c h w N ie m ­ c ze c h .

Obserwacje wiosenne O k re s m ię d z y o b lo te m o c z y s z c z a ­ ją c y m a p o c z ą tk ie m k w itn ie n ia o w o ­ c ó w to d la k a żd e g o p s zc z e la rza czas p a s jo n u ją c y a je d n o c z e ś n ie tru d n y . Już w ia d o m o : ro d z in a m u s i te ra z zgro­ m a d z ić d u żo p o k a rm u i p y łk u , p o trz e ­ b u je d o b re g o d o s tę p u d o w o d y, ś w ie -

55

Wzrosł wydajności plonów dzięki zapylaniu roślin przez pszczoły miodne.

56

W SKAZÓ W KA

A b y u ła tw ić ocenę m a s y p o k a rm u z n a jd u ją c e g o s ię w ulu , m o ż n a p o ró w n a ć ze s o b ą c ię ż a r p u s te g o k o rp u s u (b e z p szczół, z z a ło żo n y m i ra m ka m i, d ennicą i d a s z k ie m ) i u la z ro d zin ą p s zc ze lą . Przy o d ro b in ie wprawy, d z ię k i ta k ie j m a sie o dn ie sienia m o ż n a tra fn ie o c e n ić z a p a s y rodziny.

Dla zachowania równowagi zbieraczka ma po obu stronach ciała grudki pyłku, zwane obnóżami.

W io s e n n y r o z w ó j

żego pyłku i n e k ta ru , a ta k ż e w yd a jn e j m a tk i, k tó ra z ło ży b a rd z o d u ż o ja j. P o c z ą tk u ją c y p s z c z e la rz n a jc h ę tn ie j w s z y s tk o by te ra z o b s e rw o w a ł, a le n ie s te ty n ie m o że s o b ie na to po zw o­ lić : każd a in g e re n c ja w ż yc ie u la m oże m le ć w ty m o k re s ie n e g a tyw n y w p ły w na ro d zin ę , d la te g o je s t zd e c yd o w a ­ n ie o d ra d za n a ! Je że li na w io s n ę w o k ó ł w y lo tu ula m o ż n a z a u w a ży ć d u ż o s k o n d e n s o ­ w a n e j w o d y, je s t to w yra źn a o z n a ka , ż e ro d z in a w y c h o w u je p o to m s tw o . Jeże li op ró c z te g o w id o c z n e s ą zbiera c zk i przyn oszą ce d o u la p y łe k, m oż­ na ta k ą ro d zin ę z o s ta w ić w s p o k o ju , gd yż na pe w n o m a m a tk ę , a ta s k ła d a ja ja . P on ie w a ż p y łe k m o że być p rz e tw a ­ rza n y w yłą c zn ie z w y k o rz y s ta n ie m w o ­ dy, p s zc z e la rz m u s i z a d b a ć o d o s tę p s w o ic h rod zin do je j ź ró d ła . W y sta ­ w ia ją c p s z c z o ło m p o je m n ik z w o d ą (n p . 5 0 -litro w ą w a n n ę ), n a le ży c o n a j­ m n ie j ra z na m ie s ią c k o n tro lo w a ć je ­ g o n a p e łn ie n ie i w ra z ie k o n ie c z n o ś c i

O b s e rw a c je w io s e n n e

u z u p e łn ia ć s ta n w o d y . W w y p a d k u m n ie js z y c h p o je m n ik ó w z a le c a s ię c o ­ ty g o d n io w e k o n tro le p o zio m u w od y.

Oszacowanie zapasów pokarmu S p o ra c z ę ś ć z im o w y c h z a p a s ó w po ­ k a rm u je s t przez p szczo ły w yko rzysty­ w a n a d o p ie ro na w io s n ę . W m a rcu i k w ie tn iu p o je d yn cz a ro d z in a pszcze­ la p o trz e b u je o k o ło 8 - 1 0 k g p o k a r­ m u . O znacza to , że je ś li w u lu je s t 4 - 5 p la s tró w z p o k a rm e m , s z a n s e ro d zin y n a b e z p ro b le m o w e p rz e trw a n ie s ą b a rd z o du że . W p ra w n i p s zc z e la rze o c e n ia ją za­ p a sy p o k a rm u , p o d n o s z ą c u le . O so ­ b o m , k tó re n ie u fa ją w ła s n e j o c e n ie z a le ca s ię w y c ią g n ię c ie i o c e n ę p la s t­ rów w c ie p ły d z ie ń (przy te m p e ra tu rz e pow yżej 16°C ). W ty m c e lu o tw ie ra s ię d a s z e k u la I z d e jm u je p o w a łk ę , a na ­ s tę p n ie w ycią ga k o le jn e ra m k i i s praw ­ dza s z e ro k o ś ć w ia n k a m io d u i p o k a r­ m u . Jeże li p s zc z o ły n ie m a ją na z a p a s 4 p la s tró w p o k a rm u , ro d zin ę n a le ży p o d k a rm ić .

Podkarmianie na wiosnę D o w io s e n n e g o p o d k a rm ia n ia n a jle ­ p ie j n a d a ją s ię re z e rw o w e p la s try z p o k a rm e m , p o c h o d z ą c e od z lik w id o ­ w a n e j, a le o c z y w iś c ie z d ro w e j ro d zi­ ny, p o n ie w a ż ta k ie p la s try z a w ie ra ją ju ż p rz e tw o rz o n e c u k ry . T a k ie ra m k i p rzyw ie sza s ię b lis k o p la s tró w z czer­ w ie m p o d k a rm ia n e j ro d zin y , ab y ro­ b o tn ic e n ie m u s ia ły d a le k o la ta ć po

pokarm . W z a s tę p s tw ie m o ż n a p o d a ć p s z c z o ło m c ia s to . M o żn a je k u p ić go ­

57

to w e (n p . A p ifo n d a ) lu b w yk o n a ć s a ­ m o d z ie ln ie . N ie z b y t g ru b y p la s te r c ia ­ s ta ro z k ła d a s ię po p ro s tu na fo lii na ra m k a c h g ó rn e g o k o rp u s u . P s zc zo ­ ło m p o d a je s ię w ie lo k ro tn ie m a łe po ­ rcje (m a k s y m a ln ie 1 kg), p o m a g a ją c im d o trw a ć d o o k re s u k w itn ie n ia ro ś lin p o żytko w ych . S z cz e g ó ln ie na p rz e ło m ie m a rca i k w ie tn ia ła tw o d o c h o d z i do s y tu a c ji, w k tó re j z a p a s y ro d z in y w y c z e rp u ją s ię n a g le , p o n ie w a ż je j z a p o trz e b o w a ­ n ie na p o k a rm g w a łto w n ie ro ś n ie (z w ła s z c z a g d y p ie lę g n o w a n e je s t du żo cze rw iu ). W ty m w yp a d ku m o że zdarzyć s ię n ie o c z e k iw a n y b ra k p o k a r­ m u i k o n ie c z n a je s t n a ty c h m ia s to w a re a k c ja p s zc z e la rza , a b y ro d zin a nie z a g ło d z iła s ię na ś m ie rć .

Awaryjne podkarmianie P s z c z o ły n a le ż y p o d k a rm ić n a ty c h ­ m ia s t, g d y ty lk o na n ie m a l p u s ty c h p la s tra c h z o s ta n ą z a u w a żo n e n ie ru ­ c h o m e ro b o tn ic e . W o s ta tn im s ta ­ d iu m prze d ś m ie rc ią g ło d o w ą ow a dy s ta ją s ię k a n ib a la m i i w yja d a ją w ła s ­ n e p o to m s tw o , ab y u z u p e łn ić b ra k i b ia łk a . A by p rz e c iw d z ia ła ć ta k ie m u ra p ­ to w n e m u a ta k o w i g ło d u , n a le ż y o s tro ż n ie s p ry s k a ć le ż ą c e na p la ­ s tra c h p szczo ły ro z tw o re m c u k ru (w o­ da i c u k ie r w s to s u n k u 1 :1 ). Po ja ­ k im ś c z a s ie n a le ży je s z c z e z a w ie s ić k ilk a p la s tró w z p o k a rm e m w u lu a lb o p o d a ć p s z c z o ło m c ia s to w p o s ta c i p ły n n e j. T a k ie w ie lo k ro tn e p o d k a r­ m ia n ie m u s i z a p e w n ić p s z c z o ło m z g ro m a d z e n ie d o s ta te c z n y c h z a p a ­ só w p o k a rm u .

R eg uła k c iu k a : ro d z in a z a w sz e po ­ w in n a p o s ia d a ć z a p a s o k o ło 5 kg po ­ k a rm u .

w górnym korpusie.

Przypadki dopuszczalnego otwierania ula In g e re n c ja w ż yc ie ro d zin y p s zcze le j m a s e n s ty lk o w te d y , g d y p s zc z o ły za­ c h o w u ją s ię n e rw o w o w p o b liż u w y lo ­ tu lu b g d y przy u trz y m u ją c e j s ię d o b re j p o g o d z ie do lo tó w o w a d y w o g ó le nie

Jak przyrządzić ciasto? R e ce p ta na d o m o w e j ro b o ty c ia s to d la 3 p o rc je (kg ) c u k ru p u d ru , 1 p o rc ja (kg) p ły n n e g o (z d e k rys ta lizo w a n e g o ) m io d u (m ió d m o żna e w e n tu a ln ie ro zc ie ń c zy ć 1 0 % wody).

58

R o zw ó j ro d z in y

W io s e n n y r o z w ó j

Pszczoły robotnice podczas zbierania pyłku.

59

c ze rw iu tru to w e g o , ro d z in ę n a le ży zli­ k w id o w a ć (p a trz s tr. 2 1 , „L ik w id a c ja ro d z in y ” ). Jeże li w yg lą d p la s tra g n ia ­ zd o w e g o i k o m ó re k z c z e rw ie m różni s ię w yra źn ie od te g o , czeg o m o żn a by o c z e k iw a ć (p a trz s tr. 4 6 , „O d b u d o w a p o p u la c ji - c z e rw ie n ie ” ), k o n ie c z n e je s t u s ta le n ie , czy ro d z in a n ie p a d ła o fia rą c h o ro b y . W ra z ie s tw ie rd z e n ia c ię ż k ie j c h o ro b y k o n ie c z n e m o że być w y tru c ie (w y s ia rk o w a n ie ) rod ziny. J e że li s k o n tro lo w a n a ro d z in a m a m a tk ę i z a p a sy p o k a rm u , p szcze la rz n ie m a n ic w ię c e j do ro b o ty . Z b ra ku in n e g o z a ję c ia m o że on na jw yżej ze s p o k o je m p rz y g lą d a ć s ię z b ie ra n iu pyłku i n e k ta ru .

Rozwój rodziny

o p u s z c z a ją s w o je j s ie d z ib y . B ra k lo tó w m o że ś w ia d c z y ć o w y m a rc iu ro ­ d zin y. N a to m ia s t g ło ś n e , n ie s p o k o j­ ne b u c z e n ie d o b ie g a ją c e z w n ę trz a u la je s t w yra źn ym s y g n a łe m be zm ate c z n o ś c i. A by o d k ry ć fa k ty c z n ą p rz yc zy n ę p ro b le m u , n a le ż y z d ją ć p o w a łk ę i o s tro ż n ie w y c ią g n ą ć z u la p la s te r. N ale ży s p ra w d z ić , czy na p la s trz e s ą w s z y s tk ie s ta d ia ro z w o jo w e c ze rw iu , a zw łaszcza ja ja . Jeże li ta k , n ie m a po ­ w o d ó w do z m a rtw ie n ia . J e ś li je d n a k w u lu n ie m a c ze rw iu , o z n a cz a to , że ro d z in a n ie m a m a tk i i p o w in n a być p o łą c z o n a z in n ą (p a trz s tr . 2 1 , „Ł ą c z e n ie ro d z in " ). J e ż e li k o n tro la u ja w n ia o b e c n o ś ć w yłą c zn ie

Z n a d e jś c ie m p o ry k w itn ie n ia k lo n ó w , krz e w ó w o w o co w y ch , m n is z k a le k a r­ s k ie g o i rz e p a k u w u lu n a s tę p u je pra w d ziw a re w o lu c ja . Z b ie ra c z k i c a ­ ły m i z a s tę p a m i z n o s zą do u la n e k ta r i p y łe k, k o rz y s ta ją c z b o g a te j o fe rty p rz y ro d y . S p o ra c z ę ś ć p o z o s ta ły c h w e w n ą trz u la ro b o tn ic n ie s tru d z e n ie z a b u d o w u je p la s try . In n e , n ie c o m ło d ­ s z e , z a jm u ją s ię m a g a z y n o w a n ie m m io d u i p y łk u . M a tk a ro d zin y s k ła d a w ty m c z a s ie ty s ią c e ja j. P od k o n ie c k w ie tn ia g n ia z d o liczy c z ę s to b lis k o 2 0 ty s ię c y k o m ó re k , co o d p o w ia d a o k o ło 6 - 8 p e łn y m p la ­ s tro m . O ile na p o c z ą tk u k w ie tn ia co d z ie ń w ygryza s ię o k o ło 5 0 0 p s zc z ó ł, o ty le pod k o n ie c m ie s ią c a licz b a ta w z ra s ta do p o n a d 1 0 0 0 . O zn a c za to w z ro s t lic z e b n o ś c i ro d zin y o 4 - 1 0 ty s ię c y m ło d y c h p s z c z ó ł ty g o d n io w o . S tą d te ż niczym n a d zw ycza jn ym nie

je s t p o w ię k s z e n ie s ię ro d z in y o 3 0 - 4 0 ty s ię c y o s o b n ik ó w w k ró tk im c z a s ie . T y lk o ja k a je s t p ra w d z iw a p rzyczyna ta k ie j e k s p lo z ji d e m o g ra ­ fic z n e j? Ż ycie 8 - 1 5 ty s ię c y p s zc z ó ł z im o ­ w ych d o b ie g a k o ń c a . S to p n io w o o b u ­ m ie ra ją k o le jn e o w a d y , k tó re m u szą z o s ta ć z a s tą p io n e przez w yg ryzają ce s ię p s zc z o ły le tn ie . S a m o ty lk o o d n o ­ w ie n ie ro d zin y w ym a g a w ię c od m a tk i zło ż e n ia m in im u m 1 5 0 0 0 ja j. O p ró c z te g o p o trz e b n a je s t je ­ szcze o g ro m n a lic z b a ro b o tn ic , k tó re w re la ty w n ie k ró tk im o k re s ie w y s tę ­ p o w a n ia p o ż y tk ó w z b io rą je i p rz e ­ tw o rz ą . E w e n tu a ln e d z ie le n ie ro d zin y

przez p s zc z e la rza ta k ż e w ym a g a je j o d p o w ie d n ie j lic z e b n o ś c i. Z a g w a łto w n y ro zw ó j ro d z in y na w io s n ę o d p o w ie d z ia ln e s ą trz y czynni­ k i: ►s ta b iln e , w y s o k ie te m p e ra tu ry , ►b o g a ta o fe rta p o ży tk ó w , ►w y d a jn a m a tk a , b ę d ą c a w s ta n ie s k ła d a ć o g ro m n ą lic z b ę z a p ło d n io ­ nych ja j. W k w ie tn iu m o żn a o c e n ić , czy d a ­ n a ro d zin a je s t z d o ln a d o p rz e trw a n ia . O ty m , że ro d z in a p rz e trw a ła z im ę , m o ż n a p o w ie d z ie ć d o p ie ro w te d y , g d y z c h w ilą p o ja w ie n ia s ię p o ży tk u rz e p a k o w e g o w ro d z in ie n a d a l je s t s p o ro p s z c z ó ł z im o w y c h , a o p ró c z

Kwitnące krzewy i drzewa owocowe, mniszek i rzepak zachęcają pszczoły do opuszczenia ula.

60

P rz e g lą d w io s e n n y

W io s e n n y r o z w ó j

n ic h d w a p o k o le n ia m ło d y c h p s zc z ó ł le tn ic h . T ylko ta k i s ta n z a p e w n ia ro­ d z in ie lic z e b n o ś ć p o z w a la ją c ą przy­ d z ie lić o d p o w ie d n io d u żo p s z c z ó ł do z b ie ra n ia p o ż y tk ó w , a je d n o c z e ś n ie p o z o s ta w ić w u lu ta k ą lic z b ę ro b o tn ic , a b y c z a s o c h ło n n e p ra c e przy cze rw iu p rz e b ie g a ły s p ra w n ie . Je że li s p e łn io ­ ne s ą te w a ru n k i, ro d z in a z im o w a m o ż e p rz e k s z ta łc ić s ię w s iln ą ro ­ d z in ę le tn ią .

Przegląd wiosenny

Próba odchylenia korpusu od dennicy pokazuje wyraźnie, czy pszczoły mają dostatecznie dużo wolnego miejsca. Rodzina widoczna na zdjęciu jest liczna i konieczne jest poszerzenie gniazda nie później niż w ciągu tygodnia.

Dzika zabudowa to oznaka braku przestrzeni gniazdowej. Jeżeli pszczołom robi się za ciasno na plastrach, zaczynają je nadbudowywać.

Jeże li przez s ze re g d n i u trzy m u ją s ię te m p e ra tu ry p rz e k ra c z a ją c e 16°C (a ta k ie j s y tu a c ji m o żn a s p o d z ie w a ć s ię w k w ie tn iu ), w s k a z a n y je s t prze­ g lą d w io s e n n y . N a le ży g o p rz e p ro ­ w a d zić w d z ie ń s ło n e c z n y I n a jle p ie j b e zw ie trz n y . Je g o c e le m je s t o d p o ­ w ie d ź n a trz y w a ż n e p y ta n ia d o ty ­ c zą c e s ta n u ro d zin y. O p ró cz s p ra w ­ d z e n ia , po ra z k o le jn y , z a p a s ó w po ­ k a rm u , p s z c z e la rz o c e n ia , ja k a je s t li­ c z e b n o ś ć ro d zin y i czy z a ch o d zi k o ­ n ie c z n o ś ć p o sz e rz e n ia g n ia zd a .

Kontrola zapasów pokarmu W k w ie tn iu z a p a sy p o k a rm u p o je d yn ­ czej ro d zin y p o w in n y w y n o s ić o k o ło 4 - 6 k g - o d p o w ia d a to 2 - 3 p la s tro m . W z a le ż n o ś c i o d lic z e b n o ś c i ro d zin y d z ie n n e zużycie p o k a rm u w yn o s i od 1 0 0 d o 2 0 0 g. W w y p a d k u n a d m ia ru p o k a rm u m o ż n a z a b ra ć p s z c z o ło m c z ę ś ć p la s tró w i z a s tą p ić je p la s tra m i p u s ty ­ m i. U m o żliw i to ro d z in ie p o sz e rz e n ie c z ę ś c i g n ia z d o w e j i p o z o s ta w i je j m ie j­ s c e na d a ls z e m a g a z y n o w a n ie po ­ k a rm u .

przez n a ło ż e n ie m a ga zynu m io d o w e ­ g o "). Z re g u ły p ie rw s z e p o sz e rz e n ie ro­ N ie m a ż e la z n y c h re g u ł m ó w ią c y c h 0 ty m , ja k a p o w in n a być lic z e b n o ś ć d z in y p rz e p ro w a d z a s ię w o k re s ie ro d zin y p s zc z e le j na w io s n ę . O ce na, k w itn ie n ia w iś n i (od p o ło w y d o ko ń c a czy d a n ą ro d z in ę n a le ży u trz y m a ć czy k w ie tn ia ). R o d zin o m p rz e z im o w a n ym z lik w id o w a ć , z a le ż y od c e lu c h o w u w je d n y m k o rp u s ie n a k ła d a s ię d ru g i p s z c z ó ł. P o c z ą tk u ją c y p s z c z e la rz e k o rp u s g n ia zd o w y i w k ła d a ra m k ę p ra ­ 1 w ła ś c ic ie le n ie w ie lk ic h p a s ie k m a ją cy. S iln e ro d z in y , p rz e z im o w a n e c z a s e m s k ło n n o ś ć d o u trzy m y w a n ia w d w ó ch k o rp u s a c h , o trz y m u ją d o d a t­ m n ie js z y c h ro d zin . T am je d n a k , gd zie kow y k o rp u s i d w ie ra m k i p ra cy (po c e le m n a d rz ę d n y m je s t p ro d u k c ja je d n e j na k o rp u s g n ia zd o w y - p a trz m io d u , za w a ru n e k k o n ie c zn y u trzy­ n a s tę p n a s tro n a ). m a n ia ro d zin y p rz yjm u je s ię z a jm o w a ­ n ie przez n ią 8 - 1 0 p la s tró w . Poszerzanie gniazd Z a o p ty m a ln ą u z n a je s ię s y tu a c ję , gd y p szczo ły z a jm u ją w s z y s tk ie p la ­ W w yp a d ku u li w ie lo k o rp u s o w y c h po ­ s try , w łą c z n ie ze s k ra jn y m i, a le s z e rz a n ie u la p rz e b ie g a n a jc z ę ś c ie j m o żn a przy ty m zo b a czyć je s z c z e s a ­ „o d g ó ry ” . P on ie w a ż o p e ra c ję tę przem e p la s try - w te j s y tu a c ji p s zc z e la rz n ie m u s i n ic ro b ić . N a w e t ro d z in a zaj­ m u ją c a ś re d n io 5 - 7 p la s tró w m ie ś c i s ię w a k c e p to w a n y m z a k re s ie . P ro b le m e m n a to m ia s t s ą te ro d zi­ ny, k tó re na w io s n ę z a jm u ją ty lk o 4 p la s try a lb o m n ie j. T a k s ła b a ro d zi­ n a n ie da ra d y ro z w ija ć s ię d a le j be z p o m o c y . D o ś w ia d c z o n y p s z c z e la rz n a jc z ę ś c ie j lik w id u je ta k ą ro d z in ę i za­ s ila je j p s z c z o ła m i in n e p n ie . P o d cza s ła g o d n e j k w ie tn io w e j po ­ g o d y ro d z in y d o b rz e z a o p a trz o n e w p o k a rm za czyn a ją szy b k o s ię ro z ra ­ s ta ć . J e ż e li przy o g lę d z in a c h u la m o żn a zauw a żyć ta k g ę s to o b s a d z o ­ ne p la s try i u lic z k i m ię d z y p la s tro w e , że le d w ie w id o c z n e s ą s a m e p la s try , n a le ży w y k o n a ć p ró b ę w ys yp yw a n ia . P o d n o si s ię w ty m c e lu g ó rn y k o rp u s i o g lą d a je g o s p ó d . J e że li w id a ć w ie le p s zc z ó ł z w is a ją c y c h z ra m e k k o rp u s u , k o n ie c z n e je s t p o s z e rz e n ie g n ia zd a (p a trz s tr. 7 0 , „P o s z e rz e n ie g n ia z d a

61

Ocena siły rodziny

Korpus do poszerzenia gniazda można przygotować w domu i przynieść w całości do rodziny.

62

Ram ki p ra cy

W io s e n n y ro z w ó j

Postępowanie przy poszerzaniu gniazda 1 . U m ie ś c ić w ś ro d k u p u s te g o k o rp u s u d w a p u s te p la s try . 2 . P o o b u ic h s tro n a c h z a w ie s ić n a p rz e m ie n n ie ra m k i z w ęzą i p la s try z s u s z e m . 3 . N a d ru g im lu b trz e c im m ie js c u o d b o c z n e j ś c ia n y z a w ie s ić ra m k ę pra cy. 4 . N a d n ie k o rp u s u m a g a zyn o w e g o w s ta w ić p rze g ro d ę , u n ie m o ż liw ia ją c ą d ziką z a b u d o w ę . 5 . Tak p rzy g o to w a n y k o rp u s p o s ze rza ją cy p o s ta w ić n a d o ln y m k o rp u s ie ula. 6. Z a m k n ą ć u l d a s z k ie m .

Na drugim miejscu zawieszana jest oznaczona

p ro w a d z a s ię c a ły m i k o rp u s a m i, k o r­ p u s ro z s z e rz a ją c y m o ż n a p rz yg o ­ to w a ć w d o m o w y m z a cisz u . W ś ro d ­ k u u m ie s z c z a s ię 5 p u s ty c h p la s t­ ró w , 4 p la s try z w ę z ą i je d n ą ra m kę p ra cy . N ie je s t to s zty w n a z a s a d a -

m o żn a te ż d o d a ć 4 - 6 p la s tró w z a b u ­ d o w a n y ch i o d p o w ie d n io 4 - 6 ra m e k z w ęzą. J e ś li p o c z ą tk u ją c y p s zc z e la rz nie m a z a p a s u p la s tró w , m o ż e w s ta ­ w ić w ich m ie js c e ra m k i z w ę zą . Aby z g ro m a d z ić n ie z b ę d n y d o p ra c przy u la c h z a p a s p la s tró w , n a le ży na w io s ­ n ę p o d a ć k a żd e j ro d z in ie do z a b u d o ­ w a n ia po 1 0 - 1 2 ra m e k z w ę zą .

Zamiana miejscami korpusów w ulach dwukorpusowych W tra k c ie p rz e g lą d u m o ż n a c za s e m z auw a żyć, że d o ln y k o rp u s je s t s ła b o b ą d ź w o g ó le n ie o b s ia d a n y p rze z pszczoły. N ależy w te d y z a m ie n ić k o r­ p u s y m ie js c a m i. W c e lu s p ra w d z e n ia , czy na p la s tra c h d o ln e g o k o rp u s u z n a jd u je s ię m a ło p s z c z ó ł, n a le ży z d ją ć i o d ło ż y ć k o rp u s g ó rn y . Ten w p e łn i z a ję ty k o rp u s je s t n a s tę p n ie u m ie s z c z a n y na d o le i na n im u s ta ­ w ia n y je s t k o rp u s s ła b o o b s ia d a n y p s z c z o ła m i. J e ś li na n ie z a g o s p o d a ro ­ w a n yc h p la s tra c h w id a ć ś la d y p le ś n i, n a le ży je z a b ra ć i z a s tą p ić p la s tra m i z suszem .

Ramki pracy R a m k a p ra cy to ra m k a be z w to p io ­ n e j w ęzy, k tó rą z a w ie s za s ię w s k ra j­ n y ch m ie js c a c h p rz y s z łe g o g n ia z d a - n a jc z ę ś c ie j ja k o d ru g ą lu b trz e c ią w rzę d zie . R a m ki p ra cy n a le ży p o d a ­ w a ć p s z c z o ło m z a w sz e w k w ie tn iu , ta k a b y m o g ły na n ie j s w o b o d n ie bu ­ d o w a ć . J e że li ta k a ra m k a p o z o s ta ­ je w z im ie na s k ra ju k o rp u s u , na w io s ­

nę w y s ta rc z y ją p rzełożyć. R a m ki p ra­ cy m a ją d la p s zc z e la rza k lu c zo w e zna­ c z e n ie , p o n ie w a ż s ta n o w ią z a ró w ­ no b a ro m e tr n a s tro jó w ro d zin y , ja k i bro ń b io lo g ic z n ą p rz e c iw k o w a rro z ie , a ta k ż e c e n n e ź ró d ło w o s k u .

Barometr nastrojów W z a le ż n o ś c i o d p a n u ją c e g o w ro d zi­ n ie n a s tro ju , p s z c z o ły z a b u d o w u ją ra m k i p ra c y k o m ó rk a m i p s z c z e lim i lub tru to w y m i. Po w ie lk o ś c i k o m ó re k i s z y b k o ś c i b u d o w y m o żn a ro zp o zn a ć s ta n ro zw oju ro d zin y i w ra zie p o trze b y p rz e d s ię w z ią ć o d p o w ie d n ie k ro k i. P rz e w a ż n ie w ra m k a c h p ra cy p s z c z o ły b u d u ją k o m ó rk i tr u to w e , w k tó re m a tk a c h ę tn ie s k ła d a ja ja na p o c z ą tk u s e z o n u . G dyby je d n a k ro d zi­ na b u d o w a ła na ra m k a c h k o m ó rk i ps zc z e le , b yła b y to w yra źn a o z n a ka , że w u lu je s t d la n ie j z b yt c ia s n o . N a­ leży w ó w cz a s z a w ie s ić p la s try z w ęzą i d a ć p s z c z o ło m m o ż liw o ś ć b u do w y k o m ó re k , z a c h ę c a ją c je d o z b ie ra n ia p o k a rm u . P o d d a w a n ie ra m e k z w ęzą i re g u ­ la rn e w y c in a n ie ra m e k p ra cy w pływ a p o zytyw n ie na c h ę ć b u d o w y i h a rm o ­ nię w ro d z in ie . W ie lu ps zc z e la rzy po ­ d a je ro d z in o m n a w e t po d w ie ra m k i p ra cy, co p o zw a la na ich n a p rz e m ie n ­ n e w y c in a n ie . L ic z n e p o c z ą tk i z a b u d o w y (tz w . ję z y c z k i), b u d o w a m a te c z n ik ó w na k ra w ę d z ia ch k o m ó re k tru to w y c h lub n a g ła p rze rw a w p ra cy o w a d ó w m o g ą być o z n a k ą z b liż a ją c e j s ię ró jk i. W ta ­ k ie j s y tu a c ji p s zc z e la rz m u s i p o d ją ć ś ro d k i z a p o b ie g a ją c e n a s tro jo w i ro jo ­ w e m u (p a trz s tr. 7 5 , „S p o s o b y z a p o ­ b ie g a n ia n a s tro jo w i ro jo w e m u ").

63

Biologiczne zwalczanie warrozy C zerw tru to w y a ta k o w a n y je s t przez w a rro z ę s iln ie j n iż la rw y ro b o tn ic . Co w ię c e j, d z ię k i d łu ż s z e m u o k re s o w i po ­ z o s ta w a n ia la rw pod z a s k le p e m roz­ to c z a m o g ą s ię le p ie j ro z m n a ż a ć w k o m ó rk a c h tru to w y c h . Z te g o p o w o ­ d u s to s o w a n ie ra m e k p ra cy i w yc in a ­ n ie c z e rw ia tru to w e g o s ta n o w i wy­ ją tk o w o s k u te c z n y ś ro d e k b io lo g ic z ­ ne go z w a lc z a n ia ro z to c z y Varroa. W y­ c in a n ie ra m e k p ra cy m n ie j w ię c e j do po ło w y lip c a p o zw a la o 5 0 % o g ra n i­ czyć je s ie n n ą e p id e m ię p a ję cz a k ó w . G dy u p s zc z ó ł od żyw a c h ę ć do bu ­ d o w a n ia , k a żd e j z ro d zin p o d a je s ię k o le jn o po d w ie o z n a c z o n e ra m k i p ra ­ cy i p o te m na z m ia n ę s ię je w yc in a . G dy p ie rw s z e k o m ó rk i ra m k i p ra cy zo-

Czerw trutowy zaatakowany przez roztocze Yarroa.

64

Zbiór pożytków i rójka

W io s e n n y r o z w ó j

Wycinanie ramki z czerwiem trutowym.

Zapełnianie m agazynów pożytkam i letnim i

W SKAZÓ W KA

D o w y ta p ia n ia w o s k u p o le c a n e s ą to p ia rk i s ło n e cz n e . J a k s a m a nazw a w skazuje, u rzą d ze n ie ta k ie k o rz y s ta ty lk o z e n e rg ii s ło n e c z n e j i m o ż n a je s to s o w a ć b e z d o d a tk o w y c h n a k ła d ó w .

s ta n ą z a s k le p io n e , ty lk o n ie c a łe 2 ty­ g o d n ie p o z o s ta ją d o m o m e n tu w yk lu ­ c ia s ię p ie rw sz yc h tru tn i. G dy z a s k le p io n a z o s ta n ie ju ż w ię k s z o ś ć k o m ó re k , n a le ż y w y ją ć ra m k ę pra cy i w yc ią ć c ze rw tru to w y . L a rw y w z a s k le p io n y c h k o m ó rk a c h n a le ży zniszczyć - n a jle p ie j przez w y­ to p ie n ie p la s tra . W ażne je s t, a b y n ie d o p u ś c ić do w yg ryzie n ia s ię ż a d n e g o tr u tn ia z ra m ­ k i p ra cy . P szcze larz, k tó ry re g u la rn ie n a d z o ru je s w o je ro d zin y , p o w in ie n wy­ c ią ć ra m kę p ra cy , g d y ty lk o zach od zi p o d e jrz e n ie , że prze d k o le jn ą je g o w i­ zytą m o g ą s ię w ygryźć tr u tn ie . W te j

s y tu a c ji m u s z ą te ż z o s ta ć w y c ię te c z ę ś c io w o z a s k le p io n e fra g m e n ty p la s tr a , p o n ie w a ż ro z to c z a m o g ą z n a jd o w a ć s ię ta k ż e na s ta rs z y c h niez a s k le p io n y c h la rw a c h .

J Źródło wosku W o s k z ra m e k p ra cy je s t n a jle p s z y , ja ­ ki p s zc z e la rz m o że u z y s k a ć . D la te g o je ś li to m o ż liw e , w y c in a n e ra m k i na ­ le ży p rz e ta p ia ć . C zerw tru to w y na le ży p rz e d te m o d s k le p ić i w y p łu k a ć s iln y m s tru m ie n ie m w o d y . U zy sk a n e przez p rz e to p ie n ie b lo k i w o s k u m o g ą być w y m ie n io n e na w ę zę .

W m a ju d n i s ło n e c z n e i s u c h e c z ę s to p rz e p la ta ją s ię z d n ia m i z m ie n n y m i, z im n ym i i d e sz cz o w y m i. Przy d o b re j p o go dzie p rzyro d a w o g ro d a c h , na po ­ la ch i w la s a c h w y b u c h a p a le tą k o ­ lo ró w . D rzew a i krzew y o b s y p u ją s ię z ie lo n y m i liś ć m i, a p o ły s k u ją c e z ło to - k w itn ą c e p o la rze p a ku c ią g n ą s ię aż po h o ryzo n t. K w itn ą c a w iś n ia s ta n o w i fo rp o c z tę m a so w ego k w itn ie n ia ro ś lin - w k ró tc e p o te m ro z b rz m ie w a z a p a c h o w a s y m ­ fo n ia k w ia tó w , k rz e w ó w i d rze w . W po ­ w ie trz u czuć z a p a ch s z c zo d rze ń c ó w i ro b in ii o ra z w yc zu w a n e s ą n u ty za p a ­ c h o w e n a jró ż n ie js z y c h ro ś lin le tn ic h . W o k o lic a c h p rz e s ile n ia le tn ie g o (2 1 cze rw ca ) d łu g o ś ć d n ia s ło n e c z n e ­ go s ię g a 1 6 g o d z in . W w ie lu m ie j­ s c a c h k w itn ą lipy. Z a p a c h 2 0 -le tn ie j lip y , k tó ra k w itn ie po ra z p ie rw s z y w ż y c iu , o s z a ła m ia n ie ty lk o lu d z i. W c ie p łe le tn ie d n i m o żn a u s ły s z e ć n ie u s ta n n e b rz ę c ze n ie p s zc z ó ł, k tó re u w ija ją s ię w o k ó ł ty c h drzew . B o g a ta o fe r ta p o ż y tk ó w k w ia to ­ w ych s ta n o w i d la p s zc z ó ł im p u ls , aby

Zapełnianie magazynów pożytkami letnimi 65 Pełnia sezonu w ulu 69 Kontrola narodzin? Nastrój rojowy 71 Zbieranie nektaru 79 Pozyskiwanie miodu 81 Rok pszczeli w pigułce 86

z w ię k s z y m z a p a łe m z b ie ra ć n e k ta r i p y łe k. W p o ło w ie m a ja k w itn ą ja b ło ­ n ie , rze p a k o z im y i k a s z ta n y , p o d ko ­ n ie c m a ja m a lin y i ro b in ie , a w czerw ­ c u i lip c u - lipy.

^ Powiadamianie 0 wydajnym źródle pożytku G dyby z b ie ra c z k i w y la ty w a ły z u la 1 b e z ła d n ie p o s z u k iw a ły p o ży tk u , by­ ło b y to w ie lk ie m a rn o tra w s tw o e n e r­ g ii. Z te g o p o w o d u ro d zin a n a jp ie rw w y s y ła z w ia d o w c z y n ie , k tó re p o s z u ­ k u ją p o ży w ie n ia . G dy p s zc z o ła o d kry je w a rto ś c io w e ź ró d ło n e k ta ru , le c i do u la i m e ld u je o s w o im z n a le z is k u . O dbyw a s ię to przez ta n ie c na p la ­ s trz e . W z a le ż n o ś c i o d o d le g ło ś c i Dobytek musi być chroniony - strażniczki kontrolują wlot do ula.

66

Z a p e łn ia n ie m a g a z y n ó w p o ż y t k a m i l e t n i m i

Z b i ó r p o ż y t k ó w i r ó jk a

1. Rzepak (Brassica napus), IV-V Rzepak ozimy to jedno z najważniejszych źródeł nektaru dla pszczół. 2. Jabłoń (Malus sylvestris), IV-V Wszystkie drzewa owocowe są dla pszczół wydajnymi dawcami nektaru i pyłku. 3. Kasztanowiec (Aesculus hippocastanum), V Kwiaty kasztanowca zapewniają pszczołom duże ilości silnie skondensowanego nektaru. 4. Kruszyna (Rhamnus frangula) V-VI Pszczoły szukają w kwiatach kruszyny przede wszystkim nektaru. 5. Mak polny (Papaver rhoeas), Mak wschodni (Papaver orientale), V-VI Maki oferują pszczołom duże ilości pyłku. I pól makowych pszczoły często wracają obładowane, z niebiesko-czarnymi koszyczkami pyłkowymi.

6. Chaber (Centaurea cyanus), V-VI Tutaj pszczoły wydajnie zbierają nektar i pyłek. 7. Robinia (Robinia pseudoacacia), VI Jest dla pszczół bogatym źródłem nektaru, z którego powstaje klarowny, płynny miód. 8. Lipa (Tilia species), VI-VII Z lip pszczoły zbierają (szczególnie w godzinach porannych i wieczornych) wyjątkowo bogaty w cukry nektar. Z tego powodu pszczoły odwiedzają drzewa lipowe dwa razy dziennie, między godz. 8 a 10 rano, a potem między godz. 16 a 18 po południu. 9. Koniczyna biała (Trifolium repens), V-X Ze względu na długi okres kwitnienia koniczyna należy do najlepszych dawców pyłku. 10. Słonecznik (Helianthus annusus), VII-X Pszczoły są najważniejszym zapylaczem tego gatunku roślin.

67

68

Z b i ó r p o ż y t k ó w i r ó jk a

P e łn ia s e z o n u w u lu

Jeżeli źródło pożytku znajduje się pod kątem 30° wprawo od słońca, swój taniec wywijany zwiadowczyni wykonuje pod kątem 30° od pionu. Po odebraniu takiej wiadomości zbieraczki wiedzą, że po wylocie z . e muszą kierować się w prawo od słońca, pod kątem 30°.

m ię d z y u le m a z n a le z io n y m p o ży t­ k ie m ta n ie c m o ż e być o k rę ż n y lub w yw ija n y. T a n ie c o krężn y

1/1/wypadku tańca okrężnego zwiadowczym zatacza okrąg, obraca się i pokonuje ten sam okrąg w odwrotnym kierunku. W ten sposób przekazuje zbieraczkom informację „szukajcie w bezpośrednim pobliżu ula!"

W w y p a d k u , g d y ź ró d ło p o ży tk u o d d a ­ lo n e je s t n ie w ię c e j niż o 1 0 0 m e tró w , z w ia d o w czyn i w y k o n u je ta n ie c o k rę ż ­ ny na p io n o w ym p la s trz e . D o ta ń c a p rz y łą c z a ją s ię z b ie ra c z k i, k tó ry m z w ia d o w czyn i w c z a s ie przerw w ta ń c u p rz e k a z u je p ró b k i z n a le z io n e g o p o żyt­ k u . N a p o d s ta w ie z a p a c h u i s m a k u p ró b k i p szczo ły o c e n ia ją rod za j p o k a r­ m u . O p ró c z p rz y b liż o n e j o d le g ło ś c i i ro d za ju p o ży tk u , z b ie ra c z k i w u lu uzy­ s k u ją te ż in fo rm a c ję o w y d a jn o ś c i ź ró d ła p o ży tk u - im szybszy i b a rd z ie j g w a łto w n y ta n ie c z w ia d o w cz yn i, ty m b a rd z ie j w y d a jn e je s t z n a le z io n e ź ró d ło . T a n ie c w y w ija n y

Zwiadowczyni zatacza ósemkę. Pokonując odcinek środkowy pomiędzy kołami ósemki, owad macha odwłokiem.

Jeże li ź ró d ło p o ży tk u z n a jd u je s ię d a ­ le j n iż 1 0 0 m e tró w o d u la , p rz e s zu ki­ w a n ie te re n u przez z b ie ra c z k i było by ż m u d n e i c z a s o c h ło n n e . W te j s y tu a ­ c ji z w ia d o w c z y n i w y k o n u je ta n ie c w fo r m ie ó s e m k i, przy czym p o k o ­ n u ją c ś ro d k o w y o d c in e k , o w a d m a ­ c h a o d w ło k ie m . T a ki ta n ie c w yw ija n y in fo rm u je n ie ty lk o o w y d a jn o ś c i zna­ le z io n e g o ź ró d ła p o ży tk u , a le ta k ż e o je g o o d d a le n iu i k ie ru n k u . Jeże li ź ró d ło je s t n ie w ie lk ie , zw iado w czyn i w y k o n u je ty lk o le k k ie m a c h n ię c ia o d ­ w ło k ie m , a le je ś li ź ró d ło je s t ba rd z o o b fite , ru ch y o d w ło k a s ą b a rd z o wy­ ra źn e . Im w ię k s z a o d le g ło ś ć m ięd zy u le m a p o ż y tk ie m , ty m w o ln ie js z y je s t ta n ie c .

K ie ru n e k , w k tó ry m z n a jd u je s ię ź ró d ło p o ży tk u z w ia d o w c z y n i o b ja ś ­ n ia , p rz e k ła d a ją c w ra ż e n ia o p ty cz n e na in fo rm a c ję o p a rtą na g ra w ita c ji. D o k ła d n ie j rz e c z u jm u ją c , k a ż d a p s zc z o ła m a u m ie ję tn o ś ć o rie n ta c ji k ie ru n k u lo tu w z g lę d e m s ło ń c a . Z w ia ­ dow czyni z a p a m ię tu je te n k ą t i w cza­ s ie ta ń c a w y w ija n e g o o d tw a rz a go je s t to d o k ła d n ie te n k ą t, pod k tó ry m ś ro d k o w y o d c in e k je s t n a c h y lo n y do p io n u . Je że li d o ź ró d ła po żytku na le ży le c ie ć d o k ła d n ie p o d s ło ń c e , z w ia ­ dow czyni ta ń c z y „p o d g ó rę ” . M a c h a ­ n ie o d w ło k ie m z g ło w ą s k ie ro w a n ą w d ó ł je s t s y g n a łe m o d w ro tn y m : .le ć c ie w k ie ru n k u p rz e c iw n y m do s ło ń c a !” . Z a a la rm o w a n e z b ie ra c z k i m u sz ą zdać s ię na prz e k a z yw a n e przez zw iad o w cz yn ie in fo rm a c je , p o n ie w a ż za­ b ie ra ją ze s o b ą ty lk o ty le m io d u , ile je s t n ie z b ę d n e , a b y d o le c ie ć do

ź ró d ła p o ży tk u . G dyby „z a ta n k o w a ły ” z z a p a s e m , n ie m o g łyb y z e b ra ć dużo n e k ta ru , a ty lk o ty le , ile zd ą ż yłyb y z je ś ć w tra k c ie lo tu . W n o rm a ln y c h o k o lic z n o ś c ia c h p s z c z o ły p o d e jm u ją lo ty n ie d a ls z e n iż 3 k m od u la . J e d n a k ta n ie c zwiad o w czyń je s t na ty le p ra w id ło w ą in fo r­ m a c ją , że w s y tu a c ja c h w yją tk o w yc h z b ie ra c z k i m o g ą z p o w o d z e n ie m o d ­ w ie d z a ć ź ró d ła p o ż y tk u o d d a lo n e o 1 2 k m od u la .

Pełnia sezonu w ulu Z uw a g i na b o g a tą o fe rtę p o ży tk ó w i k ró tk i o k re s ż yc ia p s z c z ó ł le tn ic h w ulu m u s i być du żo p s zc z ó ł. D la te g o te ż w ty m o k re s ie m a tk a in te n s y w n ie c z e rw i, s k ła d a ją c n a w e t d o 2 0 0 0 ja j d z ie n n ie . W c ią g u 3 ty g o d n i z a cz e r­ w io n e z o s ta je w ię c 4 0 ty s ię c y ko-

70

Wszystkie plastry z czerwiem są przenoszone do pustego korpusu (u góry). Do złapania matki znakomicie nadaje się klateczka-klips (po prawej). Po przeliczeniu plastry przewiesza się z powrotem do właściwego ula, a następnie przenosi się matkę z powrotem do gniazda, cały czas mając ją na oku (na dole).

m ó re k , z któ rych d z ie ń w d z ie ń w ygry­ za s ię 2 0 0 0 p s zc z ó ł. Ś re d n ie j w ie l­ k o ś c i rod zina liczy w ś ro d k u la ta od 3 0 d o 5 0 ty s ię c y o w a d ó w . Przy ta k n ie u s ta ją c y m w z ro ś c ie li­ c z e b n o ś c i ro d zin y p s zc z e le j w s z y s tk ie p s zc z o ły s ą c a łk o w ic ie u k ie ru n k o w a ­ n e na p ra c ę . O k o ło p o ło w y ro d zin y s ta n o w ią ro b o tn ic e o p ie k u ją c e s ię u le m : z a jm u ją s ię o n e c zy sz cz e n ie m k o m ó re k , w y c h o w e m c z e rw iu i b u ­ d o w ą p la s tró w . B u d o w a p la s tró w to w ty m m o m e n c ie k lu c z o w e z a ję c ie , p o n ie w a ż pszczoły, cze rw o ra z z a p a sy m io d u i pyłku w y m a g a ją p rz e s trz e n i. Poniew aż w o k re s ie le tn im pszczo­ ły w y k o n u ją w ie le p ra c, ro b o tn ic e b a r­ dzo szy b k o s ię „z u ż y w a ją ” . U m ie ra ją o n e przeżyw szy o d 3 d o 6 ty g o d n i. W z a sa d z ie , w o k re s ie z b io ru po ­ ż y tk ó w le tn ic h p s zc z e la rz m u s i ty lk o z rę c z n ie w s p ie ra ć p ra c ę z b ie ra c z e k , w y c h ó w c ze rw iu i z a b u d o w ę p la s tró w . W ty m c z a s ie p o w in ie n p rz e p ro w a ­ dz a ć n a s tę p u ją c e pra ce : p k o n tro lę s iły rod ziny, p z a p e w n ie n ie p rz e s trz e n i m a g a zyn o ­ w e j na m ió d , p k o n tro le n a s tro ju ro jo w e g o , p w y m ia n ę ra m e k pra cy, p tw o rz e n ie o d k ła d ó w .

Kontrola siły rodziny 0 ile w a ru n k i p o g o d o w e s ą d o b re 1 p s z c z o ły m a ją d o s tę p d o ź ró d e ł p o ż y tk u , p rz e c ię tn a ro d z in a z a jm u je w m a ju dw a p e łn e k o rp u s y g n ia z d o ­ w e . N ale ży w ty m m o m e n c ie s p ra w ­ d z ić , czy p szczo ły n ie w y s y p u ją s ię z u lic z e k m ię d z y p la s tro w y c h (p a trz s tr. 6 1 , „O c e n a s iły ro d z in y ” ) i czy ro­ d z in a m a c o n a jm n ie j 1 0 w w ię k s z o ś c i

7

K o n t r o la n a r o d z i n ? N a s t r ó j r o j o w y

Z b i ó r p o ż y t k ó w i ró jk a

Pszczelarz zakłada kratę odgrodową na górny korpus. Drugi pszczelarz zakłada na górę wcześniej przygotowany dodatkc w, magazyn miodowy.

z a s k le p io n y c h p la s tró w z c ze rw ie m . J eże li s p e łn io n y je s t c h o ć je d e n z ty ch w a ru n k ó w , n a le ży p o szerzyć ul o d o ­ d a tk o w y m a g a z y n m io d o w y . J e ż e li p la s tró w z c ze rw ie m je s t m n ie j niż 1 0 , n a le ż y z a c z e k a ć z p o w ię k s z a n ie m g n ia zd a . P o d cza s k o n tro li s p ra w d z a n e są ró w n ie ż (i w ra zie p o trz e b y w y m ie n ia ­ ne ) ra m k i p ra cy . A by w tra k c ie prac przy ro d z in ie n ie u s z k o d z ić m a tk i, na ­ leży z ła p a ć ją d o k la te c z k i. J e ś li na p la s tra c h n ie z o s ta n ie z n a le zio n y m ło ­ dy czerw , na le ży p rz e p ro w a d z ić p ró b ę n a o b e c n o ś ć m a tk i (p a trz s tr. 7 9 , „P ró b a na o b e c n o ś ć m a tk i” ).

Poszerzanie gniazda przez nałożenie magazynu miodowego M a ga zyn m io d o w y to trz e c i k o rp u s , k tó ry o d d z ie la s ię od re s z ty u la k ra tą o d g ro d o w ą . W k o rp u s ie m a g a z y n o ­ w ym n ie b ę d ą s k ła d a n e ja ja , p o n ie ­ w aż o c zk o k ra ty je s t na ty le m a łe , że p rz e p u s z c z a ty lk o ro b o tn ic e , n a to ­ m ia s t s ta n o w i b a rie rę d la n ie c o g ru b ­ s ze j o d n ic h m a tk i. J e s t to b a rd z o w ażne ze w zg lę d u na c z y s to ś ć m io d u , gdyż w p rz e c iw n y m ra zie w m io d a rc e w y lą d o w a łb y czerw . A by p s z c z o ły m o g ły s z y b k o na ­ n ie ś ć m ió d i w y d a jn ie b u d o w a ć , w no ­ w ym k o rp u s ie w ie s z a s ię p la s try z s u ­ szem i ra m k i z w ę zą . Z w y c z a jo w o w n o w y m k o rp u s ie u m ie s z c z a s ię 4 - 6 p la s tró w i 4 - 6 ra­ m e k z w ę z ą . P o c zą tk u ją cy p s zc z e la ­ rze, n ie m a ją c y je s z c z e o d p o w ie d n ie j rezerw y z a b u d o w a n y ch p la s tró w , m o ­ g ą u m ie ś c ić w no w ym m a g a zy n ie m io ­ d u ty lk o ra m k i z w ę zą . T e ra z trz e b a

u p o rz ą d k o w a ć ra m k i z w ęzą i p la s try z s u s z e m . S ą d w ie m o ż liw o ś c i: a lb o z a w ie s z a s ię 4 - 6 z a b u d o w a n y c h p la s tró w w ś ro d k u , a z o b u s tro n po b o k a c h z a w ie s za s ię p la s try z w ęzą, a lb o te ż u m ie s z c z a s ię na p rz e m ia n p la s try i w ęzę.

K ontrola narodzin? Nastrój rojow y K ażda ro d z in a p s zc z e la dą ży d o roz­ m n a ż a n ia s ię . N ie c h o d zi przy ty m wy­ łą c z n ie o d a w a n ie ż y c ia m ło d y m p s z c z o ło m , a le ró w n ie ż o tw o rz e n ie no w ych ro d zin . D zie je s ię to w w yn ik u p o d z ia łu s ta re j ro d z in y . P o n ie w a ż p s z c z o ły n o w e j ro d z in y p o trz e b u ją s w o je j m a tk i, w p ie rw s z e j k o le jn o ś c i

W SKAZÓW KA

N a jle p s zy m ro zw ią z a n ie m je s t w ie sz a n ie w m ag azynie m io d o w y m p la s tró w ju ż k ie d y ś zaczerw io nych. S ą on e s ta b iln ie js z e i tru d n ie j s ię ła m ią przy p ó ź n ie jsz y m w iro w a n iu m io du

72

Z b i ó r p o ż y t k ó w i r ó jk a

b u d u ją m a te c z n ik i, w k tó ry c h w yc h o ­ w u ją w ła s n ą k ró lo w ą . O b e c n o ś ć m a ­ te c z n ik ó w w u lu je s t w yra źn ym zna­ k ie m , że zaczyna s ię n a s tró j rojow y, k tó ry n ie m a l d la k a żd e j ro d zin y w yp a­ da m ię d zy p o c z ą tk ie m m a ja a p o ło w ą c z e rw c a .

O tym , czy w io s e n n y n a s tró j ro jo w y ro d zin y d o p ro w a d z i do fa k ty c z n e j ró jki, d e c yd u je w ie le c zyn n ikó w : p. u w a ru n k o w a n a g e n e ty c zn ie s k ło n n o ś ć do ró jki, ►b ra k m ie js c a do budow y n ow ych p la s tró w d la pszczó ł, c ze rw iu i na n e k ta r, ►m a ło o tw a rte g o c ze rw iu i w ie le g o to w y ch do o p ie k i m ło d y c h pszczół, ►w ie k m a tk i (co n a jm n ie j 2 la ta ), p. n ie w y s ta rc z a ­ ją c a d la d u ż e j g ru p y p s z c z ó ł ilo ś ć fe ro m o n ó w m a tk i.

K o n t r o la n a r o d z i n ? N a s t r ó j r o j o w y

s ta ra m a tk a i m n ie j w ię c e j p o ło w a p s z c z ó ł (ró j p ie rw a k ).

73

Ten rój uwiązał się na jabłoni.

D rużak

S ie d e m d n i po z a s k le p ie n iu m a te c z ­ n ik a w ygryza s ię p ie rw s z a m ło d a m a t­ k a . Jeże li p o z o s ta ła w u lu ro d z in a je s t d o s ta te c z n ie s iln a , m ło d a m a tk a wy­ S Rójka c h o d zi z u la w ra z z c z ę ś c ią ro d zin y . Sy­ W n o rm a ln y c h w a ru n k a c h ró jk a je s t tu a c ja ta k a m o że p o w ta rz a ć s ię w raz je d y n y m s p o s o b e m ro z m n a ż a n ia z w yg ryz ie n ie m k a żd e j k o le jn e j m a tk i, i o d m ła d z a n ia s ię ro d zin . W tra k c ie aż n a s tró j ro jo w y ro d zin y z o s ta n ie wy­ ró jk i s ta ra m a tk a o p u s zc za ul z c z ę ś ­ c isz o n y. c ią ro d zin y , tw o rz ą c ró j p ie rw a k . Po R ój u w ią z u je s ię n a jc z ę ś c ie j w po ­ w yg ryzie n iu s ię m ło d e j k ró lo w e j c zę s ­ s ta c i g ro n a na g a łę z i d rz e w a lu b krze­ to d o c h o d z i do w y jś c ia k o le jn y c h po- w u . Po u w ią za n iu ro ju o p u s z c z a ją go ro jó w (d ru ża k, trz e c ia k itd ). z w ia d o w c z y n ie , k tó ry c h z a d a n ie m je s t w y s z u k a n ie n o w e j s ie d z ib y d la p s z c z ó ł. 0 w yb orze „m ie s z k a n ia ” d e ­ Przygotowania do rójki c yd u je w y k o n a n y przez zw ia d o w cz yn ie G dy ty lk o w ro d z in ie bu dzi s ię n a s tró j w g ro n ie ro jo w ym ta n ie c . rojow y, z a c h o w a n ie p s z c z ó ł u le g a w y­ ra ź n e j z m ia n ie . Z b ie ra c z k i, p ia s tu n k i S Lot godowy o ra z ro b o tn ic e p ro w a d z ą c e p ra c e b u ­ d o w la n e I p o rzą d k o w e z w a ln ia ją te m ­ P o z a ję c iu n o w e g o g n ia z d a m ło d e po . U s ta ją lo ty na p o ż y tk i, a b u d o w a m a tk i w y la tu ją na lo t g o d o w y . L o ty go ­ p la s tró w z o s ta je o g ra n ic z o n a , m im o d o w e z a w sz e m a ją m ie js c e z d a la od d u ż e j lic z e b n o ś c i ro d z in y i d o b ry c h m a c ie rz y s te g o u la , a b y u n ik n ą ć za­ z b io ró w p o ży tk u . M a tk a d o s ta je od p ło d n ie n ia przez tru tn ie z w ła s n e j ro­ s w o je g o o rs z a k u c o ra z m n ie j p o k a r­ d zin y. T ru tn ie z o k o lic z n y c h ro d zin , by m u , s k ła d a co ra z m n ie j ja j i z m n ie js z a o d b y ć k o p u la c ję z m a tk ą , z b ie ra ją s ię p ro d u k c ję fe ro m o n ó w . W ię k s z o ś ć ro ­ w c ie p łe d n i, o d m a ja do s ie rp n ia , b o tn ic za le g a w u lu b e zc zy n n ie lu b te ż w o k re ś lo n y c h m ie js c a c h na ło n ie „k rę c i s ię " w p o b liż u w y lo tu , g d zie fo r­ n a tu ry - w ta k zw a n ych m ie js c a c h g ro ­ m u ją s ię c a łe g ro n a pszczół. m a d z e n ia s ię tr u tn i. M a tk i i tr u tn ie p o tra fią z lo k a liz o w a ć s ię z o d le g ło ś c i n a w e t 1 2 k m . G dy ty lk o tr u tn ie po ­ P ie rw a k c zu ją z a p a ch m a tk i, p rz y la tu ją d o n ie j U cie c zk ę z ula p ie rw s z e g o ro ju w yzw a­ c a ły m i g ru p a m i. la z a s k le p ie n ie p ie rw sz e g o m a te c z n i­ W c ią g u k ilk u g o d z in m ło d a m a t­ ka - o k o ło 8 - 9 d n i po z ło ż e n iu w n iej k a k o p u lu je k o le jn o z m n ie j w ię c e j ja ja . W ty m c z a s ie z u la w y c h o d z i 2 0 tr u tn ia m i. A k t p łc io w y o d byw a s ię

w p o w ie trz u i d la z a in te re s o w a n y c h tr u tn i s ta n o w i p rz e d s ię w z ię c ie n ie ty le a k ro b a ty c z n e , c o s a m o b ó jc z e . P rze ka za n ie n a s ie n ia trw a ty lk o k il­ ka s e k u n d i k o s z tu je tr u tn ia ż yc ie , p o n ie w a ż w n a s tę p s tw ie k o p u la c ji je g o n a rz ą d p łc io w y z o s ta je w yr­ w a n y. K o le jn y „ a b s z ty fik a n t” u s u ­ w a ś la d po s w o im p o p rz e d n ik u . W w y­ n ik u w ie lo k ro tn e j k o p u la c ji m ło d a m a tk a g ro m a d z i ilo ś ć s p e rm y w y­ s ta rc z a ją c ą je j na c a łe ż y c ie do s k ła d a n ia z a p ło d n io n y c h ja j. Po za­ k o ń c ze n iu lo tu g o d o w e g o m a tk a w ra ­

ca d o s w o je g o u la i n ie o p u s z c z a go aż do ró jk i.

Rójka z punktu widzenia pszczelarza R ó jk a s ta n o w i z w ie ń c z e n ie ro z w o ju ro d zin y p s z c z e le j. J e d n a k z p u n k tu w i­ d z e n ia s a m e g o p s zc z e la rza is tn ie je co n a jm n ie j k ilk a p o w o d ó w , z k tó ry ch ró jk a je s t w ys o c e n ie p o ż ą d a n a . S w o­ b o d n ie w yc h o d z ą ce z u la ro je w ym a ­ g a ją o d p s z c z e la rz a d u ż o u w a g i, w p rz e c iw n y m ra zie m o g ą z o s ta ć s tra -

Ta miseczka matecznikowa to wyraźny początek budowy matecznika.

74

Skrzynka do chwytania roju ma zdejmowany daszek i siatkę wentylacyjną po obu bokach. W razie konieczności rój można też chwytać w plastikowe wiadro i przykryć siatką nieprzepuszczalną dla pszczół. W AŻNE

W w yp a d ku ro jó w uw iązanych w yso ko i tru d n ych d o d o s ię g n ię c ia n ie n a le ż y p o d ż a d n ym p o z o re m p ró b o w a ć s a m o d z ie ln e g o ic h c h w y ta n ia . W te j s y tu a c ji n a le ż y p o p ro s ić o p o m o c s tra ż p o ż a rn ą lu b s p e ­ c ja lis tó w z n a j­ b liższe g o zw iązku p s z c z e la rs k ie g o .

Z b i ó r p o ż y t k ó w i ró jk a

c o n e . N ie m o ż n o ś ć z ła p a n ia ro ju to n ie ty lk o s tra ta , a le te ż p o te n c ja ln y p ro b le m d la s ą s ia d ó w i o k o lic z n y c h m ie s z k a ń c ó w . R odziny, k tó re na s k u ­ te k ró jk i z m n ie js z a ją s w o ją lic z e b ­ n o ś ć , p ro d u k u ją w d a n y m ro k u znacz­ n ie m n ie j m io d u . A w ię c p o d s u m o ­ w u ją c : ro ją c e s ię ro d z in y to w ię c e j p ra cy i m n ie j m io d u . S k rz y n k a do c h w y ta n ia ro ju m a z d e jm o w a n y d a s z e k i k ra tk i w e n tyla ­ c yjn e po obu b o k a c h . W razie k o n ie c z ­ n o ś c i rój m ożna te ż c h w yta ć w p la s ti­ k ow e w ia d ro i przykryw ać k ra tk ą n ie ­ p rz e p u s zc za ln ą d la pszczół.

Chwytanie roju A by s ch w y ta ć ró j, p o trze b a je s t skrzyn­ k a , s p ry s k iw a c z na w o d ę , s z c z o t­ k a i d ra b in a , a d o te g o c ie rp liw o ś ć i m n ó s tw o s p o k o ju . J e że li uw ią za n y ró j je s t ła tw o do ­ s tę p n y , n a le ż y s p ry s k a ć p s z c z o ły

K o n t r o la n a r o d z in ? N a s t r ó j r o j o w y

w o d ą , c o s p o w o d u je g ę s ts z e z b ic ie g ro n a . S k rz y n kę do c h w y ta n ia na le ży p rz ytrzy m a ć p o d ro je m i s trą c ić do n ie j p szczo ły - a lb o k ró tk im i, m o cn y ­ m i u d e rz e n ia m i w g a łą ź , a lb o z m ia ­ ta ją c o w a d y d o s k rz y n k i. O tw ó r w lo to ­ w y p o w in ie n p o z o s ta ć o tw a rty , a d a ­ s z e k n ie d o k o ń c a n a s u n ię ty (b e z­ w z g lę d n ie trz e b a p o z o s ta w ić pszczo­ ło m m o ż liw o ś ć w y lo tu ). S k rz y n k ę ze s c h w y ta n y m ro je m p o z o s ta w ia s ię w c ie n is ty m m ie js c u , w z a s ię g u rę k i. Jeże li w ra z z ro je m s c h w y ta n a z o s ta ła m a tk a , d o s krz yn ­ k i z le c ą w k ró tc e p o z o s ta łe pszczoły. W p rz e c iw n y m ra z ie o w a d y u c ie k n ą z e s k rz y n k i i k o n ie c z n e b ę d z ie ich p o n o w n e c h w y ta n ie . G dy s k rz y n k a b ę d z ie ju ż z a w ie ra ć k o m p le tn y ró j, m o żn a ją z a m k n ą ć i o d s ta w ić w c h ło d ­ ne , c ie m n e m ie js c e (n p . d o p iw n ic y).

Postępowanie z rojem D la s c h w y ta n e g o ro ju p rz y g o to w u je s ię k o rp u s z ra m k a m i z w ę z ą . Po 2 d n ia c h p rz e trz ym yw a n ia w p iw n ic y ró j p rz e k ła d a s ię w g o d z in a c h w ie c z o r­ nych do n o w e g o u la . Przez p ie rw sz e trz y d n i n ie w o ln o k a rm ić ro ju , p o n ie ­ w a ż p szczo ły o p u ś c iły m a c ie rz y s ty ul z z a p a s e m m io d u w w o lu i n a d a l nie m ia ły b y m o ż liw o ś c i s k ła d o w a n ia za­ p a s ó w - trz e b a d a ć o w a d o m s z a n s ę na w y b u d o w a n ie do te g o c e lu p la s t­ ró w . P oczą w szy od c z w a rte g o d n ia od m o m e n tu s c h w y ta n ia ro ju p s zc z o ło m p o d a je s ię w o d ę c u k ro w ą ta k d łu g o , aż o w a d y o d b u d u ją p la s try i m o żn a bę dzie zauw ażyć zaczerw io ne k o m ó rki. W u lu m a c ie rz y s ty m n a le ży s k o n ­ tro lo w a ć p la s try i o d s z u k a ć m a te c z n i­ k i rojow e. N ależy alb o w yła m a ć w sz ys t­

k ie m a te c z n ik i o p ró c z d w ó ch , a lb o te ż w yła m a ć w s z y s tk ie i po dd ać now ą m a t­ k ę . P oniew aż rójka oznacza d la pszczół w ie le p ra cy i tru d u , w ię k s z o ś ć p szcze­ la rzy dą ży d o te g o , ab y p rz e trw a ć s e ­ zon b e z ro je n ia s ię ro d zin . D la te g o te ż h o d o w c a p o d e jm u je p ra c e z a p o b ie ­ g a ją c e n a s tro jo w i ro jo w e m u lu b n ie z b ę d n e k ro k i w c e lu je g o z w a lcza ­ nia.

n ie z a w sz e m u s i być c o n a jm n ie j je d ­ n a ra m k a p r a c y - je j ro lą je s t n ie ty lk o z w a lc z a n ie w a rro z y . R o b o tn ic o m na­ le ży d o d a tk o w o p o d a w a ć du żo ra m e k z w ę zą . D zię k i ta k ie m u z w ię k s z e n iu p rz e s trz e n i i je d n o c z e s n e j z a c h ę c ie d o b u d o w y , p s z c z o ło m s z y b k o w ie ­ trz e ją z g ło w y m y ś li o ró jce .

Sposoby zapobiegania nastrojowi rojowemu:

P o n ie w a ż p rz y m ło d y c h m a tk a c h p s zc z o ły s ą m n ie j p o d a tn e na ro je n ie s ię , n a le ży re g u la rn ie co d w a la ta wy­ m ie n ia ć s ta rą m a tk ę na n o w ą (p a trz s tr. 7 9 , „W y m ia n a m a tk i" ).

». z a g w a ra n to w a n ie d o s ta te c z n e j p rz e s trze n i, ». z a p e w n ie n ie m o ż liw o ś c i bu do w y, ». p o d d a w a n ie m ło d y c h m a te k , ►te rm in o w e w iro w a n ie m io d u . Z a p e w n ić przestrzeń N a jw a ż n ie js z y m ś ro d k ie m „s tu ­ d z ą c y m ” z a p a ł p s z c z ó ł do ro je n ia s ię je s t z a p e w n ie n ie im d o s ta te c z n e j p rz e s trz e n i d o w y c h o w u c z e rw iu i s k ła d o w a n ia n e k ta ru i p y łk u . W prze­ c iw n y m ra z ie d o s tę p d o o b fity c h ź ró d e ł po żytku m o że szy b k o d o p ro w a ­ d z ić do s y tu a c ji, w k tó re j p s z c z o ły z b ra k u m ie js c a z a c z n ą s k ła d o w a ć m ió d w p la s tra c h z c z e rw ie m . W k ró t­ c e m a tk a n ie p o tra fi ju ż znaleźć, w o l­ nych k o m ó re k d o s k ła d a n ia ja j i o g ra ­ n ic z a c z e rw ie n ie . Z p o w o d u b ra k u c z e rw iu m ło d e p s z c z o ły n ie m a ją z a ję c ia i s ta ją s ię b e z ro b o tn e . P ozw olić bu do w a ć K o le jn ym z a d a n ie m p s zc z e la rza je s t z a p e w n ie n ie ro d z in o m m o ż liw o ś c i b u ­ do w y. P oczą w szy od k w ie tn ia w ro d zi­

75

W y m ia n a m a tk i

M io d o b ra n ie P szcze larz m u s i p a m ię ta ć , a b y re g u ­ la rn ie z a b ie ra ć p la s try z m io d e m do w iro w a n ia , d z ię k i c z e m u z w ię k s z a p rz e s trz e ń życ io w ą ro d z in , n ie p o sz e ­ rza ją c s p e c ja ln ie u la . P u s te m agazy­ ny m io d u d o d a tk o w o z n a c zn ie z w ię k ­ s z a ją z a p a ł z b ie ra c z e k do pra cy.

Sposoby zwalczania nastroju rojowego: ►k o n tro la o b e c n o ś c i m a te c z n ik ó w ro jo w yc h , z m n ie js z a n ie s iły ro d zin y (z a b ie ra ­ n ie p la s tró w z c z e rw ie m /p s z c z o ła m i d o tw o rz e n ia o d k ła d ó w ). K o n tro la obecności m a te c z n ik ó w ro jo w y c h M a te c z n ik i ro jo w e n a jc z ę ś c ie j b u d o ­ w a n e s ą p rz e z p s z c z o ły na k ra w ę ­ d z ia ch p la s tró w , p rz e w a ż n ie n a ich d o ln e j c z ę ś c i. D la te g o c o 7 - 1 0 d n i

W okresie nastroju rojowego wygryza się szczególnie dużo młodych pszczół. Młoda pszczoła rasy carnica jest całkiem szara i ma ciasno przylegające do ciała miękkie skrzydełka.

76

n a le ży p o d n o s ić i o g lą d a ć k o rp u s y od s p o d u . J e że li w id a ć z b u d o w a n e na ra m k a c h m a te c z n ik i, n a le ży je w y ła ­ m a ć , zn is zc zy ć lu b w y k o rz y s ta ć do u tw o rz e n ia o d k ła d u . N ale ży ta k ż e k ró tk o s k o n tro lo w a ć w s z y s tk ie p la s try z c z e rw ie m . M o żn a na n ic h z n aleźć ta k z w a n e m a te c z n ik i ra tu n k o w e , w k tó ry c h p s zc z o ły w yc h o ­ w u ją s o b ie m a tk ę np . po u tra c ie po ­ p rz e d n ie j. Jeże li w g n ie ź d z ie n ie m a o tw a rty c h k o m ó re k z c z e rw ie m , na ­ leży p o zw o lić ro b o tn ic o m na w y c h o ­ w a n ie m a tk i ra tu n k o w e j.

Sprawdzanie ramek pod kątem obecności mateczników rojowych po odchyleniu górnego korpusu.

Jeżeli na krawędzi plastra widać mateczniki rojowe, należy je wyłamać dłutem pasiecznym.

Mateczniki ratunkowe to przebudowane komórki robotnic. Najczęściej można je znaleźć w grupie, pośrodku plastra.

K o n t r o la n a r o d z in ? N a s t r ó j r o j o w y

Z b i ó r p o ż y t k ó w i r ó jk a

Zm n ie jsza n ie s iły ro d zin y W c e lu z m n ie js z e n ia s iły ro d zin y z u la z a b ie ra s ię k ilk a p la s tró w , na k tó ry ch p rz e w a ż a ją k o m ó rk i z c z e rw ie m za­ s k le p io n y m w ra z z o b s ia d a n y m i p s z c z o ła m i a lb o p la s tró w z s a m y m i p s z c z o ła m i. P la s try te w y k o rz ys tyw a ­ ne s ą do u tw o rz e n ia o d k ła d u bą dź do z a s ile n ia s ła b s z e j ro d zin y . W w yp a d ­ ku u li w ie lo k o rp u s o w y c h z m n ie js z a ­ n ie s iły ro d zin y m o że p o le g a ć n a w e t

na z a b ra n iu c a łe g o k o rp u s u . G e n e ra l­ n ie z a le c a n e je s t z m n ie js z a n ie s iły ro­ d z in y ra z do ro k u . U tw o rz o n e w s k u te k z m n ie js z e n ia ro d z in y o d k ła d y w y k o rz y s ty w a n e są do rozm n ażania rodzin, s tw a rza ją c przy ty m m o ż liw o ś ć z w a lc z e n ia ro z to c z y w arrozy. W m a ju i w czerw cu pajęczaki te tk w ią g łó w n ie w z a s k le p io n y c h ko m ó rka ch z c zerw ie m . Z a b ie ra ją c za­ czerw io ne pla stry, w znacznym s to p n iu zm n ie js za s ię e p id e m ię w m a cierzystej ro d z in ie . O d k ła d y m o żn a p o d d a ć k ró t­ k o po u tw o rz e n iu s k u te c z n e j te ra p ii p rz e c iw ro z to c z o m (p a trz s tr. 3 0 , „Ja k m ożna b ro n ić s ię przed w a rro z ą ? ” ). A by z a trz y m a ć p ę d p s z c z ó ł do ró jk i, na le ży z a b ra ć z u la w s z y s tk ie z a c z e rw io n e w w ię k s z o ś c i p la s try , a w z a m ia n p o d a ć p s z c z o ło m p la s try , z k tó ry c h k o m ó re k w ygryzła s ię w ię k ­ s z o ś ć ro b o tn ic , a p o n a d to p la s try z p o k a rm e m , 2 p la s try s u sz u i ra m k i z w ę zą . Z ła p a n a m a tk a p o d d a w a n a je s t o d k ła d o w i w k la te c z c e d o k o rp u ­ s u (p a trz s tr. 7 8 , „P o d d a w a n ie m a tk i d o o d k ła d u ” ).

77

Plastry z pokarmem zawiesza się bezpośrednio przy plastrach z czerwiem.

P la s try m io d o w e ro d zin y s ą o d w i­ ro w yw a n e . G dy ty lk o w c z ę ś c i g n ia ­ z d o w e j z o s ta n ą z a b u d o w a n e ra m k i z w ę zą , ul n a le ży p o szerzyć o k o rp u s m a ga zyno w y, w m ia rę m o ż liw o ś c i w y­ p o s a ż o n y w p la s try z s u s z e m . N aj­ cz ę ś c ie j s k u te c z n ie lik w id u je to ryzy­ ko ró jk i, je s z c z e z a n im w ro d z in ie na d o b re w ytw o rzy s ię n a s tró j rojow y.

Tworzenie odkładu W lite ra tu rz e fa c h o w e j m o ż n a s p o ­ tk a ć k ilk a m e to d tw o rz e n ia o d k ła ­ d ó w (m .in . „z w y k o rz y s ta n ie m n a lo ­ t u ” , „z z a p ra s z a n ie m p s z c z ó ł” , m e ­ to d ę „sz tu cz n y ch ro d z in ” ). W te j k sią ż­ c e o p is a n a z o s ta n ie je d n a z n a jb a r­ d z ie j u ż y te c z n y c h m e to d , w y k o rz y ­ s tu ją c a p la s try z c ze rw ie m . O d k ła d tw o rz o n y je s t z 3 - 5 za cze r­ w io n y c h p la s tró w z o b s ia d a n y m i p s z c z o ła m i, k tó ry m a lb o p o zw a la s ię

na w y c h o w a n ie w ła s n e j m a tk i, a lb o p o d d a je s ię im m ło d ą m a tk ę . K o m ó r­ ki z c z e rw ie m p o w in n y być w ja k n a j­ w ię k s z y m s to p n iu z a s k le p io n e , ta k a b y ja k n a js z y b c ie j w ygryzły s ię m ło ­ d e p s zczo ły. J a ko s k rz y n k ę na o d k ła d w y k o rz y s tu je s ię je d n o k o rp u s o w y ul z d e n n ic ą i d a s z k ie m . R o d zin ie m a ­ c ie rz y s te j z a b ie ra s ię o d p o w ie d n ią licz b ę p la s tró w z c z e rw ie m i z a w ie s za w no w ym u lu . A by u p e w n ić s ię , że w u lu m a c ie ­ rzystym p o z o s ta n ie s ta ra m a tk a , na ­ leży s ta ra n n ie p rz e g lą d a ć w yc ią g a n e z n ie g o p la s try g n ia z d o w e . W ra z ie od ­ n a le z ie n ia na k tó ry m k o lw ie k z n ich m a tk i, n a le ż y s c h w y ta ć ją w k la te c z k ę . Po o b u s tro n a c h p la s tró w z czer­ w ie m u m ie s z c z a s ię po je d n y m p la ­ s trz e z p o k a rm e m , po je d n e j ra m ce z w ęzą i po je d n e j ra m c e pra cy. W ie lu p szcze la rzy d o d a je te ż p la s try z w o d ą

78

- w ty m c e lu a lb o s p ry s k u je s ię p la s ­ te r w o d ę , a lb o za n u rza s ię go w w o ­ dz ie . S e n s te g o b a rd z o ła tw o w y ja ś n ić - ze w zg lę d u na m a łą licz b ę p s zc z ó ł lo tn y c h w o d k ła d z ie n o w a ro d z in a nie je s t w s ta n ie s a m a z a p e w n ić s o b ie z a p a s ó w w ody.

Matka ze specjalnym znaczkiem tzw. opalitkiem.

Do znakowania można też wykorzystać kolorowy marker.

Klateczka do poddawania matki do odkładu zbudowana jest z siatki drucianej, która pozwala matce na kontakt z pszczołami. Klateczka zamykana jest kawałkiem ciasta wielkości orzecha i zawieszana w ulu pomiędzy dwoma plastrami.

Z b ie r a n ie n e k t a r u

Z b i ó r p o ż y t k ó w i ró jk a

Poddawanie matki do odkładu

Z a m ia s t c z e k a ć d łu g ie ty g o d n ie , aż o d k ła d w yc h o w a w ła s n ą m a tk ę i aż o s ią g n ie o n a d o jrz a ło ś ć p łc io w ą , m oż­ n a p o d d a ć p s z c z o ło m m ło d ą m a tk ę z a p ło d n io n ą lu b n ie u n a s ie n io n ą . W c z e ś n ie j n a le ży , o c z y w iś c ie , w y ła ­ Królowa dla nowego roju m a ć m a te c z n ik i ra tu n k o w e . M ło d ą m a tk ę p o d d a je s ię do Każdy now y rój s a m s o b ie o b ie ra k ró lo ­ w ą w m o m e n c ie p o ja w ie n ia s ię naj­ o d k ła d u w c ią g u 2 4 g o d z in , w k la te cz m ło d sz e g o w ylęgu (złożone ja ja , a lbo c e z a m k n ię te j w ie c z k ie m z c ia s ta . 1 - 2 d n io w e larw y ro b o tn ic ). Po o k o ło To je s t s p o s ó b , k tó ry p o zw a la pszczo­ s ie d m iu d n ia c h je d e n z m a te c z n ik ó w ło m na „p rz e g ry z ie n ie ” s ię do m a tk i, z o s ta je z a m k n ię ty , a po k o le jn y c h na c o ro b o tn ic e p o trz e b u ją zw y kle od s ie d m iu d n a ic h licz yć s ię n a le ż y z je d n e g o d o trz e c h d n i. O ile ty lk o w yk lu cie m now ej k ró lo w e j. P ozosta je o d k ła d n ie m a ju ż m a tk i b ą d ź m a te c z ­ o n a w ro ju n ie c a ły ty d z ie ń , po czym n ik ó w , b e z p ro b le m u z a a k c e p tu je w y la tu je , by o d b y ć k o p u la c ję , a na ­ p o d d a n ą m a tk ę . W o p is a n y w yżej s p o s ó b m o żn a s tę p n ie , po o k . 4 - 5 d n ia c h s k ła d a ja ­ ja . J e śli w sz ys tk o p rz e b ie g a w ła ś c iw ie , p o d d a w a ć m a tk ę k a ż d e j ro d z in ie , po o k . c z te re c h ty g o d n ia c h uzyskać k tó ra z ja k ie g o ś p o w o d u u tr a c iła s w o ją k ró lo w ą . R o d z in y , w k tó ry c h m o żn a w p e łn i fu n k c jo n a ln y m ło d y rój.

s tw ie rd z o n o c z e rw g a rb a ty , n a le ż y je d n a k lik w id o w a ć . Próba na obecność m a tk i Jeże li n ie m a p e w n o ś c i, czy w da nym ulu z n a jd u je s ię m a tk a , n a le ży prze­ p ro w a d z ić p ró b ę n a je j o b e c n o ś ć . W ty m c e lu w ie s z a s ię w u lu p la s te r z m ło d y m i la rw a m i lu b ja ja m i. Jeże li po p ię c iu d n ia c h na p la s trz e ty m zo­ s ta n ą z b u d o w a n e m a te c z n ik i, ro d z i­ na fa k ty c z n ie je s t b e z m a te c z n a . Po u s u n ię c iu m a te c z n ik ó w te j ro d z in ie n a le ży p o d d a ć n o w ą m a tk ę .

Wymiana matki S ta rz e ją c a s ię m a tk a s ta je s ię w p e w ­ nym m o m e n c ie n ie w y d a jn a i a lb o s k ła d a c o ra z m n ie j ja j, a lb o n a w e t za­ czyn a s k ła d a ć ja ja n ie z a p ło d n io n e , je ś li je j z a p a s n a s ie n ia u le g ł w ycze r­ p a n iu . Z te g o w zg lę d u n a le ży re g u la r­ n ie w y m ie n ia ć d w u le tn ie m a tk i na m a tk i m ło d e , z a p ło d n io n e . W y m ia n a m a tk i p rz e b ie g a d o k ła d n ie ta k s a m o , ja k p o d d a w a n ie m a tk i do o d k ła d u : 2 4 g o d z in y po z a b ra n iu s ta re j m a tk i p o d d a je s ię n o w ą w k la te c z c e za­ m k n ię te j k a w a łk ie m c ia s ta . A by u ła tw ić s o b ie w y s z u k iw a n ie m a tk i w u lu , a w ię c i p rz yś p ie s zy ć p rz e g lą d y , p o d c z a s k tó ry c h o c e n ia s ię je j w ie k , w a rto ozn a czyć ją k o lo ro ­ w ym o p a litk ie m .

Zbieranie nektaru P o m ię d z y p s z c z o ła m i a ro ś lin a m i na ­ s ie n n y m i is tn ie je s iln a w z a je m n a za­ le ż n o ś ć . R o ś lin y p o trz e b u ją o w a d ó w

d o z a p y la n ia k w ia tó w , p s zc z o ły zaś p o trz e b u ją w y s o k o e n e rg e ty c z n e g o p o k a rm u ro ś lin n e g o . Z te g o w ła ś n ie p o w o d u ro ś lin y p ro d u k u ją n e k ta r. N e k ta r to w o d n y ro z tw ó r c u k ró w w y­ d z ie la n y przez g ru cz o ły ro ś lin n e , tz w . n e k ta r n ik i. S k ła d a s ię o n w o k o ło 70 % z w o d y i w 3 0 % z s a c h a ro z y , fru k ­ to z y i glu k o z y. Za p o m o c ą ja s k ra w y c h k o lo ró w b ie li, ż ó łc i i b łę k itó w - p o łą cz o n y ch z o s z a ła m ia ją c y m z a p a c h e m , ro ś lin y w a b ią p s zc z o ły o b ie tn ic ą z n a le z ie n ia n e k ta ru . P szczo ła z b ie ra n e k ta r za po ­ m o c ą trą b k i s s ą c e j i m ie s z a g o od ra­ zu ze s w o ją ś lin ą . P o n ie w a ż p s zc z o ły n ie m a ją k ie ­ s z e n i, ro z w in ę ły e w o lu c y jn ie b a rd z o c ie k a w ą m e to d ę tra n s p o rto w a n ia ne ­ k ta ru - ż o łą d e k m io d o w y (w o le m io d o ­ w e ). W ż o łą d k u ty m p rz e n o s z ą za­ ró w n o n e k ta r, ja k i s p a d ź o ra z w o d ę . T ra n s p o rto w a n a s u b s ta n c ja m o ż e być w d o w o ln y m m o m e n c ie w yd o b yta n a z e w n ą trz , b e z o b a w y , że z o s ta n ie s tra w io n a . Iz o la c ję z a p e w n ia tu w e ­ n ty l, czyli ro d za j z a w o ru , k tó ry n ie po ­ z w a la p rz e tra w io n e m u p o k a rm o w i na p o w ró t z je lit a ś ro d k o w e g o d o w o ­ la . P s z c z o ła z u ży w a je d y n ie c z ę ś ć

79

Języczek to bardzo wszechstronne narzędzie. Za jego pomocą pszczoła zbiera nektar i wodę, a także uczestniczy w wymianie pokarmu wewnątrz ula.

Wyczucie czasu u pszczół N ie m a l w s z y s tk ie p s zc zo ły z b ie ra ją m ió d ty lk o o o k re ś lo n e j p o rze d n ia , n p. m ię d z y g o d z in ą 8 a 1 1 . F e n o m e n a ln e p o c z u c ie c z a s u d o k ła d n ie in fo rm u je p s zc zo łę , k ie d y u a k ty w n ia s ię ź ró d ło po żytku . L o k a liz a c ję p o ż y tk u p s z c z o ła z a p is u je na w e w n ętrznym „tw a rd y m d y s k u ". W te n s p o s ó b a k ty w n o ś ć z b ie ra c z k i u z a le żn io n a je s t n ie ty lk o o d b a rw i za p a ch ó w , a le te ż o d p o ry d n ia .

\

80

Wole (żołądek miodowy) pozwala zbieraczce przenosić do 60 mg nektaru, co stanowi połowę je j masy ciała!

P o z y s k iw a n ie m io d u

Z b i ó r p o ż y t k ó w i r ó jk a

prz e n o s zo n yc h z a p a s ó w , a w ię k s z o ś ć prz yn o s i do u la .

n a s tę p n ie p o n o w n ie w e s s a ć k ro p lę . T a ki p ro c e s p o w ta rz a n y je s t w szyb­ k im te m p ie w c ią g u 1 5 d o 2 0 m in u t. D zię k i p a n u ją c e j w e w n ą trz u la w y s o ­ k ie j te m p e ra tu rz e c z ę ś ć w o d y s zybko o d p a ro w u je . G dy z a w a rto ś ć w o d y w p rz e tw a rza ­ ne j s u b s ta n c ji s p a d n ie d o p o zio m u 4 0 -5 0 % , p s zc z o ły p o z o s ta w ia ją k ro ­ ple m io d o w e g o p ó łp ro d u k tu w k o m ó r­ ka ch p la s tró w , k tó re p o z o s ta ją o tw a r­ te . W fa z ie p a sy w n e j d o jrz e w a n ia m io ­ du n a s tę p u je d a ls z e p a ro w a n ie w od y w p o w ie trz u u la . A by o d p ro w a d z ić w il­ g o tn e p o w ie trz e z w n ę trz a u la , p s z c z o ły tw o rz ą c a łe c ią g i w e n ty ­ lu ją c e . W ilg o tn e i c ie p łe p o w ie trz e je s t w yw ie w a n e na z e w n ą trz i z a s tę ­ p o w a n e przez c h ło d n ie js z e zw y kle po­ w ie trz e z e w n ę trz n e . W c e lu w yró w n a ­ n ia p rz e w ie w u ro b o tn ic e p rz e n o s zą b a rd z ie j d o jrz a ły m ió d d o in n y ch k o m ó re k . Po z a k o ń c z e n iu d o jrz e w a ­ n ia m ió d je s t p rz e n o s zo n y d o p e łn ych k o m ó re k , k tó re n a s tę p n ie s ą za m y ka ­ ne n ie p rz e p u s z c z a ją c y m p o w ie trz a

Jak powstaje miód? Po przybyciu do ula zbie raczka „w yp o m ­ po w u je " z aw arto ść ż ołą dka m io d o w e ­ go i przekazuje ją ro b o tn ic o m . Podczas p rz e k a z y w a n ia p o k a rm u p s z c z o ły z u la d o d a ją d o n ie g o w y d z ie lin ę s w o ­ ich g ru cz o łó w ś lin o w y c h . T a ki p ro ce s p o w ta rz a s ię je s z c z e w ie lo k ro tn ie . N a s k u te k te g o ła ń c u c h a s ło d k ie s o k i s ą z a g ę sz cz a n e , przy czym m o ż­ na w yró żn ić d w ie fa z y te g o p ro c e s u . W fa z ie a k ty w n e j ro b o tn ic e p o w o li p rz e p o m p o w u ją m ió d przez trą b k ę , p o z w a la ją c m u fo rm o w a ć s ię w p ła s ­ ką k ro p e lk ę na k o ń c u ję z y c z k a , aby

Skąd ^ pochodzi miód spadziowy M ió d m o że b yć w ytw a rza n y n ie ty lk o z n e k ta ru , a le ró w n ie ż ze sp a d zi. S p a d ź to b o g a te w cukry, k le is te i p e rło w e k ro p le o d c h o d ó w m s z yc i czerw ców . P szczo ły z b ie ra ją te n s u ro w ie c i p rze tw a rz a ją g o , p ro d u k u ją c m ió d sp a d zio w y.

81

w ie c z k ie m w o s k o w y m . P o w s ta je p e r­ fe k c y jn a „k o n s e rw a ” na c h u d s z e cza ­ sy, p rz e d e w s z y s tk im na zim ę . Ilość k w ia tó w /n e k ta ru na 1 kg m iod u A by z a p e łn ić s w o je w o le n e k ta re m , z b ie ra c z k a m u s i o d w ie d z ić 1 0 0 k w ia ­ tó w . Na p rz y g o to w a n ie 1 kg m io d u po ­ trz e b n e s ą 3 litry n e k ta ru , c o ozna cza k o n ie c z n o ś ć o d w ie d z e n ia przez ro b o t­ n ic e o k o ło 6 m ilio n ó w k w ia tó w k o n i­ czyn, 7 ,5 m ilio n a k w ia tó w rze p a k u lub 2 m ilio n ó w k w ia tó w ro b in ii.

Pozyskiwanie miodu M io d o b ra n ie p o w in n o być p rz e p ro w a ­ d z o n e pod k o n ie c w y s tę p o w a n ia po ­ żytku - np . gd y p rz e s ta je k w itn ą ć rze­ p a k lu b ro b in ia . Z a le c a n e s ą w cz e s n e g o d z in y p o ra n n e lu b d n i b e z lo tó w . N ie w o ln o n a to m ia s t p o d b ie ra ć p la s tró w z m io d e m p o d w ie c z ó r, po ła d n y m d n iu , p o n ie w a ż z n a c zn a c zę ś ć m io d u je s t w te d y n a jp ra w d o p o d o b ­ n ie j je s z c z e n ie d o jrz a ła .

Kiedy miód jest dojrzały? P rzed z e b ra n ie m m io d u n a le ży s p ra w ­ d z ić je g o d o jrz a ło ś ć . M ió d d o jrz a ły za­ w ie ra n ie w ię c e j niż 2 0 % w o d y (n a jle ­ p ie j, g d y z a w a rto ś ć w o d y o s c y lu je w g ra n ic a c h 1 5 -1 7 % ), c o d a je pszcze­ la rzo w i g w a ra n c ję , że m ió d n ie s fe r­ m e n tu je . S ą d w a s p o s o b y s p ra w d z a ­ n ia d o jrz a ło ś c i m io d u do w iro w a n ia . Próba kapania P la s te r p e łe n d o jrz a łe g o m io d u nie p o w in ie n k a p a ć . A by s p ra w d z ić , czy

ta k rze cz yw iśc ie je s t, n a le ży c h w yc ić p la s te r p o z io m o i na m o m e n t o b ró c ić g o na d ru g ą s tro n ę . J e ś li m ió d pozo­ s ta je w k o m ó rk a c h , m o żn a go o d w iro ­ w yw a ć . J e ś li z p la s tra k a p ią k ro p le m io d u , n a le ży o d c z e k a ć je s z c z e k ilk a d n i. R eg uła k c iu k a : je ż e li p la s te r je s t w 3 / 4 p o sz yty i p ró b a k a p a n ia w yp a­ d a p o m y ś ln ie (tz n . m ió d n ie k a p ie ), m o ż n a go z a b ra ć d o w iro w a n ia . P om ia r za w a rto śc i w o d y P o m ia r z w a rto ś c i w o d y w y k o n u je s ię te ż re fra k to m e tre m , k tó ry m o żn a w y­ pożyczyć w z w ią z k u p s z c z e la rs k im . U z y s k a n ie d o k ła d n y c h p o m ia ró w m o żliw e je s t je d n a k d o p ie ro po o d w i­ ro w a n iu p la s tró w , p o n ie w a ż z a w a r­ to ś ć w o d y w m io d z ie p o z y s k a n y m

la pomocą refraktometru można dokładnie zmierzyć zawartość wody w miodzie.

82

W SKAZÓ W KA

D ym : p rzy z a b ie ra n iu p la s tró w z m io d e m n ie należy przesadzać z p o d k u rz a n ie m - m ió d b a rd zo szy b ko w ch ła n ia o b c e zapa ch y. W oda: n ie m ożna s k ra p ia ć p s z c z ó ł w c e lu u s p o k o je n ia , p o n ie w a ż m ió d w c h ła n ia ró w n ie ż w odę. C zystość: w s z y s tk ie narzę d zia , a w ięc np. s zc z o tk a i d łu ta p a sie czn e , m u szą być czyste.

z p o s z c z e g ó ln y c h k o m ó re k c z ę s to byw a różna.

Miodobranie 1 . P rzygo tow a ć i ułożyć o b o k u la : k o r­ p u s ze s z c z e ln ie z a m k n ię tą d e n ­ n ic ą i d a s z k ie m o ra z d o d a tk o w y k o rp u s w y p e łn io n y p la s tra m i i ra m ­ k a m i z w ęzą. 2 . L e k k o p o d k u rz y ć ul p o d d a s z e k i z d ją ć fo lię .

3 . W y ją ć s k ra jn ą ra m k ę i z m ie ś ć z n ie j p s zc z o ły w p o b liż u w lo tu do u la . Jeże li p la s te r je s t c o n a jm n ie j w 3 / 4 p o sz yty i p ró b a k a p a n ia w y­ p a d a p o m y ś ln ie , p la s te r p rz e w ie ­ s ić d o p rz y n ie s io n e g o k o rp u s u , k tó ry n a ty c h m ia s t n a le ży s zc ze l­ n ie z a m k n ą ć d a s z k ie m . 4 . W y cią g a ć k o le jn e p la s try , z m ia ta ć p s zc z o ły i p rz e k ła d a ć d o k o rp u s u te p la s try , na k tó ry c h z n a jd u je s ię o d p o w ie d n io d u żo d o jrz a łe g o m io ­ du . 5 . Po z a b ra n iu ro d z in ie p la s tró w wy­ p e łn ić p u s te m ie js c a w m a g a zy n ie m io d o w ym u la p rz y n ie s io n y m i p la ­ s tra m i i ra m k a m i z w ę zą . 6 . P ra c o w a ć m o ż liw ie s p ra w n ie , ab y n ie p ro w o k o w a ć ra b u n kó w .

Zebrany podczas odsklepiania wosk można zebrać i później przetopić.

o tw ie ra s ię k o m ó rk i. Z aczyna s ię od s tro n y s p o d n ie j i k o le jn o o d s k le p ia o b ie s tro n y p la s tra . W o s k z z a sk le p ó w n a le ży z e b ra ć do o s o b n e g o na­ czynia .

Wirowanie W ła ś c iw e o d d z ie le n ie m io d u od p la s t­ rów o d b y w a s ię d z iś ju ż w y łą c z n ie za p o m o c ą w iró w e k . D zię k i te m u p la s try n ie u le g a ją z n is z c z e n iu i m o g ą być zw ró co n e ro d z in o m ja k o ra m k i pracy. M o żn a s p o tk a ć k ilk a ty p ó w w iró w e k , je d n a k d la p o c z ą tk u ją c y c h p s zc z e la ­ rzy z a le c a n e s ą m o d e le rę c zn e („n a k o rb k ę ” ), m ie s z c z ą c e 3 d o 6 p la s t­ rów .

Cedzenie Odsklepianie plastrów Aby m o żliw e b y ło o d d z ie le n ie m io d u od p la s tra , n a jp ie rw n a le ży o d s k le p ić p la s te r. W ty m c e lu n a jle p ie j ułożyć go n a le k k o p o c h y łe j p o d k ła d c e (n p . d re w n ia n e j k ra tc e lu b s to ja k u na na ­ czy n ia ). Od s p o d u p o d s ta w ia s ię w a­ n ie n k ę na s k a p u ją c y m ió d . P ła s k im i ru c h a m i w id e lc a d o o d s k le p ia n ia

Plaster z miodem odsklepia się płaskimi ruchami widelca do odsklepiania.

82

P o z y s k iw a n ie m io d u

Z b i ó r p o ż y t k ó w i r ó jk a

O d w iro w a n y m ió d z a w ie ra s p o ro k a ­ w a łk ó w w o s k u , d la te g o k o n ie c z n e je s t p rz e c e d z e n ie go przez s ito . N aj­ le p s ze do te g o c e lu s ą s ita p o d w ó jn e z m e ta lu lu b n y lo n u - z s ia tk ą rza dszą na gó rze (o c zk o o s z e ro k o ś c i 1 ,8 m m ) o ra z g ę s tą na d o le ( 0 ,2 m m ). Po użyciu m io d a rk ę n a le ży d o k ła d ­ nie w ym yć g o rą c ą w o d ą , n a to m ia s t si-

to z im n ą , ta k a b y o d e s z ły od n ie g o k a ­ w a łk i w o s k u . Ani p la s try po w iro w a ­ n iu , a n i te ż w y k o rz y s ta n e n a rzę d z ia n ie m o g ą być p o d żadn ym po zo re m w y s ta w io n e na z e w n ą trz, p o n ie w a ż ta ­ k im i o tw a rty m i „ k a rm n ik a m i” ła tw o s p ro w o k o w a ć ra b u n e k .

Zbieranie piany Po o d w iro w a n iu i o d c e d z e n iu m ió d n a le ży na k ilk a d n i o d s ta w ić d o za­ m k n ię te g o p o je m n ik a . W ty m c z a s ie z m io d u w y d o b y w a ją s ię n a po ­ w ie rz c h n ię p ę ch e rz yk i p o w ie trz a , tw o ­ rzy s ię w ię c b ia ła p ia n k a . P ia n ę tę

Miodarka

Po lewej: odsklepione plastry układane są w drucianym koszu miodarki. Należy przestrzegać następującyr zasad: górne beleczki ramę• muszą podczas wirowania „gonić" dolne. Pierwsza strona plastra, zwrócona 'a zewnątrz (do ścianki kotła jest wstępnie wirowana prz. zastosowaniu wolnych obrotów miodarki. Następnie odwraca się plaster i całkowicie odwirowuje znajdującą się teraz na zewnątrz stronę, p: czym ponownie odwraca s : plaster i robi to samo z jeg: drugą stroną. Gdyby nie powolne odwirowanie wstępne i obrót plastra, jego zabudowa po wewnętrznej stronie zostałaby zniszczona przez siłę odśrodkową naciskającego miodu, a efektem byłby połamany plaster. Po prawej: Cząstki wosku i inne zanieczyszczenia są odcedzane za pomocą ustawianego na pojemniku podwójnego sita.

84

Z b i ó r p o ż y t k ó w i ró jk a

P o z y s k iw a n ie m io d u

n a le ży z b ie ra ć k ilk a k ro tn ie w o d s tę ­ p ie 2 4 g o d zin .

!

Mieszanie

O d m o m e n tu , g d y m ió d z a c z n ie kry­ s ta liz o w a ć (gdy da s ię w n im z a u w a ­ żyć p ie rw s z e k ry s z ta łk i), n a le ży m ie ­ s za ć go d w a razy d z ie n n ie przez 5 - 1 0 m in u t (n ie m ie s z a s ię ty lk o m io d u z ro b in ii i s p a d z io w e g o !). N a s k u te k m ie s z a n ia m ió d s ta je s ię k re m o w y i g ła d k i, a przez to m a k o n s y s te n c ję u ła tw ia ją c ą ro z s m a ro w y w a n ie . G dy ty lk o k o n s y s te n c ja m io d u s ta n ie s ię na ty le p ły n n a , by m ió d g ła d k o s p ły ­ w a ł, n a le ży g o p rz e la ć d o s ło ik ó w .

n o ś c i p ro d u k tu z u re g u lo w a n ia m i pra­ w n y m i. O b o w ią z u je tu D yre kty w a Ra­ dy U n ii E u ro p e js k ie j 2 0 0 1 /1 1 0 /W E (p a trz s tr. 8 7 ), a ta k ż e p rz e p is y pra­ w n e d o ty c z ą c e s p rz e d a ż y a rty k u łó w s p o ż yw c zy ch i c o d z ie n n e g o u ż y tk u , o z n a cz e ń , h ig ie n y i p o c h o d z e n ia a rty ­ k u łó w spożyw czych o ra z p rz e p is y d o ­ ty c z ą c e o p a k o w a ń i s to s o w a n ia m ia r. J e ś li c h o d z i o n a p e łn ia n ie s ło ik ó w , n a le ży o b o w ią z k o w o s to s o w a ć c e c h o ­ w a n e w a g i. W N ie m cz e c h o b o w ią z u ją ró w n ie ż w y m o g i D IB (D e u ts c h e r Im k e rb u n d - N ie m ie c k i Z w ią z e k P s z c z e la rs k i), a p s z c z e la rz m o ż e k o rz y s ta ć ze s ta n d a rd o w y c h s ło ik ó w D IB i o z n a ­ czać s w ó j m ió d s p e c ja ln ą b a n d e ro lą .

Napełnianie słoików W y m ie s z a n y m ió d m o ż n a o d la ć do p o je m n ik ó w z z a m k n ię c ie m i ta m po­ z o s ta w ić go do k ry s ta liz a c ji a lb o te ż ro z la ć g o od razu d o s ło ik ó w . Do na­ p e łn ia n ia z a le c a s ię z b io rn ik z k u r­ k ie m . N ale ży p a m ię ta ć , że ze w zg lęd u na ró żn ą z a w a rto ś ć w o d y w m io d a c h , s ło ik i p o w in n y być n a p e łn ia n e na ró żn ą w y s o k o ś ć .

Sprzedaż J e ż e li m ió d je s t p rz e z n a c z o n y na s p rz e d a ż , n a le ż y d o p iln o w a ć zgod-

1. Zbieranie pianki z powierzchni miodu łyżką lub packą do ciasta. 2. Mieszanie miodu ubijaczką lub kijem o trójkątnym przekroju. Ważne jest powolne mieszanie, aby w miodzie nie tworzyły się pęcherzyki powietrza. 3. Napełnianie słoika.

Przechowywanie M ió d n a le ży p rze ch o w yw a ć w m ie js c u c ie m n y m , s u c h y m i w o ln y m od za­ p a c h ó w o b c y c h . Z a le c a n e s ą p o je ­ m n ik i m a g a zyn o w e z m a te ria łó w bez-

Miód stały i miód płynny M io d y o w y s o k ie j z a w a rto ś c i g lu k o z y k ry s ta liz u ją szy b ko , u z ys ku ją c tw a rd ą i d ro b n o z ia rn is tą k o n s y s te n c ję (np. rze p a ko w y), p o d c z a s g d y m io d y o w y s o k ie j z a w a rto ś c i fru k to z y i n is k ie j z a w a rto ś c i g lu k o z y (np. a k a cjo w y ) p o z o s ta ją p łyn n e .

85

p ie c zn yc h d la ś ro d k ó w spożyw czych , p o n ie w a ż m ió d w c h ła n ia w o d ę i za p a ­ c h y. O p ty m a ln a te m p e ra tu ra s k ła d o ­ w a n ia to 15°C .

Higiena C ały p ro c e s p o z y s k iw a n ia i p rz e tw a ­ rz a n ia m io d u w y m a g a s ta ra n n e g o u trzy m y w a n ia c z y s to ś c i. P o m ie sz cz e ­ n ie , w k tó ry m m ió d je s t w iro w a n y , m u ­ s i być d o b rz e o ś w ie tlo n e , s u c h e i czy­ s te . W a żne je s t te ż , a b y m o żn a by­ ło s z c z e ln ie je z a m k n ą ć prze d p szczo­ ła m i, n a le ży te ż w m ia rę m o ż liw o ś ­ c i z a d b a ć o d o s tę p d o b ie ż ą c e j w o ­ dy lu b c h o c ia ż m o ż liw o ś ć p rz e m y ­ c ia n a rzę d z i. P o c z ą tk o w o m o ż n a do p o z y s k iw a n ia m io d u w y k o rz y s ta ć Ważenie miodu. k u c h n ię . P szcze larz p o w in ie n p ra co - Pszczelarz w Niemczech w a ć w czy sty m u b ra n iu i w n a k ry c iu korzysta ze standardowych g ł0Wy _ słoików i oznacza je specjalną banderolą.

86

Serwis

Z b i ó r p o ż y t k ó w i ró jk a

Rok pszczeli w pigułce

Prawo a pszczoły O ch rona z d ro w ia pszczół W P o ls c e ka żd y p s zc z e la rz, z g o d n ie z p rz e p is a m i u n ijn y m i, m a o b o w ią z e k z g ło s ić p a s ie k ę le k a rz o w i w e te ry n a rii w ła ś c iw e m u d la m ie js c a s ta c jo n o w a ­ n ia p s zc z ó ł. P a s ie k a je s t w p is y w a n a d o re je s tru w e te ry n a ry jn e g o i o trzy­ m u je w e te ry n a ry jn y n u m e r id e n ty fik a ­ cyjny. J e s t to n ie zb ę d n y w y m ó g fo rm a l­ ny, aby pszczela rz uz ys k a ł ja k ą k o lw ie k p o m o c u n ijn ą . O prócz zg ło sz e n ia p a s ie k i, pszcze­ la rz m a te ż o b o w ią z e k z g ła s z a n ia w y­ s tą p ie n ia z g n ilc a z ło ś liw e g o (a m e ry ­ k a ń s k ie g o ), a n a w e t p o d e jrz e n ia ta ­ k ie g o w y s tą p ie n ia . U sta w a O o c h ro n ie ro ś lin u p ra w ­ nych z d n ia 1 2 lip c a 1 9 9 5 r. (D z. U. Nr 6 6 / 1 9 9 9 , poz. 7 5 1 , N r 1 0 1 /1 9 9 9 , p o z. 1 1 7 8 , o ra z z m ia n y w Nr 2 2 / 2 0 0 1 poz. 2 4 8 i 7 6 / 2 0 0 1 poz. 8 1 1 ) g w a ra n tu je p s z c z o ło m o c h ro n ę p rz e c iw k o z a tru c io m ś ro d k a m i c h e ­ m ic z n y m i, o k re ś la te ż m e to d y p o s tę ­ p o w a n ia w ra zie s tw ie rd z e n ia w ytru c ia ro d zin . Z g o d n ie z tą u s ta w ą m in i­ m a ln a o d le g ło ś ć m ię d z y p a s ie k ą a m ie js c e m d o k o n y w a n ia z a b ie g ó w o p ry s k iw a n ia ro ś lin w y n o s i 2 0 m ,

Prawo a pszczoły 87 Karla ula 88 Koszt urządzenia pasieki 89 Obserwacje wylotu z ula 90 Słowniczek 91 Warto przeczytać 93 Budowa ciała pszczoły miodnej 9t

c h o ć trz e b a zauw a żyć, iż z uw a gi na z d ro w ie p s z c z ó ł w s k a z a n e s ą o d ­ le g ło ś c i z n a c zn ie w ię k s z e . W w yp a d ­ k u s tw ie rd z e n ia w y tru c ia p s z c z ó ł k o ­ m is ja z ło ż o n a z p rz e d s ta w ic ie li urzę­ d u g m in y , rz e c z o z n a w c y c h o ró b p s z c z e lic h lu b le k a rz a w e te ry n a rii i p rz e d s ta w ic ie la m ie js c o w e g o zw iąz­ k u p s z c z e la rs k ie g o a s y s tu je przy po ­ b ie ra n iu p ró b k i do b a d a ń to k s y k o lo ­ g icz n y ch i s p o rz ą d z e n iu p ro to k o łu za­ tru c ia (w e d łu g w zo ru PZP). P raw o w ła sn o ści i o d p o w ie d z ia ln o ś ć S p o ry zw ią z a n e z p ra w e m w ła s n o ś c i ro d z in p o ja w ia ją s ię n a jc z ę ś c ie j w p rz yp a d ku ro jó w u w ią zu ją cy ch s ię z d a la od g ru n tu w ła ś c ic ie la ro d zin y m a c ie rz y s te j. Z a g a d n ie n ie t o re g u lo ­ w a n e je s t w P o ls c e przez K o d e k s Cy­ w iln y , w m y ś l k tó re g o ró j s ta je s ię n i­ czyj, gd y w ła ś c ic ie l n ie z g ło s i s ię po n ie g o w c ią g u 3 d n i od w y ro je n ia . Przy czym w c e lu z a b ra n ia ro ju p s zc z e la rz m a p ra w o w e jś ć na cu d z ą z ie m ię , a le m a te ż o b o w ią z e k n a p ra w ie n ia e w e n ­ tu a ln y c h s z k ó d . P o d o b n ie w y g lą d a sy­ tu a c ja , gd y ró j o s ią d z ie w c u d z ym pu­ s ty m u lu - p s zc z e la rz m o że d o m a g a ć s ię w y d a n ia ro ju p o d w a ru n k ie m po ­ k ry c ia e w e n tu a ln y c h k o s z tó w . Jeże li

Pszczelarz w białym ubraniu roboczym.

S e rw is

K o s z t u r z ą d z e n ia p a s ie k i

je d n a k ró j o s ia d a w u lu ju ż z a ję ty m , p rz e c h o d z i na w ła s n o ś ć p o s ia d a c z a te g o u la , a w ła ś c ic ie l m a c ie rz y s te j ro­ dzin y n ie m a p ra w a d o ro s zc ze ń . P ro d u kcja i sprzedaż m io d u Z a g a d n ie n ie to re g u lu je w P o ls c e Dy­ re k ty w a R ady U n ii E u ro p e js k ie j 2 0 0 1 /1 1 0 /W E . O k re ś la o n a s p o s ó b p ro d u k c ji, p rz e tw a rza n ia i w y b ó r o k re ­ ś le n ia m io d u (s k a la 1 - 9 ) . D o n a jw aż­

n ie js z yc h p u n k tó w d y re k ty w y zaliczyć m o żn a d w a n a s tę p u ją c e w ym o g i: ». do m io d u n ie w o ln o d o d a w a ć s u b ­ s ta n c ji o b c y c h a n i u s u w a ć z n ie g o s u b s ta n c ji w ła ś c iw y c h d la m io d u ; p. o k re ś le n ie „p o c h o d z e n ia ro ś lin n e ­ g o ” m o żn a z a s to s o w a ć ty lk o w te d y, gd y m ió d p o ch o d zi w p rz e w a ż a ją c e j c z ę ś c i z d a n e g o ź ró d ła p o ży tk u i po ­ s ia d a o d p o w ie d n ie d la te g o rod za ju w ła s n o ś c i s e n s o ry c z n e , fiz y c z n e i m i­ k ro s k o p ijn e .

89

Podstawowe wyposażenie pasieczne Podstawowe wyposażenie i ubranie robocze Cena w zł 2 rodziny pszczele lub 3 odkłady____________________ 500 4 korpusy_______________________________________________________________________________________300 100 ramek (z reguły nie są s przedawane z korpusami i muszą być nabyte osobno) 150 5 kg węzy do wtopienia w ramki______________ 100 Krata odgrodowa do rozdzielenia magazynu miodu od gniazda 10 Kapelusz z siatką ochronną (zawsze zalecane noszenie siatki założonej)_________________________________ 25 Rękawice pszczelarskie, potrzebne głównie na początku przygody z pszczołami___________________________ 15 Kombinezon z gładkiego, wytrzymałego materiału. Biały kolor działa na pszczoły uspokajająco _______ 100 Razem 1200 W y m a g a n e narzędzia______________________________________________________________________________________________

Karta ula Data

Rodzina Ocena

S iła

ogölna

PC

PK

RP

W

PS

+6

+5

PC

PM

U w agi

łącznie

1 4 /0 4 /2 0 0 4

1

OK + ziel.

2K + kr. 7

4

+1

2 8 /0 4 /2 0 0 4

1

OK + ziel.

3K

7

4

-1 /+ 1

3 0 /0 5 /2 0 0 4

1

OK + ziel.

3K

8

4

3 0 /0 6 /2 0 0 4

1

OK + ziel.

3K

5

2

3 0 /0 7 /2 0 0 4

1

OK + ziel.

3K

5

2

+ K G /+ K M /+ kr.

-KG /+KG

+6

-1

+8

-3

przygotowanie zimowli

Sprzęt do odwirowania miodu Wanienka do odsklepiania plastrów, świetnie sprawdza się do odzyskiwania wosku z plastrów miodowych________________________________________________________________________________ 150 Widelec do odsklepiania, użyteczny przy usuwaniu poszycia plastrów miodowych przed ich wirowaniem 20 Miodarka: ręczna miodarka z koszem na 3 -4 plastry 1600 Sito podwójne, składające się z sita o grubym i sita o drobnym oku. Pozwala na odcedzenie nawet drobinek wosku i zanieczyszczeń miodu po odwirowaniu_____________ 30 Mieszarka ręczna do mieszania krystalizującego miodu_____________________________________________ 40 4 wiadra (pojemniki z przykrywką) na miód____________________________ 200 Razem 2040

podkarmienie, 7 kg płynnego pokarmu

C a łk o w ity k o s zt po d s taw o w e g o w yposażenia______________________________________________________________ 3 3 8 0

podkarmienie, 7 kg płynnego pokarmu

P o d a tk o w e w ypo sażenie__________________________________________________________________________________

-11

-K M /+ K M , pierwsze miodobranie

+ 11

-11

-K M /+ K M

+1

-11

-K M /-K G pierwsza terapia kwasem mrówkowym

2 0 /0 8 /2 0 0 4

1

2 7 /0 8 /2 0 0 4

1

OK + ziel.

2K

6

2

3 /0 9 /2 0 0 4

podkarmienie, 7 kg płynnego pokarmu

1 5 /0 9 /2 0 0 4

druga terapia kwasem mrówkowym

PC RP W PS

-

plastry z czerwiem ramki pracy ramki z węzą puste ramki

Podkurzacz do odymiania, dzięki któremu pszczoły są spokojniejsze podczas kontroli_____________________ _80 Dłuto pasieczne do podważania plastrów i zdrapywania wosku z elementów ula 20 Szczotka do zmiatania pszczół z plastrów z czerwiem i miodowych. Zmiatać należy ruchami skośnymi, zaczynając od górnej krawędzi ramki, uważając, aby nie „obracać’’ pszczół. ___ 10 Klateczka do chwytania matek na czas kontroli uli ________________________________________________ 10 Spryskiwacz, wykorzystywany często do rozpraszania wody, która ogranicza swobodę ruchu owadów. Uwiązane rójki zawsze spryskuje się wodą przed strąceniem^__________________________________________ 20 Razem 140

PM - plastry miodowe 2K/3K - 2 korpusy/3 korpusy kr. - krata odgrodowa KG - korpus gniazdowy

KM - korpus miodowy + ziel. - matka zielona (kolor opalitki) +/- - dodano/zabrano OK - w porządku

:

1 klateczka do poddawania matek____________________ 20 Zestaw opal ¡tek do znakowania matek_______________________________________________________ 40 Skrzynki do chwytania rojów (ze składanego kartonu), wykorzystywane doprzenoszenia strącanych rojów_________ 30 Topiarka słoneczna do przetapiania niewielkich ilości wosku 310 Kubeł z przykrywką do przenoszenia około 40 kg miodu 40 Cechowana waga do dokładnego ważenia miodu przelewanego dosłoików 100 Słoiki i etykiety. Etykiety muszą zawierać precyzyjny opis produktu, ilość miodu i adres pasieki (100 sztuk) ____ 200 Razem 740 Całkowity koszt z dodatkowym wyposażeniem 4120

90

S e rw is

Sło w niczek

Obserwacje wylotu z ula W id o k

91

Słowniczek Praw dopodobna pizyczyna_____________ P o s tę pow anie___________________

Styczeń lub później: z otworu Matka już czerwi. wylotowego wydobywa się skondensowana para lub też pomost stanowi jedną wielką ślizgawkę.__________________________ Otwór wylotowy pełen martwych Ponieważ temperatura nieprzekracza Pszczelarz musi sam oczyścić pszczół. 8°C, pszczoły nie mogą wynieść wylot. __________ ______________________ martwych osobników._____________________________________________ Na pomoście widać fragmenty W ulu była lub nadal buszuje ryjówka. Wystawić pułapkę na myszy martwych pszczół. i wstawić wkładkę wylotową tak, aby nie prześliznęła się żadna - : : . : . mysz._______________________ Patrz: „Słowniczek" (str. 91). Pomost i ziemia pod wylotem do ula Rodzina zapadła na chorobę zarodnikowcową (nosemozę) albo są silnie zabrudzone odchodami. cierpi na biegunkę. Trwa rabunek gniazda. Bardzo często Zwęzić wlot, wykonać próbę na Wyjątkowo intensywne loty i walki rodzina bezmateczna. obecność matki (patrz str. 79). przed wlotem do ula. Na pomoście dużo resztek. Przeprowadzić natychmiastowe Na pomoście widoczny mocny osyp. Rodzina wymiera z głodu. awaryjne podkarmianie Wiele martwych pszczół ma (patrz str. 57). wysuniętą trąbkę. Rodzina funkcjonuje harmonijnie Zbieraczki masowo znoszą pyłek, i wychowuje czerw. młode pszczoły latają w pobliżu wylotu. Prawdopodobnie kilka godzin Przeprowadzić próbę na Rodzina je st niespokojna, wiele wcześniej pszczoły utraciły matkę. obecność matki (patrz str. 79), pszczół lata nerwowo wokół wylotu. w razie potrzeby poddać matkę. W rodzinie występuje grzybica Patrz: „Słowniczek" (str. 91). Na pomoście widać mumie larw otorbielakowa (wapienna). lub skamieniałe poczwarki. Rodzina ucierpiała na skutek zatrucia Przesłać próbkę pszczół do Pomimo występowania pożytku środkami chemicznymi. laboratorium toksykologicznego. bardzo mała intensywność lotów. Na pomoście widać pełzające lub martwe pszczoły. Przy wysokiej temperaturze na Rodzina wymaga więcej W lecie u wylotu widoczny jest zewnątrz pszczoły mają problem przestrzeni do życia. Rozszerzyć wieniec pszczół. z utrzymaniem odpowiedniej ul o korpus magazynowy lub temperatury wewnątrz ula. ewentualnie gniazdowy. Rodzina jest za słaba, aby oprzeć się Zawęzić wylot ula, tak aby ułatwić Sierpień i później: widać osy bez prowadzonemu przez osy rabunkowi, strażniczkom kontrolę wlotów. przeszkód wlatujące do ula. Rodzina jest bezmateczna, wymiana Przeprowadzić próbę na obecność Wrzesień i później: w rodzinie nadal matki nastąpiła za późno lub też matki. Jeżeli nie ma matki, rodzina widoczne są trutnie. Martwe trutnie pszczoły mają matkę trutową. musi zostać zlikwidowana lub larwy trutowe zalegają na (połączona z inną). pomoście.

bezm ateczność- brak matki w rodzinie.

Typowe objawy: brak jaj lub wyłącznie czerw trutowy na plastrach, ogólny nie­ pokój rodziny, „wycie” pszczół, ramki za­ brudzone odchodami, wzrastająca skłon­ ność do żądlenia. Rodzinie należy poddać nową matkę. biegunka - niezaraźliwa choroba, doty­ kająca rodziny najczęściej na wiosnę. Zaa­ takowane nią pszczoły mają uniesiony od­ włok; wewnątrz oraz przed wylotem ula pozostawiają brązowe plamy odchodów. Szczególnie zabrudzone są plastry w po­ bliżu gniazda. Chorą rodzinę przenosi się do nowego ula z czystymi plastrami i podaje jej ciepły syrop cukrowy (roztwór 1:1), a następnie pilnuje, aby owady miały możliwie ciasne gniazdo. Zabrudzony od­ chodami ul należy umyć gorącym 3-procentowym roztworem wodorotlenku sodu. Zabrudzone plastry należy zniszczyć, carnica - podrasa pszczół europejskich Apis mellifera szeroko rozpowszechniona w Polsce. cicha w ym iana - naturalna forma „od­ nawiania” matek bez aktu rojowego. Stara matka jest bez walki wypierana przez nową. czerw garbaty - czerw trutowy w ko­ mórkach robotnic. Powstaje wtedy, gdy zapas nasienia matki ulega wyczerpaniu i jest ona w stanie składać wyłącznie niezapłodnione jaja, z których rozwijają się tylko trutnie. W wypadku przedłużającej się bezmateczności często zdarza się, że robotnice wykształcają zdolność do składania jaj (tzw. trutówki), jednakże i tu­ taj są to wyłącznie jaja niezapłodnione. Kiedy w komórkach robotnic rozwijają się larwy trutni, na skutek braku miejsca pod­ noszą się zasklepy komórek i z wierzchu

wydają się „garbate", stąd określenie „czerw garbaty". czerw wapienny - zaraźliwa choroba czer­ wia powodowana przez grzybicę otorbielakową (Ascosphaera apis). Można ją rozpo­ znać po wysuszonych larwach wyniesionych przez robotnice na pomost lub zalegających na dennicy. W wypadku lekkiego ataku wy­ starczy zabranie i wyrzucenie obumarłego czerwia i przetopienie plastrów. W razie silnej epidemii konieczne jest utworzenie sztucznego roju. W wypadku choroby na­ kazany jest kontakt z doświadczonym pszczelarzem. - » nosema -> biegunka czerwienie - składanie jaj przez matkę, dzika zabudowa - zabudowa w wolnej przestrzeni, np. w wypadku wysokiej den­ nicy. ferom ony-podobnedo hormonów sub­ stancje zapachowe, za pomocą których matka steruje zachowaniem pszczół w ulu. ferom on m ateczny - produkowana przez gruczoły żuwaczkowe substancja za­ pachowa o działaniu podobnym do hor­ monu. Jest przejmowana przez robotnice i rozprowadzana wśród wszystkich pszczół ula. Zapewnia trzymanie się rodziny razem i hamuje rozwój narządów płciowych ro­ botnic. - » feromony grono rojow e - pszczoły, które wy­ chodzą z macierzystego ula wraz z rojem uwiązują się wokół swojej matki w tzw. gronie rojowym. karta ula - karta, na której przez cały se­ zon odnotowywane są prace pszczelarskie przy danej rodzinie. Analiza kart uli po­ zwala pszczelarzowi na ocenę rozwoju ro­ dzin i planowanie przyszłych prac. kit pszczeli - Patrz, propolis, korpus -element budowy ula wielokorpusowego (np. korpus miodowy).

krata odgrodowa - z metalu lub tworzy­ wa sztucznego, o oczku na tyle szerokim, aby mogły się przez nią przedostać tylko robotnice (ale już nie matka albo trutnie). Ważny element wyposażenia ula, oddzie­ lający część magazynową (miodnię) od gniazdowej (rodni). kwas m rówkowy - kwas organiczny, stosowany do zwalczania warrozy. kwas szczawiowy - środek do zwalcza­ nia warrozy. m atecznik ratunkow y - matecznik nadbudowany na komórkę czerwiu robot­ nicy, najczęściej spotykany na środku pla­ stra. Jeżeli rodzina utraci matkę, próbuje wychować sobie nową z czerwiu robotnicy. Pszczoły przebudowują jedną lub kilka komórek robotnic w duże miseczki ma­ tecznikowe i wychowują rozwijające się w nich larwy robotnic na matki, karmiąc je mleczkiem pszczelim, m atecznik rojowy - komórka mateczni­ kowa zakładana w okresie nastroju rojowe­ go, często na skraju plastra. Z wydzielonych miseczek wylęgają się następczynie wy­ chodzącej z rojem matki, matka - jedyna w pełni rozwinięta sami­ ca w rodzinie. Jej zadaniem jest składanie jaj, a tym samym zapewnienie przetrwania rodzinie. Przekazując feromon robotni­ com, matka ponadto, gwarantuje harmo­ nię i poczucie wspólnoty swojej rodziny. Z reguły osiąga wiek 2 -3 lat (w szczególnych przypadkach zdarzają się matki 5-letnie). metamorfoza - pszczoły miodne, tak jak większość owadów, rozwijają się, prze­ chodząc trzy stadia: jaja, larwy i poczwarki, aż do osiągnięcia postaci dorosłej (imago), m iejsce grom adzenia się trutni -

określony punkt w terenie, do którego zla-

92

Słow niczek

S e rw is

tują się trutnie i młode matki, aby odbyć lot godowy, najczęściej na wysokości 10-20 m nad ziemią. mleczko pszczele - płynny pokarm wy­ twarzany przez gruczoły mleczne młodych robotnic. Matka karmiona jest tą wydzie­ liną przez całe życie. m otylica w oskow a - mól barciak większy ( Galleriamellonella) lub mól bar­ ciak mniejszy (Achroea grisella) motyl, którego larwy niszczą plastry. W praktyce pasiecznej konieczna jest ochrona plastrów z zapasami pokarmu przed larwa­ mi motylicy - albo przez wielokrotną de­ zynfekcję siarką, albo przez głębokie za­ mrożenie. nektar - bogaty w cukry słodki sok wy­ dzielany przez nektarniki kwiatów. Suro­ wiec do produkcji miodu, nosem a - choroba jelita dorosłych pszczół, wywoływana przez spory Nosema apis. Zaatakowane pszczoły są często nie­ zdolne do lotów i mają uniesiony odwłok. Nie kontrolują wydalania, dlatego na po­ moście, przy wlocie i na ścianach ula można zauważyć żółte punkciki. Aby zapo­ biec tej chorobie, należy trzymać pszczoły w ścieśnionym gnieździe (to wymusza na robotnicach pilność przy czyszczeniu ula) i zadbać o źródło czystej wody dla rodziny. Na stanowiskach o podwyższonym za­ grożeniu nosemą można dezynfekować zapasy plastrów i ule 60-procentowym roz­ tworem kwasu octowego, oblot oczyszczający - pierwszy wylot rodziny po okresie zimowej przerwy. Następuje, gdy temperatury wzrosną po­ wyżej 12°C. odkład - młoda rodzina utworzona z plastrów z zasklepionym czerwiem wraz z obsiadającymi je pszczołami, dodatko­ wego plastra z suszem, ramki z węzą oraz matki lub matecznika.

opalitki - płytki do znakowania matek, dostępne w handlu w 5 różnych kolorach. Każdy rok oznaczany jest inną barwą: 2006 - biały, 2007 - żółty, 2008 - czerwony, 2009-zielony, 2010-niebieski, 2011 znów biały itd. Ponieważ matka nigdy nie przekracza wieku 5 lat, kolor opalitka zdra­ dza pszczelarzowi jej faktyczny wiek. piastunka - młoda (4-10 dni) pszczoła zajmująca się przede wszystkim opieką nad czerwiem (wytwarzanie mleczka pszczelego) i regulacją temperatury w części gniazdowej, pierwak - pierwszy rój, który wychodzi z ula macierzystego. Zawiera starą matkę. Pierwak jest z reguły bardzo łagodny, plaster miodowy - plaster wypełniony w przeważającej części miodem, plaster pokarmu - plaster wypełniony miodem lub pokarmem zimowym, poczwarka - jedno ze stadium rozwoju pszczelego czerwiu. - * metamorfoza, porój - każdy rój, który wychodzi z ula po pierwaku. Poroje są zwykle słabsze niż pierwak i mają zawsze niezapłodnioną matkę. poszerzanie - dodawanie plastrów, ra­ mek z węzą lub całych korpusów w celu zwiększenia gniazda rodzin na wiosnę i za­ pewnienia im miejsca do rozwoju -ty m sa­ mym w celu zapobiegania zawczasu na­ strojom rojowym. propolis - kit pszczeli; substancja bu­ dowlana złożona ze zbieranej przez pszczoły żywicy drzew. Robotnice wykorzy­ stują propolis dołatania rys i pęknięć w ulu. przetchlinki - są elementem układu od­ dechowego pszczoły. System rurek, które poprzez otwory na powierzchni tułowia doprowadzają powietrze z atmosfery do organów wewnętrznych, przygotowanie do zimowli - rozpoczy­ na się w sierpniu przygotowaniem gniazda

na zimę, podkarmianiem i zwalczaniem warrozy za pomocą kwasu mrówkowego, a kończy na przełomie września i paździer­ nika zwężeniem wlotu ula na maksymalnie 7 mm jego wysokości, pyłek - pokarm pochodzenia kwiatowe­ go, podstawowe źródło białka w diecie pszczół. rabunek - szczególnie w okresach ubo­ gich w pożytki dochodzi do ataków pszczół na słabsze rodziny, których celem jest spląd­ rowanie ewentualnych zapasów miodu. Ra­ bunki często prowokowane są przez niedo­ stateczną ostrożność pszczelarza, ram ka - skonstruowana z drewnianych (ewentualnie plastykowych) listewek ram­ ka, w której pszczoły budują swoje plastry. Ramka pozwala pszczelarzowi na wgląd w życie swoich rodzin i ułatwia prace pa­ sieczne. ram ka pracy - pusta ramka, w której pszczoły mogą do woli budować. Poprzez wycinanie czerwiu trutowego z ramek pra­ cy można zmniejszyć rozwój warrozy. refraktom etr - przyrząd optyczny do po­ miarów zawartości wody (lub cukru) w płynie, np. miodzie, robotnica - obok matki (samica) i trutni (samce), trzecia „kasta" pszczół w ulu. rzeź trutni - pod koniec lata (przełom lipca i sierpnia) trutnie przestają być ro­ dzinie potrzebne, a ich obecność staje się ekonomicznie niewskazana, dlatego zo­ stają usunięte z ula na pewną śmierć, sztuczny rój - metoda pszczelarska służąca do rozmnażania rodzin oraz do zwalczania chorób (m.in. grzybicy otorbielakowej i zgnilca amerykańskiego). Z chorych, ale nadal silnych rodzin mogą być utworzone sztuczne roje. W tym celu zmiata się pszczoły wraz z matką z plast­ rów do ula lub skrzynki z nałożonym lej­ kiem uniemożliwiającym pszczołom

wyjście. Czerw, wszystkie plastry i zapasy pokarmu są niszczone. Sztuczny rój jest przenoszony do ciemnego, chłodnego miejsca i przetrzymany przez 2 dni bez po­ karmu, tak aby pszczoły „przejadły” skażo­ ny sporami miód. Po tym czasie owady przenosi się na plastry w nowym lub zde­ zynfekowanym ulu. Początkowo odzy­ skaną rodzinę można karmić tylko syro­ pem cukrowym lub apiinvertem (nie wie­ szać żadnych plastrów pokarmowych ani nie podkarmiać miodem!), taniec - zwiadowczyni, która odnajdzie źródło pożytku, wykonuje na powierzchni plastra odpowiedni taniec, dzięki któremu precyzyjnie przekazuje zbieraczkom infor­ mację o położeniu źródła nektaru, spadzi lub pyłku. Za odkrycie tzw. języka pszczół, czyli znaczenia różnych rodzajów tańca, Karl von Frisch otrzymał w 1973 roku na­ grodę Nobla. taniec okrężny - element pszczelej mo­ wy ciała, wskazujący na obecność źródła pożytku w odległości 50-100 m od ula. taniec w yw ijany - element pszczelej mowy ciała, informacja o źródle pożytku w odległości około 100 m od ula. truteń - przedstawiciel „męskiej" części pszczelej społeczności, obecny w rodzinie tylko na wiosnę i w lecie. Nie ma żądła i nie zbiera nektaru ani pyłku, trzym anie się plastrów - jedna z ważnych cech opisujących rasy pszczół. Na przykład pszczoły carnica dobrze trzy­ mają się plastrów, co oznacza, że w wypad­ ku przeglądu rodziny owady nie uciekają od razu z plastra, lecz siedzą na nim spokojnie.

ul - wykonana ręką człowieka siedziba

pszczela. ul wielokorpusowy - najpopularniej­ szy typ ula na świecie. Ul składający się z nakładanych od góry części - m.in. den­ nicy, korpusów (miodowych, gniazdo­ wych) i daszka. warroza - choroba powodowana przez roztocze gatunku Varna destructor, mające kształt owalny, wielkość od 0,8 do 1,2 mm, kolor brązowy lub ciemnobrązowy. Bardzo niebezpieczny pasożyt pszczół, który niezwykle szybko się rozmnaża, wczesne pożytki - to dostępne na wiosnę duże ilości nektaru kwiatów owo­ cowych i rzepaku. Miody z wczesnych pożytków to miody owocowe, które szybko krystalizują. węza - produkowana z wosku pszczelego płyta, w której wytłoczony jest wzór pla­ stra, czyli denka komórek. „Wymusza" na pszczołach równomierną zabudowę ko­ mórkami pszczelimi. w Iot/wy I o t —otwarty przez cały rok otwór w przedniej ścianie ula. wym iana m atki - zamiana matki przez pszczelarza lub samą rodzinę, zapach ula - charakterystyczny dla każdej rodziny zapach pochodzący m.in. z feromonu matki. zapylenie - przeniesienie pyłku na zna­ mię słupka kwiatu. zm niejszanie siły rodziny - metoda stosowana przez pszczelarzy, polegająca na zabieraniu rodzinie czerwiu i pszczół (tworzenie odkładu) w celu zapobieżenia zawczasu nastrojowi rojowemu.

93

Warto przeczytać Ellnain-Wojtaszek M. „Produkty pszczele - cenne leki medycyny naturalnej" Gala J. „Miodowe wędrówki po kraju" Gałuszka H. „Miód pszczeli powstawanie wartość odżywcza zastosowanie” Gałuszka H., Koteja J., Tworek K. „Pszczoły na spadzi" Gekeler W. „Pszczoły. Poradnik hodowcy” Gromisz M. „Wychów matek pszczelich na własne potrzeby pasiek" Kędracki T. „Miód spadziowy w produkcji i obrocie" Marcinkowski J. „Jak prawidłowo prowadzić pasiekę” Ostrowska W. „Gospodarka pasieczna" Pidek A. „Metody wychowu matek pszczelich" Rysiewicz M„ Twardowski J., Żak J. „Ule i pasieki w Polsce" Wilde J., Cichoń J. „Pszczelarstwo to może być biznes" Wilde J., Gogolewska E. „Polubić pszczoły" Wróblewski R. „Wierzenia i obyczaje pszczelarzy polskich" Wróblewski R. „Barcie, kłody, kószki i ule polskie”

94

S e rw is

Przydatne adresy Polski Związek Pszczelarski ul. Świętokrzyska 20,00-002 Warszawa tel. (022) 826-04-97, 826-22-61, 826-50-3,1wew. 540 www.pzp.tg.com.pl,[email protected] Stowarzyszenie Pszczelarzy Zawodowych ul. Słoneczna 48, lokal nr 2, 10-711 Olsztyn tel. (089) 52338 67 faks (089) 524 02 88 www.pszczelarzezawodowi.republlka.pl [email protected] Główny Inspektorat Weterynarii ul. Wspólna 30,00-930 Warszawa tel.(022)62320 88, 623 2089, 6231717 faks (022) 6231408 http://www.wetgiw.gov.pl/ Państwowy Instytut Weterynaryjny Państwowy Instytut Badawczy al. Partyzantów 57,24-100 Puławy tel.(081)88930 00 faks (081) 886 25 95 [email protected] Instytut Przemysłu Organicznego ul. Annopol 6,03-236 Warszawa tel. (022) 811 12 31 faks (022) 811 07 99 http://www.lpo.waw.pl [email protected] Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich ul. Libelta 27,61-707 Poznań tel. (061) 852 40 03 faks (061)852 7463 www.irplz.pl Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa ul. Pomologiczna 18,96-100 Skierniewice j tel. (046) 8332021 faks (046) 83332 28 www.insad.pl

95

instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt ul. Sławkowska 17,31-016 Kraków tel. (012) 422 19 01,422 64 10 faks (012) 422 42 94 www.isez.pan.krakow.pl [email protected]

Czasopisma pszczelarskie „Pasieka” ul. Legionów 20,34-100 Wadowice tel. (033) 873 51 40 ,87 31 5 85 faks (033) 873 51 40, 87315 85 [email protected] www.pasieka.pszczoly.pl „Pszczelarz Polski" - miesięcznik Polskiego Związku Pszczelarskiego ul. Świętokrzyska 20,00-002 Warszawa tel. (022) 505 46 33 faks (022) 827 24 01 [email protected] „Pszczelarstwo” ul. Świętokrzyska 20,00-002 Warszawa tel. (022) 505 45 42 faks (022) 505 45 52 www.miesiecznik-pszczelarstwo.pl [email protected] „Przegląd Pszczelarski” ul. Racławicka 33/40,02-601 Warszawa tel. (022) 844 8619, (501)543 045 [email protected] „Bartnik Gdański” ul. Na stoku 48,80-874 Gdańsk tel. (058) 301 19 04 faks (058) 301 19 04

Adresy internetowe www.pszczoly.pl www.naszapasieka.republika.pl/ www.polanka.pozytki.pl www.uwm.edu.pl/pszczoly www.sgp.waw.pl/~woyke/WoyStrPol.html www.teletronik.com.pl/jaszczyk/pszczoly.htm www.cdsa.com.pl www.imago.pl www.huzar.sacz.pl www.osp.com.pl www.pszczelarstwo.pl www.pszczelarstwo.webpark.pl www.free.polbox.pl/l/lseczyk/index1.html www.sprzet-pszczelarski.pl www.lyson.com.pl www.bartpol.com.pl www.tylicz.pl www.mazurskiemiody.pl www.pasieka.pszczoly.pl www.miodyfree.com.pl teletronik.com.pl/jaszczyk/ www.shiuz.pl www.rzp.pl www.rzp.jelgora.virgo.com.pl www.kamianna.pl www.pozytki.pl miodswiece.w.interia.pl www.wilde.prv.pl/

Budowa ciała pszczoły miodnej (p rz e k ró j po przeczn y)

mięśnie lotu

rurkowate Malpighiego

zapachowy

Indeks ilustracji Autorzy zdjęć kolorowych: Friedrich Pohl (str. 35), pozostałe 160 fotografii: Sigrun Nowack, Günter Pritsch, Klaus Ruckdäschel, Fred Zautke oraz archiwum Länderinstitut für Bienenkunde Hohen Neuendorf. Rysunki i grafiki: Karsten Elze (str. 14, 49,54,68,69), Sigrun Nowack (str. 9, 55,86) oraz Marcus Sommer/SOMSO Modelle (str. 95).

żądło

otwór gębowy

koszyczek pyłkowy

szczoteczki