Cherezinska Elzbieta Gra w kosci

ELŻBIETA CHEREZIŃSKA

GRA W KOŚCI

OD AUTORKI Od dawna miałam ochotę napisać książkę osnutą wokół Bolesława Chrobrego. Tak, może to i mało oryginalne, ale nawet gdyby o Chrobrym powstało sto książek, to wcale nie byłoby dość. Jego postać daje możliwość tak odmiennych interpretacji, tak wielu odsłon, że aż kusi, by stać się literacką inspiracją. Poza tym Chrobry, jak żaden inny z władców Polski, wydaje mi się kluczem do czytania naszej narodowej tożsamości. Zwłaszcza dzisiaj, kiedy próbujemy odnajdować ją na nowo, przewartościowując wzorce. Gdy potrzebujemy zobaczyć siebie, jako naród, w zwierciadle sąsiadów. Chrobry jest bohaterem cudownie nierównym, umykającym jednoznacznym ocenom. Nie został kanonizowany, w odróżnieniu od kilku współczesnych mu władców, przecież nie dlatego, by był od nich „mniej świętym”! Tamta epoka „świętość królów” rozumiała zgoła inaczej i niejeden z tych, których życiorysy budzą dreszcz grozy, kanonizacji zaznał. To rys średniowiecza, który wciąż fascynuje: wybuchowa mieszanka żarliwej religijności i brutalności graniczącej z okrucieństwem. A Chrobry w tym względzie wydaje się prawdziwym dzieckiem epoki! Żył na tyle długo, że w jego biografii można znaleźć wiele powieściowych fabuł. Wybrałam ten jeden fragment, tych „pięć lat z życia” świadomie, szukając punktu zaczepienia Gry w kości w jednym z naszych narodowych mitów założycielskich, jednym z „punktów mocy”. Zostawiając też sobie miejsce na kolejną opowieść. Od Chrobrego nigdy się nie odetniemy. Zawsze pozostanie naszym pierwszym królem. Możemy patrzeć na niego, jak na monument ale czy musimy odbierać mu życie? Nie wiem, czy często się zdarza, by teoria naukowa stała się inspiracją do powstania książki. Ale mi właśnie się to przytrafiło. Gdy wpadła mi w ręce książka profesora Przemysława Urbańczyka Trudne początki Polski, połknęłam ją jednym tchem, jak najlepszą powieść. Wizja zjazdu gnieźnieńskiego, jaką w niej przedstawił Autor, wizja pewnego punktu startowego w naszych dziejach, zbiegła się z moim myśleniem o Bolesławie Chrobrym. Spójność pomysłu Autora, jego zaskakująca prostota i jednocześnie urocza obrazoburczość, uwiodły moją wyobraźnię. Właściwie kończąc czytać tamtą książkę, już pisałam własną. A kiedy się okazało, iż Profesor zgodził się otoczyć moją pracę opieką - nie trzeba mi było nic więcej. Dzięki temu powstała Gra w kości - książka, która jest zmyśleniem, fabułą, wizją

historii, ale jednocześnie, w sferze dostępnej wiedzy historycznej na temat epoki, można traktować ją jako próbę rekonstrukcji. Bo większość bohaterów tej książki to postaci historyczne, zaopatrzone w te atrybuty biografii, które dało się wyczytać z historii, a czasem tylko spomiędzy jej wierszy. Gra w kości zyskała podskórną tkankę - cytatów z przeszłości wplecionych w dialogi, miejsc i obrazów autentycznych, które stają się nagle żywymi „miejscami akcji”. Gdyby nie pomoc i opieka profesora Urbańczyka, książka nie byłaby tak precyzyjna, nie zakotwiczyłaby się w faktografii tak głęboko i zabrakłoby w niej tak wielu rzeczy, iż dzisiaj nawet sobie tego nie wyobrażam. A doświadczenie współpracy? Fenomenalne! W tekście znalazły się również fragmenty dwóch autentycznych pieśni ku czci Ottona, z początku XI stulecia, wyszukane i przetłumaczone przez Agnieszkę BudzińskąBennett. Agnieszka na co dzień zajmuje się rekonstrukcją muzyki dawnej, pracując w Bazylei z Ensemble Peregrina. Jej wskazówki dotyczące liturgii średniowiecznej i sposobów wykonywania utworów muzycznych były dla mnie cenną podpowiedzią przy konstruowaniu poszczególnych scen, a uroda głosu prowadziła mnie po świecie średniowiecznej muzyki. Historia to polityka, tyle że widziana z dystansu. Historia to ludzie, których ożywiamy, wyciągając spod płyt grobowców. Nie, nie jestem wariatką, do której obcy mówią nocami. Oni ani nie są dla mnie obcy, ani nie są dla mnie historią. Tysiąc lat? Nie szkodzi.

PROLOG Poruszali się bezszelestnie, jak duchy. Najwyższy spośród nich, przywódca, dawał im znaki. Uniesione ramię, dłoń otwarta. Stają. Delikatnie i powoli zamyka dłoń. Ruszają cicho. Odsuwają się jeden od drugiego, z szeregu tworząc ludzki łuk. Klucząc między drzewami, zbliżają się do granicy lasu. Jednocześnie nie tracą z oczu dłoni przywódcy. Gdy ten nagle wyprostowuje palce, zatrzymują się w miejscu. Chowa palce, znikają za drzewami. Nic, cisza, ani trzasku gałązki. Krzyk skowronka. Bezmyślna galopada chmur. Na co on czeka? Przecież widzą swoje ofiary. Czują ich bezbronność. Mogliby wyjść z lasu, przydusić i... Ach! Byłoby po wszystkim. Jeden z obserwowanych idzie właśnie w ich stronę. Wstrzymują oddech. Skrzyżowane palce zabraniają im go tknąć. Dwadzieścia par oczu śledzi każdy jego ruch, dwadzieścia par uszu słyszy strumień moczu ściekający po korze. I coś jeszcze: odchodząc, pogwizduje pod nosem. Już wrócił do tamtych. Właśnie kładzie się na trawie. Przywódca bez pośpiechu zwija dłoń w pięść. Wysuwa mały palec do góry. I wskazujący do góry. Wkłada je do ust. Oblizuje. Gdy odwraca się do swych ludzi, już widzą na jego ustach krew, której tak pragnie się napić. Wskazuje na jedną z ofiar mężczyznę stojącego tyłem. Nawet się nie bronił. Tylko ramionami osłonił twarz, widać bał się ciosów. Bał się bólu. Nie, ich się chyba nie lękał, bo nie zamykał oczu. Więc oni zatrzymali się nad nim na chwilę. Jakoś tak dziwnie zabrać, gdy ofiara patrzy z bliska. Wyczuł ich zawahanie, zaczął do nich mówić, szybko, błagalnie. Czego chciał? A czego mógł chcieć?! Pewnie prosił o litość we wszystkich językach. Na szczęście nie rozumieli żadnego. Przywódca uniósł w górę obydwa ramiona i napawał się tą chwilą. Och, on zawsze nurza się w strachu ofiary! Może w wyobraźni już robi sobie piszczałkę z jego kości? Nic go tak nie podnieca jak woń śmiertelnego potu, którą wydziela człowiek widzący zbliżającą się śmierć. Zaraz będzie chciał sam przegryźć ofierze tętnicę, zbliżyć na chwilę twarz do jego twarzy. Odsuwają się, posłusznie robią mu miejsce. Pochyla się nad nim. Dłonią odciąga mu głowę do tyłu. I nagle, niespodziewanie mężczyzna zaczyna mówić w ich języku, charczy głosem z trudem dobywającym się z naciągniętej krtani: - Chcesz zabrać mi życie? Ono nie należy do mnie... Sam oddaję je memu Panu z radością! Ty weź moje ciało, krew... Uwolni duszę z ziemskich kości! Przywódca odskoczył od niego jak oparzony. Tylko nie to! Ofiara prosząca o śmierć to zniewaga dla oprawcy. Nie tknie go. Trzy ruchy dłoni i jego ludzie wiedzieli, jak z nim skończyć.

I LATO 997 R. CESARSKI OBÓZ WOJENNY POD ARNEBURGIEM, STARA MARCHIA Jak może smakować śmierć? - spytał Otto, stojąc twarzą w twarz ze zwierciadłem. - A jakie to ma znaczenie, skoro ten, którego dotyka, już o tym nie opowie? - Gerbert powiedział to cicho, ale w jego głosie brzmiała twarda nuta. Otto widział odbicie twarzy mistrza w lustrze. Ze zdumieniem dostrzegł na niej niechętny grymas. - Sądziłem, że go lubiłeś. - Przyjrzał się swoim brwiom, uniesionym w górę, niemiło zaskoczonym. - Nie. Nie lubiłem. Drażnił mnie jego pesymizm, wieczne niezdecydowanie. Miał na twarzy wypisaną porażkę, pochylone plecy czyniły go przegranym, starszym, niż był w istocie! Jak każdy eremita, ciągnął za sobą woń stęchlizny, nieświeżych szat i - wybacz, mój drogi - był zdecydowanie niedouczony! Od jego septem artes libérales wionęło prowincją. Chwała Boga, i wiesz o tym dobrze, Ottonie, nie w tym, by swą nieudolność w postępowaniu skryć w pustelni, lecz by przezwyciężyć lęk przed światem i kształtować go ku uciesze Pana! Gdyby zamiast chować głowę pod mniszym kapturem i odgniatać kolana na kamiennych posadzkach Awentynu, uważniej czytał Arystotelesa, większą z tego odnieślibyśmy korzyść ty, ja i Pan Najwyższy przy nas! Na jasną twarz Ottona wystąpił rumieniec. Jednym zwinnym susem znalazł się przy stole. - Awentynu nie tykaj! To moja święta przystań na kapryśnych wodach Rzymu! Tam, gdzie się obrócisz, słychać słodką mowę grecką: Santa Maria in Cosmedin, San Georgio in Velabro, San Saba!... Ach! - Opadł na swoje wielkie, rzeźbione krzesło. - Ty uwielbiasz wszystko, co greckie, mój chłopcze, a ja tylko Arystotelesa... - głos Gerberta złagodniał, gdy podsuwał Ottonowi puchar z winem. Kiedy byli sami, jak teraz, Gerbert czasami pozwalał sobie na poufałość. - Czyżby? - w głosie Ottona zabrzmiała przekora, w którą schwytał swój niedawny gniew. Przytrzymał na chwilę dłoń mistrza na pucharze i spojrzał na niego kpiąco. Gerbert puścił czarę i skłonił głowę. Na moment zapanowała cisza, przerywana jedynie odgłosami płynącymi z głębi obozowiska. Gdzieś na jego krańcach zachrypnięty głos próbował intonować saską pieśń bojową, lecz szybko i gwałtownie został uciszony. Pieśń zaczynała się od słów: „Niech prowadzą nas bogi” i choć brzmiała tak mocno, iż nawet umarli mogli powstawać z pola

bitwy, to jednak była co najmniej niestosowna w pełnym biskupów obozie pod Arneburgiem. - Wracając do sprawy Adalberta - podjął przerwaną rozmowę Gerbert. - Dwukrotnie złamał prawo kanoniczne, opuszczając swoje biskupstwo w Pradze. Tego nie da się usprawiedliwić. Biskup, który nie potrafi nawiązać więzi ze swoją owczarnią? Przecież jest pomazańcem Bożym! Musisz przyznać, że to karygodne! W jakim świetle stawia to jego zwierzchników, tych, którzy go ordynowali? Arcybiskup moguncki Willigis, jego bezpośredni przełożony, nie raz najadł się przez niego wstydu. Mniejsza zresztą z Willigisem, nie o niego nam chodzi, lecz o ciebie! Władza, mój złoty chłopcze, musi zawsze okazywać się nieomylną, nawet jeżeli popełnia drobne, właściwe ludzkiej naturze błędy. Błędy pozostają na dole, a u szczytu władzy jesteś ty i Chrystus. I musisz być nieskazitelny jak On. Otto skubał w zamyśleniu purpurowe frędzle kobierca, którym wysłane było jego krzesło. Czuł, że Gerbert ma rację, chociaż rozmija się z prawdą. Zresztą - przez chwilę łagodnie wytłumaczył swego nauczyciela - Gerbert jest uczonym, genialnym teoretykiem, ale pewne niuanse ducha są mu obce. Może ma rację, ostro punktując zachowanie biskupa w świetle kanonicznego prawa, ale mja się z duchową prawdą o nim. Ta właśnie prawda biła ze spotkania Ottona z Adalbertem przed niespełna rokiem w Moguncji. Adalbert był wówczas świeżo po wyroku synodu papieskiego, który choć zgodnie z prawem nakazywał mu powrót do praskiej diecezji, zostawił jednak furtkę, nikłe i okrutne światło wskazujące inną drogę. „Jeżeli owieczki twej owczarni, diecezji, którą ci w imię Boże powierzyliśmy, nie zechcą twego powrotu na biskupi stolec, możesz w zgodzie z prawem świętego Kościoła udać się na misje do pogan, do ludów barbarzyńskich nie znających imienia Pana naszego, by nieść im światło Ewangelii Chrystusowej, chrzest i krzyż święty. Amen”. Adalbert uczepił się tego wyroku, tej wizji siebie niosącego słowo Boże do ludów żyjących w grzechu pogaństwa i z dnia na dzień, na oczach Ottona, zapalał się w nim żar misyjny. Jesień, chłodne i wilgotne wieczory w Moguncji, ogień rozgrzewający kolana, wino rozświetlające głowy, w niejedną noc rozmawiali do świtu! Sami, służba dawno posnęła. Adalbert mu usługiwał, przynosił koc, uzupełniał kielich, a on sam, Otto, szesnastoletni cesarz, czuł jednocześnie zawstydzenie i słodycz, że ten, od którego biła łuna świątobliwości, którego poważała jego matka Teofano, usługiwał mu niczym najniższy ze sług. Adalbert, szanowany przez świątobliwego opata Nila i świątobliwego opata Leona, o którym nawet surowy pustelnik Romuald mówił z szacunkiem, ten sam Adalbert siedział na gołej posadzce u jego stóp, lekceważąc swą biskupią godność, i opowiadał o cieniu, przez jaki trzeba przejść

w drodze do Królestwa Niebieskiego. Och, jak dobrze się wówczas rozumieli! Cienie, wiecznie cienie! Ledwie co przyszła wiadomość o buncie rzymian. Niewdzięcznicy! Przecież zlecił budowę najwspanialszego ze swych pałaców właśnie tam, na Palatynie! Nad niczym innym tak nie pracuje, jak nad przywróceniem zamarłej świetność tego miasta, a oni... Słodycz cierni przebij ających stopy na drodze tych nielicznych, którzy mają odwagę podążyć śladami Chrystusa, to było coś, o czym wówczas Otto potrzebował słuchać! Sam stąpał po cierniach, odkąd tylko pamięta. Przyszedł na świat jako jedyny syn cesarski. Ale już jego pierwsza koronacja królewska, gdy koronę nad jego głową trzymało dwóch arcybiskupów, Rawenny i Moguncji, gdy kaplica w Akwizgranie wypełniła się słodkim śpiewem chóru, gdy ogłoszono go współkrólem Italii i Germanii, to pierwsze wejście w krąg Bożych pomazańców - naznaczone było cieniem śmierci. Nie zdążyły bowiem ucichnąć piszczałki i bębny, kiedy nadeszła wiadomość, że jego ojciec nie żyje. Na dworze zapanowała nabożna zgroza, bo przed chwilą koronowany trzylatek stał się jedynym królem. Pamięta z tamtego czasu tylko widma, strzępy, niczym fragmenty porwanego na części wyblakłego kobierca. Uzupełnia je, ceruje wspomnieniami późniejszymi, słowami, jakie powtarzano mu po wielokroć. Jeszcze wcześniej, przed koronacją, zjazd wszystkich możnych cesarstwa w słonecznej Weronie. Siedział na złotej poduszce ułożonej na specjalnie dla niego zbudowanym krześle, tak wysokim, by unosiło dziecko ponad poziom stołu. Jadł pomarańcze, słuchał, jak zapadają decyzje. Nie miał wówczas bladego pojęcia o tym, jak bardzo bał się jego ojciec. Jak cesarz musiał zabiegać o poparcie możnych, tych wszystkich, których on, jako dziecko, mógł nazywać „wujkami” i „kuzynami”. Ile wysiłku kosztowało jego ojca wymuszenie od „wujków i kuzynów” zgody na koronację trzyletniego synka. I w końcu, że być może ta zgoda i koronacja uratowały mu życie. Zatem ostatni dzień jego trzyletniego dzieciństwa wyglądał tak: siedział na wysokim krześle, jadł pomarańcze i cieszył się, że ogłaszają go współkrólem, ale nie zrozumiał, że „współ” to nie oznacza „razem”; że nie będzie szedł w koronie na głowie obok swego cesarskiego ojca. Że to tylko taka figura prawna. Dotarło do niego nazajutrz, jak zimne bywają figury prawne, kiedy kazano mu się pożegnać z matką i ojcem, a arcybiskup Willigis zamknął go w głuchej i ciemnej klatce swego powozu. Czy rodzice słyszeli, jak tłukł pięściami jego ściany? Jak krzyczał: „Mamma, papa!”. Może nie słyszeli, bo dźwięk trąb żegnających orszak arcybiskupa zagłuszał spazmy małego cesarzątka. A potem, gdy powóz z

trudem kolebał się przez wielkie przełęcze między szczytami Alp, było już za daleko i za późno. Figura prawna i dobro cesarstwa nakazywały, by koronacja, którą ojciec właśnie wymógł na możnych, odbyła się w Akwizgranie, u grobu cesarza Karola Wielkiego. Na dodatek nie dostał jej od nich za darmo: cesarz musiał obiecać, że jego syn będzie się wychowywał w „słodkiej Germanii”, jakby to miało zaspokoić antyrzymskie upodobania książąt Rzeszy. Rodzice mieli na głowie rozgrzebaną wojnę z Saracenami na południu Italii, więc jechać z dzieckiem nie mogli, koronacja zaś nie mogła czekać. Tyle razy zadawał sobie w duszy pytanie: skąd rodzice wiedzieli, że tak to się wszystko potoczy? Nie potrafił znaleźć odpowiedzi. Ojca nie zobaczył już nigdy, bo ten zmarł na malarię w czasie tamtej kampanii, a wiadomość o śmierci cesarza przyszła do Akwizgranu dwa dni po koronacji jego synka. Nie, nie pamięta, jak to było, gdy zaraz po tym porwał go książę Henryk. Kuzyn Henryk. Nic złego mu nie zrobił, nie trzymał go w lochu; w jego pamięci tli się tylko ciemny obraz komnaty, jakieś szepty ludzi za zasłonami łoża, zbyt dużego na jego drobne ciało. Pilnował go biskup, którego dotąd nie widywał. Cóż dziwnego, wcześniej do cesarskiego syna dopuszczano tylko arcybiskupów! Ten mruczał modlitwy, a w przerwach między nimi mówił do Ottona: „A gdzie cesarzowe? Gdzie babka twoja, Adelajda, gdzie matka twoja, Greczynka Teofano? Gdzie są? Zostawiły cię, porzuciły cię, nieszczęśniku, ale krzywda ci się nie stanie, nie bój się, dziecko, nie bój. Henryk, kuzyn twój, ma tyle samo krwi cesarskiej co i ty, on jest dorosły, zaopiekuje się tobą lepiej niż tchórzliwe wdowy. Nie buntuj się, oddaj koronę w dobre ręce, zostaw to wszystko. Na co ci to? Dzieckiem jesteś”. Otto bardzo chciał być wtedy prawdziwym dzieckiem, o niczym innym nie marzył, tylko skryć się w pachnących ramionach matki. Ale jej nie było. I babki, prawda to, też przy nim nie było. Był tylko ten biskup, z obcym, śmiesznie brzmiącym akcentem. Był kuzyn Henryk, który przynosił mu owoce, ciastka i barwne ptaszki w klatce, do zabawy. Był chłód pustego, zbyt wielkiego łoża. Zastanawiał się przez chwilę, jak by to było, gdyby kuzyn Henryk naprawdę zabrał mu koronę i chciał sobie włożyć na głowę. Wyglądałby śmiesznie, jak błazny na dworze w Weronie; korona przecież była malutka, specjalnie robiona na miarę trzylatka. Wyobraził to sobie przez chwilę i wstrząsnął nim śmiech, który szybko skrył w poduszce. Nie mógł sięgnąć do nocnika. Nocą, gdy czuł, że za chwilę zmoczy sztywne prześcieradła, zeskoczył po cichu z wysokiego posłania. Biskup spał na fotelu obok, pochrapywał psalmy przez sen. Otto zawahał się przez chwilę, ale zrobił to, co podpowiedział

mu trzyletni instynkt i chłód kamiennej posadzki: nasikał pod stopy biskupa i szybko skrył się za kotarami osłaniającymi łóżko. Rankiem, gdy biskup tłumaczył służbie, że to przecież niemożliwe, że on nigdy, że coś takiego naprawdę pierwszy raz, chłopiec siedział cicho i nie powiedział ani słowa. Przyznał się dopiero matce, gdy po wielu miesiącach Teofano i Adelajda wydarły go z rąk Henryka. Ale wtedy z powrotem był już królem. Kuzyn Henryk i jego śmieszny biskup zostali tym, kim byli w istocie: prowincjuszami z Bawarii, i nikogo nie mogło już interesować, że obsikał biskupa. Tak, może i ma dzisiaj ledwie siedemnaście lat, ale od czternastu siedzi na tronie. Bywa nim zmęczony. Nikt tego do tej pory nie rozumiał. Tylko Adalbert, biskup z Pragi. On jeden, gdy spojrzał w oczy Ottona, powiedział: „Zaszczyty potrafią bardziej ciążyć niż kij żebraczy. Kijem przynajmniej podeprzesz się w drodze, a słuchając pochlebstw, drogę możesz zgubić. Nawet w świetle cesarskiej chwały zdarza się zabłądzić”. Wtedy, w Moguncji, spotkały się ich dusze. Na oczach Ottona Adalbert zapalał w sobie śmiertelną pasję. Choć odpowiedź z Pragi wciąż jeszcze nie przyszła, z dnia na dzień, z wieczoru na noc coraz świetliściej otwierał się na śmierć. Mówił, że lepiej raz słowo Boże wygłosić do drzew w puszczy, posiać je w ziemi, która nigdy apostolstwa nie słyszała, niż dniami całymi powtarzać je ludziom, którzy, mimo iż chrzczeni, diabelskiego stygmatu pozbyć się nie chcą, jakby uszy zatkali czarnym woskiem. „Barbarzyńskie bękarty Kościoła!” - szeptał do stóp Ottona, który słyszał ogień w słowach świętego męża i myślał wtedy o swoich poddanych w Rzymie. Kapryśnych, krnąbrnych i niewdzięcznych! Adalbert w Moguncji, patrzący o świcie w stronę barbarzyńskiego Wschodu, w stronę nie dotkniętą myślą chrystusową; Adalbert pożądający wybawienia w śmierci; Adalbert oświetlony łuną wstającego dnia - tchnął w młodego cesarza nadzieję, jakby z pragnienia śmierci przyszło wzmocnienie życia. I Otto odczuł to całym sobą. I powziął z tego siłę. Kilka dni po tamtej głębokiej rozmowie Adalbert opowiadał sen, jaki go nawiedził. Zobaczył w nim dom swego starszego brata i dwa posłania - jedno dla niego, a drugie dla jego braci. Posłanie braci było pięknie przystrojone, a jego, choć zasłane kwiatami, tonęło w czerwieni. Na poduszce złotymi literami napis: „Dar ten daje ci córka królewska”. Rozmawiali przy posiłku, przy stole obok cesarza i Adalberta było kilku członków cesarskiej kapelanii. Biskup pałacowy Leon roześmiał się: „Oho, to w prezencie dostaniesz to, czego pragniesz. Maryja Dziewica podaruje ci śmierć męczeńską”. Cisza zapanowała wokół stołu. Słychać było, jak stary Willigis przełyka kęs suchej pieczeni. „Kiedyż mogę się spodziewać łaski?” - zapytał Adalbert głosem drżącym ze wzruszenia. „Kiedy wymordowali ci braci? Rok

temu? No to w tym, najdalej w przyszłym roku. Twoje łoże przed ich posłaniem stało”. Leon strzepnął fałdy sukni i dopił wino z szerokiego kubka, jakby wizja męczeńskiej śmierci siedzącego obok Adalberta nie zrobiła na nim najmniejszego wrażenia. Ottonowi przeciwnie, zaschło w ustach. Adalbert uśmiechnął się i z czcią pochylił do kolan Leona, dziękując biskupowi pałacowemu jak za dobrą nowinę. Ten żachnął się i mruknął: „Każdemu według zasług”. Otto słyszał jednak, że nachylając się w stronę arcybiskupa Willigisa syknął: „Sprzeniewierca”. Cóż, dwaj jego najbliżsi przyjaciele - Leon i Gerbert - nie rozumieli Adalberta. Może i nawet go nie szanowali. Ale teraz, gdy dzisiaj przyszła wiadomość, że Adalbert dopiął swego i zginął śmiercią męczeńską na misji wśród pogan, nie mogą już się z nim nie liczyć. Otto wstał od stołu tak gwałtownie, że przewrócił puchar z winem. Czerwone krople kapały z purpurowych frędzli. Gestem ręki przywołał służącego i kazał nałożyć sobie płaszcz. - Dokąd się wybierasz, Ottonie? - Gerbert podniósł na niego swą podłużną, skupioną twarz. - Idę zobaczyć śmierć. - Pragniesz widzieć umarłych, umierających czy pobojowisko? - Chcę zobaczyć tych, którzy konają od włóczni wbitej w plecy, i tych, którym obcięto głowy. - Zatem wołaj dowódcę drugiego legionu. Wśród jego ludzi najwięcej było dzisiaj takich, co zginęli jak Adalbert.

II KILKA MIESIĘCY WCZEŚNIEJ, PÓŹNA WIOSNA 997r.. POZNAŃ, SIEDZIBA KSIĘCIA BOLESŁAWA - Gdzie ciało? Rybak, który pierwszy raz w życiu widział na własne oczy księcia, nie mógł się odezwać. - Gdzie ciało?! O Bolesławie opowiadano legendy, w których równy był olbrzymom i straszny jak one. - Gdzie jest ciało?! Zimny pot spływał mu wzdłuż krzyża, a paniczny lęk wiązał szczęki żelazną okową. Bardzo chciał odpowiedzieć księciu, bardzo chciał spełnić każde z życzeń tego piastowskiego boga, ale po prostu nie potrafił wydobyć z siebie głosu. I widział, że Bolesław, wściekły, wyciąga w jego kierunku olbrzymią pięść, i czuł już, jak ta pięść gruchocze mu czaszkę, i zamknął tylko oczy, by poczuć słony smak krwi przeciskającej się między zębami. Krew była słodkawa, jak nigdy. Słodka i lepka. Widać prawdą jest, że śmierć zadana ręką bohatera jest słodsza niż życie... W głowie mu zawirowało. Odejście do Nawi było najłagodniejszą z rzeczy, jaka mu się przydarzyła w życiu. - Skończony dureń. Śmiech. Zarad, ciemnooki towarzysz księcia, przeciągnął się za ławą. - A bo to pierwszy raz ktoś zaniemówił, jak stanął przed tobą? Nie pierwszy. I pewnie nie ostatni. - Nie mam czasu na jego zaniemówienia. Muszę wiedzieć, gdzie ciało biskupa Wojciecha. Gdzie pozostali misjonarze? Wszystkich Prusowie wytłukli? - Nie, mówił, że tylko Wojciecha, tamci dwaj zbiegli. - Tchórze. Wołaj do mnie biskupa Ungera, może przy nim ten kmieć odzyska mowę. I wołaj Sobiesława. Albo nie, jego nie... - Bolesław w jednej chwili wytracił gniewny impet. Poczekamy. Kto wie, co ten tu nam powie. Może lepiej, by brat Wojciecha nie słyszał tego... Rok temu wyrżnięto mu czterech braci, zostali tylko Wojciech i Radzim, chociaż Radzim to nie to samo, przecież z innej matki... - Jeśli, jak rybak mówi, Radzim uciekł, to... -...to żyje, tchórz! Biskup Unger w ciemnościach widział jak kot. Nie mrużył oczu, wychodząc z wnętrza ciemnego palatium w jasny dzień. Nieomylnie i bezszelestnie zjawiał się na miejscu,

zazwyczaj chwilę po tym, jak powzięto myśl, by go szukać. Za plecami Bolesława szeptano, że biskup jest saskim szpiegiem, że ma oczy i uszy tam, gdzie ich nie powinno być, że potrafi mówić językami, jakie nawet powtórzyć trudno, a na końcu po prostu gadano, że ma kontakty z siłami nieczystymi. Nikt tego nie ważyłby się powtórzyć głośno, a tym bardziej w obecności Bolesława. Sam książę zaś plotki o biskupie znał i śmiał się z nich. Jakkolwiek podejrzanie nie wyglądałby Unger w jego oczach, łączył ich pewien pakt, nieodległa umowa. Niepisana, zamknięta w kilku zdaniach, jednej rozmowie tamtej nocy przed pięciu laty, gdy spotkali się sam na sam w głębi małopolskiej puszczy. Unger nie mówił dużo. Z niektórymi nie rozmawiał wcale i nawet w najbliższym otoczeniu księcia byli tacy, którzy nigdy nie zamienili z nim słowa. Sam Unger bowiem rozpoczynał z kimś rozmowę niezmiernie rzadko. Pozdrowienia odwzajemniał głębokim skinieniem głowy, a na książęcym dworze to czasami wystarczało za lata kontaktów. Gdy Zarad wraz z biskupem wszedł do sali, wszystko było jak przedtem. Rybak leżał zwinięty w kłębek na posadzce. Brudne ludzkie zawiniątko, z ramionami kurczowo owiniętymi wokół kolan. Unger przyjrzał mu się z uwagą. To dziwne, nie pierwszy raz Bolesław widział, iż biskup, który potrafił z chłodną i uprzejmą wzgardą omijać twarze najmożniejszych, w skupieniu zatrzymywał wzrok na takim nikim, jak ten tu, u ich stóp. Unger spojrzał pytająco na Zarada, ten odpowiedział: - Zemdlał, zanim książę zdążył go uderzyć. Wlałem mu miód do gardła, ale się nie ocknął. Straży na bramie powiedział, że ma wiadomość o biskupie Wojciechu, że ten zamordowany przez Prusów, a towarzyszący mu mnisi uciekli. Tyle tylko. Unger na wiadomość o śmierci Wojciecha schylił głowę i zrobił szeroki znak krzyża. Potem usiadł na posadzce przy rybaku i przyłożył mu rękę do czoła. Spojrzał w górę na Bolesława i powiedział: - To potrwa dłużej. Bolesław skinął na Zarada, by towarzysz dolał mu do kubka. Pijąc, zamyślił się ciężko. Nie minęło nawet pół roku, odkąd gościł Wojciecha tu, w palatium. Była zima. Siedzieli przy tym samym stole, zanim wspólnie ruszyli do Gniezna. Wojciech, jak wszyscy Sławnikowice, miał dar zjednywania sobie ludzi. Owszem, nie był tak otwarty, tak szeroki w geście jak Sobiesław, jego najstarszy brat, ale przecież Sobiesław był wojownikiem, a Wojciech od dzieciństwa został podarowany Bogu na służbę. Nie miał nawet wymaganych prawem kanonicznym trzydziestu lat, gdy został praskim biskupem. Pod nowym, świętym

imieniem Adalberta wkroczył z pastorałem do Pragi i jasne było od razu, że to zapowiedź kłopotów. Bolesław widział i słyszał Pragę, jakby to było Gniezno, Poznań czy Giecz. Miał tam więcej szpiegów niż we własnych grodach, ale też i Praga w jego umyśle zajmowała miejsce szczególne. Tam tętniła krew jego matki, a pod nią jej ojców. Tam patrzył. Z uwagi na to i z uwagi na przyszłość, jaką Pradze wyznaczył, zawsze wspierał Sławnikowiców przeciw praskiemu księciu. Szarpał go nimi, kłuł w oczy niezależnością, bogactwem ich libickiego księstewka, subtelnie wspierał ich koneksje na zachodnich dworach i zawsze mogli polegać na jego wojsku. Wiedział, że nadejdzie czas, kiedy otwarcie będzie musiał zmierzyć się z księciem Pragi, czuł nawet, że ten nie będzie mu dłużny i wykorzysta Sławnikowiców w tej rozgrywce, ale nie sądził, że uczyni to w tak okrutny sposób: mordując czterech braci Sobiesława i Wojciecha, wyrzynając kobiety i niemowlęta. Praski książę zaskoczył go brutalnością, choć może Bolesław powinien lepiej wyczuwać jego zamiary byli spokrewnieni tak blisko, krew Przemyślidów krążyła w żyłach ich obu, matka Bolesława była wszak rodzoną siostrą praskiego księcia. Mord na Sławnikowicach przed dwoma laty, likwidacja libickiego księstewka - budziły w nim żywą chęć odwetu. Gdyby nie Unger, pewnie wziąłby wojsko i ruszył z Sobiesławem na Pragę. Ale biskup ostudził jego zapały. Kazał czekać. Kiedy tej zimy zjawił się tu Wojciech, Bolesław gościnnie przyjął go pod swój dach. Wraz z Wojciechem przybył Radzim, najmłodszy z braci Sławnikowiców. Miał ich tu, przy tym stole, ostatnich trzech żyjących potomków libickiego rodu: Sobiesława, towarzysza swych wojennych wypraw, Wojciecha Adalberta, nieszczęśliwego biskupa Pragi, i Radzima Gaudentego, benedyktyna. Pili, płakali nad śmiercią Sławnikowiców, odgrażali się praskiemu księciu. Gdy Wojciech wyjawił, jaki jest werdykt synodu papieskiego w jego sprawie, Unger dotknął kolana Bolesława pod stołem. Książę był pijany, ale nie na tyle, by nie zareagować na jasny sygnał swego biskupa. Zaczął słuchać. Wojciech mówił, że papież, zgodnie z prawem, nakazał mu powrót do Pragi, do biskupstwa, które już dwakroć porzucił. „Bracia moi, tłumaczyłem Ojcu Świętemu, arcybiskupom świątobliwym, że nie mogę wracać do Pragi, do diecezji, która mnie nie chce, nie słucha mych nawoływań do przestrzegania praw Bożych, odwraca się ode mnie plecami, bardziej skłonna do życia według pogańskich obyczajów niż słów Chrystusowych. Oni mi na to, że prawo zabrania mi opuszczania diecezji! Że klątwa mi grozi. To tłumaczyłem im, że książę praski ma krew moich rodzonych braci, ich dzieci i żon na rękach, że nie mogę żyć pośród morderców mojej rodziny, że nie mogę... - tu Wojciech aż oddech stracił na chwilę

-...nie mogę komunii świętej udzielać władcy, który stoi za zbrodnią. Oni mi na to, że współczują, że rozumieją, ale prawo zabrania mi opuszczania diecezji! A dowodów nie mam, bo nikt praskiego księcia w czasie mordu w Libicach nie widział, choć nie jest tajemnicą, że ten celowo posłużył się Wrszowcami. Willigis, mój metropolita z Moguncji, nastawał na mnie najbardziej. Dopiero gdy sam młody cesarz Otto włączył się w spór, uświadomił kardynałom, że mój powrót do Pragi to osobiste dla mnie niebezpieczeństwo, to wysyłanie mnie na śmierć pewną. Dopiero wtedy zatrzymali się na chwilę w swojej bezwzględności. Papież Grzegorz orzekł, iż figura prawna nie pozwala na zwolnienie mnie z obowiązków biskupich, bom życie swoje przysiągł poświęcić Bogu. Ale w świetle tej wiedzy, jaką mają, woli, bym poświęcił je godnie. I dał mi zgodę na szerzenie Słowa wśród pogan i zamianę posługi diecezjalnej na misyjną”. „Kiedy?” - zapytał Unger. „Jak tylko przyjdzie pismo z Pragi, w którym lud mój jasno powie, że nie chce mnie widzieć na biskupim stolcu”. Z tamtego wieczoru Bolesław zapamiętał jeszcze wspólny płacz ostatnich Sławnikowiców i głębokie zamyślenie Ungera. Pili dużo, zwłaszcza on i Sobiesław. Duchowni Wojciech i Radzim wymawiali się Wielkim Postem. Unger nie pił wcale. Zresztą, któż to pamięta. Ale gdy tylko książę doszedł do siebie, Unger już przy nim był. - Wojciech nie może na dłużej zostać ani w Poznaniu, ani w Gnieźnie. Nie może też wrócić do Pragi. - A jeżeli ten lis, praski książę, przyśle pismo, w którym zapragnie jednak swego biskupa? - Rzecz w tym, aby go nie napisał. - Mam dość swoich ludzi na jego dworze, by skutecznie go od tego odwiedli. Zresztą mówią, że tam dzisiaj wystarczy wspomnieć imię któregokolwiek ze Sławnikowiców, by wywołać wściekłość mojego wuja. - Trzeba by zadziałać szybciej, niż on się domyśli, że Wojciech gości u nas. - Myślisz, że choćby mi na złość, wezwie Wojciecha do siebie? - Tak zrobi. - Unger popatrzył na Bolesława swymi jasnymi oczami. - A czy ty już wiesz, że masz w ręku skarb? - Skarb? Na razie moja libicka polityka to źródło goryczy. Przewaga porażek, Ungerze. - Czas to odwrócić. Synod papieski i jego figura prawna podarowali ci skarb. Musisz go wykorzystać. Bolesław potarł czoło i spojrzał na biskupa spod oka. - Piłem wczoraj dużo. Wojciech z Radzimem odpadli szybko, ale z Sobiesławem

mocno pociągnęliśmy. Chyba nie nadążam za tobą. Unger zrozumiał i mówił wolniej: - Papież wysłał Wojciecha na misje do pogan, o ile oczywiście jego praska diecezja, czyli tak naprawdę sam książę, złoży pisemne oświadczenie, iż nie chce go widzieć. - Tyle sam zapamiętałem. - Wojciech pragnie nawracać pogan, ale sam jeszcze nie wie jakich. Skoro rozmawiał z Ottonem, cesarz pewnie wskazał mu Wieletów. Bolesław roześmiał się szeroko. - Posyłać misjonarzy do Wieletów to jakby ich wilkom na pożarcie... - A kim jest misjonarz słany dzisiaj do pogan, jeśli nie owcą na tacy podaną wilkowi? Zastanów się, książę! Gdzie dzisiaj są jeszcze poganie, którzy mają ochotę się chrzcić? Ci, którzy chcieli przystać do rodziny Kościoła, zrobili to już dawno. Otrzeźwiej, książę! Spójrz po sąsiadach! Włodzimierz, książę kijowski, ochrzczony, Bolesław praski i Czesi ochrzczeni, Gejza ochrzczony i już nikt nie nazwie jego ludzi Czarnymi Węgrami. Między twoim księstwem a ziemiami Ottona pozostali tylko Słowianie Połabia. To oni są krwawą raną na ciele cesarstwa! Rozcięciem w chrześcijańskim świecie! Są niczym dziura na skraju cesarskiego płaszcza! Bolesław potrafił trzeźwieć naprawdę szybko: - Ale wiesz tak samo dobrze jak i ja, który walczę z nimi, odkąd na koń nauczyłem się wsiadać, że oni ochrzcić się nie chcą! Mija czternaście lat, odkąd spalili biskupstwa w Brandenburgu i Havelbergu, tak że kamień na kamieniu ze świątyń nie został! Och, znam ja ich! Ilekroć Bolesław mówił o Wieletach, zapalał się w nim wyjątkowy ogień. Unger to widział i nie był tak głupi, by cieszyć się chrześcijańskim zapałem swego księcia! Nie. Tyle lat mieszkał wśród Słowian i był tak blisko Bolesława, by wiedzieć, że ten ogień to nie zapał bożego wojownika przeciw pogańskim Wieletom. To coś znacznie bardziej złożonego, co jego, Ungera, germańska dusza może i przeczuwa, ale przyznać się boi. Książę chwilę krążył od ściany do ściany, jak żbik złapany w klatkę. W końcu stanął i spytał: - Do czego zmierzasz, biskupie? - Do ustalenia faktów. Cesarz czuje, że Praga odrzuci Wojciecha. Dlatego biskup na twoim dworze czeka na pismo z Pragi. Cesarz z góry zakładał, że Wojciech wyruszy na misję pogańską. I wreszcie, cesarz sądzi, że Wojciech prosto z twego dworu uda się do Wieletów. - Myślisz, że założył śmierć Wojciecha na misji? - Tak. A przynajmniej dopuszcza taką możliwość. Z rąk Wieletów żaden misjonarz

dzisiaj nie wyjdzie żywy. - Chyba że to nie Otto kieruje go na Połabie, lecz któryś z jego doradców... - Słyszę, że obudziłeś się, Bolesławie! - Unger uśmiechnął się lekko. - Są wokół cesarza tacy, którzy dość już mają Wojciecha, są i tacy, którzy prowadzą własną politykę, nie zawsze równoległą z cesarską linią... - Zresztą Wojciech, jak mówił wczoraj, nie miał innego wyjścia. Albo zabją go w Pradze jego diecezjanie... - Oczywiście nie diecezjanie, tylko nieznani sprawcy, i nie w Pradze, tylko gdzieś na drodze... - I oczywiście mój wuj nic z tym nie będzie miał wspólnego, jak i ze śmiercią braci Wojciechowych... - Skoro zaś tak się sprawy mają, to ty, książę, stajesz się opiekunem misji Wojciecha. - Ja? Ja go do Wieletów nie puszczę! - Słusznie. Skieruj go do Prusów. - Wstań, człowieku. Na dźwięk łagodnego głosu Ungera Bolesław się ocknął. Przetarł oczy wierzchem dłoni. Zasnął? W głowie miał jeszcze szum ciężkich wspomnień ostatniej wizyty Sławnikowiców. Jakby przeniósł się w czasie o pół roku. Nie, nie do niego biskup mówi. Ach tak, jest tu rybak, co przyniósł wiadomość o śmierci Wojciecha i padł jak martwy, zanim cokolwiek sensownego zdołał opowiedzieć. Ach tak... Więc to nie sen, nie widziadło nocne. Rybak stał i rozglądał się wokół siebie bezradnie, jakby nie rozumiał, gdzie jest i co tu robi. W rękach ściskał jakiś tłumok. Gdy Bolesław zrobił krok w jego kierunku, zachwiał się, jakby znów miał zasłabnąć. Biskup Unger podtrzymał nieszczęśnika. - Kto cię tu przysłał, człowieku? Rybak poruszył ustami, ale wydobył z nich tylko suchy, chrapliwy skrzek. Zarad, jak zawsze życzliwy ludziom, zapytał: - Wody chcesz? A odwracając się do Bolesława, mrugnął i dodał: - Miodu już mu nie damy, bo znów nam padnie bez życia! Rybak skinął głową i łapczywie przechylił podany mu kubek. Gdy wypił, spojrzał na naczynie i oczy zrobiły mu się okrągłe, jakby pierwszy raz w życiu pił ze srebra. Co zresztą było bardziej niż prawdopodobne, patrząc na jego zniszczoną odzież. Zarad wziął od niego kubek, a Unger ponowił pytanie. Rybak wyszeptał, patrząc w posadzkę i bojąc się ponieść wzrok:

- Dwaj zakonni bracia, w burych szatach, nazywają się Radzim i Bogusza, oni mnie do was posłali. - Skąd ich znasz? - Mój brat był ich tłumaczem i przewodnikiem do kraju Prusów. Trafili do nas z Gyddanzka, kiedy łódź z ludźmi... księcia... Bolesława wysadziła ich na brzeg. Gościli u nas w chacie przed podróżą, wtedy, gdy był z nimi jeszcze ten trzeci, najważniejszy, ten, co zginął... - Skąd wiesz, że był najważniejszy? - Miał na sobie odzież znaczną, jakiej nikt u nas nie nosi, na głowie miał wełnianą wielką czapę... - Jak się nazywał, pamiętasz? - Wociech. Mówili do niego: Wociechu. - Dlaczego twój brat z tobą nie przyszedł, skoro, jak mówisz, był ich przewodnikiem? - Chowa się w lesie. Boimy się, panie, że Prusowie i jego będą szukali^ - A gdzie ci dwaj? Dlaczego bez nich przyszedłeś? - Ukryli się w wielkiej dziupli, pół dnia drogi od miejsca, gdzie to się wszystko stało. Posłali mnie najpierw do Prusów, bym wywiedział się, co z ciałem Wociecha, mieli na mnie czekać w tej dziupli, w drzewie. Ale kiedym wrócił do nich, nie było nikogo. Oni mówili, że muszą wracać na dwór księcia... - mówiąc „księcia”, rybak zakrztusił się i skłonił do ziemi, aż Unger go podtrzymał, bo wyglądało, jakby znów chciał paść bez tchu - więc ja... ja... ja... pomyślałem, że nie zaczekali na mnie albo może bali się sami tam siedzieć, mnie dwa dni nie było... To ja rozpytałem się jeszcze między tamtejszymi, czy ktoś ich widział, jakby widzieli, jakby Prusowie ich pojmali, to by ludzie wiedzieli, przecież rzadko się zdarza coś takiego... no, to by było głośno. Ale nikt o nich nie słyszał, nikt. No to pomyślałem, że oni już poszli do księcia - znów się skłonił, a Zarad tylko przewrócił oczami - i też ruszyłem tutaj. Rybak skończył i odetchnął jak człowiek, który wyrzucił z siebie wielką tajemnicę. Nie śmiał podnieść głowy, ale nawet bez tego wyraźnie było widać, że patrzy w stronę brzegu stołu, gdzie Zarad odstawił kubek. Podali mu wody. Bolesław chciał coś powiedzieć, ale Unger uprzedził go, ruchem głowy prosząc, by się nie odzywał. Zarad stłumił śmiech. - Co wiesz o śmierci Wojciecha? - Tyle, co mi tamci powiedzieli, pan Radzim i pan Bogusza... że ich na polanie Prusowie złapali, Wociecha włócznią w plecy przebili, a potem... a potem głowę mu odrąbali. - Pater noster!- Unger przeżegnał się. Bolesław uderzył pięścią w ścianę, a Zarad syknął.

Zapanowała cisza. Pierwszy wyrwał się Zarad: - A oni dwaj jak uszli z życiem? - Uciekli do lasu... - Tchórze! - Bolesławowi zacisnęły się szczęki. Nie, nie lubił Radzima od pierwszego spotkania. Ten najmłodszy półSławnikowic od początku wydawał mu się lepiony z innej gliny. Jak można zostawić brata?! - To, że ich Prusowie zostawili w spokoju, jeszcze nie dowodzi przeoczenia, Bolesławie - Unger jak zawsze odezwał się w porę. - To wiadomość wysłana do ciebie. Nie oskarżaj więc Radzima, nie trzeba. Oni nie na niego polowali, lecz na człowieka w biskupiej mitrze. Ktokolwiek by ją miał na głowie... Zarad podsunął mu kielich. Bolesław wypił. Rybak skurczył się i tylko tłumok przycisnął jeszcze mocniej do piersi. Książę wypuścił z siebie haust powietrza. - Gdzie ciało Wojciecha, człowieku? - Ciało utopili w rzece. Ale głowę zabrałem... To mówiąc, wyciągnął przed siebie tłumok i położył na brzegu ławy. Ręce mu się trzęsły, kolana uginały, zawiniątko zamiast zostać na stole, głucho spadło na ziemię. Spod zwoju szarej szmaty wytoczyła się ludzka martwa głowa. Wojciech Adalbert Sławnikowic leżał u stóp Bolesława. Martwymi oczami wpatrując się w sufit.

III JESIEŃ 997 R. PAŁAC CESARSKI W AKWIZGRANIE - Gdzie jest teraz ciało biskupa Adalberta? Otto patrzył na Radzima Gaudentego i Boguszę Benedykta z góry. Z wysokości sześciu kamiennych stopni, które ustawiono na wzór schodów Świątyni Salomona w Jeruzalem, by prowadziły do cesarskiego tronu. Zmizerniałe i zmęczone twarze benedyktynów pozostawały w cieniu, za to głowę młodego cesarza opromieniała aureola zachodzącego słońca, zwielokrotnionego barwionym szkłem. - Kiedyśmy wyruszali z Gniezna od księcia Bolesława, ekspedycja, którą wysłał do Prusów po ciało, była jeszcze w drodze. Radzim Gaudenty mówił wolno, jak człowiek, który składa zdania zaskoczony tym, że słowami można opowiadać rzeczywistość, która jemu samemu jeszcze nie mieści się w głowie. Bogusza stał krok za nim. To dawało Gaudentemu wsparcie, poczucie, iż gdyby nagle zasłabł, a to przecież od czasu śmierci Wojciecha zdarzało mu się często, to towarzysz pochwyci go i wesprze ramieniem. Wszystko to, co działo się od tamtego czasu, zdawało mu się snem, który nie poddawał się regułom logiki. Wciąż jeszcze czuł zimne wody bagniska, w którym stali z Boguszą, ukryci między trzcinami. Stali zanurzeni po szyję, szczękając zębami, woda w kwietniu potrafi być niczym lód. Ani on, ani Bogusza nie potrafili pływać, nie mogli więc ruszyć się z miejsca, tylko trzciny chroniły ich przed oddziałem uzbrojonych Prusów. Najgorsze, że wszystko widzieli, sami nie będąc widocznymi. To, że patrzył na śmierć swego brata, że w niczym nie mógł mu pomóc, to jedno. Ale to, że przeraźliwie bał się własnej śmierci, że w tamtej chwili, gdy Prusowie zarzynali Wojciecha, gdy zadawali mu śmierć po dwakroć, on sam poczuł przemożną, ponad wszystkie inne pragnienia, chęć życia, to drugie. Spowiadał się z tego Boguszy. I Bogusza go rozgrzeszył. Ale Radzim nie miał pewności, czy rozgrzeszenie w imię Boga rozgrzesza go także wobec brata. Od wiosny do jesieni minęło pół roku, a on wciąż, gdy tylko zamknie oczy, stoi w lodowatej wodzie i ogląda śmierć Wojciecha, jakby smakował jego umieranie. Wszystko, co nastąpiło potem, jest jak sen, z którego przebudzeniem jest ten lodowaty powiew, kostnieniem członków przywracający go nieustannie do cierpienia. Dziupla, w której się schronili; długa droga lasami do Gniezna, w której niejeden raz pobłądzili i bali się zbliżać do osiedli ludzkich, bo nie wiedzieli, czy są już w kraju księcia Bolesława, czy jeszcze na krwawej ziemi Prusów. Potem podróż z Gniezna do Akwizgranu, podróż niczym letarg, znaczona postojami w klasztorach. Magdeburg, Kwedlinburg, Hildesheim. Droga szarpana chaosem wędrówki, bo wszędzie zasięgali wieści

o miejscu pobytu cesarza, szukali go, wiedzieli, że zanim podążą do Rzymu, muszą spotkać się z nim samym, opowiedzieć mu, co stało się tam, na misji pruskiej. I teraz wreszcie, gdy stoją u stóp jego tronu, Radzim czuje, że sen nie ma końca, że próżno wyczekiwał przebudzenia. Przepych sali audiencyjnej, cesarz niczym Chrystus tronujący nad nimi, ten cesarz wypowiadający imię jego brata, które odbja się od wysokich ścian, krąży dookoła kolumn, owja wokół brązowych krat i wznosi się, jakby Wojciech już był jednym z bladolicych aniołów, z niebiańskich wizerunków świętych, których złociste aureole rozświetlają sklepienie w akwizgrańskim pałacu. - Boże przenajświętszy, zmiłuj się nade mną grzesznym, bo sam nie wiem, co widzę! Otto odczekał chwilę, aż Gaudenty się uspokoi. Nie chciał potęgować jego bólu, choć czuł, iż egzaltacja, jakiej ulega brat Adalberta, utrudnia mu kontakt z nim. Zresztą nie byli sami. Otto nakazał, by przy audiencji, jakiej udzieli benedyktynom, obecni byli wszyscy dostojnicy dworu i członkowie jego kapelanii, nawet Bruno z Kwerfurtu, który ledwie co do nich dołączył. Więcej, zaprosił także dworzan, i to nie tylko tych najbliższych. Ma niewiele czasu, za kilka dni znów wyruszy w podróż, niech wszyscy mają szansę ucieszyć serce jego widokiem. - Gaudenty, opowiedz nam o męczeństwie twego brata. Bogusza Benedykt postąpił pół kroku do przodu i podparł łokciem plecy Radzima Gaudentego. Ach, gdyby tylko potrafił mówić tak pięknie jak on, chętnie wyręczyłby go w tym obowiązku. Ale Radzim już zebrał się w sobie i starając się mówić głośno, zaczął: - Prusowie przybyli na polanę, na której odprawialiśmy mszę. Wojciech, to jest biskup Adalbert, klęczał jeszcze przy pniu, na nim rozłożył podróżny ołtarzyk z zielonego kamienia, ten sam, który otrzymał od ciebie, panie, w Moguncji. Nie usłyszeliśmy ich kroków, bo wraz z bratem Benedyktem intonowaliśmy psalmy. Nas dwóch pochwycili i odciągnęli do tyłu. Skrępowali sznurem, ale nie dokończyli dzieła, bo ich przywódca, Sikko, uderzył Adalberta wiosłem i przywołał naszych oprawców do siebie. Dlatego z łatwością rozwiązaliśmy pęta. Widzieliśmy, jak Adalbert padł twarzą do ziemi... przebity włócznią. Uciekliśmy do rozlewiska, tam staliśmy w trzcinach, kiedy oni... Jeden z nich zamachnął się długim toporem, pozostali otaczali ciało Adalberta. Krzyczeli, cały czas krzyczeli. Po chwili głowa mego brata, nabita na włócznię, tę samą być może, którą go wcześniej zamordowali, stanęła w miejscu kaźni. Oni zaś wokół niej krzyczeli... - „Muszę wziąć się w garść, opowiadać składniej”. - Po dłuższej chwili, kiedy zaspokoili się ubliżaniem, chwycili ciało jego za członki i wrzucili do wody. Tej samej, w której my, schowani w trzcinach, staliśmy. Potem odeszli i nie szukali nas nawet. Gdy nastał zmierzch, wyszliśmy i trzymając się porastających brzegi zarośli,

doszliśmy do brodu... W sali pałacowej panowała cisza. Jasne, barwne plamy światła wokół głowy cesarza drgały. Woń kadzidła i ciepłego wosku kapiącego ze świec na posadzkę uświadamiała obecnym, jak daleko są od dzikiego kraju kaźni, od zielonej polany i zimnych wód tamtej rzeki z opowieści Gaudentego. - Czy w czas śmierci męczeńskiej Adalberta ukazały się wam jakieś znaki na niebie? głos cesarza brzmiał łagodnie, acz stanowczo, co w połączeniu ze stopniami jego tronu samo zdawało się znakiem niebiańskim. Radzim milczał. Uporczywie szukał w pamięci znaków, o jakie pytał cesarz. Wpatrywał się w jego rozświetloną twarz i bardzo pragnął odpowiedzieć. Czuł pustkę w głowie, chyba coś przeoczył! Dlaczego dopiero teraz uświadomił sobie, iż musiały być jakieś znaki? Może ten lęk, to zimno, ta uporczywa, natrętna chęć życia wbrew wszystkiemu przysłoniły mu rozum? Oczywiście, musiały być jakieś znaki! Tylko jakie? - Powiedz o orle... - szepnął Bogusza wprost w tył jego głowy. „O orle? Jakim orle? Ach tak!”. - Orzeł, najjaśniejszy panie! Kiedy poganie odeszli, przyleciał biały orzeł i usiadł na żerdzi obok głowy mego brata... Nim usiadł, kołował nad nią po trzykroć, jakby w imię Trójcy Przenajświętszej, jakby chciał znak krzyża nad głową tak okrutnie oderwaną od ciała uczynić. Orzeł ten nie ruszał się z miejsca, a gdy nadlatywały inne drapieżne ptaki, bił skrzydłami w powietrzu i odpędzał je, strzegąc umęczonego... - Orzeł! Znak mojego cesarstwa! - Otto krzyknął i uniósł ramię, a wszyscy obecni pochylili głowy i przyklękli. Tylko Radzim zastygł wpatrzony w oblicze cesarza, które w tym uniesieniu wydało mu się znajome i święte. Bogusza pociągnął go za habit i Radzim padł na kolana, jak inni. - Oto wysłany przeze mnie na misję do pogańskich ludów Adalbert, biskup słowiańskiej Pragi, poległ śmiercią męczennika Bożego ze znakiem cesarskiego orła nad głową! Na nas wszystkich chwała jego świętego męczeństwa spada! Ku jego czci nakazuję budowę klasztoru tu, w Akwizgranie, w świętym mieście koronacyjnym! I zapewniam was, że to dopiero początek znaków, jakie w jego imieniu uczynię. Gdy Otto opuścił salę audiencyjną, do Gaudentego podszedł cesarski kapelan i krętymi schodami poprowadził go do niedużej, kamiennej izby. Tam, przy wąskim, niewiele dającym światła oknie stał cesarz, a przy nim Gerbert z Aurillac, jego nauczyciel, towarzysz i doradca. „Nieszczęsny arcybiskup Reims” - pomyślał o nim Radzim, ale natychmiast przypomniał sobie swego brata i określenie „nieszczęsny biskup” zdało mu się niezręczne.

Nikogo poza nimi w izbie nie było. - Dlaczego Adalbert nie poszedł z misją do Wieletów, barbarzyńskich Słowian Połabia? - Gerbert zwrócił się wprost do Gaudentego, on zaś nie po raz pierwszy poczuł, że jego osoba jest w świetle ostatnich wydarzeń jakby pom^ana. Szybko zdusił w sobie to niegodne ukłucie urażonej ambicji. „Radzimie - upomniał się - mów składnie, rzeczowo, na temat”. - Czekaliśmy na dworze księcia Bolesława na pismo z Pragi. Dotarło bardzo szybko, tuż po idach marcowych, i było tak obelżywe w treści, iż od razu stało się jasne, że czas nam będzie ruszyć na misję - compellere intrare. Wtedy brat mój zaczął zastanawiać się, dokąd powinien się udać. Słowianie Połabia i jemu zdawali się najwłaściwszym ludem do podjęcia apostolstwa. Ale wówczas książę Bolesław, który ma załogi rozstawione po grodach pogranicza, a i jego szpiedzy penetrują głęboko wszystkie sąsiednie ludy, wyjawił nam prawdziwą sytuację wśród Wieletów. Na tamten czas miał wieści, że już zbierają się oni do kolejnej wyprawy przeciw chrześcijanom. Książę Bolesław rzekł, że bezzwłocznie doniesie najjaśniejszemu cesarzowi o wojennych planach Wieletów, bo godzą one w interesy cesarstwa. Czyżby tamto poselstwo nie dotarło? Gerbert z Aurillac lubił zadawać pytania, lecz nie miał w zwyczaju odpowiadać. Oczywiście, że poselstwo od Bolesława dotarło, przecież z tego powodu i on, i cesarz latem znaleźli się na połabskim froncie, bo Otto postanowił samodzielnie dowodzić wojskiem. Pozostawił jednak pytanie Gaudentego bez odpowiedzi, zmuszając go tym samym do podjęcia wątku tam, gdzie go zgubił. Radzim Gaudenty chwilę milczał, jakby zbierał myśli, wytrącony z równowagi uchyleniem się Gerberta od odpowiedzi. - Biskup tego kraju, Unger, i sam książę Bolesław odradzili stanowczo memu bratu podróż do Wieletów. Powiedzieli, że nie zdąży dotknąć pastorałem pierwszej piędzi ziemi, jak zostanie pojmany i w torturach zginie. Brat mój nie bał się śmierci i gotów był iść do nich mimo to, lecz wtedy książę Bolesław zapytał go, czy... Radzim przerwał na chwilę, bo uświadomił sobie, że nie był przy tej rozmowie. Wojciech powtarzał mu ją, ale jakoś tak dziwnie, skrótowo. Czuł na sobie przenikliwy wzrok Gerberta z Aurillac i jasne spojrzenie młodego cesarza i wiedział, że za nic w świecie nie chce się im przyznać do tego, że w tej misji jest coś, czego nie rozumie. -...wtedy książę Bolesław zapytał go, czy szuka tylko śmierci w męczeństwie, czy też rozszerzenia granic panowania Jezu Chrysta. Brat mój odrzekł, że jest powołany do apostolstwa i pragnie zanieść słowo Boże poganom. Wówczas po raz pierwszy padła nazwa Prusy.

- Gdzie to jest? Głos Ottona miał w sobie urzekającą słodycz. Dopiero teraz, mając szczęście osobistego z nim obcowania, Radzim zrozumiał swego brata, gdy ten, po pobycie w Moguncji, rozwodził się nad anielskością młodego cesarza. - To ziemia na północny wschód od granic państwa Bolesława. Prawdziwe barbarium, panie. - A zatem Adalbert dotarł z dobrą nowiną na ziemie najdalej położone? - Tak, najjaśniejszy panie. Tak daleko, jak nikt przed nami. Nami! Jakkolwiek ich skromne osoby teraz się nie liczą, to przecież Wojciech nie był tam sam. Byli razem: Wojciech, Radzim i Bogusza. Narażali życie wszyscy. - To niezwykle cenna wiadomość, Gaudenty - powiedział cesarz. - Dlaczego Bolesław sądził, iż kraj ten będzie bezpieczny dla misjonarzy? - Gerbert z Aurillac przerwał Radzimowi kontemplację brzmienia głosu Ottona. - Nie tyle bezpieczny, co bezpieczniejszy, panie. Książę Bolesław ostrzegał nas, że Prusowie to lud pogański i wojowniczy, znał ich, bo z nimi toczy wojny, ale powiedział, iż na ich ziemi przynajmniej zdołamy rozpocząć misję, a na ziemi Wieletów nawet to nie będzie pewne. - Czy książę wspomógł was w misji? - Znacznie. Dał nam łódź z załogą zbrojną, która nas na miejsce dowiozła, dał przewodnika i tłumacza, był nam przychylny we wszystkim. Wreszcie po naszym nieszczęsnym powrocie nie szczędził sił i środków, by ciało mego brata odzyskać. - Ale mówiłeś, że mu się to nie udało. - Dopóki byliśmy w Gnieźnie, jeszcze jego ludzie z ciałem nie wrócili. Nas wyprawił w podróż, byśmy zdążyli przed zimą dotrzeć do najjaśniejszego cesarza. Teraz Benedykt wróci do Bolesława, a ja udam się do mego klasztoru na Awentynie. Tam będę czekał na wieści. Ale Bolesław to władca, który zawsze dostaje celu, więc nie wątpimy, że lada dzień przyjdzie wiadomość, iż ciało mego brata połączyło się z jego głową w Gnieźnie. - Połączyło się? - Tak, panie. Głowa Adalberta jest już w rękach księcia.

IV KILKA MIESIĘCY WCZEŚNIEJ, LATO 997 r. POZNAŃ - I co dalej, książę? - Zarad stał nad skrzynią zbitą z solidnych desek. Nawet nie próbował iść do domu, przywitać się z żoną czy choćby przebrać po powrocie. Znał swojego księcia i wiedział, że ten będzie chciał z nim rozmawiać natychmiast, bez chwili zwłoki. Wyprawa do Prusów powiodła się, Zarad przywiózł księciu ciało Wojciecha. Nie czuł jednak pełnej satysfakcji, właściwiej byłoby rzec: miał złożone uczucia. Po pierwsze, uważał, iż stanowczo przepłacił. Wykupienie zwłok za czyste złoto, waga za wagę, wydawało mu się ceną aż nadto wygórowaną, nawet w przypadku Sławnikowica, potomka książąt libickich i brata ich dobrego towarzysza, Sobiesława. Po drugie, kupował zwłoki bez głowy, wszak ta była w Gnieźnie już wcześniej. On sam widział Wojciecha parę razy, ale trudno mu było ot tak, po prostu, po bezgłowym trupie uznać, iż płaci za to, czego chce książę. W tym względzie musiał zaufać Prusom. A z zaufaniem do obcych nigdy nie było u niego nadzwyczajnie. Po trzecie zaś, i to najbardziej psuło humor Zarada, zwłoki, które kupował, nie pasowały do tego, czym być powinny. Zarad widział w życiu wiele trupów. Przy księciu ciągle jest co robić, nie ma mowy o wylegiwaniu się na łożu, przy żonie. Wie, jak wyglądają ciała spalonych, bo niejeden gród zdobywali ogniem. Nie raz przeszukiwał pobojowisko, nieobce są mu obrzęknięte twarze umarłych, sczerniałe krwawe rany, wydarte ciałom kończyny, muchy nie dające się odpędzić od trupów. Ścierwnice, trupnice, gnilne robaki, wszystkie te larwy śmierci widział już na własne oczy. Czuł smród trucheł, patrzył, jak owady przerabiają żyjących kiedyś ludzi w śmiertelne łajno. Widywał i topielców, ich różowe i sine ciała, skórę zsuwającą się z dłoni niczym rękawice, obrzęknięte od wody brzuchy i opuchnięte nogi. Wojciecha uśmiercono, wbjając mu włócznię w plecy. Potem obcięto mu głowę, a ciało wrzucono do zimnej wody. Dalej, wedle relacji samych Prusów, po kilku dniach, gdy topielec wypłynął na powierzchnię, wyłowiono go, zapakowano w konopny worek, wrzucono do dołu i przywalono kamieniami przesypywanymi piaskiem. Przeleżał więc w tym dole niecałe dwa miesiące. Odkopywano zwłoki już w asyście Zarada, więc widział, że to, co wyjęto z ziemi, było tym samym, co później kupował. Oczywiście nim przystąpił do targu, kazał otworzyć worek i pokazać sobie zwłoki. Trup był w świetnym stanie i to właśnie nie dawało mu spokoju. Jego odzież, koszula, suknia, biskupi wełniany płaszcz zniszczone były przez gnicie daleko więcej niż samo ciało. Zarad wciąż przeliczał czas w pamięci: dziesięć dni od śmierci rybak zabrał głowę i wyruszył

do Poznania. Szedł, wedle tego, co mówi, dwadzieścia dni. Trzy dni potem książę go wysłał do Prusów. Pięć dni podróż, dwa dni szukania właściwego miejsca, jeden dzień obserwacji, dwa dni rozmów z tymi ciemniakami. Razem: czterdzieści trzy dni. A trup wygląda, jakby życie z niego zabrano ledwie wczoraj. Nie, nie był na tyle naiwny, by dać się Prusom okpić bez żadnej gwarancji, w końcu zapłacił za niego czystym złotem! Prusowie zaklinali się na wszystkich swoich ciemnych bożków, że to ciało biskupa. Zgadzał się ubiór, rana w plecach po włóczni i brak głowy. Ale na wszelki wypadek zażądał od nich zakładnika, jako zastawu. Powiedział, że jeśli brat Wojciecha nie rozpozna ciała, to zakładnik zginie taką samą śmiercią jak biskup. I wziął jedynego syna ich kapłana i wodza, człowieka o imieniu Sikko. Gówniarz spętany i pilnowany stoi teraz na podwórcu, przy jego wozie. - I co dalej, książę? - Zarad powtórzył pytanie, bo Bolesław zdawał się zapomnieć, że mu je zadano. - Idź do domu i ciesz się żoną, bo nie wiem, jak długo w nim zabawisz. A ludziom rozgłoś, że wyprawa zakończyła się sukcesem i ciało męczennika Chrystusa jest w Poznaniu. - A Sobiesław? Myślałem, że pokażemy mu zwłoki, że poprosimy, by je rozpoznała. - Rozpozna. Ogłoś, że od jutra skrzynia wystawiona będzie w kościele. - Jak każesz. - Zarad! Wracaj. Klucz od skrzyni mi zostaw! Gdy Zarad wyszedł, zjawił się biskup Unger z Sobiesławem. Temu drugiemu Bolesław podał klucz od skrzyni. Najstarszy ze Sławnikowiców był twardym mężczyzną. Otworzył wieko, odchylił poły materii, która przysłaniała ciało, spojrzał, pochylił się, odsunął rękaw płaszcza i na lewym nadgarstku szukał okrągłego śladu po zranieniu, jakiemu Wojciech uległ w dzieciństwie. Znalazł go, potwierdził skinieniem głowy i wyszedł, nie zamykając skrzyni. Unger przyklęknął i dotykając wąską dłonią dłoni Wojciecha, modlił się. Bolesław stał przy ścianie. Książę, by się modlić, potrzebował kościoła, krzyża na ołtarzu, kamiennego chłodu ścian, woni wody dobywającej się z chrzcielnicy. Ale teraz, kiedy patrzył na pochłoniętego modlitwą Ungera, i jemu udzielił się nastrój uroczystej, nabożnej, świętej grozy. Nie, nie grozy, raczej zawieszonego w ciszy cierpienia, jakie biło od bezgłowego ciała. Unger miał niezwykły dar przekazywania obecności Boga. W czasie narad był bezwzględnym politykiem, nieugiętym, chłodnym i racjonalnym doradcą. Ale gdy stawał za ołtarzem Pana, kiedy pochylał się nad nim w rytuale przemienienia, szła od niego boska siła. Stawał się, niczym wiatr, przekaźnikiem ciepła lub chłodu. Był jak płomień, co jaśnieje blaskiem mocy i spokoju. Prześwitywała przez niego emanacja Boga. Teraz też, gdy pogrążył

się w modlitwie z dłonią Wojciecha w swej dłoni, Bolesław poczuł płynącą z nich obu moc. Nie zachwiała nim na tyle, by ugiął kolano i przykląkł przed Wojciechowym ciałem, ale tylko dlatego, że znieruchomiał, zastygł porażony ich siłą. Jego serce spowolniło bieg, biło jakby wolniej, ale głośniej. Zdawało mu się, że słyszy szum własnej krwi, a przecież znał to uczucie tylko z chwil ekscytacji przed walką, z tego jednego momentu, gdy podnosił w górę miecz, spinał konia i krzyczał do swoich ludzi „Sława!”, kiedy ruszali na wroga. - Sława niech będzie Wojciechowi, bo jego śmierć wydaje plon świętości! - Unger ucałował martwą dłoń, delikatnie przymknął wieko skrzyni i wstał, nie patrząc na Bolesława. Podszedł do stołu, usiadł i już do księcia, głosem takim jak zwykle, głosem, który wrócił z nieba na ziemię, powiedział: - Śmierć Wojciecha przyniesie nam więcej korzyści niż całe jego życie. Bolesław nie zdążył odpowiedzieć biskupowi, gdy wszedł do nich Jaksa. Jaksa, towarzysz Bolesława od czasów najwcześniejszego dzieciństwa, był prawą ręką księcia we wszystkich sprawach dotyczących Wieletów. Z pochodzenia był Redarem, synem jednego z ważniejszych plemion słowiańskiego Połabia, świetnie więc znał tamtejsze stosunki. Jako młody chłopiec, podobnie jak Bolesław, był zakładnikiem na saskim dworze, tam splotły się ich losy. Potem wrócił do Redarów, ale lata pobytu na obcej ziemi uczyniły swoje. Już nie był jednym z tamtych. Odrzucili go, jak suka odtrąca pachnące obcymi szczenię. Więc przyjechał do księcia Gniezna i ofiarował Bolesławowi swą służbę. Dzięki niej i dzięki własnemu talentowi był okiem i uchem księcia na rozległych ziemiach między Odrą a Łabą. Ochrzczony siłą w Magdeburgu, nazywał siebie „bękartem Swaroga”, bo w głębi duszy nigdy nie wyrzekł się wiary w Ognistego Starca, choć ten, poprzez wodę chrztu, nie chciał już Jaksy widzieć w swej kącinie. Jego siłą w służbie księcia był więc gniew i właściwa wszystkim dzieciom Połabia żyłka zemsty. Pojawienie się Jaksy było znakiem, iż w sprawach połabskich dzieje się coś ważnego. Unger ruchem głowy pokazał, że nie tu, nie przy Wojciechowym ciele, i wszyscy trzej przeszli do sąsiedniej izby. - Książę, biskupie, dostałem wiadomość, że pewien Arab, który tytułuje się kupcem, a w rzeczywistości jest handlarzem niewolnikami, ma do sprzedania niezwykle delikatny towar, który mógłby ciebie, Bolesławie, zainteresować. - Złożył ci ofertę? - Nie, wręcz przeciwnie. Stara się ukryć swój, nazwijmy to ładunek, bardzo głęboko. Ale wiem z pewnych źródeł, że wynajął statek, którym chce udać się daleko na zachód, z pominięciem duńskich pośredników, do samej Rzeszy.

- Do cesarza? - Tak przypuszczam. Pilnie strzeże tajemnicy handlowej i bezpieczeństwa towaru. - Cóż to takiego? - Kobiety. Bolesław, do tej chwili żywo zainteresowany tym, co mówił jego druh, nagle stracił ciekawość i z wyczuwalną irytacją powiedział: - Jaksa, rozczarowujesz mnie czy igrasz ze mną? Kobiety to najczęstszy ładunek takich statków. - Powiem jaśniej: to mniszki. Unger i Bolesław jednocześnie spojrzeli na siebie. Na twarzach obu przez krótką chwilę znaczyło się wyraźne wytężanie pamięci i jednocześnie obaj krzyknęli: - Hillersleben?! - Tak. Mniszki, które uprowadzili Wieleci z klasztoru w Hillersleben niecały miesiąc temu. - Klasztor leży w diecezji magdeburskiej Gizylera. Arcybiskup, gdzie się tylko dało, puścił posłańców z wiadomością o tej zbrodni, by każdy, kto może, mniszek poszukiwał! Biskup Unger był wyraźnie poruszony wiadomością Jaksy. - Jak widać, puszczanie posłańców nie na wiele się zdało. Do mnie wieści nie wysyłał, a mniszki znalazłem! - Skoro ty znalazłeś, to znaczy, że są w miejscu niedostępnym dla zauszników Gizylera! Wszyscy trzej roześmieli się głośno. Arcybiskup Magdeburga nie cieszył się sympatią na dworze Bolesława z tej racji, że po sąsiedzku, na wszelkie możliwe sposoby i zdecydowanie bez zaproszenia księcia zawsze nadmiernie interesował się tym, co dzieje się na piastowskim dworze. - Gdzie trzymają mniszki? - Na Pomorzu. Nieopodal grodu Cholberg nad Parsętą jest kilka dobrze ukrytych w lasach osad. Od dawna mam je na oku, choć sprawy połabskie nie pozwalają mi zająć się nimi bliżej. Zresztą uważam, iż takie miejsca lepiej kontrolować, niż likwidować. Jedna z tych osad, nad jeziorem Kamienica, to z całą pewnością ośrodek przerzutu niewolników zarówno na tereny cesarstwa, jak i przez morze na Gotlandię i dalej na północ. Odkąd Kościół zabronił handlu chrześc^ańskimi niewolnikami, ci, którzy z tego żyją, mają się na baczności. A jak od każdego zakazu - ceny idą w górę i interes kwitnie. Po uprowadzeniu mniszek z Hillersleben słuch po nich zaginął, dosłownie rozmyły się w pomorskim powietrzu. I dopiero kilka dni

temu dostałem informację, że wspomniany Arab wynajmuje statek z załogą, choć ledwie kilka dni wcześniej ekspediował podobny, tyle że nie aż tak wielebny ładunek, na zachód. - Ile może chcieć za mniszki? - Dużo, bo też jeśli odwiezie je bezpiecznie na tereny cesarza, to sporo za nie dostanie. Dopowie legendę o ich uwolnieniu, krwawym odbiciu z rąk Wieletów i stratach, jakie poniósł. Nadto dwie z nich, Ursula i Agata, to córki możnych saskich i bawarskich rodów, weźmie więc za nie potrójnie - od zatroskanych rodziców, od arcybiskupa i od cesarza na końcu. - Wobec tego bierz drużynę, najedź Araba, obstaw z daleka tę jego kryjówkę i nastrasz, że jak ci mniszek nie odda, to sprzedasz mi jego skórę, a osadę i pochowane w niej skarby dasz do splądrowania wojskom księcia. Jak będzie ugodowy, to obiecaj mu dyskrecję i legendę, iż sam mniszki Wieletom odbiłeś. A w prezencie ode mnie daj mu coś na otarcie łez. Bez zbytniej hojności, ale i bez skąpstwa. Nie psuj mi sławy szczodrobliwego księcia! - Dokąd odstawić mniszki? - Tutaj. - Pozwól, książę, że zaprotestuję. - Unger odezwał się po raz pierwszy. - Ani Poznań, ani Gniezno to nie są dobre miejsca. Jeśli zdecydujesz się mniszki zatrzymać, przynajmniej na jakiś czas, musisz, zgodnie z prawem kościelnym, zapewnić im godne miejsce, czyli wybudować dla nich klasztor. Jeśli zaś będziesz chciał je wydać Gizylerowi lub cesarzowi, to także lepiej, by sprawa nie nabierała rozgłosu przed pomyślnym finałem. Znacznie zręczniej byłoby umieścić mniszki w jakimś spokojnym, nie rzucającym się w oczy miejscu. - Zgoda. Przywieź je na Pałuki, do grodu Łekno, który dałem Sobiesławowi. On się nimi zajmie. Gdy Jaksa wyszedł, Bolesław zwrócił się do Ungera: - Dlaczego myślisz, że będę chciał zatrzymać hillerslebeńskie mniszki? Unger popatrzył na księcia siwymi, znużonymi oczami, w których odbijało się zmęczenie przeżyciami tego długiego dnia. - Masz ciało biskupa męczennika, które wkrótce stanie się relikwią, potrzebujesz do niego należytej oprawy. Na legalne sprowadzenie mniszek czekalibyśmy długo, Magdeburg ma w tym interes, by twoje państwo było chrześcijańską pustynią. A tak, mniszki trafiły w twoje ręce, ty jesteś ich dobroczyńcą. Sprawę z Gizylerem da się załatwić, bo mój następca, opat klasztoru w Memblen, z którego do ciebie posłała mnie cesarzowa Teofano, ma do niego dobre i skuteczne dojścia. Lecz póki sprawy nie przybiorą należytego obrotu, warto mniszki trzymać w odosobnieniu, by nie narażać ich nadwątlonych strasznymi przeżyciami nerwów. I

naszej reputacji.

V PAŹDZIERNIK 997 R. AKWIZGRAN - Starczy! Odejdź! - Otto zniecierpliwionym ruchem dłoni odprawił harfistę. Nie po raz pierwszy pieśń o zwycięstwie Dawida wywołała w nim irytację. Tak samo drażnił go zwrot „młody cesarz”. Jakie znaczenie ma jego wiek, skoro sam urząd wieku nie posiada? Od ubiegłego roku, odkąd sprowadził Gerberta, by ten zajął przy nim pozycję cesarskiego nauczyciela, nikt już nie ośmiela się tak szeptać. Gerbert z Aurillac jak nikt inny rozumiał cesarskość natury Ottona. Dzięki jego obecności stosunki na dworze zaczęły się zmieniać. Z początku dotychczasowi zausznicy cesarza mruczeli przeciw obecności Gerberta. Zwłaszcza kanclerz królestwa, stary arcybiskup Willigis z Moguncji, i jeszcze starszy od niego biskup Burhard z Wormacji w towarzystwie uczonego Franka czuli się niezręcznie. Nie, Gerbert nie epatował wiedzą; nie miał potrzeby właściwej tylko ludziom średniego wykształcenia, by pomiędzy uwagi o pogodzie wplatać uczone harce. Wręcz przeciwnie. W obyciu dość chłodny, myśli formułował zwięźle. Ale w przypadku wejścia z nim w dysputę nokautował przeciwnika erudycją, normatywnym porządkiem zdań i klarowną, choć nie każdemu dostępną logiką. Każdego, nawet arcybiskupów, sprowadzał do poziomu scholi. Nie lubili go, to pewne. Przewyższał rozumem otoczenie Ottona, ale i nie czerpał z tego tytułu ani satysfakcji króla filozofów, ani frustracji niezrozumiałego dla innych szaleńca. Gerbert był ponad tym i poza tym. Mówił, iż gdyby umysł swój miał uprawiać tylko dla uciechy ogółu, to zająłby się jakimś bardziej ilustracyjnym zajęciem, choćby tkaniem kobierców. Kiedy Otto, wbrew radom Willigisa, Burharda i Hildebroda, wzywał go na dwór, napisał, iż oczekuje od Gerberta, że ten wykorzeni w nim do reszty saskie prostactwo, zastępując je grecką subtelnością i arabską wiedzą. Na końcu zaś, nadając mu tytuł „cesarskiego nauczyciela”, zamknął usta zaniepokojonym doradcom. To ich spotkanie było nieuniknione. Czas już był na nie najwyższy, bo Otto zaczynał się dusić w zatęchłej atmosferze dworu. Jego wielkie pomysły potrzebowały zamienić się w idee, tak jak zwykły metal transmutuje w złoto. On sam wiedział, czego pragnie, do czego dąży, lecz w towarzystwie dotychczasowych doradców każda myśl, która przekraczała zasięgiem Alpy, uznawana była za młodzieńczą fanaberię. W gruncie rzeczy oni sami pozostawali saskimi prostakami. Przebrani w brokaty i jedwabie, uświęceni insygniami władzy, mylili cesarstwo z kurnikiem. Owszem, chcieli więcej bogactw, więcej władzy, ale nie stała za tym żadna wielka idea, tylko zwykła ludzka żądza. Nie był w stanie im wytłumaczyć, że kumulacja bogactw to jedynie inna forma tuczenia brzucha, prowadząca do

nieuchronnej śmierci z przejedzenia. Patrzył na nich, puszących się pod pastorałami, pod książęcymi diademami, i widział tylko gęsi, które kroczą dumnie, strojne w złotogłowie, do dzioba dając sobie wpychać kluski. Akwizgran! Kochał to miasto nie mniej niż Rzym! Rzym niósł w sobie wieki historii, które zasnęły pod Forum Romanum uśpione własną sławą, po to by przespać, prześnić swój sen o mijającej potędze. Akwizgran to tryumf wielkiego Karola, to miejsce - symbol mocy, znak, iż niewyobrażalny geniusz odnowiciela cesarstwa potrafił zjednoczyć zwietrzałą świetność Rzymu i witalną siłę barbaricum. Jakże oni mogą być tak ślepi, by tego nie widzieć? Złota nić rozpięta między Akwizgranem a Rzymem to droga, którą wytyczył Karol, pierwszy cesarz germańskiego Imperium Rzymskiego. Ale on, Otto, mając już w ręku dar Karola, nie może zatrzymać się jedynie na pielęgnacji tego cesarskiego spadku. Karola nazwano Wielkim i pochowano w Akwizgranie; jego dziada, Ottona I, nazwano Wielkim i złożono w Magdeburgu. A jego? Jak on przejdzie do pamięci pokoleń? Gdzie spocznie jego ciało? W jakiej to będzie chwale? Och, jest wiele nici rozpiętych w jego umyśle, jak je ze sobą połączyć? Nade wszystko pragnie przekraczania granic, zmaterializowania tej genialnej myśli o uniwersalnym cesarstwie, które dzisiaj obejmie obszar większy niż ten, którym władał Karol, a jutro? Jutro sięgnie po Konstantynopol, po wschodnie władztwo zadufanego w swojej potędze Bazylego, i nie będzie już podziału na cesarstwo Wschodu i Zachodu! Bo w jego umyśle cesarstwo jest jedno, tak jak Królestwo Niebieskie! - Nostrum, nostrum est Romanum Imperium! - Gerbert pocałował Ottona w głowę. Od czasu do czasu i tylko, gdy byli sami, pozwalał sobie na takie poufałe gesty. Wszedł niezauważony, ale i szum myśli cesarza nastawiony był jedynie na śledzenie ich własnej trajektorii. Głos Gerberta był radosny, niemal rozbawiony. - Drogi mój, nasze... nasze jest Cesarstwo Rzymskie, nie Bizantyjczyków! - Skąd wiedziałeś, o czym myślę? - A o czym myśleć może mój geniusz? Mój Konstantyn? Jeżeli tylko twój umysł wyzwala się od trosk przyziemnych, tak błahych, jak wojna na Połabiu, niepokoje w księstwie Benewentu czy w końcu sterowane pokrętnym, chytrym umysłem wieśniaka spory wokół klasztoru w Gandersheim... - Gerbercie, nie przystoi człowiekowi twojego pokroju wypominanie arcybiskupowi Willigisowi pochodzenia! - A czyż ono nie jest faktem? Ja tylko stwierdzam fakt. Ktoś, kto urodził się wieśniakiem, ma mentalność chłopskiego syna. Nic więcej. Zresztą nie mówmy o tym! Do

tego właśnie zmierzam, byś nie musiał zajmować się sprawami tak niegodnymi poświęcania im uwagi. Ty jesteś do innych rzeczy stworzony. A nie da się przejść przez błoto, nie ubrudziwszy butów. - Da się. W lektyce! - Takiego cię uwielbiam! Przechodzącego ponad problemami. Ottonie, musimy porozmawiać. Całe lato, gdy siedzieliśmy na froncie połabskim, zastanawiałem się nad ideą wojny współczesnej. - Do czego doszedłeś? - Do tego, że dotychczasowa idea się przeżyła. - Mów, to mnie interesuje. - Imperia zdobyte siłą przez dołączanie kolejnych krain rozpadają się. To nieuniknione. I nie wynika to z błędu w zarządzaniu nimi, ale z błędu w ich definicji. Otóż przyjęcie założenia, iż ludy podbite i przemocą włączone w granice hegemona zechcą partycypować w materialnych i duchowych zyskach płynących z takowej przynależności, jest błędem. Bowiem gdyby taką potrzebę miały, nie istniałaby konieczność podboju. Wystarczyłby z ich strony akt woli. Skoro tego nie czynią, nie są zainteresowane współistnieniem, włączeniem w orbitę wpływów centrum. A zatem, gdyby odwrócić ten proces i zamiast podbijać krainy, oczekiwać, iż one samoistnie, z własnej woli i na własną prośbę, wystąpią z życzeniem połączenia, należałoby oczekiwać, że cesarstwo tak powstałe spełni kryterium trwałości. - Genialność tkwi w prostocie... -...a diabeł w szczegółach! - Tak, pozostaje pytanie, jak sprawić, by owe ludy wystąpiły z życzeniem? - Otto uśmiechnął się ciepło do Gerberta. I nie przestając się uśmiechać, dodał retorycznie: - Czy wiesz, że o tym między innymi rozmawiałem z biskupem Adalbertem, którego nazywasz niedouczonym eremitą? - I cóż on ci podpowiedział? - Właściwie nic takiego, ale pchnął mój umysł na tor, który w twoich rozważaniach może okazać się przydatny. Adalbert nie odwodził mnie, niczym inni świątobliwi pustelnicy, od życia światowego. Powiedział jednak, iż trudność mojego zadania jako cesarza polega na odnalezieniu takiej drogi w sprawowaniu władzy, która odbierze jej ziemski wymiar, a nada ton boski. - To nie trudność, tylko artyzm. Tchnięcie ducha w formę. - Otóż to. Myślałem wówczas o sobie, to fakt, nie zaś o cesarstwie. Myślałem o tym,

jak ciężko mi czasami pogodzić wymagania Chrystusowe ze sprawowaniem władzy, zwykłym zarządzaniem państwem, które nieraz wymaga ode mnie decyzji naruszających porządek dziesięciorga przykazań. I gdy Adalbert powiedział o boskim aspekcie władzy, poczułem... nie do końca zrozumiałem, ale poczułem to z całą mocą, że na tym właśnie polega przejście od bycia zwykłym władcą do stania się imperatorem! - Należy rozważyć, czy ty chcesz być imperatorem, czy też raczej wolisz greckie miano basileusa. Ja zawsze optował będę za imperatorem, bo pamiętaj, iż w historii tytuł basileusa był wtórny. Musimy pozbyć się kompleksów wobec wschodniego cesarstwa! Między tobą a Bazylim, cesarzem Konstantynopola, trwa teraz wojna pozycyjna, nic więcej. Czujne zawieszenie broni, przeglądanie się w sobie, w swych zamiarach. Ale, Ottonie, to ty jesteś prawdziwym potomkiem dawnych imperatorów rzymskich! Nie Bazyli, ale ty! Bo ty jeden jesteś jednocześnie i Grekiem, i Rzymianinem! Twoja matka ma w żyłach krew cesarzy Wschodu, twój ojciec był cesarzem Zachodu, tyś jest ich jedynym synem, w tobie łączy się ucieleśnienie najwybitniejszych cech wszystkich przodków! I krew, i pochodzenie, historia, prawo do panowania, a co za tym idzie: prawdziwa potęga stoją za tobą i tylko tobą! Każdemu z władców można coś zarzucić, a to słabość umysłu, a to chorowitość ciała, a to niedoskonałość charakteru! Tylko ty jeden jesteś arcydziełem boskiej myśli! Piękny, silny i mądry, obdarzony duchem, który rozsadza mury Rzymu, nikt inny, tylko ty stworzony zostałeś na Augusta, cesarza imperium, które obejmie przestrzeń, jaką nikt przed tobą nie władał! Otto, mirabilia mundi! Otto wpatrywał się w uniesienie Gerberta szklanymi oczami. Wierzył w każde słowo swego mistrza, a jednocześnie wszystkie one razem go raniły, powodowały, że mógł podważyć zasadność każdego z nich. Teofano, jego grecka matka, nie była urodzoną w purpurze księżniczką, a ledwie krewną uzurpatora, który zajął tron cesarzy Wschodu. Ambitna i władcza, przewidująca i mądra, przez całe życie cierpiała z tego powodu. Zresztą prostaccy dworzanie jego ojca nie raz dali jej odczuć ten zauważalny niedostatek krwi, choć sami mogli swą szlacheckość dokumentować czasami tylko pamięcią. Piękny? Tak, jest urodziwym mężczyzną, widzi to w zwierciadle po kilka razy dziennie. Ale przecież wołałby, choć się do tego nie przyzna, wołałby mieć twardszy zarys szczęki, mocniejszy kark, silniej osadzoną głowę. Wolałby, żeby ludzie na jego widok milkli przytłoczeni siłą, a nie olśnieni urodą i zamurowani przepychem majestatu. Co do mądrości, to jej dostatek nie idzie w parze z nieugiętą wolą. Świadomość prawideł rządzących światem nie sprawia, iż jest mu lżej, iż nie budzą go nocami pytania o prawdy położone gdzieś w innej linii niż dogmaty. Siła, którą tak sławi Gerbert, to przecież nie bezwzględna pewność, a jedynie samoograniczenie w

wypowiadaniu sądów i niestawianiu pytań. Nawet jego tężyzna fizyczna jest nie do końca pewna. O ile może bez żadnych przeszkód znosić wielogodzinne podróże wierzchem, o tyle nocami, zwłaszcza teraz, jesienią, gdy mury zamków naciągają wilgocią, budzą go bóle wykręcające stawy. Wie o nich tylko Bernward, bo on najlepiej z dostojników jego kapelanii zgłębił tajniki sztuki medycznej. Otto przejął bowiem od Teofano, swej greckiej matki, pewną prawdę, którą ona nazywała zasadą pojedynczej słabości: niech tylko jeden człowiek zna twój jeden sekret, wówczas ty obdarzysz swymi kłopotami wielu, ale żaden z nich nie będzie znał wszystkich. Tak więc Ottona szarpał nieustanny lęk, że wszystko, czego pragnie, może się rozprysnąć, jak stłuczony kryształ, z powodu sprzecznych sił, które nim targają. I potrzebował mieć przy sobie Gerberta z Aurillac, który samą swą obecnością wzmacniał w nim wszystko, co jasne i silne. I potrzebował słuchać go, upajać się logiką jego wywodu, której punktem wyjścia był Otto, a punktem docelowym pankontynetalne imperium, bo wiedział, że taki uczony nie może się mylić. Jego zapał, jego obecność, jego słowa wzmacniały w Ottonie cesarza. Z tego samego powodu, choć Gerbert był mu dzisiaj chyba najbliższym z ludzi, nie mógł podzielić się z nim swoją rozpaczą. Swoją ciemną stroną. Bo przecież jeśli Gerbert ją pozna, weźmie ją pod rozwagę, a wówczas runąć może plan, który właśnie tworzą - niczym drugi Konstantyn i drugi Sylwester! Och, Boże, jak trudno jest być jednocześnie sobą i swoim przeciwieństwem! Cudem tego świata i prochem jego! Gerbert podaje mu kielich, sam nalewa wina. Czuje zakłopotanie milczeniem młodego cesarza. Tak, stale nazywa go w myślach „młodym cesarzem”, choć skutecznie wyplenił ten zwyczaj na dworze. Jednak na własny użytek, kiedy o nim myśli, a przecież myśli nieustannie, tak właśnie go tytułuje. „Młody cesarz” - to określenie niesie w sobie witalność, piękno, obietnicę spełnienia. Aleksander Macedoński też pozostał w wiecznej pamięci uosobieniem młodości, a nie odbiera mu to siły! Te epizody milczenia, gdy Otto zapada się w sobie, niepokoją Gerberta. Jednak nie znajduje sposobu, by je wyplenić, wyprzeć je z osobowości cesarza. Ma wewnętrzną pewność, iż nie może mu na nie pozwalać, czuje, że za wszelką cenę powinien je usuwać, niszczyć. Wino pomaga, nie raz to zaobserwował. W porę podsunięty kielich i udana rozmowa odwracają tok uciekających w mroki myśli Ottona. - Na czym skończyliśmy? Ach tak, na tym, że ja, nie Bazylią Wobec tego, Gerbercie, przystąpmy do polityki faktów. Zacznijmy od nowej pieczęci. Potrzebuję nowego znaku, którym będę sygnował swe decyzje. Chcę, by mój wizerunek od dzisiaj wyobrażał nie

popiersie, nie sylwetkę władcy, ale cesarza na tronie. - Doskonale! Nikt przed tobą na to się nie odważył! - Więcej! Ja na tronie z darami wprost od Boga: berłem, jako znakiem władzy, i sferą niebieską, bo władza cesarska jest nieograniczona. Wspomniałeś dzisiaj Teofano, moją matkę. Ona mówiła, że lud tak czci władcę, jakim go widzi. Niech więc od dzisiaj widzi, jakiego władcę czci.

VI JESIEŃ 997 R. LASY POD SANDOMIERZEM - Jaromirze! Przyjacielu! Bolesław zeskoczył z konia i szybkim krokiem szedł do czekającego na niego Rusina. - Bjornar jest z tobą? - Nie, kniaziu. Pracuje jeszcze nad niespodzianką dla ciebie, ale dołączy do nas najdalej za dzień, dwa. Polowanie się udało? - Tak! Chociaż mam nadzieję, że jutro ty ruszysz ze mną na łowy! - Z tobą? Nawet na niedźwiedzie! Przed namiotem księcia płonęły pochodnie. Czuć było słodkawy zapach świeżo oprawionej zwierzyny, woń, którą myśliwi upajają się po całym dniu uganiania się za nią w lesie. Łby dzików, jeleni i saren, jeszcze parujące, ale już szklanookie, leżały jeden obok drugiego, wzdłuż dojścia do książęcego namiotu. Bolesław, przechodząc, patrzył na każdy z nich i drgały mu nozdrza, bo pamiętał większość z wypuszczonych przez siebie strzał. Idąc, zdejmował rękawice; przy lewym nadgarstku zobaczył głęboką zadrę, wcześniej nie zwrócił na nią uwagi. Przetarł palcem krwawy ślad. - Masz rozdarty kaftan na plecach, Bolesławie - powiedział Jaromir, który szedł za księciem. - Tak? Możliwe. Żbik na mnie skoczył. - Książę wyciągnął ramię do tyłu, próbując znaleźć to miejsce na plecach. Machnął ręką i krzyknął do zbliżającego się od strony namiotu Zarada: - Masz mojego kota? - Mam! - Zaradowi zalśniły zęby, pochylił się i podniósł z ziemi zbitą z leszczyny klatkę. Wewnątrz prychał i syczał wściekły, poraniony żbik. - Piękna bestia! Spadł mi na plecy, aż koń się spłoszył. - Żbiki rzadko atakują człowieka. - Nieumyślnie zniszczyliśmy mu gniazdo. To kocica. Wściekła się. - Co mam z nią zrobić? - Nie wiem jeszcze. Zostaw ją przed moim namiotem. - A może chcesz gorącą kotkę do środka? - Tylko Zarad pozwalał sobie na takie harce wobec księcia. - Daj spokój, już mnie podrapała, będę się musiał z tych łowów tłumaczyć księżnej. Wszyscy trzej roześmiali się, wchodząc do środka. Wewnątrz było jasno. Złocista materia namiotu odbijała światło pochodni. Przy stole wysokie krzesło Bolesława, w głębi

łoże. Kilkoro służby krzątającej się wokół wieczerzy. Bolesław, nie czekając na pomoc służącego, zrzucił z siebie kaftan i koszulę, Zarad obejrzał ranę na jego plecach i kiwnął na chłopaka, by przemył zakrwawione miejsce. Książę nie życzył sobie opatrunku, szybko zmienił koszulę, a na plecy narzucił tylko wilcze futro. Wciąż było mu dość ciepło po polowaniu, choć czuł przecież, że idą pierwsze przymrozki. Zarad polał, stuknęli kubkami na zdrowie. Bolesław przepił do Jaromira: - Co nowego u Władymira w Kijowie? - Najlepiej by powiedzieć: stuk siekier. - Chyba toporów? - wtrącił się Zarad. - Nie, bracie, siekier! Władymir buduje na potęgę! - Rozbudowuje Kijów? - Rozbudowuje całe księstwo! W Kijowie ciężko już znaleźć piędź niezabudowanej ziemi. Stawia cerkwie wielkie jak góry, a tak piękne, że mówią, iż będzie uśmiercał budowniczych, by nigdzie indziej takie nie powstały! Grody stawia po całej Rusi, lasy wyrzyna na budowę i by miejsce pod budowę robić. Bolesław dopił miód i podsunął kubek. Potrzebował szybko dosłodzić sobie te ruskie nowiny. Gdy wypił, zapytał Jaromira: - A jak sprawy w jego domu, jak mu się dzieje z Anną? - Oficjalnie bardzo dobrze. Kniaź żonę cesarzównę szanuje, nagradza, wszędzie przy nim występuje. Ale mówi się na dworze, że chrześcijański i małżeński zapał Władymira bierze się stąd, iż brat Anny, cesarz Bazyli, ma wielu szpiegów na jego dworze. - O, sama Anna, jak pamiętam przywiozła mu z Konstantynopola tylu ludzi, że już wtedy mówiło się, iż dla jej wschodniego orszaku trzeba będzie Kijów rozbudować! - A tak. Jak się mówiło, tak się i stało. Sami wiecie, jak ktoś się żeni z urodzoną w purpurze, to się musi liczyć z kosztami. To nie podrzędna księżniczka, to pani, jakiej ruska ziemia nie znała! Ale wiecie, u nas się mówi: kniaź nie z Anną się ożenił, a z cesarzem Bazylim! Wszyscy trzej wybuchnęli śmiechem. Jurność Władymira przed ślubem z Anną stała się legendarna. Ruski kniaź był świetnie znany handlarzom niewolników. Zresztą sam Bolesław miał w tym swój udział, bo poprzez jednego czy dwóch zaufanych Arabów podsuwał Włodzimierzowi piękne Słowianki. Tyle że na niewiele zdał się ten sposób szukania dojść do wieści z kijowskiego dworu, bo dziewczęta od chwili przekroczenia progu włodzimierzowej alkowy nie mogły już w żaden sposób pozostawać w kontakcie z Bolesławem. Pod tym względem ruski kniaź był przewidujący.

- Nawet jeżeli mariaż zrobił z Bazylim, to dzieci ma z Anną. Jak się sprawy łożnicy mają? - No właśnie nie najlepiej, wciąż dzieci z poprzednich małżeństw są w przewadze. Anna urodziła mu dwóch synów, to wiesz już, Gleba i Borysa, urodziła jedną córkę i dalej nic, choć to i blisko dziesięć lat będzie po ślubie. Może lepiej dla twoich planów, książę, będzie pomyśleć o którymś ze starszych synów Władymira dla twoich córek. - Wolałbym wiązać swoje dzieci z potomstwem zrodzonym z cesarzówny. - Ja to rozumiem, kneź. Ale potomstwa z Anny mało i to wciąż jeszcze dzieci. Nie ma żadnej gwarancji, że dożyją do odpowiedniego wieku. Ja patrzę na to od środka i nie tyle czuję, co wiem, że po śmierci Władymira tam będzie rzeź, tam brat będzie mordował brata. Księstwo takie, jak ma Władimir, to nie jest tłusty kąsek, którym mogą się jego szczenięta podzielić. To jest coś, co się chce mieć na własność. Nie do podziału. Bolesław wciągnął powietrze i na długo zatrzymał w nozdrzach. Słodkawa woń zwierzyny leżącej przed namiotem, jałowiec, w którego dymie wędzili surowe jeszcze mięsa, słona nuta własnego potu, piżmowa wilczego futra przerzuconego przez plecy. Powoli wypuścił powietrze. Ruś. Dlaczego Ruś odurza go tak bardzo? Pragnie jej niczym najpiękniejszej nałożnicy, strojnej w złoto i klejnoty, choć jednocześnie równie gorąco pragnie krwi ruskiej, mocowania się z Władymirem, tym niedźwiedziem, turem! Przy wszystkim, co wciąż słyszy o Kijowie, Gniezno czy Poznań wydają mu się zaściankiem, a on sam sobie... Psiakrew! Dziesięć lat temu, przed chrztem Władymira, gdy można było jeszcze próbować raz dobyć Kijowa, Bolesław nie mógł namówić swego ojca na tę wyprawę. Tak, wie, że Mieszko miał rację, niewiele by wówczas zwojowali, ale choć Grody Czerwieńskie by odbili! Teraz to już całkiem niemożliwe. Póki żyje Anna, siostra cesarza Konstantynopola, lub póki żyje Władymir, lub też raczej póki trwa ten sojusz, sprawa jest przegrana. Ale Bogu dzięki, nikt nie jest wieczny. A Bolesław już od kilku lat delikatnie pracuje nad kierunkiem kijowskim. Najszybszym sposobem, by dać sobie oręż do ręki, jest wydać któreś z własnych dzieci za jedno z dzieci Władymira. Gdy po śmierci kniazia, jak mówi Jaromir, zrobi się krwawa jatka, Bolesław, jako teść, będzie miał pełne prawo wtargnięcia do Kijowa. Och, najlepiej byłoby samemu zostać zięciem Władymira! Ale tę myśl książę odpędził od siebie, bo jego własna żona, Emnilda, wciąż była jego ukochaną. - Dobra, Jaromirze, przyjrzyjmy się jeszcze raz dzieciom Władymira! - Wyszesław, najstarszy syn, już żonaty. Izjasław, ale nie polecam, bo nie cieszy się względami Władymira i w ostatniej woli na pewno na tron kijowski nie będzie wskazany.

- To ten, co jako dziecko brał udział w zamachu na ojca? - Ten sam. Potem jest Światopełk, ten mógłby się nadawać, chociaż charakteru ojca nie odziedziczył, jak się dzisiaj zdaje. „Tym lepiej” - pomyślał Bolesław. „To nie on ma posiąść Kijów, tylko ja”. Ale na głos zapytał: - Ile ma lat? - Prawie szesnaście. - Pasowałby dla mojej najstarszej, Bogumiły, ona ma dziewięć. Ale poświęciliśmy ją do klasztoru. - A Regelinda? Ma osiem, siedem? - Tak, ale też nie wchodzi w grę. Regelinda miała zabezpieczać zachodnie granice ojca. Cokolwiek by się działo, sojusze w marchiach są niezbędne. Nagle Bolesław poczuł, że wcale nie ma tylu dzieci, ile mu potrzeba. - Książę, a twoja najmłodsza córka? - Sława? Nie ma jeszcze dwóch lat. Wiesz, jak jest, jeśli szczęśliwie dożyje pięciu, będę mógł o niej myśleć poważnie. - To może przejrzymy poczet córek Władymira? Masz już dwóch synów. - Nie, Zarad. Mam dwóch, ale do tej misji nie mam żadnego. Bezprym, mój pierworodny, ma zły charakter. Nie nadaje się na władcę, bo nim doszedłby do tronu, miałby przydomek „Okrutny” i sławę wilkołaka. Nie wiem, w kogo wdał się ten chłopak! Emese, jego matka, była słodką i piękną dziewczyną! - Ale była Węgierką! Wiesz przecież, co twoi drużynnicy mówią o Węgierkach. Dobrze, żeś ją odesłał! Roześmiali się, ale tylko oni dwaj, Jaromir najwyraźniej nie wiedział, o co chodzi. Jego okrągłe, zdziwione oczy jeszcze bardziej rozśmieszyły Bolesława i Zarada. Dolali miodu i Zarad stuknął kubkiem Rusina. - Co, Jaromirze, chciałbyś madziarską kochankę? - No, czemu nie? Ale czy to niebezpieczne? - Spójrz na księcia, miał żonę Madziarkę i żyje! - To czego się śmiejecie? - U nas w drużynie mówi się, że węgierskie pochwy są ostrzejsze od węgierskich mieczy! - No tak! Wsadzisz i nie wiesz, czy wyjmiesz oręż cały czy poszczerbiony!

- Bezprym odpada. Muszę coś zrobić z chłopakiem, ale pewne jest, że nie nadaje się na misję wschodnią. - A Mieszko, twój ulubiony syn? Bolesław pomyślał, że Mieszko jak nikt inny nadaje się do każdej z powierzonych mu misji, ale też nie mógł towarzyszom powiedzieć, jak bardzo wygórowane plany miał w stosunku do tego chłopca. Dzisiaj Mieszko ma siedem lat, już uczy się łaciny i greki. Unger mówi o nim, że to umysł wybitny, zaś Dobromir, jego wychowawca, chwali siłę chłopaka i postępy we władaniu bronią. - Nie. Mieszko nie. - Jednym słowem - Zarad przepił do księcia - masz za mało dzieci! Zbyt często jesteś poza domem, Bolesławie! - A, bo i kiedyś, jak wolno było mieć kilka żon, to i mężczyzna nie musiał się takimi rzeczami martwić. Co noc płodził syna, a co rano córkę i potem mógł tylko pić, jeść i więzy rodowe zacieśniać. - W słowach Rusina zabrzmiała nuta serdecznej tęsknoty za światem, który zmienił się na jego oczach, a który on jeszcze tak dobrze pamiętał. Napili się za to. Wszyscy trzej mieli już ochotę na kobietę, ale Bolesław na to polowanie nie kazał ich brać. Zarad w duchu miał do siebie żal, że tak pilnie posłuchał księcia. Nie raz Bolesław nie kazał, a potem szukał. Nie raz nie pozwolił, a Zarad zabrał dwie, trzy ładne branki i później, przy miodzie, były jak znalazł. Obiecał sobie w duchu, że na przyszły raz będzie bardziej zapobiegliwy, a mniej usłuchany. Bolesław pijąc, myślał, że Jaromir nie ma racji z tym płodzeniem dzieci bez opamiętania. To, co wydaje się korzystne dzisiaj, może stać się zarzewiem wojny jutro. On sam przecież musiał po śmierci ojca szybko i sprawnie pozbyć się saskiej macochy i jej trzech synów. Nie było to specjalnie trudne, bo choć Oda miała w sobie krew Liudolfingów, to jej ojciec, margrabia Dytryk, nie żył już od sześciu lat i tym samym nikt nie był specjalnie zainteresowany jej krzykiem. Przyrodni bracia byli dziećmi, więc też trudno ich liczyć za godnych przeciwników. Niby nic takiego. Właściwie bezkrwawy przewrót. Głów Odylena i Przybywoja nie liczy, byłby głupcem, zostawiając przy życiu stronników macochy. Właściwie Oda nic mu nie zrobiła, to normalne, że Mieszko wziął drugą żonę po śmierci jego matki, Dobrawy. To, że wcześniej była mniszką, a stary porwał ją z klasztoru, to też nic takiego. Mieszko chciał mieć sojusz z Marchią Północną, a margrabia Dytryk z Mieszkiem. Skandal zatuszowano, zanim urodziła ojcu pierwszego dzieciaka. Zirytowała go tylko tym szczuciem ojca na niego. Głupia, zawistna baba! Wydawało jej się, że może starego nastawić przeciw pierworodnemu! Poza

sojuszem ze swoim ojcem niewiele miała Mieszkowi do zaoferowania. Takich jak ona, a nawet młodszych i ładniejszych, ojciec miał całe komory. Dzisiaj już trudno mu powiedzieć, zresztą nie lubi do tego wracać, dlaczego tak się stało, dlaczego zhańbił ją przy ludziach. Może zrobił to w imię pamięci swojej matki? Dobrawa była kochana na dworze. A Oda obca. Panoszyła się, stroiła fochy, Gniezno i Poznań były dla niej małe, słyszał przecież, jak mówiła „obmierzłe”. Kiedy się gziła z Mieszkiem, to jej nie mierziło, jak zamknął oczy, to od razu fochy? Nie, nie dlatego wziął ją na oczach służby, że był zazdrosny o miłość ojca. Ale dlatego, żeby jej pokazać, iż ona w jego życiu była nikim. Nikim! Z klasztoru wyszła, do klasztoru poszła. Koniec. Zrobił, co zrobił, i to go uwolniło bardziej niż śmierć ojca. Tak, w jego wypadku to był właściwie bezkrwawy przewrót. Bolesław, niezależnie od knowań Ody, był skazany na sukcesję. Gdyby jego siostra, Świętosława, była mężczyzną, o, to by nie poszło tak łatwo! W duchu się roześmiał. Świętosława! Najlepsza inwestycja jego ojca! Dawno nie widział siostry, dawno nie widział się ze swym szwagrem, duńskim Swenem! Za nim akurat nie tęskni, ale baaardzo jest ciekaw nowin z Roskilde, które jutro przywiezie mu Bjornar! Wspomnienie ukochanej siostry wypogodziło mu czoło. Resztę wieczoru pili za jej zdrowie. A gdy Zarad, pijany bez reszty, przyznał Bolesławowi, że kiedyś, gdy byli dziećmi, całował się ze Świętosławą, książę najpierw chciał wbić mu nóż pod żebro, a potem, nie mniej pijany od niego, dopytywał, jak smakowała.

VII GRUDZIEŃ 997 R. WYSPA REICHENAU NA JEZIORZE BODEŃSKIM - Nostrum, nostrum est Romanum Imperium! - szepnął Gerbert wprost do ucha Ottona głosem niemal żartobliwym. Teraz, odkąd zapadła decyzja, by ruszyć do zbuntowanego Rzymu, nade wszystko potrzebował podtrzymywać w Ottonie ten radosny i pełen pasji nastrój. Wyprawa została zaplanowana niezwykle skrupulatnie. Mieli na to sporo czasu, w końcu bunt w Rzymie trwa nie od wczoraj. Właściwie zaczął się już po koronacyjnym zjeździe Ottona, ponad rok temu. Ledwie cesarz wyjechał z Rzymu na północ, a już za jego plecami ruszyły zamieszki. Otto wówczas nie obejrzał się za siebie, nie cofnął do Rzymu jechał wprost do Alzacji i^ tam się spotkali. Tam Gerbert oficjalnie podjął swe obowiązki cesarskiego nauczyciela. Od tamtej chwili są nierozłączni. Uczeń i mistrz. Młodość i mądrość. Siła i przenikliwość. Wtedy Gerbert nie zastanawiał się nad motywem, jaki przyświecał Ottonowi, gdy ten nie wrócił i nie zareagował na to, iż stojący za buntem Krescencjusz wygnał z Rzymu papieża Grzegorza, cesarskiego kuzyna, a potem osadził na stolcu papieskim Jana Philagathosa, dawnego nauczyciela Ottona. Za bardzo skupiony był na sobie, na swej osobistej radości ze spotkania z młodym cesarzem. Później dopiero zauważył, iż Otto z eleganckim chłodem i nieustępliwością odmawia, gdy od zdetronizowanego papieża Grzegorza przychodzą kolejne prośby o cesarską interwencję. Zafrapowała go ta nieugiętość. Owszem, słyszał, iż na dworze plotkuje się, że to wszystko z jego powodu; że cesarz jest wściekły, iż papież nie załatwił przywrócenia jego, Gerberta, na arcybiskupstwo w Reims. Ale nikt lepiej niż on sam nie wiedział, że to nie jest prawdziwy powód. Przecież tak naprawdę nie zależało mu już na Reims. Ta archidiecezja była dla niego niesmacznym majakiem, o którym chciał zapomnieć. On widział już przed sobą inne wyzwania i wobec nich Reims byłoby tylko kulą u nogi. Im dłużej się nad tym zastanawiał, tym bardziej był pewien, że Otto chciał dać Grzegorzowi twardą lekcję. To zaskakujące, do tej pory bowiem był pewien, iż w charakterze młodego cesarza nie leży mściwość. A jednak. Na tym samym synodzie, na którym Grzegorz odrzucił przywrócenie Gerberta na biskupstwo w Reims, zapadła decyzja dotycząca Adalberta, nakazująca mu powrót do Pragi albo misje wśród pogan. Ale nie o to chodzi. Prawdą wydaje się zatem, iż Otto rozmawiał z Grzegorzem o Darowiźnie Konstantyna i na tym tle doszło między nimi do sporu. Grzegorz, choć cesarski kuzyn i tiarę zawdzięczał wyłącznie Ottonowi i nikomu więcej, najwyraźniej chciał wybić się na niepodległość.

To zaskakujące, iż młody cesarz nie rozmawiał o tym ze swym nauczycielem! Nie zwierzył się z zawodu wobec kuzyna - papieża. Czyżby Gerbert nie był jego najbliższym powiernikiem? Jeśli o to chodzi, jeśli to kwestia Darowiźny Konstantyna, to przecież nic prostszego! Znów należy odwrócić tok rozumowania. Nie w tym rzecz, by cesarz jej nie uznał, ale w tym, by podważył jej wiarygodność i po prostu obalił. Gerbert od dawna był pewien, że ten domniemany akt cesarza Konstantyna Wielkiego jest dokumentem fałszywym. Teraz, gdy dotrą do Rzymu, zdobędzie na to dowody i uspokoi duszę młodego władcy. Podróż do caput mundi frapowała Gerberta. Nieraz był w Rzymie, ale pierwszy raz wejdzie do niego według własnej wizji. Układali plan i przebieg podróży skrupulatnie. To miało być wielkie widowisko - na miarę Ottona i na miarę jego idei. Zaskakująco pomocny w przygotowaniach tego spektaklu okazał się biskup pałacowy Leon. Właściwie Leon był jedną z niewielu osób w zawistnym otoczeniu dworskim, która naprawdę z otwartymi ramionami przyjęła obecność Gerberta. On sam długo nie zwrócił na tę życzliwość uwagi, tak był skupiony na młodym cesarzu. Ale to właśnie sam Otto skierował wzrok Gerberta na Leona. Powiedział do nich wówczas: „Kto wie, może właśnie odnalazły się dwie wielkie i pokrewne dusze?”. Urodzony w Italii Leon był - aż do przybycia Gerberta najlepiej

i

najwszechstronniej

wykształconym

członkiem

cesarskiej

kapelanii.

W

przeciwieństwie do Willigisa czy Burcharda nie bał się Gerberta, więcej, dało się zauważyć, iż Italczyk czerpie wielką przyjemność z obcowania z uczonym Frankiem. To raczej sam Gerbert musiał sobie poradzić z wyrazistą obecnością Leona na dworze. Nie, nie zamierzał z nim rywalizować. Chociaż... W skrytości przyznawał się, ale tylko sam przed sobą, że wolałby, gdyby Otto nie łączył go w pokrewieństwie dusz z Leonem, lecz dostrzegł raczej, że ta szczególna więź dotyczy tylko ich - cesarza i Gerberta. Rok spędzony na dworze, na nieustannych podróżach z Ottonem, pokazał mu jednak, iż we dwóch nie wcielą w życie idei odnowy cesarstwa. Mnogość spraw, jakie spadały na cesarską kancelarię, mnogość bytów, o których należało rozstrzygać, wielość problemów, miejsc, w których cesarz musiał się osobiście pojawić, wszystko to sprawiło, iż do realizacji wielkich ottońskich wizji potrzeba było niejednego genialnego Gerberta. I ten pragmatyzm sprawił, iż otworzył się na współpracę z Leonem, włączając go, chcąc nie chcąc, w krąg - jak sam to nazywał - świętego wtajemniczenia. Leon zaś okazał się współpracownikiem idealnym. Twórczy, obdarzony geniuszem ilustracyjnym. Tam, gdzie Gerbert widział czystą ideę, Leon natychmiast znajdował sposób, jak ją przekuć w czyn. Jak ją pokazać. Przygotowywał świetne mowy, miał zmysł organizacyjny i poetycką, acz nie sentymentalną wrażliwość. Zresztą obaj, Leon i Gerbert,

cenili sobie pewną surowość, widząc w niej nawiązanie do ideałów rzymskich. Otto przeciwnie, po matce odziedziczył skłonność do przepychu, bizantyjskiej estetyki nadmiaru. Niemniej jednak nie realizował jej w sposób dosłowny, o nie. Miał świadomość, że jego sascy książęta i biskupi są przeczuleni na tym punkcie. W nich wciąż jeszcze, mimo awansu społecznego, tkwią jakieś pogańskie tęsknoty. Och, ileż było szumu, ileż gadania, gdy Otto zaczął jadać na sposób wschodni. Dla nich uczta to była uczta, jak kiedyś - szeroki stół, przy nim wszyscy, władca w środku, ciasno otoczony swymi książętami. Toasty, przepijanie jeden do drugiego. To nie dla subtelnego Ottona! Męczył go ścisk, nie znosił dotyku obcych, tej iście germańskiej poufałości! Kiedy więc kazał wybudować dla siebie podwyższenie, na nim ustawić osobny stół, a całą resztę towarzystwa usadzić nieco niżej i w oddaleniu, szemraniu nie było końca. Ale ponieważ zarządził te zmiany równo ze swoją cesarską koronacją, więc choć nie zamknął ust niezadowolonym, to nie dał im żadnego pola manewru. Odkąd jest cesarzem, tak ma być. I jest. A zatem ruszają do zbuntowanego Rzymu! Na cesarskim dworze mówi się o tej wyprawie „ekspedycja karna” i choć Otto nie używa tego terminu, to mu nie zaprzecza. Jak mawia Leon? „Odrobina pieprzu wzmocni tylko słodycz cesarza”. Wszystko zgodnie z planem. Wyruszają majestatycznym orszakiem. To nie ma być tajna, szybka akcja odwetowa. To demonstracja potęgi władzy. Oczywiście istnieje niebezpieczeństwo, że Krescencjusz i antypapież, powiadomieni o zbliżaniu się cesarskiego wojska, ściągną posiłki skąd się da i przygotują się do obrony, ale znacznie bardziej prawdopodobne jest, iż poprzedzane famą nadciąganie wojsk cesarskich skutecznie pozbawi ich sojuszników. I wjadą do Rzymu już jako zwycięzcy. Gerbert, a jak się okazało, i Leon w gruncie rzeczy nie znoszą wojny. Rozlew krwi, jęki i upokarzające skamlenia ofiar obu im są obmierzłe. Na dodatek Gerbert już w czasie tegorocznej wojny na Połabiu odczuł na własnej skórze niewygody życia w obozie wojennym. Nie, to nie dla niego. I dziwi się, skąd u Ottona, w tej niebiańskiej duszy młodego cesarza, taki podziw dla wojennego rzemiosła. Otto sam nie walczy, na to nikt przy zdrowych zmysłach by mu nie pozwolił, ale gdy tylko może, z radością przywdziewa złoty pancerz, wsiada na strojnego purpurą rumaka i osobiście wyprawia swe wojska do boju. Lubi też przechadzać się po obozowisku, pozdrawiać rannych i nagradzać zwycięzców. To wojenne współuczestnictwo sprawia mu zauważalną radość. Dobrze, więc teraz, wespół z Leonem, zaplanowali dla niego taką właśnie celebrację, licząc, a nawet po cichu będąc pewni, że do prawdziwej walki dojść nie będzie musiało.

Gdy przekroczą Alpy, najpierw skierują się do Padwy. Tam zaplanowano uroczystości Bożego Narodzenia i spotkanie cesarza z wygnanym z Rzymu papieżem Grzegorzem. Tam też dołączą do ich orszaku wojska książąt i biskupów. - Podjąłem decyzję, że pod moją nieobecność w Germanii pieczę nad wszystkimi tutejszymi sprawami obejmie ksieni kwedlinburska Matylda. - Twoja ciotka? - Tok myśli Gerberta przerwało nagłe odezwanie się Ottona, który w wyobraźni wkraczał już do Italii. - Tak. Do niej mam pełne zaufanie. A od książąt i biskupów oczekuję obecności pod murami Rzymu, nie zaś rozglądania się po kraju, gdy cesarz na wojnie. - Racja. Zresztą, jak ustaliliśmy, ich obecność w Rzymie, przy tobie, jest wskazana. Trzeba rozbić stronnictwa, które szepczą, iż bardziej cię zajmują sprawy wiecznego miasta niż, jak to mówią, „słodkiej Germanii”. - Tej plotki akurat nie słyszałem. - Wybacz. Gerbert najpierw pomyślał, że może powinien był się ugryźć w język, że niepotrzebnie zranił wrażliwą duszę młodego cesarza. Ale zaraz potem skonstatował, iż Otto dawno nie był w tak świetnej formie i że teraz, gdy na czele swego orszaku rusza do Rzymu, łatwiej skonfrontuje się z rzeczywistym charakterem swych rodaków. Nie mylił się. Młody cesarz wzruszył ramionami i uśmiechnął się drwiąco. - Słodka Germania dla nich znaczy tyle, co spać na baranim futrze, opychać się krwawą kiszką i zapjać piwem. I raz do roku ruszyć opasłe tyłki na zjazd królewski, przespacerować się w wytrzepanym na tę okazję paradnym futrze, poprzebierać paluchami strojnymi w za ciasne pierścienie, pogardłować i popuszyć się we własnym towarzystwie. A potem czym prędzej wrócić do domu, na tłustą kolację, chędożenie żony, a i dziewki na deser! Wiem ja, czym dla nich jest „słodka Germania”! To święty spokój, którego przy mnie zaznać nie mogą! Gerberta zamurowało. Nigdy wcześniej nie słyszał cesarza mówiącego w ten sposób. „Chędożenie żony”? Stał, wpatrywał się w najsłodszą twarz Ottona, w ten „cud świata”, i nie wiedział, co odpowiedzieć. Jednocześnie czuł trafność i przenikliwość, ba, wręcz syntezę współczesnej germańskiej natury, dokonaną przez Ottona w tym niespodziewanym wybuchu. - Co tak patrzysz? Mam nadzieję, że cię nie uraziłem, Gerbercie? - Mnie? Skądże. Pochodzę z Owernii. Pijamy wino, nie piwo. Od tego mamy chudsze... tyłki.

VIII MIESIĄC

WCZEŚNIEJ,

LISTOPAD

997

R.

OKOLICE

GRODU

W

PYRZYCACH, BLISKO GRANICY Z WIELETAMI - Mówisz, Jaksa, że Wieleci ruszyli przedwczoraj? - Tak. Czekali na nów, bo kapłan w Radogoszczy kazał im iść z nowym księżycem. - Jakie mają siły? - Stodoranie trzy setki ludzi, Związek Wielecki tyle samo. - Za mało na wojnę, za dużo na grabież. - Moi ludzie w terenie donoszą, że Stodaranie łaszą się do Związku. To może być coś w rodzaju wyprawy sprawdzającej nowego wspólnika, zanim Wieleci dopuszczą go do siebie. Zważ, książę, że jak na wspólną wyprawę, to Stodoranie dużo ludzi wystawili. - Muszą się pokazać przed Wieletami. A masz pewność, że to już całe siły? - Gdybym miał pewność, nie posyłałbym do ciebie wiadomości. Zastanawia mnie zbieżność ich ruchów z ruchami cesarza Ottona. - Ledwie Otto uznał, iż na Połabiu sytuacja opanowana po jego letniej interwencji, ledwie powziął decyzję o wyjeździe do Italii, a już Wieleci się podnoszą. Tak, Jaksa, mają na cesarskim dworze świetnych informatorów. - Albo informatorki. Sasi sporo płacą za połabskie dziewczyny. Nie dziwię się, piękne jak łanie, gorące jak kamienie w ogniu. I nieprzekupne. Nawet pojone słodkim winem, obsypywane klejnotami, chrzczone i bierzmowane zachowują wierność swoim rodom i swej bogini. A sprytne niczym lisice, skoro znajdują sposoby na pozostawanie w kontakcie z ludźmi stąd. - Moja decyzja jest taka: obserwujemy ich ruchy. Jeśli tylko zamierzają poskubać saskie grody, nie przeszkadzamy. Jeśli zaś będą szykowali się na coś więcej, wkroczymy. W Pyrzycach zatrzymam garstkę swoich ludzi, resztę rozpuszczę po lasach, niech się nie rzucają w oczy. A ty spuść swoje gończe psy z łańcuchów! - Jak mówisz, tak będzie. - Jaksa! - Tak, książę? - Przyprowadź mi wieczorem jakąś cichą dziewczynę. Tylko wiesz... - Wiem. Z Połabia. Na imię miała Niemira, ale Bolesław i tak w myślach nazwał ją „Łaba”. Nie przyszła do niego z własnej woli, ale też i Jaksa nie ciągnął jej gwałtem. Wiedziała, kto ją będzie brał,

i to powodowało jej sprzeciw i zauroczenie jednocześnie. Wśród jej ludu Bolesław miał sławę najgorszą z możliwych. A to dla kobiet jest czasami jak argument nie do odparcia. On zaś chciał jej, bo uosabiała dla niego kraj, którego pragnął, i mężczyzn, których zabiał, choć nie mógł ich pokonać. Coś jeszcze, czego sam nigdy nie chciał nazywać. Gdyby dzisiaj spalił ich grody, wyrżnął wodzów, pojmał jeńców, brałby Łabę na ich oczach, aby ostatecznie pogrążyć dumę, wolność i niezależność Związku Wieleckiego. Ale tak nie było, więc gdy wyciągał po nią ręce, świadkami jej zdobycia były tylko psy Bolesława, leżące po obu bokach łoża. Póki była ubrana, chowała głowę w ramionach. Kiedy rozciął jej suknie, gdy bez zbędnych wstępów dobrał się do jej skóry, uniosła głowę wysoko. Pokazywała mu twarz, która miała wyrażać pogardę dla jego pożądania, jego władztwa, jedynego sposobu, w jaki doszedł do niej. Nie widział barwy jej źrenic, tylko oczy harde i nieobecne. Ostry kąt podbródka, uniesionego w górę, jak jej drobne piersi. Starała się całemu ciału nadać kształt napiętej struny, ale gdy jej dotknął, wiedział już, że będzie niczym cięciwa łuku. Znał dziesiątki kobiet i chociaż nigdy nie mógł zamknąć ich w jakiejkolwiek powtarzalnej regule, to wyczuwał podziemne rzeki płynące w ich ciałach. Łaba. Przepłynąć Łabę. Wszerz i wzdłuż. Po linii kręgosłupa prosto, zanurzyć się między gładkie pośladki. Wbrew jej zamiarom, przeciw jej postanowieniom była wilgotnym i wezbranym nurtem, gdy w nią wpływał. A był dobrym sternikiem. Z piersi Łaby dobył się jęk, więc on odpowiedział na niego swoim. Podciągnął ją na kolana, by pokazać, że może jej dosiąść, okazać się równie zręcznym jeźdźcem. Nim ze stępa przeszedł w kłus, Łaba stała się mu powolną klaczą. Karmiła go swymi niskimi westchnieniami, popędzała, ponaglała, parskała. Jak szybko kobieta i mężczyzna odnajdują wspólny krok! Z głową na jej karku zapomniał, że chciał ją sponiewierać, jak zdobywca łup. Teraz należał do niej dokładnie tak samo, jak ona do niego. W ostatniej chwili chwycił ją za włosy, czując, że nie wie, czy przepływa Łabę, czy się w niej topi. Opadli razem. Był księciem. A książę nie mógł pozwolić sobie nawet na chwilę słabości. Gwizdnął na psy, a one wskoczyły na łoże, kładąc przy jej głowie suknię. Zrozumiała natychmiast, choć oczy miała nieprzytomne. Ubrała się w strzępy rozdartej wcześniej przez niego odzieży. Spojrzała nienawistnie na księcia, który brał ją świetnie, a na koniec potraktował jak dziwkę. On patrzył za nią dopiero, gdy wychodziła. Kolejne dni nie przyniosły żadnych znaczących ruchów. Wieleci podeszli pod niewielki gród Kopanica, złupili go nieco, ale nie wyrżnęli w pień ani mieszkańców, ani załogi, co potwierdziło przypuszczenia Bolesława o jedynie demonstracyjnym charakterze tej wyprawy. Znał ich i wiedział, iż jedną z zasad, jaka im przyświeca, jest sianie niepokoju. Oni

chcieli, by Sasi nie czuli się bezpiecznie. Pragnęli, by bano się ich bezustannie. To część ich rodowej legendy. Słowiańskie wilki. Cesarz był tu z wojskiem ledwie parę miesięcy temu. Bili się z nim. Poczuli, iż ściągnął sporo wojska, wiedzieli, że nie wygrają z nim większej, otwartej bitwy, więc swoim zwyczajem zapadli się pod ziemię. Cesarz zrobił odwrót, zadowolony z - jak mniemał sukcesu. Wieleci skrzyknęli watahę i podnieśli łby. Ale dzięki Jaksie wie, że dzisiaj nie są gotowi do wielkiej wojny. Podobnie było dwa lata temu. A może inaczej: podobnie miało być, albowiem konsekwencje wojny w 995 roku rozlały się nie wokół pól bitwy, ale znacznie dalej. Tamta wyprawa stała się cenną pamiątką wśród Bolesławowych wojen, nie dla dobrej, wywalczonej sławy, ale dla całej jego polityki. Wtedy bowiem książę spotkał się twarzą w twarz z ledwie piętnastoletnim Ottonem. Dzięki zręcznej polityce Mieszka nikt już nie ważył się wypominać, iż po śmierci ojca cesarza Piastowie wsparli w dążeniu do tronu ich bawarskiego konkurenta, Henryka. To była przeszłość, a w polityce liczy się tylko zwycięzca. Ostatecznie stał się nim młody Otto, stary Mieszko w porę zmienił sojusze i dołączył do obozu chwały, zostawiając po stronie przegranych swego czeskiego szwagra. Bolesław nie nazwałby wyprawy sprzed dwóch lat ani krwawą, ani uciążliwą. Instynkt podpowiadał mu, że musi na nią pojechać w chwale, aby wrócić ubranym w dobrze skrojone sojusze. Wieleci szumieli, jak zawsze, a Obodryci lawirowali. Nie to było powodem, by stawać do wojny z nimi. Piętnastoletni Otto walczył o swoją polityczną dojrzałość. Egzamin z lojalności mieli też zdać jego sojusznicy. Wezwał więc księcia Bawarii, starego kłótnika Henryka. Ten jednak zmarł w drodze do królewskiego obozu, więc i jego syn, także Henryk, zawrócił, by zatroszczyć się o znienacka opróżniony tron. W swe miejsce wystawił biskupów Regensburga i Freisingi. Mniejsza o nich. Stawił się książę saski Bernhard, arcybiskup magdeburski Gizyler i jego sufragan miśnieński Idzi. Przybyli niezawodni margrabiowie Gero i Liuthar. Nie dojechał książę praski, wystawiając w swym zastępstwie syna. Za to na czele swej świetnej drużyny przybył Bolesław, z Sobiesławem Sławnikowicem przy boku. Bolesław czuł, że to sprawdzian sojuszy. I dlatego ruszył się z domu, chociaż bardzo pragnął zostać przy Emnildzie, która właśnie spodziewała się rozwiązania. Szło na świat ich czwarte dziecko, pierwsze po długiej przerwie, gdy księżna roniła niedojrzałe płody. Chciał być blisko niej, blisko tej kobiety, którą obdarzył namiętnością, przywiązaniem i szacunkiem. Ale nie pierwszy raz robił nie to, co chciał, lecz to, co powinien. Obóz królewski pod Magdeburgiem przypominał bardziej jarmark niż prawdziwą

wyprawę na wojnę. Barwne namioty dostojników prześcigały się wymyślnością kształtów. Na ogniskach, w brzuchatych kotłach, grzały się potrawy, których Bolesław nawet nazwać nie umiał. Na długich rusztach rzędy drobnych przepiórek, na wozach wyściełanych słomą szyjki gąsiorów z italskim winem, kosze owoców. Sług więcej niż wojska. Namiot Ottona rozpoznał po purpurowym szczycie. Jechał wprost do niego, ze swą doborową dwunastką wojów, i celowo nie pozwolił koniom zwolnić. Lubił to. Jego konie były ćwiczone do takich pokazów. Lubił metaliczny brzęk broni zgrany z tętentem kopyt. Miał na głowie paradny szyszak z pękiem orlich piór, choć śmiał się, gdy Unger prosił, by go założył. Nigdy w nim nie wyjeżdżał do bitwy. Ale prezentował się świetnie, poprzez swój spiczasty szczyt przydając Bolesławowi dzikiego, wschodniego rytu. Gwardia królewska jakieś pięćdziesiąt kroków przed purpurowym namiotem zatrzymała jego konia i grzecznie pokazała, iż powinien zsiąść i zostawić tutaj drużynę. Zsiadł, ale nie oddał im wodzy, koń szedł przy jego boku jak pies. Otto wyszedł przed namiot w otoczeniu biskupów. Bolesław poznał go po ubraniu, po czerwonym płaszczu, po twarzy bez zarostu. Cesarskie dziecko było wysokie, smukłe, złotowłose. Chłopak zdawał się zbyt piękny, jak na mężczyznę, ale jednocześnie w jego oczach było coś, co nie pozwalało traktować go lekko. Choć ten pancerz ze złotych łusek wydawał się Bolesławowi rzeczą skończenie niemądrą. To nie było ich pierwsze spotkanie, widzieli się już kiedyś, w Kwedlinburgu, gdy Mieszko oddał hołd małemu, wówczas sześcioletniemu dziecku. Parę lat później, w rewanżu, cesarzowa matka Teofano wsparła Piasta w konflikcie z Czechami. - Bolizlaus filius Misaco? - Tak, panie. Patrzyli na siebie. Bolesław i Otto, mężczyzna i chłopiec. Książę nie mógł się nadziwić urodzie dziecka, któremu oddano władzę nad największą potęgą świata. Otto jawił mu się aniołem z Biblii przywiezionej przez Ungera. Bolesław Ottonowi wydał się Leonidasem spartańskim z opowieści matki. Jego mocna, pokryta lekkim zarostem szczęka, zakurzone barki, dłonie, z których nie zdjął rękawic. Jasna twarz króla, smukłe choć nie wątłe ciało, oczy przejrzyste, w barwie bursztynu, i zmuszające do patrzenia na siebie usta. Bolesław otrząsnął się. To po prostu cesarskie dziecko, nic takiego. Otto trwał w zawieszeniu na tym mężczyźnie, który w przeciwieństwie do otaczających go biskupów i książąt miał w twarzy obcy rys nie znoszącej sprzeciwu

niezależności. Czuł od niego woń puszcz i lasów, jakich nie znał, soli, powietrza, wody, ognia, dymu. Dzikość leśnych polan. Oczy Bolesława opowiadały mu historie tak różne od śpiewnych, dzielonych na głosy psalmów, że nagle zapragnął wyrwać się z asysty starych i zaspanych biskupów. - Pamiętam wielbłąda, którego podarował mi twój ojciec. Bolesław czekał chwilę, aż arcybiskup Gizyler przetłumaczy mu słowa Ottona. Gdy usłyszał o wielbłądzie, roześmiał się. - Ja też go pamiętam! Chciałem mieć takiego samego! Otto nie słuchał Gizylera. Wsłuchiwał się w szelest mowy Bolesława, tak pięknie skontrowany gardłową nutą jego śmiechu. Urzekł go ten śmiech, coś pomiędzy spontanicznością a dzikością. „Chropawy” - pomyślał o księciu i zastanowił się, co by było, gdyby teraz on podarował wielbłąda Bolesławowi. Rozum szybko odpowiedział mu: to dziecinne. Arcybiskup już drugi raz powtórzył, iż czas zaczynać mszę, a z tym nie było dyskusji. Więcej sam na sam nie rozmawiali ze sobą. Nie było na to czasu. Kancelaria królewska, dokumenty, sprawy pilne, nie cierpiące zwłoki. Tłum dostojników zabierających Ottonowi każdą wolną chwilę. Każdy haust powietrza. W Mechlinie - Meklemburgu czekał na nich Mstiwoj, obodrycki książę. Dla niego, jak się okazało, Otto urządził wystawę tej wyprawy. Mstiwoj od lat prowadził niebezpieczną grę. Miał dość charyzmy i bezwzględności, by dążyć do przejęcia władzy pośród swego plemienia. Zdusił wiec, ochrzcił się i chciał rządzić samodzielnie, bez udziału starszyzny. Balansował między sojuszami z cesarstwem i jego stronnikami a duńskim królem Swenem, zwyczajowo wrogim wobec Sasów. Typowa polityka regionu, Bolesław sam nieustannie to robił. Robił to też cesarz, cóż dziwić się Mstiwojowi! Jeśli nie możesz pobić swego głównego wroga w otwartej wojnie, wiąż się z jego wrogami. Wspieraj przeciwników swego nieprzyjaciela, nawet jeśli są drobni. Niech sfora psów karmionych twoją ręką kąsa go codziennie, a nastanie czas, gdy padnie z ran i wyczerpania. Wtedy skocz między psy, które sam szczułeś, zabierz im zdobycz, a je same zduś, zmuś do uległości albo pozabjaj. Lub też, zgodnie z regułami chrześcjańskich kapłanów, nakarm je resztkami z twego pańskiego stołu. Tak więc, gdy Mstiwoj zbyt blisko przysunął się do duńskiego Swena, Otto postanowił wkroczyć i pokazać marnotrawnemu obodryckiemu synowi, komu winien służbę i wdzięczność. Gdyby rzecz była jeszcze w samym Swenie, nie byłoby to sprawą nadmiernie skomplikowaną. Ale Mstiwoj chrzcząc się i próbując zwalczyć władzę wiecu wśród swego

ludu, niebezpiecznie naraził się własnym pobratymcom, słowiańskim wilkom Połabia! W tym cały problem między Odrą a Łabą. Istna kipiel! Dziesiątki skonfliktowanych plemion, które potrafią łączyć się ze sobą w związki i sprzymierzenia, gdy wspólny wróg, czyli cesarz, blisko. Ale tę samą zaciekłość obracają przeciwko sobie, brat przeciw bratu, gdy tylko jeden z nich chce wybić się ponad innych. Redarowie i Wieleci, Głomacze i Czrezpienianie, Stodoranie, ale i Obodryci nie potrafią żyć bez wojny, bo tylko ona nadaje sens ich istnieniu. Jej brak oznaczałby nieuchronne wchłonięcie buntowniczych Słowian przez łakome tych terenów cesarstwo. Jeśli więc chwilowo cesarstwo zostawia ich w spokoju, oni sami wywołują zamieszki, bo tylko nieustanna mobilizacja przeciw wrogowi, kimkolwiek by był, jednoczy ich i wzmacnia, dając im poczucie siły, którego potrzebują i oni, i ich bezwzględni bogowie. Bolesław musi przyznać, iż nie tylko cesarstwu marzy się zajęcie Połabia. On sam ma interesy wokół Odry, w realizacji których wciąż wadzą mu Redarowie, a Milsko, Łużyce i samą Miśnię też chętnie by włączył w swoje władztwo. Gdy dwanaście lat temu Wieleci podnieśli otwarty bunt przeciw Sasom i cesarzowi, gdy popalili kościoły, wyrżnęli mnichów i zrzucili z siebie jarzmo poddaństwa, stali się dla wszystkich książąt tej części świata pierwszymi wrogami, samym szczytem drabiny honoru. Bo pokonać Wieletów to nie znaczyło już zwyciężyć pogan, znaczyło więcej: zniszczyć odstępców od wiary lub siłą przywrócić ich do niej. Oni byli już chrzczeni i otwarcie, bezwzględnie ten chrzest odrzucili, by w geście tryumfu wymazać się krwią Kościoła. Najpierw odprawiono mszę, a potem Otto zebrał w swym pięknym jak pałac namiocie wszystkich sojuszników i dostojników przybyłych na wojnę. Bolesław z zaciekawieniem szedł na tę pierwszą naradę wojenną z Ottonem. Chłopak nie był jeszcze wówczas cesarzem, oficjalnie był królem Italii i Germanii, ale jego cesarska koronacja była już tylko kwestią czasu, chwili, i książę miał tego świadomość. Ciekaw był cesarskiego dziecka, tego, jak chłopiec poradzi sobie w otoczeniu nie tyle biskupów, ile takich jak on, Bernhard, Gero czy Liuthar - ludzi, którzy większość życia spędzają na wojnie. Czy będzie ich próbował pouczać, jak się wygrywa bitwy? Nic z tego. Wszystko, co nastąpiło potem, było dokładnie takie, jak się Bolesław nie spodziewał. Otto mówił głosem jasnym i czystym, tak dźwięcznym, iż nawet tłumaczący jego słowa kanonik Thietmar nie mógł zatrzeć tej barwy. Powiedział, iż to nie on wymaga od nich lojalności, lecz Chrystus. Wszyscy tu obecni książęta przyjęli wszak chrzest z własnej woli i gorącego pragnienia oraz z chęci uczestniczenia w czymś więcej niż lokalna (dokładnie powiedział: przydomowa, Bolesław to zrozumiał) walka o miedzę. Zatem każdy z nich

winien jest wznieść się ponad małość sąsiedzkich zatargów i połączyć się wespół pod imieniem Chrystusa. „Ja nie chcę - tłumaczył słowa Ottona Thietmar - byśmy trzymając krzyż Zbawiciela przed sobą, szli na wojnę z Wieletami. Ja chcę, aby żaden z nas nie występował przeciw swemu chrześc^ańskiemu bratu, a to oznacza, iż sprzymierzanie się choćby chwilowe któregokolwiek z was z Wieletami traktował będę jak zdradę stanu. Zrozumcie - mówił chłopiec do mężczyzn - że gdy będziemy jednią, gdy będę mógł polegać na waszej wierności, nikt nie wbij e między nas klina. Wieleci potrzebują nas, bo to lud, który musi mieć wrogów. Jeśli zobaczą, iż zachowujemy wobec nich przychylność, ale nie wchodzimy z nimi w jakiekolwiek kontakty, nie wytrzymają. Zaczną kąsać sami siebie. Jeżeli i wówczas żaden z nas nie da się wciągnąć do ich wojny, dokonają samozniszczenia. Amen”. „Psiamać!” - pomyślał wówczas Bolesław, pamięta to doskonale nawet dzisiaj. „Psiamać, ten dzieciak rozgryzł naturę Wieletów lepiej niż ktokolwiek przed nim!”. Plan był ryzykowny, bo wtrącanie się w sprawy Połabian było kuszące dla każdego z nich, każdego ze zgromadzonych, nie wyłączając biskupów. Ale gdyby spróbowali? Gdyby dali Ottonowi szansę? Dzisiaj, po dwóch latach od tamtego spotkania, siedząc nad odrzańską granicą, Bolesław z goryczą myślał, że nawet on sam nie dał Ottonowi tej szansy, choć wówczas naprawdę tego chciał. Ale też i wszystko się zmieniło. W drodze powrotnej spod Mechlina dotarła do nich wiadomość, iż książę praski, który osobiście na wezwanie Ottona nie przyjechał, wykręcając się jedynie przysłaniem posiłków, dokonał w tym samym czasie rzezi w Libicach. Wymordował Sławnikowiców, choć w chwili śmierci zaklinali go na imię jego dziada, świętego Wacława! Sobiesław, towarzyszący księciu, wył jak pies, słysząc krwawe wieści. Chryste, Bolesław do dziś czuje ciarki na plecach na wspomnienie głosu swego przyjaciela! I świadomość, że Sobiesław żyje tylko dlatego, iż zabrał go wówczas ze sobą do Ottona, nie poprawia mu samopoczucia. To nie tak, że Bolesław tłumaczy się sam przed sobą, iż nie mógł dochować wiary ottońskiej idei jedności wśród chrześcijańskich władców. Ale praski książę sprzeniewierzył ją jako pierwszy, i to w sposób, który wstrząsnął wszystkimi. Może - pomyślał Bolesław - nie dojrzeliśmy jeszcze do idei cesarskiego dziecka? Albo też cesarskie dziecko nie przystaje do dzisiejszego świata.

IX LUTY 998 R. OBÓZ CESARSKI POD RAWENNĄ - Bertoldzie, czy moje wojska są gotowe do wymarszu? - Tak, panie! - W jakiej sile? - Wystarczą, panie! - Dobrze. Chcę, by na czele mej armii szedł biskup Bernward z Hildesheim ze świętą cesarską włócznią. Gwóźdź z krzyża Pańskiego w niej zamknięty niech toruje nam drogę. - Amen - potwierdził cicho Bernward, człowiek głębokiej wiary, ale jego skupiony głos zniknął w dźwięku trąb i okrzykach: „Vivat, vivat imperator August!”. Zaiste, to, co działo się przez ostatnie miesiące, przewyższało przepychem wszystko, co przyzwyczajeni do cesarskiego majestatu ludzie dworu widzieli dotychczas. Gerbert i Leon dwoili się i troili, by wykonać własny plan; nie raz i nie dwa ludziom się wydawało, że widzą ich w kilku różnych miejscach jednocześnie. Leon z niezawodnym smakiem i wyczuciem stylu kontrolował każdy szczegół, od barwy i faktury jedwabiu na sztandarach cesarza po krój jego płaszcza. Gerbert przeliczał wojska, nim jeszcze dochodziły do nich ostatnie kontyngenty, rozplanowywał ich ustawienie w szyku, mając na uwadze efekt końcowy, który miał się zwać „potęga”. To wówczas chyba zrodziła się plotka, iż uczony Frank samego diabła potrafi zaprząc do pracy w służbie cesarza. Prawda była o wiele mniej spektakularna, choć trudniej zrozumiała dla ludzi - Gerbert po prostu używał abakusa, arabskiego liczydła, dzięki któremu, przekładając kamyki w rowkach, mógł błyskawicznie dokonywać skomplikowanych obliczeń. Dobrze, że lud prosty nie widział Gerberta, gdy ten stosował noty tyrońskie! Towarzysząc Ottonowi wszędzie, podczas każdego spotkania Gerbert notował. Zarówno słowa cesarza, jak i własne przemyślenia czy uwagi innych dyskutantów. Czas tej podróży do Rzymu był wyjątkowo płodny dla nich obu, głowy płonęły, myśl goniła myśl. Gerbert nie chciał uronić nic, ani jednego ze słów, bo czuł, że już niedługo przekują je w idee. Każda z nich wydawała mu się interesująca, godna uwagi, więc spisywał wszystko. System prowadzenia szybkich notatek poprzez zapisywanie nie słów, lecz liter, a właściwie nawet tylko zarysów ich kształtów, wraz ze skomplikowaną grą kresek i kropek posiadł podczas swej nauki w klasztorze Santa Maria de Ripoll w Katalonii. Tam zresztą nauczył się także używania cyfr arabskich i przyswoił sobie z szybkością właściwą umysłom genialnym matematykę, astronomię i mechanikę. Ale, co prawda to prawda, niewprawnemu oku skrótowe noty tyrońskie mogły się wydawać zapiskami Lucyfera.

Ach, ta podróż, ten tryumfalny marsz na Rzym to było żywe ucieleśnienie idei imperium, jaką nosił w sobie! Wreszcie, po tylu klęskach, po ucieczce z klasztoru w Bobbio, po utracie arcybiskupiego stolca w Reims, wreszcie był na czele! Powolny pochód cesarskiego orszaku, dostojne tempo, liczne postoje. Po drodze dołączali do nich biskupi, książęta, sojusznicy, każdy na czele swojego wojska. W Padwie oczekiwał na nich papież Grzegorz, czyli „drogi kuzyn Bruno”, skruszony, uniżony i pokorny. Otto potraktował go wspaniałomyślnie, wybaczył mu wcześniejszą niesubordynację. Wszak to Grzegorz, nikt inny, nałożył mu na głowę cesarski diadem u grobu świętego Piotra! Leon postanowił uczcić ten odnowiony sojusz papieża i cesarza poematem. Póki co zadeklarował utwór, ale nie napisał go jeszcze, albo też może i pisze w tych strzępach chwil, jakie im obu zostają do dyspozycji podczas tego pochodu, tej wyczerpującej kreacji teatrum mundi. Na

razie

najbardziej

spektakularnym

momentem

była

podróż

specjalnie

przygotowanym i ustrojonym statkiem po Padzie, którą Otto odbył w asyście syna weneckiego doży, Pietra Orseolo. Gdy wpływali do Ferrary, po obu stronach rzeki stały cesarskie wojska strojne w proporce. Jedwabie na wietrze, jedwabie na tle intensywnego błękitu italskiego nieba, odbijający się od wody dźwięk trąb. Tłumy ludzi z kwiatami, wiwatujące i wykrzykujące: „Vivat imperator August!”, „Vivat Otto!”. I on sam, młody cesarz, młody bóg w purpurowym płaszczu pozdrawiający uniesionym ramieniem ludzi, wojska, rzekę, świat cały! Gerber musiał hamować swoje uniesienie, czuł to. Ale Otto w tej podróży był dla Gerberta wcieleniem Aleksandra Macedońskiego, Cezara wracającego z Galii i... Pantokratora zarazem. Nocami Gerbert zagłębiał się w Apokalipsie świętego Jana, gdzie dziewięciokroć pada imię Chrystusa Wszechwładcy. Może dlatego, może ze zmęczenia, może stąd ten stan szczególnej euforii wywołanej brakiem snu i nieustannym drażnieniem zmysłów... Raz owszem, przyszło mu do głowy, że być może powinien się wyspowiadać z tych myśli nazbyt śmiałych, z tych wizji, w których religijność i zmysłowość przestają ze sobą graniczyć, a zlewają się w jedno; że być może świętokradcze są jego myśli, albo to tylko pycha... Zwykła, ludzka pycha? Ale komu miałby się wyspowiadać z urody młodego cesarza? No, komu? Przecież nie Leonowi, biskupowi dworskiemu, bo spowiedź z aktu wiary mogłaby zamienić się w najlepszym wypadku w akt obopólnej adoracji. Gerbert widzi, jak Leon patrzy na cesarza. Jak go kontempluje. Jeśli jest między nimi walka o względy Ottona, to służy ona wyłącznie dobru cesarza. Nie ma się nad czym rozwodzić. Obaj pozostają lojalni także wobec siebie, jakby spięci niepisanym sojuszem.

Gerbert skończył już pisanie traktatu, który zatytułował De rationali et ratione uti i nawet przez klika dni wstrzymywał się z podarowaniem go Ottonowi, bo wspaniałomyślnie czekał na Leona, na jego zapowiedziany poemat. Chciał wyrównania szans między nimi, równoczesnego ofiarowania cesarzowi dwóch utworów, od obu jego najbliższych doradców i mentorów. Lecz gdy zorientował się, iż Leon nie jest jeszcze gotów, zaniósł swój tekst Ottonowi. Tak, to prawda, przyrównał tam siebie do Arystotelesa, a jego do Aleksandra Macedońskiego... I chciał, by Otto miał przy sobie ten traktat, gdy będzie wkraczał do Rzymu, by te słowa, zmaterializowane w cennej formie wolumenu, były dla niego namacalnym wsparciem. Owszem, sytuacja nie była łatwa. Więcej, była wielokrotnie złożona. Bunt Krescencjusza, patrycjusza rzymskiego, to jedno. Usunięcie przez niego papieża Grzegorza to drugie. Osadzenie zaś na tronie papieskim zdrajcy Jana Philagathosa, jako antypapieża, który przyjął wszetecznie imię Jana XVI, to trzecie. I na odwrót: Grek Jan Philagathos, dzisiejszy antypapież, był poprzednim wychowawcą i nauczycielem Ottona. To jego zwolnione przy cesarzu miejsce zajął Gerbert. Stając po stronie zbuntowanego Krescencjusza w Rzymie, siadając na tronie papieskim zamiast mianowanego przez Ottona Grzegorza, cesarskiego kuzyna, Philagathos podeptał wszelkie świętości i zdradził Ottona po wielokroć. I to kto? Kancelista cesarza ojca i cesarzowej matki, człowiek, któremu tak ufali, że powierzyli mu naukę i wychowanie jedynego syna. Więcej, on tego ich ukochanego syna trzymał do chrztu! I teraz, od niemal roku ten zdrajca, ten sprzeniewierca wszelkich świętości miał czelność popełnić zdradę ostateczną - zająć tron papieski! Bunt Krescencjusza nie ranił serca Ottona tak, jak niegodny akt jego dawnego nauczyciela! Krescencjusz to rzymianin, potomek arystokratycznych rodów, które z krwią matki przez wieki wysysały pogardę do wszystkiego, co nie poczęło się w Rzymie. Dla Rzymu żaden z Ottonów, ani dziad, ani ojciec cesarza, nie byli godnymi cezarów. Rzym nie godził się na Liudolfingów na swym tronie, bo nazywał ich nie inaczej niż saskimi barbarzyńcami. Rzym wciąż śnił sen o potędze, w którym sobie samemu zdawał się pępkiem i koroną świata. Rzym wciąż nie mógł się przebudzić i uwierzyć, że Konstantyn go porzucił, a Wizgoci Alaryka zburzyli jego mury. Cóż więc dziwnego, iż dla rzymian germański cesarz był nie do zaakceptowania? Jednak nikt bardziej niż on właśnie, młody Otto, nie ukochał Rzymu. Znaczenie tego miasta od dziecka wpajała mu Teofano, jego grecka matka. Wychowana w kulcie Konstantynopola znała wagę centrum w teatrze władzy. Ona wiedziała, iż chcąc władać

imperium, oprzeć się trzeba na Rzymie. Otto, przy udziale swych światłych doradców, robił, co mógł, by zespolić ze sobą te dwie niechętne sobie prowincje cesarstwa: Germanię oraz Italię. Obsadzał główne cesarskie urzędy w Rzymie swymi germańskimi zausznikami. Chciał, aby jak najczęściej byli w Wiecznym Mieście, by zrozumieli wyjątkowość tego ducha. Kazał stawiać swój pałac cesarski tu właśnie. Bo choć nie mógł przebywać w Rzymie stale, chciał być w nim obecny, wbudować się w jego tkankę, stać się częścią jego pulsującej historii. Tak, Otto całym swym sercem i duchem czuł się rzymianinem. Pragnął, by i oni, rodowici rzymianie, odwzajemnili tę miłość i pasję. Więc owszem, cierpiał z powodu buntu. Ale pełen był siły i wiary, by to skierowane przeciw sobie wystąpienie odwrócić. Wiedział, iż Rzym kocha zwycięzców, i gotów był w imię tego wziąć go choćby szturmem. Z Philagathosem to inna sprawa. Bardziej dotkliwa, osobista. A jeszcze ten fakt, który komplikuje wszystko... Gerbert od kilku dni mierzył się z wiadomością, której nie przekazał jeszcze cesarzowi. We dwóch z Leonem zachodzili w głowę, co z tym fantem zrobić. Już w Ferrarze dotarła do nich plotka, czy też raczej pogłoska, którą ponoć Rzym żyje od czasu, gdy na tron papieski wszedł Philagathos. Matko Przenajświętsza! Słabo się robi na samą myśl, że mógłby w niej być choć cień prawdy. I nie w tym rzecz, by sam fakt ich obu specjalnie oburzał, ale w tym, że jeśli dojdzie do uszu Ottona, to może skończyć się katastrofą! Jasne zaś jest, że skoro szumi o tym Rzym, to znajdzie się ktoś, kto doniesie. I choćby strzegli cesarza dzień i noc bez ustanku, to doświadczenie dworskie podpowiada, że przed złym słowem ratunku nie ma. Żeby to jeszcze nie chodziło o Teofano! Matka jest dla Ottona święta! A tu gada się o tym, iż była ni mniej, ni więcej, tylko kochanką Philagathosa! On z nią przypłynął z Konstantynopola. On był przy niej i przy jej mężu bezustannie, dzień i noc! To oczywiście może być haniebne kłamstwo, bzdura, irracjonalny wymysł zepsutych umysłów, ale Rzym! O tym mówi cały Rzym! Ten, do którego Otto na czele orszaku godnego bogów jedzie! Najgorsze, że i Leon, i Gerbert, jak się dobrze zastanowią, jak przypomną sobie ten i ów epizod z przeszłości, niedalekiej w końcu, bo Teofano zmarła ledwie sześć lat temu, to wyraźnie widzą tropy, na których wyrosnąć mogła ta pogłoska. Więcej, gdy Otto już będzie wiedział, też inaczej spojrzy na ciągłe wyjazdy matki ze swym greckim nauczycielem. Na ich nieustanną obecność, dla której syn, wychowanek, był doskonałym pretekstem. Nie, póki co nie wiedzą, jak na to przygotować Ottona. Tok myśli Gerberta przerwało pojawienie się Leona. Wraz z nim przybył margrabia

Miśni Ekkehard, który wraz ze swym wojskiem dołączył do nich przed kilkunastoma dniami, ku wielkiej radości Ottona. Ekkehard był niezwykle szanowany przez młodego władcę. I chociaż Leon i Gerbert zdawali się na dworze cesarskim trzymać osobny sojusz, odsuwając się od wojowniczych grafów i margrabiów, to jednak jego pojawienie się w tej chwili podsunęło Gerbertowi pomysł. W oku Leona, w jego ledwie zauważalnym skinieniu głową Gerbert dostrzegł, że biskup dworski dokładnie w tym samym celu sprowadził tu margrabiego. Twarz Ekkeharda nie wyrażała ani zaskoczenia, ani przerażenia, ani pogardy. Nic. Wyrażała nic. Powiedział krótko do obu biskupów: - Tak, ja mu to powiem. I to jeszcze dzisiaj. Musi dowiedzieć się od nas, nie od rzymskiego motłochu. Jeszcze dzisiaj mogło oznaczać albo teraz, od razu, gdy cesarz na czele orszaku ruszy spod Rawenny na Rzym, albo wieczorem, podczas postoju. Wybór zostawili Ekkehardowi. Próbowali przez cały dzień być w pobliżu cesarza. I jeden, i drugi; chcieli mu jakoś pomóc, osuszyć łzy, osłodzić ból lub chociaż tylko wesprzeć dobrym słowem. Ale gdy cesarz dał sygnał do wymarszu, gdy biskup Bernward ujął w rękę Sancta et Crucifera Imperialis Lancae, włócznię świętego Maurycego z relikwią Chrystusową w środku, gdy dźwięk trąb oznajmił, iż orszak rusza w świetle i chwale, margrabia Ekkehard podjechał konno do boku Ottona i nie było już tam miejsca dla biskupów Leona i Gerberta. Jechali za nimi, nie słyszeli ani słowa z ich rozmowy, być może modlili się o miłosierdzie Boże dla jednakowo przez obu ukochanego młodzieńca. Gdy Ekkehard zaczął mówić, gdy padły pierwsze, straszne słowa, Otto gwałtownie wstrzymał konia. Wtedy margrabia uniósł lekko głos, wiedząc, iż z uwagi na zgiełk nikt poza Ottonem go nie usłyszy. - Jedź, panie, jakby się nic nie stało! Jedź! I Otto ruszył. Był blady, śmiertelnie blady, na skronie wystąpiły mu zimne krople potu. Ekkehard czuł ten pot, niczym pies gończy zwierzynę. Jemu samemu zaciskały się szczęki. - Nawet jeśli to kłamstwo, panie, pomyśl, że to prawda. Wyobraź sobie, że ten wszeteczny Grek posiadł twoją matkę. Chłopiec staje się mężczyzną nie wtedy, gdy pierwszy raz bierze do ręki miecz, nie wtedy, gdy pierwszy raz bierze do łoża kobietę, ale wtedy, gdy zabija w duchu swoją matkę. Margrabia przerwał na chwilę, potrzebował nabrać powietrza, sam nie wierzył, że to mówi. Zaczął, musi skończyć. - Kochające matki trzymają nas na uwięzi miłością, troską i lękiem o nas. Matki

zaborcze trzymają nas na krótkiej smyczy swych własnych ambicji i pragnień. Aby dorosnąć, aby żyć według własnej legendy, trzeba się od matki uwolnić. Zabić jej miłość w sobie. Ekkehard, najtwardszy z twardych, nie wiedział, co ma jeszcze powiedzieć. Już zaczynał wątpić w sens misji, której się podjął, gdy Otto przerwał trwające wieki milczenie: - Moja matka nie żyje od sześciu lat. Ja już jestem własną legendą.

X JESIEŃ 997 R. GRÓD W SANDOMIERZU Było jeszcze ciemno, późna noc, może najwcześniejsze rano. Bjornar jechał do Sandomierza tak szybko, że jego ludzie, którzy ledwie kilkanaście dni temu zsiedli z długich łodzi, pokrzykiwali do niego, że chce im odbić tyłki od końskich grzbietów. On śmiał się i krzyczał, odwracając się do nich: - Nie pożałujecie! Chciał, aby poznali swego przyszłego wodza właśnie tam, a nie w jego poznańskiej czy gnieźnieńskiej siedzibie. Chciał, aby na powitanie zapolowali z nim na niedźwiedzie w tych zielonych borach, tak gęstych, jak nigdzie indziej, i tak różnych od rodzimych lasów ich ojczystej, skalistej ziemi. Wiózł ich, całą drużynę skandynawskich wojów, do Burizlava jako prezent, kosztowny, męski podarunek od Olava Tryggvasona, króla Norwegii. Bjornar dobrze znał wartość tych stu mężczyzn, ciężkozbrojnych, świetnie wyszkolonych i co najważniejsze sprawdzonych. Byle kogo nie ośmieliłby się do Burizlava przywieźć, bo książę sam był najdzielniejszym z dzielnych i najtwardszym z twardych. Wśród wojowników Północy Burizlav cieszył się sławą na równi z najznamienitszymi wodzami wikingów; a odkąd rozeszły się wieści, iż sam cesarz Otto sadza Burizlava podczas wojennych narad przy sobie, pyta go o zdanie i wysłuchuje jego rad z uwagą, sława jego wyprzedziła sławę innych wodzów. Tak więc, jeśli dać mu w prezencie wojów, to tylko najlepszych, takich, których brak we własnych szeregach odczuje się boleśnie! Bjornar wiedział, iż Burizlav uwielbia dwa dobra Północy: wikińskie, długie, najszybsze na świecie łodzie i wikińskich wojowników, o duszach nawet jeśli chrzczonych, to i tak skierowanych ku Odynowi i gotowych w każdej chwili na wejście do Walhalli ze śpiewem na ustach. Takich ludzi mu przywiózł. Nie innych. Król Olav sam ich wybierał spośród szeregów swego wojska, każdego oddzielnie. Jednocześnie, aby ten „podarunek” był w pełni skuteczny, Bjornar wiedział, że oni także muszą pokochać Burizlava. Na razie znali jego sławę, słuchali o nim pieśni i, co pewne, podziwiali. Ale to nie dziewki, którym wystarczy pokazać kunsztownie zdobioną rękojeść miecza, szerokie plecy, pierś rozsadzającą kolczugę czy mocne lędźwie, by piszczały z zachwytu i rozkładały nogi. To prawie setka mężczyzn, którzy na wojnie widzieli już prawie wszystko. I dlatego Bjornar chciał, aby ich pierwsze spotkanie przypadło w czas polowania, w lesie, a nie w dusznych salach książęcych dworów, przy asyście biskupa w sukni do ziemi. Bjornar kochał Burizlava. Dla niego piastowski książę był uosobieniem władcy. Orła, który wzlatuje ponad swój kraj i widzi ziemię od krańca po kraniec, i co więcej: potrafi

skutecznie z tej wiedzy korzystać. Władcom Północy wciąż brakowało umysłów na tyle przenikliwych, by widzieli świat jako całość, a nie jedynie kraj wokół swych stóp. Uwielbiał w Burizlavie sprzeczności: bezwzględność i serdeczność, szeroki gest i chłodną kalkulację, okrucieństwo i współczucie. Słyszał, iż często nazywa się go „miłosiernym”, ale tego akurat ani nie rozumiał, ani nie widział u swego księcia. Intrygowało go za to jakieś dziwne pęknięcie, rysa w charakterze Burizlava. Nie umiał jej w żaden sposób nazwać, choć widział ją wyraźnie: nagłe zawieszenia w środku gwarnej biesiady, nagłe zmiany nastroju, od śmiechu i śpiewu do pochmurności, do cienia. Ta rysa w jego oczach dodawała Burizlavowi głębi. Książę leśnych polan wykupił go, jako dziecko, z rąk handlarzy niewolnikami i zabrał na swój dwór. Gdy odkrył skandynawskie korzenie wyzwoleńca, włączył chłopca do młodej, szkolącej się drużyny. Potem zaś wypuścił, jako swego oddanego człowieka, na Wolin, do Jomswikingów. Z najlepszymi najemnikami świata Bjornar pływał dziesięć lat, by wrócić do Burizlava i stać się jego człowiekiem do specjalnych zadań: do misji północnych. Roboty mu nie brakowało. Książę prowadził szeroką politykę na północ i zachód od swego kraju. A Bjornar, który sam cieszył się sławą świetnego wojownika i przyjaciela najmożniejszych skandynawskich rodów, z radością witany był na dworze każdego z nich. Dzięki temu mógł dla Burizlava prowadzić misterną i tajną grę, zgodnie z życzeniem księcia. Teraz też, prócz kosztownego podarunku od króla Olava, wiózł swemu księciu mnóstwo nowin. Gdy dojechali do grodu, Bjornar kazał wikingom zostać przed bramą, ustawić się w szyku i czekać. Sam wjechał do środka, gdzie Burizlav i jego ludzie już byli gotowi do drogi. Wszędzie płonęły pochodnie. Pięćdziesięciu, na oko, wojów księcia i on sam, przysposobieni do dużego polowania. Przy księciu Zarad, na którego widok Bjornar też się ucieszył. Jest i Jaromir, Rusin! Są Czcibor, Zasław, Wojmir! Niejedno razem przeszli, niejedno wypili! Oczy mu się zaśmiały i poczuł szybsze bicie serca na widok towarzyszy! Och, ale będzie dzisiaj wieczorem uczta, jak się wojowie Burizlava sprzęgną z jego skandynawskimi rodakami! Już się witali, Bjornar, jak zawsze, klęknął przed księciem, a ten, jak zawsze, podniósł go z kolan, lekko, jakby unosił dziecko, choć przecież Bjornar był wielkim mężczyzną! Uścisnęli się, przykładając ramię do ramienia, tak jak robi się to tylko w drużynie Burizlava, a potem książę przycisnął przyjaciela do piersi i poklepał po plecach, aż zadudniło. Podał go dalej, swoim towarzyszom, i z każdym z nich Bjornar wymienił uściski. - Przybył do nas Bjornar, ruszamy na niedźwiedzie! - krzyknął książę, wskoczył na konia, a rogi przy bramie zagrały. Bjornar pokierował swoim wierzchowcem tak, by być tuż przy Burizlavie. Gdy

przejechali przez bramę, uderzył ich blask pochodni, trzymanych przez ustawioną w szpaler po obu stronach przejazdu drużynę. Na dany przez niego znak krzyknęli „Burizlav!” na powitanie. Książę, nie wstrzymując konia, odwrócił się do Bjornara. Pytał uniesieniem brwi. - Przywiozłem ci prezent od króla Olava! Twarz Piasta w jednej chwili się rozpromieniła. W świetle pochodni widać było, jak mu lśnią oczy i zęby. Przejechał wolno wzdłuż szeregu, pozdrawiając każdego z nich skinieniem głowy. Zawrócił i przywitał wojów w przeciwległym szeregu. Wikingowie stali, trzymając konie za uzdy, patrząc na Burizlava z ciekawością, ale i napięciem. W tym czasie Zarad, niezauważony, szybko cofnął się do grodu, przywołał swego zaufanego człowieka i powierzył mu błyskawiczną misję: podwoić ilość miodu i dziewczyn zamówionych na wieczór! Cały dzień uganiali się po lesie, strzelali do dzików i jeleni, roznosili puszczę na kopytach koni. Tropy niedźwiedzi znaleźli i postanowili zapolować na nie nazajutrz. Przed zmierzchem wrócili do grodu. Książę zaprosił wszystkich na ucztę. Największa z sal sandomierskiego grodu z ledwością pomieściła półtora setki mężczyzn. Do stołu zasiedli bez broni, to dobry, przewidujący zwyczaj. Zmęczeni szybko odzyskali werwę po pierwszych łykach słynnego, piastowskiego miodu, gęstego, słodkiego i mocnego. Książę chciał poznać imiona swych nowych drużynników i z każdym z nich wymienić się rogiem i uściskiem. Dobrze, że po ojcu odziedziczył głowę mocną i ponad innych odporną na działanie trunków. Jego towarzysze poszli za księciem i po chwili już pił każdy z każdym. Sala drżała od śmiechu, okrzyków i wymienianych wzajem imion. Wysoki Halvard pił z ciemnookim Zaradem, niski, przysadzisty Duri o nieco szalonych oczach i zaplecionej w warkocze brodzie ściskał się z Czciborem, smukłym łucznikiem przybocznej straży księcia. Jasnowłosy Terje i płowowłosy Radomir, tęgi Brynjar, najlepszy w rzucie toporem, i oszczepnik książęcy Sulimir. Chrapliwa, gardłowa mowa Skandynawów i szeleszcząca, śpiewna w barwie Słowian. W większości rozumieli się, bo wśród drużynników Burizlava każdy był już na niejednej dalekiej wyprawie i podstawowe słowa, takie jak: bij, stój, ruszaj, szybciej, kryj oraz wszelkie nazwy broni - były im znane w każdym z możliwych języków. Z łatwością dogadywali się ze słowiańskimi plemionami, bez problemów z wojskami margrabiów wszystkich marchii, spokojnie rozumieli komunikaty wojskowe także w łacińskim języku, choć w tym ostatnim brzmiały one co najmniej mało wiarygodnie. Nie zawsze wiedzieli, czy to jeszcze modły, czy już rozkazy! Teraz jednak z radością jedni i drudzy uczyli się nowych słów, przepijając je obficie miodem, przegryzając

mięsem. Książę miał do pogadania z Bjornarem. Nie chciał jednak opuszczać swej cudownie rozmnożonej, wielonarodowej kompanii. Nakazał więc tylko odsunąć się najbliżej siedzącym, tak aby mogli spokojnie rozmawiać, nie słuchani przez nikogo. To ostatnie było najłatwiejsze. Wikingowie mieli wśród siebie skalda i ten zaczął już śpiewać pieśni, mężczyźni skupieni wokół niego słuchali, inni rozmawiali hałaśliwie, a nad wszystkim dominowała rytmiczna powtarzalność głośno wykrzykiwanych toastów i śmiechu. - Byłeś w Roskilde, u mojej siostry? - Byłem, Burizlav, i na dworze Swena u Świętosławy, i byłem u Olava w Aaslo. - Dobrze, więc masz dla mnie wieści z dwóch przeciwnych frontów! - Mam, Burizlav. - Bjornar nie mógł się nacieszyć widokiem swego księcia, ale wiedział, że najpierw ma wobec niego obowiązki. - Świętosława urodziła Swenowi już dwóch synów, to wiesz: Haralda i Kanuta. Teraz jest znów brzemienna, mówiła, iż spodziewa się rozwiązania wiosną. Martwi się jednak o swego syna z pierwszego małżeństwa, Olafa. Chłopak został w szwedzkiej Uppsali praktycznie sam. Wychowany w wierze chrześcijańskiej, dzisiaj otoczony przez możnych, trzymających się nie krzyża, lecz wiary przodków. - Ja też o nim myślę. Zadbam o siostrzeńca, o tym później. Co w Roskilde? Dalej! - Swen spiskuje z Obodrytami, to jest pewne. Chce mieć w nich przedpole, w razie gdyby uderzali na niego Sasi. Boi się, czy wały Danewirke obronią go przed ewentualnym atakiem z ich strony. - Jak by nie kombinował tyle z Obodrytami, to by się tak nie musiał bać Sasów! Mów dalej! Bjornar nie zdążył spokojnie przełknąć miodu, roześmiał się, że Burizlav popędza go, jak zawsze. - Swen pokłócił się z Olavem Tryggvasonem, ale to wiemy i bez niego. Podarunek Olava, jaki ci przywiozłem, jest właśnie w związku z tym sporem. Gorzej, że przeciw Tryggvasonowi Swen spiskuje z Jomswikingami, i to jest akurat pewne, bo nim przypłynąłem do ciebie, zajrzałem do Jomsborga, pogadałem tu i tam. Swen chce ich namówić na wyprawę przeciw niemu. - Skurczybyk! Duński knur! Bydlę nienażarte! Wziął moją siostrę, a wraz z nią jej i jej pierwszego syna tron szwedzki! Teraz ogląda się na tron norweski Olava! - Tak to wygląda. Duński, jak powiadasz, knur chce zostać królem całej Północy, aż po wyspy Lofockie, gdzie słońce latem nie zachodzi!

- Muszę mocniej wejść do Uppsali, Bjornarze. Muszę zadbać o siostrzeńca, a w każdym razie nadwątlić wpływy Swena w tym rejonie. Źle się złożyło, że jak Świętosława szczęśliwie owdowiała od szwedzkiego Eryka, nie porozumiałem się z Olavem Tryggvasonem w porę. Gdybym siostrę wydał za niego, mielibyśmy tron szwedzki i norweski w ręku. Moja siostra była kluczem do Skandynawii i ten knur, Swen, to wyczuł. Byłem zajęty wojną z Obodrytami, spotkaniem z Ottonem, a on szybko zajął się moją siostrą! Szybko zrobił jej dzieci, bo wiedział, że tym ją do siebie przywiąże. Bjornar podał księciu miód, nie po to, by go uspokajać w słusznym gniewie, bo uwielbiał, gdy książę się wściekał, ale by osłodzić mu choćby tę jedną chwilę, rozjaśnić umysł. Znał go dobrze i wiedział, iż Burizlav znajdzie wyjście. Już je widział, bo pytał o nowiny od Olava. - Olav dobrze sobie radzi. Tron norweski objął ledwie dwa lata temu, ale siedzi na nim mocno. Opozycję wyrżnął przy okazji dość krwawego, jak pamiętasz, chrztu jarlów Trondelagu. Burizlav się roześmiał. Nawracanie pogan w wydaniu jego norweskiego przyjaciela, Olava, to było rzeczywiście widowisko, o którym długo opowiadano na sąsiednich dworach. Olav, przed własnym chrztem jeden z najsłynniejszych wikingów, po zakrojonej szeroko akcji chrystianizacyjnej okrył się jeszcze większą sławą. Choć co niektórzy duchowni, mniej zaznajomieni ze zwyczajami Północy, kreślili znak krzyża na wspomnienie wyczynów Olava. W skrócie wyglądało to tak: chrzest albo śmierć, hostia lub miecz. Znane też były jego „próby węża”, gdy wkładał opornym róg głęboko w gardło, wpuszczał do rogu jadowitego węża i podpalał. Gad, uciekając przed swądem palonego rogu, wpełzał do otwartego na siłę gardła i wgryzał się nieszczęśnikowi we wnętrzności. Tak wyglądał, między innymi, chrzest słynnego Rauda, wodza z dalekiej Północy. - Olav wie, że prędzej czy później Swen duński wystąpi przeciw niemu. Dlatego pragnie sprzymierzyć się z tobą. Dlatego przysłał ci ten, jak widać, dość już rozpity, podarunek! Rzeczywiście, część wojów leżała już z głowami na ławach. Najtwardsi pozostali i nie zwalniali tempa. Tych drugich było więcej. Burizlav i Bjornar stuknęli się kubkami. - Sojusz między Dunami, Obodrytami i wikingami z Jomsborga nie jest mi na rękę. Nie podoba mi się, gdy ktoś z sąsiadów aż tak się wzmacnia. Uruchomię Jaksę, on swoich ludzi i zaczniemy podkopywać tę miłość między Swenem a Obodrytami. Co do Jomswikingów, to liczę na ciebie, Bjornarze. Chyba masz tam jeszcze dość przyjaciół? - Mam. Na nasze szczęście Jomswikingowie to najemnicy. Dużo kosztują, ale nie

lubią mieszać się do czystej polityki. Ich wódz Sigvald woli srebro od sławy. Książę już wybiegał myślami w przyszłość. - Muszę się wzmocnić na morzu. - To także kazała przekazać ci twoja siostra, Świętosława. Kazała ci powiedzieć wyraźnie, że masz zadbać o flotę. Przysłała też dla ciebie kilku szkutników, których „niechcący” podebrała swemu mężowi ze stoczni Fribrodre na wyspie Falster. Nie muszę dodawać, że jest wśród nich najlepszy z budowniczych łodzi Swena. - Siostra!^ Kocham ją! Wyp^my jej zdrowie! Wypili. Świętosława była ulubienicą ich ojca, Mieszka. Dobrawa, ich czeska matka, zaklinała i prosiła, a Mieszko uparcie zabierał córkę wszędzie ze sobą. Zupełnie jakby była synem. Bolesław był zżyty z siostrą, oboje krążyli w dzieciństwie między Poznaniem, Gnieznem, Ostrowem Lednickim, Gieczem i Grzybowem. Ojciec trzymał ich blisko siebie, bo chciał osobiście wprowadzać dzieci w tajniki władzy. Kiedy byli mali, przysięgli sobie wierność, jak mąż i żona. Dziecięce zabawy w ślub i wojnę. Wyobrażali sobie, iż są królem i królową i oboje rządzą całym światem. Tymczasem to jej, nie jemu, udało się szybciej. On wciąż jest księciem, wielkiego kraju, ale księciem. Walczy o koronę. Ona dzięki pierwszemu małżeństwu została królową Szwecji, dzięki drugiemu królową Danii. - Jak jej pozycja na dworze męża? Czy ten knur ją kocha? - Czy kocha? Nie wiem. Nie pytałem go... - roześmiał się Bjornar. - Wiem, wiem. Słyszałem, że na jego dworze kobiety dzielą się na te, które już rżnął, i na te, które są jeszcze na to zbyt młode... - Nie w tym rzecz. Jasne jest, iż poślubił Świętosławę gwałtem. Wbrew jej woli. Ale on ją szanuje, bo szanuje i uwielbia ciebie. Brał ją, chcąc mieć ciebie za szwagra. - I tron szwedzki w prezencie! - To też, może przede wszystkim. Ale ty jesteś ważną częścią jego planu. Próbował podpytywać mnie, nie on sam, ale jeden z jego najbliższych zauszników, czy „Burizlav, potężny konung Windlandii, gniewa się jeszcze na konunga Danów?”. - Boją się mojego sojuszu z cesarzem Ottonem, i tyle! - Podziwiają cię. Dlatego Świętosławie niczego w Roskilde nie zabraknie. Zrobił jej trójkę dzieci i bardzo się z tym spieszył, by to nie było tylko jedno; bał się najwyraźniej, iż jedno dziecko nie przytrzymałoby jej przy nim, gdyby dostała od ciebie przyzwolenie na rozwód. Wiesz co? On się jej trochę boi. Ona ma ostry język i nie przebiera w słowach. Do alkowy nie wpuścić go nie może, bo weźmie ją choćby gwałtem. Ale widzę, że coraz częściej jej słucha.

- Dureń. Ma nadzieję, że przez słowa mojej siostry dobierze się do moich planów. - Pewnie i tak. Ale Świętosława zawsze wie, co chce powiedzieć, a czego nie chce. To twoja krew, Burizlav! - No dobra. Nie wypuszczę cię z powrotem, nim nie ustalę dokładnie, co dalej zrobić ze Swenem, a co z Olavem. - Nie musiałbyś wcale mnie wypuszczać, książę... Spojrzeli na siebie, Bolesław uśmiechnął się do towarzysza. Lubił jego twardy, nordycki akcent, którego Bjornar nie wyzbył się przez lata spędzone na jego dworze. Lubił jego lotność. I lubił mieć go przy sobie w walce. A jutrzejsze polowanie na niedźwiedzie było przecież jak mała wojna. Chwilę patrzyli sobie w oczy. Bolesław spytał: - Masz coś jeszcze dla mnie? Bjornar się zawahał. Ale odpowiedział: - Mam... - Daj teraz. - Nie wiem, czy nie wypiliśmy za dużo... Grzyby nie lubią miodu... Bolesław, nie spuszczając z oczu Bjornara, wyjął niewielki nóż, z którym nie rozstawał się nawet podczas snu. Błyskawicznie wyrzucił ostrze w górę. Nóż poleciał wysoko i spadł prosto w podstawioną przez księcia pochwę. - Ja nie wypiłem za dużo, jak widzisz - szepnął do Bjornara. - Wybacz, książę, to tylko dlatego, że troszczę się o ciebie. Jutro - Właśnie dlatego chcę te grzyby. Chcę, abyśmy jutro polowali jak ludzieniedźwiedzie. Bjornar chciał tego samego. Chciał poczuć w sobie znów ten nieporównywalny do niczego szał bojowy, ekstazę, jaką dać mogą nordyckie grzyby. Nie pierwszy raz przywoził je dla Burizlava. Któż zresztą zasługiwał na ich używanie bardziej niż on, „potężny konung Windlandii”! Wikingowie nie stosowali ich często, były zastrzeżone dla elitarnych wojowników i nie tak łatwo było je zdobyć. Po ich zjedzeniu wojowie wpadali w rodzaj transu, świętego szału, bitewnej ekstazy. Ich ciała robiły się nieczułe na ból, a serce nie znało lęku. Berserkowie, bo tak ich nazywano, byli śmiertelnymi narzędziami dla swoich wrogów. Nie do przecenienia w bitwie, ale każdy rozsądny wódz dbał, by ich liczba w jego wojsku nie była zbyt duża. Berserk owładnięty szałem zabiał, ale nie czując bólu i strachu przed wrogiem, mógł też własną armię narazić na niebezpieczeństwo; poza tym zwyczajowo nie odpowiadał za własne czyny, co w regularnym wojsku było nie do przyjęcia. Polowanie to jeszcze inna sprawa. Polujący berserk zamieniał się w zwierzę, na które

się zasadzał, by potem pokonać je, jak równy równemu. To było jak rytuał. Raz, jeden raz Bjornar i Burizlav polowali na wilki w ten sposób. To było dawno, tuż po tym, jak zmarł książę Mieszko. Uczcili poprzez to rytualne polowanie objęcie tronu przez Burizlava. Bjornar zawsze ma gorące dreszcze na wspomnienie tamtego lasu, tamtych wilków. Nie wszystko pamięta, właściwie nie pamięta nic, prócz pojedynczych scen. Ogień i mgła. On i Burizlav, nadzy. Biegną po lesie, ich oddechy są głośne, chrapliwe. Potem wycie wilków, a może ich własne wycie? Smak sierści. Woń potu. Smak ciepłej krwi. Nic więcej nie jest w stanie wydobyć z pamięci. Tak, pragnie tego. Choć ostatki rozsądku podpowiadają mu, że ruszyć w ekstazie na niedźwiedzie to więcej niż ryzykowny pomysł. Ale nie sprzeciwi się księciu. W niczym. Nigdy.

XI LUTY998 R. RZYM - Roma aurea...- zduszonym głodem wyszeptał Otto. Podchodzili pod Rzym, biskup Bernward ze świętą włócznią kroczył na czele wojsk. Złota opaska okala pęknięcie włóczni, boską pamiątkę po bitwie na Lachowym Polu, gdy jego dziad ostatecznie rozgromił pogańskich, dzikich Węgrów. Wojska odurzone tryumfem okrzyknęły go wtedy cesarzem, a włócznia, widomy znak zwycięstwa, stała się najświętszym z symboli imperium. Teraz jego wnuk, już trzeci Otto, znów idzie poskromić Rzym. Italskie słońce odbiło się od złotej opaski włóczni i oślepiło na chwilę cesarza, który zobaczył Wieczne Miasto prześwietlone złotem. - Roma aurea! Na wieść o zbliżaniu się jego wojsk, o majestatycznym pochodzie, na lud Rzymu padł zimny strach. Codziennie do miasta docierały pogłoski o coraz to nowych kontyngentach wojsk dołączających do orszaku cesarza. Demonstracja siły spełniała swe zadanie doskonale. Ale też biskupi Leon i Gerbert niemało się przy tym natrudzili. To oni stali za odpowiednim dawkowaniem grozy struchlałym już rzymianom. W skrytości ducha obaj liczyli na to, iż demonstracja wystarczy, by Rzym otworzył bramy, padł na kolana, wydał zdrajców i uderzył się w pierś. Dlatego tyle wagi przykładali do tego widowiska. Za wszelką cenę chcieli uniknąć rozlewu krwi, palenia domów, publicznych egzekucji. W tym względzie, w obrzydzeniu, jakie czuli do aktów fizycznej przemocy, panowała między nimi absolutna zgoda. I pierwszy akt zdobywania Rzymu okazał się sukcesem ich wspólnej polityki. Przerażony Rzym poddał się bez walki. Nie wydał jednak obu buntowników, antypapieża i patrycjusza. Skryły ich dwie wieże. Krescencjusz wraz ze swą załogą zamknął się w Zamku Świętego Anioła, a Philagathos, który śmiał się bluźnierczo nazwać Janem XVI, w wieży Filioque, ukrytej za murami Watykanu. Sztab Ottona musiał przeszacować siły. Wojsko było liczne, przydatne przy zdobywaniu miasta, ale oblężenie Zamku Anioła, postawionego przed stuleciami przez cesarza Hadriana, to już inna sprawa. Niezwłocznie ściągnięto budowniczych i na polach pod Tivoli przystąpiono do budowy machin oblężniczych. Gerbert, znawca mechaniki, osobiście wziął nadzór nad ich pracą. To jedyne w wojnie, co mógł zaakceptować: rozum i nauka w służbie człowieka. Jednocześnie okryto Rzym siecią informatorów. Wojsko Ottona strzegące jego bram, pilnujące spokoju w mieście, to jedno, a służba dyplomatycznego wywiadu drugie. Rzym jest niczym nierządnica, sprzedajny i zmienny. Krescencjusz ma w nim znaczne

wpływy, stronników, którzy zapadli się pod ziemię lub zmienili szybko barwy na cesarskie. Rzecz w tym, aby ich wszystkich ogarnąć i mieć pewność, że przejście na stronę cesarza jest ostateczne i niepodważalne. Poza tym Otto stanowczo nakazał kontynuowanie budowy swego pałacu na Palatynie, nadanie jej rozmachu, uczynienie z wznoszenia murów kolejnego, widocznego znaku jego nieugiętej woli poddania sobie miasta. Z początku problemem było i to, że wśród dowódców cesarskiej armii przeważali Sasi. Rzym nie był im obcy, ale nie był też przez nich dobrze rozpoznany. To miasto, jakiego próżno szukać w słodkiej Germanii! Sieci podziemnych korytarzy, katakumb, komór. Dziesiątki klasztorów z ich pokrętnymi, nieodgadnionymi wieżami. Wyspy na Tybrze, komunikacja miasta utrudniona. Rzymianie owszem, poddali się bez walki, ale to nie znaczy, że chcieli współpracować z najeźdźcą. Za to świetnie udawali życzliwość! Graf Bertold został dowódcą oblężenia wieży Filioque, a margrabiemu Miśni Ekkehardowi powierzono zadanie zdobycia Zamku Anioła. W pracę sztabu włączył się czynnie kanclerz Italii, Heribert. Otto bardzo teraz potrzebował jego rady, jego opanowania i spokoju oraz świetnej orientacji w bieżących sprawach italskich. Gdy Gerbert noce spędzał pochylony nad kolejnymi szkicami konstrukcji machin, a dnie pod Tivoli, na nadzorowaniu ich budowy, Leon z całą mocą kierował cesarską kancelarią. Zorganizował pracę skrybów i kopistów, dbał, by ta boska, nowa pieczęć, na której Otto tronuje z globem ziemskim i berłem w dłoni, poprzez dziesiątki wysyłanych z kancelarii dokumentów obiegła świat. Ale to nie wszystko. To tylko sprawna organizacja pracy bieżącej. Kancelaria cesarza to jego mózg. A ten przecież musi wyprzedzać myślą wydarzenia, które nastąpią. W porozumieniu z Ottonem i oczywiście Gebertem Leon ślęczał już nad projektem nowej cesarskiej pieczęci. Nikt nie wątpił, iż pochód na Rzym godzien jest utrwalenia w cesarskiej nomenklaturze. Owszem, trzeba było, niczym kropki nad i aktu ostatecznego pokonania buntu poprzez zdobycie obu wież i ukaranie obu zdrajców, ale to była przecież tylko kwestia czasu. A bycie imperatorem Rzymu nakazywało być gotowym z wyprzedzeniem do okazania kolejnych aktów potęgi i mądrości władcy. Tak więc w komnacie Leona i w komnacie Gerberta nocami paliły się oliwne lampy, a ich służba dbała, by biskupom nie brakło nagle inkaustu czy pergaminu. Oba świetne umysły pracowały jak nigdy dotąd. W tym samym czasie pracował graf Bertold. Przez kilka dni obchodził okolice wieży Filioque, w której schronił się antypapież. Patrzył, zastanawiał się. W głowie macał grubość

murów, szukał ich słabych punktów. Nie zaniedbywał usypiania uwagi przeciwnika i, rzecz jasna, odcięcia mu kontaktów ze światem, z dostawą broni, jedzenia, wody. Wokół wieży kazał rozłożyć obóz wojskowy i kiedy był już gotów, dał swym ludziom dwa dni na wytworzenie wokół obozu aury całkowitego rozprężenia. Oni zaś nie mieli z tym problemu. Pili, śpiewali głośno germańskie sprośne pieśni, palili ognie i widowiskowo spali przy nich. Gdy po okolicy rozeszły się plotki, iż wojska grafa to zgrupowanie kompletnie pijanych, nieprzytomnych żołdaków, Bertold ze swą przyboczną gwardią, uzbrojoną w długie drabiny i haki, był w gotowości. Sprzyjał im nów, czyniący noc doskonale ciemną. Podeszli pod wieże niepostrzeżenie, zresztą odgłos ich równych kroków skutecznie tłumiły pijackie śpiewy z pokazowego obozowiska. Błyskawicznie dostali się do środka i rozpoczęli przeszukiwanie każdego z zakamarków wieży. Rozkaz grafa był jasny: szukają mężczyzny około pięćdziesiątki. Wszystkich młodszych mogli wycinać na miejscu, zresztą nie było ich wielu. Okazało się, iż załoga antypapieża to raptem trzydziestu ludzi, trzydzieści nieprzytomnie zmizerowanych

i

wystraszonych

sług.

Pięciu

mężczyzn

odpowiadało

rysopisowi

wszetecznego Greka. Tych przywiedli do grafa czekającego u stóp wieży. Pięć żałosnych ludzkich strzępów. Teraz śpiewają psalmy? Rychło w czas - pomyślał z pogardą Bertold. I trzymał ich tak w niepewności, powiązanych sznurami, niczym niewolników przed wymarszem. Tak też ich zastał Otto, gdy w towarzystwie margrabiego Miśni, Ekkeharda, przybył do wieży Filioque. Cesarz ubrany był w szarą opończę, z kapturem zasłaniającym twarz. Cokolwiek zdarzy się za chwilę, nie chciał, aby w przyszłości jego imię było z tym łączone. Tylko Bertold, Ekkehard i straż przyboczna wiedzieli o jego wizycie. Nikt więcej. A jednak jeden z mężczyzn, jeden ze spętanych mnichów rozpoznał go, bo gdy tylko smukła sylwetka owiniętego w wełnianą opończę Ottona pojawiła się na podwórcu, padł na kolana, pociągając powiązanych ze sobą ludzi. Wyciągał w stronę Ottona spętane ramiona i czołgał się, szepcząc chrapliwie: - Litości, basileusie... Otto przez jedną chwilę wahał się, czy podejść. Coś w nim drgnęło na dźwięk ukochanej greckiej mowy. Zdusił to w sobie i zrobił kilka kroków w stronę Philagathosa. Patrzył na nędzę i upodlenie tego stworzenia. Napawał się jego hańbą i jednocześnie napawał się swoim bólem. Celowo skupiał wzrok na dłoniach Philagathosa, spętanych powrozem, jak u niewolnika, dłoniach, które tyle razy głaskały go po głowie, które trzymały go do chrztu, które być może dotykały jego matki. Odezwał się do niego po grecku, chciał w tej ostatniej chwili mówić ze swym dawnym mistrzem językiem, którego on go uczył. Nie chciał też, to

prawda, by rozumieli go towarzyszący mu ludzie. - Litości? Kiedyś wystarczało ci moje przywiązanie, moja bezwarunkowa miłość. Mało ci było? Zapragnąłeś mojej matki? A gdy ją posiadłeś, wyobraziłeś sobie, że jesteś kimś więcej niż inni? Kimś więcej niż ja? Sprofanowałeś wszystko, w co wierzyłem. I teraz chcesz ode mnie litości? Imperatorzy nie mają jej wobec zdrajców. A ty sprzeniewierzyłeś mi się po wielokroć. Nie oczekuj więc tego, czego dla ciebie nie mam! Otto odwrócił się od klęczącego Philagathosa. Dał znak Bertoldowi. Ten zaś skinął na swych ludzi. Odcięto więzy łączące Greka z resztą więźniów. Wyprowadzono ich z dziedzińca, w mrok. Jego zaś pod ramiona chwycili dwaj ludzie, unieśli w górę ciało. Dwaj inni przytrzymali głowę, by ten, który szczypcami wyrywał mu oczy, mógł każdą z gałek chwycić pewnie i wyjąć szybko. - Krzyczy jak dziewczyna! - splunął Ekkehard. - Wyrwijcie mu ten plugawy język! A Otto nie wiedzieć czemu pomyślał, że dawny mistrz już nie przeczyta żadnej z uczonych greckich ksiąg. Szybko zmienił bieg swoich myśli, to nie było trudne. Wystarczyło przywołać obraz matki, cesarzowej Teofano, najpiękniejszej z kobiet, której urodę zbezcześciły te oczy. Dwie krwawe kulki w siatce z czerwonych i fioletowych żył, leżące u jego stóp. Mokrym chluśnięciem dołączył do nich język Greka. Otto nie zdążył podnieść głowy, by spojrzeć na tego, który już go nie widział i który już nigdy nic nie powie. Bertold wyjął zza pleców swą najwierniejszą broń, chlubę saksońskich wojowników. Skramasaks, długi, ostry nóż bojowy, doskonale wyważony, zdobiony lepiej niż niejedna głownia miecza. Kazał chwycić Philagathosa za brodę i czoło, usztywnić mu głowę. Obcinanie nosa nie było tak łatwe, jakby się mogło zdawać. Miękka chrząstka wprawdzie poddawała się łatwo, ale tylko wtedy, gdy cios był od razu świetnie wymierzony. O, tak jak ten!... Już. Krwawy strzęp spadł mu pod nogi, a on sam uchylił się w porę przed chlustającą z twarzy Greka juchą. Ekkehard stał przy boku cesarza, niepewny, jak Otto zareaguje na widok tej rzeźni. Z uznaniem jednak pomyślał o swoim władcy, gdy ten nie zachwiał się nawet. Bertold kończył egzekucję, odcinając uszy. To już najprostsze w tej rozprawie. Z gardła Philagathosa wydobywał się głuchy, chrapliwy jęk; Grek krzyczał tylko na początku, gdy pozbawiali go oczu, potem już nie. To nie dowód wyjątkowego hartu ducha ofiary, o nie! I graf, i margrabia wiedzieli to dobrze, że cała sztuka w sprawności oprawcy. Okaleczany człowiek najgłośniej wrzeszczy przed egzekucją - ze strachu. Potem, gdy po pierwszych ranach przekroczy w sobie próg bólu, jest mu jak gdyby wszystko jedno.

- Co z nim dalej? - spytał cesarza graf Bertold, wycierając ostrze noża płócienną ścierką. - Wydajcie go prawowitemu papieżowi. Niech mój kuzyn zadecyduje, jakiej kary pragnie dla bluźniercy. Co się działo w umyśle papieża Grzegorza, trudno odgadnąć. Dość, że kazał Philagathosa zamknąć w klasztorze i wykurować. Mnichom, którzy mieli pielęgnować Greka, zastrzegł, iż włos mu z głowy spaść nie może, a do sił ma przyjść jak najszybciej. Wyasygnował na ten cel znaczną kwotę, mnisi zabrali się do dzieła, jak im przykazano. Tymczasem po Rzymie krążyła upiorna pogłoska o tym, jakim torturom był poddawany niedawny mieszkaniec pałacu na Lateranie. Cesarz w niej nie występował jako osoba dramatu, mówiło się raczej o obecności papieża Grzegorza przy kaźni, ale siłą rzeczy łączono z imieniem Ottona tę rozprawę. Oczywiście nie wprost, nie w jednym zdaniu, broń Boże! Niebiańska uroda, młodość i czystość cesarza czyniły go nieskalanym, nawet w oczach zdeprawowanego rzymskiego ludu; żądnego sensacji i spektakularnych widowisk znacznie bardziej niż mieszkańcy jakiegokolwiek innego miasta na świecie! W plotkach, które wypełniały targi i place, tych powtarzanych w patrycjuszowskich pałacach, ba! szeptanych nawet w głębokich nawach kościołów, dało się właściwie wyczuć zawód, że krwaweteatrumodegrało się gdzieś pod osłoną nocy, bez świadków. Odgłos tychże plotek nie został nie dostrzeżony na papieskim i cesarskim dworze. Ale wieści o dramacie Philagathosa dotarły także poza Rzym, do eremu w Serperi, gdzie przebywał inny Grek, świątobliwy opat Nil. Wieczny starzec cieszący się od dawna niemal świętą czcią, estymą zarówno wśród Greków, jak i łacinników, wśród mnichów, eremitów, pustelników, jak i możnych tego świata. Dla Nila Philagathos był nie tylko rodakiem, ale i bratem, obaj bowiem wywodzili się z klasztoru Valleluce. Gdy Nil wyruszył ze swej pustelni z kosturem zamiast opackiej laski w dłoni, natychmiast powiadomiono cesarza i papieża. Jasne było, co, a raczej kto jest powodem jego interwencji, wyjścia z odosobnienia. Leon i Gerbert przywołani na naradę w tej sprawie znaleźli się w sytuacji nader niezręcznej. Obaj mieli żal do Ottona, iż nie powiedział im wcześniej, jaki los szykował antypieżowi. Owszem, czuli, iż mogło być to wynikiem delikatności cesarza, który znał ich odrazę do wszelkich aktów fizycznej przemocy, tak go zresztą usprawiedliwiali w duchu. Tym niemniej oczekiwanie od nich, iż z rozbitego garnka i rozlanego mleka zrobią na powrót porządek w kuchni, obu wydawało się niestosowne. Na spotkanie przyszli razem, ramię w ramię, z jednako zamkniętymi, poważnymi twarzami. Rozmawiali wcześniej o tym i zawarli

tajne przymierze. Cóż z tego, skoro na widok słodkiej twarzy swego władcy opuściła obu wszelka złość. Pierwszy, rzecz jasna, złamał się Leon. On i ten jego zmysł do urządzania widowisk! Gdy zaś cesarski kancelista wyrwał się do szukania rozwiązań, Gerbert nie mógł pozostać dłużny. Nie mógł dać Ottonowi poczucia, że oto w chwili próby zostawia go samemu sobie. - Jest czas Wielkiego Postu, panie - odezwał się głosem, który w założeniu miał być surowy, odrobinę karcący, ale okazał się miękki i niemal pieszczotliwy - więc tylko pokuta może zmazać pamięć tego czynu. - Pokuta jak za czasów pierwszych cesarzy! - wyrwał się Leon, już owładnięty entuzjazmem do swej własnej wizji. - Spektakularna, okazała, na oczach mieszkańców miasta! - Pokuta to przyznanie się do winy, a ja nie czuję się winny. Karanie zdrajcy to święty obowiązek cesarza! „Jak on się odmienił od czasu marszu na Rzym! Jak wydoroślał!” - pomyślał Gerbert, patrząc na swego pana. Niemal go nie poznawał. Chociaż nie, nieprawda, to ten sam Otto, tylko doświadczenia, jakie go dotknęły, uczyniły go twardszym, wyłoniły inną, nieznaną dotąd część jego natury. Gerbert poczuł gdzieś głęboko w sobie lęk o to, czym ta natura może się okazać. I jednocześnie przyrzekł sobie więcej go nie opuszczać. Przeklęte machiny oblężnicze! To przez nie pozostawił Ottona samemu sobie... - Panie, to właśnie powiesz świątobliwemu opatowi, gdy spotkacie się w cztery oczy. Ale powitać go w Rzymie musisz godnie, Ojciec Święty również. Oto dwóch zastępców Chrystusa na ziemi, cesarz i papież, dwa majestaty, wychodzą naprzeciw ubogiego starca! Niech Rzym widzi pokorę tego gestu, wielkość w iście chrystusowym uszanowaniu ubóstwa! - Leon już widział rozwiązanie. - Nil jest ortodoksyjny i nieprzekupny. Jeśli poczuje fałsz tej demonstracji, tego królewskiego przyjęcia, odejdzie i zostawi za plecami klątwę, którą powtarzać będą rzymscy nędzarze, dziwki i motłoch. - Nie sądzisz chyba, Gerbercie - skontrował Leon - iż naszemu cesarzowi brakuje szczerej pokory. - Cesarzowi na pewno jej nie brakuje - odparł twardo Gerbert, a w duchu dodał: ale tobie, owszem! Z kąta odezwał się młody głos: - Rozwiązaniem na miarę cesarza, dla dobra najjaśniejszego pana, dla dobra papiestwa i na chwałę Rzymu, byłoby, aby opat Nil, na znak pojednania, objął swym świętym

patronatem jeden z tutejszych klasztorów... - Genialne! - krzyknęli jednocześnie Leon i Gerbert, a Otto zapytał zaskoczony: - Kto to powiedział? - To mój podopieczny, kapelan Bruno z Kwerfurtu, wielce lotny umysł, pracujący na chwałę cesarstwa, pod moim okiem, w kancelarii! - pospiesznie wyjaśnił Leon. - Nil się na to nie zgodzi - kontynuowali gorączkową naradę, już nie zwracając uwagi na młodego mnicha. - Zgodzi się, jeśli dostanie coś w zamian. Coś, co jest dla niego tak ważne, iż opuścił swój erem... - Zaryzykujmy! - zakończył dyskusję Otto. Gerbert spojrzał na niego z podziwem. Tylko papież Grzegorz opuszczał komnatę bardziej chmurny niż przedtem. Niemal dziewięćdziesięcioletni opat Nil, starzec o twarzy jak pergamin, oczach mętnych od setek przeczytanych ksiąg, szedł, wspierając się na sękatym kosturze, wyprostowany mimo wieku, jaki niósł na karku. Rzymianie po obu stronach drogi wiwatowali, wykrzykiwali jego imię i napawali się widokiem świątobliwego starca, który przecież nie zaszczycał ich miasta swymi wizytami często. A już nigdy w tak dramatycznych okolicznościach! Papież i cesarz w otoczeniu gwardii wyszli naprzeciw niemu. Gdy zbliżyli się do siebie na odległość pięćdziesięciu kroków, gwardia została w miejscu, a dwaj dostojnicy szli dalej, sami. Chwila zawahania, bo Nil przystanął i przez moment nie wiedzieli, czy do dlatego, że chce ich zmusić, by oni przyszli do niego, czy też po prostu starcowi zabrakło tchu. Gdy jednak ruszył dalej w ich kierunku, ruszyli i oni. Wiwatujący tłum zamarł, kiedy zbliżyli się do siebie. Zapanowała cisza. Jak dobrze w niej zabrzmiało pozdrowienie, którym cesarz powitał Nila. Jak pięknie niósł się jego jasny i mocny głos. Eremita odpowiedział na nie z szacunkiem. Tłum wstrzymał oddech, by lepiej słyszeć, tłum wspiął się na palce, by widzieć wyraźniej. Cesarz jako pierwszy pochylił się, ujmując w swoje dłonie żylaste i suche ręce starca. Papież uczynił to jako drugi, choć z wyraźną niechęcią. Tłum zawył, poruszony wymową tego widowiska. Papież i cesarz uroczyście i z należytym szacunkiem prowadzili opata Nila do laterańskiego pałacu. Tłum ruszył za nimi, otoczył pałac zwartą ciżbą i czekał. Przekupki krążyły z koszami miodowych ciastek, niedrogich, dość smacznych.

Nosiciele wody też znajdowali chętnych na kubek chłodnego napoju. Wina kupić się tu nie dało, straż cesarska skutecznie sprawdzała wszystkich sprzedawców. Choć wśród starszych rzymian byli i tacy, którzy jeszcze pamiętali czasy, kiedy częściej odbywały się w mieście różne tego typu wydarzenia. Ci doświadczeni ludzie byli zabezpieczeni i wyciągali z toreb bukłaczki napełnione lepszym lub gorszym trunkiem. Tłum czekał, chciał być świadkiem wyjścia Nila z pałacu papieskiego, jakiekolwiek by ono nie było. Poza tym tłum, świadom wagi tego, co się dzieje, wiedział, iż gdyby sprawa się przeciągała, prędzej czy później z pałacu wyjdzie ktoś spośród służby i szepnie to i owo o treści i przebiegu rozmów. A szept ten, powtarzany z ust do ust, obiegnie najpierw ciżbę ludzką wokół laterańskiego pałacu, by ruszyć potem ulicami i zaułkami miasta, dotrzeć do wszystkich jego zakamarków. Roznieść wieści szybciej, niż szczury roznoszą zarazę. Tak. W tamtych dniach nie tylko tłum szumiał, ale szumiało i w pałacach rzymskich patrycjuszy, na dworze papieskim, na dworze cesarskim, nawet w ciszy kontemplacyjnych klasztorów odbijały się echa wydarzeń. Ale też i sprawy przybrały obrót bez precedensu. Opat Nil zażądał wydania mu nieszczęsnego Jana Philagathosa. Chciał ukryć go przed hańbą, osłonić ostatnie dni jego w murach klasztoru świętej Anastazji. Papież zgodził się go wypuścić. Cesarz w zamian za to poprosił opata, by ten wybrał sobie wśród rzymskich klasztorów jeden, którym odtąd będzie kierował na chwałę Bożą, na pomyślność świętego miasta. Nil się stanowczo wzbraniał, ale Otto okazał się nieugięty. Więc ugiąć się musiał mnich. Pozwolono mu wrócić do Serperi tylko po to, by uregulował swe dotychczasowe sprawy. Jednak nim zgodnie z obietnicą papież wydał antypapieża Nilowi, urządził ludowi Rzymu prawdziwe igrzysko. Któż by przypuszczał, iż Grzegorz V jest takim formalistą! Oznajmił, że skoro synod, choć złożony ze spędzonych naprędce i pod naciskiem Krescencjusza hierarchów Rzymu, ale jednak zatwierdził Jana Philagathosa na papieskim tronie, to i synod, w zgodzie z prawem, musi go odwołać. Zwołał więc - tym razem legalny - zjazd arcybiskupów i kardynałów. Kazał nań doprowadzić okaleczonego Philagathosa, ubranego w paradne, papieskie szaty ceremonialne. Kardynałom drżały głosy na widok słaniającego się, podtrzymywanego pod oba ramiona Greka. Wiedziono go, bo puste oczodoły nie mogły go prowadzić. Nie widział nikogo, był jedynie żałosną kukłą przebraną w święty strój papieski. Z czarną dziurą pośrodku twarzy, w miejscu gdzie kiedyś znajdował się szlachetny, grecki nos. Z niezabliźnionymi otworami po uszach, opaską przesłaniającą dziury oczu. Aby skrócić bieg drastycznych wydarzeń, kolegium kardynalskie szybko ogłosiło, iż Jan XVI był nieprawomocnym papieżem, grzesznie wybranym i w wyniku własnych przewin

obalonym. Jego imię zostanie od tej chwili wykreślone z listy następców świętego Piotra. Na tron papieski zaś, z Bożej łaski i z woli cesarza wraca prawowity papież, Grzegorz V. Po tym ogłoszeniu, na rozkaz Grzegorza, zdarto publicznie szaty ceremonialne z Philagathosa. Tłum wył. Wykrzykiwał jego imię, bluźnił mu, wygrażał. Jakby zapomniał, iż pozbawiony uszu Philagathos jest już głuchy, nieczuły na krzyki. Gdy następnie wsadzono go na osła, twarzą do ogona i zaczęto obwozić po ulicach i placach, ekstaza tłumu sięgnęła zenitu. Dorośli i dzieci uderzali osła wierzbowymi witkami i krzyczeli: „Precz, wracaj, skąd przyszedłeś, bluźnierco, grzeszniku”. Gwardia cesarska dyskretnie pilnowała porządku. Ekstaza tłumu jest jak wir na wezbranej, wartkiej rzece. Trzeba mieć ją pod kontrolą. Oglądający to wszystko z tarasu swego pałacu Otto nie mógł się oprzeć wrażeniu, że oto lud zrzucił wszystkie swe grzechy i przewiny, także te popełnione przeciw niemu, swemu cesarzowi, na zgięty cierpieniem grzbiet Philagathosa i dźwigającego go osła. I oto lud w jakimś barbarzyńskim misterium wygania z miasta swe grzechy, poczucia winy zaklęte w postaci nieszczęśliwego ofiarnego kozła. Zachodzące słońce okryło blaskiem jego Złoty Rzym. Ten marsz głową do ogona był jak symboliczne cofnięcie czasu, niezbędne dla przywrócenia bożego porządku.

XII TRIDUUM SACRUM, KWIECIEŃ 998 R. KATEDRA POZNAŃSKA Wierni wyszli z kościoła. Zatopiony w modlitwie biskup Unger odczuł ulgę, jakby zdjęto mu krzyż z ramion. Ostatnie chwile były dla niego trudne. Trzy święte dni poprzedzające Zmartwychwstanie Pańskie to co roku dla Ungera od nowa powtarzane credo. Ponoć przyszedł na świat w Wielki Czwartek. Jego świątobliwa matka uznała to za znak, iż urodziła syna przeznaczonego do kapłaństwa. W Wielki Piątek zdrowo urodzone niemowlę zaniemogło, zsiniałe i sztywne przestało ssać matczyną pierś. Dopiero gdy zapadł zmrok dnia następnego, gdy rozpoczęła się Wigilia Paschalna, dziecko po raz drugi otworzyło oczy. Ojciec zaniósł syna do kościoła i z nim na ręku czuwał na cześć Pana. Gdy dzwony porannej resurrectio oznajmiły wiernym, iż Chrystus wstał z martwych, dziecko dołączyło swój płacz do radosnego Alleluja! Historię tę opowiadali mu rodzice po wielokroć i Unger, nim skończył sześć lat, znał na pamięć wszystkie części Triduum Sacrum. Potem przez całą swą duchową drogę darzył czas Zmartwychwstania Pańskiego względami szczególnymi. Co roku czuł, iż umiera, schodzi na trzy dni do piekieł i odradza się. Jednak nigdy, odkąd za sprawą cesarzowej Teofano sprawuje posługę misyjnego biskupa w księstwie Piastów, nie odczuwał mocy świętych dni z taką intensywnością. Gdy w Wielki Czwartek mszą Wieczerzy Pańskiej rozpoczynał Triduum Sacrum, ręce mu się trzęsły podczas konsekracji. W czasie przeistoczenia chleba i wina w ciało Chrystusa zawsze doznawał wzruszenia. Ale teraz targały nim nie wzruszenia, lecz uniesienia! Na przemian to radował się i dziękował w duchu Panu, iż może być jego narzędziem w tym świętym dziele posługi kapłańskiej, to znów wstrząsały nim dreszcze pokory, w których czuł się niegodnym zadania, jakie mu wyznaczono. Pulsowały mu opuszki palców, w których trzymał chleb pański. Jak co roku, do rytualnego mycia nóg wyznaczano najstarszych członków możnych rodów księstwa; gdy podchodził do nich, gdy schylał się, by polać wodą ich stopy, zdało mu się, że nie pył, lecz krew będzie z nich obmywał. Zaciskał powieki, otwierał oczy, by upewnić się, że to jakiś majak, senne widzenie. Gdy po skończonej liturgii odnosił konsekrowane komunikanty do ciemnicy, słyszał głosy. Aż obejrzał się za siebie. Bolesław, Emnilda, możni, wszyscy stali w kościele, ale od nich szła cisza. Gdy okrył go mrok bocznej nawy, zdało mu się, iż to z naczynia, które niesie, idzie ten ledwie słyszalny szept. Wsłuchał się w niego. „Panie, oddal ode mnie ten kielicha”. Padł więc na kolana i modlił się żarliwie. Bo nie wiedział, kto mówi do niego, i aż się bał myśleć. Bał się też

opuścić kościół. Wszyscy wyszli, a on trwał przy ołtarzu obnażonym ze świec, z kobierca, z mszału. Asceza Wielkiego Czwartku. Puste tabernakulum. Zasnął z głową wspartą o chłodną kamienną ścianę nawy. Piątkowa liturgia Męki Pańskiej dla niego samego była istną drogą krzyżową. Nie, nie o to przecież chodzi, że szedł z ciężkim krzyżem, stacja po stacji. Jak to wyrazić? On czuł naprawdę bliską obecność Umęczonego. Wdychał woń jego krwi z ran w stopach i dłoniach, widział włócznię przebijającą... Gdy powtarzał szeptem: „Oto jest Jezus, król żydowski”, znów usłyszał głos, który równolegle z nim powiedział: „Oto Wojciech, biskup praski”. Mało nie upuścił krzyża! Rozejrzał się wokół, czy ktoś jeszcze to słyszał. Ale rozmodlone twarze nie wyrażały żadnego ponadnaturalnego uczucia. Tak... Unger od początku Triduum czuł, iż wyjątkowość swych przeżyć zawdzięcza obecności ciała Wojciechowego. Umęczonego. Odzyskanego. Jego doczesne szczątki wciąż spoczywały w tej samej skrzyni, w której Zarad przywiózł je od Prusów. Tyle że drewnianą skrzynię włożyli w drugą, pięknie okutą srebrem. I ustawili w bocznej nawie poznańskiej katedry. Przez ostatnie miesiące Unger o niczym nie marzył bardziej niż o tym, iż przyjdzie do nich wiadomość z Rzymu, że papież uznał Wojciecha za świętego męczennika. Że będzie mógł osobiście wynieść jego ciało na ołtarz. I w Wielką Sobotę umieścić je w uświęconym miejscu, by poranne „Alleluja!” zabrzmiało i dla Chrystusa, i dla Wojciecha. Niestety, papież Grzegorz miał na głowie inne, poważne sprawy i oczekiwana dobra nowina do Gniezna nie dotarła. I chociaż Unger ani przez chwilę nie wątpił, iż Wojciech Adalbert zostanie włączony w poczet świętych, to nie mógł pozwolić sobie na samowolę w tym względzie. Samodzielne umieszczenie ciała męczennika w ołtarzu zamieniłoby sacrum w profanum, nawet jeżeli było tylko przesunięciem w czasie. Prawo Kościoła jest w tym względzie nadrzędne. Ale przecież nikt nie mógł mu zabronić modlitwy przy Wojciechu. Nabożeństwa odprawia, przewodniczy liturgiom, wszystko jak trzeba. A że czuwa i adoruje przy wojciechowej skrzyni? Że modli się także za Prusów? Dziękuje Bogu za nich? Za tych, co stali się ciemiężycielami misyjnego biskupa, ale z tego samego powodu jego (Panie, zmiłuj się nad grzesznym!) wybawicielami? Unger też jest biskupem misyjnym. Tutaj. Gdy przed siedmioma, ośmioma laty do klasztoru w Memblen przyszedł rozkaz Teofano lub, jeśli kto woli, „prośba cesarzowej”, by udał się objąć biskupi stolec w państwie Piastów, poczuł dreszcz. Nie był pewien, dokąd naprawdę wysyła go regentka. Czy do tych dzikich, słowiańskich książąt, o których czarne legendy krążą po klasztorach, czy do kraju dość już znającego słowo Pana? Nieważne,

powiedział do siebie wówczas, posługa misyjna jest jak dar, jak powierzenie w jego ręce dowództwa nad ekspedycją w rejony dziewicze. Lepiej być pierwszym w kraju Mieszka niż jednym z wielu w magdeburskiej archidiecezji! Był przygotowany. Sakrę biskupią otrzymał jeszcze z rąk cesarza Ottona II, w Italii, tuż przed jego śmiercią. Wtedy miał zająć miejsce po zmarłym biskupie Jordanie, ale plany monarsze szybko się zmieniły. Gdy Mieszko po śmierci cesarza wystąpił przeciw prawom małego Ottona do tronu, został ukarany. Jego księstwu odmówiono biskupa przez blisko dziesięć lat. Katastrofa dla ledwie powstałej kościelnej organizacji, ale cóż - polityka cesarska kieruje się zawsze racją stanu. I teraz, w końcu, po tylu latach, rozkaz Teofano, zwiastujący Ungerowi dobrą nowinę: nastał jego czas! Język znał już wcześniej, w szkole przykatedralnej w Magdeburgu Słowian było sporo. Tam też szkolono misjonarzy do pracy wśród ich ludów. Tam pobrał nauki dotyczące państwa Piastów. Zresztą to i owo zawsze się mówiło, więc słyszał. Wiedział zatem, że książę Mieszko był ochrzczony na swoją prośbę, za pośrednictwem żony, Dobrawy. Sprytne, sprytne. Zamiast przyjąć chrzest wprost z Moguncji, obszedł ją i od początku wywalczył sobie osobny status kościelnej organizacji. Niepewny i niestabilny, ale dość, trzeba mu przyznać, niezależny. Dostając wprost od papieża biskupa misyjnego Jordana, zabezpieczył się przed roszczeniami metropolitów saskich, którzy wobec papieskiej woli nie mogli się wtrącać w sprawy księstwa Mieszka. Unger to docenił, widział bowiem, jak odwrotność tej sytuacji psuła stosunki - w księstwie praskim chociażby. Jednak pod koniec życia sprytny książę Mieszko, zawsze czuły na niewieście wdzięki (mówiło się, że przed chrztem i przed Dobrawą miał siedem żon, na stałe!), chodził już na pasku jednej tylko kobiety, swej nowej żony Ody. Na Odę ciętych było wielu ludzi w cesarstwie. Może dokładniej: wiele kobiet. Cesarzowa Teofano, cesarzowa babka Adelajda, Matylda, córka Adelajdy, jednocześnie opatka w Kwedlinburgu. A za dwiema ostatnimi murem stał potężny arcybiskup Moguncji Willigis. Dość, że splotły się nici sprzecznych interesów i trzeba było politycznego zmysłu Teofano, by z jej własnej, cesarskiej niechęci do Sasów i rozległej wizji politycznej utkać tak piękny kilim. Oda, sprytna córka margrabiego Dytryka, niedoszła mniszka z Kalbe, którą Mieszko do łożnicy poprowadził wprost z klasztoru! Ojciec wydał ją za barbarzyńcę w kożuchu, a jej się wydawało, iż będąc księżną, może się porywać na własną politykę! Politykę to może prowadzić cesarzowa, nie Oda! Cóż się dziwić, że sprzysięgły się przeciw niej kobiety! Ale

nie o kobiecą zawiść przecież szło. Sprawując rządy za swego małoletniego syna, Teofano zwróciła baczną uwagę na rosnące wpływy Sasów w ościennych krajach Rzeszy. Widziała, poprzez Odę, zacieśniony sojusz Mieszka z Dytrykiem, nadmiernie wzmacniający Marchię Północną. Dopiero wtedy wysłała Ungera na dwór Mieszka. Spotkanie z Augustą wywarło na Ungerze wielkie wrażenie. Cóż za umysł! To była kobieta, w obecności której, nawet pod habitem, i krew, i myśli krążyły szybciej, a człowiek stawał się bystrzejszy, niż był na co dzień. Unger też w lot zrozumiał, czego pragnie cesarzowa. Ruszył więc do kraju Piasta, do umierającego księcia Mieszka. Do grobu swego poprzednika, biskupa Jordana. Był dla Ody miłym, przyjaznym kapłanem i doradcą. Zaufała mu szybko. Zwierzyła się z troski o dzieci, trzech synów maleńkich, których osierocić mógł książę Mieszko, wydać na pastwę ich starszego, mówią, że porywczego ponad miarę, brata Bolesława. Pomógł jej, podpowiedział, by wraz z Mieszkiem spisała testament. Książę od kilku dni już leżał w śmiertelnym letargu, więc Unger pomógł bezradnej w obliczu spraw ostatecznych Odzie. Stała nad jego ramieniem, ni to szlochając, ni to poszturchując go, by szybciej pisał, pouczała bezustannie, pilnie strzegła, by imię Bolesława nie znalazło się na papierze. Doradził jej symboliczne oddanie państwa Mieszka świętemu Piotrowi. Wszak cesarz Konstantyn cały Rzym oddał papieżowi na wieczne władanie! Och, jakże się to tej byłej mniszce podobało! Z lubością pozwoliła się w dokumencie nazwać „senatorką”, a swego męża „sędzią”, choć jedno i drugie nie miało sensu ani nie odpowiadało wymogom aktów prawnych. Potwierdziła w ten sposób przekonanie Ungera, że lata spędzone w klasztorze straciła nie wiadomo na czym, bo na pewno nie na nauce. I nie zorientowała się, głupia saksońska intrygantka, że brak imienia Bolesława w dokumencie działał nie przeciw niemu, lecz na jego korzyść! Dzięki temu pierworodny Mieszka wobec świata ręce miał czyste: do niczego nie został zobowiązany na piśmie! I nie utracił dobrego imienia, nawet gdy dość brutalnie usuwał macochę i jej synów z kraju swego ojca. Ze swego kraju! Oda mogła się co najwyżej poskarżyć papieżowi, któremu tak ochoczo oddała się - jako senatorka - w opiekę. Papież zaś był daleko, tak daleko... Genialny, choć podstępny plan Teofano powiódł się: młody Bolesław związał się z cesarstwem, a nie z Czechami, wpływy saskie w jego państwie zmalały i na dodatek zachłanny arcybiskup Magdeburga Gizyler został z niczym. W nagrodę, po dekadzie bez pasterza, kościół piastowski dostał wreszcie biskupa, po

tylu latach modłów, kornie odmawianych przez wiernych przy grobie Jordana, w samym środku poznańskiej katedry. Unger zaś dostał za partnera księcia Bolesława. Człowieka o sile niedźwiedzia, przenikliwości orła i sprycie węża. Władcę, którego ubóstwiają poddani, a wrogowie z trwogą wymawiają jego imię. Bolesława, który potrafi walczyć z każdą ze swych słabości, by nie ulec żadnej. Szkoda tylko, że wspaniała Teofano nie doczekała urzeczywistnienia swego świetnego planu, zmarła bowiem w tym samym roku co książę Mieszko. Unger adorujący psuty grób Pański w poznańskim kościele, modlił się jednocześnie do pełnego grobu Wojciechowego. Przed oczyma przeszły mu te wszystkie widma: umierającego Mieszka, nadętej, owładniętej żądzą władzy Ody... Modlił się do umęczonego biskupa praskiego, dziękował mu po stokroć za to, iż swą kaźnią ożywił jego wiarę. Bo przecież Wojciech Adalbert ruszył, nie oglądając się za siebie, na tę krwawą misję. On sam zaś, będąc również biskupem misyjnym, nigdy nie musiał podejmować decyzji tak jednoznacznych i tak bezwzględnych. Unger nigdy nie modlił się słowami z Ogrójca, nigdy nie prosił Pana, by odsunął kielich... Ta cała historia z Wojciechem mogła się potoczyć zupełnie inaczej, Unger to wie. Wojciech mógł dostać list z Pragi w czasie, gdy przebywał na cesarskim dworze, cesarz mógł go stamtąd posłać wprost do Wieletów. Nigdy by się nie spotkali. Wojciech nie stanąłby w progach Gniezna i nie poprosił Bolesława o pomoc... A tak? Książę Bolesław i on sam, jego biskup, stali się chrzestnymi ojcami tej misji. I jeszcze u nich spoczęło ciało umęczonego... prawnie wciąż tylko ciało, ale już niedługo, nikt w to nie wątpi, już niedługo - najcenniejsza relikwia. A każda relikwia niesie w sobie zarzewie kultu. Nowego kultu... Na rany Zbawiciela! Do tego wiodło całe jego życie! Nigdy, przenigdy nie uzyskałby takiej szansy w Memblen! Błogosławiona niech będzie Teofano! Błogosławiony niech będzie Bolesław!

Błogosławione

niech

będą

umęczone

Wojciechowe

członkiń

Chrystus

zmartwychwstał! Alleluja! A z tego, co było przed objęciem przez Bolesława tronu, spowiadał się biskup Unger Bogu Wszechmogącemu. Pokutę odprawił. I uzyskał odpuszczenie grzechów. Amen.

XIII KWIECIEŃ 998 R. RZYM - Tak, panie. To prawda. Opat Nil rzucił klątwę na ciebie i papieża Grzegorza. Mnich, posłaniec z Serperi, nie wykazywał najmniejszego lęku, przekazując tę straszną wiadomość Ottonowi. Obecna przy tym była większość cesarskiej kapelanii. Twarz Gerberta pozostała nieruchoma. Leon wyraźnie się zdenerwował. Bruno otworzył usta i tak pozostał. Heribert wyglądał, jakby chciał splunąć, ale z oczywistych względów tego nie uczynił. Sam Otto był poruszony wiadomością, że świątobliwy mnich go przeklął. Nigdy wcześniej coś takiego mu się nie przydarzyło! Ale przecież wszystko, co się dzieje w ostatnim czasie, przerasta jego wcześniejsze doświadczenia. Odkąd ruszyli na Rzym, Otto czuje ciągłe podekscytowanie. Dreszcz euforii i grozy. Mówi i robi rzeczy, o jakich wcześniej nigdy nie pomyślał. A nawet jeśli myślał to tak mgliście, że nie przypuszczał, iż sam będzie brał w nich udział. Ma wrażenie, że wciąż szumi mu w głowie, co jakiś czas budzi się, słysząc „a słowo stało się ciałem!”. Właściwie czuje się, jakby był nieustannie odrobinę pijany. Nie, nie jest mu z tym źle. Przeciwnie, zdaje się, jakby do tej pory żył za zasłoną, za mgłą, a teraz w końcu żyje pełnią życia. Przypomniało mu się nawet, jak kilka lat temu, w czasie narady wojennej na Połabiu, książę Bolizlaus powiedział coś w rodzaju: „Wojna wyzwala w człowieku bestię, ale tylko tę, którą nosi w sobie od urodzenia”. To zastanawiające, prawda? Bolizlaus wydaje się mu człowiekiem, który wie, co mówi. Zwłaszcza w kwestii wojny. W czasie tej wyprawy nie raz myśli Ottona znienacka znalazły się przy słowiańskim księciu. Kilka razy zdarzyło mu się pomyśleć, iż dobrze by było mieć go teraz przy sobie. Klątwa Nila burzy euforyczną panoramę zdobywanego Rzymu. Jakby nagle ktoś Ottonowi przerwał tryumfalny pochód, pogroził palcem i powiedział: „Hola, nie wszystko ci wolno!”. A właściwie dlaczego? W imię czego opat Nil rości sobie prawo do oceniania i strofowania cesarza? To zdradliwy Philagathos złamał prawo i wszelkie normy moralne, siadając na papieskim tronie, a on, cesarz, musiał go ukarać. Nic więcej. Jaki czyn, taka i kara, nieprawdaż? - Przekaż, mnichu, swemu opatowi, że głębokim smutkiem i poruszeniem napawa mnie przyniesiona przez ciebie wiadomość. Jednak nie zmienia ona mego stosunku do cesarskich powinności, jakie z Bożego nadania spoczywają na mych barkach. Powtórz również Nilowi, że choć dotknął mnie swą decyzją, oczekuję, iż dopełni on złożonych mi w Rzymie przyrzeczeń i wróci tu, by objąć swym patronatem klasztor, jak było ustalone. Przekaż ode mnie wyrazy szacunku i odejdź już, bo mamy ważniejsze sprawy do

rozstrzygnięcia! Rzeczywiście, były to sprawy nie cierpiące zwłoki. Najważniejszą wśród nich było wyznaczenie daty szturmu na Zamek Świętego Anioła, twierdzę, w której wciąż bronił się Krescencjusz. Doproszono do sali audiencyjnej margrabiego Miśni Ekkeharda, który odpowiadał za oblężenie twierdzy, oraz pozostałych dowódców wojsk cesarskich. W grę wchodziły tylko dwa rozwiązania: albo przed Wielkanocą, albo po niej. Otto naciskał na tę pierwszą wersję, bo bardzo chciał obchodzić święto Zmartwychwstania Pańskiego w wolnym od buntownika Rzymie. Jednak margrabia pozbawił go złudzeń: po kwietniowych deszczach ciężkie machiny oblężnicze potrzebują czasu, by dotrzeć z Tivoli do Rzymu. Już dwakroć próbowano je przetoczyć i musiano zrezygnować, bo zapadały się w rozmiękłym gruncie. Co do przebiegu samego oblężenia, margrabia miał już plan gotowy. Tłumaczył zebranym, gdzie będą atakowały machiny, gdzie i w którym momencie zostaną przystawione długie, specjalne drabiny, jaką broń będą mieli oblegający, jak podejdą pod twierdzę. Gdy Ekkehard mówił, Leon, który się trochę nudził, pochylił się do ucha Gerberta i szepnął: - W skrócie: przyjść, wyrżnąć i podpalić, prawda, bracie? Obaj zachichotali cichutko. Nie dla nich była ta wojna! Jednak narada bezwzględnie wymagała ich obecności, bo po wywodzie Ekkeharda przyszedł czas na ustalenia dotyczące oprawy dalszego ciągu. Wszak trzeba było precyzyjnie ustalić, czy będzie prawo łaski dla Krescencjusza, czy też nie. A jeśli tak, to w jaki sposób zostanie ona udzielona. A jeśli nie, to jak ma wyglądać (Pater noster!) egzekucja. Gerbert i Leon po incydencie z Philagathosem za nic w świecie nie chcieli dopuścić do improwizacji w tak ważnym względzie. Otto znów zaskoczył wszystkich, mówiąc: - Nie było litości dla jednego, nie będzie i dla drugiego. Raz przebaczyć zdrajcy to łaska. Ale drugi raz to słabość. A ja słabości nie okażę. Pamiętacie, że dwa lata temu przebaczyłem Krescencjuszowi, gdy podniósł rękę na mnie? Nie wyciągnął z tego nauki, to znak, że nie mógłby docenić i tego miłosierdzia. - Kto raz zdradził, będzie zdradzał wiecznie! - zakrzyknął Ekkehard w uniesieniu. O, jakże margrabiemu podobał się taki cesarz, władczy i bezwzględny. Swoje uznanie wyrazili wszyscy dowódcy. Duchowni siedzieli cicho. Gerbert ze smutkiem pomyślał, że Aleksander Macedoński tak często okazywał pokonanym wspaniałomyślność... Nie mógł jednak nie zauważyć, jak dobrze Otto wygląda z tym ogniem w oku. Westchnął: - Castel Sant’Angelo padnie... Był grobowcem cesarza Hadriana, teraz stanie się grobem Krescencjusza.

- Co to, to nie! - odciął się nadspodziewanie ostro Leon. - Zwłoki Krescencjusza należy wywieźć jak najdalej od Rzymu! Wszyscy z podziwem spojrzeli na biskupa Leona. On podziękował skinieniem głowy za okazane uznanie i naradę zakończono. W niedzielę po Wielkanocy margrabia Ekkehard poprowadził szturm na Zamek Świętego Anioła. Cesarz oczekiwał wieści w swym pałacu na Palatynie. Oblężenie trwało dzień i noc, bo zdobywcy wiedzieli, że cesarz na nich patrzy, a obrońcy czuli, iż litości nie będzie. Wola tych drugich została złamana. Nie wytrzymali druzgocącej przewagi sił i bezlitosnego naporu oblegających. Głodni, zdziesiątkowani, wymęczeni, poprosili o rokowania. Cesarz, choć po ostatniej naradzie nikt w to nie wierzył, wyraził zgodę na widzenie z Krescencjuszem. Gerbert był przy tym spotkaniu, w obozie rozbitym u stóp twierdzy, i upewnił się wówczas, iż cesarzowi nie o rokowania chodziło. Otto chciał stanąć oko w oko ze zdrajcą. Z tym, który o mały włos nie pozbawił go perły w koronie - Rzymu. Cesarz był niesłychanie uprzejmy wobec patrycjusza. Zadawał mu pytania, słuchał odpowiedzi, poczęstował winem. I dopiero gdy na koniec zapytał, czy liczną zostawia po sobie rodzinę, Gerbert zorientował się, jak perfidna była ta gra. Włos mu się zjeżył na głowie. „Cesarz się nim bawi jak kot myszką!”. Dalej wypadki potoczyły się już błyskawicznie. Gdy Krescencjusz wracał do twierdzy, nie uzyskawszy od cesarza żadnych warunków kapitulacji, ludzie Ekkeharda pochwycili go i łamiąc wszelkie zasady rokowań, usiłowali najzwyczajniej w świecie zabić. Rzymianin wyrywał się im jak ranione zwierzę. Udało mu się uskoczyć w stronę stojącego przed namiotem Ottona. Rzucił mu się do nóg, korząc się publicznie i błagając o litość. Otto jej nie okazał. Przeciwnie - zlecił pochwycenie Krescencjusza. Gdy pozostali w twierdzy obrońcy zobaczyli swego przywódcę spętanego i prowadzonego na sznurze, sami złożyli broń i poddali niezwyciężony Castel Sant’Angelo. Na egzekucję musieli poczekać, bo wydarzenia potoczyły się tak szybko, iż lud Rzymu nie zdążył przybyć pod twierdzę. Następnego dnia w samo południe wszystko było gotowe. Lud Rzymu stawił się tłumnie na lewym brzegu Tybru. Znaleźli się i tacy, którzy, by lepiej widzieć, zapłacili za miejsce na łodzi lub nawet barce i z wody gotowi byli oglądać widowisko. A było na co popatrzeć! Leon rozpisał całość na akty. Akt pierwszy: ścięcie. Krescencjusza wyprowadzono na zewnętrzny mur Castel Sant’Angelo. Odczytano wyrok, który lud Rzymu przenosił z ust do ust, by ci, którzy stali dalej, też wiedzieli, za co dokładnie będzie odebrane życie patrycjuszowi. Słowa „zdrada stanu” - a im dalej w tłum, tym krócej, po prostu: „zdrada” - rozbrzmiewały wokół Zamku Anioła. W ich

akompaniamencie kat spełnił swą powinność, by przy gromkim, gardłowym „ach!” głowa zdrajcy stoczyła się do fosy. Kiedy już pomruk tłumu ucichł, z muru strącono i ciało. Leon brał pod uwagę, iż tłum może chcieć bezcześcić zwłoki, a może też, z uwagi na pochodzenie Krescencjusza, od tego odstąpić. Więc by w widowisku nie nastąpiła niepokojąca i, co tu kryć, żenująca cisza, szybko przystąpiono do aktu drugiego: wleczenia ciała. Przywiązane do końskiego ogona zwłoki ciągniono pośród rozstępującego się nabożnie tłumu za miasto w stronę Monte Mario. Na wzgórzu gotowych było trzynaście szubienic. Leon rozważał wcześniej, czy dla udramatyzowania widowiska nie warto za koniem ciągnącym bezgłowe ciało prowadzić dwunastu towarzyszy Krescencjusza, powiązanych parami, ale zrezygnowano z tego projektu z powodu znanej z historii przewrotnej litości tłumu. Gdyby okazało się, że ten zna i wielbi kogoś z towarzyszy zdrajcy, a to wszak ich ziomkowie, mogłoby dojść do niestosownych zamieszek. Tak więc owa nieszczęsna dwunastka czekała po prostu na wzgórzu Monte Mario, pilnując własnych szubienic. W akcie trzecim nastąpiło spodziewane, z racji na scenerię i rekwizyty, wieszanie. Każdemu skazańcowi odczytywano wyrok, tak więc słowo „zdrada” znów przechodziło z ust do ust. To ważne, by tłum był świadom, czemu służy to widowisko. Bo sami jego bohaterowie nic już z tą świadomością zrobić nie mogli, nie im zresztą miała ona służyć. Na końcu powieszono zwłoki Krescencjusza. Za nogi, bo szyję wraz z głową miał przecież odjętą. - I tak zawisł „mistrz” ze swymi dwunastoma „uczniami”! „Ostatnie powieszenie”, piekielna wielkanocna antyteza! - szepnął uroczyście Leon. A lud rzymski zamarł z przerażenia. Późnym wieczorem nastąpił akt czwarty. Bez obecności ludu Rzymu, bez świadków; albowiem nie edukacji publicznej miał służyć, lecz jedynie cesarzowi. Nikt, kompletnie nikt nie wie, od kogo wyszedł pomysł. Fakt pozostaje faktem: Otto w noc po egzekucji wziął wdowę po Krescencjuszu. Była od niego prawie dwakroć starsza. W chybotliwym świetle oliwnych lamp wyglądała jednak pięknie i młodo. Nawet żałoba, nawet przeżycia ostatnich dni nie odcisnęły na jej szlachetnej twarzy piętna. Ottonowi szumiało w głowie od wina, jakim zalewał lęk przed tym, co się ma wydarzyć. Odprawił Gerberta, który do ostatniej chwili chciał być przy swym cesarzu. Niech idzie precz, niech wszyscy idą precz! Jeśli ma we własnej duszy poczuć się zwycięzcą, musi to zrobić. Musi, idąc za dawnym rytem, posiąść kobietę pokonanego wroga. Pjąc przez cały wieczór bez umiaru, mówił sobie: to nic takiego! Cóż z tego, że jeszcze nigdy, że to pierwszy raz. Ojciec w jego wieku już był rok po ślubie z Teofano. No, dalej, Otto, weź ją! Już trzeci raz obchodził ją chwiejnym krokiem. Nie. Jeszcze trochę wina. Podszedł do stołu i sięgnął po kielich. Był pusty. Wtedy Stefania ruszyła z miejsca. W pierwszej chwili cofnął się, może zbyt gwałtownie, bo potknął się i opadł na krzesło. Ona jednak nic mu nie chciała zrobić. Podeszła do stołu, wzięła w rękę dzban, nalała wina i podała mu kielich. Był zaskoczony tym gestem. Przez cały dzień przygotowywał się na to, wyobrażał sobie siebie jako barbarzyńcę zdobywającego wyrywającą się i wierzgającą kobietę. Nie był przygotowany na jej uległość. Ale ona była rzymianką. We krwi miała historię swego miasta, dzieje chwały i upadku. Ona też przygotowała się na to spotkanie. Wiedziała, po co prowadzą ją do pałacu cesarza. Zachowała kamienną twarz, ale w duszy była gotowa na to, co ją czekało. W końcu niosła w sobie życie wszystkich innych kobiet, które były od wieków, od czasów cezarów, brane do łoża jak znaki rodowe, jak pieczęcie na dokumentach sygnujących zmiany panujących dynastii. Zorientowała się, iż młody cesarz nie wie, co ma robić, jak zacząć. Nie wypadało jej, jako wdowie, brać inicjatywy w swoje ręce. Jedyne, co mogła, to go ośmielić. Powoli zsunęła

suknie, pozwoliła, by z niej spadły. Otto siedział, pił i patrzył. Wyjęła więc szpilki podtrzymujące włosy i pozwoliła, by rozlały się ciemną falą po ramionach. Odstawił w końcu kielich i wstał. Ale nie zrobił ani kroku w jej kierunku. Sama przeszła wolno w stronę łoża. Położyła się twarzą do jedwabnych poduszek. Otto postąpił w jej stronę. Pijane myśli oblały się o siebie. Co zrobiłby margrabia Ekkehard? Nie. Co zrobiłby książę Bolizlaus? Jak teraz zachowałby się ten mężczyzna, który zdaje się mu najwłaściwszym adresem do pytań o miłość cielesną? Czy ona nie powinna leżeć na plecach? Jakby słyszała jego myśli, bo gdy podszedł blisko, odwróciła się. Utkwił wzrok w ciemnym trójkącie łona. To tu musi trafić. Westchnął. Chciał cofnąć się po kielich, upić jeszcze trochę, ale przecież mogła poczytać to za akt desperacji, więc zrezygnował. Zaufaj naturze, powtarzał sobie, wchodząc na nią. Na szczęście ona nie ufała naturze, tylko doświadczeniu, a to było po jej stronie. Gdy poczuła ciężar Ottona, wyciągnęła dłoń. W samą porę. Czyż to raz miała do czynienia z penisem, którego właściciel wypił zbyt dużo? Jej własny mąż, to jest, jej właśnie zamordowany mąż, miał skłonność do picia. Ale przecież nie on jeden! Z wprawą chwyciła cesarski członek, zbyt doświadczona, by oceniać atrybut po stanie spoczynku! Już wiedziała, iż władca jest chłopcem, nie mężczyzną. Tylko chłopiec mógł dochodzić tak szybko, błyskawicznie zmieniać postać. Och, miała władzę nad nim w jednym ręku! Bał się nawet jęknąć. Mogłaby tą ręką doprowadzić cesarza do szczytu jego możliwości, ale przez chwilę pomyślała o sobie, o przyszłości. Kto wie? Wprowadziła penisa do waginy. Niech cesarskie nasienie tu zostanie, a potem? Zobaczy się, co będzie potem! Otto zdążył pomyśleć, że euforia rzymska ma godny finał. Zdążył zadać sobie pytanie, co Bolizlaus zrobiłby dalej, gdy jego ciałem wstrząsnął krótki dreszcz. Pijany i rozbrojony opadł na piersi wdowy. Nie przeszkadzało mu, że kobieta porusza się pod nim dalej, jakby nie wiedziała, że to już koniec. Chciał ją odprawić, szybko, by nie przeszkadzała mu dłużej, ale nie starczyło mu siły. Pamięta jak przez mgłę, jak przez woal snu, że zsunął się z niej i zanurzył głowę w poduszki. Służba, wyczulona na każdy ruch w komnacie pana, weszła w porę. Grzecznie poprosiła układającą się do snu obok cesarza kobietę, by się ubrała i wyszła. Rano, gdy Oto się obudził, sprawdził, czy jest w łożu sam. Odetchnął. Przeciągnął się i zawołał, by podano mu wodę. Kiedy ją wypił, chłodną i czystą, poczuł, że Rzym oddał mu się i należy do niego. Zjadł śniadanie i poprosił swych mistrzów. Leon miał gotowy wzór tryumfalnej pieczęci. Awers: Oto stylizowany na Karola Wielkiego i podpis Otto Imperator Augustus. Na rewersie wizerunek pięknej kobiety, a wokół niej napis: Renovatio Imperii Romanorum. Otto spojrzał na sylwetkę kobiety i niepewnie, pytająco na swych doradców. Gerbert wyszeptał tylko: „Mój Konstantynie!”. Leon zaś: „Auguście!”.

XIV LATO 998 R. POZNAŃ - Mamy ciało, ale nie mamy świętego! - Bolesław nie mówił tego z wyrzutem wobec Ungera. Stwierdzał fakt, nic więcej. Wyrzuty, jeśli w ogóle, to mógł czynić sam sobie. Intuicja podpowiadała mu, by nie wierzyć Radzimowi, przyrodniemu bratu Wojciecha. Stara prawda: kto raz zdradził, będzie zdradzał, kto raz stchórzył, zostanie tchórzem na zawsze. Niepotrzebnie rozmawiał z nim na osobności, w tajemnicy przed Ungerem. Ale nie chciał urazić swego biskupa, chciał za to kuć żelazo, póki gorące... Ma za swoje. Minął rok, odkąd Radzim wyruszył z Gniezna do Rzymu, i co? Nic! Nie załatwił sprawy, którą mu oficjalnie powierzyli, a co dopiero tej, którą książę mu poruczył na osobności. - Masz wiadomości od swoich? Unger nie mógł się nie uśmiechnąć w duchu. Bolesław był gorączkowy, jak zawsze. U księcia nigdy nie było długiego debatowania, prześwietlania problemów przez każdy możliwy aspekt. Bolesław chciał wszystko wiedzieć natychmiast. Całą swą władzę oparł na umiejętnym łączeniu siły i wiedzy. Miał swoich informatorów, „wywiadowców”, jak lubił o nich mówić, dosłownie wszędzie. „Oglądał” każdego ze swych sąsiadów przez pryzmat wieści, jakie zbierali jego ludzie w ich krajach. I nie gardził żadną informacją, gromadził każdą, by potem we własnej głowie przetrawić ją i wyciągnąć wnioski. Wiedział nie tylko, jakie siły wojenne mają jego sąsiedzi, ale też jak rozkładają się sojusze możnych rodów w każdym z ościennych księstw. Znał imiona żon, nałożnic i dzieci swych książęcych sąsiadów. Ich skłonności i słabości. Dużą wagę przywiązywał do stanu zdrowia książąt Kijowa, Pragi czy Węgier, margrabiów obu marchii, jarla Jomsborga i każdego z pomniejszych wodzów wieleckich. Uważnie patrzył na dwór bawarski i saski. Skandynawskich sąsiadów miał szczególnie na oku, ale też z racji na Świętosławę było mu do nich blisko. Musiał wiedzieć, czym handlują kupcy przemierzający szlaki jego księstwa i co się dobrze sprzedaje w ościennych państwach. Późnym latem zbierał wiadomości o tym, jak poszły sąsiadom żniwa. To też mogło się przydać. Szybko zrozumiał wyjątkową rolę Kościoła w obiegu informacji. Prosił, by Unger dokładnie wyjaśniał mu system zależności duchownych od swej diecezji i, co żywo go ciekawiło, rywalizacji między arcybiskupami. Już po pierwszym spotkaniu, jeszcze przed śmiercią Mieszka, doszli do porozumienia. To nie znaczy, że Bolesław od razu obdarzył go pełnym zaufaniem. Ale wydarzenia, jakie nastąpiły po śmierci starego księcia, przekonały

młodego władcę co do szczerości intencji duchownego. Unger wie, że Bolesław wtedy go sprawdzał, że nie polegał tylko na wiadomościach, które on sam mu przekazywał. Miał ludzi na dworach saskich i to oni potwierdzili księciu słowa Ungera, że za Odą i jej dziećmi nikt się nie ujmie. Ani książęta Rzeszy, ani tym bardziej papież. Tak też było. Od tamtej pory pracowali ramię w ramię. Książę oczekiwał od biskupa, iż ten będzie utrzymywał, dla dobra księstwa, stałe kontakty ze swymi dawnymi przyjaciółmi. Wszak każdy z nich trafił z posługą duchowną w inne miejsce! To wszystko mogło się przydać. I przydawało się. O ile swych wywiadowców w krajach ościennych Bolesław zorganizował w coś na kształt drużyn podległych jednemu człowiekowi, który odpowiadał przed samym księciem za całą wiedzę o danym terenie, o tyle Unger w całości odpowiedzialny był za kościelny system informacji. Zdarzało się, że wiadomości się krzyżowały - gdy Ciechan przynosił księciu wieści z Pragi, to Unger mógł je potwierdzić poprzez brata Klemensa z Moguncji albo i nawet brata Anastazego z Brzewnowa. Wszystko mogło się przydać. Unger żałował, iż Bolesław nie umiał czytać i pisać. Czuł, iż ten przenikliwy umysł mógłby zajść dalej, niż się jego ojcu śniło. Ale książę nie miał czasu na naukę. Miał pod sobą wielkie i wcale niejednorodne państwo, wokół siebie sąsiadów, którzy też nade wszystko chcieli się rozrastać. Ale doceniał i rozumiał, jak bardzo przydatna jest nauka. Swego ukochanego syna Mieszka kazał kształcić, a Ungera uczynił osobiście odpowiedzialnym za jego naukę. Owszem, gdy zaczynał swą posługę w kraju jego ojca, myślał, jak będzie mu ciężko. Ziemia ledwie co ochrzczona, ludzie bliscy pogaństwu. Ani z kim porozmawiać, ani z kim wymienić myśli światłe. Orka na ugorze. Jednak szybko zmienił zdanie. Bolesław był otwarty, umysł miał chłonny. Krótki czas, który spędził w dzieciństwie na saskim dworze, owocował w nim doskonale. Był wtedy chłopcem, dzieckiem, a jednak przywiózł do kraju wiedzę o tym, jak wygląda świat książąt Rzeszy. Co jednak ciekawe, Bolesław nie powtarzał żadnych wzorców. On się uczył, czerpiąc pełnymi garściami ze wszystkiego, co go otaczało, ale wprowadzał to w życie po swojemu: z lisią chytrością i niedźwiedzią siłą. U progu ich wspólnej pracy Unger myślał, iż oto Teofano i los zsyłają mu młodego księcia, którego będzie mógł kształtować. Co za chwalebne wyzwanie! Dzisiaj, po sześciu latach od objęcia tronu przez Bolesława, Unger zdaje sobie sprawę, iż znacznie częściej to Bolesław kształtuje jego. Fundamentalna nauka, którą książę przyjął od biskupa na samym początku i wprowadził w życie szybko, dała im dobrą i mocną podstawę do wspólnej pracy - w dzisiejszym świecie władza musi być równo oparta na dwóch filarach: świeckim i duchownym, monarszym i kościelnym. Tylko Bóg daje władcy prawo do sprawowania

władzy. Tylko władca otwiera Bogu granice swego kraju i dusz podwładnych. Jeden i drugi muszą iść ramię w ramię. Wszelkie rozgrywki skończą się jednako źle dla każdego. - Tak, mam wiadomości od „moich” i powinny cię one uspokoić, Bolesławie. Radzim dotarł do Rzymu dopiero zimą. Wcześniej spotkał się z cesarzem w Akwizgranie. Był przez niego przyjęty na audiencji i, jak się zdaje, także na prywatnym posłuchaniu, to potwierdza wieści, jakie przyniósł stamtąd Bogusza, który jednak nigdy nie mówił, czego dotyczyła rozmowa w cztery oczy, bo go przy niej nie było, zaraz potem wrócił do nas, jak było umówione. Skoro Radzim Gaudenty dotarł do Rzymu zimą, miał sporo czasu. Ale w Rzymie dzieją się teraz sprawy najważniejsze dla całego cesarstwa i stąd cesarz Otto mógł nie mieć czasu na ponowne spotkanie z Radzimem. - Co to za sprawy? - Bunt rzymian pod wodzą jednego z możnych. A wcześniej usunięcie z tronu papieskiego Grzegorza, kuzyna i przyjaciela Ottona. Bunt już zażegnany, przywódca stracony, przeniewierczy papież również. - Mały Otto tryumfuje? - Tak. Może na lato wyjedzie z Rzymu na północ, zwykle tak robi z powodu upałów. Wtedy ruszają za nim wszyscy, którzy mają do załatwienia jakieś sprawy. Pewnie ruszy i Radzim. - A jeśli nie? - Raczej postara się skorzystać z okazji. Ma przecież do cesarza ważną sprawę. Psiakrew! Bolesław spojrzał na biskupa spod oka. A jeśli on już wie? - Wyniesienie na ołtarze jego brata to dla niego przecież osobista korzyść. Licho! Chyba wie... - Osobista? - Tak. Primo: on też był na misji z Wojciechem. Secundo: jest świadkiem jego męczeństwa. Tertio: łaska tego męczeństwa spada i na niego. Uff. Nie wie. - Dobrze, biskupie. Wobec tego dajmy mu jeszcze czas do jesieni. Jeśli przed zimą nie wróci z dobrą nowiną, pomyślimy o innym sposobie dotarcia do cesarza. - Nawet jeśli wróci, nie oznacza to, iż Wojciech zostanie Santo subito, mimo iż ponosząc śmierć za wiarę, mógł wzorem pierwszych chrześcijan dostąpić natychmiastowego zbawienia. Jako męczennik, a to fakt niepodważalny, ma więc takie same cechy jak święci męczennicy już przez Kościół uznani. Można się modlić, dopraszać łask za jego wstawiennictwem. Jest tylko kwestią czasu, gdy wokół jego grobu rozwinie się kult. A nawet

byłoby dobrze dać już Wojciechowi swobodę w czynieniu cudów, pozwolić ludowi, by się do niego modlił. - Nikt ludowi nie zabrania. - Nie, nie to mam na myśli. Uważam, iż należy pomóc w budowaniu tego kultu, stworzyć warunki, by cuda mogły się dziać i by te cuda uczynione przez pośrednictwo Wojciecha u Pana Najwyższego mogły przynosić korzyści. W bocznej nawie poznańskiej katedry ciasno... - Jaśniej, Ungerze! Mam zbudować Wojciechowi kościół? - Kościoła nie możesz, póki kanonizacja nie jest zatwierdzona. Zbuduj mu grobowiec, do którego będą mogli przychodzić ludzie, by się modlić i doznawać łask. Zaczną się cuda, a miejsce stanie się sławne. Gdy Wojciech zostanie uznany za świętego, na miejscu grobowca zbudujesz kościół i tam umieścisz jego ciało w najznamienitszym ołtarzu. - A gdyby z jakiegoś powodu papież nie uznał świętości Wojciecha, to i tak miejsce jego kultu będzie żyło własnym życiem... - Otóż to! Z jednym wyjątkiem: papież uzna świętość Wojciecha. - Miałem na względzie te zastrzeżenia wobec niego, że dwukrotnie porzucił biskupstwo w Pradze... - To nie będzie przeszkodą. Kościół potrzebuje świętych. A papież potrzebuje ich teraz w dwójnasób! Biskupstwo w Pradze! Ilekroć Unger o nim myślał, zawsze błogosławił cesarzowej Teofano, że skierowała go do Gniezna, nie do Pragi. Wśród kanoników w Magdeburgu krążył czarny dowcip: ilekroć któryś z nich czekał na przydział do kościoła, w jakim przyjdzie mu sprawować posługę, bracia straszyli go, podrzucając mu w nocy kawałek kory z wyrytym napisem: „Praga wita nowego pasterza”. Praga! Czechy nosiły na sobie zamiast chluby piętno dwóch chrztów. Cyryl i Metody przed ponad stuleciem z wielkim powodzeniem przynieśli tam słowo Boże. Ale głosili je w języku Słowian, co nie podobało się papieżowi. Na dodatek, jak to zwykle bywa w takich sprawach, wtrąciło się cesarstwo, które nie chciało dopuścić do tego, by tak bliskie mu ziemie zostały pod wpływem Kościoła związanego z Konstantynopolem. A potem wojny, wojny, wojny - dzicy Madziarowie roznosili Czechy na kopytach swych czarnych koni. W końcu Przemyślidzi zbudowali księstwo na zgliszczach państwa Mojmira, a cesarstwo upilnowało, by mu się nie wymknęli. Drugi chrzest przyjęli z Zachodu. W którąkolwiek stronę by spojrzeć, ich związek z Kościołem jest i tak znacznie dłuższy niż księstwa Piastów, ale to nie znaczy, że jest lepszy.

Boże wszechmogący! Nie bez powodu straszy się Pragą młodych kanoników! Po lasach lud wciąż czci bożków, w Pradze możnowładcy biorą sobie po kilka żon naraz, duchowni, którzy już tam osiądą, tracą poważanie dla celibatu i żenią się, płodząc dzieci jak świeccy. A sam praski książę handluje niewolnikami. Chrześcijańskimi niewolnikami! Wojciech obejmował Pragę po biskupie Ditmarze, o którego zgonie wciąż szepce się po kątach nie tylko w archidiecezji mogunckiej. Na łożu śmierci nawiedziły go piekielne wizje, które tylko po części i tylko bardzo młodym księżom można wyjaśniać tym, że się biskup Apokalipsy za dużo naczytał. Stary nie mógł umrzeć w spokoju, wrzeszczał dzień i noc, nazywając po imieniu każdego z demonów, który do niego przychodził. Niemało zabiegów kosztowało, by go uspokoić na tyle, aby mógł przyjąć ostatnie namaszczenie. A Wojciech Adalbert był przy tym obecny... cóż się dziwić, że po piekielnej agonii biskupa Ditmara ciężko było Wojciechowi z ufnością wejść do Pragi. Wszedł i wyszedł. Nieszczęsny, porzucił przeklęte miasto, nie mogąc w żaden sposób dotrzeć do jego ludu o duszach ciemniejszych niż noc. Czary goryczy dopełnił mord, którego na oczach biskupa dokonano w jego kościele. Szukała tam schronienia kobieta, mówią „cudzołożnica”, ale cóż znaczyć to może w Pradze? Zgodnie z prawem kościół był nietykalny, ale żądni zemsty ludzie wbiegli do niego z bronią i nie zważając na Wojciecha osłaniającego swym ciałem nieszczęśnicę, zamordowali ją pod ołtarzem Pańskim. A to przecież nie koniec! Gdy Wojciech ruszył na misję do Prusów, książę praski na biskupi stolec naznaczył swego brata, Strachkwasa, ozdobionego chrześcijańskim imieniem Krystiana. Ten jednak nie doczekał objęcia urzędu, w chwili gdy odbierał z rak brata nominację, padł na ziemię jak rażony piorunem. Potem ciałem jego wstrząsać zaczęły konwulsyjne dreszcze, jakby duchy nieczyste wypełniły mu członki! Piana pociekła mu z ust i wypełzły z nich żmije i robactwo. W to ostatnie Unger nie do końca wierzył, choć brat Urban, który mu rzecz relacjonował, zarzeka się, iż widział to na własne oczy. Unger wie jednak, że oczy widzą to, co podpowiada dusza, więc niech tam będzie Urbanowi. Fakt pozostaje faktem, nieszczęsnego następcę Wojciecha zabrano z dworu i ukryto nie wiadomo gdzie. A praskie biskupstwo znów puste! To, że Wojciech był biskupem Pragi, nie będzie przeszkodą w kanonizacji. Raczej zadziała na jego korzyść. Bolesław, jak zawsze konkretny, zapytał: - Gniezno czy Poznań? - Gniezno. Z Gniezna ruszył do Prusów, w nim przebywał, niedługo, ale jednak, więc w Gnieźnie niech spocznie. To będzie jak początek i koniec: wróci do miejsca, z którego

wyszedł na misję. Pamiętasz, jak lud go żegnał na gnieźnieńskim moście? Znaki! Doceńmy wagę znaków. Mnicha Boguszę też przeniesiemy do Gniezna. Teraz siedzi tu, w Poznaniu, nie może się ruszyć od Wojciechowej trumny, niech pójdzie za nią i tam opowiada ludziom o cudach, jakie miały miejsce w chwili śmierci i potem... Książę uśmiechnął się do Ungera. Cenił w biskupie zdolność do tworzenia rzeczywistości. Miał wyczucie, stary skurczybyk, oj, miał! I, co najważniejsze, nazywał rzeczy po imieniu, nie przesadzał, przynajmniej w obecności księcia, z dorabianiem do wszystkiego Chrystusa. Bolesław nigdy nie podważał sensu chrztu, jaki przyjął jego ojciec na własną głowę, choć w imieniu państwa. Może gdyby nigdy nie wychylił nosa poza granice księstwa, myślałby inaczej. Z dzieciństwa pamiętał i rozmodloną matkę, Dobrawę, i kopce ukryte głęboko w lesie, gdzie raz zabrał ojciec jego i siostrę, w tajemnicy. Pokazał im kopce, pokazał wielki dąb, pod którym je usypano, i pokazał schowany w dziupli dębu posążek boga o czterech twarzach. Powiedział, że to groby ich dziadów. Potem rozpalili przy kopcach ognie, ojciec wlał do ognia miód, wezwał imion Siemowita, Siemomysła i Lestka, przedstawił duchom dziadów dzieci. A kiedy wracali, kazał im obojgu wspominać przodków dobrze, ale do posągów o czterech twarzach nigdy nie wracać. Tamto wspomnienie ma w sobie siłę, jest wciąż żywe, choć wszystko się od tego czasu zmieniło. Pobyt na saskim dworze wyrył w Bolesławie przekonanie, iż religia jest ramieniem władzy. Nikt z nim nie toczył uczonych dysput, był wtedy dzieciakiem, a dla swych saskich opiekunów po prostu zakładnikiem. Choć nie był tam zbyt długo, dużo uczył się, patrząc. Strzępy rozmów, gesty, spory tłumione w jego obecności. Szybko pojął, iż bogowie o czterech twarzach nie dawali władcom prawa do tronu, a Chrystus je daje. Żaden z niechrześcijańskich władców nie może przebić głową pułapu wiecu. Wiec, rada starszych, zgromadzenie wolnych - jak zwał, tak zwał. Głos ludu. A lud, jak raz dostanie głos, tak go nie odda. Będzie sobie wiecznie rościł prawo do karania i nagradzania swoich wodzów. Tylko Bóg Wszechmogący namaszcza władcę, darowuje władzę jemu i jego dzieciom, a odbiera ją ludowi. Owszem, ceną za to jest sojusz kościelny, ale o ileż łatwiej dogadać się z jednym biskupem niż z całą radą kapłanów Świętowita czy Swarożyca, którzy poprzez święte znaki skutecznie dyrygują pospólstwem. Widzi to u Wieletów. Słowianie Połabia są skazani na zagładę, bo choć wydaje im się, że rządzą zespołowo, w istocie rządzi nimi zespół kapłanów ich licznych bogów. Tak. Bolesław oparł swą wiarę w Jezusa Chrystusa na mocnych podstawach. Doceniał wartość chrześcijaństwa. Lubił, gdy Unger stał przed ołtarzem, gdy na jego oczach sprawował liturgię. Książę doświadczał swej wiary intensywnie, lecz nie naiwnie. Zawsze czuł się nieco

bliżej Starego niż Nowego Testamentu. Wolał królów twardych i srogich, ale siła Chrystusowych idei trafiała do niego równie mocno. Lubił opowieść o Chrystusie przed Piłatem, głęboko przeżywał Pasję. Zmartwychwstanie zaś uderzało w jego serce szczególnie. Gdyby to mogło zależeć od niego, przez cały rok kazałby powtarzać obrzędy wielkanocne! Męka, ukrzyżowanie, śmierć, zmartwychwstanie, wniebowstąpienie, amen. Wizja pustego grobu, z odrzuconym głazem... Równie mocno doświadczał obecności Boga w komunii świętej. Za każdym razem gdy ten biały płatek chleba rozpuszczał się w nim, doznawał absolutnej łączności z Bogiem. Ale nie lubił o tym mówić. Miał wrażenie, że im więcej słów, tym mniej wiary. Jakby opowiadanie o swych przeżyciach odbierało im moc. Z tego powodu cenił u Ungera oszczędność w słowach. Dużo rozmawiali o polityce, o Bogu mało. Jednak gdy biskup stawał za ołtarzem, gdy pochylał się nad nim w cudzie Przemienienia, między nimi istniała silna więź. Tym mocniejsza, im mniej o niej mówili. W skrytości ducha książę uważał, iż pobożność, ta okazywana na zewnątrz, jest dobra dla ludu, nie dla władcy. On sam, włączając religię w sprawy państwa, wiedział, iż wiara nie może mu przeszkadzać w myśleniu. - Wobec tego zawieźmy go do Gniezna, biskupie!

XV LATO 998 R. POSIADŁOŚCI CESARSKIE W COMO - Wyłącznie porfirogenetka! Żadnych bocznych linii, kuzynek, ciotek! Czysta krew cesarzy Wschodu, zrodzona w porfirowej komnacie, w purpurze! - W grę mogą wchodzić wyłącznie córki Konstantyna, brata cesarza Bazylego: Zoe lub Teodora. Obie są w twoim wieku. - Wiek nie gra roli, mogą być nawet starsze... Byleby dały mi syna! Od wyjazdu z Rzymu rozmowy o małżeństwie Ottona nabrały tempa. Wcześniej on sam się do tego zupełnie nie palił, teraz co rusz wracał do sprawy. Pom^ając subtelną kwestię małżeńskiego pożycia, to rzeczywiście był istotny temat. Do Konstantynopola z całą pewnością już dotarła ta wyrazista i udana demonstracja siły. Rzymski tryumf Ottona może przyspieszyć rokowania z cesarzem Bazylim. Tak samo przecież zrobił jego dziad: jedną ręką szarpał posiadłości bizantyńskie na południu Italii, drugą negocjował warunki przysłania greckiej żony dla swego syna. Ale zlekceważono Ottona Wielkiego - jakby na złość dostał Teofano, która choć należała do cesarskiej rodziny, jednak nie przyszła na świat w purpurze. W dzieciństwie nie raz słyszał panów saskich szepcących po kątach: „Ottonek Trzeci, syn tej Greczynki”. Dzisiaj miesiącami błagają go o audiencję. Teraz układ sił się zmienił. Bazyli nie ma potomka, a jego współcesarski młodszy brat Konstantyn ma tylko córki. Jeśliby więc małżeństwo Ottona z jedną z nich doszło do skutku, to syn zrodzony z takiego związku miałby jako pierwszy na świecie człowiek prawo do obydwu tronów: wschodniego i zachodniego cesarstwa! A do wschodniego jeszcze bardziej miałby trzy czwarte krwi greckiej! Gerbert aż zachłysnął się tą myślą! Raz już próbowali dostać rękę cesarzówny, ale poselstwo, któremu przewodził wtedy przeklęty Philagathos, wróciło z niczym. Bazyli grał na zwłokę... Dzisiaj zaś to nie w tym rzecz, czy on chce porfirogenetkę dać za żonę Ottonowi, ale w tym, czy będzie miał siłę i odwagę mu jej nie dać! Otto rozprawił się z Rzymem, cóż szkodzi, by poszedł dalej na południe, bliżej wspólnych granic... Nie, oczywiście, że do wojny z Konstantynopolem nie byli gotowi, nigdy nie będą do niej gotowi. To kolos. Nawet jeżeli na glinianych nogach, to jednak kolos. I chociaż on sam, w swym traktacie, nazywał Ottona Konstantynem, choć udowadniał mu, iż on ma większe prawo do cesarstwa niż Grecy, to jednak nie za cenę bezsensownej wojny! W tym miejscu zgadzał się z biskupem Leonem - co można zdobyć bez użycia siły, o to należy walczyć! Dali sobie krótki odpoczynek po przeżyciach rzymskich, ale teraz wszyscy już znowu

pracowali, nie wyłączając Ottona. Szukali. Szukali czegoś, na czym oprą swe kolejne ruchy. Stłumienie rebelii rzymskiej tylko na zewnątrz było przedstawiane jako gloria. Podczas wspólnych, niemal intymnych narad byli wobec siebie szczerzy: Rzym tylko z pozoru został pokonany, w istocie zaś pokazał, iż trzeba ujarzmić go czymś więcej niż tylko siłą. Leon, Gerbert i sam Otton mieli świadomość, iż Rzym trzeba zmusić, by pokochał cesarza. Cóż może imponować Rzymowi? „Igrzyska” - kąśliwie mawiał Leon. Co w przeszłości zaimponowało Rzymowi? „Juliusz Cesar” - wzdychał ciężko Gerbert. Walka o Rzym tak bardzo zaprzątnęła ich uwagę w ostatnich miesiącach, a przecież Rzym to nie wszystko! Trzeba wrócić do dawnych idei. Tyle że po wyczerpującej rozgrywce z Rzymem czuli, iż w poprzedniej koncepcji coś się wypaliło. Teraz, w ciszy pięknych wieczorów nad dwurożnych jeziorem Como, znów szukali ognia, których ich kiedyś tak rozpalał. - Odnowione cesarstwo rzymskie, oparte na władzy cesarza nad ludami... Dobrze, tyle tylko, że brak w tym iskry Bożej... To, czego szukali, to nadanie nowego ducha temu potencjałowi, jakim było cesarstwo. Potencjałowi, ot, dobre słowo. Wciąż było jedynie potencjałem! Germania, Galia, Italia uznawały zwierzchnią władzę cesarza. Ale chociaż Otto robił wiele, by je zespolić, nadal nie wyszedł ponad geniusz idei uniwersalistycznej Karola Wielkiego. Więc co? Co dalej? Dynastyczne małżeństwo z porfirogenetką byłoby już czymś - połączyłyby się po raz drugi krwi obu cesarstw. Nowe zdobycze też byłyby czymś, ale ani ich nie widać, ani nie wiadomo, gdzie szukać. Gdyby jednak za wschodnią granicę cesarstwa uznać nie granicę Rzeszy, lecz państwa Piastów, Arpadów i Orseolów? Wszak Bolesław jest już w ścisłym sojuszu z nami, a o Węgrów i Wenecjan trzeba by powalczyć... Na dźwięk imienia Bolizlaus Otto zareagował żywiej. On też ma od dawna przeczucie, iż w tym słowiańskim władcy jest klucz do niejednej tajemnicy. Zresztą matka wciąż mu powtarzała: patrz na wschód! - Auguście - Leon już się zapalał - Auguście, posłuchaj! Cesarz ma we władaniu Germanię oraz Italię, a Galia uznaje jego potęgę. Gdybyś dołączył do tego Sklavinię, miałbyś cztery krainy! Cztery, jak czterech ewangelistów, czterech jeźdźców Apokalipsy, cztery cnoty kardynalne... -...cztery kwadry księżyca, cztery wiatry, cztery strony świata i cztery żywioły wtrącił się z przekąsem Gerbert. - Kwadratura! Gerbercie, daj spokój Leonowi, ty sam rok temu, na Połabiu, zwracałeś mą uwagę na Sklavinię.

Otto wiedział, jak udobruchać swego mentora. Gerbert już się uspokoił i zaczął myśleć. - Nie hegemonia, ale dobrowolne zrzeszenie, konfederacja, związek, unia... coś w tym rodzaju, lecz nie państw, a narodów, tworów ponadpaństwowych. Bo jak państw, to znów cofniemy się do rozdrobnienia, Rzesza będzie ci się chciała dzielić na Turyngię, Saksonię, Bawarię... Galia to samo, a moja rodzinna Francja tylko czeka, aby móc się rozczłonkować. Idea! Potrzebna nam idea, która łączy, która powoduje, iż kraje zrzeszone nie potrzebują się dzielić, lecz zechcą się łączyć... - Ideę już mamy, jest nią chrześcijaństwo. - Mamy, mamy. Ale czy ona porusza serca tak gorąco, tak, rzekłbym, osobiście, by narody za nią szły? - A przecież Chrystus sam posyłał apostołów, by nieśli dobrą nowinę narodom całego świata. - To może o tym trzeba przypomnieć? Może ty, Auguście, powinieneś stać się kimś w rodzaju apostoła. Wyobraźmy to sobie: orszak, ale nie zbrojny, tylko z proporcami, ty, panie, z krzyżem na czele, płaszcz biały, pod nim dopiero purpura, wkraczasz do miast swego cesarstwa jako posłaniec dobrej nowiny, servus apostolorum... Dalej, idę dalej, patrzcie: miasta każdej z czterech prowincji cię witają, ich władcy, czy też zwierzchnicy, kanclerze, dajmy na to kanclerze, występują, witają cię, a każdy uosabia jednego z czterech ewangelistów, tak ich zresztą tytułujesz... - Tak, tak, Leonie, Otto i tak tyle jeździ, że może sobie jeszcze poapostołować! Już widzę, jak papież cieszy się z tych białoczerwonych szat cesarza, już widzę, jak akceptuje wizerunek cesarza jako Chrystusa zmartwychwstałego! - Nie? To zmieńmy papieża, skoro nie nadąży za naszą myślą! - fuknął ostentacyjnie Leon. Otto z uwagą zmarszczył brwi i zamyślił się głęboko nad słowami Leona, Gerbert nie zauważywszy tego, kontynuował: - I kto to mówi, Leonie? Czyż to nie ty właśnie ukończyłeś poemat o papieżu Grzegorzu i cesarzu Ottonie? Czyż to nie na jego kartach wynosisz pod niebiosa ich współpracę? - Widać czytałeś niedokładnie, bo tam właśnie zawarłem ustęp o czterech monarchiach światowych! - Znacznie bardziej wpadła mi w ucho końcówka, już cytuję: Pod mocarnym ramieniem cezara oczyszcza papież świat! O wy, dwa światła

niebiańskie, na całej kuli ziemskiej Oświetlacie kościoły, wypędzacie ciemności, Jeden panuje mieczem, niechże drugiego głos się rozlega! Leon żachnął się i wzruszył ramionami. - Masz dziwny, frankoński akcent, Gerbercie! - Przestańcie! Jesteście jak duże dzieci! - Otton skarcił biskupów i roześmiał się na koniec. Potrzebował szybko zetrzeć z oczu nieprzyjemny mrok, chłód, który na chwilę dotknął mu serca. Są powody, dla których nie lubi tego poematu. - Wbrew waszym docinkom z tej rozmowy wynoszę wiele. Cztery potęgi, w tym Sklavinia, to mi się podoba. Cesarskie apostolstwo, bo odnowienie cesarstwa następuje poprzez wiarę chrystusową. I, co najważniejsze, cesarska godność, która zbliża się do Boga. Tak to widzę teraz, pracujmy nad tym dalej. Otto potrzebował spokoju. Wprawdzie odkąd wyjechali na północ Italii, nie pił tyle wina co w Rzymie, ale wciąż dopadały go epizody szumów w uszach i głowie. Musiał wtedy wypoczywać. Coraz częściej też myślał, iż Leona i Gerberta należy rozdzielić. We dwóch robią się nieznośni, bezustannie konkurując o jego uwagę. Tak, on też miał potrzebę wcielenia w życie wielkich idei, ale teraz... teraz był zmęczony. Radzim Gaudenty czekał już kolejny dzień na posłuchanie u cesarza. Wciąż odprawiano go z kwitkiem. W Rzymie mowy nie było, by się do niego dostać, w Como cesarz też nie ma czasu. Nie może nawet wcisnąć się do kancelarii. Nie puszczają. Jak tak dalej pójdzie, zdąży się zestarzeć, a nie dopcha się do cesarza! Postanowił w końcu zaczaić się na któregoś z cesarskich zauszników. Leon i Gerbert byli poza jego zasięgiem. Mieli na dworze pozycję pierwszych po Bogu, czyli samym cesarzu. A Radzim słyszał nawet, jak ktoś z niższej służby żartował sobie z cesarza i jego dwóch doradców, nazywając ich „trójcą świętą”. Och, jakże to wszystko było mu obce i trudne! Ten dwór, ten blichtr! On, który w prostej wełnianej sukni szedł przy swym przyrodnim bracie... Czyż oni dwaj, w tym zielonym, prześwietlonym promieniami kwietniowego słońca jarze, gdy szli naprzeciw swemu przeznaczeniu, nie byli bliżsi Bogu niż ten dwór ociekający złotem, niczym nierządnica... Radzimie! Opamiętaj się! Nie tobie oceniać! Widzisz źdźbło w oku bliźniego swego... Otrząsnął się. Nie powinien nawet tak myśleć! Ale to otoczenie tak na niego działa, ogrody pełne kwiecia, kaplice aż nazbyt strojne, dostojnicy w jedwabiach od świtu do zmierzchu! Radzimie! Jesteś na cesarskim dworze, nie w lesie! Może powinien włosiennicę założyć pod habit, może ta stara, a wypróbowana praktyka nawróci go na dobrą drogę? Spacerował wąziutkimi ścieżkami klasztornego wirydarza. Wdychał wonie ziół,

zwłaszcza mięty, bo ona poprawia jasność myśli, ale i bergamoty, bo ta ma ponoć uspokajać wzburzone nerwy. Gdy nachylał się nad krzewinką, by mocniej wciągnąć w nozdrza błogosławiony zapach, zobaczył, iż po przeciwległej stronie wirydarza idzie zamyślony Bruno z Kwerfurtu. Ach, kapelan Bruno! Może z nim porozmawia? Może on nie odmówi mu chwili? Radzim przycupnął przy krzaczku mięty i czekał, aż Bruno wejdzie ze ścieżki okalającej wirydarz na jedną z dwóch przecinających się pośrodku. Wtedy wystarczyło iść na wprost niego i spotkanie było nieuniknione! - Bądź pozdrowiony, Brunonie! - Gaudenty? Cóż cię tu sprowadza? Myślałem, że jesteś w Rzymie, w swym klasztorze, u opata Leona. - Byłem, byłem. Ale... - Jak on może pytać, co mnie tu sprowadza? Tu jest cesarz, to chyba jasne! A zapytał takim głosem zdziwionym, jakby to było ostatnie miejsce, w które mógłbym trafić! Zaiste wielka jest pycha w kapelanii cesarskiej! -...ale przywiodła mnie tu sprawa najwyższej wagi, bracie Brunonie - Gaudenty ściszył głos i dokończył szeptem: najwyższej. - To znaczy, chcesz spotkać się z cesarzem? - Ciii... sprawa jest poufna, bracie... nie chciałbym, aby ktokolwiek... - Ale nie widziałem cię dopisanego do listy audiencyjnej... - Czyż nie rzekłem ci, że sprawa jest poufna? Poufna! - Prowadzę także listę poufnych audiencji, bracie Gaudenty, i tam także nie mam twego imienia... - Bruno był do głębi strapiony. Zaniepokoił się, że może coś przeoczył, może czegoś nie dopilnował. Tych dokumentów jest tyle! Istna powódź pergaminów! A od czasu, jak Otto zaczął używać nowej bulli, to już naprawdę można zwariować! - Brunonie! Czyż nie było cię przy cesarzu w Akwizgranie, gdy ja osobiście relacjonowałem naszemu władcy ostatnie dni mego brata, męczennika Adalberta Wojciecha? - Byłem, bracie... - odpowiedział już całkiem rozbity Bruno. - Byłeś przy oficjalnej części, ale nie było cię przy audiencji prywatnej... cesarz, Gerbert z Aurillac i ja. - Jakże miałem tam być, skoro, jak mówisz, spotkanie było prywatne? - Być cię nie mogło, mój drogi, ale to nie znaczy, iż nie masz znać ustaleń z tej audiencji. Chyba że Gerbert ci nie przekazał, albo i przekazał, a ty zapomniałeś, co? Gaudenty zrobił najbardziej zuchwałą z min, na jakie było go stać, a w duchu przysiągł, iż wyspowiada się z tego kłamstewka, przecież robi to dla Wojciecha, nie dla siebie. Bruno rozłożył ręce i pokręcił głową. Nic mu nie wiadomo... Ale przecież słyszał

kilka razy wspominane imię Adalberta. „Boże, zmiłuj się nade mną grzeszącym nieuwagą!”. - Wybacz mi, bracie Gaudenty. Tyle mam na głowie, wchodzę do kancelarii i nie wiem, w co ręce włożyć, wybacz mi, że musiałeś czekać. Chodźmy na górę, zapiszę cię w najdogodniejszym terminie. Na przykład rano, widzisz, rano cesarz jest wypoczęty, jeszcze upał go nie męczy, dokumentów mało... Rano to najlepsza pora na rozmowę, wierz mi. Nazajutrz Gaudenty stał przed salą audiencyjną pierwszy. W nocy nie spał ani chwili, układał sobie wszystko w głowie po wielokroć. Z podstępu na Brunonie wytłumaczył się przed sobą krótko - skoro podczas ostatniej rozmowy z cesarzem przekazał mu wiadomość, iż głowa jego brata jest w rękach księcia Bolesława, to jasne jest, iż teraz musi pilnie przekazać wiadomość, że odzyskano ciało. W głębi duszy uważał, iż nie powinien się z niczego tłumaczyć, to raczej cesarz powinien czuć się winny, że na tak długo zapomniał o Wojciechu! Przecież wtedy, w Akwizgranie, roztoczył przed zgromadzonymi taką piękną wizję - o orle, znaku cesarstwa, o posłanniku Adalbercie... wtedy wszyscy chyba pomyśleli, iż cesarz szykuje dla Adalberta piękną przyszłość, dla jego pamięci. I co? I nic. Dalej nic. Ani jemu, Gaudentemu, nic to nie daje, ani Bolesławowi, patronowi misji. Boże, książę powierzył mu w tajemnicy taką poufną sprawę, ale Gaudenty nie wiedział, jak się do tego zabrać. Czy to nie za dużo na jego skromne barki chciał włożyć Bolesław? Zresztą, łatwo się mówi księciu, a ciężko się mnichowi powtarza. I to gdzie? Przed samym cesarzem! Dyskutował sam z sobą, w głowie, aż do chwili, gdy Bruno powiedział, iż może wejść. Skurczył się cały na widok Leona i Gerberta po bokach cesarskiego tronu. Faktycznie, trójca - Sas, Italczyk i Frank! Słowianin tu nie pasuje! No trudno, w imię Boże! - Przynoszę ci, panie, pozdrowienia z kraju dalekiego od księcia Bolesława... od księcia Bolesława, który odzyskał zwłoki męczennika Bożego, brata mego, biskupa Adalberta... - O, to dobrze. Zapadła cisza. Tylko tyle? Wszystkiego się Radzim spodziewał, ale nie ciszy. Jak tu przerwać taką ciszę? - Wykupił je od Prusów, krwawych pogan, morderców mego brata... I znów cisza. Jakby cesarz myślami był nieobecny. Och, Radzim nie potrafił mówić! Od mówienia, od przekonywania ludzi zawsze był jego brat, on był w tym dobry. - Wykupił je na wagę złota, a... Prusowie nie chcieli wydać ciała, bo choć to poganie, widzieli, że wokół świętych zwłok dzieją się cuda... cuda! A jak położyli ciało mego brata na wadze, a na drugiej jego szali książęce złoto, to choć mój brat za życia jak piórko był lekki, to szala się przechylić nie chciała i kładli to złoto, i dokładali, i nic, jakby Pan Bóg w niebie

pokazywał wszystkim, i poganom, i księciu, co złoto dawał, jaka jest waga tego ciała, jakie ono jest ważne dla Boga, i dopiero, jak... yyy - jak... yyy - no, jak uboga wdowa podeszła do wagi i dorzuciła od siebie grosz najnędzniejszy, ale ze szczerego serca dany, to szala wagi się przechyliła i książę mógł zabrać ciało męczennika do swego kraju... Ach! Ileż cudów przy tym po drodze się działo... Radzim przerwał, bo tchu mu zabrakło. Otworzył oczy, które mu się same zamknęły, gdy rozkręcał tę gorączkową opowieść. Może i mu się zamknęły z zabobonnego lęku, że pozwala sobie przed cesarzem na nieco rozdmuchaną wersję zdarzeń. Faktem jest, że gdy je otworzył, zobaczył, iż wszyscy trzej patrzą już na niego z nadzwyczajną uwagą. Odetchnął. No, nareszcie zmusił ich do słuchania! Oni jednak, choć słuchali, najwyraźniej nie mieli zamiaru dzielić się z Gaudentym swoimi myślami. Leon odezwał się do niego życzliwie, acz chłodno: - Cuda, powiadasz? Waga, na wadze ciało brata twego i złoto, tak? I pochód uroczysty ciała z ziemi Prusów do ziemi Bolizlausa, tak? Procesja, tak? - Tak, ojcze biskupie! Wielka procesja! - W myśli dodał: „Wybacz mi, Panie, ja nie dla siebie, a dla brata”. - A gdzie teraz znajdują się szczątki Adalberta? - W Poznaniu albo w Gnieźnie... bo yyy - książę budowlę ma wznosić, grobowiec wielki, dla Adalberta... A przy grobie jego czuwa mnich Benedykt, który z nami był na misji, ja zaś, który cudem i wolą Boga bohatersko uszedłem z matni pogan, po to by głosić świadectwo o męczeństwie, tu żem przybył, do stóp waszych świątobliwością. - A te cuda, o których powiadasz... jakie konkretnie to cuda? - przerwał mu Gerbert. - No, różne... uzdrowienia ciała i... uzdrowienia duszy... Obaj biskupi nachyli się do uszu cesarza, coś szepnęli, on kiwnął głową i przemówił, po raz pierwszy, do niego: - Jesteśmy ci niezmiernie wdzięczni za te wiadomości. Zostań, proszę, naszym gościem, czekaj, aż ponownie poprosimy cię na spotkanie. Radzim wyszedł zlany potem. To, co latem w Akwizgranie wydawało się bliskie, łatwe i niemal oczywiste, teraz było takie trudne, jakby między nim a cesarzem wyrósł mur nie do pokonania. Ale nie spisał się najgorzej, w końcu go posłuchali, może nawet powinien być z siebie dumny? Tyle że wciąż nie ma nic, o czym można napisać do księcia.

XVI ROK WCZEŚNIEJ, LATO 997 R. OSTRÓW LEDNICKI, PALATIUM BOLESŁAWA - Dlaczego nigdy nie chcesz niczego dla siebie? - Dla siebie? Ja nic więcej nie potrzebuję. Kiedy jesteś w domu, mam wszystko Emnilda uśmiechnęła się do męża. Lubiła letnie noce. Chłodne kamienne mury chroniły przed nagrzanym powietrzem. Tak rzadko bywali razem, tak mało mieli czasu dla siebie. Niedawno liczyła, że już prawie dziesięć lat jest z Bolesławem. Nie po tych latach to czuje, widzi po dzieciach! - Zawsze przychodzą do ciebie po litość? - Oj, nie po litość, a po łaskę. I nie zawsze, tylko wtedy, gdy wiedzą, że u ciebie jej nie dostaną. - Czyli zawsze! Zaśmiali się oboje. Siedzieli na wielkim łożu, osłoniętym lekką, jedwabną zasłoną. Na jego brzegu Emnilda ustawiła tacę z kubkami i miodem. Nie lubiła wychodzić z łoża. Komnata była obszerna i zawsze ktoś mógł wejść, z jakąś pilną sprawą. No, nie z każdą, ale jakby wojna? Raz już się tak zdarzyło, potem wstydziła się wyjść razem z mężem do kościoła. Nie wiedziała, czy ten, który widział ją nagą, tam będzie. Gdy wydawano ją za mąż, przestrzegano: dziewczyno, nie będziesz znała dnia i godziny. Wiedziała, że miał przed nią dwie żony i obie odprawił bez cienia wyrzutów sumienia. Wróżono jej najwyżej trzy lata z księciem. Więc od początku zachowywała się tak, jakby to miały być tylko trzy lata. Cieszyła się każdym dniem, cieszyła się każdą nocą z nim, każdą chwilą. I ani się spostrzegła, jak minęło dziesięć lat. Na dworze Bolesława też od razu dano jej surowe lekcje. Jeszcze raz usłyszała o swoich poprzedniczkach i o saskiej macosze męża, wygnanej przez niego, Odzie. O tej ostatniej mówiono, chrząkając znacząco, więc Emnilda domyśliła się reszty. Na początku niektóre z dziewcząt służebnych dawały jej odczuć, iż są z księciem w bliższych relacjach. Czy też, że służą mu nie tylko u stołu. Ona przeciwnie, nikomu nie dawała odczuć, iż czuje się księżną. Uznała, że skoro może być tu na chwilę, skoro może nadejść dzień, gdy niechlubnie zostanie przez męża wypędzona, to lepiej nie zadzierać nosa, bo ktoś jej to kiedyś wypomni. Wychowana w domu pełnym dzieci, z radością czekała na swoje. Mając wciąż w pamięci zabiegi Ody o prawa dla swych potomków, Emnilda postanowiła nie zabiegać u Bolesława o nic. Początkowo nawet wychowywała jego pierworodnego syna, Bezpryma. „Nie

moje dziecko, ale przecież dziecko” - myślała. Ale gdy na świat przyszły ich dwie pierwsze córki, Bolesław zdecydował się oddalić Bezpryma z dworu. Dobrze się stało. Dzieciak był niesforny, istny szatanek, madziarski małysz, czarny i nieznośny. Coś by mu się stało, i byłoby na nią. Bolesław czekał, aż Emnilda da mu męskiego potomka. Ale gdy na świat przychodziły córki, nie dawał jej odczuć niechęci. Przynajmniej tego nie zauważyła. Za to gdy po trzech latach urodziła Mieszka, oszalał. Bała się, że coś zrobi dziecku - ściskał je, podrzucał, nosił, całował. Ją zresztą też, co Emnildę zawstydzało... Kochała go. Jak nigdy nikogo, i nawet nie mogła sobie wyobrazić, że można by kochać bardziej. Tak, tak - każdego dnia pamiętała, że to może być jej ostatni. Ale może właśnie dlatego? Miał słabości: lubił pić, lubił kochać się dużo i często, w miłości bywał odrobinę brutalny, w codziennym życiu nerwowy, nieobliczalny, szybko się nudził. Miał też zalety: lubił dobre miody, lubił kochać się dużo i często, w miłości bywał nadspodziewanie czuły, w codziennym życiu wyrozumiały, przewidywalny w nieobliczalności, jak się nudził, jechał na polowanie z drużynnikami. Ambicje polityczne? Emnilda ich nie miała. Wystarczało jej, że on je miał. Polityka ją interesowała, ale tylko dotąd, dokąd dotyczyła jego. A im bardziej ona nie miała ambicji, tym częściej Bolesław rozmawiał z nią i się jej radził. Lubiła, gdy wodził za nią oczami jak pies. Już od dawna przestała myśleć, czy ten wzrok, czy to ściągnięcie brwi, rozpoznają dziewczyny usługujące im u stołu. Topiła się w jego zielonych oczach. Napawały ją przestrachem i jednocześnie - choć tego akurat nie chciała - rozgrzewały jak słońce sopel lodu. Bolesław, przeciwnie niż ona, lubił igrać z ogniem. Wielka uczta, przyjęcie dla możnych, a on patrzył na nią tak, jak wtedy, gdy zamiast rozwiązywać, zrywał taśmę u jej koszuli. Spuszczała oczy, to wznosił toast, tak aby musiała na niego podnieść wzrok. A gdy siadał, niby niechcący opierał dłoń na jej udzie, zamiast na swoim krześle. I jeszcze dociskał kciukiem. A kiedy wypił już dość, zaś uczta się przedłużała, wznosił toast za nią. Gdy go wygłaszał, chwytał ją za rękę i podnosił ich złączone ramiona w górę. A gdy opuszczał, nie przestawał zaciskać palców na jej dłoni i kierował nią pod stół, by poczuła, jak bardzo jest gotów. Albo co innego: gdy się kochali, gdy był nad nią, odsuwał włosy z czoła długim ruchem, który kończył, zahaczając kciukiem o krawędź swych ust. I to samo robił w czasie oficjalnych spotkań. A ona patrzyła. Dobromir, jej ojciec, gdy wydawał ją za niego, mówił, że mężczyzna im częściej walczy, tym częściej jest gotów. Teraz go rozumiała, chociaż Bolesław otwartych wojen nie prowadził dużo. Ale przed wyjazdem i po powrocie potrzebował miłości, zatracał się w niej.

Przed, jakby chciał się nią nacieszyć na zapas, kochał, jakby to był ostatni raz. Po, kochał jak wygłodniały wędrowiec, jak człowiek, który nie wierzy, że dotarł do domu cały i zdrów. Lubił obsypywać ją prezentami, lubił ubierać w klejnoty, zwłaszcza nagą, w łożu. A ona? Ona, jak człowiek nie oczekujący niczego, potrafiła cieszyć się wszystkim. Chociaż najbardziej cieszył ją on. Kochała zielone, chmurne oczy. Oczy, które potrafiły się zamknąć w jednej chwili, zmienić się z bliskich w obce, niedostępne. Kochała jego biodra i pośladki, bo wydawały jej się najdoskonalsze na świecie. Brzuch. Kiedyś płaski i twardy. Dzisiaj zaokrąglony, ale tak samo jędrny, tak samo ozdobiony perłą pępka. Plecy, w które wczepiała dłonie, by nie upaść, gdy brał ją szybko, jak tylko weszli do komnaty. Bo gdy wracał, bywał naprawdę głodny. Zaspokajał pierwsze pragnienie niemal w progu. Krzyczała do niego: „Prostaku!”. I śmiała się w tej samej chwili. Potem pozwalał jej dobiec do łoża, ukryć się w nim, wtedy brał ją uciekającą. Znów szybko, zbyt szybko, by zdążyła poczuć rozkosz. Ale lubiła tę miłość w pełnym uzbrojeniu, bo zwykle nie zdążył jeszcze odpiąć pasa. Dopiero trzeci raz należał do niej. Był wtedy łagodny, jakby jadł owoce na deser. Potem, po wszystkim, w końcu zasypiał, a Emnilda mogła nacieszyć się jego ciałem, jego urodą. Zawiała sobie ciemne pasma jego włosów na palec. Dotykała pełnych ust i szeptała mu do ucha: „Chrobry jesteś, chrobry...”. Czasami budził się wtedy. Dzisiaj też potraktował to jak zaczepkę, jak zaproszenie do gry. - Nie chciałabyś korony, kochana? - Ja? Nie. Ale jeśli ty będziesz ją musiał włożyć, to ci ją w łóżku zdejmę z głowy... - Obalisz mnie? - Taaak! Na poduszki! Bolesław zaśmiał się, ale sucho. Emnilda wyczuła, że to nie śmiech, lecz grymas. - Mów. - Nie... nie ma o czym. - Jak nie ma o czym, to dlaczego się złościsz? - Chyba zachowałem się pochopnie... - Niemożliwe, ty zawsze się zastanawiasz przed podjęciem decyzji - powiedziała to poważnie, bez cienia kpiny w głosie. Ale w duchu pomyślała: to możliwe, niestety, to bardzo możliwe... - Zastanawiam się, ale czasami chcę czegoś tak bardzo, że to pragnienie przysłania mi widzenie całości rzeczy. Emnilda wiedziała już, o czym będzie ta rozmowa. Jedyną rzeczą, której Bolesław pragnął tak, aby „nie widzieć całości”, była królewska korona. A zatem to nie był żart, przed

chwilą to nie była gra miłosna. Nie pytała już o nic, wiedziała, że za chwilę sam jej powie albo wyjdzie. Alboalbo. - Rozmawiałem z Radzimem, bratem biskupa Wojciecha, zanim ten ruszył do Rzymu. Z mojego polecenia miał się udać najpierw do cesarza, opowiedzieć mu o śmierci brata. Kazałem mu pomówić z cesarzem poufnie, korzystając z wielkiej miłości, jaką Otto darzył zmarłego. I... kazałem mu zasugerować, iż dzięki misji Wojciecha, która wyszła z Gniezna, zasługuje ono na podniesienie rangi do arcybiskupstwa. A jak będę miał arcybiskupstwo i arcybiskupa, to... będę miał koronę. - Coś mu obiecał w zamian? - Milczenie. - Co takiego? - Milczenie o jego tchórzostwie. O tym, że porzucił brata pojmanego przez Prusów i uciekł schować się w trzciny jak... - Ale przecież to nie była wielka tajemnica. - Nie była u nas. Wiesz o tym ty, Unger, Zarad i rybak, który przyniósł głowę. I Bogusza, oczywiście, ale on akurat jest w podobnej sytuacji co Radzim. Razem wiali w trzciny. Mój biskup mówi, że najprawdopodobniej, jak ruszy kanonizacja Wojciecha, będą spisywać jego żywot. Wtedy na wieki utrwali się wizja męczeństwa i śmierci. Na wieki, rozumiesz? Czy na miejscu jego brata chciałabyś być na wieki wieków opisana jako tchórz? Nie. Pozwoliłem mu więc znaleźć dla niego i Boguszy jakieś honorowe wyjście z sytuacji. Wersję, którą przedstawią cesarzowi i światu. - Dobrze zrobiłeś. O co więc się martwisz? - Postąpiłem pochopnie, mówiąc mu, jak mi zależy na arcybiskupstwie. - Nie sądzę. To też nie jest żadną tajemnicą, że myślisz o koronie. Nie powierzyłeś mu nic, czego musiałbyś się wypierać. A może i dobrze, że przy okazji Wojciecha myśli cesarza skierują się na Gniezno. W końcu miejsce wiecznego spoczynku świętego zasługuje na archidiecezję. - Ale źle zrobiłem, mówiąc z nim w tajemnicy przed Ungerem. Nie chciałem jednak urazić mojego biskupa. Mógłby poczuć się dotknięty tym, że widzę w nim niemożność załatwienia tak ważnej sprawy. A nie w tym rzecz przecież! Ja po prostu wiem, że Unger do cesarza i papieża nie dotrze! - A czyż razem nie marzycie o arcybiskupstwie? Czyż, gdybyś mógł mieć na to wpływ, nie jego byś widział na tym stanowisku? Jest ci bezwzględnie lojalny. - Tak. Tak właśnie jest. Ale sytuacja z misją Wojciecha i jego śmiercią wymknęła nam

się spod kontroli. Zrozum, że to było nawet dwuznaczne, Wojciech i Unger w Gnieźnie. Dwóch misyjnych biskupów nagle w jednym kraju? Jakby na to spojrzeć uważniej, to Unger miał prawo sprzeciwić się pobytowi Wojciecha u nas. To tak, jakby wzajemnie weszli sobie na terytorium łowieckie. Tylko że żaden z nas, ani Unger, ani ja nie myśleliśmy w takich kategoriach. Dostrzegliśmy szansę w tym, że misja Wojciecha wychodzi od nas, że niechcący, ale jednak stajemy się jej patronami. Unger wyjechał nawet do Poznania, żeby zdesperowanemu Wojciechowi nie wchodzić w drogę, żeby dać mu się nacieszyć bratem, opłakać rodzinę... Tyle że koniec misji był, jaki był: został Radzim, brat i świadek jednocześnie. W tej sytuacji Unger nie mógł udać się do cesarza z wiadomościami o śmierci Wojciecha. To byłoby niestosowne. Musiał zrobić to Radzim. Nawet nie wiesz, jak tego żałuję! Gdybym posłał Ungera, możliwe, że już dzisiaj sprawy byłyby załatwione! A tak do Rzymu ruszył Radzim, musiałem mu uświadomić, że idzie nie tylko dla siebie, nie tylko dla Wojciecha, ale i dla mnie. Zrobiłem coś, czym gardzę: zaufałem tchórzowi. I mam za swoje: minął rok i nic. - Wstyd ci przed Ungerem? - Tak. - Ale znów zapalczywość i gniew na Radzima przesłania ci prawdziwy ogląd sprawy. Jeżeli Radzim porozmawia z cesarzem, jak chciałeś, to dobrze. Jeżeli nie, to nic się jeszcze nie stało. Gdy nadejdzie wiadomość o kanonizacji Wojciecha, poślesz Ungera do cesarza i on będzie dalej prowadził rozmowy w twoim imieniu. Rok to długo dla ciebie, ale cesarz mierzy czas inną miarą! - Chciałem kuć żelazo, póki gorące. Każdy dzień był mi na wagę złota! Emnilda przysunęła się do męża. - Bolesławie, a czy ty kiedyś byłeś w kuźni? Książę spojrzał na żonę tak, jakby widział ją pierwszy raz w życiu. - Byłem. - A patrzyłeś, jak się kuje podkowy czy miecze? - Nie pamiętam... - Bo jak się kuje podkowy, to od razu, z jednego kawałka. Nagrzewa się, wygina, chwila machania młotem i jest. A jak ma powstać miecz, to kowal kuje, kuje, a potem chłodzi żelazo. I później znów kuje, kuje i chłodzi. I tak po wielokroć. Patrzył na nią. Po raz kolejny w życiu ta kobieta uratowała jego rozgorączkowaną głowę. Zrobiła to tak, ot! Nic takiego, a z niego opadły wszystkie emocje, w imię których jeszcze chwilę temu miał ochotę wysłać na poszukiwanie Radzima swoich drużynników.

Otrząsnął się. - A co ty, księżna, robiłaś w kuźni? Roześmiała się. - Nim wyszłam za ciebie, nie byłam księżną, mogłam robić, co chciałam!

XVII JESIEŃ 998 R. POSIADŁOŚCI CESARSKIE W RAWENNIE - Nie można ważyć świętych jak pomarańczy na targu! - Mogłeś

powiedzieć,

Leonie:

uncji srebra albo czegoś

innego, równie

wyrafinowanego, równie w twoim stylu! - Gerbercie! Irytujesz mnie coraz bardziej! Zrobiłeś się wobec mnie niesprawiedliwie natarczywy! O co ci chodzi? Zazdrość, że mój poemat częściej słychać na dworze niż twój traktat? Taki uczony, a zazdrosny jak dziewka o kieckę! Oj, oj... - Twój poemat trafi niedługo pod strzechy, ale sam sobie na to zasłużyłeś. Mój traktat jest zbyt wyrafinowany, by powtarzał go byle chłystek! Między dwoma niedawnymi sprzymierzeńcami nie układało się ostatnio najlepiej. Tryumf rzymski okazał się jednocześnie dużą próbą dla ich przyjaźni, czy też raczej przymierza. Mówiąc wprost: trwała wojna. Nie, nie otwarta, na to nigdy by sobie nie pozwolili! Ale Leon nie mógł przeboleć, że ledwie kilka tygodni temu Gerbert otrzymał z rąk papieża Grzegorza arcybiskupi paliusz. I to jeszcze jaki! Raweński! Tak, Gerbert został arcybiskupem Rawenny! Miasta, które jest pierwsze po Rzymie, które nazywa się po cichu papa mobile, bo z raweńskiego stolca prosta droga na Stolicę Piotrową! Po to się tak męczył, po to zgrywał rymy poematu, by teraz papież Grzegorz nagrodził Gerberta?! Leon chce wierzyć, że za tą nominacją stoi papież, nie cesarz. Że to nie słodki Otto dokonał wyboru między nimi... przecież Otto nawet nie pozwolił, by „arcybiskup Gerbert” (fe, to nawet brzmi paskudnie!) oddalił się z dworu. Cesarzowi Gerbert potrzebny jest tutaj, i z tym Leon się zgadza, cesarz nie dawałby Gerbertowi Rawenn... Wejście Ottona w otoczeniu reszty kapelanii przerwało kłótnię biskupów. Oni zaś błyskawicznie wzięli się w garść. Czekała ich jednak praca, cesarz zwołał pilną naradę. Zresztą ani jeden, ani drugi nie chcieli, by ktokolwiek widział rozłam za plecami Ottona. - Rozmawialiśmy z biskupem Leonem o wadze świętych w dzisiejszych czasach. Jasne jest, iż każdy święty jest darem, błogosławieństwem, przez które władca i jego lud mogą dopraszać się Bożych łask. Tym niemniej, we własnym gronie, możemy nazwać sprawy po imieniu: święty świętemu nierówny! - Otóż to, zgadzam się z biskupem, przepraszam najmocniej, z arcybiskupem Gerbertem w całej rozciągłości. Inaczej, z wybaczeniem boskim, traktować będziemy prochy świętej, niewinnej dzieweczki, do której modlić się mogą panny i mężatki; inaczej oddziałują suche szczątki świątobliwych pustelników, a jeszcze inna chwała bije ze świętych mężów,

których męczeństwo daje dar odwagi. Cesarz spojrzał na Gerberta i Leona z lekkim zniecierpliwieniem. Gdzie się podziały ich umysły ostre jak brzytwy? Odezwał się jednak dość łagodnie: - Nie mówmy o świętych dzieweczkach czy pustelnikach, skoro mamy konkretnego kandydata na świętego. Tego jednego, który nikim innym, niż był, już się nie stanie. Zastanówmy się, jaka jest rola i waga biskupa Adalberta dla naszych planów? Co możemy dzięki jego męczeństwu uzyskać? Nie zapominajmy w tej dyskusji o tym, iż każdy z nas go znał. Leon i Gerbert przełknęli uwagę cesarza i wzięli się do roboty. - Zbierzmy fakty: biskup Pragi, z pochodzenia Słowianin. Na misję udał się pod skrzydłami księcia Bolizlausa. Tam też trafiło jego ciało. A zatem po wielokroć Sklavinia. Pierwszy słowiański święty męczennik. - Bene! - Ale też ofiara, w jakimś sensie, brutalnych rozgrywek politycznych. Pamiętajmy, iż jego rodzinę wymordował książę praski. To daje nam aspekt wezwania do pokoju, do zaniechania sporów wewnętrznych, płynący z jego śmierci. - Perfecto! - I jeszcze, jak był łaskaw zauważyć nasz August, każdy go znał. Widzę w tym rozszerzenie idei „świętego ze Sklavinii” na wszystkie miejsca, w których bywał, a było ich sporo: Magdeburg, Praga, Rzym, w tym tak ukochany przez Augusta Awentyn, dalej, uwaga: Akwizgran i liczne miasta Rzeszy, a nawet... - tu Leon skłonił głowę do Gerberta - klasztory frankońskie. Przy czym zwracam uwagę na obecność w tym zacnym gronie ulubionych miast Augusta, Rzymu i Akwizgranu. Zaś to, iż osobiście znali męczennika najznamienitsi ludzie naszej epoki, o naszych skromnych osobach nie wspominając, to tylko stwarza szansę ich osobistego podejścia, powiem: zaangażowania do rozprzestrzeniania się kultu świętego! Leon nie zdążył się nacieszyć tryumfem swej wypowiedzi, bo zabrał głos nieśmiały i zwykle stojący z boku Bruno z Kwerfurtu. I wszyscy naprawdę oniemieli, bo w tym, co powiedział, była prostota, która najgłębiej trafiła obecnym do serc. - Ośmielam się zwrócić uwagę szacownego grona na fakt, iż biskup Adalbert poniósł męczeńską śmierć na naszych oczach. Tym samym, uwzględniając wszystkie powyższe argumenty, które padły przed chwilą, uważam, iż męczeństwo Adalberta koronuje cesarza Ottona w sposób szczególny. To jedyny święty nam współczesny. Żył z nami, modlił się z nami i za naszych czasów poddał się męczeństwu, uświęcając tym samym nas, podłych i marnych, ale jemu bliskich. Skoro zaś za czasów tu obecnego cesarza Ottona narodził się dla

nieba święty, to znak, iż Bóg Wszechmogący patrzy na naszego cesarza i jego plany z łaskawością. Gdyby tak nie było, nie podarowałby mu świętego. Adalbert był biskupem, jak wy, szanowni bracia. Pracował i żył jak my. A jednak przekroczył próg doczesności i wzbił się w niebo. Czyż to nie znak od Boga dany? Po słowach Brunona zapadła cisza. Każdy z osobna poczuł ich wagę. Tak, to było oczywiste. Blask śmierci Adalberta nikogo innego nie opromieniał tak jak ich. Współczesny święty! - Brunonie, zyskałeś we mnie wielkiego entuzjastę twego przenikliwego umysłu powiedział Otto, a Gerbert i Leon wyjątkowo nie odczuli tego jako policzka wymierzonego w związku z ich kłótniami. Obaj w tej chwili wznieśli się ponad siebie i czuli, iż prostota Brunowej myśli czyni całą tę rzecz z Wojciechem genialnym ukoronowaniem ich, wspólnych z cesarzem, planów. - Biskup Adalbert, jako męczennik za wiarę, może zostać uznany za świętego już z samej definicji. Jednak chcę, aby jego kanonizacja odbyła się godnie, z honorami. Leonie, Gerbercie - kontynuował cesarz - zajmijcie się wespół z Brunonem procedurami. Ja muszę odpocząć przed podróżą. Gdy Otto opuścił zgromadzenie, Brunona dopadły wątpliwości. Nie umiał ich nawet nazwać. To nie to, iż lękał się, że biskupi zjedzą go za łaskę, jaką zyskał w oczach cesarza. Raczej czuł, że obecność Ottona czyniła całą sprawę wznioślejszą, świętszą... Gdy biskupi zabrali się do pracy, dokładnie tak pomyślał. - Trzeba szybko przygotować żywot Wojciecha Adalberta. Komu to zlecić? - A kto pisał żywot świętego Ulryka z Augsburga? Bardzo udana praca. Można by to zrobić tak samo. - Gerhard z Augsburga. Odpada, cesarzowi zależy na czasie. - Wobec tego najlepiej, by zajęli się tym benedyktyni z klasztoru na Awentynie. Adalbert tam był, tam go znają... - W partiach dotyczących jego męki warto by skorzystać z tego jego brata, jak mu tam...? - Gaudenty. - A tak, Gaudenty. Przy okazji zagospodarujemy go jakoś. Jego obecność na dworze jest męcząca, pęta się, nie wie, co ze sobą zrobić. - W porządku. Brunonie, ty jesteś z nim w dobrych kontaktach. Nakaż mu udanie się do Rzymu i ścisłą współpracę z braćmi klasztoru świętych Aleksego i Bonifacego. Opat Leon

to rozsądny człowiek, napiszę do niego list z osobistą prośbą i wytycznymi odnośnie do kształtu żywota. A on sam, według swego rozeznania, wyznaczy kogoś, kto spisze hagiografię. - Brunonie, zwróć uwagę Gaudentemu, iż jego rolą jest pomoc, służenie informacją o życiu jego świętego brata, a nie, broń Boże, samodzielne rwanie się do pióra! - Gaudenty jest zagubiony na dworze - cicho powiedział Bruno, któremu żal się zrobiło słowiańskiego benedyktyna. - Dlatego wysyłamy go z powrotem do klasztoru. Tam będzie jak u siebie. Powiedz mu, że o nim nie zapomnimy. Pamiętamy, pamiętamy, szukamy dla niego odpowiedniej roli... Możesz mu to zaręczyć. Co jeszcze? - Fundacje wojciechowe, które już wcześniej zaplanował cesarz. Trzeba sprawdzić stan robót w Akwizgranie i Reichenau i poczynić przygotowania na wyspie tybrowej, Likaonii. Zlećmy to wszystko miejscowym biskupom, a nadzór... Hmm... kto weźmie nadzór? - Może ty, Leonie? Będą wchodziły w grę ustalenia odnośnie do stylu, zdobień... To twoja domena. - Dobrze, dobrze. Nawet chętnie. Widziałem ostatnio bazylikę z niezręcznie rozmieszczonym tryforium. Zamiast zdobić, przeszkadzało. Rozpraszało uwagę, na dodatek zaburzało wędrówkę światła po wnętrzu bazyliki. Więcej nie zawsze znaczy lepiej, ot, cały sekret! Gra cienia czasem silniej może oddziaływać niż gra światła! Z rozkoszą się tym zajmę, na chwałę Augusta. Przypuszczam, iż w zamian za to ty, mój drogi Gerbercie, przygotujesz tezy do żywota dla opata Leona. - To już mamy ustalone. Już składam je w głowie! Bruno, nie wiedzieć czemu, pomyślał, iż zapał obu biskupów ma w sobie coś niestosownego. Jakby świętość Wojciecha Adalberta była dla nich wyzwaniem, jakby naprawdę nie chciał tego pomyśleć - sami siebie czynili odpowiedzialnymi za „zrobienie go świętym”, podczas gdy to on gdzieś tam, w dalekiej ziemi Prusów, kładł głowę pod topór pogan. Gdyby Bruno z Kwerfurtu wiedział, iż zarówno Leon, jak i Gerbert nie cenili za życia, a nawet prywatnie nie lubili Adalberta, może zrozumiałby ich gorliwość w bardziej ludzkim wymiarze. Z nastaniem zimy cesarz Otto oddał się Bogu. Zawsze był religijny nad wyraz. Lecz po świętach Bożego Narodzenia Anno Domini 998 przemiana następowała w nim niemal z dnia na dzień. Zaczął od przedłużania godzin, jakie spędzał na modlitwach w kościele. Nieraz pracownicy jego kancelarii dreptali pod drzwiami kaplicy z jakimś pilnym dokumentem czy

aktem. Zaraz potem nastało w nim pragnienie zmian, jak poufnie powiedział Gerbertowi: „nowych ołtarzy”, i dwór cały, zawsze będący w ruchu, struchlał, bo podróżowanie zimą nie należało do przyjemności. A jednak cesarz chciał jeździć, pragnął klękać przed kolejnymi krzyżami, opierać skroń o coraz inne ławy. Zaczęli od Rzymu, a tam Gerbert prowadził Ottona po konstantyńskich bazylikach od San Pietro in Vaticano do San Giovanni in Laterano, a w końcu San Paulo fuori le Mura. Potem jego wędrówka zaczęła wyraźnie przyspieszać, jakby chciał się oddalić od Rzymu jak najprędzej. Dlaczego? Z jakiego powodu? Cóż go tak wypychało z Wiecznego Miasta? Ciążył ku ciszy. Po kościołach przyszedł czas na klasztory, ale i to nie na długo, bo Otto zapragnął po prostu pustelni. Zaczął od świątobliwego Romualda. Rozmawiali w cztery oczy i nikt nie wie o czym. Gdy jednak z Rawenny orszak ruszył na południe, stało się jasne, iż kierują się na Monte Gargano, do klasztoru świętego Michała Archanioła. Pośród kapelanii rozniosła się plotka, że Romuald nakazał cesarzowi surową pokutę. Pobladli duchowni szeptali, iż to za okrucieństwa, jakie spotkały Philagathosa i Krescencjusza. Leon, gdy go o to pytano, przykładał palec do ust, ściągał brwi i szeptał: „Wszyscy jesteśmy grzeszni”. Gerberta bano się pytać, ale i on sprawiał wrażenie przejętego cesarską pokutą (wszak już było jasne: to pokuta!), ba, Gerbert wyglądał nawet na współuczestniczącego w niej. Nastroje pobożności szybko udzieliły się podatnej na wpływy cesarskiej kapelanii. Duchowni i biskupi klękali i bili się w piersi wołając: Nostra maxima culpa! Znalazło się kilku chłodnych, którzy patrzyli na to, co się dzieje, z dystansem, oni też mówili: „Pokuta za Krescencjusza? Dopiero teraz? Niemal rok minął!”. Ale ich głosy nie dochodziły do Ottona, Bogu dzięki! Cesarzowi nie dość było tego. Wszak jeszcze się nie zaczął Wielki Post, a on codziennie prócz czwartków umartwiał się, poszcząc. A w drodze na Monte Gargano nakazał skręcić w stronę pustelni Serperi. Toż dopiero padł lęk na orszak! Serperi... siedziba opata Nila, który rzucił na cesarza i papieża klątwę! Otto nie pozwolił, by wszyscy szli z nim do pustelni. Zabrał ze sobą tylko najbliższych współpracowników i z ich relacji reszta kapelanii mogła dowiedzieć się, jak przebiegło spotkanie ze świątobliwym starcem. Ponoć gdy schodzili z góry ku pustelniczym chatkom, Otto zakrzyknął: - Oto namioty Izraela na pustyni! Ci, którzy w nich żyją, już dziś żyją w Królestwie Niebieskim! Potem cesarz ukorzył się przed sędziwym opatem, a ten cofnął swą klątwę i mu pobłogosławił. Jak ojciec i syn, jak mistrz i uczeń rozmawiali opat z cesarzem.

- Czy wróci Nil do Rzymu? - zapytał Leona przejęty opowieścią Bruno. - Czy wróci? Hmm... nie sądzę... Cesarz podtrzymał swe zaproszenie, ale dał opatowi wolność w tej sprawie... W marcu dotarli na Monte Gargano. Cesarz zanurzył się w modlitwie. Drażnił go ten szum wokół siebie. Irytował, a nawet mierził zachwyt, jaki widział w oczach, zwłaszcza młodych kanoników, którzy niemal oklaskami reagowali na każdy jego gest pokutny. By przestali widzieć istotę jego umartwień, ukrył ją - zaczął nosić włosiennicę pod cesarską szatą. Miał odruch ucieczki od nich, od dworu. Gdy Romuald mówił mu z właściwą sobie bezwzględnością, iż życie światowe i duchowe muszą być od siebie rozłączone, iż nie da się ich zespolić nawet w najświątobliwszej, najpobożniejszej postawie, gotów był przyznać mu rację. Ba, gotów był zostać z nim! Zawrócić z już obranej drogi, cofnąć pewne rozkazy, nie wszystkie się da, ale niektóre jeszcze można odwrócić... To Romuald, z jakiegoś sobie właściwego powodu, wysłał go na Monte Gargano. Otto pochylił głowę przed archaniołem Michałem, patronem klasztoru. Książę Aniołów stojący na czele hufców niebieskich... Archanioł z mieczem! Ognisty duch! Ledwie Otto oddał mu się, a wódz archaniołów dotknął go żywym ogniem gorejącego krzewu. Otto czuł, jak jego dusza płonie, jak spopiela się w niej zło, wszystko to, co nie przynależy Bogu. Cały świat uleciał z dymem, został tylko on i On. To było jak piorun, jak grom, Otto nie zdążył się przygotować, osłonić przed Księciem Aniołów sekretów, które wolał skryć. Przed władczym Archaniołem był nagi. I, o dziwo, to właśnie mu pomogło. Zobaczył, jak w ręku Bożego Strażnika lśnią klucze niebieskie. Zrozumiał ten znak, który mówił, iż czasami do wielkiego celu trzeba przejść przez śmierć... Samotny Wojownik Najwyższego na oczach oniemiałego Ottona stoczył z szatanem bój o jego duszę. Cesarz widział, jak Michał przemienia się w anioła zmierzchu, śmierci i światła, które... biło z niego samego, z jego własnej piersi. Archanioł dotknął tego światła, pociągnął je jak nić, jak złotą taśmę, aż Otto poczuł coś na kształt szarpnięcia. Usłyszał wtedy jego głos potężniejszy niż grzmot: „U zarania świata strąciłem Lucyfera w czeluść piekieł. Wrócę, gdy świat ziemski dobiegnie końca, i będę służył Bogu w ostatecznej rozgrywce o ludzkie dusze!”. Archanioł był straszny, potężny i nieskończenie dobry... Znikając, zostawił Ottonowi tęsknotę za sobą. Za siłą, którą niósł, za mocą zdolną zmiażdżyć wszelkie zło i jego ojca, szatana. Długo w noc nie mógł zasnąć. Przeżycia z klasztornej kaplicy były tak silne, tak żywe. Nie chciał też być sam. Spotkanie z Archaniołem, choć napełniło go siłą, wlało w jego duszę lęk o koniec świata, wspomniany przez Księcia Aniołów.

Gerbert czuwał przy nim. Był dyskretny, nie wypytywał, nie naciskał. Nie podawał mu wina, bo tego Otto ostatnio odmawiał. Czekał. Gdy noc zaczęła jaśnieć, na wpół senny Otto opowiedział mu o widzeniu. Gerbert wysłuchał, a potem zamyślił się na długo. - Ja też się czasami boję, Ottonie. Obliczyłem, że za dziewięć miesięcy i dziewiętnaście dni czeka nas wejście w nowe tysiąclecie. To niby tylko zmiana w kalendarzu, a jednak nawet mój umysł poddaje się milenijnemu lękowi. Czasami nocą, gdy obserwuję ciała niebieskie, przechodzi przeze mnie dreszcz. Jednocześnie straszny i piękny. Boję się, że zobaczę wir, niespodziewaną zmianę trajektorii gwiazd, które zderzą się i spadną na nas. Boję się, że dojrzę daleki ruch skrzydeł wszystkich archaniołów i że ten ruch znaczyć będzie „to już, nadszedł czas”. Jednak gdy zmęczony zasypiam z głową na pulpicie, budzi mnie chłód i jasność poranka. Modlę się wtedy, dziękując Panu, że podarował mi kolejny dzień. Ty, mój drogi, jesteś niezwykle uwrażliwiony, nic dziwnego, że jeśli Bóg ma nam do przekazania jakieś wiadomości, to ty je widzisz pierwszy. Gdy patrzę na ciebie w czasie tej pielgrzymki, to czuję, jakbyś niósł na sobie brzemię nie twoje własne, nie osobiste, lecz nasze, ogólnoludzkie. Jakbyś pokutował nie za ten czy inny grzech, ale za grzeszność świata naszego. Ściska mi serce lęk o ciebie, o to, iż Bóg, który obdarzył cię tyloma łaskami, który uczynił cię cudem świata, jednocześnie doświadczył cię poczuciem winy za cały świat. Ale czyż ty, jako cesarz, Tertius Otto, nie jesteś władcą świata? Czyż to nie kolejny dowód na ponadludzką właściwość natury, którą jesteś? Tak sądzę. Milenium narodzin naszego Pana blisko, módlmy się, Ottonie! - Gerbert zamilkł i szeptem zaczął modlitwę do świętego Michała. Otto szeptem się przyłączył. Gdy skończyli, znów byli jak kiedyś, jak dawniej bliscy sobie duchowo uczeń i mistrz. Po dłuższej ciszy Gerbert powiedział: - Archanioł Michał sygnalizuje obecność anioła stróża przy tobie. Może nawet ci go zsyła, może tylko wskazuje. Patrz dobrze, mój drogi, a go dostrzeżesz. - Zdaje mi się, że widzę go, Gerbercie. Ma twarz biskupa Adalberta. Obudzili się skostniali i zesztywniali. Zasnęli tak, jak skończyli rozmowę, w twardych fotelach. Ale w sercach obu była jakaś jasność, jakby Archanioł Michał naprawdę zostawił im obu wewnętrzne światło. Ono było przy nich, oświetlało im drogę, gdy po kilku dniach do klasztoru dotarł posłaniec z Rzymu niosący dwie wieści. Oto zakończył życie papież Grzegorz, kuzyn Ottona. I zamknęła oczy świątobliwa Matylda, opatka kwedlinburska, namiestniczka Ottona w Rzeszy. Jego ciotka. W kamiennej sali, która służyła im w klasztorze za miejsce audiencji, byli we trzech,

gdy posłaniec przyniósł tę wiadomość - Otto, Gerbert i Leon. Otto siedział, oni stali za jego plecami. Leon wbił w Gerberta nienawistne spojrzenie. Gerbert wzruszył ramionami i pokręcił głową ze zdumienia. Otto zaś... dobrze, że nie widzieli jego twarzy. Na ustach cesarza Ottona błąkał się ledwie widoczny uśmiech. - Czas wracać do Rzymu!

XVIII LUTY 999 R. GRÓD BOLESŁAWA KRAKOWIE - Morderca Sławnikowiców nie żyje! - Ciechan krzyknął i nie czekając na zgodę księcia, opadł na ławę. Jechał z Pragi dzień i noc, zmieniając konie. Ostatniego zajeździł chyba na śmierć. Ale nie po to od Bożego Narodzenia krążył wokół Pragi, by jego książę miał czekać na taką wiadomość. - Chwała Bogu! - powiedział Bolesław, a Unger dodał: - Bo na wieczny odpoczynek i tak nie zasłużył. Ostatnie miesiące przynosiły zmienne wieści o zdrowiu praskiego księcia. Nie ma co ukrywać - Bolesław czekał na tę wiadomość. Celowo, gdy inni okoliczni władcy wysyłali do najstarszego syna umierającego księcia poufne sygnały, iż będą dobrze patrzeć na przejęcie przez niego władzy, milczał. Miał pełną świadomość, że na jego wsparciu nowemu władcy Pragi będzie zależało najbardziej. Milczał z kilku powodów. Po pierwsze, umierający Bolesław był jego wujem, bratem Dobrawy. Po drugie, jego najstarszy żyjący syn, także Bolesław, był naturalnym kandydatem do praskiego tronu. Po co więc spieszyć z potwierdzaniem mu oczywistości? A po trzecie, tenże Bolesław, zwany przez wszystkich Rudym, był jeszcze bardziej zepsuty niż jego właśnie zmarły ojciec, morderca Sławnikowiców. A co to oznacza, gdy na tron wejdzie władca okrutny i pozbawiony skrupułów? Ano, że nie nacieszy się tytułem w spokoju, lecz w najbliższym czasie pomorduje wszystkich innych pretendentów do tronu, ot tak, na wszelki wypadek. A tych pretendentów było na początek dwóch, jego młodszych braci - Jaromir i Oldrzych. Ale jakby się dobrze przyjrzeć, był i trzeci, w jakimś sensie ważniejszy. Nazywał się Władywoj i był przyrodnim bratem umierającego Bolesława. Czyli nie tylko starszy od Jaromira i Oldrzycha, ale i pojedynczy. Tych dwóch mogło walczyć o tron ramię w ramię, z dokładnie takiej samej pozycji. A Władywoj, gdyby lepiej interpretować zasadę senioratu... Nadto Bolesław nie tylko przeczuwał, ale i mógł mieć pewność, że taki zbój jak Rudy szybko przysporzy sobie wrogów. Czyli ludzi, którzy chętnie poprą innego kandydata do tronu. Skoro tak, to należy być w gotowości. Krew jego matki, krew Przemyślidów w jego żyłach zawsze krążyła szybciej na myśl o Pradze... Teraz tylko trzeba podjąć decyzję, czy wchodzić tam od razu, czy też dyskretnie poczekać, aż Rudy da się we znaki swym poddanym. I ta druga wersja była znacznie lepsza. Po co szybką interwencją skłaniać panów Rzeszy, równie żywo zainteresowanych Pragą, do podniesienia krzyku? Zwłaszcza że echa spotkania z Ottonem przed czterema laty, echa jego wezwania o jedność wśród

chrześcijańskich władców wciąż krążą po dworach. Trzeba przyznać, iż niejednemu z obecnych wówczas przy cesarzu panów silnie krępuje to ręce... Ale póki co sojusz z cesarzem ważniejszy od apetytów na sąsiednie trony. Bolesław więc postanowił czekać i oglądać Pragę jeszcze uważniej. Wieczorem zaś wyprawił wielką ucztę. Z okazji, o której głośno nie mówiono, ale wszyscy i tak wiedzieli, za co piją. Unger znał plany swego księcia i patrzył na nie przychylnie. Jakże wielką zasługę mieliby obaj, gdyby udało im się okadzić praskie piekło! Czesi byli ciemną plamą na mapie Kościoła. Naród ochrzczony niedokładnie, mający upodobanie w grzechu! Jakże lud ma być pobożny, skoro sami władcy dają mu przykład zdrożny, na dodatek nie kryjąc się z tym, iż Kościoła nie szanują? Lud - myślał ponuro Unger - jest jak stado, które trzeba prowadzić. Wystarczy spuścić je z oczu, poluzować kołki w zagrodzie i już lud idzie zawsze za tym, co bliższe ciału, nawet jeśli dalsze Bogu! Z początku, gdy po raz pierwszy Bolesław zastosował surowe i publiczne kary dla grzeszników, Ungerem wstrząsnął dreszcz. Srogość księcia go zaskoczyła. To było krótko po objęciu rządów, jeszcze się docierali wzajemnie, jeszcze się poznawali. Bolesław każdego, kto publicznie nie dochowywał postu, karał szybko i bardzo adekwatnie - kazał wybijać zęby, by na drugi raz łakomstwo utorowało drogę wstrzemięźliwości. Po pierwszym Wielkim Poście, w którym książę zastosował tę surową karę, każdy bezzębny czuł się napiętnowany. A starcy, którzy mieli ubytki w uzębieniu, nie z racji grzechu, lecz wieku, za każdym razem, gdy otwierali usta, zaczynali od tłumaczenia, że to nie książę ich zębów pozbawił, lecz starość. Wszystko to spowodowało duże napięcie, presję wśród ludu. Ale, trzeba przyznać, było niezwykle skuteczne. Jednocześnie miała miejsce zgoła odmienna sprawa. Sąd, o tyle emocjonujący gawiedź, że chodziło o żonę jednego z ukochanych drużynników Bolesława. Mąż wraz z księciem był na wyprawie, a jego małżonka została uwiedziona przez innego. Mężczyzna nie był w książęcej drużynie, był w grodzie od niedawna i ze wszech sił starał się o przyjęcie w poczet wojów Bolesława. No, tak się starał, że zbałamucił żonę książęcego druha. Na szczęście dla kobiety nie poszła ona z nim po dobrej woli, na co byli świadkowie, słyszący, jak niewiasta broniła się przed intruzem. Gdyby była winna, och, Unger nie chce myśleć dalej! Dość, że książę ukarał rozpustnika. Kazał go wyprowadzić na most w dzień targowy, gdy chodzi tamtędy nieprzebrana ciżba, i żelaznym gwoździem przybić do mostu jego przyrodzenie. A obok zostawić mu nóż i wybór: utnie je sobie sam i się uwolni, czy zginie w

męczarniach na oczach gawiedzi. Wybrał to pierwsze, bardziej niż bólu bał się ośmieszenia. Kobietę zaś wzięła pod opiekę Emnilda, aby nikt do niej pretensji nie rościł. Długo po tym wydarzeniu nie słyszano ani o zdradach, ani o gwałtach. Pamięć kary trzymała rozpustników w ryzach. I dopiero rok czy dwa później, gdy znów podobna sprawa stanęła na książęcym sądzie, wyrok był taki sam. Tyle że drugi nieszczęśnik nie miał dość siły, by obciąć sobie plugawe narzędzie grzechu. Unger dobrze wie, jak wielką wagę należy przywiązywać do prawości małżeńskich stosunków. Ile się mówiło - nie szeptało, mówiło głośno - o pradziadzie cesarza Ottona, Henryku, który ośmielił się żonę przymuszać do małżeńskich obowiązków w noc przed Wielkim Piątkiem! Nie dość, że zmusił świątobliwą Matyldę do grzechu, to jeszcze sam był wtedy pijany jak wieprz! I co? Pokarał go Pan Bóg synem poczętym tak rozpustnie w tę jedną z najświętszych nocy w roku! Henryk, który narodził się z tego związku, dał początek bawarskiej linii Liudolfingów, która tyle cierpienia i zła przyniosła rodowi Ottona! Tak! Uczenia ludu prawości nigdy nie jest za wiele! Mieszko, ojciec Bolesława, jeszcze dalej sięgał w swych zapędach moralizatorskich. Za ciężkie przewiny względem praw bożych karał po prostu obcięciem głowy, bo mawiał, iż lepiej siedlisko nieczystych myśli odciąć od zdrowego ciała, niż pozwolić, by siało zło i zarażało nim innych. Wciąż się opowiada, czyniąc znak krzyża przy tym, jak Mieszko karał nierządnice odcięciem sromu i wieszaniem tego plugawego strzępu ciała nad drzwiami kobiety rozpustnej. Sam Mieszko święty nie był, wiadomo, ale jego życiowym zadaniem było prowadzenie ludu drogą prawości. I wywiązywał się z niego nad wyraz skutecznie. Jeszcze trzeba poczekać, jeszcze trochę - Unger myśli już o tym - i gdy nadejdzie moment, rozpocznie się starania o kanonizację Mieszka, która na zawsze uświęci prawa dynastii do chrześcijańskiego tronu! Z tym Bolesław jeszcze zdąży! Byleby trafić na właściwy czas! Póki co, ciało starego księcia czeka w kaplicy koło książęcego palatium. Brak kapłanów doskwierał temu pięknemu krajowi! Gdyby Unger miał pod sobą więcej kleryków, których po wyświęceniu mógłby rozsyłać po grodach i wsiach, praca szłaby szybciej. Ale jego „duchowne wojsko” wciąż było szczupłe i nie zawsze tak silne, jak biskup by chciał. Jednak Unger miał cnotę, która zawsze wydaje plon - cierpliwość. Wiedział, iż słowo Boże ma w sobie moc, która zwycięża nawet najoporniejsze umysły. Trzeba tylko mieć w sobie pokorę siewcy i wytrwałość żniwiarza. Każdy zbiór to więcej ziaren, niż wrzucono w ziemię, i to już jest gwarancja rozmnożenia plonów! Teraz zaś otwierają się przed nim wrota szczególnej łaski - promieniujący świętością grób męczennika Wojciecha, wokół którego coraz więcej pielgrzymów, coraz więcej modlitw

zaniesionych w świat. Sława grobu rośnie. Wiara ludu, poprzez błogosławieństwo i cuda płynące z niego, pomnaża się. Od świąt Bożego Narodzenia do Ungera zgłosiło się ponad trzydziestu rodziców, którym Pan Bóg pobłogosławił długo oczekiwanym potomkiem po modłach u Wojciechowego grobu! Z tych trzydziestu dziesięcioro przyobiecało swe dzieci oddać na służbę Panu. Sześciu chłopców i cztery dziewczynki. Sześciu nowych kapłanów i cztery przyszłe mniszki! A co będzie dalej? Przyszłość maluje się jaśniej po takich znakach! W święta Narodzenia Pańskiego, w uroczystym pochodzie przeniesiono z Poznania do Gniezna trumnę Wojciechową. Lud Poznania płakał, prosił, by nie zabierać im świętego. Biskup głośno, acz łagodnie z ambony w katedrze napominał lud, że Wojciech jeszcze nie jest ogłoszony świętym, aby nazywać go „świątobliwym”. Ale lud wiedział swoje i rozdzierał szaty, gdy wielkie książęce sanie wywoziły przez bramy kutą srebrem skrzynię. Unger zaś pocieszał lud, że gdy Wojciech zostanie kanonizowany, to sam ślad jego w Poznaniu będzie już relikwią. Na te słowa co bystrzejsi popędzili zbierać pył z posadzki w nawie, w której trumna Wojciechowa stała, a nim biskup zdążył ich powstrzymać, rozebrali na strzępy drewniany katafalk, na którym była wsparta. Nie ukarał ich. Widząc, co się dzieje, nakazał zamknięcie drzwi katedry i przemówił do ludu: - Jesteście dzisiaj jak naród wybrany! Jest was garstka tych, którzy byli tutaj, modlili się u stóp świątobliwych zwłok! Łaska tego wydarzenia zstąpi na was! Ale łaska Boża to nie prezent raz dany, to dar, który należy pielęgnować i co dnia dowodzić, iż się na niego zasłużyło! Wy dowieść musicie tego w tej chwili. Oto żądam... - w tym miejscu z łagodnego pasterza Unger zmienił się na chwilę w wymagającego patriarchę - żądam, by ci, którzy chwycili kawałki drewna z katafalku, wystąpili do przodu! Początkowo nie chcieli. Pchali fragmenty drewna pod kożuchy i cofali się do wyjścia. Ale przy wrotach katedry stali książęcy zbrojni. Biskup łagodnie perswadował, a miał dar przekonywania, więc po dłuższej chwili, zachęceni przykładem jednego czy dwóch, podeszli do przodu i, jak kazał Unger, położyli pod ołtarzem kawałki katafalku. Biskup ich pochwalił, patrzył, czy niczego nie brakuje, ale na oko ilość drewna się zgadzała. Wtedy poprosił swych księży, by rozłupali drewno na dużą ilość małych części. Następnie obdarował nimi każdego z obecnych w świątyni. O, jakże całowały jego dłoń wdowy we łzach, zbyt słabe, by wcześniej przecisnąć się do rozrywających święty katafalk! A że głośno chwalił osiłków, którzy mieli dość siły duchowej, by oddać, co wzięli, do wspólnego podziału, także i oni wychodzili ze świątyni ze łzami wzruszenia w oczach. Na koniec wszystkich Unger zachęcił do modłów i pielgrzymki do grobu Wojciecha w Gnieźnie. Tam zaś złożyli trumnę w naprędce dobudowanej do rotundy absydzie. Właściwie nie

była to nawet pełna absyda, lecz jej połowa. Unger westchnął. Chciał przenieść ciało z Poznania, by stworzyć warunki do rozszerzania kultu, a nie je pogorszyć. Tymczasem poznańska katedra, z której właśnie wywieźli ciało w akompaniamencie płaczu ludu, wydawała się pałacem, przy tym gnieźnieńskim^ kurniku. - Miało być tak pięknie, a wyszło jak... - westchnął zirytowany Bolesław, stojący tuż przy Ungerze. Biskup spojrzał na swego księcia. Chwała Bogu - pomyślał - że książę widzi niestosowność tej kamiennej klatki. - Ani tu wejść nie ma jak, ani dużej ilości ludzi przyjąć... - Że wejść nie ma jak, tylko przez kościół, to akurat dobrze - zaoponował biskup. Niech ludzie najpierw się przed ołtarzem pokłonią. A poza tym, jak tłumy zaczną rozsadzać to miejsce, to i wydatki, jakie będzie trzeba ponieść na budowę, staną się bardziej zasadne. Bolesław kiwnął głową i w duchu podziękował Bogu, że dał mu biskupa mężczyznę, a nie labiedzącą babę w sukni. Unger wśród wielu innych miał i tę zaletę, że nigdy nie rozwodził się nad rzeczami, na które nie miał wpływu. Brał życie takim, jakie ono było, i pochylał się tylko nad tym, co można zmienić. Wieczorem spotkali się z mistrzem budowniczym, któremu powierzono zadanie postawienia w Gnieźnie porządnej bazyliki. Unger chętnie poruszyłby przy okazji sprawę budowy miejsca spoczynku godnego Mieszka, a w przyszłości i Bolesława, ale zaniechał, wiedział, iż książę nie lubi się rozpraszać. Mistrz, człowiek już niemłody, ale doświadczony w zawodzie, przedstawił plany. Zaczęli od lokalizacji. Unger był za Wzgórzem Lecha, mistrz podobnie, ale sugerował, iż równie dobre miejsce jest po drugiej stronie wzgórza. Na to nie godził się Bolesław, bo tam właśnie chciał mieć swoje palatium. Stanęło więc na Wzgórzu Lecha i... rozbiórce rotundy, do której dzisiaj przywieźli ciało. Książę i biskup popatrzyli na siebie z konsternacją. - Taaak... - Więc co zrobimy z ciałem? Mistrz proponował ponowne rozpatrzenie jego opcji, ale nie wiedział jeszcze, iż Bolesław dwa razy nie roztrząsa tego samego problemu. I on, i jego biskup w zamyśle mieli coś więcej niż miejsce. Obaj wiedzieli, choć żaden z nich tego czasu nie pamiętał, że na szczycie Wzgórza Lecha był jeszcze przed chrztem Mieszka pogański kopiec. Dzisiaj niedaleko stoi mały kościół, ta nieszczęsna rotunda, w której teraz znajdował się Wojciech. Postawienie okazałej bazyliki na miejscu dawnego kultu miażdżyło jego pamięć po wsze czasy, a i, na co z kolei zwracał baczną uwagę Unger, zgodne było z doktryną Kościoła, który

życzył sobie, by pogańskie diabły były przygniecione stopą Archanioła Michała. Zatem książę uciął wątpliwości mistrza i jednoznacznie nakazał budowę na Wzgórzu Lecha. Pozostało rozwiązanie problemu rotundy. Ale i na to, gdy Bolesław zmarszczył brwi i gniewnie mruknął, mistrz znalazł rozwiązanie: - Bazylika ma być obszerna, trójnawowa, z duchem czasu. Wewnątrz, zechciej spojrzeć, panie - wskazał Bolesławowi na pergamin, z którym przyszedł - zaplanowałem, zgodnie z życzeniem, martyrium dla przyszłego świętego i okazały ołtarz grobowy, o tutaj. I tak, jeśli rozplanujemy bazylikę odtąd dotąd - pokazał księciu miejsce na drugim z planów, jakie przyniósł - to rotunda stoi nieco z boku. Możemy więc najpierw zbudować nie bazylikę, lecz zacząć odwrotnie, od postawienia ołtarza. Jak tylko przyjdzie wiadomość, iż Wojciech został uznany za świętego, to ołtarz nakryjemy pięknym cyborium na czterech kolumnach! Przeniesie się uroczyście ciało do ołtarza i tam wierni będą mogli klękać i odprawiać modły. A my wtedy rotundę zburzymy szybko i okolimy ołtarz murami. - Chcesz powiedzieć, że miejsce święte będzie w środku budowy?! - Nie, niedokładnie... tak. Otoczymy je na szybko murem, który będzie odgradzał je od placu budowy i zabezpieczał wiernych. A jak skończymy bazylikę, mur się rozbierze, i gotowe! Innego wyjścia nie widzę. Gdy mistrz wyszedł, biskup i książę znów spojrzeli na siebie. Te dwie „rozbiórki na szybko” ciążyły obu na duszy. - Chcemy mieć szybko świętego, musimy szybko budować godne miejsce... - I tak nie było wyjścia, Wojciech musiał wrócić do Gniezna... Tu nie chodzi o czyjąkolwiek wygodę, chodzi o legendę... Ale nie było im do śmiechu i nie czuli powodów do dumy. Bolesław nazajutrz wydał polecenie rozpoczęcia budowy bazyliki. A Unger poinstruował Boguszę, jak ma się odnaleźć w nowym miejscu, jak prowadzać pielgrzymów i jak głosić chwałę męczeństwa Wojciecha, którego był świadkiem i którego ciało wróciło na to samo miejsce, z którego ruszyli ongiś na świętą wyprawę misyjną.

XIX KWIECIEŃ 999 R. RZYM - I zrobisz diadem ze szczerego złota, i wyryjesz na nim słowa, które się ryje na pieczęci: „Poświęcony Panu”. A potem zwiążesz go sznurem z purpury, tak aby był umieszczony na przedniej stronie tiary. - Księga Wyjścia? - Tak, Księga Wyjścia. - Gerbercie, podejmiesz wyzwanie? - Podejmę, Ottonie. Nie czuję się godny tego zaszczytu, ale zrobię to nie dla siebie, lecz dla nas. Idea zjednoczonego cesarstwa tego potrzebuje. - Gdy siądziesz na papieskim tronie, w końcu słowo stanie się ciałem. Nasze idee nie będą już miały żadnej przeszkody w realizacji. Siedzieli w cieniu żałoby po papieżu Grzegorzu. Rzym okrył się smutkiem i powagą. Nabożeństwa we wszystkich kościołach miasta, a między biciem dzwonów cisza wiekuista. Otto podjął decyzję już dawno. W drodze powrotnej z Monte Gargano do Rzymu tylko się upewniał. Potrzebował ostatniego potwierdzenia, znaku o bezwzględnej słuszności swego wyboru. Nie od razu podzielił się tą decyzją ze swym doradcą. Jeszcze czekał. Może gdyby Gerbert zachował się inaczej, może gdyby z jego strony szła presja, Otto zmieniłby zdanie. Lecz ten nie myślał o sobie. Gdy oprzytomnieli po hiobowych wieściach, jakie przyniesiono im do klasztoru świętego Michała Archanioła, zaczęły się gorączkowe rozmowy: co dalej. Nikt nie podawał w wątpliwość, iż podobnie jak przy wyborze świętej pamięci Grzegorza możni zwrócą się wprost do cesarza o naznaczenie następcy na Stolicy Piotrowej. Leon najaktywniej włączył się do rozważań, kto powinien zostać biskupem Rzymu. - Poprzedni papież, twój kuzyn, Auguście, pochodził z Germanii. Pamiętasz, ile to narobiło krzyku? Rzym cię pokocha, gdy uczynisz papieżem Italczyka... - to mówiąc, przyjmował skromną pozę, udając, iż sam nie pamięta, że jest jedynym Italczykiem w zaufanym otoczeniu cesarza. - Za pozwoleniem - wtrącił się cichy jak zwykle Bruno, którego z uwagi na jego poprzednie zasługi dopuszczono do narad - zważywszy na plany najjaśniejszego cesarza, może należałoby znaleźć kandydata z zupełnie innej, ważnej krainy? Italczycy najczęściej zasiadali na tronie papieskim. Germanię reprezentował świętej pamięci Grzegorz, może więc właśnie Galia lub... wiem, że brzmi to szalenie... nawet Sklavinia? Byłoby to żywym wprowadzeniem idei, której najjaśniejszy cesarz wyznaczył tak żywą rolę.

Gdyby wzrok mógł powodować paraliż, Bruno z Kwerfurtu nie ruszyłby więcej ani ręką, ani nogą od spojrzenia swego przełożonego, Leona. Otto się zamyślił. - Sklavinia byłaby doskonała! Ale jedyny ze słowiańskich biskupów, który był godzien tego zaszczytu, właśnie staje się naszym świętym. Prócz Adalberta nie widzę Słowianina na taką miarę. Gala zaś, czy też dokładniej: Franka bym znalazł. Leon fuknął. Gerbert zaś powiedział, ku jego zaskoczeniu: - Leon ma rację. Italski papież osłodziłby serca Rzymu. Jednak Otto błyskawicznie zamknął dyskusję. Wszyscy, cała cesarska kapelania, udali się do kaplicy, by pokłonić się przed szlachetnym ciałem Grzegorza V. Otto modlił się krótko. Leon żarliwie, niemal dotykając stóp zmarłego. Gerbert w pokorze schylił głowę przed majestatem śmierci. Gdy wrócili do pałacu, Ot o zdradził Gerbertowi swój zamysł. Ten zaś w pierwszej chwili zawahał się, w drugiej odmówił, w trzeciej przeszło mu przez myśl: „Leon mnie zabije”, a potem poprosił cesarza o dzień do namysłu. Udał się w odosobnienie i oddał najracjonalniejszej logicznej analizie, na jaką było go w tej chwili stać. I w skrytości ducha, sam na sam ze sobą, musiał przyznać to, co obaj z Ottonem wiedzieli od dawna - iż jest najlepszym kandydatem pod każdym względem. On, jako jedyny, nie posiadał ambicji osobistych związanych z najwyższym urzędem. Więcej, czuł, iż w zakresie osobistym właśnie poniesie stratę. Póki był cesarskim nauczycielem, miał prawo przebywać przy Ottonie dzień i noc. Byli nierozłączni, mimo iż od roku Gerbert był już arcybiskupem Rawenny. I nawet jeżeli wynikała z tego jedynie duchowa łączność, od czasu do czasu ukwiecona jakimś przelotnym dotknięciem, muśnięciem dłoni, ciepłem szeptu, jaki dotykał jego ucha, gdy Otto pochylał się, by coś mu powiedzieć... Nawet jeżeli było to tylko tyle, to aż tyle. Miłość Gerberta do Ottona miała w sobie więcej caritas i amicitia niż namiętnego sexus. Potrafił w sobie pragnienie sprowadzić do kontemplacji. Prawda, mógł kontemplować swego cesarza nieustannie. Teraz, jeżeli przyjmie jego propozycję, pozbawi się tej możliwości. Będą musieli się rozdzielić. Jednak właśnie to wyrzeczenie było najwyższym dowodem miłości do niego. Gdyby był skupiony tylko na sobie, gdyby pragnął tylko swego szczęścia, powiedziałby „nie!”. I pozostał tak jak dotąd, u jego boku. Podróżowaliby razem, rozstrzygali wielkie kwestie, gasili pożary, znajdowali wyjścia z najtrudniejszych problemów. I Gerbert byłby szczęśliwy. Ale okazałby się tchórzem niegodnym tej miłości. Teraz, gdy ramię w ramię mogą wprowadzić wszystkie swe najśmielsze projekty w życie, teraz, gdy idea „odnowienia cesarstwa” za jednym zamachem

zamieniłaby się w ideę „odnowionego cesarstwa”, w takiej chwili nie może uciec. Może zresztą dziewiętnastoletni Otto powinien już, dla własnego dobra, pozostać bez nauczyciela? Na tę myśl strach przeszedł Gerberta. Tego jednego się bał. Pozostawienia Ottona samemu sobie. I fakt, że będzie przy nim Leon, jakoś go nie uspokajał, wręcz przeciwnie, budził niezdrowy niepokój. Otrząsnął się, bo zdał sobie sprawę, iż wygląda to na zwykłą, niską zazdrość. A może jest nią w istocie? Może amicitia nie jest tak doskonała, jak mu się przed chwilą zdawało? Jeśli tak, to tym bardziej musi podjąć wyzwanie. I sprostać. Skoro ma wziąć na swą głowę trzy papieskie korony wraz z symboliczną władzą nad niebem, ziemią i czyśćcem, musi zacząć od piekła we własnym sercu. I wyplenić z siebie wszystko, co niegodne. Gdy wyszedł z samotni, skierował się wprost do Ottona i powiedział „tak”. Machina ruszyła. Gerbert miał być pierwszym Frankiem na Tronie Piotrowym, to nieco bulwersowało rzymian. Ale gdy trzy lata temu Otto sadzał na nim swego kuzyna, podnoszono krzyk, że to pierwszy germański papież. Poza tym Gerbert z Aurillac spełniał wszelkie wymogi. Teolog, uczony, erudyta. Geniusz. Rzymska gawiedź wciąż jeszcze pasjonowała się tym, czy śmierć Grzegorza była skutkiem klątwy opata Nila, a jeśli tak, to czy cesarz...? Na dworze spekulowano, jakie imię przyjmie nowy papież. W końcu papieskie imię to przesłanie! Pierwszy usłyszał je Otto. - Pamiętasz, jak przed wyruszeniem na pielgrzymkę pragnąłeś modlić się przed coraz to nowymi ołtarzami? - Tak. - Pamiętasz, gdzie cię prowadziłem? - San Pietro in Vaticano, San Giovanni in Laterano, San Paulo fuori le Mura, czyż nie? - Tak. Otto, nie wiedzieliśmy wówczas, co się zdarzy wkrótce, a ja poprowadziłem cię do kościołów fundowanych przez cesarza Konstantyna, do kościołów konsekrowanych przez papieża Sylwestra... Otto, mój Konstantynie! - Więc domyślam się, Gerbercie, iż chcesz przyjąć imię Sylwestra. Sylwestra II? - Tak! Tyś jest jak Konstantyn Wielki, ja będę przy tobie drugim Sylwestrem. Pierwszy chrześcijański cesarz i jego papież! Czyż to nie wspaniałe résumé naszej przyjaźni? Czyż to nie doskonałe urzeczywistnienie naszej idei cesarstwa? - Niech tak będzie! - Na chwałę Boga!

- Ale ja nie przeniosę stolicy cesarstwa z Rzymu! W tym różnił się będę od Konstantyna... - zaśmiał się Otto, a Gerbert mu zawtórował. - Prędzej sprawię, iż Akwizgran stanie się drugim centrum, drugą kolumną, na której wesprę ideę imperium. Konstantyn Wielki i Karol Wielki! - I Otto Wspaniały! Zaśmiali się i wychylili puchary doskonałego aleksandryjskiego muskatu. - Poczęstuj się, Gerbercie. - Poziomki? Już w kwietniu? - Tak, z samego południa Italii. - Ach, więc jemy pokarm aniołów! Leon wyczuł, jak się sprawy mają, szybciej niż inni. Wystarczyło, iż po przybyciu do Rzymu dostrzegł, że po krótkiej rozmowie z cesarzem Gerbert udaje się w miejsce odosobnienia. A gdy nazajutrz nie pojawił się na pierwszej naradzie kancelarii, Leon już wiedział, w czym rzecz. Nie ma co ukrywać, przeżył to strasznie. Gdyby nie natłok obowiązków, sam poszedłby teraz w ustronne miejsce! Za to nocą padł krzyżem przed ołtarzem pałacowej kaplicy. Chciał się modlić i szlochać, chciał wykrzyczeć złość, frustrację, niespełnione nadzieje! Tyle go to wszystko kosztowało! Odkąd Gerbert został arcybiskupem Rawenny, Leon nie mógł spokojnie spać. Czuł, iż niedawny przyjaciel go przeskoczył, znalazł się na najprostszej drodze do papieskiego tronu. Wtedy Leon rzucił wszystko na jedną kartę. Powiedział sobie: „Teraz albo nigdy”. Choć bolał go krzyż, wspinał się na to cholerne Monte Gargano, a wcześniej zbiegał ze zbocza góry do osady pustelników, szybko, szybko jak... jak koziczka, byleby tylko być przy Ottonie, byleby towarzyszyć mu, nie zostać w tyle! Podarł ten wspaniały jedwabny płaszcz, gdy przyspieszał, widząc, iż Gerbert na swych długich, żylastych, chudych nogach go wyprzedza! Och, och, och, jaki teraz zdaje się sobie żałosny... Czyż kiedyś stać by go było, jego, istotę niesłychanie skromną, ba, nawet wstydliwą, na publiczne wskazywanie na siebie? Nigdy. Gdyby nie grunt usuwający mu się spod stóp, nigdy by się na to nie poważył. Ta pierwsza i jedyna narada, w której brał udział, ciąży mu na sumieniu znacznie bardziej niż tamto... och, z tego może się spowiadać, ale nie może się w tej sprawie modlić... Wszystko to Leon chciał wypłakać, wyszlochać pod krzyżem, ale zasnął. Dobry Pan najwyraźniej wiedział, co dla niego dobre. Z takim przekonaniem Leon się obudził. Choć zesztywniałe od leżenia na kamieniu członki dawały mu się we znaki, wstał i czuł się tak lekko, jak nigdy. Pierwszy był w kancelarii. Tak, tu było jego miejsce. I w przeciwieństwie do Gerberta, to on, Leon, był teraz najbliżej cesarza! Umysł miał jasny i

świeży. Pełen energii zabrał się do pracy. Gdy tylko ucichły echa intronizacji nowego papieża, gdy Gerbert - Sylwester zamieszkał na Lateranie, Leon wystąpił z ofensywą nowych projektów. - Auguście, dostrzegam potrzebę wcielenia w życie naszych idei. Pamiętasz, co mawiała twoja matka, Teofano? Władzę trzeba widzieć! Zacznijmy od zobrazowania ciebie, panującego nad równymi sobie narodami. Nie, prowincjami! Dobry byłby fresk, monumentalny wizerunek w jednym z twoich pałaców. A zatem: ty na tronie, a obok tronu czterej piękni młodzieńcy z darami, każdy z nich symbolizuje jedną z krain. I kłaniają się przed tobą! I żaden nie jest wyżej, wszyscy równi: Galia, Germania, Italia i Sklavinia. Gustowne, nieprawdaż? - Akceptuję. Ale chciałbym najpierw mieć to w miniaturze. - Słusznie! Słusznie! Już zlecam! Potem przemyślimy, bo może nie fresk, a mozaika? Taka, jakie w Rawennie zostawił cesarz Justynian? Albo twoi rodzice, sportretowani z aureolami wokół głów? Hmm...? Błyszczące kamienie... Byłoby w stylu wschodnim. Bardzo korzystnie wypadasz w stylu wschodnim, Auguście! - Mamy dziś wieczór zaproszenie na kolację do Gerberta. - Do papieża? - Leon był ponad tym, noc spędzona w kaplicy nadała jego życiu nowego sensu i naprawdę się starał, by ten dobry stan utrzymać. Ale wciąż jeszcze nie mógł się pozbyć pewnej gorzkiej zaczepki, posmaku ironii. - Nie nadymaj się tak, mój drogi. Ty, Gerbert i ja... jak za dawnych czasów! Rzeczywiście było jak za dawnych czasów. Ten sam przepływ myśli, ta sama dynamika skojarzeń! Leon z satysfakcją stwierdził, iż Gerbertowi niedobrze jest w bieli, która podkreśla żółty odcień jego skóry, wydobywa sińce pod oczami. Po tej konstatacji poczuł się lepiej i już mógł w pełni uczestniczyć w duchowej uczcie. - Ogłoszę Adalberta świętym męczennikiem na najbliższym synodzie. Opata Leona poślę do Rawenny. Jan Kanapariusz, którego zrobimy nowym opatem na Awentynie, postara się, lecz żywot tak prędko nie będzie gotowy. Musi zebrać informacje o życiu Adalberta, porozmawiać ze świadkami, ułożyć to w zręczną całość - powiedział Gerbert, a w jego głosie naprawdę nie było słychać wywyższenia. - Może od razu zamówić odpisy? Choćby wersje skrócone, uboższe, ale za to więcej? Można by je rozdysponować po biskupstwach, nakazać przepisywanie ich na miejscu, tak aby jak najszybciej żywot Adalberta męczennika stał się powszechnie znany, to niezbędne dla budowania jego kultu. - A ja myślę, że to by wystarczyło dla zwykłego świętego. A dla naszego, osobistego

świętego, któremu powierzamy tak wielkie zadanie, to mało. - Adalbert, patron odnowionego i zjednoczonego cesarstwa! Dzięki jego pochodzeniu sprawę powiększenia o Sklavinię granic cesarstwa mamy otwartą. - Władcą Galii jest król Franków, uznający twe zwierzchnictwo, królem Italii i Germanii jesteś osobiście. Może powinieneś w jakiś sposób koronować się na króla Sklavinii? - Chyba cię poniosło, Leonie! Już widzę, jak słowiańscy władcy radują się z tego pomysłu! Moja myśl jest zgoła inna i całkiem realna: władcą Sklavinii jest Bolizlaus! - Och, Ottonie, Bolizlaus jest potężny, ale nie jest jedynym księciem słowiańskim. Masz księcia Czech, w Pradze, masz Włodzimierza na Rusi, masz obodrzyckich Nakonidów! - Tak, ale Włodzimierz przyjął chrzest z Bizancjum, a Praga przypomina wrzący kocioł! Zresztą Bolizlaus ma w sobie pół krwi czeskiej, można go osadzić na obu tronach. Odkąd narodziła się idea zjednoczonego cesarstwa, nie mam interesu w rozdrabnianiu Sklavinii. Jeśli ma to być czwarty filar, musi być mocny. Sklavinia Magna! - Mamy jeszcze niezliczone plemiona Słowian Połabia, dzieci, które się wyrzekły świętego krzyża! Prawdziwa to rana w boku Chrystusowym! Trzeba ich ponownie zmusić do wstąpienia do Kościoła, compellere intrare. - Och, och, Gerbercie, mówisz jak prawdziwa Jego Świątobliwość! - Leonie! - Otto skarcił pupila. - Wybacz, panie... - Co do Słowian Połabia, to sądzę, iż Bolizlaus szybciej da sobie radę z ich przywróceniem na łono matki Kościoła niż sascy margrabiowie! Jeśli tylko damy mu wolną rękę. - Tu z kolei zgłaszam problem. Margrabiowie nie muszą być temu przychylni. - Inna rzecz mnie w tej idei uwodzi. Jeśli uznamy, że Bolizlaus to Sklavinia, wschodnia granica jego kraju będzie wschodnią granicą cesarstwa. A to znaczy, że... - Że nasze granice sięgają Bizancjum! - Tak! Bo analogicznie państwo Włodzimierza uznamy za granice cesarstwa wschodniego! - Perfecto! - W czasie gdy Bazyli wciąż nie przysłał ci narzeczonej porfirogenetki, w czasie gdy wciąż się waha, czy dać ci ją za żonę, taka demonstracja pod jego bokiem byłaby udanym przedstawieniem! - I jeśli sprawy pójdą dobrze, będziesz miał swe zjednoczone cesarstwo w granicach, w jakich nigdy, za żadnego z cezarów nie było i... złączysz się dynastycznie z Bazylim, i...

twój syn... - Gerbercie, jesteś wielki! - Nie, to ty jesteś wielki, mój Konstantynie! - Auguście! - Leon musiał przypomnieć tym dwóm, że nie są sami. Miało być jak kiedyś! - Jak oznajmimy to światu? - Na miarę planu: okazale! - Procesje? Sztandary? - Gerbert dość już wypił, by zacząć drażnić się z Leonem. Ten najpierw się obraził i nadął, ale po chwili fuknął w stronę przyjaciela: - Papa! A Otto się zamyślił i powiedział: - Nie procesja, ale pielgrzymka! Oto cesarz uda się na pielgrzymkę po całym swym imperium! - O nie, tylko nie to! Na pielgrzymce byliśmy ostatnio! Jeszcze mnie... krzyż boli od wspinania się na Monte Gargano! - Leonie, zobacz to, mój mistrzu ceremonii! Cesarz jako apostoł dobrej nowiny o zjednoczonym ideą chrześcijańską imperium^ Cesarz jako pielgrzym przemierzający wielkie połacie swego władztwa z pokojową misją! - Aaa... jeśli z pokojową, to tak! Ale z wielkim orszakiem, okazale! Pokój na sztandarach! Cesarz w purpurze! - Milenium. Milen^na pielgrzymka, jak przesłanie na nowe tysiąclecie! - A święty Adalbert na proporcach! Apostolstwo świętego Adalberta! Rozniesiemy jego kult po cesarstwie! - Leonie! Jesteś geniuszem! Z zastrzeżeniem jednak... apostolstwo Ottona i Adalberta! - Niech to będzie pielgrzymka do grobu męczennika! Odwiedzisz swą nową prowincję, Sklavinię! Wrócisz z jego relikwiami, w każdym z ważnych miejsc umieścisz cząstkę swego osobistego świętego! - Amen! Było jak dawniej. Ich umysły komunikowały się ze sobą i ponad sobą. Nawet wino, którego wypili, jak na siebie, dużo, szumiało im w głowach jednakową pieśń z refrenem: Renovatio Imperii Romanorum! Gdy Otto, który głowę miał najsłabszą, udał się na spoczynek, Leon i Gerbert zostali przy stole sami. Gerbertowi chwiała się głowa, Leon skubał ciemne winogrona i o czymś uparcie myślał. W końcu się odezwał:

- Nie boisz się, przyjacielu, zasiadać na tym najbardziej chybotliwym z tronów? - Nie jestem tu, by siedzieć, ale by działać. - Och, domyślam się, domyślam... ale... ale czy to nie dziwne, Gerbercie, że taki młody i zdrowy człowiek jak Grzegorz, przecież nie miał nawet trzydziestu lat, nie chorował, czy to nie dziwne, że... - Że co? - Gerbert był odurzony winem, ale za wszelką cenę starał się trzymać prosto. - Że odszedł tak... nagle? - Leon zjadł winogrono. Gerbert otrzeźwiał. Zrozumiał, do czego zmierza Leon. I odparował mu natychmiast: - Czy to nie ty, Leonie, w Como powiedziałeś: „No to zmieńmy papieża”? Co? Jak ty się z tym teraz czujesz? Biskup pałacowy struchlał. Zupełnie o tym zapomniał. Na śmierć zapomniał. - Ja? Co ty mówisz, Gerbercie?! - Niezbadane są wyroki boskie, przyjacielu. - Tak... wyroki. Piekielnie dobrze to ująłeś.

XX JESIEŃ 999 R. GNIEZNO - Nie będę czekał! Dość już byłem cierpliwy! Wynajmiemy Arabów! - Może lepiej Żydów? - Żydów i Arabów! Jednych poszczujemy drugimi. Arabscy kupcy zaszli mi za skórę po tym, jak chcieli przeprowadzić bez mojej zgody niewolników z Moraw. Mają wobec mnie dług. - Uratowałeś ich fortuny i życie, książę! - Zarad się zaśmiał. Bolesław spojrzał na towarzysza spode łba. - No tak, nie kazałeś nam ich zabić i nie pozwoliłeś okraść! - Przestań! Mam zły nastrój. Ustaw sprawę tak: książę daje im dwa miesiące na zdobycie informacji. Mają się starać, jakby chodziło o ich żony i dzieci. - Właściwie szkoda, że nie podróżują z rodzinami. Moglibyśmy zostawić w Gnieźnie zakładników. Wtedy włożyliby w to zadanie całe serce! - Powiedz im: tylko ci, którzy przywiozą dokładniejsze informacje, dostaną nagrodę. Dla drugich kara. Sroga kara. - Może lepiej dodam, że nagroda będzie dopiero, jak ich wiadomości się potwierdzą, żeby nie zmyślali? - Racja. A kara od razu. Ku przestrodze. Gdy Zarad wyszedł, Unger bezszelestnie zjawił się u księcia. - Nie obawiasz się, Bolesławie, że kupcy arabscy i żydowscy, jeśli potraktujesz ich tak surowo, zaczną omijać twój kraj w drodze na wschód? - Nie. Przez góry nie pójdą, bo to niebezpieczna i trudna droga. A teraz, po śmierci księcia praskiego, tam zamieszanie. Rudy uchwycił władzę w Pradze, ale jeszcze nie opanował kraju. Po drogach grasują bandy korzystające na tym chaosie. Kupcy są cwani. Wolą dogadać się ze mną, nawet zapłacić więcej za przejście i ochronę, byleby mieć spokój i pewność, że ich towary dojadą cało do Kijowa. - A jednak niepokoi mnie, gdy chcesz tak delikatne kwestie, i to natury w dużej mierze duchowej, powierzać niewiernym. - Ja im nic nie powierzam. Chcę, aby to oni dowiedzieli się, co na temat Wojciecha w trawie piszczy! Unger chciał jeszcze coś powiedzieć, ale zamilkł. Poczuł, że Bolesław może być także i na niego zły. To on, nikt inny, obiecał mu, iż Wojciech będzie świętym. To on tłumaczył księciu, jaka waga płynie z męczeństwa Wojciechowego dla nich. Wprawdzie dodawał, iż na

kanonizację trzeba będzie poczekać, ale może niezbyt dobitnie to wyrażał? Bolesław nienawidził oczekiwania. Gubił się w nim i szamotał. Potrzebował szybko widzieć efekty swoich działań, a nie „spodziewać się je zobaczyć”. Zresztą Unger wiedział, że to nie tylko z powodu Wojciecha książę się wścieka. Po prostu taki czas. Wszystkie jego ważne sprawy są dzisiaj „w oczekiwaniu”. W sprawie Czech - czeka, aż Rudy skompromituje się jako władca. W sprawie Rusi - czeka na wejście w małżeńskie koligacje z którymś z synów Włodzimierza. A jego córka Sława wciąż jest na to za mała. W Skandynawii też nie najlepiej, ale tu akurat czeka na przyjazd Bjornara z najświeższymi wieściami. Może chociaż on uraduje serce księcia? Unger też nie zasypiał gruszek w popiele, już dawno rozesłał własnych wywiadowców od Moguncji po Rzym. Ale wciąż nie otrzymywał żadnych wieści. Wolał więc nie mówić Bolesławowi nic, niż mówić, że nic nie wie. W głębi duszy bardzo liczył na pewnego benedyktyna z Magdeburga, brata Ulryka. Znali się blisko i dobrze. Lata spędzone w przykatedralnej szkole często owocują przyjaźnią na wieki. Tak było też w ich przypadku. Obaj pochodzili z rodzin dość zasobnych, by stać je było na naukę dla synów, ale nie na tyle bogatych, aby zapewnić im wygodę tego nauczania. Nie należeli do szkolnych krezusów. O tak, widywali książęcych synów, którzy z osobistym służącym przechodzili z klasy do klasy. Tacy to mieszkali w ciepłych, dogrzanych kwaterach! Oni dwaj dzielili jedną izbę. Kamienny pokój bez pieca, z otwartym paleniskiem. Zimą musieli dobrze liczyć, by starczyło im na kupno oliwy do lamp czy woskowych świec. Jak brakowało, kupowali świece, ale nie jedli. Obaj wiedzieli, że jeśli się najedzą, ale nie nauczą, czeka ich chłosta. A jeśli się nie najedzą, ale za to wyrecytują z pamięci psalm, to w nagrodę nauczyciel ich publicznie nie poniży. Książek nie mieli, ale nie mieli ich także książęcy synowie. Książka był jedna i miał ją nauczyciel. Oni za to musieli mieć pamięć. Aby sobie dopomóc, notowali na woskowych tabliczkach. Mieli swój system - Unger zapisywał szybko pierwsze zdanie mistrza, Ulryk drugie. W domu, wieczorem tworzyli z tego całość i wkuwali na pamięć. To nauczyło ich obu odpowiedzialności. Jeśli jeden zawiódł i nie zdążył lub źle zanotował zdanie, nie mogli go potem odtworzyć. A jak nie mogli? Baty lub chłosta. Gdy Unger przyjechał do szkoły, zapach wosku kojarzył mu się z radością mszy, ciepłem i jasnością ołtarza. Po skończeniu nauki wosk, ból głowy, głód, zimno i ból obitych rózgą dłoni zlewał mu się w jedno. Trzeba było lat, by znów odkrył w tej woni przyjemność obcowania z Bogiem. Gdy siedem lat studiowania sztuk wyzwolonych dobiegło końca, Ulryk i Unger byli przyjaciółmi na śmierć i życie. Śmiali się, iż nie ma pewności, czy będą potrafili pracować

oddzielnie. Kapłańskie braterstwo to było coś, co rozpalało ich wyobraźnię! Z otwartymi ustami słuchali opowieści o arcybiskupie kolońskim Brunonie, który był bratem pierwszego cesarza Ottona, o tym, jak ramię w ramię z arcybiskupem trewirskim Henrykiem i arcybiskupem mogunckim Wilhelmem walczyli przeciw buntownikom! Uwielbiali historię o tym, jak trzej arcybiskupi na czele wojsk galopowali w rozwianych płaszczach do boju! Ach, marzyły im się wojny święte, w których oni dwaj, ramię przy ramieniu, krzyż przy krzyżu, popędzą ku chwale Chrystusa! Nie mogąc iść do sławetnego boju, Ulryk i Unger naładowani energią opowieści wdawali się w bójki z kimkolwiek, kto im się nadarzył. Potem musieli każdą z nich odpokutować w celi, batami i skruchą. Ale i to ich nie zniechęcało! Więcej, czuli w tym zew historii, czuli się obaj jak król Henryk Ptasznik, który nie chciał zostać cesarzem, i odbywając publiczne pokuty, zmywał z siebie, na oczach ludu, piętno grzechu i pychy! Młodość, młodość...! Dzisiaj Unger już nie marzy o tym, by na koń wsiadać i pędzić z uniesionym mieczem w bój. Choć z zazdrością słuchał, jak przed rokiem biskup Bernward ze świętą włócznią w dłoni szedł na czele wojsk ciągnących na Rzym! Prawda, nadal zachował w sobie pokorę i szacunek wobec siły, wobec użycia jej w słusznym celu. Zatrzymał także w pamięci pragnienie kapłańskiego braterstwa. Może kiedyś w końcu Pan Bóg pobłogosławi arcybiskupstwem i doczeka się sufraganów, biskupów na swoją miarę, z którymi będzie mógł ramię w ramię walczyć o Kościół w tym pięknym kraju leśnych polan. Jechał na spotkanie z Ulrykiem radośnie, nie widzieli się bowiem niemal dziesięć lat. Wymieniali listy, ale nie były zbyt częste. Nie unosił się zbytnią nadzieją, bo też i nie lubił się zawodzić. Jako że Ulryk musiał przebyć drogę częściowo przechodzącą przez ziemie Stodoran, którzy specjalizowali się w polowaniach na czcigodnych podróżnych, wyprawa musiała odbyć się przy wiedzy i ochronie Bolesława. To był jej minus. Gdyby Unger mógł zachować ją w tajemnicy, to każda wiadomość, jaką by z niej przywiózł, cieszyłaby księcia. A tak rozpalone nadzieje Bolesława będą chciały więcej i więcej. Jedyne, co cieszyło Ungera, to fakt, iż Bolesław nie powierzył pieczy nad tą podróżą Jaksie. To, że biskup go nie lubił, nie miało znaczenia. To w końcu praca, nie szukanie oblubieńca. Ale Unger przy Jaksie czuł się źle. Wiedział, że ten syn Redarów niesie na sobie chrzest jak piętno, nie zaś łaskę. To budziło niepokój i utrudniało zaufanie. Jaksa jednak był przez księcia zagospodarowany gdzieś w okolicach Pomorza i - Bogu dzięki - nie towarzyszył biskupowi. Przyjaciel się zmienił. Patrząc na jego pochylone plecy, na bruzdy wokół ust, na palce chude i zagięte jak haki, Unger zastanawiał się, czy on też się tak postarzał. W Ulryku, tak skłonnym kiedyś do śmiechu i bójki, teraz wiele było rezygnacji. Nawet głowa jakby mu się

trochę trzęsła. Na szczęście miał on dla Ungera kilka kluczowych wiadomości, co zrekompensowało biskupowi zawód znalezienia przyjaciela tak zmienionym. - Radzim Gaudenty był na cesarskim dworze w Akwizgranie dwa lata temu... - Czyli zaraz, jak wyruszył z Gniezna po śmierci brata - skonstatował Unger, w myśli zaś dodał sobie, że to i dobrze, iż potwierdza się chociaż to, co mówił Bogusza. - Na to wygląda. Cesarz przyjął go na dużej audiencji, mnóstwo ludzi, i w ich obecności wysłuchał relacji o męczeństwie biskupa Adalberta Wojciecha. Był tam diakon z mojego kościoła, od niego wiem, z pierwszej ręki. Nawet był zaskoczony, bo Otto nazwał misję Adalberta swoją cesarską misją, wszyscy na to zwrócili uwagę. Ale nie powiedział, że męczennik od razu stanie się świętym, tego nie powiedział. - I nie powinien był mówić takich rzeczy. To rola papieża. - Racja, racja. Ale wiesz, jak to jest za Ottona... papież i cesarz to właściwie teraz jedno. A już ostatnie pół roku, jak na Stolicy Piotrowej zasiadł Gerbert jako Sylwester II, to już w ogóle... Mówię ci, Ungerze, dziwne rzeczy się dzieją na świecie... kto to by pomyślał kiedyś...! Unger zmarszczył brwi. Nie lubi zrzędzących księży. Jak ktoś mówi takie rzeczy, to czas się kłaść do grobu i nakrywać krzyżem! Brakuje tylko, by dodał coś w stylu „dlaczego dożyliśmy takich czasów”! - Nie wiem, Ungerze, za jakie grzechy przyszło nam dożyć takich czasów... - Powiedz - przerwał mu narzekania Unger - czy później widziano gdzieś Radzima Gaudentego? - Do tego zmierzam, mój drogi, do tego właśnie zmierzam... „Szybciej!” - pomyślał Unger i w duchu zaśmiał się, że teraz on zachowuje się jak Bolesław. - Jakoś na początku ubiegłego roku do Leona, opata klasztoru świętych Bonifacego i Aleksego na Awentynie, wpłynęła prośba Radzima Gaudentego o pozwolenie na przebywanie poza murami klasztoru. - Skąd to wiesz? - Od drugiego naszego diakona, Michała. Bo ten pierwszy ma na imię Wilhelm. - A co wasi diakoni robią po świecie? - Ano wiesz... wiesz, jak jest. Magdeburg tak wywyższony przez cesarza Ottona I, kochany i przez Ottona II, zupełnie poszedł, powiem ci, w odstawkę za najmłodszego Ottona. Młody cesarz nic tylko Rzym i Akwizgran! Mówi się, że tylko patrzeć, jak i z Akwizgranu

zrobi biskupstwo. A jeśli tak, to musiałby okraść... wybaczysz mi ten zwrot, po starej przyjaźni, w końcu możemy mówić swobodnie... więc musiałby okraść Kolonię, by dać Akwizgranowi, i kto wie, czy tak się kiedyś nie stanie! Kto wie! Do rzeczy, my w Magdeburgu musimy się chronić przed zapomnieniem przez Boga i ludzi, więc, za cichym poleceniem arcybiskupa Gizylera ciągle nasi duchowni podróżują po świecie. Uganiają się za cesarskim dworem, by w porę przynieść Gizylerowi wieści, jakich potrzebuje... „Stary Gizyler to szczwany lis. Jak go znam, prędzej coś podpali i potem przy biciu dzwonów ugasi, by w chwale o sobie przypomnieć, niż pozwoli się zepchnąć do roli cesarskiego ogona! Skoro jednak Radzim potrzebował zgody na przebywanie poza murami klasztoru, to znaczyć nie może nic innego, jak to, iż nie załatwił wszystkich spraw u cesarza od razu. Dlatego trzeba mu było więcej czasu”. - A kiedy ostatnio twoi diakoni widzieli Radzima Gaudentego na cesarskim dworze? - Zdaje się... latem, albo nawet jesienią zeszłego roku. „Przez rok nic nie potrafił wskórać?!”. - Ale wiesz, jak było! Jak cesarz walczył z buntownikami w Rzymie, to dużo spraw musiało czekać, oj, dużo! Na przykład u nas był taki problem ze zlikwidowaną diecezją merseburską... - Ulryku - Unger musiał mu wejść w słowo - to, co mówisz, jest fascynujące! Ale skup się, mój przyjacielu. Czy wiadomo ci coś więcej o kanonizacji Wojciecha Adalberta? - Hm, hm, hm, pamięć mam dobrą, zaraz pomyślę. Że żywot jego spisują, to ci mówiłem? „Jezu Chryste! Wie takie rzeczy i dopiero teraz...? Muszę go mocniej przycisnąć!”. - Nie mówiłeś. - Nie? Myślałem, że już na początku powiedziałem^ No to słuchaj, żywot spisują, w klasztorze na Awentynie, o Awentynie ci mówiłem...? - Mówiłeś, ale w kontekście zgody na nieobecność Gaudentego! - To było najpierw, a potem kazali Gaudentemu wracać do klasztoru i dyktować żywot Adalberta. Czekaj, czekaj, kto go pisze? Zaraz sobie przypomnę, kto to był... „Żywot! Więc kanonizacja w toku! Bogu niech będą dzięki!”. Dalsze przepytywanie Ulryka wykończyło biskupa i nie wniosło nic nowego do sprawy. Ale i tak wiedza, jaką dzięki temu spotkaniu posiadł, była duża i nadawała się do przedstawienia Bolesławowi. Gdy Unger wrócił do Gniezna, okazało się, że wywiadowcy księcia także przynieśli interesujące nowiny. Absolutnie pierwszą wśród nich była ta, która przyszła z Czech. Jeden z

mnichów z Ołomuńca, który ledwie co wrócił z pielgrzymki do Rzymu, zaklinał się na wszystkie świętości, iż słyszał na własne uszy o tym, iż Radzim Gaudenty... został biskupem! Powiedział mu to ktoś z cesarskiej kapelanii, który wiedząc, że rozmawia z czeskim duchownym, wytknął mu niewybrednie, iż tak niedoceniony w jego kraju człowiek zaszedł tak daleko. Bolesław wściekł się, słysząc takie wieści! Żeby on musiał się o nominacji biskupiej Radzima dowiadywać przez szpiegów?! Za to wszystko, co dla niego zrobił?! Wezwał natychmiast Sobiesława i nakazał mu posłanie do przyrodniego brata gońca, który miał wrócić z potwierdzeniem lub zaprzeczeniem tej wiadomości. Bolesław szalał. Chodził po komnacie jak zwierz po klatce. Przybycie Ungera go uspokoiło, zwłaszcza spokojna analiza faktów, jaką na głos robił dla niego biskup. Wszystko to mogło się zgadzać. Radzim tak długo był przy cesarskim dworze, aż wydeptał sobie sakrę. A teraz pracuje przy spisaniu żywota swego świętego brata. To się zgadza. Tylko gdzie będzie biskupem Radzim? Mnich z Ołomuńca tego nie wiedział. Unger uspokajał Bolesława, iż gdyby Radzim miał być biskupem tutaj, to nie ma takiej siły, by został nim bez zgody księcia, a przede wszystkim samego Ungera! Zatem, wnioskowali dalej, jeśli kanonizacja Wojciecha jest faktem, albo będzie nim zaraz, na co wskazuje spisywanie dziejów jego życia, to pewnie uhonorowano Radzima tytułem biskupa w związku z tym właśnie, że współuczestniczył w świętej misji. I pewnie znajdzie się dla niego jakieś wygodne biskupstwo w Italii. Ale... Pozostawało jedno „ale”: skoro tak jest, to dlaczego oni dwaj, którzy mają w swej dyspozycji szczątki przyszłego świętego, o niczym nie wiedzą? I to pytanie jątrzyło serca obu. Na szczęście myśli ich zajęli kupcy, którzy wrócili ze świata z wiadomościami. Kupcy arabscy dotarli do Gniezna pierwsi. Wśród wielu rzeczy, jakimi się zajmowali, było też dostarczanie barwników do cesarskich pracowni malarskich. Tam zaś dowiedzieli się, że cesarz zamówił złote tablice z wyobrażeniem scen męki jakiegoś świętego. Złotnik, z którym rozmawiali, nie wiedział nawet, co to za święty, mówił, że „jakiś nowy”. Dokąd mają trafić złote tablice? Złotnik nie miał pojęcia. Dostał wymiary i szkic. Co było na szkicu? Orzeł nad głową świętego. Nad obciętą głową. Obcięta głowa, to by się akurat zgadzało. Ale orzeł? Orła w tej historii nie było. Mógł wskazywać na jakiegokolwiek innego ze świętych. Albo na symbol cesarstwa, po prostu. Z kolei kupcy żydowscy mieli wiadomość z ostatniej chwili. Była sensacyjna, choć zupełnie niezwiązana z osobą Wojciecha. W Italii otarli się o wciąż podróżujący dwór Ottona. Przykleili się do niego i jak zawsze udało im się łasych na nowości dworzan zwabić do swych towarów. A od jednego z nich w zamian za znaczny opust ceny na belę pięknego fioletowego jedwabiu usłyszeli, że cesarz kazał wykuć kopię włóczni

świętego Maurycego, swego najświętszego cesarskiego talizmanu. Wiadomość była o tyle niebywała, że włócznia była dla cesarza święta. O jej kopiach nikt nie słyszał, poza tą, z którą ponoć kazał się pochować Karol Wielki. Co planuje Otto zamawiający kopię włóczni? Chyba nie własny pogrzeb? Książę nagrodził jednych i drugich, bo chociaż wiadomość o włóczni nie była tą, której żądał, sama w sobie była na tyle interesująca, że warto za nią zapłacić. Orzeł? Dlaczego orzeł? Bolesław przypomniał coś sobie, co jeszcze niedawno go gryzło, i kazał wezwać Boguszę. Struchlały benedyktyn przyznał, iż Radzim opowiedział cesarzowi o orle pilnującym głowy Wojciecha. Unger zacisnął szczęki, słysząc takie słowa, i powiedział cicho i wolno: - Nam nie mówiliście o żadnym orle. Bogusza się skulił. - Boście nie pytali, panie, o znaki. A cesarz pytał...

XXI CZERWIEC 999 R. BAZYLIKA SAN CLEMENTE, RZYM - Pozostawcie nas tutaj w spokoju - powiedział Otto do towarzyszących mu księży. Mieli w oczach strach chowany pod maską akceptacji i dobrego wychowania. Nie mogli mu się sprzeciwić, więc wyszli, zamykając ciężkie drzwi za sobą. Otto wiedział, że za tymi drzwiami będą czuwać, zmieniać się, nadsłuchiwać. Było mu to zresztą najzupełniej obojętne. Jedyne, czego pragnął, to by zniknęli mu z oczu. Natychmiast. Był zmęczony. Nic tak nie nuży, jak rutyna cesarskich obowiązków. W głowie plany godne Konstantyna, a w praktyce? Audiencje, dokumenty, sądy, wizyty, msze paradne, obiady z gośćmi. Między wiosną a latem, zamiast udać się na północ, w Alpy, w chłód, musiał gasić niepokoje w księstwie Benewentu. Wojsko, on na czele i pochód, demonstracja władzy od Kapui przez Neapol. Od gorąca robiło mu się słabo. Pocił się pod swą złotą zbroją. Czy poddani są wciąż dziećmi, istotami niedojrzałymi do samodzielnego życia? Jak nie zobaczą cesarza, nie wierzą, że należy mu się boska cześć?! Jeśli będzie marnował życie na takie oddawanie siebie, nie starczy mu go na sprawy godne! Jego dusza jest zakładnikiem wizji renovatio, a ciało więźniem cesarskiej rutyny. Doradcy! To oni stoją za nieuporządkowanym szykiem dni! Każdy z nich ważniejszy od poprzedniego! „Najjaśniejszy cesarzu Ottonie, musisz pojechać do Kapui, to niezbędne dla spokoju w Italii”. Musisz, musisz. Czy jest w jego imperium drugi człowiek, który tyle musi? Otto od dawna czuł się niczym niańka swych poddanych. Póki był przy nim Gerbert, odsuwał jego myśli od tak ponurych konkluzji, kierował je ku niebiańskim wizjom zjednoczonego imperium. Teraz został sam. Leon jest zbyt przywiązany do spraw między „lud musi widzieć” a „dobrze by było”, aby potrafił wesprzeć go w forsowaniu innej drogi, innego stylu sprawowania władzy. Jedyne, co naprawdę ważne w ostatnich tygodniach, co mu się udało, to pakt zawarty z Heribertem. Już wcześniej planował awans dla swego kanclerza, który tak dobrze mu się przysłużył rok temu w Rzymie. Okazja przyszła najlepsza z możliwych - zmarł arcybiskup koloński Ewanger i Otto mógł Heribertowi dać jego stanowisko. Na dodatek nie odebrał mu funkcji kanclerza Italii i Rzeszy. Ale to nie był podarunek jednostronny, o nie! Nim Heribert dostał paliusz, musiał obiecać, musiał przysiąc, iż wyrazi zgodę na utworzenie biskupstwa w Akwizgranie. Będzie to kosztem okrojenia diecezji kolońskiej, którą mu właśnie powierza, ale na płacz Heriberta Otto był nieczuły. Wiedział, że jeszcze się taki nie narodził, który odmówi kardynalskiej purpury. Kanclerz wił się i błagał, Otto skrócił mu czas do namysłu i Heribert pękł. To prawdziwe dzieło, godne cesarza - Akwizgran będzie siedzibą biskupstwa.

Nikt przed nim, nawet Karol Wielki, tego nie załatwił! Cóż jeszcze? Sprawa z biskupstwem Vercelli. Od dawna szukał miejsca dla Leona. Gdy Gerbert dostawał paliusz arcybiskupa Rawenny, Leon obszedł się smakiem. Ale nie było wówczas wakujących biskupstw. Do czasu. Tak się jednak przychylnie złożyło, że margrabia Arduin zamordował Piotra, biskupa Vercelli. Margrabiego Otto ogłosił wrogiem publicznym, a Sylwester na swym pierwszym, inauguracyjnym synodzie nałożył na niego pokutę ciężką jak kamień u szyi. A biskupstwo Vercelli podarowali Leonowi. Ten zaś najpierw żachnął się, iż nie przepada za górami, potem się udobruchał, gdy posłuchał o rocznym dochodzie z biskupstwa, na końcu zaś całkiem kontent stwierdził, iż kocha Asti i zostanie biskupem najlepszych winnic w cesarstwie. Prawda zaś była taka, że będzie tytularnym księciem. Więc nawet jeżeli ocierali mu łzy, to zaiste jedwabną chusteczką! Oczywiście do swego biskupstwa pojechał tylko na uroczysty ingres, bo obowiązków w cesarskiej kancelarii nie porzucił. Tkanie koronkowej sieci zaszczytów. Ważenie względów. Warstwowe przekładanie wpływów. Misterna, złotnicza robota przy obsadzaniu stanowisk. Ileż tego było w ostatnim czasie! Jak bardzo go wyczerpała ta imperialna szachownica! W marcu na Monte Gargano Otto dostał wizję i potężną dawkę siły od archanioła Michała. Myślał, że starczy mu jej do końca roku. Minęły trzy miesiące i czuje, że jeśli znów nie odda się Bogu, nie przetrwa kolejnego dnia. Franko i jego propozycja przyszły w samą porę. Sam Franko też był elementem niedawnych zmian na najwyższym szczeblu. Dopiero co cesarz wręczył mu pierścień i pastorał biskupa Wormacji, a mimo to był kimś odmiennym od otaczającej go świty zachłannych pochlebców. Niewiele starszy od samego cesarza, chorowity i słaby, odznaczał się jednak hartem ducha i głęboką wiarą. Zaprosił Ottona do wspólnych medytacji w San Clemente. Powiedział: - To coś zupełnie innego niż pustelnia, coś różnego od klasztornej kontemplacji. Doznanie, jakiego nie otrzymasz ani przez posty, ani przez leżenie krzyżem. To namacalne obcowanie z Bogiem. Trzeba mieć dużo odwagi, Ottonie, by przetrwać w podziemiach San Clemente, trzeba mieć dużo siły. Ja tej siły nie mam, odbiera mi ją choroba, która mnie toczy. Ale właśnie dlatego pragnę tam iść. Podarować Bogu to, co we mnie najsłabsze. I słowa Frankona trafiły w duszę cesarza niczym palce harfisty w nastrojoną strunę. Wszyscy ich odwodzili od tego zamiaru. Tym bardziej obaj się uparli. I oto teraz zamknęły się za nimi drzwi pustej bazyliki. Stali boso na kamiennej posadzce, w samych tylko włosiennicach. Młody cesarz i młody biskup stąpali, czując chłód każdego kroku. Franko poprowadził Ottona do absydy i wskazał mu ręką najcudniejsze z

rzymskich mozaik. Gdy nasycili oczy historią świętej Katarzyny ułożoną w bocznej kaplicy, mieli udać się niżej. Franko chwilę się wahał, szukając tego zejścia. Pobłądził. Otto zaś z ulgą poczuł, iż oto w końcu w jego życiu nastąpił moment, że coś nie jest zaplanowane z góry. Cierpliwie czekał, aż Franko odnajdzie schody, i cieszył się tą chwilą. Pod bazyliką znajdował się drugi, starszy kościół, od dawna nieużywany. W nim mieli odbyć swe duchowe praktyki. Mieli ze sobą lampę i oliwę, bo wnętrze podziemnego sanktuarium było kompletnie ciemne. Chłód, wilgoć i mrok. Niemal po omacku odnaleźli dawny ołtarz, ustawili na nim lampę i klęknęli. Pogrążyli się w osobnej modlitwie. Dla Ottona zejście tutaj było niczym sen. Jeszcze rano podpisywał dokumenty, wydawał rozkazy, a teraz w koszuli z koziej sierści, bosy, z gołą głową klęczy na zimnym i omszałym kamieniu. Potrzebował czasu, by odstąpiły od niego ziemskie sprawy. I wiedział, że ma tego czasu wystarczająco dużo, by niczego nie przyspieszać. Obaj wyznaczyli trwanie pokuty na czternaście dni. Odkąd jest cesarzem, czyli od zawsze, jeszcze nigdy nie uciekł z pałacu na tak długo. Właściwie Otto nazwał swoje zejście do podziemi San Clemente pokutą po to, by dwór dał mu święty spokój. Pokuta nie podlega kwestionowaniu zasadności. Zamyka usta. Gdyby powiedział prawdę, gdyby przyznał, iż potrzebuje oddać się Bogu, zaczęto by w tym grzebać, wietrzyć młodzieńczą egzaltację. A on nie życzy sobie być podglądanym w swoich prawdziwych kontaktach z Bogiem. Religia to sprawa państwowa. Ale wiara to rzecz prywatna, intymna niemalże. Powoli zamykał oczy. Podczas ostatniego Wielkiego Postu nauczył się nawet spać we włosiennicy, więc teraz odpłynięcie z ciała nie sprawiało mu większego kłopotu. Gdy się zbudził, okazało się, że lampa zgasła. Nie widział Frankona. Było ciemno, bez cienia światła. Wsłuchiwał się w ten mrok, w ciszę kamiennych ścian. Chciał usłyszeć oddech swego towarzysza. Nic. Był zbyt zmęczony, by się bać. Ułożył się na stopniu ołtarza i zasnął. Obudził go kaszel Frankona. Szeptem odnaleźli się w mroku. Nie wiedzieli, czy jest jeszcze noc czy poranek, czy minął dzień, czy wciąż jest to ten sam piątek, kiedy zostawili za drzwiami kościoła struchlałą ze strachu cesarską kapelanię. Zgodzili się, iż nie chcą zapalać lampy. Przez jakiś czas Otto słyszał szelest modlitwy z ust Frankona. Sam modlił się bezgłośnie, a przynajmniej tak mu się wydawało. Gdy się ocknął, Frankon milczał. Zawołał go po imieniu i towarzysz odpowiedział mu cichym ave. Trudno powiedzieć, kiedy zaczęli słyszeć głosy. Nie umieli wszak podzielić czasu na noce i dnie. Z początku Otto sądził, iż to Franko wstał, przechadza się po kościele i szepce psalmy. Dopiero gdy usłyszał kaszlnięcie blisko siebie, tuż po lewej, zdał sobie sprawę, iż to

nie Franko. Przyjął to do wiadomości w sposób oczywisty. Dopiero po jakiejś chwili pomyślał, że to jednak dziwne. - Frankonie, czy słyszysz to, co ja? - Ja słyszę szepty, a ty, panie? - Zadaje mi się, że to psalmy, że ktoś szepce psalmy... - Wiesz, Ottonie, że można zejść jeszcze niżej? Pod tym kościołem są korytarze domu Flawiusza Klemensa, który tu niegdyś stał. Była w nim pogańska świątynia boga Mitry... Tak mówią... - Byłeś tam? - Nigdy. - No to chodźmy. Franko wziął lampę i zaczęli szukać zejścia. Szli, opierając się o ścianę, próbując znaleźć w niej wyłom, kolejne zejście w dół. Franko szedł pierwszy, Otto za nim, mieli tylko jedną lampę. Kilka razy Franko zatrzymywał się nagle, gdy trafiał na otwór w murze, ale po oświetleniu okazywało się, że to tylko wnęki. W jednej z nich znaleźli pukiel jasnych włosów. Wotum? Raz zdało się Ottonowi, iż jego dłoń dotknęła czegoś ciepłego, wzdrygnął się i poczuł gorący dreszcz lęku pod włosiennicą. Ale ściana w tym miejscu była gładka, nic, co mogłoby... Znaleźli schowane w murze przejście, tak małe i wąskie, że zdało im się stworzone dla dzieci. Ale przedostali się bez kłopotu, pochylając się nieco, i ruszyli w dół, jak oczekiwali. Korytarze, do których zaprowadziły ich schody, były zaskakująco obszerne po ciasnocie zejścia. - Spójrz! - szepnął Otto, wskazując zetlałą suknię wiszącą na czymś, co kiedyś mogło być łożem. Byli w jakimś domu, który poza tą suknią i skorupami naczyń całkowicie odarto z prywatności, z dowodów na istnienie tu życia. Uśmiechnęli się do siebie przez mrok. Jakże to poczucie przemijalności życia było im obu teraz potrzebne! Przecież po to zamknęli się w San Clemente! Szli dalej, nie zatrzymując się przy niczym. W końcu dotarli do dużego, owalnego pomieszczenia z wysokim sklepieniem. Pośrodku znajdował się postument, a na nim posąg. Podeszli bliżej i światło lampy odsłoniło przed nimi najpierw leżącego byka, a potem zabijającego go młodzieńca. - Mitra, bóg pogan... - szepnął Otto. - Jaki on... podobny do ciebie! Zobacz tylko! Rzeczywiście. Wąski nos, uśmiech, który równie dobrzemógłby być skrzywieniem

ust, grymasem głęboko skrywanego bólu. Gładkie policzki, wijące się loki... Ottona zaskoczyło to rzeźbione w piaskowcu lustro. Zauroczyła siła, z jaką Mitra pozbawiał byka życia. I wtedy usłyszeli po raz drugi ten szept... nie, to nie był taki sam głos jak na górze, w kościele. Tamten był męski, bez wątpienia. Ten zaś mógł być kobiecy, choć właściwie trudno go przypisać do jakiejkolwiek płci. Spojrzeli na siebie, potwierdzając rozszerzeniem źrenic, że słyszą to samo. Głos szedł z mroku, gdzieś z końca owalnej kamiennej izby. Podeszli tam. Najpierw nic, a potem jednocześnie dostrzegli w posadzce klapę, drewniany, okryty warstwą pyłu właz. Otto go dźwignął. W dole szemrała woda. Kobiecy szept ucichł. - To Tybr... jesteśmy blisko rzeki... - Podziemne wody Rzymu? - Tak. Jakbyśmy usłyszeli szelest krwi krążącej w żyłach miasta... ocierającej się od spodu o wilgotne narządy... Chwilę jeszcze wsłuchiwali się w ten dowód na istnienie Boga. Już nie lękali się, że poprowadził ich do tego miejsca omam, zwodniczy duch, demon, który pragnie nękać oddających się umartwieniom. Obaj czuli, że to nie Zły ich tu prowadził, lecz Dobry, który chciał pokazać im krwiobieg miasta. Wewnętrzne życie Rzymu. Otto opuścił właz powoli i ruszyli z powrotem do kościoła nad sanktuarium Mitry. W powrotnej drodze na chwilę oddalili się od ciągu korytarzy i weszli do małej, kamiennej izby. Dreszczem większym niż usłyszenie głosów zdjął Ottona widok zasuszonego kwiatowego wianka porzuconego w tej niszy. Pochylił się nad nim i dostrzegł, że upleciono go wyłącznie ze stokrotek. Sczerniałych już, ale widać było, gdzie kiedyś znaczyły się różem płatki. Gdy wychodzili, Otto się odwrócił. Wydało mu się, że wianek odzyskał barwy i świeżość kwiatów. Wzdrygnął się na to kuszenie. Więcej nie schodzili do podziemi, nawet gdy ponownie słyszeli głosy. Otto uznał, iż to efekt głodu, ciemności i braku snu. Szkoła logiki Gerberta! Franko nie komentował tego, co słyszy. Modlili się. Nie przeszkadzało im gaśnięcie lampy. Owszem, to wyznaczało jakiś interwał czasu, ale tylko pozornie, bo rachubę dni stracili. Gdy w którymś momencie przestali radzić sobie z głodem, wyjęli po kawałku suchego chleba z pielgrzymich toreb przerzuconych przez plecy. Kilka łyków wody. Nic więcej, pragnienie nie było natarczywe. Może chłonęli wilgoć z powietrza? Słabość ciał była wystawiona na próbę. Franko kasłał od początku, potem dołączył do niego Otto. Obu sprawiała przyjemność walka z cielesną przeszkodą. Pokonywanie jej nie poprzez pozbycie się słabości, lecz przez jej zlekceważenie. Cudowne poczucie nieważkości

ciała! Odurzenie siłą swej woli! Modlitwa do utraty przytomności! Litania wbrew mdlejącym kolanom! Liturgia serca bijącego słabnącym rytmem! Katechizm postu absolutnego! Wiekuista cisza podziemi kościoła! Znaleźli ich leżących u stopni ołtarza. Błogosławionych cichych. Przytomnych, choć nie wstających o własnych siłach. W akcie strzelistym samowolnie złożonych Bogu.

XXII LISTOPAD 999 R. PALATIUM BOLESŁAWA W POZNANIU - Gaudentius archiepiscopus sancti Adalberti martyris... - Unger przełknął ślinę i oparł się plecami o ścianę. W ręku trzymał niewielki kawałek pergaminu. Bolesław wyglądał jak człowiek rażony piorunem. Wycedził przez zęby: - Błagam cię, przetłumacz mi to jeszcze raz, tak żebym był pewien, że się nie mylę... - Gaudenty, arcybiskup świętego Wojciecha męczennika - powiedział Unger głosem tak zmienionym, że nawet podsłuchujący ich przez drzwi Zarad nie był pewien, czy dobrze słyszy. Bolesław starał się w tej chwili nie być sobą. Nie być porywczym księciem, który zabija posłańców przynoszących złe wiadomości. Nie być ogniem, który przysłania oczy czerwoną płachtą gniewu. Nie być czystą, żywą, pulsującą wściekłością. Ze wszech sił starał się znaleźć w sobie coś, co potrafi go schłodzić, coś racjonalnego, rzeczowego, co pozwoli mu myśleć, zrozumieć^ Drgały mu nozdrza, był blady i spocony. Pocierał dłonią czoło. Wreszcie wycharczał: - Mówisz, że ten cholerny, trzęsący się tchórz, chudy księżyna w śmierdzącej sukni został arcybiskupem naszego świętego?! Podsłuchujący pod drzwiami Zarad pomyślał: „Niedobrze, już lepiej, żeby się darł...”. Unger, opierający się o ścianę, przytrzymujący się pergaminu, powiedział: - Bolesławie, ty już lepiej krzycz, ty nic nie mów... Książę przestał się powstrzymywać. Ruszył przed siebie, prosto na drzwi. Wyważył je kopniakiem. Zarad odskoczył w bok, służba umykała pod ściany. Wybiegł na dwór. Krzyknął: Konia! I nie czekał, aż przyprowadzą mu ze stajni jego ogiera, chwycił uwiązanego przy wejściu, pierwszego z brzegu osiodłanego konia i już galopował w stronę bramy. Ludzie uciekali mu z drogi. Nie pamięta, jak długo jeździł, jak długo schładzał się porywistym, listopadowym wiatrem. Sypał śnieg, on wybiegł w kaftanie, z gołą głową. Na szczęście, bo zimno szybko przywraca jego gorącej duszy spokój. Wrócił do grodu, zeskoczył z konia, wolno wszedł do komnaty. Unger, Zarad, Sobiesław, Emnilda siedzieli przy ogniu, czekając na niego. Emnilda w widocznej ciąży, z podpuchniętymi oczyma. Na jego widok wstała ciężko, podpierając się. Podeszła do męża, przytuliła się do jego mokrej piersi. Bolesław przygarnął ją ramieniem, uścisnął i odsunął od siebie. - Pomoczysz się, kochana. Idź spać, idź.

Księżna spojrzała na niego pytająco, a on pogładził w roztargnieniu jej policzek. - Już jestem spokojny, będziemy tylko rozmawiać. - Przebierz się chociaż - szepnęła mu do ucha. Kiwnął głową i wyszli razem. Gdy już byli sami, Emnilda powiedziała do niego łagodnie: - Bolesławie, Gaudenty jest bratem Sobiesława, pamiętaj, kochany, że to może Sobiesława bardzo zranić... - Pamiętam, pamiętam - odpowiedział równie miękko. Szybko zmienił kaftan i już stojąc w drzwiach, dodał: - Ale tylko przyrodnim bratem. Rodzonym bratem Sobiesława był Wojciech. Emnilda chciała powiedzieć: święty Wojciech, ale się powstrzymała. Spokój jej męża nie był jeszcze stanem stabilnym. Gdy książę wszedł z powrotem do komnaty, wszyscy wstali. Kiwnął ręką, siedli. Jedno trzeba mu przyznać - między przyjaciółmi naprawdę nie dbał o takie formy. A wszyscy przy tym stole byli jego przyjaciółmi i tego, nawet w chwili gniewu, nie podważył. Chociaż dobrze, że mu w porę zeszli z drogi. Teraz by żałował... Skinął, by Zarad podał kubki. - Sobiesławie, opowiedz na spokojnie wszystko, czegoś się dowiedział. Dobrze, że Zarad był jeszcze w tym momencie w cieniu, dopiero podchodził z dzbanem do stołu. Słysząc, jak Bolesław mówi „na spokojnie”, nie mógł się bowiem powstrzymać od śmiechu, a nikt równie dobrze jak on nie wiedział, jak bardzo książę nie lubi, by po jego wybuchu mu tę złość, nawet w żartach, wypominać. - Posłałem do Rzymu samych zaufanych ludzi, w tym naszego starego pokojowca Mysła, jeszcze z Libic, co dobrze zna Radzima, bo pomyślałem, że jeśli rzecz jest w tym, iż dopuszczasz myśl, że Radzim nas oszukuje, to nikt tak dobrze jak stary sługa tego nie dostrzeże. - Roztropnie zrobiłeś! - pochwalił Bolesław, a Zaradowi znów zachciało się śmiać. Schował usta w kubku. - Do załogi dołączył brat Filip, którego dał nam Unger. - Filip to zaufany brat, chciałem, by ludzie Sobiesława mieli przy sobie kogoś, kto biegle włada łaciną, czyta, pisze, umie rozmawiać z księżmi - Unger dodał to spokojnie, nikt z zebranych nie pomyślał, że biskup się tłumaczy. - Znaleźli Radzima w Rzymie, w klasztorze, w którym kiedyś był razem z Wojciechem. - To klasztor świętych Aleksego i Bonifacego na Awentynie - uzupełnił Unger.

- Dalej mówią tak: Radzim zmieszał się bardzo na widok poselstwa, ale okazał wobec nich gościnność. Powiedział, iż ma wspaniałe nowiny i właśnie chciał pisać do księcia Bolesława, ale czekał na zgodę cesarza na przekazanie tychże nowin. Bolesław się poruszył, chciał coś wtrącić, ale Zarad szybko dolał mu wina. Książę wypił i słuchał dalej. - Wtedy moi ludzie zapytali, cóż to za wspaniałe nowiny, a on odrzekł, iż papież Sylwester ogłosił Wojciecha męczennikiem za wiarę, świętym męczennikiem. Wtedy oni ucieszyli się i zapytali, kiedy to miało miejsce, a Radzim odparł, że ledwie co. I nim zdążyli pytać go dalej, sam powiedział, iż papież wraz z cesarzem obdarzyli go, jako uczestnika Wojciechowej misji i jego brata, tytułem arcybiskupa. Oni oniemieli, bo się tego nie spodziewali usłyszeć, ale wtedy głos zabrał brat Filip... Unger przejął dalszą część relacji: - Filip, jako znający się na procedurze, zapytał Radzima, gdzie będzie siedziba jego arcybiskupstwa. On zaś odpowiedział, że tego właśnie nie wie, bo cesarz i papież mu nie powiedzieli. I zaraz dodał, że dlatego też jeszcze nie wysłał listu do księcia, bo nie wie, co powinien dokładnie napisać. Filip przycisnął go, mówiąc: Bracie, jak to, dostałeś paliusz, a nie dostałeś diecezji? Na to Radzim mu odparł: Na razie nie mam ani paliusza, ani prowincji, mam być kapłanem i opiekunem pamięci męczennika. Filip na to: To dziwne, bracie, nie uważasz? A on odpowiedział: Dziwne, ale teraz nastały nowe czasy i nic już nie jest takie jak kiedyś. Cesarz i papież urządzają świat po nowemu. Tak powiedział: po nowemu. Ja jestem tylko sługą Bożym, nie mnie mieć dostęp do idei tych, co są pierwsi po Bogu. Włączył się Sobiesław: - Więcej mówić z nimi nie mógł, bo przyszedł po niego sługa i poprosił pilnie Radzima do opata. Radzim zaś wyjaśnił im, że wspólnie z opatem Janem Kanapariuszem pracuje nad spisaniem ostatecznej wersji żywota świętego Adalberta Wojciecha. Pytał, czy poczekają na niego, ale oni odrzekli, iż będą wracać do księcia, zanieść mu nowinę jak najszybciej. Wtedy zatrzymał się jeszcze i poprosił, by przekazać księciu, iż jak tylko uzyska od papieża i cesarza wiadomość, jaki jest zakres jego arcybiskupstwa, natychmiast poślę ją do księcia. I poprosił, by przekazać również, że zasługi księcia, podnoszone przez niego, są przez cesarza uznane. - Nim wyjechali - kontynuował Unger - mój podopieczny, Filip, poszedł się pomodlić w klasztornej kaplicy i przy okazji porozmawiać z zakonnikami. Dowiedział się niewiele, ale rzeczy cenne: Radzim nie kłamie, mówiąc, iż papież świętość Wojciecha Adalberta ogłosił niedawno. Według nich było to w okolicy września. Nadto zakonnicy nie umieli nic

specjalnego powiedzieć o arcybiskupim tytule Radzima. Wiedzieli, że takowy dostał, ale żadnego ingresu nie było, to powiedzieli z całą mocą. Żadnych uroczystości, nic. Po prostu wraz z ogłoszeniem Adalberta świętym męczennikiem za wiarę dodano, iż jego brat Gaudenty otrzymuje tytuł archiepiscopus sancti Adalbcrti martyris. Nasz Filip poprosił brata, z którym rozmawiał, by ten mu to zapisał, tłumacząc, iż to tak wielka, radosna wieść i niespotykana, że nie chciałby czegoś pomylić, gdy będzie ją przekazywał swemu władcy. Stąd i ten pergamin. - Coś jeszcze? - Bolesław dopytywał Sławnikowica. - Jak twoi ludzie postrzegli Radzima? Sobiesław westchnął ciężko: - Ludzie? Normalnie. Radzim to Radzim i już. Trochę im obcy, bo w klasztorze. Ale ten mój sługa, stary Mysł, co zna nas wszystkich od dziecka, był zatroskany. Powiedział: To już nie jest nasz Radzim... - A ty, Sobiesławie? Co ty, jako jego brat, sądzisz? Sławnikowic spojrzał na księcia smutno. - Ciężko mi, Bolesławie, bo to mój ostatni żyjący brat. Tylu nas było! Ja bym jeszcze nie przesądzał o jego winie. Skoro prawdą jest, co mówią, to on rzeczywiście nie wiedział, co ma ci napisać. A i czasu nie miał. Nasi ludzie byli u niego jakieś dwa tygodnie po fakcie. Dwie niedziele to jeszcze nie zwłoka... - U innych może nie, ale u Bolesława to wieczność - mruknął Zarad. - Tego akurat mógł Radzim nie wiedzieć. Nie zna księcia, jak my - wstawił się Unger. Po głosie biskupa Bolesław domyślił się, iż Unger ma już jakąś teorię i że nie wyjawi jej, póki będą wszyscy. Dopili więc wino i odesłał Zarada z Sobiesławem. Gdy wyszli, zwrócił się do biskupa: - Mów, Ungerze, co myślisz. - Sądzę, że chodzi o mnie. Cała ta dyskrecja, to ukrywanie... Gdzie arcybiskup świętego Wojciecha może sprawować władzę? Tylko przy jego grobie. A grób jest w Gnieźnie. A Gniezno jest w granicach mojej misji. Więc co? Więc nie wiedzą teraz, co ze mną zrobić, Bolesławie! - Ale nie nazwali go arcybiskupem Gniezna! - Póki co! Dzisiaj nie mogli, bo arcybiskupstwa gnieźnieńskiego nie ma. Powołanie arcybiskupstwa to nie jest jedzenie wiśni i plucie pestkami, to złożony i wieloletni proces. Trzeba wyznaczyć teren, uzyskać zgody arcybiskupów sąsiednich... Już widzę, jak Gizyler z Magdeburga zgadza się na arcybiskupstwo w Gnieźnie! Prędzej trupem się położy, niż podpisze zgodę. To godzi w jego niejawne interesy!

Bolesław spojrzał na Ungera wzrokiem, który niósł w sobie widmo wcześniejszego gniewu. - Czy ja jako książę nie mam tu nic do powiedzenia? - Masz, Bolesławie. Nikt ci nie wsadzi arcybiskupa na siłę. Ale też... nikt w Rzymie nie bierze pod uwagę, iż mógłbyś nie przyjąć takiej oferty. Książę boleśnie ugryzł się w język. Szkoda, że dopiero teraz, a nie dwa lata temu, gdy rozmawiał z Radzimem... Jak mu wtedy powiedział? „Zwróć uwagę cesarza, że z Gniezna wyszła misja męczennika Wojciecha i że Gniezno dzięki temu zasługuje na arcybiskupstwo”. Psiakrew, pozwolił łaskawie Radzimowi znaleźć sobie honorowe wyjście z sytuacji! Ha, ha, ha, dzisiaj może śmiać się sam z siebie! On, wielki książę Bolesław, dał się okpić tchórzowi! Radzim załatwił sobie arcybiskupi tytuł! Gdy z nim rozmawiał, gdy czynił mu tę łaskę, gdy składał mu tę propozycję, o wszystkim mógł pomyśleć, ale nie o takim rozwiązaniu! Radzim okpił wszystkich! Nic tak nie boli jak poczucie, że jest się głupcem na własne życzenie. A Unger? Jak się teraz czuje Unger? Jego przyjaciel, zaufany biskup, który nie dalej jak trzy niedziele temu złożył sam od siebie tak hojny dar na budowę gnieźnieńskiej bazyliki! Bolesław żuł tę porażkę boleśnie. Upajał się wzgardą do siebie. Chciał coś powiedzieć, zrobić jakiś gest w stronę Ungera, dać mu znak, że wciąż są po jednej stronie, ale... nie potrafił tego uczynić. Ciążyła mu tamta rozmowa z Radzimem i poczucie, iż to on sam zdradził w niej Ungera. Bo biskup ma rację - Bolesław nie może odrzucić takiej oferty. - Ungerze, rozpuść swoich kapłanów, gdzie się da: do Moguncji, Magdeburga, od Pasawy do Bremy, już dzisiaj, nie czekając! Musimy natychmiast wiedzieć, co dzieje się w tej sprawie w sąsiednich Kościołach. Daj im z mego skarbca, ile trzeba, musi być ich stać na prezenty, na podróże, na uczty i na błyskawiczne wysyłanie wiadomości! A ty? Może ty sam byś pojechał? Ty jeden jesteś więcej wart niż cała wataha szpiegów! - W tym przypadku... cała kapelania. Po raz pierwszy tej nocy uśmiechnęli się do siebie. - Nie powinienem tego robić, Bolesławie, bo każdy mój wyjazd z twojego kraju będzie odnotowany. Ale... właśnie dlatego to zrobię. Może mój ruch sprowokuje innych do odkrycia, co mają w zanadrzu. Pod moją nieobecność swoim zastępcą w Kościele ustanowię brata Filipa, tego, który był w Rzymie. Z uwagi na tę misję jest wprowadzony w sprawy. Lepiej, byś miał na moim miejscu partnera niż nieświadomego kapłana. Gdyby cokolwiek mi się stało - Ungerze! - Bolesław mu przerwał. - Nie puszczę cię samego! Pojedziesz pod opieką moich ludzi! - Nie. Twoi ludzie odprowadzą mnie do granicy. Dalej pojadę sam.

- Niemożliwe. Nie puszczę cię samego. - Musisz. Jak to by wyglądało? Biskup ze zbrojną obstawą? Na dyskretną misję? - Dam ci dziesięciu. A ty ich przebierzesz w księże kiecki. Unger śmiał się tak serdecznie, że aż łzy popłynęły mu z oczu. On sam, choć uchodził za wysokiego mężczyznę, sięgał księciu ledwie do ramienia. Każdy z drużynników Bolesława był wielki. W Gnieźnie czy Poznaniu można było ich z daleka poznać w tłumie, bo górowali sylwetkami nad resztą ludu. Przebrani w księże kiecki wyglądaliby niczym wilki w skórach owieczek. A ich twarze? Co zrobić z ich twarzami? Wąsy i brody zakrywały im niezliczone szramy, rany i inne ślady ich rzemiosła. Wszystko, tylko nie taka „kapelania”. Ale Bolesław mimo że tak rozśmieszył Ungera, nie żartował. Kazał wybrać dziesięciu chłopców ze swej, szkolonej dopiero, młodej drużyny. Ci mieli już wprawdzie dzikie oczy żbików, ale za to liczka nie pokancerowane, dość nawet nadobne. A przy tym bronią władali już nieźle. Prześcigali się jeden przez drugiego, by to ich właśnie wybrał Zarad do „tajnej misji” i entuzjazm stracili dopiero, gdy okazało się, że będą im wygalać część głowy. Ale żaden z nich nie ośmielił się jęknąć. Po ogoleniu okazało się, iż trzeba szukać jeszcze trzech następnych w miejsce tych, którzy, jak się wydało, pod włosami nosili już pierwsze ślady drużynnych walk o władzę. Książę nakazał, aby „kapelania była nieskazitelna”, i choć Unger bronił chłopców, mówiąc, iż kaptury zakryją szramy na głowach, Zarad wybrał trzech kolejnych, tym razem sprawdzając przed zgoleniem włosów, czy czaszki mają nieuszkodzone. Bjornar jechał do Burizlava. Jak zawsze zatrzymał się w Cholbergu, gdzie miał dziewczynę. Jasnowłosa, błękitnooka i drobniutka. Nie sięgała mu nawet ramienia. Malutka jak dziecko, a przekorna jak!... Spędził z nią noc, nacieszył się i pojechał dalej. Listopad, dni krótkie, szarugi długie. Zatrzymał się w Stargardzie, tam też miał dziewczynę. Ciemnowłosą, rumianą, ciepłą. Spędził z nią noc i jechał dalej. Potem jeszcze popas w Santoku. Nie całkiem to prosta trasa, trzeba trochę zboczyć, ale jak się szybko jedzie, łatwo nadrobić. Tu sprawy nie poszły zgodnie z planem, bo dziewczyna wyszła za mąż od jego ostatniego pobytu. Był niemile zaskoczony. Potem policzył, iż nie odwiedzał jej dwa lata, więc właściwie nie ma się czemu dziwić. Choć żal! Radochna była piękną dziewczyną, najmłodszą z córek dowódcy książęcej załogi w grodzie. Świetnie jeździła konno, nie raz i nie dwa galopowali razem w stronę okolicznych lasów! Widać i ona żałowała, bo znalazła go w stajni, gdy siodłał konia. Zamiast siebie, przyniosła

mu słodkie, miodowe placki zawinięte w bielutką chustkę. Gdyby ją kochał, nie przyjąłby placków. Odtrąciłby je i dziewczynę. Ale nie kochał Radochny, a jedynie pragnął. Więc wziął i placki, i ją. Przylgnęła do końskiego boku, chwyciła się uprzęży, wystawiając pośladki. Odwracała głowę, patrzyła na niego, śmiejąc się i bojąc jednocześnie. Bjornar też śmiał się do niej, jak zawsze. Jak zawsze ich pragnienie było radosne, witalne i splecione z konną jazdą. Usłyszał, że ktoś wchodzi do stajni. Zamilkli oboje, świetnie zgrani, jeździec i klacz. Radochna zbladła, chciała wysunąć się spod Bjornara, ale on ją przytrzymał, nie pozwolił. Sam też z niej nie wyszedł, tylko wolno, bardzo wolno brał ją dalej. - Kto tam jest? - głos biegł od samego wejścia, od wrót stajni. - A kto pyta? - odpowiedział Bjornar. - Stajenny! - Aaa, jak stajenny - Bjornar kontynuował, a Radochna mocniej wczepiła się w bok konia - to dobrze! Tu Bjornar, z drużynyk sięcia.K laczk ulbaczę! - Pomóc, panie? - Nie trzeba! Nikt tak dobrze, jak ja sam, tego nie robi! - odkrzyknął stajennemu Bjornar, a Radochna w duchu jęknęła: „O tak, tak... ma rację!”. Chłopak wyszedł ze stajni, Bjornar skończył i wyszedł z Radochny, a ona, półprzytomna, otrząsnęła się. Wcisnęła mu w rękę placki i wybiegła tylnym wyjściem. On wskoczył na koń i wyjechał. Chłopiec stajenny kłaniał mu się w pas, ale ze zdumieniem zauważył, iż pan ma ogiera, nie klacz. Bjornar rzucił mu w ręce srebrnego dirhama i dwa placki. Trzeciego zagryzł sam. Do Poznania dojeżdżał o świcie i minął się w bramie z pochodem świątobliwych młodzianków pod przywództwem Ungera. Zatrzymał konia, pozdrowił biskupa i zapytał, dokąd to zabiera kleryków w tak paskudą pogodę. - Do Magdeburga, z pielgrzymką ku relikwiom świętego Maurycego zmierzamy! - To kawał drogi! Nie żal tak młodych chłopców umartwiać? Młodziankowie, słysząc, iż mówi się o nich, skromnie spuścili głowy i skryli je w ramionach. - Droga do Boga jest wąska i kamienista, kto chce nią kroczyć przez życie, musi od najmłodszych lat wprawiać się w umartwieniach! - odrzekł Unger i znakiem krzyża pobłogosławił swój orszak. Klerycy odpowiedzieli na to znakiem krzyża, uczynionym tak szybko i sprawnie, jakby ćwiczyli się w kościelnej musztrze. Bjornar skinął głową biskupowi z nieukrywanym podziwem. A w duchu pomyślał: „Szkoda takiego Ungera! Gdyby nie był kościelny, byłby świetnym wodzem!”.

XXIII PAŹDZIERNIK999 R. RZYM - Nie byłeś sam? - Nie,padre.Czekałem schowany za posągiem, w tej wnęce w ścianie korytarza, tej, którą mi wskazałeś. Służba wyszła od niego, zawołał jeszcze jednego braciszka, po długiej chwili i ten wyszedł. Odczekałem, aż słudzy przy drzwiach posną. Wszedłem do komnaty, nikt mnie nie słyszał, to pewne. Ale okiennica była uchylona, światło księżycowe wpadało do komnaty. Poczułem zimny powiew. Najpierw pomyślałem, że może wiatr otworzył okno, podszedłem do łoża, odchyliłem zasłony i zobaczyłem, że już nie żyje. Ktoś mnie uprzedził. - Jak zginął? - Żadnych ran, obszukałem ciało. Jeszcze ciepłe, oczy rozwarte, piana na ustach. Najpewniej trucizna. Kiedy go oglądałem, usłyszałem szelest. Odwróciłem się, ale zobaczyłem już tylko plecy człowieka wyskakującego przez okno. Doskoczyłem tam i widziałem, jak biegnie po dachu i skacze na następny. Wiatr w polu,padre.Wróciłem do ciała, żeby się upewnić, i wtedy zorientowałem się, że nie ma na palcu pierścienia. - Och! - Tak, tak. To wszystko, co robili potem, było maskaradą. Ale to nie koniec. Postanowiłem nie wracać przez pałac, ale tak jak ten przede mną, oknem. Gdy już byłem po drugiej stronie, wisiałem, trzymając się gzymsu, szukałem oparcia dla nogi, nie chciałem skakać, jak tamten. Wtedy zobaczyłem światło w komnacie. Ktoś wszedł z małą lampą. Podciągnąłem się, by zobaczyć, kto to, i... - Poznałeś go? - Nie. Kaptur na głowie, płaszcz do ziemi. Kolejny ciemny gość. Widziałem, jak podchodzi do łoża i rozchyla zasłony. Więcej nic, bo byłem pewien, że jak zobaczy to, co ja wcześniej, zaraz podejdzie do okna. Zeskoczyłem i zbiegłem na dół. Tyle. - Dziękuję, bracie. Nie zapomnę tego, co dla nas zrobiłeś. - To ja jestem twoim dłużnikiem,padre.Do... do zobaczenia. Gdy został sam, zamyślił się głęboko. Trzech ukrytych za kapturami zabójców, w tym jeden wysłany przez niego. Na czyje zlecenia działali tamci dwaj? Niezwykłe, niezwykłe... Pewnym śladem mógł być fakt, iż nikt nie ogłosił, że zmarłemu papieżowi skradziono pierścień Rybaka. Otto i Leon, biskup Vercelli, szli przez ogrody pałacu papieskiego na Lateranie. Leon bardzo zyskał na spokoju, odkąd na dworze zaczęto tytułować go „księciem”. Wypogodził się na twarzy, przestał się czepiać Gerberta. W każdym razie biskupie fiolety mu służyły, jak sam

był łaskaw o sobie powiedzieć. Na temat Ottona szeptano, iż niemal zamieszkał na Lateranie, ale też trzeba było wyjątkowej nieżyczliwości, by nie zauważyć, że budowa jego prywatnego pałacu na Palatynie po prostu się przeciągała. Sam cesarz odczuwał niedogodności swej decyzji, wysunięcia Gerberta na stolicę Piotrową. Już był mu czas wyruszać na północ, do Rzeszy. A jednak wciąż jeszcze miał tyle rzeczy do załatwienia z Gerbertem! Zadbał o sprawy italskie, posunięcie z Heribertem było mistrzowskie. Heribert od ponad pięciu lat był kanclerzem Italii, po ujarzmieniu buntu Krescencjusza, gdy Heribert niezwykle wsparł Ottona od strony organizacji zaplecza całej wyprawy, dostał w nagrodę także tytuł kanclerza Rzeszy. Tym sposobem Otto usunął w cień Willigisa z Moguncji, dotychczasowego kanclerza Rzeszy, który wszystkim wydawał się wieczny! Nadto związał Heriberta ze sobą nadaniem mu - oczywiście za pośrednictwem swego papieża - arcybiskupstwa w Kolonii. Willigisa trzeba było ujarzmić z uwagi na słowiańskie plany ottońskiej „wielkiej trójcy”. Stary nigdy nie pozwoliłby na wzmocnienie pozycji księcia Bolesława. Trzeba więc było zabrać mu głos tam, gdzie to tylko było możliwe. I liczyć na to, że z sześćdziesiątką na karku naprawdę nie będzie wieczny! Zresztą to nie tylko kwestie polityczne. Sylwetka Willigisa zawsze tkwi w Ottonie jak cierń, jak bolesne wspomnienie oderwania siłą od matki i ojca, podróży w drewnianym powozie jak w klatce przez wielkie, zatrważające Alpy. Po śmierci swej ukochanej ciotki Matyldy Otto nie ustanowił nowego namiestnika Rzeszy, wiedział, że musi pojechać tam sam, osobiście zjawić się w każdym z ważnych miast, pokazać się w majestacie. Boże, jak bardzo na to nie miał ochoty! Jak mu się nie spieszyło do „słodkiej Germanii”! Z rozkoszą wspominał dwa tygodnie w podziemiach San Clemente! Ach, kiedyż to było? Ledwie parę miesięcy temu, a on już tak potrzebował kolejnej izolacji, kolejnego spotkania z Bogiem, bliskiego, twarzą w twarz, oddechem w oddech! Nie wystarczały mu msze, nie wystarczały zwykłe posty! To wszystko mało, mało! To wydawało mu się płytkie, powierzchowne, a on potrzebował coraz głębszych doznań! Życie, zwykłe dworskie życie niecierpliwiło go, oddalało od siebie samego! I jeszcze teraz będzie się musiał rozłączyć z Gerbertem! Zdać się na towarzystwo swojej kapelanii, w której tylko Leon był mu podporą, ale przecież nie zaporą! Gerbert skutecznie jak nikt inny odsuwał od cesarza cały ten zgiełk, ten dworski, jedwabny motłoch! Bali się go i unikali! Może chociaż weźmie ze sobą Brunona z Kwerfurtu, ten benedyktyn miał w sobie spokój i rozsądek... - Słyszałeś, Auguście, ploteczki o naszym kochanym papieżu? - O Gerbercie?

- Jak możesz! O Sylwestrze Drugim! - Leonie, znowu zaczynasz? Tobie, jako księciu, nie przystoi zajmować się plotkami! - Ja się nie zajmuję, Auguście! Mam co robić! Ja tylko muszę wysłuchiwać! - Leon przewrócił oczami i poprawił sobie fioletowe rękawy. Otto się roześmiał. - No to mów! Jakież to plotki? - Od której by tu zacząć... - Leon zrobił celowo lisią minę, by Otto mógł się uśmiechnąć - od matematycznej zacznę! - Nie chcesz mi chyba powiedzieć, że lud plotkuje o matematyce! A lud wie chociaż, co to? - Wie czy nie wie, plotkuje. I mówi, że papież Sylwester wynalazł nowe liczby, dzięki którym będzie umiał wyprowadzić z papieskiego skarbca niebotyczne sumy! - Rozczarowujesz mnie, Leonie! Zawsze gadano o tym, że Gerbert używa cyfr arabskich! Sam o tym wiesz. - Wiem, wiem, tylko powtarzam! Mówią, że wynalazł „cyfrę niczego”, diabelską liczbę, która oznacza pustkę, a potrafi pomnażać! - Leon złączył dwa palce w kółeczko i przez nie mrugnął okiem do cesarza. - Zero, zawsze to zero! Gerbert uczył mnie o zerze, to fascynujące, prawda? - Mnie nie uczył! Ale sam poczytałem to czy tamto, by nie być w tyle! - No, to dawaj kolejne! - O głowie z brązu, którą chowa za złotą zasłoną, a głowa ta zna odpowiedzi na wszystkie pytania... - To rozwój! Wcześniej gadano, że jest zwykłym czarownikiem, teraz słyszę, że wyrósł w oczach ludu na maga! - Och, ciebie, Auguście, trudno zadowolić! Dobrze, to może to, że ma zamiar założyć szkółkę dla adeptów magii w podziemiach Bazyliki Świętego Piotra? - Coś nowszego? - O kochance? Ale to... hmm... obaj wiemy, że raczej nieprawdziwe, co? - W przeciwieństwie do poprzednich? Towarzyszący im w pewnym oddaleniu sługa parsknął śmiechem. Otto nie odwrócił się za siebie, ale zrobił to Leon i pogroził służącemu palcem. - Co z tą kochanką? - Ma na imię Marina, według innych Meridiana, według jeszcze innych Marmora i jest olśniewająco piękna, choć... to powtarza się we wszystkich wersjach: jest czarownicą. Lub

wróżką! - To się zdecyduj, Leonie, mój ty książę z Vercelli! - Och, Auguście, mówisz, jakbym to ja te pogłoski z kancelarii wypuszczał do ludu! - Nie, nie posądzam cię o taką lekkomyślność, byś wypuszczał je bez redagowania! Kto jak kto, ale nie ty! Ty, mój Leonie, zawsze dbasz o formę! Gerbert, papież Sylwester II, powitał ich w progu. Gdy tylko zasiedli w zaciszu papieskiej kancelarii, powiedział z błyskiem w oku: - Jeden, zero, zero, zero! Milenium. Rok tysięczny zapisany w ten sposób jest jak nowa karta, przerażająca i jednocześnie wielka, jak wrota do nowego świata, trzy okręgi, przez które... Nie dali mu dokończyć, Otto i Leon zadrżeli od śmiechu. Gerbert bezradnie patrzył na przyjaciół. Nie rozumiał, dlaczego zamiast unieść się wizją, zanieśli się śmiechem. Wzruszył ramionami. - Och, wybacz nam, Ojcze Święty! - Co Leon chciał się uspokoić, to jeszcze bardziej łzy płynęły mu po twarzy. - Ucałuję twój papieski pierścień na przeprosiny! - Wyciągnął ręce w stronę Gerberta. Ten jednak zupełnie nie poznał się na dowcipie. Gwałtownie cofnął dłonie i nadspodziewanie ostro skarcił Leona: - Nie błaznuj! Otto interweniował: - Ja od urodzenia jestem skazany na cesarskość. Odziedziczyłem ją. Wy najwyraźniej musicie się do swoich nowych stanowisk przyzwyczaić! - I nikt ich po nas nie odziedziczy... - szepnął Leon z udanym zmartwieniem. Gerbertowi złość przeszła natychmiast. Pocałował Leona w czoło. Mogli przystąpić do pracy. - Terminy nas gonią, niestety. Jeden i cztery zera, czyż nie tak, Sylwestrze? - Poprzednio ustaliliśmy nazwanie tego pielgrzymką milenijną. Cesarz z ideą nowego cesarstwa odwiedza wszystkie cztery krainy. Zaczyna od Sklavinii... - Nie, zaczyna od Rzymu i w Rzymie kończy. Tak lepiej. - Lepiej i praktyczniej. Tak jak święty Adalbert, wychodzisz z centrum świata, z Rzymu. Najpierw udajesz się do grobu twego osobistego męczennika, świętego patrona naszej idei. W ten sposób nobilitujesz Sklavinię, włączając ją w obszar twojego władztwa. - Pokojowego władztwa. Rozpowszechniam myśl „cesarstwa idei”. Cesarstwa Bożego, na którego czele stoję, które z racji na swój niezwykły charakter samoistnie skłania narody do uległości.

- Nad tym jeszcze popracujemy, bo to może być trudne do zrozumienia dla wszystkich, mało klarowne. Tak jak zero, prawda, Leonie? Poszukamy jakichś bardziej widocznych emblematów, na których oprzemy te idee. - Jeśli jesteśmy przy Sklavinii... Leonie, czy złote tablice dla męczennika Adalberta są gotowe? - Jeszcze nie, ale czuwam nad tym. - A kopie świętej włóczni? - Jedna już jest na pewno, pozostałe chyba nie. - No i dobrze. Pomyślałem, że zrezygnuję z pomysłu czterech włóczni. To wspaniale wygląda, kiedy o tym mówimy, ale praktycznie nie spełni swej funkcji. Bo jeśli liczyć po jednej włóczni dla każdej z czterech krain, to zobaczcie: Italia i Germania, złączone moją osobą, mają, wraz ze mną, oryginał. Robert, król Francji, trzeciej z moich prowincji, jest normalnie koronowany i chyba nie ma potrzeby podnoszenia mu prestiżu kopią cesarskiej lancy. Więc niech pozostanie włócznia tylko dla Bolizlausa. - Zgoda. - Racja. Czy moglibyśmy nazywać księcia „Bolloslavo” albo w skrócie „Bollo”? Jakoś mi to bardziej pasuje... - zaproponował Leon. - Boś go nie widział, książę Vercelli! Jakbyś go zobaczył, to by ci „Bollo” nie przeszło przez usta - zaśmiał się Otto. - Ale jeśli ci to sprawi radość, to możesz tak mówić. Tylko się nie zapomnij i nie powiedz tak do niego. - Dziękuję. Jesteś dzisiaj dla mnie taki łaskawy, Auguście. No to kontynuuję. Ze Sklavinii idziesz z Bolloslavo przy boku przez Germanię. To wyraźny sygnał: Otto III jako pierwszy władca Rzeszy pokojowo włączył Sklavinię w skład swego cesarstwa, co nie udało się przed tobą nikomu. Po drodze, w Rzeszy, pozostawiasz cząstki relikwii Adalberta męczennika i ustanawiasz miejsca jego kultu. Dalej, przez Akwizgran, gdzie szczególnie akcentujesz obecność nowego męczennika, udajesz się do Galii i stamtąd wracasz do Rzymu. Kończysz podróż i wspólnie inaugurujemy kościół świętego Adalberta na wyspie tybrowej. Dajesz

Rzymowi

nowego,

wybitnego

świętego.

Patrona

odnowionego

cesarstwa.

Błogosławiony mąż wraca do miejsca, z którego wyszedł - czas i przestrzeń zamykają się w świętym kręgu purpurowej wieczności! I jednocześnie jesteś jak Juliusz Cezar, zdobywca nowych terenów, wódz, którego Rzym tak uwielbiał. - Perfecto! „Tak uwielbiał, że aż zabił” - dopowiedzieli w myślach wszyscy trzej, a żaden głośno. - Podkreślamy pielgrzymi aspekt tej podróży, skupienie u miejsc świętych, skupienie

nad relikwiami męczennika Adalberta, skupienie, z którym należy wejść w nowe tysiąclecie. Millenium wielkości wyrosłej na pokorze, pokoju i Bogu. I nie zapominamy o zasługach ottońskiej dynastii. Leon pokiwał głową. - Sylwestrze, potrafisz ująć wszystko tak lapidarnie. - Ile zajmie mi ta podróż, liczyłeś to? - Od pół roku do roku. Dobrze by było zacząć ją z nowym, jubileuszowym rokiem i wrócić z jego końcem. - Dobrze, w drodze do Sklavinii stanę na dłużej w Germanii, zajmę się przy okazji uporządkowaniem moich spraw. Leon aż wstał. - Gerbercie, dopiero teraz mówisz, że cesarz powinien wyjechać już tej zimy?! Przecież to tylko dwa miesiące, a kancelaria nie poczyniła żadnych ustaleń! Spojrzeli na siebie z zaskoczeniem. To prawda, rozmawiali o tej podróży już kilka razy, zlecili wykonanie złotych tablic i kopii włóczni, ale... zapomnieli, że cesarz wybiera się tym razem nie z Rzeszy do Italii lub na odwrót. Cesarz ma pojechać do dalekiej Sklavinii i jakby tego nie nazwali podczas swoich rozmów, naprawdę przekroczy granice swego cesarstwa. A tu nie ma nawet projektu nowej bulli, właściwej na taką okazję! Zapanowała konsternacja. Gerbert westchnął ciężko: - Pomyśleliśmy o wszystkim, ale nie o powiadomieniu księcia Bolizlausa... - A co to za problem, moi drodzy? - wzruszył ramionami Otto. - Wyślemy gońca, jeszcze dzisiaj, i już! - Auguście! Jak się wybierasz do Moguncji, to posyłasz do Willigisa „gońca, i już”! Ale mówimy o dalekiej ekspedycji! Naprawdę żaden cesarz przed tobą, nawet w czasach rzymskich, nie wybrał się osobiście tak daleko! Żaden cesarz nie przekroczył granic swojego imperium z misją inną niż wojenna! Zrozum! To jest poważna sprawa! Otto wzruszył ramionami i powiedział dobitnie: - Sądziłem, iż ustaliliśmy już, że Sklavinia to czwarty filar cesarstwa! Ja wziąłem to na poważnie, jak najpoważniej... Gerbert się zadumał. Na chwilę przestał być papieżem, a stał się znów uważnym nauczycielem Ottona. I zatroskał się do głębi. Jego ukochany podopieczny od czasu marszu na Rzym miewa reakcje trudne do przewidzenia. Owszem, w Rzymie stał się cesarzem, skonfrontował się bowiem z tym wszystkim, co najtrudniejsze w sprawowaniu władzy, ale jednocześnie nastąpiła w nim jakaś trudna do zwerbalizowania przemiana. Od tamtej pory

Otto czasami uważa, iż fakty, które dzieją się w jego umyśle, znajdują równoległą kontynuację w świecie realnym. Tak jak w tym przypadku. Pomyślał, powiedział i uznał, że świat już nadąża za jego myślą. To budzi w Gerbercie troskę, bo nikt inny, nawet on sam dla siebie, nie jest mu tak drogi jak młody cesarz. Leon musiał w tej chwili myśleć o tym samym, bo delikatnie zaczął: - Wszyscy równie mocno przywiązaliśmy się do tej idei, bo ona odzwierciedla nasze najgłębsze pragnienia. I wszyscy po równo zawiniliśmy tym, że nie poczyniono przygotowań do tej podróży, ale zapewne tak jak ty, Auguście, po części uznaliśmy, iż sprawy już się dzieją. Nie ma co rozrywać szat, na to jest już za późno. Usiądźmy nad kalendarzem i zaplanujmy wszystko dokładnie. A potem ślijmy posłów do księcia Bolloslavo, niech i on ma się czas przygotować. Nie za wszystko musimy się biczować, wiele zostało zrobione. Złote tablice dla uczczenia męczennika są? Są! Kopia włóczni dla podniesienia Bolloslavo jest? Jest! Gaudenty, brat Adalberta, dostał arcybiskupi tytuł? Dostał! - Niezawodną cechą Leona było to, iż potrafił znaleźć jasne strony nawet w beznadziejnych sytuacjach. Otto uśmiechnął się do niego tak pięknie, tak wdzięcznie uniósł w górę kielich, przepijając do księcia biskupa Vercelli, że i Gerbert się rozchmurzył. Wszyscy wznieśli kielichy, a papież wygłosił toast: - Dzisiaj zaczynamy siedemdziesiątnicę roku tysięcznego, bo tyle dni zostało nam do jego rozpoczęcia! Liczba siedemdziesiąt, która jest wielokrotnością liczby siedem, sprowadzona do swej liczby matki, ma wymiar szczególny, a dla naszych planów wręcz doskonały! Siedem cudów świata, spośród których jednym powinieneś być ty, Ottonie, siedem cnót głównych, siedem darów Ducha Świętego, siedem sztuk wyzwolonych, siedem wzgórz Rzymu! Wypili i Otto w uniesieniu dodał: - Siedem to dominanta Apokalipsy świętego Jana! Gdy Baranek otwiera księgę zapisaną od wewnątrz i na odwrocie, łamie siódmą pieczęć i nadchodzi wizja siedmiu trąb, a ich brzmienie zwiastuje wielkie wydarzenia w historii ludzkości! Tak wielkie, jak to, któreśmy zaplanowali! - Ottonie, przecież twój płaszcz koronacyjny zdobiony był wizerunkiem z Apokalipsy! Jakież to dzisiaj wymowne! - Gerbert z radością uniósł kielich, a Leon wstał, poprawiając fałdy fioletowej biskupiej sukni. - To był nie płaszcz, to było arcydzieło! Pamiętacie, kto je projektował? Kto dobierał barwy haftu? No, kto...? - Wizja Nowego Jeruzalem z proroctwa Jana na naszych oczach zaczyna się dziać!

- Siedemdziesiąt dni do roku tysięcznego! Siedem sfer niebieskich... - Gerbercie, zapomniałeś, nasz wielki astronomie, o siedmiu ciałach niebieskich? Jakże pięknie one się rymują z naszą siedmiokrotną wyliczanką! - Nie zapomniałem, Leonie, ale mam od pewnego czasu wątpliwości. Bo widzisz, Ptolemeusz, nie mogąc uzasadnić pętli jako toru planet dolnych, twierdził, iż po deferencie ruchem jednostajnym porusza się nie planeta, ale epicykl, centrum mniejszego koła, zaś dopiero na obwodzie epicyklu planeta przybiera ruch jednostajny. A z moich wyliczeń wynika, że jeżeli dodamy odpowiednie nachylenie płaszczyzn epicyklu i deferenty do wartości ekliptyki, to wcale nie uzyskamy wyniku uzasadniającego retrogradację planet. Ale jeżeli przyjmiemy założenie... Ani Leon, ani Otto nie słuchali już Gerberta. Leon pomyślał, iż wolałby w kółko spowiadać się z siedmiu grzechów głównych, zamiast nurzać się w astronomii, przepełnionej mocno podejrzanymi zerami. Otto zaś przymknął oczy i przypomniał sobie dzień cesarskiej koronacji. Purpurowy płaszcz zdobiony wielkimi scenami z Apokalipsy świętego Jana. Płaszcz wart królestwa, który natychmiast po uroczystym akcie koronacji oddał klasztorowi świętych Aleksego i Bonifacego. Temu samemu, z którym związał się później jego święty męczennik Adalbert. Przypomniał sobie także, że właśnie wtedy po raz pierwszy skrzyżowały się ich drogi cesarza i świętego. Nie minęły nawet cztery lata. A przecież Otto właśnie zmienia epokę w dziejach ludzkości.

XXIV PIERWSZA NIEDZIELA ADWENTU 999 R. OKOLICE GRODU STRZAŁA, NIEOPODAL MIŚNI - Spuście nam na ziemskie niwy Zbawcę z niebios... - biskup Unger nagle przerwał śpiew, którym chciał umilić drogę sobie i swoim „świętym młodziankom”, bo usłyszał w zaroślach po lewej stronie traktu jakiś tumult. Wstrzymał konia, żeby nasłuchiwać. Wystarczyło jednak, aby usłyszał łacińskieauxilio!- na pomoc! - i nie zastanawiając się, komu spieszy z ratunkiem, spiął rumaka i odwracając się do swej „kapelanii”, krzyknął: - Młodziankowie święci! Ktoś chrześcijańską duszę uciska! Chłopcom nic więcej nie było trzeba, błyskawicznie spod mniszych opończy wyłoniły się łuki, strzały i miecze. Jeden dobył nawet krótkiego oszczepu, który udało mu się przemycić przy końskim boku tak, że umknął uwadze kontrolującego ich przed wyjazdem Zarada. Unger już pędził, wznosząc ramię i krzycząc: - Za mną, młodziankowie! Za mną! W mgnieniu oka otoczyli grupę ludzi, która dopadła na trakcie jakichś wędrowców. Wśród listowia leżało trzech skrępowanych mnichów, a wokół nich banda kilkunastu nieźle uzbrojonych zbójów. - Łucznicy, wycelować! - krzyknął Unger do swojej drużyny, a ci szybko wzięli zbójców na cel. Jednak nie wszystkich, bo łuczników miał Unger tylko sześciu. I gdy oni trzymali ich na celu, kilku pozostałych usiłowało zbiec. Jeden pobiegł za drzewo, odwrócił się i rzucił nożem w biskupa. Unger jednak pociągnął konia i odskoczył w bok. Nożownik zaczął uciekać, ale wtedy dostał oszczepem w plecy. Na ten widok chłopcy podnieśli krzyk radości, co natychmiast wykorzystali zbójcy, którzy na chwilę spuszczeni z celu rzucili się do przodu. Jednak Unger błyskawicznie zakrzyknął: - Szyć z łuków! I sześć trupów padło na ziemię. Wyglądało na to, że pozostali uciekli. - Młodziankowie, przeszukać teren! Biskup nie skończył akcji, póki chłopcy nie wrócili z wiadomością, że las wokół jest pusty. Wtedy wyznaczył sześciu spośród nich na wartowników, a pozostałym kazał zsiąść z koni i odciągnąć trupy na bok. Sam podszedł do oniemiałych, skrępowanych jeńców. Osobiście poprzecinał im więzy. - Kim jesteście? - Benedyktyni Jakub, Jeremiasz i Julian z Rzymu. Dziękujemy ci, święty mężu

opatrznościowy, za ratunek. Ci zbójcy dopadli nas i chcieli okraść... Myśleli, że może coś cennego wieziemy, i bardzo się zezłościli, jak zobaczyli, że tylko pergaminy... Komu zawdzięczamy ratunek? - Unger, biskup misyjny kraju księcia Bolesława. - Ach! To my już na ziemi księcia Bolesława jesteśmy? - Nie, to ziemia Milczan. Jestem... na pielgrzymce z moimi klerykami. - Niebiosa nam cię zesłały, biskupie! - ucieszył się mnich Jakub. - Bo my jedziemy z poselstwem do księcia Bolesława! - A od kogo niesiecie poselstwo? Jakub, szczęśliwy z uratowania mu życia, zreflektował się nagle, iż jego misja jest na tyle ważna, by nie wyjawiać jej przed uzyskaniem dowodu, że jego wybawca jest naprawdę tym, za kogo się podaje. Unger w lot pojął stropienie mnicha i zawołał do chłopców: - Młodziankowie, powiedzcie, kim jestem! A oni jak jeden mąż wyskandowali: - Biskup Unger! Biskup księcia Bolesława! Jakub zaskoczony skłonił głowę Ungerowi i powiedział: - Ależ u was niezwykłe jest kształcenie duchownej młodzieży! Gdybym tego nie widział na własne oczy, gdybym na własnej skórze nie doświadczył, to bym nie uwierzył! Kleryków macie jak... wojsko! Unger zaś, by zmienić ten niezręczny dla siebie temat, wyciągnął dłoń, na której widniał jego biskupi pierścień. Jakub znów skłonił głowę. - Jedziemy z poselstwem od cesarza Ottona. Unger się przeżegnał. Bogu niech będą dzięki! Ale głośno zapytał: - Jak to możliwe, że cesarskie poselstwo idzie przez niebezpieczne ziemie Milczan bez żadnej ochrony? - Bardzo się spieszymy, bo nasza misja jest specjalnej wagi, o czym dowiesz się, bracie biskupie, już niedługo, gdy tylko staniemy przed księciem. Nie wolno nam zrobić ani dnia zwłoki. Po drodze, od biskupstwa do biskupstwa, zmienialiśmy towarzyszące nam eskorty. Zatrzymaliśmy się u biskupa Idziego w Miśni i on, nie będąc przygotowany na nasz przyjazd, nie mógł nam od razu zbrojnej eskorty dostarczyć, nie ma bowiem wielu ludzi, a ci, co są na jego służbie, pochorowani jakąś nagłą epidemią. Powiedział, że w tydzień skompletuje dla nas załogę, ale my mamy polecenia takie, że za tydzień to chcielibyśmy być już w drodze powrotnej. Biskup nam rzekł, iż to kraj spokojny, więc ruszyliśmy sami, a on obiecał, że przygotuje nam eskortę na powrót. No a dalej... to już sami wiecie.

Unger pomyślał, iż biskup Miśni musiał mieć szczerą nadzieję, że tych trzech benedyktynów nie dojedzie do Bolesława, skoro ich bez eskorty wypuścił. Na głos tego oczywiście nie powiedział. Ale tym bardziej był ciekaw istoty ich misji. Młodziankom zaś kazał pogrzebać ciała zbójców. Wcześniej jednak przyjrzał się im dobrze i obszukał sakwy. Ale nie mieli tam nic takiego, co by ich z kimkolwiek wiązało. Chłopcy, którzy pozbierali broń napastników, zameldowali biskupowi: - Luźny oddział łupieżczy, średnio uzbrojony. Prawdopodobnie Biełżuczanie, bo dwóch miało figurkę bożka Lwińca na szyi. Niegroźni, napadają tylko dla szybkiego zysku i tylko słabszych. Zwykle grasują trochę dalej od naszych granic. - Dziękuję, młodziankowie. Szykujcie się do drogi. Odwieziemy uwolnionych posłów do księcia. - Tak jest! - Tylko najpierw się pomodlimy. Podziękujemy Bogu za zwycięstwo. - Tak jest! Chłopcy jeszcze nigdy w życiu nie modlili się tak żarliwie i z tak wielką, bezbrzeżną wdzięcznością. Gdy wrócą do reszty drużyny, będą bohaterami! Już w szóstym dniu swej misji przy biskupie Ungerze zasmakowali prawdziwej walki, tego, o czym marzyli przez całe swe kilkunastoletnie życie! Walki, nie ćwiczeń! Ich towarzysze, którzy zostali w Gnieźnie, umrą z zazdrości! Bo jakkolwiek każdy z nich kiedyś, gdy skończą szkolenie, ma szansę stać się członkiem książęcej drużyny, to jednak tylko oni doświadczyli szczęścia już dzisiaj, gdy ich przyjaciele nadal szyją z łuku do słomianego chochoła na placu! Nie żal im teraz wygolonych głów! Powtarzali zatem za biskupem słowa modlitwy, głośno i wyraźnie. On zaś pomyślał, iż uzgodnień taktycznych nigdy za wiele, wszak tak się właśnie umówił z młodziankami, że jeśli trzeba będzie się publicznie modlić, to mają na głos powtarzać za nim. Nie mówił im wprawdzie, że mają skandować, ale trudno. Lepiej tak, niż gdyby się miało okazać, że nie znają słów. A nie znali. Jakub, Jeremiasz i Julian włączyli się do modlitwy, konstatując, iż w ich ojczyźnie modły mają w sobie więcej kontemplacji, ale za to tutaj brzmią bardziej... żarliwie. Mówiono im przed wyjazdem na tę misję, że Bolizlaus to książę władający silną ręką, cóż więc dziwnego, że w jego kraju nawet klerycy zaznajomieni są z bronią. W drodze, na jednym z popasów, Unger podszedł do młodzianków i szepnął im, by po powrocie do Poznania nie kierowali się do swojej drużyny, tylko udali się do kościoła i tam czekali dalszych rozkazów.

- Niedobrze by było, drodzy młodziankowie, gdyby was któryś z posłów zobaczył bez habitu i z bronią, oj, niedobrze. Zostańcie póki co w kościele, ja przyślę do was kogoś, kto powie, co dalej. - Tak jest! - Ciii... nie mówcie „tak jest”, mówcie „dobrze, ojcze”. - Dobrze, ojcze! - No, to wiecie, co robić. - Tak jest! Dobrze, ojcze! Uśmiechnął się do nich i wrócił do posłów. On też był w doskonałym humorze. Pan Bóg pobłogosławił tym spotkaniem! Cokolwiek posłowie powiedzą, to i tak lepszych wieści dla księcia nie mógłby przywieźć. Chociaż ta jedna, którą zdążył pozyskać, nim natknął się na posłów, jako że dotyczyła samego Gizylera, była nadzwyczaj ciekawa... Przyjdzie czas, by z niej skorzystać, przyjdzie czas. Unger westchnął. Nieoczekiwanie znalazł się w samym środku swego własnego chłopięcego marzenia, gdy wraz z Ulrykiem chcieli być w kapłańskim braterstwie biskupami wiodącymi wojska swe do boju! Och, jakąż radość sprawiło mu dowodzenie! I jeszcze zdobycz w postaci posłów! W sali audiencyjnej poznańskiego palatium Unger stał przy krześle Bolesława. Tłumaczył każde słowo posłów. Chwała Bogu, że stał za krzesłem, miał się czego przytrzymać! - Cesarz Otto chce przyjechać z pielgrzymką do grobu swego przyjaciela, męczennika Adalberta. Bolesław, patrząc na posłów, zwrócił się do Ungera: - Cesarz do Gniezna?! Kiedy? Unger do posłów: - Kiedy będziemy mogli doświadczyć dobrodziejstwa cesarskiej wizyty? - Cesarz Otto proponuje czwartą niedzielę Wielkiego Postu. Unger do Bolesława: - Za czternaście tygodni. Bolesław do Ungera: - Oni żartują? Unger do Bolesława: - Oni nie żartują. Bolesław do Ungera:

- Mów, że jestem zachwycony. Unger do posłów: - Książę Bolesław docenia zaszczyt i raduje się na wiadomość, iż przyjmować będzie tak dostojnego gościa! Bolesław do Ungera: - Spytaj, po co przyjeżdża i czy będzie z wojskiem. Unger do posłów: - Jaki jest plan wizyty cesarza Ottona i jak duży orszak będziemy gościć? - Cesarz Otto pragnie odwiedzić grób męczennika Adalberta, który zginął na cesarskiej misji nawracania pogan. Pragnie poznać kraj sławnego księcia Bolizlausa. Pragnie zawrzeć z Bolizlausem przymierze. Orszak zwyczajny, nie więcej niż trzystu ludzi. Unger do Bolesława: - Cesarz rości sobie pretensje do misji Wojciecha. Chce zobaczyć kraj i zawrzeć z tobą układ. Będzie tylko z osobistą ochroną. Bolesław do Ungera: - Jaki układ, dopytaj. Powiedz, że misja była moja. - Książę Bolesław jest rad z powodu odwiedzin. Chętnie poprowadzi cesarza Ottona do grobu Adalberta, którego misję do kraju Prusów osobiście wspierał i którą jako władca kierował. Posłowie skinęli głowami. Unger do posłów: - Jak długo będziemy mieli zaszczyt gościć cesarza Ottona i do jakich miejsc w naszym kraju, prócz grobu Adalberta, chciałby się udać? - Cesarz zadowoli się pielgrzymką do świętego ciała męczennika. Będzie ukontentowany oglądaniem kraju księcia od granicy z Marchią do Gniezna. Gniezno jest jednym z etapów pielgrzymki milen^’nej cesarza, nie będzie zatrzymywał się dłużej. Sądzę, iż trzy dni powinny wystarczyć. Unger do Bolesława: - Cesarz chce tylko do Gniezna i z powrotem, trzy dni, nie dłużej. To jego pielgrzymka milen^na. - Jaka?! - Później ci wytłumaczę, książę. Poseł do księcia, przez Ungera: - Cesarz Otto chciałby, aby książę Bolizlaus włączył się w jego pielgrzymkę. Byłoby

wskazane, by wspólnie ruszyli z Gniezna do Rzeszy. Cesarz zaprasza na coroczny, wielkanocny zjazd panów Rzeszy, który w przyszłym roku odbędzie się w Kwedlinburgu. Unger do Bolesława: - Cesarz chce, żebyś pojechał z nim z Gniezna do Kwedlinburga na zjazd panów Rzeszy. Bolesław do Ungera: - Ma w tym interes. Ostatnio byłem na zjeździe z ojcem, jak potwierdzaliśmy naszą zgodę na jego rządy. Dopytaj, o co chodzi tym razem. Unger do posłów: - Książę Bolesław z radością będzie towarzyszył cesarzowi w drodze do Saksonii. Jest jednak ciekaw, jakie sprawy będą poruszane na zjeździe w Kwedlinburgu. - Nowa koncepcja odnowionego cesarstwa. Cesarz jest zainteresowany współpracą księcia Bolizlausa w tym wielkim zamyśle. Unger do Bolesława: - Cesarz pragnie z tobą współpracować. Choćbyśmy ich wzięli na tortury, nic więcej nie wyciśniemy. Chyba sami nie wiedzą, o co chodzi. Bolesław do Ungera: - Powiedz, że wyjadę po niego na swoją granicę. - Granica będzie dobrym miejscem. Biskup Miśni tym razem dostanie odpowiednie dyspozycje wcześniej i zdąży się przygotować. Dziękujemy za troskę. Czy mógłbym mieć jednak osobistą prośbę? - Słuchamy, bracie Jakubie. - Chodzi mi o twoich kleryków, biskupie Ungerze. Jesteśmy z braćmi pod wielkim wrażeniem twojej kapelanii. Ani cesarz, ani nikt z jego dworu nie widział nigdy takiego... oddziału. Myślę, iż byliby kontenci, gdyby mogła ich spotkać taka przyjemność obcowania z nowym narybkiem Kościoła słowiańskiego. - Będziemy gotowi. Czy jeszcze jakieś atrakcje przygotować dla cesarza? - Cesarz przywiezie hojne dary dla księcia. Sam pragnie je wręczyć i nie upoważniał nas do podania ich zakresu. Tym niemniej pozwolę sobie zaznaczyć, prywatnie, od siebie, ujęty niezmiernie tym, że uratowaliście nam życie, iż książę będzie na pewno mile zaskoczony... W zamian cesarz byłby zainteresowany, z uwagi na charakter swej pielgrzymki, relikwią świętego męczennika. Unger do Bolesława: - Nie powiedział im, co dla ciebie wiezie, ale zaznaczył, że dary będą królewskie.

Bolesław do Ungera: - Korona? Unger do Bolesława: - Możliwe. W zamian chciałby relikwię Wojciechową. Bolesław do Ungera: - Adekwatnie do jego podarunku. Unger do posłów: - Książę jest żywotnie zainteresowany królewskimi darami. W zamian odwdzięczy się cesarzowi relikwią. Gdy tylko posłowie udali się na spoczynek, Unger i Bolesław siedli przy stole. Obaj byli wstrząśnięci i obaj wiedzieli, że nie ma czasu na czcze rozważania. Muszą zacząć działać już w tej chwili. - Czterdzieści tygodni! Nawet z Bożą pomocą nie zdążymy z budową bazyliki w Gnieźnie! - Nie czterdzieści, tylko czternaście, Bolesławie. - To nawet z diabelską służbą nie damy rady! Co mu się tak spieszy?! Trzy lata zaraz miną od śmierci Wojciecha, a on teraz na pielgrzymkę do grobu się wybiera?! W takim tempie? - To zastanawia i mnie. Chociaż ten znak milenijny dużo tłumaczy. - Mów jaśniej. Po dzisiejszym dniu mam po uszy zagadek! - Rok, który się zacznie po świętach Bożego Narodzenia, to rok milenium. Początek nowego tysiąclecia. Tysiąc lat od narodzin Pana naszego Jezusa Chrystusa. Kiedyś, gdy byłem jeszcze w Magdeburgu, dużo się mówiło o nadejściu końca świata, gdy przyjdzie milenium. - Otto w to wierzy? - Wielu w to wierzy. Ja sam, muszę ci przyznać, kiedyś wiele o tym myślałem. A później, kiedy zająłem się pracą u ciebie, jakoś wyszło mi to z głowy. Ale poświęcę najbliższe modlitwy rozważaniom milenijnym. Za Ottonem stoją najwybitniejsi uczeni i teologowie, zatem jeśli oni podpowiadają mu milenijną pielgrzymkę, to coś w tym musi być. - Przywiezie koronę? - Nie wiem. Ale powiem inaczej. Cokolwiek by ci przywiózł, samo jego przybycie do ciebie, a nie na odwrót, to jest coś, czego jeszcze w dziejach cesarstwa nie było! I kto wie, czy nie szykuje nam się arcybiskupstwo, bo dowiedziałem się czegoś, ale błagam, nie pytaj jak, bo sam się wstydzę tego, w jaki sposób doszedłem do informacji.

- To już mi się podoba! - Ach, do rzeczy, bo nie mamy czasu, Bolesławie. Magdeburg w ostatnich miesiącach robi, co może, by wzmocnić swą arcybiskupią pozycję. Ktoś tam posunął się nawet do fałszowania bulli papieskiej... - Ungerze! To może oznaczać, iż w Magdeburgu czują, że pod nosem wyrośnie im nowa archidiecezja! - Tak. Teoretycznie ich atak skierowany jest na Akwizgran, gdzie powstaje całkiem nowe biskupstwo. Wiadomo było, iż Otto, choćby, za przeproszeniem, po trupach, doprowadzi do wywyższenia koronacyjnego miasta królów Rzeszy. Ale praktycznie ich sprzeciw wobec Akwizgranu nie ma żadnego znaczenia. Jeśli więc chcą się wzmocnić, to tylko przeciw nam. A z kolei ich wywiad w otoczeniu cesarskim z całą pewnością jest świetnie poinformowany. Arcybiskup magdeburski Gizyler jest bez wątpienia na czarnej liście cesarza. Magdeburg, tak ukochany przez Ottona dziada, jest całkowicie lekceważony przez Ottona wnuka. - Dobra. Będzie jeszcze czas na te rozważania. Teraz skupmy całe siły na zorganizowaniu wizyty. Bazylika w Gnieźnie rozgrzebana. Święty Wojciech w rotundzie, niemal na placu budowy. Gdzie my go, do licha, zaprowadzimy? Cesarza i jego orszak... Na budowę?! - Na jutro wezwę z Gniezna naszego mistrza budowniczego. Ale z góry wiadomo, że trzeba postawić na inne atuty. Młodzianków świętych im się zachciało! - Co? - Nie zdążyłem ci powiedzieć, książę - Unger pokręcił głową i przewrócił oczami. Kłamstwo ma krótkie nogi, matka zawsze mi to powtarzała! - Polał miodu. - Chłopcy, których mi na siłę dałeś do ochrony, zrobili takie wrażenie na posłach, że gdy zapytałem, jakie atrakcje przygotować dla Ottona, poprosili o tę „młodą kapelanię”. Ciałem księcia wstrząsnął śmiech. Aż się oblał miodem. - Dobre! No, to Zarad będzie ich uczył psalmów zamiast władania bronią! Dobre! Unger wzruszył ramionami. - Brniemy w kłamstwo i grzech, książę! - Co? Odmówisz cesarskiej prośbie? Zawołajmy Zarada! - Czekaj, książę. Jeszcze chwilę. Na jutro wezwę mistrza z Gniezna, ale trzeba się zastanowić, gdzie cesarza będziesz gościł? - A ja myślę, że muszę na jutro wezwać Jaksę. Gdzie będę gościł cesarza, to jedno. Wyboru wielkiego nie mam - Poznań lub Ostrów Lednicki. Zimą, w czternaście tygodni,

nawet sam diabeł nic nowego mi nie wybuduje. Trzeba Ottona olśnić w inny sposób. Nad tym będziemy radzić od rana. Ale żeby nas było stać na prawdziwe olśnienie, trzeba środków. Ja mam skarbiec pełen, wiesz to. Ale nie zamierzam go opróżnić do cna na jedną wizytę cesarza. Potrzebujemy szybko zarobić^ - Jaksa...? Co masz na myśli? Bolesław przeciągnął się szeroko i mrugnął do Ungera. - Mniszki, mój biskupie! Nasz ukryty w Łeknie kapitał! - Mniszki z Hillersleben?! - Taak! Czas sprzedać mniszki! - Bolesławie! Sprzeciwiam się! Handel chrześcijanami to grzech! - Mniszki nie są niewolnicami. Siedzą sobie w spokoju u Sobiesława w Łeknie. Klasztoru nie zdążyłem im postawić. Z pewnością będą szczęśliwe, gdy wrócą na łono macierzystego Kościoła! Nie jestem głupcem, bym je oficjalnie sprzedawał Gizylerowi! Ale on przecież wciąż ich szuka! A w każdym razie nie ogłosił, iżby zaprzestał poszukiwań... Skoro, jak mówisz, i Gizyler, i cała jego diecezja ma tyły u cesarza, stary jest głodny sukcesu. Jakąż radość sprawią mu arabscy kupcy, którzy zaproponują wykupienie mniszek z rąk nieznanych z imienia ich wybawicieli! - Książę! Ty arcylisie! Zamierzasz sfinansować przyjęcie cesarza ze środków pochodzących od niego samego?! Bolesław się wyciągnął. Położył nogi na stole i dopił miód. - Słyszałem, że Gizyler ma w dyspozycji cesarskie pieniądze przeznaczone na odnalezienie mniszek. Arabscy pośrednicy przedstawią taką cenę, iż Gizyler będzie musiał zebrać składkę od rodzin i jeszcze sięgnąć do własnego skarbca! Ale czegóż się nie robi dla poprawy swego wizerunku w oczach najjaśniejszego cesarza! Gizyler będzie się starał za dwóch! A rodziny mniszek, jak sam wiesz najlepiej, do biednych nie należą, bo to pierwsze rody książąt Rzeszy! - A nie obawiasz się, że po uwolnieniu mniszki powiedzą, kto je przetrzymywał? - A kto? Przecież nie ja! Były na dworze Sobiesława. A ty wiesz, że u niego wszyscy mówią po czesku. I to z libickim akcentem. Kto by oskarżył brata świętego męczennika Adalberta o więzienie mniszek?! No kto? Brat świętego jest chyba nietykalny, co? Unger pokręcił głową. Ostatnie dwa dni to najbardziej szalone chwile w jego życiu. On, dowodzący świętymi młodziankami w czasie bitwy; cudowne uwolnienie posłów cesarskich; no i zapowiedź ottońskiej wizyty - co chyba wciąż nie do końca do nich obu dociera! Cesarz wyprawiający się do kraju poza granicami swego imperium! Na jego oczach

dzieją się rzeczy niesłychane! I to ot tak, bez bicia w dzwony, bez trąb anielskich! Unger poczuł się jak żagiel napełniony żywym wiatrem. Plan przygotowania pobytu cesarza na ich ziemi w ledwie czternaście tygodni był szalony. Z nikim innym by się tego nie podjął. Ale z Bolesławem to musi się udać.

XXV 19 GRUDNIA 999 R. RZYM - Auguście! Nigdy żaden władca nie wyjeżdżał z Rzymu z takim przepychem! - Ottonie! Nigdy żaden władca nie będzie wracał do Rzymu z taką chwałą! Stali we trzech na górnym dziedzińcu pałacu papieskiego. U dołu lud Rzymu kłębił się wokół ustawiającego się orszaku. Cesarskie jedwabne proporce łopotały na tle ołowianej ramy grudniowego nieba. Za chwilę zejdą na dół i papież Sylwester II pobłogosławi cesarza Ottona III wyruszającego na świętą milenijną pielgrzymkę. Ale to za chwilę, został im przecież ten ostatni wspólny moment, pożegnalny łyk wina, uważne spojrzenie w oczy. Tak, oto wszystko, do czego zmierzały ich myśli, kwintesencja pragnień, harmonia wspierających się idei, komunia wielkich dusz, przewyższających swym formatem świat, z którego dawno wyrośli, to wszystko ruszy za chwilę tryumfalnym pochodem przez imperium. Leon chyba wyczuł, że powinien dać Ottonowi i Gerbertowi czas na pożegnanie, więc tłumacząc się potrzebą zmiany płaszcza, opuścił komnatę, do której się wycofali z dziedzińca. - Pod twoją nieobecność przygotuję duchownych i możnych Rzymu na powrót. Zobaczysz, Ottonie, za rok o tej porze nastąpi intronizacja nowego Rzymu, odnowionej stolicy cesarstwa! - Ale proszę cię, Gerbercie, nade wszystko sprawdź stan prawny! Nie mogę sobie pozwolić na to, by po tym wszystkim, co dla Wiecznego Miasta robię, ktoś próbował mi je wyrywać po kawałku! - Muszę działać delikatnie, to wrażliwa materia. Mam przygotowaną część aktów własności i, tak jak przypuszczaliśmy, wszystko prowadzi do jednego źródła: Darowizny Konstantyna! - Rzekomej darowizny! - Od niej wywodzili swoje prawa własności kolejni biskupi Rzymu. I zgodnie z tym nadawali posiadłości ziemskie, pałace i całe kwartały miasta zaufanym opatom. Ci zaś sprzedawali je dalej, nie tylko duchownym, ale i świeckim! I dzisiaj Rzym, wielki złoty cielec, tylko pozornie należy do papieża, bo w gruncie rzeczy jest podzielony jak pieczeń na sztuki i zjadany przez setki różnych gąb! Musimy przerwać ten zbrodniczy proceder! Podważanie z osobna każdej transakcji na przestrzeni ostatnich stu pięćdziesięciu lat to szaleństwo. Ale jeśli, jak mówiłem ci wcześniej, podważymy wiarygodność, a jeszcze lepiej: obalimy prawdziwość rzekomej darowizny cesarza Konstantyna, to będziemy mogli jednym posunięciem anulować wszystkie akty. I Rzym wróci najpierw do papieża, a od papieża do

cesarza! - Bez tego, Gerbercie, nasz plan legnie w gruzach. Zwiększ liczbę ludzi pracujących przy badaniu kolejnych darowizn, każ im działać szybciej. To tylko rok do mojego powrotu, a ja chcę wrócić do naszego Rzymu. Naszego, nie rozkradzionego! - Mam już pewne ślady w sprawie dokonania fałszerstwa. To, iż obaj czujemy, że nasi wielcy poprzednicy, cesarz Konstantyn i papież Sylwester, nie mogli sporządzić tak szkodliwego aktu, to jedno. Nasze wewnętrzne przekonanie wypływa z głębi, bo dzisiaj to my dwaj siedzimy na ich tronach i nikt lepiej od nas nie identyfikuje się z myślami, jakie mogły nawiedzać te szlachetne głowy, ale wskazanie, kto sporządził fałszywy dokument, to drugie. Zrobię, co w mojej mocy, by do twego powrotu mieć dowody. Zresztą... Ottonie, nie rozmawiajmy już o tym. Wszystko w tej sprawie ustaliliśmy. Twoja podróż też jest gotowa. Pozostaje się pożegnać, i to dla mnie najtrudniejsze. - Nie bój się o mnie, mistrzu. Będzie mi ciebie brakowało, ale tylko rozdzielając się, możemy zdziałać cuda. - Ty jesteś cudem, pamiętaj o tym, Ottonie... Gerbert wpatrywał się w oczy swego młodego cesarza. Bał się, że dojrzy w nich lęk, ale źrenice Ottona były jak dwa wypukłe zwierciadła: w każdej z nich widział swoją sylwetkę, więc jeżeli dostrzegał lęk, to tylko swój własny, nie jego. - Czas na nas, zejdźmy na dół, Gerbercie! - Nie za lekki ten płaszcz, Ottonie? Grudniowe wiatry są zdradliwe, chłodne... Otto uśmiechnął się ciepło i Gerbert zawstydził się swej zapobiegliwości. Zeszli na dziedziniec. Dźwięk trąb oznajmił pojawienie się cesarza. I okrzyki ludu. Papież Sylwester uniósł ramię w górę i poprosił: - Silentio! A potem skinął głową w bok. Tam, na dwustopniowym podwyższeniu, stało czterech jasno ubranych śpiewaków i na znak Sylwestra zaczęli śpiewOtto valens Caesar: Otto, cesarzu dzielny, spójrz łaskawie na naszą pieśń! Szczęście sprzyja twemu rodowi, Licznemu jak gwiazdy na niebie. Saksonia uznała cię władcą, Rzym wybrał ciebie, wszechświat cały cię pragnie, zadowolony z takiego dziedzica. Leon, który znalazł się przy Ottonie i Sylwestrze, stał z szeroko otwartymi ustami. Pokręcił głową i szepnął do papieża: - To twoja pieśń? Przyznaj się, ty ją napisałeś?

- Nie, zamówiłem ją na tę okazję. - Kto to napisał? - Abbo. - Abbo? Nie znam! To Italczyk? - Cii... Frank, jak ja. - O nie! Mnie kazałeś siedzieć wśród pergaminów, przywaliłeś robotą, a sam przygotowałeś dla Augusta takie coś! O nie! Ale obiecujesz, że powiesz, iż to ten Abbo, nie ty? - Cii... obiecuję. Poznaja cię jako męża po twych tytułach wspaniałych i czynach, Jako władcę ojczyzny i niosącego pokójwmajestacie. Ty, który rozsiewasz wszędzie światło, ty, który sam jak słońce świecisz: Pozwól chramom Bożym przywrócić ich pierwotny stan. Leon stał zdumiony. Raz, że sam uwielbiał śpiew na dwa głosy. No, po prostu uwielbiał! Dwa, że w Rzymie nikt tak nie śpiewał, nie mówiąc już o Germanii, więc Gerbert, podarowując nie tylko doskonałą pieśń, ale i tych śpiewaków Ottonowi, znów go przelicytował. To takie podłe! Wykorzystał swą papieską pozycję, by znaleźć tego Abbo, czy jak mu tam...! Ale nie potrafił się gniewać, gdy słyszał słodką diaphonię. Ach, dwugłos, śpiew aniołów! Głosy przeplatające się, krzyżujące, wchodzące ton w ton, zamieniające się niespodzianie, znienacka zaskakująco równoległe, jakby spotkały się, odbiły od siebie w lustrze, to znów uciekające, zgubione, gdy ucho nie wie, za którym z nich podążyć. Pieśń pieści duszę, z oczu płyną łzy... Chusteczka, gdzież ta chusteczka! siła twoja cię nie zawiedzie, Dzięki niej łaska wznosi sięwniebo, a smutki znikają. Tak, jesteśmy ci wierni, cesarzu! Lecz, gdziekolwiek jesteś, nie zapominaj o nas! Idziesz zapładniać dzika ziemię, Której grunt podatny jest na twe słowa. Teraz, o Auguście, wymówię twoje czcigodne imię: Otto, cesarzu dzielny, spójrz łaskawie na nasza pieśń! Boty jeden rządzisz, mimo nieobecności, O dziedzicu Cezarów, jakże podobny do swych sławnych przodków; W tobie ukazane zostało nowe życie. otto valens Caesar. Śpiewacy zamilkli, milczał też wypełniony ludźmi dziedziniec. OstatnieOtto valens

Caesarpobrzmiewające w paralelnych interwałach, a zakończone w cudnym unisonie, wciąż szybowało nad nim. Otto był piękny w majestatycznym wzruszeniu. Sylwester schylił głowę, ciesząc się z radości, jaką wywołał. A Leon nie wytrzymał i euforycznie krzyknął: - Otto valens Caesar!Wiwat śpiewacy, za tryumfalną diaphonię! Za paralelne interwały! Za iście królewski burdon wyciągnięty z jednej nuty! Chwała i moc! Jeśli twórca pieśni marzył, by „cesarz dzielny spojrzał na nią łaskawie”, to jego pragnienia się ziściły. Chociaż śpiewacy spojrzeli na ekstatyczny zachwyt biskupa Vercelli bardziej niż ze zdumieniem. Lecz nie na nich były już zwrócone oczy tłumu. Czas był w drogę, Otto żegnał Rzym, mówiąc, iż tysiąc lat od narodzin Jezusa Chrystusa i dwieście lat od koronacji cesarskiej Karola Wielkiego zbiegną się tu, w Rzymie, w punkcie wyjścia i powrotu jego pielgrzymki. Lud powtarzał sobie cesarskie słowa z ust do ust, łącząc Chrystusa, Karola i Ottona w jeden szept. Papież pobłogosławił cesarza i jego orszak, a tłum mocno wyciągał głowy, by część tego błogosławieństwa spadła i na niego. - Servus Iesu Christi et Romanorum imperator Augustus! Tak! Otto ruszał jako sługa Jezusa Chrystusa oraz imperator rzymski jednocześnie! Lud skandował, cesarskie trąby zagłuszały tłum, proporce wznosiły się na wietrze, biały koń cesarza szedł równo. Na czele orszaku biskup Bernward znów niósł świętą włócznię. Święta Bożego Narodzenia obchodzili w Rawennie. Gościł ich arcybiskup Leon, którego Gerbert wyniósł na ten stolec, jak tylko sam go opuścił. Leon wcześniej był opatem klasztoru świętych Aleksego i Bonifacego, on to przyjął kiedyś pod swój dach Adalberta, gdy biskup Pragi uciekł ze swej diecezji. Cesarz szanował Leona jak mało kogo. Nazywał go nie inaczej niż „świątobliwym Leonem” i cieszył się, że spędzi przy nim nieco czasu u początku tej podróży. Cieszył się także na możliwość prywatnej mszy w bazylice Świętego Jana Ewangelisty, mszy zamkniętej, tylko dla niego samego odprawionej, na misterium w świątyni Jana, gdy wszystkie z wizji Apokalipsy ujawnią mu swe ukryte, wewnętrzne oblicza, gdy będzie mógł nie zrozumieć, ale poczuć na sobie ich tchnienie... Teraz spędzał czas w towarzystwie „swojego” Leona z Vercelli, wciąż jeszcze mieli do omówienia wiele spraw związanych z podróżą, wciąż dyskutowali nad tym czy innym jej aspektem. - Mimo iż nasz szanowny Gerbert wyliczył wszystko dokładnie, to jednak niepokoi mnie terminarz naszej pielgrzymki. Tu i ówdzie napięty jak zbyt ciasna koszula, nie uważasz? Nie, nie kwestionuję arytmetyki Gerberta, lecz czy nie narzucił nam zbytniego pośpiechu? Są

takie etapy podróży, że będziemy się kolebać w siodle, aż nas rozbolą lędźwie... - Leonie, roku liturgicznego nie da się rozciągnąć. A dopasowaliśmy wszystko do niego, czy nie na twoją sugestię? - Oj nie, nie! Rok liturgiczny to Papa Sylwester! Mnie możesz chłostać za ornamentykę złotych tablic dla męczennika, za krwisty odcień jedwabiu na twoim nowym płaszczu... A propos, czy zauważyłeś, iż gronostaje, którymi kazałem podbić ci płaszczyk, są bielutkie, ale nie wpadają w tę nieprzyjemną metaliczną barwę? Och, ileż się nawybierałem! Dobrze, że kupcy żydowscy w tym roku dopisali z towarem! - Doceniam, doceniam! Tabory posłałeś z wyprzedzeniem? - Tak, posłałem. Nic nie będzie nam psuć nastroju. Boże Narodzenie w Rawennie, styczeń to zjazd w Ratyzbonie, czwarta niedziela Wielkiego Postu w Gnieźnie, Niedziela Palmowa i pierwszy synod w Magdeburgu, u grobu twego dziada, Wielkanoc i drugi synod w Kwedlinburgu, u grobu pradziada, a dzień Zesłania Ducha Świętego w Akwizgranie, u grobu Karola Wielkiego, tam też przewodniczyć będziesz trzeciemu synodowi. Potem nic nas nie goni, jesteśmy już po wizycie w dwóch prowincjach, Sklavinii i Germanii, odpoczywamy, Bogu dzięki, przed udaniem się do Galii. I do Rzymu wracamy na Boże Narodzenie, kończąc pielgrzymkę u grobu świętego Piotra i twego ojca, Ottona II.Servus lesu Christi,sługa Jezusa Chrystusa, imperator Augustus na świetlistym szlaku! Koronuje Rzym świętymi relikwiami! Koronuje, nie „składa u stóp Rzymu”, bo pamiętasz, że nasz drogi Gerbert użył raz tego niezręcznego określenia, i nie chodzi o to, abym chciał mu to wypominać, ale raczej tobie, mój Auguście, przypomnieć, że „koronuje Rzym świętymi relikwiami” to zwrot, który obaj uznaliśmy za perfekcyjny! W naszym orszaku przeważają Italczycy, kardynałowie, biskupi, patrycjusze, bo jak mówiliśmy, to dla nich ma być finał tego widowiska, niech świadczą mu potem własnymi wspomnieniami. - A i obecność zbyt wielu dostojników Rzeszy w kraju Bolizlausa byłaby niewskazana. Mnie wystarczy, że będę musiał obcować z nimi w Germanii. Za to nie podoba mi się, że mamy tylko dwie skrócone kopie żywota męczennika Adalberta, bo cały żywot wciąż nie jest gotowy. Chciałem zostawić w każdym z biskupstw po jednej księdze, a tak muszę się zastanawiać, które z nich uhonorować! - Ottonie, benedyktyni pracują dzień i noc. Jeśli tylko kolejne egzemplarze będą gotowe, opat Jan wyśle je za nami! Ja też nie zasypiam gruszek w popiele i składam już pierwszą wersję traktatu o twej pielgrzymce! Zacząłem od słów: „Nigdy w dziejach Rzymu żaden władca nie wyjeżdżał z niego z takim przepychem!”. Prawda, że dostojnie? - Czy do cesarza Bazylego dotarła już wieść o mej podróży?

- Auguście, Pan Bóg jest wszechmogący, ale twój Leon jest tylko biskupem Vercelli! Nie nadążam za porywem twoich myśli! Za pozwoleniem, w Rawennie przygotujemy poselstwo do Bazylego. Nasi ludzie, którzy popłynęli po narzeczoną dla ciebie, wciąż siedzą w Konstantynopolu i z trudem przebijają się przez humory cesarza. Sformułujemy posłanie tak: „Imperator Otto III oczekuje, iż po powrocie ze swego tryumfalnego objazdu czterech prowincji odnowionego cesarstwa...” - tu wymienimy, żeby Bazyli się zorientował, jak blisko ogona mu siedzimy, a jestem pewien, że jak zobaczy w składzie naszych prowincji Sklavinię, to się zaduma... - i dalej: „oczekuje, iż zastanie już przesłaną przez jego wysokość Bazylego II obiecaną cesarską córę, porfirogenetkę, swą narzeczoną, w granicach swego władztwa”. - Dobrze. Chcę, aby to wyszło niezwłocznie, żeby Bazyli zdążył uruchomić szpiegów w państwie Bolizlausa. Musi mieć od nich relację z pierwszej ręki o tym, jak jego szlachetny, wybitny konkurent, czyli ja, pokojowo rozszerza swe władztwo, opierając je o granice jego własnych wpływów! - Bene, bene, bene! - A przy okazji, jak książę Bolizlaus przyjął wiadomość o mej wizycie? - Doskonale. Otto poczuł dreszcz na myśl, że przyjdzie mu się spotkać z Bolizlausem po pięciu latach. Czy książę nadal będzie miał w sobie ten chropowaty, drapieżny urok? Czy też może straci go w jego oczach? Nie, no przecież nie... W Rawennie przyjął ich świątobliwy Leon, który jak mało kto nie stracił surowości w arcybiskupiej purpurze. Aż Leon z Vercelli w duchu zamruczał z podziwem: „Purpura to kultura”. Przywitali się serdecznie. Otto był roztargniony przez cały wieczór, uczta minęła mu jak przerywany toastami sen. W drodze dostał wiadomość, iż biskup Wormacji nie żyje. Tak! Franko, z którym był niedawno w podziemiach San Clemente. Kaszlał wtedy, fakt. Ale i w intencji odzyskania zdrowia się umartwiał. Otto chował w pamięci tamto wspólne doświadczenie, jak skarb. Było święte i nietykalne. A teraz na wieść o jego śmierci nie opuszcza go nieznośne, dręczące uczucie, jakby paznokciem przebił błonę. Niespełniona modlitwa Franko kładzie i na niego jakiś cień. Chciał się otrząsnąć, natychmiast. Czekał więc tylko na obiecaną sobie mszę. Widział, iż arcybiskup Rawenny dziwi się tej cesarskiej prośbie, że nawet jej nie rozumie, ale też i nie może się jej przeciwstawić. Otto nie wnikał w uczucia arcybiskupa, och, gdyby miał pochylać się nad problemami każdego ze swych poddanych... Uwielbiał moment, gdy otwierano przed nim wielkie wrota kościołów. Mrok

wypływający z ich trzewi, pokorę własnych oczu, które trzeba było przyzwyczajać do ciemności. I później rozkosz wschodów słońca prześwietlającą witraże! Chybotliwą, niestałą, nasyconą barwami na granicy rzeczywistości. Wizerunek świętego Jana Ewangelisty był brutalny. Tak, brutalny. Bez woalu litościwości przykrywającego innych świętych. Władczy i surowy. Święty Jan i orzeł. Ach, orzeł! Otto jakby po raz pierwszy odkrył, iż wizerunek orła łączy ich obu, a przecież od zawsze czuł więź z Ewangelistą... Śpiew wychodzący z bocznych naw bazyliki zdał się Ottonowi jego własnym głosem, zwielokrotnionym tylko doskonałą akustyką wnętrza. Tak, tak, tak... oto dusza Ottona śpiewa psalm: Boże, przekaż Twój sąd królowi, a Twoją sprawiedliwość synowi królewskiemu. Aby Twoim ludem rządził... I dusza Ottona odpowiada: Pokój zakwitnie, kiedy Pan przybędzie! I dalej śpiewa: Za dni jego zakwitnie sprawiedliwość i wielki pokój, aż księżyc nie zgaśnie. Będzie panował od morza do morza od rzeki aż po krańce ziemi. Niech jego imieniem wzajemnie się błogosławią, niech wszystkie narody ziemi życzą Mu szczęścia. I druga Ottońska dusza odpowiada sobie: Pokój zakwitnie, kiedy Pan przybędzie! Ach, dotarło do Ottona w jednej chwili, iż jego dusza potrafiła jednocześnie śpiewać psalm i sobie odpowiadać, jakby sama była dwugłosem! To wrażenie wstrząsająco silne, niezwykłe i całkowicie nowe wyniósł z bazyliki. Dziękując arcybiskupowi Rawenny za dar mszy, zdjął z palca jeden ze swych pierścieni i położył na tacy. Nazajutrz okazało się, iż zaniemógł Leon z Vercelli. Początkowo myśleli, że to niestrawność albo dolegliwości wywołane podróżą. Biskup Bernward, do którego Otto w kwestiach leczenia ciała miał absolutne zaufanie, nie oddalał się od łoża Leona. Nie pozwalał też cesarzowi do chorego zachodzić, bo nie był pewien, czy niedyspozycja Leona nie należy do tej okrutnej gamy chorób, które przenoszą się zdradliwie z ciała na ciało. Dreszcze i gorączka wstrząsały biskupem Leonem przez cztery dni z rzędu. Potem gorączka opadła i przeciwnie, ciało jego wpadło w stan bliski zimnicy. Otto niecierpliwie czekał na lepsze wiadomości o zdrowiu przyjaciela, ale Bernward codziennie kręcił głową. Czas płynął nieubłaganie i chociaż siódmego dnia Bernward powiedział, iż choroba osłabła, to jednak nie pozostawił ani Leonowi, ani Ottonowi złudzeń: jeśli biskup chce żyć,

nie może nigdzie jechać. Tylko wypoczynek, ciepło i napary ziołowe są w stanie przywrócić mu zdrowie. Nawet podróż w wyścielonym puchem powozie to dla niego śmiertelna pułapka. Tego żaden z nich się nie spodziewał. Jednak Otto nie mógł pozwolić, by plan jego wielkiej pielgrzymki legł w gruzach. Nawet jeśli przyjaźń nakazywała mu pozostanie u łoża chorego, lub też raczej podpowiadała, iż okrucieństwem i niesprawiedliwością jest eliminowanie Leona z tej wielkiej podróży, to wyboru nie było żadnego. Spięty kalendarzem liturgicznym program kazał mu ruszać natychmiast. Wymógł na Bernwardzie możliwość widzenia z przyjacielem. Leon wymizerowany i blady leżał przykryty szczelnie wełnianymi kocami. Trząsł się pod nimi, nie mogąc zapanować nad własnym ciałem. - Auguście... nie mogę przeżyć, że nie pojedziemy razem... - Leonie, zostajesz właśnie po to, by przeżyć. - Och, wiem, wiem... Powiem ci coś w zaufaniu. Boję się, że to nie febra... boję się, że to trucizna... - Leonie! Przestań! Któż mógłby chcieć cię otruć? - Mam pewne podejrzenia, ale nie rzucę ich bezpodstawnie, Auguście! Spiszę, spiszę testament i jeśli śmierć mnie zabierze, wtedy szukaj mojego zabójcy... - Leonie, Bernward powiedział, iż to klasyczna febra. Będziesz zdrów i dołączysz do mnie w Akwizgranie. Dobrze? - Dobrze, Auguście. Jeśli Bóg da... Ale jeśliby mi się coś stało, to tyle spraw zabiorę ze sobą do grobu... - Jesteś niezastąpiony, Leonie. Dlatego musisz wyzdrowieć. Łzy szczęścia potoczyły się po wychudłych policzkach biskupa pałacowego. Ach, więc musiał zachorować, by usłyszeć tak piękne wyznanie od swego Augusta. - Ottonie, dzisiejszej nocy miałem sen. Odwiedziła mnie twoja matka, cesarzowa Teofano, z niemowlęciem na ręku. Tuliła je i piastowała, i kiwnęła do mnie głową, wskazując na dziecko. Najpierw pomyślałem, że spotkało mnie szczęście i Teofano przyszła, by przeprowadzić mnie na drugą stronę, do wieczności. Ale potem zrozumiałem sen inaczej: Teofano chce, abym powiedział ci o twej siostrze... Gdybym odszedł z tego świata, być może nie dowiedziałbyś się nigdy. Ale ona, twoja matka, uznała, iż z jakiegoś powodu powinieneś teraz właśnie się dowiedzieć, że nie przyszedłeś na świat sam. Otto patrzył na Leona szeroko rozwartymi oczyma. Nie był pewien, czy biskup mówi przytomnie, czy majaczy. Ale Leon był całkowicie świadom. - Tak, Ottonie. Teofano powiła bliźnięta, chłopca i dziewczynkę. To było wydarzenie

bez precedensu, tak że z lęku o zdrowie dzieci trzymano wiadomość w ścisłej tajemnicy. Po niespełna trzech miesiącach dziewczynka zmarła i został tylko chłopiec. Wówczas ogłoszono, że cesarzowa urodziła syna, i nadano ci imię Otto. Od chwili, gdy twoja siostra zakończyła swój krótki ziemski żywot, w ciebie wstąpiły niezwykłe siły, jakby Pan Bóg chciał wynagrodzić jednemu dziecku stratę drugiego. Miałeś ledwie cztery miesiące, gdy ruszyłeś z matką w pierwszą daleką podróż i znosiłeś trudy i niewygody tak, jakbyś nie dzieckiem był, a małym tytanem! Teofano zachowała w sercu twą zmarłą siostrę. Ale nie pozwoliła, by świadomość jej śmierci osłabiała ciebie. Wiele razy rozmawialiśmy o tym, zawsze mówiła: jak nadejdzie czas, powiem synowi. Nie zdążyła. A dzisiaj w nocy pojawiła się w moim śnie i wskazując trzymane na ręku niemowlę, upoważniła mnie do rozmowy z tobą. Dlaczego teraz? Nie wiem, Auguście, nie wiem... Leon zamilkł, zmęczony. Otto siedział i nie mógł się poruszyć. Wciąż wracało w nim wspomnienie psalmu responsoryjnego w bazylice raweńskiej, gdy usłyszał swą duszę w dwugłosie. Przecież to nie był żaden majak, żadna religijna egzaltacja! Słyszał to i jest tego pewien! A wianek ze stokrotek w podziemiach San Clemente? Taki bliski, taki znajomy... Jakież to dziwne... Więc nie przyszedł na ten świat sam. Był bytem podwójnym, rozdzielonym na część męską i żeńską, i wolą Boga było pozostawienie go mężczyzną, odebranie mu kobiecej natury... Ucałował zimne czoło Leona, uściskał jego dłonie. I ruszył przed siebie, na czele dostojnego orszaku. Pozostawiał w Italii obu przyjaciół i mistrzów - Gerberta i Leona. Jedzie sam w podróż, która ma się stać sygnaturą jego życia, jego podpisem wyrytym na mapie imperium. Nie ogląda się za siebie. Zatoczy koło i wróci do Rzymu, przywożąc mu najpiękniejsze trofeum - ciało świętego Adalberta!

XXVI MARZEC 1000 R. GNIEZNO - POZNAŃ - OSTRÓW LEDNICKI - Kyrie eleison. Chryste eleison. Kyrie eleison. Święty Wojciechu męczenniku, wstaw się za nami grzesznymi! Nie opuszczaj nas w chwili próby! Wspomóż nas w tych dniach najważniejszych! Spraw, abyśmy stanęli na wysokości zadania, jakie sobie wytyczyliśmy...! - Pozabijam was, gnoje, jak ten mur będzie krzywy! Skórę z was zedrę pasami, łapciuchy jeb... jedne! Biskup Unger przeżegnał się u Wojciechowego grobu i wstał z ciężkim sercem, zaciskając szczęki. Nawet pomodlić się w skupieniu nie można! Pokłonił się swemu świętemu i szepnął: - Już niedługo, kochany druhu biskupie, już niedługo! Wybacz tym niebożętom, ale pracują dzień i noc, to i język im zgrubiał... Odsunął ciężkie zasłony, które po zburzeniu rotundy osłaniały grób świętego, i wyszedł. Prosto na plac budowy. Odkąd posłowie przekazali wiadomość o przyjeździe cesarza, w całym państwie Bolesława panował stan najwyższego poruszenia. Poza osadnikami zaszytymi w najgłębszych puszczach nie było chyba ludzi, którzy w ten czy inny sposób by nie uczestniczyli w przygotowaniach. Przy budowie gnieźnieńskiej bazyliki robotnicy pracowali dzień i noc. Dni były wciąż krótkie, jak tylko zapadał zmierzch, plac budowy roił się od ognisk i pochodni. Książę nie dopuszczał najmniejszej zwłoki. Dobrze, że tego roku zima była wyjątkowo lekka, i od razu, jak zapadła decyzja, można było kopać doły pod fundamenty. Zresztą kto wie, czy to przymrozek puścił, czy ziemia rozmiękła od ciągłego palenia tych ognisk. Dzisiaj wszystko to wokół wygląda rozpaczliwie, ale do wizyty cesarza jeszcze całe cztery tygodnie! Teren bazyliki jest zaznaczony kamiennym fundamentem. Widać, jak będzie rozległa, widać rozmieszczenie przyszłych naw. Pośrodku stoi już niemal ukończone piękne martyrium, w którym spoczną święte szczątki Wojciechowe. Bolesław, wiedząc, na czym stoi, czyli że bazyliki mieć nie będzie, i jedyne, na co może postawić, to samo martyrium, rzucił rzeczywiście wszystko na jedną kartę. Chciał, by było królewskie. Barwą męczeństwa jest czerwień. Więc na Śląsku w kopalni piaskowca dzień i noc kuto unikalny, czerwony kamień. Jego pięknymi, gładzonymi płytami wyłożono całą zewnętrzną część martyrium. Unger był olśniony, bo barwa czerwonego piaskowca przypominała wyblakłą krew, i to według biskupa było porażające. Ale dla księcia to wciąż za mało. Kazał szukać, nie... kazał znaleźć czerwony agat, kamień rzadki i ciężki w wydobyciu. A ponieważ wyznaczył królewskie nagrody, więc śmiałkowie przekuli śląskie skały wszerz i

wzdłuż i znaleźli. Kamień tylko z nazwy był czerwony, w istocie stanowił jaśniejszy odcień barwy okładzin martyrium. Ale po wygładzeniu zgrał się z nimi niezwykle. W matowej, lekko krwistej płycie piaskowca osadzono wiodącą naokoło niego żyłę wypolerowanego jak zwierciadło agatu. Wyglądał jak żywa arteria, jak krwawa rzeka, jak posoka rozwodniona łzami. Gdy mistrzowie skończyli osadzanie kamieni, Unger przyklęknął przed pustym grobowcem, a i Bolesław był w końcu zadowolony. Ale tylko przez chwilę. Kazał zmienić drzwi ołtarza, po otwarciu których będzie się wsuwało lub wyciągało trumnę z ciałem świętego. Uznał, że drewniane i rzeźbione nie pasują. Nakazał przygotowanie srebrnych drzwi. A po ich bokach wykucie w doskonałym czerwonym piaskowcu dwóch idealnie dopasowanych prostokątnych zagłębień. Ich wymiary dokładnie odpowiadały... wymiarom złotych tablic, o których przygotowaniu przez cesarza dowiedzieli się od arabskich kupców. Bolesław ciekaw był, czy cesarz dozna małego zaskoczenia, widząc już na nie przygotowane miejsce. I jakkolwiek Ungerowi żal było doskonałej harmonii czerwonego grobowca, to jednak nie mógł nie pochylić siwej głowy przed pomysłem Bolesława. Nad martyrium zaprojektowano ozdobny dach, czyli cyborium wsparte na czterech kolumnach. W warsztatach trwają ostatnie prace nad jego zdobieniem. Nie ma co, samo miejsce na ciało męczennika będzie królewskie! Och, pomyślał Unger, byleby tylko zdążyli! Rotundę trzeba było rozebrać, bo już wchodziła w zarys fundamentów. Więc teraz murowany grobowiec z Wojciechem, który kiedyś stał w absydzie rotundy, stoi wolno, osłonięty jedynie zasłonami, niemal na placu budowy. Pilnują go klerycy od czasu, gdy się zdarzyło, iż jakiś zmęczony śmiertelnie majster skrył się za zasłoną i spał na grobowcu w najlepsze. Od początku, od chwili wyjazdu posłów, podzielono sprawy na bardzo pilne i najpilniejsze. Dzień zaczynali od narady u Bolesława, na której każdy krótko zdawał relację z tego, co udało się zrobić. Wieczorami najczęściej książę spotykał się sam z Ungerem albo z Zaradem czy Bjornarem. Swego nordyckiego druha książę nie wypuścił z kraju. Uznał, iż skoro jego siostrzyczka, kochana Świętosława, zabrała się wbrew radom oraz interesom brata do knucia przeciw jego sojusznikowi, Olavowi Tryggvasonowi, to niech się chwilowo sama martwi o siebie. Bjornar stawał za Świętosławą, tłumacząc, iż nie polityka nią kieruje, tylko tłumione uczucia, ale na to Bolesław powiedział krótko: - Tym gorzej dla obojga.

I zostawił sobie Bjornara pod ręką, bo bardzo mu było teraz trzeba ludzi sprawdzonych, pewnych i rozumnych. Jaksa transakcję z arcybiskupem Gizylerem przeprowadzał metodą „w dwa ognie”. Kupcy arabscy kontrolowani przez księcia i kierowani przez Jaksę negocjowali cenę, a w tym czasie Bjornar świetnie udający „rozbójnika przybłędę na czele bandy połabskich wilków” co dnia atakował kogoś na gościńcach i traktach na wschód od Magdeburga. Im większa szła fama o strasznych wyczynach „rozbójnika przybłędy”, tym cena mniszek szybciej wędrowała w górę. I tak Jaksa utargował olśniewającą sumkę. A że w oddziale eskortującym srebro i arabskich kupców znaleźli się ci sami ludzie, którzy wcześniej przewiali się w bandzie „rozbójnika przybłędy”, na to już nikt nie zwracał uwagi. Zbój zbójowi podobny, i tyle. Jaksa był człowiekiem niezwykle praktycznym i pracując na służbie księcia, zawsze w ostatecznym rachunku myślał sobie, iż lepiej mieć niezasłużoną sławę skurczybyka niż zasłużoną idioty. A srebro, które właśnie dla księcia zarobił, było tak łakomym kąskiem, że nie miał zamiaru ryzykować utraty choćby jednej grzywny. Nawet za cenę podejrzeń co do składu eskorty. Dowiózł je do Gniezna w całości, odpierając dzięki ludziom Bjornara niejeden atak na konwój. W tym, co było do przewidzenia, także zbójów nasłanych przez samego Gizylera. Jaksa nie znosił starego, ale go po ludzku rozumiał - któż by umiał się pogodzić bez walki z wydaniem takiej kwoty! Jak tylko okup znalazł się w skarbcu Bolesława, zaczęli go natychmiast wydawać. Budowa bazyliki w Gnieźnie, palatium w Gieczu i rozbudowa palatium na Ostrowie Lednickim już pochłonęły znaczne kwoty. Teraz zainwestowali w okazałość przyjęcia dla cesarza! A było na co wydawać! Bolesław chciał mieć przy sobie w czasie jego pobytu jak najwięcej wojska. Potrzebował go. Ale nie mógł sobie pozwolić na odsłonięcie reszty kraju. Więc powołał pod broń, a to znaczy: wyposażył, jeszcze tysiąc ciężkozbrojnych. Swoich ludzi też uzbroił jak trzeba. Wyłonił spośród nich sześć setek ścisłej gwardii, która miała stanowić oprawę całego przyjęcia. Nowe szyszaki, kryte złotą blachą, nowe kolczugi, miecze i topory skandynawskiej roboty, konie najlepszej krwi, nowe jedwabne proporce. - Co na proporzec? - Orzeł. - Cesarz ma srebrne orły. - Ja chcę jednego. Białego. Dalej rozumowanie jest proste: nie zdążymy wybudować nowego palatium, więc trzeba tak przygotować te, które mamy, by cesarzowi niczego nie brakowało. Przez Jaromira sprowadził z Rusi futra. Najcenniejsze, białe popielice. Kazał je zszyć w wielki błam,

lamowany purpurowym jedwabiem, i tym nakryć cesarskie łoże. Baldachim ze złotogłowia. Na posadzce ani śladu kamienia, wszystko wysłane futrem srebrnych lisów. Po naczynia sięgnął do swego własnego skarbca: miał w nim sporo złotych, misternie wykonanych kubków, tac i mis. A także polerowane na złoto naczynia mosiężne, nie do odróżnienia dla niewprawnego oka! W tym samym czasie Unger kierował kościelną stroną przygotowań. Ku swemu utrapieniu musiał szykować „świętych młodzianków” do choćby podstawowej posługi duchownej. Za nic w świecie nie chciał dopuścić, by tylko udawali kleryków. Jeśli już taka wola boska, to niechże się nimi po części chociaż staną. Powierzył ich swemu zaufanemu bratu, Filipowi. I on uczył chłopców psalmów. Ich nierówne, mutujące głosy sprawiały wiele kłopotu, nie potrafili wejść w wysokie tony, ale w niskich brzmieli zaskakująco dobrze. Filip robił, co w jego mocy. Pozostali duchowni i klerycy, ci prawdziwie wyświęceni, też mieli przyspieszony tryb przygotowań. Unger patrzył na swoje stado i wzdychał: - Jak ja mam zrobić oprawę mszy świętych dla cesarza i italskich kardynałów?! Cóż z tym wszystkim począć? I nocami głowił się, jak z niczego stworzyć widowisko. W rozpaczy gotów był targnąć się do wzywania na pomoc sił nieczystych, gdy nagle otworzyła mu się głowa i wpadł na pomysł! Zaczął pracę nad nim jeszcze tej samej nocy. - Gniezno, Poznań czy Ostrów Lednicki? Gdzie będziemy gościć cesarza? - Palatium w Poznaniu najlepsze. Ale skoro punktem centralnym będzie Gniezno, to jeździć na noc do Poznania za daleko. - Palatium w Gnieźnie przypomina stajnię. Dopiero planowałem budowę w tym miejscu. Czyli zostaje Ostrów Lednicki. - To będzie miało nawet swój urok, Bolesławie. Oryginalne położenie na wyspie, te długie mosty... - Dziękuję, Ungerze, dobry z ciebie przyjaciel. Ale nie musisz pocieszać mnie na siłę. Widziałem królewskie siedziby, w Magdeburgu chociażby, a domyślam się, że rzymskie rezydencje cesarza to przy Magdeburgu... - Taaak. Dobrze się domyślasz, mój książę. Ale powiadam, Ostrów będzie miał swój specyficzny urok, jak... pałacyk myśliwski? - Co takiego? - Nie przykrywajmy na siłę tej surowości, jaką ma nasz kraj, uczyńmy z niej atut, wydobądźmy ją zatem! Nie ma co się oszukiwać, w oczach cesarza jesteśmy barbarzyńcami. Więc bądźmy nimi naprawdę! Olśnijmy go nie udawaniem Rzymu, Moguncji czy

Magdeburga! Olśnimy go naszą prawdziwą naturą! - Powiedziałeś „nasz kraj”, Ungerze? - A jak miałem powiedzieć? Przecież wiesz, że to od dawna jest mój kraj! Przyjechałem do ciebie jak Germanin do Słowianina. Myślałem, że będę cywilizował plemię młodsze w Chrystusie. Że przyniosę twemu krajowi germańską kulturę. I co? I zamiast ja ciebie, ty mnie zdominowałeś, książę! Ani się obejrzałem, jak zostałem wchłonięty! Ja... ja już nawet myślę po słowiańsku! I wierz mi, już nie wyobrażam sobie powrotu do słodkiej Germanii. Ta ziemia, twój kraj leśnych polan stał się moim domem i o niego walczę! - Moja matka tak mówiła do ojca, gdy była w dobrym nastroju. Gdy żartowała z nim, nazywała go „Mieszko, książę leśnych polan”. Nie jestem zbyt sentymentalny, ale lubię to określenie. - Ja też. Ale do rzeczy, Bolesławie! Wpadłem na to jednej bezsennej nocy, gdy zastanawiałem się, jak mam swymi skromnymi kościelnymi siłami przygotować oprawę mszy dla cesarza. Wiem, jakie chóry mu śpiewają w Rzymie! To mnie miażdżyło, przygniatało. Ale wtedy przypomniałem sobie, jak ciekawie brzmią głosy, za przeproszeniem, świętych młodzianków... -...pod wezwaniem Zarada - wszedł mu ze śmiechem w zdanie książę. - Tak. Śpiewają psalmy, jakby szli na wojnę, nadają im brzmienie dzikiej pieśni bojowej. Ale wiesz, to aż budzi dreszcze. I powiedziałem sobie: biskupie, zaryzykuj! - Ungerze, cały ten nasz plan to jedno wielkie ryzyko! - Pięknie to ująłeś, książę. No, to się napijmy! Była niedziela. Niedziele są wszak wyłączone z postu. Unger sam polewał księciu. - A przy okazji budowy bazyliki... W chrześcijańskim świecie przyjęło się budować miasta jak symbole. Ty, zaczynając wszystko od początku, możesz cały kraj skonstruować niczym odbicie boskiej harmonii. - Coś konkretnego masz na myśli? - Bazylika w Poznaniu i ta, którą teraz budujemy w Gnieźnie, są do siebie dość podobne. W Gnieźnie będzie grób Wojciecha. Poznań wobec tego uczcij godnym grobowcem Jordana, pierwszego biskupa. Potem obok niego połóż mnie. W Gnieźnie będzie miejsce kultu świętego, w Poznaniu groby biskupów. Ostrów Lednicki, z uwagi na to, iż leży pośrodku, niejako pod ochroną tych dwu świętych miejsc, uczyń swą ceremonialną siedzibą, niech tam się rodzą twoje dzieci. To, że ugościsz w nim cesarza, przysporzy mu w przyszłości wielkiej chwały. Będziesz mieszkał tam, gdzie mieszkał imperator. A w Gieczu zbuduj grobowiec Mieszka i niech kiedyś stanie tam twój. To będzie nekropolia królewska.

- Ale nie muszę robić tego na czwartą niedzielę Wielkiego Postu? Unger się roześmiał, pokręcił głową i dokończył: - A w Grzybowie... - W Grzybowie urodził się mój ojciec. - Tak! Wiesz... jak tylko uwiniemy się z bieżącymi sprawami, można będzie pomyśleć o kanonizacji Mieszka. - Żartujesz? - Nie. Należy z niego uczynić pierwszego słowiańskiego władcę chrześcijanina. Rozmowę przerwał im Bjornar. Był środek nocy, więc jego wtargnięcie oznaczać musiało coś naprawdę ważnego. - Most nam woda porwała! - Co? - Od tygodnia leje nocami, stan wody podniósł się znacznie i przed chwilą most zerwało! - Chryste, ratuj! Święty Wojciechu, wspomóż! - Unger się przeżegnał. Tylko tego im teraz brakowało! Odbudowa mostu przy wezbranej wodzie trwała tydzień, ale pracowano dzień i noc. Cesarz miał przybyć za siedemnaście dni. Trzeba się było liczyć z tym, że wody wciąż mogą być wysokie. Nowy most musiał zaś wytrzymać nie tylko normalne funkcjonowanie, ale przejście przez niego cesarskiego orszaku, taborów i zbrojnych. W tym samym czasie w Gnieźnie kończono ciężkie prace budowlane. Surowce, zamiast mostem, którego chwilowo nie było, przewożono przez rzekę na łodziach. Nie ułatwiało to pracy nikomu... Na dodatek zaczęto szeptać po kątach, że zerwanie mostu przed samą wizytą cesarza to zły znak. Gdy plotka dotarła do księcia, powiedział publicznie, że wyrwie języki plotkarzom, i skończyło się jak ręką odjął. Bolesław zaplanował wcześniej, że Otto wejdzie do miasta po purpurowym kobiercu. I zerwany most nie mógł mu w tym przeszkodzić. Tkaczki pracowały nad tym kobiercem we wszystkich warsztatach. Szwaczki łączyły utkane fragmenty materii ze sobą. I na życzenie księcia szyły bogate stroje dla niego, księżnej i całego dworu. Bolesław postanowił, że jego dworzanie będą wyglądać po królewsku, i tak miało być. Jak się nie zdąży uszyć, to wyciągnie z własnych skrzyń płaszcze i ich ubierze. Unger między innymi zajęciami miał też jedno szczególne i niezwykle delikatne. Z czystego srebra kazał wykonać długie szczypce, nożyce i wąską, ale mocną piłę. - Co chcesz tym ciąć, panie? - spytał złotnik, któremu powierzył robotę.

Nie odpowiedział. Gdy narzędzia były gotowe, zamknął je w skrzyneczce i zabrał do Poznania. Tam podczas niedzielnej mszy poświęcił je bez słowa. A potem znów spakował z namaszczeniem i zawiózł z powrotem do Gniezna. Cyborium nad grobowcem Wojciecha stawiano trzy dni przed przyjazdem cesarza. Pod nadzorem Ungera czyszczono plac budowy. Fragmenty zaprawy, rozbite kamienie, popiół z roboczych ognisk... Niestety, po ostatnich deszczach grunt wewnątrz bardzo rozmiękły. Przyjechał Bolesław, na ostatnią chwilę, rzucić okiem, jak to wszystko wygląda. Skrzywił się, patrząc pod nogi. - Paskudne błoto! W trzy dni nie wyschnie. Ale może w cztery? Zanim dowiozę tu Ottona, będą jednak cztery... Słuchaj, jakby nie schło, każ to błoto czymś zarzucić. Nie wiem, tatarak może? - Albo z desek niech przygotują pomosty. - Nieźle. Będzie nieźle! Szkoda tylko, że drzewa wokół takie mało zielone. Może jednak zdążyliby ludzie przesadzić tu trochę krzaczków? - Zrobił ręką nieokreślony ruch wokół kamiennych fundamentów. - To co, Ungerze, raz dwa przenosimy ciało do nowego grobowca i jadę po Ottona! - Tak myślę, Bolesławie... a gdybyśmy nie przenosili ciała? Gdybyśmy pozwolili jemu je przenieść? Czyż możemy uczcić cesarza bardziej, niż pozostawieniem jemu zaszczytu translacji? Jeśli oczywiście ciebie to nie dotyka, że odstąpisz mu ten przywilej. - Przestań. Ja będę miał Wojciecha na zawsze. Niech sobie przeniesie. Masz rację, przyjacielu, zrobimy mu ten zaszczyt! Bjornar na spienionym koniu wpadł pomiędzy nich. - Bolesławie! Emnilda urodziła ci syna!

XXVII 7 MARCA 1000 R. PRZEPRAWA NA RZECE BÓBR POD IŁAWĄ GRANICA PAŃSTWA BOŁESŁAWA Z MARCHIĄ

- Otto valens Caesar!- powiedział Klemens, starając się swemu głosowi nadać ton podniosły. Klemens, kapelan dworski, trzymał się blisko cesarza, jak mu przykazał Leon z Vercelli, gdy nagła choroba przykuła go do łoża w Rawennie. Klemens od czterech lat pomagał Leonowi w prowadzeniu cesarskiej kancelarii i można by rzec, gdyby nie było to grzechem, że niedyspozycja Leona otworzyła mu drzwi do kariery. Całe życie w cieniu! A przecież ma na swym koncie tyle osiągnięć, tyle jego pomysłów zostało wprowadzonych w życie! Daleko nie szukając - druga pieczęć cesarska! On to, nikt inny, do wizerunku Ottona na wzgórzu dodał „boski wiatr poruszający szatami władcy”! I co? Czy ktoś poza nim samym o tym pamięta? Nie. Cała chwała poszła na Leona! Teraz więc, gdy nadszedł czas, nie zamierza zmarnować ani chwili! Dość się napatrzył na stosunki panujące na monarszym dworze, by nie wiedzieć, jak się w nich odnaleźć. Poza tym miał w ręku jeden wielki atut: znał język Słowian. No, bez przesady, nie o to chodzi, że znał świetnie, ale dogadać się mógł. Od wyjazdu z Rzymu nic innego nie robi, tylko ćwiczy. Na każdym popasie rozmawia z arcybiskupem Gaudentym, ot tak, dla odświeżenia pamięci. Z tym Gaudentym to dziwna sprawa, dziwna... Zamiast się cieszyć, że dostał taki tytuł, takie stanowisko, on jakiś markotny, zahukany, mrukliwy. Klemens tłumaczy go, że może to wspomnienie śmierci brata lub też podróż do jego grobu przejmuje go takim smutkiem... A swoją drogą, co ostrzejsze języki w orszaku zauważają, że imię to ma chyba na przekorę! Gaudenty, czyli radosny! No, no, ludzie to potrafią wszystko wypatrzyć! Tak czy inaczej, Gaudenty trzyma się na uboczu i chociaż jako arcybiskup świętego Adalberta męczennika powinien być ozdobą tej procesji, to najwyraźniej póki co nią nie jest. Leon kazał Klemensowi trzymać się blisko cesarza. Ale to także nie jest proste! Owszem, Klemens jest pod ręką, ale... Otto jakby go nie zauważa. To doprawdy najtrudniejsze w całej jego misji. Poczucie anonimowości. Bycie tłem. Klemens stara się, jak może, zwrócić na siebie uwagę, na wzór Leona, choć oczywiście nie tak nachalnie, nie tak bezczelnie, jak mógł sobie pozwolić na to biskup Vercelli. A to próbuje jakimś pochlebnym zdaniem, wyszukanym komplementem, a to pełnym słodyczy i elegancji komentarzem, kiedy oczywiście cesarz dopuszcza kapelanię do

głosu. Ale Otto jeszcze ani razu nie zatrzymał na nim swojego spojrzenia. Przebiega wzrokiem twarze wszystkich otaczających go kapłanów i dworzan, jakby byli lasem, a nie każdy z osobna drzewem. To boli. Lecz Klemens powtarza sobie w duchu, że nie po to dobry Bóg dał mu taką szansę, nie po to Leon się rozchorował, robiąc mu miejsce, by on teraz miał się nad sobą samym rozczulać. W kancelarii jest od czterech lat, lecz od dziesięciu żyje przy cesarskim dworze. Widział niejedną zaskakującą karierę i niejeden spektakularny upadek. Nie da się zepchnąć w cień. Ta podróż trwać będzie jeszcze blisko dziewięć miesięcy, to dość czasu, by mógł się utrwalić cesarzowi. A jeśli nie uda się tego dokonać poprzez aktywność wokół władcy, to sięgnie do swej ciemnej, głębokiej tajemnicy. Do sekretu, który wiąże nie jego z Leonem, ale Leona z nim. Który, dobrze użyty, może sprawić, iż biskup Vercelli nie tylko nigdy nie wróci do łask, ale i spadnie ze szczytu dworskiej drabiny na samo dno. Miejsce dusz potępionych! Ostatnie dni, znaczone postojami w biskupstwach wschodniej Rzeszy, Żytycach i Miśni, a potem w Budziszynie, spędzili w otoczeniu margrabiów saskich. Przy nich cesarz robił się jeszcze bardziej nieobecny. Wyjątkiem był tylko krótki czas, gdy towarzyszył im margrabia Ekkehard, ale Klemens pamiętał, iż to ulubiony towarzysz cesarza, zwłaszcza od czasów szturmu na rzymski Zamek Świętego Anioła. Klemens z nikim o tym nie mówił, ale widział, że Otto jest znużony powtarzalnością powitań i pożegnań. Każdy z biskupów, który gościł ich po drodze, występował w purpurze lub fiolecie ceremoniału, każdy giął się przed cesarzem w pas, dawał dary, o których myślał, że są wyjątkowe, a Klemens własnoręcznie odkładał je na wóz - kolejne szkatuły z wyobrażeniami świętych, jedna obok drugiej, coraz bardziej do siebie podobne. Były i wieńce zdobione jedwabnymi wstęgami lub drewniane i złocone figurki Matki Boskiej albo cesarza, tych także jechało na wozie już kilkanaście. W każdej z biskupich siedzib wieczerze, w zamiarze gospodarzy wykwintne i uroczyste. Dla nich zaś męczące i ciężkostrawne. Im dalej od Rzymu, tym większa nerwowość tliła się w młodym władcy, jakieś coraz mocniej wyczuwalne zniecierpliwienie. Izolował się od swego dworu już od dawna. Te osobne stoły, te bizantyńskie maniery! Ale póki występował w „trójcy świętej”, w otoczeniu Gerberta i Leona, to jakoś się rozmywało. Zresztą na dworze, w tym zgiełku, w pośpiechu, przepychu było to całkiem naturalne. Ale teraz, w czasie podróży, wyobcowanie cesarza staje się jakby nad wyraz widoczne. Nie, teoretycznie wszystko wygląda normalnie: co rano krótka msza, potem wymarsz, wieczorem spotkanie w gronie najbliższych współpracowników. Zawsze jest na nim papieski kardynał - oblacjonariusz Robert, jest Ziazo, dowódca cesarskiej gwardii, obok nich Hieronim, biskup Vicenzy. Co do Ziazona, to nawet dobrze, że ten

rzymski patrycjusz kieruje marszem, był przecież z cesarzem na wyprawie przeciwko Słowianom Połabia, więc zna zapewne tereny, przez które przyjdzie im jechać. Mówi też nieźle w języku słowiańskim. Natomiast obecność Roberta trochę dziwi. Jako oblacjonariusz Sylwestra II zarządzał darami, jakie otrzymuje Kościół święty, więc jak jego rolę wyjaśnić w czasie pielgrzymki? Do tego on, Klemens, prowadzący cesarską kancelarię w podróży i pięciu tytularnych kardynałów. Omawiają kwestie bieżące, dokumenty, jakie należy przygotować, podpisać, wyprawić, w końcu Otto nie zostawił namiestnika na czas podróży! Klemens, który podczas tych krótkich narad jest postacią ważną, odpowiada za całą kancelarię, jakkolwiek by się starał, choćby się dwoił i troił, to widzi, iż dla cesarza jest niczym więcej niż cieniem! Może teraz, gdy wreszcie dotrą do Sklavinii, gdy Otto poczuje pod stopami nową ziemię, której przed nim nikt z nich jeszcze nie dotknął, wybudzi się z tego letargu? - Zbliżamy się do granicy, panie! Za tą rzeką jest kraj Bolizlausa! - Otto valens Caesar!- powtórzył Klemens, tym razem trochę głośniej i mocniej. Od rzeki szedł wilgotny, nieprzyjemny wiatr. Mżyło. Otto przyciągnął do siebie kraj płaszcza, by chłód nie wnikał pod niego tak nieznośnie. Orszak się zatrzymał. Ludzie Ziazona szukali brodu, gdzieś tutaj powinni spotkać się z księciem. Ale najwyraźniej miejsce, w które dotarli, nie było przeprawą przez rzekę, bo konie zapadały się w grząskim dnie po same brzuchy. Otto westchnął ze zniecierpliwieniem. Nie po raz pierwszy w czasie tej podróży nie był zadowolony ze sprawności swej italskiej załogi. Gdyby nie to, iż stanowczo uzgodnili w Rzymie, że do kraju Bolizlausa zabiera Italczyków, zmieniłby zdanie i wziął ludzi margrabiego Ekkeharda. Do nich miał większe zaufanie. Nagle z lasu wyskoczył konny w pełnym uzbrojeniu. Gdy zatrzymał się przed nimi, Otto w pierwszej chwili myślał, że to sam książę Bolizlaus. Ach, nie! Bolizlaus miał orle pióra w szyszaku, a ten tutaj, choć do księcia podobny, ma hełm zdobiony pękiem włosów z czarnego, końskiego ogona. Nie zsiadając z konia, krzyknął coś pytająco. - Co mówi? - Cesarz rozejrzał się za Klemensem, który miał mu służyć za tłumacza. - Nazywa się Zarad i jest posłańcem Bolizlausa. Przyjechał po nas, bo obawiał się, że nie znajdziemy brodu. - Niech prowadzi! - krzyknął Otto i pierwszy spiął konia. - Ależ cesarzu! - Ziazo znalazł się już obok. - Skąd wiemy, że to na pewno człowiek księcia? - Ja go poznaję - powiedział Otto do rzymianina i już jechał przy Zaradzie. Ten skłonił się cesarzowi z uśmiechem. Wystarczyło przejechać niewielki las i po chwili byli na miejscu. Przed oczami Otona

ukazało się leniwe rozlewisko rzeki. Po przeciwnej stronie widział wojsko, sztandary, proporce i ani jednego hierarchy, żadnych purpur, żadnych fioletów. Zarad spiął konia na brzegu i świsnął w maleńką, kościaną piszczałkę. Po drugiej stronie rzeki odpowiedziały mu podobne piszczałki. Odwrócił się w stronę cesarza i skłonił głową, wskazując mu niedwuznacznie, iż może jechać. Otto spojrzał na niego uważnie i nie był pewien, więc Zarad zapytał gestem ręki, czy ma jechać pierwszy. Cesarz potaknął. Wszystko działo się tak szybko, iż ani Ziazo, ani Klemens nie zdążyli dojechać do nich i zaprotestować, zanegować cesarskiej nonszalancji! Zarad wjechał w wodę pierwszy, szybko. Równie szybko zatrzymał konia, oglądając się na Ottona. Kiedy zobaczył, że cesarz dotrzymuje mu kroku, popędził swojego. Woda była naprawdę płytka, ale koń w galopie rozpryskiwał ją niemiłosiernie. Zarad to uwielbiał, oczy mu się śmiały, ale nie miał pewności, czy cesarz też lubi takie zabawy. Usunął się na bok, by jego koń nie pryskał Ottonowi w twarz. Wtedy naprzeciw nich w nurt rzeki wjechał Bolesław. W pełnym galopie. Otto, widząc to, spiął konia. Jak szybko udzielił mu się szalony nastrój tego niecodziennego powitania! Pędził, oglądał się w bok, na Zarada. Zarad śmiał się do cesarza, czarna smuga z jego hełmu omiatała mu twarz, gdy się odwracał! Otto zapomniał, że nigdy nie patrzy wstecz, i zerknął za siebie, nie zwalniając biegu, czy orszak ruszył za nim. Ha! Tylko Ziazo i Klemens chyba, reszta bezradnie stała, nie wiedząc, co robić! Zarad też już to zobaczył i znów uśmiechnął się do cesarza, jakby obaj wcześniej ustalili to urwanie się z majestatu. Teraz już Otto patrzył tylko przed siebie. Na wprost niego galopował książę Bolizlaus, jasne strugi wody spod kopyt jego konia przysłaniały obraz. Przypomniał sobie od razu, jak przed pięcioma laty w obozie wojennym pod Magdeburgiem słowiański książę w takim samym galopie niemal wjechał do jego namiotu. Otto pochylił się lekko do końskiej szyi i popędził zwierzę! Już! Bolesław wstrzymał konia i odwrócił się na nim, ogier zakręcił się na zadnich nogach. Byli twarzą w twarz. Konie parsknęły na siebie. Jakże inaczej czuł się dzisiaj książę! To nie obóz pod Magdeburgiem; właściwie dopiero w tej chwili do Bolesława dotarło, że gości cesarza na swojej ziemi! Skłonił głowę i powiedział: - Witam cię, Ottonie! I w jednej chwili obaj się zorientowali, że tłumacze są daleko z tyłu. Bolesław wiedział, iż cesarz, wychowywany w kręgu łaciny i greki, słabo zna mowę saską, ale odezwał się drugi raz w jego języku, w języku Sasów, licząc na to, że proste komunikaty zawsze są

zrozumiałe: - Witaj, Ottonie! Odpowiedział mu po sasku: - Witaj, Bolizlaus! Patrzyli na siebie. I oczy im się śmiały. Otto słyszał już za swoimi plecami tętent koni nadjeżdżających gwardzistów. Orszakowi dostojnicy wciąż stali niepewnie na brzegu. Bolesław ich widział. To cesarz pokazał mu lekkim ruchem głowy, by jechali, nie czekając na tamtych. Ruszyli wolno, dostojnie, bokiem w bok, ale ich ogiery najwyraźniej poczuły, że zabawa jeszcze się nie skończyła, bo przecież żaden z nich już nie popędzał koni, a one same zaczęły przechodzić ze stępa w kłus. Gdy wjeżdżali na brzeg, w obozie zabrzmiały trąby. Szpalerem utworzonym z dwóch rzędów swych najroślejszych i najurodziwszych drużynników Bolesław poprowadził Ottona do wielkiego namiotu rozstawionego na jasnozielonej łące. Tam zeskoczył z konia i podał prawą

rękę

cesarzowi,

drugą

przytrzymując

jego

wierzchowca.

Otto

zeskoczył

nadspodziewanie lekko. - Przywitałem cię na wodzie, teraz witam na mojej ziemi! Mieli jeszcze chwilę, zanim zgubieni w rzece pierwsi dostojnicy do nich dojadą. Bolesław czuł, że nie ma co na nich czekać, widział, że Otto rozgląda się wokół ciekawie i wcale nie wygląda za tamtymi, przeciwnie, zdaje się najzupełniej zadowolony, iż jest tu sam. Do namiotu wpadł Zarad. - Książę, tamci już...- zreflektował się, gdy przy Bolesławie ujrzał cesarza, i zdjął z głowy hełm. Uśmiechnął się do Ottona, może trochę zbyt poufale, i dalej mówił po sasku: - Książę, cesarzu, moi ludzie pomagają przeprawić się ludziom najjaśniejszego Ottona. To potrwa, bo nie wszystkie konie... lubią biegać po wodzie! - Wobec tego podaj nam róg! Zarad zdjął wiszący przy jednej z żerdzi namiotu róg. Był olbrzymi, pięknie zawinięty na końcu, cały rzeźbiony w misterne gałęzie winorośli i okuty tłoczonym srebrem. Podał go księciu i ostrożnie napełnił złotym płynem. Otto słyszał, że dawni barbarzyńscy wojownicy pili miód z rogów, w jego rodzimej Saksonii to wspomnienie cieszyło się nieustającą estymą. Jednak sam nigdy ani takiego rogu nie widział, ani tym bardziej z niego nie pił. - Twoje zdrowie, Ottonie! - Bolesław podał mu róg. Otto wziął go i zdziwił się, jak bardzo jest ciężki. Uniósł do ust, a Zarad widząc, co się święci, krzyknął:

- Ostrożnie! Otto w ostatniej chwili wyhamował i fala złotego trunku się cofnęła. Popatrzył zdumiony i rozbawiony. Bolesław wziął od niego róg. - Pozwól, że ci pokażę! - Przekręcił go delikatnym, płynnym ruchem, kierując do ust. Napił się i podając Ottonowi, dodał: - Powoli, nie unoś za wysoko, bo wszystko spłynie ci na twarz! Otto przechylił róg i napił się. Zafascynowało go wejrzenie do wnętrza długiego naczynia. Rzeźbienie było tak głębokie, iż jego ścianki wydawały się niemal przezroczyste. Zwężając się ku dołowi, dawały wrażenie tunelu ze złotym jeziorem na dnie. W miodzie drgało odbicie jego twarzy. - Według starych legend wojownik może zobaczyć tam swoją przyszłość - powiedział Bolesław. Nie byli przekonani, czy Otto to zrozumiał, bo uśmiechnął się tak jakoś niepewnie. - Z jednego rogu piją bracia, sojusznicy, przyjaciele. To oznacza wzmocnienie więzi. - Chcę, żebyś był moim bratem - powiedział Otto powoli. Bolesław nie wiedział, czy mówi wolno, z trudem przypominając sobie twarde germańskie słowa, czy też dlatego, że namyśla się, co odpowiedzieć. Książę wziął od niego róg, napił się i ponownie podał cesarzowi. Ten wychylił go po raz drugi i... podał Zaradowi, uśmiechając się. Bolesław przez krótką chwilę był skonsternowany, ale skinieniem głowy się zgodził. Zarad wziął róg od Ottona i wypił. Usłyszeli z zewnątrz głos trąb. To znaczyło, że kolejni dostojnicy wchodzą do obozu. Rzeczywiście, po chwili Jaksa wprowadził do namiotu Ziazona, Roberta, Klemensa i Hieronima. Na widok swojej świty Otto się ocknął. Bawiło go zaniepokojenie w spojrzeniu każdego z wchodzących. Badawczy wzrok, którym zdawali się pytać: „Cesarzu, czy wszystko w porządku?”. Przez jedną chwilę pomyślał, iż żałuje, że już tu są. Swoją obecnością przypominają mu, kim jest i po co tu przyjechał. Czy Bolizlaus poczęstuje ich miodem z wielkiego rogu? Nie! Róg już wisiał pod sklepieniem namiotu, służba roznosiła kielichy, a Zarad stał za plecami Bolizlausa. Gwar, Ottonowi trochę się zakręciło w głowie. Tyle barw, tylu ludzi wypełniło wielki namiot księcia! Przy każdym z jego dostojników stał służący, usługujący jemu jedynie, dolewający miodu, pilnujący krzesła. Na stole zjawiły się udźce pieczonych saren, dzików, całe zające, ptactwo. Otto bardzo chciał zapamiętać imiona ludzi, których przedstawiał mu Bolizlaus, ale myliły mu się te obco i egzotycznie brzmiące słowa, a twarze

wydawały się odbiciem i zwielokrotnieniem oblicza samego księcia. Na twarzach swoich dostojników widział podobne uczucia oszołomienia i olśnienia. Ziazo, który już wziął na siebie rolę tłumacza, co rusz mylił języki i do księcia mówił po łacinie, a do Ottona po słowiańsku. Śmiali się z tego wszyscy, sam patrycjusz również. Książę miał na sobie kolczugę, która wyglądała, jakby była zrobiona ze złotych, a nie z żelaznych kółek, i Otto przez chwilę pożałował, że idąc na pielgrzymkę, nie zabrał swego pancerza ze złotych łusek. Omawiali plan dalszej drogi i gdy okazało się, że dopiero za trzy dni staną w Gnieźnie, u grobu Adalberta, Otto się odprężył. Dobrze. A niech to będzie i za miesiąc! Po uczcie wyszli przed namiot. Niskie, marcowe słońce oświetlało błonia nad rzeką pięknym, purpurowym blaskiem. W nim kolczuga Bolizlausa płonęła jak żywa czerwień. Udawali się do pobliskiego grodu, na nocleg. Wojowie Bolesława stali po obu stronach przejścia, honorując cesarza uderzaniem mieczami w tarcze. Było ich sześciuset, więc szpaler prowadził od wyjścia z namiotu do samych bram grodu. Iława, grodzisko drewniane, jak wszystkie niemal w państwie Bolesława, odnowione lub zbudowane od surowego korzenia za czasów jego i Mieszka. Porządna palisada, fosa, most zwodzony, brama. Na palisadzie wojsko. Wokół bramy tłumy zwyczajnych ludzi, każdy chciał zobaczyć cesarza! Bolesław, tak na wszelki wypadek, w każdym z grodów, w których miał gościć Ottona, kazał wyprowadzić ludność, przynajmniej jej większość. Potrzebował domów, by zmieścić cesarski orszak i swoje załogi. W grodach były wprawdzie rozstawione namioty, ale głównie dla jego drużyn. Cesarskich mógł położyć w domach, normalnie. Wszystko było przygotowane; już dwa tygodnie wcześniej załogi wysprzątały grody, do każdego z domów przywieziono zastawę książęcą, sporo pięknych tkanin, futer. Uwili im niezłe gniazdka! Teraz, w czasie gdy orszak wolno zmierzał do bram Iławy, służba księcia szybko wynosiła z namiotu, w którym przed chwilą ucztowano, jedzenie, miody i kielichy, niosąc je do przygotowanych kwater. Szpaler wojów osłaniał orszak, więc niewidoczni dla nikogo służący mogli przenieść wszystko i wchodząc do Iławy drugim wejściem, umieścić w kwaterach gości gotowy poczęstunek. Kiedy podchodzili do drewnianej bramy grodu, zagrały trąby na wartowni, a gdy wszyscy odruchowo unieśli głowy, szukając, skąd biegnie dźwięk, zobaczyli chmurę białych gołębi wypuszczanych w niebo przez książęcych ptaszników! Ptaki wzbiły się w górę z łopotem setek śnieżnych skrzydeł. Otto pomyślał, że to Duch Święty przypomina mu, iż przyjechał tu na pielgrzymkę. Ale zaraz potem skonstatował, że z obowiązkami można jeszcze poczekać, aż dotrą na

miejsce. Następnego dnia jechali w mżącym deszczu. Wilgotne lasy upajały zapachem. Od wyjazdu z Iławy, tak jak poprzedniego dnia, drogę cały czas wyznaczał szpaler wojów księcia. Z początku Otto sądził, że jak wjadą w las, szpaler się skończy. Ale nie! Jechali i jechali, a uzbrojeni mężowie wciąż stali po obu stronach drogi! Otto spojrzał ze zdumieniem na Bolesława, który jechał obok niego. - Jak liczne masz wojsko! Książę się roześmiał i odpowiedział: - To moja przyboczna drużyna. Z nią nigdy się nie rozstaję! W duchu zaś przyznał, iż pomysł Jaksy był naprawdę udany. To cały czas była ta sama sześćsetka ludzi, co wczoraj. Stali wzdłuż trasy, a gdy orszak ich mijał, ostatni drużynnicy lasem, dookoła, przejeżdżali na przód i ustawiali się znów wzdłuż drogi. Na odkrytym terenie trudno byłoby zrobić ten manewr, ale w lesie to tylko kwestia sprawnej organizacji. A wrażenie? Sam Bolesław przyznawał, że warte zachodu! - Nie jest ci zimno, Ottonie? Chcesz mój płaszcz? - spytał książę, wskazując na niebo, na wciąż mżący deszcz. Cesarz zaprzeczył ruchem głowy. Czuł ciepło. Na kolejny nocleg mieli stanąć w Śremie. Był piątek, czwarty piątek Wielkiego Postu. Unger przygotował na tę okazję drogę krzyżową na błoniach wokół grodu. Sam nie mógł w niej uczestniczyć, musiał czekać w Gnieźnie. Ale tyle razy wcześniej przećwiczył wszystko ze swą drużyną „świętych młodzianków”, iż mógł być spokojny. Zresztą widowisko było przeznaczone do oglądania z daleka. Kiedy o lekkim zmierzchu orszak na czele z Bolesławem i Ottonem wyłonił się z lasu, ich oczom ukazał się płonący wielki krzyż, który zdawał się wolno płynąć w powietrzu wokół stojącego niżej grodu. Spod krzyża dochodził śpiew i rytmiczne uderzenia pokutnych kołatek. Zaskoczony Otto spojrzał na Bolesława, a książę się przeżegnał i skłonił głowę. Od rana, jadąc we dwóch na czele wspaniałego orszaku, złożonego z cesarskiej i bolesławowskiej świty, porozumiewali się sami. Droga, otoczona jeszcze przez rząd wojów księcia, była wąska. Nie starczało przy nich miejsca na tłumaczy. Zresztą chyba ich nie potrzebowali. Nie teraz. Tak było dobrze. Kiedy mieli ochotę coś powiedzieć, mówili parę zdań po sasku. Książę język sąsiadów znał świetnie, Otto też go sobie przypomniał. Porozumiewali się ruchami głowy, gestem, spojrzeniem. Często uśmiechem. Teraz też wystarczyło, że książę powiedział: - Piątek, droga krzyżowa.

Otto zrozumiał. Chwilę patrzyli zafascynowani na płonącą, jak się zdawało, sylwetę krzyża i cesarz dał znak, że chce zobaczyć to z bliska. Zjechali więc z góry, a orszak za nimi. Dwanaście starych dębów na błoniach, niczym dwanaście tajemnic Męki Pańskiej. W ich bezlistnych jeszcze, grubych konarach płonęły maleńkie światełka. Z daleka jak błędne ogniki, z bliska zaś zobaczyli, że to dzieci siedzące na gałęziach z małymi, oliwnymi lampkami w dłoniach. Wielki dębowy krzyż niosło dwunastu młodzianków. Był potężny, ale nie płonął, jak się wydawało z góry, lecz to wokół niego szli kolejni chłopcy z pochodniami. Młodziankowie nieśli go w pozycji leżącej. Zatrzymywali się i za pomocą lin stawiali krzyż prosto. Wtedy był niemal równy dębom. A chłopcy z pochodniami nadal stali, uformowani w kształt krzyża, jak świetlisty cień, jak jego płonące odbicie. Duchowny rozpoczynał modły i śpiew. Młodziankowie odpowiadali mu niskimi, ciemnymi głosami. I procesja ruszała dalej. Otto pomyślał, iż na jego oczach dzieje się tajemne misterium Męki Pańskiej, jakby wyjęte z podziemnego świata. Jednocześnie mroczne i wzniosłe przez swą surową prostotę, przez dotykanie ogniem tajemnic wiary, przez niewinność dzieci rozświetlone. Wspomnienie męki Chrystusa skierowało jego myśli na męczennika Adalberta, po którego święte ciało jedzie. - Gród Śrem - powiedział Bolesław i wjechali po zwodzonym moście. Tego dnia dostojnicy nie znaleźli w swych kwaterach pieczonych saren ani dzikiego ptactwa, które tak im wczoraj smakowało. Na tacach ułożone były ryby, znak, iż postny piątek święci się w kraju Bolesława. Także i służba, którą im przydzielono, pytała, czy napełnić ma kubki wodą czy miodem. Cesarz poprosił o wodę i suchy chleb. Więc i jego dostojnicy nie mogli chcieć inaczej. Chociaż już później, nocą, gdy czuli, iż piątek się kończył, a sobota jest blisko, większość z nich skinęła, by polać im miodu. I rozsmakowała w wędzonych i pieczonych jesiotrach, szczupakach, sandaczach i linach. Sobota przywitała ich słońcem i gdy jechali ze Śremu do Giecza, kilka razy droga wiodła nie lasem, lecz rozległą, trawiastą równiną. Na otwartym terenie nie jechali wzdłuż szpaleru wojów, lecz dla odmiany czekał na nich konny orszak zbrojny, który prowadził ich naprzód. Aby zaś droga nie dłużyła się gościom, raz po raz z orszaku odrywali się pojedynczy zbrojni i wyczyniali najdoskonalsze konne harce. Jeden gonił drugiego, konie hamowały w pełnym cwale i przysiadały na zadach, okręcały się wokół swej osi, tańczyły na zadnich kopytach. Wypuszczali sokoły i na oczach orszaku ptaki polowały na uciekające polem zające. Rozpuszczali sforę psów, która szczekaniem płoszyła stada małych ptaszków i raz po raz do stóp księcia przynosiła upolowane lisy. Ottona szczególnie zachwyciła sztuczka, gdy jeden z ludzi w pełnym biegu obsuwał się z siodła i znów na nim siadał. Dał znak

Bolesławowi, że chciałby poznać śmiałka, który takie zuchwalstwo wyczynia, a książę uśmiechnął się i powiedział: - Znasz go już, Ottonie! Potem dmuchnął w maleńką piszczałkę i jeździec zeskakujący w biegu z siodła zawrócił i już galopował w ich stronę. Gdy wstrzymał konia przed księciem, Otto poznał Zarada po pęku czarnego włosia na hełmie. Pokręcił z uznaniem głową. Wieczorem dojechali do grodu Giecz i Otto wiedział, że to był już ostatni dzień jego wolności od bycia cesarzem. W głębi duszy był wdzięczny Bolesławowi, iż tak daleko od granic spoczywa święte ciało. Bolesław zaczął w Gieczu budowę kamiennego palatium, nie mógł go skończyć, jak i wielu innych, z powodu braku czasu przed wizytą Ottona. Ale na porządnym, wielkim, kamiennym fundamencie szybko postawiono mu drewniane dworzyszcze, obszerne i solidne, jeszcze pachnące żywicą. W grodzisku czekała na nich uczta na wolnym powietrzu. Na głównym placu ustawiono wielki, otwarty namiot. Pod nim stół zastawiony niezliczoną ilością potraw. Wokół płonęły ognie. Wysokie, rzeźbione krzesła dla cesarza i Bolesława przykryte były miękkim, srebrnym futrem. Wojowie księcia znów tworzyli szpaler, żywą ścianę okalającą plac, na którym ucztowano. - Czy masz jakieś specjalne życzenie, Ottonie? - Bolesław pochylił się w stronę cesarza, korzystając z tego, iż jego tłumacz Ziazo wgryza się w sarnią, wonną pieczeń i zdaje się poza nią świata nie widzieć. Oto wiedział już, że lubi, gdy książę wymawia jego imię. Gdyby nie cała oficjalna część misji, którą odkładał na jutro, na dzień, gdy znajdzie się przy grobie męczennika, uznałby, że nie potrzebuje do niczego swych tłumaczy. Był pewien, iż rozumieją się z księciem. Wcześniej, od czasu gdy go poznał w trakcie połabskiej wyprawy, myśląc o nim, tytułował go „barbarzyńskim księciem”. Teraz, po trzech dniach spędzonych razem w podróży, szukał w głowie nowego tytułu dla niego. I nie potrafił go znaleźć. Ale na pewno to nie był „barbarzyński”. Imponował mu rozmach, z jakim Bolizlaus go przywitał. Ta mnogość świetnego wojska, jakiej w żadnej ze swych ziem nie widział. Surowość drewnianych grodów, w których go ugościł, i przepych wystroju komnat, w których kładł się na spoczynek. Połączenie prostoty drewnianych dworów z bogactwem kosztownych tkanin i futer, którymi wysłane były łoża, jakie na niego czekały. Spał w nich tak dobrze! Woń świeżego drewna ścian, balsamiczne powietrze lasów, którymi podróżowali, smak dziczyzny, którym się delektował, a także ziół i nieznanych mu przypraw! Miód słodki i gęsty. Wszystko to układało się w barwny, wyrazisty krajobraz. Imponowało mu także niemal psie posłuszeństwo

ludzi, którzy otaczali Bolizlausa czcią prawie boską. I jednocześnie w pełni braterskie stosunki, jakie widział między księciem a jego najbliższymi ludźmi. Frapująca mieszanka brutalności i serdeczności otaczała postać Bolizlausa, była jak jego sygnatura, znak przypisany tylko jemu, nikomu innemu na świecie. - Tak, Bolizlaus, mam życzenie. Chcę się z tobą napić raz jeszcze z twego wielkiego rogu.

XXVIII 10 MARCA 1000 R. GIECZ - GNIEZNO Bolesław nie spał w nocy. Gdy odprowadził Ottona na spoczynek, krótko omówił z Zaradem zadania na następny dzień i zamknął się u siebie. Potrzebował spokoju. Trzy dni gości cesarza i nic. Nadal nie wie, po co naprawdę Otto przyjechał. Gdyby nie to, iż ma świadomość, że cesarz nie ruszyłby się z Rzymu za granice cesarstwa po nic, mógłby przypuszczać, iż po prostu gości przyjaciela z sąsiedzką wizytą. Zbyt długo jednak uczył się przy ojcu sprawowania władzy, by mógł naiwnie myśleć, że jest w niej miejsce na przyjaźń. Przyjaźń może się zdarzyć, to fakt, ale tylko wtedy, gdy dwaj władcy mają ten sam interes i nie wchodzą sobie w drogę. Władza to gra. Gra o zmiennych regułach, przewidywalnych, ale nieobliczalnych. Nauczył się tego, nim skończył piętnaście lat, a potem już przez całe życie tylko potwierdzał tę zasadę. Odziedziczył po ojcu wielki kraj. Mieszko, choć był drapieżnikiem, nie polował sam. Bolesław był przy nim od dziecka i ojciec nigdy nie krył przed nim, że władza to najcięższe z zadań, jakie może wziąć na siebie człowiek. Władza nigdy nie jest za darmo, trzeba umieć za nią zapłacić. Kosztuje zdrowie, bo nigdy nie jest się panem swego ciała, lecz sługą wojny lub choćby konieczności. Kosztuje utratę spokojnego snu, z góry bowiem trzeba założyć, że nie tylko sąsiedzi, ale i krewni, i możni, i nawet - lepiej brać to pod uwagę - przyjaciele w każdej chwili mogą chcieć po nią sięgnąć. I na końcu - kosztuje majątek, którym nieustannie trzeba dysponować, nie dla własnej przyjemności, lecz dla udowodnienia, że ciągle stać człowieka na bycie władcą. Mieszko spał z nożem. Bał się zamachu. Przy łożu Bolesława śpią zawsze dwa wielkie psy, od szczeniaka układane ręką księcia. Nie jeden. Muszą być dwa i nigdy nie dostają jedzenia z tej samej miski. Z nożem zresztą też się nie rozstaje. Mieszko mawiał, że ta drabina władzy daje się odwrócić - prowadź wojny, na których możesz zarobić, a zapełnisz skarbiec. Nie ufaj, lecz obdarzaj zaufaniem. Tylko w nagrodę za prawdziwe oddanie. Nie szczuj ludzi przeciw ludziom, bo kiedyś pogryzą ciebie. Ojciec miał rację, ale tylko na swoją miarę. Na miarę zawojowania wielkich terenów, poczucia się panem ziemi, której nie można ogarnąć wzrokiem. Nic więcej. Zostawił mu kraj duży, ale niescalony. Setki wiosek i osad, gdzie ludzie mówią podobnym językiem, ale nie czują między sobą łączności. To była tylko wielka ziemia, to nie było państwo. Z uporem starca do ostatnich swych dni nazywał swój kraj „krajem Mieszka”. Dlaczego Otto nie nazywa cesarstwa „ziemiami Ottonów”? Unger, gdy przygotowywali się do wizyty, zapytał: „A jeśli przywiezie ci koronę, to jak każesz się nazwać?”. Bolesław nie musiał długo myśleć, by ułożyć nazwę swego kraju. Nosił ją w sobie od dziecka. Nie pozwoli, by to było obce

miano, tak jak przydarzyło się to Rusinom, do których przylgnęło skandynawskie „Rus” i już go z siebie nie zedrą. On znalazł słowo, które każdemu będzie kojarzyć się dobrze - z jasnością, z odpoczynkiem po pracy, wytchnieniem po długiej drodze, radością dojścia do celu. Polana. Nazwie swój lud Polanami, da im to jasne, dobre imię, by używali go z radością i ochotą. Będą Polanie Pomorza, Polanie Śląska, Polanie Kujaw, Mazowsza i ziemi krakowskiej. A jeśli spełni swe największe marzenia, będą i Polanie Połabia, Zaolzia, Moraw, Polanie Czerwińscy!... Mieszko mówił: „Nie szczuj ludzi na siebie”, ale Bolesław widział dalej - układał ich od urodzenia niczym szczenięta, by rodzili się z jego imieniem na ustach i z nim byli gotowi umrzeć. Mieszko prowadził pokrętną grę sojuszy sąsiedzkich, będąc na zawołanie gotowym zmieniać orientację, gdy tylko wyczuł zmianę wiatru. Bolesław uczył sąsiadów szacunku. Kazał im liczyć się ze sobą i dbał, aby zawsze wiedzieli dlaczego. To on miał być dla nich wiatrem, nie na odwrót. Sam rozpuścił po granicznych ziemiach ludzi z wiadomością, iż gościć będzie cesarza rzymskiego imperium! Zadbał zwłaszcza o Ruś, Władymir dowiedział się pierwszy, a Bolesław śledził jego zaniepokojenie, jego dezorientację, chaos ruchów. Owszem, to posunięcie kosztowało go sporo, bo w ślad za nim musiał dobrze obsadzić granice wojskiem. Tak na wszelki wypadek. Także i szpaler zbrojnych po zęby wojów nie służył tylko do ozdoby. Książę po prostu wolał założyć, iż któryś z sąsiadów może zechcieć go skompromitować i targnąć się na cesarza na jego ziemi. Wolał wydać majątek na zabezpieczenie, niż stracić imię na zawsze. Zwłaszcza iż wiedział, że jeżeli wszystko przebiegnie pomyślnie, to każdą grzywnę srebra wydaną na przyjęcie cesarza odzyska ze złotą nawiązką. Niezależnie od tego, co się dzisiaj naprawdę wydarzy, bezcenny dar ofiarował mu Otto samym sobą. Wielka manifestacja potęgi Bolesława, jaką jest przyjęcie cesarza na swojej ziemi, to widowisko przeznaczone nie tylko dla imperatora, ale i dla jego poddanych, dla jego Polan! Od tygodnia ściągają całymi rodzinami pod Gniezno! Zachęcił ich do tego nagrodą. A teraz puścił w tłum swych ludzi, którzy wyjaśniają im, co się będzie tu odbywało i kto zjechał na ich ziemie. To właśnie, że jego poddani z najodleglejszych części kraju będą dzisiaj na błoniach wokół Gniezna, będą świadkami wielkiego widowiska, jakiego ani ich dziadowie, ani ich ojcowie nie widzieli, to ma się stać dla Bolesława nowym początkiem. Niezależnie od tego, co się wydarzy, rozmachu tej manifestacji nic nie może przyćmić. A ludzie później zaniosą wieść o niej do swych grodów, osad i wsi. Będą o niej mówić, będą się nią cieszyć, bo poczują, iż należy do nich, że oto towarzysząc temu wydarzeniu, stali się częścią wielkiej zbiorowości. Ludzie ze Śląska będą stali w tłumie obok tych z Mazowsza.

Mieszkańcy Pomorza obok Kujaw. Po raz pierwszy razem, ramię w ramię z powodu innego niż wojna. W palatium na Ostrowie Emnilda karmiła piersią jego nowo narodzonego syna. Dziecko, którego jeszcze nie zdążył wziąć na ręce. Tu, w Gieczu, za ścianą spał imperator Otto, cesarz Germanii, Galii i Italii. Na błoniach wokół Gniezna czekało już kilka tysięcy ludzi. Dlatego Bolesław nie mógł spać. Dlatego czuł dreszcz na myśl o poranku. Nad ranem, gdy już zelżała ołowiana ciężkość nieba, wstał z łoża. Uklęknął na obydwa kolana i modlił się. Do

świętego

męczennika

Wojciecha

Adalberta

Sławnikowica.

O wszystko. Ciało Ottona nie ważyło nic. Jakby był bytem powietrznym, lotnym duchem. To uczucie towarzyszyło mu nie pierwszy raz, ale dzisiaj było wyjątkowo dojmujące. Zwykle dostawał je w darze, po dniach surowych postów albo po długich, żarliwych adoracjach Serca Jezusowego. Dziś zaś dostał je bez niczego. Po prostu obudził się i czuł, że unosi się nad ziemią. Tak, to zbliżająca się chwila, w której dotknie relikwii swego świętego przyjaciela, musiała czynić w nim tę błogosławioną lekkość. Jak doskonały tego ranka zdawał mu się plan zrodzony w Rzymie, plan wielkiego, odrodzonego cesarstwa! Dzisiaj, bez wojny, bez dobywania broni dołączy do swego chrześcijańskiego imperium Sklavinię. I niosąc z czcią ciało świętego Adalberta przed sobą, okrąży cesarstwo, rozpinając jego błogosławieństwo nad imperium niczym złotą wstęgę. Wstęgę, którą opasuje ziemie i przywiązuje do siebie Rzym na zawsze. A na końcu przetyka przez swój cesarski diadem, by stała się i jego osobistą chwałą, ozdobą, najpiękniejszym klejnotem w koronie. Bo cóż władca może dać ludowi wspanialszego niż żywe, nieustające błogosławieństwo pokoju, niesione przez Świętego Męczennika! Jego dziada wojny uczyniły Wielkim. A on sam dzięki tej idei stanie się Nieśmiertelnym. Orszak Ottona był gotów do drogi. Na czele biskup Vicenzy Hieronim ze świętą włócznią cesarstwa w ręku. Za nim ottońskie sztandary, na nich srebrne orły. Potem dwóch ludzi niosących złote tablice. I arcybiskup świętego Adalberta męczennika, Gaudenty. Zarad spojrzał na formujący się orszak i powiedział do Ziazona: - Chcesz, abyśmy do Gniezna dotarli pojutrze? To kawał drogi. Wsadź ich na konie, a ustawią się w tę paradę przed wejściem do grodu. Ziazo się zmartwił. - Chyba źle was wczoraj zrozumiałem. Sądziłem, że to niedaleko. - No, to rzeczywiście źle zrozumiałeś. Nasz kraj jest wielki! Może to moja wina, bo

zbyt troskliwie cię pilnowałem, czy pijesz równo. Roześmiali się obaj, choć Ziazo mniej serdecznie. Ale natychmiast zarządził zmianę w pochodzie i gdy cesarz wyszedł przed dwór, zobaczył już normalnie uformowany konny orszak. Rzymianin podszedł do niego i wyjaśnił, jaki jest plan. Otto skinął głową. Klemens, patrząc na cesarza, pomyślał, iż pięknie wygląda imperator w czerwonym płaszczu podbitym białym futrem. Zaiste, imponująco. Gdyby był jak Leon, podbiegłby teraz do cesarza i szepnął coś w rodzaju „zachwycająco, Auguście”, ale nie umiał się zdobyć na taką poufałość i nawet w głębi duszy trochę się nią brzydził. Nie, nie bliskością z cesarzem! Tej pragnął jak niczego na świecie, ale tą wciskaną w każde zdanie pochlebczą uniżonością. Został więc na miejscu, tam gdzie stał. Widział, jak niepewnie obciąga rękawy arcybiskupiej szaty Gaudenty. Wyciągnięty z końca orszaku, dzisiaj miał zaprezentować się w całej krasie i zamiast stroić wielkopańskie miny, wyglądał jak człowiek mocno wystraszony. „Ten też tu nie pasuje” pomyślał Klemens i zauważył, że uczucie, jakie temu towarzyszy, plasuje się gdzieś między współczuciem a wzgardą. Ruszyli. Bolesław i Otto na przedzie, reszta za nimi. Szpaler wojów po obu stronach drogi. Pod Gniezno podeszli w południe i gdy Jaksa dał znać księciu, iż błonia rozciągające się za lasem są pełne, Bolesław kazał zarządzić mały popas na najbliższej polanie. Stamtąd ruszyli w ceremonialnym szyku. Dwóch wojów księcia. Jego olbrzymia stanica z białym orłem. Biskup Hieronim ze świętą włócznią cesarstwa. Dwóch wojów księcia. Cesarskie srebrne orły. Dwóch ludzi ze złotymi tablicami ku czci świętego. Arcybiskup Gaudenty. Otto w purpurze i Bolesław w bieli, ramię w ramię. Dostojnicy cesarza. Drużynnicy Bolesława. Gwardia cesarza. Gdy wyjechali z lasu, przez orszak przeszedł szmer, a Otto zdumiony zwrócił się do Bolesława i przez zaskoczenie zapominając się, mówił po łacinie: - Co to jest, książę? Bolesław odpowiedział mu po sasku: - To mój lud, Ottonie. Przybyli nas powitać. Jak okiem sięgnąć rozległe błonia przykryte były wielobarwną ludzką ciżbą. Gdyby nie to, że jeszcze nie pora, że na drzewach były ledwie pąki, można by pomyśleć, iż to łąki pokryły się kwiatami. Szpaler wojów wciąż był ścisły, co wzmacniało wrażenie, jakie wywierał na cesarzu napierający tłum ludzi. Z wysokości końskiego grzbietu Otto rozglądał się na boki i patrzył na ludzkie głowy, jedna przy drugiej, szyje wyciągające się, by go zobaczyć. Słyszał też swoje

imię, wykrzykiwane przez tłum, oraz imię Bolesława, na zmianę. I jeszcze trzecie imię, ale dość długo trwało, nim przypomniał sobie, co znaczy to słowo: „Wociech” - słowiańskie imię Adalberta. Im bliżej byli grodu, tym imię Wociech słychać było częściej i głośniej. Oto zadumał się i jednocześnie jakby ocknął, bo do tej chwili wydawało mu się, że tylko on nosi w sobie głęboką cześć dla Adalberta. Ponad głowami książęcych wojów zaczęły przelatywać garście małych kwiatów, drobne gałązki z pierwszymi zielonymi listkami. Tłum też zaczął wykrzykiwać coś nowego, czego Otto nie rozumiał. Odwrócił głowę w stronę Bolesława i spytał. Książę się uśmiechnął, lecz by mu odpowiedzieć, musiał niemal krzyknąć: - Radują się, że cesarz Otto z dalekiego kraju też kocha ich świętego. Bolesław, widząc, iż Otto próbuje to zrozumieć, dodał: - Mój lud kocha Adalberta tak, jak mnie samego. Dzisiaj i ty stałeś się ich umiłowanym. Dojechali do mostu. Teraz dopiero Otto mógł docenić doskonałe położenie Gniezna, grodu na wzgórzu, otoczonego wysokim, szerokim, drewnianym wałem i z tej strony okolonego wodą. Na niej stały łodzie, jedna obok drugiej. Na nich łucznicy, którzy na widok gości wypuścili w niebo płonące strzały, wszyscy jednocześnie. Ogniste pociski, jeden w jeden, równo, po łuku wystrzeliły w górę i z sykiem zatonęły w wodzie. Zagrały trąby. Otto dał znak Bolesławowi, że chce zejść z konia. Książę zeskoczył pierwszy i podając mu rękę, pomógł zsiąść. Wtedy do Ottona podbiegł ktoś z cesarskich ludzi i... zdjął cesarzowi buty. Tłum zamilkł. Zapanowała konsternacja. Bolesław też nie wiedział, co dalej. Otto chciał wejść do Gniezna na boso, jak prawdziwy pielgrzym. Książę zorientował się i pomyślał: „Chwała Bogu, że się uparłem na ten purpurowy kobierzec”. A kobierzec biegł przez cały most, przez cały gród, aż do samego martyrium Wojciecha. Lud, gdy zobaczył, że cesarz idzie boso, zaszumiał jego imieniem. Ale nie krzyczał. Pokora tego gestu, uniżoność nagich stóp cesarza w purpurze zasługiwała na szept. Powtarzane setki razy „Otto” było jak szelest trzcin w ostatniej chwili przed burzą. Tylko dźwięk trąb, niosący po wodzie, tylko szept. Reszta orszaku także zsiadła z koni, lecz nikt nie odważył się skopiować cesarskiego gestu. Most był szeroki. Otto i Bolesław szli ramię w ramię. Z mostu nie wchodziło się wprost do grodu. Przed bramą i wałami był plac, teraz w całości zapełniony ludźmi. Ale już nie ludem, lecz dostojnikami księcia. Aby zmieściło się ich więcej, stali na schodkowych podestach, jak chóry, jedni za drugimi. Skrzyli się połyskującą barwą szat, klejnotami, najdroższymi ze znanych Ottonowi futer. Siwowłosi, lecz potężni starcy, strojni w sobole,

młodzi bez broni, za to w kosztownych szatach. Kobiety jasnolice, piękne i bogato odziane, matrony o twarzach otoczonych białymi zawojami i złotem naszyjników. - To mój dwór - powiedział Bolesław. - Myślałem, że twój dwór to wojsko - szczerze odpowiedział Otto. - Nie zawsze jestem na wojnie. Gdy dochodzili do bram Gniezna, sługa podbiegł do cesarza, chcąc mu założyć buty, lecz Otto odprawił go ruchem dłoni. Przed bramę wyszedł Unger z pastorałem w ręku. - A to mój biskup - powiedział z dumą Bolesław. - Witam cię, cesarzu Ottonie, w kraju mojej misji! - Unger pochylił głowę przed majestatem imperatora i pomyślał: „Ileż w nim z Teofano!”. Cesarz uznał, iż to powitanie, te tłumy, ten gród przed nim na wzgórzu, a w nim czekający na niego Adalbert - to najlepszy moment na pokazanie Bolizlausowi, jak bardzo go ceni. Skinął na Ziazona. - Gospodarzu mój hojny, Bolizlausie! Widzę w tobie księcia pięknego i bogatego kraju, ale chciałbym też zobaczyć w tobie współpracownika i przyjaciela cesarstwa! Jako dowód mej przyjaźni i szacunku przywiozłem ci wyjątkowy dar! Ziazo podał Ottonowi włócznię. - Kazałem dla ciebie zrobić kopię świętej włóczni mojego cesarstwa. Taką samą jak ta, która zawsze prowadzi mój orszak.Sancta et Crucifera Imperialis Lancae,włócznia świętego Maurycego! Bolesław wiedział o włóczni, ale nie przypuszczał, iż Otto mógł zamówić ją dla niego. Tego się nie spodziewał, miał przecież świadomość, jaką czcią otacza się ją w cesarstwie. Gdy przyjmował włócznię od Ottona, ten szepnął: - Są tylko dwie kopie, druga w grobie Karola w Akwizgranie. Z żyjących władców mamy je tylko ty i ja. - Dajesz mi, panie, do ręki świętą broń. Możesz być pewien, że będę tą włócznią bronił ciebie i twego cesarstwa! Być twoim bratem to zaszczyt! Stać się twym współpracownikiem to chwała! Na dowód tego, iż stoję przy tobie z radością, daję ci zbrojne ramię! W czasie gdy Unger tłumaczył słowa Bolesława, szpaler książęcych wojów, który do tej pory im towarzyszył, przeformował szeregi, ustawiając się długim zastępem za plecami cesarza. - Od tej chwili to twoje wojsko, Ottonie. Mój żywy dar dla ciebie! Każdego z nich znam po imieniu i każdego z nich sprawdziłem w walce. Daję ci najlepszych!

Otto z rozświetlonymi oczyma uśmiechnął się do księcia i odwrócił za siebie. Spojrzał na swoje wojsko. A było na co popatrzeć! Ziazo przełknął ślinę. Dopiero teraz zrozumiał wczorajsze żarty Zarada. - Dziękuję, Bolizlaus! Większej radości nie mogłeś mi sprawić, niż dając to, co i dla ciebie najcenniejsze! - Dar za dar! - uśmiechnął się Bolesław. Otto zaś zwrócił się do Ungera: - Przybyłem do grobu świętego męczennika Adalberta. Czy poprowadzisz mnie do niego, biskupie? - Pójdź za mną, cesarzu Ottonie! Unger dostrzegł Gaudentego w arcybiskupiej purpurze. Skinął mu głową tak samo jak pozostałym dostojnikom w otoczeniu cesarza. Na słowa przyjdzie jeszcze czas, pomyślał i po kobiercu powiódł bosego cesarza do martyrium. Na kamiennym fundamencie budowanej bazyliki ustawiono drewniane stelaże. W miejscu, gdzie w przyszłości stanie absyda półkoliście zamykająca ołtarz, stelaże osłonięto od góry do dołu ciężkim, zielonym jedwabiem. Na jego tle czerwona bryła martyrium odbijała się wyraziście. Równo z grobowcem ustawiony był ołtarz. Za nim wielki dębowy krzyż. Przed ołtarzem stały wysokie krzesła dla władców i niższe dla dostojników. Każde miękko zasłane. Wszystko to na tle otwartego, dzięki Bogu, pogodnego dzisiaj nieba. Unger wiedział już, dzięki stałej łączności z Bolesławem, iż Otto nie wie jeszcze, że przewidzieli dla niego chwalebną misję przeniesienia świętego do martyrium. To na biskupie spoczywa zaszczyt przekazania mu tej wiadomości. Stanęli przed pięknym grobowcem z czerwonego piaskowca. Jego srebrne drzwiczki były otwarte, ukazując puste wnętrze. - Przygotowaliśmy grobowiec godny naszego świętego, natychmiast gdy dotarła do nas wieść o jego kanonizacji przez świątobliwego papieża Sylwestra. Lecz gdy tylko dowiedzieliśmy się o twej pielgrzymce, panie, postanowiliśmy dla ciebie zostawić zaszczyt przeniesienia ciała do grobowego ołtarza. Proszę, chodź ze mną. Święty czeka na ciebie. To mówiąc, skierował Ottona gestem ramienia w stronę starego grobowca. Chór cicho i nisko zaintonował antyfonęLaetare, lerusalem,”Raduj się, Jerozolimo”, od której nazwę bierze ta niedziela, czwarta w Wielkim Poście. Otto pomyślał, iż nie przyjechał przenosić świętego, tylko zabrać go ze sobą, ale gdy spojrzał na otwarte drzwi czerwonego grobu, jego pusta symbolika przemówiła wprost do jego duszy. Dobrze, uświęci tę przyszłą bazylikę i ten ołtarz obecnością męczennika. Msza już rozpoczęta psalmem nie może zostać przerwana. Później przyjdzie czas na resztę.

Dał się więc poprowadzić Ungerowi i dał się porwać tej niezwykłej chwili. Klęknął przed grobem. Modlił się i nie musiał wzywać imienia Adalberta, by jego oblicze stanęło mu przed oczami. „Nawet w świetle cesarskiej chwały można drogę zgubić” - wyszeptał do niego Adalbert, jak tamtego zimnego wieczoru w Moguncji. „Odnalazłem drogę do ciebie, a ty oświetlisz mi drogę przede mną, święty przyjacielu”. „Cały czas cię prowadzę, czyżbyś tego nie widział?”. „Widzę”. „Więc nie żądaj znaków. Wszystko, czego szukasz, jest w tobie, kiedy oddajesz się Bogu. Wszechmogący - rozumiesz, co znaczy to słowo?”. „Mogący wszystko”. „Tak”. Chór śpiewał: Cieszcie się wy, którzy byliście smutni. Weselcie się i nasycajcie u źródła waszej pociechy. Klerycy otworzyli drewniane drzwi grobowca i wysunęli z nich okutą srebrem trumnę. Otto oparł o nią czoło i zapłakał. „Cały czas cię prowadzę, czyżbyś tego nie widział?”. Cesarz wstał, a młodzi mnisi wynieśli trumnę. Ruszyli wolno w stronę martyrium. W bazylice pod otwartym niebem wszyscy klęknęli. Chór nisko śpiewał jedną nutę, jak wiatr, jak szum gałęzi, jak dudnienie deszczu. Wiatr rzeczywiście się zerwał, bo jedwabne zasłony za ołtarzem niczym żagle na pełnym morzu wydęły się, uniosły w górę i z trzepotem opadły. Gdy wsuwali trumnę do otwartej niczym rana gardzieli grobowca, zabrzmiał chór: Laetare, lerusalem: et conventum facite, omnes qui diligitis eam: gaudete cum laetitia, qui in tristitia fuistis: ut exsultetis, et satiemini ab uberibus consolationis vestrae. Otto, wciąż wstrząsany parkosyzmami szlochu, skinął, by Gaudenty podał mu złote tablice. Niech stoją na chwałę Adalberta teraz przy jego ziemskim grobie. Gdy klerycy zamknęli srebrne drzwi martyrium, Otto zobaczył, iż jego tablice idealnie pasują do dwóch miejsc po ich bokach. Jedna po drugiej, sam je tam ustawił. Za grobowcem i ołtarzem stanęli chorążowie. Na jednej chorągwi cesarskie srebrne orły, na drugiej biały orzeł księcia. A na złotych tablicach orzeł Adalberta z rozpostartymi nad męczennikiem skrzydłami. Porywający był ten niski, chropawy wręcz głos chóru, jakby zastępy uzbrojonych archaniołów święciły ten dzień, przypominając, iż Adalbert przez krew, przez męstwo i cierpienie szedł do wiecznego światła. Chmury nad ich głowami przepływały po niebie szybko i tak nisko, jakby i one chciały choć musnąć czerwonego grobowca, wziąć na swe ołowiane skrzydła krople święcie przelanej krwi i zanieść je jak chrzest tam, na wschód, dokąd Adalbert poszedł po śmierć. Nawet hostia, którą Otto i Bolesław, klęcząc u stóp świętego, przyjmowali z rąk Ungera, miała w sobie ciężki posmak krwi. Choć każdy z nich inaczej jej smakował.

Bolesław widząc, iż Otto się chwieje, wsparł go ramieniem. Tak klęczeli do końca mszy. - Ite, Missa est!- zakończył liturgię Unger. A oni obaj poczuli, że nigdy jeszcze ofiara eucharystyczna nie była tak namacalna, tożsama z ich przyjacielem, za którym zamknęły się drzwi czerwonego grobowca.

XXIX 10 MARCA 1000 R. GNIEZNO - OSTRÓW LEDNICKI - Nie. Stanowczo nie zgadzam się na wywiezienie Wojciecha z Gniezna! - Unger musiał to przetłumaczyć. Byli sami. Otto i Bolesław. Unger i Gaudenty. Stali niczym na planie krzyża: dwóch władców na wprost siebie, dwóch biskupów naprzeciw siebie. Nikt więcej. Cały cesarski orszak bawił się na uczcie wyprawionej przez Bolesława w palatium na Ostrowie Lednickim. Władcy rozpoczęli ucztę, spełnili toasty i oddalili się na rozmowy do komnaty Bolesława. Przed drzwiami stanęła warta. Książęca i cesarska, bo Ziazo początkowo chciał swemu panu towarzyszyć, ale został przez niego pozostawiony pod drzwiami, na wezwanie. Całe palatium rozbrzmiewało muzyką i śpiewem. Toasty splatały się ze sobą pod kamiennym sklepieniem wielkiej sali. Dwór cesarza uwiedziony dziką, lecz ekscytującą dla ich uszu muzyką, miodem w kolorze bursztynu lanym każdemu do złotego kubka, ogromem doskonałych pieczeni wnoszonych na stoły - bawił się do upadłego! Zwłaszcza od chwili, gdy obaj władcy opuścili salę. Jednak obecność nieprzystępnego cesarza krępowała jego poddanych, nawet tych, którzy stali na najwyższych szczeblach dworskiej drabiny. Teraz więc, gdy gospodarz nie poprosił, ale z doskonale udawaną surowością nakazał im zabawę, a ich cesarz temu przytaknął, czuli się niczym ptaki wypuszczone z klatki! Pili i radowali się, bo któż wie, co przyniesie dzień następny! Trudy podróży, znój całodziennej jazdy. Trzeba cieszyć się każdą chwilą! Do komnaty Bolesława dochodził z dołu przytłumiony zgiełk. Stali z Ottonem na wprost siebie. Unger i Gaudenty, będący tłumaczami i bezpośrednio stroną rozmów, stali po bokach swych władców, biskup twarzą w twarz z arcybiskupem. Bolesław powtórzył z mocą: - Nie. Stanowczo nie zgadzam się na wywiezienie Wojciecha! Unger kątem oka widział zaciśnięte szczęki księcia i choć sam do głębi przeciwił się pomysłowi zabrania ciała świętego Wojciecha z Gniezna, choć nie godził się nawet na myśl o tym, to wiedział, iż w tej rozmowie musi wziąć na siebie, niczym tarcza, część ciosu Bolesława. - Książę nie wyraża zgody na zabranie z Gniezna świętego ciała. Bóg Wszechmogący skierował biskupa Adalberta na dwór księcia, bo też i książę od wielu lat otacza troską i opieką całą rodzinę Sławnikowiców. Najstarszy brat ich, książę libicki Sobiesław, dostał od księcia Bolesława ziemię łekneńską i stał się jego bratem. Stąd, z Gniezna, pod książęcą opieką biskup wyruszył na misję do kraju Prusów. I tu wreszcie wróciło jego ciało,

wykupione przez księcia za czyste złoto. Tu lud modli się do niego tłumnie, tu doświadcza łask u jego grobu. Wszystko to potwierdzić może Gaudenty, który także korzystał z wielkiej łaskawości księcia. Gaudentemu zaschło w ustach. Skinął głową. Otto zaś odpowiedział: - Przewidziałem dla ciebie, książę, wielką rolę w moim odnowionym cesarstwie. Dzisiejszy mój dar, święta włócznia cesarstwa, to nie był czczy gest. Książę skinął głową, Otto kontynuował: - Pamiętasz, jak mówiłem do was na Połabiu? O jedności wśród władców? To nie są tylko słowa, to moja idea nowego urządzenia świata. Bo cesarstwo to coś więcej niż władza, to misja. Moją jest oparcie się nie na sile, nie na wojnie, lecz na głębi chrześcijańskiej wiary. Unger przetłumaczył, a Bolesław słuchał dalej. - Nie chcę, by poddane mi królestwa i księstwa korzyły się w lęku przed moją potęgą. Chcę, by łączyły się ze sobą, mając na uwadze wspólny cel i dobro. A jest nim życie w zgodzie z nauką Chrystusa. Rozszerzanie wiary na ludy pozostające w ciemności. Umacnianie jej tam, gdzie już została wzbudzona chrztem. Dlatego nazwałem cię współpracownikiem cesarstwa, a nie jego poddanym, Bolesławie. Chcę, byś od dziś przestał być moim trybutariuszem, lecz stanął na czele wielkiej, zjednoczonej Sklavinii, równy władcom Italii, Galii czy Rzeszy! - Czego pragniesz w zamian, Ottonie? „Dobrze zadane pytanie” - pomyślał Unger, tłumacząc, a zaraz potem skonstatował: „Bolesław nie daje się ugłaskać. Nie daje się uśpić bizantyńskim blaskiem słów cesarza. To dobrze”. - Twej lojalnością. - Masz ją. Dałem ci trzystu ciężkozbrojnych wojów, byś miał w ręku dowód na to, że stanę przy tobie zawsze. -...i relikwii Adalberta, bo uczyniłem go patronem nowego cesarstwa. - Podaruję ci jego relikwię, ale nie mogę oddać całego ciała świętego. - Dlaczego, Bolizlaus? - Otto nagle zwrócił się wprost do niego, po sasku. - Widziałeś te tłumy, które cię dzisiaj witały? Każdy człowiek z tych tysięcy, co powtarzały twe imię, cesarzu, modlił się dzisiaj za ciebie, błogosławiąc ci z głębi serca za to, jak uczciłeś ich świętego. Pójdziesz do nich powiedzieć, że go zabierasz? Że zabierasz im najjaśniejsze z widzianych przez ich oczy świateł? Unger tłumacząc, zmienił tylko jedno. Powiedział: „Kto pójdzie powiedzieć im, że go

zabierasz?”. Otto się zadumał, bo obraz tych rozmodlonych tłumów tkwił mu jak cierń pod sercem od chwili, w której je zobaczył. Ale nie ustawał: - Uczyniłem Adalberta patronem swego cesarstwa. Czyż nie pochlebia ci, Bolizlaus, że twój, jak powiadasz, święty jest i moim świętym? Że ten, którego wyprawiłeś na misję, będzie świętym Rzymu i całego imperium? - Jestem z tego dumny. Ale czyż nie ty powiedziałeś, że pragniesz Sklavinię włączyć do tego imperium? Będę wschodnią flanką cesarstwa, najmłodszą, ledwie dołączoną. I chcesz tę wschodnią rubież zostawić nagą? W powitalnym geście odrzeć ją z obecności jej męczennika? „Chryste, jak mam to powtórzyć?!”. Unger przełknął ślinę. Ale przełożył słowa Bolesława dokładnie tak, jak wypowiedział je książę, bo czuł, iż w ich otwartej brutalności zawarta jest jednocześnie siła całej ottońskiej idei. Zapadła cisza. Otto zastanawiał się, patrząc Bolesławowi prosto w twarz. I po trwającej wieki ciszy, odrzekł: - Przekonałeś mnie, Bolizlaus. Ty już jesteś częścią naszego cesarstwa. Myślisz o nim jako o całości. Unger odetchnął w duchu. Gdyby jego twarz dało się czytać, mówiłaby teraz: „Chwała Panu” i tryskała radością. Ale oblicze Ungera zawsze pozostawało takie samo, w gniewie i wzruszeniu. Za to twarz Gaudentego była rozpaczą. Bał się wtrącić, choć może powinien. Ale postanowił jeszcze czekać, aż cesarz skonkretyzuje dalsze plany. A przecież w tej chwili zmieniło się dla niego wszystko! On to, jako arcybiskup świętego męczennika Adalberta, miał być stróżem pamięci brata, miał w zakresie swych powinności opiekować się świętymi relikwiami. Miał wraz z ciałem Wojciecha wrócić w tryumfie do Rzymu i tam osiąść na wyspie tybrowej, u jego trumny, w pięknym, nowo postawionym kościele! Miał resztę swych dni poświęcić na budowanie i rozprzestrzenianie kultu męczennika. Układać specjalne modlitwy wstawiennicze, odprawiać uroczyste nabożeństwa w każdą rocznicę narodzin, męczeńskiej śmierci i kanonizacji! Nie, nie odbiorą mu tego! Sakry arcybiskupiej nie można cofnąć! Ach, nie cofną, ale wraz z odebraniem mu Rzymu oddala się ta pielęgnowana na dnie serca myśl, że może z czasem doczekałby kardynalskiej purpury... Otto, zwracając się po równo do Ungera i Bolesława, zapytał: - Czy jednak, w imię naszej przyjaźni, podarujesz cesarstwu część świętego męczennika, dla dobra wspólnego? W powitalnym geście? Na twe wejście w krąg władców

imperium? „Retoryka!” - westchnął Unger i przetłumaczył. Bolesław, który od czasu wizyty posłów liczył się z tym, odrzekł: - Tak, Ottonie. Dałem ci już swe zbrojne ramię. Dodaję ci do niego ramię świętego Wojciecha, byś czuł ode mnie wsparcie w sile i w duchu. - Prawe czy lewe? - Lewe. Od serca. - Jeśli ofiarowujesz z serca, daj mi prawicę. Bolesław zaśmiał się niespodziewanie. Chciał jeszcze, z czystej przekory, coś powiedzieć, ale zamiast tego pokiwał głową na zgodę. - Uradowałeś mnie, przyjacielu! - I ty mnie, Ottonie! „A ja? - pomyślał rozpaczliwie Gaudenty. - Co ze mną, na miłość boską?! Może chociaż z tym ramieniem pojadę! Byłem jego prawą ręką za życia...”. Otto dodał lekko: - Ustanowiłem... to znaczy papież Sylwester ustanowił Gaudentego arcybiskupem świętego męczennika. Miałem nadzieję - westchnął - że Gaudenty będzie w Rzymie, wraz z ciałem Adalberta. Skoro zaś ciało pozostaje w Gnieźnie, zostać tu musi i on, by spełniać przy świętym swą posługę, do której został namaszczony. Unger, tłumacząc Bolesławowi, co powiedział Otto, liczył się ze słowami. Wiedział, iż Gaudenty rozumie. I wiedział też, że nadeszła jego chwila próby. Teraz on sam, we własnym imieniu musi zabrać głos. - Najjaśniejszy Ottonie! Jako biskup misyjny kraju Bolesława nie mogę się na to zgodzić. Otto zaś, słysząc to, zrozumiał, czym był i drugi cierń, który poczuł dzisiaj pod sercem. To ten surowy biskup. Gdy planowali wszystko z Sylwestrem i Leonem, byli pewni, że bez przeszkód wywiozą ciało Adalberta do Rzymu. Myśleli, iż uczczenie Bolizlausa tytułem cesarskiego współpracownika wystarczy, by zgodził się wydać święte kości. W tej wersji plan ich nie zakładał żadnych problemów. Lecz odkąd stało się jasne, że wywiezienie Adalberta z Gniezna będzie przyjęte przez ten nowy lud cesarstwa jak świętokradztwo, wszystko zaczęło się sypać. Otto szybko robił w głowie rachunek zysków i strat. Jeśli uprze się, by zabrać świętego, straci Sklavinię. To nie wchodzi w grę. Nie będzie „odnowionego cesarstwa” bez nowej krainy. Więc święte kości muszą zostać w Gnieźnie. On zabiera ramię, to i tak dużo w dzisiejszych czasach, gdy na przykład drzewo Krzyża Świętego składa się z

drzazg nie grubszych niż włos. Ale co z Gaudentym? Zabieranie go ze sobą tylko uwypukli fiasko misji, której celem było całe ciało. Arcybiskup świętego ramienia? Pożałowania godne. Nie, nie może go wziąć do Rzymu. Tylko pozostawienie Gaudentego w Gnieźnie daje poczucie, iż misja cesarska została spełniona. Otto przybył do grobu męczennika, pomodlił się u jego stóp, zostawił w darze złote tablice (bo po co mu one w Rzymie, bez Adalberta?) i stróża pamięci, jego brata, arcybiskupa Adalberta. Zabrał ze sobą święte ramię, które w chwale przeniesie przez cesarstwo i złoży w Rzymie. To się trzyma kupy. Ale Unger...? W tej kwestii sprawy wyglądają fatalnie. Wchodzi biskupowi misyjnemu w samo centrum jego terenu i wsadza mu tam arcybiskupa! Jest źle i trzeba znaleźć rozwiązanie. - Bolesławie, Ungerze! Arcybiskup Gaudenty nie może ze mną wrócić, skoro kości jego brata zostają w Gnieźnie. „Po moim trupie!” - pomyślał Unger i powiedział: - Ale jak chcesz, panie, uzasadnić obecność arcybiskupa w kraju biskupa misyjnego? Otto już miał na to odpowiedź: - Może papież utworzy dla niego arcybiskupstwo męczennika? - Arcybiskupstwo w biskupstwie? Tego nawet tak uczony teolog, jakim jest świątobliwy Sylwester, nie przeprowadzi. Bolesław się wtrącił: - Unger jest moim mężem zaufania. Twoja matka, Teofano, osobiście skierowała go z Memblen do kraju mego ojca. Wszystko, co zbudowałem w swym państwie, robiłem z nim, ramię w ramię. Gaudenty zagryzł wargi. Poczuł się kopnięty jak pies. Unger bez drgnienia na twarzy, choć z wdzięcznością w sercu, przełożył słowa księcia. „Jak ja z Gerbertem” - pomyślał Otto. Głośno zaś powiedział: - Rozumiem cię, Bolizlaus. Jednak musimy razem szukać rozwiązania tej trudnej sprawy. Będzie nam łatwiej je znaleźć, jeżeli przyjmiesz do wiadomości to, co już oświadczyłem: skoro Adalbert zostaje u ciebie, jego brat również. To nie podlega negocjacjom. Gaudenty jęknął. Już bardziej dojmująco nie mógł zaznaczyć, jak trudną dla niego chwilą jest ta batalia. A Unger po łacinie, specjalnie, prosto do Gaudentego powiedział: - Miarkuj się, nie o ciebie, arcybiskupie, teraz chodzi, lecz o cesarstwo! Niczego bardziej w tej chwili Unger nie pragnął, niż pomówić z Bolesławem na osobności. Wszyscy czterej w tej sali byli jak rozpięci na krzyżu. Trzymani przez siebie samych za karki. Bez swobodnego ruchu. Mógł powiedzieć coś do Bolesława w jego języku,

poza uszami Ottona, ale zrozumie to Gaudenty. Gaudenty zaś mógł negocjować z cesarzem, ale był trzymany przez Ungera, który wiedziałby, w czym rzecz. Pozostawała im jedna droga: otwartość. Unger, który przez całe życie walczył z trudnościami, miał i tę cechę, która wzmacniała jego determinację w szukaniu rozwiązań: gdy wiedział, iż coś jest niemożliwe, godził się z tym. Skoro Gaudenty musi pozostać tutaj, z godnością wyższą niż on sam, to może walczyć albo o równą godność, o arcybiskupi tytuł dla siebie, albo uznać zwierzchność Gaudentego. Albo... spróbować zdobyć coś dla Bolesława. I to już powiedział głośno: - Prawo kanoniczne nie zezwala, by na terenie mojej misji ustanowiono mi zwierzchnika. Ale skoro w tym kraju ma się znaleźć arcybiskup, to niechże ma czym władać! Można ustanowić dla niego arcybiskupstwo w Gnieźnie, a ja ulokuję swoją siedzibę w Poznaniu. Jednak by nie stało się to pustą formalnością, za którą nie idzie żadna idea, radzę utworzyć nowe diecezje kościelne w kraju Bolesława. Tym samym tworzysz, panie, zgodnie ze swą ideą wielkiej Sklavinii, autonomię Kościoła w tym kraju, nie naruszając prawa kanonicznego. Ustanów Gaudentemu biskupstwa, lokalizowane w głównych krainach ziemi księcia. Ja wtedy odsunę się, osiądę w Poznaniu u grobu biskupa Jordana i resztę swych dni poświęcę posłudze duszpasterskiej. Otto pomyślał chwilę, w czasie gdy Unger przekładał sens swych słów księciu. Gaudenty stał w milczeniu. - Dobrze. Ale czy nie będzie to wymagało zgody arcybiskupa Magdeburga i arcybiskupa Moguncji, jako prowincji granicznych? Czy diecezje, o których mówisz, spełniają podstawowe kryteria biskupstw? - Mamy na uwadze Śląsk, Małopolskę, Pomorze i Mazowsze. Główne grody tych krain, które proponujemy na stolice biskupstw, mają długie tradycje, w przeszłości były ośrodkami kultów pogańskich, co Kościół ceni przy krzewieniu wiary. W tym zakresie spełniają warunki. W każdym z tych grodów prowadzę za pośrednictwem swych zaufanych kapłanów działalność misyjną, więc nie są to tereny dziewicze. - Arcybiskupstwo w Magdeburgu, najbardziej zainteresowane tym, co się dzieje w kraju Bolizlausa, ma w tej chwili pod sobą tylko dwa czynne biskupstwa: Żytyce i Miśnię. Havelberg i Brandenburg od czasu zniszczenia przez Wieletów nie podniosły się jeszcze. A to oznacza, iż arcybiskup Gizyler nie przełknie łatwo wyrosłej mu przy boku prowincji kościelnej z czterema biskupstwami i biskupstwem misyjnym jako piątym. Ponieważ ty, Ungerze, pozostaniesz wciąż wyłącznie podległy Rzymowi, a nie arcybiskupowi

Gaudentemu, więc skróćcie listę biskupstw do trzech. Bolesław się nie zastanawiał: - Pomorze i Kołobrzeg. Małopolska i Kraków. Śląsk i Wrocław. - A ta czwarta kraina, z której rezygnujesz, gdzie leży? - Wystarczająco blisko Gniezna i Poznania, bym mógł mieć ją w zasięgu wzroku. Unger, tłumacząc słowa księcia, pomyślał, że jeśli Otto dobrze pamięta mapę, to na Wrocław się nie zgodzi. Ale w tej chwili nie ma co mu podsuwać, iż o wpływy nad Wrocławiem będzie się upominał Idzi, biskup Miśni. - Kogo proponujecie na biskupów? Czy ludzie ci spełniają wymogi kanoniczne? - Tak, panie, spełniają. To zasłużeni misjonarze. Reinbern z Turyngii, znany w Merseburgu i, jak sądzę, godny tego zaszczytu; on pełni z mego polecenia posługę na Pomorzu. Poppon, także z Turyngii, znany w Magdeburgu, bo tam pobierał nauki; pełni posługę w Krakowie. I Jan, niosący Słowo we Wrocławiu, który wraz ze mną był w klasztorze w Memblen, gdy cesarzowa Teofano wezwała mnie na misję. „Z Janem sprawa jest najsłabsza - pomyślał Unger. - Reinbern i Poppon dadzą sobie radę, ale o Jana się boję”. - Wezwę za chwilę mojego kapelana oraz wysłannika papieskiego Roberta, by zajęli się potwierdzeniem tych informacji. Jeśli osoby kandydatów na biskupów nie będą budziły wątpliwości, to jutro ogłosimy te decyzje publicznie. Czy ci trzej przyszli biskupi są tu, na miejscu? - Tak, panie. - Czy przewidujesz ze strony zainteresowanych sprzeciw? - Nie, panie. Będą zaszczyceni. - Dobrze. Z mojej strony została do omówienia z księciem sprawa Związku Wieleckiego. Ale do tego nie potrzebujemy już obecności arcybiskupa Gaudentego. Myślę, że możesz zająć się, arcybiskupie, wraz z moją kancelarią, przygotowaniem do jutrzejszych uroczystości. „Zapytał, czy ci biskupi nie będą przeciwni, a mnie, obecnego tutaj, przy nim, nie spytał, co ja na to? Po prostu przyjął plan Bolesława i Ungera! Dał mnie im na pożarcie, na dodatek w aurze splendoru, jakbym to ja był beneficjentem tego żałosnego widowiska. Pomsta! Pokora, Radzimie, pokora, miarkuj się sam ze sobą! Nie dla własnego zaszczytu niesiesz imię brata w tytule, ale dla jego chwały. W jego imieniu znieś lekceważenie, nadstaw drugi policzek! Wyjedzie cesarz Otto, wyjadą poplecznicy księcia i zostaniesz ty, arcybiskup tej ziemi!”.

- Jak rozkażesz, panie. Udam się po kanclerza Klemensa i z nim zajmę się pracą. Gdy Gaudenty wyszedł, Otto kazał wezwać Ziazona. Ten rad, iż w końcu może mówić własnym głosem o tym, na czym się zna, czyli o wojnie, zaczął od roztoczenia wizji, według której trzeba Wieletów pokonać, wycinając plemię po plemieniu, systematycznie, do pnia. Bolesław wysłuchał go, zauważając jednocześnie, iż przez twarz Otona przebiegł grymas. Po czym, robiąc przerwy, by Unger mógł tłumaczyć jego słowa cesarzowi, zaczął mówić: - Słowianie ze Związku Wieleckiego nie wrócą do Kościoła ani z własnej woli, ani pod przymusem. Porażka w wieloletniej wojnie z nimi powodowana jest bowiem niewłaściwym początkiem. Utworzenie biskupstw pomiędzy ich siedzibami było błędem, którego skutki wszyscy ponosimy do dzisiaj. To ich wzmocniło, zamiast osłabić. Wieleci nie boją się śmierci, Ottonie, przeciwnie, mają w niej upodobanie. Kochają rzeź, bo przez nią oddają cześć swym krwiożerczym bogom. Idąc z nimi na wojnę, czyni się im dar, wspiera się ich, zamiast niszczyć. Skręcić kark Wieletom, zgiąć go na zawsze można tylko, jeśli wytoczy się wojnę nie im, lecz ich bogom. Spopielenie świątyń, jednego dnia, wszystkich. Stracenie kapłanów, tego samego dnia, co do jednego. I dopiero wtedy pozbawienie życia ich wodzów. Nigdy na odwrót. Oni muszą widzieć, jak na ich oczach dzieje się plemienna apokalipsa, jak umierają bogowie, z nimi ich kapłani, i jak to pozbawia siły przywódców. Muszą patrzeć na tę potrójną śmierć łącznie. Widzieć w niej przyczynę i skutek. Dopiero na ciepłych jeszcze zgliszczach można zbudować im świątynie Chrystusa Pana. Do których będą musieli wejść. - Amen - powiedział Oto. I pomyślał, że dobrze wybrał, czyniąc Bolizlausa władcą całej Sklavinii. Unger zaś poczuł zimny dreszcz na plecach, jak zawsze, gdy Bolesław mówił o dzikich wilkach Połabia.

10 - 11 MARCA 1000 R. OSTRÓW LEDNICKI - GNIEZNO - POZNAŃ - Urodził mi się syn, przed przyjazdem cesarza Ottona! - Bolesław zwrócił się do gości. - Z wami chcę uczcić to wielokrotne święto! Goszczę dziś cesarza, goszczę was, szanowni dostojnicy! Nim wrócili z Ottonem na ucztę po zakończonych w jego komnacie obradach, Bolesław zdążył pobiec do Emnildy, wziąć dziecko na ręce, ucałować żonę i położyć na jej kolanach rozgrzaną głowę. Była zaspana, obudził ich oboje, nie spodziewała się, iż znajdzie czas, by do niej przyjść. Nieprawda^ wiedziała, że przyjdzie. Na chwilę położył się przy nich. Musiał ją poczuć, sprawdzić, że jest. Ciepła, wonna, z dzieckiem przy piersi. Dopiero przy niej zwycięstwa nabierały barw, a tryumfy smaku. Syn, znów ma syna! Teraz, kiedy jest mu najbardziej potrzebny! Po raz pierwszy od dawna wszystko się składało, w końcu działo się, a nie „było w planach”. - Jutro jadę z Ottonem do Gniezna, potem Poznań i ruszamy do Rzeszy. Magdeburg, a pewnie i Kwedlinburg. Wrócę za trzy tygodnie. Dlatego musiałem was zobaczyć^ Nie potrzebowała nic mówić. Zresztą on nie mógł już zostać. Ucałował gołą główkę synka i nie mniejsze od niej, mleczne piersi Emnildy. Złapał w nozdrza jej zapach, podniecającą mieszankę woni kobiety i niemowlęcia. Swojej kobiety i swojego syna. - Jakie imię nadałeś synowi? - spytał Otto. - Jeszcze nie nadałem. Ale jeśli się zgodzisz, nazwę go twoim imieniem. Teraz ich tłumaczem był Ziazo, Unger pilnował Gaudentego przy sporządzaniu aktów. Czy też raczej „pomagał kapelanowi cesarskiej kancelarii”. Ziazona zaś pilnowali Zarad i Bjornar. Książę kazał im dobrze go ugościć. - To byłby kolejny krok w naszym przymierzu - odpowiedział Otto. „Czy on musi być taki sztywny?” - pomyślał Bolesław. A na głos powiedział: - Może zechciałbyś trzymać go do chrztu? - Zostanę jego patronem chrzestnym, ale obawiam się, że jutro mamy za dużo do zrobienia. A chrzest twego syna, mego imiennika, zasługuje na osobną oprawę. „I dobrze - pomyślał Bolesław. - Nie chciałbym chrzcić syna bez Emnildy”. Otto zaś pomyślał, iż życzy Bolizlausowi zbyt dobrze, by zgodzić się na wzięcie na siebie roli, która napełnia go uzasadnionym wstrętem. Od czasu Philagathosa woli nie pamiętać niektórych rzeczy. Bolesław skinął na służbę i po chwili na złotej tacy podano im dwa kielichy. Były zachwycające, o ciężkich, masywnych czaszach ujętych w złote oprawy. Jeden w odcieniu

zieleni, drugi wydawał się cienistą purpurą. - To kielichy wytoczone z porfiru - Ziazo tłumacząc Ottonowi słowa Bolesława, zastanawiał się, czy książę wie, czym jest porfir imperialny. Książę wiedział. Wiedział o poselstwach do Konstantynopola po narzeczoną, cesarzównę, której znakiem rodowym są narodziny w komnacie wyłożonej czerwonym porfirem od posadzki po sufit. Książę wiedział, że ilość tej cennej skały na świecie jest ograniczona, bo dzisiaj nikt już jej nie wydobywa. To podniecało umysły, świadomość, że jest skończona, ściśle określona wielkość porfiru i aby go dzisiaj zdobyć, należy dostać się do wąskiego kręgu, do elity szczęściarzy albo bezczelnych zdobywców. Książę całkowicie świadomie grał symbolami, jak kośćmi. Ottonowi podano kielich purpurowy, Bolesławowi zielony. Teraz przed nimi służący otwierał zalakowaną szyjkę niewielkiego gąsiora. Trzymał go owiniętego w cienkie, białe, haftowane złotem płótno i nawet maleńki nożyk, którego używał przy pracy, wydawał się złocony. - Kiedy się urodziłem, mój ojciec, książę Mieszko, kazał napełnić najlepszym miodem trzy takie gąsiory, bym mógł otworzyć je w najważniejszych dla mnie chwilach... - Gdy Ziazo tłumaczył, Bolesław dokończył: -...a są tylko trzy, abym za każdym razem, decydując się na otwarcie, pomyślał, czy to jedna z trzech najważniejszych chwil w moim życiu... „Otwiera miód dla mnie czy dla swego syna?”. To niemądre, może nawet bez znaczenia, ale Otto w tej chwili tak bardzo pragnął, by Bolizlaus robił to tylko dla niego. Teraz, w gwarnym przepychu uczty, pomyślał, iż tak niewiele rzeczy w jego życiu jest naprawdę osobistych. Wśród jego najwcześniejszych wspomnień pierwsze miejsce zajmuje korona Rzeszy, nałożona mu w Akwizgranie, dopiero drugie - ciepło ramion Teofano. Ma dwadzieścia lat i od siedemnastu jest na tronie. Ciągle doświadcza uwielbienia, ale nigdy nie wie, czy to jest hołd dla cesarza, czy ciepłe uczucie skierowane wyłącznie do niego. Dlatego tak chwycił go za serce ten tłum ludzi pod Gnieznem. Bo oni nie mieli żadnego powodu, żadnego interesu w tym, by go wielbić. A jednak spontanicznie skierowali swe modlitwy w jego intencji. Teraz, gdy zmęczenie całego dnia odbijało się na nim, gdy przechylał ciężki porfirowy kielich, by sączyć gęsty i słodki miód, pragnął na chwilę poczuć, że nie jest sam. Że nie dźwiga ciężaru imperium tylko na swoich barkach. Bolesław odwrócił głowę i dostrzegł, że Otto nie wygląda dobrze, jest blady i zmęczony. - Chcesz udać się na spoczynek, panie? - Nie... nie mogę teraz wstać. Chcę ciszy...

Bolesław szepnął coś do Bjornara, wstał i powiedział do gości: - Przygotowaliśmy dla was poczęstunek, którego nie da się wnieść do tej sali. Czeka na zewnątrz! Bjornar powiódł orszak zachwyconych, mocno już podpitych i podekscytowanych gości. Gdy zeszli na dziedziniec, jęknęli. Na olbrzymim ruszcie piekł się cały tur. W chwili zejścia gości wyglądał zjawiskowo: jakby żywe zwierzę stało na ogniu. Służba ostrożnie wynosiła spod niego przenośne paleniska, rzecz była w tym, by tura pokroić na ruszcie, by go nie zdejmować. Oczywiście mięso sprawione i upieczone było wcześniej, jedynie dogrzewało się na ogniu. To widowisko na dworze księcia urządzano rzadko, ale nie pierwszy raz, więc choć istniało ryzyko, to jednak efekt końcowy je zawsze przewyższał. Na rozstawionych wokół ławach czekały naczynia, na oczach gości cięto tura i przynoszono im wielkie kawały pieczeni. Bolesław wyjrzał oknem, zobaczył ekscytację swych gości i był pewien, że na długo mają święty spokój. Został z nimi Ziazo i Zarad. Biskupi pracowali nad przygotowaniem aktów niezbędnych na jutro, musieli więc zdać się na rzymskiego tłumacza. Otto nie wyglądał na człowieka, który potrzebuje mówić cokolwiek. Pokazał jednak Bolesławowi, że chce się jeszcze napić. Zarad napełnił im porfirowe kielichy. - Ten kielich jest jak ja - Otto mówił wolnym, znużonym głosem. - Wiesz, że nazywają mnie „cudem świata”? - I ostatnią rzeczą, jaką w tym głosie można by usłyszeć, była duma. - Jest unikatowy, niemal doskonały, ale jeżeli ktoś z całej siły rzuci nim o kamień, rozbije się i zostanie z niego tylko podstawa. Nawet ten miód się rozleje, wsiąknie w ziemię... nic. Ja nie mam syna, jestem jak porfir, jeśli się zniszczy ten, który już istnieje, nowy nie powstanie... więc jeśli ja umrę, nim dam światu potomka, to któż będzie dziedzicem moich idei...? Kiedy o tym myślę, czuję się bezradny i zmęczony... Otto mówił coraz wolniej i blady był coraz bardziej. Bolesław przysunął swoje wielkie krzesło do niego, by lepiej słyszeć, ale gdy tylko usiadł, Otto po prostu oparł się na nim. Położył swoją głowę na ramieniu Bolesława. Wolnym ruchem sięgnął po diadem, który przeszkadzał mu w odpoczynku. Zdjął go i założył na głowę księcia. Ziazo i Zarad za ich krzesłami zamarli. Bolesław też. Ale ani nie odrzucił głowy cesarza ze swego ramienia, ani nie zdjął diademu. Siedział sztywny i zastanawiał się, co zrobić. A jeśli Otto zasnął? Wtedy do sali weszli biskupi z gotowymi dokumentami. Unger, Gaudenty, Hieronim, Robert, papieski oblacjonariusz i Klemens, prowadzący cesarską kancelarię w podróży. Jak weszli, tak stanęli. Zamurowani.

Otto jednak nie zasnął, bo nie ruszając się z miejsca, gestem kazał im się zbliżyć. Gdy byli przed nimi, cesarz z westchnieniem podniósł głowę z ramienia Bolesława i zmęczonym głosem zapytał: - Wszystko gotowe? Świątobliwe grono nie umiało wydobyć z siebie słowa, więc wszyscy, jak ich tam stało pięciu, skinęli głowami. Otto zdawał się nie zauważać ich konsternacji, bo zwracając się do kardynała Roberta, zapytał: - Czy od strony prawa kanonicznego wszystko jest w porządku? Robert chrząknął i powiedział: - Sytuacja, którą musieliśmy prawnie przygotować, jest bardzo skomplikowana. Osoby biskupów są do zaakceptowania, stolice biskupstw również. Pewne problemy nastręczają granice diecezji, bowiem bez konsultacji z Magdeburgiem się nie obejdzie, a i Moguncja w tej sprawie będzie musiała zabrać głos. Ponieważ taki rozwój zdarzeń nie został przewidziany w papieskiej kancelarii, więc nie mogę ręczyć, czy Ojciec Święty zaaprobuje wszystkie z tych posunięć. Jak wiadomo, nie jestem tu w roli legata papieskiego, lecz jedynie oblacjonariusza. Moim zadaniem w czasie tej pielgrzymki było... - Robert znów odchrząknął i na chwilę zawahał się, co ma powiedzieć, jednak zaraz uznał, iż w tym gronie zostało już powiedziane wszystko, więc nie ma się z czym kryć -...było przyjęcie w imieniu papieża ciała świętego Adalberta, jako relikwii. Ale wobec zmiany planów, jako najbardziej doświadczony w tym gronie w zakresie prawa, wziąłem na siebie trudny obowiązek pomocy w rozwiązaniu sytuacji. Mając świadomość, że działamy jedynie w domniemaniu papieskiej zgody, ale za to zgodnie z wolą zainteresowanych, czyli twoją, panie, i księcia Bolesława, przygotowaliśmy dokumenty. Ponieważ oficjalnie uznałeś Bolesława za władcę niezależnego, z prawem do samodzielnego nadawania inwestytury, książę może to jutro uczynić. Niemniej jednak prawo wyraźnie stanowi, iż sam akt utworzenia nowej prowincji kościelnej wyjść musi od papieża. Zatem wszyscy tu obecni czynimy założenie, iż Sylwester II wyrazi zgodę na to, że powstaje arcybiskupstwo gnieźnieńskie. Muszę jednak poinformować, że podejmujemy wspólne ryzyko. - Czy przewidujesz, Ottonie, iż papież nie wyrazi zgody? - spytał wyraźnie Bolesław. - Nie - krótko odparł Otto. - Wobec tego rozumiem, że dalsze czynności nie będą miały wad prawnych? - książę skierował pytanie do Roberta. Kardynał, znów chrząkając, odpowiedział:

- Jeśli tylko przyjmiemy założenie początkowe, iż Sylwester II akceptuje archidiecezję gnieźnieńską, to dalej wszystko jest mniej więcej zgodne z prawem. Ty, panie, uznany przez cesarza za władcę samodzielnego, mianujesz biskupów sufraganów arcybiskupa Gaudentego. Przyjmiesz od nich jutro przysięgę na wierność. Tak samo jak od arcybiskupa. Bo tu właśnie leży nasz problem: masz, panie, prawo, wyznaczyć i powołać arcybiskupa, ale nie masz prawa powołać arcybiskupstwa i wyznaczać jego granic. To wyłączna domena papieża. Otto wtrącił się tonem dość zniecierpliwionym: - Czyż moje stwierdzenie, że papież Sylwester uzna i potwierdzi decyzję o utworzeniu arcybiskupstwa, nie przemawia do was? Oblacjonariusz Robert i pozostali schylili głowy. Ten temat był zamknięty. Robert wrócił do jutrzejszych uroczystości: - Przyjmując przysięgę na wierność od arcybiskupa Gaudentego i jego sufraganów, powinieneś wręczyć im, panie, pierścienie biskupie i pastorały. - Dostaną książęce pierścienie. Pastorałów nie mamy gotowych. Czy mogą otrzymać je później? Robert się skurczył. Nawet w tłumaczeniu Ungera słowa księcia brzmiały szorstko. - Prawo nie przewiduje nieotrzymania oznak władzy biskupiej. - Wobec tego otrzymają ode mnie jutro laski pasterskie, jak biskupi za czasów pierwszych chrześcijan. Pastorały dostaną na czas ingresu do swych diecezji. Zgodne z prawem? Robert odrzekł: - Nie w splendorze urząd i wiara, a w mocy symbolu. Jeśli ty, panie, uznasz, iż laska jest pastorałem, to nim będzie. - Coś jeszcze? - zapytali niemal jednocześnie Otto i Bolesław. Robert już bez pochrząkiwania powiedział: - Chcę ponownie zwrócić uwagę, iż w zakresie granic nowych biskupstw wypowiedzieć będą się musieli arcybiskupi Magdeburga i Moguncji. Jeżeli ich późniejszy sprzeciw lub wątpliwości będą znaczne, to papież Sylwester będzie musiał je rozważyć. - Co to oznacza dla nowej archidiecezji? - Wszystko i nic, najjaśniejszy panie. Prowincja będzie funkcjonowała, nawet jeżeli w Rzymie toczyć się będą procesy w tej sprawie. My, jako papieska kancelaria, rozpatrzyć będziemy musieli wszystkie, ale wierzę, znając nadzwyczaj przychylny stosunek Sylwestra II do Sklavinii, iż papież będzie miał dobro nowej archidiecezji na pierwszym miejscu. Arcybiskupi Moguncji i Magdeburga mogą się wprawdzie starać o czasowe zawieszenie

działalności archidiecezji w Gnieźnie, do momentu wyjaśnienia spraw spornych, ale ostateczna decyzja w tej sprawie będzie w rękach papieża. - To wszystko? - Właściwie tak. Może jeszcze jedno: ponieważ arcybiskup Gaudenty miał sprawować swą posługę przy relikwiach w Rzymie, tam też otrzymałby od papieża paliusz. W obecnej sytuacji będzie się musiał po niego udać do Rzymu. Cała ta sprawa... - Robert na chwilę się zawahał, ale ostatecznie uznał, iż chce to powiedzieć głośno - to sprawa bez precedensu i w jakimś sensie... choć wszyscy wierzymy, iż czynimy dobrze, to jednak nie jesteśmy w stanie dzisiaj odnieść tego wydarzenia do żadnego, które miało miejsce w przeszłości. Robert skończył i odetchnął. Chciał, by to zostało powiedziane. Otto jednak nie przejął się tym zbytnio. - Dobrze. To wszystko mamy załatwione. Chcę, aby jutro nadanie inwestytury zostało przeprowadzone sprawnie. Nie mamy już czasu, nasza wizyta u Bolizlausa przeciągnęła się z tego powodu. A chciałbym w spokoju i skupieniu dokonać jutro pobrania relikwii Adalberta. Ziazo, zdążymy do Magdeburga na Niedzielę Palmową? - Jeśli wyruszymy w drogę jutro, to zdążymy. Jeżeli pojutrze, to nie mam pewności. Bolesław się wtrącił: - Pozwól, że poprowadzę twój orszak. Zdążymy do Magdeburga, nawet jeżeli wyjedziemy pojutrze. - Dziękuję ci, Bolizlaus. Biskupi stali i nie spuszczali oczu z diademu na głowie Bolesława. Unger pod maską swej nieruchomej twarzy napawał się widokiem swego księcia. Bolesław w cesarskim diademie wyglądał majestatycznie. Kiedy wszedł do sali wraz z pozostałymi biskupami i kancelistami, gdy ujrzał księcia w diademie i cesarza wspartego głową na jego ramieniu, pomyślał, iż obaj wyglądają jak wyobrażenie Ostatniej Wieczerzy: Chrystus i jego umiłowany uczeń Jan. W ślad za tą myślą pospieszyła następna, iż Bolesław jest właśnie teraz w wieku chrystusowym. Trzydzieści trzy lata. To i piękne, i straszne jednocześnie. Oby skutki tej wizyty nie stały się dla księcia Golgotą! Przeżegnał się w duchu. Unger widział wszystkie niebezpieczeństwa, o których przed chwilą powiedział papieski oblacjonariusz. Ale widział też wolę ze strony cesarza i siłę Bolesława, który w czasie dzisiejszych negocjacji nie odpuścił niczego. On sam, będąc świadkiem chwały księcia, czuł się jej częścią. I to przykrywało gorycz formalnych rozwiązań, według których nie tylko wyrastał mu pod bokiem arcybiskup Gaudenty, ale, co w tej chwili odczuwał najboleśniej, odsuwano go od świętych kości Adalberta, od jego grobu, przy którym czuwał blisko trzy lata i z którym czuł

więź tak głęboką, jak nigdy przedtem. Książę czuł niezręczność tej sytuacji. Nikt nie wie i nikt nie zapyta, czy Otto w chwili, gdy wkładał mu na głowę swój diadem, był pijany. Dosłowne branie tego gestu było raczej niepoważne, ale też i cesarz, choć teraz z pewnością był już trzeźwy, nie czynił nic, by się z tego wycofać. Bolesław zacząłby się po prostu śmiać, gdyby nie ten drobny szkopuł, iż chodziło o niego. Sprawa rozwiązała się sama. Otto po prostu podziękował biskupom, a oni wciąż zaskoczeni, wyszli. Zostali sami. To znaczy z Ziazonem i Zaradem. Otto natychmiast po wyjściu urzędników zmienił się na twarzy. Znów nie był władcą, tylko zmęczonym człowiekiem. Był jak wielkie, stare dziecko. Spojrzał na księcia znużonym wzrokiem i powiedział: - Udam się na spoczynek. Bolesław zdjął diadem i podał mu. Otto uśmiechnął się smutno i wyznał: - Dobrze było choć przez chwilę dzielić z kimś troski... Piękny byłby z ciebie cesarz, przyjacielu! Wziął diadem do ręki i w towarzystwie Ziazona udał się na piętro do komnaty. Poranek był trudny. Dworzanie po przejedzeniu poprzedniej nocy z trudem dźwigali się z łóżek. A wymarsz zarządzono wcześnie. Chłodne powietrze rzeźwiło ich, gdy snuli się po lednickim dziedzińcu. Widać było, iż głowy mają jeszcze ciężkie. Kiedy jednak dowiedzieli się, że książę życzy sobie, by przyjęli w darze od niego wszystkie sprzęty, jakimi ich tu otoczył, otrzeźwieli. Na wozy ładowano złote misy, kubki, czarki i patery. Jedwabne zawoje i futra. Dwór odzyskał werwę. Osobno zapakowano do skrzynki czerwony porfirowy kielich dla Ottona i piękną narzutę na łoże z najjaśniejszych skórek popielic, podbitych jedwabiem delikatnym jak mgła. Mgła zresztą towarzyszyła im od rana. Wczorajszego wieczoru goście dojechali tu z Gniezna po zmroku. Dzisiaj dopiero zorientowali się, iż są na wyspie położonej na wodach rozległego jeziora. Sam zaś gród na Ostrowie Lednickim był jak wyspa na wyspie. Otoczony wałami, połączony ze stałym lądem najdłuższym mostem, jaki kiedykolwiek widzieli. Twierdza nie do zdobycia. Gniazdo bezpieczne nie dlatego, że ukryte, ale że nieosiągalne. Nieprzyjaciel, chcąc tu wtargnąć, musiałby na jezioro wprowadzić dużą flotę. Mieszko i Bolesław kochali to miejsce. Tu była ich kolebka, ich prywatna rezydencja. Teraz mgły parujące nad szeroką taflą jeziora unosiły się w górę i orszakowi, który przez długi, wąski most opuszczał Ostrów, ukazywała się cała jego krasa. W południe stanęli w Gnieźnie. Przy bramie powitała ich młoda kapelania. Równym, sprężystym krokiem poprowadzili do bazyliki w budowie. Tam, przy

martyrium Wojciechowym, wartę pełniło czterech, tak samo młodych kleryków. Klemens z zaskoczeniem pomyślał, iż tak jak książę Bolizlaus otacza się doborowym wojskiem, tak biskup Unger też chyba księży wybierał według wzrostu. Tutejsze powietrze pewnie takie zdrowe, że tak rześko i czerstwo wyglądają klerycy. Dobrze odżywieni i rośli. „Nie to, co u nas - westchnął Klemens. - Nim człowiek przejdzie przez przykatedralną szkołę, to już wyposzczony, wyniszczony nauką, jak wrak. No, no, jak taką tu ma Unger służbę kościelną, to nic dziwnego, że i misje udane!”. Przed rozpoczęciem nabożeństwa Bolesław w obecności Ottona przyjął najpierw od Gaudentego, a później od Reinberna, Jana i Poppona przysięgi na wierność. Każdemu dał pierścień i laskę. Ta, którą wręczył Gaudentemu, może była bardziej sękata, a może tak się tylko Klemensowi wydawało. Mszę świętą celebrował arcybiskup Gaudenty w asyście biskupów Ungera i Hieronima. Nim konsekrowali nowych biskupów, roztoczył przed nimi wizje trzech archaniołów: Gabriela, Rafaela i Michała. Klemens, jakkolwiek nie przepadał za Gaudentym, sprawiedliwie oddał, iż arcybiskupowi to porównanie wyszło znakomicie. Jednak ponieważ polecenie cesarza było jednoznaczne, mszy nie przedłużano ponad miarę. Nowi biskupi, Reinbern, Poppon i Jan, otrzymali sakry i było po wszystkim. Poproszono obecnych o opuszczenie terenu bazyliki. Przy martyrium zostali obaj władcy, Gaudenty, Unger, trzech nowo wyświęconych biskupów, Hieronim z Vicenzy oraz Robert, papieski oblacjonariusz. Poprzedniej nocy, podczas gorączkowych obrad, których celem było ubranie w normę prawną tej nagłej zmiany planów, Unger poprosił arcybiskupa Gaudentego, aby ten pozwolił mu, jako odchodzącemu gospodarzowi gnieźnieńskiej bazyliki, poprowadzić tę najświętszą z misji, jaką było podzielenie relikwii. Gaudenty zaś, zaskoczony prośbą Ungera, zgodził się. Sposób prowadzenia przez Ungera wcześniejszych negocjacji ustawił ich jednoznacznie w pozycjach wrogów, ale też Unger jako pierwszy, właśnie poprzez tę prośbę, uznał w Gaudentym arcybiskupa. Biskup Unger skinął na swych wyrośniętych kleryków, a oni błyskawicznie przynieśli stół, tacę, srebrną skrzynię i belę śnieżnobiałego płótna. Rozwinęli ją wokół martyrium, odgradzając materiałem niczym parawanem grobowiec świętego, skupionych wokół niego władców i biskupów od reszty przestrzeni bazyliki. Chłopcy trzymali płótno, sami pozostając po jego zewnętrznej części. Naprężone i śnieżnobiałe, natychmiast obudziło aurę świętości. Unger przeżegnał się, uklęknął przed martyrium i wzniósł modlitwę do świętego Adalberta. Prosił w niej, by męczennik zgodził się na dokonanie podziału i przenosin części jego ziemskich szczątków. Pozostali uklękli za biskupem i pogrążyli się w medytacji. W

końcu Unger wstał i otworzył zdobione drzwi grobowca. Skinął głową do biskupów i razem ostrożnie wyciągnęli trumnę. Przenieśli ją na stół. Każdy z obecnych miał świadomość, iż robi to po raz pierwszy w życiu. - W imię Ojca i Syna, w imię Ducha Świętego - Unger mówił głosem cichym i uroczystym. Nabrał w płuca powietrza i zdjął z szyi klucz, który nosił od niemal trzech lat pod koszulą, na piersi. Włożył w zamek i przekręcił. Otworzył wieko. I przeszedł do wezgłowia, robiąc miejsce pozostałym. Biskupi jęknęli i przeżegnali się nabożnie. Gaudenty spojrzał do trumny i padł na kolana, chowając twarz w dłoniach. Otto i Bolesław postąpili krok naprzód i pochylili się nad skrzynią. Zapach, dziwny, słodkawy, niczym woń suszonych kwiatów, może nieco gęstszy, rozszedł się dookoła. Jeden z kleryków nie wytrzymał i wspinając się na palce, zajrzał ponad parawanem do środka. Zamarł z wytrzeszczonymi oczami. Ten, który był naprzeciw niego, widząc to, także wykrzywiał się, próbując dojrzeć, co kryje w sobie trumna. Unger dyskretnym gestem poprosił Hieronima, Roberta oraz Reinberna, by się odsunęli, musiał mieć dojście do prawego boku skrzyni. Obcięta głowa świętego Wojciecha spoczywała na jego dłoniach. Gdy Zarad przywiózł ciało, było bez głowy. I skrzynia, w której je wiózł, była zbyt mała, aby dało się później głowę ułożyć we właściwym dla niej miejscu. Dlatego nim zamknięto skrzynię przed trzema laty, położono ją na dłoniach świętego. Potem nikt do skrzyni nie zaglądał, Unger tego pilnował. Korpus Wojciecha składał się z kości obciągniętych ciemną i przesuszoną skórą. Przykrytych skrawkami odzieży, która była w istocie w daleko gorszym stanie niż zwłoki. Twarz świętego z wyschniętymi oczodołami, z nosem płaskim, niemal przylegającym, z zapadłymi policzkami była jednak twarzą Wojciecha, takiego, jak go pamiętali Gaudenty, Unger, Bolesław i Otto. Nie to jednak było najbardziej przejmujące. Nawet i nie to, że na próżno było na niej szukać grymasu przedśmiertnego przerażenia, że ten wyraz twarzy można było wziąć za rodzaj uśmiechu, lecz fakt, iż sztywne, obleczone cieniutką skórą palce Wojciecha trzymały jego głowę. Zaciskały się na kościach policzków, jakby przyciskały swą obciętą głowę do łona. Cokolwiek miało to znaczyć, chyba nikt ze świadków nie odważyłby się już przypominać cesarskiego pragnienia zabierania całego świętego. Jednak Unger musiał spełnić swą powinność. Delikatnie odginał palce prawej dłoni. Kawałek po kawałku, starannie, by nie doprowadzić do oderwania części palca od ręki. Najgorzej sprawa wyglądała z kciukiem, który do połowy zagięty spoczywał w oczodole.

Unger poczuł opór świętych kości i przerwał czynność. Uklęknął ponownie i na głos powtórzył modlitwę. Kiedy wstał, kciuk sam wysunął się z oczodołu. Biskupi głośno odetchnęli i przeżegnali się równo, jak jeden mąż. Tylko Gaudenty wciąż klęczał z zakrytą twarzą. Otto zachwiał się na chwilę i Bolesław podsunął mu ramię, by wsparł się na nim. Ale Otto odmówił, z płonącymi oczami pochylał się nad trumną. Unger wziął do ręki srebrne nożyce i kawałek po kawałku rozcinał ubranie świętego. Wełniany biskupi płaszcz. Noszącą cień dawnego fioletu suknię. Wreszcie całkiem zetlałą i zrównaną w barwie z ciemną skórą koszulę. Tylko wzdłuż prawej ręki. Odłożył nożyce i wziął szczypce. Odchylił nimi każdą z warstw materiału. Ujrzeli nagie, suche ramię. Teraz Unger namyślał się chwilę. Czy użyć nożyc, czy jednak piły? Nade wszystko pragnął uszanowania ciała, temu podporządkowywał czynności wokół niego. Zdecydował się na piłę. Miała delikatne, drobne i ostre zęby, by jak najmniej szarpać. Przeszedł do wezgłowia, zza niego, najłagodniej jak umiał, lewą ręką przytrzymał ramię świętego, a prawą przesuwał wzdłuż esowatego obojczyka, szukając tego miejsca, w którym kość ramienia łączy się z barkiem. Wiedział, że tam musi zacząć piłować. Znalazł. Przeżegnał się i sięgnął po srebrną piłę. I wtedy stał się cud. Ledwie Unger przejechał piłą po zaschniętej skórze, ona pękła jak zbyt mocno naprężona błona. Pękła i odsłoniła nagi, kolisty staw. Unger odłożył piłę i obiema rękami wyjął ramię Wojciecha ze stawu. Biskupi jęknęli i ponownie się przeżegnali, a Unger zrobił krok, chcąc przenieść ramię z trumny do srebrnej, ustawionej na stole obok, skrzyni. Lecz Otto powiedział szybko i niemal błagalnie: - Pozwól mi, proszę... I Unger podał cesarzowi ramię Wojciecha. Otto podsunął otwarte dłonie od spodu, przyjął leciusieńkie kości i stąpając niemal na palcach, bezszelestnie, bez drgań niósł je do otwartej skrzynki. Kiedy wkładał do niej ramię, nagle z dłoni Wojciecha wypadł palec. Raczej jeden paliczek kości obciągniętej skórą. I potoczył się w bok. - Och! - jęknęli biskupi. Kość zatrzymała się pod stopami młodzianka trzymającego parawan. Tego, który zastygł w podglądaniu obrzędu z rozdziawionymi ustami. Nadal tak stał, teraz jeszcze spuścił oczy i utkwił je w leżącej przy jego nodze kości. Gaudenty, który wciąż klęczał, ale na okrzyk kapłanów odsłonił twarz i zobaczył, co się stało, na czworakach szybko podbiegł i z nabożeństwem wziął kość brata do ręki. Ucałował ją i kornie odniósł Ungerowi. Otto, który zamarł w bezruchu, trzymając ramię Adalberta, teraz włożył je do skrzyni, a Unger dołożył do niej paliczek. Ponownie wziął w dłonie nożyce i odciął spodnie warstwy odzieży, a potem

szczypcami przełożył je do skrzyni cesarza. Odłożył narzędzia. W trumnie był korpus bez prawego ramienia, za to z głową trzymaną przez lewą dłoń. W skrzyni ramię przykryte zwojami zetlałych szat męczennika. Unger zamknął wieko trumny. Przekręcił klucz w zamku. Otto osobiście zamknął srebrną skrzynię z relikwią. Następnie biskupi pod kierunkiem Ungera delikatnie wsunęli trumienną skrzynię do martyrium i robiąc znak krzyża, biskup zamknął drzwi grobowca. Skinął młodziankom, by zwinęli parawan. Sam przyklęknął przed martyrium i pogrążył się w modlitwie. Pozostali zrobili to samo, po czym każdy w swoimi czasie wstawał i wychodził. Na końcu Unger został sam. Ukrył twarz w dłoniach, wdychając ich zapach, wyraźny znak, że naprawdę chwilę temu trzymał w nich święte członki. Gdy wstawał z kolan, po nieprzemakalnej twarzy biskupa płynęły łzy. Nim wyszedł z bazyliki, rozejrzał się. Nikogo nie było. Wtedy z powrotem zawiesił sobie na szyi klucz od trumny i schował go pod ubraniem.

XXXI 12 MARCA 1000 R. POZNAŃ - Kiecka mi się poplamiła, psiamać! Jak biskup Unger to zobaczy, wyrzuci mnie z drużyny. Licho by wzięło! - Jakbyś się tak do kielicha nie pchał, to byś się nie uświnił! - Dobrze ci mówić, bo nie byłeś na krojeniu świętego. Musiałem się napić, bo bym wykitował! Jakbyś ty to widział... - A Kaźko mówił, że tobie pod nogi jego palec spadł, że normalnie tak poleciał, że na ciebie wskazywał, o to wino z ołtarza, co wiesz... - Kaźko, Kaźko... co on tam widział, jak był z drugiej strony! Cesarz mu zasłaniał i biskupy. No, ale prawda. Do mnie palec poleciał. Tyle że nie wskazywał, co ty! Nie wierz w takie rzeczy! Ja się z tego wina wyspowiadam, ale przez Filipem, nie przed dowódcą. Jak wy mnie nie wydacie, to się Unger nie dowie. Bo Filip będzie musiał trzymać sztamę, wiesz, sekrety spowiedzi! Tylko co z kiecką? Jutro mamy iść na wartę do katedry i jak ja pójdę? - No to chodź, idziemy do ojca Filipa, może on coś poradzi? I tak się będziesz u niego spowiadał! Młodziankowie wyszli z bocznej nawy katedry i zderzyli się z Klemensem, cesarskim kancelistą! - Psia... - zaklął pierwszy i ugryzł się w język. - Przepraszamy! - skłonili głowy chłopcy i chcieli się wycofać, ale Klemens zapytał ich po łacinie: - W jakim zakonie braciszkowie odbywają nowicjat? I nadeszła spodziewana katastrofa. Młodziankowie po łacinie umieli powiedzieć tylko „amen”. Tak też zrobili. Ukłonili się pięknie Klemensowi z równym: „Amen!” i czym prędzej chcieli odejść. On jednak przytrzymał najbliższego za rękaw i dopytywał: - To chyba nie jest tajemnica? Macie taki swój niepowtarzalny rytuał służenia do mszy, chciałbym się tylko dowiedzieć... - Deus misereatur! - przypomniał sobie pierwszy, co biskup Unger najczęściej powtarza przy nich. - I... i mea culpa! - odzyskał pamięć drugi. Przeżegnali się równo, skinęli głowami i przyłożyli palce do ust. Klemens zrozumiał. - Ach, wybaczcie, nie wiedziałem, że śluby milczenia składacie! Wybaczcie, bracia,

że na was tak nastawałem! Mea culpa... ...i Bogu dzięki, nadszedł brat Filip. Musiał słyszeć ostatnią część rozmowy, bo potwierdził: - Prawda to, szlachetny Klemensie, że nasi młodziankowie składają śluby milczenia. Wolno im tylko między sobą i z przełożonymi mówić. To hartuje ducha młodzieży, wierz mi. - Nie wątpię! Patrząc na nich, nie wątpię. Naprawdę dorodną macie służbę Kościoła! - Dziękuję, bracie Klemensie, dziękuję. Wybacz nam, muszę młodzianków zaprowadzić do ich zadań, wybacz... A tych było więcej, niż się ktokolwiek mógł spodziewać. Albowiem w czasie marszu z Gniezna do Poznania na „kapelanię biskupa Ungera” zwrócił uwagę sam cesarz. W czasie gdy dostojnicy jechali konno, młodziankowie szli przy wozie, na którym przewożona była skrzynka z relikwiami Adalberta. I nie raz, nie dwa, gdy koło wpadło w koleiny na drodze, klerycy, nie przerywając powtarzania psalmów, podnosili wóz, jakby był lekki niczym piórko, i przenosili nad nierównościami drogi. Cesarz zasugerował Bolesławowi, że jeśli chce zrobić wrażenie na duchowieństwie Magdeburga, niech zabierze ze sobą tę młodą kapelanię. Ziazo, który to tłumaczył, dodał, iż skoro mają zdążyć w tak krótkim czasie dojechać do arcybiskupa Gizylera, to rzeczywiście, silna eskorta relikwii może się bardzo przydać. Zwłaszcza podczas przejazdu przez Połabie. I nie było wyjścia. „Kłamstwo ma krótkie nogi” - powtórzył Unger to, co już raz na ten temat powiedział. Ale wyboru nie mieli. Trzeba było młodzianków przeszkolić przed podróżą. W Poznaniu byli wieczorem. Tu stanęli na nocleg. Mimo późnej pory Otto chciał pomodlić się w poznańskiej katedrze i nastawał na to, nie zważając na własne zmęczenie. Poprosił tylko Ungera, by nie odprawiać dla niego mszy, że pragnie jedynie sam, w ciszy i skupieniu, oddawać się Bogu. Ungerowi takich rzeczy nie trzeba było tłumaczyć. On też kochał ciszę odbijającą się od pustych naw. Gwardia cesarza i drużyna księcia otoczyły kościół na prośbę biskupa, który zaprosił Ottona do środka. Oprowadził go po świątyni, pokazując mu grobowiec Jordana. - To był pierwszy biskup tego kraju. Jestem jego następcą. - Tak, chcę się pomodlić właśnie tu, przed grobem Jordana. - Zostawiam cię samego, panie. Będę czuwał przy drzwiach, by nikt nie zakłócił spokoju twoich modlitw. Otto z wdzięcznością spojrzał na siwowłosego biskupa, który nieodparcie kojarzył mu się z surowym patriarchą. Dzięki niemu właśnie dostrzegł specyfikę dworu Bolizlausa: tu nikt słowami nie przypochlebiał się księciu, Unger nie był Leonem z Vercelli. Nawet dworzanie

księcia mu nie kadzili. Za to gestem, postawą oddawali mu niemal wiernopoddańczą cześć. „Może tak samo było na dworach moich pradziadów? Jeśli tak, to życzę Bolizlausowi, by nigdy nie zapanował u niego bizantyński przepych. Niech zachowa tę surowość, niezepsutą zwodniczym ceremoniałem”. Gdy został sam, przyklęknął i zamiast pochylać głowę, uniósł ją wysoko i odchylił do tyłu. Szare, kamienne sklepienie katedry oddzielało go od nieba. Musiał czekać, aż się dla niego otworzy. Otwierał i przymykał oczy, każdym ruchem powiek burząc świat i budując go od nowa. Tajemnica stworzenia ukryta w źrenicy. Niezawodny sposób Ottona na wywołanie wizji. Przyszły do niego po chwili. Przypełzły po kamiennej posadzce, zrazu niskie, chwytające za lędźwie, bliskie popędom, niosące majaki wyobrażeń, gorących, nawet dusznych, nieodparcie podniecających. Wstrzymał się chwilę, nim odtrącił je od siebie, chciał dojrzeć wroga, przekonać się, czym ma wzgardzić. Może raczej czyim obrazem jest kuszony... Właściwie nie musiał pytać - póki był tutaj, wszystko było jasne, trudno o silniejszą i bardziej dojmującą pokusę... „Nie, nie ciebie odrzucam, lecz to, co czuję przy tobie. Nie wszystko, tylko te gałgany ciemne, te brudy popędów, które przysłaniają jasność myśli, klarowność sądów”. Odpełzły od niego niczym dym rozwiany w powietrzu, wniknęły między kamienie posadzki. Mógł oddać się medytacji. Mógł poczuć się niczym biskup misjonarz, który przed laty przyniósł pierwsze Słowo do tego kraju, między dziewicze puszcze. Ach, jakże doskonałą służbą jest apostolstwo! Ileż w nim siły, żywiołów wody i ognia! Dusza uniosła się w nim wysoko, pod sklepienie. Wypełniał teraz sobą bazylikę, widział siebie klęczącego u grobu Jordana z odchyloną w tył głową... Ciało wezwało go i dusza spłynęła do niego lekko, bez żalu. Przeżegnał się i ukojony wyszedł z katedry. Nazajutrz ruszyli na zachód. Biskup Unger błogosławił orszakowi na drogę. Wozy z wszelkimi dobrami kolebały się po nadwerężonym zimą trakcie. Relikwie Adalberta jechały na przedzie, strzeżone przez dwunastu młodzianków. Bolesław i Otto bokiem w bok zaraz za nimi. Przez Międzyrzecz, Lubusz i Kopanicę w sobotę przed Niedzielą Palmową dotarli do Magdeburga. Od bram miasta witał ich arcybiskup Gizyler i margrabiowie. I od bram miasta wszystkich jak jeden mąż poraziło: w orszaku niesiono dwie święte włócznie cesarstwa jedną przed Ottonem, drugą przed księciem Bolesławem. To był cios prosto w twarz dla arcybiskupa Gizylera. I siarczysty policzek dla wszystkich książąt Rzeszy. Bolesław? Trybutariusz panem? Nie musieli długo wić się w niepewności, bowiem cesarz krótko po powitaniu sam ogłosił:

- Przybywam do was wprost z kraju Bolizlausa, władcy Sklavinii. Byłem tam na pielgrzymce u grobu świętego męczennika Adalberta, bo jego uczyniłem patronem naszego cesarstwa rzymskiego, jako jedynego świętego naszych czasów! Oby służył przykładem nam wszystkim! - Otto zrobił przerwę, by dostojnicy kościelni zorientowali się, iż należy w tym miejscu oddać pokłon świętemu. Gdy to uczynili, kontynuował: - Jego świątobliwość papież Sylwester II wyniósł Gaudentego, brata świętego Adalberta, do godności arcybiskupa z siedzibą w Gnieźnie. - Mam nadzieję, że legalnie - mruknął do siebie Gizyler. Na tyle głośno, iż ci, co mieli usłyszeć, usłyszeli. - Tam też uczestniczyliśmy w uroczystościach konsekracji trzech nowych biskupów podlegających archidiecezji gnieźnieńskiej. Do grona pasterzy trzód pańskich dołączyli Reinbern, Jan i Poppon. Jak mniemam, dobrze wam znani. W mej obecności książę Bolizlaus odebrał od sufraganów przysięgi. Teraz zaś zaprosiłem Bolizlausa na zjazd książąt Rzeszy, będziemy bowiem z nim radzić nad wspólnymi sprawami. Cisza. Grobowa, odpychająca cisza. W obecności cesarza ani biskupi, ani książęta nie odważyliby się szumieć. A każde kolejne zdanie Ottona porażało ich jeszcze bardziej. Arcybiskup Gizyler odchrząknął i powiedział: - Wnoszę veto! - Jesteś moim poddanym i mnie składałeś przysięgę na wierność. Przywołuję cię do porządku, Gizylerze! - powiedział Otto wystarczająco ostro. Gizyler był w najniezręczniejszej sytuacji ze wszystkich obecnych. Miał do załatwienia z cesarzem własną, niezwykle dla niego honorową sprawę i ostatnią rzeczą, jakiej pragnął, było teraz narażanie się Ottonowi. Jednak nie mógł tego wszystkiego tak zostawić! Straciłby twarz wśród swych ludzi. - Jestem twoim wiernym poddanym, panie! Jestem także poddanym papieża i Rzymu. Ale jako poddany mam też swoje prawa, a wśród nich i to, by uzgadniano ze mną tereny sąsiednich diecezji, a nikt tego nie uczynił. - Może jesteś w niełasce u Ojca Świętego? Może ktoś zwrócił już uwagę, iż niebezpiecznie grasz bullami, arcybiskupie? - to powiedział kardynał Robert, wtajemniczony przed wyjazdem przez Sylwestra w jedną z wielu niewygodnych dla Gizylera spraw. Poskutkowało natychmiast. Arcybiskup Magdeburga zamknął się i nie odezwał więcej. Nie dlatego, aby nagle się na wszystko zgodził, ale był starym lisem, który wie, iż wobec przewagi przeciwnika nie należy szarżować. Znacznie większych zdobyczy spodziewał się w wojnie podjazdowej i już w myślach układał skargi do papieża. W myślach

też nazwał Ungera „zdrajcą sprawy saskiej”. - Jutro Niedziela Palmowa. Pragnę święcić ją uroczyście. Pojutrze zapraszam was wszystkich na obrady. Oczekuję twojej obecności, arcybiskupie - Otto jednoznacznie zakończył powitalne spotkanie i wszyscy udali się na spoczynek. Bolesław nie spał. Magdeburg. Znał to miasto aż za dobrze. Tu trzymano go jako zakładnika w dzieciństwie, aby utemperować Mieszka, który po miażdżącym zwycięstwie pod Cedynią stał się groźny dla wschodniej granicy cesarstwa. Na drogę dostał wtedy od ojca psa i przykazanie, by nic nie jeść, zanim zwierzę nie zje. Mieszko nie ufał nikomu, bał się podstępnych Sasów. W Magdeburgu Bolesław poznał Jaksę, który tak jak on był zakładnikiem. Teraz zabrał go ze sobą w orszaku, nie dlatego, by nie mógł sobie bez Jaksy poradzić, ale po to, by obaj mogli napić się wina na znienawidzonym magdeburskim dworze. By tutejsi panowie musieli się im kłaniać, bo oto Bolesław stał się władcą suwerennym, wyższym rangą od wszystkich książąt i margrabiów Rzeszy! Nic wielkiego, mała zemsta dużych chłopców po latach. Teraz, w nocy, stojąc przy oknie, patrzył na ciemny, wilgotny dziedziniec. Widział siebie małego, jak biegnie do Jaksy, którego duchowny próbuje zmusić do modlitwy wiązaniem mu rąk, jak rzuca się na niego, gryzie go w ramię, by puścił Jaksę. I jak obaj uciekają w głąb podwórca... Przyjaciel stoi dzisiaj za jego plecami, przynosi dwa pełne kubki wina. Trącają się nimi i piją. Nic nie mówią. Patrzą na siebie sprzed lat. Nazajutrz po uroczystej mszy Niedzieli Palmowej wokół Bolesława zaczęli rozpinać sieci książęta i margrabiowie Rzeszy. O ile arcybiskupowi Gizylerowi wzmocnienie pozycji gnieźnieńskiego księcia było zdecydowanie nie w smak, o tyle jego przeciwników cieszyło. Margrabia Miśni Ekkehard, zaufany wódz Ottona, pogratulował Bolesławowi. W ślad za nim poszedł jego brat Guncelin, margrabia Marchii Wschodniej Gero i nawet biskup Hildesheimu Bernward. Jedynie książę saski Bernard wstrzymał się z uznaniem, ale też nie przyłączał się do przeciwników Bolesława. Ci zaś skupiali się wokół Gizylera i naturalnych sprzymierzeńców księcia bawarskiego Henryka, który był centralną personą opozycji wobec samego cesarza w Rzeszy. Hardzi margrabiowie Rzeszy nie byli skłonni schylać głowy przed Bolesławem, ale o ileż łatwiej im to przyszło, niż gdyby cesarz wywyższył jednego spośród nich! Biskup Bernward, ten sam, który niósł świętą włócznię cesarstwa na wyprawie przeciwko Rzymowi, pierwszy podniósł argument otaczanej niemal religijną czcią włóczni: - Nikt nie posiada kopii naszej Sancta et Crucifera Imperialis Lancae! Jedynie cesarz

Karol Wielki pozwolił sobie na wzięcie jej do grobu! Skoro więc Otto włócznią uhonorował księcia Bolesława, to znaczy, że stoi za tym zamysł imperialny! Ja nie będę kwestionował decyzji mojego cesarza uświęconej takim insygnium! I to tutaj, w Magdeburgu, w mieście poświęconym świętemu Maurycemu! W chwili gdy obie włócznie, oryginał i kopia, znajdują się przy grobie ich świętego właściciela! Pomyślcie! Może to już ostatni raz obie części gwoździa z Krzyża Pańskiego są razem, w jednym miejscu. Nikt nie odważył się pisnąć, bo sprzeciw pachniał zdradą stanu i świętokradztwem jednocześnie. Mruczeli po kątach, to jasne. Ale nie mówili nic. Za to Bolesław przemówił do nich, po sasku: - Tutaj, w Magdeburgu kształcił się biskup praski Wojciech. Na pamiątkę pierwszego arcybiskupa Magdeburga przyjął jego imię: Adalbert. Tu otrzymał święcenia kapłańskie. Znamy dzieje jego życia, ukształtowane przez konieczność dwukrotnego opuszczania przez niego Pragi. Dzisiaj nikt nie może mieć wątpliwości, iż gdyby Praga nie była aż tak zależna od Moguncji, to sytuacja biskupów praskich mogłaby być znacznie lepsza! Nie aż tak dramatyczna, jak w przypadku Wojciecha Adalberta. Zatem gest papieża i cesarza, zmierzający do utworzenia w moim państwie samodzielnej organizacji kościelnej, to także nauka płynąca z grobu męczennika. Wspomnienie Moguncji w Magdeburgu to zawsze dobre posunięcie. Nic tak dobrze nie robi, jak wytknięcie błędów potężnego sąsiada. Gizyler przez chwilę poczuł się lepiej. Ale tylko przez chwilę, bo zaraz powiedział: - Magdeburg jest dość potężny, by sprawować opiekę, niczym starszy brat, nad nowo powstałą archidiecezją... Nadto nie należy chyba wypominać sytuacji Pragi wobec faktu, iż zaowocowała ona dla nas wszystkich łaską w postaci nowego świętego męczennika... - Dziękuję za braterską troskę. I wspomnienie zasług mego kraju w szerzeniu misji wśród pogan. To wyprowadziło Gizylera z równowagi. Kamieniem węgielnym jego prowincji były misje! Gdzie teraz będzie je prowadził?! Opanował się jednak i powiedział z chytrą uprzejmością: - Kwestie terenów misji będą przedmiotem osobnych konsultacji... jak mniemam, zgodnych z prawem. Bolesław nie dał się podpuścić. Pominął to milczeniem. Natomiast Otto podjął watek chętnie: - W sprawie prawomyślności niektórych twych posunięć, arcybiskupie Gizylerze, będziemy właśnie sądzić!

Gizyler jęknął. Tylko nie to! I korzystając ze swej pozycji gospodarza, poprosił o to, by jego sprawą zajęto się po obiedzie, który już czeka na wszystkich gości. Otto łaskawie zgodził się przesunąć przesłuchanie na poniedziałek, choć wiedział, iż teraz do niego przystąpią wszyscy stronnicy Gizylera, by ubłagać cesarza o ustępstwa w sprawie chciwego arcybiskupa. Tak też i było. Sprawa Gizylera, to znaczy wątpliwości odnośnie do trybu, w jakim objął arcybiskupstwo, oraz likwidacja diecezji merseburskiej, toczyła się od wielu lat. Arcybiskup zaś uciekając się a to do sztuczek prawnych, a to do przekupstwa kardynałów, by nie stawiali się na synodach omawiających jego sprawę, a to w końcu do własnych nieobecności usprawiedliwianych chorobą, robił, co mógł, by się wyśliznąć. Sprawa była bardziej niż poważna, albowiem udany proces oznaczał degradację Gizylera. I o ile Wojciech Adalbert aż prosił, aby zdjęto mu z ramion krzyż biskupi, zwalniając go od przysięgi i posługi po to, by mógł się udać do eremu, o tyle Gizyler eremy znał tylko z opowiadań, a i tak należy się domyślać, że słuchając ich, pękał ze śmiechu z powodu „głupoty pustelników”. Dla niego bowiem nie było trójcy świętszej niż: władza, bogactwo i wpływy. Otto zaś, tak jak systematycznie wytrącał władzę z rąk arcybiskupa Moguncji Willigisa, tak i planował całkowite pozbawienie wpływów arcybiskupa Magdeburga Gizylera. Teraz jednak, gdy ustawiła się przed nim kolejka wstawiennicza, uznał, iż Gizylera i tak osądzi, ale nim to zrobi, doprowadzi do tego, by on sam uznał słuszność podjętych w Gnieźnie decyzji. I za tę cenę przełożył mu „egzekucję” o tydzień, wyznaczając na wielkanocny poniedziałek w Kwedlinburgu kolejny synod w tej sprawie. Otto musiał osłabić niektórych spośród książąt i możnych Rzeszy, bo inaczej to oni osłabiliby jego. Dlatego silny Bolizlaus był mu potrzebny. Był niezbędnym i jednym z najmocniejszych ogniw w łańcuchu jego własnej polityki w Rzeszy. Bolesław skłonił Jaksę, by odwiedzili razem katedrę magdeburską. Jaksa nie chciał, ale właśnie dlatego książę zmuszał go do wejścia. Tu go ochrzczono siłą, jako słowiańskie szczenię, syna wodza Redarów. Jaksa mówił kiedyś Bolesławowi, że pali go każda kropla tamtej święconej wody. Ugiął się jednak przed księciem i weszli. Bolesław chciał popatrzeć na ten kościół oczyma władcy, jego wspomnienia z dzieciństwa były mgliste. Pragnął zobaczyć, czy jest w nim coś, co mógłby przenieść do Gniezna. Uderzył go widok wielkich kolumn, na które jako chłopiec nie zwrócił uwagi. - Jaksa, to porfir? - Możliwe, czekaj, zaraz się dowiem. Wrócił po dłuższej chwili i powiedział:

- Tak, porfir. Dziad naszego Ottona przywiózł je z Rzymu i Rawenny. A tu... poprowadził Bolesława w bok -...a tu gdzieś jest porfirowa chrzcielnica. O, zobacz. Przerobili ją z pogańskiej fontanny, stary Otto też z Italii ją zabrał. Powiedział mi ten tam, prezbiter, że Otto ojciec to ma cały nagrobek z purpurowego porfiru. Zabrał go sobie z jakiegoś Zamku Anioła, nie tutaj, tylko w Rzymie. Zdjął z sarkofagu Hadriana, też cesarza. No, nie sam sobie zdjął... - Jaksę rozśmieszyły własne słowa. Bolesław przez chwilę poczuł się z tym źle. Ale tylko przez chwilę. Wzruszył ramionami i powiedział do Jaksy: - No i co z tego! Kolumny do domu nie zabierze, a kielich ode mnie będzie miał zawsze przy sobie! Gdy wychodzili z katedry, Jaksa się odgryzł: - A nie mówiłem, żeby tu nie przychodzić?

XXXII WIELKANOC 1000 R. KWEDLINBURG - Święty Maurycy podoba mi się bardziej niż święty Wojciech! - Wiadomo, Maurycy, żołnierz! Niezła ta włócznia, co? - Trochę przestarzała. Grot ma ciężki. - Ciężki, bo w środku jest relikwia krzyża. No, krzyża albo gwoździa. - To się zdecyduj! Krzyża czy gwoździa?! - Znalazł się specjalista od relikwii! Co, od czasu jak ci palec świętego spadł na nogę, taki najmądrzejszy jesteś?! - Nie palec, tylko kość palca! - Młodziankowie! Bójcie się Boga! Co to za dyskusje?! - O relikwiach, ojcze Filipie, pobożnie rozmawiamy... - Kłócicie się! A to nie przystoi! Dalej, ustawiać się, ruszamy w drogę! W stronę Kwedlinburga ruszył olbrzymi orszak. Do Ottona i Bolesława dołączyli niemal wszyscy panowie Rzeszy obecni już w Magdeburgu. Jaksa się śmiał, że gdy czoło orszaku dochodziło wieczorem do miejsca spoczynku, to jego tyły dopiero budziły się po marszu dnia poprzedniego. Bolesław był już znużony tą nieustającą wizytą. Dla niego przecież zaczęła się niemal miesiąc wcześniej. Tych kilka dni w jego kraju było ledwie mgnieniem w porównaniu z nudną podróżą przez Rzeszę. Najchętniej prosto z Magdeburga wracałby do siebie, ale Otto prosił go, by mu towarzyszył do Kwedlinburga. Bolesław uznał, że skoro doszedł do Magdeburga, pójdzie z nim i dalej, by odczarować w swych wspomnieniach także i Kwedlinburg. To przecież tam zapadł wyrok, na mocy którego ojciec musiał go przysłać do Rzeszy. Był tu krótko, większość czasu spędził w Magdeburgu, jednak właśnie tutaj sądzono jego ojca. Mieszko nie stawił się na proces. Miał, uzasadnione czy nie, przypuszczenia, iż ludzie margrabiego Hodona pozbawią go życia, nim dojedzie przed cesarskie oblicze. Sława Cedyni była nie do podważenia. Bolesław pamięta, że gdy przebywał w Kwedlinburgu i Magdeburgu, nie raz słyszał szepty: „Zobaczcie, to szczenię Mieszka, pogromcy Hodona”. Ojciec i jego brat Czcibor urządzili wtedy pod Cedynią Hodonowi krwawą jatkę. I chociaż działali w obronie własnej, bo Hodo najechał ich bez wiedzy cesarza, to jednak Mieszko był w procesie poszkodowany. Bolesław nie żywi do ojca urazy za to, że zgodził się wydać go jako zakładnika. Przeciwnie, z tamtego epizodu w swoim życiu wciąż czerpie niespożyte siły. Nic tak dobrze nie działało na wyobraźnię chłopca, jak przekonanie się na własnej skórze, iż jego ciemiężyciele boją się Mieszka jak ognia. Zapamiętywał ich twarze, liczył ich, szepcząc w myślach: „zemszczę się, zemszczę się,

zemszczę się”, jakby ich sobie naznaczał. Teraz synowie tamtych możnych właśnie w Magdeburgu pochylili przed nim głowy! Wreszcie to szesnaście lat temu w Kwedlinburgu Mieszko ułożył jego pierwsze małżeństwo. Gertruda była córką Rygdaga, margrabiego Miśni. I najmniej pociągającą z kobiet, z którymi spał. Blada, szerokostopa, o płaskich piersiach. Ojciec po cichu dorzucił do Gertrudy dwie piękne nałożnice, bo sam widział, jaką mu żonę sprawił. Ale rady nie było, sojusz z Miśnią leżał Mieszkowi na sercu, więc zapowiedział synowi, iż z nałożnic może korzystać do woli, pod warunkiem że jego małżonka nie będzie zgłaszała pretensji na tyle głośnych, by doszły do uszu jej ojca. Nie zdążyła, Rygdag zmarł niespełna dwa lata po ich ślubie i Bolesław nie czekał ani chwili dłużej z oddaleniem niemiłej sobie kobiety. Ojciec nie stawał mu na drodze, bo żeniąc syna, nie spodziewał się, iż jego teść tak szybko wypadnie z gry. Na dodatek Gertruda nie poczęła dziecka, więc nie była im już do niczego potrzebna. Szybko ją odesłali i jeszcze tego samego roku Bolesław wziął sobie za żonę Emese, córkę księcia Gejzy, bo oczy jego ojca właśnie utkwione były w tworzeniu węgierskich sojuszy. Madziarka była namiętna, ale miała w sobie coś odpychającego. Bolesław pożądał jej, ale gdy tylko kończyli, gdy dochodził do siebie, natychmiast kazał ją zabierać do osobnej izby. Nie znosił przy niej spać. Sam nie wie czemu. Jego psy też jej nie lubiły. Bezustannie warczały w jej obecności. Emese dała mu pierworodnego syna, dziecko, które bardzo chciał pokochać i nie mógł się do tego zmusić. Podobnie jak u jego matki, było w nim coś, co odstręczało Bolesława. I nie chodzi mu wcale o dzikość, nieokiełznany temperament obojga. To trudne do określenia, ale gdyby kazano mu rzecz nazwać, powiedziałby, że chyba chodziło o zapach. Oboje pachnieli czymś nieprzyjemnym, obcym. Nie, nie musi się już nad tym zastanawiać. Wytrwał z nią niecałe dwa lata, głównie dzięki temu, że stale był poza domem. Gdy Mieszko przyłożył się do polityki na południowym zachodzie swego kraju, zgodził się, by Bolesław odesłał Madziarkę ojcu. Syna sobie zostawił, lepiej mieć szczeniaka na oku. Wtedy w jego życiu nastał czas Emnildy. I chociaż był pewien, po dwóch poprzednich żonach, że gdy Mieszko wybierze mu trzecią, znów trafi paskudnie, to jednak cudownie się pomylił. Emnilda była aniołem. Od dwunastu lat jej to powtarza. Tamte dwie przeżył tylko dzięki temu, że ojciec, chcąc mu osłodzić lojalność, cichcem podsyłał synowi naprawdę dorodne niewolnice. W ich ciałach zostawiał złość na legalne małżonki. Emnilda zaś była jedyną panią jego myśli i uczuć. I nawet jeżeli czasami, z przyczyn oczywistych, zdarzały mu się inne kobiety, to zawsze pozostawał jej wierny, w duszy. Kwedlinburg był zatem początkiem pewnych ciągów zdarzeń, które dzisiaj Bolesław mógł już zakończyć.

- Wiesz, o czym myślę, Bolizlaus? - Otto wybił go ze wspomnień. - Nie. - Myślę, o tym, iż szesnaście lat temu Kwedlinburg podzielił nas, a dzisiaj nas łączy. Chwilę jechali w milczeniu. Obaj szukali takich słów, które pozwolą im rozmawiać bez tłumacza. - Misaco, twój ojciec, stanął wtedy na zjeździe przy Henryku bawarskim, który chciał pozbawić mnie korony i trzymał jako zakładnika. - Wiem. Ale karę za jego niewierność wobec ciebie dostałem ja: na tym samym zjeździe ułożył moje małżeństwo z najbrzydszą kobietą w Rzeszy! Otto śmiał się tak bardzo, jakby znał bladą Gertrudę. Bolesław podjął: - A wiesz, że w Kwedlinburgu, siedem lat przed twoim urodzeniem, twój dziad Otto Pierwszy, postanowił, iż ja będę zakładnikiem w Rzeszy? - Matka mi mówiła. To jej Misaco zawdzięcza zmianę nastawienia do niego naszych władców. - Ale dopiero po śmierci twego ojca zaczęła działać na rzecz Sklavinii. - Wszystko, co ważne w moim życiu, zaczęło się po śmierci mego ojca, Bolizlausie. Teraz książę się zamyślił. - Władcy muszą albo przeżyć swoich ojców, albo odsunąć ich od władzy - roześmiał się. - Mój był długowieczny! - A mój nie. I to mnie martwi, Bolizlaus. Widzisz ich, moich panów Rzeszy! Oni już dzisiaj mają podzielony spadek po mnie! - Jesteś młody, Ottonie. Zdążysz spłodzić następcę. - Nie wiem, Bolizlaus. Nie wiem. Zaszedłem za daleko. Teraz mogę albo żenić się ze wschodnią cesarzówną, albo wcale. - Gdy Bazyli dowie się, jaki jesteś teraz silny, da ci cesarzównę. Otto spojrzał na Bolizlausa. I pomyślał, że gdyby Teofano nie wydała jego siostry Matyldy za palatyna Ezzona, on połączyłby ją z Bolizlausem i ich dzieci zasiadłyby na cesarskim tronie. Oczywiście gdyby on sam nie doczekał potomka. Pomyślał i więcej: gdyby jego druga obumarła połówka, nieznana mu bliźniaczka, żyła, z nią by połączył Bolizlausa. Poczuł dreszcz na samą myśl o tym, tak piękną i straszną wydała mu się ta wizja. Otrząsnął się, westchnął i powiedział jednym tchem, nie patrząc na księcia: - Jeśli coś mi się stanie, jeśli umrę bezpotomnie, walcz o swoje w Rzeszy. W Kwedlinburgu przywitała ich opatka Adelajda, siostra cesarza. Po śmierci jego ukochanej ciotki Matyldy, która nie raz pełniła funkcję namiestniczki Ottona w Rzeszy, jego

siostra objęła stanowisko w żeńskim klasztorze, zwanym czasami „gniazdem królowych”. Otto patrzył na nią inaczej niż zwykle. Gdy tylko oficjalne powitania się skończyły, poprosił Adelajdę na rozmowę. - Wiedziałaś, że miałem siostrę bliźniaczkę? - Kto ci o tym powiedział? - Leon. Adelajda westchnęła. Miała ciemne oczy ich matki, jej pociągłą, regularną twarz. Popatrzyła na brata smutno. I pokiwała głową. - A Zofia i Matylda? Czy nasze siostry też o niej wiedziały? Ciemne źrenice Adelajdy zapełniły się łzami. - Nie, Otto. Nie wiedziały. Tylko ja jedna... Padli sobie w ramiona i Adelajda wypłakała z siebie niewypowiedzianą tajemnicę: - One były za małe, nie dopuszczano ich do matki, gdy leżała w ciężkim połogu po waszym urodzeniu. Ale ja miałam już trzy lata, więc jak na nasze dzieciństwo, byłam już dorosła... Udało mi się wydostać z komnaty dla dzieci i pobiegłam do niej. Gdy weszłam, spała, a jej służące bały się na mnie krzyknąć, by się nie zbudziła. Podeszłam do łoża, chciałam... chciałam się do niej przytulić. Zobaczyłam przy niej dwa zawiniątka. W jednym byłeś ty, w drugim mała dziewczynka, tak podobna do Matyldy! Nie pozwoliły mi się obok was położyć, ale mnie nie wygoniły. Gdy matka się obudziła i zorientowała, co widziałam, wzięła mnie do siebie i powiedziała prawdę, jak dorosłej, bo chyba za taką mnie uważała... Powiedziała, że urodziła dwoje dzieci, bliźnięta, i że są bardzo słabe, nikt nie wie, czy przeżyją. Że z tego powodu nie mogą ogłosić ich narodzin. „Teraz - rzekła mi matka zostaniesz z nami i nie wyjdziesz z tej komnaty, dopóki się nie upewnimy, że dzieci będą żyły. Gdybym cię puściła, ktoś wyciągnąłby z ciebie informacje, a do tego nie możemy dopuścić”. Wiesz, ja się cieszyłam, bo to była obietnica, że będę mogła być przy matce cały czas. I cokolwiek się później działo, to były dwa najszczęśliwsze miesiące w moim życiu... Tak, tak, mój drogi! Ustawili mi łóżko blisko łoża matki i gdy się budziłam, widziałam, jak karmi raz ciebie, raz ją. - Jak miała na imię? - Nie miała imienia. Nie dano jej. A w każdym razie ja tego nie pamiętam. Może matka nie chciała go używać, póki nie była pewna, czy będzie żyła? Nie wiem. Od początku byłeś od niej silniejszy, większy. Ale Teofano walczyła niczym lwica o was oboje. Ona... ona zmarła w nocy. Po prostu któregoś ranka zbudziłam się i matka karmiła już tylko ciebie. Dziewczynka zniknęła... Nie mam pojęcia, gdzie ją pochowano.

- Myślisz, że mogli jej nie ochrzcić? - Nie, na pewno ochrzcili was oboje, zaraz po urodzeniu. Ale skoro utrzymali jej istnienie w tajemnicy, to i śmierć nie była nikomu znana. Musiałam przysiąc matce, że nikomu nie powiem. Ona zaś powierzyła tajemnicę tylko Leonowi. Otto uśmiechnął się blado na wspomnienie Teofano i jej niezłomnych zasad. Oboje z siostrą westchnęli i powiedzieli jednocześnie: - Niech tylko jeden człowiek zna twoją jedną tajemnicę... - Co było dalej? - Dalej? Skończyłeś cztery miesiące i rodzice zabrali cię do Italii. Mnie oddali pod opiekę ciotki Matyldy. Ojca już nie zobaczyłam, matkę kilka razy, ale nigdy na tak długo. Dlatego tamto wspomnienie, ciebie i... jej, to najpiękniejsze chwile mojego dzieciństwa. Dwa miesiące przy matce... Jeszcze przez jakiś czas szeptali ucho przy uchu, ale nie za długo. On był cesarzem, a ona opatką. Czekały na nich oficjalne zajęcia i obowiązki. Do Kwedlinburga wjeżdżali hucznie. Otto wszędzie uwydatniał swą nową drużynę, trzystu ciężkozbrojnych wojów od Bolizlausa. Obie włócznie na przedzie orszaku, cesarskie srebrne orły, potem relikwie Adalberta w asyście świętych młodzianków, cesarz i Bolizlaus, konno obok siebie. Do Bolesława pchali się możni. Już próbowali utkać wokół niego sieć swych odwiecznych intryg. On jednak zachowywał dystans. Wcale nie uprzejmy, wręcz ostentacyjny. Jedynie Ekkehardowi i jego bratu okazując sympatię, biskupowi Bernwardowi szacunek, a Ottonowi niezmienną, niepodważalną lojalność. Na Wielkanoc do Kwedlinburga zjechało niemal całe możnowładztwo Rzeszy. Pojawili się także „biskupi tułacze” ze zniszczonych przez Wieletów Brandenburga, Havelbergu i Oldenburga. Miasto pękało w szwach, nie tyle od samych możnych, ile od ich służby i orszaków. Targowisko próżności! Bolesław, od dziecka rozmiłowany nie w przepychu szat, ale w doskonałości uzbrojenia, dobrze się czuł, nie musząc się licytować z nimi wzorem brokatu czy długością frędzli u sukni. Jemu pewności siebie dodawał miecz, z głownią krytą złotą inskrypcją, nóż w oprawie wartej tyle, co tłusta wieś, topór kuty przez skandynawskich kowali, ostry jak diabli, a piękny niczym czepiec panny młodej! Nawet strzemiona miał zdobione lepiej niż niejeden z nich naszyjnik. Może gdzieś w głębi Bolesława mieszkał duch koczownika, który mówił, iż tyle człowiek wart, ile może zabrać na swego konia? Nie miał pewności, czy Otto tak uporczywie trzyma go przy sobie, bo chce się nim

pochwalić niczym najnowszym nabytkiem, czy też rzeczywiście czuje z nim więź tak głęboką, jak deklaruje. Wiele gestów w zachowaniu młodego cesarza było niejasnych. A jeszcze więcej dwuznacznych. Bolesław nie chciał się czuć jak niedźwiedź na łańcuchu albo egzotyczny klejnot w cesarskiej koronie. To nie licowało z jego poczuciem własnej wartości. Cieszył się, że odrobi kwedlinburską pańszczyznę i wróci do Emnildy. Kolegiata świętego Serwacego w Kwedlinburgu nie mogła pomieścić wszystkich, gdy w wielkosobotni wieczór rozpoczynała sięmissa ad vigiliam in nocte sancta.Otto, jeszcze nim weszli do wnętrza kościoła, w którym znajdował się grobowiec jego pradziada, Henryka Ptasznika, powiedział Bolesławowi, iż prosi go, by towarzyszył mu w czasie długiej celebracji liturgii wigilii paschalnej. Bolesław pomyślał, że dobrze, że po to tu przyjechał, by pokazać, kim uczynił go cesarz, by panowie Rzeszy albo zaakceptowali ten stan rzeczy, albo jawnie dali mu dowody nielojalności. Jaksę celowo wpuścił miedzy nich, bo nikt tak jak jego Redarski Wilk nie wyczuwa zdrady na odległość. Odpasał miecz, odłożył długi, saski nóż i jedynie w złotej kolczudze i białym płaszczu wszedł za Ottonem za mur okalający kościół, tuż po zapadnięciu zmroku. Kapłani poświęcili ogień i od niego odpalili paschał. Otto zadrżał, gdy pod omegą nakreślili na paschale datę: łacińskie „M”. A jeżeli to już? Jeżeli już w tym roku Chrystus przyjdzie, jako miłosierny sędzia? Czy spojrzy łaskawie na jego milenijną pielgrzymkę? Czy Otto zdołał nią zawrócić bieg rzeczy? Czy koniec świata jest pewny czy jedynie domniemany? Pięć gwoździ wb^anych w paschał było jak pięć palców Ottona wbij anych w ramię Bolesława.Lumen Christi - zaśpiewał kapłan, wchodząc do świątyni.Deo gratias odpowiedzieli mu. Jakże piękny był wznoszący się coraz wyżej śpiew! Otto kochał wysokie tony! Pierwszy podszedł do paschału, by wziąć jego płomień. I nie pozwolił, by Bolizlaus sam wziął sobie światło, on mu je podał. Może to zachłanne, że chciał mieć tylko dla siebie zielone źrenice księcia i zwielokrotniony w nich własny płomień! Zabrzmiała proklamacja wielkanocna.Exultet iam angelica turba caelorum - Weselcie się już, zastępy aniołów w niebie... Dziewięć czytań bibljnych. Siedzą obok siebie. Siedem starotestamentowych, epistoła, Ewangelia. Przeplatane kantykami, psalmami responsoryjnymi, modlitwami. Cztery pierwsze, nudne jak ziewnięcie, mijają. Ale piąty zaczepia:Vinea facta est. Chcę zaśpiewać memu Przyjacielowi pieśń o Jego miłości ku swojej winnicy! Łaciński śpiew kołysał Bolesława, był nierealny jak śpiew aniołów w niebie, nieważne o czym...

Otóż okopał Ją i oczyścił z kamieni, i zasadziłwniej szlachetną winorośl; pośrodku niej zbudował wieżę, także i tłocznięwniej wykuł. I spodziewał się, że wyda winogrona, lecz ona cierpkie wydała Jagody. „Cierpkie” - jak pięknie wybrzmiewa to słowo! Sam by nie znalazł lepszego na wyrysowanie postaci Bolizlausa w powietrzu! Ale otoAttende caelumz Księgi Powtórzonego Prawa, a za nim: Uważajcie, niebiosa, na to, co powiem, słów moich ust słuchaj, ziemio. Nauka moja niech spływa Jak deszcz, niech słowo me pada jak rosa, jak deszcz rzęsisty na zieleń, jak deszcz dobroczynny na trawę. Gdyż głosić chcę imię Pana: uznajcie wielkość Boga naszego; On skała, dzieło Jego doskonałe... Otto zatopił się w profilu Bolizlausa, „dzieło Jego doskonałe”, tak to on! Dlatego nie odwraca głowy, nie spogląda na niego! A przecież powinien porwać go psalmsicut cervus,po siódmym czytaniu! Jak jelonek pragnie wody ze strumieni, tak dusza moja pragnie Ciebie, Boże! Ach, pragnie, ale dlaczego zjawiasz się, Boże, pod jego postacią? Jakże mógłbym ci powiedzieć „nie”? Dusza moja pragnie Boga, Boga żywego: kiedyż więc przyjdę i ujrzę oblicze Boże? Łzy stały się dla mnie chlebem we dnie i w nocy, gdy mówią mi co dzień: „ Gdzie jest twój Bóg?”. Pogańskie stają się moje myśli przy nim, on nie jest łanią, jest jelonkiem, jeleniem,cereus.Och, Boże, bądź miłościw mnie grzesznemu, którym równy Tobie! Jakżeś odpuścił Synowi swemu, tak i mnie odpuść winy! Jezu! Ty miałeś dwunastu apostołów, ja mam dwunastu Judaszów! Chryste! Jesteś tam? Ty żeś już w królestwo Ojca wstąpił, widzisz to? Widzisz z góry? I dreszcze, i wilgoć deszczy z Twych psalmów ociekającą! I rzęsiste rosy, i padanie na trawę... Przecież nie ja układałem te strofy! Tłoczyć chcesz winne grona? Jakże to? Jak mam to uczynić? Bolesław, gdyby był u siebie, nigdy by nie pozwolił, by Otto wpijał się w jego ramię tak... no tak, jak teraz to robił! Przy czytaniach cesarz uspokajał się, może nawet zasypiał na chwilę. Przy wersetach śpiewanych przez solistów też. Ale chóry budziły w nim ekstatyczne upodobanie. Jakby chciał każdy refren zaznaczyć swą obecnością, jakby wraz ze wznoszącą się frazą... O czym to było, do licha?! Bolesław nigdy nie potrzebował znać słów liturgicznych

pieśni. Traktował je jak muzykę, były dla niego brzmieniem, nie znaczeniem. Owszem, doświadczał religii nych uniesień, ale nie aż tak jak Otto, który cały zdawał się falujący i rozedrgany. Książę spojrzał na cesarza: znów był niebezpiecznie blady, jakby cała krew odpłynęła mu z twarzy. Może dlatego tak wpija się w jego ramię? Boi się, że upadnie? Dźwięk dzwonów i kołatek przyGloriawypełnił kolegiatę. Otto zdawał się ich nie słyszeć, był poza ich zasięgiem, choć przecież mogłyby zbudzić umarłego. Uroczystechwała na wysokościtrwało, a Otto stał blady, z potem skraplającym się na twarzy, zamkniętymi oczyma. Jedynym, co łączyło go z ziemią, było ramię Bolesława. Podniósł powieki na uroczystymAlleluja,by znów zamknąć je niemal z lubością, gdy tylko celebrans trzy razy zanurzył wielki paschał w chrzcielnicy. Nie otworzył oczu ani w czasie litanii, ani podczas chrztu katechumena. Dopiero gdy kapłan podszedł do nich z komunią, Otto lekko odwrócił głowę i patrzył, jak Bolesław przyjmuje Ciało Chrystusa. Wychodzili z kolegiaty w przepełnionej radością Zmartwychwstania procesji rezurekcyjnej. W łunie wschodzącego dnia Otto w purpurowym płaszczu wydał się Bolesławowi Chrystusem zmartwychwstałym. Umordowana bladość lic i jednocześnie bijąca od niego jasność. Cesarski diadem niczym złota, a cierniowa korona. Książę odruchowo przesunął wzrokiem po dłoniach Ottona, szukając na nich śladów po gwoździach. Otrząsnął się. „Cóż ja wyczyniam? Chyba zmęczenie długą liturgią uderzyło mi do głowy?!”. Chłód poranka rzeźwił ich obu. Powietrze po wyjściu z dusznej kolegiaty wydawało się ostre jak nóż. Bogu niech będą dzięki. Ktoś jeszcze szeptał cicho:Munera tua nos, Deus, a delectationibus terrenis...- Dary Twoje, Boże, niechaj nas oswobodzą od rozkoszy ziemskich i wzmacniają zawsze pokarmem niebiańskim... Rozeszli się w pokoju Chrystusa. Alleluja!

XXXIII ŚWIĘTO ZESŁANIA ŚWIĘTEGO, MAJ 1000 R. AKWIZGRAN - Tutaj rozbicie posadzkę! - Otto wskazał ręką miejsce na podłodze kaplicy Najświętszej Maryi Panny w Akwizgranie. Sam odsunął się i usiadł na przygotowanym krześle. Nie chciał opuszczać kaplicy, bo kto wie, czy po kilku uderzeniach młotem nie otworzą wejścia do komory grobowej. Poza tym wolał usiąść, gdyż po trzech dniach postów był w doskonałej kondycji duchowej, ale nie najlepszej fizycznej. Był przy nim biskup Hildesheimu Bernward i biskup Hieronim z Vicenzy. A także graf Otto z Lomello. Bernward czuwał przy cesarzu przez cały okres jego postu, bo nikt inny tak dobrze jak on nie zdawał sobie sprawy ze stanu zdrowia imperatora. Nikt też tak jak Bernward o to zdrowie nie drżał. Widząc, co się z nim w ostatnich tygodniach dzieje, biskup zapowiedział, że choćby i cesarz mu nie pozwolił, to on nie zostanie w Rzeszy, tylko pójdzie za nim, by czuwać nad jego zdrowiem. Otto miał wiele powodów, dla których w ostatnich dniach mocno przemyśliwał swe kolejne kroki. Postanowił wyłączyć Galię z pielgrzymki. Nie ma po co tam iść bez ciała świętego Adalberta. Ramienia nie starczy mu na to, by w każdym biskupstwie po drodze zostawiać jego cząstkę. Musi skromnie gospodarować kośćmi męczennika. Magdeburgowi nie dał nic, Gizyler nie zasłużył na taki prezent. Willigisowi z Moguncji też nic nie dał, choć ten przymawiał się, wskazując, iż Praga podlega jego archidiecezji. Niestety! Gdyby miał całe ciało, mógłby z jego kości ułożyć świetlisty szlak, ale nie ma ciała. Jest tylko jedno ramię. Na pewno zostawi coś w Akwizgranie. Ukochane miasto zasługuje nawet na palec męczennika. Jak najwięcej musi zawieźć do Rzymu, na wyspie tybrowej kończą już pewnie budowę kościoła fundowanego specjalnie dla Adalberta. I myśli jeszcze o czymś specjalnym, o czymś nie tyle na pokaz, ile naprawdę czczącym pamięć męczennika, o czymś „w jego stylu”. Najlepsze byłoby założenie eremu, Adalbert marzył o zostaniu pustelnikiem. Tak, gdy wróci do Rzymu, pomówi o tym ze świątobliwym Romualdem. Bo z opatem Nilem, mimo rozgrzeszenia, wolałby już nie mieć nic wspólnego. Och, teraz przydaliby się Gerbert i Leon! We trzech szybko złożyliby rozsypaną w drobny mak koncepcję! Jedno jest pewne! Do Galii nie jedzie. Drugie też jest pewne, niestety: miał nadzieję powrócić z tej pielgrzymki w chwale i sile. Póki co nie ma ani jednego, ani drugiego. Odkąd po Wielkanocy Bolizlaus wrócił do swego kraju, Otto czuje wyraźny spadek formy. Gdy książę był przy nim, czuł się mocny. Miał energię, by walczyć z panami Rzeszy. Z Bolizlausem przy boku czuł się imperatorem, władcą wielkiego cesarstwa. Sklavinia dawała

mu energię i siłę; dzięki niej czuł zasadność swej wielkiej idei i nie przeszkadzał mu brak ciała świętego jako ozdoby orszaku. Wiedział, że słusznie zostawił go w Gnieźnie. Teraz jest gorzej. Nic się nie zmieniło, a jednak nie ma w nim tej chęci życia, tej ekscytującej radości. Gerbert i Leon nigdy nie potrafili docenić prawdziwie męskiej siły i nie mieli racji. Otto po powrocie ze Sklavinii przekonał się, jaka moc jest w poczuciu zdobyczy. Tak, czuł się zdobywcą. Jako pierwszy cesarz postawił stopę na ziemi, do której przed nim nie dotarł żaden inny. Potrafił bezkrwawo zdobyć nowe ziemie dla cesarstwa! No - zaśmiał się w duchu - jeśli nie liczyć tej krwi, która zalała Gizylera, gdy zobaczył jego i Bolizlausa razem, pod świętymi włóczniami! Po kontakcie z Bolizlausem Otto docenił element siły w wizerunku władcy. Wszystko to razem pchnęło go do poszukiwania grobu Karola Wielkiego. Wybitny odnowiciel cesarstwa zawsze był dla Ottona natchnieniem. Teraz więc Otto pomyślał, iż jego dotychczasowa idea odnowionego cesarstwa oparta na duchowym patronacie Adalberta męczennika może być nieco zbyt miękka, że znacznie zyskałaby na wzmocnieniu jej elementem siły. Gdyby udało się kanonizować Karola Wielkiego, to cesarstwo miałoby naprawdę godny filar. Siła świętego cesarza Karola i siła duchowa Adalberta! Ale nie można wszcząć procesu bez odnalezienia ciała. Gdy kazał sprawdzać w księgach w Akwizgranie, okazało się, iż nikt tak naprawdę nie wie, w którym miejscu kaplicy Najświętszej Maryi Panny jest grobowiec! Skandal! Jak można nie wiedzieć takich rzeczy?! Jeżeli chce poważnie zabrać się do sprawy kanonizacji Karola, musi zobaczyć jego ciało. Podstawowe kryterium, bez spełnienia którego w ogóle o kanonizacji mowy nie będzie, to dobrze zachowane zwłoki. Uznaje się, iż święci się nie psują. To ciekawe, bardzo ciekawe. Gdy Otto poinformował o swoim zamiarze arcybiskupa Heriberta, zamiast spotkać się z życzliwym przyjęciem, trafił na bierny opór w jego otoczeniu. O jawnym przeciwstawieniu się nie było mowy, nie w przypadku Akwizgranu i nie w przypadku Heriberta, który wszystko zawdzięcza Ottonowi! Cesarz widział te wystraszone oczy jego kapelanów, ich nerwowe przełykanie śliny, skubanie palców. - Najjaśniejszy panie! Nie godzi się otwierać grobów! To profanacja... - wyszeptał najstarszy z nich. - Nie. To konieczność. Poważnie myślę o kanonizacji cesarza. Utrzymamy sprawę w tajemnicy. - Nie pozostawił nikomu wątpliwości, kto tu rządzi. Sam w intencji odnalezienia grobu pościł trzy dni. A potem wszedł do kaplicy i pokazał im, gdzie mają szukać. I znaleźli. - Jest! Jest wejście! Kamienne płyty zakrywały grobowiec od góry. Służba odsunęła je i ukazało się kilka

schodków pod stromym kątem. - Ottonie - cesarz zwrócił się do Ottona z Lomello - wyprowadź służbę. Aby to, co zobaczą w grobie Karola, pozostało tajemnicą, musieli zostać sami. Biskupom ufał. Grafowi z Lomello również, poza tym on pojedzie z nim do Rzymu, będzie dobrym świadkiem. Gdy za służbą zamknęły się drzwi kaplicy, graf wziął oliwną lampę i poprowadził cesarza na dół. Komora była nieduża. Owionął ich duszny zapach. Otto zakaszlał. - Panie, może wyjdziesz na powietrze? - Biskup Bernward czuł, że to nie jest miejsce dla osłabionego cesarza. - Nie, nie ma potrzeby. Nie chodzi o sam zapach. Nieboszczyk nie może pachnieć dobrze. Ale tutaj powietrze było gęste. Jakby się oddychało zawiesiną. Teraz zakaszlał biskup Hieronim i krztusząc się, powiedział: - Nic dziwnego. Niemal dwieście lat nikt tu nie wchodził. - Sto osiemdziesiąt sześć, dokładnie tyle - odparł Otto. Hieronim, najwyraźniej mając w pamięci biskupa Ungera i akt podziału relikwii Adalberta, poprosił wszystkich o modlitwę. Uklęknęli przed Karolem. Otto nie mógł się skupić na modlitwie, gdy przed nim w chybotliwym płomieniu lampy majaczył ten, który tak władał jego wyobraźnią. Na razie niewiele było widać. Lampa dawała mało światła. Jedno było pewne: pogłoski, iż Karol kazał się pochować w pozycji siedzącej, okazały się prawdziwe! Otto poczuł złość na biskupa Hieronima, że ten próbuje przewodzić w grobowcu. I na grafa Ottona, że zabrał tylko jedną lampę. Odczekał, aż skończą się modlić, i powiedział: - Grafie, idź na górę i przynieś jeszcze dwie dobre lampy. Szybko. A pod jego nieobecność zwrócił się do biskupów: - Pozwolicie, że osobiście dokonam pobrania relikwii. - Ależ panie! Nie było mowy o pobieraniu czegokolwiek... poza tym to jeszcze nie relikwie! - próbował perswadować Hieronim. - Nie bój się biskupie, wiem, co robię. Bernwardzie, wziąłeś narzędzia lekarskie, jak prosiłem? - mówiąc to, Otto zdejmował płaszcz. - Tak, panie, mam nóż do otwierania ran, nożyce, szczypce i pęsety. I skrzyneczkę, jak kazałeś. - Dobrze. Graf przyszedł z lampami. Otto kazał ustawić je wokół zmarłego, tak by jak najlepiej

oświetlały ciało. Teraz go zobaczył! Karol naprawdę był wielki! Ich oczom ukazał się wysoki, a za życia na pewno niezwykle postawny mężczyzna siedzący na złotym tronie. Ach! Kazał się pochować z berłem w dłoni! Jakie to królewskie! Nawet po śmierci bił od niego majestat! Kopia świętej włóczni umocowana była przy siedzisku. Otto obchodził go dookoła, powoli, w niemym zachwycie. Ciało było świetnie zachowane. Naprawdę świetnie! Szaty nadal wspaniale się prezentowały, zblakły, to prawda, ale przeświecała przez nie złota nić haftu. Piękny wzór! Otto mógłby kazać sobie taki płaszcz uszyć! Dokładnie taki sam! Korona na głowie. Na długich, zakurzonych włosach. Nie były siwe, zdawały się ciemne, pokryte nalotem. Otto wyciągnął rękę i ostrożnie dotknął tych włosów. Ach! Więc tak to będzie? Tak będzie i z nim? Kiedyś, gdy umrze. Jego ciało też zrobi się takie... pergaminowe? Głowa władcy była opuszczona na pierś, jakby zasnął. Aby przyjrzeć się jego twarzy, Otto musiał uklęknąć przed nim i spojrzeć od dołu. Otworzył usta z zachwytu, gdy zobaczył, że Karol miał brodę! I wcale nie siwą! „Trochę jak Bolizlaus” - pomyślał. - Panie, uważaj! - Bernward przeląkł się, że Otto poruszy nogę Karola, tę, na której opiera się dłoń z berłem. Oczyma wyobraźni widział, jak poruszone zwłoki cesarza przewracają się wprost na młodego władcę. - Podaj mi szczypce... albo nie, podaj pęsetę! Hieronim przeżegnał się i jęknął: - Ottonie, bój się Boga! Cesarz pomyślał, że biskup Unger w czasie całej operacji nie wymówił ani jednego słowa poza modlitwą. Jednak Hieronim nic się od niego nie nauczył. Karol miał rozwarte usta. Obciągająca je kiedyś skóra popękała i widać było wyszczerzone zęby nieboszczyka. Jeden z nich poluzował się i przy najlżejszym poruszeniu mógł po prostu wypaść na posadzkę. Otto chciał go wyjąć, nic więcej. Ząb wyszedł z kości żuchwy bez trudu, choć z ledwie słyszalnym chrupnięciem. Przyjrzał mu się w świetle lampy. Sczerniały, ale zdrowy. Włożył go do skrzyneczki, którą trzymał Bernward. Co jeszcze? Jego uwagę przykuły dłonie. Lewa spoczywała na kolanie, prawa trzymała berło. Były ubrane w rękawice, a mimo to paznokcie je przebiły. - Widzicie to? Bernward zbliżył się i powiedział: - Nieboszczykom czasami rosną paznokcie w jakiś czas po śmierci. - To normalne?

- Raczej tak. Chociaż, szczerze mówiąc, trudno to stwierdzić. Kiedyś, w dawnych czasach, medycy dla dobra żywych badali umarłych. Dzisiaj nie robi się tego, Kościół na to nie pozwala. - A ty? Badałeś kiedyś umarłego? Bernward spuścił wzrok. Otto zrozumiał i natychmiast pomyślał, iż jak będą sami, musi o tym porozmawiać z biskupem. - Obetnę mu paznokcie... Hieronim znów się przeżegnał. -...to mu się należy od nas. Nie wypada, by cesarz Karol Wielki siedział na tronie z takimi przerośniętymi paznokciami. To źle wygląda. Podaj mi nożyczki, Bernwardzie! W skupieniu pochylił się nad lewą dłonią Karola. Obcinanie paznokci nie było tak proste jak wyjęcie zęba. Nożyczki były ostre, ale paznokcie bardzo twarde. Szło powoli, opornie. Otto nie chciał naruszyć rękawic. Jakie to dziwne... dotyka ręki Karola Wielkiego! Po prostu obcina mu paznokcie! - Podobno miał mnóstwo dzieci. Nikt nie jest w stanie powiedzieć, ile dokładnie. Dwadzieścioro? Trzydzieścioro? Pięć żon, konkubin nikt nie zliczy - graf chciał jakoś umilić im czas opowieściami. - Nawet mówi się, że miał dziecko z własną siostrą... Otto uniósł głowę znad dłoni Karola i spojrzał na grafa z Lomello. - Naprawdę? - Naprawdę. Tyle że ona była tylko córką jego ojca, a nie matki. To zawsze jakoś ratuje sprawę... Siostra przyrodnia, czyli prawie nie siostra, zależy jak się spojrzy... Hieronim popatrzył na grafa z przerażeniem. - Ottonie z Lomello! Grzeszysz! - Ja? A co to, ja śpię z własną siostrą? Nie mam siostry, chyba że... jakąś przyrodnią, o której nie wiem. - Przestańcie, bo mi się ręce trzęsą! - cesarz chciał skarcić grafa, ale zamiast tego się zaśmiał. - I też ciekawe - kontynuował po dłuższej chwili graf - że ten jego pierwszy syn był garbaty. Taki postawny ojciec, a garbaty syn! Albo to, że Ludwik Pobożny, który po ojcu przejął władzę, miał brata bliźniaka i ten brat zmarł, jak byli dziećmi... Jak królowi rodzą się bliźnięta, to wiadomo z góry, że jedno umrze... - Dlaczego tak sądzisz? - zapytał ostro Otto, obcinając ostatni z paznokci. - Bo nie raz się słyszy o dzieciach bliźniętach, a nigdy o władcach bliźniętach. Wiadomo, o co chodzi...

Otto zrezygnował z zamiaru obcinania paznokci ręki, która trzymała berło. Wiedział po lewej dłoni, że nie da się tego przeprowadzić bez poruszenia nią, a nie chciał, by berło wypadło. Obszedł tron dookoła. A gdyby obciął kosmyk włosów? We włosach jest moc człowieka, jak uczy historia Samsona. A może nie włosy, lecz... Wciąż jeszcze trzymał w ręku nożyczki. Tyle że Hieronim nie spuszczał go z oka. Przeszedł zza pleców Karola i stanął przed nim. - Czy mógłbyś sprawdzić, biskupie Hieronimie, czy na tej ścianie na wprost Karola wisi krucyfiks czy to tylko krzyż? Bo nie jestem pewien. A przecież krzyż musi być w grobie... Poświeć tam, grafie, biskupowi! Gdy tylko Hieronim i graf z Lomello się odwrócili, Otto błyskawicznie obciął brodę cesarza i zamiast do skrzynki, schował pod swoim ubraniem. Bernward patrzył na to, ale zamknął oczy na znak, iż nie widzi. - To krzyż, Ottonie, bardzo piękna robota... - To dobrze. Teraz osłonimy Karola nowym płaszczem. Zetlał tu i ówdzie materiał, a chcę, by cesarz wciąż był w pełnym majestacie. Graf otworzył usta, aby coś powiedzieć, ale biskup Bernward szybko kopnął go w kostkę i graf zrozumiał. Otto już nożyczkami odcinał kawałki „zetlałego” płaszcza i przekładał je do skrzynki. Ze szczególnym nabożeństwem odciął haft zdobiący dół szaty. - Skąd weźmiemy nowy płaszcz? - wydukał zaskoczony Hieronim. - Stąd - odpowiedział cesarz i podniósł z posadzki swój biały, nowiutki płaszcz, w którym zszedł do podziemi. Biskup nie skomentował. Bernward pomógł Ottonowi okryć ramiona Karola Wielkiego. Pozbierał swoje narzędzia medyczne, bo widział, że już nie będą potrzebne. Skrzynki ze zdobyczami Ottona nie ważył się tknąć; cesarz zamknął ją sam. - Pomódlmy się! - powiedział Otto i pierwszy przyklęknął u samych stóp cesarskiego tronu. Biskupi posłusznie zrobili to samo. Gdy wstawał z kolan, na chwilę oparł leciutko dłonie na kolanach Karola. Wyszedł w milczeniu. Spisanie świadectwa pozostawił w rękach biskupów. Sam udał się do swej komnaty ze skrzynką pod pachą. Tak... To był niezwykły dzień. Otto znów czuł siłę, znów chciał zmieniać świat! Zmierzył się z jednym ze swoich mitów, sprawdził, że Carolus Magnus

naprawdę istniał! Oto zobaczył go na własne oczy! Dotknął, oswoił. Otworzył skrzynkę. Roześmiał się do siebie! Tak... Karol był tylko człowiekiem, jak on, jak każdy. Wypadały mu zęby i rosły paznokcie. Bezradny wobec potęgi śmierci, nawet on nie mógł się jej oprzeć. Nagle coś mu się przypomniało! Podbiegł do innej skrzynki, która stała w jego komnacie. Do relikwiarza Adalberta. Otworzył go. Ach! Świętemu paznokcie po śmierci nie urosły. Nie, nie zwróci na to uwagi nikomu. To może być zbieg okoliczności, przypadek jakiś... Sprawdził raz jeszcze. Właściwie dobrze, że obciął Karolowi te paznokcie. Kto wie, jeżeli to ma być jakiś znak? Jakiś symbol? Zachowa je dla siebie. Bardzo chce, by Karol Wielki został uznany za świętego. Sanctus carolus Magnus. Hossana in excelsis!

XXXIV LISTOPAD 1000 R. GRODZISKO TUM - Skoczył do wody i było po bitwie... - Olav Tryggvason nie żyje? Nie wierzę! - A może się uratował? - Z takiej jatki? Nikt by się nie uratował! Burizlav, nie wierz w to! - Jeśli jest prawdą, że Świętosława za tym stała, to nie wybaczę siostrze! Nigdy! Zarad musiał to przerwać: - Książę, to mogą być plotki. Zanim oskarżysz Świętosławę, musisz jej wysłuchać. - Zawsze jej bronisz. Nie patrzysz na nią trzeźwo. Bjornar, opowiedz po kolei, tylko szybko! I pamiętaj: mów, jak było. Nie oszczędzaj jej. - Już mówię, Burizlav. - Bjornar uśmiechnął się do popędzającego jak zwykle księcia. Podsunął Jaromirowi kubek, by mu nie zaschło w ustach. Pozostali zrobili to samo. Książę zwołał spotkanie w Tumie już dawno, chciał żeby wspólnie obejrzeli nowe wały grodu i piękną wieżę z bramą. Musiał też przegadać z przyjaciółmi nowy układ sił po cesarskiej wiosennej wizycie. Ale spotkanie się odwlokło, bo Bjornar nie wracał ze Skandynawii, wysyłając jedynie wieści, że sytuacja się komplikuje. I gdy w końcu przybył, wiadomości miał porażające. Jaksa, Zarad, Jaromir i książę słuchali. - Twój szwagier Swen bacznie obserwował Olava. Było mu wyraźnie nie w smak, że ten rośnie w siłę. Przecież celowo wydał swoją siostrę Tyrę za niego. Chciał mieć szpiega z dostępem do każdej informacji. Ale Tyra, zamiast pracować dla brata, chciała zrobić coś przeciw niemu. Chciała wykorzystać Olava, by odegrać się na Swenie. - Znam Tyrę - wtrącił Bolesław - tak mogło być. Przyjaciele trącili się pod stołem kolanami. Tak, tak, Bolesław znał Tyrę! Był taki czas, że mogła zostać jego żoną. To było mniej więcej między Bladą Gertrudą a Gorącą Emese. Doszło między nimi do gwałtownego zbliżenia, aż kipieli miłością do siebie. Swen bardzo pragnął tego małżeństwa i robił wszystko, by związek między Tyrą a Bolesławem szybko został sformalizowany. Ale książę i jasnowłosa Dunka tak szybko, jak się pokochali, tak i znienawidzili. Wszystko razem trwało niecałe dwa tygodnie, a Roskilde miało o czym plotkować latami! - Tyra ponoć namawiała Olava do spięcia ze Swenem. A w tym samym czasie w Roskilde Świętosława szczuła Swena na Olava. - Co jej strzeliło do głowy?! Wiedziała, że będę wspierał Olava! Wiedziała to!

- Zemściły się niewykorzystane szanse. Pamiętasz, Burizlav, jak mówiłeś, że pięć lat temu trzeba było szybko wydać Świętosławę za Olava? Nie zdążyliśmy, byłeś na wojnie, a Swen wziął ją siłą. Twoja siostra kochała Tryggvasona. - Kochała? To po co wysłała go na śmierć? - Nie wiem, czy na śmierć. Powiem wam, co mówią: Świętosława kochała Tryggvasona. Wysłała mu tajemne posłanie. Proponowała, że jeśli pokona jej męża, to odda mu się wraz z koronami swych trzech synów: szwedzką i duńską. - Dotąd jest dobrze. Taki układ wsparłbym z całego serca! - Ale ponoć Olav odpowiedział jej, że pasuje mu duńska korona, ale bez Świętosławy, a szwedzką sam sobie weźmie. - Zabiję gnoja! - warknął Zarad. - Już nie musisz - z głuchym śmiechem wtrącił Jaromir. - Jak twoja siostra dostała taką wiadomość, już nie było zmiłuj. Pogrzebała miłość do Olava i wyjęła nóż. W imię urażonej dumy poprzysięgła zemstę. Popłynęła do Uppsali, do szwedzkiego króla, swego pierwszego syna. I namówiła młodego Olafa do wojny przeciw Norwegowi. Potem wróciła do Roskilde i z przekonaniem swego męża nie miała problemu. Swen, tak jak pięć lat temu, znów skorzystał z pomocy Jomswikingów. Sigvald, choć przysięgał kiedyś przyjaźń Tryggvasonowi, od dawna jest w potrzebie. - Wiadomo jakiej. Srebrnej... - Tak. I Jomswikingowie wystawili flocie Swena i Olafa szwedzkiego łodzie Tryggvasona. Wpuścili ich w zasadzkę pod Svolder, a w decydującym momencie po prostu się wycofali, zostawiając Olava na pastwę dwóch flot. - Nie miał szans? - Nie miał, Burizlav. Wracał z małej wyprawy, miał przy sobie prawie całe swoje wojsko, ale nie był gotowy na taką jatkę. Poza tym ufał Sigvaldowi. Nie spodziewał się zdrady. Mało kto ocalał. Rozmawiałem z ludźmi Sigvalda, którzy nie przykładając ręki do bitwy, stali nieopodal, patrzyli na wszystko. Mam tam kilku przyjaciół, wierzcie mi, płakali. Kochali Tryggvasona jak brata. Ale w Jomsborgu nie ma zmiłuj, tam ludzie posłuszni wodzowi jak psy Burizlava. Olav, jak zobaczył, że koniec, że nie mają żadnych szans, pożegnał się ze swoimi towarzyszami i powiedział, że żywego go nie wezmą. Bronił się do końca na pokładzie Długiego Węża, a potem skoczył w kolczudze do wody, przykrywając się tarczą... Napili się w milczeniu. Bjornar mówił: - Długi Wąż płonął. Najlepszy statek świata płonął jak stodoła...

- Psiakrew! Trzydzieści cztery ławki! Sześćdziesiąt osiem wioseł! To nie był statek... To pływający cud! - Swen musiał go podpalić, bo ludzie Olava bronili się na nim do końca, nie oddaliby Węża. Jak wiadomość o śmierci męża doszła do Tyry, pchnęła się nożem z rozpaczy. - Rychło w czas. Mogła nie przeć do tej wojny. A moja siostra? - Byłem wtedy w Roskilde... Nie chciałbyś jej widzieć, Burizlav. Świętosława zamknęła się we dworze i wyła jak wilczyca nocą. Słyszałem to na własne uszy. Służki siłą odwiodły ją od podpalenia dworu. Pozabierały jej wszystko, czym mogłaby się targnąć na siebie. Swen nie wrócił, nim wyjechałem, popłynął brać tron Norwegii dla Eryka, jarla z Lade. - Może się utopi przy jesiennych sztormach! - Też mu tego życzę, ale nie liczyłbym na taki prezent, Burizlav! - Swen ma teraz pod sobą Danię, Norwegię po Olavie i kontrolę nad Szwecją przez młodego Olafa. - Młodego możemy próbować mu wyrwać, w końcu to twój siostrzeniec, książę. Nie odpuszczałbym. Zarad bił się z myślami i w końcu powiedział: - Pomyśl, książę, o sprowadzeniu do siebie Świętosławy. Jak Swen wróci do Roskilde, doniosą mu. Los królowej będzie wisiał na włosku. On ma od niej dwóch synów i nie musi się już troszczyć o więcej. - Zarad ma rację - wtrącił Jaksa. - Swen nie daruje królowej tego żalu po śmierci Olava. Bolesław pokręcił głową. - To była moja siostra, dopóki mnie słuchała. Zaczęła działać na własną rękę, wbrew mnie, i widzicie, co wyszło! - To Olav ją odrzucił! Gdyby jej plan się powiódł, nosiłbyś ją na rękach! - Zarad uniósł się, ale wiedział, że ma rację. Bolesław też to wiedział. Poza tym kochał Świętosławę taką, jaka była. Pokręcił głową i dodał znacznie łagodniejszym głosem: - W polityce nie ma miejsca na miłość. Po kim ona taka namiętna? Jaksa, Jaromir, Bjornar i Zarad zaśmiali się gorzko i jednym głosem odpowiedzieli: - No, po kim? - Bronicie jej?! - Bronimy. Twoja siostra jest naszą siostrą!

Bolesław podstawił kubek Zaradowi i pomyślał, że cała ta historia ze Świętosławą może sięgać korzeniami znacznie odleglejszych wydarzeń. Czasów, gdy byli bardzo młodzi i na dworze Mieszka gościł wracający z Rusi równie młody Olav Tryggvason. Mieszko przyjął go pod dach radośnie. Pokochał tego chłopca o oczach jasnych jak polerowane srebro. A Olav zakochał się u nich w Geirze, ich przyrodniej siostrze. Mieszko chętnie oddał mu córkę za żonę, bo czuł, iż za Olavem idą dalekie, skandynawskie horyzonty. Zresztą nie raz i nie dwa Mieszko Olava namawiał, obiecywał, że wesprze jego plany w Norwegii. Wtedy nikt nie zwrócił uwagi na Świętosławę. Na chmurne czoło po ślubie Olava z jej przyrodnią siostrą. I nawet to, iż Geira krótko po ślubie zmarła, nic nie zmieniło. Mieszko pokochał Olava, ale nie na tyle, by dać mu za żonę córkę z legalnego małżeństwa. Stary lis miał zasady. Świętosława była jego jedyną córką z Dobrawą i on gospodarował nią rozsądnie. Może i bez serca, ale za to z głową. Na aż taki prezent Olav jeszcze nie zasłużył - dokładnie tak powiedział. A potem dodał, że gdyby miał więcej córek, to by z nich ułożył świetlisty, piękny szlak, który doprowadziłby go do korony. Krótko mówiąc, już wtedy wiedział, że Świętosława pójdzie za mąż za Eryka z Uppsali. Dzisiaj Bolesław wie, że siostra wtedy musiała pokochać Olava. A może marzyła tylko o władzy? Może chciała być pierwszą kobietą, która zasiądzie na wszystkich trzech skandynawskich tronach? A raczej, że będzie miała wszystkich trzech skandynawskich królów! Bo koronę norweską, jeśli jej tylko Swen teraz nie usunie, i tak dostanie. Tyle że bez Olava. Ach, ta opowieść o jej żałobie, o szlochu wilczycy w Roskilde więcej mówi o jej uczuciach niż czyny. - Bjornar, przekażesz mojej siostrze, że zawsze jest dobrze widziana w moim domu. Przyjmę ją z otwartymi ramionami, rad będę także, widząc jej synów ze Swenem. Ale niech nie podejmuje decyzji pochopnie. - Dobrze, Burizlav. - Teraz się zastanówmy, co dalej. Widzę to tak: Swen połknął rybę, która może przegryźć mu wnętrzności. Nie upilnuje Norwegii, ale za to zaangażuje się tam na dłużej. To daje mi szansę odciągnięcia Olafa szwedzkiego, mojego siostrzeńca, od Swena. Z tego powodu obecność Świętosławy na moim dworze byłaby wskazana. - Swen liczy na to, że jego obodryckie sojusze zabezpieczają mu południe i wschód kraju. Można poczekać, aż na dobre zaangażuje się w Norwegii albo znów popłynie do Anglii, i dobrać się do niego przez Obodrytów - powiedział Jaksa. - Tym bardziej że dzięki Ottonowi masz, książę, otwartą drogę do działań na Połabiu. - I tak, i nie. Obodryci dobrze szafują sojuszami. Dzisiaj udają sojuszników cesarza. Mam wolną rękę, jeśli chodzi o cały Związek Wielecki, ale Obodrytów nie mogę ruszyć

wprost. Oni jedni są ochrzczeni. - To poszczujmy ich sobą. Niech Związek wykończy Obodrytów, a my potem zdusimy Związek. - Nie, Jaksa, nie teraz. To jest dość dobry plan, ale tylko dość, nie całkiem. Nie mogę zrobić nic przeciwko Ottonowi. Margrabiowie sascy tylko na to czekają. Będą chcieli pokazać cesarzowi, że źle ulokował sojusze, wynosząc mnie. Poza tym chcę rozprawić się z całym Połabiem jedną wielką wojną. Wieleci to naród luty, ja jeden dam Ottonowi na złotej tacy głowy wszystkich kapłanów i wodzów Związku. Ale najpierw chcę dostać od cesarza koronę. Zduszenie Połabia będzie zapłatą za tytuł królewski dla mnie. - Koronę już dostałeś! Nawet diadem cesarskie - Zarad uśmiechnął się dwuznacznie. - Przestań! Chcesz oberwać?! Koronę mi Otto obiecał. W Rzeszy już pokazał książętom, iż jestem ponad nimi. Widzieli, kto ma drugą włócznię! Wróci do Rzymu, zalegalizuje z papieżem wszystkie postanowienia gnieźnieńskie i będzie korona. A jak będzie korona, będzie wojna z Połabiem. Nie inaczej. - Nie żal ci, kniaź? Nie żal ci własnymi rękami zduszać ostatnich wolnych ludzi? Jaromir nigdy nie krył swoich pogańskich tęsknot. Ochrzczony, jak każdy, ale zawsze, gdy mówił o ludach nieobjętych wpływem Kościoła, nazywał ich „wolnymi”. - Oni nie są wolni! Są w pełni zależni od kapłanów Swaroga! - Jaksa odpowiedział zamiast księcia. Nikt tak dojmująco jak on tego nie doznał. To Jaksę kapłani wyrzucili ze społeczności Redarów. - Widzisz, Jaromirze, Jaksa ma rację. To tylko tak pięknie wygląda z daleka. A ja chcę być ich panem, chociaż wiem, że to lute psy, które długo będą kąsały mnie w rękę. Nie boję się ich. I nie pozwolę, by władza nad Połabiem przypadła Sasom. Oni może tego nie wiedzą, ale ja wiem: dzisiaj Słowianie już nie dadzą się ujarzmić obcym. Słowian może pobić tylko Słowianin. A skoro tak, to będę nim ja. - Amen! - powiedział Zarad, a pozostali krzyknęli: - Sława! I zrobili to, na co mieli ochotę od dawna - ruszyli na polowanie. Bolesław potrzebował puszczy. Potrzebował galopady, krzyku, walki. Musiał zrzucić z siebie trudy całego roku. Gwałtowne, nerwowe przygotowania do wizyty Ottona, potem spotkanie z nim i podróż do Kwedlinburga. To wszystko wciąż w nim tkwiło. Czasami budził się w środku nocy zlany potem, bo wydawało mu się, że cesarz jedzie, a on zapomniał, gdzie złożył kości świętego! Otto obudził w Bolesławie króla. Władcą był już dawno, ale przy cesarzu naprawdę poczuł się królem. Cokolwiek o nim mówić, Otto był człowiekiem

wyjątkowym. Przy nim Bolesław czuł się ciągnięty w górę, czuł się kimś lepszym, niż był w istocie. Więcej, gdy młody mówił o idei cesarstwa bożego, Bolesław rozumiał go, do głębi go rozumiał! W gruncie rzeczy od początku była między nimi jakaś trudna do nazwania więź. To, co najważniejsze, powiedzieli sobie w cztery oczy, bez tłumaczy, bez całego tego dworskiego orszaku! Są i takie sprawy, których nie wypowiedzieli, a które w nich tkwiły, jakby obudzone spotkaniem. Wiążąc się z Ottonem, Bolesław wiedział, że staje się wrogiem cesarstwa wschodniego. Że staje naprzeciw swojego najbliższego sąsiada, Władymira, jakby wyzywał go na pojedynek. Tak, chciał tego! Chciał wyzwać Władymira i ukorzyć go! Nie miał ku temu żadnego pretekstu, żadnego powodu, prócz jednego: pożądał jego kijowskiego tronu. Dlatego godził się na wszystkie konsekwencje bycia „wschodnią rubieżą cesarstwa”, bo jego własne, dzikie serce tego chciało. Nawet jeżeli Otto rozumiał to nieco inaczej i mniej krwawo. Zresztą cesarz po prostu za dużo przebywa w kościele, a za mało na wojnie. Nic ponadto. Gdyby spędzili razem więcej czasu, Bolesław obudziłby w nim mężczyznę, pokazał mu, że wojny nie trzeba się bać. Chociaż nawiedzały go i takie myśli, w których wracało wspomnienie kwedlinburskiej mszy wielkanocnej, najdziwniejszego nabożeństwa w jego życiu. Kim naprawdę był Otto? Czego naprawdę chciał od niego? Teraz jechali w las. Zeschłe liście i mech spod końskich kopyt, gałęzie uderzające po twarzy. Tyle sprzecznych uczuć! Cierpienie odrzuconej Świętosławy, ból siostry przebiegał mu po plecach. Śmierć Olava, który był mu tak bliski, z którym rozminęli się w drodze bez własnej winy i woli. Obraz płonącego statku i przyjaciela skaczącego do wody. Może przeżył? Bzdura. Nikt tego nie mógł przeżyć. Oblicze Swena, z brodą splecioną w warkoczyki, śmiejąca się twarz szwagra, jego dudniący głos wypełniający całą hallę królewskiego Roskilde. Idź do diabła, Swen! Rozbiłeś w pył moją skandynawską politykę, ale jeszcze cię dopadnę! Dorwę cię! Psiakrew! Popędził konia. Wiatr owiewający twarz przypomniał mu Ungera. Kiedyś, gdy tak samo jak dzisiaj na Swena, wściekał się na porażkę swej libickiej rozgrywki, jego biskup powiedział, iż ze śmierci Wojciecha wyciągnie więcej niż z jego życia. I tak było! Unger miał rację. Może więc z gruzów polityki północnej też powstanie coś dobrego? Ach, gdyby potrafił być cierpliwszy! Ale jego cierpliwość jest wiecznie chora! Szybciej! Nogami uderzył końskie boki! Szybciej! Chce jechać tak prędko, by wyprzedzić swoje troski! By je przegonić! Zostawić za sobą nadętą twarz Gaudentego, wredne oblicze Gizylera, stary, a niedobry profil Willigisa, tych wszystkich książąt Rzeszy, którzy musieli schylić przed nim głowy, a wciąż każdym gestem pokazywali mu, co o nim myślą! Zmyć z siebie brud targowiska dworskiej próżności, ślady uścisków dłoni, od których biło fałszem, jak trupim

jadem! Dzisiaj chce uciec, utopić troski w miodzie, zapomnieć, kim jest i po co żyje. Ten jeden dzień. Tylko on, przyjaciele i polowanie na wilki.

XXXV STYCZEŃ 1001 R. RZYM - TIVOLI - Sam stanę na czele swych wojsk! I nie odwiedziecie mnie od tego! Koniec pobłażliwości! Koniec litości! Śmierć dla zdrajców! - Otto był wściekły. Był tak rozjuszony, jak nawet za czasów buntu Krescencjusza mu się nie zdarzało. „Furia niebiańska” - pomyślał Leon, z uwielbieniem patrząc na cesarza. Otto wrócił z pielgrzymki wczesną jesienią ubiegłego roku. Najpierw Leon spotkał się z nim nad jeziorem Como, potem już razem pojechali do Rzymu, do Sylwestra. Mieli sobie tyle do opowiedzenia! Ale nie wszystkie wiadomości były dobre, niestety. Otto wrócił bez świętego Adalberta, z ramieniem jedynie. Nie było glorii „wejścia cesarza do Rzymu”, jak planowali. Owszem, Leon i Sylwester zorganizowali piękny marsz i powitanie, tłumy, kwiaty, kobierzec pod stopy, wynoszenie relikwii Adalberta pod niebiosa. Ale wszyscy trzej wiedzieli, że nie tak to miało wyglądać. Jednak wina za brak euforycznego wejścia docaput mundinie spoczywała wyłącznie na Ottonie i braku całego Adalberta. Nie. Przez czas jego nieobecności sytuacja w Rzymie radykalnie się zmieniła. Niestety! Nawet gdyby Otto przywiózł wszystkie święte kości, to nie wszedłby do Rzymu tak, jak z niego wychodził. Roma aureaodwróciła swój blask od cesarza, gdy tylko wyjechał, zimą ubiegłego roku! W miejsce Krescencjuszy głowy podnieśli inni. Arduin z Ivrei, ten sam, któremu Leon zawdzięcza swe biskupstwo. Gdy dwa lata temu Arduin zamordował Piotra, poprzedniego biskupa Vercelli, cesarz i papież nałożyli na niego potężne grzywny, a opróżniony stolec biskupi wraz z książęcym tytułem podarowali Leonowi. Teraz, gdy tylko cesarz z wojskiem wyruszył do Sklavinii, Arduin zaczął panoszyć się w Italii z iście sobiepańskim, bezczelnym powodzeniem. I natychmiast, niczym lawina do kamienia, przyłączyli się do niego następni. Ogniska buntu, jedno po drugim, ogarniały Italię. Gdy wierne Ottonowi, nawet pod jego nieobecność, wojska gasiły jedno, w zupełnie innym miejscu zapalało się drugie. Sylwester zauważył, iż to celowe działanie Arduina: rozrzucanie miejsc buntu daleko od siebie, by szczupłe siły cesarskie traciły czas na pokonywanie odległości. Wprawdzie po powrocie Ottona sytuację udało się uspokoić, ale wszyscy czuli, że to może być tylko cisza przed burzą. Tak więc, gdy w styczniu przyszła wieść o otwartym buncie mieszkańców Tivoli, wiedzieli, że to już, że nastał dzień próby. Tivoli, z uwagi na bliskość Rzymu, było niczym jego przedpola. „Palenie przedmieść” - powiedział na wiadomość o tym biskup Bernward, który wraz z cesarzem przybył z Rzeszy, a Sylwester przestrzegał Ottona, by nie dał się sprowokować.

- Chcą cię wywabić z Rzymu! Nie idź do Tivoli! Ottonie, na miłość boską... Ale gdy zaraz potem przyszła wiadomość, iż buntownicy zamordowali Mazolinusa, dowódcę cesarskiej gwardii w Tivoli, Ottona nie można już było utrzymać na miejscu. Jak powiedział, tak zrobił: osobiście stanął na czele swych wojsk. Okrążył Tivoli, odciął od wody i dostaw żywności. Chciał ich wziąć głodem. A nawet bogate miasto nie wyżywi się samo dłużej niż kilka tygodni. Do akcji wkroczył Sylwester. Zabrał ze sobą Leona i Bernwarda i osobiście udali się do oblężonego Tivoli. Otto, odcinając miasto od świata, odgrodził je także od Arduina. Mieszkańcy, bez głównego podżegacza, byli skłonni do rokowań, a Sylwester i jego papieska powaga uczyniły cuda. Gdy wyłożył im, jakie grzechy śmiertelne ściągają na swe głowy, powstając przeciw boskiemu pomazańcowi, natychmiast byli skłonni się ukorzyć. Wtedy do pracy wkroczył Leon z Vercelli, który od powrotu Ottona odczuwał wyraźny niedosyt spektakularnych gestów. Nie odpuścił nieszczęsnym mieszkańcom Tivoli, aż ich nie przerobił w iście potępieńczy korowód! Wszyscy możni miasta w pokutnych, zgrzebnych strojach, z rózgami w prawej, a mieczami w lewej dłoni, pieszo z Tivoli do Rzymu, zawodząc przebłagalne psalmy, ciągnęli ukorzyć się przed tronem cesarza! A kiedy stanęli przed Ottonem, w obecności ludu Rzymu, zakrzyknęli, iż poddają się cesarskiemu osądowi. Może ich zabić, jeśli uzna za winnych, może nakazać im zburzyć miasto, a własnymi rękami to uczynią. I po trzykroć na końcu, że nigdy więcej nie przeciwstawią się majestatowi cesarza. I na krzyż przysięga! Leon był zachwycony! No, tak to powinno wyglądać. Podstępny lud Rzymu zamarł w grobowym milczeniu! Ha! Pewnie rzymianie sami robili przyspieszony rachunek sumienia! Otto nie miał wyboru, musiał im łaskawie przebaczyć. Ale też i duża wojna nie była w jego interesie. Wciąż jeszcze nie nadciągnęły zapowiadane posiłki. Zresztą, coraz trudniej było je uzyskać, zwłaszcza z Rzeszy. A i książęta italscy z dużymi oporami przyłączali się do wojny na swoim terenie. W tamtych dniach wszyscy czuli, że trzeba im spektakularnych gestów, że to może jeszcze odwrócić nadciągającą katastrofę. Sam Ott o był niezmiernie drażliwy. - Kiedyś tyle mówił o pokoju, dzisiaj prze do walki. - To nie Otto mówił o pokoju, Sylwestrze, ty to mówiłeś! - Ależ Leonie... mówiłem, mówiłem, ale i cesarz był na to otwarty! Idea odnowionego cesarstwa nie była oparta na sile, nie na wojnie zasadzało się panowanie cesarza nad światem, lecz na pokoju, na prawie Bożym... - Zmienił się nasz August, oj, zmienił... Może i źle, że puściliśmy go samego na milenijną pielgrzymkę.

- Puściliśmy? Puściliśmy? To nie ja się rozchorowałem od świątecznych przysmaków, tylko ty, Leonie! - Co? Ośmielasz się zrzucać na mnie winę za mą chorobę w Rawennie? I nazywać ją obżarstwem? A może ktoś dorzucił do mego jedzenia truciznę, co? Ktoś, kto nie umiał się pogodzić z moją obecnością przy Auguście i swoją przy nim nieobecnością, co? - Leonie, opamiętaj się, bo powiedziałeś już za dużo! - Nie ja zacząłem! - Wybacz. Wybacz mi. Nie mogę się pogodzić z tym, że wszystko wymyka nam się z rąk... - Och! - Leon nadął policzki i manifestacyjnie przeszedł się po komnacie, eksponując swą urażoną dumę i niewinność. Sylwester był przygnębiony, ale mimo to pomyślał, iż Leon stanowczo przesadza w okazywaniu biskupich fochów, zrobił się w tym okropny. - No dobrze, Papa, wiesz, jaki jestem wielkoduszny! Zapomnijmy, nie było tej rozmowy. I nie troskaj się tak, no, już nie histeryzuj... Nie wszystko wymyka nam się z rąk. Otto,

owszem,

zrobił

się

nieznośnie

samodzielny.

Przesadził

zdecydowanie

z

faworyzowaniem Bolloslavo. Utworzeniem arcybiskupstwa w Gnieźnie mógł cię dotknąć do żywego... - Przeciwnie. Uważam, że w sytuacji, jaka zaistniała, Otto postąpił doskonale. Naprawdę dobrze. Jedyne, czego nie mogę zaakceptować, to Gaudentego na stanowisku metropolity. On się do tego absolutnie nie nadaje! To jedyny szkopuł. Ale zabierając Gaudentego do Rzymu, nie miałby tam na miejscu nikogo z arcybiskupim tytułem i cała gnieźnieńska improwizacja ległaby w gruzach. Nie w tym rzecz, Leonie. Sklavinia musi na razie poczekać. Mamy kłopoty w Italii i to duże kłopoty. Ukorzenie tivolan było doskonałe, gratuluję ci spektakularnego widowiska... - Dziękuję, dziękuję... chętnie to powtórzę... - Właśnie, że nie powtórzysz. Lud Rzymu nie wykona takich gestów. A mam już głosy, że na Via Appia widziano ludzi Arduina. Obawiam się, że Rzym czeka tylko na pretekst, by wybuchnąć. Leon przybladł. - Mówiłeś z Augustem? - Teraz odpoczywa. Porozmawiamy z nim, jak się obudzi. Otto jednak, wbrew przypuszczeniom Sylwestra, nie spał. Rozmawiał w tym czasie z biskupem Bernwardem. Od niego dowiedział się, jak wygląda sytuacja w mieście. I że posiłki

pod dowództwem księcia bawarskiego Henryka i margrabiego Toskanii Hugona są już blisko. Tak naprawdę, to wszystko było jak zły sen. Rzym, znowu Rzym! Kochał to miasto, chciał mu dać drugie życie. A Rzym wciąż widział w nim tylko saskiego barbarzyńcę! Może gdyby wziął za żonę rzymską arystokratkę, spłodził im dziedzica... Może wtedy uznaliby go za swojego? Na samą myśl o tym zrobiło mu się niedobrze. Nie może zapominać, kim jest! Nie może kupczyć własnym życiem, byleby się przypodobać Rzymowi! Nie. Basta! Dlatego gdy kilka dni później rzymianie powstali, on nie chował się, tylko wyszedł do nich z bronią. Bernward ze świętą włócznią cesarstwa, a Otto z myślą, iż przecież ta włócznia należała kiedyś do rzymskiego legionisty! Nakazał swojej gwardii nieubłagane traktowanie buntowników. Odparli szturm na cesarski pałac. Późnym popołudniem Bernward przyszedł do niego z wieścią, iż lud się korzy i prosi o litość. Otto zapytał: - Czy to znów dzieło Leona? - Nie, panie. - Dobrze, więc wyjdę do nich. Patrzył na rzymian z wysokości bramy, na której stanął w otoczeniu gwardzistów z tarczami. Widział ludzi jak psy. Skamlących o litość, chcących pogłaskania, ale gotowych znów rzucić się z ujadaniem do kolan, gdy tylko poczują, iż pan jest słaby, a oni wystarczająco nakarmieni. Patrzył na nich z pogardą. To nie był Rzym, którego pragnął. Kochał mury kościołów i pałaców. Kochał fontanny i place. Kochał ducha tego miasta, ale nienawidził tych ludzi. Tej rzymskiej gołoty. I powiedział im o tym. - Wiem, kto stoi za rzekomo waszym buntem. Mogę wam wymienić po nazwisku wszystkich tych, którzy was podburzają. A wy zastanówcie się, po co oni to robią. Dla was? Nie! Dla siebie. Boją się, i słusznie, że zabiorę im nieuczciwie zdobyte fortuny. Że odbiorę im nienależne zaszczyty. Boją się mnie, mojej sławy. Czy wiecie, że zaniosłem imię Rzymu do ziem, na których nie stanął nigdy żaden z waszych cezarów? Tak! Zrobiłem to ja, którego po kątach nazywacie „saskim barbarzyńcą”. Wasi ojcowie podbili świat, tak wam się wydaje? A ja poszedłem dalej niż oni! Dołączyłem do cesarstwa Sklavinię. Słyszeliście o tym wielkim kraju nad Wisklą? Więc i przed wami się nie cofnę. Jeśli będziecie chcieli występować przeciwko mej świętej cesarskiej władzy, zdepczę was. I podpalę Rzym razem z wami! Sylwester i Leon słuchali tego płomiennego, kipiącego gniewem przemówienia z ukrycia. Otto nie chciał, by łączono z tym papieża. A Sylwester uznał, iż ma rację, bowiem w

razie niepowodzenia zawsze może wystąpić z mediacją. Leon trzymał się za serce. - Oj, za ostro, za ostro! Sylwestrze, boję się, co teraz będzie... „Podpalę Rzym razem z wami”? Przesadził! Naprawdę przeszarżował! Szykuj się, mój drogi, pójdziesz na drugi ogień, łagodzić słowa Augusta! - Zobacz, Leonie! - Sylwester wskazał mu tumult idący od tyłu tłumu. Przez chwilę obaj nie wiedzieli, co się dzieje. Potem zobaczyli, iż ludzie w pierwszych szeregach pod bramą, na której stał Otto, zaczynają przed nim klękać. Zawodzić i płakać. Prosić o litość. A z tyłu ciągną na sznurach dwóch związanych, półżywych ludzi. Rzucili ich pod nogi Ottona, wskazując, że to podżegacze. Ale żaden z nich nie był Arduinem i Otto wiedział, że to tylko gest, by na chwilę odpuścił im winy. Nazajutrz pod Rzymem stanęły wojska Henryka i Hugona. Ich obecność mocno wystudziła buntowników. Gdy tylko obaj dowódcy rozpoznali sytuację, spotkali się z cesarzem na naradzie. - Czego oczekujesz po nas, panie? - Że staniecie przy mnie i wspólnie spacyfikujemy Rzym. Wiem, że dzisiejszy spokój w mieście jest ciszą przed kolejną burzą. - Nasze siły nie wystarczą na pokonanie Rzymu, Ottonie. Możemy jedynie bronić ciebie albo obsadzić całe miasto i czuwać dzień i noc, by bunt od nowa nie powstał. - Źle mnie zrozumieliście. Chcę pokonać Rzym, a nie siłą utrzymywać w nim porządek. To jest kolejny bunt, każdy poprzedni uczy mnie, że póki nie zduszę miasta całkowicie, ono mi się nie podporządkuje. - Na oblężenie mamy za małe siły. - Zatem wolę zgromadzić większe wojsko i wtedy przystąpić do ostatecznej pacyfikacji. - Panie, ta wojna jest bardzo kosztowna. Na przybycie posiłków z Rzeszy będziesz długo czekał. Zastanów się, czy nie odstąpić. - Nie. - Wobec tego wyjdź z Rzymu, udaj się na północ Italii, tam czekaj na posiłki. - Nie chcę opuszczać Rzymu. - Twoja obecność w mieście pod osłoną naszych wojsk będzie traktowana przez rzymian jak prowokacja. Wystarczy jeden lub dwa incydenty i wybuchną walki na ulicach. Wtedy jesteśmy przegrani. Jest nas za mało, byśmy wygrali dla ciebie tę wojnę. Jeśli opuścimy miasto i wrócimy do niego w pełnej sile, z wojskiem, które przybędzie z Rzeszy,

mamy jakieś szanse. - Dlaczego mówisz „jakieś”, Henryku? Nie wierzysz w zwycięstwo? - Ja nie jestem człowiekiem wiary, Ottonie. Jestem człowiekiem czynu. Jak wygramy dla ciebie Rzym, to uwierzę. - Możesz podjąć się zadania, w którym nie dajesz całego siebie? - Wypełniam swoje obowiązki wobec ciebie, panie. - Hugonie? Uważasz, że Henryk ma rację? - Tak, cesarzu. W tej sytuacji nie mamy wyjścia. Sylwester z uwagą wysłuchał tej rozmowy. Choć i jemu ciężko było na sercu, zgodził się wyjechać z Ottonem z Rzymu. Do Rzeszy, po wojskowe wsparcie postanowili wysłać biskupa Bernwarda. Ten zaś, chociaż przysięgał, iż nie zostawi cesarza, musiał mu teraz ulec. Do Rawenny dotarli pod koniec marca. Otto jednak zamiast do pałacu, skierował się do klasztoru. W Pereum czekał na niego świątobliwy opat Romuald. Sylwester zostawił cesarza w jego rękach i zgodnie z wolą Ottona sam pojechał do pałacu. Głęboko wierzył, że klasztorna cisza ukoi rozedrganą duszę cesarza. Bo jeżeli nie, to cóż może mu pomóc? Właściwie Sylwester chwycił się opata Romualda jak ostatniej deski ratunku. Widział, iż Otto podlega jakimś silnym emocjom, głębokim zmianom. A sytuacja w Rzymie była najgorsza od lat. On sam lękał się dzisiaj o przyszłość. I także w sobie szukał winy. Obu im dobrze zrobi odpoczynek. I nieobecność Leona, który pojechał do Vercelli. U Romualda w klasztorze znajdował się dawny kapelan Ottona, Bruno z Kwerfurtu. Jemu osobiście papież polecił czuwać nad cesarzem. - Romualdzie, wierzysz w możliwość świątobliwego życia na ziemi? - Tak, Ottonie. Ale nie dla każdego. - Tylko dla wybranych? - Nie, nie dla wybranych. Dla tych, którzy sami siebie wybrali do świętości. Bóg wskazuje na każdego z nas, ale tylko nieliczni słyszą Jego głos i podążają za Nim. - Święty Adalbert mówił mi, iż nawet w świetle cesarskiej chwały można zgubić drogę. - Zwłaszcza w świetle chwały. Cesarskość i boskość nie mają ze sobą nic wspólnego. - Ranisz mnie. Mówisz, że nie ma dla mnie litości. Adalbert wskazywał mi drogę. - Albo on się mylił, albo ty go źle zrozumiałeś, Ottonie. Nie można służyć jednocześnie światu i Bogu. - Jesteś bezwzględny, Romualdzie. - Nie, Ottonie. Jestem tylko bezwzględnie szczery. Nie możesz przyjmować hołdów

od ludzi i składać hołdu Bogu. Nie możesz liczyć, że będziesz prowadził ludzi swoim przykładem, bo to obłuda. Jedyna droga do Boga prowadzi przez wyrzeczenie się świata. Przez absolutne oddanie się Bogu. Pustelnia, erem, samotnia... to są miejsca, do których czasami zagląda Pan. - A szerzenie wiary? Apostolstwo, jak Adalbert? - Apostolstwo skończyło się wraz z ostatnim z dwunastu uczniów Chrystusa. Tylko on mógł posyłać apostołów. Reszta to nasz, ludzki wymysł. - Gdyby wszyscy myśleli tak jak ty, Romualdzie, dzisiaj na świecie mogłoby nie być chrześc^an. - A czyż Pismo nie mówi, iż liczba wybranych jest ograniczona? Nikogo siłą nie zmusisz do wiary, Ottonie. - Jesteś pewien tych rygorystycznych zasad, które głosisz? - Każdego dnia proszę Boga na kolanach, by jeśli przeznaczył dla mnie inną drogę, wskazał mi ją. Każdego dnia mam gotowość całkowitej zmiany, jeśli tylko Bóg wskaże mi nowy kierunek. Otto się zamyślił. Czuł lekkość wywołaną postami, jasność w duszy, mimo tak ciężkich słów, jak te, które wypowiadał Romuald. - Potrzebuję mniej więcej trzech lat, by uporządkować cesarstwo. Nie mógłbym zostawić swemu następcy tego wszystkiego w takim stanie, jak jest dziś. Potem mogę przekazać imperium lepszemu od siebie, rozdać bogactwa ubogim, przywdziać mnisi kaptur i osiąść gdzieś w Jerozolimie, w pobliżu grobu naszego Pana. Bruno z Kwerfurtu o mało się nie przewrócił, słysząc takie słowa. Dwa dni później w pałacu cesarskim w Rawennie czekał na Ottona Sylwester. Pilnie wpatrywał się w twarz cesarza, szukając na niej śladu dobrodziejstw pobytu w klasztorze Pereum. Otto był blady, ale nadspodziewanie rześki. Z wielką ochotą wziął się do pracy. - Słyszałeś? Ponoć arcybiskup Heribert uzyskał znaczne siły wojskowe! Zbiera je z Rzeszy i przyjdzie zdobywać ze mną Rzym! - Doskonale... - Sylwestrze, wysyłajmy poselstwo do Bazylego, do Konstantynopola! Nie czekajmy już ani dnia. Echa moich działań w Sklavinii doszły już do niego, poza tym sądzę, że cios, jaki zadał mu wenecki doża na Adriatyku, jest na tyle dotkliwy, iż Bazyli w końcu ugnie się i przyśle mi narzeczoną. - A co z samym dożą? Jak zamierzasz wykorzystać jego zwycięstwo? - Spotkam się z nim osobiście.

- Gdzie? - W Wenecji. - Ottonie, to szalone! Otto zaśmiał się pięknie niczym młody bóg, niczym Apollo. Ale Sylwester z niepokojem zauważył, iż Otto posuwa się za daleko. - Nie powinieneś, cesarzu, opuszczać terenu imperium! - Już raz to zrobiłem, jadąc do Sklavinii. Nie bój się, Gerbercie - po raz pierwszy od dawna użył jego imienia, nie imienia papieskiego - rozmawiałem w Como z jego wysłannikiem, powiedziałem mu, że mam życzenie spotkać się z dożą, ale w tajemnicy. Dzisiaj rano poseł Piotra Orseolo czekał na mnie z wiadomością, iż wszystko jest gotowe. - Kiedy? - Zaraz po synodzie. - To w przyszłym tygodniu! - Tak. - Ottonie, to... -...szalone? Dobrze. Jak przygotowania do synodu? - Wszystko gotowe. Uważam, że teraz jest najlepszy moment na domknięcie południowowschodniej osi cesarstwa. Posłowie z Węgier są w Rawennie od tygodnia, rozmawiałem z nimi. Stefan, ich władca, jest gotów jednoznacznie odrzucić oferty cesarza Bazylego w zakresie „wsparcia nawracania pogan”. - W zamian za...? - Koronę i arcybiskupstwo. - Bolizlaus nie dostał jeszcze ode mnie korony, dostał świętą włócznię. - Kto wie, co ważniejsze? Po waszym wspólnym marszu przez Rzeszę nikt nie waży się zakwestionować pozycji Bolizlausa. A Stefan węgierski jest sam, cały czas wystawiony na działanie Bazylego. Jeśli nie wesprzemy go koroną i Kościołem, to Bazyli nas uprzedzi. - Masz rację. Gdybym jednak równocześnie posłał koronę Stefanowi i Bolizlausowi? - To panowie Rzeszy podniosą krzyk, że koronujesz dwóch władców na Wschodzie, a od nich żądasz nakładów na wojnę w Italii. Tym jednym ruchem możesz przekreślić swoje szanse w pokonaniu Rzymu. - A jeżeli Bolizlausa poproszę o wojsko? - Jeden książę nie zapewni ci zwycięstwa w Rzymie. Słyszałeś, co mówili Hugon i Henryk? Potrzebna jest wielka armia. Bez oparcia tej wojny na Rzeszy nie wygrasz jej. Odczekaj trochę z Bolizlausem. Tak jak mówię: nikt nie odważy się zakwestionować jego

pozycji. Zdobędziemy Rzym i spokojnie poślesz mu koronę. - Dobrze, Rzym teraz najważniejszy, bez niego nie mam Italii. Mam Sklavinię Bolizlausa, dam koronę Stefanowi, a za tydzień spotkam się z dożą i domknę sojuszem swoją wschodnią granicę. Najdłuższą, jaką cesarstwo miało w historii! - Jeszcze, Ottonie, musimy podjąć decyzję, czy sprawę Darowizny Konstantyna poruszymy na synodzie czy też nie. - Jeśli zrobimy to wobec wszystkich kardynałów, rozpęta się burza. Pamiętaj, Gerbercie, że każdy z nich liczy na to, iż doczeka po tobie Stolicy Piotrowej. Z tego punktu widzenia każdy z nich będzie wrogiem tego posunięcia. - Nie boję się wrogów, Ottonie. Mam tylu ukrytych, że kilku jawnych nie robi mi już różnicy. Ale rzeczywiście, nie ruszajmy tego wobec nich. Tym samym nie damy im poznać, iż sądzimy, że ich to dotyczy. Ottonie...! Gerbert zerwał się z fotela. Otto, który jeszcze przed chwilą słuchał go, pijąc źródlaną wodę z kielicha, upadł nagle na kamienną posadzkę. - Ottonie...! Uniósł jego głowę i położył sobie na kolanach. Przyłożył ucho do jego ust, by sprawdzić, czy oddycha. Oddychał, ale czoło miał spocone i zimne. Spod cesarskiej purpurowej szaty wychyliła się ciężka włosiennica. Gerbert odsunął ją i zobaczył, iż pod pokutną koszulą ciało Ottona jest obtarte do krwi. Żywa krew przykrywała zaschnięte strupy. Ach, więc Otto nosił ją od dawna! Wsunął rękę na jego pierś, by poczuć bicie serca. Uderzało wolnym, nieregularnym rytmem. Pod palcami Gerbert wyczuł coś jeszcze. Cesarz na piersi miał zawieszony kosmyk zetlałych ludzkich włosów.

XXXVI LUTY 1001 R. POZNAŃ - Gaudenty trzyma się relikwii Wojciecha jak pies budy! Łańcuchem by się do nich przywiązał, gdyby mógł! Biskupi nie mają od niego żadnego wsparcia! Żadnego! Mam skargi od Reinberna i Poppona! Zostawił ich samym sobie! - Niczego lepszego się po nim nie spodziewaliśmy, Ungerze. Uspokój się, przyjacielu. Słyszałeś plotki? Gaudenty śpi przy Wojciechowym martyrium, a rozpuszcza wśród ludu opowieści, że mu nocami wykradasz kości brata! - Ty to wiesz, jak mnie uspokoić, książę! - Ungera zawsze rozbrajała bezczelna szczerość księcia. Poklepał się dłonią po piersi. Dopóki na niej jest kluczyk od srebrnej trumny, dopóty Gaudenty łże jak pies, mówiąc, że coś może mu zginąć. Bolesław kontynuował: - Nie pojechał po arcybiskupi paliusz do Rzymu, bo twierdzi, że nie może opuścić terenu archidiecezji. A póki nie ma paliusza, nie może mnie koronować. Koło się zamyka. Muszę sam interweniować u cesarza. - Cesarz ma poważne kłopoty w Rzymie. Zbiera w Rzeszy wojsko na italską wojnę. Można przypuszczać, iż nic poza Rzymem nie będzie teraz zaprzątało jego uwagi. Otto raczej potrzebuje absolutnego spokoju na wschodzie, ciszy i mocnych granic. Uzbrój się w cierpliwość, Bolesławie! Książę spojrzał na Ungera i biskup znów się roześmiał. Zawsze, gdy Bolesław słyszał słowo „cierpliwość”, robił taką minę, jakby chciał zabić na miejscu. To nie było wszystko, co biskup musiał powiedzieć księciu. Miał bowiem od kilku dni ważnego gościa. Od pewnego czasu przebywał u niego Anastazy, dawny uczeń świętego Wojciecha z klasztoru w Brzewnowie koło Pragi. Książę znał go dobrze. Najpierw przybył do Gniezna, pielgrzymować do Wojciechowych relikwii. Przy martyrium spotkał się z Gaudentym i czym prędzej opuścił Gniezno, udając się do Poznania. Podobnie jak inni, nie mógł nawiązać z Gaudentym nawet nici porozumienia. Za to dobrze rozumiał się z Ungerem. Wiele spraw mieli do omówienia. Anastazy z dużym wyczuciem relacjonował sytuację w Pradze, już niemal dwa lata po objęciu tronu przez Rudego. W tym zakresie sprawdzały się przypuszczenia Bolesława: Rudy Przemyśliwa, biorąc władzę, rozwinął swe wrodzone skłonności do okrucieństwa i gnębił lud tak bardzo, iż niedługo może dojść do powstania. To znak dla księcia, że może chwytać sprawy czeskie w swoje ręce. Druga wiadomość była znacznie bardziej wieloznaczna, ale pochodziła z tak pewnego źródła, iż nie

sposób jej nie traktować poważnie. Otóż Wajk Stefan, książę Węgier, wystąpił do Ottona z prośbą o koronę i wszystko wskazuje na to, że ją uzyska. Bo jedyny władca, na którego oglądał się Otto, czyli cesarz Konstantynopola Bazyli, miał do Stefana zbyt blisko. - Stefan jest w najlepszej sytuacji z możliwych, bo jeśli się dobrze ustawi, to będzie wybierał, skąd chce koronę przyjąć, z Rzymu czy z Bizancjum. A obaj cesarze będą się prześcigać, by mu ją dać! Bazyli już mu szykuje w Kalocsa arcybiskupstwo obrządku wschodniego - kończył Anastazy. - I na dodatek Wajk Stefan jest od pięciu lat szwagrem Henryka, księcia bawarskiego ponuro dodał Bolesław, który spokojniej, niż się Unger spodziewał, przyjął nowiny od Anastazego - ale... - tu książę podniósł głowę - nie ma dzieci. - Prawda - potwierdził Anastazy - wszystkie jego dzieci umierają... - Otto da mu koronę z dwóch powodów - powiedział Unger. - Po pierwsze, żeby wyprzedzić Bazylego i włączyć Węgry do swojego cesarstwa, po drugie, żeby udobruchać Henryka bawarskiego i zapewnić sobie wsparcie jego wojsk na wojnie italskiej. - Anastazy, pojedziesz dla mnie z misją do cesarza? Brzewnowski opat spojrzał Bolesławowi w oczy. - A czy to pierwszy raz, książę, będę pracował dla ciebie? Misja Anastazego została przygotowana szybko, ale z rozmachem. Oficjalnym i jakże ważnym powodem jego podróży było wystąpienie w imieniu księcia Bolesława z prośbą do cesarza o przysłanie mnichów misjonarzy. Książę od czasu gnieźnieńskiej pielgrzymki Ottona i zapadłych na niej decyzji starał się wzmocnić pozycję Ungera. Skoro jego biskup nadal miał pełnić posługę misyjną, to potrzebował wykształconych duchownych. Zwracanie się z taką prośbą do sąsiednich diecezji nie wchodziło w grę, bowiem Gizyler i Willigis tylko czekali na dowód, iż Kościół w Gnieźnie nie jest zdolny do samodzielnego życia. Gaudenty od niemal roku palcem nie kiwnął, by wzmocnić szeregi miejscowego duchowieństwa. A dla Ungera wielką szansą były plany Ottona i Bolesława skierowane ku ostatecznemu pokonaniu Połabian. W tym obaj widzieli wyjście z patowej sytuacji gnieźnieńskiej: już dzisiaj uczynią z Ungera misjonarza wschodnich rubieży cesarstwa, a gdy Bolesław pokona Wieletów, Unger wkroczy na ich ziemie z krzyżem. - Wiesz, jak drodzy sercu Ottona są eremici. Poproś go o nich. Postaw na świętego Wojciecha, który miłość do życia pustelniczego łączył z pasją apostolską. Anastazy ruszył w drogę. Dostał jako obstawę od Ungera i księcia drużynę „świętych młodzianków”, którzy po powrocie z Kwedlinburga uprosili biskupa, by zachował ich przy sobie. Początkowo Unger nie chciał na to przystać, mając wciąż w pamięci, iż chłopcy

znaleźli się przy nim niejako przez przypadek. Lecz kiedy zobaczył, że nauczyli się na pamięć wszystkich psalmów, jakie z nimi przerabiał po drodze brat Filip, ustąpił. Odtąd jednocześnie uczestniczyli w szkoleniu książęcej drużyny i w pracach zadawanych im przez Ungera. Kilku z nich zgłosiło chęć wstąpienia do klasztoru, ale... nie mieli dokąd wstąpić. I to właśnie leżało Bolesławowi i Ungerowi na sercu: zbudowanie prawdziwego klasztoru, takiego, który będzie promieniował na okolicę. Chłopcy w tej podróży mogli okazać się dla Anastazego bezcenni, bowiem musieli przejechać przez tereny Połabia, na których nikt nigdy nie był pewny swego bezpieczeństwa. W orszaku znajdował się ktoś jeszcze, kto budził duże emocje: Bezprym, pierworodny syn księcia. Syn Bolesława i jego madziarskiej żony Emese, tej, którą książę odprawił. Siostry Wajka, dzisiaj już Wajka Stefana i kto wie, może lada dzień króla! Bolesław od dawna szukał sposobu na pozbycie się Bezpryma z dworu. Syn miał gwałtowny, nieokiełznany charakter, nie nadawał się ani na władcę, ani na dowódcę. Nikt nie chciał z nim współpracować, bo Bezprym nie szanował ludzi, nie liczył się z nikim i na dodatek był okrutny. Miał jednak jedną zaletę: głęboką miłość do Boga. Jego wiara przybierała czasami formy wręcz ekstatyczne. Potrafił całymi dniami leżeć krzyżem, pościć, modlić się aż do utraty tchu. I książę, i Unger dawno mówili, iż z takimi cechami to Bezprym nadaje się do jedynie pustelni. Tylko on i Bóg, żadnych ludzi. Gdy więc Bolesław zaproponował synowi udanie się do słynnego eremity Romualda, Bezprym gwałtownie na to przystał. Trzeba było kuć żelazo, póki gorące. Unger na boku wyjaśnił młodziankom, jak mają się zachowywać wobec książęcego syna, by nie prowokować jego słynnych wybuchów wściekłości. Gdy poselstwo Anastazego ruszyło w drogę, książę zapytał Ungera: - Jak sądzisz, przywiozą nam mnichów? - Przywiozą. Nawet jeśli nie od razu, to przywiozą. - Rok? - Może rok. Żaden opat nie da ci od ręki wykształconych przez siebie ludzi. Anastazy będzie musiał przy tym pochodzić. Ale Otto, dając koronę Wajkowi, tobie da mnichów. To będzie jak znak, że wasze ustalenia w sprawie Połabia są w mocy. - Rok... to dużo i mało. Każę już zacząć budować im klasztor. Wybierz tylko miejsce, bo to dla ciebie... - Bolesławie! Anastazy w Rawennie spotkał swego przyjaciela. Obaj nosili to samo imię i obaj

otrzymali je od świętego już dzisiaj Adalberta, w brzewnowskim klasztorze. Tyle że on został w Pradze i blisko związał się z dworem Bolesława, a jego przyjaciel, zwany też Astrykiem, zakotwiczył przy Wajku Stefanie, księciu Węgrów. Jak dziwnie się losy plotą! Starali się nie rozmawiać o celach swych przyjazdów do Rawenny, bo zdawali sobie sprawę, iż to mogłoby budzić zastrzeżenia ze strony książąt, którzy ich delegowali. Zachowali wobec siebie przyjazną uprzejmość i dyskrecję. Anastazy dostał się przed oblicze cesarza bez jakichkolwiek trudów. Wystarczyło, iż powiedział, że jest wysłannikiem Bolizlausa, i został przyjęty od razu. Opat brzewnowski znał cesarza z opowiadań biskupa Adalberta i odnalazł we władcy tę udręczoną życiem duszę, o której wspominał mu, święty już dzisiaj, biskup. Otton troskliwie pochylił się nad prośbą Bolesława. I obiecał, iż sam uda się do świątobliwego Romualda, by z jego eremu w Pereum dostać mnichów dla księcia. Więcej, zrobił to jeszcze tego samego dnia, co zupełnie zaskoczyło Anastazego przyzwyczajonego do myśli, iż cesarski dwór to kolejka urzędników i czekanie od rana do zmierzchu. Otto zaprosił Anastazego do małego orszaku, z którym udał się do Pereum, i pozwolił, aby Bezprym także im towarzyszył. Na miejscu przywitał ich Bruno z Kwerfurtu. Z życzliwością zajął się przybyszem ze Sklavinii. - Opat Romuald to szalony człowiek, bracie Anastazy! Nie mogę złego słowa powiedzieć o moim przełożonym, ale uprzedzam cię, on się nie liczy z nikim i niczym! Nawet cesarzowi potrafi odmówić! Tak, tak! Gdy cesarz kazał mu zająć się reformą klasztoru, powiedział, że tego nie zrobi. Że on jest stworzony do służby Bogu, nie ludziom! I... - Bruno się rozejrzał, czy nikt ich nie słyszy -...i rzucił cesarzowi swą laskę opacką pod nogi! - Nie do wiary! Gdybyś ty mi tego nie mówił, Brunonie, nie uwierzyłbym! - Tak, tak! Byłem świadkiem! Chwilę szli w milczeniu i Anastazy martwił się, że chociaż cesarz do jego prośby przychylił się z wielką otwartością, to na drodze może stanąć im opat Romuald. I jeszcze kłopotliwa kwestia Bezpryma. A jeśli apodyktyczny opat nie zgodzi się na przyjęcie go do eremu? Bruno po chwili podjął rozmowę: - Mam obawy, że to z powodu złego powietrza Romuald zrobił się taki nieobliczalny. Pereum to bagna, wilgoć i bagna. Odkąd bracia przenieśli się tutaj, stale ktoś choruje! Anastazy przyjrzał się Brunonowi z uwagą i dodał spokojnie: - A w kraju Bolesława tak piękne lasy, balsamiczne powietrze, zieleń traw zbliżająca

człowieka do Boga! - Zwróciłem uwagę, bracie Anastazy, na orszak kleryków, którymi się otaczasz. Rzeczywiście wyglądają dorodnie i zdrowo... Więcej Anastazy nie powiedział, bo kto jak kto, ale Bruno z Kwerfurtu słynie z przymiotów umysłu i Anastazy nie chciał, aby domyślił się, iż to jego osoba byłaby najpiękniejszym darem dla Bolesława. Powolutku, spokojnie... Romuald, tak jak zdążył uprzedzić Bruno, był całkowicie nieprzewidywalny. Od razu stanowczo sprzeciwił się prośbie cesarza o oddanie jakiegokolwiek ze swych mnichów na posługę misyjną w Sklavinii i jednocześnie... z otwartymi ramionami przyjął Bezpryma. Popatrzył głęboko w czarne oczy książęcego syna, położył mu sękate dłonie na ramionach i poprowadził do eremu. Anastazy odetchnął z ulgą i zaraz potem pomyślał, że może spotkały się dwie nieobliczalne, gwałtowne dusze i w jakiś zaskakujący sposób rozpoznały się? Najważniejsze, iż Bezprym mógł zostać w Pereum, zgodnie z wolą księcia. Zaczęły się twarde negocjacje w sprawie mnichów. Cesarz nie odpuszczał i opat nie odpuszczał. - Ja tu nie rządzę, Ottonie! Rzuciłem ci opacką laskę pod nogi! Myślisz, że to był żart? Opętanie szalonego starca? Nie! Nie jestem już ani twoim opatem, ani niczyim opatem! I dlatego nie będę mnichami rozporządzał według twojej woli! Według niczyjej woli! - Romualdzie, zatem mnisi sami mogą o sobie decydować? - Tak! Każdy eremita odpowiada tylko przed Bogiem za swą posługę! To nie duchowne wojsko! To nie dwór, cesarzu! Anastazy patrzył na to z kamienną twarzą, czego nauczył się już od Ungera, ale i z płonącymi oczyma, czego nie dało się ukryć. Nigdy nie widział nikogo, kto by odważył się w ten sposób mówić do władcy. A do cesarza?! Podobno na taką samą śmiałość pozwalał sobie tylko świątobliwy pustelnik Nil. Najwyraźniej Otto traktował Romualda specjalnie, skoro stary dopuszczał się wobec niego takiego zachowania. Niewzruszony wybuchem złości, gdy tylko opat wyraźnie powiedział, iż jego mnisi sami mają o sobie decydować, zwrócił się do nich bezpośrednio. Nie zważając na obecność Romualda. - Bracia, który spośród was ma dość duchowej siły, by szerzyć słowo Boże w Sklavinii? Kto z was odmówi prośbie cesarza? Wystraszeni mnisi bali się odezwać, więc Otto powiedział do Romualda: - Odejdź, opacie, bo twoje przyzwolenie na samodzielną decyzję nie będzie szczere! Romuald wzruszył ramionami i poszedł do pustelni. Cesarz ponownie zwrócił się do mnichów:

- Nie musicie się bać gniewu opata. Osobistą opieką otoczę nowo powstały erem w dalekiej Sklavinii, a wy będziecie mogli łączyć tam posługę apostolską z praktykami pustelniczymi. Czyż to nie jest pełnia służby Bogu? Czyż nie tak biskup Adalbert doszedł do świętości? Na to odezwał się Bruno z Kwerfurtu: - Panie, ja chciałbym pójść z misją do Sklavinii. Anastazy przeżegnał się radośnie. Otto zaś uściskał Brunona serdecznie i powiedział: - Zgoda! Sprawiasz mi radość największą! Na to wystąpiło dwóch spośród braci i powiedzieli, że oni także chcą pójść na misje. Cesarz im podziękował, a Bruno uściskał, byli bowiem to jego najbliżsi przyjaciele, Benedykt i Jan. Anastazy odetchnął z ulgą. Wiedział, iż lepszego prezentu niż Bruno, cieszący się w otoczeniu cesarza opinią wybitnego umysłu i jednocześnie zaufaniem zarówno papieża, jak i cesarza, nie mógłby Bolesławowi przynieść. Gdy wrócili do Rawenny, Otto przykazał Anastazemu, by rozpoczął wespół z Brunonem przygotowania do podróży. - Ja udaję się na tydzień w góry. Gdy wrócę, będę chciał z tobą pilnie porozmawiać. To zaciekawiło Anastazego bardziej niż cokolwiek do tej pory. Otto wyraźnie chciał z nim mówić na osobności. A zatem jego misja nabierała rumieńców. W czasie nieobecności cesarza Anastazy spędzał wiele chwil z Brunonem. On opowiadał o kraju Bolesława, o pięknej ziemi i niezłomnym księciu, a także o prawym biskupie Ungerze. Bruno zaś mówił o stosunkach na dworze cesarskim, o pracy kancelisty, o tworzeniu żywota świętego Adalberta i o Romualdzie, który najwyraźniej fascynował i zarazem gorszył Brunona. W tym samym czasie Anastazy musiał używać niejednego fortelu na ukrywanie „świętych młodzianków” przed wielkim zainteresowaniem, jakie budzili. Doskonale wiedział, kim są. Unger i książę w tej sprawie pozostawili mu przecież wolność wyboru, czy chce zabrać ich ze sobą, czy nie. Właściwie był to wybór, czego lęka się bardziej - strzał i toporów Wieletów, czy kompromitacji, gdyby wyszło na jaw, kim są w istocie klerycy. Wolał to drugie, był praktyczny. I z tego powodu w Rawennie trzymał ich po prostu pod kluczem. Spokój ducha zawdzięczał tylko temu, iż nie wiedział, że chłopcy raz po raz uciekają oknem. Na drugi dzień po swym powrocie Otto wezwał Anastazego i Brunona do siebie. - Brunonie, Anastazy! Podtrzymuję swoją chęć niesienia pomocy Bolizlausowi przy krzewieniu chrześciaństwa w Sklavinii, ale nie mogę dzisiaj oddać księciu Brunona z Kwerfurtu do dyspozycji.

Obaj byli zaskoczeni, ale jeszcze bardziej tym, co usłyszeli po chwili. - Nie byłem w górach, byłem w Wenecji, na spotkaniu z Piotrem Orseolo, dożą miasta świętego Marka. Za kilka dni moja wizyta przestanie być tajemnicą, wówczas i wy będziecie zwolnieni z zachowania milczenia. Jak wiecie, przed swoim wyjazdem udzieliłem zgody księciu Węgier Stefanowi na koronację królewską, a papież Sylwester zgodził się na powołanie arcybiskupstwa w jego kraju. To są trzy słupy na granicy mego cesarstwa i cesarstwa Konstantynopola. Pierwszy to Bolizlaus, arcybiskupstwo w Gnieźnie i ustawienie go ponad panami Rzeszy ze wskazaniem, iż w jego ręku mają się skupić misje na Połabiu. Drugi to Stefan i Węgry, które poprzez koronację Stefana zabieram ze strefy wpływów Bazylego. A trzeci, najbardziej wysunięty na południe, to Wenecja i Piotr Orseolo, który stanie się mą bezpośrednią granicą z Bazylim. - Wenecjanie słyną z płynnej polityki, panie, są mistrzami dyplomacji i gry na niejednym polu. - Dlatego musiałem się spotkać z dożą osobiście. Spodziewam się teraz, że w ciągu kilku miesięcy dostanę od Bazylego narzeczoną, dlatego będziesz mi potrzebny na miejscu, Brunonie. Potrzebuję twego światłego umysłu do przygotowania należytej oprawy wokół moich zaślubin z cesarzówną. Jak tylko tego dokonamy, bez dnia zwłoki ruszysz do księcia Bolizlausa. Teraz zaś, by książę nie czekał długo, wyślij braci Benedykta i Jana, którzy się zgłosili. Ty, Anastazy, przekaż księciu, iż ma tworzyć duży ośrodek misyjny w pobliżu granicy z Wieletami, oczywiście poddany zwierzchności biskupa Ungera, którego bardzo szanuję. Anastazy nabrał powietrza i zapytał wprost: - Cesarzu Ottonie, co mam przekazać księciu, gdy spyta mnie o koronę dla siebie. Wszak Stefan otrzymał ją, i to w pełni legalnie, jak sądzę. - Powiedz prawdę, tak, jak ci przekazałem. Dla mnie Bolizlaus już jest królem. Zwolniłem go z trybutu. Może sam mianować biskupów. Tylko on dostał ode mnie włócznię. I ona jest dla niego symbolem władzy na dzisiaj. W Rzeszy stało się to jasne, więc w kwestii połabskiej nikt nie będzie robił mu trudności. - Ośmielam się nie mieć takiej pewności, cesarzu Ottonie. - Gdybym mógł koronować Bolizlausa dzisiaj, zrobiłbym to w tej chwili. Ale dzisiaj potrzebuję, by panowie Rzeszy otworzyli dla mnie swe skarbce i przysłali mi wojsko, dużo wojska na wojnę z Rzymem. A jeśli ich będę prosił o wsparcie, a Bolizlausowi dawał koronę, to nie mogę liczyć na ich lojalność. Zakładajcie erem, prowadźcie misje, zdobędę Rzym i poślę memu przyjacielowi koronę. Dostanę cesarzównę i poślę mu Brunona! I obaj wiecie, że

Bruno będzie większym pożytkiem dla Bolizlausa niż korona! - uśmiechnął się do nich. Anastazy głęboko ukłonił się cesarzowi. W swej celi długo pisał list do księcia i Ungera, relacjonujący wszystko, co zaszło w Rawennie. On sam, z uwagi na kolejną misję, nie wracał do Poznania. Nie chciał też czekać, aż gotowi do drogi będą Jan i Benedykt. Wystawianie cierpliwości Bolesława na próbę to igranie z ogniem. Złożył list i nazajutrz wyprawił w drogę powrotną młodzianków.

XXXVII WIOSNA 1001 R. RAWENNA - Auguście! Sam bym tego lepiej nie zorganizował! - Leon w zachwycie słuchał opowieści o weneckiej wyprawie Ottona. - Przebrałeś się za swego sługę? Taka maskarada bez Leona! Och, jesteś bez serca, Auguście, bez serca, że nie poczekałeś na swego oddanego księcia Vercelli! - Biskup Vercelli mógł szybciej przybyć do Rawenny! Zaproszenie czekało od dawna! - Sylwester, w równie dobrym nastroju, udał, iż kłania się Leonowi. - Opowiadaj, opowiadaj wszystko! - Opuściłem Rawennę z maleńkim orszakiem, oficjalnie udając się na odpoczynek w chorobie^ - Dodajmy, iż nasz Konstantyn ogłosił, iż jedzie w góry, a pojechał w dokładnie przeciwnym kierunku, nad jezioro Comacchio. - Nie mów „nasz Konstantyn”, to mnie drażni. Otto to „twój Konstantyn”, ale „mój August”! - Chcesz słuchać czy mówić o sobie? - Już, już, opowiadaj, Auguście! - Tam mój orszak został przebrany i podzieliliśmy między siebie role. Ja zostałem sługą, a mój kancelista Klemens został „posłem cesarza”! Na dźwięk imienia Klemensa Leon zrobił nieprzyjemny grymas. Ten to umie wykorzystać okazję! „Żałuję, iż go uczyniłem swym zastępcą w chorobie, żałuję!” - pomyślał z goryczą Leon, ale nic nie powiedział. Otto kontynuował: - Pod osłoną nocy, a specjalnie wybraliśmy na czas spotkania nów, aby było naprawdę ciemno, przybył po nas statek i popłynęliśmy w dół Padu, aż do Wenecji. Tam na pokład wszedł doża Piotr Orseolo i chociaż nawet nie mogliśmy się dojrzeć w ciemnościach, uściskaliśmy się serdecznie! - Niezwykłe! Nie widzieli swoich twarzy! Ach! - Doża zawiózł mnie do klasztoru na wyspie Torcello, w którym było przygotowane iście królewskie, choć tajemne przyjęcie, a rankiem... hucznie przywitał mego posła, czyli Klemensa! Odbył z nim spotkanie w pałacu dożów, zjadł oficjalny obiad, podczas gdy ja w tym czasie, wciąż w przebraniu, także już byłem w pałacu. W asyście najbardziej zaufanych członków Wielkiej Rady oglądałem cuda zgromadzone przez dożów! Po południu Piotr Orseolo pożegnał posła i dołączył do mnie. Przyjęcie, jakie przygotował, było zachwycające. Spędziliśmy na rozmowach cały wieczór, a na zakończenie wyraziłem chęć zobaczenia

Bazyliki Świętego Marka i po krótkich przygotowaniach mogliśmy się tam udać. - Auguście! Narażałeś się! - Bez przesady! Doża obsadził strażą bazylikę, był środek nocy, na ulicach żywego ducha, przeszliśmy tajemnym przejściem z pałacu wprost do kościoła. Mówię wam: było warto! - Najważniejsze, iż Otto porozumiał się z Piotrem Orseolo w sprawie przekazywania informacji. Wywiad wenecki jest doskonały i ma wyjątkowe osiągnięcia na całym Śródziemnomorzu. - Trudno, by nie miał, skoro ich flota handlowa kontroluje wszystkie szlaki! Czy wzrastająca potęga Wenecji jest nam na rękę, Sylwestrze? - Otto i ja wolimy silną Wenecję niż silnego Bazylego, cesarza Konstantynopola! A Wenecja może być dla nas najcenniejszym sojusznikiem! Zwłaszcza po ostatnim, brawurowym ataku na Dalmację. - Już dobrze, dobrze. Odsuwacie mnie od siebie, to nie dziwcie się, że nie nadążam! Leon w zakłopotaniu strzepnął rękawami, zaszeleścił jedwabiem. O komplement w sprawie kroju płaszcza się nie doprosił, nic nie widzą poza polityką! - Jesteś zadowolony, Auguście, z tego spotkania? Ufasz doży? - Jego starszy syn jest ożeniony z bizantyńską księżniczką, a młodszemu, który dzisiaj ma osiem lat i będzie jego następcą, doża zmienił imię na... Otto. Obiecał mi, że ożeni chłopca z siostrą węgierskiego Stefana i w ten sposób wzmocnimy ścianę wschodnią! - To mocne. Masz już dwóch imienników: Otto, syn Bolloslavo, i Otto Orseolo. - Będę miał trzeciego. Kazałem to wymóc na Stefanie węgierskim. Pierwszy jego syn ma nosić moje imię. Leon i Sylwester wzdychali nad pięknem idei ottońskiej linii książąt, a on sam zapatrzył się w okno. Pierwszy zauważył jego zamyślenie Sylwester. - Ottonie, to tylko przygrywka, parados, chór wkraczający na scenę, prolog będzie należał do ciebie! Bazyli pewnie już pakuje Zoe, porfirogenetkę, na złoty okręt! - Oby epilog nie wyprzedził exodusu - odpowiedział Otto ponuro, nie odwracając twarzy od okna. Leon stuknął się w czoło, patrząc na Sylwestra, i syknął cicho: - Zachciało ci się greckiego teatru!? Tragifarsa! Za grosz wyczucia, Papa! Sio, sio za kurtynę! Leon wkracza na scenę! Zaskoczony i spłoszony Sylwester pozwolił się wyprowadzić z komnaty, a Leon został sam z Ottonem. I dokonał cudu rozbawienia cesarza do łez. Cesarza, który coraz

trudniej znosił życie, który coraz częściej popadał w skrajne nastroje i oddawał się duchowemu wyobcowaniu. Kosztowało to Leona opowieść z sekretnych dziejów biskupstwa Vercelli. Lekką, zabawną i całkowicie nieprzyzwoitą. O mnichu zakochanym w pięknej ogrodniczce, który modlił się do świętego Urbana, patrona ogrodników, o urodzaj fenkułów, cukinii, kabaczków i ogórków dla damy swego serca. Leon świntuszył jak nigdy w życiu, opowiadając zabawne perypetie i rozterki mnicha, chcącego zachować celibat i jednocześnie zaspokoić uroczą ogrodniczkę. W jego ustach opisy uprawy ziemi, nawożenia, płodozmianu, podlewania, szczypania młodych listków, przerywania sadzonek, przykręcania pędów, podwiązywania owoców brzmiały tak lekko i rozpustnie, iż cesarz, nim Leon doszedł do „pierwszych zbiorów”, płakał ze śmiechu. Na koniec Leon kazał swemu służącemu przynieść dzban niezwykłego, złotego w odcieniu wina Asti, które przywiózł ze swej diecezji, i napili się za spokojne wody, po których będzie płynął okręt z porfirogenetką dla Ottona. Zawołali też Sylwestra i wieczór skończyli w harmonii, raz po raz wybuchając śmiechem na wspomnienie przykręcania pędów, czego całkowicie nie mógł zrozumieć Sylwester. Potrzebowali rozluźnienia przed burzą, która zapowiadała się na najbliższe dni. Leon skinął na służącego, a ten wprowadził śpiewaka. Och, doprawdy, książę Vercelli był ponad takimi błahostkami, jak chęć przyziemnej rywalizacji! Niemniej jednak pieśń, której ułożenie zlecił, mogła iść w konkury z Otto valens Caesar i tym, jak mu tam było...? Abbo, którego Sylwester zatrudnił na uświetnienie wyjścia Augusta z Rzymu. Śpiewak Leona wprawdzie był sam, mowy nie było o boskiej „tryumfalnej diaphonii” ani „paralelnych interwałach”, ani „królewskim iście burdonie wyciągniętym z jednej nuty”, ale też Leon ma w sobie tyle taktu, by nie wchodzić w ślady raz już zrobione, by rymować konteksty subtelnie, a nie bawić się w kopistę! Magnus Caesar Otto - czyż nie brzmi to doskonale? Śpiewak skłonił się, trącił struny i zaczął: Oto pieśń w modus Ottinc. Ha! Modus Ottinc! Dobre, co? To Leon kochał, on bowiem był autorem zwrotu, on to, nie szukając daleko, wpadł na to, co najprostsze: styl otoński! Już widzi, że i Sylwester się zdumiał, i Otto zaciekawił! Och, Leon tylko uśmiecha się skromnie, skłania głowę. Gdy Wielki cesarz Otto pewnej nocy składał swe członki do snu, z powodu niedopatrzenia pałac jego staje w płomieniach. Czeladź stoi, boją się dotknąć śpiącego! Tak wielki jest jego mir!

Uderzeniem w struny harfy wolą zbudzić majestat! Tak dołączyli imię swego pana do pieśni i zbudzili go, ratując przed pożogą. Och! Sylwester zaskoczony? Ho, ho! Nie znał tej legendy? Leon unosi podbródek wysoko, mruży oczy jak kot podrapany za uchem. Śpiewak uderza w struny, śpiewa głosem jasnym, nieprzesadnie wysokim. Melodyjność pieśni nie jest nazbyt słodka, o nie. Leon wie, iż Otto ostatnio lubi pewną chropawość w tonie, wyczuł to świetnie. Strofy o Ottonie I otwierały pieśń, o Ottonie ojcu były wąskie, skupione, nie bardzo nachalne, by na ich tle, niczym słońce w ramie nieba, mógł zabłysnąć wnuk! Wprowadzony pysznym Eius autem clara proles... Za to jego wspaniały dziedzic, chwała młodości, był tak dzielny, jak i szczęśliwy. Tym, których nie dosięgło ramię jego wojska, wystarczyła sława jego imienia, by obrócić ich w pył! Och, Leon słyszy, że brzmi to cytatem do Tivoli, ale przecież nic nie broni pieśni, by prócz sławy wiecznej niosła w sobie rym aktualny, jeszcze niemal nieprzebrzmiały! Dzielny w wojnie, potężny w czasach pokoju. Zawsze w harmonii między tryumfami. Zawsze uważny wobec swych najmniejszych. Stąd i ojcem ubogich zwany! Pater pauperum. Tak, tak! Leon widzi, że Papa ściągnął brwi! A niech pomyśli, czy w jego „konstantyńskiej” idei nie za mało było zwrotu ku ludzkiej biedzie? Leon to zauważył i, co nieśmiertelne, wplótł w pieśń! Ale poezja to zagadka, którą należy czytać z tonu na ton, z rytmu na rytm, więc gdy śpiewak zanucił, iż nawet najznamienitszy Wergiliusz nie mógłby zostać przyrównany do Ottonów cnót, to Leon widział, iż słuchacze rymują sobie to w duszy z Pieśnią Horacego i cezara Augusta dawnego słyszą chwałę, i Eneaszem nawet rezonuje pieśń. Och, Leon przymknął oczy i wciągnął powietrze, mimowolnie nucąc cichuteńko. Gdy śpiewak kończył, pięknym melizmatem wplatając między strofy „cnoty trzech ottońskich mężów”, biskup Vercelli widział, iż dusza Augusta dostała to, czego jej było trzeba - naznaczenie mocą, która wciąż była po jego stronie! Szczęście tak ulotne, nietrwałe! Czas im był pochylić się nad najpilniejszą pracą. Podziękował muzykowi skinieniem ręki. Gotowa już była ostateczna redakcja dokumentu. Właściwie Sylwester i Leon przygotowali ją jeszcze przed opuszczeniem Rzymu, jednak z uwagi na zamieszki wciąż zwlekali z jego upublicznieniem. Poza tym Sylwester potrzebował archiwów archidiecezji raweńskiej, by znaleźć potwierdzenie jednej ze swych hipotez. W czasie gdy Otto oddawał się

pokutom w Sant Apollinare in Classe, papież przeglądał stare pergaminy. Chodziło o Darowiznę Konstantyna, niebywały dokument, który jakoby cesarz Konstantyn wystawił papieżowi Sylwestrowi I, przekazując mu niejako Rzym wraz z jego miejskimi posiadłościami na własność. Gdy Sylwester II był jeszcze tylko Gerbertem z Aurillac, już jego zmysł uczonego kwestionował legalność tego dokumentu. Kiedy został papieżem, obiecał Ottonowi, iż znajdzie sposób, by go obalić. Oczywiście gdyby był papieżem, jak jego poprzednicy skupionym na sobie, celebrującym władzę, dążącym do maksymalnego jej wykorzystania, nigdy by nie stanął przeciw „darowiźnie”. Ona bowiem dawała papieżom nieograniczoną wprost władzę i dostęp do bogactw. Ale Gerbert nie dla siebie stał się Ojcem Świętym, lecz dla ukochanego Ottona! Ponadto raziła go niezwykle chciwość książąt duchownych, pazerność kardynałów, rozwiązłość biskupów! „Ach, jeśli życia starczy - marzył Gerbert - zrobię Kościół światłym i na powrót Bożym!”. Najpierw sprawdził, iż od początku „darowizny” nadania ziemskie, jakie papieże czynili swym biskupom i opatom, wielokrotnie zmieniały właścicieli. Duchowni byli niegospodarni, nie potrafili utrzymać darowanych majątków, wyprzedawali je za długi, kupczyli nimi. W ten sposób dobra rozeszły się tak dalece, że znaczna ich część od dawna nie była już nawet w rękach duchowieństwa. Ale to był skutek, nie przyczyna, aby go zaś odwrócić, trzeba anulować sam akt założycielski. Gerbert był pewien, iż „darowizna” to akt fałszywy. Śledził kroniki kurii rzymskiej, by wychwycić moment, w którym mogła powstać. I znalazł. Papież Jan XII, najmłodszy w dziejach Kościoła. Na Stolcu Piotrowym ledwie czterdzieści pięć lat temu, za Ottona I. Dwukrotnie przez cesarza przepędzany ze Stolicy Apostolskiej, zmarł w trakcie aktu płciowego (o zgrozo!) z niewiastą. Po nim następował szereg „papieży - motyli”, którzy na Tronie Piotrowym nie utrzymywali się długo. Żaden z nich nie zdołałby przeprowadzić fałszerstwa, ale wszyscy już korzystali z mocy „darowizny”. Nadto w Rawennie Gerbert znalazł to, czego szukał: ślad pewnego diakona o imieniu Jan, wygnanego przez papieża Jana XII z Rzymu i surowo ukaranego za... fałszerstwa. Johannes diaconus cognomento digitorum mutilus - diakon Jan z okaleczonymi palcami! Obcięciem palców znaczono fałszerzy. Akt „darowizny” będący w archiwum papieskim to wykwintny dokument, spisany złotymi literami, zdobny niczym suknie Leona! Gerbert wyciągał z archiwum inne pisma z czasów Sylwestra I i żadne z nich nie wyglądało jak ten złoty pergamin. Drugi trop, jaki prowadził do Jana XII i diakona, to złotem kryty wolumin, który dla papieża przygotował rzeczony diakon, wykonany dokładnie w tym samym stylu co „darowizna”. Według Gerberta sprawa wyglądała tak, iż diakon wykonał dla Jana XII

„darowiznę”, a potem albo szantażował papieża, albo papież wolał nawet do tego nie dopuścić i obarczając diakona Jana stygmatem fałszerza poprzez obcięcie mu palców, wygnał go z Rzymu. Tym samym zabezpieczył „legalność” swej fałszywej „darowizny”. Gerbert w Rawennie zdobył pewność, kto stoi za „darowizną”, ale nie zdobył niezbitych dowodów. Dlatego do ostatecznej redakcji dokumentu owszem, włączyli informację o fałszerzu, ale nie na niej oparli swą argumentację. Obalenie Darowizny Konstantyna było niezbędne do oddania Rzymu Ottonowi. Bez skutecznego przeprowadzenia tego procesu Otto zdobyłby siłą miasto, które nigdy według prawa nie byłoby jego. Nieustające zamieszki w Rzymie tylko to potwierdzają! Długo szukali samej formuły przeprowadzenia tej rewolucji. W końcu uznali, iż skoro rzekomo cesarz Konstantyn wydał „darowiznę” papieżowi Sylwestrowi I, to trzeba zachować ten sam kierunek: cesarz Otto III podważy jej legalność wobec papieża Sylwestra II. Mieli świadomość, iż sprawa musi być przygotowana nienagannie, bo trzęsienie ziemi robi się tylko raz. Pismo ottońskiej kancelarii do kancelarii papieskiej w istocie było dziełem samego papieża oraz Leona z Vercelli. Było też absolutnym majstersztykiem myśli prawniczej, teologicznej i państwowej. Oraz wyszukanego i zarazem celnego stylu! Zaczynało się od intytulacji: „Otto, sługa apostołów i z woli Boga Zbawiciela cesarz rzymski, August”. Tak, „sługa apostołów” jak rym do tytułu papieskiego „sługa sług Bożych!”. „Wyznajemy, iż Rzym jest głową świata, a Kościół rzymski matką Kościołów”. Tak, bo Otto nie podważa podwalin tego świata, tylko je zgodnie z wolą Boga i jego prawem porządkuje. I dalej następuje bezwzględne stwierdzenie faktów! Bez wymieniania z imienia papieży wykazanie, iż roztrwonili oni dobra należące do świętego Piotra. Roztrwonili je więc... okradli jego ołtarze. Więcej: gdy już lekkomyślnie zbyli prawa do dóbr kościelnych, zamiast próbować je odzyskać, skierowali swój chciwy wzrok na własność cesarstwa, przywłaszczając sobie i cesarskie majętności. I w tym miejscu skwitowanie przewin fałszywą Darowizną Konstantyna. I Jan, diakon fałszerz, bez imienia papieża, któremu służył. I puenta o latach kłamstwa, w jakich pogrążyło się na skutek tego aktu papiestwo. I dalej - to już był pomysł Leona, genialny, trzeba przyznać - zdublowanie fałszerstwa „darowizny” drugim aktem bezprawnym: darowizną Karola! Leon, mistrz słowa, ujął to tak: „ten Karol nic już nie mógł w zgodzie z prawem darować, bowiem w tym czasie był pokonany przez lepszego Karola, utracił cesarstwo, tron i włości. Przeto dał, czego nie posiadał”! Perfecto! Nawiązywali oczywiście do darowania przez Karola zwanego Łysym terenów cesarstwa na rzecz papiestwa. A rzeczywiście czas wystawienia przez niego aktu zbiegł się z

obaleniem jego rządów przez Karlomana, „lepszego Karola”! Dobrze, iż Leon zwrócił uwagę także na ten „drobiazg”, bo zawsze istniało niebezpieczeństwo, że jeśli obalą prawomocność sprzedaży dóbr z tytułu Darowizny Konstantyna, to ich właściciele powołają się na mało używaną, ale funkcjonującą „darowiznę Karola”. Na koniec, by raz na zawsze określić majątkowe granice papiestwa, pismo Ottona zawiera spis ośmiu hrabstw nadanych przez cesarza... nie papieżowi, o nie! Nikt nie może ich posądzić o jakąkolwiek osobistą motywację tego aktu! Hrabstwa zostają dane świętemu Piotrowi. „Na chwałę Bożą i świętego Piotra, aby je dla swojego i naszego zbawienia posiadał, aby dzierżył i zarządzał dla podniesienia apostolstwa i cesarstwa”. Dzisiaj mieli ogłosić treść pisma zebranym. Papież Sylwester II miał kornie przyjąć od cesarza naganę na działalność swych poprzedników. Miał zobowiązać się, iż treść dyspozycji wypełni na chwałę Bożą. A nazajutrz wspólnym orszakiem cesarz i papież mieli ruszyć na Rzym. Pod Rawenną stały już bowiem wojska ściągnięte z Rzeszy. Przybył książę Bernard z Saksonii, a nawet biskup Erluin z dalekiego Cambrai na północy Galii. Czekał w gotowości Henryk bawarski i Hugon z Toskanii. Nim wyszli do zgromadzenia kardynałów, Leon położył ręce na ramionach Gerberta: - Sylwestrze II, jesteś najodważniejszym papieżem w dziejach nowożytnego Kościoła. Ale wiedz, że twoi następcy znienawidzą cię za to.

XXXVIII STYCZEŃ 1002 R. POZNAŃ - BORYTUCHOLSKIE - KRAKÓW - A nie możemy po prostu zostać „drużyną zbrojną Chrystusa Pana i Ungera biskupa”? Co, nie brzmi dobrze? Musimy wybierać, czy chcemy być wojami czy księżmi? Mnie się taki wybór nie podoba. Tak, jak było, było najlepiej! Amen i basta! Ojciec Filip miał z młodziankami poważny kłopot. Dwóch z nich postanowiło wstąpić do klasztoru - eremu wybudowanego w Międzyrzeczu, ale pozostali nie chcieli zamykać się na zawsze przed światem zbrojnych uciech. - Ojcze Filipie, jesteśmy stworzeni do wojskowej służby Bożej. Ale nie do włosiennic i korzonków! - Kolczuga na gołym ciele! Próbował ojciec? Ja pokażę! To jest umartwienie! Do kości można się spokutować! To jest gwarancja żelaznego zdrowia! - Opuść koszulę, braciszku, opuść! Młodziankowie kochani, nie można tak dłużej, bo wszyscy pójdziemy żywcem do piekła! Nie można służyć Bogu i łamać Jego praw. Nie jesteście klerykami, musimy skończyć z tym kłamstwem raz na zawsze. - Jest rozwiązanie - wtrącił Zarad, który właśnie szedł od Bolesława. - Przybyli już misjonarze przysłani z Italii przez cesarza. Książę chce, by natychmiast objęli klasztor w Międzyrzeczu. Ale obawiamy się pozostawić ich samym sobie, bo tam tereny niepewne. Młodzi, życzeniem księcia, będą strażą eremu. Nie z bliska, lecz z daleka, by braciom nie przeszkadzać w zamartwianiach. Filip przeżegnał się i przewrócił oczyma! Solidna misja przydałaby się najbliższym współpracownikom księcia. - Zaradzie, bój się Boga! Eremici się umartwiają, nie „zamartwiają”! Zamartwiam się ja, gdy słucham takich rzeczy! Zarad wzruszył ramionami i kiwnął głową. Jego zdaniem wychodzi na to samo. Młodziankowie byli usatysfakcjonowani. - Wolno nam będzie nosić broń otwarcie? - Tak, będziecie pełnoprawną strażą eremu. - Ale czy dalej będziemy drużyną Ungera? W habitach, z krzyżami? - Nie, nie musicie chodzić w kieckach. Normalnie uzbrojeni. - Ale krzyże możemy sobie zostawić? Bez krzyży na piersiach to nie to samo! - A Przebój, nasz wojewod, będzie miał ten duży krzyż do noszenia? Taki, jak zawsze mieliśmy na drogę? Zarad się zdenerwował. To już nie byli jego chłopcy. Dwa lata na kościelnej służbie

zmieniły ich w „krzyżowe potwory”. Tak właśnie nazywali ich pozostali członkowie młodej, książęcej drużyny. Zazdrościli młodziankom ciągłych podróży. Ta dwunastka była dalej niż większość starych wojów księcia! Ich opowieści o cudach Rawenny krążą po całym grodzie. Ba, nawet Bolesław nie był tak daleko! Rozbestwili się na kościelnym wikcie jak wszyscy diabli! Teraz, gdy sami wrócili z Rawenny z pismem dla biskupa i księcia, zachowywali się jak udzielni książęta! Unger miał do nich wielką słabość. A książę niczego nie odmawiał Ungerowi! Zarad te wszystkie kościelne ozdobniki, krzyże nie krzyże, postanowił więc zostawić w gestii biskupa, bo sam się na tym zupełnie nie znał! Machnął ręką i kazał się młodym szykować do drogi. Książę przyjął braci Benedykta i Jana nadzwyczaj życzliwie. Wcześniej dostał list od Anastazego, więc wiedział, na czym stoi. Ulokował ich w Międzyrzeczu, w nowo postawionym klasztorze. Na razie jest drewniany, z czasem planują ściągnąć majstrów od kamienia, jak już pokończą prace na innych, wcześniejszych budowach. Wokół puszcze, bory, doskonała samotnia! Do dwóch misjonarzy dołączyli kolejni, skierowani tam przez Ungera. Ledwie dobrze się rozlokowali, a już przyszedł do nich list od Brunona z Kwerfurtu. Donosił, iż wojna o Rzym idzie ze zmiennym powodzeniem, ale negocjacje w sprawie narzeczonej dla cesarza dobrze, co daje mu nadzieję na rychłe połączenie się z „umiłowanymi braćmi, Benedyktem i Janem”. On sam stara się u papieża o pisemne nadanie mocy swojej misji, czego nie argumentował wprost, ale co i Unger, i Bolesław zrozumieli jasno: Bruno nie ufa prawnej pozycji Gaudentego i woli zabezpieczyć siebie i pośrednio biskupa Ungera. Prosił też Bruno księcia o podanie mu nazwy jego państwa, którą powinien się posługiwać, by uniknąć mylącego i zbyt nieokreślonego miana „Sklavinia”. W tym samym czasie odebrali kolejny list od Anastazego, w którym ten potwierdzał zaangażowanie Brunona z Kwerfurtu i trudności, jakie napotyka w kurii rzymskiej z uwagi na toczącą się wojnę. Nim Unger odpisał na obydwa listy, powiedział: - Teraz albo nigdy: jak już raz podasz Brunonowi nazwę kraju, to tak zostanie. To uczony, ale i kancelista. Będzie pisał dokumenty dla ciebie, dla siebie, rozmawiał z wieloma ludźmi, nim tu przyjedzie. Słowo pisane jest jak pieczęć! Pamiętasz, jak czytałem ci Księgę Izajasza? „I nazwą cię nowym imieniem, które usta Jahwe oznaczą...”? Musisz dobrze pomyśleć, Bolesławie! - Nie muszę. Mam tę nazwę w sobie od dawna. Polana. Napisz Brunonowi: „Polana, państwo Bolesława”.

Unger poczuł ciepło na sercu. On zawsze w duchu nazywał go „księciem leśnych polan”. Widać ich umysły nadal dotrzymywały sobie kroku. A sytuacja wokół zmieniała się szybko. Od wiosny, kiedy Anastazy był w Rawennie, do zimy, gdy przybyli misjonarze, Bolesław odbierał z Rzeszy niepokojące wieści. Ottonowi wyrosła w ojczyźnie potężna opozycja. Książę uruchomił nie tylko Jaksę, ale też innych swych zachodnich przyjaciół i zbierał wszelkie wiadomości. Wyglądało na to, że w czasie, gdy cesarz wszystko rzucił na jedną szalę, jaką było ostateczne ujarzmienie Rzymu, w Saksonii przygotowywali się do buntu. Graf Liuthar z Walbeck, graf Wilhelm z Weimaru, Udo i Henryk, grafowie z Katlenburga, Zygfryd i Benno z Northeim. To była lista potwierdzona, ale niepełna. Bolesław i Unger byli pewni, że stoi za grafami ktoś potężniejszy. Wszystkie tropy prowadziły do Magdeburga. Do arcybiskupa Gizylera. Zaś udział Henryka bawarskiego w wojnie italskiej bynajmniej nie świadczył o jego niewinności. Przeciwnie, obecność Liuthara była gwarancją, iż książę Henryk wspiera opozycję z głębokiego ukrycia. Bolesław wysłał Jaksę do Guncelina, brata margrabiego Miśni Ekkeharda z zaproszeniem na zimowe polowanie. A Guncelin nie tylko zaproszenie przyjął, ale przybył na dwór księcia od razu z Jaksą. Już kiedy spotkali się w Magdeburgu, gdy Bolesław towarzyszył Ottonowi podczas Niedzieli Palmowej, przypadli sobie do serca. Książę wolałby rozmawiać od razu z Ekkehardem, margrabią Miśni i bratem Guncelina, ale to zaproszenie byłoby jawną manifestacją, a na takie jeszcze nie czas. Zresztą Guncelin wiedział, w czym rzecz, bo przy powitaniu oświadczył, iż przybywa także w imieniu brata. Bolesław nie zaczynał żadnych rozmów w grodzie. Szerokim gestem przywitał Guncelina i ruszyli na łowy. Do Borów Tucholskich mieli trzy dni drogi, po lekkim śniegu, w rozjaśnianych łunami poranków lasach. Na postojach pili grzane miody, po których jechało się szybciej i coraz radośniej. Obóz zimowy na skraju borów już na nich czekał, tak jak i skandynawska drużyna Bolesława, która miała towarzyszyć polowaniu księcia z margrabią. Zmienili konie, dobrali broń i ruszyli w las. Przy nich sfora książęcych psów. - Zapolujemy na tury! - krzyknął Bolesław do Guncelina, pochylając się nad końskim grzbietem. Jechali spory kawał, nim bory zamieniły się w puszczę. Na granicy trafili na sporą wycinkę, mogli więc jechać obok siebie i rozmawiać. - Tur potrzebuje młodych lasów, ale kocha i bagna. Potrafi jeść rośliny wodne, wkłada potężny łeb pod powierzchnię i znajduje, co trzeba!

- A zimą? - Zimą, co Bóg da! - roześmiał się Bolesław. - Skubie gałązki, odkopuje zamarznięte trawy. - Widziałem tury dawno temu. Gunter, nasz ojciec, kochał polowania tak bardzo, że wytłukł wszystkie w okolicy i nic nie zostawił dla synów! Roześmiali się. Wspólnym tematem władców są zawsze opowieści o ojcach! - Tu znajdziemy ich całe stada, ale nie od razu, musimy pokręcić się, poszukać. Tur ma dobry węch i słaby słuch. Trzeba pilnować wiatru! - Stada? Gunter opowiadał o polowaniu na pojedyncze, stare byki! - A my zapolujemy na młode! Stare żyją samotnie. Są groźne, bo największe i potrafią się bronić. Ale jeśli osaczysz takiego drużyną, poszczujesz psami, to już jest twój. Ja wolę polowania na młode, dają więcej emocji! Dojrzałe, młode byki tworzą swoje stada. Dwadzieścia, nawet trzydzieści samców, samice i cielaki. Jak trafi się na takie stado, to jest dopiero polowanie! Pięcio... może sześcioletnie byki są już niemal tak wielkie, jak stare. Zobaczysz. Jeśli będą miały sierść czarną jak smoła, to znaczy, że są w pełni sił. Stary byk samotnik, zaatakowany, walczy o godną śmierć, a młode walczą o życie! I to jest ta różnica! Walczą o pozycję w stadzie, o samice, o młode, o wszystko! Bolesław popędził konia. Guncelin dogonił go po chwili. - Zaskakujesz mnie, Bolz! „Bolz” - tak mówią Sasi na ostrze strzały. Bolesław lubił swoje saskie przezwisko. - Gotowy? Wjeżdżamy na ich terytorium! Wieczorem przed wejściem do starego dworu, w którym przygotowano im kwaterę, leżały już masywne ciała czterech byków. Bolesław pokazywał Guncelinowi jaśniejsze od całej okrywy zwierzęcia znaki, linie biegnące wzdłuż nóg, od racic do poszytego gęstym futrem podbrzusza. Ciemne maski na pysku i turze pędzle, najważniejsze zaraz po rogach trofeum. Zabicie tura łączyło się z władowaniem w ciało zwierzęcia tylu strzał i oszczepów, że rzadko kiedy można było traktować jego skórę jak zdobycz. Książę kazał dwa piękne łby przygotować dla margrabiego. Guncelin zasłużył na nie w pełni. W walce okazał się zręczny, przewidujący i silny. I, co Bolesław najbardziej cenił, nie gadał dużo. Rozumieli się w pół gestu. Zarad przygotował ucztę starannie. Miało być po męsku, tylko pieczone mięso i miód. W drugiej chacie czekały też kobiety, równie pieczołowicie wybrane przez Zarada. Książę kazał sprowadzić ruskie dziewczęta od Jaromira. Żadna z nich miała nawet słowa po sasku nie mówić, a tym bardziej rozumieć. Poza tym, choć Słowianki z Połabia piękne, to jednak z

uwagi na plany księcia miały swą ciętą urodą w oczy gościowi nie wchodzić. Skandynawska drużyna, urodziwe ruskie kobiety, udane polowanie, dobry miód - nic więcej im nie trzeba. - W marchiach ruch, Guncelinie... - W Rzeszy jak u twoich turów, Bolz! Zakładanie nowych stad! - Margrabiowie jednoczą się przeciw Ottonowi... - Nie wszyscy. My, Ekkehardyni, jesteśmy wierni cesarzowi. - To dlaczego twój brat, jego ukochany wódz, nie jest przy nim na wojnie w Italii? - Właśnie dlatego. Żeby mieć oko na Rzeszę. Gdyby Ekkehard wyjechał teraz, Otto mógłby nie mieć do czego wracać. Grafowie, jak te młode byki, chcą stworzyć własne stado, wypędzić samotnika w najciemniejszy las... - Tyle że nasz samotnik młody, nie stary... - W Rzeszy nikt nie wierzy, że on będzie miał dzieci. Dużo się mówi o jego zdrowiu, sam widziałeś w Kwedlinburgu... - Jeśli nie on, to kto? Nie macie jasnych zasad dziedziczenia tronu. - I tak, i nie. Henryk bawarski jest najbliższym jego krewnym i od razu jako pierwszy sięgnie po koronę. - A książę szwabski Herman nie jest silniej spokrewniony z Ottonami? - Oj, Bolz! Ty znasz skład krwi każdego z nas! - zaśmiał się szczerze Guncelin, przepijając do księcia. - Herman jest z Konradynów, więc nie ustąpi łatwo. Ale wiesz, jak to jest w walce o władzę: jak masz dobrą krew, stawiasz na pochodzenie, a jak jej nie masz, stawiasz na siłę i szybkość! - Twój brat ma miłość i przywiązanie Ottona. To mu daje ogromne wpływy. - I tak samo wielu wrogów. W Rzeszy nikomu nie podoba się italska polityka cesarza! Wiesz, jak u nas jest: „kochajmy słodką Germanię”, a reszta świata niech idzie w... „Nie całkiem tak, drogi Guncelinie! - pomyślał książę. - Wy lubicie zjadać sąsiadów, po trochu, po kawałku. Rzym was nie interesuje tylko dlatego, że jest za daleko i nie wiecie, jak z niego skorzystać”. - A Heribert, potężny arcybiskup koloński i kanclerz obu królestw, jest wierny Ottonowi? - Tak. Jak pies panu. Bolesław sięgnął po pieczeń i kazał dolać miodu. - Ekkehard, mój brat, chce zawrzeć z tobą przymierze na rzecz Ottona. - Mów - rzekł krótko książę, nie przerywając jedzenia.

- Obawiamy się, że cesarz w Italii nie odniesie takiego sukcesu, jak się spodziewa. Jeśli wróci z Rzymu pokonany, to będzie sygnał dla niewiernych panów Rzeszy. Podniosą bunt i będą chcieli odsunąć go od władzy. Grozi nam wielka wojna. Mój brat jest do niej gotów i nie jest sam. Chce stanąć przy cesarzu i od wschodu zabezpieczyć dla niego granice. Byłby rad, gdybyś i ty potwierdził swą gotowość do chwycenia za broń w imię Ottona. - Jak Ekkehard to widzi? - On ze swoim wojskiem ruszy od razu na wieść, że Otto wraca, aby zabezpieczyć południe. Swoich stronników rozstawi po środkowej Rzeszy. Ty wszedłbyś ze swym wojskiem od wschodu i w imieniu Ekkeharda stanął w Saksonii. - Kiedy? - To może być w każdej chwili. Jesienią atakowali Rzym, bez skutku. Teraz przegrupowują siły w Italii i albo ostatecznie uderzą od razu, albo najwcześniejszą wiosną. Otto wie, iż nie ma na co czekać, bo utrzymanie tych wojsk w Italii kosztuje go majątek. - Jaką mam gwarancję, iż w odwecie wojska Henryka nie przekroczą moich granic? - Ekkeharda i moją. Jeśli Bawarczyk będzie chciał ruszyć do twego kraju, my ruszymy za nim. - Co w zamian? - A co obiecał ci Otto? - Połabie. - Uszanujemy jego wolę. Chcemy być twoimi braćmi, Bolz! Książę odsunął od siebie pieczeń, wstał i wyjął nóż, który miał zawsze pod kaftanem. Mały, ostry. Przy stole ucichło w jednej chwili. Bolesław odwinął rękaw i naciął nożem żyłę. Guncelin, który jeszcze chwilę temu nie był pewien, co książę robi, stanął przy nim i wyciągnął nadgarstek. Skinął głową. Bolesław upuścił mu krew, potem obaj wstąpili w swoje ślady na ziemi. Wszystko stało się szybko, już dwór trząsł się w posadach od okrzyków: „Sława! Bracia!”. Już oni pili z jednego rogu. Nikt nie myślał o zakrywaniu śladów stóp darnią, zresztą skąd ją wziąć w środku zimy! Fakt jest faktem. Przy świadkach zmieszali krew i teraz już jeden musi stać za drugim! Wrócili do Poznania, jeszcze spędzili pełną zabawy noc na Ostrowie Lednickim i Guncelin, brat Bolesława, wrócił do Miśni. Nie ma czasu, trzeba szykować wojska! Jeśli Ekkehardyni nie mieli czasu, Bolesław nie miał go podwójnie. Gdy tylko pożegnał Guncelina, ruszył do Krakowa. Tam czekał na niego Przemyślida Władywoj i Ciechan. Ponieważ zgodnie z przewidywaniami sytuacja w Pradze pod rządami Rudego była napięta niczym cięciwa przed strzałem, Władywoj od dłuższego czasu przebywał na

krakowskim dworze. Książę trzymał go u siebie, karmił, poił i uczył cierpliwości. Ze wszystkich trzech rzeczy najlepiej szło Władywojowi picie. Ludzie księcia otaczający pretendenta do praskiego tronu nie mieli o nim dobrego zdania. Ciechan mówił wprost: - Pjak, rozpustnik i gwałtownik. Bolesław nie martwił się tym nadto, bo w jego interesie było danie Pradze nie idealnego władcy, lecz takiego, który jemu będzie jadł z ręki. Nim spotkał się z Władywojem, na osobności pomówił z Ciechanem, swym praskim wywiadowcą. - Kto dzisiaj stoi przy Rudym? - Pusto. Drużyna zbrojna i żadnego poparcia w możnych. - Jeśli wprowadzimy Władywoja na tron, będzie szum? - Będzie, ale niewielki. Już nawet mówi się, iż lepszy pies spod płota niż Rudy idiota. Od dłuższego czasu dyskretnie przypominam możnym o dziedziczeniu tronu według senioratu. Wszyscy wiedzą, że Władywoj siedzi u ciebie i nikt nie protestuje. - Będziesz musiał przycisnąć ich mocniej. Jeśli ja zawiozę Władywoja z powrotem do Pragi, zrobi się tumult w Rzeszy. Praski książę, jako jej lennik, tam powinien być naznaczony. Dlatego chcę, aby lud Pragi wystosował prośbę do Władywoja o objęcie tronu. Wtedy Rzeszy nic do tego. - W takim razie potrzebuję czasu. - Ile? - Miesiąc... Nie więcej niż dwa. - Dobrze. Zależy mi na tym, by panowie czescy szybko złożyli Władywojowi przysięgę. Nie chcę angażować zbyt wiele wojska na południu, mam inne sprawy na głowie. - To może chcesz przeczekać, przeciągnąć zmianę na praskim tronie na przyszły rok? - Nie, nie. Nie ma na co czekać, teraz jest dobry moment. Idę do niego. - Wiedział, że przyjedziesz. Jest trzeźwy jak niemowlę. Dawno go takim nie widziałem! Władywoj nie był stary, mimo iż na takiego wyglądał. Był nawet trochę młodszy od księcia, choć był jego wujem. Władywoj, Dobrawa, Strachkwas i Bolesław, poprzedni książę praski, byli rodzeństwem. Z nich wszystkich tylko Dobrawa, jego matka, była normalna. Strachkwas, zwany Krystianem, naznaczony przez brata na biskupa Pragi po Wojciechu, dostał ataku piekielnego paraliżu w chwili biskupiej nominacji. Bolesław sprawował rządy krwawo, on to miał na sumieniu wyrżnięcie całej rodziny Sławnikowiców. Władywoj pił na umór, a gdy był nietrzeźwy, chwytał za miecz i dźgał każdego, kto mu podszedł pod rękę. Bolesław go nie lubił, nie szanował, ale to właśnie jego placki wuj był najlepszą drogą do

praskiego tronu. Teraz, gdy sytuacja dojrzała do wprowadzenia go na tron, nie było czasu na sentymenty. Władywoj bał się siostrzeńca. Wstał, gdy ten wszedł do komnaty. A książę przywitał się z nim chłodno i nie pozwolił mu usiąść. - Nie wiem, czy opłaca się sadzać cię na tronie! - Bolesław odezwał się do Władywoja ostro. - Dlaczego? - Bo to dużo kosztuje, a może się nie zwrócić! Władywoj nie rozumiał, patrzył na Bolesława spłoszonym, rozbieganym wzrokiem. - Jak ty wyglądasz? Jak ty się zachowujesz? Czy ty widziałeś kiedyś porządnego władcę? - Ale co? Co...? Bolesław nie wytrzymał, doskoczył do Władywoja i chwycił go za kaftan na piersi. Wykrzyczał mu prosto w twarz: - To, że pijesz od rana do nocy jak zwierzę, umiaru nie znasz, ganiasz ludzi z bronią! Nie potrzebuję takiego księcia w Pradze! - Odepchnął go z całą mocą, aż Władywoj zatoczył się na ścianę. - Masz dwa tygodnie. Ani dnia dłużej. Jeśli w tym czasie usłyszę o jakichkolwiek twoich pijackich wyczynach, przegnam cię i zapomnj o tronie! - A jeśli się poprawię? Jeśli będziesz ze mnie zadowolony? Bolesław, jestem ci wierny, wierny jak pies... - Jeśli nie usłyszę złego słowa na ciebie, pojedziesz do Pragi. Ale nie sam. Przy tobie będzie mój człowiek i to on będzie mówił, co ci wolno, a czego nie. Bolesław wyszedł, nie patrząc na Władywoja. I pomyślał gorzko, że zamiast tylu „wiernych psów” wolałaby mieć więcej psów myśliwskich. Gdy wrócił do Poznania, czekał na niego niecierpliwie biskup Unger. Miał list od Brunona z Kwerfurtu. A prócz pisma prezent dla księcia, który Bruno oznaczył jako „poufny i serdeczny dar cesarza Ottona dla jego przyjaciela Bolizlausa”. Była to maleńka skrzyneczka, krytą kością słoniową. Przez chwilę obaj spojrzeli sobie w oczy. Nie, była zbyt mała, by mogła mieścić koronę! Bolesław otworzył ją w obecności Ungera. Wewnątrz znajdował się pukiel zetlałych ludzkich włosów i kawałek pergaminu z napisem:Carolus Magnus Imperator.

XXXIX STYCZEŃ 1002 R. ZAMEK PATERNO, MONTE SORACTE - Heribercie! Mój kanclerzu! Nawet nie wiesz, jak na ciebie czekałem! - Otto chciał zerwać się i przywitać arcybiskupa Kolonii z otwartymi ramionami, ale syknął z bólu i z powrotem opadł na krzesło. Sylwester pochylił się nad nim z troską. W ostatnich dniach tak wyniosły i opanowany wobec ludzi cesarz miewał porywy serdeczności, jakby nagle chciał cały świat przycisnąć do piersi. Heribert podszedł do nich i przywitał się. - Przywiodłem ci wojska, panie, za mną przyjdą też kolejne kontyngenty! - Dobrze, doskonale! Ruszymy niezwłocznie, jak tylko trochę dojdę do siebie! - Co ci dolega, Ottonie? - Nic takiego, zwykłe osłabienie podróżą. Może też żal po śmierci Hugona... - Dostałem wiadomość po drodze. To cios, prawdziwy cios! Margrabia Toskanii... Taki dzielny człowiek! Zginął w czasie działań wojennych? - Nie - odpowiedział sucho Sylwester - umarł w chorobie. Heribert rozejrzał się po obecnych, jakby ich pierwszy razwidział. Papież Sylwester, biskup Leon z Vercelli, kapelan Bruno z Kwerfurtu, Otto. Wszyscy wyglądali, jakby skrywali jakąś tajemnicę. Papież, który stał za fotelem władcy, tak iż ani Otto, ani nikt z obecnych, poza Heribertem, nie widział jego twarzy, dyskretnie skinął kanclerzowi głową, przymykając oczy. Heribert zrozumiał. - Ładny ten zameczek - próbował podtrzymać przerwaną nieszczęśnie rozmowę. Otto roześmiał się gorzko. - Ładny? Mały... tak, skromny... może. Ale nie ładny! Na Boga, Heribercie! Ty nie potrafisz kłamać! - Cesarz zaniósł się śmiechem, jak kaszlem. Leon i Sylwester pochylili się nad nim. - Auguście, nie śmiej się, to cię męczy... - To się zdecyduj! Jeszcze niedawno opowiadałeś mi... o ogrodniku, żebym się tylko śmiał, a teraz ci mój... śmiech przeszkadza! - Otto mówił z trudem, robiąc przystanki, w rytmie urywanego oddechu. - Nie, nie przeszkadza, boję się o ciebie... Każdego dnia, mimo największych starań otoczenia, dochodziło do takich scysji. Otto wpadał ze skrajności w skrajność, od serdeczności do agresji, od euforii do lęku. W nocy, umęczony gorączką wzywał biskupa Bernwarda, jemu jednemu ufał w sprawie swego zdrowia. A przecież sam wysłał go do Rzeszy, po wojsko. Sylwester już przed Bożym

Narodzeniem, gdy przyszła wiadomość o śmierci margrabiego Hugona, wyprawił statek do Andaluzji. Tam, gdzie sam zdobywał wiedzę lata temu, tam, gdzie wykładali najwybitniejsi arabscy medycy. Papież obawiał się, iż choroba cesarza rozwija się tak szybko, że tylko interwencja genialnych praktyków może przynieść skutki. Poza tym, chociaż nikt o takiej rzeczy nawet wspominać nie chciał, Sylwester widział zbieżność między śmiercią Hugona a chorobą cesarza. Więcej, przecież ich wojska, będące od roku w drodze, co rusz dręczą choroby, przenoszące się z człowieka na człowieka, jak ogień od powiewu wiatru. Dzisiaj, słuchając jego kaszlu, Sylwester miał żal do siebie, że dopiero trzy tygodnie temu posłał do Kordoby po radę. Niepotrzebnie usłuchał Leona, który stanowczo przeczył, iż choroba Hugona mogła mieć jakikolwiek inny, poza duchowym, wpływ na cesarza. Tego wieczoru, gdy Otto udał się na spoczynek, zostawili przy jego łożu prócz służby kapelana Klemensa. A Sylwester, Leon i Heribert, sami w ponurych nastrojach, zasiedli przy stole. - Do klasztoru w Monte Cassino nie jest tak daleko jak do Kordoby. Niedaleko klasztoru, w Salerno, jest szkoła medyków. Natychmiast poślijmy po nich. - Zgoda. - Przyjaciele - odezwał się Heribert - co się tutaj dzieje? Dlaczego cesarz zatrzymał się w tym ciasnym, ptasim gnieździe? - Bo nigdzie indziej nie byłby bezpieczny. Jest źle, Heribercie, bardzo źle. - Nasze oddziały nie radzą sobie z buntem Italczyków. Odkąd opuściliśmy Rzym, niewiele sukcesów stoi za naszym wojskiem! - Może dowódcy celowo... - Może. Nie nam to stwierdzić. Od lata nie wypuszczamy Augusta na czoło wojsk. Chcąc go utrzymać z tyłu, sami zostajemy przy nim. - Henryk bawarski! Mówię wam, bracia, on za tym stoi! Jadę z Rzeszy, tam obrona interesów cesarza została na barkach Ekkeharda. Nikomu poza nim nie mogę ufać! - W Rzeszy też? Słodki Jezu! Imperium rozpada się na naszych oczach... - Leonie! Nawet myśleć w ten sposób ci nie wolno! Zabraniam! - Sylwester uderzył pięścią w stół. - Zrób to dla swojego Augusta i weź się w garść, cholerny histeryku! Leon pociągnął nosem i zaczął szukać chusteczki. - Bracia! Wszyscy weźmy się w garść! - uspokoił ich Heribert. Wysoki, kostyczny arcybiskup Kolonii był najmłodszy z nich. Miał jakieś trzydzieści lat, głos niski i głęboki. Siłę w ruchach. Podziałał na nich niczym kubeł chłodnej wody. - Do Salerno poślijmy z samego rana, to możemy zrobić. Powiem wam tak: w Rzeszy

sytuacja wygląda źle, możni tylko czekają pretekstu, by ruszyć z otwartym buntem, a powrót cesarza z przegranej italskiej wojny, która wszystkich kosztowała majątek, takim pretekstem będzie. Gdy jechałem z wojskiem tu, do was, napotykałem po drodze wrogość. Wszędzie wrogość. Ale choć widzę sytuację jako krytyczną, to jednak daleki jestem od ulegania panice. Wiem, że arcybiskup moguncki Willigis też już wysłał kontyngent zbrojny. - Willigis? Ten stary intrygant? - Tak. Mój brat Henryk, biskup z Wurzburga, także z wojskiem, czeka na oddziały Willigisa i razem przybędą tu nie lada dzień wprawdzie, ale lada tydzień. Sylwester z uwagą spojrzał na Heriberta. Już w czasie szturmu Rzymu, trzy lata wcześniej, dostrzegł jego talenty, ale teraz jeszcze bardziej docenił opanowanie i trzeźwość cesarskiego kanclerza. Heribert wtedy zaimponował mu szczerością. Gdy inni próbowali lukrować złe wiadomości, on mówił, jak jest, i nie bał się prawdy. Jego obecność wlewała otuchę w serce Sylwestra, otuchę dawno niewidzianego, a pożądanego gościa. - Powiedzcie, bracia, jak naprawdę jest ze zdrowiem cesarza? Leon westchnął i spojrzał na papieża. - Tego nie wie nikt. Odkąd wyjechał biskup Bernward, Otto nikomu nie pozwala się zbadać. - Jak jego ojciec - stwierdził Heribert. - Ponoć już umierał na malarię, a nadal nie dopuszczał do siebie medyków. Sylwester i Leon spojrzeli na siebie z trwogą. „Malaria” - to słowo przewiało się w ich rozmowach nie raz. Ale nie wiedzieli, iż Otton ojciec także odsuwał od siebie medyków. - Ma napady złych nastrojów, co zresztą widziałeś. Od radości do przygnębienia. Gdy stracił przytomność w Rawennie, odkryłem, iż w tajemnicy, przede mną nawet, nosił od dawna włosiennicę pod cesarską szatą. Rany od otarć miał stare, po wielokroć zabliźnione. Miewa gorączki, napady dreszczy. Kilka razy nie był w stanie wsiąść na konia. Ale między okresami złej formy ma dłuższe epizody dobrej kondycji. Zapadło milczenie. Sylwester powiedział, jak było. Heribert odezwał się pierwszy: - Bracia, tylko tydzień zajmie ściągnięcie medyka z Salerno. I choćby cesarz groził nam i się przeciwił, musimy go zacząć leczyć. - Kanclerzu, on jest leczony! Bernward, nim wyjechał, przepisał mu sok z granatów, ziołowe odwary, płukanki, okłady. Tego wszystkiego pilnujemy. A skutek jest taki, jak widziałeś dzisiaj^ - Ale po medyka pośljmy! Nie posłali.

Nad ranem Klemens pobudził ich wszystkich. Biegli do komnaty cesarza, jak stali. Gerbert jako jedyny ubrany, nie rozbierał się bowiem do snu, odkąd czuł, iż z Ottonem niedobrze. Służba krzątała się wokół jego łoża, w pośpiechu przyrządzając napary. Leon wbiegając, nadepnął na owoc granatu, który wypadł zdenerwowanemu służącemu z rąk. Rozdeptał go, ale się nie zatrzymywał. Tylko pomyślał, że to dobry znak, bo przecież granat rozdeptuje się w Grecji na szczęście nowożeńcom! Gerbert, Leon i Heribert pochylili się nad łożem. Otto leżał bez życia, choć oddychał. - Stracił przytomność przed chwilą - powiedział Klemens - czytałem mu psalmy... Chwilę się zastanawiali, ani Leon, ani Gerbert nie mieli odwagi tego uczynić. Zrobił to Heribert, choć i jemu drżały palce, gdy rozwiązywał sznurki koszuli Ottona. Pod jedwabiem ukazała się włosiennica, tak jak myśleli. Westchnęli ciężko i Heribert poprosił o nożyce. Aby nie przekładać chorego, rozciął mu koszulę i lekko wyciągnął kawałki jedwabnego materiału spod pleców. Teraz, z największą uwagą przecinał grube sploty pokutnej koszuli z koziej, ostrej sierści. Nie chcąc szarpać poranionego ciała, Leon i Gerbert delikatnie unieśli Ottona, a Heribert wyjął spod niego włosiennicę. Wszyscy trzej jęknęli. Ciało cesarza pokryte było strupami i żywymi wrzodami. Heribert kazał podać miski z ciepłą wodą i czyste ręczniki. Każdy z nich moczył materiał w wodzie i przecierał ciało. Woda w miskach od razu zabarwiła się krwią. Z oczu Leona płynęły łzy. Heribert był skupiony. Gerbert... Gerbert z czułością oczyszczał chore ciało Ottona. Pomyślał ze smutkiem, iż pierwszy raz widzi swego ukochanego cesarza nago. Tak, kochał go jak nikogo na świecie. Kochał go bardziej niż księgi Arystotelesa, bardziej niż siebie samego, bardziej niż wszelkie zaszczyty, bardziej niż wypada i wolno... I oto przyszedł czas, by mógł dotknąć jego nagiego ciała, i Bóg życzył sobie, by to było w ostatniej, przedśmiertnej posłudze. W tę szmatkę, którą obmywał jego udręczone ciało, włożył całą miłość do swego władcy. Otto się nie ocknął. Gdy skończyli, zobaczyli oczyszczone ze strupów i wrzodowych wydzielin ciało. Mimo swej bladości, mimo chorobliwego wycieńczenia postami, było to najpiękniejsze z ciał, jakie mogli sobie wyobrazić. Wysmukłe, o safianowej fakturze skóry w miejscach wolnych od wrzodów, o ciemnobursztynowym odcieniu włosów. Harmoni ne niczym antyczne freski. Biła od niego umęczona świętość. Wypukłe usta Ottona rozchylił ciężki oddech i na ten widok i oni odetchnęli. Może jest jeszcze nadzieja? Przykryli go ciepło, kazali zabrać miski z brudną wodą i zasiedli wokół jego łoża. Nad ranem Gerbert usłyszał cichy, lecz równy głos: - Jak będzie smakować śmierć?

Zadrżał, bo pamiętał te słowa. By dochować mu wierności, odpowiedział: - A jakie to ma znaczenie, skoro ten, który pyta, żył będzie wiecznie? Otto zamknął powieki. Nie miał siły, by zmierzyć się z cesarską naradą, a obecność przy nim Heriberta, Leona i Gerberta oznaczać musiała konieczność omówienia jakichś pilnych spraw. Jeszcze nie, jeszcze chwilę, nie teraz... Ale zamknięcie oczu tylko pogorszyło sprawę. Jakby kurtyny powiek, odgradzając go od najpilniejszych spraw imperium, zamknęły go w jeszcze gorszym świecie - królestwie apokaliptycznych wizji. Słaby niczym szczenię, dał się im rozszarpać na kawałki. Nic nie mógł poradzić na to, iż jego narzeczoną, bizantyńską cesarzównę Zoe, podprowadzał mu do ołtarza antypapież Jan Philagathos, zuchwale ukazujący rany po wyjętych oczach i odciętych uszach. Gdy z życzliwym ukłonem przekazywał mu rękę panny młodej, w oczodołach zalśniły perły zamiast źrenic. Ale Otto nie mógł zareagować, wszystko następowało szybko, tak szybko! Już z Zoe opadała ślubna szata paradna, już wstąpić mieli do łoża, którego baldachim powiewał jak żagiel weneckiego okrętu, gdy Zoe zamieniła się w Teofano, z dwojgiem niemowląt przy piersi. Uciekł, uciekł, choć matka wabiła go lubieżnym gestem. Odwrócił się za siebie, a Teofano była już wilczycą karmiącą bliźnięta Remusa i Romulusa. Zawyła w noc. On biegł przez las, las rzedniał, stał się przesieką, a potem wszystkie drzewa ktoś ściął jednym gestem. Same pnie, gołe, obcięte pnie, biegł między nimi niczym między kraterami wulkanów, z każdego z nich erupcja, lawa, nie lawa, krew, krew z ropą. Biegnie przez pole swego ciała, eksplodujących jak wulkany wrzodów. Spada na nie sieć, która tłumi ich wybuchy, przygniata je do ziemi. Nie sieć, lecz tkana z twardej sierści włosiennica, ktoś tkaczce podmienił włókno, ona żelazne nici przekłada przez wątek, cierniowe przez osnowę. Tym archanioł Michał opasuje jego ciało, niczym kolczugą ściska. Kolczuga, święta włócznia w dłoni, biegnie do walki, czuje w ustach krew. Nie po polu biegnie, pod jego stopami chrzęści pergamin, ślizga się na atramentowej nici rzek. Tybr. Dunaj. Łaba. I odwrót. Na półwyspie italskim płoną ognie. Co jeden zdusi, płomień przeskakuje gdzie indziej. Nie ma już sił. Zrzuca z siebie cierniową kolczugę, nią gasi ogień. Jego ciało usiane zgorzeliną ran. Opada. Spala się. Już nie boli go nic. Jasne niebo, zielony bór. Woda w rzece chłodna, pryska spod kopyt. Jest lekki, jest śmiechem niosącym po wodzie, odbija się w zielonej źrenicy mężczyzny, który podaje mu niemal przezroczysty róg. Pją do dna. Miód spływa im po brodach, wyciągają do siebie ramiona, diadem niczym obrączka łączy ich obu... -...diadem, przynieście cesarski diadem - Leon szeptem wydawał polecenia służbie. Już z powrotem ubrali Ottona w śnieżnobiałą szatę, osłonili purpurą cesarskiego

płaszcza. Okryli narzutą z białych popielic, podbitych jedwabiem cienkim jak czerwona mgła. Nie mieli złudzeń, wiedzieli, iż oto na ich oczach śmierć zabiera ukochanego imperatora. Jakkolwiek był dla nich bliski, musieli jego umieraniu nadać ceremonialny akord. W narodzinach i śmierci cesarzy nie ma nic osobistego. W ich życiu również. To cena, jaką płacą za bycie pierwszym po Bogu. Od drzwi komnaty aż po granicę łoża tłum możnych, biskupów, dowódców jego wojsk. Ale wokół niego warta, straż trzech najbliższych pretorianów. Gerbert, Leon i Heribert. Otto otworzył oczy. - Co się dzieje? - Umierasz, Ottonie. - Ach tak, tak przypuszczałem. - Teraz cię namaszczę. Jest tu całe cesarstwo. Widzisz ich? - Nie. Ciebie widzę, Gerbercie. - Dobrze. Wyspowiadam cię najpierw. Zapomnij o ich obecności, mówisz tak cicho, że cię nie usłyszą. - Spowiadałem się Nilowi. Rozgrzeszył mnie. Od tamtej pory nic nie uczyniłem przeciw prawu Pana. - Odpuszczam ci grzechy w imię Jego! - papież powiedział to głośno. Zgromadzeni uczynili znak krzyża. - Może tylko... - Otto mówił bardzo cicho, Gerbert musiał pochylić się nad jego ustami - może pycha, może myśli nazbyt śmiałe, może świętokradztwo, złość, złe myśli mnie plamią... Gdy papież naznaczył jego czoło świętymi olejami, Otto odezwał się, składnie i wyraźnie, pytając: - Czy Rzym przyjmie moje ciało do Świętego Piotra? - Obawiam się, że nie. - W takim razie chcę wrócić i spocząć u boku Karola Wielkiego w Akwizgranie. Przysięgnijcie wszyscy trzej, że dopełnicie mego testamentu! - Masz nasze potrójne słowo, panie. Otto chwycił Gerberta za palce. Przytrzymał się ich, przechodząc na drugą stronę. W jego otwartych oczach na jedną chwilę widać było blask. Jednak pierś, która przestała unosić się zaraz potem, nie pozostawiła im złudzeń. Dokonało się. Papież Sylwester II zamykał powieki cesarza Ottona III, pochylając się nad martwym ciałem. Nim je domknął, w wypukłych źrenicach ucznia swój wizerunek zobaczył mistrz.

Italia wrzała. Bunt odpalał się od buntu i musieli szybko podjąć decyzję. - Ludność nie może się dowiedzieć, że cesarz nie żyje. Jak to się rozejdzie po Italii, nie dowieziemy jego ciała do Akwizgranu. A trzeba nam się przebić do naszych na północy. - Kazałem zapłacić okup, żeby buntownicy nas przepuścili. - Ojcze Święty, tłum skanduje, że chce zobaczyć cesarza, bo inaczej nie przepuści orszaku! Spojrzeli na siebie ciężko. Niejedną próbę spuszczał na nich Pan. Sztywne, martwe ciało Ottona przywiązano do końskiego grzbietu. Podparto od przodu stelażem ukrytym pod szatą. Cesarski koń jechał między papieżem a kanclerzem obu królestw. Biskup Vercelli na przedzie, on to też krzyczał do skandującego po obu stronach drogi tłumu: - Wasz bunt śmiertelnie uraził imperatora! Za karę nie odezwie się do was nigdy! Na kolana! Głowy spuścić, popiołem sypać! Podróż przez Italię była niczym koszmar senny, o tyleż gorsza od niego, iż nie kończyła się w dzień. Najpierw upiorna maskarada obwożenia martwego Ottona na końskim grzebiecie, potem siedem dni przedzierania się przez sam środek działań wojennych. Gwardia walczyła na śmierć i życie, a pomiędzy ogniem bitwy konwojowano zwłoki ukochanego cesarza. Tak jak oni mozolnie szli na północ, tak za nimi miasto po mieście rozprzestrzeniało się powstanie. Trzeba oddać wojsku, iż po śmierci cesarza miało dla niego więcej serca niż za życia. Nim opuścili Italię, Arduin z Ivrei ukoronował się na jej króla i nikt nie był temu w stanie zapobiec. Zatrzymali się u podnóża Alp. Dalej ani Sylwester, ani Leon nie mogli towarzyszyć Ottonowi. Wcześniej papież wezwał biskupów italskich do powrotu do swych diecezji i obrony ich przed postępującym rozkładem. - W Rzeszy będzie wojna, bracia. Ja, jak przypuszczam zgodnie z jego wolą, stanę za Ekkehardem z Miśni. - Masz nasze poparcie, Heribercie. - Pełne i bezgraniczne. - Będziemy się modlić, aby udało ci się dowieźć ciało Ottona w spokoju do Akwizgranu. - A i to nie będzie łatwe. - Nie będzie. Ale i ty nie jesteś byle kim: jesteś kanclerzem obu królestw i nikt poza tobą tego by nie dokonał!

Papież powiedział uroczyście: - Mamy dwa wyjścia. Dwa teoretycznie, bo ja sobie tej drugiej drogi nie daję. Pierwsza nazywa się lojalność do końca... - I nie musisz nazywać drugiej. - Dziękuję wam - pochylił głowę Sylwester. - Jako lojalność do końca rozumiem zwieńczenie pogrzebem Ottona - wciąż jeszcze nie wierzył, że to mówi - idei jego życia. Nawet jeśli odnowione cesarstwo dzisiaj płonie, nawet jeśli Arduin koronował się na króla Italii, to jeszcze nie znaczy, iż idea Ottona ma się skończyć z jego śmiercią! - Zgadzam się z tobą! Bracia! Czasami śmierć potrafi przynieść żniwo obfitsze niż życie! - Życie Ottona było naznaczone stygmatem Mesjasza. Niech ci, którzy mieli zasłony na oczach za jego życia, przejrzą w chwili śmierci! - Niech pogrzeb imperatora stanie u początku większego imperium niż to, które sobie wymarzył! - Pragnął boskiego cesarstwa na ziemi. Odtwórzmy je, wiodąc jego umęczone członki do grobu! Pokażmy śmiertelnepassio!Mękę, śmierć i zmartwychwstanie Pańskie! - Tak! - odpowiedzieli Leonowi Heribert i Sylwester, w uniesieniu. Leon połknął łzy i kontynuował: - Heribercie, wyliczysz czas podróży i trasę, albo nie, Gerbert ci wyliczy, on jest w tym niezawodny! Wszystko będzie zgodne z drogą krzyżową Chrystusa. Postoje na trasie, okazywanie ciała poddanym, wielkopostne akty pokutne przy otwartej trumnie, mogą być nawet biczowania. Ciało trzeba zakonserwować solą i winem. Potem trumnę już zamkniętą, bo to i będą dwa miesiące od zgonu, ale za to ustrojoną w biel, na wozie ciągnionym przez osiołki, dwa razy po dwie pary, wwieziesz uroczystym orszakiem Niedzieli Palmowej do swej arcybiskupiej stolicy, Kolonii! Gerbert ci tak wyliczy, że zdążysz. Przy trumnie, którą wystawisz w święto Wieczerzy Pańskiej w najwspanialszym ze swych kościołów, najlepiej pod wezwaniem Piotra, zrobisz dawnym obyczajem zbiorowe odpuszczanie grzechów pokutnikom. Lud na klęczkach będzie czcił pod twym przewodem pamięć zmarłego. Pamiętaj, od piątku do niedzieli żadnych mszy! Ale w dzień śmierci Pańskiej weźmiesz zwłoki na wóz i w cichym, bez psalmów, oszczędnym pochodzie przewieziesz do Akwizgranu. W sobotę po zmierzchu, w liturgii światła odpalisz przy grobie pochodnie, wzywając duszę jego do zmartwychwstania. Do grobu złożysz go w Niedzielę Wielkanocną, by do życia wiecznego przeszedł wraz z Chrystusem właśnie zmartwychwstającym z grobu! - Amen.

Heribert i Sylwester byli porażeni wizją Leona. Tak śmiałą, że aż świętokradczą. Ale czyż idea odrodzonego cesarstwa nie była myślą śmiałą? Tylko odwaga prowadzi zdobywców! - W imię Boga żywego czynimy to, co winniśmy Tobie, Panie! Nie dla własnej chwały, lecz Twojej, byś zmartwychwstał na wieki wieków. Amen. - Papież Sylwester II pobłogosławił trumnę i orszak. Heribert ruszył w drogę. - Zobacz, Leonie - powiedział Gerbert do przyjaciela - oddajemy ostatnią posługę temu, któremu poświęciliśmy swe życie. - Wszyscy jego przodkowie zostali pochowani w kościołach pod tym samym Piotrowym wezwaniem: Henryk I u Świętego Piotra w Kwedlinburgu, Otto I u Świętych Maurycego, Piotra i Pawła w Magdeburgu, Otto II u Świętego Piotra w Rzymie. A jego ciała niewdzięczni rzymianie nie chcieli wpuścić do miasta! Niech sczezną! - Leon splunął pod nogi, choć nigdy, przenigdy nie czynił tak prostackich gestów. Gerbert westchnął ciężko. Nagle odczuwanie czasu jako odległości między etapami życia skurczyło się w jego pamięci. Ukłuło w serce jak twarde, zimne ziarno. Przypomniał sobie chwilę, gdy pochylał się nad pergaminem i układał wytwornym dystychem elegię przeznaczoną na nagrobek Ottona ojca. Ileż to lat minęło? Dziewiętnaście? Osiemnaście? Chryste w niebiosach! Czyż teraz będzie pisał pożegnanie dla Ottona syna? Nie, to co innego! Żaden dystych nie wytrzyma bólu, który dzisiaj rozrywa mu trzewia. Czy są słowa zdolne opisać Ottona? Ottona,mirabilia mundi? - Leonie, myślę, że on już wcześniej planował spocząć u boku Karola Wielkiego w Akwizgranie. Był wyjątkowy. Bliżej mu było do Carolusa Magnusa niż własnego ojca! Orszak arcybiskupa Heriberta zniknął już za alpejską przełęczą. Leon i Sylwester, przygarbieni nagle i zszarzali, zawrócili w stronę swoich taborów. - Co z nami będzie, Papa? - Nie wiem, Leonie. Gdyby nie to, że moja abdykacja oznaczałaby koniec misji, złożyłbym tiarę od razu. Bez Ottona... to nie to samo. - Dlaczego powiedział ci, że ze śmiertelnych grzechów spowiadał się Nilowi? Sylwester spojrzał na Leona spod zmęczonych powiek. - Nie domyślasz się? Leon podjął decyzję: teraz albo nigdy. Przecież i on musi zrzucić z siebie piętno śmiertelnego grzechu. - Sylwestrze, ja też noszę w sercu przewinę ciężką jak kamień u grobu. - Mów, przyjacielu, nie będę cię osądzał.

Biskup Vercelli wbił sobie palce w dłonie i powiedział jednym tchem: - Wysłałem zabójcę do twego poprzednika, papieża Grzegorza... Na chwilę obaj zwolnili kroku, ale tylko na chwilę. Sylwester spojrzał Leonowi prosto w oczy. Powiedział wolno: - Ale nie twój anioł śmierci go zabił. - Skąd wiesz? - Bo pierwszy był wysłannik Ottona. Z tego cesarz spowiadał się Nilowi. Leon potarł dłonią czoło, wziął głęboki wdech i powiedział: - Było trzech zabójców. Po moim przyszedł kolejny... Teraz Sylwester zatrzymał się gwałtownie. - Kto? Leon bezradnie rozłożył ręce. - Już nigdy się nie dowiemy. Arcybiskup Kolonii Heribert czuł, iż przedarcie się przez Alpy, chociaż samo w sobie było wyczynem heroicznym, tylko otwierało drogę do prawdziwej męki. Niczym Szymon Cyrenejczyk Chrystusowi, Heribert własnoręcznie pomagał zaprzęgowi przeprawić się przez góry. Wolał walczyć z wozem, grzęznącym raz w błocie, to znów w koleinach skalnych; wolał ratować trumnę, która nie raz po pęknięciu osi koła chciała się zsunąć w przełęcz lub nawet przepaść; wolał trud takiej podróży niż koszmar maskarady, jaką musieli urządzić w Italii. Obraz martwego Ottona przywiązanego do końskiego grzbietu będzie go chyba prześladował aż do śmierci. A teraz, gdy w końcu schodzą z gór na rozległe hale Bawarii, czeka go kolejna przeprawa. Arcybiskup czuł, iż Henryk bawarski, który ze swym wojskiem podążał daleko przed nimi, zgotuje im iście „królewskie” przyjęcie. Przewidując rozwój zdarzeń, Heribert, który jako kanclerz zgodnie z prawem opiekował się insygniami władzy, zapakował świętą włócznię cesarstwa i wysłał ją z małym orszakiem prosto do Akwizgranu. Mnisi, którym ją powierzył, znali wagę swojej misji i przysięgli, iż prędzej zginą, niż oddadzą włócznię komukolwiek poza nim samym. Aby nie zwracała na siebie niczyjej uwagi, dowiązali do włóczni poprzeczne ramię, całość owijając dartym na pasy zgrzebnym płótnem, tak że na końcu wszystko razem wyglądało niczym opleciony szmatami krzyż. „Maskarada trwa” westchnął Heribert i pobłogosławił ich na drogę. Nie mylił się. Henryk bawarski czekał na nich z wojskiem na samej granicy biskupstwa augsburskiego. Książę klękał, płakał i zawodził niczym niewiasty pod szczytem Golgoty, a Heribert nie miał dla niego litości, bo wprost mu powiedział: „Spójrz raczej na

siebie i nad sobą płacz!”. Wszyscy w cesarskim orszaku wiedzieli, że Henryk pragnie przejąć władzę, więc nikogo nie zmyliły jego łzy. Za Henrykiem stał biskup Augsburga Zygfryd i on to próbował w imieniu księcia namawiać Heriberta do przekazania ciała cesarza i insygniów władzy w jego ręce. Kanclerz zdecydowanie odmówił. W duchu liczył na to, iż święta włócznia jest już daleko, poza zasięgiem Bawarczyka. Siły były nierówne, bo za Heribertem szedł wprawdzie wielki orszak, ale już niemiłosiernie wymęczony wielomiesięczną italską tułaczką. Henryk zaś był na swojej ziemi, ze swoim wojskiem i, nie ma co kryć, z prawem krwi do tronu. Kanclerz nie miał najmniejszych szans na skontaktowanie się z Ekkehardem - schodząc z alpejskich przełęczy, wpadł wprost w ręce Henryka. W Augsburgu nastąpiła nie próba sił, ale jej demonstracja. Henryk stanowczo zażądał wydania ciała. Kanclerz porywczo odmówił: - Chcesz, książę, w imię własnego interesu sprzeciwiać się woli zmarłego? Jasno i dobitnie wyraził ją w godzinie śmierci, odbierając od wszystkich obecnych przysięgę! Jego ciało ma spocząć w Akwizgranie u boku cesarza Karola! Henryk, nie spuszczając z kanclerza wzroku, odpowiedział: - Dobrze. Niech ciało jedzie do Akwizgranu, ale jego serce i wnętrzności pochowamy tutaj! Heribert zaklął w duchu, bo wiedział, iż w tej sytuacji jego opór jest bezzasadny. Ciało to ciało. Wnętrzności to wnętrzności. Przegrał tę bitwę. Ale może wygra wojnę? Henryk atakował: - Jako prawny sukcesor zmarłego już jestem jego następcą. Przekaż mi insygnia władzy. - Jesteś tylko jednym z pretendentów do tronu, Henryku! To jest różnica. A ja jako kanclerz Rzeszy mam obowiązek insygnia przekazać dopiero w chwili koronacji. - Zmuszasz mnie, Heribercie, do podjęcia kroków, których nie chciałem czynić. Jeśli nie oddasz mi po dobrej woli tego, co i tak wróci do mnie, zabiorę ci to siłą. - Grozisz mi? - Nie. Tylko informuję. „Dosyć tej wojny nad umęczonym ciałem - pomyślał Heribert. „Henryk odciął mnie od Ekkeharda, a bez niego nic nie zrobię. Moim zadaniem jest wypełnienie przysięgi i pochowanie Ottona tak, jak obiecaliśmy przy jego śmierci”. - Oddam ci koronę, miecz i płaszcz. - I włócznię.

- Nie. Włóczni nie mam. - Nie wierzę ci. - To przeszukaj mój orszak. - Odesłałeś ją? Jeśli tak, będę zmuszony cię uwięzić na tak długo, póki włócznia nie trafi w moje ręce. - To jest jawny gwałt. - Kradzież włóczni też. - Kradzież? Co ty mówisz, Henryku? Który z nas dopuszcza się gwałtu?! - Heribercie. Wiem, że widzisz Ekkeharda na tronie Rzeszy. Ale Ekkeharda tu nie ma i zapewniam cię, że szybko nie przybędzie. Ja jestem pierwszy w drodze do korony. Jeżeli jednak z jakiegoś powodu panowie Rzeszy nie będą chcieli mojej obecności na tronie, to będę musiał oddać insygnia lepszemu ode mnie. Więc daję ci ostatnią szansę na to, byś osobiście dokonał pogrzebu Ottona: oddaj włócznię. Jeśli nie, zostaniesz pod kluczem w Augsburgu, a ja sam poprowadzę orszak do Akwizgranu. Heribert zaklął w duchu tak szpetnie, jak biskup nie powinien nawet pomyśleć. Najgorsze, iż czas upływał nieubłaganie i wielkanocny termin uroczystości złożenia Ottona do grobu mógł być zagrożony. A bez tego? A bez tego po co to wszystko? - Bez mojego uwolnienia nie odzyskasz włóczni, bowiem ci, którzy się nią opiekują, mają jasne przykazanie: oddać mi do rąk własnych albo zginąć. Zostaw w Augsburgu mojego umiłowanego brata Henryka, biskupa Wurzburga. Będzie zakładnikiem, uwolnisz go, jak dam ci włócznię. - Zgoda, kanclerzu. Negocjacje z tobą to przyjemność w tych tak trudnych dla nas wszystkich chwilach. „Jest bezwzględny. Dlatego przeczuwam, że zostanie królem” - pomyślał z goryczą Heribert. Asystował przy wyjęciu z ciała Ottona serca, wątroby i pozostałych narządów. Nie chciał w tym uczestniczyć, ale w tej od samego początku koszmarnej historii gotów był uwierzyć we wszystko, także w to, że podmienią mu ciało w trumnie. Wolał być przy swym cesarzu nawet w tak dramatycznej chwili. Biskup Zygfryd umieścił to, co wyjął z ciała, w dwóch złotych naczyniach i przy nim je zamknął. Naczynia z czcią zaniesiono do kaplicy świętego Udlaryka w klasztorze pod wezwaniem świętej Afry męczennicy. Zwłoki Ottona zaszyto. Potem Heribert oddał jego płaszcz, koronę i miecz Henrykowi, mówiąc przy tym w duchu: „Żołdacy odarli Jezusa z szat, zostawiając go tylko w przepasce; zabrali mu wszystko,

co miał, a o płaszcz jego rzucili kośćmi”. A Henryk wziął na swe barki trumnę z ciałem cesarza i pieszo niósł ją do Neuburga. „Boże w niebiosach, czyż w końcu znajdziesz litość dla tego, który Ciebie tak umiłował? Jakież tortury ziemskie na niego spadają, jakie znaki! Najpierw stary Henryk porwał go jako trzyletnie dziecko i trzymał pod kluczem, licząc na to, iż mając maleńkiego Ottona w swej władzy, dostanie jego tron. A teraz drugi Henryk ważył się porwać jego zwłoki, by tymi umęczonymi kośćmi zagrać o koronę! Umiłowany nasz cesarz przeżył ledwie dwadzieścia jeden lat na tym padole łez, ale pokażcie mi drugiego na tej ziemi który by więcej na siebie wziął, niż on, a mniej dostał w zamian!”. Heribert, arcybiskup Kolonii, kanclerz Italii i Rzeszy, był najwierniejszym z wiernych. I choć przed dwoma laty z nadzieją patrzył na Tron Piotrowy, to jednak, gdy mimo jego desperackich działań nie jemu, lecz Gerbertowi przypadł on w udziale, z pokorą pochylił głowę przed wolą cesarza. W zamian za tę pokorę dostał kanclerstwo obu królestw i arcybiskupstwo. Dzisiaj, w ostatniej posłudze, wykonywał wolę swego dostojnego i umiłowanego zmarłego oraz przyrzeczenie, jakie złożył papieżowi i biskupowi Vercelli. I chociaż wiedział, że ten demonstracyjny pogrzeb, ta manifestacja mesjańskiej idei Ottona może go kosztować wiele, to nie wahał się przeprowadzić jej do samego końca. Niczego nie zaniedbał. Były ołtarze w miastach, pokutnicy wzdłuż drogi, zielone gałązki i purpurowe kobierce. Było wprowadzenie trumny do Kolonii w glorii Niedzieli Palmowej, wozem ciągniętym przez osiołka. Dzwony, kołatki, żałobnicy i łzy. Marsze na klęczkach, śpiewy, psalmy i pochodnie w noc. I w dzień Zmartwychwstania złożenie trumny w kaplicy Najświętszej Maryi Panny, przy tronie Carolusa Magnusa, by obu ich strzegły święte insygnia władzy Karola, których jemu nikt przed śmiercią nie wydarł. Heribert miał pewność, że pokazując całemu światu, kim był dla niego Otto, mógł wydać na siebie samego wyrok. Umarł król, niech żyje król! Ale Henryk jeszcze od nikogo władzy nie dostał. Jeszcze zgromadzenie panów Rzeszy mu jej nie dało. Na razie był uzurpatorem z prawem do tronu i insygniami władzy. Ale nikim więcej. Heribert po tym, co przeszedł, nie bał się już nikogo. Zamknął drzwi od kaplicy i poszedł pisać list do Ekkeharda. Był człowiekiem głębokiej wiary. Wierzył więc, że idea Ottona zmartwychwstanie. Zoe, siostrzenica Bazylego II, cesarzówna urodzona w porfirowej komnacie Wielkiego Pałacu w Konstantynopolu, źle znosiła podróż. Nie była przyzwyczajona do wiatrów, kołysania statku, zimowych sztormów. Tak jak i jej siostra Teodora, a przed nimi wszystkie porfirogenetki od dziecka trzymane w złotych klatkach pałaców. Zbyt cenne, by

narażać je na najmniejsze choćby niebezpieczeństwa. Za każdą z nich stał sojusz, wojna lub pokój. Wysyłane w odległe zakątki świata, gdy tylko osiągnęły odpowiedni wiek; ich wiotkie i piękne ciała były niczym pionki na szachownicy wschodniego cesarza. Grano nimi w imperialną grę. Czasami w grze następowały nieoczekiwane przez nikogo zwroty akcji. Zoe liczyła się z tym, iż póki żyje, gra nigdy się nie skończy. Miała ledwie dwadzieścia lat. Dwadzieścia trzy. Jej szachownica została nagle potrząśnięta, złote pionki wpadły do morza, gdy statek, którym ją wieziono do Italii, zacumował w Bari. Tam właśnie, ledwie kilka dni drogi od Rzymu, mówili, że nie dalej niż sześć, dowiedziała się, że jej narzeczony, cesarz rzymski Otto, nie żyje. „Ach, to bardzo smutne” - powiedziała po grecku do posła. „Czy to nieodwołalne?” zapytała potem. Poseł spojrzał na piękną Zoe i pomyślał, że chyba postradała zmysły z rozpaczy. Lecz ona, wykształcona wszechstronnie, wiedziała, iż tylko niepodważalny powód może zwolnić ją od tego małżeństwa. Śmierć jest takim powodem, ale musi zostać potwierdzona na piśmie. Zoe więc na pokładzie zacumowanego w Bari statku, nie schodząc na ląd, by nie powstał precedens „wejścia w życie”, czekała na potwierdzenie wiadomości o śmierci cesarskiego oblubieńca. Gdy ta nadeszła, bez zwłoki postawiono żagle i odbito od italskiego brzegu. Zoe chroniła alabastrową twarz szalem. Porywy wiatru były silne i chłodne. Z westchnieniem pomyślała, iż wraca do Konstantynopola, by jej stryj, cesarz Bazyli II, nietkniętą odstawił ją na imperialną półkę.

XL MARZEC - LIPIEC 1002 R. POZNAŃ - MARCHIE WSCHODNIE - Nieee! - krzyczał okropnym głosem Bolesław. Książę śmierci cesarza Ottona nie chciał przyjąć do wiadomości. Unger szybko wyprowadził posłańców od Ekkeharda i Guncelina. Przekazał ich w ręce Jaksy, by ten ich ugościł, zajął się nimi, uzyskał wszystkie wiadomości co do dalszych kroków. Sam chciał zająć się księciem, którego wybuch zaskoczył nawet wszystko o nim wiedzącego Ungera. Bolesław odbijał się od ściany do ściany, jak niedźwiedź zagoniony w zasadzkę. Zrywał zasłony, deptał je, przewracał kielichy. Gdy Unger stanął w drzwiach, Bolesław spojrzał na niego strasznie. W pierwszej chwili biskup pomyślał, by zrobić to, co zawsze w chwilach gniewu księcia - dać mu konia, puścić w świat, w las, w deszcz, by szybki pęd ochłodził mu głowę. Ale coś mu podpowiadało, by tego zaniechać, by nie zostawiać Bolesława samemu sobie. Książę stanął przed nim. - Nie on, Ungerze, tylko nie on! Na jego śmierć się nie zgadzam! Biskup chciał odpowiedzieć coś w stylu „śmierć nie wybiera” albo „niezbadane są wyroki boskie”, ale ugryzł się w język, bo wyświechtane lico tych stwierdzeń jeszcze bardziej rozwścieczyłoby księcia. To nie są wytłumaczenia dla kogoś, kto zaprzecza samemu sensowi śmierci. To są słowa balsamy na przysychające rany, nie na żywcem otwierane ciało. Oczy Bolesława pałały bólem. Były niczym dwa trumienne doły wykopane gołymi rękami, puste, bo Bolesław sam w nich nie złoży nieboszczyka. Więcej, gdyby to od niego zależało, sam wdusiłby mu oddech z powrotem do płuc. Ungerem wstrząsnął dreszcz. Zaiste, jakieś wielkie i ciemne siły toczyły w tej chwili bój o duszę Bolesława i biskup pomyślał: „Trudno, niech się wścieknie, niech mnie zabje, muszę ratować jego duszę przed potępieniem!”. Po czym powiedział: - Wyjeżdżamy, książę. Ty i ja. Bolesław nagle złagodniał jak dziecko i wyszedł za Ungerem z palatium. Nie zapytał go, dokąd jadą. Było mu wszystko jedno. Nad ranem sam się zorientował, iż zbliżają się do mniszego eremu w Międzyrzeczu. Jego umysł nie pracował. Od chwili, gdy dostał wiadomość o przedwczesnej śmierci Ottona, coś w nim pękło. Zauważył jednak straż eremu, która wyjechała im naprzeciw. Nawet w myślach pochwalił czujność młodzianków. Słyszał, jak Unger wydaje im polecenie, by do odwołania nie wpuszczali nikogo, żadnych gości ani pielgrzymów, w bramy klasztoru. Zsiedli z koni i po chwili znaleźli się w pachnącej świeżym drewnem kaplicy klasztornej pod wezwaniem Świętego Wojciecha Męczennika. Unger zamienił kilka słów z

italskimi mnichami, którzy wycofali się z kaplicy, zostawiając biskupa z księciem. Unger stanął przed ołtarzem i sam, bez niczyjej asysty, zaczął odprawiać liturgię. Najskromniejszą z możliwych, odartą z ozdób psalmów, będącą jedynie tłem dla bólu księcia. Biskup czuł, iż musi przywrócić boży porządek w jego duszy, tak nagle zachwiany, wytrącony z równowagi wiadomością o śmierci Ottona. Tak, wiedział, co to oznacza. Że to zapowiedź wielkiej wojny w Rzeszy, w którą Bolesław wejdzie jako stronnik Ekkeharda, jako spadkobierca idei przedwcześnie zmarłego. Losy tej wojny są całkowitą niewiadomą. Ale od razu można założyć, że korona, której zapowiedzią był prezent od cesarza, pukiel włosów Karola Wielkiego (Boże święty, taki podarunek!), że ta korona dla Bolesława właśnie odsuwa się w bliżej nieokreśloną przyszłość. Wszystko, co młody cesarz i Bolesław zbudowali, może przekreślić ta śmierć. Więcej, ona przekreśla także to, czego nie zbudowali, a czego obaj pragnęli - Sklavinię silną, filar cesarstwa rzymskiego! Otto mógł Bolesława wynieść dalej i wyżej, niż się komukolwiek kiedykolwiek śniło. Unger to wszystko wiedział, z tego powodu całkowicie rozumiał bezgraniczny żal księcia, jego niezgodę na tę śmierć. Ale jednocześnie biskup czuł, że żal Bolesława nie jest bólem władcy, tylko czymś znacznie więcej. I tego już nie rozumiał. Miał jednak w sobie pokorę przed tą częścią rzeczywistości, która była dla jego oczu zakryta. Dlatego przywiódł Bolesława do eremu, do miejsca poświęconego ciszy, odosobnieniu, by cokolwiek dręczyło go teraz, tam mogło zostać odpuszczone. Bolesław stał i nie wykonywał żadnego ruchu. Nie podejmował modlitw, nie klękał, nie czynił znaku krzyża. Nic. Unger zakończył liturgię i z bólem zobaczył, iż książę znajduje się w takim samym stanie, jak przed jej rozpoczęciem. Postanowił dać mu jeszcze chwilę i wyszedł, zostawiając go samemu sobie. „Nareszcie” - pomyślał Bolesław, któremu ciążyła obecność biskupa. Ciążyła mu każda obecność, nawet własna. On też nie rozumiał, co się z nim właściwie działo. Dlaczego ta śmierć wydarła i z niego życie? Spojrzał na wizerunek świętego Wojciecha na ołtarzu. Zamordowany Sławnikowic patrzył na niego z uwagą. Książę podszedł bliżej. Gdy go ostatnio widział, Wojciech był już relikwią, którą on dzielił się z Ottonem. Cóż za gorzka parafraza eucharystii! Bolesław zaśmiał się cierpko, bo oto ciągle między nimi następuje jakaś wymiana ludzkich podarunków: on dał Ottonowi ramię Wojciecha, Otton jemu pukiel włosów Karola Wielkiego. Zrobiło mu się niedobrze na myśl, iż ten szczur Henryk grzebał w ciele Ottona, wydzierał z niego serce! Choć w tej samej chwili pożałował, iż to nie pukiel ottońskich,

bursztynowych włosów ma w szkatułce. Karol był dla niego kimś obcym, odległą legendą. Otto był wciąż żywy, a gdyby dopięli swych planów, obaj staliby się... Ach! Z boku ołtarza stała niewielka skrzynka. W niej jakieś kawałki srebrnego drutu, nożyce. Widocznie braciszkowie coś naprawiali, nim Unger wyprosił ich z kaplicy. Bolesław chwycił nożyce. Klęknął przed ołtarzem i niewiele myśląc, jeden po drugim obciął pukle swojej brody. W oczach Sławnikowica błysnęła aprobata. W duszy Bolesława stanął plan. Czas skończyć z mitami. Wyszedł przed kaplicę. Zobaczył stojących tam braci szemrzących modlitwy. Ungera za nimi. Biskup ściągnął brwi, wpatrując się w twarz Bolesława. Książę nic nie powiedział, skierował się ku koniom. Ledwie wrócili do Poznania, ledwie Bolesław zaczął szykować wojsko, kiedy doszła do nich wiadomość o śmierci margrabiego Miśni Ekkeharda. O śmierci? O mordzie! Stało się to w ostatnim dniu kwietnia, ledwie trzy tygodnie po pogrzebie Ottona w Akwizgranie! Oficjalnie zamachu na życie margrabiego dokonali grafowie z Katlenburga, Udo i Henryk, przy udziale Zygfryda i Benno z Northeimu. Ale tylko głupiec nie widziałby, iż ta czwórka chodziła na pasku Henryka bawarskiego i tylko on jeden na śmierci Ekkeharda korzystał! „Guncelin wzywa swego brata Bolza na pomoc. Na pamięć naszego brata Ekkeharda, na pamięć cesarza Ottona, na pohybel Henryka, księcia Bawarii” - tak brzmiało przesłanie Guncelina, które przekazał przez posłańców. Bolesław się wściekł, wojsko miał już gotowe, mógł wsiadać na koń choćby zaraz. Ale coś go powstrzymało, jedna myśl tylko. Dał odpowiedź posłańcom, iż ruszy bez chwili zwłoki, odprawił ich i wysłał Jaksę na zwiady. Sam nie wie dlaczego. Ufał Guncelinowi, chciał dotrzymać zobowiązań. Ale chciał też wiedzieć, czy jego „brat” mówi prawdę. Jaksa miał tylko potwierdzić wiadomość o morderstwie Ekkeharda i sprawdzić, czy wokół ich zachodniej granicy nie ma podejrzanego ruchu. Obrócił w cztery dni. Wszystko było tak, jak przekazał im Guncelin. Nie inaczej. Książę na czele wielkiej, ciężkozbrojnej jazdy ruszył w kierunku granic. Przekroczył rzekę Bóbr pod Iławą, właśnie tam, gdzie dwa lata temu witał Ottona, potem przeprawił się przez Odrę i wszedł na Łużyce. Zajmował gród za grodem. Opór tłumił krótko i krwawo. Czasami ludność poddawała mu się chętnie, a zarządcy grodów niespecjalnie bronili. Nie miał większych kłopotów z aprowizacją. Połabie było dobrym spichrzem! Niemcza i Lubusza były już jego. Posuwał się naprzód szybko; raz, że nieźle znał te ziemie, dwa, że Jaksa przez cały czas kampanii nie zaniedbywał wywiadu. Nie opierali się tylko na tym, co widzą na

własne oczy, chcieli wiedzieć także i to, czego nie widać. Gdy dostał informację, że do stronników Bawarczyka dołączył arcybiskup Willigis, było dla niego jasne, iż szala walki sukcesyjnej przechyliła się na rzecz Henryka. Potężne arcybiskupstwo mogunckie było naturalnym wrogiem arcybiskupstwa Kolonii. Willigis i Heribert stali po przeciwnych stronach. Bolesław jednak, odkąd zamordowano Ekkeharda, nie miał zamiaru mieszać się w wewnętrzne sprawy Rzeszy. Nie po to najechał marchie, by kogoś osadzać na tronie lub kogoś z niego spychać. Wjechał, aby dokonać tego, na co się umówili z Ottonem: wziąć pod swe panowanie słowiańskie Połabie! I musiał to zrobić teraz, nim Henryk czy Herman na dobre chwycą koronę Rzeszy. Czuł, iż pewne ruchy musi wykonywać równocześnie. Rozciągnął szybko linię wojska i do Budziszyna wysłał Bjornara z dobrymi oddziałami, a sam w tym czasie minął granice Łużyc i wtargnął do Strzały. Zdobył gród i spotkał się z Guncelinem. Czas był najwyższy, w ręku Bolesława było już całe Milsko i Łużyce. Teraz wkraczał na teren Marchii Miśnieńskiej, władztwo zamordowanego Ekkeharda. - Bolz! Tylko ty mi zostałeś, bracie! Ekkehard zapłacił życiem za wierność Ottonowi! „Nie za wierność, tylko za to, że chciał sięgnąć po władzę” - pomyślał Bolesław, nie mówiąc tego głośno. - Henryk bawarski nie traci czasu! - Nie traci, Bolz, nie traci. Ponoć lud na Łużycach przyjmował cię jak swego pana. - W każdym razie nie buntował się, gdy zajmowałem grody. - Wiesz już, że Henryk na koniec lipca zwołał w Merseburgu zjazd możnych? - Koronował się w Moguncji, musi prosić możnych o uznanie swej władzy. - Do ciebie też posłał zaproszenie. - Do Poznania czy do Miśni? - Chcesz zająć Miśnię? - Czyż nie na to się umówiliśmy, Guncelinie? Guncelin chwilę trawił tę wiadomość. Tak, umawiali się, że Bolz wkroczy na Połabie, gdy Ekkehard wyjdzie z wojskiem na spotkanie Ottona. Jeden i drugi nie żyją... Obiecywał w imieniu brata i swoim, że dotrzymają zobowiązań cesarza wobec Bolza. Chcieli to zrobić, naprawdę mieli takie plany. Ale wtedy zwieńczeniem tych planów było, iż Ekkehard sięga po tron Rzeszy. A dzisiaj...? Jeśli Bolz zajmie Połabie, to on, Guncelin, syn margrabiego Guntera, zostanie bez ziemi. Ale prawda jest i taka, że marchie to w Rzeszy najgorętsze tereny. Nawet jego ojciec nie utrzymał władztwa Mersenburgii przez całe życie. Tracił je, odzyskiwał. Gdyby nie wybitne zasługi zamordowanego brata, Ekkeharda, nie wiadomo, czy

mieliby Miśnię. Nie, Guncelin dobrze wiedział, iż tylko przy księciu Bolesławie może jeszcze sięgnąć po władzę. Nawet gdyby chciał się sam układać z Henrykiem bawarskim, jest bez szans. Jako brat jego przeciwnika, wielkiego stronnika Ottona! Więc trzeba schylić głowę i dotrzymać słowa. Zresztą Bolz przypomina mu Ekkeharda. I wreszcie, na nadgarstku wciąż nosi ledwie zabliźniony ślad... - Tak, Bolz! Nie mieliśmy pojęcia, że tak szybko i w takich okolicznościach przyjdzie zrealizować przysięgi. Pomogę ci zająć Miśnię. - Ile masz wojska? - Zbiorę tysiąc. - Mało. Zbierz trzy tysiące. Mogą być też piechurzy, przydadzą się do oblężenia grodów. - Jeśli dasz mi trochę czasu, popracuję nad ludnością i może nie będziemy musieli zdobywać Miśni. Nie chciałbyś, by miasto samo otworzyło przed tobą bramy? Bolesław roześmiał się. - Nie mamy aż tyle czasu, przed zjazdem w Merseburgu muszę opanować całą Marchię Miśnieńską! Spojrzał na Guncelina, który wyraźnie bił się z myślami. - Guncelin! Nie bój się. Pracując dla mnie, pracujesz dla siebie. Ja potrafię się dzielić. Guncelin popatrzył Bolesławowi w oczy, a książę dokończył: - Tylko nie mam saskiego zwyczaju dzielenia skóry na wciąż żywym niedźwiedziu. Nie będę ci obiecywał nic, póki nie mam wszystkiego w garści. Albo mi zaufasz, albo nie. Guncelin przełamał się i postawił wszystko na jedną kartę. Wyciągnął do Bolesława rękę. Uściskali się. Bez zwłoki ruszyli pod Miśnię. Tam Guncelin krążył kilka dni wśród ludności, która choć wiedziała, iż sąsiedni gród, Strzała, jest już w rękach księcia, to jednak prowadziła w miarę normalne życie. Owszem, bramy grodu były chronione bardziej, załoga wyglądała na wzmocnioną, ale ludzie, jak zwykle, wychodzili z grodu za swoimi sprawami, biegali po okolicy. I wszystko odbyło się szybko: Guncelin przekonał wietników, by otworzyli mu wschodnią bramę Miśni, wtargnął przez nią do grodu. Wyciął załogę i ogłosił ludziom, iż książę Bolesław zajmuje ich gród, ziemie i zostaje ich panem. Cała ludność słowiańska przyjęła tę wiadomość z radością. Nieliczni, którym się to nie podobało, zamilkli, bo i co mieli powiedzieć? Sława Bolesława szła przed nim nie tylko dzisiaj, ale i dużo wcześniej. Mówiono, że trzeba się spieszyć, by być jego przyjacielem, bo wrogiem nie warto. I lud Miśni

otworzył na oścież główną bramę, witając wjeżdżającego księcia. Wieczorem świętowali. Książę wyprawił ucztę dla swych wojów i dla mieszkańców. Gdy wszyscy pili, wyszedł. Chciał obejść gród. Zostawić w nim swój ślad. Czekał na niego Jaksa. Poprowadził go do wschodniego wału. - Gana, tak nazywał się ten gród wcześniej. Główne siedlisko plemienia Głomaczy. Będzie już siedemdziesiąt lat, jak Sasi wybili Głomaczy, spalili Ganę, a na zgliszczach zbudowali Miśnię. Gdzieś tutaj, pewnie na tym drugim pagórku, była główna świątynia Gany. Wietnicy mówią, że ponoć wiele lat po wszystkim wciąż tutaj po nocach słyszano krzyki mordowanych ludzi. Sasi wyrżnęli obrońców do ostatniego dziecka. Nie dziw się więc, że tak cieszą się z twojego przyjścia. Tyś jest dla nich swój, swój książę! A Sasi to Sasi. - Jaksa, Połabie to najdziwniejsza z krain. Tyle lat spływa krwią. Sasi nie dali jej rady, choć wtłoczyli w jego ujarzmienie majątek. - Dlatego musi być twoja, książę. Musi! Widzisz, jak cię tu witają? Jak swego! A przecież to ziemie od blisko stu lat pod władaniem Rzeszy! Idź na zachód! Idź pod Merseburg, ta ziemia sama kładzie ci się do stóp! Jaksa był porywczy rzadko, bardzo rzadko. Ale gdy się unosił, płonął. Był żywym, prawdziwym synem Połabia! Był wilkiem, który pragnął należeć do stada, był samotnikiem, gotowym oddać życie dla ludzi. Był ogniem, który sam gasił wodą. Bolesław kochał Jaksę, tak jak Połabie. Zdjął z szyi złoty łańcuch, zawiesił go na szyi przyjaciela i przycisnął go do piersi. Bez słowa wrócili na ucztę. Książę nie krył swych zamiarów ruszenia na kolejne grody Marchii Miśnieńskiej. Wiedział, że choć działać musi szybko, to jednak rozgłos mu służy, nie szkodzi. Poza tym właśnie tego pragnął, by posłańcy Henryka bawarskiego zaproszenie na zjazd do Merseburga musieli mu przekazać tu, w Miśni. Był gotowy. Jego wojsko szło szeroką ławą w stronę Merseburga. Wszystkie grody marchii miśnieńskiej były już w rękach jego załóg. Przy sobie miał Guncelina i Jaksę. Zarad trzymał dowództwo północnej linii, Bjornar południowej. Suche, letnie dni ułatwiały im przemarsz. Zdawało się, że niemal widzi rozciągnięte w nieskończoność czoło swych oddziałów. Nie spieszyli się. Był czas. Szli wolno. Pozwalali ludziom witać się i gościć. Pozwalał swym wojom całować połabskie dziewczyny, jasnowłose i smukłe. Każdy krok zbliżał go do granic starej Rzeszy. Łaba daleko w tyle, za plecami. Przed nim rzeka Sala, granica. Celebrował każdy dzień tego pochodu. Chłonął nagrzane słońcem powietrze, woń koszonego zboża. Ach, ileż razy Mieszko mówił mu o takiej chwili, ileż razy o niej marzył. Tak, warto było czekać! W Merseburgu biskupi, książęta i panowie Rzeszy zbierali się wokół Henryka, nowo

koronowanego króla. Na wielkim zjeździe, zgodnie z dawnym prawem elektorów, mieli uznać jego prawo do korony. Mieli mu złożyć hołd i ogłosić, iż po Ottonie III nastał Henryk II. Wiedzieli, iż to nie tylko zmiana na tronie, to zmiana w duszy! Oto na powrót nastaną czasy słodkiej Germanii! Znów serce Rzeszy będzie biło tu, a nie w obcym Rzymie! Nie wszystkie błędy Ottona można będzie naprawić, ale może chociaż część, może niektóre. Wyniesienie słowiańskiego księcia ponad nich to pierwsze, co powinni cofnąć! Bez względu na koszty! Jakże to była niefortunna decyzja ich świętej pamięci zbyt młodego cesarza! Teraz muszą czekać z rozpoczęciem zjazdu, aż Bolesław przybędzie. Nie do pomyślenia! Henryk podszedł do okna merseburskiej twierdzy. I poczuł, jak ścina mu się w żyłach krew. Oto na drugim brzegu Sali, jak okiem sięgnąć, stało wojsko. Proporce Bolesława niczym płomienie pochodni łopotały na wietrze. Bolesław zatrzymał wojsko na samym brzegu rzeki. Dalej musiał jechać sam, tylko z małą obstawą. Prawo nie zezwala na wchodzenie do miasta, w którym ma odbyć się zjazd, z wojskiem. Odpiął przytroczoną do siodła włócznię. Tę świętą włócznię, którą dostał od swego cesarza. Z nią w ręku wjedzie do Merseburga. Z nim pojedzie Guncelin i Jaksa, i dwunastka wojów. Reszta pod wodzą Bjornara stać będzie na linii Sali. Wolno wjechał w nurt rzeki. Bród był płytki, łagodny. Mimo iż właśnie dokonał zajęcia Milska, Łużyc i Miśni, iż zrobił to bez mrugnięcia okiem, bez chwili zawahania, on jeden dotrzymywał umów ze zmarłym Ottonem. Uniósł ramię ze świętą włócznią. Na ten znak jego wojsko weszło w nurt rzeki i wszyscy jak jeden mąż wbili swe włócznie w jej dno, znacząc nowe granice jego władztwa. Ten dźwięk go wyzwolił. Tak, pragnął ziszczenia idei Ottona, idei wielkiego cesarstwa, w którym on, Bolesław, władca całej Sklavinii, równy królom Franków i Germanów, w pokoju sprawuje władzę w imię Chrystusa! Pragnął tego całym sercem! Ale w przeciwieństwie do Ottona wiedział, iż władzę znaczy się siłą, i dzisiaj, zwolniony jego śmiercią z trzymania miecza w pochwie, siłą brał to, co ma do niego należeć. W imię swoje i w imię ich wspólnego marzenia. Jechał coraz szybciej, coraz mocniej woda granicznej rzeki pryskała spod końskich kopyt. Z impetem wyjechał na drugi brzeg Sali. Słyszał okrzyki swego wojska za sobą. Ich głos był murem, ich wbite w dno rzeki włócznie były jak zbrojny częstokół. Wydawało mu się, że słyszy głos melodyjnie kaleczący saską mowę: „Bolizlaus, przywitałem cię na wodzie, teraz witam cię na mojej ziemi!”. Spojrzał na Merseburg przed sobą i nie zatrzymując się, popędził w jego kierunku.

POSŁOWIE Ta książka jest owocem pomysłu i talentu Elżbiety Cherezińskiej, która zdołała mnie przekonać do współpracy. Piszę „zdołała”, gdyż musiała przezwyciężyć mój sceptycyzm odnośnie do skutków połączenia zimnej analizy danych z wyobraźnią wykraczającą śmiało poza dostępne informacje. Nie wierzyłem w możliwość pogodzenia obrazu kreślonego przez wyznawcę politycznego cynizmu wielkich postaci wczesnego średniowiecza z empatyczną wizją ich stanu emocjonalnego. Zaangażowanie „poważnego” badacza w przedsięwzięcie „artystyczne” wydawało się grą co najmniej ryzykowną. Skrzyżowanie literatury „męskiej” i „kobiecej” groziło powstaniem dania mało strawnego. Spotkaliśmy się tylko raz. Rozmawialiśmy niecałą godzinę. Archeolog krytycznie zwiedzający festyn

wikiński w Wolinie

z przebraną

na modłę

średniowieczną

rekonstruktorką, skrytą przed deszczem pod płóciennym daszkiem. Sceptyk z entuzjastką. Tradycjonalista z wizjonerką. O dziwo, zamiast zazgrzytać, zaiskrzyło. Ewidentne sprzeczności dały nową jakość, której materialnym wyrazem jest ta książka. Czas jej pisania to okres największego nasycenia twórczymi emocjami, największego natężenia koncentracji i najbardziej uporządkowany wśród moich dotychczasowych doświadczeń z pisaniem. A przecież to nie ja pisałem, pozostając tylko krytycznym podpowiadaczem, recenzentem, komentatorem i redaktorem spływających codziennie rozdziałów. Nie chciałem znać szczegółów zaplanowanej fabuły ani intrygi, żeby uniknąć pokusy wtrącania się w autorską wizję Elżbiety Cherezińskiej. Chłonąłem kolejne „odcinki”, pilnując, aby rzeczywistość

powieściowa

zawarła

maksimum

zgodności

z

wiedzą

historycznoarcheologiczną; aby znane postaci, zdarzenia, daty, miejsca i imiona były „prawdziwe”; aby wymyślone postaci, zdarzenia i imiona były prawdopodobne. Powstał tekst wielopoziomowy w swojej ambicji połączenia wizji artystycznej z wiedzą naukową. Splatają się w nim fakty uznane przez naukę z pomysłami prawdopodobnymi, choć nie potwierdzonymi źródłowo oraz z wątkami całkowicie wymyślonymi. Stwarzają razem niepowtarzalną całość, która zdaje się trafnie oddawać politycznoemocjonalną atmosferę wydarzeń sprzed tysiąca lat. Bolesław Chrobry i Otto III nabrali w tej książce ludzkiego wymiaru. Przemówili własnymi głosami pełnymi emocji - dumy, wątpliwości, a nawet i cierpienia. Chciałoby się wręcz z nimi porozmawiać, wtrącić się w dialogi z pozycji znawcy przyszłych skutków ich decyzji. Nigdy się nie dowiemy, czy tak myśleli, ale jestem przekonany, że tak mogli myśleć. Przemysław Urbańczyk Dla tych, co w klasztorze robili to samo co Oda i znają łacinę,

nie więcej od świętych młodzianków: amicitia - przyjaźń Bolizlaus filius Misaco - Bolesław, syn Mieszka caput mundi - głowa (stolica) świata caritas - miłość Carolus Magnus Imperator - cesarz Karol Wielki compellere intrare - zmuszać do wejścia credo - wyznanie wiary Deo gratias - Bogu dzięki De rationali et ratione uti - „O rozumności i używaniu rozumu” Deus misereatur - niech Bóg się ulituje Exultet iam angelica turba caelorum Weselcie się już zastępy aniołów w niebie... Hossana in excelsis - chwała na wysokości Ite, Missa est - idźcie, msza skończona Johannes diaconus cognomento digitorum mutilus - diakon nazywany Janem z okaleczonymi palcami Lumen Christi - światło Chrystusa mea culpa - moja wina missa ad vigiliam in nocte santa - liturgia Wigilii Paschalnej nostra maxima culpa - nasza wielka wina Nostrum, nostrum est Romanum Imperium - nasze, nasze jest Cesarstwo Rzymskie omnes qui diligitis eam: Laetare, lerusalem: et conventum facite, Gaudete cum laetitia, qui in tristitia fuisstis: Ut exsultetis, et satiemini ab uberibus consolationis vestrae! «Raduj się, Jerozolimo, zbierzcie się wszyscy, którzy ją kochacie. Cieszcie się, wy, którzy byliście smutni, weselcie się i nasycajcie u źródła waszej pociechy». Otto Imperator Augustus - Otto cesarz wspaniały Otto, mirabilia mundi - Otto, cud świata Pater noster - Ojcze nasz Renovatio Imperii Romanorum - odnowienie cesarstwa Rzymian resurrectio - zmartwychwstanie Roma aurea - złoty Rzym Sancta et Crucifera Imperialis Lancae - święta i niosąca krzyż cesarska lanca sanctus Carolus Magnus - święty Karol Wielki Santo subito - święty natychmiast septem artes liberales - siedem sztuk wyzwolonych servus apostolorum - sługa apostołów sexus - namiętność servus lesu christi et Romanorum imperator augustus - sługa Jezusa Chrystusa i wspaniały cesarz Rzymian sklavinia magna - Wielka Słowiańszczyzna teatrum mundi - teatr świata Triduum Sacrum święte

trzy

dni

(wielkanocne)