Elektronika Praktyczna 2000-02

2/2000 ●

luty ●

15 zł 50 gr

w w w. e p . c o m . p l

Koniec wieku - pocz¹tek problemÛw

− − − − − −

Za miesiąc m.in.:

zestaw laboratoryjny BASCOM '51/AVR, rejestrator przebiegów analogowych, emulator linii telefonicznej, o Fuzzy Logic prawie wszystko, PIC18 bez tajemnic, na płycie CD-EP3/2000 katalog firmy

Okładka Urządzenia audio od zawsze cieszyły się ogrom− nym powodzeniem wśród naszych Czytelników. Rozwój aplikacji audio, podobnie jak i większości innych dziedzin elektroniki podlega cyfryzacji, która zapewnia poprawę parametrów urządzeń i fizyczne uproszczenie ich konstrukcji. Projekt, który prezentujemy na str. 50 jest kwintesencją tego postępu...

Szczegó³y na str str.. 114

Podobnie jak wiÍkszoúÊ ludzi na Ziemi z†duøym zainteresowaniem czeka³em na sylwestrowy koniec åwiata i†z†pewnym rozczarowaniem przyj¹³em do wiadomoúci, øe tak efektownie zapowiadaj¹cy siÍ rok 2000 zacz¹³ siÍ rÛwnie banalnie, jak wszystkie inne. Tego typu oczekiwania rozbudzili specjaliúci - jak s¹dzÍ od marketingu - ktÛrzy w†niezwykle zgrabny sposÛb przekonali szerokie masy do koniecznoúci sfinansowania gigantycznych programÛw naprawczych. W†ten sposÛb ìnaprawionoî komputery bankowe, kasy sklepowe, sterowniki reklam i†zap³onÛw samochodowych, problem Y2K rozwi¹zano podobno takøe w†komputerach rowerowych... A†to wszystko za spraw¹ nieudolnych konstruktorÛw, ktÛrzy ìoszczÍdzaj¹c pamiÍÊ komputeraî (cytat z†najwiÍkszej polskiej gazety codziennej) postanowili skrÛciÊ datÍ do 6†cyfr. Nie twierdzÍ, øe problem Y2K nie istnieje, czy raczej nie istnia³. Jest wiele miejsc szczegÛlnie wraøliwych na ewentualne b³Ídy (banki, systemy fiskalne), ale tak masowej komputerowej histerii - przek³adaj¹cej siÍ na øyw¹ gotÛwkÍ - dotychczas nie by³o. Na pocieszenie uøytkownikÛw komputerÛw ø¹dnych tak jak ja milenijnych sensacji, przytoczÍ opiniÍ Astora Mitchuma, ktÛry jest managerem problemu Y2K w†firmie IBM. Twierdzi on, øe ì...problem roku 2000 da siÍ uøytkownikom we znaki dopiero na prze³omie lat 2000/2001...î. Pozostaj¹c w†pe³nym nadziei oczekiwaniu na spektakularn¹ klÍskÍ myúli inøynierskiej ze szczegÛlnym uwzglÍdnieniem konstruktorÛw, zapraszam do zag³Íbienia siÍ w†treúÊ lutowego wydania EP. Projekt ok³adkowy pocz¹tkuje cykl publikacji o†cyfrowym audio, ktÛre zdobywa coraz wiÍksz¹ popularnoúÊ wúrÛd mi³oúnikÛw dobrze odtwarzanej muzyki. Konstrukcja impulsowego zasilacza z†uk³adem VIPer jest kolejnym dowodem na to, øe zasilacze impulsowe nie musz¹ byÊ trudne w†projektowaniu i†realizacji. Sterownik centralnego zamka do samochodu jest z†kolei przyk³adem nietypowej aplikacji prostego uk³adu PLD. CzytelnikÛw zainteresowanych nowoczesnymi strukturami ASIC zachÍcam do przeczytania artyku³u o†propozycji firmy Epson - przy pomocy uk³adÛw Gate Array tej firmy moøna zast¹piÊ standardowe struktury FPGA w†niskonak³adowej produkcji! Ogromne powodzenie jakim cieszy siÍ opracowany w†laboratorium EP projekt odbiornika GPS (AVT-888) zachÍci³o nas do opisania niezwykle zaawansowanego urz¹dzenia - odbiornika GPS III Plus firmy Garmin. W†jego pamiÍci znajduj¹ siÍ bardzo rozleg³e mapy o†duøym stopniu szczegÛ³owoúci, w†tym mapa Polski z†nieco uproszczonymi planami miast. Na koniec chcia³bym zwrÛciÊ Wasz¹ uwagÍ na program FilterLab opracowany przez Microchipa, ktÛry jest doskona³ym narzÍdziem projektowym dla aktywnych filtrÛw dolnoprzepustowych.

Redaktor Naczelny

Copyright AVT−Korporacja Sp. z o.o., Warszawa, ul. Burleska 9. Projekty publikowane w Elektronice Praktycznej mogą być wykorzystywane wyłącznie do własnych potrzeb. Korzystanie z tych projektów do innych celów, zwłaszcza do działalności zarobkowej, wymaga zgody redakcji Elektroniki Praktycznej. Tylko projekty objęte programem "Produkcji Rozproszonej" są z założenia zwolnione z tego ograniczenia. Przedruk całości lub fragmentów publikacji zamieszczanych w Elektronice Praktycznej jest dozwolony wyłącznie po uzyskaniu zgody redakcji.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń zamieszczanych w Elektronice Praktycznej.

Miesięcznik Elektronika Praktyczna (12 numerów w roku) jest wydawany przez “AVT−Korporacja sp. z o. o.” we współpracy z wieloma redakcjami zagranicznymi. Adres redakcji: 01−939 Warszawa, ul. Burleska 9, tel./fax: (0−22) 835−67−67, e−mail: [email protected] http://www.ep.com.pl ADRES DO KORESPONDENCJI: 00−967 WARSZAWA 86 SKR. POCZT. 134 Okładka i zdjęcia: Artur Rogalski Naświetlanie: Reprograf

Elektronika Praktyczna 2/2000

Wydawnictwo AVT Korporacja Sp. z o.o. należy do Izby Wydawców Prasy

Dyrektor Wydawnictwa: Wiesław Marciniak Redaktor Naczelny: Piotr Zbysiński Redaktor Techniczny: Anna Kubacka Sekretarz Redakcji: Małgorzata Sergiej Stali Współpracownicy: Andrzej Gawryluk, Tomasz Gumny, Tomasz Jabłoński, Robert Magdziak, Krzysztof Pochwalski, Zbigniew Raabe, Sławomir Surowiński, Jerzy Szczesiul, Ryszard Szymaniak Uwaga! Z osobami, których nazwiska zaznaczono pochyłą czcionką można się kontaktować via e−mail, pod adresami: [email protected] Dział Reklamy: Ewa Kopeć tel. (0−22) 835−66−77, 0−501−49−74−04, e−mail: [email protected] Prenumerata: Herman Grosbart tel. (0−22) 834−74−75, e−mail: [email protected]

5

Sterownik centralnego zamka Na str. 61 przedstawiamy konstrukcję sterownika centralnego zamka, któremu “inteligencję” zapew− nia niewielki układ programowalny.

▲

Projekty Czytelników

Drugą część opisu tego interesującego projektu przedstawiamy na str. 69.

▲

Stereofoniczny tuner RTV

▲

Kolejna interesująca konstrukcja opracowana przez naszego Czytelnika − telewizyjny tuner wykonany w oparciu o standardowe i łatwo dostępne elementy. Str. 95.

Miniprojekty ▲ W tym miesiącu przygotowaliśmy dwa projekty: prostą przystawkę antyzłodziejską do telefonu i moduł mocy do scalonego termostatu DS1821. Wszystkie te atrakcje znajdziecie na str. 75.

▲

▲

Szyfrowy zamek DTMF Projekt prezentowa− ny na str. 65 jest przykładem niezwykle pomysło− wego wykorzystania doskonale znanego standardu kodowa− nia cyfrowych danych.

Programy

VIPer to scalony sterownik do zasilaczy impulsowych zintegro− wany z tranzystorem mocy. Zastosowanie tego nowoczesnego elementu gwaran− tuje daleko posu− niętą prostotę konstrukcji, jej dużą niezawod− ność i dobre parametry napięcia wyjścio− wego. Zaintereso− wanych zaprasza− my na str. 55.

▲

6

▲

Zasilacz z VIPerem

FilterLab jest doskonałym narzędziem dla konstruktorów aktywnych filtrów dolnoprzepustowych, przygotowanym przez firmę Microchip. O możliwoś− ciach i ograniczeniach programu piszemy na str. 44.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Nr 86 luty 2000

Elektor w EP

▲ Przekaźniki do zastosowań przemysłowych Artykuł przybliżający te pozornie banalne elementy przedstawiamy na str. 34.

Automatyczny generator znaków Morse'a ............................. 13 Impulsowa ładowarka baterii litowo−jonowych ...................... 17 Trójfazowy generator fali sinusoidalnej ..................................... 18 Generator impulsów o ustawianym czasie trwania ............... 18 Magistrala CAN, część 2 ............................................................ 21

Automatyka Sensory do zastosowań w transporcie wewnętrznym ............ 29 Czujniki zbliżeniowe firmy Omron, część 2 ............................... 32 Sterowniki programowalne PLC, część 2 ................................. 37

Sprzęt GPS III PLUS ................................................................................... 27 Uniwersalny multimetr BM511X .................................................. 40 Odbiornik pomiarowy firmy Grundig ........................................ 43

Programy

GPS III − nowy odbiornik firmy Garmin

FilterLab − wirtualne laboratorium filtrów dolnoprzepustowych ....................................................... 44

▲

W pamięci tego niewielkiego urządzenia znajduje się mapa Europy wraz z wszystkimi więk− szymi drogami... Nie wiemy, jak to jest możliwe, ale na str. 27 dzielimy się z Wami wrażeniami z testów.

Projekty 18−bitowy przetwornik C/A audio, część 1 .............................. 50 Viperowy zasilacz impulsowy ..................................................... 55 Sterownik zamka centralnego ................................................... 61 Zamek szyfrowy sterowany kodem DTMF ................................. 65 Stereofoniczny tuner radiowo−telewizyjny, część 2 ................ 69

Miniprojekty Antyzłodziejski moduł telefoniczny ............................................ 75 Cyfrowy termostat z wyjściem mocy ........................................ 76

Podzespoły Przekaźniki w zastosowaniach przemysłowych ....................... 34 ASIC w wydaniu firmy Epson, część 1 ...................................... 46 Prezentacja oferty firmy Bourns, część 2 .................................. 47 Nowe podzespoły ....................................................................... 79 MicroLAN − sieciowa wersja interfejsu 1−Wire .......................... 85 Hybrydowe układy firmy RFM .................................................... 89

Kurs System projektowania układów elektronicznych EdWin ........ 25 Procedury obsługi wyświetlaczy LCD ....................................... 91

Odbiornik pomiarowy ▲ firmy Grundig Jeden z niebanalnych przyrzą− dów pomiarowych prezentowa− nych na łamach EP. Jest to odbiornik za pomocą którego można oglądać telewizję (także satelitarną i wideo), słuchać radia i − przy okazji − dokonywać pomiarów, które umożliwiają wykrycie błędów w instalacji antenowej. Fonia w wersji analo− gowej i cyfrowej, teletext, możli− wość zainstalowania modułu z dekoderem MPEG... O tym wszystkim piszemy na str. 43.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Projekty Czytelników Tuner TV, część 1 ......................................................................... 95

Info Świat ......................................................................... 99 Info Kraj .......................................................................... 101 Kramik+Rynek .............................................................. 107 Listy ................................................................................. 111 Wykaz reklamodawców ............................................ 125 Ekspresowy Informator Elektroniczny ..................... 126 Wyniki konkursów ........................................................ 112

7

Automatyczny generator znaków Morse’a Opisany tu generator przyjmuje komunikaty alfanumeryczne o†d³ugoúci do 64 znakÛw i†przekszta³ca je w akustyczne sygna³y Morse'a. Dzia³anie to moøe byÊ automatycznie powtarzane w†zmiennych odstÍpach czasu, co moøe okazaÊ siÍ interesuj¹ce dla wielu radioamatorÛw.

Artyku³ publikujemy na podstawie umowy z wydawc¹ miesiÍcznika "Elektor Electronics". Editorial items appearing on pages 13..16 are the copyright property of (C) Segment B.V., the Netherlands, 1998 which reserves all rights.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Radioamatorzy nadawcy s¹ przez prawo miÍdzynarodowe zobowi¹zani do podawania swoich znakÛw wywo³awczych co najmniej raz na kaøde dziesiÍÊ minut. Ma to zapewniÊ, øe stacje nadawcze mog¹ byÊ przez ca³y czas identyfikowane i†rÛwnieø zapobiega naduøywaniu czÍstotliwoúci przyznanych dla radioamatorÛw. Przestrzeganie tego wymogu jest nieustannie monitorowane przez odpowiednie s³uøby inspekcyjne, ktÛre maj¹ prawo upomnieÊ, a†jeúli wykroczenie siÍ powtarza, ukaraÊ operatora. Ten wymÛg prawny spowodowa³ przyrost liczby timerÛw i†innych automatycznych urz¹dzeÒ, przypominaj¹cych operatorowi, by nada³ sygna³ wywo³awczy. Generator opisany w†tym artykule jest jednym z†takich automatycznych urz¹dzeÒ. Za pomoc¹ kilku prze³¹cznikÛw DIP umoøliwia za³adowanie do swojej pamiÍci wiersza tekstu nie przekraczaj¹cego 64 znakÛw, ktÛry nastÍpnie jest nadawany w†kodzie Morse'a w†odstÍpach czasu ustawianych pomiÍdzy 0s a†15s lub pomiÍdzy 0 a†15 minut. SzybkoúÊ kluczowania rÛwnieø moøna zmieniaÊ. Urz¹dzenie jest wyposaøone w†wyjúcie fonii, wyjúcie klucza i†wyjúcie przycisku mikrofonu (PTT). Jest wystarczaj¹co zwarte, by umoøliwiÊ ³atwe zintegrowanie z†istniej¹cym sprzÍtem. Ten krÛtki opis wyjaúnia, dlaczego przyrz¹d moøe byÊ stosowany jako standardowy generator wywo³ania, generator wywo³ania CQ, generator namiarowy lub generator testowy Morse'a. Przy odrobinie pomys³owoúci moøe rÛ-

wnieø pos³uøyÊ do nauki alfabetu Morse'a.

Opis funkcjonalny Schemat uk³adu na rys. 1 pokazuje, jak prosta jest jego budowa. Sk³ada siÍ z†zaprogramowanego procesora PIC IC1, 8pozycyjnego prze³¹cznika DIPS1, filtra wyjúciowego R4-R6, C5-C7 i†stabilizatora napiÍcia zasilania IC2. Urz¹dzenie ³¹czy siÍ ze úwiatem zewnÍtrznym za poúrednictwem piÍciu koÒcÛwek K1..K5, utworzonych z†wyprowadzeÒ p³ytki drukowanej. SzÛsta, oznaczona jako K6, rÛwnieø utworzona z†wyTab. 1. Przełącznik Tryb Tryb DIP programowania wykonywania S1(1) dana0 powtarzanie 0 S1(2) dana1 powtarzanie 1 S1(3) dana2 powtarzanie 2 S1(4) dana3 powtarzanie 3 S1(5) dana4 sekund/minut S1(6) znak/cyfra słów/min 0 S1(7) zapisz słów/min 1 S1(8) wykonaj/programuj

13

Tryb wykonywania

Rys. 1. Układ generatora CW jest oparty na zaprogramowanym procesorze PIC.

prowadzeÒ p³ytki drukowanej dostarcza s³yszalnego sygna³u Morse'a o†czÍstotliwoúci 1000Hz. KoÒcÛwka wyjúcia klucza K2 wyprowadza znaki Morse'a w†postaci wysokich poziomÛw logicznych, gdy koÒcÛwki przycisku nadawania K1 przyjm¹ poziom wysoki w†trakcie nadawania. Negacje sygna³Ûw z†K2 i†K1 rÛwnieø s¹ dostÍpne, odpowiednio na K3 i†K4. W†razie potrzeby, do koÒcÛwek K5 moøna do³¹czyÊ prosty wy³¹cznik przyciskowy s³uø¹cy jako przycisk zeruj¹cy. Nie jest on naprawdÍ konieczny, poniewaø generator moøe byÊ zerowany poprzez wy³¹czanie i†w³¹czanie napiÍcia zasilania. Wszystkie funkcje urz¹dzenia realizuje niemal ca³kowicie procesor IC1. Jego pamiÍÊ zawiera prosty program, ktÛrego wykonywanie odbywa siÍ zgodnie z†ustawieniami prze³¹cznikÛw DIP. Funkcje tych wy³¹cznikÛw przedstawiono w†tab. 1.

14

Tryb programowania Prze³¹cznik S1(8) umoøliwia wybÛr trybu programowania lub trybu wykonywania. Wyboru tego naleøy zawsze dokonaÊ przed w³¹czeniem zasilania lub przed zerowaniem. W†trybie programowania S1(1-5) s³uø¹ do wprowadzania danych. Ustawienie S1(6) okreúla, czy dane s¹ literami, czy cyframi. Gdy prze³¹cznik ten jest w³¹czony, prze³¹czniki S1(15) wprowadzaj¹ litery alfabetu oraz spacjÍ i†ukoúnik (slash). Gdy S1(6) jest rozwarty, prze³¹czniki S1(1-5) wprowadzaj¹ cyfry 0..9, jak to przedstawiono w†tab. 2 i†niebawem do tego powrÛcimy. Prze³¹cznik S1(7) s³uøy do zapisywania odpowiednich znakÛw w†pamiÍci EEPROM. Dokonuje siÍ to poprzez przestawienie prze³¹cznika z†po³oøenia zwarcia do rozwarcia lub odwrotnie.

Gdy prze³¹cznik S1(8) jest zwarty, to dla innych prze³¹cznikÛw jest ustalony tryb wykonywania. Prze³¹czniki S1(1-4) umoøliwiaj¹ ustawianie okresu powtarzania wprowadzonego tekstu. Prze³¹cznik S1(5) okreúla, czy czas ten jest w†sekundach (zwarty), czy w†minutach (rozwarty). OdstÍp czasu powtarzania moøe byÊ ustawiany pomiÍdzy 0 a†15s lub pomiÍdzy 0 i†15 minut. Prze³¹cznik S1(5) ma rÛwnieø inne funkcje. Gdy wszystkie prze³¹czniki S1(1-4) s¹ rozwarte i†S1(5) rÛwnieø jest rozwarty, to wprowadzony tekst jest nadawany jeden raz po kaødym w³¹czeniu zasilania albo po kaødym zerowaniu. Gdy S1(5) jest zwarty, to wprowadzony tekst jest nadawany nieprzerwanie. W†tab. 3 przedstawiono ten proces dla rÛønych ustawieÒ prze³¹cznikÛw S1(1-5). SzybkoúÊ kluczowania ustawia siÍ prze³¹cznikami S1(6) i†S1(7). Gdy obydwa te prze³¹czniki s¹ rozwarte, szybkoúÊ wynosi 10 s³Ûw na minutÍ; gdy S1(6) jest zwarty a†S1(7) rozwarty, szybkoúÊ wynosi 15 s³Ûw na minutÍ, gdy S1(6) jest rozwarty a†S1(7) zwarty, szybkoúÊ wynosi 20 s³Ûw na minutÍ, a†gdy obydwa s¹ zwarte, szybkoúÊ wynosi 25 s³Ûw na minutÍ.

Programowanie Tekst przeznaczony do nadawania jest wprowadzany poprzez wstÍpne ustawienie prze³¹cznika S1(8) w†stanie rozwarcia zanim zasilanie zostanie w³¹czone lub uk³ad zostanie wyzerowany. W†kaødym kolejnym kroku programowania jest ustawiany prze³¹cznik S1(6) i†prze³¹czniki S1(15) zgodnie z†tabel¹ 3. Po wprowadzeniu kaødego znaku naleøy prze³¹czyÊ S1(7) ze stanu rozwarcia do zwarcia lub odwrotnie, by zapisaÊ znak w†pamiÍci. Gdy ca³y tekst zostanie w†ten sposÛb wprowadzony, po ostatnim prze³¹czeniu S1(7) ze stanu zwarcia do rozwarcia lub odwrotnie (w†zaleønoúci od sytuacji), naleøy ustawiÊ prze³¹cznik S1(8) w†po³oøeniu zwarcia. Warto zauwaøyÊ, øe w†tab. 2 znak ì0î oznacza spacjÍ, ktÛra ma standardowy czas trwania siedmiu kropek.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Po wykonaniu tych wszystkich czynnoúci, generator naleøy wyzerowaÊ lub ponownie w³¹czyÊ zasilanie. Jakiekolwiek zmiany w†ustawieniach prze³¹cznikÛw, dokonane w†trybie wykonywania, odnosz¹ skutek dopiero po wyzerowaniu procesora.

Rys. 2. Płytka drukowana generatora CW.

Przyk³ad Przyjmijmy, øe radioamator PA0XYZ chce zastosowaÊ urz¹dzenie jako automatyczny generator wywo³ania. Ustawia S1(8) w†stanie rozwarcia, w³¹cza zasilanie lub wciska przycisk zerowania, po czym wykonuje kroki programowania przedstawione w†tab. 4. Programowanie koÒczy siÍ po ustawieniu S1(8) w†stan zwarcia

i†prze³¹czeniu S1(7) od stanu zwarcia do rozwarcia lub odwrotnie, jak wypadnie. Poniewaø wywo³anie powinno byÊ powtarzane co kaøde dziesiÍÊ minut, operator musi ustawiÊ timer na taki odstÍp czasu. Poø¹dana jest rÛwnieø szybkoúÊ kluczowania 25 s³Ûw na minutÍ. Ca³y ten proces jest zaprogramowany poprzez ustawienia rozmaitych prze³¹cznikÛw w†sposÛb pokazany w†tab. 5.

Tab. 2. S1(1)

S1(2)

S1(3)

S1(4)

S1(5)

0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1

0 0 1 1 0 0 1 1 0 0− 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1

0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Elektronika Praktyczna 2/2000

znak S1(6) = 1 "" "A" "B" "C" "D" "E" "F" "G" "H" "I" "J" "K" "L" "M" "N" "O" "P" "Q" "R" "S" "T" "U" "V" "W" "X" "Y" "Z" "/"

cyfra S1(6) = 0 "0" "1" "2" "3" "4" "5" "6" "7" "8" "9"

dziesiętnie 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27

Montaø Generator najlepiej zmontowaÊ na p³ytce drukowanej, przedstawionej na rys. 2. Montaø uk³adu z†pomoc¹ schematu elektrycznego i†listy elementÛw staje siÍ bardzo prosty: wiÍkszoúÊ elektronikÛw powinna go zakoÒczyÊ przed up³ywem jednej godziny. P³ytka jest ma³a, a†wiÍc nie powinno byÊ trudno zainstalowaÊ j¹ w†istniej¹cych nadajnikach lub transceiverach. Alternatywnie, moøe byÊ zabudowana w†oddzielnym ma³ym pude³ku, by staÊ siÍ urz¹dzeniem autonomicznym (wolno stoj¹cym) - patrz fotografia. Poniewaø generator pobiera pr¹d nie wiÍkszy niø 4,5mA, moøe byÊ zasilany z†baterii 9V (PP3) do³¹czonej do K7. Na p³ytce przewidziano miejsce na bateriÍ. Stabilizator napiÍcia IC2 zapewnia ustabilizowane napiÍcie zasilania 5V. Nie ma potrzeby kalibracji generatora. Jedyny potencjometr P1 zmienia g³oúnoúÊ wyjúciowego tonu 1000Hz. OdstÍpy czasu powtarzania i†szybkoúci kluczowania, wspomniane w†tekúcie, opieraj¹ siÍ na czÍstotliwoúci zegara 4MHz. CzÍstotliwoúÊ tÍ okreúlaj¹ w†przybliøeniu wartoúci R1 i†C1. Jeúli mia³oby to byÊ dok³adnie 4MHz, to naleøy zast¹piÊ R1 potencjometrem montaøowym 5kΩ, by umoøliwiÊ korekcjÍ czÍstotliwoúci.

Uøytkowanie Jeúli urz¹dzenie mia³oby byÊ uøyte jako nadajnik CQ, to wyjúcie klucza moøe pos³uøyÊ do wysterowania przekaünika mostkuj¹cego klucz Morse'a. NastÍpnie korzystaj¹c z†wczeúniejszego przy-

15

Tab. 3. S1(1) 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1

WYKAZ ELEMENTÓW S1(2) 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0− 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1

S1(3) 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1

S1(4) 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1

S1(5) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Odstęp czasu Wyślij raz 1 minuta (s) 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Wysyłaj ciągle 1 sekunda 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Tab. 4. S1(1) rozwarty zwarty rozwarty rozwarty zwarty rozwarty

S1(2) rozwarty rozwarty rozwarty rozwarty rozwarty zwarty

S1(3) rozwarty rozwarty rozwarty rozwarty rozwarty rozwarty

S1(4) rozwarty rozwarty rozwarty zwarty zwarty zwarty

S1(5) zwarty rozwarty rozwarty zwarty zwarty zwarty

S1(6) zwarty zwarty rozwarty zwarty zwarty zwarty

S1(7) → ← → ← → ←

UWAGA: ← i → oznacza zmianę stanów z "rozwarty" na "zwarty" lub odwrotnie

Tab. 5. S1(1) rozwarty

S1(2) zwarty

S1(3) rozwarty

S1(4) zwarty

10

k³adu moøna zaprogramowaÊ tekst ìCQCQDEPA0XYZî. Prze³¹czniki DIP moøna ustawiÊ w†ten sposÛb, øe po kaødym zerowaniu tekst ten zostanie nadany jeden raz. W†ten sposÛb wywo³anie moøna wygenerowaÊ wciskaj¹c po prostu przycisk zerowania. Urz¹dzenie moøna rÛwnieø wykorzystaÊ do ÊwiczeÒ namierzania

16

S1(5) rozwarty min

S1(6) S1(7) zwarty zwarty 25 słów na minutę

kierunku. W†tym przypadku naleøy skorzystaÊ z†koÒcÛwek przycisku mikrofonu dla pobudzania za poúrednictwem tranzystora przekaünika w³¹czaj¹cego nadajnik. Wyjúcie fonii jest po³¹czone z†wejúciem przedwzmacniacza mikrofonowego. Tekst moøe siÍ sk³adaÊ z†cyfr 0 i†5 dla programowania d³ugich i†krÛtkich sygna³Ûw. Moø-

Rezystory R1: 3,3kΩ R2: 15kΩ R3, R4: 10kΩ R5: 33kΩ R6: 100kΩ R7: 22kΩ R8: 8x10kΩ, drabinka rezystorów Kondensatory C1, C3, C4: 0,1µF C2: 27pF C5, C8: 0,022µF C6: 0,0047µF C7: 0,0033µF C9: 10µF/63V, stojący C10: 100µF/25V, stojący Półprzewodniki D1: 1N4148 D2: BAT85 IC1: PIC16F84* IC2: LP2950CZ5.0 (National Semiconductor) Różne K1..K7: wyprowadzenia płytki drukowanej S0: przełącznik przyciskowy S1: ośmiokrotny przełącznik DIP Obudowa odpowiednio do potrzeb

na rÛwnieø uøyÊ dowolnego innego tekstu. Zadanym okresem powtarzania powinna byÊ jedna minuta. Gdy urz¹dzenie jest stosowane jako automatyczny generator wywo³ania, to wyjúciowy sygna³ fonii powinien byÊ miksowany z†modulacj¹ mowy. Ustawianie g³oúnoúci potencjometrem P1 moøna sobie u³atwiÊ poprzez chwilowe ustawienie okresu powtarzania na 0, co spowoduje nieprzerwane nadawanie sygna³u. Prawid³owe po³oøenie P1 ³atwo uzyskaÊ korzystaj¹c z†odpowiedniego odbiornika lub pomocy zaprzyjaünionego radioamatora. Dla uzyskania napiÍcia wyjúciowego o wartoúci szczytowej 50mV moøe okazaÊ siÍ niezbÍdna zmiana wartoúci rezystora R7 na oko³o dziesiÍciokrotn¹ wartoúÊ obci¹øenia koÒcÛwek K6. Na koniec, jeøeli urz¹dzenie bÍdzie stosowane wy³¹cznie jako generator wywo³ania, koÒcÛwki przycisku mikrofonu s¹ niepotrzebne i†mog¹ pozostaÊ otwarte. EE

Elektronika Praktyczna 2/2000

Impulsowa ładowarka baterii litowo−jonowych Bez nadmiernego nagrzewania dostarcza stabilizowanego pr¹du ³adowania do 4A i†napiÍcia stabilizowanego z†b³Ídem ca³kowitym na koÒcÛwkach baterii tylko ±0,75%. Wykorzystuje tanie, 1% rezystory do ustawienia napiÍcia wyjúciowego i†niedrogi n-kana³owy MOSFET jako klucz pr¹dowy. Uk³ad MAX745 stabilizuje wyjúciowe napiÍcie i†pr¹d ³adowania za poúrednictwem dwu pÍtli pracuj¹cych wspÛlnie w†celu ³agodnego przechodzenia pomiÍdzy stabilizacj¹ pr¹du i†napiÍcia. Granica stabilizacji napiÍcia ogniwa jest ustawiana pomiÍdzy 4,0V a†4,4V za poúrednictwem standar-

W wielu rodzajach przyrz¹dÛw przenoúnych stosuje siÍ coraz wiÍcej akumulatorÛw litowo-jonowych. Wymagaj¹ one ³adowarki, a†uk³adem idealnym dla niej wydaje siÍ byÊ MAX745 firmy Maxim. Jest on wyposaøony we wszystkie funkcje niezbÍdne do ³adowania takich baterii lub ich pakietÛw.

D4 MBRS340T3

+6...24V

5V1

FAST/FLOAT

C9 100n C8 150µ 35V

D1

7

R5 100k

DCIN

6 JP3

8

2A

9

1A

IC1 MAX745 EAP IBAT

BST

CS

MAXIM

THM/SHDN

DHI LX

VADJ

DLO

SETI

0A

BATT 4

S1

VL STATUS

REF

R3 100k 1

R6 1k

3

5 R8 100k 1%

R9 100k 1%

R2 10k

CCV

CELL0

CCI

CELL1 GND 10

PGND

13

5 D2 1N4148 C7 100n

0

C4 100n

C3 47n

T1

3

1/ IRF7303 2

C6 1n

L1 22µH 2A8

R1 0W 1 3W

15 18 19 17

D3

BAT+

MBRS340T3

14 12 11 JP1

8

7

JP2

16 1,2

C4 220n

6

4

20

3,4

ON/OFF

C5 4µ7 10V

R7 24W

C11 100n

C10 150µ 35V 2

R4 10k

dowych rezystorÛw 1%, a†nastÍpnie ustawia siÍ liczbÍ od 1†do 4†ogniw za pomoc¹ listwy zworek. Ca³kowity b³¹d napiÍcia wyjúciowego jest mniejszy niø ±0,75%. £adowarka moøe byÊ dostÍpna jako zestaw rozwojowy, zawieraj¹cy zmontowan¹ i†sprawdzon¹ p³ytkÍ drukowan¹, mieszcz¹c¹ zasilacz impulsowy obniøaj¹cy napiÍcie, zaprojektowany do ³adowania akumulatorÛw litowo-jonowych (Li-Ion). NapiÍcie wyjúciowe moøe byÊ ustawiane dla baterii od jednego do czterech ogniw. NapiÍcie ogniwa moøna ustawiÊ pomiÍdzy 4,0V a†4,4V.

1,3

2

1/ IRF7303 2

T2 D5 MBRS340T3

2,4

C1 68µ 20V

1

BAT-

Rys. 1.

Elektronika Praktyczna 2/2000

17

Pakiet akumulatorÛw Li-Ion jest w³¹czony pomiÍdzy koÒcÛwki BATT i†GND (BATT ma tu potencja³ dodatni, a†GND ujemny). Bez obawy uszkodzenia akumulator moøna do³¹czyÊ do wy³¹czonej ³adowarki albo moøna j¹ do³¹czyÊ po w³¹czeniu zasilania. NapiÍcie ³adowania okreúla potencja³ w†punkcie po³¹czenia R3..R9. Zast¹pienie tych rezystorÛw wieloobrotowym potencjometrem umoøliwia bardzo dok³adne ustawianie wartoúci napiÍcia. Pr¹d ³adowania wybiera siÍ zwor¹ JP3. I†tu rÛwnieø zast¹pienie wieloobrotowym potencjometrem rezystorÛw R5 i†R8 umoøliwia dok³adniejsze ustawianie. LiczbÍ ogniw, a†tym samym napiÍcie ³adowania, ustawia siÍ zworami JP1 i†JP2: dla jednego ogniwa obydwie do masy, dla dwu ogniw tylko JP2 do VL, tylko JP1 do VL dla trzech

ogniw, a†obydwie zwory do VL dla czterech. Prze³¹cznik S1 moøna zast¹piÊ rezystorem o†ujemnym wspÛ³czynniku temperaturowym (NTC). Gdy napiÍcie na wyprowadzeniu THM spadnie poniøej 2,1V, uk³ad wy³¹czy siÍ automatycznie; gdy napiÍcie wrÛci powyøej 2,3V uk³ad w³¹czy siÍ ponownie. Tranzystor T1 jest n-kana³owym FET-em, ktÛry napiÍcie bramki pomocniczej pobiera z†kondensatora C7. Dioda D5 pe³ni rolÍ diody usprawniaj¹cej w†przypadku, gdy T1 jest zatkany. Gdy to nast¹pi, dioda jest bocznikowana przez T2 (ktÛry siÍ odtyka) dla poprawienia sprawnoúci. Wynika to z†faktu, øe spadek napiÍcia na diodzie wynosi 0,3..0,4V, podczas gdy na przewodz¹cym tranzystorze tylko 0,1V. Diody D3..D5 s¹ szybkimi diodami Schotky'ego (3A, 40V) fir-

my Motorola. Tranzystory mog¹ byÊ po³Ûwkami podwÛjnego FETa firmy International Rectifier. Jeúli zastosuje siÍ tranzystory dyskretne, to z†uwagi na czÍstotliwoúÊ kluczowania rzÍdu 300kHz nie mog¹ to byÊ elementy o†duøej pojemnoúci wejúciowej: do wysterowania bramek uk³ad dysponuje pr¹dem tylko oko³o 20mA. Para IRF7303 charakteryzuje siÍ parametrami: 30V, 5A, i†520pF. Aplikacja firmy Maxim (994074) Artyku³ publikujemy na podstawie umowy z wydawc¹ miesiÍcznika "Elektor Electronics". Editorial items appearing on pages 17..18 are the copyright property of (C) Segment B.V., the Netherlands, 1998 which reserves all rights.

Trójfazowy generator fali sinusoidalnej W artykule przedstawiamy bardzo ciekaw¹ aplikacjÍ scalonego, aktywnego filtru UAF42.

18

Schemat elektryczny pokazuje (rys. 2) jak przy uøyciu pojedynczego filtra zmiennostanowego typu UAF42, kilku rezystorÛw i†diod moøna zbudowaÊ trÛjfazowy generator fali sinusoidalnej. DostÍpne s¹ trzy wÍz³y wyjúciowe: wyjúcia gÛrnoprzepustowe, pasmowoprzepustowe i†dolnoprzepustowe. Sygna³y w wÍz³ach pasmowo przepustowym i†dolnoprzepustowym s¹ przesuniÍte w†fazie, odpowiednio 90 o i†180 o wzglÍdem wÍz³a gÛrnoprzepustowego. DostÍpny wewn¹trz uk³adu pomocniczy wzmacniacz operacyjny moøna wykorzystaÊ jako stopieÒ bufora lub wzmacniacza. CzÍstotliwoúÊ oscylacji ustawia siÍ rezystorami RF1 i†RF2 zgodnie ze wzorem: fOSC = 1/(2πRC) g d z i e : R = R F1 = R F 2 i † C = C 1 = C 2 = 1000pF. Maksymalna czÍstotliwoúÊ oscylacji osi¹galna z†filtrem zmiennostanowym UAF42 wynosi 100kHz. Jednak powyøej 10kHz

wystÍpuj¹ zniekszta³cenia. Dla czÍstotliwoúci oscylacji poniøej 100Hz zaleca siÍ stosowanie zewnÍtrznych kondensatorÛw. Mog¹ one byÊ umieszczone rÛwnolegle z†wewnÍtrznymi kondensatorami C1 i†C2. Zmniejszy to wymagane wartoúci RF1 i†RF2. Najlepiej, jeúli zewnÍtrzne kondensatory s¹ typu mikowego lub ceramiczne z†masy NP0. Dla uzyskania niezbÍdnych poziomÛw wyjúciowych, wartoúci rezystorÛw R1..R4†powinny spe³niaÊ nastÍpuj¹ce warunki: R1/R2†= R3/R4 = = (VO - VS)/(VO†- 0,15) - 1 Wartoúci zamieszczone na schemacie odnosz¹ siÍ do czÍstotliwoúci 1kHz. Przy tej czÍstotliwoúci zewnÍtrzne kondensatory moøna pomin¹Ê, poniewaø wartoúci pojemnoúci wewnÍtrznych s¹ wystarczaj¹ce. Rzeczywisty poziom wyjúciowy moøe siÍ rÛøniÊ od wyliczonego na skutek nieidealnego dzia³ania diod i†wzmacniaczy operacyjnych. Dlatego moøe siÍ okazaÊ

Elektronika Praktyczna 2/2000

konieczne dobranie w†pewnym zakresie wartoúci stosunkÛw R1/R 2†i†R3/R4 . Dodatnie sprzÍøenie zwrotne niezbÍdne dla natychmiastowego wzbudzania oscylacji, zapewnia po³¹czenie wyjúcia sekcji pasmowo-przepustowej z†wejúciem wzmacniacza sumuj¹cego poprzez rezystor R FB . Odpowiednimi dla tego rezystora s¹ wartoúci 10MΩ dla f>1kHz, 5MΩ dla f=10...1000Hz i†750kΩ dla f<10Hz. Mniejsze wartoúci powoduj¹ zwiÍkszenie poziomu wyjúciowego i w†konsekwencji zniekszta³ceÒ. Aplikacja firmy Burr−Brown (994049) Artyku³ publikujemy na podstawie umowy z wydawc¹ miesiÍcznika "Elektor Electronics". Editorial items appearing on pages 18..19 are the copyright property of (C) Segment B.V., the Netherlands, 1998 which reserves all rights.

Rys. 2.

Generator impulsów o ustawianym czasie trwania Zadaniem tego uk³adu jest generowanie impulsu o†zadanym wczeúniej czasie trwania inicjowane wciúniÍciem przycisku. SzczegÛlnie dobrze nadaje siÍ jako generator bramkuj¹cy dla licznika czÍstotliwoúci. Wykorzystuje jedynie niedrogie elementy standardowe i†moøe byÊ szybko zmontowany.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Na schemacie elektrycznym (rys. 3), IC1 (uk³ad 4060) jest 14stopniowym licznikiem binarnym ze scalonym oscylatorem. Niedrogi kwarc 4,096MHz s³uøy do ustalenia czÍstotliwoúci oscylatora, co oznacza, øe sygna³ o czÍstotliwoúci 1kHz pojawia siÍ na wyjúciu (wyprowadzenie 1) po podziale przez 212. Za IC1 nastÍpuje szereg licznikÛw dziesiÍtnych (IC2 do IC5) typu 4017 po³¹czonych kaskadowo z†wykorzystaniem wyjúcia Carry Out (wyprowadzenie 12). Liczniki te dostarczaj¹ czÍstotliwoúci odniesienia 100Hz, 10Hz, 1Hz i†0,1Hz. Bezzwarciowy prze³¹cznik obrotowy S1 wybiera jedn¹ z†czÍstotliwoúci odniesienia i†podaje j¹

na wejúcie zegarowe dodatkowego licznika 4017. W†przeciwieÒstwie do innych uk³adÛw tego typu, jego wejúcia steruj¹ce Reset i†/Enable (wyprowadzenia 15 i†13) s¹ wykorzystywane dynamicznie. WciúniÍcie przycisku S2 kasuje zliczanie od zera. Po zwolnieniu S2 pierwsze narastaj¹ce zbocze na wyprowadzeniu 14 taktuje licznik. Sygna³ wejúciowy, podzielony przez 2, pojawia siÍ na wyjúciu Q1 (wyprowadzenie 2). Poniewaø jednak wyjúcie Q3 (wyprowadzenie 7) jest po³¹czone z†wejúciem /Enable, po pierwszym okresie sygna³u wyjúciowego licznik blokuje siÍ, tak øe generuje tylko jeden impuls. Zaleønie od sygna³u wejúciowego, impuls ten

19

ma d³ugoúÊ 10s, 1s, 0,1s, 0,01s lub 0,001s. Prosty bufor tranzystorowy steruje diod¹ LED, úwiec¹c¹ w†trakcie trwania impulsu. Dodatkowy, podobny stopieÒ bufora na wyjúciu mÛg³by byÊ dobrym pomys³em. Uk³ad powinien byÊ zasilany stabilizowanym napiÍciem 15V. Pobiera oko³o 10mA. K. H. Lorentz

Editorial items appearing on pages 19..20 are the copyright property of (C) Segment B.V., the Netherlands, 1998 which reserves all rights.

Artyku³ publikujemy na podstawie umowy z wydawc¹ miesiÍcznika "Elektor Electronics".

Rys. 3.

20

Elektronika Praktyczna 2/2000

Magistrala CAN, część 2 Zdecentralizowana wymiana danych W†pierwszej czÍúci artyku³u opisano historiÍ, ustalenia normalizacyjne i†podstawow¹ strukturÍ systemu komunikacyjnego CAN opracowanego przez niemieck¹ kompaniÍ Roberta Boscha. W†drugiej czÍúci skupimy siÍ na protokole transmisji danych, ktÛry okreúla moøliwoúci i†niezawodnoúÊ tego samochodowego systemu przesy³ania danych cyfrowych.

WstÍp

Artyku³ publikujemy na podstawie umowy z wydawc¹ miesiÍcznika "Elektor Electronics". Editorial items appearing on pages 21..24 are the copyright property of (C) Segment B.V., the Netherlands, 1998 which reserves all rights.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Jak juø opisano w†pierwszej czÍúci artyku³u, CAN jest szeregowym, asynchronicznym systemem komunikacyjnym ³¹cz¹cym czujniki i†elementy wykonawcze elektronicznych stacji steruj¹cych w†samochodach. WúrÛd wielu jego funkcji g³Ûwn¹ jest przesy³anie danych cyfrowych. Jest to system asynchroniczny, poniewaø kaøda stacja (nazywana takøe ìwÍz³emî) jest synchronizowana przez wiadomoúÊ z†innej stacji, zboczem wiod¹cym pierwszego bitu wiadomoúci (komunikatu), a†takøe nastÍpnych wiod¹cych zboczy pozosta³ej czÍúci wiadomoúci. ZdolnoúÊ kaødej stacji do synchronizowania innej stacji jest okreúlona przez maksymaln¹ rÛønicÍ czÍstotliwoúci ich oscylatorÛw. Innymi czynnikami s¹, na przyk³ad, czas trwania bitu, czas trwania i†struktura wiadomoúci oraz potwierdzenie odbioru (ang. handshaking). Najwaøniejsze elementy sieci tworz¹ jej warstwÍ fizyczn¹ zawieraj¹c¹ topologiÍ sieci i†pod³¹czenia do magistrali oraz warstwÍ przesy³ania danych, ktÛra okreúla, ja-

kie medium transmisji danych jest dostÍpne, jaka jest struktura wiadomoúci (adres, dane, kontrola i†zabezpieczenia przed b³Ídami) i†jaki jest protokÛ³ transmisji danych.

Zastosowanie Wymiana informacji miÍdzy dwoma stacjami sieci moøe odbywaÊ siÍ dwoma sposobami: przez odwo³anie siÍ do okreúlonej stacji (zorientowanie na stacjÍ) lub przez podanie okreúlonej wiadomoúci (zorientowanie na wiadomoúÊ). Adresowanie stacji W†tym trybie nadawca adresuje odbiornik podaj¹c po prostu adres odbiornika, na przyk³ad: ìStacja 25 przesy³a wiadomoúÊ do stacji 37î. W†ten sposÛb ustalane jest rzeczywiste po³¹czenie miÍdzy nadajnikiem (wysy³aj¹cym) i†odbiornikiem (odbieraj¹cym). Dlatego transmitowany pakiet danych zawiera adres stacji odbiorczej, a†takøe stacji nadaj¹cej. Pozosta³e stacje do³¹czone do magistrali ignoruj¹ ten pakiet ponie-

21

Pole arbitra¿u

Pole steruj¹ce

11-bitowy identyfikator S O F

DLC 3 2 1 0 R T R

Pole danych

Dane 0.. 8 bajtów

I D r E 0

CRC

Pole potw.

15-bitowa CRC

ACK

EOF

Przerwa

EOF 7 bitów

3 bity

C ACK R Delimiter C Znacznik

Rys. 6. Struktura ramki danych (format ramki standardowej – CAN 20A).

waø nie jest on do nich adresowany. Stacja odbieraj¹ca ocenia wiadomoúÊ i†zazwyczaj potwierdza jej odbiÛr. W†przypadku wyst¹pienia b³Ídu podczas transmisji danych (brak potwierdzenia z†odbiornika), stacja wysy³aj¹ca powtarza wiadomoúÊ. Wymiana okreúlona wiadomoúci¹ W†tym trybie stacja nadaj¹ca dodaje do wiadomoúci niepowtarzalny identyfikator i†wysy³a wiadomoúÊ wraz z†tym identyfikatorem przez magistralÍ, na przyk³ad: ìStacja A†przesy³a wyniki pomiaru napiÍcia z†identyfikatorem 978î. W†tym trybie adresy stacji nadawczej i†odbiorczej nie s¹ do³¹czane do wiadomoúci. Taka wiadomoúÊ jest oczywiúcie przeznaczona do kilku stacji odbiorczych do³¹czonych do magistrali, ktÛre korzystaj¹ z†niej zgodnie z†dewiz¹: ìPobieraj z†magistrali to co jest ci potrzebneî. WÛwczas kilka stacji musi okreúliÊ za pomoc¹ swojego oprogramowania, czy wiadomoúÊ jest odpowiednia dla nich czy nie. Przep³yw wiadomoúci Przep³yw wiadomoúci miÍdzy indywidualnymi stacjami do³¹czonymi do magistrali CAN jest realizowany przez nadawanie w†warunkach kontrolowanej rywalizacji opatrzonych odpowiednim priorytetem wiadomoúci lub ramek. Dominuj¹ce i†recesywne stany magistrali lub bitÛw Rzeczywista transmisja danych przez medium transmisyjne danych nie odbywa siÍ jak zwykle w†postaci jedynek i†zer, ale przez bity dominuj¹ce i†recesywne (ustÍpuj¹ce, dominowane). Stan recesywny jest rodzajem stanu magistrali, ktÛry moøe byÊ ìprzykrywanyî (nadpisywany) przez stan dominuj¹cy magistrali. W†ten sposÛb, gdy stacja do³¹czona do

22

magistrali wysy³a recesywny (ustÍpuj¹cy, dominowany) bit, a†inna stacja w†tym samym czasie wysy³a bit dominuj¹cy, to bit dominuj¹cy pierwszeÒstwo przed bitem recesywnym, co oznacza, øe stan dominuj¹cy jest akceptowany przez ca³¹ magistralÍ. Przyporz¹dkowanie stanÛw logicznych na magistrali jest generalnie takie, øe wartoúÊ logiczna zero reprezentuje stan dominuj¹cy, a†wartoúÊ logiczna 1 stan recesywny. To ustalenie tworzy podstawy specyfikacji CAN i†bÍdzie dok³adniej opisane dalej. Pakiety danych Do wymiany danych przez magistralÍ, w†sieci uøywane s¹ cztery rodzaje pakietÛw danych nazywanych zazwyczaj ramkami: ramka danych, ramka zdalnego wywo³ania, ramka sygnalizacji b³Ídu i†ramka przepe³nienia. Ramka danych Ramka danych jest stosowana przez stacje aby zgodnie z†ich oprogramowaniem przes³aÊ dane w†liniÍ. Format typowej ramki, ktÛra sk³ada siÍ z†pojedynczych pÛl pokazano na rys. 6. Jest to format ramki standardowej, zgodny ze specyfikacj¹ systemu CAN2.0A. Znaczenie poszczegÛlnych elementÛw sk³adowych ramki podanych na rysunku jest nastÍpuj¹ce: SOF. Jest to bit startowy ramki, ktÛry jest zawsze bitem dominuj¹cym (0). Wszystkie stacje do³¹czone do magistrali synchronizuj¹ swoje wewnÍtrzne stopnie odbiorcze z†narastaj¹cym zboczem tego bitu (impulsu). Pole arbitraøu (decyzyjne). To pole, o†d³ugoúci 12 bitÛw, zawiera dane okreúlaj¹ce dostÍp do magistrali. Identyfikator 11-bitowy. To pole zawiera identyfikator (ID) transmitowanych ramek. S³owo 11bitowe umoøliwia utworzenie aø do 211 = 2048 rÛønych identy-

fikatorÛw, z†ktÛrych dostÍpnych jest tylko 2032: pozosta³ych 16 jest zarezerwowanych dla specjalnych funkcji. To oznacza, øe pojedynczy sterownik sieci moøe przetworzyÊ 2032 rÛønych wiadomoúci (wartoúci zmierzone, pozycja prze³¹cznikÛw, funkcje sygnalizacyjne itp.). Chociaø wydaje siÍ, øe jest to duøa liczba, to w†wielu zastosowaniach nie jest wystarczaj¹ca. Dlatego tez zosta³ opracowany format ramki rozszerzonej EFF (ang. Extended Frame Format) z†identyfikatorem 29bitowym (CAN 20B). W†tym standardzie moøe byÊ przetworzonych 229 = 536 870 912 ramek. Bit zdalnego ø¹dania transmisji RTR (ang. Remote Transmission Request). Ten bit, ktÛry jest zwykle dominuj¹cym (0), umoøliwia stacji zaadresowanie i†wys³anie wiadomoúci do innej okreúlonej stacji. Jest to bardzo waøne, gdy jakieú dane s¹ pilnie potrzebne do przetworzenia (wiÍcej na ten temat dalej). Pole kontrolne Jest to 6-bitowe pole zawieraj¹ce informacjÍ jak zbudowana jest ramka danych. Bit rozszerzenia identyfikatora IDE (ang. Identifier Extension). WartoúÊ tego bitu wskazuje czy jest transmitowana ramka w†standardowym formacie z†identyfikatorem 11-bitowym (bit IDE ñ dominuj¹cy = 0), czy ramka w†formacie rozszerzonym z†identyfikatorem 29-bitowym (bit IDE ñ recesywny = 1). Bit r0 (bit rezerwowy 0). Ten dominuj¹cy bit zosta³ przewidziany jako zapasowy dla ewentualnego rozszerzenia specyfikacji systemu. DLC (ang. Data Length Code). To 4-bitowe pole wskazuje ile bajtÛw danych jest kolejno transmitowanych w†polu danych. Specyfikacja systemu CAM okreúla d³ugoúÊ pola danych na 0..8 bajtÛw, to oznacza, øe w†pojedynczej ramce danych moøe byÊ transmitowanych nie wiÍcej niø 8 bajtÛw danych. Pole danych. To 8-bajtowe pole zawiera bajty transmitowanych danych (0..8). Pole CRC. Pole CRC o†d³ugoúci 15 bitÛw zawiera dodatkowe informacje wprowadzone w†celu zabezpieczenia transmitowanych danych przed b³Ídami. W†tym celu

Elektronika Praktyczna 2/2000

stacja nadaj¹ca tworzy, zgodnie z†okreúlonymi zasadami, 15-bitow¹ sumÍ kontroln¹ CRC na podstawie wysy³anych danych i†wysy³a j¹ razem z†ramk¹ danych. Stacja odbieraj¹ca oblicza, zgodnie z†tymi samymi zasadami, na podstawie odebranych danych podobn¹ sumÍ kontroln¹ i†porÛwnujÍ j¹ z†odebran¹. Jeøeli wartoúci tych dwÛch sum s¹ identyczne (zwyk³y przypadek), to transmisjÍ danych moøna kontynuowaÊ. Jeøeli sumy nie s¹ identyczne, to uruchamiana jest procedura korekcji b³Ídu. Pole CRC jest koÒczone bitem ogranicznika, ktÛry jest zwykle transmitowany w†postaci recesywnej. Pole potwierdzenia. To 2bitowe pole potwierdzenia s³uøy do wys³ania potwierdzenia poprawnoúci odebrania ramek danych. Przerwa ACK. To 1-bitowe pole jest transmitowane w†postaci recesywnej i†dlatego moøe byÊ ìprzykryteî (nadpisane) bitem dominuj¹cym transmitowanym przez inn¹ stacjÍ do³¹czon¹ do magistrali. Umoøliwia to stacjom odbieraj¹cym wys³anie potwierdzenia odebrania poprawnej ramki danych. Bit potwierdzenia jest bitem dominuj¹cym i†jest transmitowany przez stacjÍ, zawsze po odebraniu wiadomoúci wolnych od b³ÍdÛw. Poniewaø jest to bit dominuj¹cy, to ìprzykrywaî bit recesywny wysy³any przez stacjÍ nadaj¹c¹. A†zatem, jeøeli stacja nadaj¹ca odbiera bit dominuj¹cy podczas okienka przerwy ACK, zamiast swojego w³asnego, wys³anego wczeúniej bitu recesywnego, to jest informowana, øe przynajmniej jedna stacja odebra³a wiadomoúÊ.

Okienko przerwy ACK jest zakoÒczone transmitowanym rÛwnieø recesywnie bitem ogranicznika ACK (ang. ACK Delimiter). Pole zakoÒczenia ramki EOF (ang. End of Frame). To pole sk³ada siÍ z†siedmiu recesywnych bitÛw i†koÒczy ramkÍ danych. Przed nastÍpn¹ ramk¹ danych, ktÛra moøe byÊ transmitowana, stacje odbieraj¹ce potrzebuj¹ krÛtkiej przerwy, ktÛra umoøliwia im przetworzenie lub przynajmniej zapamiÍtanie odebranych danych. Przerwa ta (ang. Intermission) jest okreúlona przez trzy recesywne bity pola przerwy koÒcz¹cego ramkÍ danych. Z†powodu braku miejsca, format ramki rozszerzonej (EFF) nie bÍdzie tu omawiany; zasady jej tworzenia s¹ takie same jak dla formatu ramki standardowej (SFF).

Unikanie konfliktÛw Poniewaø wszystkie stacje s¹ do³¹czone do jednej magistrali CAN, to pojawiaj¹ siÍ dwa problemy, ktÛre naleøy rozwi¹zaÊ: - Co stanie siÍ, gdy kilka stacji zechce wys³aÊ wiadomoúÊ w†tym samym czasie? - Jak jest podejmowana decyzja, ktÛra stacja moøe rozpocz¹Ê nadawanie, a†ktÛra stacja musi poczekaÊ ze swoj¹ transmisj¹? Oczywiúcie, nie rozwi¹zanie tych kwestii moøe prowadziÊ do konfliktÛw i†w†celu ich unikniÍcia stosowana jest specjalna procedura dostÍpu do magistrali, ktÛra musi byÊ przestrzegana przez wszystkie stacje, gdy chc¹ wysy³aÊ wiadomoúci. W†tej procedurze waøn¹ rolÍ odgrywaj¹ w³aúnie bity dominuj¹ce i†recesywne w†polu arbitraøowym (ang. Arbitration Field).

+ 5V R

linia danych

T1

T2

1

T3

1

Stacja1 dane nadawane

1

Stacja 2 dane odbierane

dane nadawane

dane odbierane

Stacja 3 dane nadawane

dane odbierane

Rys. 7. Bardzo uproszczony schemat obwodów wejsciowo/wyjściowych stacji, ilustrujący sposób ich dołączenia do magistrali CAN.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Tab. 3. Porównanie parametrów systemów CAN 20A (format ramki standardowej) i CAN 20B (format ramki rozszerzonej) Parametr ................................... CAN2.0A Maksymalna liczba identyfikatorów .............................. 211 Liczba stacji (węzłów) ..................... 32 Szybkość transmisji [kbit/s] ........ 5..125 Liczba bajtów w ramce ................. 0 − 8 Maksymalna długość ramki ........................................ 117 bitów Maksymalny zasięg sieci .......................................... patrz tekst

CAN2.0B 229 32 5..1000 0−8 13 bitów patrz tekst

Zasadniczo kaøda stacja nadaj¹ca ìs³yszyî swoje w³asne przes³anie na magistralÍ: wysy³a jakiú bit, odbiera go z†powrotem i†porÛwnuje z†wys³anym. Jeøeli te dwa bity s¹ identyczne, to transmisja wiadomoúci jest dozwolona. Jeøeli jednak te dwa bity nie s¹ jednakowe, to jest problem. Wspomniany wczeúniej bit recesywny (o†wartoúci 1) moøe byÊ ìprzykrytyî przez bit dominuj¹cy (0). Na rys. 7 pokazano, w†duøym uproszczeniu, konfiguracjÍ obwodÛw do³¹czaj¹cych stacje do magistrali (stopnie do³¹czaj¹ce stacje do magistrali. W†zasadzie s¹ to stopnie wyjúciowe w†konfiguracji z†otwartym kolektorem, ktÛre tworz¹ po³¹czenie iloczynu galwanicznego (Wired - AND, zwarte AND). W†odniesieniu do stacji 1 transmitowany recesywnie bit 1 zapewnia (gwarantuje), øe tranzystor T1 pozostaje odciÍty (nie przewodzi). To oznacza, øe poziom recesywny jest wstÍpnie ustawiony na magistrali. Po wys³aniu tego bitu stacja 1 odczytuje stan magistrali i†okreúla bit jaki zosta³ wys³any. Jeøeli pÛüniej transmitowany jest dominuj¹cy bit (0), to tranzystor T1 zostaje w³¹czony i†zwiera liniÍ magistrali do masy. Linia magistrali jest zatem w†stanie dominuj¹cym (0). Ponownie stacja 1 odczytuje zwrotnie bit, ktÛry wysta³a. Dla tych trzech stacji, jeøeli jedna z†nich wysy³a bit dominuj¹cy, to stan linii magistrali staje siÍ dominuj¹cy (0) i†inne stacje odczytuj¹ ten poziom. Jak jest realizowana procedura dostÍpu do magistrali pokaøemy na przyk³adzie. Przyjmijmy, øe wszystkie stacje z†rys. 7 s¹ gotowe do transmitowania swoich ramek danych z†trzema rÛønymi identyfikatorami:

23

Stacja 1: identyfikator 367; Stacja 2: identyfikator 232; Stacja 3: identyfikator 239. Wszystkie trzy rozpoczynaj¹ uzgadnianie dostÍpu do magistrali faz¹ arbitraøow¹ wysy³aj¹c bit SOF (patrz rys. 8). Jest to bit dominuj¹cy i†kaøda stacja odczytuje zwrotnie swÛj w³asny (okazuje siÍ, øe poprawny) bit z†magistrali. NastÍpnie wysy³ane s¹ identyfikatory. W†czasie b wszystkie stacje wysy³aj¹ bit dominuj¹cy i†wszystko jest w†porz¹dku. W†czasie c w†dalszym ci¹gu nie ma problemÛw. W†czasie d stacja 1 wysy³a recesywny bit (1), podczas gdy stacje 2 i†3 kontynuuj¹ transmisje z†bitami dominuj¹cymi (0). Po odczycie zwrotnym wys³anego bitu, stacja 1 ìzauwaøaî, øe wys³any przez ni¹ bit zosta³ nadpisany bitem dominuj¹cym, co oznacza, øe utraci³a ona dostÍp do magistrali na rzecz przynajmniej jednej z†pozosta³ych stacji. W†tej sytuacji stacja 1 wchodzi w†tryb odbioru (chociaø prÛbuje znowu wys³aÊ wiadomoúÊ pÛüniej). Natomiast stacje 2 i†3 kontynuuj¹ rozpoczÍt¹ transmisjÍ jak poprzednio. W†czasie j stacja 3 wysy³a recesywny bit, ktÛry jest natychmiast nadpisywany bitem dominuj¹cym wysy³anym przez stacje 2. Jest to ìzauwaøaneî przez stacjÍ 3, ktÛra wskutek tego przestawia siÍ na odbiÛr (podobnie jak stacja 1, sprÛbuje wys³aÊ wiadomoúÊ pÛüniej). W†tym uzgadnianiu dostÍpu stacja 2 zwyciÍøy³a i†moøe wysy³aÊ swoje wiadomoúci na magistralÍ bez dalszych przeszkÛd. PorÛwnuj¹c identyfikatory stacji widzimy, øe pierwsza uzyska³a dostÍp do magistrali stacja, ktÛra ma najmniejszy numer identyfikatora: ma ona najwyøszy priorytet wysy³ania wiadomoúci. Inaczej,

24

w†liczbie identyfikatora zawarte jest kolejne bity: a b c d e f g h i j k l S takøe automatycznie Identyfikator O Stacja 2 wygrywa arbitra¿ pierwszeÒstwo F i kontynuuje transmisjê w†przesy³aniu wiaStacja 1 0 0 0 1 0 1 1 0 1 1 1 1 domoúci. WiadoStacja 2 0 0 0 0 1 1 1 0 1 0 0 0 0 0 1 ... ... ... moúÊ z†identyfikatoStacja 3 0 0 0 0 1 1 1 0 1 1 1 1 rem 0 bÍdzie zawsze wysy³ana jako pierwsza przez stacje do³¹czone do Rys. 8. Diagram ilustrujący ustalanie przez stacje magistrali, poniewaø dostępu do magistrali (arbitraż). ma ona najwyøszy priorytet. WiadomoúÊ z†identyfi- - Liczba uøytecznych bajtÛw zawartych w†wywo³ywanej wiadokatorem 2032 musi natomiast d³umoúci (tutaj 3) jest podawana go oczekiwaÊ, poniewaø ma najw†polu DLC. niøszy priorytet. - Bit zdalnego ø¹dania transmisji RTR (Remote Transmission ReRamka zdalnego ø¹dania quest), ktÛry jest bitem dominutransmisji j¹cym (0) w†ramce danych jest Ramka zdalnego ø¹dania transtworzony i†transmitowany recemisji spe³nia jedn¹ z†waøniejszych sywnie (1). Jest to typowy spofunkcji w†sieci. Przyjmijmy, øe sÛb identyfikacji stacji, ktÛra stacja D do³¹czona do magistrali ø¹da danych bezpoúrednio z†inCAN wysy³a co piÍÊ minut dane nej okreúlonej identyfikatorem trzech wartoúci zmierzonej tempestacji. ratury z†identyfikatorem 598. To oznacza, øe pole danych zawiera - Nie ma pola danych w†ramce zdalnego ø¹dania transmisji trzy bajty. Te wiadomoúci s¹ (RRF): pole DLC jest bezpoúreodbierane i†przetwarzane przez indnio przed polem CRC. Inaczej ne stacje. mÛwi¹c, ramka zdalnego ø¹daJednakøe stacja G pilnie ponia transmisji (RRF) jest skomtrzebuje wartoúci aktualnie zmieponowana podobnie do ramki rzonej temperatury i†nie moøe danych, ale z†liczb¹ 0 bajtÛw w†øadnym wypadku czekaÊ na danych. transmisjÍ przez piÍÊ minut. DlaRealizacja funkcji zdalnego ø¹tego moøe zaø¹daÊ wynikÛw pomiarÛw bezpoúrednio ze stacji D, dania transmisji przebiega nastÍto jest moøe ìobejúÊî normalny puj¹co. Wszystkie stacje do³¹czone cykl transmitowania danych. Aby do magistrali odbieraj¹ ramkÍ i†rozto zrealizowaÊ stacja wysy³a ram- poznaj¹ wskutek ustawienia bitÛw kÍ zdalnego ø¹dania transmisji w†RTR, øe jakaú stacja zaø¹da³a (RRF), ktÛra ma strukturÍ podob- okreúlonych danych od innej stan¹ jak ramka danych DF (rys. 6), cji. Stacja D ustala, øe identyfijednak z†kilkoma ma³ymi rÛønica- kator w†ramce zdalnego ø¹dania transmisji jest taki sam jak jej mi: w³asny identyfikator i†natychmiast - Identyfikator stacji, do ktÛrej przesy³a swoj¹ odpowiedü w†pojest wysy³ane ø¹danie (tutaj 598) staci ramki z†ø¹danymi danymi. jest podawany w†polu identyfiEE katora.

Elektronika Praktyczna 2/2000

K U R S

System projektowania układów elektronicznych EDWin Analiza termiczna obwodu drukowanego W†tym odcinku omÛwimy modu³ do analizy termicznej, pozwalaj¹cy na ocenÍ rozk³adu temperatury w†zaprojektowanym obwodzie drukowanym.

Analiza termiczna jest istotn¹ opcj¹ podczas projektowania uk³adÛw elektronicznych, a†zw³aszcza uk³adÛw o†duøym poborze mocy. Ma ona na celu pokazanie uøytkownikowi rzeczywistego rozk³adu temperatury w†zaprojektowanym uk³adzie. Praktyczne korzyúci p³yn¹ce z†tego typu funkcji polegaj¹ na tym, øe projektant bardzo szybko moøe okreúliÊ wzajemne oddzia³ywanie termiczne poszczegÛlnych komponentÛw na p³ytce. Ma to szczegÛlne znaczenie, gdy chcemy oddzieliÊ elementy niskopr¹dowe, wraøliwe na zmiany temperatury (np. wzmacniacze operacyjne - dryft termiczny), od elementÛw mocy, ktÛre mog¹ wp³ywaÊ na parametry projektowanego uk³adu poprzez swoje oddzia³ywanie termiczne. Modu³ analizy termicznej dodatkowo zawiera fukcje wspomagaj¹ce projektowanie radiatorÛw niezbÍdnych w†uk³adach o†duøym poborze pr¹du oraz np. zasilaczach impulsowych. Zagadnienia te zostan¹ zilustrowane przyk³adow¹ baz¹ danych SPICDEMO.EDB. Jest to uk³ad stereofonicznego wzmacniacza mocy. AnalizÍ termiczn¹ obwodu drukowanego rozpoczyna siÍ od wykonania rÛønych czynnoúci konfiguracyjnych, a†mianowicie: zdefiniowania w³aúciwoúci pod³oøa obwodu drukowanego, okreúlenia w³aúciwoúci uøytych elementÛw oraz mocy traconej w†tych elementach, temperatury otoczenia i†warunkÛw ch³odzenia.

Parametry termiczne komponentÛw Do bezpoúredniego modyfikowania parametrÛw termicznych komponentÛw s³uøy ikona

Po wskazaniu jednego z†komponentÛw na p³ytce drukowanej pojawi siÍ poniøsze okno:

Biblioteki W†pierwszej kolejnoúci naleøy sprawdziÊ, czy wszystkie komponenty wystÍpuj¹ce na p³ytce drukowanej maj¹ przydzielone modele termiczne. Po uøyciu ikony Spis komponentÛw odnalezionych w†bibliotekach

pojawi siÍ tabela z†wykazem wszystkich komponentÛw znajduj¹cych siÍ na p³ytce drukowanej. Komponenty posiadaj¹ce model termiczny bÍd¹ oznaczone skrÛtem ìFndî. Informacje na temat bibliotek udostÍpnionych do przeszukiwania pojawiaj¹ siÍ po wybraniu funkcji Biblioteka->Wybieranie biblioteki, natomiast szczegÛ³owy wykaz modeli Bilbioteka->Przegl¹darka bibliotek. Komponent oznaczony skrÛtem ìMsgî nie zosta³ odnaleziony w†bibliotece parametrÛw termicznych. Nawet jeúli jakiú model nie jest dostÍpny, to element bÍdzie mÛg³ braÊ udzia³ w†analizie, o†ile zostan¹ zdefiniowane jego parametry termiczne. Taki element zostanie oznaczony znakiem ìXî. Jednak tak wykonane modyfikacje bÍd¹ obowi¹zywaÊ tylko do czasu zakoÒczenia pracy z†analizatorem termicznym. Trwa³e zapamiÍtanie zmian wymaga zmodyfikowania biblioteki. W†tym celu naleøy poddaÊ edycji - za pomoc¹ zwyk³ego edytora tekstowego - plik ürÛd³owy z†rozszerzeniem *.DAT. Po wprowadzeniu zmian naleøy go skompilowaÊ do pliku z†rozszerzeniem *.TAL za pomoc¹ funkcji Biblioteka->Kompilator bibliotek.

Elektronika Praktyczna 2/2000

W†omawianym oknie wybiera siÍ rodzaj obudowy, przewidywany maksymalny i†minimalny pobÛr mocy oraz przewidywany cykl pracy komponentu (w³¹czenie/wy³¹czenie). Jeúli jest potrzebne dok³adne wyznaczenie mocy traconej w†elemencie, wyznacza siÍ j¹ wykonuj¹c analizÍ uk³adu za pomoc¹ symulatora analogowo-cyfrowego, ktÛry umoøliwia dowolne przeliczanie uzyskanych danych (wartoúÊ úrednia, maksymalna, RMS), w†tym takøe wyliczenie mocy na podstawie przebiegÛw napiÍciowego i†pr¹dowego. Natomiast wprowadzenie danych dotycz¹cych rezystancji termicznej z³¹cze-otoczenie oraz obudowa-otoczenie wymaga dostÍpu do danych katalogowych producenta pÛ³przewodnikÛw. Dodatkowo moøna uwzglÍdniÊ wp³yw radiatora, podaj¹c wartoúÊ rezystancji termicznej przek³adki izolacyjnej miÍdzy radiatorem i†obudow¹ oraz rezystancjÍ termiczn¹ radiator-otoczenie. RÛwnieø w†tym wypadku naleøy skorzystaÊ z†katalogu producenta radiatorÛw, poniewaø rezystancja termiczna radiatora bardzo silnie zaleøy od jego kszta³tu, wymiarÛw geometrycznych i†pola powierzchni. Ma³e radiatory mog¹ wykazywaÊ rezystancjÍ termiczn¹ rzÍdu kilkudziesiÍciu o C/W. Radiatory o†duøym polu i†rozwiniÍtej powierzchni mog¹ wykazywaÊ rezystancjÍ termiczn¹ rzÍdu pojedynczych oC/W lub mniej. W†przy-

25

K U R S padku radiatora o†rezystancji termicznej 1oC/W wydzielenie siÍ w†elemencie mocy 1W spowoduje podniesienie jego temperatury o†1oC. ✓ Parametr PrÍdkoúÊ ch³odzenia odnosi siÍ do ch³odzenia pojedynczego elementu, a†nie ca³ej p³ytki. Po zaakceptowaniu zmian, w†kolumnie Uøytkownika pojawi siÍ znak ìXî sygnalizuj¹cy, øe parametry termiczne komponentu zosta³y zmodyfikowane. ✓ Modyfikowanie komponentÛw, ktÛre maj¹ modele termiczne przeprowadza siÍ w†ten sam sposÛb.

Ustala siÍ w†nim wszystkie w³asnoúci materia³u izolacyjnego, z†ktÛrego zosta³a wykonana p³ytka drukowana: wspÛ³czynnik promieniowania, gruboúÊ, przewodnoúÊ cieplna, a†takøe inne z†nimi zwi¹zane, np. procentowa powierzchnia miedzi oraz gruboúÊ warstwy miedzi. Na rozk³ad temperatury ma wp³yw takøe pionowe lub poziome ustawienie obwodu drukowanego. Przycisk Bazowe powoduje odtworzenie zestawu parametrÛw standardowych.

Warunki zewnÍtrzne Parametry obwodu drukowanego Na rozk³ad temperatury maj¹ wp³yw rÛwnieø parametry obwodu drukowanego. Po w³¹czeniu ikony Konfigurowanie parametrÛw obwodu drukowanego

naleøy klikn¹Ê na obszarze roboczym wywo³uj¹c okno dialogowe Parametry obwodu drukowanego.

Dalsze czynnoúci konfiguracyjne wi¹ø¹ siÍ z†okreúleniem warunkÛw ch³odzenia obwodu drukowanego. W†oknie wywo³ywanym ikon¹ Konfiguracja parametrÛw ch³odzenia

podaje siÍ kierunek, z†ktÛrego nap³ywa strumieÒ powietrza ch³odz¹cego, prÍdkoúÊ przep³ywu oraz odleg³oúÊ wentylatora od brzegu p³ytki.

ciami temperatur. W†tym celu naleøy klikn¹Ê ikonÍ narzÍdziow¹ Umieszczenie/usuniÍcie etykiety z†temperatur¹ izotermy (skrÛt *TD), a†nastÍpnie wskazaÊ myszk¹ punkt obwodu drukowanego, w†ktÛrym chcemy zmierzyÊ temperaturÍ.

Interpretacja wynikÛw Naleøy mieÊ na uwadze, øe opisywane narzÍdzie do analizy termicznej daje tylko przybliøone wyniki. Dzieje siÍ tak dlatego, øe modele termiczne komponentÛw s¹ z†za³oøenia uproszczone, jak rÛwnieø nie s¹ uwzglÍdniane wszystkie z³oøone zjawiska wystÍpuj¹ce podczas nagrzewania niejednorodnego obiektu, jakim jest obwÛd drukowany. Poniøszy rysunek ilustruje pewn¹ ciekaw¹ sytuacjÍ. Granica obszaru o†podwyøszonej temperaturze koÒczy siÍ doúÊ raptownie. Natomiast w†rzeczywistym uk³adzie dolny element prawdopodobnie po pewnym czasie ogrza³by siÍ od elementu o†wyøszej temperaturze. Innym moøliwym wyt³umaczeniem poniøszego efektu jest duøa pojemnoúÊ cieplna elementu, lub trudno nagrzewaj¹ca siÍ obudowa dolnego elementu.

Natomiast ikona Konfigurowanie parametrÛw úrodowiskowych

s³uøy zasadniczo do zdefiniowania temperatury otoczenia podczas pracy, jednak ma takøe wp³yw na sposÛb prezentowania wynikÛw. Zamiast automatycznego dostosowywania izoterm do prezentacji na ekranie, uøytkownik moøe zawÍziÊ przedzia³ temperatury, uzyskuj¹c bardziej dok³adne wyniki.

Prezentacja wynikÛw Do rozpoczÍcia analizy termicznej s³uøy ikona Uruchomienie analizy termicznej

Po jej zakoÒczeniu moøna dostosowaÊ sposÛb prezentacji wynikÛw do w³asnych upodobaÒ. Wyúwietlenie kolorowej mapy termicznej nastÍpuje po wybraniu funkcji Widok->Wykres barwny. Zmiana przyporz¹dkowania kolorÛw do poszczegÛlnych temperatur jest moøliwa za pomoc¹ ikony Konfigurowanie skali barw. Jednak bardziej czytelne jest prezentowanie rozk³adu temperatur w†formie izoterm, czyli linii ³¹cz¹cych punkty o†jednakowej temperaturze (Widok->Izotermy). Z†regu³y konieczne jest dobranie optymalnego zagÍszczenia linii za pomoc¹ ikony

Pole Temperatura powyøej obszaru roboczego na bieø¹co podaje temperaturÍ miejsca wskazywanego kursorem. Dla trwa³ego zilustrowania temperatur panuj¹cych w†rÛønych miejscach p³ytki, moøna wstawiÊ etykiety z†wartoú-

26

Na podstawie otrzymanych wynikÛw moøna zauwaøyÊ, øe tranzystory T15 i†T16, ktÛre s¹ tranzystorami mocy, nagrzewaj¹ siÍ do temperatury znacznie powyøej 200 o C. Potrzebny wiÍc bÍdzie radiator o†rezystancji termicznej rzÍdu pojedynczych o C/W. RÛwnieø tranzystory T13 i†T14, ktÛre s¹ tranzystorami steruj¹cymi, mog¹ potrzebowaÊ radiatora o†rezystancji termicznej ok. 7 o C/W. W†celu zasymulowania obecnoúci radiatora, naleøy wybraÊ ikonÍ narzÍdziow¹ Konfigurowanie/edycja parametrÛw termicznych komponentu, i†nastÍpnie klikn¹Ê na komponencie T15. Pojawi siÍ okno dialogowe, gdzie moøna wyznaczyÊ wp³yw radiatora zmieniaj¹c wartoúÊ parametru Rezystancja termiczna radiatora oraz Rezystancja termiczna przek³adki izolacyjnej. OperacjÍ naleøy powtÛrzyÊ takøe dla pozosta³ych komponentÛw. Pomimo tego, øe wyniki uzyskiwane za pomoc¹ analizatora termicznego s¹ przybliøone, to moøe on byÊ pomocny w†pocz¹tkowym etapie projektowania obwodu drukowanego i†dobierania rozmieszczenia elementÛw. Innym rodzajem analizatora, dostÍpnym w†pakiecie EdWin, jest analizator elektromagnetyczny, s³uø¹cy do oceny rozk³adu pÛl magnetycznych na powierzchni i†wokÛ³ obwodu drukowanego. Zostanie on opisany w†kolejnym odcinku. Robert Kacprzycki, RK-System (tel. (0-22) 724-30-39), [email protected] Projekt, na przyk³adzie ktÛrego prowadzony jest kurs, znajduje siÍ w†Internecie pod adresem: www.ep.com.pl/ftp/other.html.

Elektronika Praktyczna 2/2000

S P R Z Ę T

GPS

III

PLUS

Odbiornik GPS firmy GARMIN Ze wzglÍdu na globalny zasiÍg i powszechn¹ dostÍpnoúÊ, obecnie s¹ wykorzystywane dwa systemy satelitarnego okreúlania po³oøenia na powierzchni Ziemi: amerykaÒski GPS i rosyjski GLONASS. Oba systemy zosta³y opracowane z myúl¹ o zastosowaniach militarnych i do tej pory s¹ zarz¹dzane przez instytucje wojskowe. Obecnie oba systemy s¹ wykorzystywane przez uøytkownikÛw cywilnych, ale o ile odbiornikÛw GPS pracuj¹cych na ca³ym úwiecie s¹ miliony, to odbiorniki systemu GLONASS nie s¹ zbyt powszechnie spotykane. Opisywany w artykule GPS III PLUS jest przenoúnym odbiornikiem o bardzo rozbudowanych moøliwoúciach, produkowanym przez firmÍ Garmin pochodz¹c¹ z ojczyzny systemu GPS.

Podstawy GPS Globalny System Pozycjonowania (Global Positioning System) umoøliwia szybkie i†dok³adne wyznaczenie pozycji na powierzchni Ziemi. W†sk³ad systemu wchodz¹ 24 satelity bÍd¹ce w³asnoúci¹ StanÛw Zjednoczonych. Satelity s¹ rozmieszczone na szeúciu orbitach na wysokoúci oko³o 20200 km w†taki sposÛb, aby przynajmniej piÍÊ satelitÛw by³o widocznych z†kaødego miejsca na Ziemi przez 24 godziny na dobÍ. Kaødy satelita emituje sygna³ o†tej samej czÍstotliwoúci. W†zastosowaniach cywilnych jest to czÍstotliwoúÊ o†wartoúci 1575,42 MHz. Sygna³ z†kaødego nadajnika zawiera specyficzn¹ dla siebie sekwencjÍ pseudolosow¹, dziÍki ktÛrej jest moøliwe zidentyfikowanie satelity. Podstaw¹ dok³adnoúci wyznaczania pozycji s¹ bardzo stabilne atomowe wzorce czÍstotliwoúci, w†ktÛre s¹ wyposaøone satelity. Odbiornik GPS oblicza odleg³oúÊ od satelity na podstawie czasu, jaki jest potrzebny na przes³anie sygna³u z†satelity do odbiornika. ZnajomoúÊ odleg³oúci do przynajmniej trzech satelitÛw oraz ich po³oøenie umoøliwiaj¹ okreúlenie pozycji odbiornika. Dla zlikwidowania b³Ídu zegara odbiornika konieczna jest znajomoúÊ odleg³oúci do czwartego satelity. System GPS pierwotnie by³ przeznaczony do zastosowaÒ militarnych. Do sygna³u satelitarnego wykorzystywanego poza armi¹ amerykaÒsk¹ wprowadzono tzw. b³¹d selektywny. Oznacza to pogorszenie dok³adnoúci wyznaczania pozycji nawet do 100 m. Taka dok³adnoúÊ nie jest wystarczaj¹ca dla wiÍkszoúci zastosowaÒ profesjonalnych. Metoda korekcji rÛønicowej (DGPS - Differential GPS)

Elektronika Praktyczna 2/2000

umoøliwia wyznaczenie pozycji z†dok³adnoúci¹ do 1 metra, jednak wymaga to zastosowania dodatkowego odbiornika. W†przysz³oúci prawdopodobnie b³¹d selektywny nie bÍdzie wprowadzany do sygna³u satelitarnego GPS. Wyznaczaj¹c pozycjÍ za pomoc¹ odbiornika GPS naleøy pamiÍtaÊ o†pewnych ograniczeniach systemu. Na dzia³anie systemu nie maj¹ wp³ywu czynniki atmosferyczne, jednak sygna³ satelitarny GPS ma moc znacznie mniejsz¹ od poziomu szumÛw samego odbiornika, tak wiÍc naleøy zapewniÊ jak najlepsze warunki do odbioru tego s³abego sygna³u. W†praktyce oznacza to, øe na drodze pomiÍdzy odbiornikiem i†satelitami nie powinny znajdowaÊ siÍ øadne przeszkody.

Podstawowe dane techniczne GPS III PLUS jest najbardziej rozbudowanym przenoúnym odbiornikiem w†ofercie znanej firmy GARMIN. Jest to odbiornik 12kana³owy pracuj¹cy w†systemie MultiTrack12, aktualizuj¹cy odczyt co jedn¹ sekundÍ. Wskazuje on pozycjÍ z†dok³adnoúci¹ do 30 metrÛw, a†w†po³¹czeniu z†odbiornikiem rÛønicowym GARMIN GBR21 moøna uzyskaÊ dok³adnoúÊ nawet do 1 metra. Odbiornik spe³nia wszelkie oczekiwania stawiane urz¹dzeniom przenoúnym. Charakteryzuje siÍ ma³ymi wymiarami (156x51x31 mm), duøym zakresem temperatury pracy (od -15 oC do 70 oC) i niewielk¹ mas¹ (255 g z†bateriami). Urz¹dzenie moøe byÊ zasilane bateryjnie (4 baterie AA 1,5 V LR6) lub z zasilacza o napiÍciu 10..32 VDC. Przy zasilaniu bateryjnym odbiornik moøe pracowaÊ

27

S P R Z Ę T do 36 godzin (w†trybie oszczÍdnym), natomiast pamiÍÊ wewnÍtrzna jest podtrzymywana bateri¹ litow¹ o†trwa³oúci do 10 lat. Odbiornik moøe byÊ rÛwnieø zasilany z†akumulatora samochodowego (instalacja w†samochodzie jest u³atwiona po zastosowaniu opcjonalnego uchwytu). Znajduj¹c¹ siÍ w†zestawie antenÍ moøna od³¹czyÊ i†dziÍki z³¹czu BNC do³¹czyÊ przed³uøacz antenowy lub zewnÍtrzn¹ antenÍ. Moøe to mieÊ duøe znaczenie, gdy w†pewnych zastosowaniach uzyskanie po³¹czenia za pomoc¹ standardowej anteny z†odpowiedni¹ liczb¹ satelitÛw jest niemoøliwe. Duøy, podúwietlany wyúwietlacz ciek³okrystaliczny o†wymiarach 56x38 mm i†rozdzielczoúci 160x100 pikseli zapewnia komfortowe odczytywania wynikÛw pomiarÛw. Dodatkowo jest moøliwa zmiana orientacji ekranu z†pionowej na poziom¹ (i†odwrotnie). Napisy na przyciskach steruj¹cych s¹ umieszczone ukoúnie, dziÍki czemu w†obu pozycjach moøna wygodnie korzystaÊ z†odbiornika. Odbiornikiem steruje siÍ za pomoc¹ oúmiu przyciskÛw funkcyjnych i†duøego przycisku kierunkowego. GPS III PLUS jest wyposaøony w†gniazdo umoøliwiaj¹ce komunikacjÍ z†urz¹dzeniami zewnÍtrznymi. Odbiornik jest umieszczony w†py³o- i†wodoszczelnej obudowie odpornej na wstrz¹sy, co z†pewnoúci¹ ucieszy nie tylko øeglarzy, ale rÛwnieø turystÛw czy geodetÛw pracuj¹cych w terenie.

Funkcje odbiornika GPS III PLUS Podstawowym zadaniem kaødego odbiornika GPS jest wyznaczanie pozycji z†maksymaln¹ dok³adnoúci¹. Z†faktu wyznaczania pozycji wynika wiele nowych moøliwoúci, miÍdzy innymi wyznaczanie prÍdkoúci poruszania siÍ, przebytej drogi itp. Te dodatkowe funkcje zosta³y zaimplementowane w†opisywanym odbiorniku, a†korzystanie z†nich u³atwia logiczny podzia³ funkcji odbiornika na szeúÊ grup. Status satelitÛw Podstaw¹ dzia³ania odbiornika GPS jest odbieranie sygna³Ûw z†satelitÛw. Na ekranie s¹ wyúwietlane pozycje ìwidzianychî satelitÛw oraz natÍøenie ich sygna³Ûw (wykresy s³upkowe). Im wiÍksza liczba ìwidzianychî satelitÛw, tym wiÍksza dok³adnoúÊ wyznaczania pozycji. Dodatkowo jest podawany szacunkowy b³¹d okreúlania pozycji. Istotn¹ informacj¹ jest stan na³adowania baterii. Czas pracy na jednym komplecie baterii zaleøy od sposobu korzystania z†od-

Status satelitów

28

Aktualna pozycja

biornika (szczegÛlnie energoch³onne jest podúwietlanie wyúwietlacza LCD). Aby wskazanie na³adowania by³o maksymalnie dok³adne, po kaødej wymianie baterii naleøy okreúliÊ rodzaj aktualnie uøywanych baterii (alkaliczne, litowe lub niklowo-kadmowe). Aktualna pozycja Wyúwietlane s¹ podstawowe informacje oferowane przez proste odbiorniki GPS, czyli: wspÛ³rzÍdne aktualnej pozycji, kierunek przemieszczania siÍ, aktualna i†úrednia prÍdkoúÊ poruszania siÍ, przebyta droga, godzina wschodu i†zachodu s³oÒca, aktualna data i†godzina, wysokoúÊ, licznik czasu podrÛøy. Mapa Na ekranie jest wyúwietlana: mapa, przesuwaj¹ca siÍ w†czasie rzeczywistym, z†zaznaczonymi nazwami miast, jeziorami, rzekami, wybrzeøami, liniami kolejowymi, drogami, autostradami oraz zjazdami z†autostrad. Standardowo w†odbiorniku jest zawarta samochodowa mapa Europy, Afryki i†Bliskiego Wschodu. Opcjonalne oprogramowanie GARMIN MapSource umoøliwia, po pod³¹czeniu odbiornika do komputera PC, wgranie szczegÛ³owych map z†dok³adnymi planami miast. Na p³ytach CD-ROM s¹ dostÍpne szczegÛ³owe mapy wiÍkszoúci krajÛw europejskich. Obecnie moøna dokupiÊ mapy takich krajÛw jak: - Wielka Brytania; - Niemcy; - Francja; - Belgia, Holandia, Luksemburg; - Szwajcaria, Austria, P³d. Niemcy, p³n. W³ochy; - Szwecja, Dania; - Hiszpania, Portugalia. Liczba map dostÍpnych na p³ytach CD-ROM stale siÍ powiÍksza, a†w†po³owie 2000 roku ma byÊ oferowana rÛwnieø mapa Polski. SzczegÛ³owe mapy zawieraj¹ przede wszystkim wykaz us³ug oferowanych w†wybranych punktach (stacje benzynowe, stacje obs³ugi, restauracje, sklepy itp.). Za pomoc¹ przyciskÛw ìINî i†îOUTî moøna regulowaÊ powiÍkszenie wyúwietlanej mapy w†skali od 30 m do 800 km. W†trakcie wyúwietlania map jest moøliwe rÛønorodne konfigurowanie udostÍpnianych informacji. Moøna na przyk³ad zdefiniowaÊ wyúwietlanie na mapie lokalizacji stacji benzynowych, co u³atwia zaplanowanie pokonywanej trasy. OprÛcz mapy moøna wyúwietlaÊ na czterech polach dodatkowe informacje. Wybierane s¹ one z†grupy 24 dostÍpnych parametrÛw, takich jak: prÍdkoúÊ, kurs, pozycja, odleg³oúÊ i przybliøony

Mapa

Kompas

czas przybycia do punktu docelowego. Wyúwietlanie tych dodatkowych informacji moøna wy³¹czyÊ i†wtedy na ca³ym ekranie jest wyúwietlana mapa. Kompas Na ekranie jest wyúwietlany obrotowy kompas pokazuj¹cy kierunek przemieszczania siÍ. Dodatkowo na kompasie jest wyúwietlana strza³ka, ktÛra pokazuje kierunek, w†ktÛrym naleøy siÍ udaÊ, aby osi¹gn¹Ê punkt docelowy (o†ile zostanie on wczeúniej zdefiniowany). Opcja ta jest szczegÛlnie wygodna dla turystÛw pieszych i†øeglarzy, gdyø wystarczy zadbaÊ, aby strza³ka na kompasie by³a ustawiona pionowo i†zawsze trafimy do celu. Tak jak w†przypadku mapy, istnieje moøliwoúÊ wyúwietlania czterech dodatkowych informacji. Autostrada Opcja ta funkcjonalnie jest bardzo zbliøona do kompasu. Na ekranie jest wyúwietlana przesuwaj¹ca siÍ, wraz z†pokonywan¹ tras¹, autostrada oraz inne dodatkowe informacje. W†przeciwieÒstwie do kompasu na ekranie s¹ wyúwietlane informacje o†punktach znajduj¹cych siÍ na trasie i†w†jej okolicach, co moøe zachÍciÊ do zjechania z†wczeúniej zdefiniowanej trasy (na przyk³ad do punktu widokowego). Trasa Odbiornik GPS III PLUS moøe zapamiÍtaÊ 20 tras sk³adaj¹cych siÍ z†maks. 30 punktÛw. Dodatkowo moøna wprowadziÊ do pamiÍci wspÛ³rzÍdne 500 wybranych punktÛw w†terenie wraz z†ich krÛtkim opisem. Punkty mog¹ byÊ definiowane za pomoc¹ mapy lub przez wprowadzanie wspÛ³rzÍdnych. Moøliwe jest wyszukanie 9 najbliøszych do okreúlonej pozycji punktÛw oraz wyznaczanie kursu i†odleg³oúci pomiÍdzy wybranymi punktami. Pokonywana trasa moøe byÊ zapamiÍtywana i†wyúwietlana na mapie przerywan¹ lini¹. W†ten sposÛb jest moøliwy na przyk³ad powrÛt po tej samej trasie. Kaøde zejúcie ze zdefiniowanej trasy moøe byÊ sygnalizowane alarmem düwiÍkowym. Z†kaød¹ grup¹ funkcji jest zwi¹zane menu umoøliwiaj¹ce konfigurowanie wyúwietlanych informacji. Poruszanie siÍ po menu jest intuicyjne i†przy podstawowej znajomoúci jÍzyka angielskiego nie powinno sprawiÊ nikomu trudnoúci. Wykorzystanie odbiornika GRAMIN GPS III PLUS moøe byÊ bardzo rÛøne. DziÍki moøliwoúci ustawienia odpowiednich jednostek odleg³oúci, prÍdkoúci i†wysokoúci oraz formatu wyúwietlania pozycji, strefy czasowej itp. nie

Autostrada

Aktualna trasa

bÍdziemy musieli przeliczaÊ mil morskich pokonanej trasy na metry i†wysokoúci gÛry podanej w stopach. Odbiornik moøe komunikowaÊ siÍ z†odbiornikiem poprawek rÛønicowych (DGPS) wykorzystuj¹c interfejs NMEA 0183 oraz z†komputerem PC za pomoc¹ interfejsu RS-232. W†zestawie z†odbiornikiem GPS III PLUS znajduje siÍ specjalny kabel umoøliwiaj¹cy po³¹czenie odbiornika z†komputerem PC. Trudno znaleüÊ s³abe punkty odbiornika GPS III PLUS. Pewne w¹tpliwoúci moøe budziÊ dosyÊ wysoka cena urz¹dzenia, ale trudno przecieø wymagaÊ, aby odbiornik o†tak duøych moøliwoúciach by³ tani. Zastrzeøenia moøna mieÊ do instrukcji obs³ugi w†jÍzyku polskim, gdyø nie jest ona zbyt estetyczna, ale na plus jednak naleøy zaliczyÊ fakt, øe w†ogÛle jest. Paweł Zbysiński Odbiornik satelitarny GPS III PLUS do testÛw w†redakcji udostÍpni³a firma Excel - Systemy nawigacyjne ze Szczecina, tel. (0-91) 450-19-25.

Wyposażenie standardowe ✓ kabel połączeniowy z komputerem PC (interfejs RS232); ✓ pasek na rękę; ✓ instrukcja obsługi w języku polskim i angielskim; ✓ podręczny przewodnik po menu; ✓ taśma samoprzylepna dwustronna do przymocowania odbiornika.

Wyposażenie opcjonalne ✓ oprogramowanie GARMIN MapSource; ✓ uchwyt samochodowy do montażu na desce rozdzielczej; ✓ uchwyt rowerowy; ✓ kabel zasilający z gniazda zapalniczki samochodowej; ✓ kabel zasilająco−informatyczny; ✓ pokrowiec; ✓ antena niskoprofilowa GA−26; ✓ odbiornik poprawek różnicowych GARMIN GBR 21.

Elektronika Praktyczna 2/2000

A U T O M A T Y K A

Sensory do zastosowań w transporcie wewnętrznym Dla automatyzacji produkcji zawsze był i jest bardzo ważny człon, który umożliwia przemieszczanie produktów z jednego miejsca przetwarzania na drugie, a więc człon sprzęgający kolejne operacje technologiczne. Już Henry Ford, wprowadzając w swojej fabryce samochodów pierwszą produkcję taśmową, docenił zalety zautomatyzowanego transportu w procesie produkcyjnym. Były to narodziny nowej, ogromnej gałęzi przemysłu, zwanej dziś techniką transportu wewnętrznego lub bliskiego.

Elektronika Praktyczna 2/2000

W†tej dziedzinie bardzo waøne miejsce zajmuj¹ przenoúniki rolkowe, ktÛre g³Ûwnie z†uwagi na swoj¹ elastycznoúÊ przewyøszaj¹ przenoúniki taúmowe. Przenoúniki rolkowe umoøliwiaj¹ szybki i†bezpieczniejszy transport produktÛw, towarÛw i†innych obiektÛw, ktÛrych waga i†objÍtoúÊ moøe zawieraÊ siÍ w†bardzo szerokich granicach. RÛwnie korzystn¹ pozycjÍ zajmuj¹ transportery rolkowe przy przemieszczaniu towarÛw i†paczek w†firmach wysy³kowych i†transportowych, bagaøy w†porcie lotniczym, towarÛw w†zautomatyzowanych magazynach, itp.

nych. Mechaniczne sensory klapkowe nie by³y jednak w stanie spe³niÊ tak wysokich wymagaÒ. Na podstawie za³oøeÒ przyjÍtych przez czo³owego producenta urz¹dzeÒ transportowych, niemiecka firma Wenglor Sensoric GmBH opracowa³a now¹ koncepcjÍ sensora spe³niaj¹cego te wymagania. Sensory z rodziny OPT to odbiciowe sensory optoelektroniczne o†ekonomicznie atrakcyjnym oraz technicznie nowoczesnym rozwi¹zaniu. Sensory dziÍki swojej specyficznej, wysmuk³ej budowie (specjalnie zaprojektowanej do tego typu zastosowaÒ) mog¹ byÊ

zakres skanowania

t³a IR

ñ œwia

promie

rolka or gl en

®

5° 8,5°

konstrukcja transportera

w

sensor

Rys. 1.

Koncepcja W†zaleønoúci od potrzeb, w†przenoúnikach transportowych rolki mog¹ mieÊ rozmaite wymiary, tj. rÛøne úrednice, szerokoúci, jak rÛwnieø odstÍpy miÍdzy pojedynczymi rolkami. Dla kaødej konkretnej aplikacji musi byÊ odpowiednio dobrany do stawianych wymagaÒ, w³aúciwy przenoúnik rolkowy wraz z†uk³adami wspÛ³pracy. W†przesz³oúci natÍøenie i†sposÛb przep³ywu mediÛw na transporterach rolkowych by³ kontrolowany i†sterowany poprzez mechaniczne klapy. Ich zasadniczymi wadami by³y duøe koszty serwisowania oraz krÛtka øywotnoúÊ. Wraz z†ci¹g³ym zwiÍkszaniem siÍ wymagaÒ dla techniki transportu bliskiego, zwiÍksza³o siÍ zastosowanie sensorÛw, przy czym celem by³o osi¹gniÍcie wiÍkszej liczby funkcji steruj¹cych i†kontrolnych na mniejszej przestrzeni, dla d³ugich i†krÛtkich linii transportowych, przy relatywnie mniejszych nak³adach inwestycyj-

umieszczane bezpoúrednio miÍdzy rolkami przenoúnikÛw. Taka lokalizacja sensorÛw chroni je przed ewentualnymi uszkodzeniami mechanicznymi, spowodowanymi przez transportowane po rolkach towary. Sensor rozpoznaje przenoszony po transporterze rolkowym obiekt. DziÍki zasadzie triangulacji, moøliwe jest wyregulowanie sensora odpowied-

nio do szerokoúci zastosowanego przenoúnika rolkowego (rys. 1). Podstawowe funkcje steruj¹ce realizuje sam sensor, dziÍki wbudowanym uk³adom elektronicznym. Pozwala to na sterowanie krÛtkich jak i†d³ugich (do kilkuset metrÛw) transporterÛw rolkowych bez koniecznoúci stosowania dodatkowych, zewnÍtrznych urz¹dzeÒ steruj¹cych i†oprogramowania. Ponadto sensory mog¹ byÊ zintegrowane z†elektrozaworami pneumatycznymi steruj¹cymi zastawkami blokuj¹cymi przemieszczanie obiektÛw na transporterze. Do sensorÛw zastosowano dwustanowe minizawory 3/2 firmy Rexroth o†maksymalnym ciúnieniu roboczym 7 barÛw. Takie rozwi¹zanie pozwala na wyeliminowanie znacznej czÍúci okablowania (rys. 2). W†celu rozszerzenia funkcjonalnoúci tego systemu, zosta³a stworzona ca³a rodzina sensorÛw optoelektronicznych dla techniki transportu bliskiego. Obecnie s¹ do dyspozycji rozmaite rozwi¹zania, np. sensory z†zaworem lub bez zaworu, z†zaworem i†wyjúciem kontrolnym do nadzoru przez urz¹dzenie steruj¹ce SPS lub wykonanie z†opÛünieniem czasowym, aby uniemoøliwiaÊ przypadkowe, samoczynne za³¹czenie lub wy³¹czenie przenoúnika rolkowego. W przypadku stosowania przenoúnikÛw o†duøej szerokoúci, np. do 4m lub przy

Rys. 2. Schemat okablowania sensora odbiciowego OPT 104 z zaworem pneumatycznym.

29

A U T O M A T Y K A * IBZ = liczba miejsc spiêtrzania x 86 mA 1

2

3

4

max. 30

+

E

-

* BZ kierunek transportu

Rys. 3. Przykład zasilania czołowego.

transporcie obiektÛw o†powierzchni ma³o odbijaj¹cej úwiat³o (np. opony samochodowe), zosta³ opracowany sensor optyczny pracuj¹cy na zasadzie barier refleksyjnych z†lustrem. Lustro instalowane jest po przeciwnej stronie sensora. Rozpoznawanie obiektÛw na przenoúniku odbywa siÍ na zasadzie odbicia od obiektu wysy³anego przez sensor úwiat³a lub przerwania wi¹zki úwietlnej w†przypadku pracy z†lustrem. Otrzymany sygna³ wykorzystywany jest do sterowania, jak rÛwnieø moøe za poúrednictwem zaworu uruchamiaÊ si³ownik pneumatyczny z†zastawk¹. Zawarte w†sensorach uk³ady logiczne pozwalaj¹ na samodzielne sterowanie przenoúnikiem rolkowym bez koniecznoúci stosowania innych sterownikÛw lub we wspÛ³pracy z innym sterownikiem. Sensory odbiciowe posiadaj¹ funkcjÍ t³umienia t³a, czyli reaguj¹ tylko na uøyteczny promieÒ úwietlny odbity od obiektu przesuwanego po transporterze. Niepoø¹dane, przypadkowo odbite promienie, np. od konstrukcji przenoúnika lub od przedmiotÛw bÍd¹cych poza przenoúnikiem, tworz¹ce tzw. t³o s¹ silnie t³umione. Kolor, wielkoúÊ i†rodzaj powierzchni identyfikowanego obiektu maj¹ znikomy wp³yw na sygna³ wyjúciowy.

Sensory odbiciowe pracuj¹ z†impulsowym úwiat³em podczerwonym IR, natomiast sensory refleksyjne (wymagaj¹ce lustra) pracuj¹ z†polaryzowanym úwiat³em czerwonym, dziÍki czemu moøna je stosowaÊ rÛwnieø przy rozpoznawaniu obiektÛw b³yszcz¹cych. Takie rozwi¹zania optyczne oraz stosowanie dodatkowych filtrÛw chroni¹ sensory rÛwnieø przed úwiat³em obcym. Zastosowane elektroniczne a†nie optyczne t³umienie wp³ywu t³a oraz wykorzystanie luster zamiast soczewek pozwoli³o na ca³kowite wyeliminowanie czÍúci ruchomych. Ponadto sensory s¹ hermetyzowane w†warunkach prÛøniowych i†dlatego s¹ niewraøliwe na wibracje oraz posiadaj¹ wysoki stopieÒ szczelnoúci IP65. Maksymalna liczba sensorÛw w†jednej ga³Ízi wynosi 30 sztuk, jednak moøe byÊ znacznie zwiÍkszona przy zastosowaniu dodatkowego wzmacniacza (rys. 3). Montaø i†demontaø sensorÛw jest bardzo szybki dziÍki okablowaniu ze z³¹czami, rozga³Íünikom typu T oraz zaworom pneumatycznym wyposaøonym w†szybkoz³¹cza. ZasiÍg roboczy sensorÛw refleksyjnych wynosi maksymalnie 8500mm (zaleøy od zastosowanego lustra), natomiast sensory odbiciowe pracuj¹ w†zakresie od 220 do 630mm. CzÍstotliwoúÊ prze³¹czania wynosi 100Hz. Sensory wyposaøone s¹

we wskaünik LED sygnalizuj¹cy stan pracy lub informuj¹cy o†stanie zabrudzenia sensora. Sterowanie przep³ywem obiektÛw po przenoúnikach rolkowych moøna skonfigurowaÊ wed³ug potrzeb uøytkownika, jak np. dla piÍciu standardowych trybÛw pracy (rys. 4): 1. Przenoszenie spiÍtrzaj¹ce w†przypadku spiÍtrzenia bÍdzie wprowadzony kontrolowany i†bezkolizyjny proces grupowania. 2. SpiÍtrzanie - przy takim rodzaju pracy wszystkie transportowane obiekty spiÍtrzane s¹ w†jeden blok. 3. Pojedynczy odp³yw - po podaniu zewnÍtrznego sygna³u steruj¹cego +24 VDC na wejúcie ìEî pierwszego sensora zostaje zwolniona blokada pierwszej pozycji spiÍtrzenia, a†obiekt z†tej pozycji zostaje dalej transportowany. NastÍpne transportowane obiekty automatycznie zostaj¹ do³¹czane do bloku.

4. Odp³yw grupowy - po podaniu zewnÍtrznego sygna³u steruj¹cego +24 VDC na wejúcie ìBZî sensora wszystkie obiekty zgrupowanego bloku zostaj¹ rÛwnoczeúnie uwolnione do dalszego transportu. 5. Grupowanie blokowe - przy ci¹g³ym podawaniu na wejúciu ìBZî sygna³u odp³ywu grupowego ca³y spiÍtrzony blok zjeødøa do nastÍpnego odcinka blokowego. Stosuj¹c przy przenoúnikach rolkowych sensory serii OPT firmy Wenglor Sensoric GmBH moøna dodaÊ tym podstawowym urz¹dzeniom transportu bliskiego wiele ìinteligencjiî. Jerzy Bursztnowicz, JBC Artyku³ opracowano na podstawie materia³Ûw udostÍpnionych przez firmÍ JBC-electronic, tel./fax: (0-68) 387-9710, (0-68) 387-92-01, e-mail: [email protected].

1. Przenoszenie spiêtrzaj¹ce ³adowanie

pobieranie

2. Spiêtrzanie

3. Pojedynczy odp³yw

+24V DC

E

4. Odp³yw grupowy

+24V DC

BZ

5. Grupowanie blokowe Blok III

Blok II

Blok I

+24V DC

BZ

Rys. 4. Przykładowe rodzaje pracy.

30

Elektronika Praktyczna 2/2000

A U T O M A T Y K A

Czujniki zbliżeniowe firmy Omron, część 2 W†drugiej czÍúci artyku³u przedstawimy parametry oraz w³aúciwoúci úrodowiskowe i†elektryczne czujnikÛw produkowanych przez firmÍ Omron. RÛønorodnoúÊ oferowanych rozwi¹zaÒ powoduje, øe do kaødej praktycznie aplikacji moøna dobraÊ odpowiedni czujnik, ktÛry moøe wspÛ³pracowaÊ zarÛwno ze sterownikiem, jak i dzia³aÊ autonomicznie. Wiele procesÛw przemys³owych przebiega w†chemicznie aktywnym otoczeniu, w†warunkach duøej wilgotnoúci i†wysokiej temperatury. Specjalnie do takich zastosowaÒ produkowane s¹ czujniki w†obudowach wykonanych ze stali nierdzewnej lub pokrywane teflonem (np. seria E2EQ - fot. 6). Materia³em czÍsto stosowanym na obudowy jest stal niemagnetyczna, dziÍki czemu czujniki nie ulegaj¹ szybkiemu zabrudzeniu wiÛrami lub py³em metalowym (np. w obrabiarkch). Z kolei w†aplikacjach wysokociúnieniowych s¹ wykorzystywane czujniki w†obudowie ze specjalnie przygotowanym gwintem, ktÛry zapewnia bardzo duø¹ szczelnoúÊ w†miejscu wkrÍcenia czujnika. W†przypadku, kiedy wymagania odpornoúciowe obudowy na udary mechaniczne nie s¹ zbyt duøe, moøna stosowaÊ inne czujniki zbliøeniowe - montowane w†obudowach wykonanych z†tworzywa sztucznego (seria E2F, E2K-X). Produkowane przez firmÍ Omron czujniki zbliøeniowe, niezaleønie od zasady dzia³ania, maj¹ wbudowany wzmacniacz oraz wyjúciowy uk³ad steruj¹cy, dziÍki czemu moøna je stosowaÊ autonomicznie, bez koniecznoúci uøywania dodatkowego sterownika. Mog¹ byÊ zasilane zarÛwno napiÍciem sta³ym (10..30VDC, 60VDC, 220VDC itd.) jak i zmiennym. W†zaleønoúci od wersji, czujniki posiadaj¹ wyjúcia sygna³owe napiÍciowe lub pr¹dowe, przy czym w†tej drugiej wersji s¹ to najczÍúciej czujniki dwuprzewodowe. Detekcja zbliøenia siÍ úledzonego przed-

Fot. 6.

miotu do czujnika polega na pomiarze pr¹du pobieranego przez czujnik, ktÛry zmienia siÍ dziÍki rÛwnoleg³emu w³¹czeniu tranzystora do linii zasilaj¹cej (rys. 1). W†prezentowanym przypadku elementem wyjúciowym moøe byÊ np. przekaünik, ktÛrego cewka jest po³¹czona szeregowo z†czujnikiem. Na rys. 2 przedstawiono inny dwuprzewodowy czujnik, ktÛry jest przystosowany do bezpoúredniego zasilania z†sieci energetycznej lub zasilacza dostarczaj¹cego napiÍcie przemienne. W†tym przypadku rolÍ wyjúciowego elementu steruj¹cego spe³nia tyrystor w³¹czony w†przek¹tn¹ mostka prostowniczego Graetza. Pomimo niew¹tpliwych zalet wszystkich przedstawionych rozwi¹zaÒ, w†praktyce najczÍúciej s¹ stosowane czujniki trÛjprzewodowe z†wyjúciami tranzystorowymi. Na rys. 3 przedstawiono schemat wyjúciowego obwodu czujnika typu PNP, a†na rys. 4 - NPN. Nazwy rodzajÛw wyjúÊ pochodz¹ od typu tranzystorÛw stosowanych w†obwodzie wyjúciowym. Ogromn¹ praktyczn¹ zalet¹ czujnikÛw z†wyjúciami tranzystorowymi jest ³atwoúÊ realizowania z†ich pomoc¹ logicznych funkcji AND i†OR, bez koniecznoúci stosowania jakichkolwiek dodatkowych elementÛw zewnÍtrznych. Tomasz Paszkiewicz Artyku³ powsta³ w†oparciu o†materia³y firmy Omron, tel. (0-22) 645-78-60.

Rys. 3. Rys. 1.

Rys. 2.

32

Rys. 4.

Elektronika Praktyczna 2/2000

P O D Z E S P O Ł Y

Przekaźniki w zastosowaniach przemysłowych

Przekaüniki i†styczniki s¹ elementami wykonawczymi najczÍúciej stosowanymi w†systemach automatyki (i, oczywiúcie, nie tylko!). W†zaleønoúci od wymagaÒ koÒcowej aplikacji, naleøy umiejÍtnie dobraÊ odpowiedni dla niej typ przekaünika, co zapewni jego d³ugotrwa³¹, stabiln¹ pracÍ.

Tab. 1. Zakresy przetężeń występujących dla określonych obciążeń. Rodzaj obciążenia

Przetężenie

Elektromagnes Żarówki Silniki elektryczne Cewki przekaźników Kondensator Rezystor

x10 I nominalny x10..15 Inominalny x5..10 I nominalny x2..3 Inominalny x20..50 Inominalny x1 Inominalny

Tab. 2. Zestawienie materiałów stykowych i ich właściwości. Symbol chemiczny

Właściwości

Folia PGS Szczególnie odporna na korozje (platyna, złoto, srebro) AgPd

Odporne na korozję i zanieczyszczenia siarkowe.

Ag

Najlepszy wśród metali przewodnik elektryczny i cieplny. Ma skłonność do pokrywania się związkami siarki, co powoduje znaczny wzrost rezystancji połączenia.

AgCdO

Podobny do czystego srebra, bardziej odporny na wchodzenie w związki z innymi metalami.

AgNi

Podobny do czystego srebra. Znacznie większa odporność na powstawanie łuków elektrycznych.

AgSnIn

Bardzo odporny mechanicznie, nie wchodzi w związki z innymi metalami.

AgW

Bardzo odporny mechanicznie i na wysokie temperatury. Minimalizuje ryzyko powstawania łuków elektrycznych i osadów innych metali. Duża rezystancja styku, mała odporność na zanieczyszczenia środowiska.

34

Do niedawna niepodzielnie panowa³y na rynku przekaüniki elektromechaniczne i†wydawa³o siÍ, øe ich dominacji nic nie bÍdzie w†stanie zagroziÊ. Dynamiczny rozwÛj technologii produkcji pÛ³przewodnikowych elementÛw duøej mocy, a†przede wszystkim triakÛw i†tyrystorÛw, umoøliwi³ - pocz¹tkowo nieúmia³e - prÛby zast¹pienia stosunkowo zawodnych ustrojÛw elektromechanicznych pÛ³przewodnikami. Po chwilowej euforii okaza³o siÍ, øe pÛ³przewodnikowe przekaüniki SSR (ang. Solid State Relay) nie s¹ pozbawione wad, ktÛre utrudniaj¹ lub wrÍcz wykluczaj¹ ich stosowanie w†niektÛrych aplikacjach. W†ten sposÛb rynek aplikacji siÍ podzieli³, a†granica wyznaczaj¹ca obszary stosowania przekaünikÛw elektromechanicznych i†pÛ³przewodnikowych jest bardzo wyraüna.

ko poprzez prawid³owe dobranie typu przekaünika do rodzaju obci¹øenia. Problem ten ilustrujemy na rys. 1. WiÍkszoúÊ rzeczywistych obci¹øeÒ ma charakter pojemnoúciowy co oznacza, øe pr¹d pobierany od razu po zamkniÍciu obwodu jest znacznie wiÍkszy niø kilka chwil pÛüniej. Przewidziana przez projektanta obci¹øalnoúÊ stykÛw powinna uwzglÍdniaÊ to zjawisko - w†oszacowaniu moøliwych przetÍøeÒ pomoøe tab. 1. Niebagatelne znaczenie dla trwa³oúci stykÛw oraz pr¹dowo-napiÍciowej dynamiki stykÛw przekaünikÛw maj¹ materia³y wykorzystywane na pokrycia pÛl kontaktowych. Renomowany producent przekaünikÛw - firma Omron - produkuje przekaüniki ze stykami wykonanymi z†7†rodzajÛw materia³Ûw (rys. 2), bardzo precyzyjnie zorientowanych na okreúlone warunki fizyczne wystÍpuj¹ce w†otoczeniu przekaünika oraz zakresy pr¹-

Evergreen - przekaüniki i†styczniki elektromechaniczne Przekaüniki elektromechaniczne doskonale nadaj¹ siÍ do stosowania we wszelkiego rodzaju aplikacjach, w†ktÛrych maksymalna czÍstotliwoúÊ ich prze³¹czania nie przekracza 3..5Hz. DostÍpne s¹ co prawda przekaüniki, ktÛre mog¹ byÊ kluczowane sygna³em o†czÍstotliwoúci do 70Hz, lecz ich trwa³oúÊ jest niewielka, a†ograniczenia w†stosowaniu i†cena s¹ na tyle istotne, øe w†naszych rozwaøaniach pominiemy je. Truizmem jest twierdzenie, øe kaødy mechanizm zuøywa siÍ podczas pracy, ale ze wzglÍdu na duøe obci¹øenia (bÍd¹ce wynikiem m.in. duøych przyspieszeÒ) elementÛw uk³adu prze³¹czaj¹cego styki i†- dodatkowo - warunki fizyczne sprzyjaj¹ce degradacji samych stykÛw, bardzo istotnym parametrem jest trwa³oúÊ przekaünika elektromechanicznego. Zazwyczaj minimalna trwa³oúÊ mechanizmu wynosi 1..100mln cykli, natomiast trwa³oúÊ stykÛw zaledwie 0,1..5mln. Maksymaln¹ trwa³oúÊ stykÛw moøna osi¹gn¹Ê tyl-

Rys. 1.

AgW

AgSnIn AgNi

AgCdO Ag AgPd Folia PGS

ok. 1mA

powy¿ej 5A

I

Rys. 2.

Elektronika Praktyczna 2/2000

P O D Z E S P O Ł Y ingerencj¹ z†zewn¹trz. W†zaleønoúci od wymagaÒ aplikacji, w†ofercie firmy Omron s¹ dostÍpne przekaüniki przeznaczone do montaøu powierzchniowego (np. seria G6S), w†obudowach hermetycznych (seria MYH), przeüroczystych (serie MY, LY, G2A, MK-I, G2R, MYQ) oraz z wbudowanymi wskaünikami po³oøenia stykÛw (diody LED - serie MY i†LY, lampy neonowe - serie G2A i†MK-P, wskaüniki mechaniczne - serie MYK, G2A(K), MK-P, MKK-P, G5D, G5F). Do wiÍkszoúci przekaünikÛw producent oferuje podstawki montaøowe przystosowane do montowania na p³ytkach drukowanych, szynach DIN oraz uniwersalne, ktÛre u³atwiaj¹ mechaniczne zamontowanie przekaünika lub dokonywanie po³¹czeÒ owijanych.

Przekaüniki pÛ³przewodnikowe SSR

Rys. 4. dowe. Chc¹c dodatkowo zwiÍkszyÊ niezawodnoúÊ prze³¹czania Omron wprowadzi³ do oferty produkcyjnej takøe przekaüniki z†podwÛjnymi sprÍøynami stykowymi, na ktÛrych montowane s¹ dwie pary niezaleønych mechanicznie stykÛw. Komentarz do wykresu z†rys. 2 znajduje siÍ w†tab. 2. Bardzo duøe znaczenie dla trwa³oúci stykÛw przekaünikÛw maj¹ takøe przepiÍcia bÍd¹ce wynikiem indukowania siÍ si³y elektromotorycznej w†sk³adowych indukcyjnych sterowanych obci¹øeÒ. W†zaleønoúci od charakteru obci¹øenia i†sposobu jego zasilania, indukowane impulsy napiÍciowe moøna zminimalizowaÊ za pomoc¹ jednego z†uk³adÛw przedstawionych na rys. 3. W†nowoczesnych aplikacjach bardzo duøe znaczenie przywi¹zuje siÍ do zminimalizowania energii pobieranej przez urz¹dzenia. Odpowiedzi¹ Omrona na ten problem jest rodzina przekaünikÛw Moving Loop, ktÛre charakteryzuj¹ siÍ zdolnoúci¹ samoczynnego podtrzymania stanu aktywnego bez koniecznoúci ci¹g³ego zasilania cewki. Udoskonalona wersja tego rozwi¹zania, stosowana g³Ûwnie w†miniaturowych przekaünikach, nosi nazwÍ Super Moving Loop. Opracowanie konstrukcji mechanizmu z†podtrzymaniem pozwoli³o na uruchomienie produkcji przekaünikÛw bistabilnych jednocewkowych oraz przekaünikÛw przerzutnikowych z†dwiema cewkami: kasuj¹c¹ i†ustawiaj¹c¹ (np. serie MYK i†G2AK). Interesuj¹cym uzupe³nieniem tej oferty s¹ specjalne przekaüniki krokowe (np. G4Q), ktÛre na kolejne impulsy steruj¹ce cewkÍ reaguj¹ sekwencyjnym przesuwaniem styku z†pozycji na pozycjÍ (rys. 4). Osobn¹ grup¹ problemÛw, na jakie napotykaj¹ konstruktorzy korzystaj¹cy w†swoich urz¹dzeniach z†przekaünikÛw, s¹ problemy zwi¹zane z†montaøem i†zabezpieczeniem ustroju przekaünika i†stykÛw przed

Elektronika Praktyczna 2/2000

Rys. 5. co moøe powodowaÊ ich samoistne w³¹czenia. Trzecim, doúÊ istotnym ograniczeniem dotycz¹cym przekaünikÛw SSR jest ich ma³a odpornoúÊ na wysok¹ temperaturÍ, ktÛra zmniejsza odpornoúÊ elementÛw pÛ³przewodnikowych na przepiÍcia i†przetÍøenia. W†zwi¹zku z†tym, czÍsto s¹ niezbÍdne dodatkowe elementy odprowadzaj¹ce ciep³o (radiatory). Jeszcze jedn¹ rzecz¹, o ktÛrej naleøy pamiÍtaÊ, stosuj¹c przekaüniki SSR, s¹ w³aúciwoúci elementÛw w ich obwodach wyjúciowych. Najlepsze przybliøeniem do standardowych stykÛw daj¹ unipolarne tranzystory (serie G3DZ/RZ/FM), ktÛrych moc obci¹øenia jest jednak nieco ograniczona. Przekaüniki z†wyjúciami triakowymi (np. serie G3H, G3B, G3R, G3PA, itd.) oraz tyrystorowymi (np. seria G3NH) mog¹ prze³¹czaÊ znacznie wiÍksze pr¹dy - nawet do 150A (G3NH-4150B, -2150B), ale charakterystyka pr¹dowo-napiÍciowa wyjúÊ nie jest ca³kowicie liniowa. Na rys. 6 przedstawiamy uproszczone schematy kilku najczÍúciej spotykanych konfiguracji wewnÍtrznych przekaünikÛw SSR.

Przekaüniki SSR maj¹ kilka istotnych przewag nad elektromechanicznymi. Naleø¹ do nich: ✗ znacznie wiÍksza dopuszczalna czÍstotliwoúÊ prze³¹czania, siÍgaj¹ca nawet setek Hz, ✗ bariera izolacyjna pomiÍdzy wejúciem i†wyjúciem jest bardzo wytrzyma³a, poniewaø tworzy j¹ transoptor, ✗ moøliwoúÊ inteligentnego sterowania prac¹ zmiennopro¹dowego obwodu wyjúciowego, dziÍki czemu minimalizowane s¹ zak³Ûcenia wywo³ywane prze³¹czaniem przekaünika (rys. 5), ✗ odpornoúÊ na udary mechaniczne, ✗ niewielki pobÛr mocy od strony wejúcia, poniewaø zazwyczaj znajduje siÍ tam dioda LED, ✗ moøliwoúÊ sterowania wieloma fazami jedPodsumowanie noczeúnie, za pomoc¹ pojedynczego sygZagadnienie z†pozoru tak banalne jak stona³u steruj¹cego (dwie fazy - G3PB/-2, sowanie przekaünikÛw okazuje siÍ byÊ probtrzy fazy G3PB/-3), lemem doúÊ z³oøonym. Mamy nadziejÍ, øe ✗ mog¹ sterowaÊ znacznie wiÍkszymi obci¹ten artyku³ przybliøy³ nieco podstawowe øeniami niø przekaüniki elektromechaniczproblemy, z†jakimi z†pewnoúci¹ zetknie siÍ ne, zachowuj¹c przy tym niewielkie wykaødy konstruktor urz¹dzeÒ elektronicznych miary. i†automatyk, ktÛry wykorzysta przekaünik jaDecyduj¹c siÍ na zastosowanie przekaüko element wykonawczy systemu sterowania. nikÛw SSR trzeba wzi¹Ê pod uwagÍ ich nasTomasz Paszkiewicz tÍpuj¹ce w³aúciwoúci. Po pierwsze, ze wzglÍdu na wykorzystanie w†stopniach wyjúcioArtyku³ powsta³ w†oparciu o†materia³y wych ìdelikatnychî elementÛw pÛ³przewodfirmy Omron, tel. (0-22) 645-78-60. nikowych (triakÛw, tyrystorÛw, tranzystorÛw uniTransoptor Modu³ Modu³ Triak Dwójnik polarnych) niezbÍdne jest Obwód synchro- wyzwazabezWejœcie wejœciowy nizacji lania pieczaj¹cy stosowanie specjalnych obwodÛw zabezpieczaj¹Wyjœcie Fototriak cych. SzczegÛlnie waøne Modu³ Triak Dwójnik Obwód jest ograniczenie szyb- Wejœcie wejœciowy wyzwazabezlania pieczaj¹cy koúci narastania napiÍcia Wyjœcie na wyjúciu, poniewaø Transoptor moøe ono zablokowaÊ Dwójnik Modu³ Modu³ Obwód triak lub tyrystor, co Wejœcie wejœciowy zabezsynchro- wyzwapieczaj¹cy nizacji lania uniemoøliwi jego pracÍ Wyjœcie i†moøe doprowadziÊ do Transoptor zniszczenia struktury. Modu³ Modu³ Obwód Po drugie, triaki i†ty- Wejœcie wejœciowy Wyjœcie synchrosterunizacji j¹cy rystory s¹ ma³o odporne na zak³Ûcenia wystÍpuj¹Optosprzêgacz diodowy ce w†sieci energetycznej, Wejœcie

Obwód wejœciowy

Sterownik bramki

Modu³ wyjœciowy

Wyjœcie

Optosprzêgacz diodowy

Wejœcie

Rys. 4.

Obwód wejœciowy

Sterownik bramki

Wyjœcie

Rys. 6.

35

A U T O M A T Y K A

Sterowniki programowalne PLC Podstawy, część 2 Czujniki Czujnik jest elementem, ktÛry przekszta³ca parametr charakteryzuj¹cy zjawisko fizyczne na sygna³ elektryczny akceptowany przez PLC. Czujniki do³¹czane s¹ do wejúÊ PLC. Przyciski to jeden z†przyk³adÛw takich czujnikÛw. Sygna³ elektryczny wysy³any z†przycisku do wejúcia PLC wskazuje stan (otwarty/zamkniÍty) stykÛw przycisku Rys. 15. (rys. 13).

W†drugiej czÍúci artyku³u przybliøymy nazewnictwo stosowane przez uøytkownikÛw sterownikÛw PLC, dziÍki czemu ³atwiej wspÛlnie przebrniemy przez kolejne czÍúci kursu.

Przycisk (czujnik) PLC Wejœcie 1

Rys. 13.

PLC Wyjœcie 1

Silnik

Rys. 14.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Element wykonawczy Elementy wykonawcze umoøliwiaj¹ zainicjowanie sygna³em elektrycznym wychodz¹cym z†PLC dzia³anie jakiegoú urz¹dzenia. Elementy wykonawcze systemu sterowania s¹ pod³¹czane do wyjúÊ PLC. Stycznik silnika jest jednym z†przyk³adÛw elementu wykonawczego, ktÛry moøe byÊ pod³¹czony do wyjúcia PLC (rys. 14). Zaleønie od wyjúciowego sygna³u PLC, stycznik silnika bÍdzie zarÛwno uruchamiaÊ, jak i†zatrzymywaÊ silnik. Wejúcia dyskretne Wejúcie dyskretne, okreúlane takøe mianem ìwejúcia cyfrowegoî, moøe znajdowaÊ siÍ w†jednym z†dwÛch stanÛw: za³¹czone (ON) lub wy³¹czone (OFF). Przyciski, prze³¹czniki dwustanowe, wy³¹czniki kraÒcowe oraz czujniki zbliøeniowe to przyk³ady czujnikÛw dyskretnych, ktÛre s¹ pod³¹czane do dyskretnych (cyfrowych) wejúÊ sterownikÛw (rys. 15). W†stanie za³¹czenia (ON) dyskretne wejúcie odpowiada logicznej jedynce lub stanowi wysokiemu. W†stanie wy³¹czenia (OFF) dyskretne wejúcie odpowiada logicznemu zeru lub stanowi niskiemu. Przycisk normalnie otwarty (NO) zosta³ uøyty w†przyk³adzie z†rys. 16. Jeden styk przycisku jest pod³¹czony do pierwszego wejúcia PLC. Drugi styk przycisku jest pod³¹czony do wewnÍtrznego zasilacza 24VDC. Wiele sterownikÛw wymaga oddzielnego zasilacza dla zasilania wejúÊ. W†stanie otwartym na wejúciu PLC nie wystÍpuje napiÍcie. Jest to stan wy³¹czenia (OFF). Kiedy przycisk zostaje wciúniÍty, napiÍcie 24VDC zostaje do³¹czone do wejúcia PLC. Jest to stan za³¹czenia (ON). Wejúcia analogowe Wejúcie analogowe to wejúcie, do ktÛrego pod³¹cza siÍ sygna³ ci¹g³y. Typowe wejúcia analogowe rÛøni¹ siÍ w³aúciwoúciami, np. mog¹ byÊ przysto-

sowane do pomiaru pr¹du (najczÍúciej spotykane zakresy to 0..20mA oraz 4..20mA) lub napiÍcia (np. 0..10V). W†przyk³adzie prezentuj¹cym wykorzystanie takiego wejúcia (rys. 17), czujnik poziomu monitoruje poziom p³ynu w†zbiorniku. Zaleønie od wynikÛw pomiarÛw wykonanych przez czujnik poziomu, wartoúÊ sygna³u dostarczanego do PLC moøe zwiÍkszaÊ siÍ lub zmniejszaÊ, tak jak poziom cieczy w zbiorniku.

Wyjúcia dyskretne Wyjúcie dyskretne jest wyjúciem, ktÛre moøe byÊ w³¹czone (ON) lub wy³¹czone (OFF). Cewki przekaünikÛw oraz lampki to przyk³adowe urz¹dzenia wykonawcze pod³¹czane do wyjúÊ dyskretnych. Wyjúcia dyskretne mog¹ byÊ rÛwnieø nazywane wyjúciami cyfrowymi. W†przyk³adzie z†rys. 18 lampka kontrolna moøe byÊ za³¹czana lub wy³¹czana sygna³em z wyjúcia PLC, do ktÛrego jest pod³¹czona. Wyjúcia analogowe Wyjúcie analogowe jest wyjúciem, na ktÛrym jest generowany sygna³ ci¹g³y w†czasie. Na wyjúciu moøe byÊ wytwarzany np. sygna³ napiÍciowy z†zakresu 0..10VDC, ktÛry steruje wskaünikiem analogowym (wychy³owym). Przyk³adowo, do wyjúÊ analogowych s¹ do³¹czane wskaüniki prÍdkoúci, ciÍøaru i†temperatury. Sygna³ wyjúciowy moøe byÊ rÛwnieø uøywany przy bardziej z³o-

0

Wy³¹czenie Logiczne 0

1

Za³¹czenie Logiczna 1

PLC Wejœcie 1

24 VDC

PLC Wejœcie 1

24 VDC

Rys. 16.

37

A U T O M A T Y K A Przetwornik poziom->sygna³ analogowy PLC Wejœcie

Rys. 17.

Kontrolka PLC Wyjœcia

Rys. 18.

øonych zastosowaniach, takich jak np. zamiana pr¹du na ciúnienie, ktÛre reguluje pneumatycznym zaworem przep³ywu (rys. 19).

CPU (jednostka centralna) Jednostka centralna sterownika PLC (CPU) to system mikroprocesorowy, ktÛry zawiera pamiÍÊ systemow¹ oraz podejmuje decyzje okreúlaj¹ce sposÛb dzia³ania sterownika (rys. 20). CPU monitoruje wejúcia i†podejmuje decyzje w†oparciu o†instrukcje zapisane w†pamiÍci programu. CPU odpowiada za realizacjÍ wszystkich procesÛw sterowania: prze³¹czania, zliczania, synchronizacjÍ i†porÛwnanie danych oraz operacje sekwencyjne. Logika drabinkowa Logika drabinkowa (LAD) to jÍzyk uøywany do programowania PLC. W logice drabinkowej s¹ wykorzystywane komponenty w†postaci schematu liniowego do opisania sterowania. Schemat drabinkowy Lewa, pionowa linia schematu drabinkowego reprezentuje zasilanie urz¹dzenia lub obwodÛw sterowania (rys. Miernik

PLC Wyjœcia

Przetwornik pr¹d - ciœnienie I

Zasilanie

P

Zawór przep³ywu sterowany powietrzem

S7-200

Rys. 20.

38

SF

I 0,0

I 1,0

Q 0,0

Q 1,0

RUN

I 0,1

I 1,1

Q 0,1

Q 1,1

STOP

I 0,2

I 1,2

Q 0,2

Q 1,2

I 0,3

I 1,3

Q 0,3

I 0,4

I 1,4

Q 0,4

I 0,5

I 1,5

Q 0,5

I 0,6

Q 0,6

I 0,7

Q 0,7

10 011 0

01

Rys. 19.

0 10 01

01001 11

CPU214

21). Element wyjúciowy lub instrukcja reprezentuje efekt dzia³ania obwodu steruj¹cego. Prawa, pionowa linia, ktÛra przedstawia powrotn¹ liniÍ zasilania na schemacie sprzÍtowym sterowania jest zazwyczaj pomijana na tego typu schematach. Schemat drabinkowy naleøy czytaÊ od lewej strony do prawej i†od gÛry do do³u. Szczeble nazywane s¹ czasami obwodami lub sieciami. SieÊ moøe posiadaÊ kilka elementÛw steruj¹cych, ale tylko jeden sygna³ wyjúciowy.

Lista instrukcji (STL) Instrukcja jest dla PLC rozkazem do natychmiastowej realizacji. Lista instrukcji (STL) okreúla sposÛb dzia³ania sterownika. PorÛwnanie listy instrukcji, pokazanej na rys. 22, z†logik¹ drabinkow¹, pokazan¹ na rys. 21, wskazuje na podobn¹ strukturÍ obydwu opisÛw. Dzia³anie, jakie ma byÊ wykonane, jest pokazane po lewej stronie. Operand (adres), ktÛry poddany ma byÊ dzia³aniu instrukcji (rozkazu), jest przedstawiony po prawej stronie. Programowanie Program sk³ada siÍ z†jednej lub kilku instrukcji, ktÛre realizuj¹ zadanie. Programowanie sterownikÛw polega na konstruowaniu zestawÛw prostych instrukcji. W†przyk³adzie schematu drabinkowego z†rys. 21 sygna³y I0.0, I0.1 oraz Q0.0 reprezentowa³y operandy pierwszych instrukcji. W†przyk³adzie tym, jeúli I0.0 i†I0.1 s¹ pobudzone, to wyjúcie Q0.1 takøe zostanie pobudzone. Sygna³ami wejúciowymi mog¹ byÊ stany prze³¹cznikÛw, przyciskÛw lub stykÛw. I0.4, I0.5 oraz Q0.1 reprezentuj¹ operandy kolejnych instrukcji. Jeúli jedno z†wejúÊ I0.4 lub I0.5 jest pobudzone, to wyjúcie Q0.1 takøe zostanie pobudzone. Ca³y zestaw instrukcji jest przechowywany w†pamiÍci jednostki centralnej PLC i†nazywany programem. PÍtla programowa Program zawarty w†PLC wykonywany jest w†pÍtli jako powtarzaj¹cy siÍ proces nazywany skanowaniem (rys. 23). Skanowanie PLC rozpoczyna siÍ w†momencie odczytania przez CPU stanÛw wejúÊ. Program aplikacji wykonuje siÍ wykorzystuj¹c stany wejúÊ. Po zakoÒczeniu programu CPU wykonuje wewnÍtrzn¹ diagnostykÍ oraz zadania komunikacyjne. Obieg pÍtli programowej koÒczy siÍ uaktual10,0 10,1 Q0,0 nieniem stanÛw ( ) wyjúÊ, a nastÍpnie rozpoczyna siÍ od Q0,1 10,4 pocz¹tku. Czas cyklu ( ) zaleøy od rozmiaru 10,5 programu, liczby wejúÊ/wyjúÊ oraz od liczby niezbÍdnych procesÛw komunikacji.

Sieæ dzia³añ 1 (Obwód 1)

I0,0

I0,1

Q0,0

( ) Q0,1

I0,4

( )

Sieæ dzia³añ 2 I0,5 (Obwód 2)

Element wyjœciowy lub instrukcja

Przewód zasilaj¹cy

Rys. 21. ADDR

INSTRUKCJA

OBWÓD 1 0

LD

I0.0

2

A

I0.1

4

=

Q0.0

6

NOP

OBWÓD 2 K0

Rys. 22.

Oprogramowanie Oprogramowanie jest wykorzystywane przez komputer lub PLC. Zawiera ono instrukcje, ktÛre kieruj¹ dzia³aniem sprzÍtu. SprzÍt Sterownik programowalny, programator oraz kable po³¹czeniowe s¹ przyk³adami sprzÍtu (rys. 24). Oprogramowanie systemowe Oprogramowanie systemowe jest szczegÛlnym oprogramowaniem aplikacyjnym lub uøytkowym zapisanym w†pamiÍci typu EPROM i†dostarczane wraz ze sprzÍtem. Oprogramowanie systemowe nadaje sterownikowi jego podstawow¹ funkcjonalnoúÊ. Podzia³ pamiÍci PamiÍÊ S7-200 podzielona jest na trzy obszary: pamiÍÊ programu, pamiÍÊ danych oraz pamiÍÊ znacznikÛw. ✓ PamiÍÊ programu przechowuje logikÍ drabinkow¹ (LAD) lub listÍ instrukcji programowych (STL). Ten obszar pamiÍci steruje sposobem wykorzystywania danych i†stanÛw wejúÊ/wyjúÊ. Instrukcje zapisywane s¹ przy wykorzystaniu programatorÛw, takich jak np. dla PC, a†nastÍpnie ³adowane do pamiÍci programu sterownika programowalnego. ✓ PamiÍÊ danych wykorzystywana jest jako obszar roboczy oraz zawiera obszary dla obliczeÒ, chwilowego przechowywania wynikÛw poúrednich i†sta³ych. PamiÍÊ danych zawiera obszary dla obs³ugi licznikÛw czasu, licznikÛw zdarzeÒ oraz wejúÊ i†wyjúÊ analogowych. DostÍp do przestrzeni danych jest moøliwy z†poziomu programu steruj¹cego. Wykonanie programu

Odczyt wejϾ

Cykl PLC Uaktualnienie wyjϾ

Diagnostyka Komunikacja

Rys. 23.

Elektronika Praktyczna 2/2000

A U T O M A T Y K A

SF

S7-200

I 0,0

I 1,0

Q 0,0

Q 1,0

RUN

I 0,1

I 1,1

Q 0,1

Q 1,1

STOP

I 0,2

I 1,2

Q 0,2

Q 1,2

I 0,3

I 1,3

Q 0,3

I 0,4

I 1,4

Q 0,4

I 0,5

I 1,5

Q 0,5

I 0,6

Q 0,6

I 0,7

Q 0,7

Micro/WIN dla systemu operacyjnego Windows. Programatory PG720 i†PG740 posiadaj¹ fabrycznie zainstalowane oprogramowanie STEP 7†Micro. Programator PG702 uøywa Boolíowskiego zestawu instrukcji. Jeúli wykorzystywany jest komputer osobisty to oprogramowanie STEP 7-Micro instalowane jest podobnie jak kaøde inne oprogramowanie.

CPU214

Rys. 24.

✓ PamiÍÊ znacznikÛw przechowuje stany poúrednie obwodÛw sterowniczych.

Kable po³¹czeniowe PPI Kable po³¹czeniowe wymagane s¹ dla transmisji danych z†programatora do PLC. Komunikacja moøe mieÊ miejsce tylko wtedy gdy dwa urz¹dzenia ìmÛwi¹î tym samym jÍzykiem lub uøywaj¹ tego samego protoko³u. Komunikacja pomiÍdzy programatorem firmy Siemens a†sterownikiem S7-200 nazywana jest protoko³em PPI (punkt-do-punktu). Do pod³¹czenia programatorÛw PG720, PG740 lub PG702 wymagane s¹ odpowiednie kable. ZakoÒczone 9-stykowym z³¹czem typu D-Sub. Jest to szeregowe po³¹czenie kompatybilne ze z³¹czem MPI programatorÛw i†stanowi ono zarazem standardowe z³¹cze dla po³¹czenia innych elementÛw sterowniczych. Kiedy uøywany jest komputer osobisty jako programator konieczny jest specjalny kabel PC/PPI. Kabel ten umoøliwia komunikacjÍ pomiÍdzy szeregowym interfejsem PLC a†szeregowym interfejsem RS-232 komputera osobistego. Prze³¹czniki DIP na kablu PC/PPI s¹ uøywane do wybrania odpowiedniej szybkoúci (prÍdkoúci transmisji) z†jak¹ s¹ przekazywane informacje pomiÍdzy PLC a†komputerem. AC

Wymagania podstawowe Aby stworzyÊ lub zmieniÊ program interfejsowy konieczne jest posiadanie nastÍpuj¹cego wyposaøenia (rys. 25): - Sterownik programowalny - PLC. - Urz¹dzenie programuj¹ce. - Oprogramowanie narzÍdziowe. - Kabel po³¹czeniowy. PLC S7-200 jest nazw¹ w³asn¹ jednego ze sterownikÛw programowalnych firmy Siemens. Przyk³ady ÊwiczeÒ w†trakcie tego kursu bazuj¹ na sterowniku S7-200 z†powodu jego nieskomplikowanej obs³ugi.

Programator Program tworzony jest w†programatorze (PG) a†nastÍpnie przesy³any do sterownika PLC. Program dla S7-200 moøe byÊ tworzony przy zastosowaniu rÍcznego programatora PG702 lub programatorÛw uniwersalnych typu PG720 lub PG740 firmy Siemens z†zainstalowanym oprogramowaniem STEP 7†Micro/Dos lub Micro/WIN. Komputer osobisty (PC) z†zainstalowanym oprogramowaniem STEP 7†Micro/Dos lub Micro/WIN moøe byÊ takøe wykorzystany jako programator sterownikÛw serii SIMATIC S7-200. Artyku³ opracowany na podstawie PG 702 jest niewielkim rÍcznym propodrÍcznika ìPodstawy sterownikÛw gramatorem, przeznaczonym wy³¹cznie programowalnych PLCî firmy Siemens. do wspÛ³pracy ze sterownikami SIMATIC S7-200. Urz¹dzenie to wykorzystuje Boolíowski zestaw instruk- Oprogramowanie narzêdziowe cji wbudowany w†S7-200. Funkcja STEP 7 - Micro/DOS Urz¹dzenie Boole'owska jest funkcj¹ logiczn¹, Micro/WIN programuj¹ce w†ktÛrej s¹ moøliwie dwie wartoúci, ON (za³¹czona) lub OFF (wy³¹czona). Programator PG 702 jest przydatny dla dokonywania modyfikacji lub wyszukiwania usterek. Micro/DOS

Step 7-Micro/DOS Programming Package

Version: 1,1

Setup Instructions:

Disk 1 of 2

1. Insert disk 1 in drive A or B: 2. At DOS prompt type A: INSTALL or B: INSTALL 3. Fellow Instruction prompts, insert

Kabel po³¹czeniowy PC/PPI

Oprogramowanie Oprogramowanie narzÍdziowe s³uøy do realizacji programowego opisu zasady dzia³ania sterowanego urz¹dzenia. Oprogramowanie narzÍdziowe dla sterownikÛw S7-200 nosi nazwÍ STEP7-Micro. Jest ono dostÍpne w†wersji STEP 7 Micro/Dos dla systemu operacyjnego DOS, nazywanego, a†takøe w†wersji STEP 7

PLC S7-200

Rys. 25.

Elektronika Praktyczna 2/2000

39

S P R Z Ę T

Uniwersalny multimetr

BM511X

Multimetr BM511X produkowany przez firmÍ Brymen jest przyrz¹dem z gÛrnej pÛ³ki. Dzieje siÍ tak jednak nie z powodu wysokiej ceny miernika, lecz z powodu duøej liczby funkcji pomiarowych zaimplementowanych w tym przenoúnym urz¹dzeniu. Pomimo duøych moøliwoúci pomiarowych multimetru producentowi uda³o siÍ zachowaÊ atrakcyjn¹ cenÍ i odby³o siÍ to bez obniøenia jakoúci miernika.

40

Budowa mechaniczna oraz moøliwoúci pomiarowe plasuj¹ miernik uniwersalny BM511X w†grupie multimetrÛw wyøszej klasy. Miernik moøna stosowaÊ do pomiarÛw na powietrzu, gdyø obudowa chroni go przed uszkodzeniem spowodowanym przypadkowym zachlapaniem lub kroplami deszczu (dopuszczalna temperatura pracy: od 0 o C do +50 oC). Ponadto miernik jest umieszczony w†miÍkkim holsterze, ktÛry chroni go przed zniszczeniem podczas przypadkowego upuszczenia. Prze³¹cznik obrotowy i†przyciski funkcyjne dzia³aj¹ pewnie i†korzystanie z†nich jest bardzo wygodne. Multimetr jest wyposaøony w†podúwietlany wyúwietlacz LCD o†maksymalnym wskazaniu 5000 oraz w†52-elementowy bargraf (linijkÍ analogow¹). CzÍstoúÊ pomiarÛw wynosi: 5x/s dla wyúwietlacza LCD oraz 60x/s dla bargrafu. Pomiar moøe byÊ wykonywany z†automatycznym lub rÍcznym wyborem zakresu oraz z†automatycznym dopasowaniem polaryzacji (ze wskazaniem ujemnej). Miernikiem moøna mierzyÊ: - napiÍcie sta³e w†zakresach: 10 µV..50 mV/500 mV/5 V/50 V/500 V/ 1000 V (R WE=10 MΩ); - napiÍcie przemienne (TrueRMS) w†zakresach: 10 µV..50 mV/500 mV/5 V/50 V/ 500 V/1000 V (R WE=10 MΩ); - pr¹d sta³y w†zakresach: 0,1 µA..500 µA/ 5 mA/500 mA/5 A/10 A; - pr¹d zmienny (TrueRMS) w†zakresach: 0,1†µA..500 µA/5 mA/500 mA/5 A/10 A; - rezystancjÍ w†zakresach: 0,01 Ω..50Ω/500†Ω/ 5 kΩ/50 kΩ/500 kΩ/5 MΩ/50 MΩ; - pojemnoúÊ w†zakresach: 10 pF..50 nF/ 500†nF/5 µF/50 µF/9999 µF; - czÍstotliwoúÊ w†zakresach: 0,001 Hz..5†Hz/ 50 Hz/500 Hz/5 kHz/50 kHz/125†kHz; - temperaturÍ w†przedziale: -50 o C..1000oC. Wszystkie pomiary s¹ wykonywane przy zachowaniu duøej dok³adnoúci. Najlepsze dok³adnoúci wynosz¹: 0,08% (DCV), 0,5% (ACV), 0,2% (DCA), 0,6 (ACA), 0,1% (Ω), 0,01% (Hz). Godne podkreúlenia s¹ zastosowane w mierniku zabezpieczenia przed przeci¹øeniem. BM511X gwarantuje ochronÍ do 6,5 kV dla stanÛw chwilowych (SURGE 1,2/50µs), zaú zakresy pr¹dowe s¹ chronione wysokoenergetycznymi bezpiecznikami. Miernikiem moøna wykonaÊ test diody i†ci¹g³oúci obwodu z sygnalizacj¹ akustyczn¹ (czas zw³oki <100 µs). Ponadto miernik wyposaøono w†funkcje: oszczÍdzania energii w³¹czaj¹c¹ siÍ po 17 minutach braku aktywnoúci, zamroøenia wyniku pomiaru na wyúwietlaczu (Data Hold) oraz kalibracji rezystancji przewodÛw pomiarowych. Interesuj¹c¹ moøliwoúci¹ miernika jest jego zdolnoúÊ do zarejestrowania 5400 wynikÛw pomiarÛw z†ustalon¹ czÍstotliwoúci¹ prÛbkowania (funkcja MOBILE LOGGER). Interwa³ prÛbkowania moøna wybraÊ z†kilku ustalonych wartoúci: 0,05†s, 1†s, 20†s, 40†s, 60†s, 120†s, 240†s i 480†s. Zarejestrowane wyniki pomiarÛw moøna przegl¹daÊ w multimetrze. Moøna rÛwnieø uøyÊ funkcji wyszukiwania wúrÛd zapamiÍtanych wynikÛw pomiarÛw lokalnych wartoúci najmniejszych i†najwiÍkszych, przy czym dla wyúwietla-

nej wartoúci jest podawany moment, w†ktÛrym pomiar zosta³ wykonany. RejestracjÍ moøna przerywaÊ i†wznawiaÊ bez koniecznoúci usuwania zapamiÍtanych wczeúniej danych. Dane s¹ przechowywane w†mierniku nawet po jego wy³¹czeniu. Wyposaøenie miernika w†optyczny interfejs RS-232 umoøliwia komunikacjÍ z†komputerem typu PC, co jest szczegÛlnie wygodne podczas analizy zarejestrowanych wielkoúci pomiarowych. Dane te mog¹ byÊ prezentowane w†formie wykresÛw i†poddawane dalszej obrÛbce. Wykorzystanie tej funkcji wymaga dokupienia interfejsu oraz odpowiedniego oprogramowania. Dostarczane w zestawie przewody pomiarowe umoøliwiaj¹ bezpieczn¹ pracÍ przy napiÍciu do 1 kV, posiadaj¹ ochronne tarczki zabezpieczaj¹ce, opcjonalnie mog¹ byÊ wyposaøone w nakrÍcane koÒcÛwki krokodylkowe. BM511X spe³nia miÍdzynarodowe normy bezpieczeÒstwa i kompatybilnoúci elektromagnetycznej. W grudniu 1999r. multimetr uzyska³ certyfikat G³Ûwnego UrzÍdu Miar. Multimetr jest dostarczany w†twardym, kartonowym pude³ku. Nabywca w†úrodku znajdzie, oczywiúcie oprÛcz samego miernika w†holsterze, przewody pomiarowe oraz sondÍ temperatury typu K. Moøna mieÊ zastrzeøenia co do jakoúci do³¹czanych przewodÛw pomiarowych, same przewody s¹ trochÍ zbyt twarde, a koÒcÛwki pomiarowe s¹ zbyt "plastykowe". Miernik tej klasy zas³uguje na przewody pomiarowe wyøszej jakoúci. Mi³ym zaskoczeniem by³o odnalezienie w†pude³ku instrukcji obs³ugi w†jÍzyku polskim. Paweł Zbysiński Multimetr BM511X do testÛw w†redakcji udostÍpni³a firma Biall z GdaÒska, tel. (0-58) 346-05-26.

Elektronika Praktyczna 2/2000

S P R Z Ę T

Odbiornik pomiarowy firmy Grundig W†artykule prezentujemy uniwersalny odbiornik pomiarowotestowy na pasma radiowe, telewizyjne i†satelitarne, ktÛry jest efektem wspÛ³pracy firm Kathrein i†Grundig. Przyrz¹d powsta³ z†myúl¹ o†wykonawcach i†serwisantach naziemnych i†satelitarnych systemÛw antenowych do odbioru sygna³Ûw analogowych i†cyfrowych.

Podstawowe parametry i możliwości odbiornika pomiarowego MSK33 w wersji Q: ✓ zakresy odbieranych częstotliwości: SAT: 920..2150MHz TV: 44,75..867,20MHz FM: 88..108MHz ✓ odbierane standardy TV: PAL, SECAM i NTSC, ✓ odbierane standardy fonii: B/G, D/K, I, L, M  oraz cyfrowa Nicam, ✓ wyświetlanie konstelacji sygnałów QPSK i 64 QAM, ✓ pomiar podnośnej QPSK i QAM, ✓ wbudowane systemy zasilania i sterowania pracą konwerterów satelitarnych (22kHz, V−SEC, Simple DiSEqC oraz DiSEqC 2.0), ✓ pomiar poziomu sygnału wejściowego (30..130dBµV), ✓ pomiar szerokości zajmowanego pasma, ✓ funkcja oscyloskopu, ✓ analizator widma, ✓ wbudowana drukarka igłowa, ✓ wbudowany dekoder teletekstu, ✓ możliwość wbudowania dekodera MPEG, ✓ wbudowany zegar czasu rzeczywistego i kalendarz, ✓ wbudowany interfejs RS232, ✓ wbudowany kolorowy wyświetlacz LCD TFT 5,5", ✓ wbudowany wzmacniacz m.cz. oraz głośnik do odtwarzania sygnałów audio, ✓ wbudowane wejście/wyjście audio−wideo EuroScart.

Fot. 1.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Odbiornik MSK33 jest niezwyk³ym urz¹dzeniem - integruje bowiem w†jednej obudowie kompletne odbiorniki: TV, radiowy i†satelitarny (radiowy i†TV) oraz zaawansowany system pomiarowy odbieranych sygna³Ûw. Rozbudowany system dekoderÛw sygna³u TV pozwala na odbiÛr obrazÛw kolorowych w†standardach PAL, SECAM i†NTSC, fonii analogowych B/G, D/K, I, L, M†oraz cyfrowej Nicam. Odbiornik jest wyposaøony w†pamiÍÊ 100 programÛw oraz wzmacniacz m.cz., ktÛry steruje wbudowanym g³oúnikiem. DziÍki niemu moøliwy jest ods³uch stacji radiowych oraz fonii towarzysz¹cej obrazowi. Odbierane obrazy wyúwietlane s¹ na kolorowym wyúwietlaczu ciek³okrystalicznym TFT o†przek¹tnej 5,5". Wyúwietlacz ten stanowi jednoczeúnie fragment panelu operatora, na ktÛrym jest wyúwietlane menu oraz komunikaty umoøliwiaj¹ce konfiguracjÍ i†bieø¹c¹ obs³ugÍ odbiornika. Wszystkie typowe parametry wyúwietlania (jaskrawoúÊ, kontrast, nasycenie i†jasnoúÊ podúwietlania) moøna regulowaÊ, podobnie jak poziom sygna³u audio. Standardowym wyposaøeniem odbiornika MSK33 jest dekoder teletekstu, a†dziÍki modu³owej konstrukcji juø wkrÛtce bÍdzie dostÍpny dekoder MPEG. Charakterystyczne parametry wszystkich sygna³Ûw moøna zmierzyÊ, przy czym niektÛre wyniki pomiarÛw wyúwietlane s¹ w†postaci numerycznej, a†czÍúÊ z†nich w†postaci graficznej. Bardzo efektownie zobrazowany graficznie jest pomiar sygna³Ûw mo-

dulowanych metodami QAM i†QPSK, a†takøe analiza widma wybranego pasma czÍstotliwoúci. Wbudowana w†odbiornik drukarka ig³owa pozwala udokumentowaÊ wyniki pomiarÛw, a†takøe drukowaÊ uproszczone charakterystyki widmowe (na fot. 1 pokazano widmo ìgÛrnegoî zakresu UKF). Zegar czasu rzeczywistego z†kalendarzem umoøliwia opisywanie wynikÛw pomiarÛw z podaniem daty i czasu wykonania. Sygna³y wizyjne po demodulacji moøna obserwowaÊ i†analizowaÊ dziÍki funkcji oscyloskopowej, ktÛr¹ zoptymalizowano pod tym k¹tem. Odbiornik MSK33 wyposaøono w†jedno uniwersalne wejúcie antenowe. W†przypadku do³¹czenia do niego konwertera satelitarnego moøliwe jest jego zasilenie z†odbiornika napiÍciem o†wartoúci programowanej z†przedzia³u 10..20V. Ustalenie polaryzacji odbieranych sygna³Ûw umoøliwiaj¹ wbudowane sprzÍtowe interfejsy standardÛw 22kHz, V-SEC, Simple DiSEqC oraz DiSEqC 2.0. Sygna³y audio i†wideo moøna dostarczaÊ do odbiornika takøe poprzez wejúcie EuroScart. DziÍki niemu moøna poddaÊ analizie zdemodulowane sygna³y obrazu i†düwiÍku. Interesuj¹cym wyposaøeniem odbiornika MSK33 jest interfejs RS232, za pomoc¹ ktÛrego moøna sterowaÊ prac¹ przyrz¹du i†odbieraÊ z†niego wyniki pomiarÛw. Dodatkow¹ moøliwoúci¹ wykorzystania tego z³¹cza jest wymiana oprogramowania steruj¹cego prac¹ odbiornika, co znacznie u³atwia przystosowywanie przyrz¹du do nowych wymagaÒ ci¹gle rozwijanych systemÛw antenowych. Odbiornik MSK33 charakteryzuje siÍ stosunkowo niewielkimi wymiarami i†mas¹ nie przekraczaj¹c¹ 7,3 kg. DziÍki moøliwoúci zasilania odbiornika z†akumulatorÛw, solidnie wykonanej obudowie i†wytrzyma³ej klawiaturze, a†takøe specjalnemu paskowi naramiennemu przyrz¹d moøna eksploatowaÊ takøe w†warunkach terenowych, co zapewnia duøy komfort pracy konserwatorom systemÛw antenowych. Andrzej Gawryluk, AVT Przyrz¹d udostÍpni³a redakcji firma Lamium, tel. (0-32) 233-33-30.

43

P R O G R A M Y

FilterLab Wirtualne laboratorium filtrów dolnoprzepustowych W†poprzednim numerze EP przedstawiliúmy ma³o znan¹ szerokiemu gronu uøytkownikÛw czÍúÊ oferty produkcyjnej firmy Microchip - uk³ady analogowe. Zgodnie z†obietnic¹, w†tym miesi¹cu przedstawiamy freeware'owe narzÍdzie programowe Microchipa - program FilterLab, ktÛry u³atwia projektowanie filtrÛw dolnoprzepustowych oraz antyaliasingowych w†oparciu o†wzmacniacze operacyjne serii MCP60x.

Rys. 3.

Na pocz¹tku wyprowadzimy CzytelnikÛw z†b³Ídnego przekonania, øe FilterLab pozwala projektowaÊ filtry tylko w†oparciu o†wzmacniacze operacyjne firmy Microchip. Co prawda twÛrca tego programu stara siÍ usilnie wpoiÊ takie przekonanie w†uøytkownika programu, ale nie naleøy siÍ tymi sugestiami przejmowaÊ. FilterLab jest progra- Rys. 1. mem o†doúÊ duøych ograniczeniach funkcjonalnych, ale wzi¹wszy pod uwagÍ specyfikÍ zastosowaÒ wzmacniaczy operacyjnych w†systemach mikroprocesorowych (bo przecieø mikroprocesory s¹ prawdziw¹ domen¹ Microchipa!) i†najczÍúciej spotykane w†nich problemy, moøna uznaÊ ten program za doskona³e narzÍdzie projektowe. Podstawow¹ i†najbardziej dokuczliw¹ wad¹ FilterLabu jest moøliwoúÊ projektowania wy³¹cznie filtrÛw dolnoprzepustowych. DoúÊ czÍsto w†aplikacjach audio s¹ przydatne filtry strojone, pasmowoprzepustowe lub gÛrnoprzepustowe, dla ktÛrych program nie przeprowadza obliczeÒ i†symulacji. Wynika to z†optymalizacji moøliwoúci programu pod k¹tem najczÍúciej stosowanych w†systemach analogowo-cyfrowych filtrÛw antyaliasingowych. Ogromn¹ zalet¹ programu jest ca³kowita automatyzacja jego obs³ugi. Tuø po rozpoczÍciu pracy wita uøytkownika okno powitalne z†informacyjnym ìtipemî dnia (rys. 1), ktÛre pozwala uøytkownikowi wybraÊ jeden z†dwÛch dostÍpnych sposobÛw budowania filtru: za pomoc¹ automatycznego kreatora lub rÍcznie. Wybranie wspomaganej przez pro-

gram drogi projektowania filtru powoduje, øe uøytkownik musi odpowiedzieÊ na kilka dobrze skomentowanych pytaÒ. Pierwsze okno kreatora (rys. 2) skrÛtowo wyjaúnia zasadÍ dzia³ania filtru dolnoprzepustowego, a†po klikniÍciu ìNextî pojawia siÍ kolejne okno (rys. 3), w†ktÛrym uøytkownik okreúla czÍstotliwoúÊ graniczn¹ (3dB) filtru. Poniewaø filtr antyaliasingowy ma zapobiegaÊ interferencjom czÍstotliwoúci prÛbkowania przetwornika A/C z†czÍstotliwoúciami sygna³Ûw sk³adowych przebiegu poddawanego konwersji, to podczas projektowania filtru naleøy jej wp³yw na efekt przetwarzania takøe uwzglÍdniÊ. Umoøliwia to kolejne okno kreatora (rys. 4). NastÍpnym istotnym parametrem filtru jest maksymalny odstÍp sygna³u od szumu, ktÛry w†istotny sposÛb zaleøy od rozdzielczoúci przetwornika A/C. St¹d kolejne pytanie kreatora o†rozdzielczoúÊ wspÛ³pracuj¹cego przetwornika (rys. 5) i†przewidywany maksymalny odstÍp sygna³u od szumu (rys. 6). Parametr ten moøna zmieniaÊ, przy czym program automatycznie wylicza i†podaje maksymaln¹, moøliw¹ do osi¹gniÍcia wartoúÊ. Ostatnim oknem

Rys. 4.

Rys. 5.

Rys. 6.

Rys. 2.

44

Elektronika Praktyczna 2/2000

P R O G R A M Y

Rys. 7.

kreatora jest widoczny na rys. 7 informator o†parametrach wybranych typÛw filtrÛw. Po wybraniu najbardziej odpowiedniego filtru do tworzonej aplikacji (za pomoc¹ przycisku wyboru, znajduj¹cego siÍ w†prawej dolnej czÍúci okna) FilterLab tworzy schemat elektryczny (rys. 8) i†wykresy: amplitudowy i†fazowy filtru (rys. 9). FilterLab umoøliwia projektowanie filtrÛw aktywnych, w†ktÛrych elementy filtruj¹ce w³¹czone s¹ w†pÍtlÍ ujemnego sprzÍøenia zwrotnego wzmacniaczy operacyjnych lub s¹ one

Rys. 8.

Rys. 9.

Elektronika Praktyczna 2/2000

zasilane ze wzmacniaczy pracuj¹cych w†uk³adzie wtÛrnikÛw napiÍciowych. DziÍki ruchomemu kursorowi jest moøliwe sprawdzanie wartoúci najwaøniejszych parametrÛw filtru w†dowolnie wybranych punktach charakterystyki. Bardzo interesuj¹c¹ moøliwoúci¹ programu jest wbudowany modu³ numerycznego porÛwnania wartoúci parametrÛw charakterystyk amplitudowo-fazowych filtrÛw rÛønych typÛw o†odmiennej stromoúci Rys. 10. zboczy (rzÍdach), w†kaødym przypadku dla jednej, zadanej przez uøytkownika czÍstotliwoúci (rys. 10). Program FilterLab wzbogacono takøe o†moøliwoúÊ modyfikacji charakterystyk amplitudowo-fazowych zgodnie z†trzema podstawowymi modelami: Buttewortha, Czejbyszewa i†Bessela. WybÛr charakterystyki oraz pozosta³ych parametrÛw filtru umoøliwia menu znajduj¹ce siÍ w†gÛrnym pasku narzÍdziowym (rys. 11). Podczas obliczania wartoúci elementÛw filtru, program automatycznie dobiera najbardziej odpowiednie wartoúci rezystorÛw z†typoszeregu R316 (standard dla precyzyjnych rezystorÛw o†tolerancji 1%) lub - na øyczenie uøytkownika - podaje dok³adne wartoúci bÍd¹ce wynikiem obliczeÒ. Jeøeli z†jakichú przyczyn zalecane wartoúci pojemnoúci kondensatorÛw w†filtrach nie s¹ odpowiednie, moøna takøe je zmieniÊ, przy czym wszystkie przeliczenia program realizuje automatycznie. Ostatni¹, bardzo interesuj¹c¹, moøliwoúci¹ programu FilterLab jest tworzenie modelu filtru dla symulatora analogowego

Spice (rys. 12). Podczas tworzenia modelu filtru, FilterLab wykorzystuje modele wzmacniaczy operacyjnych, na ktÛrych filtr jest budowany. DziÍki temu efekty symulacji moøna przybliøyÊ do rzeczywistoúci bez wzglÍdu na preferowane typy wzmacniaczy operacyjnych. W†ten sposÛb koÒczymy krÛtk¹ prezentacjÍ tego dobrego, choÊ nie pozbawionego niedoci¹gniÍÊ, programu narzÍdziowego. Ze wzglÍdu na ³atwoúÊ obs³ugi i†bardzo dobre uzyskiwane efekty, szczerze polecamy go kaødemu pro-

Rys. 11.

jektantowi filtrÛw wejúciowych dla przetwornikÛw A/C i†innych systemÛw wymagaj¹cych stosowania analogowych filtrÛw dolnoprzepustowych. Andrzej Gawryluk, AVT Program FilterLab w†wersji 1.0.39 znajduje siÍ na p³ycie CD-EP2/2000 (w katalogu \programy) oraz w†Internecie, pod adresem: www.microchip.com/ 10/Tools/analog.flab.index.htm.

Rys. 12.

45

P O D Z E S P O Ł Y

ASIC w wydaniu firmy Epson, część 1 Dotychczasowe publikacje w†EP dotycz¹ce firmy Epson mog³y wyrobiÊ o†tej firmie opiniÍ producenta uk³adÛw zegarkowych oraz szerokiej gamy oscylatorÛw kwarcowych w†przerÛønych wersjach. Jest to prawda po³owiczna, o†czym staramy siÍ Was przekonaÊ tym artyku³em. W†pierwszej czÍúci przedstawimy skrÛtowe zestawienie ASIC-Ûw oferowanych przez firmÍ Epson, a†najciekawsz¹ ich rodzinÍ SLA (Gate Array) przedstawimy w†kolejnym numerze EP.

Rys. 1.

Jedn¹ z†najsilniej rozwijanych obecnie przez Epsona grup uk³adÛw s¹ niskonak³adowe ASIC-i, oparte na trzech nieco odmiennych technologiach: Gate Array, Standard Cell i†Embedded Array (rys. 1). Celem firmy Epson jest oferowanie taÒszych uk³adÛw, alternatywnych dla ìprawdziwychî uk³adÛw ASIC i†FPGA, przy maksymalnym uproszczeniu cyklu projektowego i†ograniczeniu nak³adÛw uøytkownika na narzÍdzia niezbÍdne do wykonania kompletnego projektu i†przeprowadzenia niezbÍdnych symulacji. Uk³ady wykonane w technologii Gate Array mog¹ byÊ stosowane w nisko i†úrednionak³adowej produkcji modu³Ûw cyfrowych, dla ktÛrych koszt realizacji w†klasycznych strukturach programowalnych (CPLD lub FPGA) jest zbyt wysoki. Matryce Gate Array s¹ zbudowane z†podstawowych bramek logicznych wykonywanych w†standardowym cyklu technologicznym bez po³¹czeÒ miÍdzy nimi. DziÍki temu uøytkownik moøe zbudowaÊ praktycznie dowoln¹ strukturÍ logiczn¹ projektuj¹c maskÍ po³¹czeÒ pomiÍdzy bramkami. Ten sposÛb projektowania jest zbliøony do projektowania ìprawdziwychî ASICÛw, lecz znacznie od niego taÒszy, co pozwa- Uniwersalny blok cyfrowy la traktowaÊ uk³ady GaGate Array te Array jako alternatywÍ uk³adÛw FPGA dla krÛtkich serii produkcyjnych. Makrofunkcje Technologia StanStandard Cell dard Cell jest znacznie bardziej ìelastycznaî od Gate Array, a†to dziÍki moøliwoúci zintegrowania w†jednej strukturze Modu³y funkcjonalne ASSP pÛ³przewodnikowej bloRys. 2.

Tab. 1. Zestawienie podstawowych parametrów układów ASIC firmy Epson. Gate Array Rodzina

Technologia

Liczba bramek

Liczba wyprowadzeń

Napięcie zasilania

Propagacja dla bramki NAND [ns]

SLA60K

0,25µm

maks. 850k

maks. 548

2V (min. 1,8V) 3V, 3,3V, 5V

0,1

SLA50K

0,35µm

maks. 815k

maks. 548

2V (min. 1,8V) 3V, 3,3V, 5V

0,14

SLA40K

0,45µm

28k..411k

116..480

2V, 3V, 3,3V, 5V

0,16

SLA35K

0,6µm

41k..162k

108..208

3V, 3,3V, 5

0,25

SLA30K

0,6µm

18k..216k

128..376

3V, 3,3V, 5V

0,25

SLA9KF

1,0µm

2,8k..44k

80..256

3V, 3,3V, 5V

0,3

Liczba wyprowadzeń

Napięcie zasilania

Propagacja dla bramki NAND [ns]

Standard Cell Rodzina

Technologia

Liczba bramek

SCB60K

0,25µm

maks. 850k

maks. 548

2V (min. 1,8V) 3V, 3,3V, 5V

0,1

SCB50K

0,35µm

maks. 815k

maks. 548

2V (min. 1,8V) 3V, 3,3V, 5V

0,14

kÛw analogowych i†cyfrowych. Projektant uk³adu realizowanego w†tej technologii moøe korzystaÊ z†gotowych makrofunkcji zarÛwno analogowych (PLL, przetworniki A/C i†C/A, wzmacniacze, filtry), jak i†cyfrowych (bloki pamiÍci RAM i†ROM, 32-bitowy procesor RISC, itp.). Ostatnie z†oferowanych przez Epsona uk³ady w technologii Embedded Array - s¹ zbliøone strukturalnie do Gate Array, lecz rÛøni¹ siÍ od nich znacznie przebiegiem cyklu projektowania. Najpierw projektant uk³adu okreúla zbiÛr modu³Ûw (makrofunkcji), z†ktÛrych zamierza korzystaÊ, nastÍpnie produkowane s¹ struktury zawieraj¹ce wszystkie wybrane modu³y bez wzajemnych po³¹czeÒ (rys. 2). W†tym samym czasie dokonywana jest kompleksowa analiza projektu i†usuwane s¹ b³Ídy. Na koÒcu tego procesu wykonywane s¹ maski po³¹czeÒ pomiÍdzy modu³ami oraz maski po³¹czeÒ dla matrycy logicznej Gate Array, w†ktÛrej implementowane s¹ bloki logiczne nie ujÍte w†standardowych bibliotekach oferowanych Maska po³¹czeñ dla matrycy Gate Array

Uk³ady Embedded Array RAM ROM Flash

RAM & CPU

Maska po³¹czeñ dla matrycy makrofunkcji

ADC, DAC wzm. operac., komparator

ASIC przez Epsona. Obecnie s¹ dostÍpne 22 gotowe makrofunkcje o†rÛønorodnym zastosowaniu, m.in.: 8-bitowy mikroprocesor, przetworniki C/A i†A/C, kontrolery LCD, PLL, zegary RTC, interfejsy I 2C, IrDA, USB i†Ethernet i†wiele innych. W†tab. 1 przedstawiamy uproszczone zestawienie najwaøniejszych parametrÛw i†w³aúciwoúci trzech przedstawionych grup uk³adÛw. Andreas Wehr, Product Marketing Engineer w firmie Epson Przedstawicielem Epsona w†Polsce jest firma Eurodis (tel. (0-71) 675-741). Katalog podzespo³Ûw firmy Epson znajduje siÍ na p³ycie CD-EP8.

Embedded Array Rodzina

Technologia

Możliwości

SSL60K

0,25µm

Jak SLA60K

SSL50K

0,35µm

Jak SLA50K

SSL40K

0,45µm

Jak SLA40K

SSL35K

0,6µm

Jak SLA35K

46

Noty katalogowe uk³adÛw Gate Array firmy Epson znajduj¹ siÍ na p³ycie CD-EP02/2000 w†katalogu \Epson, dostÍpne s¹ takøe w†Internecie pod adresem: http://www.epson-electronics.de/product/ asic/asic.htm.

Elektronika Praktyczna 2/2000

P O D Z E S P O Ł Y

Prezentacja oferty firmy Bourns, część 2 Zgodnie z†zapowiedzi¹ sprzed miesi¹ca, wracamy do prezentacji oferty firmy Bourns. Najwaøniejszy i†najlepiej znany jej fragment dotyczy polimerowych bezpiecznikÛw kasowalnych o†handlowej nazwie Multifuse. TrochÍ teorii na pocz¹tek... Z†punktu widzenia uøytkownikÛw, najwaøniejsz¹ cech¹ bezpiecznikÛw Multifuse jest moøliwoúÊ ich wykorzystania jako bardzo pewnych i†nie wymagaj¹cych praktycznie øadnych czynnoúci serwisowych elementÛw zabezpieczenia nadpr¹dowego w†urz¹dzeniach elektrycznych i†elektronicznych. Bezpieczniki Multifuse dzia³aj¹ nieco inaczej niø standardowe bezpieczniki topikowe: wraz ze wzrostem temperatury elementu zabezpieczaj¹cego, gwa³townie wzrasta jego rezystancja, co powoduje radykalne obniøenie pr¹du p³yn¹cego przez obci¹øenie. Wzrost temperatury bezpiecznika ze 100 na 140oC†powoduje zwiÍkszenie wartoúci rezystancji z†ok. 10Ω do ok. 100kΩ! Dalszy wzrost temperatury bezpiecznika powoduje bardzo szybkie zwiÍkszanie rezystancji elementu zabezpieczaj¹cego (rys. 1). Naleøy pamiÍtaÊ, øe w†zaleønoúci od maksymalnego pr¹du obci¹øenia bezpiecznika, jego rezystancja pocz¹tkowa moøe mieÊ wartoúÊ znacznie rÛøni¹c¹ siÍ od przedstawionej na wykresie. Efekt gwa³townego zwiÍkszenia siÍ rezystancji w†funkcji temperatury w†bezpiecznikach Multifuse uzyskano dziÍki oparciu ich konstrukcji na polimerowych kryszta³ach, na powierzchni ktÛrych znajduj¹ siÍ cz¹steczki przewodz¹cego pr¹d wÍgla (rys. 2). ZwiÍkszanie siÍ temperatury pod³oøa bezpiecznika powoduje zmianÍ jego postaci do amorficznej, w†wyniku czego przewodz¹ce ³aÒcuchy wÍgla zostaj¹ zerwane. W†zwi¹zku z†tym zjawiskiem wypadkowa rezystancja elementu znacznie roúnie. Sytuacja ta utrzymuje siÍ do momentu od³¹czenia zasilania od przeci¹øonego obwodu i†obniøenia temperatury pod³oøa.

Rezystancja [ ]

Fot. 7.

Stosunkowo najwiÍksz¹ popularnoúci¹ ciesz¹ siÍ bezpieczniki rodziny MFR (obudowy rÛønych wersji pr¹dowych na fot. 7, fot. 8), a†to ze wzglÍdu na ³atw¹ w†montaøu obudowÍ i†szerok¹ gamÍ dostÍpnych wersji pr¹dowych (od 200mA do 18A). Czas zadzia³ania tych bezpiecznikÛw mieúci siÍ w†przedziale 2..20s, w†zaleønoúci od wersji. Bezpieczniki z†serii MF-SM s¹ z†kolei standardem uznanym przede wszystkim przez konstruktorÛw urz¹dzeÒ montowanych w†technologii powierzchniowej (fot. 9). Bourns oferuje stosunkowo w¹sk¹ ich gamÍ - pokrywaj¹ bowiem tylko zakres z†przedzia³u 600mA..5,2A. S¹ one nieco szybsze od MF-R, gdyø czas reakcji bezpiecznika na przeci¹øenie mieúci siÍ w†przedziale 0,25..20s. Dla aplikacji, w†ktÛrych krytycznym parametrem jest czas zadzia³ania bezpiecznika, Bourns opracowa³ bezpieczniki z rodziny MF-MSMD, ktÛre reaguj¹ na przetÍøenia w†czasie 6ms..0,9s, w†zaleønoúci od maksymalnej dopuszczalnej obci¹øalnoúci. Bezpieczniki tej rodziny dostÍpne s¹ tylko w†wersji SMD i†s¹ przystosowane do pracy z†obci¹øeniami od 340mA..3A.

Elementy Multifuse... ...producent pogrupowa³ w†kilku rodzinach, w ktÛrych rÛøni¹ siÍ miÍdzy sob¹ maksymaln¹ moc¹ tracon¹, szybkoúci¹ zadzia³ania, histerez¹ prze³¹czania i†wieloma innymi parametrami.

Fot. 8.

Temperatura [ oC]

Rys. 1.

Elektronika Praktyczna 2/2000

47

P O D Z E S P O Ł Y

Fot. 9.

Jedn¹ z†powaøniejszych wad bezpiecznikÛw Multifuse jest ich stosunkowo duøa rezystancja wewnÍtrzna. Ogranicza to m.in. moøliwoúÊ ich stosowania w†sprzÍcie zasilanym bateryjnie, poniewaø straty mocy w†bezpieczniku zmniejszaj¹ ca³kowit¹ sprawnoúÊ urz¹dzenia. Firma Bourns znalaz³a lekarstwo takøe na ten problem: powsta³a bowiem rodzina specjalnych bezpiecznikÛw o†zminimalizowanej rezystancji wewnÍtrznej, nosz¹ca oznaczenie MF-S (fot. 10). Bezpieczniki z†tej serii s¹ przystosowane do pracy z†obci¹øeniami 2,7..7,6A, a†ich rezystancja wewnÍtrzna wynosi odpowiednio 0,16..0,9Ω. Odmian¹ bezpiecznikÛw rodziny MF-S s¹ bezpieczniki MF-LS, przystosowane do pracy w†otoczeniu o†znacznie podwyøszonej temperaturze. Jeszcze mniejsze niø MF-S/LS rezystancje wewnÍtrzne maj¹ bezpieczniki serii MF-LR. S¹ one zewnÍtrznie doúÊ podobne, ale dziÍki zastosowaniu specjalnych technologii, rezystancja wewnÍtrzna nie przekracza 0,072Ω, a†zakres ograniczanych pr¹dÛw mieúci siÍ w†przedziale 3,9..14,1A. Wysoko specjalizowanym elementem bezpiecznikowym jest MFMSME190, ktÛry opracowano specjalnie

do zabezpieczania pakietÛw ogniw w†ìinteligentnychî bateriach. Zadaniem tego bezpiecznika jest ochrona przetÍøeniowa oraz termiczna bateryjnych ogniw. Takøe specjalnie z†myúl¹ o†bateryjnych aplikacjach, Bourns uruchomi³ produkcjÍ bezpiecznikÛw MF-AAA, ktÛrych konstrukcja i†parametry elektryczne predestynuj¹ do stosowania jako elementy zabezpieczaj¹ce ogniwa akumulatorowe o†rozmiarze AAA. Wyprowadzenia tych bezpiecznikÛw Rys. pokryto niklem, co pozwala je spawaÊ lub przygrzewaÊ elektrycznie bezpoúrednio do wyprowadzeÒ ogniw. DziÍki ich niewielkiej rezystancji wewnÍtrznej i†krÛtkiemu czasowi zadzia³ania mog¹ byÊ stosowane jako kompletne systemy zabezpieczaj¹ce ogniwa akumulatorowe przed przeci¹øeniem. Specyficznym produktem z†grupy Multifuse s¹ elementy MF-D, ktÛre pozbawiono obudowy (fot. 11). DziÍki temu producent urz¹dzenia koÒcowego moøe je samodzielnie zamontowaÊ w†dowolny sposÛb, bez koniecznoúci dostosowywania siÍ do standardÛw firmy Bourns. DostÍpne s¹ bezpieczniki w†wersjach w†postaci dyskÛw z†otworem lub bez oraz w†postaci prostok¹tnych p³ytek. G³Ûwn¹ cech¹ wszystkich bezpiecznikÛw z†serii MF-D†jest ma³a szybkoúÊ reakcji na przetÍøenie (nawet do 80s) i†ma³a rezystancja wewnÍtrzna. OprÛcz bezpiecznikÛw przedstawionych w†artykule Bourns stopniowo wprowadza elementy nowych rodzin, ktÛrych zapowiadane parametry dostÍpne s¹ w†broszurze ìmfsolgd.pdfî, zamieszczonej na p³ycie CD-EP2/2000 oraz w†Internecie, na stronie firmy Bourns (www.bourns.com).

2.

dzie jest to prawda, za wyj¹tkiem najmniej znanego w†naszym kraju fragmentu oferty produkcyjnej, o†ktÛrym wspomnimy tylko dla porz¹dku - s¹ to mechaniczne precyzery opracowane specjalnie do stosowania z†precyzyjnymi, wieloobrotowymi potencjometrami Bournsa. Istnieje wiele ich wersji o†rÛønym stopniu prze³oøenia, w†wykonaniach ze skal¹ kalibracyjn¹ lub bez. CzytelnikÛw zainteresowanych t¹ czÍúci¹ oferty firmy zachÍcamy do zajrzenia na stronÍ internetow¹ firmy. Andrzej Gawryluk, AVT Noty katalogowe dotycz¹ce bezpiecznikÛw Multifuse oraz podrÍcznik prezentuj¹cy zasadÍ ich dzia³ania s¹ dostÍpne na p³ycie CD-EP2/2000 w†katalogu \bourns. Artyku³ powsta³ w†oparciu o†materia³y dostarczone przez firmÍ Eurodis, tel. (0-71) 367-57-41.

Czy o†tym wiecie? Z†naszej krÛtkiej prezentacji wynika, øe Bourns jest przede wszystkim producentem szerokiej gamy doskona³ych jakoúciowo elementÛw elektronicznych i†elektromechanicznych. W†zasaFot. 10.

48

Fot. 11.

Elektronika Praktyczna 2/2000

T

A

R

G I

Targi hanowerskie zapraszają na CeBit 2000 i Hannover Messe 2000

CeBit Hannover jest jedyną imprezą targową w skali światowej prezentującą pełną światową ofertę informatyki i telekomunikacji, skoncentro− waną w jednym miejscu i w tym samym czasie. W ciągu 14 lat funkcjonowania jako samodziel− na impreza, CeBit Hannover urosła do rangi naj− większego światowego forum międzynarodo− wych kontaktów w obydwu dziedzinach. Żadna z imprez targowych o zbliżonym profilu branżo− wym nie dorównuje CeBit Hannover pod wzglę− dem kompleksowości oferty i stopnia internacjo− nalizacji, stwarzającego możliwość szerokich kontaktów międzynarodowych w skali globalnej. Poprzednią edycję CeBit Hannover w r. 1999

Elektronika Praktyczna 2/2000

odwiedziło prawie 700000 zwiedzają− cych, w tym prawie 120000 z zagra− nicy, ze wszystkich kontynentów. Do udziału w CeBit Hannover 2000 zgło− siło się ponad 7 500 wystawców. CeBit 2000 odbędzie się o kilka tygo− dni wcześniej w stosunku do trady− cyjnego terminu, tj. na przełomie lu− tego i marca (24.02..1.03.2000), a to z uwagi na organizowaną w Hanowe− rze Wystawę Światową EXPO 2000, która będzie trwać w dniach 01.06..31.10.2000. Tematem wiodącym CeBit 2000 bę− dzie Internet, obecnie najbardziej spektakularnie rozwijająca się gałąź informatyki i telekomunikacji. Ekspo− zycja zaprezentuje zatem praktyczne możliwości zastosowania elektroniki w biznesie, ugruntowania się proto− kołu sieci Internet jako do facto stan− dardu dla rozległych systemów sieciowych, no− we rozwiązania z zakresu łączności bezprzewo− dowej, wchodzenie w nowe pasma częstotliwoś− ci, a także coraz to korzystniejsze z punktu wi− dzenia przeciętnego użytkownika koszty korzys− tania z Internetu i telefonii bezprzewodowej. Na program ekspozycji CeBit 2000 złożą się na− stępujące działy tematyczne: “Informatyka”, “Sieci komputerowe”, “ Rozwój, konstrukcja, produkcja, planowanie”, “Automatyczne zbiera− nie danych”, “Oprogramowanie, electronic com− merce, usługi”, “Telekomunikacja”, “Automaty− zacja biur”, “Elektronika dla banków i innych in− stytucji obrotu pieniężnego”, “Karty półprzewod− nikowe/Technika zabezpieczeń” oraz “Badania i rozwój”. Program uzupełnią wąskospecjalistycz− ne prezentacje kolektywne, kongresy, spotkania branżowe oraz wystąpienia promocyjne indywi− dualnych wystawców. Wąskospecjalistyczne prezentacje kolektywne mają na celu przybliżenie określonych, wybra− nych tematów CeBit 2000 konkretnym grupom zainteresowanych. Przewiduje się zorganizowa− nie dziesięć tego rodzaju prezentacji. W dniach 20..25.03.2000 odbędą się targi Han− nover Messe 2000. Podobnie jak CeBit, i ta im− preza odbędzie się prawie miesiąc wcześniej, niż zazwyczaj, aby od 1.06.2000 udostępnić teren dla Wystawy Światowej. Hannover Messe 2000 zaprezentuje technologie i usługi pięciu dziedzin przemysłu, w formie wza− jemnie się uzupełniających, wyodrębnionych spe− cjalistycznych targów branżowych, zintegrowa− nych w jedną całość pod wspólnym szyldem Hannover Messe. Swój udział w tej imprezie po− twierdziło wiążąco ponad 7 200 wystawców. Na program najbliższej edycji imprezy złożą się

następujące dziedziny przemysłu: automatyzacja w fabrykach, CeMat − transport wewnątrzzakła− dowy i logistyka, obróbka powierzchniowa, tech− nologia subcon, energetyka. Perspektywy i kie− runki rozwojowe tych dziedzin zaprezentuje eks− pozycja “Badania i postęp”, stały punkt progra− mu każdej edycji Hannover Messe. W roku 1999 co drugi zwiedzający jako główny powód wizyty na targach podał zainteresowanie problemem automatyzacji w fabrykach i zamiar zebrania informacji dotyczących kompleksowych systemów automatyzacji produkcji dla potrzeb różnych branż − od przemysłu budowy maszyn aż po przemysł spożywczy i farmaceutyczny. Szczególnie pragniemy zwrócić uwagę naszych Czytelników na dział “Automatyzacja w fabry− kach”, który łączy trzy niezwykle istotne dziedzi− ny, o kluczowym znaczeniu dla postępu prze− mysłowego: budowę maszyn, elektronikę i tech− nikę informacyjną. Ekspozycja będzie niewątpli− wie interesująca, do czego przyczynia się też wysoki stopień innowacyjności, charakteryzujący automatyzację. Hannover Messe zaprezentuje wszystkie aktualnie dostępne i stosowane auto− matyczne technologie produkcji, ich wzajemne uzupełnianie się i współzależności. Rozlokowanie poszczególnych segmentów auto− matyzacji w halach targowych stworzy logiczny ciąg, przybliżający zwiedzającym istotę automa− tyki i jej rolę w procesie produkcyjnym. Halę 17 przeznaczono na prezentację “state of the art” robotyki; znajdą się tu między innymi widzące roboty o wysokiej wrażliwości i elastyczności. Hala 19 pomieści liczne innowacyjne rozwiąza− nia z zakresu komunikacji przemysłowej, a więc powiązanie urządzeń, maszyn i komponentów za pośrednictwem senso− rów, urządzeń sterują− cych i systemów orga− nizacji szynowej. Hala prezentować bę− dzie przemysłowe prze− twarzanie obrazów, dy− namicznie rozwijający się i obejmujący coraz to nowe dziedziny seg− ment branży automa− tycznej. Wysoką dyna− mikę rozwoju tego sek− tora potwierdza 20% wzrost sprzedaży. Za− powiadana oferta zawie− ra nowe, gotowe do zastosowania w prakty− ce rozwiązania z zakre− su badania powierzch− ni, kontroli zupełności, a także urządzenia

i techniki pomiarowe, systemy identyfikacyjne oraz Robot Vision. W hali 15 będzie można zapoznać się z obszer− ną ofertą oprogramowania. Rola i znaczenie op− rogramowania wykracza obecnie poza zwyczajo− we fazy produkcji jak konstrukcja czy samo wy− konawstwo. postęp w technice informacyjnej i te− lekomunikacyjnej umożliwił międzykontynentalne sterowanie i kontrolę przebiegu procesów pro− dukcyjnych. Opanowanie i upowszechnienie zautomatyzowa− nych technologii produkcji przynosi każdej gos− podarce narodowej obniżenie kosztów wytwarza− nia i wzrost wydajności. W zamyśle organizato− rów Factory Automation ma być imprezą przy− ciągającą konstruktorów i ułatwiającą im uczes− tnictwo w tworzeniu najnowszych technologii i aparatury oraz nawiązywanie niezbędnych kon− taktów.

49

18−bitowy P R O J przetwornik E K T Y C/A audio

18−bitowy przetwornik C/A audio, część 1 kit AVT−853

DoúÊ skrzÍtnie omijaliúmy dotychczas w†EP zagadnienia cyfrowego audio, a†to ze wzglÍdu na niebotyczne trudnoúci ze stabilnym zaopatrzeniem siÍ w†podzespo³y. Sytuacja uleg³a zmianie, w†zwi¹zku z†czym rozpoczynamy od projektu stosunkowo ³atwego w†wykonaniu, lecz bardzo efektownego - kompletnego konwertera audio C/A z†wejúciami: optycznym i†liniowym, z procesorem sygna³owym zapewniaj¹cym korekcjÍ odtwarzanego sygna³u, zintegrowanym z†filtrem, modu³em nadprÛbkowania, wzmacniaczem s³uchawkowym...

50

Zanim zajmiemy siÍ najsmaczniejszym k¹skiem, czyli opisem architektury przetwornika, nieco miejsca poúwiÍcimy przybliøeniu standardu interfejsu I2S, ktÛry jest wykorzystywany w†sprzÍcie popularnym i†profesjonalnym do przesy³ania w†postaci cyfrowej sygna³u audio pomiÍdzy uk³adami tworz¹cymi tor jego przetwarzania.

Co to jest I 2S? W†cyfrowych systemach audio do przesy³ania sygna³Ûw wykorzystywany jest specjalny interfejs szeregowy nosz¹cy nazwÍ I2S (od Inter-IC Sound). Do przesy³ania danych (prÛbek düwiÍku) wykorzystywane s¹ 3†linie (rys. 1): - SCK (Serial ClocK) - sygna³ zegarowy synchronizuj¹cy transmisjÍ danych i jednoczeúnie okreúlaj¹cy bitow¹ prÍdkoúÊ transmisji. Sygna³ SCK zawsze jest wytwarzany przez Mastera systemu. - WS (Word Select) - sygna³ okreúlaj¹cy, ktÛrego kana³u dane s¹ w†danej chwili przesy³ane (WS=0 - kana³ lewy, WS=1 kana³ prawy). Sygna³ WS jest wytwarzany zawsze przez Mastera systemu. CzÍstotliwoúÊ tego sygna³u okreúla czÍstotliwoúÊ dostarczania kompletnych prÛbek do kolejnego modu³u w†torze obrÛbki danych.

- SD (Serial Data) - szeregowo przesy³ane dane z†nadajnika do odbiornika z†prÍdkoúci¹ wyznaczon¹ przez SCK. W†szeregowym strumieniu danych s¹ zmultipeksowane dane dla kana³u lewego i†prawego. D³ugoúÊ ramki danych nie jest na sztywno okreúlona i†zaleøy od moøliwoúci oraz wymagaÒ systemu audio. Jedynemu ograniczeniu podlega minimalna d³ugoúÊ prÛbki dla kaødego kana³u - nie moøe byÊ krÛtsza niø 7†bitÛw. Za³oøenia standardu I2S narzucaj¹ koniecznoúÊ stosowania w†systemie obrÛbki danych audio Master Nadajnik

SCK WS SD

Odbiornik

Master Nadajnik

SCK WS SD

Odbiornik

Master Dowolny sterownik

Nadajnik

SCK WS SD

Odbiornik

Rys. 1. Możliwe konfiguracje systemu I2S.

Elektronika Praktyczna 2/2000

18−bitowy przetwornik C/A audio C/A!), twÛrcy standardu I2S zaproponowali proste, a†przy tym bardzo skuteczne rozwi¹zanie zapewniaj¹ce bezkonfliktow¹ wspÛ³pracÍ uk³adÛw o†rÛønej ìd³ugoúciî. DziÍki temu cyfrowy filtr ìobRys. 2. Sposób przesyłania danych w I2S. rabiaj¹cyî sygna³y 24-bijednego modu³u, ktÛry bÍdzie towe moøe przygotowywaÊ dane spe³nia³ rolÍ Mastera. Odpowiada dla 16-bitowego przetwornika C/ on za wyznaczenie tempa przesyA i†nie spowoduje to øadnych ³ania danych i†decyduje o†przes³azak³ÛceÒ w†odtwarzanym sygnale. niu okreúlonej grupy bitÛw do Jak to jest moøliwe? W†standarjednego z†dwÛch kana³Ûw przedzie I2S dane s¹ przesy³ane w†kotwarzania. Moøliwe s¹ rÛøne kon- lejnoúci od MSB (najbardziej znacz¹cy bit) do LSB (najmniej znafiguracje w³¹czenia Mastera w†syscz¹cy bit). Konstrukcja interfejsÛw tem, co doskonale widaÊ na rys. w†uk³adach I2S jest taka, øe wy1. bieraj¹ one z†przesy³anego s³owa Przyk³ad transmisji trzech kotylko tak¹ liczbÍ bitÛw (pocz¹wlejnych ramek danych przedstawiono na rys. 2. CzÍstotliwoúÊ szy od MSB), jak¹ s¹ w†stanie ìobs³uøyÊî. W†przypadku, gdy zmian poziomu sygna³u WS wyprzesy³anych jest wiÍcej bitÛw niø nika z†przyjÍtej czÍstotliwoúci taktowania przesy³ania bitÛw fSCK jest w†stanie odebraÊ uk³ad odoraz d³ugoúci s³owa N i†wynosi: biorczy, to nadmiarowe bity s¹ po fWS=fSCK/N prostu ignorowane. Jeøeli przesyJak wczeúniej wspomniano, ³anych bitÛw jest mniej niø moøe d³ugoúÊ ramki danych moøe byÊ ìobs³uøyÊî uk³ad odbiorczy, to rÛøna, zazwyczaj wynosi 16..24 w†miejsce bitÛw mniej znacz¹cyh bitÛw. Poniewaø producenci uk³as¹ wstawiane zera. Kaødorazowa dÛw w†bardzo szybkim tempie zmiana adresu kana³u (sygna³ WS) wprowadzaj¹ coraz to doskonalsze potwierdzana jest jednym taktem uk³ady cyfrowej obrÛbki danych zegarowym, podczas ktÛrego øadoraz coraz ìgÍstszeî przetworniki ne dane nie s¹ przesy³ane. (np. Crystal Semiconductors proW†gÛrnej czÍúci rys. 3 przedponuje juø 30-bitowe konwertery stawiony zosta³ przebieg charakte-

Podstawowe parametry i właściwości przetwornika: ✓ rozdzielczość: 16/18/20 bitów, ✓ wejście S/PDIF optyczne (TOSLink) oraz RCA, ✓ wyjścia: słuchawkowe (minijack) i dwa wyjścia audio RCA, ✓ automatyczne dostosowanie się przetwornika do długości ramki danych, ✓ 64−krotne nadpróbkowanie, ✓ wbudowany procesor DSP umożliwiający regulację barwy dźwięku i głośności oraz “inteligentne” wzmocnienie basów, ✓ amplituda sygnału wyjściowego audio: 0,64V (na 32Ω), ✓ odstęp sygnału od szumu: 90dB, ✓ zniekształcenia nieliniowe: 0,05%, ✓ napięcie zasilania: 9..15VDC, ✓ pobór prądu: 120mA.

ryzuj¹c kompletny transfer danych dla jednej prÛbki düwiÍku w†obydwu kana³ach. Trzy kolejne przebiegi przedstawiaj¹ transfery danych rÛwnie czÍsto stosowane w†uk³adach przystosowanych do pracy w†systemach cyfrowego audio, nosz¹ce nazwÍ LSB Justified. Nie s¹ one zgodne ze standardem I2S, a†to ze wzglÍdu na odwrÛcon¹ kolejnoúÊ bitÛw danych w†ramce, brak ìpustegoî impulsu zegarowego po zmianie adresu kana³u danych i†odwrotn¹ polaryzacjÍ sygna³u selekcji kana³Ûw WS.

ìSerceî przetwornika - TDA1548 Wykorzystany w†projekcie uk³ad jest niezwyk³y, poniewaø w†jednej obudowie integruje kompletny tor obrÛbki i†konwersji sygna³u z†postaci cyfrowej do analogowej, z†moøliwoúci¹ bezpoúredniego wysterowania s³uchawek. Schemat blokowy jego wnÍtrza przedstawiono na rys. 4.

Rys. 3. Różne formaty wejściowe układów cyfrowego systemu audio.

Elektronika Praktyczna 2/2000

51

18−bitowy przetwornik C/A audio IF1 13

IF2

DATA 9

14

WS

BCK

8

7 16

Interfejs wejœciowy SYSCLK CLSEL

12

Regulator g³oœnoœci, barwy i pola dŸwiêku

Cyfrowy regulator g³oœnoœci Generator czêstotliwoœci

17

Modu³ "miêkkiego" wyciszania Modu³ modyfikacji brzmienia

MODE0 MODE1

22 21 20 19

VDDA

1 fS

5

15

MUTE DEEM AD3S ADVC ADBB ADTR

Pierwszy stopieñ filtrowania 2 fS

6

OP4

Drugi stopieñ filtrowania

18

ADref

4 fS Interpolator liniowy

VSSA

8 fS

FILTCL

Modu³ 8-krotnego nadpróbkowania

Modu³ 8-krotnego nadpróbkowania

Modu³ kszta³towania szumów

Modu³ kszta³towania szumów

Enkoder

Enkoder

Kalibrowane (16-stopniowe) Ÿród³a pr¹dowe

4

11 10

Kalibrowane (16-stopniowe) Ÿród³a pr¹dowe

1.8 nF

RCONV1

RCONV2

1.2k

1.2k

Klucze wyjœciowe

OP1

VOL VDDA

Vref 10 µF VSSA

Kalibrowane (16-stopniowe) Ÿród³a pr¹dowe

6 k

Klucze wyjœciowe Napiêcie referencyjne

25 6 k

OP3

VSSA 1 VSSO

28 VDDO

2

52

1.8 nF CEXT2 27

Kalibrowane (16-stopniowe) Ÿród³a pr¹dowe

TDA1548T

VCOM

Rys. 4. Schemat wewnętrzny układu TDA1548T.

Na wejúciu uk³adu TDA1548 znajduje siÍ konfigurowalny interfejs szeregowy, ktÛry moøe pracowaÊ w†jednym z†czterech trybÛw: - zgodnym z†I2S, dziÍki czemu wbudowany w†uk³ad przetwornik C/A, uk³ad konwersji prÛbkowania oraz filtry dolnoprzepustowe automatycznie dopasowuj¹ siÍ do liczby bitÛw w†dostarczanych prÛbkach, - trzy tryby LSB Justified: 16, 18 i†20-bitowy. WybÛr trybu pracy jest moøliwy dziÍki zmianie stanÛw logicznych na wyprowadzeniach oznaczonym IF1 i†IF2. W†tab. 1 znajduje siÍ tablica prawdy dla tych wejúÊ. Po konwersji sygna³u z formatu I2S na wewnÍtrzny format uk³adu TDA1548, jest on poddawany kilku modyfikacjom: - deemfazie, jeøeli jest taka koniecznoúÊ,

OP2

23

VDDA

VDDD

26 FILTCR

CEXT1 3

VSSD

24

VSSA

VOR

1,38kHz. Tak wiÍc, z†punktu widzenia uøytkownika, zachowuj¹ siÍ one jak regulatory analogowe. Nastawy regulatorÛw moøna zmieniaÊ za pomoc¹ zwyk³ych potencjometrÛw, co jest sposobem nad wyraz wygodnym. Wejúcie korekcji brzmienia basÛw (AD3S) jest 3-stanowym wejúciem analogowym, ktÛre umoøliwia wybranie jednej z†trzech charakterystyk korekcji: p³ask¹, basy silnie wzmocnione, basy lekko wzmocnione. Wejúcie AD3S moøna sterowaÊ za pomoc¹ prze³¹cznika z†po³oøeniem zerowym lub standardowego ìpotencjometruî. Modu³ cyfrowej regulacji g³oúnoúci wspÛ³pracuje z†modu³em miÍkkiego wyciszania. Jego charakterystyka t³umienia ma kszta³t zbliøony do rosn¹cej czÍúci krzywej cosinus, sk³adaj¹cej siÍ 32 z†krokÛw. Czas wyciszania sygna³y wynosi ok. 23ms. Zastosowane w†uk³adzie cyfrowe filtry, liniowy interpolator, konwertery czÍstotliwoúci prÛbkowania (z uk³adami prÛbkuj¹copamiÍtaj¹cymi) oraz bloki eliminacji zak³ÛceÒ szumowych pochodz¹cych od prÛbkowania pozwalaj¹ na tyle poprawiÊ charakterystykÍ widmow¹ konwertowanego sygna³u, øe dobrej jakoúci sygna³ audio moøna otrzymaÊ po jednostopniowej filtracji w†filtrze dyskretnym RC. Wypadkow¹ charakterystykÍ pasmow¹ filtrÛw za-

- dwustopniowej modyfikacji barwy düwiÍku (niskie i†wysokie), Charakterystyka filtru - regulacji poziomu g³oúz 64-krotnym nadpróbkowaniem noúci z†moøliwoúci¹ miÍkkiego wyciszenia, - trzystopniowej korekcji brzmienia basÛw, ktÛra minimalizuje wp³yw niedoskona³oúci przetwarzania sygna³Ûw o†najniøszych czÍstotliwoúciach przez s³u- Rys. 5. Charakterystyka filtrów w układzie TDA1548. chawki oraz g³oúniki o†niewielkich úredniCharakterystyka filtru cach membrany. ze 128-krotnym nadpróbkowaniem Cyfrowe regulatory barwy i†natÍøenia düwiÍku s¹ sterowane z†wejúÊ analogowych, ktÛre wyposaøono w†analogowy multiplekser oraz 6-bitowy przetwornik A/C. CzÍstotliwoúÊ skanowa- Rys. 6. Charakterystyka filtrów z dwukrotnie n i a w e j ú Ê w y n o s i większą częstotliwością nadpróbkowania.

Elektronika Praktyczna 2/2000

18−bitowy przetwornik C/A audio WYKAZ ELEMENTÓW

(1) Poziom -60dB (2) Poziom 0dB

Rys. 7. Charakterystyka przedstawiająca zniekształcenia sygnału na wyjściu TDA1548.

stosowanych w†uk³adzie TDA1548 przedstawiamy na rys. 5. Dla porÛwnania, na rys. 6 znajduje siÍ charakterystyka nieco lepszego filtru ze 128-krotnym naprÛbkowaniem. Tak wiÍc znaczne skomplikowanie wewnÍtrznej struktury przetwornika zaowocowa³o radykalnym uproszczeniem jego uk³adu aplikacyjnego. Uzyskanie dobrych parametry przetwarzania umoøliwi³a takøe specjalna technika konwersji C/A oparta na czterech (po dwa na kana³) 5-bitowych kluczach pr¹dowych, ktÛra zapewnia ci¹g³¹ autokalibracjÍ i†duø¹ liniowoúÊ przetwarzania. Przetworniki tego typu s¹ powszechnie stosowane w†innych uk³adach firmy Philips z†konwersj¹ audio C/A (np. TDA1305, TDA1545 itp.). Zastosowane w†nich rozwi¹zania zapewniaj¹ niezwykle niski poziom zniekszta³ceÒ nieliniowych i†duøy odstÍp sygna³u od szumu (rys. 7). Najpowaøniejsz¹ wad¹ uk³adu TDA1548 - przynajmniej z†punktu widzenia autora - jest jego obudowa, poniewaø dostÍpne s¹ tylko dwie jej wersje, obydwie przystosowane do montaøu powierzchniowego (SO28 i†SSOP28). Tab. 1. Możliwe tryby pracy interfejsu szeregowego w TDA1548. IF1 IF2 0 0 0 1 1

0

1

1

Tryb pracy zgodny z I2S 16−bitowy z wyrównaniem do LSB 18−bitowy z wyrównaniem do LSB 20−bitowy z wyrównaniem do LSB

Elektronika Praktyczna 2/2000

Opis uk³adu przetwornika Schemat elektryczny przetwornika znajduje siÍ na rys. 8. Ze wzglÍdu na wykorzystanie w†przetworniku uk³adÛw o†duøej skali integracji, ca³y tor audio sk³ada siÍ z†zaledwie dwÛch uk³adÛw scalonych: US2 i†US3. Rola spe³niana przez US3 w†przetworniku jest oczywista - konwertuje on dane z†postaci cyfrowej (w†formacie I2S) na wyfiltrowany sygna³ audio. Kondensatory C17 i†C20 wraz z†wewnÍtrznymi wzmacniaczami operacyjnymi wbudowanymi w†TDA1548 spe³niaj¹ rolÍ wyjúciowych filtrÛw pierwszego rzÍdu, ktÛre usuwaj¹ resztki sygna³Ûw zak³Ûcaj¹cych przebieg audio. Poniewaø interfejs I2S zosta³ pomyúlany jako lokalna magistrala danych s³uø¹ca do przesy³ania danych pomiÍdzy uk³adami w†obrÍbie jednego urz¹dzenia, w†przetworniku pracuj¹cym jako niezaleøne urz¹dzenie niezbÍdne by³o zastosowanie konwertera sygna³u S/PDIF na I2S. Zadanie to realizuje uk³ad US2 (YM3623B firmy Yamaha). Jest to odbiornik S/PDIF pierwszej generacji, doúÊ czu³y na zak³Ûcenia sygna³u wejúciowego typu jitter, co objawia siÍ nieco mniejsz¹ niø w†nowoczesnych konstrukcjach stabilnoúci¹ odtworzonego sygna³u SCK. Jak jednak wykaza³y nasze doúwiadczenia, potencjalna niestabilnoúÊ jest na tyle ma³a, øe nawet w†ma³o sprzyjaj¹cych warunkach uøytkownik nie bÍdzie jej w†stanie us³yszeÊ. Sygna³ do wejúcia US2 podawany jest z†wyjúcia odbiornika optycznego TORX173 (TO1) lub z†wyjúcia prostego wzmacniacza wykonanego na

Rezystory P1, P2, P3: 10kΩ R1: 75Ω R2, R12, R13: 100Ω R3, R11, R16: 10kΩ R4: 10Ω R5: zwora R6, R10: 2,2Ω R7: 18kΩ R8: 1MΩ R9: 270Ω R14, R17, R18: 1kΩ R15: 12kΩ R19, R20, R21: 470Ω Kondensatory C1, C2: 470µF/25V C3, C5, C6, C8, C10, C15, C18, C19: 100nF C4, C11: 47µF/16V C7: 4,7µF/16V C9, C21: 10µF/16V C12: 8,2nF C13, C14: 10pF C16: 22µF/16V C17, C20: 1,2nF C22, C24: 100µF/16V C23: 10nF Półprzewodniki D1: 1N4148 D2..D4: LED prostokątne M1: 1,5A/50V US1: 74HC04 US2: YM3623B US3: TDA1548TZ US4: 7805 US5: MAX604CPA TO1: TORX173/176 Różne Gn1..Gn3: pojedyncze złącza Cinch do druku Gn4: gniazdo minijack stereo do druku JP1: 3 goldpiny + jumper SW1: przełącznik trzypozycyjny z “zerem” X1: 16MHz Zl1A, Zl1B: kompletne, 4−stykowe złącze szpilkowe Zl2A, Zl2B: kompletne, 6−stykowe złącze szpilkowe Radiator dla US4

bramkach US1A i†US1B. Jako US1 moøna stosowaÊ tylko uk³ady z†rodziny 74HC! Selekcji wejúcia aktywnego w†danej chwili moøna dokonaÊ za pomoc¹ jumpera JP1. Uk³ad US2 na podstawie wchodz¹cego sygna³u S/PDIF samoczynnie wykrywa jego czÍstotli-

53

18−bitowy przetwornik C/A audio woúÊ prÛbkowania oraz zastosowanie podczas zapisu preemfazy. Na podstawie tych informacji automatycznie w³¹cza modu³ cyfrowej deemfazy (w US3) i†za pomoc¹ diod úwiec¹cych D2..4 wskazuje czÍstotliwoúÊ prÛbkowania. Ogromn¹ zalet¹ uk³adu US2 s¹ ìzaszyteî w†nim mechanizmy detekcji b³ÍdÛw w†odbieranym sygnale, co pozwala na automatyczne ich maskowanie poprzez wyciszenie sygna³u audio. Odpowiada za to sygna³ na wejúciu MUTE US3. Wszystkie elementy, z†wyj¹tkiem US3, s¹ zasilane stabilizowanym napiÍciem 5V. RolÍ stabilizatora spe³nia uk³ad US4, ktÛrego wejúcie jest zasilane z mostka prostowniczego M1. Zadaniem tego mostka jest zabezpieczenie urz¹dzenia przed odwrÛceniem polaryzacji napiÍcia zasiaj¹cego, a†nie jego prostowanie. Do zasilania przetwornika naleøy stosowaÊ zasilacz pr¹du sta³ego. Kondensatory elektrolityczne C1 i†C2 dodatkowo filtruj¹ napiÍcie na wejúciu stabilizatora US4, ograniczaj¹c tÍtnienia, ktÛre mog³yby byÊ s³yszalne. Poniewaø uk³ad TDA1548 opracowano z†myúl¹ o†sprzÍcie przenoúnym, jest przystosowany do zasilania napiÍciem o†niskiej wartoúci - zalecane jest 3..3,3V. Uk³ad US5 jest stabilizatorem o†niskim spadku napiÍcia pomiÍdzy wejúciem i†wyjúciem, dziÍki czemu zapewnia na swoim wyjúciu stabilne napiÍcie o†wartoúci 3,3V. NapiÍcie to jest wykorzystywane tylko do zasilania przetwornika US3. Potencjometry P1..3 s³uø¹ do regulacji barwy düwiÍku i†g³oúnoúci wyjúciowego sygna³u audio. Regulacje wp³ywaj¹ zarÛwno na wyjúcie s³uchawkowe, jak i†na wyjúcia Cinch-RCA. Piotr Zbysiñski, AVT [email protected]

Rys. 8. Schemat elektryczny 18−bitowego przetwornika C/A.

54

Wzory p³ytek drukowanych w formacie PDF s¹ dostÍpne w Internecie pod adresem: http://www.ep.com.pl/ pcb.html oraz na p³ycie CD-EP02/ 2000 w katalogu PCB.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Viperowy P zasilacz R O J impulsowy E K T Y

Viperowy zasilacz impulsowy AVT−851 Pojawienie siÍ na rynku trÛjkoÒcÛwkowych sterownikÛw zasilaczy Top Switch spotka³o siÍ z uznaniem konstruktorÛw. Po raz pierwszy inøynierowie dostali podzespo³y i†wspomagaj¹ce je oprogramowanie sprowadzaj¹ce proces budowy zasilacza impulsowego ma³ej mocy do najprostszych czynnoúci. Tym samym zostali zwolnieni z koniecznoúci posiadania specjalistycznej wiedzy i†duøego doúwiadczenia w†dziedzinie uk³adÛw impulsowych.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Producent uk³adÛw Top Switch, firma Power Integrations, wyznaczy³a tym samym nowy standard funkcjonalny sterownikÛw - maksymalnie uproszczon¹ budowÍ sprowadzaj¹c¹ konstruowanie zasilacza do do³¹czenia transformatora i†pojedynczych elementÛw towarzysz¹cych. Ten niew¹tpliwy sukces zosta³ szybko dostrzeøony i†pÛ³przewodnikowi giganci przygotowali swoje sterowniki ideowo zgodne z†TopSwitchem. Najgroüniejszym konkurentem uk³adÛw serii TopSwitchy s¹ niew¹tpliwie uk³ady z†rodziny Viper produkowane przez koncern STMicroelectronics. CzytelnikÛw z†pewnoúci¹ zainteresuje porÛwnanie tych uk³adÛw. Idea konstrukcyjna, zasada dzia³ania, podstawowe parametry i†funkcje s¹ w†obu chipach praktycznie takie same. Podobna jest rÛwnieø cena uk³adÛw (Viper jest odrobinÍ taÒszy). WystÍpuj¹ce czasami bardzo finezyjne rÛønice w†strukturze wewnÍtrznej nie maj¹ praktycznie wp³ywu na proces budowy zasilacza czy uzyskiwane parametry. Podobny jest mocowy zakres stosowalnoúci (od pojedynczych watÛw do ok. 100W), parametry kluczuj¹cego tranzystora MOS, itp. Uk³ady rÛøni¹ siÍ jednak liczb¹ koÒcÛwek. Viper ma o†dwie nÛøki wiÍcej od TopSwitcha, a†wiÍc piÍÊ. Jedn¹ z†nich przeznaczono do do³¹czenia zewnÍtrznego dwÛjnika RC decyduj¹cego o†czÍstotliwoúci pracy uk³adu. W†porÛwnaniu do konkurenta,

ktÛry oscylator ma zaszyty w†strukturze, wydaje siÍ to rozwi¹zaniem gorszym. To jednak tylko pozory! W†warunkach polskich moøliwoúÊ ustalenia dowolnej czÍstotliwoúci pracy, zamiast sztywnej wartoúci 100kHz, jest najwaøniejszym atutem Vipera - pozwala to bowiem na zastosowanie do budowy zasilacza tanich i†ogÛlnodostÍpnych ferrytÛw produkowanych przez Polfer. W†przypadku TopSwitcha elementy Polferu siÍ nie nadaj¹, zakres ich stosowalnoúci koÒczy siÍ bowiem na oko³o 80kHz, a†importowane magnetyki (np. Philipsa z†materia³u 3F3) s¹ kilkakrotnie droøsze i†trudne do kupienia. Jedyna cena jak¹ p³aci siÍ za wygodÍ uøycia tanich ferrytÛw to nieco wiÍksze gabaryty i†ciÍøar zasilacza. Druga dodatkowa koÒcÛwka, czyli wyjúcie wzmacniacza napiÍcia b³Ídu, pozwala na do³¹czenie do uk³adu Viper w³asnego i†precyzyjnie dobranego uk³adu kompensacji pÍtli sprzÍøenia zwrotnego. Sta³e czasu elementÛw kompensuj¹cych pÍtlÍ maj¹ wp³yw przede wszystkim na stabilnoúÊ pracy zasilacza (z uwagi na rÛøny charakter impedancji obci¹øenia) i†jednoczeúnie decyduj¹, na przyk³ad, o szybkoúci reakcji zasilacza na zmianÍ napiÍcia obci¹øenia. Moim zdaniem uk³ad TopSwitch jest skompensowany ìna wyrostî po to, aby by³ zawsze stabilny.

55

Viperowy zasilacz impulsowy popularny i†tani rdzeÒ EE30. 200mV P o n i e w a ø uk³ad Viper jest bardzo podobny do opiSkok pr¹du wyjœciowego zasilacza sywanego juø TopSwitcha, to jego wewnÍt4A rzne funkcje zostan¹ jedynie Rys. 1. Przebieg zmian napięcia wyjściowego zasygnalizowaw odpowiedzi na zmianę prądu w zasilaczu “wolnym” ne. (z lewej) i “szybkim” (z prawej). Wejúciowe napiÍcie siecioW†efekcie jego reakcje s¹ wolne we, poprzez bezpiecznik i†termisi†przy nag³ych skokach pr¹du na tor NTC ograniczaj¹cy impuls pr¹wyjúciu zasilacza pojawiaj¹ siÍ du w†momencie w³¹czenia zasilaìszpilkiî (rys. 1). Temu zjawisku cza do sieci, jest podawane na moøna w†Viperze przeciwdzia³aÊ, filtr przeciwzak³Ûceniowy. Ponieco czyni ten uk³ad bardziej uniwaø tzw. ìrozruchoweî termistory wersalnym, mimo potrzeby do³¹NTC nie s¹ elementami popularczenia do niego dodatkowych 5 nymi, moøna w†jego miejsce wluelementÛw biernych. towaÊ sta³y rezystor drutowy. ZarÛwno dla TopSwitcha jak Filtr przeciwzak³Ûceniowy zai†Vipera dostÍpne jest oprogramowiera dwie pojemnoúci C1 i†C2 wanie wspomagaj¹ce proces prooraz d³awik skompensowany pr¹jektowania. dowo. Poniewaø moc uk³adu nie W†przypadku pierwszego uk³ajest duøa, w†razie problemÛw du okreúlenie ìprogramî jest niez†kupnem d³awika fabrycznego co na wyrost - dostajemy po úmia³o moøna prÛbowaÊ uøyÊ poprostu arkusz kalkulacyjny (zastÍdobnego elementu innego produpuj¹cy kalkulator) wykonuj¹cy za centa. Po wyprostowaniu w†mosprojektanta obliczenia. Niby nietku M1, napiÍcie zostaje odfiltrowiele, ale arkusz jest przygotowawane. Gdy poziom zak³ÛceÒ geny bardzo starannie i†okazuje siÍ nerowanych przez zasilacz jest naprawdÍ pomocny. W†przypadku istotny, to warto uøyÊ jako C3 Vipera program przygotowany kondensatora o†ma³ych wartoúprzez ST nie uwzglÍdnia Vipera ciach ESR i†ESL. Dodatkowo moø20, a†jedynie ìsilniejszeî uk³ady na go zblokowaÊ kondensatorem z rodziny. W†takiej sytuacji poceramicznym, np. 2,2nF. trzebne obliczenia trzeba robiÊ Uk³ad elektryczny zasilacza nie ìna piechotÍî lub uøyÊ arkusza jest skomplikowany. Wyprostowakalkulacyjnego od TopSwitcha. ne napiÍcie sieci podawane jest Jak wspomnia³em, uk³ady s¹ na pocz¹tek pierwotnego uzwojepodobne i†liczy siÍ je tak samo, nia transformatora, drugi koniec a†dowodem na to moøe byÊ opijest zamykany do masy poprzez sana poniøej konstrukcja zasilacza zawarty w†uk³adzie Vipera klucz na Viperze, dla ktÛrego obliczenia MOS. Do³¹czone do pierwotnej wykonano za pomoc¹ arkusza ìtostrony transformatora dwie diody powegoî, ktÛrego plik ürÛd³owy eliminuj¹ szpilkowe przepiÍcia podostÍpny jest w†Interenecie i†na chodz¹ce od indukcyjnoúci rozp³ycie CD-EP02/2000. proszenia transformatora. W†momencie gdy klucz zostaje wy³¹czoOpis uk³adu ny, napiÍcie na kluczu (drenie Schemat elektryczny zasilacza tranzystora MOS) gwa³townie naprzedstawiono na rys. 2. Zasilacz rasta. Poniewaø drugi koniec jest pracuje w†konfiguracji prostej do³¹czony do plusa kondensatora przetwornicy zaporowej (dwutakC3, amplituda jest doúÊ duøa: do towej) z†izolacj¹ galwaniczn¹ obnapiÍcia wyprostowanej sieci wodu wtÛrnego i†dostarcza ci¹g³ej (maksymalnie 360V) dodaje siÍ mocy wyjúciowej 24W (12V/2A). przetransformowane na wejúcie CzÍstotliwoúÊ pracy wynosi napiÍcie wyjúciowe, czyli oko³o 50kHz, a†do budowy uøyty zosta³ 130V, co daje w†sumie juø blisko Zmiany napiêcia wyjœciowego wywo³ane przez skok pr¹du

56

500V. Do tego wszystkiego dodaje siÍ w¹ska ìszpilkaî przepiÍcia pochodz¹cego od wspomnianej indukcyjnoúci rozproszenia. WielkoúÊ przepiÍcia zaleøy przede wszystkim od wielkoúci indukcyjnoúci rozproszenia transformatora - im indukcyjnoúÊ ta jest wiÍksza, tym w†polu rozproszonym gromadzi siÍ wiÍcej energii i†amplituda jest wiÍksza - oraz od wystÍpuj¹cych w†uk³adzie pojemnoúci (np. pojemnoúci transformatora), ktÛre ograniczaj¹ wysokoúÊ szpilki. Wystarczy jednak, aby przepiÍcie mia³o wartoúÊ 150V, a†Viper ulegnie uszkodzeniu - maksymalne napiÍcie dren-ürÛd³o wynosi bowiem 600V. Takiej awarii zapobiega w†uk³adzie dioda D2 (popularnie zwana transilem, czyli dioda Zenera duøej mocy). Transil ogranicza amplitudÍ szpilek do poziomu o 200V wyøszego od napiÍcia na C3, co zapewnia bezpieczn¹ pracÍ klucza. Maksymalne napiÍcie dren - ürÛd³o nie przekroczy bowiem w†omawianym uk³adzie wartoúci 560V. Dioda D1 zapewnia aktywnoúÊ transila jedynie przy wy³¹czanym kluczu. Energia ìszpilekî jest zamieniana przez transil na ciep³o i†podzespÛ³ ten nieco siÍ w†uk³adzie grzeje - jest to zjawisko najzupe³niej normalne. W†strukturÍ Vipera wbudowany zosta³ obwÛd startowy, ktÛry zapewnia ³adowanie kondensatora C6 po w³¹czeniu uk³adu do sieci i†start przetwornicy. Podczas normalnej pracy, energii do sterownika dostarcza dodatkowe uzwojenie transformatora wraz z†diod¹ D4 i†rezystorem R2. Rezystor R2 jest potrzebny w†momencie uruchamiania uk³adu, gdyø ogranicza pocz¹tkowy pr¹d ³adowania C6. Elementy R3 i†C7 decyduj¹ o†czÍstotliwoúci pracy uk³adu, zaú C5, C4 i†R1 s¹ elementami kompensacji czÍstotliwoúciowej. Stabilizacja napiÍcia wyjúciowego jest realizowana w†sposÛb klasyczny, to jest za pomoc¹ regulowanej diody Zenera U1, steruj¹cej transoptorem O1. ZwrÛÊmy uwagÍ na miejsce sk¹d pobierane jest napiÍcie wyjúciowe do porÛwnaÒ - przed d³awikiem D£2, a†nie za nim. Ma to wp³yw na zwiÍkszenie szybkoúci reakcji zasilacza na zmiany pr¹du obci¹øenia oraz umoøliwia w³¹czenie

Elektronika Praktyczna 2/2000

Viperowy zasilacz impulsowy znacznie mniejszej (niø typowe 100nF) wartoúci pojemnoúci kompensacyjnej C11. Aby zminimalizowaÊ wartoúÊ tÍtnieÒ i†zak³ÛceÒ na wyjúciu zasilacza, konieczne jest uøycie jako C9 i†C10 kondensatorÛw o†niskim ESRzwyk³e i†czÍsto stare kondensatory daj¹ mierne wyniki. Na zakoÒczenie jeszcze akapit o†kondensatorze C8. Jak wynika ze schematu ideowego, jest on w³¹czony pomiÍdzy masÍ ìgor¹c¹î uk³adu, a†wiÍc tÍ po stronie pierwotnej transformatora, i†masÍ obwodu wtÛrnego. PojemnoúÊ ta separuje wiÍc niebezpieczne napiÍcie sieci energetycznej od obwodu wtÛrnego. Tak w³¹czone kondensatory doúÊ czÍsto spotyka siÍ w†zasilaczach impulsowych ma³ej i†úredniej mocy, a ich rola jest podobna do dzia³ania ekranu miÍdzyuzwojeniowego w†transformatorze - ogranicza przenikanie zak³ÛceÒ na wyjúcie i†radykalnie poprawia stabilnoúÊ pracy przetwornicy. Z†uwagi na bezpieczeÒstwo musi to byÊ element wysokiej jakoúci (charakterystyczne cechy to gruba p³ytka ceramiczna, szeroko rozsuniÍte wyprowadzenia i†zwykle symbol Y1 w†oznaczeniu).

zwoje drutu o†úrednicy 0,4..0,5mm u³oøonego w†trzech warstwach. Pocz¹tek uzwojenia na koÒcÛwce 11., koniec na 4. lub 5. (patrz rÛwnieø rys. 3). Kluczem do sukcesu i†dobrej pracy zasilacza jest staranne nawijanie uzwojeÒ: ciasno, zwÛj przy zwoju z†zachowaniem niewielkiego marginesu od brzegu karkasu. ZarÛwno na pocz¹tek jak i†koniec uzwojenia naleøy na³oøyÊ koszulki izolacyjne, co chroni go przed przebiciami wewn¹trz transformatora. Oczywiúcie kaød¹ nawiniÍt¹ warstwÍ trzeba starannie zaizolowaÊ na ca³ej szerokoúci taúm¹ poliestrow¹. Poniewaø miejsca do nawijania jest sporo, nie naleøy øa³owaÊ izolacji. Taúma poliestrowa nie jest towarem sklepowym, od ktÛrego uginaj¹ siÍ pÛ³ki, a wiÍc warto wiedzieÊ, iø moøna j¹ pozyskaÊ ze starych kondensatorÛw styrofleksowych na wysokie napiÍcie obcinaj¹c im brzegi pi³k¹ do metalu. Przy okazji dowiadujemy siÍ, jakie jest napiÍcie przebicia pojedynczej warstwy folii. Emalia izoluj¹ca typowy drut nawojowy o†úrednicy 0,3mm ma napiÍcie przebicia oko³o 50V, jeden milimetr przerwy powietrznej przebija siÍ przy tysi¹cu woltÛw. Warto o†tym pamiÍtaÊ podczas nawijania, a†takøe o†tym, øe izolacja pomiÍdzy uzwojeniem wtÛrnym a†pierwotnym powinna wytrzymaÊ napiÍcie rzÍdu 3kV. Uzwojenie pomocnicze nawija siÍ jako drugie. Nawijanie rozpoczyna siÍ od 12. nÛøki karkasu, a†koÒczy na pierwszej, ca³oúÊ zaú liczy tylko 10 zwojÛw. Z†uwagi na niewielki pr¹d pobierany z†tego uzwojenia, w†zupe³noúci wystarczy uøyÊ przewodu o†úrednicy 0,25..0,4mm. Uzwojenie powinno zostaÊ nawiniÍte w†úrodku karkaWidok karkasu od góry 9

12

Uzwojenie wtórne nawijane jest jako trzecie - 10 zwojów DNE 1mm

Transformator Do wykonania transformatora uøyty zosta³ popularny rdzeÒ EE30/7 produkcji Polferu z†materia³u F807 i†o†szczelinie 0,35mm (odpowiada to sta³ej Al=200). Nawijanie rozpoczyna siÍ od uzwoRys. 2. Schemat elektryczny zasilacza. jenia pierwotnego. Ma ono 92

Elektronika Praktyczna 2/2000

1

Uzwojenie pomocnicze nawijane jest jako drugie - 10 zwojów DNE 0,3mm

8

Uzwojenie pierwotne nawijane jest jako pierwsze - 92 zwojów DNE 0,4..0,5mm

Rys. 3. Sposób uzwajania transformatora.

57

Viperowy zasilacz impulsowy WYKAZ ELEMENTÓW:

Rys. 5. Schemat montażowy płytki zasilacza.

su, a†ca³oúÊ zaizolowana potrÛjn¹ warstw¹ folii izolacyjnej. Uzwojenie wtÛrne nawijane jest jako ostatnie i†rÛwnieø liczy 10 zwojÛw. Do nawiniÍcia potrzebny jest jednak grubszy drut - wymagana úrednica to 1..1,2mm. Pocz¹tek uzwojenia mocuje siÍ do koÒcÛwki 9. lub 10., koniec do 7. lub 8. Po nawiniÍciu naleøy w³oøyÊ w†karkas rdzeÒ, úcisn¹Ê po³Ûwki koszulk¹ termokurczliw¹ lub gumk¹ i†zmierzyÊ indukcyjnoúÊ uzwojenia pierwotnego, ktÛra powinna wynosiÊ oko³o 1,7mH. Jeúli miernik wskaøe wartoúÊ rÛøni¹c¹ siÍ od podanej liczby wiÍcej niø o†±10%, trzeba koniecznie skontrolowaÊ, czy szczelina w†rdzeniu ma prawid³ow¹ wartoúÊ 0,35mm. W†nastÍpnym kroku warto jest sprawdziÊ prawid³owoúÊ rozk³adu pocz¹tkÛw i†koÒcÛwek uzwojeÒ poprzez ich stopniowe ³¹czenie szeregowe i†obserwacjÍ wskazaÒ miernika indukcyjnoúci. Na wszelki wypadek rdzeÒ skleja siÍ po ca³kowitym uruchomieniu zasilacza, naleøy jednak uwaøaÊ, aby kszta³tki nie rozsunͳy siÍ podczas jego pracy - jest to prawie pewny sposÛb na spalenie Vipera w†ci¹gu kilkunastu mikrosekund.

Montaø i†uruchomienie Uk³ad zosta³ zmontowany na jednostronnej p³ytce drukowanej o†wymiarach 110x60mm. WzÛr mozaiki úcieøek dostÍpny jest w†Internecie oraz na p³ycie CDEP02/2000. Rozmieszczenie elementÛw przedstawiono na rys. 4. OprÛcz elementÛw konieczne jest wlutowanie jednej zwory z†drutu. Aby polepszyÊ komfort pracy transila D2, do jednej z†jego

58

koÒcÛwek moøna dolutowaÊ niewielk¹ (1..2cm2) blaszkÍ spe³niaj¹c¹ rolÍ radiatora. Waøne jest, aby ten radiator by³ przymocowany do tej koÒcÛwki, ktÛra jest do³¹czona do sta³ego potencja³u 300V - inaczej blaszka bÍdzie pe³ni³a dodatkowo funkcjÍ ma³ej anteny i†promieniowa³a zak³Ûcenia. Ta sama uwaga dotyczy uk³adu Vipera mimo braku koniecznoúci, korzystnie jest z†punktu widzenia generowanych przez zasilacz zak³ÛceÒ odizolowaÊ uk³ad od radiatora. Na zakoÒczenie montaøu polecam na³oøenie koszulki termokurczliwej na kondensator C8, co polepszy bezpieczeÒstwo uøytkowania zasilacza. Wysoka integracja zasilacza istotnie utrudnia jego uruchamianie. Zanim na wejúcie podane zostanie napiÍcie sieci warto jednak skontrolowaÊ prawid³owoúÊ pracy pÍtli sprzÍøenia zwrotnego oraz przeprowadziÊ elementarne testy ìzwarciowo-polaryzacyjneî. Zasilacz warsztatowy o†regulowanym napiÍciu pod³¹cza siÍ do wejúcia (zamiast sieci) i†kontroluje wartoúÊ i†polaryzacjÍ napiÍcia na kondensatorze C3. Gdy do koÒcÛwki VDD Vipera pod³¹czymy zasilacz o†napiÍciu zbliøonym do 12V, na wejúciu oscylatora powinien byÊ widoczny przebieg pi³okszta³tny o†czÍstotliwoúci oko³o 50kHz. Gdy zasilacz pod³¹czony zostanie do wyjúcia zasilacza, a†w†miejsce diody LED z†transoptora wlutujemy na czas prÛby zwyk³¹ (nie podczerwon¹!) diodÍ LED, moøna sprawdziÊ prawid³owoúÊ pracy uk³adu kontroli napiÍcia wyjúciowego - dioda powinna rozb³ysn¹Ê

wszystkie rezystory o mocy 0,125W Viper 20B (w obudowie Pentawatt HV) Rezystory R1, R3: 4,7kΩ R2: 12Ω R4: 270Ω R5: 1,6kΩ R6: 8,2kΩ PR1: 1kΩ, pionowy Kondensatory C1: 47nF/400V C2: 4,7nF/400V C3: 47µF/400V (średnica 25mm) C4: 100nF/63V C5: 1nF/25V ceramiczny C6: 47µF/25V C7: 8,2nF/63V poliestrowy C8: 1nF/3kV! C9: 1000µF/16V, niski ESR C10: 470µF/16V, niski ESR C11: 22nF Półprzewodniki U1: TL431 D1: UF4007, RU1P lub inna dioda 1A/1000V/100ns (nie zalecam “nieśmiertelnej” BA159!) D2: transil 1.5KE200 D3: BYW29−100 lub inna dioda 5A/50V/trr<100ns D4: UF4002, BA157 O1: 4N35 M1: mostek okrągły 1A/400V Różne DL1: Dps U15L23 (Polfer) lub podobny DL2: DSp70.10−100 (10µH/2A) Polfer B1: bezpiecznik zwłoczny 1A z oprawką do druku NTC: termistor NTC 10Ω/1W lub rezystor 4,7Ω/2W drutowy TR1: transformator do wykonania, rdzeń EE30/7 z materiału F807 (Polfer) wraz z karkasem typu 2010 Całkowita szczelina powietrzna 0,35mm, indukcyjność uzwojenia pierwotnego 1,7mH, uzwojenia wg opisu w tekście Złącza ARK 5mm 2 sztuki, radiatory dla Vipera i D3

jasnym úwiat³em po przekroczeniu na wyjúciu napiÍcia oko³o 12V. O†ile zasilacz przeszed³ te prÛby pomyúlnie, moøna obci¹øyÊ go samochodow¹ øarÛwk¹ (np. 12V/ 10W) i†w³¹czyÊ do sieci. Po starcie pozostaje jedynie wyregulowaÊ napiÍcie wyjúciowe za pomo-

Elektronika Praktyczna 2/2000

Viperowy zasilacz impulsowy c¹ potencjometru PR1. Jeúli zasilacz bÍdzie milcza³, szukanie winowajcy proponujÍ rozpocz¹Ê od pomiaru napiÍÊ na C3 (310V) i†drenie Vipera. Gdy rdzeÒ transformatora cicho terkocze, usterka prawdopodobnie leøy w†obwodzie zasilania uk³adu (R2, D4 i†C6), poza tym zawsze winowajc¹ moøe byÊ transformator, dlatego nalegam na przeprowadzenie wszystkich testÛw, jakie podane zosta³y przy okazji opisu.

Modyfikacje napiÍciowo pr¹dowe Z†uwagi na prosty sposÛb ograniczania przepiÍÊ za pomoc¹ transila, nie wolno jest dowolnie zmieniaÊ napiÍcia wyjúciowego zasilacza, ograniczaj¹c siÍ jedynie do zmiany wartoúci rezystancji dzielnika R6, R5. W†skrajnych przypadkach przetransformowane na stronÍ pierwotn¹ napiÍcie wtÛrne moøe osi¹gn¹Ê taki poziom, øe zamiast samych szpilek transil ìzechceî wyci¹Ê takøe przebieg

Elektronika Praktyczna 2/2000

Transil wycina impuls szpilkowy normalny (patrz rys. 5). na tym poziomie MyúlÍ, øe kaødy potrafi sobie wyobraziÊ Napiêcie skutki, jakie wywo³a progowe transila przesz³o dwadzieúcia (200V) watÛw mocy wydzielaj¹cej siÍ w†niewielkiej Przetransformowane Wyprostowane na wejœcie napiêcie wtórne diodzie, tak samo ciekanapiêcie sieci (ok. 120V) (maks. 360V) we s¹ przemyúlenia, jak d³ugo bÍdzie pracowa³ Viper, gdy w†uk³adzie Rys. 5. Napięcie na drenie klucza w chwili, nie bÍdzie diody D2, gdy jest on wyłączony. a†amplituda szpilek na jego drenie osi¹gnie np. 200V. Nieco gorzej z†moc¹ wyjúciow¹. Niewielkie zmiany napiÍcia Za pomoc¹ Vipera 20 trudno jest wyjúciowego (9..15V) moøna zreuzyskaÊ na wyjúciu wiÍcej niø alizowaÊ poprzez odjÍcie lub do25..30W. Na szczÍúcie jednak jest ³oøenie 1†zwoju drutu do uzwo- to najs³abszy cz³onek rodziny i†ma jenia wtÛrnego i†zmianÍ stopnia on starsze i†mocniejsze rodzeÒstwo. podzia³u dzielnika R5, R6. WiÍkRobert Magdziak, sze zmiany napiÍciowe wymagaj¹ [email protected] juø przeprojektowania transformaWzory p³ytek drukowanych w tora. Z†pewnoúci¹ pomocny do formacie PDF s¹ dostÍpne w Intego zadania okaøe siÍ arkusz ternecie pod adresem: http:// kalkulacyjny przedstawiaj¹cy powww.ep.com.pl/pcb.html oraz na liczone niniejsze zadanie (plik p³ycie CD-EP02/2000 w katalogu ürÛd³owy dostÍpny w†Internecie PCB. i†na p³ycie CD-EP2/2000).

59

Sterownik P zamka R O Jcentralnego E K T Y

Sterownik zamka centralnego AVT−848 PrzyznajÍ uczciwie, øe elektronika samochodowa nie znajduje siÍ w centrum moich zainteresowaÒ. Nie zachwycaj¹ mnie najnowsze modele bolidÛw, obowi¹zkowo wyposaøonych w†mnÛstwo elektronicznych gadøetÛw. Wywo³uje to co najmniej zgorszenie wúrÛd zmotoryzowanej czÍúci moich znajomych. Dlatego zdecydowa³em siÍ na opracowanie niniejszego uk³adu, traktuj¹c go jako pewnego rodzaju ekspiacjÍ...

Elektronika Praktyczna 2/2000

Sterownik zamka centralnego, ktÛrego schemat elektryczny przedstawiono na rys. 1, umoøliwia sterowanie zestawem dowolnych si³ownikÛw (rÛwnieø pneumatycznych) zamykaj¹cych drzwi pojazdu. Moøe pracowaÊ zarÛwno jako samodzielne urz¹dzenie, jak i†wspÛ³pracowaÊ z†autoalarmem dowolnego typu. Od wielu podobnych rozwi¹zaÒ dostÍpnych na rynku rÛøni siÍ przede wszystkim zastosowaniem w nim, w†charakterze ìsercaî, programowalnego uk³adu logicznego PLD (PALCE16V8Z firmy AMD oznaczony na rys. 1†jako U2). Swego czasu Wydawnictwo AVT opublikowa³o cykl artyku³Ûw opisuj¹cych w†przystÍpny sposÛb uk³ady PLD [1]. RÛwnieø autor tego projektu postanowi³ skorzystaÊ z†moøliwoúci oferowanych przez te niezwykle elastyczne kostki. Zalety tego rozwi¹zania rekompensuj¹ nieco wyøsz¹ cenÍ uk³adu: uda³o siÍ unikn¹Ê stosowania duøej liczby elementÛw RC (niezbÍdnych do realizacji opÛünieÒ czasowych), zmieúciÊ ca³¹ ìlogikÍî w†jednym uk³adzie scalonym oraz znacznie uproúciÊ rysunek úcieøek p³ytki drukowanej. Za pewn¹ wadÍ moøna natomiast uznaÊ nieco wiÍkszy pobÛr pr¹du w†stanie spoczynkowym (oko³o 2..3mA) w†porÛwnaniu z rozwi¹zaniami opartymi na standardowych uk³adach CMOS. Jest to jednak pr¹d kilkakrotnie mniejszy od tego, jaki pobieraj¹ migaj¹ce diody LED, bardzo czÍsto stoso-

wane w†pojazdach do odstraszania potencjalnych z³odziei. Dla przyzwoitego akumulatora jest to pr¹d pomijalnie ma³y. Dok³adny opis uk³adu PALCE16V8Z (bÍd¹cego energooszczÍdnym odpowiednikiem popularnego uk³adu GAL16V8) moøna znaleüÊ w†[2].

Opis dzia³ania uk³adu Funkcje logiczne realizowane przez uk³ad U2 moøna przedstawiÊ za pomoc¹ rÛwnaÒ zapisanych w jÍzyku Abel: Q1 = ( INP1 & !X1 ) # ( INP2 & !X1 ); Q2 = ( !INP1 & !INP2 ) # ( X1 ); Q3 = ( !INP3 ) # ( !Q4 ); Q4 = ( !INP4 ) # ( !Q3 ); X1 = ( INP1 & INP2 & X1 ) # ( !INP1 & !INP2 ); OUT1 = ( INP1 & CLR_INP & Q2 & !X1 & !OUT2 ) #( INP2 & CLR_INP & Q2 & !X1 & !OUT2 ) #( !INP3 & CLR_INP & !Q3 & !OUT2 ) #( CLR_INP & !Q3 & !Q4 & !OUT2 ) #( CLR_INP & OUT1 & !OUT2 ); OUT2 = ( !INP1 & #( !INP4 & #( CLR_INP #( CLR_INP #( CLR_INP

!INP2 & CLR_INP & Q1 & !OUT1 ) CLR_INP & !Q4 & !OUT1 ) & Q1 & X1 & !OUT1 ) & !Q3 & !Q4 & !OUT1 ) & !OUT1 & OUT2 );

CLR_OUT = ( OUT1 ) # ( OUT2 );

Na pierwszy rzut oka wydaje siÍ to dosyÊ zagmatwane. Kto ma ochotÍ, moøe oczywiúcie dok³adnie przeanalizowaÊ powyøsze rÛwnania. Wszystkim pozosta³ym (czyli prawdopodobnie wiÍkszoúci CzytelnikÛw) wyjaúniam, øe logika ìzaszytaî wewn¹trz uk³adu U2 to przede wszystkim przerzutniki

61

Sterownik zamka centralnego

Rys. 1. Schemat elektryczny sterownika centralnego zamka.

i†uk³ady detekcji zboczy, czyli uk³ady ìrÛøniczkowaniaî cyfrowego. Zapewniaj¹ one poprawn¹ wspÛ³pracÍ sterownika z†zestykami si³ownika i†autoalarmu (eliminacja odbiÊ) oraz realizuj¹ wymagane funkcje logiczne. OprÛcz tego uk³ad U2 posiada wbudowane zabezpieczenia uniemoøliwiaj¹ce wyst¹pienie stanÛw zabronionych (np. jednoczesne w³¹czenie obu przekaünikÛw). PowrÛÊmy teraz do schematu elektrycznego sterownika (rys. 1). Do pinÛw 3†i†8†z³¹cza JP2 pod³¹czamy rÛwnolegle uzwojenia napÍdowe wszystkich si³ownikÛw. Zwory ZW1..ZW4 w†po³¹czeniu ze stykami prze³¹cznymi przekaünikÛw P1 i†P2 umoøliwiaj¹ ³atwe dostosowanie siÍ do instalacji elektrycznej istniej¹cej w†samochodzie. Kondensator C12 pe³ni rolÍ prostego uk³adu gasikowego i†w†pewnym stopniu przyczynia siÍ do ochrony przed wypaleniem zestykÛw przekaünikÛw P1 i†P2. PamiÍtajmy, øe zestyki te za³¹czaj¹

62

pr¹dy rzÍdu kilku amperÛw! Do pinÛw 1†i†2†z³¹cza JP2 pod³¹czamy zestyki kraÒcowe si³ownika steruj¹cego (to znaczy tego, ktÛry jest mechanicznie sprzÍøony z†zamkiem drzwi pojazdu). Rezystory R7, R9 podci¹gaj¹ wejúcia uk³adu U2 do napiÍcia +5V, natomiast kondensatory C5, C7, C8, C9 eliminuj¹ ewentualne zak³Ûcenia, mog¹ce zaindukowaÊ siÍ w†instalacji elektrycznej samochodu. Podobn¹ funkcjÍ pe³ni¹ diody D3, D5 i D6, zabezpieczaj¹c wejúcia uk³adu U2 przed przepiÍciami. Otwarcie kluczykiem drzwi pojazdu powoduje mechaniczne przesuniÍcie düwigni si³ownika steruj¹cego i†prze³¹czenie siÍ jego zestykÛw kraÒcowych. Podaj¹ one potencja³ masy na pin 1 z³¹cza JP2. To z†kolei powoduje za³¹czenie przez uk³ad U2 przekaünika P2, ktÛry swoimi zestykami podaje napiÍcie o†odpowiedniej polaryzacji na rÛwnolegle po³¹czone uzwojenia napÍdowe wszystkich si³ownikÛw. W†efekcie düwignie

si³ownikÛw pod¹øaj¹ w†tym samym kierunku otwieraj¹c wszystkie drzwi pojazdu. ZamkniÍcie drzwi kluczykiem powoduje (poprzez zwarcie z mas¹ pinu 2 z³¹cza JP2) zadzia³anie przekaünika P1 i†ruch düwigni si³ownikÛw w†przeciwnym kierunku, czyli mechaniczne zablokowanie drzwi. Z³¹cze JP1 s³uøy do do³¹czenia wyjúcia autoalarmu steruj¹cego zamkiem centralnym. Jeøeli stanem aktywnym tego wyjúcia jest stan wysoki (napiÍcie +12V), korzystamy z†pinu ì+î z³¹cza JP1. Pojawienie siÍ na nim napiÍcia dodatniego 8..12V powoduje zadzia³anie przekaünika P1 (zamkniÍcie drzwi pojazdu), a zanik tego napiÍcia zadzia³anie przekaünikÛw P2 (otwarcie drzwi). Pin ì-î z³¹cza P1 w†tym przypadku pozostawiamy nie pod³¹czony lub zwieramy do +12V. Jeøeli natomiast posiadamy autoalarm, ktÛrego stanem aktywnym jest stan niski (potencja³ masy), korzystamy z†pinu ì-î z³¹cza JP1, pozostawiaj¹c jednoczeú-

Elektronika Praktyczna 2/2000

Sterownik zamka centralnego WYKAZ ELEMENTÓW

Rys. 2. Schemat montażowy płytki sterownika.

nie pin ì+î w†ìpowietrzuî lub zwarty do masy. W†tym przypadku podanie przez autoalarm stanu niskiego powoduje zadzia³anie przekaünika P1, a stanu wysokiego zadzia³anie przekaünika P2. NiektÛre typy autoalarmÛw nie wystawiaj¹ na swoich wyjúciach czystego potencja³u masy. Dlatego zastosowa³em uk³ad z†tranzystorem T1, ktÛry dokonuje konwersji poziomÛw napiÍÊ o wartoúciach zbliøonych do potencja³u masy na poziomy w standardzie TTL wymagane przez uk³ad U2. Jak juø wczeúniej wspomnia³em, sterownik moøe wspÛ³pracowaÊ rÛwnieø z†si³ownikami pneumatycznymi. Do poprawnej pracy wymagaj¹ one znacznie d³uøszych czasÛw dzia³ania przekaünikÛw P1 i†P2 (oko³o 3,5s) niø si³owniki elektromechaniczne (oko³o 0,8s). Aby to umoøliwiÊ, zastosowa³em obwÛd z tranzystorem T2. Jest to obwÛd zeruj¹cy uk³ad U2 po czasie zaleønym od wartoúci rezystora R12. Dla si³ownikÛw pneumatycznych wartoúÊ rezystora R12 powinna wynosiÊ 82kΩ, a†dla elektromechanicznych 22kΩ. CzÍúÊ ìlogicznaî urz¹dzenia jest zasilana napiÍciem +5V stabilizowanym przez miniaturowy uk³ad U1 (LM78L05). Diody D1 i†D2 separuj¹ zasilanie czÍúci logicznej od obwodÛw silnopr¹dowych. Kondensator C1 (1000µF) ma stosunkowo duø¹ pojemnoúÊ ze wzglÍdu na spadki napiÍcia wystÍpuj¹ce na przewodach zasilaj¹cych uk³ad. WystÍpuj¹ one zw³aszcza w†momencie mecha-

Elektronika Praktyczna 2/2000

nicznego zablokowania düwigni si³ownikÛw po osi¹gniÍciu przez nie jednej ze skrajnych pozycji. Skuteczn¹ metod¹ uniezaleønienia siÍ od spadkÛw napiÍcia jest zastosowanie przewodÛw o†odpowiednim przekroju i/lub rozdzielanie zasilania si³ownikÛw i†czÍúci logicznej.

Montaø i uruchomienie Urz¹dzenie zmontowano na jednostronnej p³ytce drukowanej. Jej niecodzienny kszta³t oraz spore gabaryty wynikaj¹ z†zastosowania obudowy bÍd¹cej akurat ìpod rÍk¹î. Rozmieszczenie elementÛw na p³ytce drukowanej pokazano na rys. 2. Podczas lutowania szczegÛln¹ uwagÍ naleøy zwrÛciÊ na elementy, przez ktÛre p³yn¹ duøe pr¹dy (P1, P2, JP2, ZW1..ZW4). Zwory ZW1..ZW4 u³atwiaj¹ ìdopasowanieî sterownika do nietypowej instalacji elektrycznej istniej¹cej w†samochodzie. W†praktyce najczÍúciej okazuj¹ siÍ one niepotrzebne. Uwaga! Nie naleøy montowaÊ zwory ZW5. Pod uk³ad U2 moøna zastosowaÊ podstawkÍ - powinna byÊ jednak bardzo dobrej jakoúci. Zamiast stosunkowo kosztownego uk³adu PALCE16V8Z moøna zastosowaÊ GAL16V8 (Lattice) lub PALCE16V8 (AMD) serii standardowej. Niestety, spowoduje to znaczne zwiÍkszenie pr¹du pobieranego przez uk³ad. Po sprawdzeniu poprawnoúci montaøu moøna przyst¹piÊ do w³¹czenia sterownika. Po pomiarze napiÍcia +5V, naleøy dobraÊ

Rezystory R1, R4, R7, R9, R10, R13, R14: 10kΩ/0,25W R2, R3, R5: 5,1kΩ/0,25W R6, R8: 1kΩ/0,25W R11: 100kΩ/0,25W R12: *22kΩ/0,25W (82kΩ/0,25W) * patrz tekst Kondensatory C1: 1000µF/25V C2, C3: 100nF/25V C4: 100µF/16V C5, C6, C7, C8, C9, C10: 220nF/25V C11: 47µF/16V tantalowy C12: 2,2µF/63V MKSE Półprzewodniki D1, D2: 1N4002 D3, D5, D6: BZX55C5V1 D4, D7, D8, D9: 1N4148 D10: BZX55C3V6 T1: BC557 T2, T3, T4: BC547 U1: LM78L05 U2: PALCE16V8Z (AMD) zaprogramowany Różne P1, P2: RA2/12V przekaźnik 12V, jeden styk przełączny 10A ZW1, ZW2, ZW3, ZW4: zwora z drutu, montować w razie potrzeby ZW5: zwora (nie montować!) JP1: gniazdo do druku JP2: wtyk PWL−10R do druku (3,96mm)

tak¹ wartoúÊ rezystora R12, przy ktÛrej przekaüniki P1 i†P2 dzia³aj¹ przez czas wymagany dla danego typu si³ownikÛw. Orientacyjna wartoúÊ rezystora R12 wynosi 22kΩ (si³owniki elektromechaniczne) lub 82kΩ (si³owniki pneumatyczne). Po uruchomieniu p³ytkÍ drukowan¹ naleøy pokryÊ lakierem elektroizolacyjnym w aerozolu (uwaga na z³¹cza!). Mariusz Lehmann Literatura: 1. Elektronika Praktyczna 11/93, 12/93, 1/94, 2/94, 4/94, 6/94, 11/94, 4/95, 7/95, 8/95 2. Internet: http://www.vantis.com Wzory p³ytek drukowanych w formacie PDF s¹ dostÍpne w Internecie pod adresem: http://www.ep.com.pl/ pcb.html oraz na p³ycie CD-EP02/ 2000 w katalogu PCB.

63

Zamek szyfrowy sterowany P R O Jkodem E K DTMF T Y

Zamek szyfrowy sterowany kodem DTMF AVT−852

Chcia³bym zaproponowaÊ Czytelnikom EP budowÍ kolejnego urz¹dzenia wykorzystuj¹cego transmisjÍ lini¹ telefoniczn¹ danych w†formacie DTMF. Dla prezentowanego uk³adu moøna znaleüÊ przynajmniej dwa zastosowania: jedno jak najbardziej powaøne i†drugie, o†nieco rozrywkowym charakterze.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Proponowany uk³ad moøna zastosowaÊ do zabezpieczenia systemu zdalnego sterowania prac¹ najrozmaitszych urz¹dzeÒ za poúrednictwem linii telefonicznej, ktÛr¹ bÍd¹ przesy³ane odpowiednie kody DTMF. System taki, umoøliwiaj¹cy sterowanie 16 urz¹dzeniami, a†takøe monitorowanie pracy kolejnych 16 uk³adÛw, znajduje siÍ obecnie w†ostatniej fazie opracowywania i†nied³ugo jego opis zostanie udostÍpniony Czytelnikom EP. Jeøeli taki uk³ad, ìodzywaj¹cyî siÍ automatycznie po kilku sygna³ach przywo³ania telefonu, nie posiada odpowiedniego systemu zabezpieczaj¹cego, to moøe siÍ zdarzyÊ, øe ktoú, nawet zupe³nie nieúwiadomie, moøe narobiÊ nam niez³ego ba³aganu w†domu czy w†firmie. Proponowany uk³ad, wymagaj¹cy podania (oczywiúcie w†kodzie DTMF) szeúciocyfrowej liczby identyfikuj¹cej uøytkownika, ca³kowicie wyklucza úwiadom¹ czy teø nieúwiadom¹ ingerencjÍ w†nasz system zdalnego sterowania. Nasz uk³ad moøe byÊ takøe zastosowany do budowy zamka do drzwi wejúciowych domu, czy

teø innego pomieszczenia, lub w³¹cznika/wy³¹cznika systemu alarmowego. Zamiast zwykle stosowanej w†takich zamkach klawiatury bÍdziemy uøywaÊ specjalnego nadajnika - ma³ego pude³eczka emituj¹cego, po naciúniÍciu odpowiednich klawiszy düwiÍki odpowiadaj¹ce ø¹danym kodom DTMF. Rozwi¹zanie takie, poza efektownoúci¹, ma takøe pewne zalety praktyczne. Klawiatura z†dziesiÍcioma przyciskami z†pewnoúci¹ u³atwia szybkie wprowadzanie kodu do zamka szyfrowego, ale u³atwia takøe proste ìz³amanieî tego kodu. Nie ma sensu opisywaÊ jak moøna to zrobiÊ, ale naleøy przyj¹Ê do wiadomoúci, øe jest to moøliwe i†stosunkowo proste dla ewentualnego intruza. Nadajnik mog¹cy wspÛ³pracowaÊ z†proponowanym uk³adem, zaprojektowany przez niøej podpisanego, zosta³ opisany w†numerze 2/99 Elektroniki Praktycznej. Moøna takøe wykorzystaÊ gotowy nadajnik DTMF, ktÛry moøna zakupiÊ za niewielkie pieni¹dze od obywateli WNP na pierwszym lepszym bazarze. Wad¹ fabrycz-

65

Zamek szyfrowy sterowany kodem DTMF

Rys. 1. Schemat elektryczny zamka.

nych nadajnikÛw DTMF jest jednak to, øe umoøliwiaj¹ emisjÍ jedynie dziesiÍciu podstawowych kodÛw DTMF, co nie ma jednak znaczenia przy wspÛ³pracy takiego nadajnika z†naszym uk³adem. Proponowany uk³ad jest stosunkowo prosty i†³atwy do wykonania. Takøe koszt podzespo³Ûw potrzebnych do jego zbudowania nie zrujnuje z†pewnoúci¹ nikogo.

Opis dzia³ania uk³adu Schemat elektryczny zamka szyfrowego wykorzystuj¹cego kody DTMF pokazano na rys. 1. Dla u³atwienia omawiania schematu podzielimy go na dwie czÍúci: blok wprowadzania danych i†blok ich interpretacji.

66

Do odbierania sygna³Ûw DTMF poddawany jest analizie: uk³ad zosta³ zastosowany, wielokrotnie sprawdza, czy otrzymany düwiÍk juø wykorzystywany w†naszych jest sygna³em DTMF i†jeøeli wykonstrukcjach, scalony dekoder nik badania okazuje siÍ pozytywDTMF typu UM92870 (MT8870 ny, to na wyjúciu STD ustawiany lub HT9170). Nie ma najmniejsze- jest stan wysoki, trwaj¹cy przez go sensu opisywaÊ szczegÛ³owo ca³y czas odbierania sygna³u. Jedten uk³ad - wystarczy jedynie noczeúnie odebrany sygna³ DTMF przypomnieÊ jego podstawowe ce- zostaje rozkodowany i†na wyjúcia chy. Q1..Q4 zostaje wys³ana liczba bÍNa wejúcie IN- wzmacniacza d¹ca binarnym odpowiednikiem operacyjnego, stanowi¹cego aktyw- aktualnie odebranego kodu DTMF. n¹ czÍúÊ wbudowanego w†struk- Liczba ta pozostaje ìzatrzaúniÍtaî turÍ uk³adu C8 przedwzmacniaDo transformatora separuj¹cego linii telefonicznej 2 1 IN cza o†duøej czu100k ³oúci, podawany jest sygna³ akusDo transformatora separuj¹cego linii telefonicznej tyczny. P o Rys. 2a. Sposób dołączenia zamka do linii w z m o c n i e n i u telefonicznej.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Zamek szyfrowy sterowany kodem DTMF VCC 10k

470nF

jako A..F. Warunkiem poprawnej pracy uk³adu jest zakodowanie za pomoc¹ C8 tych elementÛw dowolnej liczby szeúciocyfrowej. Kodowanie wykonujemy ³¹cz¹c za pomoc¹ odcinkÛw przewodÛw odpowiednie wyjúcia demultipleksera z†kolejnymi wejúciami bloku przerzutnikÛw. Dla u³atwienia zak³adamy, øe zaprogramowana zosta³a najprostsza kombinacja: ì1 2 3 4 5 6î, ktÛrej nie radzÍ stosowaÊ w†praktyce. Jeøeli odebrany przez dekoder kod DTMF odpowiada³ cyfrze ì1î, to stan niski powstanie na wyjúciu Y1 demultipleksera i†stamt¹d zostanie doprowadzony do wejúcia zegarowego pierwszego przerzutnika IC7B, powoduj¹c jego w³¹czenie. Zak³adamy, øe nastÍpny kod odebrany przez IC3 odpowiada³ cyfrze ì2î, co spowodowa³o doprowadzenie opadaj¹cego zbocza sygna³u do wejúcia zegarowego kolejnego przerzutnika. Poniewaø poprzedni przerzutnik zosta³ juø uprzednio ustawiony i†na wejúciu danych IC7A panuje stan wysoki, to przerzutnik ten takøe siÍ prze³¹czy, przygotowuj¹c jednoczeúnie stan wysoki na wejúciu kolejnego uk³adu - IC8B. Jeøeli kolejny kod DTMF bÍdzie odpowiada³ cyfrze ì3î, to ustawiony bÍdzie przerzutnik IC8B i†tak dalej, aø do wybrania wszystkich cyfr ustawionego kodu. ZwrÛÊmy uwagÍ, øe na wybranie kodu mamy czas ograniczony czasem trwania impulsu generowanego przez uniwibrator IC1B. Po up³ywie tego czasu uk³ad monostabilny zeruje siÍ i†wszystkie przerzutniki w†bloku dekodowania zostan¹ rÛwnieø wyzerowane.

3,3k IN 2 1

Mikrofon elektretowy

Rys. 2b. Interfejs akustyczny bez wzmacniacza.

na tych wyjúciach do czasu odebrania nowego kodu lub wy³¹czenia zasilania. Popatrzmy teraz na czÍúÊ schematu przedstawiaj¹c¹ g³Ûwny blok uk³adu, ktÛrego zadaniem jest badanie poprawnoúci wprowadzanego szyfru i†podejmowanie odpowiednich dzia³aÒ w†zaleønoúci od wyniku tego badania. AnalizÍ uk³adu rozpoczniemy w†ìmartwym punkcieî, kiedy wszystkie przerzutniki s¹ wy³¹czone i†licznik IC2B wyzerowany. Odebranie przez dekoder IC3 waønego kodu DTMF spowoduje powstanie stanu wysokiego na wyjúciu STD tego uk³adu, a†w†konsekwencji stanu niskiego na wyjúciu inwertera zrealizowanego na bramce IC5B. W†konsekwencji opadaj¹ce zbocze sygna³u na wejúciu wyzwalania Tuk³adu przerzutnika monostabilnego IC1B spowoduje wyzwolenie tego przerzutnika i†wymuszenie stanu niskiego na wejúciu zeruj¹cym licznika IC2B. Jednoczeúnie stan niski jest podawany na wejúcie !E demultipleksera IC4, na ktÛrego wejúciach adresowych panuj¹ stany logiczne odpowiadaj¹ce aktualnie odebranemu kodowi DTMF. ZwrÛÊmy teraz uwagÍ na dwa elementy niezwykle istotne dla pracy uk³adu, a†jednoczeúnie bardzo upraszczaj¹ce jego konstrukcjÍ. Mam tu na myúli z³¹cze CON2 i†szereg wejúÊ oznaczonych

Jeøeli ktÛrakolwiek z†wybranych cyfr nie bÍdzie odpowiada³a ustawionemu kodowi lub zostanie wybrana w†z³ej kolejnoúci, to jeden z†przerzutnikÛw nie zostanie ustawiony. W†tym momencie tracimy jakiekolwiek szanse na otwarcie zamka, a†to z†nastÍpuj¹cego powodu: wszystkie impulsy wysy³ane przez dekoder IC3 zliczane s¹ przez licznik IC2B. Jeøeli wybierzemy nawet o†jedn¹ cyfrÍ za duøo, to licznik osi¹gnie stan 0110(BIN), co spowoduje powstanie stanu niskiego na wyjúciu bramki IC5A i wymuszenie stanu wysokiego na wejúciach zeruj¹cych przerzutnikÛw bloku dekoduj¹cego i†ich natychmiastowe wyzerowanie. Co jednak siÍ stanie, jeøeli zostanie wybrana cyfra nie wchodz¹ca w†sk³ad zaprogramowanego kodu? Wyjúcia demultipleksera IC4, odpowiadaj¹ce ìnie uøywanymî cyfrom, powinny zostaÊ do³¹czone do wejúÊ oznaczonych jako ìXî. Powstanie na nich stanu niskiego spowoduje takøe wymuszenie stanu wysokiego na wyjúciu bramki IC5C oraz na wejúciach zeruj¹cych przerzutnikÛw i†ich natychmiastowe wy³¹czenie. Podsumowuj¹c: stan wysoki powstanie na wyjúciu ostatniego przerzutnika IC9A wtedy i†tylko wtedy, kiedy wybrana zostanie w³aúciwa liczba klucza, czyli kombinacja szeúciu cyfr we w³aúciwej kolejnoúci i w†oznaczonym czasie

VCC 10k

3,3k

220

1 3

100nF

UL1321

14

C8

IN

12

1

2 1

7

Mikrofon elektretowy

100nF 470nF

100uF (*)

Rys. 2c. Interfejs akustyczny ze wzmacniaczem.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Rys. 3. Rozmieszczenie elementów na płytce drukowanej.

67

Zamek szyfrowy sterowany kodem DTMF oraz nie zostanie wprowadzona øadna cyfra nie wystÍpuj¹ca w†kodzie klucza. ZastanÛwmy siÍ teraz, jakie mog¹ byÊ konsekwencje prawid³owego wybrania kodu i†powstania stanu wysokiego na wyjúciu Q przerzutnika IC9A. Moøliwoúci, wybierane za pomoc¹ ustawienia jumpera JP1, s¹ dwie: 1. Przy ustawieniu JP1 takim jak na schemacie, stan wysoki z†wyjúcia Q przerzutnika monostabilnego IC1A, wyzwolonego dodatnim zboczem na jego wejúciu T+, zostanie doprowadzony do bazy tranzystora T1, powoduj¹c jego w³¹czenie na czas ustalony wartoúciami pojemnoúci C1 i†rezystancji R1. Jest to tryb pracy impulsowej, kiedy to sterowane przez tranzystor T1 urz¹dzenie (np. przekaünik) zostanie w³¹czone po prawid³owym wybraniu kodu jedynie na pewien czas. 2. Za pomoc¹ jumpera JP1 moøemy do³¹czyÊ bazÍ tranzystora T1 do wyjúcia Q†przerzutnika IC10B. Przerzutnik ten pracuje w†uk³adzie dwÛjki licz¹cej, a†na jego wejúcie zegarowe podawane s¹ impulsy po kaødym prawid³owym wybraniu kodu zamka. Jest to naprzemienny tryb pracy, w†ktÛrym kaøde kolejne prawid³owe wybranie szyfru powoduje naprzemienne w³¹czanie lub wy³¹czenie sterowanego urz¹dzenia. W†uk³adzie zastosowa³em scalony stabilizator napiÍcia typu 78L05, zasilaj¹cy zamek napiÍciem sta³ym o†wartoúci 5VDC. To chyba w†zasadzie wszystko, co moøna powiedzieÊ o†tak prostym uk³adzie. OmÛwienia wymaga

68

chyba jeszcze tylko sprawa wejúcia kodera DTMF - IC3. Nie mog³em w†jakikolwiek sposÛb przewidzieÊ, do jakiego celu bÍdziecie chcieli wykorzystaÊ zaprojektowany przeze mnie zamek, i†dlatego teø nie wyposaøy³em go w†jakikolwiek uk³ad wejúciowy. Na rys. 2 przedstawione zosta³y trzy moøliwoúci wykonania prostych uk³adÛw wejúciowych. Przy wspÛ³pracy opisanego uk³adu z†lini¹ telefoniczn¹ wystarczy po³¹czyÊ z†ni¹ wejúcie IN za pomoc¹ rezystora szeregowego o†wartoúci ok. 100kΩ. Przy wspÛ³pracy z†mikrofonem na ma³e (0,5..1m) odleg³oúci wystarczaj¹cy moøe okazaÊ siÍ uk³ad bez jakichkolwiek elementÛw wzmacniaj¹cych (rys. 2b). W†przypadku koniecznoúci odbierania akustycznych sygna³Ûw DTMF z†wiÍkszej odleg³oúci, konieczne moøe okazaÊ siÍ zastosowanie prostego przedwzmacniacza mikrofonowego, ktÛrego przyk³adowy schemat pokazano na rys. 2c. Uk³ad zamka powinien byÊ zasilany napiÍciem sta³ym o†wartoúci 7..16VDC, niekoniecznie stabilizowanym.

Montaø i†uruchomienie Na rys. 3 pokazano schemat montaøowy p³ytki obwodu drukowanego. Widok mozaiki úcieøek dostÍpny jest w†postaci plikÛw PDF w†Internecie oraz na p³ycie CD-EP02/2000. Na p³ycie znajduj¹ siÍ takøe projekty p³ytek w†postaci plikÛw pcb dla programu Autotrax 1.61. Montaø wykonujemy typowo, rozpoczynaj¹c od elementÛw o†najmniejszych gabarytach. Pod

WYKAZ ELEMENTÓW Rezystory R1, R3: 10MΩ R2, R6..R11: 100kΩ R4: 300kΩ R5: 51kΩ R12: 10kΩ Kondensatory C1: 470nF C2: 1µF C3, C5, C6, C8: 100nF C4, C7: 220µF/16V Półprzewodniki D1: 1N4148 lub odpowiednik IC1: 4098 IC2: 4520 IC3: UM92870 lub ścisły zamiennik IC4: 4067 IC5: 4023 IC6: 7805 IC7..IC10: 4013 T1: BC548 lub odpowiednik Różne CON1, CON3, CON4: ARK3 (3,5mm) CON2: 10x goldpin CON5, CON6: ARK2 (3,5mm) JP1: 2x goldpin + jumper Q1: rezonator kwarcowy 3,579MHz IN: 2x goldpin

uk³ady scalone zalecam, jak zwykle, zastosowaÊ podstawki. Uk³ad zmontowany ze sprawdzonych elementÛw dobrej jakoúci nie wymaga jakiegokolwiek uruchamiania ani regulacji. Andrzej Gawryluk, AVT Wzory p³ytek drukowanych w formacie PDF s¹ dostÍpne w Internecie pod adresem: http://www.ep.com.pl/ pcb.html oraz na p³ycie CD-EP02/ 2000 w katalogu PCB.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Stereofoniczny tuner P radiowo−telewizyjny R O J E K T Y

Stereofoniczny tuner radiowo−telewizyjny, część 2 kit AVT−845

KoÒczymy prezentacjÍ nowoczesnego tunera RTV. W†tej czÍúci artyku³u przedstawiamy sposÛb montaøu, uruchomienia i†obs³ugÍ tunera, a†takøe konstrukcjÍ programowanego demodulatora fonii, dziÍki ktÛremu za pomoc¹ tunera moøna odbieraÊ sygna³ fonii w†dowolnym úwiatowym standardzie.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Wielostandardowy dekoder fonii TDA9820 Opisywana g³owica radiowotelewizyjna wchodzi w†sk³ad wiÍkszej rodziny modu³Ûw, rÛøni¹cych siÍ miÍdzy sob¹ m.in. standardem sygna³u telewizyjnego z†jakim mog¹ pracowaÊ. Tak siÍ z³oøy³o, øe g³owice, ktÛre pozyskaliúmy, nie pracuj¹ w†standardzie obowi¹zuj¹cym na terenie naszego kraju. Problem by³ z podnoún¹ fonii, bowiem wartoúÊ na jak¹ nastrojone s¹ filtry g³owic FM1246 jest inna niø obowi¹zuj¹ca w†Polsce, tj. 6,5MHz. Powsta³a wobec tego koniecznoúÊ zastosowania zewnÍtrznego dekodera fonii i†wybÛr pad³ na uk³ad TDA9820. Posiada on wiele zalet. Poniewaø do detekcji uøywane s¹ wewnÍtrzne uk³ady PLL, to do dzia³ania uk³adu potrzeba

niewielu dodatkowych elementÛw, a co wiÍcej, nie s¹ to strojone elementy indukcyjne. Ponadto, uk³ad w†prosty sposÛb umoøliwia wybÛr jednej z†kilku powszechnie uøywanych czÍstotliwoúci podnoúnych, a†takøe pracÍ z†dwiema podnoúnymi w†trybie stereofonicznym, a†jego cena nie jest wygÛrowana. Tak wiÍc to, co mog³o byÊ ograniczeniem, przyczyni³o siÍ do zwiÍkszenia uniwersalnoúci naszego tunera. Na rys. 5 pokazano wewnÍtrzn¹ budowÍ tego uk³adu. Z†widma czÍstotliwoúci poúredniej za pomoc¹ zewnÍtrznych filtrÛw piezoceramicznych odfiltrowana zostaje odpowiednia czÍstotliwoúÊ podnoúnej fonii. Wyboru filtru, zaleønie od standardu w†jakim nadawana jest fonia odbieranego sygna³u, dokonuje siÍ za pomoc¹

69

Stereofoniczny tuner radiowo−telewizyjny

Rys. 5. Schemat blokowy układu TDA9820.

multipleksera wejúciowego sterowanego sygna³ami cyfrowymi S1, S2. W†przypadku pracy z†dwiema podnoúnymi w†trybie stereofonicznym, odpowiedni filtr pod³¹czany jest bezpoúrednio do drugiego toru poprzez wyprowadzenie 15. Sygna³ (lub sygna³y) poddawany jest wzmocnieniu w†7-stopniowym wzmacniaczu, a†nastÍpnie detekcji w†uk³adzie z†pÍtl¹ PLL. Na koniec sygna³ (lub sygna³y) poddawany jest wzmocnieniu w†wyjúciowym uk³adzie wzmacniaj¹co-separuj¹cym. Wejúcia steruj¹ce S1, S2 steruj¹ nie tylko wejúciowym multiplekserem lecz rÛwnieø ustalaj¹ parametry zaskoku pÍtli dla wybranej czÍstotliwoúci podnoúnej fonii. PrzesuniÍcie charakterystyki pÍtli dla wszystkich zakresÛw jednoczeúnie moøna dokonaÊ poprzez zmianÍ wartoúci opornika do³¹czonego do wyprowadzenia 11. Zestawienie poziomÛw na wejúciach steruj¹cych S1, S2 z†czÍstotliwoúciami podnoúnych fonii, ktÛre s¹ wtedy poddawane detekcji, pokazano w tab. 4.

70

Program sterownika i†funkcje tunera Z†naszych redakcyjnych doúwiadczeÒ wynika, øe urz¹dzenia, ktÛrych integraln¹ czÍúÊ stanowi zaprogramowany sterownik procesorowy budz¹ u†czÍúci naszych CzytelnikÛw niechÍÊ i†protesty. Uwaøaj¹ oni, øe takie projekty nie s¹ juø dostÍpne dla wszystkich, gdyø ich istotn¹ czÍúÊ, jak¹ jest zaprogramowany procesor, mog¹ zdobyÊ jedynie za poúrednictwem firmy AVT. CzÍúciowo jest to prawd¹. Faktem jest jednak, øe wspÛ³czesna technika jest skazana na procesory, gdyø ich stosowanie zmniejsza koszty, a†czasami bez nich urz¹dzenie w†ogÛle nie mog³oby dzia³aÊ (uk³ad tunera jest tutaj dobrym przyk³adem). Zawsze teø Czytelnik moøe napisaÊ w³asny program obs³ugi korzystaj¹c z†informacji, jakie zamieszczamy w†opisie uk³adu. Z†tych powodÛw staramy siÍ, by by³ on dok³adny i†w†miarÍ wyczerpuj¹cy. A†wszystkim, ktÛrych zainteresowa³ prezentowany uk-

³ad, lecz nie chc¹ sami pisaÊ programu dla sterownika, proponujemy nasze, czÍsto proste lecz w†pe³ni funkcjonalne oprogramowanie. Po tym krÛtkim wstÍpie przystÍpujÍ do opisu dzia³ania tunera radiowo-telewizyjnego z†naszym programem obs³ugi. Program umoøliwia odbiÛr przez tuner stacji telewizyjnych i†radiowych w†pe³nym zakresie obs³ugiwanym przez g³owicÍ oraz zapis w†pamiÍci EEPROM parametrÛw 100 wybranych stacji. Informacje o†stanie pracy tunera wyúwietlane s¹ na standardowym wyúwietlaczu LCD 1x16 znakÛw, sterowanym 4-bitow¹ magistral¹ danych oraz sygna³ami steruj¹cyTab. 4. Standard S1 B/G M I D/K

1 1 0 0

S2

f VC01

f VC02

1 0 1 0

5,5MHz 4,5MHz 6,0MHz 6,5MHz

5,74MHz 4,72MHz wyłączony 6,74MHz

f VC01 − częstotliwość f VC01 f VC02 − częstotliwość f VC02

Elektronika Praktyczna 2/2000

Stereofoniczny tuner radiowo−telewizyjny mi RS i†E. Uøytkownik ma do dyspozycji 15-przyciskow¹ klawiaturÍ, w†ktÛrej 5†pierwszych przyciskÛw obs³uguje prze³¹czanie najwaøniejszych funkcji, a†pozosta³e s³uø¹ do szybkiego wyboru zapamiÍtanego programu. Dla ³atwiejszej identyfikacji wybranego programu moøna zapamiÍtaÊ jego 11znakow¹ nazwÍ. OprÛcz tego moøna prze³¹czaÊ siÍ pomiÍdzy odbiorem düwiÍku mono lub stereo oraz wybraÊ czÍstotliwoúÊ podnoúnej fonii, ktÛra bÍdzie automatycznie ustawiana po wyborze zapamiÍtanego wczeúniej programu. Tuner pracuje w†kilku podstawowych trybach. Przejúcie pomiÍdzy trybami i†wybÛr ich poszczegÛlnych opcji najczÍúciej dokonywaRys. 6a. Rozmieszczenie elementów na płytce drukowanej tunera. ny jest przez naciúniÍcie odpowiedniego klawisza funkcyj- wartoúÊ przestrajanej czÍstotliwyúwietlaczu pojawi siÍ napis nego. Uøyte w†opisie nazwy s¹ woúci w†MHz, ìFine:î i†strza³ki symbolizuj¹ce nastÍpuj¹ce (w nawiasie podano - oznaczenie trybu mono (litera kierunek podstrajania. oznaczenie klawisza z†rys. 4 M) lub stereo (litera S), - UP - po naciúniÍciu i†przytrzyEP1/99): Uwaga! Ustawiane parametry maniu tego klawisza czÍstotli- UP (S1), DOWN (S2) - klawisze zapisane zostan¹ pod numerem woúÊ odbieranego sygna³u bÍprzewijania, programu, ktÛry by³ wybrany dzie siÍ zwiÍksza³a, - NEXT (S3) - klawisz wyboru, w†momencie wejúcia do trybu pro- DOWN - po naciúniÍciu i†przy- F1 (S4), F2 (S5) - klawisze gramowania. trzymaniu tego klawisza czÍstotfunkcyjne, - UP - po naciúniÍciu i†przytrzyliwoúÊ odbieranego sygna³u bÍ- N1..9 (S6..S14) i†N0 (S15) maniu tego klawisza wartoúÊ dzie siÍ zmniejsza³a, klawisze numeryczne. przestrajanej czÍstotliwoúci bÍ- F2 - wyjúcie z†trybu podstrajadzie siÍ zwiÍksza³a, nia. Funkcje przyciskÛw w†trybie - DOWN - po naciúniÍciu i†przyodbioru zaprogramowanych wczeútrzymaniu tego klawisza wartoúÊ Funkcje przyciskÛw w†trybie niej stacji: przestrajanej czÍstotliwoúci bÍwyboru czÍstotliwoúci podnoúnej - UP, DOWN - wybÛr stacji o†nudzie siÍ zmniejsza³a, fonii merze poprzednim lub nastÍp- SELECT -zmiana zakresu czÍs- UP, DOWN - zmiana i†wybÛr nym w†stosunku do aktualnie totliwoúci, kolejnej czÍstotliwoúci podnoúwybranego numeru stacji, - F1 - prze³¹czanie trybu mono/ nej fonii, - N0-9 - wybÛr numeru stacji za stereo, - F2 - wyjúcie z†trybu wyboru pomoc¹ klawiszy cyfrowych, - F2 - wejúcie w†tryb podstrajaczÍstotliwoúci podnoúnej. - F1 - prze³¹czanie trybu mono/ nia, stereo, - N0 - wejúcie w†tryb wyboru Funkcje przyciskÛw w†trybie - SELECT - wejúcie w†tryb prograczÍstotliwoúci podnoúnej fonii, programowania nazwy stacji mowania i†zapamiÍtania para- N1..9 - po naciúniÍciu ktÛregoPo wejúciu do tego trybu na metrÛw nowej stacji. kolwiek z†tych klawiszy nastÍwyúwietlaczu pojawi siÍ standarpuje wejúcie w†tryb programodowa nazwa ìProgramî, ktÛr¹ moFunkcje przyciskÛw w†trybie wania nazwy stacji, a†nastÍpnie øemy pozostawiÊ, jeøeli nie chceprogramowania zapisu wszystkich parametrÛw my wpisywaÊ w³asnej nazwy staW†tym trybie na wyúwietlaczu do pamiÍci EEPROM. cji. W†przeciwnym wypadku do pojawi¹ siÍ nastÍpuj¹ce informawpisania nazwy naleøy skorzystaÊ cje: Funkcje przyciskÛw w†trybie z†klawiszy numerycznych i†ich - oznaczenie informuj¹ce o†tym podstrajania kombinacji z†klawiszami funkcyjczy wybrana czÍstotliwoúÊ naleW†trybie tym moøliwe jest prenymi. Wpisanie litery wymaga øy do zakresu radiowego, czy cyzyjne dostrojenie siÍ do czÍsnaciúniÍcia najpierw klawisza funtelewizyjnego, totliwoúci odbieranej stacji. Na kcyjnego, nastÍpnie odpowiednie-

Elektronika Praktyczna 2/2000

71

Stereofoniczny tuner radiowo−telewizyjny

72

- naleøy sprawdziÊ czy w†momencie mocowania procesora w†podstawce nie podwinͳa siÍ ktÛraú z†jego nÛøek. NastÍpnie, nie przejmuj¹c siÍ wyúwietlanymi komunikatami, naleøy wy³¹czyÊ zasilanie, wlutowaÊ g³owicÍ, a†do podstawek w³oøyÊ pozosta³e uk³ady scalone. Do wyjúcia J1 naleøy pod³¹czyÊ podgl¹d wizji (np. telewizor pracuj¹cy w†trybie monitora), a do wyjúÊ audio s³uchawki lub ma³e g³oúniki. W†przypadku programowania odbioru stacji telewizyjnych, antenÍ lub kabel zbiorczej sieci telewizyjnej naleøy pod³¹czyÊ do lewego gniazda antenowego g³owicy (widok z†gÛry). Sygna³ stacji radiowych podaje siÍ do gniazda prawego. Potencjometry PR3 i†PR4 powinny byÊ ustawione w†po³oøeniach úrodkowych. NastÍpnie naleøy w³¹czyÊ zasilanie tunera. Jeøeli uk³ad zmontowany zosta³ prawid³owo, na wyúwietlaczu powinien zostaÊ wyúwietlony przynajmniej numer stacji (po w³¹czeniu zasilania standardowo jako pierwszy zg³asza siÍ numer 00) i†znacznik trybu mono/stereo. Wyúwietlenie komunikatu ìERROR memoryî oznacza, øe procesor nie moøe odczytaÊ pamiÍci EEPROM. Komunikat taki pojawi siÍ takøe w†sytuacji, gdy zastosowana pamiÍÊ EEPROM bÍdzie mia³a pojemnoúÊ mniejsz¹ niø 2kb, a†uøytkownik bÍdzie chcia³ wybraÊ numer kana³u znajduj¹cy siÍ poza dostÍpnym zakresem dla pojemnoúci zastosowanej pamiÍci. Komunikat ìERROR tunerî oznacza brak komunikacji pomiÍdzy procesorem a†g³owic¹ tunera. W†takim przypadku naleøy sprawLCD16

1 * 16 D0 D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 7

8

9

RS R/W E Vee +5V 0V

4 5 6 3 2 1

10 11 12 13 14

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

taøowy na rys. 6) mniejsze elementy i†podstawki pod uk³ady scalone (op³aca siÍ stosowaÊ podstawki, gdyø w†razie nieszczÍúcia demontaø uszkodzonego uk³adu z†dwustronnej p³ytki drukowanej jest bardzo k³opotliwy). Na pocz¹tku nie naleøy siÍ úpieszyÊ z†wk³adaniem do podstawek uk³adÛw scalonych, wlutowaniem g³owicy czy do³¹czaniem wyúwietlacza. Chociaø uruchomienie tunera jest bardzo proste i†nie powinno sprawiÊ k³opotu nawet Rys. 6b. Rozmieszczenie elementów na niedoúwiadczonemu amapłytce drukowanej klawiatury tunera. torowi elektronikowi, tym go klawisza numerycznego. Przed bardziej naleøy postÍpowaÊ ostwpisaniem kolejnego znaku lub roønie i†metodycznie. Montaø koÒlitery oba klawisze powinny zoczy wlutowanie gniazd JP2, J1 staÊ zwolnione. Poniøsze zestai†J2. Gniazdo wyjúcia wizji J1 jest wienie pokazuje przypisanie konprzeciÍtym na po³owÍ podwÛjnym kretnego znaku do kombinacji gniazdem cinch uøytym jako wyklawiszy. júcie fonii J2. Po zakoÒczeniu klawisz samodzielnie +UP +DOWN +SELECT pracy warto jeszcze raz dok³adnie numeryczny obejrzeÊ p³ytkÍ i†przekonaÊ siÍ N1 “1” “A” “K” “U” czy nie ma zwarÊ, a†elementy N2 “2” “B” “L” “V” i†ich polaryzacja nie zosta³y poN3 “3” “C” “M” “W” mylone. NastÍpnie do gniazda JP2 N4 “4” “D” “N” “X” moøna do³¹czyÊ zasilanie. Moøe N5 “5” “E” “O” “Y” to byÊ napiÍcie sta³e o wartoúci N6 “6” “F” “P” “Z” z†przedzia³u 8..10V (ze wzglÍdu N7 “7” “G” “Q” “+” na obecnoúÊ mostka, o†dowolnej N8 “8” “H” “R” “.” polaryzacji) lub napiÍcie zmienne N9 “9” “I” “S” “ ” o†podobnej wartoúci. N0 “0” “J” “T” przesuw Stosowanie zbyt wysokiego naw prawo bez piÍcia zasilania spowoduje silne zmiany znaku grzanie siÍ stabilizatorÛw i†koF1 - porzucenie trybu programoniecznoúÊ stosowania radiatorÛw wania bez zapisu nowych pado odprowadzenia nadmiaru cieprametrÛw, ³a. Po do³¹czeniu zasilania napiÍF2 - zakoÒczenie programowania cie na 40. nÛøce podstawki uk³anowych parametrÛw z†ich jeddu U1 powinno mieÊ wartoúÊ +5V noczesnym zapisem do pamiÍci ±0,25V, tak samo jak napiÍcie na EEPROM nÛøce 14. uk³adu U5. Naleøy wy³¹czyÊ napiÍcie, w³oøyÊ do Montaø i†uruchomienie podstawki procesor i†po³¹czyÊ tunera z†gniazdem JP3 wyúwietlacz. SchePoniewaø na uk³ad tunera sk³amat tego po³¹czenia pokazano na da siÍ stosunkowo niewiele elerys. 7. Po ponownym w³¹czeniu mentÛw, warto przed montaøem zasilania na wyúwietlaczu powisprawdziÊ te, ktÛrych kontrola nien, na ok. sekundÍ, pojawiÊ siÍ jest moøliwa w†celu eliminacji napis ìTuner A/V v.1.3î. Brak wadliwych. W†przypadku opornijakichkolwiek napisÛw na wykÛw bÍdzie to pomiar ich oporúwietlaczu moøe mieÊ nastÍpuj¹ce noúci, jeúli chodzi o†kondensatory przyczyny: moøna przynajmniej sprawdziÊ - üle jest ustawiony kontrast wyw†ten sam sposÛb, czy nie s¹ úwietlacza - naleøy pokrÍciÊ wewnÍtrznie zwarte. potencjometrem PR1, NastÍpnie naleøy wlutowaÊ do - naleøy sprawdziÊ po³¹czenia wyp³ytki drukowanej (schemat monúwietlacza z†gniazdem JP3,

JP3

Rys. 7. Sposób podłączenia wyświetlacza LCD do płytki tunera.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Stereofoniczny tuner radiowo−telewizyjny dziÊ po³¹czenia pomiÍdzy odpowiednimi wyprowadzeniami obydwu elementÛw oraz poszukaÊ ewentualnych zwarÊ. Proces wyszukiwania stacji i†zapamiÍtywania ich parametrÛw zosta³ opisany w†czÍúci dotycz¹cej programu sterownika. Po wstrojeniu siÍ na poø¹dan¹ czÍstotliwoúÊ stacji radiowej lub telewizyjnej, ostatni¹ czynnoúci¹ jest ustawienie g³oúnoúci kana³Ûw fonii potencjometrami PR3 i†PR4. ProszÍ

Elektronika Praktyczna 2/2000

pamiÍtaÊ o†wybraniu w³aúciwej podnoúnej fonii. W†przypadku odbioru fonii w†systemie z†dwoma podnoúnymi, ich zrÛwnowaøenie ustawia siÍ potencjometrem PR2. K³opoty z†uzyskaniem czystego düwiÍku mog¹ úwiadczyÊ o†pomy³ce przy montaøu filtru piezoceramicznego we w³aúciwym dla danej czÍstotliwoúci miejscu, o†uszkodzeniu tego filtru, b³Ídnym sterowaniu wejúÊ S1, S2 uk³adu U5 (opis w†czÍúci tekstu

poúwiÍconej uk³adowi TDA9820) lub o†uszkodzeniu opornika R7. Tuner zasilany napiÍciem sta³ym o†wartoúci 8..10V pobiera 300mA pr¹du. Ryszard Szymaniak, AVT [email protected] Wzory p³ytek drukowanych w formacie PDF s¹ dostÍpne w Internecie pod adresem: http://www.ep.com.pl/ pcb.html oraz na p³ycie CD-EP02/ 2000 w katalogu PCB.

73

M I N I P R O J E K T Y Wspólną cechą układów opisywanych w dziale "Miniprojekty" jest łatwość ich praktycznej realizacji. Zmontowanie układu nie zabiera zwykle więcej niż dwa, trzy kwadranse, a z jego uruchomieniem można poradzić sobie w ciągu kilkunastu minut. "Miniprojekty" mogą być układami stosunkowo skomplikowanymi funkcjonalnie, lecz prostymi w montażu i uruchamianiu, gdyż ich złożoność i inteligencja jest zawarta w układach scalonych. Wszystkie projekty opisywane w tej rubryce są wykonywane i badane w laboratorium AVT. Większość z nich wchodzi do oferty kitów AVT jako wyodrębniona seria “Miniprojekty” o numeracji zaczynającej się od 1000.

Antyzłodziejski moduł telefoniczny Proponowany uk³ad naleøy do grupy szczegÛlnie chÍtnie montowanych przez hobbystÛw, a†s³uø¹cych zabezpieczeniu naszego mienia. Tym razem nie bÍdziemy siÍ jednak zajmowaÊ kolejnym systemem alarmowym s³uø¹cym zabezpieczeniu mieszkania lub samochodu, ale postaramy zabezpieczyÊ siÍ przed z³odziejami nieco innego pokroju: pod³¹czaj¹cymi siÍ do linii telefonicznych s¹siadÛw.

Opis dzia³ania uk³adu Schemat elektryczny proponowanego uk³adu pokazano na rys. 1. Najwaøniejszym jego elementem jest scalony dekoder kodÛw DTMF typu

WYKAZ ELEMENTÓW

Ten rodzaj kradzieøy wystÍpuje w†ostatnich czasach szczegÛlnie czÍsto, co zwi¹zane jest prawdopodobnie z†chÍci¹ nieuczciwego ìobniøenia sobieî kosztÛw dostÍpu do Internetu. Pod³¹czenie siÍ do czyjejú linii telefonicznej jest najczÍúciej zadaniem bardzo prostym, a†efektem takiej dzia³alnoúci s¹ astronomicznej wysokoúci rachunki przysy³ane ofiarze przez TP SA. Co gorsza, praktycznie nie mamy moøliwoúci udowodnienia, øe padliúmy ofiar¹ z³odzieja i†w†takiej sytuacji albo musimy zap³aciÊ rachunek, albo zrezygnowaÊ z†telefonu. Telefoniczni z³odzieje dzia³aj¹ g³Ûwnie w†nocy lub podczas nieobecnoúci upatrzonej ofiary w†domu. Z†zasady pos³uguj¹ siÍ wybieraniem tonowym, poniewaø wybieranie impulsowe powoduje charakterystyczne ìpodzwanianieî aparatu telefonicznego, co mog³oby ³atwo zdemaskowaÊ z³odzieja.

Zadaniem opisanego niøej uk³adu jest nadzorowanie linii telefonicznej tak, aby ten nadzÛr nie utrudnia³ odbierania telefonÛw, a†jedynie uniemoøliwia³ wybranie jakiegokolwiek numeru. Tak wiÍc kaødy moøe zadzwoniÊ do nas bez przeszkÛd, a†takøe zostawiÊ wiadomoúÊ na automatycznej sekretarce. Dodatkowym zastosowaniem proponowanego uk³adu jest blokowanie wybierania numerÛw telefonicznych w†celu uniemoøliwienia korzystania z†telefonu niepowo³anym osobom, np. dzieciom wydzwaniaj¹cym pod nie zawsze dla nich przeznaczone numery telefonÛw, lub pracownikom firm maj¹cych zwyczaj korzystania z†telefonu nie zawsze w†celach s³uøbowych. Z†moøliwoúci tej naleøy jednak korzystaÊ z†najwiÍksz¹ rozwag¹, poniewaø za³oøenie takiej blokady uniemoøliwia jakikolwiek kontakt ze úwiatem zewnÍtrznym, w†tym takøe wezwanie pogotowia lub straøy poøarnej.

Rezystory R1: 51kΩ R2: 300kΩ R3, R6: 10kΩ R4: 3,3kΩ R5: 1MΩ R7: 100kΩ Kondensatory C1, C4: 100nF C2: 10nF C3: 2,2µF/10V C5: 100µF/10V Półprzewodniki D1..D4: 1N4148 IC1: UM92870 IC2: NE555 T1: BC548 T2: BC550 Różne CON2, CON1: ARK2 (3,5mm) Q1: rezonator kwarcowy 3,579MHz

P³ytka drukowana wraz z kompletem elementÛw jest dostÍpna w AVT - oznaczenie AVT-1260. Wzory p³ytek drukowanych w formacie PDF s¹ dostÍpne w Internecie pod adresem: http://www.ep.com.pl/pcb.html oraz na p³ycie CD-EP02/ 2000 w katalogu PCB.

Rys. 1.

Elektronika Praktyczna 2/2000

75

M I N I P R O J E K T Y UM9270 - IC1. Jest to scalony dekoder kodu DTMF umoøliwiaj¹cy przekodowanie odebranych sygna³Ûw do postaci liczby czterobitowej. Uk³ad wyposaøony jest w†przedwzmacniacz o†duøej czu³oúci, umoøliwiaj¹cy analizowanie sygna³Ûw o†niewielkiej amplitudzie. Po odebraniu waønej transmisji DTMF na wyjúcia Q1..Q4 uk³adu wys³ana zostaje liczba bÍd¹ca binarnym odpowiednikiem odebranego kodu. Mog¹ to byÊ liczby z†zakresu 0000..1111. Stany na wyjúciach uk³adu s¹ zapamiÍtywane (zatrzaskiwane) aø do czasu odebrania kolejnej transmisji. Waøn¹ rolÍ pe³ni wykorzystywane w†naszym uk³a-

76

dzie wyjúcie STD. Po kaødorazowym odebraniu waønej transmisji DTMF wystÍpuje na nim stan wysoki i†trwa aø do momentu zakoÒczenia odbierania kodu. Sygna³ pojawiaj¹cy siÍ na tym wyjúciu jest po zanegowaniu przez tranzystor T1 doprowadzany do wejúcia wyzwalaj¹cego przerzutnika IC2 i†powoduje rozpoczÍcie generacji impulsu o†czasie trwania okreúlonym wartoúciami rezystancji R5 i†pojemnoúci C3. Z†wartoúciami elementÛw podanymi na schemacie czas ten wynosi ok. 1s. Stan wysoki z†wyjúcia Q NE555 powoduje spolaryzowanie bazy tranzystora T2 i†w†konsekwencji krÛtkotrwa³e zwarcie linii te-

Rys. 2.

lefonicznej uniemoøliwiaj¹ce wybranie jakiegokolwiek numeru telefonu. Uk³ad powinien byÊ zasilany napiÍciem sta³ym stabilizowanym o†wartoúci 5VDC.

Montaø i†uruchomienie Na rys. 2 pokazano rozmieszczenie elementÛw na p³ytce obwodu drukowanego wykonanego na laminacie jed-

nostronnym. Mozaiki úcieøek dostÍpne s¹ w†Internecie oraz na p³ycie kompaktowej CDEP02/2000. Uk³ad zmontowany ze sprawdzonych elementÛw nie wymaga jakiegokolwiek uruchamiania i†po do³¹czeniu do zasilania (z³¹cze CON2) i†do linii telefonicznej (z³¹cze CON1) dzia³a poprawnie. AG

Elektronika Praktyczna 2/2000

M I N I P R O J E K T Y Wspólną cechą układów opisywanych w dziale "Miniprojekty" jest łatwość ich praktycznej realizacji. Zmontowanie układu nie zabiera zwykle więcej niż dwa, trzy kwadranse, a z jego uruchomieniem można poradzić sobie w ciągu kilkunastu minut. "Miniprojekty" mogą być układami stosunkowo skomplikowanymi funkcjonalnie, lecz prostymi w montażu i uruchamianiu, gdyż ich złożoność i inteligencja jest zawarta w układach scalonych. Wszystkie projekty opisywane w tej rubryce są wykonywane i badane w laboratorium AVT. Większość z nich wchodzi do oferty kitów AVT jako wyodrębniona seria “Miniprojekty” o numeracji zaczynającej się od 1000.

Antyzłodziejski moduł telefoniczny Proponowany uk³ad naleøy do grupy szczegÛlnie chÍtnie montowanych przez hobbystÛw, a†s³uø¹cych zabezpieczeniu naszego mienia. Tym razem nie bÍdziemy siÍ jednak zajmowaÊ kolejnym systemem alarmowym s³uø¹cym zabezpieczeniu mieszkania lub samochodu, ale postaramy zabezpieczyÊ siÍ przed z³odziejami nieco innego pokroju: pod³¹czaj¹cymi siÍ do linii telefonicznych s¹siadÛw.

Opis dzia³ania uk³adu Schemat elektryczny proponowanego uk³adu pokazano na rys. 1. Najwaøniejszym jego elementem jest scalony dekoder kodÛw DTMF typu

WYKAZ ELEMENTÓW

Ten rodzaj kradzieøy wystÍpuje w†ostatnich czasach szczegÛlnie czÍsto, co zwi¹zane jest prawdopodobnie z†chÍci¹ nieuczciwego ìobniøenia sobieî kosztÛw dostÍpu do Internetu. Pod³¹czenie siÍ do czyjejú linii telefonicznej jest najczÍúciej zadaniem bardzo prostym, a†efektem takiej dzia³alnoúci s¹ astronomicznej wysokoúci rachunki przysy³ane ofiarze przez TP SA. Co gorsza, praktycznie nie mamy moøliwoúci udowodnienia, øe padliúmy ofiar¹ z³odzieja i†w†takiej sytuacji albo musimy zap³aciÊ rachunek, albo zrezygnowaÊ z†telefonu. Telefoniczni z³odzieje dzia³aj¹ g³Ûwnie w†nocy lub podczas nieobecnoúci upatrzonej ofiary w†domu. Z†zasady pos³uguj¹ siÍ wybieraniem tonowym, poniewaø wybieranie impulsowe powoduje charakterystyczne ìpodzwanianieî aparatu telefonicznego, co mog³oby ³atwo zdemaskowaÊ z³odzieja.

Zadaniem opisanego niøej uk³adu jest nadzorowanie linii telefonicznej tak, aby ten nadzÛr nie utrudnia³ odbierania telefonÛw, a†jedynie uniemoøliwia³ wybranie jakiegokolwiek numeru. Tak wiÍc kaødy moøe zadzwoniÊ do nas bez przeszkÛd, a†takøe zostawiÊ wiadomoúÊ na automatycznej sekretarce. Dodatkowym zastosowaniem proponowanego uk³adu jest blokowanie wybierania numerÛw telefonicznych w†celu uniemoøliwienia korzystania z†telefonu niepowo³anym osobom, np. dzieciom wydzwaniaj¹cym pod nie zawsze dla nich przeznaczone numery telefonÛw, lub pracownikom firm maj¹cych zwyczaj korzystania z†telefonu nie zawsze w†celach s³uøbowych. Z†moøliwoúci tej naleøy jednak korzystaÊ z†najwiÍksz¹ rozwag¹, poniewaø za³oøenie takiej blokady uniemoøliwia jakikolwiek kontakt ze úwiatem zewnÍtrznym, w†tym takøe wezwanie pogotowia lub straøy poøarnej.

Rezystory R1: 51kΩ R2: 300kΩ R3, R6: 10kΩ R4: 3,3kΩ R5: 1MΩ R7: 100kΩ Kondensatory C1, C4: 100nF C2: 10nF C3: 2,2µF/10V C5: 100µF/10V Półprzewodniki D1..D4: 1N4148 IC1: UM92870 IC2: NE555 T1: BC548 T2: BC550 Różne CON2, CON1: ARK2 (3,5mm) Q1: rezonator kwarcowy 3,579MHz

P³ytka drukowana wraz z kompletem elementÛw jest dostÍpna w AVT - oznaczenie AVT-1260. Wzory p³ytek drukowanych w formacie PDF s¹ dostÍpne w Internecie pod adresem: http://www.ep.com.pl/pcb.html oraz na p³ycie CD-EP02/ 2000 w katalogu PCB.

Rys. 1.

Elektronika Praktyczna 2/2000

75

M I N I P R O J E K T Y UM9270 - IC1. Jest to scalony dekoder kodu DTMF umoøliwiaj¹cy przekodowanie odebranych sygna³Ûw do postaci liczby czterobitowej. Uk³ad wyposaøony jest w†przedwzmacniacz o†duøej czu³oúci, umoøliwiaj¹cy analizowanie sygna³Ûw o†niewielkiej amplitudzie. Po odebraniu waønej transmisji DTMF na wyjúcia Q1..Q4 uk³adu wys³ana zostaje liczba bÍd¹ca binarnym odpowiednikiem odebranego kodu. Mog¹ to byÊ liczby z†zakresu 0000..1111. Stany na wyjúciach uk³adu s¹ zapamiÍtywane (zatrzaskiwane) aø do czasu odebrania kolejnej transmisji. Waøn¹ rolÍ pe³ni wykorzystywane w†naszym uk³a-

dzie wyjúcie STD. Po kaødorazowym odebraniu waønej transmisji DTMF wystÍpuje na nim stan wysoki i†trwa aø do momentu zakoÒczenia odbierania kodu. Sygna³ pojawiaj¹cy siÍ na tym wyjúciu jest po zanegowaniu przez tranzystor T1 doprowadzany do wejúcia wyzwalaj¹cego przerzutnika IC2 i†powoduje rozpoczÍcie generacji impulsu o†czasie trwania okreúlonym wartoúciami rezystancji R5 i†pojemnoúci C3. Z†wartoúciami elementÛw podanymi na schemacie czas ten wynosi ok. 1s. Stan wysoki z†wyjúcia Q NE555 powoduje spolaryzowanie bazy tranzystora T2 i†w†konsekwencji krÛtkotrwa³e zwarcie linii te-

Rys. 2.

lefonicznej uniemoøliwiaj¹ce wybranie jakiegokolwiek numeru telefonu. Uk³ad powinien byÊ zasilany napiÍciem sta³ym stabilizowanym o†wartoúci 5VDC.

Montaø i†uruchomienie Na rys. 2 pokazano rozmieszczenie elementÛw na p³ytce obwodu drukowanego wykonanego na laminacie jed-

nostronnym. Mozaiki úcieøek dostÍpne s¹ w†Internecie oraz na p³ycie kompaktowej CDEP02/2000. Uk³ad zmontowany ze sprawdzonych elementÛw nie wymaga jakiegokolwiek uruchamiania i†po do³¹czeniu do zasilania (z³¹cze CON2) i†do linii telefonicznej (z³¹cze CON1) dzia³a poprawnie. AG

Cyfrowy termostat z wyjściem mocy Ten prosty modu³ spe³nia rolÍ zaawansowanego termostatu, a to dziÍki wykorzystaniu jako czujnika temperatury i sterownika nowoczesnego uk³adu firmy Dallas - DS1821.

W†jednym z†poprzednich numerÛw EP opisaliúmy programator scalonych regulatorÛw temperatury DS1821 (kit AVT-484). W†dotychczasowej ofercie kitÛw AVT zabrak³o natomiast uk³adu wykonawczego, ktÛry umoøliwia³by w³¹czanie i†wy³¹czanie urz¹dzeÒ duøej mocy, ktÛre zapewniaj¹ utrzymanie sta³ej, zaprogramowanej temperatury. Prezentowany w†artykule uk³ad moøna wykorzystaÊ jako regulator ograniczaj¹cy temperaturÍ w†olejowych kot³ach grzewczych (zabezpieczenie) lub teø w†domowych bojlerach ogrzewaj¹cych wodÍ. DoúÊ skutecznie moøe teø zabezpieczaÊ urz¹dzenia elektroniczne przed przegrza-

niem, od³¹czaj¹c je od zasilania przy wzroúcie temperatury powyøej zaprogramowanego progu gÛrnego, a za³¹cza-

j¹c ponownie po jej obniøeniu do zaprogramowanego poziomu. Uk³ad DS1821 pracuje poprawnie w†zakresie temperatur -55oC..+125oC. Opracowane przez nas urz¹dzenie jest zasilane bezpoúrednio z†sieci 220V (bez

Rys. 1.

76

Elektronika Praktyczna 2/2000

M I N I P R O J E K T Y

Rys. 2.

galwanicznej separacji!), w†zwi¹zku z†tym mog¹ je wykonywaÊ tylko osoby maj¹ce doúwiadczenie w†postÍpowaniu z†niebezpiecznymi napiÍciami.

Dzia³anie termostatu Kondensator C1 wyznacza pr¹d, jaki urz¹dzenie moøe pobraÊ z†sieci energetycznej, a†rezystor R1 zabezpiecza diody D1..D4 przed uszkodzeniem wskutek przetÍøenia, jakie wyst¹pi³oby w†chwili w³¹czenia go do sieci. Mostek prostowniczy sk³ada siÍ z†diod D1..D4 spe³niaj¹cych rolÍ prostownika Graetza. Diody D1 i†D4 jednoczeúnie ograniczaj¹ napiÍcie zasilania do 5V. Wyprostowane napiÍcie filtrowane jest przez kondensatory C2 i†C3. Uk³ad DS1821 nie wymaga specjalnego opisu (szcze-

Elektronika Praktyczna 2/2000

gÛ³y dostÍpne s¹ w†EP12/98). PokrÛtce tylko przypomnimy, øe wyprowadzenia 1†i†2†to linie zasilaj¹ce, a†wyprowadzenie 3†to programowane wyjúcie termostatu. Spe³nia ono jednoczeúnie rolÍ wejúcia programuj¹cego nastawy termostatu. W†naszym uk³adzie DS1821 pracuje jako termostat, ktÛry w†zaleønoúci od rÛønicy pomiÍdzy zaprogramowan¹ temperatur¹ i†temperatur¹ otoczenia prze³¹cza wyjúcie DQ w†stan wysoki lub niski, w³¹czaj¹c wÛwczas tranzystor T2. Tranzystor ten zwiera do masy diodÍ optotriaka oraz katodÍ diody LED D5. Tranzystor T1 za³¹cza diodÍ sygnalizacyjn¹ LED D6. Zastosowanie optotriaka umoøliwia za³¹czenie triaka TR1 w†zerze napiÍcia sieci,

redukuj¹c do minimum zak³Ûcenia radiowe. W†uk³adzie zastosowano triak o†oznaczeniu BTA16XX, ktÛry moøe za³¹czyÊ obci¹øenie (grzejnik) o†mocy do 3200W, oczywiúcie z†przymocowanym doúÊ pokaünym radiatorem. Prezentowany w†artykule termostat zastosowano zamiast uszkodzonego mechanicznego w†standardowym grzejniku olejowym. Uk³ad DS1821 naleøy umieúciÊ w†bezpoúredniej stycznoúci z†grzejnikiem, przyklejaj¹c go np. za pomoc¹ kleju dwusk³adnikowego Poxipol. Jak widaÊ na schemacie elektrycznym (rys. 1), uk³ady DS1821 wystÍpuj¹ w†dwÛch rodzajach obudÛw: TO220 i†PR35. Przy wykorzystaniu uk³adu w†obudowie PR35 trzeba zwrÛciÊ uwagÍ na inn¹ kolejnoúÊ wyprowadzeÒ. W†przypadku wiÍkszych obci¹øeÒ nie wolno montowaÊ z³¹cz ARK, a†przewody dolutowaÊ bezpoúrednio do p³ytki. åcieøki doprowadzaj¹ce do i†od triaka trzeba pokryÊ dodatkowo warstw¹ cyny (miejsca nie pokryte mask¹), co zwiÍkszy ich obci¹øalnoúÊ pr¹dow¹. Piotr Staszewski, AVT

WYKAZ ELEMENTÓW Rezystory R1: 150Ω/1W R2..R5: 120Ω R6: 2,2kΩ Kondensatory C1: 0,47µF/630V C2: 100nF C3: 220µF/16V Półprzewodniki T1: BC557 D1, D4: dioda Zenera C5V6 D2, D3: 1N4148 D5: dioda LED OP1: MOC3040 TR1: TRIAK MIN 8A (np. BTA16xx) Różne B1: oprawka bezpieczniko− wa do wlutowania w PCB CON1, CON2: ARK2 DS1821: nie wchodzi w skład kitu

P³ytka drukowana wraz z kompletem elementÛw jest dostÍpna w AVT - oznaczenie AVT-1261. Wzory p³ytek drukowanych w formacie PDF s¹ dostÍpne w Internecie pod adresem: http://www.ep.com.pl/pcb.html oraz na p³ycie CD-EP02/ 2000 w katalogu PCB.

Uk³ady DS1821 moøna zaprogramowaÊ za pomoc¹ kitu AVT-484 znajduj¹cego siÍ w†ofercie AVT.

77

M I N I P R O J E K T Y

Cyfrowy termostat z wyjściem mocy Ten prosty modu³ spe³nia rolÍ zaawansowanego termostatu, a to dziÍki wykorzystaniu jako czujnika temperatury i sterownika nowoczesnego uk³adu firmy Dallas - DS1821.

WYKAZ ELEMENTÓW Rezystory R1: 150Ω/1W R2..R5: 120Ω R6: 2,2kΩ Kondensatory C1: 0,47µF/630V C2: 100nF C3: 220µF/16V Półprzewodniki T1: BC557 D1, D4: dioda Zenera C5V6 D2, D3: 1N4148 D5: dioda LED OP1: MOC3040 TR1: TRIAK MIN 8A (np. BTA16xx) Różne B1: oprawka bezpieczniko− wa do wlutowania w PCB CON1, CON2: ARK2 DS1821: nie wchodzi w skład kitu

W†jednym z†poprzednich numerÛw EP opisaliúmy programator scalonych regulatorÛw temperatury DS1821 (kit AVT-484). W†dotychczasowej ofercie kitÛw AVT zabrak³o natomiast uk³adu wykonawczego, ktÛry umoøliwia³by w³¹czanie i†wy³¹czanie urz¹dzeÒ duøej mocy, ktÛre zapewniaj¹ utrzymanie sta³ej, zaprogramowanej temperatury. Prezentowany w†artykule uk³ad moøna wykorzystaÊ jako regulator ograniczaj¹cy temperaturÍ w†olejowych kot³ach grzewczych (zabezpieczenie) lub teø w†domowych bojlerach ogrzewaj¹cych wodÍ. DoúÊ skutecznie moøe teø zabezpieczaÊ urz¹dzenia elektroniczne przed przegrzaniem, od³¹czaj¹c je od zasilania przy wzroúcie temperatury powyøej zaprogramowanego progu gÛrnego, a za³¹czaj¹c ponownie po jej obniøeniu do zaprogramowanego poziomu. Uk³ad DS1821 pracuje poprawnie w†zakresie temperatur -55oC..+125oC. Opracowane przez nas urz¹dzenie jest zasilane bezpoúrednio z†sieci 220V (bez galwanicznej separacji!), w†zwi¹zku z†tym mog¹ je wykonywaÊ tylko osoby maj¹ce doúwiadczenie w†postÍpowaniu z†niebezpiecznymi napiÍciami.

Dzia³anie termostatu Kondensator C1 wyznacza pr¹d, jaki urz¹dzenie moøe pobraÊ z†sieci energetycznej, a†rezystor R1 zabezpiecza dio-

dy D1..D4 przed uszkodzeniem wskutek przetÍøenia, jakie wyst¹pi³oby w†chwili w³¹czenia go do sieci. Mostek prostowniczy sk³ada siÍ z†diod D1..D4 spe³niaj¹cych rolÍ prostownika Graetza. Diody D1 i†D4 jednoczeúnie ograniczaj¹ napiÍcie zasilania do 5V. Wyprostowane napiÍcie filtrowane jest przez kondensatory C2 i†C3. Uk³ad DS1821 nie wymaga specjalnego opisu (szczegÛ³y dostÍpne s¹ w†EP12/98). PokrÛtce tylko przypomnimy, øe wyprowadzenia 1†i†2†to linie zasilaj¹ce, a†wyprowadzenie 3†to programowane wyjúcie termostatu. Spe³nia ono jednoczeúnie rolÍ wejúcia programuj¹cego nastawy termostatu. W†naszym uk³adzie DS1821 pracuje jako termostat, ktÛry w†zaleønoúci od rÛønicy pomiÍdzy zaprogramowan¹ temperatur¹ i†tem-

peratur¹ otoczenia prze³¹cza wyjúcie DQ w†stan wysoki lub niski, w³¹czaj¹c wÛwczas tranzystor T2. Tranzystor ten zwiera do masy diodÍ optotriaka oraz katodÍ diody LED D5. Tranzystor T1 za³¹cza diodÍ sygnalizacyjn¹ LED D6. Zastosowanie optotriaka umoøliwia za³¹czenie triaka TR1 w†zerze napiÍcia sieci, redukuj¹c do minimum zak³Ûcenia radiowe. W†uk³adzie zastosowano triak o†oznaczeniu BTA16XX, ktÛry moøe za³¹czyÊ obci¹øenie (grzejnik) o†mocy do 3200W, oczywiúcie z†przymocowanym doúÊ pokaünym radiatorem. Prezentowany w†artykule termostat zastosowano zamiast uszkodzonego mechanicznego w†standardowym grzejniku olejowym. Uk³ad DS1821 naleøy umieúciÊ w†bezpoúredniej stycznoúci z†grzejnikiem, przyklejaj¹c go np. za pomoc¹ kleju dwusk³adnikowego Poxipol. Jak widaÊ na schemacie elektrycznym (rys. 1), uk³ady DS1821 wystÍpuj¹

P³ytka drukowana wraz z kompletem elementÛw jest dostÍpna w AVT - oznaczenie AVT-1261. Wzory p³ytek drukowanych w formacie PDF s¹ dostÍpne w Internecie pod adresem: http://www.ep.com.pl/pcb.html oraz na p³ycie CD-EP02/ 2000 w katalogu PCB.

76

Rys. 1.

Elektronika Praktyczna 2/2000

M I N I P R O J E K T Y

Rys. 2.

Elektronika Praktyczna 2/2000

w†dwÛch rodzajach obudÛw: TO220 i†PR35. Przy wykorzystaniu uk³adu w†obudowie PR35 trzeba zwrÛciÊ uwagÍ na inn¹ kolejnoúÊ wyprowadzeÒ. W†przypadku wiÍkszych obci¹øeÒ nie wolno montowaÊ z³¹cz ARK, a†przewody dolutowaÊ bezpoúrednio do p³ytki. åcieøki doprowadzaj¹ce do i†od triaka

trzeba pokryÊ dodatkowo warstw¹ cyny (miejsca nie pokryte mask¹), co zwiÍkszy ich obci¹øalnoúÊ pr¹dow¹. Piotr Staszewski, AVT Uk³ady DS1821 moøna zaprogramowaÊ za pomoc¹ kitu AVT-484 znajduj¹cego siÍ w†ofercie AVT.

77

NOWE

PODZESPOŁY

LTC1569−7 − programowany filtr dolnoprzepustowy Jedn¹ ze specjalnoúci firmy Linear Technology s¹ scalone uk³ady filtrÛw sygna³Ûw analogowych. Najnowsz¹ propozycj¹ z†tej dziedziny jest LTC1569-7 - filtr dolnoprzepustowy 10. rzÍdu o†liniowej charakterystyce fazowej i†charakterystyce amplitudowej typu ìpierwiastek z†kosinusaî (rys. 1). Duøa selektywnoúÊ uk³adu, po³¹czona z†liniow¹ zmian¹ fazy w†pasmie przepustowym, czyni go odpowiednim do pracy w†systemach 0

GAIN (dB)

−20

−40

−60

−80

−100

1

10

100

1000

FREQUENCY (kHz)

Rys. 1.

4†lub 16, zanim zostanie doprowadzona do obwodu filtru (rys. 2). Ustawienie dzielnika jest okreúlane przez odpowiednie po³¹czenie koÒcÛwki DIV/CLK. Tak wiÍc dla danej wartoúci zewnÍtrznego rezystora programuj¹cego moøna ustawiÊ jedn¹ z†trzech czÍstotliwoúci odciÍcia. Uøywaj¹c rÛønych wartoúci rezystorÛw i†ustawieÒ dzielnika moøna zaprogramowaÊ czÍstotliwoúÊ odciÍcia w†zakresie siedmiu oktaw. CzÍstotliwoúÊ odciÍcia moøe teø zostaÊ ustawiona przy uøyciu zewnÍtrznego zegara. Stosunek czÍstotliwoúci zegara do czÍstotliwoúci odciÍcia wynosi wtedy 32:1. Uk³ad jest w†pe³ni testowany pod k¹tem czÍstotliwoúci odciÍcia 256kHz (128kHz) przy pojedynczym zasilaniu 5V (3V), chociaø s¹ osi¹galne czÍstotliwoúci odciÍcia do 300kHz (150MHz przy 3V). Wejúcie uk³adu moøe zostaÊ skonfigurowane jako niesymetryczne lub rÛønicowe. Przetwornik LT1569-7 dysponuje trybami zmniejszonego poboru mocy. Jest dostÍpny w†8-wyprowadzeniowej obudowie SO. Przedstawicielami Linear Technology w†Polsce s¹ firmy: Elbatex (tel. (0-22) 86822-78), Macropol (tel. (0-22) 822-43-37) i Eurodis (tel. (0-71) 67-57-41). http://www.linear.com/pdf/15697i.pdf

transmisji danych i†akwizycji danych. Ponadto charakterystyka amplitudowa filtru zapewnia optymalne kszta³towanie impulsÛw dla transmisji danych z†modulacj¹ PAM. T³umienie filtru wynosi 50dB przy czÍstotliwoúci 1,5 raza wiÍkszej od czÍstotliwoúci odciÍcia f cutoff, 60dB przy 2†x†f cutoff i†ponad VIN 80dB przy 6†x†f cutoff . Uk³ad charakteryzuje siÍ duø¹ dok³adnoúci¹ sta³opr¹dow¹ - mak- 3V symalne napiÍcie niezrÛwnowaøenia wynosi 5mV. 3,48k LTC1569-7 jest pierwszym filtrem z†kluczowanymi pojemnoúciami, nie wymagaj¹1m 2k cym zewnÍtrznego zegara. Jego czÍstotliwoúÊ odciÍcia moøe byÊ ustawiona przy uøyciu jednego zewnÍtrznego rezystora, typowo fg = z†dok³adnoúci¹ 3,5% lub lepsz¹. ZewnÍtrzny rezystor programuje wewnÍtrzny oscylator, ktÛrego czÍstotliwoúÊ jest dzielona przez 1, Rys. 2.

LTC1569-7 1 IN+ 2 IN −

OUT 8 V+ 7

VOUT REXT = 10k

3V 1m

3 GND 4 V−

RX 6

1/16

DIV/CLK 5 1/1

3V

1/4

100p

128kHz (10k/REXT) 1,4 lub 16

Detektor “True Power RF” Precyzyjny pomiar poziomu sygna³u ma krytyczne znaczenie niemal we wszystkich aplikacjach radiowych: w†³¹czach radiowych, komÛrkowych stacjach bazowych i†telefonach, ³¹czach úwiat³owodowych, sprzÍcie pomiarowym i†kontrolnym. Problem ten rozwi¹zuje nowy produkt firmy Analog Devices - uk³ad scalony ma³ej mocy upraszczaj¹cy nawet najbardziej skomplikowane pomiary sygna³u RF. AD8361 jest uk³adem scalonym do detekcji mocy w†oparciu o†konwersjÍ wartoúci skutecznej na sta³¹ (ang. True Power Detection RFIC). Uk³ad umoøliwia pomiar z³oøonego modulowanego sygna³u radiowego o†czÍstotliwoúci z†zakresu 0,1 do 2,5GHz. Charakteryzuje siÍ duø¹ liniowoúci¹ i†stabilnoúci¹ temperaturow¹. Osi¹ga dok³adnoúÊ klasy laboratoryjnych

Elektronika Praktyczna 2/2000

przyrz¹dÛw pomiarowych przy u³amku ich ceny, rozmiarÛw i†pobieranej mocy. Jest uøyteczny do detekcji w†systemach CDMA, QAM i†innych systemach z³oøonej modulacji. Zakres dynamiczny uk³adu wynosi 24dB, z†dok³adnoúci¹ ±1dB. Czas odpowiedzi jest krÛtszy od 10µs. AD8361 jest oferowany w†ma³ej 8-wyprowadzeniowej obudowie micro-SO. Pracuje w†przemys³owym zakresie temperatur -30..+85 oC. Pobiera jedynie 5mA z†zasilacza 2,7..5,5V. Przedstawicielami Analog Devices w†Polsce s¹ firmy: Alfine (tel. (0-61) 820-58-11) i Atest (tel. (0-32) 238-03-60). http://www.analog.com/pdf/AD8361_p.pdf

79

NOWE

PODZESPOŁY

DS2441/DS2442 − układy nadzoru baterii

Typ układu DS2401 DS2502 DS2434 DS2436 DS2437 DS2438 DS2441 DS2442

VDD

ISENS CHG

VM

DQ

DS2442 GND

DCHG

pewniaj¹cy precyzyjne ³adowanie baterii i†wskazuj¹cy jej stan. Dwa najnowsze produkty Dallas Semiconductor to ìmenedøerî jednego ogniwa Li- Akumulator+ Ion - DS2441 - oraz dwÛch ogniw DS2442. S¹ one najbardziej zaawansowanymi uk³adami nadzoru baterii oferowa- DATA 1M 8 7 6 5 nymi przez firmÍ. Obok wymienionych CHG juø funkcji, dostarczanych przez uk³ady wczeúniejsze, dysponuj¹ rÛwnieø obwo6,2V DCHG dami zabezpieczaj¹cymi baterie litowojonowe. 1k Obydwa uk³ady zabezpieczaj¹ bateriÍ 1 2 3 4 przed prze³adowaniem lub nadmiernym PIO 0,1 roz³adowaniem, przed nadmiernym pr¹2,2k dem ³adowania lub roz³adowywania oraz 0,1 przed przegrzaniem. DS2442 umoøliwia 0,025k dodatkowo kompensacjÍ rÛønicy napiÍÊ RSENSE Akumulator− dwÛch obs³ugiwanych ogniw. Funkcje te Rys. 3. s¹ moøliwe dziÍki bieø¹cym pomiarom napiÍcia i†pr¹du przez wbudowane przetworbitowym identyfikatorem danych produkcyjniki analogowo-cyfrowe oraz dziÍki wewnÍnych, uk³ady zawieraj¹ 32-bajtow¹ pamiÍÊ trznemu czujnikowi temperatury. NapiÍcia uøytkownika do przechowywania danych s¹ mierzone z†rozdzielczoúci¹ 10mV, a†dopakietu baterii. Dysponuj¹ teø programok³adnoúÊ pomiaru temperatury wynosi ±2oC. walnym alarmem informuj¹cym o†wyczerpaniu baterii, a†ich funkcja odúwieøania Poza 64-bitowym identyfikatorem ROM i†16umoøliwia na³adowanie nawet bardzo mocInterfejs Identyfikator Pamięć Pomiar Pomiar Pomiar Pomiar Obwody no roz³adowanych pakietÛw. Obydwa uk³ady 1−Wire temperatury napięcia prądu czasu zabezpieczające s¹ zamykane w†miniaturowych obudowach SOIC-8, pracuj¹ w†temperaturach z†zakresu ✓ ✓ -40..+85 o C†i†s¹ odporne na wy³adowania ✓ ✓ ✓ elektrostatyczne do 10kV. ✓ ✓ ✓ ✓ Przedstawicielami Dallasa w†Polsce s¹ fir✓ ✓ ✓ ✓ ✓ my: Soyter (tel. (0-22) 685-30-04) oraz WGElectronics (tel. (0-22) 621-77-04). ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ http://www.dalsemi.com/DocControl/ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ PDFs/2441.pdf ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ http://www.dalsemi.com/DocControl/ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ PDFs/2442.pdf PIO

Najnowsze telefony komÛrkowe, przenoúny sprzÍt audio, radia i†inne mobilne urz¹dzenia zyskuj¹ przewagÍ w†praktycznych aplikacjach dziÍki rozs¹dnemu uøyciu zestawÛw baterii zintegrowanych ze steruj¹c¹ nimi elektronik¹. Uk³ady scalone stosowane w†pakietach baterii musz¹ charakteryzowaÊ siÍ duø¹ funkcjonalnoúci¹, przy zachowaniu niskiej ceny i†ma³ych wymiarÛw. Kolejne takie uk³ady, tworz¹ce rodzinÍ bateryjnych uk³adÛw scalonych, oferuje firma Dallas Semiconductor. Wszystkie uk³ady bateryjne Dallasa komunikuj¹ siÍ przez firmowy 1-przewodowy interfejs w†celu zminimalizowania liczby drogich z³¹cz pakietÛw (wymagane s¹ tylko koÒcÛwki zasilania, masy i†danych). Dysponuj¹ teø identyfikatorem ROM, informuj¹cym o†sk³adzie chemicznym, pojemnoúci i†budowie pakietu, u³atwiaj¹c jego prawid³owe ³adowanie. WiÍkszoúÊ uk³adÛw Dallasa zawiera nieulotn¹ pamiÍÊ do przechowywania danych charakterystycznych dla baterii. Najbardziej rozbudowane umoøliwiaj¹ teø pomiar temperatury, napiÍcia, pr¹du i†up³ywaj¹cego czasu, tworz¹c przenoúny system za-

SPT9110 − szybki wzmacniacz track−and−hold Firma Signal Processing Technologies (SPT) opracowa³a nowy uk³ad wzmacniacza úledz¹co-pamiÍtaj¹cego (ang. THA - Trackand-Hold Amplifier) - SPT9110. Uk³ad jest tani, zapewnia szybkoúÊ prÛbkowania 100MS/s i†moøe pracowaÊ jako wzmacniacz

Analog In (VIN )

Rys. 4.

80

niesymetryczny albo, w†pe³nej konfiguracji, jako THA o†pojedynczym wejúciu i†rÛønicowym wyjúciu. Zakres napiÍÊ wejúciowych wynosi 1,5 do 3,5V. Ma wejúcia zegarowe PECL oraz wzmacniacz odwracaj¹cy o†wzmocnieniu -1 i†ürÛd³o referencyjne 2,5V typu bandAVCC AVCC gap. Wymaga pojedynczego zaOut+ (INV) (THA) silania +5V. W†trybie z†niesymetrycznym wejúciem i†rÛønicoSPT9110 wym wyjúciem pobiera 150mW 1X 1X i†tylko 75mW w†trybie niesymetInvert InA rycznym. Ma teø oddzielne koÒR1 CHOLD 1k cÛwki zasilania inwertera R2 1k Invert InB i†wzorca napiÍcia, co umoøliwia niezaleøne uøycie tych elemen− +2,5V tÛw. Out− Reference + SPT9110 charakteryzuje siÍ znakomitymi parametrami dynamicznymi: pasmem prÛbkowaRef Ref AGND CLK NCLK AVCC nia 400MHz oraz szybkoúci¹ na(Ref) Out In rastania w†trakcie úledzenia wejúcia 700V/µs. Wzmacniacz wno-

si rÛwnieø bardzo ma³e zniekszta³cenia w†stanie hold: -66dB przy szybkoúci prÛbkowania 50MS/s i†czÍstotliwoúci wejúciowej 25MHz oraz -58dB przy 100MS/s i†50MHz. Zawiera wewnÍtrzny kondensator pamiÍtaj¹cy, co minimalizuje dryft temperaturowy, up³yw w†stanie hold i†liczbÍ zewnÍtrznych elementÛw. SPT9110 poprawia parametry dynamiczne przetwornikÛw analogowo-cyfrowych w†przyrz¹dach testuj¹cych, demodulatorach RF, cyfrowych oscyloskopach prÛbkuj¹cych i†analizatorach widma. Jest montowany w†28-wyprowadzeniowej obudowie SOIC. Pracuje w†temperaturach z†zakresu 0...70 oC. http://www.spt.com/datasheets/products/ 9110.pdf

Elektronika Praktyczna 2/2000

NOWE

PODZESPOŁY

Rośnie rodzina Z8Plus Rodzina mikrokontrolerÛw Z8Plus od kilku tygodni liczy juø cztery uk³ady (tab. 1). Dwa najnowsze mikrokontrolery s¹ nieco lepiej wyposaøone od poprzednikÛw i†mog¹ wspÛ³pracowaÊ z†oscylatorami RC, a†takøe z†dostÍpnymi w†starszych uk³adach oscylatorami LC, kwarcowymi i†rezonatorami ceramicznymi. http://www.zilog.com/pdfs/z8otp/ Architektura i†rdzeÒ nowych mikrokontroz8e00xerr.pdf lerÛw s¹ praktycznie takie same jak w†pierhttp://www.zilog.com/pdfs/z8otp/ wowzorach, zwiÍkszono jedynie liczbÍ doz8pe002.pdf stÍpnych przerwaÒ oraz linii I/O i†zintegrohttp://www.zilog.com/pdfs/z8otp/ wano w†strukturze procesora kontroler poz8pe003.pdf XTAL V GND prawnoúci napiÍcia zasilaj¹cego. Mikrokontrolery Z8Plus mog¹ Dwa timery Uk³ad 8-bitowe lub jeden pracowaÊ w†szerokim zakresie nasteruj¹cy 16-bitowy PWM piÍcia zasilaj¹cego (3/3,5..5,5V). DostÍpne s¹ wersje przystosowane ALU Standardowy do pracy w†rozszerzonym zakresie timer Rejestr flag temperatury (-40..+105 oC), ale nie16-bitowy Pamiêæ co gorzej znosz¹ one zmiany naprogramu WDT piÍcia zasilaj¹cego. Dlatego proOTP EPROM Kontroler ducent zaleca zasilanie uk³adÛw przerwañ WskaŸnik w†tej wersji napiÍciem z†przedziaadresowy Licznik rejestrów RAM programu ³u 4,5..5,5V. Komparator Rejestry Przedstawicielami Ziloga analogowy RAM w†Polsce s¹ firmy: Eurodis (tel. POR & V (0-71) 67-57-41) i Gamma (tel. (022) 663-83-76). http://www.zilog.com/pdfs/ Port A Port B z8otp/z8e000.pdf http://www.zilog.com/pdfs/ z8otp/z8e00xerr.pdf http://www.zilog.com/pdfs/ I/O I/O z8otp/z8e001.pdf Rys. 5. CC

BO

Z8PE003

Typ układu

ROM [B]

RAM [B]

Liczba I/O

Timery 8/16b

Komparator Watch− analogowy dog

Przer− wania

Inne

Obudowy

Z8E000

512

32

13

−/1

−

+

4

Z8E001

1k

64

13

2/1 lub −/2

1

+

6

PWM

DIP/SOIC18, SSOP20

Z8PE002

512

64

14

2/1 lub −/2

1

+

6

PWM, POR, oscylator RC

DIP/SOIC18, SSOP20

Z8PE003

1k

64

14

2/1 lub −/2

1

+

6

PWM, POR, oscylator RC

DIP/SOIC18, SSOP20

DIP/SOIC18, SSOP20

Nowe przetwornice serii NMH Brytyjska firma Newport Components wprowadzi³a do produkcji nowe miniaturowe przetwornice serii NMH o†mocy 2W. Tak¹ moc wyjúciow¹ producent gwarantuje w†szerokim zakresie temperatury (-40..+85 oC). Powierzchnia zajmowana przez nowe przetwornice wynosi 1,46cm 2, a†osi¹gana sprawnoúÊ dochodzi do 90%. Przetwornice tej serii maj¹ symetryczne wyjúcie. DostÍpne s¹ w†wersjach napiÍciowych: 5/9/12 i†15V. NapiÍcie wyjúciowe nie jest stabilizowane, w†zwi¹zku z†czym wymagane jest zasilanie przetwornicy ze stabilizatora o†napiÍciu 5/ 12/24 lub 48V.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Dystrybutorem Newport Components w†Polsce jest firma JM Elektronik (tel. (032) 230-67-41).

81

Nazwisko:................................................... Adres:......................................................... ...................................................................... ..................................................................... ...................................................................... .....................................................................

Kupon należy wypełnić, wyciąć

............................................................................................................................................................................

2. Czym różnią się procesory z rodziny Z8 od Z8Plus?

............................................................................................................................................................................

1. Jakie elementy wykorzystuje układ LTC1569 do filtracji sygnału audio?

i przesłać na adres redakcji (podany na odwrocie)

Pytania konkursowe 82

PODZESPOŁY

Nowe syntezery DDS 300MHz Analog Devices poszerzy³ swoj¹ rodzinÍ syntezerÛw DDS (ang. Direct Digital Synthesizer) o†dwa nowe uk³ady - AD9852 i†AD9854, ktÛre s¹ pierwszymi monolitycznymi uk³adami scalonymi bezpoúrednio syntetyzuj¹cymi falÍ sinusoidaln¹ o†czÍstotliwoúci od 0†do 120MHz. Sercem AD9852 jest jeden 12-bitowy przetwornik cyfrowo-analogowy o†czÍstotliwoúci 300MHz. AD9854 zawiera dwa takie przetworniki steruj¹ce precyzyjnymi wyjúciami kwadraturowymi. Obydwa uk³ady dysponuj¹ 48-bitowym s³owem strojenia czÍstotliwoúci, co zapewnia rozdzielczoúÊ strojenia 1,066µHz. Ma³e rozmiary i†duøa z³oøonoúÊ uk³adÛw, zawieraj¹cych programowalny uk³ad sygna³u mnoøenia zegara odniesienia (razy 4..20), automatyczne przemiatanie czÍstotliwoúci (funkcja chirp) i†ramping amplitudy wyjúciowej czyni¹ je odpowiednimi do szerokiego zakresu zastosowaÒ. Na AD9852/54 moøna oprzeÊ konstrukcjÍ wielu znanych aplikacji DDS, w†tym szybkich generatorÛw zegara (120MHz) do aplikacji sie-

ciowych (SONET, ATM i†frame relay), cyfrowych uk³adÛw strojenia do szerokopasmowej komunikacji (ktÛre mog¹ zostaÊ usprawnione dziÍki szerokiemu pasmu wyjúciowemu uk³adÛw 0..120MHz i†duøej rozdzielczoúci strojenia), syntezerÛw oscylatora lokalnego (AD9852/54 moøe zast¹piÊ stopieÒ syntezera PLL w†transceiverach radiowych, radarach i†aplikacjach komÛrkowych stacji bazowych), generatorÛw zegara pikseli (aplikacje takie u³atwia wewnÍtrzny szybki komparator) i†modulatorÛw FSK (uk³ady dysponuj¹ trybem FSK). Uk³ady s¹ montowane w†80-wyprowadzeniowych obudowach LQFP, a†ich parametry s¹ wyspecyfikowane dla przemys³owego zakresu temperatury -40...+85 oC†i†napiÍcia zasilania 3,3V. Przedstawicielami Analog Devices w†Polsce s¹ firmy: Alfine (tel. (0-61) 820-58-11) i Atest (tel. (0-32) 238-03-60). http://www.analog.com/pdf/AD9852_p_a.pdf http://www.analog.com/pdf/AD9854_p.pdf

AD9852

ANALOG DEVICES

Digital Multiplier Diff/Single Select Reference Clock In

4X - 20X Ref. Clock Multiplier System Clock

FSK/BPSK/HOLD Data In

Phase/Offset Modulation

Frequency Tuning Word/Phase Word Multiplexer & Ramp Start Stop Logic 48-bit Frequency Tuning Word

Bi-directional I/O Update

Inv. Sinc Filter

Sine-to-Amplitude Converter

Imię:...........................................................

NOWE

Phase Accumulator

PODZESPOŁY

Frequency Accumulator

NOWE

14-bit Phase Offset/ Modulation

12-Bit DDS DAC

12

12

DAC R SET

Ramp-up/Down Clock/Logic & Multiplexer

Q

Amplitude Modulation Data

Analog Out

12-bit Data

12-Bit Control DAC

12

Analog Out

Shaped On-Off Keying Analog In

Programming Registers +

Read Write

Clock Out

−

Serial/Parallel Select

Rys. 6.

Comparator

Programmable Rate and Update Clocks

I/O Port Buffers

6-bit Address or Serial Programming lines

8-bit Parallel Load

Master Reset

+VS

Gnd

Nowa rodzina multiplekserów Uk³ady serii PCA954x tworz¹ now¹ rodzinÍ multiplekserÛw o†niespotykanych dotychczas moøliwoúciach, sterowanych szyn¹ I 2C. Naleø¹ do nich: sterowanie prze³¹czaniem poprzez szynÍ I2C, moøliwoúÊ pracy w†wielonapiÍciowych systemach I 2C (od 2,7V), moøliwoúÊ wspÛ³pracy wielu multiplekse-

rÛw pod tym samym adresem, moøliwoúÊ prze³¹czania sygna³Ûw analogowych i†cyfrowych o†duøych i†ma³ych amplitudach. Podstawowym zastosowaniem uk³adÛw PCA9540, PCA9542 i†PCA9544 jest buforowanie linii I 2C w†duøych magistralach lokalnych. Przedstawicielami Philipsa w†Polsce s¹ firmy: Avnet (tel. (0-22) 634-47-36), Eurodis (tel. (0-71) 367-17-11), Macropol (tel. 0-22) 822-58-82) i Spoerle (tel. (0-22) 646-52-27). http://www-us.semiconductors.philips.com/ acrobat/datasheets/PCA9542_1.pdf http://www-us.semiconductors.philips.com/ acrobat/datasheets/PCA9544_1.pdf

Elektronika Praktyczna 2/2000

NOWE

PODZESPOŁY

NOWE

PODZESPOŁY

XC1800 − EEPROM−y ISP do konfigurowania FPGA i CPLD Xilinx - czo³owy producent uk³adÛw FPGA i†CPLD - zaoferowa³ ostatnio pierwsze uk³ady ze swej nowej rodziny XC1800, tj. reprogramowalne w†systemie pamiÍci PROM konfiguracji. PamiÍci konfiguracji s¹ uøywane do pamiÍtania konfiguracji logicznej FPGA opartych na SRAM, takich jak np. uk³ady serii Virtex i†Spartan Xilinxa. Nowe uk³ady pamiÍci, na razie o†pojemnoúciach od 128kb do 4Mb, znacz¹co zwiÍkszaj¹ zakres gÍstoúci programowalnych uk³adÛw logicznych, jaka moøe byÊ obs³uøona przez jeden chip konfiguracyjny, charakteryzuj¹c siÍ jednoczeúnie duø¹ ³atwoúci¹ uøycia. XC1800 s¹ pierwszymi uk³adami konfiguruj¹cymi ze zdolnoúci¹ programowania PLD w†dwÛch trybach. W†trybie szeregowym daCLK

CE

XC1800 TCK

Dane

Interfejs JTAG oraz blok steruj¹cy

TMS TDI TDO

Matryca pamiêciowa Adres

ne s¹ wprowadzane do uk³adu tradycyjnie - bit po bicie. W†nowym trybie ³adowania rÛwnoleg³ego dane s¹ przenoszone bajtowo, co znacz¹co zmniejsza czas wymagany na skonfigurowanie. Uk³ady rodziny XC1800 s¹ kompatybilne zarÛwno z†trybem konfigurowania Express rodziny Typ układu Pojemność (b) SO−20 PLCC−20 PLCC−44 VQFP−44 Spartan Xilinxa, jak i†z†trybem Se- XC18128 131072 + + lectMAP rodziny Virtex. XC18256 262144 + + Wszystkie uk³ady XC1800 mog¹ byÊ XC18512 524288 + + przeprogramowane w†systemie, co 1048576 + + u m o ø l i w i a z m i a n y p r o j e k t o w e XC1801 2097152 + + w†ostatniej chwili i†zdaln¹ zmianÍ XC1802 konfiguracji bez wymiany czy nawet XC1804 4194304 + + usuwania uk³adu z†systemu. Do tego celu s³uøy interfejs zgodny ze standardem IEEE jednoczesne programowanie wielu pamiÍci po1149.1 Boundary Scan (JTAG), umoøliwiaj¹cy ³¹czonych w†³aÒcuch. JTAG umoøliwia takøe testowanie funkcjonalne ca³ej p³yty systemu, na ktÛrej jest zamontowany przyrz¹d. Nowe paOE/Reset miÍci mog¹ byÊ rÛwnieø programowane przy uøyciu standardowych programatorÛw. Uk³ady rodziny XC1800 s¹ wykonywane przy uøyciu zaawansowanej technologii dla CEO elementÛw ma³ej mocy CMOS FLASH XilinInterfejs D0 - wyjœcie szeregowe lub Dane wyjœciowy xa. KoÒcÛwki I/O uk³adÛw akceptuj¹ sygna³y najm³odszy bit danych równoleg³ych 5V, 3,3V i†2,5V, a†steruj¹ sygna³ami wyjúciowymi 3,3V oraz 2,5V. PamiÍci s¹ dostÍpne D1..D7 - opcjonalne wyjœcie równoleg³e w†wielu obudowach, od 20-wyprowadzeniowych PLCC do 44-wyprowadzeniowych VQFP (Very Thin QFP). Przedstawicielem firmy Xilinx w†Polsce jest firma Atest (tel. (0-32) 238-03-60). http://www.xilinx.com/partinfo/1800.pdf R

CF

Rys. 7.

Kontroler ogniw Li−Ion D6

D7 D1

Tranzystor roz³adowuj.

D2

Tranzystor ³aduj¹cy P+

ILMON Q1

Q2

RPU

D3

3 lub 4 ogniwa LiON ILMT Q3

B+

VRGO

RLMT VCC RCB

RCB

CLPF

CLPF

RCB

CLPF

Q8 RCB Q9

RT

CB1

CB2

CLPF

VCC

X3100

AS0 AS1 AS2

A/D Input A/D Ref. Input

Interfejs

CB3 VCELL4

RLPF

ASIC

A/D Input AO

VCELL3

RLPF

µC

R’T VT

RGC RGO

VCELL2

RLPF

Q7

RGP

VCELL1

RLPF

Q6

UVP/ OCP

S0

GP I/O

SCL CB4 VSS

CS VCS1

VCS2

OVT COV

UVT CUV

OCT

SI

COC P-

-B RSENSE

Rys. 8.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Uk³ad X3100 jest scalonym, programowanym kontrolerem do nadzoru baterii 3†lub 4†ogniw Li-Ion. Jego zadaniem jest zabezpieczenie baterii przed niedopuszczalnym obniøeniem i†podwyøszeniem napiÍcia, a†takøe przed przekroczeniem maksymalnego dopuszczalnego pr¹du obci¹øenia. Wszystkie parametry regulacyjne moøna z†zewn¹trz zaprogramowaÊ poprzez szynÍ szeregow¹ SPI. Wbudowany w†strukturÍ uk³adu 4-kana³owy multiplekser analogowy oraz wzmacniacz pomiarowy o†programowanym wzmocnieniu umoøliwiaj¹ bardzo elastyczne skonfigurowanie pomiarowego otoczenia uk³adu X3100. Jeszcze jeden multiplekser 3-kana³owy u³atwia dostarczanie wynikÛw pomiarÛw wybranych parametrÛw regulacji do zewnÍtrznego mikrokontrolera steruj¹cego prac¹ uk³adu. Dodatkowym wyposaøeniem uk³adu X3100 jest wbudowana nieulotna pamiÍÊ szeregowa EEPROM o†pojemnoúci 4kb. DostÍp do jej zawartoúci moøliwy jest dziÍki szynie SPI. Uk³ady X3100 s¹ dostÍpne w†obudowach SSOP28 oraz TSSOP28. Przedstawicielami Xicora w†Polsce s¹ firmy: Elatec (tel. (0-12) 413-89-29) i Setron (tel. (0-22) 634-47-36). http://www.xicor.com/pdf_files/x3100.pdf

83

NOWE

PODZESPOŁY

DS1501/DS1511 − zegar/kalendarz z supervisorem i nieulotną pamięcią DS1501 i†DS1511 s¹ nowymi uk³adami peryferyjnymi mikroprocesorÛw i†mikrokontrolerÛw, opracowanymi przez Dallas Semiconductor. Ich zasadnicze funkcje to: zegar/ kalendarz czasu rzeczywistego z†alarmem, timer watchdog, zerowanie po w³¹czeniu zasilania, monitor baterii i†nieulotna pamiÍÊ SRAM. Programowy dostÍp do rejestrÛw uk³adu jest moøliwy za poúrednictwem rÛwnoleg³ego interfejsu o†bajtowej szerokoúci. G³Ûwnym blokiem jest zegar czasu rzeczywistego (RTC) i†kalendarz w†pe³ni zgodny z†ìrokiem 2000î. Rejestry RTC przechowuj¹ aktualne dane wieku, roku, miesi¹ca, dnia miesi¹ca, dnia tygodnia, godziny, minuty i†sekundy w†24-godzinnym formacie BCD. Korekcja dni miesi¹ca i†lat przestÍpnych jest dokonywana automatycznie. Dok³adnoúÊ RTC jest lepsza niø ±1 minuta na miesi¹c przy 25 oC†(DS1511). Rejestry RTC s¹ zdublowane. Uøytkownik ma bezpoúredni dostÍp do rejestrÛw zewnÍtrznych. Ich aktualizacja moøe byÊ wstrzymywana na czas odczytu, aby zapewniÊ stabilnoúÊ zapisanych w†nich danych. Rejestry wewnÍtrzne s¹ natomiast nieprzerwanie aktualizowane, pod warunkiem oczywiúcie, øe dzia³a wewnÍtrzny oscylator uk³adu. Programowalna funkcja alarmu RTC i†obwody sterowania zasilaniem umoøliwiaj¹ automatyczne uaktywnianie nadrzÍdnego procesora w†wybranym czasie, aktywacjÍ przyciskiem lub na sygna³ zewnÍtrzny, np. z†modemu. Uk³ady zawieraj¹ w³asne obwody nadzoru zasilania, automatycznie blokuj¹ce zapis, gdy napiÍcie V CC wykroczy poza za³oøone granice tolerancji. Zapewnia to wysoki poziom zabezpieczenia danych przed nieprzewidywalnymi zachowaniami systemu w†warunkach spadku napiÍcia zasilania. Wyjúcia przerwania (/IRQ), budzenia (/PWR) i†zerowania (/RST) mog¹ byÊ uøyte do sterowania aktywnoúci¹ jednostki cent-

ralnej systemu. Przy odpowiedniej konfiguracji uk³adu, przerwanie dla nadrzÍdnego procesora moøe zostaÊ wywo³ane alarmem RTC albo uaktywnieniem wejúcia rÍcznego startu. Jest to moøliwe, gdy uk³ad jest zasilany z†zasilacza systemu. Wyjúcie /PWR s³uøy do budzenia jednostki centralnej przy zasilaniu z†baterii podtrzymuj¹cej. Wyjúcie to jest sterowane programowo, wiÍc po wykonaniu okreúlonego zadania zasilanie systemu moøe zostaÊ ponownie wy³¹czone. Wyjúcia /IRQ i†/RST mog¹ teø byÊ wykorzystane przez programowaln¹ funkcjÍ timera watchdoga restartuj¹c¹ procesor, ktÛry utraci kontrolÍ nad wykonywanym programem. Reset jest teø uaktywniany po w³¹czeniu i†w†warunkach awarii zasilania. Dodatkowo uk³ad dysponuje wyjúciem fali prostok¹tnej 32,768kHz stanowi¹cej precyzyjny wzorzec zegara systemowego. Zawarte w†DS1501/11 256 bajtÛw SRAM moøe byÊ uøyte jako pamiÍÊ konfiguracji

systemu, pamiÍÊ podrÍczna itp. NieulotnoúÊ zapisanych danych zapewnia do³¹czona bateria podtrzymuj¹ca. S¹ dostÍpne wersje uk³adÛw o†zasilaniu 3,3V oraz 5V, pracuj¹ce w†temperaturze 0..70 oC†lub -40..+85oC†(tylko DS1501). W†trybie standby pobieraj¹ jedynie 1µA pr¹du. DS1501 jest montowany w†28-wyprowadzeniowych obudowach DIP, TSOP i†SOIC. DS1511 to dwurzÍdowy modu³ ze zintegrowan¹ bateri¹ i†kwarcem. Przedstawicielami Dallasa w†Polsce s¹ firmy: Soyter (tel. (0-22) 685-30-04) oraz WGElectronics (tel. (0-22) 621-77-04). http://www.dalsemi.com/DocControl/ PDFs/1501-11.pdf

Rys. 9.

Szybkie sterowniki “hot−swap” RS485 Firma Linear Technology wprowadzi³a ostatnio dwa nowe uk³ady bardzo szybkich driverÛw RS485 z†funkcj¹ hot-swap. LTC1688/LTC1689 s¹ poczwÛrnymi rÛønicowymi sterownikami magistrali/linii, mog¹cymi pracowaÊ przy szybkoúciach transmisji do 100Mb/s. OpÛünienie propagacji uk³adÛw 8ns ±4ns jest gwarantowane w†ca³ym zakreOdbiornik

Nadajnik 100 1/4 LTC1688

Rys. 10.

84

100 Odleg³oœæ do 300 m

1/4 LTC1518

sie temperatury pracy. Uk³ady pracuj¹ w†ca³ym zakresie wspÛlnym RS485 (-7 do 12V) i†spe³niaj¹ rÛwnieø wymagania standardu RS422. Wyjúcia sterownikÛw charakteryzuj¹ siÍ w³asnoúci¹ hot-swap (moøna je do³¹czaÊ i†od³¹czaÊ bez wy³¹czania zasilania), zapewniaj¹c integralnoúÊ danych p³yty bazowej w†trakcie wk³adania i†wyjmowania z†niej karty rozszerzaj¹cej. Sterowniki maj¹ wyjúcia trÛjstanowe, utrzymuj¹ce stan wysokiej impedancji w†ca³ym zakresie napiÍÊ wspÛlnych (-7V do 12V). Wyjúcia pozostaj¹ rÛwnieø w†stanie wysokiej impedancji w†trakcie w³¹czania i†przy wy³¹czonym zasilaniu. Zabezpieczenie przeciwzwarciowe

uk³adÛw wykrywa stany przejúciowe magistrali i†znacz¹co redukuje pr¹d wyjúciowy sterownikÛw. Obwody wy³¹cznika termicznego zabezpieczaj¹ podzespo³y przed nadmiernymi stratami mocy. Uk³ady LTC1688/LTC1689 pracuj¹ przy pojedynczym zasilaniu 5V lub 3V w†temperaturach z†zakresu 0..70 o C. Pobieraj¹ z†zasilacza tylko 9mA pr¹du. S¹ montowane w†16-wyprowadzeniowych obudowach SO. Przedstawicielami Linear Technology w†Polsce s¹ firmy: Elbatex (tel. (0-22) 86822-78), Eurodis (tel. (0-71) 675-741) oraz Macropol (tel. (0-22) 822-43-37). http://www.linear.com/pdf/16889i.pdf

Elektronika Praktyczna 2/2000

NOWE

PODZESPOŁY

NOWE

PODZESPOŁY

MicroLAN Sieciowa wersja interfejsu 1−Wire MASTER Tx IMPULS "RESET"

Sieci do przesy³ania danych cyfrowych s¹ zazwyczaj organizmami bardzo skomplikowanymi, wymagaj¹cymi stosowania zaawansowanych podzespo³Ûw i†specjalnych rozwi¹zaÒ systemowych. Znaczny wy³om w†takim rozumieniu sieci spowodowa³ standard CANBus (pochodny I2C), a†teraz MicroLAN opracowany na bazie interfejsu 1-Wire firmy Dallas.

t RSTH

V PULLUP V PULLUP MIN V IH MIN V IL MAX 0V

t RSTL

t PHD REZYSTOR MASTER

Rys. 1.

Uk³ad do³¹czony do linii1-Wire

480µs< t RSTL < ¥ 480µs< t RSTH < ¥ 15µs
Slot czasowy wpisu stanu "1"

V IL MAX 0V

t SLOT

t REC

Ze wzglÍdu na tylko jedn¹ liniÍ magistrali danych ³¹cz¹cej uk³ady 1-Wire, twÛrcy interfejsu opracowali specjalny protokÛ³ zapewniaj¹cy doúÊ szybk¹, a†przede wszystkim pewn¹ wymianÍ danych pomiÍdzy uk³adami. Kaøda transmisja rozpoczyna siÍ od wys³ania przez sterownik Master impulsu zeruj¹cego (rys. 1), ktÛry jest dla uk³adÛw Slave sygna³em o†prÛbie nawi¹zania komunikacji. W†odpowiedzi na pytanie Mastera, uk³ady Slave wysy³aj¹ impuls potwierdzaj¹cy (druga czÍúÊ przebiegu z†rys. 1). Czasowe przebiegi procedur zapisu bitÛw o†wartoúciach ì1î i†ì0î przedstawiono na rys. 2 i†rys. 3. Jak ³atwo zauwaøyÊ, obydwie operacje inicjowane s¹ wygenerowaniem przez Mastera impulsu startowego o†niskim poziomie, po czym linia danych przyjmuje stan logiczny o†wartoúci przewidzianej do przes³ania od Mastera do Slave'a. Takøe odczyt kaødego bitu danych jest inicjowany przez Mastera i†polega na wys³aniu krÛtkiego impulsu synchronizuj¹cego na pocz¹tku kaødego slotu transmisyjnego, po czym odczytuje on stan linii, ktÛrej

t LOW1 15µs 60µs

MASTER

60µs£ t SLOT < 120µ 1µs£ t LOW1 < 15µs 1µs£ t REC <¥

Uk³ad do³¹czony do linii1-Wire

Rys. 2. Slot czasowy wpisu stanu "0"

V PULLUP MIN V IH MIN V IL MAX 0V

t REC

t SLOT

V PULLUP

DS1990A OKNO PRÓBKOWANIA 15µs 60µs t LOW0 REZYSTOR MASTER

Rys. 3.

ki). Wymiana informacji pomiÍdzy uk³adami wyposaøonymi w†interfejs 1-Wire przebiega w†oparciu o†jedn¹ parÍ przewodÛw (dane i†masa). Wiele uk³adÛw z†interfejsem 1-Wire jest ponadto zasilanych bezpoúrednio z†linii danych, dziÍki czemu ich stosowanie w†praktycznych aplikacjach jest nad wyraz komfortowe.

KrÛtkie przypomnienie: jak to siÍ dzieje w†1-Wire?

DS1990A OKNO PRÓBKOWANIA

REZYSTOR

t PDL

tR

Standard 1-Wire opisywaliúmy na ³amach EP wielokrotnie w†zwi¹zku z†wykorzystywanymi przez nas w†projektach uk³adami: DS1990 (ìpastylkiî do immobilizerÛw), DS1991/92 (ìpastylkiî z†dodatkow¹ pamiÍci¹), DS1820/21 (scalone termometry/termostaty) i†DS2405 (programowane prze³¹czni-

V PULLUP V PULLUP MIN V IH MIN

MASTER Rx IMPULS "OBECNOŒCI"

60µs£ t LOW0
Uk³ad do³¹czony do linii1-Wire

Slot czasowy odczytu bitu danej t SLOT

V PULLUP V PULLUP MIN V IH MIN

t REC

DS1990A OKNO PRÓBKOWANIA

V IL MAX 0V t LOWR

t RDV REZYSTOR MASTER

Rys. 4.

Elektronika Praktyczna 2/2000

Uk³ad do³¹czony do linii1-Wire

t RELEASE

60µs£ t SLOT < 120µ 1µs£ t LOWR < 15µs 0£ t RELEASE < 45µs 1µs£ t REC <¥ t RDV = 15µs

85

NOWE

PODZESPOŁY

poziom okreúla uk³ad Slave (rys. 4). Na rys. 5 znajduje siÍ schemat po³¹czenia uk³adu Master 1-Wire z†uk³adem Slave. Na wyjúciu uk³adÛw Master i†Slave znajduj¹ siÍ tranzystory unipolarne z†otwartym drenem, dziÍki czemu moøliwe jest do³¹czenie do jednej linii danych wielu uk³adÛw rÛwno-

legle. Ich wyjúcia tworz¹ funkcjÍ logiczn¹ AND, ktÛrej stan wysoki wymusza zewnÍtrzny rezystor pull-up. Rezystor pull-up naleøy montowaÊ w†bezpoúrednim otoczeniu Mastera, co pozwala wykorzystaÊ zasilacz Mastera do dostarczania pr¹du niezbÍdnego do pracy uk³adÛw scalonych zasilanych bez-

poúrednio z†linii danych. Na rys. 6 znajduje siÍ uproszczony schemat obwodu wejúcia/ wyjúcia uk³adu zasilanego z†linii danych (np. uk³ad DS1990A). PojemnoúÊ wewnÍtrznego kondensatora magazynuj¹cego ³adunek niezbÍdny do pracy uk³adu wynosi ok. 800pF.

Tab. 1. Oznacze− nie układu

Nie wymaga zewnętrz. zasilania

NVRAM/ RAM [B]

EEPROM [B]

EPROM [B]

Termometr/ termostat/ alarm temp.

Przetwornik A/C

Programo− wane I/O

Licznik− timer

DS1420

+

−

−

−

−

−

−

−

DS1422

+

−

−

1024

−

−

−

−

DS1425

+

3x384/0

−

−

−

−

−

−

DS1427

+

4096

−

−

−

−

−

DS1481

Konwerter Centronics/1−Wire

DS1820

+

−

−

−

+/−/+

−

DS1821

−

−

−

−

+/+/−

−

DS1822

−

−

−

−

+/−/+

DS18B20

−

−

−

−

DS18S20

−

−

−

DS1920

+

−

DS1921 (6

+

DS1963

Elektroniczny potencjometr

RTC

Tylko numer seryjny

−

−

+

−

−

−

−

−

−

+

−

+

−

−

−

−

−

−

−

−

−

−

−

−

−

−

−

−

−

+/−/+

−

−

−

−

−

−

−

+/−/+

−

−

−

−

−

−

−

−

+/−/+

−

−

−

−

−

−

2048

4096

−

+/−/+

−

−

−

−

+

−

+

4096

−

−

−

−

−

−

−

−

−

DS1971

+

−

256

−

−

−

−

−

−

−

−

DS1973

+

−

4096

−

−

−

−

−

−

−

−

DS1982

+

−

−

1024

−

−

−

−

−

−

−

DS1982

+

−

−

1024

−

−

−

−

−

−

−

DS1985

+

−

−

16k

−

−

−

−

−

−

−

DS1986

+

−

−

64k

−

−

−

−

−

−

−

DS1990

+

−

−

−

−

−

−

−

−

−

+

DS1991

+

3x384

−

−

−

−

−

−

−

−

−

DS1992

+

1024

−

−

−

−

−

−

−

−

−

DS1993

+

4096

−

−

−

−

−

−

−

−

−

DS1994

+

4096

−

−

−

−

−

+

−

+

−

DS1995

+

16k

−

−

−

−

−

−

−

−

−

DS1996

+

65536/0

−

−

−

−

−

−

−

−

−

DS2223

−

0/256

−

−

−

−

−

−

−

−

−

DS2224

−

0/224

−

−

−

−

−

−

−

−

−

DS2401

+

−

−

−

−

−

−

−

−

−

+

DS2404

−

4096

−

−

−

−

−

+

−

+

−

DS2405

+

−

−

−

−

−

1

−

−

−

−

DS2406

+/−

−

−

1024+5

−

−

2 (2

−

−

−

−

DS2407 (4

+/−

−

−

1024+7

−

−

1/2 (5

−

−

−

−

DS2409

Sprzęgacz MicroLAN −

DS2415

−

−

−

−

−

−

−

−

−

+

DS2417

−

−

−

−

−

−

−

−

−

+

−

DS2422

−

0/1024

−

−

−

−

−

+ (1

−

−

−

DS2430A

+

−

256

64

−

−

−

−

−

−

−

DS2433

+

−

4096

−

−

−

−

−

−

−

−

DS2450

−

−

−

−

−

1 (7

−

−

−

−

−

DS2480B

Konwerter RS232<−>1−Wire

DS2490

Konwerter USB<−>1−Wire

DS2502

+

−

−

1024

−

−

−

−

−

−

−

DS2505

+

−

−

16k

−

−

−

−

−

−

−

DS2506

+

−

−

64k

−

−

−

−

−

−

−

DS2890

+

−

−

−

−

−

−

−

+ (3

−

−

DS9502

Dioda zabezpieczająca linię danych

DS9503

Dioda z rezystorami zabezpieczające linię danych

1 − sterowany z zewnątrz przy pomocy specjalnych wyprowadzeń 2 − przetwornik o programowanym zakresie napięciowym i rozdzielczości, zintegrowany z 4−wejściowym multiplekserem analogowym 3 − programowana rezystancja (256 pozycji) 4 −wycofywany z produkcji − zastępuje go DS2406 5 − dwa wyprowadzenia w wersji obudowy TSOC6 (DS2406P) 6 − rejestrator temperatury z własnym zasilaniem 7 − efektywna rozdzielczość 8 bitów

86

Elektronika Praktyczna 2/2000

NOWE

PODZESPOŁY

czy na odleg³oúci powyøej kilku metrÛw powoduje powstawanie w†liniach przesy³owych silnych sygna³Ûw zak³Ûcaj¹cych. Problem ten jest szczegÛlnie istotny podczas generowania przez Slave'a impulsu potwierdzenia obecnoúci Presence Pulse (rys. 1), poniewaø oddalony od wyjúcia Mastera obwÛd wyjúciowy Slave'a zwiera liniÍ o†doúÊ duøej indukcyjnoúci (rys. 7). CzÍúciowo moøna zapobiec powstawaniu takich zak³ÛceÒ poprzez zakoÒczenie linii przesy³owej szeregowym terminatorem RC o†impedancji ok. 100Ω, lecz ze wzglÍdu na powstawanie duøego jittera krÛtkich impulsÛw, stosowanie takiego úrodka zapobiegawczego nie zawsze daje dobry efekt koÒcowy. Znacznie lepszym i†w†zwi¹zku z†tym zalecanym przez firmÍ Dallas rozwi¹zaniem jest zastosowanie w†Masterze drivera linii, ktÛry ograniczy szybkoúÊ narastania sygna³u do ok. 1,1V/µs dla przyjÍtej d³ugoúci linii transmisyjnej 100 metrÛw. Przyk³adowe rozwi¹zanie takiego drivera przedstawiamy na rys. 8.

Rys. 5.

Rys. 6. Vs

MASTER

Układ 1−Wire Rpullup Ri

Dane Rx

Ldata

1k

Rdata

Ccable Klucz "pull−down"

Rreturn

Lreturn

Di

Cin Idisc 30pF 5µA

Tx

Cload 800pF

*Iop 10µA

Masa

Rys. 7.

NOWE

PODZESPOŁY

SzybkoúÊ i†zasiÍg transmisji Wszystkie uk³ady pracuj¹ce w†standardzie 1-Wire mog¹ przesy³aÊ dane z†maksymaln¹ szybkoúci¹ 16,3kb/s. Ze wzglÍdu na warunki propagacji sygna³u w†skrÍtce stanowi¹cej medium transmisyjne, specyfikacja MicroLAN zaleca ograniczenie maksymalnej przep³ywnoúci do 14,4kb/s. Na szybkoúÊ przesy³ania danych maj¹ takøe wp³yw: ✗ Maksymalna d³ugoúÊ skrÍtki. Kaøde 100 metrÛw powoduje obci¹øenie linii danych kondensatorem o†pojemnoúci 5nF, co wzi¹wszy pod uwagÍ wymagania narzucone rezystorowi pull-up (rezystancja nie mniejsza niø 1,5kΩ) wymusza ograniczenie maksymalnej d³ugoúci kabla do 240 metrÛw. ✗ Liczba do³¹czonych do linii uk³adÛw. Bior¹c po uwagÍ warunki najgorsze z†moøliwych, nie powinno byÊ ich wiÍcej niø 100. W†warunkach optymalnych (dotyczy to zw³aszcza temperatury otoczenia) moøe ich byÊ nawet 500. Producent uk³adÛw 1-Wire przewidzia³ moøliwoúÊ stosowania zamiast rezystora pull-up uk³adÛw aktywnych, ktÛre znacznie lepiej radz¹ sobie z†zapewnieniem zasilania uk³adom do³¹czonym do linii danych i†jednoczeúnie zapewniaj¹ znacznie sprawniejsze ìpodci¹ganieî linii o†duøej pojemnoúci. Reasumuj¹c moøna stwierdziÊ, øe zmniejszaj¹c szybkoúÊ transmisji do ok. 5kb/s, bez trudu moøna uzyskaÊ poprawn¹ transmisjÍ na odleg³oúÊ do ok. 400 metrÛw, przy obci¹øeniu linii jednoczeúnie 30 uk³adami 1Wire (prÛby przeprowadzone w†laboratorium EP). +5V

Pomimo stosunkowo ma³ej wydajnoúci takiego ürÛd³a zasilania, Dallas oferuje ca³¹ gamÍ uk³adÛw scalonych, ktÛre mog¹ pracowaÊ bez koniecznoúci stosowania osobnego zasilacza. S¹ wúrÛd nich np. pamiÍci EEPROM (np. DS2433), cyfrowy potencjometr (DS2890), numery seryjne (np. DS1420, DS1990A), pamiÍci RAM (np. DS2422), pamiÍci EPROM (DS1986), programowane prze³¹czniki (np. DS2405), zegary czasu rzeczywistego (np. DS1427) i†kilka innych modu³Ûw funkcjonalnych.

MicroLAN a†1-Wire Interfejs okreúlany przez firmÍ Dallas ìMicroLANî jest bardzo bliskim odpowiednikiem 1-Wire, przy czym w†jego specyfikacji uwzglÍdniono moøliwoúÊ dynamicznego do³¹czania i†od³¹czania dowolnych uk³adÛw do/od linii danych oraz zapewnienie takich parametrÛw przekazywanych sygna³Ûw, aby maksymalnie zwiÍkszyÊ zasiÍg transmisji. WiÍkszoúÊ produkowanych przez firmÍ Dallas uk³adÛw 1-Wire moøe bez øadnej modyfikacji pracowaÊ w†systemach MicroLAN. Tak wiÍc w†wiÍkszoúci typowych przypadkÛw MicroLAN i†1-Wire moøna traktowaÊ jako rozwi¹zania toøsame. MicroLAN operuje sygna³ami o†poziomach zgodnych ze standardem TTL. Przesy³anie cyfrowych sygna³Ûw o†tak duøej amplitudzie i†bardzo duøej stromoúci zbo-

Elektronika Praktyczna 2/2000

Innym rozwi¹zaniem zapewniaj¹cym stabiln¹ transmisjÍ danych jest maskowanie przez Mastera moøliwych zak³ÛceÒ, poprzez generacjÍ impulsu ìwidmaî (ang. Phantom Presence Pulse), ktÛry wymusza logiczne ì0î w†linii danych w†chwili, kiedy zgodnie z†czasow¹ specyfikacj¹ standardu mog¹ pojawiÊ siÍ impulsy obecnoúci od uk³adÛw do³¹czonych do linii danych (rys. 9). Rozwi¹zanie to doskonale siÍ sprawdza w†systemach o†sta³ej konfiguracji. W†przypadku do³¹czenia do linii nowych uk³adÛw mog¹ one byÊ nie wykryte przez Mastera.

Rpullup

CR1

C1 330pF 1−WIRE BUS

R1 5k1 C2 220pF

Q1 2N7000

Rys. 8.

Rys. 9.

87

PODZESPOŁY

Komputer lub dowolny inny Master

System sieciowy MicroLAN nadaje siÍ do stosowania we wszelkiego typu lokalnych systemach kontroli dostÍpu, sterowania prac¹ klimatyzacji i†ogrzewania, zdalnego sterowania i†nadzoru, w systemach alarmowych, przeciwpoøarowych itp. Jednym z†najbardziej spektakularnych zastosowaÒ jest stacja pogodowa, ktÛr¹ opisaliúmy w†EP6/99. Jednym z†najszybciej rozwijaj¹cych siÍ obecnie rynkÛw jest rynek systemÛw alarmowych, w†ktÛrych MicroLAN wykorzystywany jest m.in. do ³¹czenia czujnikÛw z†central¹ alarmow¹, gdzie w†miejsce 4..6 przewodÛw wystarcz¹ tylko 3. MicroLAN w†takim zastosowaniu zapobiega moøliwoúci ìoszukaniaî systemu alarmowego przez zwarcie lub przeciÍcie linii i†jednoczeúnie zapewnia ³atwoúÊ automatycznej konfiguracji i†rekonfiguracji systemu alarmowego podczas pracy. Znacznie ³atwiejsze niø w†rozwi¹zaniach standardowych jest takøe prowadzenie procedur testowych, ktÛre pomagaj¹ wyeliminowaÊ niesprawne elementy systemu. W†jednym z†kolejnych numerÛw EP pokaøemy, jak ³atwo moøna wykonaÊ kompletny system alarmowy w†oparciu o†MicroLAN. Piotr Zbysiñski, AVT [email protected] Cezary Subda [email protected]

Wêz³y sieciowe z DS2409

i siec ³¹Ÿ

³¹Ÿ

iButton

Ga

iButton

Ga

iButton

³¹Ÿ

siec

siec

i

i

i siec Ga ³¹Ÿ

Port szeregowy Konwerter RS232 <-> 1-Wire

Aplikacje

Uk³ady pracuj¹ce w sieci

Ga

NOWE

MAIN DS2409

CNT AUX

PAMIÊÆ EEPROM

GND 1-WIRE 5V

Rys. 10. Wszystkie przedstawione dotychczas zastrzeøenia co do zasiÍgu i†liczby urz¹dzeÒ, ktÛre moøna jednoczeúnie zastosowaÊ w†systemie sieciowym, wywo³uj¹ pytanie: po co Dallas promuje sieÊ o†tak istotnych ograniczeniach? OtÛø, aby z³agodziÊ te ograniczenia, Dallas proponuje uk³ad DS2409, ktÛry spe³nia rolÍ sprzÍtowego i†logicznego separatora sieci lokalnych, ktÛre moøna do³¹czyÊ do linii danych obs³ugiwanej bezpoúrednio przez Mastera lub zapewniÊ dostÍp do systemu sieciowego kilku Masterom. Na rys. 10 pokazano przyk³ad duøego systemu sieciowego, ktÛry zosta³ podzielony na niezaleøne ga³Ízie, z†ktÛrych kaøda ma w³asny adres przechowywany w†pamiÍci EPROM do³¹czonej do linii AUX. Kaøda z†ga³Ízi sieci podlega ograniczeniom, o†ktÛrych wczeúniej wspominaliúmy, ale dziÍki zastosowaniu uk³adÛw sprzÍgaj¹cych DS2409 ich liczba moøe byÊ bardzo duøa, co u³atwia niemal nieograniczon¹ (w mikroskali) rozbudowÍ sieci. Inne, bardzo oryginale zastosowanie uk³adÛw DS2409 przedstawiamy na rys. 11. Jest to system sieciowy z†dwoma Masterami. Ze wzglÍdu na konstrukcjÍ sieci, tylko jeden z†MasterÛw moøe mieÊ dostÍp do linii danych w†danej chwili, co wymaga zastosowania procedur arbitraøu dostÍpu.

Elementy sieci Jak wczeúniej wspomniano, praktycznie kaødy uk³ad 1-Wire moøna wykorzystywaÊ w†sieci MicroLAN. Dallas nieustannie rozwija gamÍ dostÍpnych uk³adÛw z†tej rodziny, co zaowocowa³o wprowadzeniem w†1999 roku 18 nowych, bardzo oryginalnych opracowaÒ. Zestawienie dostÍpnych w†styczniu 2000 uk³adÛw wraz z†ich krÛtk¹ charakterystyk¹ przedstawiamy w†tab. 1. OprÛcz wielu uk³adÛw peryferyjnych, Dallas w†ramach serii 1-Wire opracowa³ takøe specjalizowane uk³ady interfejsowe, ktÛre u³atwiaj¹ stosowanie uk³adÛw 1-Wire w†standardowych aplikacjach. Uk³ad DS1481 jest konwerterem danych, ktÛry pozwala na dostÍp do interfejsu 1Wire z†poziomu standardowego portu rÛwnoleg³ego. Uk³ad DS2480 u³atwia dostÍp do 1-Wire z†poziomu portu szeregowego RS232 (rys. 12). Najbardziej zaawansowanym interfejsem jest uk³ad DS2490 - spe³nia on rolÍ konwertera pomiÍdzy 1-Wire a†najno-

88

woczeúniejszym interfejsem szeregowym stosowanym we wspÛ³czesnych komputerach. tj. USB. Uk³ad DS2490 ma moøliwoúÊ regulowania szybkoúci narastania sygna³u na wyjúciu i†jest wyposaøony w†aktywne pull-up, dziÍki ktÛremu moøe samodzielnie obs³ugiwaÊ stosunkowo rozleg³e sieci. Zalet¹ tego uk³adu jest takøe zintegrowany w†jego wnÍtrzu modu³ programowania pamiÍci EPROM. Na schemacie, znajduj¹cym siÍ na rys. 12, na wyjúciach konwertera DS2480 widoczne s¹ diody zabezpieczaj¹ce przed przepiÍciami Sieæ Komputer lub dowolny inny Master Port szeregowy Konwerter RS232 <-> 1-Wire

A CNT

MAIN

MAIN

AUX

AUX

DS2409

Komputer lub dowolny inny Master

B DS2409

CNT.

Port szeregowy GND 1-WIRE 5V

GND 1-WIRE 5V

Konwerter RS232 <-> 1-Wire

Rys. 11. powstaj¹cymi w†linii danych. S¹ to specjalne diody o†charakterystyce zaporowej zbliøonej do diod Zenera, o†znacznie wiÍkszej zdolnoúci do ograniczania szybkich skokÛw napiÍcia. W†laboratoriach firmy Dallas opracowano dwa typy diod zabezpieczaj¹cych, ktÛre s¹ idealnie dostosowane do systemu MicroLAN. Element DS9502 to samodzielna dioda o†napiÍciu progowym 8,2V, natomiast DS9503 to dioda zintegrowana z†rezystorami ograniczaj¹cymi pr¹d.

12V

5V Regulator

Materia³y katalogowe wszystkich uk³adÛw przedstawionych w†tab. 1†znajduj¹ siÍ na p³ycie CD-EP02/2000 oraz w†Internecie pod adresem: http://www.dalsemi.com/DocControl/PDFs/pdfindex.html. NarzÍdzia programowe do obs³ugi sieci MicroLAN i†uk³adÛw 1-Wire dostÍpne s¹ w†Internecie pod adresem: http://www.ibutton.com/software/index.html.

Uk³ad z mo¿liwoœci¹ programowania pamiêci EPROM

Uk³ad bez mo¿liwoœci programowania pamiêci EPROM

VDD VPP POL SIN (RXD)

UART or  C

RXD

DS2480

SOUT (TXD)

TXD GND

1 L

Rys. 12.

Start

1-W

5V 1-Wire

VDD VPP POL RXD

1-W

1-Wire

DS2480 TXD GND

M 0

Stop

Elektronika Praktyczna 2/2000

P O D Z E S P O Ł Y

Hybrydowe układy firmy FirmÍ RFM oraz produkowane przez ni¹ hybrydowe modu³y radiowe prezentowaliúmy na ³amach EP juø kilkakrotnie. Poniewaø zagadnienia zwi¹zane z†bezprzewodowym przesy³aniem danych cyfrowych ciesz¹ siÍ wúrÛd naszych CzytelnikÛw duøym zainteresowaniem, postanowiliúmy wrÛciÊ do tematu prezentuj¹c w†miarÍ kompletn¹ ofertÍ gotowych modu³Ûw firmy RFM na pasmo 433,92MHz.

+ zasilania

Filtr SAW

Masa Filtr SAW

Wejœcie danych

Wyjœcie w.cz. o impedancji 50 Widok z do³u

RF Monolithics jest producentem szerokiej gamy modu³Ûw do transmisji radiowej, wykonanych w†technologii hybrydowej. S¹ wúrÛd nich nadajniki, odbiorniki oraz kompletne transceivery. Licz¹c¹ siÍ grup¹ produktÛw oferowanych przez RFM s¹ takøe filtry z†fal¹ powierzchniow¹ SAW (ang. Surface Acoustic Wave), spoúrÛd ktÛrych w†artykule przedstawimy wersje na pasmo 433,92MHz.

RFM oferuje kilka typÛw hybrydowych nadajnikÛw, rÛøni¹cych siÍ miÍdzy sob¹ przede wszystkim maksymaln¹ szybkoúci¹ transmisji danych, sposobami modulacji sygna³u w.cz., poziomem generowanych zak³ÛceÒ oraz moc¹ wyjúciow¹. Najstarszymi uk³adami s¹ uk³ady modu³Ûw HX1000, przystosowane do przesy³ania danych z†szybkoúci¹ do 2400bd i†modulacj¹ OOK (ang. On-Off Key). Charakteryzuj¹ siÍ bardzo prostym schematem aplikacyjnym (rys. 1), niskim poziomem zak³ÛceÒ generowanych do otoczenia i†duø¹ stabilnoúci¹ czÍstotliwoúci noúnej, a†to dziÍki wykorzystaniu dwÛch filtrÛw SAW. Rezonator SAW

2,8 Konfigurowalny modulator i generator napiêæ polaryzuj¹cych

HX100x

10,67

Filtr wyjœciowy SAW

Rys. 3.

Rys. 4.

1 2 3 4 5 6 7 8

U1

Rys. 5.

Elektronika Praktyczna 2/2000

O

2

HXxxxx

Wejœcie cyfrowych danych

16 15 14 13 12 11 10 9

np. MC145026D

1

4

Nadajnik hybrydowy R2 82k

C2 0.01µF

R1 39k

3

Rys. 1. Identyczny pod wzglÍdem wyprowadzeÒ zewnÍtrznych i†aplikacji jest nieco doskonalszy modu³ nadawczy oznaczony symbolem HX1007. Jego podstawow¹ zalet¹ w†stosunku do HX1000 jest moøliwoúÊ przesy³ania danych z†szybkoúci¹ do 19,2kbd, co zosta³o okupione nieco wiÍkszym poziomem zak³ÛceÒ. Na rys. 2†znajduje siÍ schemat blokowy, prezentuj¹cy w†uproszczeniu konstrukcjÍ uk³adu. Obydwa przedstawione uk³ady montowane s¹ w†identycznych, miniaturowych obudowach przystosowanych do montaøu powierzchniowego, ktÛrych wymiary przedstawiamy na rys. 3. Jedn¹ z†najdoskonalszych konstrukcji nadajnikÛw z†oferty RFM jest modu³ oznaczony symbolem TX5000. Maksymalna szybkoúÊ transmisji danych wynosi w†jego przypadku aø 115,2kbd (z modulacj¹ ASK) lub 19,2kbd (z modulacj¹ OOK). DziÍki doúÊ rozbudowanej elektronice nadajnika (rys. 4) charakteryzuje siÍ on bardzo niskim poziomem

Nadajnik z modulacj¹ OOK

OK

100nF

C1 0.01µF

Nadajniki

Rys. 2.

9,02

ANTENA +3V SW

zak³ÛceÒ przy mocy wyjúciowej ok. 0,75mW. Schematy aplikacyjne nadajnikÛw pracuj¹cych w†obydwu konfiguracjach przedstawiono na rys. 5. Wszystkie prezentowane nadajniki s¹ przystosowane do pracy z†niskim napiÍciem zasilania (2,7..3,5V) i†maj¹ wyjúcia dopasowane do impedancji 50Ω.

Odbiorniki Typowe systemy transmisji danych w pasmie 433,92MHz przesy³aj¹ informacje na odleg³oúÊ 5..100 metrÛw. Ze wzglÍdu na niewielk¹ dopuszczaln¹ moc wyjúciow¹ nadajnikÛw (poniøej 1mW), poprawny odbiÛr sygna³Ûw wymaga stosowania specjalnych technik, spoúrÛd ktÛrych metoda opracowana przez firmÍ RFM jest najbardziej efektywna w†swojej klasie cenowej. Odbiorniki ASH (ang. Amplifier-Sequenced Hybrid technology) wykorzystuj¹ bardzo oryginaln¹ technikÍ obrÛbki sygna³u w.cz., dziÍki ktÛrej dobroÊ toru radiowego jest bardzo duøa, a†zak³Ûcenia generowane do otoczenia niewielkie. Schemat prezentuj¹cy zasadÍ dzia³ania odbiornika ASH przedstawiono na Nadajnik z modulacj¹ ASK

SK

Wejœcie danych

Wejœcie danych

A

89

P O D Z E S P O Ł Y

ASH Filtr SAW

RFA1

P1

Linia opóŸniaj¹ca SAW

RFA2

P2

Detektor i filtr dolnoprzep.

Wyjœcie danych

Generator impulsów

Wejœcie w.cz.

Sygna³ w.cz. modulowany danymi cyfrowymi

tPW1

P1

tPRI

tPRC

Wyjœcie RFA1

Wyjœcie linii opóŸniaj¹cej

pewniaj¹c doskona³¹ i†stabiln¹ charakterystykÍ czÍstotliwoúciow¹. ✗ Rezonatory SAW do nadajnikÛw ma³ej mocy (RO2101, RO2101A, RO2101A-12, RO2180B i†RP1308). S¹ to elementy zastÍpuj¹ce rezonatory kwarcowe w†obwodach rezonansowych generatorÛw tranzystorowych z†dzielon¹ pojemnoúci¹ (Colpittsa). Nieco zmodyfikowane generatory tego typu spe³niaj¹ rolÍ nadajnikÛw OOK lub ASK. Piotr Zbysiñski, AVT [email protected] Dystrybutorem firmy RFM w†Polsce jest firma Gamma, tel. (0-22) 663-83-76, www.gamma.pl, [email protected].

Filtry tPW2

P2

Rys. 6. rys. 6. Wzmacniacze sygna³u w.cz. (RFA1 i†2) s¹ kluczowane przebiegami przesuniÍtymi nieco w†czasie, a†sygna³ z†wyjúcia pierwszego stopnia wzmocnienia przechodzi przez liniÍ opÛüniaj¹c¹ SAW. W†ten sposÛb sygna³ w.cz., poddany dwukrotnemu filtrowaniu moøe byÊ wzmocniony w†stopniu znacznie wiÍkszym niø jest to moøliwe w†rozwi¹zaniach standardowych. Detektor i†filtr dolnoprzepustowy na wyjúciu odbiornika odpowiadaj¹ za konwersjÍ sygna³u do postaci cyfrowej. Na rys. 7 znajduje siÍ schemat wewnÍtrzny odbiornika RX5000, ktÛry jest przystosowany do dekodowania z†modulacj¹ OOK o†szybkoúci do 19,2kbd. W†trybie obniøonego poboru mocy maksymalna szybkoúÊ transmisji obniøa siÍ do 2400bd, ale modu³ pobiera pr¹d o†natÍøeniu zaledwie 1,8mA. W†przypadku odbioru sygna³u modulowanego ASK, maksymalna szybkoúÊ transmisji wynosi 115,2kbd. Modu³ RX5000 jest wyposaøony w†dwa niezaleøne konwertery sygna³u analogowego na postaÊ cyfrow¹ - DS1 i†DS2. Pierwszy z†nich zapewnia duø¹ odpornoúÊ konwersji na zak³Ûcenia szumowe, a konstrukcjÍ drugiego zoptymalizowano pod k¹tem konwersji sygna³Ûw modulowanych metod¹ ASK. Prze³¹czenie pomiÍdzy konwerterami odbywa siÍ automatycznie, w†zaleønoúci od parametrÛw odbieranego sygna³u. Nieco prostszymi obwodami wyjúciowymi charakteryzuje siÍ odbiornik RX5500. Tor odbiorczy w.cz. zaprojektowano w†nim takøe w†technologii ASH, dziÍki czemu parametry toru radiowego s¹ bardzo dobre. W†sk³ad rodziny odbiornikÛw ASH wchodzi seria uk³a-

90

przesy³aÊ dane z†szybkoúci¹ do 19,2kbd (OOK) lub 115,2kbd (ASK). W†torze demodulacji i†konwersji sygna³u analogowego na cyfrowy uk³adu TR3000 zastosowano rozwi¹zania identyczne jak w†RX5000. Maksymalna moc wyjúciowa nadajnika transceivera wynosi 0,75mW. Drugi z†oferowanych przez RFM modu³Ûw - DR3100 - jest oryginaln¹ konstrukcj¹ opart¹ na uk³adzie TR3000, ktÛry ìobudowanoî elementami peryferyjnymi i†zamontowano na miniaturowej p³ytce drukowanej. Modu³ ten jest przystosowany do realizacji dwukierunkowej transmisji danych ASK i†OOK z†prÍdkoúciami do 19,2kbd.

dÛw RX1000/1005/1010/1020. S¹ to miniaturowe odbiorniki hybrydowe montowane w†obudowach przystosowanych do montaøu SMD o†bardzo duøej selektywnoúci, przystosowane do odbioru i†demodulacji sygna³Ûw OOK. Wszystkie odbiorniki rodziny RX10xx s¹ wzajemnie wyCNTRL1

17

RFM produkuje rÛønego rodzaju filtry ceramiczne z†akustyczn¹ fal¹ powierzchniow¹ SAW. Oferowane przez firmÍ filtry moøna podzieliÊ na dwie grupy funkcjonalne: ✗ Wejúciowe filtry pasmowoprzepustowe (RF1172, RF1172B i†RF1283), przystosowane do pracy w†obwodach wejúciowych odbiornikÛw w.cz. Filtry te zastÍpuj¹ standardowe obwody rezonansowe LC, za-

CNTRL0

18

Sterowanie trybem obni¿onego poboru mocy

Sterownik polaryzacji

0 0

Log Filtr wejœciowy SAW

RFA1

Linia opóŸniaj¹ca SAW

BBOUT

0 5 Filtr dolnoprzepustowy

Detektor

RFA2

BB

LPFADJ 9

X R

ARW Regulacja wzmocnienia Generator impulsów PRATE 14 RPR

Rys. 7.

Materia³y o†elementach prezentowanych w†artykule dostÍpne s¹ na p³ycie CD-EP2/2000 oraz w†Internecie pod adresami: - http://www.rfm.com/products/ vwire.htm, - http://www.rfm.com/products/ part.htm, - http://www.rfm.com/products/ filters.htm.

RLPF

AGCCAP 3

RPW

mienne, a rÛøni¹ siÍ tylko maksymaln¹ dopuszczaln¹ prÍdkoúci¹ transmisji danych (odpowiednio 2,4/5/10/20kbd). Na rys. 8 przedstawiono schemat aplikacyjny tych odbiornikÛw. Wszystkie przedstawione w†artykule odbiorniki mog¹ byÊ zasilane napiÍciem z†przedzia³u 2,7..5,5V.

CBBO

Detektor szczytu

6

PKDET 4

CPKO

AND

ARW

THLD1

9 Gnd

8 Gnd

RXDATA

Thld

Sterowanie progiem prze³¹czania 13 11 12 RTH1

RTH2 RREF

7 Data Output

THLD2

6 Voltage Reference

1µF

Gener. impulsów

RFA

Linia opóŸn. SAW

RFA

Detektor AM

LPF

Transceivery Opisane dotychczas modu³y doskonale nadaj¹ siÍ do stosowania w†jednokierunkowych systemach transmisyjnych. Specjalnie do aplikacji dwukierunkowych RFM opracowa³ modu³y transceiverÛw, ktÛrych tory odbiorcze pracuj¹ w†trybie ASH. Modu³ oznaczony symbolem TR3000 moøe dwukierunkowo

7

DS1

Ref

CAGC

10 RF Input

DS2

Ref

Zerowanie ARW

ARW

15 PWIDTH

5

Komparator

Baseband Output 2

Vcc 1

+3V

Comparator Input 3

Gnd 4

Threshold Override 5

10µF

0.1 to 10µF

Rys. 8.

Elektronika Praktyczna 2/2000

K U R S

Procedury obsługi wyświetlaczy LCD, część 1 Ogromne zainteresowanie, jakim cieszy³y siÍ artyku³y poúwiÍcone sterowaniu alfanumerycznych i†graficznych wyúwietlaczy LCD, zachÍci³o nas do kontynuowania tematu. W†pierwszej czÍúci artyku³u przedstawiamy kompendium wiedzy o†praktycznym stosowaniu alfanumerycznych wyúwietlaczy LCD, ³¹cznie z†przyk³adowym programem obs³ugi i†schematami ilustruj¹cymi sposÛb ich do³¹czenia do mikrokontrolera.

Sposoby ìkomunikowania siÍî uk³adÛw sterowanych mikroprocesorowo z†uøytkownikiem stale siÍ zmieniaj¹ i†s¹ coraz bardziej doskona³e. Powoli ìnormalnymiî staj¹ siÍ uk³ady mÛwi¹ce do nas zapamiÍtanym lub zsyntetyzowanym g³osem, wyúwietlaj¹ce rozmaite informacje w†sposÛb graficzny za pomoc¹ rÛønych obrazÛw. Nie maleje jednak popularnoúÊ zwyk³ych, siedmiosegmentowych wskaünikÛw i†ich rÛønych odmian - g³Ûwnym powodem jest bardzo atrakcyjna cena. Co jednak zrobiÊ, gdy musimy wyúwietliÊ informacjÍ w†rodzaju: ìza ma³o inteligentny, aby pos³ugiwaÊ siÍ tym urz¹dzeniem...î? W†takim przypadku proponujÍ siÍgn¹Ê do wyúwietlacza alfanumerycznego. Wyúwietlacz alfanumeryczny, najczÍúciej ciek³okrystaliczny lub gazowy, sta³ siÍ na tyle popularnym, øe nie trzeba nikogo przekonywaÊ o†zaletach jego stosowania. DosyÊ jest powiedzieÊ, øe daje bardzo szerokie moøliwoúci obrazowania informacji, pocz¹wszy od typowych znakÛw ASCII aø do definiowanych przez uøytkownika, czyli prawie dowolnych. W†odrÛønieniu od wyúwietlacza graficznego opisywanego w†EP 67/99 umoøliwia jednak wyúwietlanie wy³¹cznie znakÛw, ktÛrych definicje umieszczono wczeúniej w†wewnÍtrznej pamiÍci, tak zwanym generatorze znakÛw. Celem artyku³u jest opisanie propozycji pod³¹czenia wyúwietlacza znakowego do systemu mikroprocesorowego opartego o†rodzinÍ MCS51. W†opisywanych modelach uøy³em wyúwietlacza PVC200403-PYL01 i†do niego to odnosz¹ siÍ wszystkie aplikacje. WybÛr wyúwietlacza podyktowany by³ przystÍpn¹ cen¹ przy dobrych walorach uøytkowych (podúwietlanie na diodach LED, wyúwietlane 4 linie po 20 znakÛw). Prezentowane aplikacje moøna odnieúÊ do dowol+5V GND PR1 22k

G1 DB25

PORT CENTRONICS

1 14 2 15 3 16 4 17 5 18 6 19 7 20 8 21 9 22 10 23 11 24 12 25 13

Rys. 1.

Elektronika Praktyczna 2/2000

G2 Z£¥CZE KRAWÊDZIOWE 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

GND +ZASIL. KONTRAST WYB.REJESTRU ODCZYT/ZAPIS ENABLE D0 D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 +PODŒW. –PODŒW.

WYŒWIETLACZ LCD

nego wyúwietlacza alfanumerycznego LCD, poniewaø wiÍkszoúÊ producentÛw uøywa tego samego algorytmu ich sterowania oraz tego samego zestawu rozkazÛw. Ma³o tego, w†wiÍkszoúci moøemy znaleüÊ taki sam uk³ad sterownika, to jest HD44780 (nota aplikacyjna dostÍpna w†Internecie pod adresem: http://www.ep.com.pl/ftp/hd44780.pdf oraz na p³ycie CD-EP02/2000 w†katalogu \Noty katalogowe do projektÛw\LCD).

TrochÍ teorii W†budowie wyúwietlacza moøemy wyrÛøniÊ cztery podstawowe elementy: pamiÍci ROM i†RAM, kontroler obs³uguj¹cy wyúwietlanie oraz ekran ciek³okrystaliczny. PamiÍÊ RAM to tak zwana pamiÍÊ obrazu. Jej nazwa bierze siÍ st¹d, øe úcis³ym jej odwzorowaniem jest obraz na ekranie wyúwietlacza. W†odrÛønieniu od pamiÍci obrazu w†wyúwietlaczu graficznym, zapamiÍtywane s¹ w†niej nie pojedyncze bity obrazu, a†kody znakÛw w†generatorze znakÛw, czyli pamiÍci ROM lub RAM zawieraj¹cej kody opisuj¹ce wygl¹d (matrycÍ) znaku. Sterownik wyúwietlaj¹c obraz pobiera z†pamiÍci obrazu kod znaku z†generatora znakÛw i†punkt po punkcie odwzorowuje jego wygl¹d na ekranie LCD. St¹d teø aplikacja porozumiewa siÍ z†wyúwietlaczem za pomoc¹ kodÛw znakÛw, a†nie przesy³aj¹c pojedyncze bity obrazu. Zazwyczaj czÍúÊ lub ca³oúÊ generatora znakÛw przepisywana jest podczas startu wyúwietlacza z†pamiÍci ROM do RAM i†dziÍki temu mamy moøliwoúÊ

Tab. 1. Sposób zapisania definicji znaku w generatorze znaków na przykładzie definicji znaku większości. Nr bajtu definicji

7

6

5

4

3

2

1

0

Wartość hex

0

X

X

X

.

.

.

.

.

00

1

X

X

X

.

.

.

.

.

00

2

X

X

X

1

1

.

.

.

18

3

X

X

X

.

1

1

.

.

0C

4

X

X

X

.

.

1

1

.

06

5

X

X

X

.

1

1

.

.

0C

6

X

X

X

1

1

.

.

.

18

7

X

X

X

.

.

.

.

.

00

Tab. 2. Kombinacje sygnałów RS oraz R/W sterujące wyborem rejestru danych/rozkazy wyświetlacza. Funkcja

Poziomy sygnałów RS i R/W

Zapis do pamięci znaku lub jego wzorca

RS=H, R/W=L

Odczyt z pamięci znaku lub jego wzorca

RS=H, R/W=H

Zapis rozkazu

RS=L, R/W=L

Odczyt znacznika zajęty / wolny (BUSY / READY)

RS=L, R/W=H

91

K U R S

DO PORTU P0 8051 I REJESTRU ADRESÓW

PR1 27k VCC

G4

U3A

U1 AD0 AD1 AD2

1 2 3

/RD

4 5 6

D1 BAVP18 VCC

/WR

A B C E1 E2 E3

AD5 (STATUS REG) AD4 (READ/WRITE) ENLCD U2 P0.0 18 B1 P0.1 17 B2 P0.2 16 B3 P0.3 15 B4 P0.4 14 B5 P0.5 13 B6 P0.6 12 B7 P0.7 11 B8

15 14 13 12 11 10 9 7

Y0 Y1 Y2 Y3 Y4 Y5 Y6 Y7

1

3

2 74LS00

G DIR

10k ZAPIS PAMIÊCI OBRAZU - 2EH ODCZYT PAMIÊCI OBRAZU - 3EH ZAPIS REJESTRU ROZKAZÓW - 0DH ODCZYT REJESTRU ROZKAZÓW - 11H

19 1

+PODŒW. -PODŒW. GND +ZASIL. KONTRAST WYB.REJESTRU ODCZYT/ZAPIS ENABLE D0 D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7

WYŒWIETLACZ LCD R1

R2

R3

R4

R5

R6

R7

R8 8 x 47k

AD4 U3D 12

VCC

11

13

ENLCD 5

74LS00

4

U3B 74LS00

9

8

10

1

74LS00

Rys. 2. definiowania - zmiany znaku. W†takim przypadku znak definiowany zastÍpuje oryginalny, wykorzystuj¹c jego kod. Rodzaj pamiÍci zawieraj¹cej generator znakÛw ma bardzo istotne znaczenie praktyczne, poniewaø tylko wyúwietlacze, ktÛre maj¹ generator znakÛw w†RAM (tzw. CG RAM) umoøliwiaj¹ definiowanie w³asnych znakÛw. Dla kogoú, kto zmuszony bÍdzie dorobiÊ ìpolskie ogonkiî do liter moøe to mieÊ bardzo duøe znaczenie. Przy zapisie pamiÍci obrazu czy generatora znakÛw (zawartego w†RAM!) obowi¹zuj¹ wszystkie zasady dotycz¹ce zapisu pamiÍci, tzn. pamiÍci te maj¹ swÛj czas dostÍpu i†swoj¹ przestrzeÒ adresow¹. Przed zapisem naleøy ustawiÊ adres, pod ktÛry wysy³ane bÍd¹ dane i†rodzaj zapisywanej pamiÍci (lub rejestru rozkazÛw), a†aplikacja steruj¹ca powinna badaÊ stan wyúwietlacza lub teø sterowaÊ nim na tyle wolno, aby by³o dosyÊ czasu na realizacjÍ przez procesor wszystkich jego funkcji. W†praktyce jest to czas najd³uøej wykonywanej przez kontroler wyúwietlacza operacji i†wynosi oko³o 2†ms. W†wyúwietlaczu PVC zarÛwno generator znakÛw, jak i†pamiÍÊ obrazu zaczynaj¹ siÍ od adresu 0. SposÛb zapisu wzorÛw znakÛw przy ich definiowaniu oraz treúci obrazu rÛøni siÍ tylko ustawieniem odpowiedniego trybu pracy wyúwietlacza. WzÛr znaku ma postaÊ matrycy 5x7 lub 5x10 punktÛw. Poziom H†oznacza zaúwiecenie (w LCD zaczernienie) punktu, a†poziom L jego zgaszenie. W†przypadku wyúwietlacza w†mojej aplikacji tryb 5x10 nie by³ zbyt uøyteczny, toteø skupi³em siÍ wy³¹cznie na trybie 5x7 i†jego teø dotycz¹ przyk³ady definicji w³asnych znakÛw. SposÛb w†jaki s¹ zapamiÍtywane definiowane znaki przedstawiono w†tab. 1.

U4A

U3C 6

92

2 3 4 5 6 7 8 9

74HC245

74LS138

D2 BAVP18 R9

A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8

18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

VLED

C1 0,1µ

C2 22pF 2

VCC

7414

Komunikacja z†wyúwietlaczem moøe odbywaÊ siÍ za pomoc¹ interfejsu 4†lub 8bitowego. W†tym pierwszym przypadku naleøy wys³aÊ najpierw bardziej znacz¹c¹ czÍúÊ bajtu rozkazu czy danych (bity b4 do b7), a†pÛüniej mniej znacz¹c¹ (bity b0 do b3). Oczywiúcie ten sposÛb komunikacji jest wolniejszy, lecz oszczÍdza nam 4†bity danego portu, a†w†praktyce nie zauwaøa siÍ øadnej widocznej rÛønicy w†czasie pracy.

Jedynym utrudnieniem jest komplikacja programu steruj¹cego, ktÛry musi podzieliÊ bajt i†wys³aÊ go w†dwÛch ìporcjachî. Przy takim sterowaniu do przesy³ania danych wykorzystuje siÍ linie DB4 do DB7 wyúwietlacza, a†DB0 do DB3 zostawia siÍ nie pod³¹czone. Dane podawane na wejúcie s¹ zatrzaskiwane opadaj¹cym zboczem sygna³u ENABLE. Istotne jest, aby rÛønica pomiÍdzy zmia-

Tab. 3. Wykaz rozkazów akceptowanych przez wyświetlacz z kontrolerem HD44870. Nazwa

Kod

Opis funkcji

Clear display (czyść ekran)

01h

Kasuje obraz na ekranie i ustawia kursor w pozycji wyjściowej

Return home (powrót do pozycji 0,0)

02h

Przesuwa kursor do pozycji wyjściowej; również przywraca obraz gdy był on przesuwany rozkazem SHIFT

Entry mode set (ustawienie trybu zapisu danych)

07h do 04h

Ustawia kierunek ruchu kursora przy zapisie danych oraz decyduje o przesuwaniu obrazu (b0=L: nie przesuwać obrazu, b0=H: przesuwać obraz; b1=L: kursor w lewo, b1=H: kursor w prawo)

Display ON/OFF control (kontrola ekranu)

08h do 0Fh

Funkcje kontroli ekranu lcd (b0=L wyłącza migotanie kursora, b0=H załącza; b1=L wyłącza kursor,b1=H załącza; b2=L wyłącza ekran, b2=H załącza)

Cursor and display shift (przesuwanie kursora i obrazu)

10h do 1Ch

Przesuwanie kursora (b2=L przesuwanie kursora,b2=H przesuwanie całego obrazu; b3=L przesuwanie w prawo,b3=H przesuwanie w lewo; b1 i b0 nie mają znaczenia)

Function set (ustawienie funkcji)

20h do 2Ch

Ustawienie rejestru funkcji (b2=L znaki 5x7,b2=H znaki 5x10; b3=L wyświetlana jest 1 linia, b3=H wyświetlane są 2 linie; b4=L interfejs 4 bity, b4=H interfejs 8 bitów)

Set CG RAM address (ustawienie adresu CG RAM)

40h do 7Fh

Ustawienie adresu generatora znaków, pod który zapisywane będą definicje znaków lub spod którego będą czytane dane; adres podawany na liniach db5..0; również włączenie trybu zapisu do CG RAM

Set DD RAM address (ustawienie adresu pamięci obrazu)

80h do FFh

Ustawienie adresu pamięci obrazu, pod który zapisywane będą dane lub spod którego będą one odczytywane (może służyć do pozycjonowania kursora w miejscu znaku); adres podawany na liniach db6..0; również przełączenie z trybu definicji do wyświetlania

Read busy flag & address (odczyt stanu zajętości oraz adresu)

80h i R/W=1

Odczyt znacznika stanu zajętości oraz aktualnego adresu wskazywanego przez licznik adresów; b7=L wyświetlacz zajęty, b7=L wyświetlacz gotowy; pozostałe bity przekazują aktualny adres licznika adresów

Elektronika Praktyczna 2/2000

K U R S List. 1. Opis źródłowy dekodera implementowanego w układzie GAL16V8 (rys. 3) napisany w języku PALASM. TITLE PATTERN REVISION AUTHOR COMPANY DATE CHIP

Dekoder wyświetlacza 1 0 Jack EP 07/15/99 _dek PALCE16V8

;----------------- Deklaracje wyprowadzeń -------PIN 5 /RD COMBINATORIAL ; INPUT PIN 6 /WR COMBINATORIAL ; INPUT PIN 7 LE COMBINATORIAL ; INPUT PIN 8 SE0 COMBINATORIAL ; INPUT PIN 9 SE1 COMBINATORIAL ; INPUT PIN 10 GND ; PIN 11 /OEN COMBINATORIAL ; INPUT PIN 14 RDLCD COMBINATORIAL ; OUTPUT PIN 15 DALCD COMBINATORIAL ; OUTPUT PIN 16 ENLCD COMBINATORIAL ; OUTPUT PIN 20 VCC ; ;----------------- Funkcje boolowskie --EQUATIONS MINIMIZE_OFF DALCD=/LE*DALCD+LE*SE0+SE0*DALCD RDLCD=/LE*RDLCD+LE*SE1+SE1*RDLCD MINIMIZE_ON ENLCD=RDLCD*RD+/RDLCD*WR MOORE_MACHINE S0 S1 S2 S3 S4 S5 S6 S7

:= := := := := := := :=

VCC VCC VCC VCC VCC VCC VCC VCC

-> -> -> -> -> -> -> ->

S7 S6 S5 S4 S3 S2 S1 S0

n¹ ENABLE a†zanikiem waønych danych na szynie by³a wiÍksza niø 10 ns - nie moøe to byÊ proces jednoczesny. Normalnie, gdy nie s¹ transmitowane øadne dane, sygna³ ENABLE powinien mieÊ poziom L. Przed jego zmian¹ na H†powinny byÊ ustabilizowane wartoúci sygna³Ûw odczyt/zapis (R/W) oraz wybÛr rejestru (RS). W†praktyce rÛwnieø okaza³o siÍ, øe minimalny czas trwania sygna³u ENABLE, podawany przez producenta jako 450 ns, nie ma znacz¹cego wp³ywu na pracÍ wyúwietlacza. Moøna go skrÛ-

ciÊ nawet do 200 ns. Kombinacje wartoúci sygna³Ûw steruj¹cych wyúwietlaczem przedstawiono w†tab. 2. Warunkiem poprawnego funkcjonowania wyúwietlacza jest w³aúciwe ustawienie jego parametrÛw zaraz po w³¹czeniu i†ustabilizowaniu siÍ napiÍcia zasilania. Sekwencja inicjuj¹ca ustawia d³ugoúÊ s³owa danych oraz ustala inne waøne parametry pracy. Czasami specyfikacja w³aúciwoúci wyúwietlacza okreúla rodzaj standardowej inicjacji wykonywanej przez jego kontroler po za-

³¹czeniu napiÍcia zasilania, czasami musimy przeprowadziÊ j¹ sami. Zanim jednak zajmiemy siÍ inicjowaniem wyúwietlacza i†jego trybÛw, to muszÍ wspomnieÊ o†rozkazach akceptowanych przez sterownik wyúwietlania. Jest to lista kilku podstawowych, lecz bardzo uøytecznych funkcji, ktÛre moøe wykonaÊ sterownik niejako sam z†siebie zwalniaj¹c nas z†obowi¹zku kasowania pamiÍci obrazu czy teø wyliczania wspÛ³rzÍdnych powrotu do pozycji pocz¹tkowej kursora (0,0). OprÛcz takich typowych ìuøytkÛwî znajduj¹ siÍ wúrÛd nich rÛwnieø inne, mniej praktyczne, ustawiaj¹ce po prostu tryb pracy. ListÍ rozkazÛw wyúwietlacza ze sterownikiem HD44870 ilustruje tab. 3.

Coú dla praktykÛw ProponujÍ wykonanie bardzo prostego uk³adu do uruchomienia wyúwietlacza i†testowania jego funkcji, wymagaj¹cego tylko z³¹cza do portu Centronics komputera PC lub innego, z³¹cza krawÍdziowego nadaj¹cego siÍ do pod³¹czenia wyúwietlacza (albo po prostu jego przylutowanie), zasilacza napiÍcia stabilizowanego +5V oraz kilku przewodÛw. Ja uøy³em typowego kabla do drukarki, ktÛremu obci¹³em z³¹cze drukarkowe i†przylutowa³em krawÍdziowe, wylutowane zreszt¹ ze starej p³yty g³Ûwnej. Schemat po³¹czeÒ ilustruje rys. 1. W†proponowanym uk³adzie dane przesy³ane s¹ przez interfejs 4-bitowy. Transmisja jest jednokierunkowa (tylko zapis), sygna³ R/W zwarty jest na sta³e do masy. Flaga zajÍtoúci wyúwietlacza nie jest badana. Instrukcja delay okreúla opÛünienie pomiÍdzy operacjami zapisu danych i†daje sterownikowi wyúwietlacza dosyÊ czasu na realizacjÍ dowolnej funkcji. Program obs³ugi napisany zosta³ w†jÍzyku Turbo Pascal 7.0 dla DOS (kod ürÛd³owy dostÍpny w†Internecie pod adresem: http: //www.ep.com.pl/ftp/lcd_prakt.exe oraz na p³ycie CD-EP2/2000 w†katalogu \Noty katalogowe do projektÛw\LCD). Prezentowany uk³ad ma tÍ zaletÍ, øe moøna niewielkim kosztem opracowaÊ sobie algorytmy obs³ugi

Rys. 3.

Elektronika Praktyczna 2/2000

93

K U R S wyúwietlacza, zanim siÍgniemy do jÍzyka asembler i†do rozwi¹zaÒ sprzÍtowych. Moøe rÛwnieø s³uøyÊ do przeprowadzenia testÛw, poniewaø dzia³a z†ca³¹ pewnoúci¹ (dodatkowo Pascal czy C maj¹ úwietny debugger) i†moøe rozwiaÊ nasze w¹tpliwoúci co do tego, czy wyúwietlacz funkcjonuje, czy teø my pope³niamy jakiú b³¹d przy jego obs³udze. Przy okazji eksperymentÛw z†wyúwietlaczem proszÍ zwrÛciÊ uwagÍ na to, øe w†przypadku zapisu znaku od adresu 0†do 80 znaki wyúwietlane s¹ w†kolejnoúci linii: 1, 3, 2, 4. Program obs³ugi nie moøe wiÍc wpisywaÊ znakÛw wprost, lecz musi uwzglÍdniaÊ ten przeplot. RÛwnieø instrukcje przesuwaj¹ce zawartoúÊ obrazu zachowuj¹ siÍ nieco ìdziwnieî w†momencie, gdy znaki przekraczaj¹ krawÍdü obrazu i†s¹ przenoszone na drug¹ stronÍ. ZachÍcam do eksperymentÛw! Program steruj¹cy rozpoczyna procedura inicjowania wyúwietlacza. NiektÛrzy producenci zalecaj¹ przeprowadzenie inicjacji tylko wÛwczas, gdy nie jest wystarczaj¹ca ta, ktÛr¹ sterownik wyúwietlacza przeprowadza po w³¹czeniu zasilania. Jednak z†moich doúwiadczeÒ wynika, øe dobrze jest mimo wszystko odøa³owaÊ te kilkanaúcie milisekund po w³¹czeniu i†zainicjowaÊ wyúwietlacz. Czasami zdarza siÍ bowiem tak, øe z†sobie tylko wiadomych powodÛw sterownik nie wykonuje inicjacji i†nie pozwala zapisywaÊ do wyúwietlacza øadnych danych. Algorytmy inicjacji dla interfejsu 4- i†8-bitowego ilustruje tab. 4. Na rys. 2 i†3 pokazano schematy pod³¹czenia wyúwietlacza do systemÛw z†mikroprocesorem z†rodziny MCS51. W†modelu uøywa³em AT89S8252 z†zewnÍtrznym rezonatorem 16 MHz i†4†MHz. Schemat ideowy przedstawiony na rys. 2†wykorzystuje uk³ady serii TTL-LS i†TTL-HC. Wyjúcie danych do wyúwietlacza buforowane jest za pomoc¹ uk³adu dwukierunkowego bufora danych 74HCT245. Diody D1 i†D2 pracuj¹ w†uk³a-

94

Tab. 4. Wymagane sekwencje inicjalizacji wyświetlacza. Flaga zajętości może być sprawdzana po wykonaniu kroku 9. Interfejs 8 bitów 1. Załączenie napięcia zasilania 2. Czekaj nie mniej niż 15 ms po osiągnięciu przez napięcie zasilania wartości 4,5V 3. RS=L,R/W=L,dane=30h 4. Czekaj nie mniej niż 4,1 ms 5. RS=L,R/W=L,dane=30h 6. Czekaj nie mniej niż 100µs 7. RS=L,R/W=L,dane=30h 8. Czekaj nie mniej niż 100µs 9. RS=L,RW=L,dane=Function set 10. RS=L,R/W=L,dane=08h 11. RS=L,R/W=L,dane=01h 12. RS=L,R/W=L,dane=Entry mode set

dzie bramki AND i†dosyÊ dziwnym moøe siÍ wydawaÊ ich uøycie, ale w†uk³adzie nie dysponowa³em juø øadn¹ woln¹ bramk¹. Diody doskonale spe³niaj¹ postawione przed nimi zadanie. Rozwi¹zanie przedstawione na rys. 3†wykorzystuje jako dekoder adresÛw uk³ad GAL16V8. W†projekcie sterowanie prac¹ wyúwietlacza jest tylko jedn¹ z†funkcji uk³adu GAL, ale rÛwnie dobrze moøe byÊ jego podstawow¹ w†innym urz¹dzeniu. Uk³ad GAL zastÍpuje z†powodzeniem co najmniej 2 uk³ady scalone. Jego stosowanie ma jednak pewn¹ wadÍ: trzeba dysponowaÊ programatorem i†znaÊ jÍzyk opisu uk³adÛw PLD. Na list. 1 pokazano opis dekodera realizowanego w strukturze uk³adu GAL16V8 uwzglÍdniaj¹cy czÍúÊ dotycz¹c¹ obs³ugi wyúwietlacza. Na jednym i†drugim schemacie dekoder adresÛw zbudowany jest w†taki sposÛb, aby rozkazy MOVX @Rn,A lub MOVX A,@Rn by³y wystarczaj¹ce do wspÛ³pracy z†wyúwietlaczem i†nie jest wymagane øadne dodatkowe wypracowywanie przebiegÛw cza-

Interfejs 4 bity 1. Załączenie napięcia zasilania 2. Czekaj nie mniej niż 15 ms po osiągnięciu przez napięcie zasilania wartości 4,5V 3. RS=0,R/W=0,dane=3h 4. Czekaj nie mniej niż 4,1 ms 5. RS=L,R/W=L,dane=3h 6. Czekaj nie mniej niż 100 µs 7. RS=L,R/W=L,dane=3h 8. Czekaj nie mniej niż 100 µs 9. RS=L,R/W=L,dane=2h 10. R/S=L,R/W=L,dane=4 b.zn.bity Function set R/S=L.R/W=L,dane=4 mniej znaczące bity 11. R/S=L,R/W=L,dane=0h R/S=L,R/W=L,dane=8h 12. R/S=L,R/W=L,dane=0h R/S=L,R/W=L,dane=1h 13. R/S=L,R/W=L,dane=0h R/S=L,R/W=L,dane=4 mniej znaczące bity Entry mode set

sowych. OprÛcz sterowania wyúwietlaczem LCD aplikacje mog¹ pe³niÊ rolÍ dekodera adresÛw rÛwnieø dla klawiatury czy innych urz¹dzeÒ zewnÍtrznych. Wszystko zaleøy od potrzeb. Na zakoÒczenie opisu wyúwietlacza warto wspomnieÊ, øe diody LED uøywane do podúwietlenia t³a ekranu LCD wymagaj¹ oko³o 300 mA pr¹du przy napiÍciu rzÍdu 4V i†warto jest zasiliÊ je sprzed stabilizatora tak, aby nadmiernie go nie przeci¹øaÊ. Jacek Bogusz, AVT [email protected] Listingi programÛw omawianych w†artykule dostÍpne s¹ pod adresem http:// www.ep.com.pl/ftp/lcd_prakt.exe oraz na p³ycie CD-EP02/2000 w†katalogu \Noty katalogowe do projektÛw\LCD. Nota katalogowa sterownika HD44870 dostÍpna jest pod adresem: http:// www.ep.com.pl/ftp/hd44780.pdf oraz na p³ycie CD-EP2/2000 w†katalogu \Noty katalogowe do projektÛw\LCD.

Elektronika Praktyczna 2/2000

PROJEKTY CZYTELNIKÓW Dział "Projekty Czytelników" zawiera opisy projektów nadesłanych do redakcji EP przez Czytelników. Redakcja nie bierze odpowiedzialności za prawidłowe działanie opisywanych układów, gdyż nie testujemy ich laboratoryjnie, chociaż sprawdzamy poprawność konstrukcji. Prosimy o nadsyłanie własnych projektów z modelami (do zwrotu). Do artykułu należy dołączyć podpisane oświadczenie, że artykuł jest własnym opracowaniem autora i nie był dotychczas nigdzie publikowany. Honorarium za publikację w tym dziale wynosi 250,− zł (brutto) za 1 stronę w EP. Przysyłanych tekstów nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo do dokonywania skrótów.

Tuner TV Projekt

część 1 Na pocz¹tku pytanie: po co komu tuner telewizyjny? Przecieø mamy w†domu telewizory, magnetowidy. OtÛø wbrew pozorom, takie urz¹dzenie moøe siÍ przydaÊ. Maj¹c odtwarzacz wideo z†nagrywaniem zazwyczaj wykorzystujemy go tylko do odtwarzania. Funkcja nagrywania niby jest, a†w†praktyce jest niewygodna. Gdy nagrywamy z†telewizora, nie moøemy zmieniaÊ kana³u, nie moøemy wy³¹czyÊ telewizora, musimy pilnowaÊ godziny w³¹czenia i†wy³¹czenia nagrania. Dodatkowo nagrywanie w†pÛünych godzinach nocnych jest mÍcz¹ce, a nagrany i†jednoczeúnie obejrzany film odk³adamy po prostu na pÛ³kÍ. O wiele dogodniejsze jest nagrywanie sygna³u bezpoúrednio z tunera TV. Przedstawiamy zatem pierwsz¹ czÍúÊ opisu tunera TV opracowanego przez jednego z†naszych CzytelnikÛw.

072 wtedy magnetowid lub telewizor z†funkcji ürÛd³a sygna³u wideo dla komputera. Opis schematu blokowego wyjaúni nam dzia³anie tunera TV.

Opis uk³adu

Zalet¹ prezentowanego tunera TV jest jego niezaleønoúÊ od telewizora. Telewizor moøe s³uøyÊ jedynie do monitorowania sygna³u. Nagrywanie, z†uøyciem tunera TV staje siÍ bardzo praktyczne. Oczywiúcie daleko tu do funkcji magnetowidu z†w³¹czaniem i†wy³¹czaniem o†okreúlonej godzinie. Tuner TV moøna wyposaøyÊ w†timer i†obwody w³¹czania/wy³¹czania, ale pod³¹czenie do odtwarzacza wideo wymaga³oby indywidualnych

rozwi¹zaÒ i†przeciÍtny uøytkownik tego nie zrobi. Urz¹dzenie staje siÍ droøsze, ale bardziej funkcjonalne, gdy tuner TV chcemy pod³¹czyÊ do komputera. W†komputerze tuner TV moøe byÊ ürÛd³em sygna³u wideo dla kart wideo lub kart telewizyjnych. Zwalnia siÍ

antena G³owica w.cz.

IF

B

wyjœcie wizja+fonia

p.cz. i ARCZ AGC

Tuner TV zbudowany jest z†szeúciu g³Ûwnych blokÛw (rys. 1): 1) StopieÒ g³Ûwny w.cz., na ktÛry podajemy sygna³ antenowy. Na ten stopieÒ podawane s¹ jeszcze sygna³y steruj¹ce pasmami U, III, I†oraz napiÍcie warikapowe VT. Ze stopnia p.cz. przychodzi sygna³ AGC, tj. automatycznej regulacji wzmocnienia g³owicy w†zaleønoúci od wartoúci sygna³u przychodz¹cego z†anteny. Im sygna³ wiÍkszy, tym wzmocnienie mniejsze i†na odwrÛt. 2) Modu³ poúredniej czÍstotliwoúci (p.cz.) wytwarza wspomniany sygna³ AGC, syg-

ARCZ Wytwarzanie impulsów flyback +H, -H

VT

Synteza napiêciowa

+5V

7805

Wyjœcie VIDEO

VIDEO

wyjœcia klawiatura lokalna

220V ~ 50Hz

Zasilacz

+Up +50V +12V

p.cz. fonii i wyjœcie fonii

AUDIO

Rys. 1.

Elektronika Praktyczna 2/2000

95

PROJEKTY CZYTELNIKÓW

G³owica w.cz. BU

w.cz.

VT

AGC

BH

AFC

BL

B+

IF

R2

C6

C3

wy p.cz.

D£1

R4

R7

T1

C5 R8

BU

+12V

C1

C4

C7

R6

VT

AGC

BH

BL

R1

R3

R5

C2

B+

Rys. 2.

na³ ARCZ do modu³u syntezy napiÍciowej oraz sygna³ sumacyjny wizja + fonia. Rozdzielenie tych dwÛch sk³adowych polega na stosowaniu eliminatorÛw fonii w†torze wizji i†odwrotnie. Te operacje oraz formowanie sygna³Ûw wyjúciowych s¹ przeprowadzane w†blokach wyjúciowych VIDEO i AUDIO. 3) Trzeci modu³ to generator impulsÛw powrotu linii (fly-back), potrzebnych do prawid³owego dzia³ania uk³adÛw automatyki AGC, ARCZ. 4) Blok syntezy napiÍciowej, ktÛrej zadaniem jest sterowanie g³owic¹ w.cz. oraz zapamiÍtywanie i†informowanie uøytkownika o†odbieranej stacji TV. 5) Procesor g³Ûwny tunera zawiera pamiÍÊ nieulotn¹, dziÍki czemu informacja o†aktualnych nastawach nie jest tracona po zaniku zasilania. Obs³uga modu³u jest z†klawiatury lokalnej. W†uk³adzie nie

zastosowano zdalnego sterowania - choÊ opcja taka jest moøliwa do wykonania - z†powodu ma³ej przydatnoúci tej funkcji np. przy komputerze. 6) Wszystkie bloki zasila modu³ zasilacza. NapiÍcie Up stosowane jest do wytworzenia napiÍcia +5V i†zasilania procesora modu³u syntezy napiÍciowej.

Opis poszczegÛlnych modu³Ûw G³owica w.cz. - schemat na rys. 2. Zastosowano g³owicÍ dla trzech podstawowych pasm: BU, BH, HL. G³owice z†pasmem hyperband s¹ takøe produkowane, przy czym to pasmo zawiera siÍ w†zakresie BH. Jeøeli g³owica posiada wejúcie AFC, to ustalamy jego sta³y potencja³ z†dzielnika R7-R8. Brak AFC nie ma wp³ywu na pracÍ g³owicy. Sygna³ wyjúciowy p.cz. z†g³owicy jest podawany na wzmacniacz

NastÍpnie potencjometrem PR3 regulujemy tak, aby napiÍcia na wyprowadzeniach 3 i†4 uk³adu U2 by³y sobie rÛwne. WÛwczas napiÍcie na wyprowadzeniach 2 i†6 bÍdzie wynosi³o zero. Oznacza to dostrojenie do stacji nadawczej. Odstrojenie siÍ w†gÛrÍ powoduje wzrost napiÍcia ARCZ (wyprowadzenie 16 U1) i†nast¹pi przewaga wartoúci napiÍcia na wyjúciu 3 nad 4. Stan wyjúÊ to odpowiednio: na wyprowadzeniu 2 - stan wysoki, na wyprowadzeniu 6†- stan niski. Dla odstrojenia w†dÛ³ stan wyjúÊ jest nastÍpuj¹cy: 2†- stan niski, 6†- stan wysoki. Wtedy, gdy aktywna jest opcja AFT procesora U3, nastÍpuje korekta napiÍcia warikapowego VT do ustalenia siÍ relacji: wyprowadzenie 2 uk³adu U2†- stan niski i 6†stan niski. Stan na wyjúciu 10 U2 informuje nas o†obecnoúci sygna³u wideo b¹dü o†jego braku. Stan wysoki to brak

w.cz. z†tranzystorem T1, ktÛry zapewnia jednoczeúnie dopasowanie do stopnia p.cz. Blok p.cz. i†sterowania ARCZ - schemat na rys. 3. Blok p.cz. jest zbudowany na dwÛch uk³adach scalonych: U1 - wzmacniacz p.cz., U2 - interfejs ARCZ. Sygna³ p.cz. z†tranzystora T1 jest podawany na wyprowadzenie 1†filtra fali powierzchniowej, ktÛry zapewnia odpowiedni¹ charakterystykÍ przenoszenia toru p.cz. ObwÛd referencyjny F2 i†C14 czÍstotliwoúci 38MHz jest do³¹czony do wyprowadzeÒ 11 i 8†uk³adu U1. ObwÛd F3 i†C15 to filtr ARCZ. NapiÍcie na wyjúciu ARCZ (na wyprowadzeniu 16 uk³adu U1) przyjmuje wartoúci z†przedzia³u 3..12V. Filtr F3 stroi siÍ w†ten sposÛb, øe po dostrojeniu do stacji krÍcimy rdzeniem F3, aby napiÍcie na wyprowadzeniu 16 uk³adu U1 osi¹gnͳo wartoúÊ ok. 8,8V.

Obwód p.cz. i sterowania ARCZ F3

F2

+12V CE1

CE2 C14 11

F1

do mod. klawiatury

C15 8

9

10

18

we p.cz. 5

1

17

2

2

4 3

4 R12

U1 TDA4420

C8

OFW1950

16

6

14

13

4

7

3

U2 TDA4433

3 C16A

1 5

10

1

R13 15

R14

do n.13

2

do n.12

M491

14 13

12

6

5

12

11

PR3

+12V

C13

PR2

C9

R17

R9 wy AGC

R15

R11 C10

PR1 R10

C41A

pozycja.

neg.

f ly back - H

C11

R16 C12

f ly back +H

wy VIDEO

Rys. 3.

96

Elektronika Elektronika Praktyczna Praktyczna 2/2000 2/98

PROJEKTY CZYTELNIKÓW

Rys. 4.

sygna³u wideo, stan niski to sygna³ wideo jest i†zapala siÍ dioda zielona na module klawiatury. Przez dobÛr wartoúci rezystora R17 zapewniamy prawid³owe dzia³anie wskaünika sygna³u wideo. Naleøy zwrÛciÊ uwagÍ na obwÛd automatyki AGC (wyprowadzenie 5†uk³adu U1).

Przy podaniu sygna³u na wejúcie antenowe g³owicy w.cz. o wartoúci ok. 70dB wartoúÊ napiÍcia na wyprowadzeniu 5 uk³adu U1 powinna siÍ zawieraÊ w†granicach 5..6V. Po wyjÍciu anteny napiÍcie to powinno wzrosn¹Ê do ok. 8V. Te wartoúci ustalamy reguluj¹c potencjometrem PR1.

Potencjometr PR2 s³uøy do regulacji poziomu bieli w sygnale wideo. TÍ regulacjÍ przeprowadzamy przy uøyciu monitora TV. Regulacja wizualna jest wystarczaj¹ca. Do prawid³owego dzia³ania ARCZ i†AGC potrzebne s¹ impulsy powrotu linii + H†i†- H†o amplitudzie Vpp ok. 10V, ktÛre s¹ wytwa-

rzane w†obwodzie wytwarzania impulsÛw fly-back. KolejnoúÊ strojenia obwodu p.cz. to: filtr F2, filtr F3 i†PR3, PR1, PR2. Strojenie F3 i†PR3 musi przebiegaÊ przy wy³¹czonym AFT procesora U3. Osi¹gamy to przez chwilowe wciúniÍcie S+ lub S- na module klawiatury. Strojenie

WYKAZ ELEMENTÓW Rezystory Wszytkie rezystory o mocy 0,125W (chyba że podano inaczej) R1, R58, R60: 100Ω R2, R8, R10, R15, R21: 5,6Ω R3, R16, R47, R50, R51, R65, R71, R77, R79: 1,2kΩ R4, R54, R87: 390Ω R5: 27Ω R6, R46, R52, R53, R80, R81: 330Ω R7, R18, R19, R49, R64, R82: 4,7kΩ R9: 1,8kΩ R11: 62kΩ R12: 18kΩ R13, R29, R78, R84, R88: 3,3kΩ R14: 15kΩ R17, R25, R26, R70: 33kΩ R22: 560Ω/0,5W R23: 1,6kΩ R24: 2,2kΩ/0,5W R27: 56kΩ R30: 3,9kΩ R32..R34: 8,2kΩ R36, R37, R38, R48, R86: 10kΩ R39..R45, R63: 680Ω

Elektronika Praktyczna 2/2000

R55: 180Ω R56: 150Ω R57, R59: 75Ω R61, R62: 470Ω R68: 1,8MΩ R69: 2,2MΩ R72, R76: 100kΩ R73: 12Ω R74: 120kΩ R75: 12kΩ (1%) R83: 150Ω/2W R85, R90: 47kΩ PR1: potencjometr montażowy 4,7kΩ PR4: potencjometr montażowy 22kΩ PR2, PR3, PR5, PR6: potencjometry montażowe 47kΩ Kondensatory C1, C3, C8, C46: 10nF C2: 3,3pF C4: 220nF C5, C10, C45: 4,7µF/25V C6, C9: 1µF/63V C7, C50: 10µF/25V C11, C30, C31: 47nF C12: 150pF C13, C33: 22nF C14, C21: 47pF

C15, C22, C23, C25, C37: 100pF C16: 22µF/63V C16A, C27, C34: 1nF C17, C19, C20, C43, C49, C53, CE2: 100nF C18: 150nF C24: 68pF C26: 5,6pF C28, C29, C32, C36: 47µF/25V C35: 1,8nF C38, C39: 470nF C40: 6,8nF C41, C41A: 33nF C42: 4,7nF 1% monolit C44: 680nF C47: 4,7nF C48, C51: 1000µF/25V C52, C54: 1000µF/63V CE1: 100µF/25V CP1, CP2: 470µF/25V Półprzewodniki D1: UL1550 D2: CQYP czerwona D3..D6: CQYP zielona D7, D8: BAVP20 M1, M2: mostki diodowe T1: BF 520 T2, T5..T7, T10: BC557

T3: BF259 T4: BSX93 T8, T9, T11, T12, T13, T14, T16: BC547 T15: BC393 U1: TDA4420 U2: TDA4433 U3: M491 U4: TBA120S U5: TDA2593 U6: KN317 W1: wyświetlacz wspólna anoda Różne BZ: bezpiecznik 315mA DŁ1: 1mH DŁ2: 8,2mH DŁ3: 10mH F1: OFW 1950 F2: 522 7x7 F3: 521 F4: 6,5MHz F5: 5,5MHz F6: 450 7x7 F7: 450 7x7 F9: 451 7x7 G1: głowica w.cz. P1..P10: mikroswitch TR: transformator TS8/31 X1: 500kHz

97

PROJEKTY CZYTELNIKÓW F2 jest najbardziej skomplikowane, przy czym moøliwe s¹ dwa jego warianty: Wariant 1 -†z†oprzyrz¹dowaniem w†postaci gen. 38MHz modulowanego sygna³em pi³ozÍbnym o†czÍstotliwoúci 15kHz i†g³Íbokoúci modulacji 90% oraz oscyloskopu. Generator w³¹czamy na wejúcie IF g³owicy w.cz., a†oscyloskop

98

do³¹czamy do wyjúcia wideo z†modu³u p.cz. Stroimy rdzeÒ F2 tak, aby uzyskaÊ minimaln¹ wartoúÊ przebiegu pi³ozÍbnego przy najmniejszych zniekszta³ceniach. Wariant 2†- bez oprzyrz¹dowania. Jest to metoda prÛb i†b³ÍdÛw. Przyciskami S+, Sna module klawiatury szukamy stacji np. TVP1. Po dostro-

jeniu korygujemy po³oøenie rdzenia F2 na prawid³owy obraz i†znÛw dostrajamy siÍ S+, S-. ØyczÍ powodzenia, za pi¹tym razem na pewno siÍ uda. ObwÛd wytwarzania impulsÛw fly-back - schemat na rys. 4. Jest to typowy uk³ad wydzielenia impulsÛw synchro-

nizacji. Tranzystory T11 i†T12 s³uø¹ do wytwarzania prawid³owego impulsu flyback-H, ktÛry wraca do uk³adu z†powrotem na wyprowadzenie 6 U5. Strojenie uk³adu polega w†zasadzie na ustawieniu PR5 i†PR6 w†po³oøenia úrodkowe i†to powinno wystarczyÊ. Krzysztof Karlikowski

Elektronika Elektronika Praktyczna Praktyczna 2/2000 2/98

I

N

F

Gospodarka

Technologia

Kolejny deal Atmela

Wyświetlacz do trudnych aplikacji

Atmel konsekwentnie poszerza swoje pole działania: dwa lata te− mu stał się właścicielem niemiec− kiego Temica, a w pierwszych dniach roku 2000 nabył prawa do francuskiej firmy Thomson−CSF, która jest producentem m.in. czujników FingerChip, czujników obrazu, sprżetu do zastosowań

specjalnych oraz podzespołów do bezprzewodowej transmisji da− nych. Zgodnie z zapewnieniami George Perlegosa, szefa firmy At− mel, zakup Thomson−CSF nie oznacza likwidacji tej renomowa− nej marki, a jedynie rozszerzenie dotychczasowej oferty produkcyj− nej Atmela.

Temic inwestuje na Węgrzech W ostatnich dniach ubiegłego ro− ku ruszyła produkcja w nowej fab− ryce Temica, która powstała w okolicach Budapesztu. Powierz− chnia użytkowa nowego zakładu wynosi 4500m2, a mieści się on

na działce o powierzchni 15000m2. Produkowane tam będą różnorodne sensory samochodo− we, systemy inteligentnej wenty− lacji oraz silniki elektryczne o ma− łej mocy.

Philips z Ericssonem... ...połączyli siły aby zintensyfikować rozwój bezprzewodowej komunika− cji lokalnej opartej na standardzie Bluetooth. Ericsson zamierza wy− korzystać w swoich ba− daniach dotychczasowe doświadczenia Philip− sa, który produkuje szeroką gamę układów do bezystkowej iden− tyfikacji oraz cyfrowej telefonii krótkiego za− sięgu DECT. Dla Philip− sa współpraca z Ericsso−

nem otwiera nowe rynki zbytu i możliwość dalszego rozwoju półprzewodnikowej technologii w.cz.

Intesil i Fairchild łączą siły Na początku stycznia 2000 ogło− szono porozumienie tych dwóch starych−nowych firm w sprawie opracowania wspólnej platformy energooszczędnego zasilania sprzę−

tu przenośnego, a zwłaszcza kom− puterów i drukarek. Pierwszych efektów wspólnie prowadzonych prac można się spodziewać już na początku 2002 roku.

Siemens opraco− wał ciekłokrysta− liczny wyświetlacz o przekątnej 17'’ przeznaczony specjalnie do ap− likacji przemysło− wych, w których panują zazwyczaj bardzo trudne warunki. Zastoso− wano w nim mat− ryce I−SFT, która pozwala uzyskać obraz o jasności 2..500cd/m2, dzięki czemu może

Texas Instruments wprowadził do produk− cji układy scalone w obudowach z wypro− wadzeniami kulkowymi MicroStarBGA (LFBGA). Charakteryzują się one dużą gęstością upako− wania wyprowadzeń (dostępne są wersje z 96 i 144 wyprowadze− niami) i silnie prostokąt− nym kształtem. Nowe obudowy są przeznaczone do sto− sowania w aplikacjach 32/36−bito− wych, szczególnie dla buforów, rejestrów i konwerterów danych.

Elektronika Praktyczna 2/2000

on pracować przy bezpośrednim oświetleniu słonecznym.

Prawdopodobnie obudowy Mic− roStarBGA rozpowszechnia się, ponieważ uznał je za standard ko− mitet JEDEC.

Szybko, szybciej... Amerykańska firma Galileo jest producentem 64−bitowych mik− ro(?!)kontrolerów MIPS o bardzo

nym, której ofiarami padają nie− wielkie firmy handlowe. Warto przypomnieć, że zaledwie rok te− mu Macro Group połączyła swe siły z grupą SEI.

Nowa nazwa, te same i takie same elementy Uformowana w 1998 roku z działu podzespo− łów biernych nowa ry− nkowa marka − BC Components − z po− czątkiem tego roku przestała produkować elementy z logo Philip− sa. W związku z tym przeprowadzono kam− panię informacyjną, której haseł przewod− nim jest “Zmieniła się tylko marka”, co a utwierdzić odbiorców w przeko−

Ś W I A T

Nowe obudowy

Ekspansja Avnetu Brytyjska firma dystrybucyjna SEI−Macro Group została kupio− na przez grupę Avnet. W ten sposób dokonuje się kolejna kon− solidacja na rynku dystrybucyj−

O

dużej wydajności. Są one wyposa− żone w interfejs PCI oraz interfejs do bezpośredniej współpracy z pa− mięciami SRAM/DRAM PC133. Wbudowane w procesor specjalne me− chanizmy sprzętowe po− zwalają na wspólna pracę kilku procesorów w jed− nym urządzeniu, co dodat− kowo zwiększa wydajność obliczeniową. Te wszystkie możliwości doskonale wy− korzystały firmy telekomu− nikacyjne, szybko zatrud− niając Galileo w routerach sieciowych.

EBV bez AMD

naniu, że kondensatory BCC są rów− nie dobre jak produkty Philipsa.

Z dniem 31 stycznia upłynął termin umowy dystrybucyjnej pomiędzy firmami EBV i AMD. Nie oznacza to jednak końca współpracy − EBV nadal będzie autoryzowanym dys− trybutorem AMD, dzięki czemu do− tychczasowi klienci będą nadal ob−

sługiwani zgodnie z dotychczaso− wymi standardami. Zakończenie 20−letniej współpracy wiąże się ze zmianą kierunku działania AMD, które zamierza skupić się przede wszystkim na rynku podzespołów dla PC.

99

I

N

F

O

Ś

W

I

A

T

Nowe technologie, nowe wymagania

Nowe transpondery Temica

Układy scalone maja coraz więcej wypro− wadzeń, w związku z czym rosną wyma− gania w stosunku do maszyn łączących ich wyprowadzenia na strukturach z końcówkami obu− dów. Jednym z prze− bojów rynku tego ty− pu narzędzi jest przemysłowa “dru− ciarka” 8098 amery− kańskiej firmy Kulicke & Soffa Ind. Potrafi ona wykonać 8 połączeń na sekundę przy rozdzielczości kroku

Nowe transpondery TK5551 firmy Temic są wyposażone w specjalny system antykolizyjny, który umoż− liwia jednoczesną pracę kilku z nich w pobliżu jednego czytnika. Zasada działania tego systemu

oparta jest na indywidualnych has− łach przypisanych poszczególnym transponderom. Moduły TK5551 można odczytywać i zapisywać. Częstotliwość nośna sygnału wy− nosi 125kHz.

70µm, potrafi także montować kul− ki, które spełniają rolę wyprowa− dzeń w obudowach BGA.

Każde pudełko ma swoje imię...

Francuska firma Allibert Manuten− tion zaproponowała interesujące

zastosowanie dla bezstykowych czyt− ników RF − propo− nuje bowiem ozna− czanie kontenerów wykorzystywanych np. w halach maga− zynowych, co zapo− biega konieczności ręcz− nego przeglądania ich opisów lub zawartości. W skład systemu wchodzą obudowane transpondery, ręczne czytniki oraz bazodanowy system zarządzania informacjami przekazanymi przez operatorów.

Inteligentne sterowanie silnikami IRF opracował rodzinę specjalnych elementów przeznaczonych do stero− wania pracą nowoczesnych silników elektrycznych prą− du stałego i zmiennego. W skład tej rodziny wcho− dzą tranzystory IGBT na 600 i 1200 z zabezpiecze− niem bramki, układy do pomiaru prądu z cyfrowo sterowanym interfejsem PWM i sterownik “miękkie− go” startu. Dostępne są wersje sterowników dla 1 i 3 faz. Szczegó−

łowe informacje są dostępne pod adresem: www.motor.irf.com.

Set−top−box Mitela Mitel opracował zestaw bipolarnych układów scalonych przeznaczo− nych do kablowych tu− nerów set−top−box. Dzięki zintegrowanej technologii tor w.cz. charakteryzuje się bar− dzo niskim poziomem szumów, doskonałą sta− bilnością i niskim kosz− tem wykonania.

100

Elektronika Praktyczna 2/2000

I Mikrofony pojemnościowe Sennheisera Mikrofony pojemnoœciowe z modulacj¹ czêstotliwoœci tworz¹ oddzieln¹, wyrafinowan¹ klasê mikrofonów pojemnoœciowych. S¹ absolutnie najlepsz¹ propozycj¹ dla najbardziej wymagaj¹cych u¿ytkowników. Mikrofony pojemnoœciowe RF Sennheisera s¹ dostêpne z pe³nym zakresem charakterystyk kierunkowych, oferuj¹cych bardzo dok³adn¹ reprodukcjê dŸwiêku, trwa³¹, odporn¹ na wp³ywy atmosferyczne konstrukcjê, pracê w szerokim pasmie czêstotliwoœci oraz wyj¹tkowo niski poziom szumów. Mikrofony pojemnoœciowe z modulacj¹ RF u¿ywaj¹ niskiego napiêcia oscylatora, w miejsce zwykle stosowanego wysokiego napiêcia polaryzacji.

Grupa ta (z wyj¹tkiem MKH 416) posiada kapsu³ê symetryczn¹ i nadzwyczaj p³ask¹. Ma liniow¹ charakterystykê przenoszenia, a¿ do najni¿szych czêstotliwoœci. Ta unikalna technika zapewnia tak¿e ekstremalnie niskie zniekszta³cenia nieliniowe i szumy w³asne ni¿sze ni¿ jakiekolwiek inne mikrofony. Demodulowany sygna³ wyjœciowy ma bardzo ma³¹ impedancjê. DŸwiêk jest szczególnie przejrzysty i pozbawiony koloryzacji - w³aœnie taki, jakiego wymagaj¹ profesjonalne studia nagrañ w technice cyfrowej. Informacje: Konsbud Audio Sp. z o.o., 02-878 Warszawa, ul. Gajdy 24, tel. (0-22) 644-30-38, faks (0-22) 648-0236, e-mail: [email protected], www.konsbud-audio.com.pl.

Intertego − system obudów do stojaków 19" Producent systemów obudów oraz klawiatur membranowych, niemiecka firma BOPLA, oferuje system obudów INTERTEGO, który pozwala szybko przekszta³ciæ stojak 19" w elegancko wygl¹daj¹ce urz¹dzenie biurowe. Bêd¹cy kontynuacj¹ systemu obudów INTERNORM do stojaków 19" firmy BOPLA, nowy system umo¿liwia bardzo szybki monta¿ czteroczêœciowej obudowy. Dziêki nowoczesnemu, atrakcyjnemu wygl¹dowi oraz doskona³emu stosunkowi jakoœci do ceny INTERTEGO spe³nia wszelkie wymagania stawiane nowoczesnej obudowie urz¹dzenia biurkowego. Poniewa¿ stabilnoœæ i dostêp zapewnia w³aœnie stojak, podstawowym celem podczas projektowania INTERTEGO by³o stworzenie estetycznej formy obudowy nadaj¹cej siê do u¿ytku biurowego. Górna i dolna czêœæ obudowy standardowo wykonywane s¹ z ABS (kolor “szary agat”, zbli¿ony do RAL 7038). Aluminiowe œcianki boczne wykonane s¹ standardowo w kolorze RAL 7035, bliskim jasnoszarego. Zatem czêœci metalowe i plastikowe s¹ do siebie zbli¿one kolorystycznie. Wykorzystanie profili jako œcianek bocznych stwarza mo¿liwoœæ uzyskania ró¿nych wysokoœci obudów. Standardowe wysokoœci wynosz¹ 2,

Elektronika Praktyczna 2/2000

N

F

O

K

R

A

J

Elektromechaniczne liczniki serii HK torów. Podstawowe zalety to: ma³e wymiary i wyœwietlacz 4mm. Liczniki te wystêpuj¹ w dwóch wersjach: do monta¿u tablicowego (z ramk¹ lub bez) albo na szynê DIN z jednym licznikiem lub z dwoma. W trudnych warunkach najlepiej sprawdzaj¹ siê liczniki serii HK47. Przeznaczone s¹ do pomiaru czasu pracy maszyn i urz¹dzeñ, w których wystêpuj¹ wstrz¹sy i wibracje (traktory, wózki wid³owe, sprê¿arki), oraz Grupê elektromechanicznych liczników czasu pracy bez mo¿liwoœci kasowaniatypu LGS rozpoczyna seria HK46 do zabudowy tablicowej lub na szynê. Te popularne liczniki charakteryzuj¹ siê wysokim stopniem ochrony IP65, szerokim zakresem temperatury pracy -25oC..+80oC oraz atrakcyjnie nisk¹ cen¹. Wykorzystuje siê je do liczenia czasu pracy urz¹dzeñ oraz okreœlania czasu miêdzyremontowego. Prosty sposób montowania liczników HK46.D na szynê umo¿liwia stosowanie ich w szafach bezpiecznikowych. Podobne cechy posiadaj¹ równie¿ liczniki z rodziny HK30, przeznaczone do akumulatorowych urz¹dzeñ przenoœnych, testuj¹cych i rejestra-

urz¹dzeñ wymagaj¹cych wysokiej szczelnoœci. Zalet¹ ich jest - jeszcze wy¿szy ni¿ u poprzednich - stopieñ ochrony IP67. Urz¹dzenia te s¹ dostêpne te¿ w wersjach do monta¿u tablicowego z aluminiowym uchwytem zaciskowym lub z gumow¹ uszczelk¹ t³umi¹c¹ wstrz¹sy. Ca³a seria elektromechanicznych liczników HK zasilana jest w szerokim zakresie napiêæ AC i DC. Nowy katalog z cennikiem dostêpny jest na stronie: www.simex.com.pl. Producent: SIMEX sp. z o.o., Wielopole 7, 80-556 Gdañsk, tel. (0-58) 34214-26 do 28, faks: (0-58) 343-12-26.

Euromas II − “Wysmukłe Euro” 3, 4, 6 i 7 HE, a uzyskanie innych nie wymaga wiêkszego wysi³ku. Maj¹ca g³êbokoœæ 84mm oraz szerokoœæ 300mm obudowa nadaje siê doskonale do kompaktowych systemów PCI z I/O po stronie tylnej. Wszystkie elementy konstrukcyjne stojaka zapewniaj¹ce ochronê podzespo³ów elektronicznych przed zak³óceniami elektromagnetycznymi. Koszty obowi¹zkowych badañ i testów s¹ ponoszone tylko raz (dla stojaka), dziêki czemu system INTERTEGO jest rozwi¹zaniem niezwykle atrakcyjnym pod wzglêdem kosztów. Bli¿sze informacje mo¿na uzyskaæ w przedstawicielstwie BOPLA, firmie MERA Sp. z o.o. 02-486 Warszawa, Al. Jerozolimskie 202 tel. (0-22) 863-76-50, faks: (0-22) 863-87-40.

Firma Bopla jest producentem ciesz¹cych siê du¿ym powodzeniem obudów z tworzywa sztucznego. Ostatnio w ofercie firmy pojawi³y siê cztery nowe, p³askie obudowy. Obudowy s¹ wykonane z wysokiej jakoœci poliwêglanu lub z tañszego ABS-u, z prostym systemem monta¿u za pomoc¹ œrub i dodatkowymi wspornikami monta¿owymi w podstawie. Rozwi¹zanie takie ma wiele zalet. Jest to idealna propozycja dla elektroników obudowuj¹cych swoje uk³ady, bowiem niektóre obudowy posiadaj¹ wg³êbienia pod klawiaturê

membranow¹ (-F) i/lub wy¿³obione rowki na p³ytki drukowane (-LP/ FLP). Do takich w³aœnie zastosowañ Bopla opracowa³a cztery nowe p³askie obudowy z ABS-u. Ma³a wysokoœæ obudów wynika z procesu postêpuj¹cej miniaturyzacji w elektronice - przy czym zachowano wystarczaj¹co du¿¹ powierzchniê obudów, aby mo¿na by³o zmieœciæ elementy wykonawcze uk³adu i wyœwietlacz. Poniewa¿ obudowy nie zawieraj¹ ¿adnych metalowych wk³adek i s¹ zbudowane z tworzywa jednego rodzaju (i tylko jeden rodzaj plastiku zosta³ u¿yty w tych obudowach), to szczególnie ³atwo je utylizowaæ, co jest ca³kowicie zgodne z przyjêt¹ przez Bopla koncepcj¹ ochrony œrodowiska. Wiêcej informacji mo¿na uzyskaæ w firmie MERA Sp. z o.o. 02-486 Warszawa, Al. Jerozolimskie 202 tel. (0-22) 863-76-50, faks (0-22) 863-87-40.

101

I

N

F

O

K

R

A

J

USD − uniwersalne stacje dokujące Urz¹dzenie to mo¿ne byæ przenoœne b¹dŸ przymocowane do œciany. S³u¿y jako stacja dokuj¹ca lub zwyk³y zaczep. Umo¿liwia przesy³anie danych i energii elektrycznej. Jest funkcjonalne i estetyczne. Bogata oferta adapterów umo¿liwia wspó³pracê stacji z wieloma innymi obudowami produkcji firmy BOPLA. Stacja oferowana jest w dwóch podstawowych rozmiarach, przy czym ka¿da z nich mo¿e byæ wykorzystywana jako przenoœna b¹dŸ zamocowana do œciany, albo te¿ jako pokrywa w przypadku monta¿u w œcianie lub na p³ycie czo³owej. Przykrêcane adaptery, ewentualnie wyposa¿one w zatrzask, wykorzystywane s¹ do mocowania obudowy.

Stacja UDS-S, przeznaczona do zastosowania w samochodzie, wyposa¿ona jest w otwory usytuowane w taki sposób, by odpowiada³y najbardziej popularnym adapterom samochodowym. Gabaryty elementów obudowy spe³niaj¹ wymagania odpowiednich przepisów. Transmisja danych i energii elektrycznej miêdzy stacja a obudow¹ odbywa siê za poœrednictwem specjalnej p³ytki kontaktowej (oferowanej jako wyposa¿enie dodatkowe), która po zainstalowaniu zapewnia spe³nienie wymagañ bezpieczeñstwa. Kontakty obudowy s¹ zabezpieczone przez adapter. Wersja UDS-L posiada odpowiednio wyprofilowan¹ p³ytê tyln¹, co umo¿liwia u¿ywanie kabli z wtykami mêskimi oraz ¿eñskimi, zapewniaj¹c nie tylko ochronê, ale tak¿e estetyczny wygl¹d. Firma BOPLA oferuje stacje standardowo w kolorze czarnym lub “szarego agatu” (zbli¿ony do RAL 7038). Oferta obejmuje tak¿e modu³y dopasowuj¹ce standardowe obudowy. Wiêcej szczegó³owych informacji o stacjach dokuj¹cych UDS mo¿na uzyskaæ w przedstawicielstwie BOPLA, firmie MERA Sp. z o.o. 02-486 Warszawa, Al. Jerozolimskie 202 tel. (0-22) 863-76-50, faks: (0-22) 863-87-40.

Sterownik easy618/620 “mówi” po polsku Nowy przekaŸnik steruj¹cy easy serii 600, podobnie jak easy400, s³u¿y do inteligentnego sterowania urz¹dzeniami. Easy 618/620 ma jednak wiele nowych cech. Jego ogromn¹ zalet¹ jest mo¿liwoœæ programowania w jêzyku polskim (dodatkowe jêzyki programowania to: D, GB, F, E, P, I, TR, S, NL). Charakteryzuje siê równie¿ zwiêkszon¹ do 12 liczb¹ wejœæ (z mo¿liwoœci¹ wykorzystania 2 wejœæ jako analogowych w wersji DC). Zwiêkszono równie¿ liczbê wyjœæ do 6 przekaŸnikowych (wersja AC) lub 8 tranzystorowych (wersja DC). Pozwala to na wykorzystanie przekaŸnika w wielu rozbudowanych urz¹dzeniach (np. ci¹gi technologiczne, obrabiarki, itp.). Nowe easy oferuj¹ zwiêkszon¹ z 41 do 121 liczbê linii programowych. Remanencja pozwala na rozszerzenie mo¿liwoœci programowych. Easy zapamiêtuje bo-

102

wiem ustawienia ³¹czeniowe po zaniku napiêcia (np. zachowuje rzeczywisty stan licznika lub odliczony czas przekaŸnika czasowego). Dla u¿ytkowników korzystne jest równie¿ wyœwietlanie komunikatów na wbudowanym wyœwietlaczu LCD. Easy mo¿e generowaæ do oœmiu odrêbnych komunikatów tekstowych przy jednoczesnym zastosowaniu dwóch zmiennych. Funkcja skoków warunkowych umo¿liwia obejœcie czêœci programu, co zwiêksza jego elastycznoœæ przy realizacji algorytmu steruj¹cego. PrzekaŸniki steruj¹ce easy mog¹ pracowaæ w temperaturach od –25oC do +55oC bez ryzyka utracenia programu i danych. W celu uzyskania dodatkowych informacji prosimy o kontakt z firm¹: Moeller Electric Sp. z o.o., 80-299 Gdañsk, ul. Zeusa 45/47, tel. (058) 554-55-91..98, faks: (0-58) 554-55-68,95

Alians Schuricht Elektronik i Eurodis Microdis w Europie Wschodniej Z dniem 1 stycznia 2000 roku Schuricht Elektronik - jeden z czo³owych niemieckich dystrybutorów nawi¹za³ blisk¹ wspó³pracê z liderem wschodnioeuropejskiego rynku elementów elektronicznych - Eurodis Microdis Electronics. Istniej¹ce oddzia³y firmy Schuricht Elektronik w Europie Wschodniej w Polsce (we Wroc³awiu) i w Czechach - zostaj¹ zintegrowane z istniej¹cymi biurami sprzeda¿y grupy Eurodis Microdis, a w najbli¿szym czasie zostan¹ uruchomione kolejne oddzia³y i biura sprzeda¿y we wszystkich krajach Europy Wschodniej. Stanowisko dyrektora sprzeda¿y odpowiedzialnego za ca³¹ Wschodni¹ Europê obj¹³ Tomasz To³œciuk, który w komentarzu do zawartego kontraktu powiedzia³: “Nasi Klienci z pewnoœci¹ bêd¹ zadowoleni ze zmian jakie przyniesie Nowy Rok 2000. Najwa¿niejsze z nich, to: dostawa ka¿dej iloœci towaru - teraz od jednej sztuki do iloœci hurtowych z jednej rêki, znacz¹ce poszerzenie oferty, logistyka i serwis dostaw

dobrane do indywidualnych potrzeb Klientów, poszerzona wiedza u³atwiaj¹ca podjêcie w³aœciwej decyzji o zakupie, lepszy kontakt z Klientami poprzez biura regionalne i oddzia³y oraz lepsz¹ obs³ugê.” Prezes zarz¹du polskiego Eurodisu i jednoczeœnie dyrektor sprzeda¿y odpowiedzialny za Wschodni¹ Europê, Tomasz £uszpiñski, w komentarzu powiedzia³: “Zawarty alians stanowi znakomite uzupe³nienie oferty firmy Eurodis Microdis, która koncentruje siê na dostawach elementów i podzespo³ów w iloœciach hurtowych, w pe³nych opakowaniach jednostkowych producenta. Specyfik¹ bran¿y elektronicznej na terenie Wschodniej Europy jest du¿a iloœæ odbiorców, którzy oczekuj¹ dostaw w mniejszych iloœciach. Alians z Schuricht’em to znakomita propozycja rozwi¹zania problemów tej grupy odbiorców. Wzorowa logistyka, idealnie dobrany program dostaw, perfekcyjna obs³uga - to klucze do naszego wspólnego sukcesu w nadchodz¹cych latach”.

Miniaturowy przetwornik światłowodowy wideo Niemiecka firma Hirschmann doda³a do swojej ju¿ bardzo szerokiej oferty przetworników œwiat³owodowych nowy produkt. Jest to mini przetwornik umo¿liwiaj¹cy przekszta³cenie standardowych sygna³ów video FBAS na sygna³ œwietlny. Za pomoc¹ tego modu³u mo¿na zupe³nie bez zak³óceñ przesy³aæ œwiat³owodem obrazy na dalekie odleg³oœci (do 20 km) bez koniecznoœci stosowania dodatkowych wzmacniaczy. Bardzo ma³e wymiary modu³u 2,5×2,5×7,6cm, zwarta obudowa ze z³¹czami BNC oraz FSMA lub ST/BFOC pozwalaj¹ na jego monta¿ bezpoœrednio do wyjœcia BNC kamery oraz przy³¹czenie œwiat³owodu. Przetwornik OSVC rozszerza mo¿liwoœci szeroko stosowanych kamer przemys³owych, np. do monitorowania obiektów równie¿ w niekorzystnych warunkach silnych zak³óceñ (zalety techniki œwiat³owodowej). Napiêcie zasilania OSVC 01 o wartoœci 5V lub 8..18VDC mo¿e byæ pobierane z zasilania kamery. Sygna³ wejœciowy

modu³u, przy impedancji wejœciowej 75Ω, ma wartoœæ standardow¹ dla kamer i wynosi 1Vss. Pasmo przenoszenia oraz zasiêg transmisji zale¿¹ od zastosowanego modu³u oraz œwiat³owodu i wynosz¹ przyk³adowo: 20MHz, do 3km dla OSVC 01 i 10MHz, do 20km dla OSVC 011300. Informacje i sprzeda¿: JBCelectronic, 67-100 Nowa Sól, ul. Pi³sudskiego 73, tel./faks: (0-68) 387-97-10, 356-09-90, 387-92-01, e-mail: [email protected], http:// www.jbc.com.pl.

Elektronika Praktyczna 2/2000

I

N

F

O

K

APC może używać logo “Red Hat Ready”

XV jubileuszowe Targi Komputer Expo 2000

W dniu 3 stycznia 2000 firmy American Power Conversion (APC) i Red Hat Inc. og³osi³y, ¿e urz¹dzenia do zabezpieczania zasilania firmy APC wspó³pracuj¹ce z systemem operacyjnym Linux s¹ pierwszymi komputerowymi urz¹dzeniami peryferyjnymi, które mog¹ byæ oznaczane logo “Red Hat Ready” (gotowe do wspó³pracy z Red Hat). Certyfikat “Red Hat Ready” oznacza, ¿e zasilacze awaryjne (UPS) firmy APC Back-UPS, Back-UPS Pro oraz Smart-UPS - zosta³y przetestowane pod k¹tem prawid³owej instalacji oraz pracy w systemie operacyjnym Red Hat Linux. Z badañ agencji International Data Corp. (IDC) wynika, ¿e 15,8% ze sprzedanych w 1998r. 4,4 miliona sztuk serwerów pracuje w systemie operacyjnym Linux. Agencja IDC prognozuje, ¿e roczna ³¹czna stopa wzrostu sprzeda¿y systemów Linux w latach 1998-2003 wyniesie 25 procent. “Wiadomoœæ o przyznaniu tego certyfikatu ponownie potwierdza, ¿e firma APC wspiera system Linux i pomaga jego u¿ytkownikom podnosiæ poziom dostêpnoœci tego œrodowiska, zapewniaj¹c niezawodn¹ ochronê zasilania i umo¿liwiaj¹c administrowanie systemem” - powiedzia³ Tomasz Starzec, szef APC na Polskê. “Wszystkie œrodowiska sieciowe s¹ podatne na awarie zasilania. Przyznanie przez firmê Red Hat certyfikatu ‘Red Hat Ready’ produktom APC œwiadczy o tym, ¿e oba przedsiêbiorstwa zdecydowanie zamierzaj¹ zabezpieczyæ systemy Red Hat Linux przed niekontrolowanymi zak³óceniami zasilania”. Komunikat o przyznaniu produktom firmy APC certyfikatu “Red Hat Ready” to kolejny element strategii u³atwiaj¹cej administrowanie oprogramowaniem w systemach Linux. Wczeœniej informowano o nastêpuj¹cych elementach tej strategii:

25 stycznia 2000 r. rozpoczê³o siê w Warszawie doroczne œwiêto polskiej informatyki - XV Miêdzynarodowe Targi Komputer Expo - 2000, organizowane przez Zarz¹d Targów Warszawskich, Biuro Reklamy S.A. W dniach 25..28 stycznia sale wystawowe Pa³acu Kultury i Nauki oraz nowa hala wystawiennicza sta³y siê pierwszym w Y2K miejscem spotkania liderów rynku informatycznego, firm krajowych i zagranicznych. Wed³ug ostatniego Raportu Polskiej Korporacji Targowej za rok 1999, Miêdzynarodowe Targi Komputer Expo nie maj¹ sobie równych w rankingu imprez informatycznych w Polsce i Europie Œrodkowo–Wschodniej. Warszawskie targi otwieraj¹ sezon targowy w kraju i ciesz¹ siê ogromnym zainteresowaniem tak firm jak i zwiedzaj¹cych. Tu pokazywane s¹ nowoœci zarówno w dziedzinie sprzêtu jak i oprogramowania, tu odbywaj¹ siê debaty i seminaria dotycz¹ce najwa¿niejszych i najbardziej aktualnych tematów. Aktualn¹ ofertê œrodowiska opiniotwórczego przedstawi³y wszystkie licz¹ce siê w bran¿y informatycznej redakcje: PC Kurier patron mediowy targów, Enter, Computer Reseller News, Chip, Computerworld, Komputer Œwiat, Inteligentny Budynek, Teleinfo, Skan-tech, Internet i inne. Podobnie jak w latach ubieg³ych, targom towarzyszy³y seminaria i debaty publiczne organizowane przez redakcje dzienników: Gazeta Wyborcza, Rzeczpospolita, Dziennik Polski, Dziennik Ba³tycki. Centrum Promocji Informatyki zaprosi³o na konferencjê “Standardy informatyki”. Po raz pierwszy na targach, na specjalnej ekspozycji narodowej, zaprezentowa³y siê firmy informatyczne z Tajwanu. W roku 1998 rozpocz¹³ siê zainicjowany przez Sejmow¹ Komisjê Edukacji, Nauki i M³odzie¿y program unowoczeœniania kszta³cenia w zakresie informatyki w polskich szko³ach. Akcja “Internet w ka¿dej szkole”, u³atwiaj¹c uczniom wejœcie w XXI wiek, ma na celu podniesienie jakoœci

- Podstawowym oprogramowaniu do zarz¹dzania zasilaniem pozwalaj¹cym na zamkniêcie systemu. Umo¿liwia ono podstawowe zamkniêcie systemu operacyjnego oraz zapewnia elementarn¹ spójnoœæ danych w przypadku przed³u¿aj¹cej siê awarii zasilania. - Oprogramowaniu PowerChute plus do systemu Linux - niezawodnym oprogramowaniu firmy APC s³u¿¹cym do administrowania zasilaczami awaryjnymi i umo¿liwiaj¹cym pe³ne konfigurowanie zasilaczy, sterowanie nimi oraz zamykanie systemu w œrodowiskach sieciowych. - Oprogramowaniu PowerChute Network Shutdown do systemu Linux - ekonomicznym oprogramowaniu zamykaj¹cym system sieciowy Linux, a tak¿e skracaj¹cym czas i zmniejszaj¹cym koszty instalacji w systemach ze scentralizowanymi zasilaczami awaryjnymi. - Udoskonalonym oprogramowaniu do zamykania systemu Apache Web Server z systemem operacyjnym Linux - aplikacji z serii APC PowerChute, umo¿liwiaj¹cej bezpieczne i pe³ne zamkniêcie programu systemu Apache Web Server w przypadku przed³u¿aj¹cej siê awarii zasilania. Oprogramowanie do obs³ugi zasilaczy awaryjnych, pracuj¹ce w systemie Linux, bêdzie mo¿na bezp³atnie pobraæ z witryny WWW firmy APC. Wiêcej informacji na temat rozwi¹zañ firmy APC zapewniaj¹cych ochronê zasilania i zarz¹dzanie zasilaniem mo¿na znaleŸæ w sieci WWW pod adresem www.apcc.com. Bli¿sze informacje: APC, Powstañców Œl¹skich 44, 01-381 Warszawa, tel. (0-22) 666-00-11, faks: (022) 666-00-22, email: [email protected]

TWT Automatyka zmienia siedzibę Od dn. 01.01.2000 firma TWT Automatyka dzia³a w nowej siedzibie. Aktualny adres to: ul. Bociania 14, 02-807 Warszawa, tel./faks: (0-22) 64444-20, 644-29-38, e-mail: [email protected]. Przypomnijmy, ¿e TWT Automatyka produkuje czujniki indukcyjne, optyczne oraz pojemnoœciowe, a tak¿e sygnalizatory ruchu i poœlizgu.

Elektronika Praktyczna 2/2000

R

A

J

edukacji oraz wyrównanie szans oœwiatowych m³odzie¿y z ró¿nych regionów naszego kraju. Dostrzegaj¹c wa¿n¹ rolê targów jako popularyzatora powy¿szych projektów, organizatorzy podjêli inicjatywê stworzenia na targach Komputer Expo-2000 specjalnego sektora “Edukacja 2000”: ekspozycjê firm informatycznych oferuj¹cych szkolenia i programy edukacyjne, wystawê i debatê publiczn¹ “Internet w szkole”, wzorcowo wyposa¿on¹ klasê 2000 - INTERKL@SA, oraz szkolenia i prezentacjê dla nauczycieli, dzieci i m³odzie¿y. Powy¿sze projekty realizowane s¹ we wspó³pracy z Ministerstwem Edukacji oraz Sejmow¹ Komisj¹ Edukacji, Nauki i M³odzie¿y. Nowoœci¹ Komputer Expo – 2000 by³a Promocja Regionów. “Regiony 2000” to prezentacja oferty firm informatycznych reprezentuj¹cych regiony: œl¹ski, dolnoœl¹ski, wielkopolski, ³ódzki, ma³opolski, pomorski. Dodatkowo, 27 stycznia 2000 roku zosta³ og³oszony “Dniem Promocji Regionów”. Tego dnia firmy, œrodowiska informatyczne i przedstawiciele w³adz danego regionu zaprezentowa³y swoj¹ ofertê podczas organizowanych debat, seminariów i konferencji. Targi Komputer Expo by³y okazj¹ do promocji województw, a jednoczeœnie umo¿liwi³y wyjœcie na szersze forum firmom informatycznym reprezentuj¹cym poszczególne regiony. Wspólnie z Wojskow¹ Akademi¹ Techniczn¹ zorganizowana zosta³a konferencja i wystawa “Informatyka dla wojska”. G³ównym zadaniem stoj¹cym obecnie przed nasz¹ gospodark¹ jest uczynienie jej bardziej konkurencyjn¹, odpowiadaj¹c¹ normom i standardom Unii Europejskiej i NATO, co jest mo¿liwe tylko dziêki otwarciu na najnowsze technologie i rozwi¹zania informatyczne. Dlatego organizatorzy zaplanowali w czasie targów przeprowadzenie wielu prezentacji, seminariów i konferencji. Kolejn¹ nowoœci¹ targów by³ organizowany wspólnie z tygodnikiem Wprost sektor Intermedia.

103

I

N

F

O

K

R

A

J

Kursy na Politechnice Warszawskiej

Wszystko w jednym...

Centrum Kszta³cenia w Dziedzinie Specjalizowanych Uk³adów Scalonych - ADEC przy Wydziale Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej zaprasza na intensywne kursy: ✓ “Specjalizowane uk³ady scalone (ASIC) w polskich realiach”, numer kursu: ADEC-10. Czas trwania kursu: jeden dzieñ, 21-022000, w godz. 09:30 - 16:00. Koszt: 190 z³. Kurs jest przeznaczony dla in¿ynierów elektroników pragn¹cych zaznajomiæ siê z uk³adami ASIC i ich zastosowaniami oraz dla kierownictwa firm elektronicznych. Potrzebne przygotowanie: ogólna znajomoœæ zagadnieñ technicznych i ekonomicznych elektroniki. Na kursie przedstawione bêd¹ podstawowe informacje potrzebne do oceny celowoœci zastosowania uk³adu ASIC w projektowanym urz¹dzeniu elektronicznym, wybrania rodzaju tego uk³adu, okreœlenia sposobu i miejsca wykonania projektu, a nastêpnie prototypu i uruchomienia produkcji ma³oseryjnej lub wielkoseryjnej oraz dokonania wszystkich potrzebnych oszacowañ ekonomicznych. Przekazane bêd¹ tak¿e informacje o mo¿liwoœciach organizacji w³asnych stanowisk do projektowania uk³adów ASIC i koszcie takich stanowisk. Informacje bêd¹ zilustrowane praktycznymi przyk³adami. Wyk³adowcy: prof. dr hab. Wies³aw KuŸmicz, prof. dr hab. Tadeusz £uba, dr in¿. Witold Pleskacz. ✓ “Synteza uk³adów cyfrowych: metody, algorytmy, narzêdzia”, numer kursu: ADEC-11. Czas trwania kursu: cztery dni, 22-25 lutego 2000. Koszt: 950 z³. Kurs jest przeznaczony dla pracowników naukowo-dydaktycznych wy¿szych uczelni i in¿ynierów elektroników pragn¹cych nauczyæ siê nowoczesnych metod

...czyli kompaktowy panel kontrolny umo¿liwiaj¹cy kontrolowanie przez u¿ytkownika wybranych parametrów urz¹dzenia – oto jedna z propozycji firmy CURTIS. Dla u¿ytkowników pojazdów akumulatorowych, specjalnych czy urz¹dzeñ przemys³owych, istotnym problemem jest kontrola kilku wybranych, charakterystycznych parametrów.

wskaŸnikowe (ciœnienia, temperatury, na³adowania akumulatora, nape³nienia zbiornika) oraz 4 lub 5 lampek kontrolnych. WskaŸniki z bargrafem wspó³pracuj¹ z wiêkszoœci¹ dostêpnych na rynku czujników (pe³niejszy opis miniaturowych modu³ów w EP10/99). Takie wskaŸniki umo¿liwiaj¹ rozpoznanie przekroczenia krytycznego stanu urz¹dzenia jednym rzutem oka. Dodatkowo panel posia-

W szczególnoœci problem ten dotyczy sytuacji, w której przekroczenie pewnego progu temperatury, ciœnienia lub poziomu nape³nienia zbiornika grozi uszkodzeniem urz¹dzenia. Rozwi¹zanie tego problemu umo¿liwiaj¹ zintegrowane panele kontrolne serii 2510T firmy CURTIS. Du¿a uniwersalnoœæ zosta³a osi¹gniêta dziêki zastosowaniu modu³owej budowy. Umo¿liwia to dostosowanie panelu do indywidualnych potrzeb u¿ytkownika. Ka¿dy panel jest umieszczony w obudowie o wymiarach 100x50x35 mm (d³. x wys. x g³). Mo¿na zainstalowaæ w niej dwa miniaturowe modu³y licznikowe (impulsów lub godzin),

da mo¿liwoœæ wys³ania sygna³u alarmowego informuj¹cego o przekroczeniu krytycznego parametru. Wartoœci krytyczne mo¿na programowaæ indywidualnie, zgodnie z potrzebami u¿ytkownika. Szeroki zakres temperatur u¿ytkowania oraz odpornoœæ na wibracje czyni¹ panele 2510T idealnymi do stosowania w sprê¿arkach, pompach, wózkach akumulatorowych i innych urz¹dzeniach wymagaj¹cych ci¹g³ego nadzoru obs³ugi przy niewielkich kosztach. Bli¿sze informacje: Merazet SA, 60952 Poznañ, ul. Krauthofera 36, tel. (0-61) 866-86-14, 865-17-35, faks: (0-61) 865-19-33.

Evatronix po przeprowadzce Gliwicki oddzia³ firmy Evatronix Sp. z o.o. zmieni³ sw¹ siedzibê. Aktualny adres to: ul. Dubois 16/135, 44-100 Gliwice. Firma ta oferuje oprogramowanie, m.in. opisywane na naszych ³amach programy Protel i ElektroSym (EP2/99, 10/99, 11/99 oraz 1/2000)

104

syntezy logicznej oraz ich praktycznego zastosowania w technice uk³adów PLD/FPGA i w technice komórek standardowych. Potrzebne przygotowanie: ogólna znajomoœæ cyfrowych uk³adów elektronicznych. Po¿¹dana jest równie¿ ogólna umiejêtnoœæ pos³ugiwania siê systemami komputerowymi dzia³aj¹cymi pod systemem operacyjnym UNIX i DOS. Celem kursu jest omówienie najnowszych metod syntezy i projektowania uk³adów cyfrowych ze szczególnym uwzglêdnieniem metod komputerowych. Kurs ma charakter ogólny tzn. ma na celu systematyczne nauczanie metod syntezy z uwzglêdnieniem komercyjnych i uniwersyteckich narzêdzi projektowania. S³uchacze zapoznaj¹ siê z najnowszymi metodami i algorytmami syntezy dla struktur PLA, FPGA i komórek standardowych, jakie s¹ stosowane w systemach Espresso (Berkeley) i Demain (Instytut Telekomunikacji PW) oraz w systemach komercyjnych firm ALTERA i SYNOPSYS. Omówione bêd¹ wady komercyjnych systemów projektowania oraz zostana przedstawione metody i narzêdzia komputerowego wspomagania systemów komercyjnych odpowiednimi procedurami uniwersyteckimi. S³uchacze uzyskaj¹ nieodp³atnie program Demain skutecznie wspomagaj¹cy syntezê logiczn¹ uk³adów FPGA w systemach MAX+PLUS II (Altera) i XACT (XILINX). Wyk³adowcy: prof. dr hab. Tadeusz Luba, dr in¿. Krzysztof Jasiñski, dr in¿. Zbigniew Jaworski, mgr in¿. Józef Chmielewski, mgr in¿. Mariusz Rawski, mgr in¿. Pawe³ Tomaszewicz, mgr in¿. Andrzej Wielgus. Informacje: Dr Witold Pleskacz, Instytut Mikro- i Optoelektroniki, Politechnika Warszawska, ul. Koszykowa 75, 00662 Warszawa, faks: (0-22) 825-8203, e-mail: [email protected].

BOPLA w firmie Soyter Od stycznia 2000 roku firma Soyter oferuje szeroki wachlarz obudów ró¿nych typów produkcji koncernu BOPLA - jednego ze œwiatowych liderów w tej dziedzinie. Firma ta wytwarza wiele produktów o najwy¿szej œwiatowej jakoœci, potwierdzonej certyfikatem ISO 9001. Soyter oferuje m.in. obudowy do urz¹dzeñ przenoœnych jak mierniki, metkownice, aparaty fotograficzne czy komputery. Produkty firmy BOPLA przeznaczone do urz¹dzeñ bateryjnych charakteryzuj¹ siê estetycznym wygl¹dem i ergonomicznymi kszta³tami, a tak¿e wysok¹ szczelnoœci¹ (IP 67). Wyposa¿one s¹ w klawiatury membranowe lub prze³¹czniki typu tact switch. Kla-

wiatury s¹ dostêpne w wariantach standardowych lub wykonuje siê je na ¿yczenie klienta. Obudowy s¹ wykonywane z ró¿nych materia³ów, dziêki czemu mo¿na u¿ywaæ ich do wielu urz¹dzeñ rozmaitych typów i przeznaczenia. Najczêœciej stosowanym materia³em s¹ tworzywa sztuczne, ale wykorzystuje siê te¿ metale (np. aluminium, miedŸ) lub szk³o. Dobór odpowiednich materia³ów gwarantuje estetyczny wygl¹d, trwa³oœæ i niezawodnoœæ wyrobów. Firma Soyter oferuje dla firm bezp³atnie pe³ny katalog produktów BOPLA na p³ycie CD. Informacje: Soyter sp. z o.o., 01497 Warszawa, ul. Zeusa 7, tel. (022) 638-00-62, 685-30-04

Elektronika Praktyczna 2/2000

L

I

S

T

Y

Płyty CD−EP Pragnę poruszyć ważny dla mnie temat płyty CD. Myślę że mogę sobie po− zwolić na odrobinę krytyki bo jestem wa− szym zapalonym czytelnikiem od 1995 roku. Po waszym ogłoszeniu że można zamówić EP z CD natychmiast zamówiłem komplet i po pierwszej płycie czekało mnie małe roz− czarowanie. Co prawda na płycie są jakieś materiały ale co to jest, do czego? Brak spisu, brak krótkich omówień. Państwo na pewno będziecie wiedzieli co to jest i do czego, większość z czytelników nie. Więc proszę jeżeli dacie jakiś program to proszę o przysłowiowe dwa zdania na temat tego programu, jeżeli dacie jakiś katalog to zadajcie sobie panowie trochę trudu aby choć napisać układy od..do to stabilizatory, układy od..do to układy do obróbki dźwięku. W Internecie jest bardzo dużo katalogów i ja sam mógłbym zapełnić kilka płyt dla czytelni− ków ale całość jest po angielsku a dla wielu z nas jest to słaba strona. I jeszcze dwie prośby: może by tak archiwal− ne numery udostępnić na CD? Byłoby cu− downie włączyć komputer i wyszukiwarką np. taką jak na CD−EP7 znaleźć kilka prze− tworników, lub jakichś tam innych schema− tów, a czasopisma zostawić spokojnie na

Elektronika Praktyczna 2/2000

półce, lub po znalezieniu wyciągnąć tylko interesujący mnie numer. Normalnie to wy− gląda tak, że w moim pokoju leży stos gazet, przez które z domu chce mnie wyrzucić żo− na, a ja pilnie cos muszę znaleźć. Druga prośba to czy panowie nie zechcieli− byście popracować nad przetwornicą 12/24 na 220V ale KONIECZNIE z wyjściem sinus? Takie zwykłe przetwornice nie chcą zapalać świetlówek , czy lamp kompaktowych, a jeś− li chcielibyśmy posterować piec do central− nego ogrzewania gdzie pracują silniczki w za− worach Honeya. Może udało by się zaprząc do pracy jakiś mały procesor np. z rodziny ST6/7 Thomsona (stara nazwa), który nadzo− rował by też ładowanie. (..) Andrzej Sablik, [email protected] Red. Zawartość płyt CD−EP, za wyjątkiem katalogu stanowiącego główną atrakcję każ− dej z płyt, jest zawsze związana z zawartoś− cią bieżącego numeru pisma. Pliki znajdują−

ce się w poszczególnych katalogach są po− grupowane tematycznie, a informacja o nich znajduje się przy artykule w EP. Aby ułatwić posługiwanie się płytami od CD−EP2/2000 w katalogach tematycznych znajdować się będą artykuły w formacie PDF, z poziomu których można będzie bezpośrednio się od− woływać do not katalogowych.

Opinia Elektronikę Praktyczną czytam od ładnych kilku lat i muszę powiedzieć, że Wa− sze pismo coraz bardziej mnie zaskakuje. Jak każde pismo o tematyce elektronicznej. EP ma wiele plusów, lecz istnieją także mi− nusy. Jednym z nich a zarazem najbardziej denerwującym jest wciąż narastająca liczba reklam, które znajdują się niemal na każdej stronie i do tego są to reklamy bardzo drogie− go sprzętu, którego prawie nikt nie jest w sta− nie kupić. Jak wspomniałem istnieją także

111

L

I

S

T

Y

plusy, na szczególną uwagę zasługuje to, że poświęcacie tak dużo miejsca na opisy no− wych podzespołów, informacje ze świata oraz szereg wiadomości o internecie, który jak wiadomo cieszy się ogromną popular− nością. Moim zdaniem EP jest to pismo przeznaczo− ne dla szerokiego grona czytelników, czyli dla takich jak ja początkujących elektroni− ków, jak i dla tych zaawansowanych. (..) Red. Dziękujemy za list! Odpowiedzi na py− tania zawarte w jego dalszej części opubliku− jemy w marcowym “Forum”.

Kłopoty z programem z FTP Na waszej stronie internetowej zna− lazłem programik do projektowania zasilaczy impulsowych “scad”. Niestety mam z nim mały problem. Po uruchomieniu pojawia się menu z parametrami do wpisania i wybie− ram “NEXT” a następnie “Schematic”. Wówczas pojawia mi się komunikat nastę− pującej treści: “Device driver file not found (EGAVGA.BGI)”. Sprawdzam w katalogu programu a ten plik tam jest. Co skopałem? Moja konfiguracja to: K5−133, 24MB, S3 Virge 2MB, system: DOS 6.22. Pomóżcie! R. Krysztofiak, [email protected] Red. Niektóre pliki programów znajdujących się na naszym FTP mają ustawione atrybuty Read Only oraz Archive (ponieważ pochodzą z płyty CD). Wystarczy zmienić te atrybuty na nieaktywne i wszelkie problemy ustąpią.

Raczej nie pochwala! Moim zdaniem mocno przesadzacie z reklamami. Nie dość ze w styczniu podnie− śliście cenę, to zawartość pisma składa się w 29% z reklam. A 7,50*29%= 2,17 => dwa złote płacimy na reklamy! Poza tym czytanie takiego pisma przestaje być przyjemnością, gdy co trzecia strona to reklamy. Jesteście strasznie pazerni: nie dość ze zarabiacie na reklamach to jeszcze podnosicie cenę. Jesz− cze jedno słowo to jest PARANOJA. Szymon Reiter, reiter−[email protected] Red. Cenimy trud Czytelnika, który wykonał tak dokładne obliczenia, ale przedstawione wyniki są tylko względnie dokładne. Cena EP praktycznie od początku jej istnie− nia wynosi ok. 3,5DM, co wziąwszy pod uwagę faktyczną inflację determinuje cenę pisma − warto wziąć także pod uwagę, że korekta cen odbywa się “z dołu”. W ciągu 7 lat istnienia EP liczba stron redakcyjnych (czyli bez reklam) wzrosła o średnio 35, a − jak już wspomniano − faktyczna jej cena się nie zmieniła. Argument, że reklamy są niepotrzebne, czy wręcz szkodliwe dla zawartości pisma jest co najmniej błędny. W EP praktycznie nie publikujemy reklam ogólnych, ponieważ spe− cyfika elektronicznego rynku zachęca dys− trybutorów do publikacji mniej lub bardziej rozbudowanych ofert. Jest to informacja za− zwyczaj kompletna i przeglądowa, w związ− ku z czym niemożliwa lub bardzo trudna do zdobycia inną drogą.

Amigowcy łączcie się! Czytam Was już od dawna i mam do Was żal, że po macoszemu traktujecie posia− daczy Amigi. Jestem od niedawna posiada− czem tego komputera. Moich rodziców nie stać na PC−ta dlatego kupili mi używaną Amigę 500. Przeczytałem też inne pisma elektroniczne i też wszystko co publikują to tylko na PC−ta. Skonstruujcie jakiś ciekawy program na Ami− gę, jakąś użyteczną przystawkę a może ist− nieje możliwość rozbudowy pamięci Amigi − ja jestem początkującym komputerowcem, bardzo was proszę. Bartek z Jeleniej Góry P.S. A może wprowadzicie stały kącik Ami− gowca? Red. Niestety rynek zdecydował, że Amiga przestała się już na nim liczyć. Listów po− święconych Amidze otrzymaliśmy w ciągu ostatnich 6 miesięcy zaledwie 18, co stano− wi 1,3% korespondencji! Jeżeli czyta nas więcej amigowców − dajcie znać! Coś dla Was zrobimy!

Uwagi do projektów Czytelników Mam pytanie do ludzi, którzy decy− dują o publikacji projektów czytelników. Po co marnujecie miejsce w waszym czasopiś− mie na ten dział, jeśli publikujecie artykuły o urządzeniach opartych na 89x51 i podob− nych i nie podajecie kodu źródłowego oprog− ramowania (ani miejsca gdzie można je zna− leźć) pozwalającego oprogramować dany procesor w urządzeniu. To co robicie jest zupełnie pozbawione sensu bo nikogo nicze− go nie uczy, nie można tego w żaden sposób wykorzystać. Wiadomo ,że napisanie dobre− go programu na 89x51 jest sztuką a naryso− wanie jakiegoś tam schematu (mikrosterow− nik + wyświetlacz + coś tam jeszcze) i napi− sać stronę tekstu potrafi każdy (np. projekt 071 EP1/2000). Może lepiej zlikwidować ten dział albo zastąpić go kolejnymi reklamami i nie denerwować czytelników. Albo poda− wać źródło programu (może lepiej skompilo− wany program). (...)

Nowe Podzespoły ✓ ✓ ✓ ✓ ✓

Tadeusz Kulak, Świdnica Marta Miernikiewicz, Gdynia Jerzy Szydłowski, Ostrów Maz. Jerzy Kolaskin, Białystok Andrzej Tomczyk, Warszawa

112

Osobiście nie pasjonuje mnie programowa− nie, ale czasami chciałbym zrobić takie urzą− dzonko z wyświetlaczem i trochę się nim pobawić... To co proponujecie wy niestety nie daje takiej możliwości. Wiem że to co teraz piszę nie jest może dla was przyjemne, pomimo to warte chyba zastanowienia. Cezary Buśko Red. Ideą przyświecającą “Projektom Czy− telników” jest umożliwienie pokazania urzą− dzeń skonstruowanych przez naszych Czy− telników szerokiej publiczności. Ponieważ, jak słusznie zauważono to w liście, w syste− mach mikroprocesorowych bardzo istotnym elementem konstrukcji jest oprogramowa− nie, nie chcemy nikogo zmuszać do rozda− wania efektów często żmudnej pracy. Chęt− nie natomiast pośredniczymy w przekazy− waniu listów do autorów projektów, a w przypadku projektów cieszących się bar− dzo dużym powodzeniem umieszczamy − za zgodą autorów − oprogramowanie na naszej stronie internetowej pod adresem: http:// www.ep.com.pl/ftp/readers.html www.ep.com.pl/ftp/readers.html.

✓ ✓ ✓ ✓ ✓

Polityka Mimo iż nie jestem waszym prenu− meratorem, czytuję regularnie EP od pięciu lat. Niestety w tej chwili czuję się mocno oszukany polityką Waszej redakcji, która nie dba o czytelników nie mających stałego do− stępu do Internetu. Piszę stałego, gdyż ist− nieje wielu takich jak ja, którzy z Internetem mają stosunkowo mało wspólnego (proszę nie sugerować się czterema e−mailami). Nie wiem czy polityka AVT zmierza do tego, aby wszyscy nie mający dostępu do Internetu zaprenumerowali EP z CD, na którym są projekty płytek (a jeśli ktoś nie ma kompute− ra?!), ale myślę, że to nie przysporzy AVT sporo nowych wielbicieli. Poza tym ogólnie podoba mi się EP, moglibyście jednak pisać nieco więcej o sprzęcie audio. Michał Puszkarewicz [email protected]

Katalogi CD−ROM firmy Wolfson wylosowali: Bruno Krzywicki, Katowice Tadeusz Armak, Zgorzelec Mariusz Adamski, Poznań Krzysztof Górnicki, Modzele Paweł Jaskuła, Suwałki

Elektronika Praktyczna 2/2000

L Red. Likwidacja wkładki z płytkami druko− wanymi jest efektem prostego rachunku: poświęcaliśmy na nią aż 4 strony pisma, z czego tylko dwie były faktycznie wykorzys− tane, a jak pokazuje praktyka każdy, kto chce nadążyć za rozwojem współczesnej elektro− niki musi mieć lepszy lub gorszy kontakt z Internetem. Tylko to medium jest w stanie nadążyć za zmianami na rynku i w ofertach firm. Staramy się być filtrem, który z masy informacji wybiera najciekawsze i możliwe do wykorzystania w Polsce, a efekty tej filt− racji znajdują się na płytach dołączanych do EP. Aby nieco ułatwić dostęp do Internetu uruchomiliśmy serwer pocztowy dla Czytel− http://poczta.avt.pl ników EP (http://poczta.avt.pl http://poczta.avt.pl). Liczymy się także z trudnościami Czytelników nie posia− dających komputera, modemu i dostępu do Internetu, ale obecnie nie jest praktycznie możliwe znalezienie się na informatycznej “pustyni”. W każdym kręgu ludzi (towarzys− kim, zawodowym, szkolnym itp.) można zna− leźć kogoś, kto dostęp do Internetu posiada! Kolejna sprawa − proponowane przez nas rozwiązanie obniża koszty wykonania płytki! Zapewnienie dobrej jakości druków dwu− stronnych wymaga wykonania kopii na trans− parentnym medium (np. folii kserograficz−

Elektronika Praktyczna 2/2000

nej), ponieważ łatwo dostępne środki foto− chemiczne nie są w stanie jej zapewnić. Z pli− ku PDF można wydrukować obraz doskona− łej jakości także bezpośrednio na powierzch− ni pokrycia miedziowego lub − co jest oczy− wiście rozwiązaniem znacznie tańszym − na folii. Tak więc dotychczasową formę publi− kacji wzorów PCB należy uznać za przesta− rzałą. Nikogo nie zmuszamy, staramy się natomiast zachęcić do prenumeraty EP. Wy− brane numery w wersji z CD można kupić w salonach prasowych!

Kłopoty z zakupem EP z CD W jakich wytypowanych placów− kach sprzedaży Waszego czasopisma w Szczecinie (EMPIK, Kolporter SA?) można nabywać miesięcznik z płytą? Czy można poprosić o przesłanie pliku via e−mail (pdf) zawierającego płytkę PCB modemu zamiesz− czonego w EP9/95 jako kit (nie do uzyskania) nr AVT−226? Artur Reluga, S.U.R. Marel Jestem waszym czytelnikiem, ale nie prenumeratorem i czuję się za− wiedziony dystrybucją waszego pisma. Mieszkam w Bielsku−Białej i dzisiaj oble−

I

S

T

Y

ciałem ileś dużych sklepów i nigdzie nie było EP z CD a redakcja obiecała, a pre− numerata jest za droga do jednorazowe− go zapłacenia, a zależałoby mi na katalo− gu Atmela (pewnie że można ściągnąć ale to będzie droższe) i kupiłem wasz normalny numer, dlatego mam pytanie czy można wymienić go za dopłatą na CD1/2000. Janusz Kociołek, [email protected] Red. Czytelnicy pragnący wymienić EP w wersji bez CD na wersję z CD powinni: − dokonać wpłaty 8 zł na konto firmy AVT− Korporacja sp. z o.o., nr: 11101011− 206688−2720−3−69 w banku PBK SA I od− dział Warszawa, − kopię dowodu wpłaty oraz EP w wersji bez CD przysłać na adres: Dział Handlowy AVT−Koproracja sp. z o.o., 01−939 Warsza− wa, ul. Burleska 9 z dopiskiem na koper− WYMIANA EP” cie ”WYMIANA EP”. Liczba płyt jest ogra− niczona, w związku z czym zastrzegamy sobie możliwość nie zrealizowania zamó− wienia. Płytki w formacie PDF (od EP1/1999) są do− stępne na naszej stronie internetowej. Wzo− ry płytek do starszych projektów znajdują się na CD−EP4.

113

WYKAZ FIRM OGŁASZAJĄCYCH SIĘ W TYM NUMERZE ELEKTRONIKI PRAKTYCZNEJ ACS ELEKTRONIK .................................. 113 ACTE NC POLAND ..................................... 2 ADSYS ...................................................... 113 AGAS ........................................................ 110 ALFINE ........................................................ 12 AMART ...................................................... 106 AMBEX .......................................................... 8 ARMAND ................................................... 108 ASA ........................................................... 111 ASTAR ...................................................... 113 ATLANT .................................................... 106 ATM ............................................................. 60 BELK ......................................................... 110 BIALL ............................................... 130, 142 BREVE−TUFVASSONS ........................... 135 CALTEK .................................................... 111 CODE RADIO ........................................... 109 CODICO ...................................................... 78 COMPART .................................................... 8 CORRAL B ............................................... 106 CYFRONIKA ............................................. 107 DAB ........................................................... 135 DELTA ....................................................... 110 DEMIURG ........................................ 109, 110 DEXON−POLAND ..................................... 109 DIGIREC ..................................................... 48 DISCOTECH ............................................... 10 EDUKACYJNE SYSTEMY KOMP. ........ 109 EGMONT ..................................................... 26 EKOL ........................................................... 60 ELBUD ...................................................... 109 ELEKTRONIKA 2000 .............................. 110 ELEKTRONIKA I AUTOMATYKA ... 107, 132 ELFA ........................................................... 49 ELMARK ................................................... 111 ELMARK AUTOMATYKA ....................... 135 ELPIAST .......................................... 108, 109 ELPLAST .................................................... 60

ELTEK ....................................................... 110 EURODIS−MICRODIS .............................. 144 EVATRONIX ............................................... 74 GAMMA .............................................. 27, 131 GERARD ................................................... 107 GRIFO ....................................................... 105 GURU .......................................................... 78 IMPOL−1 .................................................... 124 INDEL ........................................................ 132 INTRON ....................................................... 12 JAWI .......................................................... 106 JBC−ELECTRONIC .................................... 12 KONEL ........................................................ 74 LABEM ...................................................... 105 LABIMED .................................................. 129 LATECH ...................................................... 20 LC ELEKTRONIK .................................... 139 LECHPOL ................................................. 130 MARTA ........................................................ 96 MBB − MATSUSHITA ................................ 39 MC DATCOM .............................................. 78 MECHANIKA PRECYZYJNA .................. 108 MERAZET ................................................... 73 MERSERWIS ............................................ 138 MICROS ...................................................... 94 MIKOM ...................................................... 108 MIKSTER .................................................. 124 MJM ........................................................... 131 MS ELEKTRONIK .................................... 113 MULTIELEKTRONIK 2 ............................ 132 NDN .................................................. 136, 137 OMRON ....................................................... 33 PERFORM ................................................ 108 PIN ............................................................. 110 PIEKARZ ................................................... 124 POLTRONIC ............................................. 133 POLVISION ............................................... 108 PYFFEL ..................................................... 108

QUESTPOL ............................................... 111 QWERTY ................................................... 139 RADIO CODE ........................................... 109 RADIOTECHNIKA MARKETING ............ 105 RK−SYSTEM ............................................. 133 ROBOTRONIK ........................................... 98 ROPLA LOKIS ................................ 134, 143 RTVC ......................................................... 108 R−MIK ........................................................ 110 SANYO ENERGY ......................................... 3 SBH ............................................................. 64 SELS ......................................................... 142 SEMICON .................................................. 139 SEMICS ..................................................... 131 SIEMENS ............................................. 31, 36 SILCOMP .................................................... 10 SIMEX .................................................. 68, 98 SŁAWMIR ................................................... 98 SOWAR ............................................ 134, 138 SOYTER ...................................................... 11 SSA ............................................................. 98 STOLTRONIC ........................................... 133 STV ............................................................ 110 TARGI INFOSYSTEM .................................. 9 TARGI INTERTELECOM ........................ 141 TATAREK ................................................... 73 TESPOL ........................................................ 4 TRIMPOT .................................................. 106 TTS ............................................................ 109 TWT ............................................................. 20 UNITRA ..................................................... 135 VEGATRONIK ............................................ 74 VISOMATIC .............................................. 138 WG ELECTRONICS ................................... 59 WW ELEKTRONIK .................................. 132 ZAKŁAD ELEKTRONIKI SPEC. ............ 107

Wszelkich informacji dotyczących reklamy na łamach EP udziela Ewa Kopeć, tel. 0−501−49−74−04, informacje dostępne są także w sieci internet pod adresem: www.ep.com.pl, e−mail: [email protected]

WYNIKI MINI−ANKIETY Z NUMERU 12 – NAJBARDZIEJ POPULARNE UKŁADY Z Elektroniki Praktycznej 12/99

Z artykułów zapowiadanych 50 40 30 20 10 0

50 40 30 20 10 0 A

A

B C

A. B. C. D.

B C

D

D

Generator sygnału S/PDIF Programy − BASCOM Programator kart chipowych Konwerter RS−232<−>MIDI.

A. B. C. D.

Stereofoniczny tuner RTV Oscyloskop cyfrowy Procesor audio SRS Tuner FM

Mini ankieta znajduje się na wkładce kartonowej Elektronika Praktyczna 2/2000

125

✓ ✓ ✓

✓

✓

✓ ✓

✓ ✓

AKCES-CARD

ALFA-ZETA

ALFINE

AMART LOGIC

AMBEX

✗

✗

✓

✓

✓

✓ ✓

✓

✓

✓

✓

✓

ATLANT ELEKTRONIK

ATM

BIALL-PRZEDS.HANDL.

BREVE-TUFVASSONS

CADWARE

CALTEK

CODICO

COMPART

CONRAD ELECTRONIC

kondensatory

✗

✗

✗

✗

✗ ✗ ✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗ ✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

£ódŸ

Warszawa

Kraków

Babice Stare

✗ Skierniewice

Warszawa

Grudzi¹dz

Wroc³aw

✗ Wroc³aw

£ódŸ

Gdañsk

Warszawa

Sulejówek

Gliwice

✗ Opole

Bielsko-Bia³a

Gliwice

Warszawa

✓

✗

✓

✗

ELMARK AUTOMATYKA

✗

ELMARK

✗

✓

✗

ELIWAY

✗

✗

✗

✗

✗

✓

✗

✓ ✓

✗

ELFA

✓

ELEKTRONIKA-2000

ELEKTRONIKA I AUTOMATYKA

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

Warszawa

Warszawa

✗ Kraków

✗ Warszawa

Gdynia

Gdañsk

Warszawa

Warszawa

Warszawa

Warszawa

✓

✗

✗

✗

✗

✗ Warszawa

Poznañ

£ódŸ

Kraków

✗ Ostrów Wlkp.

ELBATEX-POL

✗

✗

✗

✗

✗

Warszawa

Warszawa

Szyd³owiec

✓ ✓

elementy mikrofalowe

EKOL

uk³ady hybrydowe

✓ ✓

✗

zmontowane p³ytki

EGMONT INSTRUMENTS

✗

sprzêt RTV i AV ✗

sprzêt domowy

✓ ✓

✗

uk³ady sensorowe ✗

✗

✗

✗

✗

✗

sprzêt telekomunik.

DISCOTECH

✗

✗

Ÿród³a zasilania ✗

✗

✗

✗

✗

komputery

Kraków

✗

anteny ✗

elementy optoelektron. ✗

✗

✗

✗

urz¹dzenia pomiarowe ✗

el. medyczna

✓ ✓ ✓

✗

✗

✗

✗

CAD i oprogr.ró¿ne ✗

el. przemys³owa ✗

el. wojskowa

DIGITCARD-UNICARD

✗

✗

✗

✗

✗

podzespo³y audio ✗

✗

narzêdzia warsztatowe ✗

inne ✗ Rybnik

✗

z³¹cza ✗

kable ✗

podzespo³y elektromech. ✗

MIEJSCOWOή

✓

✗

✓ ✓

DIGIREC

✗

DEMIURG

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✓

✗

✓ ✓ ✓

✗

✗

DAB ELECTRONIC

✗

✗

rezystory

CYFRONIKA

✗

✗

materia³y magnetyczne

✗

✗

✗

✗

elementy mocy

✗

el. piezoelektryczne

✓ ✓

✗

diody i tranzystory

✗

transformatory i cewki

✗

p³ytki drukowane

CORRAL-B

✗

✗

✓

ATEST

✗

✗

✓

✗

✓ ✓

✗

ATEL ELECTRONICS

✓

urz.technologiczne

✗

materia³y dla elektroniki

✗

✗

uk³ady scalone

ASTAR ABR

✓ ✓

✓

AET

ASA

✓

HANDEL

ADSYS

✓

PRODUKCJA

✓

US£UGI

ACTE NC

ACS ELEKTRONIK

nr kierunkowy 422-00-16

42-46-100

36-70-70

634-47-29

266-54-99

722-09-09

834-83-48

610-63-92

642-88-00

3477341

357-25-03

6401539

345-27-86

610-60-73

78-320-51

238-03-60

455-60-76

8184002

237-48-72

823-30-17

872-46-44

820-58-11

632-30-51

422-00-16

7355580

851-28-26

631-46-53

617-08-75

TELEFON

22

22

12

22

58

58

22

22

22

828-29-11

821-30-54

425-12-23

652-38-80

623-36-06

305-43-40

625-48-77

864-73-56

823-30-17

22633-95-11w2914

12

32

42

22

12

22

46

22

51

71

71

42

58

22

22

32

77

33

32

22

22

61

42

12

62

22

22

48

FAX 828-29-10

821-30-55

625-41-46

652-38-81

623-36-06

305-43-40

623-06-05

817-83-28

659-26-11

633-92-98

423-06-08

42-46-606

36-70-70

634-47-29

267-29-60

722-09-09

834-93-49

610-85-27

29-414

3477342

357-25-03

6401541

346-05-26

610-41-44

238-06-92

455-80-56

8184002

237-45-41

659-26-11

612-69-14

821-31-99

630-19-79

423-06-08

7381493

851-28-92

631-46-55

617-08-75

E-MAIL [email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

HTTP www.elmark.com.pl

www.elfa.se

www.elbatex.com.pl

www.unicard.com.pl

www.digirec.com.pl

www.cybernet.krakow.pl/cyfronika

www.corral-b.com

www.caltek.com.pl

www.cadrware.cz

www.chelmnet.pl/biall

www.atest.com.pl

www.atel.com.pl

www.astar-abr.com.pl

www.alfine.com.pl

www.alfazeta.com.pl

www.unicard.com.pl

www.aet.com.pl

www.richco.com.pl

www.iwanejko.com.pl

www.acs.ats.pl

01/2000

01/2000

10/99

01/2000

01/2000

01/2000

11/99

01/2000

01/2000

01/2000

12/99

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

5/99

01/2000

12/99

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

12/99

10/99

01/2000

01/2000

11/99

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

11/99

01/2000

01/2000

01/2000

OSTATNIA REKLAM\A W EP NR...

126 135

31, 60

38

47

110

107, 132

49

20

63

132

140

134

109, 110

132

107

24

2

10

96

72

63

9

142

100

24

67

140

60

100

40

79

12

143

49

39

79

2

79

STR.

Ekspresowy Informator Elektroniczny ma za zadanie ułatwić naszym Czytelnikom orientację w ofercie firm ogłaszających się w EP. Co miesiąc znajdziecie w EIE adresy firm, które ogłaszały się w EP w przeciągu ostatnich 6 miesięcy oraz wskazanie w którym numerze i na której stronie pojawiła się ostatnia reklama.

Ekspresowy Informator Elektroniczny

Elektronika Praktyczna 2/2000

Elektronika Praktyczna 2/2000

urz.technologiczne

uk³ady scalone

kondensatory

p³ytki drukowane

anteny

✓ ✓

✓

✓

JBC-ELECTRONIC

KONEL S.C.

LABEM

LABIMED

✗

✗

✓ ✓

✓

MATSUSHITA-NAIS

MBB-MATSUSHITA

✗

✗

✓

MARTA

✗

✗

✗

✓

✓ ✓

MIKSTER

MJM

✗

✗

✗

✗ ✗

✗

✓ ✓ ✓

✗

✓

✗

MICROTECH

✗

MICROS

✗

✓

MERSERWIS

✗

✓

✗

MERAZET

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✓

✗

✗

MERA SP. Z O.O.

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✓

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

MEDITRONIK

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✓ ✓ ✓

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

MECHANIKA PRECYZYJNA

✗

✗

✗

✓

MARITEX

✓

✗

✓

MACROPOL

MC DATCOM

✗

✓

LOMER

✗

✗

✓

LECHPOL

✗

✗

✓ ✓ ✓

LC ELEKTRONIK

✓

✓

JAWI ASIC DESIGN SC

LATECH

✓

✓ ✓ ✓

INTRON ELEKTRONIK

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✓

✗

✗

✓ ✓

✗

✗

INDEL

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗ ✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

74

nr kierunkowy 663-76-01

831-10-42

674-11-44

663-83-76

618-92-02

4230609

231-11-71

864-19-49

367-57-41

2321836

832-40-42

834-07-00

411-90-55

852-38-20

TELEFON

22

22

71

58

22

61

25

22

81

22

22

12

68

22

71

46

40-15-54

685-30-04

3677171

622-89-00

822-43-37

868-21-44

682-30-86

834-28-73

642-16-23

844-01-57

638-07-57

387-97-10

18-19-41

367-04-11

874-32-27

22 844-12-07/08

22

22

22

22

22

91

32

22

71

32

22

22

12

40-15-54

638-00-62

7833069

622-47-66

822-91-36

868-21-44

682-30-81

663-93-38

887-13-56

642-16-23

646-27-99

636-36-09

356-09-95

18-19-41

373-32-69

874-31-37

48-28-58

831-10-42

674-11-44

663-98-87

618-80-50

4234828

231-30-27

864-19-49

367-72-54

2323072

832-22-38

669-06-23

411-90-55

852-38-20

FAX

Warszawa

CzeladŸ

✗ Wroc³aw

Kraków

✗ Warszawa

Poznañ

✗ Warszawa

✗ Warszawa

Warszawa

22

32

71

12

22

61

22

22

22

8340024

256-70-97

372-80-19

636-94-55

831-25-21

865-17-33

863-76-50

651-72-42

812-55-25

8340024

265-76-41

372-80-48

636-93-99

831-25-21

865-19-33

863-87-40

651-72-46

812-55-25

✗ Wêgierska Górka 33 861-60-35w31 861-60-35w31

✗ Warszawa

Warszawa

Wroc³aw

Gdynia

Warszawa

Poznañ

Garwolin

Warszawa

Pu³awy

Warszawa

Warszawa

Kraków

✗ Nowa Sól

✗ Warszawa

Wroc³aw

Brzeziny

Warszawa

Warszawa

Warszawa

Warszawa

✗ Szczecin

Gliwice

Warszawa

IMPOL-1

✗

✗

✗

✓

✗

✗

H.A.P. PIEKARZ

✗

✗

Wroclaw

Gliwice

Warszawa

Warszawa

✗ Warszawa

✗

✗

✗

✓ ✓ ✓

✗

✗

✗

✗

GURU

✗

✗

✗

✗ Warszawa

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

Kraków

Œwidnica

✓

✗

elementy optoelektron.

✓

✗

podzespo³y audio ✗

uk³ady hybrydowe

GERARD

✗

elementy mikrofalowe ✗

zmontowane p³ytki

GAMMA

✗

CAD i oprogr.ró¿ne

✗

✗

uk³ady sensorowe ✗

urz¹dzenia pomiarowe

✓

✗

✗

✗

narzêdzia warsztatowe

FUTURE ELECTRONICS

✗

podzespo³y elektromech. ✗

sprzêt RTV i AV

✓

✗

kable ✗

sprzêt domowy

EXCEL SYST.NAWIG.

✗

z³¹cza ✗

komputery

✓

✗

el. piezoelektryczne

✗

el. przemys³owa

✓

✗

materia³y magnetyczne

✗

el. medyczna

EVATRONIX

✗

transformatory i cewki

✗

sprzêt telekomunik. ✗

el. wojskowa

EURO ELEKTRONIKA

✗

elementy mocy

✗

Ÿród³a zasilania ✗

inne

✓

✗

materia³y dla elektroniki

✗

diody i tranzystory

✗

rezystory

✗

MIEJSCOWOή

EURODIS MICRODIS

ENKO

✓

✓

ELSINCO

ELWIK

✓ ✓ ✓

✓

US£UGI

ELPROMA

✓

HANDEL

ELPOD

PRODUKCJA

ELPLAST

E-MAIL [email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

HTTP www.microtech.com.pl/misc/pgl.htm

www.micros.com.pl

www.meditronik.com.pl

www.soyter.com.pl

www.maritex.com.pl

www.sei-macropol.com.pl

www.bmt.pl/lechpol

www.lcel.com.pl

www.jbc.com.pl

www.impol-1.com.pl

www.guru.com.pl

www.gamma.pl

www.future.com.pl

www.excelsys.com.pl

www.evatronix.com.pl

www.euro-elektronika.com.pl

www.eurodis.com.pl

www.elpromacom.pl

OSTATNIA REKLAM\A W EP NR... 01/2000

01/2000

10/99

01/2000

01/2000

11/99

01/2000

8/99

10/99

01/2000

01/2000

12/99

01/2000

12/99

12/99

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

01/2000

11/99

01/2000

12/99

133

100

12

56

131

12

133

123

142

111

39

3

68

41

147

106

131

133

20

129, 130

124

113

73

124

100

132

73

111

74

107

8, 134

42

74

106

38, 97

144

96

4 110

9/99

68, 96

47

20

STR.

12/99

12/99

12/99

01/2000

Ekspresowy Informator Elektroniczny

127

128

POLTRONIC

QUESTPOL

QWERTY

✗

✓

✓ ✓

✓

✓ ✓

✓ ✓

✓

✓ ✓

VEGA-TRONIK

VISOMATIC

WG ELECTRONICS

WK£

WW ELEKTRONIK

ZEP-INFO

✗

✗

✗

✓

UNITRA UNIZET

✗

✗

✓

✗

UNI SYSTEM

✗

✓

TRIMPOT ELEKTRONIK

✓

✗

✓

TOMIC

TWT AUTOMATYKA

✗

✓

TME £ÓD•

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗ ✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗ ✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✓

TESPOL

✗

✗

✗

✓ ✓

✗

✗

✗

✓

TATAREK

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

SYSTEM

✗

✗

✗

✗

✗

✗ Warszawa

✗

✓

STOLTRONIC

✗

✗

✗

✓

SOYTER

✗

✗ ✗ Wroc³aw

✗

✗

✓ ✓

✗

✗

SOWAR

✗

✓

✗

✓ ✓

✗

✗

S£AWMIR ELECTRONICS

✗

✗

✗

SIMEX

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✗

✓ ✓ ✓

✗

✗

✗

✓

✗

✗

✗

✗

✗

P³ock

Sopot

✗ Warszawa

Warszawa

Warszawa

✗ Warszawa

✗ Warszawa

Gdañsk

✗ Warszawa

Gliwice

¯uromin

✗ £ódŸ

Wroc³aw

Wroc³aw

W¹brzeŸno

✗ Toruñ

Warszawa

✗ Gdañsk

✗ Lublin

Warszawa

Warszawa

✗ Kraków

Szczecin

Warszawa

Warszawa

Warszawa

München

Wroc³aw

✗ Wroc³aw

Grodzisk Maz.

SIM S-KA IN¯YNIERÓW

✗

✗

✗

✗

SILCOMP

✗

✗

✗

✗

✗

W³oc³awek

Wroc³aw

Wroc³aw

✗

✗

✗

£ódŸ

Wroc³aw

Wroc³aw

Gdañsk

Warszawa

✓ ✓

✗

✗

✗

✗

SIEMENS

✗

✗

✗

✓

✗

✗

✗

Warszawa

✓

✗

✗

✗

✗

Gdynia ✗ Warszawa

SENGA

✗

elementy mikrofalowe

SEMICS

✗

anteny

✓

✗

uk³ady hybrydowe ✗

zmontowane p³ytki

✓ ✓

✗

✗

✗

✗

✗

Ÿród³a zasilania

SEMICON

✗

podzespo³y elektromech. ✗

uk³ady sensorowe

SELS

✗

✗

elementy optoelektron. ✗

CAD i oprogr.ró¿ne

✓

✗

podzespo³y audio ✗

urz¹dzenia pomiarowe

SBH

✗

kable ✗

narzêdzia warsztatowe

✓ ✓

✗

el. piezoelektryczne

✗

p³ytki drukowane

✗

z³¹cza ✗

sprzêt RTV i AV

✓

✗

✗

materia³y magnetyczne

✗

sprzêt domowy

SANYO

✗

transformatory i cewki

✗

sprzêt telekomunik.

ROPLA-LOKIS

✗

✗

rezystory

✗

komputery

✓

✗

✗

kondensatory

✗

el. przemys³owa

✓

✗

✗

✗

elementy mocy

✗

el. medyczna

ROBOTRONIK

✗

✗

✗

diody i tranzystory

✗

el. wojskowa

RK-SYSTEM

✗

✗

uk³ady scalone

✗

inne

✓

✓

urz.technologiczne

✗

materia³y dla elektroniki

✗

MIEJSCOWOή

RENEX

RADIOTECHNIKA SERWIS

✓

✓

PELIN

✓

✓

OMRON

RADIOTECHNIKA MARKET

✓

✓ ✓ ✓

✓

✓

NDN-Z.DANILUK

✓

✓

HANDEL

✓

PRODUKCJA

MULTIELEKTRONIK 2

US£UGI

MS ELEKTRONIK

nr kierunkowy 632-47-92

339-84-15

329-84-40

554-47-44

645-78-60

641-61-96

18-12-29

629-24-69

TELEFON 748-23-43

863-72-39

670-91-46

638-08-46

462-65-00

615-73-71

48-08-42

619-33-72

4600950

3397229

322-53-74

755-69-83

411-25-55

322-89-85

24

59

22

22

22

22

22

58

22

32

23

42

71

71

56

56

22

71

22

266-58-15

551-11-15

849-27-51

621-77-04

620-98-85

835-86-05

632-46-71

553-29-68

8431768

238-90-94

657-31-19

640-01-06

33-66-990

367-21-67

64-56-222

651-03-84

685-30-04

3436523

844-44-22

58 342-14-26..28

81

22

22

12

91

22

22

22

+4989

71

71

22

54

71

7122-86-91..7 w26

42

71

71

58

22

22

22

58

FAX 266-58-01

550-45-17

849-23-45

628-48-50

620-98-85

835-84-05

632-23-36

553-29-68

6439890

238-90-94

657-24-07

640-01-07

367-38-93

373-14-58

64-56-222

622-68-03

638-00-62

3464206

844-09-92

343-12-26

748-23-42

863-27-30

670-91-49

638-08-46

464-38-31

615-73-75

48-16-48

619-22-41

46009590

3397230

322-53-74

755-58-78

31-10-05

322-89-85

21-16-12

632-85-93

339-87-48

328-82-59

554-47-44

645-78-63

641-15-47

643-02-72

629-32-00

E-MAIL

www.ropla.com.pl

127, 128, 129

www.radiotechmkt.com.pl

www.poltronic.com.pl

www.ndn.com.pl

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

www.wkl.com.pl

www.wg.com.pl

www.unizet.com.pl

www.tme.com.pl

www.tatarek.com.pl

www.elementy.pl

www.soyter.com.pl

www.sowar.com.pl

www.slawmir.com.pl

www.simex.com.pl

www.sim.com.pl

www.ad.siemens.de

www.semics.pl

www.korpo.pol.pl/semicon

www.sels.com.pl

[email protected] www.sanyo-energy-europe.com

[email protected]

[email protected]

10/98

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

HTTP www.mselektronik.com.pl.

01/2000

OSTATNIA REKLAM\A W EP NR...

64

60, 80, 116

134

72

134

72

37

136, 137

135

106

STR.

9/99

01/2000

11/99

01/2000

01/2000

01/2000

12/99

01/2000

01/2000

01/2000

10/99

01/2000

01/2000

01/2000

10/99

01/2000

01/2000

12/99

12/99

01/2000

12/99

01/2000

01/2000

10/99

01/2000

01/2000

12/99

01/2000

01/2000

01/2000

11/99

01/2000

55

9

94

12

49

113

135

133

79

24

135

143

4

74

66

135

11

140

19

19

139

8

32

26

49

135

138

64

3

142

125

35

01/2000139, 140, 141

11/99

12/99

01/2000

01/2000

01/2000

9/99

01/2000

01/2000

01/2000

Ekspresowy Informator Elektroniczny

Elektronika Praktyczna 2/2000