Chrzanowski Bernard - Z wybrzeza i o wybrzezu

,.

I'

.

?. '"

't'· •

1'1

-

': '

?

-

? 1,' ,I

,

,

\'

.

\'

ot

?

.,

\

';.,.,

't':' .

"

",\

'r' '

o_o'

.. ..

;j."

,.?·,r

-,

?,i?J-·

7·:·?

.

,

Z

WYBR·ZE?A

o

Wy

BRZE?U .

Sambor

i

Mestwin.

. .>--,

BERNARD

Z

CHRZANOWSKI

WYBRZE?A •

I •

o

YBRZEZU SZKICE

WYDAWNICTWO

WARSZAWA

LIGI

NOWE

MORSKIEJ

I

KOLONJALNEJ

1

•

934

b3b7

u

-

w

s

z

e

?

l k i

e

Drukarnia

p

r

B

o

e

s

?

a

w

Emilii

Warszawa. Telefon

9-00-90

ok?adk? E.

,

a

waz

a

l

i

s

t

r

z

e

o

W ó j c i k Plater 12.

a

n

e.

a

9-36-72.

projektowa? E R N E S T

,

PRZEDMOWA W

okresy tensywnych,

ka?dego wyj?tkowo zmierzaj?cych na wieloletniej

narodu

mo?na

zauwazyc

i

skoordynowanych do

stworzenia

dzie?a,

in-

które

przysz?o?ci. obecnie nasz Naród tak? podnios?? prze?ywa do ca?okszta?u w stosunku morskich, zagadnie? epok? budow? gdy?portu ju? wspania?? zainaugurowanych i najbardziej przeprzez poetów wymarzonego skiego, do Wiela s?u?by powo?anego obywateli, widuj?cych na kalkulacji kiej ?ci s ?ej podstawie Rzeczypospolitej i niewzruszonej rz?du narodowego. decyzji wre morskiem naszem N a ma?em pe?na wybrze?u twórcza. i rozmachu Jeste?my praca inicjatywy w?a?nie k?az ?e tam i dumni mocno, wierzymy niej mocarstwowieczne pod gmach fundamenty dziemy Na w?skim skrawku, resztk? wej Polski. b?d?cym dziedzictwa si? ongi? nadmorskiego, wielkiego skupia i narodu ku niemu id? dzisiaj najlepsze uwaga ca?ego ziem nieropolskich, ?yczenia wszystkich splecione ma

'\

•

dziejach wysi?ków

zawa?y?

jego

-

-

zerwalnie

trosk?

g??bok?

z

lepsze

o

ludu

jutro

na-

szego. A

wzamian,

z

zrodzone,

falach

nych

i

wonej

pot?dze, Pa?stwa. towej ma

fale

sine

brzeg deczn? o

?okszta?t

i

serce

Ba?tyku, piasczysty przewiduj?c? zagadnie?, ?wiata

?ywio?em W tym okresie

dla

dziwacznem tak

bardzo

o

w?tpliwo?ci, swego

dotychczas wydaje niedawno

?e

czer-

sny

?wia-

Polska kocha

dziszaro-

ruchu -

obejmuje my?l? morsk? granic? znajpot??niejszym w

zainteresowa?

krwi

wielko?ci

?e Pomorza, w si? nieustannym

rozbijaj?ce i ubogi, ?e ca?? nasz? zwi?zanych ziemskiego.

jedynym powszechnych

narodu, sz?o?ci

morskiern,

w?adztwie

najmniejszej

Niema

siejsza

o

pe?ne nieprze?nione

Polsce

ku

ch?od-

jego

w

morza,

tak

przecie?

a

wracaj?

gor?cej,

o

od

wiatrem

historii morskich

si? wspomnienie a tak minionej,

ser-

i

ca-

polskiej ca?ego prze-

od

chwil

ró?nej. obecnych i rado?ci? ?e tak to mo?liwe, prac? rojne Czy? temu kilkana?cie lat morskie, wybrze?e polskie ?ycia i ludzi? od zaledwie Boga jak opuszczone wygl?da?o ?e na to mo?liwe, klejb?d?cej dzisiaj tej ziemi, Czy? notem Rzeczypospolitej, Najja?niejszej naj dro?szym walka nieuniedawno odwieczna tak trwa?a jeszcze nie a i nierówna, wspomagana przez prawie st?pliwa i kaszubskim ludem "wszechbiednym Polsk?, pomi?dzy Germani?? pot??n?" z czu? w?drowiec si? polski g??bi Samotnym morski na wówczas brzeg przybywa?. gdy kraju, •

cha

Nie

dlatego,

ziemi

i

nie

by

czu?

tchnienia

polskiego

d?-

i

ludu.

w uwa?a? za SI? obcego tej dlatego, ?eby krainie. lechickiej prastarej w ?e Lecz nierówn?, walk? widz?c podlatego, moc samotnie. przychodzi? najcz??ciej I dlatego ?e widzia?, si? jeszcze, dokonywuj?cy rabunek resztki dziedzictwa narodowego wielkiego i bardzo, nad morzem i czu? barsi? prawie bezsilny

Nie

dzo

samotny. Wraca?

jednak placówk?,

nazawsze

krwi

i

mi?o?ci,

Jednym wali

a?

kiem

i

by?

na

z

Szanowny Kurator

obywatel

wa?ny

pierwszych nieustannego

które

morza,

szkiców

Bernard

i

gor?cej

Chrzanowski,

?o?nierz,

.

zaw?dro-

którzy nasyci?' "powi?ksza "Z wybrze?a

walcz?cy szeregach przedwojennego, od tysi?clecia zachodniego -

ju?

stracon?

pe?ne przewiduj?c?.

Polaków, aby

Kaszuby, Autor

si? serce

czujn?

nielicznych

dalekie

tchnieniem

brze?u"

mia?

gdy? my?l

oraz

zdawa?o

t?

na

wido-

si?

dusz? i

o

", wy-

dzielny

i

oddawna

w

od-

naj-

w?a?ciwie'"

a

frontu

pol-

skiego. a?

W pracy do granicy

wo?a?o ców

swej morskiej

serce. powrót Gdy wi?c "potrzeba zachodniej ?ciany

nie

strudzonej i

wraca?

dotar? na

najdalej, wybrze?e,

bo

gdy?

o

serca"

Rzeczypospolitej

zmusza

Nestora

obro?-

przed

inwazj?

teuto?sk?, ?nie rzem,

nowych niech

nagrod?

..

opisania

w

w

wra?e?, stanie

dla

si?

oraz

ku

awangardzie

niepodleg?ej

postaramy sercem morzu

•

wa

I

stycze?

Kaszubskiej

.

1934

.

Ojczy-

z

ziemi

i

G. Warsza

ju?

nad moPolsk? skromn? duszy i zrosi? zg??bi? serce, id?ce wyczu?

zwi?zanych Jego pi?knej

?e

zapewnienie, my?li, Jego

zumie?

stale

do

-

Orl?cz-Dreszer

.

S?owo Szkice

w

poezji


wysz?y

-

ich

-

lipy Sienkiewicz,

ukazalo

Brzeg Pia?nicy

uj?cia

morza

polska

a

si?

1922

w

nak?adem

r.

sztuce

wybrze?e

-

wy-'

a

Dru-

.Detoji",

nak?adem

r.

w

?eromski

Konopnicka, 1917

Lud-

-

Brzeg

-

Nauka

-

Poznaniu

w

wydanie

wybrze?u",'

o

Do-

-

Rzucewskie

Oksywia

brze?e

gie

wsi

-

Jedyno??

i

wybrze?a

nadmorskich

no?? i

"Z

wst?pne

Ksi??nicy

we

Lwowie. Zbiór

obecny,

nich

brzmi

ju?

(patrz do

zew

i

pracy

jednak

serca

-

walki

W

Lwowski

(patrz napisane

tej

poprzed-

t?sknocie nr.

za

samej,

polskiem

lecz

15), a

co

dawniej,

•

ukazuj? W

szkice,

si?

teraz

lipcu

1933

ogloszone poprawione

r.

/

ju? i

uzupe?nione.

dawniej

w

d?wi?-

Ba?tyk").

.

Niektot-z

po

odmienny.

szkicach

"Mlodo??

szkic z

w

pisane

wi?c

jest

jak -

Kurjer

-

Wszystki? trzeby

Pigo?

1918

ich

t?sknoty,

ton

Stanislaw

wybrze?em czy

Charakter nich

w

szkice,

zawiera

nowa,

niepodleglo?ci.

odzyskaniu Nie

ja

ser

czasopismach,

po-

?-

? A lA..

p

o

l

ujrzanego To znaczy,

?ycia, k

s

a

?e ?e

w

si?

wtedy

zrozumia?

Pomorza

przy??czenie

nam

powi?kszymy morze ujrza?a rycerzy. jego garstki

jedynie

morza

?idok

morza,

dusz?.

powl?ksza

tylko

zaraniu

swem

trzeba

morze

C I A

?e

.Smiles m?odo?ci, m,ó?i,

zaraniu

w

i garstki, powi?kszy?a;

Chrobrego dusza

Samuel

?erykanin,

?

? y

ZARANIU

W

moc,

ujrze?

dusz? tylko

nasz?.

oczami

Chrobremu chcia?

umocni?

do Polski, Mieszka Ojca U potomków do Wis?y. b?d? co b?d? si? pó?niej

przez

zaraniu

w

przew?-

od Odry jego my?l wybrze?e i tak?e o morzu odzywa?a. ?y?a stalej w morza nie zaraniu swem Naród ca?y zobaczy?: jednak z i bra?mi, si? wa?ni? którymi d?ugo, odci?ty by? od niego od morza czas Naród i ?rogiem, d?u?szy który odgradza?. go nadal nie ora? te? swej ?yzn? wi?c duszy powi?kszy?: pilnie i przedk?ada? s?anianie nad ?anów si? ziemi? pszenicznych nie toni. Nawet toni falowanie si? morskiej tej by? ciekaw Jan do Pasek, odstawiaj?c pszenic? przypatrze?: Chryzostom tam nie do morza nie dotar? tak?e Gda?ska, o?O?da?i niego

drowa?

i

Klonowicz

z

dowym b??d wiatr

t?sknota

czy??cu

Przy wybrze?em.

morzu, za

nast?pi?o Ku

przesz?o?ci. ku

W

niewola.

Nadesz?a

•

flisami.

ci??kich oczyszczenie niewoli

ko?cowi

my?lach

o

7

jej

dniach,

duszy. powia? niepodleg?o?ci

w

tym

naro-

Zrozumiano te?

ju? budzi?a

lekki

si?

WYBRZE?A

z

Gdy ruch

ku

morzu

mieszka?ców

dzie?ci

dwa

metrów

wybrze?a! przesz?o mog?y;

stan??

miljony

si?

zape?nia z ca?ej Powstaje

Nik?o??

trwa.

wi?c

tysi?cy i

i

na Wszyscy patrz? i narodu prac? wysi?kiem ro?nie liczba statków. przybywaj?cych miasto bije nowe-Gdynia; duje si? i zdobywcza, ci?g?a si? rozpoczyna

i

ju?

morze,

tam

starszymi w?asne.

na

cudownie

wprost

kilo-

pi??

m?odzie??

Polski.

trzv-

gdyby \Vybrze?e

kilometr.

na

dzie?mi

si?t

t?umy,

te

Na

go.

demdzie

sie

sobie

czterysta

?ywio?owy

pot?guje

tylko

Wyobra?my teraz

nasta?

podsyci?o, dost?pu

t?sknot?

wyzwolenie i

WYBRZE?U

o

port; bu-

odp?ywaj?cych;

i

obce

stare,

ona

porty;

ofenzywa

wytrwa?a

na

morze! Bo

nowa

m?odo??,

ujrza?a

teraz

oczami

ju?

Zacz??a w

a

niej

wi?c silna

koniecznych

Polska, morze

ta

prze?ywaj?ca zaraz

w

swem

nietylko garstki rycerstwa. powi?ksza? natychmiast wola morzem ow?adni?cia daleki. na ?wiat dróg

8

drug? drugiem lecz

zaraniu

i

i

zdobycia

to

narodu!

ca?ego

dusz?;

sw?

drug?

wiosn?,

zrodzi?a

nowych,

si?

TROSKA ost?p

w

w?asne

morskie ah

neutr

mniejszone

jemy

tych za

z

nadmorskich

chatyny

D?bków OJ

"Stra?nica

od przy Zachodnia"

maj?

morze;

R

d o??

a

-

to

wybrze?a prawdziwa zaroi?o

-

zda-

si?

sta?o

si?

zapanowa?a. od

turystów. od

dzieci

Przyje?d?aj? zamieszkuj? uj?ciu Kaczy przy Nietylko przebywaj?

akademickiej. i

stanów

cha?up uj?ciu

po-

dla uczynili?my wprawdzie wroga jednak kresy!

naj przeró?niejsze;

m?odzie?y m?odzie?y

Nepal. Czy

i

one

niewoli

czasów

i i

narodu.

s?

morskiego

uzyskania Polsce.

gln?nem za i ciche Zapomniane Odwiedzaj? je wycieczki do'" szkó? powszechnych nie starsi na wszystkich wsiach

-

Tybet

rozwoju czynimy

Nie

przyjaciela

w

i

Co

spraw??

chwil?

ono

Afganistan,

Azji ?ycia

kresów?

nadbrze?nych lecz s?siada, Otó?

w

dla

tego

z

mo?e

czechos?owackie

pa?stwo

nowe a

konieczny

ten

sobie

jak jeste?my chwili. ka?dej do drogi dojazd jedyny publiczmieszkaniec jak której ?wietlicy, zabra? ?wiat?o i izb? mo?e, przeWszystkie ludy pa?stwa maj? ma Nie w go Europie jedynie s?siad

-

wybrze?a.

Szwajcarja, W?gry,

a

Dost?p

dojazd,

Nie

w?asny.

morza

któremu

nie jeste?my, nej; zas?oni? s?siad ciemn? komor?.

z?y

mieni?

do

mamy

gospodarz, zagrodzi? okno

WY?BRZE?E?)

O

z awo

Or?owa

Pia?nicy. Pozna?

1922 ,

9

dów:

nr.

1

-

marzec.

we

po

WYBRZE?A

z

go?cin? Pia?nic?,

w

lecz

lecie,

widokiem

i

domy

nabywaj?

chocia?by

po

WYBRZE?U

o

ciemno-b??kitn?

od

ziemi?

aby

ziemi?,

sam?

tylko Czyni?

Seweliny nad

a?

morzem,

to

nietylko celu zaziemi? zakupuj?ce k?adania to uzdrowisk; ludn? ponad Gdyni?, to odludnem to na Helu. Nad Rozewiu, przy zielonym Gdyni? ju? cz?stki, wymierzono splanowano tereny, usypano tarasy, lecz dworki ju? czerwieni? si? dachówkami szczup?e, zgrabne w O wynios?ych rad?owskich i ciswojskim stylu. wzgórzach tam si? narady, chych tocz? jarach wyka?czaj? plany; kiedy? nadmorskie miasto z widokami powstanie ogrodów jedynemi na i jedynemi lesiste mi polanami, wybrze?e cz??ciami olbrzyNad wielkiem morzem ko?o rozewhucz?cem parku. miego tak?e skiego przyl?dku, Jastrz?biej Góry, Ch?apowa zapewne ku morzu si? rozpoczna T?sknota roboty. wybuch?a wi?c I raduj? to umi?owali ci, si? ?ywio?owo. którzy wybrze?e wówczas, szarem. osierocam, jeszcze gdy by?o opuszczone z

rodziny;

nem

powstaj? k?pielisk,

tak

-

Jest Polska

nad

które

Adrjatyk, wydmy

smug?.

towarzystwa, letnisk,

w

niedawno.

jeszcze

wi?c z

nomicznych wie,

jego

na

na

powodu odci?ta mia?o

wybrze?u, niekorzystnego od

jej jasny

jak

w

mrowisku.

u?o?enia

zagranicy.

Niegdy?

mieszka?com,

jej

Rzecz

naturalna. eko-

stosunków

si?

je?dzi?a dzieciom

po

da?

zdromorze,

na urwiste Bretanii, ?brzeg, wybrze?e na i Holandji, na du?skie, Be12ji piaszczyste wyspy so?niane i bukowe na do nakoniec niemieckie, brzegi P0??gi Dzi? ze i Libawy. morskiem s?onem jej pozosta?o powietrzem lecz w?asne, wprawdzie tylko przesz?o siedemdziesi?cio-kiloCa?a metrowe ma skrawku si? na tym wybrze?e. pomie?ci? i tramto te? szosami Polska! b?dzie Kiedy? jedna d?uga, nadbrze?na kolon wajami po??czona ja. ten ma ten ruch, nerwowy p?d ku Charakterystyczn? Oto wi?kszo?ci spiesz?cych cech?. przewa?aj?cej wybrze?u mo?e zabór na? stolica dostarcza Warszawa, rosyjski, by?y i Pomorze. i \Vielkopolska najmniej Ma?opolska, zdaje si? morze nad tam Uczuciowa si? ujawni?a, szczególniej w?drówka a?a ziemi. Tu o niem kaw ile chodzi o nad si? da?y nabycie

na

-

,

10

-

T

S

O

R

zachodnie

K

w

o

A

y

B

R

Z

?

E

E

ubiec dzielnicom. naprawd? innym o tern nie ziemi?. jak gdyby wykupywano w terenie morskich KaNa takim naprzyk?ad k?pieli ledwo kilka zosta?o Wielprzez parcel nabytych I to To samo i wsiach dzieje si? po wy? rze?nych. mimo zbada? i wyja?ni? zasobno?? kto Wielkopolski. Niechby rzekomej powód pod?o?e oboj?tno?ci. tego. psychiczne tej ta to cnota by?a Czy?by powszechnie pozna?ska g?oszo?a na morodczucia ziemi Brak w trze?wo??? i posiadaniu poez dzielnic skiem ?e Zaznaczam, z??czeniu wybrze?u? po polskich i tak?e ze sz?y wycieczki przewa?nie krajoznawcze z na wieldo zachód, wschodu, by?ej Kongresówki. dzielnicy i pomorskiej, dla ich a nie kopolskiej poznania, przeciwnie. i ono na z co rado?ci B?d? tej b?d? zyskuje wybrze?a i Polska. i Tak jak zaniesiony rybaków, mi?dzy gburów grosz i zamienione z nienimi s?owo odmv k a, chocia? dobre powoli, nieze stosunków zra?one zadowolone ekonomicznych, zmiany i podejrzliwe nieufne serca. zarz?dzeniami, zr?cznemi Zaczyone bi? ku Polsce. A go?cie, naj? poznawszy wybrze?e, ucz?

Kiedy my?la?y. mieniegórze kopolan.

kresy wybrze?u

na

nasze

-

si?

du?o.

Ma?o

wybrze?a. skim;

l'

dotychczas

jednak Mówi

si?

o

niem

mimo

rado??

t? mówi

du?o,

jeszcze

ma?o.-Pa?stwo

Polska

wybrze?e

si?

dla

uczyniono o

ludzie

nadmor-

stworzy?o, prawda, bardzo gdy?szybko, szybko przysta? na to silnie wzros?a sk?. pa?stwa Powaga przez polskiego ludno?ci.na wybrze?u. Energja budowy podzia?a?a psyche Brak w z któtworzeniu jednak czynu ognisk kulturalnych, ludowi nadmorskiemu nieznana rychby promieniowa?a polska niewiele lecz nad kultura; ludem; jest, s? jeszcze opieki tym to drobne ko?o zbli?enia go naprawd? jeszcze pocz?tki; prace c

s?uga

n

u

jednak

zbudowa?o

ojczyzny.

-

A to

y

waln?;

rzecz

do

z

zas?uga; tych,

?e

przecie?,

lecz

bezwiedna,

którzy

w

wielkiej

to

zas?uga.

jego

wojnie 11

ludu

otrzyma?a, Na

zwyci??yli;

pozór

tylko powiem,

tego za-

?e

WYBRZE?A

z

WYBRZE?U

o

i nie to i przed i po tych którzy zas?uga, zwyci?stwie bez ustanku wówczas, wolnym polskim or?dowali brzegiem u zdawa?o gdy ma?odusznych posiadanie tego wybrze?a si? ze marze? tak?e i nie wszystkich by? najmniej do?cig?em; tych wiek o swobodzie nazas?uga, którzy ca?y ?wi?ty ogie? my?li rodu bowiem i by?o nawet piel?gnowali. Gdyby zwyci?stwo, to nie byli gdyby or?downicy, by? si? tli?, gdyby ogie? ?wi?ty nie by?oby wolnego brzegu morskiego. gdyby byli wytrwali. z z przetrwali, niesamowitym uporem, cudown? jak?? ?ywioa nie ?ow?, cich? si?? utajon? byli si? trzymali mowy swej narzecza ci nadmorscy i ?wi?tej, swego gburzy, robotnicy ryi gburzy kaszubi z zamo?ni z obbacy k?p i robotnicy pod i rybacy z siedzib. Oni morza panów cych przymorskich tego i strzec nada.: nad strzegli; ustrzegli maj? piecz? maj? najkawa?em ziemi winni cenniejszym polskiej; wi?c by? i w doi kulturze lud w okobrobycie takiej, jak ?aden ?adnej innej bo ?adna inna nie ma ziemi, dni licy naszej znaczenia; takiego rozumie? a wa?no?? odczuwa? sercem maj? swego posterunku, ale? no?? do sta? stra?nikami Polski. prz.yn si? ?wiadomymi dla nich i ?rodki wybrze?a; trzebaby wszystkie rz?dowe, zasoby a i ca?? si?? zu?y?. ? energj spo?ecze?stwa Nie sta?o na nic si? jednak wybrze?u przechodz?cego dzia?alno?ci w zwyk?y sposób o?wiatowej dzielnicach; innych nie o niczem szablon my?li si? te? zwyk?y przekraczaj?cem. A trzeba tu schemat i tworzy? powszedni przekroczy? ponad codzienno' to ziemi miar?. kawa?, taki, Wyj?tkowy przecie? a nie nie niema, znów jakiego drugiego du?y, wymagaj?cy nadmiaru i nak?adu. winno pracy Wszystko by? tutaj lepsze, pot??niejsze, wyj?tkowe, jedyne. nawet za

•

Duchowni

g??bszej, i

w

lami

boga

obsadzone,

dzieci

nadmorskiego

wszelkiej

swojsko?ci, polskiej

wanie

mi?o?ci.

i

Szko?y

nauczycielami

najojone

nauczycienajlepszymi aposto?ami, mi?dzy nios?cymi ten lud mi?dzy poszanowanie i pie?ni i mowy, a umi?oajów -

ludu i

o

wystr

i

wyposa?one

mowy

i naj o?wiece?si. zewn?trznie

naj bogobojniejsi

zatem

prawdziwej te bibljoteczki

z w

i

i y

cz

dobr?

nowin? 12

o

o?wiacie,

o

cnocie

T

i

O

R

S

Polsce.

o

K

Ochronki

ci?gaj?ce

nigdzie,

nemi

ochroniarkami

(uniwersytet

rodziców"

Czy t. kursy

Pucku,

w

tek

ludowych wydaniami wyk?ady

sie?

ksi??ek,

do

mówi? czornice

obrazami

z

lektorki

szkole,

szko?? kole,

piosenki

popularne, teatraln?, A wsz?dzie, panienki

my?l-

piel?gnowany sz?y popierane barwne

muzeum

o

cichych

dzieci Wycieczki" spo?ecznej urokiem. bij?cym

koncertow?.

ka?dej

przy

z

Wejry-

Bibljowytwornemi W zimie

umiej?cymi Wie-

?piew aby ?piewackie, W

lu-

pod

wiejskich

iz

wspomagane. Polsce

uczelnie

zawodowa

Górskiego. n

przy-

urniej?t-

wytwornie.

gdzieindziej, Towarzystwa

wi?cej i

to

na

Artura

dom.

w

mimo

a

osadach, i

Wy?sze urz?dzi?

w

a

?E

E

zabaw

do

szko?a Poznaniu), w miasteczkach. dokszta?caj?ce najg?stsza znajpi?kniejszemi. a bibljotekarzami. wyszkolonymi a ?wietlnemi, prelegentami,

-

harcerskie

Z

znaczniejszych i Wejherowie,

zamierza

najzrozumialej i ?piewami, muzyk?

czornicach w

Lud.

R

dzieci.

i

du?skiego

ludu z

B

pomocami

typu

Tow.

herowem

y

Pucku

w

urz?dzeniem,

swem

dowe

w

wszystkich

we

jak

wzorowe,

backa

o

A

Pucku

wie-

polski przez so-

bogate,

sal? wyk?adow?, pi?kn? i starszych do Polski. nasze, pracy niewiasty

z od ichuszlachetnionych kobiety, ludzi. Nakoniec serc, zniewalaj?cym urz?dnicy wszelkiego i naisp rawicdliwsi. najrozumniejsi s?u?by, rodzaju najus?u?niejsi i najwyrozumialsi. A wszyscy, i urz?dnicy i dzia?acze spo?eczni z o o bli?nich. ludzi, przedziwn? mi?osn? trosk? jako i morza, Wreszcie i ziemi a konieczwywóz p?odów przywóz towarów nych u?atwiony. wi?c, jak najwi?cej Rybacy jedyni w sieci, ?odziami morze, pracownicy polscy, orz?cy zaopatrzeni sól. naft?,

i

a

A

wp?ywa

niech na

Szkic

to -

ca?e

wszystko, G d

?

a

s

k

wybrze?e,

by? ?e na wszelka to, zasad? wybrze?u winna spo?eczna by? najwzorowsza. o?wiatowe ?rodki uposa?one, lepiej nie to Niech nik t si? przesad?. to

tylko

tego,

a

z

niem

ca?a

Polska

! co

13

powinno.

Naczeln?,

wvtyczn? rz?dowa czy instytucje spo?eczne najNie jest najdoskonalsze. u?miecha. to, Prawd? tylko dzia?alno??

WYBRZE?A

z

dzi?

nie

jeszcze ko?cu

w

ziemi

wyj?tkowych gospo:larstwa, ?i?c tu na wybrze?u minister oszcz?dniejszy

Wracam z

od

"Ju? ostatnim

si?.

Dzi?

tak

kawa?

Wyj?tkowy Tworzymy wzorowe szko?y, instytucje; w7orowem-wszystko.

skarbu

niech

nie

nigdy

tu

si?

nad

a

d

?

o

wzo-

niech A

naj-

zawaha

c

i;

chc?

m?

Oto

zako?czy?.

list

morza.

d?u?szego

rok

przyje?d?a

uporczywie,

by

powtarza?,

mózgi. zarz?dze?.

musz?

po

Co

ci?gle

mi? trapi chcia?em zaznajomi?, nabo?e?stwie, podczas którego i kol?dy, mi polsk? nasun??a ?e aby si? jej przynajmniej zdradzi?. j? Panu

msz?

pozby?, Polski

r

li?cie

chórem

b?dzie

j?

l

do

Pomorzanina

w

wzorowe

odmówi

nie

grosza

ludzkie

wymaga

rowe

i

trzeba

zrozumian?; w si?

wrazi?a

WYBRZE?U

o

czasu

my?l.

Pana

m?odzie?

dzieci

i

któr?

z

ale

?piewa?em si?

z

my?l

ta

cho?

z

ju?

o?mieli?em

nie

moim znowu

chwilowo

dzielnic

innych

morski. brzeg aby si? zapozna?. zapomn? które szko?a... z eucz chwil. tych pi?knych prze?y?a nicami z Na podwórzu szkolszko?y powszechnej Warszawy. nem i kaszubskie. Po warszawskie zebra?y si? dzieci przedstawieniu z dzieci si? trzy za?piewa?y najpierw Warszawy nasze w a ko?cu piosenki, dzieci, pofem po??czy?y dzieci kaszubskich dzieci z Na si? g?osiki stolicy. g?osikami koniec i wzruszaj?ce rzucim ziemi". "Nie za?piewa?y: Pi?kne to. Po ?piewach dzieci matki. by?o zabawy, zabawy jednej Nie nikt które dzieci ze a które pozna?by wi?cej, stolicy, z nad narzecza. dni wybrze?a oprócz Trzy trwa?y zabawy, i cho? uczenice, powietrze by?o si? d?d?yste, dar?y si? aby bawi? z temi które "Warszawiankami", s? prawdziwie "polsce", Przez te trzy dni dzieci do siebie ni? wi?cej si? zbli?y?y, przez sto a dzieci bezwiednie jakie wyk?adów, pouczaj?cych przez i mimowolnie i domy To sarno (doro?li, rodziny). powtórzy?o w raz z lecie: raz harcerzami. si? z m?odzie?? doros?? drugi z akademikami. z deaka Przedewszystkiem wyst?p wspólny na

Nie

nim

z

nigdy

-

-

14

-

-

-

T

R

mikami

_

.

K

posun??

A

o

?yje

wprzód. mi?dzy

dzie??;

dzi?

jeszcze

jeszcze

si?

Za

aby

zbrzydzi? Poznaliby,

jej

dem"?

tutejsz?

?wiat

ale

jest. te?

owoce

Bardzo spra

wy

jest

da?o

zrobi??

abym

Prosz? móg? najkorzystniej

jak

to

robi,

t?

macierz

Wiem,

B

R

za

ta

?e

by?yby

ludno?ci?, si?

?

E

i

zapoznania akademikom

E

pokochania Polski

Ich

l

przedewszystkiem grzecznymi "feinymi" z nimi zawPolakami; by chcieli z To "Miemcami". jak wszystko nadmo?liwe, aby m?odzie? by?oby do Warszawy, Krakowa, Cz?stoi pi?kno?? swej bogactwa prawdzii najbezwsfydniejsze najró?niejsze brudu, niedo??stwa, kraj g?upot ycho? i to nie tak ju? jawnie tylko i j? wi?za? z "Vaterlankochan? Toruniem albo Poznaniem pi?kny rzecz nie tak do wykonania, ?atwa

m?o-

temi

wielkie pewno?ci? wa?n?, pewnie najwa?niejsz? wolna i wolne podró? utrzymanie! zrobi?? si? da?o czyby o i gruntown? szczer? krytyk?

jej

Z

-

i

?e

-

y

cze??

to

zachwycaj? i nie tak wcale "pysznymi" sze ?y?, toby by?o lepiej, mi Nie nasun??o t? my?l. brze?na zrobi?a wycieczk? i t. d., chowy aby pozna? w wej któr? jej ojczyzny, jako sposoby przedstawiano, dzi?

w

wzajemnego

spraw?

mil

si? kilka pami??

i

•

S

O

z

,

...

·cz??ci?

ca?ej

tej Jakby

to

si?

...

albo

my?l

t?

jako

dobr?

niewykonaln?

rad?, albo

Dorzuci?,

wykona?". ?

List

Patrz

l) morze

-

Kto

radosny.

si?. Zorganizowa? powszechnej

BoI.

artyku?

dodatek

w

literacki

j? Gdyni.

autor

do

dopomo?e

Bourdon Gaz.

..

O odpowied?

Gda?skiej

1922

listu,

powy?szego

15

wykonania

p.

-

list

na

nr.

Kamrowski,

jego

11.

z

Pomorza"

Wycieczka kierownik

1).

my?li?

-

Po-

odby?a szko?y

?EROMSKIEGO

T?SKNOTA

?ycia"

Uroda

?ó?te

w

i

r?ce

?

i

l?ni?ce

kaszubskich,

"P

Wyszepta?

o

m

listem

-

1

drog? nagrod?,

pami?tk?.

napisem. si? z niego

Z

i

*)

skiego brze?e"

20

z

na

g??bok? nauczy?em".

Patrz

"Wiadomo?ci

wybrze?a" w ksi??ce:

Stef'a ..

Z

1926

Literackie"

"Sienkiewicz. o

?yczliwym

r.

Nr.

3.

-

Pozna?

wiele

i

mnie

znów

-

Konopnicka.

wybrze?u" 16

tak

ciekawo??"

"g??boka

mog?

jest cenn? wspomnienie

dzie?ko

to

1917

ka-

mi

najmilsze

czyta?em

i

dopiero

zosta?a

opatrzona

Ta

wybrze?a

"Dzi?

jako

j?,

"Na ?eromski

swoj?

Roz?uckiego!

a

ofiarowanie

której

ciekawo?ci?

i Szkic:

tr

1912:

sierpnia

?e

wi?cej,

Pio

bo

nie?mia?o,

ksi??eczk?

r.

dla

Zachowam

tern

?eromskiego

r?ce

1912

ksi??k?,

za

si?

s?o?cu

na

niezrozumia?a T?sknota Nie Polaka. skwiczonego nie te? zajmowa? si? jego o tern 2eromski; ?yciu A jednak o niem "marzy? o 'pracy na niem, jako powie?ci pos?a?em dlatego lecie w mu obcy, zupe?nie z dedykacj? szubskim brzegu"

odpowiedzia? podzi?kowa?

s?owami:

si? "Wpatrzy? wybrze?a. Pod?wign?? domków je do dalekich bia?ych ca?e o ?ycie. marzy? przez których z e". o r S?owo niespodziewane. odmou Piotra tego Roz?uckiego, Pomorzu i na on pozornie by? nigdy nie przynajmniej niedol?, wspomina obce. dotychczas by?o wybrze?e jego ?ni? ca?e jak ?ycie", gdyby przez Po urodzie! przeczytaniu tej ?ycia

ko?czy

wyci?gn??

WYBRZE?EM*)

ZA

"Cha?ubi?ski ?eromski I.

Lwów

pola

II

wy-

wyd.

?EROMSKIEGO

T?SKNOTA

zastanowi?a;

mog?a kaszubskim brzegu dzo to charakterystyczne, dawne ono

zaj?cie W

-

"Z

rze

?

powsta?o

wybrze?a

Oczywi?cie, [?

temu,

list

z

?e

ksi??k? mi

?liczny

da

b?d?

je

i

Jest i?

si?

zlewaj? szcz??cie

nareszcie

wyra?enie

Wybrze?a

razy,

j?zyk

mi

na

przys?a?.

tyle

czyta

s?ów

"Z

widzia?

tak,

ju?

?a".

Ale

to

jej si?

pojecha?

Gebethnera,

ksi?garni Z

poczt?.

ksi?garni Czeka?em

nie

wysz?a. Zembatego

o

w

na

zbio-

drukowanych Pozna?skim "Kurjerze si? ksi??eczki przes?a?em Otrzyma?em mar?y?. cudowny

podzi?kowania Wybrze?u", z jedna tych o

nauczy

tak

w

ujrzenia

jak je upragnionerui ukazuj?

kto?

ten

wtedy

szkiców,

".

prze?liczPan któr? by? które ksi??ek, si?' niemal na Tre?? pami??. ?e jedno, gdy los szcz??liwy morza, tamtego ut?sknior:ego za

ukaza?.

Pan

ksi??kami bywa tak. jak nieraz kocha: si? niespodziewanie, si? w w rado??. sercu "G?osie dziwn? Przeczyta?em i zaraz o Pana uprosi?em recenzj? tej ksi??ce czyj?? o kupienie si? do Krakowa, znajomych, udaj?cych Z

których

tak

wówczas

1917:

lutego

mam

ukazaniu

po

Barto

Poznaniu

w

tym

o

?ycie"! poety

przecie? dzwoni?

wyda?em

r.

wybrze?u

tern

o

13

dat?

?askaw i

zaraz

który

"Nie

1917

nie

szereg wybrze?u" w wielkiej wojny

czasie

w

niewoli;

nikt

o

ca?e

przez

I

kto

tego,

u

wielkiego

czasów

za

si? wybrze?em! lat pi?? pó?niej,

tylko

tego

u

niewielu;

i

chyba marzy?

'I

?e

sercach

w

osobno

n?

naprawd?

marzenie

by?o

istnie?

ona

WYBRZE?EM

ZA

i

nie mi

wraca?.

?eby odpowiedziano tedy, ekscytuj?c

zaraz

mi.

z

Narodu" mi

Napisa?em przys?ano ?e

ta

tutejszego

lud?mi,

rozniecaj?c

ksi??ka

kogo? "Wybrzetedy exemplarz

ze

do

jeszcze

ksi?garza

poszukiwanie.

w?a?nie kiedy exemplarz, poczt? otrzyma?em robi? w list do przyjaciela Krakowie, poszuki?eby pisa?em w wania przyexemplarz, By? to w?a?nie innych ksi?garniach. na Pana. jak ??danie. si ? , Zjawi? przez s?any ten kwiat za Raz ?liczny dzi?kuje naj serdeczniej jeszcze szai z morza nad najg??bszego okazji wyrazy ??cz? przy ?eromski i wdzi?czno?ci. cunku Stefan

Jednego

dnia

17

-

z

WYBRZE?A

Stanowczo

wielki

hojny

by? naj drobniejsze przys?ugi. mnie ?e tern, ?eromski je ukaza?em, nietylko znów bardzo ciekawy

swych przedziwnie dla widzia? mi?y ??dzie wybrze?e tylko swemi tak, o jak ?liczny my?lami ksi??lecz kach, za t? t?sknot? wybrze?em, tern m niepokojem, tym pr agnienie jak naj?pieszniejszego o niem chocia? tak A ?e przeczytania nowej ksi??ki! skromnej uwa?nie, z ze szkicu j? czyta? wykazuj? reminiscencje niej, w morza", rok w "Wi?le", "Brzeg 1918, wydrukowane pó?niej, o o wichurach, wspomnienia straszliwych jesiennych ?nie?nych o mowie i na burzach, o naszej presrn wybrze?u, ch?opie od walaj?cym ziemi kaszubskim, nad morzem. wilgotne skiby to mnie dla wielk? rado?ci? By?o uczu?

&

WYBRZE?U

o

za

za

poeta

T

ist

wyra?aniu

w

nietylko

to

.

..

tych

Wyt?umaczenie

"Od dziesi?tków zapoznanie

wyspem

zakresem

?ytkowa? stycznem.

gdy

z

17

Roz?uckiego 1919

marca

?eromskiego

-

S?

r.

nim

w

nast?-

s?owa:

niem

dla

marze?

list

nareszcie

przyniós? puj?ce

,

nadto mnie

helskim,

lat

si?

gruntowne ludem,

z

tamtejszego by? mo?e Wyjazd

wybiera prawie

?ycia, w

mojem

jest

wybrze?em mow?, obyczajami co mi si? uda?oby literackim

sposobie

w

czasowy

si? bezcelowy,

tam

najgor?tszern

z

gdy?

bardzo nie

ca?kowitym nast?pnie do

letniej wiele

zbiera?

umiem

i

pó?-

i

i odtworzeniem

porze

obecnie

pragniemorskiem

spoar

tych osób,

t Y:

okolic,

by?by dorywczo

i wra?e?. ziemie i przet? ca?? Musia?bym pozna? inne okolice To te? wewn?trznie kraju. jak prze?y?em o ile i zdrowie tam zamieszka?, by mi zdrowie pragn??bym a w na okoliczno?ciach, córki d?u?ej, najlepszych pozwoli?o, Gda?na sta?e". dalej pisze "mi?dzy Chcia?by dlatego -:z kilkumori Oliw? dom skiem czy ogrodem, polem naby? o teraz "Na odpowied?, czy jest uprasza?bym wogóle gowem. w dla razie to do pomy?lenia mnie, rzecz czy przej?cia tych mo?liwe tam domu we w?adanie dziedzin nabycie jest polskie i kawa?ka to daleko od miasta. ziemi. Musia?oby by? niezbyt

wiadomo?ci

?y?,

-

-

II

18

-

?EROMSKIEGO

T?SKNOTA

lub i

jakiego? d."

t.

centrum

Ustalono

? -

Trzeba

j?

Otrzyma?em ()

raju,

"gdy? "hiszpa?sk?", ka?

tu

a

mu,

p.

po ?e

s?dzi?, ?eromskiemu.

Zaofiarowa?

21

lutego

lekarze

p.

Porozumia?em w?a?cicielem

Kukowskim,

?eromskiego

dla

ci??ko mi radz? w tej

nieukojonego. morzem za t?sknoty wi?c tylko chocia?by

domek

w

Or?owie,

jak

?eromski.

Zapowiada? swego wydawcy, bardzo stroskany

mieszkania. z

"Marz?,

gryp? zamiesz-

na

sprawie oddanego o

P.

jeszcze

Chodzi?o

listownie

r.

pisa? i

d?ugo

p?uca".

syna zgonie zaspokojenie

odpowiedniego i

i

'Serce

Pomorze.

zaj?te

1 Y20

morzem",

morzem

tylko jeszcze

-

granicy.

nas

przez

nad

Mortkowicza,

Przyby?

wicz

ficznie

nad

?eromski

lutego

chorowa?em

na

?yczliwego.

7

z

willi

w?a?nie

Jakoba

?eromskiego, ulg? jakiego

Zosta?o

wówczas

to

ustaleniem

za

telegrafem

poczt?, na

obawia?

si?

list

teraz

wzgl?du

ze

zaczeka?

Warszawie

w

przyjazd

si?-jak

by?o

dworku,

jakim?

o

sta?o

wreszcie.

te?

aptek?,

odpowiedzie?

niestety

Marzenie

gólnie. ",p?one".

o

lekarzem,

z

Mog?em

-

WYBRZE?EM

ZA

zdrowie' Mortko-

przyniesie wynaj?cie

o

si?

telegraKolibek. wówczas

niedaleko do morza, blisko uj?cia Kaczy pomalowany, mostku Tak ?e na si? zdarzy?o szcz??liwie, niej. mog?em go wkrótce Listem obejrze?. wi?c p. Mortkowicz. Wynaj?? go z 19 marca ?eromski warsi? "zm?czony jeszcze dopytywa? sza wskierni nad morze stosunkami", ju? pojecha? pragn?cy w na ten czas domek dniach b?dzie maja, pierwszych czy mleko. i czy tam b?dzie Przyrzek? dostarczy? przygotowany na Kackim Kukowski. W te?, go p. przymaju gdy drzewa a drodze l?dku zieleni?, si? ?wie?? mi?dzy przy pookrywa?y w Or?owie a Or?owem fio?ki zamieszka? szos? ju? kwit?y, tu mu ?e ?eromski. tam dobrze. mówi?, odwiedza?em, Gdy go ?e du?o lecz ?wiecie morza, po??czenia w?drowa?, takiego po mu nareszcie da? i lasów nie zna. Los wi?c szcz??liwy wzgórz z 13. II. list 1917 morza. r.). (patrz szcz??cie ujrzenia ukochanego w Marzenie chwilowo cho? si? cz??ci spe?ni?o. ró?owo

-

-

19

-

WYBRZE?A

z

serdecznie

Sam skiemu

ze

buki.

Gdy

przesy?aj?c kiedy, sza

mi

lecz

wie,

jeszcze my?li

?e

wybrze?em, W zwi?zku

w

a

tern

z

kaszubskiem

?em

to,

mia?em,

co

Majkowskiego, terlungen

a

si? sobie, i

literatury ksi??eczki

wi?c

marzenia

spe?ni?. r.

"Inter

w

bardzo

te

je wspomnia?. pami?tam

nie

?eromskiego

w

ju? \X:ar-

z??czonych i postaci; czasów dawnych mu utworów aby dostarczy? o Pos?aKaszubszczy?nie. Ceynowy, Derdowskiego,

opowiada?,

-1909

-1912, i s?owniki.

Volkskunde"

kaschubische

1920

osobno od

"Gryfa"

roczniki

cztery Itir

obrazów,

tycz?cych ?yczy?

w

?eromski

je, Pó?niej,

us?ysza?em

1920,

narzeczu

ju? Lubi?

fotograf

szeregu

o

z

w

ich

w?tpienia

nareszcie

si?

by?

powta-

moje

i

?e

poezji"

Mestwin".

i

pos?a?em "Mi?dzymorze",

mu

w

zapowiedzi?

tego "Sambor

szkic

ma"

i

?erom-

?e

bez

si?

utwór,

pot??ny

sztuce

w

a

urodzi

na

dzie?o,

"Brzeg

szkicu

Pierwsz? ar

?e

wielkie

Polski

dla

wróci. spokój wybrze?u

i

zdrowie

i

tam

s?dz?c, przyjacio?om

ucieszy?em

temu

si?

nieustannie,

rza?em

WYBRZE?U

o

-

"Mit-

z iniw Poznaniu, postanowiono Zacho"Stra?nica miesi?cznik Tyca, wydawa? cjatywy z w dnia", ?eromskiego Tycem porozumieniu poprosi?em do pierwszego szkicu o literackiego czy artyku?u, napisanie Panom dam "To jaki urywek chyba "Stra?nicy". zeszytu 7 r.: I da? 1922 odrzek?. co teraz z pisz?c lutego pisz?" tego, od któremu t. z utworu "Wiatr morza", p. urywek "Przesy?am w pi?mie, i prosz? o umieszczenie nada?em je?eli tytu? "?gorz" e". to "Stra?nicy", na zeszyt Pierwszy zas?uguj mój "?gorz" na mia? czele, 1922 Marzec jako artyku? wst?pny. wi?c w ten pierwszem si? wydaniu znajduje Urywek "?gorza". on dos?ownie str. na od morza" 26-34, jednak jest "Wiatru nieustanne zda?, w nim ten nie sam, zmiany wyrazów, s? ciekawe i porównanie go dla by?oby warjanty opuszczenia; z twórczo?ci techniki zbadania ostatni? redakcj?. ?eromskiego w od Morza". "Wietrze si? by? tekst któr? zdaje Wkrótce Zachodnia", zawdzi?czaj?ca "Stra?nica potem, narodziod morza" "Wiatrowi artyku? swych przy naczelny

Gdy

w

1922

styczniu

Teodora

-

-

-

-

-

20

-

?EROMSKIEGO

T?SKNOTA

nach, Teodora

przywita?a Tyca Po

go

dwóch

brze?u

przes?anych

wyrazów, turze

polskiej.

bajki

w

z

kaszubskiego umie?ci? "Gryfa

wski

155

m

Historia

"Wietrze"

w

mostwie

rybaka

"P?awienie

Opisuj?c

i

dolin?,

której

w

34

(str.

wygrywa,

od

uchodz?cy lic Gdyni" "Mi?dzymorzem", z przesz?o?ci

i

B.

wsi

-

Rad?owo

ku

Chrzanowski z

wybrze?a. trylogja:

nadmorska

K?kola "Gryfa", czarownicy lini Sm?tek 35 "Wiatru") w

artyku?u ?mier? rzekomej

opracowaniem

j?c, jar,

Jana

"Na

1923

i

opowiadaniu "Kaszubsk?

nast.

1909

1910

lecz

Wiatr

--

by?a 256),

si? (str.

Cha?upach i fujark? w

mia?

w

?eromski szkic

kaszubskim

od

pl?samy?li oko-

51),

str.

ludziom

nie

zako?czy?a Morza

si?

Mi?dzy-

-

morze.

T?sknota wielkiego si? nasyci?a, poety urokiem. prze?y?" Upoi? si? jego O?ywi? sz?o?ci. z Literaturze Wygna? Sm?tka. niego utwór. Sta?, si? przy tysi?cleciu naszego wielkim i morza, poet? wybrze?a .

-

21

"Pozna?

postaciami naszej istnienia,

",

r.

"Z

brzegu" ju?

201.

1836

na

do-

jest i

niej,

na

(Patrz

morzu

w

168

str.

r.,

312.

str.

r.,

zdarzy?a Cha?upach:" z

323

str.

r.,

w

po?wi?conem przyrodzie, jego

r,

Wis?a

a

która

"biedzie,

o

Trzebi?-

1912

-

-

kaszubskie

Wyszce

o

ca?y litera-

je

dwie

dos?ownie

?licznym z (str. 156) bajk? Gryfa "Kowol przed dzwierzamy", piecelnerne o II Pomorzu na 240) (str. Fryderyku hi storj? z duchu" o i z?ym Gryfa gburze to

wy-

szereg

przyswoi?

szkicu

W

"Wietrze",

i

narzecza

II

Z

na

?eromski

wzi??

ksi??ek

mu

nazw

?eromskiego

utwór.

oczekiwany

si?

recenzj? 88-93).

3-str.

(1922-zeszyt pobytach

dwóch

i

wspania??

numerze

Pomorza"

latach

ukaza? Z

majowym

w

"Epopea

WYBRZE?EM

ZA

wybrze?e z

da?

prze-

pot??ny

pierwszym

WYBRZE?U

O

LITERATURA to

rzegl?d

tylko

informacyjny; z wymienionych obszerniej

niemaloka?dem

drobniejsze

n?wszy

ta

ratura

chwili

od

z??czenia

Tak

donios??

Zamo??

bardzo

szczup?a,

znacznie

si?

dnika

brzegu" ukaza?y

roz-

i wyk?adu popularne Janowskiego: ilustracjami;

1910,

Aleksandra 1919,

z

polskie"

z

ciszka

Reinsteina

Pomorza

map?

proL

jedynego przewokaszubskim "Na Chrzanowskiego morzem" 1920, "Nad polskiem tego? ksi??eczki: znakomitego krajoznawcy Warszamorzem","Nad polskiem e Prz "Morze Zofji wóskiej-Czarnockiej: Warszawa Fran1919; polskiego -

morze"-Warszawa

"Polskie

Stanis?awa'

1920;

1922 101 -105. Pozna? 1. str. Zachodnia Stra?nica zeszyt za czasów niewoli, ta Literatura prócz przecie? wynosi?a i 1917 w 1913 Bernarda 1910, wydanych Chrzanowskiego, w ko?cu szkiców oko?o ksi??eczek wymienionych dziesi?ciu

*) l)

ksi??eczek zaledwie autora

"Z

Rzecz

ciekawa,

literatury. Bibliograf

Bern.

morza"-

pierwszy dotychczas

naszej

W ?lad

Bujak.

si?

literaturze

w

wybrze?u

po

znaczenie

"Dziejowe

jak

spraw?,

omówi?

1921.

Franciszek

Dr.

,

Lite-

pomówi?.

Polsk?

z

pomi-

-

1)

win??a

wa

Pomorza

bowiem

dzie?

niewoli

czasów

1921*)

-

nale?a?oby

-

za

si?

1919

i

wybrze?a to

wp?yw

Uwidocznia

tej

a.

opracowana

o

wybrze?u" odzyskania to w

ju? 1932

1918 r. wyd. pierwsze na nag?y niepodleg?o?ci jej za pierwsze niniejszy przegl?d r. Stef. przez Wierczy?skiego -

zdumiewa.

-

22

-

str.

i

77

trzech

roku, tego? 78.

-

wzrost

silny trzy

lata.

wprost

L

I

T

E

R

Jastarni:

z

T

A

Tu

1921.

Maliszewskiego Pomorza

jów szkicu

przedsta ,

? -

czo?o

H.

dwie

Steiner?:

Danzig

"Die 1919.,

nomicznego. osobne wydali pospolitej" portu

przy

polski

port

zamienienia

my?l z

??cz?c?

si?

"Die

Zukunft

napisane

prace

°

1919

arda

,,2

dzie-

1918, Polski.

wa

do

do

nasze

Kraków

Ba?1919.

sprawie

Polens ze

Edw

historycznym

Danzigs" und

War-

-

miasta

gda?skie"w gda?skiej

1921

-

-Warsza

prawa

Danzigs przewa?nie

Weichselfrage

"

Polska

tego

wybi?y

List:

v.

prace:

a

i Pomorze

"Gda?sk niemieckiej

rozprawie:

w

W literaturze

Po

1919.

doskonale

Cho?oniewski

Antoni

tyku

popular

"Gda?sk dzisiejszy

U

broszur? n? polskiego"-

Warszawa

-

?

E

Gda?sku"

i

?o?nierza

"Dla "

stosunek

wiaj?cym

uzasadni?

zbiorze

Polskiego Askerrazego

Szymona

tak?e

Z

R

B

pomorzu

wspomn? w

Y

W

O

A

R

Kaszubskiem

"O

szawa

U

1919

na

i

Dr.

2ukunft"-

stanowiska

eko-

sprawie portu polskiego Turski "Port Klejnot Rzeczyza Gda?sk 1921, urz?dzeniem przemawiaj?cy RafaIski Tczewie oraz Juljan in?ynier "W?asny Warszawa 1922, nad Ba?tykiem" uzasadniaj?cy zatoki na cz??ci puckiej olbrzymi port górnej ??cz?cej

si?

tern

z

Józef

rozprawy:

-

-

go

wielkim

z

morzem

przerw?

omawia

ko?o

Kusweltu.

ilustrofloty polskiej ?eglugi Warszawa Pulska" ,.Flota 1921, zawieraj?ce wydanie "Powstanie jak "Odroartyku?ów, Floty", szereg powa?nych i inne, oraz dzenie Polskiej" Rzeczypospolitej dotychczas floty i marynarki narodo"Historj? floty zdaje si? najobszerniejsz? St. z Po wej" przez ilustracjami, napisan? Nowakowskiego. ze nad "Stra?? Wis??". po??czeniu si? "Bandery polskiej" czasoplsmern, po?wi?conem sprawom morskiej jedynie ?eglugi i rzecznej i zada? ze potrzeb uwzgl?dnieniem szcz?gólnem teraz polski". miesi?cznik, jest nowy "?eglarz ?eglugi polskiej, w tre?? r. b. od stycznia Gda?sku; pierwszego wychodz?cy numeru obfita i interesuj?ca 2). Nauka na si? ju? zajmowa? wybrze?em. ?aczy Przyk?ady,' Dr. F. Lorentza 1919 Prac? "Kaszubische Grammatik",-Danzig ukaza? tak?e maj?c? si? polsku, pomijam przytem, jako po

Spra

i

w?

pami?tkowe

-

wane

2)

Dzisiaj

spe?nia

to

zadanie

"Morze".

miesi?cznik

-

23

-

.

WYBRZE?A

z

na ca?em Pomorzu, kaszubskiej ZachodnioInstytutu organie bada Miski ego S?owia? pozna?skim, prof. uniwersytecie przy Gda?ska". miasta Rudnicki uka?? si? Zapewne "Nazw? ko?aj trzech do nazw i inne tam np. wybrze?nych przyprzyczynki i kackicgo! Co oksywskiego rozewskiego, l?dków polskich: II to w do nauk ", zeszycie "Ochrony Przyrody przyrodniczych, si? Pa?stwowej Komisji Ochrony, Przyrody, zajmuje organu nadmorskiem" wrzosowiskiem Wiktor Kulesza "Zagro?onem i szern w Polsce .m ajwi?k bielawskiem, jednem niew?tpliwie z wrzosowisk typu atlantyckiego", najosobliwszych, nielicznych a przedstawiaj?cem pod wzgl?dem krajobrazowym niezwyk?y u St. Tam?e Paw?owski nas, widok". rzadkiej pi?kno?ci pisze m na morskie "O rozmieszczeniu [Er yrrwybrze?u Miko?ajka mar któremu itirnum]". gium po wa? n e niebezpiecze?stwo grozi?o Od wyniszczenia. prof. oczekujemy niecierpPaw?owskiego liwie o pierwszej polskiej naukowej, pracy geograficznej wybrze?u. tak?e o niem Historja jeszcze milczy. Wspominam

ludno?ci

j?zyka

si?

tycz?c?

I

W tomie

•

WYBRZE?U

o

Occide

"Slavia

ntalis".

-

tu,

?e

w

zmiernie

ziemi.

nadmorskiej

o

Warszawa

1916

Kantak

zaznacza

Tylko i

nie-

autor

historycznego

dotychczas

jedynego "Materja?y

do

przyczynki

dzie-

ziemi dawnej puckiej" dwa osobne szkice og?osi? ki "Z dziejów marynar pol-

oraz

Slaski

Boles?aw

L

K.

ca?o?ci.

jako

Pucka

miasta

nadmorskiego

ks.

7.8.21

z

Pomorza,

historji po?ytecznego,

szkicu

jów

"Pomorza"

numerze

brak

wogóle

-

dotycz?ce: historyczne wybrze?a morPozna? 1920, "Z dziejów skiej" naszego rybo?ówstwa Pozna? 1921. drobnych Ca?y szereg przyczynków skiego", "Zajest po czasopismach rozrzucony naszych. naukowych w Toruniu" 1920 1921, wyNaukowego Towarzystwa piski nie brze?a jeszcze tykaj?. -

-

-

Skorowidz wo?ci

województwa

polsk? Okr?gu kowy

dr.

wo?ci

na

z

map?

pomorskiego 1:3000-wyda?

Generalnego F.

i

polsko-niemiecki

Lorentza

Pomorzu

-

i

zak?ad

Pozna?

1921 i

"Polskie Kaszubskiem"

-

niemiecko-polski wolnego kartograficzny a

L,

miejsco-

uka?e

Kaszubskie

jako

Gda?ska

miasta

wydawnictwo

Dowództwa

si? nazwy

nauspis miejscoInstytutu

24

-

,.

,

LITERATURA

Zach.

S?owia?skiego.

si?ciolecia" pozna?skie 1920

-

Bibljografj? 1910

Ko?o

R

B

Z

pomorsk? wydawnictw

1920

-

y

?

U

1919

1921

-

dzie-

ostatniego ksi??kowych z

wyda?o

Pomorskich-Pozna?

Kresów

Towarzystwa

E

r.

p

o

szone

w

lecz -

w

o

mi?ej,

Wiktora

e

przywita?a czasopismach "Pie?ni lekkiej z

j

wybrze?e

a

Gomulickiego,

wydaniem

og?o-

utwory

przestarza?ej,

mo?e

Pozna?-Warszawa

Gda?sku",

o

poezj

powa?n?

oraz

pomijaj?c

-

nowem

-

?-pr

oz

1919. ?

Zdzis?awa

-

D?bickiego drogi

-

Warszawa

1921

-

morza"

"Powitanie

-

"tej

cudowokiem obj?tego w z w mary?wiat, nego go?ci?ca pozdrowieniem przysz?o??", na narza który pierwszy polskiego "tego wolnego ?eglarza, ziemi statku wolno?? i od swej polskim odbije l?du pójdzie na Helu w zwiastowa? oceanom. \Viersz Ku?nicy napisany w nak?adem a w osobno zimie, 1921 Pucku, "Ksi?wydany o pisuie A. tam?e, zimow? urod? garni Polskiej" Winnickiego wieczoru, lasu, zatoki, Hel", nocy, poBa?tyku, "Pó?wyspu kolei. A wyi buduj?cej ranku, tym si? na pó?wyspie burzy w 1922 r. co dana tak?e w dopiero puckiej ksi?garni wymienionej Tadeusza w sztuka ludowa akcie, jednym Czapczy?skiego raz na kaszubski Stodo?a", "Nowa scen? pierwszy wprowadza lud Scena nadmorski. przedstawia podwórze gospodarskie a niemi za "w dojrzewaj?ce si? pole, ?any ?yta, ko?ysz? g??bi wreszcie ??ki. burz?wci?? potem piaski, pas zielono-b??kitny morza morza osnuta na tle ". Sztuka, si? pe?nego cego tego a obronie ku do armii ochotniczej si? zaci?gania m?odych w czasie w 1920 roku, jakraju najazdu s?siada wschodniego do

wolno?ci.

nie"

rozfalowanego,

-

II

ko

sztuka

ludowa

-

bardzo

dobra.

W

narzeczu

kaszubskie

Wrek: gbuWuj gnie?dzewskich "Figle Gnie?dzewa, o mieszka?cach rów", weso?ych opowiada? szereg zatoki. wsi, po?o?onej opodal puckiej Z czasopism l i t e r a c k i c h trzy wybrze?em szczególnie w i niem te? Najzajmowa? zajmuj?. cz??ci si? si? powinny na od nowo r. w 1921 wskrzeszony pierw Ko?cierzynie lipca w 1912 m?odokaszubski, który miesi?cznik" Gryf", dawny organ

wydano

w

Gda?sku:

-

25

m

z

WYBRZE?A

roku

po

daguje Dr.

czterech

go Aleksander

wiosna"

latach

i

teraz

pisze partyjn?",

1/

przesta?

istnienia

oko?o

zas?u?ony Majkowski.

Gryf",

WYBRZE?U

o

I

W "nie

?e

by? wychodzi?. kaszubskiego

artykule

"Nowa

wst?pnym wi?za? zajmuj?c

si?

mo?e

RePomorza

z

?adn?

or-

si? hisjak dawniej, i spo?ecznem na folklorem, po?o?eniem gospodarcv:-m rodzibudowa? na Pomorzu, b?dzie przysz?o?? pierwiastkach ?e mo?e osób "w si? mych", tej spodziewa? pracy pomocy i zrzesze?, niema w Polsce chyba gdy? ktoby nikogo, zapozna? znaczenie Pomorza w ", przysz?o?ci kraju Pomocy tej Drukowa? dozna? on powinien. "Gryf" dotychczas prócz szkicu S?owianie na "Ostatni Helferdinga t?umaczonego po?uszkic morza Iz. ba?tyckiego" dniowym brzegu Gulgowskiego obecnie na w liKaszubach", ko?czy pierwsz? "Rybo?ówstwo Dr. o uroteraturze Florjanie obszerniejsz? Ceynowie, prac? niedaleko od w Slawoszvnie, po?o?onym wybrze?a dzonym a kaszubsku drukowa? b?dzie po pisan? powie?? pierwsz? i przigodi z tak?e Remusa". "?eci wybrze?em pismo Drugie to nad "Stra? wspomniana ju? ?yw? maj?ce styczno??, wy?ej tak?e miesi?cznik Wis??", literacko-naukowy, po?wi?cony sprai "Ligi wom "Komitetu floty narodowej" budowy polskiej, ?eglugi Dienstlilustrowany, przez Marjana wytworny, redagowany z tak?e Posi? D?brow? tycz?cych szeregiem artyku?ów,

ganizacj? storj?,

i

morza

Kaszubów,

Tre??

numeru osobnego Wspó?pracownicy

brze?e. tak

w

innego dla

z

ku

w

gburów

oraz

morza,

cz??ci

w

grona A jednak

poezji. Pomorzu, i zamo?nych

pisma

do??

dobrych -

r.

polskich nawiasem

dla

silnie

re-

po?wi?con?.

1920

lipiec-sierpie? z

z

morzu

warstw

-

tylko

wy-

pisarzy mówi?c?rednich,

rzemieszczan, drobnych a kupców, popularnego tygodnika ilustrowanego art y ku?ami i interesuj?c? powie?ci? polsk? przyst?pnemi te kulturze, wymienione któreby polskiej pisma, warstwy Trzecie od wychodz?ce niej prowadzi?o"]. pismo, po?owy

zamo?nych

mie?lników

o

jak i potrzeba

prozie pisma

i

wybrze?a liryczn?

poezj?

prezentowan?

"tak,

?e

i

3) 'Pisma

takiego

do

brak.

dzisiaj

-

26

,

I

r, 1921

nika

T

E

A

R

z

tygodnik Gda?skiego", dobrze

tak

-

jak ??czno?ci,

Pomorzem

barwie

wa?aj?cej z pami?ci?

tak

R

W

O

A

"Pomorze", teraz wzgl. redagowany, nad "Stra?

B

?

E

U

1919

do

literacki

naogól

maj?ce

jednolite,

pismo

jak

o

prze-

Pomorzaninami

tak?e

miejscowej.

bez

nie

artyku?y,

autorami

z

"Dzien-

wprawdzie

zamieszczaj?cy -

19J1

-

Gda?skiej",

"Gazety

Wis??"

lecz ludno?ci

Z

R

dodatek do

pomorskiej, o

Y

o

i

wybrze?u inteligencji. szereg ?ycia

mo-

Za· dla tak?e tylko jednak ciemie?ci?o ono w swego pierwszem pó?roczu i kawych aktualnych artyku?ów. i morzu W tern te? o "Pomor-zu" dwaj wybrze?u pisz? szkicach w mnie pisarze wymienieni poeci, kiedy? przeze i poesztuce w "Z wybrze?a i o wybrze?u" 1917 ("Brzeg czar w wo?a?em o urod? zji"). wybrze?a którzvby gdy poetów, ?eromski. j Stefan s?ów Orkan swych zakl?li W?adys?aw szkic 11 wrze?nia Orkan "Nad" numerze tam w 2-gim og?osi? morzem Nad pod tytu?em Ba?tykiem", pozruej drukowany w Warszawskiego". polskiem" zeszycie "Przegl?du pierwszym rzu,

:

U

to

r.,

ilustracyj, tak?e

T

przeznaczone

-

-

-

..

Pisze

o

morzu:

Patrz?

...

nie

na

z

taj? lustra

?wietle

w

niebios.

??ki

Morze

b??kit

si? zataja

zachyl ?eromski. który z wprowadzi? wybrze?a skie buki. chrzcz?c je na

co?

nikn?,

si?

poczyna

lustra

ga!lln?.

w

w

do

..

fiolecie

i

Inter

Arrna"

literatury

imionami

dwa

pomorskich 27

niezmienn? Miedze

Nadlecia?

po

Ziele?

g??biej

zgubach

fal

(Warszawa olbrzymie ksi???t

pól

powiew promieni.

ja?nie

marszczy?.

poczyna

-

dzia?.

pogmatwa?

dróg, si? horyzontu". ju?

pod

niespodzianie

a

nieba

barwnych z niewiadomych

Na

s?o?ca.

niezm?cone Nieznacznie

?wietl?

dzie?.

Pogodny pieszczotliwie

musfal? rozwszerz roztoczy ca?ej na jedne zachodz? drugie, odbicia, jakby wy?nione b??kitniej?, Na horyzoncie ?wiec? niby smugi.

-leniw? spokojne piaski wybrze?a. barwne, 'chodz? si? pola Morze

ka

pola,

Or?owa...

e

zbiega 1920). witomi?-

-

Sambo-

-

WYBRZE?A

z

rem

i

Mestwinem

wrze?niowym

umie?ci?

-

"Sm?tek o najpi?kniejszym o morzu, Bia?ej

w

ze

z

swych

w

dalszych Pisze

dolinie",

wiosennej

WYBRZE?U

"Pomorzu",

w

jeden

numerze

obrazów:

•

o

rad?owskich,

jarów

tym

samym

wybrze?nych tam o wybrze?u, uchodz?cym

ku

drodze",

..

"

ku morzu.,. zmierzaj?c? dolin? ziemi uroczysko najpi?kniejsze i ?wiat?em cieniami nikn?cemi polotnych ob?oków. Równa Strome ??ka s?a?a si? na dnie doliny. z wszech a stron, j ? góry otacza?y ciemny, prastary las os?ania? w góry. Tysi?c 'ptaków ?piewa?o ganad trawami a jach fruwaj?ce niby kwiaty, tysi?c Sm?tek polatywa? wielobarwnych motylów, za mia? ?arnowca. sob? ?ó?t? gór? jak" p?on?c? stos w dwu sob? przed ognisty, gdyby obj?ciu mia? lazurowe morza, wody wynios?ych wzgórz l?nieniem te fio?kowe w cdsi? ?mia?y migotliwem dali szcz?przepa?cie. przez melodj? Pochwycony z która z s?o?a, wior.? jak ?liw?, ?piew jego ligawki zaniós? od si?, rozko?ysa? wiczej pl?su gardzieli, melodyjnego. Zata?czy?. w do Od pobrze?a lasu, pobrze?a poprzek na unasza? si? doliny spr??ystych niewys?owionej i gi?tkich kolanach w d?wi?kach szcz??lipiosnki nie od wej. si? podmuchu Zako?ysa?y wietrzyków, lecz od toniki drzemelodji uniesionej jego prastare i i w ?lad buki. wa, d?by lipy si? s?a?y gra.,by sosen Zako?ysa?y pl?sów poszumy jego zielonych. na brzóz, stoj?cych si? z?ote rz?dem g?owy bia?ych ." baziami zielonemi osnute le?nym skraju, swoich Nareszcie poetów! wybrze?e znajduje ,

S?o?ce

Zst?pi? nape?ni?o ?yciodajnem

w

..

to

-

-

-

-

-

-

..

-

-

28

-

??:?I ?

Rybacy Rewy

chodzili

w

oparami

wyspy? pad?o na rozpostartej tographische dwie

Redy

nie

i

pod

ta,

gubi k?p?,

puck?

jeszcze si?

Bek?,

..

w

traci

s?

A

jednak

przez

-

"KarLan-

Preussischen wyrysowane

Czuj

duch"

miasteczka

Uj?cie

Pozna?

tej

bagnach rozdzielaj?c z odnóg

olbrzymich

nawet

morskim

przy

*)

ko?o

delt?. miejscowo?ci?,

tworz?c

waniami

si? nasze

przy

uj?ciach

wysepki.

Rzeka i szeroka,

mieni?o

Gdzie

Koniglichen

stwierdzono

r.

si?

gdyby by?y

otulone

je z u?miechem. wydanej powiatu,

der

pó?noc-

cz??ci wcinaj?cym dala, jak

morze

wybrze?u.

"dee-'

-

Redy

??gi

spokojne o

Przyj?to puckiego

1880

z

jej z

Dalekie

Rozmawiano

pytanie. mapie Abteilung

desaufnahme"

do

wygl?dali

morza.

przep?y-

cie?nin?,

j?zyku,

Ch?odne

barwami.

zimnemi

i

i

zchr

powier s?onecznemi.

nad

uczestników

zatoki

"szperku",

na

morze,

po

cz??ci piaszczystym

zebranie narad

celu

w

podwodn?

przez

U*)

Pucku

w

Grono

wybrze?a. w?a?nie

po?udniowej na w?skim,

z

mia?o

si?

komisji

sprawami wa?o -

od

odby?

r.

mi?dzyminis?erjalnej

UU

-=----=.

pte" nej.

1920

iosn?

=,,?!

M O R Z

N A

N A S Z E

w y s p y

nazw?,

samej mi?dzy si?

nazwy

wartka

oksywsk? na

strumie-

si? znajduje jednej zabudoz z dwuch cha?up z?o?on? w?ród ??k, bagien. pustkowia, brzegu

-

2

Nr.

1923

-

29

-

(luty).

tu?

z

WYBRZE?A

Naprzeciw

uj?cia

niesionego

przez

Czy •

przed ?aglow? pe?en z

S? wysepki. Red? piasku. te dzisiaj wysepki -

i

s?

la t?

kilku

trzydziestu Rewy

do

z

WYBRZE?U

o

Beki

w

to

wi?c tak,

W 1922

cudne

jesienne

?awy jak r.

powsta?e na

z

owej

p?yn??em po?udnie.

na-

mapie ?odzi? w

dzie?

i rozkosz?. prourod? którego niesamowite niejasne pragnienia. satu? ?ódka tu?. l?dowaniem przy sun??a przed t?sknoty. Widzia?em Trzeba omija?. by?o j? wyspy. brzegu mym Druro?linno?ci. na traw?. poros?a by?a zrzadka troch? niej i ona. lecz nie zapewne jest zauwa?y?em, giej wyspy

mienno?ci?

s?o?ca

ciszy.

w

dzie?.

czarem

koi

si?

i

i

-

30

-

z

o

i?gnie

dziwna

strz

e

ta

w

Jest

piasek, przyl?dku

si?

daleki

przy

oddali

w

dzis?emi

ma?em zieleni

lud?-

prze-' a

w

s?o?-

s?siad nam

wro-

a?

p?owe dalekie

s?aji na

sam

przez

znalaz?y

mi?dzymorzu z?oty okolicy rozewskiego i ró?owa ?yto koniczy-

w

malowane, od morza,

??gi,

to

wzgórza si? ci?gn?ce, to dochodz?ce

okolicy

tego,

w

spa-

NajcudS?

Gdyni. i

którym

najwi?kszego

swego

prze-

d?ugim

piasek.

wybrze?ny

w

wzgórz

opisane

nad

Na

?rebców,

kilku

tych

z

*)

niesko?czonej i burzy gro?nej, to Dobry przytern otwieraj?cy

sosny,

morzu

i

?cianami

niejsze miejsca, wybrze?na

I

w?adza

jego

ziemi.

zielone

odcieniami

wa?em

uroda

i

owiec

byd?a,

ró?nemi

radosnej. przyjaciel,

N

?wiat.

wydmy, i

wichru i

granicy, tak?e

tam szare

stada

na,

w?ród

?miej?cej

??rog?

na

tej

pot?ga wód,

ni

tajemna bezkresnej,

morze

Y

G D

C

I

L

nad

pó?nocnej

naszej

o

nas

mi, cu

na

K

poet?,

dwa

tam

i

morze

ziemia

?e-

Stefana

romskiego. *) w

..

cieczek

1927,

Szkic

Iskrach"

z?o?ony Warszawa

wybrze?nych", str.

dwóch:

z

1924

ze

str.

r.,

drukowanego

j w

97,

-

"Z

szkicu 347

31

ze

pi?mie

okolic

drukowancge Gdyni", z Najpi?kniejsza

szkicu

..

..

M?oda

Polka",

wy-

Pozna?

/

WYBRZE?A

z

I

S A M B O R

Z

dzi

prowadz?cej

szosy,

krótko

przed Po

tomina, samotne,

jesieni? ?eromski

rym

go?ego

drzewa

o

nada?

drogi1

To

roli.

ju?

imiona

odchowidne

wsi?

dwa

pola,

bogatych,

g?-

Dojdzie

dwa

buki.

któ-

Sam

ksi???t,

pomorskich

Wi-

co

rozros?ych.

ziemi?

pustej

po

t?

w?ród

"wzg
Kacka

Ma?ego kolejowym przed

bli?niacze

wysoko

nich

do

niedaleko

na

smuk?e,

pot??ne, koronach,

stych

torem

lasu

z

lewo,

na

do

Gdyni

z

wyj?ciu

M E S T W I N I).

nad

mostem

wynios?o?ci

na

WYBRZE?U

o

?.o

ra

Mestwina.

i

Widne Radiowa

tów

i

z

z

doliny,

i

k?py

oksywskiej nawet

a

las,

istny

szego

Kamie?ca

z

i

ze

Przecudne

morza.

z

z dwu buków pot??niejszego w samoswoj? rozpadaj? brata bezmiarem pod pospólnym

"Konary w

i

one

rozwidlaj?

wysoko

si?

m?od-

ga???mi

z

puszcz?

szczy-

drzewa,

li?ci".

II

WZGÓRZA.

RAD?OWSKIE

Z lewo

tej

samej gór?

odchcdzi

szosy

niedaleko

mi.

w

Dochodzimy

wysadzona

droga, ni?

starerui

Kackie?

przed kasztanami

i lirana po?o?onej rad?owskich od Otoczone one szczycie wzgórz. po?udnia szybk?, od zachodu w kolei Kacz?, rw?c? szerok? dolin?, której linja a Kack od równi? Ma?y Gdynia, pó?nocy rozleg?? gdy?i ku Ku ku a w wschodowi, morzu, cz??ci sk?. Kaczy, i w urr dai w lasem, le?n? d? wzgórza okryte przystrojone na lekie na i Od Radlowa widoki morze. kraj zbiegaj? wszydró?ki stkie od ?ro dk a gwiazdy, jak promienie drogi. strony, i ?cie?ki; malowniczemi e na niejsz jarami najpi?k prowadz? stromo str?d. Str?d, przewa?nie w?ski pod spadaj?cemi na

do

?rodka

Rad?owa,

wsi,

-

I)

przed

kart?

Patrz

Sto

?eromski

Warszawa

Arma"

.vlnter

tytu?ow?. -

32

-

1920

str.

75

i

rycina

z

o

K

wzgórzami, skie, pod?u?ne,

o

?ynami

i

le?nych s?onaw?.

Przeszed?szy stan?wszy na trzysz

lO

si?

tam

N

jarów

w

g?ogiem, wod?

si?

napoi?

mo-

rad?owskie

gda?skiej

zw.

jesi?

pas?ce

folwarczne t.

na

p?aoto-

morzem

czasem

aby

podwórze lewo

na

i

y

berberysem,

konie,

przez

niem

za

z

lasem

leszczyn?, Schodz?

krowy

D

jednego

zaciszne,

miko?ajkami.

zaledwo

G

uj?ciu

przy

pó?koliste, poros?e

polanach

na rza

c

si?

rozszerza

ustronie,

czone

L

górce,

pa-

na widok wybrze?u. najpi?kniejszy Mo?na tu tak?e ko?cu z lata Or?owa. doj?? ?cie?k? Przy. na z?ote sk?onie ?ciel? si? wtedy przed tob? snopy ?ci?te""go w dole o ?yta czy pszenicy, si? trójk?ty rysuj? wzgórz przei zieleni sosen ?wierró?nej, brzóz, wzorzystej, ró?nobarwnej ków i buków, a za i najdalszej dali niemi w rozlewa g??bi si?, mieni i srebrzy ku Gda?skowi. o morze-hen ku Heporanku ku Oksywiu. W nocy widne latarnie lowi, morskie, st?d cztery do ka?da ?wiate?, przemawiaj?ce ?eglarzy b?yskiem swych na latarnia ko?cu innern, Wis?y, mierzei, przy uj?ciu helskiej w Borze i na oksywskim przyl?dku.

najrozleglejszy,

do

Wróciwszy widzimy

n a

lesistego

parowu.

janowca

i

kno?ci? na, nas

mi

to

wkrótce

strop

bo

bukami

polana, a

si?

z

i

obramowana

drugiej

wierzby m?odocianej wank? wio?nian?; i g?owiny prastare

czarnemi

b??kitnemu

z

w

niej kwiatów

Na

??ka

Po

?wierkami,

za

otwar?a

sobie

si?

33

i

upoi?

barwne

-

fujark? w

ni? si?

takt

motyle

to

pi?-

jedyKryje -

ciemne-

??ki

druga bia?ych ku ukazuj?cedolinie Sm?tek i zagra? ?piei drzewa melodjj

szeregiem

W tej

morzu.

i

a

zw??eniu strony

jednej

wykr?ci? ko?ysa?y

krzakach

przy

wybrze?u, najwi?kszych.

z

lewo

z

chat?,

olbrzymiego,

na

jeden

czar

do

schodz?c si? nasyci?

aby

najpi?kniejsza

ona

ga??zi. wzgórze.

wkrótce

ni?,

podwórza

dó?

w

na

urok

od

drug?

min?wszy uchodz?c?

uroczy?cie, bo

pokryte szersza,

brzóz, mu

powoli,

doliny, wybrze?a

tej

i

drog?, Zst?pujemy

prawo

to

wsi

i

nied?wied?

.

WYBRZE?A

z

bartnik,

wida?

niej

z

ków....

lazurowe

niem, to

si?

mo?na

wszej

wywa?

dolina

jej

?mia?y

si?

wynios?ych migotIiwem

pagórl?nie-

fio?kowe

?ywemi przepa?cie". ziemi "*}. uroczysko nie na A winby?, b?d?c wybrze?u. na zatak?, jest jak? dzisiaj, pozosta? Bo?e zabudozmienia?, uchowaj te

-

-

wolno.

nie

-

niem

w

Sm?tkowa r?k? ludzk?

ta

na

iskrami

dwu

obj?ciu

w

morza.

pi?kniejsze

"naj

Nie

"jakby

wody

me?ga?y

Jest

WYBRZE?U

o

....

h

-?"

Patrz

*) ?e naj?c 1

ten

jar

?eromskiego

zwrócenie

wydanie

1920

r.,

str.

51.

mówi? na

wyci

morza"

Warszawa

1922

tych przewodniku

szkiców

?eromski.

od

.,Wiatr

Sm?tka, mu uwagi

dolin?

autorowi

jar ecz

-

w

ka

4

34

"Na

kaszubskim

r.

str.

34-

wspomibrzegu"

38.

WZGÓRZA

RAD?OWSKIE

Do

szkicu

okolic

"Z

-

35

Gdyni"

-

O K S Y W S K

P R Z E Z

kronik?

z

oliwskiego

wybrze?u

O ?

w

?

klasztoru

historji

niewiele;

K?P ?*) w r?ku l) o

oksywskiej

k?pie.

dawnerni

By?a czasy otaczaj?cerni kraju, j? baI' ku ma po??czenie pó?nocy wygodn? które lat setki ??ki Redy, przez poprzez drog?, mo?na dosta? nie do je?eli by?o ongi? przebycia; by?y zapewne to na od zachodu, od si? Rumji k?p? strony czy Chylonji, i trudne i mo?e dla to niew?tpliwie tylko pieszych by?o i nie roku o ka?dej mo?liwe; naj pewniejsz? porze dost?pne na do tej nadmorskiej by?o prawdopodobnie bram? twierdzy Ten ochrania? nie?atwy dost?p po?udniu Oksywie. po?o?one i grabie?y. od szwedzkich naturalnie spustosze? t? ?yzn? k?p? i dobrze w?asno?? dwuch ona A by?a jako uprawiana, przytem klasztorów. pot??nych to

ju? prawie gnami. zbudowan?

g?ucho. odci?ta

zupe?nie jakby Dzisiaj

ona

te?

od

?

To

wywo?ywa?o zupe?nie by?aby

czej z

daleka,

z

*) l) rzystwo

góry,

ze

Naukowe

niego

Mona?terii w

Toruniu

1926

list.

Ord.

XX,

Fontes

-

ze

Ina-

?wiatem.

jedynie

patrzy?aby z?otego

janowca

r.

Ol ivensis -

k?py kwieciem

uboczy

swych

Pozna?ski"

"Dziennik Annales

??czno?? oddzielona;

pewn?

od

36

-

Toruni

1916

-

1919.

Towa-

P

R

Z

E

Z

oz?oconych drodze" skiej okalaj?cych

y

OKS

si?

rozwijaj?ce ?ycie, 2), wij?cej si? k?p? ??gach,

na

u

a

K?P

WSK?

jej

u

stóp

"Królew-

na

podgórzy

lesistych przebijaj?cej

?

l?dowych si?

przy

do

Red?

przez

Pucka. Traktem tak?e

i

wali

dostojnicy. nim

si?

puckiej "nicznych

..

a

i

w?o?ci

klasztornych

puckiego

starosty

starostowie

znów

do

to

czy

starzy?skich sprawach

w

Gda?ska,

w?a?ciciele Rzucewa, Wejerowie, wie do je?dzili t? Malborga, drog? Jan na te?, stolicy, uroczysto?ci czy jak Wejer, Dawida 4) opata oliwskiego Konarskiego. w?oc?awski Je?dzili i to ni? jak arcybiskupi ju? ?ewski w ko?cu XVI w. kilkakrotnie na wizytacj? klasztoru Wac?aw ckiego 5), ju? to jak warmijski w na XVII w. w do Jakóba odwiedziny Wejera dworze wraca?o G). Trzystu po t? drog? zbrojnych

wyprawie Marcina

Wejera

wielkim,

starym

k?pa.

Zapewne

ska

1611

swemi

ze

na

Krokowie

rzem

zatrzyma?

Tom

?laski.

3)

Tam?e.

fi)

Itineraria

I I.

str.

f,) 7) R)

czy? ?e

Profr

Bisk-

121.

hipoteza

i

Leszczy?ski rzucewskim

smole?skiej wodza

swego

str.

242

i

wraz

kancle-

z

dni

dwa

39.

str.

przyczynki.

-

Rozra?ewskiego. 23.

284.

Str. Stanis?aw

-

Zapiski

Tow.

Nauk.

w

Toruniu.

28.

26.

Monasterii.

na

Rozra-

244.

str.

115.

do

?arnowie-

dok?d

klasztorze,

oliwskim

Materja?y

osób:

czternastu

?wit?

w

Monasterii

Tam?e.

autorowi

taka

si?

Annale?

wojewododalej pogrzebowe

czy

królów

na

ze

-

4)

g??b

jedynym tym jad?cych oksywska patrzy?a go?ci?cem do Gda?z Ko?obrzega ju? Boles?aw Chrobry wzd?u? 8). ci?gn?? wybrze?a zbrojnerni dru?ynami w 1598 r., wracaj?c jecha? listopada, t?dy s-go i po odwiedzinach Rozewiu wyl?dowaniu przy

pana

Annales

zw?okami

ze

graw

wybrze?nym

III

?)

Pucka

Nawet

7).

Zygmunt ze Szwecji

po

do

r.

na

czy

Dostojni malborscy

w

uda-

klasztoru

oliwskiego

opaci

ludno?ci

wybrze?nej

szarej

prócz

do

to

ju?

3),

do

to

ju?

k?pie,

.kraju.

ci?gn?li Przeorzy

tym

Str.

-

309.

190.

Zakrzewski.

zapytanie jest prawdopodobna.

na

autor

historyków

zje?dzie

-

dzie?a

37

"Boles?aw w

o?wiad-

Chrobry". Poznaniu

w

1925

r.f

WYBRZE?A

z

podkanclerzy

przyby?

przedtem wiadaj?c

królewsk?

przenocowawszy ?nia w odwiedziny A

imienia dzy swego Je?eli ?nia.11l).

puckiego

portu,

Marysie?k? dzie?

by?

taki

cichy,

a

dziwnie

w

Sobieski

dzisiaj,

jak

orze?wiaj?cy

wrze-

i

twier-

6-go i

wrze-

tu

on

ze

królow? konno,

mo?e

t?dy.

2-go

r.,

kolasy

tu

wioz?y jechali jesienny,

królewicze

pogodny,

1633

si?

a

napewno

Rzucewa,

zapo-

udawa?

prawdopodobnie wraca? mi?dzymorzu; to w Rzucewie, by?

helskiem

ci?gn??; do

IV

W?adys?aw

9)

klasztorze

Jan

Farensbekiem,

wodzem

oliwskim

na

pocztem

swym

z

wizyt?; w

WYBRZE?U

o

s?oneczny,

je?eli ciep?y.

.•

od

na zostawiamy k?p?, wie?, ko?cieln? s?ynne najstarsz? Je) prawo do w?o?ci nale?a?a klasztoru. oliwskiego by?a Gdyby Oksywie. z zazdarzenia kronikarz jej dziejów cz??ciej by?by napewno nazwisko on A tak jednego iedynie pami?ci przekaza? pisywa?. i to tylko a Dominika dzi?ki jego z Siernie?skiego, proboszczy, na w?o?ci oliwskich nie tylko z mieszka?cami k?pie. zatargom

szos? si? najpewniej

Udaj?c

lecz

i

tak?e

z

na

i

to

klasztoru.

opatem tego

samym

przewinienia

wszystkie posady

Chylonji

Wymieniane proboszcza

nowego

?wiadcz? 11). o kulturze nie szczególnie lecz duchowej a stra?nika oksywskiego opiekuna k?py, on A piastowa? przytem przecie? w

ramencie, wnego ko?cio?a.

1737

tysem kazalnic? sun??

Rz?dy

kanonika.

kruszwickiego z

dodatnio

one

r.

i

Pierwoszyna

rozpocz??

swe

karczmarzem

z

Mechlinek:

o

s?

po

jego tego

tam

obj?ciu tempeducho-

przyl?dkowego i godno?? z so?zatargiem

tak?e

przenosz?c

a przeo?tarza. wielkiego ko?cielne swe ?e chocia? twierdzili, miejsca pod wie??; ich obrona od zakupili, pozosta?a proboszcza poprzedniego Z i ich o skutku. pobez koszty. pogrzeby spory Nast?pi?y ?e na wielu ubóstwa wodu zwyczaj, k?pie panowa? paraf jan tam i ?e go zmar?emu nieraz cmentarzu na s?siad kopa? grób

ich

usun??

?aw?

!l) 10)

Tam?e.

Str.

112.

Tam?e.

Str.

261.

11)

Annales

Monasterii.

z

Str.

-

pobli?a

445

38

448.

-

-

\

P

R

YWS

S

OK

Z

E

Z

?

K?P

K?

----------------------------

chowano. zarz?proboszcz Nowy ko?cielnego ceremonja?u i przy dzi? pogrzebowy, zmar?ych pochód najubo?szych jednak za a osobn? op ?at?. bicie w wszystko ?a?obn?; msz? dzwony, od mo?na nie uzyska?, rodziny by?o j e j n?dzarzach Gdy przy nowe ustanowi? uiszcza?. musia?a Taksy wspólnie j? gmina zabiera? nie a przywieziono, wysokie. Gdy groszy gotowych zw?oki która z czwórki Raz opata, nawet, oliwskiego krow?. do proboszczowskiej konie dwa kobiety ubogiej przywioz?a, nawrócenie o "hePrzesadn? gorliwo?ci? ,stajni uprowadzi?. ewanklasztoru, zapewne oliwskiego retyków", czynszowników

bez

_

-

gelików,

wi?cej

ko?cielne

tak

wyciska?,

do si? nie zdolnymi Mostów Mieszka?ców

stawali

ludzie

?e

Podatki

zjednywa?.

ni?

i demoralizowa?,

zra?a?

pa?stwa. mostowskiej. w nabo?e?stwa kaplicy wys?uchanie dz i?. wyszv Opata publicznie oliwskiego na zosta? przezas?dzony s?d biskupi, przed Zapozwany koni opa rekolekcji, wypuszczenie proszenie tydzie? opata, ustanoa do pogrzebów na stosowanie co si? do op?at, kich, l:!). dla Kassubia") "ziemi ("pro kaszubskiej" wionych

ponoszenia

ci??arów

wykl??

za

Przeszed?szy do

szos?

si?,

?e

z

dj??

jest

oddalone.

Pola

pas

dalekie

wybrze?u,

?e

równe, pracy;

widny

ob?oki

c-

doskona?? równ?. idziemy Pogórze, z tu zawi?zanemi zawie?? kogo Gdyby nie domy?li?by przepask?, tutaj dopiero

mu

na

niej przy Ba?tyku

.

przez

Kossakowa. i

oczyma

na

rzecz

na

na

lub

obok

tu?

morze

jak ko?o Kruszwicy; ziemniaki; kopi? jak widnokr?gu

dwa

kilometry

dobra;

ludzie

si? pasie; orka; byd?o w?skie, ciemno-b??kitne, morze bia?y ?agiel chybaby

lasu;

wst?ga

o

ziemia

zdradzi?.

przeszed?szy gospodarskie,

Kossakowo, Mijamy bliski wsie Pierwoszyn,

i

ku

Mostom,

l?)

kulturalnych

zostawiaj?c Ca?y

szczegó?owy czasów. owych

na

opis

ciekawy

sprawy

39

-

alej? si?

kierujemy

zamo?ne,

Kronika

Mechlinki.

prawo

tej

brzozow?

bia??

a

dla

historii

wspo-

stosunków

WYBRZE?A

z

lipcow?

cow? sp

ali,

bra?

si?

•

tak,

musieli

gdyby uprowadzili."

szlachty;

wszystkich mo?e

z

morskich

okazji

jakiej

gor?cym Protestant,

w

skiego

w

opata.

Szwedzi

Feliks

rodzinnej

wówczas

napró?no

-

odwa?niejsi,

przez

kroz

byliby który lub

to

z e-,

pisze

Konarski

Konarski,

by?

ogra-

dwuch

jeszcze

uroczysto?ci,

lipcu,

miesi?cu

i

jednak naje?d?com.

opór

Feliks

Pan

byli

Ten

zdo?ali

zabieraj?c bawi?

twardo

Szwedzi,

i stawi?

Imci

ksi??y·

jasn?, biesiadzie

wyl?dowali Rybacy

"A

1:-).

Mostach

ciep??,

sutej

dwuchludzi,

stracie

dworze

we

-

nem

wi?

o

uchodzi?

rannych, a

?

w

po

z?otych. w siekiery

uzbroi?

Szwedzi

?e

rybacy

2.000

gromad?,

w

r.

rankiem

bardzo

zabieraj?c

wie?,

1603

w

gdy

noc,

wczesnym

bili

nik

Oto

dwukrotnie.

je

nuna

WYBRZE?U

o

brata

ba·

tam

dla

k?pieli

brat

m?odszy

gro· ich

oliw-

do

przej?cia nast?puj?cego

z nawróci? si? nagle namawiany, katolicyzm z ko?cio?a do Zaszed? równie? czworgiem s?u?by, powodu, I oto, kazania. aby pos?ucha? gdy kaznodzieja protestantami, usta z kaza? nie· diab?u. ten nagle krzykn?? przez jednej przeciw tak nie bo masz mnie tu wiast: przejednemu gadaj, "przeciw Imci cie? i braci" moich Feliks H). towarzyszów pi?ciu pan nie ?e zwie wi?cej heretyków by?o us?yszawszy, kusy go w do brata ko?ciele uda? bratem, si? natychmiast swego i wyrzek? opa ta si? herezji. ?e raz kronika Jeszcze Mechlinki, pisz?c, drugi wspomina z i w nie· w 1608 r. Szwedzi tam uj?li Oliwy rybaków-opackich zabrali wol? I?).

na

-

-

w yniosmuk?emi starerui. jesionami wysadzan? wiatr Lekki s?emi si? ku Mostom. przynosi zbli?amy ?ciele nam s?odki ?ubinu; zapach si? z boku przy szarzy?nie w Dworu ?an. Mostach, zwanego jesieni ?ó?ty mi?y, jego o w?o?ci Kronika wiekowe zamkiem, tej pisze lipy. strzeg?

Drog?, lipami.

13) 11) 15)

Annales

Monasterii

Tam?e

str.

118.

Tam?e

str.

t 73.

138.

str.

-

40

P

R

Z

E

obszerniej

OK

Z

by?a

nego

zajazdu

Norbertanek

z

posiad?o?ci

wykre?li? po?udniow? Podgórzem Pierwoszynem,

czasu

i

Kossakowem. w?ada?a

-

I

XII

nada?

a

ich

Mestwin

r.

ziemi

?uków, D?bogórzem,

w?ada?

klasztory: Granice

Oliwy.

oksywskiej

cz??ci?

je dy-

J6). dwa

1289

z

II.

pó?nocn?

Mostami,

-

i

Rew?

twierdz?c, pogodzi? up?ywu

jednak

Od

Oksywiem,

-

Mechlinkami

?ukowski

?

mo?e

wieku z

dokumentem

-

K?P

ciekawego. wybrze?u!

morskiem

-

Klasztor

Oliwa.

Mestwin

widowni?

na

od k?p? dzier?y?y i ?ukowa Cystersów

Oksywsk?

owego Oblu?em

bowiem

ona

znanego

SYWSK?

?e

nie

ziemi?, si? ca?? oksywsk? mimo wieków. cz??ci pó?nocnej widocznie jeszcze by?a przy Tradycja krzywdy tej dwu ch klaa ko?cu XVI wieku bardzo tych antagonizm ?ywa. w 1596 sztorów bardzo wpad? przeor ostry, gdy? jeszcze na klasztoru, B??dowski ciekawy pomys? Jerzy ?ukowskiego dóbr nies?usznie mostowe. rzekomo straconych odzyskania tych roku braskich. Oto je w lipcu wymienionego wydzier?awi? w ciom dzier?awie Ueberfeldom. je dotychczas trzymaj?cym chcia?

na

mocy

w?o?ci

w

do?wiadczonych" aby ?ukowskiego odradzali. gdy?

prawie

namawiali,

skupa;

inni to

przez

po?rednio przyjació?

zwo?a?

przewlecze,

a

klasztorem.

twierdzi?.

tego

te-chocia?

Konarski

oliwskim

z

wobec

móg?

Dawid i

zawartej

umowy,

?ukowski ma

jej rzekomej

utrat?

z

mu

?e

-

na

Oliwa,

co

opata

oprze

si?

robi?.

tu

si? wtedy tymczasem

lecz

on

Opat oliwski rozumnych

"ludzi

zawezwa?

sprawa

?uków

w posiadaniu. klasztoru, narad?.

Klasztor

nie

przed

arcybiRzym, posiadaniu

a? w

Jedni

o

utwierdzi.

swem

oliwski Oto opat szybko. Ueberfeldów ten a szlachty. mnichów A zatem jednego zajazd przez urz?dzony dobra w?o?ci mniszek Wydzier?awiono drugiego! ze Konarskiemu. opata, oliwskiego szwagrowi tern Ueberfeldów, si ? przy aby takiego wyrzucenia kronika mówi I by?oby gdypola?a! si? tak sta?o

Postanowiono

wydzier?awi wyp?dzi! zakonu

na

Stanis?awowi zleceniem

dzia?a?

wi?c

dobra

komu?

ze

-

krew

nie

1(,)

-

Tam?e.

Str.

96

-

104.

41

-

WYBRZE?A

z

by si? jednak

do

m?drze

byli werbowa?

WYBRZE?U

o

zabrali.

tego

?o?nierza

Imci

Pan

Konarski

j??

Uebedeldowie,

publicznie.

dowie-

Ledwo si? do obrony. przygotowali wi?c i Wejerem ?o?nierzy przy Deringlem pocztem by? zaraz z· niego mostowski dwór, pierwsze strza?y, przed pad?y dwuch ludzi klazabijaj?c ?o?nierzy Konarskiego, oliwskiego i wi?cej sztoru A by?oby ich ("nostros"). pewnie poleg?o, gdybraci w by nie to, ?e trafem kul? je.denz pad? ugodzony gard?o Ueberfeldów. w?o?ci. 17). Wtedy si? obl??eni, poddali wydaj?c

dziawszy

si?

Konarski

z

tern,

o

Dzier?awa to

czy

Jeden

stna.

gda?ski

oraz

florenów,

160

srebrn?

kielich

srebrny

Z

Mostów

kwiatami

mokrade?.

patrzy

ono

na

opowiada,

nas

a

burgrabiego

odstawi?.

Ostatnia

to

17)

ten?e

IR) U)

Zajazd Ciekawy Annales Tam?e.

i to

Monasterii.

Str.

ca?a

kronice

Str.

216.

308.

-

o

42

ia

dzi? Kronika

?owi? morzu

po

przez

najprzelodzie, ks i?? ?t swego zamku

przez

sieci

oksywskiej s?dowa

prawa.

ier

morze;

marcu

im

rozprawa

historii

do

z

ró?owemi

naszed? zabra?

pó?niejsza

przyczynek

polach

dali.

na

Dzia?y?ski

w

Na

klasztorowi

Jan

wzmianka

w

r.

oko?o

barwnemi.

sieci?

rybaków, 19).

zbrojnymi

Skarszewach

dok?adnie.

wielk?

pucki

starosta ze

1647

...

talarów

100

niedalekiej

z

zgod?

miednic?

oko?o

z

Ueber-

warto?ci

bezw?tpienia

nadanych

przywilejów,

mocy

??ki

to

w

za

poz?acan?

Rewy.

kiedy? b??kitem

i

darze

mszy

rybackiej

Rewy

w

r.

warto?ci

zielone

oliwski

opat

i królów,

do

swym

ko?o

tu

?e

wielebniejszy na

idziemy bujne By?o

1613

srebrn?, uroczystych

do

monstrancj? I paten? ?).

z

wilgotna;

czarna,

dzier?awy

mieszczanin

tak?e

pewnie

w

wzgl?du korzy-

ze

bardzo

dzier?awców,

byli

klasztorowi mu

by?

warunki

pó?niejszych gda?skimi

dzbanek

musia?a

dogodne

czy z

ofiarowa?

odst?pienie poz?acany

na

w

ziemi,

mieszczanami -

dóbr

klasztornych

bowiem

-

feldowie

i

tych dobro?

na

i do

k?pie. opisana

w

Kronice

P

R

Z

I

E

Z

K

w?dró?ka

S

K

YWS

?

K?P

si? ko?czy. k?p?' Rybackie od mochaty stoj? tylko drog? dzisiaj cichej, toni morza ku czardrej oddzielone; "szperkowi" dalej szereg ?odzi na na nych sieci; l?d susz? si? br?zowe wyci?gni?tych; nik?ych si? stadko wydmach, traw? pasie poros?ych, sk?po ko?cu kóz; pstrych przewala si? przy "szperku" ?ó?tawego bia?a morska lekki wiatr wieje; wysoko piana; ch?odz?cy po szafirowem niebie Zatoka ob?oki. siwe wolno ujsc p?yn? Rewy nizinne wygl?da, jak jakie jezioro; spowielkopolskie ca?a barwach. niebieska w bez odmian morskich kojna, Wybrze?em nie wiatr b ot. lekki dalej przejdzie; chwytaj?c wi?c w nas Mrezina. ?agiel, przewozi pod w.lgórza nasza

w

-

o

Rewie

..

przez

nieraz

.t.0

't

-

43

........

A:-'
_.'

?

.:

1--?

?EGLARZE A

N A S Z E

?

Schwyz,

w w

stusa,

Matki i

Parni? si? wystawowa

sala i

pastwisk jednym

z

z

chmurami

dzi?kczynnie ?w.

i

za rybaków podró?, odbyt? tronce dobrej

*)

"T?cza"

malarzy si? byd?em. na wybrze?u ?ciany pokryte

?odzie

Idziemu, uratowanie

Matce

Pozna?

To

znów

Adrjatyku, obrazami, morzu,

patronowi byd?a, ich od utoni?cia jako Bo?ej, opiekunce

1931

-

r.

zesz

44

z?a,

kaplic? wygl?daj?c? krajobrazów,

12.

-

to

krów

jako

a

czy

Chry-

jako

od

ochron?

za

?mierci.

-

?wi?tych.

Wota

b?yskawic.

rolników

Y*) do

dla

to

czy

wzburzonem

na

pe?nemi przez

suszy,

Muo?ta,

obrazami

z

pas?cem

i

okr?ty

bem

chroni?cych Szwajcarji

ze

Rjece,

przy

dla

C I O ?

ofiarowywania

wotów

czy

dolinie

ko?cio?ów

z

Volosce

tam

KO?

E

zwyczaj

Bo?ej

w

? N

jako

patronów,

zdaje

RYBACY

krajach

obrazów,

kunów

wiai?cerni

czy

wielu

w

ko?cio?ów

dobrem.

cych jak ??k

W Y B R Z E

stnieje

fi lU

I

opie-

darz?-

a

kantonie

w

wewn?trz

polan, widzia?em

zdaje przedstapod

za

podczas

nie-

ofiarowane od

przez

si?

zarazy

?eglarzy szcz??liwie burz,

pa-

Z

E

G

U

ra?ie skich;

L

ani

te?

brzegu

lecz

Polsce

w

kaplicy Wszystko kaplicy

obraz

kielichem

szcz??liwej

Po

supraporty,

siedzi

osób

razem

osób

dwana?cie.

posta?

krótkim

steru

na

?owa

bia?a, rzesza

l) w

dr??ku

ramie u

?)

brzegu

20

pewne

data

pod

czerwca

kszta?cie

w

nie

obrazem: 1862

Pie?rze

6; pod

obraz

?w.

o?tarzem:

45

w?ska, polska!

Barbary Bractwo

-

górna

a

do

po-

Na

siedzia?

?ód?

odno?nych

odnowienia.

-

w

nasadzie

Przy

id?

proboszczów zbudowany. Ten

-

wst?pi?

widzo-

ku

zwrócona

Bandera

sta?a.

Ksi??y

siedzi

bandera, "Jezus

napis:

jeszcze

Napis

ckiego

rozpi?te-

z

obraz

lewo

aposto?ami! d?uga

z

czerwona.

Zapewnienie

Pierwoszynie

daszku

Chrystus

dolna

pó?kolistej stka

Na

aureoli.

w

na

to

Nad-

burz.

z

kiem wi

kaplicy

d?oni

w

patronka

ku lewej stronie statek, p?yn?cy przyz na sterem, rufie, du?ym kryt? kajut? daszkiem Na na os?onion? przos?upach. dwie obok nich stoi. osoby, jedna pod daszosiem, osoba blisko jedna steru; jeszcze

szkut?, ?rodkow?, siedz?

statku

mieczem

którym

na

pominaj?cy z cz??ci? dzie

stronie

o?tarzu

W

wielkiej wody; w czasie szczególnie trójmasztowiec morzu."]

przedstawiaj?cy

nawie.

lewej

w

z

Jana,

?w.

morzem.

koronie,

w

wybrze?u

rozba?wanionem

przeciwnej

wej?cia z

na

Toruniu

w

ko?ciele

w

??czno??

wzywana

drugi.

?aglami

od

Barbary

?mierci, na

mor-

l)

Pomorza,

stolicy Zawieszony w

na

na

niema

morzu,

pierwszej

hosti?.

obrazem

tym

si?

tam

?w. z

ka?dym

rybaków

czy

Y

na

na

znajduj?cy jedyny.

szyperskiej. wskazuje

w

mi

statek

taki,

wi?c

W

C

w

?a.rnowcu,

Obraz

jest

A

istnieje.

?eglarzy

o

B

ko?cio?ów,

z

przedstawiaj?cego

nego,

nie

si?,

chodzi

Y

po?o?onych wybrze?u Pucku, Swarzewie, Jastarni, Oksywiu, ko?ció? stoi nie gdzie wprawdzie morzem a obrazu jeziorem, mi?dzy wotyw-

ani

morza,

R

zdaje

ile

o

bowiem

morzu, w

E

Z

ten,

nie.

?adnym

w

przy

R

zwyczaj

nas

napewno

tu?

i

A

górnej a

wszya

morza

ko?cio?ów.

fundacji szyperskie.

rzu?

Ko?ció?

cechu

sterni-

1831.

Za-

WYBRZE?A

z

w?d?

która

ryb?,

one

a

naj

zwiesza

kaplicy

stropu

WYBRZE?U

o

si?

wynijdzie, paj?k

pierwej mosi??ny

Ze

3).

we?mij" kszta?cie

w

dwóch

kotwic. ?w.

Zdanie

pierwsze

Mateusza

XIII

?tki drugie cz

po a

2,

tu

pocz.?tkiem

wego

zlecenia:

który pisane lowej

wzi?wszy ewangeliczne ??czno?ci;

wów

bez

niem

za

drugie

przerwanej

ern

XVII

stamt?d opowie?ci

kazaniu

o

angelji

ew

z

Pierwsze

27.

nad

jest morzem,

dalszego ChrystusoStater,"] znajdziesz j e j g?b? te ' I . za i za wysi? Obydwa mi? nie w maj? my jedno, z??czone do obfitych po?oaluzj? zapewne a obraz podzi?kowajest wypadków, tu

nieprzytoczonego

otw·orzywszy

"a

im

daj

ust?py,

zawieraj?

nieszcz??liwych ofiar?

to,

wzi?te

napisu

cytowanego a

Ch rys

opiek?

za

tu

nad

sa

rybakami

?e-

-

glarzami!».

Tyle

Jezusa

??czno?ci lecz

z

rzek?,

z

dziwnie

z

w

nim

morzem

du?o

cennych

wione

-

obrazu

ramie

str.

-

wej

Za

napis: Bart?

Mateusza

4)

Stater

5)

Heise

oko?o

obrazu

D?ugo??

-

moneta

rodów

i

gda?skim

z

napisem: metra.

Bractwo

Jana

Na

1799.

S?owno

staro?ytna.

nie

Barbary dolnej Czarnieckiego

Szyperskie

?w.

30

cm.

---.

Szymona

Na

1861.

renov.

j?z.

mapach przedsta-

klasztorowi

oko?o

Mielewicza. boku:

na

ratuszu, zatem

wysoko??

wy-

klasztoru,

pobli?u jezioro,

w

pot??ne

w

pomor-

szeregu

w

Poniewa?

ubie-

w

klasztoru

przedstawiono

1

urz?dzeniem Domini

Anno

...

?arnowieckim.

tamtejszego

rybo?óstwo

tablica

obrazem

Pod

3) 1547.

morska,

zatoka

jako

??czno??

mo?nych

z

panny

przez

morzem,

z

haftowanych

zakonne

siostry przez si? w nim kszta?c?ce z ornatów N a jednym skich, Jezusowe. ?ycie pól haftowanych i morze kilometrów kilka o jest i XVIII z XVII wieku, wisz?cych i

mo?e

ko?ciele

w

ko?cio?a,

nie

szyprami!

ornatów.

wiekach

g?ych

A i

rybakami jest

do

?eglarstwa

Polsce.

w

Wis??, jej rybo?óstwem

z

mi?a

Pozosta?o

i

rybo?óstwa

wtargni?cia

pol.

Kry?skicgo

tom

VI.

305.

widzi

nie w

posadzce

Bau-und

-

w

nic

sZYPp.r3kiej

kaplicy 258

Kunstdcnkmaler

-

266.

-

46

We?tpreussens prócz warto?ciowego.

-

p?yty

Danzig nagrobko-

1889

?-

z

WYBRZE?A

by?o

obce,

to

•

ornacie

na

Matka

dy.

dla

by?o

przeciwnie

wyhaftowano Bo?a

WYBRZE?U

o

prz?dzie,

nad

-

w? dk

wo-

koszczcrkiem,

Czy

jeziora czy wyci?ga mia?a ?e hafciarka na to, W?dka jezioro wskazuje ?w. na Tu w kaplicy malowide? jak cz??? my?li. toru?skiej, na nad Barbara wielk? wzburzonych wod?, trójmasztowiec blisko?? falach oraz z mimo Wis?y, cytaty mówi? ewangelii, i jeo morzu. j e st obj?te t? kaplic? Prawdopodobnie jednak i drugie: dno i Wis?a morze. rzeka Ba?tyk a

m?ody

z

morza?

ryb?

?"].

prze-

brzegiem

?owi

Józef

?w.

Jezus

codziennem,

czem?

niego Rodzin?

?w.

-

?eglarze

i

rybacy

z

-

maj? ?wi?to

morscy

wybrze?u

na

szcze-

sw?

góln? or?downiczk?, ca?ego której i kutrami batami wybrze?a si? schodz?, powózkami zje?d?aj?, w tak?e' ona Swarzewje p?yn?: Matk? Bo?? i). Patronuje i oni te? ko?cio?owi w Jastarni. Maj? arcyrybackiemu w swoich ko?cioPucku, jako ?wi?tych, patronów tamtejszego i Piotra z ?a, nich to Paw?a; ?wi?tych pierwszy przecie? wreszcie swerybaków. opiekun szczególny Maj? klasycznego od burz i piorunów, w chroni?cego go or?downika. patronie ko?cio?a na w archaniele Ten Michale. wybrze?u, naj starszego i na we W?oszech patronuje ?eglarzom nadmorskiej górze pona na Monte i na Sipontum, ?udniowych, pó?wyspie Gargano, skale w morzu w na Mont Saint Michel. Normandji. '). i na w w Polsce, wysokiem przyl?dkowem wybrze?u Oksywiu; to ko?ció? na XlII wieku. z naj starszy wybrze?u pocz?tku Jest archanio? Micha? te? jeszcze starego patronem drugiego ko?cio?a na od mona kilka kilometrów wybrze?u, wzgórzu, w i ?eglarze rza, Mieli dawniej Starz.ynie"]. morscy rybacy i ?w. tak?e mia?a nad morzem; Barbar?, jako sw? patronk? na

wrze?niu

we

z

-

")

Szczegó?ow?

7) ?)

Bernard

informacj?

ks.

zawdzi?czam

Reichowi

prob.

w

?ar-

nowcu.

Nike

Parn

Chrze?cija?stwa

Chrzanowski

i?tnik

-

Na

-

Warszawski str.

-

Kaszubskim 1930

59.

47

-

brzegu zeszyt

2

-

-

Micha?

Pozna?

1910.

Walicki

-

WYBRZE?A

z

imienia w Pucku. l0) nieistniej?c? kaplic? swego Powszechna ta ?mierci w Polsee or?downiczka jest szcz??liwej osobliwie Ma swe patronk? rybaków. rzecznych. wi?lanych u i w ko?cio?ach w P?ocku. w Warszawie kaplice Panny Marji i t. d ,"] Nowem Toruniu, ?wieciu, i Matka te ci i Bo?a S? ?wi?te ?wi?ci patrowspólnymi nami i ?eglarzy na wszelkich wodach, rybaków jeziorach. rzekach i ?egluga i morzu: 12) po?ów opiepod ich si? odbywa tak tak?e i pod obrazie k?, oczywi?cie jak na toru?skim oraz opiek? jak tam Chrystusow? bander?. pod polsk? tam

ona

•

dzi?

WYBRZE?U

o

ju?

-

-

-

9

Danzig Wis??

Franz

10) -

bez

daty

ko?cio?owi

Przewodnik

na

15,

Boles?aw 18.

12)

31. Dietrich

-

32.

Geschichte

-

-

-

Kreisc

Micha?

wzgórzu

1922

?laski

der

Archanio?

187.

str.

wysokiem

P?ocku

po

11) 14,

Schulz

-

str,

P?ocku

w

56

-

und Putzil! patronowa? Macieszyna

Neustadt

-

tak?e

i

nad

iMaciesza

57.

-

Rybo?óstwo

na

Wi?le

-

Warszawa

1917.

str.

•

Heinrich

Kesler

-

Die

1905.

-

48

-

Patronate

der

Heiligen.

Ulm

-

•

DZIEJE

U

KASZUBSKIEJ

rodzi?a

si?

w

Pos?ysza?

j? Strzelina,

w

tock

ze

sach

o

dzieci

spisa?

mowie,

"Bunte

aus

Schulzei

tung"

w

Dr. czas

Aleksander o

senk?.

*) I)

4

Gryf Tekst

?e-gl

aj-?

-

pie?ni

porównawczem,

rok

Hej

VI

la

f la

1922

Gryf

la

ca-??

4

1932

-

ostatecznie

go r.

cza-

musia?

uczy?

nades?a?

mi

kaszubskim

pio-

brzegu",

1)

ona:

noc-k?

mo-r

po

z

el

).)J noc-

ow?

k?

I

mo-rze!

po

5.

-

jak

owych

w

Pa-

w pisemku og?osi? "Wes?preussische 1910 r. j? Przeczyta? go wówzapytywa?em

tliJ

-

tak,

podany

ca-??

e,

Jan

p.

do

"Na Oto

33.

r.

i

stycznia poniewa? kaszubskie,

przewodniku

1909

jeszcze

dodatku

stronie

na

wybrze?u.

na

wsi

tej?e

obcej melodj?

a

J j )) Hej

w

28

w

?e-gla-rze,

ItY

w

oraz

Gda?sku,

r.

Pucka

w

Westpreussen",

j?

1810

Oj

studium

s?owa

Umie?ci?em

latach

który

Majkowski, melodje

nadmorskie

wydanym

niewiadomych okolicy

kaszubskie

jej

Bilder

PIOSENKI*)

str.

49

4.

-

ustali?

Jan

P atock

w

swern

•

z

w

y

B

R

2)

?

E

Z

Jak?e

jo

•

4)

N

5) 6)

do

jo

Wesz?a

do

do

do

Jo

jizbe

8) 9)

be

/

12)

kto

Nje

umar?y godo?

Le

to

co

mowji?

lem

do

14)

Jidz

do

t?

zloti

15)

Je

t?

chustka

Je

t?

merla

Kto Ten

17)

Matka

Siostra

jeden ca?y

to

Ledwje

16)

t? ten

s?oweczko.

mje

powjedzol, mjol. goda?

to

13)

Je

obszed.

dzewcz?tko. do

E.

grob,

przeszed.

ji

mjili

Ze

ji mog.

smentorz

Przemów

11)

gdzie

grobu

Muoje

ji.

je

czebe

jo

razy

do

?.

spji,

grob

wiedzol

Trze

wlez? wjidz

twardo

kamiena

Czebe

E

10)

nje

Poszed

te??.

wle??.

nje

Hanka

Od

mje,

storo

mje jizbe

Hanczi

Twoja

dwje,

do

przeplewo?. zaklepo?.

nji

Prosela

Y

noc-

albo tu

okienko

a

Poczi

7)

czemno

?wjeczk? Zapol ?e Przejechoj Jak

W

?eglowa?.

mom

nadchodzi

Cze

3)

O

A

Boga cebje

upr

moji

matczi

kwjat. swjat. ose

?a,

przemowje?a. w

moj.

piersce?

njedoszeta, njedowjeta.

chustk? wjonek

doszeje, dowjeje.

chustk? wjonek

doszela.

-

nosela.

50

dom.

B

R

Z

E

?

u

DZIEJE

KASZUBSKIEJ .

By?y wojna, postanowi?a

a

.

niewoli. czasy jeszcze nasta?a Polska. niej

to

'po

urz?dzi? wiedziawszy

wieczór,

si?

Wybuch?a W

niej ju? Akademja ludowej

Pa?stwowa

nasza

niu

PIOSENKI

po?wi?cony zebra?em

tern,

o

znane

wielka

tymczasem

1921 r. pocz?tku w PoznaMuzyczna Dopie?ni polskiej. mi kaopublikowane na

liczbie w dwudziestu i pos?a?em melodje je wszystkie r. 1921 dwuch Akademji. dwudziestego stycznia ich Oto spis: Bernard Chrzanowski, Kaszubskim wyd. 1) "Na Brzegu", 33. strona Piosenka z okolic r. Pucka, )1, 1920 ?eglarska VolkskunKaschubische fur des Vereins 2) "Mitteilungen i I. Gulgowski. I Dr. F. Lorentz de" wyd. 25. str. ko?cierski a. I Gulgowski, lud., Melodja Wdzydze pow. szubskie

-

b. c.

"

J.

Patock

d."

"

"

"

Strzelno,

"

3)

"MiUeilungen I, wyd.

J.

Patock,

kunde"

4)

"MiUeilungen I, wyd.

kunde" J.

5)

Vereins

ludowa

Melodja

des

Melodja

"Gryf"

Kaschubische

ze

Strzelna,

Vereins

fur

ludowa

ze

I. listopad

1908,

Kaschubische

Strzelna, zeszyt

"

Volks-

pucki,

pow.

I, melodja

1910,

melodja

"

111.1911

"

"

8)

"

IV.

1912

"

a

"

h

"

Texte"

Dr.

Friedr.

37 21J 151

"

152

e

"

153

a

"

b

"

c

"

138

"

168

"

169

"

141

a

'"

271

,

68 70

dwie

Lorentz,

melodje. 51

156

d

b

"

"Slovinzische

9)

c

a

"

101.

270

c

"

7)

str.

b"

""

II.

Rok

"Gryf"

str. a,

"

6)

45.

str.

pucki,

pow.

II.

zeszyt Rok

fur

I.

zeszyt

Patock,

214. 214. str. Volks-

str.

..

"

des

68.

""

pucki,

pow.

,.

WYBRZE?A

z

"?aden ?

muzyków

z

uczonych

polskich bada?,

nie

WYBRZE?U

o

w li?cie, "?aden pisa?em polskich" kaszubskich muzyków piosenek dotychnie si? niemi. zajmowa? Przesy?am je

wogóle w celu ich zbadania ich wi?c melodii. najpierw z w ludu w a celach Polski, ??czno?ci melodjami powtóre g??bi w celu ich dla wieczornic, praktycznych, przeznawyzyskania dla dla ju?to czonych inteligencji, szerszej publiczno?ci. ju?to inna nadawa?a jaka Naprzyk?ad: Gdyby piosenka si? do chóru, znów do mo?e solo, powa?niejszego toby opracowania, jako kilka mo?na, bior?c jeszcze pioseprostych nieopracowanych a do tego deklakrótkie nek, dodaj?c wst?pne przemówienie, kilku lub z kaszubkaszubskich, macje liryk ust?pu epicznych skich kilku nieoraz poematów, recytacj? poda? ludowych na cel urz?dzi? d?ugi wyk?ad wieczornic? kaszubsk? kulturalny czas

Akademii

Kaszubach

na

W

Dyrektora

",

...

odpowiedzi ?ucjana

z

29

1921

stycznia

Kamie?skiego.

pisze

przez

zbadanie uskuteczmaterja?ów zainteresowaniem, najwi?kszym jednak?e o o ile ?e badania takie niema?o prosi? cierpliwo??, wymagaj? czasu. zbada? z naChc?c pie?? kaszubsk? trzebaby gruntu, wet si?gn?? poza materja? wydrukowany, zebrany przewa?nie z amatorów wielu a zatem widocznemi, przez b??dami prawi wielu samemu albo niewidocznemi, dopodobnie trzebaby poalbo o z i l e mo?no?ci fonofachowców, jecha?, pos?a? innych skontrolowa? co i zebra? to, te? ?eby grafem, opublikowane i reszt?, niezawodnie bardzo Praca d?upoka?n?. ogromna Narazie naturalnie o m takie 1). goletnia postawieniu kwestji by? nie mo?e. mowy i to, Lecz co Pan z materja?ów odszuka?. wydrukowanych stanowi z ju? skarbczyk niepo?ledni, cenny niemniej punktu widzenia etnografji muzycznej. jak i poetyckiej, Upatrujemy w nader tej cieka pie?ni kaszubskiej przedewszystkiem wy we warjant pie?ni polskiej, faluj?cej wszystkich szczepach ...

"

nimy

z

Naukowe

podpisanej Akademja: wskazanych musimy r.,

jak

-

I

Prof.

l) w

1933

r.

Kamie?ski

?ucjan

Uka?e

wykona?. ,?

t?

prac?

si?

ona

-

w

52

z

krótce

biegiem w

-

czasu-jak druku.

mi

mówi?-

DZIEJE

KASZUBSKIEJ

PIOSENKI

od kresu do kresu. Na t? jej nado naszych przynale?no?? i tematów formu?ek szej pie?ni polskiej pod wzgl?dem poetyckich ca?e i pod wiersze (nawet s? jak wzgl?dem przej?te), kó?. war niezawodnie zwróci? melodji szerszych toby uwag? Co

do

warto?ci

artystycznej niemi mi?dzy

melodji

tych

to

pie?ni,

zna-

i silne. Pozwobel rdzo si? chodz? nuty pi?kne sobie dwie z nich dla dnia naszej wieczornicy, Iili?my wybra? 13 lutego, Pana mianowicie "Pie?? podan? przez ?eglarza", i "Oj, skowroneczku", ?e ty ptaszku przedewszystkiem Liczymy,

.,Pie?n I na

za?piewano uniwersytetu

auli

zrobi

silne

?eglarza"

pie??

t?

raz

po

?piewano

j?

wra?enie". na

wieczornicy

owej pierwszy

zharmonizowaniu,

w

w

Polsce

w

Poznaniu

2).

publicznie przez

opracowanem

a odw szacie troch? wi?c ju? Kamie?skiego. W tym Zrobi?a wra?enie. ?wi?tnej. samym rzeczywi?cie mi i sprawi? r. 1921 niezwyk?? Opie?ski by? u mnie Henryk dwuch koncertów "Conrado??. Oto mi program przed?o?y? I?rence sur la chanson polonaise" urz?dzonych populaire przez w a w we listoFrancji 4-go, Mylhuzie Strasburgu niego B-go W programach 1921 r. umieszczona tak?e: jest pada tych des chanson Kaschoubes .,Une [Pomeraniens polonais") pioJest senka Kaszubów. "Pie?n ni?, ?eglarza", ?piewa?a j? tam Barblan, Akademii w Pozp. Lydia nauczycielka Muzycznej

pro

f.

?ucjana

,

-

naruu.

Recenzenci wo??

zaznaczaj?,

gdyby

piosenek,

wst?

nie

pn ym

by?

de

czy

to

kaszubskiej,

?)

d wie czasów

-

ko?ysanki, niewoli

Alzatczycy

"Neue

Zeitung" ?eglarza

pie?n ?piewano

j?

w

czornicy.

-

53

-

zamkni?tem

uwierzy? wyk?adzie mi?dzy

ludo-

w

swym

inne

dernieres

mi

nouvel-

przeciwstawimy

czy

mazurkom

czy

Pisze

w

wyró?niaj? w "Les

krakowskiej,

dumkom

czy

i

biedni

my

by?oby

Opie?ski

mianowicie

piosence ma?o".

Za

Henryk zapewni?,

"Có?

Strasburg": weselnej

czywisto?ci si? ba?y

tern

Pisz?

piosenk?.

nasz?

les

o

trudno

?e

oczepinowej,

czaruj?cym? "Szczególnej polskiego gronie

czy

W

rze-

podoz

osób

Pomorza na

wie"

.

WYBRZE?A

z

kaszubska

piosenka

("zeugt Tak

zaw?drowa?a

szubska sce

z

Gda?sk

przez

na

Pozna?

i

daleki

w

ka-

piosenka

pomorskiem

koncert

na

chocia?

odczuwania"

ludowa

wybrze?u

zazna-

?l?skie

która

zdolno?ci

pierwszy

poraz

Strzelna

wsi

pod

ichten"

piosenki

trzy zatoki:

okolicy o silnej ?wiadczy Empfindungswesen").

kraftvollen

vom

..

N achr

wywo?a?y puckiej

z

s?owia?ska,

typowo

N eueste

"Strasburger wra?enie

"Szczególne

czaj?: i

A

dumek."

kilka

i

WYBRZE?U

o

Pol-

w

?wiat

do

a?

Francji. Lecz

na

koniec.

nie

tern

W roku

-

oko-

zapyta?em

1922

Feliksa

zna t? piosenk?. czy Nowowiejskiego, mu ,.N a Kaprzewodnik pos?a?em swój szubskim autorowi melodja, si ? Roty brzegu". Spodoba?a i na chór w w dwa darze. si? przys?a? Zdaje opracowa? j? lata w roku 1924 mnie co na "Panie, ja pó?niej zaczepi? ulicy Ta piosenka, mi Pan Panu któr? powiem. Pisz? oper?. przydo opery; to i jest s?a?, b?dzie ju? w uwerturze". By?o wejdzie dla mnie Piosenka w "Lewielk? rado?ci?. jest rzeczywi?cie Oto ta skromna gendzie melodj?. Ba?tyku" przewodni? jak dosta?a kaszubska do si? w ko?cu piosenka wielkiej polskiej 3) muzyki.

liczno?ciowo Poniewa?

nie

zna?,

-

-

Ostatni naszego

W czwartym

3) naukowe 16

i

17

studjum wychodz?

si?

ze

w

tej

Kaszubska

samej

Patrz

ludowa

?wiadczy ni?ej

t?a

kaszubskiego. lub podobnej

piosenka

ludowej, pie?ni kaszubskiej".

i

szkic

1932

z

Jan

og?osi?

r.

nast?puj?cy:

Reszta

zwrotek

s?

za?

"

one

Patock ...

Zwrotki

wy??cznie "Pie?ni

"Jedno??

-

na

wybrze?a 54

-

z

Polsk?"!

ciekawe

1, 2,

3,

wytworem

?eglarza"

rozleg?ych ca?ej po?aciach wi?c warjantern tylko ciekawym o duchowej g??bokiej wspólno?ci

jest

"Od

czasopismo

10.

Wynik kaszubskiego. formie

zarazem

10:

Patrz

r.

str.

r.

"Gryfa"

piosence.

?ród?a

1925

w

1930

numerze

naszej

o

sz?epu

poetyckim wa

napisany Grudzi?dz

ust?p morza"

?piePolski

polskiej polsko-

...

•

JEDNO?? asi

UI??? S. N ? ---

zykiem,

nasi

niami

twierdzenia

swój

wych

dla

sprawy

jest kraj, wywodów dla We?my

k?ad

dzi?

one

skrawek,

jak

Kruszwica, ze

.sw?

ta nazw?

powiecie

Dr.

Po napisaniu *) Stelmachowskiej Bo?eny Ba?tycki.

stytut

tam

ze

odr?bnemi.

przekonania

nieuprze-

cudzoziemców,

samych,

nas

ie-

zwycca-

uzasadnie-

dla

z

w

cho?by

tylko

dwa

powiaty

którym ca?y

znaj?cych bez

Polsk?

symbolicznie,

nauko-

ukaza?o

szkicu ..

stolica

Rok

-

si?

obrz?dowy

55

w na

tej

Polski,

jest

wybrze?u

samej

tej

PrzypomiNaprzy-

Polsk?.

Na

jedyna.

pucki

wsi.

ca??

wie?

naj cenniejszy

wybrze?a,

pierwotna

Polsce istnia?a

tego

ten

nazwom

najpierw

gdyby legendarna

puckim,

w

w?asnym

z

naukowemi

kaszubszczyzny

przyk?adu

si?

wprost

naród

wiadoma.

Przypatrzmy naj?

Dla

obca,

Kaszu-

polsko??

polskiego, podaniami

dok?adnemi, dlatego to zbija?, ju? poinformowania

ziemi

kaszubskiej i wejherowski.

to

narzeczem

melodjami,

zupe?nie ta jedno??

POLSK?*)

zaczepiaj? osobny

te

ju?to

istota

z

pie?niami, musz?

dzonych,

?e

nie

a

jami,

Uczeni

Z

zachodni

s?siedzi twierdz?c,

bów,

?

.

WYBRZE?A

jednak, jeszcze

nazwy

sprawie

Pomorzu".

dzie?o

cenne

Toru?

-

1933.

•

In-

WYBRZE?A

z

1789

w

jeszcze

chanowskim

i

sp? •

wana

folwark

dokumentach

dzewa do

1895

r.

puckim. tym

w

samym

mianowicie

szaw?,

Gda?skiem

pod

wybrze?u

cie-

któr? jednak Prócz Krakowem"]. Gniezno, przypominaj?cego wie?, powiecie przypominaj?ca

dawniej Gnie?-

istnia?a

War-

dokumentach

w

wy-

nazy-

i

nazwane

z

wie?

Krokowem,

Warzewo,

Pol-

w

Sandomierza; Wis??

nad

naszem

na

jest powiecie

w

przedmie?ciu

na

tak?e

nazywano

Wawelem

z

Kraków

Kraków

powiecie

w

naszego

w?o?cia?ska

wie?

Kraków jeszcze jednak oraz Krakowsk? K?p?, dzisiaj wprawdzie

jest

w

Krakowa

Prócz

l)

r.

tylko

sce

WYBRZE?U

o

1281

w

r.

Warsow?3). Jest

Kazimierz,

Kazimierz

nad

tulskim,

jako

Wis??,

?ódzkim,

s?upeckim, wschodzie

na

brze?u!

przedmie?cie tej

Polski,

Krakowa,

wsie

s?

musi

s?

w

nazwy

liczne

osiedla

szarno-

Kazimierzowe Kazimierz

by? oczywi?cie oksywskiej.

miasto

jest

powiatach

na

wy-

TuS? tak nie cz?ste w inowroc?awskim, pad?y p?ockim, lipnowskim: s? naturalnie i na wybrze?u, w Jest powiecie puckim. wyj?tkowy Os?onin w nad Wielkopolsce przem?ckiem; jest jedjeziorem nak i drugi nad Równie? rzadkie puck? zatok?. Ch?apowo z ma imiennika w na Wielkopolski wybrze?u swego powiecie Tak z samo ?arnowiec w Mapuckim. powiatu kro?nie?skiego Raw a ?opolsce powtarza si? na wybrze?u powiecie puckim, d?owo z i wrzesinpowiatów odolanowskiego, mogi?nickiego w i brzeskiego w skiego Wielkopolsce Ma?opolsce powtarza w Tak si? na wybrze?u powiecie wejherowskim. jest, gdy chodzi o A có? nazwy rzadkie, czy wyj?tkowe. dopiero, gdy te?

jest powiatach

przytoczymy j?ce, jak kie, D?bki i

zig

s?

na

k?pie

Ostrów

naprzyk?ad czy

te?

tam

I)

Franz

Polsce

w

nazwy

D?bie oczywi?cie! Schulc

i

t.

wielokrotnie

Ostrowo,

czy

d.; A

Geschichte

te

nazwy

wszystko

to

der

Neustadt

Kreise

1907.

-

2)

Tam?e

3)

Tam?e

-

str.

str.

586.

668.

•

-

si?

Wysoka musz? by?

56

-

przecie? und

powtarza-

Wysowybrze?u przytylko czy

na

Putz

ig

Dan"

JEDNO??

WYBRZE?A

Dwa

k?ady. gdyby

wybrze?ne

Polsk?

powiaty 4).

miniaturze

w

Z

wi?c

s?

co

POLSK? do

wsi

nazw

jak

.

.

Je?eli

pójdziemy

teraz

do

tam,

na ?niwne, wie?cowe, uroczysto?ci wieniec, nios? gospodarzowi upleciony to to na kwiatami, us?yszymy, czy s?owa k?pie piosenki nast?puj?ce:

Sto-i

Do---gra

-

by-li-ca bi-li?-my

Bo--daj Po

Dzisiaj Beczk? Bo A

nasz

A

na

N

asza

pani, podwórzu Nasza pani, w

Naszej 4)

krajów

Opracowane s?owia?skich

na -

ogrodzie pani podstawie Warszawa

-

sie

w

-

plon

my

Pa-nom

dom.

w

dom.

wrota, z?ota.

wianek

niebie

nie

plon

e-my

Pa-nom

Plon

wianek

pan

nie-si

Na-szym

Na-szym

szeroko

wiater

do

si?

niby

wieje, ?mieje.

nas

burza,

czarna

Na

A

Plon

-gu

Bo-gu

ozdobiony puckiej

na

zarobili.

piwa

ten

i czy

dograbili,

?e?my

niesiemy

Przez

zbo?a

na

?niwiarki

i

oksywskiej,

plo-no--wa-?o po-sy-pa-?o

Odmykajcie

wsi

wybrze?nych ?niwiarze ze

od-?o

na

chwa-?a

?e?-ty kor-cy

sto

tych gdy

ró?a.

balij

jest

jak

a,

lelija. drobne

kwiatki,

pi?kne S?ownika 1893

57

\

dziatki. Geograficznego r.

Król.

Polsk

iego

WYBRZE?A

z

Przecie? s?owami

pani

za

dzwierzami

tac?

ze

szklankami

Polsce!

wesele

a

zaprosi

Przest?puj uk?on Daj? •

od

I

zapraszam

A?

z

Po

nich

wróbel Co

si?

Barany Jagni?tka

II

Owacja

podobna

Zanuc?

nam

233

152

-

Oskar i

7) ?) nast?pne

jak

Matki

Jego

wesele

godzinie.

szóstej

i

u

góra,

kuse.

wieprze

stodole

w

pustej.

i).

nas

tak?e

des

Mitteilun?en str.

6)

i

dwa

tam

od

i

i

wsz?dzie

8).

piosenk?

tak?

sm?tn?,

sam?

nas:

5)

str.

BOQa

wo?y rogate, komora pe?na i

nast?puje:

bia?ego, s?odkiego. bogate,

t?usty lata tuczy? trzy przed ch?opy, przed pani?, dziewcz?tka przed

Skopy

Tom

o

wina

b?dzie g?si

kopie

na

wesele

dwa

jak

samemi

m?odego.

rana

chleba

b?dzie b?d?

Pana

dom z

kieliszek

na

Tam

u

ca?y

kawa?eczek

Tam

jak

od

pa?stwa

poniedzia?ek

Na I

jestem

terni

progi. nogi.

przez

dwojga

i

dru?ba

morzem

pa?skie pa?stwu pod

nogi nisko

tego

I,).

do?ynkach

na

nad

nas

?

Przys?any I

W

?piewaj? 6).

samo

ca?ej

-

N

Nasza Niesie tak

w

WYBRZE?U

o

Kolberg Cytat

nast?p.

Mitteilungen Oskar -

Vere

fur

ins

Volkskunde

Kaschubische

1910

153.

Kolberg dla Cytat

-

dla

Lud

Vereins

des -

Warszawa

-

1867

-

III

Seria

Kujawy

-

-

przyk?adu. jak

-

wy?ej

Lud-Warszaw:l

przyk?adu.

1867-

W

58

Kolbergu -

II

Tom

Serja du?o

str.

III

warjantów.

98

-

Kujawy

99. str.

251

WYBRZE?A

JEDNO??

Ko?o

mia

Nowe-go

POLSK?

Z

=sta

w

jed

wsi

nej

si?

?o

sta->

\

dwo+

si?

?e

bar

lu-dzi

je

dzo

za-ko

cha-?oI

-

I

l Tak

Do

za-ko

si?

siada?

pó?nocki

Co

a

dowiedzia?,

te?

si?

cha-?o

-

nie-do

si?

?e

sta-?o

-

ni? du?o gada?. jej powiedzia?. wszystko godzinie: pierwszej z

o by?o Jednej nocy ty mnie "W stawaj odprowadzisz najmilejsza, chcia?a wsta?a, odprowadzi? Najmilejsza oczka I bia?? wyciera?a. chusteczk? Dwora, Odprowadzi?a go do Nowego dwora do id? z Janku Osta? twego Bogiem,

szych: M?ynów

Opowiedz? "Kiej si?

jedzie

natrafia

nawet

znajduje paluszki

?wiecie

chodzi?,

dlatego

jest

si?

rym

o

9)

beq? W itr.

to

Dr.

-

Warszawa

du?o

warjantów.

F.

Ceynova-Skorb

Jak

na

jak

wy?ej 1867

-

jedn?

naszych;

przypomina

kamieniach,

tak?e

-

Serja

Tom

II

IV

str.

Kasz.ebskos?owjnskie

162.

-

Jezus

Pan

uszanowa?iu"

wielkiem

wiele

stóp

59

i t. d.

do

na-

ko?o

-

45-

str.

50.

podobny,

jeszcze nó?k? stan??; lO). przeró?ne i z WielkopolOskar

46-oraz

Cytat mowe

któ-

na

dziecka

kamieniu

tym

na w

jak

?ladach

-

Kolbergu 10)

znak

Mitteilungen Lud

-

On

to

Kamie?,

na

male?kiego

stopy

widzenia.

do

s?

ten

Domatowa

do

do?ek

i t. d.

do

S?awoszyna

niedaleko

!l)

podobne Stopce Miasta Nowego

Bo?ej

o

ze

si?

Legenda podania

podanie

nam

"?

dla

Kol-

przyk?adu Svjcie-

po

-

1868-

WYBRZE?A

Z

WYBRZE?U

o

.

ski!'],

oraz

legend?

znan?

Nawiedzenia

ko?ciele

Marji

Panny

Przekonawszy ??czno?? wybrze?nego

ludu

?cis?a

jak ludem

z

przy

Krakowie.

w

przyk?adach,

kaszubskiego

do

Piasku

na

kilku

na

SI?

?

Jadwigi

Królowej

stopce

o

Polski

jest do

co

i

pie?ni do?ynkowe przemói co do poda?, pos?upiosenek na z wprawdzie wyobcym jeszcze wp?ywem podania chajmy istnie niemieckim. lecz a du?skim, brze?u, Wp?ywy Danji na ca?em na Pomorzu, oczywi?cie wybrze?u, nia?y szczególniej i to tak i walk, za Piastów najazdów jako wyniki pierwszych i zwi?ków te, Wp?ywy jak przymierzy jak pokrewie?stwa."]. tak?e i w czasach norma?skie, wogóle przedhistoryczistnia?y w nazwach Polski. ich nych ?lady przypozosta?y; naprzyk?ad nad tak?e w o stolel?dków polskich rnorzern.P] podaniach mach te bowiem zuwielkoludach; opowie?ci przypominaj? wierzenia du?skie wreszpe?nie 14). Ale pos?uchajmy analogiczne cie na zako?czenie z jednej tych opowie?ci: kamienie karczmie". Jak "Dwa si? przy Swi?toja?skiej z do niedaleko Miasta Gda?ska jedzie le?? Nowego szosy ku te? w blisko dwa Gdyni polu Swi?toja?skiej karczmy ku wielkie ten Gda?skowi. kamienie; dalej wi?kszy perzyn? Te kamienie to tak Jak na ?wiecie jeszcze stolemy przysz?y. to stole m w ze a si ? jeden sw? ?on? jedno by?y, spiera? jedno nie chcia?o Oni ?adn? miar? drugiemu podlega?. si? tak d?ugo wsi,

nazw

co

jak

zwyczajów,

weselne,

wienia

do

co

melodji

-

.....

......

11) ?w.

stopy

g?az str.

-

1910

?ladem

ze

377.

Serja 12)

Stanis?aw

13)

Bernard

?p.

stopy X.

K?ecka

okolicy

w

z-Przewodnik

Jadwigi

Zakrzewski

z

-

po

w

Oskar

Trzebnicy. Boles?aw

Wielkop.

ze

?ladem

Pozna?skiem-1920-s?r.

127;

Kolberg-Lud-1876Wielki

Chrobry

1925

-

str.

150

171.

Przypiski

-

11) Tom

Np. g?az w Parcewie Wojciecha-Or?owie

I

-

Chrzanowski nr.

44

Polskie

Pomorze

Rodzia?

VI1I.

i

-

-

Ad.

Wyd. Fischer-

--

,

Na

kaszubskim

1 -Pozna?

brzegu-Wyd.

52.

Ba?tyckiego etnograficzny

Instytutu Zarys 60

-

-

-

Toru? str.

1929 219.

-

WYBRZE?A

JEDNO??

swarzyli,

i

mocniejsze na

dalej

si?

swój

sia?

ten

dwa ten

stole

m

ni?

?onie

rz?dzi?,

sobie

to

i

i

jej

Ale

go.

forsz,

?e

tego

jeszcze mu-

czasu

s?ucha?"

•

wybrali wzi?? naj-

smargna?

Od

tamten.

podlega?

On

taki

swemu

jest

co

oni

kamienie.

nada?a

lecia?.

POLSK?

ma

No

mniejszy,

perzyn?

dalej swojej

to

?e

rzuci.

najwi?ksze

tak

zasadzi?a,

szlaków

kilka

kamie?

górze

naturalnie

jak

umówili,

ostatku

na

oksywskiej

pierw, ona

si?

a?

Z

15)

.

?,

v, -,

: .

i,'?

"

,

,..

1I't-

: ..

1;,) str.

Dr.

F.

Cenava

-

Skarb

Kaszebskos?awjnskje

131.

-

61

move

-

Svieci

1868

W

aszubi,

to

O

R

t ?

-

C Z N I

C ?

*)

Pomorzan,

reszta

w cz azamieszkuj?cych sie Polski pa?stwa, powstania po?udniowe jako wybrze?e dzi? i pruskie tam, Ba?tyku gdzie Meklemburgja i Pomorze. Ju? za Mieszka nale?a?o Chrobrego J). to od do Polski Lud wybrze?e U)SCla Odry conajmniej ten tam i wynarodowieniu. Dzi? uleg? zamieszkuj? podbiciu Kaszubi Pojeszcze cz??? zachodnio-pó?nocn? tylko naszego na i na zachód niemieckie m jeszcze od morza; okolic? Bytowa ?arnowca oraz Wierzchucin okolic? jeziora naszego ?ebskiego; to tam modliju? k?ad? jest cmentarzysko; umar?ym jednak tewne "do ksi??ki jako polskie trumny, niezrozumia?? m?odej 2). przesz?o?ci" pami?tk? generacji oni Kaszubów na oko?o sami' ] 135.000, Liczb? podaj? mieszka?ców co w a a Poznania, po?owa wi?c tyle, porównaPolski oko?o ludno?ci niu do 32 milj. ca?ej 1/220 jej cz???. on od polskiego, Kaszubów, czy odr?bny J?zykiem czy Zalinarzeczem, si? szereg zajmowa? tylko jego uczonych.

lIJj' ??f\.

?

?

6 5 O

-) 1) Stra?nica sporu

Pozna?

Duch". "Czuj Widajewicz Zachodnia

o

2)

Tow.

Rocznik

3)

Woje.

J.

"Naj

1931

najdawniejszy A.

1932

Józef: -

Nauk.

,.Gryf"

piastowski Pomorza

"Szcz?tki Pozna? -

Kaszubskie

XXII.

1909

-

275.

str.

podbój

Parczewski:

-

2

zeszyt

piastowski

Przyj.

4.

str.

dawniejszy

-

29.

str.

62

-

Gda?sk

-

w

1896

str.

Pomorza",

podbój Koczy.

Leon

prowincji 243.

W 1933

sprawie

str.

pomorskiej",

4.

w

o

R

650-t?

c

z

N

c

?

do Po?abian. dawnych go do mowy grupy lechickiej w szerszem on narzeczem. znaczeniu; polskiej jest jej W dziejach te? na dworze si? nie kultury zaznaczy?; ju? mowa dworska. panowa?a. jako ksi???t pomorskich polska"]. i w bie??cym XIX w te? wieku literaDopiero powsta?a czono

czyli

_

kaszubska.

tura

Ojcem

?

Z

Ceynowa.

Florjan

jej i;

itniejs najwyb do-kaszubskiego. wadzi? swój

Dr.

Derdowski;

chc?cy lud

do

ten

za?o?y?,

po?ród

jego

Majkowski. mi?o??

przez

umi?owania

Ruch

miesi?cznik.

kaszubski dobra

to.

Wo?

niedawno

Ca?a

ta

wznowi?

literatura

popro-

Budzysz"Gryfa".

Karno-

jedyny nie

oczywi?cie

du?a;

ksi??ek.

nar?cz

spora

a

m?o-

Kaszubszczyzny

Polski;

-

wski.

nast?pców ruchu

ojciec

ludu. kaszubskiego jak ludów. mieszkaj?cych powolny. pó?nocy. spokojny. powa?ny. mniej ruchliwy ludów ni? i mniej Polski n. mieszka?ców po?udnia weso?y. p. Lud ten krakowskich. wsi dlatego oczywi?cie. przy powierzchownem zetkni?ciu tylko si? z nim. mniej poci?gaj?cy; trzeba pozna?. nie bli?ej Strój go dopiero jego narodowy nie tak by? barwny. by? bogaty"). ?ywy. mi?y dla oka. jak stroje dzi? w ?yciu zagin??. po?udnia; Charakter

ku

Kaszubów

Ziemia

lekka.

piaszczysta. tak?e

dla

rolnictwa

wa;

malownicze

W historji dzeniem

niej

z

nie?yczliwa

rolnikowi;

nieurodzajna; niekorzystny.

rola

czarnoziem

Ziemia

pi?kne

lasy.

wzgórza. ojczyzna

Kaszubów

naprawd?,

wielkich

przewa?nie klimat

wyj?tkiem; to

to

za

prze?liczne nie

ws?awiona

ani

ani

m??ów.

urodzi-

jeziora. te?

pochoznanemi

krwawemi wydarzeniami niezwyk?emi np. d?ugiemi. ziemie walkami, jak wschodniej Ma?opolski. Najg?o?niejsza tam bitwa z czasów Kazimierza pod ?wiecinem Jagielonczyka w ?arnowca. okolicy Chocia? i znojne. lecz tak?e w nietylko ci??kie owych czasach i krwawe dla musia?o Kaszubów by? panowanie Krzy-

wa?nemi.

I)

"Rola

Tymieniecki:

Polskie

Pomorze

J.

5)

VI

Gulgowski

Toru?

Pomorzan -

-

1931

Kaszubi

23

Kraków

-

-

-,

we

str.

-

63

-

-

dziejach

wczesnych Wyd. 1924.

Instyt. str.

23.

Ba?t.

Polski",

WYBRZEIA

z

?aków

XIII

ko?cu

aktem ?e

do

Pomorze

15

ksi??e lutego

1282

krewnemu,

G)

i udania

ca??

si? te?

ju? skoro

I.

Mestwin)

darowa?

r.,

"komturem"

niemieckie

niebezpiecze?stwo M?ciwoj (Mszczug,

to

w.

K?pna

z

nazywali ropuch? zwi?zku Jaszczurczego

przecie?

doprowadzi?o

Polski! opiek? Przewidywa?

pod w

darmo

nie

-

skoro

-

WYBRZEIU

o

ziemi?,

sw?

ca-

I.

Przemys?awowi

wielkopolskiemu. W roku 650-letnia rocznica O to cz??? bie??cym tej darowizny. brzmienia z 7): jej my Bo?ej M?ciwoj. Opatrzno?ci Ksi??? i Pomorza tak jak obwieszczamy przysz?ym wspó?czesnym które ?e dokument ani zohacz?, pokoleniom, my niniejszy nie ani i samolecz z zmuszeni, obaw? si?? pop?du w?asnego w imieniu rzutnie i spadkobierców naszem, nast?pców naszych i w?ród datytu?em prawdziwej czystej darowizny ?yj?cych i naszemu ukochanemu przekazujemy jemy, odst?pujemy syz ?aski nowi, ksi?ciu dostojnemu Bo?ej Przemys?awowi, Ksi?ciu ca?e mianowicie Polski, Pomorze ksi?stwa, terytorjum naszego z mi ko?cio?amiastami: lennikami, wsiami, wszystkie grodami, i to mi, ziemiami patronatami, pa?stwami, uprawionemi i nieupr awionemi, celem wód gajami, biegami posiadania. i obj?cia zatrzymania "

...

-

"

...

II. Jeden

to

sraj

mo?e

kiedy s?u?ony,

to

i

kto

lud

taki

ziemia

kiedy ten

lud

Oto

najpierw bezcenna,

naszego

i

z?o?a

gdyby

t?

6) 7}

Ramu?t

T?umaczenie

i

tak

dlatego,

E.

jak

S?ownik

j?zyka -

-

64

i

lecz

dla

ta

ma?o

chleb

dla

-

ni?

dla

niezb?dna cz?owieka str.

1932,

pa?stwa warta,

dla

kaszubskiego,

za-

dlacze-

wi?cej

jak powietrze

"Gryf"

jednak.

dlaczego polskiej

nas,

zeszyt

dziza-

-

nieprzyjazna, mi?ujecie?

z?otodajna,

. . ?ycia, Behrendt'a

tak

ZIemia

zawiera?a,

-

kultury

wynosicie, ?e

djamentów

-

rolnikowi

ni?

wi?cej

Stefan

oko?o

tak

jego

ziemi?

pa?stwowego

naszego

nie?wiadom,

rzeczy

posiadania

M?ciwojowi!

Ksi?ciu

zatem

obcy, nieliczny

do

tytu?ów

naszych

Ho?d

pyta?

go

wielu

z

Pomorza.

k

78. 2

2.

str.

-

.-

o-

WYBRZE?A

z

nieczna, z

wszystkich

ze

bo

morzem,

ziem

naszych

bez

WYBRZE?U

o

nie

niej

bo

jedyna,

mogliby?wy

??cz?ca naprawd?

by?

nas-

nie-

podleg?ymi, A

lud skromny przedstatej ziemi nieraz niedostatecznie olbrzymi?, tak nas ?e niecnot? cenion?, prawie przez przedziwn?, wobec z ma zrozumia??, ojczyzny zas?ug? wszystkich najna dzie? bo zachowa? dla wi?ksz?, niej zmartwychwstaniato a a zachowa? cudownie! siebie, Cudowt? przez ziemi?, : nie, lud ten bo przecie? mia? o ma?o oparcia nasz? kultur?, i to niewiele w widzia? jej jej najskromniejszej postaci; by?y to Tow. biblioteczki przewa?nie niewsz?Czy t. Ludowych, dzie i niezawsze dobrze 'Zreszt? sprawnie si? zorganizowane Sienkiewicz nie do wielu chat trafia?; rozwijaj?cej polsko?? wnosi?a do nich W wielu okonajcz??ciej jedynie gazeta! ten licach lud ?e nie widzia?. Na prawie polskiej inteligencji ca?em do n. od a? wybrze?u p. Seweliny Pia?nicy by? przy ko?cu w?a?ciciel ziemski niewoli Polak, jeden wi?kszy jeden lekarz nie adwokata duchowni Polak; jedyny by?o ?adnego; narodowo?ci, nimi i zaniewszyscy polskiej byli byli mi?dzy a i tam narodowo?ci ci. jadli germanizatorzy, którzy polskiej ze sercem ?rodowiskami wierni. byli naszej wielkiej kultury. nie mieli jak z Krakowem Warszaw?. ??czno?ci czy ?adnej: ani z z te? ani ani ze nauk? polsk?, literatur? sztuk? tej w wielu izbach ??czno?ci sk?din?d tych przezacnych proboszczowskich nie Cudownie lud kawi?c, by?o. powtarzam, szubski na dzie? mo?e zachowa?, mow? sw? sprawiedliwo?ci z ostatnim bo chocia? wysi?kiem. wybiera?, jako swych przedstawicieli, do Ko?a w pos?ów, nale??cych parlamencie Polskiepo to ku niewoli ko?cowi niemieckim, niemieckie przecie? g?osy ni? tabo, jak przyznaje ju? wi?cej zaczyna?y rosn??, polskie; ki arcykaszuba katolik nie "Niemiec Izydor Gulgowski'], by? dla Kaszuby obcoplemie?cem, posiada?" gdy? jego wed?ug mniemania "tak?e" "wiar?"! polsk? wia

powtóre

dla

nas

dlatego,

?e

warto??

-

-

-

-

?) 5

I.

Gulgowski

-

Kaszubi

-

-

Kraków

65

-

1927

r.,

str.

28.

.

,

w

R

650-t?

Cudownie

c

o

z

N

c

?

Kaszubi

z mow? sw? ?ywioutrzymali, niezwyk?em wprost przywi?zai obcego wobec nacisku niem. w?adz, duchowie?stwa. szko?y z mo?e i czasem z nie?wiadom? budz?c? si?. przekor?. wyz a tak?e nie rosn?c? mi?o?ci?. spokojem, trwa?ym Gdyby na by? zasta? ju? byli przetrwali, Kongres wybrze?u gdyby s?owia?skie, pró?ne pozosta?yby tylko cmentarzysko zapewne nas starania dla nie morza, sta?oby Dmowskiego; i dzi? to ludowi kaszubskiemu i b?dzie zawsze Za

?ow?

si??

zatem

przyzwyczajenia.

z

-

cze??!

',; ---.

; :."

66

-

•

NIEWIASTY

@

arcerska

H

zlocie

wodnym

?eglar?kaktora na

odznaczona

r.

morzu.

przytem,

pierwsza

1932

w

Poznaniu

w

po?wi?con? pierwsza

powsta.nia

Polsce,

w

Pomorzu

jeziorze

zosta?a

za

narodu,

naszego bowiem

ich

kobieta

jeszcze

Mieszka

i

na

nie

odgrywa?a. ku

Chrobrego

morzu

Sygrydy Eryka,

Stan,

Zakrzewski

?wi?tos?awy

-

a

pó?niej

-

Hist.

Wieki

a?

jego przep?yn??a

Boles?aw

Chrobry -

67

-

-

Swena

str.

I. 154

40.

str. -

l

g?o?na Akad.

Wyd.

-

Cz???

-

króla

za

morze,

Ba?tyk;

Polski

polit. ?rednie

za

nast?pc?

za

która

Piastówna,

pierwsza

W dalekiej przesz?o?ci? w bo ksi???cych, owych roli ogniskiem spo?ecznie z trafem Dziwnym d??eniami siosi? wyj?cie ??czy zam?? w

tronach

domowem

poza

ostatniego,

szwedzkiego

szuka?

jedynie

chyba

'piastowskiej

l)

jej

mi?dzynarodowym

Gdzie

?adnej

?eglarska

ta morska tak?e Uroczysto?? jest bezw?tpienia w Polsce, nasze pierwszych jako urz?dzona przez widome oznaki S? to pierwsze spo?eczne ??czenia z morzem, w naszych pierwsze wogóle naszym rzecz ?miesznarozwoju, pierwszenaprawd?

z jedn? dziewcz?ta. niewiast si? spo?ecznym w historji

czasach

MORZE

uroczysto??,

r.

lat

c?zenska?o

na

sprawno??.

to

to

A

dru?yna

t 932

w

harcerskim

Garczy?skiem

stry

?e?ska

urz?dzi?a

Jestdru?yna . na

NASZE

155.

Umiej?tno?ci

Jest ona

z

WYBRZE?A

temperamentem,

swym

G?ucho

karzy. rzu.

i

?o??

trosk? Polska

nad

mo?now?adcy tam

Prosi?

Krakowa,

rzeka?

El?biet? j?

troski,

darowizn?

jeszcze

jej

Bo?niaczk? Ludwika

El?biet?

królow?

jaki?.

czas

jako królow?, wys?annik, S?dziwój o przys?anie m?odziutkiej chwilowo na tylko koronacj?, do

powrotem

nasi

Kiedy pos?owa?

ich

z

dla

zapewne

sobie,

koronacji

kró-

ojczyzn?,

ojca,

przez

by?a zaliczy?.

El?biet? a matk?

sw?

mi-

t?

Pomorza

jednak

nam

Wielkiego,

?ycia

i

zapewne

przybran? przebywa?a,

matk?

nie

aby za

ro-

w

Szubina.

z

Jadwigi a

przy-

W do-

matki.

z zak?asob?, przywióz? jako rodów szereg m?odzie?y 2) pierwszych polskich! w Zadarze morze, b??kitny Adrjatyk, bezw?tpienia Rozumem ona swym niezwyk?ym ogarn??a pó?niej Zrozumia?a znaczenie chrztu wa?nych spraw. Litwy.

przyrzeczenia

z

du?o

po??czenia

si?

z

wskrzeszenia

i

pó?niej

w

tak?e

niej

i

przecie?

?akach

i

I) grudnia.

dla

o

-

Jan

A

ju?

po

jej

by?

si? zgonie

babka

mo?e

do

to

konieczno??

Zapewne zrodzi?o do

dost?pu

gdy

jej,

mówi?a:

zachowania ?e

wa?no?ci

Polski.

córka,

Pomorzu

stanowczego ostrze?enia, walka

Rusi ni? Polski. wag? Czerwonej, w Krakowie. rozwoju Wszechnicy czasie z zatargów Krzy?akami

zrozumienie

Pomorza

czenia

kowa

24

po

dotrzymania

Jadwiga polubi?a.

u

Zadaru

chocia?by

odes?a?

dników,

te?

j?

do

a?

t? trzeba

jej

wiemy,

je

mo-

Grzy-

ksi??n?

z

Ona

?e

Adrjatykiem

królow?

on

wód

dopiero

si?

wybrali

1384

z

niewiast

O niej

Zadarze,

do

i

jako dziewczynka Kazimierza siostr? i W?gierskiego Polskiego,

króla

wybrze?a, II.

i

naszej I,

darowa?

z

babk?,

ku

i

dzieli?a

sta?a

niewie?cie

Mestwina

?on?

odwieczny,

naszych

Jadwig?.

ca?e

kroni-

skandynawskich

u o

Przemy?lowi

m??a

Do

wieki

morza

wróg ks.

-

zdrowia,

w

mi?o?ci

z

niemi

t?

chocia?

i

?e

On

zgodna. lew?

niej wspomnimy

WYBRZE?U

energi?

sw?

po

Chyba

-

mis?aw?. zaw?adn?? wielkopolskiemu

,

o

si?

morza,

zna-

El?bieta,

Polski

?okiet-

i??

o Krzymia?a, z jeden motywów wobec Krzy?aków, tego z nimi si? b?d? cob?d?

zapewne

Jadwigi rozp?ta

Pomorze! D?browski

Walka

-

lwem

ze

68

-

?w.

Marka

-

Czas

-

1932

r-

NIEWIASTY

I

N

g?ucho

znowu

umi?owanej znów przybranej naszem wybrze?u, Z do Francji. z

króla

?ony

Polski.

córki lubi?a

je 3);

pobytu

jej

pada

na

O

M

??czno?ci

o

z

morzami

morzem

na

Gda?ska

z

g?o?nej

z

Rzucewo,

urody, Mary-

jej

imieniem

Kolibki,

szczególniej Francuskiej a

Ta

E

Z

przebywa?a

wiemy, te?

R

Francuski,

Kazimiery,

s?odkiem

tern

dobroci.

urok

nie

d?ugi Marji Ta, jak je?dzi?a wybrze?u,

A

Jana,

króla jej przez na urok pewien

nazywania

sie?ki,

czas

przez

do

a?

E

Z

S

A

szlachcianki

niestety kobieta bowiem królow? przemieniona by?a chciw? grosza, ? demoralizuj?c? sprzedawaniem urz?dów, zarozumia??, intryo a ?ona, polityczn? ciasnym umy?le, jako gantk? niedobr? dla z ??"]. zabaw, m??a, ??dn? zmienn?. kapry?n?, dokuczliw?, Sobieski w Pozna? 1653, j? jako szesnastoletni? dziewczynk?, z

w

na

dworze

sz?a

królewskim

zam??

Jana

za

Owdowiawszy bieskim.

dzej,

jak

dobra

Padaj? s?owa:

i

bardzo

czasem

Sobieskiego

1668

maja "Od

z

witania

pobrania nasze

?egnanie wspomnie?,

wsze

jako oczy

z

mi?e,

jako

mimo

kiewskiej, .1)

Bernard

Chrzanowski

4)

Tadeusz

Korzon

-

-

Dola

i

z

-

z

wybrze?a Jana

naprzy-

najwi?ksza Tre??

sob?

listów list

wszystkie Pierw

kiedy

Szkice

69

pisze

stodole

przy

jad?c

naj-

ponotowane.

mam

której

niedola

listów

Jachniczku

?lubie:

za?,

karczmie

zawsze

?zami

ze

-

Sobieskiego

karecie,

naj?liczniejsze Witanie

p?aka?y. w szcz??liwej

wdzi?czne,

pr?-'

naprzyk?ad

po

szcz??liwe, serca

So-

z

gdy Sobieski korespondencji

Jan,

naszego

Czerskiem

za

i

duszy

król lat

si? po?egnania

i

z

We?my

trzech

z

r.,

przyje?d?a? ?ycia,

pocz?tku ukochany pociecho!" naj ?liczniejsza,

cierpka.

wy-

nie

na

moja pisze

pociecho"

mego

serca

jednak

?lub

roku

samym

swego widoczne

duszy

"?oneczko

Marysie?ka.

duszy

i

mego

r.

sandomierskiego.

mog?a

Wady jej z obu stron niej serdecznie szliczny

w

serca

tym

roku

46

w

"Muy

Panie

jedyny

w

Kolibek

i r.,

wojewod?

wzi??a

r.

odziedziczy?.

te

m??em. s?odsze

jest

1685

w

z

k?ad

1665

Rzucewa

W 1658

odrazu.

si?

Zamoyskiego,

w

Do

zakocha?

i

Pozna?

jako ?ó?wspo-

1913.

+Kraków

-1898.

WYBRZE?A

z

minam.

Drugie

za?

zblad??

chaczewie

tak?e

moj? i

dr??c?

mi?o?ci

z

?aska

w

rado?ci.

i

W So-

W Warszawie

górze,

na

przy-

noc

nie?pi?c?,

mi?e.

i

zamku

w

pó?no jeszcze

dobre

bardzo

chorobie

po

kiedym Pann?

owo,

zasta?

jechawszy, a prawie za?

WYBRZE?U

o

o!

...

b?-

jako

osob-

W

Radziejowicach i niemi?e za? Niewdzi?czne raz do mnie; w najpierwszy jad?c naprzód mieli Warraz we wsi, pod j ? kupi? co?my drugi i mnie chciano na ledwie tej?e patrze?. szaw?. szukano. k?ócenia do si? zaraz okazyek godziny Pielachowic do raz, Trzeci przyjecha? kiedym do za wsze Owo kiedy z obozu. najgorzej, zgo?a Teraz za?, ju? kiedy domu przychodzi?o. jecha? na ?wieto drodze wszystko my?lano, o swojej tej ze mnie Jako mi?o. przyj?to, kiedym nie cie by?o ?eludzi a? ?e wstyd mi? by?o. przyj?cha?, Stryja do?? tak i bo d?ugo podobno nie przypominam, gna? mate W -ci i rj?. niewdzi?czn? tak niemi?? bawi?

dzie

wdzi?czne

liw?

uzna?em

i

we.

tendress?. Pu?awach,

..

przypomnie?

tylko

Ostatnie które

?a?uj?,

najbardziej tylko Wojewodzie i przed nich tenczas

nimi.

nie,

pi?

o

lat

to

dzia?o

si? takie cudownej,

sz?o

bro?

we

jakiej? my?l?c

na-

nad zatrace-

krwi

tak

wstyd,

przy

duszne

a

P.

przy

rzeczy A

...

mi

Sobieski

rozpacz

si?

pozby?

nie do

przed Tego

uto-

swojej tego

?al.

6).

...

prawie

t?

si?

niech?ci

tego "

traktowano.

z

?alu

z

mi

psa,

?e

wiar?

o

mi

bolej?

?ycia,

i

mnie nie

wytrze?wia?.

nie

1696

czu?o?ci.

swej

tej

prze?y?a

Marysie?ka

r.

uczucia

z

go

20.

Owa

d?iga

to

?e

samej; mówi?y,

nimi

mimo

ko?ca

do

a?

na

jednak

nigdy

tego

przy

i

przeciwko mi gdyby podobnoby tak przysz?o;

tak A

jak

mnie,

dni

kilka

m

Jaworowie,

w

i

Marysie?ka,

5) Antoni

Mestwinowa

Chrobrego,

siostra

Zygmunt

to

najwa?niejsze

mo?e

Helcel.

-

Sobieskiego

Jana

Listy 70

-

?ona,

kobiece

postacie -1860

Ja-

królowa

str.

178.

N

NIEWIASTY

z

czasów

Poza

S

które

historji,

dawnej

naszej

A

niemi

pozostaje

Z

E

M

A

mo?na

O

jakokolwiek

jeszcze

E

Z

R

po-

kobiet

??czy? rodów córek pomorskich, ju? to wybitnych nieznanych, na liczne szlacheckie wybrze?u. dwory niezbyt zamieszkiwa?y i kszta?ci?y czas w ?arsi? jaki? przez ju? to wychowywa?y a od ko?ca XVI nowcu Cyste rsek, niegdy? I:), W klasztorze morza. one wieku Wszystkie opodal po?o?onym Benedyktynek. nieraz morze widzia?y. odwiedza?y. prawdozna?y, zapewne i o w dalekich niem czasem stronach i polubi?y. podobnie ta niesko?czona wodna. Polski przestrze? jakie opowiada?y. to i burzliwa. wra?enie. i szemrz?ca, cicha to sprawia g?o?na ich stosunek do morza. To wype?nia?o ca?y mo?e niewiasta A za czasów niewoli? wtedy jaka Czy te? nasza dzia?alno?? spo?eczn? czy literack?. z??czy?a swoj? z i morzem? lub w sposób wybrze?em wybitny artystyczn? na tle Poemat ?uszczewska. napisa?a Ba?tyku Jadwiga o z to 7) fantastyczny. rybaka ksi?-: poemat jednak Wyszymirze i umi?owanej Gda?ska ciu, Wis?awie. przez za?o?ycielu niego z Nic w nic poemacie wi?lanej. tym rzeczywisto?ci, bogince. z w Gda?sku Marja Konopnicka wybrze?a! by?a naszego a u i w Oliwie. ludnc?ci niestety tylko t?skn? my?l? wyu nie a '] hrze? zwiedza?a nie sta?o trerybaków; si? ono go? z W Balcerze w ?ci? jej poematów. ?adnego kre?l?c Brazvlji, ludu za woniedol? chlebem, emigruj?cego opisuje wprawdzie morza lecz radosne oceanu, d? i groz? powitanie g,o przez i st?sknionych wracaj?cych emigrantów jedynie jako drogi, do ojczyznyl wiod?cej sr ebrne i wrota. "Witajcie, wierzeje Które nam oto Bóg do domu otworzy?, I?by?my swego chwyciwszy si? p?ata. Jak co za? pie? wyrwani byli, o?y?! Oto nas tutaj przywiod?a t?sknota, l u d zdrowiem Oto i ?yciem na?o?y?. dowlec tu i spojrze? w zorze By dusz? Nadziei nam morze!" swojej Zawitaj z

morzem.

szereg które

-

-

-

...

r,) 7)

Franz Z cyklu

Schulz

"Polska

-

Geschichte w

der

pie?ni"

-

-

71

Kreise Warszawa

Neustadt 1860.

und

Putzig.

str.

678

N

NIEWIASTY

Wreszcie

nie i

pierwszego kaszubskiej";

to

Nie

zna?a

by?o

?ego; k?adniej dynie

wówczas

to

helski

tylko Or?owo, A

Oksywi?

dostatecznie, nie?atwo.

oprócz

a

E

Z

R

autorki ziemi i

wy-

nie

zwiedza?a

ca-

Opisuje

wi?c wspomina

do-

tego

je-

wszystko!

to

-

O

?arnowiec.

i

znów

wi?c,

bowiem

jednak coprawda pó?wysep,

M

A

Zofji Hartingh, "Po przewodnika tak?e oczywi?cie

pomin?? skre?lonego

nim

go

E

Z

S

tu

mo?emy mi?o?nie

obj??a

\l)

brze?e.

A

•

Po

i

wybrze?a czy?skiego rowych,

lata

1919

dotychczas

wierszy

morskie

kilka

lecz nic

niema

tylko ponad

kilku

jako

s?,

dob-

niemi

mi?dzy przedstawicielek. miar?. powszedni? ma

Tak?e

?adnego

czynu!

??czno?? wiast

z

naszych

wybrze?em

jeszcze

tylko jedynie

mienieje

w

naszych najbli?szych,

w

zumienie

sprawy,

zostanie

zapewne

Rozg?os

daje /!)

List

nowskiego

..

!l)

Zofja

Micha?a 10) Dr. Odbitka

Z

lecz

ma?y,

Konopnickiej wybrze?a

z

i

Hartingh

-

o

wynik

silny,

do

za -

po

czynu.

pod by?

wybrze?em Wydanie ziemi

mo-

przepro-

i

zna-

tej

napozór

tak

jak

w

to

sprawi? przyjaciel, mo?e wpoi?

mo?e

t?sknot? wybrze?u'

Przewodnik

jeszcze

A

natchn?? przewa?nie

zawsze

to

wp?yw jako

i

propaganda przyjació?

tutaj,

mo?e

s?owach

mo?e

jest a

rodzin?,

na

siostra,

jako serdecznych

kraju,

nie-

u

wybrze?a

niewiast,

wywiera? zdolna. jest

?ona,

nauczyciel;

dla

to

uczyni?

jako

umi?owanie

promieniowanie

kobieta

zatem

pozostaje

morzem

rodzinie;

znaczenia

dziedzinie

matka,

i w

ich

na

lecz

jomych, merozleg?ej tylko

-

sercach

zrozumienie

wa?nie

-

1930

-

Malarstwo

kobiety.

-

rych wprawdzie, i dzisiaj wi?c

1930

Wieri zbio-

dzia?

tak

osobnych jest i nawet ksi??eczek jak artyku?ów, okolo sze?ciuset! trzydziestu 10) Tylko przy jednak i to rzeczach drobnych, przewa?nie, wymienione

autorki

wyd.

literatura

si? Stefana

ksi??ek,

nich

rza,

zwi?kszy?a morskiej

niepodleg?o?ci Ju? w' bibljografji

morza. za

oko?o z

odzyskaniu

a

to

jako jako

mo?e,

tak?e

i mi?o??

j

Dziedzina

po-

jej panowaniem. pot??ny. w

B.

szkicach

pierwszekaszubskiej.

1917

Chrza-

-str.

Warszawa,

1909.

Arcta.

Stefan z

Wierczy?ski Kroniki

-

oPolskiem

Polska [\-1orzu.

72

Bibljcgr

afja

o-

zr

ta

Morska

-

Warszawa,

77.

.,.

A

DAWNIEJ I-=-???

rzed

??

w

'-J'0

do s?o?cu

w

Ci,

kilometrów z

falami

nerni

ich

1927 17

str.

on

Kopenhadze

r. -

morsk?

to-day propagandy

z

Przemówienie

l) kwietnia

the

A

by? twardsz?, z

morza;

ska?ami

ten

ba?nich

wed?ug

sil-

mi

i

i

wyso-

bukowemi nad

ta-

nad

i

wielkie

ubit? lasami tu?

mieli

wybrze?e, pó?nocnem ich brzeg

morzem

By?

Ba?tykiem.

ten

staremi hanz ludne mi, bogaty; mi portami, do których zawija?y olbrzymie mi z ?wiata, k?pielowe ca?ego miejscami,

z

kolosy

-

wówczas

nad

naprawd?

miastami,

okr?ty

by?o i

szersz?,

kredowemi

przytem

dlowemi

i

odwiedza?.

nie

setki.

pla?? pólnocnego

bia?emi

rni.

brzeg

w

laty, rojno g?ucho; by?o tylko wybrze?u by? spokój; przymorskie osa-, wichrów si? w?ród d?d?ystych i lasków, je wzgórz sosnowych w si? przedziwnej ciszy, jak zapo-

ich

których w?adzy morskiego

w

siedmiu

przed

jeszcze

pusto

przytula?y otaczaj?cych wygrzewa?y

prodziwszy;

?yn?

na

prawie

brzegu

kiego tyckieru

1927

Sopocie,

Nikt

mniane.

kie

wybrze?u

WYBRZE?U*)

NA

nawet

a

na

wioski

motnione a

wojn?,

by?o

Ólo?lr o(?

DZISIAJ

otwarciu

przy -

drukowane

t?umaczone

w

radiostacji

z

-

r.

-

Poznaniu

WielkcpoJskim" nad Komitetu opieki H. P. na j?zyk angielski:

inicjatywy Z. Oddzia?u Pozna?skiepo Pozna? sea-side. polisch na zje?dzie mi?dzynarodowym 1927

w

"?o?nierzu

73

1927

-

morskich

Dziennik

dnia

-

dru-

harcersk? "ance Pozna?ski

dru?yn

24-go

Pozna?

-

harcerskich

and -

dla

WYBRZE?A

z

WYBRZE?U

o

urz?dzeniach, pomostach, d?ugich wdzieraj?cych tysi?cach go?ci. nich ten Czem?e dla wi?c by? urod? móg? skromny 75 i ubogi czem kaszubski? 35 tylko kilometrowy brzeg i? By? zaniedbanym, kilometrów kiem skraw mierzej opuszczonym lud skaziemi, zamieszka?ym przez zlekcewa?ony, wzgardzony. na na naród na ?mier?. wch?oni?cie, zany przez zatrat?, panów lud na ten tam zwarto Cho? swych dosy? przedwiekowych zasiada? i uporczywie siedliskach to si? swej mowy trzyma?. nie u wzbudza?o samo istnienie jednak jego panów jego wi?knie mianowicie na wykupywano szego zaniepokojenia: wybrze?u i nie ziemi w osadnitak, kraju sprowadzano obcych jak g??bi wielkich nie tam w?a?cicieli ków: ziemskich coprawda by?o ?e mowa ludu Polakó uwa?ano w: inna, tego jest przytem. jak ten te? lud ta ?e nie niebezpieczna prawie, polska; widywa? zna? niewoli Polaka za czasów trzech inteligenta; pi?do otwarcie i jednego ciu si? polsko?ci ksi??y, przyznaj?cych Musia? ca?em lekarza na wi?c naogó? by? pod wybrze?u! I dlatego urokiem ówcze?ni kultury. obcej pot??nej, w?adcy ze spokojerri za?ni?cie pozostawiali wybrze?a, tego wybrzei ludu czasowi. szko?y ?nego wp?ywowi o

wspania?ych

si?

w

i

morze

-

-

-

-

-

-

-

Rzucono To

nie

wania

tej mowy urz?dowem nego niu wyrobi?o si? czy

to

od

zale?nych urz?du,

Oto mo?nego, niedaleko racji

wi?cej

zapytywana

sprechen".

-

"szturmie",

w

Dr.

listowy

przera?ony

ten

polskiej

mowy.

zakazu

nie

?e

zakazu

nie

u?y-

og?oszo-

lecz o istnie: zakazu, zarz?dzeniem, którego czasu mniem?nie u mieszka?ców biegiem w jakikolwiek sposób, po?redni, chocia?by od od czy czy chlebodawcy, kogokolwiek

z

chocia?

dwa

latarni

morskiej panie;

przyk?ady. w

si?: odzywa przyp?yn?wszy Cha?upach; spotykamy z

Pucka

spogl?da,

-

Borze:

d?ugo "Es

Jestem

Jestem

go

verboten

o na

-

kaszubk?

nareszcie

milczy; ist

restau-

w

s?u??c?

w?t?ym listowego;

zapytuje milcz?c, 74

I

,

zakazu

groz?

Oczywi?cie, mi?dzy sob?,

przesada.

nasze

?ynda

lekarz,

lud

rodzinie,

w

ciekawie

zagaduj?

na

i nie

nieprawda

wybrze?a,

tern

przy

zdrowie

mniej

polnisch "botem

coraz zu o.

przy

towarzysz

chorej dopiero

mój ?ony; po

za-

DAWNIEJ

A

WYBRZE?U

NA

DZISIAJ •

lekarza:

pewnieniu lak"

odpowiada.

chocia?

dwa

Pan

"Niech?e -

przyk?ady.

Cierpia?a

te?

mówi i

?mia?o,

polska

pisana

Zamo?ni

ten

pan

to

Po-

Znów

mowa.

gburzy

w B??dzikowie "Amtsvorsteherem" nie przed w?adz? cywiln? lecz abonowali ro"Pielgrzyma", "Germanj?"; tylko z Rzucewa, wynaj?ci ca?? gromad? s?siedniego przez a w dziedzica Niemca, mu, potrzebni czytywali poczuciu swej dla solidarno?ci niego potrze by i w?asnej si?y i tej koniecznej Od lud "Grudzi?dzk?". ksi??ki jawnie polskie-j odgradza?a tak?e i w?adza Swarzewa kaza? duchowna; przecie? proboszcz w z 'ambony. ko?ciele ksi??ce tej przeciw ostrzegaj?c przed i wy?wi?caj?c ni?, tr?dem jak przed biblioteczk? Towarzystwa ze wsi. Ludowych Czytelni A wi?c nie wolno bra? w usta by?o polskiej mowy, a w Pozatem stosowano do r?ce polskiej ksi??ki! oczywi?cie z Walka system ca?y wybrze?a polityki antypolskiej. t? przez intemoc?, tym gwa?tem poch?ania?a wszystkie szczup?e si?y i Pomorza i nie na rozPozna?skiego pozwala?a ligencji bogaty nie nich w nauki, sztuki; si ? wój liter-atury, mog?o dlatego znale?? Polak z innych dzielnic wybrze?e. tylko, jako turysta, a musia? zachowa? móg? si? po niem przemyka?, przebywaj?c, wisia?a nad nim Za Arturem si? biernie; groza wydalenia. Gruszeckim, który przebywaj?c przed napisaniem powie?ci Wis?a w "Tam wieczorami Jastarni. w si? ko?czy" gdzie go?ci?cu i dwóch rybakom czytywa? opowiada?. ju? po tygodniach szukali ?andarmi. Z poszukiwaniami ??czono szykanowanie co ludno?ci, odstr?cza?o j? od go?ci. si? i budoOkupywaniu waniu willi nawet Polakom pruskim poddanym przeszkadza?o nie dawano nawet tu? prawo osadnicze; przecie? pod Poznaniem na z dworki kominami! a có? na pozwolenia dopiero tam otwarte samowoli. W czawybrze?u; by?y wrota wszelkiej sie wielkiej ju? sarno wojny przypomnienie przerawybrze?a szkice i o wybrze?u", nie zawie?a?o; przecie? moje "Z wybrze?a ani s?owa zakazane raj?ce polityki, by?y w okupacji niemieckiej. si? wi?c Snu?y po wybrze?u wielk? przed wojn? tylko i troch? m?oszczup?e grona starszych ju? liczniejsze dru?yny -

obawy trzymali botnicy z

-

-

75

-

•

WYBRZE?A

z

WYBRZE?U

o •

A

dzie?y. gdyby

ukochane wi?cej dost?pne.

niewielu

Dzisiaj oczywi?cie •

dzie

naturalnej m?odzie?

gimnazjalna przechodzi?a,

cerskich

si? Polski;

siedmiu

jednak tajnego dzi?

Tam,

po

okolic

Polski:

Pomorza

zaj?ciu

w?a?nie

tam,

je?dzi? tylko czonych

ko?mi

jedna

koni

para

nie

te?

by?o

Jastarni

w

?elazna.

har-

ca?ej

z

du-

Helu;

na

m?odzie?

po

wzgórza na wzgó-

i s?o?cu

morzu

i

Wsi

tam,

i

na

gdzie

to

chata

po?o?ona

rodzin

nich

zaraz nabywa?y wybrze?u, aby j? mie? nie komu Tam, by?o gdzie na Helu by?a przed wojn?

na

morzeml

nad

koni

tylko

dworków z

ziemi

kawa?y

w?a?nie i

dziesi?tki

to

2)

Wielkiej

Polsce

w

dziesi?tki

i

dziesi?tki

i

Jastarni;

polach przyl?dku,

naj pi?kniej

samotna

dzi?

wszystkich

po

rozewskim

przy

ta

jaru wyrastaj?

sta?a,

d??

dawniej dru?yn go?ci najt??sze

w rozpala, uj?cia Pia?nicy pustkowiach,

przymorskich

na

brzegu

wynios?ym w pobli?u z

i

ognie

i

Wsz?-

Or?owie

do

od

wiatr

gdzie

Kamie?ca

i

mowa,

nimi w

Rozewia

z

inaczej! polska

tysi?ce

mi?dzy

?eromski

chy przebywa? Jan w?drowa? Kasprowicz namioty ju? swobodnie rozbija na ca?em si? k?pie wybrze?u rzach

j

tysi?ce

starsi;

tam

tylko

Zana

jak dla

ciche,

gdzie

Tom.

Tow.

Stefan

Rad?owa.

Tam,

wi?cej.

tam

je?d??

snuj?;

tam

zabroniona

ta

bo

wówczas,

bardzo

jak

rozbrzmiewa tam

by?o

ono

osieroceniu,

swem

w

latach

po

zmian

Polski

pi?kniejsze

przeciez

-

dzi?

tam

-

niezli-

przewozi

Tam,

chatach

kolej rygdzie tylko go?ci a na nadzamieszkiwa?o, troch? przyjezdnych piasku czer dzi? morskim nialy, kutry tylko powyci?gane jak gdyby w w oczach miasto ca?e ro?nie. Ameryce! nagle gdzie? port i i obce handlowe nasze si? buduje, okr?ty pot??ny przybijaj?, i wy?adowuj? nie wolno doTam, dok?d ?aduj? towary. by?o trze? tam w o?wiacie, polskiej za?o?y?o Zagórzu drugi typu Towarzystwo swój uniwersytet ludowy Czytelni du?skiego w

backich

-

-

-

2) Ci

nie

Pisa?

przes?a? w?drowa?em

w

jesieni

pozdrowienia napó? pieszo

1923

"Nie

r.

.....

a

-

76

odmówi?

sobie

mog?

odkrytej kolej? napó?

z

-

aby

przyjemno?ci.

Ciebie

przez

Jastarni.

do

" .....

-

Ba?tyk

jest

jednak

cudny!

której

DAWNIEJ

Ludowych pod nym

-

takim

po

NA

trzeci

-

tak

?ycie

nie

nie

króluje,

podob-

a

Na

Polscel."]

w

WYBRZE?U

Gnieznem,

pod

uniwersytecie

Krakowem

ziemi,

naszej

DZISIAJ

A

kawale

?adnym kipi bujnie.

jak

na

wybrze?u! W

ca?ej

Polsce

mowa

dzi?

te?

jest

tylko

o

We

niem.

codziennie o co chwila niem: si? pisze pismach o niem! wci?? ukazuj? si? ksi??ki Przytaczam tylko przyk?ady. autor Sam naj zas?u?e?szy Or?owicz, przewodników, l\1ieczys?aw W nauce bada, przewodnik. jako nowy pierwszy. wydaje wyPa w?owsk brze?e i: za nim uniwersytetu profesor pozna?skiego. o i faunie, florze o wrzosowiskach bielawskich. id? studja o ro?linno?ci stanowisku o D?bkami, jarz?biny pod wydm i t. d. o na o Helu, Ba?tyku szwedzkiej. ci?gu ptaków rybach Profesor Uni wersytetu ciekaw? prac? tego? Namys?owski, pisze, o merkach Talko nadmorskich. Prof. Hryncewicz rybaków Histo-. o Kaszubach og?asza powa?n? antropologiczn? prac? W liCzo?owski ryk polskiej". wydaje "Historj? marynarki w?ród teraturze prac: powstaje spo?eczno szereg politycznej w Gdyni", nich Rummla Stanis?awa "Port "Gda?sk, S?awskiego a Polska W muzyce bierze Niemcy". Nowowiejski prost? za "Oj motyw piosenk? ?eglarsk? ?eglarzu g?ówny ?eglaj?e" nasi malaswej opery". Legenda Ba?tyku. Maluj? wybrze?e DoW?odzimierz rze, Witaszak, jako pierwszy, Na??cz, pó?niej Jackowski, Rosi?ska, Biske, brzycka Pieni??ek. Rupniewski, Jarocki ku Wielkiej Gessnerówna (Od Rozewia Wsi), [najpi?kwidok na z Jaxa, zatok? niejszy poza stodo?y rad?owskiej) wrei tam Fr. inni. Szwoch Harasimowicz, Jad? Przybylski, szcie i fotoz Fa?at naszych Wyczó?kowski. Najs?ynniejszy Bu?hak z Wilna zbiera widoki grafów wybrze?ne. te? nareZnajduje wybrze?e poet?, który szybko swego szcie w Stef. zakl?? cudn? nasz? mow? urod? wybrze?a" on w po?eromskiego. Ca?y nieznany, brzeg, historji o?ywi? ? z staciami od morza": rad?owskie "Wiatru Sm?tjary okokiem. korsarzami, przyl?dek oksywski skandynawskimi •

wszystkich

-

-

-

-

-

-

-

-

..

-

-

?) dalekim

Niestety

uniwersytet

ten

zwini?to;

ma

Bolszewie.

-

77

-

by?

nowy

otworzony

w

nie-

z

WYBRZE?A

lice

?wiecina

Wyszk? Ten i

-

ca?kowite

przecie

siedzia?

pod

zgi??a

jezioro

si?

i

nad

nie

wybiera?

zachodzie

si?

wraca?

i

pod

ile

zwierz?t

izbach

rana

z

wzrok i

skoro

wzro?cie

m?odo?ci

pó?nym

o

Tu?aj zimnym

a

Patrza?

strzech?.

mu

przemin??a czarodziejski a b??dny sobie, jakoby

dosiedzie?.

a?

tego

z

wiedzia?,

znowu zapachnia? po sp?on?? wzgórzach. w wod? niebieski widziane w s?odk? w

?awie

na

je

sp?ta?a.

nie

Teraz

k?dy? móg? ju?

gdzie?

staro??

dzieci,

dosi?gn??...

znowu

lipami Widzia?

?ci?le

...

wieku

kwiatem

?ó?tym

Wyszko pod lipy

ju?

mu

ostatnia

niewie?cie.

kiju jeszcze jezioro

?arnowieckie

jezioro. ci??ka

w

po

lat

sto

rozpostar?

o

Nogi pa??k

w

zima

gro?na, t?ga maj, jerczyk

godzin?,

patrza?

...

przy?mi?a. krzy? Miarkowa? by?o. i? drzew, pod

oczy

dzie?

wiosenny

"w

oczyma

miejsca

Dunina,

a

Trzebiatowskim.

zarnglonerni

tuman

Piotr

rycerstwem Zamk

WYBRZE?U

o

swoje

w

" ...

Ktokolwiek

b?dzie. zaludni?y

tam

?eromskiego

postacie

musi

sobie

go

tam

wybrze?e.

ypomnrec,

prz

stworzy?y

mu

prze-

sz?o??.

Tam,

by?

dok?d obcy

nigdy pierwszych

w

wskim

monarcha latach i

cmentarzu

1922

-

w

letni

150

dla

jedynie r.

by?

-

swarzewskim

niewoli

nie

wybrze?a. i w Gdyni

tam

ko?ciele

i

i

przy

przyzaraz

oksywydmach na

i w szkole i w puszczy darzWsi? ?arnowieckiej i w Wejherowie zwierzchnik najwy?szy RzeczypospoW Oksywiu Stanis?aw naoko?o Wojciechowski. tej wiejze s?owami stali wówczas "Zdrowa? Marjo" figury jego

Wielk?

za

lubskiej litej, skiej

u?ani.

przyboczni A

siedmiu w

blisko

czas

przez

wszystko ca?a

lat.

by? naszej stwowej

sta?o

to

przyk?adach

ju?

..

ta

rozliczna

tylko ?ród?em,

nowem

twórczo?ci czy

czy w

i

dzieje

si?

ró?norodna tak

przytoczona.

ró?norodna,

teraz

i

si?

chocia?

wybrze?e

nowym

motywem.

to

w

dziedzinie

dziedzinie

nauki

-

i

78

-

dzia?alno??.

twórcza

ju?

teraz

dopiero nowym pracy

sztuki.

zaledwie

przeci?gu

w

rozliczna

i tak

rozpocz??o przedmiotem spo?eczno pa?co

-

DAWNIEJ

WYBRZE?U

tak niedawnych porównanie tych co z dlaco z czasów emi, tern, by?o, tego, jest?-Oto m to nasze to ?e dowodem, jak j e st wybrze?e, tego, i b?dzie. ?e niem dowodem, Gdy si? pod znajdowa?o by?o i zaniedbane; zapomniane przez niego by?o Obcym panem, matka dzi? zaczyna je karmi?, pie?ci? jego prawdziwa. jedyna na Tanie i stroi?. Polsk?, je?eli s?; jeszcze je?eli s? skargi to Polski to nie dobrze, bowiem nie win? zupe?nie jeszcze jest brat wobec i naj?yczliwszy które lecz omy?ki, pomin?wszy wina brata mo?e, zmiany nag?ej przedewszystkiem pope?ni? o nie i jego Troski dla stosunków wybrze?a. ekonomicznych ni? ludno?? wi?cej, by?o za rz?dów ohcych; dziesi??kro? jest w wcale nie wówczas troski rzeczywisto?ci by?o! serdecznej mi?o?? coraz Dzi? ku niemu Polski; ca?ej pe?niejsza jest p?ynie Polska ?e bez nieoka. ono dla wie, ?renic? jej niego niej i portu i ?eglugi i dost?pu do morza ma gdy?skiego polskiej, niema ?e bez ?ycia istotnego pa?stwowego. Wpi?o si? niego i i temi konieczno?ciami siwemi oczaserca w nasze wybrze?e z?otemi kwiatami koralomi ?arnowca, jastarnickich, rybaków Lecz

.

NA

DZISIAJ

A

to

dlaczego dzisiejsz najlepszym

ca?e

-

wemi

go

jagodami te?

nie

rokitnika

i

seledynowemi

opu?cimy.

-

,

79

-

falami

morza!

Nigdy

.

.

O??

O D

M ?

lite'wsko-ruskiei

Unji

o

wieku

1S-go

wschodowi; zaludnione,

Szli

tam

wi?c

ni

ich

zra?a?y Powsta?y

ku

n?ci?y pó?nocy

w?o?cianie

i

?

A

szlachta

i

ni

wojny, osiedla,

T

Y

K*) po?owy

pierwszej

Rzeczypospolitej ma?o

przestrzenie

ku

lesiste,

i

moskiewskie

niezliczone

B

od ju? ludno?? si? j? olbrzymie

zwróci?a

ku ?

A

po?udniowi

moz

ru

?yzne.

tatarsko-tureckie

dwory

s?obody,

nie

panowie; zagony. i

przeliczne obronne znimiasta, miasteczka, zamki; najazdami wrogiemi na szczone, szybko tych si? samych miejd?wiga?y spalone, na i miasta scach nanowo, gor?cem po?udniu po trz?jak wsie wulkanów. Trwa?o i to od ts-go ziemi sieniach wybuchach i w cz??ci a wieku wieku; t7-ty, jeszcze t6-ty, t8-go przez w ludno?ci z po jasyr uporem uprowadzonej niesamowitym i ora?a! nowa "Dla wci?? ?yzno?ci gleby przybywa?a tam Tatarami z i harców ch?tnie osiadaj? Polacy", pisa? ju? Kromer. Marcin owa dawnemi "Wszystko czasy przemog?a dokona? mi?o?? ów prarolniczych, wszystkiego zaj?? gor?ca Karol Szajnocha. cowity pisa? p?ug polski", zadanie Z chlub? Polska i kolonicywilizowania spe?ni?a lecz Micha? ze wschodu, jak zaznacza Bobrzy?ski zacji ze dla strat? szkod? swego wewn?trznego rozwoju, powstania i handlu, stanu z dla mieszcza?skiego, przemys?u ujm? silnego i

-

-

-

-

*)

"Kupiec"

-

Pozna?

-

-

1930

80

nr.

-

-

52.

M

niesienia

silnego

Tak?e

wschód, i

ona

i

nierów,

Wielki

bez

sk?

marzy?

A?

bia?a,

niezapisana, cja?em

nie

ju?

czyna z

t?

lasem

pr?d zwróci?

rozlewa

ku

i

Fry-

Bismarck

Pol-

karta

narodów

wojnie

po

Polski

karta

znów

barwnym,

dziejów, niepodleg?ej, du?ym

?wietnego

przez

M

Litera

wy-

artyst?

no-

morze

-

pruje,

je

pot??ny

ini-

braciszka

klasztornego

statek

a

nim

za

za-

-

port

masztów.

konieczno??

wschodowi

si? si?

Otto

!

przez drobiazgowo naszkicowanym rozmachem. ?mia?ym

now?

Przecie?

b??dnie!

Rozpocz?ta

stronic?;

przyci?gany, i nadziej?

urokiem

przecie?

otwarta,

czysta.

kominów Oto

Jak

Pomorzu!

nieustannie

nie

a

rol?.

na

lecz

pracowanym, czasów, wych

uznanie

niestety

odepchni?ty,

si? nami

przed

le?y

nowa

zak?adali

zdobywali si?

nie?ywotn?

odwróci?a

-

zabiera?a

niczem

Morza,

i

o

widzia?

Morza

odwraca?

Pomorza

od

przemoc? raczej oddalany, ?ywio?owo przywo?ywany

deryk

by?a chleba; in?y-

koleje,

handlowe.

i

na

dla

cierpienia, druga budowali którzy

tych

w?drówkach

duchem

w?drówk? powodów;

podobn? innych

Polaka.

rzetelno?ci

i

Przy naród

na

energii, wewn?trznych

dobrowolna

i

przemys?owe

przedsi?biorstwa dla wiedzy

podwalk

z

powstaniach

przewa?nie kupców,

lekarzy,

lecz

K

Y

z

widzia?y Kresów,

i po

przymusowa sz?a

pierwsza

niewoli

czasy

T

?

A

stworzenia

wyniesienia

czynu,

Mazowsza

z

B

A

charakteru,

narodowego dziedziny rz?du.

zaostrzenia

?

?

o

D

o

?

odrazu wi?c ju? p?ytko

zamachem

jednym

dziejowa

niema

zmieni?a; ku

ju?

A

i

81

Tatarami; polskie

to

i

w

si?

te?

niegdy? dzisiaj

mi

uj?cia;

nowy,

widzi

ich

niego uj?ciu;

gubi

pr?d

silny N?ci?a z

nie

i

glebie -

i

-

dawny

ten

dla

naturalnemu

morzu,

ci??kiej po ku piaskach; Ba?tykowi. p?ynie wartki, wi?c powinien by? ?ywy, z kim, sob? m?odych. zagarnia i harce na czarnoziemiu giem statkami mórz, przeorywanie .-

tam

dalekich

m?ody, by? taorka p?uich-

chwyci?o zapasy

nie

o

zbyt

WYBRZE?A

z

w

dalekim

od do

?wiecie

morskich,

poezji

wszelkiego pszenicznych wybrze?nych

Oto

si?

handlu

i

morza

urywek

go,

w?asnej Gdyni

floty tak

ków

si? ter

y

naszej m??ów

i

przemys?, narodowy,

zaw?adnie

Instytut

pr?d ziemi; stanu: wzmo?e

silny

I)

11t

na

!

A

wytrwa?o?ci, zapa?u

handlu

porcie

w

i na

ruchu

a

l prze-

jej

po-

wie-

rozumu,

bardzo

wielu,

serca

serca,

po-

oceanie

wykonania

sumienno?ci, -

i wy-

Stworzenie

konieczna, do

han-

w

morskiego

od

i

Or-

wywóz

na

dziesi?tki, przecie?

od-

a

towarów.

wywozu

obcych. handlowej. Zjednoczenie jak wychod?twa naszego, Rozwój rybactwa polskiego

m?odzie?

jednak

gd

oblicze

Gdyni,

Skoncentrowanie

...

Gdy wytrwa,

rozbudowie. do

wytwórczo?ci

to

ludzi

i

Organizacja

do?wiadczenia,

wielu

portów

rozbudowanie

i

obcych innych.

oswobodzenie

olbrzymia, niewszystka jeszcze i pracowito?ci,

dzy,

do

powtórnej

tej

w

wwozu

zamorskim.

zwolenie

tej

Gdyni

w

okr?towych od

polskiego krajowej

dró?nych.

trzeba

negów

programu:

prywatna

ich

ci?gni?cie w Gdyni ganizacja

Praca

de zwrot

epopei jej

z

portu

inicjatywa linji

?ci?gni?cie

ciez

wielkich

przyl?dek,

cz???

Rozbudowanie

miasta;

dlu

to

d?bów

wynios?ych i

rozewski

chocia?

chocia?

m?odo?ci,

i

sosen

o

Zwrot

znoju.

?anów

morskiego.

nami

przed

polskiej

polskiego

zniw

kresowych kar?owatych rozbijaj?cych

poezji poezji

WYBRZE?U

o

st??eje rz?d

Ba?tycki

tej ku

ten

si?

morzu

wype?ni?

Toru?

-

dawne

zakwitnie

mieszcza?ski,

si? stan energia. pa?stwem

-

utrzyma,

te

si?

rolnictwem

z

podejmie,

si?

pracy

-

82

to

si?

t?sknoty

history-

handel,

rozwinie

Pomorza"

dziedzina

-

niej si?

charakczynu,

pot??nem!

,.Obrona

w

zmieni

zaostrzy

podniesie -

gdy

1930.

?

s

o

D

o

?

M

eta

?eromski-prac?

Stefan

yvogóle

nad

prac?

morzem

nieznane".

strofy

2)

Kwiatkowski:

powa?

takie,

s?em

swego

?)

Jak

wy?ei

str.

z

wci??

gdy Ba?tykowi.

tworzy? -

83

lat,

stanu

-

je m?odo??!

b?dzie,

po-

portu, swe

Eugenjusz dni

i

K

pol ski

-

miesi?cy,

Y

T

gdy?skiego ukazuj?c?

pi?kniejsze

20.

--

m??

?

nazwa?

dzie?

na

polski biegiem

mu

nowe,

bezw?tpienia. ku rz?du

dnia

"z

Wtóruje strofy

wci??

musz?

B?d?

"A

A

poematem" nad budow?

pi?kno?ci

"Niewys?owionej -

B

A

pot??niejsze". id?c

nast?za

ha-

T

S?owo

wybrze?e

o

?eromskiego

Literatura

Z

?eglarze

oksywsk?

Jedno?? W 650

nasze

Dawniej

a

dzisiaj

M?odo??

a

Ba?tyk

9

16

.

22 29 31

36

k?p? a

nasze

ko?cio?y

wybrze?ne

62

.

a

44

55

Polsk?

z

I'

49

piosenki

wybrze?a

Niewiasty

"

.

rybacy

rocznic?

7

1919-1922

kaszubskiej

dziejów

wybrze?em

"

morzu

na

Gdyni

i

za

wybrze?u

nasze

okolic

Przez

Z

o

5

str.

?ycia

T?sknota

Wyspy

?.

wst?pne

W zaraniu Troska

?

E

R

67

morze

wybrze?u

na

.

.

73

80

?----?------?.------??-----

BIBLIOTEKA "

Centralnego Muzeum

Morskiego w

Gda?sku