Pastwiska niebieskie. Zlota cza - John Steinbeck

Tytuły oryginałów THE PASTURES OF HEAVEN CUP OF GOLD TO A GOD UNKNOWN Copyright © John Steinbeck, 1932 / The Pastures of Heaven Copyright © John Steinbeck, 1929 / Cup of Gold Copyright © John Steinbeck, 1933 / Ta a God Unknown All rights reserved Projekt okładki Olga Reszelska Zdjęcie na okładce © David Hirst /Trevillion Images Redaktor prowadzący Katarzyna Rudzka Korekta Michał Załuska ISBN 978-83-7839-853-0 Warszawa 2013 Wydawca Prószyński Media Sp. z o.o. 02-697 Warszawa, ul. Rzymowskiego 28 www.proszynski.pl

Rozdział 1 Gdy około roku 1776 budowano kościół misyjny w Carmel, w Alta California, dwudziestu nawróconych Indian porzuciło w ciągu jednej nocy świeżo przyjętą wiarę i rankiem już ich szałasy były puste. Poza tym że stanowiło to zły precedens, ta mała schizma opóźniła pracę przy wydobywaniu gliny, z której lepiono suszoną w słońcu cegłę. W wyniku krótkiej narady miejscowych władz kościelnych i świeckich, wysłano pod dowództwem hiszpańskiego kaprala oddział jezdnych, z zadaniem przywrócenia zbłąkanych owieczek na łono Matki Kościoła. Niełatwa to była sprawa; należało przetrząsnąć całą dolinę Carmel i leżące na jej krańcu wzgórza. Zbiegli dysydenci okazali się mistrzami diabelskiej sztuki zwodzenia i mylenia śladów. Dopiero po tygodniu poszukiwań znaleziono ich w porosłym paprocią kanionie, na którego dnie płynął strumień. Dwudziestu zbiegłych heretyków oddawało się niezwykle gorszącemu zajęciu: spali głęboko, w pozycjach niedbałych, jakby nic ich na świecie nie obchodziło. Łatwo dali się schwytać rozwścieczonym żołnierzom, którzy nie zwracając uwagi na ich wycia, powiązali zbiegów długim łańcuchem. I cała kolumna zawróciła w kierunku Carmel, aby dać nieszczęsnym neofitom możność odbycia pokuty w kopalni gliny. Któregoś popołudnia, w czasie drogi powrotnej, mała sarenka wyrwała się nagle spod końskich kopyt i znikła za grzbietem wzgórza. Dowodzący wyprawą kapral puścił się za nią w pogoń. Jego ciężki koń, potykając się i ześlizgując, z trudem wspinał się po stromym stoku wzgórza. Krzaki manzanity sięgały ostrymi pazurami do twarzy kaprala, ale on parł naprzód w pogoni za swoim obiadem. W kilka minut był już na szczycie wzgórza i tam wstrzymał nagle konia porażony pięknem tego, co zobaczył: u jego stóp leżała długa dolina wyścielona zielonym pastwiskiem, na którym stadko saren spokojnie skubało trawę. Wspaniałe dęby wyrastały prosto w niebo z jej pięknych łąk, ze wszystkich stron otulały ją wzgórza, kryjąc zazdrośnie i chroniąc przed mgłą i deszczem. Srogi, służbisty kapral poczuł się mały i słaby wobec tak niepokalanego piękna. On, którego bicz nieraz smagał brązowe plecy Indian, którego drapieżna męskość tworzyła nową w Kalifornii rasę, ten brodaty barbarzyński wysłannik cywilizacji zsunął się z siodła i zdjął stalowy hełm. – Matko Najświętsza! – wyszeptał. – Toż to Pastwiska Niebieskie, do których nas wiedzie nasz Pan! Jego potomkowie są już teraz prawie biali. Możemy jedynie odtworzyć sobie święte wzruszenie odkrywcy, jakie nim wówczas owładnęło, ale do dziś przetrwała nazwa, którą nadał owej pełnej słodyczy, ukrytej wśród wzgórz dolinie. Do dziś miejsce to znane jest jako Las Pasturas del Cielo. Przez jakieś niedopatrzenie na dworze królewskim ten skrawek ziemi nigdy nie był przedmiotem aktu darowizny. Żaden hiszpański szlachcic nie stał się jego właścicielem, w zamian za pożyczenie swych pieniędzy lub żony. Przez długi czas leżał zapomniany wśród

obejmujących go wzgórz. Ów hiszpański kapral zamierzał tam wrócić. Jak wielu gwałtownych ludzi marzył w momentach sentymentalnej zadumy, aby zaznać przed śmiercią trochę spokoju, tęsknił do stojącego nad strumieniem domu z niewypalonej cegły, o który ocierałoby się nocą jego własne stado. Jakaś Indianka obdarzyła go ospą i gdy twarz pokryły mu wrzody, koledzy zamknęli go w starej stodole, aby zapobiec szerzeniu się zarazy, i tam umarł w spokoju, bo ospa, choć odrażająca dla oka, nie jest złym towarzyszem temu, kogo dotknie. Upłynęło dużo czasu, nim kilka rodzin osiedliło się w Pastwiskach Niebieskich, zaczęło stawiać graniczne płoty i sadzić owocowe drzewa. A że była to ziemia niczyja, więc kłócono się o jej posiadanie. Po stu latach żyło tam dwadzieścia rodzin, na dwudziestu małych farmach. W środku stanął sklep i poczta, a nad strumieniem, o pół mili dalej – porżnięty scyzorykami i upstrzony inicjałami budynek szkolny. Ludzie żyli tu w pokoju i zamożności. Ziemia była bogata, łatwa do uprawy, owoce z ich sadów najlepsze spośród wszystkich, jakie dojrzewały w centralnej Kalifornii.

Rozdział 2 Ludzie z Pastwisk uważali, że farma Battle’ów jest przeklęta, a dzieci – że tam straszy. Jej ziemia była żyzna i nawodniona, ale nikogo w dolinie to nie kusiło, nikt nie chciał tam zamieszkać, bo ziemia i domy, o które ktoś kiedyś dbał, których doglądał i kochał, a w końcu opuścił, zawsze wydają się nasiąkłe smutkiem i grozą. Ciemniejsze są drzewa rosnące przy opuszczonym domostwie i tajemniczy jest kształt cienia, jaki rzucają na ziemię. Już pięć lat farma Battle’ów stała pusta. Nieposkromione, pełne energii chwasty, nie bojąc się motyki, wyrosły silne jak krzewy. W sadzie drzewa owocowe splatały się gałęziami ze sobą, stały się mocne i sękate. I rodziły więcej niż dawniej owoców, tylko że drobniejszych. Gąszcz głogów obrósł ich wystające korzenie i połykał strącony wiatrem owoc. Sam dom – kwadratowy, mocno zbudowany, piętrowy – był ładny i wyglądał godnie, dopóki go stale bielono, ale jego późniejsze, niezwykłe dzieje nadały mu piętno trudnej do zniesienia samotności. Krzewiące się zielsko wypaczyło deski ganków, ściany zmurszały od słot. Mali chłopcy, ci chorążowie czasu w jego wojennej kampanii przeciw dziełom rąk ludzkich, wytłukli wszystkie szyby i wyciągnęli z wnętrza to, co mogli. Chłopcy zawsze uważają, że wszystko, co tylko da się poruszyć i nie stanowi niczyjej własności, może się przydać do jakiegoś radosnego celu. Wypatroszyli wnętrze domu, wypełnili studnie rozmaitymi odpadkami i całkiem niechcący spalili do cna stodołę, na której strychu kurzyli w sekrecie tytoń. Pożar przypisano włóczącym się po okolicy trampom. Opuszczona farma znajdowała się prawie w samym środku wąskiej doliny. Przylegały do niej najlepsze i najzamożniejsze gospodarstwa na całych Pastwiskach. Była ciemną, porosłą zielskiem plamą pośród starannie uprawianych, zadowolonych ze swego losu kawałków gruntu. Mieszkańcy doliny uważali opuszczoną farmę za siedlisko niepokojącego zła, gdyż miały tam miejsce dwa wydarzenia: jedno straszne, a drugie owiane nieprzeniknioną tajemnicą. Na farmie przeżyły dwa pokolenia Battle’ów. George Battle wyruszył na Zachód ze stanu Nowy Jork w roku 1863; kiedy osiedlił się tutaj, był jeszcze całkiem młody, w wieku poborowym. Matka zaopatrzyła go w pieniądze na kupno farmy i na budowę tego dużego kwadratowego domu, a gdy dom był gotów, George Battle chciał ją sprowadzić, żeby z nim zamieszkała. Staruszka, która całe życie wyobrażała sobie, że wszechświat kończy się dziesięć mil za jej wioską, ruszyła w daleką podróż. Po drodze widziała wiele mitycznych miejsc: Nowy Jork, Rio i Buenos Aires. Umarła na morzu niedaleko wybrzeży Patagonii. Marynarze pogrzebali ją w szarym oceanie, w trumnie z żaglowego płótna, z trzema ogniwami kotwicznego łańcucha między stopami. A tak pragnęła licznego towarzystwa na swym wiejskim cmentarzyku! George Battle zaczął oglądać się za kobietą, która stanowiłaby dobrą lokatę dla jego majątku. Znalazł sobie w Salinas Myrtle Cameron, trzydziestopięcioletnią starą pannę

z niewielkim kapitalikiem. Myrtle uchowała się w stanie panieńskim, gdyż objawiała pewne skłonności do epilepsji, choroby zwanej podówczas drgawkami i ogólnie przypisywanej niechęci ze strony Boga do osoby nią dotkniętej. George’owi nie przeszkadzała epilepsja. Wiedział, że człowiek nie zawsze może mieć wszystko, czego pragnie. Myrtle została jego żoną, urodziła mu syna i potem dwukrotnie usiłowała podpalić mężowski dom, więc zamknięto ją w małym prywatnym więzieniu w San Jose, zwanym Sanatorium Lippmana. Resztę swej egzystencji spędziła na wyszywaniu bawełnianymi nićmi scen z życia Chrystusa. Później w obszernym domu na farmie Battle’ów zarządzało po kolei kilka skwaszonych gospodyń w rodzaju tych, jakie ogłaszają się w gazetach: „Wdowa, 45, szuka pracy jako gospodyni na farmie. Dobrze gotuje. Cel matr.”. Nastawały jedna po drugiej, zrazu pełne słodyczy i smutku, póki nie zwietrzyły istnienia Myrtle. Wówczas czuły się jakby zgwałcone, miotały się po całym domu i rzucały wściekłe spojrzenia. George Battle w wieku pięćdziesięciu lat był już starcem; przygarbiony pracą, gardził przyjemnościami i stale chodził ponury. Nie odrywał oczu od ziemi, którą tak cierpliwie uprawiał. Miał dłonie twarde, sczerniałe i spękane jak stopy niedźwiedzia. Lecz jego farma była piękna. Drzewa w sadzie, jedno w drugie, zadbane i wypieszczone. Warzywa, w równych pod sznurek grządkach, zawsze świeże i zielone. George dbał o swój dom i założył przed nim kwiatowy ogródek. Górne piętro nigdy nie było zamieszkałe. Farma ta była poematem prostego człowieka. Cierpliwie szykował wszystko na zjawienie się swojej Julii. I chociaż Julia nigdy nie przyszła, dla niej pielęgnował swój ogród i na nią czekał. Jego syn dorastał, ale George mało mu poświęcał uwagi w ciągu tych lat. Ważne były tylko drzewa i grządki. I kiedy John odjechał krytym wozem na pracę misyjną, George niemal tego nie zauważył. Harował dalej, z każdym rokiem bardziej pochylony ku swojej ziemi. Sąsiedzi rzadko z nim rozmawiali, bo nie słuchał tego, co mówią. Palce jego dłoni były zawsze zagięte, stały się imadłami, do których szczelnie pasowały trzony narzędzi rolniczych. Umarł, mając sześćdziesiąt pięć lat, ze starości i kaszlu. John Battle wrócił swym wozem, by objąć w posiadanie ojcowską farmę. Po matce odziedziczył zarówno epilepsję, jak i obłęd religijny. Życie swoje poświęcił walce z diabłem. Jeździł po religijnych zebraniach, miotał się, wymachiwał rękoma, przyzywał diabły, potem je przeklinał i egzorcyzmował, gromiąc wcielone zło. Gdy wrócił do domu, dalej z nimi walczył. Równe grządki warzyw przez jakiś czas same się rozsiewały, jeszcze parę razy z własnej woli obrodziły i wreszcie poddały się chwastom. Farma ustępowała placu naturze, złe duchy stawały się coraz mocniejsze i coraz bardziej dokuczliwe. John Battle, żeby się bronić przed nimi, ponaszywał białą nicią małe krzyżyki na swym ubraniu i kapeluszu; tak opancerzony ruszał w bój z czarnym legionem. O zmierzchu myszkował po farmie uzbrojony w ciężki kij. Szarżował na zarośla, grzmocił je, złorzeczył, dopóki nie wygnał demonów z kryjówek. W nocy czołgał się przez gąszcze, w których czaiły się całe parafie diabłów, nieustraszenie nacierał na nie, bijąc kijem gdzie popadło. Gdy

wstawał świt, szedł do domu i kładł się spać, bo diabły nie działają w świetle dnia. Pewnego razu, gdy zmierzch już zaczynał gęstnieć, John skradał się do krzaku bzu, który rósł w jego obejściu. Wiedział, że tam właśnie odbywa się tajne zebranie złych duchów. Kiedy już był tak blisko, że nie mogły mu się wymknąć, skoczył nagle, tłukąc kijem i miotając przekleństwa. Zbudzony uderzeniami kija wąż zagrzechotał sennie i uniósł płaski, mocny łeb. John opuścił kij i zadrżał, bo przerażający jest suchy i ostry, ostrzegawczy syk jadowitego węża. Padł na kolana i modlił się przez chwilę. Nagle otrząsnął się i krzycząc: „To jest piekielny wąż! Precz, zły duchu!”, skoczył na niego i chwycił palcami. Wąż ukąsił go trzykrotnie w gardło, którego nie chroniły białe krzyżyki. John przestał walczyć i w kilka minut umarł. Sąsiedzi znaleźli go dopiero, gdy zaczęły zlatywać się sępy, a to, co ujrzeli, napełniło ich lękiem i odrazą do tego miejsca. Przez dziesięć lat farma Battle’ów leżała odłogiem. Dzieci mówiły, że tam straszy, i nocą zakradały się do opuszczonego domu, by zaznać uczucia lęku. Budził grozę ten stary, opuszczony dom z pustymi oknami. Biała farba długimi płatami odpadała ze ścian, gonty na dachu wypaczyły się i zmierzwiły, ziemia zdziczała. Farma przeszła w ręce dalekiego krewnego Battle’ów, który nigdy się na niej nie zjawił. W roku 1921 stała się własnością Mustroviców. Ich przybycie było nagłe i tajemnicze. Po prostu zjawili się pewnego ranka – stary człowiek i jego żona, dwa szkielety obciągnięte żółtą, błyszczącą skórą, ciasno przylegającą do szeroko rozstawionych kości policzkowych. Nie umieli po angielsku, tylko ich syn mógł porozumieć się z resztą mieszkańców doliny. Był wysoki, miał także szerokie kości policzkowe, jego szorstkie, przycięte krótko czarne włosy zarastały niskie czoło, ciemne łagodne oczy patrzyły ponuro. Mówił po angielsku z obcym akcentem i odzywał się tylko wtedy, kiedy czegoś potrzebował. Ludzie w sklepie delikatnie go wypytywali, ale niewiele mogli wskórać. – Zawsze zdawało nam się, że tam straszy na waszej farmie. Widzieliście już jakie duchy? – pytał T. B. Allen, właściciel sklepu. – Nie – rzekł młody Mustrovic. – To dobra farma. Tylko trzeba wypielić chwasty. Mustrovic odwrócił się i wyszedł ze sklepu. – Coś w tym jest – zauważył Allen. – Każdy, kto tam mieszka, jest taki małomówny. Rzadko widywano starych Mustroviców, ale młody pracował na farmie cały boży dzień. Sam, własnymi rękoma, oczyścił ziemię z zielska i obsiał ją, poprzycinał drzewa owocowe i pobielił je wapnem. Pracował z gorączkowym pośpiechem, robota mu się w ręku paliła; na twarzy zawsze miał jakby wyraz nadziei, że może czas się zatrzyma, nim przyjdzie pora zbiorów. Cała rodzina mieszkała i spała w kuchni. Pokoje stały puste i zamknięte, nie wstawili szyb. Szpary w oknach kuchni zalepili lepem na muchy. Nie pomalowali murów, nie dbali o stary

dom, ale zapamiętały trud młodego Mustrovica nie poszedł na marne, gleba znowu pięknie rodziła. Całe dwa lata pracował jak niewolnik. O szarym świcie wychodził z domu i wracał, gdy gęstniał już wieczorny mrok. Pewnego ranka Pat Humbert zauważył po drodze do sklepu, że z komina domu Battle’ów nie unosi się dym. – To miejsce wygląda jak opuszczone – rzekł do Allena. – Co prawda nigdy tam nie było widać nikogo prócz tego młodego, ale coś w tym jest. Jakby znowu tam nikt nie mieszkał. Przez trzy dni sąsiedzi patrzyli na komin z ukrytym lękiem. Nie chcieli bliżej zbadać, co się stało, bo mogliby się tylko wygłupić. Jednak czwartego dnia Pat Humbert, T. B. Allen i John Whiteside wybrali się na farmę. Ich kroki szeleściły w ciszy. John Whiteside zapukał do kuchennych drzwi. Nikt się wewnątrz nie poruszył i nie odezwał, więc nacisnął klamkę. Drzwi otworzyły się. Kuchnia była sprzątnięta i czysta, stół nakryty; stały na nim miski z owsianką, smażone jajka na talerzach, pokrajany na kromki chleb. Jedzenie pokryte już było lekką pleśnią. Kilka much latało leniwie w słońcu wchodzącym przez otwarte drzwi. Pat Humbert zawołał: – Jest tu kto? – i poczuł się głupio. Przeszukali cały dom; był pusty. Nie było w nim nawet mebli, tyle co w kuchni. Na całej farmie nie znaleźli nikogo – opuszczono ją nagle, w jednej chwili. Zawiadomili szeryfa, ale i on niczego nie wykrył. Mustrovicowie kupili farmę za gotówkę. Opuścili ją, nie zostawiając żadnego śladu. Nikt nie widział, jak odjeżdżali, nikt już ich nigdy nie spotkał. W okolicy nie popełniono w tym czasie żadnej zbrodni, w którą mogliby być zamieszani. Po prostu pewnego ranka, gdy właśnie zabierali się do śniadania, nagle znikli. Wiele, wiele razy omawiano w sklepie ten wypadek, ale nikt nie był w stanie wytłumaczyć, co się wtedy mogło stać. Ziemia na farmie znowu zarosła chwastami, dzikie wino znów oplotło gałęzie owocowych drzew. Farma dziczała szybko, jakby sobie dobrze przyswoiła poprzednie doświadczenia. Kupiła ją Spółka Ziemska w Monterey za sumę równą zaległym podatkom, a ludzie z Pastwisk Niebieskich, choć nie zawsze się do tego przyznawali, byli przekonani, że nad farmą Battle’ów ciąży jakaś klątwa. „Dobra tam ziemia – mówiono – ale nie chciałbym jej mieć, choćby darmo dawali. Nie wiem co, ale coś dziwnego jest w tej farmie. Gdyby ktoś twierdził, że tam straszy, to można by nawet uwierzyć”. Przyjemnym dreszczykiem sensacji powitano w Pastwiskach wieść, że na starej farmie Battle’ów znowu ktoś się zamierza osiedlić. Plotkę tę przyniósł do sklepu Pat Humbert, który widział samochody stojące przed opuszczonym domem, T. B. Allen zaś szeroko rozgłosił całą historię. Allen wyimaginował sobie, jak musiały wyglądać okoliczności zakupienia farmy przez nowych właścicieli, i zwierzał się z tego swoim klientom, zawsze zaczynając od słowa „powiadają”.

– Powiadają – mówił – że gość, który kupił farmę Battle’ów, to taki, co specjalnie szuka duchów, żeby o nich pisać. Owo „powiadają” chroniło Allena przed odpowiedzialnością. Używał tego słowa, jak dziennikarze używają zwrotu „rzekomo”. Zanim Bert Munroe objął w posiadanie swój nowy nabytek, już kursowało o nim w Pastwiskach mnóstwo różnych opowieści. Zaraz po przybyciu zorientował się, że jego nowi sąsiedzi bacznie go obserwują, ale nigdy nie mógł ich na tym przyłapać. Skryte podpatrywanie innych jest sztuką wysoko rozwiniętą wśród wiejskich ludzi. Widzą dokładnie najdrobniejsze szczegóły i fotografują w pamięci ubiór, kolor oczu, kształt nosa, aby w końcu sprowadzić wszystko, co zaobserwują, do trzech czy czterech przymiotników; a cały czas człowiek żyje w złudzeniu, że w ogóle nie zauważyli jego obecności. Bert Munroe, zaraz po nabyciu farmy Battle’ów, zabrał się do roboty w jej zachwaszczonym obejściu, podczas gdy stolarze i cieśle szykowali mu stary dom. Wyciągnięto na podwórze i spalono meble. Burzono wewnętrzne ściany i ustawiano nowe. Wszystkie pokoje wylepiono świeżą tapetą, ułożono dach z azbestowej dachówki. W końcu cały dom wymalowano na jasnożółty kolor. Bert własnymi rękoma ściął dzikie wino i drzewa rosnące na podwórzu, żeby dopuścić więcej światła. W ciągu trzech tygodni dom stracił wszelkie cechy opuszczenia i zaniedbania, przestał być stary i nawiedzany przez duchy. Szereg genialnych posunięć nowego właściciela sprawił, że stał się podobny do tysięcy innych wiejskich domów na Zachodzie. Gdy tylko wyschła farba, przywieziono nowe meble – głębokie, miękkie fotele, sofę, emaliowany piec i żelazne łóżka pomalowane tak, żeby wyglądały jak z drewna, i kupione z gwarancją, że miękkość ich materacy obliczono z matematyczną ścisłością. Przywieziono lustra w ozdobnych ramach, fabryczne dywany imitujące wschodnie i reprodukcje obrazów nowoczesnego malarza, który spopularyzował kolor niebieski. Razem z meblami przybyła pani Munroe i troje młodych Munroe. Pani Munroe była pulchną kobietą; nosiła pince-nez na długiej, wąskiej wstążeczce. Była dobrą panią domu. Długo kazała przestawiać meble, ale jak już raz który stanął gdzie trzeba, jak już raz dobrze mu się przyjrzała skupionym wzrokiem i pochyliła z uznaniem głowę, to wiadomo było, że mebel ten będzie zawsze stał w tym samym miejscu i że się go nie ruszy – chyba tylko przy sprzątaniu. Jej córka Mae była ładną dziewczyną o świeżych ustach i krągłych, gładkich policzkach. Miała kształtną figurę, ale pod brodą rysowała się już łagodnie wygięta linia zapowiadająca, że w przyszłości będzie pulchna jak matka. Oczy Mae patrzyły szczerze i przyjaźnie, były niezbyt inteligentne, ale i nie bezmyślne. Nie ulegało wątpliwości, że Mae niedostrzegalnie stanie się z czasem sobowtórem matki – dobrą gospodynią, matką zdrowych dzieci, wierną żoną, nieskarżącą się na los. W swym nowym panieńskim pokoiku Mae zatknęła karnety balowe za ramę lustra, na ścianach powiesiła oprawne fotografie przyjaciółek z Monterey, a na nocnym stoliku

położyła album ze zdjęciami i zamykany na kłódkę dzienniczek. W tym dzienniczku, który starannie chroniła przed niepowołanymi oczami, prowadziła nieciekawe zapiski z tańców i zabaw, notowała przepisy na robienie cukierków i imiona chłopców, dla których miała uczucia nieco żywsze niż dla innych. Sama wybrała materiał i sama uszyła firanki z bladoróżowej gazy, które łagodziły światło, oraz lambrekin z kwiecistego kretonu. Łóżko nakryła kapą z przymarszczonego atłasu i starannie ułożyła na nim w niedbały sposób pięć buduarowych poduszek, o które opierała się długonoga francuska lalka z krótko obciętymi blond włosami i z przylepionym do znużonych ust skręconym z materiału papierosem. Mae uważała, że lalka ta dowodzi szerokości jej poglądów i tolerancji wobec spraw, które sama niecałkowicie aprobuje. Lubiła przyjaciółki „z przeszłością”, bo słuchając ich zwierzeń, przestawała żałować, że się tak nienagannie prowadzi. Miała dziewiętnaście lat i często, bardzo często myślała o małżeństwie. Kiedy szła gdzieś z chłopcami, mówiła z przejęciem o ideałach. Nie bardzo wiedziała, co to takiego, ale czuła, że właśnie w imię ideałów może przyjmować pocałunki, wracając z tańców do domu. Jim Munroe miał siedemnaście lat, właśnie skończył szkołę i był szalenie cyniczny, a w obecności rodziców skryty i ponury. Uważał, że człowiek – posiadający tak wielką znajomość świata jak on – nie może zwierzać się rodzicom, bo go nie zrozumieją. Rodzice należą do pokolenia, które nie zna ani grzechu, ani bohaterstwa. Jego niezłomne postanowienie, że odrzuci wszelką uczuciowość i złoży życie na ołtarzu nauki, nie zostałoby przez nich przyjęte z należytym entuzjazmem. Na pojęcie nauki składały się według Jima: radio, archeologia i aeroplany. Nieraz widział siebie, jak wykopuje złote wazy w Peru. Marzył, by zamknąć się w jakiejś pracowni, niby w celi klasztornej, i po latach trudów i rozczarowań wyłonić się stamtąd z nowym modelem samolotu o rewelacyjnej konstrukcji i zawrotnej szybkości. Pokój Jima w nowym domu stał się od razu bezładnym składem wszelkiego rodzaju przyrządów i mechanizmów. Było tam radio kryształkowe ze słuchawkami, ręcznie obracane dynamo, które zasilało prądem brzęczyk telegrafu, mosiężny teleskop i nieskończona ilość rozmaitych rozłożonych na części maszynek. Jim też miał swoją tajną skrytkę – dębową skrzynkę zamykaną na masywną kłódkę. W skrzynce tej znajdowały się następujące przedmioty: pół puszki spłonek, stary rewolwer, paczka papierosów Melachrino, trzy akcesoria dla panów, znane jako „Wesołe wdówki”, flaszeczka brzoskwiniówki, nóż do papieru w kształcie sztyletu, cztery paczki listów od czterech różnych dziewczyn, szesnaście pomadek do ust ukradzionych partnerkom na tańcach, małe pudełeczko pamiątek po kolejnych miłościach – zaschłe kwiaty, chusteczki i guziki – i coś, co było najbardziej cenne: okrągła podwiązka, obszyta czarną koronką. Jim już nie bardzo pamiętał, jak ją zdobył. W każdym razie to, co mu w pamięci zostało, było szalenie przyjemne. Zawsze gdy miał otworzyć swoją skrzynkę, zamykał drzwi na klucz.

Gdy Jim był w szkole, rekord jego grzeszków inni koledzy z łatwością wyrównywali, a niektórzy nawet bili bez specjalnego wysiłku. Lecz wkrótce po przybyciu do Pastwisk Niebieskich Jim doszedł do wniosku, że jednak nieprzeciętne były jego dawne niegodziwości. Uważał się teraz za nawróconego rozpustnika, ale nie tak bezpowrotnie nawróconego, żeby nie mógł jeszcze kiedy zejść z drogi cnoty. Zaznał pełni prawdziwego życia, i to mu dawało ogromną przewagę nad młodszymi od niego dziewczętami. Jim był ładny, szczupły i dobrze zbudowany, miał ciemne włosy i oczy. Jego młodszy brat, siedmioletni Manfred, zwany na co dzień Manny, był poważnym dzieckiem o twarzyczce bladej i chudej z powodu migdałków. Rodzice wiedzieli, że należałoby je kiedyś wyciąć. Manny bał się tego, więc matka straszyła go operacją, kiedy był niegrzeczny. Po jakimś czasie osiągnęła, że na samo wspomnienie o wycięciu migdałków Manny dostawał z przerażenia histerii. Państwo Munroe uważali go za poważne, myślące dziecko, które, kto wie, może jest nawet geniuszem. Zwykle bawił się sam lub siedział godzinami, patrząc nieruchomo przed siebie, „marząc”, jak mawiała jego matka. Przez wiele lat rodzice nie zdawali sobie sprawy, że Manny nie jest normalny, że choroba migdałków hamuje jego rozwój umysłowy. Ale na ogół był dobrym dzieckiem, łatwym do prowadzenia i łatwo dawał się nastraszyć, gdy był nieposłuszny, tylko że jak się zanadto przeląkł, dostawał ataków histerii. Tracił panowanie nad sobą, opuszczał go nawet instynkt samozachowawczy. Zdarzało się, że tłukł głową o podłogę, aż krew nabiegała mu do oczu. Bert Munroe osiedlił się w Pastwiskach, bo zmęczyła go już walka z przeznaczeniem, które nieodmiennie odnosiło nad nim zwycięstwo. Angażował się w rozmaite przedsięwzięcia i każde go zawsze zawodziło; nie z jego winy, tak się jakoś po prostu składało. Każda porażka z osobna wynikała z nieszczęśliwego zbiegu okoliczności, ale Bert widział je wszystkie razem i wydawało mu się, że los uwziął się na niego i nie daje mu niczego w życiu osiągnąć. Zniechęciła go walka z czymś nieuchwytnym, co zagradzało mu drogę do sukcesu. Miał dopiero pięćdziesiąt pięć lat, ale pragnął już wypocząć; był niemal przekonany, że ciąży nad nim jakieś przekleństwo. Przed kilku laty założył warsztat samochodowy na przedmieściu Monterey. Interes szedł dobrze; zgarniał pieniądze. Gdy myślał, że już jest całkowicie zabezpieczony, otwarto nową autostradę biegnącą inną drogą. Stracił klientów, skończyły się dobre czasy. Po roku sprzedał warsztat i otworzył sklep kolonialny. Znowu mu się zrazu powiodło. Spłacił długi, zaczął składać w banku pieniądze. Szło mu dobrze, dopóki nie przycisnęły go wielkie sklepy spożywcze, które obniżając ceny, w końcu zmusiły go do zamknięcia interesu. Bert był człowiekiem wrażliwym. Podobne wypadki powtarzały się już wiele razy. Ilekroć bliski był sukcesu, zaraz dawało o sobie znać wiszące nad nim przekleństwo. Zaczął tracić wiarę w siebie. Gdy wybuchła wojna, już nie miał dawnej energii. Wiedział, że można nieźle zarobić na dostawach dla wojska, ale bał się ryzyka, zbyt często ponosił klęskę. Długo się wahał, nim zdecydował się zawrzeć pierwszy kontrakt na dostawę fasoli.

W pierwszym roku zarobił pięćdziesiąt tysięcy dolarów, w drugim dwieście tysięcy. W trzecim roku zakontraktował niezliczone akry fasoli, zanim jeszcze została zasiana, gwarantując, że będzie płacił dziesięć centów za funt. Mógł sprzedać każdą ilość po osiemnaście centów. W listopadzie wojna się skończyła i sprzedawał funt fasoli po cztery centy. Zostało mu jeszcze mniej pieniędzy, niż miał na początku. Teraz już pewien był, że ciąży na nim jakieś przekleństwo. Załamał się, prawie nie wychodził z domu. Całymi dniami pracował w ogródku, hodując trochę warzyw, i rozmyślał nad wrogością losu. Mijały lata bezczynności, a w nim narastała tęsknota za ziemią. Zdawało mu się, że jedynie praca na farmie da mu siłę do walki ze złym losem. Myślał, że może na własnym kawałku ziemi znajdzie spokój i poczucie bezpieczeństwa. Spółka Ziemska w Monterey wystawiła farmę Battle’ów na sprzedaż. Bert obejrzał farmę, zastanawiał się nad zmianami, jakie trzeba by wprowadzić, i kupił ją. Z początku cała rodzina była przeciwna jego planom, ale gdy oczyścił obejście, założył elektryczność i telefon i zapełnił dom nowymi, wygodnymi meblami, ich początkowa niechęć przemieniła się w entuzjazm. Pani Munroe uważała, że wszystko jest dobre, co tylko zdoła przerwać jego bezczynność i jałowe rozpamiętywania. Bert od momentu, w którym kupił farmę, poczuł się wolnym człowiekiem. Wiedział, że nie grozi mu już przekleństwo losu. Jego przygarbione plecy wyprostowały się, zniknął z twarzy wyraz przygnębienia. Stał się zapalonym farmerem, czytał mnóstwo rolniczych książek, przyjął pomocnika, pracował, od świtu do nocy. Każdy dzień przynosił świeże wzruszenia. Każde kiełkujące ziarno zdawało się zapewniać, że znikąd już nie zagraża mu nic złego. Był szczęśliwy, odzyskał pewność siebie, zaprzyjaźnił się z sąsiadami i zdobywał coraz większe poważanie w dolinie. Nie jest łatwo wkupić się w wiejską społeczność; wymaga to wiele taktu i delikatności. Mieszkańcy doliny obserwowali przybycie rodziny Munroe z pewną wrogością. Farma Battle’ów była nawiedzana przez duchy i ciążyła nad nią klątwa. To już od dawna ustalono, tak wszyscy uważali, nawet ci, co z tego głośno szydzili. I oto zjawił się ktoś, kto dowiódł, że wcale tak nie jest Co więcej, zmienił miejscowy krajobraz, bo przeistoczył to wyklęte miejsce w przyjemne i bogate gospodarstwo. Ludzie przywykli do farmy Battle’ów takiej, jaką była od lat. Skrycie więc żałowali zmiany. Bert przełamał ich wrogość, i to było jego wielkie osiągnięcie. W ciągu trzech miesięcy stał się cząstką tej doliny, solidnym człowiekiem, sąsiadem. Pożyczał narzędzia innym i od innych. Po sześciu miesiącach wybrano go do Rady Szkolnej. Biło od niego szczęście i zadowolenie, że wreszcie wyzwolił się od ciążącej nad nim klątwy, i w dużej mierze ta jego radość sprawiała, że ludzie go lubili. Był przy tym z natury uczynny; cieszyło go, gdy mógł się komuś przysłużyć i, co ważniejsze, sam nie wahał się prosić o przysługi. Opowiadał swe dzieje farmerom zbierającym się w sklepie i podbiła ich szczerość jego

wynurzeń. Wkrótce po osiedleniu się Berta w dolinie T. B. Allen zadał mu swoje zwykłe pytanie: – Zawsze myśleliśmy, że to miejsce jest przeklęte. Mnóstwo dziwnych rzeczy tam się wydarzyło. Widziałeś już jakiego ducha? Bert roześmiał się tylko. – Jak wynieść z domu wszystko, co jest do zjedzenia, szczury same go opuszczą – powiedział. – Wygnałem stamtąd to, co stare i złe. Bo duchy tym się tylko karmią. – Ładnieś tam wszystko urządził, trzeba przyznać – zgodził się Allen. – Jak dobrze o nią zadbać, to nie znajdziesz lepszej farmy w całych Pastwiskach. Bert zmarszczył czoło. Zamyślił się nad czymś. – Nie szczęściło mi się dotąd – powiedział. – Różnych się rzeczy imałem, ale wszystko obracało się przeciw mnie. Zanim tu przybyłem, zdawało mi się, że jakieś przekleństwo nade mną ciąży. – Zaśmiał się nagle, ubawiony myślą, która przyszła mu właśnie do głowy. – I com zrobił? Ni z tego, ni z owego kupiłem farmę, nad którą też podobno wisi przekleństwo! Pomyślałem sobie, że może to moje przekleństwo i to przekleństwo farmy wezmą się za łby i zniszczą się nawzajem! Teraz już wiem na mur, że tak właśnie się stało! Mężczyźni roześmieli się, T. B. Allen aż walił pięścią w kontuar. – Udał ci się kawał! – zaśmiewał się. – Ale ja mam lepszy! Może twoja klątwa i klątwa tej farmy poszły sobie w krzaczki jak parka grzechotników. I może niedługo w całych Pastwiskach zamrowi się od małych, raczkujących klątewek. I co wtedy? Wszyscy ryknęli śmiechem i T. B. Allen szybko zanotował w pamięci całą tę scenę, żeby móc ją później innym opowiadać. Zupełnie jak kawałek ze sztuki w teatrze – pomyślał.

Rozdział 3 Edward Wicks mieszkał w ponurym domu u skraju drogi idącej przez Pastwiska Niebieskie. Za domem miał sad brzoskwiniowy i duży ogród warzywny. Edward Wicks zajmował się sadem, jego żona i piękna córka – ogrodem warzywnym, w którym hodowały groch, fasolę strączkową i wczesne truskawki. Wszystko to przeznaczone było na sprzedaż w Monterey. Edward Wicks miał tępą, ciemną twarz i małe zimne oczka, prawie bez rzęs. Był znany jako najprzebieglejszy człowiek w dolinie. Targował się zajadle i największą radość odczuwał, gdy udało mu się wydusić za swoje brzoskwinie kilka centów więcej niż sąsiad. Czasem, gdy mógł, to i trochę oszukiwał, ale w granicach przyzwoitości. Jego handlowy spryt zyskał mu uznanie wśród miejscowych ludzi, ale nie wiadomo dlaczego, jakoś się nie bogacił. Niemniej jednak udawał, że lokuje poważne sumy w papierach wartościowych. Na zebraniach Rady Szkolnej często pytał innych członków, jakie akcje stoją najlepiej. Wywoływał w ten sposób wrażenie, że rozporządza znacznymi oszczędnościami. Ludzie w dolinie nazywali go Rekinem. – Rekin? – mówili. – Ho-ho, na pewno ma ze dwadzieścia tysięcy, jeśli nie więcej. Jest kuty na cztery nogi! A w rzeczywistości Rekin nigdy nie miał więcej jak pięćset dolarów. Sprawiało mu wielką przyjemność, że uważano go za bogacza. Tak wielką, że sam w to uwierzył. Ustalił wysokość swego wyimaginowanego kapitału na pięćdziesiąt tysięcy dolarów i założył księgę buchalteryjną, w której notował wymyślone transakcje i dochody. Te manipulacje stanowiły największą radość jego życia. W Salinas powstała spółka naftowa w celu dowiercenia się ropy w południowej części okręgu Monterey. Rekin dowiedział się o tym i pewnego dnia poszedł do Johna Whiteside’a, żeby pogadać z nim na ten temat. – Zastanawiam się właśnie nad tą nową Południową Spółką Naftową – powiedział. – Raporty geologów są dobre – rzekł John Whiteside. – Od dawna już słyszałem, że tam jest ropa. – Często radzono się Johna w podobnych kwestiach. – Naturalnie za dużo bym w to nie pakował – dodał. Rekin ścisnął palcami dolną wargę i chwilę rozmyślał. – Właśnie zastanawiam się – powiedział. – Wygląda to na dobry interes. Mam akurat wolne dziesięć tysięcy, które nie przynoszą mi tyle, co powinny. Będę musiał zbadać bliżej, jak to wygląda, i ostrożnie wszystko rozpatrzyć. Chciałem tylko wiedzieć, co o tym sądzisz. Ale już był zdecydowany. Wrócił do domu, wyciągnął swoją księgę buchalteryjną i wycofał dziesięć tysięcy dolarów z wyimaginowanego rachunku bankowego. Potem dopisał do listy swoich papierów wartościowych tysiąc akcji Południowej Spółki Naftowej. Od tego czasu z gorączkową ciekawością sprawdzał codzienne notowania giełdowe. Gdy akcje szły nieco w górę, pogwizdywał z zadowoleniem monotonne melodyjki; kiedy spadały – gardło mu się ściskało. A gdy raz gwałtownie skoczyły, tak się ucieszył, że poszedł do sklepu i kupił czarny marmurowy zegar na kominek, z onyksowymi kolumienkami po obu stronach cyferblatu,

i konia z brązu, żeby ustawić na zegarze. Mężczyźni w sklepie dobrze wiedzieli, co to znaczy; szeptali między sobą, że Rekin lada dzień zrobi prawdziwą fortunę. W tydzień później akcje spadły gwałtownie i Południowa Spółka Naftowa w ogóle przestała istnieć. Jak tylko się Rekin o tym dowiedział, otworzył swoją księgę i odnotował w niej sprzedaż akcji na dzień przed ich spadkiem z zyskiem w wysokości dwóch tysięcy dolarów. Pat Humbert, który wracał właśnie z Monterey, zatrzymał samochód przed domem Rekina. – Słyszałem – zagaił – żeś wpadł na tych naftowych akcjach. Rekin uśmiechnął się tylko, zadowolony z siebie. – Za kogo mnie masz? Sprzedałem je dwa dni temu. Powinieneś wiedzieć, jak i każdy, że nie jestem małym dzieckiem. Od razu zwąchałem, że te akcje są do chrzanu i tylko na razie pójdą w górę, bo założyciele spółki muszą na nich zarobić. Pozbyłem się ich, kiedy i oni. – A niech cię wszyscy diabli! – rzekł Pat z podziwem. I jak tylko poszedł do sklepu, przekazał dalej, co usłyszał. Mężczyźni pokiwali z uznaniem głowami i zaczęli zgadywać, ile Rekin na tym zarobił. Mówili, że za nic by nie chcieli naciąć się na niego w interesach. On zaś pożyczył z banku w Monterey czterysta dolarów i kupił używany traktor Fordsona. Stopniowo pozyskał reputację tak mądrego i przewidującego człowieka interesów, że nikt w całych Pastwiskach nie odważyłby się ulokować pieniędzy, kupić kawałka gruntu czy choćby konia bez uprzedniego zasięgnięcia jego opinii. Rekin z każdym ze swych wielbicieli szczegółowo rozpatrywał całą sprawę i zawsze zadziwiająco dobrze radził. W ciągu kilku lat, jak wykazała jego księga buchalteryjna, zgromadził sto dwadzieścia pięć tysięcy dolarów dzięki swym przemyślnym transakcjom. Sąsiedzi widzieli, że żyje skromnie, jak człowiek ubogi, i jeszcze bardziej go szanowali, bo bogactwo nie przewróciło mu w głowie. Tak, jest kuty na cztery nogi! Jego żona i piękna córka dalej hodowały warzywa i posyłały je na sprzedaż do Monterey, a on dalej pracował ciężko w swoim sadzie. Rekin nigdy nie przeżył tego, co się nazywa romansem. Kiedy miał dziewiętnaście lat, trzy razy zaprosił Katarzynę Mullock na tańce, dlatego że była wolna. To poruszyło cały mechanizm precedensów i w końcu ożenił się z nią, bo jej rodzina i wszyscy sąsiedzi tego oczekiwali. Katarzyna nie była ładna, ale miała świeżość młodej rośliny i trzymany w cuglach wigor młodej klaczy. Po małżeństwie straciła i wigor, i świeżość, niby kwiat, biodra poszerzyły się i zaczął się drugi okres jej życiowego przeznaczenia – okres pracy. Rekin nie był dla niej ani zbyt czuły, ani zbyt surowy. Rządził nią z tą samą łagodną nieugiętością, z jaką kiełznał konie. Okrucieństwo uważałby za coś równie głupiego jak pobłażanie. Nigdy nie rozmawiał z żoną jak człowiek z człowiekiem, nie dzielił się z nią nadziejami czy niepowodzeniami, nie mówił jej o swym papierowym bogactwie czy o zbiorach brzoskwiń. Katarzyna zdziwiłaby się i zaniepokoiła, gdyby to kiedy zrobił. Jej własne życie było i tak trudne, bez dodatkowego balastu cudzych myśli i trosk.

Ich brunatny dom był jedynym brzydkim miejscem na farmie. Odpadki i śmieci, które pozostawiła po sobie natura, już po roku stają się glebą, ale odpadki i śmieci pozostawione przez człowieka są znacznie trwalsze. Obejście było zawalone starymi workami, papierzyskami, stłuczonym szkłem i splątanymi zwojami drutu. Jedynym miejscem na farmie, gdzie nawet trawa nie chciała rosnąć, było właśnie to zaniedbane podwórze, zaśmiecone i jałowe, na które wciąż wylewano balie brudnych mydlin. Rekin nawadniał swój sad jak należy, ale nie widział powodu, dla którego miałby marnować świeżą wodę na oczyszczenie podwórza. Kiedy urodziła się Alicja, do domu Rekina zbiegło się całe stado kobiet, już składających usta do głośnego okrzyku: „Jakie piękne dziecko!”. Ale gdy ujrzały, że dziecko jest naprawdę piękne, nie wiedziały, co powiedzieć. Te kobiece okrzyki zachwytu mają na celu przekonanie młodych matek, że ohydne płazy, które tulą w swych ramionach, są, mimo wszystko, istotami ludzkimi i nie wyrosną na potwory; w tym jednym wypadku te okrzyki straciły swą rację. Na domiar Katarzyna spoglądała na swoje dziecko bez tego sztucznego zachwytu, jakim większość młodych matek łagodzi rozczarowanie. Gdy zobaczyła, że dziecko jest piękne, przelękła się i zaniepokoiła. Bała się, że za piękność Alicji trzeba będzie w przyszłości zapłacić. Ładne niemowlęta, twierdziła Katarzyna, zwykle wyrastają na brzydkich ludzi. Mówiła tak, by zażegnać swój własny niepokój, jakby przejrzała złośliwości Przeznaczenia i tym samym mogła im zapobiec. Tego pierwszego dnia Rekin słyszał, jak jedna z kobiet mówiła ze zdumieniem do drugiej: „Ależ to naprawdę piękne dziecko! I co pani na to? Jak to się mogło stać, że jest takie śliczne?”. Rekin wszedł do sypialni i przyglądał się swojej córeczce. Później, w brzoskwiniowym sadzie, długo nad tym rozmyślał. Dziecko było rzeczywiście piękne. Szaleństwem byłoby sądzić, że to po nim albo po Katarzynie, albo po którymś z przodków odziedziczyło urodę, bo w jego rodzinie i w rodzinie Katarzyny wszyscy byli raczej brzydcy. Widocznie został obdarzony czymś niezwykle cennym, a ponieważ rzeczy cenne wzbudzają pożądanie, Alicji należy strzec. Rekin wierzył w Boga – oczywiście tylko wtedy, gdy o tym myślał – a wyobrażał Go sobie jako mglistą, nieokreśloną istotę, za której sprawą dzieje się to wszystko, czego nie można pojąć. Alicja rosła i piękniała. Skórę miała przejrzystą i lśniącą jak płatki białych maków, czarne włosy miękkie i puszyste jak młoda paproć, a oczy jej były mglistym niebem obietnic. Patrząc w poważne oczy tego dziecka, niejeden człowiek myślał: „Jest w nich coś, co znam dobrze, a czego nie mogę sobie przypomnieć. Może właśnie tego szukałem całe życie?”. A gdy Alicja nagle odwracała głowę: „Boże! Toż to przecież tylko śliczna mała dziewczynka!”. Rekin u wielu dostrzegał to olśnienie. Widział mężczyzn, którzy czerwienili się, patrząc na Alicję, i małych chłopców walczących ze sobą jak lwy, gdy tylko się pojawiała. Zdawało mu się, że w każdej męskiej twarzy czyta pożądanie. Często, kiedy pracował

w sadzie, zadręczał się, wyobrażając sobie, że Cyganie porywają jego małą córeczkę. Każdego dnia dziesiątki razy przestrzegał ją przed najrozmaitszymi niebezpieczeństwami. Mówił jej o koniach, które kopią, o wysokich płotach i głębokich rowach, i o istnym samobójstwie, jakim jest przechodzenie przez drogę, nie upewniwszy się, czy nie nadjeżdża samochód. Każdy sąsiad, każdy domokrążca, a zwłaszcza każdy obcy był w jego oczach potencjalnym porywaczem dzieci. Kiedy dowiedział się, że w okolicy Pastwisk pojawili się włóczędzy, nie pozwolił Alicji oddalać się na krok od siebie. Wycieczkowiczów piknikujących na jego polu zaskakiwała wściekłość, z jaką ich przepędzał. Katarzynę zaś coraz bardziej przerażał fakt, że córka jej z dnia na dzień pięknieje. Zdawało jej się, że Przeznaczenie na razie zwleka, jakby zbierając siły do zadania tym mocniejszego ciosu. Katarzyna stała się niewolnicą swej córki, nieustannie krążyła blisko niej, obsługując ją, jak się obsługuje obłożnie chorego, który ma niebawem umrzeć. Mimo całego uwielbienia dla Alicji, mimo ciągłego o nią lęku i mimo owego zazdrosnego zachwytu dla jej urody, Rekin i jego żona w pełni zdawali sobie sprawę, że ich śliczna córka jest niewiarogodnie głupia i cofnięta w rozwoju. Świadomość ta zwiększała obawy Rekina, bo rozumiał, że Alicja jest bezbronna w swojej naiwności i może stać się dla każdego łatwą zdobyczą. Katarzynę raczej cieszyła głupota Alicji, bo dawało to jej sposobność otaczania stale córki matczyną opieką. Pomagając jej, Katarzyna uświadamiała sobie własną wyższość, co w pewnej mierze niwelowało różnicę między nią a córką. Dlatego też Katarzyna była zadowolona z każdej słabości Alicji, gdyż to zbliżało ją do córki, dając jednocześnie poczucie własnej wartości. Gdy Alicja skończyła czternaście lat, jeszcze jedna obawa zaczęła dręczyć jej ojca. Dotychczas bał się, że może ją samą stracić lub że Alicja straci urodę. Teraz prześladowała go myśl, że jego córka może przestać być dziewicą. Wiele nad tym rozmyślał, i stopniowo ta nowa obawa przesłoniła dawne. Doszło do tego, że uważałby utratę cnoty przez Alicję za rzecz równoznaczną z utratą jej samej i z jej oszpeceniem. Odtąd, ilekroć jakiś młody mężczyzna czy chłopak znalazł się w pobliżu farmy, był niespokojny i podejrzliwy. To stało się jego zmorą. Wciąż i wciąż ostrzegał żonę, żeby nie spuszczała Alicji z oka. – Nie można przewidzieć, co się zdarzy – powtarzał, a jego wyblakłe oczy rozpalała podejrzliwość. – Nie można przewidzieć, co się zdarzy. Upośledzenie umysłowe córki jeszcze bardziej zwiększało jego lęk. Każdy – myślał – może ją zniszczyć. Każdy, kto znajdzie się z nią sam na sam, może ją skrzywdzić. Nie będzie się umiała bronić, jest za głupia. Nikt nigdy nie strzegł tak swej pokazowej klaczy w okresie rui, jak Rekin swej córki. Z czasem doszło do tego, że wymagał ciągłych zapewnień i dowodów jej niewinności. Co miesiąc zamęczał żonę pytaniami. Pamiętał daty lepiej niż ona. – Czy wszystko w porządku? – pytał podejrzliwie. Katarzyna odpowiadała lekceważąco:

– Jeszcze nie wiem. W parę godzin znowu: – Czy wszystko w porządku? I tak w kółko, póki nie usłyszał: – Naturalnie, że wszystko w porządku. A coś ty sobie myślał? Taka odpowiedź starczała mu na miesiąc, ale to wcale nie zmniejszało jego ustawicznej czujności. Cnota Alicji była nienaruszona, zatem wciąż należało jej strzec. Rekin wiedział, że nadejdzie czas, gdy Alicja zechce wyjść za mąż. Ale odsuwał od siebie tę myśl i odnosił się do sprawy jej małżeństwa z taką samą wrogością, z jaką traktował możliwość jej uwiedzenia. Była czymś niezwykle drogocennym, czego trzeba strzec, co należy zachować nietkniętym. Był to dla niego problem nie tyle moralny, co estetyczny. Gdy Alicja raz utraci cnotę, przestanie być tym drogocennym przedmiotem który on tak pieczołowicie chroni i przechowuje. Nie kochał jej miłością ojca do dziecka. Raczej strzegł, jak strzeże się czegoś, co się posiada, a co jest niezwykle rzadkie i cenne. I stopniowo, gdy miesiąc po miesiącu zadawał pytania: „Czy wszystko w porządku?” – cnota Alicji stawała się symbolem jej urody, jej zdrowia i nietykalności. Pewnego dnia, gdy Alicja miała już szesnaście lat, Rekin wszedł do pokoju żony, zdradzając żywe zaniepokojenie. – Nie możemy wiedzieć, czy wszystko jest w porządku, znaczy, nie możemy być pewni, póki nie zaprowadzimy jej do lekarza – oświadczył. Przez chwilę Katarzyna spoglądała na niego, starając się zrozumieć znaczenie tych słów. I po raz pierwszy w życiu nie wytrzymała. – Jesteś plugawy i podły! – krzyknęła. – Wynoś się stąd! I jeśli jeszcze raz o tym choć wspomnisz, to… to ja się stąd wynoszę! Jej wybuch zdziwił Rekina, ale go nie przestraszył. Tyle że zaniechał swego pomysłu i zadowalał się jedynie comiesięcznymi indagacjami. Tymczasem fortuna Rekina rosła w jego księdze buchalteryjnej. Co noc, gdy Katarzyna i Alicja szły spać, wyjmował swój gruby foliał i przerzucał strony w świetle wiszącej lampy. Jego wyblakłe oczy zwężały się, tępa twarz nabierała wyrazu chytrości, gdy obmyślał nowe transakcje i obliczał dochody. Nieznacznie poruszał ustami: oto rozmawia przez telefon, wydając swemu maklerowi polecenie zakupu pakietu akcji. Twarz mu poważniała i smutniał nieco, gdy musiał zabrać czyjąś dobrą farmę w zamian za niespłaconą hipotekę. „Zdaje pan sobie sprawę – mówił – jak trudno mi się na to zdecydować, ale interes jest interesem”. Maczał pióro w kałamarzu i wprowadzał do księgi tę transakcję. Sałata – dumał. – Wszyscy inwestują w sałatę. Rynek będzie zarzucony sałatą. Zdaje się, że najlepiej zrobię, jeśli postawię na ziemniaki. To dobry grunt pod ziemniaki. I odnotowywał obsadzenie trzystu akrów ziemniakami. Jego oczy błądziły po zapisanych

linijkach. Trzydzieści tysięcy dolarów leżało w banku, przynosząc tylko zwykły bankowy procent. Po prostu skandal. I żaden dochód. Zmarszczka zarysowała się na jego czole. Zastanawiał się, jak stoją na giełdzie akcje Towarzystwa Budowlano-Pożyczkowego w San Jose. Płacili sześć procent. Tylko nie trzeba na ślepo, bez bliższego wglądu. Zamykając grubą księgę, postanowił, że musi pogadać z Johnem Whiteside’em na ten temat. Zdarzało się, że takie towarzystwa nagle bankrutują, a ich założyciele rozpływają się we mgle. Rekin na długo już przed przybyciem rodziny Munroe podejrzewał wszystkich tutejszych mężczyzn i młodzieńców o złe względem Alicji zamiary, ale gdy ujrzał Jima Munroe, wszystkie jego obawy i podejrzenia skupiły się na tym trochę zmanierowanym chłopcu. Jim był smukły i przystojny, miał zmysłowe usta, a w oczach drażniącą zadziorność, właściwą sztubakom. Mówiono o nim, że pije dżin; ubierał się z miejska, nigdy nie nosił roboczej bluzy i spodni. Miał lśniące pomadą włosy, a jego wyzywająca wesołość pobudzała dziewczyny z Pastwisk do chichotów, pisków zachwytu i zakłopotania. Jim przyglądał się tutejszym dziewczętom spokojnym, cynicznym wzrokiem i starał się udawać, że jest bardzo zepsuty. Wiedział, że dziewczynom szalenie imponują młodzieńcy „z przeszłością”. A Jim miał przeszłość. Kilka razy upił się na potańcówce w Monterey, całował się przynajmniej ze stu dziewczynami i miał trzy grzeszne przygody w trzcinach nad rzeką Salinas. Robił co mógł, aby jego twarz zdradzała zepsucie, ale bojąc się, że to nie wystarczy, puścił kilka skandalicznych historyjek na swój temat, które obiegły Pastwiska ze schlebiającą mu szybkością. Plotki te doszły do Rekina. Jeszcze bardziej wzmogły rosnącą w nim nienawiść do Jima Munroe, nienawiść zrodzoną z niepokoju, jaki budziło jego zachowanie wobec dziewcząt. „Jaką szansę – myślał – może mieć piękna i głupia Alicja wydana na łup tego doświadczonego życiowo chłopca?”. Zanim jeszcze Alicja zdążyła ujrzeć Jima, już Rekin zabronił jej chociażby popatrzeć w jego stronę. Był tak wzburzony, gdy jej o tym mówił, że mimo woli wzbudził zainteresowanie w jałowym umyśle dziewczyny. – Żebym cię tylko nie przychwycił na rozmowie z Jimem Munroe – powiedział. – Zakazuję ci odzywać się do niego. – A kto to jest Jim Munroe, papo? – Wszystko jedno kto. Zakazuję ci odzywać się do niego. Słyszysz? Skórę ci złoję, gdybyś kiedy na niego spojrzała! Rekin nigdy by nie uderzył Alicji, jak nigdy nie ośmieliłby się dotknąć pięknej porcelanowej wazy. Bał się nawet ją pogłaskać, żeby jej nie uszkodzić. Ale też i nie było potrzeby jej karać. Krnąbrność i upór rodzą się z jakiejś myśli, z jakiejś ambicji. Oba te doznania były Alicji całkiem obce. Po pewnym czasie znowu ją spytał: – Nie rozmawiałaś przypadkiem z Jimem Munroe?

– Nie, papo. – Pamiętaj! Żebym cię tylko z nim nie przyłapał! Po tych ciągłych przestrogach do zasklepionych komórek mózgowych Alicji zaczęła przenikać myśl, że bardzo by chciała zobaczyć Jima Munroe. Nawet śnił jej się kiedyś, co dowodzi, jak głęboko to w niej utkwiło. Alicja rzadko miewała sny. Tym razem ukazał jej się mężczyzna, który wyglądał jak Indianin ze ściennego kalendarza i który miał na imię Jim. Zajechał przed dom lśniącym samochodem i ofiarował jej soczystą brzoskwinię, którą ugryzła i sok spłynął jej po brodzie. W tym momencie matka obudziła ją, bo córka zaczęła chrapać. Katarzynę cieszyło, że córka chrapie. Była to jeszcze jedna wyrównująca skaza. Ale z drugiej strony nie było to zbyt wytworne. Pewnego dnia Rekin dostał telegram: „Ciotka Nellie wczoraj umarła. Pogrzeb w sobotę”. Wsiadł więc do swojego forda i podjechał do Johna Whiteside’a, powiedzieć mu, że nie przyjdzie na zebranie Rady Szkolnej. Nim od niego wyszedł, zatrzymał się chwilę w drzwiach, jakby czymś zafrasowany, wreszcie powiedział: – Chciałbym cię zapytać, co myślisz o tym Towarzystwie Budowlano-Pożyczkowym w San Jose? John Whiteside uśmiechnął się. – Niewiele o nim wiem – powiedział. – Mam trzydzieści tysięcy leżących odłogiem w banku, co mi daje tylko trzy procent. Myślę, że mógłbym wyciągnąć więcej, gdybym się dobrze rozejrzał. John Whiteside wydął wargi i uderzając lekko palcem po ustach, wypuścił powietrze. – Zdaje się, że nie byłoby to zbyt wielkie ryzyko... – O, ja nie robię ryzykownych interesów. Idę na pewniaka – przerwał mu Rekin. – Nie zaczynam, jak nie widzę pewnego dochodu. Ludzie za dużo ryzykują. – Prawdę mówiąc, to nie ma tu żadnego ryzyka. Mało które towarzystwo budowlane plajtuje. A płacą dobry procent. – W każdym razie zastanowię się nad tym – zdecydował Rekin. – Jadę właśnie do Oakland na pogrzeb ciotki Nellie. Będę parę godzin w San Jose i dowiem się, jak oni stoją. W sklepie u T. B. Allena wiele na ten temat mówiono tego wieczoru i znów spierano się, zgadując, ile też może wynosić majątek Rekina. – Jedno jest pewne – stwierdził Allen. – Rekin jest kuty na cztery nogi. Owszem, lubi się radzić, ale nic nie zrobi, póki sam wszystkiego dokładnie nie zbada. – Tak, jest kuty na cztery nogi – zgodzili się wszyscy. W sobotę rano Rekin pojechał do Oakland, zostawiając po raz pierwszy w życiu żonę i córkę same. Wieczorem tego dnia zaszedł na farmę Tom Breman, proponując, że zabierze Katarzynę i Alicję na tańce w szkole. – Och, nie wiem, co by na to mój mąż powiedział – wzbraniała się trochę wystraszona Katarzyna.

– A mówił wam, że nie możecie iść? – Nie. Ale nigdy jeszcze nie zostawałyśmy same. Chyba nie byłby z tego zadowolony. – Chodźmy, mamo – wtrąciła Alicja. Tak, jej córce łatwo się zdecydować. Jest za głupia na to, żeby się bać. Nie zdaje sobie sprawy z następstw. A Katarzyna nie mogła nawet myśleć o tych dręczących rozmowach, do których Rekin będzie powracał całymi tygodniami. Już niemal słyszała, jak mówi: „Nie rozumiem, dlaczego poszłyście tam, właśnie jak mnie nie było. Myślałem, wyjeżdżając, że zajmiecie się farmą, a wy, pierwsza rzecz, poleciałyście na tańce!”. A potem te ciągłe pytania: „Kto z nią tańczył? Co do niej mówił? Dlaczego nie słyszałaś? Powinnaś słyszeć!”. Nie wpadnie w złość, nie zrobi awantury. Tylko całymi tygodniami będzie o tym mówił i mówił – aż Katarzyna znienawidzi samą myśl o tych tańcach. I kiedy przyjdzie na Alicję czas jej miesięcznej słabości, pytania będą brzęczeć w powietrzu jak komary, póki się nie upewni, że wszystko w porządku, że Alicja nie spodziewa się dziecka. Katarzyna uważała, że nie ma co chodzić na tańce, jeśli potem trzeba przejść przez to wszystko. – Pójdźmy, mamo – błagała Alicja. – Jeszcze nigdy nie wychodziłyśmy same. Współczucie zalało serce Katarzyny. Biedna dziewczyna nie miała własnego życia. Nigdy nie rozmawiała swobodnie, żartując z chłopcami, bo zawsze gdzieś w pobliżu był ojciec, który wszystko mógł usłyszeć. – Dobrze – zgodziła się. – Jeśli pan Breman zechce poczekać, aż się przebierzemy, to możemy pójść. – Uważała się za bardzo odważną, podejmując tę decyzję. Zbyt wielka uroda jest dla wiejskiej dziewczyny równym utrapieniem jak brzydota. Gdy chłopcy z Pastwisk patrzyli na Alicję, w gardłach im wysychało, nogi i ręce zaczynały drżeć i stawały się nagle zbyt duże i niezdarne, karki im czerwieniały. Za nic w świecie żaden z nich nie odezwałby się do Alicji, a co dopiero poprosił do tańca. Za to hasali zapamiętale z brzydszymi dziewczętami, stawali się głośni i popisywali się jak dzieci, pokrywając tym swą nieśmiałość. Gdy Alicja odwracała głowę, rzucali na nią ukradkowe spojrzenia, a gdy patrzyła w ich stronę, udawali, że w ogóle jej nie widzą. Alicja, traktowana w ten sposób od najmłodszych lat, nie była w pełni świadoma swej urody. Uważała za rzecz naturalną, że podpiera ścianę. Gdy Katarzyna z Alicją wchodziły na salę, Jim Munroe stał oparty z nonszalancką elegancją o drzwi. Cała jego postać wyrażała wspaniałą nudę. Spodnie miał niebywale szerokie, lakierki kwadratowe jak cegły. Czarna „jazzowa” muszka trzepotała u kołnierzyka śnieżnobiałej jedwabnej koszuli, błyszczały wypomadowane włosy. Jim był „miastowym” chłopakiem. Spadł na swą zdobycz niby leniwy jastrząb; Alicja nie zdążyła nawet zdjąć płaszcza, gdy już był przy niej. Znużonym, wystudiowanym głosem zapytał: – Zatańczysz, mała? – Eee? – odrzekła Alicja.

– Chciałabyś ze mną zatańczyć? – Zatańczyć? – zapytała i zwróciła na niego swoje przydymione, pełne obietnic oczy; i jej głupie pytanie stało się od razu interesujące i urocze, a jednocześnie lekko zahaczało o jeszcze coś innego, co poruszyło nawet cynicznego Jima. Powiedziała: zatańczyć? – myślał. – Czy znaczyło to: tylko zatańczyć? – I mimo całego treningu, jaki przeszedł w mieście, poczuł suchość w gardle, ręce i nogi zaczęły mu nerwowo drżeć, krew uderzyła do twarzy. Alicja zwróciła się do matki, która rozmawiała z panią Breman na tematy kulinarne. – Mamo – spytała – mogę zatańczyć? – Możesz – powiedziała Katarzyna. – Zabaw się choć raz. Jim stwierdził, że Alicja źle tańczy. Gdy muzyka przestała grać, powiedział: – Gorąco tu, prawda? Chodźmy się trochę przejść. – I zaprowadził ją pod rosnące na szkolnym dziedzińcu wierzby. Kobieta, która stała na ganku, weszła na salę i szepnęła coś Katarzynie. Katarzyna szybko wybiegła. – Alicjo! – wołała rozpaczliwie. – Alicjo! Wracaj natychmiast! – Gdy para zbiegów wyłoniła się z cienia, Katarzyna zaczęła krzyczeć na Jima: – Wara od niej, rozumiesz?! Z daleka od niej, bo zobaczysz! Cała męskość Jima stopniała. Czuł się jak ukarane dziecko. Straszne uczucie, ale nie mógł go przemóc. Katarzyna zaprowadziła córkę na salę. – Czy nie mówił ojciec, że nie wolno ci zbliżać się do Jima Munroe? Co, może ci nie mówił? – powtarzała przerażona. – To był on? – szepnęła Alicja. – Pewnie, że on. Coście tam robili we dwoje? – Całowaliśmy się. Katarzynie opadły ręce. – O Boże! – wykrzyknęła. – O Boże! I co teraz będzie? – To coś złego, mamo? Katarzyna zmarszczyła czoło. – Nie… nie. To nic złego, naturalnie – powiedziała. – To… to jest dobre. Tylko nie mów ojcu. On… on by chyba zwariował. Siedź tu teraz koło mnie już do końca… i nie spotykaj się więcej z Jimem Munroe. Rozumiesz? O Boże, żeby ojciec się tylko nie dowiedział! W poniedziałek Rekin wysiadł z wieczornego pociągu w Salinas, złapał autobus do skrzyżowania i stamtąd, niosąc w ręku torbę, ruszył w czteromilową drogę do Pastwisk. Noc była jasna i łagodna i aż ciężka od gwiazd. Cichy, tajemniczy poszum wzgórz witał wracającego do domu Rekina, wprawiając go w stan rozmarzenia. Pogrzeb ciotki Nellie bardzo się udał. Było dużo ładnych kwiatów. Płacz kobiet, uroczyste,

przyciszone stąpanie mężczyzn – wszystko to nasyciło go łagodnym, przyjemnym smutkiem. Poważne, kościelne obrzędy, których nikt nie rozumie ani którym się nikt nie przysłuchuje, działały jak narkotyk sączący swe tajemnicze, słodkie soki w mózg i ciało. Atmosfera kościoła zasklepiła się wokół niego, wyniósł stamtąd kojące odurzenie wonią kwiatów i kadzidła, niejasne uczucie, że obcował z wiecznością. Okazała prostota obrzędu pogrzebowego umocniła w nim to wrażenie. Nie znał bliżej swojej ciotki Nellie, ale jej pogrzeb sprawił mu wiele przyjemności. Krewni dowiedzieli się skądś o jego bogactwie i odnosili się do niego z należnym szacunkiem. Teraz, gdy wracał do domu, rozmyślał o tym wszystkim. Uczucie zadowolenia skracało mu drogę, przyspieszało czas, toteż szybko znalazł się w sklepie w Pastwiskach. Wstąpił tam, by zasięgnąć języka, pewny, że spotka kogoś, kto mu opowie, co się zdarzyło w dolinie w czasie jego nieobecności. Stary T. B. Allen zawsze wiedział o wszystkim i umiał wzbudzić zainteresowanie najbłahszą nawet nowiną, udając, że wzbrania się o niej mówić. Najgłupsza plotka stawała się w jego ustach czymś niezmiernie ciekawym i ekscytującym. Gdy wszedł Rekin, w sklepie nie było nikogo prócz właściciela, który przysunął się z krzesłem bliżej lady. Oczy zabłysły mu ciekawością. – Podobno wyjeżdżałeś? – zagadnął tonem nakłaniającym do zwierzeń. – Byłem w Oakland – rzekł Rekin. – Pogrzeb ciotki. Przy okazji trochę interesów. Allen milczał wyczekująco, że niby chce usłyszeć coś więcej. – Coś ciekawego? – zapytał w końcu. – Jeszcze nie wiem. Zaszedłem do pewnej spółki, chciałem dowiedzieć się, jak stoją. – Ulokowałeś coś? – Trochę Obaj mężczyźni utkwili wzrok w podłodze. – Co nowego? – zapytał Rekin. Natychmiast wyraz oporu pojawił się na twarzy. Allena. Można było z niej wyczytać niechęć, naturalną awersję do plotek. – W szkole była zabawa – wyznał w końcu. – Wiem o tym. Allen sprężył się w sobie. Walczył z myślami. Czy powiedzieć Rekinowi, dla jego własnego dobra, wszystko, co wie, czy zachować dla siebie? Rekin z zaciekawieniem przyglądał, się wewnętrznym zmaganiom Allena. Nieraz już widywał go w podobnej sytuacji. – No, mów – zachęcał. – Powiadają, że może niedługo będziemy mieć wesele. – U kogo? – Podobno blisko. – U kogo? – powtórzył Rekin.

Allen walczył jeszcze ze sobą, lecz przegrał. – U ciebie. – U mnie? – warknął Rekin. – Alicja. Rekin zesztywniał i wlepił wzrok w Allena. Po chwili podszedł i groźnie się nad nim pochylił. – Co to znaczy? Mów, ty… Allen poczuł, że przeholował. Skurczył się w krześle. – Rekin! Opamiętaj się! – Mów, co to znaczy! Powiedz mi wszystko! – Rekin chwycił go za ramię i potrząsnął, gwałtownie. – To było tylko na tańcach… na zabawie. – Alicja była na tańcach? – Mhm. – Co tam robiła? – Nie wiem. Znaczy nic takiego. Rekin podniósł go szarpnięciem z krzesła i postawił na uginających się nogach. – Mów! – powtórzył. Stary T. B. Allen załamał się. – Tyle, że poszła z Jimem Munroe na dziedziniec. Rekin chwycił go za oba ramiona. Trząsł przerażonym sklepikarzem jak workiem. – Mów! Co tam robili? – Nie wiem. – Mów! – Pani Burke… pani Burke powiada, że się całowali. Rekin puścił worek i siadł. Ogarnęło go poczucie nagłej straty. Spoglądał groźnie na Allena, a w mózgu zakłębiła się myśl, że jego córka straciła cnotę. Nawet przez sekundę nie pomyślał, że mogło się skończyć na całowaniu. Bezradnym wzrokiem wodził po sklepie. Allen spostrzegł, że spojrzenie Rekina przesunęło się po szklanej szafce ze strzelbami. – Opamiętaj się! – krzyknął. – To nie twoja broń! Rekin nie widział stojących w szafce strzelb. Zauważył je dopiero teraz. Skoczył, szarpnął drzwi szafki i wyciągnął z niej ciężki sztucer. Zerwał kartkę z ceną, wrzucił w kieszeń paczkę naboi i nie spojrzawszy nawet na Allena, wyszedł w ciemność. Zanim ucichły jego kroki, Allen był już przy telefonie. Rekin szedł szybko w stronę farmy Munroe. Przez głowę przebiegały mu bezładne myśli. Kiedy trochę ochłonął, jednego był pewny: nie chce zabić Jima Munroe. Nie przyszłoby mu to do głowy, gdyby nie Allen. Potem już działał bez namysłu. Co ma teraz począć? Co ma zrobić, gdy znajdzie się już przed domem Munroe? Pewnie będzie musiał strzelić do Jima. Być może,

wypadki tak się potoczą, że przyjdzie mu popełnić morderstwo, by nie stracić poważania, jakim cieszy się w Pastwiskach. Usłyszał nadjeżdżający pełnym gazem samochód, więc wszedł w zarośla. Niedługo już dojdzie do farmy Munroe. Nie czuje nienawiści do Jima Munroe. W ogóle nie czuje nienawiści do nikogo, tylko trwa w nim ten drążący ból, odkąd wie, że Alicja straciła cnotę. Myślał o niej jak o umarłej. Miał przed sobą światła domu Munroe. I wiedział już, że nie zabije Jima. Nawet żeby się mieli z niego śmiać – nie zabije tego chłopca. Nie nosi w sobie zbrodni. Popatrzę na bramę i pójdę do domu – pomyślał. Być może, stanie się pośmiewiskiem, ale nie, nie potrafi strzelić do człowieka. Nagle jakaś postać wyłoniła się z cienia, ktoś krzyknął do niego: – Rzuć broń i ręce do góry! Rekin położył strzelbę na ziemi, znużony i posłuszny. Poznał głos zastępcy szeryfa. – Hej, Jack – powiedział. Otoczyli go ludzie. Gdzieś w tyle zobaczył wystraszoną twarz Jima. Bert Munroe też wyglądał na przerażonego. – Czemuś chciał zastrzelić Jima? – spytał. – On nic nie zrobił. Stary Allen dał mi znać. Trzeba cię będzie przymknąć, żebyś nie narobił biedy. – Nie można go wsadzić do więzienia – rzekł zastępca szeryfa. – Nie popełnił żadnego przestępstwa. Najwyżej możesz domagać się kaucji, żeby zapewnić sobie spokój. – Cóż, będę musiał to zrobić – rzekł Bert. Głos mu drżał jeszcze. – Żądaj w sądzie dużej kaucji – mówił dalej zastępca szeryfa. – On jest bogaty. Jazda! Zabierzmy go od razu do Salinas. Będziesz go mógł skarżyć. Następnego ranka Rekin przywlókł się do domu i wyciągnął na łóżku. Oczy miał mętne i zmęczone, ale ich nie zamykał. Ramiona jego leżały bezwolnie wzdłuż ciała jak u umarłego. Mijały godziny, a on się nie poruszał. Gdy wchodził do domu, Katarzyna zerknęła tylko z warzywnego ogrodu. Widząc jego przygarbione plecy i zwieszoną głowę, odczuła gorzką satysfakcję. Ale gdy poszła do kuchni przygotować obiad, stąpała na palcach i powiedziała Alicji, żeby zachowywała się cicho. O trzeciej zajrzała do sypialni przez uchylone drzwi. – Alicja jest w porządku – powiedziała. – Powinieneś był mnie zapytać, zanim co. Nie odpowiedział i nie poruszył się. – Nie wierzysz mi? – przestraszyło ją, że mąż stracił swoją zwykłą energię. – Jak nie wierzysz, możemy wezwać lekarza. Zaraz po niego poślę, jeśli mi nie wierzysz. Dalej leżał bez ruchu. – Wierzę ci – powiedział. Katarzyna stała w drzwiach i nagle naszło ją uczucie, jakiego nigdy jeszcze nie doznała. Uczyniła coś niezwykłego, nigdy w życiu by nie pomyślała, że może się na to zdobyć.

Nagła, gorąca fala natchnienia poruszyła nią. Siadła na łóżku i ułożyła głowę Rekina na swych kolanach. To był instynkt. Ten sam instynkt poprowadził rękę, która zaczęła gładzić jego czoło. Ciało Rekina było jak pozbawione kości, obezwładnione klęską. Nie odrywał oczu od sufitu. Katarzyna wciąż przesuwała rękę po jego czole i ten ruch wyzwolił z niego urywane zdania: – Nie mam żadnych pieniędzy – mówił matowym głosem. – Zabrali mnie i chcieli dziesięć tysięcy kaucji. Musiałem powiedzieć sędziemu, że nie mam. Wszyscy słyszeli. Teraz wiedzą. Nigdy nie miałem pieniędzy. Rozumiesz? Moja księga buchalteryjna to kłamstwo. Wszystko nieprawda. Sam wymyśliłem. Musiałem powiedzieć sędziemu. Przy wszystkich. Katarzyna dalej miękko gładziła jego czoło. Nie opuszczało jej natchnienie, które ją tak nagle nawiedziło. Czuła, że rośnie, czuła, że ogarnąć może cały świat. To litość uczyniła ją tak wielką. Pierś jej nabrzmiała współczuciem dla ludzkiej niedoli. – Nie chciałem nic nikomu zrobić – mówił Rekin. – Nie zastrzeliłbym Jima. Złapali mnie, nim zdążyłem odejść. Myśleli, żem go chciał zabić. I teraz każdy wie. Nie mam pieniędzy. Leżał bezwładnie i patrzył w sufit. Nagle drzemiące w Katarzynie siły wyzwoliły się i ogarnęły ją całą. W jednym mgnieniu pojęła, czym jest i czego może dokonać. W tej jednej chwili stała się radosna, nieskończenie szczęśliwa i bardzo piękna. – Nigdy nie miałeś żadnej szansy w życiu – mówiła cicho. – Zawsześ tylko harował na tej farmie. Nie, nie miałeś szansy. Skąd wiesz, co możesz osiągnąć, skąd wiesz, czy nie potrafiłbyś naprawdę dojść do wielkiego majątku? Mnie się zdaje, że potrafisz. Jestem tego pewna. Czuła, że ma prawo tak mówić. Narodziła się w niej świadomość posiadanej siły, wiedziała teraz, że całe jej życie było oczekiwaniem tej właśnie chwili. I w tym momencie stała się boginią, głosem Przeznaczenia. Nie dziwiła się, że ciało jej nabrzmiewało, stawało się coraz jędrniejsze. Dalej gładziła jego czoło. – Wyjedziemy stąd – mówiła. – Sprzedamy to ranczo i wyjedziemy stąd. I będziesz miał szansę, jakiej nigdy nie miałeś. Zobaczysz. Wiem, na co cię stać. Wierzę w ciebie. Oczy Rekina straciły martwy wyraz. Ciało znalazło dość siły, by się poruszyć. Popatrzył na Katarzynę i ujrzał, jak piękna jest w tej chwili. Udzieliło mu się jej natchnienie. Mocniej przycisnął głowę do jej kolan. Pochyliła twarz i spojrzała na niego. Poczucie siły ustępowało i ogarnął ją lęk. Rekin siadł na łóżku. Zapomniał o Katarzynie, ale oczy błyszczały mu energią, którą ona mu przekazała. – Wyjedziemy stąd! – krzyknął. – Wyjedziemy, jak tylko sprzedam ranczo. To będzie moja szansa. Pokażę wszystkim, na co mnie stać.

Rozdział 4 Właściwie nie wiadomo, skąd się wziął Tularecito, a sposób, w jaki odkryto, że w ogóle istnieje, stanowi jedną z tych mitycznych opowieści, którym ludzie z Pastwisk Niebieskich nie dają wiary, tak jak nie wierzą w duchy. Franklin Gomez miał na swej farmie parobka, meksykańskiego Indianina, który nazywał się Pancho – po prostu Pancho. Raz na trzy miesiące Pancho zabierał swe oszczędności i jechał do Monterey, żeby się wyspowiadać, otrzymać rozgrzeszenie, odbyć pokutę i upić się – wszystko w wyżej wymienionej kolejności. Jeśli już po zamknięciu ostatniej knajpy udawało mu się uniknąć noclegu w areszcie, kładł się spać w swojej bryce i koń sam wiózł go do domu. Przybywał na miejsce tuż przed świtem i miał akurat tyle czasu, żeby zjeść śniadanie i zabrać się do pracy. Zawsze zajeżdżał na ranczo pogrążony w głębokim śnie; dlatego właśnie wywołało to nie lada sensację, gdy pewnego ranka wjechał w sam środek obejścia pełnym galopem, nie tylko całkowicie rozbudzony, ale i wrzeszcząc wniebogłosy. Franklin Gomez ubrał się i wyszedł zobaczyć, co się stało jego parobkowi. Cała historia, gdy już udało mu się wysnuć wątek z plątaniny bezładnych słów, wyglądała, w relacji Pancha, następująco: wracał właśnie do domu – najzupełniej trzeźwy, jak zwykle. Gdy mijał farmę Blake’a, usłyszał nagle płacz dziecka dobywający się z gąszczu rosnącej przy drodze szałwii. Wstrzymał konia, żeby zbadać, co to takiego, bo człowiek nie często w podobnych okolicznościach natyka się na oseski. I rzeczywiście znalazł maleńkie dziecko leżące na ziemi. Mogło mieć ze trzy miesiące, sądząc po jego rozmiarach – tak przynajmniej Pancho myślał. Podniósł je i zapalił zapałkę, aby dokładniej obejrzeć, co to takiego znalazł, gdy nagle – o zgrozo! – dziecko mrugnęło złośliwie okiem i powiedziało grubym głosem: „Te, spójrz! Mam ostre zęby!”. Ale Pancho nie spojrzał. Rzucił na ziemię to, co trzymał w rękach, i pognał galopem do domu, smagając starego konia trzonkiem bata i wrzeszcząc jak opętany. Franklin Gomez długo gładził swe bokobrody. Pancho nigdy nie wpadał w histerię, nawet pod wpływem alkoholu, taką miał naturę. Sam fakt, że przyjechał na ranczo całkiem rozbudzony, był raczej niezwykły, i na pewno coś się w tym kryło. W końcu Franklin Gomez kazał osiodłać konia, pojechał i przywiózł dziecko. Nie odezwało się więcej ani słowem przez blisko trzy lata; i, jak wykazało bliższe badanie, nie miało w ogóle zębów. Ale żaden z tych faktów nie przekonał Pancha. Dalej utrzymywał, że dziecko powitało go wtedy w tak zdumiewający sposób. Jak się okazało, był to chłopiec. Miał krótkie, pulchne ręce, długie, jakby zbyt luźno osadzone w stawach nogi, dużą głowę wetkniętą bez pośrednictwa szyi między nienaturalnie szerokie barki. Płaska twarz chłopca i jego nieforemne ciało sprawiły, że nazwano go od razu Tularecito, czyli Żabka. Tylko Franklin Gomez nazywał go często Kojotem, bo, jak mówił, jest w twarzy tego chłopca ten sam wyraz mądrości wieków, jaki mają kojoty. – Ależ niech señor spojrzy na jego nogi, na jego ramiona i ręce – upierał się Pancho. – Toż

to zupełna żaba! I Tularecito został Tularecitem. Nigdy się nie dowiedziano, kto porzucił tę nieforemną istotkę. Franklin Gomez przyjął go do swego patriarchatu i Pancho się nim opiekował. Lecz nigdy nie pozbył się uczucia lęku przed chłopcem. Ani lata, ani regularnie odbywana w Monterey pokuta nie zdołały przesłonić wrażenia pozostałego po pierwszej wypowiedzi Tularecita. Chłopiec rósł szybko, ale jego umysł przestał się rozwijać. Gdy miał sześć lat mógł już wykonywać pracę dorosłego człowieka. Miał długie palce, zręczniejsze i silniejsze niż u wielu mężczyzn. Przydawały się one na ranczo. Najciaśniejszy węzeł nie mógł im się oprzeć. Były to zwinne palce, palce ogrodnika, niekrzywdzące roślin; nigdy nie zadrasnęły naskórka przeszczepionego pędu. Ale umiały też być bezlitosne, gdy Tularecito ukręcał łeb dużemu indorowi. Tularecito posiadał jeszcze jedną umiejętność, raczej przyjemną. Posługując się paznokciem kciuka rzeźbił z piaskowca niezwykle wierne figurki zwierząt. Franklin Gomez miał ich w domu pełno – kojoty, koguciki, górskie lwy i wiewiórki. W pokoju jadalnym wisiał przyczepiony drutem do powały jastrząb z rozpiętymi skrzydłami wyrzeźbiony przez Tularecita. Pancho, który nigdy nie uważał chłopca za istotę całkowicie ludzką, przypisywał te talenty jakimś szatańskim sztuczkom, co według niego było zupełnie zrozumiałe ze względu na nadprzyrodzone pochodzenie Tularecita. Ludzie w Pastwiskach, chociaż nie wierzyli, że Tularecito jest rodem z piekła, czuli się nieswojo w jego obecności. Miał wyschłe oczy starca, twarz troglodyty. Jego nienormalna siła oraz dziwne i tajemnicze zdolności odsunęły od Tularecita inne dzieci i niepokoiły dorosłych. Jedno tylko wywoływało w nim gniew. Jeśli ktokolwiek, mężczyzna, kobieta czy dziecko, przypadkiem stłukł którąś z jego figurek lub obchodził się z nią nieuważnie – wpadał w wściekłość. Oczy mu płonęły i z morderczą zaciekłością uderzał na świętokradcę. Zdarzyło to się już trzykrotnie i za każdym razem Franklin Gomez wiązał mu nogi i ręce i zostawiał go tak, póki Tularecito nie odzyskał swej zwykłej dobroduszności. Tularecito nie poszedł do szkoły, gdy skończył sześć lat. W ciągu następnych lat pięciu miejscowy kurator i inspektor szkolny zajmowali się sporadycznie sprawą Tularecita. Franklin Gomez zgadzał się, że chłopiec powinien chodzić do szkoły, parę razy posunął się nawet do tego, że go osobiście tam wyprawił, ale Tularecito nigdy do szkoły nie doszedł. Obawiał się, że może to nie być specjalnie przyjemne miejsce, więc po prostu znikał na dzień lub dwa. Dopiero gdy skończył jedenaście lat i miał barki ciężarowca, a ręce i ramiona dusiciela – zespolone siły Prawa wzięły się za niego i umieszczono go w szkole. Jak się Franklin Gomez z góry domyślał, Tularecito nie nauczył się tam niczego; natomiast objawił nowy talent. Okazało się, że umie rysować równie dobrze jak rzeźbić. Kiedy nauczycielka, panna Martin, odkryła te jego zdolności, dała mu do ręki kredę i powiedziała, żeby wyrysował na tablicy całą procesję zwierząt. Po skończonych lekcjach Tularecito długo

pracował i następnego ranka wspaniała defilada maszerowała po tablicy. Brały w niej udział wszystkie zwierzęta, jakie Tularecito kiedykolwiek widział, a nad nimi leciały wszystkie znane mu ptaki z okolicznych wzgórz. Grzechotnik pełzł u stóp krowy, kojot z dumnie wzniesioną kitą wietrzył ślad idącej przed nim świni; szły koty i kozy, żółwie i wiewiórki – każde zwierzątko wyrysowane bardzo wiernie, jak żywe, ze wszystkimi szczegółami. Panna Martin była oszołomiona talentem Tularecita. Pochwaliła go wobec całej klasy i powiedziała parę słów o każdym z narysowanych zwierząt. W głębi duszy zaś radowała się myślą o chwale, jaka na nią spłynie za odkrycie i popieranie młodego geniusza. – Mogę wyrysować dużo więcej – poinformował ją Tularecito. Panna Martin poklepała jego muskularne ramię. – I będziesz rysował, mój chłopcze – powiedziała. – Będziesz rysował codziennie coś nowego. Posiadasz wielki dar dany ci przez Boga. Nagle zdała sobie sprawę z powagi tych słów. Pochyliła się i zajrzała pytająco w twarde oczy Tularecita. – Wielki dar dany ci przez Boga – powtórzyła wolno. Po czym rzuciła okiem na zegar i rzeczowo oświadczyła: – Czwarty oddział! Arytmetyka przy tablicy. Czwarty oddział ruszył z ławek, chwycił za gąbki i zaczął ścierać zwierzęta, żeby zrobić miejsce dla cyfr. Ale ledwo zdążyli dotknąć tablicy, gdy już uderzył na nich Tularecito. To był wielki dzień. Panna Martin zasilana wszystkimi oddziałami szkoły nie mogła powstrzymać ataku. Tularecito miał siłę dorosłego mężczyzny, a rozwścieczony – siłę szaleńca. Gwałtowna walka wstrząsnęła szkołą. Runęły ławki, polały się rzeki atramentu, kwiaty z bukietu nauczycielki fruwały po całej klasie, jej suknię porwano na strzępy. Starsi chłopcy, na których spadł ciężar bitwy, broczyli krwią. Tularecito bił, gdzie popadło, rękami, nogami i głową. Nie stosował żadnych prawideł walki i w końcu zwyciężył. Cała klasa z panną Martin osłaniającą tyły wycofała się w popłochu z budynku szkoły, oddając go w całkowite władanie rozwścieczonego Tularecita. A gdy już umilkły kroki uciekających, Tularecito zamknął drzwi, otarł krew z oczu i zabrał się do poprawiania nadwerężonych zwierzątek. Tegoż wieczoru panna Martin wybrała się do Franklina Gomeza, żądając, żeby zbił Tularecita. Franklin Gomez wzruszył ramionami. – Naprawdę chce pani, żebym go zbił? Nauczycielka miała podrapaną twarz; była rozgoryczona. – Naturalnie! Gdyby pan tylko widział, co on wyprawiał! Trzeba mu dać nauczkę! Franklin Gomez znowu wzruszył ramionami i przywołał Tularecita. Zdjął ze ściany rzemienny bicz i kilka razy zaciął nim ostro chłopca przez plecy. Tularecito uśmiechał się tylko łagodnie do panny Martin, której ręce poruszały się bezwiednie w rytm uderzeń. Gdy kara została wymierzona, Tularecito pomacał plecy długimi, wyczulonymi palcami i wciąż

uśmiechnięty poszedł do siebie. Panna Martin obserwowała, to wszystko z przerażeniem. – On jest jak zwierzę – powiedziała – Zupełnie jakby bito psa. Franklin Gomez spojrzał na nią z przelotnym, pogardliwym uśmieszkiem. – Pies chociażby się skulił, chociażby zaskomlał – powiedział. – Sama pani widziała. Powiada pani, że on jest jak zwierzę. Ale dobre zwierzę. Kazała mu pani rysować obrazki, to rysował. A potem je pani zniszczyła. Tularecito tego nie lubi. Panna Martin chciała mu przerwać, ale on mówił szybko dalej: – Ta Żabka nie powinna w ogóle chodzić do szkoły. Może pracować. Umie robić cuda swymi rękami, ale nigdy niczego się w szkole nie nauczy. On nie jest wariatem, tylko Bóg, stwarzając go, nie całkiem go wykończył. Tłumaczyłem to wszystko inspektorowi szkolnemu, ale on powiedział, że Tularecito musi się uczyć, póki nie skończy osiemnastu lat. Znaczy, jeszcze siedem. Przez te siedem lat moja Żabka będzie zawsze w pierwszym oddziale, bo prawo powiada, że tak ma być. Nie mam na to wpływu. – Powinno się go gdzieś zamknąć – wybuchnęła panna Martin. – To jest niebezpieczne stworzenie. Gdyby pan go widział dziś rano! – Nie, proszę pani. Tularecita należy zostawić na wolności. On nie jest niebezpieczny. Nikt nie umie tak pracować w ogrodzie jak on ani doić krów tak szybko i sprawnie. To dobry chłopak. Potrafi okiełznać dzikiego konia nawet bez wsiadania na niego. Wie, jak przyuczyć psa, i nawet go nie uderzy. Ale prawo powiada, że musi siedzieć w szkole, w pierwszym oddziale, i powtarzać „k-o-t – kot” przez siedem lat. Gdyby był rzeczywiście niebezpieczny, to przed chwilą mógł mnie z łatwością zabić, kiedym go bił. Panna Martin poczuła, że są to sprawy, których nie jest w stanie pojąć, i jednocześnie – że właśnie dlatego nienawidzi Franklina Gomeza. Wykazała swoją małość, a on – wielkoduszność. Następnego ranka, gdy tylko weszła do klasy, stanął przed nią Tularecito. Całe ściany były pokryte nowymi rysunkami zwierząt. – Widzi pani? – mówił, patrząc na nią rozpromienionym wzrokiem. – Dziś dużo więcej. A w kajecie też jeszcze są, bo nie było miejsca na ścianach. Panna Martin nie kazała zetrzeć tych rysunków. Wszystkie ćwiczenia pisano odtąd na papierze. Ale w końcu roku szkolnego zrezygnowała z pracy, tłumacząc się złym stanem zdrowia. Panna Morgan, nowa nauczycielka, była bardzo młoda i bardzo ładna; za młoda i za ładna – zdaniem starszych ludzi z doliny. W ostatnim oddziale niektórzy chłopcy mieli już po siedemnaście lat. Poważnie się zastanawiano, czy tak młoda i ładna nauczycielka będzie w stanie utrzymać dyscyplinę. Przyniosła ze sobą szczery entuzjazm dla swojego zawodu. Dzieci powitały ją ze zdumieniem; przywykły do starych panien, których twarze zdawały się odbijać chroniczną obolałość nóg. Panna Morgan lubiła uczyć i udało jej się przekształcić szkołę w miejsce, gdzie

dzieją się rzeczy niezwykłe i interesujące. Tularecito od razu zrobił na niej duże wrażenie. Wiedziała o nim wszystko, czytała książki i słuchała wykładów poświęconych niedorozwiniętym dzieciom. Wiedziała też o słynnej bitwie w szkole, więc oddzieliła na tablicy specjalny pas od góry, żeby Tularecito mógł tam narysować swoją defiladę zwierząt. A kiedy już to zrobił, kupiła mu za własne pieniądze duży blok rysunkowy i miękki ołówek. Nie męczono go już ortografią. Dzień w dzień siedział schylony nad swym pulpitem i każdego popołudnia wręczał nauczycielce nowe, ślicznie narysowane zwierzątko. Panna Morgan wieszała jego rysunki w klasie nad tablicami. Dzieci przyjmowały z zachwytem wszystkie jej innowacje. Lekcje stały się teraz ciekawe i ekscytujące, nawet najgorszych łobuzów przestała interesować możliwość podpalenia szkoły. Panna Morgan wprowadziła również zwyczaj, który zdobył jej serca wszystkich uczniów: każdego popołudnia czytała im przez pół godziny. Poznali w ten sposób takie książki, jak Ivanhoe i Talizman; opowiadania o łowieniu ryb Zane Greya i myśliwskie Curwooda; Wilka morskiego i Zew krwi Londona. Nie jakieś tam bajeczki o czerwonej kurce, lisku i gąskach, ale podniecające, dorosłe opowieści. Panna Morgan czytała dobrze. Nawet najbardziej krnąbrni chłopcy przestali chodzić na wagary, w obawie że mogliby przepuścić jakiś rozdział. Siedzieli w ławkach, pochyleni do przodu, i słuchali z zapartym tchem. Ale Tularecito nie przestawał rysować; od czasu do czasu rzucał jedynie okiem na pannę Morgan, starając się zrozumieć, czemu te odległe sprawy, te opowieści, dotyczące całkiem obcych ludzi, wzbudzają takie zainteresowanie. Dla niego były to jedynie sprawozdania z prawdziwych wydarzeń, inaczej dlaczegóż by to wszystko spisano. Te opowieści nie różniły się od normalnych lekcji. Więc ich nie słuchał. Po jakimś czasie panna Morgan doszła do wniosku, że to, co czyta, jest stosowne tylko dla starszych dzieci. Sama bardzo lubiła bajki; przyjemnie było pomyśleć, że jest całe mnóstwo ludzi, którzy wierzą w istnienie dobrych wróżek, i to tak mocno, że czasem je nawet widzą. W obecności swoich bliskich i wykształconych przyjaciół nieraz wygłaszała paradoks, że „jedną z przyczyn braku kultury w Ameryce jest brutalne i przesądne odrzucenie wiary w istnienie czarów”. Zaczęła więc popołudniowe czytanie poświęcać bajkom. I wtedy coś się w chłopcu odmieniło. W miarę jak panna Morgan czytała o elfach, wróżkach i czarodziejach, uwaga Tularecita zaczynała się na tym skupiać, a jego zwinny ołówek nieruchomiał w ręku. A gdy usłyszał o krasnoludkach, o ich życiu i zwyczajach, wypuścił ołówek z palców i pochylił się do przodu, żeby nie uronić ani słowa. Zwykle po zajęciach w szkole panna Morgan szła do odległej o pół mili farmy, gdzie wynajmowała pokój. Lubiła ten samotny spacer; po drodze smagała osty zerwaną witką, rzucała kamieniami w zarośla, płosząc przepiórki. Nieraz myślała, że dobrze by było mieć przy sobie hasającego, mądrego psa, który by dzielił z nią te przyjemności i umiał ocenić

tajemnice wygrzebanych w piasku jam i rozproszonych po zeschłych liściach tropów, czar melancholijnego gwizdu ptaków i ożywczego zapachu ziemi. Któregoś popołudnia panna Morgan wdrapała się wysoko na kredową skałę, chcąc wyryć swe inicjały na jej białej powierzchni. Po drodze skaleczyła cierniem rękę i zamiast inicjałów napisała: „Byłam tu i zostawiłam cząstkę siebie” – i przycisnęła zakrwawioną dłoń do kredowej skały. Wieczorem napisała w liście do jednej ze swych przyjaciółek: „Człowiek, poza zwykłą potrzebą, żeby żyć i rozmnażać się, pragnie też pozostawić po sobie jakiś ślad, jakiś dowód, że w ogóle istniał. Zostawia te ślady wyryte w drzewie lub w kamieniu, odciśnięte na życiu innych. To głębokie pragnienie nosi w sobie każdy: od chłopca, który wypisuje świństwa w publicznej ubikacji, po Buddę, który wyrył swój obraz w umysłowości całej rasy. Życie jest tak nierealne. Wydaje mi się, że my sami poważnie wątpimy, czy istniejemy naprawdę. I wciąż staramy się tego dowieść”. Zachowała sobie kopię tego listu. Tego popołudnia, gdy czytała w szkole bajki o krasnoludkach, wracała jak zwykle do domu. Nagle rosnąca przy drodze trawa rozchyliła się i wychynęła z niej nieforemna głowa Tularecita. – Och! Przestraszyłeś mnie! – krzyknęła panna Morgan. Tularecito podniósł się i uśmiechnął, uderzając w zakłopotaniu kapeluszem o udo. Panna Morgan przelękła się. Droga była pusta – słyszała różne historie o pomyleńcach. Z trudnością opanowała drżenie głosu. – Czego… czego chcesz? Tularecito uśmiechnął się szerzej i jeszcze mocniej uderzał kapeluszem o udo. – Czy tak sobie tu leżałeś, czy może chcesz czegoś ode mnie? Chłopiec usiłował coś powiedzieć, lecz wrócił do swego obronnego uśmiechu. – Skoro nic ode mnie nie chcesz, to idę dalej. Chciała jak najszybciej uciec. Tularecito znowu starał się coś powiedzieć. – To o tych… małych ludziach. – O jakich ludziach? – spytała. – Tych z książki… Panna Morgan roześmiała się z ulgą czując, jak jej włosy znowu układają się na głowie. – Chodzi ci… chodzi ci o krasnoludki? Tularecito skinął głową. – Co o nich chcesz wiedzieć? – Nigdy żadnego nie widziałem – rzekł Tularecito. Jego głos nie wznosił się i nie opadał, brzmiał na jednej nucie. – Zdaje się, że mało kto ich widział. – Ale ja wiem o nich. W oczach panny Morgan błysnęło zaciekawienie.

– Kto ci o nich mówił? – Nikt. – Nigdy ich nie widziałeś i nikt ci o nich nie mówił. Więc skąd o nich wiesz? Panna Morgan zaczęła się zastanawiać. Czemu miałabym odebrać wiarę w krasnoludki temu dziwnemu, nienormalnemu dziecku? – myślała. – Czyż jego życie nie jest szczęśliwsze i bogatsze właśnie dlatego, że w nie wierzy? I co to komu szkodzi? – Szukałeś ich kiedy? – Nie. Ale wiem o nich. A teraz będę ich szukał – stwierdził rzeczowo chłopiec. Pannę Morgan zachwyciła ta sytuacja. Oto skała, w której można rzeźbić, oto czysta kartka papieru, na której można pisać. Wyrzeźbi piękną opowieść, znacznie prawdziwszą niż wszystko, co dotąd napisano. – Gdzie ich będziesz szukał? – spytała. – Będę kopał jamy – oświadczył chłopiec. – Ale krasnoludki wychodzą z ziemi tylko w nocy. Musisz wypatrywać ich nocą, Tularecito. Powiesz mi, jak któregoś zobaczysz? – Tak – zgodził się. Kiedy odeszła, Tularecito patrzył za nią. Całą resztę drogi wyobrażała go sobie, jak czai się gdzieś wśród nocy. Spodobało jej się to. Być może, spotka gdzieś krasnoludki, być może, zamieszka u nich, będzie z nimi rozmawiał. Przy pomocy kilku sugestywnych słów udało jej się przemienić jego życie, uczynić je mniej rzeczywistym, wspanialszym, oddzielić je od otaczającej go przyziemności. Zazdrościła mu jego nocnych poszukiwań. Wieczorem Tularecito włożył ciepłą kurtkę i wziął do ręki szpadel. Stary Pancho natknął się na niego, gdy chłopiec wychodził z szopy. – A gdzież to idziesz, Żabko? – zapytał. Tularecito, zniecierpliwiony, że go zatrzymują, szurał nogami. – Idę sobie w ciemność – powiedział. – Nic takiego. – A czemu to zabierasz ze sobą szpadel? Będziesz kopał złoto? Twarz chłopca spoważniała. – Chcę się dokopać do małych ludzi, którzy żyją w ziemi. Pancha przejął strach. – Lepiej nie chodź do nich, Żabko, lepiej nie chodź! Usłuchaj starego przyjaciela, twego ojca w Bogu! Tam w szałwii ja cię znalazłem i ocaliłem od diabłów, twoich krewniaków! I stałeś się małym braciszkiem Jezusa. Nie wracaj do nich! Usłuchaj starego człowieka, Żabko! Tularecito twardo patrzył w ziemię i wciskał w swe dawne myśli te nowe informacje. – Sameś powiedział, że to moi krewniacy! – wykrzyknął. – Ja nie jestem taki jak inni tutaj albo w szkole. Wiem. Oni żyją głęboko w chłodnej ziemi i ja do nich tęsknię. Kiedy widzę

gdzie jaką norę, to zaraz chce mi się wleźć w nią i schować. Moi krewniacy są jak ja i wołają mnie do siebie. Muszę wracać do nich, do mojego domu. Tak, Pancho. Pancho cofnął się o krok i wyciągnął przed siebie złożone palce. – Więc wracaj do diabła, twego ojca! Jestem zbyt słaby, żeby walczyć ze złem! Świętego na to trzeba! Ale patrz! To uchroni mnie przed tobą i twoim plemieniem! – I nakreślił w powietrzu znak krzyża, żeby go strzegł. Tularecito uśmiechnął się smutnie, odwrócił i ciężko powlókł na wzgórza. Ale w głębi serca czuł poryw radości, że wraca do domu. Całe życie był obcym, samotnym przybłędą – teraz oto idzie do swoich. Jak zawsze, słyszał głosy ziemi – odległy brzęk dzwonków pasących się krów, nawoływanie niespokojnej przepiórki, ciche skomlenie kojota, który nie wył tej nocy, nokturn miliona owadów. Lecz teraz nasłuchiwał jeszcze innych dźwięków – szmeru kroków dwunożnych istotek, przyciszonych głosów kryjących się gdzieś maleńkich ludzi. Zatrzymał się raz i zawołał: – Ojcze, wróciłem do domu! – ale nie usłyszał odpowiedzi. – Gdzie jesteś, ojcze? – szeptał pochylony nad wiewiórczą norą. – To ja, Tularecito, wracam do domu. Ale nikt się nie odezwał. Co gorsza, nic na to nie wskazywało, że krasnoludki są gdzieś blisko, wcale tego nie odczuwał. Wiedział tylko, że w pobliżu pasą się jeleń i łania, wiedział, że ryś czai się w zaroślach na królika; wiedział to, nie widząc. Ale krasnoludki nie dały mu żadnego znaku. Cukierkowaty księżyc wyjrzał spoza wzgórz. – Teraz zwierzęta wyjdą na łowy – szepnął Tularecito cieniutkim głosikiem półgłówków. – I ludzie wyjdą także. U krańca małej dolinki urywały się zarośla i zaczynał sad. Napęczniałe liśćmi drzewa, dobrze uprawiona ziemia. To był sad Berta Munroe. Często gdy ludzie już zeszli z pól i opustoszałą na noc ziemię zaludniały duchy, Tularecito przychodził tu, kładł się na ziemi i łowił gwiazdy wyczulonymi palcami. Gdy tylko znalazł się w sadzie, wiedział, że zbliża się do swoich. Jeszcze ich nie słyszał, ale czuł, że krasnoludki muszą tu być gdzieś blisko. Przywoływał je znowu i znowu – ale nie zjawiały się. – Może nie lubią światła księżyca? – powiedział. U stóp dużej brzoskwini wykopał dół, bardzo głęboki i szeroki na trzy stopy. Całą noc kopał, czasem przestawał, by nasłuchiwać, i znów kopał głębiej i głębiej zimną ziemię. Niczego jeszcze nie słyszał, ale był przekonany, że jest coraz bliżej krasnoludków. Dopiero gdy zaczęło się robić jasno, przestał kopać i położył się spać w krzakach. Rankiem Bert Munroe poszedł zajrzeć do zastawionych na kojoty sideł i znalazł dół pod drzewem. – Co, do diabła? – powiedział. – Pewnie jakieś dzieciaki to zrobiły. Jeszcze kto wpadnie

i potłucze się. Poszedł do domu po łopatę i zakopał dół. – Manny – zapytał swego młodszego syna – nie kopałeś czasem dołów w sadzie? – E-e – rzekł Manny. – Może wiesz kto? – E-e. – Ktoś tam wykopał głęboki dół. To niebezpieczne. Powiedz kolegom, żeby tego nie robili. Jeszcze kto wpadnie. Kiedy znów zrobiło się ciemno, Tularecito wyszedł z krzaków, żeby zabrać się do kopania. Warknął dziko, gdy zobaczył, że jego dół jest zasypany, ale przyszło mu do głowy coś nowego, aż się roześmiał. – To krasnoludki! – rzekł uszczęśliwiony. – Nie wiedziały, kto to zrobił, i zlękły się. Ukryję się i gdy znowu przyjdą zasypać dół, powiem im, kim jestem. I pokochają mnie, i zostanę z nimi. Tularecito wykopał dół w tym samym miejscu, tym razem znacznie głębszy, bo ziemia była, już spulchniona. Przed samym świtem ukrył się w krzakach i czuwał. Tuż przed śniadaniem Bert Munroe znowu wyszedł zajrzeć do swoich sideł i znowu znalazł wykopany dół. – A to małe czorty! – wykrzyknął. – Zawzięły się, czy co? Na pewno Manny ma coś z tym wspólnego! Chwilę przyglądał się uważnie wykopanej dziurze i zaczął nogą zgarniać do niej ziemię. Nagle usłyszał dziki skowyt i odwrócił się gwałtownie. Ale Tularecito już na niego szarżował. Długimi nogami odbił się jak żaba od ziemi, zamachnął szpadlem i skoczył. Kiedy Jim Munroe poszedł zawołać ojca na śniadanie, znalazł go leżącego na kopcu ziemi przy głębokim dole. Krew spływała mu z czoła i ust. Z dołu wylatywały w powietrze grudy ziemi. Jim myślał, że ktoś zabił ojca, a teraz chce go zakopać. Pobiegł przerażony do domu, chwycił za telefon i wezwał na pomoc sąsiadów. Sześciu mężczyzn ostrożnie podpełzło do jamy. Tularecito walczył jak raniony lew, nie dawał się, póki nie dostał własnym szpadlem w głowę. Związali go i zawieźli do więzienia. W Salinas poddano chłopca psychiatrycznemu badaniu. Gdy lekarze zadawali mu pytania, Tularecito uśmiechał się łagodnie i milczał. Franklin Gomez powiedział wszystko, co było mu wiadome, i prosił, żeby mu powierzyć kuratelę nad chłopcem. – Nie możemy tego zrobić, panie Gomez – zadecydował sędzia. – Pan powiada, że to dobry chłopak. A wczoraj chciał zabić człowieka. Nie można go pozostawić na wolności. Prędzej czy później kogoś zabije. I po krótkim namyśle postanowił zamknąć Tularecita w zakładzie dla umysłowo chorych, groźnych dla otoczenia.

Rozdział 5 Helena Van Deventer była wysoką kobietą o inteligentnej, ładnej twarzy i tragicznych oczach. Głęboka świadomość tragizmu towarzyszyła jej przez całe życie. Gdy miała piętnaście lat, po śmierci swego perskiego kotka zachowywała się jak młoda wdowa. Żałoba trwała sześć miesięcy: żadnych ostentacji, przyciszony głos, przytłumiony sposób bycia. Kiedy pod koniec tych poświęconych pamięci kotka sześciu miesięcy umarł jej ojciec, żałoba trwała nieprzerwanie dalej. Widać Helena łaknęła tragedii i życie szczodrze ją pod tym względem obdarowało. Mając dwadzieścia pięć lat, poślubiła Huberta Van Deventera. Był to rumiany mężczyzna, zapalony myśliwy, który przez połowę każdego roku usilnie starał się zabić takie czy inne zwierzę. W trzy miesiące po ślubie sam się śmiertelnie postrzelił, kiedy podczas polowania zaplątał się w gąszczu jeżyn. Był człowiekiem niepozbawionym galanterii. Gdy umierał, leżąc pod drzewem, jeden z towarzyszy zapytał go, czy ma jakie polecenia dla swej żony. – Tak – rzekł Hubert. – Powiedz jej, żeby mnie po śmierci umieściła w mojej bibliotece na ścianie, między łbem łosia a rogami kozicy! I zapewnij ją, że tego trofeum nie kupiłem od leśniczego! Helena Van Deventer oddzieliła od reszty mieszkania obwieszony myśliwskimi trofeami pokój. Został on poświęcony pamięci męża. Zasłony na oknach były zawsze spuszczone. Jeśli ktoś będąc w tym pokoju, chciał coś powiedzieć, mówił szeptem. Helena nie płakała, to nie leżało w jej naturze, tylko oczy jej się powiększały i często spoglądała w przestrzeń pustym wzrokiem podróżnika w innym wymiarze czasu. Hubert zostawił jej dom na Russian Hill w San Francisco i duży majątek. Jej córka Hilda, która przyszła na świat w sześć miesięcy po śmierci Huberta, była ładnym, lalkowatym dzieckiem o wielkich oczach matki. Hilda nigdy nie była całkiem zdrowa; ze zdumiewającą szybkością nabawiała się kolejno wszystkich możliwych dziecięcych chorób. Jej temperament, który początkowo wyładowywał się w ustawicznym płaczu, okazał się później niszczycielski. Gdy już nauczyła się chodzić i samodzielnie poruszać, łamała i psuła każdy kruchy przedmiot, jaki jej się pod rękę nawinął w czasie ataku złości. Helena Van Deventer uspokajała ją wówczas pieszczotami, co wzmagało jeszcze gniew córki. Kiedy Hilda miała sześć lat, doktor Phillips, lekarz domowy rodziny, powiedział pani Van Deventer coś, co sama już od dawna podejrzewała. – Musi pani zdać sobie sprawę – oznajmił – że Hilda nie jest całkiem normalna. Radziłbym zaprowadzić ją do psychiatry. Ciemne oczy matki rozszerzył ból. – Jest pan tego pewny? – Niemal zupełnie. Nie jestem jednak specjalistą. Należy ją zaprowadzić do kogoś, kto się na tym zna lepiej ode mnie. Helena spojrzała w inną stronę.

– Ja też to podejrzewałam. Ale nie pójdę z nią do nikogo innego. Pan się zawsze nami opiekował, pana znam dobrze. Nie miałabym zaufania do kogoś obcego. – Nie wolno tak mówić! – wybuchnął doktor Phillips. – Czy nie rozumie pani, że ją można wyleczyć? Helena uniosła i opuściła ręce gestem bezsilności. – Ona nigdy nie będzie zdrowa. Urodziła się w nieszczęśliwym okresie. Śmierć męża to był zbyt wielki cios dla mnie. Nie miałam dość siły, by urodzić zdrowe, normalne dziecko. – Więc co chce pani zrobić? I niech mi pani wybaczy, ale mówi pani głupstwa. – Co tu można zrobić? Mogę tylko czekać z nadzieją w sercu. Wiem, że potrafię to znieść, ale nie powierzę Hildy nikomu obcemu. Sama będę przy niej czuwała, sama się o nią będę troszczyć. Takie już jest to moje życie. – Uśmiechnęła się smutno i uniosła ręce. – Wydaje mi się, że bierze pani na siebie zbyt ciężkie obowiązki – rzekł doktor. – Bierzemy na siebie ciężary, które są nam dane. Ja je udźwignę. Na pewno udźwignę i dumna jestem z tego. Nie ma takiej tragedii, która mogłaby mnie złamać. Jednego bym tylko nie zniosła: gdyby Hildę ode mnie zabrano. Będę ją trzymać przy sobie. A pan będzie przychodził jak zawsze. Nikomu innemu nie pozwolę się do tego mieszać. Doktor Phillips opuścił ją oburzony. Zawsze go wściekało niepotrzebne popisywanie się kobiet odpornością na zrządzenia losu. Gdybym był Losem, korciłoby mnie, żeby złamać ten jej bierny opór – irytował się. Hilda zaczęła miewać koszmarne sny i wizje. Straszliwe, nocne stwory, szczerząc zęby i wysuwając pazury, chciały ją zabić, gdy spała. Ohydne karły szczypały ją i szarpały zębami uszy. Zaledwie Helena Van Deventer dowiedziała się o tych zjawach, już nowe do nich przybywały. – Przyszedł do mnie tygrys i ciągnął za kołdrę – płakała Hilda rano. – Nie powinnaś się go bać. – Ale on chciał przegryźć kołdrę, mamo. – Będę przy tobie całą noc. Zobaczysz, że więcej nie przyjdzie. Siadywała teraz przy łóżku swej małej córeczki aż do świtu. Oczy jej jaśniały gorączką zapamiętałego uporu. Jedno martwiło Helenę bardziej niż zjawy. Hilda nauczyła się kłamać. – Poszłam rano do ogrodu, mamo, i jakiś stary człowiek siedział na ulicy, i zaprosił mnie do swojego domu, i ja poszłam. I miał dużego słonia całego ze złota, i dał mi na nim jeździć. Wzrok dziewczynki był daleki, gdy układała tę opowieść. – Nie mów takich rzeczy, kochanie – błagała ją matka. – Wiesz przecież, że nic podobnego się nie stało. – Ależ tak, mamo. On mi dał zegarek. Pokażę ci go. O, widzisz? Wyciągnęła dłoń, w której trzymała zegarek wysadzany brylancikami. Ręce Heleny drżały z przerażenia, gdy go brała. Przez sekundę jej twarz straciła wyraz zaciętej cierpliwości

i rozbłysła gniewem. – Skąd to wzięłaś? – Ten człowiek mi dał. – Nie. Powiedz, gdzieś to znalazła. Znalazłaś, prawda? – Ten człowiek mi dał. Na kopercie zegarka był wyryty monogram, nieznane Helenie inicjały. Bezsilnie patrzyła na ozdobne litery. – Mama to zabierze – powiedziała szorstko. Tej nocy wykradła się do ogrodu, znalazła motykę i zakopała zegarek głęboko w ziemi. Nazajutrz kazała postawić wokół ogrodu wysokie, żelazne sztachety. Hildzie nie wolno już było wychodzić samej. Kiedy Hilda miała trzynaście lat, uciekła z domu. Helena wynajęła prywatnych detektywów. Po czterech dniach znalazł ją policjant w opuszczonym po budowie baraku w Los Angeles. Helena zabrała ją z posterunku policji. – Dlaczego uciekłaś? – spytała. – Bo chciałam grać na fortepianie. – Przecież mamy w domu fortepian. Dlaczego na nim nie grasz? – Bo chciałam grać na innym. Takim wysokim. Helena wzięła Hildę na kolana i mocno przytuliła do siebie. – A potem co robiłaś? – Poszłam na ulicę i jakiś pan zaprosił mnie na przejażdżkę. Dał mi pięć dolarów. Potem spotkałam Cyganów i poszłam z nimi. Zrobili mnie swoją królową. Potem wyszłam za mąż za młodego Cygana i właśnie mieliśmy mieć dziecko, ale byłam zmęczona, więc usiadłam. A potem zabrał mnie policjant. – Kochanie, moje biedne kochanie – mówiła Helena – przecież wiesz, że to nieprawda. – Prawda, mamo. Helena wezwała doktora Phillipsa. – Ona mówi, że wyszła za mąż za Cygana. Pan nie myśli, że… nie uważa pan chyba… że ona mogłaby mieć?… Tego bym nie zniosła. Doktor zbadał dziewczynkę bardzo dokładnie. Potem powiedział do Heleny niemal ze złością: – Mówiłem, że trzeba ją oddać pod opiekę specjalisty. Podszedł do Hildy i zapytał: – Czy ta straszna starucha znów cię odwiedzała w sypialni? Dziewczynce zadrżały ręce. – Przyszła do mnie wczoraj w nocy z małpą, taką dużą małpą, która chciała mnie ugryźć. – Pamiętaj, ona nic ci nie zrobi, bo jesteś pod moją opieką. Ona mnie się boi. Jak znowu

przyjdzie, powiedz jej, że ja ciebie pilnuję. Zobaczysz, jak szybko ucieknie. Dziewczynka uśmiechnęła się smutno. – Czy małpa też ucieknie? – Naturalnie. Aha, dobrze, żem sobie przypomniał. Mam tu cukierek dla twojej córeczki. – Wyjął z kieszeni miętówkę. – Daj to twojej Babetce, tak ma na imię, prawda? Hilda chwyciła cukierek i wybiegła z pokoju. – Mogę tylko tyle powiedzieć – rzekł doktor do Heleny – że moje doświadczenie i wiedza nie są w tym wypadku wystarczające. Lecz jedno wiem na pewno: stan Hildy ulegnie znacznemu pogorszeniu. Zbliża się okres dojrzewania. Przemiany fizyczne, którym zawsze towarzyszy wzmożone napięcie emocjonalne, nieuchronnie pogłębiają wszelkie zaburzenia psychiczne. Trudno przewidzieć, jak to się rozwinie u Hildy. Może przejawiać tendencje mordercze, może uciec z pierwszym spotkanym mężczyzną. Jeśli nie odda się jej pod opiekę specjalisty, jeśli nie będzie bardzo starannie pilnowana, może zdarzyć się coś, czego będzie pani całe życie żałowała. Jej ostatnia eskapada jest ostrzeżeniem. Po prostu nie wolno pani postępować tak jak dotychczas. Sama pani siebie krzywdzi. Helena siedziała przed nim nieruchomo. Jej twarz wyrażała zacięty opór, który go tak denerwował. – Więc co pan proponuje? – zapytała matowym głosem. – Szpital dla umysłowo chorych – powiedział i był zadowolony, że słowa te zabrzmiały brutalnie. Jej twarz znieruchomiała. Opór się wzmógł. – Nie zrobię tego! – zawołała. – Ona jest moja. Ja za nią odpowiadam. Zostanę przy niej, panie doktorze. Będę stale ją miała na oku. Ale nie oddam jej. – Dobrze pani wie, czym to się może skończyć – rzekł cierpko. I nagle opanowało go zniechęcenie. Z tą kobietą nie można było rozsądnie dyskutować. – Wie pani przecież, że zawsze byłem jej przyjacielem. Czemu bierze pani na swe barki ten ogromny ciężar ustawicznych trosk i niebezpieczeństwa? – Zniosę wszystko, byle została przy mnie. – Lubi pani nosić włosiennicę – mówił ze złością. – Ból sprawia pani przyjemność. Nie daruje pani sobie nawet strzępka tragedii. – Ogarnęła go wściekłość. – Niech pani posłucha. Każdy mężczyzna przeżywa choć raz taki moment, kiedy chciałby uderzyć kobietę. Jestem chyba człowiekiem łagodnym, ale w tej chwili gotów byłbym panią bić. Spojrzał w jej ciemne oczy i pojął, że dał jej tylko okazję do przeżywania nowej tragedii, stworzył jej nowe możliwości cierpienia. – Idę już – powiedział. – Proszę mnie więcej nie wzywać. Ja… zaczynam chyba panią nienawidzić. Ludzie z Pastwisk niechętnie, lecz z zaciekawieniem przyjęli wiadomość, że pewna bogata kobieta zamierza osiedlić się w dolinie. Obserwowali ciężarówki zwożące drewniane belki

i budulec nad Christmas Canyon i podśmiewali się lekceważąco na myśl, ile też musi kosztować ściągnięcie takiej ilości drewna pod budowę domu. Bert Munroe poszedł nawet nad Christmas Canyon i pół dnia przyglądał się cieślom stawiającym ściany. – To będzie coś fajnego – doniósł zebranym w sklepiku. – Każda belka wysokiej klasy, i wiecie co? Już tam są ogrodnicy. Zwożą całe kwitnące drzewa i wsadzają w ziemię. Ta pani Van Deventer musi mieć ładne pieniądze. – Bogaci sobie nie żałują – zgodził się Pat Humbert. – Stać ich na to. – I słuchajcie – mówił dalej Bert. – Od razu znać, że to kobieta. Zgadnijcie, co pakuje w okna? Kraty! Ale nie żelazne, tylko grube, dębowe! Pewnie ta dama boi się kojotów! – Ciekawym, czy przywiezie ze sobą dużo służby – rzekł T. B. Allen z nadzieją w głosie. – Ale pewnie będzie wszystko kupowała w mieście. Tacy zawsze wolą miejskie sklepy. Kiedy dom i ogród były już gotowe, Helena Van Deventer, Hilda, chiński kucharz i młody służący Filipińczyk zajechali nad Christmas Canyon. Stał już tam piękny dom z okrąglaków. Cieśle zaprawili belki kwasem, żeby wyglądały jak stare, ogrodnicy założyli ogród, który robił wrażenie, jakby był tam od lat. Na trawnikach rosły kasztany i dęby, a pod nimi cynerarie – fioletowe, białe i błękitne. Ścieżki obramowano przepięknie niebieskimi lobeliami. Zaraz po przyjeździe kucharz i służący zabrali się do roboty, a Helena wzięła Hildę pod ramię i poszła z nią przejść się po ogrodzie. – Czy tu nie ślicznie? – mówiła. Wyraz uporu na jej twarzy nieco złagodniał. – Zobaczysz, że będzie nam tu dobrze, kochanie. Hilda wyrwała z ziemi cynerarię i smagała nią pień dębu. – Lepiej było w domu – powiedziała. – Ale dlaczego, kochanie? Nie mieliśmy tam takich pięknych kwiatów ani tak dużych drzew. Możemy co dzień spacerować po wzgórzach. – Lepiej było w domu. – Czemu, kochanie? – Miałam tam mnóstwo przyjaciół i mogłam patrzeć przez sztachety na przechodzących ludzi. – Na pewno będzie ci tutaj dobrze. Musisz się tylko przyzwyczaić. – Nie. Nigdy nie będzie mi tu dobrze, nigdy! Zaczęła płakać i płacz jej przeszedł w ryk gniewu. Wyrwała z ziemi patyk i uderzyła nim matkę w pierś. Nagle tuż za nią wyrósł bezgłośnie służący Filipińczyk, skrępował jej ręce i zaniósł miotającą się bezsilnie do domu. W pokoju, który dla niej przygotowano, Hilda zaczęła metodycznie niszczyć meble. Rozpruła poduszki i rozsypała pierze po pokoju. Wytłukła szyby w oknie, biła pięściami w dębowe kraty, wyjąc z wściekłości. Helena siedziała u siebie z zaciśniętymi wargami. Podniosła się, jakby chciała pójść do córki, i znowu opadła na fotel. Przez ułamek sekundy wydawało się, że jej wytrzymałość za chwilę się załamie, ale natychmiast wszystko wróciło

do normy. Wrzaski dochodzące z pokoju Hildy jakby nie wywierały na niej żadnego wrażenia. Służący Filipińczyk wsunął się przez drzwi. – Zamknąć okiennice, proszę pani? – Nie, Joe. Jesteśmy tu z dala od ludzi. Nikt nie usłyszy. Bert Munroe widział auto wiozące nowych przybyszów do domu nad kanionem. – Ciężko musi być samotnej kobiecie zaczynać wszystko od nowa – powiedział do żony. – Może pójdę zobaczyć, czy im czego nie trzeba? – Jesteś po prostu ciekawy, i tyle – rzekła kpiąco żona. – Dobrze, to nie idę. – Żartowałam tylko, Bert – powiedziała żona. – Myślę, że to byłoby ładnie i po sąsiedzku. Trochę później wstąpię po panią Whiteside i we dwie tam pójdziemy. Wypada ich odwiedzić. A teraz idź i zobacz, jak sobie dają radę. Bert szedł szybko nad wdzięcznym strumyczkiem, śpiewającym na dnie kanionu. To nie ziemia pod uprawę – mówił do siebie – ale przyjemnie tu mieszkać. Sam mógłbym żyć sobie spokojnie w takim miejscu i nic nie robić, gdyby tylko zawieszenie broni nie przyszło tak nagle. Zrobiło mu się wstyd, jak zwykle, gdy przyłapywał się na żalu, że wojna nie potrwała nieco dłużej. Wrzaski Hildy doszły go, gdy był o jakieś ćwierć mili od nowego domu. – Co u diabła? – mruknął. – Jakby kogoś zarzynali. Przyspieszył kroku, żeby zobaczyć, co się dzieje. Zakratowane okno Hildy wychodziło na ścieżkę wiodącą do wejścia. Bert ujrzał przyciśniętą do krat dziewczynkę i jej oszalałe z wściekłości i strachu oczy. – Hej! – zawołał. – Co się dzieje? Czemu cię zamknęli? Oczy Hildy zwęziły się. – Głodzą mnie – powiedziała. – Chcą, żebym umarła. – Co ty gadasz? – rzekł Bert. – Kto by tam pragnął twojej śmierci? – Chcą moich pieniędzy – zwierzyła się. – Nie mogą ich mieć, dopóki nie umrę. – Przecież jesteś małą dziewczynką! – Nie, wcale nie – mówiła ponuro Hilda. – Jestem zupełnie dorosła. Tylko wyglądam jak mała dziewczynka, bo mnie głodzą i biją. Twarz Berta spochmurniała. – Dobrze. Dowiem się, jak to z tym jest – powiedział. – Och! Tylko nic im nie mów. Pomóż mi wydostać się stąd. Wezmę pieniądze i wyjdę za ciebie za mąż. Bert zaczynał podejrzewać, w czym rzecz. – Pomogę ci – rzekł łagodnie. – Czekaj tu chwilę. Zaraz wrócę i pomogę ci. Obszedł dom i zastukał do drzwi. Uchyliły się od razu; spojrzały na niego zimne oczy Filipińczyka.

– Czy mogę mówić z panią? – zapytał Bert. – Nie – rzekł Filipińczyk i zamknął drzwi. Bert poczerwieniał, upokorzony odprawą. Znowu gniewnie zastukał. Znowu drzwi uchyliły się na dwa cale i wyjrzały zza nich czarne oczy. – Powiadam, że chcę widzieć panią. Chodzi o tę dziewczynkę… – Przepraszam. Pani bardzo chora – rzekł służący. Znów zamknął drzwi. Tym razem Bert usłyszał zasuwanie rygla. Szedł z powrotem ścieżką. – Powiem żonie, żeby tu nie chodziła – mruczał. – Dziewczyna-wariatka i wredny służący. Niech ich szlag trafi! Helena zawołała ze swej sypialni: – Co się stało, Joe? Filipińczyk ukazał się w drzwiach. – Jakiś człowiek przyszedł. Mówił, że chce panią widzieć. Powiedziałem, że pani chora. – Dobrze, Joe. Wiesz, kto to jest? Nie mówił, po co chce się ze mną zobaczyć? – Nie wiem, kto to jest. Mówił, że chodzi o pannę Hildę. Helena zerwała się i podeszła do niego. Na jej twarzy malował się gniew. – Czego chciał? Kto to był? – Nie wiem, proszę pani. – I odprawiłeś go! Za dużo sobie pozwalasz! Wynoś się! Opadła na fotel i zakryła oczy dłonią. – Tak, proszę pani. – Joe odwracał się powoli do drzwi. – Joe! Chodź tu! Nim odsłoniła twarz, był już przy niej. – Przepraszam, Joe. Nie wiedziałam, co mówię. Dobrześ zrobił. Zostaniesz ze mną, prawda? – Tak, proszę pani. Podniosła się i podeszła niespokojnie do okna. – Nie wiem, co się ze mną dziś dzieje. Czy panna Hilda czuje się lepiej? – Tak. Panienka już się uspokoiła. – Dobrze. Rozpal kominek w bawialni. Potem przyprowadź ją. Urządzając bawialnię, Helena chciała, żeby stała się ona czymś w rodzaju pomnika zmarłego męża. Umeblowała ją niby wnętrze chatki myśliwskiej. Był to obszerny pokój wyłożony i obelkowany kalifornijską sosną. Na ścianach w równych odstępach sterczały łby różnych zwierząt i wystawiały swe wietrzące pyski. Prawie całą ścianę zajmował duży, kamienny kominek, nad którym wisiał postrzępiony sztandar francuski, który Hubert skądś wytrzasnął. W zamkniętej oszklonej szafce ustawione były rzędem jego strzelby. Helenie zdawało się, że póki taki pokój będzie istniał, niezupełnie utraci swego męża. W swym saloniku na Russian Hill w San Francisco nauczyła się przywoływać sen, który

sprawiał jej przyjemność. Chciała, żeby wrócił do niej tu, w tym nowym domu. Przywoływanie tego snu stało się jakby rytuałem. Siadała z złożonymi rękami przed płonącym na kominku ogniem i spoglądając kolejno na rozwieszone na ścianach myśliwskie trofea, powtarzała: – Hubert trzymał to w swoich rękach. Hubert trzymał to w swoich rękach. I sen nadchodził. Niemal wyraźnie widziała przed sobą męża. Wywoływała w myślach kształt jego rąk, wąskie biodra, długie, proste nogi. Odtwarzała w pamięci jego głos, który opadał zawsze przy pewnych zwrotach, niemal widziała, jak się zapalał i czerwienił, gdy mówił o czymś z przejęciem. Przypominało jej się, jak zwykł prowadzić gości od jednego trofeum do drugiego. Zatrzymywał się przy każdym, kołysał na obcasach. Zakładał ręce na plecy i opowiadał szczegółowo, w jaki sposób upolował to właśnie zwierzę. „Księżyc nie był jak trzeba i nigdzie żadnego tropu. Fred, nasz przewodnik, uważał, że nie ma najmniejszej szansy. A tego właśnie ranka skończył się nam bekon. Ale czułem, że musimy iść dalej i próbować”. Helena prawie słyszała, jak opowiada swe głupie, pozbawione pointy historyjki, które nieuchronnie tak się kończyły: „Cóż, odległość była za duża, cholerny wiatr od lewej, ale zmierzyłem i tylko pomyślałem sobie: »Nic z tego«, i niech mnie szlag trafi, jeśli nie fiknął. Nie ma co, miałem szczęście”. Oczywiście Hubert wcale nie chciał, by jego słuchacze myśleli, że to sprawa szczęścia. To był tylko czarujący gest prawdziwego sportsmena. Nieraz Helenę zastanawiało, czemu to prawdziwemu sportsmenowi nie wypada nigdy przyznać, że czegoś naprawdę dokonał. Tak rozwijał się sen. Budowała obraz Huberta, aż wypełniał cały pokój wybujałą żywotnością wielkiego myśliwego. A gdy sen był już cały i kompletny – niszczyła go. Dzwonek u drzwi zdawał się brzmieć szczególnie ponuro. Helena widziała twarze mężczyzn, zakłopotane i smutne, gdy mówili jej o wypadku. Sen zawsze kończył się w momencie, gdy wnosili ciało po schodach. Fala ostrego smutku napływała jej do serca. Zapadała głębiej w fotelu. W taki to sposób Hubert ciągle żył, nie dopuszczała, by obraz męża zatarł się w jej pamięci. – Byłam jego żoną tylko trzy miesiące – mówiła do siebie. – Tylko trzy miesiące. Zrezygnowana, skazała się sama na beznadziejny żal. Świadomie pobudzała go w sobie, uważając, że Hubertowi należny jest jej smutek, że w ten sposób czci jego pamięć. Nie wolno poddawać się rozpaczy, ale nie wolno też od niej uciekać. Helena niecierpliwie czekała na pierwszy wieczór w nowym domu. Zapłoną w kominku szczapy drewna, błysną szklane oczy zwierząt i wtedy nadejdzie stosowna chwila, by wprowadzić do nowego domu jej sen. Wszedł Joe. – Już rozpaliłem ogień. Mam iść po pannę Hildę? Helena spojrzała w okno. Zmierzch schodził ze wzgórz w dolinę. Nietoperze już krążyły nerwowo. Przepiórki nawoływały się, spiesząc do strumyków, daleko na zboczach kanionu

porykiwały krowy wracające do obór. Niepostrzeżenie coś się zmieniało w Helenie. Wypełniło ją nowe uczucie spokoju; czuła się chroniona, zbrojna przeciw tragediom, które od tak dawna ją osaczały. Rozprostowała ramiona, westchnęła z ulgą. Joe wciąż czekał w drzwiach. – Co? – odezwała się. – Panna Hilda? Nie, nie przyprowadzaj jej jeszcze Aż kolacja będzie gotowa. Jeśli nie będzie chciała przyjść na kolację, zajrzę do niej później. Nie chciała teraz Hildy. To nowe, rozkoszne uczucie ukojenia prysłoby w momencie jej przyjścia. Pragnęła być sama w tajemniczym połysku zapadającego zmierzchu, słuchać ptaków zwołujących się przed nocą do wodopoju. Zarzuciła na ramiona jedwabny szal i wyszła do ogrodu. Objął ją spływający ze wzgórz spokój. Spostrzegła małego, szarego królika z białym ogonkiem, który siedział wśród kwiatów klombu, i aż zadrżała z uciechy. Królik, odwrócił łepek, popatrzył na nią i dalej skubał świeżo posadzone kwiaty. Ogarnęła ją beztroska radość. Na pewno zaraz zdarzy się coś uroczego, coś szalenie miłego. Zaczęła mówić wesoło do królika: – Zajadaj sobie te kwiatki, zajadaj. Jutro posadzę kapustę specjalnie dla ciebie. Lubisz kapustę, prawda, Piotrusiu? Czy wiesz, że masz na imię Piotruś? Zabawne, ale wszystkie króliki tak się nazywają. Wiesz, już od dawna niczego się w życiu nie spodziewam. To śmieszne, prawda? A może smutne. Ale teraz czegoś się spodziewam, czegoś oczekuję. Po prostu pękam z ciekawości, co to może być. Dziwne, Piotrusiu, prawda? – Odeszła dalej, zatrzymała się i kiwnęła na niego palcem. – Tu są cynerarie, na pewno będą ci bardziej smakowały. Śpiew wody przywołał ją na brzeg strumyka. Stadko przepiórek smyrgnęło w krzewy z urywanym krzykiem strachu. Helenie zrobiło się przykro, że je spłoszyła. – Wracajcie! – wołała. – Królik mnie się nie bał! Nie będę do was strzelała. Nawet nie mogłabym, bo nie umiem. Nagle przypomniało jej się, że Hubert uczył ją strzelać. Był wtedy religijnie uroczysty, pokazywał, jak należy się składać, jak celować, nie przymrużając oka. „Teraz podrzucę w górę puszkę – mówił. – Nie wolno strzelać do nieruchomego celu. Prawdziwy sportsmen nie strzela do siedzącego ptaka”. Strzelała na oślep do wyrzuconej w powietrze puszki, aż jej zesztywniało ramię, i kiedy wracali do domu, Hubert głaszcząc ją powiedział: „Dużo czasu upłynie, nim będziesz umiała trafić do przepiórki. Ale niedługo już będziesz mogła upolować królika”. Przypomniały jej się całe pęki przepiórek powiązanych skórzaną linką, które Hubert przynosił do domu. „Kiedy zaczną spadać z linki, znaczy, że już dostatecznie skruszały i można je upiec”, mówił uroczyście. I nagle Helena uzmysłowiła sobie, że nie chce więcej myśleć o Hubercie. Ta retrospekcja omal nie zniszczyła świadomości ogarniającego ją ukojenia. Było już prawie ciemno. Wieczór słodko pachniał szałwią. Usłyszała dźwięk gongu.

Kolacja była gotowa. Helena otuliła się mocniej szalem, zadrżała lekko i weszła do domu. Hilda była już w jadalni. Z jej twarzy znikły ślady niedawnej wściekłości; wyglądała na szczęśliwą i zadowoloną z siebie. – Czujesz się lepiej, kochanie? Prawda? – zawołała Helena. – Och, tak! Helena podeszła do niej i pocałowała w czoło. Przez chwilę obejmowała ją kurczowo. – Zobaczysz, jak tu jest pięknie. Pokochasz to miejsce. Jestem pewna. Hilda nic nie odpowiedziała, lecz jej oczy stały się chytre. – Spodoba ci się tu, prawda, kochanie? – napierała Helena, siadając przy stole. Hilda była nieprzenikniona. – Może mi się spodoba. A może nie – powiedziała. – Dlaczego tak mówisz? – Może nie zostanę tu długo. – Nie zostaniesz tu długo? – Helena szybko spojrzała na nią poprzez stół. Widocznie Hilda starała się ukryć coś przed nią, ale się zdradziła. – Może ucieknę i wyjdę za mąż. Helena poprawiła się w krześle i uśmiechnęła do niej. – A, rozumiem. Pewnie, że mogłabyś. Ale lepiej poczekaj jeszcze kilka lat. Kto to jest tym razem? Znowu ten książę? – Nie, nie książę. Biedak, ale go kocham. Już wszystko ułożyliśmy. Przyjdzie po mnie. Helenie coś się przypomniało. – To ten człowiek, co tu był po południu? Hilda zerwała się od stołu. – Nic więcej nie powiem! – krzyknęła. – Nie wolno ci się pytać! Poczekaj, już ja ci pokażę! Nie będę gnić w tym starym domu! Wybiegła z pokoju, trzaskając drzwiami. Helena zadzwoniła na służącego. – Joe, co mówił ten człowiek, który tu dziś był? – Mówił, że chce panią widzieć, że chodzi o panienkę. – Jaki on był? Stary czy młody? – Nie młody, nie stary. Z pięćdziesiąt lat. Helena westchnęła. To jeszcze jedna z tych historii, które Hilda ciągle wymyślała i opowiadała. Były dla niej tak prawdziwe! Biedne dziecko. Helena jadła powoli, potem zasiadła sama przed kominkiem w wielkim pokoju. Od czasu do czasu poprawiała płonące drzewo. Zgasiła wszystkie lampy. Ogień zapalił oczy w wypchanych łbach na ścianie. Stare przyzwyczajenie wróciło z dawną siłą. Zaczęła znów sobie wyobrażać ręce Huberta, jego wąskie biodra, długie, proste nogi. Nagle coś odkryła: gdy przestawała myśleć o jego rękach – znikały. Nie umiała już odtworzyć całej postaci męża. Odszedł od niej. Po raz pierwszy

od wielu lat Helena wybuchnęła płaczem. Powróciło uczucie ukojenia, wypełniło ją oczekiwanie. Otarła oczy, zaczęła wolno chodzić po pokoju, patrząc z uśmiechem na wypchane łby nieuważnym wzrokiem obcego przybysza, który jeszcze nie wie, jak każde z tych zwierząt zostało zabite. Pokój stał się inny, wypełniony czymś innym. Niewprawnie odciągnęła nowe zasuwy, otworzyła szerokie okna i spojrzała w ciemność. Nocny wiatr wionął do pokoju, kąpiąc jej nagie ramiona w kojącym chłodzie. Wychyliła się przez okno i nasłuchiwała. Zmieszane, przyciszone dźwięki szły z ogrodu i ze wzgórz. Wszystko tętni życiem – pomyślała. – Aż pęka od życia. Gdy tak nasłuchiwała, z przeciwległej strony domu doszedł ją jakiś chrobot. – Gdyby tu były bobry – szepnęła do siebie – pomyślałabym, że to bóbr ścina drzewo. A może to jeżozwierz podgryza belki pod gankiem? Podobno one tak robią. Ale tu również nie ma jeżozwierzy. Wzmagający się zgrzyt dochodził z wnętrza domu. – A jednak wyraźnie jakieś zwierzę podgryza belki – skonstatowała. Usłyszała lekki trzask. Zgrzyt ustał. Helena poderwała się niespokojnie. Szybko przebiegła korytarz i stanęła przed drzwiami pokoju Hildy. Oparła rękę na solidnej zewnętrznej zasuwie i zawołała: – Wszystko w porządku, kochanie? Nie było odpowiedzi. Helena bardzo cicho odsunęła zasuwę i weszła do pokoju. Jeden z dębowych prętów kraty był wycięty. Pokój był pusty. Przez sekundę Helena stała sztywno przed otwartym oknem, patrząc w zamyśleniu w szarą noc. Twarz jej pobladła, wargi ściągnęły się jak dawniej w linię zaciętego uporu. Mechanicznym krokiem wróciła do saloniku, weszła na krzesło, otworzyła kluczykiem oszkloną szafkę i wyjęła z niej strzelbę. Doktor Phillips siedział przy Helenie Van Deventer w biurze sędziego śledczego. Wezwano go jako lekarza, który miał pod opieką Hildę. Starał się uspokoić Helenę, zapewnić ją, że nie powinna się niczego obawiać. Ale ona nie robiła wrażenia przestraszonej. W swej surowej, prawie barbarzyńskiej żałobie zdawała się być tak odporna jak skała, w którą bije morze. – Pan doktor się tego spodziewał? – pytał sędzia. – Myślał pan, że do tego dojdzie? Doktor Phillips spojrzał niepewnie na Helenę i odchrząknął. – Odkąd przyszła na świat, była pod moją lekarską opieką. Podobny wypadek mógł, zależnie od okoliczności, skończyć się morderstwem lub samobójstwem. Ale równie dobrze mogła żyć spokojnie, nikomu nie wyrządzając krzywdy. Tych rzeczy nie da się przewidzieć. Sędzia podpisywał dokumenty. – Musiała uczynić to w ataku szału – mówił. – Jest całkiem oczywiste, że nie była normalna, więc nie ma potrzeby szukać motywów. Mógł wystarczyć najbłahszy powód. Ale zrobiła to w sposób straszny. Z pewnością nie wiedziała, co czyni. Głowa w strumieniu, a obok strzelba… Polecę ławie przysięgłych orzeczenie samobójstwa. Przykro mi, że muszę wszystko to mówić w pani obecności. To musiał być okropny wstrząs dla pani, gdy ją pani znalazła.

Doktor Phillips podtrzymywał Helenę, gdy wychodzili z budynku sądu. – Niech pani nie patrzy w ten sposób! – mówił. – Zupełnie jakby pani szła na stracenie. Tak jest lepiej, rozumie pani? Nie wolno ciągle tak cierpieć. Nie patrzyła na niego. – Teraz wiem – mówiła cicho. – Już wiem, co mnie w życiu czeka. Ale starczy mi sił, żeby przetrwać, panie doktorze. Niech pan się o mnie nie martwi.

Rozdział 6 Junius Maltby był młody, niewielkiego wzrostu, wykształcony i pochodził z dobrej, kulturalnej rodziny. Kiedy ojciec odumarł go jako bankrut, Junius utknął beznadziejnie na jakiejś biurowej posadce, przeciwko czemu walczył dziesięć lat słabymi siłami. Po pracy Junius chronił się do swego sublokatorskiego pokoju, poprawiał poduszki fotela i spędzał wieczór na czytaniu. Uważał eseje Stevensona za niemal najświetniejsze dzieło, jakie kiedykolwiek napisano w języku angielskim; Podróże z osłem czytał wiele razy. Pewnego wieczoru, wkrótce po swych trzydziestych piątych urodzinach, Junius zasłabł na schodach domu, w którym mieszkał. Gdy przyszedł do siebie, spostrzegł po raz pierwszy, że oddychanie sprawia mu trudność. Zastanawiał się, od jak dawna już tak jest. Doktor, który go zbadał, był życzliwy i nawet optymistyczny. – W każdym razie nie jest jeszcze tak źle, żeby nie mógł pan wyzdrowieć – powiedział. – Ale musi pan wywieźć swoje płuca z San Francisco. Jeśli zostanie pan tutaj, w tej mgle, nie pożyje pan nawet roku. Trzeba się przenieść w ciepły, suchy klimat. Juniusa raczej ucieszyło to niedomaganie, bo zrywało więzy, których nie umiał sam przeciąć. Miał pięćset dolarów, nie żeby je oszczędził, po prostu zapomniał wydać. Za te pieniądze – myślał – albo się wykuruję i potem zacznę wszystko od nowa, albo umrę i cała historia się skończy. Kolega w biurze mówił mu o ciepłej, osłoniętej od wiatrów dolinie, o Pastwiskach Niebieskich, i Junius zaraz się tam wybrał. Spodobała mu się nazwa. Albo jest to omen, że nie będę długo żył – myślał – albo jest to przyjemna, symboliczna namiastka śmierci. Zdawało mu się, że nazwa ta ma jakieś osobiste dla niego znaczenie, co go ucieszyło, bo od dziesięciu lat nic na świecie nie było mu bliskie i osobiste. W Pastwiskach Niebieskich żyło kilka rodzin, które przyjmowały lokatorów. Junius rozpatrzył wszystkie możliwości, w końcu zamieszkał na farmie wdowy Quaker. Jej potrzebne były pieniądze, a jemu odpowiadało, że może sypiać w oddzielonej od domu szopie. Pani Quaker miała dwóch synków i trzymała parobka, który pracował na farmie. Ciepły klimat z czułością traktował płuca Juniusa. W ciągu roku przybyło mu na wadze i nabrał kolorów. Na farmie żył szczęśliwie i spokojnie, najbardziej jednak cieszyło go, że przekreślił całkowicie te dziesięć lat pracy biurowej. Z czasem stał się niebywale leniwy i zaniedbany. Nigdy nie czesał swoich rzadkich blond włosów, okulary wisiały mu na końcu szerokiego nosa; wzrok mu się wzmocnił i nosił je tylko z nawyku. Zawsze żuł jakiś patyczek, co jest przyzwyczajeniem jedynie najleniwszych i najbardziej skłonnych do kontemplacji ludzi. Ta jego rekonwalescencja odbywała się w roku 1910. W 1911 roku panią Quaker zaczęło niepokoić, co o tym mówią sąsiedzi. Kiedy rozważała o następstwach tego, że na jej farmie przebywa nieżonaty mężczyzna, stawała się nerwowa i niespokojna. Gdy było już jasne, że Junius odzyskał zdrowie, wyznała mu swe obawy. Więc ożenił się z nią – chętnie i natychmiast. Miał teraz dom, a przed sobą, świetlaną przyszłość, bo

pani Maltby posiadała dwieście akrów łąk na zboczu wzgórza i pięcioakrowy ogród warzywno-owocowy u jego podnóża. Junius posłał po swoje książki, po swój fotel z ruchomym oparciem i po reprodukcję Kardynała Velazqueza. Przyszłość malowała się przed nim niby miłe, słoneczne popołudnie. Pani Maltby odprawiła parobka i starała się skłonić męża do pracy na farmie, natrafiła jednak na opór tym bardziej obezwładniający, że nieuchwytny. Podczas swej rekonwalescencji Junius pokochał lenistwo. Lubił dolinę i farmę, ale takimi, jakie były; nie chciał niczego dodawać ani ujmować, nie chciał sadzić nowych roślin ani zrywać starych. Gdy pani Maltby dała mu kiedyś do ręki motykę, żeby pracował w ogrodzie, zastała go w kilka godzin później, przebierającego nogami w łąkowym strumyku i zaczytanego w kieszonkowym wydaniu Porwanego za młodu. Mówił, że mu przykro, że nie wie, jak to się stało. I tak było naprawdę. Początkowo wyrzekała na jego lenistwo i zaniedbanie, ale on rozwinął w sobie umiejętność niesłyszenia jej łajań. Uważał, że byłoby w złym guście zwracać na nią uwagę, w momentach gdy przestawała być damą. Zupełnie jak przyglądanie się kalece. Pani Maltby zaś, po bezskutecznych próbach przełamania jego nieuchwytnego oporu, sama przestała się czesać i głośno pociągała nosem. W latach między 1911 a 1917 państwo Maltby bardzo zbiednieli. Juniusa nic farma nie obchodziła. Sprzedali kilka akrów łąki, żeby mieć pieniądze na żywność i ubranie, ale niewiele dostali i nie na długo starczyło. Bieda rozpanoszyła się na farmie, jej właściciele chodzili głodni i obszarpani. Nie stać ich nigdy było na nowe ubrania, ale Junius odkrył eseje Davida Graysona. Siadywał w roboczym kombinezonie pod platanami nad strumieniem. Czasem czytał głośno swojej żonie i dwóm pasierbom Adventures in Contentment. Na początku roku 1917 pani Maltby stwierdziła, że będzie mieć dziecko, a pod koniec tegoż roku epidemia grypy z zimnym okrucieństwem zaatakowała całą rodzinę. Obaj chłopcy zachorowali jednocześnie, może dlatego, że byli jednakowo niedożywieni. Przez trzy dni dom pałał gorączką dzieci, które – chwytając nerwowymi palcami kołderki – kurczowo trzymały się życia. Przez trzy dni obaj chłopcy walczyli, słabnąc coraz bardziej, i czwartego dnia umarli. Ich matka nie wiedziała o tym, właśnie miała rodzić, a sąsiedzi, którzy przyszli pomóc w nieszczęściu, ani nie byli na tyle odważni, ani na tyle okrutni, by jej powiedzieć. Śmiertelna gorączka naszła ją w czasie porodu i zabiła, nim ujrzała swe dziecko. Sąsiadki, które pomagały przy porodzie, rozpowiadały później po całej dolinie, że podczas gdy jego żona i dzieci umierały, Junius Maltby czytał nad strumieniem książki. Ale była to tylko część prawdy. W dniu, w którym jego rodzinę powaliła choroba, Junius rzeczywiście siedział ze zwieszonymi nad strumieniem nogami, bo nie wiedział o tym, co się stało. Ale później krążył niepewnie od jednego umierającego chłopca do drugiego i opowiadał im bezładnie jakieś historie. Starszemu mówił o szlifowaniu diamentów, przy łóżku młodszego rozprawiał o pięknie, zamierzchłym pochodzeniu i symbolice znaku swastyki. Jedno życie zgasło, gdy czytał na głos drugi rozdział Wyspy skarbów, i zdał sobie z tego sprawę wtedy,

kiedy skończył i podniósł znad książki wzrok. W czasie tych dni był zupełnie zagubiony. Dał z siebie tyle, ile mógł, ale to było za mało wobec śmierci. Wiedział o tym z góry i tym straszliwsze było dla niego to, co się stało. Kiedy zabrano z domu ciała, Junius wrócił nad strumień i przeczytał kilka stron Podróży z osłem. Zaśmiał się kilka razy niepewnie, ubawiony uporem Modesta. Kto prócz Stevensona mógł nazwać osła Modestem? Jedna z sąsiadek zawołała go i zwymyślała tak ostro, że zmieszał się i przestał słuchać. Oparła ręce na biodrach, patrzyła na niego pałającym, pełnym pogardy wzrokiem. Potem przyniosła maleńkiego chłopczyka i wcisnęła mu w ramiona. Kiedy odwróciła się od furtki, zobaczyła, jak stał, przytulając do siebie płaczące dziecko. Nie wiedział, co ma z nim zrobić, gdzie złożyć, więc trzymał je tak przez długi czas. Ludzie w dolinie opowiadali o nim różne historyjki. Czasem nienawidzili go tą nienawiścią, jaką pracowici czują wobec leniwych, czasem zazdrościli mu lenistwa, ale najczęściej żal im go było, bo tak błądził. Nikt w całej dolinie nigdy nie odkrył, że Junius jest szczęśliwy. Opowiadano, jak za poradą doktora chciał kupić kozę, żeby mieć mleko dla dziecka. Nie określił wyraźnie, czy chodzi mu o kozę, czy kozła, ani nie powiedział, po co mu to zwierzę jest potrzebne. Kiedy przyprowadzono kozła, zajrzał pod jego brzuch i bardzo poważnie zapytał: – Czy to zwierzę jest normalne? – A pewnie – rzekł sprzedawca. – A czy nie powinno mieć takiego worka, czy coś między tylnymi nogami? Znaczy się na mleko? W dolinie zarykiwano się z tego. Później, gdy kozła zastąpiono kozą, Junius przez dwa dni naciskał ją i macał, ale nie wytoczył ani kropli mleka. Chciał zwrócić kozę, sądząc, że ma jakiś feler, w końcu jej poprzedni właściciel pokazał mu, jak ją należy doić. Niektórzy opowiadali, że Junius trzyma dziecko pod kozą, żeby samo ssało, ale to nie była prawda. Ludzie w dolinie nie mogli pojąć, jak – mimo wszystko – wychował to dziecko. Pewnego dnia Junius wybrał się do Monterey, gdzie najął starego Niemca do pomocy na farmie. Dał mu pięć dolarów zaliczki i nigdy centa więcej. W ciągu dwóch tygodni jego pomocnik tak się rozleniwił, że tyle akurat pracował, co jego pan. Siadywali gdzieś na farmie i dyskutowali o rzeczach, które ich obu interesowały i dziwiły – jak to się dzieje, że kwiaty są kolorowe, gdzie była Atlantyda, jak Inkowie grzebali swych zmarłych. Na wiosnę sadzili ziemniaki, zawsze za późno i nie przysypując ich popiołem dla ochrony przed robakami. Siali bób, zboże i groch, przez jakiś czas doglądali tego, co posadzili, później zapominali. Zielsko zakrywało wszystko przed wzrokiem. Widywano Juniusa, jak wdzierał się w gąszcz malw i wyłaniał stamtąd, trzymając w ręku blady ogórek. Przestał nosić buty, bo lubił czuć ciepło ziemi, a poza tym nie miał butów.

Po południu Junius opowiadał swemu pomocnikowi. – Wiesz, Jakubie – mówił – kiedy dzieci umarły, zdawało mi się, że osiągnąłem najwyższy szczyt przerażenia. I niemal w chwili, gdym to pomyślał, przerażenie zmieniło się w rozpacz, a rozpacz w smutek. Nie znałem dobrze ani mojej żony, ani dzieci. Może byli zbyt blisko mnie. Dziwna to rzecz znać kogoś. Nic innego, tylko świadomość szczegółów. Istnieją umysły dalekowzroczne i krótkowzroczne. Nigdy nie byłem w stanie widzieć tego, co jest blisko mnie. Na przykład znacznie wyraźniej widzę Partenon niż mój własny dom, który stoi, o, tam. – Twarz Juniusa drgnęła, oczy pojaśniały z zachwytu. – Jakubie – powiedział – czyś widział kiedy fotografię partenońskiego fryzu? – Tak, bardzo dobra rzecz – przyznał Jakub. Junius położył rękę na kolanie swego parobka. – Te konie – mówił – te piękne konie biegnące ku niebiańskim łąkom! Zapaleni, a jednak pełni godności młodzieńcy, idący na wspaniałe obchody święta, które odbywają się tuż za fryzem. Jak to się dzieje, że człowiek może wiedzieć, co odczuwa koń, kiedy jest bardzo szczęśliwy? Ten rzeźbiarz wiedział, bo jakżeby inaczej mógł stworzyć te konie. Zawsze tak było. Junius nie umiał skupić uwagi na jednym przedmiocie. Często obaj chodzili głodni, bo nie udawało im się znaleźć w trawie jaja zniesionego przez kurę, kiedy nadeszła pora kolacji. Syn Juniusa otrzymał imiona Robert Louis. Junius wołał tak na niego, ale Jakub buntował się przeciw temu, uważał to za literackie fanaberie. – Chłopcy powinni mieć imiona krótkie, jak psy – utrzymywał. – Jeden dźwięk starczy za imię. Samo „Robert” też byłoby zbyt długie. Powinniśmy wołać na niego „Bob”. Jakub prawie że wygrał sprawę. – Jakoś się pogodzimy – rzekł Junius. – Będziemy nazywać go „Robbie”. „Robbie” jest krótsze niż „Robert”, nie uważasz? Czasem ustępował Jakubowi, który stale, choć niezbyt energicznie, starał się walczyć z oplątującą go nieuchwytną pajęczą siecią. Od czasu do czasu dostawał napadu szlachetnej pasji i robił porządki w domu. Robbie rósł w atmosferze powagi. Chodził za obu mężczyznami, przysłuchiwał się ich dyskusjom. Junius nigdy go nie traktował jak małego chłopca, bo nie wiedział, jak małych chłopców należy traktować. Jeśli Robbie wtrącał się do dyskusji, Junius i Jakub uprzejmie słuchali, co ma do powiedzenia, po czym dalsza rozmowa toczyła się wokół uczynionej przez niego uwagi, a często nawet to, co powiedział, służyło im za zalążek dalszych dociekań. Wiele kwestii rozstrzygali w ciągu jednego popołudnia. Każdego dnia kilkakrotnie wertowali encyklopedię Juniusa. Ogromny platan przegiął jeden ze swych konarów ponad strumieniem i na nim siadywali wszyscy trzej; mężczyźni zanurzali zwisające stopy w wodzie i palcami poruszali kamyki na dnie, a Robbie bezskutecznie starał się ich naśladować. Dotknięcie stopami wody było jednym z jego kryteriów męskości. Jakub także już chodził boso, a Robbie

nigdy w życiu nie miał na nogach bucików. Ich rozmowy były uczone. Robbie nie znał języka dzieci, nigdy go nie słyszał. Właściwie nie były to rozmowy; pozwalali, aby ziarno myśli samo kiełkowało, a oni obserwowali tylko z podziwem, jak rozrasta się i puszcza pędy. Zdumiewały ich niezwykłe owoce, jakie ich myśli wydają, gdyż puszczali je samopas, nie nadawali im żadnego kierunku, nie hamowali ich biegu, w przeciwieństwie do wielu ludzi. Siadywali tak na potężnej gałęzi platana. Ubrania ich były postrzępione, włosy tyle że odgarnięte, by nie przesłaniały oczu. Obaj mężczyźni mieli długie, niestrzyżone brody. Obserwowali żyjątka prześlizgujące się po powierzchni wody, w której leniwie przebierali palcami stóp. Olbrzymie drzewo, kołysane łagodnie wiatrem, zrzucało od czasu do czasu liść, niby brązową chusteczkę. Robbie miał już pięć lat. – Platany to dobre drzewa – zauważył, gdy liść opadł mu na kolana. Jakub wziął liść do ręki i wyłuskał miąższ z unerwienia. – Tak – zgodził się. – Rosną przy wodzie. To, co dobre, kocha wodę. Co złe, jest suche. – Platany są duże i dobre – rzekł Junius. – Myślę, że dobre rzeczy muszą być bardzo duże, jeśli mają przetrwać. To, co dobre i małe, ginie niszczone przez małe i złe. Rzadko rzeczy duże są trujące i zdradliwe. Dlatego ludzie uważają, że wielkość jest atrybutem dobra, a małość – zła. Rozumiesz to, Robbie? – Tak – rzekł Robbie – rozumiem. Jak słonie. – Bywają złe słonie, ale gdy myślimy o słoniach, wydają nam się łagodne i dobre. – A woda? – wtrącił Jakub. – Czy wiesz, jak to jest z wodą? – Nie, nie wiem – rzekł Robbie. – Ale ja wiem – powiedział Junius. – Woda jest nasieniem życia. Z trzech żywiołów – woda jest spermą, ziemia łonem, a światło słoneczne kształtuje rozrost. Tak uczyli go niedorzeczności. Po śmierci jego żony i dwóch chłopców ludzie z Pastwisk odsunęli się od Juniusa. Historie o tym, jak się zachował podczas epidemii, urosły do takich rozmiarów, że zawaliły się pod własnym ciężarem i prawie o nich zapomniano. Ale choć sąsiedzi nie pamiętali już, że Junius czytał książki, kiedy dzieci umierały, nie mogli pogodzić się z jego sposobem życia. Tu, w tej urodzajnej dolinie, żył obok nich w straszliwej nędzy. Podczas gdy inni dorabiali się małych fortun, kupowali fordy i radia, zakładali elektryczność i dwa razy w tygodniu jeździli do Monterey do kina, Junius staczał się coraz niżej i w końcu stał się dzikusem w łachmanach. Mężczyznom żal było jego dobrej, zachwaszczonej ziemi, zaniedbanych drzew w sadzie, walących się płotów. Kobiety myślały z obrzydzeniem o zapuszczonym domu, zaśmieconym podwórzu i brudnych oknach. Wszyscy zaś czuli pogardę dla jego lenistwa i braku ambicji. Przez jakiś czas zachodzili do niego w nadziei, że ich dobry przykład wyciągnie go z gnuśności. Przyjmował ich z całą prostotą, przyjaźnie, jakby był taki jak oni. Nie wstydził się swych łachmanów, swojej nędzy. Z czasem zaczęto go uważać za wyrzutka i nikt już nie

zjawiał się na drodze wiodącej do jego domu. Wyłączono go ze społeczności ludzi przyzwoitych, postanowiono nie przyjmować, gdyby kiedyś zechciał kogoś odwiedzić. Junius nie zdawał sobie zupełnie sprawy z niechęci sąsiadów. Był wspaniale szczęśliwy. Jego życie stało się nierealne, romantyczne i nieważne – jak jego myśli. Wystarczało mu, że siadywał w słońcu, zanurzając stopy w strumieniu. Nie miał porządnego ubrania, ale i nie miałby też gdzie iść w porządnym ubraniu. Sąsiedzi prawie nienawidzili Juniusa, lecz litowali się nad jego małym synkiem. Kobiety mówiły: „Jakie to straszne, że dziecko musi rosnąć w takim brudzie i nędzy”. Ale ponieważ w Pastwiskach Niebieskich żyli przeważnie ludzie dobrzy, więc nie wtrącali się w prywatne sprawy Juniusa. – Poczekajmy, aż chłopiec będzie w wieku szkolnym – mówiła pani Banks kobietom zebranym w jej saloniku. – Teraz nie możemy nic zrobić, nawet gdybyśmy chciały. Należy do ojca. Ale zapewniam was, jak tylko skończy sześć lat, władze okręgowe będą miały coś do powiedzenia. Pani Allen pokiwała głową i zmrużyła oczy. – Ciągle zapominamy – odezwała się – że on jest również synem naszej kochanej nieboszczki, Mamie Quaker, a nie tylko tego Maltby’ego. Wydaje mi się, że już dawno powinnyśmy były się nim zająć. Jak tylko pójdzie do szkoły, musimy mu dać to wszystko, czego mu zawsze brakowało. – A przynajmniej zadbać, żeby miał co na siebie włożyć – zgodziła się jedna z kobiet. Mogłoby się wydawać, że cała dolina przyczaiła się w oczekiwaniu dnia, w którym Robbie pójdzie do szkoły. Kiedy jednak po wakacjach i po swych szóstych urodzinach Robbie wcale się w szkole nie pokazał, John Whiteside, który był sekretarzem Rady Szkolnej, napisał w tej sprawie do Juniusa. – Nie pomyślałem o tym – rzekł Junius, gdy list przeczytał. – Zdaje się, Robbie, że będziesz musiał pójść do szkoły. – Nie chcę – rzekł Robbie. – Wiem. Ja także tego nie chcę. Ale istnieją ustawy. Prawo posługuje się samoobroną, która nazywa się karą. Zawsze należy porównać przyjemność łamania prawa z karą, jaka nas za to czeka. Kartagińczycy karali nawet brak szczęścia. Jeśli generał przegrywał bitwę, bo nie miał szczęścia, zabijano go. Dzisiaj w ten sam mniej więcej sposób karze się ludzi za to tylko, że się przypadkiem urodzili i znaleźli w takich, a nie innych warunkach. W toku dalszej dyskusji, jaka się wyłoniła, zapomnieli o liście. Więc John Whiteside znowu napisał krótkie upomnienie. – Widzę, Robbie, że jednak będziesz musiał iść do szkoły – rzekł Junius. – Nauczą cię tam wielu pożytecznych rzeczy. – Dlaczego ty mnie nie nauczysz? – prosił Robbie. – O, ja nie mogę. Widzisz, zapomniałem wszystko, czego oni tam uczą.

– Nie chcę chodzić do szkoły. Nie chcę się uczyć. – Wiem, że nie chcesz. Ale nie ma rady. I pewnego ranka Robbie powlókł się do szkoły. Miał na sobie stare farmerki z dziurami na kolanach i siedzeniu, niebieską koszulę z wydartym kołnierzem i nic więcej. Długie włosy opadały na jego szare oczy jak grzywa dzikiego kuca. Dzieci otoczyły go kołem na szkolnym dziedzińcu i gapiły się w milczeniu. Słyszały o nędzy na farmie Maltbych i o lenistwie Juniusa. Chłopcy od dawna już czekali chwili, kiedy się dobiorą do Robbiego i zaczną go gnębić. Oto nadeszła ta chwila: stał wśród nich, a oni nic, tylko się na niego gapili. Nikt nie powiedział: „Skądżeś wytrzasnął te szmaty” albo „Spójrzcie na jego włosy”, tak jak oczekiwano. Dzieci były zdumione, że jakoś nie mogą się zdobyć na to, żeby go dręczyć. On zaś patrzył na nich pełnym powagi wzrokiem. Nie bał się zupełnie. – Znacie jakieś gry? – zapytał. – Ojciec mówił mi, że doskonale umiecie się bawić. Milczący krąg rozerwał się. – On nie umie się w nic bawić! – krzyczały dzieci. – Nauczymy go grać w palanta! Nie, w czarnego luda! Nie, nie, w przerywane wojsko! On nie zna żadnych gier! I choć nie wiedzieli, dlaczego tak jest, uważali, że to pyszna rzecz nie znać żadnych gier. Chuda twarzyczka Robbiego była skupiona. – Najpierw spróbujemy palanta – zadecydował. Źle mu szło, ale jego nauczyciele nie gniewali się na niego. Za to spierali się między sobą o przywilej pokazywania mu, jak należy trzymać kij. Istnieją bowiem co do tego różne teorie. Robbie stał chwilę z boku, przysłuchując się kłótniom, po czym sam sobie wybrał instruktora. Jego przybycie natychmiast odbiło się na życiu w szkole. Starsi chłopcy zostawili go w spokoju, młodsi zaś naśladowali we wszystkim – nawet porobili sobie dziury na kolanach spodni. Podczas dużej pauzy siadali w słońcu, opierając się o mur, i zajadali drugie śniadanie, a Robbie opowiadał o swoim ojcu i rosnącym nad strumieniem drzewie. Słuchali uważnie, marząc w głębi duszy, żeby ich ojcowie też byli tak łagodni i leniwi. Czasem kilku chłopców, mimo zakazu rodziców, wymykało się w sobotę na farmę Maltbych. Juniusa naturalnie ciągnęło do gałęzi platana, więc szli za nim i siadali po obu jego stronach, a on czytał im Wyspę skarbów lub opowiadał o wojnach galijskich czy bitwie pod Trafalgarem. I nie wiadomo kiedy, Robbie, dzięki własnym zaletom i dzięki temu, że miał tak wspaniałego ojca, stał się królem szkolnego dziedzińca. Najlepszym tego dowodem był fakt, że z żadnym z chłopców specjalnie się nie zaprzyjaźnił, że nie nadano mu przezwiska i że zawsze był arbitrem we wszelkich sporach. Nikt nigdy nie próbował nawet bić się z nim, tak wysokim cieszył się poważaniem. Dopiero po pewnym czasie Robbie zdał sobie sprawę, że jest przywódcą wszystkich młodszych chłopców. Jego opanowanie i dojrzałość sprawiły, że koledzy sami mu się podporządkowali. Wkrótce też zaczął decydować o wyborze gier i zabaw. Zawsze sędziował podczas baseballu, bo nikt inny nie umiał tego robić bez wywołania awantury. Sam grał źle

we wszystkie gry, ale w sprawach etyki i reguł zawsze zwracano się do niego. Po długich naradach z Juniusem i Jakubem wymyślił dwie gry, które zdobyły ogromną popularność. Jedna otrzymała nazwę „Przebiegły kojot”, a druga „Złamana noga”. Robbie sam ułożył prawidła obu tych gier. Nauczycielkę, pannę Morgan, intrygował ten mały chłopiec i zadziwiał ją – zarówno w klasie, jak na dziedzińcu szkolnym. Umiał doskonale czytać, posługiwał się słownictwem dorosłego człowieka, lecz nie umiał pisać. Był obznajmiony z liczbami, nawet bardzo wielkimi, ale nie mógł się nauczyć najprostszych arytmetycznych działań. Nauka pisania sprawiała mu niesłychaną trudność. Jego ręka kreśliła w szkolnym zeszycie jakieś zwariowane litery. Panna Morgan starała się mu pomóc. – Wybierz sobie jakieś zdanie i przepisuj je wciąż na nowo, aż napiszesz jak trzeba – zaproponowała mu kiedyś. Robbie poszukał w pamięci zdania, które by mu odpowiadało. W końcu napisał: „Nie ma takiej potforności w którą nie moglibyśmy sami uwieżyć”. Spodobało mu się słowo „potforność”. Nadawało wagę i głębię całej sprawie. Jeśli istnieją słowa, które jak zaklęcie mogą wyzwolić drzemiącego w ziemi ducha, to na pewno „potforność” jest jednym z nich. Przepisywał i przepisywał to zdanie, starannie kaligrafując ową „potforność”. Pod koniec lekcji panna Morgan chciała zobaczyć, jak mu idzie. – Robert, skądżeś, na Boga, to wziął? – zapytała. – To cytat ze Stevensona, proszę pani. Mój ojciec zna prawie całego Stevensona na pamięć. Panna Morgan naturalnie słyszała wiele złego o Juniusie, ale jakoś była po jego stronie. Teraz poczuła, że bardzo by go chciała poznać. Zapał do gier zaczął maleć na dziedzińcu szkolnym. Robbie martwił się tym i kiedyś przed pójściem do szkoły zwierzył się ze swej troski Juniusowi. Junius podrapał się po brodzie i chwilę myślał. – Bardzo dobra jest zabawa w szpiega – powiedział w końcu. – Pamiętam, że pasjami lubiłem bawić się w szpiega. – Ale kogo mamy szpiegować? – To nieważne, kogo bądź. My szpiegowaliśmy Włochów. Robbie, szalenie podniecony, pobiegł do szkoły i tegoż popołudnia, po dłuższym wertowaniu szkolnego słownika, zorganizował P.S.C.D.S.J. – co przetłumaczone, oczywiście szeptem, oznaczało: „Pomocnicza Służba Chłopców do Szpiegowania Japończyków”. Jeśliby nawet nie było innego powodu, to sama wspaniała nazwa wystarczyła, żeby uznać tę organizację za siłę, z którą należy się liczyć. Robbie prowadził kolejno każdego z chłopców w cień rosnącej na dziedzińcu wierzby i tam dopuszczał do tajemnicy pod przysięgą tak groźną, że przyniosłaby zaszczyt każdej loży masońskiej. Potem zgromadził całą grupę i wyjaśnił, że pewnego dnia, bez najmniejszej wątpliwości dojdzie do wojny z Japonią. – Musimy być przygotowani – oznajmił. – Im więcej teraz się dowiemy o niegodziwych

praktykach tej niegodziwej rasy, tym więcej bezcennych i tajnych informacji będziemy mogli dać naszemu krajowi, gdy woja wybuchnie. To podniosłe przemówienie wywarło ogromne wrażenie na kandydatach do zawodu szpiegowskiego. Byli wstrząśnięci grozą sytuacji, która wymagała posługiwania się tego rodzaju słowami. Ponieważ szpiegowanie stało się obecnie głównym zajęciem całej szkoły, mały Takashi Kato, który był w trzecim oddziale, nie miał już prywatnego życia. Jeśli Takashi podnosił w czasie lekcji dwa palce, Robbie spoglądał znacząco na któregoś z członków P.S.C.D.S.J. i natychmiast druga ręka strzelała gwałtownie w górę. Gdy Takashi wracał do domu, co najmniej pięciu chłopców skradało się za nim w przydrożnych zaroślach. Aż pewnej nocy pan Kato, ojciec Takashiego, strzelił w ciemność, gdy ujrzał białą twarz zaglądającą przez okno. Robbie, chcąc nie chcąc, zwołał podkomendnych i zakazał im szpiegowania po zachodzie słońca. – W nocy oni nie mogą robić nic naprawdę ważnego – wyjaśnił. W sumie jednak Takashi niewiele ucierpiał przez praktykowaną na nim akcję wywiadowczą, bo młodzi szpiedzy, chcąc ciągle mieć go na oku, brali go ze sobą na wszystkie wyprawy. Nikt nie zgodziłby się zostać, żeby go śledzić. Organizacja szpiegowska otrzymała śmiertelny cios, gdy Takashi, który skądś dowiedział się o jej istnieniu, zażądał, by go do niej przyjęto. – Naprawdę nie wiem, jak możemy cię przyjąć – uprzejmie tłumaczył Robbie. – Rozumiesz przecież, jesteś Japończykiem, a my ich nienawidzimy. Takashi omal się nie rozpłakał. – Ja urodziłem się tutaj, tak samo jak ty – mówił przez łzy. – I jestem takim samym jak ty Amerykaninem, może nie? Robbie zamyślił się. Nie chciał robić Takashiemu przykrości. Nagle czoło mu się rozpogodziło. – Słuchaj, ty umiesz po japońsku? – zapytał. – Pewnie, zupełnie dobrze. – Więc możesz zostać tłumaczem Będziesz nam tłumaczył ich tajne raporty. Takashi rozpromienił się. – Naturalnie, że mogę! – wykrzyknął z zapałem. – I jeśli chcecie, mogę szpiegować mojego ojca! Ale na tym się skończyło. Do szpiegowania został tylko pan Kato, a pan Kato był nerwowy i miał strzelbę. Minęły Halloween i Święto Dziękczynienia. Wpływ Robbiego na kolegów uwidocznił się przez wzbogacenie ich słownictwa i zdecydowaną niechęć do noszenia butów, a właściwie wszelkiego porządniejszego odzienia. Robbie, nie zdając sobie z tego sprawy, wprowadził modę – może nie całkiem nową, ale której wymogi były przestrzegane bardziej rygorystycznie niż dotąd. Noszenie porządnych ubrań uważano za rzecz niemęską, a nawet za coś, co

osobiście obraża Robbiego. Pewnego pięknego popołudnia, w piątek, Robbie napisał czternaście tajnych rozkazów, które przesłał czternastu chłopcom. Wszystkie te rozkazy brzmiały tak samo: „Banda Indian chce spalić na stosie Prezydenta Stanów Zjednoczonych jutro o dziesiątej u mnie. Przedrzeć się do naszej farmy i zaszczekać jak lis. Będę na miejscu i poprowadzę was na ratunek tego nieszczęsnego człowieka”. Panna Morgan już od paru miesięcy nosiła się z zamiarem odwiedzenia Juniusa Maltby’ego. Historie, jakie o nim opowiadano, i styczność z jego synem, pobudziły w najwyższym stopniu jej ciekawość. Od czasu do czasu któryś z uczniów nieświadomie dostarczał jej zdumiewających informacji. Kiedyś chłopiec znany z lenistwa oświadczył jej, że Hengest i Horsa podbili Anglię. Przyciśnięty do muru wyznał, że dowiedział się tego od Juniusa Maltby’ego i że jest to coś w rodzaju sekretu. Stara anegdota o tym, jak Junius kupował kozę, tak jej się spodobała, że zrobiła z niej opowiadanie, ale żaden z magazynów nie chciał tego wydrukować. Pewnej grudniowej soboty obudziła się uradowana, że powietrze jest mroźne i świeci wspaniałe słońce. Po śniadaniu włożyła sztruksową spódnicę, mocne buty i wyszła z domu. Idąc przez podwórze, starała się nakłonić farmerskie psy, żeby jej towarzyszyły, ale tylko pomerdały ogonami i znów zasnęły w słońcu. Farma Maltbych leżała o dwie mile, w małym kanionie, zwanym Gato Amarillo. Droga szła nad strumieniem, obramowana olszynami, pod którymi bujnie rosły paprocie. W kanionie było zimno, bo słońce nie ukazało się jeszcze zza wzgórz. W pewnej chwili pannie Morgan wydało się, że słyszy przed sobą kroki i głosy, ale gdy spiesznie minęła zakręt, nikogo nie zobaczyła. A jednak przydrożne gąszcze szeleściły tajemniczo. Chociaż nigdy tu przedtem nie była, od razu poznała farmę Maltbych. Sfatygowane płoty chyliły się ku ziemi pod przygniatającym ciężarem krzaków. Drzewa owocowe wyciągały nagie gałęzie nad gęstwiną chwastów. Pędy dzikich jeżyn oplatały jabłonie; wiewiórki i króliki wyrywały się spod stóp, gołębie fruwały ze świstem skrzydeł, miękko gruchając. Na wyniosłej, dzikiej gruszy zasiadł parlament sójek, skrzeczący w hałaśliwej kłótni. Dalej, obok wiązu, który spowity był postrzępionym płaszczem powoju, panna Morgan ujrzała zarosłe mchem wypaczone gonty dachu. Miejsce to przez swój spokój i ciszę wydawało się od stu lat opuszczone. Jakie to zniszczone i podupadłe – pomyślała. – Jakie urocze i zaniedbane. Weszła w obejście przez plecioną z trzciny furtkę przymocowaną do płotu żelazną obręczą. Budynki farmy poszarzały od słot, pnącza mackami czepiały się murów. Panna Morgan minęła róg domu i zatrzymała się w pół kroku, szczęka jej opadła, zimny dreszcz przeszył kręgosłup. Na środku podwórza stał wbity w ziemię pal, do którego był przywiązany sznurem stary człowiek w łachmanach. Inny mężczyzna, młodszy i drobniejszy, ale może nawet jeszcze bardziej obszarpany, układał chrust u stóp swego jeńca. Panna Morgan zadygotała i tyłem

cofnęła się za róg domu. Takie rzeczy się nie zdarzają naprawdę – próbowała przekonywać samą siebie. – Mnie się to śni. To niemożliwe. Nagle usłyszała jak najbardziej przyjazną rozmowę obu mężczyzn. – Już prawie dziesiąta – mówił oprawca. – Tak – rzekł pojmany. – Pamiętaj, nie podpalaj chrustu, póki nie będziesz zupełnie pewny, że już nadchodzą. Panna Morgan odczuła tak gwałtowną ulgę, że omal nie krzyknęła. Trochę jeszcze niepewnym krokiem ruszyła w kierunku pala. Młodszy mężczyzna odwrócił się i spostrzegł ją. Przez moment był zaskoczony, ale szybko opanował się i skłonił. Ukłon tego człowieka w podartym kombinezonie i ze zwichrzoną brodą był śmieszny i czarujący zarazem. – Jestem nauczycielką – wyjaśniła panna Morgan, łapiąc oddech. – Wyszłam na spacer i natrafiłam na ten dom. Przez chwilę myślałam, że to całopalenie odbywa się na serio. Junius uśmiechnął się. – Bo też jest na serio – powiedział. – Bardziej na serio, niż pani sądzi. W pierwszej chwili myślałem, że pani przybywa z odsieczą. Odsiecz ma tu być punktualnie o dziesiątej. W rosnących za domem wierzbach rozległo się dzikie szczekanie lisów. – O, właśnie przybyła – ciągnął dalej Junius. – Przepraszam, zdaje się, że panna Morgan? Jestem Junius Maltby, a ten dżentelmen nazywa się na co dzień Jakub Stutz. Ale dziś jest prezydentem Stanów Zjednoczonych, którego palą żywcem Indianie. Początkowo miał być Ginewrą, żoną króla Artura, ale ze względu na swą powierzchowność nadaje się bardziej na prezydenta niż na królową, nie sądzi pani? Poza tym za nic nie chciał włożyć sukni. – Bzdura – wtrącił prezydent. Panna Morgan roześmiała się. – Panie Maltby, czy pozwoli mi pan być świadkiem wybawienia prezydenta? – Nie jestem żaden pan Maltby. Jestem trzystu Indian. Znowu rozległo się szczekanie lisów. – Niech pani stanie tam, przy schodkach – powiedziało trzystu Indian. – Bo inaczej jeszcze wezmą panią za czerwonoskórego i rzucą się na panią. Spojrzał w stronę strumienia. Gałąź jednej z wierzb poruszała się gwałtownie. Junius potarł zapałkę o spodnie i podpalił chrust złożony u stóp jeńca. Płomień strzelił w górę i w tym samym momencie rosnące nad strumieniem wierzby jakby się rozpadły na kawałki i każdy z tych kawałków okazał się rozwrzeszczanym chłopcem. Runęli naprzód, wymachując bronią groźną i różnorodną niczym lud Paryża atakujący Bastylię. Wybawiciele natychmiast zdeptali ogień, który lizał już stopy prezydenta. Gorączkowymi palcami odwiązali sznur i Jakub Stutz był wolny i szczęśliwy. Uroczystość, która później nastąpiła, w niczym nie ustępowała scenie ratunku. Chłopcy stali wyprężeni, wzdłuż szeregu szedł prezydent i każdemu przypinał do piersi ołowiany krążek z wyrytym słowem „Bohater”. Zabawa się skończyła.

– W następną sobotę powiesimy zbrodniarzy, którzy uknuli ten nikczemny spisek – ogłosił Robbie. – Czemu nie zaraz? Powieśmy ich dzisiaj! – rozległy się okrzyki. – Nie, moi żołnierze. Najpierw trzeba wszystko przygotować. Musimy zbudować szubienicę. Chyba powiesimy was obu – zwrócił się do ojca. Przez chwilę spoglądał łakomie na pannę Morgan; darował jej jednak życie, choć bardzo niechętnie. Był to jeden z najprzyjemniejszych dni w życiu panny Morgan. Mimo że usadowiono ją na honorowym miejscu na konarze platana, chłopcy zapomnieli, że jest nauczycielką. – Znacznie przyjemniej, jak zdjąć buty – poradził jej Robbie. I przekonała się, że to prawda, gdy siedziała wraz z nimi, przebierając bosymi stopami w wodzie. Tego popołudnia Junius opowiadał o ludożerstwie wśród aleuckich Indian; o zbuntowanych przeciw Kartaginie najemnych wojskach; o tym, jak Lacedemończycy czesali włosy, zanim zginęli w Termopilach; o pochodzeniu makaronu i odkryciu miedzi – jakby sam był przy tym wszystkim obecny. W końcu Jakub zaczął z uporem zaprzeczać jego teoriom na temat wygnania z raju i wywiązała się między nimi długa dyskusja, a chłopcy zaczęli rozchodzić się do domów. Panna Morgan wracała sama daleko za nimi; chciała spokojnie pomyśleć o tym dziwnym człowieku. Zarówno nauczycielka, jak jej uczniowie z przerażeniem oczekiwali wizytacji Rady Szkolnej. Był to zawsze dzień uroczysty i pełen napięcia. Zadane lekcje recytowano nerwowo, błędy wymowy były uważane za największe przestępstwo. Nigdy dzieci tak się nie myliły, nerwy nauczycielki nigdy nie były wystawione na cięższą próbę. Wizytacja Rady Szkolnej w Pastwiskach Niebieskich odbyła się 15 grudnia po południu. Zaraz po drugim śniadaniu weszli do klasy, jeden za drugim, członkowie Rady, pogrzebowo poważni i trochę zawstydzeni. Pierwszy kroczył sekretarz, stary i siwowłosy John Whiteside, który miał dosyć pobłażliwy stosunek do kwestii wykształcenia, co mu brano za złe w dolinie. Za nim szedł Pat Humbert. Pat został wybrany członkiem Rady, bo bardzo tego chciał. Był to człowiek samotny, jakoś nie umiał nawiązywać kontaktów z ludźmi i chętnie korzystał z okazji, które mu to ułatwiały. Miał na sobie ubranie tak sztywne i oficjalne, jak strój z brązu, w którym Lincoln zasiada na cokole w Waszyngtonie. Dalej wtoczył się nastroszony T. B. Allen. Ponieważ był jedynym w dolinie kupcem, miejsce w Radzie należało mu się z urzędu. Za nim kroczył Raymond Banks, wielki i dobroduszny, z czerwoną twarzą i czerwonymi rękami. Pochód zamykał Bert Munroe, nowo obrany członek Rady. Była to jego pierwsza wizyta w szkole, więc czuł się trochę głupio, gdy szedł za innymi zająć miejsce w przednich ławkach. Kiedy już Rada zasiadła w całej swej okazałości, weszły żony jej członków i zajęły miejsca w tylnych ławkach. Dzieci poruszyły się niespokojnie. Poczuły się osaczone; ucieczka, gdyby zaszła ku temu potrzeba, była odcięta. Wierciły się w ławkach i spostrzegały, że siedzące za nimi kobiety uśmiechają się przychylnie. Pani Munroe trzymała na kolanach

jakąś paczkę. Lekcja się zaczęła. Panna Morgan z wymuszonym uśmiechem na ustach powitała Radę Szkolną. – Wszystko będzie się odbywało jak zwykle, proszę panów – oświadczyła. – Myślę, że najbardziej panów interesuje, jak wygląda normalny dzień w naszej szkole. I już w chwilę potem żałowała swego oświadczenia. Nigdy w życiu nie widziała tak głupich dzieci. Te, którym udawało się jakoś wydusić słowa ze zdławionego gardła, robiły przerażające błędy. Ich wymowa była fatalna. To, co czytały, brzmiało jak bełkot wariata. Rada Szkolna starała się zachować powagę, ale nie była w stanie powstrzymać uśmiechów. Na czoło panny Morgan wystąpiły kropelki potu. Widziała już w wyobraźni, jak oburzona do głębi Rada Szkolna zwalnia ją z pracy. Siedzące za dziećmi żony nie przestawały uśmiechać się nerwowo, czas posuwał się zastraszająco wolno. Gdy wreszcie pogmatwano i pokręcono całą arytmetykę, John Whiteside podniósł się z krzesła. – Dziękuję, panno Morgan – powiedział. – Jeśli pani pozwoli powiem kilka słów do dzieci, a później może je pani zwolnić. Powinny mieć jakąś nagrodę za to, że musiały znosić naszą obecność. Nauczycielka odetchnęła z ulgą. – Więc pan zdaje sobie sprawę, że nie odpowiadały tak dobrze jak zwykle? Cieszę się, że pan to rozumie. John Whiteside uśmiechnął się widział już tyle zdenerwowanych młodych nauczycielek w czasie poprzednich wizytacji. – Gdybym sądził, że to maksimum tego, na co je stać, zamknąłbym szkołę – powiedział. Potem przez kilka minut przemawiał, do dzieci – mówił im, że powinny się pilnie uczyć i kochać swoją nauczycielkę. Było to krótkie, nieszkodliwe przemówienie, które powtarzał od lat. Starsi chłopcy nieraz je słyszeli. Kiedy skończył, poprosił nauczycielkę, by puściła wszystkich do domu. Dzieci szły z klasy spokojnie, ale gdy tylko znalazły się na dziedzińcu, odczuły tak ogromną ulgę, że musiały jakoś się wyładować. Z wrzaskiem i krzykiem runęły na siebie, jakby chciały się nawzajem rozszarpać. John Whiteside potrząsał rękę panny Morgan. – Nigdy nie mieliśmy nauczycielki, która by utrzymywała w szkole taki porządek i karność – mówił serdecznie. – Gdyby pani zdawała sobie w pełni sprawę, jak bardzo dzieci panią lubią, czułaby się pani zażenowana. – To dobre dzieci – rzekła lojalnie panna Morgan. – To bardzo dobre dzieci. – No, naturalnie – zgodził się John Whiteside. – Ale ale, jak tam daje sobie radę mały Maltby? – Zdolny chłopak i dosyć niezwykły. Myślę, że jest wybitnie zdolny. – Mówiliśmy o nim na zebraniu. Pani naturalnie wie, że u niego w domu nie wszystko jest tak, jak być powinno. Obserwowałem go dziś specjalnie. Biedne dziecko, nie ma się nawet

w co ubrać. – Tak, u niego w domu jest inaczej niż u innych dzieci – panna Morgan czuła, że powinna bronić Juniusa. – To nie jest zwykły dom, ale nie jest zły. – Niech mnie pani źle nie rozumie, panno Morgan. Nie chcemy się wtrącać. Chcielibyśmy tylko dać mu trochę niezbędnych rzeczy. Jego ojciec jest bardzo biedny, wie pani. – Wiem – powiedziała miękko. – Pani Munroe kupiła mu coś z ubrania. Może go pani zawoła, chcemy mu to dać. – O nie, nie… – zaczęła. – Dlaczego? Mamy dla niego kilka koszul, farmerki i parę bucików. – Proszę pana, obawiam się, że go to zawstydzi. To bardzo dumny chłopiec. – Zawstydzi go, że wreszcie będzie porządnie ubrany? Nonsens! Według mnie bardziej wstydzi się tego, że nie ma co na siebie włożyć. Poza tym już za zimno, żeby biegał boso. Od tygodnia są już w nocy przymrozki. – Lepiej by było, żeby pan tego nie robił – rzekła bezsilnie. – Naprawdę lepiej by było tego nie robić. – Czy pani nie przesadza? Pani Munroe była tak dobra, że kupiła mu najpotrzebniejsze rzeczy. Proszę, niech go pani zaraz zawoła. Chwilę potem Robbie już stał przed nimi. Nieobcięte włosy spadały mu na twarz, oczy jeszcze błyszczały rozpalone zabawą na dziedzińcu. Grupa dorosłych zebrała się w klasie przed ławkami. Spoglądali na niego przyjaźnie, udając, że nie widzą jego podartej odzieży. Robbie patrzył dokoła niespokojnie. – Pani Munroe chce ci coś dać, Robercie – powiedziała nauczycielka. Pani Munroe wysunęła się i włożyła Robbiemu paczkę w ręce. – Jaki miły chłopczyk – powiedziała. Robbie ostrożnie położył paczkę na podłodze i schował ręce za siebie. – Rozpakuj to, Robercie – rzekł surowo T. B. Allen. – Bądź grzeczny! Robbie spojrzał na niego z wyrzutem. – Tak, proszę pana – powiedział i rozwiązał sznurek. Koszule, nowe farmerki i buciki leżały przed nim na podłodze. Wpatrywał się w nie i nic nie rozumiał. Nagle pojął. Twarz mu się gwałtownie zaczerwieniła. Przez chwilę patrzył dokoła nerwowo i niespokojnie, jak schwytane zwierzątko, i nagle rzucił się do drzwi. Rada Szkolna usłyszała jeszcze kroki na ganku i już go nie było. Pani Munroe spojrzała bezradnie na nauczycielkę. – Co mu się stało? – dziwiła się. – Poczuł się dotknięty – rzekła panna Morgan. – Ale dlaczego? Tacy byliśmy dla niego mili. Nauczycielka starała się wytłumaczyć, o co chodzi. Ogarnął ją gniew. – Myślę, proszę państwa, że on do tej chwili nie wiedział, że jest biedny.

– To moja wina – rzekł John Whiteside. – Strasznie mi przykro. – Co mamy teraz zrobić? – zapytał Bert Munroe. – Nie wiem. Doprawdy nie wiem. Pani Munroe zwróciła się do męża: – Bert, najlepiej by było, gdybyś poszedł do pana Maltby i pomówił z nim przyjaźnie i delikatnie. Powiedz mu, że mali chłopcy nie powinni w zimie biegać boso. Może to by coś pomogło. Pan Maltby mógłby nakłonić Roberta, żeby wziął to ubranie. Jak pan myśli, panie Whiteside? – Jestem temu przeciwny. Musielibyście mnie przegłosować. Popełniłem już jedno głupstwo. – Według mnie, zdrowie jest ważniejsze niż uczucia – nastawała pani Munroe. Dwudziestego grudnia zamknięto szkołę na tygodniowe ferie bożonarodzeniowe. Panna Morgan wybierała się do Los Angeles. Gdy czekała przy rozstaju dróg na autobus do Salinas, ujrzała z daleka mężczyznę i małego chłopca idących w jej kierunku. Obaj mieli na sobie nowe, tanie ubrania i szli, jakby ich nogi bolały. Gdy zbliżyli się, panna Morgan poznała w chłopcu Robbiego. Był poważny i smutny. – Robert! – zawołała. – Co się stało? Dokąd jedziesz? – Jedziemy do San Francisco – rzekł mężczyzna. Szybko podniosła na niego wzrok. Tak, to był Junius. Brodę miał zgoloną. Nie uświadamiała sobie przedtem, że jest taki stary. Nawet jego oczy, które dawniej wydawały się młode, teraz były stare. Twarz miał bladą, bo broda uchroniła ją przed słońcem. Jego rysy zastygły w wyrazie głębokiej zadumy. – Wyjeżdżacie gdzieś na święta? – pytała panna Morgan. – Uwielbiam gwiazdkowe wystawy sklepów. Mogę całymi dniami je oglądać. – Nie – rzekł powoli Junius. – Wyjeżdżamy stąd na dobre. Jestem buchalterem proszę pani. Przynajmniej byłem dwadzieścia lat temu. Postaram się o jakąś posadę. W jego głosie był ból. – Dlaczego pan to robi? – spytała. – Widzi pani – rzekł po prostu – nie wiedziałem, że wyrządzam krzywdę mojemu chłopcu. Nie myślałem o tym, a chyba powinienem. Pani rozumie, nie należy go chować w biedzie. Rozumie pani, prawda? Nie wiedziałem, co ludzie o tym myślą. – Dlaczego nie zostanie pan na swojej farmie? Tam przecież dobra ziemia, prawda? – Bo nie umiem z niej żyć. Nie znam się na farmerstwie. Jakub będzie próbował tam gospodarować, ale Jakub jest leniwy. Może później uda mi się sprzedać farmę, żeby Robbie mógł mieć te parę rzeczy, których nigdy nie miał. Panna Morgan poczuła gniew, a jednocześnie zbierało jej się na łzy. – Pan chyba nie przejmuje się tym, co ci wszyscy głupcy gadają!

Popatrzył na nią ze zdziwieniem. – Oczywiście, że nie. Ale chłopca nie można wychowywać, jakby był zwierzątkiem, prawda? Z daleka na drodze ukazał się autobus i zbliżał się w ich kierunku. Junius wskazał na Robbiego. – On nie chce jechać. Uciekł mi na wzgórza. Schwytaliśmy go z Jakubem wczoraj wieczór. Widzi pani, za długo żył jak dzikie zwierzątko. I nie wie, jak pysznie będzie mu w San Francisco. Autobus zatrzymał się ze zgrzytem. Junius i Robbie zajęli tylne miejsca. Panna Morgan chciała siąść przy nich, ale odwróciła się nagle i usiadła przy kierowcy. Oczywiście – powiedziała do siebie – oczywiście. Wolą być sami.

Rozdział 7 Stary Guiermo Lopez umarł, kiedy jego córki były już prawie dorosłe. Zostawił im czterdzieści akrów skalistego zbocza i ani grosza pieniędzy. Mieszkały dalej w bielonym, zbitym z desek domku, z przybudówką, studnią i szopą. Na ich nędznej ziemi nic nie chciało rosnąć prócz pokręconego zielska i dzikiej szałwii, a choć obie ciężko pracowały w swym ogródku warzywnym, niewiele udało im się wyhodować. Jakiś czas głodowały w ponurym męczeństwie, w końcu jednak potrzeby ciała zwyciężyły. Były zbyt grube i zbyt wesołe, żeby skazywać się na dobrowolne męki z tak niepobożnej przyczyny jak jedzenie. Któregoś dnia Róża wpadła na świetny pomysł. – Czy nasze tortille nie są najlepsze w całej dolinie? – zapytała siostrę. – Przejęłyśmy kunszt ich wypieku od naszej matki – odparła z nabożeństwem Maria. – Jesteśmy więc uratowane. Będziemy robiły wszystko: tortille, tamale i enchilady. Będziemy je sprzedawały ludziom w Las Pasturas del Cielo. – Myślisz, że zechcą je kupować? – zapytała sceptycznie Maria. – Posłuchaj tylko, Mario. W Monterey jest kilka miejsc, gdzie można dostać tortille, i ci, co je sprzedają, są bardzo bogaci. Sprawiają sobie nowe ubrania trzy razy do roku. A czy ich tortille mogą się równać z naszymi? Pytam cię o to przez pamięć naszej matki! Oczy Marii napełniły się łzami wzruszenia. – Przenigdy! – oświadczyła gorąco. – Na całym świecie nigdy nie było tortilli takich, jak te, które ubijały święte ręce matki! – Więc adelante, załatwione! – rzekła Róża z przekonaniem. – Jeśli są aż tak dobre, ludzie będą je kupowali. Nastąpił tydzień gorączkowych przygotowań. Siostry w trudzie i znoju zabrały się do porządków. Gdy skończyły, ich domek, był świeżo wybielony wewnątrz i na zewnątrz. Przed drzwiami zasadziły pelargonie, nagromadzone od lat śmiecie zebrały i spaliły. Frontowy pokój został przemieniony w restauracyjkę. Ustawiły w nim dwa stoliki nakryte żółtą ceratą. Tablica na płocie przy drodze ogłaszała: TORTILLE, ENCHILADY, TAMALE i inne hiszpańskie przysmaki R. i M. LOPEZ

Interes szedł niezbyt dobrze. Właściwie wcale nie szedł. Siostry siedziały przy swych żółtych stolikach i czekały. Były dziecinne, wesołe i nie zanadto czyste. Cierpliwie czekały na szczęście. Ale niech tylko zjawił się klient, zrywały się, by mu usłużyć. Zachwycały się wszystkim, co powiedział, chwaliły swym szlachetnym pochodzeniem i znakomitością swoich wypieków. Z zapałem zakasywały rękawy po łokcie pokazując białość skóry na dowód, że nie płynie w nich indiańska krew. Ale niewielu miały klientów. Szło im coraz gorzej. Nie mogły piec zbyt dużej ilości tortilli, bo psuły się. Do tamali potrzebne było świeże mięso. Więc nastawiały sidła, chwytały króliki i ptaki; wróble, kosy i skowronki trzymały w klatkach póki nie potrzebowały ich do swoich tamali. Mimo to interes

kulał. Pewnego ranka Róża powiedziała stanowczo do siostry: – Musisz zaprząc starego Lindo i jechać do Monterey. Nie mamy już kukurydzy. – Włożyła srebrną monetę w dłoń Marii. – Kup tylko trochę. Jak nam pójdzie lepiej, zrobimy większy zapas. Maria ucałowała siostrę i posłusznie zaczęła szykować się do drogi. – I słuchaj, jeśli ci coś zostanie, kup sobie i mnie po cukierku, wiesz, takim dużym. Gdy po południu Maria wróciła do domu, zastała siostrę niezwykle spokojną. Żadnych powitalnych okrzyków, pisków, dopytywania się o szczegóły podróży, co zawsze następowało po każdym rozstaniu. Róża siedziała sztywno w krześle i patrzyła przed siebie zamyślona. Maria podeszła nieśmiało do niej. – Udało mi się bardzo tanio kupić kukurydzę – powiedziała. – A tu, patrz, Różo, mam cukierki. Największe, jakie były, i tylko po cztery centy! Róża wzięła ogromny cukierek i wsadziła jeden koniec w usta. Maria siadła obok, a w jej czułym uśmiechu była prośba, żeby siostra podzieliła z nią ciężar swoich myśli. Róża siedziała jak głaz i ssała cukierek. Nagle zajrzała przenikliwie w oczy Marii. – Dziś – rzekła uroczyście – dziś oddałam się klientowi. Maria aż się zachłysnęła z podniecenia i ciekawości. – Nie myśl tylko – mówiła Róża – że wzięłam za to pieniądze. Ten człowiek zjadł trzy enchilady! Pomyśl tylko. Trzy! Maria zaczęła pochlipywać, jak nerwowe dziecko. – Uspokój się – mówiła Róża. – Co mam począć? Jeśli nasz interes ma się rozwijać, to trzeba zachęcać klientów. On zjadł trzy enchilady, Mario, trzy! I zapłacił za nie. Więc o co chodzi? Maria, słysząc nieodparte argumenty siostry, siąknęła nosem i zebrała w sobie całą moralną odwagę. – Wydaje mi się, Różo – rzekła – wydaje mi się, że nasza matka byłaby zadowolona i duszy twej też by ulżyło, gdybyś poprosiła o przebaczenie Matkę Boską i świętą Różę. Jej siostra uśmiechnęła się i objęła ją. – Już to zrobiłam, Mario. Gdy tylko wyszedł. Jeszcze był tu, jak zaczęłam się modlić. Maria wyrwała się z objęć siostry i z oczyma pełnymi łez pobiegła do swego pokoju. Dziesięć minut klęczała przed małym posążkiem Madonny. Potem wstała i rzuciła się w ramiona Róży. – Różo, siostro moja! – wykrzyknęła uszczęśliwiona. – Ja chyba… ja chyba też będę zachęcała klientów. I siostry Lopez długo tuliły się w objęciach, a ich łzy radości mieszały się ze sobą. Od tego dnia nastąpiła radykalna zmiana w życiu sióstr. Co prawda nie opływały w dostatki, ale odtąd sprzedawały tyle hiszpańskich przysmaków, że nie brakło im już

w kuchni jedzenia dla siebie i zawsze miały nowe, jaskrawe suknie na krągłych, rozłożystych ciałach. I dalej były głęboko pobożne. Gdy tylko któraś zgrzeszyła, natychmiast klękała przed porcelanową figurką Madonny, umieszczoną teraz dla wygody w sieni, między drzwiami ich pokojów, i modliła się o przebaczenie. Nie dopuszczały do nagromadzenia się grzechów. Wyznawały każdy świeżo popełniony. Wypolerowały kolanami podłogę pod posążkiem Madonny, w miejscu gdzie klękały w nocnych koszulach. Życie sióstr Lopez stało się przyjemne. Nie rywalizowały ze sobą, nie miały powodu, bo wyglądały niemal jednakowo. Tyle że Maria była nieco grubsza, a Róża – wyższa. Teraz dom ich pełen był śmiechu i radości. Pochylone nad kamienną płytą, śpiewały, ubijając tortille mocnymi, pulchnymi rękami. I niech tylko który z klientów pożartował sobie trochę, niech tylko Tom Breman powiedział, zajadając trzecią tamalę: „Różo, tobie się za dobrze powodzi, cała się niedługo rozpękniesz z tego dobrobytu”, a już obie siostry zanosiły się od śmiechu. I potem w ciągu dnia, wciąż ubijając tortille, jeszcze sobie przypominały, jakie to było zabawne, i znowu wybuchały śmiechem. Umiały pielęgnować i podsycać śmiech, póki nie wyczerpały go bez reszty. „Don Tom – mówiły – to dopiero mężczyzna! Dowcipny człowiek i bogaty człowiek. Kiedyś zjadł pięć talerzy chili con carne. I jest w nim coś, co nieczęsto znajdziesz u bogatego mężczyzny, to hombre fuerte, o, bardzo mocny!”. Pochylone nad kamienną płytą, kiwały głowami mądrze i refleksyjnie, niby wytrawni znawcy wspominający smak dobrego wina. Wszelkie podejrzenia, że siostry zbyt skwapliwie zachęcały klientów, byłyby nie na miejscu. Pieniądze przyjmowały jedynie za jedzenie. Jeżeli jednak ktoś zjadł trzy lub więcej porcji ich przysmaków, miękkie serca sióstr zalewała fala wdzięczności i stawał się on godnym zachęty. Pewnego fatalnego wieczoru jakiś klient, któremu nie starczyło apetytu na zjedzenie trzech enchilad, zaofiarował Róży pieniądze hańby. Stało się to wobec innych gości. Ofertę swą rzucił wśród gwaru ogólnej rozmowy. Wszyscy natychmiast umilkli zapanowała przerażająca cisza. Maria zasłoniła dłońmi twarz. Róża zbladła, potem zapłonęła z wściekłości. Zionęła oburzeniem, oczy jej ciskały błyskawice. Jej pulchne, mocne ręce uniosły się niby dwa orły, zanim spoczęły na biodrach. I opanowując wzburzenie zaczęła mówić: – Pan mnie obraził – głos jej brzmiał szorstko. – Pan może nie wie, że generał Vallejo jest niemal naszym przodkiem, niemal naszym bliskim krewnym. W żyłach naszych płynie niczym nie skażona krew. Co by generał Vallejo powiedział, gdyby to słyszał? Czy dłoń jego nie chwyciłaby za szpadę, gdyby w jego obecności obrażono damy tak blisko z nim spokrewnione? Mówi pan nam: „Jesteście kobietami hańby”. My, które pieczemy najcieńsze, najdelikatniejsze tortille w całej Kalifornii! Oddychała ciężko z wysiłku, żeby się opanować. – Ja nic takiego nie myślałem – jęknął winowajca. – Jak Boga kocham, nic takiego.

Gniew ją opuścił. Jedna jej ręka poderwała się z biodra – tym razem jak skowronek – i niemal ze smutkiem wskazała drzwi. – Precz – rzekła łagodnie Róża. – Wiem, że pan nie chciał nas dotknąć, ale obraza jest obrazą. I gdy skazaniec wymknął się już za próg, zawołała: – Dla kogo chili con frijoles? Kto sobie życzy? Chili con frijoles, jakich nie ma nigdzie na świecie! Ale na ogół szczęśliwie się żyło obu siostrom. Maria, która miała naturę subtelną i pełną słodyczy, posadziła więcej pelargonii przy domu i dzikie róże wzdłuż ogrodzenia. Kiedyś, będąc w Salinas, kupiły sobie nawzajem w prezencie czepeczki nocne, niby odwrócone gniazdka uwite z niebieskich i różowych wstążek. Cóż to była za radość! Stanęły, obejmując się przed lustrem, zwróciły ku sobie twarze, uśmiechały się do siebie, myśląc trochę smutno: Cudowny dzień! Tę chwilę zawsze będziemy wspominały jako chwilę szczęścia. Szkoda, że nie może trwać dłużej. W obawie, że szczęście ich może być niezbyt długotrwałe, Maria zawsze stawiała wazony kwiatów przed figurką Madonny. Ale złe przeczucia rzadko je nawiedzały. Maria kupiła gramofon i płyty – tanga i walce. Puszczały podczas pracy gramofon i klepały swe tortille w rytm muzyki. Ale stało się to, co jest nieuchronne, i w dolinie Pastwisk Niebieskich zaczęto szeptać, że siostry Lopez są kobietami zepsutymi. Miejscowe panie chłodno je witały przy spotkaniu. Nie wiadomo, jak się dowiedziały. Na pewno nie od mężów, ale wiedziały – zawsze wiedzą. Pewnego sobotniego ranka Maria wyniosła z szopy zniszczoną, pozszywaną uprząż i przystroiła nią, niby festonami, kości starego Lindo. – Nie bój się, przyjacielu – powiedziała, zapinając rzemień pod ogonem. – Teraz otwórz pysk, Lindo – mówiła zakładając wędzidło. Potem wprowadziła go tyłem między dyszle antycznej bryczki. Lindo umyślnie potknął się o dyszel, jak to zawsze od trzydziestu lat robił. Gdy Maria przymocowywała postronki uprzęży do bryczki, odwrócił łeb i popatrzył na nią z filozoficznym smutkiem. Był już stary, nie obchodziło go nigdy, dokąd mają jechać, a nawet nie cieszyły powroty do domu. Obnażył długie, żółte zęby i wykrzywił się z niechęcią. – Niedaleko – uspokajała go Maria. – Będziemy sobie wolniutko jechali. Nie masz się czego bać, Lindo. Ale Lindo się bał. Nie cierpiał jazdy do Monterey i z powrotem. Bryczka przechyliła się gwałtownie, gdy Maria sadowiła się na ławeczce. Ostrożnie ujęła lejce. – Ruszaj, Lindo! – zawołała. Koń zadrżał i obejrzał się. – Musimy jechać po zakupy do Monterey! Słyszysz? Potrząsnął głową i zgiął kolano, jakby dygając.

– Lindo! – nagliła Maria. – Kazałam ci jechać! Myślisz, że ustąpię? Zaczynasz mnie irytować! Gwałtownie potrząsnęła lejcami, smagając boki konia. Lindo opuścił głowę nisko do ziemi, jak węszący pies, i ruszył wolno z podwórza. Dziewięć mil do Monterey i dziewięć z powrotem. Wiedział to i był zrozpaczony. Maria rozpogodziła się, usiadła wygodnie i zaczęła nucić Walc księżycowy. Wzgórza lśniły rosą. Maria wdychała świeże, wilgotne powietrze i śpiewała coraz głośniej. Nawet Lindo poczuł się na tyle młody, że zaczął parskać. Polny skowronek przelatywał od jednego słupa telegraficznego do drugiego, wyśpiewując zapamiętale. Maria zobaczyła idącego drogą człowieka. Z daleka już poznała po jego niepewnym, jakby małpim kroku, że jest to Allen Hueneker, najbrzydszy i najbardziej nieśmiały człowiek w okolicy. Allen Hueneker nie tylko chodził jak małpa – wyglądał jak małpa. Niejeden mały chłopiec, chcąc dokuczyć koledze, wskazywał palcem nadchodzącego Allena i mówił: „Tam idzie twój brat”. Uważano to za dotkliwą drwinę, śmiertelną obrazę. Allen był tak nieśmiały i tak przerażony własnym wyglądem, że usiłował zapuścić bokobrody, by zasłonić twarz, ale rzadka, szorstka szczecina wyrastała w niewłaściwych miejscach, tylko wzmagając podobieństwo do małpy. Żona poślubiła go, bo miała już wtedy trzydzieści siedem lat. Allen zaś był jedynym mężczyzną, który nie umiał się przed nią obronić. Później okazało się, że należy ona do tych kobiet, których organizm wymaga uczucia zazdrości, żeby mógł normalnie funkcjonować. A że w życiu Allena nie zdarzało się nic, o co by mogła być zazdrosna, więc pomagała sobie fantazją. Opowiadała sąsiadom długie historie o jego sukcesach z kobietami, o jego niewierności i różnych miłosnych sprawkach. Tak długo opowiadała, aż sama uwierzyła, a sąsiedzi zaśmiewali się za jej plecami, bo każdy w Pastwiskach Niebieskich wiedział, jak nieśmiały i wiecznie przerażony jest ten niepozorny, brzydki człowieczek. Stary Lindo kuśtykał już łeb w łeb z Allenem. Maria ściągnęła lejce, jakby wstrzymywała rozpędzonego, rasowego ogiera. – Pomału, Lindo! Spokojnie! – Wołała raczej niepotrzebnie, bo przy najmniejszym pociągnięciu lejc Lindo natychmiast kamieniał i przeistaczał się w posąg kompletnego wypoczynku. – Dzień dobry – rzekła uprzejmie Maria. Allen chyłkiem skradał się ku skrajowi drogi. – Dzień dobry – powiedział, oglądając z niezwykłym zainteresowaniem zbocze wzgórza. – Jadę do Monterey – mówiła Maria. – Podwieźć pana? Allen skurczył się w sobie i zaczął badać wzrokiem niebo, szukając obłoków czy jastrzębi. – Ja tylko do autobusu – mruknął. – To też kawałek drogi, nie? Allen skubał bokobrody usiłując powziąć decyzję. W końcu, bardziej żeby wybrnąć z sytuacji niż dla wygody, wlazł do bryczki i siadł obok grubej Marii. Z trudem uniosła się, by

mu zrobić miejsce, i znowu opadła ciężko na ławeczkę. – Jazda, Lindo! – zawołała. – Słyszysz? Bo mnie rozgniewasz! – Lejce zatrzepotały po karku Linda. Opuścił nos do ziemi i ruszył chwiejnie. Jechali w milczeniu, póki Marii nie przypomniało się, że uprzejmość wymaga rozpoczęcia rozmowy. – Jedzie pan gdzieś dalej? – spytała. Allen wpatrywał się w mijany dąb i milczał. – Nigdy nie jechałam pociągiem – zwierzyła się Maria po chwili – ale moja siostra Róża jeździła. Raz do San Francisco i raz z powrotem. Podobno bogaci ludzie uważają, że podróż to dobra rzecz. Moja rodzona siostra Róża mówi to samo. – Ja tylko do Salinas – rzekł Allen. – Byłam tam wiele razy. Mamy bliskich przyjaciół w Salinas. Nasza matka stamtąd pochodziła. A nasz ojciec woził tam drzewo. Allen walczył z nieśmiałością. – Mój stary ford się zepsuł – oświadczył. – Inaczej pojechałbym fordem. To wywarło wrażenie na Marii. – Ma pan forda? – To bardzo stary wóz. – Nieraz sobie mówiłyśmy, Róża i ja, że nieźle by było mieć forda. Wszędzie byśmy sobie jeździły. Podobno bogaci ludzie uważają, że podróż to dobra rzecz. Jakby dla podkreślenia tego, co mówiła, zza wzgórza wyłonił się stary ford i z hukiem pędził w dół prosto na nich. Maria mocniej chwyciła lejce. – Spokojnie, Lindo! – zawołała. Lindo nie zwrócił najmniejszej uwagi ani na samochód, ani na Marię. Fordem jechał Bert Munroe z żoną. Bert omal nie skręcił karku, oglądając się, gdy ich mijał. – Rany! Widziałaś? – spytał żonę ze śmiechem. – Widziałaś tego starego uwodziciela z Marią Lopez? Pani Munroe uśmiechnęła się tylko. – A to byłby kawał powiedzieć pani Hueneker, żeśmy widzieli, jak jej mąż uciekał z Marią! Co? – mówił Bert. – Nie waż się tego robić – powiedziała stanowczo jego żona. – Ale byłoby śmiechu! Przecież wiesz, co ona opowiada. – Nie rób tego, Bert! Tymczasem Maria dalej gwarzyła ze swoim opornym gościem. – Pan nigdy do nas nie przychodzi na enchilady – mówiła. – Nie ma to jak nasze. Bo wie pan, matka nas nauczyła, jak je robić. Kiedy żyła, to nawet w San Juan, nawet w Gilroy mówiono, że nikt nie potrafi piec takich enchilad jak ona! A trzeba wiedzieć, że wszystko zależy, jak je się ubija, nic innego jak tylko to daje im właściwy smak i cienkość. Nikt nigdy,

nawet Róża, nie ubija enchilad tak długo, jak matka to robiła. Właśnie jadę do Monterey po mąkę, bo tam tańsza. Allen Hueneker siedział skulony i modlił się, żeby już wreszcie dojechali do przystanku autobusowego. Późnym popołudniem Maria wracała z Monterey. – Zaraz będziemy w domu! – wołała radośnie do Linda. – Jeszcze mały kawałeczek. Odwagi, przyjacielu! Wrzała niecierpliwością powrotu. W przystępie szaleńczej rozrzutności, kupiła aż cztery duże cukierki. Ale to jeszcze nie wszystko. Wiozła prezent dla Róży: parę szerokich, jedwabnych podwiązek z wielkimi, czerwonymi makami naszytymi po bokach. Oczyma wyobraźni widziała, jak Róża zakłada podwiązki, a potem unosi – naturalnie bardzo skromnie – spódnicę. Będą się razem przyglądały podwiązkom w lustrze ustawionym na podłodze. Róża lekko wysunie czubek pantofla i będą płakać ze szczęścia. Wolno rozprzęgała konia na podwórzu. Dobrze jest odwlec czekającą radość, jest potem tym większa. Dom był bardzo, spokojny. Nie stały przed nim żadne pojazdy, znaczy, że nie ma klientów. Powiesiła w szopie uprząż i wyprowadziła Linda na łąkę. Potem wzięła cukierki i podwiązki i wolno weszła do domu. Przy jednym ze stolików siedziała Róża. Róża cicha i spokojna, Róża smutna i cierpiąca. Jej oczy były szklane i niewidzące. Pulchne, mocne ręce leżały na blacie i nie odwróciła się, nie poruszyła, gdy Maria weszła. Więc Maria zatrzymała się i patrzyła na nią. – Różo – rzekła nieśmiało. – Różo, wróciłam do domu. Jej siostra wolno skierowała na nią wzrok. – Tak – powiedziała. – Jesteś chora, Różo? Szklane oczy znowu patrzyły w stół. – Nie. – Przywiozłam ci prezent. Spójrz, Różo. Trzymała w rękach dwie podwiązki. Wolno, bardzo wolno oczy Róży podniosły się i spojrzały na przepiękne czerwone, maki, a potem na twarz Marii. Maria czekała na głośny okrzyk zachwytu. Ale powieki Róży opadły i dwie grube łzy spłynęły po obu stronach nosa. – Widzisz, co ci przywiozłam? Nie podobają ci się, Różo? Nie założysz ich? – Jesteś moją kochaną, dobrą siostrzyczką – Różo, powiedz, co się stało? Może jesteś chora? Powiedz swojej Marii. Czy ktoś tu był? – Tak – rzekła bezdźwięcznie Róża. – Szeryf. Maria wybuchła radosnym podnieceniem. – Szeryf? Sam szeryf? No, teraz dopiero nam świetnie pójdzie! Będziemy bogate! Ile enchilad? Powiedz, Różo, ile enchilad zjadł szeryf?

Róża strząsnęła z siebie apatię. Podeszła do Marii i objęła ją macierzyńskim uściskiem. – Moja kochana, mała siostrzyczko – powiedziała. – Nie będziemy już nigdy sprzedawały enchilad. Będziemy żyły jak dawniej. Skończyło się kupowanie nowych sukienek. – Różo, chyba oszalałaś! Dlaczego tak mówisz? – Bo to prawda! Szeryf był tutaj. „Otrzymałem skargę – powiedział. – Otrzymałem skargę, że prowadzicie tu dom zepsucia”. „Ależ to kłamstwo i obraza naszej matki i generała Vallejo”, ja mu na to. „Otrzymałem skargę – powtórzył. – Nie wolno wam nikogo wpuszczać za próg albo aresztuję was za prowadzenie domu zepsucia”. „Ależ to kłamstwo”, starałam się mu wytłumaczyć. „Dziś po południu otrzymałem skargę – powiedział – a jak otrzymam skargę, to nic nie mogę poradzić, bo widzisz Różo – mówił bardzo przyjaźnie – bo widzisz, Różo, jestem po to, by służyć tym, którzy się skarżą”. Odeszła od skamieniałej siostry i znów siadła przy stole. Maria usiłowała pojąć, co się naprawdę stało, i po chwili zaczęła histerycznie płakać. – Uspokój się – powiedziała Róża. – Myślałam już nad tym wszystkim. Sama wiesz, że czeka nas głód, jeśli nie będziemy mogły sprzedawać enchilad. I powiem ci, że już wiem, co zrobię. Słuchaj, Mario! Pojadę do San Francisco i stanę się naprawdę zepsutą kobietą. Opuściła głowę nisko na swe pulchne ręce. Płacz Marii ustał. Podeszła do siostry. – Za pieniądze? – szepnęła przerażona. – Tak – załkała gorzko Róża. – Za pieniądze. Za mnóstwo pieniędzy! I niech mi nasza matka przebaczy! Maria odsunęła się od siostry, wybiegła do sieni i stanęła przed Madonną. – Paliłam ci świece i przynosiłam świeże kwiaty każdego dnia! Matko Święta, co się z nami dzieje? Czemu dopuściłaś do tego? Potem klękła i odmówiła pięćdziesiąt zdrowasiek. Wreszcie przeżegnała się i wstała z kolan. Twarz jej wyrażała napięcie i zdecydowanie. Obok w pokoju Róża wciąż siedziała pochylona nad stołem. – Różo! – zawołała spazmatycznie. – Jestem twoją siostrą, a więc jestem, czym ty jesteś! – Wzięła głęboki oddech. – Różo, pojadę z tobą do San Francisco. Ja też będę zepsutą kobietą. To przerwało zadumę Róży. Szeroko rozwarła ramiona. Siostry Lopez długo płakały, tuląc się nawzajem w objęciach.

Rozdział 8 Molly Morgan wysiadła w Salinas z pociągu i czekała trzy kwadranse na autobus. Wielki samochód był pusty, prócz Molly i kierowcy nikt nie jechał. – Nigdy nie byłam w Pastwiskach Niebieskich – odezwała się Molly. – Daleko tam od głównej drogi? – Będzie ze trzy mile – rzekł kierowca. – Czy znajdę jakie auto, żeby mnie odwiozło na miejsce? – Nie. Chyba że ktoś przyjedzie po panią. – A jak normalnie można się tam dostać? Kierowca z widoczną satysfakcją przejechał leżące na drodze rozpłaszczone ciało królika. – Żywego bym nie ruszył – wyjaśnił. – Zawsze wymijam, jak je w nocy reflektor oślepi. – Tak, tak. Ale jak ja się dostanę do Pastwisk Niebieskich? – A na piechotę. Wszyscy tam idą pieszo, chyba że ktoś podjedzie na spotkanie. Pomógł jej wysiąść u wylotu bocznej drogi. Molly Morgan, chcąc nie chcąc, podniosła walizkę i ruszyła pod górę. Stary ciężarowy ford zahamował tuż koło niej. – Idzie pani do doliny? – Tak, tam idę. – Pani siada. Nie ma się co bać. Jestem Pat Humbert, z Pastwisk. Molly spojrzała na jego pokrytą kurzem twarz i też mu się przedstawiła. – Jestem nową nauczycielką. To znaczy, mam nadzieję, że będę. Czy wie pan, gdzie mieszka pan Whiteside? – Pewnie, że wiem. Będziemy tamtędy jechać. On jest sekretarzem Rady Szkolnej. Ja też jestem w Radzie. Wie pani, zastanawialiśmy się, jak pani wygląda. – Powiedziawszy to, zawstydził się i zaczerwienił pod warstwą kurzu. – Znaczy, jaka w ogóle pani jest – poprawił się. – Z naszą ostatnią nauczycielką były same kłopoty. Niby nic takiego, tyle że nerwowa. W końcu wyjechała z powodu choroby. Molly skubała czubki palców swoich rękawiczek. – Mam się zgłosić do pana Whiteside’a. Tak mi piszą w liście. To porządny człowiek? Nie, nie o to mi chodzi. Chciałam zapytać, czy on… Jaki on w ogóle jest? – O, wszystko będzie dobrze. To zacny człowiek. I niemłody. Urodził się w tym samym domu, w którym dziś mieszka. Porządny człowiek. Kończył szkoły. Jest sekretarzem naszej Rady od dwudziestu lat. Gdy Molly została sama przed dużym, starym domem, ogarnęło ją przerażenie. Trudno – powiedziała sobie. – Nie ma się w końcu czego bać. Nie zje mnie przecież. Molly miała dopiero dziewiętnaście lat. Zdawało jej się, że ta pierwsza rozmowa w sprawie pierwszej posady zaważy na całym jej życiu. Bynajmniej nie uspokoiła jej dróżka wiodąca od furtki do drzwi domu. Wiodła między gęstymi rabatami kwiatów, obrzeżonymi równo przyciętym bukszpanem. Rabaty te założono

jakby z upomnieniem: „Rośnijcie i rozmnażajcie się, ale nie rośnijcie zbyt wysoko i nie rozmnażajcie się zbyt bujnie – a nade wszystko nie wkraczajcie na ścieżkę”. Znać było na tych kwiatach rękę człowieka, który kierował i naprawiał błędy. Duży biały dom wyglądał bardzo godnie. Żaluzje z żółtego drzewa opuszczono, by nie wcisnęło się do środka słońce południa. Dopiero gdy się znalazła w połowie drogi od furtki, mogła zobaczyć samo wejście i werandę – obszerną, ciepłą i życzliwą jak rozłożone w powitalnym geście ramiona. Gościnność domu poznaje się po wejściu – przeleciało jej przez głowę. Ale mimo zapraszającej werandy i wiodących do niej szerokich stopni była onieśmielona i pełna lęku, gdy pociągała za sznur dzwonka. Wielkie drzwi rozwarły się, stanęła w nich miła, duża kobieta i uśmiechnęła się do Molly. – Mam nadzieję, że panienka niczego nie sprzedaje – rzekła pani Whiteside. – Nigdy nic nie chcę kupować, ale zawsze kupuję i potem jestem wściekła. Molly roześmiała się. Poczuła się nagle bardzo szczęśliwa. Aż do tej chwili nie zdawała sobie sprawy, jak bardzo była wystraszona. – Nie, nie! – zawołała. – Jestem nową nauczycielką. Dostałam list, że mam się zobaczyć z panem Whiteside’em. Czy zastałam go w domu? – Właśnie kończy obiad. A pani już jadła? – O, naturalnie. To znaczy – nie. Pani Whiteside zaśmiała się i zaprosiła ją do środka. – Dobrze przynajmniej, że jest pani tego pewna. Zaprowadziła Molly do obszernej jadalni, gdzie stały oszklone mahoniowe szafki z zastawą. Na kwadratowym stole były nieuprzątnięte jeszcze talerze i półmiski. – Widać John zjadł już obiad i poszedł. Niech pani siada, zaraz przyniosę pieczeń. – Ależ nie. Naprawdę, dziękuję bardzo. Pomówię tylko z pani mężem. – Niech pani siada. Musi się pani pokrzepić, nim będzie pani miała z Johnem do czynienia. – Czy… czy on jest bardzo surowy? Znaczy się… dla nowych nauczycielek? – To zależy – rzekła pani Whiteside. – Jeśli przed widzeniem się z nim nie zjedzą porządnego obiadu, rzuca się na nie jak niedźwiedź. I ryczy przy tym. Ale jak wie, że zjadły obiad, traktuje je tylko ze zwykłym sobie okrucieństwem. Molly roześmiała się beztrosko. – Na pewno ma pani dzieci – powiedziała. – O, na pewno wychowała pani mnóstwo dzieci i kocha je pani. Pani Whiteside nachmurzyła się. – Mam tylko jedno. I to ono mnie wychowało. Wychowało mnie, jak się patrzy. Za dużo tego było dla mnie. Teraz wychowuje krowy, biedactwo. Nie bardzo wysoko zaszło. Kiedy Molly skończyła jeść, pani Whiteside otworzyła boczne drzwi i zawołała: – John, przyszedł ktoś do ciebie! Lekko wepchnęła Molly do pokoju będącego czymś w rodzaju biblioteki, bo stały tam

półki, a na nich stare, grube tomy ze złotymi tłoczeniami. Ale była to jednocześnie bawialnia. Kominek z czerwonej cegły zdobiły wazy niezwykłego kształtu, a powyżej, na wbitym w ścianę haku, wisiała ogromna piankowa fajka, niby strzelba na ramieniu myśliwego. Przy kominku stały wielkie, kryte skórą fotele na biegunach, skrzypiące przy lada poruszeniu. Wreszcie pokój ten był również czymś w rodzaju gabinetu, bo jeden jego kąt zajmowało ogromne staroświeckie biurko, za którym siedział John Whiteside. Spojrzał na Molly i zobaczyła najłagodniejsze, a zarazem najpoważniejsze oczy jakie w życiu widziała – i najbielsze, jakie kiedykolwiek widziała, włosy. Niebieskawobiałe, jedwabiste, cała strzecha. – Jestem Mary Morgan – zaczęła oficjalnie. – Ach tak, spodziewałem się pani. Proszę, niech pani siada. Siadła na jednym z wielkich foteli, którego sprężyny jęknęły niczym w słodkim bólu. – Lubię takie fotele – powiedziała. – Kiedy byłam mała, mieliśmy jeden taki w domu. – Naraz poczuła się głupio. – Przyszłam w sprawie posady nauczycielki. Dostałam list, że mam się do pana zgłosić. – Niech się pani czuje całkiem swobodnie, panno Morgan. Od lat zajmuję się przyjmowaniem nowych nauczycielek do naszej szkoły, i przyznam się, że dotychczas nie wiem, jak się do tego zabrać – rzekł z uśmiechem. – Och, jak to dobrze, proszę pana. Bo ja nigdy jeszcze nie szukałam pracy i mam wielką tremę. – No cóż, proszę pani, wyobrażam sobie, że w naszej rozmowie powinienem dowiedzieć się coś niecoś o tym, co pani dotychczas robiła. Teraz, gdy już wiadomo, o co mi chodzi, będzie się pani pewnie czuła jeszcze bardziej onieśmielona i będzie się pani starała wywrzeć na mnie jak najlepsze wrażenie. Ale wystarczy mi zupełnie, jeśli powie mi pani kilka słów o sobie, skąd pani pochodzi i jaka pani jest… Molly szybko skinęła głową. – Rozumiem. Postaram się to zrobić, proszę pana – powiedziała i cofnęła się myślami do przeszłości. Stary, zaniedbany dom z obszernym gankiem, na nim oparte o poręcz balie. Wysoko, na stojącej przy domu wierzbie siedzą jej dwaj bracia, Joe i Tom. Wspinają się po trzeszczących gałęziach i krzyczą: – Jestem orłem! – A ja papugą! – A teraz jestem kurą! – Patrz! Drzwi z siatką drucianą wychodzące na ganek uchylają się i matka ruchem pełnym zmęczenia opiera się o futrynę. Jej włosy nigdy nie chcą się gładko ułożyć, żeby nie wiedzieć jak długo je czesała. Grubymi strączkami opadają na twarz. Oczy ma zawsze zaczerwienione,

dłonie i przeguby rąk boleśnie spękane. – Tom! Joe! – woła. – Bo jeszcze pospadacie! Zawsze mam z wami tyle zmartwienia! Czy już zupełnie nie kochacie waszej mamy? Głosy na wierzbie cichną. Rozkrzyczane duchy orła i kury pogrążają się w wyrzutach sumienia. Molly siedzi na ziemi, owijając starannie jakiś patyk gałgankami, i wyobraża sobie, że jest to smukła, pięknie wystrojona dama. – Molly, chodź tu i pobądź ze mną. Jestem dziś tak zmęczona! Molly wbija patyk w ziemię. – Zaraz wrócę i spuszczę ci lanie na goły tyłek, moja panno – szepcze do patyka i posłusznie wchodzi do domu. Matka siedzi w kuchni na krześle. – Chodź tu do mnie bliżej, Molly – mówi. – Posiedź ze mną chwilę. Ach, kochaj mnie, Molly! Kochaj choć troszkę mamusię! Wiesz dobrze, że jesteś moją najmilszą córeczką! Molly wierci się w krześle. – Nie kochasz swojej mamusi? Molly czuje się bardzo nieszczęśliwa. Za chwilę matka zacznie płakać, będzie musiała gładzić jej postronkowate włosy. I ona, i jej bracia wiedzą, że mamę należy kochać. Wszystko dla nich robi, wszystko. Wstydzą się sami przed sobą, że nie cierpią być blisko przy niej – nic nie mogą na to poradzić. Kiedy ich woła, gdy są poza zasięgiem jej wzroku, kryją się, udają, że nie słyszą, mówią do siebie szeptem. – Więc powiem od razu, że byliśmy bardzo biedni – zaczęła Molly. – Była to chyba prawdziwa nędza. Miałam dwóch braci, obaj trochę ode mnie starsi. Ojciec był komiwojażerem, ale matka musiała ciężko w domu pracować. Bardzo, bardzo ciężko. Mniej więcej raz na sześć miesięcy przychodziło wielkie wydarzenie. Wczesnym rankiem matka cicho wysuwała się z sypialni. Włosy już wyszczotkowała – najlepiej jak mogła. Oczy jej błyszczały, była szczęśliwa i prawie ładna. Mówiła cicho: – Nie hałasujcie, dzieci. Ojciec przyjechał. Molly i jej bracia wymykali się z domu, ale nawet na podwórzu mówili podnieconym szeptem. Wieść szybko obiegała sąsiedztwo. Wkrótce podwórze było pełne szepczących dzieci. – Podobno przyjechał wasz ojciec? Czy to prawda? Gdzie teraz był? Do południa zbierało się już na podwórzu kilkanaścioro dzieci, które czekały w napięciu, przestrzegając się wzajemnie, że trzeba się cicho zachowywać. Wreszcie drzwi otwierały się, gwałtownie uderzając o mur. Z domu wybiegał ojciec. – Hej! – wołał. – Hej, dzieciarnia! Molly i jej bracia rzucali się do niego, czepiali się jego nóg, a on chwytał ich i podrzucał w powietrze niby kocięta. Pani Morgan trzepotała się dokoła, gdacząc jak podniecona kura.

– Malcy, malcy! Nie podrzyjcie ojcu ubrania. Dzieci sąsiadów fikały koziołki, wrzeszczały i tłukły się nawzajem z radości. To było prawdziwe święto! – Zaraz zobaczycie, co wam przywiozłem! – wołał ojciec. – Zaraz zobaczycie! Ale na razie to sekret! I gdy ogólna histeria uspokoiła się nieco, wynosił na ganek walizkę i otwierał. Były w niej prezenty zupełnie niebywałe: mechaniczne zabawki, jakich nikt dotąd nie widział – pełzające żuki, tańczący Murzyni z drewna, wspaniałe koparki. I śliczne szklane kulki z niedźwiedziami i psami w środku. Miał dla każdego jakiś prezent, po kilka prezentów. Było tak, jakby wszystkie największe święta zbiegły się jednego dnia. Zwykle dopiero późnym popołudniem dzieci uspokajały się na tyle, że przestawały wrzeszczeć wszystkie naraz. George Morgan siadał wówczas na schodkach, dzieci zbierały się wokół niego, a on opowiadał swoje przygody. Tym razem był w Meksyku, właśnie gdy wybuchła rewolucja. I był w Honolulu, i widział wulkan, i jeździł tratwą po rwącej rzece. Zawsze opowiadał o miastach i ludziach – dziwnych miastach i dziwnych ludziach. Zawsze miewał niebywałe przygody i setki zabawnych przeżyć, znacznie zabawniejszych niż to, co dotąd dzieci słyszały. Niepodobna było wszystkiego za jednym zamachem opowiedzieć, więc przychodziły po szkole następnego dnia i następnego. Po całym świecie włóczył się George Morgan, żeby kolekcjonować swoje wspaniałe przygody. – Jeśli chodzi o moje życie rodzinne – mówiła panna Morgan – to jakbym nie miała ojca. Rzadko przyjeżdżał do domu ze swych podróży handlowych. John Whiteside kiwnął poważnie głową. Ułożone na kolanach dłonie Molly poruszyły się niespokojnie, oczy jej się zamgliły. Kiedyś przywiózł w pudle krótkonogiego, wełnistego szczeniaka, który natychmiast narobił na podłogę. – Jakiej rasy jest ten pies? – tonem znawcy zapytał Tom. Ojciec zaśmiał się głośno. Taki był młody! Wyglądał o dwadzieścia lat młodziej niż matka. – To pies półtoradolarowy – wyjaśnił. – Za półtora dolara można kupić wielorasowego psa. To jest tak… Przypuśćmy, że idziesz do sklepu ze słodyczami i mówisz: „Proszę mieszankę owocową za pięć centów”. Ja też wszedłem do sklepu i powiedziałem: „Proszę psią mieszankę za półtora dolara”. I dali mi tego psa. Taka jest jego rasa. Będzie należał do Molly i ona musi mu wybrać imię. – Chcę, żeby się nazywał George, jak ty, tatusiu – rzekła Molly. Ojciec skłonił się jakoś dziwnie. – Dziękuję ci, Molly – powiedział. I wszyscy zauważyli, że wcale się z niej nie wyśmiewał. Następnego ranka Molly wstała bardzo wcześnie. Wyprowadziła George’a na podwórze, chcąc wszystko mu pokazać i we wszystko wtajemniczyć. Odkopała skrytkę, w której leżały zagrzebane dwa centy i złoty guzik z munduru policjanta. Oparła go przednimi łapami o płot,

żeby mógł popatrzeć na ulicę i na budynek szkolny. W końcu wdrapała się na wierzbę, przyciskając George’a ramieniem do siebie. Tom wyszedł z domu i kręcił się niespokojnie pod drzewem. – Uważaj, bo go upuścisz! – zawołał i w tym samym momencie szczeniaczek poruszył się i z nieprzyjemnym plaśnięciem upadł na twardą, ubitą ziemię. Jedna nóżka zgięła się pod nieprawdopodobnym kątem, zaczął wyć głośno i przeraźliwie, przerywając wycie żałosnym skomleniem. Molly zsunęła się z drzewa otępiała ze zgrozy. Tom stał z pobladłą, wykrzywioną twarzą, a psiak wył i skowyczał bez przerwy. – Nie można go tak zostawić! – krzyczał Tom. – Nie można go tak zostawić! Rzucił się do stosu drzewa na opał i szybko wrócił z siekierą. Molly była zbyt oszołomiona, żeby odwrócić wzrok. Tom zamknął oczy i uderzył. Skowyt nagle ustał. Tom odrzucił siekierę i przeskoczył płot. Molly widziała, jak ucieka, jakby go kto gonił. W tym samym momencie ojciec i Joe wyszli z domu. Molly pamięta jeszcze ściągniętą i poszarzałą twarz ojca, gdy patrzył na szczeniaka. Widok jego twarzy wyzwolił w niej płacz. – Upuściłam go i potłukł się, i Tom go uderzył, a potem uciekł. W jej głosie brzmiał wyrzut. Ojciec przytulił ją do swego uda. – Biedny Tom! – powiedział. – Pamiętaj, Molly, nigdy nie mów z nim o tym, co się stało. Nigdy nie patrz na niego tak, jakbyś o tym nie mogła zapomnieć. – Zarzucił worek na ciało pieska. – Musimy wyprawić mu pogrzeb – mówił dalej. – Czy opowiadałem wam kiedy, jak raz byłem na chińskim pogrzebie? Jak rzucali kolorowe papierki w powietrze i kładli małe pieczone prosiaczki na grób? Joe przysunął się bliżej do ojca, w oczach Molly błysnęło zaciekawienie. – To było tak… Molly podniosła wzrok na Johna Whiteside’a, który w skupieniu patrzył na czystą kartkę papieru leżącą przed nim na biurku. – Kiedy miałam dwanaście lat mój ojciec zginął w wypadku… Wspaniałe odwiedziny ojca trwały zwykle około dwóch tygodni. Zawsze jednak nadchodziło popołudnie, kiedy George Morgan wybierał się do miasta i wracał dopiero późną nocą. Matka kładła dzieci spać wcześniej, ale słyszały, jak przychodzi, jak zatacza się i potyka o meble. Przez ścianę słychać było jego głos. I wtedy, tylko wtedy, brzmiał w nim smutek I zniechęcenie. Leżące w łóżkach dzieci wstrzymywały oddech. Wiedziały, co to znaczy. Rano ojciec wyjdzie, zabierając ze sobą ich serca. Ale rozmowy o jego przygodach i czynach trwały nieustannie. Ojciec wydawał się radosnym argonautą, srebrnym rycerzem. Cnota, Odwaga i Piękno były w jego herbie. – Kiedyś – mówili chłopcy – kiedyś, jak będziemy dorośli, wybierzemy się z nim i zobaczymy to wszystko. – Ja też pojadę – napierała się Molly. – O nie, jesteś dziewczyną, nie będziesz mogła jechać.

– Ale on mi pozwoli, na pewno pozwoli. Sam mnie ze sobą zabierze. Zobaczycie! Po jego wyjeździe matka znowu popłakiwała, znowu miała czerwone oczy. Gderliwie żądała od swych dzieci miłości, jakby to była paczuszka, którą mogli włożyć jej do ręki. Raz ojciec wyjechał i więcej nie wrócił. Nigdy nie przysyłał im pieniędzy, nigdy nie pisał, ale tym razem znikł na dobre. Czekali dwa lata, aż matka powiedziała, że ojciec pewnie nie żyje. Dzieci zadrżały na samą myśl, nie chciały w to uwierzyć, bo czyż mógł umrzeć ktoś tak piękny i doskonały jak ojciec? Gdzieś tam, na końcu świata, przeżywa właśnie wspaniałe przygody. Jakieś bardzo ważne sprawy nie pozwalają mu wrócić. I przyjedzie pewnego dnia, jak tylko będzie mógł. Znowu się zjawi któregoś ranka z mnóstwem prezentów jeszcze piękniejszych niż zwykle i z zapasem jeszcze ciekawszych niż zwykle opowieści. Ale matka twierdziła, że musiał go spotkać jakiś wypadek. Na pewno nie żyje. Nie wiedziała, co począć, jak sobie dać radę. Czytała ogłoszenia, szukając pracy, którą mogłaby wykonywać w domu. Dzieci robiły kwiaty z papieru i wstydliwie próbowały je sprzedawać. Później chłopcy starali się zarobić zdobywaniem prenumeratorów pism. Cała rodzina głodowała. W końcu Tom i Joe mieli tego dosyć, uciekli z domu i zaciągnęli się do marynarki. Molly widywała ich rzadko, równie rzadko jak dawniej ojca. Ale nie bolała nad tym; zmienili się bardzo, stali się głośni i nieokrzesani, byli jej obcy. – Skończyłam szkołę, wyjechałam do San Jose i wstąpiłam do Seminarium Nauczycielskiego. Pracowałam w domu pani Morit, w zamian za pokój i utrzymanie. Moja matka umarła, kiedy byłam jeszcze w szkole, więc można by powiedzieć, że jestem sierotą. – Przykro mi – szepnął John Whiteside. Molly zarumieniła się. – Nie powiedziałam tego, żeby wzbudzać współczucie, proszę pana. Tylko że pan chce wszystko o mnie wiedzieć. Każdy z czasem staje się sierotą. – Tak – zgodził się. – Ja też właściwie jestem. Molly pracowała na pokój i utrzymanie. Była zwykłą służącą, tylko że nie dostawała żadnej pensji. Pieniądze na ubranie zarabiała, pracując w sklepie w czasie letnich wakacji. Pani Morit dawała dobrą szkołę swoim dziewczętom. – Mogę wziąć do siebie taką, co nic nie umie, co nie jest warta nawet centa – mawiała często – a już po półrocznej pracy u mnie może łatwo zarobić pięćdziesiąt dolarów miesięcznie. Różne panie wiedzą o tym i wyrywają sobie moje dziewczyny. Taką, która skończyła szkołę, mam po raz pierwszy, ale nawet ona wykazuje pewne postępy. Tylko że za dużo czyta. Uważam, że służąca powinna o dziesiątej już spać, bo inaczej nie może dobrze pracować. Metoda wychowawcza pani Morit polegała na ustawicznym łajaniu i krytyce wygłaszanej równym, stanowczym głosem: – Molly, ja nie czepiam się drobiazgów, ale jeśli nie będziesz staranniej wycierać srebra, to porobią się smugi. Nóż do masła kładzie się tutaj, a tam trzeba postawić szklankę.

– Zawsze staram się wszystko dokładnie wyjaśnić – mówiła pani Morit swoim przyjaciółkom. Wieczorem, po zmyciu naczyń, Molly siadała na łóżku i zaczynała się uczyć. Po zgaszeniu światła kładła się i rozmyślała o ojcu. Wiedziała, że to strata czasu, że to po prostu śmieszne. Pojawiał się w drzwiach w cylindrze, tużurku i spodniach w prążki. W ręku miał ogromny bukiet czerwonych róż. – Nie mogłem przyjść wcześniej, Molly – mówił. – Szybko, wkładaj płaszcz. Przede wszystkim pójdziemy kupić tę wieczorową suknię, która jest na wystawie u Prausta. Ale musimy się spieszyć. Już mam bilety na wieczorny pociąg do Nowego Jorku. Prędzej, Molly! Nie gap się tak na mnie! To było śmieszne i głupie. Ojciec umarł. Nie, w głębi duszy w to nie wierzyła. Gdzieś tam żyje sobie wspaniale i kiedyś wróci. Molly powiedziała raz w szkole do jednej z przyjaciółek: – Właściwie nie wierzę w to, a jednocześnie nie jestem pewna. Gdybym była przekonana, że on nie żyje, byłoby to dla mnie straszne. Nie wiem, co bym zrobiła. Nie chcę nawet myśleć. Kiedy umarła jej matka, Molly nie odczuła prawie nic poza zawstydzeniem. Matka tak bardzo pragnęła, by ją kochano, ale nie umiała wzbudzać miłości. Jej ciągłe domaganie się uczucia odstręczyło od niej dzieci. – Tak, to chyba już wszystko – powiedziała Molly. – Dostałam dyplom i przysłano mnie tutaj. – Chyba nigdy jeszcze nie poszła mi tak łatwo rozmowa z nową nauczycielką – rzekł John Whiteside. – Więc pan sądzi, że otrzymam tę posadę? Rzucił szybkie spojrzenie na wiszącą nad kominkiem fajkę. To jego przyjaciel – pomyślała Molly. – Mają wspólne sekrety. – Tak. Sądzę, że pani otrzyma tę posadę. Wydaje mi się nawet, że już ją pani otrzymała. No, a teraz proszę mi powiedzieć, gdzie pani zamieszka? Musi sobie pani znaleźć jakiś pokój z utrzymaniem. – Chcę tu mieszkać – wyrwało jej się, zanim zdążyła pomyśleć. John Whiteside otworzył szeroko oczy ze zdumienia. – Ale my nie wynajmujemy pokojów. – Och, przepraszam, że to powiedziałam. Tak bardzo mi się tu u państwa podoba. – Willa! – zawołał. A kiedy jego żona stanęła w uchylonych drzwiach, powiedział: – Ta młoda osoba chce z nami mieszkać. Jest nową nauczycielką. Pani Whiteside zmarszczyła się. – Nie ma mowy. Nigdy nie mieliśmy lokatorów. Ona jest za ładna, żeby mieszkać pod jednym dachem z tym głupcem Billem. Kto będzie za niego pasł krowy? Same kłopoty z tego wynikną. Damy pani pokój na górze – zwróciła się do Molly. – Wygodny i nie

za słoneczny. Życie Molly zmieniło się. Nagle odkryła, że jest królową. Dzieci w szkole uwielbiały ją od pierwszego dnia, bo rozumiała je i – co więcej – sprawiła, że one ją rozumiały. Po jakimś czasie pojęła, jak ważną stała się w dolinie osobą. Jeśli w sklepie Allena utknęła w martwym punkcie dyskusja w kwestiach dotyczących historii, literatury lub matematyki, zawsze ktoś się w końcu odezwał: „Chodźmy z tym do nauczycielki. Jeśli nawet nie wie, to sprawdzi w swoich książkach”. Molly bardzo była z tego dumna. Proszono ją również o pomoc w urządzaniu zabaw i przyjęć. Radziła, czym poczęstować gości, jak udekorować pokoje. – Chyba byłoby najlepiej wetknąć, gdzie się da, gałązki sośniny – mówiła. – Sosna ma taki odświętny zapach. Powszechnie uważano, że zna się na wszystkim i wszystkiemu umie zaradzić. Bardzo ją to cieszyło. W domu pomagała w kuchni, pracowała ciężko wśród nieustannego szemrzącego potoku słów Williego Whiteside’a. Po sześciu miesiącach pani Whiteside mruknęła do męża: – Gdyby Bill miał trochę oleju w głowie… Ale z drugiej strony – dodała – jeśli ona ma trochę rozumu… – I na tym urwała. Wieczorem Molly pisywała listy do nielicznych przyjaciółek z seminarium – listy pełne radości i historyjek o życiu w dolinie. Zapraszana jest na wszystkie przyjęcia i zabawy, gdyż liczą się tu z jej stanowiskiem. W soboty wybiera się zwykle na wzgórza, skąd przynosi paprocie i polne kwiaty, które sadzi przy domu. Bill Whiteside raz tylko spojrzał uważniej na Molly i uciekł do swoich krów. Sporo upłynęło czasu, nim zdobył się na odwagę, żeby z nią swobodnie rozmawiać. Był to duży, prosty chłopak, który nie odziedziczył ani rozwagi swego ojca, ani humoru matki. Ale włóczył się za Molly i z daleka na nią spoglądał. Pewnego wieczoru, ogarnięta uczuciem wdzięczności za szczęście, jakie ją spotkało, opowiedziała mu o swoim ojcu. Siedzieli na obszernej werandzie, czekając wschodu księżyca. Mówiła o niespodziewanych wizytach ojca i o jego nagłym zniknięciu. – Rozumiesz, co to dla mnie znaczy, Bill? – zapytała. – Mój wspaniały ojciec gdzieś tam żyje na świecie. Mój ojciec. Wierzysz, że on żyje, prawda, Bill? – Może być – rzekł Bill. – Choć z tego, co mówisz, wynika, że to nieodpowiedzialny gość. Przepraszam cię, Molly. Ale jeśli żyje, to dlaczego nigdy nie napisze? Molly poczuła w sercu chłód. Było to rozumowanie, którego dotąd unikała. – Naturalnie – powiedziała sztywno. – Wiem o tym. Idę już, Bill. Mam jeszcze coś do zrobienia. Wysoko, na jednym z okalających Pastwiska Niebieskie wzgórz, stała opuszczona chata. Roztaczał się stamtąd widok na całą dolinę i wszystkie wiodące do Pastwisk drogi. Mówiono, że bandyta Vasquez postawił tę chatę i mieszkał w niej cały rok, podczas gdy ścigano go po całej okolicy. Chatka ta była miejscową osobliwością. Każdy mieszkaniec doliny chociaż raz

poszedł ją obejrzeć i prawie każdy pytał Molly, czy już ją widziała. – Nie – mówiła Molly – ale któregoś dnia się wybiorę. Wiem, jak się tam idzie. Pewnego sobotniego ranka włożyła nowe, mocne buty i sztruksową spódnicę. Bill już się przy niej kręcił i chciał iść razem z nią. – Nie – powiedziała. – Masz swoją robotę. Nie mogę cię od niej odrywać. – Do diabła z robotą. Może poczekać. – Ale ja wolę iść sama. Nie gniewaj się, Bill, po prostu chcę iść tam sama. Było jej przykro, że nie pozwoliła mu sobie towarzyszyć, ale to, co Bill powiedział o jej ojcu, spłoszyło ją. – Chcę, żeby to była przygoda – mówiła do siebie. – A jeśli Bill ze mną pójdzie, nie będzie to przygoda, tylko zwykły spacer. Półtorej godziny wdrapywała się stromą ścieżką biegnącą pod dębami. Ich opadłe liście były śliskie jak szkło, słońce mocno grzało. Przyjemny zapach paproci, wilgotnego mchu i werbeny nasycał powietrze. Gdy Molly doszła w końcu do szczytu, była mokra i zadyszana. Chata stała na polance – mała, kwadratowa izba bez okien. Otwór wejścia jak smuga czarnego cienia. Panowała tu cisza, brzęcząca cisza much, os i koników polnych. Wzgórze nuciło w słońcu. Molly szła na palcach. Serce jej biło mocno. – Oto przeżywam przygodę – szeptała. – Oto właśnie spotyka mnie przygoda, tu, w chatce Vasqueza. Zajrzała przez drzwi. Mignęła jej uciekająca jaszczurka. Na czoło opadła pajęczyna, jakby próbując ją powstrzymać. Chata była pusta; próchniejące ściany, ubity piach zamiast podłogi, suchy, jałowy zapach ziemi, której od lat nie dosięgło słońce. Molly była niezwykle podniecona. – Siedział tu nocami. Czasem posłyszał szmer, jakby ktoś skradał się po niego. Wtedy niby duch cienia wysuwał się z chaty i wtapiał w ciemność. Spojrzała na dolinę Pastwisk Niebieskich. Sady tworzyły kwadraty ciemnej zieleni, łany były żółte, wzgórza za nimi jasnobrązowe, obmyte barwą lawendy. Kręta droga między farmami wymijała pola, okalała drzewa, biegła półkoliście podnóżami pagórków. Nad wszystkim drgająca i roziskrzona mgiełka upału. – Fantastyczne – szepnęła Molly – nieprawdziwe. Jak z bajki. To jest bajka i ja ją przeżywam. Z doliny, jak westchnienie uśpionego, przywiał wietrzyk i pomknął gdzieś dalej. – W dzień Vasquez patrzył na tę dolinę, tak jak ja teraz. Stał w tym samym miejscu, spoglądał na drogę. W purpurowej kamizelce wyszywanej złotem, na smukłych nogach wąskie spodnie, rozszerzone u dołu niczym trąbka. Kółka ostróg owinął jedwabną wstążką, żeby nie brzęczały. Czasem widział na drodze ścigających go ludzi. Na szczęście pochylali głowy do końskich szyi i nie patrzyli na szczyty wzgórz. Vasquez szydził z nich, choć ich się bał. Czasem śpiewał. Jego śpiew był cichy i smutny, bo wiedział, że niewiele mu zostało życia.

Siadła na zboczu i oparła brodę na splecionych dłoniach. Młodzieńczy Vasquez był przy niej. Miał radosną twarz i błyszczące oczy jej ojca, gdy wychodził na ganek i wołał: „Hej! Dzieciarnia!”. To była przygoda w stylu ojca. Molly otrząsnęła się i wstała. – Muszę raz jeszcze to wszystko od początku przemyśleć. Przed wieczorem pani Whiteside posłała Billa, żeby szukał Molly. – Mogła sobie skręcić nogę – powiedziała. Ale Molly ukazała się na górskiej ścieżce, właśnie gdy Bill szedł ku niej od drogi. – Myśleliśmy, żeś może zabłądziła – powiedział. – Byłaś tam przy tej chacie? – Tak. – Po prostu stara drewniana buda, i już. Zwykła szopa. Mnóstwo takich jest tu na wzgórzach. Dziwne, że wszyscy chodzą to oglądać, a najlepsze, że wcale nie wiadomo, czy Vasquez tam w ogóle kiedyś był. – O, mnie się zdaje, że był tam na pewno. – Dlaczego? – Nie wiem. Bill spoważniał. – Każdy go uważa za coś w rodzaju bohatera, a tak naprawdę to był zwykłym złodziejem. Najpierw kradł owce i konie, a w końcu napadał na dyliżanse. Przy okazji zabił kilku ludzi. Według mnie, powinno się nienawidzić bandytów, a nie ich czcić. – Masz rację, Bill – powiedziała Molly znużonym głosem. – Masz zupełną rację. Ale czy mógłbyś się do mnie przez chwilę nie odzywać? Jestem zmęczona i trochę zdenerwowana. Mijał czas. Witki wierzb znów zakwitły kotkami, dzikie kwiaty znów pokryły wzgórza. Molly czuła się coraz bardziej potrzebna w dolinie. Uczestniczyła teraz w zebraniach Rady Szkolnej. Te sekretne i pełne powagi obrady za zamkniętymi drzwiami wzbudzały w każdym, kto nie brał w nich udziału, poczucie trwogi i tajemniczości. Lecz gdy poproszono Molly, by przestąpiła próg gabinetu Johna Whiteside’a, przekonała się, że Rada Szkolna rozprawia o zbiorach, że jej członkowie opowiadają sobie anegdotki i wymieniają nieszkodliwe ploteczki. Bert Munroe został wybrany do Rady Szkolnej wczesną jesienią, a z nadejściem wiosny był już jej najbardziej czynnym członkiem. Organizował tańce w szkole, nalegał, by urządzano amatorskie przedstawienia i pikniki. Ufundował nawet nagrody dla dzieci, które dostawały najlepsze stopnie. Z czasem Rada coraz bardziej zdawała się na Berta Munroe. Któregoś wieczoru Molly wyszła ze swego pokoju później niż zwykle. Odbywało się właśnie zebranie Rady Szkolnej i pani Whiteside siedziała w jadalni. – Chyba nie pójdę dziś na zebranie – oznajmiła Molly. – Zostawię ich samych. Czasem mam wrażenie, że gdyby nie moja obecność, opowiadaliby sobie całkiem inne anegdotki. – Idź tam, Molly, idź! Bez ciebie nie ma zebrania. Przywykli do ciebie, sami nic nie uradzą.

A poza tym wcale mi się te ich inne anegdotki nie podobają. Molly posłusznie zapukała w drzwi i weszła do gabinetu. Bert Munroe grzecznie przerwał rozpoczęte opowiadanie. – Mówię o moim nowym parobku na farmie, panno Molly. Zacznę jeszcze raz od początku, bo to zabawne. Widzi pani, potrzebowałem kogoś do pomocy przy sianokosach i znalazłem tego właśnie człowieka pod mostem w Salinas. Był pijany, ale szukał pracy. Teraz, kiedy już go mam, przekonałem się, że jako robotnik niewart jest złamanego centa – ale nie mogę się go pozbyć. Ten skurczybyk włóczył się po całym świecie. Trzeba słyszeć, jak o tym opowiada! Nawet gdybym chciał, moje dzieci nie dałyby mi go wyrzucić. Zaczyna mówić o byle czym, co widział albo robił, i nagle powstaje z tego wspaniała opowieść. Dzieci siadają wokół niego, nastawiają uszy i nic, tylko słuchają, co mówi. Ale mniej więcej dwa razy w miesiącu jedzie do Salinas i upija się. Typowy alkoholik. Zawsze do mnie dzwonią z Salinas z policji, jak go znajdą gdzie w rynsztoku, i muszę jechać po niego. I wiecie, jak tylko wytrzeźwieje, zawsze znajdzie w kieszeni jakiś prezencik dla mojego synka. Co można z takim zrobić? On człowieka zupełnie rozbraja. Ale jego miesięczna praca nie jest warta nawet dolara. Molly poczuła duszący strach. Mężczyźni wybuchnęli śmiechem. – Jesteś za miękki, Bert – mówili. – Nie możesz sobie pozwolić na utrzymywanie błazna. Ja bym się go na pewno szybko pozbył. Molly powstała z krzesła. Śmiertelnie się bała, że ktoś spyta o imię tego człowieka. – Nie czuję się dziś dobrze – powiedziała. – Jeśli panowie pozwolą, pójdę już do siebie. Mężczyźni podnieśli się, gdy wychodziła z pokoju. Leżała z twarzą ukrytą w poduszkach. – To szaleństwo – mówiła sobie. – Taki przypadek jest niemożliwy. Muszę natychmiast przestać o tym myśleć. Ale spostrzegła z trwogą, że płacze. Minęło kilka tygodni – strasznych dla Molly. Niechętnie wychodziła z domu. Gdy szła do szkoły lub gdy wracała, bacznie patrzyła na biegnącą przed nią drogę. – Jak tylko zobaczę kogoś obcego, zacznę uciekać. Ależ to szaleństwo! Ja zwariowałam. Tylko w swoim pokoju czuła się bezpiecznie. Strach odebrał blask jej oczom, twarz jej poszarzała. – Molly, powinnaś się położyć – namawiała ją pani Whiteside. – Nie rób głupstw! Czy mam ci dać klapsa jak Billowi? Ale Molly nie chciała się położyć. Zbyt wiele myśli przychodziło jej do głowy, gdy leżała w łóżku. Bert Munroe nie zjawił się na następnym zebraniu Rady Szkolnej. Molly poczuła się pewniej, była zadowolona, że nie przyszedł. – Czuje się pani lepiej, panno Molly? – O tak. To było głupstwo, lekkie przeziębienie. Gdybym się położyła, dopiero bym się

na dobre rozchorowała. Zebranie trwało już godzinę, gdy przyszedł Bert Munroe. – Przepraszam za spóźnienie – tłumaczył – ale znowu to samo. Znowu mojego tak zwanego pomocnika znaleziono w Salinas, jak spał na ulicy. Co za paskudztwo! Odsypia to teraz w moim samochodzie, tu przed domem. Będę musiał jutro wszystko spłukiwać szlauchem. Przeraźliwy strach ścisnął jej gardło. Przez sekundę myślała, że zemdleje. – Przepraszam – jęknęła i wybiegła z pokoju. Weszła w ciemną sień i oparła się o ścianę. Po chwili wolno, poruszając się jak automat, wyszła przez frontowe drzwi. Wiosenny wieczór był pełen szmerów. Na drodze dostrzegła ciemną bryłę – samochód Berta. Zdziwiło ją, że jej kroki same stąpają po ścieżce, bez udziału jej woli. – Zabijam się sama – szeptała do siebie. – Niszczę wszystko. Ciekawam dlaczego. Oparła rękę na furtce i nacisnęła ją, żeby otworzyć. Nagły, lekki podmuch przyniósł ostrą woń wymiotów i bełkotliwe, pijackie chrapanie. Poczuła szum w głowie. Zawróciła w miejscu i jak szalona pobiegła z powrotem do domu. Wpadła do swego pokoju i siadła sztywno, ciężko dysząc, wyczerpana szybkim biegiem. Zdawało jej się, że wiele minęło godzin, nim usłyszała, jak członkowie Rady wychodzą, życząc sobie nawzajem dobrej nocy. Potem doszedł ją warkot zapuszczonego przez Berta silnika, cichnący, w miarę jak samochód się oddalał. Teraz, kiedy już powzięła decyzję, czuła się jak sparaliżowana. John Whiteside pisał coś przy biurku, gdy Molly weszła do jego gabinetu. Spojrzał na nią pytająco. – Pani jest chora, panno Molly. Trzeba wezwać lekarza. Sztywnym krokiem podeszła do biurka. – Mógłby pan znaleźć nauczycielkę, która by mnie zastąpiła w szkole? – zapytała. – Naturalnie. Niech pani idzie prosto do łóżka, a ja zaraz wezwę doktora. – To nie o to chodzi, proszę pana. Chcę stąd wyjechać jeszcze dziś wieczór. – Co pani opowiada? Pani jest chora. – Powiedziałam panu, że mój ojciec nie żyje. Ale nie wiem, czy nie żyje. Ja się boję… ja chcę zaraz stąd wyjechać. Patrzył na nią uważnie. – Proszę mi to wytłumaczyć – rzekł miękko. – Gdybym zobaczyła tego pijaka pana Munroe… – Zatrzymała się nagle, przerażona tym, co chciała powiedzieć. John Whiteside skinął głową bardzo powoli. – Nie! – wykrzyknęła Molly. – Ja tak nie myślę! Na pewno nie! – Chciałbym jakoś ci pomóc, Molly. – Nie chcę stąd wyjeżdżać, jest mi tu tak dobrze… Ale boję się. To dla moje zbyt ważne. John Whiteside wstał, podszedł do niej i położył rękę na jej ramieniu.

– Wydaje mi się, że niezupełnie rozumiem – powiedział. – I chyba nie chcę zrozumieć. To nie jest konieczne. – Mówił to jakby do siebie. – Byłoby niedelikatnie… zrozumieć. – Jak już znajdę się daleko stąd, będę mogła w to nie wierzyć! – załkała Molly. Mocniej przycisnął ją do siebie. – Biegnij na górę, Molly, i szybko się spakuj – powiedział. – Tymczasem wyprowadzę wóz. Odwiozę cię do Salinas.

Rozdział 9 W Pastwiskach Niebieskich najbardziej podziwiano farmę Raymonda Banksa. Hodował na niej pięć tysięcy białych kur i tysiąc białych kaczek. Farma ta leżała na północnej równinie, najładniejszym miejscu w okolicy. Raymond obsiał swoje pola w kwadraty lucerny i jarmużu. Podłużne, niskie kurniki bielono tak często, że zawsze wyglądały jak nowe i jeszcze nieużywane. Nie było tam nigdy tego brudu, który ludzie często kojarzą z farmą drobiarską. Kaczki miały duży, okrągły staw, do którego dwucalowa rura nieprzerwanie doprowadzała świeżą wodę przelewającą się na gęste grzędy jarmużu i pola lucerny. W słoneczny poranek przyjemnie było popatrzeć na wielkie stada czystych, białych kur, które pasły się, grzebiąc w ciemnozielonej lucernie, a jeszcze przyjemniejszy widok sprawiało tysiąc białych kaczek żeglujących po stawie, wspaniale i uroczyście, jak wielkie lewiatany. Całe ranczo rozbrzmiewało gdakaniem i kwakaniem nieustannie krzątającego się drobiu. Ze szczytu pobliskiego wzgórza widziało się kwadraty lucerny, po której krążyły tysiące ruchliwych białych cętek, niby drobiny kurzu na zielonym tle. Czasem nadlatywał jastrząb, bacząc uważnie na dom Raymonda. Białe plamki natychmiast przerywały swój bezładny ruch i zbiegały się pod opiekuńcze skrzydła kogutów, a w niebo wzbijał się rozpaczliwy wrzask przerażonych kurcząt. Tylne drzwi domu otwierały się z trzaskiem i wybiegał Raymond ze strzelbą w ręku. Jastrząb wzlatywał wysoko w górę i znikał. Białe kłębki rozsypywały się w białe punkciki, które znów zaczynały krążyć bez celu. Plamy zieleni były oddzielone płotami, żeby jeden kwadrat mógł odpoczywać i nabierać sił, podczas gdy kury znęcały się nad innym. Ze wzgórza widoczny był dom Raymonda przysiadły na skraju dębowego lasku. Wokół domu rosły kwiaty: nagietki, wielkie aksamitki, rumianek i kosmos wysoki jak małe drzewka; a za domem był jedyny w Pastwiskach Niebieskich ogród różany wart tej nazwy. Miejscowi ludzie uważali tę farmę za wzór dla całej doliny. Raymond Banks był bardzo silny. Jego grube, krótkie ręce, szerokie bary i biodra, ciężkie nogi, nawet wypukłość brzucha pod kombinezonem sprawiały, że wydawał się wspaniale silny, by pchnąć, ruszyć z miejsca i unieść każdy ciężar. Jego skóra w miejscach nieosłoniętych była spalona słońcem do czerwoności surowego befsztyka. Mocne ręce po łokcie, szyja i twarz, a zwłaszcza uszy i nos były boleśnie spękane. Rzadkie blond włosy nie chroniły przed słońcem skóry na czaszce. Oczy Raymonda były niezwykłe, bo – choć włosy i brwi miał jasne, co przeważnie łączy się z niebieskim kolorem oczu – czarne jak smoła. Usta, pełne i dobroduszne, nie pasowały do długiego i groźnie zakrzywionego nosa. Ten nos i uszy niemiłosiernie traktowało słońce. Rzadko kiedy w ciągu całego roku zdarzało się, żeby nie były posiekane aż do krwi i żeby się nie łuszczyły. Raymond Banks miał czterdzieści pięć lat i był z usposobienia wesoły. Nigdy nie mówił spokojnie, zawsze wydawał z siebie urywane okrzyki nabrzmiałe udaną wściekłością. O sprawach najbardziej zwykłych mówił zawsze, jakby to było coś bardzo śmiesznego. Ludzie

śmiali się ze wszystkiego, co powiedział. Na gwiazdkowych zabawach w szkole zawsze był Świętym Mikołajem, bo miał donośny głos, czerwoną twarz i kochał dzieci. Krzyczał na nie z tak okrutną wściekłością, że pękały ze śmiechu. Przebrany czy nieprzebrany w czerwony strój, Raymond pozostawał zawsze dla dzieci w dolinie kimś w rodzaju Świętego Mikołaja. Tak umiał je podrzucać do góry, tarmosić i tłamsić, że było to przyjemne jak pieszczota. Od czasu do czasu przestawał żartować i opowiadał dzieciom rzeczy równie ważne jak najważniejsze lekcje. Czasem, w sobotę, mali chłopcy zachodzili na farmę Banksa przyjrzeć się jego pracy. Pozwalał im zaglądać przez okienko do sztucznej wylęgarni. Zdarzało się, że właśnie pisklęta wykluwały się z jajek, potrzepując mokrymi skrzydełkami i chwiejąc się na niepewnych nóżkach. Raymond pozwalał chłopcom unosić pokrywy inkubatorów i garściami wybierać żółto upierzone pisklęta, które robiły tyle hałasu, co sto małych nienaoliwionych mechanizmów. Potem prowadził chłopców nad staw i rzucali tam kawałeczki chleba dostojnie żeglującym kaczkom. Ale wszyscy chłopcy najbardziej lubili asystować przy biciu drobiu. Wtedy kończyły się żarty i Raymond stawał się poważny. Chwytał małego koguta z kojca i wieszał za nogi na drewnianym pręcie. Na jego dziko bijące skrzydła nasuwał drucianą klamrę. Kogut głośno skrzeczał. Raymond miał specjalny nóż z ostrzem w kształcie włóczni, który leżał w pogotowiu na skrzyni. Chłopcy podziwiali ten nóż, jego groźny kształt i błysk; szpikulec miał ostry jak igła. – Zginiesz marnie, stary kogucie – mówił Raymond. Chłopcy przysuwali się bliżej. Pewnymi, szybkimi palcami Raymond ściskał głowę koguta zmuszając go do otwarcia dzioba, nóż szybko jak błysk przeszywał rozwarty dziób i trafiał w mózg, skrzydła drgały tłukąc o drut klamry. Przez sekundę szyja koguta wyciągała się tęsknie to w jedną, to w drugą stronę, mała strużka krwi wypływała z dzioba. – Teraz uwaga! – krzyczał Raymond. Rozcapierzonymi palcami ściągał z piersi koguta pierze. Drugi ruch – i skóra na plecach była naga. Skrzydła już nie biły tak mocno. Raymond zostawił tylko trochę pierza na ich końcach. Potem dwoma ruchami oskubywał nogi. – Widzicie? Trzeba to robić szybko – tłumaczył, pracując. – Tylko dwie minuty czasu, póki pierze siedzi luźno. Jak je zostawić, trzyma się mocno. Zdejmował koguta z pręta; dwa cięcia innym nożem, ruch ręki – i w podstawionym garnku już leżały wnętrzności. Wycierał ścierką ręce. – A to? – wołali chłopcy. – A to? Co to jest? – Serce. – Ono się rusza! Żyje! – Nie, jest martwe – zapewniał ich Raymond. – Kogut umiera w momencie, gdy nóż dotyka jego mózgu. Serce jeszcze uderza chwilę, ale kogut już nie żyje na amen. – Dlaczego pan ich nie zabija odrąbując głowę, jak mój ojciec?

– Bo to czysta robota i rzeźnicy też wolą je w całości, z głowami. Więcej waży, rozumiecie? No dalej, stary kogucie! Sięgał do kojca po następną trzepoczącą się ofiarę. Gdy już bicie kogutów było skończone, Raymond wyławiał z garnka wola i rozdawał chłopcom. Uczył ich, jak wole należy oczyścić i nadmuchać, żeby zrobić z niego balonik. Był zawsze bardzo poważny, gdy pokazywał chłopcom, jak wygląda praca na jego ranczo. Ale nigdy im nie dawał pomagać przy biciu drobiu, chociaż prosili go o to wiele razy. – Mógłby który z was z przejęcia nie trafić nożem w mózg – tłumaczył. – Kogut męczyłby się i cierpiał. Pani Banks dużo i często się śmiała – był to miły, dźwięczny śmiech, oznaczał lekkie rozbawienie, a nawet roztrzepanie. Śmiała się łatwo, jakby z uznaniem dla wszystkiego, co ktoś powiedział, i aby zdobyć ten aplauz, ludzie starali się mówić przy niej w sposób zabawny. Gdy kończyła pracę w domu, zabierała się do kopania w ogródku. „Jest z miasta, dlatego lubi kwiaty”, mówili sąsiedzi. Przybywających do domu gości zawsze witał dźwięczny śmiech Cleo Banks i goście też zaczynali chichotać, gdy go słyszeli. Taka była wesoła! Ludzie czuli się dobrze w jej towarzystwie. Nikt nie mógłby sobie przypomnieć, co powiedziała i czy coś w ogóle powiedziała, ale dźwięk jej śmiechu, jego dokładna tonacja na długo zostawały w pamięci. Raymond Banks natomiast rzadko się śmiał. Ale udawał ponurość z tak ogromną przesadą, że przyjmowano to za doskonałe poczucie humoru. Tych dwoje stanowiło najbardziej lubianą parę gospodarzy w dolinie. Każdy u nich bywał na piknikach, które urządzali w dębowym lasku przy domu. Pieczono wtedy kurczęta na węglach z kory dębowej i szły w ruch setki butelek warzonego w domu piwa. Cieszono się z góry na te pikniki i długo je potem w dolinie wspominano. Kiedy Raymond był w szkole, zaprzyjaźnił się z chłopcem, który później został naczelnikiem więzienia w San Quentin. Przyjaźń ich przetrwała lata. Wciąż jeszcze wymieniali prezenciki na Boże Narodzenie i pisywali do siebie o ważniejszych wydarzeniach w swoim życiu. Raymond był dumny z tej znajomości. Dwa lub trzy razy do roku otrzymywał od naczelnika więzienia zaproszenie, żeby przyjechał do niego i asystował przy egzekucji. Zawsze te zaproszenia przyjmował. Wycieczki do więzienia były jedynymi wakacjami, na jakie sobie pozwalał. Lubił zajeżdżać do przyjaciela w wieczór poprzedzający egzekucję. Siadali obaj w fotelach i wspominali szkolne czasy. Przypominali sobie nawzajem rzeczy, które obaj doskonale pamiętali. Za każdym razem powracali do tych samych szkolnych zdarzeń i o nich mówili. Raymond lubił podniecenie panujące następnego ranka w biurze naczelnika więzienia, lubił ten nastrój niemal histerycznego napięcia, źle ukrywanego przez innych świadków egzekucji. Powolny krok skazańca wzbudzał w nim poczucie dramatu, wywoływał dreszcz emocji. Samo wieszanie nie było najważniejsze, ale cała ostra, przejmująca atmosfera robiła na nim

wrażenie. Wszystko to było poważne, uroczyste i ponure, jakby odbywało się w jakiejś świątyni. Dawało mu to poczucie pełni doznania, wzniosłe przeżycie, z którym żadne inne nie mogło się równać. Sam skazaniec interesował Raymonda akurat tyle co kogut, któremu wbijał ostrze w mózg. Ale to nie poryw okrucieństwa, nie jakieś zapamiętanie w cudzym cierpieniu ciągnęło go pod szubienicę. Miał głód mocnych wrażeń, którego nie zaspokajała jego własna, uboga wyobraźnia. W więzieniu udzielało mu się pulsowanie napiętych nerwów innych obecnych ludzi. Gdyby znalazł się na sali egzekucyjnej sam – tylko ze skazańcem i katem – nie uczyniłoby to na nim większego wrażenia. Raymond lubił też te chwile, kiedy po oficjalnym ogłoszeniu śmierci skazańca, zbierano się po raz drugi w biurze naczelnika. Wyczerpani nerwowo mężczyźni usiłowali nadmierną wesołością doprowadzić do równowagi pogwałconą wyobraźnię. Byli wtedy bardziej rubaszni, bardziej hałaśliwi niż normalnie. Kpili ze świadka, zwykle jakiegoś młodego reportera, który zemdlał lub, płacząc, opuścił salę egzekucyjną. Raymond był w swoim żywiole. Czuł, że żyje; zdawało mu się nawet, że żyje wtedy bardziej intensywnie. Gdy już było po wszystkim, zjadał u naczelnika dobry obiad i ruszał do domu. W pewnym, niewielkim może stopniu przeżywał podobne emocje, gdy pokazywał małym chłopcom, jak się zabija koguta. Przejmował wtedy wątłą iskierkę ich podniecenia. Bert Munroe i jego żona, wkrótce po przybyciu do Pastwisk, dowiedzieli się o pięknym ranczo Raymonda Banksa i o jego wizytach w więzieniu. Ludzi w dolinie intrygowały, fascynowały i w niemałym stopniu przerażały te wyjazdy, których celem było przyglądanie się wieszaniu człowieka. Bert, zanim spotkał Raymonda, wyobrażał sobie, że wygląda on tak, jak zgodnie z tradycją kat powinien wyglądać – że jest chudy i ciemny, o tępych, martwych oczach, zimny i bez nerwów. Na samą myśl o nim Bert doznawał uczucia zgrozy zaprawionej ciekawością. Kiedy w końcu ujrzał Raymonda Banksa, jego wesołe oczy i zdrową, spaloną słońcem twarz, był jakby rozczarowany, a jednocześnie poczuł coś w rodzaju niesmaku. To, że Raymond jest tak wesoły, że tak zdrowo wygląda, było dla Berta niezrozumiałe, i uważał, że jest w tym coś nieprzyzwoitego. Paradoksem nie do przyjęcia było jego pogodne usposobienie i miłość do dzieci. Pierwszego maja Banksowie wyprawili piknik u siebie, pod dębami. Była to najpiękniejsza pora roku, pora kwitnienia łubinów i bożykwiatów; leśne fiołki i pierwiosnki znaczyły kolorowymi smugami krótką trawę na zboczach. Dęby przystroiły się w świeże liście, lśniące jak mokry ostrokrzew. Ciepło słońca zaprawiło powietrze zapachem szałwii, oszalałe ptaki święciły hałaśliwie święto, a z farmy dochodziło zadowolone gdakanie grzebiących w ziemi kur i cyniczne, dumne pokwakiwanie kaczek. Co najmniej pięćdziesiąt osób zebrało się wokół długich stołów pod dębami. Setki butelek piwa wstawiono w wanienki pełne lodu i soli, mieszaniny tak zimnej, że na szyjkach butelek

pojawił się szron. Pani Banks krążyła wśród gości, witając ich śmiechem i śmiechem przyjmując ich powitania. Poza tym prawie się nie odzywała. Raymond stał przy ogniu i piekł na rusztach kurczęta w asyście podziwiających go mężczyzn, którzy od czasu do czasu dawali mu żartobliwe rady. – Jeśli ktoś umie lepiej to robić, proszę bardzo, niech mnie zastąpi! – wołał do nich Raymond. – Zaraz się wezmę za steki dla tych wariatów, co nie lubią kurcząt! Bert Munroe stanął w pobliżu i obserwował czerwone ręce Raymonda. Pociągał mocne piwo z butelki. Fascynowały go te silne, czerwone ręce, które bezustannie obracały kurczęta na ruszcie. Zaniesiono do stołów ogromne półmiski pełne kurcząt, ale Raymond piekł je dalej dla smakoszy, którzy chcieliby zjeść drugą czy nawet trzecią porcję. Był teraz sam, bo jego widzowie zgromadzili się już przy stołach. Bert Munroe podniósł wzrok znad swojego talerza ze stekiem i zobaczył, że przy Raymondzie nie ma nikogo. Odłożył widelec i podszedł do niego. – Co z panem, panie Munroe? Nie smakują panu moje kurczęta? – zagadnął go Raymond z prawdziwą troską. – Zjadłem stek, był bardzo smaczny. Zawsze bardzo szybko jem. Ale, wie pan, nie lubię kurcząt. – Naprawdę? Nie rozumiem, jak można nie lubić, choć wiem, że są tacy. Zaraz panu zrobię drugi stek. – O, już się najadłem. Według mnie, nie należy jeść za dużo. Człowiek powinien wstawać od stołu trochę głodny. Wtedy jest zawsze zdrów. – Może pan ma rację – rzekł Raymond i obrócił kurczęta na ogniu. – Ja też zauważyłem, że lepiej się czuję, jak nie jem za dużo. – O, na pewno. Ze mną jest to samo. I z każdym. Ludzie w ogóle za dużo jedzą. – Obaj mężczyźni spojrzeli ciepło na siebie, bo zgodzili się w kwestii, co do której żaden z nich nie miał zbyt mocnych przekonań. – Ma pan ładny kawałek ziemi – zauważył Raymond chcąc przypieczętować przyjazne uczucia jeszcze jednym porozumieniem. – Bo ja wiem. Powiadają, że rośnie na niej trujące ziele, alem go jeszcze nie zauważył. Raymond zaśmiał się. – Zanim pan tu przyjechał i tak ładnie, się zagospodarował, mówiono, że tam straszy na tej farmie. Widział pan jakie duchy? – Jakoś nie. Bardziej się boję trującego ziela niż duchów. – Nic dziwnego. Moim kurom ono nie bardzo szkodzi. Ale dla was, co chowacie bydło, to prawdziwe przekleństwo. Bert podniósł patyk z ziemi i lekko roztrącił nim mrugające w palenisku węgielki. – Słyszałem, że pan zna naczelnika więzienia z San Quentin.

– A owszem, nawet bardzo dobrze. W szkole z nim byłem. Zna go pan może, panie Munroe? – Nie, nie. Tylko że czasem piszą o nim w gazetach. Nic dziwnego, człowiek na takim stanowisku. – Taak – powiedział Raymond z dumą i powagą. – Tak, sporo o nim piszą. To fajny gość, panie Munroe, nieczęsto się taki trafia. Tyle ma na głowie kłopotów z tymi swoimi więźniami, a zawsze jest wesoły i przystępny. Jakby go pan spotkał, nie domyśliłby się pan nawet, że ma tak odpowiedzialne stanowisko. – Nie może być? A zdawałoby się, że taki człowiek, nic, tylko myśli o swoich więźniach. Często go pan widuje? – Dosyć często. Mówiłem panu, że razem chodziliśmy do szkoły. I trzymaliśmy się razem. No i nie zapomniał o mnie. Od czasu do czasu zaprasza mnie do swojego więzienia, jak kogo wieszają. Bert wzdrygnął się, mimo że do tego właśnie zmierzał. – Nie może być? – Tak. Uważam to za wielki zaszczyt. Mało kogo tam wpuszczają. Tylko dziennikarzy, oficjalnych świadków, szeryfów i policję. Naturalnie, miło mi też zobaczyć się z Edem. Coś dziwnego stało się z Bertem. Jakby stał się nie tym samym człowiekiem. Głos mówił sam, bez udziału jego woli: – Ciekawym, czy naczelnik zgodziłby się, gdyby pan wziął kogo ze sobą? Ze zdumieniem słuchał tych słów. Wcale ich nie chciał wypowiedzieć. Raymond gwałtownie poruszył węgle. Był zakłopotany. – Nie wiem, panie Munroe, nie mam pojęcia. Nigdy o tym nie myślałem. Chciałby pan kiedy wybrać się ze mną? – Tak. – Głos Berta znowu mówił sam z siebie. – Dobrze. Powiem panu, co zrobię. Napiszę do Eda. Dosyć często do niego pisuję, rozumie pan, więc nie pomyśli, że to specjalnie. I napomknę, że pan chciałby się ze mną wybrać. Może następnym razem przyśle dwa zaproszenia. Naturalnie, nie mogę ręczyć. Zjadłby pan jeszcze kawałek steku? Bertowi zebrało się na wymioty. – Nie – powiedział. – Już dosyć zjadłem. Nie czuję się zbyt dobrze. Poleżę chwilę pod drzewem. – Może jak pan pił piwo, zmącił pan drożdże w butelce? Trzeba z tym bardzo uważać. Bert siadł na szeleszczących, suchych liściach u stóp dębu. Na prawo od niego stały otoczone hałaśliwymi gośćmi stoły. Szorstki śmiech mężczyzn i przenikliwe okrzyki rozmawiających kobiet dochodziły do niego ściszone poprzez mur zamyślenia. Między pniami drzew widział Raymonda Banksa, który wciąż krzątał się przy rusztach, piekąc kurczęta dla tych, co jeszcze nie zaspokoili swoich niewiarogodnych apetytów. Dławiące mdłości, które zmusiły go do usunięcia się na bok, przemieniły się w dziwne, wzbierające w nim pożądanie.

Bert był tym zaskoczony. Przecież nie chce jechać do San Quentin. Nie chce patrzeć, jak wieszają człowieka. A jednak był zadowolony, że o to prosił. I właśnie fakt, że był z tego zadowolony, niepokoił go. Obserwował Raymonda, który zakasał wyżej rękawy na swych grubych ramionach i zabierał się do czyszczenia rusztów. Bert poderwał się na nogi i ruszył ku niemu. I znowu go chwyciły mdłości. Zmienił kierunek i podszedł do stołu, przy którym siedziała jego żona, wykrzykując głośno żartobliwe uwagi znad ogryzionych szczątków kurczaka. – Mój mąż to nigdy nie jada kurcząt! – wołała. – Wracam do domu – powiedział Bert. – Źle się czuję. Jego żona położyła na talerz niedojedzony kawałek kurczaka i wytarła palce i usta w papierową serwetkę. – Co z tobą, Bert? – Nie wiem. Po prostu źle się czuję. – Chcesz, żebym też pojechała? – Nie, zostań. Pójdę pieszo. Jim odwiezie cię później. – No dobrze – powiedziała pani Munroe. – Tylko pożegnaj się z panią Banks i z jej mężem. Bert odwrócił się ze złością. – Pożegnaj ich ode mnie – powiedział. – Zbyt źle się czuję. – I szybko odszedł. W tydzień później Bert Munroe zajechał swoim fordem przed bramę farmy Banksów. Raymond ze strzelbą w ręku wyłonił się zza krzaka, skąd próbował upolować jastrzębia. Podszedł do swego gościa i przywitał się z nim. – Tyle słyszałem o pańskiej farmie, że chciałbym ją sobie obejrzeć. Raymond był zachwycony. – Zaraz panu wszystko pokażę, tylko odstawię strzelbę – powiedział. Całą godzinę chodzili po farmie. Raymond objaśniał mu wszystko, a Bert podziwiał czystość i celowość wszystkich urządzeń. – Chodźmy teraz do domu na szklankę piwa – rzekł Raymond, gdy już obejrzeli całą farmę. – Nie ma to jak zimne piwo w taki dzień. Gdy już się wygodnie rozsiedli, Bert zapytał z pewnym zakłopotaniem: – Pisał pan już do naczelnika więzienia, panie Banks? – Tak, pisałem. Niedługo powinienem mieć odpowiedź. – Pewnie pana dziwi, dlaczego o to prosiłem. Zawsze myślę, że człowiek powinien zobaczyć wszystko, co może. Na tym polega doświadczenie życiowe. Im większe ma się doświadczenie, tym lepiej. Człowiek powinien wszystko zobaczyć. – Zgadzam się z tym. Tak. Chyba tak – powiedział Raymond. Bert wychylił szklankę piwa i otarł usta. – Czytałem naturalnie w gazetach o różnych egzekucjach, ale to nie to samo, co widzieć na własne oczy. Podobno na szafot prowadzi trzynaście stopni. To prawda?

Twarz Raymonda wyrażała skupienie. – Nie wiem, nigdy nie liczyłem. – A jak ci… bardzo się szarpią i wyrywają, jak już zawisną? – Chyba tak. Widzi pan, są związani i głowy mają okryte czarną płachtą. Niewiele można zobaczyć. Ale to bardziej wygląda, jakby się trzepotali. Bertowi poczerwieniała twarz, malowało się na niej napięcie. W oczach błyszczała ciekawość. – W gazetach piszą, że to trwa od kwadransa do pół godziny, zanim nastąpi śmierć. To prawda? – Chyba… chyba tak. W rzeczywistości jednak już są, można by powiedzieć, nieżywi w chwili powieszenia. To tak, jak się obcina kurze głowę, a kura jeszcze się miota, choć naprawdę już nie żyje. – Tak… to pewnie tak jest. Odruch, jak to nazywają. To musi robić wrażenie, kiedy się pierwszy raz widzi. Raymond uśmiechnął się lekko ubawiony. – Pewnie. Prawie zawsze ktoś mdleje. Młodzi reporterzy z gazet często płaczą jak dzieci, a niektórzy wymiotują, wie pan, po prostu zwracają cały obiad na miejscu. Zwykle ci, co pierwszy raz. Napijmy się jeszcze piwa, panie Munroe. Dobre i zimne, nie? – Doskonałe – zgodził się Bert z roztargnieniem. – Muszę wziąć od pana przepis. Trzeba mieć flaszkę dobrego piwa pod ręką, jak jest gorąco. No, czas na mnie, panie Banks. Dziękuję, że mi pan wszystko pokazał. Mógłby pan uczyć tych speców z Petalumy, jak się hoduje drób. Raymond pokraśniał z zadowolenia. – Zawsze staram się stosować najnowsze metody. Gdy tylko Ed do mnie napisze, zaraz dam panu znać. Bert zdradzał nerwowość i poirytowanie przez następne dwa tygodnie. Pani Munroe była poważnie zaniepokojona, bo rzadko to się zdarzało. – Co z tobą, Bert? – mówiła. – Powinieneś pojechać do doktora, żeby cię zbadał. – Och, nic mi nie jest – upierał się Bert. Większą część dnia pracował na farmie, ale ilekroć przejeżdżał jakiś samochód, oczy jego zwracały się ku drodze. Dopiero w sobotę Raymond Banks podjechał swoją półciężarówką i zaparkował ją przed bramą Munroe. Bert odłożył łopatę i poszedł go powitać. Kiedy farmer odwiedza farmera, rzadko wchodzą do domu. Za to łażą leniwie po całej farmie, zrywając tu kępkę trawy z ziemi, tam liść z drzewa, trą je w palcach, jakby jakąś próbkę, i cały czas gadają. Lato się zaczynało. Liście w sadzie zachowały jeszcze swą delikatną, jasną zieleń, ale drzewa straciły cały okwiat i zaczynały się już pokazywać owoce. Czereśnie nabierały koloru. Bert i Raymond chodzili wolno pod drzewami sadu. – Roi się od ptaków tego lata – mówił Bert. – Zniszczą masę czereśni. Dobrze wiedział, z czym przyjechał Raymond.

– A więc, miałem list od Eda, panie Munroe. Pisze, że może się pan ze mną zabrać. Powiada, że nie chcą tam za dużo ludzi, zwłaszcza takich, których ciągnie niezdrowa ciekawość. Ale pisze, że wpuści każdego z moich przyjaciół. Jedziemy w następny czwartek. W piątek jest egzekucja. – Bert szedł w milczeniu. Oczy utkwił w ziemi. – Ed to bardzo miły facet, spodoba się panu. Zanocujemy u niego. Bert podniósł jakiś patyk i napiął go w łuk. – Dużo o tym myślałem, panie Banks – powiedział. – Zrobiłoby panu różnicę, gdybym się w ostatniej chwili wycofał? Raymond spojrzał na niego ze zdziwieniem. – Zdawało mi się, że pan chce jechać. Co się stało? – Pomyśli pan, że jestem miękki, jak panu powiem. Chodzi o to… Zastanawiałem się nad tym, i po prostu boję się. Boję się, że nigdy już nie będę mógł o tym zapomnieć. – To nie takie znów straszne – oponował Raymond. – Może i nie. Nie wiem. Ale boję się, że mi to nie wyjdzie na dobre. Nie każdy widzi jednakowo tę samą rzecz. – To prawda. – Chciałbym, żeby pan zrozumiał, jak to ze mną jest, panie Banks. Pan wie, że nie jem drobiu. Nie mówię nikomu dlaczego. Mówię po prostu, że mi nie smakuje. Ale sprawiłem panu mnóstwo kłopotu, więc powiem, żeby jakoś wyjaśnić. Patyk złamał mu się w palcach, odrzucił oba jego końce i wsadził ręce w kieszenie. – Kiedy miałem dwanaście lat, zawsze przed pójściem do szkoły roznosiłem paczki ze sklepu spożywczego. Mieszkał tam, przy browarze, pewien staruszek, kaleka. Nie miał jednej nogi, aż po biodro, i nie miał protezy, tylko takie staroświeckie szczudło, wie pan, długi kij z oparciem pod pachę. Dobrze sobie z tym dawał radę, tyle że chodził trochę wolno. Kiedyś, jak szedłem tamtędy z moim koszykiem, ten staruszek właśnie zarzynał na podwórzu koguta. Był to największy karmazyn, jakiego dotąd widziałem. A może dlatego wydawał mi się duży, że sam byłem mały. Staruszek ściskał swoje szczudło pod pachą, a ręką trzymał koguta za nogi. Bert zatrzymał się, znowu podniósł patyk z ziemi i też go zgiął. Twarz mu pobladła. – No i – mówił dalej – w drugim ręku trzymał tasak. I jak chciał odciąć kogutowi łeb, szczudło obsunęło mu się pod pachą, kogut poruszył się i staruszek odciął mu jedno skrzydło. Wtedy staruszek jakby oszalał. Machał tasakiem i machał, i zawsze trafiał w niewłaściwe miejsce – to w pierś, to w brzuch. Szczudło jeszcze bardziej się obsunęło i stracił równowagę właśnie wtedy, jak się znowu zamierzył. Odrąbał kogutowi jedną nogę i sam zaciął się w palec. Bert otarł rękawem pot z czoła. Raymond bokiem podeszwy zgarniał piasek w małą kupkę. – Wtedy puścił koguta i pokuśtykał do domu trzymając się za palec. A kogut pełzał wlokąc za sobą wyprute bebechy. Pełzał i pełzał, i nic, tylko skrzeczał.

Patyk złamał się. Bert gwałtownie odrzucił obie jego części. – No i, panie Banks, od tego czasu nigdy nie zarżnąłem ani nie jadłem kury. Nawet próbowałem jeść, ale zawsze stawał mi przed oczyma ten cholerny pełzający kogut. Pierwszy raz spojrzał wprost na Raymonda Banksa. – Rozumie pan, jak to jest? Raymond popatrzył w bok, unikając jego oczu. – Tak. Tak, mój panie. To musiało być dosyć okropne. Bert zebrał się w sobie. – Więc, zacząłem myśleć o tym wieszaniu. Może się zdarzyć jak z tym kogutem. On wciąż mi się śnił, kiedy byłem dzieckiem. Za każdym razem, jak bolał mnie brzuch i miałem koszmary, to zawsze śnił mi się ten kogut. Gdybym z panem pojechał na to wieszanie, potem wciąż by mi się to śniło. Niedawno wieszali kobietę w Arizonie i sznur odciął jej głowę. Jakby coś takiego akurat się stało, to byłoby sto razy gorzej niż z tym kogutem. Nigdy bym już nie miał potem spokoju. – Ale to się prawie nigdy nie zdarza – zapewniał Raymond. – Mówię panu, to wcale nie takie straszne, jak się wydaje. Bert jakby go nie słyszał. Na jego wykrzywionej twarzy malowała się zgroza. – I powiedział pan, że niektórzy tam mdleją i wymiotują. Wiem dlaczego. Wyobrażają sobie, że to oni stoją pod szubienicą z pętlą na szyi. Czują się tak, jak ten człowiek, z którym to się dzieje. Sam przez to przeszedłem. Wyobraziłem sobie, że mają mnie powiesić, że zostało mi tylko dwadzieścia cztery godziny życia. To najpotworniejszy koszmar na świecie. Więc pomyślałem, po co mam jechać i ginąć z przerażenia? Zwymiotuję. Wiem, że tak będzie. Przeżyję wszystko razem z tym biedakiem na szubienicy. Myślałem o tym całą noc, czułem sznur na szyi. I jak zasnąłem, prześcieradło nasunęło mi się na twarz i śniło mi się, że to ten cholerny czarny kaptur. – Powiadam panu, nikt się nad tym nie zastanawia! – zawołał gniewnie Raymond. – A jeśli panu takie rzeczy łażą po głowie, to nie powinien pan tam jechać. Powtarzam, to nie takie straszne, jak się wydaje. Chciał pan jechać, więc wystarałem się o pozwolenie, i tyle. Po diabła mi pan to wszystko opowiada? Jak pan nie chce jechać, to niech pan po prostu powie, i już! Z oczu Berta znikła zgroza. Skwapliwie wykorzystał gniew Raymonda. – Nie ma się co złościć, panie Banks. Chciałem tylko wytłumaczyć, czemu nie chcę jechać. Nie musiałbym tego robić, gdyby pan miał choć trochę wyobraźni. Wtedy zrozumiałby pan! I sam by pan nie jeździł patrzeć, jak się tych biedaków uśmierca. Raymond odwrócił się z pogardą. – Pan jest po prostu tchórz – powiedział i pomaszerował do swej półciężarówki. Wściekle gnał drogą na swoje ranczo. Gdy przyjechał, zgasił silnik i pomału powlókł się do domu. Jego żona ścinała róże.

– Co z tobą, Ray? Wyglądasz na chorego! – zawołała. Raymond spojrzał na nią spode łba. – Głowa mnie boli i tyle. Przejdzie. Wiesz, że Bert Munroe chciał jechać ze mną w przyszłym tygodniu? – Wiem. – Teraz nie chce. – Co mu się stało? – Stchórzył. Boi się na to patrzeć. Żona zaśmiała się z przymusem. – Nie jestem pewna, czybym sama chciała. – Ty jesteś kobieta, ale on podobno mężczyzna. Następnego ranka Raymond siedział osowiały przy śniadaniu i prawie nic nie jadł. Żona patrzyła na niego z niepokojem. – Wciąż cię głowa boli, Ray? Może byś co zażył? Raymond zignorował to pytanie. – Muszę napisać do Eda i nie wiem, jak mu wytłumaczyć. – Co wytłumaczyć? – A bo zdaje się, żem się zaziębił. Nie wiem, czy będę mógł we czwartek jechać. Daleka droga i na zatoce zimno. Pani Banks zamyśliła się. – Czemu go do nas nie zaprosisz? Nigdy u nas nie był, a ty u niego tyle razy. Raymondowi twarz się rozjaśniła. – Do licha! Świetna myśl! Tyle lat do niego jeżdżę i że też mi to do głowy nie wpadło! Zaraz napiszę, żeby do nas przyjechał. – Urządzimy na jego cześć piknik z pieczeniem kurcząt – zaproponowała pani Banks. Raymond się nachmurzył. – O, lepiej nie. Taki bliski przyjaciel jak Ed będzie wolał być sam z nami. Ale piwo – mówię ci, jak on lubi piwo! Już do niego piszę. Wyjął z szuflady pióro, blok listowego papieru i butelkę atramentu. I gdy jego ręka zawahała się nad papierem, znowu spochmurniał. – Diabli nadali tego całego Munroe! Tylko głowę zawracał. Ale skąd mogłem wiedzieć, że stchórzy.

Rozdział 10 Rodzice Pata Humberta byli w średnim wieku, kiedy się urodził, a nim doszedł do dwudziestego roku życia, byli już starzy, uparci i złośliwi. Rósł w atmosferze starczych dolegliwości i chorób, utyskiwań i zarozumiałości podeszłego wieku. Rodzice nie liczyli się z jego zdaniem, gardzili nim, bo był młody. – Jak będziesz żył tak długo jak my, inaczej będziesz na wszystko patrzył – mawiali. Nienawidzili jego młodości, bo była bezbolesna. Ich wiek, jak uważali, jest stanem wyższym, niemal boskim w swym dostojeństwie i nieomylności. Nawet reumatyzm jest czymś godnym pozazdroszczenia, bo płaci się nim za wielką mądrość osiągniętą z wiekiem. Wmówili w Pata, że wszystko co młode jest nic niewarte. Młodość jest nieudolnym, niezdarnym przygotowaniem do doskonałej starości. Młodzi nie powinni myśleć o niczym innym jak tylko o obowiązkach, jakie mają wobec ludzi starych, o należnej im czci i poważaniu. Z drugiej strony młodym nic się od starych nie należy. Kiedy Pat miał szesnaście lat, cała praca na farmie spadła na niego. Ojciec usunął się z życia na fotel na biegunach stojący przy kominku w bawialni, skąd wydawał rozkazy, edykty i wyroki. Humbertowie zajmowali stary, rozbudowany farmerski dom, w którym było pięć pokoi: zawsze zamknięty salon, zimny i okropny jak zły los, duszna i nagrzana bawialnia, zalatująca zapachem medykamentów, dwie sypialnie i obszerna kuchnia. Staruszkowie siadywali na miękko wyściełanych bujakach i żalili się gorzko, jeśli Pat nie odrywał się kilka razy dziennie od pracy na farmie, żeby przyjść i dorzucić węgli do pieca. Pod koniec życia czuli do niego prawdziwą nienawiść za to, że jest młody. Żyli długo. Pat miał trzydzieści lat, gdy oboje umarli w ciągu jednego miesiąca. Byli nieszczęśliwi, zgorzkniali i niezadowoleni z życia, ale trzymali się kurczowo tej iskierki, co się w nich jeszcze ledwo tliła, i umarli dopiero po długiej, zaciętej walce. Były to dla Pata dwa straszne miesiące. Przez trzy tygodnie doglądał leżącej nieruchomo w łóżku matki, której oddech grzechotał, gdy go wciągała i wypuszczała z płuc. Obserwowała go kamiennym, oskarżającym wzrokiem, gdy zabiegał, by jej ulżyć. A kiedy umarła, oczy jej dalej go oskarżały. Pat otworzył z klucza straszny salon; sąsiedzi zasiedli rzędami przed trumną, jak w kościelnych ławach. Z sypialni dochodziło zrzędliwe popłakiwanie starego pana Humberta. Drugi okres pielęgniarstwa zaczął się zaraz po pierwszym pogrzebie i trwał trzy tygodnie. I znowu sąsiedzi zasiedli rzędami u stóp drugiej trumny. Przed tymi dwoma pogrzebami salon niemal zawsze był zamknięty na klucz. Otwierano go tylko raz w miesiącu do sprzątania. Zasłony były w nim stale opuszczone, żeby chronić zielone chodniki przed słońcem. W środku pokoju stał stół z marmurowym blatem na złoconych nogach, na nim makatka z Aniołem Pańskim Milleta, a na serwecie – ogromna Biblia w głęboko tłoczonej oprawie. Po obu stronach Biblii przycupnęły dwa wazony z nieśmiertelnikami. Stały jeszcze w salonie cztery

wysokie krzesła, zwykle pod ścianami, a w razie potrzeby – dwa pod trumnę i dwa dla tych, co przy niej czuwali. Wisiały tam także trzy wielkie obrazy w złoconych ramach – dwie powiększone, kolorowe fotografie obojga starych Humbertów, tak zrobione, że oczy ich stale wodziły za intruzem, który wtargnął do tego pokoju; na trzecim obrazie wyobrażone było ciało Elaine płynące łodzią po smutnej wąskiej rzece. Z burty łodzi zwisał całun i zanurzał się w wodzie. W rogu pokoju stał na trójkątnym stoliku wysoki, szklany klosz, pod którym trzy wypchane wilgi siedziały na gałązce wiśni. Tak zimny i ponury był ten salon, że nikt w nim nigdy nie przebywał z wyjątkiem nieboszczyków i tych, co przy nich czuwali. Był w istocie prywatną kostnicą. Pat widział już trzy ciotki i jednego wuja, których wyniesiono z tego pokoju, by ich pochować. Stał teraz spokojnie przy mogile, na której sąsiedzi usypywali kopiec ziemi, nadając mu kształt namiotu. Grób jego matki już się trochę obsunął i dokoła wzniesienia powstała zygzakowata szpara. Mężczyźni uklepywali nową mogiłę, wyrównywali jej wierzchołek, wygładzali skośne boki. To byli zamiłowani rolnicy; zawsze starali się porządnie wykonać każdą robotę związaną z ziemią – czy mieli ją zaorać, czy usypać z niej mogiłę. Kopiec był już idealnie równy, ale jeszcze to tu, to tam przyklepywali ziemię łopatami. Kobiety poszły do pojazdów i czekały na mężów. Mężczyźni jeden po drugim podchodzili do Pata, potrząsali mu rękę i mruczeli jakieś uroczyste i przyjazne słowa. Wozy, bryki i bryczki zaczynały wolno odjeżdżać, stopniowo znikały w oddaleniu. Pat wciąż stał na cmentarzu wpatrzony w dwie mogiły. Nie wiedział, co pocznie teraz, kiedy już nikt nie będzie nic od niego żądał. W powietrzu czuło się jesień, jej ostry zapach i lekkie podmuchy wiatru, które zrywały się nagle i nagle cichły. Dzikie gołębie siadły rządkiem na cmentarnym płocie, wszystkie zwrócone głowami w jedną stronę, wszystkie nieruchome. Kawałek starej wyblakłej gazety unosił się nad ziemią i przylgnął do kostek Pata. Schylił się, podniósł go, chwilę popatrzył i odrzucił. Od drogi doszedł zgrzyt kół bryki. T. B. Allen uwiązał konia przy płocie i podszedł do Pata. – Myśleliśmy z żoną, że pewno nie chciałbyś być sam dziś wieczór – rzekł trochę zmieszany. – Może więc zjesz z nami kolację i zostaniesz na noc. Pat wyrwał się z odrętwienia. – Dawno powinienem stąd pójść – powiedział. Nieporadnie szukał jeszcze jakichś słów. – Nie wiem, po co tu stoję. – Lepiej stąd odejść – rzekł T. B. Allen. – Ciężko odejść. To taka rzecz, co raz ją się chce zapamiętać, a raz zapomnieć. Ale ciężko stąd odejść, bo wtedy wiadomo, że to już koniec – na zawsze. – Zjemy razem kolację u nas w domu. Pat już się nie bronił. – Nigdy jeszcze nie jadłem kolacji poza domem – wyznał. – Oni – wskazał głową dwie

mogiły – oni nie lubili wychodzić po zmroku. Nie służyło im nocne powietrze. – Dobrze ci zrobi, jak zjesz u nas kolację. Nie powinieneś wracać do pustego domu, przynajmniej dziś. Człowiek powinien się trochę oszczędzać. Wziął Pata pod ramię i pociągnął w kierunku furtki. – Pojedź za mną swoim wozem – rzekł. Gdy już wychodzili z cmentarza, nasunęła mu się smętna refleksja. – Należy umierać jesienią – powiedział Allen. – Źle umierać na wiosnę i nie wiedzieć, czy spadły deszcze ani jak się udały zbiory. Jesienią wszystko mamy za sobą. – Ich by to nie obchodziło. Oni nigdy nawet o zbiory nie pytali. I nie cierpieli deszczu, bo mieli reumatyzm. Oni tylko chcieli żyć. Nie wiem po co. Na kolację była zimna wołowina, ziemniaki smażone z cebulą i budyń chlebowy z rodzynkami. Pani Allen starała się jakoś pocieszyć Pata, często wspominając jego rodziców, jacy byli dobrzy, jaki z jego ojca był porządny człowiek, jak świetnie gotowała jego matka. Pat wiedział, że kłamie, byle mu jakoś pomóc, ale on wcale tej pomocy nie potrzebował. Nie był pogrążony w głębokim smutku. Wciąż go spowijało, otępienie i z wielkim trudem zmuszał się do mówienia. Przypomniał sobie coś, co zdarzyło się w czasie pogrzebu. Kiedy sąsiedzi zdejmowali trumnę z dwóch krzeseł, któryś z nich popchnął marmurowy stół, przewracając wazon z nieśmiertelnikami i przesuwając Biblię leżącą na serwecie. Pat wiedział, że należałoby wszystko przywrócić do dawnego porządku. Krzesła odstawić pod ściany i Biblię położyć na miejsce. I powinien znowu zamknąć salon na klucz. Przez pamięć dla matki. Allenowie namawiali go, żeby u nich przenocował, ale po chwili wahania powiedział apatycznie „dobranoc” i wyszedł na dwór, zaprząc konia. Niebo było czarne i chłodne, tam gdzie nie świeciły gwiazdy; wzgórza nuciły cicho w zimnym mroku. Słyszał poprzez warstwę oszołomienia człapanie podków konia na drodze, krzyk nocnych ptaków, powiewy wiatru wśród schnących liści. Prawdziwiej brzmiały mu głosy jego rodziców: „Ma się na mróz – mówił jego ojciec. – Już wolę szczury niż mróz”. I matka włączała się w te jego narzekania: „Właśnie, zdaje się, że w piwnicy są szczury. Ciekawam, czy Pat nastawił pułapki w tym roku. Mówiłam mu, ale on zapomina wszystko, co mu się mówi”. „Założyłem trutki w piwnicy – odpowiedział Pat. – Trutki lepsze niż pułapki”. „Najlepszy jest kot – mówił płaczliwy głos matki. – Nie wiem, czemu nie mamy kota. Pat nigdy nie chce kota”. „Trzymałem koty, matko, ale zagryzały susły, dziczały i uciekały. Nie możemy ich tu trzymać”. Gdy wrócił, dom był ciemny i niewysłowienie ponury. Pat zaświecił lampę i rozpalił ogień w piecu, żeby ogrzać kuchnię. Kiedy płomień zahuczał w polanach, usadowił się w fotelu i było mu dobrze i wygodnie. Może by tak – pomyślał – przynieść tu łóżko i spać przy piecu? Jutro można będzie wszystko w domu uporządkować, a jak nie jutro, to któregoś dnia.

Otworzył drzwi bawialni i owiała go fala zimnego, martwego powietrza, w nozdrza uderzył zapach pogrzebowych kwiatów, starości i lekarstw. Przeszedł szybko do swej sypialni i przesunął łóżko do ciepłej, jasnej kuchni. Po chwili zdmuchnął lampę i położył się. Ogień w piecu z cicha potrzaskiwał. Noc była spokojna, lecz stopniowo dom ożył złowróżbnymi głosami. Pat leżał w napięciu, ciało miał zimne. Nasłuchiwał szmerów z bawialni, czy nie zaskrzypi bujany fotel, czy nie dojdzie go głośny oddech rodziców. Zatrzeszczało gdzieś w domu i choć Pat na to czekał, drgnął gwałtownie. Głowa i nogi pokryły się potem. Udręczony wysunął się ostrożnie z łóżka i zamknął na klucz drzwi bawialni. Potem znów się położył i drżał pod kocami. Noc była teraz bardzo cicha, a on – bardzo samotny. Następnego ranka Pat obudził się z chłodnym poczuciem niespełnionego obowiązku. Zastanowił się, jaki to obowiązek ma spełnić. Oczywiście – Biblia wciąż leży nie na swoim miejscu. Trzeba ją przesunąć na środek stołu. Wazon nieśmiertelników też należy ustawić tak, jak był. Potem trzeba posprzątać w całym domu. Pat czuł, że powinien wszystko to zrobić, ale wzdragał się przed otwarciem drzwi bawialni. Drżał na myśl o tym, co zobaczy – dwa fotele na biegunach po obu stronach kominka, na poduszkach wgniecenia wytłoczone ciężarem ciał zmarłych rodziców. Czuł już niemal woń starości, lekarstw i zwiędłych kwiatów, która czaiła się po drugiej stronie drzwi. Ale to było jego obowiązkiem. Musi to zrobić. Napalił w kuchennym piecu, przygotował sobie śniadanie. I kiedy pil gorącą kawę, jego myśli zaczęły nagle biec innym torem, stały się całkiem odmienne od jego dotychczasowego sposobu myślenia. Były to myśli niezwykłe, owładnęły nim, zdumiały go swoją prostotą i zuchwałością. Po co mam tam wchodzić? – przekonywał się. – Nikomu na tym nie zależy, nikogo to nie obchodzi. Nie muszę tego robić, jeśli nie chcę. Poczuł się jak chłopiec, który wagaruje, żeby pospacerować po przyjemnym głębokim lesie. Ale w uszach zabrzmiał mu zrzędliwy głos matki, protestujący przeciw temu wybuchowi wolności: „Pat powinien sprzątnąć dom. Pat nigdy się o nic nie troszczy”. Szarpnęła nim radość buntu. – Nie żyjesz! – powiedział. – Jesteś tylko w mojej wyobraźni. Nikt mi już nie będzie mówił, co mam robić. Nikt się nie dowie, czy robię tu wszystko, co trzeba, czy nie. Nie wejdę tam ani teraz, ani nigdy! – I szybko, póki starczyło mu jeszcze ducha, podszedł pewnym krokiem do drzwi, wyjął z nich klucz i rzucił w wysokie zarośla za domem. Potem pozamykał wszystkie okiennice, z wyjątkiem okiennic kuchni, i zaryglował je długimi prętami. Radość odzyskanej wolności nie trwała długo. Cały dzień pracował na farmie, ale przed wieczorem zatęsknił do dawnych obowiązków, które pochłaniały długie godziny i skracały czas. Zdawał sobie sprawę, że boi się wejść do domu, że boi się tych wgniecionych poduszek i Biblii leżącej nie na swoim miejscu. Trzymał pod kluczem dwa wątłe i stare duchy, ale nie odjął im mocy dokuczania.

Tego wieczoru po kolacji zasiadł przy piecu. Przeraźliwa samotność opadła go jak mgła na pustkowiu. Nasłuchiwał ukradkowych głosów starego domu, szeptów i trzasków. Czekał w takim napięciu, że po chwili usłyszał skrzyp bujaków w sąsiednim pokoju i lekki zgrzyt odkręcanej pokrywki słoika z maścią. Nie mógł tego dłużej znieść. Poszedł do stodoły, zaprzągł konia i pojechał do sklepu Allena. Trzech mężczyzn siedziało wokół pękatego pieca i z najwyższym skupieniem wpatrywało się w jego nierówności. Zrobili miejsce, żeby Pat mógł sobie przysunąć krzesło. Nikt na niego nie spojrzał, bo człowiekowi w żałobie należą się takie same towarzyskie względy jak kalece. Pat siadł na krześle i też zaczął wpatrywać się w piec. – Przypomnijcie mi, że przed wyjściem mam wziąć trochę mąki – powiedział. Mężczyźni wiedzieli, co to znaczy. Wiedzieli, że mąka wcale mu nie jest potrzebna, ale każdy w podobnych okolicznościach też by poszukał jakiejś wymówki. T. B. Allen otworzył drzwiczki pieca, zajrzał i splunął na węgle. – W takim domu człowiek z początku czuje się trochę samotny – zauważył. Pat był mu wdzięczny, chociaż jego słowa były towarzyskim uchybieniem. – Trzeba mi też trochę tytoniu i naboi – powiedział, żeby mu się jakoś odpłacić. Od tego czasu Pat zmienił swoje obyczaje. Zdecydowanie szukał ludzi. Za dnia pracował na farmie, ale wieczorami zawsze chodził tam, gdzie zbierali się ludzie. Na urządzane w szkole zabawy i tańce zawsze przychodził wcześnie i zostawał, póki ostatni gość nie wyszedł. Przesiadywał w domu Johna Whiteside’a, pierwszy przychodził na wspólne ogniska. W dniu wyborów tkwił w lokalu wyborczym aż do zamknięcia. Gdziekolwiek zebrało się trochę ludzi, pewne było, że Pat się zjawi. To ciągłe szukanie towarzystwa stało się w nim niemal instynktowne. Pat nie był przystojny, miał duży nos, mocne szczęki. Wyglądał jak Abraham Lincoln w młodości. Ubrania leżały na nim równie źle jak na Lincolnie. Nozdrza i uszy miał duże, pełne włosów. Mogło się zdawać, że kryją się w nich jakieś kosmate zwierzątka. Nie był rozmowny; sam wiedział, że mało co wnosi do zebrań, w których uczestniczył, i starał się, to wyrównać swoją aktywnością, wyświadczaniem przysług, załatwianiem wszystkiego, co trzeba. Cieszył się, gdy go wybierano do komitetu organizującego tańce w szkole, bo mógł z tego tytułu zachodzić do innych jego członków i omawiać z nimi wszystkie sprawy; poświęcał całe wieczory dekorowaniu sali szkolnej lub biegał po dolinie, pożyczając od jednych krzesła, od innych talerze. Jeśli zdarzył się wieczór, że nie było żadnego zebrania, w którym mógłby wziąć udział, jechał swoim ciężarowym fordem do Salinas i siedział w kinie przez dwa seanse. Od czasu tych dwóch pierwszych nocy straszliwej samotności nigdy więcej nie spędził wieczoru w swym opustoszałym domu. Przerażało go wspomnienie Biblii, czekających foteli na biegunach, zadawnionych zapachów. Już dziesięć lat Pat Humbert dryfował po dolinie w poszukiwaniu towarzystwa. Postarał się, by go wybrano do Rady Szkolnej; wstąpił do loży masońskiej i towarzystwa wzajemnej

pomocy Odd Fellows w Salinas. I nigdy nie zauważono, żeby opuścił jakieś zebranie. Mimo że tak bardzo lgnął do ludzi, nie stał się integralną częścią żadnej z grup, do których należał. Raczej trzymał się gdzieś na krańcach, nie odzywał, jeśli się do niego nie zwracano. Ludzie uważali jego obecność za nieuniknioną i bezlitośnie go wykorzystywali, nie podejrzewając, że tego właśnie pragnie. Kiedy zebranie się kończyło i Pat musiał wreszcie wracać do domu, odstawiał forda do stodoły i szybko kładł się do łóżka. Rzadko udawało mu się zapomnieć o strasznych pokojach po drugiej stronie nieruchomych drzwi. Nieraz ich obraz stawał mu przed oczyma. Warstwa kurzu już na pewno jest gruba, pajęczyny rozpięte we wszystkich kątach, na wszystkich meblach. Gdy ta wizja nacierała na niego tak, że nie mógł się przed nią obronić, drżał w swoim łóżku i usiłował stosować wszystkie znane mu sposoby, żeby zasnąć. Pat nie dbał o swój dom, bo go nienawidził. Stary budynek niszczał i rozpadał się. Biała róża, która przez całe lata była jedynie małym, pękatym krzewem, niespodzianie rozrosła się, jakby wstąpiło w nią nowe życie, i zaczęła się piąć po frontonie domu. Pokryła ganek, rozwiesiła festony nad zamkniętymi okiennicami i spuściła długie wstęgi z okapu. Po tych dziesięciu latach dom wyglądał jak wielki różany kopiec. Ludzie przechodzący drogą zatrzymywali się, podziwiając wielkość i urodę tej róży. Pat prawie nie zdawał sobie sprawy z jej istnienia. Nie chciał myśleć o domu, jeśli nie musiał. Farma Humbertów była dobrą farmą. Pat dbał o nią i wyciągał z niej pieniądze, a że mało wydawał, miał ładnych parę tysięcy dolarów odłożonych w banku. Kochał farmę dla niej samej, ale i dlatego, że za dnia chroniła go przed lękiem. Gdy pracował, nie nachodziła go zimna samotność, strach przed pustką. Rodził mu się na tej farmie piękny owoc. Ale głównie zajmował się hodowlą malin. Rzędy podpartych krzaków biegły równolegle do szosy. Co roku mógł sprzedawać swoje owoce wcześniej niż ktokolwiek w dolinie. Kiedy rodzina Munroe przybyła do Pastwisk, Pat miał czterdzieści lat. Powitał ich po sąsiedzku. Przybył jeszcze jeden dom, gdzie będzie mógł spędzać wieczory. A że Bert Munroe był człowiekiem towarzyskim, więc lubił, gdy Pat do niego zachodził. Pat był dobrym farmerem. Bert często prosił go o radę. Pat nie zwracał szczególnej uwagi na Mae Munroe; spostrzegł tylko – i szybko o tym zapomniał – że to ładna dziewczyna. Nieczęsto myślał o ludziach jako o poszczególnych jednostkach, byli dla niego po prostu pewnego rodzaju antidotum na truciznę samotności, ucieczką od uwięzionych w domu duchów. Pewnego popołudniu wczesnym latem Pat pracował wśród swoich malin. Klęczał między krzakami i okopywał motyką korzenie. Owoce już się zawiązywały, liście były bladozielone – śliczne. Pat posuwał się powoli wzdłuż rzędu krzaków. Robota dawała mu zadowolenie i nie drżał przed nadchodzącą nocą, bo miał być u Munroe na kolacji. Nagle usłyszał dochodzące od drogi głosy. Choć zza krzewów nie mógł dojrzeć, poznał, że to pani Munroe i jej córka Mae przechodzą koło jego domu. – Mamo, spójrz no tylko! – Pat przestał pracować, żeby lepiej słyszeć. – Czy widziałaś

kiedy taką piękną różę? – Rzeczywiście, ładna – rzekła pani Munroe. – Ona mi coś przypomina – mówiła dalej Mae. – Pamiętasz pocztówkę z tym ślicznym domem w Vermont, którą nam wujek Keller przysłał? Ten dom obrosły różami wygląda zupełnie jak na tej pocztówce. Chciałabym zobaczyć go wewnątrz. – Wątpię, czy ci się to uda. Pani Allen mówiła, że nikt nie był w tym domu, odkąd rodzice Pata Humberta umarli. A minęło już dziesięć lat od tego czasu. Nic nie mówiła, czy ten dom jest ładny w środku. – Jeśli na zewnątrz jest obrośnięty tak pięknie różami, to na pewno też musi być piękny wewnątrz. Ciekawam, czy pan Humbert pozwoli mi kiedyś go obejrzeć… Oddaliły się i nie było już słychać ich rozmowy. Kiedy znikły, Pat podniósł się i popatrzył na wspaniałą różę. Nigdy dotąd nie zauważył jej urody – wielki stóg zielonych liści, gęsto pokryty białymi kwiatami. – Jest ładna – powiedział. – I przypomina piękny dom w Vermont. Przypomina piękny dom w Vermont i… tak, ładna, bardzo ładna róża. Poprzez gęstą zieleń i poprzez mur domu ujrzał nagle wizję bawialni. Szybko wrócił do pracy i walczył ze sobą, żeby nie myśleć o domu. Ale słowa Mae wracały i wracały: „Musi być piękny w środku”. Pat zamyślił się. Jak też wyglądają wnętrza domów w Vermont? Znał solidną i okazałą rezydencję Johna Whiteside’a i wraz z całą doliną podziwiał pluszowe wygody domu Berta Munroe, ale domu naprawdę pięknego nigdy nie widział. Przebiegł pamięcią wszystkie wnętrza, jakie znał, ale na pewno żadne nie było tym, co Mae miała na myśli. Przypomniał sobie ilustrację, jaką widział kiedyś w magazynie – pokój z błyszczącą podłogą, białe boazerie i schody; był to chyba dom Waszyngtona w Mount Vernon. Ta ilustracja zrobiła na nim wrażenie. Może o tym mówiła Mae? Chciałby zobaczyć pocztówkę z widokiem domu w Vermont, ale jak poprosi, żeby mu pokazali, domyślą się, że podsłuchiwał. Czuł nieodpartą chęć zobaczenia tego pięknego domu, który wyglądał jak jego własny. Odłożył motykę i zaczął się przechadzać przed gankiem. Naprawdę, róża była cudowna. Niby baldachim, niby markiza z białych gwiazd nad zamkniętymi oknami. Dziwiło go, że nigdy jej dotąd nie zauważył. Tego wieczoru zrobił rzecz, która nigdy by mu przedtem nie przyszła do głowy. Gdy już stał w drzwiach domu Munroe, nagle postanowił, że nie spędzi z nimi wieczoru. – Mam ważną sprawę w Salinas – wytłumaczył się. – Mogę stracić dużo pieniędzy, jeśli zaraz tam nie pojadę. W Salinas poszedł prosto do biblioteki publicznej. – Macie tu jakie obrazki domów w Vermont, ale ładnych? – zapytał bibliotekarkę. – Znajdzie je pan w różnych pismach. Pokażę panu, gdzie szukać. Siedział tam aż do zamknięcia. Znalazł ilustracje rozmaitych domów, wnętrz, jakich sobie

nawet nie wyobrażał. Pokoje z góry zaplanowane; każda ozdoba, każdy mebel, nawet podłogi i ściany były ze sobą zharmonizowane, stanowiły część ogólnej kompozycji. Gdy patrzył na te ilustracje, odezwało się w nim głębokie i instynktowne poczucie porządku, koloru, kształtu. Nie wiedział, że pokoje mogą tak wyglądać i że mogą stanowić jednolitą całość. Te, które dotychczas widywał, były wynikiem stopniowego i przypadkowego gromadzenia przedmiotów. Ciotka Zofia przysłała wazon, ojciec kupił krzesło. W kominek wstawiono piec, bo dawał więcej ciepła. Spółka Handlu Mąką wydała kalendarz i matka kazała oprawić wycięte z niego obrazki. Wysyłkowy dom towarowy ogłaszał, że ma nowe modele lamp. Tak meblowano domy, które znał. A patrząc na te ilustracje, wiedziało się, że ktoś miał jakąś myśl, jakąś ideę, i że wszystko w tych wnętrzach było jej podporządkowane. Tuż przed zamknięciem biblioteki znalazł dwie umieszczone obok siebie ilustracje. Jedna przedstawiała wnętrze pokoju – takiego, jakie nieraz widywał, a na drugiej był ten sam pokój, z którego wyniesiono wszystkie graty i ustawiono meble według jakiegoś planu. Po raz pierwszy w życiu Pat chciał być jak najszybciej w domu. Pragnął położyć się i rozmyślać, bo zaczynał mu świtać dziwny pomysł. Nie mógł spać tej nocy. Zbyt wiele rzeczy kłębiło mu się w głowie. Raz nawet wstał i zapalił lampę, bo chciał zajrzeć do swojej książeczki czekowej. Jeszcze przed świtem wstał, ubrał się i przygotował śniadanie, a gdy jadł, wzrok, jego nieustannie wędrował ku zamkniętym drzwiom. W oczach błyszczało światełko złośliwej uciechy. – Będzie ciemno – powiedział. – Lepiej otworzę okiennice, zanim tam wejdę. Kiedy zrobił się dzień, wziął żelazny drąg i obszedł dom dokoła, wybijając pręty i otwierając okiennice. Nie podchodził do okien salonu, bo nie chciał uszkodzić róży. Wreszcie wrócił do kuchni i stanął przed zamkniętymi drzwiami. Dawna wizja wstrzymała go na chwilę. – To potrwa najwyżej minutę – przekonywał sam siebie. – Od razu zacznę wszystko rozwalać. Żelazny drąg znieruchomiał w jego ręku i za moment grzmotnął w zamek. Drzwi rozwarły się, skrzypiąc żałośnie w zawiasach. Straszliwy pokój stanął przed nim otworem. Wewnątrz było mglisto od pajęczyn; stęchła, zastała woń wtargnęła w otwarte drzwi. Po obu stronach pokrytego rdzą pieca stały fotele na biegunach. Nawet poprzez grubą warstwę kurzu znać było wgłębienia w ich poduszkach. Ale nie to było najgorsze. Pat dobrze wiedział, gdzie jest źródło jego strachu. Szybko przeszedł przez bawialnię ściągając, pajęczyny z oczu. W salonie było ciemno, bo nie otworzył okiennic. Nie musiał błądzić, żeby znaleźć stół, dobrze wiedział, gdzie stoi. Dziesięć lat go prześladował! Chwycił stół razem z Biblią, przebiegł kuchnię i cisnął wszystko na podwórze. Teraz mógł działać wolniej. Strach zniknął. Okna zawarte były tak mocno, że musiał je wyważać żelaznym drągiem. Pierwsze poszły fotele na biegunach, tocząc się i podskakując, gdy odbijały się od ziemi; potem obrazy, ozdoby z kominka, wypchane wilgi. A gdy już

wszystko, co dało się ruszyć – meble, ubrania, serwety i wazony – leżało porozrzucane pod oknami, Pat zerwał przymocowane do podłogi chodniki i rzucił je na kupę za okno. Potem zaczął wnosić kubły wody i oblewał dokładnie ściany i sufit. Wszystko to robił z głęboką satysfakcją. Gdy wyrzucał krzesła – łamał im umyślnie nogi. Podczas gdy ściemniała ze starości tapeta nasiąkała wodą, Pat wyszedł na dwór, zebrał wszystko spod okien w jeden stos i podpalił. Stare, spleśniałe obicia i przesiąknięte pokostem drewno niechętnie się tliły, wydzielając smród stęchlizny, wilgoci i brudu. Płomień buchnął dopiero, gdy oblał wszystko naftą. Fotele trzeszczały, oddając płomieniom swe duchy. Pat radośnie patrzył na stos. – Siedzieliście tam przez wszystkie te lata, może nie? – wykrzykiwał. – Myśleliście, że nigdy się nie zdobędę, żeby was spalić? Gdybyście tu tylko gdzieś byli i zobaczyli, co robię. Stare, zgniłe rupiecie! Zielone chodniki spaliły się do cna, zostały po nich tylko czerwone płaty. Wazony i dzbany pękały w gorącu na drobne kawałki. Pat słyszał syk mentolu i maści uśmierzającej bóle, która wyciekała ze słoików i smażyła się w ogniu. Czuł się tak, jakby przewodził straceniu wroga. Odszedł dopiero wtedy, gdy cały stos doszczętnie spłonął. Ściany nasiąknęły tymczasem wodą i tapeta odlepiała się długimi, szerokimi pasami. Tego popołudnia Pat pojechał do Salinas i kupił wszystkie pisma poświęcone architekturze wnętrz, jakie mógł znaleźć. Wieczorem, po kolacji, dokładnie je przeglądał. W końcu znalazł ów idealny pokój. Co do innych miał różne wątpliwości; ten nie nastręczał żadnej. I mógł łatwo urządzić taki sam w swoim domu. Jeśli usunie ścianę działową między bawialnią a salonem, otrzyma pomieszczenie długości trzydziestu stóp i na piętnaście stóp szerokie. Okna trzeba będzie poszerzyć, zrobić większy kominek, podłogi wycyklinować, zabejcować i pociągnąć lakierem. Pat wiedział, że sam wszystkiemu podoła. Ręce swędziły go do roboty. – Zacznę jutro – powiedział. Ale jeszcze coś go wstrzymało. – Jej się ten dom podoba już teraz. Nie może wiedzieć, że dopiero zaczynam wszystko robić. Domyśliłaby się, że słyszałem, co mówiła o domu w Vermont. Nikt nie powinien wiedzieć, co tu robię. Zaraz będą pytać dlaczego. – I zastanowił się, dlaczego właściwie chce wszystko to zrobić. – Nie ich interes – odpowiedział sam sobie. – Nie muszę się nikomu tłumaczyć. Mam swoje powody. Jak Boga kocham, będę to wszystko robił w nocy! Zaśmiał się cicho do siebie. Rozbawiła go myśl, że przebuduje swój dom w sekrecie. Będzie sam tu pracował, i nikt się nie dowie. Potem, jak wszystko już doprowadzi do końca, zaprosi kilka osób i będzie udawał, że zawsze tak było. Nikt nie pamięta, jak było tu dziesięć lat temu. Teraz inaczej zorganizował sobie życie. W ciągu dnia pracował na farmie, a gdy tylko robiło się ciemno, spieszył radośnie do domu. Ilustrację, przedstawiającą gotowy już pokój, powiesił w kuchni na ścianie. Spoglądał na nią co najmniej dwadzieścia razy dziennie. Kiedy

wmurowywał ławeczki do wnęk okiennych, kiedy wylepiał ściany zielonkawą tapetą i pokrywał boazerie kremową emalią, widział już przed sobą, gotowy pokój. Po potrzebne materiały jeździł wieczorem do Salinas i przywoził je nocą. Pracował do późna i zasypiał niewypowiedzianie szczęśliwy. Ludzie z doliny zauważyli, że Pat przestał się udzielać. Gdy czasem zachodził do sklepu Allena, pytano go, co się z nim dzieje. Ale miał już przygotowaną odpowiedź: – Chodzę na jeden z tych korespondencyjnych kursów. Uczę się wieczorami. Mężczyźni uśmiechali się. Samotność nikomu nie służy – o tym wiedzieli. Nieżonaty mężczyzna na farmie zawsze trochę dziwaczeje, wcześniej czy później. – Czego to się uczysz, Pat? – Czego? O, po prostu budownictwa. – Czas by się ożenić, Pat. Latka idą. Pat czerwieniał ze złości. – Nie gadajcie głupstw – mówił. Budując w nocy swój pokój, Pat układał sobie coś w rodzaju małej sztuki teatralnej, która wyglądała mniej więcej tak: Pokój już jest całkiem gotowy, wszystkie meble na swoich miejscach. Ogień w kominku płonie czerwonym płomieniem, lampy rzucają światło na błyszczącą podłogę i politurowane meble. Podchodzi do niej i mówi, ot tak, od niechcenia: „Słyszałem, że podobają ci się te vermonckie domy”. Nie! To na nic! Lepiej spytam: „Podobają ci się domy w Vermont? Tak? Wiesz, mam jeden pokój urządzony zupełnie tak samo!”. Te rozmowy wstępne nigdy nie brzmiały zupełnie przekonywająco. Nie mógł znaleźć odpowiedniego sposobu na zwabienie jej do swego domu. Więc szedł dalej, pomijając ten fragment sztuki. Ma dość czasu, żeby się nad tym zastanowić. Teraz wchodzi do kuchni. Tu nic się nie zmieni, żeby pokój jeszcze bardziej ją zaskoczył. Zatrzyma się na progu, on stanie za nią, rozłoży ręce, pchnie drzwi. I oto jest pokój, raczej ciemny, ale pełen przyćmionych świateł. Ogień w kominku, niby szeroki strumień, światło lamp odbija się w podłodze. Można już dostrzec połyskliwe kretonowe zasłony i tłustego tygrysa na makatce z juty wiszącej nad kominkiem. Cynowe naczynia lśnią bogato, lecz dyskretnie. Ciepło tu i przytulnie. Pierś Pata wzbiera dumą. Więc ona stoi w drzwiach i… Co powie? No cóż, jeśli czuje to samo co on, to nic nie powie. Może omal się nie rozpłacze. Dziwne jest to dobre, pełne uczucie, kiedy zbiera się na łzy. Będzie stała tak minutę lub dwie – nic, tylko patrząc. A potem Pat powie: „Nie weszłabyś, żeby chwilę posiedzieć?”. I wtedy, naturalnie, minie pierwsze oczarowanie. Ona zacznie mówić o tym pokoju łamiącym się z zachwytu głosem, urywanymi zdaniami. Pat będzie o nim mówił jak o czymś najzupełniej normalnym. – Owszem, nawet lubię ten pokój – powiedział to głośno, zajęty pracą. – Tak. Zawsze

myślałem, że jest niebrzydki. Któregoś dnia przyszło mi do głowy, że może chciałabyś go sobie obejrzeć. Sztuka kończyła się tak: Mae siedzi w wolterowskim fotelu przy ogniu. Pulchne, ładne ręce złożyła na podołku. I gdy tak siedzi, oczy jej patrzą gdzieś w dal… Pat nigdy nie posuwał się dalej, bo w tym miejscu ogarniało go wielkie zmieszanie. Gdyby układał dalej tę sztukę, byłoby to jak podglądanie dwojga ludzi, którzy chcą być sami. Chwila pełna emocji, ten elektryzujący moment następował wtedy, gdy otwierał drzwi, gdy ona zatrzymywała się w progu oszołomiona pięknym pokojem. Po trzech miesiącach, kiedy wszystko już było gotowe, Pat schował ilustrację do portfela i pojechał do San Francisco. W biurze firmy meblowej rozłożył ją na stole. – Chcę takie meble – powiedział. – Chyba nie z epoki? – Co to znaczy „z epoki”? – Stare meble, prawdziwe antyki. Nie dostałby ich pan taniej jak za trzydzieści tysięcy dolarów. Twarz Pata wydłużyła się. Miał wrażenie, że cały jego pokój się wali. – Och, nie wiedziałem. – Ale możemy panu dostarczyć kopie wszystkiego, co tu jest. – Ależ, naturalnie. Dobrze. Doskonale. Ile by takie kopie kosztowały? Wezwano pracownika z działu zakupów. We trzech sporządzili listę wszystkich przedmiotów uwidocznionych na ilustracji: okrągły stolik z barierką wokół blatu; stół z klapami, na prostych nogach; krzesło z poręczami i zaokrąglonym, wygiętym oparciem; krzesło z wiklinowym siedzeniem i drabinkowym oparciem; fotel wolterowski; ławeczka przed kominek; barwne szmaciane dywaniki; zasłony z błyszczącego sztywnego kretonu; lampy z kloszami z matowego szkła i kryształowymi wisiorkami; wysoki, otwarty kredensik; barwne fajansowe talerze; cynowe świeczniki i naczynia. – Wszystko razem około trzech tysięcy dolarów, panie Humbert. Pat zamyślił się i zmarszczył czoło. Ale po co ma oszczędzać? – Kiedy moglibyście mi to dostarczyć? – zapytał. Czekał na zawiadomienie, że meble przybyły już do Salinas, a tymczasem froterował posadzkę, aż błyszczała jak tafla jeziora. Z pokoju wychodził tyłem, zacierając lekkie ślady stóp froterką. Aż w końcu oczekiwane skrzynie przybyły na stację towarową. Cztery razy obrócił swoją ciężarówką do Salinas, zanim zwiózł wszystko. Zawsze jeździł tam nocą, w sekrecie. Wszystkie jego działania otaczała intrygująca atmosfera tajemniczości. Pat wypakowywał skrzynie w stodole. Wnosił do pokoju krzesła, fotele i stoły i wiele razy przyglądał się swej ilustracji, zanim je poustawiał na właściwych miejscach. Tego wieczoru zapłonął na kominku ogień. Światła matowych lamp odbijały się w podłodze, tłusty tygrys z makatki nad kominkiem zdawał się drżeć w migotliwym blasku płomienia.

Pat wszedł do kuchni i zamknął za sobą drzwi. Po chwili bardzo wolno znowu je otworzył i stanął w progu, patrząc. Pokój przepojony był ciepłem, ciepłem zapraszającym i przytulnym. Cynowe naczynia wyglądały okazalej, niż przypuszczał. Krawędzie talerzy na półkach otwartego kredensiku odbijały błyski ognia. Stał w drzwiach i starając się nadać właściwe brzmienie słowom, powiedział w sposób jak najbardziej niedbały. – Owszem, nawet lubię ten pokój. Przyszło mi kiedyś do głowy, że może chciałabyś go sobie obejrzeć. Przerwał, bo nagle naszła go okrutna wątpliwość. Przecież ona nie będzie mogła sama tu przyjść! Dziewczyna nie może przychodzić wieczorem do domu nieżonatego mężczyzny. Ludzie zaczęliby gadać, a poza tym nigdy by tego nie zrobiła! – Był gorzko rozczarowany. – Matka z nią przyjdzie. Może nie będzie przeszkadzała. Niech sobie stanie gdzieś tu, z tyłu. Teraz, kiedy wszystko już było gotowe, ogarniał go bezwład, nie mógł uczynić dalszego kroku. Mijał wieczór za wieczorem, a on wciąż odkładał zaproszenie jej do siebie. Ciągle próbował swoją sztukę i najdokładniej już wiedział, gdzie Mae przystanie, jak będzie wyglądała, co powie. Przygotował nawet dla niej zapasowe kwestie, które mogłaby powiedzieć. Przeszedł cały tydzień, a Pat odwlekał wizytę do Munroe, która sprowadziłaby ją do czekającego pokoju. Któregoś popołudnia zebrał w sobie całą silną wolę i całą odwagę. – Nie mogę wciąż odkładać. Pójdę tam dziś wieczór. – Po kolacji włożył najlepsze ubranie i wybrał się do domu Munroe. Tylko ćwierć mili drogi. Nie będzie mógł jej zaprosić na dzisiejszy wieczór. Ogień powinien płonąć w kominku, lampy powinny się palić, kiedy przyjdzie. Noc była chłodna i bardzo ciemna. Pat potykał się na piaszczystej drodze i martwił się, jak będą wyglądały jego wyglansowane buty. W domu Munroe płonęły światła. Przed bramą stały zaparkowane samochody. Mają gości – pomyślał. – Zaproszę ją innego dnia. Nie mogę tego robić przy ludziach. – Zastanowił się, czy nie zawrócić. – Wyglądałoby dziwnie, gdybym ją zaprosił przy pierwszym spotkaniu, po tym, jak nie widzieliśmy się tyle czasu. Mogłaby coś podejrzewać. Kiedy wchodził, Bert Munroe chwycił go za rękę. – Pat Humbert! – wykrzyknął. – Co się z tobą działo, Pat? – Uczyłem się wieczorami. – Świetnie, żeś przyszedł. Miałem być jutro u ciebie. Pewnie domyślasz się po co? – Nie. – Jak to? Mae i Bill Whiteside pobierają się w przyszłą sobotę. Chciałem cię prosić, żebyś pomógł przy urządzaniu wesela. Będzie tylko takie zwykłe domowe przyjęcie zaraz po ślubie. Zawsze przecież pomagałeś przy zabawach w szkole, zanim dostałeś tej manii uczenia się. Trzymał Pata za ramię i chciał go przeprowadzić przez sień. Z pokoju dolatywał gwar wielu głosów.

Pat oparł mu się stanowczo. Przydała się jego zaprawa w nonszalancji: – Doskonale. W sobotę, powiadasz? Pomogę z przyjemnością. Nie, teraz nie mogę zostać. Spieszę się do sklepu. Potrząsnął rękę Berta i szybko wyszedł. W swej niedoli chciał ukryć się gdzieś, zagrzebać w jakimś ciemnym kącie, gdzie nikt go nie zobaczy. Szedł mechanicznie w stronę swojej farmy. Stary dom był ciemny i ponury nie do zniesienia. Wszedł do stodoły, wdrapał się po drabinie i położył na sianie. W głowie miał pustkę, mózg jak skurczony rozczarowaniem. Za nic nie pójdzie do domu. Bał się, że znowu mógłby zamknąć drzwi na klucz. Potem, przez te wszystkie lata, które mają nadejść, dwa zdumione duchy żyłyby w tym pięknym pokoju. A Pat w swojej kuchni rozumiałby, czemu wpatrują się z melancholijnym zamyśleniem w widmo ognia na kominku.

Rozdział 11 W latach osiemset pięćdziesiątych Richard Whiteside przybył na Zachód, zobaczył z bliska, jak wygląda praca poszukiwaczy złota, i orzekł, że nie w tym kierunku pójdą jego wysiłki. – Ziemia raz tylko daje plon złota. A gdy obdzieli nim tysiące właścicieli działek, nie na długo tego każdemu starczy. To jest zła gospodarka. Richard wędrował po wzgórzach i dolinach Kalifornii w określonym celu: chciał założyć dom dla swych jeszcze nienarodzonych dzieci i dla ich dzieci. W owych czasach mało kto w Kalifornii miał poczucie odpowiedzialności wobec swych potomków. Pewnego pogodnego wieczoru wjechał dwoma kasztanami na grzbiet wzgórz otaczających Pastwiska Niebieskie. Wstrzymał konie, spojrzał na zieloną dolinę i wiedział już, że znalazł swój dom. Wiele oglądał pięknych miejsc w czasie swej włóczęgi, ale nigdy nie doznał takiego poczucia doskonałości. Przypomnieli mu się ateńscy i lacedemońscy kolonizatorzy, szukający nowych ziem opiewanych w mglistych proroctwach; myślał o Aztekach, którzy wędrowali za wiodącym ich orłem. – Brak tylko jakiegoś znaku na niebie czy na ziemi – rzekł do siebie Richard. – Wiem, że to jest to miejsce, ale gdyby jeszcze ukazał mi się jakiś proroczy znak, jakiś szczęśliwy omen, miałbym co opowiadać moim dzieciom. Spojrzał na niebo, ale nie było na nim ani chmur, ani ptaków. Nagle powiał wietrzyk, który zwykle wieczorem przewiewa wzgórza. Drzewa nieznacznymi, ukradkowymi gestami wskazały dolinę, a lekki podmuch poderwał liście, które zawirowały po stoku. Richard zaśmiał się. – Oto odpowiedź! Niejedno miasto zostało założone dzięki mniej wyraźnej wskazówce bogów! Po chwili zszedł ze swego wozu i wyprzągł konie. Spętał im nogi i ruszyły drobnymi, nierównymi skokami ku przydrożnej trawie. Richard zjadł chleb z szynką i położył koce na murawie stoku. W dolinie gęstniał już szary zmierzch, gdy leżał w swym legowisku, patrząc na Pastwiska Niebieskie, które miały być jego domem. Na dalekim krańcu, przy kępie pięknych dębów, tam jest to wybrane miejsce; tam, gdzie zaczyna się stok wzgórza, gdzie zarosła krzewami fałda – pewnie strumień. Światło było teraz niepewne i magiczne. Richard ujrzał piękny dom, a przed nim dobrze utrzymany ogród i białą wieżę ze zbiornikiem na wodę, i żółte światełka w oknach, małe punkciki zapraszających lamp. Otworzyły się szerokie frontowe drzwi i gromadka dzieci wybiegła na werandę – co najmniej sześcioro. Spojrzały w gęstniejący mrok i na wzgórze, gdzie Richard leżał na swych kocach. Po chwili wróciły do domu, drzwi się za nimi zamknęły. I wraz z zamknięciem drzwi zniknął dom, ogród i biała wieża. Richard westchnął z zadowoleniem i położył się na wznak. Niebo było pokłute gwiazdami. Przez tydzień Richard z zapałem jeździł po całej dolinie. Kupił dwieście pięćdziesiąt

akrów gruntu w Pastwiskach Niebieskich, był w Monterey, żeby uzyskać tytuł własności i założyć hipotekę, a kiedy ziemia już niezaprzeczalnie należała do niego, wybrał się do architekta. Sześć miesięcy przeszło, zanim stanął dom, nim go wyposażono i umeblowano, nim wykopano studnię i wzniesiono nad nią zbiornik. Cały pierwszy rok tylko murarze i cieśle pracowali na nowo nabytej farmie Whiteside’a. Ziarno nie dotknęło jeszcze ziemi. Sąsiad, którego niepokoiła tego rodzaju procedura, zajechał wybadać nowego właściciela. – Sprowadza pan rodzinę, panie Whiteside? – Nie mam rodziny – rzekł Richard. – Moi rodzice umarli. Nie mam żony. – Więc po kiego diabła stawia pan taki wielki dom? Twarz Richarda spoważniała. – Tu będę żył. Przybyłem tu, by zostać. Moje dzieci i dzieci moich dzieci, i ich dzieci będą mieszkać w tym domu. Wielu tu się narodzi Whiteside’ów i wielu pomrze. Ten dom może stać i pięćset lat, jeśli się będzie o niego dbało. – Rozumiem, co pan ma mi myśli – rzekł sąsiad. – To bardzo pięknie brzmi, ale my tutaj inaczej robimy. Najpierw stawiamy małą chatę, a dopiero jak ziemia zaczyna przynosić dochód, budujemy coś więcej. Niedobrze jest od razu za dużo łożyć. Może się panu zechce stąd ruszyć? – Nie ruszę się stąd! – wykrzyknął Richard. – Właśnie przeciw temu się bronię. Wznoszę budowlę tak mocną, że ani ja, ani moi potomkowie nie będą mogli stąd odejść. Żeby temu zapobiec, każę się tu pochować, gdy umrę. Ludziom ciężko opuszczać groby ojców – Twarz mu złagodniała. – Nie rozumiesz, człowieku, do czego zmierzam? Zakładam dynastię. Zakładam rodzinę i buduję gniazdo rodzinne, które przetrwa może nie na zawsze, ale co najmniej kilkaset lat. Stawiam ten dom i cieszy mnie myśl, że ci, co się ze mnie zrodzą, będą chodzić po jego podłogach, że dzieci tych, których pradziadkowie jeszcze się nie urodzili, tu przyjdą na świat. Wbuduję zalążek tradycji w ten dom. Oczy Richarda błyszczały, gdy to mówił. Uderzenia stolarskiego młotka akcentowały jego słowa. Sąsiad pomyślał, że ma do czynienia z szaleńcem, ale czuł coś w rodzaju szacunku dla jego szaleństwa. Chciał jakoś mu to wyrazić. Gdyby nie był Amerykaninem, może by dotknął swego kapelusza dwoma palcami. Trzysta mil stąd dwaj dorośli synowie tego człowieka ścinali drzewo, córka wyszła za mąż i przeniosła się do Nevady. Jego rodzina rozpadła się, zanim jeszcze naprawdę powstała. Richard zbudował swój dom z kalifornijskiej sosny, która nie próchnieje. Nadał mu styl pięknych, wiejskich dworów Nowej Anglii, ale – jako ustępstwo dla klimatu Pastwisk Niebieskich – otoczył go szeroką werandą. Dach tymczasem pokryto gontem, lecz gdy zamówienie Richarda doszło do Bostonu i gdy statek je dostarczył, zerwano gonty i zastąpiono łupkową dachówką, jakiej się używa na wschodnim wybrzeżu. Dach był ważny, miał dla

Richarda znaczenie symbolu. A dla ludzi w dolinie był czymś, co warto pokazywać, czym warto się chwalić. Ten właśnie dach, bardziej niż co innego, uczynił Richarda Whiteside’a pierwszym obywatelem doliny. To był człowiek, na którym można polegać, jego dom stał tutaj. Nie zamierzał stąd uciekać na złotodajne pola. No bo – tu miał dom kryty dachówką. I był człowiekiem wykształconym. Skończył Uniwersytet Harvarda. Miał pieniądze i miał dość wiary, by postawić sobie duży, wspaniały dom w tej dolinie. Będzie tu rządził. Jest założycielem i patriarchą rodu i ma dom kryty dachówką. Ludzie bardziej odtąd cenili i szanowali Pastwiska Niebieskie, bo stał tam dom kryty dachówką. Gdyby Richard był politykiem ubiegającym się o jakieś stanowisko, nie mógłby zrobić mądrzejszego posunięcia, jak pokryć dach swego domu dachówką. Ciemno lśniła w deszczu; w słońcu błyszczała jak lustro ze stali. Wreszcie dom był gotowy i dwóch parobków zajęło się zakładaniem sadu i szykowaniem ziemi do przyjęcia ziarna. Stadko owiec szczypało trawę na stoku za domem. Richard uznał, że wszystkie przygotowania są zakończone. Był gotów na przyjęcie żony. I gdy nadszedł list od dalekiego krewnego, że właśnie przyjechał do San Francisco z żoną i córką i że miło by mu było zobaczyć Richarda – Richard zrozumiał, że nie potrzebuje dalej szukać. Zanim wyjechał do San Francisco, wiedział już, że ta córka zostanie jego żoną. To był właściwy wybór. Nie byli wspólnej krwi z tą dziewczyną. Chociaż zachowali wszystkie pozory zalotów, sprawa została ustalona, jak tylko się spotkali. Alicja była zadowolona, że wyrwie się spod matczynych rządów i założy własne domowe imperium. Dom był jak dla niej stworzony. Nie przebywała w nim nawet dwudziestu czterech godzin, a już zdążyła wyłożyć półki spiżarni papierem z ażurowym, wyciętym w ząbki brzegiem, zupełnie takim samym, jaki był kiedyś w spiżarni matki Richarda. Zarządzała domem na stary sposób, wygodny, niezmienny i cykliczny – pranie w poniedziałek, prasowanie we wtorek, i tak dalej; dywany zdejmowano i trzepano dwa razy do roku; każdej jesieni smażono powidła i pomidory, robiono marynaty, które ustawiano na półkach w piwnicy. Farma rozwijała się, przybywało owiec i krów, a w ogrodzie co roku kwitły centurie, groszek pachnący, goździki i malwy. I Alicja spodziewała się dziecka. Richard wiedział, że wszystko to się zdarzy. Dynastia została założona. Wyloty kominów były już osmolone. Kominek w bawialni dymił tyle, co trzeba, by wypełnić dom słodką wonią palonego drewna. Wielka, piankowa fajka, którą dostał od teścia, zmieniła kolor z kredowobiałego na ciepły kremowożółty. Teraz, kiedy dziecko miało się narodzić, Richard traktował Alicję jak obłożnie chorą. Wieczorem, gdy siadali przy ogniu, otulał jej nogi pledem. Bał się, że coś złego może się przytrafić jej albo oczekiwanemu dziecku. Wspólnie zastanawiali się, na co powinna jak najczęściej patrzeć, żeby mogło to wpłynąć na urodę ich pierworodnego. Chcąc sprawić jej niespodziankę, Richard sprowadził z San Francisco posążek z brązu, kopię rzeźby Michała Anioła przedstawiającej Dawida.

Alicja rumieniła się, patrząc na jego nagość, ale wkrótce zaczęła uwielbiać tę małą figurkę. Gdy kładła się spać, stawiała posążek na nocnym stoliku. W ciągu dnia podczas swych gospodarskich zajęć, przenosiła Dawida z pokoju do pokoju, wieczorem stawiała w bawialni na kominku. Często gdy patrzyła na jego kształtne, jędrne ciało, lekki, znaczący uśmieszek pojawiał się i znikał z jej twarzy. Była całkiem pewna, że jej dziecko będzie podobne do Dawida. Richard siedział przy niej i głaskał jej rękę. Lubiła, kiedy gładził jej dłoń mocno, żeby nie łaskotać. Rozmawiali cicho i spokojnie. – Klątwa została już zdjęta – mówił Richard. – Czy wiesz, Alicjo, moja rodzina, a zarazem twoja dalsza rodzina, żyła w jednym domu sto trzydzieści lat? To była jej siedziba, jej ognisko domowe i tam nasza krew zmieszała się z czystą, dobrą krwią Nowej Anglii. Mój ojciec kiedyś opowiadał, że siedemdziesiąt troje dzieci narodziło się w tamtym domu. Nasz ród rozmnażał się szybko, aż do pokolenia mojego dziadka. Ale już mój ojciec był jedynym dzieckiem i ja też nie miałem rodzeństwa. Mój ojciec bardzo nad tym bolał. Miał tylko sześćdziesiąt lat, gdy umarł, a ja byłem jego jedynym dzieckiem, Alicjo. Kiedy miałem dwadzieścia pięć lat i byłem dopiero u progu życia, nasz stary dom spłonął doszczętnie. Nie wiem, z czego powstał ogień. Ułożył jej rękę na oparciu swego fotela, tak delikatnie, jakby ta ręka była małym słabym zwierzątkiem. Rozżarzony węgielek potoczył się z ceglanego paleniska. Pchnął go z powrotem w ogień i znów ujął dłoń Alicji, która z uśmiechem patrzyła na posążek Dawida. – Istniał w czasach starożytnych obyczaj… – mówił dalej Richard. Jego głos stał się cichy i oddalony, jakby dochodził z tamtych, dawnych czasów. Z biegiem lat Alicja nauczyła się poznawać po brzmieniu jego głosu, po pochyleniu głowy, kiedy zacznie mówić o starożytności. Bo czasy starożytne, czasy Herodota, Ksenofonta, Tucydydesa były mu najbliższe, były dla niego czymś osobistym. Na nieuczonym Zachodzie opowiadania Herodota brzmiały nowością, jakby Richard sam je wymyślił. Każdego roku na nowo czytał o wojnach perskich, Wojnę peloponeską i Anabazę. Teraz gładził dłoń Alicji trochę mocniej. – W czasach starożytnych, gdy jakieś miasto stale nawiedzały nieszczęścia, jego mieszkańcy wierzyli, że ciąży nad nim klątwa lub nienawiść bogów. Wówczas ładowali cały swój dobytek na okręty i płynęli, szukając miejsca, gdzie mogliby założyć nowe miasto. Zostawiali swoje dawne siedziby puste i otwarte dla każdego, kto chciałby je zająć. – Czy mógłbyś mi podać posążek? – poprosiła. – Lubię go trzymać w ręku. Zerwał się i położył jej na kolanach figurkę Dawida. – Słuchaj, Alicjo. W ciągu dwu pokoleń tylko dwoje dzieci urodziło się w tym domu, zanim spłonął. Załadowałem wszystko, com miał, na okręt i pożeglowałem na Zachód, żeby założyć nowy dom rodzinny. Musisz to dobrze pojąć, że trzeba było stu trzydziestu lat, aby tamten dom stał się taki, jakim był, zanim go straciłem. Nie mogłem go odbudować. A wzniesienie nowego domu na miejscu, gdzie stał tamten, byłoby dla mnie zbyt bolesne. Gdy tylko ujrzałem tę

dolinę, wiedziałem już, że to jest właściwe miejsce, że tu założę moje nowe gniazdo rodzinne. A teraz już rodzi się tutaj nowe pokolenie. Jestem bardzo szczęśliwy, Alicjo. Wyciągnęła rękę, aby ścisnąć mu dłoń w podzięce za to, że może go uczynić szczęśliwym. – Wiesz – powiedział nagle. – Kiedym przybył do tej doliny, ujrzałem nawet znak dany mi przez bogów. To był szczęśliwy omen, Alicjo. Zapytałem bogów, czy to jest wybrane dla mnie miejsce, i otrzymałem odpowiedź. Prawda, że to dobrze? Chcesz, żebym ci opowiedział o tym szczęśliwym znaku i o pierwszej nocy, jaką spędziłem na tym wzgórzu? – Jutro mi o tym opowiesz – odparła. – Lepiej pójdę teraz i położę się. Wstał i pomógł jej odwinąć pled z kolan. Alicja opierała się ciężko na jego ramieniu, gdy prowadził ją po schodach. – Dzieje się coś tajemniczego w tym domu, coś cudownego. Pojawia się nowa dusza. Rodzi się pierwszy z nowego plemienia. – Będzie taki jak ten posążek – rzekła Alicja. Richard otulił ją kołdrą, żeby się nie zaziębiła, i wrócił do bawialni. Słyszał dzieci w całym domu. Biegały, tupiąc nóżkami po schodach, to w górę, to w dół, figlowały, rozdmuchując popiół w kominku. Słyszał ich przyciszone nawoływania dochodzące z werandy. Zanim poszedł spać, położył swoje trzy grube księgi na górnej półce biblioteki. Poród był bardzo ciężki. Kiedy już było po wszystkim i Alicja blada i wyczerpana odpoczywała w łóżku, Richard przyniósł jej maleńkiego synka i położył obok. – Tak – powiedziała z przekonaniem – wygląda zupełnie jak nasz posążek. Naturalnie wiedziałam, że tak będzie. I naturalnie będzie miał na imię Dawid. Wezwany z Monterey doktor zszedł na dół i siadł z Richardem przy kominku. Miał chmurne, zmarszczone czoło i wciąż okręcał swój masoński pierścień wokół trzeciego palca. Richard otworzył butelkę koniaku i nalał dwa kieliszki. – Chcę wypić toast za mojego syna, doktorze. Doktor przytknął swój kieliszek do nosa i wciągnął powietrze jak koń. – Dobry trunek – powiedział. – Lepiej niech pan wypije za swoją żonę. – Oczywiście. Wypili. – A teraz, za mojego syna! – Ten też za pańską żonę. – Dlaczego? – zapytał zdziwiony Richard. Doktor wetknął prawie cały nos do kieliszka. – Coś w rodzaju podzięki. Diablo mało brakowało, a byłby pan wdowcem. Richard szybko wlał sobie koniak do gardła. – Nie wiedziałem… Myślałem… Nie, nie wiedziałem. Zdawało mi się, że zawsze jest ciężko przy pierwszym dziecku. – Niech mi pan jeszcze naleje – dopominał się doktor. – Pan nie będzie już miał więcej

dzieci. Richard wstrzymał rękę, którą nalewał koniak. – Co pan opowiada? Naturalnie, że będę miał. – Nie. Nie z tej żony. Jeszcze jedno dziecko – i nie będzie pan miał żony. Richard siedział bez ruchu. Cichy, dziecinny rozgwar, który od miesiąca słyszał w tym domu, nagle zamilkł. Zdawało mu się, że słyszy jeszcze ukradkowy tupot nóżek wymykających się przez wejściowe drzwi i na dół po stopniach. Doktor zaśmiał się gorzko. – Czemu się pan nie upije, jeśli to dla pana taki cios? – O nie, nie. Chyba nie mógłbym się upić. – W każdym razie, niech mi pan jeszcze naleje kieliszek, zanim odjadę. Będzie zimno w drodze do domu. Dopiero po sześciu miesiącach powiedział żonie, że nie będzie już mogła mieć dzieci. Chciał, żeby odzyskała dosyć sił, aby znieść tak wstrząsającą wiadomość. Kiedy w końcu zdecydował się to jej powiedzieć, sekret ciążył mu jak wina. Trzymała dziecko na kolanach i od czasu do czasu pochylała się, żeby przytknąć usta do jego rozcapierzonych paluszków. Dziecko uśmiechało się do niej, niepewnymi oczkami i zaślinionymi ustami i wyciągało rączki do jej warg. Słońce zalewało okno. Z oddali dochodziło monotonne jak piosenka pokrzykiwanie parobka, który łajał orzący zaprząg. Alicja uniosła głowę i zmarszczyła się lekko. – Czas, żebyśmy go ochrzcili, nie myślisz, Richardzie? – Tak – zgodził się. – Załatwię to w Monterey. Walczyła z jakąś ważką myślą. – Czy za późno by było zmienić mu imię? – Nie. Jest jeszcze czas. Ale czemu chcesz je zmienić? I jak chciałabyś go nazwać? – Chcę, żeby się nazywał John. To imię z Nowego Testamentu. – Spojrzała, szukając jego aprobaty. – A poza tym tak ma na imię mój ojciec. Sprawiłoby mu to radość. A poza tym nie wydaje, mi się słuszne, żeby otrzymał imię po posążku, nawet jeśli to posążek Dawida. Gdyby on miał coś na sobie… Richard nawet nie usiłował zrozumieć jej logiki. Zamiast tego szybko zrzucił z siebie ciężar swego sekretu. Trwało to ledwie sekundę. Nie zdawał sobie sprawy, że tak mało zabierze czasu. Alicja uśmiechała się teraz dziwnym, zagadkowym uśmiechem, który go zdumiał. Jakkolwiek dobrze zdołał ją poznać, ten uśmiech, trochę zagadkowy, trochę smutny, pełen ukrytej mądrości, odcinał go od jej myśli. Kryła się za tym uśmiechem, który mówił: „Jakże jesteś głupi. Znam takie rzeczy, wobec których cała twoja wiedza wydałaby się śmieszna, gdybym chciała o nich mówić”. Dziecko wyciągało ku jej twarzy niecierpliwe paluszki, a ona zginała je i prostowała. – Poczekaj trochę – powiedziała. – Doktorzy nie wszystko wiedzą. Poczekaj trochę,

Richardzie. Będziemy jeszcze mieli dzieci. – Wsunęła rękę pod pieluszkę chłopczyka. Richard wyszedł z jej pokoju i siadł na frontowych stopniach. Za nim dom znowu pulsował życiem, a jeszcze kilka minut temu zdawaj się cichy i martwy. Tysiące rzeczy było do zrobienia. Bukszpanowy żywopłot, który utrzymywał ogród w ryzach, nie był strzyżony od sześciu miesięcy. Dawno już temu przygotował pod trawnik ziemię, która czekała nasienia. Nie wybrał jeszcze miejsca na suszenie bielizny. Tuż przy nim była poręcz frontowych schodów. Położył na niej dłoń i gładził ją, jakby była wygiętą szyją konia. Whiteside’owie stali się w Pastwiskach Niebieskich pierwszą rodziną niemal od dnia, gdy się tu osiedlili. Byli wykształceni, mieli dobrą farmę i choć niezbyt bogaci, nie odczuwali braku pieniędzy. A co najważniejsze, żyli wygodnie w pięknym domu. Ten dom był symbolem ich rodziny – przestronny, zbytkowny jak na tamte czasy, ciepły, gościnny i biały. Jego rozmiary dawały wrażenie solidności, ale jego biały, zawsze czysty i świeży kolor wywyższał go ponad inne domy w dolinie i górował nad nimi, podobnie jak nadreński zamek góruje nad przyległą wioską. Rodziny żyjące w Pastwiskach zawsze podziwiały ten biały dom, a także czuły się pewniejsze, bezpieczniejsze, bo tu był. Zawierał w sobie autorytet i kulturę, zdrowy osąd i dobre obyczaje. Sam widok tego domu był dla sąsiadów zapewnieniem, że Richard Whiteside jest dżentelmenem, że nie postąpi nigdy w sposób niski, okrutny lub nieprzemyślany. Byli dumni z tego domu, jak drobni dzierżawcy w jakimś księstwie bywali dumni z książęcej siedziby. Choć niektórzy sąsiedzi wzbogacili się bardziej niż Whiteside, to jednak zdawali sobie sprawę, że nie mogliby zbudować takiego domu, nawet gdyby go najdokładniej skopiowali. I głównie z powodu tego domu Richard stał się w Pastwiskach wyrocznią obyczajów, a z biegiem czasu również jakby nieoficjalnym sędzią we wszelkich drobnych sporach. Zaufanie, jakim się cieszył, zrodziło w Richardzie ojcowskie uczucie dla całej doliny. Gdy się postarzał, zaczął uważać wszystkie sprawy doliny za swoje własne i ludzie dumni byli, że tak się stało. Przeszło pięć lat, zanim intuicja powiedziała Alicji, że może mieć drugie dziecko. – Zawołam doktora – rzekł Richard, gdy mu się z tego zwierzyła. – Doktor będzie wiedział, czy to jest bezpieczne, czy nie. – Nie, Richardzie. Doktorzy nie wiedzą. Mówię ci, kobiety lepiej się na tym znają niż doktorzy. Richard posłuchał jej, bo bał się tego, co doktor może powiedzieć. – To jest boskie ziarno – tłumaczył sobie. – Natura zaszczepiła w kobiecie tę wewnętrzną wiedzę po to, żeby gatunek mógł się rozmnażać. Przez sześć miesięcy wszystko było dobrze, potem w domu zapanowała choroba. Doktor, gdy go w końcu wezwano, był tak rozgniewany, że nie chciał mówić z Richardem. Czas porodu był czasem grozy. Richard siedział przy kominku, ściskając poręcz fotela i nasłuchiwał słabego krzyku dochodzącego z sypialni na górze. Twarz mu poszarzała. Po wielu godzinach krzyk ucichł. Richard był tak przytłoczony lękiem, że nawet nie podniósł oczu, kiedy doktor

wszedł do bawialni. – Niech pan wyciągnie butelkę – rzekł, zmęczonym głosem doktor. – Napijmy się za pana, głupcze! Niech pana wszyscy diabli… Richard dalej na niego nie patrzył i nie odpowiadał. Doktor wymyślał mu jeszcze przez chwilę. Potem złagodniał. – Pańska żona nie umarła. Bóg raczy wiedzieć dlaczego. To, przez co przeszła, zabiłoby pluton żołnierzy. Te słabe kobiety! Mają niespożytą żywotność. Ale dziecko nie żyje. – Nagle poczuł chęć ukarania Richarda za to, że nie usłuchał jego zaleceń. – Nie zostało nawet tyle, żeby pochować. Odwrócił się i szybko wyszedł, bo był zły, że mu tak bardzo go żal. Alicja stała się kaleką. Mały John nigdy jej nie znał innej. Odkąd pamiętał, zawsze ojciec wnosił ją po schodach na górę i znosił na dół. Alicja rzadko się odzywała, ale coraz częściej zagadkowy i mądry uśmiech zjawiał się w jej oczach. Lecz mimo swej słabości, dobrze zarządzała domem. Nieokrzesane wiejskie dziewczyny, które służbę w domu Whiteside’ów traktowały jako najlepsze przygotowanie do małżeństwa, przychodziły do niej przed każdym posiłkiem po dyspozycje. Alicja ze swego łóżka lub fotela na biegunach prowadziła cały dom. Co wieczór Richard zanosił ją do sypialni. Gdy leżała na białych poduszkach, przysuwał krzesło, siadał, przy łóżku i gładził jej dłoń, póki nie zasnęła. Co wieczór pytała: – Jesteś zadowolony, Richardzie? – Jestem zadowolony – mówił. Opowiadał jej o farmie i o ludziach z doliny. Był to raport ze zdarzeń dnia. Gdy mówił, na jej twarzy pojawiał się uśmiech i trwał, aż oczy jej się zamknęły. Richard zdmuchiwał lampę. Taki był codzienny rytuał. Kiedy John skończył dziesięć lat, rodzice wyprawili mu urodzinowe przyjęcie. Przyszły wszystkie dzieci z doliny i krążąc na palcach po całym domu, przyglądały się wspaniałościom, które znały dotąd ze słyszenia. Alicja siedziała na werandzie. – Nie musicie się tak cicho zachowywać – powiedziała. – Biegajcie sobie i bawcie się swobodnie. Ale one nie potrafiły biegać i krzyczeć w domu Whiteside’ów. Byłoby to jak biegać i krzyczeć w kościele. Kiedy obeszły już wszystkie pokoje, nie mogły dłużej wytrzymać. Przeniosły się do stodoły, skąd ich wrzaski dochodziły na werandę, gdzie siedziała uśmiechnięta Alicja. Tego wieczoru, leżąc w łóżku, zapytała: – Jesteś zadowolony, Richardzie? Na jego twarzy wciąż jeszcze było rozbawienie. – Jestem zadowolony – powiedział. – Nie powinieneś martwić się o to, czy będą jeszcze dzieci – mówiła dalej. – Poczekaj

trochę. Wszystko obróci się na dobre. – To była ta jej wielka, wszystko obejmująca wiedza. – Nie ma takiej troski, której by nie przytłumił upływający czas. I Richard wiedział, że Alicja posiadła większą niż on mądrość. – Niedługo będziesz na to czekał – mówiła dalej. – Na co? – Pomyśl o Johnie. Już ma dziesięć lat. Przejdzie jeszcze dziesięć lat i ożeni się, a potem… nie rozumiesz? Naucz go tego wszystkiego, co sam umiesz. Nasza rodzina przetrwa, Richardzie. – O, naturalnie, wiem o tym. Będę mu czytać Herodota. Już jest dosyć duży. – Myrtle powinna jutro posprzątać we wszystkich pokojach gościnnych. Od trzech miesięcy nie były wietrzone. John Whiteside zawsze pamiętał, jak ojciec czytał mu trzech wielkich autorów: Herodota, Tucydydesa i Ksenofonta. Piankowa fajka stała się przez ten czas czerwonawobrązowa, zabarwiona równo i delikatnie. – Tu jest zawarta cała historia – mówił Richard. – Wszystko, do czego ludzkość jest zdolna, zapisano w tych trzech księgach. Miłość i prześladowania, bezmyślna podłość, krótkowzroczność i bohaterstwo, szlachetność i smutek rodzaju ludzkiego. Na podstawie tych książek można wyrobić sobie sąd o przyszłości, bo nic się nie może zdarzyć, co się już nie zdarzyło i czego by nie zanotowano w tych książkach. W porównaniu z nimi Biblia jest zapisem bardzo niedokładnym, dokonanym przez ludzi ciemnych. John zachował też w pamięci cały uczuciowy stosunek ojca do domu, który był dla niego symbolem rodziny, świątynią zbudowaną wokół rodzinnego ogniska. John był ostatni rok na Uniwersytecie Harvarda, kiedy jego ojciec umarł nagle na zapalenie płuc. Matka napisała do niego, że musi skończyć studia, zanim wróci. „Nie mógłbyś pomóc mi w niczym, bo wszystko, co trzeba, zostało już załatwione – pisała. – Ojciec twój życzył sobie, żebyś skończył uniwersytet”. Gdy w końcu przyjechał do domu, zobaczył, że jego matka bardzo się zestarzała. Nie opuszczała już łóżka. John siadł przy niej i słuchał o ostatnich dniach ojca. – Chciał, żebym ci jedną rzecz powtórzyła. Mówił: „Niech John zrozumie, że musimy przetrwać. Chcę żyć w następnych pokoleniach”. Zaraz potem stracił przytomność. – John patrzył przez okno na kopiaste wzgórze za domem. – Był nieprzytomny przez dwa dni. I cały czas mówił o dzieciach, tylko o dzieciach. Słyszał je, jak biegają w górę i w dół po schodach. Czuł, jak szarpią jego kołdrę. Chciał je pieścić i tulić do siebie. Później, na chwilę przed śmiercią, opuściły go te sny. Był szczęśliwy. Powiedział: „Widziałem przyszłość. Będzie dużo, dużo dzieci. Jestem zadowolony, Alicjo”. – John oparł głowę na dłoniach. I nagle jego matka, która nigdy dotąd na nic nie nalegała, zawsze zdając się na działanie czasu, uniosła się w łóżku i zaczęła gwałtownie mówić: – Ożeń się! Zanim umrę! Ożeń się! Chcę, żebyś miał

silną kobietę, która może rodzić dzieci. Ja nie mogłam, po tym, gdy ciebie urodziłam. Umarłabym, gdybym jeszcze miała dziecko. Szybko znajdź sobie żonę, chcę ją jeszcze zobaczyć. Znowu opadła na poduszki. Jej oczy były pełne smutku, wszystkowiedzący uśmiech znikł z jej twarzy. Minęło sześć lat, a John wciąż się nie żenił. Matka schła ze starości, został z niej nieledwie szkielet obciągnięty niebieskawą, prawie przezroczystą skórą. Ale wciąż trzymała się życia. Jej pełen wyrzutu wzrok szedł za synem. Wstydził się, gdy na niego patrzyła. Aż kiedyś szkolny kolega Johna przybył na Zachód, żeby się rozejrzeć, i przywiózł ze sobą siostrę. Ich wizyta na farmie Whiteside’ów trwała miesiąc, a pod koniec tego miesiąca John oświadczył się Willi i został przyjęty. Kiedy powiedział o tym matce, wezwała do siebie Willę i zażądała, żeby zostawić je same. W pół godziny później Willa wyszła zaczerwieniona z pokoju chorej. – Co się stało, kochanie? – O, nic. Wszystko w porządku. Twoja matka pytała mnie o wiele rzeczy, a potem długo mi się przyglądała. – Ona jest bardzo stara – tłumaczył John – Umysł ma stary. Wszedł do pokoju matki. Wyraz gorączkowego niepokoju znikł z jej twarzy. Wrócił dawny zagadkowy, wszystkowiedzący uśmiech. – Już dobrze, John – powiedziała. – Chciałabym zaczekać, żeby jeszcze ujrzeć dzieci, ale już nie starczy mi sił. Trzymałam się życia, dopóki mogłam. Już jestem zmęczona. Niemal widać było, jak jej uparta wola rozluźniła uścisk, w którym trzymała ciało. Tej nocy straciła przytomność i w trzy dni później umarła tak cicho i spokojnie, jakby zasnęła. John Whiteside myślał o domu niezupełnie w taki sam sposób jak jego ojciec. Jeszcze bardziej go kochał. Dom staj się jakby zewnętrzną skorupą jego ciała. Niby myśl, która może opuścić ciało, by wędrować gdzieś daleko, tak on mógł opuścić dom, ale wracał do niego, jak myśl musi wrócić do ciała. Co dwa lata odświeżał jego białe mury, sam dbał o ogród i przycinał bukszpanowy żywopłot. Nie zajmował w dolinie tak poczesnego miejsca jak jego ojciec. Nie miał jego skupionej uwagi ani jego pewności sądów. Gdy musiał rozstrzygnąć jakiś spór, zbyt łatwo poddawał się argumentom każdej ze stron. Wielka piankowa fajka bardzo już pociemniała, stała się prawie czarna, rozświetlały ją tylko od wewnątrz czerwone światełka, gdy ją palił. Willa Whiteside od razu pokochała dolinę. Alicja była spokojna i zachowywała dystans, budziła obawę. Ludzie z doliny rzadko ją widywali, a przy spotkaniach z nimi była uprzejma i życzliwa i starała się ich nie urazić. Czuli się przy niej jak wieśniacy zachodzący do pałacu. Willa lubiła odwiedzać kobiety w dolinie. Lubiła przesiadywać w ich kuchniach, popijać cierpką herbatę i gwarzyć o ważnych sprawach związanych z gospodarstwem domowym. Z zapałem wymieniała rozmaite przepisy. Kiedy szła kogoś odwiedzić, zawsze zabierała

ze sobą notes, w którym zapisywała przekazane jej tajemne formuły. Sąsiadki były z nią po imieniu i często zachodziły do niej rano na herbatę. Być może częściowo pod jej wpływem John stał się towarzyski. Nie zachował pozycji, którą miał dzięki swej rezerwie jego ojciec. John lubił sąsiadów. W gorące letnie popołudnia siedział w ogrodowym krześle na werandzie i podejmował tych mężczyzn, którzy mogli oderwać się od pracy. Odbywały się tam polityczne dyskursy, małe zebrania przy szklance lemoniady. Budowano na tej werandzie społeczną i polityczną strukturę doliny, a zawsze odbywało się to na wesoło. John patrzył na płynące obok niego życie z rozbawieniem i ironią, i może właśnie dzięki takiemu spojrzeniu przestała istnieć w dolinie ta religijna i polityczna zaciekłość, która zwykle zatruwa życie na wsi. Kiedy omawiano jakieś ważne wydarzenie czy nieszczęście o znaczeniu lokalnym lub narodowym, John przynosił swoje trzy księgi i czytał z nich głośno opis podobnej sytuacji w czasach starożytnych. Bo był jak jego ojciec rozmiłowany w antyku. W niedzielę Whiteside’owie często zapraszali na obiad sąsiadów, a czasem jakiegoś wędrownego kaznodzieję. Kobiety zwykle pomagały w kuchni gotować obiad. Zdarzało się, że pastor czuł, jak płonący w nim święty ogień religijnego powołania zaczyna podczas obiadu wygasać i ulatuje w atmosferę łagodnej tolerancji, a gdy podano deser i wypito jabłecznik, nawet najbardziej zapalczywy baptysta już śmiał się szczerze z żarciku na temat chrztu w sadzawce. Johna bawiły tego rodzaju rzeczy, ale ośrodkiem jego istnienia był pokój bawialny. Kryte skórą fotele, których wgłębienia i wypukłości ukształtowały wygodnie rozparte ciała, stały się częścią jego samego. Na ścianach ciągle wisiały obrazy, wśród których wzrastał: staloryty przedstawiające sarny i alpejskich wspinaczy, i górskie kozice. Te obrazy tak ściśle były związane z jego życiem, że już ich właściwie nie widział, ale gdyby któryś z nich stracił, odczułby to tak boleśnie, jakby mu odcięto nogę lub rękę. Wieczór przynosił przyjemność największą. Na kominku z czerwonej cegły palił się ogień. John siadał w swoim fotelu, pieszcząc wielką piankową fajkę. Od czasu do czasu, żeby ją wypolerować, pocierał ją gładkim cybuchem o bok nosa. Czytał Georgiki lub dzieła Marka Terencjusza Warrona o rolnictwie. Willa siedziała pod swoją lampą i zaciskając usta, wyszywała kwiatowe desenie na serwetkach, które wysyłała jako prezenty gwiazdkowe krewnym ze Wschodu, od których otrzymywała takie same serwetki. John zamykał książkę i podchodził do biurka. Zasuwana pokrywa zawsze się zacinała i wymagała czynnej zachęty. Wówczas nagle ustępowała, odmykając się z trzaskiem. Willa rozchylała wargi. Z jej twarzy znikał wyraz napiętej męki, jaki zwykle przybierała, wykonując coś starannie. – Co tam, na Boga, robisz? – Och, muszę coś sprawdzić. Przez godzinę pracował przy biurku, wreszcie odzywał się:

– Posłuchaj, Willa. Napięta twarz Willi znów się odprężała. – Wiedziałam z góry. Wiersz. Odczytywał swój utwór i czekał zawstydzony. Willa taktownie milczała. Cisza przedłużała się, aż przestawała być taktowna. – Zdaje się, że nie za bardzo dobry – mówiła Willa. Śmiał się trochę żałośnie. – Nie, nie za bardzo dobry. – Wrzucał zmiętą kartkę w ogień. – Przez chwilę myślałem, że będzie dobry. – Co czytałeś, John? – Przeglądałem Wergiliusza i pomyślałem sobie, że sam spróbuję ułożyć wiersz, ale nie chciałem, żeby… Och, czasem trudno samemu nie spróbować, jak się czyta takie piękne rzeczy. Nie ma o czym mówić. Zasuwał pokrywę biurka i wyciągał nową książkę z biblioteki. Ten pokój był jego właściwym domem. Tu był szczęśliwy, zupełny, był sobą. Tu, w bawialni, pod lampami, wszystkie najodleglejsze, rozproszone cząstki jego osobowości gromadziły się w określoną i zdecydowaną całość. Życie przeważnie przebiega po linii krzywej. Wzrastająca ambicja, szczytowy łuk dojrzałości, łagodny spadek rozczarowań i w końcu – płaska linia czekania na śmierć. Życie Johna Whiteside’a biegło po linii prostej. Nie miał wygórowanych ambicji, farma nie tylko zapewniała mu wygodne życie, ale i przynosiła tyle, że mógł wynająć ludzi, którzy na niej pracowali. Nie chciał niczego więcej ponad to, co miał lub mógł łatwo uzyskać. Należał do tych nielicznych, którzy umieją smakować chwilę, gdy jeszcze trwa. I wiedział, że wiedzie dobre życie, niezwykle dobre. Jedno tylko zakłócało mu spokój. Nie miał dzieci. A pragnął ich prawie tak samo gorąco jak ojciec. Willa nie mogła mieć dzieci, choć również o nich marzyła. Nigdy nie poruszali tego tematu, bo wstrzymywało ich zakłopotanie. W ósmym roku małżeństwa jakiś przypadek – natury nadprzyrodzonej czy chemicznej – sprawił, że Willa zaszła w ciążę. Przeszła cały jej okres bezboleśnie i normalnie i urodziła zdrowe dziecko. Ten przypadek nigdy się więcej nie powtórzył, lecz Willa i John byli za niego wdzięczni zabobonną niemal wdzięcznością. I w Johnie odezwało się z siłą tłumione dotąd pragnienie, żeby coś po sobie zostawić. Przez kilka lat rozrywał ziemię pługiem, szarpał broną, gniótł walcem. Dotychczas był tylko przyjacielem swej farmy, rozbudzone poczucie obowiązku wobec przyszłych pokoleń przemieniło go teraz w jej pana. Zagrzebywał ziarno w ziemi i łakomie czekał na zielony plon. Willa, w przeciwieństwie do męża, nie zmieniła się. Przyjęła jako rzecz normalną pojawienie się na świecie Williama, nazwała go Bill i nie dała się unieść zachwytom nad

synem. John od razu dopatrzył się w chłopcu podobieństwa do swojego ojca, choć nikt inny tego nie zauważył. – Czy myślisz, że to bystry chłopak? – pytał swoją żonę – Przebywasz z nim więcej niż ja. Czy uważasz, że jest trochę inteligentny? – W miarę. Jest po prostu normalny. – Wydaje mi się, że tak wolno się rozwija – powiedział John niecierpliwie. – Nie mogę się doczekać, kiedy zacznie rozumieć pewne rzeczy. W dniu dziesiątych urodzin Billa John otworzył gruby tom Herodota i zaczął mu głośno czytać. Bill siedział na podłodze, patrząc tępo na ojca. Odtąd co wieczór John czytał mu kilka stron. Po tygodniu, kiedy pewnego wieczoru podniósł wzrok znad książki, zobaczył, że Willa śmieje się z niego. – Co się stało? – zapytał. – Zajrzyj pod swój fotel. Pochylił się i zobaczył, że Bill zbudował już cały dom z pudełek od zapałek. Był tym tak zajęty, że nie zauważył, jak ojciec przestał czytać. – On w ogóle nie słuchał? – Nie. Od razu przestał słuchać. Stracił całe zainteresowanie już pierwszego wieczoru, po pierwszym zdaniu. John zamknął książkę i odłożył ją do biblioteki. Nie chciał okazać, jak dotkliwie go to zraniło. – Może jest jeszcze za młody. Poczekam rok i znowu spróbuję. – Nigdy nie będzie tego lubił. Nie jest taki jak ty i twój ojciec. – Więc co go interesuje? – zapytał z trwogą. – To, co innych chłopców w dolinie. Strzelby i konie, krowy i psy. Wymknął ci się, John, i chyba go nigdy nie przychwycisz. – Powiedz mi prawdę. Czy on jest głupi? – Nie – odparła z namysłem. – Nie, nie jest głupi. W pewnym sensie jest bystrzejszy i bardziej twardy niż ty. Nie jest jednak z twojego gatunku, John, i im wcześniej zdasz sobie z tego sprawę, tym lepiej. John Whiteside czuł, że traci zapał do swojej farmy. Nic jej nie grozi. Bill będzie ją kiedyś uprawiał. Dom też jest bezpieczny. Bill nie jest głupi. Od najmłodszych lat interesował się mechaniką. Sam sobie robił małe wagoniki, a zawsze na Gwiazdkę domagał się lokomotywy. John zauważył w nim jeszcze inne cechy różniące go od Whiteside’ów i obce im. Był nie tylko bardzo skryty, ale i sprytny, umiał dbać o swoje interesy. Sprzedawał kolegom swoje zabawki, a gdy im się znudziły, odkupywał je po niższej cenie. Drobne pieniądze, jakie czasem dostawał, powiększały się w jego rękach w tajemniczy sposób. Dużo upłynęło czasu, zanim John uświadomił sobie, że nie ma między nim a synem porozumienia. Kiedy dał Billowi jałówkę, a on ją natychmiast przehandlował za miot prosiaczków, które podchował i sprzedał

– John śmiał się sam z siebie. – Na pewno jest sprytniejszy ode mnie – rzekł do Willi – Kiedyś dostałem od ojca jałówkę i trzymałem ją, póki nie zdechła ze starości. Bill nie wiadomo po kim odziedziczył charakter. Może po jakimś piracie? Jego dzieci jednak na pewno będą Whiteside’ami. To mocna krew. Ale wolałbym, żeby nie był taki skryty. Skórą obity fotel, czarna piankowa fajka i książki znów oderwały Johna od farmy. Został wybrany sekretarzem Rady Szkolnej. Znów w jego domu zbierali się farmerzy na rozmowy. Włosy mu siwiały i w miarę jak się starzał, jego znaczenie w dolinie umacniało się. Dom Whiteside’ów był najściślej związany z osobowością Johna. Ludzie z doliny, myśląc o Johnie, nigdy nie widzieli go samego – w polu, na wozie czy w sklepie. Wyobrażenie o nim było niekompletne, jeśli nie obejmowało jego domu. Siedział w fotelu obitym skórą, uśmiechając się do swoich ksiąg, albo na krześle ogrodowym na obszernej, miłej werandzie, albo z koszykiem i sekatorem ścinał kwiaty w ogrodzie, lub też jako głowa domu krajał pieczeń z artystyczną starannością. Na Zachodzie, jeśli rodzina żyje w jednym domu przez dwa pokolenia, uważa się, że dom ten jest stary, a rodzina – pionierska; budzi to rodzaj szacunku pomieszanego z niechęcią dla starych domów. Mało jest takich domów na Zachodzie. Ci niespokojni Amerykanie, którzy decydowali się osiąść na ziemi, nigdy nie byli w stanie pozostać dłużej na jednym miejscu. Stawiali byle jakie domy i wkrótce przenosili się do nowych ziem obiecanych. Stare domy są prawie nieodmiennie zimne i brzydkie. Kiedy Bert Munroe wprowadził się wraz z rodziną na farmę Battle’ów, już po krótkim czasie zrozumiał, jaką pozycję w Pastwiskach Niebieskich zajmuje John Whiteside. Szybko też przyłączył się do mężczyzn zbierających się na jego werandzie. Farma Berta przylegała do ziemi Whiteside’ów. Wkrótce po przybyciu do doliny Bert został wybrany członkiem Rady Szkolnej i w ten sposób zaznajomił się bliżej z Johnem. Któregoś wieczoru, podczas zebrania Rady, John przytoczył jakieś zdanie z Tucydydesa. Bert zaczekał, aż inni członkowie Rady pójdą do domu. – Chciałem zapytać o tę książkę, o której mówił pan dzisiaj, panie Whiteside. – Wojna peloponeska? Przyniósł książkę i podał ją Bertowi. – Chciałbym ją przeczytać, gdyby pan mógł mi pożyczyć. John zawahał się przez sekundę. – Oczywiście, proszę bardzo. To książka po moim ojcu. Jak pan ją skończy, mam inne, które może chciałby pan przeczytać. Od tego momentu zawiązała się pewna zażyłość między obu rodzinami. Zapraszali się nawzajem na obiady i zachodzili do siebie, Bert pożyczał narzędzia rolnicze od Johna. Pewnego wieczoru, w półtora roku po przybyciu Munroe, Bill wszedł sztywno do bawialni i stanął przed swymi rodzicami. Był zdenerwowany.

– Żenię się – rzekł szorstko. Zachowywał się tak, że zabrzmiało to jak zła nowina. – Co takiego? – wykrzyknął John. – Dlaczego nic nam nie mówiłeś? Z kim? – Z Mae Munroe. John zdał sobie nagle sprawę, że była to dobra wiadomość, a nie przyznanie się do popełnionej zbrodni. – To… dobrze! Bardzo się cieszę. To przyjemna dziewczyna, prawda, Willa? Żona unikała jego wzroku. Tego ranka była u Munroe. Bill, niewzruszony, tkwił pośrodku pokoju. – Kiedy to ma być? – zapytała Willa. Jej głos wydał się Johnowi niemal wrogi. – Już niedługo. Jak tylko będzie gotowy nasz dom w Monterey. John podniósł się z fotela, wziął z kominka piankową fajkę i zapalił. Potem znowu wrócił na fotel. – Trzymałeś to w ukryciu – powiedział spokojnie. – Czemu nic nam nie mówiłeś? Bill się nie odzywał. – Powiadasz, że będziecie mieszkali w Monterey. To znaczy, że nie chcecie żyć w tym domu? Nie chcesz tu mieszkać i nie chcesz uprawiać tej ziemi? Bill potrząsnął głową. – Czy ty nie ukrywasz czegoś, Bill? – Nie, ojcze – rzekł Bill. – Niczego nie ukrywam, ale nigdy nie lubiłem mówić o swoich sprawach. – A czy nie są to również nasze sprawy? – zapytał z goryczą John. – Należysz do naszej rodziny. Twoje dzieci będą naszymi wnukami. – Mae wychowała się w mieście – przerwał Bill. – Wszystkie jej przyjaciółki mieszkają w Monterey. Wie ojciec, jej koleżanki ze szkoły. Nie podoba jej się tutaj, gdzie nie ma nic do roboty. – Rozumiem. – Więc jak powiedziała, że chce mieszkać w mieście, kupiłem udział w przedstawicielstwie Forda. Zawsze chciałem prowadzić jakiś interes. John powoli skinął głową. Jego pierwszy gniew ustępował. – Myślisz, że nie zgodziłaby się żyć z nami, Bill? Mamy tu tyle miejsca. Moglibyśmy przebudować część domu według jej gustu. – Ale ona nie lubi wsi. Wszystkie jej przyjaciółki są w Monterey. Twarz Willi była zacięta. – Spójrz na twego ojca, Bill – rozkazała. John nagłym ruchem podniósł głowę i uśmiechnął się smutno. – No cóż, jakoś to będzie. Masz dosyć pieniędzy? – O tak. Dosyć. Posłuchaj, ojcze. Będziemy mieć dość duży dom. Dość duży jak na dwie

osoby. Mówiliśmy o tym z Mae, może ty i matka chcielibyście z nami zamieszkać? John dalej się uśmiechał – uprzejmie i ze smutkiem. – A co się wtedy stanie z tym domem i farmą? – O tym też mówiliśmy. Można by to wszystko sprzedać i starczyłoby wam do końca na spokojne życie w mieście. Podejmę się w tydzień to załatwić. John westchnął i zagłębił się w poduszki fotela. – Kijami bym cię biła – odezwała się Willa. John zapalił fajkę i ugniatał tytoń w cybuchu. – Nie odejdziesz stąd na długo – powiedział łagodnie. – Któregoś dnia tak zatęsknisz, że się nie oprzesz. To miejsce jest w twojej krwi. Będziesz miał dzieci i wtedy zrozumiesz, że tylko tu mogą rosnąć. Odejdziesz stąd na jakiś czas, Bill, ale nie na zawsze. A jak będziesz w mieście, my tu zostaniemy, będziemy czekać, będziemy dbać o dom, ogród utrzymywać w porządku. Wrócisz tu. Twoje dzieci będą się tu bawiły. Poczekamy, aż ten czas nadejdzie. Mój ojciec marzył o dzieciach, kiedy umierał. – Uśmiechnął się nieśmiało. – Prawie o tym zapomniałem. – Mogłabym go walić kijem – mruknęła Willa. Bill wyszedł z pokoju zmieszany. – Wróci tu – powtórzył John. – Wróci – zgodziła się chmurnie jego żona. Podniósł gwałtownie głowę i spojrzał na nią podejrzliwie. – Naprawdę tak myślisz, Willa? Nie powiedziałaś tego, tylko żeby mnie pocieszyć? Poczułbym się wówczas bardzo stary. – Naturalnie, że tak myślę. Nie mówiłabym na próżno. Bill ożenił się późnym latem i zaraz potem wyjechał do Monterey do swego nowego domu ze stiukowymi ornamentami. Przyszła jesień i Johna Whiteside’a znowu zaczął ogarniać niepokój, jak wtedy kiedy Bill miał się urodzić. Odmalował dom, chociaż nie bardzo to było potrzebne. Bezlitośnie przycinał krzewy w ogrodzie. – Moja ziemia nie daje tyle, ile by mogła – zwierzył się Bertowi Munroe. – Za długo ją zaniedbywałem. Mógłbym z niej mieć znacznie większy plon. – Tak – rzekł Bert. – Nikt z nas nie wyciąga z ziemi tyle, ile by mógł. Zawsze dziwiłem się, dlaczego nie trzymasz owiec. To twoje wzgórze wypasałoby całkiem duże stado. – Za mojego ojca mieliśmy owce. To wydaje się tak dawno temu. Ale, jak ci mówiłem, zaniedbałem farmę. Cały ten stok zarósł krzakami i chwastami. – Spal je – rzekł Bert. – Jak w tę jesień wypalisz, będziesz miał na wiosnę gotowe pastwisko. – Dobra myśl. Tyle że krzaki podchodzą pod sam dom. Trzeba by mi ludzi do pomocy. – Ja mógłbym pomóc z moim Jimem. Ty masz tu dwóch ludzi, tak że razem z tobą byłoby nas pięciu. Moglibyśmy zabrać się do tego któregoś ranka, jak nie będzie wiatru, a gdyby deszcz

przedtem trochę popadał, to nie byłoby żadnego niebezpieczeństwa. Jesień była wczesna. Przyszedł październik i wierzby nad strumieniem w Pastwiskach Niebieskich stały się żółte jak płomienie. Wysoko, ledwo dostrzegalne dla oka, wielkie eskadry dzikich kaczek leciały na południe, a na ziemi swojskie kaczki trzepotały skrzydłami, wyciągały szyje i tęsknie zawodziły. Kosy kołowały za swym przywódcą nad polami. Czuć już było w powietrzu wczesne przymrozki. John Whiteside narzekał na zbliżającą się zimę. Całe dnie pomagał w sadzie przy ścinaniu gałęzi. Którejś nocy obudził go szept deszczu na dachówkach i krople miękko padające w ogród. – Nie śpisz, Willa? – zapytał cicho. – Nie, nie śpię. – To pierwszy deszcz. Chciałem, żebyś go słyszała. – Nie spałam, kiedy się zaczął – powiedziała zadowolona z siebie. – Nie słyszałeś, jak z początku lało. Chrapałeś wtedy. – Nie potrwa długo. To tylko taki pierwszy deszcz, żeby spłukać kurz. Rano słońce świeciło przez rozbłyszczone wilgocią powietrze, mieniące się jak kryształ. Zaraz po śniadaniu Bert i Jim Munroe zaszurali nogami na tylnych schodach i weszli do kuchni. – Dzień dobry pani! Dzień dobry, John! Pomyślałem sobie – akurat pogoda, żeby wypalić te twoje chaszcze. Porządnie padało tej nocy. – Doskonała myśl. Siadaj i napij się kawy. – Właśnie skończyliśmy śniadanie. Nic bym już nie przełknął. – A ty, Jim? Filiżanka kawy? – Nic bym już nie przełknął. – To zabierajmy się, póki trawa nie wyschła. John zszedł do piwnicy, której pochyłe drzwi znajdowały się przy kuchennym wejściu. Po chwili wrócił z bańką nafty. Jego dwaj ludzie przyszli z sadu. John wszystkich zaopatrzył w mokre, jutowe worki. – Nie ma wiatru – rzekł Bert. – Pogoda w sam raz. Stąd zaczynaj, John Ustawimy się między ogniem a domem. Będziemy pilnować, aż wypali się większy kawałek. Nie ma co ryzykować. John wetknął nasyconą naftą pochodnię w gęste zarośla i wytyczył linię ognia wzdłuż ich skraju. Pierwszy krzak zatrzeszczał, po chwili zahuczał ogniem. Płomień pełzał po ziemi między żywicznymi pędami. Mężczyźni szli za ogniem pod górę. – Tu mniej więcej starczy! – zawołał Bert. – Już dość daleko od domu. Dwóch z nas mogłoby teraz podpalić od szczytu. I razem z Jimem ruszyli pod górę, omijając gęste chaszcze. W tej samej chwili słaby jesienny wir zakotłował w dół po stoku, okręcając się i kołysząc w swym tanecznym ruchu. Zaczepił kokieteryjnie ogień, chwycił iskry i tlące się gałązki i rzucił w biały dom. I zaraz

kolumienka wiatru opadła, jakby zmęczona zabawą. Bert i Jim już biegli z powrotem. Wszyscy razem przeszukali grunt przed domem, gasząc każdą tlącą się iskierkę podeszwami butów. – Szczęście, żeśmy w czas zauważyli – powiedział John. – Takie głupstwo, a cały dom mógłby spłonąć. Bert i Jim znowu obeszli zarośla i podpalili je od szczytu. John i jego dwaj pomocnicy posuwali się pod górę, trzymając się między domem a linią płomieni. Powietrze było niebieskie i gęste od dymu. W kwadrans stok wzgórza był niemal całkowicie wypalony. Nagle doszedł ich krzyk od strony domu. Ledwo go było widać poprzez dym. Mężczyźni zawrócili i zaczęli biec. Gdy zbliżyli się na tyle, że warstwa dymu była już rzadsza, ujrzeli gruby szary kłąb unoszący się z górnego okna. Willa pędziła ku nim przez wypaloną ziemię. John zatrzymał się przy niej. – Usłyszałam trzask w piwnicy! – krzyczała. – Otworzyłam drzwi na dół i ogień tylko przemknął koło mnie. Teraz jest w całym domu. Bert i Jim rzucili się do nich. – Czy węże są przy wodociągu? – krzyczał Bert. John oderwał wzrok od płonącego domu. – Nie wiem – rzekł niepewnie. Bert chwycił go za ramię. – Ruszaj się! Na co czekasz? Można jeszcze coś ocalić! Przynajmniej część mebli! John wyrwał mu się i wolno ruszył w kierunku domu. – Nie chcę nic ratować – powiedział. – Człowieku! Zwariowałeś? – krzyczał Bert. Pobiegł do wodociągu szukać węży. Dym i płomienie buchały teraz z okna. Z wnętrza domu szedł wściekły huk. Stary budynek walczył o życie. Do Johna podszedł jeden z jego ludzi. – Żeby tylko to okno było zamknięte, można by coś zrobić – rzekł, jakby się usprawiedliwiał. – Suchy jest ten dom. A ciągnie w nim jak w kominie. John siadł na koźle do piłowania drzewa. Willa zajrzała mu w twarz, potem stanęła spokojnie przy nim. Płonęły teraz ściany zewnętrzne, dom huczał jak wicher. I stała się rzecz dziwna i okrutna. Boczna ściana opadła jak dekoracja w teatrze i odsłoniła dwanaście stóp nad ziemią pokój bawialny nietknięty przez ogień. Na ich oczach długie języki płomieni wtargnęły do środka. Skórzane fotele drgnęły, jakby nagle ożyły, i skurczyły się od żaru. Rozprysło się szkło obrazów, staloryty skręciły się w ciemne płaty. Jeszcze tylko zobaczyli czarną piankową fajkę wiszącą nad kominkiem. Potem ogień objął cały pokój i zasłonił go. Łupkowy dach runął, miażdżąc ściany i podłogi swym ciężarem. Dom stał się wielkim płonącym, bezkształtnym stosem.

Bert wrócił i bezradnie stanął przy Johnie. – To ten wiatr – powiedział. – Pewnie iskra wleciała do piwnicy i padła na naftę. Tak, tak. To ta nafta. John spojrzał na niego z uśmiechem okrutnego rozbawienia. – Tak, tak. To ta nafta – powtórzył jak echo. Ogień płonął spokojniej – teraz, kiedy już odniósł zwycięstwo. Płachta płomieni szła wysoko w powietrze. Nic nie przypominało, że był to dom. John Whiteside podniósł się, rozprostował ramiona i westchnął. Jego oczy przez chwilę zatrzymały się na tym miejscu wśród płomieni, gdzie kiedyś był pokój bawialny. – Po wszystkim – rzekł. – I chyba już rozumiem, co odczuwa dusza, gdy patrzy, jak grzebią w ziemi ciało, z którego wyszła, i wie, że traci je na zawsze. Chodźmy do was, Bert. Chcę zatelefonować do Billa. Może znajdzie dla nas miejsce u siebie. – Dlaczego nie zostaniecie z nami? Mamy mnóstwo miejsca. – Nie. Pojedziemy do Billa. Raz jeszcze obejrzał się na płonący stos. Willa wyciągnęła rękę, żeby wziąć go pod ramię, ale cofnęła ją. Zauważył jej gest i uśmiechnął się. – Szkoda, że nie ocaliłem mojej fajki – powiedział. – Tak, tak – przyznał wylewnie Bert. – Nigdy nie widziałem fajki piankowej, która by miała taki doskonały kolor. Po muzeach mają podobne fajki, ale żadna nie ma tego koloru. Pewnie ją palono od bardzo dawna. – Tak – potwierdził John. – Od bardzo dawna. I wiesz, miała bardzo dobry smak.

Rozdział 12 O drugiej po południu wycieczkowy autobus ruszył z Monterey na objazd półwyspu. Gdy jechał drogami reklamowanej Trasy Siedemnastu Mil, turyści oglądali zbytkowne domy bogaczy. Patrzyli na nie przez zakurzone okna z odrobiną nieśmiałości, bo było to trochę tak, jakby podglądali, choć zarazem czuli się do tego upoważnieni. Autobus pełzł przez miasteczko Carmel i poprzez wzgórze do brązowego kościoła misyjnego z jego garbatą kopułą. Tam młody kierowca zatrzymał autobus przy skraju szosy i wyciągnął nogi na tablicę rozdzielczą, pasażerów zaś zaprowadzono do ciemnego, starego kościoła. Kiedy wrócili na swoje miejsca w autobusie, usunięte zostały bariery, jakimi się otaczają ludzie w podróży. – Państwo słyszeli? – mówił zamożnie wyglądający mężczyzna. – Przewodnik powiedział, że ten kościół zbudowano jak statek i że ma pod sobą kamienną stępkę i głęboko osadzony kadłub. To na wypadek trzęsienia ziemi – niby coś jak statek w czasie burzy. Nie na wiele to by się jednak przydało. Młody ksiądz o gładkiej, różowej cerze, dumny z nowego sukiennego surduta odezwał się ze swego miejsca w tyle: – A jednak się przydało. Bywały tu trzęsienia ziemi, a kościół ciągle stoi. Zbudowano go z gliny i mułu, a jednak stoi. Do rozmowy włączył się jakiś stary człowiek – stary, ale czerstwy, o żywym spojrzeniu. – Zdarzają się zabawne rzeczy – powiedział. – Zeszłego roku straciłem żonę. Byliśmy małżeństwem ponad pięćdziesiąt lat. Popatrzył z uśmiechem dokoła, czekając na jakiś komentarz, i zapomniał, co tak zabawnego się zdarzyło. Para w podróży poślubnej siedziała ramię przy ramieniu. Dziewczyna przysunęła się bliżej. – Spytaj kierowcę, dokąd teraz jedziemy. Autobus sunął powoli doliną Carmel – mijał sady, pola karczochów, minął czerwoną skałę pożyłkowaną zielonymi pnączami. Popołudnie już nikło i słońce zatapiało się tam, gdzie dolina uchodzi ku morzu. Droga odsunęła się od rzeki Carmel i pełzła stokiem wzgórza, aż na jego wąski grzbiet. Tam kierowca ostro skręcił w bok szosy, czterokrotnie cofał autobus i podjeżdżał do przodu, w końcu zawrócił, zgasił silnik i powiedział do pasażerów: – Dalej już nie jedziemy. Zawsze tu trochę prostuję nogi przed powrotem. Może kto chce wysiąść i pospacerować? Sztywno podnieśli się z miejsc, wysiedli, stanęli na szczycie wzgórza i ujrzeli w dole Pastwiska Niebieskie. Powietrze w ostatkach słońca było niby złota gaza. Pod nimi leżała szachownica zielonych sadów, żółtego zboża i fioletowej gleby. Z krzepkich farmerskich domów, oprawnych w ogrody, dym wieczornych ogni dryfował w górę, póki go nie rozwiał wietrzyk wzgórz. W dolinie pobrzękiwały ciche dzwonki krów; pies zaszczekał gdzieś tak daleko, że jego głos doszedł podróżnych niby kilka urwanych szeptów. Poniżej grzbietu

wzgórza, tuż pod nimi, stado owiec skupiło się pod dębem. – To się nazywa Las Pasturas del Cielo – objaśnił kierowca. – Znaczy, Pastwiska Niebieskie. Hodują tu dobre warzywa i dobre owoce, wcześniejsze niż gdzie indziej. Pasażerowie patrzyli na dolinę. Zamożny pan odchrząknął i zaczął mówić, jakby wygłaszał proroctwo: – Gdybym mógł przewidzieć przyszłość, powiedziałbym wam: kiedyś staną w tej dolinie domy, założą tu wielkie ogrody i tereny do golfa, a przy domach będą żelazne, kute bramy. Bogaci ludzie będą tu mieszkali, ludzie znużeni pracą w mieście, którzy się dorobili i szukają spokojnego miejsca, żeby osiąść, wypoczywać i cieszyć się życiem. Gdybym miał dosyć pieniędzy, kupiłbym to wszystko. Potrzymałbym i kiedyś rozparcelował. – Przerwał i zrobił ręką nieznaczny, zgarniający ruch. – Tak. I, na Boga, sam bym tu zamieszkał. – Ciii… – szepnęła jego żona. Popatrzył dokoła z miną winowajcy i spostrzegł, że nikt go nie słucha. Fioletowe cienie wzgórz pełzły ku środkowi doliny; gdzieś na dole świnia gniewnie kwiknęła. Młody człowiek oderwał wzrok od doliny i uśmiechem wyznał swoje myśli młodej żonie, a ona odpowiedziała mu roześmianym spojrzeniem. Jego uśmiech mówił: „Sam zacząłem o tym myśleć. Dobrze by nam tu było, ale, naturalnie, nie ma mowy”. A jej uśmiech odparł: „Naturalnie, że nie ma mowy. Gdzie nasze ambitne plany? Ludzie czegoś po nas oczekują. Musisz sobie wyrobić nazwisko, żebym mogła być z ciebie dumna. Nie wolno uciekać od odpowiedzialności i zaszywać się w takim miejscu. Ale dobrze by nam tu było”. I oba uśmiechy złagodniały i pozostały w ich oczach. Młody ksiądz spacerował samotnie. Szeptał modlitwy, ale rutyna nauczyła go modlić się i jednocześnie myśleć o czymś innym. Mógłby tam stanąć mały kościółek – myślał. – Nie ma tu biedy, brzydoty, kłopotów. Moi parafianie wyznawaliby mi swoje małe, normalne grzeszki, które ulatniają się wraz z pokutą kilku Zdrowaś Maria. Spokojnie by się tu żyło, żadnych brudów ani wstrząsów, nic, co by mogło mnie zmartwić, pogrążyć w wątpliwościach, zawstydzić. Ludzie z tych domów kochaliby mnie. Mówiliby do mnie ojcze i byłbym dla nich sprawiedliwy, bo przyjemnie jest być sprawiedliwym, gdy można być łagodnym. – Zmarszczył się i potępił siebie za tę myśl. – Nie jestem dobrym kapłanem. Biedacy, ich smród, ich kłótnie to będzie mój bicz. Nie wolno mi uciekać od tragedii zesłanych przez Boga. – I jeszcze pomyślał: – Może po śmierci dostanę się gdzieś, gdzie jest tak jak tutaj? Stary człowiek patrzył na dolinę bystrym wzrokiem i w jego głuchnących uszach szumiała cisza jak wietrzyk w cyprysach. Niewyraźnie widział dalsze wzgórza, ale mógł zobaczyć złote światło i fioletowy mrok. Zachłysnął się oddechem i łzy nabiegły mu do oczu. Bezradnie klepał rękami po udach Nigdy nie miałem czasu pomyśleć. Zawsze były jakieś kłopoty i nad niczym nie mogłem się

zastanowić. Gdybym zszedł w dół i został tam chociaż na krótko, miałbym czas na rozmyślania o wszystkim, co mnie spotkało w życiu. I może udałoby mi się znaleźć w tym jakiś sens, bo przecież to wszystko musi mieć jakiś sens. Może mógłbym zobaczyć to jako jedną całość, a nie jako niepowiązane ze sobą, niedokończone wątki. Nic by mi tam nie przeszkadzało i mógłbym myśleć. Kierowca wypluł papierosa na drogę i zgasił go nogą. – Czas już!– zawołał. – Trzeba wracać. Pomagał pasażerom przy wsiadaniu i zatrzasnął za nimi drzwi, a oni skupili się przy oknach i dalej patrzyli w dół na Pastwiska Niebieskie, gdzie błękitne powietrze rozciągnęło się teraz jak jezioro i farmy stały zanurzone w ciszy. – Wiecie – rzekł kierowca – zawsze sobie myślę, że dobrze by było mieć tam jakiś domek. Człowiek trzymałby krowę, kilka świń, miałby psa, albo i dwa psy. Można by tam wyżyć na małej farmie. Kopnął starter i silnik ryczał przez chwilę, póki go nie ściszył. – Możecie się śmiać, ale zawsze lubię popatrzeć tam na dół i pomyśleć sobie, jak spokojnie i łatwo można żyć w takim miejscu. Włączył bieg, autobus nabrał szybkości i sunął ku podłużnej dolinie Carmel i ku słońcu – tam gdzie zanurzało się w ocean u ujścia doliny.

Rozdział 1 I Przez całe popołudnie wiatr przedzierał się przez ciemne walijskie wąwozy, oznajmiając swym zawodzeniem, że nastał czas zimy, która z bieguna zstąpiła na świat. Od strony rzeki dochodziły ciche pojękiwania tworzącego się lodu. Dzień był posępny, dzień szarego smutku i zgryzoty. Powietrze, poruszane łagodnym podmuchem, zdawało się z delikatną, czułą melancholią czcić radość, która minęła. Na pastwiskach potężne robocze konie tupały nerwowo; wszędzie, jak kraj długi i szeroki, małe brązowe ptaszki łączyły się w grupki po cztery–pięć sztuk i latały z ćwierkaniem od drzewa do drzewa, zwołując kandydatów do lotu na południe. Kilka kóz, które wdrapały się na wierzchołki samotnych, wysokich skał, długo spoglądało żółtymi oczami ku górze i obwąchiwało niebiosa. Popołudnie mijało wolno niczym orszak żałobny, chyląc się ku wieczorowi, a zaledwie ten zapadł, pojawił się skądś niespokojny wiatr, szeleszcząc w suchych trawach i pędząc ze skamlaniem przez pola. Noc nasunęła się na świat jak czarny mnisi kaptur, a Jej Świątobliwość Zima wysłała swego nuncjusza do Walii. Przy głównej drodze, która prowadziła środkiem doliny, a potem biegła przez przesmyk pomiędzy wzgórzami i dalej w świat, stał stary dom zbudowany z masywnych kamieni, kryty strzechą. Ten z Morganów, który go postawił, stanął do gry z Czasem i bliski był wygranej. Wewnątrz na palenisku płonął ogień, nad nim wisiał żelazny kociołek, a czarny żelazny piec krył się w węglach rozrzuconych między płomieniami. Wesołe błyski ognia lśniły w ostrzach zawieszonych na ścianach długich pik. Nie używano ich od stuleci, odkąd jeden z Morganów wydawał wojenne okrzyki w szeregach Glendowerów i trząsł się z gniewu, słuchając twardych, jakby wykutych w kamieniu, wierszy Iolo Gocha1. 1 Glendowerowie – zangielszczone nazwisko walijskiej rodziny Glyndwrów, do której należał m.in. Owen Glyndwr, przywódca zakończonego klęską powstania Walijczyków przeciwko Anglii w latach 1400–1415; Iolo Goch – żyjący w tym samym okresie poeta walijski, autor utworów o tematyce patriotycznej i niepodległościowej (przyp. tłum.).

Szerokie mosiężne okucia stojącej w rogu izby wielkiej komody chwytały światło i lśniły jasnym blaskiem. Znajdowały się w niej papiery, pergaminy i sztywne, niegarbowane skóry. Były zapisane po angielsku, łacinie i w starym języku cymbryjskim; można było tam przeczytać, że Morgan się urodził, Morgan się ożenił, Morgan został pasowany na rycerza, Morgan został powieszony. Tu mieściła się cała historia rodu; ta wspaniała i ta wstydliwa. Teraz niewielu Morganów ostało się na świecie, a ci, co żyli, niewiele dodawali do kroniki rodu: Morgan się rodził – i umierał. Był na przykład Stary Robert, siedzący na swym krześle z wysokim oparciem i z uśmiechem spoglądający w ogień. W jego uśmiechu widniało zakłopotanie i dziwna, bierna przekora. Wyglądało na to, że tym lekko kpiącym uśmiechem pragnął zawstydzić Los, który go stworzył. Często ze znużeniem zastanawiał się nad swoim życiem, pełnym drobnych klęsk, które nękały go tak, jak mali ulicznicy nękają kalekę. Wydawało się dziwne, że widząc więcej niż sąsiedzi i rozmyślając więcej niż oni, nie potrafił nawet dobrze uprawiać roli. Czasami wyobrażał

sobie, że rozumie zbyt wiele, aby cokolwiek dobrze robić. I tak popijając piwo własnego wyrobu, uśmiechał się, patrząc w ogień. Wiedział, że jego żona usiłowała go usprawiedliwić, a chłopi pracujący na jego polach zdejmowali czapki przed nim jako przed Morganem, a nie przed Robertem. Nawet jego stara matka, Gwenliana, siedząca obok niego przy ogniu i drżąca, jak gdyby już od samego wycia wiatru wokół domu było jej zimno, nie była uważana za tak niedołężną. W chatach chłopskich nie odczuwano przed nią strachu, lecz darzono szacunkiem. Gdy siedziała w ogrodzie, otoczona swym dworem wróżbitki, niemal zawsze pojawiał się jakiś parobczak i mnąc z zażenowaniem czapkę, przysłuchiwał się jej przepowiedniom. Od wielu lat zajmowała się spoglądaniem w przyszłość, i była z tego dumna. Choć jej rodzina wiedziała, że te proroctwa sprowadzają się wyłącznie do zgadywania przebiegu przyszłych wydarzeń i tracą na wyrazistości wraz z upływem lat, słuchano jej z szacunkiem, udawano głęboki podziw i pytano o miejsca, w których znajdują się zagubione rzeczy. Kiedy po jednym z takich mistycznych seansów nie odnalazły się nożyce, które miały leżeć pod drugą deską podłogi w szopie, wszyscy udawali, że jednak tam były – gdyby bowiem Gwenliana utraciła nimb wróżbitki, pozostałaby jedynie starą, bliską śmierci kobietą. Takie przedstawienia przeznaczone dla prostaków stanowiły rodzaj haraczu nałożonego na przekonania matki Morgan. Były one sprzeczne z jej naturą, ponieważ wedle własnego mniemania przyszła na świat właśnie po to, by walczyć ze wszystkimi tego rodzaju głupstwami. Sprawy niezwiązane z kościelną kruchtą lub z cenami towarów uważała za kompletne bzdury. Stary Robert do tego stopnia i od tak dawna kochał żonę, że mógł o niej myśleć wszystko, a to i tak nie wpływało na jego uczucia. Gdy wróciła dzisiejszego popołudnia do domu, wściekła z powodu ceny butów, których i tak nie miała zamiaru kupić, przyszło mu do głowy: „Jej życie jest jak księga pełna znaczących wydarzeń. Każdego dnia przeżywa wstrząsające momenty z powodu ślubu sąsiada czy utraty jakiegoś guzika. Sądzę, że gdy w jej życiu wydarza się prawdziwa tragedia, nie dostrzega tego, tonąc w powodzi drobiazgów. Być może jest to szczęśliwe zrządzenie losu”. Potem zastanowił się: „Ciekawe, jak wyważyłaby w swych uczuciach śmierć króla w zestawieniu z utratą jednego z prosiąt tej czerwonej maciory”. Matka Morgan była zbyt zajęta codziennością, by tracić czas na głupie abstrakcje. Ktoś w rodzinie musiał zachować rozsądek, w przeciwnym razie wszystko by się rozpadło, a czegóż można oczekiwać po klanie marzycieli, takich jak Robert, Gwenliana i jej syn Henryk? Darzyła swego męża uczuciem, które było mieszaniną litości i pogardy, a które zrodziło się z jego słabości i dobroci. Uwielbiała syna, chociaż żywiła głębokie przekonanie, że młody Henryk nie ma najmniejszego pojęcia o tym, co jest dla niego dobre i zdrowe. A cała rodzina kochała matkę Morgan, bała się jej i nie wchodziła jej w drogę.

Podała wszystkim jedzenie, następnie przycięła knot lampy. Śniadanie na następny dzień stało na ogniu. Szukała teraz czegoś do cerowania, jak gdyby nie reperowała każdej rzeczy natychmiast po tym, gdy się podarła. Na moment przerwała w swe poszukiwania i spojrzała na syna. Było to surowe, ale pełne miłości spojrzenie, które mówiło: „Czy aby nie zaziębisz się, siedząc na podłodze?”. Henryk skulił się z obawy, że o czymś zapomniał dzisiejszego popołudnia. Jednakże matka zaraz chwyciła za ścierkę i zaczęła ścierać kurze, więc chłopiec uspokoił się. Leżał oparty na łokciu, pogrążony w myślach, z niewidzącym spojrzeniem wbitym w ogień. Długie, szare popołudnie, przechodzące w tajemniczy wieczór, poruszyło w nim głęboką tęsknotę, której ziarna zostały zasiane wiele miesięcy temu. Być może odezwała się w nim ta sama siła, która grupowała ptaki w niespokojne stada i sprawiała, że zwierzęta wietrzyły nerwowo zbliżającą się zimę. Tego wieczoru Henryk zdał sobie sprawę, że w ciągu piętnastu lat swego życia nie dokonał ani jednej znaczącej rzeczy. Gdyby jego matka znała te myśli, powiedziałaby: „On dopiero rośnie”. A ojciec powtórzyłby za nią: „Tak, on dorasta”. I żadne nie wiedziałoby, co drugie ma na myśli. Przyjrzawszy się uważnie twarzy chłopca, można było dostrzec podobieństwo do obojga rodziców. Miał wysoko umieszczone kości policzkowe, wyrażający stanowczość podbródek, krótką i wąską górną wargę, podobnie jak jego matka. Ale dolna warga była, po ojcu, zmysłowa; po nim też odziedziczył pięknie ukształtowany nos oraz marzycielskie oczy, a także gęste, czarne, skręcone jak sprężyny włosy. O ile jednak na twarzy Roberta odbijało się niezdecydowanie, nie można było tego powiedzieć o twarzy Henryka – jeśli tylko znalazłby coś, o czym mógłby zadecydować. Siedzieli przy ogniu wszyscy troje – Robert, Gwenliana i Henryk, którego oczy wypatrywały czegoś poza ścianami domu, dostrzegały tam coś niewidzialnego i poszukiwały duchów w ciemnościach. Była to niezwykła noc – noc, w czasie której można było ujrzeć świeczki migoczące wzdłuż drogi lub natknąć się na ducha rzymskiego legionisty, wędrującego w poszukiwaniu schronienia w mieście Caernarvon, zanim nadciągnie burza. Były tam także małe, nieszczęśliwe istotki ze wzgórz, szukające borsuczych nor, w których mogłyby się skryć przed zmrokiem. Wiatry szukałyby ich, zawodząc po polach. W domu panowała cisza, słychać było tylko syk ognia i skrzypienie strzechy poruszanej wiatrem. Drwa trzaskały na palenisku; przez szczelinę wydobyło się wąskie pasmo ognia i objęło żelazny kociołek niczym płomienny kwiat. Matka Morgan podeszła szybko do pieca. – Robercie, nigdy nie zwracasz uwagi na ogień. Powinieneś co jakiś czas porozgarniać drwa. Zawsze tak czyniła. Przegrzebywała palenisko, żeby zmniejszyć ogień, a gdy wygasał, podsycała go na nowo. Na drodze rozległ się nikły odgłos kroków, choć mógł to być szum wiatru lub szmer owych

poruszających się, choć niewidzialnych istot. Kroki stawały się coraz głośniejsze, aż umilkły na progu domu. Rozległo się ciche stukanie. – Wejść! – zawołał Robert. Drzwi otwarły się bezgłośnie i stanęła w nich – oświetlona na tle czarnej nocy – zgarbiona, drobna męska sylwetka z oczyma jak dwa blade płomyki. Mężczyzna zatrzymał się na progu, lecz po chwili wszedł do środka i spytał osobliwym, skrzekliwym głosem: – Czy poznajesz mnie, Robercie Morgan? Czy poznajesz tego, którego tak długo tu nie było? W jego głosie brzmiało błaganie. Robert przyjrzał się pooranej twarzy. – Czy poznaję cię? – spytał. – Nie sądzę. Chociaż, czekaj! Czy możliwe, że to Dafydd? Nasz mały parobek, który wiele lat temu ruszył na morze? Ulga odmalowała się na twarzy wędrowca. Być może usiłował sprawdzić pamięć Roberta Morgana. Teraz roześmiał się. – Tak, to w istocie Dafydd, bogaty i zmarznięty. – Ostatnie słowa wymówił głosem pełnym tłumionego bólu. Włosy Dafydda były siwe, a rysy grubo ciosane. Skórę na twarzy miał tak zgrubiałą i sztywną, że z trudem, świadomym wysiłkiem, zmieniał jej wyraz. – Jest mi zimno, Robercie – powiedział dziwnym, skrzypiącym głosem. – Chyba już nigdy się nie rozgrzeję. Ale jestem bogaty – dodał, jak gdyby w nadziei, że to jakoś się równoważy. – Bogaty tak jak ten, którego zwą Pierre le Grand. Młody Henryk uniósł się z podłogi i krzyknął: – Gdzieżeś ty bywał, człowieku? – Gdzie? Byłem w Indiach Zachodnich, oto gdzie byłem, na Goavie i Tortudze – tam, gdzie są żółwie – i na Jamajce, i w gęstych lasach Hispanioli, gdzie łapałem bydło. Wszędzie tam byłem. – Siadaj, Dafyddzie – przerwała matka Morgan. Przemówiła tak, jakby nigdy się nie oddalał. – Przyniosę coś ciepłego do picia. Czyś zauważył, jak Henryk pochłania cię wzrokiem? Jak nic, zapragnie też wyruszyć do Indii. Słowa te jej samej wydały się zabawnym nonsensem. Dafydd zachowywał milczenie, chociaż widoczne było, że z trudem hamuje chęć gadania. Bał się matki Morgan tak samo jak wtedy, gdy był w majątku chłopcem do wszystkiego. Robert rozumiał jego zakłopotanie, a i ona je wyczuwała, gdyż podała mu parujący kubek i odeszła. Stara, pomarszczona Gwenliana siedziała w pobliżu ognia. Jej oczy zasnute były wizjami jutra. Pod ich bladoniebieską powierzchnią kłębił się tłum światowych wydarzeń. Nie było jej tu, w pokoju – odeszła w Czas, w przyszłość. Stary Robert popatrzył na drzwi zamykające się za jego żoną i zaczął się mościć niczym pies.

– A teraz Dafyddzie, opowiadaj – poprosił i z uśmiechem zaczął patrzyć w ogień, a Henryk, klęcząc na podłodze, spoglądał z szacunkiem na tego śmiertelnika, który przemierzył taki kawał świata. – Wiesz, Robercie, chciałbym ci opowiedzieć o zielonej dżungli i o Indianach, którzy tam mieszkają, i o kimś, kogo zwą Pierre le Grand. Ale coś ze mnie uszło – niczym małe, migotliwe światełko. Często leżałem na pokładach okrętów i myślałem, jak będę się chełpił, gdy powrócę do domu, a teraz jestem niczym dziecko – powróciłem, by płakać. Czy możesz to zrozumieć, Robercie? Czy rozumiesz to wszystko? Pochylił się skwapliwie do przodu. – Zaokrętowaliśmy się na duży statek, zwany galeonem. Jako uzbrojenie mieliśmy pistolety i długie noże, przydatne przy przedzieraniu się przez dżunglę. Było nas dwudziestu czterech – tylko dwudziestu czterech obszarpańców – ale powiadam ci, Robercie, czyniliśmy tymi długimi nożami rzeczy straszliwe. Niedobrze jest, gdy młody chłopak robi takie straszne rzeczy i rozmyśla o nich później. Był z nami kapitan, dobry człowiek, a my powiesiliśmy go za palce u nóg, zanim go zabiliśmy. Nie wiem, dlaczego tak postąpiliśmy. Pomagałem przy tym, a nie wiem, dlaczego. Ktoś powiedział, że to przeklęty papista, ale był nim też Pierre le Grand, jak mniemam. Niektórych wrzuciliśmy do morza i gdy ci wspaniali hiszpańscy żołnierze szli na dno, lśniły ich zbroje, a bąbelki wydobywały się z ust. Tam widać wszystko nawet w największych głębinach. Dafydd umilkł i spuścił wzrok. – Nie chcę cię dotknąć, Robercie, moją opowieścią, ale to jest we mnie, tkwi w mojej piersi, pod żebrami. Kąsa mnie i kaleczy, próbując wydostać się na zewnątrz. Mam dosyć przygód, ale przychodzą czasami takie chwile, gdy mi ich brak. Jestem może nawet bogatszy niż twój brat, sir Edward. Robert uśmiechnął się z zaciśniętymi ustami. Od czasu do czasu jego wzrok zatrzymywał się na chłopcu klęczącym przy palenisku. Henryk chłonął każde słowo. Gdy Robert przemówił, unikał wzroku Dafydda. – Twoją duszę przygniata ciężar – zauważył. – Może porozmawiasz rano z wikarym, choć doprawdy nie wiem, o czym. – Nie, nie, to nie sprawa mojej duszy – szybko zaprzeczył Dafydd. – W Indiach dusza opuszcza człowieka i pozostawia po sobie suche, puste miejsce. To w żadnym razie nie jest kwestia duszy. To trucizna, która przedostała się do mojej krwi i mózgu. Ona wypaliła mnie i jestem niczym zeschnięta pomarańcza. Tam są różne pełzające lub lecące do ognia stwory i wielkie blade kwiaty, wszystkie trujące. Robią z człowiekiem straszne rzeczy. Moja krew przypomina zimne igiełki, które wślizgują mi się w żyły, a wewnątrz mnie płonie jak ogień. Wszystko to spowodował wilgotny oddech dżungli. Nie można tam spać ani leżeć, ani żyć; on zionie na ciebie i spala cię. A ciemnoskórzy Indianie, spójrz tylko! – Odwinął rękaw. Robert skinął z obrzydzeniem, żeby zasłonił potworną, białą ropiejącą ranę na ramieniu. – To tylko

drobne draśnięcie strzałą, ledwie widoczne, ale zabije mnie niebawem. Jeszcze inne tkwią we mnie, Robercie. Nawet ludzie są tam trujący, nawet pieśń, którą śpiewają o tym żeglarze. Młody Henryk poderwał się podniecony. – A Indianie? Ci Indianie i ich strzały! – zawołał. – Opowiedz mi o nich. Czy są waleczni? Jak wyglądają? – Waleczni? – powtórzył Dafydd. – Tak, nieustannie walczą, kochają walkę dla niej samej. Jeśli nie biją się z Hiszpanami, to mordują się wzajemnie. Są niczym węże, szybcy i cisi, a skórę mają ciemną jak fretki. Znikają jak sam diabeł, zanim człowiekowi uda się do nich strzelić. Są jednak dzielnymi, silnymi ludźmi i boją się jedynie dwóch rzeczy – ciągnął Dafydd swą opowieść. – Psów i niewoli. Czy zdajesz sobie sprawę, chłopcze, co oni robią z wrogiem, którego schwytają? Wbijają mu w ciało od stóp do głów mnóstwo długich kolców, a na każdym grubszym końcu kolca umieszczają kulkę czegoś, co przypomina wełnę. Biedna ofiara stoi w kręgu nagich dzikusów, a oni podpalają te kulki. Zaś Indianin, który nie śpiewa, gdy plonie jak żywa pochodnia, zostaje wyklęty i obwołany tchórzem. Czy możesz sobie wyobrazić białego człowieka, który by zrobił coś takiego? Boją się psów, gdyż Hiszpanie posługują się wielkimi brytanami, chwytając niewolników do pracy w kopalniach. A niewola jest dla Indianina czymś strasznym. Schodzenie rok po roku w głąb wilgotnej ziemi, będąc przykutym łańcuchami do innego ciała, aż nadejdzie malaria i koniec… Raczej wolą spłonąć ze śpiewem na ustach, ponakłuwani palącymi się kolcami. Urwał i wyciągnął suchą rękę w stronę paleniska, niemal dotykając ognia. Światło, które płonęło w jego oczach, gdy mówił, przygasło. – Och, Robercie, jestem zmęczony, bardzo zmęczony – westchnął. – Ale jest coś, co pragnę ci powiedzieć, zanim usnę. Może przyniesie mi to ulgę, gdy wyrzucę to z siebie, może zapomnę o tym choć na jedną noc. Muszę wrócić w to przeklęte miejsce. Nie potrafię już żyć bez dżungli; ciągle czuję jej gorący oddech. Tutaj, gdzie się urodziłem, drżę z zimna. Nie minąłby miesiąc, a umarłbym. Ta dolina, gdzie się bawiłem i dorastałem, odrzuciła mnie jak coś plugawego i dalej odpycha swym chłodem. Ofiaruj mi miejsce do spania i coś ciepłego do przykrycia, żeby moja krew mogła nadal krążyć. Rankiem odejdę. – Umilkł, a twarz wykrzywił mu ból. – A tak lubiłem kiedyś zimę. Stary Robert ujął go pod ramię i wyprowadził, po czym wrócił i usiadł przy ogniu. Przyglądał się chłopcu, który leżał bez ruchu na podłodze. – O czym rozmyślasz, synu? – zapytał cicho. Spojrzenie Henryka powróciło z odległych krain. – Myślę, ojcze, że niedługo wyruszę z domu. – Wiem, Henryku. Od roku już widzę, jak to w tobie wyrasta, niczym potężne drzewo. Wzywa cię Londyn, Gwinea lub Jamajka. To przychodzi, gdy się ma piętnaście lat i jest się silnym – pasja odkrywania rzeczy nowych. Kiedyś i mnie ta dolina wydawała się za ciasna, aż ukoił to czas. Czy jednak nie boisz się noży, trucizn i Indian, synu? Czy to wszystko nie

przyprawia cię o trwogę? – Nie – odparł Henryk. – Oczywiście, jakże mogłoby być inaczej?! Słowa nie mają przecież dla ciebie znaczenia. Ale widziałeś smutek Dafydda, jego ból i biedne, chore ciało. Czy nie obawiasz się tego? Czy chcesz żyć z takim ciężarem na sercu? Henryk zadumał się. – Nie chciałbym, żeby mnie to spotkało – powiedział w końcu. – Będę często powracał, aby się przed tym uchronić. Ojciec pytał dalej z uśmiechem: – Kiedy chcesz wyruszyć? Będzie tu smutno bez ciebie. – Teraz, zaraz, jak tylko będę mógł – odparł Henryk i zdawać się mogło, że to on jest dojrzałym człowiekiem, a Robert małym chłopcem. – Henryku, zanim wyruszysz, czy uczynisz dla mnie dwie rzeczy? Pomyśl dzisiejszej nocy o długich bezsennych godzinach, które z twego powodu mnie czekają, i o straconych dniach, które nastąpią w moim życiu. Pomyśl, jak matka będzie martwić się o twoje ubranie i twoją wiarę. To jedna prośba, a oto druga: udaj się jutro do Merlina, na jego skałę, powiedz mu o swoim zamiarze i wysłuchaj, co ci powie. Jest mądrzejszy, niż ty czy ja kiedykolwiek będziemy. Zajmuje się czarami, które mogą się dla ciebie okazać pomocne. Czy spełnisz te dwie prośby, synu? Henryk posmutniał. – Chciałbym zostać, ojcze, ale rozumiesz… – Tak, wiem. – Robert skinął głową. – To smutne, ale rozumiem i nie mogę się gniewać ani zabronić ci odejść. Pragnąłbym temu zapobiec; zbiłbym cię, gdybym miał nadzieję, że ci tym pomogę. Idź spać, synu, i przemyśl to sobie, dopóki wokół panuje ciemność. Gdy chłopiec wyszedł, Stary Robert pozostał zamyślony na swym krześle. Dlaczego tacy ludzie jak ja pragną synów? – zastanowił się. – Chyba dlatego, że w głębi swych biednych, poobijanych dusz żywią nadzieję, iż ci nowi mężczyźni, którzy są krwią z ich krwi, uczynią to, na czego dokonanie nie starczyło im odwagi, mądrości i siły. To jak gdyby kolejna szansa w życiu, niczym nowa sakiewka pełna monet, gdy się już przegrało fortunę. Może ten chłopiec robi właśnie to, co ja mogłem uczynić wiele lat temu, gdyby starczyło mi odwagi. Tak, ta dolina uśpiła mnie; jestem rad, że mój chłopak ma w sobie dość siły, by przeskoczyć przez góry i podbić świat. Ale tu będzie tak pusto bez niego.

II Następnego ranka Stary Robert wrócił późno z różanego ogródka i wszedł do izby, którą jego żona akurat sprzątała. Spojrzała z dezaprobatą na jego ubrudzone ziemią dłonie. – On odchodzi od nas, matko – powiedział niespokojnie. – Kto odchodzi i dokąd? – spytała szorstko, nie przerywając sprzątania. Szybko wymiatała kurz ze wszelkich szczelin i kątów.

– Henryk. Chce wyruszyć do Indii. Przerwała pracę i spojrzała na niego. – Do Indii? Robercie, toż to bzdury! – ucięła i z jeszcze większą energią zaczęła wymachiwać miotłą. – Od dawna widziałem, jak to w nim narasta – powiedział Robert. – I nagle pojawił się Dafydd ze swymi opowieściami. Henryk oświadczył mi wieczorem, że musi iść. – Przecież to jeszcze dziecko – parsknęła matka Morgan. – On nie może pojechać do Indii. – Odkąd Dafydd ruszył w drogę jakiś czas temu, w oczach tego dziecka widać tęsknotę, której nic nie zaspokoi, nawet wyprawa do Indii. Czyś nie zauważyła, matko, jak jego wzrok wędruje ponad chmurami, gdy czegoś pragnie? – Ale on nie może iść! Nie może! – To na nic, matko. On już oddala się ode mnie, ale ja mogę jeszcze zbliżyć się do niego. Gdybym tak dobrze nie znał jego pragnienia, mógłbym zabronić mu iść, a on uciekłby z gniewem w sercu, ponieważ nie jest w stanie zrozumieć mojego pragnienia, by został. Skończyłoby się tym samym. – Robert sam nabrał przekonania do tego, co mówi. – Między nami jest ogromna różnica. Widziałem, jak rosła przez te wszystkie lata. On musi spróbować z każdego garnka – w przekonaniu, że wreszcie zawartość któregoś spełni jego marzenia; ja nawet nie fatygowałem się, żeby zajrzeć do nich, wiedząc z góry, że w każdym znajdę to samo. I tak oto, gdy ja sobie jedynie wyobrażam wszystkie wspaniałości, on usiłuje zrealizować swoje marzenia. A ja – niech mi Bóg dopomoże – boję się tego. Matka Morgan zaczęła się niecierpliwić jego gadaniem. – Robercie, za każdym razem, gdy coś nas przygniata, czy smutek, czy potrzeba, używasz słów jako osłony! – krzyknęła ze złością. – To jest twój obowiązek! Nasz syn jest za młody. Za morzem jest ponoć strasznie, zresztą nadchodzi zima. Wiesz, jak szkodzi mu przemoczenie nóg. Nie możesz go puścić nawet do Londynu, choćby, jak powiadasz, jego oczy zdradzały, że to mu chodzi po głowie. Nie wiesz przecież, z jakimi ludźmi będzie miał do czynienia, jakich niedorzeczności i złych rzeczy będzie musiał od nich wysłuchiwać. Wiem, ile zła jest na świecie. Czyż wikary nie mówi o tym w każdą świętą niedzielę? Nazywa to „pułapkami i sidłami szatana”. A ty stoisz tu sobie zadowolony z tych bzdur, które opowiadasz, zamiast działać. Musisz mu tego zabronić. Robert stracił cierpliwość. – Dla ciebie on jest wciąż małym chłopcem, któremu każe się odmawiać pacierz i wkładać palto, gdy wychodzi z domu. Nie czujesz w nim stali, którą ja dostrzegam. Dla ciebie ten szybki, zdecydowany ruch podbródka to upór krnąbrnego dziecka. Ale ja wiem, i mówię ci to bez radości, że nasz syn będzie wielkim człowiekiem, gdyż… gdyż nie jest zbyt inteligentny. Jest w stanie zdać sobie sprawę tylko z jednego pragnienia naraz. Powiedziałem, że roztrząsał swoje marzenia – on każde marzenie urzeczywistni siłą swojej woli. Ten chłopiec zdobędzie wszystko, czego zapragnie, bo będzie realizował nie myśli, lecz własne dążenia. Martwi mnie

jego przyszła wielkość z powodu, o którym kiedyś wspomniał Merlin. Spójrz na jego szczęki z granitu i na to, jak potrafi poruszać mięśniami twarzy. – Jemu nie wolno odejść – powiedziała matka stanowczo, zaciskając wargi. – Widzisz, ty sama jesteś jak Henryk, gdyż nie istnieje dla ciebie wola inna oprócz twojej – ciągnął Robert. – Ja mu jednak nie zabronię odejść, gdyż nie chcę, żeby wymykał się ukradkiem, nocą, z kawałkiem chleba i sera za pazuchą, z uczuciem bólu i krzywdy w sercu. Pozwolę mu odejść. Co więcej, pomogę mu, jeśli taka będzie jego wola. A jeżeli źle oceniłem mego syna, powróci chyłkiem z nadzieją, że nikt nie mu nie wypomni jego tchórzostwa. Matka Morgan powiedziała krótko: – Nonsens! – I powróciła do pracy. Rozwiązała ten problem, nie wierząc w jego istnienie. Och, ileż rzeczy cisnęła w otchłań przez swoją niewiarę! Od wielu lat tłumiła za pomocą rozsądku szalone zachcianki Roberta; jej poczynania przytłaczały go. Wycofywał się zawsze, znużony, i siedział, uśmiechając się przez jakiś czas. Na pewno opamięta się, tak jak zwykle. Robert pracował swymi brązowymi, silnymi rękami w ziemi, przy korzeniach krzewu różanego. Unosił palcami czarną glebę i delikatnie ją uklepywał. Od czasu do czasu muskał z miłością szary pień krzewu, jak gdyby wygładzał kołdrę na kimś, kto układa się do snu, i dotykał jego ramienia, by upewnić się, że jest bezpieczny. Dzień był jasny, gdyż zima, cofnąwszy się nieco, zwróciła światu zakładnika: niewielkie, zimne słońce. Nadszedł Henryk i stanął w pobliżu rosnącego przy murze wiązu – skołatanego wiatrami bezlistnego drzewa. – Czy przemyślałeś wszystko, jak prosiłem? – zapytał cicho Robert. Henryk drgnął. Nie wiedział, że ten klęczący człowiek – który jakby składał hołd ziemi – zauważył go; a przecież pojawił się, aby zostać zauważony. – Tak, ojcze – odparł. – Jakże mogłem nie przemyśleć? – Czy zatem zostajesz, synu? – Nie, nie mogę zostać. – Smutek ojca i jego przygnębiał. Czuł się podle i nędznie, ale pragnienie odejścia wżarło się w jego serce. – Więc wejdziesz na górę, żeby porozmawiać z Merlinem? – spytał błagalnie Robert. – Czy wysłuchasz z uwagą jego słów? – Teraz tam pójdę. – Henryku, jest już po południu, a to daleka droga. Zaczekaj do jutra. – Jutro muszę wyruszyć, ojcze. Dłonie Roberta powoli zsunęły się na ziemię i pozostały tam, na wpół otwarte, spoczywając w czarnej glebie, na korzeniach różanego krzewu.

III Henryk zboczył z głównej drogi i począł wspinać się szeroką ścieżką, która wiodła na szczyt Crag, i dalej, przez dzikie góry. Jej zakręty, kryjące się w rozpadlinach, widoczne były z dołu. Na samym szczycie mieszkał Merlin, z którego drwiłyby wiejskie wyrostki

i którego obrzucałyby kamieniami, gdyby uważały go za nieszkodliwego. Jednakże o Merlinie krążyły liczne legendy. Ludzie wierzyli, że Tylwyth Teg jest mu posłuszny i roznosi jego posłanie, lecąc na bezgłośnych skrzydłach. Dzieci szeptały o jego konszachtach z nakrapianą łasicą, która, gdy zajdzie tego potrzeba, może go pomścić. Merlin miał też psa o czerwonych uszach. Były to wszystko rzeczy straszliwe i dzieciaki zostawiały go w spokoju, nie znały bowiem zaklęć, które mogłyby je ochronić. Starzy ludzie powiadali, że kiedyś Merlin był świetnym poetą, a mógł stać się jeszcze lepszym. Cicho śpiewali Żale Plaith albo Pieśń włóczni, aby to udowodnić. Kilka razy zdobywał pierwsze nagrody na eisteddfod2 i zostałby wybrany Pierwszym Bardem, gdyby nie konkurował z nim kandydat Domu Rhysów. I wtedy to, bez żadnej wiadomej przyczyny, Merlin, będący wówczas młodzieńcem, zamknął się ze swą pieśnią w kamiennym domu na szczycie Crag, i tam ją więził, póki sam się nie zestarzał, a ci, którzy śpiewali jego pieśni, zapomnieli je lub pomarli. 2 Eisteddfod (j. walijski) – tradycyjne zgromadzenie walijskich bardów, połączone ze współzawodnictwem (przyp. tłum.).

Dom na szczycie był okrągły, wyglądał jak niska, szara wieża z oknami wychodzącymi na dolinę i na góry. Niektórzy mówili, że został zbudowany całe wieki temu przez olbrzyma, który trzymał w nim porwane dziewice, gdy przebywał w tych stronach; inni, że król Harold zaszył się tu po bitwie pod Hastings, aby dokonać żywota, jednym okiem wpatrując się w dolinę, a drugim obserwując góry, czy nie nadchodzą Normanowie. Teraz Merlin był już stary; jego włosy i długa broda stały się białe i miękkie jak wiosenne chmury. Przypominał starożytnego druida ze swymi przejrzystymi, daleko widzącymi oczyma, którymi obserwował gwiazdy. Droga zwężała się ku szczytowi. Po jej wewnętrznej stronie wznosiła się kamienna ściana, wbijająca się w niebo niczym nóż. Bezkształtne, niewyraźne cienie sprawiały wrażenie, że jest to skalna świątynia jakiegoś starego, surowego boga, czczonego przez małpy. Najpierw widać było trawę i krzewy oraz kilka skręconych drzew; w miarę posuwania się jednak ku górze wszelkie objawy życia ustępowały miejsca skalnej pustce. Głęboko w dole zabudowania wyglądały jak pchły, a cała dolina jak gdyby zamykała się w sobie. Po drugiej stronie szlaku wznosiła się góra, a jej szeroka płaszczyzna ciągnęła się ku niebu. Ostry uporczywy wiatr wiał z błękitu nieba ku dolinie. W górze porozrzucane skały wydawały się większe i ciemniejsze, przerażające, niby skuleni strażnicy strzegący ścieżki. Henryk niestrudzenie piął się w górę. Co stary Merlin mógł mu powiedzieć lub ofiarować? Maść, która utwardzi jego skórę i uczyni ją odporną na strzały? Jakiś talizman? Zaklęcia ochronne przed licznymi sługami diabła? Merlin miał przemawiać, a on słuchać, a to, co Merlin powie, mogło wyleczyć go z tęsknoty i zatrzymać tu, w Cambrii, na zawsze. Było to jednak niemożliwe, gdyż nadprzyrodzone moce, bezimienne, nieznane duchy zza tajemniczego morza, przywoływały go. Jego pragnienie nie posiadało żadnego kształtu. Nie miał żadnych wyobrażeń, co będzie, gdy jego tęsknota zostanie zaspokojona. Paliła go jedynie przemożna wola, by dążyć dalej

i dalej, ku najwcześniej wschodzącej gwieździe. Droga urywała się na szczycie dużego głazu w kształcie ronda kapelusza. Stał tam niski, okrągły dom Merlina, zbudowany z dopasowanych do siebie nieregularnych kamieni, ze stożkowatym dachem. Stary człowiek otworzył drzwi, nim Henryk zdążył zapukać. – Jestem młody Morgan, panie, i pragnę wyruszyć do Indii. – Doprawdy? Czy zechcesz wejść i porozmawiać ze mną o tym? Głos Merlina był czysty, niski i przyjemny, niczym świeży wiatr śpiewający wiosną w sadzie. Była w nim muzyka, spokojna melodia człowieka pracującego rękami; słychać w nim było – choć może to tylko wyobraźnia – struny harfy, ledwie muśnięte i wibrujące. Jedyna izba wyłożona była grubym, czarnym dywanem. Na ścianach z surowego kamienia wisiały harfy i groty – małe walijskie harfy i wielkie groty z brązu, należące niegdyś do Brytów. Poniżej znajdowały się okna, z których można było ujrzeć trzy doliny i potężne góry. Pod oknami, przy ścianie, ciągnęła się ława. Na środku stał stół założony zniszczonymi książkami. Miedziany kociołek umieszczony był na greckim trójnogu z czarnego żelaza. Ogromny pies otarł się o Henryka, który cofnął się wystraszony, bo czyż jest coś bardziej zatrważającego niż niespodziewany widok psa o czerwonych uszach? – Wybierasz się do Indii. Siadaj, chłopcze. Spójrz! Możesz zobaczyć stąd całą dolinę. Nie potrzeba odlatywać do Avalonu. – Harfy na dźwięk jego głosu odpowiadały delikatnym rezonansem. – Ojciec chciał, żebym tu przyszedł, opowiedział o moich planach i wysłuchał, co na to powiesz. Ojciec sądzi, że to, co usłyszę, powstrzyma mnie od wyruszenia w drogę. – Do Indii – powtórzył Merlin. – Czy zobaczysz się przedtem z Elżbietą, aby uspokoić jej serce i uciszyć oddech wielkimi obietnicami, o których będzie rozmyślała po twoim wyjeździe? Henryk zarumienił się mocno. – Kto ci powiedział, że w ogóle myślałem o tej myszy? Kto twierdzi, że ona mnie cokolwiek obchodzi? – Och, wiatr coś tam szeptał – odparł Merlin. – A poza tym mówiły o tym twoje policzki, a także obecne wzburzenie. Myślę, że powinieneś porozmawiać właśnie z Elżbietą, a nie ze mną. Twój ojciec powinien wiedzieć to lepiej. – Umilkł, po czym podjął na nowo ze smutkiem: – Czy musisz opuścić ojca, mój chłopcze, bardzo samotnego w tej dolinie, w której ludzie tak różnią się od niego? Tak, sądzę, że musisz iść. Jeśli chłopcy coś planują, robią to poważnie i nie zmieniają planów. Cóż ja mogę rzec, żeby cię tu zatrzymać? Twój ojciec zlecił mi trudne zadanie. Wyruszyłem na dużym hiszpańskim statku całe wieki temu – a może było to jeszcze dawniej lub tylko o tym śniłem. Dotarliśmy wreszcie do owych zielonych Indii. Były urocze, ale ciągle takie same. Panuje w nich zielona monotonia. Jeśli tam dotrzesz, musisz pożegnać się ze zmianą pór roku, przestaniesz się bać okropności zimy,

a także tego, że ziemia porzuciła układ słoneczny i odleciała samotnie w przestrzeń i że wiosna może już nigdy nie powrócić. I nie będziesz już odczuwał gorączkowego podniecenia, gdy ponownie pojawi się słońce, ani radości z jego pieszczoty, ciepła, które ogarnia twoje ciało. Tam jest ciągle tak samo, nic się nie zmienia. Przeszłość i przyszłość łączą się w obumarłe, nieustające teraz. – Ale i tutaj jest ciągle to samo – przerwał Henryk. – Rok za rokiem sieje się zboża i nowe cielęta ssą swe matki; rok po roku zarzyna się świnie i wędzi szynki. Wiosna nadchodzi, to prawda, ale nic się nie wydarza. – W rzeczy samej, zaślepiony chłopcze. Widzę, że mówimy o różnych sprawach. Merlin popatrzył przez swoje okna na góry i doliny, a w jego oczach zabłysła wielka miłość do tej ziemi. Gdy jednak ponownie zwrócił się ku chłopcu, widniał w nich ból, a w głosie znów zadźwięczała nuta pieśni. – Będę cię błagał w imię naszej ukochanej Cambrii, której historia sięga starożytności! – zawołał żarliwie. – Czyś utracił miłość do nieokiełznanej Cambrii i chcesz porzucić kraj, w którego obronie krew tysięcy twoich przodków wsiąkała w ziemię? Czyś zapomniał, że wywodzisz się od Trojan? Ale wszak i oni wędrowali, gdy upadł Pergamon, czyż nie tak? Henryk odpowiedział: – Nie, panie, nie opuściła mnie miłość, lecz moje marzenia wzywają mnie za morza, których nie znam. Cambrię zaś znam. – Jednakże, mój chłopcze, tu żył wielki Artur, który zaprowadził swoje chorągwie do Rzymu, a potem pożeglował, nieśmiertelny, do miłego nam Avalonu. A Avalon leży gdzieś ponad zatopionymi miastami i tam unosi się bez końca. Czy nie słyszysz, Henryku, duchów tych wszystkich wspaniałych, dzielnych, skorych do kłótni mężczyzn: Llew Llaw Giffesa, Beleriusa, Artura, Cadwallo, Brutusa? Oni przemykają się przez ten kraj niczym chmury i chronią go ze swoich wyżyn. W Indiach nie ma duchów i nie ma Tylwyth Teg. Te czarne wzgórza kryją w swym wnętrzu miliony tajemnic. Czy znalazłeś tron Artura, a może odkryłeś znaczenie tych ustawionych w krąg kamieni? Czy nocą słyszałeś wrzaski triumfu? Czy słyszałeś łowców dusz z ich wyjącymi rogami i sforą niebieskich psów, które wpadają do wiosek w czasie burzy? – Słyszałem je – odparł Henryk, wzdrygając się. Spojrzał nieśmiało na psa śpiącego na podłodze i przemówił cichym głosem: – Proboszcz twierdzi, że to wszystko kłamstwo. Powiada, że Czerwona Księga to książka dla małych dzieci, do czytania przy kominku, i że to wielki wstyd, gdy mężczyźni i duzi chłopcy w to wierzą. Mówił nam w szkółce niedzielnej, że to kłamliwe i niechrześcijańskie opowieści. Twierdził, że Artur był mało ważnym wodzem, a Merlin, którego imię nosisz, był wytworem chorego umysłu Geoffreya z Monmouth. On mówił źle nawet o Tylwyth Teg i o światłach umarłych, nawet o twoim psie. – Głupiec! – wykrzyknął Merlin z obrzydzeniem. – Głupiec, który wszystko niszczy! A w zamian ofiarowuje światu opowieści dwunastu wspólników, którzy mieli dość

nieciekawe poglądy na niektóre problemy. Dlaczego musisz odejść, chłopcze? Czy nie widzisz, że wrogowie Cambrii już nie mieczem walczą, lecz ostrymi językami? – W jego pytaniu dźwięczały struny harfy, które powoli umilkły i wokół zapadła cisza. Henryk ze ściągniętymi brwiami wpatrywał się w podłogę, wreszcie przemówił: – Jest wiele zamieszania wokół mojej osoby. Nie mogę o tym mówić, Merlinie. Ja wrócę. Na pewno wrócę, gdy wypali się we mnie płomień tęsknoty za tym, co nieznane. Ale czy nie widzisz, że muszę iść, bo mam wrażenie, że jestem przecięty na pół i tylko jedną połową jestem tutaj? Ta druga przebywa za morzem i wzywa mnie, abym przybył i połączył je w całość. Kocham Cambrię i wrócę tu, gdy stanę się całością. Merlin uważnie przyjrzał się twarzy chłopca. Ze smutkiem popatrzył na swoje harfy. – Rozumiem – powiedział cicho. – Jesteś małym chłopcem i pragniesz dostać księżyc z nieba, aby móc pić z niego niczym ze złotej czary. Myślę, że staniesz się wielkim człowiekiem, jeśli tylko pozostaniesz małym dzieckiem. Wszyscy wielcy tego świata to mali chłopcy, którzy zapragnęli księżyca, a biegając i wspinając się, czasami schwytali świętojańskiego robaczka. Jeśli jednak ktoś dojrzeje i posiądzie umysł mężczyzny, będzie wiedział, że nie może zdobyć księżyca. I nie zechce go, nawet jeśliby to było możliwe, nigdy więc nie schwyta świętojańskiego robaczka. – A ty, czy nigdy nie zapragnąłeś księżyca? – zapytał Henryk głosem przytłumionym z powodu ciszy panującej w pokoju. – Owszem. Ponad wszystko pragnąłem właśnie tego. Sięgnąłem po niego i wtedy stałem się jednocześnie mężczyzną i kimś, kto przegrał życie. Ale przegrany otrzymuje pewien dar – ludzie wiedzą, że jest to ktoś, komu się nie powiodło, żałują go, są dla niego łagodni i wyrozumiali. Ma za sobą cały świat, rozumieją go tacy jak on, należący do klanu miernot. Jednakże ten, kto schwytał robaczka świętojańskiego, sięgając po księżyc, jest podwójnie samotny – zdaje sobie bowiem sprawę ze swej przegranej, ze swej małości, swoich lęków i wykrętów. Osiągniesz wielkość i z czasem być może okaże się, że w swej wielkości pozostałeś sam, bez przyjaciół, otoczony tylko tymi, którzy czują wobec ciebie respekt, lęk lub podziw. Żal mi cię, chłopcze z jasnymi oczami, spoglądającymi z taką tęsknotą. Żal mi cię i… na Boga! Jakże ci zazdroszczę! Zmierzch spowijał górskie fałdy, wypełniając je purpurową mgłą. Słońce, już tylko częściowo widoczne nad wzgórzem, zalewało krwawym światłem dolinę. Długie cienie szczytów padały na pola niczym skradające się szare koty. Merlin przemówił, a w jego głosie dźwięczał śmiech: – Nie traktuj zbyt poważnie moich słów, gdyż ja sam nie jestem ich pewien. Marzenia można poznać po czymś, co nazywamy brakiem konsekwencji, ale jak określić olśnienie? Noc zbliżała się szybko i Henryk podniósł się. – Och, muszę już iść! Nadchodzi zmrok! – Tak, musisz iść, ale nie bierz sobie moich słów zbytnio do serca. Być może chciałem

zrobić na tobie wrażenie. Starym ludziom potrzeba trochę cichego pochlebstwa, kiedy sami już przestali wierzyć w to, co mówią. Pamiętaj tylko, że rozmawiałeś z Merlinem. A jeśli natkniesz się gdzieś na Walijczyków śpiewających moje pieśni, powiedz im, że mnie znasz. Powiedz im, że jestem wspaniałą istotą z błękitnymi skrzydłami. Nie chcę zostać zapomniany, Henryku. Dla starego człowieka to gorsze od śmierci – być zapomnianym. – Pora już na mnie, jest ciemno. Dziękuję ci, panie, za to, coś mi powiedział, ale muszę popłynąć do Indii – powiedział Henryk. Merlin roześmiał się cicho. – Oczywiście, Henryku. I złap dużego robaczka świętojańskiego. Do widzenia, dziecko. Henryk spojrzał za siebie i popatrzył na czarną sylwetkę domu przycupniętego za skałą, ale światło nie błysnęło w oknie. Stary Merlin siedział tam pośród swoich harf, a one przedrzeźniały go drwiąco. Chłopiec przyspieszył kroku, schodząc ścieżką. W dole widniało czarne jezioro, w którym odbijały się światełka zabudowań. Wiatr ucichł, na wzgórzach zapanowała gęsta cisza. Wszędzie przemykały bezgłośnie smutne duchy. Henryk szedł ostrożnie, z oczami utkwionymi w ścieżkę, która świeciła bladoniebieskim blaskiem.

IV Wracając w ciemnościach, Henryk zaczął rozmyślać o tym, co Merlin powiedział na początku ich rozmowy. Czy powinien zobaczyć się z Elżbietą, zanim wyruszy w świat? Nie lubił jej. Czasem wydawało mu się, że jej nienawidzi. Hołubił to uczucie, co miało tylko taki skutek, że zapragnął ją ujrzeć. Była tajemniczą istotą. Wszystkie dziewczyny i kobiety kryły w sobie coś, o czym nigdy nie mówiły. Jego matka miała jakieś niebywałe sekrety związane z wypiekami, czasem płakała z niewiadomych powodów. W kobietach toczyło się zupełnie inne życie, a niektóre z nich często wiodły równolegle dwa życia, które nigdy się ze sobą nie stykały. Przed rokiem Elżbieta była ładnym dzieckiem, szeptała z innymi dziewczętami, chichotała i ciągnęła Henryka za włosy, gdy był w pobliżu. Nagle zmieniła się. Trudno było powiedzieć, na czym polegała ta zmiana. Czuł, że przypadło jej w udziale głębokie, spokojne zrozumienie. Przerażała go mądrość, która nagle ją wypełniła. I to jej ciało, odmienne niż jego, ciało, które, jak mówiono, było w stanie dostarczyć dziwnych rozkoszy. Nawet to kwitnące ciało kryło jakiś sekret. Kiedyś, dawno temu, poszli razem popływać w rzece i była nieświadoma swego ciała, a teraz okrywała je przed nim starannie i sztywniała na myśl, że mógłby je zobaczyć. Jej nowa natura przerażała go i onieśmielała. Czasem śnił o niej i budził się przerażony, że mogłaby kiedykolwiek dowiedzieć się o tym śnie. I czasami była to dziwna, mroczna postać, będąca połączeniem Elżbiety i matki, nawiedzająca go w snach. Po takiej nocy czuł obrzydzenie zarówno do siebie, jak i do niej. Uważał siebie za będącego wybrykiem natury potwora, a Elżbietę za wcielonego demona.

I nikomu nie mógł się z tego zwierzyć. Ludzie zaczęliby od niego stronić. Pomyślał, że chętnie zobaczyłby ją przed odjazdem. W tym roku miała w sobie dziwną moc, przyciągającą i odpychającą równocześnie, która smagała jego pożądanie niczym wiatr trzcinę. Inni chłopcy mogli odwiedzać ją w nocy, całować się z nią i później chwalić się tym, ale inni chłopcy nie śnili o niej tak jak on ani nie myśleli o niej tak jak czasami on – niby o jakiejś odrażającej postaci. Działo się z nim coś potwornego, gdyż nie mógł oddzielić pożądania od wstrętu. A poza tym – tak łatwo go onieśmielała. Skąd Merlin czy ktokolwiek inny mógł wpaść na pomysł, że obchodziła go cokolwiek córka jakiegoś biedaka, niewarta, aby się o nią troszczyć? Usłyszał za sobą kroki, głośno dudniące wśród nocnej ciszy, i po chwili zrównała się z nim chuda postać. – Czyżby to był William? – zapytał uprzejmie Henryk, podczas gdy kamieniarz zatrzymał się i przełożył pakunek na drugie ramię. – We własnej osobie. A co ty robisz na drodze o tej porze? – Poszedłem zobaczyć się z Merlinem i porozmawiać z nim. – A niech go zaraza! Kiedyś pisał pieśni, słodkie, piękne pieśni, mógłbym ci je powtórzyć, gdybym miał do tego głowę, ale teraz siedzi na tej swojej skale niczym jakiś stary, wyłysiały orzeł. Kiedyś, gdy przechodziłem obok, powiedziałem mu, co myślę, ponieważ nie zwykłem trzymać języka za zębami, jak coś mi przyjdzie do głowy. „Dlaczego nie wymyślasz już piosenek?” – zapytałem go, właśnie takim tonem. „Stałem się mężczyzną – odparł. – Nie ma już pieśni. Tylko dzieci tworzą piosenki, dzieci i idioci”. Niech go zaraza. On sam jest idiotą, oto co myślę. A co tobie powiedział ten staruch? – Widzisz, wyruszam do Indii… – Do Indii, doprawdy? No cóż, ja byłem kiedyś w Londynie. Wszyscy tam to złodzieje, brudni złodzieje. Był tam człowiek z deską, a na niej leżały małe, płaskie patyczki. „Spróbuj swych sił, przyjacielu – powiedział. – Który patyczek ma pod spodem czarny ślad?”. „Ten” – wskazałem. I rzeczywiście tak było. Ale następnym razem… Ach, co tam, on też był złodziejem, wszyscy tam to złodzieje. W Londynie nic nie robią, tylko jeżdżą w kółko powozami, kłaniają się sobie, a dobrzy ludzie pot z siebie wyciskają na polach, w kopalniach, żeby ci tam mogli się sobie kłaniać. Jakie szanse masz ty czy ja w tych pięknych, spokojnych miejscach przejętych przez złodziei? A czy znasz złodziejską cenę jajka w Londynie? – Muszę już iść do domu – odparł Henryk. – Indie. – Kamieniarz westchnął tęsknie, po czym splunął na drogę. – No tak, tam też są pewnie sami złodzieje. Była już ciemna noc, gdy Henryk dotarł w końcu do ubogiej chaty, w której mieszkała Elżbieta. Pośrodku izby płonął ogień, a dym wydostawał się na zewnątrz małym otworem w dachu. Wewnątrz nie było podłogi, tylko porozkładane na ziemi sitowie. Gdy rodzina kładła się spać, owijali się owczymi skórami i układali wokoło z nogami w stronę ognia.

Okna nie były oszklone ani osłonięte firankami. Henryk widział starego, czarnobrewego Twyma i jego chudą, nerwową żonę, kręcącą się po wnętrzu. Czekał, aż Elżbieta ukaże się w pobliżu okna, a gdy wreszcie ją zobaczył, zagwizdał jak ptak. Dziewczyna zatrzymała się i wyjrzała na zewnątrz, ale Henryk stał cicho w ciemnościach. W końcu Elżbieta otworzyła drzwi i stanęła w nich widoczna w świetle płynącym z domu. Tuż za nią palił się ogień. Henryk dostrzegł jej ciemną sylwetkę, rysującą się pod suknią. Widział piękną linię nóg i wypukłość bioder. Poczuł głęboki wstyd za siebie i za nią. Bez namysłu uciekł w ciemność, zachłystując się i szlochając.

V Stary Robert popatrzył z nadzieją na chłopca wchodzącego do pokoju, ale nadzieja szybko zgasła, więc obrócił się do ognia. Za to matka Morgan zerwała się ze złością ze swego miejsca i podeszła do Henryka. – A cóż to za wariactwa? Wybierasz się do Indii? – zapytała. – Ależ mamo, ja muszę, naprawdę muszę. Ojciec to rozumie. Czyż nie słyszysz, jak Indie mnie wzywają? – Nie, nie słyszę! Wszystko razem to jakaś kompletna bzdura. Takie małe dziecko nie może opuszczać domu. Poza tym ojciec też ci nie pozwala. Chłopiec zacisnął szczęki i widać było, jak chodzą mu mięśnie twarzy. Nagle w jego oczach błysnął gniew. – Więc jeśli tego nie pojmujesz, matko, to oznajmiam wam wszystkim, że jutro wyruszam. Na jej twarzy zraniona duma zastąpiła niedowierzanie, ale i ona zniknęła, pozostawiając jedynie ból. Skurczyła się, głęboko dotknięta. A gdy Henryk ujrzał, co sprawiły jego słowa, podszedł do niej szybko. – Wybacz mi, mamo! Przepraszam cię. Dlaczego jednak nie pozwolisz mi odejść, tak jak robi to ojciec? Nie chcę cię ranić, ale muszę jechać. Czy tego nie widzisz? – Objął ją ramieniem, ona jednak nie patrzyła na niego. Jej oczy bez wyrazu spoglądały przed siebie. Była przekonana, że ma rację. Przez całe życie obrażała, strofowała i gniewała się na swoją rodzinę i wszyscy wiedzieli, że ta tyrania to dowód jej miłości do nich. Ale gdy jedno z nich, jej własne dziecko, przemówiło do niej tonem, jakiego sama nieustannie używała, poczuła ból, którego, być może, nic nie będzie w stanie uleczyć. – Czy rozmawiałeś z Merlinem? Co ci powiedział? – zapytał ojciec. Myśl Henryka pomknęła ku Elżbiecie. – Mówił o rzeczach, które mnie nie przekonują – odparł. – No cóż, była tylko mała szansa – mruknął Robert. – Zraniłeś dotkliwie swoją matkę, chłopcze. Nigdy nie widziałem jej tak milczącej. – I nagle Robert wyprostował się, a jego głos zabrzmiał stanowczo: – Daję ci pięć funtów, synu. To nie jest wiele. Być może mógłbym ofiarować ci nieco więcej, ale nie tyle, żeby ci naprawdę pomóc. A tu jest list polecający cię memu bratu, Sir Edwardowi. Wyjechał, zanim zamordowano króla. Z jakichś powodów –

może dlatego, że siedział cicho – Cromwell zostawił go w spokoju. Jeśli zastaniesz go na Jamajce, przedstawisz mu ten list. Ale to dziwny, zimny człowiek, dumny ze swych bogatych znajomych. Może drażnić go biedny krewniak. Nie wiem, czy ten list przyniesie ci jakąś korzyść. Może zyskasz jego przychylność, jeśli nie okażesz, że śmieszy cię człowiek tak podobny do mnie, lecz zarozumiały i przemawiający jedynie srebrzystym mieczem i piórami na kapeluszu. Roześmiałem się kiedyś, i od tego czasu oddalił się ode mnie. Ale list zachowaj. Jeśli nawet nie pokażesz go wujowi, może być pomocny w kontaktach z innymi ludźmi. Popatrzył na skuloną w cieniu żonę. – Czy nie zjemy kolacji, matko? Nie uczyniła żadnego znaku, jakby go nie słyszała. Robert nalał herbaty i przyniósł jedzenie na stół. To okrutne tracić syna, dla którego się żyło. Zawsze wyobrażała go sobie u swego boku – małego chłopczyka, niezmiennie w pobliżu niej. Próbowała pomyśleć o nadchodzących dniach bez Henryka, jednakże było tak, jakby natrafiła na białą ścianę. Starała się wmówić sobie, że jest niewdzięczny, rozpamiętywała cios, który jej zadał, lecz umysł mówił co innego. To był jej mały synek, nie mógł zatem być zły czy podstępny. Gdy minie ból, nadal będzie przy niej. Jej umysł, który zawsze ostro postrzegał rzeczywistość, jej wyobraźnia, która sięgała poza nią, powróciły do maleństwa, które raczkowało, potykało się i gaworzyło. Zapomniała, że odchodzi, tak dalece oddała się wspomnieniom cudownej przeszłości. W czasie chrztu był ubrany w długą białą sukieneczkę. Cała święcona woda zebrała się w jedną kroplę i stoczyła po okrągłym nosku, a ona w swojej manii czystości wytarła ją chusteczką i zastanawiała się, czy nie powinien zostać ochrzczony na nowo. Młody proboszcz pocił się i jąkał. Niedawno przybył do parafii, choć pochodził z tych stron. Uznała, że jest zbyt młody, żeby powierzać mu sprawę tak wielkiej wagi. Może przecież pomylić kolejność obrządków. W dodatku Robert znów coś pomylił w zapięciu swojej kamizelki. Nigdy nie mógł trafić guzikiem we właściwą dziurkę. Wyglądał bardzo nieporządnie. Musi mu powiedzieć, żeby poprawił strój, nim zauważą to ludzie w kościele. Z takich drobnych rzeczy najłatwiej rodzą się plotki. Ale czyż może powierzyć dziecko temu młodemu, przygłupiemu proboszczowi i odejść? Po skończonej kolacji stara Gwenliana wstała od stołu, aby z trudem powrócić do swego miejsca przy ogniu. W ciszy znów zanurzyła się w swoją przyjazną przyszłość. – O której wyruszasz? – zapytał Robert. – Myślę, że około siódmej, ojcze. – Henryk silił się na swobodny ton. Stara kobieta przerwała swą podróż i spojrzała na niego ostro. – A gdzież to Henryk się wybiera? – spytała. – Jak to, nie wiesz? Henryk opuszcza nas rankiem. Wyrusza do Indii. – I nie wróci? – zapytała niespokojnie.

– Nie będzie go tu przez jakiś czas. To daleka droga. – W takim razie muszę odsłonić przed nim przyszłość – oto co muszę uczynić. Zapisać białą stronę w otwartej księdze! – wykrzyknęła, radośnie podniecona. – Muszę mu powiedzieć, co go czeka. Zbliż się, chłopcze. Henryk podszedł do niej i usiadł u jej stóp, a ona zaczęła mówić. W starym walijskim języku tkwi jakiś czar. To język stworzony do przepowiadania przyszłości. – Gdybym wiedziała o tym wcześniej, poprosiłabym o kość ramieniową świeżo zabitej owcy. Jest to pradawny sposób, skuteczniejszy niż zwyczajne przepowiadanie z ręki. A skoro jestem stara, zaśniedziała i kulawa, nie mogę udać się na poszukiwanie duchów wędrujących drogą. Nie można też przechadzać się pośród umarłych i wsłuchiwać w ich myśli, jeśli nie jest się odpowiednio wyposażonym. Ale przepowiem ci najpiękniejszą przyszłość, o jakiej kiedykolwiek rozmyślałam, wnuku. Oparła się na krześle i przymknęła oczy, ale jeśliby się dobrze przyjrzeć, można było dostrzec błysk pod powiekami, spod których przyglądała się twarzy chłopca. Siedziała nieruchomo przez długi czas i zdawać by się mogło, że jej starczy umysł sięga w zakamarki przeszłości, aby móc wydobyć jasny, przejrzysty obraz przyszłości. Wreszcie przemówiła niskim, zachrypniętym, monotonnym głosem, zarezerwowanym dla rzeczy strasznych: – Jest to opowieść z Abredu, gdy ziemia i woda zmagały się ze sobą. I z tej walki zrodziła się iskierka życia z trudem przedzierająca się ku pełnej blasku Czystości, Gwynfyd. W pierwszym niedoskonałym ciele zapisana jest historia świata i jego podróż poprzez Nicość… Ty zaś… często Annwn będzie chciał szarpać ci kłami wnętrzności, usiłując zdobyć tę odrobinę życia, którą nosisz w sobie, lecz ty ominiesz jego pułapki. Tysiąc wieków już żyjesz, odkąd ziemia i morze zwarły się w walce, i tysiąc eonów będziesz nosił ofiarowaną ci drobinę życia i tylko ty ochronisz ją przed Annwn, Chaosem. Zawsze w taki sposób zaczynała swe przepowiednie. Nauczył ją tego wędrowny bard, który poznał tę formułę od innego barda, i tak trzeba by się cofać do chodzących w bieli druidów. Gwenliana urwała, aby słowa zdołały zapaść w umysł chłopca. Po czym ciągnęła dalej: – A oto moja przypowieść. Staniesz się blaskiem Boga, będziesz głosił Jego nauki. – Spod przymkniętych powiek dostrzegła rozczarowanie na twarzy chłopca, więc zawołała: – Czekaj! Zbyt daleko się wysforowałam. Będzie walka i rozlew krwi, a szabla będzie ci żoną. – Twarz Henryka rozjaśniła radość. – Dźwięk twego imienia stanie się niczym wezwanie skierowane do wszystkich wojowników na świecie. Wyplenisz niewiernych i odbierzesz im ich zdobycze. Poprzedzać cię będzie strach, niczym orzeł-zwiastun lecący nad tarczami mężczyzn. Wiedziała, że jej przepowiednia była sukcesem, lecz ciągnęła spiesznie dalej, roztaczając wizje większej jeszcze chwały: – Na twoje usługi będą rządy wysp i kontynentów, a ty im przyniesiesz w darze pokój i sprawiedliwość. A gdy w końcu zdobędziesz honory i sławę, poślubisz dziewicę o czystej duszy z możnego rodu – zakończyła.

Otworzyła oczy, szukając spojrzeniem aprobaty obecnych. – Lepiej by mi poszło z kością owcy albo gdybym mogła pospacerować gościńcem – dodała. – Jednakże wiek pozbawia człowieka drobnych radości, pozostawiając chłód i spokój oczekiwania. – Cóż, matko, to była dobra wróżba – stwierdził Robert. – Najlepsza, jaką kiedykolwiek słyszałem. Osiągasz najwyższy poziom swoich magicznych mocy. Odpędziłaś mój strach i uspokoiłaś mnie. Jestem teraz dumny – gdyż wiem, kim będzie mój syn. Chciałbym jednak, aby nie musiał zabijać ludzi. – Sądzisz więc, że dobrze to wypadło? – zapytała uradowana Gwenliana. – Atmosfera była dziś sprzyjająca, a moje oczy jasno widziały. Szkoda jednak, że nie miałam kości owcy. – Przymknęła z zadowoleniem oczy i zapadła w drzemkę.

VI Stary Robert całą noc nerwowo rzucał się na łóżku, a żona bez ruchu spoczywała obok. Wreszcie – gdy ciemność zaczęła przechodzić w srebrną szarość – cicho wstała. – Co się stało? Nie spałaś, matko? Gdzie idziesz? – Idę do Henryka. Muszę z nim porozmawiać. Może mnie wysłucha. Po chwili już jej nie było. Wkrótce wróciła i położyła głowę na ramieniu Roberta. – Henryk odszedł – powiedziała, a jej ciało napięło się nieco. – Odszedł? Jak on mógł to uczynić? To jego pierwsze tchórzostwo, matko. Bał się pożegnania z nami. Ale równocześnie przykro mi z powodu tego strachu, gdyż świadczy on o jego smutku. Bał się, że przeżywanych uczuć nie zdoła wyrazić słowami. Daj spokój, matko! – Zaniepokoiło go jej milczenie i chłód. – Wróci do nas niebawem; może gdy wiosenna trawa zacznie dorastać. Na pewno powróci. Przysięgam. Nie wierzysz? On odszedł tylko na tydzień, na kilka dni. Uwierz mi! To jakby cofnęły się lata, kochana. Jest tak jak kiedyś. Pamiętasz? Coraz bardziej zbliżamy się do wszystkich dawnych zdarzeń. Jesteśmy bogaci, posiadając te obrazy przeszłości i rzeczy, którymi się bawił. Chociaż te nigdy nas nie opuszczą, póki życia starczy. Ona nie płakała, nie poruszała się, chyba nawet nie oddychała. – Och, żono moja, Elżbieto, powiedz, że wierzysz w jego powrót! On wróci prędzej, niż zdążysz za nim zatęsknić! – zawołał z rozpaczą. – Nie bądź taka milcząca i zagubiona. Henryk wróci na wiosnę. Musisz w to uwierzyć, kochana. Tkliwie pogładził jej policzek swymi czułymi palcami.

VII Henryk wymknął się z domu przed świtem i ruszył żwawo drogą w stronę Cardiff. W sercu czuł mroźny chłód i strach. Zastanawiał się, czy istotnie pragnie odejść. Strach utwierdzał go w przekonaniu, że jeśli zaczeka, by się pożegnać, nie będzie w stanie opuścić kamiennego domu, nawet dla Indii. Niebo szarzało, gdy mijał pastwisko, po którym biegał jako chłopiec, i kamieniołom wraz

z jaskinią, w której z przyjaciółmi bawił się w ulubioną zabawę, w rozbójników. Henryka zawsze jednogłośnie wybierano Dzikim Wagiem lub Twymem Shonem Cattim. Góry stromo wznosiły się przed nim niczym zrobione z tektury, a z ich konturów promieniowała srebrna poświata. Lekki wiatr dmuchał wzdłuż zboczy, świeży i słodko pachnący wilgotną ziemią i liśćmi. Konie głośno rżały, gdy je mijał, podchodziły do niego blisko, delikatnie trącając go miękkimi chrapami, a stada ptaków poszukujących robaków podrywały się z głośnym protestem. Nim słońce wzeszło, pozostawił za sobą kilka mil. Gdy duża żółta kula wyłoniła się zza szczytów górskich, barwiąc strzępy chmur, Henryk zaciągnął zasłonę nad swoją przeszłością. Ból i samotność, które mu towarzyszyły w ciemnościach, zostały z tyłu. Przed nim leżało Cardiff. Wkraczał do nowego kraju, którego nie znał, a za horyzontem lśniła zielona korona Indii. Mijał wsie o nieznanych sobie nazwach – przyjazne, niewielkie skupiska prymitywnych chat i ludzi, przyglądających się obcemu wędrowcowi. Henryk odczuwał radość. Zawsze to on przyglądał się obcym, marząc o celu ich wędrówki i cudownej tajemnicy, która ich wabiła. Fakt, że byli obcymi, czynił z nich wspaniałe istoty, dążące do wielkich celów. A teraz to on był tym obcym, o którym się rozmyśla, na którego się patrzy z nabożeństwem. Chciał krzyczeć: „Jestem w drodze do Indii!” – aby ożywić ich znudzone oczy i wzbudzić respekt. Myślał o nich jak o głupich stworzeniach pozbawionych marzeń i woli, by porzucić te rozmokłe, wilgotne chaty. Krajobraz zmieniał się. Henryk opuścił obszar górski i znalazł się w bezkresnej krainie niewielkich wzniesień i płaskich, rozległych pól. Ujrzał duże jamy, przypominające nory ogromnych susłów, i brudnych, czarnych mężczyzn, wychodzących z nich z workami węgla na plecach. Górnicy opróżniali worki na ziemię, usypując kopiec, i wracali do nor. Zauważył, że garbili się, jakby ciężkie worki przyginały ich do ziemi. Nadeszło południe, a potem długie, jasne popołudnie, on zaś wciąż posuwał się naprzód. W powietrzu unosił się zapach – słodki, intensywny zapach morza. Miał ochotę pobiec ku niemu niczym spragniony koń. Późnym popołudniem czarne chmury zasnuły niebo. Powiał wiatr ze śniegiem, a trawy pochylały się przed nim. Szedł dalej mimo burzy, aż ostry deszcz i śnieg zaczęły kłuć go dotkliwie w twarz, a przejmujące zimno dosięgło go mimo okrycia. Po obu stronach drogi z rzadka stały domy, ale Henryk wolał nie szukać schronienia czy posiłku w którymś z nich. Nie znał tutejszych obyczajów ani cen, a pięć funtów musiało pozostać nietknięte aż do czasu, gdy dotrze w końcu do Cardiff. Wreszcie – gdy zsiniały mu ręce, a twarz bolała od siekącego śniegu – schronił się w pustej kamiennej stodole, wypełnionej sianem z letniego pokosu. Było tam ciepło i zacisznie. Siano pachniało nektarem, który zasechł na łodygach. Henryk zagrzebał się w nim jak w miękkim łóżku i usnął.

Była ciemna noc, gdy się obudził. Na wpół śpiący przypomniał sobie, gdzie się znajduje, a myśli, które odsunął od siebie za dnia, owładnęły nim teraz z całą mocą. Ty głupcze – mówiła jedna – czy pamiętasz duży pokój, piki na ścianach i jasny ogień? Gdzie jest to wszystko teraz? Już nie ujrzysz ich więcej. Zniknęły jak sen, a ty nawet nie wiesz, dokąd odchodzą sny. Jesteś głupcem. Nie, nie, posłuchaj mnie! Pomyśl o mnie! Dlaczego nie zaczekałeś na Elżbietę? Czy się bałeś? Tak, bałeś się. Tak, bracia, ten chłopiec to tchórz. Boi się małej dziewczynki z żółtymi włosami, córki dzierżawcy. A smutny głos dodał: Pomyśl o matce, Henryku. Siedziała wyprostowana i milcząca, gdy ją widziałeś po raz ostatni. I nie pożegnałeś się z nią. Spojrzałeś tylko na nią od progu, wychodząc z izby. Może umarła, siedząc tak na krześle, z tym pełnym bólu spojrzeniem. Cóż można rzec? A Robert, twój ojciec! Czy zdajesz sobie sprawę z jego samotności, smutku, zagubienia? To wszystko twoje dzieło, Henryku, chciałeś bowiem pojechać do Indii i nie liczyłeś się z nikim. A co ty wiesz o przyszłości? – usłyszał w sobie cichy, przestraszony głosik. – Będzie zimno, może nawet zamarzniesz. Jakiś obcy może cię zabić dla tych paru nędznych groszy. Zdarzały się już takie rzeczy. Zawsze ktoś się troszczył o ciebie, o twoje potrzeby. Och, zginiesz z głodu! Zamarzniesz! Umrzesz! Jestem tego pewien! Wśród nękających go głosów dźwięki dochodzące ze stodoły również przenikały do jego świadomości. Burza minęła, ale w zakamarkach czaił się niewysłowiony, nadprzyrodzony smutek. Od czasu do czasu słychać było żałosne kwilenie. Siano skrzypiało, jak gdyby każda słomka w tajemniczy sposób usiłowała się poruszyć. Nietoperze obijały się w ciemnościach, zgrzytając zębami, a myszy głośno popiskiwały. Czuł, że nietoperze i myszy przyglądają się mu małymi, złośliwymi oczkami. Zawsze był samotny, ale nigdy tak jak obecnie, w tym nieznanym, obcym miejscu. Przerażenie rozsadzało mu piersi. Czas się wlókł bez celu niczym robak, zatrzymując się i poruszając ślepą głową. Gdy tak leżał w ciemnościach, dygocąc ze strachu, miał wrażenie, że godziny mijają niczym wolno płynące chmury. Na koniec do stodoły wleciała sowa, krążąc i pohukując głośno. Napięte nerwy chłopca odmówiły posłuszeństwa, zerwał się i szlochając, pobiegł drogą w kierunku Cardiff.

Rozdział 2 Od przeszło wieku Wielka Brytania z niecierpliwością obserwowała, jak Hiszpania i Portugalia, na podstawie zezwolenia papieża, dzieliły się Nowym Światem i nadzorowały swoje włości, nie dopuszczając intruzów. To było gorzkie doświadczenie dla Anglii. W końcu jednak Drake przełamał tę barierę i pożeglował na zakazane wody na swym małym okręcie Złota Łania. Wielkie czerwone okręty Hiszpanii traktowały go jak małą, natrętną muchę, którą należy zabić, bo brzęczy. Kiedy jednak mucha zniszczyła te pływające fortece, spaliła jedną czy dwie i zastawiła pułapkę na święty skarbiec, kursujący przez przesmyk, Hiszpanie zmienili poglądy. Mucha okazała się szerszeniem, skorpionem, żmiją, smokiem. Nazwali go El Draque, a strach przed Anglikami zaczęto odczuwać w całym Nowym Świecie. Gdy Armada ugięła się przed Anglią i gniewnym morzem, Hiszpania zaczęła bać się tej nowej siły, która emanowała z niewielkiej wyspy. Myśl o wspaniałych okrętach, leżących na dnie morza lub doszczętnie rozbitych na wybrzeżu irlandzkim, napawała smutkiem. Wielka Brytania wyciągnęła również rękę po Karaiby i kilka wysp przeszło w jej władanie – wśród nich Jamajka i Barbados. Teraz produkty wytwarzane w kraju mogły być sprzedawane w koloniach. Posiadanie kolonii dodawało prestiżu maleńkiemu krajowi, o ile były one gęsto zamieszkane; Anglia zaczęła zatem zaludniać swe nowe posiadłości. Młodsi synowie, poszukiwacze fortuny, zrujnowani dżentelmeni wyruszali do Indii. Był to doskonały sposób na pozbycie się niebezpiecznego człowieka. Wystarczyło, że król obdarował go włościami w Indiach i wyraził życzenie, żeby ów tam zamieszkał i uprawiał żyzną glebę dla dobra brytyjskiej korony. Wypływające statki pełne były kolonistów: miłośników hazardu, rajfurów, naganiaczy, protestantów, papistów. Wszyscy byli chętni posiadać ziemię, nikt zaś, by ją uprawiać. Statki handlarzy niewolników z Portugalii i Niderlandów nie nadążały z zaspokajaniem popytu na czarnych, przywożonych z Afryki. Przestępców zabierano z więzień, a włóczęgów z ulic Londynu – żebraków wystających całe dnie przed drzwiami kościoła, podejrzanych o gusła i czary, o zdradę, trąd czy papizm. Wszyscy ci ludzie byli wysyłani do pracy na plantacjach na podstawie specjalnych ustaw. Był to genialny plan: zapewniał siłę roboczą w koloniach, Korona zaś czerpała zyski z bezwartościowych ciał, które dawniej karmiła, ubierała i wieszała. Posunięto się dalej. Całe pliki blankietów umów z pieczęcią rządu i pustym miejscem na nazwisko sprzedawano niektórym kapitanom statków. Udzielano im instrukcji, aby działali niezwykle dyskretnie przy wpisywaniu tam nazwisk. A zagony kawy, pomarańczy, trzciny czy kakaowca rosły i rozprzestrzeniały się na wyspach. Były, oczywiście, drobne kłopoty, gdy wygasał termin umowy. Lecz slumsy Londynu dostarczały nowych niewolników dostatecznie szybko, Bogu dzięki! A król zawsze miał wrogów pod dostatkiem. Anglia stawała się potęgą, z jej gubernatorami, pałacami i urzędnikami w Nowym Świecie,

i coraz więcej okrętów załadowanych towarami wyruszało z Liverpoolu i Bristolu.

I O świcie Henryk znalazł się na przedmieściach Cardiff. Strach go opuścił, a na jego miejsce przyszło zdumienie. Niewiarygodne było to miasto – z domami, wśród których nie znalazło się dwu identycznych, ciągnącymi się rzędami bez końca, niczym armia stojąca w błocie. Gdy ludzie mówili o miastach, nigdy nie wyobrażał sobie takiego ogromu. W sklepach podnoszono żaluzje i wystawiano towary, a Henryk przyglądał się każdemu przechodniowi szeroko otwartymi oczyma. Szedł wzdłuż długiej ulicy, aż doszedł do doków, gdzie gąszcz masztów przypominał pszenicę rosnącą na polach, a sieci brązowych takielunków splątane były w szalonej gmatwaninie. Na jedne statki ładowano paczki, beczki i ubitą zwierzynę, na inne okrągłe opakowania z towarami w dziwnych cudzoziemskich pudłach i materace z plecionej słomy. W dokach panowała atmosfera podniecenia. Chłopiec poczuł mrowienie, które zawsze go ogarniało, gdy ludzie szykowali kramy na jarmark koło jego domu. Ze statku uginającego się pod naporem ładunku rozległa się głośna pieśń, a jej słowa były jasne, piękne i obce. Dźwięk wody uderzającej o gładkie burty sprawiał mu radość aż do bólu. Miał wrażenie, że wrócił do domu, do znanego i drogiego miejsca, po dniach i nocach szaleńczego delirium. Teraz wspaniała, chóralna pieśń dobiegła z barku, którego brązowa kotwica uniosła się ponad lustro wody, a opuszczone żagle złapały poranny wiatr. Bark zręcznie wyśliznął się ze swego miejsca przy nabrzeżu i płynnie ruszył ku wyjściu z kanału. Następnie Henryk udał się tam, gdzie oczyszczano okręty z wodorostów i skorupiaków nagromadzonych podczas rejsów po oceanach i oblepiających je lśniącą warstwą. Słychać tam było krótkie, szybkie uderzenia młotków, towarzyszące uszczelnianiu okrętów, odgłosy piłowania i ostre rozkazy, przechodzące we wrzaski, wydawane przy użyciu tuby. Gdy słońce było już wysoko, Henryk poczuł głód. Ruszył wolno w stronę miasta w poszukiwaniu jedzenia. Bardzo niechętnie opuszczał doki, nawet po to, by znaleźć żywność. Ze swoich nor zaczęli wychodzić werbownicy i szulerzy, których ofiarą padali żeglarze. Tu i ówdzie przemykała się chyłkiem zaspana, rozczochrana kobieta, obawiająca się światła dnia. Żeglarze na przepustce przecierali zapuchnięte oczy i spoglądali w niebo, sprawdzając pogodę i rozkładając się wzdłuż murów. Henryk zastanawiał się, co ci ludzie widzieli w czasie swoich morskich wędrówek. Ledwie zdołał uskoczyć przed wózkami i furgonami pełnymi paczek i pudeł, natychmiast musiał umykać przed następnym sznurem pojazdów, wiozących zamorskie towary. Natknął się wreszcie na zajazd pod nazwą Trzy Psy. Na szyldzie rzeczywiście widniały trzy stworzenia przypominające wyglądem spłoszone wielbłądy. Henryk wszedł do środka i znalazł się w dużym, zatłoczonym pomieszczeniu. Zapytał grubego człowieka w fartuchu, czy może dostać śniadanie. – Czy masz pieniądze? – spytał podejrzliwie gospodarz.

Henryk ułożył złotą monetę na dłoni, tak że padło na nią światło, a ponieważ skinął władczo dłonią, gospodarz pochylił się w ukłonie i wziął go za ramię. Henryk zamówił śniadanie i stanął, rozglądając się dokoła. Mnóstwo ludzi siedziało przy długich stołach lub opierało się o ściany, niektórzy nawet przykucnęli na podłodze. Mała służąca weszła z tacą trunków. Byli tu Włosi z Genui i Wenecji, którzy przybyli z rzadkimi okazami drewna i przypraw, transportowanymi lądem na grzbietach wielbłądów znad Oceanu Indyjskiego do Bizancjum; Francuzi przypłynęli łódkami załadowanymi winem z Bordeaux i Calais, wśród nich spotkać można było Basków o kwadratowych twarzach i niebieskich oczach. Szwedzi, Duńczycy i Finowie zeszli na ląd ze swych statków wielorybniczych; byli to brudni mężczyźni, cuchnący rozkładającym się tłuszczem. Przy niektórych stołach można też było spotkać okrutnych Holendrów, bogacących się na transporcie czarnych niewolników z Gwinei do Brazylii. Wśród tych wszystkich obcych mężczyzn siedziało kilku rolników z Cambrii, niepewnych siebie, wystraszonych i samotnych. Przywieźli ze sobą świnie i owce, by je sprzedać żeglarzom, i teraz spożywali szybko posiłek, aby powrócić do domu przed zmierzchem. Szukali ochrony u trzech mężczyzn z okrętów wojennych, noszących królewskie mundury, którzy rozmawiali przy drzwiach. Młody Morgan pogrążył się w tym rozkosznym rozgardiaszu. Słuchał nieznanych sobie języków i oglądał nowe dla siebie rzeczy: kolczyki z Genui, krótkie szpady z Holandii, kolory wysmaganych wichrem twarzy – od krwistoczerwonych do brązowych. Mógł tak stać przez cały dzień, zapomniawszy o mijającym czasie. Wielka dłoń chwyciła go za łokieć i Henryk ujrzał szeroką, niewinną twarz irlandzkiego żeglarza. – Czy zechcesz usiąść, młody człowieku, koło uczciwego żeglarza z Cork o imieniu Tim? – Mówiąc to, pchnął gwałtownie swego sąsiada, sadowiąc się koło niego i zostawiając wąski pasek miejsca na ławce dla chłopca. Nikt nie dorównuje Irlandczykom w brutalnej grzeczności. A Henryk nie wiedział, że żeglarz z Cork dostrzegł złotą monetę w jego dłoni. – Dziękuję – odparł. – A dokądże to żeglujesz? – Ach, wszędzie tam, gdzie pływają statki – odpowiedział Tim. – Jestem uczciwym żeglarzem z Cork, bez większych wad, wyjąwszy fakt, że nigdy moneta nie zalśniła w mojej kieszeni. I zastanawiam się, jak zapłacę za to wspaniałe śniadanie, nie mając grosza przy duszy – rzekł wolno i dobitnie. – Ależ jeśli nie masz pieniędzy, postawię ci śniadanie, a ty mi opowiesz o morzu i statkach. – Wiedziałem, że mam do czynienia z dżentelmenem! – krzyknął Tim. – Wiedziałem to w momencie, gdy padł na ciebie mój wzrok. Coś do picia na początek? – Zażądał napitku, zanim Henryk wyraził zgodę. Gdy go przyniesiono, uniósł ciemny trunek do oczu. – Uisquebaugh, tak nazywają to Irlandczycy. To znaczy woda życia. A Anglicy nazywają to whiskey, czyli po prostu woda. A przecież gdyby woda tak wyglądała, zrezygnowałbym z żeglowania, a zajął się pływaniem. – Roześmiał się głośno i zakołysał szklanką.

– Jadę do Indii Zachodnich – oznajmił Henryk, próbując skierować jego uwagę na inne tory. – Do Indii? Ależ ja także. Jutro rano. Płynę na Barbados, wiozę noże, sierpy i ubrania na plantację. To dobry statek, z Bristolu, ale jego właściciel jest twardym człowiekiem, fanatykiem religijnym z osady w Plymouth. Ryczy na ludzi i nazywa to modlitwą i skruchą, ale myślę, że takie umartwianie się sprawia mu radość. Zdaje się, że to my wszyscy będziemy się umartwiać, gdy on tak będzie postępował. Nie rozumiem tej jego religii, nie ma w niej Ave Maria, jakaż to więc religia? – Czy sądzisz… czy uważasz, że mógłbym się zabrać tym statkiem razem z tobą? – spytał, krztusząc się, Henryk. Chytre oczka Tima skryły się za powiekami. – Za te twoje dziesięć funtów – zaczął powoli, a widząc zmartwienie na twarzy chłopca, dodał – to znaczy, chciałem powiedzieć, pięć… – Zostało mi niewiele ponad cztery – powiedział ze smutkiem Henryk. – Dobrze, niech będzie cztery. Dasz mi te cztery funty i porozmawiam z patronem. To nie jest zły człowiek, jak go się bliżej pozna, tylko dziwny i bardzo religijny. Nie patrz tak na mnie. Pójdziesz ze mną. Nie uciekłbym z czterema funtami chłopca, który postawił mi śniadanie. – Twarz rozjaśnił mu uśmiech. – Napijmy się za twój pobyt na Bristolskiej Dziewczynie – ciągnął. – Dla mnie uisquebaugh, a dla ciebie portwajn! – Przyniesiono śniadanie, więc zabrali się do jedzenia. Po kilku kęsach Henryk powiedział: – Nazywam się Henryk Morgan. A ty jak się zwiesz, oprócz tego, że masz na imię Tim? Tim roześmiał się serdecznie. – A kto by tam to wiedział. W całym Cork nikt tego nie wie. Ojciec i matka nie tracili czasu, żeby mnie o tym poinformować. Timem zostałem od razu. Tim to takie imię, że każdy może je przybrać bez wyjaśnień – to jak te małe kartki papieru, które innowiercy rozrzucają na ulicach, a potem umykają, żeby nikt ich przy tym nie zobaczył. Tim, to jak powietrze, nikt się do ciebie o nic nie przyczepi. Po śniadaniu wyszli na ulicę pełną wózków handlarzy, chłopców sprzedających pomarańcze i starych przekupek. Miasto nawoływało ich tysiącem towarów i wydawało się, że wszystkie smakołyki przywiezione przez okręty z odległych stron zwaliły się na zakurzone lady Cardiff. Były tu cytryny, skrzynie z kawą, herbatą i kakao, a także barwne, wschodnie dywany oraz dziwaczne lekarstwa z Indii, sprawiające, że widzi się rzeczy, których nie ma, i odczuwa niebywałe rozkosze. Na ulicach stały beczki i dzbany z winem znad Loary i z peruwiańskich wzgórz. Zbliżyli się do doków, w których stały piękne statki. Od strony wody dochodziła woń smoły, konopi i cudowny zapach morza. I wreszcie na końcu szeregu Henryk zobaczył wielki, czarny statek z namalowaną złotymi literami na przodzie nazwą: „Bristolska Dziewczyna”. Miasto i wszystkie te okrętowe pudła wydawały się brudne i brzydkie przy tej ślicznotce. Opływowe kształty statku nadawały mu wygląd zmysłowy, a zarazem solidny, łagodziły

brzydotę otoczenia i sprawiały, że wywoływała zachwyt patrzącego. Nowe, białe żagle na masztach przypominały długie białe kokony poczwarek jedwabnika; pokład był świeżo pomalowany żółtą farbą. Statek stał przy nadbrzeżu, unosząc się lekko, jakby niecierpliwie, gotowy do wyruszenia tam, gdzie zaprowadzi cię wyobraźnia. Była jak czarna królowa Saby wśród wszystkich tych zwykłych brązowych łódek w porcie. – Och, co za wspaniały statek, piękny statek! – wykrzyknął zdumiony Henryk. Tim był dumny. – Tylko wejdź na pokład i obejrzyj wyposażenie. Wszystko nowe. Porozmawiam o tobie z kapitanem. Henryk pozostał na śródokręciu, podczas gdy wysoki żeglarz ruszył w kierunku rufy i zdjął czapkę przed chudym jak szkielet mężczyzną w sfatygowanym mundurze. – Mam ze sobą chłopaka – powiedział. Dalszego ciągu już Henryk nie usłyszał. – Marzą mu się Indie i myślę, panie, że może zechciałbyś go zabrać. Tamten popatrzył groźnie. – Czy on jest dość silny, żeby się przydać na wyspach? Tylu z nich umiera w ciągu miesiąca i potem są kłopoty. – Tam stoi. Może go pan obejrzeć. Jest dobrze zbudowany i silny. Kapitan obejrzał go łapczywym spojrzeniem, poczynając od mocnych nóg, a kończąc na wypukłej klatce piersiowej. Spodobało mu się to, co zobaczył. – Jest silnym chłopcem, w porządku, Tim. Będzie z tego napiwek dla ciebie i dodatkowa porcja rumu na morzu. Czy on coś wie o formalnościach? – Kompletnie nic. – Dobra, więc mu nie mów. Niech idzie do pracy w kuchni. Pomyśli, że pracuje w zamian za przejazd. Nie ma co gadać o tym przy ludziach. Dowie się o wszystkim na miejscu. Kapitan uśmiechnął się i odszedł. – Możesz z nami płynąć! – wykrzyknął żeglarz i Henryk skamieniał ze wzruszenia. – Ale cztery funty nie wystarczą. Będziesz musiał popracować trochę w kuchni w czasie rejsu. – Mogę robić wszystko, bylebym tylko popłynął – oznajmił Henryk. – Zejdźmy więc na ląd i wypijmy za piękną, swobodną podróż. Dla mnie uisquebaugh, a dla ciebie to samo wspaniałe wino. Siedzieli w brudnej knajpce, której ściany były obwieszone butelkami wszystkich kształtów i pojemności, od małych, pękatych flaszek do ogromnych gąsiorów. Po jakimś czasie zaczęli śpiewać, wybijając takt pięściami, i śmiać się głupkowato. W końcu jednak ciepły portwajn napełnił chłopca przyjemnym smutkiem. Czuł, że łzy zbierają mu się w oczach, i sprawiło mu to przyjemność. Tim zobaczy, że ma zmartwienia, że nie jest jakimś tam pustogłowym młodzieńcem, któremu przyszedł do głowy kaprys, żeby pojechać do Indii. Odsłoni przed nim głębię swojej duszy. – Czy wiesz, Tim, że zostawiłem dziewczynę o imieniu Elżbieta? – zaczął Henryk. – Ma

złociste włosy w kolorze poranka. Ostatniej nocy przed wyruszeniem byłem u niej, a ona wyszła do mnie przed dom. Wokół nas była noc, ciemność niczym w namiocie, i zimno. Błagała mnie, bym został, nawet wtedy, gdy opowiadałem jej o pięknych rzeczach, o świecidełkach i jedwabiach, które jej przywiozę, jednak ona nie czuła się pocieszona. To takie smutne, gdy przypominam sobie, jak płakała. – Oczy wypełniły mu się łzami. – Wiem – powiedział łagodnie Tim. – Wiem, jak smutno mężczyźnie zostawiać dziewczynę i uciekać na morze. Czyż nie zostawiłem ich setek – a jakie wszystkie były piękne! Ale oto kolejna szklanka, chłopcze. Wino dla mężczyzny jest lepsze od kobiety, lepsze niż wszystkie słodkie ciasta Francji. Wino czyni każdą kobietę uroczą. Ach, gdyby ci, co żyją na lądzie, trzymali zbiornik z winem na progach swych domów, byłoby więcej ślubów w miasteczkach. Mężczyzna nie dostrzegałby braków w urodzie. Ale napij się jeszcze tego wspaniałego wina, smutny chłopcze, a być może trafi ci się księżniczka, która będzie cię opłakiwać.

II Ruszyli do Indii, pięknych, dalekich Indii, dokąd kierowały się marzenia wszystkich chłopców. Wspaniałe poranne słońce walczyło z szarą mgłą, a pokład zaroił się od mężczyzn niczym od gniewnych pszczół w ograbianym ulu. Padały krótkie rozkazy i żeglarze wspinali się po wantach i przesuwali wzdłuż rei. Krążąc wkoło, śpiewali pieśń o kabestanie, gdy tymczasem kotwice wynurzyły się z morza i przywarły do burt statku niczym brązowe, ociekające wodą ćmy. Dalej ku Indiom – białe żagle wiedziały to, rozwijając się delikatnie jak jedwab. Czarny statek też to wiedział, prując dumnie morze podczas kończącego się przypływu, przy lekkim porannym wietrze. Bristolska Dziewczyna wysunęła się ostrożnie spomiędzy statków, kierując się ku wyjściu z kanału. Mgła powoli mieszała się z niebem. Wybrzeże Cambrii stawało się błękitne i coraz bledsze, aż zlało się z horyzontem, przypominając jakąś szaloną wizję pustyni. Czarne góry były chmurą, aż pozostał z nich jedynie nikły dym, a w końcu Cambria zniknęła, jak gdyby nigdy nie istniała. Od strony portu mijali Porlock, Illfracombe i wiele innych, słabo widocznych wiosek, przycupniętych w fałdach Dewonu. Słodki, lekki wiatr niósł ich obok Stratton i Camelford. Z tyłu została Kornwalia, ciągnąca się jedną błękitną milą za drugą. I wreszcie Land’s End, najbardziej wysunięty skrawek ziemi. A gdy w końcu skręcili na południe, nadeszła zima. Morze podniosło się i zaczęło wydawać gniewne pomruki, a statek mknął wśród wycia psów wiatru niby silny, pewny siebie jeleń; płynął dzielnie pod żaglami wytyczoną trasą. Z siedziby zimy, na północy, wiał z wyciem wicher, a Bristolska Dziewczyna śmiała mu się w twarz, kierując się na południowy zachód. Było zimno; zamarzające wanty dźwięczały niczym struny ogromnej harfy, szarpane rękami szalonego olbrzyma, a reje, jęcząc, skarżyły się rozwianym żaglom. Przez cztery dni wściekła burza gnała ich po morzu, a okręt z radością brał udział w tej

walce. Majtkowie zbierali się w forkasztelu i chwalili jego chyżość. Henryk czuł się jak młody bóg. Szaleństwo wiatru było jego szaleństwem. Stał na pokładzie, tuląc się do masztu, wystawiając twarz na wiatr, który rozcinał podbródkiem, tak jak dziób statku tnie wodę, a radość rozsadzała mu pierś aż do bólu. Ziąb orzeźwiał go, usuwając mgłę z oczu, tak że mógł wyraźnie dostrzec przestrzeń wokół siebie. Dawne pragnienie zmagało się z nowym, wiatr wywołał w nim tęsknotę, by mieć skrzydła i bezkresne niebo dla siebie. Okręt był tylko kołyszącym się, drżącym więzieniem, mogącym płynąć wyłącznie na wprost. Ach, być bogiem i płynąć w górze na skrzydłach burzy, nie pod nią! To była trucizna, którą zaszczepił mu wiatr, pragnienie i nieskończona tęsknota. Marzył, by dano mu potęgę ramion i by żywioł tchnął w jego mięśnie nowe siły. I nagle, jak gdyby przegoniły je sługi diabła, umilkły żywioły, pozostawiając czyste, jasne morze. Okręt mknął pod pełnymi żaglami, gnany wiatrem. Był to świeży, rześki wiatr z nieba, oddech Boga Żeglugi, przeznaczony dla wielkich ożaglowanych statków. Opuściło ich napięcie; marynarze bawili się na pokładzie jak nieposkromione, silne dzieciaki. Stały wiatr zawsze przynosi radość. Nadeszła niedziela na Bristolskiej Dziewczynie, dzień posępnej trwogi i złych przeczuć. Henryk zakończył pracę w kuchni i wyszedł na pokład. Stary żeglarz siedział, splatając długą linę. Każdy z jego palców wydawał się żywą, inteligentną istotą. Żeglarz nawet nie spoglądał na nie, jego małe niebieskie oczka, jak zwykle u marynarzy, spoglądały w dal. – Chciałbyś poznać tajemnicę lin? – zapytał, nie odrywając spojrzenia od horyzontu. – Musisz się więc przyglądać. Zajmuję się tym już od tak dawna, że moja stara głowa zapomniała, jak się to robi, jednak palce same to wiedzą. Gdy zaczynam się zastanawiać, wszystko mi się myli. Czy zostaniesz żeglarzem i któregoś dnia popłyniesz gdzieś daleko? – Chciałbym, jeśli tylko zdołam nauczyć się tego fachu – odparł Henryk. – To nie jest trudne. Najpierw musisz nauczyć się znosić wiele rzeczy, o których ci z lądu nigdy nie słyszeli. To brzmi okrutnie, ale gdy już zaczniesz, możesz nigdy nie przestać. Próbowałem wiele razy zabrać mój stary kadłub na ląd i ulokować go w pobliżu ognia. Chciałem podumać trochę i umrzeć. Ale nic z tego. Zawsze nogi niosą mnie na jakiś okręt. Przerwał mu przenikliwy dzwonek. – Chodź, kapitan powie nam teraz kilka ciepłych słów. Kapitan o twarzy podobnej do trupiej czaszki stanął przed załogą uzbrojony w swego Boga. Mężczyźni spoglądali na niego ze strachem, niczym małe ptaszki obserwujące zbliżającego się węża, bowiem w jego oczach widniała wiara, a z cienkich warg padały słowa pełne wściekłości. – Bóg tylko trochę was doświadczył swoją niszczącą mocą! – wrzeszczał. – Pokazał wam siłę swojego małego palca po to, byście mogli kajać się, zanim nadejdzie wasz kres w ogniu piekielnym. Usłyszcie głos Boga w przerażającym wichrze i żałujcie za kurwienie się i bluźnierstwa! Ach! On ukarze was nawet za niegodziwe myśli. Istnieje przypowieść o morzu,

które powinno zacisnąć się wokół waszych gardeł jak lodowata dłoń, tak byście udusili się z przerażenia. Ale teraz, gdy burza ucichła, już ją zapomnieliście. Czujecie się szczęśliwi i nie ma w was skruchy. Ale przyjmijcie to ostrzeżenie od Boga. Pokajajcie się! Pokajajcie się! Albo Jego gniew was zniszczy. Machał gwałtownie rękami i mówił o biednych, samotnych zmarłych, cierpiących i płonących za swe przewiny. W końcu pozwolił porządnie wystraszonym ludziom wrócić do swoich spraw. – To nie tak – powiedział gniewnie stary żeglarz do Henryka. – Nie bierz poważnie tej szalonej mowy. Ktokolwiek stworzył burzę, Bóg czy diabeł, uczynił to ku własnej uciesze! Istota, która potrafiłaby tak miotać wiatrem, nie przejmowałaby się jakąś łódeczką unoszącą się w ogromie oceanu. Ja na pewno bym się tym nie przejmował, czy byłbym Bogiem, czy diabłem. Bosman Tim podszedł, gdy stary kończył swą przemowę, i ujął Henryka opiekuńczo za ramię. – To wszystko prawda – oznajmił – ale niech kapitan się nigdy nie dowie, że mówisz, czy nawet wysłuchujesz takich rzeczy, w przeciwnym razie bowiem zademonstruje ci moc bożą za pomocą sznura. On i jego Bóg byliby trudną do przetrzymania parą, gdyby dobrali się do ciebie, chłopca szorującego gary w kuchni. Stały wiatr dął nieustannie, a kiedy Henryk kończył pracę, rozmawiał z mężczyznami, brał do ręki liny i zapoznawał się z pracą na statku. Żeglarze uznali, że jest spokojnym, uprzejmym chłopcem, który patrzy na nich tak, jakby ich mowa była dla niego podarunkiem, a oni sami – mądrymi, uprzejmymi ludźmi, którzy mu ją ofiarowywali. Tak więc uczyli go, ile sami umieli, ponieważ było rzeczą oczywistą, że chłopiec jest urodzonym żeglarzem. Nauczył się dwu melodyjnych pieśni, jednej szybkiej i skocznej, drugiej o wolnym, rozkołysanym rytmie. Śpiewał z nimi pieśni o śmierci, buncie i krwi na morzu. Jego wargi wymawiały wyraźne, jednoznaczne przekleństwa żeglarzy. Zdania pełne bluźnierstw, sprośności i trwogi w jego ustach brzmiały niewinnie, ponieważ kompletnie ich nie rozumiał. Nocami natomiast leżał cicho, podczas gdy mężczyźni opowiadali o cudach widzianych i wyobrażonych – o długich na milę wężach oplatających okręty, miażdżących je, a następnie połykających; o żółwiach tak wielkich, że nosiły drzewa, strumienie i całe wioski na swych grzbietach i zanurzały się raz na pięćset lat. Pod kołyszącymi się lampami opowiadali o tym, jak Finowie potrafili przywołać dla zemsty śmiertelną burzę; jak szczury okrętowe wygryzały dziury w statku, aż ten szedł na dno. Opowiadali, wzdrygając się, jak widok straszliwego morskiego krakena sprowadza na żeglarza przekleństwo i taki nigdy już nie powróci na ląd. W ich opowieściach były słupy wody, ryczące krowy, które zamieszkiwały morza i karmiły swoje cielęta mlekiem jak krowy lądowe, i statki widma żeglujące bez końca po oceanie, szukające zaginionego portu, ze zbielałymi szkieletami pod pokładem. Henryk leżał, wstrzymując oddech, i chciwie wsłuchiwał się w to wszystko.

W taką właśnie noc Tim przeciągnął się i powiedział: – Nie wiem nic o waszych ogromnych wężach, nie widziałem też krakena. Boże uchowaj! Ale mam o czym opowiadać, jeśli zechcecie posłuchać. Działo się to, gdy byłem chłopakiem, jak ten tutaj. Dostałem się na statek, który pływał tu i tam, przechwytując co się dało – a to paru czarnych niewolników, a to złoty pierścień z hiszpańskiego statku kupieckiego, który nie umiał się obronić. Mieliśmy dowódcę z wyboru i nie było żadnych dokumentów, lecz tylko różne flagi wywieszone na mostku. Gdy dostrzegliśmy przez lunetę okręt wojenny, również go nie unikaliśmy. W każdym razie, powiadam wam, któregoś ranka natknęliśmy się na mały bark przy sterburcie i aż zamoczyliśmy żagle, usiłując go schwytać. I to się nam udało. Był to bark hiszpański i wiózł niewiele: sól i skóry. Kiedy jednak weszliśmy do kabiny, znaleźliśmy wysoką, dumnie wyprostowaną kobietę z czarnymi włosami, wysokim białym czołem i palcami tak smukłymi, że pierwszy raz w życiu takiem widział. Zabraliśmy ją do nas na pokład, nie bacząc na resztę. Kapitan chciał ją wziąć do swej kajuty, gdy wystąpił bosman. „Jesteśmy wolną załogą, a ty kapitanem z wyboru – rzekł. – My też chcemy tę kobietę, bo jeśli nie, to zaraz zacznie się bunt”. Kapitan nastroszył się, ale i załoga stała nastroszona. Podciągnął więc rękawy i zaśmiał się – brzydko się zaśmiał. „Jak chcecie zadecydować?” – zapytał, sądząc, że będziemy walczyć o tę kobietę. Ale bosman wyjął kości z kieszeni i rzucił je na pokład. „Tego użyjemy” – powiedział. Po chwili każdy mężczyzna z załogi pełzał na kolanach, szukając kości. Ale ja przyjrzałem się dokładnie tej kobiecie i powiedziałem sobie: „Ona jest twarda i może narobić wiele zła, gdy kogoś znienawidzi. Nie, chłopcze, ty się nie mieszaj do tej zabawy”. Wtedy ciemna kobieta podbiegła do burty, złapała okrągły ciężarek leżący na stojaku i obejmując go, wyskoczyła. Tyleśmy ją widzieli! Rzuciliśmy się do burty, ale na powierzchni ukazało się tylko kilka pęcherzyków. Dwie noce później pełniący wachtę na dziobie przyleciał z włosami stojącymi dęba na głowie. „Tam jest coś białego, co płynie za nami – powiada. – I wygląda jak ta kobieta, która wyskoczyła”. Oczywiście pobiegliśmy spojrzeć przez reling na rufie. Ja niczegom nie dostrzegł, ale inni twierdzili, że było tam coś białego z długimi, białymi dłońmi, sięgającymi po tylnicę. Nie płynęła, lecz wlokła się za nami, jak gdyby statek był namagnesowany, a ona z żelaza. Jak się domyślacie, niewiele było spania tej nocy. Ci, którzy usnęli, krzyczeli i jęczeli przez sen, i nie muszę wam tłumaczyć, co to oznaczało. Kolejnej nocy przylatuje bosman i wrzeszczy jak oszalały, a wszystkie włosy ma siwe. Przytrzymaliśmy go i uspokajaliśmy, aż w końcu udało mu się wyszeptać: „Widziałem to! O mój Boże, widziałem to! Widziałem dwie długie, białe, miękkie dłonie ze smukłymi palcami. Pojawiły się przy burcie i zaczęły zdzierać deski, jakby to był papier. Boże, ratuj mnie!”. I wtedy poczuliśmy, że statek zaczął się przechylać i że idziemy na dno. No cóż, trzem z nas udało się dopłynąć do brzegu na zapasowym maszcie. Tych dwóch oszalało jak dzikie koty, biedacy. Nie słyszałem, czy inni się uratowali, czy nie, ale tak sobie myślę, że chyba nie. Ta historia jest najbardziej zbliżona do tego, o czym wy mówiliście, a widziałem to własnymi oczyma. Ale chodzą słuchy, że w widne noce na Oceanie Indyjskim

można ujrzeć biedne dusze pomordowanych Indusów, goniące martwego Vasco da Gamę po niebie. Słyszałem też, że ci Indusi niewiele są warci i nie ma sensu ich zabijać. Od pierwszego dnia kucharz postanowił przyuczyć Henryka do pracy. Wyłaził ze skóry, aby udzielić mu wszelkich objaśnień. Przy tym wszystkim wyzierał z niego smutek, jak gdyby każda minuta była bezcenna. Był to siwy mężczyzna z brązowymi, smutnymi, psimi oczyma. Miał w sobie coś z kaznodziei, coś z nudnego wykładowcy i trochę z rzezimieszka. Mówił jak człowiek z uniwersyteckim wykształceniem, a miał maniery włóczęgi z londyńskich zaułków. Był uprzejmy, łagodny i nieszczery. Nikt nie zaryzykowałby, żeby mu zaufać, ponieważ chodziły słuchy, że jest gotów do zdrady nawet wtedy, gdy to się mu zupełnie nie opłaca. Żeglowali teraz ku ciepłym morzom i sprzyjały im wiatry. Henryk wraz z kucharzem stali przy burcie i obserwowali trójkątne płetwy rekinów, przecinających tam i z powrotem kurs statku i czekających na odpadki. Dostrzegli niewielką, brązową plątaninę unoszących się wodorostów, a także rybę-pilota płynącą przed dziobem. W pewnym momencie kucharz wskazał na lecące za nimi brązowe ptaki o długich, wąskich skrzydłach. Zawisały w powietrzu, nurkowały, krążyły, huśtały się w locie, nie wypoczywając nawet przez moment. – Spójrz, jakie są niestrudzone i ruchliwe – zauważył mężczyzna. – Przypominają zbłąkane dusze, a są tacy, co sądzą, że to są właśnie grzeszne dusze utopionych żeglarzy, którym nigdy nie dane będzie odpocząć. Inni twierdzą, że ptaki te składają jaja w pływających gniazdach, zbudowanych na drewnianych szczątkach zatopionych okrętów, a jeszcze inni, że w ogóle nie mają gniazd, rodzą się już dorosłe z białej grzywy fali i natychmiast rozpoczynają swój trwający całe życie lot. Są niestrudzone. Okręt wystraszył stadko latających ryb, które ześliznęły się z wierzchołka fali, lśniąc jak srebrne monety. – To duchy skarbów zatopionych w morzu – ciągnął kucharz. – Skarbów zdobytych na drodze zbrodni: szmaragdów, brylantów i złota. Grzechy ludzi są do nich przywiązane; one to sprawiają, że ich dusze nawiedzają ocean. No cóż! Niedobrze, jeśli żeglarz nie wykorzysta tego do jakiejś niezwykłej opowieści. Henryk wskazał na dużego żółwia śpiącego na powierzchni. – A czy są jakieś opowieści o żółwiach? – zapytał. – Nie, to tylko pożywienie. Nie ma zwyczaju, żeby mężczyzna opowiadał o przygodach z czymś, co się jada. Te sprawy są zbyt codzienne, pozbawione romantyczności. Ale te stworzenia uratowały niejeden okręt i pozwoliły załodze utrzymać się przy życiu w sytuacji, w której na pokładzie pozostałyby same kości. Mięso żółwia jest słodkie i dobre. Czasami piraci, nie mogąc dostać wołowiny, robią zapasy z mięsa żółwia i z nim wyruszają w rejs. Słońce schowało się za horyzontem, gdy tak gawędzili. W oddali czarna chmura ciskała długie błyskawice, ale z wyjątkiem tego miejsca całe niebo było pokryte gwiazdami. – Obiecałeś opowiedzieć mi o piratach – przypomniał Henryk. – O tych, których nazywasz Braćmi Wybrzeża. Powiedz, czy kiedyś z nimi pływałeś?

Kucharz poruszył się zakłopotany. – Pomiędzy Hiszpanią i Anglią panuje pokój. Nie złamałbym pokoju ustalonego przez króla. Nie, nigdy z nimi nie pływałem. Słyszałem jednak o rzeczach, które mogą być prawdziwe. Słyszałem, że piraci to głupcy. Rabują bogactwa, a następnie trwonią je w tawernach i burdelach Tortugi i Goavy jak dzieci rzucające piaskiem, gdy znuży je zabawa. To wyjątkowi głupcy, jak mniemam. – A czy któryś z nich zdobył kiedyś miasto? – spytał Henryk. – Wioski czasami poddawały się im, ale nie mieli przywódców na taką wyprawę. – Chodzi mi o duże miasto, ze skarbcem – trwał przy swoim Henryk. – Nie, niczego takiego nie uczynili. To są dzieci, powiadam ci, silne, odważne dzieci. – Czy rozważny człowiek, który potrafi myśleć i planować, jest w stanie zawładnąć hiszpańskim miastem? – Ha! – zaśmiał się kucharz. – A czy ty masz zamiar zostać piratem? – Ale jeśli zaplanuje się to starannie? – No cóż, gdyby istniał pirat, który potrafi wszystko planować – jeśli w ogóle jest to możliwe… Nie ma jednak takich korsarzy. To małe dzieci, które potrafią walczyć jak diabli, ładnie ginąć, ale to głupcy. Za szklankę wina gotowi są zatopić okręt, gdy tymczasem mogliby go sprzedać. – Jeśli człowiek rozważyłby swe szanse i zrobił przegląd ludzi, którymi dysponuje, mógłby… – Tak, myślę, że mógłby. – Był taki jeden, zwany Pierre le Grand, który bynajmniej nie był głupcem. – Ach, ale Pierre zdobył jeden bogaty statek i umknął do rodzimej Francji! Był pełnym obaw hazardzistą, a nie mądrym człowiekiem. Może ponownie wrócić na wybrzeże i utracić to wszystko, łącznie z głową. – A jednak sądzę, że to jest wykonalne, wystarczy tylko wszystko przemyśleć – zakończył stanowczo Henryk. Po kilku dniach zbliżyli się do lądu. Któregoś ranka ukazał się na horyzoncie nikły zarys góry. Pnie i gałęzie drzew unosiły się na wodzie, a lądowe ptaki podlatywały do nich i siadały na takielunku. Dotarli do siedziby lata, z której udaje się ono raz na rok do północnych krain. W ciągu dnia słońce lśniło jak mosiężne cymbały, a wokół rozpościerało się niebywale czyste niebo. Nocą wielkie ryby pływały wokół statku, lśniąc jak wijące się strumienie bladego ognia. Z forpiku wznosiły się miliony latających diamentów, wyrzucanych w górę przez dziób statku. Morze wyglądało jak okrągłe, łagodnie falujące jezioro obciągnięte jedwabistą skórą. Wolno przepływająca ku tyłowi statku woda wprawiała umysł w przyjemny trans. Przypominało to spoglądanie w ogień. Nic tam nie było, a przecież człowiek z trudem zdobywał się na to, by odwrócić wzrok, aż w końcu jego umysł zapadał w drzemkę, chociaż

on sam nie spał. Na tropikalnych oceanach panuje spokój, który porzuca pragnienie na rzecz zrozumienia. Przeznaczenie nie jest już celem, lecz pozostaje chęć żeglowania, żeglowania poza królestwem czasu. Wydawało się, że mijają miesiące i lata, gdy tak posuwają się do przodu, a w załodze nie dało się zauważyć żadnego zniecierpliwienia. Wykonywali swoją pracę i wypoczywali na pokładzie w dziwnym, szczęśliwym letargu. Któregoś dnia na morzu pojawiła się wysepka w kształcie kopy siana, tak zielona jak pierwsze kłosy jęczmienia. Była pokryta gęstą plątaniną winorośli i pnączy, rosło tam także kilka ciemnych drzew. Henryk spoglądał na nią oczami pełnymi zachwytu. Minęli tę wyspę i jeszcze jedną, i jeszcze jedną, aż wreszcie, w ciemności wczesnego tropikalnego poranka, statek zawinął na Barbados. Kotwice z pluskiem wpadły do morza, ciągnąc za sobą cumy. Wybrzeże porastała gęsta, zielona roślinność, podobnie jak na wysepkach, które przedtem mijali, a w głębi lądu znajdowały się plantacje i białe domy z czerwonymi dachami, jeszcze dalej zaś widać było czerwoną glebę, niczym rany w dżungli pokrywającej gęsto rozrzucone wzgórza. Daleko w tle wznosiły się ostre góry, które swym wyglądem przypominały szare, mocne zęby. Małe, wydrążone z pnia łodzie podpływały do nich, przywożąc dojrzałe owoce i stosy powiązanego ptactwa. Podpływały, żeby sprzedawać i kupować, a także kraść to, co wiózł statek. Lśniący czarni mężczyźni, wiosłując, śpiewali dźwięczne, rytmiczne pieśni, a Henryk, oparty o burtę, cieszył oczy obrazem nowego lądu. Było to więcej, niż mógł się spodziewać. Widok wycisnął z jego oczu niemądre łzy szczęścia. Tim stał obok, przygnębiony i smutny. W końcu zbliżył się i stanął przed Henrykiem. – Boli mnie, że krzywdzę tak wspaniałego chłopaka, który postawił mi śniadanie – powiedział. – Boli mnie tak, że nie mogę spać. – Ależ ty mnie nie krzywdzisz! – krzyknął Henryk. – Przywiodłeś mnie do Indii, o czym tak bardzo marzyłem. – Ach! – zawołał żałośnie Tim. – Gdyby wspierała mnie religia, tak jak mojego pana, powiedziałbym: „Taka jest wola boża” – i zapomniałbym o wszystkim. Gdybym był kimś ważnym lub zamożnym, rozprawiałbym o tym, jak człowiek powinien żyć. Ale nie ma we mnie wiary, z wyjątkiem chyba Ave Maria czy wołania o miłosierdzie Pańskie w czasie burzy. A co do pozycji – cóż, jestem biednym żeglarzem z Cork i boli mnie, że krzywdzę chłopca, który kupił śniadanie mnie, obcemu. Przyglądał się uważnie zbliżającemu się długiemu czółnu, w którym wiosłowało sześciu Karaibów. Na rufie siedział mały, nerwowy Anglik, którego twarz nie zbrązowiała po latach, lecz pokryła się czerwonymi żyłkami, wyglądającymi tak, jakby znajdowały się tuż pod powierzchnią skóry. W bladych oczach małego człowieczka widoczne było nieustanne zakłopotanie i brak zdecydowania. Czółno uderzyło o bok statku, a on powoli wszedł na pokład i udał się wprost do kapitana.

– No i jest! – wykrzyknął Tim. – Nie będziesz o mnie źle myślał, Henryku, widząc, jak mnie to boli? Kapitan zawołał: – Chłopak kuchenny! Hej, kuchcik! Morgan! Tutaj! Henryk podszedł tam, gdzie stał Anglik i kapitan. Był zdumiony, gdy mały kolonista uważnie macał jego ramiona. – Mogę dać dziesięć – rzekł do kapitana. – Dwanaście! – rzucił kapitan. – Sądzisz, że jest tyle wart? Nie jestem bogaczem, myślałem, że dziesięć… – No dobrze, bierz go pan za jedenaście, ale jak mi Bóg świadkiem, jest wart więcej. Spójrz na jego sylwetkę i szerokie ramiona. Nie umrze jak wielu innych. Nie, panie, jest wart więcej, ale mogę go sprzedać za jedenaście. – Jeśli naprawdę tak uważasz – zauważył z wahaniem plantator i zaczął wyciągać z kieszeni pieniądze pomieszane ze splątanym sznurkiem, kawałkiem kredy, gęsim piórem i złamanym kluczem. Kapitan wyjął z kieszeni papier i pokazał go chłopcu – była to ładnie wypisana umowa dwustronna wystawiona na Henryka Morgana, nakazująca odpracowanie pięciu lat i przypieczętowana u dołu brytyjską pieczęcią. – Ale ja nie chcę być sprzedany! – krzyknął Henryk. – Nie po to tu przyjechałem! Chcę zdobyć fortunę i zostać żeglarzem! – Tak się stanie – odparł łagodnie kapitan, jak gdyby udzielając mu pozwolenia. – Za pięć lat. A teraz odejdź z tym dżentelmenem i przestań narzekać. Czy sądzisz, że byłbym w stanie utrzymać ten statek, wożąc chłopców, którym zachciało się pojechać do Indii? Rób swoje i pokładaj ufność w Bogu, a może się to okazać dla ciebie bardzo korzystne. Żadne doświadczenie nie zmarnuje się w twardej, acz pokornej duszy. Łagodnie popychał go przed sobą wzdłuż pokładu. Wreszcie chłopiec odzyskał głos. – Tim! – krzyknął. – Tim! Oni mnie sprzedają! Och, Tim, gdzie jesteś? Ale nikt nie odpowiadał. Tim słyszał wołanie i łkał w swoim hamaku jak małe, zbite dziecko. Gdy zaś Henryk usadowił się u boku swego nowego pana, nie czuł nic. Coś dławiło go w gardle, ale nie było w nim żadnych wyraźnych uczuć – tylko ciężkie, przytłaczające otępienie.

III Tak więc na mocy skrawka białego papieru Henryk Morgan został mieszkańcem wyspy Barbados, a jego życie i dusza miały służyć przyjemnościom niejakiego Jamesa Flowera, plantatora. James Flower nie był twardym człowiekiem, nie był też z całą pewnością człowiekiem

wybitnym. W całym swoim życiu odczuwał głód pomysłów, jakichkolwiek pomysłów, a także ich realizacji. Pragnął płodzić pomysły, tchnąć w nie życie i zarzucić nimi zaskoczony świat. Odbijałyby się od siebie niby poruszone kamienie, staczające się z wysokiego wzgórza, i wzbudziłyby lawinę podziwu. Lecz żaden pomysł go nie nawiedził. Jego ojciec był dzielnym angielskim wikarym, którego odważne kazania były nawet wydawane, choć niewielu je kupowało. Matka pisała poezje, będące czymś w rodzaju streszczeń tych kazań, dodatkiem do tomu surowej ortodoksji. I zarówno ojciec, jak i matka mieli pomysły. Oboje można było nazwać, w jakimś niewielkim sensie, twórcami. James Flower wychowywał się w atmosferze rozmów… „Muszę iść do wydawcy, Heleno”. „Ach, Williamie, cudowne natchnienie spłynęło na mnie tego ranka, podczas gdy upinałam włosy. Co za koncepcja! Na pewno pochodzi od Boga. Myślę, że to będą dystychy. O nieba! I tak cudownie pasują do twoich uroczych słów o pokorze”. „Świetnie. Muszę teraz iść do wydawcy i zobaczyć, co się dzieje z kazaniami. Posłałem kopię do arcybiskupa i być może będzie o nich mówił. Na pewno świetnie by się wtedy sprzedawały”. Tak, byli to ludzie pełni pomysłów i często potrząsali głowami nad swym tępym synem. Czuł respekt i strach przed ich wielkością i wstydził się za siebie. Tak więc jeszcze we wczesnej młodości podjął postanowienie, że będzie miał pomysły. Czytał niebywale dużo. W ręce wpadła mu Obrona czarów króla Jakuba i postanowił udowodnić, że to prawda. Z pomocą pradawnych zaklęć i czarnego płynu, który zawierał pięćdziesiąt obrzydliwych składników i sporą porcję haszyszu, usiłował sfrunąć z dachu domu. W czasie gdy goiły się jego dwie złamane nogi, natknął się na Odkrycie czarów Scota. System Kartezjusza wywołał wrzenie wśród uczonych. James Flower również był zdecydowany ograniczyć całą filozofię do podstawowych założeń. Przygotował papier i kilka pięknych piór, nigdy jednak nie udało mu się wymyślić żadnej zasady. „Myślę, więc jestem – powiedział. – A przynajmniej myślę, że jestem”. I tak wpadł w kołowrót, który nigdzie go nie doprowadził. Następnie wstąpił do nowo powstałej szkoły Bacona. Uporczywie parzył palce przy eksperymentach, próbował skrzyżować koniczynę z jęczmieniem, wyrywał nogi niezliczonej liczbie owadów, usiłując odkryć cokolwiek. Nigdy jednak niczego nie odkrył. Ponieważ posiadał własny dochód z pieniędzy odziedziczonych po wujku, jego doświadczenia były zróżnicowane i rozległe. Pewien separatysta o fanatycznej sile przekonań napisał gwałtowną książkę w najlepszym naukowym stylu: Chwilowe i trwale skutki napojów alkoholowych. Praca ta wpadła w ręce Jamesa Flowera i któregoś wieczoru postanowił zweryfikować niektóre z przedstawionych tam najbardziej fantastycznych teorii. W samym środku prowadzonych badań opuściła go chęć dalszych dociekań i bez powodu czy ostrzeżenia dokonał zamachu na strażnika Jego Królewskiej Mości za pomocą kwiatu – w donicy. Gdybyż wiedział, że jest to jedyny spontaniczny pomysł w jego życiu! Całą sprawę zatuszował archidiakon, który był spokrewniony z jego matką. Niewielki majątek Jamesa Flowera został zainwestowany

w plantację na Barbadosie, tam też został wysłany on sam. Zdecydowanie nie pasował do ortodoksji i pentametrów. I w ten sposób starzał się, pełen tęsknoty, na wyspie. Miał najwspanialszą bibliotekę w Indiach i jeśli chodzi o zakres informacji, trudno było znaleźć lepiej wykształconego człowieka. Jednakże jego wiedza nie tworzyła całościowych struktur. Uczył się, nie przyswajając. Umysł Jamesa był smętnym kłębowiskiem niepowiązanych ze sobą faktów i teorii. W jego mózgu, podobnie jak na półkach, Komentarze Juliusza Cezara stały obok Demokryta i rozprawy na temat spontanicznego tworzenia. James Flower, który rozpaczliwie pragnął być twórcą, stał się spokojnym, uprzejmym dżentelmenem, nieudolnym i nieefektywnym. W późniejszym okresie swego życia mylił przekonania z pomysłami. Jeśli ktokolwiek wyrażał dość głośno swe przekonania, przerażał tym Jamesa Flowera, który mówił sobie: „Oto jedno z owych obdarzonych przez Boga stworzeń, posiadających tę iskrę, której mnie tak bardzo brak”.

IV Niewielu było białych mężczyzn na tych wielkich zielonych plantacjach, a ci, którzy tam harowali, to były ponure strzępy ludzkie, nieszczęśnicy odbywający karę za jakieś zapomniane przestępstwo popełnione przeciwko Koronie. W ich ciałach tliła się gorączka – niczym mający lekki sen człowiek, który budzi się, kręci i znów zasypia, złośliwie łypiąc półotwartym okiem. Ugniatali glebę na polach własnymi dłońmi, a lata kary coraz wyraźniej odbijały się w ich pozbawionych życia oczach, ramiona przygarbiały się, a zmęczony, tępy kretynizm oplatał siecią ich mózgi. Posługiwali się bandycką gwarą – mieszanką dialektu murzyńskiego z Gwinei z narzeczem karaibskim. Gdy tych ludzi uwalniano, kręcili się apatycznie przez jakiś czas i przyglądali idącym do pracy, czując coś w rodzaju tęsknoty. Po jakimś czasie albo podpisywali nową umowę, albo błąkali się, grabiąc kogo się dało – jak tygrysy, które uciekły z rozbitej klatki. Biali nadzorcy, którzy pilnowali swych współtowarzyszy, zadawali im cierpienia, pamiętając własny ból. James Flower zawiózł Henryka na brzeg. Było coś w milczącej niedoli chłopca, co poruszyło jego serce. Nigdy do tej pory nie myślał o niewolnikach jak o ludziach. W postępowaniu z niewolnikami ślepo przestrzegał nakazu Katona Starszego. Ale oto miał przed sobą niewolnika, który był człowiekiem – i to prawdopodobnie dżentelmenem. Ten chłopiec płakał, krzycząc, że nie chce być niewolnikiem. Inni schodzili na ląd, wiedząc dobrze, o co chodzi, i przejawiając złośliwe rozgoryczenie, które trzeba było z nich wybić batem. – Nie bądź taki smutny, dziecko – powiedział plantator. – Jesteś bardzo młody, za kilka lat staniesz się silnym mężczyzną. – Ale ja miałem zostać piratem – odparł tępo Henryk. – Wyruszyłem na morze, aby zdobyć fortunę i sławę. A jak mam tego dokonać, pracując jako niewolnik na polach?

– Nie mam zamiaru posyłać cię do pracy w polu. Pragnąłbym mieć koło siebie jakiegoś chłopca – teraz, gdy się starzeję. Chciałbym mieć kogoś do towarzystwa, kto porozmawiałby ze mną i kto słuchałby, jak mówię. Plantatorzy przychodzą do mego domu, piją wino, ale gdy wychodzą, mam wrażenie, że szydzą ze mnie i z moich książek – z moich cudownych książek. Może więc będziesz siadywał ze mną wieczorami i rozmawiał ze mną o tym wszystkim, co znajduje się w książkach. Sądzę, że twój ojciec był dżentelmenem. Masz dobry wygląd. Dzisiaj właśnie kogoś wieszają – ciągnął łagodnie James Flower. – Musimy się spieszyć, żeby na to zdążyć. Nie wiem, co zrobił ten człowiek, ale myślę, że dosyć, by go powiesić. A oto, co mówi na ten temat… Och! Jak on się nazywa? W każdym razie wyczytałem tam coś takiego: „Zasadnicza wartość kary opartej na przemocy związana jest z tymi, których może ona dotknąć”. Tak, myślę, że dobrze jest powiesić kogoś od czasu do czasu. To kosztowne, ale wielce pouczające, jeśli chodzi o wpływ na zachowanie pozostałych. Mój zarządca zajmuje się tym wszystkim. Czy wiesz, że jemu to naprawdę sprawia przyjemność? Zaprowadził chłopca do błotnistych, krytych strzechą lepianek, ciasno stojących jedna przy drugiej, z drzwiami wychodzącymi na coś w rodzaju placu. W centrum tego placu, niczym jakiś makabryczny fetysz, wznosiła się wysoka szubienica z czarnego drewna, wypolerowana olejem tak, że lśniła w słońcu matowym blaskiem. Była tak umiejscowiona, że każdy niewolnik, wyglądając z chaty, musiał dostrzec tę czarną grozę, która może stać się jego końcem. Była to robota zarządcy. Własnymi rękami wygładził ciemne drewno aż do połysku. Miał zwyczaj stać i patrzeć na nią z głową przekrzywioną na bok, tak jak artysta mógłby oglądać swe skończone dzieło. Plantator i chłopiec zajęli miejsca siedzące. Wszystkich niewolników stłoczono na placu. Henryk ujrzał nagą czarną postać podrygującą na końcu sznura, podczas gdy reszta Murzynów, siedząc na ziemi, kiwała się, jęcząc. Natomiast biali niewolnicy zgrzytali zębami i rzucali przekleństwa, usiłując powstrzymać się od krzyku. Karaibowie siedzieli w kucki, przyglądając się temu wszystkiemu bez zbytniego zainteresowania czy strachu. W taki sam sposób mogli siedzieć i patrzeć w ogień, na którym gotowało się pożywienie. Gdy wszystko się skończyło, a czarna ofiara zwisała bezwładnie z przekrzywioną szyją, plantator zobaczył, że Henryk płacze. – Wiem, że za pierwszym razem zawsze jest to trudne – powiedział łagodnie. – Gdy ja oglądałem to po raz pierwszy, nie spałem przez dłuższy czas. Po pewnym czasie jednak, gdy obejrzysz to pięć, dziesięć, tuzin razy, nie będziesz tego tak przeżywał. Pomyślisz o tym nie dłużej niż o kurczaku z ukręconą szyją, miotającym się w kółko. Henryk nie mógł nadal powstrzymać dobywającego się z piersi szlochu. – Pokażę ci w pracach Holmarona o działalności Inkwizycji rozprawę o tym, co teraz właśnie czujesz. Pisze on tam: „Gdy widzi się cierpiącego człowieka po raz pierwszy, jest to coś nienaturalnego, ponieważ z reguły człowiek obraca się wśród spokojnych, przyjaznych ludzi. Jednak po kilku takich doświadczeniach widok tortur staje się czymś normalnym

i zwykli ludzie coraz bardziej zaczynają się w nim rozsmakowywać”. Przypomnij mi, żebym ci pokazał ten ustęp. Choć muszę przyznać, że nigdy nie znalazłem przyjemności w takich widokach. Codziennie wieczorami siadali we dwóch w ciemnych głębinach werandy i James Flower przekazywał swoją nieuporządkowaną wiedzę młodemu Henrykowi Morganowi. Chłopiec chciwie słuchał, ponieważ plantator często mówił o starożytnych wojnach i zasadach ich prowadzenia. – Czy te wszystkie rzeczy zapisane są w książkach stojących na półkach pod ścianami? – zapytał Henryk pewnego wieczoru. – Wszystkie, a także tysiące innych. Po jakimś czasie Henryk poprosił: – Czy zechciałby mnie pan uczyć języków, w jakich napisane są te książki? Z pewnością jest w nich wiele rzeczy, które chciałbym przeczytać. James Flower był zachwycony. Uczenie chłopca tego wszystkiego, co sam poznał, sprawiało mu największą satysfakcję, jakiej dotąd zaznał. Jego serce pełne było ciepłych uczuć dla młodego niewolnika. – Łacina i greka! – wykrzyknął pełen entuzjazmu. – Nauczę cię ich, a także hebrajskiego, jeśli zechcesz. – Chciałbym czytać książki o wojnie i żeglarstwie – oświadczył Henryk. – O tych wszystkich dawnych wojnach, o których mi pan opowiadał, pewnego dnia bowiem zostanę piratem i zdobędę hiszpańskie miasto. W ciągu następnych miesięcy uczył się języków – niesłychanie szybko, ponieważ bardzo pragnął przeczytać wszystkie książki. James Flower zagłębił się w swe tomy głębiej niż kiedykolwiek przedtem, gdyż nowa rola nauczyciela była przeżyciem drogim jego sercu. W niedługi czas potem zaczął zlecać mu różne sprawy. – Henryku, powiedz zarządcy, żeby złożył melasę na plaży. Przybył statek, który chce ją kupić. A kiedy indziej: – Henryku, czy mam coś dzisiaj do zrobienia? – Przybył wielki okręt z Niderlandów, proszę pana. Bardzo potrzebujemy sierpów. Prawie wszystkie stare zostały ukradzione przez Karaibów, którzy przerobili je na miecze. Któregoś dnia będziemy mieli z tym kłopoty. – Dobrze, zajmij się sierpami, Henryku. Strasznie mi się nie chce ruszać w tym upale. I dopilnuj, żeby ukarano Karaibów, jeśli będą kraść. Tym też się zajmij, dobrze, chłopcze? I tak, pomalutku, Henryk zaczął zarządzać plantacją. Pewnego wieczoru, gdy rok już minął, odkąd Henryk przybył na wyspę, zyskał sobie ogromne poważanie ze strony Jamesa Flowera. Był to raczej smutny podziw, choć niepozbawiony uczucia miłości.

– Czy myślał pan o starożytnych wojnach? – zapytał Henryk. – Czytałem o Aleksandrze, Ksenofoncie i Cezarze i o wojnach, które prowadzili. Pewna myśl nie daje mi spokoju. Otóż bitwy i taktyka, to znaczy udana taktyka, to nic innego, jak stosowanie podstępów. Oczywiście konieczne jest wojsko i broń, ale wojnę naprawdę wygrywa człowiek, który siedzi na tyłach i zwodzi wroga za pomocą różnych sztuczek. Przypomina to oczekiwanie przy kartach. Czy myślał pan o tym? Ktokolwiek potrafi przejrzeć zamysły typowych generałów, może wygrać bitwę. Wystarczy, że będzie się wystrzegał tego, czego się po nim spodziewają. Czyż nie na tym polega sekret taktyki, proszę pana? – Nie myślałem o tym – przyznał James Flower, odrobinę zazdrosny. Zaczął od tej chwili odczuwać dla Henryka podziw, którym darzył ludzi twórczych. Czerpał jednak ogromną pociechę z faktu, że mimo wszystko to właśnie on był nauczycielem, który obudził w chłopcu takie idee. Minęły dwa lata od przybycia Henryka. Zarządca plantacji został zwolniony w związku z zakończeniem ważności umowy. Wolność okazała się narkotykiem zbyt silnym dla kogoś, kto przywykł do życia pod kontrolą. Umysł zarządcy nie wytrzymał i biedak popadł w szaleństwo, chodził po drogach, krzycząc i atakując przechodniów. Wreszcie którejś nocy szaleństwo osiągnęło zenit. Miotał się pod szubienicą, toczył krwawą pianę z ust, podczas gdy niewolnicy przyglądali się mu w osłupieniu. Wreszcie podniósł się z potarganymi włosami i płonącymi oczyma, chwycił pochodnię i pobiegł na pola. Henryk Morgan zastrzelił go, gdy wpadł w rosnące blisko siebie zagony trzciny cukrowej. – Kto zna robotę lepiej ode mnie i komu bardziej możesz zaufać, panie? – zapytał Henryk plantatora. – Uczyłem się z książek i z obserwacji i wiem, jak uczynić tę plantację stokrotnie bardziej wydajną. I tak oto stał się czymś więcej niż zarządcą. Usunął szubienicę z placu; wieszanie odbywało się teraz w tajemnicy, nocą. To nie była dobroć. Na podstawie własnych przemyśleń zdawał sobie sprawę, że rzeczy nieznane nigdy nie staną się czymś zwykłym; kara niewidzialna jest czymś po stokroć straszniejszym dla reszty niewolników niż to, co się ogląda w świetle dnia. Henryk wiele się nauczył, mając do czynienia z niewolnikami. Wiedział, że nie może dać im poznać, co o nich myśli, w przeciwnym bowiem razie w jakiś niewytłumaczalny sposób posiadaliby nad nim władzę, spod której trudno by mu było się wyzwolić. Musi pozostawać chłodnym, z dystansem i pełen pogardy w stosunku do tych, którzy stoją niżej od niego. Większość z nich uzna to za dowód wyższości. Ludzie zawsze wierzyli, że jest tym, za kogo się podaje, a on potrafił wcielić się w dowolną postać. Jeśli ktoś był wspaniale ubrany, uważano, że jest bogaty i potężny i traktowano go odpowiednio. Gdy ktoś coś mówił, udając, że w to wierzy, prawie wszyscy zachowywali się tak, jakby rzeczywiście wierzył. A najważniejszym doświadczeniem było to, że jeśli był absolutnie uczciwy i zdał drobiazgowy raport ze swych dziewięciu kolejnych poczynań,

za dziesiątym razem mógł kraść, ile chciał, a nikomu nawet przez myśl by nie przeszło o coś go podejrzewać. Z całą więc mocą kierował uwagę wszystkich na dziewięć spośród dziesięciu swoich poczynań. Rosnący stosik złotych monet w pudełku pod jego łóżkiem był namacalnym dowodem trafności tego spostrzeżenia. I postępował zgodnie z tym, czego się nauczył. Nigdy żadnemu człowiekowi nie dał najmniejszej podstawy, by móc znaleźć się w jego mocy, nie umożliwił też nikomu wejrzenia w swoje wnętrze i poznania motywów swoich działań, myśli i słabostek. Ponieważ większość ludzi nie wierzyła w siebie, nie mogli też uwierzyć w kogoś, o kim sądzili, że jest im podobny. Zbierał skrzętnie doświadczenia życiowe, aż stał się panem plantacji i James Flower potulnie słuchał jego rad, Karaibowie zaś, czarni niewolnicy i biali odrabiający wyroki za popełnione przestępstwa zaczęli go nienawidzić i bać się go. Nikt jednak nie mógł podważyć jego pozycji, nikt nie mógł znaleźć niczego, czym mógłby go dosięgnąć. James Flower był niewypowiedzianie szczęśliwy, szczęśliwszy niż kiedykolwiek do tej pory, ponieważ ten chłopiec zdjął z jego ramion nieznośny ciężar zarządzania plantacją. Nie musiał już myśleć o uprawie ziemi. Coraz bardziej zagłębiał się w swych książkach. A teraz, gdy był coraz starszy, czytał na nowo te same książki, nie wiedząc o tym. Często odczuwał lekkie zniecierpliwienie, gdy stwierdzał, że ktoś niechlujnie bazgrał na marginesach i pozaginał kartki. Henryk Morgan zdobył wspaniałą plantację i wielką władzę. Pod jego nadzorem ziemia rodziła coraz więcej. Sprawił, że plony były czterokrotnie większe niż kiedyś. Niewolnicy pracowali jak odurzeni pod razami bata, w tym biciu nie było jednak nic osobistego. Dawny zarządca czerpał rozkosz z karania, natomiast Morgan nie był okrutny. Był bezlitosny. Po prostu przyspieszał obroty trybów swej maszynerii. Nikomu nie przyszłoby do głowy być uprzejmym wobec koła zębatego czy zamachowego – i nie bardziej ten chłopiec pobłażał niewolnikom. Henryk wyciskał pieniądz skąd się dało i powiększał swój skarb w pudle pod łóżkiem. Część tego pochodziła ze sprzedaży trzciny, a część z transakcji przy zakupie bydła. To nie była kradzież, lecz coś w rodzaju prowizji. Stosik złotych monet rósł i czekał do czasu, kiedy Henryk Morgan wyruszy zdobywać hiszpańskie miasto.

V Henryk odsłużył trzy lata i choć miał ich dopiero osiemnaście, był wysoki i silny. Jego twarde, czarne włosy skręcone były ciasno wokół głowy, a zarys ust przez obcowanie z niewolnikami nabrał stanowczości. Wiedział, że może być z siebie zadowolony, jednak jego spojrzenie ciągle skierowane było w dal, wybiegało poza teraźniejszość. Jedno marzenie nie dawało mu spokoju, gdy budził się i zasypiał, i tkwiło w jego umyśle niczym linijka czerwonego pisma. Musi wrócić na morze, na okręt. Morze było jego matką, kochanką, boginią, która może nim rządzić, a on zawsze będzie gotów jej służyć. Przecież nazwisko

Morgan w pradawnym języku Brytów znaczyło tego, kto żyje z morza. Statki wzywały go coraz to natarczywiej. Jego serce opuszczało go wraz z każdym odpływającym kupcem. W swym wielkim domu studiował pilnie wszystko, co mógł znaleźć w książkach na temat nawigacji. Małym slupem należącym do plantacji odbywał rejsy po pobliskich wodach. Były to jednak dziecinne igraszki, które nie stanowiły przygotowania do zdobycia umiejętności doświadczonego żeglarza. Uczył się chciwie, ponieważ w niedalekiej przyszłości zamierzał zostać korsarzem i zdobyć hiszpańskie miasto. Był to srebrny tron wszystkich jego pragnień. Wreszcie, pewnego wieczoru… – Jest coś, o czym chciałbym porozmawiać, panie. James Flower podniósł wzrok znad książki i wsparł głowę o oparcie krzesła. – Gdybyśmy mieli statek, który zawiózłby nasze zbiory na Jamajkę, zaoszczędzilibyśmy mnóstwo na frachcie – ciągnął. – Koszt takiego statku rychło by się zwrócił. Moglibyśmy również przewozić plony z innych plantacji za wynagrodzeniem mniejszym, niż płaci się kupcom. – A gdzie można kupić taki statek? – zapytał James Flower. – Stoi teraz w porcie dwumasztowiec… – Więc go kup. Kup i dopilnuj wszystkiego. Wiesz więcej na ten temat niż ja. A przy okazji, mam tu ciekawy wtręt o mieszkańcach Księżyca: „Mogą być całkowicie niepodobni do ludzi. Ich szyje z łatwością potrafią”… – zaczął czytać. – Ten statek kosztuje siedemset funtów, proszę pana. – Co kosztuje siedemset funtów? Nie słuchasz już tak uważnie jak niegdyś. Posłuchaj tego ustępu: „Jest to zarówno pouczające, jak i zabawne”… Henryk położył statek na boku, a gdy go oczyścił i pomalował, nazwał go Elżbieta i skierował na morze. Dysponował czymś, co u jeźdźca nazywa się „dobrą ręką” do koni – ciepłym uczuciem dla swego żaglowca, jak gdyby ten był żywą istotą. Musi opanować zasady nawigacji, to oczywiste, ale już teraz coś z ducha okrętu dotknęło jego duszy, a cząstka jego samego przeniknęła statek. Była to niezachwiana miłość i zrozumienie wobec siebie. Czuł drżenie pokładu i gładki dotyk koła sterowego, wiedział intuicyjnie, że łatwo mu będzie prowadzić go z wiatrem. Był jak człowiek, który trzymając głowę na piersi kochanki, odgaduje jej namiętność z rytmu oddechu. Mógł teraz uciec z Barbadosu i wyruszyć na rabunek ze swą wierną Elżbietą, nie było jednak takiej potrzeby. Jego skarb jeszcze nie urósł dostatecznie, on zaś był zbyt młody; w dodatku odczuwał dziwną, pełną zażenowania miłość dla Jamesa Flowera. Na razie było mu dobrze. Pożądliwość, w różnym stopniu tkwiącą we wszystkich mężczyznach – czy to do szelestu kart, czy to do wina lub kobiecych ciał – Henryk zaspokajał, ciągnąc liny na pokładzie, czując kołysanie i słuchając łopotu żagli. Wiatr, spływający z czarnego, groźnego nieba, był dla niego i czarą wina, i hazardem, i namiętną pieszczotą. Popłynął ze zbiorami na Jamajkę, lawirując między wyspami. Zyski z plantacji

zwielokrotniły się, a pudło ze złotymi monetami przybierało na wadze. Jednakże po kilku miesiącach Henrykiem owładnęło tępe, męczące pragnienie. Była to tęsknota małego chłopca, rozbudzona na nowo i znacznie silniejsza. Elżbieta nasyciła jego dawną pożądliwość, ale też wznieciła nową. Czuł, że wzywa go wizja zdobywania pięknych rzeczy z jedwabiu i złota oraz podziwu mężczyzn. Jego serce rwało się ku temu z siłą większą niż kiedykolwiek. Henryk odwiedzał brązowe i czarne niewolnice w ich chatach, usiłując choćby zagłuszyć głód, jeśli go nie nasycić, one zaś, bierne, o krowich oczach, przyjmowały go, chcąc zadowolić. Miały nadzieję, że dostaną za to więcej pożywienia lub dzban rumu w prezencie. Za każdym razem odchodził pełen wstrętu, litując się nad tą nędzną, żywiącą się nadzieją prostytucją. Któregoś dnia w zagrodzie niewolników w Port Royal znalazł Paulette i kupił ją do służby w domu. Była mała, ale krągła; żywa, lecz łagodna w ruchach. Biedna mała niewolnica miała w sobie mieszankę krwi hiszpańskiej, karaibskiej, murzyńskiej i francuskiej. Efektami tego skomplikowanego pochodzenia były włosy jak czarny wodospad, oczy błękitne jak morze, o orientalnym wykroju, i złocista skóra. Okazało się, że jest zmysłowa i namiętna, jej nogi i ręce migotały niczym złote płomienie. Jej wargi potrafiły wykrzywiać się jak wijące się węże lub rozkwitać jak pąsowe kwiaty. Wydawała się zarazem dzieckiem i doświadczoną życiowo kobietą. Była chrześcijanką, ale czciła duchy lasu i śpiewała ciche pieśni ku czci Wielkiego Węża. Henryk traktował ją jak delikatną i doskonałą maszynkę dostarczającą przyjemności – urządzenie do miłości cielesnej. Była jak te wysokie, chłodne kobiety nocy, które pojawiają się na skrzydłach snu, z bezdusznymi ciałami, ciałami z namiętnych marzeń. Zbudował dla niej maleńki, obrośnięty winem i kryty liśćmi bananowca domek i tam uprawiał z nią miłosne igraszki. Początkowo Paulette była mu wdzięczna za zapewnienie jej łatwego, leniwego, wygodnego i pozbawionego trudów życia. Z czasem jednak zakochała się w nim do szaleństwa. Obserwowała jego twarz niczym bystry terrier, skaczący z dziką radością na dźwięk jednego słowa lub tarzający się w kurzu na dźwięk innego. Gdy Henryk był poważny lub roztargniony, bała się. Klękała przed swoją małą figurką z bazaltu, przedstawiającą boga dżungli, i modliła się do Najświętszej Panny o jego miłość. Czasami wystawiała kubki z mlekiem przeznaczonym dla uskrzydlonego Jun-Jo-Bee, który sprawia, że mężczyźni dochowują wierności. Za pomocą swych gorączkowych, tkliwych sztuczek, będących dziedzictwem mieszanej krwi, dążyła do zatrzymania go przy sobie. Jej ciało i włosy wydzielały drażniące orientalne zapachy, ponieważ nacierała się drzewem sandałowym i mirrą. Gdy zaś był posępny… – Czy kochasz Paulette? – pytała. – Czy kochasz Paulette? Czy jesteś pewien, że kochasz

Paulette? – Ależ tak, naturalnie, że kocham Paulette. Jakże mógłby mężczyzna, który widzi Paulette, małą, drogą Paulette, i dotyka jej słodkich warg, nie kochać jej? – I jego wzrok zaczynał błądzić po morzu, wzdłuż krętej linii brzegu. – Ale czy na pewno kochasz Paulette? Chodź, pocałuj małe piersi swej Paulette. – Tak, na pewno ją kocham. Proszę bardzo! Ucałowałem je i czar się spełnił. A teraz bądź przez chwilę cicho. Posłuchaj rechotu żab. Zastanawiam się, co wystraszyło starą, brodatą małpę na drzewie. Może jakiś niewolnik kradnie owoce. – I jego oczy niespokojnie krążyły po morzu. Wraz z upływem lat do jej miłości dołączyło się uczucie strachu. Wiedziała, że jeśli ją porzuci, będzie to coś o wiele gorszego niż zwykła samotność. Być może będzie zmuszona klęczeć w szeregu na polu i grzebać w ziemi palcami, jak robiły to inne kobiety. Aż wreszcie któregoś dnia zaprowadzą ją do chaty silnego, muskularnego Murzyna, który posiniaczy jej złote ciało w bestialskim uścisku i uczyni ją brzemienną czarnym dzieckiem, silnym czarnym dzieckiem, które, gdy dorośnie, będzie wieść życie pełne znoju. Taki był los wszystkich niewolnic na wyspie. Ta część jej umysłu, która należała do starej kobiety, wzdrygała się na tę myśl, choć zarazem wiedziała, że ją któregoś dnia Henryk porzuci. A po chwili w jej umyśle dziecka otwierała się furtka, którą uchodził strach. Gdybyż ją poślubił… Wydawało się to niemożliwe, a przecież wydarzały się dziwniejsze rzeczy. Gdyby ją poślubił, nie musiałaby się wtedy lękać, ponieważ te dziwne stworzenia, żony, były w jakiś dziwaczny sposób, z pomocą woli bożej, chronione przed takimi niemiłymi wydarzeniami. Widziała je w Port Royal, otoczone mężczyznami, broniącymi ich przed plugawym dotykiem, oddychające przez perfumowane tkaniny, które miały zabić przykre zapachy, czasami z kuleczkami bawełny w uszach, aby nie słyszeć ulicznych przekleństw. I Paulette wiedziała – bo czyż jej tego nie mówiono? – że w swych domach kobiety te wylegują się na wielkich, miękkich łożach i leniwie wydają rozkazy niewolnikom. To był błogosławiony status i w nim odważyła się pokładać nadzieję. Ale jej ciało nie wystarczało, by go osiągnąć, wiedziała o tym. Często jego miękka moc zawodziła. Jeśli napoiła Henryka nadmiarem miłości, nie przychodził do jej altany przez jakiś czas, gdy skąpiła mu namiętności, odchodził obrażony lub śmiał się z niej i rzucał brutalnie na niskie posłanie z palmowych liści. Musi znaleźć coś takiego, co zmusi go do poślubienia jej. Gdy Henryk wyruszył z ziarnem kakaowym do Port Royal, omal nie oszalała. Znała jego miłość do statku, namiętność do morza i była szaleńczo zazdrosna o te uczucia. W wyobraźni widziała, jak pieszczotliwie dotyka koła sterowego swymi mocnymi, tak drogimi jej palcami. Ach! Mogłaby rozbić w drzazgi to koło, które ją okradało. Musi sprawić, że będzie kochał swą Paulette mocniej niż statki, niż morze, czy cokolwiek innego na tej ziemi – tak mocno, że w końcu ją poślubi. Będzie wtedy z dumą przechadzać się między chatami i spluwać na niewolników, nie będzie musiała obawiać się pracy na polu czy

też rodzenia silnych, czarnych dzieci. Ubierałaby się wtedy w czerwone suknie, a na szyi nosiłaby srebrny łańcuch. Być może nawet od czasu do czasu przynosiliby jej obiad do łóżka, gdyby udawała chorą. Skurczyła palce u nóg z rozkoszy na tę myśl. Zaczęła zastanawiać się nad obraźliwymi słowami, które rzuci tłustej Murzynce, gdy tylko zostanie żoną Henryka. Ta stara, tłusta wiedźma nazwała ją w obecności wszystkich flądrą. Paulette udało się wyrwać jej dużo włosów, zanim ją przytrzymano, ale i tak jeszcze któregoś dnia jej pokaże. Najchętniej Paulette kazałaby ją wychłostać. W czasie gdy Henryka nie było, do portu zawinął statek handlowy. Paulette poszła na plażę zobaczyć, co przywiózł, i popatrzeć na wysmaganych przez wiatr żeglarzy. Jeden z nich, wielki, rozrośnięty Irlandczyk, który wlał w siebie sporo rumu, dogonił ją i schwytał przy stosie skrzynek. Szybka i silna, usiłowała się wyswobodzić, trzymał ją jednak mocno, choć chwiał się na nogach. – Złapałem wróżkę, która zreperuje mi buty – roześmiał się i zajrzał w jej twarz. – To pewnikiem jest wróżka. – I nagle ujrzał, że była mała i bardzo piękna, przemówił więc czule, niskim głosem: – Jesteś cudowną wróżką, piękniejszą od wszystkiego, co moje oczy kiedykolwiek widziały. Czy taka drobna, krucha istota jak ty mogłaby pomyśleć o takim brzydalu jak ja? Wyjdź za mnie, a będziesz miała wszystko, co żeglarz może ofiarować. – Nie! – krzyknęła. – Nie! – Prześliznęła się pod jego ręką i uciekła. Marynarz usiadł na piasku i tępo patrzył przed siebie. – To był sen – szepnął. – To był tylko sen zesłany przez duchy. Coś takiego nie może przytrafić się biednemu żeglarzowi. Nie, dla żeglarzy są ładne wiedźmy, które z twardym spojrzeniem mówią: „Dalej, najpierw forsa, skarbie”. Ale Paulette wiedziała już, co robić, żeby Henryk ją poślubił. Postara się go spić, usidli winem, a w pobliżu będzie czekał ksiądz, który pojawi się na jej ciche wezwanie. Och, dziwniejsze rzeczy już się zdarzały! Pierwszej nocy, gdy wrócił, zastawiła sieci: przygotowała duży dzban wina peruwiańskiego, a ksiądz, przekupiony ukradzioną monetą, czekał w cieniu drzew. Henryk był bardzo znużony. Sam własnoręcznie pomagał w pracach na statku. Mała, obrośnięta winem chatka była miłym odpoczynkiem. Biały księżyc w pełni rzucał srebrną poświatę na morze w dole, a na ziemię padały fioletowe odblaski. Lekki wietrzyk nucił słodką pieśń wśród palm. Przyniosła wino i napełniła czarkę. – Czy kochasz Paulette? – O tak! Bóg mi świadkiem, że kocham Paulette – drogą, słodką Paulette. Kolejna czarka i znów natarczywe: – Czy jesteś tego pewien? – Paulette to mała gwiazdka na srebrnym łańcuszku, spoczywająca na mej piersi. – I ciasno objął ramionami jej złotą talię. I znów, i znów, i znów, aż wreszcie jego ramiona oderwały się od niej, a dłonie zacisnęły.

– Och! Czy kochasz Paulette?! – krzyknęła dziewczyna z trwogą, gdyż Henryk stał się posępny, dziwny i chłodny. – Opowiem ci o dawnych czasach – powiedział ochryple. – Byłem małym, radosnym chłopcem, ale na tyle dużym, aby kochać. I była sobie dziewczyna o imieniu Elżbieta, córka bogatego dziedzica. Ach! Była śliczna jak ta noc, spokojna i urocza jak wiotka palma pod księżycem. Kochałem ją tak, jak mężczyzna kocha tylko raz. Nasze serca biły zgodnym rytmem. Doskonale pamiętam śmiałe plany, które snuliśmy, siedząc nocą na wzgórzu. Mieliśmy mieszkać w wielkim domu, a wokół nas wzrastałyby nasze kochane dzieci. Nie znasz takiej miłości, Paulette. Ale cóż! To nie mogło trwać – ciągnął. – Bogowie w swej zazdrości uśmiercają szczęście. Nic, co dobre, nie jest wieczne. Banda morskich zbójów napadła na kraj i porwała mnie, małego chłopca, po czym sprzedała jako niewolnika w Indiach. Gorzka była utrata Elżbiety, tak gorzka, że lata nie pomogły mi usunąć jej z pamięci. I zapłakał cicho. Paulette była oszołomiona zmianą, która w nim nastąpiła. Głaskała jego włosy, aż oddech mu się uspokoił. I zaczęła od nowa, z beznadziejną cierpliwością, jak nauczyciel pytający tępe dziecko. – Ale… czy kochasz Paulette? Poderwał się i spojrzał na nią. – Ciebie? Czy ciebie kocham? Przecież jesteś tylko małym zwierzątkiem! Ładnym, małym, złotym zwierzątkiem, to pewne, ale tylko kształtnym ciałem, niczym więcej. Czy czci się boga, ponieważ jest duży, albo miłuje jałową ziemię, tylko dlatego że jest rozległa, lub kocha kobietę, której jedyną zasługą jest jej ciało? Ach, Paulette! Przecież ty nie masz duszy! Elżbieta miała białą, uskrzydloną duszę. Kocham cię, oczywiście, tym, czym należy cię kochać – ciałem. Ale Elżbietę… Elżbietę kochałem duszą. Paulette była zaskoczona. – Co to jest dusza? – zapytała. – I jak mogę ją zdobyć, jeśli jej nie mam? Gdzie się znajduje ta twoja dusza, skoro jej nigdy nie widziałam i nie słyszałam? A jeśli jej nie można obejrzeć, usłyszeć lub dotknąć, skąd wiesz, że ona miała tę duszę? – Cicho! – krzyknął rozwścieczony. – Cicho, bo dam ci w twarz i każę wychłostać. Mówisz o rzeczach, których nie rozumiesz. Co ty możesz wiedzieć o miłości, która nie polega wyłącznie na kontakcie ciał?

VI Nadeszło Boże Narodzenie, już czwarte za służby Henryka. James Flower podarował mu małe pudełko przewiązane kolorową wstążką. – To prezent na tę okazję – powiedział, a oczy lśniły mu radością, gdy Henryk je rozpakowywał. W pudełku z drewna tekowego, na czerwonym jedwabiu leżały porwane skrawki papieru. Był to koniec niewolnictwa Henryka. Wyjął jeden strzęp z pudełka

i obejrzał, po czym roześmiał się niepewnie i oparł głowę na rękach. – Nie jesteś już sługą, lecz moim synem – powiedział plantator. – Jesteś teraz synem, którego nauczyłem dziwnych rzeczy i nauczę więcej, znacznie więcej. Zawsze tu będziemy mieszkać i rozmawiać wieczorami. Henryk podniósł głowę. – Och! Ale ja nie mogę pozostać. Muszę wyruszyć i stać się piratem. – Ty nie… ty nie możesz pozostać? Henryku, zaplanowałem całe nasze życie. Nie zostawisz mnie tu samego! – Panie, ja muszę – odparł Henryk. – To jest jedyny cel mojego życia, muszę iść. – Ależ Henryku, mój drogi Henryku, otrzymasz połowę mojej plantacji, a po mojej śmierci wszystko będzie twoje, jeśli tylko ze mną zostaniesz. – Nie mogę – rozpłakał się Henryk. – Muszę wyruszyć i rozsławić swoje imię. Nie jest mi przeznaczone zostać plantatorem. Mam w głowie plany, które doskonaliłem w myślach. Nic nie może mi przeszkodzić w ich urzeczywistnieniu. James Flower, załamany, pochylił się na krześle. – Smutno tu będzie, gdy odejdziesz. Nie bardzo wiem, co bez ciebie pocznę. Henryk sięgnął myślą wstecz, do chwili, w której Robert spoglądał z uśmiechem w ogień i wypowiadał te same słowa: „Smutno tu będzie bez ciebie, mój synu”. Przypomniał sobie, jak matka siedziała chłodno wyprostowana i milcząca. Na pewno już to przebolała. Ludzie zawsze przechodzili do porządku nad rzeczami, których się bardzo obawiali. Pomyślał też o małej Paulette, która będzie płakać w swojej chatce, przerażona, gdy jej o tym powie. – Jest tu moja mała służąca – powiedział. – Mała Paulette. Opiekowałem się nią. I jeśli był pan ze mnie zadowolony, czy może pan coś dla mnie uczynić? Proszę, niech na zawsze zostanie w domu, niech pan jej nigdy nie wysyła do pracy w polu ani nie bije, ani nie każe jej zapłodnić przez czarnego niewolnika. Czy zrobi pan to dla mnie? – Oczywiście, Henryku – odparł James Flower. – Ach, jak dobrze było cię tu mieć i słuchać twego głosu wieczorami. Cóż ja teraz pocznę? Nie ma nikogo, kto by zajął twoje miejsce, ponieważ naprawdę byłeś mi synem. Będzie tu smutno bez ciebie, chłopcze. – To, co robiłem w pańskiej służbie, zostało po wielekroć odpłacone wiedzą, którą mnie pan karmił wieczorami. Będzie mi pana brakowało bardziej, niż potrafię to wyrazić. Ale czy nie może pan zrozumieć? Muszę iść i zdobyć miasto hiszpańskie, nie daje mi bowiem spokoju myśl, że jeśli człowiek zaplanuje starannie i rozważy swe szanse i dobierze ludzi, których ma do dyspozycji, to jest w stanie tego dokonać. Przestudiowałem opisy starożytnych wojen, a teraz muszę rozsławić swe imię i zdobyć fortunę. A gdy już zyskam podziw mężczyzn, być może powrócę tu, panie, i będziemy razem siadywać wieczorami i rozmawiać. Będzie pan pamiętał o mej prośbie, o Paulette? – Kto to jest Paulette? – zapytał plantator. – Ależ to służąca, o której wspomniałem. Niech pan nie pozwoli, by przebywała

z niewolnikami, gdyż zależy mi na niej. – Ach tak, pamiętam. A dokąd teraz wyruszasz, Henryku? – Na Jamajkę. Mój wuj, sir Edward, od dawna jest gubernatorem w Port Royal. Nigdy go nie spotkałem – cóż, byłem sługą na kontrakcie, a on jest dżentelmenem. Mam do niego list, który dał mi mój ojciec. Może zechce mi pomóc w zakupie statku na wyprawę. – Mogę ci pomóc kupić statek. Byłeś dla mnie taki dobry – powiedział plantator. Henryk poczuł wstyd, ponieważ w pudełku pod łóżkiem lśnił stos złotych monet – ponad tysiąc funtów. – Nie – odparł. – Nie. Otrzymałem większą zapłatę w naukach i w tym, że był pan dla mnie ojcem, niż można obliczyć w pieniądzach. Teraz, gdy odchodził, zrozumiał, że zaczął kochać tego mężczyznę o czerwonej twarzy. Silni, lśniący Murzyni siedzieli u wioseł w łódce, która zbliżała się ku zakotwiczonemu statkowi. Statek przybył tu z rozkazu Stanów Generalnych i miał przewieźć czarnych niewolników z Gwinei na wyspy. James Flower siedział w łódce – wyprostowany, bardzo czerwony i milczący. Gdy jednak zbliżyli się do statku, podniósł głowę i przemówił błagalnie do Henryka. – Na półkach pozostały książki, których nigdy nie czytałeś. – Wrócę któregoś dnia i przeczytam je. – Jest jeszcze tyle rzeczy w mojej głowie, których ci nie powiedziałem, chłopcze. – Gdy zdobędę podziw mężczyzn, wrócę do ciebie, panie, i powiesz mi to wszystko. – Przysięgasz? – Tak, przysięgam. – A ile czasu ci to zabierze, Henryku? – Nie potrafię powiedzieć – może rok, może dziesięć lat, a może dwadzieścia. Muszę godnie rozsławić me imię. Henryk zaczął się wspinać na okręt. – Będę się czuł samotny wieczorami, synu. – Ja też, panie. Spójrz! Odpływam. Do widzenia, panie. Nie zapomnij o Paulette. – Paulette?… Paulette?… Ach tak, pamiętam.

VII Henryk Morgan przybył do angielskiego osiedla w Port Royal, zostawił bagaż na plaży i udał się na poszukiwanie wuja. – Czy wiecie, gdzie mogę znaleźć wicegubernatora? – dowiadywał się na ulicach. – Tam jest jego pałac, młody człowieku. Kto wie, może akurat tam jest. Pałac – jakież to typowe dla brytyjskiego dżentelmena, który stał się oficjalną osobistością, z dala od domu. Tak, to zapewne człowiek, którego opisał Robert Morgan. Jego listy znakowane były stemplem pałacu wicegubernatora. Henryk znalazł pałac – niski, niechlujny dom o murach bielonych wapnem i dachu krytym nierównymi czerwonymi dachówkami. Przy

bramie stał nadęty halabardnik i sztywno dzierżył przed sobą mało przydatną broń. Stanowił część dekoracji wystawionej na pastwę rojom much. Gdy Henryk się zbliżył, halabardnik opuścił broń. – Szukam sir Edwarda Morgana. – Czego sobie życzysz od Jego Ekscelencji? – Jest moim wujem i chciałbym z nim porozmawiać. Żołnierz przyjrzał mu się podejrzliwie i ścisnął mocniej halabardę. I wtedy Henryk przypomniał sobie doświadczenia z plantacji. Być może ten człowiek, pomimo swego czerwonego okrycia, był czymś w rodzaju niewolnika. – Zejdź mi z drogi, przeklęty psie! – krzyknął. – Zejdź mi z drogi albo dopilnuję, żeby cię powiesili. Człowiek przestraszył się i omal nie upuścił broni. – Tak, panie, zawiadomię o twym przybyciu. Zadął w małą srebrną trąbkę, a gdy pojawił się służący w zielonych koronkach, rzekł: – Młody dżentelmen do Jego Ekscelencji. Poprowadzono Henryka do małego, zaciemnionego pokoju z szarymi, szamerowanymi złotem zasłonami. Na ścianach wisiały trzy niewyraźne portrety w czarnych ramach: dwóch kawalerów w kapeluszach z piórami, trzymających szpady poziomo – wyglądały jak dwa sztywne, cienkie ogony – i ładna dama z upudrowanymi włosami, w jedwabnej sukni, z odsłoniętymi ramionami i obnażonymi do połowy piersiami. Z jakiegoś miejsca ponad osłoniętym przejściem dochodziło ciche brzdąkanie harfy. Służący wziął od Henryka list i zostawił go samego. Rzeczywiście, poczuł się bardzo sam. Był to zimny dom, w którym wszystko było robione z niesłychaną precyzją. Uprzejmą pogardę czuło się nawet na twarzach portretów ze ściany. Na zasłonach było wyhaftowane brytyjskie godło, po jednej stronie lew trzymający pół tarczy, a jednorożec z drugą połową po drugiej. Gdy zasłony zwisały równo, wzór był widoczny w całości. W tym pokoju Henryk zaczął obawiać się swego wuja. Ale wszystko w nim zamarło, gdy wszedł sir Edward. Był to jego ojciec – taki, jakim go zapamiętał, a równocześnie ktoś zupełnie inny. Stary Robert nie nosiłby takich wąsów, przypominających rzęsy, nic też w jego życiu nie ukształtowałoby warg w linię tak wąską, że wyglądały jak wąsy. Obaj mogli urodzić się podobni jak dwa ziarnka fasoli, ale każdy stworzył sobie własne usta. Robert mówił prawdę – ten człowiek był jego wyniosłym przeciwieństwem. Przypominał aktora, który odgrywa dziwaczną rolę, a mimo to udaje mu się zagrać ją tak, jakby to on był właściwą osobą na właściwym miejscu, zarazem czyniąc z innych głupców. Nosił purpurowy płaszcz, obszyty koronką wokół szyi i mankietów, i miał długą szpadę, a przy tym wszystkim był chudy jak tyka owinięta w szary jedwab, w szarych jedwabnych pończochach i miękkich szarych butach z kokardami. A wszystko to sprawiało na Henryku wrażenie najbardziej

odpowiedniego stroju. Jego przyzwoita odzież wyglądała przy tym obskurnie. Wuj spoglądał na niego nieruchomo, czekając, aż przemówi pierwszy. – Nazywam się Henryk Morgan, panie, i jestem synem Roberta – zaczął po prostu. – Widzę to. Jest pewne nikłe podobieństwo. I cóż mogę dla ciebie zrobić? – Ja… ja nie wiem. Złożyłem wizytę, żeby poinformować o moim istnieniu. – To uprzejmie z twojej strony… tak, bardzo uprzejmie. Trudno było zacząć coś mówić, wobec tej niemal drwiącej kurtuazji Henryk zapytał: – Czy miał pan jakieś wieści o moich rodzicach w ciągu ostatnich pięciu lat, odkąd wyjechałem? – Pięć lat! A cóż takiego porabiałeś? – Odsługiwałem kontrakt. Ale co z moimi rodzicami? – Twoja matka nie żyje. – Mama nie żyje – powtórzył szeptem Henryk. Zastanawiał się, czy zmarła wkrótce po jego odejściu. Nie czuł się specjalnie winny, a jednak te słowa zabrzmiały strasznie, niosły ostateczną treść. Koniec czegoś, co już nigdy nie wróci. – Mama nie żyje – powiedział cicho. – A mój ojciec? – Słyszałem, że wyczynia dziwne rzeczy w swym różanym ogrodzie. Dziedzic Rhys pisał mi o tym. Zrywa kwiaty i ciska nimi w powietrze, jakby był szalony. Ziemia jest pokryta płatkami, a sąsiedzi przyglądają się temu ze śmiechem. Robert nigdy nie był normalny; zawsze coś z nim było nie w porządku. A przecież mógł daleko zajść przy Jakubie. Zawsze wiedziałem, że sprowadzi na nas jakąś hańbę. Nigdy nie szanował niczego godnego szacunku. Dlaczego musi się tak narażać na ludzki śmiech? To ośmiesza jego… hm… krewnych. – Czy naprawdę sądzisz, wuju, że postradał zmysły? – Nie wiem – odparł sir Edward i dodał z nutką zniecierpliwienia: – Po prostu przeczytałem list wielmożnego Rhysa. Moje stanowisko nie zostawia mi wiele czasu na czcze rozważania. Ani jałową konwersację – dodał jednoznacznie. Metodyczny dźwięk harfy ustał, odsunęła się zasłona przy drzwiach i do pokoju weszła smukła dziewczyna. W ciemnym pomieszczeniu trudno się było jej przyjrzeć. Widać jednak było, że nie jest piękna, lecz raczej ładna i dumna. Nosiła suknię z miękkiej materii i miała bladą twarz. Nawet jej włosy były barwy bladego złota. W sumie stanowiła blade odbicie sir Edwarda. Dziewczyna była zaskoczona widokiem Henryka, on zaś doszedł do wniosku, że trochę się jej boi – w taki sam sposób, w jaki obawiał się sir Edwarda. Spoglądała na Henryka, jakby był jakimś niesmacznym pożywieniem i jakby tylko względy elementarnej grzeczności powstrzymywały ją od odepchnięcia talerza. – Twój kuzyn, Henryk – przedstawił go krótko sir Edward i dodał: – Moja córka, Elżbieta. Ma tylko mnie po śmierci matki. – A po chwili dodał nerwowo, jakby wiedział, że nic dobrego nie może wyniknąć z poznania się młodych: – Czy nie powinnaś jeszcze trochę

poćwiczyć, moja droga? Zdecydowała się, zgodnie z sugestią, na drobną uprzejmość w stosunku do Henryka i przywitała się z nim, używając takiego samego tonu jak ojciec: – Dzień dobry. Tak, ojcze, chyba jeszcze poćwiczę. Ostatni fragment jest trudny, chociaż piękny. – I zniknęła za zasłoną, skąd ponownie zaczęły dobiegać powolne, staranne dźwięki harfy. Henryk podjął decyzję, chociaż bał się tego człowieka. – Chciałbym o czymś porozmawiać. Chcę wypłynąć na morze dużym statkiem zaopatrzonym w działa i wziąć się za korsarstwo. A gdy już zdobędę wielkie łupy, a obok mnie znajdą się ludzie przeze mnie wybrani, wyruszę na hiszpańskie miasto. Jestem dobrym żeglarzem, wuju. Sądzę, że poradzę sobie na morzu. Potrafię planować. Wiele czytałem o dawnych wojnach. Korsarze nigdy dotąd nie byli taką potęgą, jaką chcę z nich uczynić. Mógłbym stworzyć z nich armię i flotę. W krótkim czasie mógłbym dowodzić całym Wolnym Bractwem na wybrzeżu, a byłaby to zbrojna potęga, z którą trzeba się liczyć. Starannie przemyślałem to wszystko w ciągu długich lat mego niewolnictwa – ciągnął Henryk. – Moja dusza rwie się do tego. Myślę, że te marzenia zapewnią mi fortunę i sławę. Znam swoje możliwości. Mam dwadzieścia lat, od kilku lat pływam, mam też tysiąc funtów. Uczynię bogatym człowieka, który mi pomoże i zostanie moim wspólnikiem. Jestem pewien, że mi się powiedzie. Jestem tego absolutnie pewien. Proszę cię zatem, wuju, abyś dołożył do mojego tysiąca funtów tyle, żeby mi starczyło na odpowiedni okręt i opłacenie dzielnej załogi, którą dobiorę wedle mego uznania. Jeśli powierzysz mi tysiąc funtów, przysięgam, że pomnożę twoje bogactwo. Dźwięki harfy ustały. Na początku pełnego emocji przemówienia chłopca sir Edward uniósł rękę, jakby chciał go uciszyć, lecz słowa popłynęły. A gdy harfa ucichła, sir Edward spojrzał z zakłopotaniem na drzwi. Teraz znów skupił uwagę na Henryku. – Nie mam pieniędzy na ryzykowne przedsięwzięcia – oznajmił cierpko. – Nie mam też czasu na rozmowę. Za moment przychodzi gubernator na naradę. Ale chcę powiedzieć, że jesteś dzikim, nieokrzesanym chłopcem, który prawdopodobnie zawiśnie za swoje wyczyny. Twój ojciec jest taki sam, tylko on ma pomieszany umysł. Muszę cię również powiadomić, że między Hiszpanią i Anglią panuje pokój – ciągnął sir Edward. – Nie przyjaźń, to prawda, lecz mimo wszystko pokój. Jeśli zaczniesz trudnić się korsarstwem, moim obowiązkiem będzie dopilnować, aby cię ukarano, choćby nawet miało mi to sprawić przykrość. Okrągłe łby3 już nie są u władzy, a te wszystkie dzikie sprawy, które Cromwell przeoczył, są starannie pilnowane. Zapamiętaj moje słowa, bo nie chciałbym wieszać własnego bratanka. A teraz naprawdę muszę się pożegnać. 3 Okrągłe łby (ang. roundheads lub round-heads) – zwolennicy Parlamentu podczas rewolucji angielskiej (1640–1660), zwani tak od krótkich włosów noszonych przez purytanów (przyp. tłum.).

Łzy odrazy zalśniły w oczach Henryka. – Dzięki za wizytę – dodał wuj. – Do widzenia. I wyszedł przez osłonięte kotarą drzwi.

Henryk, zachmurzony, kroczył ulicą. Ujrzał w niewielkiej odległości przed sobą kuzynkę i towarzyszącego jej wysokiego czarnego lokaja. Henryk szedł powoli, nie chcąc jej wyprzedzić, ale dziewczyna wyraźnie zwalniała. Może chce ze mną porozmawiać? – pomyślał Henryk i przyspieszył kroku, aby ją dogonić. Ujrzał ze zdumieniem to, co było niewidoczne w ciemnym pokoju. Była małą, najwyżej czternastoletnią dziewczynką. Spojrzała na niego, gdy się zbliżył. – Czy znalazłaś tu, w Indiach, coś ciekawego do roboty? – zapytał. – Ile tylko zapragnę – odparła. – Jesteśmy tu już od dłuższego czasu, jak wiesz. – I dotknąwszy niewolnika końcem niewielkiej parasolki, skręciła w poprzeczną ulicę, pozostawiając Henryka samego. Odczuwał gorycz z powodu dumnych krewniaków, którzy wyraźnie odsuwali się od niego, jakby był czymś plugawym. Nie mógł ich nazwać głupcami, gdyż wywarli na nim duże wrażenie. Sprawili, że poczuł się samotny, bezradny i bardzo młody. Wąskie uliczki Port Royal były pokryte grubą warstwą błota, rozdeptanego przez wózki i niezliczoną liczbę bosych stóp. Port Royal tak przypominał miasto, jak pałac wicegubernatora Whitehall. Uliczki były wąskimi alejkami z brudnymi, drewnianymi domami po obu stronach. Każdy dom miał balkon, który wychodził na ulicę. Gdy Henryk je mijał, siedzący na nich ludzie przyglądali mu się, a w ich spojrzeniach nie było ciekawości, lecz apatia, z jaką chorzy ludzie oglądają muchę łażącą po suficie. Jedna z ulic wydawała się niezamieszkana. Wyjątkiem były kobiety – czarne, białe, szare, o wychudzonych, trawionych gorączką policzkach. Wychylały się z balkonów niczym niedomyte syreny i cicho wołały za nim, gdy przechodził. A ponieważ nie zwracał na nie uwagi, wydawały okrzyki przypominające rozeźlone papugi, przeklinały i spluwały za nim. Blisko wybrzeża znalazł coś w rodzaju tawerny, a przed nią licznie zgromadzony tłum. Na środku stała otwarta beczka z winem, a wielki pijany mężczyzna, w idiotycznych koronkach i kapeluszu z piórem, stąpał dumnie wokół niej. Podawał szklanki, miski, a nawet kapelusze pełne wina mężczyznom, którzy je podsuwali. Od czasu do czasu wznosił toast, a tłum wraz z nim. Henryk, zasmucony, chciał przemknąć się obok. – Napij się za moje zdrowie, młody człowieku. – Nie mam ochoty pić – odparł Henryk. – Nie chcesz pić? – Olbrzym nie wiedział, co począć w tej nowej dla niego sytuacji. I nagle zapałał gniewem. – Na Boga! Będziesz pił, skoro kapitan Dawes, który zdobył dziś statek zaopatrzeniowy Sangre de Cristo, prosi cię o to. Krzykliwy mężczyzna podszedł bliżej, nagle wyciągnął pistolet zza pasa i chwiejnym gestem przyłożył go do piersi Henryka. Chłopiec popatrzył na pistolet.

– Wypiję za twoje zdrowie – powiedział. A gdy pił, przyszedł mu do głowy pewien pomysł. – Chciałbym pomówić z panem na osobności, kapitanie. – I skierował pirata do drzwi tawerny. – O pańskiej następnej wyprawie… – rozpoczął. – Mojej następnej wyprawie, do diabła?! – ryknął kapitan. – Właśnie zdobyłem łupy, czyż nie widzisz? Mam pieniądze, może nie? O co ci więc chodzi z tą następną wyprawą? Zaczekaj, aż skończy się to, co zdobyłem, i zagoją się moje rany. Zaczekaj, aż osuszę z wina cały Port Royal, i wtedy przyjdź porozmawiać o wyprawie. Wybiegł znów do tłumu na zewnątrz. – Chłopcy! – wrzasnął. – Chłopcy, od wieków nie piliście mojego zdrowia. Chodźcie, krzyknijmy razem, a potem coś zaśpiewamy. Henryk wyszedł zrozpaczony. W porcie stało na kotwicy wiele statków. Podszedł do marynarza siedzącego na piasku. – To szybki statek? – zapytał, chcąc nawiązać znajomość. – O tak, niezły. – Czy są w mieście jacyś znani korsarze? – Nikogo nie ma oprócz Dawesa, ale to tylko rycząca mysz. Zdobywa mały statek wiozący zaopatrzenie dla Campeche, a po hałasie, jaki czyni, można by sądzić, że zdobył Panamę. – I nie ma nikogo więcej? – Cóż, jest niejaki Grippo, ale on nie szuka łupów, chyba że płyną nieuzbrojeni. Boi się własnego cienia, ten Grippo. Tak, jest tu w porcie bez łupów, pije na kredyt czarny rum, jak się domyślam. – Który z tych statków jest jego? – zapytał Henryk. – Tam stoi, Ganimedes. Powiadają, że ukradł go w Saint-Malo, gdy załoga się spiła. On i dziewięciu innych wyrzucili za burtę spitych nieszczęśników i uciekli statkiem do Indii. Tak, to dobry statek, ale Grippo to nie dowódca. Cud, że go do tej pory nie zatopił. Idź do Mansveldta. To jest dowódca dla ciebie, prawdziwy wódz. Ale Mansveldt jest na Tortudze. – Dobry, zwinny statek – zauważył Henryk. – Chociaż mógłby bez szkody mieć więcej żagli. A jak z uzbrojeniem? – Mówią, że ma tego w nadmiarze. Tej nocy Henryk znalazł pirata, który pił w szopie na plaży. Był prawie czarny; dwie pokaźne zmarszczki przecinały jego policzki, jak gdyby ciało przecięto jedwabnym sznurem. Oczy, niczym wartownicy, rzucały spojrzenia pełne obawy. – Czy to ty jesteś Grippo? – zapytał Henryk. – Ja nic nie mam – krzyknął mężczyzna, cofając się. – Nie biorę łupów. Nic ode mnie nie wymusisz. Kiedyś zaczepiono go w Saint-Malo, a potem pobito tak, że całe jego ciało było poprzecinane setkami ziejących ust, a wszystkie śmiały się krwią. Od tej pory Grippo bał się

każdego, kto miał przewagę. – Kim jesteś? – spytał. – Myślę, że uczynię cię bogatym, Grippo – zapewnił Henryk. Wiedział, jak postępować z takim człowiekiem, gdyż radził sobie z wieloma niewolnikami na plantacji. Ten był bojaźliwy i prawdopodobnie chciwy. – Co byś powiedział na pięćset funtów angielskich, Grippo? Czarny człowiek oblizał wargi i popatrzył na pustą szklankę. – Co musiałbym zrobić, żeby zdobyć tyle pieniędzy? – szepnął. – Sprzedasz mi dowodzenie na Ganimedesie. Grippo zrobił się czujny. – Ganimedes jest wart dużo więcej – powiedział stanowczo. – Ale ja nie chcę kupić statku, tylko dowodzenie. Posłuchaj, Grippo! Zawrzemy umowę. Dam ci pięćset funtów za połowę zysków z Ganimedesa i pełne dowództwo. Następnie wyruszymy na morze. Myślę, że wiem, jak zdobywać łupy, jeśli nikt nie będzie się do tego mieszał. Dam ci to na piśmie, Grippo. Jeśli zawiodę choć raz na Ganimedesie, to zatrzymasz statek i pieniądze. Grippo ciągle patrzył w pustą szklankę i nagle poczuł podniecenie. – Daj mi pieniądze! – krzyknął. – Szybko! Daj mi pieniądze! – A po chwili: – Oloto! Oloto! Przynieś białego wina, białego wina… na miłość boską.

Rozdział 3 Wiele było sław na wybrzeżach Darien i na zielonych wyspach karaibskich, na które przybył Henryk Morgan, aby zostać piratem. W sklepach handlujących winem na Tortudze snuto opowieści o tysiącach fortun zdobytych i przepuszczonych, o wspaniałych statkach wziętych i zatopionych, o złocie i srebrze, porzucanych w dokach jak drewno. Wolne Bractwo wyrosło na straszliwą potęgę od czasu, gdy Pierre le Grand i niewielka grupka łowców przybyła do lasów Hiszpanii i schwytała wiceadmirała srebrnej floty. Francja, Brytania i Holandia widziały w tych wyspach odpowiednie miejsce dla przestępców, toteż od lat wysyłano do Indii bezwartościowy ludzki ładunek. Był taki okres w dziejach tych dobrych, starych narodów, gdy każdy, kto nie mógł wykazać się nieskazitelnym życiorysem, był ładowany na okręt i wysyłany na służbę do dowolnej osoby, którą stać było na zapłacenie. A gdy upływał termin służby, ludzie ci kradli broń i walczyli z Hiszpanią. Nie było w tym nic dziwnego, ponieważ Hiszpania była katolicka i bogata, a hugenoci, luteranie i anglikanie byli biedni. Prowadzili świętą wojnę. Hiszpania zgarnęła bogactwa świata. Jeśli zrujnowani żebracy mogli zdobyć grosz, komu to przeszkadzało, z wyjątkiem Hiszpanii?! Anglię, Francję i Holandię niewiele to obchodziło. Czasami powierzali piratom zadania w walce przeciw Aragonii i Kastylii, dlatego też można było natknąć się na człowieka, który dziesięć lat wcześniej został uwięziony i zesłany, a teraz żeglował jako kapitan królewskiej marynarki. Francji leżało na sercu dobro jej wykolejonych dzieci, gdyż wysłała tysiąc dwieście kobiet do Tortugi, żeby zostały żonami piratów. Cały ładunek tysiąca dwustu kobiet zajął się natychmiast po wylądowaniu czymś bardziej intratnym niż wstępowanie w związki małżeńskie, ale na to nie było już rady. Piraci otrzymali swe miano – bukanierzy – w czasach gdy byli jeszcze prostymi łowcami bydła. Istniał pewien sposób wędzenia mięsa, który polegał na opiekaniu małych kawałków tłuszczu i mięsa nad ogniem. Dzięki temu mięso było bardziej aromatyczne. Taki proces wędzenia nazywał się po francusku boucan. Po pewnym czasie owi łowcy zaczęli wychodzić z lasów, najpierw w niewielkich grupkach, nieco później tworzyły się większe bandy, aż wreszcie całe floty liczące po osiem czy dziesięć statków. W rezultacie całe ich tysiące zebrały się na Tortudze i z tego bezpiecznego zaplecza nękały wybrzeża Hiszpanii. Hiszpania nie mogła sobie z nimi dać rady. Jeśli powiesiła dziesięciu, przybywało następnych stu; umacniała więc miasta, a cenne towary płynęły pod ochroną statków wojennych wypełnionych żołnierzami. Niezliczone statki powracające z hiszpańskiej kolonii były napadane przez zażartych bukanierów. Tylko raz w roku ich flota wracała do domu. Wśród Bractwa niektóre nazwiska zdobyły sławę, a ich wyczyny mogły przyprawić Henryka Morgana o zazdrość, gdyby nie to, że był pewien, iż któregoś dnia jego sława zaćmi wszystkich. Niejaki Bartolomeo Portugues zdobył ogromne łupy. Zanim jednak udało mu się z nimi

umknąć, schwytano go w Campeche. Na wybrzeżu wzniesiono szubienicę. Obserwował wszystko ze swego więzienia na statku. W nocy przed egzekucją zasztyletował strażnika i odpłynął, używając beczki. Przed upływem ośmiu dni powrócił z piratami w długim czółnie i ukradł ten sam statek z portu w Campeche. Stracił go, to prawda, w czasie burzy u brzegów Kuby, niemniej tę opowieść radośnie powtarzano sobie po tawernach. Roche Braziliano był Holendrem o pucołowatej twarzy. Za młodu Portugalczycy przywieźli go z Brazylii i od nazwy ich kolonii przyjął nazwisko. Dziwnym zbiegiem okoliczności nie czuł urazy do Portugalii. Jego nienawiść obróciła się przeciw Hiszpanii. Był uprzejmym, łagodnym, powszechnie lubianym kapitanem, o ile nie było w pobliżu Hiszpanów. Jego ludzie go uwielbiali i wszystkie toasty wznoszono na jego cześć. Kiedyś jego statek został zatopiony w Castilla de Oro, a on pozabijał większą część hiszpańskiego oddziału konnego i zbiegł z ich końmi. Gdy w pobliżu znajdowali się Hiszpanie, zamieniał się w dziką bestię. Mówiono, że kiedyś upiekł jeńców na rożnie na wolnym ogniu. Gdy bogato wyposażone statki opuszczały okoliczne wody, piraci zajmowali hiszpańskie wsie, a nawet umocnione miasta. Lewis Scot splądrował Campeche i pozostawił czarne dymiące zgliszcza. L’Ollonais pochodził z miejscowości Sables d’Ollone i w krótkim czasie stał się jednym z najgroźniejszych piratów na zachodnim oceanie. Jego nienawiść do Hiszpanii ujawniała się w ten sposób, że czerpał prawdziwą rozkosz z okrucieństwa. Wyrywał ludziom języki i ciął swoją szablą jeńców na kawałki. Hiszpanie woleliby spotkać diabła w dowolnej postaci niż L’Ollonais’go. Na dźwięk jego imienia pustoszały wioski, a każda żyjąca istota umykała mu z drogi. Mówiono, że gdy nadchodził, nawet myszy uciekały do dżungli. Zajął Maracaibo, New Gibraltar i St. James de Leon. Wszędzie kończyło się to rzezią dla samej przyjemności, jaką mu ona sprawiała. Kiedyś gdy poczuł głód krwi, zażądał, żeby związano osiemdziesięciu siedmiu jeńców i ułożono ich przed nim w szeregu. Następnie szedł wzdłuż rzędu, niosąc w jednym ręku osełkę, a w drugim długą szablę. Tego dnia osobiście ściął osiemdziesiąt siedem głów. Ale nie wystarczyło mu mordowanie Hiszpanów. Wtargnął do łagodnej krainy Yucatan, gdzie ludzie żyli w zrujnowanych kamiennych miastach, a dziewice nosiły korony z kwiatów. Był to spokojny naród i rasa ta wymierała z niewyjaśnionych powodów. Gdy L’Ollonais odszedł, z miast zostały kupki kamieni i popiołów, z głów zniknęły też korony z kwiatów. Inni byli Indianie z Darien – groźni, nieustraszeni i bezlitośni. Hiszpanie nazywali ich bravos – dzicy, i przysięgali, że są nie do poskromienia. Byli przyjaciółmi piratów, gdyż nienawidzili Hiszpanii, lecz L’Ollonais ich okradł i pozabijał członków ich szczepu. Indianie czekali wiele lat na zemstę, aż wreszcie schwytali L’Ollonais’go, gdy jego okręt rozbił się u wybrzeży ich kraju. Rozpalili ogień i tańczyli przez kilka godzin, a następnie odcinali mu ciało po kawałku, a także kolejno palce i palili je na oczach Francuza. Któregoś wieczoru do tawerny na Tortudze wszedł chudy francuski dżentelmen, a gdy

zapytali go o nazwisko, złapał dużą beczułkę rumu i podrzucił ją. – Bras de Fer4 – odparł i nikt go więcej o nic nie pytał. Nikt też nie wiedział, czy ukrył swoje imię ze wstydu, z żalu, czy z nienawiści, ale całe wybrzeże poznało go wkrótce jako dzielnego dowódcę. 4 Bras de Fer (franc.) – Żelazna Ręka (przyp. tłum.).

To ci ludzie tworzyli słynne, powtarzane po wielekroć powiedzenia. „Nie ma zdobyczy, nie ma co liczyć!” – wrzeszczał Exterminator, a teraz każdy powtarzał to za nim. Gdy kapitan Lawrence na niewielkim stateczku został napadnięty przez dwie hiszpańskie fregaty, rzekł swym ludziom: „Jesteście zbyt doświadczeni, aby nie zdawać sobie sprawy z niebezpieczeństwa, i zbyt odważni, aby się bać”. Było to pięknie powiedziane i natchnęło mocą jego towarzyszy, którzy zdobyli oba hiszpańskie statki i zabrali je do siebie, na Goavę. Nie wszyscy byli okrutni, czy choćby gwałtowni. Niektórzy objawiali dziwną pobożność. Kapitan Wathug wprowadził zwyczaj odprawiania nabożeństwa w każdą niedzielę, a cała załoga uczestniczyła w nim z odkrytymi głowami. Daniel zastrzelił kiedyś marynarza za brak religijnego szacunku. Owi piraci głośno modlili się przed bitwą, a gdy im się powiodło, część z nich udawała się do zdobytej katedry, aby odśpiewać Te Deum, podczas gdy inni plądrowali zdobyte miasto. Kapitanowie statków zachowywali surową dyscyplinę wśród swych ludzi, karząc surowo wszelkie przejawy niesubordynacji i jakiegokolwiek postępowania, które mogłoby przeszkodzić w odniesieniu sukcesu. Nie było takich buntów na morzu, jakie później tolerowali Kidd, Blackbeard czy Lafitte. W całej historii Bractwa jeden człowiek zdecydowanie się wybijał – Holender Edward Mansveldt. W odwadze i rzemiośle żołnierskim nie było mu równych; zdobył Granadę i St. Augustine na Florydzie oraz Wyspę Św. Katarzyny. Wraz ze swą flotą żeglował wzdłuż wybrzeża Darien i Castilla de Oro, łupiąc wszystko, co mu wpadło w ręce. Kierowała nim siła jego marzeń. Ze swej czeredy oberwańców chciał stworzyć silny, odporny lud, nowy, agresywny naród w Ameryce. Jego marzenie nabierało solidnych podstaw wraz z napływem piratów, którzy oddawali się pod jego dowództwo. Porozumiewał się w tej sprawie z Anglią i Francją. Były zaszokowane i zabroniły mu nawet o tym myśleć. Plemię piratów poza zasięgiem szubienic Korony? Ależ oni napadaliby wszystkich i wszędzie! Miał sobie to wybić z głowy. Mansveldt jednak nie zrezygnował ze swych planów. Wszystko zaczęło się na Wyspie Św. Katarzyny. Osadził tam grupę swych ludzi i wyruszył na poszukiwanie innych. Jego statek rozbił się w pobliżu Hawany, a Hiszpanie wykonali na nim wyrok śmierci przez uduszenie garotą. Takich oto ludzi Henryk Morgan chciał wyprzedzić w swych poczynaniach. I ufny w swe siły nie widział tu przeszkód, pod warunkiem że uważnie wszystko zaplanuje i rozważy swoje szanse. Ci mężczyźni byli na swój sposób waleczni, ale w poważnych przedsięwzięciach

ponosili fiasko. Byli próżni i nieprzezorni. Jednakże któregoś dnia mogą się okazać pomocni. Gdy Henryk wyruszał z czarnym Grippo na Ganimedesie, Mansveldt jeszcze żył, a Bras de Fer był starym człowiekiem.

I W Port Royal panowało podniecenie i ciekawość, gdy Henryk Morgan przygotowywał Ganimedesa do wyjścia w morze. Na pokładzie znalazło się dziwne wyposażenie i niezwykła broń. Wielu marynarzy, przyciągniętych spokojną pewnością siebie tego młodego człowieka, zgłosiło gotowość do wstąpienia w szeregi załogi. Kapitan znalazł pięciu cieszących się dobrą opinią kanonierów i podpisał z nimi umowę. Tłum stał na plaży i przyglądał się, jak Ganimedes opuszcza port. Popłynęli ku wybrzeżom Darien, szukając zdobyczy, ale na morzu nie było śladu hiszpańskich statków. Któregoś ranka w pobliżu Kartageny dostrzeżono wysoki, czerwony kadłub kupieckiego okrętu. Kapitan Morgan schował swoich ludzi. Wszyscy otrzymali rozkaz pozostania w ukryciu. Nawet sternik wykonywał swą pracę w maleńkiej kabinie, podczas gdy koło kręciło się na pustym pokładzie. Płynęli w kierunku hiszpańskiego statku, którego załoga nie posiadała się ze zdumienia. Oto nadpływał statek, na którym nie było żywej duszy. Wyglądało to na czary albo na jedną z tych niewyjaśnionych tragedii, o których zwykli opowiadać żeglarze. Być może choroba uśmierciła załogę, a oni będą mogli zająć statek i sprzedać go. Gdy jednak się zbliżyli, trzy zamaskowane armaty błysnęły ogniem. Celowały w jedno miejsce, a gdy było po wszystkim, ster hiszpańskiego statku zwisał strzaskany, a statek kołysał się bezwładnie. Wówczas kapitan Morgan, podchodząc od rufy poza zasięgiem salwy burtowej, wypalił w kadłub tak, że flaga opadła. Był to pierwszy z zaplanowanych przez niego łupów. Kilka dni później zbliżył się do kolejnego statku i płynął wzdłuż jego burty. Hiszpańska załoga zgromadziła się przy nadburciu, aby odeprzeć atak. I nagle powietrze wypełniło się glinianymi dzbankami wypełnionymi prochem, które spadały na zgromadzonych, eksplodując. Hiszpanie uciekali z krzykiem, próbując schronić się przed tą pełną błysków śmiercią. Gdy Morgan w końcu przybył na Tortugę, cztery zdobyte statki płynęły jego śladem, on zaś nie stracił nawet jednego człowieka. Było to tak proste, jak przewidywał. Istniały już cztery świadectwa trafności jego planowania. Należało jedynie działać szybko i przez zaskoczenie. Oto cały sekret wojennych sukcesów. Gdy Henryk przybył na Tortugę, Mansveldt właśnie tam przebywał, a jego małe oczka zalśniły, gdy zobaczył łupy. Niebawem posłał po nowego dowódcę. – Czy to ty jesteś kapitan Morgan, który zdobył cztery statki? – Tak, panie, to ja. – Jak ci się to udało? Hiszpańskie statki są dobrze uzbrojone i ostrożne. – Udało mi się dzięki memu planowaniu. Wiele nocy rozmyślałem, jak to uczynić. Działałem przez zaskoczenie tam, gdzie inni stosują siłę.

Mansveldt przyjrzał mu się z podziwem. – Szykuję wyprawę na Wyspę Świętej Katarzyny – oznajmił. – Chcę utworzyć republikę piratów, którzy będą walczyć z umiłowania dla swego kraju. Czy chciałbyś zostać wiceadmirałem tej wyprawy? Jestem znany z doboru ludzi. Imię Mansveldta było potęgą na morzach i Henryk zarumienił się z radości. – Tak, panie, chciałbym – odparł szybko. Flota z kapitanem Morganem jako wiceadmirałem wyruszyła. Był to wspaniały atak. Hordy pirackich obszarpańców napadły wyspę i zaczęła się rzeź. Wyspa nie wytrzymała straszliwego ataku i w końcu twierdza padła. Wtedy holenderski admirał ustanowił swój rząd i mianował dowódcą Morgana, sam zaś wyruszył na poszukiwanie chętnych, którzy do niego dołączą. On i jego statek już nie wrócili i wszelki słuch o nich zaginął. Mówiono, że uduszono go na Kubie. Kapitan Morgan został teraz najważniejszym dowódcą na hiszpańskim szlaku. Statki dołączyły do jego floty, aby płynąć pod jego dowództwem, walczyć wraz z nim i dzielić z nim sukcesy. Wyprawił się na Puerto Bello i splądrował je. Spalono domy i ograbiono bezbronnych mieszkańców. Gdy statki Morgana odpłynęły, miejsce to mogło już tylko porosnąć dżunglą. Przez dziesięć lat żeglował po oceanie, pośród wysp i wzdłuż wybrzeży Ameryki Południowej, a jego sława zaćmiła wszystkich, którzy kiedykolwiek wyruszali po zdobycz. Piraci z całego świata lgnęli do niego, zwabieni jego popularnością. Ludzie wiwatowali na jego cześć na Tortudze i Goavie. Na każdą wyprawę zgłaszały się tłumy. Całe Bractwo oczekiwało teraz na kapitana Morgana, by otworzyć beczkę napitku lub rozpocząć rabunek miasta. On jednak nigdy tego nie czynił. Poruszał się z dystansem, przyodziany w czerwony płaszcz, szare jedwabne pończochy i szare pantofle z kokardkami. U jego boku zwisał długi i cienki jak ołówek rapier w pochwie z szarego jedwabiu. Początkowo marynarze próbowali się z nim spoufalać, on jednak studził ich swym obraźliwym chłodem. To, czego nauczył się w czasach niewoli, nadal w nim tkwiło. Nie usiłował kupić sobie popularności, a mimo to całe Wolne Bractwo okazywało mu, że ją posiada w stopniu nieograniczonym, składając u jego stóp swoje fortuny i żywoty.

II Po dziesięciu latach walk, plądrowania i palenia Henryk dobiegał trzydziestki. Jego siwiejące włosy jeszcze ciaśniej skręcały się wokół głowy. Morgan miał najwięcej szczęścia ze wszystkich piratów na świecie, a ludzie, którzy trudnili się tym rzemiosłem, darzyli go podziwem, na którym tak mu zależało. Wrogowie – a każdy zamożny Hiszpan był jego wrogiem – wzdrygali się na dźwięk jego imienia. W hierarchii tych, których się bali, umieszczali go obok Drake’a i L’Ollonais’go. Wyruszył z Grippo na Ganimedesie – pewien, że gdy jego armaty wypalą w hiszpański kadłub, gdy w czasie bitwy, stojąc na pokładzie hiszpańskiego statku, będzie słyszał wokół

krzyki i szczęk broni, jego serce zazna szczęścia, którego tak bardzo pożąda. Zaznał już tego wszystkiego i nie odczuwał nawet zadowolenia. Narastała w nim nieokreślona tęsknota, wżerając się pazurami w jego serce. Sądził, że pochlebstwa Bractwa ukoją jego rany. Gdy piraci ujrzą owoce jego planów i wyrażą swój podziw, zadowoli go to i mu pochlebi. I tak się też stało. Ludzie płaszczyli się przed nim, a on nimi gardził i uważał za głupców, których można kupić w tak prosty sposób. Henryk samotnie rósł w swej chwale. Stary Merlin mówił kiedyś prawdę. Kapitan Morgan osiągnął sukces, lecz pozostał w swym powodzeniu samotny, nigdzie nie miał przyjaciół. Nosił w sobie ciągle nienasycone serce. Musiał ukrywać wszystkie obawy, smutki, oszustwa, słabości. Czuł, że wraz z najmniejszą oznaką słabości jego wielbiciele porzucą go. Gdy pochłonięty był podbojami, przez cieśninę przedostała się pewna plotka, przepłynęła pomiędzy wyspami i wśliznęła się na statki. Mężczyźni uchwycili szeptane w niej imię i słuchali uważnie. „W Panamie jest kobieta piękna jak słońce. Nazywają ją Czerwoną Świętą. Wszyscy mężczyźni przed nią klękają”. Takie się niosły szepty. Głos narastał w siłę, aż wreszcie mężczyźni po tawernach pili zdrowie La Santa Roja. Młodzi żeglarze szeptali o niej na wachcie. „W Złotej Czarze jest kobieta, a wszyscy padają przed nią na twarz jak poganie przed słońcem”. Szeptano o niej na ulicach Goavy. Nikt jej nie widział, nikt nie znał barwy jej policzków ani koloru włosów. A przecież po kilku latach wszyscy mężczyźni, jak ocean długi i szeroki, pili jej zdrowie, śnili o niej, a wielu modliło się do Czerwonej Świętej. Dla każdego stała się pragnieniem serca, każdy nosił w nim obraz jakiejś jasnej, młodej dziewczyny – pozostawionej na europejskiej plaży – której lata dodały cudownych barw. I Panama stała się dla każdego mężczyzny ośrodkiem jego pożądania. Było to bardzo dziwne. W krótkim czasie każda rozmowa kończyła się wzmianką o La Santa Roja. Stała się dziwnym szaleństwem umysłów nieokrzesanych piratów, nową dziewicą, którą czcili. Wielu z nich twierdziło, że to Maryja zeszła znów na ziemię i w swych modlitwach wymieniali jej imię. Gdy kapitan Morgan zajął Puerto Bello, gubernator Panamy był pełen podziwu i zdumienia, że banda nieokiełznanych obszarpańców bez mundurów potrafiła zdobyć takie miasto. Wysłał posłańca, prosząc o próbkę broni, która umożliwiła im ten wyczyn. Kapitan Morgan wziął posłańca do małego pokoju, który ocalał przed ogniem. – Czy widziałeś w Panamie kobietę, którą zwą Czerwoną Świętą? – zapytał. – Nie, nie widziałem jej, lecz o niej słyszałem. Młodzi ludzie w swych modlitwach czczą przed nią jedynie Błogosławioną Dziewicę. Powiadają, że jest piękna jak słońce. – Czy nosi inne imię oprócz La Santa Roja? – Nie wiem. Słyszałem tylko, że jest piękna jak słońce. Mówią, że pochodzi z Kordoby i że była w Paryżu. Podobno wywodzi się ze szlachetnej rodziny. Chodzą słuchy, że jeździ konno na oklep po łące ogrodzonej gęstym żywopłotem, a rapier w jej ręku nabiera życia. Posługuje się nim lepiej niż niejeden mężczyzna. Wszystko to robi w ukryciu, tak aby nikt nie mógł nic

zarzucić jej skromności. – Ach, jeśli jest piękna, cóż jej po skromności! – stwierdził kapitan Morgan. – Ta skromność to tylko coś w rodzaju muszki, którą nakłada się, gdy przychodzą goście. To tylko pełen czaru gest. Chciałbym ujrzeć ją na koniu. Czy wiesz coś jeszcze o niej? – Tylko to, co mówią w tawernach, panie, że okradła wszystkich świętych z oddawanej im czci. Kapitan Morgan marzył na swoim krześle, wysłannik zaś czekał w milczeniu. W końcu Henryk potrząsnął głową, jak gdyby usiłując otrząsnąć się z natrętnych myśli. Wyciągnął pistolet zza pasa i wręczył go gońcowi. – Daj to Don Juanowi Perezowi de Guzman i powiedz, że jest to broń, która zrównała Puerto Bello z ziemią. Pozostałym orężem są odważne serca moich ludzi. Nie poślę mu teraz żadnego z nich, lecz przywiozę ich wielu. Powiedz mu, by zatrzymał pistolet na przeciąg roku, kiedy to przybędę osobiście do Panamy, aby odebrać go z jego rąk. Czy zrozumiałeś? – Tak, panie. W kilka dni później posłaniec znów się pojawił, przynosząc z powrotem pistolet, a wraz z nim ogromny kwadratowy szmaragd osadzony w pierścieniu. – Mój pan prosi, aby przejął pan ten pierścień jako dowód jego szacunku. Prosi też, aby nie zadawał pan sobie trudu przyjeżdżania do Panamy, gdyż wtedy obowiązek musiałby wziąć górę nad podziwem i zmuszony byłby pana powiesić. – To dobra wiadomość – powiedział kapitan. – Dobrze i odważnie powiedziane. Chciałbym spotkać się z Don Juanem, chociażby tylko na odległość szpady. Dawno już nikt mnie nie wyzwał. Czy dowiedziałeś się czegoś więcej o Czerwonej Świętej? – Tyle tylko, ile mówią na ulicach. Usiłowałem się czegoś dowiedzieć na twój użytek, panie. Powiedziano mi, że nosi gruby welon, tak aby nikt nie ujrzał jej twarzy. Niektórzy sądzą, że czyni to po to, aby biedni mężczyźni, którzy ją spotkają, nie zabili się z miłości do niej. Tyle tylko mogłem się dowiedzieć. Czy chciałby pan jeszcze coś przekazać? – Powtórz, że przybędę do Panamy w ciągu roku.

III Przez całe życie jego wola była niczym chorągiewka na dachu, wskazywała zdecydowanie kierunek, ale nigdy ten sam przez dłuższy czas. Indie i morze, plądrowanie i sława, wszystko to go zawiodło. Wszystkiego dotknął, i widział, jak blednie i usycha pod jego dotykiem. A poza tym był sam. Jego ludzie darzyli go szacunkiem i bojaźnią. Bali się go, a taki stan nie zadowalał jego próżności tak jak niegdyś. Zastanawiał się, czy mógłby znaleźć wśród nich przyjaciela, lecz tak długo był zamknięty w sobie, że ta myśl napawała go dziwnym, chłopięcym zażenowaniem. Któż z nich mógłby zostać jego przyjacielem? Przypominał sobie ich ponure wejrzenia i lśniące zachłannie oczy przy podziale łupów. Odczuwał wobec nich jedynie pogardę. Zauważył jednak kogoś – młodego Francuza, którego zwali Coeur de Gris. Kapitan Morgan

widział go w akcji, uwijającego się na pokładzie jak zwinne zwierzę, podczas gdy jego szpada błyskała niczym srebrzysty język ognia. Gardził kordelasem, przedkładał nad niego długie, cienkie ostrze. Ten młody człowiek odpowiadał z uśmiechem na rozkazy Morgana. W jego oczach widniał respekt, nie było w nich jednak obawy, zazdrości czy podejrzeń. Ciekaw jestem, czy ten Coeur de Gris zostałby moim przyjacielem – zastanawiał się Henryk. – Mówią, że pozostawił za sobą, od Kuby po Saint Kit, mnóstwo złamanych serc i z tego względu trochę się go obawiam. Kapitan Morgan posłał po młodego człowieka, a gdy ten zjawił się przed nim, trudno mu było znaleźć słowa. – Eee… jak się masz, Coeur de Gris? Młody człowiek czuł się zakłopotany wszelkimi przejawami sympatii ze strony swego kapitana. – Ależ doskonale, panie. Czy ma pan dla mnie jakieś rozkazy? – Rozkazy? Nie. Ja… ja chciałbym z tobą porozmawiać, to wszystko. – Porozmawiać ze mną, panie? Ale o czym? – Cóż, ileż to miłostek ci przypisują? – zapytał kapitan, z trudem siląc się na jowialność. – Sława zawsze przerasta prawdę. Morgan zmierzał prosto do celu. – Posłuchaj, Coeur de Gris! Czy nie przyszło ci do głowy, że mogę potrzebować przyjaciela? Czy nie zauważyłeś, jaki jestem samotny? Pomyśl! Wszyscy ci ludzie boją się mnie. Przychodzą jedynie po rozkazy, ale nigdy żeby spędzić ze mną spokojną chwilę. Wiem, że to ja doprowadziłem do tego. Kiedyś to było konieczne, gdyż musiałem najpierw wykształcić respekt, zanim mogłem wyegzekwować posłuszeństwo. Ale teraz czasami pragnę porozmawiać o czymś innym niż wojna i łupy. Przez dziesięć lat siałem spustoszenie na morzach niczym milczący wilk i nigdzie nie mam przyjaciół. Wybrałem ciebie, abyś został mym przyjacielem. Po pierwsze, lubię cię, po drugie, nie ma takiej rzeczy na świecie, o którą obawiałbyś się, że ci ukradnę. Możesz więc mnie lubić bez obaw. Dziwne, jak moi ludzie mnie podejrzewają. Z każdej podróży zdaję dokładny rachunek, a przecież gdy przemawiam do nich jak do przyjaciół, zachodzą w głowę, co knuję. Czy zostaniesz moim przyjacielem, Coeur de Gris? – Ależ tak, kapitanie, a gdybym wiedział, że cię to nurtuje, od dawna bym nim został. Jak mogę ci służyć, panie? – Och, po prostu rozmawiając ze mną od czasu do czasu i ufając mi trochę. Nie powoduje mną nic, prócz samotności. Mówisz i zachowujesz się jak dżentelmen, Coeur de Gris. Czy możesz opowiedzieć mi o swojej rodzinie? Czy przybrałeś swe imię od nazwy krainy, tak jak wielu tutaj? – Historia mojej rodziny daje się opowiedzieć bardzo prosto, panie. Podobno moim ojcem był wielki Bras de Fer, a kim on był, tego nie wie nikt. Ludzie nadali mi to imię ze względu

na pamięć ojca. Moją matką jest wolna kobieta z Goavy. Miała szesnaście lat, gdy się urodziłem. Pochodzi z bardzo starej hugenockiej rodziny. Ich dobra zniszczono w czasie rzezi w Noc św. Bartłomieja. Kiedy więc się urodziła, rodzina była bez grosza. Któregoś dnia straż zatrzymała ją na ulicach Paryża i wysłano ją na Goavę wraz z transportem bezdomnych kobiet. Wkrótce potem znalazł ją Bras de Fer. – Ale mówiłeś, że to wolna kobieta – zauważył Henryk, wstrząśnięty brakiem jakiegokolwiek zażenowania ze strony młodego człowieka. – Na pewno zaprzestała praktyk – teraz, gdy tak ci się powiodło na morzu. Przynosisz do domu wystarczająco dużo dla was obojga, a nawet więcej. – Wiem, ale ona nadal to robi. Nie wtrącam się w to, gdyż nie chcę ingerować w coś, co ona traktuje jak poważną pracę. Jest dumna ze swej pozycji i z tego, że ci, co ją odwiedzają, to najlepsi ludzie w porcie. I sprawia jej przyjemność, że chociaż ma już prawie czterdzieści lat, może konkurować z młodymi, nieopierzonymi gołębicami, które przybywają co roku. Dlaczegóż miałbym zmieniać tok jej życia, gdybym nawet mógł? Nie, jest kochaną, uroczą kobietą i była dla mnie dobrą matką. Jedyną jej winą jest to, że miewa zbyt wiele skrupułów. Zrzędzi ciągle, gdy jestem w domu, a płacze, gdy wyjeżdżam. Strasznie się boi, że znajdę kobietę, która mnie skrzywdzi. – To dziwne, jeśli się weźmie pod uwagę jej życie, prawda? – stwierdził Henryk. – Dlaczego dziwne? Czyż jej mózg jest inny tylko dlatego, że trudni się najstarszym zawodem świata? Nie, panie, zapewniam, że jej życie jest bez skazy, modli się trzy razy dziennie i nie ma piękniejszego domu na Goavie niż jej. Ostatnim razem przywiozłem dla niej szal, który przypadł mi w udziale przy podziale łupów, cudowną rzecz z cienkiej jak pajęczyna tkaniny i złota. Nie chciała go, gdyż – jak oświadczyła – oplatał szyję kobiety, która związała się wiarą z Kościołem rzymskim, i nie jest godzien, by nosiła go hugenotka. Ach, a jak martwi się o mnie, gdy wypływam w morze! Tak bardzo się boi, że mnie zranią lub że skalam moją duszę. I oto już wszystko, co się tyczy mojej rodziny, panie. Kapitan Morgan podszedł do kredensu i wyjął dziwaczne dzbany z peruwiańskim winem. Każdy dzban miał dwie szyjki; gdy z jednej leciało wino, z drugiej rozlegał się słodki gwizd. – Wziąłem je z hiszpańskiego statku – powiedział. – Czy napijesz się ze mną, Coeur de Gris? – To dla mnie zaszczyt, panie. Siedzieli przez dłuższy czas, popijając wino, i nagle kapitan Morgan przemówił w rozmarzeniu: – Myślę, Coeur de Gris, że któregoś dnia twe serce porazi Czerwona Święta, a wokół nas będą krążyć panamskie pszczoły. Nie wątpię, że strzegą jej zazdrośnie, tak jak niegdyś była strzeżona Helena. Słyszałeś o Czerwonej Świętej, prawda? Oczy młodzieńca lśniły od wina. – Czy słyszałem o niej?! – zawołał cicho. – Marzę o niej i przyzywam ją w snach. Któż tego

nie robi? Kto w tej stronie świata nie słyszał o niej i kto wie o niej cokolwiek?! Dziwną rzeczą jest magia jej imienia. La Santa Roja! La Santa Roja! Wywołuje pożądanie w sercu każdego mężczyzny – nie zwykłą żądzę, lecz coś w rodzaju myśli: „gdybym był przystojny, gdybym był księciem…”. Młodzi ludzie robią szalone plany; niektórzy pragną udać się w przebraniu do Panamy, inni wysadzić to miasto za pomocą ogromnych ilości prochu. Marzą o uprowadzeniu Czerwonej Świętej. Słyszałem, jak żeglarz, gnijący w chorobie, szeptał do siebie w nocy: „Gdyby mnie to nie dopadło, udałbym się na poszukiwanie La Santa Roja”. Moją matkę dręczy niepokój – i to tam, na Goavie – że oszaleję i ucieknę do tamtej. Boi się tej dziwnej kobiety. „Nie zbliżaj się do niej, synu – mówi. – To niegodziwa kobieta, to diablica, a poza tym jest bez wątpienia katoliczką. Nikt, kogo znamy, jej nie widział”. Poza tym nie ma pewności, czy w ogóle istnieje taka kobieta jak La Santa Roja ze Złotej Czary. Ach, ona okryła morze marzeniami i tęsknotą! Czasami zdaje mi się, że Złotą Czarę spotka z jej powodu ten sam los co Troję. Henryk wielokrotnie napełniał szklanki. Pochylił się mocno do przodu na krześle i mały, krzywy uśmieszek pojawił się na jego wargach. – Tak – powiedział głupawo. – Ta kobieta to niebezpieczeństwo dla pokoju i ludzkich umysłów. Wszystko to razem jest śmieszne. To prawdopodobnie chytra wiedźma, która piękne rysy ma tylko w legendzie. Ale jak powstała ta legenda? Twoje zdrowie, Coeur de Gris. Czy będziesz dobrym i wiernym przyjacielem? – Tak, kapitanie. I znów w milczeniu popijali wino. – Wiele jest cierpienia w kobietach – zaczął Morgan, jakby dopiero co skończył jakąś myśl. – Noszą one w sobie cierpienie w nadmiarze. Mówią, że wiele z nich kochałeś. Czy nie czułeś bólu, który w sobie noszą? – Nie, panie, nie wydaje mi się, żeby tak było. Oczywiście, odczuwałem czasami drobne smutki i żal, tak jak każdy. – Szczęściarz z ciebie – stwierdził kapitan. – Szczęściarz, że nie zaznałeś bólu. Moje życie zostało zatrute z powodu miłości. Życie, które wiodę, jest rezultatem utraconej miłości. – Jak to się stało? Nigdy nie sądziłem, że ty, panie… – Tak, wiem. Wiem, jak bardzo się zmieniłem, tak że nawet ciebie śmieszy myśl, że mógłbym być zakochany. Nie mógłbym teraz być panem uczuć córki earla. – Córki earla? – Tak, w istocie. Nasza miłość była zbyt doskonała, zbyt namiętna. Kiedyś spotkaliśmy się w różanym ogrodzie i spoczywała w mych ramionach aż do zmierzchu. Chciałem z nią uciec do którejś z tych nowych, uroczych krain, pozostawiając za sobą jej hrabiowski tytuł utopiony w morzu. Być może żyłbym z nią bezpiecznie teraz w Wirginii, z malcami pełzającymi wokół moich kolan. – To wielka szkoda, panie. – Coeur de Gris czuł, że naprawdę żal mu tego człowieka.

– No cóż, jej ojciec dowiedział się o wszystkim. Którejś nocy przygwożdżono mi ręce do boków, a ją… och, moją drogą Elżbietę oderwano ode mnie! Związanego wrzucono na statek i sprzedano na Barbadosie. Czyż nie dostrzegłeś goryczy przepalającej mi serce? Przez te wszystkie lata ciągle przed oczami miałem jej twarz. Czasami myślę, że mogłem coś później z tym zrobić, lecz jej ojciec był potężnym wielmożą. – I już nigdy nie wróciłeś po nią, panie, gdy ukończyła się twoja niewola? Henryk wbił wzrok w podłogę. – Nie, mój przyjacielu, nigdy.

IV Legenda o Czerwonej Świętej rozrastała się w jego mózgu niczym winorośl, a głos z zachodu pieścił, drwił, koił i szydził z Henryka Morgana. Zapomniał o morzu i zacumowanych statkach. Piraci byli bez grosza z powodu długotrwałej bezczynności. Łazili w kółko po pokładach, przeklinając kapitana i jego idiotyczne mrzonki. On zaś walczył z oplatającą go siecią marzeń i kłócił się z wewnętrznym głosem: Niech Bóg przeklnie Czerwoną Świętą za tę epidemię szaleństwa. Uczyniła z hordy bandziorów zakochane psy. Niezaspokojone pragnienie doprowadza mnie do obłędu. Muszę coś zrobić, żeby uciszyć nieustanną myśl o tej kobiecie, której nigdy nie widziałem. Muszę unicestwić tę zjawę. To głupota, aby marzyć o zdobyciu Złotej Czary. Okazałoby się, że moje pragnienie jest moją śmiercią. Przypomniał sobie ten głód, który wywiódł go z Cambrii, lecz teraz był on wielekroć mocniejszy. Rozmyślania odpędzały sen, a gdy wkraczała senność wspomagana wyczerpaniem, pojawiała się również La Santa Roja. – Zdobędę Maracaibo! – krzyknął z rozpaczą. – Utopię tę żądzę w morzu grozy. Zamienię Maracaibo w garść popiołu, zrównam je z ziemią i pozostawię krwawiące w piasku. (W Złotej Czarze żyje kobieta czczona za piękno, na które nie ma nazwy). – Zwołuj ludzi na wyprawę na wyspę de la Vaca! Wezwij nieustraszonych żeglarzy ze wszystkich zakątków morza! Ruszamy po bogactwa! Jego statki pomknęły do zatoki Maracaibo. Miasto broniło się wściekle. – Wpływamy do tej lejkowatej przystani! Tak, pod obstrzałem! Huk armaty rozrywał powietrze, pociski wzniecały tumany pyłu z murów, obrona jednak nie ustępowała. – Nie poddaje się? Więc weźcie je siłą! Przerzucono nad murami baryłki z prochem, rozrywając i kalecząc obrońców. – Któż to są te wilki?! – krzyczeli. – Ach, bracia! Musimy walczyć aż do śmierci! Nie wolno nam prosić o łaskę. Jeśli padniemy, nasze ukochane miasto… Ustawiano drabiny pod murami fortu i fala ryczących mężczyzn wspinała się po nich. – Ach, San Lorenzo! Ukryj nas! Zabierz nas stąd! To nie ludzie, to diabły. Słuchajcie mnie! Litości! Ach, Jezu! Gdzie jesteś?

– Rozwalić mury! Żeby nie ostał się kamień na kamieniu! (Tam, w Złotej Czarze, jest kobieta piękna jak słońce). – Bez litości! Zabijcie hiszpańskie szczury! Wszystkie! I Maracaibo legło z błaganiem u jego stóp. Wyważano drzwi w domach, rabowano wszystko, co można było wynieść. Kobiety spędzono do kościoła i tam je zamknięto. Przed oblicze Morgana sprowadzono jeńców. – Panie, mamy tu starego człowieka. Jesteśmy pewni, że posiada bogactwa, ale ukrył je i nie możemy ich odnaleźć. – Więc wsadźcie jego stopy do ognia! Cóż to za bezczelny głupiec! Połamcie mu ramiona! Nie chce mówić? Obwiążcie mu liną skronie! Och, zabijcie go! Zabijcie go i niech przestanie krzyczeć! Może on wcale nie ma pieniędzy… (W Panamie jest kobieta…) – Czy zgarnęliście każde ziarnko złota? Miasto ma zapłacić okup! Musimy się wzbogacić po takim wysiłku. Na ratunek przybyła hiszpańska flota. – Hiszpańska eskadra się zbliża? Poradzimy sobie z nimi! Nie, nie – uciekniemy, jeśli nam się uda. Nasze kadłuby zanurzone są głęboko pod ciężarem złota. Zabić jeńców! (…jest piękna jak słońce). I kapitan Morgan odpłynął ze zniszczonego Maracaibo. Jego statki wiozły dwieście pięćdziesiąt tysięcy złotych reali, bele jedwabiu, srebrne naczynia i worki z korzeniami, złocone obrazy zrabowane z katedry i ornaty haftowane perłami. A z miasta zostały stosy spalonego gruzu. – Zdobyliśmy więcej, niż mogliśmy zamarzyć. Cóż za zabawa nas czeka w Tortudze! Każdy mężczyzna wraca jako bohater! Przed nami wspaniałe dni. (La Santa Roja jest w Panamie). – Ach, Boże! Jeśli będę musiał, uczynię to. Boję się jednak, że idę na śmierć, ale skoro takie jest moje pragnienie, będę musiał umrzeć. Zawołał młodego Coeur de Gris. – Wyróżniłeś się w walce, przyjacielu. – Robiłem, co do mnie należało, panie. – Ale pięknie walczyłeś. Widziałem cię w czasie bitwy. Mianuję cię więc mym adiutantem i zastępcą. Jesteś dzielny i bystry, jesteś też moim przyjacielem. Mogę ci ufać, a któż z mych ludzi potrafi być wierny i nie zdradzić, jeśli nadarzy się sposobność? – To wielki zaszczyt dla mnie, panie. Z pewnością odpłacę ci wiernością. Moja matka będzie bardzo rada. – Tak, jesteś młodym głupcem, a to zaleta w tym fachu, jeśli ma się przywódcę – stwierdził Morgan. – Teraz wszystkim spieszno wracać, aby móc wydawać pieniądze. Gdyby mogli, popychaliby statki, żeby płynęły szybciej. Co zrobisz z pieniędzmi, Coeur de Gris?

– Połowę oddam matce. Pozostałą kwotę podzielę na dwie części. Jedną odłożę, a drugą przepiję w ciągu kilku dni, może w ciągu tygodnia. Dobrze jest się upić po walce. – Pijaństwo nigdy nie dawało mi przyjemności – oświadczył Henryk. – Sprawia, że jestem smutny. Ale mam w zanadrzu kolejny projekt. Coeur de Gris, powiedz, jakie jest najbogatsze miasto na zachodzie? Jakie miasto pozostało wciąż niezdobyte przez Bractwo? Gdzie moglibyśmy złupić miliony? – Ależ panie, nie sądzisz chyba… nie rozważasz chyba możliwości… – Zdobędę Panamę, zdobędę Złotą Czarę. – Jak zamierzasz tego dokonać? Miasto jest dobrze chronione murami, a także przez wojsko. Droga wodna przez cieśninę jest nie do przejścia. Jak tego dokonasz? – Muszę zdobyć Panamę. Muszę zdobyć Złotą Czarę. – Szczęki Henryka zacisnęły się groźnie. Coeur de Gris uśmiechnął się łagodnie. – Dlaczego śmiejesz się ze mnie? – zapytał Morgan. – Przypomniała mi się przypadkowa uwaga, którą wygłosiłem nie tak dawno, że Panama powtórzy historię Troi. – Ach! Ta bezimienna kobieta ci w głowie! Daj sobie z nią spokój! Być może wcale nie istnieje. – Ale w takim razie po co, panie, skoro zdobyliśmy ostatnio dość łupów… – Zawsze dobrze jest być jeszcze bogatszym. Jestem zmęczony grabieżą. Chciałbym odpocząć w spokoju. Coeur de Gris zawahał się przez chwilę, a jego oczy ukryły się za mgłą. – Myślę, panie, że gdy przybędziemy do Panamy, mężczyźni rzucą się sobie do gardeł z powodu Czerwonej Świętej. – Och, możesz mi zaufać, że utrzymam dyscyplinę wśród swoich ludzi. Powieszę połowę, jeśli to będzie konieczne. Jakiś czas temu wysłałem wiadomość do Panamy, że przybędę tam, ale zrobiłem to dla żartu. Zastanawiam się, czy się umocnili. Może oni też uważali to za żart. Odejdź teraz, Coeur de Gris, i nikomu o tym nie mów. Uczynię cię moim ambasadorem. Niech ludzie wydają złoto. Zachęcaj ich do hazardu, już tu, na statku. Daj im przykład w tawernach, taki przykład, który ich będzie wiele kosztował – wtedy będą zmuszeni wyruszyć ze mną. Tym razem muszę mieć ze sobą armię, przyjacielu, a i wtedy możemy wszyscy zginąć. Być może ryzykowanie, gdy stawką jest śmierć, stanowi największą radość życia. Czyń, co do ciebie należy, Coeur de Gris, a być może któregoś dnia staniesz się bogatszy, niż możesz się tego spodziewać. Młody Coeur de Gris stał zamyślony koło masztu. Nasz kapitan, nasz chłodny kapitan, został pokonany przez marę. Jakże dziwnie los się układa! To tak, jakby skradziono Czerwoną Świętą z mych ramion. Zgwałcono moje marzenie. Zastanawiam się, czy jeśli się tego dowiedzą, każdy z nich będzie miał w sobie uczucie

goryczy z powodu tej straty. Czy znienawidzą swego kapitana za skradzione marzenie?

V Sir Edward Morgan poprowadził wojska na St. Eustatius. W czasie bitwy ciemnoskóry Indianin wyciągnął długi nóż i wbił mu go w brzuch. Wicegubernator zacisnął usta i upadł na ziemię. Zniszczył mi moje białe bryczesy – pomyślał. – Dlaczego ten diabeł zrobił to właśnie teraz, gdy tak dobrze nam szło. Otrzymałbym od Jego Królewskiej Mości specjalne podziękowanie, a teraz nie będzie komu go wręczyć. Na Boga! Wybrał bolesne miejsce! – I teraz dopiero pojął grozę tego czynu. – Zwykły nóż – mruknął. – I w dodatku w brzuch. Wolałbym szpadę w ręku równego sobie, ale nóż – i to w brzuch! Wyglądam niegodnie z tą krwią i brudem. I nie mogę się wyprostować! Chryste! Ten bandzior trafił mnie w czułe miejsce. Jego ludzie ze smutkiem zanieśli go do Port Royal. – Nie dało się tego uniknąć – powiedział gubernatorowi. – Zaskoczył mnie i wbił nóż w brzuch. Taki mały drań, nie mógł sięgnąć wyżej, jak sądzę. Proszę zawiadomić Koronę o tym wydarzeniu, panie. Proszę nie mówić o nożu ani o brzuchu. A teraz proszę zostawić mnie z moją córką. Niedługo umrę. Elżbieta stała nad nim w zaciemnionym pokoju. – Czy bardzo cię boli, ojcze? – Tak, bardzo. Wkrótce umrę. – Nonsens, tato. Żartujesz, żeby mnie wystraszyć. – Elżbieto, czy to brzmi jak nonsens? I czy słyszałaś, żebym kiedykolwiek żartował? Mam kilka spraw do omówienia, a zostało mało czasu. Co zrobisz? Jest niewiele pieniędzy. Żyliśmy tylko z mojej pensji, odkąd król zasugerował tę pożyczkę państwową. – O czym ty mówisz, ojcze?! Nie możesz umrzeć i pozostawić mnie samej w koloniach. Nie możesz, nie możesz tego zrobić! – Mogę czy nie, wkrótce umrę. A teraz porozmawiajmy, gdy jeszcze to możliwe. Być może twój kuzyn, który swymi rozbojami zdobył sławę, zajmie się tobą, Elżbieto. Ta myśl sprawia mi ból, ale z czegoś trzeba żyć. A poza tym, to twój kuzyn. – Nie wierzę w to. Po prostu w to nie wierzę. Nie możesz umrzeć. – Musisz pozostać u gubernatora, dopóki nie zobaczysz się z kuzynem. Powiedz mu dokładnie, jak wygląda sytuacja. Nie płaszcz się, ale też nie bądź zbyt dumna. Pamiętaj, to twój kuzyn, krew z krwi, nawet jeśli jest rabusiem. – Ciężki oddech wypełnił pokój. Elżbieta zaczęła cicho płakać, jak dziecko, od którego nie można się dowiedzieć, czy je coś boli. Na koniec sir Edward zdołał wykrztusić kilka słów: – Słyszałem, że można poznać dżentelmena po tym, jak umiera, ale muszę jęknąć. Robert by jęknął, gdyby mu się zachciało. Oczywiście, Robert jest dziwny, ale w końcu to mój rodzony brat. Krzyczałby, gdyby czuł się tak jak ja. Elżbieto, proszę, wyjdź, przepraszam, ale muszę

jęknąć. Nigdy o tym nie mów, Elżbieto, obiecaj, że nigdy nikomu o tym nie powiesz… A gdy wróciła, sir Edward Morgan już nie żył.

VI Wiosna zawitała do Cambrii; przywędrowała z Indii i gorącego suchego serca Afryki. Była to już piętnasta wiosna, odkąd odszedł Henryk. Stary Robert upodobał sobie myśl, a z czasem w nią uwierzył, że to jego syn przysyłał wiosnę z tropików. Zielone futro zaczęło pokrywać wzgórza, a drzewa wypróbowywały pierwsze delikatne liście na wietrze. Twarz Starego Roberta zrobiła się nieruchoma. Wokół ust, w miejsce zwykłego uśmiechu, pojawił się uśmiech pełen udręki. Ach, te samotne lata nic mu nie przyniosły! Zrozumiał teraz znaczenie słów Gwenliany – wiek przynosi tylko chłodne i pełne niepokoju czekanie, tępe oczekiwanie na coś nieokreślonego. Być może spodziewał się, że Henryk powróci. Ale to było mało prawdopodobne. Nie był pewien, czy pragnie go widzieć. Zakłóciłoby to jego spokój. Gdy się jest starym, nie lubi się zmian i nowości. Od dawna zastanawiał się, co Henryk porabia w tej chwili, co ogląda. Prócz tego obraz syna jakby nieco zbladł w jego pamięci, Henryk stał się podobny do ludzi ze starych książek – trochę nierealny, ale na tyle żywy, aby go pamiętać. Robert często rozmyślał o tej abstrakcyjnej postaci, swoim synu, o którym od czasu do czasu dobiegały go plotki i pogłoski. Obudziwszy się któregoś pięknego wiosennego ranka, powiedział do siebie: „Wybiorę się dzisiaj na górę do Merlina. Dziwne, jak ten stary człowiek może żyć pod rosnącym brzemieniem swych lat. Ma już chyba przeszło setkę. Jego ciało jest jak wiązka słomy; to nic więcej niż sugestia, że kiedyś było tam ciało. Lecz William twierdzi – o ile można cokolwiek zrozumieć z tego, co William mówi – że jego głos jest złocisty i silny jak zawsze oraz że on ciągle mówi straszliwe nonsensy, których nie tolerowano by w Londynie. Jakie to dziwne, że ten robotnik drogowy oparł całe swoje życie na tych czterech dniach spędzonych w Londynie. Ale muszę już iść do Merlina. Mało prawdopodobne, żebym się jeszcze kiedyś tam wybrał”. Podchodzenie stromą skalistą ścieżką było dla niego istną torturą, tym bardziej okrutną, że przypominały mu się jego zwinne, mocne nogi i płuca potężne jak miechy. Kiedyś prowadził na czele całej grupy w górskim wyścigu, a teraz wspinał się kawałek i odpoczywał na kamieniu, znów się wspinał, aż do rozpadliny, i znowu przystawał. Dopiero w południe osiągnął szczyt. Merlin powitał go w drzwiach, zanim Robert zdołał zapukać. Zmienił się nie więcej niż harfy i piki wiszące na ścianach. Zrzucił z siebie czas niczym ubranie. Podszedł do Roberta bez zdziwienia. Wyglądało to tak, jakby wiedział o tej pielgrzymce tysiąc lat wcześniej. – Wiele czasu upłynęło, Robercie, odkąd wspiąłeś się tu do mnie ostatni raz, i wiele czasu upłynęło, odkąd ja schodziłem na dół. – „Na dół, na dół”, zaśpiewały harfy. Przemawiał językiem strun, a one odpowiadały jak odległy chór, ukryty gdzieś wśród masywów górskich. – Ale to stary człowiek wspiął się dzisiaj do ciebie, Merlinie. Szlak był wrogą bestią, trudną do pokonania. Wyglądasz, jakby ci nie przybyło lat. Zastanawiam się, kiedy przyjdzie

na ciebie pora. Czy twoje lata nie zadają ci czasem tego pytania? – Prawdę mówiąc, Robercie, kilkakrotnie chciałem ten problem rozważyć, ale zawsze były inne sprawy do przemyślenia. Nie mogłem zająć czasu sprawą mojej śmierci, gdyż wtedy może nie byłbym już w stanie więcej myśleć. Tu, na górze, Robercie, skrywana nadzieja, którą ludzie z doliny zwą wiarą, staje się sprawą dyskusyjną. Och, bez wątpienia, gdyby wielu stało za mną i śpiewaliby nieustannie „Oto mądry, dobry Bóg”, z pewnością żylibyśmy dalej, po śmierci, a wtedy przygotowywałbym się na nadchodzące życie. Ale tu, samotny, w pół drogi do nieba, boję się, że śmierć przerwałaby rozmyślania. Góry są czymś w rodzaju kataplazmu dla wyimaginowanego bólu człowieka. Wśród nich śmieje się, och, znacznie częściej, niż płacze. – Wiesz, Merlinie, moja matka, stara Gwenliana, wygłosiła dziwną przepowiednię, zanim umarła: „Tej nocy świat się skończy i nie będzie już ziemi, po której się stąpa”. – Robercie, myślę, że mówiła prawdę. Jej ostatnie słowa były prawdą, bez względu na inne jej proroctwa. Ta natrętna myśl nachodzi mnie czasami i dlatego boję się umierać. Straszliwie się boję. Jeśli swoim życiem daję tobie życie, pola i drzewa i cały świat zieleni odradza się na nowo, byłby to straszliwy czyn – wymazać je niczym rysunek zrobiony kredą. Jeszcze więc przez czas jakiś nie wolno mi umrzeć. Ale dość o tych przeczuciach. Nie ma w nich śmiechu. Ty, Robercie, zbyt długo przebywasz wśród ludzi z doliny. Twoje wargi się śmieją, lecz nie ma radości w twym sercu. Myślę, że układasz swe wargi jak pręcik nad pułapką, aby ukryć ból przed Bogiem. Kiedyś próbowałeś śmiać się całą swoją duszą, lecz nie stałeś się przez to wesołkiem, który zdobywa sobie, kosztem małej porcji śmiechu z samego siebie, przywilej śmiania się z innych. – Wiem, że jestem przegrany, Merlinie, i nie ma na to rady. Zwycięstwo, szczęście – czy jakkolwiek to nazwiesz – należy do kilku wybranych i wśród nich się ukrywa, podobnie jak dziąsła niemowląt kryją ich zęby. Ostatnimi laty Bóg rozgrywał ze mną trudną, wyrafinowaną grę. Chwilami myślałem, że mnie oszukuje. Merlin przemówił wolno: – Kiedyś grałem z drogim, młodym koźlonogim bogiem, i ta gra stała się powodem mego przybycia tutaj. Ale w końcu poszedłem na ustępstwa i podpisałem umowę, śmiejąc się smutno. Robercie, czyż nie słyszałem od dawna, że umysł twój błądzi? William tu był i powiedział, że tracisz zmysły. Czy nie czyniłeś czegoś nagannego w swym różanym ogrodzie? Robert uśmiechnął się z goryczą. – To była jedna z tych sztuczek Boga – powiedział. – Opowiem ci, jak to było. Któregoś dnia wyciągałem zwiędłe liście spomiędzy moich róż i nagle wydało mi się to symbolem. Nie ma w tym nic niezwykłego. Jakże często człowiek staje na szczycie wzgórza z rozpostartymi ramionami, jakże często klęka do modlitwy i żegna się. Zerwałem kwiat i rzuciłem go w powietrze, a płatki rozsypały się wokół mnie. Wydaje się, że w tym geście było całe moje

życie. Urok białych płatków na czarnej ziemi zachwycił mnie i zapomniałem o symbolu. Zacząłem rzucać następne i następne, aż ziemia pokryła się płatkami róż. I nagle podniosłem głowę i ujrzałem tuzin mężczyzn, stojących obok i śmiejących się ze mnie. Właśnie wyszli z kościoła. „Hej! – krzyknęli. – Robert stracił rozum. Zmysły go opuszczają. Znów staje się dzieckiem rzucającym płatki”. Tylko szalony Bóg mógł do tego dopuścić. Merlin w milczącym rozbawieniu potrząsnął głową. – Och, Robercie! Robercie! Dlaczego winisz świat, który przed tobą się broni? Myślę, że Bóg i świat to dla ciebie jedno. Gdyby w dolinie znalazło się dziesięć osób, którym podobałby się widok płatków różanych na ziemi, stałbyś się bardzo dziwną osobą, ciekawą i nieco intrygującą. Przyprowadziliby obcych do twego domu w niedzielne popołudnia i pokazywaliby ciebie. Ale ponieważ nie ma takich ludzi, to naturalnie jesteś tym radykałem, którego należy zamknąć lub powiesić. Uznanie kogoś za szalonego to nic innego, jak powieszenie rozumu ludzkiego. Jeżeli rozejdzie się pogłoska, że czyjś umysł błądzi, to nic, co taki człowiek powie, nie będzie miało jakiejkolwiek wagi, lecz zawsze stanie się przedmiotem kpin. Czyż nie dostrzegasz tego, Robercie? Tak często ludzi więziono, krzywdzono i torturowano z powodu ideałów i wynalazków, których nie rozumiano, że nabrano przekonania, iż wszystko, co niezrozumiałe, jest złe i grzeszne i należy to wytępić. Oni się po prostu zabezpieczają przed tymi niebezpieczeństwami, które mogą się rozwinąć z drobiazgów. – Wiem – przytaknął Robert. – Wszystko to wiem i nie protestuję przeciw temu. Uskarżam się tylko na to, że jedyną rzeczą, którą posiadam, jest worek pełen strat. Została mi tylko pamięć o rzeczach, gdyż kocham je bardziej teraz, gdy mi ich brak. Nie potrafię jednak zrozumieć, jak to się dzieje, że spotyka to tylko kilku wybranych przez los. Mój własny syn realizuje każde ze swych pragnień, jeżeli wieści mówią prawdę. – Miałeś syna, Robercie, teraz to sobie przypominam. Myślę, że przepowiedziałem, iż będzie rządził jakąś częścią świata, o ile nie dorośnie. – Tak się też stało. Wieści o nim napływają z południa, niesione przez wiatr. Plotka ma skrzydła jak nietoperz. Mówi się, że rządzi dziką hordą piratów, że zdobywa miasta i pali je. Anglicy są dumni i nazywają go bohaterem, patriotą. I ja chwilami też tak myślę. Obawiam się jednak, że jako Hiszpan uważałbym go za rabusia, któremu się wiedzie. Słyszałem też – chociaż w to nie wierzę, czy też nie chcę w to wierzyć – że torturuje jeńców. – Więc stał się wielkim człowiekiem, tak jak przewidywał – westchnął Morgan. – Jeśli to prawda, nie jest mężczyzną. Jest ciągle małym chłopcem, który chce dostać w ręce księżyc. Myślę, że jest mu źle. Ci, którzy uważają, że dzieci są szczęśliwe, zapomnieli o swoim dzieciństwie. Zastanawiam się, jak długo będzie odsuwać od siebie wkroczenie w wiek męski. Robercie, czy widziałeś te duże, czarne skrzydlate mrówki? Latają dzień lub dwa, a następnie zrzucają skrzydła i opadają na ziemię, aby pełzać przez resztę życia. Zastanawiam się, kiedy twój syn zrzuci skrzydła. Czy to nie dziwne, Robercie, że wśród ludzi kolejność jest

odwrócona – dzieci zrzucają skrzydła, aby móc zająć się pełzaniem. – Co przemienia chłopców w mężczyzn? – zapytał Robert. – Co niszczy ich skrzydła? – No cóż, wielu z nich nigdy ich nie miało. Czasem dzieje się to nagle, a czasem przychodzi z trudem. Nie znam wszystkich rodzajów takich zdarzeń. W moim wypadku była to drwina, coś w rodzaju autoironii. Kochałem małą dziewczynkę w dolinie. Myślę, że była piękna. Mam nadzieję, że i ja byłem kiedyś przystojny. Wymyślałem dla niej pieśni i nazwałem ją Narzeczoną Orfeusza. Siebie uważałem wtedy za Orfeusza. Ona jednak uważała małżeństwo z bóstwem za występek przeciw naturze. Zrobiła mi wykład. Każdy człowiek, twierdziła, powinien – dla rodziny, społeczeństwa, czy też dla samego siebie, nie pamiętam już – osiągnąć sukces. Nie bardzo potrafiła wyjaśnić istotę sukcesu, ale była przekonana, że pieśń nie mogła go zapewnić. Do bóstw czuła obrzydzenie, zwłaszcza do bóstw pogańskich. Żył wówczas człowiek, który posiadał rozległe dobra, ziemię i domy i był zdecydowanie ludzki. Nawet teraz, w późnym wieku, ze wstrętem wspominam, że był żałośnie ludzki. Pobrali się więc i szyderstwo odgryzło mi skrzydła. Morderstwo, samobójstwo, wojenna chwała – te wszystkie sposoby, aby zwalczyć owo ośmieszenie – kotłowały mi się w głowie. Ze wstydu postanowiłem ukryć moje pieśni przed światem, tak aby ludzie nigdy ich nie usłyszeli. A świat nawet nie zauważył, kiedy odszedłem. Wielu przychodziło błagać mnie, bym powrócił, a ja wcześniej obiecałem swemu wstydowi, że przyjdę. Moje odgryzione skrzydła opadły; stałem się mężczyzną i już nie pragnąłem księżyca. A gdy znów spróbowałem śpiewać, mój głos okazał się ochrypły jak głos poganiacza, a moje pieśni pełne przezorności i planowania. – Zastanawiam się, jak ja dorosłem – rzekł Robert. – Nie pamiętam tego. Być może młodość mnie opuściła, przywierając do monet, a być może ciągle żyje na ziemiach, o których kiedyś marzyłem. Lecz Henryk pławi się w swych marzeniach i czasami mu zazdroszczę. Wiesz, Merlinie, jest coś, co wydaje mi się dziwne. Moja matka, Gwenliana, uważała, że widzi rzeczy ukryte. Ustępowaliśmy jej w tym względzie, gdyż czerpała z tego radość. W tę noc, kiedy odchodził Henryk, nakreśliła obraz jego przyszłego życia. Merlinie, prawie wszystkie jej proroctwa się spełniły. Czy te myśli naszły ją niby seria kolorowych obrazków? To dziwne, nieprawdopodobne. – Być może odgadła jego pragnienia, Robercie, i wyczuła ich moc. Nauczyłem starą Gwenlianę wielu rzeczy związanych z magią. Była bardzo pojętna w odczytywaniu znaków… i twarzy. Stary Robert wstał i przeciągnął się. – Cóż, muszę już iść. Zejście w dół zabiera dużo czasu staremu człowiekowi. Zanim dojdę do domu, zapadnie noc. Nadchodzi William ze swoim nieodłącznym kilofem, z którym się niemal urodził. Pójdę z nim kawałek, nauczę się paru rzeczy o Londynie. Zapewne kochasz słowa, Merlinie, skoro tyle ich tworzysz, a ja kocham ból, skoro go sobie zadaję. Wiesz, Merlinie, wydaje mi się, że jesteś magikiem i robisz jakieś sztuczki. Za każdym razem, gdy cię opuszczam, wychodzę z przekonaniem, że powiedziałeś coś istotnego, a gdy zaczynam myśleć,

nigdy nie mogę sobie niczego przypomnieć. Myślę, że za pomocą swego głosu i swoich harf czynisz jakieś czary. Gdy Robert schodził w dół, wiszące harfy zawodziły za nim Pożegnanie czarnoksiężnika.

Rozdział 4 Panama w 1670 roku, gdy Henryk postanowił ją zniszczyć, była dużym, uroczym miastem, bogatym i silnym, słusznie nazwanym Złotą Czarą. Nie było takiego miejsca w całym Nowym Świecie, które mogłoby się wówczas z nią równać urodą i bogactwem. Ponad sto lat wcześniej Balboa pojawił się na brzegu nowego oceanu. Przywdział wypolerowaną zbroję, wszedł do wody i brnął przed siebie, aż łagodne fale zalały mu uda. I wtedy zwrócił się do morza z przemową i ogłosił, że zajmie oblewane przez nie ziemie, a także zażądał, aby wody te były spokojne i posłuszne, gdyż miały oto zaszczyt zostać prywatnym jeziorem Kastylii i Aragonii. Z tyłu za Balboą, na brzegu, stała niewielka indiańska wioska o nazwie Panama. W miejscowym języku oznaczało to dobre miejsce do połowu ryb. Gdy hiszpańscy żołnierze przytknęli pochodnie do strzech i wybudowali w miejsce wioski nowe miasto, zachowali starą nazwę Panama, która się utrwaliła. Nazwa ta znalazła uzasadnienie, gdyż wkrótce na wszystkie cztery strony świata zarzucano stąd hiszpańskie sieci. Pedrarias dotarł z sieciami na północ i zarzucił je na miasta starożytnego narodu Majów. Dzięki swoim połowom wysyłał do Panamy przedziwne, poskręcane węże, straszliwe stwory i maleńkie bożki-insekty, a wszystko ze złota. Gdy już nie znalazł więcej ozdób, a świątynie zmieniły się w puste kamienne ruiny, Pedrarias zarzucił swe sieci na ludzi i zapędził ich za pomocą bata do kopalni. Pizarro żeglował na południe z końmi i zbrojnymi ludźmi, a potężny naród Inków upadł pod jego ciosami. Pozabijał władców i zniszczył strukturę władzy. Następnie kazał wysłać do Panamy diamenty, naczynia ze świątyń, symbole słońca kute w złocie i złote obrzędowe tarcze. Na koniec zmusił pod groźbą bata pokonany lud Inków do pracy w kopalniach! Setki dowódców wiodło niewielkie grupki żołnierzy na wschód i południowy wschód, gdzie na drzewach i w jaskiniach żyli groźni Indianie z Darien. Tu Hiszpanie znaleźli noszone w nosie kolczyki, bransolety na kostki u nóg, orle pióra i berła bożków wypełnione złotem. Wszystko to załadowano do worków i zawieziono na mułach do Panamy. Gdy już obrabowano groby ze złotych ozdób, nawet starzy Indianie batem zostali zmuszeni do kopania w ziemi. Hiszpańskie statki odkryły małe wysepki na zachodzie. W płytkich zatoczkach można było tu znaleźć perły, jeśli tylko dostatecznie głęboko się nurkowało. Niewiele czasu upłynęło i już tępi mieszkańcy wysp skakali do morza, pomiędzy rekiny. I worki pereł zaczęły trafiać do Panamy. Wszystkie starożytne, bezcenne wyroby dotarły ostatecznie do Panamy, a tam trafiły do tygli, które przyjęły te lśniące smakołyki, zamieniając je w ciężkie sztaby złota. Magazyny zapełniły się złotymi polanami, w oczekiwaniu na służącą do przewozu skarbów flotę, która zawiezie je do Hiszpanii. Zdarzało się, że sztaby srebra ułożone warstwami spoczywały na ulicach z powodu braku miejsca w magazynach, dzięki swej wadze były jednak bezpieczne. A tymczasem miasto rozwijało się. Bogactwa ujarzmionych narodów wykorzystano, aby

wybudować tysiące pięknych domów z czerwonymi dachami, z których każdy miał wewnętrzne patio, gdzie rosły rzadkie, tajemnicze kwiaty. Wszystkie sztuki i luksusy starej Europy przybywały na zachód, by za garść złota dodać urody panamskim domom. Pierwsi Hiszpanie, którzy najechali na kraj, byli okrutnymi, chciwymi rabusiami, ale byli też żołnierzami, których nie przerażała wizja krwawej walki. Niewielkie ich grupki zdobywały Nowy Świat za pomocą znikomych środków i ogromnej odwagi. Kiedy jednak narody Nikaragui, Peru i Darien zmieniły się w tłum skomlących niewolników, gdy nie było już niebezpieczeństwa, do Panamy przybyła inna rasa ludzi. Byli to kupcy – bezwzględni, gdy trzeba było prawnie wyrwać farmę jej właścicielowi lub kiedy należało podnieść cenę żywności dla obcych kolonistów, ale bojaźliwi i zmieniający się w tchórzy, gdy usłyszeli brzęk stali. Wkrótce tacy kupcy zdominowali cały obszar przesmyku. Niektórzy żołnierze zginęli, inni – niespokojne duchy, niemogące wieść bezpiecznego życia – ruszyli ku nowym, nieznanym lądom, pozostawiając dążenie do dostatku i luksusów w rękach handlarzy, którzy wydzielali mąkę i wino w zamian za gromadzone w skrzyniach drogie kamienie i złoto. Kupcy zawarli porozumienie, tak że mogli teraz żądać takich samych wysokich cen za żywność, a z zysków budowali cedrowe domy pokryte różowymi dachówkami, ubierali swoje kobiety w zagraniczne jedwabie, a na ulicach towarzyszył im orszak niewolników. Grupa genueńskich handlarzy niewolników przybyła do miasta i wybudowała ogromny magazyn na swoje towary. Znajdowały się w nim rzędy klatek, w których siedzieli czarni ludzie, dopóki nie wyprowadzono ich na światło, obmacano i sprzedano. Panama była cudownym miastem. Dwa tysiące wspaniałych rezydencji stało wzdłuż głównych ulic, a nieco dalej od centrum znajdowało się pięć tysięcy mniejszych domów mieszkalnych dla urzędników i żołnierzy na królewskim żołdzie. Na przedmieściach wyrosło skupisko krytych strzechą chat, w których mieszkali niewolnicy. W centrum miasta wzniesiono sześć kościołów, dwa klasztory i wysoką katedrę, a w trakcie wszystkich obrządków używano złota i naczyń ciężkich od klejnotów. Dwóch świętych żyło i zmarło w Panamie – nie byli to może wielcy święci, ale na tyle ważni, aby ich szczątki miały swoją wartość. Jedna z dzielnic miasta była w całości wypełniona budynkami, stajniami i barakami, stanowiącymi własność królewską. Tu gromadzona była jedna dziesiąta wszystkiego, co udało się wycisnąć z tego kraju, czekając na przybycie floty. Skarby przewożono na wybrzeże na osłach i ładowano na okręty. Panama utrzymywała królestwo Hiszpanii, płacąc za nowe pałace i wojny króla. W podzięce za gotówkę w skarbcu monarcha nadał Panamie godność królewskiej rezydencji. Nosiła ona dumną nazwę: Bardzo Szlachetne i Lojalne Miasto Panama. Miało rangę równą Kordobie i Sewilli, bo czyż jej ważni urzędnicy nie nosili złotych urzędowych łańcuchów na szyi? Król nadał również miastu olśniewające godło: tarczę na złotym polu z lewej strony, z prawej zaś dwie karawele i pęk szarych strzał. Nad tym wszystkim widniała północna gwiazda przewodnia, a Lwy i Zamki dwóch bliźniaczych

hiszpańskich królestw okalały tarczę. Rzeczywiście, Panama była jednym z największych miast świata. W centrum Złotej Czary znajdował się rozległy plac z podwyższeniem na środku. Tam też co wieczór grała orkiestra. W tym czasie mieszkańcy spacerowali wokół placu, wykazując swą pozycję przez rozmowy z odpowiednio postawionymi ludźmi. Kupiecka arystokracja była niesłychanie wrażliwa w swej dumie. Człowiek mógł się wykłócać w ciągu dnia o cenę mąki, jak nie przymierzając jakiś Żyd, ale wieczorem na rynku składał sztywny ukłon znajomym uboższym od niego i w nieuchwytny sposób przypochlebiał się bogatszym. Bezpieczeństwo ich rozmiękczało. Miasto uchodziło za nie do zdobycia. Z jednej strony chroniło je morze – zresztą po południowym oceanie nie pływały statki innych państw. Od strony lądu miasta broniły mury i rozległe bagna, które w razie niebezpieczeństwa można było zatopić, czyniąc z Panamy prawdziwą wyspę. Ponadto nieprzyjacielskie wojska, jeśliby miały przybyć w dużej liczbie, musiałyby przedzierać się przez dżunglę, posuwając się krętymi, wąskimi ścieżkami, których bez trudu mogłaby bronić niewielka garstka ludzi. Nikomu nie przyszłoby do głowy, że jakikolwiek przywódca, będąc przy zdrowych zmysłach, mógłby zamarzyć o zdobyciu Panamy. Toteż kiedy Campeche, Puerto Bello i Maracaibo uległy korsarzom, panamscy kupcy wzruszali ramionami i zajmowali się swymi codziennymi sprawami. Rzeczywiście, było to nieszczęśliwe i smutne zrządzenie losu, że ich rodaków spotkało coś takiego, ale czegóż można się było spodziewać. Ich miasta wybudowane zostały nad niewłaściwym oceanem. Panama nie musiała myśleć o takich komplikacjach, mogła jedynie współczuć. Bóg był miłosierny, a interes – cóż, kiepski; koniec z pieniędzmi, a farmerzy uczepili się swych towarów jak złodzieje. Gubernatorem Złotej Czary był Don Juan Perez de Guzman, spokojny szlachcic, który poświęcił życie na bycie doskonałym dżentelmenem i nierobienie niczego poza tym. Ćwiczył swą maleńką armię, zmieniał mundury i z troską zajmował się ślubami krewnych. Całe życie był żołnierzem, nie wytrawnym żołnierzem liniowym, lecz niebywale eleganckim oficerem. Składał wspaniałe sprawozdania swym podwładnym. Dobór słów, gdy żądał poddania się indiańskiej wioski, był niedościgniony. Ludzie kochali swego gubernatora. Tak dobrze się ubierał, był taki dumny, a równocześnie taki łaskawy. Codziennie wiwatowali na jego cześć, gdy przejeżdżał ulicami wraz z towarzyszącym mu oddziałem konnym. Jeżeli istniałaby najmniejsza obawa przed napaścią, to elegancka postać Don Juana wpłynęłaby na ludzi uspokajająco. W jego żyłach płynęła najszlachetniejsza krew, do niego też należały najbogatsze składy w mieście. Tak oto szczęśliwie żyli mieszkańcy Panamy, na okres upałów przenosząc się do swych wiejskich rezydencji, a powracając na bale i przyjęcia w czasie pory deszczowej. Taką była Złota Czara, gdy Henryk Morgan wydał na nią wyrok. Któregoś dnia w Panamie rozeszła się wieść, że straszliwy Morgan szykuje się, by ją zdobyć. Najpierw zapanowało pełne niedowierzania rozbawienie, kiedy jednak wiadomość

zaczęła się powtarzać, w mieście zapanowało podniecenie. Ludzie biegli do kościołów, by się wyspowiadać, całowali relikwie i gnali z powrotem do domów. Setki księży, niosąc Najświętszy Sakrament, maszerowało w procesji ulicami. Przedstawiciele ciemnego bractwa biczowali się zawzięcie i taszczyli ciężki krzyż, żeby każdy mógł to obejrzeć. Zniszczone fragmenty murów pozostały nienaprawione, zardzewiałych dział nie wymieniono. Don Juan uczestniczył w kolejnych mszach, rozmawiał z oszalałymi ze strachu ludźmi i zaproponował zorganizowanie procesji wszystkich księży w mieście. Zaczęto opowiadać straszliwe historie o tym, że korsarze to nie ludzie, lecz bestie z głowami krokodyli i pazurami lwów. Ponurzy ludzie na ulicach rozważali te możliwości. – Niech będzie pochwalony, Don Pedro. – Niech będzie pochwalony, Don Guierrmo. – Co sądzisz o tych rabusiach? – Ach! Straszne rzeczy, Don Guierrmo, straszne rzeczy. Ponoć to demony! – Ale czy to prawda, że, jak słyszałem, Morgan ma trzy ramiona i w każdym dzierży szpadę? – Kto to wie, przyjacielu! Diabeł może mieć nawet większą władzę. Któż zna granice władzy Zła? To bluźnierstwo sądzić, że się je poznało. A później: – Powiadasz, że słyszałeś to od Don Guierrma? Ktoś tak bogaty z pewnością nie mówiłby nieprawdy. – Powtarzam tylko, co mówił. Morgan wypuszcza kule z końców palców i zieje siarką. Don Guierrmo jest tego pewien. – Muszę opowiedzieć o tym mojej żonie, Don Pedro. I tak rosła plotka, aż ludzie byli na wpół szaleni. Przypominano sobie historie pełne okrucieństw z innych zdobytych miast; kupcy, którzy wcześniej wzruszali ramionami, bledli na ich wspomnienie. Nie mogli uwierzyć, a jednak musieli, gdyż piraci już byli w drodze do Chagres, a ich celem było najwyraźniej zdobycie i spalenie Złotej Czary. Wreszcie, naciskany, Don Juan opuścił kościół i wysłał pięciuset żołnierzy na zwiady na drogę wiodącą przez przesmyk. Młody oficer poprosił go o audiencję. – Więc, młody człowieku, czego sobie życzysz? – zapytał gubernator. – Gdybyśmy mieli byki, panie, gdybyśmy mieli wielkie stado dzikich byków! – zawołał tamten, podniecony. – Więc je zdobądź! Niech przetrząsną cały kraj! Niech ludzie zbiorą tysiąc byków! Ale co z nimi zrobimy? – Wypuścimy je na wroga, panie. – Wspaniały plan! Jesteś geniuszem! Ach, drogi przyjacielu, tysiąc byków? Tysiąc? Żartowałem! Każ zgromadzić dziesięć tysięcy najdzikszych byków. Gubernator rozkazał zebrać się żołnierzom, dokonał przeglądu tysięcy królewskich wojsk

i powrócił, aby modlić się w katedrze. Don Juan nie bał się walki, gdyż, jak przystało na rozważnego generała, umocnił drugą linię obrony. A ponadto coś, co kosztuje tak drogo, jak msze, za które zapłacił, musi odnieść skutek. Pierwsza plotka, która się pojawiła, urosła na miarę potwora. Trzęsąc się ze strachu, mieszkańcy miasta zaczęli zakopywać swoje srebra. Duchowni wrzucali kielichy i lichtarze do zbiorników z wodą, a cenniejsze relikwie zamurowywali w przejściach podziemnych. Balboa umocniłby mury i zalał wodą podejście. Pizarro byłby już ze swą armią w pół drogi na spotkanie wroga. Ale te czasy należały do przeszłości. Panamscy kupcy myśleli tylko o swojej własności, swym życiu i duszy – w takiej właśnie kolejności. Nie przyszłoby im do głowy, że potrzebne jest tu machanie szpadą, czy też praca przy zmurszałym murze. Tym winni zająć się żołnierze królewscy, którym dość płacono za ochronę obywateli. Obrona miasta należy do gubernatora. Don Juan dokonał przeglądu wojska – i było to wszystko, co wedle jego mniemania mógł uczynić generał. Mundury były w stanie wytrzymać każdą krytykę, a jego żołnierze mogliby wystąpić na każdej wojskowej paradzie w Europie. Kolejna msza również na pewno nie zaszkodzi.

I Gdy piraci trwonili zdobycze w Maracaibo, Henryk Morgan układał następne zdobywcze plany. Wymagały one większej liczby zdatnych do walki ludzi, niż do tej pory kiedykolwiek zebrał. Wysłannicy kapitana Morgana rozjechali się po całym obszarze hiszpańskich wód. Jego wezwanie usłyszano w Plymouth i w Nowym Amsterdamie. Nawet do zalesionych wysp, gdzie ludzie żyli jak małpy, dotarło jego zaproszenie do wielkiej grabieży. Każdy będzie bogaty, gdy się nam powiedzie – głosiło wezwanie. – Będzie to najpotężniejszy cios zadany przez Bractwo. Zasiejemy terror w samym sercu Hiszpanii. Nasza flota zbiera się przed początkiem października na południowym wybrzeżu Tortugi. I wkrótce okręty i ludzie zaczęli nadciągać na miejsce spotkania; ogromne nowe statki z białymi żaglami i rzeźbionymi dziobami, okręty najeżone działami z mosiądzu, stare przegniłe kadłuby z dnem tak oblepionym wodorostami, że poruszały się po wodzie jak kłody. Zjawiły się małe slupy i długie łodzie płaskodenne, które ciągnęły trał. Na miejsce spotkania nadciągały nawet tratwy z żaglami z liści palmowych. A mężczyźni… Było całe zawadiackie Bractwo z Tortugi, starzy wyjadacze – piraci z Goavy, Francuzi, Holendrzy, Anglicy i Portugalczycy. Wszystkie wyrzutki społeczeństwa w szyku bojowym. Łodzie pełne były niewolników, którym udało się, wiosłując, umknąć Hiszpanom, i teraz ściągali na wyprawę, spragnieni krwi swych panów. Niewolnikami byli Karaibowie i Murzyni, ale także trawieni febrą biali. Małe grupy łowców pojawiały się na plażach zalesionych wysp i prowadziły okręty na południowe wybrzeże Tortugi. Wśród większych statków widać było wysokie fregaty i galeony, zdobyte w dawniejszych wyprawach. Gdy nadeszła pora, aby wyruszyć, kapitan Morgan miał pod sobą trzydzieści

siedem statków i dwa tysiące ludzi gotowych do walki, nie licząc marynarzy i chłopców okrętowych. W szyku znajdowały się też trzy smukłe, schludne slupy z Nowej Anglii. Nie przybyły tu walczyć, lecz handlować; proch za łupy, whisky za złoto. Proch i whisky – dwie potężne bronie. Ponadto ludzie z Plymouth gotowi byli kupić starsze, bezwartościowe statki, aby pozyskać z nich żelazo i olinowanie. Kapitan Morgan wysłał myśliwych do puszczy, aby upolowali zwierzynę, a okręty w stronę lądu, by ukraść zboże. Wszyscy wrócili, przywożąc żywność na wyprawę. Nikt z całej tej wielonarodowościowej mieszanki ludzi, którzy przybyli na wezwanie, nie wiedział – z wyjątkiem Coeur de Grisa i Henryka Morgana – dokąd się wyprawiają. Nikomu nawet się nie śnił cel, do którego pożeglują, ani to, z kim będą walczyć. Armia odważnych rabusiów przybyła, wierząc w Morgana i jego obietnice niezmierzonych bogactw. Henryk nie odważył się im powiedzieć o celu wyprawy. Choć imię jego było potęgą, piraci wycofaliby się, nie wierząc w osiągnięcie zdobyczy. Gdyby dać im czas do namysłu, uciekliby ze strachu, gdyż historie o potędze i bezpieczeństwie Złotej Czary krążyły po wszystkich tych wyspach od ponad pół wieku. Panama była miejscem nie z tego świata, miastem z bajki uzbrojonym w błyskawice. Oczywiście byli i tacy, którzy wierzyli w ulice wyłożone złotem i w kościelne okna wycięte z pojedynczych szmaragdów. Legendy te przyciągnęłyby ich, gdyby nie mieli czasu pomyśleć zarazem o ryzyku. Gdy statki zostały położone na burtach i ich kile wyszorowane, żagle pocerowane, działa wyczyszczone i sprawdzone, a spiżarnie zapełnione jedzeniem, Henryk Morgan wyznaczył odprawę kapitanów, aby podpisać uzgodnienia i podzielić zadania. Zebrali się w dębowej kabinie admirała – trzydziestu kapitanów, którzy przybyli, gotowi wziąć udział w wyprawie. Fregata kapitana Morgana był to piękny hiszpański okręt wojenny. Zanim wpadł w ręce piratów, dowodził nim książę. Kabina przypominała duży salon, wyłożona była ciemnym dębem i miała lekko nachylone u góry ściany. Sufit był poprzecinany belkami rzeźbionymi w pędy winorośli i delikatne liście. Na jednej ze ścian był kiedyś wymalowany herb Hiszpanii, został on jednak całkowicie zeskrobany. Kapitan Morgan zasiadł za szerokim stołem, którego nogi wyrzeźbione były w kształcie dziwnych lwów. Wokół Morgana usiadło na stołkach trzydziestu dowódców jego floty i armii. Czekali z niecierpliwością na komunikat. Był wśród nich niski, poważny kapitan Sawkins, którego oczy płonęły purytańskim fanatyzmem. Swoje morderstwa usprawiedliwiał Pismem Świętym i po dokonaniu udanego napadu ofiarowywał dziękczynne wotum w postaci lawety armatniej. Czarny Grippo, teraz już stary człowiek, uginał się pod brzemieniem haniebnych czynów. Udał się do swego Boga jak do cierpliwego ojca, którego może uda się przechytrzyć. Ostatnio doszedł do wniosku, że uda mu się odkupić grzechy dzięki spowiedzi i bierzmowaniu w swym macierzystym kościele. Zamierzał to uczynić, gdy z kolejnej wyprawy przywiezie złoty lichtarz, który będzie mógł dać spowiednikowi przy okazji oferty pokoju.

Holbert i Tegna, Sullivan i Meyther siedzieli na stołkach otaczających Morgana. W ciemnym kącie przysiadło dwóch mężczyzn, których całe Bractwo znało jako nierozłącznych. Nazywano ich Burgundczyk i Ten Drugi Burgundczyk. Pierwszy był małym, tłustym mężczyzną z twarzą jak czerwone, nadęte słońce. Był nerwowy i łatwo się podniecał. Najmniejszy przejaw publicznego zainteresowania wprawiał go w zakłopotanie. Gdy do niego mówiono, jego twarz stawała się jeszcze czerwieńsza i sprawiał wrażenie robaka poszukującego w panice deski, pod którą można by się schronić. Jego towarzysz, Ten Drugi Burgundczyk, był jego opiekunem i przewodnikiem. Ten Drugi Burgundczyk był wyższy i mocniej zbudowany, chociaż nie miał lewej ręki – od łokcia. Tych dwóch wszędzie widywano razem. Rzadko mówili, ale zawsze jedyne ramię Tego Drugiego Burgundczyka opiekuńczo obejmowało pękatego przyjaciela. Kapitan Morgan przemawiał szorstkim, chłodnym głosem. Wokół panowała głęboka cisza, gdy czytał kolejne punkty umowy. Człowiek, który przybył okrętem, może oczekiwać takiego to a takiego wynagrodzenia, cieśla z narzędziami dostanie tyle to a tyle; rodziny poległych miały otrzymać taką to a taką zapłatę. Następnie przeszedł do omawiania wynagrodzeń tych, którzy pierwsi wypatrzą wroga, pierwszego, który zabije Hiszpana, pierwszego, który wejdzie do miasta. Wszystkie punkty umowy zostały odczytane. – A teraz podpiszcie – zażądał kapitan Morgan i wtedy mężczyźni podchodzili do stołu i składali swe podpisy bądź stawiali znak. Gdy usiedli ponownie, przemówił Sawkins: – Wynagrodzenie jest czterokrotnie większe niż jest to w zwyczaju. Dlaczegóż to? – Sawkins nie znosił jakiegokolwiek marnotrawstwa. – Ludzie będą potrzebować wiele odwagi – oświadczył spokojnie Morgan. – Będą potrzebować też zachęty, gdyż naszym celem jest Panama. – Panama! – odpowiedział mu jęk. – Tak, Panama. Podpisaliście umowę, a ja wieszam dezerterów. Zadbajcie o męstwo waszych ludzi. Wiecie co nieco o bogactwie Panamy – dość, aby zaostrzyć im apetyt – ja zaś wiem dość o niebezpieczeństwie, aby być pewnym, że jest ono do pokonania. – Ale… Panama… – zaczął Sawkins. – Wieszam dezerterów – powtórzył Morgan i opuścił kajutę. Coeur de Gris pozostał, aby posłuchać. Miał mu potem opowiedzieć o nastrojach wśród ludzi. Zapadła długa cisza. Każdy z obecnych przypominał sobie to, co słyszał o Panamie. – Jest niebezpieczna – stwierdził w końcu Sawkins. – Niebezpieczna, ale niebywale bogata. A kapitan przysiągł, że zna plan miasta i wszystko, co może nam grozić w czasie walki. Te słowa przyniosły niespodziewany spokój. Jeśli kapitan Morgan wiedział, nie było powodu do obaw. Morgan był niezawodny. W pokoju potoczyła się nerwowa, szybka rozmowa. – Pieniądze? Oni się w nich tarzają. Słyszałem, że katedra…

– Ale dżungla jest nie do przebycia. – W Panamie mają dobre wino. Piłem je kiedyś. I wszyscy naraz pomyśleli o Czerwonej Świętej. – Przecież tam jest ta kobieta, La Santa Roja. – Tak, to prawda, jest tam. Jak myślicie, komu się ona dostanie? – Kapitana nie obchodzą kobiety. Myślę, że dostanie ją Coeur de Gris, ulubieniec dam. – Dość tego. Coeur de Grisowi przeznaczone jest, że zginie zasztyletowany przez jakiegoś zazdrośnika. Nie mam nic przeciwko temu, żeby tego dokonać, bo jeśli nie ja, zrobi to ktoś inny. Może więc to być mój sztylet. – Co byś począł z taką kobietą? Użycie bata byłoby też nie na miejscu, jak sądzę. – No cóż, prawdę mówiąc odkryłem, że grube dublony są najlepszym narzędziem gwałtu. Tak pięknie lśnią. – Nie, nie, posłuchaj. Prawie wszystkie kobiety za swoje diamenty zapłaciłyby własną cnotą. Posiadając to pierwsze, bez trudu można nabyć to drugie. – A co na to Jednoręki, Ten Drugi Burgundczyk? Hej! Czy weźmiesz ją dla swego tłustego przyjaciela? Ten Drugi Burgundczyk skłonił się. – Nie ma takiej potrzeby – oświadczył. – Mój przyjaciel świetnie radzi sobie sam. Cóż, mogę wam opowiedzieć… – Zwrócił się do Burgundczyka: – Czy pozwolisz, Emilu? Burgundczyk wyglądał, jakby miał ochotę wyjść przez ścianę, ale udało mu się kiwnąć głową. – A więc opowiem wam, panowie, historię – rozpoczął Ten Drugi Burgundczyk. – Żyli sobie czterej przyjaciele w Burgundii. Trzej wyciskali nieco kwaśnego mleka z wymion sztuki, a czwarty był właścicielem ziemskim. Była też piękna dziewczyna – urocza, wykształcona, prawdziwa Kirke, najpiękniejsza w kraju. I czterej przyjaciele zakochali się w tym wytwornym cacku. Każdy z nich ofiarował jej podarunek, który najwięcej dla niego znaczył – ciągnął Ten Drugi Burgundczyk. – Pierwszy wyraził swą duszę w sonecie i złożył go u jej stóp. Drugi wypełnił wiolę jej imieniem, a trzeci, którym ja byłem, namalował jej portret. Tak oto zabiegaliśmy o nią, jak artyści, pozostając we wzajemnej przyjaźni. Ten czwarty był jednak prawdziwym artystą. Był spokojny i subtelny. Cóż za aktor! Zdobył ją jednym bezbłędnym gestem. Otworzył dłoń, a w niej spoczywała różowa perła. Pobrali się. Wkrótce po ślubie Delphine wykazała zalety większe, niż ktokolwiek mógł się spodziewać. Nie tylko była wzorem doskonałej żony, lecz także dyskretnej i rozkosznej kochanki nie jednego, lecz wszystkich trzech przyjaciół męża. A Emil, jej mąż, nie miał nic przeciwko temu. Kochał swych przyjaciół. Dlaczego nie? To byli prawdziwi przyjaciele, tyle że biedni. Ach, jakaż jest siła bardziej ślepa i głupsza od opinii publicznej! Tym razem doprowadziła do dwóch śmierci i jednego wygnania… Hydra Opinii Publicznej! Sami rozważcie, co uczyniła! Zmusiła Emila,

aby wyzwał na pojedynek trzech przyjaciół. Nawet wtedy jeszcze wszystko mogło skończyć się dobrze: pocałunki, uściski – mój honor pozostał bez szwanku, drogi przyjacielu – gdyby nie godny ubolewania zwyczaj Emila zostawiania końca rapieru w gnijącym mięsie. Dwóch przyjaciół zmarło, a ja straciłem rękę. Ale oto znów pojawia się Opinia Publiczna, niczym wałęsający się uparty wół. Najpierw doprowadziła przyjaciół do pojedynku, teraz zaś zmusiła zwycięzcę, by opuścił Francję. I oto jest ze mną Emil… kochanek, szermierz, artysta, właściciel ziemski. Opinia Publiczna… lecz moja opowieść nie jest poświęcona nienawiści, jaką do niej żywię. Ale oto, co chciałem rzec: Emil nie prosi o względy ani o łaskę. Wiem, że wygląda tak, jakby roje głodnych mrówek sprawiły sobie ucztę z jego duszy. Złóżmy jednak przed nim piękno, niechaj Czerwona Święta spojrzy mu w oczy, a ujrzycie i przypomnicie sobie, co powiedziałem. Jest spokojny, subtelny, jest artystą. Tam, gdzie inni krzyczą: „Męskość! Siła! Gwałt!” – Emil nosi w swej kieszeni afrodyzjak: różową perłę.

II Armia płaskodennych łodzi płynęła rzeką Chagres, każda wyładowana do granic możliwości ludźmi Wolnego Bractwa. Znajdowali się wśród nich Francuzi przyodziani w pasiaste szlafmyce i obszerne luźne pantalony – Francuzi, którzy niegdyś wyruszyli z SaintMalo lub Calais i teraz nie mieli ojczyzny, do której mogliby powrócić. Niektóre łodzie były wypełnione czystej krwi londyńczykami, w większości brudnymi mężczyznami o czarnych zębach i wyglądzie drobnych złodziejaszków. Byli tam też surowi, milczący Holendrzy, niezdarnie siedzący w łodziach i spoglądający ospale oczyma obżartuchów. Ciężkie kwadratowe barki poruszali za pomocą żerdzi Karaibowie i zbiegli niewolnicy – groźni, ruchliwi mężczyźni, którzy tak bardzo kochali wojnę, że można ich było nakłonić, aby zginali swe smagłe karki w fizycznym wysiłku, jeśli tylko nagrodą za to będzie krew. Pewną część tej parady piratów tworzyli Murzyni zbiegli z hiszpańskiej służby. Nosili czerwone bandoliery, przecinające ich obnażone torsy niczym krwawe rany. Ich lider, olbrzymi mężczyzna z okrutną twarzą przypominającą pysk łosia, nie miał na sobie nic z wyjątkiem żółtego pasa i kawaleryjskiego kapelusza, z którego zwisało pióro, zawijające się pod jego czarnym, lśniącym podbródkiem. Długa linia łodzi kierowała się w górę rzeki. Anglicy wykrzykiwali pieśni pozbawione melodii, kiwając się w takt rytmu; Francuzi nucili piosenki o drobnych miłostkach, które mogły im się przytrafić; zbiegli niewolnicy i Murzyni wygłaszali niekończące się, nieskierowane ku nikomu monologi. A kręta Chagres płynęła, zwijając się w pętle i podkowy. Żółte wody, niby przestraszona trędowata kobieta, nieśmiało pieściły kadłuby statków. Na takiej Chagres można pracować żerdzią cały dzień, a nocą rozbić obóz niespełna pół mili w prostej linii od miejsca, z którego się wyruszyło. Była to leniwa, apatyczna rzeka pełna mielizn, z lśniącym w słońcu jasnym piaskiem. Chagres była rzeką-dyletantem w odwiecznym i prawidłowo pojmowanym rzecznym interesie, który polega na dotarciu do oceanu możliwie najmniejszym wysiłkiem.

Chagres w rozmarzeniu płynęła sobie przez kraj, niechętnie tracąc swą indywidualność w niespokojnym morzu. Po jakimś czasie łodzie przybiły do brzegu, który zarasta gęsta dżungla niczym wygięty grzebień, zastygły w kształcie fali zieleni. Można było dostrzec tygrysy błądzące wśród drzew i przyglądające się ludziom ze smutnym zaciekawieniem. Od czasu do czasu duży wąż ześliznął się z pnia, gdzie drzemał w słońcu, a teraz unosił się w wodzie, podnosząc łeb i nasłuchując. Cały podniecony małpi klan uganiał się wśród winorośli, sprawiając wrażenie, że nie znosi, gdy mu się w jakikolwiek sposób zakłóca spokój. Małpy wydawały okrzyki pełne oburzenia i ciskały liśćmi i gałązkami w łodzie. Jeśli tysiąc czterysta obcych stworzeń najechało świętą Matkę Dżunglę, to nawet najnędzniejsza z małp miała przynajmniej prawo zaprotestować. Upał nadszedł niczym podmuch gorączki – ciężki i odurzający. Pieśni śpiewane na barkach osłabły, aż w końcu zupełnie ucichły, jak gdyby na ludzi zarzucono gorące kołdry. Piraci znieruchomieli na swych kojach, ale Indianie posuwali łodzie do przodu jednostajnymi, miarowymi ruchami. Widać było pracę mięśni ich kształtnych ramion, które kurczyły się i rozkurczały niczym niespokojne węże. Snuli marzenia o rzezi, rozkoszne marzenia pełne krwi. „Dalej! – wołały ich mózgi. – Dalej! Uch! Bitwa jest już bliżej o dwa ruchy żerdzi. Dalej! Dalej! Uch! Panama – pola krwi znów się przybliżyły”. Długa linia łodzi wiła się na rzece niczym ogromny wąż. Długi upalny dzień dobiegał końca i wzdłuż brzegów nie było śladu człowieka. Sytuacja stawała się poważna, gdyż w barkach, z powodu braku miejsca, nie wieziono żywności. Każdego skrawka potrzebowano dla ludzi i broni. Wiedziano bowiem, że z rzeką graniczyło wiele plantacji i wygłodzona armia będzie mogła się tam pożywić. Cały dzień piraci wypatrywali plantacji i nie dostrzegli niczego oprócz zielonej, splątanej dżungli. Pod wieczór pierwsza łódź przybiła do brzegu. Leniwy kłąb dymu unosił się za rzędem wysokich drzew. Z głośnymi okrzykami radości piraci wyskoczyli z łodzi i ruszyli w tamtą stronę. Gdy jednak dotarli na miejsce, rozległy się przekleństwa i zapanowała rozpacz: zabudowania były spalone i opuszczone. Nikły dym unosił się z czarnego kopca czegoś, co było spichlerzem. Nie pozostało w nim ani jedno ziarno. Głębokie ślady prowadziły do wilgotnej dżungli, wskazując miejsce pobytu bydła, ale były to ślady sprzed dwóch dni. Wygłodzeni mężczyźni wrócili do łodzi. No cóż, musieli wytrzymać dziś ten głód. Głód był częścią wojny, czymś, czego należało się spodziewać. Jutro z pewnością znajdą domy pełne chłodnego, wspaniałego wina, w których tłuste krowy, bezmyślnie kiwając głowami, czekać będą na zarżnięcie. Korsarz, prawdziwy korsarz, sprzedałby życie za kubek kwaśnego wina i rozmowę z jedną z tych brązowych półhiszpańskich kobiet. To były radości życia i również sprawiedliwą rzeczą było, jeśli człowiek dostawał sztyletem, zanim skończył swe wino czy rozmowę. Ale głód… cóż, jutro na pewno zostanie zaspokojony. Znowu wzeszło słońce jak biały, rozgorączkowany wrzód na niebie. Rzeka płynęła

zakolami, jakby była pijana, a wzdłuż brzegów znów znajdywali opuszczone farmy i żadnego pożywienia. Wieść o inwazji szła przed nimi niczym przerażająca wiadomość o zarazie. Nie ostał się żaden człowiek ani zwierzę, by powitać piratów. Trzeciego dnia znaleźli kilka twardych, zielonych krowich skór. Zbili je między kamieniami, żeby nieco rozmiękczyć. Niektórzy ludzie pozjadali swoje pasy. W tlącym się jeszcze spichlerzu znaleziono spaloną kukurydzę i kilku piratów zmarło w konwulsjach z przejedzenia. Ludzie zagłębili się w dżunglę w poszukiwaniu jedzenia, szukali wśród drzew jakiejkolwiek żyjącej istoty, która nadawałaby się do spożycia. Nawet koty i małpy wydawały się trwać w przymierzu z Hiszpanią. Dżungla była niema i pozbawiona życia. Z wyjątkiem latających owadów nie widać było żadnych jego oznak. Od czasu do czasu udawało się schwytać i upiec węża, a ci, co go schwytali, z ponurą zaciętością pilnowali kolacji. W ręce piratów wpadło kilka myszy, ale zostały natychmiast połknięte z obawy przed kradzieżą. Po czterech dniach podróży rzeka stała się zbyt płytka dla łodzi. Działa wyjęto na brzeg, aby przeciągnąć je wąską dróżką. Piraci ruszyli bezładnie, a na przodzie gromada ruchliwych Indian, czerpiących energię ze swych krwiożerczych marzeń, wycinała swymi długimi nożami przejście w dżungli. Dostrzeżono niewielkie grupki przemykających się Hiszpanów oraz małe grupy hiszpańskich Indian, wyskakujących z zarośli niczym stado wystraszonych przepiórek; nikt z wrogów jednak nie przystanął na dłużej, aby walczyć. Raz odkryto oprócz zwykłych śladów miejsce, w którym szykowano zasadzkę; był to wał ziemi i ślady po wielu ogniskach. Miejsce było opustoszałe. Żołnierzy wysłanych do walki ogarnęło bowiem przerażenie i uciekli. Zbliżali się pomału do Panamy. Entuzjazm opuścił ludzi; przeklinali swego przywódcę, winiąc go za brak żywności, jednak posuwali się ciągle naprzód, wiedzeni przykładem kapitana Morgana. Przewodził nimi od początku, ale teraz, stojąc na czele wyczerpanych oddziałów, Henryk Morgan zaczynał wątpić, czy istotnie tak bardzo pragnie zdobyć Panamę. Usiłował przypomnieć sobie siłę, która nim kierowała przed podjęciem tej wyprawy. Magnesem była piękna nieznajoma. Obraz Czerwonej Świętej blakł w jego wyobraźni w miarę narastania głodu. Nie mógł przypomnieć sobie swego pożądania. Ale nawet gdyby całkowicie go opuściło, on musiał iść naprzód. Jeden błąd, chwila wahania – i sukces pierzchnie jak stado gołębi. Coeur de Gris tkwił przy nim od początku – wymizerowany, słaniający się Coeur de Gris. Kapitan Morgan przyglądał mu się z litością i dumą. Widział jego oczy niby dwa kryształy, a ich dziki blask zwiastował nadchodzące szaleństwo. Z tym młodym człowiekiem u boku Morgan już nie odczuwał tak bardzo samotności. Wiedział, że Coeur de Gris stał się jego częścią. Żar lał się z nieba niczym gorący deszcz. Sięgał ziemi i znów powoli się unosił, obciążony wilgocią i mdlącym zapachem gnijących liści i korzeni. Upał powalił raz Coeur de Grisa

na kolana, ale ten natychmiast się poderwał, aby podjąć mozolny marsz. Henryk widział jego chwiejny krok i spojrzał z wahaniem na ciągnący się przed nimi szlak. – Może powinniśmy odpocząć – zauważył. – Ludzie są wyczerpani. – Ależ nie. Musimy iść naprzód – odparł Coeur de Gris. – Jeśli przystaniemy tutaj, ludzie będą słabsi, gdy ruszymy ponownie. Henryk zadumał się. – Zastanawiam się, dlaczego tak całkiem zatraciłeś się w tej wyprawie. Przesz naprzód, gdy nawet ja zaczynam wątpić. Cóż takiego spodziewasz się znaleźć w Panamie, Coeur de Gris? – Niczego się nie spodziewam – odparł młody człowiek. – Czy chcesz przyłapać mnie na słowach, które świadczyłyby o braku lojalności z mojej strony? Wiem, że zdobycz należy do ciebie. Przyznaję to, panie. Ale widzisz, jestem jak wielki, okrągły kamień zepchnięty z góry, i dlatego muszę dotrzeć do Panamy. To ty, panie, wprawiłeś mnie w ruch. – Dziwne, że tak bardzo pragnę Panamy – stwierdził Henryk. Młody porucznik zwrócił ku niemu zarumienioną z gniewu twarz. – Nie pragniesz Panamy, lecz tej kobiety. – W jego głosie, podobnie jak w słowach, słychać było gorycz. Mówiąc, przyciskał dłonie do skroni. – To prawda – mruknął kapitan. – To prawda, że pragnę tej kobiety, ale tym bardziej jest to dziwne. – Dziwne? – Coeur de Gris zawrzał oburzeniem. Podniósł głos: – Dziwne? Co jest dziwnego w pożądaniu kobiety, która uchodzi za piękną? Czy każdego z tych mężczyzn lub każdego samca na ziemi nazwiesz dziwnym? Czy zostałeś obdarowany boską żądzą? Czy posiadłeś ciało tytana? Dziwne! Tak, z pewnością, mój kapitanie, kopulacja i rozmyślanie o niej to rzeczywiście niezwykłe wśród mężczyzn! Henryk był zdumiony, ale nieco przerażony. Wydawało mu się, że widzi odrażającego, niewiarygodnego ducha. Czy istotnie wszyscy ci ludzie odczuwali to samo co on? – Ale ja myślę, że to coś więcej niż żądza – powiedział. – Nie rozumiesz mojej tęsknoty. To tak, jakbym pragnął jakiegoś niewyobrażalnego spokoju. Ta kobieta wydaje mi się przystanią wszystkich moich problemów. Nie myślę o niej jak o istocie rodzaju żeńskiego, z ramionami i piersiami, lecz jak o ukojeniu po burzy, perfumach po cuchnącej zgniliźnie. Tak, to dziwne. Gdy myślę o latach, które minęły, jestem wstrząśnięty tym, co zrobiłem. Tak wiele trudu poświęciłem śmiesznym, złotym błahostkom. Nie poznałem sekretu, w jaki sposób ziemia może zmieniać kolory niczym wielki kameleon. Moje wojenki wydają mi się szarpaniną kogoś obcego, kogoś, kto nie zna sposobu, aby świat zmieniał barwę. Niegdyś, w dawnych czasach ubolewałem, że każda radość umierała, gdy tylko jej dosięgnąłem. Czy jest coś dziwnego w tym, że wszystkie umarły? Nie znałem sekretu. Nie, ty nie możesz zrozumieć mej tęsknoty. Coeur de Gris ścisnął dłońmi bolące skronie. – Ja nie rozumiem! – krzyknął z pogardą. – Uważasz, że ja nie rozumiem? Wiem, dla ciebie wszystkie twoje uczucia są nowymi odkryciami, a twe niepowodzenia czymś bez precedensu.

Potworne zarozumialstwo nie pozwoli ci uwierzyć, że ten londyńczyk idący za tobą – tak, ten sam, którego ataki konwulsji zwalają na ziemię – może odczuwać taką samą rozpacz i takie same nadzieje jak ty. Nie możesz uwierzyć, że ci wszyscy ludzie potrafią czuć równie głęboko. Przypuszczam, że przeszłoby to twoje najdziksze wyobrażenia, gdybym powiedział, że pragnę tej kobiety tak samo mocno jak ty, czy też że umiałbym szeptać jej słodkie słówka lepiej od ciebie. Kapitan Morgan zaczerwienił się pod wpływem tych słów. Nie wierzył w nie. To straszne było pomyśleć, że owi ludzie potrafili czuć to samo co on. Takie porównanie jak gdyby umniejszało jego wartość. – Zastanawiasz się, dlaczego to wszystko mówię? – ciągnął Coeur de Gris. – Powiem ci. Ból doprowadza mnie do szału, tak że chyba umrę. – Przeszedł kawałek w milczeniu, nagle krzyknął i ciężko upadł na ziemię. Przez dłuższą chwilę Morgan mu się przyglądał. I nagle poczuł w piersi przytłaczający ciężar. Zrozumiał w tej sekundzie, jak bardzo pokochał tego chłopca i że nie zniósłby jego utraty. Ukląkł obok tej milczącej postaci. – Wody! – krzyknął do najbliżej stojącego pirata, a gdy ten wlepił w niego wzrok, powtórzył: – Wody! Przynieś wody… wody! – Histerycznie szarpał dłonią pistolet u pasa. Przynieśli mu wodę w kapeluszu. Wszyscy piraci ujrzeli swego zimnego kapitana klęczącego na ziemi, gładzącego wilgotne, lśniące włosy Coeur de Grisa. Oczy młodego człowieka otworzyły się powoli i próbował się podnieść. – Wybacz mi, panie. Ten ból głowy… Słońce odebrało mi rozum. Musi pan wstać! Ludzie stracą szacunek, widząc pana klęczącego. – Spokojnie, chłopcze! Leż spokojnie! Nie wolno ci się ruszać. Boję się. Przez chwilę myślałem, że nie żyjesz, i zawalił się cały świat. Leż spokojnie! Teraz już dobrze. Nie wolno ci się ruszać. Razem zdobędziemy Złotą Czarę – i będzie ona kielichem z dwoma uchwytami. Podniósł Coeur de Grisa i zaniósł pod cień wielkiego drzewa. Piraci odpoczywali na ziemi, gdy ich porucznik zbierał siły. Coeur de Gris opierał się o drzewo. Uśmiechał się do kapitana dziwnym, pełnym kobiecej czułości uśmiechem. – Czy przypominam tego londyńczyka? – zapytał w zamyśleniu Morgan. – Londyńczyka z jego atakami? Coeur de Gris roześmiał się. – Nic nie wiesz o tym człowieku. Możesz być dumny z tego podobieństwa. Opowiem ci o nim, gdyż dla ciebie jest on tylko drewnianą figurynką, przyjmującą rozkazy. Nazywa się Jones. Całe życie pragnął zostać kaznodzieją głoszącym Ewangelię. Sądził, że ataki są nawiedzeniem Ducha Świętego, wypróbowującego jego siły przed boską misją. Kiedyś stał na rogu i przemawiał do londyńczyków, gdy podeszła straż. Uznano go za włóczęgę i załadowano na okręt płynący na wyspy. Po odbyciu służby został piratem, aby przeżyć. Przy

podziale łupów przypadła mu niewolnica, Hiszpanka z domieszką krwi murzyńskiej. Poślubił ją, aby ratować jej reputację. Nie wiedział, jak niewiele zostało do uratowania. Widzisz, panie, jego żona jest katoliczką. Nie pozwala czytać mu Biblii, gdy jest w domu. I czy wiesz, panie, on naprawdę uważa, że to okoliczności pozbawiły go sukcesu; nie sukcesu w pojęciu pana czy moim, ale tego, który pochodzi od Boga i jest dowodem jego wielkiej łaski. Jest przekonany, że mógł zostać protestanckim Savonarolą. – Ale te jego ataki… – zaczął Morgan. – Te straszne ataki… widziałem je. I znów młody człowiek się roześmiał. – Ataki? Ataki są darem, dziedzictwem. – I sądzisz, że on czuje? – Być może. Pamiętaj, poślubił kobietę, żeby uratować jej honor, i trwał przy niej, nawet gdy odkrył prawdę. I ujrzysz, panie, jak nieśmiało będzie domagał się krucyfiksu przy podziale łupów. Przywiezie jej z Panamy krucyfiks. Pomyśl, człowieku! On – protestant, nienawidzący krucyfiksów!

III Piraci posuwali się ku Panamie. Jedli skórę i gorzkie korzenie roślin, gryzonie, węże i małpy. Mieli zapadnięte policzki a ich oczy lśniły gorączką. Entuzjazm uleciał, wiodła ich tylko wiara w nieomylność kapitana. Morgan nie mógł zawieść, gdyż nigdy nie zawodził. Z pewnością miał plan, który napełni ich kieszenie złotem Nowego Świata. A słowo „złoto”, choć utraciło częściowo swoją realność, znaczyło więcej niż słowo „głód”. Ósmego ranka do Morgana przyszedł zwiadowca. – Droga jest zablokowana. Przed nami znajduje się zapora z ziemi, a na niej ustawione są działa. Na rozkaz czoło wijącej się kolumny odchyliło się w lewo i zaczęło się przedzierać przez gęste poszycie. Pod wieczór doszli do szczytu małego, okrągłego wzgórza. W dole rozpościerała się Panama, spowita złotym światłem popołudniowego słońca. Każdy z piratów przyjrzał się twarzy sąsiada, aby upewnić się, że to nie halucynacja. Jeden z ludzi stanął na krawędzi wzgórza. Zatrzymał się nieruchomo, krzyknął przeraźliwie i nagle jego towarzysze ujrzeli jak zbiega w dół, wyciągając w biegu szpadę. Stado bydła, opuszczone przez jakieś hiszpańskie niezdary, pasło się w kotlinie na dole. Po chwili tysiąc czterystu mężczyzn pędziło bezładnie po stoku wzgórza. Zabijali krowy szpadami, cięli i rąbali na oślep przerażone zwierzęta. Po krótkiej chwili krew spływała po brodach wygłodzonych mężczyzn, zostawiając czerwone plamy na koszulach. Tej nocy obżarli się do otępienia. Gdy zapadł zmrok, zwiadowcy przemykali się przez równinę niczym wilkołaki; docierali do murów miasta i liczyli stojących tam żołnierzy. A wczesnym rankiem kapitan Morgan zebrał swych ludzi, aby wydać rozkazy przed bitwą. Morgan dobrze poznał duszę pirata. Podniósł ich na duchu i zagrzał do walki. Zagrał na ich

obawach. – Do ujścia rzeki, gdzie stoją statki, czeka nas dziewięć dni podróży, dziewięć dni bez pożywienia. Nie dacie rady dostać się na statek, nawet gdybyście postanowili uciec. A przed nami leży Panama. Kiedyście posnęli jak wieprzki, zwiadowcy ruszyli do roboty. Przed miastem znajduje się cztery tysiące żołnierzy, ustawionych w szyku, z kawalerią na skrzydłach. To nie jest lokalne wojsko ze strzelbami i nożami, lecz wyćwiczeni żołnierze w czerwonych mundurach. To nie wszystko. Czekają też byki, które mają być na was wypuszczone, na was, łowców bydła. – Po tych słowach wybuchł śmiech. Wielu z nich żyło przedtem w dżungli i zajmowało się polowaniem na dzikie bydło. Kapitan zaapelował z kolei do ich chciwości: – Jest tam do zdobycia złoto i klejnoty w niewyobrażalnej ilości. Każdy z was będzie bogaty, jeśli się nam powiedzie. Do ich głodu: – Pomyślcie o pieczonym mięsie, baryłkach wina w piwnicach, puddingach zaprawionych korzeniami. Wyobraźcie sobie to wszystko! Do ich żądzy: – Niewolnice i tysiące innych kobiet, tylko Bóg jeden wie ile, znajdują się w tym mieście! Jedyną trudnością wśród tej liczby będzie wybór tej, która ma wam przypaść. To nie są brudne robotnice z pola, ale wielkie damy śpiące w jedwabiach. Jak sądzicie, czy wygodnie się wam będzie leżało w takim łożu? I wreszcie, ponieważ dobrze ich znał, połechtał ich próżność: – Imiona tych wszystkich, którzy wezmą udział w walce, uwieczni historia. To nie jest grabież, lecz wojna pełna chwały. Wyobraźcie sobie ludzi w Tortudze, którzy pokazują was sobie i mówią: „Ten człowiek walczył w Panamie. To bogacz i bohater”. Pomyślcie tylko, jak kobiety w Goavy będą za wami gonić. Przed wami – Złota Czara. Czy chcecie uciekać? Wielu dzisiaj zginie, ale ci, którzy przeżyją, zawiozą złotą Panamę do domu w swych kieszeniach. Rozległy się ochrypłe okrzyki. Francuzi posyłali ręką pocałunki Morganowi, Karaibowie szczękali zębami i wywracali oczyma, łakomi Holendrzy zaś tępo spoglądali na białe miasto. – I jeszcze jedno – dorzucił kapitan. – O ile znam tych hiszpańskich kapitanów, oddziały będą ustawione w jednej linii. Oni uwielbiają widowiska. Waszym zadaniem jest uderzyć w środek, a gdy środek zostanie osłabiony, atakujcie i rozbijcie ich. Piraci ruszyli z równiny. Była to zbita masa ludzi; dwustu strzelców na przedzie, a reszta za nimi. Don Juan, gubernator Panamy, stał wraz ze swoją elegancką armią, długą linią piechoty rozstawioną w dwuszeregu. Z pogardą spoglądał na nieuporządkowane oddziały wroga. I niemal radośnie dał znak do natarcia. Hiszpańska kawaleria wjechała na równinę. Uformowała się najpierw w kształt klina, a po chwili utworzyła czworobok. Poruszając się truchtem, kawalerzyści wykonali wszystkie zawiłe elementy paradnej musztry, tworząc trójkąt, a następnie literę T. Równocześnie

wszystkie szpady zalśniły w słońcu, by po chwili zniknąć przy skręcie nadgarstka i zalśnić ponownie. Don Juan jęknął z podziwu. – Spójrz na nich, przyjacielu. Popatrz na Rodrigueza, mojego ukochanego kapitana. Ach! Rodriguez! Czy to naprawdę ja nauczyłem cię tego wszystkiego? Czy to ten sam Rodriguez, którego tak niedawno trzymałem na ręku? Był niemowlęciem, a teraz jest mężczyzną i bohaterem. Widzisz tę linię, pewność siebie, precyzję? Spójrz na Rodrigueza i jego wojsko, przyjacielu. Iluż pirackich bestii potrzeba, by pokonać takich jeźdźców jak moi? Rodriguez, jadący na czele oddziału, zdawał się słyszeć pochwały gubernatora. Wyprostował się. Uniósł się w strzemionach i dał sygnał do ataku. Trąbki zabrzmiały żywo. Kopyta zadudniły na polu. Nadchodzili niczym czerwona fala ze srebrzystą grzywą. Rodriguez obrócił się w siodle i spojrzał dumnie na pędzących za nim jeźdźców. Wyglądali jak wielki, wieloczłonowy organizm, rządzony przez jeden mózg. Wszystkie szpady ustawione były równo wzdłuż końskich grzbietów. Rodriguez raz jeszcze się odwrócił, aby ponownie spojrzeć na swą ukochaną Panamę. I nagle nastąpił wstrząs. Cały oddział wpadł w bagno. Wiedzieli o nim, lecz w chwili entuzjazmu i podniecenia wykonywanymi ewolucjami – zapomnieli. W ciągu sekundy konnica Panamy zmieniła się w plątaninę ludzi i przewróconych zwierząt. Byli jak muchy złapane na zielony lep. Don Juan popatrzył oszołomiony na stos skręcających się, poranionych ciał i wybuchnął szlochem, jak dziecko, które zobaczyło na drodze połamaną najulubieńszą zabawkę. Gubernator nie wiedział, co począć. Jego umysł przepełniła głęboka troska. Obrócił się i ciężko ruszył ku domowi. Pójdzie na mszę do katedry, postanowił. Hiszpańska kadra oficerska szalała. Czerwone i złote mundury rzucały się we wszystkich kierunkach. Każdy oficer co sił w płucach wykrzykiwał rozkazy. Młody porucznik, który sprowadził bydło, wreszcie zdołał przekrzyczeć wszystkich. – Wypuśćcie byki! Byki! – krzyczał raz po raz, aż wreszcie i inni zaczęli krzyczeć wraz z nim. Indianie trzymający byki rozerwali kółka tkwiące w nosach zwierząt i zaczęli kłuć bestie, popędzając je do biegu. Stado powoli ruszyło poprzez równinę. Po chwili zaczęło wolno biec, a następnie puściło się galopem. – Wgniotą tych rabusiów w trawę – zauważył mądrze któryś z hiszpańskich oficerów. – Tam gdzie przejdą, znajdziemy jedynie guziki, odłamki broni – i nic więcej na zalanej krwią ziemi. Byki galopowały ku nierównym szeregom piratów. Nagle dwustu strzelców uklękło i zaczęło strzelać, tak szybko, jak ludzie polujący na zwierzynę. Rycząca ściana poranionych zwierząt wyrosła na drodze rozpędzonego stada. Te, które nie zostały unieszkodliwione, zatrzymały się i wietrząc krew zaczęły dreptać w miejscu, a następnie zawróciły i ruszyły przerażone ku hiszpańskim szeregom. Oficer miał rację. Tam, gdzie przeszły, nie pozostało nic z wyjątkiem guzików, odłamków broni i zalanej krwią ziemi. Wykorzystując paniczny strach obrońców, piraci ruszyli do ataku. Wyłomy zrobione przez byki osłabiły szeregi przeciwnika. Rozbili broniących bez trudu. Było trochę wojennego

chaosu, ale mieli tu do czynienia tylko z lądowymi żołnierzami, którzy nie rozumieli tego rodzaju walki. Ci straszni włóczędzy śmiali się i zabijali ludzi gołymi rękami. Hiszpanie przez chwilę odpierali ataki, wkrótce jednak ich serca załamały się pod pięknymi, czerwonymi mundurami i uciekli, aby schronić się w dżungli. Małe grupki piratów goniły ich, dobijając tych, którzy padli z wycieńczenia. Wkrótce oddziały obrońców rozpierzchły się. Niektórzy wspięli się na drzewa, ukrywając się wśród liści, inni zaginęli w górach i nigdy ich nie odnaleziono. Złota Czara leżała bezbronna u stóp Henryka Morgana. Tłum wrzeszczących mężczyzn runął przez niestrzeżoną bramę i ruszył szeroką ulicą. Na skrzyżowaniu część zmieniła kierunek, jak rzeka zawracająca ku swym dopływom. Od czasu do czasu jakaś grupka odłączała się od głównego trzonu i zmierzała w stronę jednego z imponujących domów. Następowało kopanie w drzwi, uderzenia i drzwi otwierały się do środka, niczym okładka olbrzymiej książki. Tłok w przejściu, krzyki i wrzaski. Stara kobieta wychyliła się przez okno i przyglądała się z ciekawością napastnikom. Po chwili na jej twarzy ukazało się rozczarowanie. – Hej! – krzyknęła w kierunku okna po przeciwnej stronie drogi. – Spójrz na nich! Ci złodzieje wyglądają jak Hiszpanie. To wcale nie diabły, to tylko ludzie. Wyglądało na to, że ma im za złe ich człowieczeństwo. Cofnęła głowę, jak gdyby obraziła się za to, że są tylko ludźmi. Po południu wybuchł pożar. Wysokie płomienie sięgały nieba. Najpierw płonęła jedna strona ulicy, potem pół miasta. Henryk Morgan udał się do pałacu gubernatora, aby założyć tam swoją kwaterę. Na progu stał Don Juan Perez de Guzman z rapierem w dłoni. – Jestem gubernatorem – powiedział łamiącym się głosem. – Moi ludzie oczekiwali, że ich obronię. Zawiodłem, ale może zdołam cię zabić. Henryk wbił wzrok w ziemię. Coś go denerwowało w tym rozhisteryzowanym człowieku. – To nie ja podłożyłem ogień – powiedział. – Uczyniło to kilku twoich niewolników – z zemsty, jak sądzę. Don Juan ruszył naprzód z wyciągniętą szpadą. – Broń się! – krzyknął. Morgan nie zmienił pozycji. Szpada wypadła z ręki gubernatora. – Jestem tchórzem… tchórzem – płakał. – Dlaczego nie uderzyłem bez słowa? Dlaczego mi się nie przeciwstawiłeś? Ach, jestem tchórzem. Czekałem zbyt długo. Nie powinienem był w ogóle mówić, ale od razu skierować ostrze w twoje gardło. Przed chwilą chciałem umrzeć! Byłby to rodzaj pokuty za to, że zawiodłem. Pociągnąłbym cię ze sobą, byłoby to ukojeniem dla mego sumienia. Nie ma już Panamy… Ja też powinienem odejść. To tak, jakby palec ciągle żył po śmierci ciała. Ale nie mogę teraz umrzeć! Nie mam odwagi. I nie mogę cię zabić. Teraz zrozumiałem, że to była tylko gra z mojej strony. Ach! Gdybym działał szybko! Gdybym nie

przemówił… – Ruszył ku bramie. Henryk patrzył, jak tamten, zataczając się, opuszczał miasto. Nadeszła noc. Prawie całe miasto stało w ogniu. Wieża katedralna runęła, miotając ku niebu iskry. Panama ginęła w płomieniach, a piraci mordowali ludzi na ulicach. Całą noc kapitan przesiedział w sali audiencyjnej, a jego ludzie przynosili zrabowane łupy. Układali złote sztaby na podłodze niczym sągi drewna, sztaby tak ciężkie, że dwóch mężczyzn z trudem mogło je unieść. Znalazły się tam też stosy biżuterii, niczym lśniące kupki siana, a cenne liturgiczne naczynia i góra szat kościelnych piętrzyły się w kątach. Henryk Morgan usadowił się na wysokim krześle z oparciem rzeźbionym na podobieństwo kłębowiska węży. – Czy znaleźliście Czerwoną Świętą? – Nie, panie. Kobiety w tym mieście bardziej przypominają diablice. Wprowadzono więźniów, których miano poddać torturom, a także wniesiono narzędzie do miażdżenia kciuków, zabrane z hiszpańskiego więzienia. – Klękaj! Gdzie są twoje kosztowności? – Cisza. – Podkręć, Joe! – Litości! Litości! Zaprowadzę was, przysięgam. Są w zbiorniku w pobliżu mego domu. Następny… – Klękaj! Gdzie twoje kosztowności? Zaciskaj, Joe! – Zaprowadzę was… Robili to fachowo, bezwzględnie i bez emocji, jak rzeźnik w oborze. – Czy znaleźliście Czerwoną Świętą? Powieszę was wszystkich, jeśli coś jej się stanie. – Nikt jej nie widział, panie. Prawie wszyscy mężczyźni, z nielicznymi wyjątkami, są pijani. I tak przez całą noc… Po każdym zeznaniu o ukrytych kosztownościach grupka poszukiwaczy wyprowadzała ofiarę i po niedługim czasie wracali, niosąc srebrne filiżanki, talerze, biżuterię i garderobę z kolorowego jedwabiu. Lśniący stos w sali audiencyjnej urósł do pokaźnych rozmiarów. Kapitan Morgan był znużony. – Czy znaleźliście Czerwoną Świętą? – Nie, panie, ale szukamy i pytamy po całym mieście. Może w dzień, gdy będzie jasno… – Gdzie jest Coeur de Gris? – Chyba pijany, ale… – Odwrócił głowę od Morgana. – Ale co? O co chodzi? – krzyknął kapitan. – Nic. To znaczy, naprawdę nic. Prawie na pewno jest pijany. Tylko że trzeba wiele litrów wina, aby go spić. Może w tym czasie znalazł sobie przyjaciółkę. – Czy widziałeś go z kimś? – Tak, panie. Widziałem go z kobietą. Była pijana. Przysiągłbym, że Coeur de Gris też był pijany. – Czy mogła to być La Santa Roja? – O nie, z pewnością to nie była ona. To jedna z kobiet z miasta.

Rozległ się dźwięk złotego serwisu rzuconego na stos.

IV Żółty świt wstawał zza niskich wzgórz i rozjaśniał się coraz śmielej nad równiną. Słońce błysnęło zza szczytu, a jego złote promienie odnalazły swe miasto. Panama jednak umarła w ciągu jednej nocy, zginęła od ognia. A że słońce jest niestałe, więc wędrujące promienie odnalazły radość w czymś nowym. Oświetliły ruiny, zajrzały w odwrócone do góry martwe twarze, prześliznęły się po zaśmieconych ulicach i zajrzały do zniszczonych patio. Dotarły do białego pałacu gubernatora, dostały się przez okno do sali audiencyjnej i pobawiły się złotym kopcem na podłodze. Henryk Morgan spał na wężowym krześle. Jego purpurowy płaszcz był wytarzany w błocie. Schowany w szarej pochwie rapier spoczywał w pobliżu na podłodze. Henryk był sam, gdyż wszyscy mężczyźni, którzy wraz z nim zdobywali miasto, odeszli jeść i spać. Był to wysoki, długi pokój, wyłożony boazerią z polerowanego drzewa cedrowego. Belkowanie sufitu wyglądało jak stare żelazo, tak było czarne i ciężkie. Pomieszczenie to stanowiło salę sądową, miejsce uczt weselnych i miejsce, w którym wznoszono toasty na cześć ambasadorów, a także w którym ich mordowano. Jedne drzwi wychodziły na ulicę, drugie, szerokie, w kształcie łuku, prowadziły do uroczego ogrodu, położonego pomiędzy skrzydłami pałacu. W środku ogrodu niewielki marmurowy wieloryb wyrzucał strumień wody, tworząc staw. Były tam ogromne rośliny o purpurowych liściach, rosnące w emaliowanych donicach, rośliny o kwiatach, których płatki miały kształt strzał, serc lub małych kwadracików. Można tam było znaleźć krzewy w szalonych barwach dżungli. Małpy, nie większe niż króliki, szukały ziarna na żwirowanych ścieżkach. Na jednej z kamiennych ławek siedziała kobieta. Zrywała płatki żółtego kwiatu i nuciła tkliwą, głupiutką piosenkę: „Zerwę dla ciebie, mój miły, kwiat, który rozkwita o świcie”. Miała oczy czarne, ale nieprzejrzyste. Były lśniące, płytkie, ciemne czernią skrzydeł martwej muchy; poniżej powiek znajdowały się ostro zarysowane linie. Mogła podciągnąć dolne powieki tak, że oczy błyszczały śmiechem, chociaż usta zachowywały stanowczy, spokojny wyraz. Miała bardzo bladą skórę i czarne jak obsydian włosy. Spoglądała to na wścibskie słoneczne światło, to na łukowe drzwi, prowadzące do sali audiencyjnej. Przerwała śpiew. Nasłuchiwała pilnie przez chwilę, po czym znów podjęła delikatną pieśń. Jedyne dźwięki, jakie było słychać, to trzaski ognia dochodzące z płonących na przedmieściach palmowych chat niewolników. Mała małpka przebiegła po ścieżce śmiesznym, nierównym galopem. Zatrzymała się przed kobietą i uniosła czarne łapki ponad głowę, jak gdyby w modlitwie. Kobieta cicho przemówiła: – Dobrze opanowałaś lekcję, Chico. Twym nauczycielem był Kastylijczyk z sumiastym wąsem. Dobrze go znam. Czy wiesz, Chico, że on pragnie włączyć mnie do swojej kolekcji? I nie będzie pękał z dumy, a ona i tak jest już pokaźnych rozmiarów. Ale chętnie otrzymałabyś

orzeszka, prawda, Chico? – Rzuciła kawałek kwiatka małpce, która go schwyciła, włożyła do pyszczka i wypluła z obrzydzeniem. – Chico! Chico! Zapomniałaś, czegoś się nauczyła! To nie tak. Nie zdobędziesz honoru kobiety w ten sposób. Połóż kwiat na sercu, ucałuj moją dłoń głośnym cmoknięciem i odejdź dumnie, niczym groźna owca udająca się na poszukiwanie wilków. – Roześmiała się i spojrzała w kierunku drzwi. Chociaż nie dochodził z nich żaden dźwięk, podniosła się i szybko ruszyła w stronę sali audiencyjnej. Morgan obrócił się lekko na krześle, przez co światło słoneczne padło mu na powieki. Wyprostował się raptownie i rozejrzał dookoła. Z satysfakcją popatrzył na górę skarbów na podłodze i dopiero po chwili jego spojrzenie spoczęło na kobiecie stojącej pod szerokim lukiem drzwi. – Czy już wystarczająco zniszczyłeś nasze biedne miasto, by cię to zadowoliło? – zapytała. – To nie ja spaliłem miasto – szybko odparł Henryk. – Kilku waszych hiszpańskich niewolników podłożyło ogień. – Wypowiedział te słowa z musu. Uprzytomnił sobie własne zdziwienie. – Kim jesteś? – zapytał. Zrobiła krok do przodu. – Na imię mam Ysobel. Mówiono, że mnie szukasz. – Szukam ciebie? – Tak. Jacyś młodzi głupcy nazwali mnie La Santa Roja – wyjaśniła. – Ty jesteś… Czerwoną Świętą? Wyimaginował sobie obraz młodej dziewczyny z niebieskimi, łagodnymi oczami, które spłoszy nawet stanowcze spojrzenie myszy. Te oczy nie były nieśmiałe. Pod ich czarną powierzchnią kryła się drwina. Ostre rysy twarzy tej kobiety sprawiały, że przypominała jastrzębia. Była piękna, ale było to surowe i niebezpieczne piękno błyskawicy. A skórę miała białą, a nie różową. – Ty jesteś Czerwoną Świętą?? Nie był przygotowany na taką niespodziankę. Czuł zdumienie wobec czegoś tak różnego od swych wcześniejszych wyobrażeń. Ale umysł mu podpowiadał, że ponad tysiąc dwustu mężczyzn przedzierało się przez dżunglę i jak brutalna nawałnica wdarło się do miasta, setki zginęły od ran, setki stały się inwalidami, Złota Czara ziała ruinami – a wszystko po to, by Henryk Morgan mógł posiąść Czerwoną Świętą. To wszystko musiało świadczyć o miłości. Nie przybyłby tu, gdyby jej nie kochał. Szok, którego doznał na jej widok, nie wpłynął na zmianę tego uczucia. Bo to na pewno była miłość. Zawsze w myślach nazywał ją „Świętą”, a teraz pojął tego przyczynę. Ogarniało go dziwne uczucie, niemające nic wspólnego z logiką. Od dawna nie odczuwał już takich sensacji; ta kobieta pociągała go, a równocześnie odpychała. Odczuwał jej władzę nad sobą. Zamknął oczy i w zakamarkach umysłu ujrzał kruchą postać małej dziewczynki ze złotymi włosami. – Wyglądasz jak Elżbieta – powiedział monotonnym głosem kogoś śniącego na jawie. – Jesteście podobne, a zarazem inne. Być może ty posiadłaś władzę, której ona dopiero się

uczyła. Myślę, że cię kocham, ale nie wiem tego. Nie jestem pewien. Jego oczy były wpół przymknięte, a gdy je otworzył, stała przed nim prawdziwa kobieta, a nie widmo Elżbiety. Ona zaś przyglądała mu się z ciekawością, ale także, jak sądził, z pewną dozą tkliwości. To dziwne, że przyszła do niego, choć nikt jej do tego nie zmuszał. Musi być nim zafascynowana. Usiłował przypomnieć sobie wszystkie przemówienia, jakie szykował w czasie drogi na tę okazję. – Musisz mnie poślubić, Elżbieto-Ysobel. Chyba cię kocham, Ysobel. Musisz ze mną wyjechać, zamieszkać ze mną i zostać moją żoną, a moje nazwisko i dłoń będą cię chronić. – Ależ ja już jestem zamężna, i to całkiem szczęśliwie – przerwała. To też przewidział. Przez wszystkie noce, kiedy tu zmierzał, przygotowywał się starannie do tej kampanii, jak do prawdziwej bitwy. – Ale czy to słuszne, by dwa białe płomienie spotkały się tylko po to, aby rozejść się na zawsze, każdy w swoją stronę, w ciemny bezkres – by każde z tych dwojga nosiło w sobie żar płomienia, który nigdy nie zostanie stłumiony? Czy istnieje cokolwiek na świecie, co zabroni nam płonąć? Nieba darowały nam ten żar nieśmiertelności; każde z nas niesie małą pochodnię dla drugiego. Ach, Ysobel, zaprzecz temu lub uchyl się przed tą wiedzą, jeśli chcesz. Będziesz drgać pod wpływem mego dotyku jak piękne, drogocenne skrzypce. Sądzę, że się boisz. Istnieje w twym umyśle skryty lęk przed światem; wścibskim światem, zawziętym światem. Nie lękaj się jednak, gdyż powiadam ci, że ten świat jest ślepym, trzęsącym się ze starości robakiem, który ma tylko trzy pasje: zazdrość, ciekawość i nienawiść. Łatwo jest pokonać takiego robaka. On nie ma serca, nie może więc pojąć jego poczynań. Dlaczego ci to wszystko mówię, Ysobel? Wierzę, że mnie zrozumiesz. Na pewno mnie zrozumiesz. Być może wyziera to z ciemnej, słodkiej muzyki twych oczu. Być może potrafię odczytać pulsujące uderzenia serca z twoich warg. Twoje bijące serce jest jak mały bębenek, który wzywa mnie, bym zwalczył twe obawy. Twoje wargi są jak dwa bliźniacze płatki czerwonego kwiatu. A skoro jesteś taka urocza, czyż mam się bać tylko z powodu nieszczęśliwych okoliczności? Czyż mam nie opowiadać ci moich myśli – tobie, której poza mną najbardziej to dotyczy? Nie rozejdźmy się w dwie różne strony, niosąc żarzące się węgle po płomieniu, który sam nie gaśnie. Gdy zaczął mówić, słuchała go z uwagą, ale po chwili ledwie widoczny grymas bólu przebiegł przez jej twarz. Kiedy jednak Henryk skończył, w jej oczach widniało jedynie rozbawienie i pod ich powierzchnią czaiła się drwina. Ysobel roześmiała się cicho. – O jednym, panie, zapomniałeś – powiedziała. – Ja nie płonę. Zastanawiam się, czy kiedykolwiek to nastąpi. Ty nie niesiesz pochodni dla mnie – a miałam taką nadzieję. Dziś rano przyszłam, żeby to sprawdzić. Tak często słyszałam te słowa – w Paryżu i Kordobie. Jestem zmęczona słuchaniem ciągle tych samych słów. Czy ci, którzy pragną stać się kochankami, czytają książki z instrukcjami? Hiszpańscy mężczyźni mówią podobne rzeczy, jednak ich gesty świadczą o większej praktyce, są więc bardziej przekonujący. Jeszcze wiele

musisz się nauczyć. Umilkła. Henryk spoglądał w podłogę. Był tak zaskoczony, że w głowie miał jakby mgłę. – Dla ciebie zdobyłem Panamę – powiedział po prostu. – Ach, wczoraj też tak sądziłam. Wczoraj o tym marzyłam, ale dziś… jest mi przykro. – Mówiła cicho i z wielkim smutkiem. – Gdy usłyszałam o tobie i twoich przechwałkach, powtarzanych jak ocean długi i szeroki, pomyślałam, że w jakiś sposób jesteś jedynym realistą na tym padole braku zdecydowania. Marzyłam, że kiedyś przybędziesz do mnie, uzbrojony w przekraczającą wszystko milczącą żądzę, i siłą weźmiesz moje ciało. Łaknęłam bezrozumnej, bezsłownej brutalności, gdy mój mąż tylko popisywał się mną. On mnie nie kocha. Pochlebiała mu myśl, że ja go kocham. Dodawało mu to powagi i uroku w jego własnych oczach, choć nie został wyposażony w żadną z tych cech. Prowadził mnie po ulicy, a jego oczy mówiły: „Spójrzcie, co poślubiłem! Żaden zwykły człowiek nie mógłby poślubić takiej kobiety”. Bał się mnie, mały człowieczek, bardzo się bał. Zwykł mawiać: „Za twoim pozwoleniem, moja droga, skorzystam z małżeńskich przywilejów”. Ach, jakże nim gardzę! Pragnęłam siły, ślepej, bezrozumnej siły – i miłości, nie z powodu mej duszy czy wyimaginowanej urody umysłu, lecz do białego fetysza mego ciała. Nie pragnę czułości. Ja jestem czuła. Mój mąż używa pachnideł do rąk, zanim mnie dotknie, a jego palce przypominają lepkie, wilgotne ślimaki. Chcę uścisku twardych mięśni i rozkosznego bólu. – Przyjrzała się uważnie jego twarzy, jak gdyby szukając cech, które gdzieś przepadły. – Marzyłam kiedyś o tobie. Stałeś się dla mnie spiżową figurą nocy. A teraz spotykam gadułę, plotącego słodkie, wyważone słówka i w dodatku robiącego to niezdarnie. Nie jesteś realistą, lecz kiepskim deklamatorem. Chcesz mnie poślubić, chronić. Wszyscy mężczyźni, z wyjątkiem jednego, chcieli mnie chronić. Ja sama potrafię się lepiej ochronić, niż ty to uczynisz. Jak sięgam pamięcią, zawsze niedobrze mi się robiło od frazesów. Karmiono mnie pięknymi słówkami. Wszyscy ci mężczyźni, podobnie jak ty, nie mówili, czego chcą. Jak ty, musieli znaleźć usprawiedliwienie dla swej namiętności we własnych oczach. Jak ty, musieli przekonywać siebie samych, a także mnie, że mnie kochają. Henryk zwiesił ze wstydem głowę. Ruszył w jej stronę. – Więc cię wezmę siłą! – krzyknął. – Za późno… I tak będę pamiętać, jak deklamowałeś swe wyważone słowa. Gdy będziesz zmagał się z moim ubraniem, będę sobie wyobrażać, jak się płaszczysz, jąkasz. I boję się, że będę się śmiać. Być może nawet będę się bronić, a ty, który jesteś zapewne autorytetem w sprawach gwałtu, zdajesz sobie sprawę z konsekwencji. Nie, zawiodłeś – i dlatego mi cię żal. – Kocham cię – powiedział żałośnie. – Mówisz, jak gdyby to była jakaś niezwykła rzecz. Wielu mnie kochało, a setki mówiło, że mnie kocha. Ale co chcesz ze mną uczynić, kapitanie Morgan? Mój mąż jest w Peru, moje dziedzictwo również.

– Ja… ja nie wiem. – Czy mam być niewolnicą? – Tak. Muszę cię ze sobą zabrać. Moi ludzie śmialiby się ze mnie. To by źle wpłynęło na dyscyplinę. – Skoro mam zostać niewolnicą i opuścić mój kraj, mam nadzieję, że będę twoją niewolnicą – twoją lub tego uroczego pirata, którego spotkałam zeszłej nocy. Nie sądzę jednak, byś mnie ze sobą zabrał, kapitanie. Nie, nie sądzę, byś zdołał zmusić mnie do pójścia, gdyż będę wiercić nożem w tejże ranie, którą zadałam twojej dumie. Morgan poruszył się. – Kim był ten młody pirat? – zapytał z gniewem. – Ach, więc poczułeś ten nóż – stwierdziła Ysobel. – Skąd mam to wiedzieć? Był czarujący i chciałabym go znów spotkać. Oczy kapitana płonęły wściekłością. – Zostaniesz uwięziona – rzucił ostro. – Pozostaniesz w celi aż do czasu, gdy ruszymy do Chagres. I zobaczymy, czy nóż, o którym mówisz, jest dość ostry, aby zatrzymać cię w Panamie. Gdy podążała za nim przez ogród w stronę więzienia, rozległ się jej dźwięczny śmiech. – Kapitanie Morgan, właśnie przyszło mi do głowy… Dostrzegam, że różne typy mężczyzn tworzą taki sam typ męża. – Do celi – rozkazał. – Och, jeszcze jedno, kapitanie. Na schodach pałacu znajdziesz starą kobietę. To moja dueña. Przyślij mi ją, proszę. A na razie do widzenia, panie. Wracam do moich modlitw. Prawdomówność jest przewinieniem, które należy rozgrzeszyć, kapitanie Morgan. Prawdomówność nie jest korzystna dla duszy. Powrócił wolno do swego krzesła w sali audiencyjnej. Czuł coś w rodzaju wstydu za swój brak męskości. Gdy tak stał przed nią bezradny, miał wrażenie, że wyciągnął rapier z pochwy i sam skaleczył się nim w twarz. Pobiła go bez większego wysiłku. Lękał się teraz śmiechu swych ludzi, gdy odkryją jego zażenowanie. Za plecami naigrawaliby się z niego. Zachowywaliby milczenie, gdyby przechodził, ale po jego wyjściu wybuchaliby gromkim śmiechem. To skrywane szyderstwo najbardziej przerażało Morgana. Jego nienawiść zaczęła podnosić głowę: nie do Ysobel, ale do swoich ludzi, którzy będą z niego drwić, do ludzi z Tortugi, którzy będą snuć opowieści w tawernach całego indyjskiego wybrzeża. Z małego więzienia po drugiej stronie ogrodu dochodził mocny głos modlący się do Najświętszej Panny. Wypełnił cały pałac kakofonią dźwięków. Henryk z wytężoną uwagą wsłuchiwał się w słowa i ton, doszukując się drwiny. Nie było jej tam jednak. Przenikliwe Ave Maria rozlegało się bez przerwy; był to ton bojaźliwego, błagającego grzesznika. Ora pro nobis. Zburzony świat i czarny szkielet złotego miasta. Ora pro nobis. Żadnej drwiny, jedynie rozpaczliwa skrucha, wyrażana wraz z przesuwaniem paciorków różańca. Przenikliwy,

świdrujący, uporczywy kobiecy głos sprawiał wrażenie, jakby rozpamiętywał jakiś straszliwy grzech. Mówił o grzechu prawdomówności. „Byłam uczciwa wobec siebie samej, a to jest czarne kłamstwo dla duszy. Przebacz memu ciału człowieczeństwo. Przebacz memu umysłowi, który zna ograniczenia. Przebacz mej duszy przywiązania do obu. Ora pro nobis”. Ten szalony, niemający końca różaniec wżerał się w mózg Henryka. Chwycił w końcu swój rapier i kapelusz i wybiegł na ulicę. Za nim pozostał skarb pod roztańczonym słońcem. Ulice wokół pałacu gubernatora pozostały nietknięte przez ogień. Morgan szedł brukowaną ulicą, aż doszedł do miejsca, gdzie zaczynały się ruiny. Poczerniałe mury zrzuciły kamienie na drogę. Tlący się popiół wskazywał miejsca, gdzie przedtem stały domy z drewna cedrowego. Tu i ówdzie pomordowani mieszkańcy posyłali ku niemu ostatni agonalny uśmiech. Zanim nastanie noc, ich twarze sczernieją – pomyślał Henryk. – Muszę kazać usunąć trupy, w przeciwnym razie zacznie się szerzyć zaraza. Leniwe kłęby dymu ciągle unosiły się nad miastem, wypełniając powietrze mdłym odorem palących się wilgotnych rzeczy. Zielone wzgórza widniejące ponad równiną wydały się Henrykowi czymś niewiarygodnym. Przyjrzał im się uważnie, a następnie popatrzył na miasto. Zniszczenie, które w nocy wydawało się tak kompletne i straszliwe, było mimo wszystko zniszczeniem o niewielkim zasięgu. Henryk nie myślał o wzgórzach, które się ostały i zachowały swą zieleń. To zwycięstwo nie miało większego znaczenia. Tak, miasto zostało zrujnowane. Zniszczył miasto, ale kobieta, która przywiodła go do Złotej Czary, wyśliznęła się z jego rąk. Umknęła mu, choć nadal znajdowała się w jego mocy. Henryk skrzywił się na myśl o swej bezsilności i wzdrygnął się, gdy przyszło mu do głowy, że inni mogą się o tym dowiedzieć. Kilku piratów grzebało w popiołach, szukając roztopionych naczyń, których mogli nie zauważyć poprzedniej nocy. Skręcając za róg, Henryk natknął się na małego londyńczyka Jonesa i ujrzał, jak szybko upycha coś do kieszeni. Wściekłość ogarnęła Morgana. Coeur de Gris twierdził, że nie ma różnicy między tym epileptycznym karłem a Henrykiem Morganem. Nie ma różnicy, rzeczywiście! Ten człowiek był złodziejem. Wściekłość zmieniła się w przeraźliwą żądzę zranienia tego małego człowieczka, doprowadzenia go do wściekłości, szydzenia z niego, tak jak wyszydzono jego, Morgana. Okrutne pragnienie zacisnęło wargi Henryka w cienką, bladą linię. – Co masz w kieszeni? – Nic… nic, panie. – Pokaż, co tam masz! – Kapitan wycelował ciężki pistolet. – To nic, panie, to tylko mały krucyfiks! Znalazłem go. – Wyciągnął złoty krzyż wysadzany diamentami, a na nim Chrystusa z kości słoniowej. – To dla mojej żony – wyjaśnił. – A, dla twojej hiszpańskiej żony! – Jest pół-Murzynką, panie.

– Znasz karę za ukrywanie łupów? Jones spojrzał na pistolet i twarz mu poszarzała. – Pan tego nie zrobi, och, pan tego… – zaczął się krztusić. Wydawało się, jakby chwyciły go wielkie, niewidzialne palce. Ramiona opadły mu sztywno, wargi wykrzywiły się i w jego oczach pojawił się tępy wyraz. Na usta wystąpiła mu piana. Jego ciało zaczęło drgać w konwulsjach, wyglądał jak drewniana marionetka tańcząca na sznurku. Kapitan Morgan wypalił. Przez chwilę wyglądało, że Jones staje się coraz mniejszy. Jego ręce zaczęły się podciągać ku górze, aż, niczym krótkie skrzydła, zakryły pierś. Dłonie zacisnęły się i po chwili całe ciało zwaliło się na ziemię w konwulsjach, przypominając gęstą, żywą galaretę. Wargi odsłoniły zęby i wydały ostatni, głupkowaty skowyt. Morgan trącił ciało stopą, a w jego świadomości zaszła zmiana. Zabił tego człowieka. To było jego prawo – zabijać, palić, plądrować – nie dlatego że był etyczny czy zdolny, ale dlatego że był silny. Morgan był władcą Panamy i wszystkich jej mieszkańców. Nie było tam innej woli, tylko jego, Henryka. Mógł zarżnąć każdego w tym mieście, jeśli taka byłaby jego wola. To prawda i nikt temu nie zaprzeczy. Ale tam, w pałacu, została kobieta, która jego moc i wolę miała w pogardzie, a jej pogarda była bronią silniejszą niż jego wola. Grała na jego poczuciu wstydu i obrażała go, kiedy chciała. Jakże to tak? – zapytywał Henryk sam siebie. Nikt inny, tylko on był tu panem, właśnie zabił człowieka, aby to udowodnić. Pod wpływem tych argumentów władza Ysobel bladła, aż powoli zniknęła. Weźmie ją siłą, tak jak obiecał. Ze zbyt wielką atencją traktował tę kobietę. Nie zdawała sobie sprawy z żelaznej woli Morgana i nie wiedziała, co to jest posłuszeństwo. Zawrócił i ruszył w kierunku pałacu. W sali audiencyjnej rzucił pistolety, ale rapier wisiał dalej u jego boku. Gdy Morgan wpadł niespodziewanie, Ysobel klęczała przed świętym obrazem w swej małej, czystej celi. Stara dueña skurczyła się w kącie na jego widok, lecz Ysobel przyjrzała mu się uważnie. Dostrzegła wzburzoną twarz i półprzymknięte, groźne oczy. Słyszała ciężki oddech i z uśmiechem pełnym zrozumienia podniosła się. Rozległ się jej kpiący śmiech, gdy wyjęła szpilkę ze stanika sukni i przyjęła pozycję szermierza: jedna stopa do przodu, lewe ramię z tyłu dla utrzymania równowagi, a szpilka wyciągnięta jak floret. – En garde! – krzyknęła. I wtedy kapitan rzucił się ku niej. Jego ręce chwyciły ją za ramiona i zaczęły drzeć ubranie. Ysobel znieruchomiała, ale jedną dłonią uderzyła szpilką, potem jeszcze raz – niczym mała, biała żmija. Krople krwi pojawiły się na policzkach i szyi Henryka. – Następne będą oczy, kapitanie – powiedziała spokojnie i trzykrotnie wbiła mu szpilkę w policzek. Henryk uwolnił się od niej i cofnął, wycierając krew z twarzy wierzchem dłoni. Ysobel śmiała się z niego. Mężczyzna może zbić, może użyć każdego rodzaju przemocy wobec kobiety, która płacze i ucieka, ale jest bezsilny wobec takiej, która nie ustępuje mu pola i drwi

z niego. – Słyszałam strzał – powiedziała. – Pomyślałam sobie, że pewnie kogoś zabiłeś, żeby udowodnić swą męskość. Teraz jednak twoja męskość ucierpi, nieprawdaż? Wieść o tym pojedynku jakoś wyjdzie na jaw – sam wiesz, jak takie rzeczy się roznoszą. Będzie się mówić, że zostałeś pobity szpilką – przez kobietę. – Jej głos był dobitny, dźwięczało w nim okrucieństwo. Dłoń Henryka sięgnęła do boku i cienki rapier, niczym zamarznięty wąż, zaczął wysuwać się z pochwy. Światło złowrogo zalśniło na gładkim ostrzu. Wreszcie jego ostry szpic znalazł się na wierzchu i został skierowany w pierś kobiety. Ysobel omdlała z przerażenia. – Jestem grzesznicą – powiedziała. Nagle na jej twarzy pojawiła się ulga. Skinęła na starą opiekunkę i przemówiła szybko po hiszpańsku. – To prawda – przytaknęła stara kobieta. – To prawda. Kończąc mówić, Ysobel odrzuciła koronkową mantylę, pragnąc ją uchronić przed poplamieniem krwią. Dueña zaczęła tłumaczyć. – Panie, moja pani mówi, że prawdziwa katoliczka, która ginie z ręki niewiernego, idzie do nieba. To prawda. Ponadto twierdzi, że katoliczka, która ginie w obronie świętych więzów małżeńskich, idzie prosto do nieba. To także prawda. Wreszcie, ona sądzi, że taka kobieta może po pewnym czasie zostać kanonizowana. Takie rzeczy się zdarzały. Ach, panie! Pozwól mi ucałować jej dłoń, zanim uderzysz. Jakaż to łaska ucałować dłoń żyjącej świętej! To może wiele pomóc mojej własnej grzesznej duszy. Ysobel znów do niej przemówiła. – Moja pani mówi, byś uderzył – więcej, błaga cię o to. Aniołowie krążą wokół jej głowy. Widzi światłość i słyszy muzykę niebios. Ostrze szpady opadło. Morgan odwrócił się i spojrzał na zalany słońcem ogród. Mała Chico przybiegła ścieżką i usiadła w otwartych drzwiach. Stworzonko splotło łapki i uniosło je nad głowę jak w modlitwie. Cienki rapier ze świstem wsunął się do pochwy. Morgan schylił się, aby podnieść maleńką małpkę. Wyszedł, głaszcząc Chico po główce.

V Henryk Morgan wziął ze stosu łupów złoty puchar. Był to pełen uroku, delikatny kielich z długimi, zawiniętymi uchwytami i srebrnym brzegiem. Zewnętrzna strona przedstawiała cztery groteskowe, goniące się jagnięta. Wewnątrz natomiast, na dnie, naga dziewczyna unosiła ramiona w zmysłowej ekstazie. Kapitan obrócił w ręku puchar i nagle cisnął nim w niewielką, lśniącą piramidę diamentów. Kamienie rozleciały się, wydając suchy, szeleszczący odgłos. Henryk odwrócił się i ruszył ku swemu wymyślnemu krzesłu. Rozmyślał o małym londyńczyku Jonesie, o zimnej dłoni epilepsji, która dosięgła go w ostatnim momencie jego życia. Ta dłoń była zawsze po jego stronie, ogromna dłoń, która wycisnęła z ust Jonesa ostatnie agonalne tchnienie. Henryk zastanawiał się, dlaczego chciał zranić małego człowieczka, torturować go

i wreszcie zabić. Bezsenny dręczyciel snuł się w cieniu Jonesa przez całe życie. Oczywiście, morderstwo zostało sprowokowane przez słowa Coeur de Grisa, który twierdził, że Jones i Morgan są tacy sami. Tak, teraz zdawał sobie z tego sprawę, podobnie jak z tego, że wstydzi się owego wymyślonego oskarżenia o kradzież. Dlaczego nie potrafił zabić Jonesa bez wyjaśnień? A Coeur de Gris – gdzież on się teraz znajduje? Widział Ysobel, to pewne, i ona go dostrzegła. Może zakochała się w Coeur de Grisie, z jego jasnymi włosami i osobliwym traktowaniem kobiet? Jakże mu się uda ukryć przed nim swą klęskę – przygodę ze szpilką, całą hańbę, którą się okrył w postępowaniu z Czerwoną Świętą? Pistolet, którym zabił Jonesa, leżał na podłodze. Henryk podniósł go i zaczął metodycznie ładować. Nie tyle obawiał się drwin Coeur de Grisa, ile raczej współczucia i zrozumienia. Nie potrzebował teraz zrozumienia. Jego porucznik spoglądałby na niego z litością, a litość to sposób okazywania wyższości. Litość nosi w sobie ślad szyderstwa. To byłaby litość młodego, przystojnego mężczyzny, który rozumie miłosną klęskę kogoś mniej przystojnego. A poza tym, Coeur de Gris był domyślny jak kobieta, jak Ysobel. Gromadził informacje za pomocą swego sekretnego zmysłu obserwacji. A co z Czerwoną Świętą? Oczywiście musi ją zabrać ze sobą. Nic innego nie może zrobić. Być może po jakimś czasie zakocha się w nim, ale z pewnością nie z powodu jego zalet. Jej pogarda przekonała go, że jest pozbawiony jakichkolwiek zalet – że jest wyjątkowo brzydki, czym różni się od innych mężczyzn. Nie wyraziła tego słowami, ale dała mu to do zrozumienia. Nie, nie posiadał cech, które pociągałyby kobietę, jeśli inni mężczyźni znajdowali się w pobliżu. Ale może, gdyby nie widywała innych mężczyzn, nie myślałaby o tym, czego mu brak. Przypomniał sobie ostatnią scenę. Teraz, gdy już się uspokoił, jego wściekły atak wyglądał na popisywanie się małego chłopca. Ale czy jakikolwiek inny mężczyzna postąpiłby inaczej? Jego napaść odparła śmiechem – ostrym, okrutnym śmiechem, który motywy jego działania obrócił w parodię. Mógł ją zabić, ale jakiż mężczyzna zabiłby kobietę, która tego pragnęła i o to błagała? To było niemożliwe. Załadował kulę do pistoletu. W drzwiach ukazała się ubłocona, rozczochrana postać. Był to Coeur de Gris, z przekrwionymi oczami, pokryty błotem, z twarzą wciąż umazaną krwią. Spojrzał na stos skarbów. – Jesteśmy bogaci – powiedział bez entuzjazmu. – Gdzie się podziewałeś? – Gdzie? Piłem. Dobrze jest się upić po walce. – Uśmiechnął się sucho i oblizał wargi. – Niedobrze jest wytrzeźwieć. To tak jak narodziny dziecka – konieczne, ale nieprzyjemne i nieestetyczne. – Potrzebowałem cię – oświadczył Henryk. – Potrzebowałeś mnie? Powiedziano mi, że nikogo ci nie trzeba, że jest ci dobrze z samym

sobą, więc spiłem się jeszcze bardziej. Widzisz, panie, nie chciałem pamiętać, dlaczego chcesz być sam. – Urwał. – Mówiono mi, że jest tu Czerwona Święta. Coeur de Gris roześmiał się z własnych, źle skrywanych uczuć. Wysiłkiem woli zmienił sposób zachowania. Ton jego głosu stał się jowialny. – Powiedz prawdę. To niewielka pociecha dla mężczyzny – wiedzieć, co go ominęło. Wielu nie dostaje nic ponadto przez całe życie. Powiedz, panie, czy twoja słodka przyjaciółka się poddała? Czy twierdza jej ciała skapitulowała? Czy wyczyny Morgana zaćmiły wszystko? Twarz Henryka oblała się szkarłatem. Jego dłoń uniosła pistolet – powoli, pewnie, jakby wiedziona nieubłaganym szaleństwem. Po chwili rozległ się suchy trzask i biały dym rozwiał się w powietrzu. Coeur de Gris stał w miejscu, jak gdyby wsłuchując się w jakiś odległy dźwięk. Nagle grymas przerażenia pojawił się na jego twarzy. Palce jak szalone obmacywały pierś, przesuwając się wzdłuż strumienia krwi do jej źródła, niewielkiego otworu w piersi. Mały palec dotknął brzegu rany. Coeur de Gris znów zaczął się uśmiechać. Pewnych rzeczy się nie bał. Teraz, gdy już wiedział, nie będzie się bał już nigdy. Kapitan Morgan spoglądał tępo na pistolet, który trzymał w ręku. Wydawał się zdumiony jego obecnością w tym miejscu. Coeur de Gris roześmiał się histerycznie. – Moja matka znienawidzi cię – krzyknął żałośnie. – Rzuci na ciebie wszystkie przekleństwa, jakie tylko zna. Moja matka… – zakrztusił się. – Nie mów jej. Wymyśl jakieś olśniewające kłamstwo. Zbuduj z mego nędznego życia złocisty minaret. Nie pozwól, żeby przypominało niedokończoną budowlę. Ale nie… wystarczą fundamenty. Resztę dobuduje ona, tworząc całą konstrukcję mego bohaterskiego życia. Wyrzeźbi pomnik z niejasnych domysłów. – Krew podeszła mu do gardła. – Dlaczegoś to uczynił, panie? Morgan popatrzył na niego znad pistoletu. – Dlaczego? – Henryk zobaczył krew na wargach, rozszarpaną pierś. Podniósł się z krzesła, lecz znów na nie opadł. W jego oczach widniała rozpacz. – Nie wiem – odparł. – Musiałem wiedzieć, ale zapomniałem. Coeur de Gris powoli osunął się na kolana. Oparł się dłońmi o podłogę. – Moje kolana, panie. Już więcej mnie nie uniosą – wyjaśnił przepraszająco. Znów nasłuchiwał odległego dźwięku. Nagle jego głos przybrał ton gorzkiej skargi. – Powiada się, że umierający człowiek myśli o swych uczynkach. Nie, nie… Ja myślę o tym, czego nie zrobiłem, czego mogłem dokonać przez te lata, które umrą wraz ze mną. Myślę o wargach kobiet, których jeszcze nie poznałem, o winie, śpiącym jeszcze w nasionach winorośli, o ciepłych pieszczotach mojej matki na Goavie. Ale przede wszystkim myślę o tym, że już nigdy nie będę chodził, nigdy nie przejdę się w słońcu, nie poczuję bogactwa zapachów, które pełnia księżyca wydobywa z ziemi. Dlaczegoś to uczynił, panie? Morgan znów spojrzał na pistolet.

– Nie wiem – mruknął ponuro. – Wiedziałem, lecz nie pamiętam. Kiedyś zabiłem psa. Niedawno zabiłem Jonesa. Nie wiem, dlaczego. – Jesteś wielkim człowiekiem, kapitanie – gorzko stwierdził Coeur de Gris. – Wielcy ludzie pozostawiają wyjaśnienia swych uczynków pomysłowości swych apologetów. Ale ja… za co, jestem już niczym, niczym. Przed chwilą byłem świetnym szermierzem, a teraz ta istota, która walczyła, przeklinała i kochała, zniknie na zawsze. Ręce mu osłabły, opadł na bok. Leżał, krztusząc się krwią. Jego chrapliwy oddech był jedynym dźwiękiem, jaki słychać było w pokoju. Nagle uniósł się na łokciu i roześmiał – roześmiał się na myśl o jakimś żarcie, kosmicznym żarcie o jakichś wielkich, obracających się kulach; roześmiał się triumfalnie, jak gdyby rozwiązał zagadkę i odkrył jej prostotę. Fala krwi zalała mu wargi i gardło, śmiech przemienił się w bulgoczące westchnienie i Coeur de Gris powoli opadł i znieruchomiał, gdyż jego płuca nie pompowały już powietrza. Henryk ciągle przyglądał się pistoletowi w dłoni. Powoli podniósł oczy ku otwartemu oknu. Leżący na podłodze skarb, rozjaśniony promieniami słońca, wyglądał teraz jak stos gorącego metalu. Spojrzenie Henryka błądziło po leżącym przed nim ciele. Wzdrygnął się. Podszedł do Coeur de Grisa, podniósł go i posadził na krześle. Bezwładne ciało osunęło się na jedną stronę. Henryk wyprostował je i przycisnął, aby pozostało w takiej pozycji, po czym powrócił na swe wężowe krzesło. – Uniosłem rękę, o tak – powiedział, wymierzając pistolet w Coeur de Grisa. – Uniosłem rękę, o tak. Tak musiało to być. Coeur de Gris nie żyje. O tak, uniosłem ją… i wycelowałem. Jak ja to zrobiłem? – Pochylił głowę i podniósł ją po chwili. Zachichotał. – Coeur de Gris! – zawołał. – Coeur de Gris! Chciałem ci opowiedzieć o Czerwonej Świętej. Jeździ konno, wiesz. Nie ma w sobie ani trochę kobiecej skromności. A jej uroda jest dosyć przeciętna. Zerknął na wyprostowaną postać przed sobą. Oczy Coeur de Grisa były przedtem tylko na wpół przymknięte, ale teraz powieki zamknęły się i oczy zaczęły zapadać się w twarzy, na której zastygł grymas ostatniego, gorzkiego śmiechu. – Coeur de Gris! – krzyknął Morgan. Podszedł szybko do ciała i położył rękę na czole. – To jest martwe – rzekł w zamyśleniu. – To tylko martwa rzecz. Ściągnie tu muchy i zarazę. Muszę natychmiast kazać to sprzątnąć. Tutaj zaraz zlecą do tego muchy. Coeur de Gris! Oszukano nas! Ta kobieta fechtuje się jak mężczyzna i jeździ konno na oklep. Tyle naszego straconego wysiłku! Oto, co się dostaje, gdy wierzy się we wszystko, co się słyszy. Coeur de Gris!… Ale to tylko martwa rzecz i muchy się do niej zlecą. Przerwał mu odgłos kroków na schodach. Weszła grupa jego ludzi, prowadząc wystraszonego Hiszpana, ubłoconego i przerażonego. Miał rozerwaną koronkę u szyi, a strużka krwi spływała mu po rękawie. – Mamy tu Hiszpana, panie – oznajmił przywódca. – Przybył do miasta z białą flagą. Czy uszanujemy tę flagę? Ma nabijane srebrem siodło. Czy mamy go zabić? Może jest szpiegiem. Morgan nie zwrócił uwagi na te słowa. Wskazał natomiast ciało na krześle.

– To tylko martwa rzecz – oznajmił. – To nie jest Coeur de Gris. Odesłałem go. Wkrótce tu wróci. A to… to jest… Podniosłem moją rękę, o tak… widzisz? O tak. Dokładnie wiem, jak to zrobiłem. Wypróbowałem to kilkakrotnie. Ale to jest martwe. Ściągnie tu muchy. Och, zabierzcie to i pogrzebcie w ziemi! – krzyknął. Pirat podszedł zabrać ciało. – Nie ruszaj go! Nie waż się go tknąć! Zostaw go tam, gdzie jest. Uśmiecha się. Widzisz ten uśmiech? Ale muchy… Nie, zostawcie go. Sam się nim zajmę. – Ten Hiszpan, panie. Co mamy z nim zrobić? Zabić go? – Jaki Hiszpan? – Ależ ten, który przed tobą stoi, panie. Hiszpan próbował przezwyciężyć strach. – Jest… jest moim życzeniem i życzeniem mego pana, by porozmawiać z niejakim kapitanem Morganem, jeśli będzie tak łaskaw. Jestem posłańcem, señor, nie szpiegiem, jak ci… ci dżentelmeni sugerują. – Jakie posłanie przynosisz? – zapytał znużonym głosem Henryk. Jego ton uspokoił Hiszpana. – Przychodzę od kogoś bardzo bogatego. W pana ręku jest jego żona. – Jego żona? – Zabrano ją z miasta, señor. – Jej imię? – Doña Ysobel Espinoza, Valdez y los Gabilanes, señor. Prości ludzie w mieście nazywają ją La Santa Roja. Morgan przyglądał mu się przez dłuższą chwilę. – Tak, mam ją tutaj – powiedział wreszcie. – Znajduje się w celi. Czegóż życzy sobie jej mąż? – Ofiaruje okup. Ma powód, aby pragnąć, by mu ją zwrócono. – Jaki okup? – A co Wasza Ekscelencja proponuje? – Dwadzieścia tysięcy reali – szybko odparł Henryk. Posłaniec zaniemówił. – Dwadzieścia tysięcy… viente mil… – przetłumaczył sobie, aby na pewno zrozumieć wysokość kwoty. – Rozumiem, że Wasza Ekscelencja też chce posiadać tę kobietę. Henryk spojrzał na ciało Coeur de Grisa. – Nie – powiedział. – Chcę pieniędzy. Posłaniec odetchnął z ulgą. Był gotów pomyśleć, że ten wielki człowiek to wielki idiota. – Zrobię, co w mojej mocy, señor. Przybędę z powrotem za cztery dni. – Za trzy! – A jeśli mi się nie uda?

– Jeśli cię tu nie będzie, zabiorę ze sobą Czerwoną Świętą i sprzedam na targu niewolników. – Będę się starał, señor. – Bądźcie dla niego uprzejmi! – rozkazał kapitan. – W żaden sposób go nie uraźcie. Ma nam przywieźć złoto. Gdy wychodzili, jeden z ludzi obrócił się i czule spojrzał na leżący stos. – Kiedy będziemy to dzielić? – zapytał. – W Chagres, głupcze! Czy sądzisz, że teraz będę dokonywał podziału? – Chcielibyśmy poczuć w rękach te skarby, panie. Ciężko o nie walczyliśmy. – Wynoś się! Niczego nie dostaniecie przed powrotem na statek. Nie chcę, żebyście roztrwonili zdobycz na tutejsze kobiety. Niech to zostanie dla kobiet na Goavie. Mężczyźni wyszli, gderając cicho.

VI W Panamie piraci hulali. Do przestronnego magazynu wtoczono baryłki z winem. Usunięto znajdujące się tam towary; teraz odbywały się tu dzikie tańce. Były też kobiety – kobiety, które poszły za piratami. Tańczyły jak szalone przy melodii popiskujących fletów, jak gdyby ich stopy nie wybijały rytmu na grobie Panamy. Odzyskiwały cząstkę zrabowanych skarbów, używając broni działającej wolniej, ale nie mniej skutecznie niż szpada. W kącie sali siedział Burgundczyk wraz ze swym jednorękim opiekunem. – Spójrz, Emilu! O, tamta, co sądzisz o jej biodrach? Czy nie masz na nią ochoty? – Widzę ją, Toine. To miło, że mi ją proponujesz. Nie sądź, że nie doceniam twych starań, by dostarczyć mi przyjemności, ale taki ze mnie głuptas, że marzy mi się ideał, nawet do kopulacji. To sprawia, że czuję się jak artysta, jeśli nie jak dżentelmen. – Ale spójrz, Emilu. Zobacz, jakie ma krągłe łono. – Nie, Toine, nie dostrzegam tu żadnej, która byłaby warta mojej perły. Jeszcze zachowam ją przez czas jakiś. – Ale doprawdy, przyjacielu, chyba tracisz poczucie piękna. Gdzież twoje wszystkowidzące oko, którego tak bardzo się baliśmy, gdy spoglądało na nasze płótna? – Oko jest na swoim miejscu, Toine. Cały czas. To twe własne oczęta biorą brązowe szkapy za nimfy. – No więc, Emilu, skoro tak się upierasz przy swoim, może zgodziłbyś się pożyczyć mi twą perłę? Dzięki. Oddam ci ją niedługo. Grippo usadowił się na środku sali i z ponurą miną liczył guziki na rękawie. – …osiem, dziewięć… było ich dziesięć. Jakiś skurwysyn ukradł mi guzik. Ach, ten świat jest pełen złodziei! Tego już za wiele. Chyba kogoś zamorduję. To był mój ulubiony guzik. Jeden, dwa, trzy… Ależ jest ich dziesięć. Jeden, dwa, trzy, cztery… – Wokół niego szaleli tancerze, a flety zawodziły. Kapitan Sawkins ciskał groźne spojrzenia na tancerzy. Wierzył święcie, że taniec stanowi

najprostszą drogę do piekła. Obok niego kapitan Zeigler ze smutkiem spoglądał na lejący się strumieniami alkohol. Zeiglera nazywano Oberżystą, miał bowiem zwyczaj po dokonanym napadzie tak długo trzymać swych ludzi na statku, aż przepuścili wszystko, co zdobyli, na rum, w który zaopatrywał okręt. Krążą słuchy, że kiedyś nawet doszło do buntu załogi, gdyż przez trzy miesiące krążył wokół jednej z wysp. Nie mógł na to nic poradzić, ponieważ ciągle miał zapas rumu, a ludzie pieniądze. Tej nocy czuł smutek, gdy alkohol lał się z baryłek za darmo. Nie słychać było brzęku monet na ladzie. Odczuwał to jako złośliwość losu, coś sprzecznego z naturą. Morgan przebywał sam w sali audiencyjnej. Prawie nie słyszał odgłosów zabawy. Przez cały dzień grupki ludzi przynosiły wydobyte spod ziemi lub wyłowione ze zbiorników z wodą skarby. Pewna stara kobieta połknęła diament, aby go uratować, ale poszukiwacze dostali się i do niego. Sala audiencyjna tonęła teraz w półmroku. Przez cały dzień Henryk siedział na swym krześle, a ten miniony dzień odmienił go. Jego oczy, te oczy skierowane gdzieś ponad horyzont, spoglądały teraz w głąb niego samego. Przyglądał się sobie, z zakłopotaniem przypatrywał się Henrykowi Morganowi. Przez te wszystkie lata tak bezgranicznie wierzył w swój cel – bez względu na to, co w danym momencie tym celem było – że nie zastanawiał się nad sobą zbyt wnikliwie. Dzisiaj jednak, w przytłumionym świetle, poczuł się zdezorientowany własną osobą. Henryk Morgan przestał być kimś ważnym, czy też wartościowym. Pragnienia i ambicje, za którymi gnał przez świat jak chart na tropie zwierzyny, okazały się czymś nic niewartym. I zdumienie, jak półmrok, roztaczało się w sali audiencyjnej. Gdy tak siedział sam w mrocznej sali, pomarszczona dueña wśliznęła się i stanęła przed nim. Jej głos przypominał szelest papieru. – Moja pani chciałaby z tobą porozmawiać – rzekła. Henryk podniósł się z trudem i ruszył za nią w kierunku celi. Przed świętym obrazem na ścianie płonęła świeczka. Madonna była przedstawiona jako tłusta hiszpańska chłopka, trzymająca na ręku bezwładne niemowlę i spoglądająca na nie ze smutnym zdziwieniem. Ksiądz, który namalował ten obraz, pragnął nadać jej twarzy wyraz czci, nie miał jednak zbyt wiele doświadczenia w tej materii. Udało mu się jednak stworzyć dobry portret swej nudnej kochanki i swego dziecka. Zarobił na nim cztery reale. Gdy Henryk wszedł, Ysobel podeszła szybko do niego. – Słyszałam, że mam zostać wykupiona. – Twój mąż przysłał posłańca. – Mój mąż! Mam wrócić do niego? Do jego pachnących rąk? – Tak. Wskazała Henrykowi krzesło i zmusiła go, by usiadł. – Nie zrozumiałeś mnie – powiedziała. – Nie mogłeś mnie zrozumieć. Muszę ci opowiedzieć nieco o kolejach mego życia. Muszę ci to opowiedzieć, a wtedy mnie

zrozumiesz, a wtedy… Oczekiwała zainteresowania z jego strony, lecz Henryk milczał. – Czy chcesz mnie wysłuchać? – spytała. – Tak. – To krótka opowieść. Życie moje było krótkie. Chcę jednak, abyś mnie zrozumiał, a wtedy… Spojrzała na niego ostro. Usta Henryka były skrzywione, jakby w bólu. Jego oczy kontemplowały zdumienie własną osobą. Nie zareagował na pauzę, którą uczyniła. – To było tak – zaczęła. – Urodziłam się tu, w Panamie, ale gdy byłam małym dzieckiem, rodzice wysłali mnie do Hiszpanii. Żyłam w klasztorze w Kordobie. Nosiłam szare suknie i w wyznaczone noce leżałam, czuwając przed Panną Świętą, adorując ją. Czasami usypiałam, zamiast się modlić, i cierpiałam z powodu mojej słabości. W tym czasie Indianie najechali plantację mego ojca w Panamie i zabili całą rodzinę. Ocalał tylko dziadek. Byłam sama i byłam smutna. Nie zasypiałam już przed obrazem Maryi. Wiem, że byłam urodziwa, gdy dorosłam, gdyż któregoś dnia kardynał, który składał nam wizytę, spojrzał na mnie, a wargi mu drżały i na dłoniach wystąpiły żyły, gdy całowałam jego pierścień. Powiedział: „Pokój z tobą, moja córko. Czy jest coś, z czego chciałabyś się wyspowiadać przede mną?”. Słyszałam za murem krzyki sprzedawców wody i odgłosy kłótni. Kiedyś dwóch mężczyzn na mój widok chwyciło za szpady, gdy stałam na podwyższeniu, spoglądając przez mur. A którejś nocy młody mężczyzna przyprowadził w pobliże furty dziewczynę i położył ją w odległości dwóch kroków ode mnie. Słyszałam ich szepty, jej pełne obaw protesty i jego zapewnienia. Gniotłam moją szarą sukienkę i zastanawiałam się, czy ten chłopiec usiłowałby i mnie do tego nakłonić, gdyby mnie znał. Powiedziałam o tym, co widziałam, jednej z sióstr, a ona rzekła: „To niegodne słuchać takich rzeczy, a tym bardziej o nich myśleć. Musisz odbyć pokutę za własną ciekawość. Jak mówiłaś, przy której to było furcie?”. Handlarz ryb zwykł był krzyczeć: „Chodźcie, szare aniołki, spójrzcie, co tu mam w koszyku, wyjdźcie ze swego świątobliwego więzienia”. Którejś nocy wspięłam się na mur i uciekłam z miasta. Nie będę ci opowiadać o samej podróży, tylko o dniu, w którym przybyłam do Paryża. Król właśnie przejeżdżał ulicami. Jego ekwipaż lśnił od złota. Wspięłam się na palce w tłumie gapiów i przyglądałam się przejeżdżającym dworakom. Nagle ujrzałam przed sobą ciemną twarz i silna dłoń schwyciła mnie za ramię. Zostałam zaprowadzona do jakiegoś wejścia, z dala od tłumu. Widzisz, kapitanie, on mnie bił twardym rzemieniem, który trzymał tylko w tym celu. Jego twarz miała w sobie coś z bestii. Był bandytą. Zabijał, zanim ukradł, zawsze zabijał. Mieszkaliśmy na podłogach kościołów, pod mostami, ale byliśmy wolni – wolni od myśli, obaw i trosk. Kiedyś odszedł ode mnie i wkrótce znalazłam go wiszącego na szubienicy – och, na ogromnej szubienicy, przyozdobionej zwisającymi mężczyznami. Czy potrafisz to zrozumieć, kapitanie? Czy widzisz to w taki sam sposób jak ja? I czy to cokolwiek dla ciebie znaczy?

Jej oczy płonęły. – Wróciłam do Kordoby, zdzierając sobie stopy. Odprawiałam pokutę, nie litując się nad swoim ciałem, ale nie byłam w stanie pozbyć się całego zła. Odczyniano nade mną egzorcyzmy, lecz diabeł wciąż we mnie tkwił. Czy możesz to zrozumieć, kapitanie? Zajrzała Henrykowi w twarz i zobaczyła, że jej nie słucha. Stanęła obok niego i zanurzyła palce w jego siwiejących włosach. – Zmieniłeś się – zauważyła. – Nie ma już w tobie takiego światła jak przedtem. Jakie obawy cię ogarnęły? Otrząsnął się ze swej zadumy. – Nie wiem. – Powiedziano mi, że zabiłeś swego przyjaciela. Czy to właśnie cię gnębi? – Zabiłem go. – Czy go opłakujesz? – Być może. Nie wiem. Myślę, że opłakuję coś innego, co też umarło. On mógł być moją żywotną częścią, której śmierć czyni ze mnie połowę człowieka. Dziś czułem się jak niewolnik ułożony na marmurowej płycie, z przeprowadzającymi sekcję zgromadzonymi wokół mnie. Miałem być zdrowym niewolnikiem, ale skalpele dowiodły, że toczy mnie choroba zwana miernością. – Przykro mi – powiedziała Ysobel. – Tobie jest przykro? Dlaczego tobie ma być przykro? – Myślę, że dlatego, iż straciłeś swe światło. Odważne, brutalne dziecko umarło w tobie – pyszałkowate dziecko, które drwiło i uważało, że swą drwiną wstrząśnie tronem Boga, ufne dziecko, które z wdziękiem pozwalało światu sobie towarzyszyć. To dziecko umarło i dlatego jest mi przykro. Poszłabym z tobą teraz, gdybym wierzyła, że przywróci to życie temu dziecku. – To dziwne – odparł Henryk. – Dwa dni temu planowałem rozbić cały kontynent, ukoronować go złotem dla ciebie. W wyobraźni tworzyłem imperium i diadem, który powinnaś nosić. A teraz z trudem przypominam sobie tego, który to wszystko sobie wyobrażał. To jakiś tajemniczy nieznajomy na chwiejącym się globie. A ty… – rzekł po chwili. – Odczuwam tylko lekkie skrępowanie w twojej obecności. Już się przestałem ciebie bać. Nie chcę cię więcej. Ogarnęła mnie nostalgia za moimi ciemnymi górami i mową ludzi z moich stron. Pragnę usiąść na werandzie i słuchać starego człowieka, którego kiedyś znałem. Jestem zmęczony rozlewem krwi i walką o ulotne wartości, o przedmioty, które w moich rękach tracą swe znaczenie. To straszne – zapłakał. – Niczego więcej nie chcę. Opuściło mnie pożądanie, wyschły moje pragnienia. Chcę tylko spokoju i czasu do rozmyślania. – Nie zdobędziesz już więcej złotych czar – rzekła. – Nie zamienisz próżnych marzeń w niedające zadowolenia zdobycze. Żal mi ciebie, kapitanie Morgan. I nie masz racji co do niewolnika. On rzeczywiście był chory, ale nie na chorobę, o której wspomniałeś. Myślę, że wielkie są twoje grzechy. Wszyscy ludzie, którzy przekraczają barierę mierności,

popełniają straszliwe grzechy. Będę się modlić za ciebie do Najświętszej Panienki, a Ona wstawi się za tobą do Królestwa Niebieskiego. Ale co mam czynić? – Myślę, że wrócisz do swojego męża. – Tak, wrócę. Uczyniłeś mnie starą, señor. Przekłułeś marzenie, na którym unosił się mój duch. I zastanawiam się, czy kiedyś będziesz mnie obwiniać za śmierć swego przyjaciela. Henryk zarumienił się. – Już teraz to robię – odparł. – Nie warto się już oszukiwać, to tylko jeszcze jeden przywilej młodości, która odeszła. A teraz żegnaj, Ysobel. Szkoda, że nie kocham cię teraz tak, jak sądziłem jeszcze wczoraj. Wracaj do uperfumowanych dłoni swego męża. Uśmiechnęła się i podniosła oczy na święty obraz, wiszący na ścianie. – Pokój z tobą, drogi głupcze – mruknęła. – Ach, ja także straciłam moją młodość. Jestem stara… stara, gdyż nie potrafię pocieszyć się myślą, co straciłeś.

VII Henryk Morgan stał w drzwiach sali audiencyjnej i przyglądał się grupce Hiszpanów jadących przez ulicę w kierunku pałacu. Grupę otaczali ze wszystkich stron piraci. Na przedzie jechał posłaniec, ale inny niż poprzednio. Ubrany był w czerwony jedwab. Pióro u kapelusza i pochwa od szpady były białe – koloru pokoju. Za nim podążało sześciu żołnierzy w srebrnych pancerzach i hiszpańskich hełmach, które wyglądały jak połówki nasion gorczycy. Ostatni żołnierz prowadził białą klacz bez jeźdźca, ze szkarłatną uprzężą i sznurkiem złotych dzwoneczków na czole. Biała materia pokrywająca siodło sięgała ziemi. Za klaczą postępowało sześć mułów niosących ciężkie, skórzane worki, a z tyłu grupa była chroniona przez sześciu dodatkowych żołnierzy. Kawalkada zatrzymała się koło pałacu. Posłaniec zeskoczył z konia i skłonił się przed Henrykiem. – Przywożę okup – oznajmił. Wyglądał na zmartwionego i zmęczonego. Waga misji przytłaczała go. Na dany przez niego rozkaz zaniesiono worki do sali audiencyjnej i dopiero gdy zostały złożone na stos skarbów, opuścił go niepokój. – Ach, to dobrze. Oto skarb – powiedział. – Dwadzieścia tysięcy reali i ani jeden nie zgubiony po drodze. Proszę, zechciej je policzyć, señor. – Strząsnął kurz z butów. – Czy moi ludzie mogliby dostać coś do picia, może wina… – poprosił. – Tak, tak – Henryk skinął na swoich ludzi. – Dopilnujcie, aby ich nakarmiono i napojono. Obchodźcie się z nimi uprzejmie, jeśli wam życie miłe. Podszedł do worków i policzył okup. Układał lśniące monety w słupki i przesuwał je po podłodze. „Pieniądze błyszczą”, pomyślał. Miały śliczny kształt, trudno o lepszy. Kwadrat ani elipsa nie wyglądałyby tak dobrze. A pieniądze w istocie były warte więcej niż ich rzeczywista wartość. Przewrócił jeden ze słupków i znów go ustawił. Pieniądze były takie solidne. Z góry wiadomo, co można za nie mieć, a przynajmniej on wiedział – do pewnego

stopnia. Na przykład wino. A gdyby subiekt zabił kupca dla tych pieniędzy, byłby to pech, fatum lub coś w tym rodzaju, ale i tak ktoś dostałby swoje wino. A cały ten złoty stos – te krzyże, lichtarze i perły – stanie się pieniędzmi. Sztaby złota i srebra zostaną pocięte w krążki, a na każdym z nich zostanie wyciśnięty obrazek. Ten obrazek będzie czymś więcej niż obrazkiem. To będzie jak pocałunek świętego, nada krążkom moc, obdarzy je charakterem i duszą. Henryk rozrzucił monety, po czym cierpliwie zaczął znów układać je w słupek. Było tu dość wież dla Jerozolimy! Ysobel wróciła z patio i stanęła obok. – Cóż za góra pieniędzy! – rzuciła. – Czy to okup za mnie? – Tak, tym złotem zostałaś kupiona. – Ależ tego jest mnóstwo! Czy sądzisz, że jestem tyle warta? – Dla twego męża jesteś. Zapłacił za ciebie. – Ustawił dziesięć wież w jednej linii. – A… dla ciebie? Ile tych złotych krążków jestem warta dla ciebie? – Tyle byłaś dla mnie warta. To ja wyznaczyłem cenę. – Dobrze ślizgałyby się po wodzie! – dodała. – Jak świetnie by się ślizgały! Wiesz, potrafię rzucać kaczki, jak chłopak. – Mówiono mi, że jesteś zdolna – oświadczył. – Ale czy rzeczywiście jestem tyle warta? – Pieniądze są tu, a ty masz odejść. To cena za ciebie. Towar musi być wart tyle, ile za niego zapłacono, inaczej nie istniałby handel. – To dobrze – odrzekła. – To pocieszające, znać swą wartość w realach. A czy ty znasz swoją wartość, kapitanie? – Gdybym kiedykolwiek został schwytany i zażądano by za mnie okupu, nie byłbym wart ani miedziaka. Te psy roześmiałyby się tylko i wzruszyły ramionami. Znalazłby się nowy kapitan, który by im przewodził, a ja… cóż, stałbym się obiektem uciech moich właścicieli i sądzę, że mogę przewidzieć, jakie by to były przyjemności. Widzisz, ja sam zacząłem zmieniać dla siebie wartość przez ostatnie kilka dni. Być może posiadam jakąś wartość dla historyków, ponieważ zniszczyłem parę rzeczy. Twórca waszej katedry już został zapomniany, ale ja, który ją spaliłem, zostanę w pamięci przez sto lat albo i dłużej. A to coś świadczy o ludzkości. – Ale cóż jest we mnie takiego, co jest warte tyle złota? – nalegała. – Czy to moje ramiona? Moje włosy? A może jestem wcieleniem próżności mego męża? – Tego nie wiem – odparł Henryk. – Wraz ze zmianą wartości siebie samego zmienił mi się cały ekonomiczny system uczuć i ludzi. Gdybym zażądał okupu dziś, być może nie czułabyś się tak pochlebiona. – Czy aż tak mnie nienawidzisz, kapitanie Morgan? – Nie, nie nienawidzę cię, ale jesteś jedną z gwiazd na moim firmamencie, która okazała się meteorem. – To nieelegancko, mój panie. To coś innego niż twoja mowa sprzed kilku dni – zauważyła

złośliwie. – Tak, to nieelegancko. I myślę, że od tej pory będę elegancki jedynie w dwóch wypadkach: gdy będzie chodziło o pieniądze lub zaszczyty. Usiłowałem być elegancki dla zwykłej przyjemności. Widzisz, przedtem byłem uczciwy w stosunku do siebie i teraz taki jestem. To dwie odmienne uczciwości. – Przemawia przez ciebie gorycz. – Nie, nie czuję goryczy. Pożywka, którą karmi się gorycz, uszła ze mnie. – Odchodzę – powiedziała cicho, w zamyśleniu. – Czy nie masz mi nic do powiedzenia o mnie samej? O nic nie chcesz spytać? – O nic – odparł i natychmiast zaczął układać monety w stosy. W sali znów pojawił się posłaniec. Tęgo sobie popił, a spełniona misja wprawiła go w dobry humor. Skłonił się Ysobel i Henrykowi, z trudem zachowując równowagę. – Musimy wracać, señora – obwieścił głośno. – Czeka nas długa droga. Poprowadził Ysobel ku białej klaczy i pomógł jej wsiąść. A następnie, na jego znak, kawalkada ruszyła. Ysobel w tym momencie obejrzała się za siebie i zdawać by się mogło, że udzielił jej się nastrój Morgana. Na ustach wykwitł jej zagadkowy uśmiech. Pochyliła głowę ku szyi konia i pilnie przyglądała się końskiej grzywie. Posłaniec pozostał w drzwiach obok Henryka. Razem spoglądali na długą linię jeźdźców i zbroje lśniące w słońcu. Biała klacz w samym środku tej kawalkady wyglądała jak perła oprawiona w srebro. Posłaniec oparł rękę na ramieniu Henryka. – My się rozumiemy, my, na których spoczywa odpowiedzialność – wybełkotał pijany. – Nie jesteśmy dziećmi, które mają sekrety. Jesteśmy dzielnymi, silnymi mężczyznami. Możemy sobie ufać. Może mi pan zawierzyć to, co leży panu na sercu, señor. Henryk zrzucił jego rękę. – Nie mam ci nic do powiedzenia – oświadczył szorstko. – Więc ja panu coś powiem. Być może był pan zdziwiony, że mąż zapłacił za nią tak ogromną sumę. To przecież tylko kobieta, powiedziałby pan. Jest tyle kobiet, które można kupić za reala czy dwa. Mówi pan, że jej mąż jest głupcem. Nie chciałbym jednak, aby pan tak myślał o mym panu. On nie jest głupcem. Powiem panu, jak się rzeczy mają. Jej dziadek ciągle żyje. Jest właścicielem dziesięciu kopalni srebra i kilkuset mil kwadratowych żyznej ziemi w Peru. Doña Ysobel odziedziczy to wszystko. Gdyby została zabita lub uprowadzona… rozumie pan… trach! Cała fortuna wpadłaby w ręce króla! – Roześmiał się, rozbawiony swym sprytnym wywodem. – Rozumiemy się, señor. Dwadzieścia tysięcy… to nic wobec dziesięciu kopalni srebra. No cóż, rozumiemy się – my, ludzie dźwigający odpowiedzialność. Wgramolił się na siodło i odjechał, nie przestając się śmiać. Morgan zobaczył, jak dołączył do płynnie posuwającej się kawalkady. Teraz w jej środku znajdował się rubin i perła w oprawie ze srebra.

Kapitan wrócił do swego skarbu. Usiadł na podłodze i zaczął przesypywać monety. Najbardziej ludzką ze wszystkich ludzkich rzeczy jest brak konsekwencji – pomyślał. – To szokujące, dowiedzieć się o czymś takim, prawie tak samo jak uświadomić sobie swe człowieczeństwo. Dlaczego o wszystkim dowiadujemy się ostatni? W idiotycznej bezsensowności życia czułem się przynajmniej bezpieczny sam ze sobą. Mimo chwiejności innych, siebie uważałem za cudownie stałego. A teraz oto ciągnę za sobą postrzępioną linę, a kotwica zniknęła. Nie wiem, czy lina została odcięta, czy się zużyła, ale kotwica zniknęła. A ja żegluję wciąż wokół wyspy, na której nie ma żelaza. Złote krążki wyśliznęły mu się z rąk. Może jednak to jest moje żelazo, z którego wykuję nową kotwicę – myślał dalej. – Jest ono twarde i ciężkie. Jego wartość zmienia się w zależności od ekonomicznych prądów, lecz przynajmniej zapewnia cel, ten jedyny. Daje absolutne poczucie bezpieczeństwa. Tak, to chyba jest prawdziwa kotwica – jedyna rzecz, której człowiek może być pewny. Jej szpony chwytają bezpieczeństwo i komfort. Dziwne, ale zależy mi na obu. Ale inni mają też tu swój udział – podpowiedział mu jego umysł. Nie, moje drogie sumienie, skończmy tę scenę. Włożyłem nowe okulary, a raczej były one do tej pory głęboko ukryte w mej głowie. Muszę ułożyć sobie życie w zgodzie z resztą świata, który oglądam przez moje nowe szkła. Dostrzegłem właśnie, że uczciwość, publicznie manifestowana uczciwość, może prowadzić na wyższy stopień wysublimowanej zbrodni, prawdomówność zaś może być środkiem służącym bardziej subtelnej obłudzie. Nie, ci ludzie nie mają żadnych praw, które mogliby mnie narzucić. Zbyt swobodnie poczynali sobie z prawami innych, by zasługiwać na względy. – Z satysfakcją uchwycił się tej idei. – Oni kradną, a więc i ich łupy zostaną ukradzione – postanowił. – Tak jak obiecywałem, skończyłem z zagłuszaniem sumienia. Z czym mam się teraz uporać? Z rozumem? Z logiką? Z sumieniem? Chcę tych pieniędzy. Chcę komfortu i bezpieczeństwa i posiadam dość władzy, aby je zdobyć. Być może nie jest to ideał młodości, ale taka była praktyka od początku świata. Szczęśliwie, młodzi nie rządzą światem. A poza tym – mówił sam do siebie – ci głupcy nie zasługują na nic lepszego. Roztrwonią to wszystko w burdelach, gdy powrócą do domu.

VIII Piraci opuścili zrujnowaną Panamę. Unieśli ze sobą cały skarb na mułach. Gdy wreszcie doszli do Chagres, byli wyczerpani; następny dzień został wyznaczony na podział łupów. Żeby dzielenie przebiegało sprawniej, zniesiono wszystko na jeden statek, wielki galeon, niegdyś dowodzony przez księcia, zanim wpadł w ręce piratów. Tu miało znajdować się miejsce dokonywania podziału. Kapitan Morgan był w dobrym humorze. Podróż dobiegła końca i nadszedł czas na przyjemności, oświadczył swoim ludziom. Wytoczył na plażę czterdzieści baryłek rumu. Wczesnym rankiem zaspany pirat otworzył czerwone oczy i spojrzał na morze. Tam, gdzie stał galeon, była jedynie woda. Wezwał swych towarzyszy i po chwili na wybrzeżu stanął

szereg rozczarowanych mężczyzn, wpatrujących się w horyzont. Galeon odpłynął nocą, a wraz z nim wszystkie skarby Panamy. Piraci wpadli w szał. Chcieli urządzić pościg; dopadliby uciekinierów i poddali kapitana Morgana torturom. Nie mogli jednak tego uczynić. Pozostałe statki były do niczego. Niektóre osiadły na piaszczystym dnie z wielkimi dziurami w obu burtach, inne miały podpiłowane maszty. Rozległy się przekleństwa. Zawarli przymierze, przysięgając zemstę, straszliwą zemstę. I rozeszli się. Niektórzy zginęli z głodu, inni – torturowani przez Indian. Kilku schwytali i udusili Hiszpanie, a pozostałych, w imię sprawiedliwości, powiesiła Anglia.

Rozdział 5 I Różnorodny tłum zgromadził się na plaży w Port Royal. Wszyscy przyszli obejrzeć kapitana Morgana, który zdobył Panamę. Wielkie damy, przyodziane w chińskie jedwabie, znalazły się wśród oczekujących, gdyż mimo wszystko Morgan pochodził z dobrej rodziny, był bratankiem biednego wicegubernatora, który niedawno zginął. Przybyli marynarze, bo i on był marynarzem; mali chłopcy, gdyż był piratem; młode dziewczyny, ponieważ był bohaterem; biznesmeni, ponieważ był bogaty; niewolnicy, bo mieli wolny dzień. Znalazły się tam też prostytutki z ustami pomalowanymi sokiem z jagód i oczami w ciągłym ruchu, poszukującymi samotnych mężczyzn, i młodziutkie dziewczęta, skrywające w sercach nadzieję, że ten wielki człowiek wypatrzy je w tłumie i znajdzie u nich zrozumienie, którego zapewne pragnie. W tłumie stali marynarze, którzy pysznili się tym, że słyszeli, jak przeklina kapitan Morgan, krawcy, którzy przymierzali mu bryczesy. Każdego, kto widział i słyszał Morgana, otaczała grupka podziwiających go ludzi. I na nich padło nieco blasku. Murzyńscy niewolnicy, zwolnieni na ten dzień z pracy na polu, przybyli tu świętować wraz z innymi. Spoglądali na wpływający do portu galeon wielkimi, nieobecnymi oczami. Właściciele plantacji, panoszący się wśród tłumu, opowiadali głośno, co powiedzą Morganowi, gdy zabiorą go na obiad, i co mu doradzą. Mówili o nim z nonszalancją, jak gdyby było ich zwyczajem podejmowanie zdobywców Panamy. Niektórzy oberżyści przytaszczyli skrzynie wina na plażę, częstując wszystkich, którzy o to poprosili. Swoje zarobią później; poczęstunek zaostrzał jedynie pragnienie. Na niewielkim molo czekała grupa wysłana przez gubernatora – młodzi ludzie w koronkach, ze srebrnymi klamrami i oddział żołnierzy, by dodać im dostojeństwa. Morze obmywało plażę łagodnymi falami. Był późny ranek, słońce lśniło na niebie, nikt jednak nie odczuwał upału; ludzkie spojrzenia i uczucia skupiały się wokół wysokiego galeonu, wpływającego do portu. Nastało południe, gdy Morgan, który obserwował plażę przez lunetę, postanowił zawinąć do portu. Ten scenariusz nie był podyktowany wyłącznie próżnością. Nocą przypłynęła mała łódka z wiadomością, że może zostać aresztowany za walkę z wrogami króla. Henryk doszedł do wniosku, że aplauz ludzi przeważy szalę na jego korzyść. Przez cały ranek obserwował narastające ożywienie i entuzjazm zgromadzonych tłumów. Jego długa łódź została spuszczona, a marynarze zajęli swoje miejsca. Gdy zbliżał się ku wybrzeżu, tłum zaczął wiwatować, a następnie rozległ się chór głosów pełnych entuzjazmu. Ludzie rzucali kapelusze, skakali, tańczyli, robili miny i próbowali wykrzykiwać coś do siebie. Na molo wyciągnięte dłonie czekały, aby pochwycić Henryka, zanim zdoła wyjść z łódki. Natychmiast gdy tylko wspiął się na brzeg, otoczył go oddział żołnierzy i opuszczoną bronią wymusił przejście wśród rozpychających się gapiów. Henryk z obawą popatrzył na otaczających go żołnierzy. – Czy jestem aresztowany? – zapytał idącego obok oficera.

– Aresztowany? – roześmiał się tamten. – Nie! Nawet gdybyśmy chcieli, nie moglibyśmy pana aresztować. Tłum rozerwałby nas na strzępy. A gdyby nam się to nawet udało, rozebraliby więzienie kamień po kamieniu własnymi rękami, żeby pana uwolnić. Nie zdaje pan sobie sprawy, kim pan dla nich jest. Od wielu dni nie mówili o niczym innym, tylko o pańskim przybyciu. To gubernator pragnie pana natychmiast zobaczyć. Nie mógł sam się tu zjawić, z oczywistych powodów. Przybyli na zamek gubernatora. – Kapitanie Morgan – zaczął gubernator Moddyford – nie wiem, czy moja wiadomość jest dobra czy zła. Wieść o pańskim zwycięstwie doszła do uszu króla. Obaj mamy udać się do Anglii. – Ale ja miałem pełnomocnictwo… – zaczął Henryk. Tłusta głowa i ramiona gubernatora zatrzęsły się smutnie. – Nie wspominałbym o tym, kapitanie, na pana miejscu, chociaż sam je wydałem. Pewne klauzule w pańskim pełnomocnictwie mogłyby nas obu narazić na krytykę. Wygląda na to, że mogą nas nawet powiesić... ale nie wiem. Doprawdy, nic nie wiem. Oczywiście, między Anglią a Hiszpanią panuje pokój, ale nie ma zbyt przyjaznych uczuć, zdecydowanie nie. Król jest zły na nas obu, ale myślę, że jeżeli będzie wściekły, parę tysięcy funtów rozdzielone gdzie trzeba może załagodzić sprawę. Anglicy szaleją z radości z powodu zwycięstwa. Nie trzeba się martwić, kapitanie. Ja w każdym razie nie żywię obaw. – Spojrzał Henrykowi bystro w oczy. – Mam nadzieję, panie, że uda ci się wysupłać te kilka tysięcy, gdy nadejdzie odpowiedni moment. – Starałem się zrozumieć istotę życzeń mego władcy i zgodnie z nimi mu służyć, nie przejmując się politycznymi grami – powiedział oficjalnym tonem Henryk. – Owszem, sir Charlesie, mam dość, aby kupić łaskę króla, nawet gdyby kosztowało to pół miliona. Mówią, że król jest dobrym człowiekiem i potrafi docenić urodę kobiet, a nie znałem nigdy takiej, która nie potrzebowałaby pieniędzy. – I jeszcze jedno, kapitanie – powiedział z zakłopotaniem gubernator. – Twój wuj zginął jakiś czas temu. Jego córka przebywa z nami. Sir Edward, gdy zmarł, był prawie bez grosza. Oczywiście, bylibyśmy radzi zatrzymać ją u nas na stałe, ale nie wydaje się szczęśliwa. Myślę, że drażni ją opieka, którą uważa za udzielaną z łaski. Zajmiesz się nią, oczywiście. Sir Edward miał szlachetną śmierć i król ogłosił jego zasługi, ale z tego nie da się żyć. Henryk uśmiechnął się. – Mój wuj musiał umrzeć szlachetnie. Nie mam wątpliwości, że wszystko, co robił w życiu, nawet obcinanie paznokci, robił tak, jakby przyglądali się temu wszyscy parowie Anglii, gotowi wygłaszać krytyczne komentarze. A jak umierał? Czy wygłosił stosowne, krótkie przemówienie? Czy trzymał te swoje cholerne wąskie usta mocno zaciśnięte, mając śmierci za złe ze względów towarzyskich? Ach, co za człowiek! Jego życie było prostą rolą, a grał ją dobrze – mówił Henryk, śmiejąc się. – Nienawidziłem mego wuja. Myślę, że bałem się go.

Był jednym z niewielu ludzi, których się bałem. Ale, proszę, opowiedz panie, jak umarł. – Chodzą słuchy, że raz jęknął. Zbadałem tę sprawę i okazało się, że jeden ze służących stał ukryty za kotarą i z całą stanowczością to potwierdza. – To fatalne! Fatalne! Cóż za wstyd splamić życie bez skazy jednym jęknięciem. Ale teraz już się go przestałem obawiać. Skoro jęknął, miał ludzkie cechy i słabości. Gardzę nim, ale i kocham go za to. A co do mojej kuzynki, oczywiście, uwolnię pana od tego kłopotu. Pamiętam ją jak przez mgłę – wyrośniętą małą dziewczynkę z żółtymi włosami, koszmarnie grającą na harfie. Przynajmniej dla mnie to brzmiało koszmarnie, chociaż może było całkiem niezłe. Moddyford przeszedł do tematu, który od dawna chciał poruszyć: – Słyszałem, że w Panamie spotkał pan Czerwoną Świętą i uwolnił ją w zamian za okup. Jak to się stało? Mówiono, że jest perłą tego świata. Henryk zaczerwienił się. – Och, myślę, że legenda była dla niej zbyt pochlebna – odparł. – Jest z pewnością atrakcyjną kobietą i nie twierdzę, że nie robi wrażenia, ale nie jest to typ, który bym podziwiał. Jest dość swobodna w mowie – rozumie pan, mało kobieca. Poza tym jeździ konno na oklep i fechtuje się. Krótko mówiąc, nie miała w sobie skromności, której szuka się w kobiecie z klasą. – Ale jako kochanka… z pewnością jako kochanka…? – Widzi pan, otrzymałem za nią siedemdziesiąt pięć tysięcy reali. Wydaje mi się, że ta suma jest warta więcej niż jakakolwiek kobieta. – Aż tyle? Jak to możliwe? – Cóż, odkryłem, że jest dziedziczką. A poza tym jest ładna, ale… Mimo wszystko legenda zbytnio jej pochlebiła. W tym samym czasie w drugim pokoju lady Moddyford odbywała poważną rozmowę z Elżbietą. – Muszę z tobą pomówić jak matka, kochanie, matka, która troszczy się o twą przyszłość. Twój kuzyn z całą pewnością zechce się tobą zająć. Ale czy cię uszczęśliwi zależność od jego sakiewki? Spójrz na to pod innym kątem. Jest bogaty, ma pozycję. Rozumiesz, moja droga, że nie można być zbyt delikatnym w tej materii, a nawet nie należy. Dlaczegóż nie miałabyś go poślubić? Jeśli nawet nie byłoby to nadzwyczajne małżeństwo, miałabyś szanse zostać jedyną kobietą na ziemi, która nie krytykuje krewnych swego męża. – Ależ, lady Moddyford, czyż to nie zbrodnia poślubić kuzyna? – zaoponowała łagodnie Elżbieta. – Ani trochę, moja droga. Kościół ani państwo tego nie zabraniają, a ja sama popieram taki związek. Sir Charles i twój kuzyn dostali rozkaz powrotu do Anglii. Sir Charles myśli, że może się uda załatwić Morganowi szlachectwo. Zostałabyś wtedy lady Morgan i byłabyś bogata.

Elżbieta zastanawiała się. – Widziałam go tylko raz, i to przez krótką chwilę. Nie sądzę, żeby mi przypadł do gustu. Był podniecony i zarumieniony, ale także pełen szacunku i delikatny. Myślę, że chciał się ze mną zaprzyjaźnić, lecz mój ojciec… wie pani, jaki był papa. Może byłby z niego niezły mąż – stwierdziła. – Moja droga, każdy mężczyzna jest dobrym mężem, jeśli zabrać się do tego właściwie. – Tak, to chyba najlepszy sposób urządzenia się. Męczy mnie, że litują się nade mną z powodu ubóstwa. Ale teraz, gdy jest taki sławny, czy będzie chciał mnie dostrzec? Może okaże się zbyt dumny, by poślubić kuzynkę bez grosza? – Droga Elżbieto – zaczęła stanowczo pani Moddyford – czyż nie zdajesz sobie sprawy, że prawie każda kobieta może poślubić dowolnego mężczyznę, jeśli tylko inna kobieta się w to nie wmiesza? A ja tak urządzę wszystko, żeby nikt ci nie przeszkodził. Musisz mi zaufać. Elżbieta podjęła decyzję. – Wiem już, zagram coś dla niego. Słyszałam, że muzyka wywiera wpływ na tych groźnych mężczyzn. Zagram mu kompozycje, których właśnie się nauczyłam: Spotkanie elfów i Niechaj w Bogu spoczywa dusza znużona. – Nie – przerwała lady Moddyford. – Nie robiłabym tego na twoim miejscu. On może nie przepadać za piękną muzyką. Są lepsze sposoby. – Ale mówiła pani, że to ładne utwory. A czyż nie czytałam, jak muzyka ta wpływa kojąco na mężczyzn, że aż nie mogą tego wytrzymać? – Doskonale, moja droga, zagraj więc, jeśli masz ochotę. On może… ale dobrze, zagraj. Takie rzeczy jak miłość do muzyki są dziedziczne. Rozumiesz oczywiście, że musisz go podziwiać, a równocześnie troszeczkę się go bać. Zrób tak, aby uważał, że jesteś biedną, bezbronną istotą, otoczoną samymi tygrysami. Musisz to oczywiście rozegrać we właściwy sposób. Masz dobry początek, gdyż możesz zacząć od prośby o opiekę. – Westchnęła. – Nie wiem, co byśmy zrobiły bez opieki. Nie wiem, kiedy sir Charles oświadczyłby mi się. Poczciwiec był ciężko przerażony. Któregoś popołudnia usiedliśmy na ławce, a ja zaczęłam pilnie rozglądać się wokół w nadziei, że znajdę coś, co mnie przestraszy. Musieliśmy tak chyba siedzieć ze trzy godziny, aż mały wąż wodny pojawił się na ścieżce i przeraził mnie do tego stopnia, że rzuciłam się w ramiona sir Charlesowi. Doprawdy, nie wiem, jak byśmy sobie poradziły bez opieki. Sir Charles stale trzyma w ogrodzie człowieka, który sprawdza, czy nie ma węży. Wiesz, zawsze je lubiłam. Kiedyś, gdy byłam małą dziewczynką, hodowałam trzy węże. Następnego ranka lady Moddyford przedstawiła ich sobie i gdy tylko mogła to uczynić, z wdziękiem pozostawiła samych. Elżbieta spojrzała przerażona na kuzyna. – Kapitanie Morgan, dokonał pan tylu strasznych i wielkich czynów na morzu – tak strasznych, że serce mi zamiera na samą myśl o nich – powiedziała z drżeniem w głosie.

– Te czyny nie były ani tak straszne, ani tak wielkie. Nic nie jest tak złe lub tak dobre, jak to wygląda w opowieściach. A pomyślał: Myliłem się co do niej, bardzo się myliłem. Wcale nie jest pyszna. To ten jej ojciec, stary diabeł, to przez niego odniosłem takie wrażenie. Jest całkiem miła. – Jestem pewna, że historia twoich czynów byłaby wspaniała, gdyby tylko skromność pozwoliła ci się do nich przyznać – zauważyła. I dodała łagodnie: – Czy wiesz, jak drżałam, gdy opowiadano mi o tobie? Miałam nadzieję, że nie znajdujesz się w kłopotach. – Naprawdę? Dlaczego? Nie sądziłem, że w ogóle zwróciłaś na mnie uwagę. Jej oczy wypełniły się łzami. – Ja też miałam kłopoty. – Wiem. Powiedziano mi o twoich kłopotach i żal mi cię było, kuzyneczko. Mam nadzieję, że pozwolisz sobie pomóc. Usiądź koło mnie, Elżbieto. Spojrzała na niego nieśmiało. – Zagram dla ciebie, jeśli masz ochotę – powiedziała. – Taak, dobrze. – Spotkanie elfów. Posłuchaj! Usłyszysz tupot ich małych stóp na trawie. Wszyscy mówią, że to słodkie i ładne. – Jej palce metodycznie przebierały struny harfy. Henrykowi bardzo podobały się jej ruchliwe dłonie. Zapomniał o muzyce i przyglądał się jej rękom. Przypominały mu małe, białe ćmy, delikatne i niespokojne. Strach było ich dotknąć z obawy, że się je uszkodzi, a mimo to chciało się je pogłaskać. Utwór kończyły głośne basowe uderzenia. Gdy ucichła ostatnia struna, Henryk zauważył: – Grasz bardzo… precyzyjnie, Elżbieto. – Och, gram nuty tak, jak są napisane – odparła. – Zawsze uważam, że kompozytor wie lepiej niż ja, co należy zrobić. – Wiem, i tak miło słuchać tego, co mówisz. Miło jest wiedzieć, że wszystko, nawet nutki, jest na swoim miejscu. Uniknęłaś pewnej niemiłej swobody, jaką zauważyłem u niektórych młodych grających kobiet. Taka spontaniczność jest oczywiście bardzo przyjemna i ludzka, ale pod pretekstem namiętności bierze tu górę niedbalstwo. Tak, odkąd się zestarzałem, lubię, gdy wszystko przebiega zgodnie z oczekiwaniami. Rzeczy niepewne powodują rozkojarzenie. Ryzyko już mnie tak nie pociąga jak kiedyś. Byłem głupcem, Elżbieto. Żeglowałem i szukałem czegoś, co być może wcale nie istnieje. A teraz, gdy nienazwane pragnienia mnie opuściły, nie czuję się szczęśliwszy, lecz jest we mnie więcej zadowolenia. – To brzmi mądrze, światowo i… troszeczkę cynicznie – zauważyła. – Jeśli to mądrość, to znajduje się jako pierwsza w szeregu w uporządkowanym umyśle. A jakiż mogę być, jeśli nie światowy. Cynizm natomiast to mech gromadzący się na spadającym kamieniu. – To bardzo mądre – przyznała. – Myślę, że poznałeś wiele tych młodych kobiet. – Jakich, Elżbieto?

– Tych, które źle grają. – Ach, tak, istotnie. – Czy… czy ci się podobały? – Tolerowałem je, gdyż były przyjaciółkami moich przyjaciół. – Czy były takie, które się w tobie zakochały? Wiem, że to niedelikatne z mojej strony, ale jesteś moim kuzynem, niemal bratem. – Och, tak, chyba tak, ale podejrzewam, że zależało im na moich pieniądzach. – Ależ niemożliwe! Ale zagram ci coś jeszcze. To smutny utwór Niechaj w Bogu spoczywa dusza znużona. Zawsze uważałam, że lekka muzyka winna zawierać powagę. – Tak, zgadzam się z tobą – przyznał. I znów jej palce zaczęły biegać po strunach. – To bardzo piękne i smutne – oznajmił Henryk, gdy skończyła. – To było cudowne, ale czy nie sądzisz, Elżbieto, że szósta struna od końca mogłaby być nieco bardziej napięta? – Och, nie dotknęłabym jej za żadne skarby świata! – wykrzyknęła. – Zanim wyjechaliśmy z Anglii, papa miał człowieka, który starannie się tym zajął. Czułabym wyrzuty wobec papy, gdybym teraz miała coś z tym zrobić. Nie znosił ludzi, którzy dłubali w jego rzeczach. Po jej wybuchu siedzieli cicho, w końcu jednak popatrzyła mu błagalnie w oczy. – Nie jesteś zły na mnie z powodu strun, kuzynie, prawda? Głęboko to odczuwam. Nie mogę nic na to poradzić. – Nie, nie jestem zły. Jest taka drobna i bezradna – pomyślał. – Gdzie wyruszysz teraz, gdy już jesteś bogaty, sławny i osiągnąłeś tyle zaszczytów? – Nie wiem. Chcę żyć w atmosferze pewności. – Ależ to tak, jak i ja – wykrzyknęła. – Jesteśmy do siebie tacy podobni. Rzeczy same do ciebie przychodzą, jeśli ich nie szukasz. Prawie zawsze wiem, co mi się przydarzy, bo spodziewam się tego i spokojnie czekam. – Tak – przytaknął Henryk. – Śmierć papy była wielkim wstrząsem – powiedziała i jej oczy wypełniły się łzami. – To straszne zostać samemu, prawie bez krewnych i przyjaciół. Oczywiście, Moddyfordowie byli dla mnie cudowni, ale to nie są bliscy mi ludzie. Och, jakże samotnie się czułam. Byłam taka rada, gdy się zjawiłeś, kuzynie, chociażby dlatego, że jesteśmy jednej krwi. Jej oczy lśniły od łez, a dolna warga drżała gwałtownie. – Nie płacz – uspokajał ją Henryk. – Już nie musisz się martwić, Elżbieto. Jestem tutaj i zaopiekuję się tobą. Zastanawiam się, jak zniosłaś ten cios, który cię spotkał. Byłaś dzielna, trzymając głowę wysoko, gdy rozpacz targała twym sercem. – Miałam moją muzykę – odparła. – Gdy żal był zbyt gorzki, uciekałam do niej. – Ale teraz nawet i to już nie jest ci potrzebne. Pojedziesz ze mną do Anglii i pozostaniesz na zawsze bezpieczna.

Zerwała się. – Ależ co proponujesz, kuzynie? – krzyknęła. – Czy to nie grzech, a nawet zbrodnia, żeby kuzynostwo wstępowało w związki małżeńskie? – Związki małżeńskie? – Och! – Zaczerwieniła się, a w jej oczach znów zalśniły łzy. – Och, jak się wstydzę. Miałeś na myśli ślub, prawda? Jak mi wstyd! – Jej poruszenie budziło litość. Właściwie, dlaczego nie? – pomyślał. – Jest ładna, wiem, z jakiej pochodzi rodziny, a poza tym jest symbolem bezpieczeństwa, którego szukam. Jeśli zostanie moją żoną, jestem pewien, że nie popełnię żadnego szaleństwa. Myślę, że naprawdę pragnę bezpieczeństwa. A poza tym nie mogę dopuścić, żeby tak bardzo cierpiała. – Oczywiście, że miałem na myśli ślub. Cóż innego mogłoby to być? Jestem taki niezdarny. Wystraszyłem cię i dotknąłem. Ale, droga Elżbieto, to nie zbrodnia ani grzech. Wielu kuzynów wstępuje w związki małżeńskie. A poza tym wiemy wszystko o sobie i mamy wspólną rodzinę. Musisz za mnie wyjść, Elżbieto. Naprawdę cię kocham. – Och! – wyjąkała. – Ooch! Nie mogę zebrać myśli. To znaczy… źle się czuję… w głowie mi się kręci. Postępujesz tak nieoczekiwanie, Henryku, tak nagle. Proszę, pozwól mi odejść. Muszę porozmawiać o tym z lady Moddyford. Ona będzie wiedziała, co mam zrobić.

II Król Karol II i John Evelyn siedzieli w maleńkiej bibliotece. Jasny ogień płonął na palenisku, rzucając błyski na książki, którymi wyłożone były ściany. Na stoliku obok mężczyzn stały butelki i kieliszki. – Nadałem mu dzisiaj szlachectwo – oświadczył król. – Otrzymał przebaczenie i tytuł – za dwa tysiące funtów. – Dwa tysiące funtów – mruknął John Evelyn. – Niektórzy kupcy będą błogosławić ten tytuł. – Ale nie w tym rzecz, Johnie. Mogłem dostać dwadzieścia. Prawie milion zgarnął w Panamie. – No więc? Te dwa tysiące…? – Kazałem mu się tu stawić dziś wieczorem – oznajmił król. – Ci piraci znają czasem ciekawe opowieści, warte powtórzenia. Rozczarujesz się co do niego. Jest… ciężkawy. Myślę, że to właściwe słowo. Odnosisz wrażenie, że znalazła się przed tobą wielka masa czegoś, a porusza się tak, jak gdyby popychał przed sobą własną, niewidzialną klatkę. – Możesz wymyślić tytuł – zasugerował John Evelyn. – To rozrzutność wypuścić z rąk milion bez zrobienia choćby jednej próby. Zaanonsowano sir Morgana. – Wejdź, panie, prosimy! – Król zobaczył, że gość ma już w ręku kielich. Henryk wyglądał na przestraszonego. Łyknął wina. – Dobrą robotę wykonałeś w Panamie – zauważył król. – Lepiej było ją spalić teraz niż później, a nie wątpię, że zmuszeni bylibyśmy to uczynić.

– Tak też myślałem, podkładając ogień, sire. Ci pazerni Hiszpanie chcieliby rządzić światem. – Wiesz, kapitanie, piractwo lub – ujmijmy to delikatniej – swobodna żegluga była korzystna dla nas, natomiast mniej dla Hiszpanii. Jednakże teraz stała się dość kłopotliwa. Połowę czasu zużywam na przepraszanie hiszpańskiego ambasadora. Chcę mianować cię wicegubernatorem Jamajki. – Sire! – Żadnych podziękowań! Działam w myśl pewnej zasady. Trzeba ukrócić piractwo. Ci ludzie już zbyt długo bawią się w wojenki. – Ależ, sire, ja też byłem piratem. Czy chcesz, żebym wieszał własnych ludzi? – Waśnie to mam na myśli. Któż inny sobie lepiej z nimi poradzi niż ty, panie? – Oni walczyli u mego boku, sire. – Ach, sumienie? Słyszałem, że z sumieniem radzisz sobie całkiem nieźle. – Nie sumienie, sire, lecz litość. – U osoby publicznej, podobnie jak u złodzieja, na litość nie ma miejsca. Człowiek powinien robić to, co jest korzystne. Ty sam potwierdziłeś dwa z tych twierdzeń. Zobaczymy, jak sobie poradzisz z trzecim – oświadczył cierpko król. – Zastanawiam się, czy potrafię. – Jeśli zastanawiasz się, to znaczy, że potrafisz – wtrącił John Evelyn. Nastrój króla zmienił się. – Dalejże! Wypijmy! – zawołał. – Cieszmy się życiem! Może potem zaśpiewamy. Opowiedz nam coś, kapitanie, i pij, gdy będziesz mówił. Wino dodaje pieprzu opowieści – prawdziwej opowieści. – Opowieści, sire? – Naturalnie. Czekam na opowieść o dziewkach z kolonii, o małym interludium w wojaczce. Jestem pewien, że kradłeś nie tylko złoto! – Dał znak służącemu, żeby napełnił kielich Henryka. – Słyszałem o pewnej kobiecie w Panamie. Opowiedz nam o niej. Henryk opróżnił szklankę. Jego twarz zarumieniła się. – Oto opowieść o niej – oświadczył. – Była ładna, ale poza tym była dziedziczką. Przyznaję, podobała mi się. Miała odziedziczyć kopalnie srebra. Jej mąż ofiarował za nią sto tysięcy reali. Chciał położyć łapę na kopalniach. I oto pytanie, sire. Ciekaw jestem, ilu mężczyzn musiało rozstrzygać taki problem. Czy powinienem wziąć kobietę, czy sto tysięcy? Król pochylił się do przodu. – Co wybrałeś? Powiedz. – Pozostałem jeszcze jakiś czas w Panamie – odparł Henryk. – Co Wasza Królewska Mość uczyniłaby na moim miejscu? Wziąłem jedno i drugie. A może nawet otrzymałem więcej. Kto wie, może to mój syn odziedziczy kopalnie. – Tak samo bym postąpił! – krzyknął król. – Masz rację. Zrobiłbym dokładnie to samo. To

było bardzo sprytne z twojej strony. Za zdrowie kapitana i za jego przenikliwość. Twoje przywództwo, panie, nie tylko na wojnie jest widoczne. Słyszałem, że nigdy nie pokonano cię w bitwie, ale powiedz, czy odniosłeś porażkę w miłości? To dobra opowieść, najlepsza – gdy mężczyzna przyznaje się, że został pokonany w miłości. Przyznanie się do tego jest tak sprzeczne z męskim charakterem. Jeszcze szklaneczkę, panie, i opowiedz nam o swojej klęsce. – Nie z powodu kobiety, sire… Kiedyś jednak zostałem pokonany przez śmierć. Są rzeczy, które ranią duszę tak, że ból towarzyszy człowiekowi przez całe życie. Żądasz opowieści… Twoje zdrowie, sire. Urodziłem się w Walii, wśród gór. Mój ojciec był dżentelmenem. Pewnego lata, gdy byłem chłopcem, w nasze strony przybyła młodziutka księżniczka francuska. Miała ze sobą mały dwór, a ponieważ była żywa, ruchliwa i mądra, udało jej się zyskać nieco swobody. Któregoś ranka natknąłem się na nią, gdy kąpała się sama w rzece. Była naga i nie odczuwała wstydu. Całą godzinę – tak bowiem ognista jest krew jej rasy – spoczywała w moich ramionach. Sire, przez całe życie, wędrując po świecie i poznając wiele uroczych kobiet, nie przeżyłem tak radosnych i przyjemnych chwil jak owego lata. Gdy tylko mogła, przychodziła i igraliśmy jak małe bożki. To nam nie wystarczało. Chcieliśmy się pobrać. Była gotowa zrezygnować ze swego tytułu i zamieszkać gdzieś w Ameryce. I wreszcie nadeszła jesień. Któregoś dnia oznajmiła: „Chcą mnie zabrać, ale ja nie pojadę”. Następnego dnia nie przyszła. Nocą podszedłem pod jej okno, ona zaś rzuciła mi liścik: „Uwięziono mnie i bito”. Wróciłem do domu. Cóż innego mogłem uczynić? Nie mogłem walczyć z żołnierzami, którzy jej pilnowali. Późno w nocy rozległo się walenie do drzwi i krzyki: „Gdzie jest lekarz? Szybko! Księżniczka się otruła!”. Henryk podniósł wzrok. Król uśmiechał się ironicznie. John Evelyn bębnił palcami po stole. – Tak? – zapytał król. – Tak? – zakrztusił się. – Ach, jestem stary, stary – jęknął Henryk. – To kłamstwo. Była chłopskim dzieckiem, córką dzierżawcy. Podniósł się i z trudem ruszył w stronę drzwi. Wstyd palił mu twarz. – Kapitanie Morgan, zapomniał się pan. – Ja… zapomniałem się? – Istnieją pewne formy. Obyczaj nakazuje, aby je respektować wobec naszej osoby. – Błagam o wybaczenie, sire. Błagam o pozwolenie odejścia. Źle… źle się czuję. – Opuścił pokój, kłaniając się. Król uśmiechnął się nad kielichem wina. – Jak to możliwe, John, że wielki żołnierz może być takim głupcem? John Evelyn odparł: – Jakże może być inaczej? Gdyby wielcy tego świata nie byli głupcami, świat przestałby dawno istnieć. Bezsensowne, skrzywione wyobrażenia są podstawą wielkości. – Chcesz powiedzieć, że moje wyobrażenia są skrzywione?

– Nie, nie to miałem na myśli. – A więc sugerujesz… – Chciałbym mówić dalej o Morganie. Ma w sobie żyłkę do piractwa, która czyni go wielkim. Natychmiast więc wyobrażasz go sobie jako wybitnego władcę. Mianujesz go wicegubernatorem. Jesteś w tym podobny do wielu. Uważasz, że skoro człowiek w jednym jest dobry, w innym też będzie świetny. Jeżeli okaże się zdolnym wynalazcą, wierzysz, że sprawnie poprowadzi armię albo rządy. Myślisz, że skoro jesteś dobrym królem, to powinieneś być dobrym kochankiem i vice versa. – Vice versa? – To taka zabawna alternatywa, sire. Taki dowcip słowny, mający wywołać uśmiech… nic innego. – Rozumiem. Ale Morgan i jego idiotyczne… – Oczywiście, on jest głupcem, sire, w przeciwnym wypadku obrabiałby ziemię w Walii czy dłubałby w kopalniach. Chciał czegoś i był na tyle głupi, aby wierzyć, że to osiągnie. I dzięki jego głupocie udało mu się, przynajmniej częściowo. Pomyśl o księżniczce. Król się uśmiechnął. – Nie spotkałem jeszcze mężczyzny, który by mówił prawdę kobiecie lub o kobiecie. Dlaczego tak się dzieje, John? – Gdybyś, panie, wyjaśnił powód niewielkiego zadrapania, które widzę pod twym prawym okiem, mógłbyś to zrozumieć. Nie widziałem tego śladu zeszłej nocy i wyraźnie wygląda mi to… – Tak, tak… na niezdarnego lokaja. Mówmy o Morganie. Wiesz, Johnie, masz sposoby, aby w ukryty sposób okazywać bezczelność. Czasami nawet nie jesteś świadom swej bezczelności. Musisz tego zaniechać, jeśli chcesz dłużej zabawić na jakimkolwiek dworze.

III Sir Henryk Morgan usiadł na ławie sędziego w Port Royal. Przed nim, na podłodze, znajdowała się biała, zalana słońcem płyta, przypominająca kamień nagrobny. W całej sali słychać było orkiestrę much, wyśpiewujących symfonię nudy. Niskie głosy doradców zagłuszały ten koncert. Urzędnicy sądowi sennie przechodzili do kolejnych spraw. – To było piętnastego tego miesiąca, wasza wielmożność. Williamson udał się do posiadłości Cartwrighta, aby… aby stwierdzić, gwoli własnej satysfakcji, czy drzewo istotnie się tam znajdowało, jak to opisano. Gdy tam przebywał… Przypadek został zreferowany aż do monotonnego końca. Sir Henryk, siedzący za szerokim stołem, poruszył się sennie. Teraz straż wprowadziła ponurego włóczęgę w łachmanach stanowiących resztki stroju żeglarskiego. – Oskarżony o kradzież czterech herbatników i lusterka Takiemu-to-a-takiemu, mój panie. – Dowód? – Złapano go na tym.

– Ukradłeś cztery ciasteczka i lusterko? Twarz więźnia przybrała jeszcze bardziej ponury wyraz. – Już mówiłem. – Wielmożny panie – podpowiedział strażnik. – Wielmożny panie. – Dlaczego ukradłeś rzeczone przedmioty? – Bo chciałem. – Powiedz: wielmożny panie. – Wielmożny panie. – W jakim celu? – Chciałem zjeść te ciasteczka. – Wielmożny panie. – Wielmożny panie. – A lusterko? – Chciałem się obejrzeć. – Wielmożny panie. – Wielmożny panie. Odprowadzili więźnia do celi. Teraz straż wprowadziła chudą, bladą kobietę o niezdrowym wyglądzie. – Oskarżona o prostytucję, wielmożny panie. – A odkąd to karzemy ludzi za prostytucję? – spytał ze złością Henryk. – Panie, ta kobieta… Zdrowie publiczne… Mieliśmy nadzieję, że powód będzie oczywisty. – Aha! Rozumiem. Trzeba ją zamknąć. Zabierzcie ją, szybko. Kobieta zaczęła krzyczeć z wściekłością. Sir Henryk oparł czoło na rękach. Nie spojrzał na kolejnych więźniów. – Oskarżenie o piractwo na morzu, panie; o zakłócenie pokoju króla; o akt wrogości przeciw zaprzyjaźnionemu narodowi. Sir Henryk spojrzał na więźniów. Jeden z nich był korpulentnym małym człowieczkiem z oczami pełnymi strachu, drugi był chudy, posiwiały, z jedną ręką. – Jaki jest dowód przeciwko uwięzionym? – Pięciu świadków, wielmożny panie. – No więc? Brońcie się! Wysoki mężczyzna objął swego towarzysza. – Przyznajemy się do winy. – Przyznajecie się do winy? – wykrzyknął zdumiony Henryk. – Żaden pirat nigdy nie przyznał się do winy. To wypadek bez precedensu. – Przyznajemy się do winy, wielmożny panie. – Ale dlaczego?

– Pięćdziesiąt osób widziało nas w akcji, wielmożny panie. Dlaczego mamy zabierać twój czas, aby zaprzeczyć czemuś, co pięćdziesiąt osób może potwierdzić pod przysięgą. Nie poddajemy się, wielmożny panie. Jesteśmy zadowoleni zarówno z naszej ostatniej akcji, jak i z całego życia. – Żylasta ręka objęła mocniej pulchną postać. Henryk siedział przez chwilę w milczeniu. W końcu podniósł zmęczone oczy. – Skazuję was na szubienicę. – Szubienicę, wielmożny panie? – Powieszą was za szyję, aż ujdzie z was życie. – Panie, zmieniłeś się. Sir Henryk pochylił się do przodu i przyjrzał wnikliwie więźniom. I wtedy jego wargi skrzywiły się w uśmiechu. – Tak – powiedział spokojnie. – Zmieniłem się. Henryk Morgan, którego znaliście, to nie sir Henryk Morgan, który skazuje was na śmierć. Nie zabijam już z powodu okrucieństwa, lecz dlatego, że muszę. – Sir Henryk podniósł głos: – Proszę opuścić salę sądu, lecz straż niech zostanie przy drzwiach! Chcę porozmawiać z więźniami na osobności. Gdy zostali sami, zaczął: – Dobrze wiem, że się zmieniłem, ale powiedzcie, jakie zmiany dostrzegliście we mnie. Burgundczycy spojrzeli po sobie. – Ty mów, Emilu. – Zmieniłeś się, panie. Kiedyś wiedziałeś, co czynisz. Byłeś pewien siebie. – Otóż to – wtrącił Ten Drugi. – Nie wiesz… nie jesteś siebie pewien. Kiedyś byłeś jednym człowiekiem. Jednemu można ufać. Teraz jest w tobie kilka osób. Jeśli jednemu zaufamy, będziemy się lękać pozostałych. Sir Henryk roześmiał się. – To mniej więcej prawda. To nie moja wina, ale to prawda. Cywilizacja rozszczepia charakter człowieka, a kto unika takiego podziału, idzie na dno. – Zapomnieliśmy o cywilizacji, niech będą dzięki naszej matce – mruknął groźnie Antoine. – Jaka szkoda, że muszę was powiesić. – Czy to naprawdę konieczne? Czy nie moglibyśmy uciec lub uzyskać przebaczenia? – Nie, musicie wisieć. Przykro mi, ale tak musi być. To mój obowiązek. – Obowiązek wobec przyjaciół – ludzi, którzy wraz z panem walczyli, którzy przelewali swoją krew razem z pańską… – Posłuchaj, Drugi Burgundczyku. Są dwa rodzaje obowiązków i wiedziałbyś o tym, gdybyś pamiętał swoją Francję. Wspomniałeś jeden rodzaj, ale to ten mniejszy obowiązek. Ten drugi, ogromny, którego nie wolno pomijać, można określić jako obowiązek pozorów. Nie wieszam was dlatego, że jesteście piratami, lecz dlatego, że oczekuje się ode mnie, iż będę wieszał piratów. Żal mi was. Chciałbym was wysłać do celi z pilnikiem w kieszeni, ale nie mogę. Tak długo, jak wykonuję to, czego się ode mnie oczekuje, pozostanę sędzią. Jeśli zmienię

cokolwiek, bez względu na pobudki, sam mogę zostać powieszony. – Tak jest, panie, zapamiętam to. – Drugi Burgundczyk zwrócił się ku swemu przyjacielowi, który stał, dygocząc ze strachu. – Widzisz, tak to już jest, Emilu. Nie chce nam powiedzieć, gdyż sprawia mu to ból. Może chce ukarać samego siebie w ten sposób za coś, co zrobił lub czego nie zrobił. A może przypomniał sobie Chagres, Emilu. – Chagres! – Sir Henryk pochylił się podniecony. – Co się stało, gdy odpłynąłem? Powiedzcie mi! – Przeklinano cię, panie. Tak jak niewielu się przeklina. Torturowali cię w wyobraźni. Urządzali sobie ucztę z twego serca, a duszę wysłali do piekła. Ta scena sprawiła mi prawdziwą radość, gdyż wiedziałem, że każdy człowiek, który cię lżył, zazdrościł ci. Byłem z ciebie dumny. – Czy się rozproszyli? – Rozproszyli się i pomarli, biedne dzieciaki. – Cóż, nie chciałbym wpaść w ręce tych biednych dzieciaków! Powiedzcie mi – w głosie Henryka brzmiała tęsknota – powiedzcie mi o Panamie. Myśmy tam byli, prawda? Zdobyliśmy ją i wzięliśmy łupy? I ja was prowadziłem? – Tak było. To był wielki bój i mnóstwo łupów, ale w końcu to pan o tym wie więcej niż my. – Czasami wątpię, czy to ciało istotnie było w Panamie. Pewien jestem, że ten umysł – nie. Chciałbym zostać i porozmawiać z wami o dawnych czasach, ale żona mnie oczekuje. Jest niezadowolona, gdy spóźniam się na obiad – mówił jowialnym tonem. – Kiedy chcielibyście zostać powieszeni? Burgundczycy porozumieli się szeptem. – Ach, znów o tym wieszaniu. Kiedy chcielibyśmy zostać powieszeni? To obojętne, panie. Nie chcemy ci sprawiać kłopotu, ale skoro nalegasz… jak tylko znajdzie się wolny człowiek i wolny kawałek sznura. – Antoine podszedł do stołu. – Emil chciałby coś panu ofiarować. To prezent dla żony – dar, który z powodu swej historii jest wiele wart. Emil hołubił ten dar do końca i dzięki temu talizmanowi zebrał bogate żniwo. Gdyż posiada on moc talizmanu, panie. Jednak Emil uważa, że okres jego oddziaływania się kończy. Wierzy, że w ten sposób powstrzyma ciąg wydarzeń, u którego początku był ten skarb. A ponadto, już mu nie będzie potrzebny. Emil całuje dłoń lady Morgan i przesyła jej wyrazy szacunku. Upuścił perłę na stół i odwrócił się szybko. Gdy ich wyprowadzono, sir Henryk usiadł na swej ławie i patrzył na perłę. Następnie włożył ją do kieszeni i wyszedł na ulicę. Zbliżył się do białego pałacu wicegubernatora. Był dokładnie w takim stanie, w jakim sir Edward go opuścił. Lady Morgan nie uważała za stosowne zmienić choćby jednego szczegółu. Spotkała Henryka w drzwiach. – Jesteśmy zaproszeni na obiad do Vaughnów. A co mam zrobić z woźnicą? Jest pijany.

Mówiłam ci tyle razy, żebyś zamykał swoją szafkę, ale nigdy mnie nie słuchasz. Wśliznął się do domu i wyciągnął butelkę z półki. Na pewno tak właśnie zrobił. – Otwórz rękę, moja droga. Mam prezent dla ciebie. Upuścił perłę na jej dłoń. Przez chwilę patrzyła na różową kulę i twarz zarumieniła jej się z radości, ale po chwili podejrzliwie spojrzała mu w twarz. – Co tym razem zrobiłeś? – Co zrobiłem? Jak to, przecież miałem sesję w sądzie. – Musiałeś to dostać w sądzie… – Jej twarz rozjaśniła się. – Wiem! Podejrzewałeś, że jestem niezadowolona z powodu twoich wyczynów ubiegłej nocy. Byłeś odurzony alkoholem, jeśli chcesz znać prawdę, a wszyscy przyglądali ci się i szeptali. Nie mów nic. Widziałam ich i widziałam ciebie. A teraz chcesz przekupić moje uczucia… i poczucie przyzwoitości. – „Podejrzewałem, że jesteś niezadowolona”! Moja droga, podejrzewałem to przez całą drogę powrotną do domu i prawie całą noc, gdy już tam dotarliśmy. Masz rację. Miałem poważne podejrzenia co do twego niezadowolenia. Prawdę mówiąc, byłem go pewien. Ale powiem ci prawdę o perle. – Powiesz mi prawdę, gdyż wiesz, że nie jesteś w stanie mnie oszukać, Henryku. Kiedy wreszcie zrozumiesz, że znam każdą twoją myśl, nawet najdrobniejszą? – Ależ ja nie próbowałem cię oszukać. Nie dałaś mi na to czasu. – Powiedzenie prawdy nie zabiera więcej czasu niż… – Elżbieto, proszę, posłuchaj mnie. Sądziłem dzisiaj dwóch piratów i dostałem ją od nich w prezencie. Uśmiechnęła się pełnym wyższości uśmiechem. – Dali ci ją? Dlaczego? Czy ich uwolniłeś? To do ciebie podobne, uwolnić ich. Czasami odnoszę wrażenie, że ciągle byłbyś jednym z nich, gdyby nie ja. Nigdy do ciebie nie dociera, Henryku, że to ja uczyniłam cię tym, kim jesteś – szlachcicem i dżentelmenem. Ty zrobiłeś z siebie pirata. Ale powiedz mi, proszę, czy ich uwolniłeś? – Nie, skazałem ich na śmierć. – Aha! Więc dlaczego dali ci perłę? – Moja droga, dali mi ją, gdyż nie mieli co z nią zrobić. Mogli ją ofiarować katu, ale nie zdradzali specjalnej ochoty, by ofiarować perłę człowiekowi, który okręci im sznur wokół szyi. Zaprzyjaźnić się z własnym katem jest dosyć trudne, jak mniemam. Dlatego dali ją mnie, a ja… – uśmiechnął się szeroko i niewinnie – daję ją tobie, gdyż cię kocham. – No cóż, łatwo mogę sprawdzić historyjkę o piratach, a co do twoich uczuć… Kochasz mnie tak długo, jak długo mam cię na oku i ani chwili dłużej. Dobrze cię znam. Ale jestem rada, że ich powiesisz. Lord Vaughn twierdzi, że są zagrożeniem, nawet dla nas. Mówi, że w każdej chwili mogą przestać walczyć z Hiszpanami, a zwrócić się przeciw nam. Mówi też, że są jak wściekłe psy, które należy usunąć tak szybko, jak to możliwe. Za każdym razem, gdy

jeden z nich zostaje skazany, czuję się bezpieczniejsza. – Ależ, moja droga, lord Vaughn nie wie nic o piratach, podczas gdy ja… – Henryku, dlaczego trzymasz mnie tu tyle czasu, wiedząc, że mam tysiące spraw na głowie! Myślisz, że skoro masz tyle wolnego czasu, to i ja mogę ci towarzyszyć w bezczynności. A teraz zajmij się woźnicą, gdyż czułabym się niesłychanie zakłopotana, gdyby okazał się nie w formie. Jego liberia nie będzie pasować na Jakuba, nawet gdy się ją zwęzi. Czy mówiłam ci, że się spił? Otrzeźwij go na dzisiejszy wieczór, nawet gdybyś go musiał utopić. A teraz pospiesz się. Nie uspokoję się, dopóki nie zobaczę go w pozycji pionowej. Zawróciła do domu, a po chwili wróciła i pocałowała go w policzek. – To naprawdę ładna perła. Dziękuję, kochanie – powiedziała. – Oczywiście zamierzam dać ją do oszacowania monsieur Bauzetowi. Po tym, co powiedział lord Vaughn, nie mam zbyt wielkiego zaufania do piratów. Może próbowali cię przekupić, a ty i tak nie zauważyłbyś różnicy. Sir Henryk skierował się w stronę stajni. Podobnie jak w innych sytuacjach, tak i teraz czuł pewne skrępowanie. Od czasu do czasu nachodziło go uczucie niepewności, że zapewnienia Elżbiety, iż go dobrze zna, mogą być prawdą. To było wysoce niepokojące.

IV Sir Henryk Morgan leżał w ogromnym łożu, w łożu tak wielkim, że jego przykryte kołdrą ciało sprawiało wrażenie łańcucha górskiego, dzielącego równinę na dwie części. Ze ścian spoglądały na niego lśniące oczy przodków. Na ich twarzach widniały wymuszone uśmiechy, które mówiły: „Szlachcic! Aha! Wiemy, jak zdobyłeś tę godność”. Powietrze w pokoju było duszne i gorące. Zazwyczaj tak jest, gdy umiera człowiek. Sir Henryk spoglądał w sufit. Od godziny ten tajemniczy sufit zdumiewał go. Nie był niczym podtrzymywany w środku, jak więc to się działo, że nie spadał? Było późno. Wszyscy wokół milczeli. Przemykają się, udając duchy – pomyślał. Starali się go przekonać, że już jest martwy. Zamknął oczy. Był zbyt zmęczony – czy też obojętny – by trzymać je otwarte. Usłyszał, jak doktor wszedł i mierzył mu puls. Po chwili rozległ się silny, pewny siebie głos: – Przykro mi, lady Morgan. Nic więcej teraz nie da się zrobić. Nawet nie wiem, co mu dolega. Może jakaś zadawniona gorączka z dżungli. Mógłbym znów upuścić mu krwi, ale już tyle jej upuściliśmy, że jest to niewskazane. Gdy jednak jego stan się pogorszy, uczynię to znowu. – A więc umrze? – zapytała lady Morgan. Henryk pomyślał, że w pytaniu tym zabrzmiała raczej ciekawość niż smutek. – Tak, umrze, chyba że Bóg zechce inaczej. Tylko Bóg może być pewien swych pacjentów. Po chwili pokój opustoszał. Henryk wiedział, że żona siedzi obok łóżka. Słyszał, jak cicho płacze. Jaka szkoda, że nie mogę umrzeć na statku, mogłaby przygotować mój worek. Świadomość, że wchodzę do nieba z zapasem czystej bielizny, dałaby jej sporą satysfakcję. – Och, mój mężu… Och, Henryku, mój mężu.

Obrócił głowę i przyjrzał się jej z ciekawością, po czym utkwił spojrzenie w jej oczach. Nagle poruszyła go jej rozpacz. Ta kobieta mnie kocha – powiedział do siebie. – Ta kobieta mnie kocha, a ja o tym nigdy nie wiedziałem. Nie znam takiej miłości. Jej oczy… jej oczy… to coś poza zasięgiem mego zrozumienia. Czy to możliwe, że zawsze mnie kochała? – Znów na nią spojrzał. – Jest blisko Boga. Myślę, że kobiety są bliżej Boga niż mężczyźni. Nie mówią o tym, ale – Chryste! – to widać w ich oczach. I kocha mnie. Cały czas, zrzędząc, gderając, marszcząc brwi w niezadowoleniu, ta kobieta mnie kochała, a ja o tym nie wiedziałem. Ale co zrobiłbym, gdybym wiedział? Odwrócił się. Ten żal był zbyt wielki, zbyt palący i straszny, aby o nim rozmyślać. To okropne ujrzeć duszę kobiecą wyzierającą przez oczy. A więc miał umrzeć. Jeżeli śmierć tak wyglądała, było to dosyć przyjemne. Czuł ciepło i zmęczenie. Za chwilę zaśnie i to będzie śmierć – Siostra Śmierć. Wiedział, że ktoś wszedł do pokoju. Żona pochyliła się, tak że mógł go dostrzec. Denerwowałaby się, gdyby wiedziała, że może ruszać głową, jeśli zechce. – To proboszcz, mój drogi. Bądź dla niego miły – poprosiła. – Wysłuchaj go! To może ci być pomocne… później. Ach, jaka praktyczna! Usiłowała dopilnować, w miarę swoich możliwości, żeby zawarł porozumienie z Wszechmogącym. Jej uczucie przynosiło korzyści, ale jej miłość – ta, która lśniła w mokrych oczach – była przerażająca. Henryk poczuł, jak jego dłoń ujmuje miękka ręka. Przemawiał do niego łagodny głos. Jednak słuchanie sprawiało mu trudność. Sufit kołysał się niebezpiecznie. – Bóg jest Miłością – mówił głos. – Musisz Mu zaufać. – Bóg jest Miłością – powtórzył mechanicznie Henryk. – Módlmy się – powiedział głos. Nagle Henryk przypomniał sobie chwilę ze swego dzieciństwa. Potwornie bolało go ucho, a matka trzymała go w ramionach. Głaskała końcami palców jego nadgarstek. „To wszystko głupstwo” – mówiła. Pamiętał, jak to powiedziała. „To wszystko głupstwo. Bóg jest Miłością. Nie pozwala cierpieć małym chłopcom. A teraz powtarzaj za mną: »Bóg jest moim pasterzem. Nic mi nie potrzeba«”. To wyglądało tak, jakby podawała mu lekarstwo. Takim samym tonem wydałaby polecenie: „Chodź tu i przyjmij to namaszczenie!”. Henryk czuł ciepłe palce wikarego na swych nadgarstkach i poczuł ich dotyk. – Bóg jest moim pasterzem. Nic mi nie potrzeba – zamruczał Henryk sennym głosem. – On sprawia, że kładę się na zielonych łąkach… Głaskanie nie ustawało, lecz stało się mocniejsze. Glos wikarego zabrzmiał głośniej i bardziej zdecydowanie. Wyglądało to tak, jak gdyby po latach cierpliwego czekania Kościół wreszcie dostał Henryka Morgana w swoją władzę. Ten głos niemal napawał się rozkoszą. – Czy żałujesz za swoje grzechy, sir Henryku?

– Moje grzechy? Nie, nie zastanawiałem się nad nimi. Czy mam wyrazić skruchę za Panamę? Wikary poczuł zakłopotanie. – Cóż, zdobycie Panamy było czynem patriotycznym. Spotkało się z aprobatą króla. A poza tym, ci ludzie to papiści. – Więc jakie są moje grzechy? – zapytał Henryk. – Pamiętam tylko te najbardziej bolesne i te najprzyjemniejsze. To tak, jakby się im sprzeniewierzyć. Były czarujące. A te bolesne niosły w sobie pokutę niczym ukryty nóż. Jak mogę za nie żałować? Mogę przejrzeć całe moje życie od początku, nazywając i wyrażając żal za każdy czyn, poczynając od przegryzienia pierwszego gryzaczka aż do ostatniej wizyty w burdelu. Mogę żałować za wszystko, co pamiętam, ale jeśli zapomnę jakiegoś grzechu, wszystko to będzie na nic. – Czy żałujesz za swoje grzechy, sir Henryku? Uzmysłowił sobie, że nie wydał z siebie ani słowa. Mówienie sprawiało mu trudność. Jego język stał się leniwy i sztywny. – Nie – odparł. – Nie mogę ich sobie przypomnieć. – Poszukaj w swym sercu chciwości, chuci i złości. Musisz wyrzucić wszystko, co niegodne, ze swego serca. – Ależ, panie, nie przypominam sobie, żebym kiedykolwiek był świadomie niegodziwy. Popełniałem czyny, które później wydawały mi się niegodziwe, ale gdy je popełniałem, zawsze miałem dobro na względzie. I znów uświadomił sobie, że nic nie powiedział. – Módlmy się – powiedział głos. Henryk podjął ogromny wysiłek, usiłując poruszyć językiem. – Nie! – zawołał. – Ale przecież modliłeś się wcześniej. – Tak, modliłem się, gdyż moja matka sobie tego życzyła. Chciała, żebym modlił się przynajmniej raz dziennie, bardziej jako dowód posłuszeństwa i by wykazać, że spełniła względem mnie swą powinność, niż z jakichkolwiek innych powodów. – Czy chcesz umrzeć jako heretyk, sir Henryku? Czy nie boisz się śmierci? – Jestem zbyt zmęczony lub zbyt leniwy, aby zastanawiać się nad problemem herezji. I nie obawiam się śmierci. Widziałem wiele przemocy i żaden z mężczyzn, których podziwiałem, nie obawiał się śmierci, tylko umierania. Widzi pan, śmierć to pojęcie intelektualne, natomiast umieranie jest bólem. A moja śmierć, jak dotąd, jest niezwykle przyjemna. Nie, panie, nie boję się nawet umierania. Jest to wygodne i byłoby też spokojne, gdyby zostawiono mnie samego. To tak, jakbym miał usnąć po jakimś wielkim wysiłku. Znów usłyszał głos wikarego, ale chociaż ręka ciągle obejmowała jego nadgarstek, głos dochodził ze znacznej odległości: – On mi nie odpowie – mówił wikary. – Niepokoję się o jego duszę.

I wtedy usłyszał głos swojej żony: – Musisz się modlić, kochanie. Każdy tak czyni. Jak dostaniesz się do nieba, jeśli nie będziesz się modlił? Znów ta jej chęć zawierania kontraktu z Panem Bogiem. Henryk nie chciał jednak na nią patrzeć. Choć jej filozofia tchnęła naiwnością, oczy były głębokie i smutne jak bezkresne niebo. Chciał powiedzieć: „Nie chcę iść do nieba po śmierci. Chcę, żeby zostawili mnie w spokoju”. Tyle zamieszania robili wokół jego śmierci. Doktor znów wszedł do pokoju. – Jest nieprzytomny – oświadczył mocnym głosem. – Myślę, że jednak upuszczę mu krwi. Henryk poczuł skalpel na ramieniu. To było przyjemne. Miał nadzieję, że znów go zacznie ciąć, i jeszcze raz. Jednak zamiast upuszczania krwi poczuł dziwne ciepło ogarniające całe ciało, uczucie mrowienia w piersiach i ramionach, jak gdyby mocne, stare wino śpiewało w jego żyłach. I teraz nastąpiła dziwna zmiana. Stwierdził, że widzi wszystkich przez opuszczone powieki, wszystko dookoła, bez poruszania głową. Doktor, jego żona i proboszcz, i nawet pokój – odpływały od niego. Poruszają się – pomyślał. – Ja się nie ruszam. Ja jestem przymocowany. Jestem centrum wszystkiego i nie mogę się ruszać. Jestem ciężki jak wszechświat. Może jestem wszechświatem? Do jego świadomości przeniknął niski, pełen słodyczy ton, wibrujący, bogaty ton organów, który go wypełniał, emanował z jego mózgu, owładnął jego ciałem i rozpłynął się w przestrzeni. Zobaczył ze zdumieniem, że pokoju już nie ma. Leżał w ogromnej, niezmierzalnej, ciemnej grocie, a po obu stronach widniały rzędy grubych, pękatych kolumn, zrobionych z zielonego, lśniącego kryształu. Ciągle znajdował się w pozycji leżącej, a obok niego przepływała długa grota. Nagle cały ruch ustał. Otaczały go dziwne istoty o dziecięcych ciałach i bulwiastych, ciężkich głowach, lecz pozbawione twarzy. W miejscu, gdzie winny znajdować się twarze, ciało było solidne i nienaruszone. Istoty te rozmawiały suchymi, ochrypłymi głosami. Henryka zdumiewało to, że potrafią mówić bez ust. Powoli dochodził do przekonania, że to były jego uczynki i myśli, które żyły z Siostrą Śmiercią. Każde z nich, z chwilą gdy zostało zrodzone, udawało się do Siostry Śmierci. Gdy już rozpoznał ich tożsamość, wszystkie te stwory bez twarzy zwróciły się ku niemu i otoczyły ciasno jego łóżko. – Dlaczego mnie popełniłeś? – krzyczał jeden z nich. – Nie wiem, nie pamiętam cię. – Dlaczego mnie pomyślałeś? – Nie wiem. Musiałem to wiedzieć, ale zapomniałem. Pamięć mnie opuszcza tu, w tej grocie. Nie przestawały go nękać pytaniami, a ich głosy stawały się coraz bardziej ostre

i nieprzyjemne, tak że przytłumiły Wielki Ton. – Odpowiedz mi! – Nie, mnie! – Och, dajcie mi spokój! Pozwólcie mi odpocząć – powiedział Henryk ze znużeniem. – Jestem zmęczony i nie mogę nic wam powiedzieć. I wtedy spostrzegł, że małe stworzenia przywarły do ziemi w obliczu zbliżającego się kształtu. Obróciły się ku niemu i skuliły się, aż w końcu opadły przed nim na kolana i uniosły drżące ramiona w błagalnym geście. Henryk skierował swą uwagę na przybyłą postać. Ależ to Elżbieta, mała Elżbietka ze złotymi włosami i mądrym spojrzeniem na młodej twarzy. Włosy miała przybrane chabrami, a jej oczy były zdziwione i lśniące. Nagle dostrzegła Henryka. – Jestem Elżbieta – powiedziała. – Nie pożegnałeś się ze mną przed wyjazdem. – Wiem. Myślę, że się bałem. Ale stałem w ciemnościach przed twoim oknem i gwizdałem. – Naprawdę? – uśmiechnęła się z zadowoleniem. – To miło z twojej strony. Nie rozumiem jednak, dlaczego się mnie bałeś – takiej małej dziewczynki. To było niemądre z twojej strony. – Nie wiem dlaczego – powiedział. – Uciekłem. Kierowała mną siła, która wymyka się pojmowaniu wszystkich światów. Wspomnienia opuszczają mnie jak kolonia starzejących się łabędzi, które odlatują na jakąś samotną wyspę na morzu, aby umrzeć. Ale zostałaś księżniczką, czy tak? – zapytał z niepokojem. – Tak, chyba tak. Mam nadzieję. Ja też zapomniałam. Powiedz, czy rzeczywiście stałeś tam w ciemnościach? Henryk zauważył dziwną rzecz. Jeśli na którąś z przycupniętych beztwarzych postaci patrzył uporczywie, znikała. Zabawiał się patrzeniem na kolejne stwory, aż wszystkie zniknęły. – Czy rzeczywiście stałeś tam w ciemnościach? – Nie wiem. Może tylko tak myślałem. – Poszukał wzrokiem Elżbiety, ale i ona zniknęła. W jej miejsce pojawił się czerwony, tlący się żar, którego światło powoli gasło. – Zaczekaj, Elżbieto… Zaczekaj. Powiedz mi, gdzie jest mój ojciec. Chcę go zobaczyć. Gasnący żar odpowiedział mu: – Twój ojciec umarł szczęśliwy. Bał się wypróbować nawet Śmierć. – A Merlin, gdzie jest Merlin? Gdybym tak mógł go odszukać. – Merlin? Powinieneś to wiedzieć. Gromadzi marzenia na Avalonie. Żar zgasł z suchym, ostrym trzaskiem. Nigdzie nie było światła. Przez chwilę Henryk był świadom głębokiego, spokojnego pulsowania Tonu.

DO NIEZNANEGO BOGA (…) On daje oddech, moc; co on rozkaże, Świat cały spełnia, spełniają bogowie, Cieniem jest jego śmierć i nieśmiertelność – Jakiemuż bogu złożymy ofiarę? Przez swą potęgę jedyny król świata, Tego co dyszy, co oczy zamyka, Włada dwunożnym, czworonożnym światem – Jakiemuż bogu złożymy ofiarę? Moc jego zręby dźwignęła Himalaj, Jego jest morze i Strumień niebieski, Ramiona jego są to strony świata – Jakiemuż bogu złożymy ofiarę? On niebo wielkie i ziemię utrwalił, Światło na niebie i te horyzonty, On wśród przestworów wymierza przestrzenie – Jakiemuż bogu złożymy ofiarę? Ku niemu patrzą dwa wrogie szeregi, O pomoc prosząc z wylęknionym sercem, Przez niego słońce na wschodzie rozbłyska – Jakiemuż bogu złożymy ofiarę? (…) On w swej potędze patrzył na te wody, Co siłę niosą i ofiarę rodzą, Ponad bogami on jedynym bogiem – Jakiemuż bogu złożymy ofiarę? Niech nam nie szkodzi, on, rodziciel ziemi, On, twórca nieba, potężny w swej prawdzie, Ten, co narodził jasne wielkie wody – Jakiemuż bogu złożymy ofiarę? (…) HYMNY RIGWEDY, mandala 10, hymn 120; przełożył z sanskrytu Franciszek Michalski, Ossolineum 1971

Rozdział 1 Kiedy na leżącej niedaleko Pittsford w stanie Vermont farmie Wayne’ów zakończyły się zbiory, kiedy narąbano drewna na zimę i kiedy pierwszy puszysty śnieg okrył ziemię, wtedy któregoś popołudnia Joseph Wayne podszedł do fotela z wysokim oparciem, stojącego w pobliżu kominka, i stanął przed ojcem. Obaj mężczyźni byli bardzo do siebie podobni. I jeden, i drugi miał wielki nos i wydatne, ostre kości policzkowe. Obie twarze zdawały się wykute z materiału twardszego i trwalszego niż ludzkie ciało, z substancji z trudem dającej się formować. Broda Josepha była czarna i jedwabista, na tyle rzadka, że widać przez nią było zarys podbródka. Broda starca była długa i siwa. Co rusz ją przeczesywał palcami i spokojnie układał jej końce na piersi. Minęła dłuższa chwila, nim starzec spostrzegł, że syn stoi koło niego. Podniósł oczy, stare i mądre oczy, pogodne i bardzo niebieskie. Oczy Josepha też były niebieskie, tyle że ostre i jak to u młodego – ciekawe. Teraz, kiedy już stanął przed ojcem, zawahał się, czy powiedzieć mu o swoim zamiarze odejścia. – Ojcze – rzekł nieśmiało. – Nie wystarczy nam ziemi. Starzec poprawił pasterski pled wokół chudych, sztywnych ramion. Głos miał miękki, stworzony do wygłaszania rozważnych osądów. – Co chcesz przez to powiedzieć, Josephie? – Słyszałeś, ojcze, że Benjy szuka żony? Ożeni się z nadejściem wiosny. I będzie dziecko. A następnego lata będzie następne dziecko. Ziemi nie da się rozciągnąć, ojcze. Nie wystarczy jej. Starzec wolno opuścił oczy i przyglądał się swoim palcom, leniwie splatającym się ze sobą na jego kolanach. – Benjamin nic mi o tym nie mówił. Na nim zresztą nigdy nie można polegać. Jesteś pewny, że szuka żony? – Tak mówią Ramseyowie w Pittsford, ojcze. Jenny Ramsey ma nową suknię i nosi się piękniej niż zawsze. Widziałem ją dzisiaj. Na mnie nie chciała patrzeć. – No to pewnie jest tak, jak mówisz. Benjamin powinien mi o tym powiedzieć. – Tak więc widzisz, ojcze, że tu ziemi nie wystarczy dla nas wszystkich. John Wayne uniósł oczy. – Ziemi wystarczy, Josephie – powiedział spokojnie. – Burton i Thomas przywiedli swoje żony do domu i ziemi starczyło. Wedle wieku ty jesteś następny. Ty powinieneś wziąć sobie kobietę, Josephie. – Jest granica, ojcze. Więcej ta ziemia nie wyżywi. Oczy ojca nabrały ostrości. – Jesteś o coś zły na swych braci, Josephie? Może spieracie się między sobą, o czym nie wiem? – Nie, ojcze – zapewnił Joseph. – Gospodarstwo jest małe. – Pochylił się w stronę ojca. –

A ja czuję głód, głód własnej ziemi. Czytałem o Zachodzie, ziemia tam jest tania i dobra. John Wayne westchnął, szarpnął brodę i podwinął jej końce. Między mężczyznami zapadła głęboka cisza. Joseph stał przed patriarchą rodu i czekał na jego wyrok. – Gdybyś mógł poczekać rok – powiedział w końcu starzec. – Rok czy dwa to jest nic, gdy się ma trzydzieści pięć lat. Gdybyś mógł poczekać rok, na pewno nie dłużej jak dwa, nie miałbym nic przeciwko temu. Nie jesteś pierworodnym, Josephie, ale to o tobie zawsze myślałem jako o tym, któremu przekażę błogosławieństwo. Thomas i Burton nie są źli, są dobrymi synami, ale swoje błogosławieństwo przelać chciałem na ciebie, byś ty mógł zająć moje miejsce. Dlaczego tak chciałem – nie wiem. Jest w tobie większa moc niż w twoich braciach, Josephie. Jesteś od nich mocniejszy duchem. – Ale, ojcze, oni tam na Zachodzie już zagospodarowują ziemię. Teraz wystarczy tam przeżyć rok na zajętym gruncie, zaorać, pobudować dom i ziemia jest twoja. Nikt ci jej już odebrać nie może. – Wiem, słyszałem o tym. Ale przypuśćmy, że już teraz tam pójdziesz. I co? Będę dostawał jedynie listy, w których będziesz mi mówił, jak ci idzie i co robisz. Za rok, nie dalej jak za dwa, pójdę z tobą. Jestem stary, Josephie. Będę szedł z tobą, nad twoją głową, wysoko w powietrzu. Obejrzę ziemię, którą wybierzesz, i dom, który zbudujesz. Wiesz, że będę tego ciekaw. Pewnie od czasu do czasu będę miał sposobność ci pomóc. Na przykład, zgubi się krowa – pomogę ci ją znaleźć; stamtąd, z wysoka, będę miał rozległy widok. Gdybyś, Josephie, mógł tylko poczekać, aż do tego dojdę. – Ale tam już zagospodarowują ziemię – rzekł Joseph z uporem. – Minęły trzy lata tego stulecia. Jeśli dalej będę czekał, oni tam zajmą wszystką dobrą ziemię. A ja odczuwam jej głód, ojcze – powiedział z rozgorączkowanymi tym głodem oczami. John Wayne kiwał się i kiwał, i coraz mocniej owijał pled wokół ramion. – Rozumiem – powiedział wolno i zamyślił się. – To nie jest zwykły niepokój. Może mi się uda znaleźć cię później – rzekł i dodał rozkazująco: – Zbliż się, Josephie. Połóż tutaj rękę… Nie, tu!… Tak uczynił to mój ojciec. Zwyczaju tak dawnego nie wolno zmieniać. Tu przytrzymaj rękę. Pochylił swoją siwą głowę. – Niech błogosławieństwo Boga i moje spocznie na tym dziecku. Niech żyje w świetle Jego Oblicza. Niech kocha swoje życie. – Przerwał na chwilę. – Teraz, Josephie, możesz iść na Zachód. Rzecz między mną a tobą skończona. Wkrótce nadeszła zima z głębokim śniegiem i mrozem przejmującym do szpiku kości. Przez miesiąc Joseph kręcił się po domu, nie kwapiąc się ze zrywaniem z młodością i z wszystkim tym, co go z tą młodością wiązało. Ale otrzymane błogosławieństwo odcięło go od podłoża. W domu czuł się obco i wiedział, że bracia chętnie się go pozbędą. Odszedł, nim nadeszła wiosna. A kiedy dotarł do Kalifornii, na jej wzgórzach zieleniła się trawa.

Rozdział 2 Po długim wędrowaniu Joseph dotarł do długiej doliny zwanej Nuestra Señora i tu zarejestrował swoje gospodarstwo. Nuestra Señora, Dolina Najświętszej Panienki w centralnej Kalifornii, była – kiedy Joseph tu dotarł – zielona i złota, żółta i niebieska. Jej dno tonęło w dzikich owsach i kanarkowych kwiatach gorczycy. Rzeka San Francisquito hałaśliwie płynęła kamienistym korytem, przedzierając się przez zbity las. Oba zbocza schodziły się i zamykały dolinę Nuestra Señora, chroniąc ją zarówno przed atakami morza, jak i przed niszczącymi podmuchami wiatrów z wielkiej doliny Salinas. Daleko na południu pomiędzy wzgórzami otwierało się przejście, którym rzeka mogła popłynąć dalej. U tego przejścia stał kościół i leżało miasteczko Najświętszej Panienki. Chaty Indian tuliły się do glinianych ścian kościoła. I choć kościół często bywał pusty, choć obrazy świętych były poniszczone, a część potłuczonych dachówek leżała stertą na ziemi, choć dzwony były popękane, meksykańscy Indianie ciągle tu mieszkali, tu obchodzili swoje święta, tu tańczyli la jotę na ubitej ziemi i tu spali w słońcu. Joseph po zarejestrowaniu swojego gospodarstwa niezwłocznie ruszył na jego objazd. Oczy błyszczały mu z podniecenia pod szerokim rondem kapelusza i łapczywie wdychał zapachy doliny. Ubrany był w dżinsy z otokiem mosiężnych ćwieków wokół bioder, niebieską koszulę i kamizelkę z kieszeniami. Miał nowe buty z wysokimi obcasami, a przy nich błyszczące jak srebro ostrogi. Drogą do miasteczka z trudem wlókł się stary Meksykanin. Twarz mu się rozjaśniła, gdy Joseph podjechał bliżej. Zdjął kapelusz i zszedł na skraj drogi. – Świętuje się tu gdzieś? – zapytał Josepha. Ten zaśmiał się tylko radośnie. – Mam sto sześćdziesiąt akrów ziemi w tej dolinie. I tu będę żył. Oczy starego wędrowca spoczęły na strzelbie, która tkwiła pod nogą jeźdźca. – Jeśli napotkasz tu gdzieś jelenia, señor, i jeśli tego jelenia ustrzelisz, przypomnij sobie Starego Juana. Joseph ruszył i zawołał przez ramię: – Będzie fiesta, kiedy zbuduję dom. Wtedy mi się przypomnisz, Stary Juanie. – Mój zięć gra na gitarze, señor. – Więc jego też zaproszę, Stary Juanie. Koń Josepha szedł szybko, rozburzając kopytami suche liście dębów. Żelazne podkowy dźwięczały metalicznie, uderzając o wystające z ziemi kamienie. Ścieżka wiodła przez las graniczący z rzeką. Kiedy Joseph tak jechał, ogarniały go i strach, i zuchwałość jednocześnie, jak to się zdarza u młodego mężczyzny, gdy przemyka się do mądrej i pięknej kobiety. Był na wpół oszołomiony czarem lasu Najświętszej Panienki. Było coś z przedziwnej kobiecości w splatających się, rozgałęzionych konarach, w długim zielonym tunelu wyciętym przez rzekę skroś drzew i zwartych zarośli. Niekończące się korytarze, wielkie przejścia i nisze zdawały się zawierać jakieś magiczne i obiecujące znaczenia, jak symbole jakichś pradawnych

wierzeń. Joseph wzdrygnął się i przymknął oczy. – Może jestem chory? – rzekł sam do siebie. – Kiedy otworzę oczy, wszystko to może się okazać tylko gorączkowym majakiem. Kiedy tak jechał, dalej i dalej, naszedł go strach, że ta ziemia to wytwór sennego marzenia, który zaraz zniknie, rozpłynie się w suchym kurzu poranka. Zahaczył kapeluszem o gałąź manzanity i ten spadł na ziemię. Joseph stanął, zsiadł z konia, wyciągnął rękę i nachylił się, by dłońmi dotknąć ziemi. Chciał zrzucić z siebie strachy, które go opadały. Spojrzał w górę, na czubki drzew, gdzie słońce tańczyło na drżących liściach i gdzie wiatr śpiewał beztrosko. Kiedy ponownie wsiadł na konia, wiedział, że miłość do tej ziemi nigdy już w nim nie wygaśnie. Chrzęst skóry siodła, dzwonienie łańcuchów i ostróg, zgrzytanie końskich zębów na wędzidle – wszystko to były najwyższe tony pieśni na cześć tej tętniącej życiem ziemi. Joseph poczuł, że dotychczas był tępy i nagle stał się wrażliwy, był ospały i nagle rozbudził się. Gdzieś w samej głębi duszy poczuł, że coś zdradza. Zapominał o przeszłości, o domu, o całym swoim dzieciństwie, chociaż wiedział, że wszystkiemu temu winien jest pamięć. Ta ziemia pochłonie go całego, jeśli nie będzie uważał. By choć trochę przeciwstawić się jej wchłaniającej mocy, pomyślał o ojcu, o ciszy i spokoju, o sile i wieczystej jego prawości, i w duszy poczuł, że zamiera w nim dotychczasowe rozdarcie, bo zrozumiał, że jego ojciec i ta nowa ziemia to jedno. I wtedy przeraził się. – Umarł – powiedział do siebie. – Ojciec na pewno umarł. Koń wyszedł z lasu nad rzeką i ruszył gładkim półokrągłym śladem, wyglądającym jak szlak wyżłobiony cielskiem pytona. Ślad zmieniał się w dukt wydeptany racicami i łapami samotnych, przerażonych zwierząt, które nim chodziły, poszukując chociażby ducha żywej istoty. Znalazły na nim odbicie przeróżne wydarzenia. Dukt w tym miejscu skręcał szerokim łukiem, omijając wielki dąb z nisko wiszącym grubym konarem, na którym kiedyś, dawno temu, puma zaczaiła się, by zabić, i gdzie zostawiła swój zapach, który powodował, że zwierzęta omijały to miejsce z daleka. Tu znowu biegł w bezpiecznej odległości od gładkiej skały, na której zwykł wygrzewać w słońcu swe zimne ciało grzechotnik. Koń szedł środkiem duktu, gotowy zareagować na każde ostrzeżenie. Ścieżka kończyła się wielką polaną, pośrodku której kępa dębów rosła jak ciemnozielona wyspa na tle jasnej zieleni trawy. Kiedy Joseph podjeżdżał do drzew, usłyszał przeraźliwy pisk. Zbliżywszy się do skraju lasku, zobaczył potężnego odyńca z zakrzywionymi kłami, żółtymi ślepiami i grzywą zmierzwionych rudych kudłów. Bestia siedziała na tylnych nogach i łapczywie żarła zad ciągle jeszcze kwiczącego warchlaka. W pewnym oddaleniu locha i pięć innych prosiąt popiskiwało ze strachu. Odyniec przestał żreć i stanął na cztery nogi, gdy tylko Joseph znalazł się w zasięgu jego

powonienia. Parsknął i zostawił zdychające, ale ciągle jeszcze kwiczące przeraźliwie prosię. Joseph szarpnął wodze. Twarz stężała mu z gniewu, a oczy zbladły tak, że stały się niemal białe. – Przeklętniku! – krzyknął. – Nie możesz żreć innych zwierząt? Musisz żreć własne potomstwo? Wyrwał strzelbę z futerału i wycelował pomiędzy żółte ślepia odyńca. Zaraz jednak opuścił lufę i kciukiem zwolnił kurek. Zaśmiał się krótko z samego siebie. – Uzurpuję sobie zbyt wielką władzę – powiedział. – Przecież on pewnie jest ojcem z pięćdziesięciu takich prosiaków, a może być ojcem dalszych pięćdziesięciu. Odyniec obrócił się i parsknął, gdy Joseph przejeżdżał tuż obok. Za polaną ścieżka wspinała się po stoku wzgórza gęsto zarośniętego krzewami: manzanitą, karłowatą dębiną i jeżynami, tak mocno ze sobą poplątanymi, że nawet dzikie króliki musiały robić sobie w nich tunele. Teraz ścieżka wybiegła na szczyt i dotarła do pasma drzew: brązowych, żywych i białych dębów. Między ich konarami pojawił się blady strzęp mgły i płynął powoli tuż nad wierzchołkami drzew. Po chwili dołączył do niego inny, niemal przezroczysty, a potem następny, i jeszcze następny. Płynęły po niebie jak na pół zmaterializowane duchy, rosły coraz większe i większe, aż trafiały na komin ciepłego powietrza i unosiły się wysoko w niebo, by utworzyć niewielkie obłoczki. Nad całą doliną formowały się i unosiły chmurki, jak duchy zmarłych, które opuszczają śpiące miasto. Zdawały się rozpływać na tle nieba, ale słońce i tak traciło w nich swe ciepło. Koń Josepha podniósł łeb i parsknął. Na samym szczycie wzgórza stała kępa ogromnych drzew mandrone. Zaskoczyło go, jak bardzo przypominały wyglądem ciało i mięśnie. Wyrzucały w górę muskularne ramiona, czerwone, jakby z odartego ze skóry mięsa, i poskręcane jak ciało na kole tortur. Joseph, przejeżdżając, dotknął ręką gałęzi: była zimna, gładka i twarda. Liście na końcach tych przerażających ramion były jasnozielone i błyszczące. Drzewa mandrone budzą litość i strach – płaczą z bólu, kiedy się je pali. Joseph wjechał na szczyt i spojrzał na porosłą trawą ziemię swego nowego gospodarstwa, gdzie dziki owies srebrem falował w podmuchach słabego wiatru, gdzie kępy niebieskiego łubinu leżały jak cienie w czystą, świetlistą noc, a maki na stokach pagórka wyglądały jak promienie wstającego słońca. Wyciągnął się w siodle, by przyjrzeć się ogromnym łąkom z kępami żywych dębów, które stały tu jak odwieczna rada rządząca tą krainą. Rzeka, zasłonięta miejscami przez drzewa, jak wijąca się ścieżka przecinała całą dolinę. Jako białą plamkę zobaczył swój namiot pod ogromnym samotnym dębem dobre dwie mile stąd. Rozbił go tam i zostawił, gdy wybierał się na objazd swojego nowego gospodarstwa. Długo tak patrzył w dolinę i czuł, że przez ciało przebiegają mu gorące prądy. – To moje – powiedział po prostu i oczy zaszły mu łzami, a umysł owładnęła jedna myśl: to

wszystko będzie jego. Już darzył uczuciem trawę i kwiaty. Czuł się tak, jakby te drzewa były jego potomstwem, a ziemia – jego ukochanym dzieckiem. Przez moment wydało mu się, że płynie w powietrzu i patrzy na nią z góry. – To moje – powtórzył. – I będę się o to troszczył. Obłoczki zbierały się na niebie. Całe ich zastępy przesuwały się na wschód, by dołączyć do formującej się na linii wzgórz armii. Szare oceaniczne chmury napływały znad gór z zachodu. Z westchnieniem podniósł się wiatr i przeleciał przez konary drzew. Koń swobodnie schodził ścieżką w kierunku rzeki. Często podnosił łeb i parskał, czując słodki, świeży zapach nadchodzącego deszczu. Znad morza płynęły dalsze zastępy chmur i jak ogromna czarna armia z grzmotem posuwały się na wschód. Joseph zadrżał z radości, czując narastającą ich moc. Rzeka zdawała się spieszyć w swym biegu i szemrała coś podniecona, sunąc między kamieniami. Zaczęło padać. Opasłe, leniwe krople rozbijały się na liściach. Grzmot przewalił się po niebie jak puste jaszcze armatnie po bruku. Krople, mniejsze teraz, ale za to gęstsze, przecinały powietrze i szumiały w gałęziach drzew. Ubranie Josepha przemokło w jednej chwili. Mokry koń lśnił. W rzece pstrągi chwytały spadające do wody owady. Pnie drzew połyskiwały wilgocią. Ścieżka odbiła w bok od rzeki. Kiedy Joseph zbliżał się do swego namiotu, chmury zawróciły i jak zasłona z szarej wełny odsuwały się z zachodu na wschód. Blask spóźnionego słońca odbijał się od obmytej ziemi, połyskiwał w liściach traw i strzelał snopami iskier i kropel wody w kielichach polnych kwiatów. Przed namiotem Joseph zsiadł, rozkulbaczył konia, wytarł mu szmatą grzbiet oraz łopatki i puścił zmęczone zwierzę, by się swobodnie popasło. Stał w wilgotnej trawie przed namiotem. Zachodzące słońce rozświetlało mu włosy, a wieczorny wiatr bawił się jego brodą. Kiedy patrzył w dół na zieloną dolinę, głód w jego oczach przeradzał się w drapieżność. Chęć posiadania przechodziła w namiętność. To moje – coś w nim śpiewało. – Głęboko w dół, aż do samego środka ziemi, moje! Rozkopał stopami miękki grunt. Radość rosła w nim aż do uczucia bolesnego pożądania, które gorącym strumieniem przepływało całe jego ciało. Rzucił się na ziemię, twarz ukrył w trawie i przycisnął policzki do jej wilgotnych łodyg. Palcami chwycił jej kępkę, wyrwał i chwycił następną. Udami ciężko uderzał o ziemię. Po chwili szał minął. Josephowi zrobiło się zimno. Był przerażony i zły. Siadł i wytarł błoto z warg oraz brody. – Co mi się stało? – pytał samego siebie. – Co mnie naszło? Czyżbym tego aż tak potrzebował? Starał się zrozumieć to, co się wydarzyło: ta ziemia na moment stała mu się kobietą. – Potrzebuję żony – powiedział do siebie. – Bez kobiety będę tu zbyt samotny.

Poczuł się zmęczony. Ciało miał obolałe, jakby dopiero co dźwignął ogromną skałę; ten moment pożądania przeraził go. Na ognisku przed namiotem ugotował sobie mizerną kolację. Kiedy nadeszła noc, siadł i patrzył na zimne srebrne gwiazdy, i czuł bicie serca swojej ziemi. Ogień przygasł i żarzyły się tylko węgle. Słyszał kojoty zawodzące na wzgórzach, słyszał pohukujące cicho sowy, a nawet polną mysz skradającą się przez trawę. Nad wschodnią krawędzią doliny wstawał księżyc w kolorze plastra miodu. Zanim uniósł się ponad pagórki, złota tarcza przezierała pomiędzy pniami sosen. Jedna z nich zdawała się przebijać ten plaster, dopóki nie wchłonęła jej ciemność, gdy tarcza miesiąca uniosła się wyżej.

Rozdział 3 Na długo przedtem nim wozy z budulcem znalazły się w zasięgu jego wzroku, Joseph słyszał słodki, ostry dźwięk dzwonków zawieszonych na chomątach, który dawał znać innym zaprzęgom, by usuwały się z wąskiej drogi. Joseph umył się dzisiaj dokładnie, uczesał włosy i brodę. Z oczu wyzierało mu oczekiwanie; nie widział nikogo od dwóch tygodni. W końcu zaprzęgi wyłoniły się spomiędzy drzew. Konie szły trochę nerwowym krokiem, ciągnąc ciężki ładunek tarcicy po nowej, nierównej drodze. Woźnica z pierwszego wozu pomachał kapeluszem w jego stronę; błysnął odbity od sprzączki promień słońca. Joseph wyszedł naprzeciw zaprzęgom. Wdrapał się na wysokie siedzenie pierwszego wozu i siadł obok woźnicy – człowieka w średnim wieku o twarzy brązowej i pomarszczonej jak wyschnięty liść tytoniu. Woźnica przełożył lejce do lewej ręki, a prawą wyciągnął w stronę Josepha. – Myślałem, że będziecie wcześniej – powiedział Joseph. – Mieliście jakieś kłopoty w drodze? – Nic takiego, Wayne, co można by nazwać kłopotami. Juanito wdał się w bójkę, a mój syn Willie ugrzązł przednim kołem w błocie. Pewnie zasnął. Ostatnie dwie mile drogi są prawie nieprzejezdne. – Ale to będzie dobra droga – odrzekł Joseph – kiedy dużo zaprzęgów, takich jak te wasze, po niej przejedzie. Tam, pod tym wielkim dębem – wskazał palcem – zrzucimy budulec. Twarz woźnicy spochmurniała, jakby przeczuwał nieszczęście. – Masz zamiar budować pod drzewem? Nie radziłbym ci. Wystarczy, że którejś nocy złamie się jeden z potężnych konarów: rozwali ci dach, a ciebie może zabić we śnie. – To mocne, zdrowe drzewo – zapewnił go Joseph. – Chcę zbudować dom w jego pobliżu. A ty swój dom zbudowałeś daleko od drzewa? – Nie. I dlatego właśnie ci to mówię. Moja chałupa stoi dokładnie pod drzewem. Nie wiem, co mnie naszło, że właśnie tam ją zbudowałem. Wiele bezsennych nocy przeleżałem, wsłuchując się w wiatr i oczekując, kiedy potężna gałąź, gruba jak beczka, przebije mi dach. Zatrzymał swój zaprząg i uwiązał lejce na drążku hamulca. – Stańcie tu obok – zawołał do pozostałych woźniców. Kiedy ładunek leżał już na ziemi, a konie, uwiązane łbami nad skrzyniami wozów, jadły jęczmień z założonych na pyski worków, woźnice rozłożyli swe posłania do snu. Joseph rozpalił ognisko i zaczął przygotowywać sobie kolację. Trzymał patelnię wysoko nad płomieniem i smażył boczek. Romas, woźnica z pierwszego wozu, podszedł, usiadł przy ognisku. – Wracamy jutro wcześnie rano – powiedział. – Z pustymi wozami pójdzie nam szybciej. Joseph odsunął patelnię od ognia. – Czemu nie puścisz koni trochę na trawę? – W okresie, kiedy pracują? Nie! Trawa nie daje siły. Muszą dostawać coś treściwszego, by

uciągnąć wóz po takiej drodze jak ta twoja. Połóż na chwilę tę swoją patelnię na ogień i niech spokojnie poleży, jeśli chcesz, żeby ci się boczek przysmażył. Joseph nachmurzył się. – Nie masz pojęcia, jak to trzeba robić. Właśnie powolne podsmażanie i ciągłe obracanie powodują, że staje się kruchy i nie rozpływa w tłuszczu. – To tylko jedzenie – odparł Romas. – Wszystko da się zjeść. Juanito i Willie razem podeszli do ogniska. Juanito miał ciemną skórę Indianina i niebieskie oczy. Twarz Williego pod warstewką kurzu była blada i zdeformowana jakąś nieznaną chorobą. Spojrzenie miał wystraszone i niepewne, bo nikt nie wierzył w prawdziwość bólu, który po nocach wstrząsał jego ciałem, i w czarne zmory męczące go we śnie. Joseph popatrzył na nich i uśmiechnął się. – Przyglądasz się moim oczom, señor? – spytał Juanito zaczepnie. – Nie jestem Indianinem. Jestem Kastylijczykiem. Mam niebieskie oczy. Przyjrzyj się mojej skórze – jest ciemna. To od słońca. Kastylijczycy mają niebieskie oczy. – Opowiada to każdemu nieznajomemu, którego spotka – przerwał mu Romas. – Wszyscy w Nuestra Señora wiedzą, że jego matką była squaw, a jeden tylko Bóg wie, kim był jego ojciec. Juanito spojrzał na mówiącego i chwycił za rękojeść zatkniętego za pas długiego noża, ale Romas zaśmiał się tylko i spojrzał na Josepha. – Juanito chce przekonać sam siebie, że tym nożem kiedyś kogoś zabije, i to pozwala mu zachować dumę. Ale dobrze wie, że nigdy tego nie zrobi, i dlatego nie jest zbyt dumny. Weź, zaostrz sobie patyk do jedzenia – zwrócił się do chłopaka. – A następnym razem, zanim zaczniesz opowiadać, że jesteś Kastylijczykiem, upewnij się, że dokoła nikt cię nie zna. Joseph odstawił skwierczącą patelnię i pytająco spojrzał na Romasa. – Czemu tak do niego mówisz? – spytał. – Przecież to nikomu nie szkodzi, że robi z siebie Kastylijczyka. – To jest kłamstwo, Wayne. A kłamstwo jest kłamstwem. Jeśli uwierzysz w jedno, zaraz wymyśli następne. Za tydzień będzie już kuzynem hiszpańskiej królowej. Juanito jest woźnicą, i to diablo dobrym woźnicą. Nie mogę pozwolić na to, by zrobił z siebie księcia. Joseph pokręcił głową i znowu chwycił patelnię. Nie podnosząc wzroku, powiedział: – Myślę, że on jest Kastylijczykiem. Ma niebieskie oczy i jest w nim coś jeszcze. Nie wiem, skąd to wiem, ale myślę, że jest. Juanito podniósł hardo głowę. – Dziękuję, señor – powiedział. – To prawda, co mówisz. – Wyprostował się dumnie. – My się wzajemnie rozumiemy, señor. Jesteśmy caballeros. Joseph rozłożył boczek na cynowe talerze i nalał kawy. Uśmiechał się sam do siebie. – Mój ojciec uważa, że jest niemal bogiem. I chyba jest. – Nie wiesz, co robisz! – zawołał Romas. – Nie dam sobie rady z tym caballero. Przestanie

mi pracować. Będzie łaził i w kółko zachwycał się sobą. Joseph dmuchnął w swój kubek z kawą. – Jeśli stanie się zbyt dumny, to mogę tego Kastylijczyka zatrudnić u siebie – rzekł. – Ale, do cholery, on dobrze powozi! – Wiem – powiedział spokojnie Joseph. – To normalne u ludzi z klasą. Nie są stworzeni do byle roboty. Juanito zerwał się i zniknął w zapadających ciemnościach. – Koń pewnie przełożył nogę poza ogrodzenie i trzeba mu pomóc – usprawiedliwił go Willie. Ciemność gęstniała. Horyzont na zachodzie ciągle jeszcze obramowany był srebrzystą poświatą, ale cała Dolina Najświętszej Panienki aż po sam grzbiet gór tonęła w ciemnościach. Rozrzucone po stalowoszarym niebie gwiazdy zdawały się walczyć z nadchodzącą nocą. Czterej mężczyźni siedzieli przy dogasających węglach ogniska z twarzami ukrytymi w cieniu. Joseph pogrążony w myślach bawił się brodą. Romas obiema rękami objął kolana. Jego papieros najpierw jarzył się czerwono, ale stopniowo żar ginął za narastającym popiołem. Juanito siedział sztywno z podniesioną głową i spod półprzymkniętych powiek bacznie obserwował Josepha. Blada twarz Williego zdawała się oderwana od reszty ciała. Od czasu do czasu usta wykrzywiał mu bolesny grymas. Nos miał ostry i kościsty, a wargi zachodzące na siebie jak dziób papugi. Kiedy ognisko przygasło do tego stopnia, że widać było jedynie zarysy twarzy siedzących, Willie wyciągnął szczupłą rękę, a Juanito ujął ją mocno; wiedział, jak bardzo Willie boi się ciemności. Joseph wrzucił gałąź do ogniska; zajęła się niewielkim płomieniem. – Romas – rzekł. – Jest tu piękna trawa, ziemia tłusta i wypoczęta. Wymaga jedynie przeorania. Czemu ją opuszczono? Czemu dotychczas nikt jej ponownie nie zajął? Romas wypluł niedopałek papierosa do ogniska. – Nie wiem. Ludzie bardzo powoli zasiedlają te strony. Leżą daleko od głównego traktu. I chyba z powodu suszy, która kiedyś tu panowała. – Susza? Kiedy to było? – Między osiemdziesiątym a dziewięćdziesiątym. Wyschły wtedy pola i studnie, a bydło wyzdychało. – Odchrząknął i mówił dalej: – Tak było sucho, powiadam wam. Połowa ludzi, co tu mieszkali, musiała opuścić te strony. Ci, co mogli, przepędzali bydło w głąb, do San Joaquin, gdzie wzdłuż rzeki rosła jeszcze trawa. Krowy gęsto zdychały po drodze. Byłem wtedy młodym chłopakiem, ale pamiętam, jak padały z rozdętymi brzuchami. Strzelaliśmy w nie i opadały jak podziurawione balony. A śmierdziało tak, że można było paść trupem. – Ale deszcze przyszły – przerwał mu Joseph. – Ziemia znowu nasiąknęła wodą… – No tak, przyszły – po dziesięcioletniej przerwie. To był prawdziwy potop. Odrodziła się trawa i zazieleniły drzewa. Bardzo się z tego cieszyliśmy, pamiętam. Ludzie z Nuestra Señora

urządzili fiestę w deszczu. Tylko nad gitarzystami zrobiono niewielki daszek, żeby im struny nie zamokły. Reszta była pijana i tańczyła w błocie. Spili się z radości, że jest woda. I to nie tylko Meksykanie. Wtedy pojawił się ojciec Angelo i ich powstrzymał. – Przed czym? – spytał szybko Joseph. – Cóż, nie wiesz, co ludzie robili w tym błocie. Ojciec Angelo był zły nie na żarty. Powiedział, że diabeł ich opętał. Wypędził diabła i zmusił ludzi, by się obmyli i przestali taplać w błocie. Każdemu zadał pokutę. Ojciec Angelo był naprawdę zły. Pozostał z nimi, dopóki deszcz nie przestał padać. – Ludzie byli pijani, powiadasz? – Tak, pijani od tygodnia. I robili brzydkie rzeczy: zdejmowali ubrania… – Ludzie byli szczęśliwi – przerwał mu Juanito. – Studnie do niedawna były suche, señor. Wzgórza były szare jak popiół. Kiedy nadszedł deszcz, ludzie czuli się szczęśliwi. Nie wiedzieli, co z radości robić. Zaczęli więc robić złe rzeczy. Ludzie zawsze robią złe rzeczy, kiedy są za bardzo szczęśliwi. – Mam nadzieję, że to się już więcej nie powtórzy – powiedział spokojnie Joseph. – Tak. Ojciec Angelo powiedział, że to była kara boska. Ale Indianie opowiadają, że najstarsi ludzie pamiętają dwie takie susze. Joseph poderwał się nerwowo. – Nie chcę o tym myśleć. To się zresztą nigdy więcej nie zdarzy. Zobacz, jaka wysoka jest trawa. Romas rozprostował ramiona. – Może i nie. Ale ja nie byłbym tego taki pewny. Czas się położyć. Ruszamy o brzasku. Noc była chłodna. Joseph obudził się o świcie; zdawało mu się, że przez sen słyszał przeraźliwy płacz. To pewnie sowa – pomyślał. – Sen często zniekształca i wyolbrzymia dźwięki. Leżał spokojnie i wsłuchiwał się w ciszę; usłyszał zduszony szloch niedaleko namiotu. Włożył szybko spodnie i buty i wyczołgał się spod płótna. Płacz dochodził od strony jednego z wozów, nad którym nachylał się Juanito. W środku leżał Willie. – Co się dzieje? – spytał Joseph. W nikłym świetle przedświtu zobaczył, że Juanito trzyma Williego za rękę. – Coś mu się śni – wyjaśnił Juanito. – Czasem bez mojej pomocy nie może się przebudzić. A czasem, kiedy się przebudzi, myśli, że to właśnie jest sen, a nie jawa. Obudź się, Willie – zawołał. – Widzisz? Teraz już nie śpisz! Śnią mu się straszne rzeczy, señor. Czasem muszę go aż szczypać. On się boi, widzi pan? – On za dużo na noc je – odezwał się Romas z wozu obok. – I dlatego męczą go nocne zmory. Zawsze go prześladowały. Idź do łóżka, Wayne. Joseph nachylił się i zobaczył przerażoną twarz Williego. – Nie ma tu w ciemnościach niczego takiego, co mogłoby ci zrobić krzywdę, Willie.

Chcesz, to możesz pójść i spać ze mną w namiocie. – Jemu się śni, że jest w jakimś jasnym miejscu, suchym i martwym, a ludzie wychodzą z dziur i ciągną go za ręce i nogi, señor. Śni mu się to niemal co noc. Popatrz, wokół ciebie są konie i patrzą na ciebie, Willie. Czasem, señor, konie mu pomagają na te sny. Lubi przy nich spać. Przenosi się w to martwe, wyschnięte miejsce, ale może schronić się przed ludźmi, gdy ma koło siebie konie. Niech pan idzie spać, señor. Ja jeszcze chwilę z nim pobędę. Joseph położył rękę na czole Williego i poczuł, że jest zimne jak głaz. – Rozpalę ognisko i ogrzeję go – powiedział. – To na nic, señor. Jemu jest zawsze zimno. Jego nic nie może rozgrzać. – Jesteś dobry, Juanito – powiedział Joseph. Juanito odwrócił się. – On mnie potrzebuje, señor. Joseph pogłaskał konia po ciepłym boku i poszedł do swego namiotu. Sosny rosnące po wschodniej stronie horyzontu znaczyły wystrzępioną linię na bladym porannym niebie. Trawa poruszała się niespokojnie w podmuchach wiatru.

Rozdział 4 Szkielet domu stał, czekając na wypełnienie. Ściany wewnętrzne dzieliły budowlę na cztery pomieszczenia jednakowej wielkości. Wielki, samotny dąb wyciągał opiekuńcze ramię nad jego dachem. Sędziwe drzewo zdobne było teraz w błyszczące liście, połyskujące żółto i zielono w porannym słońcu. Joseph nad ogniem smażył boczek, obracając go bez końca. Potem, zanim zabrał się do jedzenia, podszedł do wozu, na którym stała beczka z wodą, nalał pełną miednicę, nabrał wody w złożone dłonie i chlusnął na brodę i włosy. Z oczu starł pozostałości po śnie. Strząsnął wodę z rąk i zasiadł do śniadania z błyszczącą mokrą twarzą. Trawa była wilgotna od rosy, rozświetlona płomieniem ogniska. Trzy małe ptaki w żółtych kamizelkach i w jasnoszarych płaszczykach z piór podskakiwały na króciutkich nóżkach, wyciągając dziobki przyjaźnie i ciekawie. Od czasu do czasu nabierały powietrza w płuca, podnosiły łebki jak primadonny i zaczynały swą ekstatyczną pieśń. Potem znowu przekrzywiały główki i przyglądały się Josephowi, jakby sprawdzały, czy je słyszał i czy mu się podobało. Joseph uniósł kubek, wypił resztkę kawy, a fusy wylał do ogniska. Wstał, przeciągnął się w słońcu i poszedł w stronę szkieletu domu. Odrzucił derkę, którą wieczorem okrył narzędzia. Ptaki przerwały swą pieśń i pobiegły za nim, jakby koniecznie chciały na siebie zwrócić jego uwagę. Dwa spętane konie zbliżyły się i podniosły chrapy, węsząc ciekawie. Joseph wziął do ręki młotek i fartuch z kieszenią pełną gwoździ i odwrócił się do ptaków. – Wynoście się i bierzcie się do szukania robaków – powiedział na głos. – I przestańcie się wydzierać. Pewnie byście chciały, żebym ja też zbierał robaki, co? Jazda stąd! Wszystkie trzy ptaszki podniosły łebki w niemym zdumieniu; dopiero po chwili zaśpiewały unisono. Joseph podniósł ze sterty belek swój czarny kapelusz z opuszczonym rondem i nasunął go sobie na oczy. – No, wynocha, zbierać robaki! – warknął bez złości w stronę ptaków. Konie parsknęły, a jeden z nich zarżał przeciągle. Joseph z uczuciem ulgi odłożył młotek. – Patrzcie! Ktoś tu chyba jedzie?! Słyszał dochodzące z leśnej drogi odgłosy. Po chwili ukazał się jeździec – jego koń był bardzo zmęczony. Joseph podszedł do przygaszonego ogniska, rozniecił je na nowo i nastawił dzbanek z kawą. Uśmiechał się zadowolony. – Nie chce mi się dzisiaj robić – powiedział w stronę ptaków. – Idźcie zbierać robaki. Nie mam teraz dla was czasu. Przyjechał Juanito. Zgrabnie zeskoczył z konia, dwoma ruchami zrzucił z niego siodło i uzdę. Potem zdjął sombrero i stał z uśmiechem na twarzy, jakby oczekując powitania.

– Juanito! Cieszę się, że cię widzę! Pewnie nie jadłeś śniadania, co? Zaraz ci coś usmażę. Wyczekujący uśmieszek Juanita zamienił się w szeroki uśmiech zadowolenia. – Jechałem całą noc. Przybyłem tu, by być twoim vaquero, señor. Joseph wyciągnął do niego rękę. – Ale ja nie mam nawet jednej krowy, nie mówiąc o stadzie, którego mógłbyś pilnować, Juanito. – Będziesz miał, señor. Jestem dobrym vaquero, ale robić mogę cokolwiek. – Pomożesz mi budować dom? – Oczywiście, señor! – A twoje zarobki, Juanito; ile dotychczas dostawałeś? Juanito wolno opuścił powieki na niebieskie oczy. – Byłem vaquero, señor, dobrym vaquero. Płacili mi trzydzieści dolarów na miesiąc. Ale nazywali mnie Indianinem. U ciebie wolę pracować za darmo, ale być twoim przyjacielem. W pierwszej chwili Joseph poczuł się zmieszany. – Myślę, że wiem, o co ci idzie, Juanito. Ale pieniądze będą ci potrzebne. Chociażby, kiedy pojedziesz do miasta, żeby się napić czy czasem zobaczyć dziewczynę… – To mi coś tam dasz, jak będę jechał do miasta, señor. A takie pieniądze, to przecież nie będzie to samo co płaca – odpowiedział i już się znowu uśmiechał. Joseph nalał mu kubek kawy. – Jesteś prawdziwym przyjacielem, Juanito. Dziękuję. Chłopiec sięgnął do sombrera i wyjął z niego list. – Ponieważ i tak tu jechałem, zabrałem go dla ciebie. Joseph wziął list i wolno odszedł na bok. Wiedział, co w nim jest; spodziewał się tego od jakiegoś czasu. I ziemia zdawała się również znać treść listu; ustał szum wiatru, trzy ptaszki odfrunęły, nawet makolągwy zaprzestały swego melodyjnego świergotu w koronie dębu. Joseph siadł na stosie belek pod drzewem i rozerwał kopertę. List był od Burtona Thomas i Benjy poprosili mnie, bym do ciebie napisał. Zdarzenie, o którym wiedzieliśmy, że musi nastąpić, nastąpiło. Śmierć przeraża nawet wtedy, kiedy wiemy, że nadejść musi. Ojciec przeniósł się do Królestwa Niebieskiego trzy dni temu. W tej ostatniej godzinie byliśmy wszyscy przy nim. Z wyjątkiem ciebie. Powinieneś był poczekać. Pod sam koniec umysł jego nie był już zupełnie jasny. Ojciec mówił jakieś dziwne rzeczy. I mówił nie tyle o tobie, co do ciebie. Mówił, że mógłby jeszcze długo żyć, ale koniecznie chce zobaczyć tę twoją nową ziemię – miał chyba bzika na jej punkcie. Coś mu się pomieszało w głowie. Powiedział na przykład: „Nie jestem pewny, czy Joseph potrafi wybrać dobrą ziemię. Nie wiem, czy ma wystarczająco dobre rozeznanie. Muszę tam pójść i sam zobaczyć”. Potem mówił dużo o unoszeniu się nad tą krainą; wydawało mu się, że właśnie nad nią płynie. Myśleliśmy, że zasnął. Benjy i Thomas wyszli z pokoju. Ale zaraz potem nastąpiła agonia.

Właściwie to powinienem był zapomnieć natychmiast wszystko, co mówił, i nigdy nie powtarzać jego słów, bo przecież nie był już sobą. Mówił coś o kryciu zwierząt, że cała ziemia jest – no, nie! Nie widzę powodu, by to powtarzać. Próbowałem odmawiać z nim pacierz, ale już tracił przytomność. Martwi mnie, że jego ostatnimi słowami nie były słowa pacierza. Nie mówiłem o tym nikomu. Jego ostatnie słowa były skierowane do ciebie, jakbyś tu był. Teraz następował szczegółowy opis pogrzebu. Na koniec Burton pisał: Thomas i Benjy myślą, że wszyscy moglibyśmy ruszyć na Zachód, jeśli jest tam jeszcze jakaś ziemia, którą można by zająć. Czekamy jednak na wiadomości od ciebie przed podjęciem dalszych kroków. Joseph upuścił list i dłońmi objął głowę. Umysł miał odrętwiały i nieruchomy. Ale smutku nie odczuwał. Dziwił się sam sobie, że dusza go nie boli. Burton pewnie miałby mu za złe, gdyby wiedział, że zaczęło w nim narastać poczucie radosnego oczekiwania. Słyszał znowu dochodzące go głosy ziemi: skowronki śpiewały swą perlistą melodię, wiewiórka skrzeczała w otworze dziupli, wiatr szemrał w trawie, niosąc ze sobą ostre zapachy ziół i wilgotnej ziemi. Wielkie drzewo odżyło w podmuchach wiatru. Joseph podniósł głowę i spojrzał na jego stare, powyginane konary. Oczy rozjarzyły mu się promiennie na myśl, że prosty i mocny duch ojca, który w młodości jawił mu się jak obłok pokoju, teraz zamieszkał w tym drzewie. Joseph uniósł rękę w geście pozdrowienia. – Cieszę się, że przybyłeś, ojcze. Do tej chwili nie zdawałem sobie sprawy, jak bardzo brak mi było ciebie. Gałęzie drzewa poruszyły się nieznacznie. – To dobra ziemia, wiesz? – mówił dalej Joseph. – I będzie ci się podobało, jeśli tu zostaniesz. Potrząsnął głową, by wyzbyć się resztek odrętwienia, i roześmiał się sam do siebie, trochę dlatego że naszły go tak radosne myśli, a trochę dlatego że poczuł pokrewieństwo z tym drzewem. Myślę, że to się rodzi w samotności. Ale obecność Juanita wyleczy mnie z tego i przy nim odżyję. Bo już nawet gadam do siebie. I nagle poczuł się winny zdrady. Wstał, podszedł do dębu i ucałował jego korę. W tej samej chwili pomyślał, że Juanito pewnie go obserwuje. Obrócił się więc w stronę chłopca, ale ten spokojnie patrzył w ziemię. Joseph natarł na niego. – Pewnie wszystko widziałeś? – zaczął ze złością. Juanito dalej patrzył w ziemię. – Nic nie widziałem, señor. Joseph siadł koło niego.

– Zmarł mój ojciec, Juanito. – Bardzo mi przykro, przyjacielu. – Chcę z tobą o tym porozmawiać, Juanito, bo jesteśmy przyjaciółmi. Nie odczuwam smutku, bo mój ojciec jest tutaj. – Tak jest zawsze ze zmarłymi. Oni nigdy nie odchodzą. – Nie – rzekł z przejęciem Joseph. – Tu idzie o coś innego. Mój ojciec żyje w tym drzewie. Więcej, mój ojciec jest tym drzewem. To głupie, ale ja w to wierzę. Możesz trochę ze mną porozmawiać, Juanito? Ty się tu urodziłeś. Od chwili kiedy tu dotarłem, od pierwszego dnia wiem, że ta okolica pełna jest duchów. – Przerwał na chwilę, niepewny. – Nie, to nie tak. Duchy są tylko słabym odbiciem rzeczywistości. To, co żyje tu, jest bardziej rzeczywiste niż my sami. To my jesteśmy jak duchy tej rzeczywistości. Co się dzieje, Juanito? Czyżby rozum mi się pomieszał? To ta dwumiesięczna samotność… – Zmarli? Nie, oni nigdy nie odchodzą – powtórzył Juanito. Potem popatrzył przed siebie z tragicznym wyrazem w oczach. – Skłamałem, señor. Nie jestem Kastylijczykiem. Moja matka była indiańską squaw i nauczyła mnie różnych rzeczy. – Jakich rzeczy? – spytał Joseph. – Ojciec Angelo bardzo tego nie lubił. Ale matka opowiadała mi, że ziemia jest naszą matką i że wszystko, co żyje, bierze życie z tej matki. Pamiętam, señor, te rzeczy i wierzę w nie, bo je widzę i słyszę. I wiem, że nie jestem ani caballero, ani Kastylijczykiem. Jestem Indianinem. – Ale ja nie jestem Indianinem, a widzę to tak samo. Juanito podniósł z wdzięcznością oczy, ale zaraz je znowu opuścił i obaj mężczyźni uparcie zaczęli wpatrywać się w ziemię. Joseph rozważał, dlaczego nie stara się wyrwać tej mocy, która otaczała go ze wszech stron. Po jakimś czasie spojrzał na dąb i na szkielet domu stojący obok drzewa. – W końcu to nie ma znaczenia – powiedział nagle. – To, co czuję czy myślę, nie zabije ani duchów, ani bogów. Bierzmy się do roboty, Juanito. Jest dom, który trzeba zbudować, i jest ranczo, na którym musi być bydło. Musimy się zabrać do roboty bez oglądania się na duchy. Chodź – powiedział ponaglająco. – Nie ma czasu na zastanawianie. Szybko zabrali się do budowy. Tego wieczoru Joseph napisał list do braci. Jest jeszcze ziemia niezajęta, przylegająca do mojej. Każdy z was może zająć sto sześćdziesiąt akrów, tak że będziemy mieli razem sześćset czterdzieści akrów w jednym kawałku. Trawa tu jest wysoka i gęsta, a ziemia wymaga jedynie przeorania. Nie ma skał, Thomasie, które mogłyby ci wyrzucać pług, ani wystających kamieni. Jeżeli przyjedziecie, założymy tu nową społeczność.

Rozdział 5 Trawa była już dojrzała, gotowa do koszenia, kiedy bracia dotarli z rodzinami i osiedlili się na nowej ziemi. Thomas, najstarszy, czterdziestodwuletni, był dobrze zbudowanym, silnym mężczyzną, z jasnymi włosami i długimi żółtymi wąsami. Policzki miał okrągłe i czerwone, za przymrużonymi powiekami – niebieskie i zimne oczy. Miał mocne poczucie więzi ze światem zwierząt. Całymi godzinami potrafił wysiadywać na krawędzi żłobu i przyglądać się, jak konie jedzą siano. Ciche porykiwanie cielącej się krowy wyciągało go z łóżka o każdej porze nocy; wstawał, by doglądnąć, czy cielenie przebiega prawidłowo, i żeby pomóc w razie komplikacji. Kiedy szedł polem, konie i krowy podnosiły łby znad trawy, parskały, porykiwały i podchodziły do niego. Cienkimi palcami szarpał psy za uszy, aż skowyczały z bólu, ale skoro tylko je puszczał, zaraz znowu podchodziły, by dać się tarmosić od nowa. Zawsze miał gromadkę półdzikich zwierząt. W miesiąc po przybyciu na nowe miejsce miał już szopa, dwoje szczeniąt kojota, które stale trzymały się blisko jego nóg, a warczały na wszystkich innych, całe gniazdo fretek, sokoła z rudym ogonem oraz cztery kundle. Nie był delikatny dla zwierząt, a w każdym razie nie bardziej delikatny niż one same wobec siebie. Postępował z nimi tak, że go rozumiały i ufały mu. Kiedy jeden z psów nieopatrznie zaatakował szopa i stracił w walce oko, Thomas się tym zupełnie nie przejął. Najpierw scyzorykiem wydłubał rozdrapane oko, a potem rozciął psu łapę, by ten zapomniał o bólu we łbie. Thomas lubił zwierzęta i je rozumiał, ale zabijał je też z takim samym uczuciem, z jakim one zabijały się wzajemnie. Był zbyt zwierzęcy, by być sentymentalny. Nigdy nie zgubił żadnej krowy – instynktownie wyczuwał, gdzie bydlę mogło się zapodziać. Polował rzadko, ale kiedy już na polowanie się wybierał, szedł prosto na kryjówkę zwierza i zabijał go z szybkością i precyzją pumy. Zwierzęta Thomas rozumiał, ludzi – nie. Nie ufał im też. Niewiele miał ludziom do powiedzenia; zaskakiwały go i przerażały takie sprawy jak handel czy partie, wyznania religijne czy polityka. Kiedy z konieczności musiał znaleźć się na jakimś zebraniu, chował się w cieniu, nie odzywał się i wyczekiwał z niecierpliwością okazji uwolnienia się od towarzystwa. Joseph był jedyną osobą, z którą Thomas czuł jakieś pokrewieństwo. Z nim jednym potrafił rozmawiać bez strachu. Żoną Thomasa była Rama, wielka, piersiasta kobieta z czarnymi brwiami łączącymi się w jeden łuk nad nosem. Gardziła niemal wszystkim, co robili i o czym myśleli mężczyźni. Była dobrą, zręczną akuszerką i postrachem rozwydrzonych dzieci; chociaż nigdy nie biła żadnej ze swych trzech córek, bały się najmniejszej nawet oznaki jej niezadowolenia, bo wiedziały, że potrafi znaleźć najczulsze miejsce i tam zaatakować. Rozumiała Thomasa, traktowała go, jakby był zwierzęciem: utrzymywała w czystości i cieple, karmiła i rzadko kiedy dawała powody do złości. Rama potrafiła wokół siebie

wytworzyć przekonanie, że gotowanie, szycie, rodzenie dzieci i utrzymanie domu są sprawami najważniejszymi na świecie, o wiele ważniejszymi niż te, które na głowie mają mężczyźni. Grzeczne dzieci przepadały za Ramą; wiedziała, jak poruszyć delikatne struny ich duszyczek. Jej pochwały były tak subtelne i delikatne, jak ostry był sposób karania. Prawie automatycznie przejmowała pieczę nad wszystkimi dziećmi, jakie znalazły się w pobliżu. Dwoje dzieci Burtona uznawało prawa stanowione przez Ramę za bardziej obowiązujące niż te, których respektowania wymagała ich niezbyt surowa matka. Prawa Ramy były niezmienne: zło było złe i zasługiwało na karę – dobro było wieczyście, cudownie dobre. Być dobrym w domu Ramy było przyjemnością. Burtona natura ukształtowała do życia religijnego. Wystrzegał się zła, a widział je niemal we wszystkich sferach ludzkiego działania. Kiedyś podczas nabożeństwa w kościele usłyszał z ambony pochwałę: „Mocny człowiek w Panu” – powiedział o nim pastor. Wtedy Burton nachylił się i szepnął Josephowi do ucha: „Ale słaby pod brzuchem”. Cztery razy obejmował swą żonę i miał z tego dwoje dzieci. Celibat był dla niego stanem naturalnym. Nigdy nie był zdrowy. Policzki miał chude i zapadnięte, a oczy głodne rozkoszy, ale nie z tego świata. W jakimś sensie był zadowolony, że jest chory: to utwierdzało go w przekonaniu, że Bóg o nim myśli i pozwala mu cierpieć. Przy całej swojej chronicznej słabości miał coś mocnego: chude ręce i nogi były mocne jak stalowe liny. Burton kierował swoją żoną po biblijnemu: silną ręką. Mówił do niej, co myśli, i gasił w niej emocje, gdy tylko wyłamywała się z ustalonych ram. Wiedział, kiedy przekracza prawo. A kiedy – co zdarzało się od czasu do czasu – pękało w Harriet któreś ze słabych ogniw i była chora, wręcz umierająca, modlił się przy jej łożu, aż jej usta na nowo nabierały mocy i przestawały bełkotać. Benjamin, najmłodszy z czterech braci, był im wiecznym utrapieniem. Był rozwiązły i nie dało się na nim nigdy polegać. Kiedy tylko miał okazję, alkoholem wprawiał się w stan błogiego zamroczenia i z głośnym śpiewem włóczył się po całej okolicy. Wyglądał tak młodo, był tak bezradny i tak zagubiony, że wiele kobiet litowało się nad nim i z tego powodu niemal bez przerwy miał z nimi jakieś kłopoty. Kiedy po pijanemu śpiewał z wyrazem całkowitego zagubienia w oczach, kobiety miały ochotę tulić go do piersi i osłaniać przed nieszczęściem. I te matkujące mu kobiety zawsze czuły się zaskoczone, gdy okazywało się, że je uwiódł. Nigdy tak naprawdę nie wiedziały, jak do tego doszło; zawsze wydawał się zupełnie bezradny. Wszystko robił tak źle, że każdy starał się mu pomóc. Jego świeżo poślubiona żona Jennie próbowała chronić go przed kłopotami. Kiedy słyszała, jak śpiewa w nocy, i wiedziała, że jest pijany, modliła się, by nie wpadł gdzieś i nie zrobił sobie krzywdy. Jego śpiew niósł się w ciemności i Jennie wiedziała, że zanim minie noc, jakaś zakłopotana i zaskoczona dziewczyna będzie leżała przy jej mężu. Na myśl o tym aż krzyczała ze strachu, że to jemu może stać się krzywda. Benjy sam był szczęśliwy; radość i ból przynosił tym, którzy go znali. Kłamał, trochę kradł,

oszukiwał, nie dotrzymywał słowa, każdemu potrafił wmówić, że jest dobry. Wszyscy kochali Benjy’ego, wybaczali mu i ochraniali go. Kiedy ruszyli na Zachód, zabrali go ze sobą z obawy, by pozostawiony sam sobie nie zginął z głodu. Tutaj Thomas i Joseph doglądali jego gospodarstwa. Pożyczył namiot od Josepha i mieszkał w nim tak długo, aż bracia znaleźli czas i zbudowali mu dom. Nawet Burton, który go przeklął, który modlił się za niego i nienawidził jego trybu życia, nie mógł znieść tego, że Benjy mieszka w namiocie. Skąd brał whiskey, bracia nie dowiedzieli się nigdy, ale miał ją zawsze. W Dolinie Najświętszej Panienki Meksykanie dawali mu wódkę i uczyli go swoich pieśni, a Benjy za ich plecami uwodził im żony.

Rozdział 6 Rodziny rozlokowały się w domu, który zbudował Joseph. Każdy z braci postawił wprawdzie własną, byle jaką chałupę na swoim gruncie, bo tego wymagało prawo, ale ani przez moment nie myśleli dzielić ziemi na oddzielne gospodarstwa. To było jedno ranczo i kiedy dopełniono wszystkich formalności, stało się wspólnym ranczem Wayne’ów. Dopiero teraz cztery solidne domy stanęły w pobliżu starego dębu, a ogromna stajnia stała się wspólną własnością całego klanu. Joseph, ze względu na to, że był tu pierwszy, a także dlatego że to on otrzymał ojcowskie błogosławieństwo, był niekwestionowaną głową całego rodu. Na starej farmie w Vermont ojciec był symbolem jedności – ziemi i tych, którzy na niej mieszkali. Teraz cała ta powaga przeszła na Josepha: on tu miał prawo rozkazywać trawie, roli, zwierzętom dzikim i oswojonym – był ojcem całej farmy. Kiedy obserwował rosnące domy, kiedy zaglądał do kołyski pierwszego tu narodzonego dziecka Thomasa, kiedy znakował uszy pierwszych tu narodzonych cieląt, czuł taką radość, jaką czuć musiał Abraham, kiedy boska obietnica zaczęła mu się materializować: liczba członków jego plemienia i liczba kóz zaczęły wzrastać. Rozbudziła się w nim pasja rozrastania. Z radością obserwował ociężałą, ale nieustanną chuć byków i cierpliwą, niezmordowaną płodność krów. Podprowadzał ogromnego ogiera do klaczy i wołał: „No, wjeżdżaj!”. Ta ziemia to nie były cztery gospodarstwa, to była jedna całość, a on był jej ojcem. Kiedy z gołą głową szedł przez pola, czując, jak wiatr bawi się jego brodą, oczy zachodziły mu mgłą rozkoszy. Wszystko wokół niego: ziemia, bydło, ludzie – wszystko było płodne, a on, Joseph, był tego źródłem, korzeniem. On sprawiał, że wszystko wokół niego rosło, rosło szybko, zapładniało się i mnożyło. Grzechem najcięższym, niewybaczalnym i niedopuszczalnym była bezpłodność; ta jego nowa wiara powodowała, że niebieskie oczy błyszczały mu niekiedy okrucieństwem – bezlitośnie zabijał wszystko, co było bezpłodne. Za to szczenna gruba suka czy rozdęta cielna krowa były dla niego święte. To nastawienie zdawało się nawet nie pochodzić z jego umysłu, zdawało się mieć swoje siedlisko w głębi piersi lub wręcz w węzłowatych mięśniach lędźwi. Było to dziedzictwo rasy od miliona lat wysysane z gleby, dzięki czemu rasa ta zasiedlała ziemię. Któregoś dnia Joseph stał przy ogrodzeniu pastwiska, przyglądając się bykowi i krowie. Dłońmi bił w żerdź płotu, a w oczach zapalały mu się czerwone błyski. Kiedy Burton podszedł do niego od tyłu, Joseph zerwał kapelusz z głowy i rzucił go na ziemię. Jednym szarpnięciem rozerwał koszulę pod szyją i zaczął krzyczeć: – Wskakuj na nią, ty durniu! Jest gotowa! No, już! – Czyś ty oszalał, Joseph? – spytał surowo Burton. – Oszalał? O co ci idzie? – Dziwnie się zachowujesz, Joseph. Ktoś może cię tu zobaczyć. – Rozejrzał się, czy już ktoś nie podgląda.

– Chcę cielaków – odparł ponuro Joseph. – W tym nikt nie powinien dopatrywać się niczego złego. Nawet ty. – Widzisz, Joseph… – Burton mówił wyraźnie i spokojnie, jakby robił wykład. – Wszyscy wiedzą, że te sprawy są naturalne. Wszyscy wiedzą, że muszą się odbywać, jeśli rasa ma przetrwać. Ale, jeśli to nie jest konieczne, ludzie nie powinni tego oglądać. A ty sprawiasz wrażenie, jakbyś to lubił robić… Joseph z ociąganiem oderwał wzrok od byka i spojrzał na brata. – I co z tego? – spytał. – Czy to przestępstwo? Burton opuścił wzrok, zawstydzony, że musi mówić takie rzeczy. – Ludzie by plotkowali, gdyby usłyszeli, co ty wygadujesz… – A co takiego mogliby powiedzieć? – Chyba nie chcesz, bym ci to mówił? Biblia o tym wspomina. Ludzie mogliby opowiadać, że jesteś tym zainteresowany… osobiście, jakbyś to sam chciał robić … Spojrzał na swoje dłonie i szybko ukrył je w kieszeniach, jakby chciał je uchronić przed wysłuchiwaniem rzeczy, o których mówił. – Ach, tak. – Joseph poczuł się zakłopotany. – Mogliby gadać, rozumiem… I nagle zaczął mówić ostro: – Mogliby zacząć opowiadać, że chcę robić to samo co byk. Cóż, Burton, tak właśnie jest. Gdybym mógł pokryć krowę i ją zapłodnić, myślisz, że bym się zastanawiał? Popatrz, Burton! Byk może pokryć dziennie jakieś dwadzieścia krów. Jeśli moja ochota mogłaby tu coś wskórać, zapładniałbym ich sto dziennie. Tak to czuję, Burton! Joseph zauważył strach na twarzy brata. – Ty tego nie rozumiesz, Burton – mówił dalej cicho. – Chcę rozrastania. Chcę, by na tej ziemi wrzało życie. Chcę, by wszystko tu rosło. Burton odwrócił się zachmurzony. – Posłuchaj, Burton, chyba trzeba mi żony. Wszystko tutaj przekazuje życie. Ja jeden tego nie robię. Potrzebna mi żona. Burton odwrócił się i na odchodnym rzucił bratu przez ramię: – Najbardziej ze wszystkiego potrzebujesz modlitwy. Przyjdź do mnie, kiedy będziesz do niej gotowy. Joseph zobaczył, że brat odchodzi, i ze złością pokręcił głową. Ciekawe, co on wie, a czego nie wiem ja – mówił do siebie Joseph. – Kryje w sobie jakiś sekret, coś, co powoduje, że wszystko, co ja myślę czy co robię, zaraz staje się nieczyste. Słyszałem gadanie na ten temat, ale dla mnie to nic nie znaczy. Przeczesał palcami długie włosy, podniósł z ziemi brudny kapelusz i nałożył go na głowę. Byk podszedł bliżej ogrodzenia, pochylił łeb i parsknął. Na ten widok Joseph zaśmiał się i gwizdnął przeraźliwie. Juanito natychmiast wysunął głowę z wrót stajni. – Osiodłaj konia – zawołał Joseph. – Ten byk ma znowu ochotę. Zaraz wskoczy na następną.

Joseph pracował systematycznie i wytrwale, tak jak pracowały pagórki, by wykarmić rosnące na nich dęby: wolno i bez zauważalnego wysiłku – praca ta była jednocześnie i pokarmem, i jedynym motywem istnienia. Przed wschodem słońca z latarnią w ręku przemierzał podwórze i wchodził do stajni. Tu pracował w sennym cieple zwierząt: naprawiał uprząż, nacierał wazeliną skórzane rzemienie, prostował klamry, czyścił boki zwierząt. Dzisiaj spotkał tu Thomasa siedzącego po ciemku na żłobie ze szczenięciem kojota śpiącym w sianie za jego plecami. Na powitanie bracia skinęli sobie jedynie głowami. – Wszystko w porządku? – spytał Joseph. – Pigeon zgubił podkowę i rozwalił sobie kopyto. Nie powinien dzisiaj wychodzić ze stajni. Granny, ta stara diablica, wykopała dziś Hell z jej zagrody. Ona kiedyś kogoś porani, jeśli się sama wcześniej nie zabije. Blue oźrebiła się dziś rano i dlatego byłem tu, by dopilnować… – Skąd to wiedziałeś, Tom? Co sprawia, że wiesz, że to akurat tej nocy?… Thomas chwycił się końskiej grzywy i zsunął się ze żłobu. – Nie wiem skąd. Ale wiem zawsze. Chodź obejrzeć tego małego skurwielka. Blue już jest spokojna, już go wylizała do czysta… Podeszli do boksu i przyglądali się pajęczonogiemu źrebięciu z grubymi kolanami i krótkim, miotełkowatym ogonem. Joseph wyciągnął rękę i pogłaskał jego mokrą, lśniącą skórę. – O Boże! – zawołał. – Czemu ja tak te małe draństwa kocham? Źrebak podniósł łeb, popatrzył na niego niewidzącymi ciemnoniebieskimi oczami i odsunął się. – Zawsze musisz ich dotykać – rzekł z wyrzutem Thomas. – One dopóki są takie małe, bardzo tego nie lubią. Joseph cofnął rękę. – To lepiej już pójdę na śniadanie. – Coś ci chciałem powiedzieć – rzekł szybko Thomas. – Lata tu trochę jaskółek. Na wiosnę będzie parę gniazd pod okapem stajni i pod zbiornikiem na wodę. Braciom, poza Benjym, dobrze się ze sobą współpracowało; Benjy uchylał się od roboty, kiedy tylko mógł. Na polecenie Josepha na zapleczu domów założono warzywniki. Na wysokich słupach ustawiono wiatrak; obracał skrzydłami każdego popołudnia, gdy tylko powiał wiatr. Obok wielkiej stajni powstała szopa dla krów. Drutem kolczastym ogrodzono całą ziemię. Trawa rosła bujnie na zboczach pagórków i przybywało stogów siana. Kiedy Joseph wychodził ze stajni, słońce stało już nad górami i ciepłymi smugami wpadało przez kwadratowe okna do środka. Stanął w takiej smudze światła i wyciągnął ramiona. Za oknem, na kupie gnoju, stał kogut i zaglądał do wewnątrz. Kiedy zobaczył Josepha, zawrzasnął krótko a ostro i zaczął uciekać. Trzepiąc skrzydłami, ostrzegał kury, że nawet w tak

pięknie rozpoczynający się dzień zawsze może wydarzyć się coś nieprzewidzianego. Joseph opuścił ręce i odwrócił się do Thomasa. – Weź parę koni, Tom. Pojedziemy zobaczyć, czy nie ocieliły się jakieś krowy. Powiedz też o tym Juanito, jak go spotkasz. Po śniadaniu wszyscy trzej ruszyli w drogę. Joseph i Thomas jechali na przedzie obok siebie, a Juanito z tyłu. Chłopak przyjechał do domu o świcie z Nuestra Señora. Cały wieczór spędził grzecznie w kuchni rodziny Garcia. Alice Garcia siedziała naprzeciw niego, spokojnie obserwując swoje złożone na kolanach ręce, a jej rodzice – stróż i sędzia – po obu stronach chłopaka. – Rozumiesz? Dla señor Wayne’a jestem czymś więcej niż tylko zarządcą – mówił do ucha zachwyconej, choć trochę niedowierzającej dziewczynie. – Dla Don Josepha jestem prawie jak syn. Gdzie on, tam i ja. W wielu ważnych sprawach ufa tylko mnie… Na różne sposoby powtarzał to przez kilka godzin, a kiedy, jak nakazuje obyczaj, Alice i jej matka wyszły, Juanito wypowiedział odpowiednie formułki i wykonał przewidziane na tę okoliczność gesty, i został z pewnym ociąganiem przyjęty przez Jesusa Garcię na zięcia. Juanito wracał na ranczo bardzo zmęczony, ale i bardzo dumny: rodzina Garcia miała prawdziwych hiszpańskich przodków. Teraz jechał za Josephem i Thomasem, od nowa przeżywając swoje oświadczyny. Słońce prażyło, kiedy wjeżdżali na wzniesienie w poszukiwaniu cieląt, by je oznakować. Sucha trawa szeleściła pod końskimi kopytami. Koń Thomasa szarpał się nerwowo, bo ten przed sobą na łęku siodła wiózł szopa – łajdaka z małymi, diablikowatymi oczkami wyzierającymi spod czarnej grzywki – który utrzymywał równowagę, chwyciwszy się czarną łapką końskiej grzywy. Thomas patrzył przed siebie zmrużonymi z powodu słońca oczami. – Wiesz – odezwał się – byłem w sobotę w Nuestra Señora. – Tak – odparł Joseph niecierpliwie. – Benjy musiał tam też być. Słyszałem, jak śpiewał długo w noc. Narobi sobie kłopotów. Niektórych jego sprawek ludzie tam nie zniosą. Znajdziemy go któregoś dnia z nożem między żebrami, zobaczysz. Dostanie kiedyś… Thomas zaśmiał się bezgłośnie. – Nie martw się o niego, Joe. Doznaje więcej radości niż tuzin trzeźwych, a żyć będzie dłużej niż Matuzalem. – Ale Burton cały czas martwi się o niego. Gada mi o tym bez przerwy. – Powiem ci, co naprawdę mnie martwi – rzekł Thomas. – W sobotę po południu siedziałem w sklepie w Nuestra Señora i byli tam też jacyś jeźdźcy z Chinita. Mówili o latach suszy od osiemdziesiątego do dziewięćdziesiątego. Wiesz coś o tym? Joseph nerwowo owijał rzemień wokół palca. – Tak – odparł cicho. – Słyszałem o tym. Coś wtedy było nie w porządku. Ale to już się nigdy nie powtórzy.

– Jeźdźcy o tym gadali. Mówili, że cała okolica wyschła, bydło wyzdychało, a ziemia zamieniła się w popiół. Niektórzy starali się przegonić bydło w głąb kraju, ale większość padła w drodze. Deszcz spadł dopiero kilka lat przed twoim przybyciem. Pociągnął szopa za ucho tak mocno, aż zwierzątko ostrymi ząbkami wpiło mu się w palec. W oczach Josepha pojawił się strach. Przeczesywał brodę palcami i podwijał jej końce, jak zwykł był to robić ojciec. – Słyszałem o tym, Tom. Ale to się skończyło. Coś było wtedy nie w porządku. Mówię ci. I to już się nie powtórzy. Nawet w górach jest pełno wody. – Skąd możesz wiedzieć, że się nie powtórzy? Jeźdźcy opowiadali, że wcześniej też coś takiego się zdarzyło. Jak więc możesz mówić, że to już się nie zdarzy? Joseph zacisnął wargi z determinacją. – To nie może się powtórzyć. Biją wszystkie źródła w górach. Nie chcę, nie potrafię sobie wyobrazić, że coś takiego może jeszcze kiedykolwiek nastąpić… Juanito zrównał konia z Wayne’ami. – Don Joseph, słyszę krowi dzwonek zza wzgórza. Trzej mężczyźni zwrócili konie w prawo i ruszyli stępa. Szop siadł Thomasowi na ramionach i mocnymi łapkami trzymał się jego karku. Za wzniesieniem konie poszły galopem. Podjechali do stada czerwonych krów, pośród których dwoje cieląt stało na chwiejnych nogach. W jednej chwili przewrócono je na ziemię. Juanito wyciągnął z kieszeni butelkę płynu dezynfekującego, a Thomas nóż z szerokim ostrzem. Wyciął nim znak Wayne’ów w uszach obu cieląt; muczały bezradnie, a ich matki stały niedaleko, ze strachem przyglądając się całemu zajściu. Potem Thomas ukląkł obok byczka. Dwoma cięciami wykastrował go i zdezynfekował ranę. Krowy, poczuwszy krew, zaczęły parskać ze strachu. Juanito rozwiązał cielęta, a te zerwały się i na niepewnych nogach szybko dołączyły do matek. Zanim mężczyźni wsiedli na konie, Joseph podniósł z ziemi wycięte kawałki uszu, przyglądając się im przez chwilę, i włożył do kieszeni. Thomas widział to. – Joseph – zapytał nagle. – Czemu wieszasz na dębie obok domu zabite jastrzębie? – Żeby odstraszyć inne jastrzębie od kurcząt. To chyba jasne, nie? – Ale zdajesz sobie chyba, do cholery, sprawę, że to nic nie daje. Żaden na świecie jastrząb nie przepuści okazji, by zapolować na kurczaka, tylko dlatego że jego zdechły kuzyn wisi obok uwiązany za nogę. Gdyby mógł, chętnie by go pożarł. – Przerwał na chwilę i już dalej mówił spokojniej: – Przybijasz też te uszy do drzewa… Joseph, zły, obrócił się w siodle. – Robię to, bo w ten sposób wiem, ile jest cieląt… Thomas popatrzył zaskoczony. Chwycił szopa i posadził go sobie na ramieniu, a ten zaczął ostrożnie lizać mu ucho.

– Już mi się wydawało, że wiem, co robisz, Joe, i po co to robisz. To jest chyba związane z latami suszy… Już teraz chcesz się przed nią zabezpieczyć? – Jeślibym tego nie robił z powodu, o którym ci mówię, to żaden twój zasrany interes doszukiwać się innych, nie uważasz? – odpowiedział zgryźliwie Joseph. Oczy miał przerażone, a głos mu zmiękł. – A w ogóle, to czasem sam siebie nie rozumiem. Powiem ci, bylebyś Burtonowi nic z tego nie powtarzał; martwi się za nas wszystkich… Thomas roześmiał się. – Burtonowi nikt nic nie mówi, a on i tak wszystko wie. – Dobra – rzekł Joseph. – Powiem ci. Ojciec, zanim wybrałem się w drogę do tej ziemi, dał mi swoje błogosławieństwo. Takie błogosławieństwo, o którym pewnie mówi Biblia. Ale mimo to nie sądzę, by się to Burtonowi podobało. W stosunku do ojca zawsze żywiłem dziwne uczucia. Był dla mnie uosobieniem spokoju. Nie był podobny do żadnego innego ojca, był czymś w rodzaju ostatniej instancji, czymś, do czego można się było uciec, co cię nigdy nie zawiedzie… Też coś takiego czułeś? Thomas powoli skinął głową. – Tak. Tak myślę. – Widzisz. Dotarłem tu i także tu poczułem się bezpieczny. Dostałem list od Burtona i zawalił mi się świat, leciałem w przepaść i nie miałem się o co zaczepić. Ale przeczytałem to, co ojciec mówił, że chce mnie zobaczyć, gdy umrze. Nie miałem jeszcze wtedy domu, siedziałem na stosie belek pod drzewem. Spojrzałem w górę i zobaczyłem je… – Joseph zamilkł i zapatrzył się w grzywę konia. Po chwili spojrzał na brata, ale Thomas unikał jego oczu. – No, tak. To by było wszystko. Resztę dopowiedz sobie sam. Robię to, co robię, choć dokładnie nie wiem dlaczego. Ale to, co robię, sprawia, że czuję się szczęśliwy. A w końcu – powiedział z wahaniem – człowiek musi mieć coś, na czym mógłby polegać, coś, czego będzie pewien, że co rano będzie niezmiennie stało na swoim miejscu. Thomas bawił się z szopem delikatniej, niż zwykł był to robić z innymi zwierzątkami, ale ciągle nie miał odwagi spojrzeć na Josepha. W końcu jednak odezwał się. – Pamiętasz, jak kiedyś jako chłopak złamałem rękę? W łubkach, zgiętą, trzymałem ją na piersi. Bolało jak diabli. Ojciec podszedł, otworzył mi pięść i ucałował wnętrze dłoni. To wszystko, co zrobił. Nie był to gest, jakiego zwykle oczekuje się od ojca. Ale to było coś nadzwyczajnego. Było bardziej lekarstwem niż pocałunkiem. Czułem, jak ten pocałunek obejmuje całą rękę, jakby po niej spływała chłodna woda. Dziwne, jak dobrze to pamiętam. Gdzieś z dala usłyszeli dźwięk dzwonka. Juanito wyskoczył do przodu. – To w sosnowym lesie, señor. Nie mam pojęcia, dlaczego tam. Tam nie ma nic do żarcia. Skierowali konie w stronę grzbietu wzgórza zwieńczonego sosnami. Drzewa na skraju stały obłamane z gałęzi jak słupy. Pnie były proste jak maszty statku, pokryte ciemnorudą korą. Grunt pod nimi był miękki grubą warstwą brązowego igliwia. W lasku panowała cisza, słychać było jedynie delikatny szum wiatru. Ptaki nie hałasowały w gałęziach, a dywan z igieł

tłumił kroki zwierząt. Jeźdźcy wjechali między drzewa, z jasnego światła w rudozłoty cień. Im głębiej wjeżdżali, tym las stawał się gęstszy. Korony drzew łączyły się w jedno nieprzerwane sklepienie z zielonego igliwia. Pomiędzy pniami kłębiło się poszycie: jeżyny, czarne jagody i blade, guatros o anemicznych liściach. Krzaki z każdym krokiem stawały się bardziej zwarte, aż w końcu konie stanęły i nie chciały iść dalej, w głąb ciernistych zarośli. Juanito skierował konia ostro w lewo. – Tędy, señores. Tędy, pamiętam, jest przejście. Wyprowadził ich na starą drogę grubo zasypaną sosnowym igliwiem, ale niezarośniętą i na tyle szeroką, że dwóch jeźdźców mogło jechać obok siebie. Ujechali ze sto jardów, gdy nagle obaj stanęli jak wryci na widok, jaki się przed nimi roztaczał. Dojechali do otwartej, prawie okrągłej i gładkiej jak sadzawka polany. Ciemne drzewa stały dokoła jak kolumny, proste i zwarte. W środku polany leżał głaz wielki jak dom, ciemny i tajemniczy. Wyglądał, jakby go kształtowała jakaś moc, zręcznie i mądrze, ale nie przypominał niczego znanego. Zbity zielony mech pokrywał go grubą powłoką. Podobny był trochę jakby do ołtarza, który stopił się kiedyś i opadł pod własnym ciężarem. W jednym boku kamienia było niewielkie, obrośnięte pięciolistną paprocią zagłębienie, z którego bezgłośnie wydobywał się maleńki strumyczek, przecinał polanę i ginął w otaczającej ją gęstwinie. Nad strumieniem, z podwiniętymi pod siebie przednimi nogami, leżał potężny byk. Kiedy Wayne’owie wjechali na polanę, żuł spokojnie i przyglądał się obrośniętej mchem skale. Po chwili zwrócił łeb w ich stronę i przyjrzał się im zaczerwienionymi ślepiami. Prychnął, dźwignął się na nogi, obrócił i zniknął w gęstwinie, siłą wyłamując sobie przejście. Jeźdźcy jeszcze przez moment widzieli podniesiony ogon, czarną, wiszącą, sięgającą kolan mosznę, po czym zwierzę znikło im z oczu i słyszeli tylko, jak przedziera się przez krzaki. Wszystko to trwało zaledwie chwilę. – To nie nasz byk! – zawołał Thomas. – Nigdy go przedtem nie widziałem. – Spojrzał na Josepha. – Nigdy też przedtem nie widziałem tego miejsca. I nie mogę powiedzieć, żeby mi się tu podobało. – Mówił bardzo niewyraźnie. Mocno ściskał szopa pod pachą, bo ten szarpał się i próbował uciec. Joseph miał szeroko otwarte oczy i przyglądał się polanie. Nie widział szczegółów. Szczęka mu opadła. Wciągnął powietrze tak głęboko, że zabolały go płuca, i naprężył mięśnie. Puścił wodze, a ręce skrzyżował na łęku siodła. – Bądź cicho przez chwilę, Tom – powiedział jakby w transie. – Coś tu jest. Ty się tego boisz, ale ja to znam. Gdzieś, może we śnie, widziałem to miejsce i czułem to, co teraz czuję. Opuścił ręce wzdłuż ciała. – Jest święte i stare; przedwieczne i święte – szeptał do siebie. Na polanie zapadła cisza. Nisko nad wierzchołkami drzew krążył myszołów. – Juanito, ty znasz to miejsce. Byłeś tu już – Joseph zwrócił się do chłopaka. W jasnych,

niebieskich oczach Juanita pojawiły się łzy. – Przywiodła mnie tu kiedyś moja matka, señor. Była Indianką. Byłem małym chłopcem, a matka spodziewała się dziecka. Przyszła tu i siadła przy kamieniu. Siedziała długo. Potem razem odeszliśmy. Była Indianką, señor. Myślę, że starzy jeszcze tu przychodzą. – Starzy? – spytał szybko Joseph. – Jacy starzy? – Starzy Indianie, señor. Przepraszam, że was tu przyprowadziłem. Ale kiedy znalazłem się tak blisko tego miejsca, moja indiańska dusza zmusiła mnie, bym tu przyszedł, señor. – Do diabła, idźmy stąd! – zawołał nerwowo Thomas. – Musimy odszukać krowy! Joseph posłusznie zawrócił konia. Kiedy wyjeżdżali już ścieżką z polany, spojrzał na brata i powiedział: – Nie bój się, Tom. Jest w tym miejscu coś mocnego, coś słodkiego i dobrego. Coś takiego jak chłodna woda i jak pożywienie. A teraz zapomnijmy o wszystkim. Ale może się tak zdarzyć, że będziemy tego miejsca potrzebowali; wtedy tu wrócimy i zaspokoimy głód. Zapadło milczenie. Mężczyźni w ciszy starali się wyłowić dźwięk dzwonków, które krowy nosiły na szyjach.

Rozdział 7 W Monterey żył i pracował rymarz i siodlarz, a jednocześnie filozof o zażartych marksistowskich poglądach, nazwiskiem McGreggor. Wiek nie stępił ostrości jego sądów, a wręcz zaostrzył je tak, że McGreggor odrzucił łagodną utopię Marksa. Na jego policzkach powstały głębokie bruzdy od ciągłego zaciskania szczęk i strzępienia języka przeciwko całemu światu. Spojrzenie miał ponure. Kłócił się z sąsiadami o byle co, ciągle na nowo odkrywał, jak niewystarczająca jest ich znajomość praw jemu przysługujących. Próbował zastraszyć córkę Elizabeth, ale z nią, tak samo zresztą jak z jej matką, nie odnosił sukcesów. Elizabeth zamykała usta i swoje opinie trzymała poza zasięgiem uszu ojca – nigdy mu ich nie wyjawiała. Był wściekły, że nie może zwalczać jej poglądów, bo ich po prostu nie znał. Elizabeth była piękną dziewczyną, a przy tym bardzo samodzielną. Włosy miała puszyste, mały nosek i wydatną, mocną szczękę od ciągłego przeciwstawiania się ojcu. Jej piękno kryło się w jej oczach – szarych, bardzo szeroko rozstawionych i schowanych za ciężkimi powiekami – które zdawały się kryć rozległą, ponadprzeciętną mądrość. Była wysoka, szczupła, mocna i sprężysta, o ruchach szybkich i nerwowych. Ojciec ciągle wytykał jej błędy, które sam wymyślał. – Jesteś jak twoja matka – mówił. – Ograniczona, bez krzty rozumu. We wszystkim, co robisz, kierujesz się wyłącznie uczuciem. No, bo weź twoją matkę, zacofaną góralkę: jej ojciec i matka wierzyli we wróżki. Kiedy jej to w żartach przypominałem, zaciskała szczęki i zamykała buzię jak okno. Dopiero po jakimś czasie powiadała: „Są rzeczy, których nie trzeba udowadniać, bo po prostu są”. Idę o zakład, że matka skumała się z wróżkami, zanim umarła. Próbował za córkę kształtować jej przyszłość. – Nadchodzą czasy – mówił proroczym tonem – kiedy kobiety same będą zarabiały na chleb. Nie ma powodu, dla którego kobieta nie miałaby uczyć się zawodu. Weź na przykład samą siebie; już niedługo będzie tak, że dziewczyna taka jak ty będzie zarabiała pieniądze i niech diabli wezmą pierwszego faceta, który zechce się z taką ożenić! Niemniej jednak poczuł strach, kiedy Elizabeth zaczęła przygotowywać się do egzaminów okręgowych, by zostać nauczycielką. Próbował odwieść ją od postanowienia. – Jesteś za młoda, Elizabeth – tłumaczył. – Masz zaledwie siedemnaście lat. Pozwól chociaż okrzepnąć swoim kościom. Elizabeth uśmiechała się tylko triumfalnie i nic na to nie odpowiadała; w domu, w którym każdy sprzeciw łamany był natychmiast siłą argumentu przeciwnego, nauczyła się milczeć. Zawód nauczycielki dla tej dziewczyny z charakterem był czymś więcej niż tylko chęcią uczenia dzieci. To był godny sposób opuszczenia domu i miasta, w którym wszyscy wszystkich znali; sposób zachowania delikatnej i łatwo na szwank narażanej godności młodej dziewczyny. Dla nowej społeczności, w której się znajdzie, będzie nieznana, tajemnicza i godna pożądania. Orientowała się w poezji i ułamkach. Znała też trochę język francuski i od czasu do czasu potrafiła francuski zwrot wpleść do konwersacji. Nosiła batystową, a nawet jedwabną

bieliznę, co można było stwierdzić, kiedy na lince wieszała swoje pranie. Takie rzeczy u zwyczajnej kobiety uchodziłyby za zadzieranie nosa; u nauczycielki – podziwiano je i oczekiwano ich. Była ważna z punktu widzenia życia towarzyskiego i intelektualnego, i w miasteczku to ona powinna nadawać ton temu życiu. Ludzie, wśród których przyszło jej żyć, nie znali nawet jej zdrobniałego imienia. Tu od razu otrzymała swój tytuł: panna. Otaczała ją aura tajemniczości i uczoności, choć miała zaledwie siedemnaście lat. Jeżeli nie jest jędzowata, to w ciągu sześciu miesięcy powinna wyjść za mąż za najznakomitszego kawalera w okolicy. Dla każdego męża nauczycielka jako żona to awans społeczny. Jej dzieci będzie się uważać za mądrzejsze od innych. Zostać nauczycielką znaczy tyle, co zrobić subtelny, ale bardzo pewny krok w stronę dobrego małżeństwa. Elizabeth McGreggor była gruntowniej wykształcona niż przeciętny nauczyciel. Poza tym, że nieobce jej były ułamki i francuski, czytała wyjątki z dzieł Platona i Lukrecjusza, znała niektóre dzieła Ajschylosa, Arystofanesa i Eurypidesa. Przyswoiła sobie Homera i Wergiliusza. Po zdaniu egzaminów skierowana została do szkoły w Nuestra Señora. To odludzie bardzo jej odpowiadało – chciała od nowa przemyśleć swoje sprawy, uporządkować je i w tym nowo uporządkowanym świecie stworzyć nową Elizabeth McGreggor. W miasteczku Najświętszej Panienki zamieszkała przy rodzinie Gonzalesów. Lotem błyskawicy rozniosło się po dolinie, że nowa nauczycielka jest młoda i bardzo ładna. Z tego względu, kiedy Elizabeth wychodziła z domu, kiedy szła do szkoły czy do sklepu, natykała się na młodych chłopaków, którzy zupełnie bezmyślnie, ale za to bardzo skwapliwie przyglądali się swoim zegarkom, skręcali papierosy, bez potrzeby, ale z zainteresowaniem patrzyli gdzieś daleko przed siebie. Ale od czasu do czasu pojawiał się między nimi jakiś obcy, wyraźnie nią zainteresowany: wysoki, z czarną brodą i ostrymi niebieskimi oczami. Niepokoił Elizabeth, bo patrzył prosto na nią, kiedy przechodziła obok, a wzrokiem zdawał się przenikać jej ubranie. Kiedy Joseph usłyszał o nowej nauczycielce, zaczął zataczać wokół niej coraz ciaśniejsze kręgi, aż w końcu znalazł się w salonie rodziny Gonzalesów – odświętnym pokoju z dywanem na podłodze – i patrzył na Elizabeth. Było to spotkanie całkowicie formalne. Na tę okazję włosy miała związane w miękki węzeł na głowie, bo tak włosy noszą nauczycielki. Twarz miała poważną, niemal ostrą. Poza tym, że raz za razem rozprostowywała suknię na kolanach, wydawała się całkowicie spokojna. Przez moment patrzyła w badawcze oczy Josepha, ale zaraz potem uciekła wzrokiem gdzieś w bok. Joseph miał na sobie czarne ubranie i nowe buty. Włosy i brodę przystrzyżone, a paznokcie czyste na tyle, na ile dały się wyczyścić. – Lubi pan poezję? – spytała Elizabeth, patrząc przez moment w jego ostre nieruchome oczy. – Tak, tak. Lubię. Coś nawet czytałem. – Teraz już nie ma takich poetów jak starożytni Grecy, jak Homer…

Na twarzy Josepha pojawił się wyraz zniecierpliwienia. – Pamiętam, pamiętam. Ktoś wylądował na wyspie i został zamieniony w wieprza… Kąciki ust Elizabeth opadły; w tym momencie stała się nauczycielką, wyniosłą i mocno przerastającą ucznia. – To Odyseja – powiedziała. – Uważa się, że Homer żył około dziewięćsetnego roku przed Chrystusem. Wywarł ogromny wpływ na całą późniejszą literaturę grecką… – Panno McGreggor – rzekł Joseph poważnie. – Istnieje jakiś sposób, w jaki się to robi, ale ja go nie znam. Niektórzy ludzie zdają się to wyczuwać instynktownie, ja nie. Zanim tu przyjechałem, starałem się umyślić sobie, co i jak powinienem pani powiedzieć, ale nic nie wymyśliłem, jako że nigdy niczego podobnego wcześniej nie robiłem. Nadszedł czas, że muszę wziąć przeszkodę, a nie wiem, jak to zrobić. A w ogóle to całe kluczenie wokół sprawy wydaje mi się bezużyteczne. Pochłaniał ją wzrokiem; czuła się wstrząśnięta mocą, z jaką do niej mówił. – Nie wiem, o czym pan mówi, panie Wayne. – Wypadła z roli nauczycielki i przeraziło ją to. – Wiem, że robię to źle – mówił dalej. – Ale nie znam innego sposobu. Widzi pani, panno McGreggor, boję się, że się zagmatwam i zagubię. Chcę, by została pani moją żoną – to właśnie musiałem pani powiedzieć. Moi bracia i ja wspólnie posiadamy sześćset czterdzieści akrów ziemi. Krew mamy czystą. Myślę, że potrafię być dobry dla pani, jeśli tylko będę wiedział, co by pani chciała, żebym robił. Mówił to wszystko z opuszczonym wzrokiem; teraz podniósł oczy i zobaczył, że się zarumieniła i wyglądała na nieszczęśliwą. Zerwał się na równe nogi. – Myślę, że zrobiłem to źle. Teraz się chyba nie pozbieram. Coś takiego powiedziałem po raz pierwszy w życiu. Pójdę już, panno McGreggor. Wrócę, kiedy już oboje dojdziemy do siebie. Wybiegł bez pożegnania, wskoczył na konia i galopem odjechał w noc. Czuł w gardle ogień wstydu i uniesienia. Kiedy dotarł do zalesionego dna doliny, ściągnął wodze, uniósł się w strzemionach i zaczął krzyczeć, by zgasić ogień, który czuł w gardle. Krzyk wracał do niego echem. Noc była bardzo ciemna. Wysoko stojąca mgła stłumiła ostrość blasku gwiazd i głuszyła odgłosy nocy. Jego krzyk rozdarł ciszę i przeraził go samego. Przez chwilę siedział oniemiały w siodle i tylko czuł, jak podnosi się i opada brzuch szybko oddychającego konia. – Ta noc jest za cicha – rzekł do siebie – za obojętna. Muszę coś zrobić. Poczuł, że ten moment wymaga znaku, aktu nadającego mu niepowtarzalny charakter. Ten akt musi go w jakiś sposób zjednoczyć z chwilą, która przemija, bo inaczej przepłynie obok, nic z niego nie zabierając ze sobą. Zerwał z głowy kapelusz i rzucił go w ciemność. Ale to było za mało. Chwycił szpicrutę wiszącą u kuli siodła i ciął się nią z rozmachem po nodze, aż do ostrego bólu. Koń, przestraszony świstem uderzenia, szarpnął się w bok, a potem do tyłu.

Joseph odwiesił szpicrutę, mocnym naciskiem kolan opanował konia, a gdy zwierzę już się uspokoiło, skierował je truchtem w stronę domu. Teraz dopiero Joseph otworzył szeroko usta i wciągnął chłodne powietrze. Elizabeth przyglądała się drzwiom, które się za nim zamknęły. Jest pod nimi za duża szpara – pomyślała. – Kiedy przyjdzie wiatr, będzie mi tędy wiało. Trzeba by się zastanowić, czy nie przeprowadzić się do innego domu. Obciągnęła dokładnie suknię na kolanach, przeciągnęła palcem jej środkiem tak, że materiał przywarł do nóg i uwydatnił ich kształt. Z zainteresowaniem przyglądała się dłoniom. Teraz jestem gotowa – myślała dalej. – Teraz jestem gotowa, by go ukarać. Jest prostakiem, niezdarą bez ogłady. Nie ma pojęcia, jak elegancko załatwiać pewne sprawy. Nie nabierze dobrych manier, dopóki ich u kogoś nie zobaczy. Gapi się bez przerwy. A jego ubranie? Pożal się Boże! Rozmyślała nad sposobem, jak go ukarać, i powoli kiwała głową. Powiedział, że nie wie, jak brać przeszkody. I chce mnie poślubić. Musiałabym znosić ten jego wzrok przez całe życie. Brodę ma pewnie szorstką, chociaż nie sądzę. Nie, chyba nie. Jaka to jednak dobra rzecz iść prostą drogą do celu. A jego ubranie… Pewnie będzie chciał brać mnie pod ramię… – Myśli zaczęły jej się gmatwać. – Jeszcze się zastanowię, co zrobić. Ten człowiek był dziwny i zupełnie go nie rozumiała. Poszła na górę do swojej sypialni i zaczęła się pomału rozbierać. Następnym razem muszę się przyjrzeć wewnętrznej stronie jego dłoni. To powinno mi dużo wyjaśnić. – Nie dokończyła tej myśli; z płaczem rzuciła się na łóżko, twarzą do poduszki. Płacz okazał się zbawienny i rozluźniający, jak nieskrępowane poranne ziewanie. Wstała po chwili, przystawiła do okna wyściełane krzesło na biegunach. Oparła się łokciami o parapet i zapatrzyła w noc. Powietrze było ciężkie i parne. Gdzieś w drugim końcu pooranej koleinami ulicy widać było rozjarzone światłem okno. Elizabeth usłyszała podejrzany szelest na podwórzu i wychyliła się, by zobaczyć, co się dzieje. Coś poruszyło się błyskawicznie i zaraz potem usłyszała syczący, zduszony skrzek i odgłos jakby łamanej kości. Wytężyła wzrok i dojrzała długi, niski cień kota skradającego się z jakimś małym stworzeniem w pysku. Przestraszony nietoperz z piskiem przeleciał tuż koło jej głowy. Ciekawe, gdzie on teraz może być? – pomyślała. – Pewnie galopuje gdzieś drogą, a brodę rozwiewa mu wiatr. Kiedy dojedzie do domu, będzie bardzo zmęczony. A ja siedzę tu, odpoczywam i nic nie robię. Z drugiego końca miasteczka, gdzie znajdował się saloon, zbliżał się akordeonista. Kiedy był już blisko, do dźwięków instrumentu dołączył się jeszcze śpiew; brzmiał tak słodko i tak bezradnie jak bardzo zmęczone westchnienie. Ulicą poruszały się dwie chwiejne postacie. – Zaczekaj! Fałszujesz! Nie wplataj w nią tego meksykańskiego zawodzenia. Jeszcze raz.

Maxwellton’s braes are bonnie…5 Znowu źle! 5 Maxwellton’s braes are bonnie… (Urodziwe są zbocza Maxwellton…) – stara pieśń szkocka (przyp. tłum.).

Na jakiś czas wszystko zamilkło. Po chwili jednak znowu dał się słyszeć głos: – Chciałbym umieć zagrać na tym diabelstwie. – Spróbuj, señor. – Idź do diabła! Próbowałem i wychodzi mi tylko jakieś beczenie. – To może jeszcze raz to Maxwellton’s… Jeden z mężczyzn stanął pod oknem Elizabeth; zobaczyła, że na nią patrzy. – Zejdź! – poprosił. – Zejdź na dół. Elizabeth siedziała bardzo cicho, bojąc się poruszyć. – Przyślę cholo do twego domu! – Żadnych cholo do mnie, señor! – Jeśli zejdziesz, przyślę człowieka honoru do twego domu – bełkotał. – Jestem bardzo samotny. – Nie! – powiedziała i przestraszyła się własnego głosu. – Zaśpiewam dla ciebie. Zejdź! Posłuchaj, jak potrafię śpiewać. Graj, Pancho, graj Sobre las Olas! Jego śpiew niósł się w powietrzu jak złoty pył. Głos zdawał się drgać rozkosznym bólem. Pieśń kończyła się bardzo cicho; Elizabeth wychyliła się, by wysłuchać jej do końca. – Teraz zejdziesz? Czekam na ciebie. Wzdrygnęła się gwałtownie i szybko zamknęła okno, ale jeszcze przez szybę usłyszała: – Widzisz, Pancho, ta nie chce. Spróbujemy w następnym domu? – Tu jest tylko dwoje starych, pod osiemdziesiątkę… – A w następnym? – Można by. Jest tam taka mała, trzynastoletnia. – No, to spróbujmy z trzynastoletnią. Jedziemy! Maxwellton’s braes are bonnie… Elizabeth naciągnęła kołdrę na głowę i trzęsła się ze strachu. – Byłabym zeszła – szepnęła do siebie. – Gdyby jeszcze raz poprosił – zeszłabym.

Rozdział 8 Joseph odczekał dwa tygodnie, zanim znowu odwiedził Elizabeth. Jesień nadchodziła mglista, pokrywając szarymi chmurami całe niebo. Ogromne, puszyste jak z waty obłoki codziennie napływały od strony oceanu, na chwilę siadały na szczytach gór i zaraz wracały nad wielką wodę jak niebieskie patrolowce z morskiego zwiadu. Krasnoskrzydłe kosy zwierały swe nieprzeliczone szeregi i ćwiczyły zbiorowe manewry nad polami. Gołębie, niewidoczne na wiosnę i w lecie, teraz nadlatywały ze swoich kryjówek i gromadami osiadały na płotach i obumierających drzewach. Słońce wschodziło i zachodziło czerwone, kryjąc się za welonem unoszącego się w powietrzu pyłu. Burton z żoną pojechał na rekolekcje w Pacific Grove. Thomas określił to zjadliwie: – Burton karmi się Bogiem jak niedźwiedź mięsem przed zimą. Nadchodząca zima przygnębiała Thomasa. Robił wrażenie, jakby się bał pory deszczu i wiatru i jakby na ten czas nie potrafił znaleźć sobie kryjówki, w której mógłby się bezpiecznie schować. Dzieci na farmie zaczynały myśleć o Bożym Narodzeniu jak o czymś, co już nie jest tak beznadziejnie odległe. Zaczynały delikatnie wypytywać Ramę co do najodpowiedniejszego sposobu zachowania, który święci patronujący przesileniu dnia z nocą lubią najbardziej; tylko ona potrafiła udzielić wyczerpującej i obowiązującej odpowiedzi. Benjy był chory od lenistwa; jego młoda żona nie rozumiała, dlaczego nikt się nim nie przejmuje. Na farmie niewiele było do roboty. U podnóża gór rosło tyle trawy, że stado mogło się spokojnie paść przez całą zimę. Stodoły pełne były siana dla koni. Joseph większość czasu spędzał, siedząc pod dębem i rozmyślając o Elizabeth. Pamiętał ją, jak siedziała ze ściśniętymi kolanami i z wysoko podniesioną głową; ta głowa robiła wrażenie, że gdyby nie była przytwierdzona do reszty ciała, uniosłaby się natychmiast w powietrze. Juanito podchodził i siadał koło niego, i ukradkiem spoglądał mu w twarz, by wyczytać, w jakim jest nastroju, i odpowiednio do tego się zachowywać. – Może będę miał żonę, zanim nadejdzie wiosna, Juanito – powiedział któregoś dnia Joseph. – Tu, mieszkającą ze mną w moim domu. Dzwonkiem będzie wołała mnie na obiad, ale nie jakimś takim, jaki noszą krowy. Kupię jej taki niewielki, srebrny. Myślę, że coś takiego będzie ci się podobało, Juanito. Takie dzwonienie na obiad… Juanito, zaszczycony takim wyrazem zaufania, wyznał też zaraz swój sekret. – Ja też, señor. – Będziesz miał żonę, Juanito? Ty też? – Tak, señor. Alice Garcia. Oni mają dokument stwierdzający, że ich dziadek był Kastylijczykiem. – Bardzo się cieszę, Juanito. Pomogę ci zbudować dom. Przestaniesz przenosić się z miejsca na miejsce. Osiądziesz tu.

Juanito zaśmiał się radośnie. – Ja też będę miał dzwonek u wejścia na werandę. Ale taki krowi. Dla odróżnienia. Nie byłoby dobrze słuchać twego dzwonka, a przychodzić na mój obiad. Joseph odchylił głowę i zaśmiał się w stronę splątanych gałęzi drzewa. Już kilkakrotnie zamierzał powiedzieć o Elizabeth, ale wstyd, że robi coś głupiego, powstrzymywał go od tego. – Pojutrze jadę do miasteczka, Juanito. Mam wrażenie, że też byś chciał. – O tak, señor! Ja będę powoził, a ty będziesz mógł powiedzieć: „To mój stangret. Zna się na koniach. Ja sam nigdy nie muszę powozić”. Joseph uśmiechnął się na samą myśl o stangrecie. – I pewnie byś chciał, żebym to samo zrobił dla ciebie? – O nie, señor. Co to, to nie. – Pojedziemy trochę wcześniej. Na taką okazję trzeba ci kupić nowe ubranie. Juanito spojrzał na niego z niedowierzaniem. – Ubranie, señor? Nie kombinezon? Ubranie, takie z marynarką? – Oczywiście. Z marynarką i kamizelką, a do kamizelki, jako prezent ślubny, zegarek na łańcuszku. Tego dla Juanita było już za wiele. – Señor, mam do naprawienia pęknięty popręg – powiedział i poszedł w stronę stajni; chciał spokojnie przemyśleć sprawę ubrania i zegarka. Noszenie czegoś takiego wymagało oswojenia się. Joseph pochylił się w stronę drzewa, a uśmiech powoli znikał mu z twarzy. Potem znowu spojrzał na gałęzie; rój szerszeni na konarze nad jego głową zrobił sobie niewielką podstawę i na niej owady zaczęły budować swe gniazdo o ściankach cienkich jak papier. Powróciło mu wspomnienie okrągłej polanki położonej wśród sosen. Pamiętał każdy szczegół tego miejsca: dziwny, obrośnięty mchem kamień, wgłębienie z obrastającym je pierścieniem paproci i bezszelestnie wypływającą wodę. Pamiętał rosnącą w wodzie rzeżuchę z listkami drgającymi w strumieniu. I nagle poczuł chęć, by tam przyjść, siąść przy kamieniu i głaskać obrastający go miękki mech. To będzie miejsce, do którego będę mógł uciec: daleko od bólu i zmartwień, zawodu i strachu – myślał. – Ale w tej chwili nie mam takiej potrzeby, nic takiego, przed czym musiałbym uciekać. Mimo to jednak muszę dobrze zapamiętać to miejsce; jeśli któreś z tych nieszczęść mi się przytrafi, zawsze będę mógł tam uciec. I pamiętał, jak wysokie były pnie i jak prawie dotykalny spokój panował na tej polanie. Któregoś razu będę musiał zajrzeć do wgłębienia, by przyjrzeć się źródełku – postanowił w końcu. Całe dwa następne dni Juanito pracował nad uprzężą, parą gniadych koni i wozem. Mył wszystko i czyścił, wycierał i szczotkował. Potem – w obawie, że mógł coś przeoczyć –

zaczynał całą robotę od początku. Mosiężne ćwieki biły blaskiem w oczy, każda sprzączka wyglądała jak srebrna, uprząż lśniła jak lakierowana, czerwona wstążeczka uwiązana do biczyska trzepotała na wietrze. Przed południem tego ważnego dnia wyprowadził pojazd, by posłuchać, czy po nasmarowaniu jeszcze gdzieś nie skrzypi. Wyregulował długość postronków, uwiązał konie w cieniu i dopiero wtedy poszedł coś zjeść z Josephem. Ale ani jeden, ani drugi nie miał ochoty na jedzenie. Zjedli po kilka kawałków wkruszonego w mleko chleba, spojrzeli po sobie i wstali od stołu. W wozie czekał na nich Benjy. Joseph zdenerwował się. – Nie możesz jechać z nami. Jesteś chory. – Byłem. Ale już jestem zdrowy. – Zabieram ze sobą Juanito. Nie będzie dla ciebie miejsca. Benjy uśmiechnął się rozbrajająco. – Posiedzę w skrzyni – odparł, ponad oparciem przeszedł na tył wozu, siadł i oparł się o burtę. Ruszyli rozjeżdżonymi koleinami, z humorami przygaszonymi obecnością Benjy’ego. Joseph odwrócił się do brata. – Nie wolno ci dzisiaj pić, Benjy. Jesteś chory. – Nie ma mowy o żadnym piciu. Chcę kupić nowy zegar. – Zapamiętaj, co ci mówię: żadnego picia. – Nie przełknę kropli, nawet gdybym już miał ją w ustach. Joseph dał sobie z nim spokój. Wiedział, że Benjy i tak w godzinę po przyjeździe do miasteczka będzie pijany, a on, Joseph, nie może zrobić nic, by do tego nie dopuścić. Sykomory rosnące wzdłuż strumienia zaczynały tracić liście, które grubą warstwą zaległy drogę. Joseph pociągnął za lejce i konie ruszyły truchtem. Ich kopyta miękko tonęły w kolorowej ściółce. Elizabeth, skoro tylko usłyszała głos Josepha na werandzie, zaraz pobiegła na górę, by zejść do niego dopiero po jakimś czasie. Bała się Josepha Wayne’a. Od jego ostatniej wizyty myślała o nim niemal bez przerwy. Czy mogłaby odmówić wyjścia za niego? Nawet gdyby go nienawidziła? Gdyby to zrobiła, mogłoby się wydarzyć coś strasznego: mógłby umrzeć albo może ją uderzyć? W swoim pokoju, zanim zeszła do salonu, przywołała na pamięć całą swoją wiedzę, by się nią bronić: znajomość algebry, kiedy Cezar dotarł do Egiptu, czego dotyczył sobór nicejski i koniugację czasownika „être”. Joseph na pewno nic o tym nie wie. Pewnie jedyną datą z historii, jaką zna, jest 1776 rok6. Prawdziwy ignorant. 6 Data święta dla każdego Amerykanina jako rok ogłoszenia niepodległości Stanów Zjednoczonych (przyp. tłum.).

Kąciki ust opadły jej z pogardą, oczy patrzyły surowo. Usadzi go na właściwym miejscu,

jak przemądrzałego chłopca w klasie. Sprawdziła palcami wokół bioder, czy bluzka dobrze tkwi w spódniczce. Przygładziła włosy. Kciukami ostro potarła policzki, by się zarumieniły, i zdmuchnęła lampę. Weszła majestatycznie do salonu, w którym Joseph już na nią czekał. – Dobry wieczór – powiedziała. – Właśnie czytałam Pippa Passes Browninga. Lubi pan Browninga, panie Wayne? Nerwowo przygładził ręką włosy. – Zdecydowała się pani? – spytał dość obcesowo. – Bo ja przede wszystkim tego muszę się dowiedzieć. I nie wiem, kto to jest Browning. Patrzył na nią tak głodnymi, tak błagalnymi oczami, że wszystko, co sobie wcześniej przygotowała, by okazać mu swoją wyższość, gdzieś znikło, a wszystko, co wiedziała, straciło znaczenie. Zrobiła jakiś bezradny gest. – Ja… Ja… nie wiem – jąkała się. – No, to idę. Widzę, że nie jest pani jeszcze gotowa. To znaczy… chyba że chce pani porozmawiać o Browningu albo może lepiej wolałaby pani pojechać na spacer? Przyjechałem tu takim wozem… Elizabeth patrzyła w zielony dywan z brązowymi śladami, gdzie materiał wydeptany był już na wylot. Potem spojrzała na buty Josepha błyszczące od wypolerowanego mazidła, które teraz nie były czarne, a opalizujące: zielone, niebieskie i czerwone. Czepiła się tych jego butów i przez moment poczuła się bezpieczna. Pewnie mazidło było stare – pomyślała. – Pewnie ma jakąś starą butelkę, z której wyleciał korek. I dlatego takie kolory. Czarny atrament też nabiera różnych barw, gdy kałamarz zostawić otwarty. Myślę, że on tego nie wie, a ja mu nie powiem. Bo gdybym mu powiedziała, zniknąłby dystans między nami. Zastanawiała się, czemu nie cofa swych nóg. – Moglibyśmy pojechać w dół rzeki – powiedział. – Rzeka jest wspaniała, ale niebezpieczna, gdy ją przekraczać pieszo. Kamienie są śliskie – rozumie pani. Nie powinno się przechodzić pieszo. Ale możemy tam pojechać. Chciałby jej powiedzieć, jaki szelest wydobywa się spod kół, gdy toczą się po zeschniętych liściach; jak od czasu do czasu błękitne iskry, rozszczepione jak języczek węża, sypią się przy uderzeniu podkowy o kamień; jak nisko jest niebo dzisiejszej nocy, tak nisko, że można dosięgnąć głową… Ale nie widział sposobu, jak to powiedzieć. – Bardzo bym chciał, żeby pani pojechała – powiedział i zrobił maleńki krok w jej stronę. Elizabeth nagle poczuła radość. Położyła mu bojaźliwie rękę na ramieniu i pogładziła po rękawie. – Chętnie pojadę – powiedziała głośno, głośniej niż to było potrzebne. – Myślę, że to mi dobrze zrobi. Uczenie jest wyczerpujące. Potrzeba mi trochę świeżego powietrza.

Pobiegła na górę po płaszcz, nucąc pod nosem. Na szczycie schodów przystanęła, uniosła się na piętach, ustawiła palce nóg do środka, jak to robią dziewczyny w tańcu na pierwszej majówce. Teraz poddaję się już zupełnie – pomyślała. – Ludzie zobaczą, jak nocą jedziemy we dwoje, a to będzie znaczyło, że ze sobą chodzimy. Stanął u stóp schodów i wypatrywał, kiedy Elizabeth się pojawi. Bardzo chciał, by mogła wejrzeć w jego głąb, by mogła zobaczyć wszystkie skryte w nim sprawy, nawet te, o których on sam nie wiedział, że tam są. To byłoby dobre – pomyślał. – Wiedziałaby od razu, jaki jestem, i dowiedziałaby się, że już jest częścią mnie samego. Pojawiła się na podeście i uśmiechnęła do niego. Na ramiona narzuciła długą granatową pelerynę. Kilka pasemek włosów wymknęło się jej z koka i musiała je schować pod czapeczką z niebieskiej wełny. Rozczulił go ten widok. Roześmiał się. – Proszę się pospieszyć, zanim zgubią się nam konie – zawołał. – A za chwilę może się tak stać. To znaczy, zginą nie konie, ale połysk, jaki ich uprzęży nadał Juanito. Otworzył przed nią drzwi, a kiedy podeszli do pojazdu, pomógł jej zająć miejsce. Potem odwiązał konie i przymocował wędzidła do lejców. Niecierpliwie przebierały nogami, co bardzo Josepha cieszyło. – Jest pani dość ciepło? – Tak, dziękuję. Konie ruszyły stępa. Joseph zastanawiał się, jak by tu za pomocą ramion i rąk wykonać gest, którym mógłby objąć wszystkie gwiazdy, cały firmament niebieski i horyzont poszarpany czarnymi drzewami i sfałdowany górami – wynikiem kataklizmu zastygłego w kulminacyjnym punkcie. Zastanawiał się, czy w ogóle istnieją słowa, za pomocą których dało by się takie rzeczy wyrazić. – Lubię noc. Ma w sobie więcej mocy niż dzień – powiedział jakby do siebie. Od pierwszej chwili znajomości z Josephem Elizabeth nastawiona była na odpieranie jego ataków na swe zamknięte i ufortyfikowane ja, ale w tej chwili zdarzyło się jej coś dziwnego: może sprawił to ton głosu, może rytm słów, może jakieś osobiste odniesienie zawarte w tym zdaniu o nocy, ale jej opory nagle znikły. Końcami palców dotknęła ramienia Josepha, zadrżała z rozkoszy i – cofnęła rękę. Oddech uwiązł jej w gardle. Zaraz usłyszy, jak ciężko dyszę. Jak koń. A to nie jest eleganckie – pomyślała i wyśmiała te swoje obawy; ten oddech wcale jej nie martwił. Takie myśli, chowane w najgłębszych zakamarkach duszy, poza czyimkolwiek zasięgiem, teraz wychodziły na otwartą przestrzeń; uznała, że wcale nie są nieczyste czy obrzydliwe jak ślimaki, jak zawsze myślała, lecz na swój sposób dobre, radosne i święte.

Jeśliby ustami dotknął moich piersi, byłabym zadowolona – myślała. – Ogrom radości we mnie byłby większy, niż potrafiłabym znieść. Obiema rękami przycisnęłabym piersi do jego ust. Już widziała, jak to robi, i już wiedziała, jak by się czuła… Konie parsknęły głośno i uskoczyły na pobocze – przed nimi stała jakaś ciemna postać. To Juanito szybko podszedł do wozu, by porozmawiać z Josephem. – Jedziesz do domu, señor? Czekałem na ciebie. – Nie, Juanito. Jeszcze nie teraz. – To poczekam. Benjy jest pijany. Joseph nerwowo obrócił się na siedzeniu. – Wiedziałem, że tak będzie. Nie ma go tu na drodze, señor. Przed chwilą słyszałem, jak śpiewał. Willie Romas też jest pijany. I szczęśliwy. Może się zdarzyć, że Willie zabije kogoś dzisiejszej nocy. W świetle gwiazd ręce Josepha były białe; lejce trzymał naprężone, ściągając je nieznacznie, gdy konie rzucały łbami i gryzły wędzidła. – Znajdź Benjy’ego – powiedział Joseph cierpko. – Będę wracał za parę godzin. Konie wyrwały do przodu. Juanito wtopił się w ciemność. Teraz, kiedy nie istniał już mur, którym się od niego odgradzała, Elizabeth od razu wyczuła, że jest nieszczęśliwy. Powie mi, a ja mu pomogę – pomyślała. Joseph siedział sztywno, a konie, poczuwszy jego ciężką rękę na lejcach, zwolniły bieg i przeszły w wolny, ostrożny chód. Zbliżali się właśnie do gęstych nadrzecznych zarośli, gdy z krzaków rozległ się śpiew Benjy’ego. Estando bebiendo de vino, Pedro, Rodarte y Simon… Joseph porwał bat i ostro zaciął konie, i zaraz potem z całej siły musiał ściągnąć lejce, by je powstrzymać. Elizabeth popłakiwała przerażona: poznała głos Benjy’ego. Joseph tak długo powstrzymywał konie, aż odgłos kopyt na twardej drodze przeszedł w nierównomierny trucht. – Nie mówiłem ci, że mój brat jest pijakiem. Ale to dobrze, że wiesz, jaką mam rodzinkę. Mój brat jest pijakiem. Nie mam na myśli czegoś takiego, że czasem wychodzi z domu i się upija; tak robią normalni mężczyźni. U Benjy’ego to jest choroba, to tkwi w jego ciele. Teraz wiesz. Patrzył daleko przed siebie. – To on tak śpiewał. Poczuł, jak Elizabeth przy jego boku drży od płaczu. – Chcesz, żeby cię już zawieźć do domu? – Tak. – Czy chcesz, żebym trzymał się z dala? – spytał, a ponieważ nie dostał odpowiedzi, ostro

zawrócił konie. – Czy chcesz, żebym się trzymał z daleka od ciebie? – powtórzył pytanie. – Nie – odpowiedziała szybko. – Jestem niemądra. Chcę pojechać do domu i położyć się. Chcę wszystko przemyśleć. Myślę, że to uczciwe. Joseph poczuł, jak uniesienie ściska go za gardło. Pochylił się w jej stronę, pocałował w policzek i popędził konie. Przy bramie pomógł jej zsiąść i zaprowadził pod drzwi. – Pójdę teraz i odszukam brata. Za kilka dni przyjadę. Dobranoc. Nie czekała, aż odjedzie. Była w łóżku, zanim umilkł odgłos jego wozu. Serce biło jej tak mocno, że czuła, jak głowa drży jej na poduszce. Ponad biciem serca wsłuchiwała się w ciszę nocy, aż w końcu wychwyciła dźwięk, na który czekała. Zbliżał się w stronę jej domu: pijany, cudowny głos. Zbierała w sobie wszystkie siły, by przeciwstawić się uczuciu palącego bólu, który narastał, w miarę jak zbliżał się głos. Mówiła cicho sama do siebie: – Jest nic niewart. Pijane, bezwartościowe nic. Teraz muszę coś zrobić, choćby użyć magicznego zaklęcia. – Czekała, aż głos znajdzie się przed jej domem. – Teraz muszę to zrobić. To jedyna i ostatnia szansa. Schowała głowę pod poduszkę i szeptała: – Kocham tego śpiewaka takiego, jaki jest: nic niewartego. Kocham go. Nigdy nie widziałam jego twarzy, ale kocham go jak nikogo na świecie. Panie Jezu! Pomóż mi w moim pragnieniu! Pomóż mi zdobyć tego mężczyznę. Potem leżała spokojnie i czekała na odpowiedź, na reakcję na swe magiczne zaklęcie. Nadeszła razem z ostatnim paroksyzmem bólu; z tego bólu wyłoniła się nienawiść do Benjy’ego, nienawiść taka silna, że zacisnęła jej szczęki, a wargi wykrzywiła w zły grymas. Czuła, jak mrowie przechodzi jej po całej skórze, a paznokcie same szykują się do ataku. Potem, nagle, cała ta nienawiść z niej opadła i odpłynęła w dal; bez emocji słuchała głosu Benjy’ego, jak milknie w oddali. Leżała na plecach z głową na skrzyżowanych przegubach rąk. – Teraz już niedługo wyjdę za mąż – powiedziała uspokojona.

Rozdział 9 Dni tonęły w mroku zimy, dopóki nie przyszła wiosna. Potem było lato, nastała jesień i wtedy zaczęto mówić o weselu. Trzeba było ustalić ostateczny termin i dopiero w skwarze następnego lata, kiedy białe dęby mdlały w słońcu, a rzeka skurczyła się do wielkości strumienia, Elizabeth udała się do krawców, by szyć strój. Wzgórza pokryły się ciężkimi od ziarna kłosami. Bydło tylko nocą wychodziło z zarośli na pastwiska, a kiedy słońce za dnia unosiło się wyżej na niebo, wracało do pełnego zapachów cienia, by ospale przeżuwać przez cały dzień. W stodole mężczyźni układali pachnące siano po same krokwie. Raz w tygodniu przez cały miniony rok Joseph jeździł do Nuestra Señora i przesiadywał w salonie z Elizabeth albo zabierał ją na przejażdżkę. – Kiedy się pobierzemy? – spytał ją pewnego razu. – No cóż. Muszę odpracować pełny rok – odparła. – I jest tysiąc spraw, które trzeba załatwić. Muszę przed ślubem choć na krótko pojechać do Monterey. Ojciec na pewno będzie chciał mnie zobaczyć, zanim wyjdę za mąż. – To prawda – powiedział rzeczowo Joseph. – Bo później możesz się zmienić. – Wiem. Rękami objęła jego nadgarstek i przyglądała się swoim zaciśniętym palcom. – Popatrz, jak trudno jest poruszyć akurat tym palcem, którym by się chciało; traci się wyczucie, który jest który. Bawił go sposób, w jaki jej umysł chwytał się rzeczy, by uciec przed myśleniem. – Boję się zmian – mówiła. – Chcę ich i jednocześnie się boję. Jak myślisz, zrobię się gruba? Czy w jednej chwili stanę się kimś innym, a Elizabeth będę jedynie przypominała jak krewną, która zmarła? – Tego nie wiem – odparł i palcem przesunął wzdłuż ramiączka jej sukienki. – Może nie nastąpią żadne zmiany? Może wszystko pozostanie na swoim miejscu? Któregoś dnia przywiózł ją na ranczo i oprowadzał ją po obejściu, chełpiąc się przy tym trochę. – Tu masz dom. Zbudowałem go jako pierwszy. W tym czasie na mile nie było innej budowli. Tylko ten jeden dom pod dębem. Elizabeth pochyliła się w stronę drzewa i pogłaskała jego korę. – Na tym drzewie można by posiedzieć, o tam, gdzie pierwsze gałęzie wyrastają z pnia. Miałbyś coś przeciwko temu, gdybym się wdrapała na nie, Joseph? Spojrzała mu w twarz i zauważyła, że wpatruje się w nią z niezwykłym napięciem. Włosy opadły mu na czoło. Nawet gdyby miał ciało jak koń, też bym go kochała – pomyślała nagle. Jednym ruchem obrócił się w jej stronę i wyciągnął ręce. – Wdrap się, Elizabeth. Bardzo tego chcę. Bardzo mi na tym zależy. Proszę, pomogę ci.

Objął dłońmi jej stopy i podsadził ją tak, że siadła okrakiem w spojeniu konara i pnia. A kiedy zobaczył, jak doskonale wpasowała się w to miejsce i jak ochraniają ją szare gałęzie, zawołał: – Cieszę się, Elizabeth! – Widzę, że się cieszysz! Wyglądasz na szczęśliwego. Oczy ci błyszczą. Co cię tak cieszy? Opuścił oczy i roześmiał się. – Człowiek czasem cieszy się z dziwnych rzeczy. Ja cieszę się z tego, że siedzisz na moim drzewie. Przez moment myślałem, że to moje drzewo cię kocha. – Odsuń się trochę! – zawołała. – Przejdę na inną gałąź. Chcę popatrzeć nad stajnią. Zastanawiam się, czemu dotychczas nie zauważyłam sosen na szczytach gór. Teraz czuję się jak w domu. Urodziłam się wśród sosen w Monterey. Zobaczysz je, kiedy tam pojedziemy brać ślub. Te sosny tutaj są dość dziwne. Kiedyś po ślubie zabiorę cię tam. Elizabeth ostrożnie zeszła z drzewa i stanęła obok niego. Upięła włosy i przygładziła, zwinnymi palcami wychwytując wszystkie wymykające się pasemka i wplatając je na swoje miejsce. – Kiedy zatęsknię za domem, Joseph, popatrzę na te sosny. To będzie moja droga do domu.

Rozdział 10 Ślub, niewróżąca nic dobrego ceremonia, odbył się w małej protestanckiej kaplicy w Monterey. Miejsce to było częstym świadkiem, jak dwa dojrzałe do siebie ciała zamierały tu w ślubnym procesie. W swym rytuale zdawało się zawierać ich mistyczną śmierć. Oboje, Joseph i Elizabeth, odczuli ponure znaczenie wyroku. „Musicie wytrwać” – mówił obrządek, i brzmiało to nie jak muzyka, ale jak ciemna przepowiednia. Elizabeth spoglądała na skrępowanego ojca i widziała, z jaką niechęcią patrzył na cały obrządek, który obrażał – jak to sam nazywał – inteligencję. Nie było błogosławieństwa w jego ojcowskich drętwych palcach. Zerkała na stojącego obok niej człowieka, który z każdą sekundą coraz bardziej stawał się jej mężem. Twarz Josepha była spokojna i twarda. Widziała jedynie, jak pracują mięśnie jego szczęk. I nagle zaczęła go żałować. Gdyby tu była moja matka – pomyślała ze smutkiem – pewnie by mu powiedziała: „To moja Elizabeth. Nie jest zła i ja ją kocham, Joseph. I będzie ci dobrą żoną, kiedy się nauczy, jak nią być. Mam nadzieję, że zrzucisz z siebie tę twardą skorupę, którą nosisz, i otoczysz moją córkę czułością. To nie jest wygórowane żądanie”. Oczy Elizabeth zaszkliły się. – Przyrzekam – powiedziała głośno. I zaraz w duchu zaczęła uzupełniać: Muszę się trochę pomodlić. Panie Jezu, spraw, by niektóre sprawy stały się dla mnie łatwiejsze, bo się boję. Staram się zrozumieć samą siebie, ale niczego dotychczas nie zrozumiałam. Miej cierpliwość do mnie, Panie Jezu, przynajmniej do czasu, aż zrozumiem, jaka właściwie jestem. Szukała krucyfiksu, ale nigdzie go nie znalazła; to była kaplica protestancka. Przywołała więc sobie na pamięć obraz Chrystusa: miał młodą twarz i brodę, i przenikliwe, zagadkowe oczy Josepha, który stał obok. Umysł Josepha krępował jakiś dziwny strach. Coś tu śmierdzi – myślał. – Czemu musimy przez to wszystko przechodzić, zanim staniemy się małżeństwem? Sądziłem, że człowiek w kościele może odnaleźć piękno, a tymczasem jest tu jedynie rodzaj bojaźliwego kultu zła! Było mu przykro za Elizabeth i za siebie; martwiło go, że z takim obciążeniem musi wchodzić w małżeństwo. Pociągnęła go za rękaw i szepnęła: – Skończyło się. Musimy wyjść. Obróć się wolno w moją stronę. Pomogła mu i skoro tylko zrobili pierwszy krok w stronę bocznej nawy, rozległ się radosny dźwięk dzwonów. Josephowi ciarki przeszły po krzyżu. Późno przyszedł Bóg na ten ślub – pomyślał. – Ale w końcu jest. – Poczuł, że potrafiłby się modlić, gdyby znalazł odpowiednio skuteczny sposób modlitwy. – Ale to moja sprawa, wiem. Błogosławione dzwony bijące swymi oszalałymi sercami! Są jak igły, które słońce co rano

wkłuwa w błękitną kopułę nieba i jak dudniący o pełne łono ziemi deszcz… Rozejrzał się na boki, potem w dół i szepnął: – Dzwony to dobra rzecz, Elizabeth. Dzwony to święta rzecz. Wpatrywała się w niego z podziwem; obraz w jej duszy się nie zmienił: twarz Chrystusa ciągle była twarzą Josepha. Uśmiechnęła się z zakłopotaniem i wyznała sama przed sobą: Ja się chyba modlę do własnego męża. McGreggor, siodlarz, stał pełen zadumy, kiedy znaleźli się na zewnątrz. Niezdarnie pocałował córkę w czoło. – Nie zapomnij o ojcu – powiedział. – Ale nie byłoby niczym nadzwyczajnym, gdybyś go zapomniała. Teraz takie rzeczy prawie weszły w zwyczaj. – Przyjedziesz na ranczo odwiedzić nas. Obiecaj, że przyjedziesz, ojcze! – Nikogo nie będę odwiedzał! – odburknął. – Po takich odwiedzinach człowiek jest tylko chory, a przyjemności nie ma żadnych. – Ale bardzo byśmy się cieszyli, gdybyś nas odwiedził – rzekł Joseph. – No to będziecie musieli długo na to czekać! Wy i wasze tysiące akrów. Prędzej spotkamy się w zaświatach, niż przyjadę w odwiedziny! Po chwili odprowadził Josepha na bok, żeby Elizabeth nie słyszała, i wyjaśnił żałośnie: – Jesteś mocniejszy ode mnie i dlatego cię nienawidzę. Bardzo bym chciał cię polubić, ale nie mogę; jestem za słaby. To samo było z Elizabeth i jej szaloną matką. Obie wiedziały, że jestem słaby, i dlatego obu nienawidziłem. Joseph z uśmiechem spojrzał na siodlarza; litował się na nim i kochał go jednocześnie. – To, co teraz robisz, nie jest słabością – rzekł. – Nie! – zawołał McGreggor. – To jest mocna rzecz! W głowie to ja wiem, jak robić mocne rzeczy, ale nie mogę się nauczyć robić ich naprawdę. Joseph pogłaskał go szorstko po ramieniu. – Bardzo będziemy zadowoleni, kiedy przyjedziesz. McGreggor ze złością zacisnął wargi. Z Monterey jechali pociągiem wzdłuż długiej Doliny Salinas, szarozłotym wąwozem pomiędzy dwoma pasmami gór. Z okien widzieli, jak wiatr ciągnie doliną w stronę morza, jak jego moc przygina do ziemi zboża, aż kładą się jak krótkowłosa sierść na psie, jak pędzi w stronę wylotu doliny całe stada wyschniętych tumbleweedów7 i jak podmuchy przyginają drzewa, tak że rosły nachylone jak pod ciężarem. 7 Tumbleweed – roślina rosnąca na półpustynnych terenach Ameryki; wyschnięta, odrywa się od podłoża zwija w kłębek i toczy z wiatrem (przyp. tłum.).

Na małych stacyjkach Chudar, Gonzales czy Greenfield widzieli całe rzędy wozów wyładowanych workami zboża, oczekujących na złożenie go w magazynach. Pociąg jechał wzdłuż żółtego brzegu rzeki Salinas, po którym biegały zrozpaczone błękitne czaple w poszukiwaniu wody, a w niej – ryb, i gdzie skradały się bure kojoty, lękliwie przyglądające

się przejeżdżającemu pociągowi. Góry zdawały się ciągnąć razem z nimi po obu stronach jak tory, po których kiedyś przeszła jakaś potężna niszczycielska siła. W King City, miasteczku z przystankiem kolei, Joseph i Elizabeth wysiedli z pociągu i udali się do wynajętej stajni, gdzie zostawili konie na czas swojej podroży do Monterey. Kiedy wyjeżdżali w stronę Najświętszej Panienki czuli się młodo i dziwnie lekko Swoje nowe ubrania zapakowali do koszy podróżnych i umieścili na skrzyni wozu. Na ubrania, które mieli na sobie, nałożyli długie lniane prochowce, które w drodze chroniły od kurzu. Elizabeth dodatkowo zakryła twarz ciemnym welonem, spod którego tylko oczy błyskały jej z ciekawości – wszystko chciała zapamiętać. Oboje byli trochę skrępowani, siedząc ramię w ramię i patrząc daleko przed siebie na spaloną słońcem drogę; zdawało się im, że zaczęli jakąś onieśmielającą grę, której zasad nie znają. Konie wypoczęte przez cztery dni i dobrze nakarmione jęczmieniem, rzucały łbami i rwały się do biegu, ale Joseph mocno je powstrzymywał. – Spokojnie, Blue. Spokojnie, Pigeon. Zmęczycie się, zanim dotrzemy do domu. Na kilka mil naprzód zobaczyli wierzby rosnące nad ich strumieniem, który tu wpadał do rzeki Salinas. O tym czasie były żółte, a wilcza jagoda, która wplatała się w ich gałęzie, wyglądała purpurowo i groźnie. Joseph zatrzymał się, w miejscu gdzie strumień łączył się z rzeką, i obserwował, jak czysta woda z Nuestra Señora ginie w żółtym piachu swego nowego koryta. Wiadomo było, że rzeka płynie, słodka i czysta, pod powierzchnią ziemi, a sprawdzić można to było, kopiąc kilkustopowej głębokości dziury w piasku. Kilka takich dziur było widać; pewnie bydło przychodziło tu pić. Było bardzo ciepło. Joseph rozpiął kurtkę i rozwiązał chustę, która chroniła szyję przed kurzem. Potem zdjął kapelusz, otrzepał go, a chusteczką wytarł twarz. – Nie chcesz zejść, Elizabeth? – spytał. – Mogłabyś umyć ręce w strumieniu. To by cię orzeźwiło. Pokręciła tylko głową; taki ruch zawiniętą w welon głową wyglądał dość dziwacznie. – Czuję się zupełnie dobrze, mój drogi. Chyba bardzo późno dotrzemy do domu. Myślę, że powinniśmy jechać. Lejcami trzepnął po końskich zadach i ruszyli wzdłuż strumienia. Wysokie wierzby rosnące przy drodze gałązkami dosięgały ich głów, a czasem nawet, jak długie warkocze, pieściły po ramionach. Świerszcze na wysoką nutę grały swą pieśń w rozgrzanym gąszczu. Pasikoniki z białym lub zielonym błyskiem przecinały powietrze, by po każdym takim locie bezpiecznie kryć się w suchej trawie. Czasem dziki królik w panice czmychał z drogi i dopiero w odpowiedniej odległości, bezpieczny, stawał na tylnych łapkach i spoglądał na wóz. W powietrzu czuć było zapach wypalonej trawy, gorzki aromat wierzbowego łyka i mocną woń wawrzynu. Joseph i Elizabeth swobodnie rozparci na skórzanych siedzeniach, pochłonięci rytmem mijającego dnia, drzemali usypiani jednostajnym klapaniem końskich kopyt. Ich plecy

i ramiona miękko poddawały się ruchom pojazdu. Znajdowali się w stanie zbliżonym do snu, gdy procesy myślowe są wyłączone, i to dokładniej niż w prawdziwym śnie. Droga i rzeka kierowały się prosto w stronę gór. Ciemna szałwia pokrywała koryto strumienia szorstkim futrem porozdzieranym plamami wody, które wyglądały jak zaleczone blizny pod siodłem na końskim grzbiecie. Słońce chyliło się już ku zachodowi, a droga i rzeka wskazywały w którym miejscu powinno zapaść za widnokrąg. Dwojgu jadącym wozem ludziom czas dzielił się na nierówne interwały między jedną a drugą myślą. Zbliżali się stopniowo do przełęczy między górami. Droga zaczynała się wznosić, tak że konie z wysiłkiem garbiły grzbiety, ciągnąc wóz. W rytm kroków poruszały w górę i w dół łbami, co z boku wyglądało, jakby pracowały dwa młoty. Wjeżdżali na szczyt długiego stoku. Żelazne obręcze kół zgrzytały przenikliwie na okruchach wapienia, z którego zbudowane były góry. Joseph wychylił się do przodu i pokręcił głową jak pies wytrząsający wodę z uszu po wyjściu z kąpieli; chciał być pewny, że to nie złudzenie. – Elizabeth, jesteśmy na przełęczy! Rozwiązała welon i odrzuciła go do tyłu. Jej oczy nabierały życia. – Chyba przysnęłam – powiedziała. – Ja też. Spałem z otwartymi oczami. Ale jesteśmy na przełęczy. Góra rozpadała się tu na dwoje. Dwie nagie ściany gładkiego wapienia opadały pod ostrym kątem, zbliżając się ku sobie u podnóża, i to tak bardzo, że na samym dnie miejsca wystarczało jedynie na koryto rzeki. Droga wyrąbana została w ścianie skalnej dziesięć stóp powyżej powierzchni wody. Na samym dnie przełęczy, gdzie spiętrzona rzeka rwała głęboka i milcząca, z wody wystawał ostry głaz, rozcinający ją z głuchym szumem na dwie części, jak dziób łodzi płynącej pod prąd. Słońce skryło się za górę, ale przez przełęcz widać było jego drżące promienie, jak zachodziło nad Doliną Najświętszej Panienki. Wóz wjechał w niebieskawy chłodny cień białych skał. Konie, minąwszy szczyt podejścia, szły teraz lżej, ale wyciągały karki i parskały, płochliwie spoglądając na rzekę w dole, znacznie poniżej drogi. Joseph mocniej ściągnął lejce, a prawą nogę postawił na hamulcu. Spojrzał w dół, na spokojną już tutaj wodę, i poczuł przypływ najczystszej radości, że oto za moment zobaczy dolinę. Obrócił się do Elizabeth i chciał jej o tej swojej radości opowiedzieć. Od razu zauważył, że twarz ma poszarzałą i przerażone oczy. – Zatrzymaj się! – krzyknęła. – Boję się! Patrzyła przez rozpadlinę na dolinę skąpaną w słońcu. Joseph ściągnął lejce i nacisnął hamulec. Spojrzał na nią pytająco. – O co chodzi? Że droga jest wąska i ten tam strumień pod nami?… – Nie, to nie to.

Zszedł z wozu i wyciągnął do niej ręce, ale kiedy chciał poprowadzić ją w stronę wyjścia z przełęczy, cofnęła się i stanęła w cieniu. Wtedy pomyślał: Muszę się postarać jej powiedzieć. Nigdy nie próbowałem takich rzeczy mówić. Wydawało mi się to zbyt trudne. Ale teraz muszę spróbować. – I w myślach zaczął sobie układać, co i jak powiedzieć. Elizabeth! – wołał w duszy. – Słyszysz mnie? Chłód mnie przenika na samą myśl o tym, co mam ci powiedzieć, i modlę się o to, bym potrafił opowiedzieć to dobrze. – Oczy miał szeroko otwarte i zdawał się pogrążać w jakimś transie. – Myślałem, nie posługując się słowami… Ktoś powiedział mi kiedyś, że to niemożliwe, ale ja myślę… Elizabeth, posłuchaj mnie! Chrystus przybity gwoździami to coś więcej niż tylko symbol wszechbólu. On rzeczywiście zawarł w sobie cały ból. A człowiek stojący z rozpostartymi ramionami na szczycie, symbol symboli może też być otchłanią, w której zmieści się cały ból świata. – Boję się! – przerwała mu jego rozważania. Ale jego myśli biegły dalej: Słuchaj, Elizabeth! Nie bój się. Mówię ci. Przemyślałem wszystko. Teraz pozwól mi na chwilę, po omacku, wejść między słowa, poczuć ich smak, dotknąć ich. Zbliżyliśmy się do granicy. Ślub wzięliśmy wczoraj, ale to nie był żaden ślub. Tu będzie ten prawdziwy: przejście przez tę przełęcz, tak jak plemnik przechodzi do jajeczka i stają się jednym zarodkiem w akcie poczęcia. To jest symbol niezniekształconej rzeczywistości. Noszę ten moment w sercu, różny w kształcie, strukturze i trwaniu od każdego innego momentu. I nasze małżeństwo zostaje zawarte w tym właśnie momencie. Chrystus zawieszony na gwoździach w takim momencie pomieścił w swoim ciele wszystkie cierpienia, jakie kiedykolwiek się zdarzyły, i w nim pozostały niespaczone. Był przez chwilę między gwiazdami, ale teraz góry ściągnęły go na ziemię, odarły z samotności i wysublimowanych myśli. Poczuł, że ręce i nogi ma ciężkie i martwe, zwisające jak ciężary na grubych powrozach u ramion, zmęczonych ich dźwiganiem. Elizabeth widziała, jak wargi składają mu się w bezradny grymas, a oczy tracą blask. – Joseph, czego ty chcesz? – zawołała. – Co chcesz ode mnie? Dwa razy próbował coś powiedzieć i dwa razy coś stawało mu w gardle, nie pozwalając wydobyć się słowom. W końcu wykrztusił chrapliwie: – Chcę przejść przez tę przełęcz. – Boję się. Nie wiem czego, ale boję się straszliwie. Joseph przebudził się z letargu i zaczął zrzucać ciężary, które czuł na sobie. – Nie ma nic takiego, czego musiałabyś się bać, moja droga. Nic takiego. Byłem bardzo samotny, i to długo. Teraz jest dla mnie najważniejsze, bym tę przełęcz mógł przejść razem z tobą. Drżała na całym ciele i ze strachem w oczach patrzyła na granatowe cienie. – Pójdę, Joseph. Będę musiała pójść. Ale moje ja pozostanie tutaj i będzie patrzyło na tę drugą Elizabeth po tamtej stronie. Przypomniała sobie, jak kiedyś podawała w maleńkich filiżankach herbatę trzem małym

dziewczynkom i jak te wzajemnie sobie przypominały: „Teraz jesteśmy damami, a dama zawsze trzyma filiżankę w ten sposób” – i pokazywały, jak podczas picia odchyla się mały palec. Przypomniała sobie też, jak kiedyś chciała marzenia swojej lalki zawiązać w chusteczce. – Joseph, to jest trudna rzecz stawać się kobietą. I ja boję się nią stać. Wszystko, czym dotychczas byłam, i wszystko, co myślałam, pozostanie tu, przed tą przełęczą. Po drugiej stronie znajdzie się już dojrzała kobieta. Myślałam, że będzie to następowało stopniowo. A to przyszło na mnie tak nagle… Przypomniała sobie słowa matki: „Kiedy dorośniesz, Elizabeth, zaznasz bólu. Ale nie będzie to tego rodzaju ból, o którym myślisz teraz. Będzie to ból leczony później pocałunkami”. – Pójdę już, Joseph – powiedziała spokojnie. – Jestem głupia. Pewnie takiej głupoty nie spodziewałeś się po mnie, co? Wszystkie ciężary opadły z Josepha. Mocniej objął żonę w talii i przytulił do siebie. Chociaż głowę miał odchyloną, wiedziała, że wpatruje się w nią z czułością. Wolno przemierzali przełęcz, jej gęstniejący cień. Joseph zaśmiał się cicho. – Ból bywa ostrzejszy niż przyjemność, Elizabeth. Jak ssanie ostrego miętowego cukierka, który aż pali w język. Gorycz bycia kobietą może przerodzić się w ekstazę. Umilkł i tylko odgłos ich kroków odbijał się echem od skalnych ścian. Elizabeth zamknęła oczy, zdając się całkowicie na Josepha. Chciałaby zamknąć i umysł, zanurzyć go w ciemność, zagłuszyć. Ale słyszała szum wody bijącej w wystający z dna głaz; jego chłód czuła we własnym ciele. I nagle otoczyło ją ciepło. Pod stopami nie czuła już skały. Pod zamkniętymi powiekami ujrzała kolory czerwono-czarne i zaraz potem żółto-czerwone. Joseph zatrzymał się i mocno przytulił ją do siebie. – Przeszliśmy, Elizabeth. Mamy to za sobą. Otworzyła oczy i rozejrzała się po otwartej dolinie. Ziemia tonęła w blasku słońca, a drzewa – zbite, niewielkie kępy białych dębów – poruszały się leciutko w podmuchach wiatru, który zdawał się ożywiać późne popołudnie. Przed nimi leżało miasteczko Najświętszej Panienki. Brązowe ściany domów pokrywał bluszcz, a sztachety płotów płonęły spokojnym płomieniem złocistopomarańczowych nasturcji. – Miałam zły sen – zawołała Elizabeth z ulgą. – Zasnęłam. Ale wnet zapomnę te senne mary. To, na szczęście, nie była rzeczywistość. Oczy Josepha błyszczały. – Więc nie jest tak strasznie być kobietą? – spytał. – Nie widzę żadnej różnicy. Nie widzę, żeby cokolwiek się zmieniło. Nie zauważyłam wcześniej, jak piękna jest ta dolina. – Poczekaj tu – poprosił. – Wrócę i przyprowadzę konie.

Kiedy odszedł, rozpłakała się gorzko; stanął jej przed oczyma obraz dziewczynki w wykrochmalonej sukience, z warkoczem na plecach, jak stała na przełęczy i przerażona patrzyła w dolinę, jak nerwowo przestępowała z nogi na nogę, jak kopała kamienie, aż wpadały do rzeki. Jeszcze przez moment stała tam, tak jak ona, Elizabeth, gdy na rogu ulicy czekała na ojca. Po chwili jednak odwróciła się ociężale i wolno ruszyła w kierunku Monterey. Elizabeth litowała się sama nad sobą. To taka gorzka rzecz być dzieckiem – pomyślała. – Ma tak dużo delikatnych miejsc, w które można je zranić.

Rozdział 11 Zaprząg przeszedł przez przełęcz. Konie wysoko podnosiły nogi, odchylały się gwałtownie, rzucały łbami na widok strumienia w dole. Joseph mocno trzymał lejce i naciskał na hamulec, aż piszczało. Po minięciu wąskiego przejścia konie uspokoiły się, teraz gotowe do dalszej drogi. Joseph stanął i pomógł Elizabeth wdrapać się na jej miejsce. Siadła sztywno, obciągnęła prochowiec na kolanach i opuściła welon na twarz. – Będziemy przejeżdżać przez całe miasteczko. Wszyscy będą się nam przyglądać. Joseph cmoknął na konie i poluźnił lejce. – Martwisz się tym? – Oczywiście, że nie. Myślę, że będzie mi się to podobało. Poczuję się dumna, jakbym dokonała czegoś wielkiego. Ale muszę siedzieć prosto i wyglądać dostojnie, kiedy będą mnie oglądać. Joseph uśmiechnął się nieznacznie. – A jak nikt nie będzie patrzył? – Na pewno będą. Na mnie będą patrzeć. Jechali główną ulicą miasteczka, przy której domy tuliły się do siebie, jakby się chciały, wzajemnie ogrzać. Kiedy przejeżdżali, kobiety bez skrępowania wychodziły z domów, by pokiwać grubymi rękami i przyjaźnie pozdrawiać ją nowym tytułem: „Buenas tardes señora!”. Potem odwracały się w stronę domów i wołały: „Ven aca, mira! mira! La nueva señora Wayne viene!”. Elizabeth machała do nich ręką i starała się wyglądać poważnie. Później musieli się zatrzymać, by przyjąć prezenty. Stara Gutierrez stanęła na środku ulicy, wymachując za nogi kurą i wychwalając nadzwyczajne jej zalety. Lecz kiedy kura znalazła się już, gdacząc głośno, w skrzyni wozu, zawstydziła się, związała rozwiane włosy, wytarła ręce i uciekła na swoje podwórko, wołając: „No le hace!”. Zanim przebyli całą ulicę, wóz był załadowany żywym inwentarzem: dwa prosiaki, baranek, koza ze złośliwymi oczami i podejrzanie zwiędłymi wymionami, czworo kurcząt i kogut zabijaka. Klienci z saloonu wysypali się na zewnątrz, kiedy nowożeńcy przejeżdżali obok; mężczyźni podnieśli szklanki w geście pozdrowienia. Przez chwilę jeszcze Wayne’owie słyszeli wesołe okrzyki, a potem minęli ostatni dom stojący przy ulicy, która w tym miejscu przechodziła w polną drogę. Elizabeth siadła wygodnie na siedzeniu i rozluźniła się, wcisnęła rękę pod ramię Josepha, przytuliła się do niego. – To mi wyglądało trochę na cyrk – rzekła. – Jakbyśmy byli na jakiejś paradzie. Joseph zdjął kapelusz i położył go na kolanach. Włosy miał potargane i spocone, a oczy zmęczone.

– To dobrzy ludzie – odparł. – Ale chciałbym już być w domu. A ty? – Też bym już chciała. – I nagle dodała: – Są takie momenty, Joseph, kiedy miłość ludzi jest mocna i ciepła, a boli jak troska. Spojrzał na nią, zaskoczony, głośno wypowiedziała jego myśl. – Skąd ci to przyszło do głowy, moja droga? – Nie wiem. Bo co? – Bo w tym momencie pomyślałem to samo: są momenty, kiedy i ludzie, i góry, i ziemia, wszystko, wszystko – z wyjątkiem gwiazd – stanowi jedno, a miłość tego wszystkiego jest dokuczliwsza niż smutek. – A gwiazdy dlaczego nie? – Nie, gwiazdy nigdy. Gwiazdy są odmienne, czasem bywają złe, ale zawsze są inne. Czujesz zapach szałwii, Elizabeth? Dobrze jest wracać do domu. Podniosła welon na wysokość nosa i łakomie wciągnęła powietrze. Liście sykomor żółkły i zaczynały opadać, grubą warstwą okrywając ziemię. Zaprząg toczył się drogą wzdłuż rzeki, a słońce zniżało się nad góry, zamykające dolinę od strony morza. – Będzie dobrze po północy, kiedy dotrzemy do domu – rzekł Joseph. Światło między drzewami stawało się niebieskozłote, a woda w rzece z szumem przedzierała się przez kamienie. Pod wieczór powietrze stało się przejrzystsze, tak że kontury gór wydawały się twarde i ostre. W momencie gdy zachodziło słońce, była taka hipnotyczna chwila, że Elizabeth i Joseph zapatrzyli się w szczyty gór i nie mogli od nich oderwać wzroku. Odgłos końskiego stąpania i szemranie wody jeszcze pogłębiały ten trans. Joseph bez mrugnięcia powieką wpatrywał się w świetliste obramowanie szczytów. Jego myśli biegły wolno, a ta ich powolność sprawiała, że stawały się jak obrazy, a postacie z tych obrazów zdawały się ukazywać nad szczytami gór. Oto czarny obłok napłynął od strony oceanu i zatrzymał się nad wierzchołkami, a myśl Josepha przetworzyła go w głowę kozła ofiarnego. Widział jego skośne bure oczy, mądre i kpiące, i zakrzywione rogi. Wiem, że on tam naprawdę jest – myślał. – Ten kozioł z opartą na krawędzi góry brodą, zapatrzony w dolinę. On tam powinien być. Coś, co czytałem, czy coś, co mi kiedyś mówiono, sprawia, że pojawiają mi się te rzeczy, że kozioł nadpływa znad oceanu… Wydało mu się, że został obdarzony mocą stwarzania rzeczy tak rzeczywistych jak sama ziemia. Jeśli uznam, że kozioł ofiarny tam jest, to on tam będzie. Ja go stworzę. Jest bardzo ważny – myślał. Wysoko nad ich głowami latały ptaki. Ostatnie promienie słońca odbijały się na ich skrzydłach migotliwie jak gwiazdy. Sowa, która właśnie ruszyła na łowy, przeleciała nad nimi z przeraźliwym piskiem; ten pisk miał wystraszyć drobne zwierzątka, zmusić je do poruszenia

się i zdradzenia kryjówki. Dolinę szybko wypełniała ciemność, a czarny obłok, jakby się już dosyć napatrzył na wszystko, odpłynął z powrotem w stronę oceanu. Muszę uwierzyć, że to był kozioł ofiarny. Nie mogę go zdradzić brakiem wiary. Elizabeth wstrząsnął dreszcz, więc natychmiast się do niej odwrócił. – Zimno ci? Nakryję ci nogi derką… Zadrżała ponownie, ale już lżej; bardzo się o to starała. – Nie jest mi zimno – odpowiedziała. – Ale to jakaś przedziwna chwila. Chciałabym, żebyś cały czas mówił do mnie. To jakiś taki niebezpieczny czas… Pomyślał o koźle ofiarnym. – Co masz na myśli, mówiąc, że jest niebezpieczny? – spytał. Ujął jej złożone dłonie i położył je sobie na kolanach. – Myślę o niebezpieczeństwie zagubienia się. To światło, które odchodzi… Pomyślałam, to znaczy poczułam, że nagle rozlatuję się, rozpływam jak obłok i łączę się z tym, co mnie otacza. To było miłe uczucie, Joseph. I nagle przeleciała ta sowa i przeraziłam się, że jeśli za mocno złączę się z górami, mogę nigdy nie zebrać się ponownie w Elizabeth. – To zależy od dnia – odparł. – Zauważyłaś kiedyś, jak zachowują się zwierzęta i ptaki, gdy zapada wieczór? – Nie – odrzekła i szybko odwróciła się do niego. – Wydaje mi się, że niczemu w moim życiu nie przyjrzałam się dokładnie. Dopiero teraz czuję się tak, jakby ktoś przetarł mi oczy. Co robią zwierzęta, gdy nadchodzi wieczór? Jej pytanie wyrwało go z zamyślenia. – Nie wiem – odparł wolno. – Myślę… Wiem… Ale poczekaj, muszę się zastanowić. To nie są takie oczywiste sprawy, rozumiesz? – Mówił, jakby się chciał usprawiedliwić; zamilkł na chwilę i zapatrzył się w zapadający zmrok. – Tak – podjął w końcu. – To jest coś takiego: kiedy nastaje ciemność, wszystkie zwierzęta zamierają w bezruchu. Nawet okiem nie mrugną, jakby zapadały w sen. Znowu zamilkł. – Przypominam sobie coś – odezwała się Elizabeth. – Nie wiem, kiedy to zauważyłam, ale przyszło mi na myśl właśnie w tej chwili, gdy o tym mówisz; jest taki moment w ciągu dnia, że to tylko do niego pasuje… – Co takiego? – spytał. – Koty, kiedy jedzą, kładą ogon płasko, wyprostowany, i nawet nim nie ruszą. – Tak – skinął głową. – Tak jest, wiem. – I to jest jedyna chwila, kiedy go tak trzymają. – Roześmiała się radośnie: kiedy to powiedziała, zorientowała się, że tę jej uwagę można by odczytać jako kpinę ze zwierzęcych snów, o których mówił Joseph; chciałaby nawet, by tak to odczytał. Sama sobie wydała się mądra, że coś takiego powiedziała.

Joseph tak tego nie zrozumiał. – Za tym wzniesieniem będzie zjazd do lasu nad rzeką – powiedział – a potem już tylko długa równina i będziemy w domu. Ze szczytu wzniesienia powinniśmy zobaczyć światła. Zrobiło się całkiem ciemno – głęboka, głucha noc. W zupełnej ciszy wjeżdżali na górkę. Elizabeth całym ciałem przywarła do Josepha. – Konie znają drogę – powiedziała cicho. – Chyba ją nawet czują, co? – One ją widzą, moja najdroższa. To tylko nam jest ciemno. Dla nich jest to zaledwie półmrok. Za chwilę będziemy na szczycie, skąd już zobaczymy światła. Ale jest jakoś zbyt spokojnie – powiedział niezadowolony. – Nie podoba mi się ta noc. Nic się wkoło nie rusza. Od godziny jechali pod górę i teraz Joseph zatrzymał wóz, by dać odpocząć koniom po wspinaczce. Zwierzęta zwiesiły łby i oddychały ciężko. – Popatrz! – zawołał Joseph. – Widać światła! Mimo późnej pory bracia czekają na mnie. Nie powiedziałem im, kiedy wracam, ale chyba się domyślili. Spójrz! Jedno się nawet porusza! Ktoś niesie latarnię. To pewnie Tom idzie zajrzeć do koni. I znowu wkoło była jedynie czarna noc. Gdzieś daleko dało się słyszeć jakby ciężkie westchnienie I zaraz potem poczuli na sobie powiew – ciepły wiatr od strony doliny. Cicho szeleścił w suchej trawie. Joseph mruczał niezadowolony: – Nieprzyjazna jest ta dzisiejsza noc. Powietrze też. – Co mówisz, mój drogi? – spytała Elizabeth. – Mówię, że pogoda się zmienia. Niedługo nadejdzie burza. Wiatr nasilił się i przyniósł ze sobą odgłos dalekiego szczekania psa. Joseph poruszył się, zły. – Benjy jest w miasteczku. Mówiłem mu, żeby tam nie jechał kiedy mnie nie będzie w domu. To szczeka jego pies. Zawsze szczeka, i to całą noc, gdy brata nie ma w domu. Pociągnął lejce i przynaglił konie. Biegły przez chwilę, ale zaraz zjeżyły karki i nastawiły uszy; w tym momencie Joseph i Elizabeth usłyszeli tętent galopującego konia. – Ktoś nadjeżdża – rzekł Joseph. – Może to Benjy jedzie do miasteczka. Postaram się przeciąć mu drogę. Tętent zbliżył się. Kiedy jeździec zrównał się z wozem, nagle osadził konia w miejscu. – Don Joseph, to pan? – zawołał głośno. – Tak Juanito. Co się stało? O co chodzi? Jeździec już ruszał z miejsca, ale jeszcze zawołał tym samym przenikliwym głosem: – Za chwilę będziesz mnie szukał, mój przyjacielu. Będę na ciebie czekał na polanie w sosnowym lesie. Nie wiedziałem, señor. Przysięgam, że nic nie wiedziałem. Pchnięty ostrogą koń wyrwał do przodu; słyszeli, jak pędem zbiega z góry. Joseph wziął do ręki bat i zmusił swe konie do biegu. Elizabeth próbowała zajrzeć mu w twarz.

– O co chodzi, Joseph? Co to wszystko znaczy? Wznosił i opuszczał ręce i uderzeniami lejców przynaglał konie, aż żelazne obręcze kół zgrzytały po kamieniach. – Nie wiem, co to znaczy – powiedział. – Ale wiedziałem, że ta noc kryje w sobie coś złego. Znaleźli się na równinie, gdzie konie chciały zwolnić, lecz Joseph zaciął je ostro batem i zmusił do szybszego biegu. Wóz wpadał w wyboje i podskakiwał na nierównej drodze, tak że Elizabeth musiała nogami zaprzeć się o podłogę i obiema rękami trzymać poręczy. Zobaczyli budynki. Latarnia stała na stercie nawozu, a jej światło odbijało się od świeżo bielonej ściany stajni. W dwóch domach paliło się światło i kiedy Joseph podjechał bliżej, zobaczył, że ktoś wewnątrz porusza się niespokojnie. Thomas wyszedł z domu i stanął koło latarni. Kiedy wjechali w krąg światła, chwycił konie za uzdy i pogłaskał dłonią po karkach. Na twarzy miał swój niezmienny półuśmiech. – Przyjechałeś szybko – rzekł. Joseph zeskoczył z wozu. – Co się tu dzieje? Spotkałem Juanita w drodze… Thomas powoli odpiął lejce i podszedł, by odczepić postronki od orczyka. – Przecież wiedzieliśmy, że kiedyś to stać się musi. Mówiliśmy nawet o tym. Z ciemności wyszła Rama i stanęła obok wozu. – Elizabeth, myślę, że będzie lepiej, jak pójdziesz ze mną – powiedziała. – O co tu chodzi? – zawołała Elizabeth. – Chodź ze mną, kochanie. Powiem ci. Elizabeth pytająco spojrzała na Josepha. – Tak, idź z nią – rzekł. – Idź z nią do domu. Dyszel opadł na ziemię, a Thomas ściągnął uprząż z końskich grzbietów. – Zostawię je na razie tutaj – powiedział i zawiesił chomąta na płocie zagrody. – A teraz chodź ze mną. Joseph tępo patrzył w latarnię; podniósł ją w końcu i obrócił się – Chodzi oczywiście o Benjy’ego – bardziej stwierdził, niż spytał. – Mocno jest poraniony? – Nie żyje – odrzekł Thomas. – Nie żyje od dobrych paru godzin. Udali się do domu Benjy’ego. Przez ciemny salon weszli do sypialni; tu paliła się lampa. Joseph spojrzał na ściągniętą twarz brata, zastygłą w wyrazie bólu i ekstazy. Spod warg widać było zęby, nos był błyszczący i rozpłaszczony. Półdolarówki leżące na oczach świeciły matowo. – Po jakimś czasie twarz się sama ułoży – rzekł Thomas. Joseph powoli przeniósł wzrok na leżący na nocnym stoliku pokrwawiony nóż; zdawało mu się, że patrzy na to wszystko z wysoka, z ogromnym spokojem, z dziwnym uczuciem wszechwiedzy.

– Juanito to zrobił? – spytał, chociaż już wiedział, że tak. Thomas wziął do ręki nóż i chciał go podać bratu, ale ponieważ Joseph nie wyciągnął ręki, odłożył go na poprzednie miejsce. – W plecy – wyjaśnił Thomas. – Juanito pojechał do Nuestra Señora pożyczyć obcinacz do rogów dla tego długorogiego byka, co to ciągle robi takie piekło. I pojechał tam trochę za wcześnie… Joseph odwrócił się od łóżka. – Przykryjmy go czymś. Spotkałem Juanita po drodze. Powiedział mi tylko, że nie wiedział… Thomas roześmiał się. – A jak mógł wiedzieć? Przecież nie widział jego twarzy. Zobaczył, pchnął nożem, i to wszystko. Od razu chciał się oddać w ręce szeryfa, ale poradziłem mu, by poczekał z tym do twojego powrotu. Przecież wiesz, że cała wina leży i tak po naszej stronie. Joseph odwrócił się. – Myślisz, że nie powinniśmy sprowadzać koronera8? Czyżbyście pozacierali jakieś ślady? 8 Koroner – urzędnik dokonujący oględzin zwłok osób zmarłych śmiercią nienaturalną (przyp. tłum.).

– Przecież przywieźliśmy Benjy’ego do domu. I podciągnęliśmy mu spodnie. Joseph uniósł rękę do brody, przeczesał włosy palcami i podwinął ich końce do środka. – Gdzie jest teraz Jennie? – spytał. – Burton zabrał ją do swego domu. Razem się modlą. Płakała, gdy ją stąd zabierał. Myślę, że jest bliska histerii. – Odeślemy ją do jej domu, na Wschód. Tu nigdy z niej nic nie będzie. – Odwrócił się w stronę drzwi. – Pojedź do miasteczka i złóż zeznania. Przedstaw sprawę jako wypadek. Może nie będą pytać o szczegóły. To zresztą był wypadek. Jeszcze raz szybko odwrócił się w stronę łóżka, pogłaskał trupa po ręku i wyszedł z domu. Szedł przez podwórze w stronę odbijającego się czarno na tle nieba dębu. Podszedł, oparł się plecami o jego pień i spojrzał w górę; pomiędzy gałęziami, za welonem z mgły błyszczało kilka bladych gwiazd. Dłońmi pieścił szorstką korę. – Benjamin nie żyje – mówił półgłosem; przez moment oddychał głęboko, a potem wspiął na drzewo, siadł między potężnymi konarami i oparł policzek o ostrą korę. – Teraz wiem, czym było twoje błogosławieństwo. Wiem, co na siebie wziąłem. Thomas i Burton mogą mieć swoje chęci i niechęci. Tylko ja nie mogę. Tylko mnie się tego odmawia. Nie mogę poznać ani co dobre, ani co złe. Nie wolno mi nawet odczuwać różnicy między dobrem a złem. Wszystko jest we mnie takie samo i wszystko jest częścią mnie. Spojrzał w stronę domu, z którego przed chwilą wyszedł. Światło padało kolejno z poszczególnych okien, aż w końcu zgasło. Pies Benjy’ego zaczął wyć; w oddali kojoty usłyszały ten żałosny zew i zaraz go podjęły. Joseph objął ramieniem pień i przywarł do niego ciasno całym ciałem. – Benjy nie żyje, a mnie to ani martwi, ani cieszy. Nie ma powodu. Tak właśnie jest. Teraz,

ojcze, wiem, jaki byłeś: samotny, ale bez poczucia samotności; spokojny, bo nic nie było w stanie cię poruszyć. Zszedł z drzewa i jeszcze raz powtórzył: – Benjamin nie żyje, ojcze. Nie przeszkodziłbym temu, nawet gdybym mógł. I niczego nie chcę w zamian. Poszedł w stronę stajni; musiał osiodłać konia i pojechać do wielkiego głazu, gdzie czekał na niego Juanito.

Rozdział 12 Rama ujęła Elizabeth za rękę i poprowadziła przez podwórze. – Nie płacz – powiedziała. – Nie trzeba. Nie znałaś zmarłego, więc nie będziesz odczuwała jego braku. Obiecuję ci, że go nie zobaczysz, więc i do strachu nie ma powodu. Wprowadziła ją po stopniach do swego wygodnie urządzonego salonu, w którym krzesła na biegunach wyłożone były pikowanymi poduszeczkami, a naftowe lampy miały porcelanowe klosze malowane w kolorowe róże. Nawet chodniki na podłodze tkane były w jaskrawe wzory. – To bardzo przyjemne pomieszczenie – stwierdziła Elizabeth i spojrzała w szeroką twarz Ramy: czarne brwi niemal zrastające się nad nosem, gęste grube włosy wyrastające z niskiego czoła. – Ja je tak urządziłam – odrzekła Rama. – Też będziesz mogła coś takiego zrobić. Na dzisiejszy wieczór Rama ubrała się w ściśle dopasowaną u góry i mocno splisowaną od bioder w dół suknię z czarnej tafty, która szeleściła przy każdym poruszeniu. Na szyi nosiła na srebrnym łańcuszku amulet z kości słoniowej; przywiózł go jeden z jej przodków z którejś z wysp Oceanu Indyjskiego. Siadła na jednym z krzeseł na biegunach, na którego oparciu i siedzeniu wyszyte były maleńkie kwiatuszki. Wyprostowała białe, długie palce i ułożyła je na kolanach, jak pianista na klawiaturze, gdy bierze pierwszy, wprowadzający akord. – Siadaj – powiedziała. – Będziesz musiała trochę poczekać. Elizabeth czuła siłę emanującą od Ramy i uznała, że powinno to budzić w niej niechęć, ale mieć taką mocną kobietę obok siebie było krzepiące i miłe. Siadła niepewnie i skrzyżowała ręce na łonie. – Nie powiedziałaś mi jeszcze, co się stało. Rama uśmiechnęła się ponuro. – Biedne dziecko! Przyjechałaś w złym czasie. W każdym przypadku byłby zły, ale ten jest szczególnie nieodpowiedni. – Rozprostowała palce na kolanach. – Benjamin Wayne został dzisiejszej nocy uderzony nożem w plecy. Śmierć nastąpiła w ciągu dziesięciu minut. Za dwa dni go pochowamy. Spojrzała na Elizabeth i uśmiechnęła się bez wesołości, jakby o tym, co się wydarzyło, wiedziała znacznie wcześniej do najdrobniejszych szczegółów. – Teraz wiesz – mówiła dalej. – Dzisiaj możesz pytać o wszystko. Dzisiaj coś w nas pękło, otworzyły się jakieś drzwi, nie jesteśmy sobą. Takie wydarzenia jak to dzisiejsze załamują nas na jakiś czas. Więc pytaj dziś, bo jutro może już zwyciężyć w nas wstyd. A kiedy pochowamy Benjy’ego, jego imienia nie będziemy już wspominali. Za rok zapomnimy o nim, tak jakby nigdy nie istniał. Elizabeth pochyliła głowę. Ten przyjazd do domu bardzo różnił się od jej wyobrażeń; sądziła, że cały klan złoży jej hołd, a ona go łaskawie przyjmie. A tymczasem wszystko

zdawało się pływać w falach dziwnej energii, która wymykała się spod kontroli; Elizabeth czuła się, jakby siedziała na skraju czarnej sadzawki i oglądała ogromne, blade ryby, tajemniczo poruszające się po dnie… – Czemu został zabity? – spytała. – Słyszałam, że zrobił to Juanito. – Wiesz czemu? Bo Benjy był złodziejem – odparła Rama. – On nawet nie bardzo pragnął tego, co kradł. Kradł to, co jest skarbem każdej dziewczyny: przyzwoitość. Pił, by po kawałku kraść swoją śmierć; teraz ją ma. To musiało się tak skończyć, Elizabeth. Jeśli rzucisz pełną garść ziaren fasoli na naparstek, jedno z nich z całą pewnością wpadnie do środka. Teraz wiesz? Elizabeth poczuła się samotna, odcięta od świata i zupełnie bezbronna wobec siły bijącej od Ramy. – Mam za sobą tak daleką drogę – powiedziała na pół z płaczem. – Bez obiadu. Nawet twarzy nie umyłam. Wargi trzęsły się jej coraz mocniej, w miarę jak sobie uświadamiała, co tego dnia musiała znieść. Oczy Ramy złagodniały. Popatrzyła na Elizabeth, jakby dopiero teraz dostrzegła w niej pannę młodą. – Gdzie jest Joseph? – spytała płaczliwie dziewczyna. – To nasza pierwsza noc w domu, a on sobie poszedł. Nie dostałam nawet łyka wody… Rama wstała i wygładziła swoją szeleszczącą suknię. – Biedne dziecko. Przepraszam, nie pomyślałam. Chodź do kuchni i umyj się, a ja zrobię ci herbatę i ukroję chleba i mięsa. Czajnik wesoło bulgotał na piecu. Rama ukroiła kilka plasterków wędzonej wołowiny i kilka kromek chleba, po czym nalała kubek złocistej, wrzącej herbaty. – Chodźmy z powrotem do salonu. Tam będzie ci wygodniej zjeść. Elizabeth zrobiła sobie pokaźne kanapki i jadła z apetytem. Gorąca herbata, mocna i gorzka, przywróciła jej siły i pozwoliła zapomnieć o wszystkim, na co się przed chwilą skarżyła. – Jesteś piękna – powiedziała Rama z namysłem. – Nigdy bym nie przypuszczała, że Joseph potrafi znaleźć sobie piękną żonę. Elizabeth zarumieniła się. – Co masz na myśli? – spytała. Istniały tu jakieś ciągi odczuć, których Elizabeth nie mogła zrozumieć; sposoby myślenia, które nie mieściły się w jej kategoriach pojmowania i doświadczenia. Bała się. A nie wiedząc, co zrobić, uśmiechnęła się. – Myślę, że on o tym wie. Mówił mi to nawet. Rama roześmiała się. – Nie znam go jednak tak dobrze, jak mi się wydawało. Sadziłam, że wybierze sobie żonę tak, jak wybiera się krowę: żeby to była dobra krowa, pracowała jak krowa – żeby to była

dobra żona, zachowaniem podobna do dobrej krowy. Ale on jest chyba bardziej ludzki, niż myślałam. W jej głosie dało się wyczuć jakąś gorycz. Mocnymi, białymi palcami rozczesała włosy na obie strony głowy. – Zrobię sobie herbatę. Doleję ci wody, bo twoja jest chyba za mocna, co? – Jest ludzki, oczywiście – rzekła Elizabeth. – Nie rozumiem, dlaczego tobie się wydaje, że nie. Jest nieśmiały, zakłopotany – to wszystko. I nagle przypomniała sobie przełęcz w górach i rwącą rzekę; przeraziło ją to wspomnienie i chciała o nim jak najszybciej zapomnieć. Rama uśmiechnęła się współczująco. – Nieśmiały to on nie jest – oświadczyła. – Z całego świata jemu ostatniemu można by przypisać nieśmiałość, Elizabeth. Nie znasz go. Powiem ci o nim. Nie po to, by cię przestraszyć, ale żebyś się nie przeraziła, gdy bliżej go poznasz. Przymknęła oczy w zamyśleniu, a jej umysł poszukiwał słów, którymi to zamyślenie mogłaby wyrazić. – Rozumiem – powiedziała w końcu – że szukasz dla siebie usprawiedliwienia – tak jak krzaków, za którymi mogłabyś się skryć, by nie stawać twarzą w twarz z myślami, które cię nurtują. – Jej ręce straciły swą poprzednią pewność siebie; poruszały się jak poszukujące macki głodnego stwora morskiego. – Pewnie sobie wmawiasz, że Joseph to wielkie marzycielskie dziecko. – Jej głos nagle stał się ostry i bezlitosny. – Zapewniam cię, nie jest dzieckiem. A jeśli ma jakieś marzenia, ty nigdy się o nich nie dowiesz. – Co ty mi opowiadasz?! – Elizabeth aż się zarumieniła ze złości. – Poślubił mnie, a ty starasz się zrobić z niego kogoś zupełnie obcego. Czy sądzisz, że wyszłabym za mąż za mężczyznę, którego bym nie znała? Rama uśmiechnęła się. – Nie bój się, Elizabeth. Trochę już widziałaś. Nie ma w nim okrucieństwa, tak przynajmniej myślę. Możesz go czcić bez obawy, że staniesz się ofiarą. Do Elizabeth wróciło wspomnienie ceremonii ślubnej i jak w jej ponurym nastroju pomieszała swego męża z Chrystusem. – Nie wiem, o co ci chodzi! – zawołała. – Czemu mówisz o jakimś „czczeniu”? Jestem zmęczona. Wiesz przecież, że cały dzień spędziliśmy w drodze. Słowa zmieniają znaczenie, tak jak zmieniamy się my. Co ty rozumiesz pod słowem „czcić”? Rama przysunęła swoje krzesło, tak że dłonie mogła położyć na kolanach Elizabeth. – To niecodzienna chwila – powiedziała bardzo miękko. – Jak w Zaduszki, kiedy duchy są wolne. Ponieważ dzisiejszej nocy zmarł nasz brat, otworzyły się drzwi we mnie, a po części w tobie. Myśli kryjące się w zakamarkach umysłu, w ciemności, na dnie szpiku kości, dzisiaj mogą się ukazać na powierzchni. Powiem ci, o czym myślałam i co przechowywałam w sobie jak tajemnicę. Czasem w oczach innych ludzi widziałam tę samą myśl jak cień w wodzie. –

W trakcie mówienia delikatnie głaskała kolano Elizabeth i wybijała na nim rytm wypowiadanych słów. Blask jej oczu nabierał intensywności, aż zapaliły się w nich czerwone błyski. – Znam mężczyzn – mówiła. – Thomasa znam tak, że czuję każdą jego myśl, w momencie kiedy ona się w nim rodzi. Czuję impulsy jego mózgu, zanim nabiorą takiej mocy, by poruszyć go do działania. Burtona znam do najskrytszych zakamarków jego jałowej duszy. A Benjy? Poznałam jego słodycz i jego nicość. Wiem, jak bardzo cierpiał z powodu, że jest, jaki jest, i że nic na to nie mógł poradzić. – Uśmiechnęła się do wspomnień. – Benjy przyszedł do mnie któregoś dnia, gdy nie było Thomasa. Był taki zagubiony i taki smutny… Trzymałam go w ramionach do białego rana. – Zacisnęła dłonie. – Poznałam ich wszystkich – powiedziała ochryple. – Mój instynkt nigdy mnie nie zawiódł. Ale Josepha nie znam. Jego ojca też nie zrozumiałam. Elizabeth jednostajnie kiwała głową, pochłonięta rytmem jej słów. Rama mówiła dalej: – Nie wiem, czy istnieją mężczyźni rodzący się nie jak ludzie i czy są aż tak bardzo ludzcy mężczyźni, w porównaniu z którymi wszyscy inni wydają się nieprawdziwi. Pewnie na ziemi pojawiają się czasem jacyś półbogowie… Bo Joseph ma w sobie siłę niezniszczalną, spokój gór, uczucia nieopanowane, gwałtowne i ostre jak błyskawice, i niezrozumiałe, jak tylko niezrozumiałe być mogą. Jeśli nie jesteś z nim, staraj się myśleć o nim; może zrozumiesz, o co mi chodzi. Jego postać urośnie w twoich oczach do niebotycznych rozmiarów, sięgnie szczytów gór, a jego siła będzie jak niepowstrzymany napór wichru… Benjy nie żyje, o Josephie nie da się nawet pomyśleć, że może kiedyś nie żyć. Jest wieczny. Jego ojciec umarł, ale to nie była śmierć. – Poruszała bezradnie wargami w poszukiwaniu odpowiednich słów. – To nie jest mężczyzna! – zawołała w końcu. – Chyba że w nim jednym zmieścisz wszystkich mężczyzn świata: ich siłę, ich niemoc, ich wytrwałość i długie, koślawe rozważania, całą radość i cały ból, wykluczające się wzajemnie, a jednak trwające i składające się na jedną całość. On jest tym wszystkim. Jest składnicą cząstek każdej męskiej duszy; więcej: jest symbolem duszy całej ziemi! – Opuściła wzrok i cofnęła rękę. – Już ci powiedziałam, że otworzyły mi się drzwi… Elizabeth roztarła kolano w miejscu, na którym Rama wybijała rytm swych słów. Oczy miała wilgotne i błyszczące. – Jestem taka zmęczona – powiedziała. – Jechaliśmy w skwarze, że aż trawa poszarzała. Nie wiem, czy z wozu zdjęto żywe kury, baranka i kozę. Trzeba je rozwiązać, bo im nogi podrętwieją. – Wyjęła zza stanika chusteczkę, głośno wydmuchała nos i wytarła tak mocno, że się zaczerwienił. Nie miała odwagi spojrzeć na Ramę. – Kochasz mego męża – powiedziała cicho. – Kochasz i boisz się go. Rama powoli podniosła głowę, spojrzała przez moment w oczy Elizabeth, i znowu ją pochyliła.

– Nie kocham go. Nie mam żadnej szansy na wzajemność. Czczę go, bo w czci nie ma potrzeby wzajemności. I ty też go będziesz czciła, również bez wzajemności. Teraz wiesz wszystko i nie musisz się bać. Jeszcze przez chwilę patrzyła na swe kolana, ale zaraz poderwała głowę i odgarnęła na bok włosy. – Ta sprawa jest zamknięta – rzekła. – Skończyła się. Ale pamiętaj o tym wszystkim, kiedy nadejdzie właściwy czas. Gdy już nadejdzie, będę tu, by ci pomóc. A teraz zrobię herbaty, a ty może mi coś opowiesz o Monterey…

Rozdział 13 Joseph wszedł do ciemnej stajni i przejściem za boksami skierował się w stronę wiszącej na pałąku latarni. Kiedy przechodził za końmi, przerywały na chwilę swe rytmiczne żucie, odwracały łby i spoglądały na niego; co bardziej niecierpliwe przestępowały z nogi na nogę, jakby starając się zwrócić na siebie uwagę. Thomas stał w boksie naprzeciw latarni i siodłał klacz. Przerwał dopinanie popręgu i ponad siodłem spojrzał na Josepha. – Pomyślałem, że najlepiej będzie wziąć Ronny – rzekł. – Jest miękka w pysku. Długi szybki bieg dobrze jej zrobi. I doskonale wyczuwa grunt w ciemności. – Tylko spraw się dobrze w mieście – powiedział Joseph. – Powiedz, że się poślizgnął i upadł na nóż. Staraj się załatwić tak sprawę, by obyło się bez koronera. Jutro, jeśli się da, pochowamy Benjy’ego. – Uśmiechnął się, zmęczony. – To będzie tu pierwsza nasza mogiła. Teraz już na dobre obejmujemy w posiadanie to miejsce. Budynki, dzieci i mogiły to dopiero prawdziwy dom. To wszystko człowieka przykuwa do miejsca. Co jeszcze zostało w stajni? – Tylko Patch – odrzekł Thomas. – Wczoraj inne wierzchowe wypuściłem na trawę, by się popasły i rozprostowały kości. Ostatnio nie miały zbyt dużo zajęcia. A co? Jedziesz gdzieś? – Tak, muszę. – Chcesz pojechać za Juanito? Nigdy go w tych górach nie znajdziesz. On zna tu każdy załom i każdą szczelinę, gdzie ledwie wąż się wślizgnie… Joseph przerzucił popręg i strzemię ponad siodłem leżącym na stojaku i ujął je za kulę i tylny łęk. – Juanito czeka na mnie w sosnowym lesie – odparł. – Nie jedź tam dzisiaj. Poczekaj do jutra, jak będzie widno. I weź ze sobą broń. – Po co broń? – Bo nigdy nic nie wiadomo. Ci Indianie to dziwni ludzie, nie można przewidzieć, do czego są zdolni. – Nie strzeli do mnie – zapewnił go Joseph. – To byłoby za proste i o to się nie boję. Są lepsze sposoby niż rewolwer. Thomas wyprowadził zaspaną klacz z boksu. – Poczekaj jednak do rana. – Nie. On czeka na mnie. Nie mogę go tak zostawić. Thomas ruszył do wyjścia. – Uważam, że dobrze by było, gdybyś wziął broń – rzucił przez ramię. Joseph słyszał, jak Thomas wsiada na konia i kłusem rusza z miejsca. W tym samym momencie uszu Josepha doszedł cichy skowyt; to dwa kojoty i pies zerwały się, by pobiec za swym panem. Joseph osiodłał Patcha, wyprowadził go ze stajni i wskoczył na siodło. Noc miała się ku końcowi. Kontury gór, obłe i pełne, majaczyły w niedalekim tle i tylko

ciemnopurpurowa poświata modelowała ich kształty. Wszystko tej nocy – góry, czarne korony drzew – było tak miłe i przyjazne jak objęcia kobiety. Tylko na wprost Josepha na horyzoncie czarne sylwetki sosen jak groty strzał ostro kłuły niebo. Zbliżał się świt. Liście i trawy szemrały i wzdychały w rześkich podmuchach porannego wiatru. W górze rozlegał się szum skrzydeł dzikich kaczek, których niewielkie stado leciało na południe. Wielkie sowy niespokojnie wykonywały swe ostatnie przed świtaniem łowieckie loty. Wiatr niósł od gór żywiczny aromat sosen, przenikliwą woń smółki i przyjemną mieszaninę zapachów, jakie wydziela przerażony skunks, z takiej odległości przypominającą zapach azalii. Joseph niemal zapomniał o celu swej jazdy; pagórki wyciągały do niego czułe ramiona, a góry zdawały się tak bliskie i zachęcające jak kochająca, jeszcze niecałkowicie rozbudzona kobieta. Czuł ciepło ziemi, jadąc w górę stoku. Patch niósł wysoko swój wielki łeb i wietrzył nozdrzami, potrząsał grzywą, unosił ogon, tańczył, kopał i stawał na tylnych nogach jak rasowy koń przed gonitwą. Ponieważ Josephowi góry zawsze kojarzyły się z kobiecością, zaczął myśleć o Elizabeth i zastanawiać się, co ona teraz robi. Nie myślał o niej od momentu, kiedy zobaczył Thomasa czekającego na nich na podwórzu. Rama przecież się nią zajmie – pomyślał. Skończył się długi, łagodny stok, a zaczęła ostra wspinaczka. Patch zaprzestał głupot i pochylił łeb nad wyciągnięte przednie nogi. W miarę jak posuwał się naprzód, sosny wydłużały się na tle nieba i ostrzej pięły się ponad widnokrąg. Przy ścieżce słychać było szmer strumyka spływającego w stronę doliny. W tym miejscu zagajnik blokował drogę. Pnie drzew zamknęły ścieżkę. Joseph skierował konia na prawo, starając się przypomnieć sobie, gdzie może znajdować się trakt wiodący do środka lasku. Patch kręcił się, niespokojnie stawiał nogi, potrząsał łbem. Kiedy Joseph chciał wjechać ścieżką do lasu, koń odmówił posłuszeństwa; kłucie ostrogą powodowało jedynie to, że przysiadał na tylnych nogach, a przednimi machał w powietrzu. Joseph zsiadł i chciał poprowadzić go do lasu, ale zwierzę zaparło się kopytami w ziemi i nie dało ruszyć się z miejsca. Dał za wygraną. Podszedł, pogłaskał konia po karku; pod dłonią wyczuł, jak drgają mu mięśnie. – W porządku – powiedział na głos. – Tu cię uwiąże. Nie wiem, czego się boisz, ale Thomas też się tu boi, a on te rzeczy czuje lepiej niż ja. Zdjął linkę z łęku i dwoma węzłami przywiązał ją do pnia. Leśna droga tonęła w głębokiej ciemności. Przez splątane gałęzie nawet nieba nie było widać i Joseph musiał iść bardzo ostrożnie, wymacując grunt stopami i wyciągniętymi przed siebie rękami starając się wyczuć drzewa, żeby nie uderzyć głową w pień. Nie było słychać nic poza szemraniem strumienia gdzieś w pobliżu.

Przed sobą zauważył szarą plamę, opuścił więc ręce i szybko poszedł w jej kierunku. Ruszył się wiatr, a razem z nim do lasu wkradł się dziwny niepokój: ni to dźwięk, ni to wibracja – coś pośredniego między jednym a drugim. Joseph zaczął poruszać się ostrożniej. Czuł, że jakby grozą powiało między drzewami. Bezszelestnie stawiał stopy na warstwie igliwia. Wreszcie doszedł do otwartej okrągłej polany. Wyglądała jak szary placyk wypełniony drobinami światła, zadaszony skrawkiem minimalnie jaśniejszego nieba. Górą szedł powiew, tak że korony drzew poruszały się wolno i dostojnie, a igły sosen szemrały ledwo dosłyszalnie. Ogromny kamień na środku polany zdawał się czarniejszy niż pnie drzew. Po jednej stronie siadł jakiś świecący owad i rozsiewał swą bladoniebieską poświatę. Kiedy Joseph zbliżał się do kamienia, przepełniało go uczucie bojaźni, jak chłopca, kiedy wchodzi do pustego kościoła, obchodzi dookoła ołtarz z utkwionymi weń oczami, ze strachem, że któraś ze świętych figur może poruszyć ręką albo skrwawiony, wiszący na krzyżu Chrystus może wydać stłumione westchnienie. Obchodził kamień z daleka, jednak z głową zwróconą w jego kierunku. Świecący owad skrył się za załomem i przepadł. Narastał szum. Cała polana zaczęła jakby nabierać życia, wypełniać się tajemniczym poruszeniem. Josephowi włosy na głowie stanęły dęba. Kryje się tu dzisiaj coś złego – pomyślał. – Teraz już wiem, czemu koń się bał. Cofnął się między drzewa, usiadł i oparł się o pień sosny. Natychmiast poczuł wytłumione drżenie gruntu pod sobą. I tuż za sobą usłyszał cichy głos: – Jestem tutaj, señor. Joseph omal nie zerwał się na równe nogi. – Przestraszyłeś mnie, Juanito. – Wiem, señor. Jest tak cicho. Ale tu zawsze tak jest. Tu słyszy się szmery docierające z zewnątrz; wygłuszone – usiłują powracać. Milczeli przez chwilę. W ciemności Joseph widział jedynie jeszcze ciemniejszą postać Juanita. – Prosiłeś, żebym tu przyszedł – pierwszy odezwał się Joseph. – Tak, señor, mój przyjacielu. Poza tobą nie mam nikogo, kto mógłby to zrobić. – Co zrobić? Co chcesz, żebym zrobił? – To, co musisz, señor. Przyniosłeś nóż? – Nie – odparł Joseph zaskoczony. – Nie mam żadnego noża… – To dam ci swój kieszonkowy. Ten, którego używam przy znakowaniu cieląt. Ostrze jest wprawdzie trochę krótsze, ale wbite we właściwe miejsce wystarczy. Pokażę ci, gdzie. – O czym ty, Juanito, mówisz? – Uderzysz płasko ostrzem, przyjacielu. W ten sposób przejdzie między żebrami. Pokażę ci dokładnie, gdzie. Powinno dosięgnąć… Joseph wstał. – I ty myślisz, że ja cię pchnę nożem?

– Musisz, przyjacielu. Joseph podszedł bliżej do chłopca i starał się zajrzeć mu w twarz. Ale nic nie widział. – Czemu miałbym cię zabić, Juanito? – Zabiłem twego brata, señor. Byłem twoim przyjacielem; teraz jestem twoim wrogiem. – Nie – powiedział Joseph. – To nie tak… Przerwał zakłopotany, zbity z tropu. Wiatr zamarł w koronach drzew i cisza, jak gęsta mgła, zaległa nad polaną, tak że głos Josepha napełniał powietrze drażniącym dysonansem. Czuł się bardzo niepewnie. Mówił dalej już tak cicho, że niektóre słowa wypowiadał zaledwie szeptem, a i tak ich dźwięk zdawał się zakłócać ciszę polany. – To nie tak… Przecież nie wiedziałeś, że to mój brat. – Powinienem się był przyjrzeć dokładniej, señor. – Nie. A zresztą, nawet gdybyś wiedział, nie miałoby to znaczenia. Twój czyn był zupełnie naturalny. Postąpiłeś tak, jak nakazała ci natura. Tak musiało być i nie ma do czego wracać. Ciągle nie mógł dojrzeć twarzy Juanita, chociaż pierwsza szarość dnia zaczynała już docierać na polanę. – Tego nie rozumiem, señor – odpowiedział Juanito łamiącym się głosem. – To jest gorsze niż nóż. Z nożem to jest moment bólu, jak dotknięcie ognia, i po wszystkim. Ja byłbym w porządku i ty też. Nie rozumiem tego. To będzie dla mnie jak dożywocie… Drzewa zdawały się rozstępować, a ponad nimi rodziło się delikatne światło; one same jednak stały czarne jak świadkowie czarnych wydarzeń tu rozgrywanych. Joseph spojrzał na kamień, jakby w nim chciał szukać siły i zrozumienia; dostrzegł tylko jego surowość. I nitkę strumyka wypływającą z zagłębienia. – To nie kara – powiedział w końcu. – Wymierzanie kary nie do mnie należy. Może będziesz musiał ukarać sam siebie, jeśli coś takiego podpowie ci twój pierwotny instynkt. Wypełnisz jego nakazy, bo tkwi w tobie jak twoje sumienie. Z mojej strony żadna kara cię nie spotka. Juanito podbiegł do kamienia, złożonymi dłońmi nabrał wody ze źródła i napił się. Potem szybko wrócił. – To dobra woda, señor. Indianie zabierają ją stąd, by pić, kiedy są chorzy. Mówią, że wypływa z samego środka ziemi. Wytarł usta rękawem. Teraz Joseph dostrzegł już kontury jego twarzy. Tylko w miejscach oczu znajdowały się jedynie dwie ciemne plamy. – Co teraz zrobisz? – spytał Joseph. – Zrobię, co mi każesz, señor. – Za dużo ode mnie wymagasz! – zawołał Joseph, nagle zły. – Rób, co chcesz! – Chciałem, żebyś mnie zabił, przyjacielu… – To wróć do pracy. – Nie – odpowiedział wolno chłopak. – To za blisko grobu niepomszczonego człowieka.

Nie mogę tego zrobić tak długo, jak długo ciało trzyma się kości. Kiedy jego kości będą czyste, wrócę. Pamięć o nożu zniknie, kiedy zniknie ciało twego brata. Joseph poczuł nagle, jak troska o tego chłopca cierniem wbija mu się w pierś. – Dokąd pójdziesz, Juanito? – spytał miękko. – Wiem. Zabiorę ze sobą Williego. Pójdziemy razem. Kiedy będę z nim, kiedy będę mu pomagał zwalczać senne mary o opuszczonych miejscach i ludziach wychodzących z ziemi, by go rozszarpać, to twój wyrok nie będzie taki straszny. Obrócił się nagle i zniknął między sosnami. Po chwili jego głos rozległ się spomiędzy drzew: – Mam tu swego konia. Wrócę, kiedy kości będą czyste, señor. Po chwili Joseph usłyszał chrzęst strzemienia i zaraz potem stłumiony odgłos galopu po warstwie sosnowego igliwia. Niebo już jaśniało, a wysoko nad polaną wisiał płomienisty strzęp obłoczka. Polana tonęła jeszcze w ciemności; czarny tajemniczy głaz zalegał jej środek. Joseph podszedł do niego, wyciągnął rękę i dotknął grubej warstwy mchu. Ze środka ziemi – pomyślał. – Z samego serca ziemi. Niechętnie odwrócił się plecami do głazu i wolno odszedł. Kiedy zjeżdżał ze zbocza, za jego plecami wstawało słońce. Odbijało się w oknach zabudowań farmy stojących niżej. Pożółkła wilgotna trawa wesoło odbijała promienie, ale stoki robiły wrażenie zwarzonych mrozem, zamierających i gotowych do zimowego snu. Stadko młodych wołów patrzyło w ślad za nim, kiedy przejeżdżał obok. Czuł się jakiś radosny, bo rosła w nim świadomość, że jego natura i natura tej ziemi to jedno. Przynaglił konia do szybszego biegu, bo przypomniał sobie, że Thomas pojechał do Nuestra Señora i że nie ma nikogo poza nim, kto mógłby bratu zrobić trumnę. Przez chwilę jeszcze, w trakcie jazdy, usiłował przypomnieć sobie, jak właściwie wyglądał Benjy, ale wnet dał temu spokój – niezbyt dobrze go pamiętał. Kiedy podjeżdżał do zagrody, z komina domu Thomasa unosił się warkocz dymu. Zdjął siodło z konia i puścił go swobodnie. Elizabeth na pewno jest u Ramy – pomyślał i szybko wszedł do domu, by zobaczyć swą młodą żonę.

Rozdział 14 Tego roku zima nadeszła wcześnie. Już na trzy tygodnie przed Dniem Dziękczynienia9 wieczorami niebo nad szczytami gór robiło się czerwone, a ostry, porywisty wiatr wiał przez dolinę, nocami wył między domami i szarpał okiennicami. Małe trąby powietrzne unosiły kłęby kurzu i liści nad drogą. Kosy zbierały się w stada i odlatywały całymi chmarami. Dzikie gołębie siadały na chwilę na ogrodzeniach, by odlatywać nocą. Całymi dniami formacje kaczek i gęsi nieomylnie kierowały się na południe; zmęczone ptaki kwakały i gęgały w zapadającym mroku, szukając tafli wody, gdzie mogłyby opaść i odpocząć przez noc. 9 Jego data ustalana jest co roku; zwykle przypada w czwarty czwartek listopada. Święto ustanowiono jako wyraz wdzięczności za bożą dobroć (przyp. tłum.).

Aż którejś nocy mróz wkroczył do Doliny Najświętszej Panienki i zaraz liście wierzb stały się żółte, a liście dereni czerwone. Przygotowania do zimy toczyły się nie tylko na niebie, ale i na ziemi. Wiewiórki pracowały zapamiętale, gromadząc w podziemnych komorach dziesięć razy więcej zapasów, niż to było konieczne. Konie i krowy zrzucały swą lśniącą sierść i okrywały się szorstkim zimowym włosiem. Psy kopały sobie do snu płytkie dołki, chroniąc się przed dokuczliwym wiatrem. Mimo przedzimowej krzątaniny nad całą doliną zalegał jakiś wyczuwalny smutek, jak niebieskawa ciężka mgła. Szałwia zrobiła się ciemnopurpurowa. Dęby, choć gubiły liście, ciągle jeszcze były nimi okryte. Co wieczór niebo nad morzem płonęło, chmury, zmasowane i rozwinięte w szyki, nachodziły nad ląd i cofały się, jakby ćwicząc przed zimą. Na farmie Wayne’ów także przygotowywano się do zimy. Zwieziono pełną stodołę siana. Piłowano dębowe pnie na kawałki, a potem łupano na szczapy. Joseph doglądał roboty, a bracia wykonywali jego polecenia. Thomas zbudował szopę na narzędzia i tłuszczem zabezpieczył dokładnie lemiesze pługów. Burton sprawdził dachy i zakonserwował uprząż oraz siodła. Wspólny sąg drewna urósł do wysokości domu. Jennie każdego dnia odwiedzała męża pochowanego jakieś ćwierć mili od zabudowań. Burton zrobił krzyż, a Thomas wokół grobu postawił płotek ze sztachet i z furtką na zawiasach. Codziennie brała coś zielonego i niosła na mogiłę, ale po jakimś czasie nawet ona nie potrafiła przypomnieć sobie Benjy’ego wyraźnie. Stała się utrapieniem dla wszystkich dokoła. Rozmyślała o tańcach, kuligach i starzejących się rodzicach. I im więcej o tym myślała, tym bardziej zdawała się odczuwać ich brak. Tej okolicy bała się, bo tu straciła męża. Aż w końcu pewnego dnia Joseph postanowił odwieźć ją na stację. Pozostali Wayne’owie przyglądali się odjazdowi. Cały swój dobytek, łącznie z zegarkiem na łańcuszku Benjy’ego i zdjęciami ślubnymi, zmieściła w jednym koszu podróżnym. W Kind City Joseph stał z nią na stacji. Płakała cały czas, po części dlatego że odjeżdża, a po części ze strachu przed tak daleką samotną podróżą. – Przyjedziecie mnie kiedyś odwiedzić, dobrze? – poprosiła. Joseph, zaprzątnięty myślami, czy znajdzie się z powrotem na ranczo, zanim zacznie padać,

odparł: – Tak, oczywiście. Kiedyś wrócimy i odwiedzimy cię. Alice, żona Juanita, jeszcze głębiej niż Jennie pogrążyła się w smutku. Nie płakała. Siadała na werandzie i kołysała się w tył i przód. Była w ciąży. Bardzo kochała Juanita i bardzo go żałowała. Przesiadywała tak godzinami, kiwając się i mrucząc coś cicho do siebie, bez głośnych lamentów. W końcu Elizabeth wzięła ją do swego domu i zajęła pracą w kuchni. Alice zaraz poczuła się szczęśliwsza. Podczas zmywania naczyń stawała kawałek od zlewu, by nie dotykać go brzuchem i nie zrobić krzywdy dziecku. – On nie umarł – często mawiała do Elizabeth. – Kiedyś wróci i po pierwszej nocy będzie znowu tak, jak było zawsze. Zapomnę, że kiedykolwiek mnie opuszczał. Wiesz – mówiła dumnie – mój ojciec by chciał, żebym wróciła do domu. Ale ja nie chcę. Będę na niego czekała tutaj. Tu jest miejsce, do którego wróci. Ciągle na nowo wypytywała Josepha o plany Juanita. – Czy myślisz, że on wróci? Naprawdę tak myślisz? Joseph za każdym razem z całym przekonaniem odpowiadał: – Powiedział, że wróci, to wróci. – Ale kiedy? Jak myślisz, kiedy to będzie? – Za rok, nie dalej jak za dwa. Swoje musi odczekać. Alice odwróciła się do Elizabeth. – W takim razie dziecko będzie już chodziło, kiedy on wróci. Elizabeth rozpoczęła nowe życie i starała się sprostać wszystkim jego wymogom i wyzwaniom. Przez dwa tygodnie chodziła po całym domu ze zmarszczonym czołem, zaglądała do każdego zakamarka i robiła listę mebli i innych rzeczy, które chciałaby zamówić w Monterey. Prace domowe szybko pozwoliły jej zapomnieć pierwszy wieczór, spędzony z Ramą. Tylko czasami budziła się w nocy zlana potem i przerażona, ze strachem, że obok niej w łóżku leży marmurowy posąg, a nie żywy człowiek. Wtedy dotykała ramienia Josepha, by się upewnić, że jest ciepłe. Rama miała rację: drzwi były otwarte tylko w tamtą noc, teraz były zamknięte. Rama nigdy już w ten sposób z nią nie rozmawiała. Teraz była nauczycielką, pełną taktu. Uczyła Elizabeth swoich metod prowadzenia domu, nie krytykując jednak żadnych innych metod. Kiedy dotarły meble z orzechowego drewna i wymyślne sprzęty do kuchni i wszystko zostało porozstawiane i porozwieszane – krzesła na biegunach, wieszak z kryształowym lustrem, ogromne łoże z klonowego drewna i wielka komoda, a do salonu wstawiono błyszczący żelazny piec – kiedy to wszystko znalazło się na miejscu, z oczu Elizabeth zniknął wyraz napięcia, a zmarszczki na czole się wygładziły. Zaczęła śpiewać hiszpańskie piosenki, których nauczyła się jeszcze w Monterey. Kiedy Alice przychodziła jej pomagać, śpiewały we dwie. Co rano Rama zjawiała się na pogaduszki, zawsze na tajemnicze tematy, bo Rama takich

tematów znała moc. Opowiadała dużo o sprawach małżeńskich, których Elizabeth, od dzieciństwa pozbawiona matki, nie znała. Rama opowiadała, co robić, żeby rodzić chłopców, a co, żeby mieć dziewczynki – metody nie w pełni gwarantowane, ale wiarygodne; czasem zawodziły, lecz ich stosowanie nigdy nie szkodziło. Rama znała dziesiątki przykładów ich skuteczności. Alice też się temu przysłuchiwała i czasami się wtrącała: – Z tym nie mogę się zgodzić. W tym kraju my to robimy inaczej. I zaraz opowiadała, na przykład, co zrobić, żeby nie trzepotała się kura, której ucięto łeb. – Najpierw na ziemi trzeba narysować krzyż – mówiła. – Kiedy łeb się utnie, kurę trzeba spokojnie położyć na tym krzyżu. W ten sposób nigdy nie będzie się rzucała, bo to przecież święty znak. Rama wypróbowała to przy jakiejś okazji i stwierdziła, że Alice ma rację, i od tego czasu darzyła katolików większym poważaniem niż dotychczas. To były dobre chwile, pełne tajemniczości i czarów. Elizabeth obserwowała Ramę, jak ta kiedyś przyprawiała gulasz: kosztowała go, mlaskała językiem i zamyślona pytała samą siebie: – Dobry już? – Sama sobie również odpowiadała: – Jeszcze niezupełnie… Dla Ramy, cokolwiek by ugotowała, nic nie było tak dobre, żeby nie mogło być lepsze. W środy przychodziła ze swoim koszykiem krawieckim w ręku, a z nią przychodziły dzieci – te, które były grzeczne. Alice, Elizabeth i Rama siadały tak, że tworzyły trzy wierzchołki trójkąta; grzybkami do cerowania wynajdywały wszystkie dziury w skarpetach. W środku trójkąta rozsiadały się grzeczne dzieci; niegrzeczne zostawały w domach, bez zajęcia. Rama wiedziała, że największą dla nich karą jest bezczynność. Najpierw najprzeróżniejsze historie opowiadała Rama, później na odwagę zdobywała się Alice. Opowiadała o tajemniczych wydarzeniach, na przykład o tym, jak jej ojciec któregoś wieczoru widział świetlistego kozła kroczącego dostojnie przez dolinę Carmel. Znała co najmniej pięćdziesiąt historii o duchach, i to nie takich, które wydarzy się gdzieś daleko, ale takich miejscowych, z Nuestra Señora. Opowiadała, jak rodzinę Valdezów odwiedziła w Zaduszki ich suchotnicza praprababka i jak generał major Murphy, zamordowany przez bandę Yaqui w drodze do domu w Meksyku, jeździł po dolinie z rozpłataną piersią i pokazywał, że nie ma serca. Alice była pewna, że to Yaqui mu je zjedli. To były prawdziwe wydarzenia i można było je sprawdzić. Otwierała szeroko oczy z przejęcia, kiedy to opowiadała. Nocą wystarczyło, że dzieciom się powiedziało: „On nie ma serca” albo „Starsza pani kaszlała”, żeby zwijały się ze strachu. Elizabeth opowiadała o wydarzeniach, o których słyszała od matki w dzieciństwie: bajki o szkockich wróżkach wiecznie zajętych liczeniem złota albo innymi równie pożytecznymi pracami. To były niezłe opowiadania, ale nie robiły takiego wrażenia jak opowiadania Ramy czy Alice, bo działy się bardzo dawno temu, w bardzo odległym kraju, który sam wydawał się niewiele bardziej rzeczywisty niż same wróżki. A tu wystarczyło wyjść na drogę, by

na własne oczy obejrzeć miejsce, którędy generał major Murphy przejeżdżał co trzy miesiące, a Alice z całą powagą obiecała, że każdego, kto będzie chciał, zaprowadzi do kanionu, gdzie co noc widać zapalone latarnie, poruszające się w różnych kierunkach, chociaż nikt ich nie nosi. To był dobry okres i Elizabeth czuła się bardzo szczęśliwa. Joseph nie mówił za wiele, ale nie zdarzyło się nigdy, żeby przeszła koło niego, a on nie wyciągnął ręki w jakimś pieszczotliwym geście i kiedykolwiek tylko na niego spojrzała, zawsze uśmiechał się do niej w odpowiedzi; od tego robiło się jej ciepło i wesoło na duszy. Wydawało się jej, że on nigdy tak naprawdę nie śpi, bo kiedy tylko wyciągnęła rękę w jego stronę, niezależnie od pory nocy, za każdym razem natychmiast ją obejmował. Przez te miesiące piersi jej nabrzmiały, a oczy nabrały tajemniczego wyrazu. To był podniecający okres. Alice spodziewała się dziecka; nadchodziła zima. Dom Benjy’ego stał pusty. Przenieśli się do niego ze stajni dwaj meksykańscy robotnicy zatrudnieni na ranczu. Thomas znalazł w górach maleńkiego niedźwiadka grizli i próbował go oswoić, ale wyniki miał bardzo mizerne. „Jest bardziej podobny do człowieka niż do zwierzęcia – mawiał. – Za nic nie chce się uczyć”. I chociaż niedźwiadek gryzł go za każdym razem, ilekroć się do niego zbliżył, Thomas cieszył się, że go znalazł, bo powszechnie było wiadomo, że w tej części Gór Nadbrzeżnych niedźwiedzi grizli już nie ma. Burton przygotowywał się wewnętrznie do rekolekcji w Pacific Grove, gdzie chciał spędzić następne lato. Z góry cieszył się na przeżycia duchowe, jakich spodziewał się tam doznać. Budziła się w nim radość, ilekroć rozmyślał, jak na nowo odnajdzie Chrystusa i jak wyzna swe grzechy wobec zgromadzenia. „Ty będziesz mogła wieczorami chodzić do wspólnej sali – powiedział swej żonie. – Tam codziennie będzie się śpiewać i jeść lody. Weźmiemy namiot i będziemy mogli zostać cały miesiąc, a może i dwa”. I wyobrażał sobie, jak słucha porywających mów kaznodziejów.

Rozdział 15 Deszcz zaczął padać w początkach listopada. Joseph codziennie rano obserwował niebo, przyglądał się kłębiącym chmurom. Wieczorami obserwował zachodzące słońce, zabarwiające na czerwono całe niebo. Po głowie chodziły mu zasłyszane kiedyś wierszyki o pogodzie: Czerwone niebo od rana, To zmartwienie bosmana. Wieczorem niebo czerwienią lśni, Marynarz spokojnie śpi. I drugi, podobny: Niebo rano czerwone Wnet będzie zroszone. Wieczorem czerwień słońca Piękne dni bez końca. Częściej spoglądał na barometr niż na zegarek i kiedy wskazówka opadała coraz niżej, w nim rosła radość. Wyszedł na podwórze i szepnął w stronę dębu: – Deszcz będzie za kilka dni. Obmyje ci liście z kurzu. Któregoś dnia zastrzelił młodego jastrzębia i powiesił go głową w dół na gałęzi. Pilnie obserwował zachowanie koni i kur. Thomas śmiał się z niego. – W ten sposób nie przyspieszysz jego nadejścia. Tak jak wzrokiem nie przyspieszysz gotowania, Joe. Jeśli będziesz taki namolny, możesz go tylko opóźnić. – I zaraz dodał: – Jutro zabiję świnię. – To ja zawieszę rozpórkę na dębie, by było ją gdzie zaczepić – odrzekł spokojnie Joseph. – Rama narobi kiełbas, co? Elizabeth schowała głowę pod poduszkę, słysząc przenikliwy kwik zabijanej świni. Rama natomiast stała spokojnie tuż obok i do wiaderka chwytała buchającą z przeciętej tętnicy krew. Wcale się z tym zabijaniem nie pospieszyli, bo ledwie zdążyli uwędzić w niewielkiej wędzarni boczek i szynki, kiedy nadszedł deszcz. Tym razem nie było już żadnych wątpliwości. Wiatr wiał ostro od samego rana z południowego zachodu, od oceanu, chmury wtoczyły się do doliny, rozpostarły się i opadły poniżej wierzchołków gór. I wtedy pierwsze opasłe krople spadły na ziemię. Dzieci zebrały się w domu Ramy i wyglądały przez okno. Burton modlił się i zmuszał do modlitwy żonę, choć ta nie czuła się najlepiej. Thomas poszedł do stajni, siadł na żłobie i przysłuchiwał się, jak deszcz bije o dach. Zebrane siano ciągle jeszcze było ciepłe od letniego słońca. Konie niespokojnie poruszały nogami, podrzucały łbami, chwytały nozdrzami świeże powietrze dostające się do środka przez otwory do wyrzucania nawozu. Joseph stał pod dębem, kiedy zaczął padać deszcz. Świńska krew, którą spryskany był pień,

była czarna i błyszcząca. Elizabeth wołała do niego z werandy: – Wreszcie jest! Nie zmokniesz tam? Zwrócił w jej stronę roześmianą twarz. – Skórę mam wysuszoną! – odkrzyknął. – Chcę zmoknąć! Widział pierwsze wielkie krople, jak wzbijały kurz maleńkimi fontannami, ale za moment cała okolica zasypana została czarnymi drobinami wody. Deszcz wzmagał się, a wiatr powodował, że krople padały pod ostrym kątem. W powietrzu czuć było ostry zapach wilgotniejącej ziemi. Zaczął się prawdziwy zimowy sztorm. Targał powietrzem, bił w dachy i strącał co słabsze liście z drzew. Ziemia pociemniała. Na podwórzu zaczęły tworzyć się mikroskopijne strumyczki. Joseph stał z podniesioną głową, a krople deszczu biły go po policzkach i powiekach. Woda spływała mu po brodzie i ściekała za rozpięty kołnierz koszuli. Całe ubranie obwisło na nim ciężko. Długo tak stał, bo chciał się przekonać, że nie jest to jakiś tam przelotny deszczyk. Elizabeth znowu do niego zawołała: – Joseph, przeziębisz się! – Ten deszcz nie ziębi! On niesie życie! – Zaraz ci nasiona zakiełkują we włosach! Chodź już! Rozpaliłam ogień. Musisz zmienić ubranie. Ale on dalej stał na deszczu i do domu wszedł dopiero wtedy, gdy zauważył, że po pniu dębu spływają strużki wody. – To będzie dobry rok – oznajmił. – Strumienie w kanionie ożyją przed Dniem Dziękczynienia. Elizabeth siedziała w wielkim skórzanym fotelu. Postawiła gulasz na piecu, by się wolno dusił. Zaśmiała się, kiedy Joseph wszedł do salonu; radość drgała w powietrzu. – Uważaj! – zawołała. – Chlapiesz wodą na podłogę. A dopiero co ją umyłam. – Wiem – powiedział drżącym głosem; poczuł nagle jakąś tkliwą miłość do tej ziemi i do Elizabeth. Wielkimi krokami przeszedł całą szerokość pokoju i w błogosławiącym geście położył na jej głowie mokrą dłoń. – Joseph, woda z twojej ręki spływa mi na kark! – To też wiem. – Joseph, twoja ręka jest zimna. Podczas konfirmacji biskup położył mi rękę na głowie dokładnie tak samo jak ty teraz. Jego ręka też była zimna. Ciarki przeszły mi wtedy po plecach. Pomyślałam, że to Duch Święty. – Zaśmiała się radośnie. – Rozmawiałam o tym później i inne dziewczyny też tak myślały. Ale to było dawno temu. Przebiegła myślą cały ten czas; w jego samym środku leżała biała górska przełęcz. Nachylił się nad nią i szybko pocałował w policzek. – Trawa ruszy w ciągu dwóch tygodni – rzekł.

– Nie ma na świecie nic nieprzyjemniejszego od mokrej brody! – zawołała. – Suche ubranie leży na łóżku. Cały wieczór przesiedział przy oknie w swym bujanym fotelu. Elizabeth ukradkiem spoglądała na jego twarz; widziała, jak marszczył się w napięciu, kiedy tylko bębnienie deszczu słabło odrobinę, i jak uśmiech wracał mu na twarz, gdy dudnienie deszczu się wzmagało, silniejsze niż przedtem. Późnym wieczorem przyszedł Thomas. Głośno i dokładnie wycierał buty z błota. – Wreszcie prawdziwy deszcz – powiedział Joseph. – Tak, to jest to. Jutro będziemy musieli pokopać jakieś rowy. Cała zagroda jest zalana. Trzeba ją będzie osuszyć. – Woda z niej to sam nawóz. Spuścimy ją na warzywnik. Deszcz padał cały tydzień. Momentami był to kapuśniaczek, a momentami ulewa. Krople przygniotły do ziemi starą, obumarłą trawę, a po kilku dniach nowe delikatne źdźbła przebiły się do światła. Rzeka wezbrała wodą z zachodnich stoków gór i wystąpiła z brzegów, zalewając rosnące niżej wierzby. Głośno przedzierała się między wystającymi jeszcze gdzieniegdzie głazami. Z każdego jaru i każdego parowu spływały strumyki łączące się w korycie rzeki. Poziom wody ciągle się podnosił i wypełniał wszystkie nadbrzeżne rozpadliny. Dzieci bawiące się po domach i w stajni zaczynały mieć tego serdecznie dość; molestowały Ramę, by wymyślała im coraz to nowe zajęcia. Kobiety zaczynały narzekać na wiecznie mokre ubrania rozwieszane w kuchni. Joseph ubierał się w deszczowiec i całymi dniami krążył po farmie, co rusz wbijając w ziemię jakiś kołek, by sprawdzić, jak głęboko wsiąkła woda. Chodził też nad rzekę i obserwował, jak woda unosi całe krzewy, pnie i gałęzie. Nocami spał czujnie, przysłuchując się padającemu deszczowi lub tylko drzemał, gotowy rozbudzić się natychmiast, gdy tylko zmniejszy się jego natężenie. Aż któregoś dnia rozpogodziło się i zajaśniało ciepłe słońce. Powietrze było pachnące i czyste, a liście na dębie lśniły jak wypolerowane. Wyrastała nowa trawa. Jaśniała świeżą zielenią na oddalonych stokach, a z bliska wydawała się niebieskawa. Takie smukłe bladozielone źdźbła wydostające się nieśmiało z ziemi. Dzieci wysypały się z zamknięcia jak zwierzątka i bawiły tak zapamiętale, aż dostały temperatury i musiały pójść do łóżek. Joseph wyciągnął pług z szopy i zaczął orać warzywnik, Thomas bronował pole, a Burton je walcował, by było idealnie równe. Wyglądali jak mała procesja: każdy z mężczyzn, po kolei, z namaszczeniem sięgał do tej ziemi. Nawet dzieci prosiły o zagonki pod rzodkiewki i marchew. Rzodkiewki są wczesne, ale prawdziwy urok każdemu warzywnikowi nadaje dopiero dorodna marchew. Tylko że na nią trzeba długo czekać. A trawa cały czas rosła i rosła. Igiełki przeradzały się w źdźbła; źdźbła rozdzielały się

na dwoje i powstawały dwa smukłe listki. Grzbiety i stoki gór nabierały miękkich kształtów i kuszących krągłości, a szałwia traciła swą zimową czerń. W całej krainie tylko sosny rosnące na szczytach gór, na wschód od farmy, pozostały wierne swemu pierwotnemu wyglądowi. Dzień Dziękczynienia stał się prawdziwym świętem, a na Boże Narodzenie trawa sięgała już kostek. Któregoś popołudnia na podwórzu Wayne’ów pojawił się Meksykanin – domokrążca z różnymi drobiazgami w torbach, takimi jak: igły, szpilki, nici, świeczki z pszczelego wosku, święte obrazki, gumki, organki i rolki różnokolorowej krepy. Był stary i zgarbiony i nosił ze sobą takie tylko drobiazgi. Rozpakował torby na werandzie Elizabeth i cofnął się dyskretnie. Tylko od czasu do czasu podchodził, odwracał tekturkę ze szpilkami, by były lepiej widoczne, albo rozciągał gumę, by zwrócić na nią uwagę zebranych kobiet. Joseph z wrót stajni zauważył zebrany tłumek i podszedł zobaczyć, co się dzieje. Stary natychmiast go zauważył i zdjął z głowy zniszczony kapelusz. – Buenas tardes, señor – rzekł. – …tardes – odparł Joseph. Domokrążca uśmiechnął się zakłopotany. – Nie przypominasz mnie sobie, señor? Joseph przyjrzał się ciemnej, pomarszczonej twarzy. – Obawiam się, że nie. – Któregoś dnia – rzekł stary – jechałeś drogą z Nuestra Señora. Myślałem, że jesteś na polowaniu, i poprosiłem cię o kawałek sarniny… – Tak – rzekł wolno Joseph. – Teraz sobie przypominam. Ty jesteś Stary Juan. Domokrążca pochylił głowę jak stary ptak. – Rozmawialiśmy wtedy o fieście. Długo mnie tu nie było, byłem daleko, w San Luis Obispo. Urządziłeś już ją, señor? Joseph spojrzał na niego radośnie. – Nie, jeszcze tego nie zrobiłem. Ale zrobię. Jak myślisz, kiedy byłoby najlepiej, Stary Juanie? Stary rozłożył ręce i wciągnął głowę w ramiona, jakby pytanie było wielkim zaszczytem, ale i ciężarem nałożonym na jego barki. – No cóż, señor. W tym kraju każda pora jest dobra do świętowania, ale niektóre dni szczególnie się do tego nadają. Choćby Boże Narodzenie – Natividad. – Nie – odparł Joseph. – To za wcześnie. Za mało czasu na przygotowanie. – To Nowy Rok, señor. To będzie najlepsza pora. Każdy jest wtedy szczęśliwy i rozgląda się za zabawą. – No właśnie! – zawołał Joseph. – Zrobimy to w Nowy Rok! – Mój zięć gra na gitarze, señor.

– Niech przyjdzie razem z tobą. Jak myślisz kogo powinienem zaprosić, Juanie? – Zaprosić? – powtórzył zdziwiony Juan. – Kiedy wrócę do Nuestra Señora, powiem, że w Nowy Rok urządzasz zabawę, i ludzie przyjdą. Może przybędzie też ksiądz z polowym ołtarzem i odprawi tu mszę. To byłoby wspaniale! Joseph zaśmiał się z twarzą zwróconą w stronę dębu. – Do tego czasu trawa będzie sięgała potąd!

Rozdział 16 W dzień po Bożym Narodzeniu Martha, najstarsza córka Ramy, nie na żarty nastraszyła wszystkie dzieci. – W czasie zabawy będzie deszcz – powiedziała, a ponieważ była starsza niż wszystkie pozostałe dzieci i potrafiła swego wieku i powagi używać wobec nich jak bicza, uwierzyły jej i bardzo się przepowiednią martwiły. Trawa była już wysoka. Okres ciepłej pogody spowodował, że wyrosła szybko. Na łąkach pojawiły się całe masy pieczarek, a także purchawek i muchomorów. Dzieci całymi koszami znosiły pieczarki, które Rama smażyła na patelni, wkładając do niej srebrną łyżeczką, aby sprawdzić, czy nie są trujące. Twierdziła, że jeśli wśród grzybów znajdzie się jakiś muchomor, to srebro sczernieje. Dwa dni przed Nowym Rokiem na drodze do farmy pojawił się Stary Juan ze swoim zięciem, niezdarnym, uśmiechającym się głupkowato meksykańskim chłopcem. Manuel szedł za teściem, bo nie chciał brać na siebie odpowiedzialności nawet za omijanie wertepów. Obaj stanęli przed werandą Josepha z kapeluszami przyciśniętymi do piersi. Manuel powtarzał dokładnie każdy gest teścia, jak szczeniak naśladujący ruchy dorosłego psa. – On gra na gitarze – rzekł Stary Juan; na dowód tego Manuel przerzucił podniszczony instrument z pleców na pierś i uśmiechnął się z przymusem. – Mówiłem w miasteczku o zabawie – mówił dalej Stary Juan. – Ludzie na pewno przyjdą. I będą jeszcze cztery gitary, i ojciec Angelo też przyjdzie; to duża rzecz, i odprawi tu mszę. A ja – dodał dumnie – ja mam zbudować ołtarz. Tak polecił mi ojciec Angelo. Burton spoglądał na Josepha ponuro. – Na to chyba nie pozwolisz, co? Nie na naszym ranczu. Chociażby w imię opinii, jaką się tu cieszymy. Joseph śmiał się radośnie. – Są naszymi sąsiadami, ale to wcale nie oznacza, że zaraz musimy ich nawracać. – W takim razie mnie tu nie będzie! – zawołał Burton. – Nie będę sankcjonował papieskich praw na tej ziemi. Thomas śmiał się z niego. – W tym czasie możesz nie wychodzić z domu, Burton. Ja i Joseph nie boimy się, że oni nas przechrzczą, więc weźmiemy w mszy udział. Została masa rzeczy do zrobienia. Thomas pojechał wozem do Nuestra Señora i przywiózł dużą beczkę czerwonego wina i mniejszą whiskey. Vaqueros zabili trzy młode woły i rozwiesili półtusze na konarach dębu, a Manuel siedział i opędzał z nich muchy. Stary Juan z desek zbił ołtarz i ustawił go w cieniu drzewa. Joseph wyrównał i ubił klepisko na podwórzu, gdzie miały być tańce. Stary Juan kręcił się wszędzie. Pokazał kobietom, jak przygotowuje się salsa pura: trzeba wziąć zaprawione pomidory, chili, zielony pieprz i specjalne suszone zioła które zawsze nosił przy

sobie. Kierował kopaniem dołków do smażenia mięsa i znosił dębowe szczapy. Pod zawieszonym na drzewie mięsem kręcił się leniwie Manuel, uderzał wolno w struny, od czasu do czasu dobywając z nich jakąś skoczną melodię. Dzieci obserwowały wszystko z wielkim zainteresowaniem, ale bardzo grzecznie; Rama wszystkim dała jasno do zrozumienia: które będzie niegrzeczne, zabawę obejrzy przez okno. Karę uznano za tak dotkliwą, że wszystkie dzieci starały się jak mogły: znosiły drewno pod ruszt i odpędzały muchy od wiszącego na drzewie mięsa. Czterej gitarzyści, chudzi, spaleni słońcem mężczyźni z długimi prostymi włosami i szczupłymi dłońmi, dotarli na farmę o dziewiątej w dzień przed Nowym Rokiem. Potrafili przejechać czterdzieści mil, grać na gitarach cały dzień i całą noc, wsiąść na konie i przebyć czterdzieści mil drogi powrotnej do domu. Za pługiem jednak taczali się ze zmęczenia już po piętnastu minutach. Razem z ich przyjazdem i w Manuela wstąpiło życie. Pomógł im rozwiesić cenne torby w bezpiecznym miejscu i rozścielić koce na sianie. Ale nie spali długo. O trzeciej w nocy Stary Juan zaczął rozpalać ogień w dołkach. Razem z nim wstali i gitarzyści. W czterech rogach klepiska wkopali słupy i z toreb wydobyli ozdoby: czerwone i niebieskie chorągiewki, papierowe lampiony i wstęgi. Pracowali przy świetle ognia palącego się przed rusztami. Nim nastał dzień, wszystko było gotowe. O świcie dotarł na mule ojciec Angelo. Za nim szedł obładowany koń, a na końcu dwaj zaspani ministranci jechali na jednym ośle. Ojciec Angelo natychmiast przystąpił do pracy. Rozłożył wszystko na ołtarzu zbudowanym przez Starego Juana, postawił świece, poklepał po buziach zaspanych chłopców, by ich rozbudzić, rozłożył szaty liturgiczne i wydobył swe rzeźby: Chrystusa i Matkę Boską z Dzieciątkiem. Ojciec Angelo sam je wyrzeźbił i pomalował, i sam wymyślił specjalne mechanizmy: można je było składać na zawiasach, tak doskonale zamaskowanych, że kiedy były rozłożone, nie było ich widać. Głowy figur można było odkręcić. Dzieciątko wpasowywało się w ramiona Matki za pomocą zatyczki wciskanej w otwór. Ojciec Angelo bardzo był przywiązany do swych figur. Były sławne w całej okolicy. Rozłożone miały trzy stopy wysokości, ale złożone bez trudu mieściły się w sakwie podróżnej. Poza tym, że były interesujące technicznie, cieszyły się pełną aprobatą arcybiskupa. Stary Juan przygotował dla nich specjalne postumenty i przyniósł grubą świecę na ołtarz. Goście zaczęli przybywać ze wschodem słońca. Jedni przyjeżdżali dwuosobowymi krytymi powozikami, inni bryczkami, wozami lub konno. Biedni biali z gospodarstw rozrzuconych po stokach Gór Królewskich przyjechali drabiniastymi wozami, do połowy wypełnionymi słomą, a do pełna – dziećmi. Dzieci były całe gromady, ale na razie stały osobno i tylko nawzajem się sobie przyglądały. Indianie schodzili się pieszo i stali na uboczu z nieprzeniknionymi twarzami, obserwując wszystko, ale w niczym nie biorąc udziału. Ojciec Angelo był bardzo surowy w sprawach Kościoła, ale poza świątynią i w sprawach

niedotyczących Kościoła był wrażliwym i pełnym humoru człowiekiem. Kiedy w jednym ręku trzymał kawałek mięsa, a w drugim kubek wina, nikomu oczy nie błyszczały takim zadowoleniem jak jemu. Około ósmej zapalił świece, popchnął przed sobą zaspanych ministrantów i rozpoczął mszę. Jego gromki głos brzmiał bardzo przyjemnie. Burton, zgodnie z zapowiedzią, pozostał w domu, gdzie modlił się z żoną i chociaż robił to dość głośno, nie mógł zagłuszyć docierającej wszędzie łaciny. Skoro tylko msza się skończyła, wszyscy natychmiast otoczyli ojca Angelo, by zobaczyć, jak składa Chrystusa i Maryję. Robił to bardzo nabożnie, przyklękał przed każdą z figur, zanim ją zdjął z postumentu. Potem odkręcał głowę rzeźby, składał figurę i chował ją. Dołki zaróżowiły się od rozgrzanych węgli. Thomas z pomocą liczniejszą, niż było to konieczne, wytoczył beczkę z winem i umieścił ją na stojaku, wybił szpunt i w jego miejsce wkręcił kurek. Nad ogniem wisiały ogromne kawały mięsa, a ściekający z nich tłuszcz z sykiem spalał się w żarze. Była to doskonała świeża wołowina z młodych wołów, które dopiero co zabito. Trzej mężczyźni przynieśli wielki gar salsy i poszli po kocioł z fasolą. Kobiety przynosiły całe naręcza pieczonego na zakwasie chleba i złociste bochenki układały na stołach. Indianie, stojący dotychczas z dala, teraz zaczęli się zbliżać. Dzieci, chociaż jeszcze nieśmiało, ale bawiące się już ze sobą, poczuły wyraźny głód, gdy w powietrzu rozszedł się smakowity zapach pieczonego mięsa. Znakiem do rozpoczęcia zabawy był obrządek, którego dokonał Joseph, a o którym opowiedział mu stary Juan. Obrzęd ten wyglądał na tak stary i tak naturalny, że Josephowi wydało się, że skądś go pamięta. Wziął ze stołu cynowy kubek i podszedł do beczki z winem. Trunek zdawał się iskrzyć i śpiewać. Kiedy kubek był pełen, Joseph uniósł go na wysokość oczu i bardzo powoli wylał zawartość na ziemię. Ponownie napełnił kubek, ale tym razem zawartość wypił czterema długimi haustami. Ojciec Angelo skinął głową i uśmiechnął się z aprobatą dla obyczaju. Po tej ceremonii Joseph podszedł do dębu i odrobiną wina spryskał jego pień. W tym momencie usłyszał za sobą spokojny głos księdza: – To nie jest dobra rzecz, mój synu. Joseph obrócił się do niego. – Co ojciec ma na myśli? W kubku była mucha… Ojciec Angelo uśmiechnął się pełen wyrozumiałości, ale i smutku. – Bądź ostrożny z takimi drzewami, mój synu. Jezus jest pewniejszą drogą do zbawienia niż hamadriady. – Uśmiechnął się przyjaźnie; ojciec Angelo był bardzo mądry. Joseph już chciał się odwrócić i niegrzecznie odejść, ale podszedł do księdza. – Czy ty wszystko rozumiesz, ojcze? – Nie, mój synu – odparł ksiądz. – Ja rozumiem bardzo niewiele, ale Kościół rozumie wszystko. Sprawy niezrozumiałe poza Kościołem – w nim stają się jasne. To, co zrobiłeś,

rozumiem – mówił dalej spokojnie ojciec Angelo. – To jest tak: diabeł panował nad tą krainą od tysięcy lat, Chrystus – dopiero od niedawna. I tak jak w nowo nawróconym narodzie długo praktykuje się stare zwyczaje, czasem w tajemnicy, a czasem w trochę zmienionej, przystosowanej do warunków formie, tak i tu mój synu, przetrwały niektóre stare zwyczaje nawet pod panowaniem Chrystusa. – Dziękuję, ojcze. Ale sądzę, że mięso jest już gotowe – odrzekł Joseph. Przy dołkach z żarem pomocnicy obracali połcie wołowiny, a goście, z kubkami w ręku, ustawiali się w kolejce do beczki z winem. W pierwszej kolejności trzeb było obsłużyć gitarzystów, bo słońce uniosło się już wysoko i czas był na nich, mieli zacząć swoje dzieło. W pośpiechu przełknęli jedzenie i podczas gdy inni jeszcze spokojnie jedli, oni już półkolem rozsiedli się na podstawionych skrzynkach i pobrzękiwali cicho, strojąc gitary i szukając wspólnego rytmu, aby w odpowiednim momencie złączyć się w jeden porywający zespół. Stary Juan – znający temperamenty muzyków – pilnował, by wciąż mieli pełne szklanki. Na przygotowane do tańca klepisko weszły pierwsze pary i rozpoczęły stateczny taniec z ukłonami i obrotami. Gitarzyści w główną melodię wplatali wyszukane ozdobniki. Do beczki z winem ustawiła się kolejka; w miarę jak ubywało wina, przybywało tańczących par. Ale ci, co teraz zaczynali taniec, nie robili już tego tak dystyngowanie jak pierwsze pary. Muzycy od razu wyczuli zmianę stylu i coraz częściej sięgali do strun basowych i przyspieszali rytm. Klepisko wypełniało się coraz szczelniej ludźmi, którzy nie tańczyli, ale stanąwszy ramię przy ramieniu, kołysali się w biodrach i nogami wybijali rytm o ziemię. Przy dołkach Indianie bez słowa brali podawany chleb i mięso, po czym przesuwali się w stronę tańczących, jedząc spokojnie to, co dostali. Rytm stawał się coraz bardziej porywający; nawet Indianie zaczęli szurać nogami chociaż twarze mieli nadal nieprzeniknione. Muzyka nie ustawała. Rozlegała się bez przerwy, pulsująca i niezmienna. Od czasu do czasu któryś z grających puszczał struny i lewą ręką sięgał po szklankę. Potem inni szli w jego ślady. Tancerze opuszczali placyk, podchodzili do beczki, duszkiem wypijali kubek wina i wracali do przerwanego tańca. Już nie tańczono parami. Wyciągniętymi ramionami każdy obejmował tego, kto znalazł się w jego zasięgu. Wszyscy uginali nogi w kolanach i stopami, w ślad za gitarami, wybijali takt o ziemię. Kilku tańczących podjęło melodię bez słów zduszonymi, gardłowymi głosami. Ten pomruk raczej niż śpiew podchwytywało coraz więcej ludzi. Tam, gdzie dotychczas brzmiał śmiech i słychać było żarty, teraz rozlegał się głęboki, rozdygotany pomruk. Dotychczas ludzie różnili się między sobą: ktoś był bardzo wysoki, ktoś inny odznaczał się niskim głosem, jedna kobieta była piękna, inna – brzydka i gruba. Teraz wszystko się wymieszało i wyrównało. Wszystkie twarze wyglądały tak samo urzeczone, wszystkie postacie tak samo pochylone do przodu – każdy z tańczących stawał się jedynie cząstką tańczącego tłumu, a duszą tego tłumu stał się rytm.

Gitarzyści rozsiedli się jak demony. Błyskali białkami szeroko otwartych oczu. Zdawali sobie sprawę, jaką władzę mają nad tańczącym tłumem, ale wydawało się, że marzą o jeszcze większej. Więc dalej grały struny. Manuel, który zakłopotany całe rano kręcił się z głupawym uśmieszkiem na twarzy, teraz odrzucił w tył głowę i zaśpiewał kilka taktów jakiejś piosenki. Tańczący niskimi głosami wtórowali mu przy refrenie. Zaśpiewał następny gitarzysta – tłum odpowiedział tak samo. Słońce minęło szczytowy punkt swej codziennej drogi i zaczęło zniżać się w stronę wzgórz. Od zachodu powiało. Tańczący, jeden po drugim, szli w stronę stołów, by pojeść i napić się. Joseph stał samotnie. Oczy mu błyszczały. Przytupywał, czuł się związany z tym ogromnym tańczącym ciałem, ale do niego nie dołączał. Myślał rozradowany: Każdy coś tu znalazł. Każdy. W jakiś sposób, na chwilę, staliśmy się bliżsi tej ziemi. Czuł się mocny, mocny radością tak głęboką jak rozedrgane basowe struny gitar, i rosła w nim przedziwna wiara: coś z tego musi wyniknąć; przecież to rodzaj jakiejś żarliwej modlitwy. Popatrzył na góry i chylącym się nad nie słońcem i zobaczył nadpływającą znad oceanu czarną chmurę, ogromną i złowieszczą, i od razu wiedział, co to znaczy. – Deszcz – mruknął. – Coś musi się wydarzyć, gdy zanosi się takie modły. – Bez obawy patrzył na wznoszące się nad górami obłoki, dosięgające zachodzącego słońca. Kiedy tylko rozpoczęły się tańce, Thomas poszedł do stajni; bał się takich zabaw, tak jak zwierzę boi się burzy. Ale dźwięki i tak tu do niego dochodziły, więc poklepywał konie po karkach, by samemu się w ten sposób uspokoić. Po chwili, gdzieś niedaleko, posłyszał łkanie. Poszedł w stronę, skąd dochodził głos, i zobaczył klęczącego i modlącego się z płaczem Burtona. Zaśmiał się i natychmiast wyzbył się strachu. – Co z tobą, Burton? Nie podoba ci się fiesta? – To oddawanie czci diabłu! – zawołał Burton. – Możesz mi wierzyć. To straszne! I to na naszej ziemi. Najpierw ten diabli klecha ze swymi drewnianymi bożkami, a teraz to! – Czyżby ci to coś przypominało, Burton? – spytał niewinnie Thomas. – Przypominało? A przypomina, przypomina! Sabat czarownic i wszystkie diabelskie sztuczki świata! – Módl się tak dalej – rzekł na to Thomas. – A wiesz, co mi to przypomina? Ta zabawa to dla mnie jak rekolekcje, to jak ewangelia na oświecenie pogan. – To oddawanie czci diabłu! – ponownie krzyknął Burton. – Możesz mi wierzyć. Gdybym wiedział, na co się zanosi, odszedłbym stąd. Thomas zaśmiał się chrapliwie i oddalił na swoje miejsce, siadł na żłobie i zaczął przysłuchiwać się modłom Burtona; ucieszyło go, gdy po jakimś czasie spostrzegł, że ten modli się w takt gitar. Kiedy Joseph po raz pierwszy zauważył czarne, opasłe chmury, wydawało mu się, że się nie

poruszają; teraz jakby połykały niebo i nagle połknęły nawet słońce. Pokrywa ich była tak gruba i tak zwarta, że światło dnia nagle przeszło w półmrok, a szczyty gór zaczęły świecić ostro, metalicznie. W chwilę po zajściu słońca za chmury wystrzeliła z nich złota błyskawica i grzmot przewalił się nad szczytami gór. Zaraz potem nastąpił następny błysk i następny grzmot. W tym samym momencie urwały się muzyka i tańce. Tańczący niewidzącymi oczami patrzyli w niebo, jak dzieci przebudzone i przerażone głuchym odgłosem trzęsienia ziemi. Patrzyli tak nieprzytomnie przez chwilę, półświadomi, dopóki nie otrząsnęli się z zamroczenia. I dopiero wtedy zaczęli się rozchodzić. Jedni odwiązywali konie, drudzy wyprowadzali wozy i fury, mocowali postronki, rozciągali lejce i wyjeżdżali zaprzęgami na puste pole. Gitarzyści zwijali chorągiewki, zdejmowali niepotrzebne już lampiony i chowali je szybko do toreb, by nie zmokły. W stajni Burton podniósł się z kolan i krzyknął triumfalnie: – To odgłos bożego gniewu! – Przysłuchaj się dobrze. Przecież to zwyczajny grzmot – odpowiedział mu na to Thomas. Błyskawice rozdzierały niebo, a głuche odgłosy grzmotów przewalały się po niebie. W kilka minut cały sznur pojazdów toczył się drogą w stronę miasteczka Najświętszej Panienki. Tylko nieliczne wozy odbijały w bok, w stronę rozrzuconych po górach farm. Na wozach rozciągnięto płótna namiotowe, by się chronić przed nadchodzącym deszczem. Konie parskały w naelektryzowanym powietrzu i same zrywały się do biegu. Od chwili kiedy zaczęły się tańce, panie Wayne siedziały na werandzie domu Josepha, trzymając się, jak przystało gospodyniom, trochę na uboczu. Alice nie wytrzymała jednak i wnet przyłączyła się do tańczących. Elizabeth i Rama siedziały cały czas. Teraz, kiedy chmury przykryły niebo, Rama wstała i zaczęła szykować się do odejścia. – Uważaj na siebie – powiedziała na odchodnym do Elizabeth. – Żebyś się nie zaziębiła. – Nic mi nie będzie, Ramo. Czułam się trochę nieswojo, ale to z podniecenia. I byłam smutna. Ale jak daleko sięgam pamięcią, przyjęcia zawsze wprawiały mnie w taki stan. Całe popołudnie obserwowała Josepha, jak stał samotnie, z dala od tańczących. Widziała go, jak wpatrywał się w niebo. Już wyczuwa deszcz – pomyślała. A kiedy grzmot przewalał się nad ziemią, czuła, że Joseph się cieszy. Burza sprawiała mu radość. Teraz, kiedy ludzie już odjechali, a grzmot dudnił nad głowami, dalej obserwowała samotną postać. Vaqueros pospiesznie zbierali naczynia i resztę jedzenia. Joseph przyglądał się wszystkiemu, dopóki nie spadły pierwsze krople deszczu. Dopiero wtedy, nie spiesząc się, przyszedł na werandę. Siadł na najwyższym stopniu schodów na wprost Elizabeth. Pochylił się w przód i łokciami oparł o kolana. – Jak ci się podobała zabawa, Elizabeth? – spytał. – Podobała się.

– Widziałaś już kiedyś coś takiego? – Zabawy widywałam od dawna – odparła. – Ale takiej jak ta – jeszcze nigdy. Czy nie sądzisz, że to naelektryzowane powietrze sprawiało, że ludzie tracili prawie głowy? Obrócił się i spojrzał jej w twarz. – Myślę, że główną tego przyczyną była wypita whiskey i wino. – Popatrzył na nią z zatroskaniem. – Nie wyglądasz dobrze, Elizabeth. Dolega ci co? – Pochylił się nad nią, zaniepokojony. – Chodź, wejdźmy do środka. Robi się chłodno. Wszedł do domu przed nią i zapalił wiszącą na łańcuszku w samym środku sufitu lampę. Zaraz też rozpalił ogień w piecu i otworzył drzwiczki, by zrobić mocny ciąg. W kominie miło zahuczało. Deszcz bił o dach, a jego dźwięk sprawiał wrażenie, jakby się starą miotłą zamiatało podłogę. W kuchni Alice nuciła cicho melodie grane niedawno do tańca. Elizabeth siadła ciężko na krześle na biegunach tuż koło pieca. – Zjemy małą spóźnioną kolację, dobrze? – spytała. Joseph ukląkł przy niej na podłodze. – Wyglądasz na taką zmęczoną – rzekł. – To podniecenie. I tyle ludzi. A i muzyka, no cóż, była taka mocna… – Zamilkła; szukała słów, by dobrze wyrazić, jakie znaczenie miała dla niej ta muzyka i te tańce. – To był taki niezwykły dzień. Wszystko było jakby na wierzchu, zeszło się tyle ludzi. Potem msza, to całe świętowanie i tańce, i w końcu – ta burza. Może ja dziwaczeję, Joseph? A może pod tym, co widać powierzchownie, kryje się jakiś inny, głębszy sens? Wszystko mi wyglądało tak jak te obrazy sprzedawane w mieście: niby normalne widoki, ale jak się przyjrzeć dokładniej, dopatrzyć się w nich można przeróżnych postaci. Wiesz chyba, o jakie obrazy mi chodzi, co? Jest niby skała, a jak popatrzysz uważniej – jest to śpiący wilk; jest niby obłoczek, a patrzysz dłużej – jest trupia czaszka; widać niby rząd drzew – i nagle okazuje się, że to oddział żołnierzy. Ty też tak odbierałeś ten dzień? Pełen ukrytych znaczeń, niezrozumiałych znaków? Ciągle jeszcze klęczał przy niej w przyćmionym świetle lampy. Z napięciem obserwował jej wargi, jakby dobrze nie słyszał. Palcami targał brodę i od czasu do czasu kiwał głową. – Patrzysz na wszystko wnikliwie, Elizabeth – rzekł dość ostro, sam nie wiedząc dlaczego. – Zbyt głęboko starasz się wniknąć w rzeczy, odkryć ich drugie znaczenie… – Ale ty też to czujesz, Joseph. Może nie? I te drugie znaczenia wydają mi się ostrzeżeniami… Och! Nie wiem, jak to dokładnie wyrazić… Podniósł się, ale tylko na tyle, że siadł na piętach i wpatrywał się w smużki światła wydobywające się przez nieszczelne drzwiczki pieca. Lewą ręką przeczesywał brodę, prawą podniósł i położył na kolanach Elizabeth. Wiatr wył w gałęziach dębu ponad domem, a w piecu coś cicho trzaskało, w miarę jak ogień przygasał. – Corono ale de flores que es cosa mia… – śpiewała Alice. – Widzisz, Elizabeth, to, że potrafisz zajrzeć pod zewnętrzną powłokę rzeczy, powinno

zmniejszyć moje poczucie samotności. Ale tak nie jest. Chciałbym ci różne rzeczy wyjaśnić, ale nie potrafię. Nie sądzę, by to miały być jakieś ostrzeżenia dla nas; są to raczej znaki wskazujące, w jakim stanie znajduje się ten nasz świat. Myślę, że chmura to nie jest coś takiego, co człowiek ma tylko obejrzeć; ta chmura ma mu powiedzieć, że będzie padał deszcz. Dzisiejszy dzień nie był dla nas żadnym ostrzeżeniem, ale masz rację, że coś się pod tym kryje. Wolno oblizał wargi. Elizabeth wyciągnęła rękę, by dotknąć jego głowy. – Taniec to coś ponadczasowego – mówił dalej Joseph. – Wiesz, to jest coś wieczystego, coś, co żyje w świetle dnia… Zamilkł znowu, starał się oderwać umysł od ciężkich, skłębionych myśli przewalających mu się przez głowę jak szare tumany mgły w dolinie. – Wszyscy bardzo cieszyli się z zabawy, z wyjątkiem jednego Burtona; był, biedak, wystraszony. Nigdy nie jestem w stanie przewidzieć, kiedy będzie się bał, a kiedy nie. Przyglądała się jego wargom, jak na moment ułożyły się w wyraz rozbawienia. – Nie jesteś głodny? Kolacja może być w każdej chwili, coś na zimno, na dzisiejszy wieczór… Nie chciała się jeszcze zdradzić ze swą tajemnicą, ale ta sama, jak wąż, zaczęła wymykać się jej spod kontroli. – Joseph, rano byłam chora… Spojrzał na nią ze współczuciem. – Za ciężko pracowałaś przy przygotowaniach… – Tak, być może – przerwała mu. – Ale to nie to. Nie chciałam ci jeszcze nic mówić, ale Rama twierdzi… Myślisz, że Rama się na tym zna? Bo ona sama utrzymuje, że w tych sprawach nigdy się nie myli. Myślę, że ma rację. Widziała już dużo i o pomyłce nie ma mowy… Uśmiechnął się. – Co Rama wie? Co ona mówi? – Więc tak. Więc Rama mówi, że będę miała dziecko. Nastała kompletna cisza. Joseph siadł wygodnie i zapatrzył się w piec. Na moment przestało padać, a Alice przerwała śpiew. Elizabeth pomału, jakby ze strachem, przerwała tę ciszę. – Cieszysz się z tego? Joseph odetchnął głośno. – Bardziej niż z czegokolwiek w życiu. – I szeptem dodał: – I boję się. – Co? Co powiedziałeś, mój drogi? To ostatnie. Nie dosłyszałam… Wstał i pochylił się nad nią. – Musisz bardzo na siebie uważać – powiedział szybko. – Zaraz coś wezmę i okryję ci nogi. Wystrzegaj się zimna i uważaj, byś się gdzie nie potknęła. Kocem owinął jej nogi.

Śmiała się, dumna i szczęśliwa, że tak się o nią troszczy. – Wiem, co mam robić, mój drogi. Nie musisz się o mnie martwić. Widzisz – powiedziała poufale – w kobiecie, gdy ma urodzić dziecko, natychmiast odkrywają się całe pokłady nowej wiedzy. Rama mi tak powiedziała. – No to uważaj na siebie – powtórzył. Zaśmiała się radośnie. – Czy to dziecko to dla ciebie już coś tak cennego? Zapatrzył się w podłogę i zmarszczył czoło. – To dziecko i ta twoja ciąża to jest rzeczywistość. Jak góra. To jest coś, co wiąże z ziemią. – Przerwał, szukając słów na wyrażenie swych uczuć. – To jest sprawdzian, czy do tej ziemi należymy, kochanie. To jest najlepszy dowód, że nie jesteśmy tu obcy. Nagle spojrzał w sufit. – Deszcz przestał padać. Pójdę zobaczyć, jak konie… – Gdzieś to czytałam albo słyszałam – rzekła ze śmiechem Elizabeth. – W Norwegii albo w Rosji, nie wiem dokładnie, ale jest taki dziwny zwyczaj, że wszystko mówi się zwierzętom domowym. Kiedy w rodzinie coś się wydarzy, jakieś narodziny, jakaś śmierć, ojciec idzie do stajni i wszystko opowiada koniom i krowom. Ty też chcesz tak zrobić? – Nie – odparł. – Ja idę sprawdzić, czy wszystko jest dobrze powiązane. – Nie idź – poprosiła. – Thomas tego dopilnuje. Zawsze to robi. Bądź tego wieczoru ze mną. Poczuję się bardzo samotna, jeśli wyjdziesz. Alice! – zawołała w stronę kuchni. – Możesz teraz podać kolację? Chciałabym, byś przy mnie posiedział – dodała, zwracając się do męża. Ręką przyciskała piersi. – Kiedy byłam mała, dostałam lalkę, i kiedy zobaczyłam ją pod choinką, przedziwne ciepło ogarnęło mi serce. Jeszcze jej nie dotknęłam, a już się o nią bałam. Wydała mi się tak cenna, tak dręcząco cenna, zbyt cenna, by mogła być moja. Brwi i rzęsy miała z prawdziwych włosów. I od tego momentu zaczęła się dla mnie Gwiazdka. Teraz jest podobnie. Jeśli to, co ci powiedziałam, jest prawdą, jest to dla mnie równie cenne i – tak samo jak wtedy – boję się. Posiedź ze mną, kochany. Nie idź dzisiaj nigdzie. Zobaczył, że Elizabeth ma łzy w oczach. – Oczywiście, że z tobą zostanę. – Przytulił ją do siebie. – Jesteś bardzo zmęczona. Od dzisiaj powinnaś wcześnie chodzić do łóżka. Siedział z nią cały wieczór i poszedł z nią spać, ale kiedy zaczęła oddychać miarowo, jak przez sen, wysunął się z pościeli i po cichu nałożył ubranie. Słyszała, jak wychodzi, ale leżała bez ruchu, udając, że śpi. Ma swoje nocne sprawy – pomyślała i zaraz przypomniała sobie to, co powiedziała jej Rama: „Jeśli ma jakieś marzenia, ty ich nigdy nie poznasz”. Zimno jej się zrobiło, zaczęła się trząść i cicho płakać.

Joseph pomału zszedł z werandy. Niebo było czyste i zimne, ale z dębu padały jeszcze krople wody, a z dachu na ziemię lał się cieniutki strumyczek. Joseph poszedł prosto w stronę drzewa i stanął pod nim. Mówił bardzo cicho, tak cicho, że nikt nie powinien go słyszeć. – Będzie dziecko, ojcze. Przyrzekam, że kiedy się urodzi, oddam je w twoje ręce. Pod opuszkami palców czuł mokrą, zimną korę. Ksiądz wie – myślał. – Przynajmniej w części, ale nie wierzy. A może i wierzy, tylko się boi. – Wiem nadchodzi burza – mówił w stronę drzewa. – Wiem, że nie mogę przed nią uciec. Ale ty, ojcze, ty powinieneś wiedzieć, jak nas przed nią ochronić. Długo stał pod drzewem, nerwowo dotykając palcami czarnej chropowatej kory. Ono ciągle rośnie – pomyślał. – Stanąłem pod nim i ukoiło mnie, gdy zmarł mój ojciec. Teraz urosło już tak potężne, że przerasta niemal wszystko. I ciągle mnie koi. Podszedł do dołka z rusztem i przyniósł kawałek mięsa, który tam znalazł. Położył go na spojeniu pnia i pierwszego konara. – Osłoń nas, jeśli tylko możesz – poprosił. – Bo to, co nadchodzi, może zniszczyć nas wszystkich. Usłyszał zbliżające się kroki. – Joseph, to ty? – spytał Burton. – Tak. Jest późno. Czego chcesz? Burton podszedł i stanął blisko brata. – Chcę z tobą porozmawiać. Muszę cię ostrzec. – Teraz nie czas – odrzekł ponuro Joseph. – Pogadamy jutro. Idę zobaczyć, co u koni. Burton nie ruszył się z miejsca. – Kłamiesz, Joseph. Myślałeś, że nikt cię nie widzi, co? Ale ja cię cały czas obserwowałem. Widziałem, jak składasz ofiarę temu drzewu. Widzę, jak narasta w tobie pogaństwo, i przyszedłem, by cię ostrzec. – Burton był podniecony, oddychał ciężko. – Słyszałeś dziś głos Boga ostrzegający bałwochwalców, Joseph. Następnym razem piorun uderzy. Widziałem, jak skradasz się do drzewa, i przypomniałem sobie słowa proroka Izajasza: „Opuściliście Boga i Jego gniew was uderzy”. Przerwał, stał bez tchu z emocji. Złość w nim zamarła. – Joseph! – błagał. – Chodź do stajni i pomódl się ze mną. Chrystus cię przyjmie na powrót. Wytnijmy to drzewo! Joseph odskoczył od brata i strząsnął z siebie jego rękę. – Zbaw przede wszystkim siebie, Burton! – zaśmiał się krótko. – A w ogóle to bierzesz to wszystko zbyt poważnie. Nie przeszkadzaj mi w zabawie. Pilnuj swojej. Zostawił stojącego pod drzewem brata i cicho wszedł do domu.

Rozdział 17 Wiosna nadeszła w pełnej krasie. Góry pokryły się trawą – szmaragdową, wybujałą zielenią. Stoki tonęły w niej. Od ciągłych deszczów podniósł się poziom wody w rzece, a drzewa rosnące nad jej brzegami pochylały się pod ciężarem liści. Górą gałęzie łączyły się ponad rzeką, tak że płynęła jakby długim ciemnym tunelem. Przez zimę budynki wyraźnie pociemniały, a szary mech zaczął porastać dachy od strony północnej. Pryzmę nawozu pokryła wszędobylska trawa. Bydło, czując ogromne ilości paszy na stokach gór, mnożyło się niespotykanie. Rzadko kiedy tak wiele krów miewało po dwoje cieląt, jak tej wiosny. Świnie prosiły się jedna za drugą i całe mioty były dorodne. W stajni stało tylko kilka koni; cała reszta pasła się na łąkach. Pastwiska były zbyt piękne, by można było trzymać zwierzęta w zamknięciu. Gdy nadszedł kwiecień, a z nim pachnące ziołami dni, kwiaty kolorowym kobiercem pokryły łąki – całe połacie czerwonych maków i niebieskich łubinów. Każda odmiana zdawała się trzymać swego miejsca i nadawać ziemi swój kolor. Ciągle padały przelotne deszcze i ziemia robiła wrażenie nasiąkniętej gąbki. Woda zbierała się w każdym zagłębieniu, a z głębszych zapadlin tworzyły się niemal studnie. Cielęta rosły tłuste i okrągłe, a gdy tylko odchodziły od wymion matek, te zaraz ponownie ganiały za bykiem. Alice pojechała do domu do Nuestra Señora, urodziła syna i wróciła z nim na ranczo. W maju spokojna letnia bryza powiała od morza, słona, z wyczuwalnym zapachem wodorostów. Dla mężczyzn zaczęły się wiosenne prace w polu. Cały płaski teren wokół zabudowań przerodził się w orne pole. Wysiany jęczmień i pszenica wzeszły po kilku dniach. Warzywa w ogrodzie obrodziły tak, że tylko najpiękniejsze okazy trafiały do kuchni; świnie dostawały niekształtne rzepy i niewydarzoną marchew. Chomiki wytykały łebki ze swych kryjówek tłustsze teraz, niż gdy udawały się na swój zimowy sen. Na pastwiskach źrebaki ćwiczyły biegi i skoki i walczyły między sobą, a klacze przyglądały się tym zabawom z matczynym spokojem. Kiedy padał ciepły deszcz, ani konie, ani krowy nie szukały cienia pod drzewami, ale pasły się spokojnie cały czas, a woda spływała im po bokach, tak że błyszczały jak lakierowane. W domu Josepha wszyscy spokojnie przygotowywali się na przyjście dziecka. Elizabeth kompletowała wyprawkę dla niemowlęcia, a inne kobiety, zdając sobie sprawę, że będzie to najważniejsze dziecko na ranczu, przychodziły posiedzieć z nią i jej pomóc. Pikowanym batystem wyścieliły kosz od bielizny, a Joseph umocował go na biegunach. Przygotowały więcej pieluch niż przy jednym dziecku można zużyć. Szyły długie dziecięce koszulki i ozdabiały je haftem. Tłumaczyły Elizabeth, że dobrze znosi ciążę, że mało, jak na ten stan, choruje; rzeczywiście, w miarę upływu czasu stawała się coraz mocniejsza i coraz weselsza. Rama nauczyła ją, jak rozkładać kołdrę do spania, i Elizabeth robiła to tak uważnie, jakby od tego zależało, czy będzie żyć dalej, czy też spłonie natychmiast po urodzeniu dziecka. Ze względu na to że miało to być dziecko Josepha, Rama przygotowywała wszystko

z wyszukaną elegancją. Uplotła nawet gruby sznur z aksamitu, z pętlami po obu końcach, do zawieszenia między słupkami łoża, by Elizabeth miała się czego, trzymać podczas bólów porodowych; innym kobietom musiało wystarczyć zwinięte prześcieradło. Kiedy zrobiło się ciepło, kobiety przeniosły się na werandę, na słońce, i szyły dalej. Przygotowały wszystko na miesiąc wcześniej, niż było potrzebne. Gotowy był pas z surowego perkalu do owinięcia bioder Elizabeth. Małe poduszki wypełniono kaczym puchem, a wszystkie poszewki i prześcieradła były gotowe na pierwszy dzień czerwca. Prowadzono niekończące się rozmowy na temat niemowląt: jak się rodzą i co może się przy tym wydarzyć, i jak szybko pamięć o bólu rodzenia zanika w umyśle kobiety, jak chłopcy różnią się od dziewczynek w swoich pierwszych odruchach. Był to przedmiot nieustannych anegdot i dowcipów. Rama opowiadała historie o dzieciach, które urodziły się z ogonem, z dodatkową kończyna, z ustami pośrodku pleców, ale te opowieści w tym gronie nie przerażały; Rama znała przyczyny tych wynaturzeń. Był to albo alkohol albo choroba, albo, co najgorsze, z czego rodziły się najbardziej zniekształcone potworki – jeśli poczęcie następowało w okresie menstruacji. Joseph czasem dołączał do kobiet. Wchodził na werandę ze źdźbłami trawy w sznurowadłach, z zielonymi plamami na kolanach spodni i ze spoconym czołem. Stawał, przeczesując brodę palcami, i przysłuchiwał się rozmowie. Rama czasem nawet odwoływała się do niego, by potwierdził, co mówiła. Joseph pracował zapamiętale całą tę szczodrą wiosnę. Kastrował nowo narodzone byczki, usuwał głazy z łąk, wypalał swoje inicjały JW na bydlęcych zadach. Razem z Thomasem pracował w milczeniu, budując ogrodzenie z drutu kolczastego. Wynajął dwóch nowych vaqueros do pilnowania powiększającego się stada. Upały zaczęły się z początkiem czerwca – trawa zdążyła podrosnąć jeszcze o stopę. W te bezwietrzne dni Elizabeth poczuła się źle i zaczęła się denerwować. Zrobiła listę rzeczy, które uznała za potrzebne niemowlęciu, i dała ją Josephowi. Któregoś rana przed wschodem słońca wyjechał wozem do San Luis Obispo, by tam zrobić wszystkie sprawunki. Taka wyprawa wymagała trzech dni. Skoro tylko Joseph wyjechał, Elizabeth zaczęły napadać przedziwne strachy. Że Joseph może zginąć, że może spotkać jakąś inną kobietę, a od niej uciec, że wóz może się wywrócić na przełęczy i zrzucić go do rzeki. Zupełnie zwariowane możliwości nabierały cech prawdopodobieństwa. Nie wstała, by popatrzeć, jak wyjeżdżał, ale zaraz po wschodzie słońca wyszła na werandę. Wszystko ją denerwowało: granie pasikoników przecinających powietrze skokami, kłębki zardzewiałego drutu leżącego pod ścianą. Zapach amoniaku dolatujący od strony stajni przyprawiał ją o mdłości. Ponieważ obrzydło jej wszystko w najbliższym otoczeniu przeniosła wzrok dalej i pierwszą rzeczą, na którą zwróciła uwagę, był sosnowy lasek na grzbiecie gór. W tym momencie dosięgło ją niespodziewane uczucie tęsknoty za Monterey, za lasem

na półwyspie, za wyzłoconymi słońcem uliczkami z białymi domami po obu stronach i za błękitną zatoką z kolorowymi żaglami łodzi rybackich. Najbardziej jednak zatęskniła za sosnami. Żywiczny zapach ich igieł zdał się jej najrozkoszniejszym zapachem świata. Zatęskniła za nim tak bardzo, aż poczuła ból w całym ciele. Z napięciem wpatrywała się w czarny sosnowy lasek. Już tylko za sosnami tęskniła. Wołały ją z górskiego grzbietu. Wołały ją, by do nich przyjechała, weszła pomiędzy pnie, w ich cień, by zaznać mieszkającego w nich spokoju. Już się widziała, już czuła, jak leży na warstwie igieł, jak spogląda w niebo pomiędzy gałęziami, już słyszała, jak wiatr szepcze miękko w koronach drzew i jak odlatuje, pełen ich zapachu… Elizabeth wstała i powoli poszła w stronę stajni. Ktoś był w środku, bo widziała, jak wylatuje nawóz wyrzucany przez lukę w ścianie. Weszła do stajni i spotkała Thomasa. – Chciałabym się trochę przejechać – powiedziała. – Zaprzągłbyś mi konia do bryczki? Oparł się na widłach. – Mogłabyś trochę poczekać? Za pół godziny uporam się z nawozem i zawiozę cię, dokąd zechcesz. – Chcę pojechać sama. Chcę być sama – oznajmiła dość ostro. Popatrzył na nią spokojnie. – Nie wiem, czy Josephowi by się podobało, żebyś gdzieś jeździła sama. – Ale go tu nie ma. A ja chcę jechać. Oparł widły o ścianę. – W porządku. Zaprzęgnę ci starą Moonlight. Jest bardzo spokojna. Nie zjeżdżaj tylko z drogi; mogłabyś utknąć w błocie. A niektóre dziury są bardzo głębokie… Pomógł jej wsiąść na bryczkę i w napięciu obserwował, jak wyjeżdża z podwórza. Instynktownie wyczuła, że nie byłby zadowolony, gdyby wiedział, że jedzie w stronę gór, w stronę sosnowego lasku. Odjechała więc spory kawał drogi od domu, zanim po wertepach skierowała klacz w kierunku gór. Słońce grzało i w dolinie nie czuło się najmniejszego powiewu wiatru. Jechała pod górę tak długo, dopóki drogi nie przecięła głęboka wyrwa po ostatnich ulewach. Ciągnęła się dość daleko w obie strony, tak że nie było jej jak objechać. Do sosen było niedaleko. Elizabeth wygramoliła się więc z bryczki, uwiązała konia do wystającego korzenia i odpięła mu wędzidło. Ostrożnie przeszła na drugą stronę wyrwy i powoli poszła w stronę lasku. Po chwili dotarła nad strumyk wypływający spomiędzy drzew i płynący dalej bardzo cicho. W jego korycie nie było widać żadnych kamieni, które mogłyby rozbijać jego spokojny nurt. Nachyliła się i wyciągnęła z wody źdźbło rzeżuchy; gryzła je, idąc w górę strumienia. Opuściło ją całe zdenerwowanie. Radosna weszła w las. Gruba warstwa igliwia głuszyła jej kroki, a sam las pochłaniał wszystkie inne dźwięki z wyjątkiem tajemnego szeptu sosnowych igieł w koronach drzew. Z początku szła, nie napotykając przeszkód, i dopiero po

chwili drogę zagrodziła jej zbita masa jeżyn i przeróżnych pnączy. Nie zważała na nie. Siłą rozepchnęła gąszcz. Czuła przemożną potrzebę wejścia w sam środek lasu. Miała podrapane ręce i wzburzone włosy, ale przedostała się przez tę żywą zaporę. Szeroko rozwartymi oczami przyglądała się okrągłej polanie, szczelnie otoczonej ścianą pni. I wtedy wzrok jej padł na bezkształtny, porośnięty mchem głaz. – Przeczuwałam, że on tu jest – powiedziała do siebie szeptem. – Coś mi w piersi podpowiadało, że go znajdę, że to coś drogiego, dobrego… Nie było słychać żadnych odgłosów poza tajemniczym szeptem drzew, trwałym i głuchym, pogłębiającym tylko ciszę. Zielona warstwa mchu na kamieniu była gruba i miękka jak futro. Długie liście paproci zwisały nad wgłębieniem jak zielona kurtyna. Elizabeth siadła nad brzegiem strumyka przedzierającego się przez polanę i ginącego w gęstych zaroślach. Zapatrzyła się w głaz. Jego kształt rozbudzał wyobraźnię. Gdzieś już go widziałam – pomyślała. – I musiałam skądś wiedzieć, że on tu jest, że jest właśnie tu. Bo jak inaczej wytłumaczyć, że ja sama się tu znajduję? Widziała głaz coraz dokładniej. Z serca wyzbyła się wszelkich złych myśli. W ich miejsce rodziły się wspomnienia, zarówno te niepokojące, jak i nieważne, nieuchwytne. Zobaczyła siebie, jak idzie do niedzielnej szkółki w Monterey i jak wolno kroczy wśród na biało ubranych portugalskich dziewczynek, postępujących za swoją przewodniczką, w niewielkiej procesji na cześć Ducha Świętego. Jak przez mgłę widziała, jak fale z siedmiu różnych kierunków nacierają na siebie i wzajemnie niweczą się w Point Joe, niedaleko Monterey. W końcu zobaczyła swe własne dzieciątko, z główką w dół zwinięte w jej łonie; widziała, jak się porusza, i jednocześnie te jego ruchy czuła… Szum niósł się górą, ponad jej głową, i tylko kątem oka widziała, jak drzewa wokół niej zwierają się w coraz szczelniejszą ścianę. Kiedy tu siedziała, przyszło jej nagle do głowy, że jest na tym świecie całkowicie samotna; wszyscy ją zostawili. Ale nie dbała o to. I naszła ją inna myśl, że mogłaby mieć wszystko, czegokolwiek zapragnie; przeraziła się, gdy spostrzegła, że przede wszystkim życzy sobie śmierci, a na drugim miejscu – poznania swego męża. Ręka zsunęła się jej z kolan i opadła do strumienia i w tym momencie ściana drzew rozsunęła się, a opadające niebo uniosło się na swoje miejsce. Plama słoneczna przesunęła się do przodu. Przez las przeszedł szelest, już nie miękki, jak przed chwilą, lecz ostry i złowróżbny. Spojrzała na głaz i wydał się jej zły jak przyczajony zwierz i gruby jak włochaty kozioł. Całą polanę niepostrzeżenie ogarnął chłód. Elizabeth zerwała się na równe nogi. Uniosła ręce i przycisnęła je do piersi. Pod nogami poczuła złowrogie drżenie. Ciemne pnie odcięły jej drogę ucieczki. Głaz zdawał się rozsiadać na całą powierzchnię polany. Cofała się, bojąc się spuścić go z oczu. Kiedy dotarła do wylotu szerokiego traktu, gotowa była uwierzyć, że w zagłębieniu głazu widziała jakąś kosmatą postać. Cała polana zdawała się trząść ze strachu. Elizabeth obróciła się i zaczęła biec traktem, zbyt przerażona, by móc krzyczeć. Kiedy wybiegła na otwartą przestrzeń, w złociste słońce, czuła się tak, jakby dotarła tu

z bardzo daleka. Las zamknął się za nią, a ona była wolna. Siadła wyczerpana nad strumieniem. Serce biło jej boleśnie. Oddech miała krótki i urywany. Widziała, jak woda delikatnie obmywa rosnącą w niej rzeżuchę, widziała okruchy miki pobłyskujące w piasku dna. Potem, jakby szukając oparcia, spojrzała w dół, na tulące się do dębu zabudowania farmy, zalane słońcem, i na żółknącą trawę falującą długimi skłonami w podmuchach przedwieczornego wiatru. Ten widok dawał jej poczucie bezpieczeństwa; była wdzięczna losowi, że właśnie to w tej chwili zobaczyła. Padła na kolana, by się modlić. Chciała pomyśleć, co takiego zdarzyło się na polanie, ale pamięć o tym zaczęła w niej zanikać. To musiało wydarzyć się bardzo dawno temu. Tak dawno, że zdążyłam już niemal zapomnieć – pomyślała tylko. – To było straszne. I zaczęła się modlić: – Ojcze nasz, któryś jest w niebiosach, święć się imię Twoje… – Po czym dodała: – Panie Jezu, strzeż mnie przed tym, co zabronione, i zawróć na drogę światła i sprawiedliwości. I nie pozwól, by coś dotknęło moje dzieciątko. Panie Jezu, strzeż mnie przed spuścizną moich przodków, którą mam we krwi. Przypomniała sobie, co ojciec jej mówił o tym, jak ich przodkowie, przed tysiącem lat, chadzali drogami celtyckich druidów… Po skończonej modlitwie poczuła się lepiej. Światło zagościło w jej sercu i usunęło z niego strach, a nawet pamięć o strachu. – To wina mego stanu – powiedziała sobie. – Powinnam to była wiedzieć. To wyłącznie sprawa wyobraźni… Rama tyle mi tłumaczyła, czego mogę się spodziewać… Wstała z klęczek, mocna i pewna siebie. Kiedy schodziła stokiem, nazrywała całą naręcz kwiatów, by przystroić dom na powrót Josepha.

Rozdział 18 Nastały wielkie upały. Słońce codziennie operowało nad doliną i wypijało wilgoć z ziemi, wysuszało trawę i powodowało, że wszystkie żywe stworzenia szukały cienia. Całymi dniami konie i krowy leżały w cieniu drzew i zarośli, pod ich osłoną oczekując nocy, by w jej chłodzie wyjść na pastwisko. Psy rozkładały się na ziemi z wywieszonymi językami, drgającymi w takt szybkich, krótkich oddechów. Nawet hałaśliwe zwykle owady milkły w południe. Gdy słońce stawało w zenicie, tylko ziemia i skały skarżyły się bezgłośnie, spieczone niemiłosiernie. Brzegi rzeki cofnęły się tak, że zrobił się z niej niewielki strumień. Gdy nadszedł sierpień – nawet on zniknął. Thomas zbierał siano, a Joseph klasyfikował bydło do sprzedaży i przepędzał je do nowej zagrody. Burton przygotowywał się do wyjazdu do Pacific Grove na rekolekcje. W skrzyni wozu ułożył namiot, sprzęty kuchenne, pościel i jedzenie i któregoś dnia rano ruszył z żoną w dziewięćdziesięciomilową drogę. Rama zgodziła się zaopiekować dziećmi przez czas ich trzytygodniowej nieobecności. Elizabeth, na nowo tryskająca zdrowiem, wyszła na werandę, by im pokiwać na pożegnanie. Po krótkim okresie złego samopoczucia znowu wypiękniała i poczuła się pełna sił. Policzki miała rumiane, a oczy świeciły wewnętrznym blaskiem. Joseph, obserwując ją, często zastanawiał się, co ona takiego wie albo – być może – co takiego myśli, że cały czas robi wrażenie, jakby za chwilę miała wybuchnąć śmiechem. – Ona coś musi wiedzieć – mówił sam do siebie. – Kobiety w tym stanie mają w sobie promieniujące ciepło samego Boga. Muszą wiedzieć coś takiego, czego nikt inny wiedzieć nie może. Muszą odczuwać radość, jakiej nikt inny odczuwać nie może. W jakiś przedziwny sposób w ich rękach zbierają się nerwy tej ziemi. Patrzył na nią spod półprzymkniętych powiek i targał delikatnie brodę, jak kiedyś robił to jego ojciec. W miarę zbliżania się terminu, Elizabeth w stosunku do Josepha stawała się coraz bardziej zaborcza. Chciała, by siedział przy niej całymi dniami i całymi wieczorami, i wyrzekała, gdy tylko wspomniał coś o robocie, która na niego czeka. – Siedzę tu bezczynnie, a bezczynność wymaga towarzystwa – mówiła. – To nieprawda – odpowiadał Joseph. – Ty cały czas pracujesz. Prawda, że ręce trzymała na kolanach bezczynnie, ale jej kości budowały nowe kości, jej krew rodziła nową krew a jej ciało kształtowało nowe ciało. Roześmiał się na myśl o tym, że jest bezczynna. Wieczorami, domagając się, żeby siedział przy niej, wyciągała do niego rękę, by ją głaskał. – Boję się, że możesz odejść – mówiła. – Możesz wyjść tymi drzwiami i nigdy nie wrócić. I dziecko nie będzie miało ojca. Któregoś dnia siedzieli na werandzie, gdy spytała go niespodziewanie: – Dlaczego ty tak bardzo kochasz to drzewo, Joseph? Pamiętasz, jak chciałeś, żebym na nie

weszła, kiedy pierwszy raz znalazłam się na tej farmie? – Spojrzała na złączenie konara z pniem, gdzie wtedy siadła. – Przecież to piękne drzewo – mówił bardzo wolno. – Ma w sobie coś z doskonałości. Myślę, że dlatego… Przytuliła się do niego. – Sądzę, że istnieje jeszcze jakiś ważniejszy powód; nie tylko to. Któregoś wieczoru słyszałam, jak z nim rozmawiasz. Jakby to był człowiek. Mówiłeś do niego: ojcze. Tyle słyszałam. Popatrzył przeciągle na drzewo, zanim opowiedział, jak zmarł jego ojciec, bo chciał już przyjść tu, na Zachód, i jak któregoś ranka nadszedł list. – To taki rodzaj zabawy stwarzający złudzenie, że ciągle jeszcze mam ojca. Zwróciła na niego szeroko otwarte oczy, mądre oczy kobiety noszącej dziecko w swym łonie. – To nie jest zabawa, Joseph – powiedziała cicho. – To nie jest zabawa, nawet gdybyś to tak chciał traktować; to poważna sprawa. Po raz pierwszy wejrzała w jego myśli – przez ten jeden moment dojrzała ich kształt i ich drogi. On też wiedział, że ona je widzi. Wzruszenie ścisnęło go za gardło. Pochylił się, by ją ucałować, ale zamiast tego opadł czołem na jej kolana, a piersi wypełnił mu rozdzierający ból. Głaskała go po włosach i uśmiechała się tym swoim mądrym uśmiechem. – Powinieneś był mi wcześniej o tym powiedzieć – rzekła. – Chociaż nie wiem, czy wcześniej potrafiłabym to zrozumieć. Kiedy już leżała obok niego, z głową na jego ramieniu, prosiła go, jak co noc: – Będziesz przy mnie, gdy nadejdzie mój czas? Boję się, że będę się bała. Boję się, że będę cię wołała, a ciebie nie będzie w pobliżu. Nie odchodź ode mnie nigdzie daleko, dobrze? Przyjdziesz, kiedy zawołam? – Będę przy tobie, Elizabeth – zapewniał ją. – O to naprawdę nie musisz się bać. – Ale żebyś nie był w tym samym pomieszczeniu. Nie chciałabym, żebyś to wszystko widział. Nie wiem, dlaczego. Jeśli będziesz siedział w pokoju obok i nasłuchiwał mojego wołania – myślę, że nie będę się bała. W te noce, kiedy z nim leżała, opowiadała mu przedziwne rzeczy. Na przykład, jak Persowie napadli na Grecję i jak zostali pobici, i jak Orestes przybył do Delf szukać schronienia, a furie czekały na niego, aż osłabnie, by go dopaść. Opowiadała to ze śmiechem, wszystkie te swoje małe mądrości, o których myślała, że zapewnią jej przewagę nad całą rodziną, a które teraz wydały się jej głupie i nieważne. Liczyła, ile jej jeszcze zostało czasu: trzy tygodnie od przyszłego czwartku, potem dwa tygodnie i jeden dzień, potem – już tylko dziesięć dni. – To byłoby w piątek. Ale myślę, że chyba w niedzielę. Wolałabym w niedzielę. Rama mnie

obsłuchiwała; mówiła, że nawet słyszy bicie serca. Myślisz, że tak może być? Jednej nocy powiedziała: – Wiem, to będzie od dzisiaj za tydzień. Gdy o tym pomyślę, dostaję dreszczy. Joseph spał bardzo czujnie. Wystarczyło, by Elizabeth westchnęła przez sen, a już otwierał oczy i nasłuchiwał niespokojnie. Jednego rana zbudził go chór młodych kogutów piejących na grzędzie. Było jeszcze ciemno, ale w powietrzu czuć już było życie budzące się wraz ze zbliżającym się wschodem słońca i świeżością poranka. I słyszał starsze koguty, jak piały pełnym, wyrobionym głosem, jakby przedrzeźniając te młodsze, piejące niepewnym, łamiącym się dyszkantem. Leżał z otwartymi oczami i obserwował, jak miriady niezauważalnych drobin światła powodowały, że czerń nocy poczynała zmieniać się w szarość. Meble z wolna wyłaniały się z ciemności. Pierś Elizabeth podnosiła się i opadała w krótkich, urywanych oddechach. Zwykle tak nie oddychała. Zaczął wolno wysuwać się z łóżka, by się ubrać i pójść do koni, gdy Elizabeth nagle zerwała się i siadła obok niego. Oddech jej się urwał, nogi zesztywniały i jęknęła z bólu. – Co?! – zawołał Joseph. – Co ci jest, kochanie? Nie odpowiedziała, więc wyskoczył z łóżka, zapalił lampę i nachylił się nad żoną. Oczy miała wytrzeszczone, usta otwarte szeroko, a całe ciało wiło się w bólu. Znowu jęknęła przeciągle. Chwycił jej ręce i zaczął je rozcierać, aż po chwili opadła na poduszki. – Czuję potworny ból w plecach, Joseph – zachrypiała. – Źle ze mną. Chyba już umieram. – Chwileczkę, kochanie – zawołał. – Biegnę po Ramę. – I wybiegł z sypialni. Rama, wyrwana ze snu, uśmiechnęła się ze zrozumieniem. – Wracaj do niej – poleciła. – Zaraz tam przyjdę. Zaczęło się trochę wcześniej, niż myślałam. Teraz jakiś czas nie będzie miała bólów. – Ale pospiesz się – przynaglał Joseph. – Nie ma się czego spieszyć. Podnieś ją z łóżka, niech się trochę przejdzie. Zaraz zbudzę Alice, ona ci pomoże. Słońce stało już ponad widnokręgiem, kiedy obie kobiety z całym naręczem płócien ukazały się wreszcie na podwórzu. Rama od razu objęła kierownictwo całej akcji. Elizabeth, ciągle jeszcze przerażona ostrością pierwszego ataku bólu, patrzyła na nią bezradnie. – Wszystko w porządku – zapewniła ją Rama. – Jest dokładnie tak, jak być powinno. Wysłała Alice do kuchni, by rozpaliła ogień i zagotowała kocioł wody. – Joseph, pomóż jej wstać i niech chodzi po pokoju. Podczas gdy oni chodzili, Rama zdjęła kołdry z łóżka, rozłożyła na nim swe akuszerskie poduszki i uwiązała, aksamitny sznur do słupków łóżka. Kiedy ból chwycił Elizabeth ponownie, pozwolili jej posiedzieć na krześle z wyprostowanymi plecami, dopóki atak nie minął. Elizabeth starała się nie krzyczeć, ale Rama zaraz jej poradziła:

– Nie rób tego, nie trzeba. Krzycz. Rób wszystko, co ci się będzie żywnie podobało. Wszystko, co będziesz uważała, że ci pomaga. Joseph ujął żonę pod ramię i dalej chodził z nią po pokoju, podtrzymując, kiedy się potykała. Już się nie bał. Oczy błyszczały mu radością. Bóle następowały w coraz krótszych odstępach czasu. Rama przyniosła z salonu zegar, zawiesiła go na ścianie i spoglądała na niego za każdym razem, gdy zaczynały się bóle. A następowały coraz częściej. Godziny mijały. Było niemal południe gdy Rama wreszcie powiedziała ostro: – Teraz ją połóż. I wyjdź stąd. Doprowadzę sobie ręce do porządku. Spojrzał na nią znużonymi oczami. Wyglądał, jakby był w transie. – Co to znaczy: doprowadzić sobie ręce do porządku? – spytał. – Gruntowne wymycie w gorącej wodzie i mydle oraz obcięcie paznokci możliwie najkrócej. – Zaraz to zrobię – powiedział. – Nie ma teraz czasu. Wyjdź. – Nie – powiedział ponuro – Sam odbiorę swoje dziecko. Będziesz mi mówiła, co mam robić – Nie powinieneś. To nie jest zajęcie dla mężczyzny. Spojrzał na nią z takim wyrazem twarzy, że przestała się sprzeciwiać. – To jest coś, co muszę zrobić sam – oświadczył. Zaraz po wschodzie słońca dzieci zbiegły się pod okno sypialni, przysłuchiwały się stłumionym jękom Elizabeth i drżały z ciekawości. Rej wodziła Martha. – Czasem się przy tym umiera – wyjaśniła młodszym. Chociaż przedpołudniowe słońce grzało dokuczliwie, żadne dziecko nie zeszło ze stanowiska. Martha zaraz ustaliła prawo: kto pierwszy usłyszy płacz noworodka, ma zaraz zawołać, że słyszy. Ten kto to zrobi, dostanie nagrodę. Tak powiedziała jej matka. Wszystkie były ogromnie podniecone i jednogłośnie wołały: „słyszę” za każdym razem gdy z sypialni doszły jęki. Ale za każdym razem okazywało się, że to nie płacz dziecka. Co jakiś czas dzieci podsadzały Marthę, by mogła zerknąć do środka. – Wuj chodzi z nią po pokoju – powiedziała, gdy ją opuściły. Następnym razem, gdy zajrzała, powiedziała, że Elizabeth teraz leży na łóżku i w ręku trzyma aksamitny sznur, który uplotła jej matka. Teraz jęki Elizabeth niemal zlewały się ze sobą. Dzieci ponownie podsadziły Marthę. Kiedy opuściły ją na ziemię, była blada i przerażona tym, co zobaczyła. – Widziałam wujka Joe… nachylał się nad nią… i… i miał całe ręce czerwone… Umilkła, a dzieci wpatrywały się w nią zaskoczone. Nikt się nie odezwał. Jęki były bardzo

ciche, ledwo słyszalne. Nagle Martha spojrzała po wszystkich i nakazała całkowite milczenie; dały się słyszeć trzy klaśnięcia i Martha natychmiast zawołała: – Słyszę! W następnym momencie rozległ się płacz niemowlęcia. Wszystkie dzieci ze zgrozą i podziwem spojrzały na Marthę. – Skąd wiedziałaś, kiedy to powiedzieć? Zwlekała z odpowiedzią. – Czego? Czego trzeba nasłuchiwać? – Klaśnięcia! – zawołała z triumfem w głosie. – Zawsze uderza się dziecko w pupę, żeby zapłakało. Wygrałam i mnie należy się nagroda. Chcę lalkę z prawdziwymi włosami. Po jakimś czasie Joseph wyszedł na werandę i ciężko oparł się o poręcz. Dzieci podeszły i stanęły przed nim; były chyba trochę zawiedzione, że nie ma czerwonych rąk. Twarz miał tak ściągniętą i zmęczoną, że bały się do niego odezwać. – Ja pierwsza usłyszałam płacz – zaczęła nieśmiało Martha. – Jako nagrodę chcę lalkę z prawdziwymi włosami. Spojrzał na całą gromadkę i uśmiechnął się nieznacznie. – Dostaniesz – odpowiedział. – Każde z was coś dostanie, jak tylko pojadę do miasta. – Jest chłopiec czy dziewczynka? – spytała przytomnie Martha. – Chłopiec – odpowiedział. – Myślę, że niedługo będziecie go mogły zobaczyć. Ręce mocno zaciskał na poręczy, a żołądek podchodził mu pod przełyk na samo wspomnienie bólów Elizabeth. Wciągnął głęboko w płuca ciepłe powietrze południa i wszedł z powrotem do domu. Rama ciepłą wodą wypłukiwała bezzębną buzię dziecka, podczas gdy Alice zapinała agrafkę przy pasie ściskającym biodra Elizabeth, którym ją owinęła zaraz po wyjściu łożyska. – Teraz to już tylko chwila – powiedziała Rama. – Za godzinę wszystko wróci do normy. Joseph ciężko siadł na krześle, obserwował krzątające się kobiety i patrzył w nieprzytomne jeszcze, zbolałe oczy Elizabeth. Dziecko leżało w kołysce zrobionej z kosza, ubrane w sukienkę dwa razy tak długą jak ono samo. Joseph wziął Elizabeth na kolana, a kobiety przygotowały jej łóżko. Alice zebrała wszystkie zakrwawione bandaże i wrzuciła do pieca w kuchni. Rama jeszcze raz mocno naciągnęła pas wokół bioder położnicy. Kobiety wyszły. Elizabeth leżała teraz blada i wymizerowana w świeżej pościeli. Wyciągnęła rękę do Josepha. – Śniłam – powiedziała cicho. – Minął cały dzień, a ja dalej śnię. Głaskał jej ręce, każdy palec oddzielnie. – Chcesz, żebym ci pokazał dziecko? Zgięła palec wskazujący w jakimś zmęczonym, bezradnym geście.

– Jeszcze nie teraz – powiedziała. – Ciągle go jeszcze nienawidzę za tyle bólu, jaki mi sprawił. Poczekaj chwilę, niech trochę odpocznę… I zasnęła. Wyszedł z sypialni i poszedł do stajni. Mimochodem spojrzał na drzewo, gdy je mijał. – Należysz do kręgu – powiedział sam do siebie. – A krąg bywa bolesny. W stajni wszystko było dokładnie wysprzątane, każdy boks grubo wyścielony świeżą słomą. Thomas siedział na swym zwykłym miejscu, na żłobie Blue. Skinął głową w stronę Josepha. – Moja kojocica ma kleszcza w uchu – odezwał się. – Cholernie trudno dostępne miejsce, by go stamtąd wydostać. Joseph wszedł do boksu i siadł obok brata. Ciężko oparł brodę na złożonych rękach. – I co? – spytał cicho Thomas. Joseph zapatrzył się w szeroką smugę świetlną przecinającą ukośnie powietrze. Muchy przelatywały przez nią jak mikroskopijne meteory wpadające w atmosferę ziemską. – To chłopiec – odparł. – Sam odciąłem mu pępowinę. Rama mi pokazała, jak mam to zrobić. Odciąłem ją nożyczkami, zrobiłem węzeł i przewiązałem wszystko bandażem. – Ciężki był poród? – spytał Thomas. – Przyszedłem tu, bo nie chciałem się narzucać ze swoją pomocą. – Myślę, że był ciężki, chociaż Rama mówi co innego. Boże, jak to małe stworzonko walczyło o życie! Thomas wyszarpnął słomkę zza drabiny i zaczął rozgryzać ją zębami. – Nigdy nie widziałem, jak rodzi się dziecko. Rama nigdy mi na to nie pozwoliła. Często jednak pomagałem krowom, kiedy same nie mogły sobie poradzić. Joseph wstał niespokojnie ze żłoba i podszedł do okienka. Nie odwracając się, powiedział do brata: – To był gorący dzień. Powietrze jeszcze drga nad szczytami gór. W tych drganiach nawet słońce traciło swój regularny kształt. – Thomas, nigdy nie dotarliśmy poza te góry, by zobaczyć morski brzeg. Musimy tam pojechać, gdy tylko czas na to pozwoli. Chciałbym spojrzeć na ocean. – Ja już tam byłem – odparł Thomas. – Za górami rozciągają się dzikie tereny. Sekwoje są wyższe niż wszystko, co dotychczas widziałem. I widać na tysiąc mil, hen! – na ocean. Widziałem przepływający niewielki statek, gdzieś chyba w połowie oceanu. Wieczór szybko przechodził w noc. – Joseph, gdzie jesteś? – zawołała Rama. Szybko wyszedł z drzwi stajni. – Tutaj. O co chodzi? – Elizabeth się obudziła. Chce, byś przy niej trochę posiedział. Thomas, kolacja będzie za chwilę. Joseph siadł przy łóżku Elizabeth. Było już prawie ciemno. Znowu wsunęła mu rękę

w dłonie. – Chciałaś, żebym przyszedł? – Tak, kochany. Nie jestem jeszcze zupełnie wyspana, ale chciałam z tobą porozmawiać, zanim znowu zasnę. Mogłabym zapomnieć, co chcę ci powiedzieć. Będziesz musiał pamiętać za mnie. W pokoju zrobiło się zupełnie ciemno. Joseph podniósł jej rękę do ust, a ona delikatnie pogłaskała mu wargi. – O co chodzi, Elizabeth? – Więc tak. Kiedy ciebie nie było, wybrałam się do sosnowego lasku na grzbiecie gór. Znalazłam otwartą polanę i porośnięty mchem głaz. Nachylił się nad nią. – Czemu tam pojechałaś? – spytał ochryple. – Nie wiem. Poczułam taką potrzebę. Zielony głaz przeraził mnie, ale później dużo o nim rozmyślałam. I, Joseph, kiedy już wydobrzeję, chcę tam wrócić i obejrzeć ten kamień jeszcze raz. Myślę, że teraz już nie będzie mnie przerażał. I rozmyślać o nim też nie będę. Będziesz o tym pamiętał, mój drogi? I nie ściskaj mi tak boleśnie palców. – Znam to miejsce – powiedział. – Jest dziwne. – Ale nie zapomnisz i zabierzesz mnie tam? – Nie – odrzekł po chwili. – Nie zapomnę. Ale muszę się zastanowić, czy powinnaś tam jechać. – To teraz bądź przy mnie. Zasnę za chwilę – powiedziała cicho.

Rozdział 19 Mijało męczące lato, ale nadejście jesieni nie przyniosło ochłodzenia. Burton, zadowolony, wrócił z rekolekcji w Pacific Grove. Z zachwytem opisywał cudowny półwysep i błękitną zatokę i opowiadał, jak porywająco przemawiali kaznodzieje. – Za jakiś czas – powiedział Josephowi – przeniosę się tam, zbuduję dom, w którym zamieszkam. Wielu już się osiedliło w tym miejscu. Myślę, że niedługo powstanie tam piękne miasto. Był zachwycony dzieckiem Josepha. – To nasz ród – orzekł. – Niezmienny. Mocny ród. Odradza się w każdym pokoleniu. Od ponad dwustu lat wszyscy chłopcy mają takie same oczy. – Nie bardzo różnią się od moich – zaprotestowała Elizabeth. – A poza tym dzieciom, kiedy dorastają, kolor oczu się zmienia. – Tak się mówi – zgodził się Burton. – Ale rysy Wayne’ów i tak pozostaną. Kiedy chcecie go ochrzcić? – Nie wiem jeszcze. Może niedługo pojedziemy do San Luis Obispo. A chciałabym też na jakiś czas pojechać do Monterey. Upał zaczynał się wczesnym rankiem, i to na tyle dokuczliwy, że nawet kurczętom przerywał codzienne zajęcia na kupie gnoju. O jedenastej przebywanie na otwartym słońcu było nieprzyjemne. Wcześniej Elizabeth i Joseph często brali krzesła i siadali w cieniu potężnych konarów dębu. Elizabeth karmiła, a Joseph bardzo lubił przyglądać się ssącemu pierś dziecku. – Nie rośnie tak szybko, jak mi się wydawało – narzekał. – Jesteś przyzwyczajony do tempa, w jakim rosną cielęta – przypomniała mu. – Rosną szybko, ale też niedługo żyją. Joseph z zachwytem przyglądał się żonie. Staje się taka mądra – myślał. – Bez nauki, a uczy się tak wielu rzeczy. Zastanawiało go to. – Jak myślisz? Różnisz się teraz czymś od dziewczyny, która przyszła tu kiedyś uczyć w Nuestra Señora? – spytał. – A nie wyglądam na to? – zaśmiała się wesoło. – Jasne, że tak. – To widocznie tak jest. Przystawiła dziecko do drugiej piersi i przesadziła je na drugie kolano; z wyraźnym apetytem, jak pstrąg przynętę, ujęło w buzię brązową sutkę. – Coś się we mnie zmieniło – mówiła. – Sama nie wiem co. Nie zastanawiałam się nad tym. Ale kiedyś myślałam tak, jak gdzieś wyczytałam. Teraz już tak nie robię. Teraz to właściwie wcale nie myślę. Robię to, co wpada mi w ręce. Jakie damy mu imię? – Jakie? Myślę, że John – odrzekł. – Tak zawsze było. Albo był Joseph, albo John. John był zawsze synem Josepha, a Joseph – synem Johna. Zawsze było w ten sposób.

Skinęła głową i zapatrzyła się w dal. – Tak. To dobre imię. Nie sprawi mu nigdy kłopotów i nikogo nie będzie wprawiało w zakłopotanie. Nie zawiera w sobie żadnych dwuznaczności. Jest wielu Johnów, przeróżnego pokroju mężczyzn – dobrych i złych. Wyjęła dziecku pierś z buzi i zapięła sukienkę. Podniosła je trochę, by mu się odbiło. – A zauważyłeś, Joseph, że Johnowie są zawsze albo dobrzy, albo źli, nigdy byle jacy? Jeśli to imię otrzymuje jakiś niewydarzony chłopak, nie nosi go długo – staje się nijakim Jackiem. Obróciła dziecko tak, by mogła mu patrzeć prosto w twarz; mrużyło oczka jak maleńkie prosię. – Masz na imię John, słyszysz? – zawołała radośnie. – Słyszysz? Mam nadzieję, że nigdy nie będzie z ciebie byle jaki Jack. Wolałabym, żebyś był zły niż byle jaki. Joseph patrzył na nią rozbawiony. – Jeszcze nie siedział na drzewie. Nie sądzisz, że byłby na to czas? – Ty zawsze z tym twoim drzewem! – zawołała. – Myślisz, że wokół niego kręci się świat. Odchylił się do tyłu i popatrzył na ogromne i jednocześnie delikatne konary. – Teraz, widzisz, już wiem – powiedział cicho. – Już bardzo dobrze wiem: wystarczy, że spojrzę na jego liście, i wiem, jaki będzie dzień. Zrobię Johnowi siedzenie w spojeniu konara i pnia, a kiedy będzie już umiał chodzić, wytnę mu specjalne otwory w korze, by sam mógł się na nie wspinać. – Ale może spaść i zrobić sobie krzywdę! – Nie z tego drzewa. Ono nie pozwoli mu spaść. Patrzyła na niego, jakby chciała wejrzeć mu w głąb duszy. – Ciągle się bawisz w tę swoją zabawę, która przestaje już być zabawą, Joseph? – Tak – odrzekł. – Ciągle jeszcze się bawię. Podaj mi dziecko. Posadzę je na gałęzi. Liście straciły swój blask pod warstewką letniego kurzu. Kora była szarosiwa i sucha. – Joseph, ono może spaść – ostrzegła go. – Nie zapominaj, że nie potrafi samo siedzieć. Burton wyszedł z warzywnika, stanął obok nich i chustką wycierał pot z czoła. – Melony są zupełnie dojrzałe – rzekł. – Szopy już się do nich dobierają. Może byłoby dobrze założyć jakieś sidła? Joseph pochylił się nad Elizabeth i wyciągnął ręce po dziecko. – Ale ono może spaść – upierała się. – Będę je trzymał. Nie dam mu spaść. – Co chcesz z nim zrobić? – spytał Burton. – On chce je posadzić na drzewie – odpowiedziała Elizabeth. Twarz Burtona w jednej chwili stała się twarda, a oczy mu spochmurniały. – Nie rób tego, Joseph – powiedział ochryple. – Nie wolno ci tego robić. – Nie pozwolę mu spaść. Cały czas będę go trzymał. Burtonowi wielkimi kroplami wystąpił pot na czoło. W oczach miał strach. Podszedł

i błagalnym gestem położył rękę na ramieniu brata. – Nie rób tego. Proszę. – Mówię ci przecież, że nie pozwolę mu spaść. – Nie o to chodzi. Wiesz dobrze, o czym myślę. Przysięgnij, że nigdy tego nie zrobisz. Joseph odwrócił się do niego, zły. – Niczego nie będę przysięgał. Czemu miałbym to robić? Nie widzę w tym, co robię, niczego złego. – Joseph, nigdy cię o nic nie prosiłem – rzekł spokojnie Burton. – W naszej rodzinie nie ma takiego zwyczaju. Ale tym razem błagam cię: nie rób tego. Jeśli już cię o coś tak proszę, to możesz wiedzieć, jak bardzo mi na tym zależy. Oczy Burtona zwilgotniały z przejęcia. – Jeśli to miałoby ci sprawić aż taką przykrość, to nie zrobię tego – powiedział Joseph i twarz mu jakoś dziwnie złagodniała. – I przysięgniesz, że nigdy tego nie zrobisz? – O nie! Przysięgać nie będę. Muszę robić to, czego sobie życzysz? Czemu? – Bo sprowadzasz na nas zło! – zawołał z rozpaczą Burton. – Bo złu otwierasz drzwi! Taka sprawa jak ta nie pozostaje bez kary. Joseph roześmiał się. – To ją poniosę – odrzekł. – Nie wiesz, że to nie tylko ciebie dotyczy?! Wszystkich nas zatracisz! – Ale siebie potrafisz chyba zbawić, co? – Nie. Chcę zachować nas wszystkich. Myślę także o tym dziecku, o Elizabeth… Elizabeth patrzyła raz na jednego, raz na drugiego. W końcu wstała, przyciskając dziecko do piersi. – O co wy się kłócicie? – spytała. – O co wam chodzi? – Powiem jej wszystko! – zagroził Burton. – Co jej powiesz? Co tu jest takiego do powiedzenia? Burton westchnął głęboko. – Dobrze więc. Powiem. Na twoją odpowiedzialność, Joseph. Elizabeth, mój brat zdradza Chrystusa. Oddaje cześć bożkom, jak poganin. Zatraca duszę i pogrąża się w złu. – W żaden sposób nie zdradzam Chrystusa! – zaprotestował ostro Joseph. – Robię zwykłą rzecz, która sprawia mi przyjemność. – Twoim zdaniem zawieszanie ofiar na pniu, polewanie go krwią, ofiarowywanie temu drzewu wszystkiego, co ci jest drogie, to jest zwykła rzecz? Widziałem cię, jak nocą wymykałeś się z domu, i słyszałem, jak przemawiałeś do tego dębu. I to jest zwykła rzecz? – Tak. Zupełnie zwykła rzecz – odparł Joseph. – Nie widzę w tym nic zdrożnego. – A ofiarowanie temu drzewu swego pierworodnego syna, to też zwykła rzecz? – Tak. To taka sobie zabawa.

Burton popatrzył gdzieś w dal ponad ziemią; fale gorąca były tak intensywne, że robiły wrażenie widocznych w postaci niebieskawej mgiełki, w której wzgórza zdawały się wić w konwulsjach i drgać. – Chciałem ci pomóc – powiedział smutno. – Bardziej się starałem, niż Pismo tego ode mnie wymaga. – Odwrócił się gwałtownie. – Więc nie przysięgniesz? – Nie – odparł Joseph. – Nie będę przysięgał niczego, co by mnie miało krępować, co miałoby ograniczać moje działanie. Nie, nie przysięgnę. – W takim razie odżegnuję się od ciebie. – Burton wcisnął ręce w kieszenie. – Nie zostanę tu dłużej. Nie chcę być w to zamieszany. – Czy to prawda, co on mówi? – spytała Elizabeth. – Robiłeś to, co on mówi? Joseph ponuro patrzył w ziemię. – Nie wiem. Podniósł rękę, by przeczesać brodę. – Nie sądzę, żebym coś takiego robił. To, co on mówi, znaczy zupełnie coś innego niż to, co ja robię. – Widziałem go – przerwał mu Burton. – Co noc widywałem go, jak stawał w cieniu tego drzewa. Zrobiłem, co mogłem. Teraz chcę się znaleźć daleko od tego zła. – Kiedy masz zamiar odejść? – spytał Joseph. – Harriet ma trzy tysiące dolarów. Pojedziemy do Pacific Grove i tam zbuduję dom. Sprzedam swoją część tego rancza. Może uda mi się otworzyć niewielki sklepik. Mówiłem wam już, że to miasto będzie się rozrastało… Joseph postąpił krok naprzód, jakby nie chciał dopuścić do podjęcia przez brata ostatecznej decyzji. – Będzie mi bardzo przykro myśleć, że to ja cię zmusiłem do odejścia – powiedział. Burton nachylił się nad siedzącą Elizabeth i patrzył na niemowlę. – Tu nie chodzi tylko o ciebie, Joseph. Korzeń zła tkwił już w naszym ojcu i w nim nie został podcięty. Rósł tak, że zapanował nad ojcem całkowicie. Jego ostatnie słowa na łożu śmierci pokazały, jak daleko zaszedł. Dostrzegłem to, zanim ty udałeś się na Zachód. Jeśli ruszyłbyś w drogę z ludźmi, którzy liczą się ze Słowem i są w Nim utwierdzeni, całe to ojcowe dziedzictwo mogło umrzeć śmiercią naturalną. Ale przybyłeś tutaj! – Wyciągnął ręce z kieszeni i dramatycznym gestem wskazał na całą okolicę. – Góry są wysokie i dzika ziemia. A ludzie ją zamieszkujący noszą w sobie nasienie zła. Widziałem ich i wiem to. Widziałem zabawę i ona mnie utwierdziła w moim przekonaniu. Mogę się tylko modlić, by twój syn nie odziedziczył po tobie korzenia zła. W tym momencie Joseph zdecydował się. – Jeśli zostaniesz – przysięgnę. Nie wiem, jak dotrzymam tej przysięgi, ale ją złożę. Bo wiesz, czasem zapominam, co przysięgałem, i wtedy wracam do starego… – To na nic, Joseph. Ty kochasz zbyt mocno tę ziemię. Nie myślisz o życiu przyszłym.

Przysięga u ciebie nie ma zbyt wielkiej mocy – powiedział Burton i poszedł w stronę domu. – Ale nie ruszaj się stąd, dopóki tego gruntownie nie omówimy – zawołał za nim Joseph, ale Burton już się nawet nie odwrócił. I nic nie odpowiedział. Joseph długą chwilę patrzył za nim. Potem odwrócił się do Elizabeth. Uśmiechała się do niego z zaraźliwym rozbawieniem. – Myślę, że on po prostu chce stąd iść – powiedziała. – Tak, Po części tak. Ale myślę też, że zupełnie poważnie boi się o moje grzechy. – A ty grzeszysz, Joseph? – spytała poważnie. Pogrążył się w zadumie. – Nie – odparł po długim zastanowieniu. – Gdyby Burton robił to, co ja robię, to pewnie byłby to grzech. Ja chcę jedynie, żeby mój syn kochał to drzewo. Wyciągnął ramiona po niemowlę, a Elizabeth podała mu małe, zawinięte w pieluchy ciałko. Burton, wchodząc do domu, odwrócił się i spojrzał w stronę drzewa; zobaczył Josepha trzymającego dziecko na spojeniu pnia i konara. Ujrzał, jak poskręcane gałęzie troskliwie obejmują niemowlę.

Rozdział 20 Po podjęciu decyzji Burton już niedługo pozostał na ranczu. W ciągu tygodnia spakował swoje rzeczy i był gotowy do wyjazdu. W ostatni przed wyjazdem wieczór pracował długo, zbijając skrzynie. Joseph słyszał go, jak kręcił się po nocy, coś rąbał siekierą i przybijał. Przed świtem był znowu na nogach. Joseph spotkał go w stajni, gdy obrządzał konie, które miał zamiar wziąć. Thomas siedział obok na wiązce siana i udzielał mu praktycznych rad. – Bill z początku szybko się męczy. Pozwól mu odpocząć co jakiś czas, dopóki się nie rozgrzeje. Ten zaprząg nigdy jeszcze nie przemierzał przełęczy. Będziesz go musiał sam przeprowadzić; chociaż może i nie; woda jest taka płytka… Joseph podszedł do nich, oparł się o ścianę przy samej latarni. – Przykro mi, Burton, że odjeżdżasz – rzekł. Burton zatrzymał zgrzebło na szerokim zadzie konia. – Jest kilka ważnych przyczyn, dla których odjeżdżam. W miasteczku Harriet poczuje się lepiej. Będzie miała swoje przyjaciółki, które będzie mogła odwiedzać. Tu oboje jesteśmy zbyt odcięci od świata. Harriet czuje się tu bardzo samotna. – Wiem – rzekł spokojnie Joseph. – Ale my tracimy ciebie, Burton. Twój odjazd podcina siłę rodziny… Burton, zmieszany, opuścił oczy i zabrał się ponownie do czyszczenia konia. – Nigdy nie miałem ochoty być farmerem – odrzekł niepewnie. – Już w domu myślałem o otwarciu jakiegoś małego interesu. – Przerwał czyszczenie i niespodziewanie zawołał z pasją: – Zawsze chciałem wieść godne życie! Wszystko, co robiłem, robiłem dlatego, że uznawałem to za słuszne. Istnieje tylko jedno Prawo i tylko temu Prawu się podporządkowywałem. Robiłem tylko to, co wydało mi się słuszne, Joseph. Zapamiętaj to. Bardzo chcę, byś to zapamiętał. Joseph uśmiechnął się do niego z miłością. – Nie myślę cię zatrzymywać, Burton, skoro chcesz wyjechać. To dziki kraj. Jeśli go nie kochasz, możesz go tylko nienawidzić. Nie ma tu nawet kościoła, do którego można by pójść. Nie robię ci z tego powodu wyrzutów, że chcesz żyć wśród ludzi, którzy myślą podobnie jak ty. Burton przeszedł do drugiego boksu. – Świta – rzekł nerwowo. – Harriet ma już pewnie gotowe śniadanie. Chcę wyruszyć, jak się tylko trochę rozwidni. Rodzina i robotnicy wstali o wschodzie słońca, by pożegnać Burtona. – Przyjedziecie do nas, prawda? – zawołała smutno Harriet. – Tam jest bardzo ładnie, zobaczycie. Burton wziął do ręki lejce. Ale zanim cmoknął na konie zwrócił się do Josepha: – Do widzenia. Zrobiłem to, co uznałem za słuszne. Kiedy się zastanowisz, też tak będziesz

uważał. To był jedyny sposób. Pamiętaj o tym, Joseph. Podziękujesz mi, kiedy nad tym pomyślisz. Joseph podszedł do wozu i dotknął ramienia brata. – Byłem gotowy przysiąc. I bardzo bym się starał, aby przysięgi dotrzymać. Burton szarpnął lejcami i cmoknął. Konie wbiły się w chomąta. Dzieci siedzące na wozie machały rękami, a te, które zostawały na farmie, uczepiły się skrzyni wozu i szorowały butami po ziemi. Rama stała i machała chusteczką. Widząc, co robią dzieci, powiedziała do Elizabeth: – To lepszy sposób na zdzieranie butów niż włóczęga po świecie. Cała rodzina stała w porannym słońcu i patrzyła w ślad za wozem. Wkrótce zniknął w nadrzecznym lasku, by po chwili ukazać się ponownie. Widać go było, jak wjeżdża na niewielkie wzniesienie, aż w końcu zniknął za jego szczytem. Wóz odjechał, a rodziny stały w milczeniu. Wszyscy zastanawiali się, co dalej robić. Zdawali sobie sprawę, że kończy się jakiś okres w ich życiu, że coś odchodzi w przeszłość. Pierwsze ruszyły się dzieci. – Dzisiejszej nocy naszej suce miały urodzić się młode – zawołała Martha i wszystkie pobiegły obejrzeć szczeniaki. W końcu ruszył się również Joseph, a za nim Thomas. – Przyprowadzę konie, Joe – powiedział. – Chcę trochę wyrównać warzywnik, żeby woda z niego tak szybko nie odpływała. Joseph szedł wolno ze spuszczoną głową. – To moja wina, że Burton stąd odszedł. – Nieprawda. On sam tego bardzo chciał. – To przez drzewo – mówił dalej. Joseph. – Uważał, że ja je czczę – rzekł i spojrzał na nie. I nagle stanął. – Thomas, spójrz na nie! – No, widzę. O co ci chodzi? Joseph szybko podszedł do pnia i spojrzał pomiędzy gałęzie. – Nie. Wszystko jest w porządku… – Przerwał i przesunął dłońmi po korze. – To dziwne, ale kiedy na nie patrzę, wydaje mi się, że coś z nim nie jest w porządku. Takie odczucie… Ale nie chciałem, żeby Burton odjechał. To rozbija rodzinę. – Ciągle się bawisz? – zawołała kpiąco Elizabeth, idąc w stronę domu. Oderwał ręce od pnia i ruszył za nią. – Na razie będziemy musieli dać sobie radę bez dodatkowego pomocnika – powiedział do Thomasa. – A jeśli roboty będzie za dużo, wynajmę jakiegoś Meksykanina. Wszedł do domu i stanął niezdecydowany na środku salonu. Elizabeth wyszła z sypialni, przeczesując włosy palcami. – Nawet nie miałam czasu się ubrać – odezwała się i spojrzała na Josepha. – Źle się czujesz z powodu wyjazdu Burtona?

– Myślę, że tak – powiedział niepewnie. – Martwię się czymś, chociaż nie wiem dokładnie czym. – Więc przestań. Nie masz nic do roboty? Potrząsnął głową niecierpliwie. – Do Nuestra Señora przyszły drzewka owocowe. Powinienem po nie pojechać. – Więc czemu nie jedziesz? Podszedł do drzwi frontowych i popatrzył na drzewo. – Nie wiem – odparł. – Boję się jechać. Coś tu jest nie w porządku. Elizabeth stanęła obok niego. – Nie bierz tej swojej gry zbyt poważnie, Joseph. Nie pozwól, by cię wchłonęła. Wzruszył ramionami. – Wydaje mi się, że to właśnie staram się robić. Już ci kiedyś mówiłem, że z tego drzewa potrafię odczytać, jaka będzie pogoda. Ono jest swego rodzaju pośrednikiem między mną a tą ziemią. Popatrz na nie. Wydaje ci się zupełnie normalne? – Jesteś przewrażliwiony – orzekła. – Z drzewem wszystko jest w porządku. Jedź po te drzewka owocowe. Może im zaszkodzić, jeśli za długo postoją niezasadzone. Z wielkim ociąganiem wyjeżdżał wozem z rancza w stronę miasteczka. Zaczął się okres, kiedy muchy stają się najbardziej dokuczliwe przed śmiercią w zimie. Latały jak nieprzytomne w promieniach słońca, siadały na końskich uszach i wokół oczu. Chociaż poranek był chłodny i babie lato niosło się w powietrzu, w dzień słońce ciągle jeszcze spiekało ziemię. Rzeka zginęła pod powierzchnią gruntu i wodę widać już było jedynie w głębokich łachach. Leniwie pławiły się w nich czarne węgorze, a wielkie pstrągi bez strachu wystawiały pyszczki ponad taflę wody. Joseph truchtem prowadził swój zaprząg po warstwie liści sykomor. Cały czas gnębiły go jakieś złe przeczucia. Może Burton miał rację – myślał. – Może rzeczywiście robiłem coś złego, nie zdając sobie z tego sprawy? Jakiś diabeł grasuje w tej krainie. Ale mam nadzieję, że wnet nadejdą deszcze i rzeka znowu ożyje. Widok wyschniętej rzeki napełniał go bólem i by oderwać się od smutnych rozważań, zaczął myśleć o stodole wypchanej sianem po same krokwie i o stogach w zagrodzie – wszystko przygotowane na przetrwanie zimy. Zaczął się też zastanawiać, czy strumyczek w sosnowym lasku ciągle jeszcze wypływa z zagłębienia w kamieniu. Muszę tam pojechać – pomyślał i popędził konie. Na ranczo dotarł późnym wieczorem. Konie były bardzo zmęczone i pozwieszały łby, skoro tylko odpiął im wędzidła. Thomas czekał na niego w drzwiach stajni. – Musiałeś jechać bardzo szybko – rzekł. – Nie spodziewałem się ciebie wcześniej jak za kilka godzin.

– Odprzęgnij konie, dobrze? – poprosił. – Ja napompuję trochę wody tym drzewkom. Zaniósł całą naręcz sadzonek do koryta z wodą i zmoczył owinięte workiem korzenie. Potem szybko poszedł w stronę dębu. Coś jest z nim źle – pomyślał. – Nie ma w nim życia. Dotknął kory. Zerwał liść, starł go w dłoniach, powąchał, lecz nic podejrzanego nie zauważył. Elizabeth już czekała na niego z kolacją. – Wyglądasz na zmęczonego, kochanie. Powinieneś się zaraz położyć. Rozglądał się niespokojnie wokół siebie. – Nie. Muszę jeszcze porozmawiać z Thomasem. Po jedzeniu wyszedł za stajnię na zbocze góry. Dotykał dłońmi suchej ziemi, ciągle jeszcze ciepłej, nagrzanej za dnia. Podszedł do kępy dębiny, dotykał dłonią kory młodych pni, rozcierał liście i wąchał je; końcami palców sprawdzał zdrowie i życie tej ziemi. Chłód nadchodził ponad górami i mrozem ścinał trawę. Tej nocy po raz pierwszy usłyszał klangor przelatujących dzikich gęsi. A ziemia? Ziemia mu nie odpowiadała. Była sucha, choć pełna ukrytego życia. Potrzebowała jedynie deszczu, by natychmiast wystrzelić świeżymi źdźbłami zieleni. W końcu, zadowolony, wrócił i stanął pod swoim drzewem. – Boję się, ojcze – rzekł cicho. – Jakiś strach wisi w powietrzu. Wyciągnął dłoń i pogłaskał korę. W tym momencie zrobiło mu się zimno i poczuł się bardzo samotny. To drzewo nie żyje! – Coś krzyczało mu w duszy. – W tym drzewie nie ma już życia! Poczuł się tak, jakby stracił coś najważniejszego. Ból, jaki powinien był odczuć w momencie śmierci ojca, dopadł go w tej chwili. Otoczyły go czarne góry i przytłoczyło szare, zimne niebo usiane nieprzyjaznymi gwiazdami. Wszystko było wrogie, niegotowe jeszcze, by zaatakować, ale dalekie, milczące i zimne. Siadł pod drzewem i oparł się o nie, ale twarda kora nie była przyjemna w dotyku. Była tak odpychająca jak cała reszta ziemi – tak zimna i odstręczająca jak zwłoki przyjaciela. Co ja teraz pocznę? – pomyślał. – Dokąd pójdę? – Spadająca gwiazda zatoczyła łuk na niebie i zgasła. – A może się mylę? Może drzewu nic nie jest? Wstał i poszedł do domu. Tej nocy, zagubiony w swej samotności, tak zachłannie kochał Elizabeth, że krzyczała z bólu i zachwytu. – Czemu jesteś taki nieobecny? – spytała. – Czemu sprawiałeś mi ból? – Nie wiedziałem, że sprawiłem ci ból. Przepraszam – odpowiedział. – Ale myślę, że moje drzewo nie żyje. – Jak może nie żyć? Drzewa nie umierają w jednej chwili. – Nie wiem jak, ale myślę, że nie żyje. Leżała spokojnie, udając sen; wiedziała, że on nie śpi. O świcie wysunął się z łóżka

i wyszedł na dwór. Liście dębu wydawały się odrobinę podeschnięte i jakby straciły coś ze swej urody. Thomas, idąc do stajni, zauważył Josepha i podszedł do niego. – O, diabli! Coś z tym drzewem jest nie w porządku! – zawołał. Joseph patrzył uważnie, jak Thomas sprawdza korę i konary. – Tu nic nie widać – powiedział brat po chwili; podniósł motykę i wbił jej ostrze w miękki grunt tuż przy pniu. Potem jeszcze dwa razy. – No tak… – rzekł krótko. Joseph ukląkł nad dołkiem i ujrzał ślad wyrąbany w pniu. – Jak to się mogło stać?! – zawołał. – Jak? – zaśmiał się Thomas. – Burton dorobił opaskę twemu drzewu. W ten sposób chciał z niego wypędzić diabła. Joseph gołymi rękami wykopał rów wokół pnia, aż odkrył cały wyrąbany pierścień. – Można tu jeszcze coś poradzić, Thomas? – spytał z rozpaczą. – Może posmarować dziegciem? Thomas pokręcił głową. – Słoje zostały przecięte. Nie da się już nic zrobić, jedynie może… – Przerwał na moment i zaraz dokończył: – Wypędzić diabła z Burtona. Joseph przyklęknął; opanował go przytłaczający spokój, ślepa niemożność ruszenia się z miejsca. – Więc to miał na myśli, kiedy mówił, że zrobił coś, co uważa za słuszne? – Sądzę, że tak. Mam wielką ochotę wypędzić diabła z Burtona. Takie piękne drzewo! – Nie był pewny, czy robi dobrze. Nie, na pewno nie. – Joseph mówił bardzo spokojnie i bardzo powoli, jakby słów szukał w kłębiącej się mgle. – Takie czyny są niezgodne z jego naturą. Dlatego będzie cierpiał z tego powodu. – I co? Nic mu za to nie zrobisz? – spytał Thomas. – Nie. Spokój i ból były, tak wielkie, że całkowicie wypełniały mu piersi. Samotność otoczyła go nieprzeniknionym kręgiem. – Sam się ukarze. Wymierzanie kary do mnie nie należy. Spojrzał na drzewo; jeszcze było zielone, ale już martwe. Dopiero po dłuższej chwili odwrócił się od dębu i spojrzał w stronę szczytów gór, sosnowego lasku i pomyślał: Wkrótce muszę tam pojechać. Bardzo będzie mi potrzebny spokój i siła tego miejsca.

Rozdział 21 Późnojesienny chłód dotarł do doliny. Poszarpane chmury już od kilku dni wisiały nad ziemią. Elizabeth czuła usypiający smutek nadchodzącej zimy; brakowało podniecenia towarzyszącego jesiennym wichurom. Często wychodziła na werandę i przyglądała się dębowi. Liście były bladobrązowe i tylko czekały na uderzenia kropel deszczu, by opaść na ziemię. Joseph już na drzewo nie patrzył. Kiedy umarło, umarło i jego uczucie. Często chodził po kruchej, wyschniętej trawie na zboczach. Chodził z gołą głową, w dżinsach, koszuli i czarnej kurtce. Spoglądał na szare chmury i pociągał nosem, wąchając powietrze, ale nie znajdował w nim nic, co mogłoby go uspokoić. – Z tych chmur nie będzie deszczu – mówił do Thomasa. – To tylko taka mgła znad oceanu. Thomas wiosną złapał dwa młode sokoły. Teraz uszył im kaptury i uczył polowania na dzikie kaczki, pokazujące się często na niebie. – To jeszcze nie czas, Joe – tłumaczył bratu. – Zeszłego roku deszcze przyszły wcześniej niż zwykle. Wiem, że tu normalnie nie ma opadów przed Bożym Narodzeniem. Joseph nachylił się, podniósł garść wyschniętej na popiół ziemi i wolno przesypywał ją między palcami. – Będzie potrzebowała dużo deszczu, zanim znowu stanie się urodzajna – mówił jakby ze skargą w głosie. – Słońce w lecie wyssało wilgoć z dużej głębokości. Zauważyłeś, jaki nisko jest woda w studni? Już nawet łachy w korycie rzeki wysychają. – Czuć smród zdechłych węgorzy – rzekł na to Thomas. – Popatrz, taki skórzany kaptur zakłada się sokołowi na głowę. To go oślepia do czasu, aż wszystko jest gotowe do polowania. To lepsze niż strzelanie do kaczek. Sokół szponami wpijał się w skórzaną rękawicę, gdy Thomas nakładał mu kaptur na głowę. Nadszedł listopad i minął bez deszczu. Joseph niepokoił się coraz bardziej. Objechał znane sobie źródła i stwierdził, że wszystkie wyschły. Coraz głębiej musiał wbijać kołek w ziemię, by dotrzeć do wilgotnej warstwy. Szarzały wzgórza, a trawa ginęła. Z ziemi zaczęły wyłaniać się kamienie. W połowie grudnia chmury rozeszły się, zaświeciło słońce i coś na kształt lata powróciło do doliny. Elizabeth widziała, jak Joseph chudnie ze zmartwienia. Jak blakną mu oczy, tracąc niemal całkowicie swą barwę. Starała się wynajdywać mu zajęcia. Uznała, że potrzebuje więcej miejsca w szafie, dłuższej linki do wieszania bielizny. Potrzebne nagle okazało się podwyższane krzesło dla dziecka. Joseph robił wszystko w mig, tak że Elizabeth nie nadążała z wymyślaniem nowych robót. Wysyłała go do miasteczka po zakupy – wracał szybko jak nigdy, zgrzanymi, ciężko dyszącymi końmi. – Czemu się tak spieszyłeś z powrotem? – pytała. – Nie wiem. Nie potrafię dłużej przebywać poza domem. Coś może się tu wydarzyć…

Z wolna w umyśle zagnieździła mu się myśl, że rozpoczynają się suche lata. Pełne kurzu powietrze i wysokie ciśnienie wskazywane przez barometr nie przyczyniały się do rozwiania jego obaw. Wśród mieszkańców farmy wybuchały choroby. Dzieci przez całe dnie pociągały nosami. Elizabeth nabawiła się ostrego kaszlu i nawet Thomas, który nigdy w życiu nie chorował, teraz na noc przykładał sobie zimny kompres na szyję. Joseph robił się coraz chudszy i coraz bardziej żylasty. Mięśnie szczęk i karku rysowały mu się ostro pod opaloną skórą. Ręce miał coraz bardziej niespokojne. Musiał je zawsze czymś zajmować; kawałkami drewna, scyzorykiem czy brodą, którą przeczesywał bez końca i podwijał do środka. Przyglądał się swej ziemi i zdawało mu się, że ona umiera. Poszarzałe wzgórza i pola, zakurzone szałwie, nagie kamienie przerażały go. Nie zmieniał się tylko sosnowy lasek na szczycie gór. Trwał ciemny i jak zawsze – niezmienny. Elizabeth była bardzo zajęta domem. Alice przeniosła się do rodziców do Nuestra Señora, by tam zająć należną jej pozycję kobiety w smutku wyczekującej męża. Znosiła swój los z godnością, a jej matka często słyszała pochwały pod jej adresem, że tak powściągliwie opłakuje swoje opuszczenie. Każdy dzień rozpoczynała tak, jakby wieczorem miał wrócić Juanito. Jej odejście z farmy spowodowało, że Elizabeth miała znacznie więcej pracy. Zajmowanie się dzieckiem, pranie i gotowanie pochłaniało jej cały dzień. Niejasno, z łezką w oku wspominała czasy sprzed małżeństwa. Kiedy wieczorami siadała z Josephem, starała się nawiązać więź, jaka łączyła ich przed urodzeniem dziecka. Lubiła wspominać swe przeżycia z dzieciństwa w Monterey, chociaż wszystkie one teraz wydawały się jakieś nierzeczywiste. On spoglądał na pełgające płomienie widoczne przez szpary w drzwiczkach pieca, a ona opowiadała. – Miałam psa. Wabił się Camille. Uważałam to imię za najcudowniejsze na świecie. Znałam dziewczynkę o takim imieniu i ono bardzo do niej pasowało. Skórę miała delikatną jak kamelia. Po niej nazwałam swego psa. Była na mnie bardzo zła z tego powodu. Opowiadała, jak niejaki Tarpey zastrzelił osadnika i jak go za to powieszono na gałęzi na targu rybnym. Opowiadała o chudej, surowej kobiecie, która zawiadywała latarnią morską w Point Joe… Joseph lubił słuchać jej miękkiego głosu; słowa zwykle do niego nie docierały. Ujmował jej rękę i końcami palców wyszukiwał każdą fałdkę, każde załamanie jej dłoni. Czasem starała się rozwiać jego strach. – Nie martw się tak o ten deszcz – mówiła. – Przyjdzie. Nawet jeśli w tym roku będzie go trochę mniej, następny rok to wyrówna. Znam ten kraj. – Ale bardzo jest potrzebny. Już. A opóźnia się… Któregoś wieczoru powiedziała: – Chętnie przejechałabym się konno. Rama mówi, że to nie powinno mi zaszkodzić.

Pojechałbyś ze mną? – Oczywiście – zgodził się. – Ale zacząć trzeba od jakiejś niewielkiej przejażdżki. – Chciałabym, żebyś pojechał ze mną w góry, do sosnowego lasku. Zapach sosen dobrze mi robi. Spojrzał gdzieś ponad nią. – Też myślałem, żeby tam pojechać. W lasku jest źródełko. Chciałbym się przekonać, czy żyje, czy też już wyschło, jak wszystkie. – Oczy mu się zaświeciły na samo wspomnienie okrągłej polany pośród drzew. Głaz był tak intensywnie zielony, kiedy widział go ostatni raz… – Woda pewnie bije w nim z bardzo głęboka i nie sądzę, żeby wyschło – rzekł. – Ja mam ważniejszy powód, by tam pojechać – powiedziała ze śmiechem – Coś ci już chyba o tym wspominałam. Kiedy jeszcze byłam w ciąży, zwiodłam któregoś dnia Thomasa i pojechałam w stronę sosen. Weszłam w sam środek, tam gdzie leży taki ogromny głaz i gdzie bije źródło. – Zmarszczyła czoło, starając się przypomnieć sobie ówczesne wydarzenia. – To jasne: wszystko co się wtedy stało, było wynikiem mego ówczesnego stanu. Byłam przewrażliwiona… Zerknęła na Josepha; patrzył na nią z napięciem. – I co? – spytał. – Mów dalej. – No więc, jak już powiedziałam, to była wina mego stanu. Jak się jest w ciąży, nawet drobiazg potrafi urosnąć do rangi problemu. Nie znalazłam żadnej ścieżki, więc przedarłam się przez chaszcze i dotarłam do okrągłej polany. Panowała tam cisza. Taka cisza, z jaką się jeszcze nigdy nie zetknęłam. Siadłam na wprost głazu, bo właśnie to miejsce wydało mi się najbardziej przepojone spokojem. Czułam, jakby mi dawało coś, czego bardzo potrzebowałam. – Gdy wspominała, powróciło do niej tamto uczucie; odgarnęła włosy za uszy i zapatrzyła się w dal. – Pokochałam ten kamień. Trudno mi to opisać słowami… Pokochałam ten kamień mocniej niż ciebie. Mocniej niż dziecko. Mocniej niż siebie. I wtedy nastąpiło coś, co mi najtrudniej wyrazić: gdy tak siedziałam, zdało mi się, że wniknęłam w ten głaz, przemieniłam się w niego. Strumyk wypływał ze mnie, bo ja byłam tym głazem, a on sam był, nie wiem, czymś najmocniejszym, czymś najdroższym na świecie… Rozejrzała się niespokojnie po pokoju. Palcami skubała sukienkę; coś, co chciała opowiedzieć w formie żartu, wciągnęło ją z niespodziewaną siłą. Joseph pochwycił jej nerwowo poruszające się palce i przytrzymał je w swych dłoniach. – Mów dalej – przynaglił. – Musiałam tam być dość długo, bo słońce zdążyło przebyć już kawał swojej drogi. Ale mnie wszystko to wydało się jedną chwilą. – Zamyśliła się i po chwili mówiła dalej: – Potem nastrój tego miejsca się zmienił. Coś nieprzyjaznego wkroczyło na polanę. – Na samo wspomnienie głos zaczął jej drżeć. – Coś złośliwego, coś niedobrego zawisło w powietrzu, jakby chciało mnie zniszczyć. Uciekłam. Zdawało mi się, że ten ogromny głaz jest tuż za mną, posuwa się moim śladem. A kiedy wybiegłam z lasu, zaczęłam się modlić. Tak, długo się

modliłam. Oczy Josepha mocno błyszczały. – Dlaczego chcesz tam jechać? – spytał. – Nie domyślasz się? – spytała z ożywieniem. – Wszystkiemu winien był mój stan. Później wielokrotnie o tym myślałam. Wydarzenia te często powracały w mej pamięci. Teraz czuję się dobrze i chcę tam znaleźć się znowu, by się przekonać, że to nic więcej jak tylko porośnięty mchem kamień na leśnej polanie. Kiedy się o tym upewnię, przestanę o nim myśleć. A w każdym razie myśl o nim nie będzie mnie już przerażała. Chcę go dotknąć, odtajemniczyć, by nie straszył mnie po nocach. Uwolniła palce z uścisku Josepha i zaczęła je rozcierać, bo bardzo ją bolały. – Ścisnąłeś mi rękę, kochanie. Ty też się go boisz? – Nie. Nie boję się. Zawiozę cię tam. Umilkł i zaczął rozważać, czy powinien jej zdradzić, co Juanito opowiadał mu o ciężarnych Indiankach, które przychodzą i siadają naprzeciwko głazu, i o starych Indianach, którzy kiedyś mieszkali w tym lesie. To mogłoby ją przestraszyć – pomyślał. – A lepiej, by nie bała się tego miejsca. Otworzył piec, wrzucił całą naręcz drewek i odsunął szyber na całą szerokość, aż ogień zahuczał w kominie. – Kiedy byś chciała tam pojechać? – spytał. – W każdej chwili. Może jutro, jeśli będzie pogoda. Wezmę jakieś jedzenie do torby… Rama przypilnuje dziecka, a my zrobimy sobie piknik – mówiła podniecona. – Piknik to jedna z rzeczy, które bardzo lubię. W domu – mówiła dalej – robiłyśmy sobie z matką takie wycieczki do Huckleberry Hill. Po jedzeniu zbierałyśmy całe wiadra jagód… – Pojedziemy jutro – zgodził się. – A teraz zajrzę jeszcze tylko do stajni. Patrzyła za nim, gdy wychodził z pokoju, i wiedziała, że coś przed nią ukrywa. A może to tylko jego zamartwianie się, że nie ma deszczu? – pomyślała i odruchowo spojrzała na barometr; wskazówka stała bardzo wysoko. Joseph zszedł z werandy. Podszedł do dębu. Drzewo stało martwe. Żeby choć ono żyło – pomyślał. – Wiedziałbym, co robić. A tak – znikąd żadnej rady. Wszedł do stajni z myślą, że spotka tu Thomasa, ale w środku było ciemno, a konie parskały, gdy koło nich przechodził. Jest masa siana dla bydła – pomyślał, i ta wiadomość pokrzepiła go. Kiedy wracał przez podwórze do domu, stwierdził, że niebo jest odrobinę zamglone i że wokół księżyca utworzył się blady pierścień, tak delikatny, że ledwie widoczny. Następnego dnia wstał przed wschodem słońca, poszedł do stajni, nakarmił dwa konie, wyczyścił je dokładnie i – już jako ozdobę – pomalował im kopyta na czarno, a sierść natarł oliwą. Przy tej pracy zastał go Thomas.

– Po co robisz to całe zamieszanie? – spytał. – Chcesz jechać do miasteczka? Joseph nacierał końską sierść, aż stała się lśniąca jak polerowany metal. – Zabieram Elizabeth na przejażdżkę – odparł. – Od dawna nie siedziała na koniu. Thomas potarł dłonią błyszczący bok zwierzęcia. – Chętnie pojechałbym z wami, ale mam tu trochę roboty. Zabieram ludzi i idziemy wykopać dziury w korycie rzeki. Niedługo możemy mieć kłopoty ze znalezieniem wody dla bydła. Joseph przerwał swą robotę i z zatroskaniem spojrzał na brata. – Wiem. Ale woda w korycie rzeki jest na pewno. Trzeba będzie pokopać na jakieś kilka stóp… – Wkrótce zacznie padać, Joe. Wierzę w to. Od tego kurzu już mnie gardło boli. Słońce wstało spowite wysoką, delikatną zasłoną mgły, która wchłaniała jego ciepło i tłumiła ostrość światła. Z gór wiał spokojny, zimny wiatr, wzniecający tumany kurzu i unoszący żółte zeschnięte liście; samotny, pędzący tuż nad ziemią wiatr, jednostajny i bezdźwięczny. Po śniadaniu Joseph przyprowadził dwa osiodłane konie, a Elizabeth, w spodniach i butach z wysokimi obcasami wyszła z domu z torbą pełną jedzenia. – Włóż coś ciepłego – poradził jej Joseph. Podniosła twarz do słońca i powiedziała: – Myślę, że w końcu nadchodzi zima, co? Słońce już tak nie grzeje. Pomógł jej wsiąść na konia, a ona roześmiała się radośnie, bo dobrze poczuła się w siodle. Z lubością pogłaskała łęk. – To przyjemne uczucie móc znowu znaleźć się w siodle – rzekła. – Dokąd jedziemy najpierw? Joseph wskazał niewielki szczyt na wschód od sosnowego lasku. – Stamtąd będziemy mogli przez przełęcz Puerto Suelo popatrzeć na ocean – powiedział. – Z tego szczytu można też dojrzeć wierzchołki sekwoi. – Przyjemnie czuć pod sobą ruch konia. Tego mi brakowało, choć nie zdawałam sobie z tego sprawy. Kopyta końskie wzbijały kłęby kurzu, który wisiał za nimi w powietrzu jak dym za pędzącym pociągiem. Jechali w górę łagodnym stokiem porośniętym mizernymi resztkami trawy. Omijali rozpadliny potworzone przez wodę podczas zeszłorocznej pory deszczowej. – Pamiętasz, jak w zeszłym roku woda rwała tymi rozpadlinami? – spytała. – Myślę, że niedługo zacznie się to znowu. Daleko przed sobą zobaczyli leżącą zdechłą krowę, całą obsiadłą przez żarłoczne myszołowy. – Mam nadzieję, że wiatr od niej nie powieje w naszym kierunku?! – zawołała Elizabeth ze strachem.

Joseph przyjrzał się ucztującym ptakom. – Nie pozwolą na to, by mięso się zepsuło – odpowiedział. – Widziałem, jak stały wokół zdychającego zwierzęcia i czekały na jego śmierć. Dobrze znają ten moment. Stok stawał się coraz bardziej stromy. Wjechali w szeleszczące bylice, sczerniałe i bezlistne. Gałązki były tak kruche, że wydawały się martwe. W ciągu godziny dojechali do szczytu i stąd, przez przełęcz, ujrzeli ocean. Nie był błękitny – był stalowoszary. Na horyzoncie kłębiły się ciężkie zwały mgieł. – Uwiąż tu konie, Joseph – poprosiła. – Siądźmy na chwilę. Od tak dawna nie oglądałam oceanu. Budziłam się czasem w nocy i nasłuchiwałam, czy nie dotrze do mnie szum fal, głos syreny mgłowej z latarni morskiej czy dźwięk dzwonu boi China Point. Czasem je słyszałam. Myślę, że to musi tkwić we mnie gdzieś bardzo głęboko. Tak, czasem słyszę wszystkie te dźwięki. Rankami, bardzo wcześnie, kiedy w powietrzu panowała całkowita cisza, słyszałam wypływające łodzie rybackie i głosy mężczyzn nawołujących się z jednej łodzi do drugiej… – Westchnęła głęboko. – Kiedy słyszę w sobie te odgłosy, rodzi się we mnie tęsknota za domem, Joseph. Czuję się wtedy w tej dolinie jak w pułapce, z której nie ma ucieczki. I czuję strach, że już nigdy tak naprawdę nie usłyszę szumu fal ani dzwonu boi i że nigdy już nie zobaczę mew unoszących się w podmuchach wiatru… – Możesz tam pojechać w każdej chwili – rzekł cicho. – Przyjadę potem po ciebie. Potrząsnęła tylko głową. – To już nie to samo. Pamiętam, jak zawsze byłam podniecona na Boże Narodzenie, teraz już tego nie czuję. Joseph podniósł głowę i wąchał wiatr. – Czuć zapach soli – powiedział. – Nie powinniśmy tu przyjeżdżać, skoro wprawia cię to w tak smutny nastrój. – Ale to taki dobry smutek, kochanie. Taki rozkoszny smutek. Pamiętam, jakie tworzyły się kałuże wcześnie rano przy odpływie, jak kraby, błyszczące i oślizgłe, pełzały po skałach, a małe węgorzyki wiły się pomiędzy kamieniami. Joseph? – spytała nagle. – Możemy teraz zjeść lunch? – Nie ma jeszcze nawet południa. Jesteś głodna? – Na pikniku jestem zawsze głodna – odpowiedziała ze śmiechem. – Kiedy z matką wybierałyśmy się do Huckleberry Hill, zaczynałyśmy jeść, skoro tylko traciłyśmy z oczu dom. Chciałabym zjeść właśnie tu. Poszedł do koni, poluźnił im popręgi i zabrał torbę z jedzeniem. Potem razem jedli kanapki i patrzyli przez przełęcz na gniewny ocean daleko poza nią. – Chmury robią wrażenie, jakby się zbliżały – zauważyła. – Może na noc przyjdzie deszcz? – To tylko mgła, Elizabeth. W tym roku jest tylko mgła. Ziemia robi się biała. Zauważyłaś to? Traci swój naturalny ciemnobrązowy kolor. Wolno jadła swoją kanapkę i wpatrywała się w trójkątny wycinek morza widoczny między

dwiema skałami zbiegającymi się ku sobie u samej nasady przełęczy. – Pamiętam tak wiele rzeczy – mówiła zamyślona. – Pojawiają się w mojej pamięci jak rzutki na strzelnicy. Właśnie pomyślałam o Włochach, jak wychodzili na skały podczas odpływu, z wielkimi pajdami chleba w rękach. Rozłupywali jeżowce morskie i zawartością skorup smarowali chleb. Męskie osobniki były słodkie, żeńskie – kwaśne. Jeżowce, oczywiście. Nie Włosi. Zebrała papiery po kanapkach i włożyła je do torby. – Myślę, że powinniśmy już jechać, kochanie – powiedziała. – Nie ma sensu siedzieć tu dłużej. Chociaż nie było widać żadnego ruchu chmur, otoczka wokół słońca robiła się zwarta, a wiatr stawał się coraz chłodniejszy. Wolno sprowadzali konie po zboczu. – Chcesz naprawdę jechać do tego sosnowego lasku? – spytał Joseph. – Oczywiście. Przecież to główny cel naszej wyprawy. Mam zamiar unieszkodliwić ten głaz… W tym momencie usłyszeli spadającego z góry jastrzębia. Coś zakotłowało się w trawie i w następnej chwili ptak uniósł się w powietrze, trzymając w szponach przeraźliwie piszczącego królika. Elizabeth wypuściła z rąk wodze i dłońmi zakryła uszy. Wargi jej drżały. Dopiero po chwili odezwała się: – Już, już dobrze. Wiem – tak musi być. Ale mimo to nie potrafię tego znieść – powiedziała. – Nie trafił dobrze – rzekł Joseph. – Pierwszym uderzeniem powinien przetrącić mu kark. Ale widocznie źle trafił. Patrzyli, jak jastrząb odlatuje w stronę sosen i niknie wśród nich. Już nie było daleko. Trzeba było zejść po stoku, potem kawałek jego krawędzią i już zaczynały się drzewa. Joseph zatrzymał się. – Tu uwiążemy konie i dalej pójdziemy pieszo – powiedział. Skoro tylko zsiedli, zaraz ruszył w stronę strumyka. – Nie wysechł! – zawołał. – Nic się nawet nie zmniejszył. Elizabeth podeszła i stanęła obok niego. – Czy ten widok sprawia, że czujesz się lepiej? Odwrócił się szybko w jej stronę; zdawało mu się, że kpi z niego, ale w jej spojrzeniu nie dostrzegł śladu drwiny. – To pierwszy żyjący strumień, jaki widzę od bardzo dawna – odpowiedział. – Jest oznaką, że ta kraina nie umarła. Jest jak żyła, którą jeszcze ciągle płynie krew. – To dziwne – rzekła Elizabeth. – Pochodzisz z takich stron, gdzie nie zdarzają się susze, a deszcz powinien być dla ciebie czymś zupełnie zwyczajnym. Popatrz, jak ciemnieje niebo. Wcale bym się nie zdziwiła, gdyby zaraz zaczęło padać. Spojrzał w górę. – To tylko mgła – powiedział. – Na pewno zrobi się chłodno. Chodź, wejdźmy do lasu.

Polana rozpościerała się milcząca jak zawsze. Głaz był zielony. Elizabeth mówiła celowo bardzo głośno, by zakłócić ciszę. – Widzisz? Teraz wiem, że to tylko mój stan powodował, że się bałam tego głazu. – To musi być jakieś bardzo głębokie źródło, że ciągle jeszcze bije – rzekł Joseph. – A kamień musi być dość porowaty, bo dostarcza wody porastającym go mchom. Elizabeth nachyliła się, by zajrzeć w ciemne zagłębienie, z którego wypływał strumyk. – Nic tu takiego nie ma – powiedziała – Zwyczajny, głęboki otwór w skale i zapach wilgotnej ziemi. – Wyprostowała. się i pogłaskała szorstką powierzchnię głazu. – Piękny jest ten mech, Joseph. Spójrz, jaka gruba jest jego warstwa. Wyrwała pełną garść i pokazała Josephowi czarne wilgotne korzenie. – Nigdy już nie będę o tobie rozmyślała – powiedziała w stronę kamienia. Niebo zrobiło się ciemnoszare i słońce znikło. Joseph wzdrygnął się i odwrócił od głazu. – Idźmy już do domu. Robi się zimno – rzekł i poszedł w stronę ścieżki. Elizabeth ciągle stała przy głazie. – Pewnie myślisz, że jestem zwariowana, co? – zawołała. – Wejdę mu na grzbiet i poskromię go. Wbiła obcas w stromą, omszałą ścianę i zrobiła krok w górę, potem drugi i jeszcze następny. Joseph odwrócił się. – Uważaj, żebyś nie spadła! – zawołał. Uniosła nogę, by zrobić jeszcze jeden krok, gdy nagle zielona pokrywa rozerwała się i mech przestał stawiać opór. Joseph widział, jak Elizabeth zatoczyła głową niewielki łuk i uderzyła nią o ziemię. Kiedy do niej podbiegł, odwróciła się wolno na bok. Przez moment całym jej ciałem wstrząsały konwulsje. Po kilku sekundach znieruchomiała. Pobiegł do źródła, nabrał wody w złożone dłonie. Kiedy wrócił i spojrzał na Elizabeth, pozwolił wodzie spłynąć z rąk na ziemię; spostrzegł, pod jakim kątem miała wykręcony kark i jak szarość pokrywała jej policzki. Nagle, całkowicie otępiały, siadł na ziemi obok niej, odruchowo rozwarł jej dłoń, w której ściskała garść sosnowych igieł. Chwycił za puls – nie wyczuł nic. Delikatnie odłożył jej rękę, jakby się bał obudzić żonę. – Nie wiem, co się stało – powiedział na głos; przeszedł go zimny dreszcz. – Muszę ją odwrócić. Muszę ją zabrać do domu. Spojrzał na ciemne plamy, jakie przed chwilą zrobiła obcasami w pokrywie mchu. – To było za proste, za łatwe, za szybkie – powiedział do siebie. – Za szybkie. Jego umysł jeszcze dokładnie nie pojmował, co się wydarzyło; usiłował to sobie uświadomić. Wszystkie sprawy, wszystkie wydarzenia, wszystko to, co składa się na życie, urwało się w ciągu jednej sekundy. Skończyło się myślenie, możliwość odczuwania, wszystko skończyło

się nagle i bezsensownie – myślał. Chciał zdać sobie sprawę z tego, co się stało, bo czuł ogarniającą go obezwładniającą apatię. Chciał wypłakać swój ludzki ból, zanim zostanie odcięty od możliwości odczuwania cierpienia. Na głowie poczuł kłujące igiełki zimna. Spojrzał w niebo – zaczynał padać drobny deszcz. Kropelki padały na twarz Elizabeth i błyszczały na jej włosach. Ogarniał go przedziwny spokój. – Żegnaj, Elizabeth – rzekł i w momencie gdy wypowiedział te słowa, poczuł się odcięty od świata i zagubiony. Zdjął marynarkę i okrył nią głowę Elizabeth. – To była jedyna możliwość nawiązania kontaktu – powiedział głośno. – Teraz już jej nie ma. Padające krople deszczu wzniecały na polanie drobniutkie obłoczki kurzu. Słyszał cichy szmer strumyka, jak przekrada się przez otwartą przestrzeń na polanie i ginie w otaczających ją zaroślach. Siedział obok ciała Elizabeth, nie mając siły się ruszyć, zasklepiony w tępym bólu. Dopiero po długim czasie podniósł się i bojaźliwie dotknął kamienia, przyjrzał się jego płaskiemu wierzchołkowi; deszcz zdawał się wprowadzać go w żywe drgania. Joseph podniósł głowę i nachylił ją tak, jakby chciał się przysłuchać. Pogłaskał czule głaz. – Teraz już jesteście we dwoje i oboje jesteście tutaj. Od tej chwili wiem, dokąd mam przychodzić. Twarz i brodę miał mokrą. Krople deszczu wpadały mu za rozpiętą koszulę. Nachylił się, wziął ciało w ramiona. Opadającą głowę oparł sobie na karku. Ścieżką wyszedł na otwartą przestrzeń. Na wschodzie pojawił się nikły łuk tęczy końcami oparty o wzgórza. Joseph uwiązał konia Elizabeth do swojego. Potem przerzucił ciało żony przez siodło i sam wsiadł na konia. Słońce wychyliło się zza chmur i odbijało się w oknach zabudowań farmy rozłożonej w dolinie. Deszcz przestał padać. Chmury wycofały się nad ocean. Joseph myślał o Włochach kręcących się po skałach i rozbijających jeżowce, które następnie zjadali z chlebem. Potem przypomniało mu się zdanie, które chyba przed wiekami powiedziała Elizabeth: „Uważa się, że Homer żył około dziewięćsetnego roku przed Chrystusem”. Powtarzał i powtarzał je w kółko: „Przed Chrystusem… przed Chrystusem… Drogi świat, droga ziemia! Ale Rama będzie się martwiła. Ona tego nie zrozumie… Rozproszone siły zbierają się i koncentrują w jedną potężną siłę, i ja znajdę się w jej zasięgu…”. Ułożył ciało przed sobą wygodnie na siodle. Teraz już widział, jak kocha ten głaz i jak go nienawidzi. Ze zmęczenia powieki zaczęły opadać mu na oczy. Tak – myślał. – Rama będzie się bardzo martwiła. Będzie mi musiała pomagać przy dziecku. Thomas wyszedł na podwórze na spotkanie brata. Już chciał pytać, ale widząc szarą i ściągniętą twarz Josepha, podszedł i bez słowa podniósł ciało z siodła. Joseph zsiadł niepewnie i uwiązał konie do płotu zagrody. Thomas stał bez ruchu z ciałem Elizabeth

w ramionach. – Osunęła się i upadła – wyjaśnił drewnianym głosem Joseph. – Taki niewielki upadek. Myślę, że ma skręcony kark. – Wyciągnął ręce i przejął ciało od brata. – Chciała wspiąć się na głaz w sosnowym lasku – mówił dalej. – Mech puścił. Taki upadek z bardzo niewielkiej wysokości. Aż trudno uwierzyć. Z początku myślałem, że tylko zemdlała. Pobiegłem przynieść wody i wtedy dopiero zobaczyłem… – Nic nie mów – rzekł szorstko Thomas. – Nic już teraz nie mów. – Wziął ciało z rąk Josepha i powiedział: – Odejdź, Joseph. Zajmę się wszystkim. Weź konia i odejdź. Najlepiej pojedź do Nuestra Señora i upij się. Joseph przyjął tę radę jak rozkaz. – Pojadę nad rzekę – oznajmił. – Znaleźliście dzisiaj jakąś wodę w jej korycie? – Nic. Thomas obrócił się i odszedł w stronę swego domu, zabierając ze sobą ciało Elizabeth. Joseph po raz pierwszy w życiu zobaczył, że brat płacze. Patrzył w ślad za nim. Widział, jak wstępuje na schody i znika w domu. I dopiero wtedy odwrócił się i szybkim krokiem, niemal biegiem, opuścił podwórze. Dotarł nad wyschniętą rzekę i pobiegł wzdłuż jej koryta, skacząc po wypolerowanych przez fale kamieniach. Słońce zapadało w gardzieli Puerto Suelo, a chmury, z których niedawno trochę popadało, piętrzyły się na wschodzie jak czerwona ściana. Ich odblask sprawiał, że bezlistne drzewa nabierały koloru purpury. Joseph biegł w górę rzeki. Tu gdzieś była głęboka łacha – pomyślał. – Nie mogła chyba wyschnąć całkowicie. Była przecież taka głęboka… Dotarł do niej po godzinnym marszu; była głęboka, brunatna i śmierdząca. W zmierzchu dnia widział czarne węgorze wijące się w zwolnionym tempie. Łacha z dwóch stron obramowana była okrągłymi, jakby toczonymi kamieniami; kiedy było dosyć wody, przewalał się przez nie niewielki wodospad. Za kamieniami rozciągał się piaszczysty brzeg, pełen śladów zwierząt: delikatnych, ostrych jak strzała kopyt jelenia, okrągłych, szerokich łap pumy, maleńkich łapek szopa i widocznych wszędzie racic dzikich świń. Joseph wdrapał się na najwyższy kamień, usiadł i ramionami objął kolana. Wstrząsnął nim zimny dreszcz, chociaż nie czuł chłodu. Patrzył w głąb łachy, a przed oczami przesuwały mu się obrazy całego dnia, ale miał wrażenie, że chodzi o całą epokę. Przypominał sobie najdrobniejsze gesty, o których nawet nie wiedział, że je zrobił. Wracały do niego słowa Elizabeth. Tak prawdziwe w swej intonacji, tak pełne w swych podkreśleniach, że był niemal pewny, że słyszy je ponownie. Słowa brzmiały mu w uszach… To burza – pomyślał. – To początek tego, na co czekam. Istnieje zaklęty krąg spraw, stały, szybki i niezmienny, jak obracające się koło zamachowe. I naszła go męcząca myśl, że jeśli zajrzy w głąb wysychającej łachy i oczyści umysł z chaotycznie nagromadzonych obrazów, posiądzie znajomość tego zaklętego kręgu.

Z zarośli doszło Josepha głośne chrząkanie. Wyrwało go z zamyślenia. Spojrzał w stronę piaszczystego brzegu; pięć chudych dzikich świń i jeden wielki, ze zmierzwioną sierścią odyniec wyszło na otwartą przestrzeń i zbliżało się do wody. Najpierw piły ostrożnie, a potem z hałasem wpadły do wody i zaczęły wyłapywać węgorze i pożerać wijące się ryby. Dwie świnie chwyciły tego samego węgorza, warknęły na siebie groźnie i rozerwały rybę na pół, po czym każda spokojnie pożarła swoją część. Ucztowały tak dość długo. W końcu wyszły na piaszczysty brzeg i jeszcze raz zaczęły pić. Aż nagle coś żółtego mignęło w powietrzu. Jedna ze świń padła pod gwałtownym uderzeniem. Dał się słyszeć odgłos trzaskających kości i przeraźliwy pisk. Nad zabitą świnią stała chuda, wyleniała puma i jeżyła grzbiet, ale szybko cofnęła się przed atakującym odyńcem. Ten przez chwilę poparskał nad trupem towarzyszki, ale zaraz zawrócił i poprowadził w gęstwinę pozostałe cztery. Joseph wstał, a puma obserwowała go. – Gdybym mógł, zaraz bym cię zastrzelił – powiedział Joseph na głos. – To byłby koniec, a zarazem początek nowego. Ale nie wziąłem strzelby. Kończ więc swoją wieczerzę w spokoju. Zszedł z kamienia i poszedł dalej. Kiedy łacha wyschnie, te zwierzęta wyzdychają – pomyślał. – A może będą chodziły pić tam, na szczyt? Zaczął z ociąganiem iść w stronę farmy; bał się znaleźć sam w lesie w ciemną noc. Pomyślał, że nowa więź łączy go z tą ziemią i że teraz ziemia staje mu się jeszcze bliższa. W szopie za stajnią zobaczył palącą się latarnię i posłyszał odgłos stukania młotkiem. Wszedł i zobaczył pochylonego nad trumną Thomasa. – Nie będzie za mała? – spytał. Thomas nawet się nie odwrócił. – Mierzyłem. Wystarczy – odrzekł. – Widziałem pumę, Thomas. Widziałem, jak zabiła dziką świnię. Musisz jak najszybciej wziąć psy i upolować ją. Inaczej narobi nam szkód wśród cieląt. – Zaczął mówić coraz szybciej: – Thomas, rozmawialiśmy, kiedy zmarł Benjy. Powiedzieliśmy sobie wtedy, że to mogiły stanowią o tym, do kogo należy ziemia. To jest prawda. Groby sprawiają, że stajemy się cząstką określonego miejsca. To jakaś najoczywistsza prawda… Thomas pokiwał głową nad swym dziełem. – Wiem. Grób wykopią jutro rano Jose i Manuel. Ja nie chcę kopać dla nikogo z naszych zmarłych. Joseph odwrócił się i chciał wyjść, ale przedtem jeszcze spytał: – Jesteś pewny, że jest dość duża? – Jestem pewny. Dobrze wymierzyłem. – Proszę cię, nie rób żadnego ogrodzenia wokół grobu. Chciałbym, żeby się zapadł i znikł jak najszybciej.

I wyszedł. Na podwórzu usłyszał dzieci. – Idzie – mówiła cicho Martha. – Nie wolno się wam do niego odzywać. Odwróciły się jak na komendę. Wszedł do swego ciemnego domu, zapalił lampę i rozpalił w piecu. Zegar, który Elizabeth rano nakręciła, chodził. Chodził, bo w jego sprężynach tkwiła moc jej ręki. Wełniane skarpetki, które uprała i powiesiła nad płytą pieca, żeby wyschły, były jeszcze ciągle wilgotne. To były pozostałości po Elizabeth, coś, co jeszcze nie umarło. Joseph rozważał to bardzo wolno: życia nie da się tak od razu uciąć. Nikt nie może umrzeć całkowicie – dopóki nie ustaną sprawy wprawione przez niego w ruch. Jego dokonania są jedynym zewnętrznym potwierdzeniem jego życia. Jeżeli trwa po nim choćby mizerne wspomnienie, tak długo on sam żyje. Śmierć człowieka to długi, powolny proces – myślał. – Gdy zabija się krowę, to przestaje istnieć, gdy zjedzone jest mięso z niej. Śmierć człowieka następuje jak poruszenie wody w spokojnej sadzawce – rozchodzącymi się i powracającymi małymi falami. Wychylił się do tyłu na bujanym fotelu, skręcił knot lampy, tak że pozostał jedynie ledwo dostrzegalny płomyczek. Siedział rozluźniony i starał się zebrać myśli, ale te rozbiegły się w sto różnych miejsc i wymknęły spod kontroli. Spojrzał na swe oklapnięte ciało, wykrzywione ramiona i dłonie leżące na brzuchu. Zmieniła się miara rzeczy. Dziwny obraz zawładnął jego wyobraźnią. Pasmo górskie rozciągało się długim łukiem, przedzielone dolinami na pięć mniejszych pasm. Jeśliby się przyjrzeć dokładniej, w tych dolinach można by zauważyć miasta. Długie, łukowate pasmo gór zarośnięte było ciemną szałwią, a doliny zamieniały się w ciągnące się na mile płaszczyzny uprawnego czarnoziemu, które nagle kończyły się przepaścią. Grunty były tam dobre, ale domy i ludzi było ledwie widać. Na wyniosłym, górującym ponad pasmami gór i dolinami szczycie rozłożył się mózg świata. Jego oczy kierowały się w stronę ciała matki-ziemi. Mózg nie rozumiał życia tego ciała. Leżało nieruchome, świadome, że w każdej chwili w paroksyzmie trzęsienia ziemi może zniweczyć życie, miasta, domy, ludzi i pola. Ale mózg był ospały, więc góry stały ciche, a pola aż po obłe krawędzie przepaści spowijał spokój. Tak mijają miliony lat, a wszystko istnieje niezmienne i ciche, a mózg świata rozłożony na wyniosłym szczycie trwa w półśnie. Przejmuje się trochę, bo wie, że nadejdzie czas, gdy będzie musiał poruszyć ziemię i że wtedy zniszczone zostaną również zasady życia, zniweczony długi wysiłek nad uprawą ziemi i z domów w dolinach pozostaną zgliszcza. Mózg się przejmuje, ale to nie zmienia postaci rzeczy. „Jestem nawet gotowy znieść tę niewielką dolegliwość – myśli mózg – by zachować ten przez przypadek powołany do istnienia porządek rzeczy. Bo wstydem byłoby jego niszczenie”. Ale pofałdowana ziemia poczuła się zmęczona leżeniem w nigdy niezmienianej pozycji. Poruszyła się więc i domy się rozsypały, a góry przeraźliwie wystrzeliły w niebo i efekt pracy milionów lat poszedł na marne. Zmieniała się miara rzeczy i czas się zmieniał.

Na werandzie dały się słyszeć ciche stąpania. Drzwi się otworzyły i weszła Rama. Jej szeroko otwarte czarne oczy błyszczały z przejęcia. – Siedzisz tu po ciemku, Joseph… – rzekła. Podniósł ręce, by przeczesać brodę. – Skręciłem lampę. Podeszła i trochę podkręciła knot. – Naszło cię nieszczęście, Joseph. Chciałam zobaczyć, jak w tym nieszczęściu wyglądasz. Taak – powiedziała przeciągle. – Nie widzę żadnej zmiany. To mnie uspokaja. Bałam się już, że coś mogło w tobie pęknąć. Myślisz o Elizabeth? Zastanawiał się, co jej odpowiedzieć. Chciał to zrobić na tyle zgodnie z prawdą, na ile się tylko da. – Tak, trochę – rzekł powoli i niepewnie. – O Elizabeth i wszystkim, co razem z nią umarło. Wszystko inne zdaje się działać w rytmie zwrotnym: tam i z powrotem. Tylko życie nie. Narodzenie jest jedno i jedna jest śmierć. Życia nie da się z niczym porównać. Rama podeszła i siadła tuż obok niego. – Kochałeś Elizabeth? – bardziej stwierdziła, niż spytała. – Tak – odparł cicho. – Kochałem. – Ale nie znałeś jej tak naprawdę. Ciebie nigdy nie interesował człowiek. Ciebie interesowali tylko ludzie. Ty nie widzisz poszczególnych elementów. Widzisz zawsze całość. – Wzruszyła ramionami i wyprostowała się. – Ty mnie nawet nie słuchasz. Przyszłam zobaczyć, czy masz co jeść. – Nie chcę jeść – odrzekł. – To prawie zrozumiałe. Wiesz, że mam u siebie dziecko. Chcesz, żeby na razie zostało u mnie w domu? – Postaram się jak najszybciej znaleźć kogoś, kto się nim zajmie – odpowiedział. Wstała, gotowa do wyjścia. – Jesteś zmęczony, Joseph. Połóż się i jeśli możesz, to zaśnij. A jeśli nie możesz zasnąć, to przynajmniej trochę poleż. Rano pewnie będziesz głodny. Przyjdź do nas na śniadanie. – Tak – powiedział zamyślony. – Rano będę głodny. – Położysz się teraz? Zgodził się, nie zdając sobie właściwie sprawy z tego, o co ona pyta. – Tak, położę się. Kiedy wyszła, posłuchał automatycznie jej rady. Zdjął ubranie, stanął przy piecu i patrzył w dół na swój płaski, twardy brzuch i na nogi. W uszach dźwięczały mu słowa Ramy: „Musisz się położyć i odpocząć”. Zdjął lampę z podtrzymującego ją pierścienia, poszedł do sypialni i położył się. Zapaloną lampę postawił na nocnym stoliku. Od wejścia do domu jego zmysły zostały wyłączone z działania natłokiem myśli. Ale teraz, kiedy wyciągnął się w łóżku, a ciało zaczęło

wypoczywać, do jego uszu zaczęły dochodzić odgłosy nocy; słyszał pomruki wichru i ostry szelest zeschniętych liści na umarłym drzewie. Z daleka dochodziło go ryczenie krowy. Tej ziemi zaczynało wracać życie, a ruch – na chwilę stłumiony – ożywał. Chciał podnieść się i zgasić lampę, ale zmęczone ciało nie było w stanie zdobyć się na taki wysiłek. Z werandy doszedł go odgłos cichych kroków, słyszał, jak pomału otwierają się frontowe drzwi, jak skrzypi podłoga w salonie. Leżał cicho, słuchał i zastanawiał się leniwie, kto to może być. Nie spytał. Otworzyły się drzwi sypialni. Odwrócił głowę, by zobaczyć, kto wchodzi. W progu stała Rama – naga. Padało na nią światło lampy. Joseph widział nabrzmiałe piersi zakończone ciemnymi sterczącymi sutkami, szeroki, okrągły brzuch, silne nogi i trójkąt czarnych skręconych włosów. Oddech miała szybki, urywany. – Tak trzeba – szepnęła zachrypnięta. Josepha zapiekło coś w gardle. Poczuł w piersiach gorącą kulę, która zsuwała się coraz niżej… Rama zdmuchnęła lampę i wsunęła się do łóżka. Ciała zwarły się gwałtownie, biodra podnosiły się i uderzały o siebie. Objęła go muskularnymi nogami. Obojgu oddech uwiązł w piersiach. Joseph czuł twardość jej sutek na swoich piersiach. Rama jęczała głośno, a jej szerokie uda uderzały o jego boki. Całe jej ciało wiło się pod nim konwulsyjnie. Mocnymi ramionami opasała mu plecy i zwarła się z nim, aż wszystkie jej członki zachłannie przyjęły nasienie z jego ciała. Oddychała ciężko. Napięte przed chwilą mięśnie zwiotczały. Leżeli wyczerpani. – Potrzebowałeś tego – powiedziała cicho. – Ja tego pragnęłam, a ty tego potrzebowałeś. Długi, głęboki strumień nieszczęść zmienił kierunek i ja go wchłonęłam w siebie. W tym momencie kłopoty zmieniły się w rozkosz. Czy ty też tak myślisz? – Tak – powiedział. – To była potrzeba. Podniósł się z niej i położył obok, na plecach. Mówiła stłumionym głosem: – To pozostanie w mojej pamięci. Raz, jeden raz. Całe moje życie było zbliżaniem się do tego momentu, a od teraz stanie się tęsknym oddalaniem od niego. Z twoim życiem pewnie tak nie było. Chwila obecna wydaje się spełnieniem i pewnie nim jest, ale boję się, że stanie się pożywką dla tęsknot, z których każda następna będzie boleśniejsza od poprzedniej. Siadła, pocałowała go w czoło i na moment jej włosy przykryły mu twarz. – Masz tu gdzieś świeczkę? Potrzebuję trochę światła. – Tak. Jest na stole w lichtarzu. Zapałki leżą obok. Wstała i zapaliła świecę. Spojrzała na swoje ciało i palcami dotknęła ciemnoczerwonych siniaków na piersiach. – O tym marzyłam – powiedziała. – Często o tym marzyłam. W moich myślach często leżeliśmy razem po spełnieniu. Zadawałam ci całą masę pytań…

I nagle, jakby powodowana wstydem, ręką osłoniła świeczkę, by światło nie padało na jej nagie ciało. – Myślę, że teraz też zadałam ci te swoje pytania, a ty na nie odpowiedziałeś. Joseph uniósł się na łokciu. – Rama, powiedz, czego ode mnie chcesz. Podeszła do drzwi i otwierała je powoli. – Teraz już nie chcę niczego. Ty jesteś znowu sobą. Chciałam być cząstką ciebie i może tak się stało. Ale pewna tego nie jestem – powiedziała i zaraz potem dodała: – Teraz śpij. A rano przyjdź na śniadanie. Zamknęła za sobą drzwi. Słyszał, jak się ubierała, ale sen naszedł go tak szybko, że już nie usłyszał, jak Rama wychodzi z domu.

Rozdział 22 W styczniu wiały przeraźliwie zimne wiatry, a rankami szadź, jak śnieg, pokrywała ziemię. Bydło i konie chodziły niespokojnie po zboczach gór, szukając przeoczonych wcześniej kępek traw, obgryzając ostatnie nieopadłe liście dębów, by w końcu i tak wrócić pod zagrodę i całymi dniami wystawać przy ogrodzonych stogach siana. Rano i wieczorem Joseph i Thomas przerzucali siano nad płotem i napełniali koryto wodą. Kiedy stado się nażarło i napiło, stało spokojnie w oczekiwaniu na następne karmienie. Wzgórza były wyczyszczone z trawy. Ziemia z tygodnia na tydzień robiła się coraz bardziej szara, a stogi siana nikły w oczach. Jeden się skończył i rozpoczęto drugi; ten, przy wiecznie głodnym bydle, też topniał szybko. W lutym spadło trochę deszczu i trawa ruszyła. Wyrosła na kilka cali, ale z braku dalszych opadów zżółkła. Joseph przemierzał całą farmę z rękami zaciśniętymi w pięści, głęboko wetkniętymi w kieszenie. Dzieci bawiły się, nie robiąc hałasu. Od tygodni jedyną ich zabawą był „pogrzeb ciotki Elizabeth” – codziennie zakopywały pudełko po nabojach. Dopiero po jakimś czasie zmieniły upodobanie i zaczęły zabawę w ogrodnictwo: przekopywały skrawki gruntu, siały na nich pszenicę i obserwowały, jak długie, cienkie źdźbła wystrzeliwały z codziennie podlewanej ziemi. Rama ciągle jeszcze zajmowała się dzieckiem Josepha, poświęcając mu więcej czasu niż swoim własnym. Teraz i Thomas zaczął się na serio martwić. Kiedy stwierdził, że na pastwiskach bydło już nic nie znajduje do żarcia, począł narastać w nim strach przed głodem. Kiedy zniknął drugi stóg siana, przyszedł przestraszony do Josepha. – Co zrobimy, jak pozostałe dwa stogi znikną? – spytał. – Nie wiem. Pomyślę. – Ależ człowieku! Nie kupimy siana! – Nic ci teraz nie powiem. Muszę to przemyśleć. W marcu pojawiły się przelotne deszcze. Zaczęła odrastać trawa i zakwitły dzikie kwiaty. Bydło odeszło od stogów i całymi dniami skubało niewyrośniętą trawę, by zaspokoić głód. Kwiecień wysuszył ziemię i nadzieja na przetrwanie znikła. Bydło chudło tak, że było mu widać żebra. Kości biodrowe zdawały się rozpierać skórę. Niewiele rodziło się cieląt. Dwie prośne lochy zdechły na jakąś tajemniczą chorobę. Wiele krów od ciągłego kurzu nabawiło się ostrego kaszlu. Stado powróciło z gór. Przepiórki już nie przylatywały pod dom ze śpiewem. Nawet wycie kojota rzadko kiedy rozlegało się nocą. Dzikie króliki niemal znikły. – Dzikie zwierzęta wynoszą się stąd – wyjaśnił Thomas. – Wszystko, co żywe i może się poruszać, przenosi się za góry, na wybrzeże. My też niedługo będziemy musieli to zrobić. W maju wiatr od morza wiał przez trzy dni, ale że tak bywało i wcześniej, nikt już nie wierzył w deszcz. Aż któregoś dnia napłynęły chmury, czarne i ciężkie, i zaczęło lać

strumieniami. Obaj, Joseph i Thomas, chodzili po całej farmie, mokli, rozkoszowali się deszczem, chociaż wiedzieli, że jest znacznie opóźniony. Właściwie zaraz następnego dnia trawa wystrzeliła z ziemi, pokryła zielenią wzgórza i rosła zapamiętale. Bydło natychmiast się zaokrągliło. Wkrótce jednak dopiekło słońce i zaczęły się upały. W ciągu tygodnia trawa zwiędła i padła, a w ciągu następnych dwóch tygodni w powietrze znowu uniósł się kurz. Któregoś czerwcowego ranka Joseph osiodłał konia, pojechał do Nuestra Señora i odszukał dom woźnicy Romasa. Romas wyszedł na podwórko, siadł na dyszlu wozu i bawił się biczem do poganiania bydła. – Więc zaczęły się suche lata? – spytał ponuro Joseph. – Na to wygląda, panie Wayne. – To znaczy, takie lata, o których mi kiedyś opowiadałeś? – Ten rok był jednym z najgorszych, jakie przeżyłem. Jeszcze jeden taki i zaczną się prawdziwe kłopoty. Joseph ponuro spojrzał na Romasa. – Pozostał mi jeszcze jeden stóg siana. Jak ten się skończy, nie wiem, czym będę karmił bydło – powiedział, zdjął kapelusz i chusteczką otarł pot z czoła. Romas zamachnął się biczem; koniec rzemienia wzniecił obłoczek kurzu. Potem przewiesił bicz przez kolano, wyjął z kieszeni tytoń i bibułkę, po czym skręcił papierosa. – Jeśli da pan radę przetrzymać bydło do zimy, pewnie je pan ocali. Jeśli nie starczy panu siana, będzie pan musiał przepędzić stado w inne strony, bo inaczej wyzdycha z głodu. To słońce nie pozostawi jednego zielonego źdźbła na pastwisku. – A nie można gdzieś kupić siana? – spytał Joseph. Romas zmrużył oczy. – Za trzy miesiące wiązka siana będzie kosztowała tyle co krowa. Joseph siadł na dyszlu obok Romasa i patrzył ponuro pod nogi. Potem nachylił się i wziął w rękę garść wyschniętej ziemi. – Dokąd przepędzacie stada? – spytał w końcu. Romas uśmiechnął się. – To dobry czas dla mnie, mam dużo roboty. Mogę panu powiedzieć, panie Wayne, że susza dotknęła nie tylko tę dolinę, ale całą dolinę Salinas. Nie ma trawy po tej stronie rzeki San Joaquin. – Ale to ponad sto mil! Romas podniósł bicz z kolan. – Tak, to ponad sto mil – potwierdził. – I jeśli nie pozostało panu wystarczająco dużo siana, powinien pan ruszyć jak najprędzej, dopóki bydło ma jeszcze siłę do drogi. Joseph wstał i szedł w stronę konia; Romas podążał za nim. – Pamiętam, jak pan się tu sprowadził – rzekł spokojnie. – Pamiętam, jak przywoziłem panu budulec. Powiedział pan wtedy, że susza nigdy już tej ziemi nie dotknie. My wszyscy,

którzyśmy się tu urodzili i tu mieszkamy, wiedzieliśmy, że przyjdzie. – A jeślibym sprzedał całe stado i chciał jakoś przetrwać do lepszych czasów? Romas zaśmiał się głośno. – Człowieku, nie mówi pan tego poważnie?! Jak to pańskie stado teraz wygląda? – Bardzo mizernie – odparł Joseph. – Teraz nawet tłusta wołowina jest tak tania, że bydła z Nuestra Señora nie uda sie panu sprzedać. Joseph odwiązał rzemień i wolno wsiadł na konia. – Rozumiem. Pozostało tylko przepędzić stado albo stracić je. – Dokładnie tak to wygląda, panie Wayne. – A jeśli się zdecyduję na przegon, ile ze stada mogę stracić? Romas podrapał się po głowie; zdawał się głęboko zastanawiać. – Czasem połowę, czasem dwie trzecie, czasem wszystko. Joseph zacisnął wargi, jakby otrzymał niespodziewany cios. Podniósł wodze i skierował ostrogi w stronę końskiego brzucha. – Pamięta pan mojego syna Williego? – spytał Romas. – Prowadził jeden z zaprzęgów, kiedy przywoziliśmy panu budulec. – Tak, pamiętam. Co z nim? – Nie żyje – odparł Romas i zaraz dodał, jakby trochę zawstydzony: – Powiesił się. – Nic o tym nie wiedziałem. Współczuję ci. Czemu to zrobił? Romas tylko pokręcił głową. – Nie wiem, panie Wayne. Ale głowa nigdy nie była jego mocną stroną. Zawsze miał z nią coś źle. – Uśmiechnął się do Josepha. – To okropne ze strony ojca, tak mówić o swoim dziecku, co? – Potem nagle, jakby mówił do wielu słuchaczy, spojrzał gdzieś ponad Josephem i dodał: – Wstyd mi, że coś takiego powiedziałem. Willie był dobrym synem. Nigdy jednak nie był zupełnie zdrowy, panie Wayne. – Współczuję ci, Romas – odpowiedział Joseph i wrócił do głównego tematu: – Może będę cię potrzebował do przegonu mego stada. Ostrogą lekko dotknął końskiego boku i truchtem skierował się w stronę rancza. Jechał wolno wzdłuż zamarłej rzeki. Zakurzone drzewa, ogołocone z liści, nie dawały dużo cienia. Pamiętał, jakie zielone i gęste były tu kiedyś chaszcze i jak trawa chyliła się do ziemi pod ciężarem nasion, a zbocza były nią pokryte tak gęsto jak lis futrem. Teraz wzgórza przedstawiały ponury widok. Wyglądały jak przedpole pustyni, która wkradała się z południa i tu chciała założyć swe królestwo. Koń oddychał ciężko w spiekocie, a pot spływał mu z kępki włosów sterczących w samym środku brzucha. Miał do przebycia dużą odległość, a wody nigdzie po drodze nie było. Josephowi nie spieszyło się zbytnio do domu; czuł się po części winny za całą tę sytuację, za to, że taką wiadomość musi zawieźć na farmę. A oznacza ona pozostawienie gospodarstwa

na pastwę słońca i pustyni. Oznacza zagładę. Mijał zdechłą krowę; leżała z żebrami ostro rysującymi się pod naciągniętą skórą i brzuchem rozdętym gazami z gnijących wnętrzności. Joseph nasunął kapelusz na oczy i pochylił głowę, by nie oglądać umierania tej ziemi. Było już późne popołudnie, gdy dotarł na farmę. Thomas też właśnie wrócił z gór. Podszedł do Josepha podniecony, rozognioną twarzą. – Znalazłem dziesięć zdechłych krów – powiedział. – Nie wiem od czego zdechły. Ale ptaki już na nich pracują. – Chwycił Josepha za rękę i szarpnął. – Leżą zaraz za pierwszym wzniesieniem. Do rana pozostanie z nich trochę gołych kości. Joseph z rozpaczą w oczach patrzył gdzieś ponad bratem. Nie dam rady uchronić tej ziemi – myślał ze smutkiem. – Utrzymanie jej przy życiu przekracza moje możliwości. – Thomas – odezwał się. – Byłem dzisiaj w miasteczku dowiedzieć się, co się dzieje w okolicy. – I co? Wszędzie tak jest? – spytał Thomas. – Poziom wody w studni znowu się obniżył. – Tak. Wszędzie jest to samo. Musimy przegonić krowy, i to ponad sto mil. Są pastwiska za rzeką San Joaquin. – No to ruszajmy, na miłość boską! – zawołał Thomas. – Idźmy z tej przeklętej doliny! Wynośmy się z tej zapowietrzonej dziury! Nie wrócę tu już nigdy! Nigdy już jej nie uwierzę! Joseph wolno pokręcił głową. – Do dzisiaj wierzyłem, że coś się może wydarzyć. Ale teraz nawet duży deszcz nie pomoże. Ruszamy za tydzień. – Czemu chcesz czekać jeszcze tydzień? Ruszajmy jutro. – Jest straszny upał. – Joseph uspokajał brata. – W ciągu tygodnia powinno się trochę ochłodzić. Poza tym musimy podkarmić stado, by wytrzymało drogę. Powiedz ludziom, by dawali zwierzętom więcej siana. Thomas skinął głową na znak zgody. – Nie pomyślałem o spasieniu siana. Nagle oczy mu zabłysły. – Joseph, niech ludzie karmią bydło, a my pojedźmy przez góry na wybrzeże. Chociaż popatrzymy sobie na wodę, zanim udamy się w tę naszą wędrówkę w tumanach kurzu. – Dobrze – zgodził się Joseph. – To możemy zrobić. Możemy pojechać zaraz jutro rano. Wyruszyli nocą, by ujechać jak najdalej, zanim wstanie słońce. Skierowali konie na zachód, pozwalając samym zwierzętom wyszukiwać drogę. Ziemia promieniowała ciepłem z poprzedniego dnia. Zbocza gór wyglądały jak martwe. Dzwonienie kopyt o kamienisty trakt niemile zakłócało panującą ciszę. W pewnym momencie, tuż przed samym wschodem słońca, kiedy zatrzymali konie, by dać im odpocząć, wydało im się, że słyszą gdzieś przed sobą dźwięk dzwonka. – Słyszałeś? – spytał Thomas.

– To może być tylko jakieś zwierzę z dzwonkiem na szyi – odparł Joseph. – Ale to nie był krowi dzwonek. Brzmiał mi jak owczy. Musimy nasłuchiwać zaraz po wschodzie słońca. Skoro tylko słońce pokazało się nad horyzontem, zaraz zaczął się upał. Nie było chłodu towarzyszącego zwykle wschodowi. Koniki polne wielkimi łukami przecinały powietrze. Rozgrzane krzewy wawrzynu napełniały okolicę mocnym aromatem. Krople ciężkiego, słodkiego soku spływały z pni morwy. W miarę jazdy w górę po stromym zboczu trakt stawał się coraz bardziej kamienisty, a okolica coraz bardziej opustoszała. Przez cienką warstwę ziemi przebijały się ostre skały. Na ścieżce pojawił się grzechotnik. Konie stanęły dęba i próbowały się cofnąć. Thomas wyciągnął strzelbę przytroczoną do siodła i strzelił. Ciężkie cielsko gada zwinęło się wokół roztrzaskanego łba i znieruchomiało. Konie skierowały się w dół stoku, mrużąc oczy przed słońcem. W powietrzu unosił się cichy jęk, jakby ziemia skarżyła się na słoneczny żar. – To wszystko wyprowadza mnie z równowagi – odezwał się Joseph. – Nie potrafię się tym nie przejmować. Thomas przerzucił nogę nad łękiem siodła. – Wiesz, jak ta przeklęta ziemia wygląda? – zapytał. – Wygląda jak kupa dymiącego popiołu z wystającymi z niej gdzieniegdzie grudami żużla. Znowu usłyszeli nikły dźwięk dzwonka. – Musimy zobaczyć, co to jest – rzekł Thomas. Zawrócili konie i ruszyli w górę stoku. Zbocze zarzucone było wielkimi kamieniami i odłamami skał. Ścieżka wiła się między nimi. – Coś mi się wydaje, jakbym ten dźwięk słyszał w nocy niedaleko naszego domu – powiedział Thomas. – Ale wtedy uznałem go za złudzenie. Teraz, gdy go usłyszałem znowu, zaraz przypomniał mi się tamten dźwięk. Jesteśmy prawie na szczycie. Wjechali między dwie poszarpane granitowe skały i w tym momencie oczom ich ukazał się zupełnie inny świat. Opadający stok pokrywały niebotyczne sekwoje. Między potężnymi pniami wiły się pnącza dzikiego wina i jeżyn i rosły kępy wysokich na dwa metry paproci. Stroma ściana opadała wprost w morze, które zdawało się wypiętrzać na wysokość najbliższych pagórków. Obaj mężczyźni zatrzymali konie i zgłodniałym wzrokiem patrzyli na zbite masy zieleni. Góry tętniły życiem. Wiewiórki przeskakiwały z drzewa na drzewo, króliki przemykały przez ścieżkę. Kiedy tak obaj stali w zachwycie, młody jeleń wyłonił się z zarośli na otwartą przestrzeń, ale poczuwszy zapach człowieka, zaszył się na powrót w gąszczu. Thomas przetarł rękawem oczy. – Wszystkie dzikie zwierzęta z naszej strony gór przeniosły się tutaj – stwierdził. – Byłoby dobrze przepędzić tu nasze bydło, tylko że nie widzę ani kawałka równej ziemi, na którym krowa mogłaby spokojnie stanąć. Obrócił się twarzą do Josepha.

– Nie masz ochoty wczołgać się pod te zarośla, w ich wilgotny, chłodny cień, zwinąć się w kłębek i zasnąć? Joseph stał zapatrzony w bezkres morza. – Zastanawia mnie, skąd się tu bierze wilgoć – rzekł i ręką pokazał na nagie przestrzenie, ciągnące się daleko poniżej miejsca, gdzie stali. – Nie widać tam w ogóle trawy. A tutaj, w tym zagłębieniu jest zielono jak w dżungli. Widywałem od naszej strony wierzchołki chmur nad grzbietami górskimi. Myślę, że tu, w tych pofałdowaniach, na noc zalega warstwa mgły i zostawia część swojej wilgoci. Za dnia wraca nad morze, by nocą znowu powrócić. W ten sposób cały ten las nie musi czekać na deszcz. Nigdy… Urwał, pokręcił głową i dopiero po chwili mówił dalej: – Nasza ziemia wyschła i nie ma na to rady. To fakt. Ale tutaj mi się nie podoba. – Chcę zejść w dół, aż do samej wody – oświadczył Thomas. – Chodź, ruszajmy. Zjeżdżali stromą ścieżką między potężnymi pniami sekwoi. Zwisające gałązki jeżyn drapały ich po twarzach. W połowie drogi wyjechali na otwartą przestrzeń i od razu zauważyli dwa objuczone muły i siedzącego na ziemi naprzeciw nich starego siwobrodego człowieka. Kapelusz trzymał na kolanach. Rzadkie spocone włosy przykleiły mu się do czaszki. Z zaciekawieniem spojrzał czarnymi błyszczącymi oczami na przybyłych. Kciukiem prawej ręki zatkał jedną dziurkę nosa i smarknął głośno. Potem to samo zrobił z drugą. – Od dawna was słyszałem, jak jechaliście za mną – odezwał się pierwszy i zaśmiał się tak jakoś bezgłośnie. – Myślę, że słyszeliście dźwięk dzwonka mojego muła. To prawdziwy srebrny dzwonek. Zakładam go raz jednemu, raz drugiemu zwierzęciu. Powoli i z godnością nałożył kapelusz i wysunął do przodu haczykowaty nos. – Gdzie jedziecie? W dół? – Jedziemy posiedzieć nad morzem – musiał odpowiedzieć Thomas, bo Joseph patrzył na starego, jakby usiłował przypomnieć sobie, skąd go zna. – Połowimy trochę ryb, a jak morze będzie dostatecznie spokojne, chcemy się wykąpać. – Dawno już słyszeliśmy głos dzwonka – odezwał się wreszcie Joseph. – Ja cię już gdzieś musiałem widzieć… – Przerwał nagle, bo zdał sobie sprawę, że nie mógł go nigdy przedtem spotkać. – Mieszkam tu na prawo, na równinie – odrzekł stary człowiek. – Mój dom stoi pięćset stóp powyżej plaży. – Zrobił zapraszający gest. – Możecie pojechać ze mną. Zobaczycie, jak to wysoko. – Przerwał i spojrzał na nich tajemniczo; najpierw na Thomasa, potem – dłużej – na Josepha. – Myślę, że wam mogę powiedzieć – rzekł w końcu. – Wiecie, dlaczego tam mieszkam, tam na tym urwisku? – Zawiesił głos na chwilę i wstał, jakby chciał podkreślić wagę zdradzanego sekretu: – Jestem kimś, kto z zachodniej półkuli może, nie wychodząc z domu, jako ostatni oglądać zachód słońca. Kiedy już wszystkim niknie ono z oczu, ja widzę je jeszcze przez chwilę. Oglądam je tak bez przerwy od dwudziestu lat, z wyjątkiem dni, kiedy zasłania je mgła

lub pada deszcz. – Dumny spoglądał to na jednego, to na drugiego z braci. – Czasem – mówił dalej – udaję się do miasteczka po sól, pieprz, tymianek i tytoń. Ale robię to bardzo szybko. Wyjeżdżam z domu zaraz po zachodzie słońca i jestem z powrotem przed następnym zachodem. Dzisiaj wieczorem sami możecie zobaczyć, jak to jest. – Spojrzał w niebo z niepokojem. – Na mnie czas. Chodźcie ze mną. Zarżnę świniaka i upieczemy go na kolację. Zapraszam. Truchtem ruszył ścieżką w dół. Muły ruszyły za nim. Srebrny dzwoneczek zadźwięczał wesoło. – Chodź – rzekł Joseph do brata. – Idźmy za nim. Thomas pokręcił głową. – To wariat. Niech sobie idzie sam. – Ja chętnie bym z nim poszedł, Tom – powiedział Joseph z przejęciem. – To nie wariat. A jeśli już trochę, to z całą pewnością zupełnie nieszkodliwy. Naprawdę bym chciał z nim pójść. Thomas, po zwierzęcemu, bał się każdego odchylenia od normy. – Ja wolałbym nie. Ale jeśli już pójdziemy, to nie będę spał w jego domu. Wolę gdzieś w lesie. – No to chodźmy, bo możemy się zgubić. Cmoknęli na konie i ruszyli w dół zbocza przez zarośla między wyniosłymi czerwonymi pniami sekwoi. Stary musiał jechać bardzo szybko, bo dogonili go dopiero na samym dole. Kiedy ich zauważył, pokiwał dłonią zapraszająco. Ścieżka opuszczała już kotlinę z sekwojami i wiodła nagim grzbietem w stronę długiej, wąskiej równiny. Wyglądało to tak, jakby góry siedziały tu z nogami w wodzie a na ich kolanach stał dom starego. Cała równina zarośnięta była wysoką szałwią. Miejscami zielsko było wyższe niż jeździec na koniu. Kończyło się dopiero na jakieś sto stóp przed urwiskiem. Na samym skraju przepaści stała drewniana chata kryta strzechą i porośnięta mchem. Obok chaty znajdowała się zagroda z gęsto powbijanych w ziemię palików oraz niewielka szopa. Było też poletko kukurydzy i mały warzywnik. Stary wskazał całe gospodarstwo gestem właściciela. – To mój dom. Spojrzał na zniżające się nad horyzont słońce. – Mamy jeszcze ponad godzinę czasu. Widzicie ten niebieski pagórek? – spytał. – To góra miedziowa. Zaczął zdejmować pakunki z mułów i układać je na ziemi. Joseph zdjął siodło z konia i spętał zwierzęciu nogi. Thomas z ociąganiem zrobił to samo. Muły ruszyły w zarośla, a konie pokuśtykały za nimi. – Znajdziemy je po dźwięku dzwonka. Konie nie oddalą się od mułów. Stary poprowadził gości do ogrodzenia. Tuzin chudych dzikich świń przyjrzało im się

podejrzliwie, a potem usiłowało sforsować płot. – Złapałem je w sidła – uśmiechnął się stary, zadowolony. – Wszystko to połapałem w sidła. Chodźcie, pokażę wam. Poprowadził ich do niskiej, pokrytej strzechą szopy i zaczął pokazywać klatki uplecione z wikliny, w których trzymał różne zwierzęta: szare króliki, wiewiórki, szopy, drozdy. – Łapię je i trzymam do czasu, aż są mi potrzebne. Thomas odwrócił się. – Idę stąd! – powiedział ostro. – Zejdę zboczem nad samo morze. Stary patrzył za Thomasem, który się oddalał. – Czemu ten człowiek mnie nie lubi? – spytał Josepha. – Czemu się mnie boi? Joseph też patrzył na odchodzącego brata. – Ma swoje własne podejście do życia, jak ty masz, jak ja mam… Nie znosi zwierząt w klatce. Zaraz wczuwa się w ich położenie i boi się razem z nimi. A bardzo nie lubi się bać. Zostawmy go na chwilę samego. Wróci niedługo. Stary zmartwił się. – Powinienem był mu powiedzieć. Obchodzę się z tymi stworzeniami bardzo delikatnie. Robię wszystko, by się nie bały. A kiedy już muszę któreś zabić, robię to tak, by się nawet nie spostrzegło. Zobaczysz zresztą sam. Obeszli dom i skierowali się nad urwisko. Joseph spostrzegł trzy krzyże tuż na jego skraju. – Co to za groby? – spytał. – To dość osobliwe miejsce na groby. Stary odwrócił się do niego z ożywieniem. – Polubisz je. Myślę, że je polubisz. Wydaje mi się, jakbym cię znał od bardzo dawna. Znam sprawy, których ty nie znasz. Ale opowiem ci o nich. Opowiem też o krzyżach. Był sztorm. Od tygodnia ocean był dziki i przeraźliwie szary. Wicher wiał chyba z samego środka morza. Spojrzałem z urwiska w dół, na plażę. Leżały na niej trzy ciała. Zszedłem ścieżką, którą już wcześniej sam sobie przetarłem. To byli trzej marynarze, których morze wyrzuciło na brzeg. Dwaj byli czarni, jeden biały. Ten biały miał na szyi medalik z podobizną jakiegoś świętego. Przywlokłem ich tutaj. Nie była to łatwa robota. Pochowałem ich na urwisku. Przez wzgląd na ten medalik postawiłem im krzyże. Nie masz chyba nic przeciwko krzyżom, co? – Spojrzał Josephowi prosto w oczy; ten tylko skinął głową. – Nie mam nic przeciwko krzyżom. Przeciwnie: myślę, że bardzo dobrze zrobiłeś. – To chodź obejrzeć miejsce, skąd oglądam zachód słońca. Na pewno je polubisz. Niemal biegał wokół domu, chcąc pokazać wszystko. Na samym skraju urwiska znajdowało się niewielkie podwyższenie oddzielone barierką od przepaści i cofniętą kilka stóp w głąb ławeczką. Przed nią na czterech pniach leżała wielka kamienna płyta, wygładzona i czysta. Obaj stanęli przy barierce i patrzyli na morze, niebieskie teraz i spokojne, na fale, które z tej wysokości wyglądały jak zmarszczki, a ich uderzenia o brzeg brzmiały jak bicie w przemoczony bęben. Starzec wskazał ręką na horyzont, gdzie

rozkładał się pierścień ciemnej mgły. – Będzie piękny zachód – powiedział. – Czerwony i mglisty. To będzie też dobra noc do pieczenia prosiaka. Słońce, w miarę obniżania się, stawało się coraz większe. – Codziennie tu siedzisz? – spytał Joseph. – Tak. Chyba że jest pochmurno albo pada deszcz. Jestem ostatni na tym lądzie, który je widzi. Popatrz na mapę, a zaraz zrozumiesz, jak to jest. Dla wszystkich już zaszło; dla mnie zajdzie dopiero za chwilę – powiedział i nagle się poderwał. – Zamiast rozpoczynać przygotowania, to ja gadam. Ty siądź tu na ławce i czekaj. Pobiegł do domu. Joseph usłyszał głośne kwiczenie świni i za chwilę starzec pojawił się z powrotem z szarpiącym się zwierzęciem w ramionach. Związał świni wszystkie cztery nogi razem, położył na kamiennej płycie i palcami zaczął drapać po grzbiecie, aż przestała się szarpać. Ułożyła się spokojnie, chrząkając tylko od czasu do czasu z zadowolenia. – Widzisz, już nie płacze – rzekł. – Niczego nie przeczuwa. A czas już się zbliża. Z kieszeni wyjął nóż o krótkim szerokim ostrzu. Sprawdził je na dłoni. Potem lewą ręką znowu zaczął drapać zwierzę. Twarz zwrócił w stronę słońca; dotykało już krawędzi mgły i zdawało się zanurzać w czystą wodę. – Zdążyłem na czas – odezwał się stary. – Zwykle jestem gotowy ze wszystkim trochę wcześniej. – Co to znaczy? – spytał spokojnie Joseph. – Co masz zamiar zrobić z tą świnią? Starzec przyłożył palec do ust. – Cicho. Powiem ci później. Ale teraz bądź cicho. – To ofiara? Masz zamiar złożyć ofiarę z tego zwierzęcia? – spytał Joseph. – Zabijasz tak co wieczór świniaka? – Ależ nie. Nie ma takiej potrzeby. Ale jakieś małe zwierzątko co wieczór zabijam: ptaka, królika, wiewiórkę. Tak. Co wieczór coś. Teraz już czas. Tarcza słoneczna zagłębiała się w mgłę i zmieniała swój kształt: najpierw wyglądała jak ostrze strzały, potem jak klepsydra, w końcu – jak wierzchołek nagiego pagórka. Morze się zaczerwieniło, szczyty fal zmieniały się w długie ostrza purpurowej poświaty. W tym momencie starzec odwrócił się do kamiennego stołu. – Teraz! – zawołał i przeciął zwierzęciu gardło. Czerwone światło zalało góry i dom. – Nie płacz, braciszku! – rzekł i mocniej przytrzymał szarpiącą się ofiarę. – Jeśli zrobiłem to dobrze, umrzesz razem ze słońcem. Zwierzę szarpało się coraz słabiej. Słońce wyglądało już tylko jak maleńka czerwona wypukłość nad ścianą mgły, by po chwili zniknąć zupełnie. Zwierzę leżało martwe. Joseph cały czas siedział na ławce, z napięciem obserwując obrzęd.

Co ten człowiek odkrył? – myślał. – Po wielu doświadczeniach życia odkrył zapewne coś, co sprawia, że czuje się zadowolony. Widział rozjarzone oczy starca. Widział, jak w momencie śmierci zwierzęcia wyprostował się, wielki i pełen godności. Ten człowiek odkrył jakąś tajemnicę – myślał Joseph. – Musi mi ją zdradzić; jeśli to tylko możliwe. Starzec siadł obok niego na ławce, zapatrzony w punkt na horyzoncie, gdzie zaszło słońce. Morze było ciemne, a wiatr gonił po nim białe grzywy. – Czemu to robisz? – spytał cicho Joseph. – Czemu? – Stary człowiek gwałtownie odwrócił głowę. – Czemu? – powtórzył, ale już spokojniej. – Myślę, że nie masz zamiaru drwić sobie ze mnie. Twój brat myśli, że jestem szalony. Wiem. I dlatego sobie poszedł. Ale ty tak nie myślisz. Ty jesteś za mądry, by tak myśleć. – Popatrzył na ginące w ciemności morze. – Ty rzeczywiście chcesz wiedzieć, dlaczego obserwuję słońce, dlaczego zabijam te stworzenia, gdy ono zachodzi. – Przerwał na moment i szczupłymi palcami przeczesał włosy. – Nie wiem – powiedział cicho. – Znalazłem sobie kilka uzasadnień, ale żadne nie jest pełne. Wmówiłem sobie: słońce jest życiem, a ja do tego życia dodaję drugie. Śmierć z mojej ręki jest symbolem śmierci słońca; to brzmi ładnie, ale to nie jest cała prawda. – Rozejrzał się dokoła, jakby szukał potwierdzenia swoich słów. Joseph przerwał mu: – To są słowa, w które chcesz ubrać nagą prawdę. Tylko że ona, ubrana, staje się śmieszna. – Widzę, że to rozumiesz. Uzasadnienia nie są potrzebne. Robię to, bo sprawia mi to radość. Robię to, bo to lubię. – Źle byś się czuł, gdybyś tego nie robił? – dodał Joseph. – Czułbyś się tak, jakbyś czegoś nie dokończył?… – Dokładnie tak – zawołał stary. – Jak ty to dobrze rozumiesz. Już kiedyś próbowałem to komuś wytłumaczyć, ale mój słuchacz nie potrafił tego pojąć. Robię to wszystko dla siebie. Nie mam pojęcia, czy to pomaga słońcu, ale mnie tak. W takich momentach ja czuję się słońcem. Rozumiesz? Ja, przez to zwierzę, staję się słońcem. I niknę wraz z jego śmiercią. – Oczy błyszczały mu podnieceniem. – Teraz wiesz. – Tak – potwierdził Joseph. – Teraz wiem. Ale wiem to tylko za twoim pośrednictwem. Ja nie miałem dość odwagi, by tę rzecz samemu przemyśleć do końca. Ale sądzę, że to kiedyś zrobię. – To nie nastąpi szybko – odparł stary. – Jeśli o mnie chodzi, to zbliżam się do szczęśliwego kresu. – Nachylił się i położył ręce na kolanach Josepha. – Już jestem blisko. Będę w zgodzie z niebem. Będę w zgodzie z morzem. Moje życie znajdzie swą spokojną przystań. Góry, te za moimi plecami, powiedzą mi, kiedy ten czas nadejdzie. I to będzie ten czas najlepszy. Czas ostateczny. – Spojrzał w stronę kamiennej płyty, na której leżało martwe zwierzę. – Kiedy

nadejdzie, ja sam zajdę za horyzont świata. Razem ze słońcem. Teraz wiesz. Świadomość tego tkwi, skryta, w każdym człowieku. Czasem usiłuje wydostać się na zewnątrz, ale ludzki strach tłamsi ją i wciąga do środka. To, co zdoła wydostać się na zewnątrz, to już zupełnie coś innego… Ja to wszystko opowiedziałem zwierzętom, które trzymam w klatkach, i one się nie boją. Jak myślisz? – spytał nagle. – Czy ja rzeczywiście jestem pomylony? Joseph roześmiał się. – Tak, myślę, że jesteś. Thomas też tak uważa. Burton pewnie też by tak o tobie powiedział. Chyba nie jest rozsądnie otwierać na oścież swą duszę, tak że wszystko, co w niej mieszka, może wyjść na zewnątrz. Dobrze, że tak przemawiasz do zwierząt, które trzymasz w klatkach; inaczej sam mógłbyś się znaleźć w jednej z nich. Stary wstał, wziął świnię i wyniósł ją. Przyniósł wodę i dokładnie zmył kamienną płytę. Potem świeżym piaskiem zasypał ślady krwi na ziemi. Zanim skończył oprawiać prosiaka, zrobiło się zupełnie ciemno. Nad górami ukazał się wielki blady księżyc. Jego światło wydobywało z ciemności grzywy fal. Widać było, jak podnoszą się i opadają. Coraz głośniej biły o brzeg. Joseph siedział w przypominającej pieczarę chacie, a stary na ruszcie nad kominkiem obracał kawałki mięsa. Spokojnie opowiadał o okolicy. – Wysoka szałwia skrywa mój dom. Wśród niej odkryłem kilka polanek. Jesienią walczą na nich ze sobą jelenie. Aż tu słychać nocami odgłos uderzeń rogów. Na wiosnę na te same miejsca łanie przyprowadzają swe cętkowane młode, by je uczyć. A muszą nauczyć się wielu rzeczy, jeśli chcą przeżyć: na odgłos czego uciekać, co jaki zapach znaczy, jak przednimi racicami zabić węża… – Przerwał, ale po chwili mówił dalej: – Te góry zbudowane są z rud metali. Pod cienką warstwą skały znajduje się czarne żelazo, czerwona miedź… W tym momencie na zewnątrz dały się słyszeć kroki. – Jesteś tam, Joseph?! – zawołał Thomas. Joseph podniósł się z podłogi i wyszedł przed dom. – Kolacja czeka. Chodź zjeść. Thomas odmówił. – Nie chcę przebywać z tym człowiekiem. Boję się tu czegoś. Chodź, zejdziemy na plażę, zrobimy ognisko i tam coś zjemy. Przy świetle księżyca ścieżka jest dobrze widoczna. – Ale tu kolacja jest gotowa. Chodź zjeść… Thomas z obawą wchodził do niskiej chaty, jakby wyczekiwał, że z ciemności wyskoczy jakiś dziki zwierz. W chacie poza kominkiem nie było żadnego innego oświetlenia. Stary spokojnie obgryzał kawałki mięsa, a kości wrzucał do ogniska. Kiedy skończył jedzenie, wytarł rękawem usta i zapatrzył się w pełgające płomienie. Joseph siadł obok niego. – Skąd pochodzisz? – spytał. – W jaki sposób znalazłeś się w tym miejscu? – Co mówisz? – spytał stary.

– Pytam, co spowodowało, że znalazłeś się tutaj i samotnie w tym miejscu zamieszkałeś. Półprzymknięte snem oczy starego otworzyły się na moment, ale zaraz zamknęły z powrotem. – Nie pamiętam – odpowiedział ponuro. – A właściwie nie chcę pamiętać. Nie chcę wracać do przeszłości. Nie chcę szukać przyczyny, o którą pytasz. Mógłbym przypadkiem odgrzebać z popiołów sprawy, których lepiej z teraźniejszością nie mieszać. Lepiej je zostawić w spokoju. Thomas wstał. – Wezmę koce i prześpię się pod urwiskiem – rzekł. Joseph powiedział staremu „dobranoc” i wyszedł za bratem. W milczeniu poszli w stronę urwiska i rozłożyli koce na ziemi tuż koło siebie. – Pojedźmy jutro dalej wzdłuż wybrzeża – poprosił Thomas. – Nie podoba mi się tutaj. Joseph siadł na kocu i wpatrywał się w połyskujące w świetle księżyca morze. – Jutro wracam, Tom – powiedział. – Nie mogę dłużej wytrzymać poza domem. Muszę tam być na wypadek, gdyby się coś stało… – Ale przecież zaplanowaliśmy ten wyjazd na trzy dni! – zawołał Thomas. – Potrzebuję trochę odpoczynku od wiecznego kurzu, tym bardziej że mam pędzić bydło przez ponad sto mil. Ty zresztą też. Joseph długo siedział w milczeniu. – Thomas? – spytał w końcu. – Śpisz? – Nie. – Nie będę z tobą pędził bydła. Ty sam musisz to zrobić. Ja zostaję na farmie. Thomas podniósł się na łokciu. – O czym ty mówisz? Farmie nic się nie stanie. Ocalić musimy bydło. – Ty je zabierzesz – rzekł Joseph. – Ja nie mogę odejść. Myślałem o tym, starałem się przekonać samego siebie o konieczności odejścia, ale nic z tego. Widzisz, to byłoby tak jak porzucenie kogoś chorego… – Jak pozostawienie trupa! A w tym nie widzę nic złego! – Ta ziemia jeszcze nie jest trupem. Farma też nie – odparł Joseph. – W zimie przyjdzie deszcz, na wiosnę wyrośnie trawa i ożyje rzeka. Zobaczysz, Tom. Ten rok to jak nieszczęśliwy wypadek. Następnej wiosny cała ta ziemia znowu obfitować będzie w wodę. – A ty weźmiesz sobie drugą żonę i nigdy już nie będzie suszy! – zadrwił Thomas. – Tak może się zdarzyć – odparł spokojnie Joseph. – To tymczasem jedź z nami do San Joaquin i pomóż nam z bydłem. Joseph zauważył światła okrętu płynącego gdzieś na samym horyzoncie. Zafascynowany patrzył, jak szybko się przesuwają. – Nie potrafię odejść – odezwał się po chwili. – To moja ziemia. Nie wiem, dlaczego jest moja, co sprawia, że czuję, że jest moja, ale opuścić jej nie mogę. Zobaczysz, że na wiosnę

wyrośnie trawa. Nie pamiętasz, jaką bujną zielenią pokrywała stoki? Nawet skalne rozpadliny… A pamiętasz, jak żółto kwitła gorczyca? I jak krasnoskrzydłe kosy budowały gniazda w jej łodygach? – Wszystko to pamiętam! – zawołał Thomas wojowniczo. – Ale pamiętam też, jaka była dzisiejszego rana: spalona na popiół i bez kropli wody. Pamiętam. I to też pamiętam: całą gromadę zdechłych krów. Nie mogę się doczekać, aby tę farmę opuścić. To zapowietrzone miejsce! – Obrócił się na bok. – Wracamy tam jutro. I mam nadzieję, że ty też w tym przeklętym miejscu nie zostaniesz. – Muszę zostać – oświadczył Joseph. – Jeśli odszedłbym razem z tobą, nie zaznałbym chwili spokoju, chwili bez tęsknoty, by wracać, by zobaczyć, czy nie spadł deszcz i czy jest woda w rzece. Nie mogę odejść.

Rozdział 23 Obudzili się w świecie otulonym szarą mgłą. Dom i szopa wyglądały jak ciemne cienie w gęstych oparach. Z dołu dochodził stłumiony szum uderzających o brzeg fal. Koce były mokre. Rosa wielkimi kroplami osiadła na twarzach i włosach. Joseph wstał i poszedł do chaty; stary człowiek siedział przy tlącym się ogniu. – Wracamy, jak tylko znajdziemy nasze konie – powiedział Joseph. Stary posmutniał wyraźnie. – Myślałem, że choć trochę tu zostaniecie. Przekazałem ci swoją wiedzę; sądziłem, że przekażesz mi coś ze swojej. Joseph roześmiał się gorzko. – Nie mam ci nic mądrego do powiedzenia. Okazało się, że to, co wydawało mi się mądre, mądre nie jest. Jak można odnaleźć konie w tej mgle? – O, to żaden problem. Podszedł do drzwi i gwizdnął przeraźliwie. W tej samej chwili odezwał się srebrny dzwonek. Za moment przytruchtały muły, a za nimi konie. Joseph i Thomas osiodłali je i narzucili na nie koce. Joseph odwrócił się, by pożegnać się ze starym, ale ten zniknął we mgle. Na wołanie Josepha nie odpowiadał. – On jest pomylony – rzekł Thomas. – Chodź, jedźmy. Skierowali konie na ścieżkę i pozwolili im samym odnajdywać drogę; człowiek w takiej mgle nie dałby sobie rady. Dojechali do kotliny, gdzie rosły sekwoje i zbity zielony busz. Na każdym liściu wisiały krople wody, a strzępy mgły przywarły do pni drzew jak poszarpane flagi. Byli już w połowie drogi do przełęczy, kiedy zauważyli, że mgła rzednie, opada i wije się jak chmara duchów, które przed nastaniem dnia nie zdążyły powrócić do swych kryjówek. W końcu ścieżka wyłoniła się z oparów, a bracia, odwróciwszy się, zobaczyli morze mgły rozciągające się aż po horyzont, zasłaniające całkowicie ocean i zbocza gór poniżej miejsca, gdzie stali. Po chwili doszli do przełęczy i ujrzeli swoją dolinę, wyschniętą i martwą w palącym słońcu. Zdawała się cała drgać w falach spiekoty. Zatrzymali się jeszcze na chwilę na przełęczy i popatrzyli na zieleń kanionu, z którego niedawno wyszli, i na szare morze, mgły. – Ciężko mi się od tego oderwać – rzekł Thomas. – Gdyby tu były jakieś pastwiska, przypędziłbym na nie bydło bez zastanawiania. Joseph obrócił się tylko na chwilę, spojrzał na kłębiącą się mgłę i zaraz ruszył przez przełęcz. – To nie nasze, Thomas – powiedział. – To jest jak piękna kobieta, ale ani moja, ani twoja. – Popędził konia między granitowe, poszarpane skały. – Ten stary człowiek posiadł pewne tajemnice i niektóre z nich mi zdradził… – To wariat – upierał się Thomas. – W każdym innym miejscu dawno by go już zamknęli. Po co on trzyma te wszystkie zwierzęta w klatkach?

Joseph zaczął się zastanawiać, jak to bratu wyjaśnić, jak zacząć. – Trzyma je, bo przecież coś musi jeść, nie? – powiedział. – Niełatwo mu polować ze strzelbą, więc zastawia sidła, a potem trzyma stworzenia tak długo, aż mu są potrzebne. – A w takim razie to nic zdrożnego – odparł Thomas, już znacznie bardziej ugodowo. – Myślałem, że tu chodzi o coś zupełnie innego. Ale jeśli to tylko jedzenie, to wszystko w porządku i ja nie mam nic przeciwko temu. I w takim razie to jego szaleństwo nie ma nic wspólnego ze zwierzętami? – Zupełnie nic. – Gdybym to wcześniej wiedział, nie odchodziłbym wtedy. Ale bałem się, że on zacznie składać jakieś ofiary… – A ty się tego boisz, prawda? Tylko czemu? – Joseph powstrzymał trochę swego konia, by Thomas mógł się z nim zrównać. – Nie wiem – odrzekł po chwili niepewnie Thomas. – Wydaje mi się, że to jakaś pułapka, a przynajmniej coś w tym rodzaju… – Może masz rację? Może tak jest istotnie? – rzekł Joseph. – Nie jestem pewny. Dotarli stokiem do źródła rzeki, zarośniętego teraz wyschniętym mchem i sczerniałymi paprociami. – Chodź, pospiesz się. Za tym wzniesieniem powinniśmy już zobaczyć bydło – rzekł Thomas. Jechali, a za nimi unosiły się kłęby kurzu i wisiały w powietrzu. Nagle Thomas zatrzymał swego konia i wskazał palcem w dół stoku. – Patrz! O, tam! Na zboczu leżało ze dwadzieścia kupek białych kości. Szare kojoty na widok jeźdźców wycofywały się niechętnie, ale ptaki spokojnie dalej obierały ze szkieletów ostatnie skrawki mięsa. Twarz Thomasa stężała. – Widziałem to już kiedyś. I za ten widok nienawidzę tej doliny. Nigdy już tu nie wrócę! – krzyknął niespodziewanie. Po chwili uspokoił się trochę. – Jedźmy już. Chcę jak najszybciej znaleźć się na farmie i jak najszybciej wynieść się z niej na dobre. – Ubódł konia ostrogami i galopem puścił się w dół, jakby chciał uciec od widoku krowich trupów rozłożonych niedaleko jeden od drugiego. Joseph popatrzył za nim, ale nawet nie próbował go gonić. Serce wypełniał mu ból przegranej. Wszystko sprzysięgło się przeciwko mnie – myślał. – Moim zadaniem było chronić tę ziemię, a ja sobie z tym nie poradziłem. Zawiódł ziemię i samego siebie. Ale zaraz przyrzekł sobie: Nie opuszczę jej. Zostanę z nią. Bo chyba nie jest jeszcze martwa. Pomyślał o głazie w sosnowym lesie i natychmiast ogarnęło go dziwne podniecenie.

Ciekawe, czy ten strumyk jeszcze żyje? Jeśli tak, ta ziemia nie jest martwa – pomyślał. – Muszę tam jak najszybciej pojechać. Dojechał do szczytu wzgórza; zdążył jeszcze zobaczyć, jak Thomas wjeżdża między zabudowania farmy. Usunięto płoty okalające stogi siana, a głodne bydło dobrało się do niego ze wszystkich stron. Kiedy Joseph podjechał bliżej, zobaczył, że krowy są bardzo chude i kości wyraźnie rysują się im pod naciągniętą skórą. Podjechał do Thomasa rozmawiającego z Manuelem. – Ile jest? – spytał. – Czterysta szesnaście – odrzekł Manuel. – Zdechło ponad sto. – Ponad sto?! – wykrzyknął Thomas; odwrócił się nagle i szybko poszedł do stajni. – To, co zostało, jak myślisz, ma szansę dotrzeć do San Joaquin? – spytał Joseph Manuela. Ten tylko wzruszył ramionami. – Będziemy szli dość wolno. Może po drodze natrafimy na jakąś trawę? Ale trochę ze stada na pewno się straci. Twój brat nie potrafi się z tą myślą pogodzić. Bardzo jest przywiązany do tych zwierząt. – Pozwólcie krowom, niech pożrą resztę siana i zaraz potem ruszamy. – Myślę, że do jutra siana już nie będzie – rzekł Manuel. Na podwórzu ładowano wozy: materace, klatki z drobiem, naczynia kuchenne. Wszystko układano wysoko, ale i bardzo starannie. Romas przyjechał, by pomóc w przygotowaniu stada do drogi. Rama miała prowadzić lżejszy wóz, Thomas – ten wielki i ciężki, z ziarnem dla koni i dwiema beczkami wody. Na wozach były składane namioty, zapasy jedzenia, trzy żywe świnie i kilka gęsi. Zabierali tylko to, co było konieczne, by przetrwać do zimy. Wieczorem Joseph siadł na swojej werandzie i przyglądał się ostatnim przygotowaniom. Rama zostawiła swoją robotę, podeszła do niego i siadła na schodach. – Dlaczego nie jedziesz? – spytała. – Ktoś musi się opiekować farmą. – Ale co tu takiego zostaje, co wymaga opieki? Thomas ma rację: nic. Patrzył ponad nią na górski grzbiet, gdzie czernił się sosnowy las. – Coś zostaje, Rama. Coś tu zostaje. I ja będę miał nad tym pieczę. Westchnęła głęboko. – Myślę, że chcesz, żebym zabrała dziecko, co? – spytała. – Tak. Nie dałbym sobie z nim tutaj rady. – Ale zdajesz sobie sprawę, że mieszkanie w namiocie nie będzie dla niego najlepsze… – Nie chcesz go zabrać? – Ależ chcę. I to jako własne. Joseph znowu spojrzał na sosnowy las. Słońce nikło nad Puerto Suelo. Pomyślał o starym człowieku i jego obrządku. – Czemu chcesz to dziecko? – spytał cicho.

– Bo jest częścią ciebie – odpowiedziała równie cicho. – Kochasz mnie, Rama. I to dlatego? Oddychała szybko i nierówno. – Nie! – zawołała chrapliwie. – Jeszcze chwila i cię znienawidzę! – Więc zabierz to dziecko! – powiedział pospiesznie. – Jest twoje. Przyrzekam ci to. Nigdy nie będę zgłaszał do niego żadnych pretensji. – I znowu szybko popatrzył w stronę sosnowego lasu, jakby czekał na znak stamtąd. – Skąd mogę mieć pewność? – zawołała. – Jeśli już zżyję się z dzieckiem, z myślą, że ono jest moje, i jeśli ono będzie przekonane, że to ja jestem jego matką, skąd mogę wiedzieć, że nie przyjdziesz pewnego dnia i nie zechcesz go mi zabrać? Uśmiechnął się do niej; ogarnął go przedziwny spokój. Wskazał na nagie, martwe drzewo. – Patrz, Rama. To było moje drzewo. To był sam środek tej ziemi. Coś w rodzaju jej ojca. I Burton je zabił… – Przerwał, zaczął gładzić brodę i podwijać jej końce dokładnie tak, jak robił to jego ojciec; z bólu aż przymknął oczy. – Rama, spójrz na to pasmo górskie, tam, gdzie te sosny. Jest w tym lesie polana, a na tej polanie potężny kamień. Ten głaz zabił Elizabeth. I tam na wzgórzu jest jej grób i Benjy’ego… – Rama patrzyła na niego, nic z tego nie rozumiejąc. – Ta ziemia jest dotknięta, ale nie jest martwa. Ugięła się przed siłą, której nie była w stanie się przeciwstawić. A ja zostaję tu, by ją chronić. – Ale co to ma wspólnego ze mną? – spytała. – Ze mną, z dzieckiem? – Do końca tego nie wiem. Oddanie ci dziecka może pomóc… dziecku samemu… tej ziemi… może… Nerwowo przeczesała palcami włosy, rozdzieliła je pośrodku. – Składasz ofiarę z tego dziecka? Tak mam to rozumieć? – Nieważne, jak to nazwiesz – odpowiedział. – Ja usiłuję pomóc tej ziemi. Nie ma niebezpieczeństwa, że zażądam zwrotu dziecka. Wstała i wolno odsuwała się od niego. – Żegnam cię, Joseph – powiedziała. – Wyjeżdżam rano. Ale cieszę się z tego, co mi powiedziałeś: już do końca życia będę się mogła bać nie ciebie, a o ciebie. Do końca życia… Wargi zaczęły jej drżeć, a w oczach pojawiły się łzy. – Biedny, samotny człowieku. Pobiegła do domu, a Joseph uśmiechnął się gorzko w stronę sosnowego lasu. Teraz stanowimy jedno – pomyślał. – I wszyscy równie samotni. Ale pracować będziemy razem. Od gór powiał wiatr i wzniecił tumany kurzu. Bydło żarło siano całą noc. Wozy były gotowe do wyjazdu przed świtem. Od dwóch godzin przy świetle latarń kończono ostatnie przygotowania. Rama dała dzieciom śniadanie, a potem rozlokowała je bezpiecznie na wysoko załadowanym wozie. Niemowlę w koszu postawiła na podłodze przy

nogach. W końcu wszystko było gotowe i zaprzęgnięto konie. Rama wdrapała się na swoje siedzenie, a Thomas stanął koło niej. Joseph podszedł do nich. Stali w ciemności i wszyscy troje odruchowo wąchali powietrze. Dzieci były bardzo spokojne. Rama zdjęła nogę z hamulca. Thomas westchnął głęboko. – Napiszę ci, jak przebyliśmy drogę – rzekł. – Będę czekał – odparł Joseph. – No, cóż. Musimy ruszać. – Najgorętsze godziny przeczekajcie gdzieś w cieniu. – Jeśli napotkamy drzewo, pod którym można będzie postać. Na nas czas. Żegnaj. To długa droga. Konie gryzły wędzidła i przebierały nogami. – Żegnaj, Thomas. Żegnaj, Rama. Thomas nie mógł się ruszyć. Ale nagle obrócił się, odszedł, bez słowa wsiadł na wóz i zwolnił hamulec. Osie wozu zaskrzypiały pod ciężarem. Rama szarpnęła lejcami i oba pojazdy ruszyły. Martha na samym szczycie załadowanego wozu płakała gorzko, bo nikt nie odpowiadał na jej machanie chusteczką. Pozostałe dzieci już spały, ale pobudziła je. – Udajemy się w niedobre miejsce – powiedziała cicho. – Ale cieszę się, że odjeżdżamy stąd, bo to wszystko spali się w ciągu najbliższych tygodni. Wozów nie było już widać; słychać było jedynie skrzypienie kół po grudzie. Joseph poszedł do domu Juanita, gdzie poganiacze kończyli śniadanie. O pierwszym brzasku opróżnili do reszty kubki z kawy i ciężko podnieśli się na nogi. Joseph z Romasem poszli do zagrody. – Prowadź stado pomału – poprosił Joseph. – Jasne, że tak. To dobrzy poganiacze. Znam ich wszystkich. Mężczyźni siodłali konie. Sześć długowłosych psów podniosło się z ziemi i powoli ruszyło do pracy. Same wiedziały, co jest ich obowiązkiem. Czerwone słońce wychylało się zza horyzontu. Psy ustawiły się w rzędzie, po trzy z każdej strony bramy zagrody. One utrzymywały stado na drodze, a poganiacze popędzali je od tyłu. Kurz od razu wzbił się w powietrze. Jeźdźcy podnieśli zawiązane na szyi chusty i obwiązali nimi twarze do wysokości czubka nosa. Po stu jardach stado całkowicie zniknęło w tumanie, który słońce zamieniło w czerwoną chmurę. Joseph stał przy płocie zagrody i patrzył na wydłużający się obłok, który wił się jak wąż nad ziemią i rozszerzał na końcu w żółtą chmurę, która znad wyschniętej rzeki przeniosła się za wzgórze i wolno rozpraszała. Kurz jednak pozostawał w powietrzu jeszcze całymi godzinami. Joseph zdawał sobie sprawę z dokuczliwości długiego marszu w takich warunkach. Poranne słońce zaczynało przypiekać, a kurz wiercił w nosie. Długi czas Joseph nie ruszał się z miejsca; stał i wpatrywał się w szlak, którym poszło bydło. Ogarniał go strach.

Bydło odeszło już na dobre – pomyślał. – Większość sztuk z tego stada tu się urodziła. A teraz musiały odejść. Przypomniał sobie, jak wyglądały dopiero co urodzone cielęta, niepewnie stojące na nogach i błyszczące po wylizaniu przez matkę. Jak nocą wylegiwały zagłębienia w bujnej trawie. Przypominał sobie ponure muczenie krów, gdy z jakiegoś powodu traciły cielę. Teraz nic tu po nich nie zostało. Odwrócił się w końcu i ruszył w stronę martwych domów, martwej stajni i martwego dębu. Wszędzie było tak cicho, że ciszej już chyba być nie mogło. Drzwi stajni stały otworem, chwiejąc się na piszczących zawiasach. Drzwi domu Ramy też były otwarte; widział stojące wewnątrz krzesła i błyszczący piec. Podniósł z ziemi kawał splątanego drutu i zawiesił go na płocie. Wszedł do stajni, pustej teraz, bo całe siano pożarło bydło. Ciemne kupy końskiego nawozu leżały na posadzce zarzuconej słomą. Pozostał tylko jeden koń. Joseph zajrzał do boksu i zaraz sobie przypomniał: To jest miejsce, w którym zawsze przesiadywał Thomas, kiedy sąsiek założony był sianem. Próbował sobie wyobrazić, jak niedawno to było. Mrok stajni przecinały żółte smugi światła. Trzy sowy, tyłem odwrócone do drzwi, siedziały w najdalszym kącie pod samym dachem. Joseph wszedł do spichlerza, wziął miarkę ześrutowanego jęczmienia i wsypał koniowi do żłoba. Potem trochę rozsypał przed drzwiami stajni. Bez celu kręcił się po podwórzu. O tej mniej więcej porze Rama wychodziła z domu z koszem upranej bielizny i rozwieszała ją na sznurach; fartuchy i dżinsy spłowiałe od wielokrotnego prania, niebieskie bluzeczki i czerwone spódniczki dziewczynek. I o tym mniej więcej czasie wyprowadzone ze stajni konie wyciągały szyje nad pełnymi wody korytami i parskały w nie z hałasem. Joseph jeszcze nigdy nie czuł potrzeby pracy tak jak w tej chwili. Obszedł wszystkie domy i pozamykał okna i drzwi, a wrota do szop pozabijał gwoździami. W domu Ramy podniósł mokrą szmatę i zawiesił ją na oparciu krzesła. Rama lubiła porządek; przed wyjściem pozamykała szafy, zamiotła podłogę, miotłę i szufelkę postawiła w kącie, dokładnie na swoim miejscu. Widać było wyraźnie, że indyczym skrzydłem jeszcze dzisiaj rano dokładnie omiotła piec. Joseph uniósł pokrywę i dostrzegł dogasające węgle. Kiedy zamknął drzwi domu Ramy, poczuł na sobie ciężar przedziwnej winy, jak ktoś, kto zamyka wieko trumny i ciało kogoś drogiego pozostawia w niej opuszczone i samotne. Wrócił do swego domu, zaścielił łóżko i przyniósł drewna do ugotowania kolacji. Zamiótł całe mieszkanie, wyczyścił piec i nakręcił zegar. Wszystko, co uznał, że trzeba zrobić, zrobił, nim nadeszło południe. Potem poszedł na werandę i siadł przy samym wejściu. Żar słoneczny lał się z nieba na podwórze. W paru miejscach blask odbijał się od kawałków potłuczonego szkła. Wszystko wokoło stało w bezruchu. Tylko kilka wróbli kłóciło się przy wejściu do stajni, wybierając co pełniejsze ziarna, które Joseph tam dla nich rozsypał.

W pewnym momencie na sam środek podwórza wybiegła wiewiórka i w tej samej chwili spróbowała dopaść ją brunatna łasica. Nie trafiła widocznie dobrze w cel, bo oba zwierzątka potoczyły się po ziemi i rozbiegły. Szara ropucha wyczołgała się spod domu, usadowiła przy samych schodach i przygotowywała się do łapania much. Joseph słyszał, jak jego koń w stajni przestępuje z nogi na nogę; cieszyły go te jedyne znajome odgłosy. Panująca wkoło martwa cisza doprowadzała go do szaleństwa. Czas wlókł się wolno i każda myśl przewijała się przez umysł z prędkością ropuchy wygrzebującej się z ziemi i gramolącej na schodek. Joseph popatrzył na spalone zbocza gór, białe teraz i rozgrzane tak, że dłońmi musiał przysłaniać oczy przed rażącym słońcem. Przebiegł wzrokiem rozpadliny, jakie pozostawiły zeszłoroczne ulewy, potem spojrzał na miejsca po wyschniętych źródłach, by w końcu popatrzeć na sosnowy las na górskim grzbiecie. Długo patrzył na tę plamę ciemnej zieleni. Potem podniósł się nagle i po stopniach zszedł na podwórze. Zupełnie bezwiednie skierował się w stronę sosen. Wolno wspiął się po łagodnym stoku. Tylko raz, spod samego podnóża gór, odwrócił się i zerknął na rozgrzane w słońcu budynki. W ślad za nim podnosił się obłok kurzu. Joseph, nie oglądając się już więcej, szedł prosto w stronę ciemniejących drzew. Doszedł do parowu, którym płynął strumyczek. Woda przeciskała się między kamieniami i trochę trawy rosło na samym jego dnie. Miejscami widać było pływającą rzęsę. Joseph wykopał w korycie strumyka niewielki dołek, poczekał, aż woda się w nim ostoi, nachylił się i zaczął pić. Poczuł chłód wody na twarzy. Wstał i poszedł w górę strumienia. Im bliżej źródła, tym zdawał się on szerszy. Gęstsze stawały się plamy rzęsy na wodzie. W głębszych, ocienionych miejscach widać było ciemne liście paproci i zbitą pokrywę mchu. – Wiedziałem, że tu będzie – rzekł do siebie głośno Joseph. – Nie mogło zabraknąć. Nie tutaj. Zdjął kapelusz i poszedł szybko dalej. Na polanę wszedł z gołą głową i zatrzymał się pod głazem. Mech żółkł i szarzał, a paprocie rosnące wokół zagłębienia więdły. Woda wypływała, ale strumyk nawet w jednej czwartej nie był tak szeroki jak kiedyś. Joseph z lękiem podszedł do kamienia i dotknął porostów. Wszystkie żyły. Wykopał głęboką dziurę w dnie strumienia. Gdy napełniła się wodą, nabrał pełen kapelusz i chlusnął na głaz. Patrzył, jak mech wchłania każdą kroplę. Dziura w dnie strumienia zapełniała się bardzo wolno. Mech wchłaniał wilgoć, pił łapczywie i nic nie wskazywało na to, by miał dość. Joseph lał wodę na miejsca, gdzie Elizabeth obcasami rozdarła zwarty kożuch mchu. – Jutro muszę przynieść łopatę i wiadro, to pójdzie lepiej. Kiedy tak pracował, poczuł nagle, że z tym kamieniem stanowi jedność, jakby to było jego własne ciało. Chciał – tak samo jak zachować własne życie – chronić go przed śmiercią. Skończył polewanie, siadł przy wykopanej dziurze, umył w chłodnej wodzie twarz i szyję i napił się z kapelusza. Potem oparł się plecami o kamień i przyjrzał ciemnym pniom, kręgiem otaczającym polanę. Myślał o świecie poza tym kręgiem, o spalonych szczytach gór, szarej

i zakurzonej szałwii… Tu jest bezpiecznie – pomyślał. – Tu znajdzie się ziarno, które przechowa życie tej ziemi, aż przyjdą deszcze. Tu jest serce mojej ziemi. Jej ciągle jeszcze bijące serce. Poczuł, jak wilgoć mchu przenika mu koszulę, ale jego myśli biegły dalej. Ta ziemia jest wściekła jak głodny pies – pomyślał i uśmiechnął się, bo zaczynał w to wierzyć. – Ta ziemia byłaby gotowa wejść tu i połknąć ten strumyk, nawet wypić moją krew, gdyby tylko mogła. Oszalała z pragnienia. – Spojrzał na strumień przemykający przez polanę. – Tu jest ziarno życia tej ziemi. Muszę je chronić przed szaleństwem. Muszę używać wody do ratowania serca. Inaczej gotowe nas unicestwić… Kończyło się południe. Cienie drzew kładły się na głazie i wnet objęły całą polanę. Zapanował całkowity spokój. – Przybyłem na czas – powiedział w stronę kamienia Joseph. – Tu poczekam, aż minie susza. Pochylił głowę i zasnął. Słońce skryło się za wzgórza, pył z powietrza opadł i nadeszła noc. Dopiero wtedy się obudził. Polujące sowy bezgłośnie przecinały powietrze, a lekki wiaterek, który zawsze towarzyszył nocy, tym razem zasnął gdzieś między wzgórzami. Joseph spojrzał w czarne niebo. Umysł natychmiast wyzwolił się z resztek snu i od razu poznał miejsce. Wydarzyło się coś dziwnego – pomyślał. – Czuję, że powinienem tu zamieszkać. Te zabudowania w dolinie to już nie był jego dom. Wiedział, że musi tam zejść, ale wiedział też, że musi wrócić, by strzec tej polany. Wstał, przeciągnął się, naprężył mięśnie, rozluźnił i zupełnie spokojnie odszedł od kamienia. Kiedy wyszedł z lasu, zaczął iść bardzo ostrożnie, jakby się bał zbudzić ziemię. Tym razem w domu nie paliło się żadne światło, na które mógłby kierować się w ciemności. Szedł zupełnie na wyczucie. Zobaczył domy, dopiero jak był już bardzo blisko. Wszedł do stajni, osiodłał konia, zwinął koce, wziął worek zboża, wędzony boczek, trzy szynki i dużą torbę kawy. Wszystko umieścił na końskim grzbiecie. Wziął konia za uzdę i ruszył w drogę powrotną, w góry. Domy spały. Ziemia szeleściła w podmuchach wiatru. W pewnym momencie posłyszał stąpanie jakiegoś ciężkiego zwierzęcia tuż za sobą. Włosy stanęły mu dęba. Zatrzymał się i czekał, ale odgłos rozpłynął się w ciemności. Poszedł dalej. Dotarł na polanę bladym świtem. Tym razem koń nie wzbraniał się wejść na ścieżkę wiodącą w stronę polany. Joseph uwiązał go do drzewa i nakarmił. Potem podszedł do kamienia, rozścielił koc tuż przy dołku, który wykopał w dnie strumienia. Kiedy z poczuciem bezpieczeństwa kładł się spać, na polanie zaczynało się rozjaśniać. Mały strzępiasty obłoczek, bardzo wysoko na niebie, zarumienił się od skrytego jeszcze słońca. Joseph wpatrywał się w niego, kiedy zasypiał.

Rozdział 24 Minęły miesiące i nadeszła jesień. Upał, chociaż już nie tak dokuczliwy, trwał nadal. Ustępował tak wolno, że zmiana pór roku była niemal niezauważalna. Gołębie, które zwykle zbierały się w stada nad wodą, dawno już odleciały, a dzikie kaczki, przelatujące górą, daremnie wieczorami poszukiwały bagien, gdzie mogłyby odpocząć. Nie znalazłszy wody, zmęczone podrywały się do dalszego lotu. Tylko najsłabsze siadały na wyschniętych błotach i dopiero następnego dnia rano dołączały do przelatujących kluczy. Znaczniejsze ochłodzenie dało się odczuć dopiero w listopadzie. Zdawało się, że rzeczywiście nadchodzi zima. A ziemia w tym czasie była już całkowicie wyschnięta. Ze skał opadły ostatnie porosty. Joseph mieszkał na polanie w sosnowym lesie i czekał na zimę. Tryb życia dostosował do nowych warunków. Codziennie rano czerpał wodę z głębokiego dołu, który wykopał w korycie strumienia, i zraszał nią mech porastający głaz. Wieczorem czynność tę powtarzał. Mech rósł gruby, mięsisty i zielony. W okolicy, która cierpiała suszę, była to jedyna żywa zieleń. Strumyk nieznacznie, z dnia na dzień, zmniejszał się. Ale nadchodziła zima, a z nią nadzieja. Na razie wystarczało wody, by polać dokładnie cały głaz. Co dwa tygodnie przez spalone góry Joseph udawał się do miasteczka po zapasy żywności. Któregoś razu czekał na niego list. Thomas pisał krótko: „Trawa tu jest. W drodze straciliśmy trzysta sztuk. To, co przeżyło, już się upasło. Rama czuje się dobrze, dzieci też. Z powodu suszy opłaty za pastwiska są bardzo wysokie. Dzieci kąpią się w rzece”. Joseph odszukał w miasteczku Romasa, który szerzej opowiedział mu o przegonie bydła przez góry. Opowiedział mu, jak krowy padały jedna za drugą, jak nie chciały się podnosić, nawet pod uderzeniami bicza; umęczone, tylko z wyrzutem spoglądały w piekące słońce. Romas wyczuwał, czy mają jeszcze jakieś siły. Gdy traciły je zupełnie i nie były w stanie iść dalej, strzelał, by się nie męczyły; oczy im się trochę przymykały, szkliły i nie zmieniały wyrazu. Brakowało paszy i wody. Bydło zapełniało wszystkie drogi, a farmerzy gospodarujący wzdłuż nich byli wrogo nastawieni do przegonów. Pilnowali swoich granic i strzelali do każdego zwierzęcia, które je przekraczało. Pobocza szlaków zawalone były ścierwem padłego bydła, a w powietrzu unosił się odór gnijącego mięsa. Rama, w obawie, by dzieci się nie pochorowały, pozawiązywała im buzie co chwilę zwilżanymi chusteczkami. W miarę przebytych mil stado stawało się coraz mniejsze. Odpoczywali całe noce, ale krowy nie miały już siły szukać trawy. Romas odesłał najpierw jednego z poganiaczy, później następnego, w miarę jak topniało stado. Tylko on i dwaj inni pozostali tak długo, aż dotarli do rzeki, a krowy, na kolanach, piły i żarły przez całą noc. Romas uśmiechał się, gdy to opowiadał, a w jego głosie nie dało się wyczuć żadnej emocji. Ale gdy skończył opowiadać, zerwał się na nogi i tylko jeszcze przez ramię rzucił: – Pański brat zapłacił mi za wszystko. – I zniknął w saloonie.

Joseph, kiedy go słuchał, czuł tępy ból w podbrzuszu i był zadowolony, że Romas tak nagle odszedł. Kupił zapasy i ruszył w powrotną drogę do swego lasu. Tym razem nawet nie widział zeschniętej ziemi, spękanej i martwej. Nie czuł słabego poszarpywania krzaków, kiedy przez nie przejeżdżał. Teraz jego myśli zaprzątała zakurzona droga, a umysł został opanowany przez obraz wycieńczonego, zdychającego bydła. Bolało go to, co usłyszał, i wiedział, że to bolesne uczucie wkroczy razem z nim pomiędzy opiekuńcze sosny. Poszycie lasu już wymarło, ale wyniosłe pnie ciągle jeszcze ochraniały głaz. Susza skradała się najpierw górnymi warstwami gleby i zabijała wszystko, co płytko zapuściło korzenie. Korzenie sosen docierały aż do skalnego podłoża, gdzie znajdowały resztki wody. Igły były jeszcze ciągle zielone. Joseph wjechał na polanę i najpierw upewnił się, czy kamień jest jeszcze mokry. Przyjrzał się strumieniowi; po raz pierwszy pozaznaczał sobie, dokąd sięga skraj wody, by zobaczyć, jak szybko jej ubywa. W grudniu przyszedł mróz bez szronu. Słońce świeciło czerwono a nad ziemią hulał północny wiatr, napełniający duszącym kurzem powietrze i unoszący w górę resztki zeschniętych liści. Joseph zszedł na farmę, by przynieść sobie namiot do spania. Na podwórzu uruchomił wiatrak studzienny i po chwili usłyszał, jak pompa z sykiem zasysa powietrze. Szybko wyłączył mechanizm i skrzydła stanęły w miejscu. Kiedy po stoku wspinał się na górę, nawet się nie oglądał za siebie. Tego popołudnia zobaczył nad zachodnim pasmem wzgórz kłębiące się mgły. Mógłbym pojechać do starego – pomyślał. – Mógłbym się jeszcze wielu rzeczy od niego nauczyć. Zdał sobie jednak zaraz sprawę, że to niemożliwe. Wiedział, że nie byłby w stanie opuścić kamienia. Bałby się, że mech na nim uschnie. Wjechał na polanę i rozbił namiot. Wziął wiadro i oblał głaz. Zaczynało się dziać coś złego: woda w strumieniu obniżyła się o dobre dwa cale. Gdzieś w głębi ziemi susza zaczynała atakować i to źródło. Joseph nabrał wody do wiadra, wylał ją na głaz i szybko napełnił je ponownie. Dół był wnet pusty – Joseph musiał czekać dobre pół godziny, zanim znowu się napełnił. Po raz pierwszy poczuł strach. Wczołgał się do niewielkiej jamy pod głazem i dostrzegł małą szczelinę, z której wolno sączyła się woda. Wycofał się cały mokry. Siadł nad strumykiem i patrzył, jak woda bardzo powoli wypełnia dół. Wiatr nerwowo targał gałęziami sosen. Ona wygra – pomyślał. – Ta susza nas zmoże. – I znowu poczuł strach. Wieczorem wyszedł z lasu i obserwował zachodzące nad Puerto Suelo słońce. Znad niewidocznego stąd morza uniosła się mgła i zakryła je. W przeraźliwym zimnie zapadającego

wieczoru Joseph zebrał naręcze suchych gałązek i worek szyszek na ogień. Tej nocy rozpalił go blisko dołu z wodą, by w jego świetle móc obserwować niknący strumyk. Kiedy skończył swoją mizerną kolację, oparł się plecami o siodło i obserwował wodę bezszelestnie spływającą do dołu. Wiatr ustał i drzewa stały nieruchomo. Joseph wyczuwał, jak dokoła lasu skrada się susza, jak przemyka po wyschniętych zboczach, jak krąży i zagląda w każdy zakamarek wokół drzew. I słyszał przerażony szept ziemi; susza objawiała i tu swą niszczącą moc. Wziął wiadro i podstawił je pod cieknący ostatkiem sił strumyk. Skoro się tylko napełniło, brał je i zawartość wylewał na kamień. I znowu siadał, i czekał, aż naczynie się napełni. Napełnianie trwało coraz dłużej. Sowy bezszelestnie latały między drzewami, nie było już prawie nic, na co mogłyby jeszcze zapolować. W panującej ciszy Joseph usłyszał nikły, powolny tętent. Wstrzymał oddech. Zbliża się do tego wzgórza. Dotrze tu jeszcze tej nocy… – pomyślał. – Nabrał głęboko powietrza i znowu słuchał rytmicznego odgłosu. – Kiedy dotrze do tego miejsca, ta ziemia umrze. I umrze strumyk. Odgłos zbliżał się powoli. Joseph nasłuchiwał, oparty o głaz. Wtem jego koń podniósł łeb i zarżał. Odpowiedziało mu dalekie rżenie z dołu, spoza lasu. Joseph podniósł się i stanął przy ognisku z wyciągniętymi ramionami i opuszczoną głową, jakby się przygotowywał na przyjęcie ciosu. W ciemności zobaczył jeźdźca wjeżdżającego na polanę i zatrzymującego konia. Jeździec robił wrażenie wyższego od pni drzew i zdawało się Josephowi, że bladoniebieska poświata otacza jego głowę. W tym momencie usłyszał ciche wołanie. – Panie Wayne! Joseph westchnął z ulgą i rozluźnił napięte mięśnie. – To ty, Juanito – rzekł zmęczonym głosem. – Poznaję twój głos. Juanito zsiadł z konia, uwiązał go i podszedł do ognia. – Byłem już w Nuestra Señora, ale tam mi powiedziano, że został pan tu sam. Pojechałem więc na farmę, ale domy zastałem puste. – Skąd wiedziałeś, że tu możesz mnie znaleźć? – spytał Joseph. Juanito ukląkł przy ognisku i grzał zziębnięte ręce. Dorzucił trochę suchych gałązek, by rozniecić większy płomień. – Zapamiętałem, co pan kiedyś powiedział swojemu bratu, señor. Powiedział pan: „To miejsce jest jak świeża woda”. Jechałem przez spalone góry, więc wiedziałem, że tylko tu może pan być. Teraz, kiedy ogień dawał nieco więcej światła, Juanito mógł spojrzeć w twarz Josepha. – Nie jest pan zdrowy, señor. Jest pan wychudzony i chory. – Jestem zupełnie zdrowy, Juanito.

– Wygląda pan, jakby miał gorączkę. Powinien pan jutro pojechać do lekarza. – Nic mi nie jest. A dlaczego ty tu przyjechałeś, Juanito. Chłopiec uśmiechnął się gorzko do bolesnych wspomnień. – Nie ma już powodu, dla którego musiałem stąd wyjechać. Dowiedziałem się o tym, i przyjechałem. Mam synka, señor. Widziałem go zeszłego wieczoru. Jest podobny do mnie. Ma niebieskie oczy i zaczyna mówić. Dziadek nazwał go Chango i mówi, że to jest trochę piojo, i śmieje się. Ten Garcia to szczęśliwy człowiek. Twarz Juanita rozjaśniła się z zadowolenia, ale wnet znowu posmutniała. – Opowiedzieli mi o panu i o… pani. W kościele palą się za nią świeczki. Joseph wstrząsnął się na to wspomnienie. – To wtedy wszystko się zaczęło, Juanito. Już wtedy czułem, że to się zaczyna. Wiedziałem, że się skrada w naszą stronę. Teraz opanowało już wszystko. Pozostał jeszcze jedynie ten skrawek… – Co pan ma na myśli, señor? – Widzisz, Juanito, to było tak. Najpierw była ta ziemia. Potem przyjechałem, by jej doglądać. Teraz ta ziemia jest niemal martwa. Pozostał jedynie ten głaz i… ja. Ja jestem tą ziemią. Oczy mu posmutniały. – Opowiadała mi kiedyś Elizabeth o człowieku, który uciekał przed swoim losem. Skrył się w cieniu ołtarza. – Joseph uśmiechnął się na wspomnienie żony. – Elizabeth znała stosowne opowiadanie na każdą okazję, opowiadanie, które nawiązywało do bieżących wydarzeń, a jednocześnie mówiło, jak cała historia może się skończyć. Zapadło milczenie. Juanito nałamał trochę suchych patyków i rzucił je na dogasający żar. – Dokąd się udałeś, kiedy stąd odszedłeś? – spytał Joseph. – Najpierw do Nuestra Señora. Odszukałem Williego i zabrałem go ze sobą – Juanito spojrzał Josephowi prosto w oczy. – To był sen, señor. Pamięta pan ten sen? Śniła mu się ziemia, twarda i spopielona, złowrogo połyskująca w słońcu. W tej ziemi były dziury. Ludzie, którzy się z nich wyłaniali, rozrywali go na strzępy, jak muchę. Taki był ten sen. Biedny Willie. Zabrałem go ze sobą. Pojechaliśmy do Santa Cruz i pracowaliśmy niedaleko miasta, na ranczu w górach. Tamta kraina bardzo się różniła od ziemi z jego snu. Juanito przerwał opowiadanie i spojrzał w górę, na niebo, na którym księżyc ponad czubkami drzew pokazał swoją twarz. – Poczekaj chwilę – rzekł Joseph, wziął pełne wiadro i rozlał wodę po całym kamieniu. Juanito pilnie go obserwował, ale nic nie powiedział. – Nie lubię księżyca – podjął opowieść Juanito. – Pracowaliśmy w górach, pasąc bydło w lesie, i Willie czuł się szczęśliwy. Czasem miewał sny, ale zawsze byłem przy nim i zawsze mogłem mu pomóc. Po każdym takim śnie jechaliśmy do miasta, piliśmy whiskey i mieliśmy dziewczynę. – Juanito nasunął kapelusz na oczy; nie chciał oglądać księżyca. – Którejś nocy

Willie znowu miał swój sen, więc następnego wieczoru pojechaliśmy do Santa Cruz. Jest tam plaża, a na niej wesołe miasteczko z namiotami i małymi wozami, którymi można się było przejechać. Willie bardzo lubił takie rzeczy. Szliśmy plażą i zobaczyliśmy człowieka, który stał tam z teleskopem do oglądania księżyca. Obejrzenie kosztowało pięć centów. Ja popatrzyłem pierwszy, Willie za mną – Juanito odwrócił się od Josepha. – Willie bardzo się rozchorował. Wiozłem go przed sobą na siodle, a jego konia uwiązałem do swojego. Willie nie potrafił tego znieść i powiesił się na gałęzi jeszcze tej samej nocy. Potrafił sobie dawać jakoś radę, jak długo te jego sny były jedynie snami, ale jak zobaczył, że miejsce z jego snu istnieje w rzeczywistości, nie mógł się z tym pogodzić. Te dziury, señor, i te martwe suche miejsca. One rzeczywiście istniały. Widział je przez teleskop. – Juanito z trzaskiem złamał trzymane w ręku gałązki i rzucił je do ognia. – Rano znalazłem go martwego. Joseph poderwał się. – Roznieć większy ogień, Juanito. Nastawię wodę na kawę. W nocy będzie zimno. Juanito nałamał drobnych gałązek, a potem nazbierał grubszych. – Bardzo chciałem wrócić, señor. Po jego śmierci poczułem się bardzo samotny. A pana sprawy już się wyjaśniły? – Tak. Wszystko jasne. To zresztą nigdy nie było we mnie. Drzewo… Ale tu muszę zostać sam. Bez ciebie… Juanito wyciągnął rękę takim ruchem, jakby chciał dotknąć ramienia Josepha, ale cofnął ją w ostatniej chwili. – Czemu pan tu został? Powiedziano mi, że odeszło bydło, odeszła cała rodzina. Niech pan wyjedzie stąd ze mną, señor. Przy świetle ogniska Juanito wpatrywał się w twarz Josepha i zauważył, jak tężeje mu wzrok. – Pozostał już tylko ten głaz i strumień. Wiem, jak to się skończy. Strumień zanika. Już wkrótce zniknie całkiem. Mech zżółknie, zbrązowieje, będzie się kruszył przy dotyku. I wtedy pozostanę już tylko ja. A ja będę trwał. Oczy błyszczały mu jak w gorączce. – Będę trwał aż do śmierci. A kiedy ona nadejdzie, nie zostanie już nic. – Zostanę z panem – oświadczył Juanito. – Nadejdą deszcze. Poczekam tu z panem do ich nadejścia. – Nie chcę, żebyś tu zostawał – powiedział roztrzęsionym głosem Joseph. – Jeślibyś tu został, czas oczekiwania bardzo by się rozciągnął. Teraz jest tylko noc i dzień, światło i ciemność. Jeśli ty tu zostaniesz, będzie tysiąc różnych przerw rozwlekających czas, przerw między słowami, między krokami… Czy daleko jeszcze do Bożego Narodzenia? – spytał nagle. – Boże Narodzenie już minęło – odrzekł Juanito. – Za dwa dni będzie Nowy Rok. – Ach, tak – westchnął Joseph i oparł się plecami o siodło, palcami zaczął przeczesywać

brodę. – Nowy Rok – powtórzył za Juanitem. – A widziałeś gdzieś chmury, jak tu jechałeś? – Żadnych nie widziałem, señor. Wydawało mi się, że unosi się trochę mgły. Nawet księżyc nie ma swojego otoku. – Może chmury pojawią się rano? – spytał Joseph. – Nowy Rok jest tak blisko, że mogą się pojawić… Wziął wiadro i wylał wodę na głaz. W milczeniu siedzieli przed ogniem, dorzucając co chwilę gałązek, a księżyc przemieszczał się na niebie. Chwytał mróz, więc Joseph dał chłopcu jeden ze swoich koców, by się okrył. Razem czekali, aż wiadro napełni się ponownie. Juanito nie zadawał żadnych pytań na temat głazu. Joseph zaczął sam: – Muszę dopilnować, by nic z tych resztek wody się nie zmarnowało. I tak jest jej za mało. Juanito przestraszył się. – Jest pan chory, señor. – Ależ nie. Jestem zupełnie zdrowy. Nie pracuję i mało jem, to prawda, ale czuję się dobrze. – Czy pomyślał pan, by odwiedzić ojca Angelo? – spytał nagle Juanito. – Tego księdza? Nie. Czemu miałbym go odwiedzać? Juanito rozłożył bezradnie ręce, jakby w ten sposób chciał pomniejszyć wagę tego, o czym mówił. – Nie wiem. Ale to mądry człowiek. I ksiądz. Jest blisko z Bogiem… – Co on może zrobić? – spytał Joseph. – Tego też nie wiem, señor. Ale wiem, że to mądry człowiek. Przed wyjazdem, zaraz po tamtych wydarzeniach, poszedłem do niego i wyspowiadałem się. To mądry człowiek. Powiedział mi wtedy, że pan też jest mądry powiedział: „Ten człowiek któregoś dnia zapuka do moich drzwi. To może się zdarzyć nawet w nocy. Bo w swojej mądrości będzie potrzebował jeszcze siły”. To dziwny człowiek, señor. Spowiada, zadaje pokuty, czasem mówi. Ludzie nie zawsze rozumieją. Patrzy ponad ich głowami i nie myśli o tym, czy go rozumieją, czy nie. Niektórzy go nie lubią. Boją się go. Joseph pochylił się w stronę Juanita i słuchał z zainteresowaniem. – Czego mógłbym się po nim spodziewać? – spytał. – Co mógłby mi dać, czego ja potrzebuję? – Nie wiem. Może mógłby się za pana pomodlić. – Myślisz, że to byłoby dobre, Juanito? Myślisz, że on może otrzymać to, o co prosi? – Tak. On prosi za pośrednictwem Najświętszej Dziewicy. Może otrzymać to, o co się modli. Joseph znowu oparł się plecami o siodło i niespodziewanie roześmiał się. – Pójdę – powiedział. – Muszę wykorzystać wszystkie możliwości. Popatrz, Juanito. Ty znasz to miejsce i twoi przodkowie też je znali. Czemu, kiedy zaczynała się susza, ludzie nie

przychodzili tutaj? Przecież to jest miejsce, gdzie trzeba było przyjść. – Starzy powymierali – odrzekł spokojnie Juanito. – A młodzi pewnie zapomnieli. Ja zapamiętałem je tylko dlatego, że moja matka tu ze mną przychodziła. Księżyc zachodzi. Nie chce się pan trochę przespać, señor? – Spać? Nie, nie chcę spać. Muszę pilnować wody. – Ja popilnuję. Nie zmarnuje się ani kropla. – Nie chcę spać – rzekł Joseph. – Czasem prześpię się trochę za dnia, w czasie kiedy wiadro się napełnia. To mi wystarcza. Przecież nie pracuję. Wstał, nachylił się, by wziąć wiadro, i nagle zawołał: – Patrz, Juanito! Zapalił zapałkę i nachylił się nad strumykiem. – Jest więcej wody! To twoja zasługa. To twoje przyjście to sprawiło. Patrz, sięga już powyżej znaków. Jakieś dobre pół cala… Podbiegł do głazu i nachylił się nad wgłębieniem. Zapalił drugą zapałkę, by przyjrzeć się źródełku. – Mocniej płynie! – zawołał. – Rozpal większe ognisko! – Księżyc zaszedł – rzekł Juanito. – Niech pan się położy, señor. Będzie pan potrzebował snu. – Nie! Rozpal większe ognisko, żeby było dużo światła. Chcę przyglądać się wodzie. Coś dobrego musiało wydarzyć się w miejscu, skąd bierze początek ta woda. Może urośnie z niej strumień, a my będziemy się mogli stąd wynieść i znowu objąć tę ziemię w posiadanie? Może najpierw niewielki krąg zieleni, potem coraz większy i większy… W dół stoku, aż po tamtą płaszczyznę… Patrz, Juanito! To już jest więcej jak pół cala powyżej znaku! Jest więcej niż cal! – Powinien się pan przespać – nalegał Juanito. – Potrzebuje pan snu. Widzę, że woda się podnosi. Będzie ze mną całkowicie bezpieczna. – Dotknął ramienia Josepha. – Proszę, niech się pan położy. Joseph położył się w końcu i pozwolił nakryć kocami. Z błogą świadomością, że wody w strumieniu przybywa, zasnął kamiennym snem. Juanito siadł w ciemności i co jakiś czas uczciwie wylewał wodę z wiadra na kamień. Dla Josepha był to pierwszy od długiego czasu odpoczynek. Juanito podtrzymywał ogień, dorzucając gałązek i grzejąc się. W ciągu nocy mróz gęstą białą szadzią okrył całą okolicę. Chłopiec spoglądał na śpiącego Josepha. Widział, jak ten wychudł i jak posiwiały mu włosy. Przypominał sobie indiańskie przypowieści, jakie opowiadała mu matka, o wielkim mglistym duchu i o żartach, jakie sobie stroi z ludzi i innych duchów. Później, kiedy dłużej patrzył w twarz Josepha, myślał o starym kościółku w Nuestra Señora, ze ścianami z suszonej w słońcu cegły i z podłogą z ubitej gliny. Pod samym dachem były otwory i ptaki nieraz wlatywały do środka w czasie mszy. Czasem nawet brudziły na głowę świętego Józefa

i na niebieski płaszcz Najświętszej Panienki. W myślach ujrzał ukrzyżowanego Chrystusa, martwego i zalanego krwią. W Jego obliczu nie było bólu, bo już nie żył. Z tej twarzy bił jedynie zawód i zdumienie. A przede wszystkim zmęczenie. Chrystus nie żył i skończyło się Życie… Juanito rozpalił większe ognisko, by lepiej przyjrzeć się twarzy Josepha. Widać było na niej to samo – zawód i zmęczenie. Ale nie była martwa. Nawet we śnie szczęka uparcie wysuwała się do przodu. Juanito przeżegnał się, podszedł do legowiska i poprawił koce na śpiącym. Oczekiwał nadejścia świtu i regularnie wylewał na głaz wodę z wiadra. W ciągu nocy strumyk odrobinę się powiększył. Omywał zatknięty przez Josepha patyk. Zaczął nawet cichutko szemrać. Wstało zimne słońce, które opromieniło las. Joseph przebudził się. – Co z wodą? – rzucił zaraz pytanie. – Strumień powiększył się – odpowiedział, uśmiechając się, Juanito. – Powiększył się, kiedy pan spał. Joseph zrzucił koce, by sprawdzić prawdziwość słów chłopaka. – Rzeczywiście, większy – potwierdził. Dotknął ręką mchu. – Dobrze go podlewałeś, Juanito. Dziękuję ci. Nie wydaje ci się zieleńszy niż wczoraj? – W nocy nie zauważyłem koloru – odparł Juanito. Zrobili sobie śniadanie, siedli przy ognisku i pili kawę. – To idziemy dzisiaj do ojca Angelo – raczej stwierdził, niż spytał Juanito. Joseph wolno pokręcił głową. – Zmarnowalibyśmy w ten sposób zbyt dużo wody. A zresztą nie ma już potrzeby tam chodzić. Wody w strumieniu i tak przybywa. – Ale byłoby dobrze dla pana zobaczyć się z księdzem – upierał się Juanito. Nie podniósł wzroku; bał się spojrzeć w oczy Josepha. – Po powrocie z takiego spotkania poczuje się pan dobrze. Człowiek czuje się lepiej nawet, jeśli wyzna tylko te najmniejsze winy. – Ale ja nie należę do tego kościoła. Nie mogę się w nim spowiadać. To wyraźnie zmartwiło chłopca. – Z ojcem Angelo może zobaczyć się każdy – rzekł w końcu. – Ludzie, którzy w kościele nie byli od dzieciństwa, przychodzą do ojca Angelo, jak dzikie gołębie wieczorem do wody… Joseph odwrócił się. – Ale wody przybywa – powiedział. – I nie ma potrzeby tam chodzić. Juanito był pewny, że ojciec Angelo będzie mógł pomóc Josephowi, więc nie dawał za wygraną. – Żyję w tej krainie od urodzenia, señor, a pan bardzo krótko. Dzieją się tu rzeczy, o których pan nie wie. – Jakie znowu rzeczy? – spytał Joseph.

Juanito spojrzał mu prosto w oczy. – Wiele razy już to widziałem, señor – powiedział cicho. – To źródełko zawsze przed śmiercią się ożywia. Joseph, spłoszony, spojrzał na strumyk. – A więc to jest oznaka końca? – Tak. Jeśli Bóg tu czegoś nie zrobi, to źródełko wkrótce umrze. Joseph kilka minut siedział w milczeniu, kołysząc się lekko w przód i w tył. Potem nagle wstał i chwycił siodło. – Jedziemy do księdza – rzekł krótko. – On chyba będzie mógł coś pomóc – ucieszył się Juanito. Joseph z siodłem w rękach szedł w stronę konia. – Muszę wykorzystać wszystkie możliwości. Płakał. Kiedy osiodłali konie, Joseph podszedł do strumyka i jeszcze raz oblał kamień. – Wrócę, zanim zdąży wyschnąć – rzekł. Jechali ścieżką na skróty, tak że na główny trakt wyjechali dopiero po jakimś czasie. Spod końskich kopyt unosił się obłok kurzu. Powietrze było ostre i czuć w nim było nadchodzący mróz. W połowie drogi do Nuestra Señora zerwał się wiatr i napełnił całą dolinę tumanami pyłu, tak że widać było tylko żółtawe obłoki, które wkrótce zasłoniły nawet słońce. Juanito odwrócił się w siodle i popatrzył na zachód, skąd nadszedł wiatr. – Mgła unosi się nad wybrzeżem – oznajmił. Joseph nawet w tamtą stronę nie spojrzał. – Tam jest tak zawsze. Jak długo będzie istniał ocean, susza wybrzeżu nie grozi. – Ale wiatr wieje z zachodu – rzekł z nadzieją w głosie Juanito. Joseph zaśmiał się gorzko. – Każdego innego roku w takim przypadku nakrywalibyśmy stogi siana i sągi drewna. Jednak tego roku często wieje z zachodu i nic się nie dzieje. – Ale kiedyś musi przecież zacząć padać. – A dlaczego niby musi? Wymarła ziemia wyprowadzała Josepha z równowagi. Miał za złe górom, że są nagie, i drzewom, że nie mają liści. Żyły jeszcze tylko dęby, ale ich zieleń pokryła gruba warstwa kurzu. Joseph i Juanito wjechali w cichą ulicę Nuestra Señora. Połowa mieszkańców już się stąd wyniosła, gdzieś pewnie do krewnych, w szczęśliwsze okolice. Porzucili domy, wypalone słońcem podwórka i puste kurniki. Romas stał w drzwiach i bez słowa pomachał im ręką. Pani Gutierrez popatrzyła za nimi przez okno. Przed saloonem nie było zwykłych klientów. Kiedy jechali w górę ulicy, w stronę przysadzistego kościółka, kończył się krótki zimowy dzień. Dwóch czarnych chłopców bawiło się na drodze, po kostki w piachu. Joseph i Juanito

uwiązali konie do starego drzewa oliwkowego. – Pójdę do kościoła i zapalę świeczkę – powiedział Juanito. – Dom ojca Angelo jest z tyłu kościoła. Kiedy będzie pan gotowy, to jestem w domu swojego teścia. Odwrócił się i chciał wejść do kościoła, ale Joseph go zatrzymał. – Posłuchaj, Juanito. Nie masz ze mną wracać. – Ale ja bardzo chcę, señor. Jestem przecież pana przyjacielem. – Nie chcę, żebyś tam był – powiedział zdecydowanie Joseph. – Chcę być sam. Oczy Juanita spochmurniały; odmowa Josepha bardzo go zabolała. – Tak, przyjacielu – powiedział cicho i wszedł w otwarte drzwi kościoła. Dom ojca Angelo, niewielki, z pobielonymi wapnem ścianami, stał tuż za kościołem. Joseph wszedł po schodach i zapukał do drzwi. Ojciec Angelo otworzył je niemal natychmiast. Ubrany był w zniszczony habit i parę drelichowych spodni. Twarz miał bledszą niż zwykle i zaczerwienione od czytania oczy. Uśmiechnął się na powitanie. – Proszę wejść – powiedział. Joseph znalazł się w maleńkim pokoiku ozdobionym kilkoma świętymi obrazkami. W rogu leżał stos grubych, oprawnych w cielęcą skórę starych ksiąg, zapewne z dawnej misji. – Mój znajomy, Juanito, powiedział mi, bym tu przyszedł – rzekł Joseph; wyczuwał spokój promieniujący od tego księdza, jego miękki głos niósł ukojenie. – Myślałem o tym, że kiedyś tu przyjdziesz – rzekł ojciec Angelo. – Siądź. Czyżby zawiodło cię drzewo? Joseph poczuł się zbity z tropu. – Już kiedyś mówił pan o drzewie. Wie pan coś o tym? Ojciec Angelo roześmiał się. – Jestem dość długo kapłanem, by od razu poznać każdy przedmiot kultu. Ale może będziesz mówił do mnie „ojcze”, co? Wszyscy tak się do mnie zwracają. Joseph poczuł wewnętrzną moc tego człowieka. – To Juanito mi powiedział, bym tu przyszedł, ojcze. – Dobrze. Ale na drzewie zawiodłeś się? – Mój brat zabił to drzewo – odparł ponuro Joseph. Ojciec Angelo był wyraźnie zmartwiony. – To bardzo źle. To bardzo głupio. Tego robić nie wolno. – To drzewo nie żyje. Stoi martwe. – A ty w końcu przyszedłeś do kościoła… Joseph uśmiechnął się smutno. – Nie, ojcze – odpowiedział. – Przyszedłem cię prosić, byś pomodlił się o deszcz. Pochodzę z Vermont, a tam różne rzeczy opowiadano o waszym kościele… Ksiądz tylko skinął głową. – Wiem, co tam się mówi o kościele.

– Ale ta ziemia umiera! – zawołał nagle Joseph. – Módl się za nią, ojcze! Modliłeś się o deszcz? Ksiądz popatrzył na niego zakłopotany. – Będę się modlił za twoją duszę, mój synu. A deszcz przyjdzie. Odprawiłem mszę w tej intencji. Deszcz przyjdzie. Bóg sprawia, że przychodzi deszcz, i sprawia, że jest susza. Według swojej woli i wiedzy. – Skąd wiesz, że przyjdzie deszcz, ojcze? – dopytywał się Joseph. – Ta ziemia umiera. – Ziemia nigdy nie umiera – rzekł ostro ksiądz. Joseph spojrzał na niego, zły. – Skąd wiesz? Pustynie też kiedyś tętniły życiem. To, że człowiek choruje i z choroby wychodzi, wcale nie znaczy, że nigdy nie umrze. Ojciec Angelo wstał ze swego krzesła i stanął nad Josephem. – Jesteś chory, mój synu. Chore jest twoje ciało i chora jest dusza. Przyjdziesz do kościoła pomodlić się o jej zdrowie? Uwierzysz w Chrystusa i pomodlisz się za nią? Joseph poderwał się z krzesła i stanął przed księdzem, wściekły. – Moja dusza?! A do diabła z nią! Powiedziałem ci, że to ta ziemia umiera. Za nią się módl! Ksiądz spojrzał w jego błyszczące oczy; domyślał się dokładnie, co dzieje się w jego duszy. – Bóg na pierwszym miejscu stawia ludzi – oświadczył. – Ich zbawienie od kary piekielnej. Z Josepha opadł nagle gniew. – Pójdę już, ojcze – powiedział potulnie. – Powinienem był to wiedzieć. Wrócę teraz do kamienia i będę czekał. Szedł w stronę drzwi, a ojciec Angelo za nim. – Będę się modlił za twoją duszę, synu. Jest w niej dużo bólu. – Do widzenia, ojcze, i dziękuję – powiedział i zniknął w ciemności. Kiedy Joseph odszedł, ojciec Angelo, wstrząśnięty tragedią tego człowieka, wrócił do swego krzesła. Spojrzał na jeden z obrazów, Zdjęcie z krzyża, i pomyślał: Dzięki Bogu, że ten człowiek nie wmawia sobie żadnego posłannictwa, że nie czuje potrzeby, by go pamiętano, by w niego wierzono – gdyż zrodziła się w nim bluźniercza myśl: – bo inaczej mógłby się stać tu, na Zachodzie, nowym Chrystusem. Ojciec Angelo wstał i poszedł do kościoła. Przed głównym ołtarzem modlił się za duszę Josepha. Modlił się też o przebaczenie swych bluźnierczych myśli, a potem, zanim wyszedł z kościoła, modlił się o deszcz, by przyszedł szybko i utrzymał przy życiu tę umierającą ziemię.

Rozdział 25 Joseph dociągnął popręg i odwiązał linkę od oliwkowego drzewa. Dosiadł konia i skierował go w stronę farmy. Zapadła głęboka noc. Było bardzo ciemno, jak zawsze przed wschodem księżyca. W oknach kilku domów wzdłuż ulicy paliły się światła, przytłumione parą osiadłą po wewnętrznej stronie szyb. Nim ujechał kawałek, Juanito znalazł się u jego boku. – Chcę jechać z panem, señor – oznajmił stanowczo. Joseph westchnął ciężko. – Nie, Juanito. Już ci powiedziałem. – Nic pan nie jadł. Alice czeka na pana z ciepłą kolacją. – Nie, dziękuję. Pojadę już. – Ale noc jest bardzo zimna – upierał się Juanito. – Proszę chociaż wejść na drinka. Joseph spojrzał na ledwo oświetlone okna saloonu. – Dobrze, wypiję – zgodził się. Uwiązali konie do słupka i przez wahadłowe drzwi weszli do środka. Poza barmanem siedzącym za kontuarem wewnątrz nie było nikogo. Spojrzał na wchodzących, podniósł się ze stołka i ścierką wytarł przed gośćmi kawałek blatu. – Panie Wayne – rzekł na powitanie – dawno już tu pana nie widziałem. – Bo nieczęsto bywam w mieście. Whiskey. – Dla mnie też – rzekł Juanito. – Słyszałem, że udało się panu uratować trochę krów, panie Wayne. – Tak, trochę się udało. – To wyszedł pan z opresji lepiej niż wielu innych. Mój szwagier stracił dokładnie wszystko. Opowiadał, jak opustoszały rancza, jak wyzdychało bydło, a ludzie uciekli z Najświętszej Panienki. – Nie ma już żadnego interesu – powiedział. – Dobrze, jak sprzedam tuzin drinków w ciągu dnia. Czasem wpadnie ktoś, kto bierze całą butelkę. Ludzie teraz nie chcą pić w towarzystwie. Biorą butelkę do domu i piją w samotności. Joseph spojrzał na swoją pustą szklankę. – Nalej – powiedział. – Myślę, że tu zaczyna robić się pustynia. Sobie też nalej. Barman nalał. – Kiedy spadną deszcze, wszyscy wrócą. Postawiłbym baryłkę whiskey na drodze, bezpłatnie, byleby deszcz zaczął padać jutro. Joseph wypił zawartość szklanki i pytająco spojrzał na barmana. – A jeśli deszcz w ogóle nie przyjdzie, to co wtedy? – Nie wiem, panie Wayne, i chyba nie chcę wiedzieć. Jeśli deszcz nie spadnie szybko, ja też się będę musiał stąd wynosić. Wystawię beczkę na werandę, by każdy mógł się napić, gdy

nadejdzie burza. Joseph postawił swoją szklankę na kontuarze. – Dobranoc – powiedział. – Mam nadzieję, że twoje życzenie się spełni. Juanito trzymał się go bardzo blisko. – Alice trzyma dla pana ciepłą kolację – powtórzył. Joseph stanął na środku drogi, podniósł głowę i popatrzył w zamglone gwiazdy. – Dobrze. Zgłodniałem po tych drinkach. Idziemy. Alice czekała na nich w drzwiach domu rodziców. – Bardzo się cieszę, że pan przyszedł – powiedziała. – Posiłek jest bardzo skromny, ale to zawsze coś ciepłego. Ojciec i matka pojechali w gościnę do San Luis Obispo i są tam od czasu, jak wrócił Juanito. Czuła się zaszczycona odwiedzinami takiego gościa. Posadziła obu mężczyzn przy stole w kuchni. Stół nakryła śnieżnobiałym obrusem. Zaraz też podała czerwoną fasolę z winem i cieniutkie tortille z sypkim ryżem. – Nie jadł pan przyrządzanej przeze mnie fasoli, panie Wayne, od – no, od bardzo dawna. Joseph uśmiechnął się. – Jest bardzo dobra. Elizabeth zawsze mówiła, że najlepsza na świecie. Alice wstrzymała oddech. – Cieszę się, że pan o niej wspomina – rzekła; oczy miała pełne łez. – A dlaczego miałbym jej nie wspominać? – Pomyślałam, że to może być bardzo bolesne dla pana… – Nie gadaj tyle, Alice – przerwał jej cicho Juanito. – Niech nasz gość spokojnie się naje. Joseph zjadł fasolę i tortillą wytarł talerz do czysta. Potem zgodził się na dokładkę. – Zechciałby pan obejrzeć dziecko? – spytała Alice nieśmiało. – Jego dziadek nazywa go Chango, ale to nie jest jego imię. – Pewnie już śpi – powiedział Juanito. – Ale obudź go i przynieś. Przyniosła rozespanego chłopca i postawiła go na podłodze przed Josephem. – Widzi pan? Ma szare oczy. To taka mieszanka: niebieskie po ojcu i czarne po mnie. Joseph przyjrzał się dziecku bardzo dokładnie. – Jest mocny i piękny. Cieszę się. – Zna już nazwy co najmniej dziesięciu drzew. Juanito chce mu kupić kucyka, jak tylko nadejdą lepsze czasy. Juanito skinął głową. – On jest Chango – rzekł z przekonaniem. Joseph wstał od stołu. – A jak ma na imię? Alice zarumieniła się i podniosła zaspane dziecko. – Nosi imię po panu – powiedziała cicho. – Joseph. Zechciałby go pan pobłogosławić?

– Błogosławić? Ja? No, cóż… ja? Tak. Oczywiście. Wziął chłopca w ramiona, odgarnął mu czarne włoski i pocałował w czoło. – Rośnij mocny. Rośnij wielki i mocny. Alice odbierała dziecko z jakimś dziwnym uczuciem: jakby już nie w pełni do niej należało. – Położę go i przejdziemy do salonu. Joseph podszedł do drzwi. – Dziękuję, ale ja muszę już iść – oznajmił. – Dziękuję za kolację i za to, że dziecko nazwaliście moim imieniem. Alice prosiła, by został jeszcze, ale Juanito uciszył ją. Wyszedł za Josephem na podwórze. Dociągnął koniowi popręg, wetknął wędzidło do pyska. – Boję się, że pan odchodzi – powiedział w końcu. – Czemu miałbyś się bać? Popatrz, wschodzi księżyc. Juanito spojrzał w górę i nagle krzyknął, podniecony: – Jest pierścień dokoła! Joseph zaśmiał się gardłowo i wskoczył na konia. – Tej krainy dotyczy powiedzenie, którego nauczyłem się dawno temu: „W suchy rok nie wierz żadnym znakom”. Dobranoc, Juanito. Juanito przez chwilę szedł obok konia. – Dobranoc, señor – powiedział. – Proszę uważać na siebie. Poklepał konia i zatrzymał się. Patrzył w ślad za Josephem, dopóki ten nie zniknął w ciemności nocy. Joseph, zwrócony plecami do księżyca, ruszył, nie oglądając się już na nic. W zamglonym świetle ziemia wyglądała jak nierzeczywista. Suche drzewa robiły wrażenie zjaw ze skondensowanej pary. Wyjechał z miasta drogą nad rzeką. Czuł ostry zapach kurzu unoszącego się spod kopyt końskich. Daleko na północy widać było pobłyski zorzy polarnej, rzadko widywanej tak daleko na południu. Kamienny księżyc unosił się coraz wyżej i szedł za Josephem. Góry wyglądały jak obramowane fosforyzującą poświatą. Blade, zimne światło, podobne do tego, jakim świeci robaczek świętojański, zdawało się przeświecać przez powierzchnię tej ziemi. To była noc do wspomnień. Przypomniał sobie, jak ojciec przekazał mu błogosławieństwo. Pomyślał o nim teraz i poczuł potrzebę przekazania go dalej, wraz ze swoim imieniem. I przypomniał sobie czas, kiedy duch ojca unosił się nad tą ziemią, gdy każda skała i każdy krzak były bliskie i drogie. Przypomniał sobie też, jak pachniała mokra ziemia i jak korzenie roślin tworzyły splątaną gęstwę tuż pod jej powierzchnią. Koń stąpał ciężko, ze smutno opuszczoną głową, jakby część jej ciężaru chciał oprzeć na uździe. Myśli Josepha niepewnie obracały się wokół minionych zdarzeń; każde przybierało kolor nocy. Nabierał dystansu w stosunku do tej ziemi.

Coś się zaczyna zmieniać – pomyślał. – To już niedługo, jak coś się wydarzy. Zerwał się wiatr. Joseph już wcześniej słyszał, jak nadchodzi z zachodu, słyszał jego jękliwe zawodzenie na długo przedtem, nim go poczuł, ostry, jednostajny wiatr, pędzący po ziemi zeschnięte liście martwych drzew i krzaków. Miał cierpki zapach. Drobiny, które niósł, siekły go po oczach. W miarę upływającego czasu wiatr się nasilał, a gęsty tuman kurzu przysłaniał światło księżyca. Gdzieś daleko z przodu kojot zawył tęskne wezwanie i zaraz odpowiedział mu drugi z innej strony. Potem oba głosy zlały się w jeden przeraźliwy skowyt, który wiatr poniósł po dolinie. Po chwili odezwał się jeszcze jeden i zaraz wszystkie trzy zawyły unisono. Josepha przeszedł dreszcz. Są głodne – pomyślał. – Niewiele mają padliny do żarcia. Nagle usłyszał dochodzące z przydrożnych krzaków zduszone beczenie cielaka. Natychmiast skierował konia w stronę, skąd dochodził głos. Po chwili znalazł się na niewielkiej otwartej przestrzeni. Zdechła krowa leżała na boku, a chude cielę desperacko usiłowało odnaleźć wymię. Kojoty podjęły swój pogrzebowy zew, ale odsunęły się na przyzwoitą odległość i spokojnie czekały. Joseph zsiadł z konia i podszedł do zdechłej krowy. Jej biodro wyglądało jak górski szczyt, a żebra jak rozpadliny wyżłobione przez wodę podczas ulewy. Krowa zdechła z głodu. Cielę usiłowało odejść, ale było głodne i słabe. Zachwiało się, upadło i znowu próbowało wstać. Joseph wziął linkę, związał cielakowi wszystkie cztery nogi, podniósł zwierzę, zarzucił na przód siodła i wsiadł sam. – Teraz chodźcie na swoją kolację – zawołał w stronę kojotów. – Możecie pożreć tę krowę. Ale niedługo nie będzie tu już co żreć. Spojrzał na blady księżyc majaczący w tumanach kurzu. – Jeszcze trochę, a spłyniesz na ziemię i ją połkniesz, co? – powiedział na głos. Dotknął ręką chudego cielaka. Palcami wyczuł ostre żebra i kościste nogi. Cielę próbowało oprzeć na końskim karku łeb, ale ciągle mu podskakiwał w takt końskich kroków. W końcu Joseph wjechał na szczyt wzgórza, skąd zobaczył zabudowania farmy, wyblakłe i jakby skurczone. Skrzydła wiatraka błyszczały w świetle księżyca. Obraz był dość rozmazany, bo powietrze pełne było kurzu, a wiatr niósł go coraz więcej. Joseph skręcił w bok, nie dojechawszy do zabudowań. Jechał w stronę ciemnego lasu sosnowego. Księżyc zaszedł za zachodnie pasmo gór i wszystko pogrążyło się w ciemności. Wiatr wył na stokach i jęczał w suchych konarach drzew. Koń pochylił łeb, by przeciwstawić się sile wiatru. Joseph dostrzegł kontury lasu, bo pierwsze promienie wschodu zaczęły oświetlać górski grzbiet. Słyszał szept gałęzi i szmer igieł poruszanych wiatrem i jęk konarów trących o siebie. Koń wszedł ostrożnie między drzewa. Tutaj wiatr nie docierał. To miejsce było oazą spokoju, zwłaszcza w porównaniu z tym, co działo się poza lasem. Joseph zsiadł z konia, zdjął cielę i położył je na ziemi. Potem rozsiodłał konia i dał mu podwójną porcję śruty

jęczmiennej. W końcu, z ociąganiem, podszedł do kamienia. Na polanę dochodziło już trochę światła, tak że głaz i drzewa były szare. Joseph wolno przeszedł przez polanę i ukląkł przy strumieniu. Strumień zniknął. Joseph usiadł spokojnie i ręką dotknął dna. Żwir był wilgotny, ale woda ze źródła już nie płynęła. Joseph poczuł się bardzo zmęczony. Wyjący dokoła lasu wiatr i zakradająca się wszędzie susza to za dużo jak na jednego człowieka. Robiło się jasno. Blade smugi światła przebijały się przez kłęby kurzu wiszące w powietrzu. Joseph wstał, podszedł do głazu i pogłaskał go. Mech stawał się już kruchy, zieleń zaczynała blednąć. Mógłbym się wdrapać na ten kamień i przespać trochę – pomyślał. I wtedy słońce ukazało się nad górami i promienie ostrego światła przebiły się między drzewami. Jaśniejące plamy padały na polanę. Usłyszał za sobą odgłos szamotania; to cielę próbowało uwolnić się z pęt. W tym momencie Joseph pomyślał o starym człowieku z urwiska po drugiej stronie gór. Oczy zabłysły mu podnieceniem. – Może to będzie sposób?! – zawołał. Zaniósł cielę na brzeg strumienia, gdzie do niedawna płynęła woda, i scyzorykiem przeciął mu gardło. Krew popłynęła korytem i zabarwiła na czerwono rudy żwir. Trochę jej dopłynęło do wiadra. Wszystko skończyło się bardzo szybko. Mało – pomyślał Joseph. – Biedne, wygłodniałe zwierzę nie mogło mieć jej więcej. Patrzył, jak czerwona strużka wsiąka w ziemię. Zaraz potem traci swój kolor i czernieje. Siadł obok martwego zwierzęcia i znowu pomyślał o starym: Jego tajemnica jest tylko jego tajemnicą. Co pomagało jemu, wcale nie musi pomagać mnie. Strzępiaste obłoki zasłoniły słońce. Joseph przyglądał się umierającym mchom i otaczającym go pniom. To już odeszło. Zostałem zupełnie sam. – I nagle wpadł w panikę. – Czemu miałbym dalej trwać w tym grobowym miejscu? Pomyślał o zielonym kanionie za Puerto Suelo; stracił oparcie głazu i strumienia – zaczął się bać wszechogarniającej suszy. – Idę stąd! – krzyknął, chwycił siodło i zaczął biec przez polanę. Koń podniósł łeb i parsknął, przestraszony. Joseph podniósł siodło wysoko, i zarzucił je na koński grzbiet, ale zwierzę w tym momencie cofnęło się gwałtownie, szarpnęło i rozerwało pęta. Siodło odbiło się i uderzyło Josepha w pierś. Stał przez moment bez ruchu i patrzył, jak koń pędem przemierza polanę i ginie mu z oczu.

Na Josepha spłynął obezwładniający spokój. Opuścił go nagle strach. – Muszę się wspiąć na ten głaz i trochę przespać. W nadgarstku poczuł lekki ból i podniósł rękę, by zobaczyć, co się stało; któraś ze sprzączek przy siodle musiała mu przeciąć skórę. Nadgarstek i dłoń były całe we krwi. Kiedy patrzył na tę niewielką ranę, jego spokój zdawał się jeszcze pogłębiać, całkowicie odcinać go od głazu, polany, lasu, całego świata. – Oczywiście – powiedział głośno. – Najlepiej będzie, jak wdrapię się na ten głaz. Ostrożnie wspinał się po stromej ścianie, aż znalazł się na szczycie i wygodnie ułożył na grubej warstwie mchu. Po chwili odpoczynku wyjął z kieszeni scyzoryk i pomału, ostrożnie otworzył sobie żyły tuż powyżej dłoni. W pierwszej chwili poczuł ostry ból, ale zaraz potem nastąpiła ulga. Patrzył na jasną krew spływającą na mech i wsłuchiwał się w wycie wichru nad koronami drzew. Niebo szarzało. Z każdą chwilą szarzał także Joseph. Leżał na boku z wyciągniętą ręką i wydawało mu się, że jego ciało to jedno ciemne pasmo gór. Potem to ciało stało się jakieś ogromne i lekkie i uniosło się aż do nieba, skąd w tym momencie zaczął padać deszcz. – Powinienem był wiedzieć – wyszeptał. – To ja jestem deszczem. Popatrzył tępo po swym ciele, teraz znowu zmienionym w pasmo gór, urywające się gdzieś przepaścią… Czuł, jak pada deszcz, słyszał szelest lecących kropel i ich uderzenia o ziemię. Widział, jak wzgórza ciemnieją od wody. Serce ziemi przeszył ostry ból. – Ja jestem ziemią – powiedział cicho. – I ja jestem deszczem. Trawa wnet ze mnie wyrośnie. Moc burzy narastała, okrywała świat ciemnością i strugami wody.

Rozdział 26 Deszcz padał w całej dolinie. Już po kilku godzinach na stokach gór potworzyły się niewielkie strumienie i z łoskotem pędziły w dół, by spotkać się w korycie rzeki Najświętszej Panienki. Ziemia pociemniała i piła łapczywie. Sama rzeka kipiała w kamienistym korycie i biegła w stronę przełęczy między wzgórzami. Ojciec Angelo siedział właśnie w swoim niewielkim domku pośród pergaminowych ksiąg i świętych pism, kiedy zaczął padać deszcz. Czytał La Vida del San Bartolomeo. Ale kiedy pierwsze krople zaczęły bić o dach, odłożył księgę na bok. Godzinami wsłuchiwał się w szum wody omywającej całą dolinę i w wesołe odgłosy spienionej rzeki. Od czasu do czasu podchodził do drzwi i wyglądał na dwór. Przez całą pierwszą noc nie zmrużył oka; był zbyt rozradowany ulewą. I cieszył się, bo tak gorąco o ten deszcz się modlił. Do wieczora następnego dnia lało bez zmian. Ojciec Angelo poszedł do kościoła, zmienił świece przed wizerunkiem Najświętszej Dziewicy i pomodlił do Niej. A potem stanął w otwartych drzwiach kościoła i patrzył na rozmokłą ziemię. Po chwili zobaczył, jak Manuel Gomez biegnie dokądś z przemoczoną skórą kojota pod pachą. Za nim między domami przemykał Jose Alvarez z rogami jelenia w ręku. Ojciec Angelo ukrył się głębiej w cieniu bramy, bo tuż pod murem kościoła biegła pani Gutierrez, przyciskając do piersi pogryzioną przez mole skórę niedźwiedzia. Ksiądz domyślił się, co się będzie działo tej deszczowej nocy, i zawrzał gniewem. – Niech tylko zaczną, to ja już im pokażę! Wszedł z powrotem do kościoła. Ze ściany zdjął ciężki krucyfiks i wrócił z nim do domu. W salonie pokrył krzyż fosforem, by był dobrze widoczny w ciemności. Potem siadł i zaczął nasłuchiwać, kiedy odezwą się znajome odgłosy. Przez szum wody i dudnienie deszczu po dachu trudno było dosłyszeć to, na co czekał. Aż w końcu – tak, to było to: dudnienie basowych strun gitar, jękliwe i głębokie. Ojciec Angelo siedział jednak nadal bez ruchu; dziwnie zabrakło mu chęci, by przeszkodzić temu, o czym wiedział, że się zaczyna. Gardłowy śpiew wielu głosów dołączył się do rytmu instrumentów, wznoszący się i opadający. Ksiądz pod zamkniętymi powiekami widział, jak ludzie rozpoczynają magiczny taniec, brnąc po błocie bosymi nogami. Wiedział, że poubierali się w skóry zwierzęce, chociaż nie bardzo wiedzieli, czemu to robią. Pulsujący rytm stawał się coraz głośniejszy i bardziej natarczywy, a głosy śpiewających – coraz wyższe i wibrujące. – Zaraz zaczną zdejmować ubrania i tarzać się w błocie – szeptał do siebie ksiądz. – I parzyć się jak świnie… Narzucił ciężki płaszcz, wziął w ręce krucyfiks i otworzył drzwi. Deszcz bił o ziemię, a w oddali rzeka tłukła się o kamienie. Dźwięk gitar pulsował najniższymi tonami, a śpiew przypominał zwierzęcy charkot. Ojcu Angelo wydało się, że słyszy mlaskanie ludzkich ciał leżących w błocie. Bardzo powoli zamknął drzwi. Zdjął ciężki płaszcz. Odłożył na bok

fosforyzujący krucyfiks. – I tak ich nie zobaczę w ciemności – przekonywał sam siebie. – Znikną mi jak duchy. – Potem dodał jeszcze: – Biedne moje dzieci. Tak bardzo czekali na ten deszcz. W niedzielę na kazaniu ich naprostuję. I może wszystkim zadam jakąś pokutę? Podszedł do swego krzesła, siadł i zasłuchał się w szum wody. Pomyślał o Josephie Waynie. Przypomniał sobie jego wyblakłe z bólu oczy; cierpiał, bo cierpiała ta ziemia. – Ten człowiek musi być teraz bardzo szczęśliwy – powiedział do siebie ojciec Angelo.