Enerlich K. 2012 - Studnia Bez Dnia

Enerlich Katarzyna

Studnia bez dnia

Jaką tajemnicę skrywa trzynastowieczna studnia w rzeźbiarskiej pracowni w Toruniu? Co łączy powtórny pochówek Mikołaja

Kopernika z zadziwiającym odkryciem Marceliny? Czy wszyscy jesteśmy skazani na nieuchronność i w jaki sposób zmienia ona nasze życie? Co stanie się, gdy bułhakowska Annuszka rozleje olej... tym razem w naszym życiu? Autorka, przędąc tę magiczną opowieść, zaprowadzi nas do istniejących miejsc, zapozna z ludźmi, których pierwowzory istnieją naprawdę. Pozwoli

nam spacerować z jej bohaterami uliczkami Torunia, a podczas tego spaceru napotkamy wiele prawdziwych i fikcyjnych historii. Martinus Teschner, toruński kupiec, wręczał swoim kochankom drogocenne pierścienie. Jeden z nich, legendarny i wyjątkowy, bo ozdobionym rubinem wydobytym z Gór Izerskich, stał się pretekstem do tej opowieści. Studnia bez dnia nie tylko wzruszy, ale i będzie trzymać

Czytelnika w napięciu. Niebo to jednak studnia a więc tyle cembrowin ile smutku i gwiazd Lecz najsmutniej jest wtedy kiedy skalpel księżyca otwiera oblok jak brzuch delfina Edward Stachura Podczas snu, gdy rzeźbimy z naszych

cial 2l gramów naszego jestestwa, niewierność szarych komórek kaleczymy bezkarnie dłutem ku chwale Boga i Szatana. Norbert Ścigata

Napis na ulicy Todmurnej — słowa Zbigniewa Herberta: „Miasto stoi nad wodą gładką jak pamięć lustra". Fot. Katarzyna Enerlich

Rozdział I

Toruń, Stare Miasto. Ciepły majowy dzień 2010 roku. Annuszka już rozlała olej słonecznikowy... Rozlewa go codziennie i po tysiąckroć, we wszystkich miejscach na świecie. Ktoś przecież musi się z kimś spotkać lub rozstać, ktoś musi umrzeć lub zmartwychwstać. Każdy potyka się o własną

nieuchronność. Toruński rzeźbiarz Tadeusz Zawiejski rozwiesił na słupach ogłoszenia. Na niebieskich karteczkach wypisał słowa: „Przyjmę panią do prowadzenia stoiska z pamiątkami. Lokalizacja - w pobliżu pomnika Kopernika. Telefon...". A potem skierował swoje kroki do najbliższej pasmanterii, tej na ulicy Kopernika. Może znajdzie tam czerwony kordonek?

Tadeusz Zawiejski pojedzie jutro z tym kordonkiem i zestawem nici chirurgicznych do Olsztyna. W budynku, którego położenie owiane jest tajemnicą, przyszyje kości Mikołaja Kopernika do czerwonej atłasowej poduszki z podwójnym dnem; wszystko odbędzie się pod nadzorem kamer, by nie przywłaszczył sobie choćby najmniejszej kosteczki. Po doświadczeniu z kradzieżą znad bramy

w Oświęcimiu napisu „Arbeit macht frei" tak ważne wydarzenie, jak powtórny pogrzeb polskiego Astronoma, musi odbyć się przy zachowaniu wszelkich środków ostrożności. Dla Tadeusza Zawiejskiego to zamieszanie z odkryciem szczątków we fromborskiej katedrze w 2005 roku było nie tylko wielkim przeżyciem, ale i zagadką. Naukowcy wciąż nie mieli

pewności, czy znalezione tam kości należały do Kopernika. Odkryto kilkanaście różnych miejsc pochówków ze szczątkami. Kod DNA jednej z czaszek był zgodny z DNA włosów w przechowywanej od najazdu szwedzkiego w Uppsali księdze Cakndańum Romanum Magnum Johannesa Stoefflera, którą często czytał Kopernik. Równie dobrze zarówno czaszka, jak i włosy mogły należeć do innego kanonika

pochowanego w tym miejscu. Czaszce nadano numer 13/2005. Kto by to nie był... Uznajmy te kości za symbol Kopernika pomyślał rzeźbiarz, mijając przyglądającego mu się bacznie przechodnia. Rzeźbiarza w tym samym czasie frapowała jeszcze jedna zagadka. W jej rozwiązanie co prawda specjalnie nie wierzył i

dlatego nikomu o niej nie wspominał. Chodziło o pewnego kupca z Torunia, którego nazwisko odkrył na drewnianej belce, a w której posiadanie wszedł zupełnie przypadkiem. Z tego, co udało mu się ustalić, wynikało, że jedynym niepodważalnym faktem był zawód mężczyzny. Pozostałe informacje owiane były tajemnicą i bardziej niż realne życie przypominały legendę powtarzaną przez miejscowych

przewodników w celu zainteresowania turystów. Ale przecież w każdej legendzie może kryć się ziarno prawdy? Na razie rozważania na temat kupca musiał odłożyć na później. Obecnie emocjonowały go wyłącznie szczątki Kopernika - i był to jeden z tych paradoksów, kiedy całkowicie martwa materia (język jest tu czuły i trafny) staje się siłą

napędzającą życie. Już od pewnego czasu czuł, że staje się osobą publiczną. Jego nazwisko często pojawiało się w mediach. Gazety publikowały jego zdjęcia. Nic dziwnego - to właśnie on, toruński rzeźbiarz, miał bezpośrednio obcować z szacownymi szczątkami i wykonać trumnę dla Kopernika! A problemów było z nią co niemiara. Chodziło bowiem o

zrobienie blaszanej skrzynki, która stałaby się wewnętrzną częścią sarkofagu. Do jej wykonania potrzebował blachy cynkowej o grubości dwóch milimetrów. Szybko okazało się, że na rynku dostępna jest jedynie blacha o pół milimetra cieńsza. Postanowił więc szukać u źródła, czyli w katowickiej Hucie Silesia. Na początku sprawa wydawała się całkowicie beznadziejna. Zamówienie nietypowe i

niehurtowe. Nikt nie chciał nawet z nim rozmawiać. Gdy jednak padło nazwisko Astronoma, okazało się, że żadna przeszkoda nie jest nie do pokonania. Hutnicy od razu przystąpili do dzieła. Przygotowali specjalnie dwa arkusze. Dwa, a nie dwa tysiące -jak zazwyczaj. Tadeusz robił tę trumnę późnymi wieczorami w swojej pracowni na ulicy Podmurnej. Nie mógł się jednak poświęcić tej

pracy całkowicie, bo właśnie zbliżał się sezon i na dokończenie czekała solidna partia odlanych ze sztucznego kamienia piesków i żabek, czyli ulubionych przez turystów pamiątek z Torunia. Dopiero późnym wieczorem, gdy cichł gwar dnia codziennego, Tadeusz odstawiał na bok figurki i zabierał się za trumnę oddając się tej pracy z prawdziwą pasją. Lubił swoją pracownię. Wszedł w jej

posiadanie dwadzieścia lat temu, kiedy osiedlił się w Toruniu. Ta pracownia stała się jego drugim domem. Miał tu nawet kuchenkę, by w ferworze pracy upichcić coś szybko na płytce. Zdarzało się, że w pracowni, a nie we wspólnym mieszkaniu na Szerokiej, gdzie królowała jego żona, podejmował znajomych. Gdyby policzyć godziny spędzone w pracowni, łatwo można by się

przekonać, że w domu Tadeusz bywał tylko gościem. Może właśnie dlatego, że tak bardzo zżył się z pracownią, czuł się ostatnio dziwnie zaniepokojony. Czasami, gdy był w niej sam, odnosił bowiem wrażenie, że tuż obok niego przesuwa się słup nieprzyjaznego zimnego powietrza. Początkowo sam siebie beształ, że to tylko chora wyobraźnia, ale wkrótce złapał się na tym, że gdy wchodzi do środka,

podświadomie szuka źródła tego zimna, które przenika przez jego ubranie. Po jakimś czasie uznał, że to wynik przepracowania; za bardzo zaangażował się w budowę tej trumny. Wykonanie jej wymagało precyzji, więc bywał bardziej niż kiedyś zmęczony, a sama świadomość, że w blaszanej skrzyni spoczną domniemane szczątki Astronoma, potęgowała i tak silny niepokój.

Tadeusz czuł się teraz ważny. To on miał dotykać pożółkłych i zetlałych przez stulecia kości. Kupił w tym celu gumowe rękawiczki, fartuch i specjalną maseczkę. Pamiętał przecież o klątwie grobu Kazimierzajagiellończyka. Musiał zachować ostrożność. Po rytualnym przyszyciu szczątków odbędzie się ich pogrzeb. Trumna z blachy trafi do zewnętrznej części sarkofagu z

drewna palisandrowego. Całość stanie na kolumnach z czarnej stali, pomalowanej proszkowo na stare złoto; na wieku znajdzie się portret Kopernika i gotycki krzyż z polerowanego mosiądzu1.

1 Sarkofag Kopernika powstał według pomystu byłego toruńskiego architekta miasta Andrzeja Ryczka.

Tadeusz poganiał czas. Chciał, żeby już było jutro albo -jeszcze lepiej - po pogrzebie Astronoma. Wtedy życie nareszcie się uspokoi, a pracowite noce odejdą w niepamięć. Obecnie czuł się tak, jakby należał do orszaku Leśmianowskich gromnic: „Nie znający pór roku, zamarły w bezczasie. // Widzę baśń zwierciadlaną, kędy zamiast słońca, / Nad zwłokami praistnień orszak gromnic czuwa" 1.

Przydałby mu się teraz ktoś do pomocy, na przykład jakaś energiczna pani, która poprowadziłaby sprzedaż na stoisku z pamiątkami, a może nawet przyuczyłaby się do drobnych robót w pracowni. Stąd te ogłoszenia. Niebieskie, by zwrócić uwagę. Zmęczenie i nieprzespane noce dawały o sobie znac. Tadeusz zachwiał się, wchodząc po schodach do pasmanterii. Oparł się ciężko o drzwi. Spać, spać.

Żeby tak móc zasnąć spokojnym twardym snem, który pojawia się zawsze po dobrze wykonanym zadaniu. Jeszcze tylko jeden dzień... A potem wróci do domu i zapadnie w wymarzony sen. Z czerwonym kordonkiem w kieszeni wstąpił do pracowni. Wewnątrz panował półmrok, charakterystyczny dla szarych majowych przedwieczorów, kiedy

powietrze nie jest jeszcze nasycone słońcem i wszystkimi odcieniami zieleni. Zapakował do kartonu figurki na sprzedaż. Zgarnął warstwę pyłu z roboczego blatu i ze zdziwieniem stwierdził, że cisza aż kłuje go w uszy. Włączył radio. Męski głos z manieryczną intonacją podał informację:

1 Bolesław Leśmian, Prolog.

„Na Szosie Bydgoskiej doszło pół godziny temu do poważnego wypadku. Zderzyły się trzy tramwaje. Jeden z nich nie wyhamował przed przystankiem, najprawdopodobniej z powodu awarii elektryczności. Kierowca laguny, trzydziestodziewięcioletni Janusz K., nie zauważywszy, co się dzieje...". Tadeusz przekręcił gałkę. Wybrał ciszę. Dość miał złych

wiadomości. Królestwo za dobre wieści... pomyślał. Rozdział II

W tym czasie główna bohaterka tej toruńskiej historii, Marcelina K., poddała się temu, co nieuchronne, jednym banalnym i niemal niezauważalnym gestem, czyli naciśnięciem zielonej słuchawki w telefonie

komórkowym. Najpierw jednak telefon skocznie zadzwonił kultowym dzwonkiem nokii. Kobieta zobaczyła na wyświetlaczu, że to Mąż. Ucieszyła się, że dzwoni, bo w domu nagle zabrakło (omen nomen) oleju i chciała poprosić, by dopisał go do listy zakupów, którą dała mu dziś rano. Usłyszała trzaski i czyjś oddech. Kobiecy jakby stłumiony

głos poskarżył się: -Jest mi tak źle. Tak smutno. 1 męski: - Rozumiem. Szelesty. Po chwili głos kobiecy: - Nie mogę przestać myśleć, że z nią sypiasz... Ze kładziesz się codziennie obok niej w waszym łóżku... A przecież my wtedy... tam... - Nie myśl o tym, jestem tylko twój. Sypiam z nią coraz

rzadziej, w obecnej sytuacji nie mogę przecież inaczej. -Ale sypiasz! - Kobieta niemal załkała. - Prawie wcale. - Nie chcę tak. Chcę, żebyś byi tylko mój... Znów oddechy, a potem ciche mlaskania brzmiące jak pocałunki. Spadały gradem na szyję, ramiona, być może coraz niżej. Stawały się coraz głośniejsze, coraz bardziej intensywne.

- Pragnę cię... - Męski głos przerwał na chwilę to mlasz-czące gradobicie. Szelesty. Jak jesienny spacer w liściach. Coraz głośniejsze dwa oddechy - niezgrane. Kiedy on wydychał, ona wdychała. Dysharmonia czułości. Głuchy trzask. Jakby uderzenie o ziemię. - Uważaj na telefon. Jest w kieszeni. Męski głos przywołał ją na chwilę do porządku.

- Nic się nie stało... Odgłosy stały się lekko przytłumione, ale wciąż wyraźne. - Tak cię pragnę... - Kobiecy głos jęczał pożądliwie. Pierwsze skrzypnięcie. Tak skrzypi dobrze wysłużony materac. Zatem są już w łóżku. Marcelina trwała przy słuchawce, gdy po drugiej stronie w najlepsze rozbrzmiewała symfonia skrzypnięć, w różnym tempie i nasileniu. I wciąż te oddechy.

Wszechobecne w szelestach ciał i pościeli. -Jesteś taka piękna... Słowa mężczyzny rzucane w rytm skrzypienia. -Głębiej... Mocniej... Chcę cię lepiej poczuć. Głos kobiety stawał się wyuzdany, a mężczyzna jęczał znajomo. Nagle krzyknął: - Kocham cię! Wyrzucone podczas spazmu rozkoszy słowa zabrzmiały tak

prawdziwie. Po tym wyznaniu nieznośna symfonia skrzypnięć ucichła. Tylko te oddechy - wciąż szybkie, przeciskające

się przez zadyszane tchawice - były dowodem szaleństwa ciał. Po chwili odezwał się męski głos: - Muszę już iść. - Nie idź jeszcze.

- Od godziny powinienem być w domu... - Nie chcę, żebyś do niej wracał. -Jutro znów przyjdę, obiecuję. - Zrób coś z tym! Obiecałeś. - Porozmawiam z nią dziś. - Na pewno?Już dawno mówiłeś... - Tak. Też tego chcę. Nie kocham jej od dawna. Nie mogę dłużej tego znieść. Jutro znów przyjdę, nie zamartwiaj się. To ty

jesteś kobietą mego życia. Już teraz chciałbym... - Tęsknię za tobą, choć jeszcze jesteś ze mną. Szelesty. Głośny stukot. Jakby upadło coś ciężkiego. Po chwili rozległ się metaliczny dźwięk sprzączki od paska. Ten pasek Marcelina kupiła mu na urodziny. Był solidny, skórzany, z dużą klamrą. Teraz zapinał go i wracał do niej - z dotykiem palców i ust tamtej.

- Do jutra, najmilszy. - Do jutra, ukochana. Było mi z tobą cudownie. Zabrzmiało to tak banalnie. Większość miłosnych schadzek kończy się tymi słowami. Marcelina nie była w stanie przerwać telefonicznego połączenia; był to swego rodzaju masochizm. Chciała wiedzieć, co jeszcze usłyszy. Chciała tak trwać przy słuchawce, dopóki on nie wróci do domu. Chciała mu pokazać, że

wciąż tkwiła ze słuchawką przy uchu, gdy on kochał się z tamtą. Jej świat rozpadał się jak gliniany dzban. Czy kiedykolwiek pozbiera jeszcze te odłamki? W słuchawce słyszała teraz coraz szybsze kroki na schodach. Śpieszył się do domu. Pewnie myślał o niej jakimś przecinkiem myśli, nieważnym znakiem interpunkcyjnym, nasycony ciałem tamtej. Pewnie wolałby teraz zostać w jej łóżku;

lubi zasypiać po upojnym seksie. A tymczasem musiał wracać, bo miał listę zakupów. Może nawet zastanawiał się, jak jej powie o swoim uczuciowym kryzysie i chęci odejścia? Czy zrobi to przed obiadem, czy może dopiero po kolacji, gdy wejdą do ich sypialni i ona położy się obok niego? A może myślał o czymś banalnym i świadczącym o próżności, choćby o tym, że sprawdził się jako mężczyzna między

gościnnymi udami swojej kochanki? Prostota myślenia mężczyzny bywa czasem zaskakująca. Kiedy kobieta podejrzewa go o filozofowanie, on znajduje się w swoim „pudełku nicości", w którym po prostu nie myśli o niczym. Trzask otwieranych drzwi auta. Klekot diesla. W ich lagunie wraz z silnikiem włącza się radio. RMF Classic rzewnie zajęczało

skrzypcami. Regularnie słuchał tej stacji, również teraz, gdy wracał od jednej kobiety do drugiej. Był wciąż sobą, nie zmieniał się, miał te same przyzwyczajenia, muzyczne preferencje. A jednak dla Marceliny z sekundy na sekundę stawał się coraz bardziej obcy. Muzyka plątała się po ciasnym wnętrzu, zagłuszana przez szum silnika. W słuchawce wszystko brzmiało inaczej; było

jakby spłaszczone, wyrównane na brzegach. - Boże, i co teraz? Co mam robić z własnym życiem? -zabrzmiał nagle głos mężczyzny. Mówił sam do siebie. Czy zawsze tak robił? Marcelina w gruncie rzeczy tak niewiele o nim wiedziała. Uświadomiła to sobie dopiero teraz, zastanawiając się, jaki był, gdy znaj-

dował się daleko od niej. Z pewnej odległości wszystko się przecież zmienia. Odległość zaciera kontury, które wcześniej były ostre i kategoryczne. Horyzont życia wyrównuje się, wtapia w tło. Ich małżeństwo było zatem tłem, na którym rozgrywały się wewnętrzne walki i polowania na własne myśli. To chyba nie był dobry pomysł, by żyć blisko siebie. A teraz wzywał Boga w bezradnym zdaniu

wypowiedzianym do siebie. Owo „Boże" było uniwersalnym adresatem, pozbawionym twarzy, serca i tożsamości, bo przecież niespecjalnie w niego wierzył. Tak przynajmniej mówił Marcelinie. Dziś jednak uwierzyłaby we wszystko, nawet w jego nagłe nawrócenie. Mężczyzna zmienił stację. Po hałaśliwym dżinglu popłynął wartki potok słów:

„Mikołaj Kopernik po przeszło pięciu wiekach wraca do Torunia. Już nad ranem 23 maja zabije Tuba Dei, największy w Polsce średniowieczny dzwon, znajdujący się na wieży toruńskiej katedry św. Janów. Ten dzwon odzywa się jedynie z okazji najważniejszych wydarzeń. Od godziny ósmej torunianie będą mogli oddać hołd Kopernikowi, który przyjął chrzest w tej świątyni. Wewnętrzną część sarkofagu

wykonał toruński rzeźbiarz Tadeusz Zawiejski". Gdzieś w oddali słychać turkot tramwajów. Spadał na ziemię jak groch. Stawał się coraz głośniejszy. Nagle zajęczały tramwajowe hamulce. Ten hałas trwał jeszcze chwilę. - O, kurwa! Przekleństwo zmięte w spanikowanych ustach mężczyzny. „Do dupy" - powiedziała ponoć

Agnieszka Osiecka tuż przed śmiercią. „Dobranoc! Do widzenia! Cześć! Giniemy!" - krzyknął Zygmunt Pawlaczyk, kapitan samolotu Ił-62M Tadeusz Kościuszko na chwilę przed katastrofą w Lesie Kabackim w 1987 roku. „Niech żyje Polska!" - zawołała (złośliwie?) Maria Mandel, hitlerowska zbrodniarka, chwilę przed powieszeniem w 1948 roku. „Od dawna nie piłem

szampana" - szepnął umierający na gruźlicę Antoni Czechow, gdy pielęgniarka podała mu alkohol, by ulżyć w agonii. Słowami „Więcej światła" westchnął po raz ostatni Johann Wolfgang von Goethe. W przypadku tamtego mężczyzny w lagunie było to zwykłe, wyświechtane codziennością „O, kurwa". Potem nastąpił głuchy łomot, jakby niebo spadło na ziemię; nagle zniwelowane zostało wszelkie

pożądanie. I grzechy mężczyzny. O ile w ogóle istnieją. Dla chrześcijan na pewno, ale co z resztą świata? Nie można jej przecież raczyć grzechem jak niechcianym daniem. A może grzechem jest ucieczka przed sobą i brak zgody na własne życie? Czy wyrażając swoją bezradność wobec życia i uciekając się do Boga, w którego przecież nie wierzył, nie zgrzeszył najpoważniej, bo przeciwko sobie? Może

gdyby ten mężczyzna miał przed sobą więcej czasu, zastanowiłby się nad tym? Teraz nie miało to już żadnego znaczenia. Jego srebrna laguna tkwiła gdzieś na Szosie Bydgoskiej, wciśnięta pomiędzy pogięte cielska dwóch tramwajów, które z impetem wbiły się w trzeci wagon. Połączenie telefoniczne zostało przerwane. Informacja, że abonent jest poza zasięgiem, była ostatnią, jaka dotarła do

skamieniałej z rozpaczy Marceliny. Ta rozpacz miała dwie fazy: najpierw dowiedziała się o zdradzie, a chwilę potem stała się mimowolnym świadkiem wypadku Męża, i teraz

już nie wiedziała, które jego odejście bardziej ją zabolało. Opanowała ją chwilowa bezradność, która nie pozwalała na

zrozumienie tego, co się stało. To musiał być zły sen, który należało przerwać przez lekkie podniesienie powieki. Telefon upadł na ziemię. Pół godziny potem toruńska rozgłośnia radiowa jako pierwsza podała informację: „Jeden z tramwajów nie wyhamował przed przystankiem, najprawdopodobniej z powodu awarii elektryczności. Kierowca

laguny, trzydziestodziewięcioletnijanusz K., najwyraźniej nie zauważył, co się dzieje. W stanie krytycznym został odtransportowany do najbliższego szpitala. Straż pożarna musiała wydobyć pasażerów zakleszczonych w zmiażdżonym wagonie. Jedna z pasażerek ma otwarte złamanie nogi, inna uraz głowy. Jakiś mężczyzna w momencie wypadku stał przy tylnych drzwiach wagonu. Siła uderzenia

wepchnęła go pod fotel. Strażacy musieli go uwalniać przy użyciu nożyc hydraulicznych. Motorniczy jednego z tramwajów ma uszkodzony kręgosłup i uraz nogi. Był przytomny, gdy odwożono go do szpitala. W sumie rannych zostało dwadzieścia jeden osób". Tak wiele rzeczy musi się wydarzyć, aby wydarzyła się kolejna.

Rozdział III Anna poruszyła palcami. Powietrza nie widzimy. A przecież ma jakąś masę... Może tak samo jest z duszą? - pomyślała, ocknąwszy się z dziwnego odrętwienia. Przez chwilę miała wrażenie, że dusza ją opuściła; zrejterowała po cichu, zostawiając lżejsze o jej ciężar ciało. Zaraz, zaraz... Co się właściwie stało? Myśli wracały

powoli, jakby rozleniwione i zaspane. Może nie chciały jej sprowadzać zbyt gwałtownie na ziemię? Rozejrzała się. Wciąż była w tramwaju, ściskając torebkę w dłoniach. Dłonie złożone w tak zwany małdrzyk. W czasach jej młodości mówiło się o ofiarach losu: buźka w ciup, ręce w małdrzyk. Teraz sama robiła taki małdrzyk - łapała się na tym coraz częściej. Jakby wraz z upływem lat to właśnie w

tej pozycji było dłoniom najwygodniej. Blisko niej jakiś starszy pan, który wsiadł na ostatnim przystanku, leżał na podłodze. Pojękiwał. Ona wciąż siedziała na swoim miejscu - bokiem, przy oknie. Nie mogła się jednak poruszyć. Jakby dolna część ciała przestała istnieć. Stopniowo wracała jej pamięć. Tramwaj. Zajęła miejsce, którego

ustąpiła jej jakaś młoda dziewczyna. Pewnie studentka. Ta dziewczyna leżała teraz z krwawiącą głową i wygiętą nienaturalnie nogą pod siedzeniem na końcu wagonu. Anna próbowała cofnąć taśmę zdarzeń. Ich tramwaj chyba podjeżdżał do przystanku, bo ludzie zaczęli szykować się do wyjścia - stali w niemym szyku tuż przy niej. I wtedy usłyszała

huk. Pewnie tramwaj za nimi nie wyhamował i jak po plamie oleju sunął po szynach. A na koniec wjechał prosto w nich. Musiała uderzyć głową w szybę; czoło bardzo bolało, Anna miała wrażenie, że jej głowa rozpadnie się na kawałki. Rozejrzała się znowu. Starszy pan, leżący na podłodze, na chwilę przestał jęczeć. Pochyliła się, by sprawdzić, czy wszystko z nim w porządku. W tym momencie pociemniało

jej w oczach i zapadła w ciemną watę. Dusza zrejterowała, jakby uznała, że to nie jest chwila, którą należy przeżyć z pełną świadomością. Annę zawsze zastanawiały omdlenia. Były cichą ucieczką w chwilową nicość. Człowiek, ten wewnętrzny, udawał się w podróż lekki jak płatek róży. Człowiek cielesny obojętniał na wszelkie doznania, popadał w

nieruchomość ciała, nie czując upływu czasu i krwi. Przed Anną byli już tacy, którzy zastanawiali się nad ciężarem ludzkiej duszy. W 1854 roku znany niemiecki anatom Rudolf Wagner ogłosił, że prawdopodobnie istnieje coś takiego jak substancja duszy. Można tę tezę potwierdzić za pomocą specjalnych eksperymentów: na przykład ważąc duszę w momencie śmierci człowieka.

Zabrał się za to czterdzieści dwa lata później dr Duncan MacDougall, lekarz z Massachusetts. Chciał sprawdzić, ile w człowieku jest duszy. Pomóc mu miały w tym niezwykle czułe wagi. Świadkami miały być rodziny śmiertelnie chorych

pacjentów, do których zwrócił się z prośbą o udział w eksperymencie. Pierwszy odbył się 10 kwietnia 1901 roku. Tego

dnia rozpoczęła się agonia chorego na suchoty Amerykanina. Położony na specjalnym urządzeniu leżał cicho i cierpliwie czekał na swój koniec. Początkowo wagi odnotowały niewielki ubytek masy - MacDougall wytłumaczył to utratą wody na skutek oddychania i pocenia się. Po paru godzinach doszło do gwałtownego pogorszenia stanu pacjenta. Po kilku minutach zmarł, a szala urządzenia opadła, jakby z

ciała w jednej chwili coś ubyło. Ubytek wagi wyniósł dwadzieścia jeden gramów. Kolejne doświadczenia potwierdzały regułę - w chwili śmierci ciała pacjentów traciły na wadze co najmniej dziesięć gramów. To utwierdziło MacDougalla w jego przypuszczeniach. Doświadczenie powtórzył na psach. Ich ciężar po śmierci nie zmieniał się.

Ludzie mają duszę, która ma swój ciężar. Jak powietrze, którego przecież nie widać. Natomiast zwierzęta duszy nie mają. Takie wnioski wyciągnął ze swych badań MacDougall. Starożytni Egipcjanie, a po nich średniowieczni chrześcijanie, wierzyli, że po śmierci odbywa się sprawdzanie dusz - Bóg musi przecież ustalić, czy zasługują na zbawienie, czy potępienie. MacDougall poszedł o krok

dalej - będąc człowiekiem, przejął boskie kompetencje Sądu Ostatecznego. Był jak Archanioł Gabriel z tympanonu w katedrze Saint-Lazare w Autun. W jego płaszczu kryli się zmarli. Te eksperymenty nie podobały się lekarzom i obserwatorom, którzy zarzucili lekarzowi niedokładność, złe ustawienie wagi oraz szalbierstwo. On sam jednak nigdy nie

przestał wierzyć, że udało mu się zważyć magiczne dwadzieścia jeden gramów duszy... Anna zawsze była ciekawa świata, nie tylko tego namacalnego. Teoria, że jej dusza waży dwadzieścia jeden gramów, spodobała jej się. Ale Anna wierzyła w różne dziwaczne rzeczy, na przykład w to, że człowiek w każdym wieku ma prawo do szczęścia.

„W wyniku zderzenia trzech tramwajów na Szosie Bydgoskiej w Toruniu obrażenia odniosło dwudziestu jeden pasażerów. Wszyscy przewożeni są właśnie do szpitali" kierowca karetki nastawił głośniej radio, kiedy Anna, przypięta pasami do noszy, odzyskiwała powoli przytomność. Rozdział IV Na szpitalnych korytarzach panuje przedziwny zapach

zgnuśniałej czystości. W pierwszej chwili wyczuwa się antybakteryjne preparaty, a potem ich chłodny i sterylny zapach miesza się ze słodkością mleka, dojrzałych jabłek i dusznych oddechów. Wszystko łączy się ze sobą i trudno w końcu dociec, czy pachnie szpitalem, czy dworcem. Marcelina szła korytarzem, wpatrzona w pokratkowanie posadzki.Jej myśli toczyły żmudną walkę. Na OIOM-ie leżał jej

Mąż; ale gdyby nie ten wypadek, wieczorem i tak powiedziałby, że odchodzi od niej. Więc co za różnica? Bez względu na okoliczności i tak wczoraj stała się kobietą samotną, wlokącą za sobą niedomkniętą walizkę uczuć. Żyły miłości podcięła jej podsłuchana rozmowa Męża z inną kobietą. Może gdyby nie odebrała tamtego telefonu, przeżywałaby teraz bardziej to, co się stało? Może szłaby teraz do Męża

obleczona całunem współczucia i panicznego lęku o jego życie? Tymczasem kroczyła szpitalnym korytarzem jak gipsowa laleczka. Bez serc, bez ducha. Szkielet bezdusznej kobiety. Nie wierzę w miłość między kobietą a mężczyzną pomyślała przekornie, przekraczając próg oddziału. Jej Mąż balansował między życiem a śmiercią. Wyjątkowo

niekorzystnie wyglądał. Taka sinożółta skóra na pewno nie spodobałaby się jego kochance. To pewnie dla niej zamykał się ostatnio w kapsule solarium. Marcelina od pewnego czasu zauważyła wzmożoną pigmentację jego skóry. - To jeszcze z lata - wyjaśnił, zapytany, skąd na nim ten brąz w środku stycznia. Nie wierzyła. Przeczuwała coś, ale nie drążyła tematu, jakby

to, co nienazwane, nie istniało. Widok cierpiącego mężczyzny zabolał, ale inaczej. Ból podzielił się na dwie części. Jedna z nich była rozpaczą porzuconej kobiety. Lekarze celowo wprowadzili go w śpiączkę farmakologiczną; miała ułatwić leczenie i prognozowanie. Kolejna kapsuła, w którą dał się zamknąć.

Marcelina przysiadła na krześle, jak najdalej szpitalnego łóżka, żeby ani na moment nie dotknąć obcego już ciała. - Słyszałam wszystko. To, jak byłeś z nią. Zadzwoniłeś do mnie przez przypadek. Pewnie dlatego, że pod przyciskiem z jedynką ustawiony był mój numer. Sama go tak zaprogramowałam, żebyś mógł szybciej się do mnie dodzwonić. Wystarczyło tylko nacisnąć. Skąd

mogłam wiedzieć, że od tego naciśnięcia będzie tak wiele zależeć? szeptała bezlitośnie. Miała wrażenie, że po tych słowach mały palec jego prawej dłoni poruszył się. Czy w farmakologicznej śpiączce zdarzają się jakieś przecieki z rzeczywistości?Jeśli tak - świetnie. O to przecież Marcelinie chodziło. Rozejrzała się po surowym wnętrzu. W sali obok ktoś leżał,

chyba kobieta, bo jęczała wysokim głosem. Pielęgniarka podeszła do niej i poprawiła coś przy kablach. - Ta pani to z tego samego wypadku co i pani mąż wyjaśniła uprzejmie, patrząc na odchyloną na krześle Marcelinę. - Coś poważnego? - Uraz głowy. Musiała uderzyć w szybę. Ma też ranę na nodze. Obserwujemy ją.

„Anna Kot" - przeliterowała Marcelina, patrząc na szpitalną kartę kobiety, po czym wstała. Miała już dość tej duchoty i posapywania. Było jej słabo, w głowie kręciło się z niedotlenienia. Czy nie można tu częściej otwierać okien? Przecież tlen jest niezbędny do procesu zdrowienia. Chorzy gnuśnieją w łóżkach, zaczadzeni własnymi oddechami trawionymi przez płuca i oskrzela.

Wracała potem do szpitala kilkakrotnie z poczucia przyzwoitości, a może tylko z obowiązku. Nie mogła go przecież tak zostawić. Ostatecznie wciąż był jej Mężem i nosiła jego nazwisko. Gdyby wiedziała, jak to się skończy, nigdy by go nie przyjęła. Dziś to nazwisko przy jej imieniu brzmiało jak potwarz. Kiedy siadała przy nim, odsuwała krzesło jak najdalej od łóżka i patrzyła na Męża tępym

wzrokiem, z zupełnie innej perspektywy. Nie widziała z tego miejsca palców, obojczyków, nosa. Z daleka jej Mąż był łatwo uchwytną całością. - Minęłyście się panie - odezwała się któregoś dnia pielęgniarka. - Panie? To znaczy? - Tak, dzisiaj była też siostra tego pana. - Siostra? - zdziwiła się Marcelina.

- No, siostra. Taka ładna blondynka. Powiedziała, że jest siostrą... - Pielęgniarka spojrzała zakłopotana. -Ach... tak. Już wiem. Zatem przychodzi do niego i jest ładną blondynką. Tyle o niej wiem. Skoro więc nie zapomniała o nim, niech się nim zajmuje. Z nią chciał przecież żyć. To wszystko przez nią... myślała z cierpkim masochizmem, traktując jego miłosną

obietnicę złożoną kochance jako ostatnią wolę. Wstała z krzesła. Drzwi za sobą zamknęła niemal bezgłośnie. Został za nimi jej niegdysiejszy kochanek; wirtuoz, który wygrywał na jej ciele najpiękniejsze preludia, postludia, suity... Rozdział V Nie lubił, gdy miała na sobie biustonosz. Wolał dotykać naprężonych brodawek wyczuwalnych przez materiał bluzki,

nieskrępowanych fiszbinami i miseczkami. Dla niego zrezygnowała z noszenia bielizny, również tej dolnej. Latem zakładała sukienki i spódnice na nagie ciało. Prowokacyjnie siadała na krześle tak, by mógł zobaczyć złocistość jej włosów łonowych. Podchodził czasem do niej, nogą rozchylając uda. Sięgał palcami, sprawdzając, czy już zwilgotniała. Szybkim ruchem rozpinał spodnie i zsuwał je

tylko, by nie tracić czasu na rozbieranie. Z białych bokserek wyskakiwał naprężony członek, który niemal natychmiast lądował w gościnnym tunelu Marceliny. Kiedyś poszli na późny spacer. Czerwcowe noce upajają zapachem i dusznym spokojem. Wiadukt kolejowy. Zaraz za nim przejście nadziemne dla pieszych. Tyle razy tędy chodzili. Do

głowy im nie przyszło, że można się kochać na samej górze, o drugiej w nocy. Chodniki i ulice poniżej świeciły latarnianą pustką. - Zróbmy to tutaj, zanim ktoś nas zauważy - wyszeptała Marcelina. W żyłach był wrzątek zamiast krwi. Tętnił miarowo. W członku Męża również. Objęła go dłonią i pocałowała.

Pomyślała przez chwilę, że penis jest semaforem męskiego krwiobiegu. - Chcę cię wziąć od tyłu... - Szept Męża ociekał łapczywością. Podniósł jej sukienkę. Nie miała na sobie bielizny. Rozchylił lekko wargi, wsunął się nabrzmiały. Mimo wszechogarniającego pożądania Marcelina bała się, że ktoś nagle odkryje ich miłosne uniesienie; starała się nie

jęczeć, by nie zwrócić niczyjej uwagi. Czuła, jak porusza się wolno, potem coraz szybciej, a jego pożądanie przenika do jej śluzu, odżywia go i zaszczepia w ten sposób rozkosz. Transfuzja orgazmu. Naboje rozkoszy wypuszczone skurczami w korytarze miękkości. Cichy jęk i zwolnienie uścisku. Wilgoć cieknąca arteriami ud prosto do tenisówek. Wracali nasyceni sobą. Marcelina wycierała spływające

nasienie skrajem sukienki. Ciekawe, czy potem tak samo nasycał się swoją kochanką? Te myśli nie dawały jej teraz spokoju. Obrazy nachalnie wracały, choć chciała je stłumić innymi myślami. A przecież nie podejrzewała niczego. Ich wzajemne pragnienie nie wygasło. Jak kiedyś, tak i teraz był łapczywy w pocałunkach i pieszczotach. Pod skórą drżała dawna

pożądliwość. To znieczulało i nie dopuszczało złych myśli. Tymczasem olej już się rozlał na tory kolejowe. Marcelina mimochodem miała takie skojarzenia; choć czytała kilka razy Mistrza i Małgorzatę, nigdy nie pomyślała, że Zło zagnieżdża się często również wśród zakochanych. Skoro ją wybrał, niech z nią pozostanie pomyślała mściwie i otworzyła drzwi taksówki.

On leżał nieprzytomny, a ona... całkiem przytomnie przestawała go kochać. Pogrzeb Męża odbył się w pewien deszczowy wtorek, trzy tygodnie po wypadku. Jego układ krwionośny przestał funkcjonować. Krew zastygła w żyłach niczym gipsowy odlew. Marcelina nie mogła pozbyć się wrażenia, że odszedł od niej zupełnie świadomie, jakby sobie zaprogramował, że zniknie z

życia na zawsze, zamiast być z kobietą, którą pokochał po niej. Lekarze poinformowali Marcelinę, że nie miał szans na przeżycie - rozległe uszkodzenia wewnętrzne, złamany kręgosłup. Może to i lepiej. Nie umiałabym się nim opiekować, nie teraz. Nie po tym wszystkim... - myślała Marcelina. Telefon o tym, że Mąż umiera, dopadł ją na Rubinkowie. Zawróciła taksówkarza do szpitala.

Przebiegła korytarz i weszła na OIOM. - Siostra pani męża już tam jest. Prosiła, by ją zawiadomić, jeśli coś by się działo. Sucha informacja w ustach pielęgniarki. Tamta już przy nim jest. Ale to przecież ona, Marcelina, jest jego żoną! Poczuła silną zazdrość o umierającego, jakby owo umieranie było większą formą intymności niż seks.

- Niech pani stąd wyjdzie, chcę zostać sama z mężem. W przeciwnym razie powiadomię personel medyczny, że nie jest pani rodziną - cisnęła w kierunku blondynki. Kobieta wyszła natychmiast. Gdyby próbowała negocjować, błagać o pozwolenie na dalsze trzymanie dłoni umierającego, Marcelina może czułaby wobec niej wściekłość. Atak... Przewaga nie dawała żadnej satysfakcji.

Marcelina nie chciała siedzieć na krześle jeszcze ciepłym od ciała tamtej. Sięgnęła po drugie. Przez chwilę wsłuchiwała się w nieznośnie kobiecy stukot obcasów na szpitalnym korytarzu. Mąż leżał bez ruchu. Co jakiś czas dotykała jego przedramienia; patrzyła na wątłe ciało rozwleczone na szpitalnej pościeli niczym bezbarwna plama. - Ta pani, co leżała w sali obok, dawno wyszła? - zapytała

nagle Marcelina przechodzącej pielęgniarki. - Tak, tydzień temu, może nawet trochę więcej. Nie pamiętam dokładnie. - Wyzdrowiała? - Dlaczego pani pyta? - Była z tego samego wypadku. Trudne chwile łączą ludzi... Spokrewniają. - No tak. Miała na imię Anna. Zapamiętałam ją, bo była

bardzo szczupła. Jak ją wieźliśmy wózkiem, to ze dwie takie by jeszcze weszły. Starsza już, a wszystko gorzej goi się na starszym. Wie pani. Ale jakoś, Bogu dziękować, wyszła z tego cało. -No tak. Wiem. To znaczy... nie wiem. Nie jestem starszą kobietą. Może kiedyś będę. -Już prawie wszyscy, co ich przywieźli z tego wypadku,

wyszli ze szpitala. Tylko motorniczy jeszcze leży u nas, jakaś młoda dziewczyna, starszy mężczyzna i pani mąż... Tak mi przykro... Marcelina milczała. Wyciągnęła książkę. Wiersze Haliny Poświatowskiej wydane w kieszonkowej miniaturce. Ładny tytuł: Rozcinam pomarańczę bólu. Wzrok pobiegł po literach jak po płytkach

chodnika. Bezmyślnie. Chciała czymś zająć oczy; po prostu nie chciała patrzeć, jak umiera najbliższy jej kiedyś mężczyzna. Oddech Męża stawał się coraz bardziej niechlujny, jakby brany naprędce.

- Czy to naprawdę już? Nie da się nic zrobić? - wyjąkała Marcelina, patrząc ze strachem na pielęgniarkę.

Tamta nie zdążyła nawet spojrzeć. Mąż wziął jeszcze jeden oddech i już pozostawił go w płucach jak drobną monetę, potrzebną podczas przeprawy przez Styks. Skomplikowana maszyneria ciągłym sygnałem zawyrokowała o wygaśnięciu wszelkich procesów życiowych. Marcelina płakała. Dziwiła się tym łzom, bo obiecała sobie, że nie pozwoli na nie. Nie wiadomo skąd pojawiła się nagle tamta

blondynka. Na głośnych szpilkach jak na szczudłach biegła sterylnym korytarzem. Musiała widać siedzieć przyczajona w pobliżu, a gdy przyjazna pielęgniarka powiadomiła ją o śmierci „ukochanego brata", przybiegła tak szybko, jak pozwalały jej na to wysokie buty. Marcelina i blondynka. Stały teraz nad nim, wybrane tym samym odruchem serca; jedna wcześniej, druga później. Może

nawet pożądał obu w taki sam sposób? A teraz nie było to już ważne, bo oto odchodził nad ten swój Styks z węzełkiem oddechu w piersiach, a one płakały tak samo, bo każde łzy są identyczne. Odrobina słonej wody - bez względu na to, jak się kocha. I czy w ogóle. Zostały razem aż do samego pogrzebu jak dwie wdowy po jednym mężu.

Marcelina wspominała ten czas dość miło, jak swoisty życiowy paradoks; bo częste spotkania z blondynką w ciągu tych trzech dni do pogrzebu było jasną plamą Yang na ciemnym Yin jej życia. -Jak myślisz, czy to prawda, że ciało po śmierci waży o dwadzieścia jeden gramów mniej? zapytała któregoś dnia, gdy jechały do kostnicy.

Blondynka, która mówiła o sobie dwoma imionami -Natalia Anna - spojrzała na Marcelinę lekko zdziwiona: - Nie wiem. Uważasz, że mogłyśmy go zważyć? -Ach, nie o to mi chodziło! Bo jeśli to prawda, to znaczy, że dusza, choć czasem wypełnia w nadmiarze człowieka, jest stosunkowo lekka... - Hm... - Natalia Anna najwyraźniej nie wiedziała, co

powiedzieć. - A jeśli tak, to czy owe dwadzieścia jeden gramów to waga duszy brutto, z jej myślami i marzeniami, czy netto, samej duszy? Spojrzenie Natalii Anny było coraz bardziej zdziwione. - Chyba powinnaś odpocząć. - Odpocznę po wszystkim. Kiedy już rozpocznę nowe życie. Patrzyły na mijane domy i ulice. Ludzie śpieszący się do

swoich spraw przemykali przed maską samochodu stojącego na czerwonym świetle. Obok z jękliwym hukiem przetoczył się tramwaj. - 1 pomyśleć, że gdyby w Toruniu nie było tramwajów, Janusz wciąż by żył - szepnęła Natalia Anna. Chciała jak najszybciej uciec od Marcelinowych rozważań o ciężarze duszy. Nie potrafiła zebrać w sobie dość siły, by się nad

tym zastanawiać. Temat wydawał się jej absurdalny, a jego poruszenie co najmniej nie na miejscu. Na Marcelinę patrzyła jak typowa kochanka, myśląc, że to niepojęte, że właśnie ją wybrał na żonę. Kochanki zawsze tak myślą: co on widział w swojej żonie? A tymczasem... W każdej kobiecie jest coś godnego uwagi. Z biegiem lat owo COS może ulec zniekształceniu, jednakże we wspomnieniach pozostaje

niezmienne, nietknięte zębem czasu.

- A wiesz, że wszystko słyszałam? zagadnęła nagle Marcelina, spoglądając z szelmowskim uśmiechem na zamyśloną twarz Natalii Anny. - To znaczy? Jakie wszystko? - Wtedy, tamto. Gdy kochaliście się ostatni raz. Przez

przypadek połączył się ze mną telefonicznie. Pewnie przytulając się do niego, wcisnęłaś jedynkę. Pod tym przyciskiem był mój numer... Słyszałam wszystko.Jak kochał się z tobą, a ty jęczałaś pod nim i krzyczałaś. Byłaś jak kotka nienasycona tym swoim marcem. Słyszałam też, jak mówisz, by odszedł ode mnie, bo nie możesz tego znieść, że kładzie się obok mnie co noc, a on obiecał, że odejdzie jeszcze tego samego dnia,

gdy tylko wróci do domu. Natalia Anna pobladła, a potem poczerwieniała. Spojrzała na Marcelinę z paniką w oczach. - Naprawdę słyszałaś wszystko?! -Tak. Aż do wypadku. A czy wiesz, że ostatnimi słowami, jakie wypowiedział, było krótkie: „O, kurwa"? Zobacz, jakie to żałosne. Wcześniej tak zapewniał, że cię kocha, a w chwili wypadku myślał tylko o sobie. Bo chyba

tak trzeba rozumieć owo: „O, kurwa"?Jako strach bardzo indywidualny i skupienie na samym sobie? - Musisz mnie i jego nienawidzić... - Sama nie wiem. Ten wypadek stępił rodzącą się we mnie nienawiść. Może gdyby wrócił szczęśliwie do domu, wpadłabym w furię na jego widok. Tymczasem w tej sytuacji chyba zobojętniałam. Wciąż jednak

zastanawiam się, czyjako kochanki byłyśmy do siebie podobne? - Dlaczego jesteś tak okrutna? W takiej chwili? - Natalia Anna wycierała spotniałe ze zdenerwowania dłonie o spodnie. Zacisnęła palce na kierownicy i wrzuciła jedynkę, gdy zielone światło mignęło wesoło. - Nie jestem okrutna. Patrzę na to, co się zdarzyło, jak przez gęstą zasłonę. Wasz romans mnie

oślepił. Jestem jak cyklop. To wszystko. - Ale przy tym jesteś cyniczna... Jego śmierć naprawdę cię nie dotknęła? - Dotknęła, ale inaczej. Wtedy myślałam, że to dobrze, że do mnie zadzwonił. Chciałam mu powiedzieć, żeby kupił jeszcze olej słonecznikowy. W kieszeni miał listę zakupów, po które miał zajechać, wracając ze spotkania. To było

spotkanie z tobą. Może gdybyście się nie spotkali, nie byłoby tego tramwaju i tego wypadku. Byłby wtedy zupełnie gdzie indziej. Widać tak miało się to wszystko potoczyć. - Mogłaś się wtedy rozłączyć. - Natalia Anna jakby nie słyszała rozważań Marceliny. - Słuchanie i cierpienie sprawiało mi przyjemność. Chyba rozumiem masochistów.

-Jesteś szalona! - Nie bardziej niż ty. Nie znając mnie, chciałaś zniszczyć moje życie. - Opowiadał mi o tobie, że wasz związek już się wypalił i nie ma sensu! - A opowiadał ci też, że lubił kochać się ze mną od tyłu i zlizywać czekoladę z... - Milcz!

- Mogę milczeć, ale to niczego nie zmieni. Był moim mężem. Przeżyłam z nim parę fajnych lat. I nie były to lata nieudane, choć pewnie tak ci o nich mówił. - To znaczy? - Połączyła nas nasza intymność. W seksie nie znaliśmy granic. Nasz związek był bardzo zmysłowy. Wtedy, gdy słuchałam was, pomyślałam, że chciałabym cię poznać. Może

nawet zgodziłabym się na to, byśmy były jego kochankami. Dziś nie mamy wyjścia, jesteśmy na siebie skazane. Natalia Anna spojrzała na Marcelinę. Lodowato i uważnie. Że też związał się z taką... Nie znajdowała słów, by ją określić jednoznacznie. Wariatka? Furiatka raczej nie, bo była przecież taka spokojna. Marcelina tymczasem poszukiwała w rywalce cech, które

sprawiły, że był akurat z nią. Może podobała mu się rachityczność jej wąskiej szyi, odsłoniętej wysoko upiętymi włosami? Na jej szczycie pełzały śmiesznie poskręcane w precelki krótsze włosy. Wyglądały jak jedwabisty puch. Może lubił całować to miejsce? Natalia Anna nagle zastygła w bezruchu, jakby ukłuta szpilką. Nieznośny skurcz w dole brzucha i rozlewająca się

przyjemnie ciepła wilgoć zwiastowały nadejście menstruacji. Musiały ją przyspieszyć niedawne przeżycia. Zatem nie jestem w ciąży. A miałam taką nadzieję pomyślała. - Chciałam mieć z nim dziecko wyszeptała wbrew sobie, powierzając Marcelinie największy sekret ich związku. Ta znów zachowała się niewytłumaczalnie. Roześmiała się, choć przecież były w podróży do kostnicy.

- To byłoby niemożliwe. Nie mówił ci o tym? - Przechyliła głowę, mrużąc śmiesznie oczy. - O czym? - Dwa lata temu poddał się wazektomii. Na moją prośbę. Kochaliśmy się często, ale nie chcieliśmy mieć dzieci. Traktowaliśmy seks jak pasjonującą podróż w przeróżne zakątki życia. Natalia Anna spojrzała na nią zdzwiona.

Milczała, a po chwili w jej oczach pokazały się łzy. Marcelina bezlitośnie mówiła dalej. Wspominała jego relację ze szpitala. - Proszę się przebrać. - Tak powiedziała do niego tamtego dnia pielęgniarka postawna jak sprzedawczyni z mięsnego. Tłustymi palcami podała mu piżamę. Sala, na której miał się odbyć zabieg (wciąż w Polsce nielegalny), mieściła się za

uchylonymi drzwiami. Mógł się jeszcze wycofać, ale... Gdy opowiadała, wracały do niej wspomnienia tamtych chwil. Podjęli tę decyzję wspólnie. Bali się skutków ubocznych antykoncepcji hormonalnej. Nie lubili prezerwatyw. Seks sprawiał im wielką przyjemność. Jak wiele powodów przemawiało za tą decyzją! Pod okrągłą lampą tracił swoją płodność, ale traktował to jak

wolność, a nie gwałt na swoim ciele. Zapewne reprezentował zdecydowaną mniejszość - argumentem przedstawicieli jego płci wciąż było: „Nie pozwolę, by ktoś mi tam grzebał", „Niech ona się zabezpiecza, skoro ja za nią tankuję auto i wbijam gwoździe" albo „Mój ptaszek - moja twierdza". Według Marceliny było to infantylne. Śmiała się głośno, komentując: - Wolę wbijać gwoździe, niż łykać

tabletki obciążające moją wątrobę. Gdy nadszedł ten dzień, lekarz zadał Mężowi tylko dwa pytania: czy ma dzieci i stałą partnerkę. Na pierwsze odpowiedział przecząco, dodając, że nie chce i nigdy nie chciał mieć dzieci. „Nie każdy musi być ojcem, tak jak nie każdy jest operatorem koparki. Każdy ma w życiu jakieś zadanie do

wykonania. Nie zawsze jest nim rodzicielstwo" - powtarzał.

Na drugie odpowiedział: „Tak. Mam stałą partnerkę". Miał już wtedy dwie. Marcelinę i Natalię Annę. Lekki obrzęk po zabiegu. Potem badanie spermy, które miało być dowodem na to, że zabieg się

udał. Jak mówią statystyki, odsetek nieudanych sterylizacji jest znikomy. Choć bywa, że nasieniowody zrastają się samoistnie. Trzeba więc za parę lat znów się przebadać. To wszystko. Przez cztery tygodnie wracał do zdrowia. Po tym czasie stwierdził, że doznania odczuwane podczas orgazmu są... zwielokrotnione. Psychosomatyka? Być może.

Wtedy właśnie ich alkowa ożyła. Marcelina mówiła o tym sucho i obojętnie. - Poddał się wazektomii?! Nie powiedział mi o tym! A przecież wiedział, że chciałam mieć dziecko! 1 wciąż mówił, że z tobą nie sypia. Albo rzadko. - Natalia Anna wyrzucała bezradnie słowa. - Kłamał. Właśnie to najbardziej mnie zabolało. Ta bliskość

naszych ciał była wręcz metafizyczna. Wtedy, gdy słyszałam waszą rozmowę w telefonie... znienawidziłam go za to. - Zatem okłamywał nas obie... - Na to wygląda. Ale i tak wiedziałam o nim więcej niż ty. Byłam bliżej. Dalej jechały w całkowitym milczeniu. Dotarły wreszcie do kostnicy. Podały starszej kobiecie eleganckie ubranie Męża,

spakowane w torbę z nadrukiem Zary. - Może wolałby być spalony? Nie mówił ci nigdy o tym? zagadnęła tylko raz Natalia Anna. - Nie mówił. Wjego wieku nieczęsto mówi się o śmierci. W dniu pogrzebu opłakały go obie, wspólnie z najbliższą rodziną. Marcelina przedstawiła teściom Natalię Annę jako przyjaciółkę domu. Podzieliły się nim sprawiedliwie, kupując

jeden wielki wieniec. Jeśli widział je ze swych prywatnych zaświatów, pewnie musiało mu być trochę głupio. Jeżeli tym, którzy tam trafiają, zdarzają się takie uczucia. Marcelina zleciła kwiaciarce, by każdy kwiat wpleciony między świerkowe gałęzie miał swoje znaczenie. Łodygi aloesu mówiły więc o żalu, drobne główki astra gawędki szeptały o pożegnaniu, żółte pospolite kwiaty gorczycy krzyczały o zranieniu,

różowy goździk przypominał o wiecznej - mimo wszystko - pamięci, a jemioła o sile w pokonywaniu przyszłych przeszkód. Chciała wstawićjeszcze gałązkę śródziemnomorskiego judaszowca, który jest symbolem zdrady, ale dowiedziała się, że w Polsce jest niezwykle rzadki i można go spotkać jedynie w Powsinie i w Ogrodzie Botanicznym PAN w Warszawie. Łyżkę dziegciu w

pogrzebowym wieńcu miała osłodzić łodyżka mięty, symbolizująca ciepło uczuć, i parę gałązek paproci, które świadczyły o szczerości. - Nigdy nie robiłam takiego wieńca. Ludzie przeważnie zamawiają z tego, co jest, nie zastanawiając się nad mową kwiatów - dziwiła się kwiaciarka. -To jest dla mnie ważne. Nie zdążyłam mu powiedzieć, co

czułam, niech więc choć kwiaty mówią za mnie - stwierdziła Marcelina spokojnie, mnąc w palcach paragon. Pogrzeb był świecki, bo przecież Mąż nie wierzył w ziemską misyjność sutanny. Po wszystkim Marcelina powiedziała do Natalii Anny: - Od dziś rozpoczynam nowe życie. Jeśli chcesz, możesz mieć w nim miejsce.

- Chcę. Stypa nad kawą i zeschłymi pierniczkami podanymi przez kelnerkę na żółtym talerzyku. Wymiana spojrzeń i łez wycieranych chusteczką. Wreszcie szelest, taki od niechcenia, poniedziałkową „Wyborczą" z ogłoszeniami o pracy, zostawioną przez kogoś na prasowym stoliku. - Wiesz... Muszę coś znaleźć. Z mojej

pensji nie przeżyję westchnęła Marcelina. - A gdzie pracujesz? - Robię drobne konserwatorskie prace dla znajomego antykwariusza. Ale trafiają się rzadko, a pieniądze z tego marne. Muszę znaleźć coś jeszcze. No i mieszkanie. Je także muszę zmienić. Wynajmowaliśmy duże i drogie, a teraz stać mnie będzie tylko na tanie i małe. Niestety.

- Zajmujesz się konserwacją? - Tak. Odnawiam i złocę stare ramy obrazów. - Opowiedz mi o tym. - Ramy często mają gipsowe rzeźbienia, jakieś listki lub kwiaty, często uszkodzone, poobtłukiwane, wykruszone. Sztukuję je gipsem i dorabiam do wzoru. Potem je złocę albo robię mazerunek. Lubię ramy z mazerunkiem. To technika

naśladująca naturalne słoje drewna. Wyglądają szlachetniej, jak wszystko, co ma w sobie choćby najmniejszy pierwiastek prawdy. Czasem odnawiam też niewielkie meble. Obie poczuły nagle, że poprzez śmierć wspólnego mężczyzny stały się nie rywalkami, lecz siostrami, a jednakowo noszona żałoba całkowicie to usprawiedliwiała. Rozstały się na Rabiańskiej. Marcelina

nie chciała jeszcze wracać do siebie, na Wrzosy, gdzie wynajmowali pół domu. Mijała smutne od deszczu ulice toruńskiej starówki, wystawiając twarz do deszczu. Nie zabrała ze sobą parasola. Parasol nie chroni od łez. Akurat nie był jej potrzebny tamtego dnia. W pobliżu pomnika Kopernika stał słup ogłoszeniowy.

Przemoknięte ogłoszenia i plakaty wisiały na nim jak stare ubrania na jarmarcznym straganie. Uwagę Marceliny zwróciła podniszczona, niewielka niebieska kartka. „Przyjmę panią do prowadzenia stoiska z pamiątkami. Lokalizacja - w pobliżu pomnika Kopernika. Telefon..." -przeliterowała rozmazane znaki. Zapisała numer. Wprawdzie nigdy wcześniej nie pracowała

na stoisku z pamiątkami ani nie zajmowała się handlem, ale pomyślała, że to może być ciekawe rozwiązanie. Do południa przebywałaby wśród ludzi, a wieczorami robiła swoje maze-runki i złocenia. Czuła, że taka organizacja czasu spędzanie go z ludźmi i bez nich dobrze zrobi jej żałobie, która po pogrzebie Męża może się niebezpiecznie rozrastać. Chciała ją wyplenić w zarodku. Po powrocie do

domu od razu zadzwoniła pod numer z ogłoszenia. Miły męski głos zaprosił ją na spotkanie następnego dnia. - Było już parę telefonów, ale jakoś nie mam szczęścia. Może spotkamy się przy pomniku Kopernika? Ostatnio moje życie krąży wyłącznie wokół niego roześmiał się człowiek po drugiej stronie słuchawki. Nazajutrz rano wstała wcześniej,

wykąpała się i zrobiła staranny makijaż. W ostatnich tygodniach zupełnie zapomniała o tym, że dbanie o siebie jest pacierzem ciała, które zgodnie z naturą chce przecież przetrwać jak najdłużej. - To wciąż ja... - powiedziała do siebie odbijającej się w lustrze. Dotknęła palcem chłodnej powierzchni. Opuszka zostawiła mętny ślad z wyraźnymi ścieżkami linii

papilarnych. Dotarło nagle do niej, że Mąż już nigdy na niczym nie zostawi swoich odcisków. Te, które po nim zostały, były niewidoczne, a jednak obecne we wnętrzu jak roztocza. Poczuła, że jest osaczona przez nie; że są w każdym kącie i odbierają jej spokój. Muszę się stąd wyprowadzić. Jak najszybciej - postanowiła. Czuła łzy spływające po twarzy. Walczyła z nimi bezskutecznie.

Że też musiała się rozkleić właśnie teraz. W taksówce poprawiła makijaż. Poprosiła, by kierowca wysadził jąjak najbliżej rynku. Chciała najpierw coś zobaczyć, zanim spotka się z ogłoszeniodawcą. Przedstawił się jako „toruński rzeźbiarz Tadeusz Zawiejski". Był gładko ogolony, przez co wyglądał łagodnie i przyjaźnie. Mężczyzna koło pięćdziesiątki. Zwróciła uwagę na

jego dłonie - spracowane jak dłonie rolnika. Człowiek od pługa zaśmiała się w myślach. - Zatem... Chciałaby pani u mnie pracować? -Tak. - Moje stoisko z pamiątkami znajduje się niedaleko pomnika Kopernika... - Chyba je widziałam. Chodzi o to zamknięte? -Zdążyła się pani zorientować? To miło.Jest pani jedyna,

która zadała sobie trud, by się tam przejść, a to dobrze o pani świadczy. Mam ostatnio dużo pracy. Żona też. Nie mamy kiedy tam siedzieć. Pilnie potrzebuję pracownika. Dlatego napisałem ogłoszenie. - To się doskonale składa, boja pilnie poszukuje pracy. -Tylko zarobki. Nie są wysokie. Proponuję póltora tysiaca na rękę. Może być na początek?

-To do zaakceptowania. Mam jeszcze inne źródło utrzymania. Chodzi mi właśnie o dodatkowe pieniądze. Marcelina w skrócie opowiedziała Tadeuszowi o swojej sytuacji - że została wdową, robi złocenia i mazerunki, szuka mieszkania i dodatkowego źródła dochodu. Bo przecież musi jakoś rozpocząć nowe życie. - Z tym mieszkaniem... Pomyślę. Mam przyjaciółkę, która

akurat szuka lokatora. Kamienica na Szewskiej. Mieszkanie stoi wolne od pół roku. Wcześniej wynajmowała je jakimś studentom, ale nie płacili regularnie za wynajem, choć pieniądze naprawdę były nieduże. Właścicielka wyjechała do Francji, nad Loarę, i nie zamierza tu wracać. - Byłoby cudownie! Marcelina od początku wydała mu się godna zaufania. Na

dodatek była na rozstaju dróg i sprawiała wrażenie dość zdesperowanej, a takie osoby przeważnie szanują to, co otrzymują. Wiedział o tym z własnych doświadczeń. Z nim też życie się nie pieściło; bywało, że wciąż szczypał się w ramię, by przekonać się, że nie śni, bo dane było mu łączyć pracę z pasją, na co początkowo wcale się nie zanosiło. Ukończył Technikum Kolejarskie; w domu

panowała bieda i musiał iść do pierwszej lepszej szkoły, a potem do pracy, byle jak najszybciej zarabiać na siebie i pomagać w domu. Pochodził z Koluszek, gdzie znajduje się słynny na całą Polskę dworzec kolejowy. Miejsce pochodzenia jakby predestynowało go więc do zawodu kolejarza. Nigdy się jednak z tym zawodem nie zżył i gdy tylko nadarzyła się okazja, zapisał się na jakieś kursy... i został

rzeźbiarzem. Bo miał talent, ciągnęło "go do tego, nie umiał wyperswadować sobie pasji codziennością. Czyż to nie był piękny prezent od życia?

Patrzył na Marcelinę i miał przeczucie, że to będzie właściwa osoba do pracy. Robi mazerunki, złocenia - czyli ma kontakt z branżą artystyczną. Bądź co bądź pamiątki to nie

wędliny lub ciuchy. To rękodzieło. Małe dzieła sztuki, nawet jeśli odlewane masowo. Być może mogłaby pomóc również w pracowni przy tych odlewach i formach? Zleceń miał ostatnio sporo, sam nie dawał już rady. - Zatem... Ma pani tę pracę. Może pani zacząć choćby od jutra. Następnego dnia siedziała w drewnianej budce pod

pomnikiem Kopernika i rozstawiała na drewnianych półeczkach wykonane ze sztucznego kamienia pieski i żabki, miniatury Kopernika oraz inne pamiątki związane z Toruniem. Zapisywała ceny każdej z nich, przyklejała kolorowe karteczki. Gdy nie było klientów, czytała przewodniki rozłożone na blacie. „Toruń przepięknymi budowlami i dachami z cegły palonej lśniącymi tak znamienity, że nic mu chyba pięknością,

położeniem i blaskiem świetnym dorównać nie zdoła" - czytała Jana Długosza i na nowo odkrywała to miasto, w które zaplątała się wiele lat temu, gdy poznała młodego wówczas i ambitnego studenta historii. To dla niego przeniosła swoje życie z niewielkiej wsi mazurskiej Canki przy trasie Mrągowo-Giżycko. Często żałowała tej decyzji, tęskniąc za wiejskością zostawionego tam świata. Z czasem

nauczyła się pokonywać kilometrowe odległości z dzielnicy Wrzosy, gdzie mieszkała, aż do Śródmieścia, by po prostu wysłać list, załatwić sprawę w urzędzie czy wypić piwo Pod Kurantami. „Pierniki toruńskie są słynne na cały kraj. Tradycja ich wypieku jest niemal tak długa jak historia Torunia. Mówi się, że żaden z gości naszego miasta nie może wyjechać z Torunia bez piernika" - czytała w

przewodniku, zachęcając jednocześnie turystów do zakupów. Najbardziej lubiła, gdy pojawiały się szkolne wycieczki. Gadulstwo małych ludków dziwiło ją. Słuchała ich z ciekawością i entuzjazmem neofitów. Może nie powinna była odżegnywać się od własnych dzieci? Teraz już chyba jest za późno. Wdowieństwo nie sprzyjało prokreacji, poza tym rozpoczynała właśnie nowe, samodzielne

życie, w którym nie było miejsca na macierzyństwo. Kiedy zjawił się Tadeusz z niewysoką „tygodniówką", usłyszała, że jest zadowolony z wyników jej pracy. Poza tym miał dobre wieści: Marcelina już za kilka dni będzie mogła zająć mieszkanie w kamienicy na Szewskiej. Na razie trwa tam remont instalacji gazowej, bo przed jesienią trzeba uruchomić ogrzewanie.

Moje problemy powoli się rozwiązują ... - pomyślała. To, co ją gnębiło najbardziej, znalazło szczęśliwy finał. Nic nie jest tak trudne, jak nam się początkowo wydaje. W dawnym mieszkaniu spędzi jeszcze tylko kilka dni, na które złożą się samotne noce i puste poranki. A potem pozostawi za zamkniętymi drzwiami uśpione demony; zamknie je w puszce Pandory. Oby nigdy nie wydostały się na zewnątrz. Ich odciski

palców, wspólne myśli, sny, westchnienia miłosne i kłótnie nigdy już nie zmącą harmonii tego miejsca. Kto inny tu przyjdzie, inne westchnienia... Bywały w jej życiu chwile, gdy samotność podchodziła do gardła paraliżującą kulą. Oglądała z cierpkim masochizmem ślubne zdjęcia i nagrania. Dotykała liści zasuszonych między kartkami ich ulubionych książek. Mąż czytał głównie

historyczne, a potem dzielił się swoją wiedzą z nią i studentami.

Lubili jednak czytać te same powieści liście i kwiaty zbierane na spacerach były kruchymi zakładkami wspólnego czasu. W takich chwilach płakała. Było to jak przyznanie się do miłości i tęsknoty, choć przecież uciszała swój ból obojętnością

w szpitalu i kwiatami w wieńcu pogrzebowym. Czasem czuła wyrzuty sumienia, że tak obcesowo obeszła się z własnym mężem, w intrygę wciągając jeszcze jego kochankę. Natalia Anna próbowała być blisko niej; widać również potrzebowała wsparcia. „Należałyśmy do jednego mężczyzny" pisała w mailach, a Marcelina odpowiadała szorstko: „Do nikogo, poza sobą, nigdy nie należałam".

A jednak zaprzyjaźniła się z tą kobietą, choć wydawało się jej to niepojęte, że można zaprzyjaźnić się z wrogiem. Wciąż tłumaczyła to jednością bólu. Ten łączy nawet najzajadlej walczących. Przez tych kilka tygodni, które minęły od wypadku, Mąż nie śnił się jej ani razu. Natalia Anna natomiast miewała sny z jego udziałem.

- Po prostu ciebie naprawdę kochał stwierdzała sarkastycznie Marcelina, świadomie zadając sobie ból. Odnajdywała w tym dziwną przyjemność; łzy wysychały, a charakterystyczny ścisk w żołądku odbierał wszelką czułość, przynajmniej na krótki czas. - Nie mów tak. Zadajesz sobie niepotrzebnie ból i cierpisz jeszcze bardziej.

Może w taki właśnie sposób Marcelina próbowała zwalczać w sobie żałobę, tak jakby była ona uporczywym katarem? Rozdział VI

Wojciech, antykwariusz, dla którego pracowała od kilku lat, wciąż miał dla niej drobne zlecenia. Nie było ich wiele, ale za to pojawiały się regularnie. Marcelina naprawiała zniszczone ramy i

czasem zastanawiała się, skąd on ma w swoim małym antykwariacie tyle obrazów - zwłaszcza że niektóre wyglądały na naprawdę cenne. Nie zadawała jednak żadnych pytań, bo i po co? Po jakimś czasie Tadeusz, z którym była już na ty, zaproponował jej prace pomocnicze w pracowni. - Żona wyjechała na plener malarski pod Siedlce. Mam do skończenia ponad sto figurek piesków i

tyle samo żab. Czy mogłabyś przez kilka dni popracować ze mną? Marcelina zgodziła się. Tak, zdecydowanie taka praca bardzo jej odpowiadała. Nie była z wykształcenia plastykiem, ale miała ku temu zdolności. W jej rodzinie traktowało się takie marzenia jako fanaberie. A ją zawsze ciągnęło do rękodzieła. „Od jutra pomagam Tadeuszowi w odlewach!" - napisała w

esemesie do Natalii Anny. Wbrew sobie dzieliła się z nią codziennością. „Cudownie" - odpisała tamta niemal natychmiast, jakby tylko czekała na wieści od swojej nowej przyjaciółki. Tak więc Marcelina po raz pierwszy przekroczyła próg pracowni na Podmurnej. Dość duże pomieszczenie na tyłach kamienicy sprawiało wrażenie przeładowanego przedmiotami. Jakby ściany ważyły całe

tony. Artystyczny nieład - to pierwsze skojarzenie, jakie jej się nasunęło. Szerokie blaty pod ścianami, a na nich masa przedmiotów i urządzeń. Pomiędzy nimi krzątał się Tadeusz, bezbłędnie znajdując w tym chaosie to, czego akurat szukał. Wciąż coś robiąc, wyjaśniał w skrócie, na czym polega jego praca. - Musisz to wszystko wiedzieć, skoro chcesz mi pomagać

-zaśmiał się. Jednak widać było, że lubi opowiadać o swojej pracy i gdyby Marcelina była tylko przypadkowym gościem, zapewne też musiałaby wysłuchać jego opowieści. Marcelina przysiadła na chwiejącym się taborecie. Tadeusz wziął do ręki figurkę pieska. Bawił się nią przez chwilę, jakby ważył w dłoniach. Po czym podał Marcelinie. -Jest wykonany ze sztucznego kamienia.

To taka mieszanina cementu, żywicy epoksydowej i piasku kwarcowego. Bardzo trwała technologia. Robimy z tego odlewy i wyciski. Wyobraź sobie orzech włoski. Środek otoczonyjest skorupką. Na tym mniej więcej polega technika rzeźbiarska. Najpierw robię gipsowy model, potem okładam go gliną. Gdy wyschnie, otwieram skorupkę i wlewam mieszaninę, która po wystygnięciu

wygląda jak kamień. Potem trzeba to jeszcze wyszlifować, poprawić. Liczy się więc nie tylko technika, ale i talent. Marcelina słuchała uważnie. Przypomniała sobie miłe misterium łupania orzechów włoskich. Mąż często siadywał z dziadkiem do orzechów i głośnym trzaskiem przerywał ciszę wieczoru. Wydłubywał potem środek przypominający kształtem ludzki mózg.

Cieszyła ją ta praca, która kojarzyła się z łupaniem orzechów. Ucieczka we wszelkie zajęcia była sposobem na

zapomnienie. Poza tym obcowanie ze sztuką i możliwość tworzenia sprawiały jej wyraźną przyjemność. Przeprowadzka. Marcelina opuszczała duże przestronne

mieszkanie z żalem - nie chciała jednak okazywać go ani przed sobą, ani przed Natalią Anną, która pomagała jej w pakowaniu i wynoszeniu rzeczy. - Nie szkoda ci się stąd wynosić? pytała. - Nie stać mnie już na to mieszkanie. Jest za duże i za drogie. Przecież wiesz. - No tak... ale tyle tu wspomnień. - To dziwne, ale to ostatnie

wspomnienie przykryło wszystkie wcześniejsze. - Musisz o tym wciąż mówić? - Widocznie muszę. - Rozdrapujesz i nie pozwalasz zagoić się ranie. - Może wcale nie chcę, by się goiła? Twój masochizm jest zadziwiający. Zadziwiające były również ich wzajemne relacje. Dwie

rywalki, żona i kochanka, połączone lojalnością. Obie organizowały przeprowadzkę do nowego miejsca i pakowały do kartonów oraz walizek dawne życie Marceliny. Najczęściej były wobec siebie miłe, niemal w tym zakłamane, a czasem znów obcesowe i nazbyt dosłowne. Koledzy Męża pomogli przewieźć meble do nowego mieszkania na Szewską. Zdziwieni wąskim korytarzem i

stromymi starymi schodami klęli cicho pod nosem. - Ostrożnie, żeby nie zniszczyć parkietu! - ostrzegała Marcelina, gdy wnosili szafy i komody. Parkiet był oczkiem w głowie właścicieli mieszkania. Położony starannie, pastowany i konserwowany. Możliwe, że właśnie dlatego zrezygnowała z wynajmowania mieszkania studentom: niedostatecznie dbali o parkiet.

Nie wszystkie meble Marceliny pasowały do tego wnętrza, urządzonego z widocznym artystycznym zacięciem. W mieszkaniu było bowiem niewiele mebli, za to wszystkie stylowe i ciężkie, choć trochę zniszczone. Meble Marceliny w niczym nie przypominały tamtych, więc szybko zapanował tu radosny eklektyzm, oswajany wyciąganymi z worków serwetami i zasłonami. Pomimo pomieszania stylów

w mieszkaniu szybko zrobiła się miła atmosfera; mieszkania zdecydowanie wolą być zamieszkane przez człowieka. Gdyby tak nie było, nazywałyby się inaczej. Wszyscy uwijali się jak w ukropie. Ostatnie przetarcia kurzu, wypolerowanie smug na okiennych szybach, domestos wlany do spływu i ubikacji, a po pracy chwila przyjemności:

pożegnalne piwo i pizza na telefon. - Niech ci się tu dobrze mieszka. Bądź szczęśliwa pożegnała ją Natalia Anna, która wyszła jako ostatnia. Marcelina została sama w tym nowym dla niej miejscu, które niczym dzikie zwierzątko czekało teraz na oswojenie - na szczęście nie było w nim niechcianych linii papilarnych i wspomnień. Rozkładała z głośnym trzaskiem talerze w

kuchennej szafce. Sztućce brzęczałyjak dzwonki u sań. Zasłoniła okno w kuchni pomarańczową firanką. Odcięła tym samym możliwość zaglądania do mieszkania, z czego najwyraźniej korzystała jakaś młoda dziewczyna z naprzeciwka. Próbowała przyciskami uruchomić kuchenkę indukcyjną. Nie potrafiła. W dawnym mieszkaniu miała tradycyjną, gazową. Zadzwoniła do Natalii Anny. Ta śmiała

się do słuchawki, gdy usłyszała, z jaką sprawą dzwoni do niej Marcelina. -A ja myślałam, że cały współczesny świat potrafi korzystać z kuchenki elektrycznej! Po paru próbach udało się uruchomić to nieznane Marcelinie urządzenie. Postawiła na płycie garnek i zagotowała wodę na herbatę. Czajnik tkwił w którymś z pudeł, schowany niemądrze

na sam dół. Herbata miała smak dawnego mieszkania. To zadziwiające, że wsiąkł w nią jak w gąbkę. Początek nowego życia nie udał się zatem, trzeba było kupić nową herbatę, a tę wyrzucić do śmieci. Mimo to Marcelina piła ją łapczywie, bo tęskniła za łykiem gorącego napoju. Piwo zamiast rozgrzać, wyziębiło ją od środka; a może to było tylko zmęczenie, które łączyło się z tysiącem nowych wrażeń?

Pierwsza noc w nowym mieszkaniu jest zawsze niezwykła. To raczej misterium „obwąchiwania" się człowieka z miejscem, nauka dźwięków, wśród których odtąd będzie się tkwiło. Zaraz po północy stare meble zaczęły stękać, jakby znały się na zegarku i wiedziały, że właśnie wybiła godzina duchów. Marcelina leżała w świeżej pościeli i próbowała zasnąć, jednak niespodziewane odgłosy nie pozwalały jej na to. Do

stękań mebli doszły dziwne łomoty w kuchni na dole. Mieszkanie było niewielkie, lecz dwupoziomowe. Do małej sypialni na górze docierały dziwne dźwięki. Lodówka pracowała głośniej niż za dnia, a stary zegar w salonie co pół godziny wybijał upływający czas. Co to za mieszkanie, co to za miejsce? myślała. Odczuwała napięcie w całym ciele, bała się poruszyć, by dźwięki nie stały się

jeszcze głośniejsze. Nie spała do trzeciej. Rozdział VII

Rano postanowiła rozejrzeć się po okolicy. Założyła dżinsy i sweter, bo poranki były już chłodne, i niemal na palcach, by nie zbudzić nocnych duchów, podeszła do drzwi. Duchy były najwyraźniej zmęczone całonocnym dokuczaniem, bo spały

twardo. W mieszkaniu panowała cisza, jakiej Marcelina życzyłaby sobie w nocy. Przekręciła klucz w zamku i wyszła na korytarz. Tyle razy przekraczała próg tego mieszkania, wnosząc tu swoje rzeczy, ale dopiero teraz dostrzegała szczegóły otoczenia. Ściany były niemal pozbawione tynku, chropowate cegły śmiało wydostawały się na pierwszy plan. Marcelina nacisnęła na

przycisk w kontakcie i anemiczne światło żarówki rozświetliło część korytarza. Zauważyła czworo drzwi prowadzących do sąsiednich mieszkań. Przystanęła na chwilę; lubiła słuchać odgłosów i wyobrażać sobie, kim są ci, którzy ukryli się za zamkniętymi drzwiami. Poranne gwizdy czajników, radiowe wiadomości i monotonne szuranie pralek uspokajały, bo świadczyły o bliskości ludzi. Marcelina

odczytywała tabliczki z nazwiskami lokatorów, jakby z nich chciała wywnioskować najważniejsze rzeczy o ludziach, z którymi od dziś będzie dzielić codzienność. Jankowski Dariusz - przeliterowała w myślach. Tabliczka była grawerowana, chyba w stylu lat siedemdziesiątych, litery ciemniejsze niż reszta. Pokrywała ją warstwa

kurzu, podobnie jak całe drzwi pomalowane ciemnobrązową farbą olejną. Marcelina wyobraziła sobie, że za tymi brzydkimi drzwiami mieszka niedołężny starszy pan, dla którego nie liczy się wcale to, jak wyglądają drzwi jego mieszkania. Był katolikiem, o czym świadczył kredowy napis, który odczytała w myślach: K plus M plus B równa się dwa tysiące dziesięć. Zapis graficzny tej

przynależności do kościoła jest oczywiście inny, zamiast plusów - krzyżyki i Marcelina wiedziała o tym doskonale, jednak przekomarzając się z samą sobą odczytywała go jako równanie z trzema niewiadomymi. Który z matematyków byłby w stanieje rozwiązać i czy byłoby to choć niewielkim dowodem na istnienie Boga? Drzwi obok pilnowała wielka druciana wycieraczka,

wyraźnie sfatygowana pośrodku od częstego wycierania w nią butów. Może mieszka tu jakaś pani porządnicka albo wielodzietna rodzina, rozpierzchnięta na świata cztery strony, która tylko po południu zawija do mieszkania jak do portu? „Porządnie wytrzyj buty" - krzyczy pani domu tuż za progiem i domownik głośno wyciera podeszwy w te wyślizgane druty, żeby pokazać, jak bardzo się stara. Te drzwi

nie miały tabliczki, za to były całkiem nowe, drewniane. Kolejne drzwi, naprzeciwkojankowskiego Dariusza, były stare i brzydkie. Widniały na nich ciągnące się od góry do dołu brunatne smugi, jakby ktoś zalał je kawą albo rozwodnioną farbą. Smugi pociekły po tabliczce plastikowej, z karteczką pod spodem. Brązowa plama niemal uniemożliwiała odczytanie

nazwiska. Marcelina z trudem przeliterowała: „Anna Kot" i pod spodem: „toruńska przewodniczka". Imię i nazwisko wydało jej się znajome. Jakby gdzieś, kiedyś zapadło w pamięć. Tylko gdzie i kiedy? Niemożliwe, żeby znała kogoś z Szewskiej. Nie ma tu znajomych. Przyjaciele mieszkają na Wrzosach, na Bydgoskiej, na Bielanach. Nie tutaj. Zatem...

-Anna Kot, Anna Kot - szeptała pod nosem, jakby chciała zachęcić pamięć do niewielkiej choćby podpowiedzi. Nic z tego. Pamięć była niewzruszona. Na pewno kiedyś objawi się nagłym olśnieniem; zwykle tak bywa, że w końcu przypominamy sobie to, na czym nam zależało. Ostatnie drzwi były nowoczesne, z zamkiem gerda i wielkim wizjerem demaskującym

każdego. Nad nimi wisiała dodatkowo żarówka - gospodarze mieli zatem niezależne oświetlenie na wypadek ciemności na klatce schodowej. „Dr Jan Matz, Beata Matz" - głosiła z dumą tabliczka na drzwiach. Obok wisiała kolejna: „Dr Jan Matz, lekarz ginekolog, położnik. Gabinet czynny w czwartki w godzinach od 16.00 do 20.00". Zatem mam tu nawet lekarza, dobrze wiedzieć - pomyślała

Marcelina, schodząc po stromych schodach wyłożonych starym linoleum. Trzeszczały pod każdym stąpnięciem, jakby miały się za chwilę zapaść. Im niżej schodziła, tym silnej docierał do jej nosa zapach uryny, którego wcześniej nie czuła; podobnie jak wówczas, gdy Tadeusz pokazywał jej pierwszy raz to mieszkanie. Teraz bawiła się w odkrywcę i miała przez to bardziej wyostrzone zmysły.

Korytarz był ciemny i ponury, pierwsze piętro oświetlała żarówka o jeszcze mniejszej mocyświatło gasło często i jedynym sposobem na przetrwanie w tych ciemnościach było zapamiętanie lokalizacji włącznika, który na każdym piętrze znajdował się w innym miejscu. Im niżej, tym ściany były w gorszym stanie, tynk pokrywał tylko nie wielką powierzchnię, stare cegły straszyły jak ponure maski

w lunaparku. Boże, jak ponuro! Ta kamienica mogłaby być scenografią do jakiegoś horroru albo do filmu wojennego! Że też wcześniej tego nie zauważyłam. To jednak i tak by nie wpłynęło na moją decyzję. Musiałam zmienić mieszkanie rozmyślała Marcelina, schodząc coraz szybciej po schodach. Ktoś gotował kapustę i nieznośny zapach z kuchni mieszał

się z zapachami moczu i stęchłego piwa. Marcelinie udało się zlokalizować źródło pochodzenia tego odoru. Poszła bocznym korytarzem w kierunku małej dobudówki. Były tam drzwi wykonane z zagrzybionej płyty wiórowej, na ścianie straszyła obrzydliwa, stara brunatnożółta plama, a obok w wysychającej kałuży leżała wywrócona puszka po piwie. Podobnych plam było w pobliżu tych drzwi więcej, również na

podłodze, a obok na wycieraczce schły w najlepsze ludzkie ekskrementy przykryte kawałkiem szarego papieru. Marcelinę zemdliło. Szybko skręciła w korytarz prowadzący do wyjścia i pchnęła drzwi. W ostatniej chwili, bo nagle zgasło światło, a kula mdłości podeszła do gardła. Drzwi wejściowe zamknęły się za nią z łoskotem. Świeże

powietrze pozwoliło na upragniony głęboki oddech. Pełna porannego gwaru ulica Szewska wciągnęła ją jak wir. Marcelina szła wyprofilowanym brukiem, nareszcie mając czas na to, by się trochę rozejrzeć. Starsza pani myła szybę w pracowni witraży, wysoka kobieta prowadziła na czerwonej smyczy małego pieska, młody chłopak wietrzył bar z kebabami, właściciel kantoru palił papierosa na progu. Na chodnikach

pełno było ludzi biegnących do własnych spraw. Panowie z teczkami. Panie na obcasach. Młodzież w bluzach z kapturami. Psy na

smyczach - te najtęskniej wzdychały do zapachu Wisły, której obecność przeczuwały jakimś psim zmysłem. Słońce białym liźnięciem omiatało ulicę jak wytrawny sprzątacz. Starówka toruńska o poranku orzeźwiała

najbardziej zaspane zmysły. Marcelina skierowała swe kroki w kierunku pomnika Kopernika, a potem skręciła w Szeroką. Znalazła czynną kawiarnię i poprosiła o mocne espresso. Siedząc w fotelu, patrzyła na budzącą się ulicę, gdy nagle poczuła prawdziwą euforię - z powodu nowego życia, które właśnie rozpoczynała.

Będę to miała codziennie. Starówkę, kawę, bruk. Wszędzie blisko, wystarczy tylko zejść po tych ponurych schodach. To dziwne, ale w korytarzu tamtej kamienicy czuję się jak w studni pomyślała, dopijając brunatny płyn w małej filiżance. Wróciła do mieszkania w dużo lepszym nastroju. Nawet nie zauważyła, że dziś jeszcze ani razu nie pomyślała o Mężu. Nowe zajęcia i nowe miejsca pochłonęły jej

myśli bez reszty. Przeprowadzka pomogła w wyzwalaniu się z matni trudnych wspomnień. Jego już nie ma, a żyć trzeba dalej. Zjadła pierwsze w nowym mieszkaniu śniadanie, przebrała się i wyszła do pracy. Do stoiska z pamiątkami miała teraz bardzo blisko, zaledwie kilkadziesiąt metrów. Na ulicy dobiegły ją strzępy rozmowy:

- Musi pan tam dojechać tramwajem numer dwa wyjaśniała kobieta młodemu chłopakowi. Tramwaj numer dwa. Tramwaj... Tak! Pamięć dopadła ją właśnie w tym momencie. Marcelina wiedziała, że tak to się stanie. Anna Kot, sąsiadka z naprzeciwka, to pewnie tamta kobieta z wypadku tramwajowego! Może to tylko zbieżność

nazwisk, dość jednak powszechnych, a może... to ta sama osoba? Dreszcz przebiegł Marcelinie po plecach. Nie mogła przestać o tym myśleć - że mieszka obok kobiety rannej w tym samym wypadku co Mąż. Może to jakiś znak? Może powinny się poznać? Słońce ciekawsko zaglądało do budki z pamiątkami; Marcelina wyćwiczonym gestem rozkładała przedmioty i

przewodniki na wysuwanym blacie. Koło południa zadzwonił Tadeusz. Prosił, by przyszła po piątej do pracowni. Znów trzeba było wyszlifować dziesiątki piesków i żabek, a do tego doszły jeszcze miniatury flisaków. -Ja wciąż się borykam z tym Świętym Piotrem, a żona nadal siedzi na plenerze. Urwanie głowy z tą robotą! - krzyczał do słuchawki.

Uspokoił się dopiero wtedy, gdy usłyszał zapewnienie Marceliny, że na pewno przyjdzie. - No to czekam. Zamknij budkę po czwartej, zjedz jakiś obiad i przychodź, bo nie wyrabiam z robotą! Marcelina cieszyła się, że drobnymi sprawami wypełnia czas. Miała poczucie, że jej życie weszło na inne tory i stopniowo zaczyna godzić ją z przeszłością.

Może on naprawdę zakochał się w Natalii Annie? Nawet to myślenie o Mężu jakby złagodniało. W miłości nie ma przecież nic zdrożnego. Czasem trudno z niej zrezygnować. Może naprawdę nie potrafił inaczej?Jesteśmy sobie dani tylko na jakiś czas, a potem trzeba ruszać w dalszą drogę przy akompaniamencie innych kroków. Poczuła, że zaczyna go usprawiedliwiać, jakby nowe życie,

które właśnie rozpoczęła, zadziałało oczyszczająco na wszelkie grzechy z przeszłości.

Czas płynął wolno. Marcelina czuła się w swoim stoisku z pamiątkami niczym w budce dróżnika. Ludzie obok niej przechodzili, zaglądali raz po raz, czasem coś kupili. Do jej uszu docierały strzępy rozmów, dźwięki telefonów i przyspieszone

kroki. Po raz kolejny tego dnia opowiadała turystom o tym, dlaczego z Torunia trzeba wyjechać z pieskiem, żabą albo flisakiem. Hitem tego sezonu były jednak anioły i to właśnie na nie powoli przestawiał się Tadeusz. - Flisak toruński jest bohaterem legendy. Toruń był bowiem ważnym punktem na trasie spławu do Gdańska. Nad miastem wisi do dziś zegar flisaczy, jako jedyny odwrócony tarczą w

stronę rzeki. Pewnego razu ktoś rzucił na miasto klątwę i u bram pojawiły się żaby. Były na tyle uciążliwe, że burmistrz obiecał rękę swojej córki temu, kto pomoże w walce z nimi. Udało się to pewnemu flisakowi o imieniu Iwo, który wyprowadził żaby z miasta, grając im na skrzypcach. Zakochały się w dźwiękach i poszły za nim jak za przewodnikiem. Dlatego właśnie flisak trzyma w ręku skrzypce, a żaba często

siedzi u jego stóp. Można ją również kupić oddzielnie - wyjaśniała cierpliwie, a dzieci z kolejnej wycieczki raz po raz się przepychały. Można było odnieść wrażenie, że jej nie słuchają i interesuje je tylko najlepsze miejsce przy ladzie. Gdy jednak kończyła, wyrywały się im kolejne pytania: - A dlaczego jest tu piesek? - Spójrzcie tam. - Wskazywała ręką na

przecięcie dwóch ulic. - To pomnik pieska Filusia. Wymyślił go rysownik Zbigniew Lengren. Filuś należał do profesora Filutka i pilnował mu melonika oraz parasola. A wiecie, że kto pogłaszcze Filusiowego ogonka, ten będzie miał w życiu szczęście?

Prawie zawsze w tym momencie dzieci przekrzykiwały swojego przewodnika: - A pójdziemy pogłaskać Filusia?! I jeszcze chętniej kupowały miniaturki „szczęścieniosących" (jak o nich mówiły, wyklepując ciągiem słowa) piesków. Starsi natomiast pytali o anioły. -Anioł jest w herbie miasta. Jego podobizna znajduje się na

szczycie budynku w Łuku Cezara, na fasadzie Dworu Artusa. Jest też nad bramą Ratusza Staromiejskiego oraz w witrażu nad wejściem do urzędu miasta. Można powiedzieć, że Toruń jest anielskim miastem - wyjaśniała niemal naukowo, ostatnie zdanie dokładając po to, by zainteresować klientów i pomóc w skojarzeniu. Marcelinie sprawiało coraz większą przyjemność

opowiadanie o ważnych dla Torunia symbolach. Dowiadywała

się o nich trochę z nudów, studiując wyblakłe od słońca przewodniki, a trochę z własnej ciekawości. Tyle lat tu mieszkała i dopiero teraz zdobywała wiedzę, którą poszerzała coraz chętniej i z rosnącym zainteresowaniem. W głowie pojawiła się nawet myśl, by zostać toruńską przewodniczką. Kto wie, może kiedyś, jak już to nowe życie okrzepnie, podejmie taką decyzję?

Na razie, udając zaczytanie lub zamyślenie, podsłuchiwała innych przewodników oprowadzających wycieczki. Do jej uszu wpadały strzępy historii i opisów, jak ta, powtarzana przez pewną kobietę, którą widywała w okolicy stoiska dość często: - Gmerki to inaczej znaki graficzne toruńskich kupców. Niedaleko stąd, między ulicami Kopernika a Rabiańską, jest aleja Gmerków. Znajdziecie tam dwadzieścia

pięć znaków kup-

ców, którzy przywozili do Torunia swoje towary. Z pewnym kupcem związana jest ciekawa historia. Nazywał się Martinus Teschner i pochodził z Cieszyna. Handlował modrzewiowym drzewem. Znany był ze swojej hojności. Wspomagał kościół Świętego Jana. Jego wadą była jednak

nadmierna skłonność do kobiet. Swoje wybranki obdarowywał drogocennymi pierścieniami, wykonywanymi przez Jakuba Hermana, złotnika działającego w latach 1695-1728. Legenda głosi, że jeden z tych pierścieni był szczególnie drogocenny. Miał podługowaty kształt, a drobne spirale podtrzymywały ponadcentymetrowy, niezwykle wartościowy, najpiękniejszy w Europie rubin, wydobyty

prawdopodobnie w Górach Izerskich. Jest tam ujście Szafirowego potoku do Jizerki, i to głównie tam poszukiwacze skarbów wydobywali złoto, rubiny, ametysty, szafiry i izeryty. Niestety nie wiadomo, jak ten pierścień wyglądał, ale ludzie opowiadali o jego niezwykłej urodzie i wartości. W tajemniczych okolicznościach zginął również sam Martinus. Ten sam złotnik wykonał także piękny kielich, który

znajduje się obecnie w kościele Świętych Piotra i Pawła w Podgórzu. Warto zwiedzić ów kościół... Głos cichł w miarę oddalania się wycieczki. Marcelina patrzyła na oddalającą się kobietę. Jej krótkie siwe włosy były tak sztywne, że nie poruszał ich nawet późnolipcowy wiatr. Szła na czele wycieczki niczym gęś przewodniczka. Nawet urodę miała

ptasią. Na długiej cienkiej szyi kołysała się mała głowa, a z tułowia sterczały szczupłe kończyny, jakby przyszyte do reszty ciała. Rozdział VIII

W pracowni czekał na Marcelinę Tadeusz. Stał w otoczce srebrnego kurzu unoszącego się pod sufitem. Coś poprawiał, polerował. Na ruchomym blacie

piętrzyła się druciano-styropianowa konstrukcja, na której powstawała rzeźba Świętego Piotra. Na niewielkim stoliku obok stał mały model prototyp: silny mężczyzna z wyraźnym napięciem mięśni pod skórą wyciąga sieć rybacką. Do modelu pozował Tadeusz. Żona uszyła mu szatę podobną do tych, jakie nosili pierwsi chrześcijanie. Tadeusz założył ją, a żona robiła zdjęcia.

- Przez chwilę byłem przyszłym pierwszym papieżem, który do swej sławy doszedł dzięki zwykłej rybackiej sieci - chwalił się potem znajomym. Czy taka ewangelia nie jest poniekąd formą legendy? Martinus miał swój pierścień, a Święty Piotr teściową, którą podobno trawiła gorączka. To słowa z Ewangelii według Świętego Mateusza. Podobno Jezus uleczył tę kobietę, która

potem im usługiwała. Czy jednak to wszystko działo się naprawdę? Legendzie się ani wierzy, ani nie wierzy. Legendę się opowiada. Tadeusz wskazał zapylonym palcem blat, na którym leżały czekające na oszlifowanie pieski, żaby i flisaki. -Anioły będą następnym razem. Najpierw musimy skończyć to.

Marcelina sięgnęła po roboczy fartuch wiszący na drzwiach. Włożyła go, starannie zapinając guziki. Tadeusz włączył radio. Oboje pracowali w milczeniu, co jakiś czas tylko wymieniając uwagi lub spojrzenia. Gdy już zaczęło zmierzchać, Tadeusz zmęczonym głosem stanowczo powiedział: - Na dziś koniec. Wystarczy. -Ja mogę jeszcze chwilę zostać. Zostało

mi około trzydziestu figurek. -Jak chcesz. Ja już padam na nos. - To idź, odpocznij. Ja jeszcze chwilę popracuję. Współczesna wersja „Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj" 2. Marcelina uśmiechnęła się pod nosem. Wolała tu zostać, niż wracać do pustego mieszkania. Chce świadomie tworzyć swoją historię, taką jak ta średniowieczna, z

pierwszym zdaniem zapisanym po polsku. Tadeusz wyszedł. Klucze zostawił w drzwiach. Właściwie pęk kluczy na metalowym kółku. Marcelina przekręciła klucz w zamku. Została sama. Bladoniebieskie światło jarzeniówek nie budowało miłego nastroju. Było jak chłodny brzask o zmierzchu. Trupi świt. Przez chwilę pomyślała o Mężu.

Nieuchronność zdarzeń, jaka go dosięgła, wydawała się być drwiną losu. Stało się to akurat w momencie, kiedy się zakochał ponownie i chciał rozpocząć nowe życie z nową kobietą. Może gdyby jego

2 Pierwsze zdanie zapisane w języku polskim w Księdze henrykowskiej z 1270 roku.

śmierć przypadła na inny moment, Marcelina bardziej dosłownie obnosiłaby się z żałobą? W tej jednak sytuacji tłumiła ją w sobie i starała się do niej nie przyznawać.

Radio rozpraszało ciszę. Rozcinało ją na pół jak ostry kozik korę brzozy w poszukiwaniu oskoły. Marcelina wciąż miała w pamięci swoje dziecięce wyprawy z blaszaną kanką do młodników brzozowych. Szło się wzdłuż pól zapyloną drogą za Cankami, dochodziło do nieoznaczonych żadnym krzyżem ani kapliczką rozstajów, a za nimi skręcało w las. Młode brzozy stały jak zapałki; miało się wrażenie, że

wystarczy je zagarnąć i schować do pudełka, a potem wypalić z suchym trzaskiem. Marcelina przychodziła do tych brzóz z kozikiem i delikatnie znaczyła na pniach pióropusze kresek. Nie zastanawiała się wówczas, czy zadaje drzewu ból. To była czynność powtarzalna, wrośnięta w najwcześniejszą pamięć - jak letnie zbieranie poziomek na wino dojrzewające w wielkiej butli,

jesienne łuskanie fasoli czy zimowe wyławianie karpia z pobliskiego stawu. Wiosną w Cankach jak na całych Mazurach zbierało się oskołę. Coroczny rytuał nacięć musiał się odbyć, bez niego nie było wiosny. Oczywistości nigdy nie dziwią. To właśnie dlatego małe dzieci przyjmują wszystko bez zastrzeżeń, nawet fakt, że są adoptowane. Jest to dla nich tak oczywiste, jak te wiejskie

rytuały. Gdyby w najwcześniejszym dzieciństwie ktoś nauczył Marcelinę, że w dorosłości można kochać dwóch mężczyzn lub dwie kobiety jednocześnie, być może pojawienie się w życiu Męża Natalii Anny przyjęłaby z aprobatą? Może cała ta kwestia wierności i monogamii jest jedynie konsekwencją norm i reguł, które nam się wpaja? Piękny byłby świat, w którym nie byłoby bolesności zdrady, a do

zwielokrotnionej miłości podchodzilibyśmy jak do sytuacji zupełnie normalnej. Cichy brzęk kluczy w drzwiach przerwał rozmyślania. Zaniepokojona Marcelina drgnęła i zdziwiona spojrzała w tamtą stronę. Nic się przecież nie działo, ziemia ani na chwilę się nie zatrzęsła, okna były zamknięte, tymczasem rozhuśtane nieznaną siłą klucze tańczyły niespokojny dance macabre. Po kilku

sekundach przestały, kiwając się już tylko lekko, jakby zmęczone. - Musiało mi się coś przywidziećwymamrotała Marcelina pod nosem i wróciła do pracy. Radio w kącie chrobotało słowami. Modulowany głos spikera zakomunikował, że jest godzina dwudziesta pierwsza. Czas do domu - pomyślała Marcelina. Dwadzieścia jeden

godzin dnia ciążą na ciele jak dwadzieścia jeden gramów duszy. Marcelina ściągnęła fartuch, powiesiła go na wieszaku. Zgasiła światło. Zamykając drzwi, była przekonana, że czuje zapach świeżych ogórków. Szła przez wybetonowane podwórko kamienicy. Na jego środku, niczym w studni, rosła stara lipa. Wokół niej piętrzyły się ceglane ciała budynków z ciemnymi oczodołami okien. Tkwiły

tu razem w niemym dialogu, latami skazane na siebie, bez najmniejszych szans na odmianę. Lipa była jak trzepak, na którym huśtają się dzieci; dźwigała na sobie ciężar ludzkich spojrzeń i odpowiedzialności bycia w samym centrum. Otworzyła metalową bramę, machając do pana siedzącego w garażu. -Już wychodzę, panie Józku, dobranoc! pożegnała się

głośno. Pan Józek był samozwańczym dozorcą i z nim najpierw poznał Tadeusz Marcelinę. Mężczyzna wciąż przesiadywał w garażu, który traktował jak dodatkowy pokój. Pomieszczenie oklejone od wewnątrz tapetami nagich ciał kobiet sprawiało wrażenie wysypiska rozwiązłości. Mężczyźni nie potrafią być samotni. Ich pojedynczości niezmiennie towarzyszy kobieta -

fragmenty biustów, bioder, pośladków, łon są niczym naścienne freski w ich własnych świątynkach. -Ta to ma... -posapują, zerkając mimochodem na jakąś krągłość lub spiczastość sutka, z czasem przyzwyczajając się do ściennej nagości jak do kalendarza. Marcelina widziała te pożółkłe fotografie kobiet przez niedomknięte drzwi i dziwiła się, że jeszcze się panu Józkowi nie

znudziły. -Aprzymknie pani bramę?-Wychylił się ze swojej kanciapy. - Oczywiście! Zgrzytnięcie starego zamka. Marcelina ryszyła w stronę domu po starym bruku Podmurnej. Myśl o rozhuśtanych kluczach przez cały czas nie dawała jej spokoju. Na dole przy wejściu do jej kamienicy stali pijani

mężczyźni. Jeden z nich, gruby i niski, zagadał, bełkocząc: - A paniusia do kogo? -Ja tu mieszkam... - warknęła. - A, to co innego. Sylwuple - zaseplenił szarmancko podwórkowym francuskim, otwierając przed nią drzwi. - Może pod drzwi podprowadzić? Nie boi się pani? - Nie, nie boję. - Bo jakby co, to Szuja jestem. Tak mnie

tu nazywają. Nie wiem dlaczego. - Bo szuja zwykła jesteś - odezwał się ten drugi, wyższy i ogolony na zero. - To czego pijesz ze mną, chuju? Bo ci stawiam?! - Te, Szuja, uważaj, co do mnie rozmawiasz. Ostatnio kto ci na flaszkę dał?! - Raz ci się zdarzyło.

- Te, bo ci zaraz przyjebię! - No, spróbuj! - Nie będę przy kobiecie. Twoje szczęście! - Takiego konusa to ja bym w sekundę wcisnął, wiesz gdzie. Zaczęli się szarpać ze sobą, a Marcelina czym prędzej pobiegła schodami na górę, nie chcąc być świadkiem bójki Szui z Łysym, jak nazwała w myślach tego drugiego.

Na pierwszym piętrze światło zgasło. Było obliczone tylko na jedno piętro. Marcelina już wiedziała, gdzie jest włącznik, i znalazła go bez trudu. Drugie piętro. Za drzwiami Anny Kot słychać było leniwe szemranie telewizora. Sąsiadka pewnie oglądała jakiś popularny serial. Nareszcie bezpieczne wnętrze mieszkania. Jutro do pracy

dopiero na jedenastą. Tadeusz miał rano posiedzieć na stoisku, gdy wróci z Urzędu Marszałkowskiego. Wybierał się tam, żeby odebrać płytę z filmem nakręconym podczas przygotowań do pogrzebu Kopernika. Została na niej nagrana cała ceremonia - od żmudnego przyszywania kości po uroczystość we fromborskiej katedrze. Pomyślał, że ten film jest multimedialnym pomnikiem

Astronoma, nietrwałym i łatwo zniszczalnym, mimo cyfrowego zapisu skomplikowanych kodów liczbowych, mogących

przyjmować nieskończenie wiele wartości. Jeśli wybuchnie świat i jakaś siła zmiecie wszystko z jego powierzchni, ludziom, którym uda się przetrwać kataklizm, znów zostaną po Koperniku tylko pożółkłe szczątki, zamknięte pod ziemią w blaszanej

trumience. Nikt nie doceni cyfrowych zapisów. Cóż zatem trwalsze nad spiż? Tadeusz wielokrotnie opowiadał Marcelinie o swoim udziale w przygotowaniach do pochówku Kopernika. W fartuchu lekarskim, w rękawiczkach i z maską na twarzy przyszywał szczątki czerwonym kordonkiem, robiąc wokół każdej kosteczki specjalne pętelki. Po trzech godzinach precyzyjnej pracy w

nieklimatyzowanym pomieszczeniu zaczął się pocić i zrobiło mu się słabo. Pomogła mu jakaś zakonnica ścierała pot z jego czoła i nawlekała kordonek na chirurgiczną igłę. To chyba przez to zmęczenie podchodził wówczas do całej sprawy bez entuzjazmu. Problemy ze zdrowiem jeszcze ten stan potęgowały. Tadeusz był po operacji wszczepienia bajpasów i musiał się oszczędzać. W ogóle czuł się ostatnio nie najlepiej.

Gdy miewał gorsze dni, przebywanie w pracowni nie sprawiało mu przyjemności; czasem czuł się w niej wręcz bardzo źle. Cieszył go więc neoficki entuzjazm Marceliny, która chętnie przychodziła pomagać. - Nie te lata, Tadeuszku, nie te lata mówił do siebie, drocząc się, bo przecież był mężczyzną w tak zwanym kwiecie wieku.

Marcelina słuchała go jak rzeźbiarskiej wyroczni; podzielała zdanie na temat projektu Króla Sielaw, wykonanego przez znajomego na konkurs organizowany w Mikołajkach, albo rzeźby Najświętszej Panienki, przygotowywanej przez znajomą rzeźbiarkę do jakiejś kaplicy na Podlasiu. Miała ostatnio dla siebie coraz mniej czasu - do renowacji ram, zlecanych przez antykwariusza Wojtka, doszła jeszcze

naprawa zniszczonych inkrustacji na meblach przywożonych przez jakąś znajomą Wojtka z Niemiec. Na powierzchni mebli naklejone były płytki z trwałych materiałów, takich jak kość słoniowa albo masa perłowa. Czasem tworzyły one złożony ornament, a czasem prostą mozaikę. Inkrustacje niszczyły się - jak wszystko na świecie, co znaczone

jest latami, kurzem i podróżami. Marcelina potrafiła je odnawiać. Nauczył ją tego Wojtek, a teraz chętnie zlecał jej nowe prace, wiedząc, że zostaną wykonane szybko, w terminie i za niewielkie pieniądze. Wstawiał potem te meble do swojego antykwariatu i sprzedawał z dużym zyskiem. W Niemczech ich konserwacja kosztowałaby go z pewnością o wiele więcej. Rozdział IX

Marcelina weszła do mieszkania i powiesiła sweter na wieszaku w przedpokoju. Zaczynała właśnie ściągać buty, gdy nagle zauważyła, że stare kwadratowe lustro, które wisiało na ścianie, leży na podłodze, tuż przy wejściu do dolnej łazienki. Podniosła je. Obejrzała dokładnie. Metalowa zawieszka była nienaruszona. Przeniosła wzrok na gwóźdź w ścianie. Tkwił na

swoim miejscu. Był tak duży, że z powodzeniem uniósłby trzy takie lustra. Dziwne, dziwne. Jakim cudem to lustro spadło? Dobrze przynajmniej, że się nie potłukło, bo to według wierzeń - lata nieszczęść, a tych już miała dość... Ciszę rozpędziło RMF Classic ze starego radia z anteną ze zwykłego drutu. Wciąż była to jej ulubiona stacja, choć przecież kojarzyła się z Mężem.

Spokojna muzyka otoczyła Marcelinę niczym leśny zagajnik. Przypomniała sobie, jak bardzo lubiła wyprawy do lasu. Miała w nim swoje miejsca i swoje sekrety. Już we wczesnym dzieciństwie podzieliła las na trzy rodzaje. Pierwszy nazwała Ciemnym. Drzew było w nim mało, więcej krzewów, zwłaszcza wścibskiej olszyny, ale były też głogi i czarny bez. Łapczywe liście zabierały światło, a panujący tu

mrok potęgowała wilgotna i tłusta ziemia w kolorze świeżego błota, niemal zupełnie pozbawiona ściółki. Marcelina nie lubiła tego odcinka, musiała go jednak pokonać, by dojść do Lasu Strzelistego. W tym z kolei rosły stare, wysokie sosny, pachniało żywicą, a wyschnięta ziemia robiła się żółta i piaszczysta. Ściółka była miękka i sucha, pstrykała pod stopami jak pękające łupiny

orzecha. Ten las Marcelina lubiła najbardziej - ze względu na grzyby i jagody. Uwielbiała siadać na miękkim mchu; czuła się wówczas bezpiecznie, otoczona ciepłą kapsułą lasu. Za Lasem Strzelistym teren znów się zmieniał. Wśród sosen pojawiały się gdzieniegdzie dęby i buki; Marcelina wciąż ma pod palcami szorstkość bukowych orzeszków i gładkość żołędzi zbieranych jesienią. Czasem trafiały się też

kasztanowce; któregoś roku padły jednak ofiarą szrotówki kasztanowcowiaczki - ich urodzaj zmniejszył się znacznie, a drzewa zmizerniały jak chorzy, osłabieni ludzie. Ten las Marcelina nazwała Mieszańcem. I tak trzy lasy tworzyły jakby jeden wielki Las, tutejszą Puszczę. Marcelina wyobrażała sobie, że mieszkają tu różnorodne mazurskie smętki i wodniki. Te drugie kryły się w małych

wodnych oczkach, o których ludzie mówili: bagienka. Dzieci nie mogły zbliżać się do nich, bo grząska ziemia mogła je wessać do samego wodnego jądra. To właśnie tutaj Marcelina, niepomna na ostrzeżenia starszych, po raz pierwszy zaobserwowała bogate życie trzciniaka i żabie gody. Muzyka sącząca się z radia na chwilę nasunęła skojarzenia z tamtym bezpiecznym leśnym światem, ściółką pachnącą

grzybnią i igliwiem - i Marcelina poczuła się po raz pierwszy u siebie, choć mieszkała tu od niedawna i jej myśli jeszcze nie dość licznie zgromadziły się pod sufitem. Gdy była dzieckiem, tak właśnie wyobrażała sobie stopniowe zadomawianie się w nowym miejscu: myśli mieszkańców pierwsze anektowały dom. Niczym para wodna unosząca się z czajnika kłębiły się wokół żyrandola, dotykając belek i

wchodząc w połączenia ścian z sufitem. Gdy wprowadzali się kolejni mieszkańcy, myśli mieszały się jak plastelina, tworząc nowe kształty i znaczenia. W starych domach było duszno od myśli poprzedników i następców. Te starsze, na przykład przedwojenne, wciskały się w ściany jak pakuły, a nowe kłębiły się wokół nich, wciąż jeszcze żywe i ruchliwe. Za parę lat powtórzą los tamtych wyliniałych pakuł i

ktoś je znów podzieli na te sprzed jakiegoś czasu, jakiejś innej wojny. Włączyła czajnik. Zaszumiał jak deszcz za oknem. Ledwo usłyszała pukanie do drzwi. Z dłonią na zamku zapytała: - Kto tam? - Sąsiadka. Niech pani otworzy. Marcelina przekręciła gałkę. W matowym świetle żarówki rysowała

się dziwnie znajoma postać kobiety. Ptasia głowa osadzona na cienkiej szyi i wąskie ramiona były bardzo charakterystyczne. Kobieta wyciągnęła ku Marcelinie pocętkowaną plamistą starością chudą dłoń z pustym plastikowym naczyniem. - Dobry wieczór, ja chciałam tylko pożyczyć mąki. Mieszkam obok. Pani jest chyba nową lokatorką? Może się

poznamy? Anna Kot jestem. - Marcelina. Podały sobie ręce. - Pani chyba od niedawna tu mieszka? zagadnęła kobieta. -Tak. To znaczy już trochę, parę tygodni... - Wciąż zastanawiała się, co też takiego znajomego widzi w tej kobiecie. Proszę, niech pani wejdzie. Anna Kot weszła do środka. Żarówka oświetliła ją ciepłym światłem i kobieta nie wyglądała już tak

upiornie jak na progu. Powoli poczłapała za Marceliną do kuchni, szurając znoszonymi kapciami z przydeptaną piętą. -Placków z jabłkami chciałam nasmażyć, ale mąki zabrakło. U mnie się mówiło na nie ołatki. No! Ołatków chciałam nasmażyć. Myślę sobie: nie będę się już ubierać i szukać w całodobowym. Zajdę do nowej sąsiadki. Przy okazji się

poznamy. Wie pani, trzeba znać sąsiadów. Dziś ludzie oddzielają się od siebie, alienują, a przecież człowiek jest zwierzęciem stadnym. - Placki na noc? - zdziwiła się Marcelina. - Och, ja tam dopiero na wieczór głodnieję. Wiem, prowadzę niezdrowy tryb życia. Wiem, wiem, w moim wieku... Lekarz mi to wciąż powtarza. Ten sąsiad, pan Janek, co jest ginekologiem.

To ja mu mówię, żeby zajął się tym, co jest jego specjalizacją, a do moich ewentualnych problemów gastrycznych niech się nie wtrąca. Żartem mu tak mówię, bo przecież lubimy się, wiadomo, po sąsiedzku. Jak człowiek cały dzień pracuje poza domem, to nie ma czasu najedzenie. Dopiero wieczorem taki głód chwyta... - Cały dzień? A co pani robi? - Dorabiam do emerytury jako przewodniczka. Dopiero

teraz Marcelina skojarzyła, skąd zna tę kobietę. - Tak, poznaję panią! To pani przechodzi czasem z wycieczkami obok mojego stoiska z pamiątkami! Ostatnio opowiadała pani o jakimś legendarnym pierścieniu bogatego kupca. - Naprawdę, widziała mnie pani? Jaki ten świat mały. No proszę! I pamięta pani historię o pierścieniu! Ludzie mówią,

że z tym pierścieniem to prawda, aleja tam w to nie bardzo wierzę. Powtarzam to jako ciekawostkę i tyle. Żadne dostępne mi źródła nie dokumentują, by kupiec Martinus robił takie drogie prezenty swoim kochankom. Lubię jednak tę historię, bo jest taka... ach... romantyczna. Swoją drogą, dziś mężczyźni już tak nie wielbią kobiet. To raczej oni domagają się prezentów i

zainteresowania, nie sądzi pani? Marcelina spojrzała na starszą panią ze zdziwieniem. Tamta natychmiast je zauważyła. - Myśli pani, że jak ja taka stara, to już mi się nic od życia nie należy? Jeżdżę na turnusy sanatoryjne, to wiele widziałam. Poza tym mam paru znajomych i wśród nich są również mężczyźni. Choćby moi dawni kochankowie! Marcelina roześmiała się. Starsza pani

zaczynała się jej coraz bardziej podobać. Rówieśniczki Anny przeważnie nie myślały o dawnych kochankach, a raczej zasłuchane były w monotonny szum Radia Maryja, co niedziela wymieniały między sobą znak pokoju i spostrzeżenia na temat żony tego tam, a tymczasem Anna Kot była zupełnie inna. Biegała z wycieczkami po mieście, a za jej zieloną parasolką, trzymaną w górze jako

znak rozpoznawczy, dreptało grzecznie stadko turystów w wygodnych ubraniach i z aparatami na szyjach. Potrafiła opowieściami skupiać na sobie uwagę. Była jak flirtująca kobieta, która ruchem krągłych bioder wodziła na pokuszenie. Anna Kot... No właśnie. Marcelina musiała o to zapytać. - A czy pani czasem nie leżała ostatnio w szpitalu? - Leżałam. A skąd pani wie? Och, co ja

przeżyłam! Pamięta pani pewnie ten wypadek, gdy zderzyły się trzy tramwaje i jeszcze wjechał między nie samochód. Gazety pisały, radio i telewizja o tym trąbity. Ja byłam w jednym z wagonów. To niepojęte, to był istny Armagedon! Myślałam, że już po mnie. Straciłam przytomność i lekarze podejrzewali poważny uraz czaszki, ale na szczęście okazało się, że byłam tylko porządnie

obtłuczona. Ale ten mężczyzna z samochodu, który wtedy wjechał w nas, krucho z nim, krucho... Leżał w sali obok. Nie odzyskał przytomności. Pewnie umarł. Pielęgniarka wciąż powtarzała, że długo już nie pociągnie. Ona taka gadatliwa była, to i dużo rzeczy się dowiedziałam. Ale, ale... skąd właściwie pani wie, że byłam w tym szpitalu? -Ten mężczyzna z samochodu to był mój mąż. Nie udało się

go uratować. Umarł - powiedziała sucho Marcelina. - Och, jak mi przykro. Współczuję. Taka młoda kobieta, a już wdowa! Ile pani ma lat? Pewnie nawet nie czterdzieści? Jak pani musi być ciężko! A dzieci pani ma? -Nie. - Może to i lepiej, bez ojca by się teraz chowały! -Jakoś sobie radzę. Musiałam tylko zmienić mieszkanie, bo

nie stać mnie było na utrzymywanie poprzedniego. Znalazłam nową pracę. Sprzedaję pamiątki koło Kopernika. - Mąż pewnie dobrze zarabiał... - Był nauczycielem akademickim. Historykiem. -Jak pani sobie radzi? Wystarcza do pierwszego? - Odnawiam jeszcze na zlecenie antykwariatu stare meble lub obrazy i ostatnio pomagam trochę w pracowni rzeźbiarskiej

na Podmurnej, niedaleko stąd. - Ach, w tej pracowni... Tutaj za rogiem? Znam ją. To dziwne miejsce. Powstało na obszarze średniowiecznych wałów przeciwpożarowych. Wokół miasta było kilkanaście studni. Potem miasto się rozbudowało, na studniach powstały ulice. Te studnie wciąż tam są - pod brukiem i murami domów. Mało kto o nich pamięta. Nazwa ulicy Most Pauliński to

też wspomnienie tamtych czasów. W tej pierogami niedaleko można zobaczyć przęsła po dawnym moście. W dzieciństwie słyszałam od mojej babci, że w dawnych wiekach jakiś zazdrosny mąż zamordował kochanka żony, wrzucając go do jednej ze studni. Trup zatruł wodę i wybuchła epidemia. Dziś pewnie jakoś by ją odkazili. Ale to może być też tylko zwykła legenda. Takie babcine opowieści.

- Legendy nie są po to, by w nie wierzyć lub nie, lecz by je opowiadać. - Ma pani rację. Opowiadać. Ładnie to pani ujęła. Przepraszam, ale mogę mówić pani po imieniu? Pani jest taka młodziutka. Prawie jak moja córka. - Ależ oczywiście, będzie mi bardzo miło. Tymczasem zapraszam do salonu. Pokażę pani meble i obrazy, które właśnie

odnawiam. Przeszły do pokoju. Anna ze znawstwem oglądała meble i obrazy pozostawione w kącie pokoju. -Ten obraz znam. To Święta Magdalena czytająca książkę. Dziwne... Skąd go masz?Jest dość cenny. - Dostałam zlecenie na jego odnowienie od znajomego antykwariusza. To z pewnością kopia. Zna się pani na sztuce? - Nie tak, jak bym chciała. Bardziej

znam się na legendach. Anna roześmiała się figlarnie. - No to ja już pójdę. Zrobiło się późno! Ostatecznie przyszłam tu tylko po mąkę! -wykrzyknęła nagle, tracąc zainteresowanie rozstawionymi wokół przedmiotami. -Właśnie chciałam zaproponować zapoznawczą herbatę. -To może już nie dziś, nie chcę bałamucić. Sypiam mniej, w

moim wieku człowiek chce wykorzystać każdą chwilę na życie. -Ja też jeszcze się nie kładę. Może zatem te placki z jabłkami zrobimy u mnie? -Ależ skąd! Zapraszam do siebie. Pokroisz jabłka, ja zrobię ciasto. I posiedzimy sobie razem w kuchni. Marcelina zgodziła się chętnie. Spodobała się jej nowa znajoma, która miała w sobie więcej życia niż niejedna

dwudziestolatka. Pomaszerowały do mieszkania Anny. Zabawne szuranie kapci sąsiadki brzmiało jak zaścielanie łóżka szorstką pościelą i kojarzyło się Marcelinie z dzieciństwem i bezpieczeństwem. - Możesz mi mówić po imieniu. Anna. Marcelina spojrzała zdziwiona. - Ale czy to wypada? - Oj, wypada, nie wypada, co to za

różnica. Nie warto się ceregielić. Zobacz, jak życie w nas szybko płynie. Na przykład twój mąż... Ileż on pożył?! Czy gdyby wiedział, że wjedzie w ten tramwaj, to zajmowałby się nieważnymi rzeczami? Na pewno nie. Odrzuciłby od siebie rzeczy śmieci i starał się żyć tym, co najważniejsze. Marcelina popatrzyła na krzątającą się Annę.

- Mój mąż do końca używał życia. Kwadrans przed wypadkiem kochał się z inną kobietą. Słyszałam to. Anna zastygła z drewnianą łopatką do przewracania placków. -Jak to „z inną kobietą"? Jak to „słyszałaś"? - Przytulając się do niego, musiała wcisnąć klawisz z jedynką w jego telefonie. Pod tym numerem miał mnie. Po

prostu. Zadzwonił i dał się podsłuchać. - To niemożliwe! -A jednak... I tak dość zamknięta Marcelina już podczas pierwszego spotkania opowiedziała Annie pół życia. Czuła, że może się jej bezpiecznie zwierzyć. Tak bardzo chciała wyrzucić z siebie to wszystko, co się jej ostatnio przydarzyło. Zafascynowała ją ta starsza kobieta, która nic sobie nie robiła z wieku i wymaganej od

niej stateczności. Po prostu żyła, uśmiechała się i szurała kapciami, co wydawało się Marcelinie zabawne i bardzo swojskie. Placki pachniały apetycznie. - W życiu takich nie jadłam! - śmiała się, rozkrawając widelcem złocisty krążek. - Cieszę się. A może jeszcze herbaty? - Nie, już niczego nie zmieszczę. Naprawdę dawno już tak miło nie spędzałam czasu. Ostatnio tylko

pracuję, śpię i ogarniam jakoś sama siebie, żeby wyjść na ulicę. Zapomniałam, że istnieje na świecie coś takiego jak placki i rozmowa z kimś fajnym. Jak na ironię, moją najbliższą znajomą, jakby od niechcenia, stała się kochanka mego męża, Natalia Anna. - To rzeczywiście ironia losu. Ale czy warto rozpamiętywać coś, co się stało? To już za tobą. Nie patrz za siebie. Moja droga,

możesz do mnie zawsze zachodzić, kiedy będziesz chciała. Taka babcia po sąsiedzku może ci się przyda! - Nie jesteś dla mnie babcią. Jesteś koleżanką. Bardzo chętnie skorzystam z zaproszenia. Nikogo tu nie znam. Ten dom jest taki dziwny. - Też nie darzę tego miejsca nadmierną miłością. Ale mieszkam tu i już. Przyzwyczaiłam się. No i mam blisko do pracy

- zaśmiała się Anna. - Ale to sąsiedztwo... Na dole dziś zaczepiło mnie takich dwóch. Jeden to Szuja, drugi, nieco wyższy, łysy całkiem. - To Dzik. Marian Dzikowski. Recydywista. Przeważnie siedzi w więzieniu. Aż dziwię się, że teraz jest tak długo na wolności. Musi się dobrze sprawować. Może zmądrzał? - A ten Szuja?

- On to ma podobno nawet jakieś studia wyższe. We Francji pracował, przy zbiorze winogron. Udaje szarmanckiego, ale to zwykły pijaczyna. Stoczył się, oszczędności przepił. I takich ludzi nasza matka ziemia nosi... -A tam na parterze, w bocznym korytarzu, kto mieszka? Syfi smród straszny... - E, lepiej tam nie zachodź. To takie menelstwo, że szkoda

gadać. Piją na umór. Dobrze, że mieszkają z boku, w oficynie, i chodzić obok nich nie trzeba. Kiedyś mieszkała tam taka dziwna rodzina. Wszyscy byli upośledzeni psychicznie. Matka, ojciec i dwóch synów. Ojciec zmarł na marskość wątroby, a jeden syn się powiesił. Został tylko ten drugi syn z matką. Na tego syna mówili wszyscy Frącek; nie wiem nawet, jak ma naprawdę na imię. Chyba nikt nie wie. Frącek był już tyle

razy w więzieniach za napady i kradzieże, że nawet on nie pamięta ile. Matka to ze zgryzoty umarła któregoś dnia. Wcześniej narzekała na serce. Jak już umarła, tośmy ją - sąsiedzi - na drzwiach od pokoju położyli, na takich krzesłach. Frącek miał ją pochować, ktoś z opieki społecznej tam przychodził, żeby pomóc. Nie wiem dokładnie już, jak to było. Kiedyś szłam śmieci wyrzucić, weszłam w ten

korytarz, patrzę, drzwi niedomknięte do Frącka i jakieś odgłosy dziwne ze środka. Podeszłam na palcach, patrzę, a on, ten Frącek... Aż strach mówić... Matka jeszcze ciepła na

drzwiach leżała, a on z jakąś babą na podłodze kopulował, bo inaczej nie można tego nazwać! To był najgorszy widok, jaki w życiu widziałam. Do dziś go pamiętam. Uciekłam wtedy,

nawet tych śmieci nie wyrzuciłam. Patrzyłam, jak jego matkę żałobnicy wynosili, i płakałam jak bóbr. Wszyscy się go boimy, bo dla niego ukraść, pobić to żaden problem. Że też takie menelstwo musi mieszkać z nami pod jednym dachem! Nie ma na nich siły! Marcelina poczuła paniczny strach przed Frąckiem, choć przecież go nawet nie znała.

- Obym go nigdy nie spotkała. - Obyś. On jest chyba trochę stuknięty, podobno ma żółte papiery. Na szczęście rzadko go widuję, bo przeważnie leży w tej swojej norze pijany. Jak trochę wytrzeźwieje, to chodzi do łazienki, tej na korytarzu. Najczęściej jednak tam nie dociera. Przeważnie załatwia się na ścianę lub wycieraczkę. - Właśnie zauważyłam.

- Wciąż z tym walczymy, ale też się boimy. Sąsiadom zabił kota, jak się na niego zasadzili. Kochana, nie przejmuj się, tylko nikomu tu w drogę nie wchodź. Będzie dobrze! Po prostu naucz się, że na świecie są też ludzie gorsi od zwierząt. Mimo to ta kamienica ma swój klimat, no i obie mamy przecież wszędzie blisko, na przykład do pracy, restauracji, księgarni, zegarmistrza. No, wszędzie, bo przecież mieszkamy w

sercu Starówki. Wciąż dzieje się blisko nas coś ważnego. Wiesz, ile osób nam zazdrości? - Pewnie masz rację. Dziękuję za piękny wieczór i kolację. I w ogóle cieszę się, że cię poznałam! Jesteś taka inna niż kobiety w twoim wieku. Przepraszam, jeśli cię uraziłam z tym wiekiem. Nie chciałam. - Zmieszała się Marcelina. - Moja droga... Nie myśl, że biorę sobie to do serca. Nie

przejmuję się, gdy ktoś zwraca uwagę na mój wiek oraz na to, że czasem zachowuję się do niego... hm... nieadekwatnie. Nasze społeczeństwo najwięcej zarezerwowało dla młodych i pięknych. Oni mają wszystko; dla nich pisane są książki, kręcone filmy, wydawane gazety. To o nich się mówi i pisze. Im daje się w pierwszej kolejności pracę. A ja ani piękna, ani tym bardziej młoda, ale za nic mam przemijanie, na

które nie mam przecież wpływu, więc cieszę się chwilą. Po co zajmować się tym, na co nie mogę nic poradzić? To już lepiej nasmażyć placków i zjeść je w miłym towarzystwie, bo to przynajmniej zależy ode mnie. Z biegiem lat nauczysz się czerpać radość z każdej sekundy i traktować ją tak, jakby była przedostatnią. Dojrzejesz i jeszcze polubisz siebie w tej dojrzałości.

Gdy Marcelina, rozgrzana gorącą kąpielą, kładła się spać, pomyślała chwilę przed snem o tym, jak wiele musiało się wydarzyć, by mogło dojść do jej spotkania z Anną. Cieszyła się z tej znajomości, gdyż brakowało jej w życiu osób starszych, którzy są bardziej doświadczeni i mądrzejsi i których warto słuchać. Szkoda, że największą ofiarę w tym wszystkim poniósł Mąż, bo przecież gdyby nie jego

wypadek, to ona, Marcelina, nigdy nie zamieszkałaby w tym dziwnym domu i nie poznałaby Anny. Dziwna nieuchronność. Jakby Annuszka rzeczywiście tamtego dnia rozlała olej słonecznikowy na tramwajowe tory... Zasypiała przy akompaniamencie trzasków i stękań dobiegających z dołu mieszkania, do których już się przyzwyczaiła. Nazywała to nawet komitywą codzienności. Nie

myślała o przechadzających się nocą po jej mieszkaniu duchach, a raczej o tym, że to historia tej kamienicy nocami przetacza się

przez salon i kuchnię. Gdy schodziła rano na dół, widziała mieszkanie takie, jakie zostawiła wieczorem. Nic już nie spadało, nic się nie przesuwało. Ta stałość ją uspokajała. Od tamtego wspólnego wieczoru Anna, gdy tylko

oprowadzała swoje wycieczki po toruńskim rynku, zawsze wskazywała turystom budkę z pamiątkami, w której sprzedawała Marcelina. -Tylko tutaj, drodzy państwo, kupicie ręcznie wytwarzane toruńskie figurki, z prawdziwej pracowni rzeźbiarskiej zlokalizowanej na średniowiecznych wałach przeciwpożarowych. Zarówno te pamiątki, jak i miejsce, w

którym powstały, mają swoją piękną historię. I drodzy państwo podążali grzecznie w kierunku wskazanym przez czubek zielonej parasolki, uśmiechając się z sympatią do miłej starszej pani o ptasiej urodzie i zabawnie pomarszczonej twarzy. Obroty niespodziewanie wzrosły, mimo zbliżającego się rychło końca sezonu, co pozytywnie zaskoczyło Tadeusza.

- Masz rękę do handlu - mawiał, licząc utarg, a Marcelina myślała, że to raczej nie jej ręka, tylko czubek zielonej parasolki Anny. Rozdział X

Któregoś dnia Tadeusz zadzwonił do Marceliny i zaraz po przywitaniu oznajmił: - Będę teraz szczególnie potrzebował twojej pomocy. Na

stoisku zatrudnię na ten czas moją sąsiadkę. Mam do zrobienia odlew Jezusa dla znajomej artystki i bardzo mało czasu na to. Czy mogę na ciebie liczyć? - Oczywiście. Chętnie ci pomogę zgodziła się Marcelina. Skończyła właśnie odnawianie dwóch stolików nocnych i czterech ram, ale wciąż miała ochotę na twórczą pracę. Siedzenie na stoisku trochę ją już nużyło, zwłaszcza że robiło się

coraz chłodniej. Taka odskocznia od codzienności na pewno się przyda. Chwilę po Tadeuszu zadzwonił antykwariusz Wojtek. Poinformował, że wyśle pracownika po odbiór odnowionych przedmiotów i przekaże kolejne zlecenia. -jakiś worek się otworzył czy co? Będziesz miała sporo zleceń, zarobisz na spokojną zimę! śmiał się do Marceliny.

Jego znajoma przyjechała właśnie z Niemiec do Torunia wielkim busem. Przywiozła obrazy, szafki, kredensy i stoliki -wszystko do renowacji. Marcelina z braku miejsca w mieszkaniu odnawiała mniejsze rzeczy, a ktoś dysponujący pracownią zajmował się tymi wielkogabarytowymi -jak nazywał je antykwariusz. Marcelina ucieszyła się. Lubiła pracować. Miała teraz nie

tylko własne pieniądze, ale i satysfakcję, że jest niezależna; przede wszystkim jednak nadmiar zajęć nie pozwalał na rozmyślanie o przeszłości. Minęło parę miesięcy od śmierci Męża, rana w pamięci już tak bardzo nie doskwierała. Nawet dotychczasowa chęć kontaktu z Natalią Anną jakby ostygła. W sposób naturalny zaczęły się powoli od siebie oddalać, jakby więzy żałoby przestały nagle

obowiązywać. Marcelina dzwoniła do niej rzadko, częściej pisała maile. -Już nie jestem ci potrzebna tak jak kiedyś - mówiła z wyrzutem Natalia Anna, która chyba nie chciała się pogodzić z tym faktem. - To nie tak. Mam teraz mnóstwo pracy. Zlecenia od Wojtka, budka z pamiątkami i jeszcze te zajęcia wieczorne w pracowni.

-Ale przecież nie jesteś rzeźbiarką?! - Tadeusz daje mi do wykonania proste prace, wymagające raczej sprawności palców, niewielkiej siły i dokładności, a nie talentu. Każdy może to robić. Pomagam przy szlifowaniu, patynowaniu, przygotowywaniu modeli. - Wkrótce otrzaskasz się i będziesz mogła sama robić rzeźby. - Nie, to niemożliwe. Do tego potrzeba

czegoś więcej. Czegoś, czego ja nie mam. Gdy widzę, co robi Tadeusz... Wystarczy, że spojrzy na człowieka, i już wie, czy chciałby go wyrzeźbić, czy nie. - Robi również rzeźby prawdziwych ludzi?! - Oczywiście! To naturalne. W sztuce potrzebna jest nie tylko inspiracja, ale również model.

Natalia Anna zastanowiła się chwilę, po czym zapytała: - A może wyrzeźbiłby także mnie? Marcelina spojrzała na nią rozbawiona. - Zapytam. Zapytała. Zdziwiła się, gdy Tadeusz przyznał, że owszem, potrzebna jest ładna modelka do rzeźby Madonny z Dzieciątkiem do jakiegoś kościoła.

- Niech ta twoja koleżanka przyjdzie do mnie jak najszybciej. Odczuwam kryzys inspiracji. Wykorzystałem już całą moją rodzinę. Córka pozowała do toruńskiej piernikarki, żona do Świętej Barbary, a siostra do Marii Konopnickiej. Może twoja koleżanka się nada? A proporcjonalna chociaż jest? - No, przyznam, że jest dość ładna odpowiedziała raczej niechętnie Marcelina. Myślenie o ciele

Natalii Anny niezmiennie sprawiało jej ból. - To niech przyjdzie, ale dopiero po tej rzeźbie Jezusa. Jezus ma pierwszeństwo! - roześmiał się Tadeusz. Marcelina zrelacjonowała potem rozmowę Natalii Annie. Obie śmiały się przy tym. - No dobrze, ewentualnie mogęjezusowi ustąpić miejsca w kolejce do sławy... - zażartowała

przyjaciółka. Marcelina musiała teraz odłożyć wszystkie mniej ważne sprawy. Tadeusz prosił o maksymalną dyspozycyjność. Najpierw zrobiła w lodówce zapasy na cały tydzień, by nie chodzić do nocnych sklepów. Umówiła się z Anną, że ta będzie ją czasem żywić. - Ogórkowa lub rosół zawsze u mnie jest, pamiętaj!

Marcelina z kolei ulepiła kilkadziesiąt pierogów. To przecież najlepszy sposób na szybki obiad. Są smaczne,

sycące i w każdej chwili można po nie sięgnąć do zamrażarki. No i najlepiej smakują te wykonane własnoręcznie. Współcześni konsumenci idą teraz na łatwiznę, nie doceniając roli kuchennej manufaktury. Na szczęście ta coraz częściej wraca

do łask, wypierając jedzenie o smaku przemysłowym. - Dodaj do ciasta trochę mąki razowej i koniecznie je zaparz. Będą smaczniejsze - doradziła jej Anna. Od tamtego spotkania nad plackami, jak nazwała je Marcelina, sąsiadka stała się jej bliska niczym ktoś z rodziny. Tylko niekiedy pojawiała się w jej życiu nazbyt często; były bowiem takie chwile, kiedy Marcelina potrzebowała samotności i

nie chciała jej zakłócać nawet najsmaczniejszym posiłkiem czy najmilszym towarzystwem. A Anna często szukała jej towarzystwa, bo po prostu czuła się samotna. - Wiesz, przez te nasze wspólne przeżycia, czyli ten wypadek tramwajowy i bliskie sąsiedztwo, mam czasem wrażenie, jakbyś była moją córką... - A co z twoją prawdziwą córką? Nigdy do ciebie nie

przychodzi. Nie widziałam jej u ciebie... - Ech, nic, nic. Nie mieszka w pobliżu. Czasem dzwoni. Ach, więc tylko czasem dzwoni... pomyślała Marcelina. Miała przeczucie, że w tych relacjach coś jest nie tak. Sama nie miała rodziców i wiele oddałaby za to, by choć raz zadzwonili do niej z tamtego świata. Ich rozmowa może brzmiałaby tak: - U ciebie wszystko w porządku, córeczko?

- Ależ tak. Mam nową pracę, jakoś pozbierałam się po śmierci Męża, zresztą wiesz, jak z nim było. - I opowiadałaby matce z przejęciem o wszystkim, co jej się przytrafiło. Gdyby tylko mogła... - No, wiem, wiem. Przecież my tu mamy wgląd we wszystko. Nawet nie masz pojęcia, jak was dobrze widać z góry. Jak śpicie, rozmawiacie. Wtedy też go widziałam. Jak był z nią...

-Ach, mamo, nawet mi nie przypominaj. - Córeczko, nie myśl o tym, nie przejmuj się tak. To tylko cielesność, pożądanie. Jakie to wszystko płytkie, nieważne. Optyka zmienia się zupełnie, gdy się umiera. Nie ma się ciała, więc nie czuje się zazdrości. Zazdrość jest cielesna. - Mamo, a dobrze ci tam? - Doskonale. Nareszcie odpoczywam. W ogrodzie wszystko

samo rośnie. Nie muszę doić krów. Martwić się o pieniądze. No i są tu ze mną te wszystkie zwierzęta, któreśmy zabili do rosołu lub na kiełbasy. Żyjemy w zgodzie i nie myślimy o jedzeniu i przetrwaniu, bo po prostu trwamy. Tak Marcelina czasem wyobrażała sobie rozmowę z matką przez niebieski telefon. Tęskniła za nią, za ojcem również, choć pod koniec życia odszedł od nich i zamieszkał w Giżycku z

przystojną - jak o niej mówili we wsi panią Łodzią. - Lody pewnie robi takie, że ho, ho usłyszała kiedyś Marcelina od sąsiada. - Tato, czy pani Lodzia robi lody? zapytała go kiedyś Marcelina, z dziecięcą nadzieją, że pójdą razem na te lody. Tata się strasznie zaczerwienił i zapytał: - Kto ci o tym powiedział? - Pan Kazek pod sklepem mówił.

Ten pan Kazek potem chodził z podbitym okiem, tłumacząc się wszystkim, że spadł z wozu podczas sianokosów. Tata już wtedy mieszkał z panią Łodzią. Zmarł kilka lat później na jakieś powikłania po grypie.

Może tata jadł za dużo lodów? zastanawiała się Marcelina. Miała wtedy dwanaście lat. Mieszkała z matką i starszym

rodzeństwem. Z tatą spotykała się raczej rzadko, najczęściej przy okazji świąt lub urodzin któregoś z nich mazurski obyczaj wymagał bowiem obchodzenia „geburstagu". Matka zmarła pięć lat temu. Dwa lata borykała się z nowotworem jelit. Któregoś dnia po prostu wygrał. Brat i siostra zostali w domu rodzinnym w Cankach i wciąż z zazdrością

powtarzali Marcelinie, że jej jedynej się udało, mieszka w dużym mieście, ma dobrego męża. Kiedy umarł, pocieszali ją, że jest wdową. To przecież znacznie lepsze, niż być rozwódką, a wolność ta sama. - I znów ci się udało... - dodawali z przekąsem, jednocześnie skrupulatnie pozbawiając ją prawa do domu, mebli i ziemi po rodzicach.

- Tobie się ułożyło, nam nie usprawiedliwiali się podczas jej rzadkich wizyt na Mazurach, zrzucając wszystko na własne staropanieństwo i starokawalerstwo. W świecie musi być po równo. Taką właśnie naukę wyniosła Marcelina z rodzinnego domu. Może dlatego nie umiała cieszyć się względną równowagą, do jakiej powoli dochodziła po śmierci Męża? Bała się być szczęśliwa, bo za ileś szczęścia może ją

spotkać ileś nieszczęścia. Lepiej więc udawać, że z niczego się nie cieszy i tylko pracować, pracować, pracować. To właśnie pracą, a nie myśleniem o własnym szczęściu zabijała w sobie złe myśli. Zazdrościła swojej sąsiadce entuzjastycznego podejścia do życia, jakie miała mimo prawie siedemdziesięciu lat. Sama, choć trzydziestokilkuletnia, czuła się stara i zmęczona.

Polubiła swoją zapracowaną codzienność, bo nie musiała zastanawiać się nad kolejnym dniami, własną samotnością i wdowieństwem. Nie potrzebowała towarzyskich spotkań, wjakie uciekają kobiety w jej sytuacji. Lubiła być sama; mogła robić to, na co ma ochotę, nie tłumacząc się przed nikim. Praca nad rzeźbą Jezusa nie była łatwa. Marcelinę na początku zdziwiły jej rozmiary - Jezus

był o wiele większy od człowieka. Nigdy wcześniej nie pomagała przy tak dużym dziele. Ubrany był w szatę, w której najtrudniejsze do odtworzenia były liczne zagięcia i zmarszczenia. Miało się wrażenie, że szaty są mokre i oblepiają ciało Jezusa niczym firanka. Przypomniała sobie, że był taki styl w starożytnej sztuce greckiej zwany stylem mokrych szat. Jezus wyglądał jak przeniesiony z tamtej epoki;

jakby wyrzeźbił go Pajonios z Mendę, twórca marmurowego posągu spowitej w wietrzne szaty Nike. -Ten Jezus jest jak prawdziwy. Ale popatrz, tutaj coś nie wyszło - stwierdził nagle Tadeusz, pokazując palcem rzeźbiarską niedokładność. - Jak już zrobimy odlew, to trzeba to będzie koniecznie poprawić. Nad prawym biodrem Jezusa było widoczne kuliste

zgrubienie, zaburzające całą harmonię szat i ukrytego pod nimi ciała. - Rzeczywiście, tu jest coś nie tak nawet na moje niewprawne oko. - Pokiwała głową Marcelina. - Nie możemy tego tak zostawić. Pokażę ci przy okazji, jak poprawia się takie niedociągnięcia. Pracowali w milczeniu. Pod wieczór w pracowni pojawiła

się żona Tadeusza, Renata. Przyniosła pracującym karton z gorącą pizzą.

- To na wzmocnienie. Czasem musicie coś jeść. 1 to też. Zadźwięczały butelki piwa. Podeszła do Tadeusza, spojrzała mu przez ramię. - O, patrzcie, tu jest jakaś niedoróbka. Widzieliście? -Wskazała palcem na wybrzuszenie.

- Też to zauważyłem. Będę musiał to poprawić i dorzeźbić fragment szaty. Nie ukończyli rzeźby tamtego dnia. Zalali tylko formę i zostawili do wystygnięcia. Dopiero następnego odkuli jej warstwy, które pękły jak orzech włoski. Wyłuskali ze środka odlew Jezusa. Tadeusz był przy tym uważny i precyzyjny. Pracował w dużym skupieniu. Kiedy doszedł do fragmentu

wymagającego poprawek, zastygł z narzędziem w dłoni. - Marcelina... - wyjąkał. Twarz miał całkiem bladą. - Tak? - Popatrz tutaj. Marcelina spojrzała na rzeźbę. Fałdy na szatach Jezusa nie wymagały już poprawek. Jakby ktoś w nocy wszystko poprawił! - A przecież wczoraj... Sama widziałaś...

- No, widziałam - wyjąkała, lekko przestraszona. - Nie wiem, co się dzieje. Przecież nie mam urojeń, ty też tu byłaś! - I twoja żona... - Zadzwonię do niej. Przyszła niemal od razu. Mieszkali bardzo blisko, na sąsiedniej ulicy. - A co tu u was tak ogórkami pachnie? zapytała już w

progu. Marcelina wciągnęła nosem powietrze. Rzeczywiście, znów czuć było zapach ogórków. - Podejdź tutaj. -Tadeusz przywołał ręką żonę. - Popatrz tylko. Żadne z nas niczego nie poprawiało. Renata nachyliła się nad Jezusem. - Niemożliwe. Przecież wczoraj te szaty wyglądały beznadziejnie. - No właśnie. Mówiłem, że muszę je

poprawić. A tymczasem... Jakby ktoś zrobił to za nas... Nic z tego nie rozumiem. Głuchy łoskot przerwał ich dyskusję. Jedna ze świetlówek nagle pękła, a jej cienkie biate szkło rozprysło się i spadło drobinkami na całą trójkę. Po chwili pękła kolejna. Górne światło zgasło. Przez okna przeświecały jedynie światła latarń.

Marcelina, Tadeusz i Renata z przestrachem spojrzeli na siebie. - Kurwa, co się tu dzieje?! - zaklął pod nosem rzeźbiarz, próbując włączyć światło. Niestety, włącznik nie zadziałał, jakby nagle zabrakło prądu. Obrotowy stół z rzeźbą zaścielony był białym szkłem ze świetlówek. Zapach świeżych ogórków stawał się coraz silniejszy.

-Jedliście ogórki? - wyjąkała Renata. Nie. - To dlaczego tak dziwnie pachnie? - Właśnie nie wiem. Wciąż czuję te ogórki. Duchy jakieś je jedzą czy co? - Tadeusz udawał odważnego, ale widać było po nim, że też trochę się wystraszył. - Ostatnio, jak tu pracowałam trochę dłużej, też tak pachniało. Myślałam, że mi się zdaje. Ale teraz... Sama już nie

wiem. Duchy? - wyszeptała Marcelina. - Może już, drodzy państwo, rozejdziemy się do naszych domów. Chyba jesteśmy przemęczeni i wszyscy razem pada-

my ofiarą urojeń. - Tadeusz otworzył drzwi. Bardzo szybko wyszli z pracowni, niemal przepychając się w progu. - Zwykle ostatni gasi światło, ale dziś akurat nie ma co gasić

- zażartował Tadeusz, dodając sobie animuszu. Obejrzał się jeszcze raz na niedokończoną rzeźbę Jezusa, która wyglądała teraz jak monstrualne pisklę - ledwo wykluwające się z jajka, a już leżące na marach. Widok był wręcz upiorny. Białe szkła świetlówki, które spadły na niego, wyglądały jak płatki kwiatów. Jakby przeszła tędy procesja „bożocielna" i posypała uroczyście

rzeźbę, a nie ulicę. Marcelina szła do domu najszybciej jak mogła. Dziwny niepokój towarzyszył jej jak bezpański pies. Oglądała się z lękiem, bo wciąż jej się wydawało, że ktoś za nią idzie. To było złudzenie. Ulica była spokojna i pusta, a jej ostre krawędzie łagodziło ciepłe światło latarń. Uświadomiła sobie, że od pewnego czasu w pracowni dzieją

się dziwne rzeczy. Czasem ginęło jakieś narzędzie, które potem znajdowała w miejscu przeszukanym wielokrotnie. „Diabeł ogonem nakrył" - mamrotała wówczas pod nosem, zła na siebie, że wcześniej nie zauważyła. Tak mówiło się wjej wsi i teraz mimochodem powtarzała to ludowe powiedzonko. Gdyby nie to, że było już dość późno, najchętniej poszłaby do Anny. Może nawet u niej

przenocowała. Dzisiejsze przeżycia w pracowni podniosły jej ciśnienie. Nie chciała jednak budzić sąsiadki. Wypiła więc pół szklanki wódki, która przestała od prowizorycznej parapetówki, i od razu położyła się spać. Alkohol spowodował lekkie zawroty głowy, jakby dostała przed operacją „głupiego jasia" i płynnie przechodziła w stan między jawą a snem. Nie przeszkadzały już trzaski i stękania starych mebli. Jej

ośrodkowy układ nerwowy, wsparty działaniem alkoholu, poszybował w kierunku zniesienia świadomości. Nazajutrz Marcelina jak zwykle wstała do pracy. Dopiero pod prysznicem przypomniała sobie zdarzenia z poprzedniego dnia. Poprawiona szata Jezusa, zapach ogórków, popękane świetlówki - te wspomnienia wywołały w niej chłodny dreszcz,

który przeszył ją mimo gorącej wody spływającej strugami. Namydliła ciało niebieską kostką i skierowała twarz pod natrysk. Próbowała pozbyć się dziwnych myśli i lęków. Prawie się jej udało. Do kuchni weszła odświeżona. W małej kafeterce zaparzyła sobie mocnej kawy i wypiła ją niemal jednym haustem. Błogie bulgotanie krwi... Coraz szybsze krążenie... Tak, lubiła to. Miała niskie ciśnienie i poranna kawa

działała zbawiennie. -Tacy ludzie jak ty przynajmniej nie mają wylewów. Ciesz się - mówiła czasem matka. - E, nigdy nic nie wiadomo odpowiadała rutynowo. Jeszcze tylko ubranie i już można wychodzić. Nagle piknął esemes do Tadeusza: „Dziś robimy sobie wolne od rzeźby. Przypilnuj stoiska do trzeciej, potem zastąpi cię Renata.

Wypocznij". Odpisała, że przyjęła do wiadomości, i ochoczo zbiegła po schodach, tupiąc głośno, na złość samej sobie i sąsiadom, jakby chciała rozpędzić wszystkie złe myśli i strachy. Miała w perspektywie dłuższy niż zwykle dzień. Na dodatek pogoda ją rozpieszczała. Poczuła się więc lekko i zapomniała o wczorajszych przeżyciach. W słońcu dnia wieczorne strachy i

smutki zniknęły niemal całkowicie. Rozdział XI Słońce jak na początek jesieni grzało mocno i sprawiało, że wewnątrz budki z pamiątkami było wyjątkowo duszno. Latem jakoś lepiej znosiła upały, może dlatego, że wciąż były i organizm przyzwyczajał się do nich. Teraz ziemia kołysała się już do jesieni; ludzie ubierali się cieplej i przygotowywali na

jesienne chłody, zapominając o lecie. Koło południa zajrzała do niej Anna. - Nie przychodzisz do mnie ostatnio... Coś się stało? -Zawiesiła głos. - Nie, nic się nie stało. Po prostu mam dużo pracy. - Wciąż ten Jezus na warsztacie? -Tak. Ten sam. Zlecenie dość pilne. Marcelina nie miała ochoty wyjaśniać Annie, co stało się

minionego wieczoru. -A wiesz, ostatnio mój znajomy historyk pokazał mi taki wierszyk o Toruniu, który ukazał się w niemieckiej prasie. Nie znam niemieckiego, więc mi przetłumaczył. - Ach tak? - Wyobraź sobie, że w tym wierszyku z 1901 roku jest wzmianka o Martinusie! - O jakim Martinusie? - zapytała

nieprzytomnie. - Teschnerze! - Nie znam... -Jak to nie znasz?! Obudź się, dziewczyno! To przecież ten bohater z legendy. Kochanek, co swoim wybrankom ofiarowywał pierścienie! -Ach, rzeczywiście, coś sobie przypominam... - Pewnie, że sobie przypominasz, bo wciąż opowiadam tę

legendę! Ten wierszyk zapisał jakiś ówczesny historyk. Podobno był przekazywany w jego rodzinie od pokoleń. -No i? - Okazuje się, że ta legenda żyła już w tamtych czasach. Jest w tym wierszu parę słów o Martinusie, co uwodził mężatki i w jednej z nich zakochał się tak, że postanowił ją odebrać mężowi. Ofiarował jej piękny pierścień z rubinem z Gór Izerskich. Coraz

bardziej zaczynam wierzyć w to, że to nie żadna legenda, lecz wydarzenie zapamiętane i przekazywane przez pokolenia jako opowieść ustna! - Tylko dlatego, że ktoś napisał o tym wierszyk? -We wszystkim zawsze jest szczypta prawdy, moja droga. Takie wierszyki pisane były często w oparciu o prawdziwe zdarzenia.

- Pewnie tak. Anno. Przepraszam cię, ale mam dziś kiepski dzień. Jestem zmęczona. W pracowni dzieją się dziwne rzeczy... Zdecydowała się w skrócie opowiedzieć, co się stało. - Zaczynam podejrzewać, że razem z Tadeuszem i jego żoną, Renatą, mamy jakieś urojenia. Może to przez ten zapach żywicy epoksydowej, z której robimy sztuczny kamień? zakończyła. Anna najwyraźniej wcale nie przejęła

się jej opowieścią, bo nagle spojrzała na zegarek. - Dwunasta dwadzieścia jeden. O wpół przychodzi moja grupa. Muszę lecieć.

I poleciała. Określenie czułe i trafne. Anna, mimo swojego wieku, wciąż przemieszczała się z miejsca na miejsce niczym pchana siłą młodości - lekko nad ziemią. Tylko w domu szurała

kapciami. Gdy patrzyło się na nią, gdy szłą ulicą, miało się wrażenie, że jest ptakiem, a jej kości wypełnione są powietrzem. Jakby miała pod skórą szkielet z pęcherzy pławnych. Marcelina zaczynała wierzyć nawet w liczne romanse, o których Anna bez skrępowania opowiadała. Mężczyźni bardzo lubią otulać ciężkim muskularnym ciałem kruchość, lekkość i szczupłość kobiety. Czują się wtedy tak pierwotnie.

Marcelina lubiła dużych mężczyzn. Mimo że nie była tak drobna jak Anna, lubiła czuć wyraźnie dysonans płci, rozmiarów, faktury. Mężczyzna musiał być szorstki, gładkość natomiast zostawiała dla siebie. Mąż. Lubiła, gdy się nie golił. Musiał wtedy uważać podczas pocałunków, bo skóra Marceliny była jasna i wrażliwa na wszelką szorstkość. A jednak niezmiennie fascynował ją

trzydniowy zarost, pod warunkiem, że muskał nim okolice pępka i podbrzusza bardzo delikatnie. Czasem oboje zapominali się w tym muskaniu i Marcelina miała na ciele widoczne ślady mikrozadrapań. Wyglądały jak alergia lub wysypka. Mimo to Marcelina lubiła ten dotyk. Był inny niż jej własny. Kojarzył się z siłą i pożądaniem. Mężczyzna. Nie, jeszcze go nie potrzebowała. Kiedyś być

może odezwie się w niej jakaś tęsknota? Teraz czuła się kaleka. Może to na skutek tej zdrady, która dotyczyła nie tylko ciała, ale i duszy. Zbyt wiele skrajnych emocji jeszcze nią targało, by tęsknić. Kilka miesięcy wdowieństwa przeznaczyła na odbudowę własnego życia. Gdy stawia się fundamenty, nie myśli się o wiatrowskazie na dachu... Mężczyźni byli teraz tylko ttem, na którym rozgrywała

swoje nowe życie. Sprzedawcy, klienci, pracodawcy, fryzjerzy, aktorzy, dziennikarze, turyści bezpłciowe stworzenia z twarzami, kończynami, brzuchami, oczami, głosem... Niewiele różniący się od kobiet, choć jeszcze niedawno błądziła w galaktyce miłości do jednego z nich. Jej życiową przestrzeń wypełniały teraz kobiety oraz jedyny „oswojony" mężczyzna, Tadeusz, który dawał jej pracę i uczył

nowych rzeczy. Od momentu, kiedy przekroczyła próg pracowni na Podmurnej, towarzyszył jej w nauce nowego życia entuzjazm neofity, nieco tylko stłumiony po wczorajszych wydarzeniach, których nie potrafiła w żaden sposób wyjaśnić, przeczuwała jednak, że zaraz miną. Obiad postanowiła zjeść z Anną. Zadzwoniła, by się

umówić. -Anno, czy miałabyś ochotę na obiad z pewną marudną dziś i zmęczoną sprzedawczynią pamiątek toruńskich? - Ależ naturalnie. Do szesnastej oprowadzam, potem możemy się gdzieś spotkać. - Może Róża i Zen? - Może być. Podobno jest tam świetna zupa gulaszowa. Skąd Anna wiedziała takie rzeczy?

Chodziła po restauracjach ze swoimi dawnymi absztyfikantami? Nie, nie można tak mówić, to tylko marny stereotyp. Prawo do miłości obowiązuje bez względu na wiek zganiła samą siebie. Spotkały się przed lokalem. Weszły do środka. - Może lepiej do ogródka? -Jasne, będzie świeże powietrze. Zamówiły zupę gulaszową. Miała dobry smak - mięsa i

papryki, była lekko pikantna i przez to szczypała w język.

-Ten Martinus... - zaczęła Anna. -Ale przecież to legenda. Sama tak mówiłaś. - Niby tak, ale coraz bardziej zaczynam w nią wierzyć. Dziś jeden historyk mi mówił, że ten jubiler naprawdę zrobił jakiś wyjątkowy pierścień z drogocennym

rubinem. I że podobno jest to zapisane w jakiejś starej księdze o kupcach toruńskich i ich powiązaniach z rzemiosłem. Fragmenty tej księgi opublikowano kiedyś w starym niemieckim przewodniku z 1927 roku, który jest dziś praktycznie nie do zdobycia. - Zatem masz szansę sprawić, że legenda stanie się rzeczywistością. Rozpocznij odczarowywać legendę! Tylko nie

zabieraj się za smoka wawelskiego! żartowała Marcelina, nie przeczuwając nawet, że te żarty obrócą się przeciwko niej. Anna jadła wolno, stukając łyżką o dno miseczki. Poprosiła o kawę. - Napijesz się ze mną? - Bardzo chętnie. - Wiesz, ludzie mówią, że w moim wieku nie można pić kawy. Nadciśnienie i te inne sprawy.

Nie wiem, o co im chodzi. Czuję się tak dobrze. - Chciałaby w twoim wieku być taka jak ty... - No właśnie. Mam czasem wrażenie, że rozmawiam z równolatką. A to niedobrze. To pewnie te twoje około-małżeńskie przeżycia sprawiły, że jesteś jakaś taka... stara. -A ty za to bardzo miła! - roześmiała się Marcelina, twarz

jednak stężała jej gniewnie. - Marcelina, wyluzuj. Napij się wina, potańcz. Życie musi się toczyć dalej, czy twój szanowny małżonek nieboszczyk tego chce, czy nie. - Pewnie masz rację, ale wciąż mi trudno zapomnieć. -Daj spokój. Żyj. To właśnie owo krótkie „żyj", rzucone przez Annę jakby od niechcenia, sprawiło, że Marcelina

zapragnęła nagle „żyć". Miała przed sobą wolny wieczór. Postanowiła go spożytkować radośnie i beztrosko, na ile pozwalał jej nieco melancholijny mimo wszystko nastrój. Dzień zakończyły dość zaskakująco - na tańcach Pod Kurantami. Ilość wlanego w siebie wina dziwiła je obie. Anna zajadała do tego z apetytem pierogi i co chwila wysyłała

Marcelinę na parkiet. - Idź, potańcz. Ja posiedzę i popilnuję machała dłonią. Marcelina kiwała się chętnie w rytm muzyki puszczanej przez młodego didżeja Grześka. Czuła, jakby kąpała się w dźwiękach. Smutki spływały z niej niczym brud. -Anno, skąd ty masz w sobie tyle żaru, energii? - zagadnęła Marcelina, gdy zmęczona tańcem wróciła do stolika.

- Przecież to ty tańczysz, nie ja. To ty masz energię. - Ale ty mnie tu przyprowadziłaś i w ogóle... Zmieniasz mnie. Dzięki tobie zapominam, że jestem w żałobie i że oficjalnie powinnam się smucić. - Zostaw to już. Żyj chwilą! Wracały po północy. Weszły na korytarz kamienicy zmęczone, ze śpiewem na ustach. Tak! Śpiewem! Anna śpiewała

Podmoskownyje wieczera, a Marcelina wraz z nią próbowała nucić, nie znając słów. Nagle zza załomu korytarza wynurzył się cień człowieka, od którego czuć było stęchlizną, brudem i wódką zagryzaną czosnkiem. - Co tak mordy drą, a?Jak chco, to je uciszę zara skutecznie. Anna uciszyła się natychmiast, zakrywając dłonią usta. Szepnęła Marcelinie na ucho:

-To Frącek... Przestraszyły się nie na żarty. Bały się przecież Frącka niczym nocnej mary. Marcelina widziała go wtedy pierwszy raz. Nie ostatni jednak... Na palcach, wyciszone i poważne, dotarły do mieszkania Anny. - Powinnam zachowywać się jak przystało na kobietę w

moim wieku. To wszystko przez to wino. I ciebie usprawiedliwiała się Anna przed samą sobą. - Przeze mnie? Co ty wygadujesz? Kto kogo ciągnął na te tańce? - No niby ja, ale to nieważne. Moje życie zmieniło się, odkąd w nim jesteś. Mam teraz jakąś misję. Chcę ci pomóc, bo stałaś mi się bliska jak córka. To dodaje mi skrzydeł i

uświadamiam sobie, że tyle lat żyłam tu tak samotnie, bez radości i śmiechu, a teraz chcę to zmienić i chcę też zmienić twój nastrój, przegonić smutek. I stąd te moje głupie pomysły. Ten Frącek nieźle nas wystraszył... - Traktujesz mnie jak córkę? Miło, ale co z twoją własną? przerwała Marcelina. - Ach... Ta moja córka jest taka poukładana. Dla niej zawsze

byłam zwariowaną staruszką, choć przecież nie jestem staruszką. No, sama widzisz. Ona jest mentalnie starsza ode mnie. Wdała się w ojca. Pełna zasad i dobrych manier. Rozmodlona do granic możliwości. Przyjeżdża bardzo rzadko, właściwie wcale. Mieszka w Rzymie i co tydzień jest na grobie papieża. Albo w innym ważnym miejscu Watykanu. Uważa, że obcowanie ze świętościami zmienia ją; sprawia, że

staje się święta za życia. -Jak ma na imię twoja córka? - Franciszka. Po dziadku. - Ładnie. - Ona mówi, że jej imię to jedyne, co mi się udało. Jej zdaniem, nadałam jej imię świętego Franciszka z Asyżu, choć w tamtej chwili wcale o tym nie myślałam. Nie układa się nam od lat. W zasadzie nie podtrzymujemy żadnych relacji. Życzenia na

święta i zdawkowe pytania o zdrowie i o to, co słychać. To wszystko. Wiesz, nie chciałam mieć takiej córki. Marzyłam, że będę miała z nią dobre relacje. Nie wyszło. Jesteśmy skrajnie inne. - Nie mówiłaś mi o tym nigdy. - Bo chyba nie ma się czym chwalić. Myślę, że poniekąd to moja własna wychowawcza porażka, ale też jest w tym i jej wina.

Przecież to dorosła kobieta i powinna zdawać sobie sprawę z tego, że nie będę żyła wiecznie i że któregoś dnia może być za późno na odnowienie kontaktu. Mimo tego poświęcenia kościołowi nie zdaje sobie sprawy z elementarnych potrzeb człowieka, które powinny być realizowane ponadwyznaniowo. Jak potrzeba bycia blisko swojej rodziny. Czy ty sobie wyobrażasz, że poszłabym z Franciszką

do lokalu na tańce? Ona myśli, że powinnam się już zająć umieraniem, a najpierw chyba nawróceniem, niezbędnym do dobrego umierania. - Na pewno tak nie myśli. Kocha cię po swojemu. Tak sądzę. Może nie jest tak źle, jak mówisz? - Och, wiem, co mówię. Ona już dawno mnie zdradziła, jak twój mąż ciebie. Obie jesteśmy zdradzone. Obie się rozumiemy. I

dlatego tak się zżyłyśmy. Anna miała rację. Mimo krótkiego czasu, jaki minął od ich poznania, Marcelina miała wrażenie, że znają się co najmniej

pół życia. Cieszyła się, że Anna jest tuż obok. Po raz pierwszy zadzierzgnęła takie relacje z kobietą. Pożegnały się w progu, Marcelina wróciła do siebie.

Odruchowo sprawdziła, czy lustro jest na swoim miejscu. Było. Podeszła do okna w salonie. Za oknem próbował drzemać Toruń; mimo później godziny Szewska wciąż dudniła, dzieląc los sąsiednich ulic. Głośne kroki, śpiewy, zataczanie się, okrzyki odurzonych alkoholem ludzi, a w jej centrum wciąż czynny bar z kebabem, do którego jak do Mekki zachodzili głodni i głośni. Gdzieś koło drugiej udawało się ulicy

zasnąć, ale tylko na chwilę. Około trzeciej przyjeżdżała maszyna do sprzątania i całą ciszę diabli brali. Szum trwał do czwartej, a potem zaczynały się pierwsze stukoty kroków tych, którzy musieli rano wstać. O szóstej Szewska budziła się na dobre, o siódmej kipiała dźwiękami odmierzanymi biciem kościelnych dzwonów. Uliczna bezsenność codzienna. Może dlatego kamienice wzdłuż ulicy

gubiły ze zmęczenia tynki i dachówki, wypaczała się stolarka, drzwi zacinały, domofony psuły, pękały rury instalacji gazowej a mieszkańcy chodzili z podkrążonymi oczami? Gdyby można było zamknąć ulicę i ułożyć ją do snu, na pewno wyszłoby to na dobre wszystkim. Nazajutrz była sobota. Tadeusz znów dał Marcelinie wolne: - Posiedzę na stoisku, poczytam albo porozmyślam. Muszę

odpocząć od rzeźbienia. Po południu pójdę tylko na chwilę do pracowni, by zmienić świetlówki. Współczuła mu, że musi tam wrócić. Na razie nawet w myślach omijała to miejsce szerokim łukiem. Co zatem zrobić z tak miło rozpoczętym weekendem? Zlecenia dla Wojtka wykonane, koło południa ktoś miał wpaść i je odebrać.

- Anno, a masz dziś jakieś wycieczki? Jakieś plany na sobotę? - Zadzwoniła do sąsiadki z nadzieją, że znów spędzi z nią dzień. Wciąż bała się nadmiernej samotności. Oswajała się z nią powoli. -Tak, koło drugiej ma być wycieczka pielgrzymów. Same święte miejsca. Kościoły, katedry,

figurki. Dlaczego pytasz? - Może bym z tobą poszła? Mam dziś wolną sobotę, a niespecjalnie chce mi się siedzieć w domu. - Świetnie. Zatem czekam pod pomnikiem Kopernika. Po chwili zadzwonił telefon. To był Tadeusz. -Ta koleżanka, co chciała pozować, nie mogłaby dziś do mnie wpaść na stoisko? Obejrzę ją. Dostałem pilne zlecenie na

koronczarkę do Koniakowa. - Och, na pewno się ucieszy. Tak jej zależało! Zaraz do niej zadzwonię! Natalia Anna oczywiście miała czas. Marcelinie przemknęło przez myśl, że ta kobieta jest po prostu próżna, bo za wszelką cenę chce ocalić swoją urodę dla potomnych. Nie urodziła dziecka, to może choć w ten sposób doczeka się swojej kopii?

Marcelina czuła, że takie myślenie nie świadczy o niej samej zbyt dobrze, ale nie potrafiła się opanować. W jednym trzeba było przyznać rację Natalii Annie: wie, jak powinna zachowywać się żądna sławy kobieta. Być zawsze gotowa, bo w każdej chwili może przecież zadzwonić ważny telefon. Marcelina założyła dżinsy i zwykłą bluzę z kapturem. Wyszła z domu. W bocznym korytarzu koło wyjścia zamajaczył

cień. Poczuła znajomy zapach wódki i czosnku. Serce zaczęło jej mocniej bić, przyspieszyła kroku. Na plecach czuła spojrzenie Frącka, ostre jak sztylet. Naciągnęła na głowę kaptur, jakby to była czapka niewidka. Do drzwi odprowadziły ją głośne czknięcia. Anna czekała, a wraz z nią pod pomnikiem stała wycieczka składająca się przeważnie ze starszych ludzi, którzy już z daleka

wyglądali na pielgrzymów. Niemal monochromatycznie ubrani, z twarzami zasznurowanymi powagą. Anna też była poważniejsza niż zwykle, widać udzielił się jej nastrój turystów. - Mówisz, że dziś same kościoły? zagadnęła Marcelina. - Tak. To jakaś pielgrzymka z Zamościa. Ale najpierw przejdziemy Szeroką. Po chwili szli zwartym tłumem, zorganizowanym jakby to

była parada wojskowa. Tylko nieliczni oddzielali się, by kupić lody lub spojrzeć na architektoniczny detal. Nagle z boku dała się słyszeć jakaś rzewna melodia. Niewysoki siwy mężczyzna wygrywał ją na starych skrzypcach. Anna podeszła do niego i rzuciła do jego niewielkiej skrzyneczki dziesięć złotych. Mężczyzna spojrzał na nią i roześmiał się szeroko. Przestał grać. Powiedział coś Annie na ucho.

Wycieczka zatrzymała się zdziwiona, z kim też ich przewodniczka wdaje się w komitywę. Z jakimś przydrożnym grajkiem? Grajek chwycił znów za smyczek. - Dla szanownych państwa z dedykacją od pani Ani! Pieśń Roksany Karola Szymanowskiego! I zagrał. Popłynęły tęskne dźwięki, najpierw wysokie, potem nieco niższe, jakby stateczniejsze, a Marcelina stała

zasłuchana i chwila ta wydawała się całkowicie zaczarowana i niepowtarzalna. Być na Szerokiej i słuchać Szymanowskiego w wykonaniu ulicznego grajka, który raczej nie wygląda na znawcę muzyki, a jednak najwyraźniej nim jest...

-To nasz toruński Janko Muzykant. Chyba każde większe miasto ma takiego muzykanta. Uprawianie muzyki bywa, jak

widać, stanem wyższej konieczności nawet u ludzi, z których zwykliśmy się pokątnie naśmiewać. Czasem nasz śmiech jest bardzo krzywdzący. Naszego Janka Muzykanta bardzo lubię. To mądry człowiek, choć wokół ludzie mówią, że jest mniej sprawny umysłowo. A to dlatego, że nie żyje tak, jak chcieliby, żeby żył. Czasem jednak wydaje mi się, że on jest właśnie w tym, co robi, o wiele mądrzejszy. To prawdziwy artysta.

Patrz, jak cieszy go każdy dźwięk, ile serca wkłada z muzykę. I spójrz teraz na tych, którzy go słuchają. Uśmiechają się półgębkiem, z politowaniem. Ciekawe, czy któryś z nich wie o tym, że właśnie obcuje z prawdziwą sztuką, taką samą, jaką spotyka w filharmonii? Janek, czyli - jak go tu nazywamy -Janko Muzykant, ma słuch absolutny i pewnie gdyby nie bieda w domu, byłby dziś wielkim muzykiem.

Nie każdy widać radzi sobie z talentem i mądrością jednocześnie. Dlatego zawsze go wspieram. Niech przynajmniej na przysłowiowy chleb mu nie brakuje. Marcelina słuchała i Anny, i grajka. Pieśń Roksany zagrał z prawdziwą maestrią, po czym skończył, wolno opuścił rękę ze skrzypcami, w drugiej trzymając jeszcze chwilę uniesiony smyczek, i ukłonił się.

- Brawo! Brawo! - Zaklaskała Anna. Marcelina dołożyła swoje oklaski. Ktoś z turystów anemicznie klasnął parę razy. - To teraz, drodzy państwo, pokażę wam piękny kościół. Twarze turystów pojaśniały. Marcelina wróciła z wycieczki wyczerpana. Leżała w salonie na kanapie i bezmyślnie gapiła się w telewizor, popijając gorącą herbatę z cytryną. Wieczorem zadzwoniła Natalia Anna.

- Czy wiesz, że ten twój rzeźbiarz mnie chce? Będę ko-niakowską koronczarką! Jak się cieszę! - Z radością wyrzucała słowa. - Gratuluję. - Marcelina szczerze się ucieszyła. Była ciekawa, jak przyjaciółka sprawdzi się w roli modelki. - Wkrótce rozpoczynam pozowanie! - Trzymam kciuki, by wszystko poszło jak należy!

Po kąpieli rozsiadła się w wygodnym aksamitnym fotelu i sięgnęła po ilustrowany przewodnik po Toruniu. Zazdrościła Annie wiedzy i lekkości, z jaką szafowała datami i faktami, okraszając wszystko anegdotkami i legendami. Też by tak chciała, ale braki wciąż miała bardzo duże. Czas to zmienić! Myśl, że i ona zostanie kiedyś przewodniczką po Toruniu, powracała.

Musiałaby tylko pójść na kurs i zdać egzamin. A do tego czasu - porządnie przyłożyć się do książek. Żeby tak trafić na ten niemiecki przewodnik z 1927 roku. Iluż nowych rzeczy można byłoby się dowiedzieć! Zmęczona lekturą zasnęła w fotelu. Obudziła się po północy, a raczej obudziło ją stęknięcie starych belek. Pierwszy raz drzemała na dole, w salonie. Hałasy były tu znacznie

donośniejsze. Przeniosła się do sypialni, mamrocząc: - Stękaj sobie, mój domu, stękaj. Rozdział XII

Przez kilka dni nie zachodziła do pracowni, pojawiała się w niej natomiast Natalia Anna. Marcelina była wdzięczna Tadeuszowi, że nie wzywa jej w tym czasie do pracy. Nie bardzo miała ochotę patrzeć na ciało Natalii

Anny. Skojarzenia, mimo upływającego czasu, mogły nie być miłe. Chodziła więc tylko na stoisko, coraz bardziej nudząc się tam i zwyczajnie marznąc, bo dni stawały się już chłodne, a turystów ubywało. - Pora już chyba zamknąć naszą budkę powiedział któregoś dnia Tadeusz. -To nieuchronne. Tylko co teraz będę robić? - Marcelina już

od jakiegoś czasu odsuwała od siebie myśl o zbliżającym się końcu sezonu. - Nie martw się. Pracy jest dużo. Pomożesz mi w pracowni. Mamy zamówienia na pieski, flisaki i toruńskie anioły do całorocznych sklepów z pamiątkami. Przez jesień i zimę będziemy więc wspierać naszą konkurencję. Skończyłem tego pechowego Jezusa, skupię się więc na koronczarce, a wy z Renatą

zajmiecie się figurkami. To chyba dobre wieści? Zamówienia na konserwację mebli nagle przestały przychodzić; Wojtek mówił coś o problemach z dostawami. Zapewniał, że za parę tygodni wszystko powinno się jednak unormować. Pieniądze na koncie topniały. Marcelina miała jeszcze jakieś oszczędności z czasu małżeństwa, ale nie chciała, by szły na życie. Ucieszyła

się więc, słysząc, że wciąż będzie miała pracę. Przez trzy tygodnie nic się właściwie nie działo. Marcelina zajmowała się figurkami, Tadeusz kończył swoją koronczarkę, która rzeczywiście łudząco przypominała Natalię Annę. - Chyba jeszcze wykorzystam twoją koleżankę do tej Madonny z Dzieciątkiem. Ma taką świeżą, niemal świętą urodę -

zastanawiał się. Nie wiedział, że takie słowa raczej nie sprawiają Marcelinie przyjemności. 0 tym, że koleżanka była kochanką jej męża, wiedziała tylko Anna. W pracowni również uspokoiło się, jakby niesubordy-nowane dotąd duchy zrezygnowały z niepokojenia swoimi sztuczkami tych, którzy tu pracowali. Nie pachniało już

ogórkami, nie pękały lampy i nie działo się nic nadzwyczajnego. Marcelina powoli zapominała o incydentach, zrzucając wszystko na karb przepracowania. Była druga połowa października, gdy Tadeusz postanowił wyjechać z żoną do Cesenatico w północnych Włoszech. Zaprosił ich tamtejszy ksiądz polskiego pochodzenia. O artyście przeczytał w Internecie przy okazji pogrzebu Kopernika. Chciał,

by wykonał mu rzeźbę Judy Tadeusza i dorzeźbił elementy starej sztukaterii. Tadeusz wielokrotnie powtarzał, że swoją obecną karierę zawdzięcza prawie wyłącznie Astronomowi. I chyba miał rację. -Jedziemy tam z wielką radością. Ksiądz płaci dobrze, a poza tym przyda nam się zasłużony odpoczynek. Czy możesz zająć się przez ten czas pracownią?

- Naturalnie. - Marcelina zgodziła się chętnie. Znaczyło to, że na pewno w najbliższym czasie nie będzie bezrobotna. - Wobec tego zostawię ci trochę prac do wykończenia. Z figurkami powinnaś sobie poradzić. Dużo się już nauczyłaś. - E tam - żachnęła się Marcelina. - Nie bądź taka skromna. Wiem, że zostawiam pracownię w

dobrych rękach. Przy okazji możesz tu trochę posprzątać. Jestem strasznym bałaganiarzem, a pracownia nie była, wstyd się przyznać, porządkowana od dość dawna. Zawsze brakowało czasu. - To, że panuje tu bałagan, nie da się ukryć. Kurzu całe tony. Nie martw się, jakoś ogarnę ten chaos. Gdy wrócisz, nie poznasz własnej pracowni! - Marcelina poczuła nagle przypływ

entuzjazmu. - Nie wiem, czy da się to w ogóle ogarnąć. Ale spróbuj. Bylebym tylko mógł potem wszystko znaleźć. Możesz nawet odmalować ściany - zażartował. - Co to, to nie. Malować nie będę, ale te wiekowe pajęczyny pod sufitem na pewno znikną! I ten kurz! W pracowni chyba padł rekord w jego gromadzeniu! Śmiali się oboje, wiedząc, że sprzątanie

bywa zawsze ostatnią rzeczą, o jakiej myśli się podczas tworzenia. Tydzień później Marcelina pożegnała Tadeusza i Renatę. Stała na Podmurnej i machała im na pożegnanie. Znajomy zawiózł ich na warszawskie lotnisko. Pęk kluczy od pracowni i wszelkich zakamarków ciążył w torebce. Marcelina odczuwała dziwne podniecenie, jakby była przekonana, że wkrótce jej życie

zmieni się diametralnie. Nie wiedziała tylko, czy na dobre, czy na złe. Ale wszechświat już to wiedział. Rozdział XIII

Nazajutrz rano obudziło ją głośne pukanie do drzwi. Po chwili usłyszała stłumiony głos Anny: - Marcelinko, otwórz proszę. Anna stała przed nią w koszuli nocnej. Flanelowa tkanina

leżała na niej jak trójkątny karton; kobieta wyglądała w tej koszuli na jeszcze szczuplejszą, niż była. - Mogę wejść? -Jasne. Anna skierowała się od razu do kuchni. Czuła się u Marceliny jak u siebie. Domy życzliwych ludzi bardzo szybko stają się naszymi domami. - Zrób mi kawę. Przepraszam za mój strój, ale właśnie się dowiedziałam...

- Czego się dowiedziałaś? To musi być coś złego, tak? -spytała z niepokojem w głosie Marcelina. -...Że Janko Muzykant, ten skrzypek od Szymanowskiego, nie pojawia się od paru dni na swoim skwerku. A jego sąsiadka dzwoniła dziś do mnie, że drzwi od mieszkania są wciąż zamknięte. Zwykle rano wychodził, choćby do sklepu po bułki. Mam złe przeczucia. Wypijmy więc

szybką kawę i chodźmy do jego mieszkania, dobrze? - Dokąd? Jak to „chodźmy"? Włamiemy się tam? Wiesz, gdzie mieszka Janko Muzykant? Anna uśmiechnęła się tajemniczo. - Mam klucze od jego mieszkania. Marcelina zaniemówiła. Zatrzymała się w półgeście odgarniania z twarzy pasma włosów. - Co?! Masz klucze od jego mieszkania?

Czyja się nie przesłyszałam? - Tak. Mam klucze. Nie przesłyszałaś się. Nie chciałam nic mówić, ale znam go dobrze. Można powiedzieć, że to mój przyjaciel. W czajniku zagotowała się woda. Marcelina wyjęła z szafki pudełko z kawą, zalała ciemne drobiny wrzątkiem. Mieszanina zasyczała cicho, woda zassała kawę i

gruby kożuch opadł na dno. Anna posłodziła swoją lekko, tylko dla złamania goryczy, wymieszała i położyła łyżeczkę na stole, zostawiając na blacie brunatną aureolkę. - Coś musiało mu się stać. Martwię się. -Ale przecież to jakiś uliczny grajek... To niemożliwe, żebyś go dobrze znała. - Ulegasz stereotypom. To wspaniały człowiek. Niczego o

nim nie wiesz. Poza tym... Nie mów, że go nie znam. Gdyby tak było, nie miałabym kluczy od jego mieszkania. - No tak, racja. Jak to się stało, że dostałaś te klucże? - Marcelinko, nie oceniaj ludzi zbyt pochopnie. Taki Janko Muzykant też ma swoje marzenia, wyobraź sobie. -Wiem, przepraszam, wymknęło mi się. Ten, jak mówisz, stereotyp włamał się do mojego

myślenia. - Ludziom bardzo często się tak „wymyka". I tak właśnie powstają niesprawiedliwe osądy i opinie. Przeprosiny przyjęte. Wiem, że więcej tak nie powiesz. Ze zrozumiałaś. Uczymy się w takich właśnie sytuacjach, nieprawdaż? Piły kawę szybko, parząc usta i języki. Przyjemne ciepło rozlewało się po ich ciałach. Ciszę przerywał jedynie szczęk

naczyń wstawianych do zlewu i szybkie szuranie kapciami. - Idę się przebrać. Ty też coś załóż na siebie i pójdziemy. To blisko, zaraz za Mostem Paulińskim. Po dziesięciu minutach schodziłyjuż po schodach. Światło przygasało co chwila. - Chyba coś znów się psuje. Czy w dzisiejszych, dość cywilizowanych przecież czasach naprawdę tak trudno

wyregulować to światło tak, by wystarczało na przejście klatką schodową? - wymruczała Anna, trzymając się kurczowo poręczy. Janko Muzykant mieszkał w niemal zrujnowanej kamienicy na tyłach ulicy. Wchodziło się do niej przez śmierdzącą uryną bramę, a potem szło przez tunel, ciemny i chłodny, którym docierało się na podwórko studnię. - To miejsce mogłoby stanowić scenografię do filmu o

zrujnowanej stolicy - westchnęła Marcelina. - Masz rację. Ale tu też żyją ludzie. Ludzie żyją wszędzie. Są jak porosty. Umiejscawiają się w najdziwniejszych i czasem najdzikszych miejscach. To miejsce w porównaniu do tych dzikichjest prawdziwym rarytasem. A ludzie bywają w takich miejscach szczęśliwi. Szły po drewnianych schodach tak sparciałych, że buty

zapadały się w nie jak w gąbkę. Marcelina patrzyła przerażona na pokaleczony tynk, ciemne placki grzyba na ścianie i przeżarte od uryny lamperie. Wszędzie panowały smród i wilgoć. - Nie masz wrażenia, że nasza kamienica to prawdziwy Wersal w porównaniu z tym miejscem? uśmiechnęła się Anna. - Mam. Cofam wszystko, co powiedziałam o niej złego. Prawdziwie szorstkie życie jest tutaj. To

istny survival. Ze śmiechem dotarły na ostatnie piętro. Po lewej stronie drzwi antywłamaniowe, po prawej zwykłe z dykty, jak drzwi od szafki, a na nich wizytówka: „Dr Jan Szafrański, muzyk". -Janko Muzykant wynajmuje to mieszkanie? - zapytała Marcelina, patrząc na napis. - Nie. Jest jego. Własne. Kupione w lepszych czasach. -Jak

to własne? To on jest... doktorem? - Tak. Ma doktorat z muzykologii. Anna mozoliła się z nieoliwionym od dawna zamkiem. - I gra na skwerze? - Nieznanymi ścieżkami podąża ludzie życie... - powiedziała Anna sentencjonalnie. -Jestem zdumiona. Zatem... Co się stało, że tak ułożyło się jego życie?

- Kiedyś ci może opowiem. Marcelina wyczuwała napięcie. Zaczęła się denerwować, gdy Anna przekręciła klucz w zamku. Starsza pani pociągnęła Marcelinę za sobą. W przedpokoju poczuły fetor. Im dalej szły - w stronę niewielkiego pokoju na wprost długiego korytarza - tym fetor stawał się silniejszy. Niemal nie miały wątpliwości, co się stało.

- On chyba nie żyje - wysapała nagle Anna. Odważnie pchnęła drzwi od pokoju. Marcelina trzymała się nieco z tyłu; oglądała obrazki z biało-czarnych pocztówek, wstawione w proste drewniane ramki. Pod ścianą stała szafka, pod nią walało się kilka par butów, zniszczonych i brudnych, wyglądających, jakby właściciel pracował na budowie. Stare lustro

wisiało przekrzywione na zardzewiałym gwoździu, za jego ramę zatknięty był grzebień, święty obrazek i plastikowy kwiatek. Janko Muzykant jest zatem religijnym estetą - pomyślała Marcelina, idąc powoli za Anną. Ta właśnie zatrzymała się w progu i cicho jęknęła. - Boże... Widok był przerażający. Śmierć musiała

zastać Janka Muzykanta w chwili, gdy zamierzał zmienić bieliznę. Leżał pod drzwiami od starej szafy w nienaturalnej pozycji, z palcami na gumce od szarych majtek. Jego chude pośladki i sine genitalia raziły nieznośnie oczy. Anna chwyciła leżący na wersalce koc i zarzuciła na zmarłego. Marcelina patrzyła przerażona. - Otwórz okno. Niech dusza wyleci. I ten zapach.

Marcelina uświadomiła sobie nagle, że to pruski zwyczaj, by otwierać okno po śmierci zmarłego, aby dusza mogła ulecieć spokojnie do nieba. Wzruszyła się nagie, bo Anna nie miała przecież nic wspólnego z Prusami Wschodnimi, a jednak znała ów zwyczaj i chciała go wypełnić w sposób tak naturalny, jakby to była usankcjonowana konieczność. Świeże powietrze stopniowo przywracało trzeźwość

myślenia. - Musimy zadzwonić na policję. Marcelina sięgnęła po komórkę. Połączyła się dość szybko. -Jaki tu jest adres? Anna wyrecytowała z pamięci. Patrzyła na nieboszczyka z dziwną czułością, jakby to było małe dziecko, do którego żywiła matczyne uczucia. Siadła obok niego na podłodze, przygładzając fałdy koca.

- Nie wolno niczego ruszać. Musi tak tu leżeć, biedaczek, i

czekać. Tyle możemy dla niego zrobić. Tak niewiele zostaje po śmierci ważnych spraw... Po co więc o nie walczyć, zabiegać? Czyż nie był szczęśliwszy od nas w tym, że żył, jak chciał? mówiła sama do siebie. W jej oczach krył się przeraźliwy smutek; przebierała w dziwnych wspomnieniach jak w popiele. Marcelina zauważyła to od razu. Wiedziała, że śmierć jest nieuchronnością,

ale nie chciała, by jej przyjaciółka cierpiała. - Anno, dlaczego tak ci go żal? Wciąż nie rozumiała tego smutku. - Nie mówmy teraz o tym, dobrze? Poza tym... to przecież był człowiek. - Ale nie każdego opłakuje się w ten sposób... Nie rozmawiały o tym więcej. Czekały, każda w innym

kącie pokoju, na przyjazd policji. Pani funkcjonariusz spisała ich zeznania, a potem zakład pogrzebowy zabrał zwłoki. - I tyle zostaje z człowieka powiedziała głośno Anna, gdy zostały same. Do środka zajrzała ciekawska sąsiadka. Ta sama, która powiadomiła Annę o zniknięciu Janka Muzykanta. - Dzień dobry, pani Aniu... Widzę, że umarł biedaczek?

- Umarł. No tak. Biedaczek... - Anna miała wzrok wbity w podłogę. -Ach, jaka szkoda. To był dobry, spokojny człowiek. Nie wadził nikomu. Tylko dziwny taki, ale przyzwyczaiłam się do niego. I muzyk. Grał tak ładnie, codziennie. Radia słuchać nie musiałam.

- No tak... Nie da się ukryć. Zdolny

muzyk niedoceniany przez świat. -A wie pani co?Ja od początku, jak tylko znikł, miałam złe przeczucia. Dlatego zadzwoniłam. Martwiłam się o pana Janka. - Dziękuję, że była pani taka czujna. - Przyzwyczaiłam się, że tę muzykę słyszę zza ściany. Początkowo myślałam, że może gdzieś wyjechał. -A gdzieżby miał wyjechać? Na to

potrzebne są pieniądze, a on wybrał życie raczej ubogie. - Oj, niech pani tak nie mówi. Już dwa lata będzie, jak wyjechał do jakieś kuzynki do Włocławka. Ale ma pani rację. Teraz to się już chyba nie ruszał nigdzie. Serce nie służyło. Oszczędzał się. Sąsiadka postała jeszcze chwilę, wymieniła parę uwag na temat skromnych mebli i mnóstwa

książek na półkach („Ciekawam, czy to wszystko pan Janek naprawdę przeczytał?") i wyszła nastawiać zupę, bo śmierć śmiercią, ale codzienność ma swoje prawa; nie można na chwilę spuścić jej z oka, bo pójdzie w nieznanym kierunku i potem szukaj wiatru w polu. Anna przekładała książki na półce. Podważyła paznokciem jakąś drzazgę. Pstryknęła w nią. Kawałek drewna lekko upadł na

ziemię. - Chodź, nic tu po nas. Zostawimy lufcik, niech się wywietrzy. Przyjdziesz ze mną w tygodniu ogarnąć to wszystko? Trzeba tu posprzątać, uporządkować jakoś te rzeczy. Obiecałam mu to kiedyś. -Janko Muzykant nie miał żadnej rodziny? - No nie... Rodziny już nie miał... - W głosie Anny słychać

było wahanie. - Jak to? Nikt nie zabierze jego rzeczy z tego mieszkania? To co się z nimi stanie? A mieszkanie? Musi być ktoś... - Marcelko, nie mam teraz nastroju. Muszę ochłonąć. Proszę, nie męcz mnie. Pożegnały się niemal oficjalnie i zniknęły za drzwiami swoich mieszkań. Starsza pani przez parę dni nie

wychodziła z domu. Marcelina niepokoiła się o nią. Próbowała dzwonić, esemesowała. Nigdy wcześniej jej przyjaciółka tak nie milczała. Zaczęła nawet podejrzewać, że może zachorowała. Anna na szczęście odpisywała. „U mnie w porządku. Muszę odpocząć" albo „Nie martw się o mnie". Marcelina domyśliła się, że Anna poszła na pogrzeb Janka

Muzykanta, bo spotkała ją któregoś dnia na ulicy; całą w czerni. W dłoniach niosła piękną wiązankę kwiatów. Czekała na taksówkę. Zatem... Nie zawiadomiła jej o pogrzebie; widać nie chciała towarzystwa w tamtej chwili. Odizolowała się, jakby w samotności lizała rany. Ale dlaczego? Tak bardzo przejęła ją śmierć ulicznego grajka, nawet jeśli kiedyś był doktorem

muzykologii? Marcelina niewiele rozumiała z tej sytuacji, bolało ją odsunięcie się Anny. Łapała się nawet na tym, że jest zazdrosna o przeżycia, choć nie należały do miłych. Wierzyła jednak, że Anna wkrótce się odezwie. Rozdział XIV

Marcelina zajęła się tymczasem porządkowaniem pracowni.

Za cel postawiła sobie przywrócenie jej schludnego wyglądu oczywiście na miarę możliwości. Wiedziała, że nie uczyni z tego miejsca sterylnego pomieszczenia do badań laboratoryjnych, ale postanowiła zwalczyć przede wszystkim te zabawne kożuchy pajęczyn, które były jak warstwy czasu odkładające się na meblach, ścianach i rzeźbach. Czasem trudno wyczyścić coś, co już wrosło i stało się strukturą

otoczenia. Tak bywa również z przyzwyczajeniami, które są drugą naturą człowieka. Myślała często o Annie. Byleby tylko nie rozsmakowała się w osamotnieniu; byle nie stało się ono jej drugą naturą. Marcelina nie mogła znieść myśli, że mogłoby jej zabraknąć nagle towarzystwa tej zadziwiającej kobiety. Skupiła się więc na prostych czynnościach, by jakoś

popychać czas i czekać na powrót Anny w jej życie. Kupiła środki czyszczące, gumowe rękawice i codziennie maszerowała do pracowni. Pracowała powoli, metodycznie; podzieliła pracownię na odcinki i sprzątała je dokładnie. Któregoś dnia, gdy na dworze zapadał lekki zmierzch, a pana Józka nie było w jego pakamerze, odniosła wrażenie, że nie jest w pracowni sama. Przez chwilę

wydawało jej się

nawet, że czuje zapach świeżych ogórków. Wmawiała sobie, że to tylko złudzenie - i czyjaś obecność, i ten zapach. Mruknęła do siebie pod nosem: „Chyba całkiem oszalałaś" i wylała na gąbkę parę kropel domestosa. Szorowała zapamiętale pożółkły blat przy umywalce. Zapach ogórków znikł nagle pod silnym naporem cząsteczek chloru. Czyszczenie blatu trwało pół godziny. Drugie pół zajęło

szorowanie starej szafy wrogu pracowni. W niewielkim pudle przypominającym skrzynkę narzędziową Tadeusz trzymał swoje dłuta. Każde było oddzielone cieniutką listewką, ułożone od najmniejszego do największego. Dłuta były chyba jedynymi przedmiotami, które Tadeusz trzymał w idealnym porządku. Najcenniejsze z nich, jeszcze po dziadku Stefanie, również rzeźbiarzu, schowane było za specjalną

szeleczką z kawałka skórzanego paska. Marcelina wyciągnęła je teraz. Na pierwszy rzut oka nie różniło się od tych współczesnych, ale gdy wzięła je do ręki, poczuła, że jest lepiej wyważone, jak batuta przedwojennego dyrygenta. Obracała je w palcach ostrożnie. Tyle razy widziała, jak Tadeusz po nie sięga, mówiąc przy tym: „Dziadku Stefanie, czas byś mi dopomógł".

To dziwne, ale tym dłutem potrafił wyrzeźbić wszystko, czego nie udawało się innymi. Gdy pracował nim, ruchy jego dłoni były niczym modlitwa. Czuło się mistyczne spotkanie pokoleń. Jakby jego ręką naprawdę kierował ktoś z zaświatów. Nagle w pracowni dał się słyszeć głuchy trzask. Czyżby ktoś gmerał przy oknach? Marcelina zastygła z dłutem w dłoni, rozglądając się niespokojnie. Kolejny

trzask, tym razem głośniejszy, sprawił, że podskoczyła ze strachu; narzędzie wypadło jej z rąk i potoczyło się z metalicznym dźwiękiem w róg pracowni. Przez chwilę widziała je jeszcze, po czym znikło. Nie wiedziała, czy ma biec w kierunku okna, by sprawdzić, co tak hałasuje, czy może ratować dłuto. Wybrała to pierwsze.

Dłuto nie zając - pomyślała. Zaczaiła się przy ścianie i niemal bezszelestnie przesuwała wzdłuż niej. Już po chwili wiedziała, skąd pochodzi hałas. To tylko gałąź półdzikiej jabłonki uderzała w szybę miarowo, poruszana wiatrem. Marcelina wróciła w róg pracowni, gdzie upadło dłuto. Nie mogła go znaleźć; najpierw po omacku przesuwała ręką po podłodze, potem sięgnęła po latarkę i przyświeciła. Dłuto zapadło się jak

kamień w wodę. Tadeusz jej tego nie daruje. Jak ona mu wytłumaczy, że jego ulubione, ponadstuletnie dłuto, które pamięta jeszcze dziadka Stefana, przeżyło wojnę i liczne przeprowadzki, zaginęło? Była kompletnie załamana. Usiadła pod ścianą. Nagle zauważyła, że w miejscu, gdzie siedzi, podłoga jest lekko pochylona, zatem dłuto mogło się po niej sturlać. Schylona,

macała podłogę, wchodząc coraz bardziej za szafę. Wreszcie przesunęła ją, w nadziei, że dłuto jest pod nią. Znalazła tylko jakieś spinacze i gwoździe, brudząc przy tym palce pajęczynami i pyłem. Wszystko na nic. Znów wróciła po latarkę. Przyświecając, namacała obok drewniany dekiel, który leżał na ziemi. Pomyślała, że pod każdym deklem zwykle coś się kryje. Widok, jaki ujrzała, zadziwił ją. Poczuła

się niczym prawdziwy odkrywca; jak w czasach, gdy była małą dziewczynką i spędzała czas na polnych mazurskich ścieżkach. Zawsze wszystko ją dziwiło; lubiła na przykład obserwować ukryte pod warstwą ziemi podziemne korytarze, w których ukrywały

się mrówki. Nie była dla nich łaskawa.

Powodowana dziecięcą ciekawością rozgrzebywała te korytarze, powodując tym samym ogromne zamieszanie wśród owadów. Rozpierzchały się na wszystkie strony, a po chwili wracały jednak na ruiny swojego domu i wątłymi ciałami chroniły przed atakiem patyka setki jaj podobnych do preparowanego ryżu. Marcelina nie wiedziała jeszcze wtedy, że rozgrzebując podziemny świat

mrówek, zachowuje się jak barbarzyńca. Wówczas cieszyła się, że odkryła mrówczą tajemnicę. Odkrycie w pracowni Tadeusza zafrapowało ją w podobny sposób. Było tajemnicze i zaskakujące. Pod drewnianym deklem kryła się bowiem najprawdziwsza studnia! Gdyby nie to, że leżała na niej ciężka pokrywa, można byłoby do niej wpaść i przepaść na wieki. Podobną studnię

Marcelina widziała kiedyś na zamku w Rynie. Osłonięta była szybą i każdy mógł do niej zajrzeć. Od samego patrzenia w dół kręciło się jej wtedy w głowie. Teraz miała przed sobą podobną studnię, a w sobie obawę, że dłuto wpadło do niej przez wąską szczelinę pod deklem. Sięgnęła po latarkę. Skierowała jasny snop światła do środka. Prześlizgnął się po cembrowinie, zawilgoconej i

poczerniałej od pleśni. To odkrycie ją intrygowało. Skąd wzięła się ta studnia wewnątrz pracowni? Może była to jedna z tych średniowiecznych, przeciwpożarowych? Przypomniała sobie opowieści Anny. Zatem... Mniej więcej tutaj w średniowieczu wznosiły się mury miasta, ze studniami. Potem miasto rozrosło się, na miejscu dawnych murów powstały ulice, a przy nich kamienice. Studnie jednak pozostały.

Anna mówiła też, że studnie są ze sobą połączone. W czasach, gdy poziom wód gruntowych był w Toruniu wyższy, w studniach pojawiała się

woda. A jak jest teraz? Marcelina skierowała światło latarki

na dno. Wody prawie nie było. Na dnie dostrzegła tylko błotnistą breję. Oceniła nawet, że studnia nie ma więcej niż trzy, cztery metry głębokości4. I zupełnie spontanicznie zrobiła coś, co zwykle robią dzieci na widok studni, czyli krzyknęła w nią- Hu, hu! Dźwięk odbił się echem do cembrowiny i spotęgował; pobiegł korytarzami łączącymi tę studnię z innymi, które również

drzemały w innych pracowniach, kamienicach, restauracjach, biurach. Studnie skazane na samotność, zapo-

4 Prawdziwa studnia w pracowni na Podmurnej ma ok. 8 metrów głębokości. Studnia z powieści na potrzeby fabuły została spłycona o pare metrów-przypis autorki.

mnienie; niespełniające już swoich funkcji, a będące jedynie podziemnym reliktem, dowodem na istnienie ludzi i światów, nad którymi zgasło już słońce. Snop światła omiatał ściany studni i dno. Nagle Marcelina zauważyła, że na dnie studni coś błysnęło. Pochyliła sięjeszcze niżej. Nie miała

żadnych wątpliwości. Spełnił się czarny scenariusz. Dłuto leżało na dnie studni. Nie pozostawało nic innego, niż zejść po nie. Potrzebna była więc drabina. Marcelina postanowiła zająć się tym następnego dnia. Zakryła deklem studnię i wyszła z pracowni. Uznała, że ma dość wrażeń jak na jeden dzień. Była zmęczona i głodna. Jutro musi

zdobyć drabinę i chyba będzie trzeba poprosić kogoś o pomoc. Najpierw pomyślała o Annie. Bliska jej do niedawna Natalia Anna jakby odeszła na dalszy plan. Nie kontaktowały się już zbyt często. Związała je wspólna żałoba, ale przecież każdy ból kiedyś mija. Widać wzajemność przeżyć połączyła je tylko na pewien czas. Bo wszystko w życiu ma swój czas - miłość, rozstanie, rozczarowanie. Być może rzeka czasu

poniosła ją w inną stronę? Natalia Anna jakby wyczuła te obawy, bo zadzwoniła wieczorem do Marceliny. - Co słychać? - Zabrzmiało to jak zaproszenie do rozmowy. - Po staremu. Trochę pracuję, ale już mniej, bo jesień, po sezonie. Tadeusz zamknął stoisko, teraz robimy figurki do sklepów z pamiątkami. A u ciebie? - E, sporo zmian. Zmieniłam pracę,

pracuję teraz w biurze szkoły językowej. 1 czekam na kolejną propozycję Tadeusza, gdy już wróci. Podobno miałam być Maryją czy jakąś inną świętą. Chyba ci mówił? - Tak wiem. Koronczarka wyszła wspaniale. - Mnie też się podobała. Co poza tym? Jak się trzymasz? - Nie najgorzej. Jakoś sobie radzę. Myślę, że najgorsze już

ze mną. Moje nowe życie okazało się niezwykle absorbujące. Na przykład, wyobraź sobie, odkryłam dziś w pracowni trzynastowieczną studnię! W rogu za szafą! - Nie mów?! - wykrzyknęła Natalia Anna zdumiona. - Tak. Jeśli miałabyś ochotę, mogłabyś wpaść jutro po południu, pokazałabym ci ją. A przy okazji pomogłabyś mi w czymś.

- To ciekawe. Pewnie, że przyjdę! - Tadeusz mi o niej nawet nie wspominał. - Może nie sądził, że cię to zainteresuje? - Pewnie tak. Nie wiedziałabym o niej, gdyby nie dłuto, które mi tam wpadło. - No cóż, niewielka strata, odkupisz. - Właśnie że nie odkupię. To dłuto ma ponad sto lat i kiedyś należało do dziadka Tadeusza. Dla Tadeusza to była bardzo

ważna osoba. 1 dlatego chcę cię prosić o pomoc. - Hm... Rzeczywiście masz problem. Co teraz zrobisz? Nie mów, że zejdziesz do tej studni?! - Nie pozostaje mi chyba nic innego. - Zwariowałaś?! - A masz jakiś lepszy pomysł? -No nie... Może powiedz o tym Tadeuszowi? Może sam zejdzie po to dłuto, gdy wróci z Włoch?

- Coś ty! On nie może się o niczym dowiedzieć. A jak podniesie się poziom wód gruntowych i studnia nasiąknie wodą? Trzeba działać natychmiast. Nie masz pomysłu, skąd załatwić drabinę? - W głosie Marceliny brzmiała desperacja.

- Pomysł mam, ale uważam, że twój plan jest głupi i dość ryzykowny. O drabinę spytaj tego waszego ciecia, pana Józka.

- Oj, gdyby usłyszał, że mówisz na niego cieć... To gospodarz domu! - Jak zwał, tak zwał. Na pewno ma drabinę. Przyjdę więc jutro i pomogę ci, choć uważam, że kompletnie zwariowałaś. Nazajutrz spotkały się w pracowni. Pan Józek rzeczywiście miał drabinę i pożyczył, patrzył jednak podejrzliwie, gdyby targały ją, nie dając sobie pomóc. Była lekka, aluminiowa,

składana i wystarczająco długa. - No, to teraz pokaż mi tę studnię! Marcelina odsunęła szafę. - Nigdy nie wpadłabym na to, że tu jest jakaś studnia. Myślałam, że za tą szafą jest jakiś składzik na szpargały Tadeusza - mruczała pod nosem. Sięgnęła po latarkę. - Chodź, przyświecę ci. Sama zobacz. Natalia Anna zajrzała do środka. - Boże, ależ to prawdziwa studnia! Co

za odkrycie! A to dłuto... Chyba je widzę, coś błyszczy na dnie. - Tak, muszę je stamtąd wyciągnąć. - No dobrze, to do roboty. Będę cię asekurować. Chodź, rozłożymy drabinę. Przyciągnęły ją w róg pracowni. - Dawaj, dawaj, tutaj z boku! Ja będę ją powoli wsuwać do studni - komenderowała Marcelina.

Po chwili drabina stała już na podmokłym dnie, a Natalia Anna trzymała ją kurczowo. Marcelina ściągnęła kurtkę i chwyciła latarkę. -Wezmę ją ze sobą, poświecę, jak już będę na dole. -Jasne. Marcelina zaczęta powoli opuszczać się na dót. Stawiata krok za krokiem. Wokót niej robiło się coraz ciemniej; zapach

stęchlizny stawat się coraz intensywniejszy. Miała wrażenie, że wchodzi w tę studnię jak w mokrą listopadową mgłę. -Ależ tu czuć pleśnią! - krzyknęła, patrząc w górę. - Uważaj, nie spadnij. Ale się denerwuję! W życiu bym tam nie zeszła! - odpowiedziała koleżanka. To dodało Marcelinie wigoru. Poczuła się odważna. Schodziła coraz niżej. Widziała przed sobą oślizłą cembrowinę,

której wolała nie dotykać. Drabina była niczym bezpieczna kapsuła, dzięki której opuszczała się w dół. Poświeciła latarką. Jeszcze parę kroków i... już stanęła na grząskim dnie. Szybko wypatrzyła dłuto. By je wyciągnąć z błotnistej mazi, musiała zrobić krok naprzód. Na szczęście miała na sobie kalosze, które z głośnym kląśnięciem łatwo przywarły do podłoża. Trzymała już dłuto w dłoni, gdy nagle w świetle

latarki zauważyła coś interesującego. To coś błysnęło słabo, ale to wystarczyło, by zaintrygować Marcelinę. Schyliła się. Tuż przy dnie zauważyła wąski korytarz. To pewnie o tym korytarzu, łączącym wszystkie studnie, mówiłajej kiedyś Anna. Z czarnego mułu w jego załomie wystawało coś dziwnego. Przysunęła się bliżej, zaciekawiona. Przyjrzała się i zaniemówiła z wrażenia. Widziała już, co to jest,

nie chciała jednak na razie dzielić się wrażeniami z koleżanką, która nawoływała do niej z pracowni. - Masz to dłuto?! - Mam! - To wychodź wreszcie.

- Zaraz wyjdę. Ale tu jest jeszcze coś. Potrzebny mi jakiś kij.

-Ja na pewno nie zejdę, żeby ci go podać. - Wejdę sama na górę. Muszę coś sprawdzić. - Daj spokój, po co będziesz sprawdzać? Zostaw już te znaleziska. Masz dłuto, to wychodź! - Muszę, bo to wygląda... jak jakiś skarb! -Głupia jesteś. Skarby to są w filmach i książkach. Tu nie ma żadnego skarbu!

- Ajednak wracam po kij. Znajdź mi coś długiego, proszę. Marcelina była uparta. Gdy wspinała się ostrożnie po drabinie, jej serce waliło jak oszalałe, jednak rozbudzona ciekawość sprawiała, że za wszelką cenę chciała upewnić się, co skrywa gęsty jak smoła muł. Jej zmysł węchu przyzwyczaił się już do zapachu stęchlizny, którym powoli nasiąkały ubranie i włosy. Po chwili wynurzyła się ze

studni. - Szkoda, że siebie nie widzisz zaśmiała się Natalia Anna, podając jej patyk służący do mieszania gipsu. - Daj mi jeszcze jakiś worek foliowy. -Ja bym na twoim miejscu nie wracała tam. - Ale nie jesteś na moim miejscu. Chcę tam wrócić. Marcelina z patykiem, latarką i workiem w kieszeni ostrożnie

zeszła w dół. Latarkę schowała za pazuchę, obawiając się, że niechcący ją upuści. Wchodziła w tę mgłę stęchlizny, nasłuchując, jak gdzieś w oddali kapie woda, a jej dźwięk zwielokrotnia się studziennymi korytarzami. Gdy stanęła na mulistym dnie, ostrożnie zabrała się do rozgrzebywania mułu. To, co zobaczyła, sprawiło, że z jej płuc wydobył się głośny krzyk.

- Co się stało, Marcelina?! Dlaczego tak krzyczysz?! - Bo tu... bo tu... znalazłam coś niezwykłego! - jąkała się. Pod cienką warstwą mułu leżały... ludzkie kości. Na pierwszy rzut oka poznała, że są to kości palców i przedramienia. Zahaczyły o metalową klamrę wbitą w ścianę korytarza. Skręcone nienaturalnie wyglądały jak jasny precel. Być może tylko dlatego nie uległy całkowitemu

rozkładowi, że przeleżały ileś setek lat nieco powyżej poziomu wody? Na jednej z kości palców połyskiwał... pierścień. To on odbijał światło latarki. Marcelina poczuła, że z przejęcia brak jej powietrza. Zaczęła kaszleć. - No, co tam masz?! Czy wszystko w porządku?! Powiedzże wreszcie, bo zwariuję ze strachu! Natalia Anna krzyczała

spanikowana. - Tak, wszystko w porządku. Marcelinie udało się wreszcie to wykrztusić. Włożyła rękę do foliowego worka i chwyciła przezeń kości, ostrożnie przytrzymując pierścień. Miała niejasne przeczucia, co to za pierścień i do kogo należą szczątki. Musiała to jednak sprawdzić w świetle dnia. Przenicowała jednym gestem worek na

drugą stronę, chowając w nim mroczne znalezisko. Wchodziła po szczeblach ostrożnie, stopień po stopniu, bojąc się poruszyć workiem. Pod palcami czuła kruchość ludzkich kości, które kiedyś należały do żywego człowieka. Ciało Marceliny nastroszyło się ze strachu i... dziwnego obrzydzenia na samą myśl, że niesie ludzkie szczątki. Poczuła mdłości, jakby miała za chwilę zwymiotować.

Wiedziała jednak, że musi jak najprędzej wyjść z tej studni, do której nie wróciłaby za żadne skarby świata. Jeszcze tylko parę stopni i... już! Pobladła ze strachu Natalia Anna pomogła jej wyjść ze studni. Marcelina zła-

pała haust powietrza, które w porównaniu z tym ze studni wydawało się najświeższe, jakim

kiedykolwiek oddychała. Czuła, że świat zwariował i kręci się w jej głowie jak bączek z dziecięcych zabaw, a silna fala mdłości znów podeszła pod gardło. Usiadła na ziemi, resztką sił wkładając głowę między kolana. W ostatniej chwili przed utratą przytomności podała Natalii Annie worek z mrocznym znaleziskiem. Gdy ocknęła się po paru minutach, pobladła Natalia Anna

cuciła ją głośnymi klaśnięciami w policzki. Trzymała jej nogi wysoko nad głową. - Lepiej już? - dopytywała. - Lepiej. Tam było tak mało... powietrza. To zwykłe niedotlenienie. Kiedyś Marcelina wciąż mdlała w kościele. Gdy tylko matka zabierała ją na mszę do przepełnionego ludzkimi oddechami kościoła, mniej więcej w

połowie obrzędów nadchodziła słodkawa fala mdłości. Marcelina nauczyła się to szybko wykorzystywać i niemal na każdej mszy mówiła do matki: - Niedobrze mi. Wychodziła, wspierana matczynym ramieniem, z przyjemnością obserwując, jak ludzie rozstępują się przed nią i patrzą zaniepokojonym wzrokiem. Na

zewnątrz łapczywie wciągała powietrze nosem i wypuszczała ustami, głośno sapiąc. Matka wracała do kościoła i spotykały się dopiero po komunii, bo Marcelina wolała resztę czasu spędzić na przykościelnym murze. Natalia Anna patrzyła teraz na nią takim samym jak niegdyś matka zaniepokojonym wzrokiem. - Aleś mi strachu napędziła! - Naprawdę nic się nie stało.

- Coś ty w tej studni znalazła? zapytała, wskazując na woreczek. - Tu są jakieś kości. Ludzkie. I pierścionek. Co teraz z tym zrobimy? - No właśnie nie wiem, co z tym zrobimy. Ludzie szczątki chyba trzeba pochować. Ale ten pierścień. Myślę, że jest to coś unikatowego... -Jak to?! - Muszę się z kimś w tej sprawie

skonsultować. Niemal natychmiast wybrała numer do Anny. - Czy możesz się ze mną spotkać? rzuciła do słuchawki. Anna akurat oprowadzała wycieczkę szkolną. W tle rozbrzmiewał gwar dziecięcych rozmów i pokrzykiwań. Umówiły się więc za godzinę Pod Kurantami. - Muszę ci coś pokazać. Bądź koniecznie. I nie spóźnij się! -

krzyczała podekscytowana Marcelina do słuchawki. Zawinęła woreczek ze szczątkami i schowała go do szafy. Pierścień włożyła do drugiego woreczka i schowała w gospodarczej szafce. - A teraz pójdziemy coś zjeść. W progu pracowni nagle cofnęła się. - Dłuto... Nie odłożyłam go na miejsce. Nie po to wchodziłam do studni, narażając własne

życie, by teraz dopuścić, by sturlało się do niej ponownie wyjaśniła zdziwionej koleżance, wkładając z namaszczeniem dłuto do pudełka, które następnie odłożyła na stół. - I drabina... Odniosły ją do pana Józka i ruszyły Podmurną. Pod Kurantami było parę osób. Marcelina znalazła przytulne miejsce w rogu sali.

- Napiłabym się zimnego piwa. Muszę ochłonąć. Gdy pomyślę, że weszłam do tej studni... -To? -To sama w to nie wierzę. Kolejny raz bym chyba tam nie weszła. Ale to dłuto, rozumiesz? Nie chciałam, by Tadeusz się złościł. - Rozumiem. Co to za pierścień? - Poczekajmy do przyjścia Anny. Musi to zobaczyć. Od niej

dowiesz się wszystkiego. Siedziały chwilę w ciszy. Kelner przyniósł dwa zimne piwa. Marcelina piła swoje łapczywie pierwsze łyki miały przynieść znieczulenie. - Powiedz, myślisz jeszcze o nim? zagadnęła nagle. Natalia Anna wiedziała, o kogo pyta. - Myślę. Wciąż mi go brak. - To tak jak mnie. Zaczynam mu wybaczać, wiesz?

- Zauważyłam. Jesteś spokojniejsza, od kiedy prowadzisz nowe życie. - Bo dobrze zrobiłam, zmieniając je. Zobacz, jak wiele rzeczy dzieje się teraz wokół mnie. Przeprowadziłam się. Mieszkam w starej kamienicy, poznałam Annę, która stała się moją najlepszą przyjaciółką... -A ja? Kim ja jestem dla ciebie? Natalia Anna miętosiła w

palcach serwetkę. - Ty jesteś wciąż kochanką mego męża. Zmarłego męża. Lepiej mieć jednak status wdowy niż rozwódki. - To fakt. - Gdyby nie umarł, pewnie byłabym dziś rozwódką. Nie odpuściłabyś, co? Walczyłabyś o niego? Natalia Anna spojrzała na Marcelinę z zaciekawieniem. Zadawała takie dziwne pytania i dziwne

były okoliczności, w których ona miała na nie odpowiadać. - Nie wiem, co by było. Nie wiedziałam przecież, że nie może mieć dzici. Nie powiedział mi o tym, nie był ze mną szczery. Gdyby nie ten wypadek, żyłabym dalej w przeświadczeniu, że jestem dla niego najważniejsza. Marzyłabym, że kiedyś będę z nim i będziemy mieć dziecko. A

po tym wypadku wszystko się zmieniło. Nie mam w sobie już wiary, że kochał mnie naprawdę. Uświadamiam sobie, że mogłam być dla niego tylko odskocznią od małżeństwa, a ty i tak byłaś ode mnie ważniejsza. Po co więc obiecywał, że porozmawia z tobą? Po co to wszystko? Mogłam przecież związać się z kimś innym. Pokochałam go, więc nie widziałam świata wokół siebie. Dopiero po

śmierci uświadomiłam sobie, że ten świat czekał na mnie, wierząc, że kiedyś do niego wrócę. Wróciłam... - Spotykasz się z kimś? -Tak. Poznałam kogoś. Najpierw były maile, potem zadzwonił. Miał taki ładny głos. Poprosił o spotkanie. Zgodziłam się. -Jesteście razem? - Gdy kochaliśmy się po raz pierwszy, miałam wrażenie, że

zdradzam Janusza. Ty, jako jego żona, będziesz na pewno czuła to samo, gdyjuż... Gdy już poznasz kogoś. Kochałam się z tamtym, a w pamięci miałam inny dotyk. Jak wiele różni mężczyzn... Niby są tacy sami - mają palce, sutki, brzuchy, plecy, członki. Ale każdy z nich jest inny. Nie można powiedzieć, że każdy dotyka cię tak samo. Nawet oddechy mają inne. Inaczej sięgają po twoje ciało. Inaczej w nim

dochodzą. Inaczej pachną. Marcelina słuchała z uwagą. Piwo znieczulało szybciej, niż przypuszczała. Pewnie sprawił to nadmiar wrażeń, że jakoś znosiła te słowa Natalii Anny o mężczyznach, nie wyobrażając sobie przy tym Męża w jej szczupłych ramionach. Traktowała je bardziej uniwersalnie. Czyżby rana powoli się goiła? Wszystkie rany goją się, gdy zasypiemy je nadmiarem

wrażeń i niedoborem czasu. To wolny czas sprzyja myśleniu i rozpamiętywaniu. - Naprawdę cieszę się, że kogoś masz i twoje życie układa się tak, jak byś chciała. Myślę, że jestem w stanie mu wybaczyć. I tobie - zaczęła Marcelina. - Chyba już mi wybaczyłaś? - Tak myślisz? - Inaczej nie spotykałabyś się ze mną. Wybaczyłaś mi już

dawno. - Myślisz, że zrobiłam to już wtedy, na pogrzebie? - Tak. Inaczej nie pozwoliłabyś na to, bym była wtedy obok ciebie. Przyjęłaś mnie do swego życia jak kiedyś on do swojego. Uszanowałaś jego uczucia. To wielkie, że umiałaś to zrobić. - Bzdury! Ileż razy od tamtego czasu płakałam przez ciebie! -Ale tylko płakałaś. Było ci żal, że tak się stało. Żal samej

siebie, że znalazłaś się w takiej sytuacji. Płakałaś wtedy nad sobą, Marcelino. Marcelina milczała. Być może ta kobieta ma rację? Ich ścieżki życiowe nieuchronnie połączyły się. Po cóż dziś zastanawiać się, w jakim celu? -Tak wiele spotkań zależy od jednego zdarzenia. Gdyby nie ono... - Tak, Marcelino. I właśnie tak na to

patrz. Przychodzi w naszym życiu taki czas, że doceniamy nawet zło i mówimy, że było potrzebne. - Ale wtedy, kiedy się dzieje, wcale nie jest łatwo. Tak trudno znieść sekundy cierpienia, gdy trwają. - Wiesz, co mi w tobie imponuje? To, że pozwoliłaś mi nad nim płakać. Dałaś mi prawo do żalu. W takich sytuacjach żony

bywają zaborcze. Kochanki, ich zdaniem, nie mają prawa przeżywać żałoby. - Przestań, nie ma co do tego wracać. To był inny czas, wtedy. A teraz, można powiedzieć, zostałaś mi jak pamiątka po nim. Czasem pamiątkami po zmarłych mężach są nieślubne dzieci, czasem kochanki - przyjaciółki. Wszystko jest dla ludzi. To kwestia zapatrywań i własnej otwartości. Pogodziłam się z

tym, że mnie zdradzał. Nie myślałam, że przyjdzie mi to tak łatwo. Może dlatego, że umarł? Ech... Nie chcę już o tym myśleć. Chcę mieć swoje nowe życie. Kiedyś przyjdzie czas na nową miłość. Albo i nie. Zakochanie nie jest konieczne do szczęścia. - Może i nie, ale jest bardzo przyjemnie... - Nie mów, że tak łatwo o nim zapomniałaś? - Nie mów, że będziesz mi czynić

wyrzuty? Roześmiały się obie. Śmiech jest jak prysznic. Oczyszcza. Potem jest łatwiej. Marcelina popatrzyła w twarz Natalii Anny i nagle pomyślała, że jest po prostu śliczna. Żachnęła się na samą siebie. Wszystko przez to piwo. Przecież to niemożliwe, żeby podobały mi się kobiety - leciutko zakpiła z siebie. Rozdział XV

Zanim zaczęła analizować kolejne osobliwości ich podwójnego związku i podwójnej żałoby, do restauracji weszła Anna. Była bardzo zmęczona; widać wycieczki szkolne eksploatowały bardziej niż pielgrzymi. - Padam z nóg. Zimne piwo i coś do jedzenia poproszę rzuciła w progu, a kelnerka uśmiechnęła się do niej jak do starej

znajomej. - Anna jest niesamowita, ma w sobie taki pałer. Młodzi przy niej to prawdziwe osowiałki stwierdziła ze śmiechem Marcelina, machając ręką do przyjaciółki. Po chwili, już w dobrej komitywie, we trzy śmiały się i hałasowały - może nawet trochę za bardzo - jakby chciały coś odreagować.

- Miałaś mi o czymś powiedzieć? przypomniała Anna. - No tak. Ale poczekam, aż zjesz. Gdy pusty talerz po pierogach powędrował wraz z kelnerką na zaplecze, Marcelina opowiedziała Annie o mrocznym znalezisku i o podejrzeniach, że może to być legendarny pierścień. - Wlazłaś do tej studni po drabinie?! Czyś ty oszalała?!

Przecież to niebezpieczne! - Musiałam. Nie chciałam zostawić tam dłuta Tadeusza! - A ty nie mogłaś jej powstrzymać? Anna spojrzała na Natalię Annę. - Nie mogłam. Czy ktoś kiedyś ją powstrzymał? -Ano nie. - No właśnie. Marcelina uśmiechnęła się do towarzyszek rozmowy. - Dziewczyny, przestańcie już. I dajcie

spokój z tą studnią. Poziom wód gruntowych obniżył się i studnia była pusta. Nie ma o czym gadać. Najważniejsze jest znalezisko. - Muszę jak najszybciej je zobaczyć zdecydowała Anna, wzywając kelnerkę, by przyniosła rachunek. We trzy poszły do pracowni. Marcelina wyciągnęła z szafy woreczek.

- Zobacz. - Podała go Annie. Anna zajrzała do środka i pobladła. - Pierścień... Tak, to może być ten pierścień... Sądząc po opisie: rubin, podługowaty kształt... Ale w jaki sposób trafił do studni? No i jeszcze... Do kogo należą kości? Dlaczego pierścień był na palcu tej osoby? To dziwna historia. Ze starych przekazów wiemy, że pierścień był przeznaczony dla kochanki tego lowelasa

Martinusa... I przewodniczka o ptasiej urodzie opowiedziała zdziwionej Natalii Annie legendę (nie legendę?) o pierścieniu Martinusa Teschnera, który miał ofiarować go swojej kochance. Natalia Anna, pochłonięta słuchaniem, pomyślała, że wprawdzie czasy się zmieniły, ale miłość zakazana wciąż kwitnie i jest niezmiennie słodsza od legalnej, małżeńskiej.

- Musimy ten pierścień pokazać komuś, kto się na tym zna. Ale nie możesz też zapomnieć, że został znaleziony w studni, a studnia jest w pracowni Tadeusza. Uważam, że

powinnyśmy się wstrzymać z ogłaszaniem światu tych rewelacji aż do jego powrotu. - Masz rację. A co ze szczątkami? - Nie wiem. Na razie też je zostawmy.

Na pewno trzeba je będzie pochować. Poczekajmy jednak. Tyle lat leżały w studni, to mogą jeszcze poczekać. Tadeusz na pewno coś wymyśli. Nie możemy nic robić bez niego. - Ciekawe do kogo należały... - Nie wiem. Albo do Martinusa, albo do jego kochanki. Nikt inny chyba nie nosiłby tego pierścienia. Zatem to nie była tylko legenda. Wszystko wydarzyło się

naprawdę. Miałaś rację. W legendy się nie wierzy, legendy się opowiada. 1 nie wiedzieć kiedy - okazują się prawdą. Wracając do domu, Marcelina zboczyła z drogi i z foliową torebką w dłoni udała się w kierunku znajomego antykwariatu. Wojtek rozmawiał akurat z elegancką kobietą, która zamierzała kupić jakiś morski widoczek. Rozmowa przedłużała się i

Marcelina pomyślała nawet, że to jakiś znak i że może powinna stąd wyjść. Życie wysyła czasem takie znaki, jakby ostrzegając przed popełnieniem głupstwa lub podjęciem nierozważnej decyzji. I wtedy albo posłuchamy głosu serca, albo poddamy się rozumowi, który mówi: masz to zrobić i już, choć nasza intuicja ucieka od tego w popłochu. Marcelina posłuszna głosowi rozumu - usiadła w wygodnym fotelu i

oczekiwała na swoją kolej. - No, co tam u ciebie? Jak ostatnie zlecenia? - zagadnął Wojtek, gdy klientka wyszła, nie kupując niczego. - Ramy już kończę. 1 zaraz zabieram się za nocną szafkę, nie martw się. - Nie martwię się. Jak sobie radzisz? Wojtek zmrużył śmiesznie oczy; był krótkowidzem.

- Wszystko w porządku. Naprawdę. - W takim razie co cię do mnie sprowadza, skoro to ani problem ze zleceniami, ani z duszą? Nigdy nie przychodzisz do mnie ot tak, z ulicy. Marcelina rozejrzała się po wnętrzu pełnym antyków. Zawsze dziwiło ją, skąd Wojtek ma tyle obrazów i mebli, i to dość wartościowych. Panował tu wręcz nieporządek; specyficzna

duszna atmosfera starego domu, w którym wszystko jest potrzebne i wszystko musi stać na widocznym miejscu. Alarmy łypały do niej światełkami niemal z każdego kąta. Musiały tu być, bo w jaki inny sposób uchronić antykwariat przez złodziejami? - Wiesz... Pomagam takiemu rzeźbiarzowi - zaczęła. - Pamiętam, mówiłaś kiedyś. I co? - Odkryłam w jego pracowni studnię. Jedną z tych

trzynastowiecznych, na których zbudowano potem ulicę Podmurną. - Słyszałem o tych studniach. No i co w związku z tym? - Na twarzy Wojtka pojawił się cień czujności. - No i... znalazłam tam to. Wyciągnęła z torebki woreczek i pokazała zawartość. Wojtek wziął w palce pierścień i obejrzał go pod światło.

- Podejrzewam, że może to być pewien legendarny pierścień. Spojrzała na Wojtka. Patrzył uważnie na przedmiot, a po chwili zapytał: - Możesz mi go zostawić? Marcelinę spłoszyło to pytanie. Nie chciała rozstawać się z pierścieniem. Chciała tylko, by obejrzał go fachowiec. -Wolałabym nie...

-To zrobię przynajmniej zdjęcie. Mogę? -Jasne. Aparat fotograficzny nastawiony na funkcję makro uwiecznił każdy detal pierścienia. - Nie wiem, czyje są te szczątki ze studni. Pochowamy je pewnie, ale najpierw Tadeusz musi wrócić z Włoch. Zaintrygował mnie ten pierścień. Sam przyznasz, że jest niezwykły.

- Hm. Przyznaję, dość niezwykły. Sądzisz, że legendarny... Chyba wiem, o jakiej legendzie mówisz. Ale to chyba dość pochopne wnioski, że to właśnie ten pierścień. Wojtek jeszcze raz spojrzał na cenny przedmiot i oddał go Marcelinie. Zauważyła, że robi to z wyraźnym żalem. A może tylko jej się zdawało? - Napijesz się herbaty?

- Nie, dziękuję. Muszę już iść. Nie chcę ci zabierać czasu. - Wracasz do domu? - Nie, chyba pójdę do pracowni. Zaniosę to znalezisko. - Ktoś je widział? -Tak. Moje przyjaciółki. Wojtek przetarł szkła w okularach. Popatrzył na Marcelinę jakoś dziwnie. Odebrała to jako wyraźny sygnał, że mu się podoba, i trochę się spłoszyła. Nie była gotowa na żadne relacje

damsko-męskie. - To ja już pójdę. - Wstała z fotela, poprawiła włosy. - Nie zapomnij o ramach! Zrób je na czas. To dość pilne. Jasne. Przecież wiesz. Chyba nigdy cię nie zawiodłam? - No, nie... Po drodze zmieniła plany. Postanowiła nie wracać do pracowni, bo był późny wieczór i miała już na dziś dość wrażeń.

Pracownia o tej porze była zbyt mroczna i tajemnicza, by przebywać w niej z przyjemnością. Wróciła więc do domu. Wyciągnęła z torebki pierścień i schowała do dolnej szuflady biurka w salonie. Poszła na górę pod prysznic. Chłodny strumień otrzeźwił ją nieco, zanim z deszczownicy polała się ciepła woda. Gdy myła zęby, usłyszała sygnał esemesa. Odebrała zdziwiona, bo raczej mało kto o tej porze pamiętał

ojej istnieniu. „Wyglądałaś dziś tak pięknie, że nie mogę przestać o tobie myśleć. Wojtek". Przeczytała tekst dwa razy. Zastanowił ją. Wcale nie wyglądała dziś pięknie. Dwa razy wchodziła do zagrzybionej studni, raz zemdlała. Poza tym ostatnio chyba schudła; jej twarz przypominała wąskie oblicze Indianki. Zdecydowanie mniej

czasu niż kiedyś przeznaczała na makijaż, manicure i ubranie. Nie mogła więc wyglądać ładnie. A już na pewno nie pięknie, jak napisał Wojtek. To było co najmniej podejrzane. „To miło, że tak myślisz, ale idź spać. Marcelina" - odpisała. Po takich słowach powinien się zniechęcić. Nazajutrz zabrała się za mazerunek starej ramy. Chciała zakończyć wszystkie zlecenia, oddać je

Wojtkowi i na razie oddalić się nieco od niego, skoro zaczął się nią interesować nie tylko zawodowo. Trochę ją tym do siebie zniechęcił; odsuwała tę myśl od siebie, bo przecież lubiła Wojtka. Współpracowali tyle lat i nie miała najmniejszej ochoty, by ich relacje uległy zmianie. Włączyła radio. Najpierw poturlały się głośne słowa, a potem muzyka fortepianowa wyciszyła dziwne obawy

przed kolejnym dniem. Życie nabrało przyjemnego smaku. Przypomniała sobie wczorajszą rozmowę z Natalią Anną. Była im obu bardzo potrzebna. Marcelina czuła się tak, jakby dzięki niej zrzuciła z duszy worek wspomnień. Pracowała wytrwale cały dzień, z przerwą na obiad. Wojtek wysłał jeszcze dwa esemesy. W

pierwszym zapraszał ją na obiad, w drugim na kolację. Życie widać krążyło wokół jedzenia, które było najlepszym pretekstem do spotkań. Marcelina wymówiła się nawałem pracy. „Jestem tak zapracowana, że nawet nie wychodzę z domu" - odpisała. Dziwiło ją to nagłe zainteresowanie jej osobą, nie chciała jednak pytać o powody, sądząc, że może byłoby to zbyt obcesowe. Ostatecznie Wojtek

był jej pracodawcą i mógłby, urażony, ograniczyć dostarczanie jej przedmiotów do renowacji. Dopiero wieczorem wyszła z domu. Postanowiła na chwilę zajrzeć do pracowni. Zbiegła po schodach, zapalając wciąż gasnące światło. Czy naprawdę nikt nie może tego naprawić? W pracowni było teraz czysto, więc znacznie przyjemniej. Tadeusz mógłby na co dzień dbać o porządek - pomyślała.

Jeszcze sporo trzeba tu zrobić, ale już teraz powietrze jest jakby lżejsze, łatwiej się oddycha. Nie pachnie tak kurzem i starością. Starość ma słodki zapach. Jakby wszystko, co trwa dłużej niż dziesięć lat, ocukrzało się w upływających godzinach, by zakonserwowane - przetrwać następne dziesiątki lat. To naturalne dążenie do wieczności i nieprzemijalności rzeczy. Wymarzona wieczność musi być zatem prawdziwym

jądrem słodyczy. Marcelina zajrzała do szafy. W worku leżały wydobyte ze studni szczątki. Sama świadomość, że są tak blisko, sprawiła, że wzdrygnęła się lekko. Śmierć mnie dotknęła - pomyślała

nawet. Wjej rodzinie zawsze się tak mówiło, gdy ktoś nagle zadrżał, jakby w chwilowym ataku febry. Gdy Tadeusz już wróci,

pochowają te szczątki albo przekażą je konserwatorowi zabytków. On podejmie decyzję. Na razie nie chciała o tym myśleć. Nagle pojawiły się wątpliwości. Może niepotrzebnie wyciągała je z tej studni? Usprawiedliwiała się tym, że działała pod wpływem impulsu. Teraz pewnie by ich nie ruszyła. Ale przecież nie odniesie ich do studni, co to to nie! Za skarby świata

nie wejdzie tam jeszcze raz! No i ten pierścień... Bo jeśli to ten sam, który należał do Martinusa, to będzie to bardzo ważne odkrycie, na dodatek z jej udziałem. Zgasiła światło. Zatrzymała się jeszcze chwilę, by ogarnąć wzrokiem pracownię. Wyszła po cichu, zamykając za sobą drzwi. Nie bała się, mimo że wokół niej działy się rzeczy bardzo zagadkowe. Nie wierzyła w duchy. To niemożliwe, by były.

Wszystko z pewnością dałoby się realnie wytłumaczyć. Nawet stękania nocne i wędrujące lustro w jej mieszkaniu oraz zapach ogórków i wciąż przepalające się światło w pracowni. Pospacerowała jeszcze trochę po Starówce, by odetchnąć świeżym powietrzem, które wdychała łapczywie po całym dniu spędzonym w grubych murach. A potem wróciła do domu, zrobiła sobie kanapkę z żółtym serem,

popiła białą herbatą i zasnęła snem sprawiedliwego, zmęczona całodzienną pracą. Rano obudził ją esemes. Znów od Wojtka. Tym razem zapraszał na śniadanie... Po kolejnej propozycji ostatecznie zgodziła się pójść z nim na obiad. Dla świętego spokoju. Czasem robimy coś właśnie dla spokoju, nawet jeśli jest to wbrew naszej intuicji. To nie

jest najrozsądniejszy sposób na życie, lecz chyba właśnie na tym bazuje instynkt stadny. Marcelina pomyślała, że jeśli nawet pójdzie, to wyraźnie okaże Wojtkowi swój brak zainteresowania zmianą relacji między nimi. I może to go ostatecznie zniechęci? Jakoś mu wytłumaczy, że chce utrzymywać z nim wyłącznie zawodowe relacje. Na wszelki wypadek nie postarała się wyglądać pięknie i ponętnie, choć

niewątpliwie była jak zawsze kobieca. Jej kobiecość została tylko trochę uśpiona ostatnimi wydarzeniami. Wszelkie relacje z płcią przeciwną drażniły ją, gdy tylko czuła, że mogłyby przekroczyć granice. To nie ciało, lecz dusza nie była gotowa na przypadkowe spotkanie, nawet jeśli sądziła, że nie ma spotkań przypadkowych. Dźwigała przecież wyjątkowo duży balast wspomnień. I gdyby teraz

Marcelina umarła, ubyłoby jej zapewne znacznie więcej duszy, niż tylko dwadzieścia jeden gramów. Poszła więc na obiad z Wojtkiem, traktując to jako okazję do ostatecznego zakończenia kwestii męsko-damskiej. Czekał na nią w restauracji na Szerokiej. - Siadaj, proszę. Eleganckim gestem wskazał krzesło. Zaproponował kieliszek wina. Zgodziła się. Kelner

podał kartę. Polecił kurczaka w sezamie. Znów się zgodziła. Zaśmiała się nawet w duchu, że na wszystko skwapliwie się zgadza. Rozmawiali, jedli. Potem pojawił się kolejny kieliszek wina. Marcelina unikała spojrzeń w oczy i dawała do zrozumienia, że nie życzy sobie spontanicznego poklepywania po dłoni podczas opowiadania zabawnych historii. - Czy mógłbym zobaczyć, jak ci idzie mazerunek tamtej

ramy? Wiesz, jest dość wyjątkowa. Muszę mieć pewność,

że zrobiłaś to dobrze. Zapłacę oczywiście więcej - zagadnął nagle Wojtek. -Już ją skończyłam - odpowiedziała. - To może zabiorę ją od razu, skoro już jestem tak blisko? Marcelinę zdziwiło, że Wojtek po raz pierwszy chce nadzorować jej pracę oraz osobiście

zabrać odnowiony przez nią przedmiot. - Mój pracownik wyjechał do sanatorium i muszę sam odbierać towar - pośpieszył z wyjaśnieniem. Zabrzmiało to dość prawdopodobnie i Marcelina się zgodziła. Właściwie nie miała powodu, by odmówić. Poszli więc razem na Szewską, kupując w pobliskim sklepie butelkę wina.

Inicjatorem był oczywiście Wojtek. - Przy okazji uczcimy kilkulecie naszej współpracy zaśmiał się. - W sumie... Tak dawno z nikim nic nie czciłam! -Machnęła ręką i pomyślała, że przecież to nic złego wypić z kolegą wino, zwłaszcza że okazał się całkiem miłym facetem. Był dość przystojny, elegancko ubrany i na dodatek ładnie pachniał.

Marcelina lubiła, gdy mężczyźni używali interesujących perfum. Zapach mówił o nich tak wiele. Otworzyła drzwi klatki schodowej, on je lekko przytrzymał i poczekał, aż wejdzie pierwsza. Stąpali po schodach, światło wciąż przygasało, raz więc szli po omacku, raz w świetle. Marcelina prowadziła, a Wojtek rozglądał się ciekawie. -Jakoś tu... dziwnie... Nie uważasz? zagadnął.

- Uważam. - Nie boisz się tu tak sama chodzić i mieszkać? - Przyzwyczaiłam się. - Tu chyba mieszka miejski element? - Nie jest tak, jak myślisz. Najgorszy jest Frącek z dołu. To całkowity degenerat. U nas na Mazurach mówi się: mameluk. Mieszka na parterze, w oficynie. Szuja z Łysym to jeszcze oblecą.

- Oblecą? Mówisz jak tutejsi - zaśmiał się Wojtek. - Człowiek staje się z czasem taki, jak miejsce, w którym jest. To chyba nie powinno nikogo dziwić. - Nie wyglądasz raczej na hm... element. - Naprawdę nie mam zbyt wygórowanego mniemania o sobie. To też są ludzie... - Marcelina pomyślała przez chwilę, że nauka Anny nie poszła w las.

-A powinnaś, bo jesteś taka... niezwykła. Marcelina przystanęła na schodach. Odwróciła się twarzą w stronę Wojtka. -Jeśli myślisz, że dam się złapać na twoje komplementy, to... -Wcale nie myślę. Jesteśmy znajomymi z pracy. Dlaczego wszystkie kobiety tak alergicznie reagują na miłe słowa? - Nie jestem „wszystką kobietą". Mam nadzieję, że tak mnie

właśnie traktujesz. Jak koleżankę z pracy. - Właśnie tak. Nie oczekuję niczego więcej. Nie myśl sobie. - Wojtek nieco spłoszył się. A może tylko udawał? Marcelina - już uspokojona - poszła dalej. Otworzyła drzwi mieszkania. Była tak zaaferowana gościem, że nie zauważyła nawet, iż ktoś z naprzeciwka obserwuje ją przez stary, skrzypiący przy każdym dotknięciu wizjer.

W mieszkaniu panował chłód. - Chłodno. Jakie masz ogrzewanie? zainteresował się nagle Wojtek. - Gazowe. Ale nie używam go często. Oszczędzam.

- Kobieta taka jak ty powinna żyć bardziej luksusowo. - Nie rozśmieszaj mnie. Bierzesz mnie chyba za kogoś

innego. Jestem bardzo zwyczajną kobietą. - Marcelina parsknęła śmiechem, wieszając kurtkę. Alkohol wywołał w niej lekką hardość i skłonność do ironii. Zaproponowała herbatę. Czajnik zagotował hałaśliwie wodę i po chwili dymiące filiżanki stały na blacie w kuchni. Wojtek usiadł naprzeciwko, patrząc uważnie w jej oczy. - Twoje spojrzenie... takie czułe, delikatne. Dlaczego

dopiero teraz zauważyłem, jak jesteś piękna? Marcelina straciła nagle pewność siebie i zrobiło się jej przyjemnie i błogo. Może to przez ciepło naparu, zmieszane z cierpkością wina i ciszą mieszkania? Każdy z nas ma przecież takie chwile, w których nie wydarza się nic szczególnego, nasze zmysły są tylko lekko pobudzane, a jednak potrafimy wyczuć coś w rodzaju tajemniczej szczęśliwości

wewnątrz siebie, jakby docierały do nas tysiące przyjemnych bodźców. - Wojtek, proszę, nie mów tak. - Mówię poważnie. Nie chcę wykorzystać twojej sytuacji, nie myśl sobie. To, że jesteś wdową... - Mam nadzieję. - Naprawdę nie masz nikogo? - Nie mam. 1 nikogo nie szukam. Skąd w ludziach takie

przekonanie, że koniecznie trzeba żyć we dwoje? Mnie jest dobrze w moim obecnym stanie. Na nowo uczę się świata, ludzi. Nie znaczy to, że byłam jakoś ograniczana w moim małżeństwie, ale świat widziany we dwoje wygląda inaczej niż ten, na który patrzy się pojedynczo. We dwoje wielu zjawisk nie zauważamy, a te, które widzimy, zyskują inne znaczenia; są przefiltrowane przez podwójność spojrzeń.

We dwoje zwracamy uwagę bardziej na siebie nawzajem niż na świat i liczymy się z tym, co czuje lub czego chce druga osoba. Nie zagłębiamy się w niektóre dziedziny życia, bo nie należą do nas, lecz do ludzi ze świata. A świat mija nas codziennie. To w pojedynkę dostrzegamy więcej. Nie trzeba już patrzeć na kogoś. Poszerza się horyzont, zmienia optyka. Dociera do nas, że warto dotknąć tego, czego nie dotykało się

wcześniej, nawet jeśli są to drobiazgi, takie jak taniec, uprawa ogrodu, jazda motocyklem czy hodowla chruścików. - To bardzo ciekawe, co mówisz. Nigdy w ten sposób o tym nie myślałem. - Po prostu nie zastanawiałeś się nad tym. Czasem warto pochylić się nad drobiazgami. To dużo uczy. - Wracając do drobiazgów... Co zrobiłaś

ostatecznie z tym pierścieniem ze studni? To dość... interesujący drobiazg zagadnął, lekko dotykając policzka Marceliny. -A dlaczego pytasz? - Odsunęła się zdziwiona. - Po prostu z ciekawości. - Nic nie zrobiłam. Czekam, aż wróci Tadeusz i sam zdecyduje. - A gdzie go schowałaś?

-W bezpiecznym miejscu. Halo, a czemu tak cię to interesuje? Czy z pierścieniem jestem lepszą partią? uśmiechnęła się przekornie. - Tak, właśnie tak! - roześmiał się Wojtek. I po chwili dodał: - To dobrze, że go schowałaś. Powinien być w bezpiecznym miejscu. Martwię się po prostu i tyle. Napijemy się jeszcze wina? -Jasne. Bardzo chętnie. Miło, że się o mnie martwisz. Mało

komu się to zdarza.

Wojtek nalał krwistoczerwony płyn do kieliszków. - Bardzo dobre wino - przyznała Marcelina. Smakowali w milczeniu. Zapanowała niezręczna cisza, więc Marcelina zaproponowała, że na lekką kolację przyrządzi sałatę z prażonym słonecznikiem.

- Nigdy czegoś takiego nie jadłem. Chętnie spróbuję. Zakrzątnęła się w kuchni. Po chwili sałata była gotowa. Do wina smakowała po prostu świetnie. - Mhm, jesteś nie tylko wspaniałą kobietą, konserwatorką, ale i kucharką. Trzy razy K to za dużo jak na moją biedną głowę starego rozwodnika. Szumisz mi w głowie jak wino. Marcelina patrzyła rozbawiona.

- Co ty wygadujesz? Jesteśmy znajomymi z pracy, tak? Daj już spokój. Ale mimo wszystko miło mi. Wyszła na chwilę do toalety. Wracając, zauważyła, że Wojtek siedzi w napięciu, jakby dopiero przed chwilą wrócił na swoje miejsce. Postanowiła być czujna. Wstał i podszedł do niej. Ach, więc to stąd to dziwne zachowanie! Chciał po prostu być bliżej. Zamruczał wjej włosy, rozczesał je palcami.

- Czy mogę cię pocałować? Nie czekając na odpowiedź, dotknął swoimi ustami jej ust. Nie odsunęła się, choć była zaskoczona. Wino jednak pozwala bagatelizować wszystko. Nieznośne wino. In vino verkas. W winie prawda. Nic dziwnego, że gdy chce się sprawdzić człowieka, trzeba wypić z nim wino. Po nim myśli kołują w głowie jak sępy. Kołowrót oddechów i słów intryguje. Co jeszcze

może się wydarzyć? Pozwoliła się całować, a ciekawskie palce Wojtka krążyły po jej ciele coraz śmielej. Odsuwała je, a one wracały. Już wyczuwał krągłość jej piersi. - Nie, nie mogę. Nie chcę - wysapała i odsunęła się od niego. - Dlaczego nie chcesz? Może być miło. Zadbam o to. - Nie chcę. To nie ma sensu. Nie szukam... Odwróciła się i poszła znów do

łazienki, zmyć z twarzy pocałunki, których zapach wyraźnie czuła. Zimna woda otrzeźwiła ją nieco. Wróciła po chwili i jednym haustem dopiła wino. - Idź już. - Spojrzała na Wojtka. - Nie, chcę zostać. Jesteś taka... - Wiem, jaka jestem. Idź już. - Pragnę cię. Wino znów zaczęło szumieć w głowie.

Może nie powinna była wypijać tej resztki? Alkohol łączył się z krwią. W ciele zaczynała czuć znajome spowolnienie. Ale nagle poczuła coś jeszcze. Jakby przez jej ciało przebiegł prąd podniecenia. Nigdy po winie nie miała takich doznań. Patrzyła na Wojtka, który powoli zaczął jawić się jako ten, z którym bardzo chciałaby odbyć stosunek seksualny. Jej pamięć oddalała się od niej, jakby

była odrębnym bytem. Zaczynała tracić poczucie rzeczywistości. To były ostatnie chwile racjonalnego myślenia. Widziała nad sobą twarz mężczyzny rozciągniętą w szerokim uśmiechu i słyszała oddalające się słowa: -Te... aaz będzieeeeeeesz... łatuuiejszaa... gdueeee złoaaaaś pieeerścień.... Słowa ciągnęły się, stawały coraz dłuższe i dłuższe, nie

rozumiała niektórych, nie słyszała do końca, czuła tylko nieznośny żar w ciele, szum w głowie, jakby krążyła w niej burza piaskowa. Osunęła się na ziemię, potem był jakiś huk, możliwe, że uderzyła głową o drzwi, ale nic jej nie bolało. Wata,

nieznośna wata, jak ze znanego jej tak dobrze omdlenia. I żadnego słowa w głowie... Ręka... nie ma ręki. Nie ma ust ani

krzesła. Ciało rozlazło się na boki jak więzione w wiadrze ślimaki... wtedy w dzieciństwie, gdy mama nazbierała winniczków i zostawiła je w wiadrze, a ojciec ściągnął wieczko... i one rozeszły się po całym domu... zbierali je potem pół dnia... teraz to jej ciało się rozlazło, będzie musiała go szukać... jakieś palce na piersiach, niech sobie wezmą te palce, ciekawe, gdzie jest brzuch, dokąd poszedł brzuch, co ma

do tego pierścień, skoro nie ma brzucha... - Nie wiem, gdzie jest... przecież mówiłam, nie mam go w brzuchu, nie pamiętam, niczego nie pamiętam, nie mam niczego, nawet głosu... Rozdział XVI

W tym samym czasie Tadeusz Porębski w uspokojonym po

sezonie włoskim Cesenatico napotkał na trasie wieczornego spaceru uroczą knajpkę tuż nad Adriatykiem, z dość zaskakującym widokiem na wieżowiec zbudowany wprost na piasku plaży. Wypił w knajpce małą kawę, aromatyczną i gęstą jak smażone konfitury, a potem wolnym krokiem ruszył w kierunku sporej plebanii otoczonej szarym murem, obok którego rosły dorodne platany. Otworzył

niewielką bramkę, poszedł wąską ścieżką do drzwi, otworzył je i od razu zaszył się w mrocznej cichości swojego pokoju na parterze. Włączył komputer, wszedł w Internet i wybrał stronę z ulubioną stacją radiową. Pobyt we Włoszech nieco się przedłużał, pracy było więcej, niż początkowo myśleli. Stały dopływ ojczystego języka wydawał się Tadeuszowi potrzebny -jego

słuch zmęczył się śpiewnością włoskiego. Z radia popłynęła audycja. Głos zaproszonego do studia gościa przykuł uwagę Tadeusza. „Wzgórze Wawelskie to święte miejsce Polaków. Wielokrotnie badano i porządkowano groby królów, ale nigdy wcześniej nie wydarzyło się coś takiego. Dziś chciałbym słuchaczom przypomnieć o klątwie grobu Kazimierza

Jagiellończyka. Przypomnijmy, że po jego otwarciu wiosną 1974 roku wielu badaczy zmarło na zawał serca lub wylew krwi do mózgu. Umierali ci, którzy byli najbliżej grobowca. Tę tajemniczą serię zgonów od razu skojarzono z wydarzeniami w Egipcie. Tam również po otwarciu grobowca faraona Tutenchamona kolejni badacze zmarli w ciągu kilku lat. Śmierć miała być zemstą władcy za naruszenie

jego wiecznego spokoju". Tadeusz włączył czajnik, by zagrzać wodę na herbatę, i słuchał dalej. „Kazimierz Jagiellończyk zmarł w czerwcu. Jego zwłoki wieziono kilkaset kilometrów do Krakowa w upale, a potem włożono go do drewnianej dłubanki. Król został pochowany w niej bez ubrania, zawinięty tylko w drogą tkaninę zwaną

altembasem. Na ostatnią drogę dano mu jedynie miecz i drewniane atrapy insygniów królewskich. Wieko szczelnie przyciśnięto metalowymi obręczami. Zwłoki obsypano warstwą niegaszonego wapna. Chodziło o bezpieczeństwo w czasie transportu. Trudno sobie wyobrazić, jaką bombą biologiczną było to zabezpieczone żywicą wnętrze dłubanki przewożonej podczas czerwcowych upałów.

Przypomnijmy, że na ścianie krypty Jagiellończyka na Wawelu widnieje napis An nescis longas regibus esse manus? - co znaczy: «Czyż nie wiesz, że ręce królów sięgają daleko?», ale może być to też klątwą, ostrzeżeniem, które przekazywano z powodu kilku zgonów osób mających wcześniej kontakt ze zwłokami Kazimierza Jagiellończyka. Podczas badań tych zwłok z kości kolanowej

wyizolowano kropidlaka żółtego. Jeden z profesorów znalazł również we wnętrzu sarkofagu przetrwalniki aspergillusa. Takie same znalezione zostały wcześniej w komorach grobowców starożytnego Egiptu. Kiedy archeolodzy

otwierali grobowce w Dolinie Królów w Luksorze, odkryli tam napis ostrzegawczy, że kto naruszy spokój pochowanych tu

faraonów, ten musi pożegnać się z życiem...". Tadeusz popijał herbatę i przysłuchiwał się audycji. Myślał o swoim niedawnym spotkaniu z Kopernikiem, a raczej jego szczątkami. Mimo że się zabezpieczył miał maskę, rękawicę i fartuch - to jednak słowa wypowiedziane przez gościa audycji zaniepokoiły go. Z kości Jagiellończyka naukowcy wyizolowali kropidlaka.

Jest on odpowiedzialny za wiele chorób: wylew krwi, zawał serca, nowotwory złośliwe. Obcowanie ze zmarłymi może być bardzo niebezpieczne. Jakby zza grobu sięgali po nas - żywych, zaciekawionych, co dzieje się z ciałami po śmierci. Szczątki trzeba zostawiać ziemi. Każda roślina i zwierzę umiera, a potem pleśnieje. Wszystko ma swoją pleśń, która nigdy nie pojawi się na żywym organizmie.

Najpierw coś musi umrzeć. Pleśń jest więc jakby płaszczem śmierci, miękką otuliną, w którą zapada się to, co odchodzi. Jest powtórnym łonem, do którego wracamy. Gdyby nie pleśń, las byłby pełen martwych zwierząt i roślin, a w rzekach i jeziorach pływałyby martwe ryby, zarażając śmiercią. „Klątwa nakłada się na klątwę" powiedziała kiedyś wdowa

po jednym z badaczy grobu Jagiellończyka. Pleśń nakłada się na pleśń. Zatacza coraz szersze kręgi, otula to, co wokół. Tadeusz poczuł niepokój. „Infekcja badaczy grobu Jagiellończyka nastąpiła drogami oddechowymi. Aspergillus szybko zaczyna swój metabolizm. Wystarczy, że na zarodnik grzyba trafi kropla wody. Pleśnie potrzebują tylko trochę wilgoci oraz porowatej powierzchni.

Mogą nią być ściany naszych domów, wykładziny, tapety lub ściana studni". - Gość audycji radiowej wolno cedził słowa. Na dziś wystarczy - pomyślał Tadeusz, wyłączając komputer. W nocy parę razy się budził. Dotykał swojego ciała, słuchał bicia serca. Wydawało mu się, że ma właśnie wylew krwi do mózgu, a pochylony nad nim Kopernik, złożony z rozrzuconych

niedbale kości, chichocze upiornie. Rozdział XVII

Annie minął ten dzień bardzo pracowicie. Co prawda miała tylko jedną wycieczkę - studentów Uniwersytetu Trzeciego Wieku z Mrągowa - ale potem, po niemal całym dniu zwiedzania, poszła do mieszkania Janka Muzykanta przejrzeć jego rzeczy, posegregować i - niepotrzebne -

wyrzucić. Nikt poza nią i zmarłym gospodarzem nie wiedział, że została jedyną spadkobierczynią jego niewielkiego majątku. Majątek - to słowo samo w sobie podskakuje literami niczym pieniądze w sakiewce. A tymczasem jedynym majątkiem Jana było to małe mieszkanie, stosy książek i winylowych płyt, zgrane do cna skrzypce, stare pianino w małym pokoiku i parę niezbędnych mebli,

pamiętających jeszcze lata siedemdziesiąte. Anna przysiadła na fotelu. Przypomniała sobie tamte siermiężne czasy, gdy go wybierała. To było chyba przed stanem wojennym. Nie miała czasu stać w kolejce, ale za to dostęp do wieprzowiny. Dogadała się więc z kierowniczką sklepu meblowego, że załatwi jej zaopatrzenie w postaci dobrze odkarmionego prosiaka, a ona jakimś

cudem sprawi, że jeden z eleganckich kompletów wypoczynkowych trafi właśnie do niej. To znaczy do nich, bo wtedy jeszcze mieszkała tu z Janem. Jan... Jej najlepszy i najcieplej wspominany kochanek. Spędzili razem trzy lata i dwa miesiące. Potem jeszcze spotkali się parę razy, ale to było już po jej wyprowadzeniu się od niego. Pamięta jak dziś tamten czas, gdy siadali na tych swoich

nowych fotelach i oglądali z przejęciem, w kompletnej ciszy, czarno-białą tefewizję.Jan długo zwlekał z kupnem kolorowego telewizora. Nawet mistrzostwa w piłce nożnej, które były dla wielu Polaków bodźcem do takich zakupów, nie zdopingowały go. Kolorowego hehosa kupił w końcu od sąsiadów, gdy ci zdecydowali się na coś nowszego. A potem nie stać go już było na wiele. Rozpit się i stracił pracę.

Jeszcze później przestał pić, ale stałej pracy juz nigdy nie znalazł. Zachorował na serce. Dostał rentę i żył z tego, co zebrał za granie na ulicy. To było jego „chodzenie do pracy". Robił sobie wolne tylko w niedzielę. Anna zawsze przyprowadzała do Jana wycieczki - dzięki hojności turystów miał na lekarstwa i skromne życie. Nigdy nie przestali na siebie patrzeć z czułością, choć między nimi nie było już

dawnego uczucia. Czułość jest tylko patyną miłości. Teraz ten fotel. Znów na nim siedzi. Zszarzał. Nie widać juz nawet, że kiedyś był pomarańczowy. Jakby ktoś ulepił szarą masę ze wszystkich kolorów tego wnętrza i wyścielił nią fotelowe obicie. Ten fotel skupił jak w soczewce wszystkie myśli Jana, chwile odpoczynku, rozwiązane krzyżówki przeczytane książki i gazety. Fotel wciąż jest, a Jana już nie

ma. Z jakim trudem Anna tłumiła łzy, gdy wtedy z Marceliną odkryły tu jego ciało. Nie chciała dać po sobie poznać, jak bardzo cierpi. Czuła się jak wdowa; uświadomiła sobie że grono jej bliskich kurczy się, znika, a ona robi się coraz bardziej pojedyncza. Dobrze, że jest przy niej Marcelina. Niczym córka.Jej własna... Franciszka ma swoje własne zakonserwowane

wiarą życie. Niech tak zostanie. Rola matki już się skończyła.

Książki na półkach, książki w kartonach. Jan wciąż czytał. Mówił, że najgorsze jest ubóstwo ducha. Takiego go pamiętała. Zaczytanego lub grającego na swoich skrzypcach. Gdyby jakiś drobny moment w jego życiu był inny, pociągnąłby za sobą na pewno inną lawinę zdarzeń. Tak wiele zależy od jednej chwili -

spojrzenia, rzuconego kamienia, hamulców tramwaju... Anna zaczęła przeglądać książki w kartonach. Pomyślała, że może dzięki temu będzie bliżej Jana. Miała nadzieję, że błądząc po śladach tytułów jego książek, zrozumie, którędy chodziła jego myśl. Może napotka duchowy testament, który stanie się czymś w rodzaju motta podarowanego jej na resztę życia? Wskazówką zza grobu...

Wśród książek nie było nowości. Możliwe, że kupował je w antykwariatach lub po prostu brał z bibliotecznych „wystawek". W niektórych były zaznaczone całe strony. Prawie wszystkie dotyczyły miłości i samotności. Przeglądała je uważnie, z pokorą należną jego myślom, które już nigdy nie obsiądą czytanych przez nią wersetów. Część książek leżała upchnięta dość niedbale pod szafą.

Anna zauważyła, że wśród nich są stare wydawnictwa, których okładki doskonale znała ze swojego kursu na przewodnika. Przeglądała je od niechcenia. Wiedziała, że Jan był miłośnikiem Torunia, ale nie sądziła, że kolekcjonował historyczne materiały i przekazy. Jej palce natrafiły na stare numery „Mówią Wieki"; z kilku wystawały zakładki zrobione ze starych gazet. Otwierała zaznaczone strony i czytała kolejne

artykuły. Cisza wokół niej grała na skrzypcach wskazówek zegara. Anna uspokajała swoje myśli. Było jej dobrze, jakby obok niej był Jan. Nagle jej uwagę przykuł artykuł z jednego z numerów pisma. Jakiś historyk pisał o zaginionych lub zagadkowych precjozach z różnych wieków. Były wśród nich zapinki, broszki i wysadzane drogimi kamieniami rękawiczki. Przy niektórych

autor zamieszczał ręcznie robione rysunki przedstawiające, jak owe przedmioty wyglądały. Podejrzewał, że wiele z nich znajduje się w rękach prywatnych kolekcjonerów albo handlarzy sztuką i twierdził, że miejsce tych kosztownych precjozów jest w muzeach. Uwagę Anny przykuł znajomo wyglądający pierścień miał podługowaty kształt, a na jego środku tkwił wielki kamień. Autor podpisał swoją rycinę: „Pierścień

wykonany przez toruńskiego jubilera Jakuba Hermana na zlecenie jednego z miejscowych kupców, opisany przez niego w prowadzonej księdze. Niestety, nie są znane losy pierścienia; według siedemnastowiecznych przekazów zaginął on w tajemniczych okolicznościach, a według toruńskiego przewodnika z 1927 roku istniał naprawdę. Jego wartość stanowi największy w ówczesnej

Europie rubin -wydobyty prawdopodobnie w Górach Izerskich". Autor, by uwiarygodnić swoje dociekania, zamieścił nawet reprodukcję strony tego przewodnika, na której mowa była o tajemniczym pierścieniu, toruńskim jubilerze i kochliwym kupcu. Anna z trudnością odczytywała zamazane litery, składając z nich całe wyrazy. Dreszcz podniecenia przebiegł przez jej ciało. Tak pewnie

czuł się Archimedes, gdy odkrył siłę wyporu, albo Ludwik Pasteur, kiedy zobaczył, że penicylina zabija szczepy bakterii. Jej przypuszczenia właśnie się potwierdziły. Marcelina przez przypadek dokonała niezwykle ważnego dla historii miasta odkrycia i jak najszybciej powinna poinformować o tym kon-

serwatora zabytków! Jednak jej młoda sąsiadka wciąż

uparcie powtarza, że studnia, podobnie jak pracownia, należą do Tadeusza, a więc do niego należy to, co zostało znalezione, i decyzja, co zrobić z pierścieniem. Anna zabrała egzemplarz pisma i parę ważnych dla niej książek. Zamknęła drzwi, obiecując sobie w duchu, że wkrótce tu wróci i pomyszkuje w zbiorach Jana. Nie myślała, że w tym małym, zapuszczonym mieszkaniu znajdzie tak wiele ciekawych

pozycji. Wróciła do siebie. Chciała najpierw zjeść kolację i dopiero potem pójść do Marceliny. Nagle usłyszała jakieś kroki na klatce. Były coraz głośniejsze. Szczęk otwieranych drzwi. Spojrzała przez wizjer. Zaskrzypiał ze starości zawsze w ten sposób zdradzał, że ktoś przez niego spogląda. Zauważyła Marcelinę, za którą cicho stąpał jakiś

mężczyzna. No i dobrze, Marcelina chyba porzuca żałobę przeleciało jej przez myśl. Po chwili poczuła jednak rozczarowanie, że nie będą mogły zaraz się spotkać, a tak bardzo chciała powiedzieć o swoim odkryciu! No cóż, będzie zatem czujna. Może gość Marceliny niedługo sobie pójdzie, a wtedy ona od razu do niej zapuka i pokaże, co znalazła w mieszkaniu Jana.

Wzięła gorącą kąpiel, zaparzyła herbatę. Nie włączała radia - by słyszeć odgłos zamykanych drzwi Marceliny - tylko zwinięta wygodnie w fotelu czytała książkę ze zbiorów przyjaciela. Nagle do jej uszu dobiegł nieco przytłumiony hałas. Podbiegła do wizjera z nadzieją, że może wizyta gościa właśnie się skończyła. Na klatce panowała jednak ciemność. Przez chwilę wydawało się jej, że słyszyjakieś

pomruki, a potem lekki krzyk. Znieruchomiała. Czekała na kolejne hałasy, ale już nie nastąpiły. Stała przy drzwiach przyczajona jak lamparcica i czuwała na tyle, na ile pozwalały jej nieco przytępione już wiekiem zmysły. Ta cisza ją niepokoiła. Wyszła niemal bezgłośnie na klatkę, nie zapalając światła. Do jej uszu docierało teraz tylko jakieś

szuranie. Czyżby Marcelina wraz z gościem przesuwali meble? Tymczasem to Wojtek przesuwał po podłodze bezwładne ciało Marceliny. Rozdział XVIII Anna uspokojona myślą o przemeblowaniu wróciła do siebie. Zatem to nie jest żadna randka, tylko przyjacielska pomoc. A że tak bardzo chciała podzielić się z Marceliną nowinami,

postanowiła zadzwonić do niej pod byle pretekstem i dowiedzieć się, czy jeszcze dziś będą mogły się spotkać. Pomyślała o sobie, że jest upierdliwa, ale odczuwała coś w rodzaju imperatywu, który nakazywał jej zadzwonić do przyjaciółki. Wybrała więc numer Marceliny. Ponownie otworzyła drzwi i nawet wyszła na klatkę, by podsłuchać, czy Marcelina ma włączony telefon. Słyszała, że dzwoni uparcie, ale nikt na

to nie reaguje. Tymczasem zza drzwi wciąż dobiegały jakieś trzaski. Anna była prawie pewna, że w mieszkaniu Marceliny dzieje się coś złego. Zbliżyła się do drzwi, nacisnęła klamkę. Były otwarte. Weszła. W przedpokoju zauważyła idącego do kuchni gościa Marceliny. Był wyraźnie zdenerwowany. Gdy zobaczył Annę, chwycił wiszącą w przedpokoju kurtkę i wybiegł z

mieszkania, trącając ją boleśnie w ramię. Nie zdążyła zareagować ani nawet zapamiętać, jak wygląda. Pełna najgorszych przeczuć weszła do salonu. Marcelina leżała na podłodze. Anna próbowała ją podnieść, ale nie dała rady. Ciało kobiety było bezwładne; czuć było od niej alkohol. Stojące na blacie kieliszki mówiły wszystko. - No, upiłaś się po prostu. Kto to słyszał? - mruczała pod

nosem Anna. Postanowiła poprosić o pomoc sąsiada z naprzeciwka, lekarza. Był w domu. W kapciach i dresie zbadał śpiącą i stwierdził: - Chyba przesadziła z winem, ale do jutra wytrzeźwieje. Połóżmy ją na kanapie w salonie. -A może zabiorę ją do siebie? Będę miała na nią oko. Tak będzie lepiej. Nigdy nie widziałam, żeby się tak upiła. Niepokoi

mnie jeszcze co innego. Ten mężczyzna, który był u niej... Słyszałam coś niepokojącego. Może ją okradł? - 1 tak musimy czekać do jutra. Nie wiemy, co ją z nim łączy. Obudzi się i sama sprawdzi, czy nic nie zginęło. Marcelina, przetransportowana do Anny i wpakowana do jej łóżka, nad ranem zaczęła z wolna odzyskiwać świadomość. Zachowywała się jednak dość dziwnie.

Mamrotała coś i trzymała się za głowę. Powtarzała wciąż: „Nie, nie chcę, zostaw". Gdy jednak w pochylonej nad sobą twarzy rozpoznała Annę, zasnęła na powrót, zmęczona i lekko otumaniona wydarzeniami, czując się jak kukiełka obłożona watą. Rano obudziła się z wielką luką w pamięci, jakby nieznana siła wymazała z niej cały wczorajszy dzień i parę poprzednich.

- Wczoraj byłaś zupełnie pijana. Ale musisz chyba coś pamiętać. Nawet bardzo pijany człowiek kojarzy, co robił poprzedniego dnia. Słowa Anny przy porannej kawie wciąż świdrowały w uszach i mózgu Marceliny. Czuła się jak na kacu gigancie, głowa ją bolała, ciało drżało. Jedyne, co przechodziło jej teraz przez gardło, to właśnie mocna kawa.

- Nie wypiłam chyba dużo. Mimo to nie wiem, co się działo wczoraj i przedwczoraj. - Przypomnij sobie, proszę. To ważne. - Dlaczego ważne? - Bo swoim wejściem wyraźnie go spłoszyłam. A wcześniej słyszałam podejrzane stuki i szurania. - Kogo spłoszyłaś? - No, tego mężczyznę, z którym weszłaś do mieszkania.

- Byłam z jakimś mężczyzną?! Marcelina patrzyła na Annę tak zdzwiona, że nie mogła jej nie wierzyć. - Nie pamiętasz?! Byłaś aż tak pijana?! To niemożliwe! Widziałam was w wizjerze, później dzwoniłam, a potem to szuranie, jakbyście przestawiali meble. A kiedy weszłam, on uciekł! - Boże... To niemożliwe... Niczego nie pamiętam. Nie wiem,

co się stało. Opowiadasz mi jakiś film, którego nie znam. Może na nim zasnęłam? - Posłuchaj. Miałam ci wczoraj coś ważnego do powiedzenia. Korciło mnie, wiesz, jak to jest z kobietami. Trudno im czasem wytrzymać. Sama widzisz, że to może być całkiem dobra cecha. Anna jeszcze raz zdała jej swoją relację z wczorajszych

wydarzeń. Daremnie. Marcelina czuła wielką pustkę w głowie. Pomimo porannej kawy - wciąż jeszcze nieswoja - poszła do siebie i zaczęła szukać jakichkolwiek śladów, które mogłyby być najsłabszym tropem wczorajszego dnia. Bezradnie grzebała w pamięci, ale wciąż napotykała zbyt duże luki, by jakoś powiązać fakty. Po paru godzinach zrezygnowała i sięgnęła po książkę, ale

nie mogła skupić się na literach. Miała wrażenie, że widzi je po raz pierwszy, choć składała je przecież w całe zdania. Podobno pamięć wraca pod wpływem jakiegoś bodźca. Profesor Wilczur też sobie w końcu wszystko przypomniał. Nic nie szkodzi, że to tylko literatura. Widać tak jest, skoro Dołęga-Mostowicz o tym napisał. Wierzyła, że jej pamięć zadziała tak samo.

Wykąpała się, przebrała w dres. Poszła do sąsiada podziękować za pomoc. Zaproponował herbatę. Zgodziła się. Opowiedziała o zaniku pamięci i że czuje się jak zresetowana. Zbadał ją, chwilę pomyślał. - Czy pani może powiedzieć, co i ile pani wypiła? - Nie sądzę, by dużo. Nigdy dotąd nie przeholowałam. Zresztą w moim domu stoi butelka wina wypita tylko do połowy.

- Hm... A ten mężczyzna? - Nie pamiętam żadnego mężczyzny. Od kiedy tu mieszkam, nie spotkałam się nawet ze znajomym. Przychodzi do mnie tylko Anna i jeszcze jedna przyjaciółka. - Ale jednak ktoś tu był z panią, więc... Oby to był najczarniejszy scenariusz, ale podejrzewam, że ten mężczyzna, który wychodził z mieszkania, dosypał pani czegoś do wina.

Tabletka gwałtu powoduje takie objawy i doskonale rozpuszcza się w alkoholu. Ma się po niej kaca i zanik pamięci. Przejściowy. Marcelina pobladła. Poczuła się bezradna wobec tego, co się stało, oraz własnego umysłu. -A jeśli to prawda? A jeśli on mnie zgwałcił? - Raczej usiłował. Pani sąsiadka na szczęście w porę zareagowała. Spłoszyła go. Mógł też zrobić to wszystko w innym

celu. Na przykład... czegoś szukał w pani mieszkaniu. Powinna pani jechać do szpitala i zrobić badania. A potem

zgłosić to na policję. I proszę się nie martwić, pamięć powoli będzie wracać. Marcelina postanowiła jednak nie jechać ani do szpitala, ani na policję. To drugie szczególnie

wydawało się jej bez sensu. Nie mogłaby nawet złożyć zeznań, bo przecież niczego nie pamiętała. Wolała poczekać, aż coś sobie przypomni. Wersja zdarzeń, w której pojawia się pigułka gwałtu, wydawała się jej nazbyt nieprawdopodobna. Wróciła do domu. Przyrządziła sobie mleko z miodem. Piła gorące, parząc usta. Sąsiad lekarz powiedział, że cukier prosty

zawarty w miodzie pomaga leczyć skutki zatrucia alkoholem. Za oknem szarzało popołudnie. Toruń gasł, wciąż jednak tętnił ludzkimi głosami i krokami na bruku. Czy to miasto nigdy nie zasypia? Marcelina przyzwyczajona była do ciszy. Wjej mazurskiej wsi cisza jest codziennością, jakby naturalnym środowiskiem. Na prowincji żyje się wolniej; murarze budują domy dwa razy

dłużej, niż w dużych miastach, szewc nabija fleki „na za cztery dni", a nie na „za cztery kwadranse". Nawet kasjerki w sklepach wolniej odczytują kody kreskowe i częściej wychodzą na przerwy. Ludzie kupują ziemniaki od pana Janka i prowadzą filozoficzne dysputy na temat ciężkiego życia, po jajka idzie się specjalnie na ryneczek do pani Zosi, choć to daleko i zupełnie nie po drodze. Marcelina, mimo że od tylu

lat mieszkała w Toruniu i powinna już nauczyć się życia w gwarze, wciąż tęskniła za światem, z którego pochodziła. Rozejrzała się po mieszkaniu. Może dobrze by jej zrobiło, gdyby trochę posprzątała? Nicnierobienie nie jest chyba najlepszym sposobem na ćwiczenie pamięci. Jej wzrok padł na zgromadzone w rogu salonu odnowione przedmioty.

Wojtek nie odebrał ich jeszcze, choć miał to zrobić już dawno. Pieniądze za zlecenie przydałyby się. O tak. Wojtek... Powinna do niego zadzwonić. Zaraz, zaraz. Ten Wojtek... Imię jak drzazga. Sięgnęła po telefon, zadzwoniła. Włączyła się sekretarka.Jego głos. „Tu Wojciech... Nie mogę odebrać...". Zadzwoniła jeszcze raz. Słuchała jego głosu jak mantry. Jakaś zasłona w pamięci podnosiła się nieznacznie.

Chodziła po domu i słuchała tej sekretarki. Siódmy raz. Dziesiąty. Piętnasty. Po dwudziestym pierwszym coś zaczęło świtać w jej głowie. Czy to nie z nim właśnie spotkała się wczoraj?! Rozdział XIX Tak, to na pewno był on. Restauracja na Szerokiej. Wino. Nie wypiła wcale dużo, teraz sobie przypomina. Poszli do domu,

bo on mówił coś o pracach, że wszystko zabierze, zamiast jakiegoś pracownika. Obrazy w pamięci, przywołane niewinnym skojarzeniem, przewijały się teraz szybko jak w kalejdoskopie. Co było potem? Tak! Chyba wyszła na chwilę do łazienki, ale zaraz wróciła. To wtedy właśnie zaczęło jej się tak dziwnie kręcić w głowie, jak wtedy, gdy miała zemdleć!

Pamięć z każdą minutą przywracała coraz więcej szczegółów. Marcelina powąchała wino w butelce. Zapach pomaga w skojarzeniach. Każdy człowiek nosi w sobie biblioteczkę zapachów. Żeby przypomnieć sobie którąś z chwil, czasem wystarczy zapach z tamtego czasu. Jest niczym kostka domina, która pociąga za sobą lawinę skojarzeń. Taką lawinę wywoływała teraz Marcelina,

przypominając sobie, że była uwodzona przez Wojtka. Weszła do salonu. Wydawało się jej, że drzwi od szafki są niedomknięte, a w rzeczach na biurku jakby ktoś grzebał. A może tylko jej się zdawało? Może to ona zostawiła taki nieład? Nagle ta myśl - pierścień! Gdzie jest pierścień? Zajrzała do szuflady. Tu też panował bałagan. Papiery rozrzucone -niemożliwe, żeby tak je zostawiła.

Pierścień leżał sobie spokojnie pod ich stertą, w jego nowej kryjówce. Uśmiechnęła się do siebie. Na szczęście niedawno zawinęła go w papierowy ręcznik i schowała do pudełka po mydle. Zrobiła to bez zastanowienia; po prostu gdy przy odsuwaniu szuflady pierścień przeturlał się po dnie, Marcelina pomyślała, że lepiej będzie, jeśli schowa go do tego pudełka. Wyciągnęła więc różową, pachnącą

frezjami kostkę i wsunęła luzem pomiędzy róg szuflady a stertę papierów. Mydło nie było tu przypadkowo. To był stary babciny sposób na wszystkie przykre zapachy w szufladach, bieliź-niarkach. Marcelina pierwsze życiowe obserwacje czyniła, patrząc na babcię, nie matkę. Przez pierwsze lata jej dzieciństwa mieszkali całą rodziną w starym drewnianym domu w

mazurskich Sądrach, które przed wojną nazywały się Zondern. Stamtąd właśnie pochodziła babcia. O wsi mówiła: „Moje Zondern. Nikt mi was nie odbierze". Była autochtonką. Nie wyjechała mimo powojennej rzeczywistości ze swojego domu. Nazywana przez niektórych Niemrą, skrywała w duszy mnóstwo tajemnic ze swego życia. Marcelina przeczuwała to tylko. Babcia tak niewiele mówiła.

Wciąż jednak ludzie opowiadali historie o tym, jak wyglądało zasiedlanie tych ziem Polakami, zwłaszcza repatriantami ze Wschodu. Niemcy traktowali Mazurów jak Polaków, Polacy jak Niemców. Gwałty, rozboje, pożary i zgliszcza po nich - nie tylko na ziemi, ale i w sercach mieszkańców. Marcelina słyszała też, jak w jej wsi mówiło się, że „niemal każda kobieta była zgwałcona". Obawiała się, że to jedna z

wielkich tajemnic jej babci. Nigdy jednak nie spytała. Nie chciała drążyć bolesnych wspomnień. Wolała uszanować jej milczenie. Tak wiele przetrwało w niej z tamtego dzieciństwa. Na przykład wciąż bliski sercu babciny zwyczaj wieszania jemioły. Nie pamiętała już, skąd się wziął w tej różnorodnej kulturowo rodzinie; gościł jednak na stałe w jej prusko-ukraińsko-polskim

domu. Gdy późnojesienny wiatr strącał liście, Marcelina zauważała w koronach drzew wielkie kule, kłębiące się niczym zielone witraże. Nawet jeśli całe drzewo szarzało skute mrozem i zimowym wiatrem, kule na jego gałęziach pozostawały zielone. To właśnie one, a nie nadchodząca zima, zabierają drzewom całą zieloność - mówiła czasem do siebie. Tu, w Toruniu nie zwracała już takiej uwagi na jemiołę. Przesłoniły

ją wysokie budynki, reklamy i sygnalizatory świetlne. Wciąż jednak pamiętała, jak babcia mawiała: „Bez jemioły rok goły" i wieszała zielone kule u pułapu jeszcze przed świętami. Doskonale pasowały do jej drewnianej mazurskiej chatynki, zbudowanej przez nieżyjącego już pradziadka. W domu jej najwcześniejszego dzieciństwa były dwie izby.

W pierwszej, połączonej z kuchnią, spędzali codzienność. Druga była „paradna" - rzadko kto tam zaglądał, zwłaszcza zimą, bo nikomu nie chciało się ogrzewać dodatkowego pomieszczenia. Marcelina także rzadko tam zachodziła. Gdyby miała sobie przypomnieć, jak wyglądała ta druga izba, musiałaby się długo zastanawiać. Pamiętała tylko, że wciąż było w niej zimno i że na niewielkim stoliku stały w wazonie

sztuczne kwiaty, a na ścianach pyszniły się święte obrazki. Nawet latem panował tu wilgotny chłód, bo okna wychodziły na północny wschód, a za nimi rosły rozłożyste bzy. Babcia wieszała więc jemiołę tylko w tej izbie, w której wszyscy mieszkali, i wtedy czuło się, że nadchodzi zima. Nie święta - bo to tylko krótki fragment zimy, bardziej do odbycia niż

przeżycia. Zimę na tej oddalonej od głównej drogi wsi trzeba było przeżywać niemal na bezdechu, troszcząc się głównie o to, co najważniejsze: opał i tłuste jedzenie. Babcia wiedziała, że gdy zawiesi jemiołę, nadchodzący rok na pewno będzie tłusty, a może jeszcze dobra wróżba zahaczy o ostatnie tygodnie tego starego? Babcinajemioła łypała na nich dziesiątkami jasnych kulek. -Pamiętaj, nie jedz ich. Są trujące.-

Marcelina pamiętała wciąż babcine ostrzeżenia. Była posłuszna i nawet nie miała ochoty wspinać się po nie. Jemioła wisiała zresztą za wysoko dla kilkuletniej dziewczynki. Gdy dorosła, zdziwiła się, słysząc na lekcji biologii, że jemioła jest pasożytem. Co prawda ludzie w jej wsi mówili, że wypija soki drzewom. Nawet na darmozjadów mówili czasem:

„ty jemioło". Źle im się kojarzyły znane jej z dzieciństwa zielone witraże, bo człowiek musi być przecież utylitarny i pożyteczny. Na tych „jemiołów" nie ma w nim miejsca. Nie zmieniło to jednak jej poglądu na jemiołę. Dla niej pozostała ona symbolem dobrej wróżby.

Zima. Tamte zimy na Mazurach. Babcia nie tylko wieszała jemiołę, ale również znała w zasypanym śniegiem lesie miejsca, w których rosły zimowe grzyby. - Oby zima była ciepła. Jak taka będzie, daj Boże, to naniesę do domu grzybów. Marcelina słuchała tych słów i czekała na ciepłą zimę, ciekawa, jak też smakują grzyby znalezione o tej porze roku,

niezmiennie kojarzącej się z jałowością i pustką. Babcia zawsze

wiedziała lepiej. Umiała znaleźć obumierające pnie topoli, wierzby lub klonu. Rosła na nich zimówka aksamitno-trzonowa o pięknej miodowożółtej barwie, przypominająca nieco opieńkę. Niektóre kapelusze miały ponad dziesięć centymetrów średnicy. Mniejsze były jakby posypane mąką. Babcia wracała z zimowego

grzybobrania i już wszyscy wiedzieli, że tego dnia na obiad będzie albo zupa grzybowa, co na przednówku było rarytasem, albo grzyby z patelni, smażone z cebulą. Nikt wówczas nie zastanawiał się, czy aby na pewno miodowe kapelusze wyglądające jak przysłowiowe „psiary" są jadalne. Babcia miała zawsze rację - zarówno wtedy, gdy mówiła o jemiole, jak i wtedy, kiedy smażyła zimówki.

- Maślanki i hełmówki są do nich lekutko podobne, ale one trują. Ale wy się nie bójta, ja się przeca znam. Jej język był mieszany. Miała za męża Ukraińca, mieszkała wśród Kurpiów. Może to od nich z czasem przejęła różne zwyczaje i słowa? Wraz z odejściem babci odszedł stary świat. Przyszedł nowy, pragmatyczny. W nim jemioła nie przynosiła szczęścia; robiły to pieniądze,

nowoczesne samochody i elektroniczne gadżety. Sztuka zbierania grzybów zanikła jak epistolografia bądź naprawianie parasoli. Komu zresztą chciałoby się łazić zimą po lesie? Marcelina ukryła się na chwilę w tych wspomnieniach. To pewnie dlatego tak cieszyła się ze znajomości z Anną. Może była ucieleśnieniem jej babci i matki - takie dwa w jednym, najmilsze i

najlepiej się kojarzące? Ostatnie przeżycia sprawiły, że zaczynała częściej zastanawiać się nad tym, co niedotykalne i nieprzetłumaczalne. 0 ile zdrada jej męża, podsłuchana przez telefon, była realna jak relacja radiowa, o tyle to, co się potem zaczęło dziać, nie mieściło się jej w głowie. To były sploty dziwnych wydarzeń - pracownia rzeźbiarska, w której psuje się światło, a za

szafą ukryta jest trzynastowieczna studnia. Pierścień w niej znaleziony i kości dłoni człowieka, który się pewnie rozpuścił w tej zagrzybionej wilgoci albo spłynął z prądem rosnącego poziomu wód. Wreszcie Wojtek i to podejrzenie. Powinna iść na policję, ale wciąż jeszcze czuła się nieswojo, jakby była niezdolna do jakichkolwiek decyzji. Obawiała się, że to wszystko tylko jej się wydaje, bo przecież

niemożliwe, by Wojtek mógł zrobić coś takiego. Nie. Wojtek może miał swoje grzeszki, ale na pewno nie bawił się w chemicznego uwodziciela. To do niego nie pasowało. Z zamyślenia wyrwało ją pukanie do drzwi. To Anna. -Jak się czujesz? - zapytała z troską w głosie. - Dobrze, że jesteś. Na szczęście już dużo lepiej.

- Czy przypomniałaś sobie coś? - Trochę tak, ale wciąż mam jeszcze luki. - Postanowiła na razie nie mówić Annie o swoich rozgrywkach z pamięcią. - To może porozmawiamy? Od wczoraj chcę ci powiedzieć coś ważnego, ale przez to wszystko... Masz teraz chwilę? Korci mnie jak nie wiem co! -Ależ naturalnie. Siadaj. Anna rozsiadła się więc na kuchennym

krześle i palcem wskazała na czajnik, niedwuznacznie dając do zrozumienia, że ma ochotę na herbatę. Gospodyni zakrzątnęła się w kuchni, co jakiś czas zerkając na gościa. -Jak już wiesz, wycieczek mam teraz znacznie mniej, więc częściej czytam, spaceruję i robię rzeczy, na które nie miałam czasu w sezonie. Postanowiłam pójść do mieszkaniajana.Janka

Muzykanta... Pierwszy raz, odkąd byłyśmy tam razem... -Tak, tak, pamiętam, masz wciąż klucze. Czy nie powinnaś ich oddać rodzinie Jana? I po co w ogóle tam poszłaś? - Poszłam, bo chciałam uprzątnąć jego rzeczy, posegregować je jakoś... -Ale dlaczego ty? Nie miał żadnej rodziny, która mogłaby to zrobić?

Anna spojrzała na nią jakoś dziwnie. Długa cienka szyja wydłużyła się jeszcze bardziej. Przypominała teraz chudą czaplę, która wyciąga głowę do słońca. - Nie, nie miał... znaczy... Jakby ci to powiedzieć... - Oj, mów zwyczajnie, jak jest. Anna milczała chwilę, po czym wolno dobierając słowa, odpowiedziała: - Wydaje mi się, że jestem jedyną bliską

mu osobą. Rodziną. - Ty? Rodziną Janka Muzykanta?! To nie do wiary! Co ty mówisz?! - Moja droga, nie mówiłam ci wszystkiego, bo każdy ma przecież jakieś tajemnice. Ja też nie o wszystko cię pytam, tak? Powiem ci, bo już nie ma sensu dalej ukrywać. Kiedyś... byliśmy razem. Mieszkałam z nim, w tym właśnie mieszkaniu. To był

kiedyś mój dom... -Ty z Jankiem Muzykantem?! Byliście kochankami? Parą? Nie wierzę! - roześmiała się Marcelina. - Taka jest prawda. To było dość dawno, kiedy był jeszcze dość znanym muzykiem i wszyscy wieszczyli mu wielką karierę. Byliśmy w sobie szaleńczo zakochani. Potem jego życie tąpnęło. Alkohol, bieda. Odeszłam, może stchórzyłam. Wciąż myślę, co

by było, gdybym wtedy została. Przez jakiś czas miałam wyrzuty sumienia, ale nie potrafiłam z nim być, gdy już go nie kochałam. Pozbierał się jakoś, co zdarza się przecież niezmiernie rzadko, by ktoś sam chciał się leczyć z alkoholizmu, ale już nigdy nie wrócił do dawnego życia. Wiódł je po swojemu, w ubóstwie, ale nie intelektualnym, tylko materialnym. Wciąż czytał, komponował. Efekty swojej pracy

prezentował ludziom na ulicy. Przechodnie byli jego jedyną widownią, bardzo często niedoceniającą go. Wiem, że to smutne, ale takie właśnie życie wybrał. Nasi wspólni znajomi dawno nie żyją. Nie ma już świadków naszej miłości. To była tajemnica. Anna opowiadała dość chętnie, widać jednak było, że bardzo to przeżywa. Zacinała się, co chwila wracała do urwanych wątków; ożywające wspomnienia nie

wpływały dobrze na jej nastrój. Wciąż przed oczami stał jej obraz martwego Jana. - Dziś myślę, że może gdybym była silniejsza, może bym mu pomogła, a ja uciekłam, stchórzyłam po prostu... Dlatego zachodziłam do niego, chciałam wiedzieć, że na pewno dobrze się miewa. A teraz... chyba nigdy sobie nie wybaczę, że go tak zostawiłam na pastwę życia, które było dla niego za trudne.

- Anno, nie mów tak. Sama przecież niedawno twierdziłaś, że w życiu wszystko jest po coś. Zachowaj więc tę filozofię również teraz. Nie myśl już o tym. Niczego tym nie zmienisz, nie przywrócisz tamtych chwil. Niech zostaną wspomnieniami, ale tylko dobrymi. Zrób to dla niego. On by tak wolał. Poza tym gdyby chciał, toby starał się znów o ciebie. - Pewnie masz rację.

- Wiem, że ją mam.

Marcelina gładziła pomarszczoną, pokrytą plamami dłoń Anny. Były sobie teraz niemal najbliższe na świecie. Wiedziały, że musiało zdarzyć się tyle życiowych dramatów, by kiedyś

mogły się spotkać. - O czym więc chciałaś mi powiedzieć? Co takiego znalazłaś w mieszkaniu Janka? - Marcelina zręcznie zmieniła temat, gdy już cisza w nich obu wybrzmiała jak ostatni akord. - No właśnie, przecież to o tym miałam mówić. Masz rację. Nie warto zajmować się czymś, na co nie mamy wpływu. Już mi lepiej. Czasem trzeba się wygadać. Lepiej się czuję, gdy wiesz o

mnie i Janku. A to, co u niego znalazłam, to jest dopiero nowina! Ten pierścień to na pewno zaginiony „drobiazg" Martinusa! - Skąd wiesz?! -A stąd. I Anna rozłożyła przed Marceliną pożółkłą gazetę, pełną rycin zaginionych precjozów. Marcelina czytała, a im bardziej zagłębiała się w tekst, tym bardziej czerwieniała na twarzy, co sprawiło Annie ukrytą radość, bo teraz już obie czuły się jak

odkrywczynie. Na widok reprodukcji przewodnika z 1927 roku Marcelina uśmiechnęła się szeroko i spojrzała na Annę. Ta ucałowała ją w policzek i rzekła: - Dokonałaś czegoś ważnego, moja Marcelino. Weszłaś to tej studni i zupełnie przypadkowo przyczyniłaś się do rozwiązania nurtującej historyków tajemnicy. Pierścień Martinusa, który miał ofiarować swojej kochance, jest oto w

twoim mieszkaniu. Teraz wszystko układa się już w całość. Martinus nie zdążył dać ukochanej pierścienia, bo ktoś utopił go w studni. Musimy tę wiadomość upublicznić. To naprawdę ważna sprawa! Kiedy wraca Tadeusz?

- Nie wiem, nie dzwonił. Szkoda mi się rozstawać z pierścieniem. Jest taki piękny... -Ale nie należy do ciebie. Prędzej do tej trzynastowiecznej studni... - ...O której nigdy bym się nie dowiedziała, gdyby nie stuletnie dłuto Tadeusza... - Widzisz, jak zdarzenia się splatają jedno z drugim? To kółka zębate życia.

- Tak ładnie mówisz. - Bo życie samo w sobie jest ładne. Marcelina zamyśliła się. Przez chwilę chciała powiedzieć Annie o dziwnym zachowaniu Wojtka jego niespodziewanej adoracji i męczących ją podejrzeniach. Może na razie lepiej

milczeć i poczekać na rozwój wypadków? Na pewno działanie na oślep nie jest dobrym rozwiązaniem. Nazajutrz czuła się już lepiej. Postanowiła przed południem posprzątać mieszkanie, a po południu pójść do pracowni i tam dokończyć porządki. Aura sprzyjała nawet myciu okien. W środku unosił się zapach czystości. Od tylu dni nikt tu nie

pracował i nie kurzył. Wnętrze wyglądało na opustoszałe. Zdążyła tylko zdjąć kurtkę, gdy ktoś zapukał do drzwi. To był dozorca. - Dzień dobry. Dawno pani nie widziałem. Ktoś tu przychodził i pytał, czy to jest pracownia pana Zawiejskiego. - Pewnie jakiś klient. - Pewnie tak. Ale dziwny był taki. Nigdy go tu nie

widziałem. - Dlaczego dziwny? - Bo nie wyglądał na takiego, co ma coś wspólnego ze sztuką. Łysy był. - Artyści też bywają łysi. Taki Jan Wołek na przykład... - No tak, ale po nim widać, że to człowiek światowy jest. A ten to taki dziwny. Jakby coś z nim było nie tak. - Zdawało się panu może. Poza tym ludzi

nie powinno się oceniać po wyglądzie. - Niby tak. Ale niech się pani tu dobrze zamyka. - Zawsze się zamykam. Dziękuję za troskę. - A pan Tadeusz to kiedy wraca? - Dziś do niego zadzwonię, żeby się dowiedzieć. Też chciałabym, żeby już wrócił. Mam mu wiele do opowiedzenia - dodała w myślach.

Sprzątała do zmroku. Z radia sączyła się cichą muzyka. Było przyjemnie i ciepło od rozpalonej żarem koży. Poszła w róg pracowni, za szafę. Odsunęła drewniany dekiel i raz jeszcze zajrzała do studni. - Ho, ho! - krzyknęła do niej, a głos odbił się i zwielokrotnił. Podczas zamykania studni zwróciła uwagę na modrzewiową belkę, która stała tu od zawsze, oparta o ścianę. Jej uwagę dopiero

teraz przykuł lekko starty napis. Nigdy wcześniej go nie zauważyła. Sięgnęła po latarkę, by przyświecić. Przeliterowała. „Martinus Teschner. 1694". Przypomniała sobie słowa Anny oprowadzającej wycieczki. Mówiła coś o Teschnerze jako o handlarzu drzewem modrzewiowym. Zatem ta belka... Och, to niemożliwe! Czyżby to duch Teschnera zza grobu robił

wszystko, by ludzie po wiekach dowiedzieli się o jego istnieniu?! Belka Teschnera w pracowni, pierścień Teschnera w studni. To było za wiele jak na jedną Marcelinę, która i tak nie doszła do siebie po niedawnych przeżyciach, a życie wciąż serwowało jej kolejne. Tadeusz musi wrócić jak najszybciej. Ciekawe, jak przyjmie informację, że jego pracownia kryje w sobie tyle tajemnic? Musi koniecznie porozmawiać

z nim dziś na Skype'ie! Światło latarki nagle zaczęło słabnąć. Widocznie baterie się wyczerpywały. Trzeba będzie kupić nowe. Marcelina już miała wyjść zza szafy, kiedy nagle światło w pracowni zgasło, a radio zamilkło. Może to bezpieczniki? Naprawiłaby, gdyby wiedziała, gdzie jest skrzynka. Gdyby miała sprawną latarkę, mogłaby sobie przyświecić.

Po omacku, starając się niczego nie przewrócić, przemieszczała się w kierunku drzwi. Jedynym źródłem światła

był teraz płomień w szybie piecyka, ale i on już dogasał. Spojrzała w ciemne okno. W kamienicy również nie paliło się żadne światło. Więc to nie bezpieczniki, po prostu nie ma prądu pomyślała. To było pocieszające. Namacała wiszącą na wieszaku

kurtkę. Nagle w pobliżu usłyszała szelest i jakieś głosy. Zastygła bez ruchu. Głosy stawały się coraz wyraźniejsze. Rozumiała nawet poszczególne słowa. - Patrzyłem, ale nikogo tu nie było. - Na pewno? Przecież się świeciło. Widziałem. - Patrzyłem przez okno. Nie było nikogo. Pewnie tylko zostawili światło.

- Pewnie tak. Ktoś poruszył klamką. Na szczęście drzwi były zamknięte. Marcelina stała przy drzwiach, zlana lodowatym potem. Rozglądała się w poszukiwaniu czegoś ciężkiego, ale wewnątrz panowała gęsta ciemność. Dotarło do niej, że wszystko pochowała do szaf i szafek - kije do mieszania gipsu, listwy i młotki. Serce waliło jej tak głośno, że bała się, iż tamci usłyszą

jego miarowe uderzenia. Próbowała zbliżyć się do okna, które było dość nisko. Widziała tylko jakieś cienie. Doszedł ją zduszony głos: - Przyświeć. Słabe światło posłusznie omiotło szybę. Marcelina zauważyła męskie przedramię, na którego końcu był łom. W jednej chwili przed oczami stanęło jej całe dzieciństwo.

Zapragnęła znaleźć się znowu bezpieczna w domu w Cankach, w którym drzemały zmieszane ze sobą kultury, żywioły i wierzenia, dające znać o sobie dopiero w sytuacjach ekstremalnych. Na co dzień była przecież zwyczajną kobietą. Może właśnie dlatego doceniała niezwyczajność? A ta pojawiała się przede wszystkim w chwilach ważnych dla codzienności, odmiennych i odświętnych.

Ich dom w Cankach rósł pod dwiema limbami. Zawsze zastanawiało ją, dlaczego właśnie te drzewa wznoszą się dumnie i chmurnie nad staromazurskim domostwem? Pod koniec życia piękne i ważne są chwile, które dało się nie tylko bliskim, ale również sobie... Dlaczego myślała o tym właśnie teraz, gdy widziała w szybie cień męskiego przedramienia z łomem? Usłyszała głuchy trzask. Tak samo pękł

kiedyś orzech w drewnianej szczęce dziadka do orzechów. Rozdział XX To było już w ich domu, po śmierci babci. Skorupki rozbiegły się w lekkich podskokach, odsłaniając pomarszczony rdzeń. Mózg orzecha uformowany w kształt półkul. Jemioła już nie wisiała u pułapu. Telewizja epatowała kolędami. Świąteczny

nastrój udzielił się wówczas kilkuletniej Marcelinie, choć przecież ich druga Wigilia, obchodzona przez dziadka z ukraińskiej rodziny, miała być dopiero za dwa tygodnie. Pamięta chwile, gdy w szkole patrzyli na nią jak na dziwadło. Druga Wigilia? Szóstego stycznia? Kto to wymyślił? Wtedy, gdy bożonarodzeniowe chwile odchodziły już w niepamięć, ona rozpoczynała kolejne święta. Fala

zakupów i śpiewających z elektroniczną chrypką mikołajów uspokajała się jak powietrze przez burzą. Kolejki do kas wymierały, w sklepach znów można było kupić świeże ryby i suszone grzyby. Grzyby... Wigilia Marceliny od zawsze kojarzyła się z grzybami. W jej rodzinie były tego dnia najważniejsze; matka dodawała je do wielu potraw.

- I kutia... Nie było wieczerzy wigilij nej bez kutii. - Twarz Marceliny zawsze rozjaśniało wspomnienie miodowo-pszenicznego przysmaku, który był najpiękniejszym wspomnieniem tamtych czasów. Minęły tak szybko... Marcelina zawsze próbowała wyobrazić sobie, jak wyglądały święta wtedy, gdy jeszcze nie było jej na świecie, babcia była małą dziewczynką,

nieświadomą swojego przeznaczenia, w gwiazdach wypatrującą swojej dorosłości, miłości i szczęścia, a dziadek żył w dalekich Bieszczadach i ani myślał o miłości... Niewielka wieś koło Jarosławia. Stąd już blisko do Przemyśla. Dalej ściana Bieszczad. Śpiewny ukraiński, słyszany dosłownie wszędzie - na ulicy, w sklepie, u sąsiadów. Grał

również w duszy, bo dusza małego chłopca bardzo często bywa romantyczna. Jego ojczyzną był tamten zielony Mały Świat, drzemiący na uboczu spraw Wielkiego Świata. Potem mały czarnowłosy człowiek przewrócił ład w całej Europie. Okazało się, że Mały Świat, mimo swojej odrębności, należy do tej Europy. Ludzie we wsi mówili: „Akcja Wisła". Chłopiec nigdy nie był nad Wisłą. Mama

mówiła mu tylko, że to taka sama rzeka jak pobliska Soła. Któregoś dnia ojciec powiedział, że muszą wyjeżdżać. 1 pojechali do nowej ojczyzny, która wcale nie leżała nad Wisłą. Chłopiec nie rozumiał nowego świata. Mówił w obcym mu języku, a z okien domu nie było widać szarego pasma gór. Tęsknił więc za tamtym drewnianym domem i ukryty pod pierzyną nucił przed snem ukraińską dumkę.

-Jakie będą pierwsze święta na nowej ziemi?... - szeptała mu do ucha matka, a chłopiec bardzo bał się nadchodzącej Wigilii. Serce Bieszczad, z którego pochodzili, wyludniło się i opustoszało. A potem na dalekich Mazurach poznał kobietę i zakochał się w niej. To nie drewniany dom w Sądrach, a murowany w Cankach stał się jej prawdziwym domem rodzinnym. Był z czerwonej

cegły i panoszył się dumnie w otoczeniu wielkich drzew. Wśród nich rosły dwie tajemnicze limby, a pod nimi leżał wielki głaz. Mała Marcelina zawsze przeczuwała, że to miejsce kryje jakąś tajemnicę. W ich domu wigilijne siano leżało nie tylko na stole, ale i pod nim. Ukryte w nim po wieczerzy sztućce były dobrą lub złą wróżbą. Gdy wyciągnęła dwie łyżki, to znak, że

spędzi nadchodzący rok w towarzystwie samych kobiet. Gdy łyżkę i nóż - może w jej życiu pojawi się mężczyzna? W wigilijną noc Marcelina nasłuchiwała, z której strony dobiegnie ją szczekanie psa. Według rodzinnych wierzeń - z tej strony miał nadejść przyszły mąż. Którejś Wigilii poszła za dom, tam, gdzie rosły limby. Dotknęła szarego kamienia...

- Tak chciałabym poznać prawdę o tym miejscu... Podobno życzenie wypowiedziane w magiczny czas spełnia się. I rzeczywiście - pewnego dnia do gospodarstwa w Cankach przyjechali dalecy krewni przedwojennych właścicieli i opowiedzieli historię dwóch limb posadzonych za domem. W pięknym domu z czerwonej cegły mieszkał bogaty bauer, tutejszy gospodarz. Gdy koniec wojny wieszczył

jednocześnie koniec jego świata, bauer wolał umrzeć niż opuścić swój dom. Zastrzelił żonę i troje małych dzieci; ostatnią kulę zostawił dla siebie. Pochowali ich ludzie ze wsi, dla których śmierć tego zacnego człowieka i jego rodziny była ciężarem trudnym do uniesienia. Tak bardzo pragnęli ocalić pamięć po nich, że na ich grobie posadzili dwie limby i położyli kamień. Kiedyś był na nim krzyż,

dziś zostało tylko miejsce po nim niewielkie zagłębienie, w które mała Marcelina wkładała czasem palec. Nie ma już domu w Cankach. Znaczy jest, ale nie taki jak dawniej. Nie ma już rodziców, którzy pod koniec życia rozstali się i żyli po swojemu. Takie sytuacje nie są łatwe i tylko ten, kto ich nie przeszedł, może osądżać. Marcelinę życie uczyło na każdym kroku - może dlatego,

mimo iż nie miała jeszcze czterdziestu lat, wciąż towarzyszyło jej poczucie, że żyje już dwukrotnie dłużej. Pomimo to, widząc nad sobą tę rękę z łomem, zdziwiła się, że życie jej skończyło się tak szybko i leży przed nią teraz jak sfilcowany sweter. Nie wierzyła, że to, co zamierza zrobić, może jej pomóc. Oczyma wyobraźni widziała, jak łom miażdży jej

głowę. Był tak blisko, tuż za szybą, i bała się poruszyć, a nawet oddychać. Jednak zrobiła to. Miała na to dość odwagi. Pomyślała sobie, że przecież jej dziadek był Ukraińcem, a babcia nieustraszoną Mazurką, więc niejako w genach ma odwagę. I krzyknęła. Dziko, zwierzęco, bardzo wyraźnie artykułując słowa:

- Luuudzieee!!! Paaaaaliiiii się!!!!!! Drzemało w niej przekonanie, że jeśli będzie krzyczała, że to napad, nikt nie ruszy się z miejsca. Ze strachu. A jeśli wrzaśnie, że się pali, to na pewno ktoś zareaguje. Krzyk wybrzmiał i zapanowała cisza. Czekała na brzęk szyby i uderzenie łomem w głowę. A jednak nic takiego nie nastąpiło. Pomysł okazał się skuteczny. Zlana zimnym potem

usłyszała tylko: - A mówiłeś, chuju, że tu nikogo nie ma. A potem zadudniły kroki, najpierw brzmiące szorstko na piasku podwórka, potem stukające na bruku w bramie kamienicy. Wyjrzała przez okno. Jeden z mężczyzn był łysy i postawny.

Roztrzęsiona Marcelina osunęła się na ziemię. Jej serce waliło jak oszalałe, miała wrażenie, że

zaraz wyskoczy z klatki piersiowej. Nie była w stanie się poruszyć ani nawet głośniej odetchnąć. Głowa bolała z emocji, tętniła jakby żyła własnym życiem. Pot spływał po czole. Gdzieś w pamięci tłukły się zdarzenia ostatnich dni. Szkielet przedramienia, pierścień, Wojtek i jego dziwne awanse, a teraz próba włamania do pracowni, którą właśnie udaremniła. Dlaczego Wojtek

zainteresował się nią? W jakim celu ten łysy człowiek i jego pomocnik, zwany przez łysego chujem, próbowali włamać się do pracowni? Czy tyle wrażeń to nie za dużo jak na jedną kobietę? Odczekała jeszcze chwilę i już chciała się podnieść, gdy nagle usłyszała czyjeś kroki i walenie do drzwi. - Wszystko w porządku, pani Marcelko? Gdzie się pali?! - Usłyszała znajomy głos dozorcy.

Marcelina wpuściła go do środka, trzęsąc się jak osika. - Nie, już nic... - Słyszałem jakieś krzyki... - Tak, to ja krzyczałam. Myślałam, że się pali. - Co za dzień! Jacyś chuligani włamali się do skrzynki z bezpiecznikami. Uciekli, jak schodziłem na dół. Co za czasy, co za ludzie! A potem te krzyki. Wystraszyła mnie pani nie na żarty!

-Ja też się przestraszyłam. Ale już wszystko w porządku. - Wciąż trzęsła się ze strachu i zdenerwowania. - Się pani nie martwi. Światło zaraz będzie. Sąsiad elektryk już naprawia. O... W tym momencie w pracowni rozbłysło światło i zaszemrało radio. Marcelina przetarła oczy, jakby odganiała zły sen.

- Pójdę już.Jestem taka zmęczona. Czuła się jakw amoku. - Blada pani taka, sińce pod oczami. Kto to słyszał, żeby kobieta siedziała tu samotnie do nocy? Marcelina zapięła kurtkę po samą szyję i zamknęła za sobą drzwi. Marzyła o bezpiecznym i ciepłym łóżku. Skąd mogła wiedzieć, że to nie koniec wrażeń na ten dzień? Rozdział XXI

Po Szewskiej spacerowała wysoka, ubrana na czerwono kobieta. Nawet pasek od zegarka miała czerwony. Marcelina patrzyła na nią z uśmiechem. Kobieta wyglądała dość zabawnie, kołując nerwowo na niebotycznych obcasach po ulicznym bruku. Marcelina lubiła kolor czerwony. W dzieciństwie nosiła czerwone sukienki. Mama nazywała ją wówczas Makową Panienką. Była kiedyś taka bajka w

telewizji, ale Marcelina jej nie pamięta. Lubiła, gdy do ich domu w Cankach przychodzili goście. Znajomi rodziców grali w przedwojennego skata lub całkiem współczesnego pokera na zapałki, a mama z babcią, która pod koniec życia zamieszkała u nich, zawsze coś pichciły. Na stół trafiały zwyczajne potrawy, niektóre z nich wschodnio-pruskie,

niektóre kurpiowskie. Zwykła kapusta, gotowana na mięsie, tłuste i gęste jak zawiesina rosoły z makaronem domowej roboty. Marcelina pamięta też ziemniaki w mundurkach ze skwarkami lub śledziem. To, co zostało, trafiało do dużego wiadra, na którego zawartość mówiono „kwaśne zlewki". Tymi kwaśnymi zlewkami karmiono prosiaka, który kiedyś chrumkał w chlewiku za domem. Jednak wraz z nastaniem

nowszych czasów chlewik zaczął przeszkadzać sąsiadom. Zrobili się nowocześni. - To nie wiocha, tylko miasto! Trzeba z tym skończyć! -perorowali zawzięcie, aż rodzicom Marceliny znudziło się ich słuchanie. Zlikwidowali więc przydomową hodowlę, chlewik przerabiając na składzik. Babcia miała w swoim pokoju zegar z kukułką.

- To mój, posażny. Musi mi czas odmierzać do samego końca - broniła swego. Czasem przychodziła do nich sąsiadka, pani Drężkowa, która hodowała na parapetach dziesiątki aloesów. Wjej domu było zawsze ciemno, bo rośliny skutecznie zasłaniały widoczność i nie trzeba było wieszać firanek. Podobnie jak jej babcia sprzedała swój stary dom i rodzina wzięła ją do siebie, do Canek.

Miały więc o czym rozmawiać. Najwięcej o starości, która wbrew wszelkim nadziejom okazała się nieuchronna. Latem było najlepiej. Tak pod koniec czerwca. Marcelina lubiła wówczas wychodzić na zakurzoną drogę w Cankach i iść jej zarośniętym trawą poboczem aż do przystanku na końcu wsi. Latem panował tu przydrożny rejwach. W małych mazurskich domkach mieszkało wtedy więcej

dzieci. W wakacje wystarczyło wyjść na drogę, a już na gankach pojawiały się małe postacie stęsknione zabawy. Kwitnące wokół lipy upajały jak wino. Matka rozkładała czasem lipowe kwiaty na szorstkim płótnie, suszyła, pakowała do worków i wieszała na strychu. Wystarczyło lekkie przeziębienie, a już lipa zalana wrzątkiem pojawiała się na drewnianym stole. Albo syrop z czarnego bzu rosnącego w rogu

ogrodu. Albo sok 7 aronii. Wtedy jeszcze ludzie żyli w zgodzie z naturą, nie kupowali gotowych preparatów i wierzyli, że przyroda jest najlepszym lekarstwem. Babcia w butelce po wódce trzymała pijawki.

- Marcelinko, może mi przystawisz? pytała czasem, gdy rozbolała ją głowa od nadciśnienia. I Marcelinka podawała jej wijącą się

leniwie jedną z czarnych glist. Początkowo brała je z obrzydzeniem, szybko jednak przekonała się, że pijawki są miękkie jak atłasowe rękawiczki i dość miłe w dotyku, choć trochę śliskie. Podobne do żab. Któregoś dnia wróciła ze szkoły. Dom był otwarty, a w kuchni krzątała się pani Drężkowa. - Babcia przewróciła się w ogrodzie!

Nie wiem, co jej jest. Ledwośmy ją z sąsiadami do łóżka zanieśli. - Dzwoniła pani na pogotowie? - No nie, nie wiedziałam, może to grypa jakaś czy co? Tamtego dnia babcia miała wylew krwi do mózgu. Źle się czuła już wtedy, w ogrodzie, ale nie zdążyła przystawić pijawek. Umarła wkrótce, zabierając ze sobą garść wojennych

wspomnień, a zostawiając zegar posażny, który pewnego dnia zatrzymał się na osiemnastej piętnaście. Marcelina pomyślała wtedy, że dusza babci dopiero teraz opuściła ten dom - przez otwarte w pokoju okno. Tak jak nakazywała pruska tradycja, której babcia była wierna do końca. W szafie znalazła przygotowane jeszcze za życia ubranie do trumny, zawinięte w białe prześcieradło. Czerwona bluzka,

czarna spódnica. I czerwona chustka na głowę. - Mamo, babcia wygląda w trumnie jak Makowa Panienka... - szepnęła do zapłakanej matki. Ta spojrzała z wyrzutem. - Co ty gadasz?! W takiej chwili?! To jednak nie mało już większego znaczenia. Przynajmniej dla zmarłej. Jej odejście było dla Marceliny pożegnaniem z dawnym

światem. Może to lepiej, że odeszła? Niełatwo byłoby jej żyć w nowoczesnym świecie, a pijawki zamienić na tabletki od nadciśnienia. Dlaczego o śmierci babci pomyślała właśnie teraz, przy okazji spotkania z tą kobietą w czerwieni? Choroba babci też była czerwona. Wylew krwi do mózgu. Marcelina wyobrażała sobie to jak wielką falę tsunami, toczącą się otwartymi naczyniami do wnętrza czaszki,

zalewającą wszystko, co po drodze. Babcia nie miała żadnych szans. Tsunami zalało czerwoną falą jej myśli i możliwości. Umierała jak nieruchome zwierzątko. Marcelina otworzyła drzwi mieszkania. Była zbyt zmęczona, by zapukać do Anny. Zresztą, ta pewnie już spała. Spojrzała na telefon, który został w domu. Miała parę

nieodebranych połączeń od Natalii Anny. Pomyślała, że zaraz do niej oddzwoni, i włączyła komputer, by wysłać mail do Tadeusza z prośbą o jak najszybszy powrót lub choćby rozmowę na Skype'ie. Sprawdziła pocztę. Przeczytała mail od Natalii Anny: „Czy możesz do mnie przyjechać? Bardzo źle się czuję. Zadzwoń o każdej porze". Pełna złych przeczuć wybrała numer. Natalia Anna nie

podnosiła. Marcelina wiedziała już na pewno, że dzieje się coś niedobrego, odsuwała jednak to przeczucie od siebie. Wciąż próbowała dodzwonić się do przyjaciółki. Wreszcie wsiadła w taksówkę i pojechała do niej. Drzwi były zamknięte, w mieszkaniu głucha cisza. Wróciła do domu. Zmęczenie wygrało położyła się do łóżka i natychmiast zasnęła snem twardym jak gruda styczniowej

ziemi. Taka ziemia śniła się jej potem. Rozdrapywała czarne hałdy palcami, jakby chciała wykopać komuś grób. Obudził ją z samego rana dźwięk telefonu. To był ktoś ze szpitala. Tyle Marcelina zrozumiała, nim przebudziła się na dobre. - Czy pani jest osobą bliską dla Natalii Anny Korzec? - Tak - wymruczała, przecierając oczy.

- Znaleźliśmy pani numer w telefonie pani Natalii oraz w jej kalendarzyku. Zapisała panią oraz swoich rodziców jako osoby, które należy powiadomić w razie wypadku. - Boże, co się stało?... - Natalia Anna wczoraj wieczorem straciła przytomność. Akurat była u niej jakaś znajoma. To ona wezwała pogotowie. Niestety, nie mamy dobrych wieści. Pani Natalia zmarła nad

ranem. Wylew krwi do mózgu. Marcelina trzymała jeszcze chwilę słuchawkę, ale nie słyszała już żadnych słów. Po chwili wybiegła w piżamie na korytarz. Zapukała do Anny. Ta długo nie otwierała, więc Marcelina zaczęła walić pięściami. - Otwórz, proszę! Znajome szuranie. Zgrzyt zamka. Anna w małych lokówkach na głowie. Gdzie ona się tak

stroi? Przecież nigdy nie kręciła włosów! Wyglądała teraz jak rasowy piesek przed wystawą. Marcelina w pierwszej chwili chciała się nawet roześmiać, jednak po chwili dotarło do niej, z jaką wiadomością przychodzi. - Natalia Anna nie żyje. Zmarła nad ranem. Miała wylew rzuciła od progu. -Co?-wymamrotała nie do końca

przebudzona jeszcze Anna. - Dzwonili do mnie ze szpitala. Marcelina oparła się o ścianę i zaczęła płakać bezradnie jak małe dziecko. Nawet przez myśl jej nie przeszło, że stała się właśnie ofiarą zadziwiającego paradoksu. Godzinę temu umarła kochanka jej męża, a ona opłakiwała ją, jakby była najbliższą jej osobą. Na dodatek obarczała się teraz wyrzutami

sumienia; czuła się winna jej śmierci. Natalia Anna dzwoniła do niej. Może gdyby zabrała ze sobą komórkę? Gdyby mogła to przewidzieć... Wciąż o tym myślała, zapominając, że człowiek jest ofiarą nieuchronnego losu. Anna pojechała z nią do szpitala - bo nie powinno się zostawiać przyjaciół w chwilach, gdy mogą bać się samotności. W szpitalu poprowadzono je długimi korytarzami

prowadzącymi do dyżurki. Młody, niski lekarz przyjął je w gabinecie. - Dziwny przypadek. Taka młoda, piękna kobieta. Wylew krwi do mózgu. Pierwszy raz spotykam się z czymś takim. Widać było po nim zdenerwowanie. Rodzina tej pani zaraz się tu zjawi. Mieszkają w Łabiszynie. Są kompletnie załamani. Jej matka...

-Jeszcze pan wiele zobaczy w swoim życiu. Pan też jest bardzo młody - rzuciła Anna, patrząc w poszarzałe listopadem okno. - Co jej matka...? - Zwróciła twarz od okna, uświadamiając sobie, że przerwała lekarzowi. -Jej matka mówiła, że pani Natalia była zdrowa, na nic nie chorowała, że to niemożliwe, żeby wylew, bo przecież skąd, nigdy nie było go w rodzinie.

- Pan nie powinien aż tak się angażować w sprawy swoich pacjentów - stwierdziła sucho Anna. - Wiem, to nieprofesjonalne. Ale wszyscy na oddziale bardzo to przeżyliśmy. - Czy gdyby nie była taka ładna i młoda, a byłaby na przykład taka jak ja, to też byście to przeżywali? - W głosie Anny słychać było sarkazm. Lekarz spojrzał na nią. Wyglądała dość

zabawnie z nierozczesanymi loczkami na głowie. Pewnie też miał skojarzenie z pudlem. - Wie pani, zawsze to inaczej, gdy umiera ktoś młody. -Tak, ale życie ma zawsze tę samą wartość. Przynajmniej dla osoby, która je straciła. No, dość tego filozofowania. Chodź, moja droga. - Pociągnęła za rękaw Marcelinę, która

poszła za nią jak nakręcona zabawka. Poczekamy na korytarzu na rodzinę zmarłej. Może trzeba będzie pomóc przy pogrzebie. Po słowie „pogrzeb" Marcelina znów zaczęła płakać. Skuliła ramiona i tkwiła tak bezbronna, schowana w samej sobie, po raz kolejny zraniona, opuszczona. Miała wrażenie, że dopiero teraz docenia to, kim była dla niej Natalia Anna po śmierci ich wspólnego mężczyzny.

- No już dobrze, dobrze. - Anna wciąż była przy niej. -Jak myślisz, czy oni tam się spotkali? -Kto? - No, oni. Mój mąż i ona. W niebie. Anna uśmiechnęła się dziwnie. - Nawet jeśli, to pamiętaj, że to nie dzieje się w twoim wymiarze. Ty musisz zająć się tym, co masz tu i teraz. Nie myśl o tym, czy się spotkali, bo to niemądre, a i

tak tego nie pojmiesz. Myśl o swoim życiu. Zakochaj się w sobie albo w kim innym jakakolwiek będzie to miłość, na pewno dobrze ci zrobi. Bo miłość pod każdą postacią jest matką szczęścia. - Anno, jesteś dla mnie taka dobra, tak ci dziękuję, że jesteś. Chyba idą jej rodzice. - Marcelina spojrzała na dwoje ludzi wyłaniających się zza zakrętu korytarza. W ich oczach widziała

szare cienie bólu. - Dzień dobry. Jestem przyjaciółką Natalii. Tak mi przykro. Dla mnie to także wielki cios. Rozpacz i łzy. Szloch matki. Ramię podane przez ojca. Zapewnienie Marceliny, że jeśli tylko będzie mogła w czymś pomóc... Rozdział XXII Trzy dni później niosła pogrzebowy wieniec dla kolejnej

bliskiej osoby. Znów mówiła kwiatami, bo przecież nie wszystko zdążyła powiedzieć osobiście. Przede wszystkim chciała ją przeprosić za wszystkie złe myśli o niej i głupią zazdrość, która, choć miała oczywiście swoje przyczyny, sama w sobie była jednak uczuciem złym i próżnym. Zazdrość o mężczyznę lub kobietę jest właśnie próżnością. To próba zawładnięcia nimi, posiadania na zawsze i na własność. To

brak szacunku dla odrębności. Po tych wszystkich doświadczeniach Marcelina patrzyła już inaczej na kwestię zdrady małżeńskiej. Skłonna była nawet nie nazywać tego zdradą, lecz formą wolności. Natalia Anna, kochanka jej męża, stała się również jej kochanką. Mentalną, emocjonalną. Osobą bardzo Marcelinie bliską. Wiedziała, że teraz wybaczyłaby tym dwojgu wszystko, gdyby

tylko ożyli i dalej byli z nią. A skoro tak myślała, to niewątpliwie był to znak, że przebaczyła im całkowicie. Własność mogą stanowić tylko przedmioty, ludzie zaś mają swoje dusze, nawet jeśli te ważą zaledwie dwadzieścia jeden gramów. Gdy człowiek umiera, dusze rozpływają się we wszechświecie i istnieją w nim jako forma energii. - Nie obwiniaj się - powiedziała Anna, gdy spotkały się po

pogrzebie. - Była wtedy z nią jakaś kobieta i też nic nie pomogła. Widać musiało się tak stać. Słowa te nie podziałały jednak na Marcelinę krzepiąco. Wieczorem wybrała numer do Tadeusza. Odebrał i umówili się na Skype'ie. Dopiero teraz Marcelina znalazła chwilę, by porozmawiać. Gdy zobaczył ją na migoczącym ekranie laptopa, przeraził się:

- Marcelina, jak ty wyglądasz?! Stało się coś? A ona rozpłakała się. Tadeusz patrzył na nią równie przerażony, co bezradny. - Twoja modelka, a moja przyjaciółka nie żyje. Miała wylew. Dziś byłam na jej pogrzebie... Tadeusz aż krzyknął: - Co się stało?! To niemożliwe! Taka piękna kobieta... No właśnie. Wszyscy żałują pięknych.

Lekarze, bo przyjemnie dotykać i badać piękne ciało. Artyści - bo krągłość i harmonia bywają ważnymi bodźcami tworzenia. Marcelina, nie przestając płakać, opowiedziała Tadeuszowi wszystko, co wydarzyło się w ostatnim czasie. Zaczęła od studni, do której spadło to nieszczęsne dłuto i musiała do niej wejść w obawie przed gniewem Tadeusza. O szczątkach i pierścieniu, a

potem o podejrzeniach, że jest to słynny pierścień Martinusa Teschnera, którego nie zdążył podarować swojej kochance. Zakończyła na próbie włamania do pracowni. Wreszcie zaczęła mówić o śmierci Natalii Anny, jakby spinając całą swoją opowieść klamrą; wracając do miejsca, z którego wyszła. Tadeusz słuchał w spokoju, co jakiś czas wtrącając tylko: - Uspokój się, mów powoli. Chcę

wszystko zrozumieć. A potem zapytał: - Dlaczego tyle czasu zwlekałaś? Wróciłbym wcześniej! - Tego właśnie nie chciałam. Tak bardzo cieszyłeś się na ten wyjazd. Ale nie mam już siły, nie wiem, co dalej robić. Rozmawiali jeszcze chwilę o Natalii Annie, a potem Tadeusz wrócił do sprawy pierścienia. -Wyjeżdżając, nie sądziłem, że podczas

mojej nieobecności może się tyle wydarzyć. Istny Armagedon. I ty w tym wszystkim. Po co w ogóle schodziłaś do tej studni? Nawet nie mówiłem ci, że tam jest. -To przez dłuto. Upadło i stoczyło się, bo podłoga jest pochyła. Wiedziałam, że jest dla ciebie ważne. - Wiesz, ten pierścień... To niesamowita historia.

Przepraszam, że mówię o tym w chwili, kiedy ty opłakujesz przyjaciółkę... Tadeusz czuł radosne podniecenie, mimo że opowieść, której właśnie wysłuchał, nie należała do najweselszych. Oto doczekało się finału jego wieloletnie śledztwo. I kto by pomyślał, że rozwiązanie leżało tuż pod bokiem, w jego własnej pracowni. Dokładniej - w studni.

- Mam kilka podejrzeń, czyją rękę znalazłaś w studni. Martinusem interesowałem się już wcześniej. - To znaczy... że znasz jego historię? - Niezupełnie, ale oczywiście znam legendę. - I dlatego masz w pracowni belkę sygnowaną przez niego? Marcelina nagle ożywiła się, jakby wstąpiło w nią nowe życie. - Znalazłaś ją? No tak, przecież stała na pokrywie od studni.

Kupiłem ją kilka lat temu od robotników, którzy remontowali pewną kamienicę. Zmieniali tam wszystko, bo inwestor chciał mieć nowoczesne wnętrze. Belkę chcieli po prostu spalić. Ucieszyli się, że zrobią na niej interes; zapłaciłem jak za skrzynkę piwa. Belka była tak piękna, że zapłaciłbym drugie tyle. Dopiero potem odkryłem na niej sygnaturę Martinusa. No i zainteresowałem się, kim był. Od

przewodników toruńskich dowiedziałem się, że tak nazywał się toruński kupiec, który sprowadzał modrzewiowe drewno do budowy wielu kamienic w centrum. Tadeusz mówił o legendzie, Górach Izerskich i wydobywanych w nich kamieniach, a jego opowieść była bardzo podobna do tej, jaką usłyszała od Anny. Najwyraźniej korzystali z tych samych źródeł.

Nagle Tadeusz zmienił temat. -Wiesz, nie chcę cię martwić, ale niepokoi mnie ta dziwna śmierć Natalii Anny. Ni stąd, ni zowąd młoda dziewczyna umiera na wylew krwi do mózgu. Dlaczego akurat na to? A może coś było tego przyczyną? Muszę ci zadać jedno pytanie. Co zrobiłaś ze szczątkami znalezionymi w studni? -Jak to co? Obie z Natalią uznałyśmy, że schowamy je do

worka i włożymy do szafy w pracowni. -A czy Natalia Anna miała kontakt z nimi, czy zachowałaś wszystkie środki ostrożności przy ich wyciąganiu ze studni i wynoszeniu na zewnątrz? Głos Tadeusz brzmiał sucho, jakby prowadził policyjne śledztwo, pozbawione jakichkolwiek sentymentów. Marcelina spojrzała na niego zdzwiona. Nie rozumiała, co mu się nagle

stało. - Tadeusz... O czym ty mówisz? Jakie środki ostrożności masz na myśli? - Rękawice gumowe, maseczka. - No coś ty?! Gdzie w studni takie rzeczy? Zeszłam po dłuto, a nie na wykopaliska archeologiczne. Nie mogłam przewidzieć, że znajdę tam coś takiego! Na twarzy Tadeusza rysował się dziwny niepokój, który

zdenerwował Marcelinę. - Czy możesz mi wreszcie powiedzieć, o co chodzi?! - Posłuchaj. Ostatnio słuchałem w radiu pewnej audycji. Była w niej mowa o tak zwanej klątwie Kazimierza Jagiellończyka. I zaczął opowiadać. Najpierw o tym, jak naukowcy dostali się do grobowca faraona i co z tego wynikło. Potem o

tajemniczych zdarzeniach sprzed trzydziestu lat, kiedy to grupa naukowców postanowiła zbadać grób Kazimierza Jagiellończyka. - Zlekceważyli klątwę. Ale dziś można ją racjonalnie wytłumaczyć. To kropidlak żółty znajdujący się na szczątkach i w trumnie spowodował śmiertelne schorzenia, na które zapadli naukowcy. Umierali jeden po drugim. Po jednej śmierci

zastanawiali się, kto będzie następny. Jedną z przyczyn śmierci był właśnie wylew. Obawiam się jednego... Że jej śmierć nie była przypadkowa. Twarz Marceliny była biała jak papier. W gardle miała sucho, jakby połknęła piasek. Nie potrafiła nic powiedzieć; w tamtej chwili obrazy przewijały się jej przed oczami kadr po kadrze. Ona schodząca do studni, znajdująca znalezisko, Natalia

Anna oglądająca je... Tego było za wiele jak na tak krótki czas. Przeżycia nakładały się na siebie jak warstwy tynku i były po prostu przerażające. -Jeśli to prawda, to jestem winna jej śmierci. Czy zatem ja też jestem zagrożona i powinnam zacząć końcowe odliczanie? wydusiła z siebie. - Nie wiem. Ale trzeba to wziąć pod uwagę. Musisz skon-

taktować się z jakimś specjalistą. Twoja przyjaciółka miała przecież kontakt ze szczątkami. - Może to jednak nie to. A poza tym umarłabym pierwsza. To ja przecież najpierw... - Możesz mieć silniejszy organizm. A może przyczyna jest zupełnie inna. - Mówisz tak, żeby mnie pocieszyć. - No, niezupełnie, bo najpierw cię śmiertelnie wystraszyłem.

Nie znam się na tym. Mówię tylko, co usłyszałem w audycji. Czy te szczątki są bezpieczne? - Tak. Zawinęłam je szczelnie w worek. - Powinnaś je oddać konserwatorowi. Albo nie. Wracam w tym tygodniu do Torunia. Zajmę się wszystkim. Rozłączyli się. Marcelina przez chwilę patrzyła w ciemny monitor laptopa. Był wieczór, dzień pogrzebu Natalii Anny,

pięknej kobiety, która jeszcze tak niedawno pozowała do rzeźb, dumna z siebie, że ocala twarz i ciało od zapomnienia. Nie mogła urodzić dziecka mężczyźnie, którego kochała, więc przynajmniej w ten sposób zatrzymała czas dla samej siebie. Jeszcze tak niedawno rozmawiały, śmiały się. Do Marceliny docierała coraz bardziej świadomość, że zła passa wcale nie musiała się już skończyć, że jeszcze wiele mogło się

wydarzyć, nawet to ostateczne. Babcia Marceliny nie bała się śmierci. W jej wyobrażeniach była to chuda kobieta z kosą, bo tak mówiły wierzenia ludowe. Babcia Marceliny nie zastanawiała się nad tym problemem głębiej. Przyjmowała świat takim, jakim go zastała, prosto i bezrefleksyjnie. Może to i dobry sposób na rozumienie

codzienności? Może przez to żyło się jej łatwiej i szczęśliwiej? Śmierć miała kosę, Jezus był zmartwychwstałym bohaterem, który umarł za nasze grzechy, a sen był lepszym bratem śmierci. Babcia czekała na swoją śmierć, jak się czeka na gościa stopniowo odliczając dni i godziny, patrząc w kalendarz i na zegar. Ten z kukułką. Kiedy śmierć przyszła, zegar zastygł, jakby udał się na

czasową emeryturę. Nie był już potrzebny. Marcelina zastanawiała się czasem, czy śmierć, która przyszła po babcię, miała naprawdę wygląd chudej kobiety? Jeśli tak, to znaczy, że nasze śmierci są jedynie naszą wyobraźnią. Wspomnienia o Natalii Annie, podobnie jak kiedyś te o babci, będą zacierały się stopniowo, wraz z jej powolnym znikaniem z tego świata. Minęły trzy dni,

odkąd nie żyła. Wkrótce minie tydzień. Obraz będzie się stopniowo zamazywał, jakby był usnuty z październikowych mgieł. Przeznaczenie zakręci je na kołowrocie zatrzymanego czasu, aż wreszcie całe pokolenie tych, którzy ją pamiętali, do końca przesnuje się i zniknie w niepamięci świata. Marcelina nie zapomni o niej całkiem, a jednak kiedyś

przyjdzie taki moment, kiedy wraz z narastaniem nieobecności pojawi się poczucie, że serce boli znacznie mniej, jakby już się przyzwyczaiło. To właśnie przyzwyczajenie jest najlepszym sposobem na rozumienie tego świata; na zadomowienie się w nim na dość przyzwoitych warunkach. Bez niego wszystko, co istnieje, ma ostre krawędzie i kaleczy jak pęknięty krzemień. A rozumienie

świata powinno być przecież gładkie jak alabaster. Marcelina nie mogła spać tamtej nocy. Męczył ją lęk o własne zdrowie i przyszłość, wracały wspomnienia o zmarłych. Co chwila budziła się z poczuciem, że w obliczu śmierci pokornieją nie tylko ciała, ale i myśli. Nienawiść tępieje, staje się wygładzona i śliska. Łatwo jej wówczas wysunąć się z ludzkich rąk.

Marcelina nie miała już w sobie nienawiści. Ani do Męża, ani do Natalii Anny, której postać rozpływała się w ciszy nocy. Około trzeciej obudziły Marcelinę ciche trzaski, jakby ktoś stąpał po schodach. Wymknęła się bezszelestnie z łóżka i zbiegła na dół; stanęła przy drzwiach wejściowych i nasłuchiwała. Od czasu włamania do pracowni bała się każdego hałasu. Natomiast niemal nie myślała w tym czasie o

Wojtku i swoich wcześniejszych podejrzeniach. Z każdym dniem wydawały jej się one coraz bardziej absurdalne. Nie próbowała się z nim kontaktować tylko dlatego, że żyła pogrzebem przyjaciółki. Podejrzane odgłosy ucichły; pomyślała, że na pewno coś jej się zdawało. Spojrzała przez okno w salonie na dół, na ulicę, która w odróżnieniu od Marceliny była spokojniejsza niż zwykle.

Późna jesień zdecydowanie osłabiała nocne temperamenty Torunia. Wydawało jej się, że jakiś łysy mężczyzna spogląda w jej okna, ale zaraz zarzuciła sobie nadmiar podejrzliwości. Pewnie patrzy tak zawsze, gdy tędy przechodzi. Może jest ciekawy, czy kamienice zapadają w sen wraz ze swoimi lokatorami? Ranek był zimny i dżdżysty. Listopad nieuchronnie

zwiastował chłodną porę i Marcelina po raz pierwszy w tym roku włączyła ogrzewanie. Do tej pory jesień rozpieszczała promieniami słonecznymi, ale każdego dnia w mieszkaniu robiło się coraz chłodniej. Zjadła śniadanie, włączyła laptop i sprawdziła stan środków na koncie. Nie było najlepiej. Przypomniała sobie, że przecież Wojtek nie odebrał od niej odnowionych przedmiotów. Właśnie...

Wojtek. Obiecała sobie podczas nocnych rozmyślań, że zadzwoni do niego. Nie zawracała sobie głowy wcześniejszymi podejrzeniami. Może to było naiwne, ale nie chciała rozdmuchiwać w sobie kolej-

nego źródła niepokoju. W obliczu śmierci Natalii Anny oraz hipotezy postawionej przez Tadeusza

odnośnie przyczyny śmierci wszystkie inne sprawy wydały jej się nieważne. Może rzeczywiście powinna skonsultować się z jakimś lekarzem? Sąsiad. Ma przecież lekarza po sąsiedzku! Porozmawia z nim, czy takie tajemnicze zachorowania na skutek kontaktu ze szczątkami ludzkimi są w ogóle możliwe, bo może Tadeusz po prostu przesadza? Zajdzie do niego wieczorem. Najpierw jednak

zakupy. A po drodze wstąpi do antykwariatu. Ubrała się, uczesała. Ostatnio przestała o siebie dbać. Nie zależało jej na tym, by się komukolwiek podobać. To nie był dobry rok. Najpierw Mąż, teraz przyjaciółka. Śmierćjana też nie była jej całkiem obojętna. Poza tym dziwne wydarzenia w pracowni, pękające żarówki, złodzieje z łomem. Naprawdę miała już tego wszystkiego dość. Taka zła

passa nie może przecież trwać wiecznie. Na pewno wszystko się unormuje i wkrótce będzie można żyć normalnie. Antykwariat był nieczynny. Na drzwiach wisiała karteczka: „Inwentaryzacja". Komórka Wojtka milczała. Marcelina trochę zaniepokoiła się, bo przecież wciąż nie dostała wypłaty za odnowienie przedmiotów, oszczędności topniały, a wypłata u

Tadeusza zapewne nie będzie duża. Trudne jest to nowe życie. Opłaty bieżące i jedzenie pochłaniają lwią część jej dochodów. Nie ma co myśleć o nowych ciuchach, kinie, fryzjerze. Trzeba zacisnąć pasa. Wizja finansowego krachu nieco zwarzyła jej humor. Niby nic poważnego jeszcze się nie działo, ale jeśli tak dalej pójdzie, mogą być kłopoty. W sklepie kupiła mąkę, ziemniaki, cukier, olej i inne

produkty pierwszej potrzeby, których w życiowym zamęcie po prostu zabrakło. Po drodze zaszła do cukierni i poprosiła o ciasto czekoladowe na rozwianie smutków. Zastanawiała się przez chwilę, czy wino nie byłoby lepsze, ale po ostatniej przygodzie jakoś nie miała na nie ochoty. Wracała do domu zmęczona dźwiganiem zakupów. Dawniej wyręczał ją w tym Mąż, miała więc na

głowie o wiele mniej pracy i obowiązków niż teraz. Smutek po jego śmierci zaczął powoli przeistaczać się w niewygodę samotności. Odpowiedzialność za samą siebie jest czasem przytłaczająca. A przecież miała tyle zapału, rozpoczynając niedawno nowe życie. Stłumiły go ostatnie wydarzenia; jakby ktoś podciął jej żyły i pozwolił na upływ krwi.

Weszła na klatkę schodową. Nacisnęła włącznik światła. Nie zadziałał. Spojrzała w górę. No tak, brak żarówki. Znów ktoś wykręcił, może ten Frącek, o ile miał w tej swojej norze prąd. Szła więc po ciemku, targając dwie siatki i wspierając się ramieniem o ścianę, by trafić do miejsca, gdzie skręca się na schody. Słychać było tylko przytłumione odgłosy ulicy i pobrzękiwania naczyń w jakimś

mieszkaniu na piętrze. Nagle do jej uszu dobiegł jakiś szelest, jakby poruszył się spłoszony kot. Poczuła, że ktoś ją złapał za obie ręce od tyłu. Siatki spadły na ziemię, usłyszała turkot rozsypujących się ziemniaków. Torebki z mąką i cukrem zaszeleściły, któraś chyba nawet pękła, bo słuchać było suche szemranie wysypujących się drobinek. Ktoś wykręcił jej boleśnie dłonie i zatkał usta.

Marcelina spojrzała kątem oka, przerażona i zdezorientowana. Zauważyła dwóch mężczyzn, jeden łysy, drugi w kominiarce. Nie wiedziała, co ma robić. Chciała przypomnieć sobie wszystkie chwyty samoobrony, pokazywane kiedyś w Rozmowach w toku. Bezskutecznie. W jednej chwili zmieniła

się w bezradny worek z ciałem, niezdolny do najmniejszego

ruchu. - A teraz panienka powie nam grzecznie, gdzie jest pierścień - usłyszała nad sobą chrapliwy głos łysego. - Niezła jest-wymamrotał drugi. - Może najpierw sobie poużywamy? Pot zalał ciało Marceliny. Nie czuła bólu, tylko strach, od którego zaschło jej w gardle. Szamotała się, ale łysy trzymał ją

mocno za dłonie. Zwolnił ucisk na ustach. Popchnął ją na ziemię. - Gadaj, gdzie pierścień? Próbowała mówić, ale z gardła wydobywały się tylko chrapliwe dźwięki. - Gadaj! Kopnął ją. Zabolał brzuch i żebra. Chciała krzyczeć. Zrobiło się jej słabo, w ustach poczuła słodkawy smak. To krew z rozciętej wargi. Obojętniała z każdą

sekundą. Nie miała siły walczyć o życie, bo strach sparaliżował jej ciało. Serce waliło jak oszalałe. Nagle gdzieś z boku usłyszała jakiś szelest, po nim chrapnięcie. Dobiegł ją zapach niemytego ciała, czosnku i przetrawionego alkoholu. To Frącek. Można go rozpoznać po tym zapachu na końcu świata. A więc... to on na nią napadł! Skąd

jednak dowiedział się o pierścieniu? To była ostatnia świadoma myśl. Rozdział XXIII Wszystko będzie dobrze. Twarz sąsiada lekarza. Pielęgniarze niosącyją na noszach do karetki. Gdzie jest, co się z nią dzieje? Pamięć powoli wracała, ból wykręcanych rąk, smród zjelczatego czosnku. Frącek. Tak, to na pewno byt on. Miał pomocników,

jeden tysy, drugi w kominiarce. Powtarzała to wszystko na wszelki wypadek, żeby nie zapomnieć, bo wiedziała, że na pewno powie o wszystkim policji. - Mój portfel. Torebka... - wyjąkała, jakby w tej chwili najważniejsze były pieniądze i dokumenty. - Wszystko mamy, nic nie zginęto. Trzask składanych noszy. Spać, tylko

spać. Nie ma już ciała. Jest tylko ta duszność. Sygnał karetki. Wyłączcie go. Nie chcę, by ktoś styszał. Nie czuję bólu. Dlaczego? Powinno boleć. Czy to paraliż? Nie ma powietrza. Wyłączcie ten sygnał. - Została pani napadnięta. Szpital. Jest w szpitalu. Trzy słowa suchej informacji. To chyba policjant. A wcześniej byli przy niej lekarze.

Słyszała ich. Złamane żebro przebiło płuca. Potrzebny jest drenaż. Krótka narkoza. Dren w płucu. Obite narządy wewnętrzne, na szczęście bez uszkodzeń. Poboli i przestanie. Będą siniaki. - Miała pani dużo szczęścia. Warga pękła tylko nieznacznie, już nie krwawi. Wszystko będzie dobrze. Lekarze byli więc zwiastunami

dobrej nowiny. Policjant tylko informował. - Muszę panią przesłuchać. Trudno jest mówić, gdy się ma dren w płucu. Każde słowo to oddzielne cierpienie. Nie zlewa się w zdanie, boli pojedynczo. Próbowała w miarę sensownie zreferować całe zdarzenie. Niektóre fakty umykały jej z pamięci, ciało walczyło bowiem z bólem i brało górę nad umysłem. Pominęła w zeznaniach sprawę

pierścienia, o który pytali sprawcy. Prawdę mówiąc, najpierw o nim zapomniała, a potem, gdy sobie przypomniała, była już mowa o Frącku. - Prawie na pewno wiem, że zrobił to Frącek. Mój sąsiad z parteru. Nie wiem, jak się nazywa, ale z pewnością można to sprawdzić - zakończyła i z westchnieniem ulgi położyła głowę na poduszce.

- Dlaczego pani tak myśli? - zapytał policjant, wciąż notując coś w kajecie. - Poznałam po zapachu. Tylko on tak śmierdzi. Chodzi wciąż pijany, załatwia się na wycieraczkę. To zwierzę, nie człowiek. Takich powinno się izolować. Wszyscy się go boją. Lekko zakasłała. Mówienie sprawiało jej ból. Każdy oddech był walką o tlen.

Policjant chciał jeszcze coś powiedzieć, ale tylko popatrzył jakoś dziwnie. W tym momencie wszedł lekarz. - Może na dziś wystarczy?

Policjant położył na stoliku swoją wizytówkę, prosząc o kontakt, jeśli sobie coś przypomni. Lekarz sprawdził położenie drenu, zajrzał do jakiegoś zbiornika pod łóżkiem.

- Pani Marcelinko, są dobre wieści. Płuco nie jest poważnie uszkodzone. Zagoi się szybko. Nie będziemy pani tu długo trzymać, tylko parę dni. Wyniki badań są dobre. Siniaki i obtłuczenia pobolą na pewno dłużej, ale chyba pani to wytrzyma? Policjant wyszedł, rzucając w progu „do widzenia". Zatem wie na pewno, że jeszcze się spotkają. Zgodnie z lekarską obietnicą po paru dniach Marcelina była

już w domu. Anna przyjechała po nią taksówką. Zakrzątnęła się nawet przy obiedzie, jakby od zawsze gotowała w kuchni Marceliny. -Ale mi narobiłaś strachu-uśmiechnęła się przyjaciółka. Gdyby nie ten starszy pan z naprzeciwka, co właśnie schodził wyrzucić śmieci, to nie wiem, co by tam z tobą zrobili. No i podobno mają już jednego sprawcę. Tak ludzie gadają.

- Mają sprawcę? Ciekawe. Zatem będę musiała skontaktować się z policją. - A ten twój rzeźbiarz Tadeusz już wrócił. Widziałam wczoraj, jak szedł do pracowni. - To dobrze. Nareszcie wszystkie nasze sprawy się rozwiążą. Zadzwonię do niego. - Zostaw, teraz będzie obiad. Pomyślimy o tym wszystkim potem, gdy się trochę wzmocnisz.

Zupa ogórkowa i placki ziemniaczane. Po szpitalnym wikcie żołądek Marceliny skurczył się i wystarczyło jej tylko parę kęsów, by się najeść. -Jedz, musisz być silna. - Nie mogę już. Ale kochana jesteś, że mi pomagasz i jesteś przy mnie. - Trzeba sobie pomagać. Siedziały chwilę w milczeniu. Czasem pięknie jest po prostu

milczeć. Marcelina myślała o ilości spraw do załatwienia, a jednocześnie o swojej bezradności i niemożności działania. Na pewno nie w tym stanie. Była posiniaczona, obolała i pozbawiona życiowego entuzjazmu. Mimo wszystko pobyt w szpitalu wyciszył ją i uspokoił. Cieszyła się, że żyje i wraca do zdrowia. Nagle przestała się bać - napadu, choroby, innych problemów. Jakby to był już koniec całego zła, które

miało ją dotknąć na tym świecie. Ekstremalna sytuacja, w jakiej się znalazła, zmieniła zupełnie optykę. Nagle zadzwonił telefon. Tadeusz. Chciał pilnie spotkać się z Marceliną i zobaczyć pierścień. Nic nie wiedział o napadzie. - Musimy zawiadomić konserwatora, trzeba to zrobić jak najszybciej. Dość już masz kłopotów przez tą moją studnię -

mówił szybko. - Przyjdź do mnie. - Nie możesz wpaść do pracowni? - Nie mogę, bo właśnie wyszłam ze szpitala. - Co się stało?! Coś poważnego?! - Przyjdź, wszystko ci opowiem. Tadeusz był na miejscu prawie natychmiast. Ostatecznie z Podmurnej na Szewską jest całkiem blisko.

Wspólnie z Anną zreferowały mu ostatnie wydarzenia. Tadeusz co chwila łapał się za głowę i nerwowo chodził po pokoju.

- To wszystko przeze mnie. Nie powinienem był zostawiać cię z tym wszystkim. Co ja narobiłem?! - Tadeusz. To nie twoja wina, skąd mogłeś wiedzieć, że coś takiego się wydarzy? Nie ma o czym

mówić. Podobno ujęli już jednego sprawcę. Powiedziałam im, że to na pewno Frącek. - Wiesz, nie chciałam ci mówić, ale... Nie wiem, czy to on. Widziałam go wczoraj na ulicy odezwała się nieśmiało Anna. -Jak to „na ulicy"?! Więc co ta policja robi, skoro przestępca chodzi bezkarnie?! - Marcelina zerwała się na równe nogi, zapominając o bólu w klatce piersiowej. Natychmiast z jękiem

opadła na fotel. Tadeusz spytał jeszcze, czy skonsultowały z jakimś lekarzem możliwą przyczynę zgonu Natalii Anny; jeśli był nią kropidlak żółty, one również były w wielkim niebezpieczeństwie. - Przestań! Kto miał czas o tym myśleć? To wszystko zdarzyło się niemal jednocześnie! żachnęła się Marcelina. - Muszę zatem jutro się tym zająć. Szczątki już znalazłem.

Pogrzebałem też trochę w starych materiałach. Martinus Teschner został prawdopodobnie wrzucony do studni przez męża swojej kochanki. Tej samej, której chciał ofiarować ów pierścień z rubinem z Gór Izerskich. Co za niezwykła koincydencja, że zginął właśnie w studni, na której potem zbudowano moją pracownię. To najbardziej niezwykła historia, jaka kiedykolwiek mi się przydarzyła. Gdyby ktoś mi to

parę lat temu opowiedział, nigdy bym w to nie uwierzył. Kupując belkę z jego sygnaturą, nie myślałem, że wkrótce odkryję, z waszym udziałem, ważną historyczną zagadkę. Szkoda tylko, że odbyło się to kosztem Marceliny. A jeśli się okaże, że na resztkach kości jest kropidlak, to również Natalia Anna może okazać się ofiarą tych wydarzeń. - Zatem uważa pan, że trzeba zrobić badania? - zapytała

Anna. - Bezwzględnie. Musimy się upewnić. Od jutra działam. Zostawcie to wszystko mnie. Daj tylko ten pierścień. To zbyt drogocenna rzecz, by tu leżeć. Jeszcze znów ktoś niepożądany cię odwiedzi. Byłbym zapomniał. Pewnie krucho u ciebie z pieniędzmi? Oto wypłata za dwa miesiące i finansowa rekompensata strat. - Podał Marcelinie kopertę. Marcelina

przyjęła ją skwapliwie. - Byłaś ubezpieczona? -Tak. - Zatem zgłoś się do ubezpieczyciela o odszkodowanie. Poniosłaś przecież uszczerbek na zdrowiu. Ja też cię ubezpieczyłem, jako pracownika. Masz prawo do odszkodowania wwypadku leczenia szpitalnego powyżej dwóch dni. Musisz zgłosić się na policję. Jeśli rzeczywiście mają sprawcę, po

procesie pewnie dostaniesz kolejne odszkodowanie. Może to będzie dziwne i nie na miejscu, co teraz powiem, ale z pewnością w najbliższym czasie podreperujesz swój nadwątlony budżet. Bierz się zatem za siebie. Nie pozwolę, żeby taka fajna dziewczyna popadała w jakąś depresję! Marcelina słuchała go jak wyroczni. Jak dobrze, gdy ktoś czasem zechce za ciebie pokierować twoim życiem i podejdzie

do wydarzeń tak pragmatycznie. Podeszła do biurka, wyciągnęła kartonik po mydle. Wydłubała zmyślnie schowany pierścień. Oddała go Tadeuszowi. A gdy ten już poszedł, obolała przytuliła się do Anny. -Aniu, niech to wszystko się już skończy. To jakieś piekło. - Niech... - westchnęła Anna.

Następnego dnia Marcelina poszła na policję. Nawet nie musiała długo czekać. Praktycznie od razu zaprowadzono ją do pokoju policjanta, który przesłuchiwał ją w szpitalu. Od progu zarzuciła go pretensjami: - Przecież mówiłam wam, że sprawcą napadu jest mój sąsiad Frącek! Dlaczego pozwalacie, by przebywał na wolności? Sąsiadka mi mówiła, że spotkała go wczoraj na ulicy! Ma więc

dojść do kolejnej tragedii? Albo może musi jeszcze raz na mnie napaść, żebyście zrozumieli?! - Pani Marcelino, proszę usiąść i uspokoić się. Zaraz pani wszystko wytłumaczę... Marcelina chciała mówić dalej, ale policjant uciszył ją po raz kolejny, grzecznie, ale stanowczo. Usiadła więc i wysłuchała, co miał jej do powiedzenia. To, czego się dowiedziała, przeszło

wszystkie jej wyobrażenia. Rozdział XXIV Gdy wracała z komendy, świat wirował jej przed oczami. Takiego zakończenia tej historii absolutnie się nie spodziewała. Przypominała sobie teraz każde słowo policjanta, kojarzyła fakty i zdarzenia. Na szczęście od przyjazdu Tadeusza wiele się zmieniło. Sprawą pierścienia i szczątków

znalezionych w studni zajął się konserwator zabytków. Znaleziskiem ze studni zainteresowali się również historycy, ponieważ toruński kupiec przestał być postacią z legendy i odtąd można go było traktować poważnie. I nagle okazało się, że znane są liczne fakty z jego życia. Marcelina była dumna, że stało się to dzięki niej, jednak miała poczucie, że wymagało dużej ofiary.

Sprawą zainteresowały się również media; dziennikarze chcieli z nią rozmawiać i stopniowo stawała się rozpoznawalna, tak jak kiedyś Tadeusz Zawiejski, wówczas gdy uczestniczył w przygotowaniach do pogrzebu Kopernika. Gdy zamieszanie osiągnęło swoiste apogeum, poczuła nagle, że to wszystko ją przerasta. Przecież ona zeszła tylko do studni po dłuto! Nie byłoby jednak tak dużego

zamieszania, gdyby nie kolejny wątek, tym razem kryminalny, w którym również miała swój udział. To o nim właśnie Marcelina dowiedziała się podczas pamiętnej rozmowy z policjantem. Dlatego, wracając z komendy, przypominała sobie wszystko, co się wydarzyło, teraz dopiero kojarząc fakty i słowa, które, jak się okazało, miały znaczenie. W mijających ją tamtego dnia ludziach

widziała samych przestępców. Najchętniej ukryłaby się gdzieś z daleka od innych, jak ta szeptucha, do której dawno temu zabrała ją kiedyś babcia. Szeptucha. Teraźniejszość znów sprowokowała do wspomnień. To było wczesnym latem. Marcelina miała wtedy sześć albo siedem lat i problemy z nawracającymi infekcjami, a babcia wierzyła święcie w moc medycyny naturalnej.

- Szpikujecie dziecko temi antybajotykami - tak właśnie wymawiała to słowo - a dziecku wzmocnienia trzeba i dobrej energii. Pojechały więc pekaesem do jakieś wsi na Podlasiu; Marcelina nie pamięta jej nazwy. Szły leśną drogą bardzo długo, aż dotarły do małej chatki pod lasem. Na podwórku siedziało kilka osób, wszyscy czekali na swoją wizytę u szeptuchy. Kiedy

nadeszła ich pora, babcia pociągnęła małą za rękę. - Chodź, nie bój się. Ale Marcelina się bała. Wyobrażała sobie szeptuchę jak Babę Jagę z bajki, z haczykowatym nosem i wielką brodawką na jego czubku. Trzymała się poręczy, zapierając na kamiennych schodkach, ale babcia była stanowcza: - Chodź. Przez całe życie chcesz te gile wycierać? Babcia

przywitała się z szeptuchą dość serdecznie. Widać było, że znają się nie od dziś. Z tamtego spotkania Marcelina pamięta dym z palonych ziół i jakieś szepty, o których potem babcia jej mówiła, że były prawosławnymi modlitwami. Na koniec szeptucha dała babci worek z ziołami i wyszła z domu, wołając, by poszły za nią. Ludzie zebrani na podwórku trochę się zdziwili, dokąd to idzie ich zielarka;

ktoś nawet zwrócił uwagę, że przecież kolejka i ludzie czekają, ale ona tylko ostro fuknęła, że zaraz wraca. Zaprowadziła je za dom, na soczyście zieloną polanę, na której obrzeżach jak zapałki prężyły się młode sosny. Zerwała jakieś zioło. Ładne było, zielone zielenią tak słoneczną, jakby wykonaną z karbowanej bibułki. Kwiatki miało żółte, drobne, zebrane w kosmate koszyczki.

-Tofuga daemonum, inaczej dziurawiec, czyli zioło odpędzające złego ducha - wyjaśniała zielarka, pokazując czerwone plamy na palcach, powstałe z roztarcia żółtych kwiatków. - Ludzie nazywają je również krewką Matki Boskiej. To boskie ziele. Daje ludziom siłę i nie pozwala ich zniewolić przez złych ludzi. Najlepsze na wzmocnienie i poprawę nastroju. Podała Marcelinie gałązkę dziurawca,

podnosząc jak chińską filiżankę pod światło. -Widzisz, dziecko, że liście ma dziurawe, jakby pokłute? - Widzę. Babciu, zobacz, dziurki w listkach! - Te dziurki zrobił diabeł, bo wściekł się na ziele. - A dlaczego? - Bo posmarował kiedyś sobie ciało dziurawcem, żeby dobro się go nie imało, i wyszedł na

słońce. Promienie poparzyły go boleśnie. 1 dlatego pamiętaj, że kto zażywa dziurawiec, musi zawsze uciekać w cień. Diabeł chciał uciec przed dobrem i został za to ukarany. - To znaczy, że diabeł naprawdę istnieje, babciu? - dopytywała Marcelina. - Widać tak, skoro podziurawił to ziele. To dlatego przez całe swoje dzieciństwo wierzyła w diabła, a

raczej w zło, które potrafiło przybierać diabelską postać. - Diabeł nie jest jedynym złem na świecie, pamiętaj. Zło wkrótce pokaże swoją inną postać. Będzie jak Antychryst z Apokalipsy Janowej - przepowiadała szeptucha, z przejęciem rozgniatając zieloną łodyżkę. To wspomnienie wróciło właśnie teraz, gdy Marcelina czuła, że ma na plecach ciężar ponad swoje siły. Ukryć się w leśnej

chatce jak ta szeptucha i opowiadać ludziom o diable, co przekłuwa zioła - to był chyba najlepszy w tej chwili plan na życie. Szkoda, że nierealny. Tymczasem trzeba było wziąć się z nim za bary. Jedyną korzyścią z tamtego spotkania było to, że zawsze można iść do apteki i kupić sobie poprawiającą nastrój herbatkę z dziurawca. Popijać powoli, uspokajając się każdym łykiem. Listopad jest dobrą porą na

dziurawiec, bo jest mało słońca. Gdy tamtego dnia wracała z komendy, marzyła o tym, by jak najszybciej znaleźć się w domu, przy Annie, i móc jej o wszystkim opowiedzieć. Ledwo doczekała do wieczora. Wiedziała, że sąsiadka oprowadza znowu jakąś wycieczkę i dopiero wieczorem będzie miała dość czasu, by spotkać się z nią.

- Nareszcie jesteś! - wykrzyknęła Marcelina z entuzjazmem, patrząc na Annę zamotaną w za duży szlafrok. Właśnie wyszła z kąpieli, z jej krótkich włosów kapała woda. - Wejdź. Co się stało, że tak pilnie chciałaś się ze mną zobaczyć? -Jak ci powiem, o co chodziło z tym napadem... - No właśnie. Co ci powiedzieli na komendzie? Pytam, bo

znów widziałam tego Frącka. Wracał pijany jak bela, ledwo ściany się trzymał. Dobrze, że na piętrze nie mieszka, bo po schodach na łeb spadł. -Anno, no właśnie... O nim też chcę ci powiedzieć. Najpierw jednak usiądź. Anna posłusznie usiadła. Patrzyła pytająco na Marcelinę, która nachyliła się nad nią i wyszeptała do ucha:

-To Frącek mnie uratował przed tymi zbirami. Sytuacje, które nam się zdarzają, potrafią czasem zaskoczyć tak bardzo, że sami nie możemy pogodzić się z nową rzeczywistością, czepiając się starej, do której przywykliśmy. Zarówno Annie, jak i Marcelinie trudno będzie myśleć o znienawidzonym Frącku jak o bohaterze. A jednak nim był. To on jako pierwszy usłyszał podejrzane

hałasy na korytarzu, bo mieszkał na parterze. Wyszedł z mieszkania, lekko podpity, z nieodłączną „kosą" w kieszeni, ot tak, na wszelki wypadek. Zobaczył dwóch mężczyzn, którzy zaatakowali kobietę. Zakradł się po cichu i jednego z nich zranił nożem. Niegroźnie, w ramię, ale to wystarczyło, by ranny spanikował, a drugi sprawca uciekł. Frącek zaczął wołać o pomoc, usłyszeli to sąsiedzi i

zbiegli na dół, ujmując sprawcę na gorącym uczynku. Oddali go w ręce policji, zaś Marcelinę zabrało pogotowie. - To Frącek pozbierał wszystkie moje rzeczy, oddał ratownikowi i nawet nic nie ukradł! Widzisz, nie taki diabeł straszny, Anno. To nie był jednak koniec rewelacji. Otóż wtoku śledztwa, prowadzonego po tym, jak rannego sprawcę opatrzono na

pogotowiu (rana na szczęście nie była zbyt głęboka), ustalono, że obaj działali na czyjeś zlecenie. Ten ranny, który wciąż

widać byt w szoku, szybko wyśpiewał, kim byli zleceniodawca oraz towarzysz napadu. -Tamto włamanie do pracowni to także byta ich robota. Dostali bowiem informację o tym, że w pracowni może być

poszukiwany przez nich pierścień. No i chcieli go jak najszybciej stamtąd wydobyć, bo mieli dostać za to całkiem niezłą sumkę. A kasa zawsze się przyda. Wtedy ich spłoszyłam. - Chyba chcesz, żebym dostała zawału. Mów, kto im to wszystko zlecił? - Anna szarpała ją za rękaw. - Wojtek. Przeżyłam szok, słysząc, że był zdolny do czegoś takiego. Potem skojarzyłam fakty. Wino.

Podejrzenie, że czegoś do niego dosypał. -Ale skąd on wiedział o pierścieniu? - Przecież sama mu powiedziałam. Głupia byłam. - To znaczy, że wtedy chciał cię zwyczajnie okraść i dlatego to wino... i spotkanie... - Tak. Teraz już wiem, że nasypał mi prochów do wina i zrobił to wcale nie po to, by mnie zgwałcić, ale by spenetrować

mieszkanie. Ty go spłoszyłaś, swoim babskim natręctwem i ciekawością. - Coś dziwnie szurało po podłodze. Dzwonił twój telefon, słyszałam go, a ty nie odbierałaś. Każdego by zaniepokoiło. - Na tym nie koniec rewelacji. Wtoku śledztwa policjanci ustalili, że Wojtek jest ważnym punktem w nielegalnym handlu antykami.

- Co? Mam już dość! - Anna osunęła się na oparcie. -Współpracował ze złodziejami we Francji i w Niemczech. Przywozili obrazy, meble i inne przedmioty busami do Wojtka, a on miał grupę konserwatorów i renowatorów, w której skład wchodziłam również i ja, którzy za śmieszne grosze wykonywali zlecone prace. A potem część przedmiotów wstawiał do antykwariatu, a część wracała busami na

zachód. Składam zeznania w tej sprawie i to na pewno nie koniec mojej przygody. Nieświadomie współpracowałam z przestępcą! Wiesz, jak się teraz czuję? Gdyby jednak nie ta jego pazerność na pierścień, który był stosunkowo łatwym łupem, bo nigdzie nie został zarejestrowany jako zabytek, a ja nie zdawałam sobie sprawy z jego wartości, pewnie dalej uprawiałby swój proceder. Ostatnio

robił inwentaryzację, podobno sporej części drogich przedmiotów się pozbył. Teraz siedzi w areszcie, a Interpol poszukuje jego wspólników. Na twarzy Anny malowało się zdumienie. Była tak zaskoczona nowinami od Marceliny, że zdołała tylko wydusić z siebie: - To teraz kupuj flaszkę i maszeruj do Frącka.

Marcelina wiedziała, że wcześniej czy później ją to czeka. Musiała jednak oswoić się z faktem, że od dziś irytującego ją mężczyznę ma traktować jak pełnoprawnego sąsiada, któremu zawdzięczała jeśli nie życie, to na pewno zdrowie. Najpierw jednak poszła do firmy ubezpieczeniowej, by złożyć wniosek o odszkodowanie. Potem kupiła litr porządnej wódki, zapakowała do koperty dwa

banknoty o wysokim nominale i zapukała do drzwi sąsiada, zza których dobiegały hałasy. Otworzył po dłuższej chwili, ubrany w szare powyciągane kalesony i podkoszulek na ramiączkach, o którym Marcelina zwykła mówić „żulerka". Mieszkanie Frącka wyglądało na melinę wszystkich miejscowych żuli. Paru z nich chrapało na

zarwanej wersalce, która stała pod ścianą pochylona na bok, a ciało jednego ze śpiących, brudne i chude, niemal zsuwało się na ziemię. - Czego? - zaburczał Frącek, gasząc papierosa na drzwiach. - Chciałam podziękować, że pan... hm... uratował mnie wtedy, jak był ten napad... - wydukała Marcelina i czym prędzej podała mu kopertę z pieniędzmi i litrową flaszkę.

- A, to co wtenczas było, jak pani wtedy tak dołożyli... Damskie boksery jebane. Ja tego, kurwa, nienawidzę, jak chłop babę bije. A jeszcze dwóch na jedną? Musiałem mu tą kosą... I patrząc na kopertę, wymamrotał: - Listów to paniusia do mnie nie pisze, bo i tak nie czytam, ale flaszka się przyda! - To nie list. - A co to? Jakieś wezwanie?

-To pieniądze. Moja wdzięczność znaczy się... - Pieniądze? Kasa znaczy się? No, dziękuję. Wdzięczność wdzięcznością, ale parę flaszek będzie. Chłopaki! - mruknął w kierunku tych na wersalce. - To ja już pójdę. - Marcelina przestraszyła się, że zaraz obudzi się reszta niedopitych kolegów i zaczną ją zapraszać do biesiady.

-Jak jakieś kłopoty jeszcze będą, to jakby co kosę zawsze mam. Mogę kogo trzeba zaślachtować. Jeszcze w sądzie sprawę będę miał, ale to nie pierwszyzna. - Sprawiedliwość będzie po naszej stronie. Pan mnie bronił. - Się paniusia nie boi. Złego diabli nie biorą. Marcelina pożegnała się i wyszła na świeże powietrze. Nabrała powietrza w płuca. Wciąż jeszcze ją bolały, ale z

każdym dniem czuła się lepiej.

Tadeusz - tak jak obiecał - zajął się

sprawą znaleziska w studni. Mykolodzy nie stwierdzili na szczątkach obecności kropidlaka żółtego, co dawało nadzieję, że Natalia Anna nie była jednak ofiarą studziennej klątwy, a bezlitosnej niesprawiedliwości zdarzeń, które sprawiły, że dostała wylewu. - Należy jednak zachować szczególną ostrożność. Gdybyście poczuły jakiekolwiek niepokojące objawy,

natychmiast macie się zgłosić do lekarza. Wszystko może się zdarzyć. To była duża nieostrożność z twojej strony, Marcelino. Nie powinnaś robić takich głupstw. - Skąd mogłam wiedzieć? - Mogłaś to wszystko zostawić i czekać do mego powrotu! -A dłuto? - Zostaw już to dłuto! To tylko przedmiot, nawet jeśli mam do niego sentyment. Nie był wart takich

poświęceń! - No tak, ale gdybym nie zeszła wtedy do studni, cała historia by się nie wydarzyła. Pierścień Martinusa nadal byłby legendą. Policja nie ujęłaby Wojtka i nie rozbiła grupy nielegalnych handlarzy. Ty wiesz, że wciąż mam w domu te odnowione obrazy i meble, których nie odebrał? Podobno mają sporą wartość.

- To je sprzedaj. Tytułem rekompensaty za straty. Ostatecznie nasypał ci czegoś do wina zażartował Tadeusz.

Epilog

Jedno przypadkowe zdarzenie, na przykład upuszczenie na podłogę dłuta, może pociągnąć całą lawinę kolejnych. To jest właśnie nieuchronność losu. Gdy wszystkie wątki już się rozwiązały, Marcelina poczuła nareszcie, że jej życie powoli osiąga upragnioną równowagę.

Równowaga to nieobecność walki. Marcelina nie chciała już siłować się ze swoim życiem. Taką walkę wyobrażała sobie bowiem jako potyczkę słonia z błotem. Im bardziej zwierzę usiłuje się z niego wydostać, tym bardziej w nie zapada. Uwierzyła, że życie lepiej jest przyjmować lekko i bez szarpaniny, jakby chciało się bezpiecznie wyjść z błota. Marcelina wiedziała już, że musi teraz

iść własną drogą, bo wciąż ma najważniejszy dar - życie. Anna nareszcie pojednała się z córką. Gdy bowiem usłyszała od Tadeusza, że również nad nią może wisieć klątwa studni, postanowiła uporządkować wszystkie ziemskie sprawy na wypadek, gdyby los chciał z niej zadrwić i zabrać ją stąd przedwcześnie. Uporządkowała mieszkanie Jana i wynajęła je

zakochanej parze studentów filozofii. Spisała testament, w którym mieszkanie Jana przekazała swojej najbliższej przyjaciółce Marcelinie, o czym jednak sama zainteresowana nie miała pojęcia. Dowie się o tym dopiero po jej śmierci. Czuwać nad wszystkim miał zaprzyjaźniony notariusz. W testamencie zwróciła się również do swojej córki, by zaakceptowała decyzję o darowiźnie

mieszkania, bo przecież dla niej zostanie mieszkanie na Szewskiej. Do Franciszki posłała list, że chce najszybciej, jak to jest możliwe, spotkać się z nią. Nim córka przyjechała, przyszły wyniki ekspertyzy szczątków Martinusa. Anna odzyskała pewność siebie i przestała się żegnać ze światem, ale z prawdziwą matczyną radością przywitała Franciszkę. Dzięki tej wizycie

trochę się do siebie zbliżyły, choć ich wzajemne relacje pozostawiają jeszcze wiele do życzenia. Paranormalne zjawiska w pracowni na Podmurnej - gasnące światło, zapach ogórków, słupy zimnego powietrza -nie zostały nigdy wyjaśnione. Tadeusz trzymał się wersji, że w pracowni wciąż przebywał duch Martinusa. Duch, według Tadeusza, miał do tego pełne prawo, bo wiele go tu trzymało. W studni był

przecież jego pierścień i kości przedramienia, zaś obok studni stała modrzewiowa belka przez niego sygnowana. Nic więc dziwnego, że jego dusza całkiem nie odeszła i wciąż krążyła między tymi przedmiotami, które niczym gwoździe trzymały ją na Podmurnej. A skoro dusza została na ziemi, istnieje podejrzenie, że ciało Martinusa w chwili śmieci wcale nie ważyło dwadzieścia jeden gramów mniej.

Tadeusz uważa, że w pracowni uspokoiło się, gdy szczątki zostały wreszcie pochowane, a pierścień trafił do toruńskiego muzeum i jest teraz przykładem na to, że w każdej legendzie tkwi ziarno prawdy.

Nad Toruniem znów szaleje wiosna. Jej pierwszymi zwiastunami są magnolie przed

Collegium Maius. Marcelina już wkrótce ponownie usiądzie w drewnianej budce z pamiątkami, Anna zabierze szkolną wycieczkę pod Krzywą Wieżę, a Tadeusz dokończy Matkę Boską Zakopiańską z twarzą Natalii Anny. Trzynastowieczna studnia wciąż namaka upływającym czasem. Przepływa on przez jej cembrowiny niczym krwiobieg, nacieka wilgocią. Ile jeszcze w niej tajemnic do odkrycia...

Drzemie złączona z nimi na wieki, ukryta bezpiecznie w pracowni, przykryta drewnianą pokrywą. Do tej studni nigdy już nie zajrzy słońce. To jest studnia bez dnia. Tramwaje niezmiennie toczą się po torowiskach. A Annuszka rozlewa już olej słonecznikowy komuś innemu...

Podziekowania

Nie byłoby tej książki, gdyby nie pewna wizyta w Toruniu. Mieszka tam moja koleżanka z lat szkolnych, Agnieszka Mościenica-Kowalska. Któregoś dnia zaprowadziła mnie do pracowni rzeźbiarskiej Tadeusza Porębskiego na ulicę Podmurną. Panował tam specyficzny, tajemniczy klimat, a dopełniała go ukryta w rogu pracowni studnia. Zdziwiłam się bardzo. Gdy

Tadeusz opowiadał mi ojej średniowiecznej historii i przeznaczeniu, zajrzałam do środka i pomyślałam: do tej studni nigdy nie zajrzy słońce. To prawdziwa studnia bez dnia. I już miałam tytuł nowej powieści. Podczas rozmów z Agnieszką i Tadeuszem narodziła się fabuła. Połączyłam w niej to, co prawdźiwe, z tym, co zrodziło się w naszej wyobraźni. Trudno powiedzieć, czego jest więcej.

Pracownia ze studnią istnieje, sygnowana modrzewiowa belka z 1694 roku również. W Toruniu rzeczywiście żył kiedyś jubiler o nazwisku Herman, a gmerek (odpowiednik współczesnego logo) kupca Teschnera, któremu zmieniłam imię, naprawdę można znaleźć na toruńskiej alei Gmerków. Podczas lektury bloga Marceliny M. (www.marcelina.blox.pl) narodziły się pomysły na imię dla mojej głównej bohaterki

oraz na niektóre z jej przeżyć. Inna bohaterka, Anna, przepełniona miłością do Torunia, jest przewodniczką turystyczną - do tego zainspirowała mnie Agnieszka. Zatem dziękuję Agnieszce MościenicyKowalskiej za inspirację i pisarską gościnę, podczas której mogłam zamieszać w Toruniu i na czas pisania książki wrosnąć w to miasto; Tadeuszowi i Renacie Porębskim za

otwartość i przedziwne opowieści, które dały początek toruńskiej fabule; Norbertowi Ścigale za motto do książki, Katarzynie Moszczyńskiej za pokazanie klimatu wieczornego Torunia, a Aleksandrze Przybyłowskiej za zdjęcie wykonane podczas pewnego jesiennego spotkania w Toruniu, które można zobaczyć na czwartej stronie okładki.