Praktyczny Elektronik 2000-03

NR IND 372161

WWW.PE.COM.PL

nr

3’2000 (92)

CENA 4,40 PLN

ISSN 1232-2628

Oto jakie miêdzy innymi programy znajdziecie na naszej p³ycie: – Protel 99 Second Edition, – Eagle ver. 3.55 Win 95 DOS, – PSpice ver. 8.0, – Lab Windows/CVI, – EDWin 1.60, – AVR Studio ver. 1.45, – MPLAB ver. 4.00, – Oscyloskop pod Windows, – MS Internet Explorer 5.0 PL, – Adobe Acrobat Reader 4.0, – programy z PE i wiele innych.

CD – PE1 P³yta wydawnictwa ARTKELE zawiera blisko 2000 stron z archiwalnych numerów PE z lat 1992÷1997 zapisanych w formacie Portable Document File (PDF). Znajdziecie tu równie¿ bazê artyku³ów (w formacie html) oraz wiele programów i narzêdzi u¿ytecznych w pracowni elektronika.

Wszelkie prawa autorskie i producentów do nagranych utworów, publikacji i programów zastrze¿one. Opisy uk³adów i urz¹dzeñ elektronicznych oraz ich usprawnieñ zamieszczone na p³ycie mog¹ byæ wykorzystywane wy³¹cznie do potrzeb w³asnych. Wykorzystywanie ich do innych celów, zw³aszcza do dzia³alnoœci zarobkowej wymaga zgody redakcji „Praktycznego Elektronika”. Publiczne odtwarzanie, kopiowanie, powie© r. lanie fragmentów lub ca³oœci i wypo¿yczanie Co 00 bez zezwolenia zabronione. 20 p

y ri gh

t by

W yd

a w n ic

 Made in Poland

E two Techniczne ARTKEL

óra aG n o l Zie

Sza³ Internetowych cia³ Polskiej Gie³dzie Papierów Wartoœciowych najwyraŸniej, delikatnie mówi¹c, odbi³o na punkcie Internetu. Akcje spó³ek przynosz¹cych pokaŸne straty potrafi¹ siê ostro pi¹æ w górê po og³oszeniu przez ich zarz¹dy zamiarów rozwijania portali i witryn Internetowych. Wszystko to mo¿na jeszcze zrozumieæ w przypadku spó³ek z bran¿ medialnych, komputerowych i elektronicznych. Lecz kaganek oœwiaty dotar³ pod strzechy i firmy typu „Czerwony Czajnik” lub „Lepsza przysz³oœæ” produkuj¹ce buty, d¿emy i gumki do majtek te¿ garn¹ siê do nowoczesnych technologii. Problem tylko w tym, ¿e nowe technologie pojawi¹ siê w Internecie a nie w produkcji. Wypuœci³em ostatnio balon próbny w postaci pytania do czego mo¿e byæ przydatny ten ca³y Internet. Odpowiedzi jakie otrzyma³em by³y ogólnikowe, mêtne i ogólnie rzecz bior¹c kompletnie bezsensowne. Nie chcê pomniejszaæ roli jak¹ we wspó³czesnym œwiecie odgrywa informacja i ³¹cznoœæ, ale te¿ nie przeceniam jej. Na fali wzrostu popularnoœci najbardziej skorzystaj¹ firmy telekomunikacyjne. Wszak ka¿da sekunda serfowania po falach elektromagnetycznych Internetu nabija licznik po³¹czeñ. W ca³ym tym zamieszaniu z Internetem wyczyta³em gdzieœ, ¿e w USA miesiêczny abonament telefoniczny kosztuje 14 $. W ramach tego abonamentu mo¿na prowadziæ nieograniczon¹ iloœæ rozmów lokalnych i wisieæ w Internecie bez przerwy. Jest to tak piêkne, ¿e chyba nieprawdziwe. Jeden z moich znajomych (od niedawna szczêœliwy posiadacz komputera z modemem) obwieœci³ mi radosn¹ nowinê: „W³aœnie nawi¹za³em kontakt z ciekawym cz³owiekiem; mailujemy”. Na moje prostackie pytanie: „i co z tego” otrzyma³em odpowiedŸ: „Jest fajnie”. Z lekka siê wkurzy³em i rzek³em: „Stary zostaw to moje piwo i spadaj do domu pomailujemy sobie i przy okazji odwiedzimy browar... ale wirtualnie”. Chyba siê starzejê, lubiê spokój i dyskretny stukot klawiatury. Nie, to jeszcze nie koniec. Znajomek przybieg³ na drugi dzieñ z piwem, ob³êdem w oczach i powita³ mnie s³owami: „Stary ratuj £indo³sy mnie siê wysypa³y i nie mogê mailowaæ”. Odrzek³em mu: „Jedn¹ chwileczkê ju¿ siê tob¹ zajmê tylko lecê sprzedaæ akcje spó³ek Internetowych zanim siê wysypi¹„.

Spis treœci Analizator widma z pamiêci¹..........................................4 Przestrojenie g³owicy UKF GFE-105 na górne pasmo ......9 Minutnik ......................................................................10 Prosty radiotelefon na pasmo 433 MHz .......................13 Opis programu Oscyloskop pod Windows ver. 2.51 .......17 Kupon zamówieñ na p³ytê CD-PE1 i prenumeratê.........19 Karta zamówieñ na p³ytki drukowane ..........................20 Katalog Praktycznego Elektronika TDA 2009 ................21 Gie³da PE......................................................................23 Zdalne sterowanie oœwietleniem cz. 1 ..........................26 Od’PIC’owany budzik - cz. 2 .........................................31 Wysokiej klasy rozdzielacz sygna³u wideo .....................36 Pomys³y uk³adowe - t³umik 60 dB ................................37 Mikser audio do udŸwiêkowiania filmów

Redaktor Naczelny Dariusz Cichoñski P.S. M³odzie¿y do lat 18 alkoholu nie sprzedaje siê nawet wirtualnie.

lub do dyskoteki...........................................................38 Sprostowanie do mikroprocesorowego dekodera RDS .......42 Ciekawostki ze œwiata...................................................43

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. Orientacyjny czas oczekiwania na realizacjê zamówienia wynosi trzy tygodnie. Nie przyjmujemy zamówieñ telefonicznych, ani poczt¹ elektroniczn¹. Zamówienia na p³ytki drukowane i uk³ady programowane prosimy przesy³aæ na kartach pocztowych, lub kartach zamówieñ zamieszczanych w PE. Koszt wysy³ki wynosi 8,00 z³ bez wzglêdu na kwotê pobrania. W sprzeda¿y wysy³kowej dostêpne s¹ archiwalne numery „Praktycznego Elektronika”: 3/92, 11/95, 3/96, 9/96, 10/96, 1÷11/97, 2/98, 4÷6/98, 8/98, 10/98, 11/98 wszystkie w cenie 3,00 z³, 2÷9/99, 12/99, wszystkie w cenie 3,60 z³, 1/2000, 2/2000 wszystkie w cenie 4,40 z³. Kserokopie artyku³ów i ca³ych numerów, których nak³ad zosta³ wyczerpany wysy³amy w cenie 2,50 z³ za pierwsz¹ stronê, za ka¿d¹ nastêpn¹ 0,5 z³ plus koszty wysy³ki. Adres Redakcji: „Praktyczny Elektronik” ul. Jaskó³cza 2/5 65-001 Zielona Góra tel/fax.: (0-68) 324-71-03 w godzinach 800-1000 e-mail: [email protected]; http://www.pe.com.pl Redaktor Naczelny: mgr in¿. Dariusz Cichoñski Z-ca Redaktora Naczelnego: mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski Redaktor Techniczny: Pawe³ Witek ©Copyright by Wydawnictwo Techniczne ARTKELE Zielona Góra, 1999r.

Zdjêcie na ok³adce: Jaros³aw Bro¿yna Druk: Zak³ady Graficzne „ATEXT” Gdañsk Artyku³ów nie zamówionych nie zwracamy. Zastrzegamy sobie prawo do skracania i adjustacji nades³anych artyku³ów. Opisy uk³adów i urz¹dzeñ elektronicznych oraz ich usprawnieñ zamieszczone w „Praktycznym Elektroniku” mog¹ byæ wykorzystywane wy³¹cznie do potrzeb w³asnych. Wykorzystanie ich do innych celów, zw³aszcza do dzia³alnoœci zarobkowej wymaga zgody redakcji „Praktycznego Elektronika”. Przedruk lub powielanie fragmentów lub ca³oœci publikacji zamieszczonych w „Praktycznym Elektroniku” jest dozwolony wy³¹cznie po uzyskaniu zgody redakcji. Redakcja nie ponosi ¿adnej odpowiedzialnoœci za treœæ reklam i og³oszeñ.

4

Elektroakustyka

3/2000

Analizator widma z pamiêci¹ Kilkakrotnie ju¿ publikowaliœmy uk³ady analizatorów widma. Mimo tego wci¹¿ spotykamy siê z pytaniami czym s¹ analizatory widma i do czego s³u¿¹. OdpowiedŸ na te i inne pytania mo¿na znaleŸæ w poni¿szym artykule. Prezentowany poni¿ej analizator widma ró¿ni siê doœæ znacznie od poprzednich konstrukcji. Zosta³ on zaprojektowany w taki sposób, ¿e mo¿liwe jest wykonanie go w praktycznie dowolnej konfiguracji zawieraj¹cej od 4 do 30 pasm czêstotliwoœci w których dokonywany jest pomiar. Niezale¿nie od liczby pasm analizator mo¿na tak¿e wykonaæ w wersji monofonicznej lub stereofonicznej.

–40dB

–32dB

D1L

–22dB

D2L

–12dB

D3L

nej pomieszczenia, testowania jakoœci kolumn. Wszystkie te czynnoœci opiszemy w odrêbnym artykule poœwiêconym prostym, domowym metodom badania zestawów g³oœnikowych. Analizator zbudowano w postaci modu³owej. Mo¿e on sk³adaæ siê z kilku modu³ów, z których ka¿dy obejmuje dwie

tem wygl¹da on jak kilka lub kilkanaœcie mierników wysterowania umieszczonych obok siebie, z których ka¿dy pokazuje maksymaln¹ amplitudê sygna³u w innym wycinku pasma akustycznego. Urz¹dzenie to mo¿e byæ pomocne podczas dobierania miejsca umieszczenia kolumn g³oœnikowych, aran¿acji akustycz-

Analizator widma jest swego rodzaju miernikiem poziomu wysterowania. Klasyczny miernik pokazuje jednak maksymaln¹ wartoœæ amplitudy w ca³ym paœmie akustycznym obejmuj¹cym czêstotliwoœci od 20 Hz do 20 kHz. Analizator dzieli to pasmo na znacznie wê¿sze „kawa³ki” i przeprowadza w nich pomiar. Za–9dB

D4L

–6dB

D5L

–4dB

D6L

–2dB

D7L

0dB

D8L

+2dB

D9L

+5dB

D10L

+8dB

D11L

T1

R1

D12L

2,2k

T2

R2 2,2k

T3 D1P

D2P

D3P

D4P

D5P

D6P

D7P

D8P

D9P

D10P

D11P

R3

D12P

2,2k

T4

R4 2,2k

BC557B

21

R7 160W

20

19

R8 160W 18

R9 160W 17

R10 160W 16

15

14

13

12

C7 47n

US1 BA6822S

1

2

R11 2,7k C1 1mF

3

4

R12 47k

6

7

8

C4 22mF

C2 1mF

9

C5 10n

R14 47k

R13 2,7k C3 22mF

5

10

R15 39k

+5V

CA CA

CB

RD

RC

RE

–5V

CB

RF

3

6

8

US2A

1 5

US2B

–5V C9 47n

+5V 2

LED

+5V C8 10mF

RA

TL082

+5V LED

11

WE RB

C6 47mF

7

4

–5V

Rys. 1 Schemat analizatora widma (jeden modu³)

T

22

R6 160W

T

R5 160W

Analizator widma

03/2000

Ku C1 3dB Q=

R3

fo Df

R1

C1

WE WY R2 fgl

0

fo Df

fgh

(skala log)

f

Rys. 2 Schemat filtru pasmowoprzepustowego

czêstotliwoœci. Modu³y mo¿na ³¹czyæ równolegle otrzymuj¹c w ten sposób analizator o praktycznie dowolnej liczbie pasm. W praktyce stosuje siê analizatory piêcio-, siedmio-, i dziesiêciopasmowe. W studyjnej technice pomiarowej mo¿na spotkaæ analizatory trzydziesto-kana³owe. Poszczególne kana³y ró¿ni¹ siê od siebie tylko czêstotliwoœciami œrodkowymi filtrów pasmowoprzepustowych. W analizatorze zastosowano uk³ady miernika wysterowania z pamiêci¹ wskazañ tzw. Peak Hold Level Meter. Bli¿sze informacje na temat tych uk³adów mo¿na znaleŸæ w PE 9/98 w artykule pt. Peak Hold Level Meter. Szerzej natomiast opiszemy filtry zastosowane w uk³adzie. Filtry pasmowoprzepustowe zastosowane w analizatorze widma nale¿¹ do grupy filtrów z wielokrotn¹ pêtl¹ sprzê¿enia zwrotnego (rys 2). Tego rodzaju filtry wymagaj¹ ma³ej iloœci elementów zewnêtrznych. Stosuje siê je w uk³adach o dobrociach ni¿szych od 10. Bardzo wa¿n¹ zalet¹ jest ich stabilna praca. Natomiast wielk¹ wad¹ s¹ skomplikowane obliczenia. Mogê jednak pocieszyæ Czytelników, ¿e w dobie komputerów przeprowadzenie obliczeñ filtrów przy pomocy dowolnego programu matematycznego jest banalnie proste. Istotnym parametrem filtrów jest dobroæ, czyli szerokoœæ pasma przepustowego zmierzona przy spadku charakterystyki o 3 dB w stosunku do czêstotliwoœci œrodkowej. Im wiêcej filtrów zastosuje siê w analizatorze tym wiêksz¹ dobroæ powinny one posiadaæ. Mo¿na podaæ ogólny wzór na dobroæ w zale¿noœci od szerokoœci kana³u podanego w oktawach:

Q=

2x 2 x -1

gdzie: Q – dobroæ filtru; x– szerokoœæ kana³u w oktawach. Wyznaczona w oparciu o ten wzór dobroæ filtrów nie jest krytyczna i w analizatorach przyjmuje siê znacznie wiêksz¹ wartoœæ dobroci. Wp³ywa to korzystnie na efekt wizualny. Orientacyjnie mo¿na podaæ, ¿e w analizatorach dziesiêcio-kana³owych przyjmuje siê z dobroæ rzêdu 3÷6, siedmio-kana³owych rzêdu 2÷4, piêcio-kana³owych 1,2÷2. Poni¿ej zamieszczono wzory umo¿liwiaj¹ce obliczenie we w³asnym zakresie elementów stosowanych w filtrach. Przy obliczaniu wartoœci elementów nale¿y kierowaæ siê kilkoma praktycznymi radami. Jako dane do obliczeñ nale¿y przyj¹æ wzmocnienie ku ok. 1÷5, czêstotliwoœæ œrodkow¹, dobroæ i wartoœæ pojemnoœci C. Oblicza siê natomiast wartoœci rezystancji R1÷R3. Wartoœci te powinny zawieraæ siê w przedziale od kilku kW i nie powinny przekraczaæ 1 MW. Je¿eli wynik

5

nie zmieœci siê w tym przedziale nale¿y w danych zmieniæ wartoœæ kondensatora i spróbowaæ ponownie. Po przeprowadzeniu kilku obliczeñ (oczywiœcie przy pomocy komputera) nabierze siê wprawy jak¹ wartoœæ pojemnoœci zastosowaæ, aby wartoœci rezystorów zmieœci³y siê w podanych granicach. PóŸniej przyjmuje siê rzeczywiste wartoœci R1÷R3 najbli¿sze obliczonym, a wystêpuj¹ce w szeregu rezystancji 5%. Na sam koniec mo¿na jeszcze zweryfikowaæ rachunki podstawiaj¹c do wzorów wartoœci R1÷R3 i C i zobaczyæ czy wartoœci F0, Ku i Q nie odbiegaj¹ zbytnio od za³o¿onych.

f0 =

R1+ R2 R1× R2× R3

1 2PC

Ku =

R1=

R2 =

R3 2× R1

Q 2×P × f0 × C× K u Q

(

2× P × f0 × C 2 ×Q2 - K u R3 =

)

Q P × f0 ×C

Uwaga Wartoœci podstawiane do wzorów podaje siê w jednostkach podstawowych, tzn f – w Hz, R – w W, C – w F, Ku – w V/V. W Tabeli 1 zamieszczono gotowe wyniki obliczeñ dla trzech wariantów anali-

Tabela 1 – Wartoœci elementów filtrów pasmowych dla ró¿nych wersji analizatora widma

fo RD RE RF CB fo RA RB [Hz] [kW] [kW] [kW] [nF] [Hz] [kW] [kW] Analizator dziesiêcio-kana³owy, ku=3,4 V/V, Q=6 31 39 2,0 270 220 62 47 2,2 125 47 2,4 330 47 250 51 2,4 500 56 2,7 390 10 1000 51 2,4 2000 47 2,4 330 3,0 4000 47 2,4 8000 47 2,4 330 0,75 16000 51 2,6 Analizator siedmio-kana³owy + suma, ku=3,4 V/V, Q=3,4 63 47 11 330 47 160 56 13 400 56 13 390 6,2 1000 51 12 2500 56 13 390 1,0 6300 47 11 16000 47 11 330 0,18 Suma 10 brak Analizator piêcio-kana³owy + suma, ku=3,4 50 51 56 360 33 200 56 62 800 47 51 330 2,2 3200 47 51 12800 56 62 360 0,12 Suma 10 brak

RC [kW]

CA [nF]

300 360 330 330 360

100 22 5,6 1,5 0,33

390 360 330 33

15 2,7 0,47 brak

390 330 33

7,5 0,56 brak

6

Analizator widma

WE

–5V

LED

+5V

+5V LED

WE

–5V

LED

+5V

+5V LED

WE

T

–5V

LED

wszystkich diodach pobiera ok. 70 mA pr¹du ze Ÿród³a napiêcia +5 V i 5 mA ze Ÿród³a –5 V.

P£YTKA NR521

T

T

+5V

P£YTKA NR521

T

T

T

+5V LED

P£YTKA NR521

3/2000

Monta¿ i uruchomienie

Przed przyst¹pieniem do monta¿u trzeba zdecydowaæ siê któr¹ wersjê analizatora bêdzie siê budowaæ. Od tego zale¿y liczba niezbêdpodœwietlanie skali nych p³ytek drukowanych, elementów a tak¿e wartoœci +5V 250 elementów zastosowanych +5V ZASILACZ w filtrach aktywnych. Je¿eli ~220V mA ±5V P£YTKA NR 035 decyzja zostanie podjêta ko100W 100W nieczne jest zakupienie wszy–5V –5V stkich podzespo³ów elektro47k 10k nicznych oraz kilku elemenWEL 470k 47k tów mechanicznych konieczTL082 nych do zmontowania analido drugiego kana³u zatora. Wartoœci elementów filtrów mo¿na obliczyæ we w³asnym zakresie jak poda47k 10k WEP no to wczeœniej lub skorzy470k staæ z danych zawartych w Tabeli 1. Rys. 3 Schemat wzmacniacza wstêpnego i schemat po³¹czenia p³ytek analizatora P³ytki drukowane analizatora umieszczone s¹ pionowo jedna jest zbêdny. Do regulacji czu³oœci s³u¿¹ zatora. W wersji dziesiêcio-kana³owej zaobok drugiej. Odstêp miêdzy p³ytkami potencjometry monta¿owe. Zakres regustosowano same filtry pasmowe, natowynosi 16,5 mm, z czego na gruboœæ lacji pozwala na wspó³pracê analizatora miast w wersjach piêcio- i siedmio-kanap³ytki przypada 1,5 mm a na przestrzeñ z praktycznie ka¿dym Ÿród³em sygna³u ³owej dodatkowo umieszczono jeszcze kapomiêdzy p³ytkami 15 mm. Wymiary te akustycznego. na³ „sumy” obejmuj¹cy ca³e pasmo akudopasowane s¹ do maskownicy o której P³ytki filtrów (bez wzglêdu na ich styczne. Zastosowane w filtrach kondenbêdzie mowa póŸniej. Mo¿liwych jest killiczbê) po³¹czone s¹ równolegle. Z uwagi satory mog¹ byæ typu MKSE i KSF o toleka sposobów po³¹czenia ze sob¹ p³ytek na du¿¹ dynamikê analizatora obejmuj¹rancji wykonania 5%. Nie zaleca siê stodrukowanych. c¹ zakres prawie 50 dB du¿e znaczenie sowania kondensatorów ceramicznych. ma prawid³owe prowadzenie Oprócz filtrów pasmowych i uk³adów masy. Dlatego te¿ na p³ytkach sterowania wyœwietlaczami analizator STRONA ELEMENTÓW drukowanych rozdzielono widma wymaga jeszcze zastosowania masy i zasilania obwodów wzmacniacza wstêpnego, który zapewni sterowania diodami LED. Maodpowiednio nisk¹ impedancjê wyjœcioTULEJKA DYSTANSOWA 15mm 15mm sy sygna³owe i zasilania diod w¹ oraz w³aœciwy poziom sygna³u. Uk³ad ³¹cz¹ siê ze sob¹ dopiero na wzmacniacza wejœciowego, wraz z blokoPRÊT NAGWINTOWANY M3 LUB DRUT wyjœciu zasilaczy. Podobnie wym schematem po³¹czenia p³ytek jest z napiêciem +5 V. Mniej przedstawiono na rysunku 3. Dla wersji 1,5mm obci¹¿ony zasilacz –5 V wykostereofonicznej analizatora wymagane s¹ rzystano do pod³¹czenia diod dwa oddzielne wzmacniacze, tak jak poœwiec¹cych przeznaczonych kazano to na schemacie. W przypadku do podœwietlania skali. wersji monofonicznej sygna³y lewego K A A K K A A K Do zasilania uk³adu wyi prawego kana³u nale¿y ze sob¹ zsumomagane jest napiêcie stabiliwaæ. Dolny (na schemacie) wzmacniacz zowane ±5 V. Jako zasilacz nie jest wykorzystywany, natomiast sy5,0 3,2 5,0 3,2 5,0 3,2 5,0 mo¿na wykorzystaæ jeden gna³ z wejœcia kana³u prawego doprowaz publikowanych na ³amach dza siê do górnego wzmacniacza przez rePE uk³adów. Jedna p³ytka zystor 47 kW narysowany lini¹ przerywaRys. 4 Sposób mechanicznego po³¹czenia analizatora, przy zapalonych n¹. W wersji stereofonicznej rezystor ten p³ytek drukowanych (widok od góry) T

D12P D12L

+8dB

D11P D11L

+5dB

D10P D10L

0dB

+2dB

D9L D9P

D8L D8P

R10

–4dB

D7L D7P

R9

–6dB

D6L D6P

R8

–9dB D5L D5P

R7

–12dB

D4L D4P

R6

–22dB

R5

D3L D3P

–32dB

D2L D2P

–40dB

D1L D1P

125 ELEKTRA

BA6822S

R4

CA

CA

R14

R12

C9

R13

C1

CB

RB

–5V

T

WE

C7

US2

+5V

R15

TL082

C8

T

C4

R1 R2 C6

C5

C2 US1

R11

C3

RC

R3

T1

T2

T3

RA

+5V

T4

CB

RF

ARTKELE 521

–2dB

Analizator widma

03/2000

RE RD

Rys. 5 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

Pierwszy najprostszy polega na po³¹czeniu p³ytek przy pomocy drutu o œrednicy 0,6÷1,0 mm. Do tego celu przeznaczone s¹ trzy oczka lutownicze. Dwa z nich znajduj¹ siê z przodu p³ytki obok rezystorów R5÷R10, trzecie zaœ mieœci siê na dole p³ytki obok kondensatora C8. Przez otwory te przewleka siê drut który nastêpnie przylutowuje siê do pó³ lutowniczych. Podczas wykonywania tych czynnoœci nale¿y precyzyjnie ustalaæ odleg³oœæ

pomiêdzy p³ytkami. Wolna przestrzeñ powinna wynosiæ 15 mm (rys 4). Drugim znacznie ³atwiejszym sposobem mechanicznego po³¹czenia p³ytek drukowanych jest zastosowanie tulejek dystansowych o wysokoœci 15 mm i nagwintowanego prêta M3. W tym przypadku opisane wczeœniej trzy otwory nale¿y rozwierciæ wiert³em o œrednicy 3,2 mm. Prêt przek³ada siê przez otwory, a pomiêdzy p³ytki wsuwa tulejki dystan-

7

sowe. Na obu koñcach nakrêca siê nakrêtki. Zapewnia to sztywnoœæ konstrukcji i zachowanie niezbêdnej dok³adnoœci wymiarów. Je¿eli analizator wykonuje siê w wersji stereofonicznej tulejka dystansowa pomiêdzy p³ytkami kana³u lewego i prawego powinna mieæ wysokoœæ 20 mm. Je¿eli zapad³a decyzja co do sposobu po³¹czenia p³ytek i zgromadzone zosta³y wszystkie elementy mo¿na przyst¹piæ do monta¿u elementów, który nie wymaga komentarza. Warto tylko zwróciæ uwagê na staranne lutowanie wyprowadzeñ uk³adu US1, gdy¿ rozstaw jego nó¿ek jest mniejszy (1,78 mm) i bardzo ³atwo jest zrobiæ zwarcie. Diody LED montuje siê na samym koñcu. Na ka¿dej p³ytce zamontowane s¹ dwa rzêdy diod umieszczone na krawêdzi p³ytki. Jeden rz¹d znajduje siê po stronie elementów, a drugi po stronie mozaiki (rys. 4). Monta¿ diod wymaga spokoju i cierpliwoœci. Pierwsz¹ czynnoœci¹ jest ukszta³towanie nó¿ek. Do ustalenia rozstawu zaginanych nó¿ek mo¿e pos³u¿yæ p³ytka drukowana. Aby unikn¹æ pomy³ek pracê nale¿y usystematyzowaæ. Najpierw kszta³tuje siê nó¿ki diod montowanych po stronie elementów (8 zielonych, 1 ¿ó³t¹ i 3 czerwone na ka¿d¹ p³ytkê). Trzeba zwróciæ uwagê na prawid³owe umieszczenie anody i katody (w diodach LED anoda zawsze ma d³u¿sz¹ nó¿kê). Po ukszta³towaniu mo¿na diody wlutowaæ w p³ytkê. Diody powinny znajdowaæ siê 1 mm nad powierzchni¹ p³ytki drukowanej. Wszystkie nó¿ki wystaj¹ce po stronie dru-

+5dB

0dB

–4dB

–9dB

–22dB

–40dB 31Hz

62Hz

125Hz

250Hz

500Hz

1kHz

2kHz

4kHz

8kHz

16kHz

31Hz

62Hz

125Hz

250Hz

500Hz

1kHz

Rys. 6 Wygl¹d maskownicy dziesiêciokana³owego, stereofonicznego analizatora widma

2kHz

4kHz

8kHz

16kHz

8

Analizator widma

ku nale¿y obci¹æ jak najbli¿ej powierzchni p³ytki. W przeciwnym wypadku mog¹ one zwieraæ siê z nó¿kami diod montowanych po stronie druku. Po zamontowaniu wszystkich diod po stronie elementów mo¿na przyst¹piæ do kszta³towania nó¿ek diod które bêd¹ montowane po stronie mozaiki. Nastêpnie diody wlutowuje siê w p³ytkê drukowan¹. Odleg³oœæ pomiêdzy dwoma rzêdami diod powinna wynosiæ 3,2 mm. Do ustalenia tej odleg³oœci mo¿na pos³u¿yæ siê dyskietk¹ 3,5’ której gruboœæ wynosi ok. 3,2 mm. Wbrew pozorom przy dobrej organizacji pracy i odrobinie wprawy monta¿ diod nie jest taki trudny. Wymaga on jednak cierpliwoœci co ju¿ wczeœniej zaznaczy³em. W praktyce wlutowane diody bêd¹ „sta³y” nierówno, dlatego te¿ wskazane jest po przylutowaniu wszystkich diod „powyginanie” ich w taki sposób aby wyrównaæ je w pionowych kolumnach i poziomych wierszach. Czynnoœæ t¹ nale¿y przeprowadzaæ delikatnie aby nie spowodowaæ pêkniêcia delikatnych korpusów diod. Przed po³¹czeniem wszystkich p³ytek wskazane jest sprawdzenie dzia³ania ka¿dej z nich osobno, gdy¿ w przypadku zwaræ, bo tylko to mo¿e powodowaæ, ¿e p³ytka nie bêdzie dzia³a³a, ³atwiej jest usun¹æ b³êdy. Do wstêpnego uruchomienia wystarczy zasilacz stabilizowany ±5 V i Ÿród³o sygna³u akustycznego. Plus zasilania diod i masê zasilania diod mo¿na prowizorycznie po³¹czyæ na p³ytce z zasilaniem i mas¹ uk³adu, a do wejœcia WE doprowadziæ sygna³ akustyczny ze Ÿród³a o ma³ej impedancji (<1 kW). Je¿eli diody zapalaj¹ siê poprawnie tak jak w zwyk³ym wskaŸniku wysterowania to znaczy to ¿e wszystko jest w najlepszym porz¹dku. W p³ytkach z filtrami na najni¿-

PASEK Z CZARNEGO PAPIERU

Rys. 7 Sposób umieszczenia paska papieru zapobiegaj¹cego podœwietlaniu s¹siednich diod

sze i najwy¿sze czêstotliwoœci pasma akustycznego mog¹ zapalaæ siê tylko pierwsze diody. Sytuacja taka wyst¹pi w przypadku je¿eli sygna³ akustyczny nie jest najlepszej jakoœci i nie zawiera tonów najni¿szych i najwy¿szych. Po wstêpnym uruchomieniu p³ytek mo¿na je po³¹czyæ mechanicznie ze sob¹. Nale¿y zwróciæ uwagê, aby kolejnoœæ ustawienia p³ytek odpowiada³a czêstotliwoœciom od najni¿szych do najwy¿szych, wszak ka¿da p³ytka zawiera filtry dostrojone do innych czêstotliwoœci. Po monta¿u mechanicznym pozostaje monta¿ elektryczny. Wszystkie po³¹czenia p³ytek miêdzy sob¹ s¹ równoleg³e. Wystarczy tylko przez pola lutownicze +5VLED, ^LED, +5V, ^, –5V, WE poprowadziæ odcinki drutu, który przylutowuje siê do ka¿dej z p³ytek. Po³¹czone p³ytki analizatora ³¹czy siê z zasilaczem i dodatkowym uk³adem wzmacniacza wstêpnego zgodnie ze schematem zamieszczonym na rysunku 3. W zale¿noœci od wersji wykonuje siê jeden wzmacniacz wstêpny dla analizatora monofonicznego. Nale¿y wtedy zamontowaæ rezystor 47 kW oznaczony na schemacie lini¹ przerywan¹, tworz¹c tym samym sumator sygna³ów kana³u lewego i prawego. Wejœcia niewykorzystanej po³ówki uk³adu TL 082 nale¿y po³¹czyæ z mas¹. Oba wzmacniacze wstêpne wystêpuj¹ w analizatorze stereofonicznym. Potencjometry 470 kW przeznaczone s¹ do regulacji poziomu. Ich ustawienie dobiera siê w taki sposób, aby dla sygna³u znamionowego analizator wskazywa³ poziom 0 dB. Kolejn¹ czynnoœci¹ jest umieszczenie dodatkowych diod LED podœwietlaj¹cych skalê. Diody te o wymiarach 5×5 mm umieszczone s¹ w dolnym rzêdzie poni¿ej diod analizatora oraz pomiêdzy kana³ami lewym i prawym. Na ka¿dy napis przypada jedna dioda. Do zamocowania diod mo¿na wykorzystaæ kawa³ek p³ytki uniwersalnej, lub odcinki drutu o œrednicy ok. 1 mm. Idealnie równe ustawienie diod w analizatorze jest niemo¿liwe. Zatem uzyskany efekt wizualny nie bêdzie najlepszy. Jedynym pewnym sposobem „wyrównania” diod jest zastosowanie specjalnej maskownicy. Maskownicê tak¹ pokazano na rysunku 7. Oprócz przezroczystych otworów posiada ona skalê czêstotliwoœci i poziomu sygna³u. Maskownicê wykonan¹ z folii mo¿na zamawiaæ w sprzeda¿y wysy³kowej. Folia nie jest samoprzylepna.

3/2000 Poniewa¿ diody analizatora umieszczone s¹ blisko siebie w trakcie pracy wystêpuje nieprzyjemne zjawisko podœwietlania s¹siednich diod. Mankament ten mo¿na usun¹æ w prosty sposób „przeplataj¹c” miêdzy diodami pasek czarnego papieru, tak jak pokazano to na rysunku 7. Szerokoœæ paska powinna byæ równa wysokoœci diod (ok. 10 mm). Teraz pozostaje ju¿ tylko zamontowanie analizatora we wzmacniaczu i podziwianie jego pracy. Wykaz elementów

Pó³przewodniki US1 US2 T1÷T4 D1L÷D8L, D1P÷D8P D9L, D9P D10L÷D12L, D10P÷D12P

– BA 6822S – TL 082 – BC 557B – LED 2,5×5mm zielona – LED 2,5×5mm ¿ó³ta – LED 2,5×5mm czerwona

Rezystory R5÷R10 R1÷R4 R11, R13 R12, R14 R15

– – – – –

160 W/0,25 W W/0,125 W 2,2 kW W/0,25 W 2,7 kW W 47 kW/0,125 W W/0,125 W 39 kW

Kondensatory C5 C7, C9 C1, C2 C8 C3, C4 C6

– – – – – –

10 nF/50 V ceramiczny 47 nF/50 V ceramiczny 1 mF/50 V MKSE-20 10 mF/25 V 22 mF/25 V 47 mF/16 V

Inne p³ytka drukowana numer 521

Uwagi 1. Wykaz obejmuje elementy dla jednej p³ytki drukowanej, czyli dla dwóch kana³ów. Wartoœci elementów stosowanych w filtrach mo¿na znaleŸæ w Tabeli 1 w tekœcie. 2. W wykazie nie uwzglêdniono elementów le¿¹cych poza p³ytk¹ drukowan¹. P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. P³ytki i uk³ady scalone BA 6822S mo¿na zamawiaæ w redakcji PE. Cena: p³ytka numer 521 – 3,40 z³ folia F521 – 4,50 z³ BA 6822S – 12,00 z³ + koszty wysy³ki.

à mgr in¿. Dariusz Cichoñski

Technika RTV

03/2000

nia skali. Po w³¹czeniu zakresu UKF w g³oœniku powinien byæ s³yszalny charakterystyczny szum œwiadcz¹cy o „¿yciu” toru UKF. Przykroœci¹ jest koniecznoœæ zdemontowania obudowy (pamiêtaæ o wyci¹gniêciu wtyczki sieciowej z gniazdka). Kolejna przykroœæ to potrzeba wymontowania g³owicy UKF. Ekwilibrystycznych wrêcz zdolnoœci wymaga przestrojenie g³owicy bez wymontowania. Po zdjêciu ekranu kolejnoœæ czynnoœci powinna byæ nastêpuj¹ca: 1. Wymontowaæ kondensatory C1 (18 pF), C9 (15 pF) i C13 (18 pF). 2. Wylutowaæ górne wyprowadzenie cewki heterodyny L5 i odwin¹æ jeden zwój. Ukszta³towaæ wyprowadzenie cewki i zalutowaæ ponownie. 3. W miejsce kondensatora C1 zamontowaæ kondensator o pojemnoœci 4,7 pF. 4. Wykrêciæ do po³owy rdzenie cewek L1 i L4. 5. Zamontowaæ g³owicê w odbiorniku nie zak³adaj¹c górnej czêœci ekranu. 6. Dalsze prace wymagaj¹ w³¹czenia zasilania. Sprawdziæ, czy nie ma mo¿liwoœci pora¿enia napiêciem sieciowym 220 V. Ewentualnie zaizolowaæ niebezpieczne punkty. 7. Po w³¹czeniu zasilania sprawdziæ wystêpowanie szumu w g³oœnikach. Brak szumu oznacza koniecznoœæ spraw-

Przestrojenie g³owicy UKF GFE-105 na górne pasmo Liczne telefony czytelników zmusi³y nas do ponownego zajêcia siê przestrajaniem zakresu UKF odbiorników radiowych. Okazuje siê, ¿e temat odbiorników diorowskich wcale nie zosta³ wyczerpany. Na pocz¹tek zajmiemy siê g³owic¹ z odbiornika radiowego Zodiak i pocz¹tkowych wersji Toski. liwoœæ automatycznej regulacji czêstotliwoœci za pomoc¹ diody pojemnoœciowej D5 do³¹czonej do obwodu heterodyny przez kondensator C17. Sygna³ wyjœciowy poœredniej czêstotliwoœci (10,7 MHz) jest wydzielany przez dwuobwodowy filtr pasmowy L7, L8 i podawany dalej do wzmacniacza p.cz. G³owica zasilana jest stabilizowanym napiêciem dodatnim 14,5 V. Schemat ideowy g³owicy przedstawia rys. 1.

Krótki opis g³owicy Wykorzystuje trzy tranzystory. T1 jako wzmacniacz w.cz. pracuj¹cy w uk³adzie WB. T2 jako mieszacz w uk³adzie WE i T3 jako heterodyna w uk³adzie WK. Posiada ³¹cznie trzy obwody strojone. Obwód wejœciowy (L1, C1, C2, D1), obwód wyjœciowy wzmacniacza w.cz. (L4, C9, C10, D2) i obwód heterodyny (L5, C13, C14, D4). Sygna³ z anteny mo¿e byæ doprowadzany przewodem koncentrycznym lub symetrycznym. Strojenie g³owicy odbywa siê za pomoc¹ diod pojemnoœciowych D1, D2 i D4. Zakres napiêcia stroj¹cego wynosi od 3÷25 V. Nominalny zakres odbieranych czêstotliwoœci wynosi od 65,5÷73 MHz. Wyposa¿ona jest w mo¿-

L2

Operacja przestrajania Sprawdziæ funkcjonowanie odbiornika i usun¹æ zauwa¿one usterki. Poniewa¿ odbiorniki z tymi g³owicami ju¿ maj¹ parê lat, zawsze coœ siê znajdzie. Najczêœciej rzuca siê w oczy brak oœwietle-

T1 BF314

6,2V

9

T2 BF314

13,8V

14,7V

R15

R5 220W

75W

1

L1

C1 18p

C2 3/10p

R19 100k

L3

L7

C23 1,8n

D2 BB104B

C9 15p

R1 68k

C4

R2

R3

1n 3,6k 5,6k

C5

R4

1n

4,7k

R6 68k

1n

C16 120p

C11 4,7p

R13 510W

9

R8 1k

13V

R20 510W R11 22k

R13 2,2k

C15

T3 BF195 C8 1n

C7 12p

12p L5

4,4V

R7 3,3k

C6 12p

C13 18p

C24 10n

2,2p

C14 3/10p

C17

C25 100n

R16 68k

5,6p

D5

R17 33k

6

5

D4 BB104G

Rys. 1 Schemat ideowy g³owicy UKF GFE-105

ARCz

BB105G

R18 33k C20 1n

+3,4V

8

7

R14 2,2k

C27 R9 10k

C21 82p

C22 4,7n

C18 10n

Ustrojenia R10 15k

L8

C19 82p

C12 4,7p

C26

3

L6

C10 3/10p L4

D1 BB104B

2

300W

220E

C3 1n

8, 9 – WY p.cz. 7 – +14,5V

10

Elektronika domowa

dzenia jakoœci przeróbek. Sprawdziæ napiêcie zasilaj¹ce g³owicê, które powinno wynosiæ oko³o 14,5 V. Sprawdziæ tak¿e zakres zmian napiêcia strojenia (3÷25 V). 8. Pokrêcaj¹c pokrêt³em strojenia uzyskaæ odbiór jakiejkolwiek audycji. Korzystaj¹c z innego odbiornika okreœliæ czêstotliwoœæ odbieranej stacji. Pokrêcaj¹c rdzeniem cewki L5 lub trymerem C14 przesun¹æ stacjê na w³aœciwe miejsce na skali. Pokrêcaj¹c rdzeniami cewek L1 i L4 uzyskaæ zwiêkszenie odbieranego sygna³u. 9. Uzyskaæ odbiór stacji o czêstotliwoœci zbli¿onej do 88 MHz w pobli¿u koñca skali (reguluj¹c cewk¹ L5). Nastêpnie uzyskaæ na przeciwnym koñcu

skali odbiór stacji o czêstotliwoœci zbli¿onej do 108 MHz, reguluj¹c trymerem C14. Operacje powtórzyæ aby uzyskaæ zapas poni¿ej 87,5 i powy¿ej 108 MHz. Mo¿e okazaæ siê konieczne zmniejszenie minimalnego napiêcia strojenia do oko³o 2 V (regulacja R153 przy potencjometrze strojenia i R607 w programatorze Zodiaka). Sprawdziæ i ewentualnie skorygowaæ maksymaln¹ wartoœæ napiêcia strojenia. Mo¿na je zwiêkszyæ do oko³o 27 V. 10. Dostroiæ odbiornik do stacji w pobli¿u 88 MHz i nastêpnie pokrêcaj¹c rdzeniami L1 i L4 uzyskaæ maksimum sygna³u. Przestroiæ na stacjê w pobli¿u 108 MHz i dostroiæ na maksimum trymerami C2 i C10. Operacje te po-

Minutnik Minutnik jak sama nazwa wskazuje s³u¿y do odmierzania czasu. Powsta³ on z myœl¹ o zastosowaniu w mikserze audio przeznaczonym do udŸwiêkowiania amatorskich filmów video. Jednak¿e zastosowanie tego urz¹dzenia jest znacznie szersze. Minutnik mo¿na wykorzystaæ nawet podczas tak prozaicznej czynnoœci jak gotowanie jajek, co jak powszechnie wiadomo jest czynnoœci¹ niezmiernie skomplikowan¹. Jeszcze innym zastosowaniem minutnika mo¿e byæ kontrola czasu prowadzenia rozmów telefonicznych, które nie nale¿¹ do najtañszych, a czasami rozmowa trwaj¹ca kilka sekund za d³ugo kosztuje niepotrzebnie kilkadziesi¹t groszy wiêcej. Wartoœæ ta pomno¿ona przez liczbê rozmów daje ju¿ znaczn¹ kwotê oszczêdnoœci.

3/2000 wtórzyæ kilkakrotnie. Mo¿e zaistnieæ koniecznoœæ rozci¹gniêcia zwojów L4 w przypadku zbyt du¿ej indukcyjnoœci pomimo wykrêcenia rdzenia. 11. Za³o¿yæ ekran górny i ewentualnie skorygowaæ po³o¿enie stacji na skali pokrêcaj¹c rdzeniem cewki L5. 12. Sprawdziæ za³¹czanie wskaŸnika stereo, dzia³anie wskaŸnika sygna³u, dzia³anie ARCz i ogóln¹ jakoœæ odbioru. Wyj¹æ wtyczkê z gniazdka sieciowego i za³o¿yæ obudowê. Pod³¹czyæ g³oœniki, antenê i sprawdziæ jeszcze raz dzia³anie odbiornika. Mo¿na teraz ponownie pos³uchaæ ulubionego radia, które zamilk³o z okazji 2000 roku.

à R.K.

Uk³ad elektroniczny minutnika jest tak prosty jak tylko to mo¿liwe. Zmniejszenie liczby elementów mo¿na uzyskaæ tylko w przypadku zastosowania mikroprocesora, ale nie o to mi chodzi³o. Jako wzorzec czêstotliwoœci zastosowa³em preferowany przez redakcjê PE tajmer 555 (US5). Zalet¹ tego uk³adu jest niska cena, ma³a iloœæ elementów zewnêtrznych i wystarczaj¹ca jak na to zastosowanie sta³oœæ generowanej czêstotliwoœci. Generator wytwarza przebieg prostok¹tny o czêstotliwoœci 1 Hz. Wype³nienie przebiegu nie gra tu ¿adnej roli i zbli¿one jest do 66%. Poniewa¿ w generatorze zastosowano kondensator elektrolityczny C3 (jako jeden z elementów zadaj¹cych czêstotliwoœæ generacji) konieczne by³o umieszczenie w uk³adzie potencjometru P1, przy pomocy którego mo¿na ustawiæ dok³adn¹ wartoœæ czêstotliwoœci. Chcê przypomnieæ, ¿e kondensatory elektrolityczne charakteryzuj¹ siê du¿ym rozrzutem pojemnoœci znamionowej mog¹cym osi¹gaæ nawet –50÷+100%. Generator mo¿na w dowolnej chwili „zastopowaæ” zwieraj¹c rezystor R35 z mas¹ przy pomocy prze³¹cznika W£2. Funkcja ta jest przydatna podczas udŸwiêkowiania filmów video, kiedy to mierzymy czas trwania danego kadru. Zatrzymuj¹c odtwarzanie filmu mo¿na te¿ zatrzymaæ minutnik i w³¹czyæ go ponownie po wznowieniu odtwarzania. Dziêki temu mo¿liwe jest zmierzenie czasu trwania dowolnego kawa³ka filmu i dobranie odpowiedniego fragmentu muzyki.

Minutnik

03/2000

T1 BC547B W£1 ZEROWANIE

C1 33p

PRACA

C2

11

180p

R3 22k

R2 22k

P1 22k D1

3

US1 CD4026 a

b

c

d

10 12 13 9

e

f 11 6

CI 2 g

a

US2 CD4026 b

c

d

10 12 13 9

7

R1 22k

3

15 16 R 1 5 CLK CO 8

e

CI 2 g

f 11 6

C5

4

a

7

US3 CD4026 c

US5 NE555

3

3

b

R5 36k

8 7

R4 220k

15 16 R 1 5 CLK CO 8

R13 R14

R7

47n

C6

C7 47n

16

47n

D2

d

e

10 12 13 9

3

15 16 R 1 5 CLK CO 8 f

11 6

R20 R21

CI 2 g

a

7

US4 CD4026 b

c

d

10 12 13 9

e

15 R 1 CLK 8 f

11 6

R27 R28

6 1

CI 2 g

5

2

C4 47n

7

R34

R6 47k R35 39k C3 10mF

STOP START

W£2

R7÷R34 – 1,2k

+15V +15V C8 47n

dp

PR1 GB008 ~13V C9 1000mF

R35 1,5k

Rys. 1 Schemat ideowy minutnika

Sygna³ zegarowy podawany jest na wejœcie CLK (nó¿ka 1). Zmiana stanu licznika nastêpuje przy narastaj¹cym zboczu przebiegu zegarowego. Wyjœcie CO (nó¿ka 5) jest po³¹czone z wejœciem CLK nastêpnego licznika. Wyjœcie to zmienia stan z wysokiego na niski w momencie gdy licznik osi¹gnie wartoœæ 5. Natomiast zmiana stanu wyjœcia CO z niskiego na wysoki nastêpuje w chwili osi¹gniêcia stanu 0. Jak powszechnie wiadomo jedna minuta liczy sobie 60 sekund. Dlatego te¿ konieczne by³o skrócenie cyklu pracy licznika US3 do 6, tak aby po odliczeniu 59 sekund na wyœwietlaczu pojawi³a siê wartoœæ

Wzorcowy przebieg 1 Hz doprowadzony jest do liczników dziesiêtnych zawieraj¹cych jednoczeœnie dekodery kodu wyœwietlaczy siedmiosegmentowych (US1÷US4). Zastosowano tu uk³ady CD 4026 £¹cz¹ce w sobie obie te funkcje. Dziêki temu znacznie uda³o siê uproœciæ uk³ad elektroniczny. Co prawda „koœci” CD 4026 nie s¹ przeznaczone do sterowania wyœwietlaczami LED, ale przy napiêciu zasilania +15 V uk³ady te maj¹ wystarczaj¹c¹ wydajnoœæ pr¹dow¹ (ok. 7÷10 mA). Uk³ady CD 4026 wymagaj¹ stosowania wyœwietlaczy ze wspóln¹ katod¹.

LICZBA SEKUND

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

00

01

02

NÓ¯KA 3 US5

NÓ¯KA 5 US4

NÓ¯KA 5 US3

NÓ¯KA 15 US3

Rys. 2 Harmonogramy czasowe pracy uk³adu zerowania licznika US3

03

04

05

1 min 00 sek. Szczerze mówi¹c nastrêczy³o mi to trochê problemów, które jednak uda³o siê pokonaæ w doœæ prosty sposób. Do wyjaœnienia zasady dzia³ania uk³adu skracaj¹cego cykl pracy licznika pomocny bêdzie rysunek 2. W górnej linii harmonogramów czasowych pracy uk³adu wypisa³em liczbê sekund które widoczne s¹ na wyœwietlaczu. W ni¿szej linii narysowany jest przebieg zegarowy wytwarzany przez generator US5. Licznik US3 zlicza narastaj¹ce zbocza przebiegu z wyjœcia CO licznika US4 (nó¿ka 5). Ka¿de narastaj¹ce zbocze powoduje wytworzenie dodatniej szpilki w uk³adzie ró¿niczkuj¹cym C2, R3. Jednak¿e prawie wszystkie szpilki s¹ zwierane do masy przez w³¹czony tranzystor T1. Wyjœcie CO licznika dziesi¹tek sekund (US3 nó¿ka 5) jest w stanie wysokim, gdy liczba dziesi¹tek sekund jest mniejsza od 5 powoduje to w³¹czenie tranzystora T1 który zwiera do masy wczeœniej opisywane dodatnie szpilki. Dopiero w chwili gdy licznik dziesi¹tek sekund US3 osi¹gnie wartoœæ 5 jego wyjœcie CO (nó¿ka 5) zmieni stan z wysokiego na niski wy³¹czaj¹c tym samym tranzystor T1. Sytuacja ta utrzymuje siê przez ca³y czas gdy na wy-

12

Minutnik

3/2000

W2

W3

W4

1,5k

W1

ELEKTRA 025

CD4026

US2

D1 R1

+

~

R3

T1 C3

R6

1000mF

C1

C9

R5

C5

C6 US4 C4

P1

STOP

W£2

R2

R35

~

C8

D2 C2

C7

NE 555

PR1 –

Z

CD4026

US1

US3

R4

PRACA

ZERO

WL£

CD4026

CD4026

1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k 1,2k

ARTKELE 520

START

US5

Rys. 3 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

œwietlaczu pojawiaj¹ siê kolejne liczby 50, 51, 52, ... 59. W momencie wyzerowania licznika jednostek sekund na jego wyjœciu CO (nó¿ka 5 US4) pojawia siê dodatnie zbocze które po zró¿niczkowaniu dociera w postaci dodatniej szpilki do wejœcia zeruj¹cego licznika dziesi¹tek sekund (US3 nó¿ka 15). By³o to mo¿liwe dziêki temu, ¿e tranzystor T1 by³ wy³¹czony. W chwili zerowania licznika US3 na jego wyjœciu CO (nó¿ka 5) pojawia siê dodatnie zbocze powoduj¹c wpisanie jedynki do licznika jednostek minut US2. Ten sam cykl powtarza siê co 60 sekund. Licznik US1÷US4 posiada mo¿liwoœæ zerowania przez podanie napiêcia zasilania przy pomocy prze³¹cznika W£1 na wejœcia zeruj¹ce. Uk³ad nie posiada automatycznego zerowania w momencie w³¹czenia napiêcia zasilaj¹cego, dlatego te¿ po w³¹czeniu na wyœwietlaczach mo¿e pojawiæ siê dowolna, przypadkowa wartoœæ. Minutnik zasilany jest napiêciem niestabilizowanym. Wydaje siê to dziwne, ale generator US1 jest w du¿ej mierze niewra¿liwy na têtnienia napiêcia zasilaj¹cego, a uk³adom cyfrowym CMOS napiêcie niestabilizowane nie przeszkadza. Urz¹dzenie mo¿e pracowaæ przy napiêciach 10÷15 V. Ni¿sze napiêcia nie s¹ wskazane. Nie wolno przekraczaæ maksy-

malnego napiêcia pracy uk³adów CMOS, które wynosi 15 V. Przy zapalonych wszystkich segmentach wyœwietlaczy pobór pr¹du wynosi w przybli¿eniu 250 mA. Minutnik nie wymaga specjalnego uruchamiania i dzia³a poprawnie od razu po w³¹czeniu napiêcia zasilania. Podczas monta¿u nale¿y zwróciæ szczególn¹ uwagê na pola lutownicze w pobli¿u wyœwietlaczy. Ze wzglêdu na to, ¿e miêdzy nó¿kami wyœwietlaczy poprowadzono œcie¿ki ³atwo jest zrobiæ zwarcie. Dziwne wyœwietlanie cyfr œwiadczy o zwarciu na p³ytce drukowanej w³aœnie w tej okolicy. Zwarcie takie nie powoduje uszkadzania siê uk³adów. Na sam koniec pozostaje tylko wyregulowanie generatora. Mo¿na to wykonaæ mierz¹c czêstotliwoœæ, lub okres przebiegu na wyjœciu generatora US5 (nó¿ka 3). Powinna ona wynosiæ 1 Hz, lub 1 sek. Regulacjê mo¿na te¿ przeprowadziæ porównuj¹c wskazania zwyk³ego zegara ze wskazaniami minutnika w przedziale czasu 1 minuty. Do regulacji s³u¿y potencjometr P1. Wykaz elementów

Pó³przewodniki US1÷US4 US5

– CD 4026 – NE 555

Pó³przewodniki cd. T1 D1, D2 PR1 W1÷W4

– – – –

BC 547B 1N4148 GB 008 1A/400 V MAN6780/QT lub podobny, wspólna katoda

– – – – – – – –

W/0,25 W 1,2 kW W/0,25 W 1,5 kW W/0,125 W 22 kW W/0,125 W 36 kW W/0,125 W 39 kW W/0,125 W 47 kW W/0,125 W 220 kW W TVP 1232 22 kW

Rezystory R7÷R34 R35 R1÷R3 R5 R35 R6 R4 P1

Kondensatory C1 C2 C4÷C8 C3 C9

– – – – –

33 pF/50 V ceramiczny 180 pF/50 V ceramiczny 47 nF/50 V ceramiczny 10 mF/25 V 1000 mF/16 V

Inne W£1, W£2 – prze³¹cznik dŸwigienkowy p³ytka drukowana numer 520

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. P³ytki mo¿na zamawiaæ w redakcji PE. Cena: p³ytka numer 520 – 7,20 z³ + koszty wysy³ki.

à Tomasz Musielak

Zabawki

03/2000

13

Prosty radiotelefon na pasmo 433 MHz Przedstawiamy doœæ prost¹ konstrukcjê radiotelefonu pracuj¹cego w pasmie 433 MHz. W urz¹dzeniu wykorzystano gotowe fabryczne modu³y generatora i odbiornika 433 MHz, które nie wymagaj¹ strojenia. Dziêki temu ca³e urz¹dzenie jest wykonane w technice ma³ych czêstotliwoœci i nie wymaga uruchamiania. Tak wiêc mo¿na je poleciæ œrednio zaawansowanym elektronikom. Zasiêg radiotelefonu nie jest zbyt du¿y ale w otwartym terenie mo¿na nawi¹zaæ ³¹cznoœæ na odleg³oœæ ok. 1 km. W terenie zabudowanym zasiêg spada do ok. 0,5 km. Trzecie zagadnienie to praca nadajników i odbiorników na tej samej czêstotliwoœci. W takim uk³adzie nie jest mo¿liwe równoczesne przesy³anie informacji w obu kierunkach. Mamy do czynienia z ³¹cznoœci¹ typu simplex. Jeden mówi a drugi w tym czasie s³ucha, a po zakoñczeniu monologu mówi „roger” lub „over” i rozmowê zaczyna drugi dotychczas s³uchaj¹cy. Tak wiêc w danej chwili jeden radiotelefon pracuje jako nadajnik a drugi radiotelefon jako odbiornik. Narzucone kryteria s¹ bardzo ostre gdy¿ ograniczaj¹ u¿yteczne pasmo akustyczne do 3 kHz, co wynika z twierdzenia Schanona. Nie jest to na pewno jakoœæ Hi-Fi, a nawet jakoœæ dzisiejszych telefonów. Lecz mowa w tak w¹skim pasmie jest jeszcze dobrze zrozumia³a (choæ lekko „charcz¹ca”), a przecie¿ radiotelefon ma s³u¿yæ do porozumiewania siê, a nie do s³uchania muzyki. Schemat blokowy radiotelefonu przedstawiono na rysunku 1. Najpierw

omówiê przebieg sygna³u w torze nadawczym. Podczas nadawania naciska siê w³¹cznik W£2 zasilaj¹c tym samym elementy toru nadawczego. Sygna³ z mikrofonu kierowany jest do filtru dolnoprzepustowego FDP o czêstotliwoœci granicznej 3 kHz. Dalej sygna³ dociera do modulatora szerokoœci impulsu PWM, do którego doprowadzany jest tak¿e sygna³ z generatora 6 kHz. Na wyjœciu modulatora PWM otrzymuje siê ci¹g impulsów prostok¹tnych o sta³ej czêstotliwoœci i szerokoœci zmieniaj¹cej siê w takt sygna³u akustycznego. Sygna³y te w³¹czaj¹ i wy³¹czaj¹ nadajnik NAD 433, który wysy³a fale radiowe w œwiat. Podczas odbioru prze³¹cznik P1 jest ustawiony w pozycji przeciwnej ni¿ na rysunku, a klucz K1 jest zwarty. Natomiast w³¹cznik W£2 jest rozwarty wy³¹czaj¹c tym samym napiêcie zasilaj¹ce tor nadawczy. Odbiornik heterodynowy ODH 433 wy³apuje z powietrza wys³ane w œwiat sygna³y nadajnika. Po zdemodulowaniu ich na jego wyjœciu otrzymuje siê

+9V M1

W£1 +9V

P1

W£2 NAD

T

Po przeczytaniu artyku³u pt. „Radiopowiadomienie 433 MHz” zamieszczonego w PE 11/99 do gustu przypad³y mi gotowe modu³y nadajnika i odbiornika pracuj¹cego w pasmie 433 MHz. Postanowi³em wiêc spróbowaæ wykonaæ inne urz¹dzenie w oparciu o te podzespo³y. Poniewa¿ w Praktycznym Elektroniku ma³o jest urz¹dzeñ radiowych wybór mój pad³ na proste walkie-talkie czyli radiotelefon. Angielska nazwa radiotelefonu pochodzi z czasów Drugiej Wojny Œwiatowej kiedy to armia amerykañska zosta³a wyposa¿ona w prawdziwie przenoœne radiotelefony. By³y one w porównaniu z dzisiejszymi „komórkami” du¿e, ciê¿kie i nieporêczne, lecz na tamte czasy by³ to szczyt osi¹gniêæ elektroników. Radiotelefony te mo¿na by³o nosiæ w jednej rêce i rozmawiaæ przez nie nawet w marszu st¹d te¿ wziê³a siê ich nazwa. Wspomniane wczeœniej modu³y nadajnika i odbiornika 433 MHz s¹ bardzo fajne, lecz maj¹ jak wiêkszoœæ tego typu uk³adów jedn¹ podstawow¹ wadê. Jest ni¹ bardzo w¹skie pasmo przenoszonych czêstotliwoœci. Nie przeszkadza to w ró¿nego rodzaju prostych systemach transmisji danych, lecz stanowi istotne ograniczenie w przypadku przesy³ania sygna³ów fonicznych. Po próbach okaza³o siê, ¿e przydatny do radiotelefonu mo¿e byæ tylko uk³ad odbiornika heterodynowego z przemian¹ czêstotliwoœci który posiada pasmo wiêksze ni¿ 6 kHz. Drugim problemem jest rodzaj modulacji. Konstrukcja nadajnika nie pozostawia tu ¿adnego wyboru i w rachubê wchodzi tylko modulacja impulsowa. Oznacza to ¿e nadajnik mo¿e byæ w³¹czany i wy³¹czany z maksymaln¹ czêstotliwoœci¹ 6 kHz wynikaj¹c¹ z pasma odbiornika.

+9V

FDP 3kHz

NAD433

PWM

GENERATOR 6kHz

+9V

+9V ODH433

K1

G£OŒNOŒÆ

WZM

Rys. 1 Schemat blokowy radiotelefonu

14

Radiotelefon 433 MHz

ANT ODBIORCZA M1

+9V R1 10k 3

US1A

C6

R3 8,2k

LM358

2

2×1N4148

C4

1

D1

1mF

P1

R5 24k R4 10k

D2

C8 +9V

3 2

C5 4,7n

+9V

US5 ANT

ODBIORNIK ODH433

+5V

8

US2A

1

R9 12k

R10 12k

4

WY

R15 22k

+9V

+9V C2 47n

R18 30k

R12 18k

R11 10k C10 22mF

1mF

R14 10k

8

4

7

R13

C11 R20

1k

47k

C14 220p

Vcc

US3 CMOS 7555

5 6

3

WE

ANT

GND 1

2

8

4

NAD433

T1 BC547B R16 10k R21 100k

T3 BC547B

R22 47k 5 6

T2 BC547B

8

US1B

7

4

T4 BC557B

7

US2A

R8 12k

C12 22mF

R19 8,2k

P2 22k-B

6

TL082

W£2 „NADAWANIE”

W£1

C1 47mF

4,7n

5

C7 4,7n

C9 22mF

+9V

78L05

GND

–

4,7n

R7 10k

C3 22mF

BAT 9V

R6 24k

22k

R2 2,2k

+

3/2000

7

+9V C13 100mF

G£1

US4 CMOS 7555

R17 110k 6 2

R23 10k

1

3

5

C16 47n

C15 1n 16÷32W

Rys. 2 Schemat ideowy radiotelefonu 433 MHz

ci¹g impulsów o czêstotliwoœci 6 kHz i zmiennym wype³nieniu. Jest to taki sam ci¹g impulsów jak na wyjœciu modulatora PWM w nadajniku. Ci¹g tych impulsów kierowany jest do filtru dolnoprzepustowego FDP (tego samego co w nadajniku). Na wyjœciu filtru dostaje siê sygna³ akustyczny, który po wzmocnieniu we wzmacniaczu WZM trafia do s³uchawek. Ot i ca³e urz¹dzenie. Schemat ideowy przedstawia rysunek 2. Za mikrofonem umieszczono wzmacniacz US1A z regulacj¹ wzmocnienia przy pomocy potencjometru P1. Pozwala to na dobranie wielkoœci amplitudy. Za wzmacniaczem US1A znajduje siê prze³¹cznik diodowy (ten oznaczony na schemacie blokowym jako P1). Zasada pracy takiego prze³¹cznika jest pokazana na rysunku 3. Gdy zamknie siê górny klucz K1 dioda D1 zostanie spolaryzowana w kierunku przewodzenia, co oznacza ¿e bêdzie przez ni¹ p³yn¹³ pr¹d. W tym samym czasie klucz dolny jest rozwarty,

a dioda D1 jest spolaryzowana w kierunku zaporowym. Pr¹d p³yn¹cy przez diodê D1 powoduje „ustawienie” pewnego punktu pracy (patrz wykres na rys. 3). Je¿eli do wejœcia WE1 doprowadzi siê sygna³ zmienny, na³o¿y siê ona na pr¹d p³yn¹cy przez diodê powoduj¹c niewielki przesuwanie siê punktu pracy. Przy dobraniu odpowiedniego pr¹du diody mo¿liwe jest ustawienie punktu pracy w liniowej czêœci charakterystyki i sygna³ zmienny nie bêdzie ulega³ zniekszta³ceniom. Natomiast sygna³ doprowadzony do wejœcia WE2 nie przedostanie siê na wyjœcie uk³adu dziêki temu, ¿e dioda D2 jest spolaryzowana w kierunku za porowym. Przy zmianie po³o¿enia kluczy uzyskuje siê odwrotne przepuszczanie sygna³u. W czasie nadawania przez rezystor R3 dioda D1 jest spolaryzowana w kierunku przewodzenia i sygna³ z mikrofonu dociera do filtru dolnoprzepustowego US2A i US2B. Operuj¹c w¹skim pasmem konieczne by³o zbudowanie filtru dolno-

+ 0-WE1 1-WE2 R1

C1

D1

C2

D2

C3

WE1

WY

WE2 R3 R2 + Id

Umax punkt pracy Umin 0,6V

Ud

Rys. 3 Dzia³anie kluczy diodowych

Radiotelefon 433 MHz

03/2000

prowadzenie do wejœcia filtru dolnoprzepustowego sygna³u z odbiornika. Regulacjê g³oœnoœci umo¿liwia potencjometr P2. Za filtrem FDP sygna³ trafia do nieczynnego w tej chwili modulatora i do wejœcia wzmacniacza mocy. Wzmacniacz zbudowano na uk³adzie US1B. Poniewa¿ pr¹d wyjœciowy wzmacniacza operacyjnego jest zbyt ma³y aby zasiliæ miniaturowy g³oœniczek lub s³uchawkê do wyjœcia wzmacniacza do³¹czono tranzystorowy przeciwsobny stopieñ mocyT3 i T4. Jest on objêty g³êbok¹ pêtl¹ sprzê¿enia zwrotnego. Stopieñ mocy pracuje bez pr¹du spoczynkowego i wprowadza niewielkie zniekszta³cenia, lecz nie jest to przecie¿ sprzêt Hi-Fi i nie ma siê co tym martwiæ. Uk³ad pobiera ok. 20 mA pr¹du zarówno podczas nadawania jak i odbioru. Przy wy¿szej g³oœnoœci pobierany pr¹d mo¿e byæ nieco wiêkszy.

dB 20.0

12.0

4.0

–4.0

–12.0

–20.0 1kHz

10kHz

100kHz

Rys. 4 Charakterystyka czêstotliwoœciowa filtru dolnoprzepustowego

przepustowego o ostro za³amanej charakterystyce. Wybór pad³ na filtr aktywny czwartego rzêdu z charakterystyk¹ Czebyszewa. Filtry tego typu daj¹ najostrzejsze za³amanie charakterystyki amplitudowej przy przejœciu z pasma przepustowego do pasma zaporowego, lecz jest to okupione doœæ du¿ym zafalowaniem w pasmie Przepustowym. W tym przypadku wybra³em zafalowania nie przekraczaj¹ce 3 dB i w oparciu o tablice zaprojektowa³em filtr, którego charakterystykê przedstawia rysunek 4. Jako modulatora PWM u¿y³em uk³adu tajmera CMOS 7555 (US3). Jest to jeden z typowych uk³adów pracy gdzie sygna³ z wyjœcia filtru FDP doprowadzony

zosta³ do nó¿ki 5 US3. Do modulatora doprowadzono tak¿e sygna³ 6 kHz wytwarzany w generatorze US4. Bezpoœrednio z wyjœcia modulatora sterowany jest nadajnik 433 MHz. W czasie nadawania, gdy w³¹cznik W£2 jest wciœniêty zasilane s¹ oba tajmery US3 i US4, nadajnik 433 MHz i dioda D1. Ponadto w³¹czone s¹ tranzystory T1 i T2. Pierwszy z nich zwiera do masy sygna³ z wyjœcia odbiornika ODH 433 a drugi zwiera sygna³ doprowadzany do akustycznego wzmacniacza mocy. Podczas odbioru, gdy w³¹cznika W£2 jest rozwarty oba tranzystory s¹ wy³¹czone. Efektem tego jest spolaryzowanie w kierunku przewodzenia diody D2 i do-

R14

R21

C15

7555

R17

R11

C3

TL 082

R12

R2

R1

R5

R4

R16

R18

R23

US3

W£2

R19

T

T

C11

CMOS 7555

T

ODH

+

Monta¿ uk³adu sprowadza siê do poprawnego wlutowania wszystkich elementów. Poza p³ytk¹ drukowan¹ umieszczone s¹ w³¹czniki W£1 i W£2 a tak¿e potencjometr P2. Radiotelefon musi posiadaæ dwie anteny nadawcz¹ i odbiorcz¹. Obie wykonane s¹ z odcinka przewodu o d³ugoœci 17 cm. Antenê odbiorcz¹ wlutowuje siê w pole lutownicze na p³ytce drukowanej oznaczone symbolem ANT. Natomiast antenê nadawcz¹ nale¿y przylutowaæ bezpoœrednio do cewki nadajnika. Cewka wykonana jest w kszta³cie podkowy ze œcie¿ki na p³ytce nadajnika. Miejsce wlutowania anteny podane jest przez US5 8 1 2 3 producenta na karteczce 9V ANT R15 C2 NAD do³¹czanej do ka¿dego C C1 R13 12 T1 nadajnika. R20 P2 Po zmontowaniu 5 015 dwóch radiotelefonów S mo¿na przyst¹piæ do C14 G£ C16 T4 prób najpierw w nieT2 D2 wielkiej odleg³oœci ok. 10÷20 m. Po w³¹czeniu C13 T3 US4 nadawania potencjome1 R22 R3 C6 C8 US2 trem P1 ustawia siê czuR9 D1 LM ³oœæ mikrofonu zwracaR8 358 R7 US1 j¹c uwagê aby znieR6 C4 kszta³cenia nie by³y zbyt C7 C5 du¿e. Na tym polega caM1 P1 C9 C10 ³a regulacja. Pragnê zaznaczyæ, ¿e jakoœæ transmitowaneRys. 5 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów T

T

510

Monta¿ i uruchomienie

R10

100Hz

15

16

Radiotelefon 433 MHz

go dŸwiêku nie jest rewelacyjna, lecz mowa jest w zupe³noœci zrozumia³a. Radiotelefon ustawiony na odbiór bêdzie trochê szumia³, lecz jest to zjawisko normalne. Czasami mo¿na te¿ us³yszeæ charakterystyczne trzaski, to odg³os pracy pilotów od alarmów samochodowych. Wykaz elementów

Pó³przewodniki US1 US2 US3, US4 US5 T1÷T3 T4 D1, D2

– LM 358 – TL 082 – ICM 7555 – LM 78L05 – BC 547B – BC 557B – 1N4148

Rezystory R13 R2 R3, R19 R1, R4, R7, R11, R14, R16, R23

W/0,125 W – 1 kW W/0,125 W – 2,2 kW W/0,125 W – 8,2 kW

Rezystory cd. R8÷R10 R12 R15 R5, R6 R18 R20, R22 R21 R17 P1 P2

Inne cd.

W/0,125 W – 12 kW W/0,125 W – 18 kW W/0,125 W – 22 kW W/0,125 W – 24 kW W/0,125 W – 30 kW W/0,125 W – 47 kW W/0,125 W – 100 kW W/0,125 W – 110 kW W TVP 1232 – 22 kW W-B PR 186 – 22 kW

Kondensatory C14 C15 C5÷C8 C2, C16 C4, C11 C3, C9, C10, C12 C1 C13

3/2000

– 220 pF/50 V ceramiczny – 1 nF/50 V ceramiczny – 4,7 nF/50 V 5% ceramiczny – 47 nF/50 V ceramiczny – 1 mF/50 V MKSE-20 – 22 mF/16 V – 47 mF/16 V – 100 mF/16 V

G£1

– miniaturowy gloœniczek lub s³uchawka 16÷32 W NAD1 – nadajnik 433 MHz MN433 ODB1 – odbiornik superheterodynowy 433 MHz p³ytka drukowana numer 510

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. P³ytki, nadajnik i odbiorniki mo¿na zamawiaæ w redakcji PE. Przy zamawianiu prosimy wypisywaæ tylko symbol elementu: NAD433 – nadajnik 433 MHz, ODH433 – odbiornik heterodynowy 433 MHz. Ceny: p³ytka numer 510 – 3,35 z³ NAD433 – 14,70 z³ ODH433 – 87,00 z³ + koszty wysy³ki.

Inne

W/0,125 W – 10 kW

W£1 W£2 M1

– prze³¹cznik dŸwigienkowy – mikrow³¹cznik – mikrofon elektretowy

EPROM CZÊŒCI ELEKTRONICZNE ul. Parkowa 25 51-616 Wroc³aw tel. (071) 34-88-277 fax (071) 34-88-137 tel. kom. 0-90 398-646 e-mail: [email protected] Czynne od poniedzia³ku do pi¹tku w godz. 9.00 - 15.00 Oferujemy Pañstwu bogaty wybór elementów elektronicznych uznanych (zachodnich) producentów bezpoœrednio z naszego magazynu. Posiadamy w sprzeda¿y miêdzy innymi: PAMIÊCI EPROM, EEPROM, RAM (S-RAM; D-RAM) UK£ADY SCALONE SERII: 74LS..., 74HCT..., 74HC..., C-MOS (40..., 45...). MIKROPROCESORY, np.:80.., 82.., Z80.., ICL71.., ATMEL89.., UK£ADY PAL, GAL, WZMACNIACZE OPERACYJNE, KOM-

à Jerzy Koz³owski

PARATORY, TIMERY, TRANSOPTORY, KWARCE, STABILIZATORY, TRANZYSTORY, PODSTAWKI BLASZKOWE, PRECYZYJNE, PLCC, LISTWY PIONOWE, LISTWY ZACISKOWE, PRZE£¥CZNIKI SWITCH, Z£¥CZA, OBUDOWY Z£¥CZ, HELITRYMY, LEDY, PRZEKANIKI, GALANTERIA ELEKTRONICZNA. POSIADAMY TAK¯E W SPRZEDA¯Y PODZESPO£Y KOMPUTEROWE: NOWE I U¯YWANE (NA TELEFON) P£YTY G£ÓWNE, PROCESORY, PAMIÊCI SIMM/DIMM, WENTYLATORY, KARTY MUZYCZNE, KARTY VIDEO, MYSZY, FAX-MODEM-y, FLOPP-y, DYSKI TWARDE, CD-ROMy, KLAWIATURY, OBUDOWY, ZASILACZE, G£OŒNIKI I INNE. Programujemy EPROMy, FLASH/EEPROMy, GALe, PALe, procesory 87.., 89.. oraz inne uk³ady programowalne. Na ¿yczenie przeœlemy ofertê. Mo¿liwoœæ sprzeda¿y wysy³kowej.

03/2000

Programy komputerowe

Opis programu Oscyloskop pod Windows ver. 2.51 Pragniemy zaprezentowaæ program Oscyloskop pod Windows w wersji 2.51 (Oscilloscope for Windows v.2.51), który znalaz³ siê na p³ycie CD-PE1. Program wykorzystuje standardow¹ kartê dŸwiêkow¹ komputera do przetwarzania sygna³ów analogowych. Pozwala bez dodatkowych inwestycji wzbogaciæ system Windows 95 w kompletny oscyloskop i analizator widma. Podstawowym ograniczeniem takiego rozwi¹zania jest stosunkowo niewielki zakres czêstotliwoœci przetwarzanych sygna³ów obejmuj¹cy tylko czêstotliwoœci akustyczne. Jednak¿e w wielu przypadkach ograniczenie to nie jest istotne. W oparciu o opisywany program mo¿na wykonaæ wiele ciekawych doœwiadczeñ we wspó³pracy z opisywanym niedawno na ³amach PE charakterografem do oscyloskopu. Analizator widma mo¿e okazaæ siê bardzo u¿yteczny przy badaniu przebiegów akustycznych. Program Oscyloskop pod Windows ver.2.51 jest bezp³atny pod warunkiem u¿ywania go w celach prywatnych. Do programu do³¹czona jest szczegó³owa pomoc w jêzyku angielskim. Dane techniczne oscyloskopu: – dwa kana³y; – pasmo 20 Hz÷20 kHz; – maksymalne napiêcie wejœciowe ok. 2 V (zale¿ne od parametrów karty dŸwiêkowej); – bufor 50 ms; – analizator widma. Oto podstawowe w³aœciwoœci programu: – jedno- lub dwukana³owy tryb pracy; – tryb XY (krzywe Lissajous); – mo¿liwoœæ zapamiêtywania przebiegu; – mo¿liwoœæ eksportu danych do schowka systemu Windows lub do pliku;

– pomiar czêstotliwoœci i amplitudy; – pomiar wspó³czynnika korelacji dwóch sygna³ów; – emulacja lampy oscyloskopowej z d³ugim czasem poœwiaty; – regulacja trybu i poziomu wyzwalania.

Instalacja programu Podczas instalacji nie s¹ wymagane ¿adne specjalne zabiegi. Wszystkie pliki nale¿y rozpakowaæ i skopiowaæ do wczeœniej utworzonego katalogu, a nastêpnie stworzyæ skrót do pliku winscope.exe. Pliki

Rys. 1 Widok programu Oscyloskop pod Windows ver. 2.51

17

winscope.exe i winscope.hlp powinny znajdowaæ siê w tym samym folderze. Wymagania programu: – 80486 lub wy¿szy PC z systemem Windows95; – dowolna karta dŸwiêkowa z zainstalowanymi sterownikami; – 300 kB wolnej przestrzeni na dysku na instalacjê + 150 kB do pracy. Po uruchomieniu ukazuje siê standardowe okno obs³ugi z ekranem oscyloskopu po lewej stronie i panelem suwaków regulacyjnych po prawej. W czêœci centralnej oraz na dolnej belce wyœwietlane s¹ informacje na temat aktualnych ustawieñ programu. Na rysunku 1 przedstawiono wygl¹d g³ównego okna programu w trybie wyœwietlania przebiegów.

Obs³uga Program jest bardzo prosty w obs³udze. Wiêkszoœæ funkcji dostêpna jest za poœrednictwem ikon umieszczonych na belce w górnej czêœci okna programu. Na rysunku 2 przedstawiono poszczególne ikony znajduj¹ce siê na tej belce. W ka¿dej chwili dostêpny jest opis ka¿dego z klawiszy (podpowiedŸ kontekstowa) poprzez najechanie na niego wskaŸnikiem myszki. Po chwili pojawi siê tekst opisuj¹cy spe³nian¹ przez niego funkcjê. Przyciski (ikony) spe³niaj¹ nastêpuj¹ce funkcje (w kolejnoœci od lewej): On Line – przycisk uruchamiaj¹cy przetwarzanie A/C; Hold – przycisk zatrzymuj¹cy przetwarzanie A/C; YT Single Trace – w³¹czenie jednokana³owego trybu pracy; YT Dual Trace – w³¹czenie dwukana³owego trybu pracy; Kana³y lewy i prawy pe³ni¹ funkcjê osobnych wejœæ; XY Mode – tryb XY (sygna³ Y2 jest wykorzystany do odchylania poziomego plamki) 5 ms/div – wybór podstawy czasu 5 ms/dz.; 0.5 ms/div – wybór podstawy czasu 0,5 ms/dz.; Trigger level positive – wyzwalanie narastaj¹cym zboczem sygna³u; Trigger off – wyzwalanie wy³¹czone; Trigger level negative – wyzwalanie opadaj¹cym zboczem sygna³u; FFT – w³¹czenie analizatora widma; Correlometer – po w³¹czeniu tej opcji na ekranie wyœwietlany bêdzie wspó³czynnik korelacji sygna³ów Y1 i Y2;

18

Oscyloskop pod Windows

Rys. 2 Belka obs³ugi programu

Meter mode – wyœwietlanie ró¿nicy czasu i/lub czêstotliwoœci pomiêdzy dwoma ustawionymi kursorami; Phase adjustment – korekta wyzwalania pod wzglêdem fazy; Reset controls – przywrócenie domyœlnych ustawieñ wszystkich suwaków; Check – wy³¹cza programowe wzmocnienie i przesuniêcie sygna³u po wyjœciu z przetwornika A/C; ten przycisk anuluje ustawienia suwaków „Y1”, „Y2”, „Pos Y1” i „Pos Y2” – ustawia przesuniêcie na zero a wzmocnienie na 1; opcja przydatna przy kalibracji programu; Storage mode – wyœwietlany przebieg pozostaje widoczny na ekranie; Wait mode – jednokrotne wyzwalanie – szczególnie przydatne przy rejestracji sygna³ów nieokresowych; The same gain for Y1 and Y2 – jednakowe wzmocnienie dla kana³u Y1 i Y2; regulacja wzmocnienia w jednym kanale spowoduje automatyczn¹ zmianê ustawienia w kanale drugim. Oprócz ikon w g³ównym oknie znajduj¹ siê suwaki pozwalaj¹ce na p³ynne ustawienie nastêpuj¹cych parametrów: Y1 – regulacja wzmocnienia w kanale Y1; po prawej stronie w oknie „Gain” w polu Y1 wyœwietlana jest aktualna wartoœæ wzmocnienia; Y2 – regulacja wzmocnienia w kanale Y2; po prawej stronie w oknie „Gain” w polu Y2 wyœwietlana jest aktualna wartoœæ wzmocnienia;

Pos Y1 – pozycja Y1 – przesuwanie przebiegu Y1 w pionie; Pos Y2 – pozycja Y2 – przesuwanie przebiegu Y2 w pionie; T – p³ynna regulacja podstawy czasu; w oknie „Sweep” wyœwietlana jest aktualna wartoœæ podstawy czasu dla ca³ego ekranu; aby uzyskaæ wartoœæ podstawy czasu „na dzia³kê”, nale¿y liczbê w polu „Sweep” podzieliæ przez 10; delay – dwa suwaki do regulacji opóŸnienia (zgrubny i precyzyjny) s³u¿¹ do regulacji opóŸnienia wyzwalania w jednokana³owym trybie pracy, opóŸniania pomiêdzy kana³ami Y1 i Y2 w trybie dwukana³owym lub trybie XY; suwak zgrubny reguluje opóŸnienie w zakresie ±45 ms, a precyzyjny ±5 ms; ca³kowite opóŸnienie jest sum¹ tych dwu nastaw; w oknie „Delay” wyœwietlane s¹ trzy wartoœci opóŸnienia: regulacji zgrubnej, precyzyjnej oraz suma obydwu, bêd¹ca wynikow¹ wartoœci¹ opóŸnienia; mówi¹c w skrócie, suwaki te s³u¿¹ do przesuwania przebiegu w poziomie; Trg – poziom wyzwalania; suwak pozwala ustawiæ ¿¹dany poziom wyzwalania; je¿eli nie zosta³ wybrany przycisk „Trigger off” to wyzwalanie nast¹pi w chwili, gdy narastaj¹ce („Trigger level positive”) lub opadaj¹ce („Trigger level negative”) zbocze sygna³u przekroczy zadany poziom wyzwalania; aktualny poziom wyzwalania wyœwietlany jest w oknie „Trg Lev”; W oknie „1/dT” wyœwietlana jest czêstotliwoœæ wyliczona z odwrotnoœci ró¿nicy

Rys. 3 Tryb analizatora widma

3/2000 czasu pomiêdzy dwoma kursorami przy w³¹czonej opcji „Meter mode”. Na samym dole znajduje siê belka wyœwietlaj¹ca aktualny status oscyloskopu (READY, ON LINE, HOLD, DISABLED), tryb (WAVE lub FFT) oraz aktualn¹ wartoœæ amplitudy (I) i czasu lub czêstotliwoœci (w trybie analizatora widma) dla po³o¿enia kursora (wskaŸnika myszki).

Analizator widma Na rysunku 3 przedstawiono wygl¹d g³ównego okna programu w trybie analizy widmowej. Tryb analizatora widma uruchamia siê po klikniêciu przycisku „FFT”. W oknie oscyloskopu ukazuje siê widmo przebiegu. W tym trybie w dalszym ci¹gu mo¿na regulowaæ podstawê czasu. W³¹czenie drugiego kana³u w trybie analizatora widma spowoduje wyœwietlenie faz poszczególnych sk³adowych czêstotliwoœci.

Menu Menu oscyloskopu sk³ada siê z czterech elementów. 1. File Polecenia pozwalaj¹ce na zapisanie zarejestrowanego przebiegu na dysku. Dane zapisywane s¹ w postaci tekstowej umo¿liwiaj¹cej ³atwy import do innych programów obróbki danych np. Excela. W tym podmenu znajduje siê równie¿ polecenie zakoñczenia pracy oscyloskopu. 2. Edit Polecenie kopiowania zarejestrowanego przebiegu do schowka systemu Windows. Pozwala na przekopiowanie danych do innego programu bez koniecznoœci zapisywania ich na dysku 3. Options Polecenia pozwalaj¹ce na wybór sposobu rysowania przebiegu – liniowy („Line plot”) i punktowy („Scatter plot”). W tym podmenu istniej¹ równie¿ polecenia definiuj¹ce format zapisywanych danych („Data file”), ustawienia próbkowania przetwornika A/C oraz kolorów poszczególnych obiektów 4. Help Dostêp do szczegó³owej pomocy w jêzyku angielskim (gor¹co polecam zapoznanie siê z jej treœci¹). Zachêcam do eksperymentów z programem i samodzielnego odkrywania jego mo¿liwoœci.

à mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski

03/2000

Kupon zamówieñ na p³ytê CD-PE1, Prenumerata

19

Pierwsza p³yta CD-PE1 Praktycznego Elektronika Pierwsza p³yta CD-PE1 Wydawnictwa ARTKELE zawieraj¹ca ponad 2000 stron z 65 archiwalnych numerów PE z lat 1992÷1997 zapisanych w formacie Portable Document File (PDF). Tego jeszcze nie by³o !!! Olbrzymie kompendium wiedzy w zakresie praktycznych zastosowañ elektroniki. Opisy, aplikacje, urz¹dzenia, nietypowe rozwi¹zania, jeden styl. Na p³ycie CD-ROM znajduje siê równie¿ baza artyku³ów PE (w formacie html) oraz wiele programów i narzêdzi u¿ytecznych w pracowni elektronika. Oto jakie min. programy znajdziecie na p³ycie CD-PE: – Protel 99 Second Edition (nowoœæ !!!) – Protel Manuals – Protel 99 – Protel 99 Service Pack 1 – Protel Power Tool Pack 99 – PSpice ver. 8.0 – EDWin ver. 1.6 – LabWindows®/CVI™

– LabWindows Manuals – Topanga SchematicMaker – PADS ver. 4.09 – WinLog ver. 1.0 – CircuitMaker ver. 2.5 – WinDraft Schematic Capture – WinBoard PCB Layout – TinyCAD – PCB Developer's Individual Assistant – FaiSyn Automatic Filter Synthesizer ver. 2.2 – AIM-Spice – ISISch – AresPCB – EMCFiltr – Qcad – Scooter-PCB – Oscilloscope for Windows ver. 2.51 – Easytrax 2.06 – AT90S (AVR) Family Assembler and Simulator ver. 1.21 – AVR Studio version 1.45 – Microchip MPLAB ver. 4.00 – CCS PIC C compiler

– Internet Explorer 5.0 PL – Adobe Acrobat 4.0 oraz wiele, wiele innych Wszystkie programy w wersjach: freeware, shareware, trial, eval lub demo. P³yty mo¿na zamawiaæ na kartach pocztowych, faksem lub e-mailem. Cena p³yty CD-PE jest równa 30 z³ + koszty wysy³ki. Chc¹c obni¿yæ koszty zakupu p³yty o 10% nale¿y zamówienie sk³adaæ na kuponie prenumeraty wp³acaj¹c na konto Wydawnictwa ARTKELE kwotê 34,00 z³ (kwota ta pokrywa koszt p³yty i wysy³ki). Na kuponie nale¿y w tym przypadku postawiæ krzy¿yk w kratce z napisem CD-PE1. Równoczeœnie na tym samym kuponie mo¿na zamówiæ prenumeratê na kolejne kwarta³y roku 2000. Nie przyjmujemy ju¿ zamówieñ prenumeraty na pierwszy kwarta³ br.

20

Karta zamówieñ na p³ytki drukowane, Prenumerata

3/2000

Ten kupon mo¿na wyci¹æ i wys³aæ faxem fax (0-68) 324-71-03.

Podzespo³y elektroniczne

3/2000

21

Katalog Praktycznego Elektronika Wzmacniacz mocy TDA 2009 Uk³ad TDA 2009 jest podwójnym monolitycznym wzmacniaczem mocy pracuj¹cym w klasie AB przeznaczonym do zastosowañ w sprzêcie HiFi. Jego g³ównymi zaletami to niska cena, ma³a liczba elementów zewnêtrznych, dostêpnoœæ. Przeznaczony jest do stosowania g³ównie w stacjonarnych zestawach akustycznych, odbiornikach telewizyjnych, pracuje przy pojedynczym napiêciu zasilania. Jest on w stanie dostarczyæ mocy wyjœciowej 2×10 W przy maksymalnym pr¹dzie wyjœciowym 3,5 A i zniekszta³ceniach nie przekraczaj¹cych 0,5%. Mo¿e te¿ pracowaæ w uk³adzie mostkowym dostarczaj¹c mocy 18 W. Uk³ad TDA 2009 posiada zabezpieczenie przed przekroczeniem temperatury maksymalnej z³¹cza. Obudowa uk³adu po³¹czona jest wewnêtrznie z nó¿k¹ masy, zatem nie wymaga on stosowania podk³adki izolacyjnej pod radiator.

OBUDOWA PO£¥CZONA Z NÓ¯K¥ 6 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

+Vs C1 2,2mF

1/ 2

C10 2200mF

8

TDA2009

Napiêcie zasilania Napiêcie pracy Pr¹d wyjœciowy (powtarzalny) Szczytowy pr¹d wyjœciowy (niepowtarzalny) Moc tracona Tcase=90°C Temperatura przechowywania i z³¹cza

C6 220mF

28 V 18 V 3,5 A

C5 100mF

100n

9

Tabela 1 – Parametry maksymalne

Ptot Tstg, Tj

C4

5

WE-L

Vs Vs Io Io

N.C. WY (1) +Vs WY (2) N.C. GND WE NIEODWRACAJ¥CE (2) WE ODWRACAJ¥CE (1) SVRR WE ODWRACAJ¥CE (1) WE NIEODWRACAJ¥CE (1)

R1 1,3k

C8 100n

R2 18W

R5 1W

RL

4

C2 2,2mF

1/ 2

1

WE-P

4,5 A 20 W

C11 2200mF

10

TDA2009

C7 220mF

R3 1,3k

C9 100n

R4 18W

R6 1W

RL

2

–40÷+150°C

3

6

22mF

Tabela 2 – Parametry charakterystyczne (Vs=23 V, Tamb=25°C, Gv=36 dB)

Parametr Vs Napiêcie zasilania Vo Napiêcie sta³e na wyjœciu nó¿ka 4 Id Spoczynkowy pr¹d zasilania Po Moc wyjœciowa

d Zniekszta³cenia

Vi Napiêcie nasycenia wejœcia (rms) Ri Rezystancja qwejœciowa fL Dolna czêstotliwoœæ gran. (–3 dB) fH Górna czêstotliwoœæ gran. (–3 dB) Gv Wzmocnienie napiêciowe przy zamkniêtej pêtli sprzê¿enia zwrotnego eN Wejœciowe napiêcie szumów SVR T³umienie wp³ywu zasilania

Tj Temperatura w³¹czania uk³adu zabezpieczenia

Warunki pomiaru

Min. 8

11 55

Vs=28 V d = 0,5%, f = 50 Hz÷16 kHz RL = 4 W Vs=23 V RL = 8 W RL = 4 W Vs=18 V RL = 8 W f = 1 kHz, Vs =23 V Po =0,1÷8 W RL = 4 W Po =0,1÷3 W RL = 8 W

10 5,5

300 70

f 1 kHz, RL = 4 W RL = 4 W f = 1 kHz Rg = 10 kW f = 100 Hz, Vripple = 0,5 V Rg = 10 kW

Typ.

35,5

43

Max. 28 120

Jednostka V V mA

11 6,5 6,5 4

W W W W

0,05 0,05 200 20 80 36

36,5

% % mV kW Hz kHz dB

1,5

5

mV

55

dB

145

°C

22

Katalog Praktycznego Elektronika TDA 2003

+Vs

WE-L

5,6k +Vs

C6 100n C1 WE 2,2mF

C7 100mF

1/2

P3 100k

2,2n

P1 100k

9

220n

10

TDA2009

47k

47n

9

1

3/2000

2,7k R1 1k

C4 220mF

C7 100n

1/ 2

5

2,2n 8W

150n

C9 2200mF

8

TDA2009

C5 220mF

2,2n

R3 1k

C7 100n

R4 15W

R7 1W

4W

2

C2 2,2mF

R4 1W 1/2

5

C5 220mF

R6 39W R3 39W

6

C2 22uF

P5 100k 47k

47n C9 100n

220n P4 100k

2,2n

P2 100k

4 3

4

5,6k

R2 2k

8

TDA2009

WE-P

1/ 2

1

C6 220mF

2,7k

R5 1W

R5 1k

C8 100n

R6 15W

R8 1W

4W

2

2,2n 3

6

150n

Wzmacniacz mostkowy 18 W d=0,5% Gv=40 dB

C10 2200mF

10

TDA2009

10mF

Stereofoniczny wzmacniacz mocy z regulacj¹ barwy dŸwiêku, balansu, z filtrem kontur o mocy wyœciowej 2×10 W

1/2

1/2

+Vs

12k

1/2

12n

12k

6

W£1 220n

+Vs

10k

+15V 100n

–

8

TDA2320A

10k

5

Przyk³ad uk³adu wyciszania (MUTE)

+

100n

9

7

2,2mF

4 100n

1/ 2

5

4,7k

–15V

C9 2200mF

8

TDA2009

5,6n

C5 220mF

5,6k

R3 1k

C7 100n

R4 15W

R7 1W

WOOFER

4

10k

2200mF

1/2 TDA2009

WE-L

2

TDA2320A

5,6n

5,6n

–

1/2

3

3

4W

1

2,2mF

+

1/ 2

1

4,7k

22k BC440

C10 100mF

10

TDA2009

C6 220mF

5,6k

22mF 0,15W

R5 1k

C8 100n

R6 15W

R8 1W

TWEETER

2 3

Wysokiej jakoœci wzmacniacz 10÷20 W do dwudro¿nej kolumny aktywnej

Uk³ad zabezpieczenia przeciwzwarciowego

d [%]

d [%] Vs=23V Gv=36dB

6

C11 10mF

Po [W] Vs=23V Gv=36dB Po=4W

24

f=1kHz d=10%

20

0,6

0,6

0,5

0,5

0,4

0,4

16 12

0,3 0,2 0,1 0 0,1

0,3 16kHz=4W

0,2

16kHz=8W f=1kHz

0,3

8W

1

3

8W

4

0,1

4W

10

8

4W

Po [W]

0 10

100

1k

10k

f [Hz]

0

6

10

14

18

22

26

30

Vs [V]

03/2000

GIE£DA Hobbyœci-konstruktorzy: pismo odst¹piê: elektronika wczoraj - dziœ, wzory, uk³ady. Pisz: K. Poznañski Al. Kijowska 13/10 30-079 Kraków tel. (0-12) 637-86-12 i od 18.00 do 21.00 (0-601) 82-13-67. Porady darmo! Tranzystor MOS-FET JAFBC40 6,2A 600V cena 2,40/szt, STP5N60 5,9A 600V cena 2,00/szt. i inne, tel. (0-71) 348-79-73 lub (0-601) 739-748. RE94, 95, 96, tester trafopowielaczy - programator EEPROM, katalog pó³przewodników i zamienników oraz poradnik napraw RTV na PC. Info K+Z tel. (0-42) 659-55-65 lub (0-601) 995-365. Sprzedam si³ownik liniowy 8kG, uk³ad zawiera przek³adnie wielostopniow¹, silnik 220V/25W, wy³. krañcowe i przeci¹¿eniowe, czujnik po³o¿enia tel. (0-25) 644-89-84. Projektowanie wielowarstwowych obwodów drukowanych oraz ich monta¿, tel. (0-501) 842-797. Wykrywacz metali do prac pod wod¹ i na ziemi, zasiêg 3m. Dyskryminacja oraz zestawy do samodzielnego monta¿u, tel. (0-81) 881-41-84 po 17.00 (0-603) 396-803. Wykrywacze metali, schematy, sondy, p³ytki sprzedam-kupiê-wymieniê na inne. Œmig³a od soko³a sprzedam. Stare odbiorniki komunikacyjne na lampach 2K2M lub RV-12-P2000 kupiêwymieniê. Sylwester Królak ul. K. Wyki 19/6 75329 Koszalin TEL. (0-94) 341-28-13. Sprzedam wykrywacze metali VLF PJ JB i inne informacje listownie, koperta zwrotna + znaczki na listy. Kupiê PJ z rozru¿nianiem oraz dokumentacjê tego wykrywacza. Kazi-

Og³oszenia drobne mierz Tuka³³o ul. Katowicka 36/1 41-710 Ruda Œl¹ska 10. Wyprzedam dekodery PAL-SECAM na TDA4555; Jowisz wymienne za MD2007/MD2008 20z³/kpl. i Helios wymienne za MD2021 18z³/szt. Wiêcej=taniej!!! Oferty, info: op.+znaczek. Grzegorz Zubrzycki ul. Zgierska 110/120m211 91-303 £ódŸ tel. (0-42) 654-40-98. Wyœwietlacz LCD 3/pó³ cyfry Lobat do PH METRU „PH 204” na gumach wymiar 50x30, ekran 22x50 pilnie kupiê, tel. (0-91) 392-09-57. Sprzedam wê¿a dyskotekowego za 100z³. Kupiê dyski z programami na Atari 1040 St. Info-znaczek na list, tel. (0-52) 355-20-89. Komplet schematów elektronicznych uk³adów drêcz¹cych!!! Pe³ne opisy+rys.p³.drukow. wysy³ka natychmiast po otrzymaniu 25z³ (przekazem pocztowym) musisz je mieæ!!! Zawsze aktualne, Dariusz Knull ul. Rymera 4A/5 41-800 Zabrze. Wyprzeda¿ (tanio, lub zamiana na nadajniki UKF-FM) roczników i pojedynczych egz. Radioelektronika i Krótkofalowca 1947-87, Horyzontów Techniki 1972-73, Henryk Kupczak Mielêcin 3 63-640 Bralin tel. (0-62) 781-10-43. Sprzedam konwertery UKF do odbioru stacji radiowych nadaj¹cych na czêstotliwoœci 88-108 MHz, na odbiorniku z zakresem 64-74 MHz, uk³ady Holtek, nadajniki UKF, tel. (0-13) 436-60-48. Kupiê schemat serwisowy oscyloskopu produkcji wêgierskiej Transiscope-D type TR4650. Grzegorz Wasilewski ul. Jaworowa 14 26-110 Skar¿ysko-Kamienna. Pilnie kupiê schematy radiotelefonów zasiêg do 5km, w miarê ma³o skomplikowane i daj¹ce siê uruchomiæ przez pocz¹tkuj¹cego radioamatora. Oferty na adres: Grzegorz Ligocki ul. L. Czarnego 16/69 97-500 Radomsko.

23

Starsz¹ prasê, ksi¹¿ki (elektroniczne, SF) M³ody Technik, PE, EP, EdW, Motor i inne sprzedam. Wykaz-oferta + znaczek. Roman Korewicki ul. Polanowska 21 76-100 S³awno tel. (0-59) 810-39-28. Dozymetr osobisty promieniowania gamma 0,2-99,99 usr/H, zasilanie bat. 9V, wym. 63x149x30, prod. WNP tel. (0-68) 326-29-53. Chcesz dorobiæ, napisz. Informacje gratis, zaopatrzenie i zbyt gwarantowane umow¹. Proszê do³¹czyæ znaczek za 1,5z³. Mariusz Jamróz Buda Stalowska 5/4 39-460 Nowa Dêba. Sprzedam AMIGÊ 1200 cena 300z³, AMIGÊ 600 cena 220z³, VBS dzia³aj¹cy z ka¿d¹ AMIG¥ cena 20z³, kasety nagrane w systemie VBS, programy dla u¿ytkowników tanio odst¹piê. Janusz Matuszczyk ul. Dylonga 10/4 41-605 Œwiêtoch³owice tel. (0-32) 771-18-62. Uruchomiê kodowany radioodtwarzacz, telefon komórkowy I.T.P. kontakt telefoniczny (0-52) 353-08-54 lub (0-601) 642-780. Wykrywacze metali, schematy, sondy. P³ytki sprzedam - kupiê - wymieniê. Œmig³a do helikoptera sprzedam. Mocno uszkodzone wykrywacze oraz sondy tanio na czêœci kupiê. Sylw. Królak ul. K. Wyki 19/6 75-329 Koszalin tel. (0-94) 341-28-13. Chcesz dorobiæ do pensji, kieszonkowego napisz. Zaopatrzenie zbyt gwarantowany umow¹. Informacja gratis. Do³¹cz znaczek za 1,6z³. Krystyna Wiœniewska ul. Bytowska 31 89-600 Chojnice.

Uwaga!!! Tanie og³oszenia ramkowe w rubryce Gie³da PE!!! Od wrzeœnia 1999 roku wprowadzamy nowy rodzaj p³atnych og³oszeñ ramkowych zamieszczanych w rubryce Gie³da PE. Og³oszenia te mog¹ mieæ typow¹ szerokoœæ jednej szpalty, tzn. 56 mm, ich wysokoœæ ograniczaj¹ jedynie wymiary strony. Minimalna wysokoœæ ramki to 1 cm. Cena og³oszenia ramkowego wynosi 20 z³ + 22% podatku VAT za ka¿dy rozpoczêty centymetr wysokoœci. Oferta skierowana jest do osób / firm prywatnych zamieszczaj¹cych og³oszenia w celach zarobkowych. Materia³ reklamowy przygotowany w postaci elektronicznej mo¿e byæ zapisany w formacie

Adobe Illustrator (*.ai), Encapsulated PostScript (*.eps), Tagged Image File Format (*.tif) lub Corel Draw (*.cdr). W przypadku zastosowania niestandardowych czcionek prosimy o do³¹czenie ich wraz z materia³em lub zamianê tekstu na krzywe przy generowaniu pliku wyjœciowego. Obiekty rastrowe (bitmapy) powinny mieæ rozdzielczoœæ 300dpi. Materia³y mo¿na dostarczaæ poczt¹ na dyskietkach 3,5’’ (1,44 MB), wraz z wydrukiem próbnym reklamy. Pliki o rozmiarach nie przekraczaj¹cych 500 kB (po skompresowaniu archiwizerem pkzip, arj lub rar) mo¿na dostarczaæ poczt¹

elektroniczn¹ na adres: [email protected]. Materia³ reklamowy mo¿e byæ równie¿ dostarczony w postaci zdjêcia i tekstu zapisanego rêcznie lub w edytorze tekstów (format TAG lub Word for Windows). Wskazane jest wówczas dodanie opisu uk³adu tekstu oraz kolorów np. w postaci odrêcznego szkicu. Og³oszenia opracowane w redakcji te nie bêd¹ konsultowane ze zleceniodawc¹. Nale¿noœæ za p³atne og³oszenia ramkowe mo¿e byæ uregulowana przelewem na konto: WBK S.A. II/O Zielona Góra nr 10901636-102847-128-00-0 lub przekazem pocztowym na adres redakcji.

24

Og³oszenia drobne

Sprzedam tranzystor ZSC1942, uk³ady MCY74541 lub zamieniê na gazety Praktyczny E l e k t r o n i k 12/95, 3/92, 3/97, 12/96, 4/98, 3/99. Beniamin Zganiacz ul. Sobieskiego 11/9 67-300 Szprotawa tel. 376-40-37. Praca w domu. Materia³y i zbyt produktu gwarantowany. Informacje gratis. Koperta zwrotna, dwa znaczki 70gr luzem. Grzegorz Obara Al. Jana Paw³a II 13/134 37-450 Stalowa Wola. Kupiê pakiet kompilatora Borlanda C++ wersja 1 do 3. tel. (0-67) 263-37-06. Sprzedam profesjonalne koñcówki mocy AUDIO-MOS 100300W. Bardzo ma³e p³ytki (SMD) uruchomione. Równie¿ modu³y zasilacza oraz filtry aktywne do kolumn g³. niedrogo! Arek (0-601) 740-507. Sprzedam wykrywacze metali 3 lata gwarancji, najni¿sza cena. Wysy³am informacje oraz zdjêcie tel. (0-32) 476-10-09. Brockmana: Uk³ady elektroniki, konstrukcje sprawdzone. Literatura RTV. Porady darmowo. Równie¿ listownie. Poznañski Al. Kijowska 13/10 30-079 Kraków tel. (0-12) 637-86-12 od 18.00, (0-601) 821-367. Sprzedam cyfrowe systemy radiopowiadomienia (du¿y zasiêg) oraz bezprzewodowe nadajniki telewizyjne i radiowe, tel. (0-602) 343-109. Sprzedam VBS dzia³aj¹c¹ z ka¿d¹ Amig¹ za 20z³. Amigê 600 za 220z³, Amigê 1200 za 320z³. Kasety nagrane w systemie VBS tanio odst¹piê. Twarde dyski do Amigi tanio, pamiêci i inne akcesoria. Janusz Matuszczyk ul. Dylona 10/4 41605 Œwiêtoch³owice tel. (0-32) 77-11-862. Sprzedam g³owice UKF zachodnie pasmo do tunerów Diory GFE105 30z³, GFE110-2 35z³, AMATOR Stereo 30z³, konwertery UKF 18z³. Kupiê transkodery z demonta¿u, p³acê za sztukê, tel. (0-71) 333-98-05 Andrzej Zwarycz ul. Lniana 3/1 50-520 Wroc³aw. Sprzedam falowniki od 180W do 2,5kW do regulacji prêdkoœci obrotowej silników asynchronicznych. Wysy³am ofertê, 2,2kW cena 1200z³ brutto, tel. (0-74) 852-92-57 Jerzy Krupiñski ul. £okietka 31/3 58-100 Œwidnica. Tanio sprzedam TRX Mobil Dragon SY550 1/30W 10 pamiêci s³u¿y³ do nas³uchu do-

kum/Polska+serwis 630z³ oraz oscylo Profesj C1-103 2 strum/4 kana³ dokum/serwis 450z³, tel. (0-75) 75-15-177. Kupiê schemat oscyloskopu produkcji wêgierskiej Transiscope-D typ TR-4650. Grzegorz Wasilewski ul. Jaworowa 14 26-110 Skar¿ysko-Kamienna. Sprzedam wykrywacze metali PJ VLF dalekiego zasiêgu do 1km na z³oto-srebro. Informacje listowne, koperta zwrotna + 3 znaczki na listy. Kazimierz Tuka³³o ul. Katowicka 36/1 41-710 Ruda Œl¹ska 10. Sprzedam bocznik 40, 60, 100, 150A. Z³¹cza SzR Cannon, Eltra, ULY7741, ULY7855, UL1540, LB1403, TLC393MSD, CXA1198, CX1100, TDA1574, TDA1596, TDA1029, TDA1598, przewody okr¹g³e 4-6 ¿y³, tel. (0-61) 878-81-52. Obwody drukowane - projektowanie wielowarstwowych obwodów drukowanych oraz ich monta¿. Adres E-MAIL: [email protected] tel. (0-501) 842-797. Praca cha³upnicza na umowê. Zarobki umiarkowane ale realne. Informacja gratis. Proszê o kopertê i 2 znaczki po 70gr. Dariusz Lewandowski skr. poczt. 5 20-950 Lublin 1. Sprzedam drukarki Star LC20 (9 igie³, wa³ek 10"): sprawna z PL znakami 300z³; sprawne: kompletna 150z³, niekompletna 130z³; niesprawna 60z³. Oferty, info: kop.+zn. Grzegorz Zubrzycki ul. Zgierska 110/120m211 91-303 £ódŸ tel. (0-42) 654-40-98. Chcesz dorobiæ, napisz. Zbyt, zaopatrzenie gwarantowane umow¹. Informacja gratis. proszê

3/2000

do³¹czyæ znaczek za 1,5z³. Mariusz Jamróz Buda Stalowska 5/4 39-460 Nowa D¹ba. Poszukujê urz¹dzeñ lub tylko uk³adów do przesy³ania danych pomiêdzy komputerami lub ogólnie miêdzy sieciami LAN drog¹ radiow¹. Bardzo proszê o MAILE !!! Piotr Poliszuk [email protected]. Regeneracja kaset do drukarek i cartridg'ów do drukarek atramentowych tel. (0-61) 640-15-33 e-mail polbas @ polbox.com. Wymieniê, ewentualnie sprzedam numery Radioelektronika 5/95 do 12/99, inne pojedyncze na komputer Amiga lub inny. £ukasz Majcher Ostrusza 59 33-190 Ciê¿kowice tel. po 18.00 (0-14) 65-10-649. Nadajnik 15 Watt UKF synteza 100z³, czêstoœciomierz 1 GHz 85z³, turbo-zasilacz grzejników

03/2000 MASZCZYK ZAK£AD TWORZYW SZTUCZNYCH OBUDOWY URZ¥DZEÑ ELEKTRONICZNYCH 05-071 SULEJÓWEK-MI£OSNA ul. MICKIEWICZA 10 e-mail: [email protected]

TEL (0-22) 783-45-20 FAX (0-22) 783-90-85

2,2kW 500 z³ (dodaje 10% energii bezp³atnie), termoregulator do lutownicy ELWIK LES24, tel. (0-23) 654-32-38 W. Samoraj ul. Konopnickiej 2/29 06-500 M³awa. NE5044 kupiê lub zamieniê za artyku³y elektroniczne, modelarskie. Oscyloskop miniaturowy fabryczny, zamieniê na miernik czêstotliwoœci. Zygmunt Pietryniak ul. Legionów 20 90-701 £ódŸ. Sprzedam radiostacjê ZEW wraz z zasilaczem, pasmo 145 146 MHz + Pacet Radio, moc 6W, cena 200z³. Synteza krok co 25 kHz, tel. (0-52) 55-40-222. Immobilizer elektroniczny do auta-kompletny, w obudowie + okablowanie + instrukcja (³atwo zmontujesz) bardzo skutecznie przeciwstawi siê z³odziejowi (nietypowa zasada dzia³ania) tylko 99z³. Dariusz Knull ul. Rymera 4A/5 41-800 Zabrze. Posiadam do sprzedania Radioamatory roku 1968,1973,1980,1988, przekaŸniki, konaktromy, lampy radiowe komplet, lamy telewizyjne, tel. (0-44) 64-77-180 Józef Szymczyk ul. Micha³owska 12 97-300 Piotrków Trybunalski. Kompletne dokumentacje wykrywaczy metali VLF PI TR omnitrony magnetometry, echosondy i inne wysokiej klasy. Wymieniê, odst¹piê Jan KuŸma ul. Reja 9/39 22-400 Zamoœæ tel. (0-84) 63-91-949. Sprzedam zdalne sterowanie (SAA1251) 25z³, tonery do OL400/800 60z³, bazê (w MSACCES) artyku³y, porady... z SE, PE itp. 20z³. LuŸne nr EP, PE itd. ksero artyku³ów. Schematy 50gr A4 tel. (0-95) 73-51-713. Legalna praca w domu, bez pobrañ i prowizji. Odbiór gotowych produktów. Info-koperta zwrotna + zn. 70gr. Przy okazji proszê o przes³anie kuponu na bezp³atne og³oszenie z PE, EdW, AV, EP. Adam Trzeciak ul. £azienna 6/1 skr. poczt. 67 67-400 Wschowa. Pilnie kupiê transformator impulsowy ze starej lampy b³yskowej lub ca³¹ lampê. Piotr Wróbel ul. Medalionów 6/77 20-486 Lublin (0-81) 524-48-27 po 20.00. Wykrywacz metali White's, Tesoro, Minelab sprzedam, tel. (0-58) 781-08-89 lub (0-602) 224-228. Sprzedam CB pres. Lincoln i pres. Herbert stan b.dobry. Zdecydowanie kupiê ustrój pomiarowy

Wysokiej klasy wykrywacze metali typu PULSE INDUCTION z dyskryminacj¹ i selekcj¹ wielkoœciow¹. Zasiêg w gruncie 3,3 m (kilka wersji). 3 wymienne sondy, w tym wodoszczelne. Ceny 950 – 1300 z³. Wykrywacze RAMOWE z dyskryminacj¹ o zasiêgu 4,5. Cena 2000 z³. Zbigniew Nowak ul. Leœna 7e/3 42-300 Myszków tel. (0603) 352113

Og³oszenia drobne (ze skal¹) do miernika UM 112. Aleksander tel. (0-75) 732-51-26. Poszukujê schematu i opisu p³ytki do elektronicznego prze³¹cznika minimum 5 wejœæ stereo do wzmacniacza audio. Piotr Klupa Luszowice ul. Górna 7 32-500 Chrzanów tel. (0-33) 711-95-26. Kupiê elektronikê do dysku HDD 7171A Maxtor lub w ca³oœci ze sprawn¹ elektronik¹, tel. (0-32) 249-49-64. Wysokiej klasy wykrywacze metali typu PI z rozró¿nianiem i selekcj¹ wielkoœci metali. Zasiêg w gruncie 3,3m oraz ramowe o zasiêgu 4,5m, ceny 950 do 1800z³. Zbigniew Nowak ul. Leœna 7e/3 42-300 Myszków tel. (0603) 352-113. Kupiê modu³ E-43611 lub ca³y odtw. p³yt Philips CD371 z uszkodzon¹ elektronik¹ a sprawnym laserem. Oferty z cen¹ i opisem. Mariusz Ko³acz ul. Kose³y 18/15 27-600 Sandomierz. Kupiê stacjê dysków 3" z interfejsem, joystick, programy na kasetach i dyskach, czyste dyski, drukarkê ZX PRINTER lub SEIKOSHA GP50A do komputera TIMEX Computer 2048. ZS Nr2 Kazimierz Duda ul. Wiejska 11 14-202 I³awa tel. (0-89) 649-56-61. Sprzedam Amigê 600 (kompletn¹) + 30 dyskietek z grami i programami cena do uzgodnienia, tel. (0-44) 633-53-89 prosiæ Marcina. Sprzedam C64 rok prod. 1995 + stacja i 80 dysków + magnetofon i 40 kaset + cardridge final3 i black box V8 i V3. 2+2 joystkicki + literatura + okablowanie + czêœci zamienne. Wszystko za cenê 200z³. Tomek Kowalczyk ul. K³oœna 8/10m19 53-434 Wroc³aw tel. (0-71) 787-41-28. Wykrywacze metali impulsowe lub z rozró¿nianiem, zasiêg 5 metrów, gwarancja, sprzedam. Dokumentacjê wykrywaczy kupiê, sprzedam, zamieniê, tel. (0-18) 353-11-49. Sprzedam przy¿¹d do sprawdzania zwaræ w transformatorach, d³awikach, cewkach itp. Kompletny 70z³, zmontowana p³ytka bez obudowy 50z³. Stanis³aw S¹siadek ul. D¹browszczaków 30/D/9 80-364 Gdañsk tel. (0-58) 553-52-84. Obwody drukowane, p³yty czo³owe, nadruki wykonam pojedyncze i krótkie serie. Andrzej Moniak Bolechowice 107 tel. (0-12) 285-34-97 po godz. 18.00. Sprzedam komplet czêœciowo zmontowanych p³ytek 300,301,302 zasilacza mikroprocesorowego (PE 11/96-1/97) +eprom+opis+obudowa 50z³, uk³ad A240D 120szt. tel. (0-42) 632-57-27 Arek. Sprzedam PC286 z dwoma seagate 251 flopy 3 i 5", monitor pomarañcz, klawiatura, mysz i drukarka EPSON 9-ig³ow¹, wszystko sprawne za 350z³. Odbiór osobisty. Dzwoñ (0-58) 30205-26 Gdañsk. Kupiê komputer minimum P-100, podaæ konfiguracjê, rok produkcji i cenê. Jaros³aw Chrzêœciewski Kotwasice 80 62-709 Malanów. Kupiê mikro nadajniki TV z wejœciami audio/video m.cz. Zasiêg min. 50m nie koliduj¹cymi z pasmami radio/tv, tel. (0-58) 624-62-28. Sprzedam wzmacniacz SANYO "pó³cyfrowy" 2x80W cena 280z³, dwa g³oœniki œr. 30cm moc max 250W znam. 120W/8E 25-3500Hz cena 90z³/szt. Kupiê odtwarzacz CD Diory oraz PE5/99. Wojciech Arciszewski Al. Jana Paw³a II 19/77 37-450 Stalowa Wola tel. (0-15) 842-20-94. Wykonam w krótkim terminie p³yty czo³owe, tabliczki znamionowe i opisowe na folii samoprzylepnej, blasze aluminiowej lub plexi wg indywidualnego projektu karty gwaranc. tel. (0-604) 815-033. Poszukujê pe³nego programu PSPICE 6.0 for windows 3.x Jerzy Sapa ul. Poniatowskiego 37/108 37-450 Stalowa Wola tel. (0-15) 844-02-76 po 18.

25 AUTO RADIO CODE

Opracowana i sprawdzona dokumentacja do odblokowania ponad 400 ró¿nych modeli. Opisy odczytanych map pamiêci, schematy zapasowe mapy, interfejsy do PC. Do zestawu do³¹czamy gratis – sposoby na telefony i liczniki samochodowe. Zadzwoñ, napisz, przyjedŸ, przyœlij do zrobienia! tel.: 0-602 723 707 tel/fax: 0-63 28 81 294 od 11 do 16

Zmontujê pracê dyplomow¹ i napiszê. Przyjmê pracê cha³upnicz¹ z powie¿onych elementów elektronicznych, tel. (0-22) 658-11-59 po godz.20.00 Jacek. Monta¿ elektroniczny, projektowanie obwodów drukowanych, rysowanie schematów, urz¹dzenia elektroniczne na zamówienie. Andrzej Baranowski ul. Tumidajskiego 16/46 20-247 Lublin. Praca w domu na umowê bez kaucji. Zarobek 2000z³. Informacja bezp³atna. Proszê o kopertê i 2 znaczki na list zwyk³y. Satysfakcja gwarantowana. Arkadiusz Wyle¿o³ ul. Mariañska 43/6 41501 Chorzów. Kamery do TV-przewodowej z obiektywem szerokok¹tnym 3,6 mm 12V/0,5A wyjœcie chinch lub euroz³¹cze, cena 160z³ + 10z³ wysy³ka, tel. (0-601) 454-157 [email protected]. Sprzedam diody i tyrystory mocy od 100 do 500A, od 400 do 1400V po 10 groszy za jeden amper. Bogus³aw Boryczka ul. Bieszczadzka Legnica tel. (0-76) 857-03-67. Zasilacz Voltcraft z p³ynn¹ regulacj¹ pr¹du i napiêcia 0-30V/10A cena 800z³. Transformator 4kW stan b.dobry 150z³. Mg201A deck du¿a wie¿a, otvc Helios TC506 stan b.dobry 220z³. Andrzej Do³êcki ul. Skwierzyñska 39/32 53-521 Wroc³aw tel. (0-71) 365-41-39. Sprzedam dysk twardy Caviar 270MB, cena 50z³. Adam Salamon ul. D¹browskiej 5/122 01903 Warszawa tel. (0-22) 669-56-11. Generator obrazu kontrolnego GTV19, obraz kontrolny jak w TVP, t³a RGB, biel, czerñ, wyjœcia AV, RGB, RF, fonia DK/BG. Wymiary 185x55x25 mm. Zadzwoñ wyœlê dok³adne dane, tel. (0-34) 357-78-34 lub 357-72-55. Wykrywacze metalu - cyfrowe 299z³, analogowe 499-599z³. Równie¿ cewki, kity i same dokumentacje. Mo¿liwoœæ wykonania wykr. pod w³asne potrzeby (tylko cyfrowe) 350z³, tel. (0-32) 279-26-85 (0-501) 813-563. Oscyloskop 15 MHz typ KR7010 w pe³ni sprawny (bez sondy) sprzedam, cena 500z³. Wymiary zewnêtrzne 22x13x32 cm. Producent "Radiotechnika" Wroc³aw. Wac³aw Ankudowicz ul. 1 Armii WP 1/87 43-303 Bielsko-Bia³a tel. (0-33) 818-04-32. Sprzedam kamerê BW380TVL 03LUX obudowa 190z³. Kamerê bezprzewodow¹, odbiór telewizor, zasiêg 30m 490z³ + koszty przesy³ki. Informacje tel. (0-601) 517-226. Poszukujê schematów magnetofonów Dual C844 i C810, mo¿e byæ ksero. Tomasz Nowak ul. Akademicka 5 35-064 Rzeszów tel. (0-17) 854-21-32 (p.324 prosiæ Tomka). Elektronik podejmie siê monta¿u elektronicznego, równie¿ z uruchomieniem. Wojciech Tyluœ ul. Bracka 41/45m17 95-200 Pabianice tel. (0-42) 213-53-66. Poszukujê transformatora wysokiego napiêcia do oscyloskopu C1-94. Adam Jeka Strzelno ul. Wiejska 22 84-103 £obez. Sprzedam luŸne numery i kompletne roczniki (z p³ytkami) czasopism: Chip, Enter, PCWK, CD Action Gambler oraz ksi¹¿ki o tematyce komputerowej lub zamieniê za antyczny sprzêt RTV i schematy. INFO e-mail: [email protected].

26

Elektronika domowa

3/2000

Zdalne sterowanie oœwietlenia cz. 1 Odrobina automatyzacji w warunkach domowych, chocia¿ nie tylko. Proponowane urz¹dzenie umo¿liwia w³¹czanie i wy³¹czanie oœwietlenia elektrycznego bez potrzeby zmiany miejsca. Mo¿liwe jest tak¿e œciemnianie oœwietlenia po zastosowaniu odpowiednio dostosowanego œciemniacza. Czêœæ 1 obejmuje nadajnik i odbiornik zdalnego sterowania. W czêœci 2 bêdzie przedstawiony uk³ad wykonawczy – wy³¹czaj¹cy oœwietlenie.

Dane techniczne: Napiêcie zasilania Maksymalna moc obci¹¿eñ Iloœæ obci¹¿eñ Napiêcie steruj¹ce Medium Zasiêg Czêstotliwoœæ noœna Zasilanie nadajnika

– 220 V/50 Hz – – – – – – –

1 kVA 4 TTL podczerwieñ 10 m 40÷50 kHz 9 V (6F22)

Opis rozwi¹zania Uk³ad zdalnego sterowania oœwietleniem sk³ada siê z nadajnika emituj¹cego podczerwieñ, odbiornika podczerwieni i uk³adów wykonawczych (wy³¹czników lub œciemniaczy). Jak ju¿ zaznaczono oœrodkiem transmisji danych z nadajnika do odbiornika jest podczerwieñ. Medium to jest powszechnie stosowane do zdalnego sterowania urz¹dzeniami elektronicznymi powszechnego u¿ytku. Aby unikn¹æ wzajemnego oddzia³ywania ró¿nych uk³adów zdalnego sterowania niezbêdne jest kodowanie wysy³anych sygna³ów. W przypadku urz¹dzeñ powszechnego u¿ytku najczêœciej wyko-

rzystywany jest kod RC5 posiadaj¹cy du¿e mo¿liwoœci kombinacji sygna³ów. Wzajemne zak³ócanie prawie nie wystêpuje. W proponowanym rozwi¹zaniu wykorzystamy specyficzne kodowanie realizowane przez koder MC 145026. Dodatkowym czynnikiem zmniejszaj¹cym mo¿liwoœæ zak³ócania jest zastosowanie nietypowej czêstotliwoœci noœnej wynosz¹cej oko³o 50 kHz. Koder MC 145026 posiada „partnera” w postaci dekodera MC 145027. Koder zastosujemy w nadajniku, natomiast dekoder w odbiorniku. Koder wysy³a szeregowo s³owa zawieraj¹ce 9 bitów danych zale¿nych od trójstanowych wejœæ, które mog¹ pe³niæ

rolê wejœæ adresowych lub danych. Daje to 19683 mo¿liwych kodów. Podanie niskiego poziomu na wyprowadzenie 14 powoduje wys³anie dwóch identycznych s³ów. Utrzymanie niskiego poziomu powoduje ci¹g³e wysy³anie s³ów. Ka¿dy bit danych sk³ada siê z dwóch impulsów: – „1” odpowiadaj¹ dwa d³ugie impulsy (z krótk¹ przerw¹), – „0” odpowiadaj¹ dwa krótkie impulsy (z d³ug¹ przerw¹), – trzeci stan to „od³¹czenie” prezentowane przez d³ugi i krótki impuls. Ka¿dy impuls razem z przerw¹ trwa 4 cykle zegara w jaki wyposa¿ony jest koder. Czêstotliwoœæ zegara ustalana jest elementami RC. Dekoder odbiera dane i sprawdza ich poprawnoœæ. Pierwsze 5 bitów stanowi tzw. adres ustalany przez identyczne pod³¹czenie odpowiadaj¹cych sobie wyprowadzeñ w koderze i dekoderze. Po sprawdzeniu poprawnoœci adresu kolejne 4 bity s¹ zapamiêtywane. Pozytywny wynik sprawdzenia adresu drugiego s³owa rozpoczyna porównanie 4 ostatnich bitów z poprzednio zapamiêtanymi. Jeœli wszystko siê zgadza zostaje wystawiona dana na odpowiednim wyjœciu i sygna³ poprawnoœci danych. Sygna³ poprawnoœci zanika po zaniku danych wejœciowych lub b³êdzie. Dana utrzymuje siê na wyjœciu. Poniewa¿ koder i dekoder s¹ uk³adami CMOS ich w³aœciwoœci odpowiadaj¹ tym uk³adom. Maksymalne napiêcie zasilania nie powinno przekroczyæ 18 V, a maksymalny pr¹d wyjœciowy 10 mA. Pr¹d zasilania pobierany przez koder w stanie spoczynku wynosi maksymalnie 0,2 mA przy napiêciu zasilania 10 V. Przy wysy³aniu danych pr¹d pobierany wzrasta do oko³o 200 mA. Dekoder pobiera pr¹d mniejszy od 200 mA przy napiêciu zasilania 5 V. Koder stanowi zasadnicz¹ czêœæ nadajnika, którego schemat blokowy jest pokazany na rys. 1.

+9V

Adres D MODULATOR KODER Dane GENERATOR S4

S3

S2

S1

Rys. 1 Schemat blokowy nadajnika

W

Zdalne sterowanie oœwietleniem

03/2000 Piêæ wejœæ kodera jest wykorzystane jako wejœcia adresowe. Pozosta³e cztery s¹ wejœciami danych S1÷S4. Zmniejsza to iloœæ mo¿liwych kombinacji adresów do 243. Sygna³ wyjœciowy kodera podawany jest do modulatora realizuj¹cego kluczowanie amplitudy noœnej z generatora. Zmodulowany sygna³ podawany jest do wzmacniacza W steruj¹cego zespó³ diod emituj¹cych podczerwieñ D. Nadajnik zasilany jest z bateryjki o napiêciu 9 V. Modulacja sygna³u zmniejsza pobór mocy w nadajniku i umo¿liwia wstêpn¹ selekcjê odbieranych sygna³ów w odbiorniku. Czêstotliwoœæ fali noœnej wynosi oko³o 50 kHz. Sygna³ podczerwieni dociera do fotodiody odbiorczej i jest wzmacniany w selektywnym wzmacniaczu odbiornika. Poniewa¿ jest to sygna³ zmodulowany, wymaga demodulacji. Regeneracja sygna³u cyfrowego danych jest realizowana w komparatorze K. Dane podawane s¹ nastêpnie do dekodera. Dekoder ma ustawione tak samo jak koder wejœcia adresowe. Wyjœcia danych i sygna³u poprawnoœci s¹ pod³¹czone do uk³adu logicznego UL. Uk³ad ten wystawia sygna³y steruj¹ce S1÷S4 bêd¹ce iloczynem logicznym danych i sygna³u poprawnoœci. Odbiornik zasilany jest napiêciem sta³ym –5 V uzyskanym z zasilacza stabilizowanego prostuj¹cego bezpoœrednio napiêcie sieci energetycznej. Napiêcie –5 V mo¿e byæ doprowadzone do uk³adów wykonawczych. Wyposa¿ony jest w tablicê po³¹czeñ umo¿liwiaj¹c¹ do³¹czenie czterech urz¹dzeñ wykonawczych. Do ka¿dego z urz¹dzeñ doprowa-

WZM. SEL.

DEMODULATOR

K DEKODER

0

–5V UL

ZASILACZ –5V

L

S4 5V

~220V

1

16

2

15

4 5

US1 MC145026

12 11

7

10

8

9 R2 100k

S1

5V

5V

L4

L3

L2

L1

N4

N3

N2

N1

dzeniu 14 uaktywniaj¹c wysy³anie danych. Normalnie wyprowadzenie 14 jest na wysokim potencjale dziêki rezystorowi R7. Szeregowe dane wysy³ane s¹ przez wyprowadzenie 15. Rezystor R1 i kondensator C1 ustalaj¹ czêstotliwoœæ wewnêtrznego zegara kodera. Przy podanych na schemacie wartoœciach elementów czêstotliwoœæ ta wynosi oko³o 2 kHz. Dane z wyjœcia kodera podawane s¹ do wyprowadzenia 8 US2. Uk³ad scalony CMOS CD 4093 jest zestawem czterech bramek NAND z histerez¹. Bramka 8, 9, 10 pe³ni rolê modulatora. Bramka 1, 2, 3 wraz z elementami towarzysz¹cymi tworzy generator przebiegu prostok¹tnego tzw. noœnej. Generator jest uruchamiany po wciœniêciu jednego z przycisków W1÷W4 przez pod³¹czenie bramki 5, 6, 4 do wyprowadzenia 14 US1. Bramka 12, 13, 11 neguje

dzane jest zasilanie 220 V/50 Hz, zasilanie –5 V (wzglêdem zacisków L – fazy) i sygna³ steruj¹cy S.

Schemat ideowy i dzia³anie nadajnika Opis schematu rozpoczniemy od kodera. Wyprowadzenia adresowe 1÷5 US1 pod³¹czone s¹ do „+” zasilania. Istnieje mo¿liwoœæ zmiany adresu przez przeciêcie œcie¿ki przy wyprowadzeniu adresowym a nawet do³¹czenie jej do masy („–” zasilania). Wyprowadzenia 6, 7 i 9, 10 s¹ wykorzystane jako wejœcia danych. Rezystory R3÷R6 wymuszaj¹ na nich poziom wysoki. Zwarcie jednego z prze³¹czników W1÷W4 powoduje pojawienie siê na jednym z wejœæ poziomu niskiego. Do³¹czone do prze³¹czników diody D1÷D4 s³u¿¹ do jednoczesnego obni¿enia napiêcia na wyprowa-

R3 100k

R4 100k

R5 100k

R6 100k

3×LD271

R7 47k

14

8 9

10

R11 1k

R10

US2 CD4093

C1 4,7n D1

D2

D3

D4

5 6

13 12

11

4

2 1

3

7

D5 W4

W3

W2

C3 1n

T1 BC558B R12 470W

R9 47k

Rys. 3 Schemat ideowy nadajnika

D6

D8 R14 1W

C4 1000 mF T2 BD135 -16

R8 10k

W1

1N4001

D7

4,7k

13

6

5V

S2

Rys. 2 Schemat blokowy odbiornika

14 R1 51k

3

S3

N

D1÷D5 – 1N4148 C2 100n

27

R13 100W

+ BAT D9

6F22 – 9V

28

Zdalne sterowanie oœwietleniem

3/2000

ny wzmacniacz wejœciowy dostosowany do wspó³pracy z fotodiod¹ oraz dwa stopnie wzmacniaj¹ce. Kondensatory C4 i C5 zapewniaj¹ sprzê¿enie miêdzy stopniami. Wzmocniony sygna³ noœnej zmodulowany danymi uzyskuje siê na wyprowadzeniu 8. Dioda D2 wraz z rezystorem R2 i kondensatorem C6 stanowi¹ demodulator amplitudy. Na jego wyjœciu uzyskuje siê sygna³ danych po wyeliminowaniu noœnej. Sygna³ ten nie nadaje siê do bezpoœredniego sterowania dekodera. Wymaga tzw. regeneracji, czyli zwiêkszenia wartoœci miêdzyszczytowej i poprawy stromoœci zboczy. Funkcjê t¹ realizuje komparator US2. Na wejœcie odwracaj¹ce komparatora podawane jest napiêcie odniesienia ustalone dzielnikiem R4 i R5. Sygna³ z demodulatora podawany jest na wejœcie nieodwracaj¹ce. Na wyjœciu 7 komparatora uzyskiwany jest poprawny sygna³ danych, podawany dalej do dekodera. Dekoder (US3) musi mieæ wejœcia adresowe (1÷5) pod³¹czone tak samo jak w koderze. Odpowiednio do czêstotliwoœci zegara kodera musz¹ byæ tak¿e dobrane elementy RC do³¹czone do wyprowadzeñ 6, 7 i 10. Jeœli wiêc zmienimy adres w koderze, takich samych zmian dokonujemy w dekoderze. Odebrane dane szeregowe podawane s¹ na

przebieg noœnej podawany do wejœcia 9 bramki modulatora. Modulator pracuje jako uk³ad kluczuj¹cy wystawiaj¹cy na wyjœciu paczki impulsów noœnej w zale¿noœci od sygna³u danych z kodera. Przez rezystor R10 sygna³ z modulatora jest podawany do wzmacniacza na tranzystorach T1 i T2. W obwodzie kolektora T2 w³¹czone s¹ trzy diody nadawcze podczerwieni D6, D7, D8. Bez sygna³u wyjœciowego danych nie p³ynie pr¹d przez tranzystor T1 i diody co jest istotn¹ zalet¹ przy zasilaniu bateryjnym. Du¿a pojemnoœæ kondensatora C4 zwiêksza energiê pocz¹tkow¹ promieniowan¹ przez diody i zmniejsza impulsy pr¹du pobierane z baterii co jest szczególnie istotne przy jej d³u¿szej eksploatacji. Dioda D9 zabezpiecza nadajnik przed pod³¹czeniem zasilania w kierunku odwrotnym. Pr¹d pobierany z baterii w stanie spoczynkowym wynosi kilka mA. Po wciœniêciu jednego z przycisków wzrasta do oko³o 50 mA.

Schemat ideowy i dzia³anie odbiornika Emitowane przez diody nadajnika impulsy podczerwieni s¹ odbierane przez fotodiodê odbiorcz¹ D1. Dioda jest do³¹czona do uk³adu scalonego US1 (TBA 2800). Uk³ad ten zawiera specjal-

wyprowadzenie 9 US3. Po zdekodowaniu poprawnie odebranych danych zmieni siê na niski stan jednego z wyjœæ danych D1÷D4 (wyprowadzenia 12÷15 US3) odpowiadaj¹cego wciœniêtemu przyciskowi nadajnika W1÷W4. Na wyprowadzeniu 11 wystawiony zostanie sygna³ poprawnoœci danych (poziom wysoki). Sygna³ poprawnoœci jest nastêpnie negowany przez tranzystor T1 i podawany do wejœæ bramek uk³adu CMOS CD 4001 (US4) ju¿ jako poziom niski. Bramki US4 s¹ bramkami NOR. Stany niskie na obu wejœciach bramki daj¹ stan wysoki na wyjœciu. Stan ten wyst¹pi na wyjœciu bramki, do której podany jest niski poziom z wyjœcia danych D1÷D4. Jest to w³aœnie sygna³ steruj¹cy (S1÷S4) podawany dalej do uk³adu wykonawczego. Zasilanie odbiornika jest realizowane bezpoœrednio z sieci energetycznej. Napiêcie sieci przez kondensator C10 i rezystor R10 jest podawane do diody Zenera D3. Na jej anodzie uzyskuje siê ujemne impulsy prostok¹tne przekazywane dalej przez diodê D4 i filtrowane kondensatorem C11. Ujemne napiêcie zasilania wynosi 5 V. Dodatni biegun zasilania jest po³¹czony z przewodem fazowym sieci L, co jest ujemn¹ cech¹ tego rozwi¹zania. Wymaga to szczególnej ostro¿noœci podczas uruchamiania. Zalet¹ jest prostota zasilania uk³adów wyko-

R1 100W D1 BPW84 3

D2 1N4148

14

C1 22mF

C2 10n

US1 TBA 2800

1 2

4

C3 2,2mF

B1 6,3A

5

C4 470p

D3 5V6

11

~220V

2

1M 12

9

13

R2 390k

C7 10n C6 470p

R6 2,2k

3

8

US2 7

LM311

D4 1N4007

R11 470k 1W

1

16

2

15

D1

3

14

D2

4

1 4

5

R7 47k

R5 180k

US3 MC145027

S3

S2

S1

–5V

–5V

–5V

L4

L3

L2

L1

10

8

9

N3

N2

N1

Rys. 4 Schemat ideowy odbiornika

100k

R9 180k

D4

2

5

4

D3

6

8

10

11

C9 100n

1

D2

14

T1 BC548B

9

12 D1

7

N4

D4

11 R8

US4 CD4001 –5V

D3

12

7

3

S4

13

6

C8 22n

C11 470mF

N (zero) C10 470n ~250V

R3

8

C5 470p

L (faza) R10 100W 2W

R4 220k

13

R12 47k

Zdalne sterowanie oœwietleniem

03/2000

tory takie czêsto s¹ oznaczane jako kondensatory X. Rezystor R10 nale¿y zamontowaæ 5 mm nad powierzchni¹ p³ytki drukowanej. Tak¿e na takiej wysokoœci zamontowaæ diodê Zenera D3. Pole kontaktowe wyposa¿yæ w ³¹czówki i nastêpnie po³¹czyæ z typow¹ listw¹ po³¹czeniow¹ stosowan¹ w elektrotechnice. Przewody prowadz¹ce napiêcie sieci energetycznej powinny mieæ przekrój co najmniej 0,5 mm2 i odpowiedni¹ izolacjê. Monta¿ pozosta³ych elementów nie jest krytyczny. Jedynie zastanowienia wymaga monta¿ fotodiody. Po zamontowaniu w obudowie powinna byæ widoczna jej powierzchnia odbiorcza. Odbiornik nale¿y umieœciæ w obudowie z tworzywa sztucznego. Zastosowanie obudowy metalowej wymaga jej zerowania. Wczeœniej jednak trzeba oba

nej s¹ dostosowane do typowej obudowy z tworzywa sztucznego dostêpnej w sklepach z czêœciami elektronicznymi. Obudowa powinna mieæ miejsce na bateriê 6F22 (9 V). Widok p³ytki drukowanej i rozmieszczenia elementów prezentuje rys. 5. W obudowie nale¿y wykonaæ 3 otwory dla diod nadawczych podczerwieni i 4 otwory dla prze³¹czników chwilowych W1÷W4. Do p³ytki drukowanej do³¹czyæ z³¹cze umo¿liwiaj¹ce pod³¹czenie baterii. Mo¿na je wykonaæ ze starej baterii 6F22. Przy monta¿u odbiornika zwróciæ szczególn¹ uwagê na solidnoœæ realizacji obwodów od strony sieci. Kondensator C10 powinien byæ w wykonaniu specjalnym przewidzianym do pracy przy napiêciu przemiennym 250 V. Kondensa-

nawczych. Napiêcie –5 V mo¿e byæ wykorzystane przez uk³ady wykonawcze. Bezpiecznik w obwodzie sieciowym ogranicza maksymalny sumaryczny pr¹d obci¹¿eñ do 6 A, a tym samym maksymaln¹ moc. Tablica po³¹czeñ umo¿liwia pod³¹czenie czterech uk³adów wykonawczych. Do ka¿dego z nich doprowadzane jest napiêcie sieci energetycznej 220 V/50 Hz, napiêcie zasilania –5 V i sygna³ steruj¹cy S (aktywny poziomem wysokim).

Monta¿ i uruchomienie Monta¿ elementów nadajnika powinien byæ przeprowadzony pod k¹tem uzyskania jak najmniejszej wysokoœci elementów nad powierzchni¹ p³ytki drukowanej. Wymiary p³ytki drukowa-

29

517

9V

N1 N2

L1

N4

1W

N3

L2 L3 L4

S2 S3

C10

R11

K

D3

D2

C11

C4 C3

R10

C6

Rys. 5 P³ytka drukowana i rozmieszczenie elementów

D4

L (FAZA)

2W

R3

B1

6,3A

CD4093

TBA2800

R9

C1

C7

US1

C2

R8

C2

D1 C5

BPW 84 A

US2

US2 R6

517 C3 D5

LM 311

C9

R2

US1

C8

R5

R7

R10

R2

R1

–

R7 R11

P (ZERO)

R8

D3

MC145026

1000mF

D9

T1

R9

R4

D4

CD4001

R1

D2

+

W£4

R4

R3

R5

W£3

C4 C1

US4

R12

MC145027

R13

W£2

D1

US3

T2

R12

T1 W£1

R14

A

S1

A

S4

A

R6

517 ARTKELE

–5V –5V –5V –5V

ARTKELE 517

30

Zdalne sterowanie oœwietleniem

uk³ady uruchomiæ. Do tego celu niezbêdny jest multimetr. Wskazany jest oscyloskop i transformator oddzielaj¹cy 220/220 V. Zaczniemy od nadajnika, bo proœciej i bezpieczniej oraz przyda siê przy uruchamianiu odbiornika. Po sprawdzeniu poprawnoœci monta¿u do³¹czamy zasilanie 9 V przez miliamperomierz. Pobór pr¹du powinien wynosiæ kilka mA. Wciœniêcie jednego z przycisków W1÷W4 powinno zwiêkszyæ pobór pr¹du do oko³o 50 mA. W zasadzie œwiadczy to o poprawnym dzia³aniu nadajnika. Jeœli wciœniêcie przycisku nie zwiêksza poboru pr¹du trzeba sprawdziæ napiêcia zasilaj¹ce na poszczególnych elementach uk³adu. Na prze³¹cznikach W1÷W4 powinno byæ napiêcie wysokie (oko³o 9 V). Przyciœniêcie przycisku powinno sprowadzaæ to napiêcie do zera. Poziom wysoki powinien byæ na wyprowadzeniu 14 US1. Na wyprowadzeniu 15 powinien byæ poziom niski (oko³o 0 V). Wciœniêcie przycisku W sprowadza napiêcie na wyprowadzeniu 14 do oko³o 0,6 V. Na wyprowadzeniu 15 powinno wzrosn¹æ napiêcie z uwagi na pojawiaj¹ce siê tam impulsy. Z uk³adem US2 myœlê, ¿e ka¿dy ju¿ sobie poradzi. Generator noœnej jest uruchamiany dopiero po wciœniêciu przycisku W. Na wyprowadzeniu 10 normalnie jest poziom wysoki. Po wciœniêciu przycisku W napiêcie to powinno siê zmniejszyæ. Napiêcie na bazie T2 jest równe 0 V. Po wciœniêciu przycisku powinno wzrosn¹æ. Œredni¹ wartoœæ pr¹du p³yn¹cego przez diody nadawcze mo¿na okreœliæ przez pomiar napiêcia na rezystorze R14. W poszukiwaniu usterek i sprawdzeniu poprawnoœci pracy uk³adu pomocny jest oscyloskop. Przebieg zegara kodera mierzony na wyprowadzeniu 13 US1 powinien mieæ czêstotliwoœæ oko³o 2 kHz. Przebieg na wyjœciu generatora noœnej (3 US2), widoczny po wciœniêciu przycisku to ujemne impulsy o czasie trwania 5 ms i okresie oko³o 20 ms. Uruchamianie odbiornika jest niebezpieczne i dlatego wymagane jest towarzystwo innej osoby poinstruowanej co ma wy³¹czyæ w razie pora¿enia pr¹dem uruchamiaj¹cego. Niebezpieczeñstwo pora¿enia zmniejsza siê zdecydowanie po pod³¹czeniu do sieci za poœrednictwem transformatora oddzielaj¹ce-

go. Mo¿na zupe³nie bezpiecznie uruchomiæ czêœæ sygna³ow¹ korzystaj¹c z zewnêtrznego zasilacza stabilizowanego 5 V. „–” zasilacza pod³¹czyæ do kontaktu –5 V, a „+” do jednego z kontaktów L. Po pod³¹czeniu zasilania sprawdzamy napiêcia sta³e wzglêdem –5 V. Zasilanie uk³adu US1 (3) powinno wynosiæ oko³o 5 V. Na wyjœciu 8 US1 napiêcie powinno byæ zbli¿one do zera. Na wyprowadzeniu 3 komparatora (US2) napiêcie powinno wynosiæ oko³o 2,2 V. Na wyjœciu komparatora powinien byæ poziom niski (0 V). Na wyjœciach danych (12÷15 US3) powinien byæ poziom wysoki. Na wyjœciu poprawnoœci danych (11 US3) poziom niski. Na wszystkich wyjœciach US4 powinien byæ poziom niski. Ustawiamy w pobli¿u nadajnik i wciskamy jeden z przycisków. Powinno wzrosn¹æ napiêcie na wyjœciu 8 US1 do oko³o 2 V. Przy poprawnym monta¿u i dobrych elementach powinien zadzia³aæ koder. Napiêcie na odpowiednim wyjœciu danych powinno mieæ poziom niski, a napiêcie na wyjœciu poprawnoœci poziom wysoki. Odpowiednie wyjœcie steruj¹ce powinno siê ustawiæ na poziom wysoki. W przeciwnym przypadku trzeba sprawdziæ monta¿ i elementy. Tak¿e tutaj mo¿e byæ pomocny oscyloskop. Nastêpnie mo¿na sprawdziæ dzia³anie kolejnych przycisków. Dopiero teraz sprawdziæ dzia³anie uk³adu po pod³¹czeniu napiêcia zasilania 220 V, bacz¹c na niebezpieczeñstwo. Na zakoñczenie sprawdziæ zasiêg dzia³ania, który powinien wynosiæ oko³o 10 m. Wymagane jest nakierowanie diod nadawczych na fotodiodê. Ci¹g dalszy nast¹pi... Wykaz elementów nadajnika

Pó³przewodniki US1 US2 T1 T2 D1÷D5 D6÷D8 D9

– – – – – – –

MC 145026 CD 4093 BC 558B BD 135-16 1N4148 LD271 1N4001

– – – – – –

1 W/0,5 W 100 W/0,125 W 470 W/0,125 W W/0,125 W 1 kW W/0,125 W 4,7 kW W/0,125 W 10 kW

Rezystory R14 R13 R12 R11 R10 R8

3/2000 Rezystory W/0,125 W R7, R9 – 47 kW W/0,125 W R1 – 51 kW R2, R3, R4, W/0,125 W R5, R6 – 100 kW

Kondensatory C3 C1 C2 C4

– 1 nF/50 V ceramiczny – 4,7 nF/50 V ceramiczny 10% – 100 nF/63 V MKSE-20 – 1000 mF/16 V

Inne W1÷W4

– mikrow³¹czniki

Wykaz elementów odbiornika

Pó³przewodniki US1 US2 US3 US4 T1 D1 D2 D3 D4

– – – – – – – – –

TBA 2800 LM 311 MC 145027 CD 4001 BC 548B BPW 84 1N4148 BZP 683C5V6 1N4007

– – – – – – – – – –

100 W/0,125 W 100 W/2 W W/0,125 W 2,2 kW W/0,125 W 47 kW W/0,125 W 100 kW W/0,125 W 180 kW W/0,125 W 220 kW W/0,125 W 390 kW W/1 W 470 kW W/0,125 W 1 kW

Rezystory R1 R10 R6 R7, R12 R8 R5, R9 R4 R2 R11 R3

Kondensatory C4, C5, C6 – 470 pF/50 V KCPf C2, C7 – 10 nF/50 V ceramiczny C8 – 22 nF/63 V MKSE-20 C9 – 100 nF/63 V MKSE-20 C10 – 470 nF/~250 V X C3 – 2,2 mF/25 V C1 – 22 mF/16 V C11 – 470 mF/10 V

Inne B1 – WTA-250/6,3 A zaciski bezp. 2 szt. ko³ki monta¿owe – 18 szt. p³ytka drukowana numer 517

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. P³ytki mo¿na zamawiaæ w redakcji PE. Cena: p³ytka numer 517 – 8,50 z³ + koszty wysy³ki.

à R.K.

Elektronika domowa

03/2000

Od’PIC’owany budzik – cz. 2 W poprzednim miesi¹cu zamieœciliœmy opis konstrukcji i monta¿u mikroprocesorowego zegara. W drugiej czêœci artyku³u opisujemy sposób uruchomienia i obs³ugi zegara. Uruchomienie Po zmontowaniu wszystkich elementów zegara oraz po³¹czeniu p³ytki wyœwietlacza i klawiatury z p³ytk¹ mikroprocesora mo¿emy przyst¹piæ do procesu pierwszego uruchomienia. Je¿eli wszystkie elementy by³y sprawne i zosta³y zamontowane w³aœciwie, to po w³¹czeniu zasilania na wyœwietlaczu powinno pojawiæ siê wskazanie bie¿¹cej godziny (12:00.00), a diody pe³ni¹ce funkcjê dwukropka powinny migaæ z czêstotliwoœci¹ 2 Hz. Poniewa¿ zegar przy pierwszym w³¹czeniu uruchamia siê w trybie ustawiania bie¿¹cego czasu, cyfry odpowiedzialne za wskazywanie czasu równie¿ powinny migaæ (tak¹ sam¹ czêstotliwoœci¹ co dwukropek). S¹ to pierwsze oznaki poprawnie dzia³aj¹cego urz¹dzenia. Teraz ustawiamy czas zgodnie z opisem obs³ugi zamieszczonym poni¿ej. Nastêpnie wychodzimy z trybu ustawiania bie¿¹cego czasu przytrzymuj¹c klawisz PROGRAM przez oko³o 2 s. Kolejnym etapem bêdzie sprawdzenie, czy zegar pracuje poprawnie bez zasilania sieciowego. W tym celu pod³¹czamy bateriê podtrzymuj¹c¹ zasilanie, po czym od³¹czamy zasilanie sieciowe. Wygaszenie wyœwietlaczy po oko³o 10 sekundach œwiadczy o poprawnej pracy zegara. Naciœniêcie dowolnego klawisza powinno przy zasilaniu bateryjnym spowodowaæ zapalenie wyœwietlaczy na kolejne 10 s. Po wykonaniu powy¿szych czynnoœci proces uruchamiania zegara mo¿na uznaæ za zakoñczony. Jeszcze jedn¹, bardzo wa¿n¹ czynnoœci¹, któr¹ warto wykonaæ na samym pocz¹tku jest kalibracja zegara. Rezonatory ma³ej mocy, a do takich zalicza siê zastosowany w konstrukcji zegara rezonator o czêstotliwoœci 32,768 kHz, charakteryzuj¹ siê

WSKAZYWANIE BIE¯¥CEGO CZASU RYS.2 PROGRAM>2s

Obs³uga zegara Przy obs³udze zegara mo¿na wyró¿niæ cztery g³ówne tryby: – wskazywanie bie¿¹cego czasu;

PROGRAM PROGRAM

PROGRAM>2s

USTAWIANIE BIE¯¥CEGO CZASU RYS.4

mniejsz¹ dok³adnoœci¹. Dlatego istotne jest jego dok³adne zestrojenie na samym ju¿ na samym pocz¹tku. Kalibracjê mo¿na przeprowadziæ na dwa sposoby. Pierwszy, wymagaj¹cy nieco wiêcej cierpliwoœci, ale jest du¿o ³atwiejszy do wykonania w warunkach domowych. Polega on na obserwacji wskazañ zegara przez d³u¿szy okres czasu (z regu³y wystarczy kilkanaœcie-kilkadziesi¹t godzin) i porównaniu wskazania z dok³adniejszym zegarem np. z telegazety. Je¿eli nasz zegar spieszy siê lub spóŸnia konieczna jest korekta ustawienia trymera C3. Korektê tak¹ nale¿y przeprowadziæ kilkakrotnie, do momentu a¿ osi¹gniemy ¿¹dan¹ dok³adnoœæ. Do kalibracji zegara wed³ug drugiego sposobu niezbêdny jest precyzyjny miernik czêstotliwoœci z mo¿liwoœci¹ pomiaru ma³ych czêstotliwoœci. Sondy pomiarowej nie mo¿emy niestety do³¹czyæ do obwodu generatora, gdy¿ spowodowa³aby ona zafa³szowanie wskazañ. Dlatego do kalibracji zegara z u¿yciem miernika czêstotliwoœci wykorzystamy specjalny tryb kalibracji zegara, w którym na liniê DPX (dwukropka) wyprowadzony jest sygna³ zegara podzielony przez 4. Po do³¹czeniu sondy do linii DPX, miernik czêstotliwoœci powinien wskazaæ czêstotliwoœæ 8096,00 Hz. Do trybu kalibracji przechodzimy trzymuj¹c klawisz PROGRAM w chwili w³¹czania zegara do sieci. Poniewa¿ w tym trybie wyœwietlacz i klawisze s¹ nieaktywne, jedyn¹ mo¿liwoœci¹ wyjœcia z niego jest wy³¹czenie i ponowne w³¹czenie zasilania.

PROGRAM>2s

PRZEGLAD PROGRAMÓW RYS.3 PROGRAM>2s USTAWIANIE PROGRAMÓW RYS.5

Rys. 1 G³ówne tryby zegara i przejœcia pomiêdzy nimi

31

– przegl¹d programów; – ustawianie bie¿¹cego czasu; – ustawianie programów. Do prze³¹czania trybów wykorzystany zosta³ klawisz PROGRAM. Je¿eli przyciœniemy go krótko, prze³¹czamy siê pomiêdzy trybem wskazywanie bie¿¹cego czasu a przegl¹dania programów. Przytrzymanie klawisza PROGRAM przez minimum 2 sekundy powoduje prze³¹czenie zegara w tryb ustawiania bie¿¹cego czasu lub ustawiania programów zgodnie z rysunkiem 1. Ka¿dy z trybów dzieli siê na stany, które opisujemy poni¿ej.

Tryb wskazywania bie¿¹cego czasu Ten tryb jest g³ównym trybem pracy zegara. W stanie spoczynkowym wyœwietlania jest przez ca³y czas bie¿¹ca godzina. Na rysunku 2 przedstawione zosta³y stany zegara w trybie wskazywania bie¿¹cego czasu oraz funkcje spe³niane w nim przez poszczególne klawisze. Klawisz FUNKCJA s³u¿y do sprawdzania daty i dnia tygodnia (wyznaczonego automatycznie na podstawie daty). U¿ytkownik ma mo¿liwoœæ sprawdzenia, które z urz¹dzeñ jest w danej chwili w³¹czone, a które wy³¹czone. Istnieje równie¿ mo¿liwoœæ prze³¹czenia ich stanu. Do tego celu s³u¿¹ klawisze URZ¥DZ. 1 i URZ¥DZ. 2. Jednokrotne wciœniêcie klawisza powoduje wyœwietlenie aktualnego stanu urz¹dzenia, wciœniêcie powtórne powoduje jego prze³¹czenie tzn. je¿eli urz¹dzenie by³o w³¹czone to zostanie wy³¹czone, a je¿eli by³o wy³¹czone to w³¹czy siê. Klawisz W£/WY£ s³u¿y do sprawdzania i prze³¹czania blokady w³¹czania urz¹dzeñ (funkcja przydatna przy nieobecnoœci domowników). Jej dzia³anie polega na tym, ¿e tak d³ugo jak d³ugo pozostaje ona w³¹czona, obydwa urz¹dzenia nie mog¹ byæ w³¹czone, niezale¿nie od tego ile w tym czasie uaktywni siê programów. Funkcja ta mo¿e byæ u¿yteczna np. w sytuacji kiedy wyje¿d¿amy na kilka dni i nie chcemy ¿eby ¿adne z urz¹dzeñ w³¹czy³o siê w tym czasie. Dzia³anie blokady nie wp³ywa na ustawienia programów – po jej wy³¹czeniu wszystkie programy bêd¹ mog³y zmieniaæ stan obydwu urz¹dzeni zgodnie z ustawieniami. W trybie wskazywania bie¿¹cego czasu klawiszem DRZEMKA mo¿emy sprawdziæ stan drzemki. Normalnie bêdzie ona wy³¹czona (OFF), ale je¿eli zegar jest w³aœnie w trakcie odraczania sygna³u alarmowego (drzemki), to na wyœwietlaczu pojawi siê

32

Od’PIC’owany budzik

3/2000

FUNKCJA, **

WSKAZYWANIE BIE¯¥CEGO CZSU

WSKAZYWANIE DATY

WSKAZYWANIE DNIA TYGODNIA

FUNKCJA

FUNKCJA

** PROGRAM

PRZEGL¥D PROGRAMÓW PATRZ RYS.3

PROGRAM

FUNKCJA, **

PROGRAM>2s

USTAWIANIE BIE¯¥CEGO CZASU PATRZ RYS.4

FUNKCJA, **

PROGRAM>2s

FUNKCJA, **

*

*

*

URZ¥DZ.1 STAN URZ¥DZENIA 1

*

W£/WY£ URZ¥DZ.2

FUNKCJA, **

DRZEMKA STAN BLOKADY W£¥CZANIA URZ¥DZEÑ

STAN URZ¥DZENIA 2

URZ¥DZ.1

URZ¥DZ.2

ZMIANA STANU URZ¥DZENIA 1

STAN DRZEMKI

W£/WY£

ZMIANA STANU URZ¥DZENIA 2

DRZEMKA

ZMIANA STANU BLOKADY W£¥CZANIA URZ¥DZEÑ

WY£¥CZENIE DRZEMKI (JEŒLI BY£A AKTYWNA)

* – PRZEJŒCIE Z POZOSTA£YCH STANÓW (ZA WYJ¥TKIEM STANU DOCELOWEGO) ** – SAMOCZYNNY POWRÓT DO STANU WSKAZYWANIA BIE¯¥CEGO CZASU PO 10 SEKUNDACH LUB PO WCIŒNIÊCIU KLAWISZY: UST+, UST–, PROGRAM

Rys. 2 Przejœcia pomiêdzy poszczególnymi stanami w trybie wskazywania bie¿¹cego czasu

mowego zaprogramowany na „Off”), w chwili uaktywnienia programu nie zostanie w³¹czony sygna³ dŸwiêkowy, wiêc funkcja drzemki pozostanie nieaktywna. Jak wczeœniej wspomniano, sygna³ alarmowy wy³¹cza siê poprzez dwukrotne wciœniêcie klawisza DRZEMKA. Z podgl¹du stanu urz¹dzenia 1, stanu urz¹dzenia 2, stanu blokady w³¹czania urz¹dzeñ lub podgl¹du stanu drzemki mo¿-

alarmu o 10 minut) w czasie trwania sygna³u alarmowego tzn. w ci¹gu 30 minut. Je¿eli w tym czasie nie przyciœnie klawisza DRZEMKA lub wy³¹czy alarm (dwukrotnie przyciœnie klawisz DRZEMKA), drzemka nie zostanie w³¹czona. Sygna³ alarmowy uaktywni siê ponownie po 10 minutach od momentu wciœniêcia klawisza DRZEMKA. W przypadku programów z wy³¹czonym sygna³em alarmowym (stan sygna³u alar-

napis „AL:drze”. W tym przypadku ponowne przyciœniêcie klawisza DRZEMKA spowoduje anulowanie drzemki. Uwaga! Funkcja drzemki jest aktywna tylko dla tych programów, w których zaprogramowane zosta³o uaktywnienie sygna³u alarmowego („On-1”, „On-2” lub „On-3”). Je¿eli uaktywni siê któryœ z programów z w³¹czon¹ opcj¹ sygna³u alarmowego, u¿ytkownik ma mo¿liwoœæ w³¹czenia drzemki (odroczenia UST–, ***

UST+, *** PRZEJŒCIE DO POPRZEDNIEGO PROGRAMU

PRZEJŒCIE DO NASTEPNEGO PROGRAMU **

NUMER PROGRAMU

WSKAZYWANIE DATY FUNKCJA

DZIEÑ UAKTYWNIENIA FUNKCJA

**

WSKAZYWANIE BIE¯¥CEGO CZASU PATRZ RYS.2 USTAWIANIE PROGRAMÓW PATRZ RYS.5

PROGRAM PROGRAM DRZEMKA,**

PROGRAM>2s PROGRAM>2s

URZ¥DZ.2,**

* URZ¥DZ.1

* URZ¥DZ.1,**

STAN URZ¥DZENIA 1

* URZ¥DZ.2

DRZEMKA

STAN URZ¥DZENIA 2 FUNKCJA

STAN SYGNA£U ALARMOWEGO FUNKCJA

FUNKCJA

* - PRZEJŒCIE Z POZOSTA£YCH STANÓW (ZA WYJ¥TKIEM STANU DOCELOWEGO) ** - PRZEJŒCIE PO WCIŒNIECIU KLAWISZA PROGRAM LUB W£/WY£ LUB SAMOCZYNNIE PO 10sek. *** - PRZEJŒCIE Z KA¯DEGO ZE STANÓW

Rys. 3 Przejœcia pomiêdzy stanami w trybie przegl¹dania programów

FUNKCJA

Od’PIC’owany budzik

03/2000

USTAW+ spowoduje zwiêkszenie indeksu aktualnie wyœwietlanego programu tzn. przejœcie do wyœwietlania nastêpnego programu. Klawisz „USTAW–” pozwala z kolei na zmniejszanie indeksu programu tzn. umo¿liwia przegl¹danie ustawieñ poprzedniego programu. Dzia³anie klawiszy USTAW+ i USTAW– podobnie jak klawisza FUNKCJA jest oczywiœcie ograniczone do iloœci dostêpnych programów. Dodatkowo, w ka¿dym z programów, z którym zwi¹zana jest jakakolwiek akcja, zapalona jest kropka dziesiêtna przy wyœwietlanym numerze programu. Pozwala to na ³atwe odró¿nienie programów aktywnych (tzn. takich które powoduj¹ jak¹œ akcje w czasie) od zdezaktywowanych.

na powróciæ wciskaj¹c klawisz USTAW+, USTAW– lub PROGRAM. Jednak¿e je¿eli w czasie 10 sekund nie wciœniemy ¿adnego klawisza zegar automatycznie powróci do stanu wskazywania bie¿¹cego czasu.

Tryb przegl¹dania programów Tryb ten pozwala na przegl¹danie programów w kolejnoœci ich przechowywania w pamiêci zegara. Dostêp do poszczególnych programów jest sekwencyjny – pocz¹wszy od programu 1 na programie 25 skoñczywszy, niezale¿nie od tego w jakiej kolejnoœci zosta³y zaprogramowane ani w jakiej zostan¹ uaktywnione. Na rysunku 3 przedstawione zosta³y stany zegara w trybie przegl¹dania programów oraz funkcje spe³niane w nim przez poszczególne klawisze. Ka¿dy program zawiera informacjê o godzinie uaktywnienia, dniu (lub dniach) tygodnia, akcji zwi¹zanej z urz¹dzeniem nr 1 i/lub urz¹dzeniem nr 2 oraz rodzaju sygna³u alarmowego w chwili uaktywnienia programu. Informacje te bêd¹ wyœwietlane sekwencyjnie po ka¿dorazowym wciœniêciu klawisza FUNKCJA. Ostatni¹ w tej sekwencji jest informacja o stanie sygna³u alarmowego. Przyciœniêcie klawisza FUNKCJA w tym stanie spowoduje zwiêkszenie indeksu aktualnie wyœwietlanego programu tzn. umo¿liwia przejœcie do nastêpnego programu (je¿eli by³ wyœwietlany program 1 – „Pr:01” to zostanie wyœwietlony program 2 – „Pr:02”). W trybie przegl¹dania programów naciœniêcie w dowolnym momencie klawisza

pole sekund. W tym wypadku wciœniêcie klawisza USTAW+ lub USTAW– spowoduje wyzerowanie liczby sekund. Ustawianie daty przebiega analogicznie jak w przypadku godziny i minut. Analogicznie, pomiêdzy kolejnymi nastawami przechodzimy klawiszem FUNKCJA, a zmian dokonujemy klawiszami USTAW+ i USTAW–. Poniewa¿ dzieñ tygodnia wyliczany jest automatycznie na podstawie ustawionej daty (w programie zegara zaimplementowany zosta³ wieczny kalendarz), nie ma potrzeby jego ustawiania. Z trybu ustawiania bie¿¹cego czasu wychodzimy wciskaj¹c i przytrzymuj¹c przez minimum 2 sekundy klawisz PROGRAM.

Tryb ustawiania programów Tryb ustawiania bie¿¹cego czasu Tryb ten, jak sama nazwa wskazuje, pozwala na ustawienie bie¿¹cego czasu oraz daty. Na rysunku 4 przedstawione zosta³y stany zegara w trybie ustawiania bie¿¹cego czasu oraz funkcje spe³niane w nim przez poszczególne klawisze. Po przejœciu do tego trybu, pierwszym polem wybranym do ustawiania jest godzina. Wyœwietlacze odpowiedzialne za wskazywanie godziny migaj¹ z czêstotliwoœci¹ 2 Hz. Klawiszem USTAW+ mamy mo¿liwoœæ zwiêkszania nastawy, a klawiszem USTAW– jej zmniejszania. Do ustawiania minut przechodzimy wciskaj¹c klawisz FUNKCJA. Podobnie jak w przypadku godziny klawiszami USTAW+ i USTAW– ustawiamy ¿¹dan¹ wartoœæ. Nastêpne w kolejnoœci jest

ZMIANA USTAWIENIA W GÓRÊ

ZMIANA USTAWIENIA W DÓ£

UST+ PROGRAM>2s

33

ZMIANA USTAWIENIA W GÓRÊ

UST–

ZMIANA USTAWIENIA W DÓ£

UST+

USTAWIANIE GODZINY

Tryb ten pozwala na ustawienie ka¿dego z 25 programów. Na rysunku 5 przedstawione zosta³y stany zegara w trybie ustawiania programów oraz funkcje spe³niane w nim przez poszczególne klawisze. Iloœæ programów jest sta³a (równa 25) niezale¿nie od tego ile z nich zosta³o zaprogramowanych przez u¿ytkownika. Je¿eli w dowolnym programie zaprogramowana godzina i dzieñ tygodnia pokryj¹ siê z bie¿¹c¹ godzin¹ i dniem tygodnia, stan urz¹dzeñ zmieni siê zgodnie z ustawieniem (pod warunkiem, ¿e blokada w³¹czania urz¹dzeñ jest wy³¹czona), je¿eli sygna³ alarmowy zosta³ zaprogramowany to równie¿ zostanie w³¹czony. W takim kontekœcie pokrycie siê bie¿¹cej godziny i dnia tygodnia nie spowoduje ¿adnej akcji w pro-

ZEROWANIE SEKUND

UST–

UST+, UST–

USTAWIANIE MINUT

PROGRAM>2s

ZEROWANIE SEKUND

FUNKCJA

FUNKCJA

*

FUNKCJA

WSKAZYWANIE BIE¯¥CEGO CZASU PATRZ RYS.2

FUNKCJA

USTAWIANIE DNIA MIESIACA

USTAWIANIE MIESI¥CA

USTAWIANIE ROKU

FUNKCJA

UST+ ZMIANA USTAWIENIA W GÓRÊ

UST– ZMIANA USTAWIENIA W DÓ£

FUNKCJA

UST+ ZMIANA USTAWIENIA W GÓRÊ

UST– ZMIANA USTAWIENIA W DÓ£

UST+ ZMIANA USTAWIENIA W GÓRÊ

* – PRZEJŒCIE DO STANU PO WCISNIÊCIU KLAWISZY URZ¥DZ.1, URZ¥DZ.2, W£/WY£, DRZEMKA LUB PROGRAM

Rys. 4 Przejœcia pomiêdzy stanami w trybie ustawiania bie¿¹cego czasu

UST– ZMIANA USTAWIENIA W DÓ£

34

Od’PIC’owany budzik

**

W£/WY£>2s

3/2000

DEZAKTYWUJ PROGRAM

PRZEJŒCIE DO POPRZEDNIEGO PROGRAMU

PRZEJŒCIE DO NASTÊPNEGO PROGRAMU

UST–

ZMIANA USTAWIENIA W GÓRÊ

UST+

PROGRAM>2s

ZMIANA USTAWIENIA W DÓ£

UST+

NUMER PROGRAMU

UST–

UST+

USTAWIANIE GODZ. UAKTYWNIENIA

PROGRAM>2s

FUNKCJA

*

ZMIANA USTAWIENIA W GÓRÊ

ZMIANA USTAWIENIA W DÓ£ UST–

USTAWIANIE DNIA UAKTYWNIENIA FUNKCJA

akcja FUNKCJA

PRZEGL¥D PROGRAMÓW PATRZ RYS.3

FUNKCJA

PROGRAMOWANIE STANU URZ¥DZENIA 1

PROGRAMOWANIE STANU URZ¥DZENIA 2

PROGRAMOWANIE SYGNA£U ALARMOWEGO

FUNKCJA

UST+

UST–

ZMIANA USTAWIENIA W GÓRÊ

ZMIANA USTAWIENIA W DÓ£

FUNKCJA

UST+ ZMIANA USTAWIENIA W GÓRÊ

UST– ZMIANA USTAWIENIA W DÓ£

UST+

UST–

ZMIANA USTAWIENIA W GÓRÊ

ZMIANA USTAWIENIA W DÓ£

* – PRZEJŒCIE DO STANU PO WCISNIÊCIU KLAWISZY URZ¥DZ.1, URZ¥DZ.2, DRZEMKA LUB PROGRAM ** – PRZEJŒCIE Z DOWOLNEGO STANU

Rys. 5 Przejœcia pomiêdzy stanami w trybie ustawiania programów

gramach dezaktywowanych (tak jakby ich w ogóle nie by³o). W trybie ustawiania programów u¿ytkownik ma mo¿liwoœæ zaprogramowania b¹dŸ dezaktywowania dowolnego programu. Ustawianie programu przebiega podobnie do ustawiania bie¿¹cego czasu. U¿ytkownik przechodzi pomiêdzy poszczególnymi nastawami u¿ywaj¹c klawisza FUNKCJA. Klawiszami USTAW+ i USTAW– zmienia wartoœæ nastawy. Poniewa¿ pro-

– PONIEDZIALEK – WTOREK

– ŒRODA – CZWARTEK

– PI¥TEK – SOBOTA

– NIEDZIELA – PONIEDZIALEK÷PI¥TEK

– SOBOTA, NIEDZIELA – CODZIENNIE

Rys. 6 Ustawienia dni tygodnia

gramy uaktywniane s¹ z dok³adnoœci¹ do 1 minuty pole sekund w staniu ustawiania godziny uaktywnienia jest wygaszone. W stanie ustawiania dnia uaktywnienia programu u¿ytkownik ma do wyboru kolejne dni tygodnia, dni robocze (poniedzia³ek-pi¹tek), weekend (sobota, niedziela) lub opcje codziennego uaktywnienia alarmu. Znaczenie symboli zosta³o wyjaœnione na rysunku 6. Przejœcie do programowania nastêpnego programu jest mo¿liwe za poœrednictwem klawiszy USTAW+ i USTAW–, ale tylko w stanie wyœwietlania ustawianego programu. Przy programowaniu sygna³u alarmowego u¿ytkownik ma mo¿liwoœæ wyboru jednego z trzech sygna³ów alarmowych lub jego wy³¹czenia w chwili aktywacji programu. Opcje dostêpne przy programowaniu sygna³u alarmowego przedstawione zosta³y na rysunku 7. Podczas programowania stanu urz¹dzenia 1 lub 2 u¿ytkownik ma mo¿liwoœæ zdefiniowania trzech akcji (jedno z ustawieñ jest neutralne – nie powoduje zmiany stanu urz¹dzenia). Mo¿liwe s¹ nastêpuj¹ce akcje: urz¹dzenie zostanie w³¹czone w chwili uaktywnienia programu, urz¹dzenia zostanie wy³¹czone w chwili uaktywnienia programu lub w chwili uaktywnienia programu urz¹dzenie zmieni stan na przeciwny. Czwarte z mo¿liwych ustawieñ

nie zmieni stanu urz¹dzenia, dlatego jest okreœlane ustawieniem neutralnym. Mo¿liwe ustawienia stanu urz¹dzeñ w chwili uaktywnienia alarmu zosta³y przedstawione na rysunku 8. Tak du¿y wybór opcji programowania ka¿dego z urz¹dzeñ, pozwala na sterowanie urz¹dzeniem 1 niezale¿nie od urz¹dzenia 2 (i na odwrót). U¿ytkownik programuj¹c stan neutralny dla jednego z urz¹dzeñ ma mo¿liwoœæ zmiany stanu tylko urz¹dzenia drugiego. Dezaktywowanie programu nie jest jednoznaczne z utraceniem ca³ej informacji w nim zapisanej. Kasowane s¹ tylko pola odpowiedzialne za pamiêtanie stanu urz¹dzeñ (zapisywane jest ustawienie neutralne) oraz sygna³u alarmowego. Dla wszystkich dezaktywowanych programów kropka dziesiêtna, informuj¹ca o tym ¿e z danym programem zwi¹zana jest jakaœ akcja, pozostaje wygaszona. Kasowanie akcji zwi¹zanej z danym programem odbywa siê za poœrednictwem – SYGNA£ ALARMOWY WY£¥CZONY

– SYGNA£ ALARMOWY 1 – SYGNA£ ALARMOWY 2

– SYGNA£ ALARMOWY 3

Rys. 7 Mo¿liwe ustawienia sygna³u alarmowego

Od’PIC’owany budzik

03/2000

– URZ¥DZENIE ZOSTANIE WY£¥CZONE – URZ¥DZENIE ZOSTANIE W£¥CZONE – URZ¥DZENIE ZMIENI STAN (JE¯ELI BY£O WY£¥CZONE TO ZOSTANIE W£¥CZONE LUB ODWROTNIE) – STAN URZ¥DZENIA NIE ULEGNIE ZMIANIE (STAN NEUTRALNY)

Rys. 8 Mo¿liwe ustawienia stanu urz¹dzeñ w chwili uaktywnienia alarmu

klawisza W£/WY£. Wciœniêcie i przytrzymanie go przez minimum 2 sekundy spowoduje przypisanie domyœlnych ustawieñ i dezaktywowanie programu. Poniewa¿ programy nie s¹ sortowane wed³ug kolejnoœci uaktywniania, nale¿y zwróciæ uwagê na to, ¿e istnieje potencjalna mo¿liwoœæ, ¿eby programy o ni¿szych

numerach by³y nieaktywne, a programy o numerach wy¿szych aktywne. Dlatego, aby u³atwiæ u¿ytkownikowi rozeznanie, które z programów s¹ aktywne, a które nie, wprowadzono dodatkow¹ opcjê wskazywania aktywnoœci programu. Wszystkie programy, z którymi zwi¹zana jest jakakolwiek akcja (zmiana stanu urz¹dzeñ lub w³¹czenie sygna³u dŸwiêkowego) maj¹ zapalon¹ kropkê dziesiêtn¹ z prawej strony w stanie wyœwietlania numeru programu.

Klawisze Do obs³ugi zegara przewidziano osiem klawiszy: URZ¥DZ.1, URZ¥DZ.2, W£/WY£, DRZEMKA, FUNKCJA, PROGRAM, USTAW+ i USTAW–. W Tabeli 1 zestawiono funkcje jakie spe³niaj¹ one w ka¿dym z trybów. Aby u³atwiæ zrozumienie obs³ugi zegara poni¿ej w kilku zda-

35

niach opisujemy funkcje spe³niane przez poszczególne klawisze. Klawisz FUNKCJA s³u¿y do przechodzenia pomiêdzy stanami w ka¿dym z trybów. Za pomoc¹ klawisza PROGRAM mamy mo¿liwoœæ prze³¹czania trybu pracy zegara. Klawisze URZ¥DZ.1 i URZ¥DZ.2 s³u¿¹ do sprawdzania, programowania i zmiany stanu odpowiednio urz¹dzenia 1 i 2. Klawisz W£/WY£ s³u¿y do sprawdzania i prze³¹czania stanu blokady w³¹czania urz¹dzeñ (przydatnej w czasie nieobecnoœci domowników). Dodatkowo klawisz ten s³u¿y do dezaktywowania poszczególnych programów w trybie ustawiania programów. Klawisz DRZEMKA s³u¿y do w³¹czania drzemki oraz dodatkowo sprawdzania i ustawiania sygna³u alarmowego. Klawisze USTAW+ i USTAW– s³u¿¹ do zmiany nastawy w górê lub w dó³.

à mgr in¿. Tomasz Kwiatkowski

Tabela 1 – Zestawienie funkcji spe³nianych przez poszczególne klawisze w zale¿noœci od trybu pracy zegara

Klawisz\Tryb

Wskazywanie bie¿¹cego czasu

Przegl¹d programów

Ustawianie bie¿¹cego czasu

Ustawianie programów

Wyœwietlenie stanu urz¹- Wyœwietlenie akcji

zwi¹- Powrót do stanu ustawia- Powrót do stanu wyœwietlania numeru ustawianebie¿¹cego alarmu go programu Wyœwietlenie akcji zwi¹- Powrót do stanu ustawia- Powrót do stanu wyœwiezanej z urz¹dzeniem 2 dla nia godziny tlania numeru ustawianebie¿¹cego alarmu go programu Przejœcie do stanu wy- Powrót do stanu ustawia- Dezaktywacja bie¿¹cego œwietlania numeru progra- nia godziny programu (T > 2s) mu

URZADZ. 1 dzenia 1/Prze³¹czenie sta- zanej z urz¹dzeniem 1 dla nia godziny

URZ¥DZ. 2

W£/WY£

DRZEMKA

FUNKCJA

PROGRAM

USTAW. +

USTAW. –

nu urz¹dzenia 1 Wyœwietlenie stanu urz¹dzenia 2/Prze³¹czenie stanu urz¹dzenia 2 Wyœwietlenie stanu blokady w³¹czania urz¹dzeñ / W³¹czenie b¹dŸ wy³¹czenie blokady Sprawdzenie czy drzemka jest aktywna / Wy³¹czenie drzemki / Wy³¹czenie sygna³u alarmowego Prze³¹czanie pomiêdzy wskazywaniem czasu, daty i dnia tygodnia / Powrót do stanu wskazywania czasu Powrót do stanu wskazywania czasu / Prze³¹czenie w tryb przegl¹dania programów / Prze³¹czenie w tryb ustawiania bie¿¹cego czasu (T > 2 s)

Wyœwietlenie stanu sygna- Powrót do stanu ustawia- Powrót do stanu wyœwie³u alarmowego dla bie¿¹- nia godziny tlania numeru ustawianecego alarmu go programu Przegl¹d ustawieñ progra- Prze³¹czanie pomiêdzy mu / prze³¹czanie pomiê- poszczególnymi nastadzy poszczególnymi na- wami czasu bie¿¹cego stawami

Powrót do stanu wyœwietlania numeru programu / Prze³¹czenie w tryb wskazywania bie¿¹cego czasu / Prze³¹czenie w tryb ustawiania programów (T > 2 s) Powrót do stanu wska- Przejœcie do nastêpnego zywania czasu programu

Powrót do stanu ustawiania godziny / Prze³¹czenie w tryb wskazywania bie¿¹cego czasu (T > 2 s)

Prze³¹czanie pomiêdzy godzin¹ i dniem uaktywnienia oraz stanami urz¹dzeñ i sygna³u alarmowego Powrót do stanu wyœwietlania numeru ustawianego programu / Prze³¹czenie w tryb przegl¹dania programów (T > 2s)

Zmiana bie¿¹cej nastawy Powrót do ustawiania poo jednostkê w górê przedniego programu / Zmiana nastawy o jednostkê w górê Powrót do stanu wska- Przejœcie do poprzedniego Zmiana bie¿¹cej nastawy Przejœcie do ustawiania zywania czasu programu o jednostkê w dó³ nastêpnego programu / Zmiana nastawy o jednostkê w dó³

36

Technika RTV

Wysokiej klasy rozdzielacz sygna³u wideo Czasami spotykamy siê z koniecznoœci¹ doprowadzenia jednego sygna³u wideo do dwóch lub wiêcej wejœæ np. w celu ogl¹dania jednego programu TV na dwóch telewizorach. Zwyk³e po³¹czenie dwóch kabli nie wchodzi w ogóle w rachubê, gdy¿ spowoduje znacz¹ce pogorszenie jakoœci sygna³u. W takich sytuacjach konieczne jest zastosowanie aktywnego rozdzielacza sygna³u. Opisywany tutaj wysokiej klasy rozdzielacz sygna³u wideo posiada cztery wyjœcia i charakteryzuje siê bardzo szerokim pasmem przenoszenia, niskim poziomem szumów i zniekszta³ceñ, p³ask¹ charakterystyk¹ czêstotliwoœciow¹ oraz bardzo dobr¹ odpowiedzi¹ impulsow¹. Dziêki temu gwarantowana jest wysoka wiernoœæ przetwarzania sygna³u wideo.

3/2000 piêcie niezrównowa¿enia oraz szumy) z korzyœciami jakie p³yn¹ z zastosowania sprzê¿enia pr¹dowego (szerokie pasmo przenoszenia i du¿a szybkoœæ narastania napiêcia wyjœciowego). Podstawowe dane techniczne uk³adów MAX 496 i MAX 497 zosta³y zgromadzone w Tabeli 1.

Budowa Schemat ideowy rozdzielacza sygna³ów wideo przedstawiono na rysunku 2. Do zasilania uk³adu MAX 497 niezbêdne jest symetryczne napiêcie ±5 V. W konstrukcji rozdzielacza do wytworzenia tych napiêæ wykorzystano jedno napiêcie przemienne o wartoœci 8 V. Dioda D1 pe³ni funkcjê prostownika jednopo³ówkowego dostarczaj¹cego dodatniego napiêcia. Jest ono nastêpnie filtrowane na kondensatorze C5 i stabilizowane w uk³adzie stabilizatora scalonego +5 V US2. Analogiczn¹ funkcjê pe³ni dioda D2 dostarcza-

obustronne dopasowanie impedancyjne. Dopasowanie to powoduje st³umienie amplitudy na wejœciu o 6 dB, gdy¿ impePodstaw¹ konstrukcji rozdzielacza bydancja falowa przewodu doprowadzaj¹³y dwa uk³ady firmy Maxim MAX 496 cego tworzy wraz i MAX 497 ró¿ni¹ce siê miêdzy sob¹ warz impedancj¹ wejtoœci¹ wzmocnienia sygna³owego. Uk³ad dB œciow¹ (rezystor doMAX 496 posiada na sta³e zdefinio9 pasowuj¹cy do³¹czowane wzmocnienie jednostkowe (0 dB), 8 ny do masy) dzielnik a uk³ad MAX 497 wzmacnia sygna³ wej7 napiêciowy. œciowy dwukrotnie (o 6 dB). Jak ju¿ 6 Natomiast uk³ad wspomniano uk³ady te cechuje bardzo 5 MAX 496 znajdzie zaszerokie pasmo przenoszenia, niski postosowanie we „wnêziom szumów oraz zniekszta³ceñ. Wyj¹t4 trzu” uk³adów wizyjkowo du¿a szybkoœæ narastania napiêcia 3 nych jako bufor, gdzie wyjœciowego gwarantuje doskona³¹ od2 nie ma potrzeby stopowiedŸ uk³adu na pobudzenia impulso1 sowania dopasowawe. Uk³ady te charakteryzuj¹ siê równie¿ 0 nia impedancyjnego p³ask¹ charakterystyka przenoszenia od strony wejœcia. w szerokim zakresie. Zale¿noœæ wzmoc–1 1MHz 10MHz 100MHz 1GHz MAX 496 posiada nienia od czêstotliwoœci przedstawiona nieco lepsze paramezosta³a na rysunku 1. Zmiany wzmocnieRys. 1 Charakterystyka czêstotliwoœciowa uk³adu MAX 497 try szumowe i szersze nia w paœmie 0÷120 MHz nie przekraj¹c napiêcia ujemnego. Podobnie jak pasmo przenoszenia. czaj¹ ±0,1 dB. w przypadku napiêcia dodatniego jest Uk³ady MAX 496/MAX 497 zosta³y Zastosowanie uk³adu MAX 497 jest ono filtrowane na kondensatorze C6 i stazaprojektowane w unikalnej dwustopniowskazane w rozdzielaczach sygna³u wibilizowane w uk³adzie stabilizatora scalowej architekturze, która ³¹czy w sobie zadeo, gdy uk³ad jest pod³¹czony do kabla nego –5 V US3. lety sprzê¿enia napiêciowego (niskie nakoncentrycznego. Wymagane jest wtedy Uk³ad MAX 496/MAX 497 jest doTabela 1 – Typowe wartoœci wybranych parametrów uk³adów MAX 496 i MAX 497 stêpny w szesnastokoñcówkowej obudowie do monta¿u przewlekanego (DIP) Parametr MAX 496 MAX 497 Jednostka oraz w obudowie typu Narrow SO (SMD). Wzmocnienie napiêciowe +1 +2 V/V Uk³ad rozdzielacza jest wyj¹tkowo Ma³osygna³owe pasmo przenoszenia (–3 dB) 375 275 MHz prosty dlatego nie zosta³a do niego zaproPasmo przenoszenia mocy (–3 dB) 230 215 MHz jektowana p³ytka drukowana. Uk³ad mo¿Pasmo przenoszenia (±0,1 dB) 65 120 MHz na zamontowaæ na p³ytce uniwersalnej. Szybkoœæ narastania napiêcia wyjœciowego 1600 1500 V/\mis Aby osi¹gn¹æ jak najlepsze rezultaty, szczePoziom szumów 5,6 5,6 nV/ Hz góln¹ uwagê nale¿y zwróciæ na prowadzeCa³kowite zniekszta³cenia harmoniczne –64 –58 dB nie masy, blokowanie napiêæ zasilaj¹cych Pr¹d zasilania 30 30 mA i ekranowanie œcie¿ek sygna³owych.

Opis

Pomys³y uk³adowe

03/2000

US1 MAX497 R2 GND

WY1

OUT0

75W

WE IN0

Vcc

C1 100n

R1 75W

+5V

R3 GND

WY2

OUT1

75W IN1

Vee

C2 100n

US2

D1

R4 +5V

78L05

GND

75W

C7 10mF

IN2

GND

–5V

79L05 C6 100mF

Vee

C3 100n

–5V

R5

US3

D2

WY3

OUT2

~8V C5 100mF

–5V

WY4

OUT3

75W IN3

C7 10mF

Vcc

C4 100n

+5V

Rys. 2 Schemat ideowy rozdzielacza sygna³u wideo

Pomys³y uk³adowe t³umik 60 dB

Rwe 100W

470W

–40dB

–20dB

0dB 51W

470W 62W

–60dB

nie potencjometru na poziomie 40 dB (sto razy). Nawet je¿eli sztuka ta siê uda to nastawa nie bêdzie stabilna. Pragnê dodaæ, ¿e w uk³adach regulacji amplitudy stosuje siê prawie zawsze potencjometry liniowe. Drug¹ zasadnicz¹ wad¹ potencjometru jest zmienna w funkcji nastawy rezystancja wejœciowa i wyjœciowa. Samego potencjometru nie da siê jednak wyeliminowaæ. Mo¿na go zast¹piæ potencjometrem elektronicznym, ale nie wszêdzie jest to mo¿liwe i op³acalne. Jed-

Podczas ró¿nego rodzaju pomiarów akustycznych a tak¿e innych niezbêdna jest regulacja amplitudy przebiegu. Najprostszym rozwi¹zaniem jest zastosowanie potencjometru. Jednak¿e to proste z pozoru rozwi¹zanie jest obarczone wieloma mankamentami. Pierwszym z nich jest stosunkowo ma³y zakres regulacji. Wydaje siê, ¿e przy pomocy potencjometru mo¿na regulowaæ amplitudê przebiegu od maksimum do zera. Konia z rzêdem temu komu uda siê ustawiæ t³umie-

470W 62W

56W

Rys. 1 Schemat ideowy t³umika –60 dB

Rwy 50W

37

Uk³ad mo¿na równie¿ wykorzystaæ do rozdzielania sygna³u wideo w standardzie S-VHS. W tym celu do wejœæ IN0 i IN1 uk³adu US1 doprowadzamy sygna³ chrominancji C, a do wejœæ IN2 i IN3 uk³adu US1 doprowadzamy sygna³ luminancji Y. Na wyjœciach OUT1 i OUT2 uzyskujemy dwa odseparowane sygna³y chrominancji, a na wyjœciach OUT3 i OUT4 dwa odseparowane sygna³y luminancji. Oczywiœcie nale¿y pamiêtaæ o umieszczeniu na wejœciach i wyjœciach rezystorów dopasowuj¹cych 75 W. Ceramiczne kondensatory blokuj¹ce zasilanie ±5 V powinny byæ umieszczone jak najbli¿ej nó¿ek uk³adu US1. D³ugie doprowadzenia tych kondensatorów mog¹ powodowaæ przenikanie sygna³u pomiêdzy poszczególnymi kana³ami, oraz powstawanie paso¿ytniczych podwzbudzeñ na wyjœciach.

à Rozdzielacz

nak¿e du¿ym u³atwieniem mo¿e okazaæ siê zastosowanie dodatkowego t³umika (rys. 1). T³umik jest to inaczej mówi¹c regulator którego cech¹ jest sata³oœæ rezystancji wejœciowej i wyjœciowej w funkcji nastaw. T³umiki jako uk³ady czwórnikowe mog¹ mieæ topologiê (strukturê uk³adu) typu T, P, L. Prezentowany na rysunku t³umik posiada strukturê typu P. Rezystancja wejœciowa t³umika wynosi 100 W, a rezystancja wyjœciowa 50 W, co jest wartoœci¹ typow¹ w technice pomiarowej. Praktycznie wszystkie pomiarowe kable koncentryczne maj¹ impedancjê falow¹ równ¹ 50 W. T³umik umo¿liwia uzyskanie jednego z czterech mo¿liwych wartoœci t³umienia. W uk³adzie prze³¹czania zastosowano prze³¹czniki zale¿ne. Na rysunku 1 t³umik ustawiony jest w pozycji –60 dB. Pierwszy z lewej rezystor o wartoœci 50 W mo¿e przyjmowaæ inn¹ wartoœæ w zale¿noœci od impedancji Ÿród³a sygna³u. Suma rezystancji Ÿród³a sygna³u i tego rezystora powinna zawsze wynosiæ 50 W. W praktyce tych parê rezystorów mo¿na zamontowaæ bezpoœrednio na nó¿kach prze³¹czników, tak aby ca³y uk³ad zajmowa³ jak najmniej miejsca. Wskazane jest prowadzenie masy w takiej kolejnoœci jak na schemacie od wejœcia do wyjœcia.

à Redakcja

38

Elektroakustyka

3/2000

Mikser audio do udŸwiêkowiania filmów lub do dyskoteki Kamery video s¹ coraz popularniejsze. Parê lat temu magnetowid wydawa³ siê cudem techniki. Dziœ nawet kamera z zapisem cyfrowym nikogo nie dziwi. Urz¹dzenia te nie nale¿¹ do najtañszych, ale coraz czêœciej mo¿na je spotkaæ w naszych domach. Nagrane wspomnienia z wakacji, czy uroczystoœci rodzinnych odbiegaj¹ jednak od migawek telewizyjnych. Dzieje siê tak za spraw¹ podk³adu muzycznego lub komentarza. Prezentowany w artykule mikser s³u¿y do wzbogacenia obrazu o muzykê lub komentarz. Jest on na tyle uniwersalny, ¿e mo¿e równoczeœnie spe³niaæ funkcjê miksera dyskotekowego. Zatem nie pozostaje nic jak tylko zabraæ siê do roboty i zbudowaæ to urz¹dzenie. ne wyjœcie. Taka konfiguracja wydaje siê byæ optymalna do zastosowañ o których by³a mowa we wstêpie. Na rysunku 1 zamieszczono schemat wzmacniacza mikrofonowego i zasilacza. Sygna³ z mikrofonu elektretowego podawany jest na pierwszy stopieñ wzmacniaj¹cy US1A. Do wejœcia nie mo¿na pod³¹czaæ mikrofonów dynamicznych. Potencjometr P1 umo¿liwia regulacjê czu³oœci uk³adu, tak by poziom sygna³u z mikrofonu nie powodowa³ przesterowania dalszych czêœci miksera. Czu³oœæ tego wejœcia mo¿e byæ regu-

Ka¿dy mikser sk³ada siê z kilku podstawowych bloków. Nale¿¹ do nich wzmacniacze kana³owe w liczbie nawet do 64 w rozbudowanych uk³adach, wzmacniacz, lub wzmacniacze sumy i inne urz¹dzenia pomocnicze. Czu³oœæ wejœæ mo¿e byæ regulowana umo¿liwiaj¹c pod³¹czanie zarówno mikrofonów, gramofonów jak i urz¹dzeñ dostarczaj¹cych du¿y sygna³ takich jak magnetofony, odtwarzacze CD, itp. Nasz mikser jest stosunkowo prosty. Posiada on dwa stereofoniczne wejœcia liniowe, jedno wejœcie mikrofonowe i jedno stereofoniczC1 10mF

M1 PIEZO

R1 6,2k

+ R2 4,3k

C2 1mF

C4

2

8 1

US1A

R3 100k R4 3,3k

–

TR1 TS 2/56

C3 1mF

–

+

4,7n

R7

R8

3,9k

6,8k

C5

4,7n R10

R11

6,8k

3,9k

TL082 3

4

B1

lowana od 30 mV do 0,5 V. Za pierwszym stopniem wzmacniaj¹cym znajduje siê filtr prezencyjny, czyli taki który uwypukla czêstotliwoœci le¿¹ce w paœmie mowy. Wielkoœæ podbicia mo¿na regulowaæ potencjometrem P2 w zakresie od 0 do +12 dB, przy czêstotliwoœci œrodkowej ok. 4 kHz. Zastosowanie tego uk³adu umo¿liwia uzyskanie lepszej wyrazistoœci komentarza. Za filtrem prezencyjnym znajduje siê potencjometr regulacji si³y g³osu P3. Kolejny wzmacniacz to wtórnik napiêciowy za którym umieszczono uk³ad panoramy. Po-

R5 22k

R9 3,9k

+

P2 47kA R6

C6 10n

C7 1mF

6 5

–

22k

US1B

7

P3 47kB R12

22k

1 / TL082 + 2 5

– R13 220k

P1 100kA

R14 +

6

LM 3,3k

8 7

US2 4

P4 22kA R15

–

US3 Vin

200mA

+12V LM 78L12

C8 470mF

~220V W£1 D2 1N4007

C10 47mF

+12V/40mA C11 47mF

C14 47n

C13 47mF

C15 47n

US4 Vin

LM 79L12

C9 470mF

–12V

C12 47mF

–12V/40mA

Rys. 1 Schemat ideowy wzmacniacza mikrofonowego i zasilacza

L

PM 3,3k

D1 1N4007

P

P1

T

P2

T

L2

T

Rys. 2 Schemat ideowy wzmacniacza kana³owego i wzmacniacza sumy

–

+

–

+

R2 100k

C2 470n

R1 100k

6

5

2

3

–

US1B

TL082

4

US1A

8

7

1

C4 1mF

STEREOFONICZNY WZMACNIACZ KANA£OWY

STEREOFONICZNY WZMACNIACZ KANA£OWY

P1-P 47kB

P1-L 47kB

C3 1mF C5

C6

+

C9

P4-P 100kA

+

4,7n

C12

–

10n

– C11

+ P3-P 100kA R16 1,5k

R12 15k

1,5k

1,5k

R17

6,8k

R18

R15 3,6k

R13 15k

3,3n

–

22n

4,7n

C8

R9

6,8k

10n –

R10

R7 3,6k

R5 15k

R4 15k

– C7

3,3n

–

22n

R14 C10 3,6k

+ P2-P 100kA

R11 15k

P4-L 100kA

R8 1,5k

+ P3-L 100kA

R6 3,6k

+ P2-L 100kA

R3 15k

-

+

ŒREDNIE

NISKIE

4

US2A

8

5

6 US2B

1

7

TL082

TL082

WYSOKIE

3

2

WYSOKIE

ŒREDNIE

NISKIE

P2

L2

PM

P2

P1

LM

L2

L1

T

+

5

6

3

2

do wzmacniacza sumy

–

+

TL082

4

US3A

8

US3B

R26 47k

WZMACNIACZ SUMY

R24 15k

R23 15k

R22 15k

R21 15k

R20 15k

R19 15k

R25 47k

7

1

P5-P 47kB

C14 1mF

P5-L 47kB

C13 1mF

–

+

–

+

R28 220k

R27 220k

6

5

2

3

–

+

US4B

TL082

4

US4A

8

7

1

R30 22k

C16 1mF

R29 22k

C15 1mF WYL

WYP T

C1 470n

T

T

L1

03/2000 Technika RTV

39

40

Technika RTV

zwala on na kierowanie dŸwiêku do lewego lub prawego kana³u tworz¹c w ten sposób efekt stereofoniczny. Do regulacji s³u¿y potencjometr P4. Z wyjœcia uk³adu panoramy sygna³ doprowadzany jest do wzmacniacza sumy. Mikser posiada dwa identyczne, stereofoniczne wzmacniacze kana³owe (rys. 2). Na wejœciu ka¿dego z nich umieszczono potencjometr regulacji poziomu P1. Dziêki temu zyskano bardzo du¿y zakres dynamiki od strony wejœæ. Znamionowo czu³oœæ wejœæ wynosi 1 V, przy impedancji wejœciowej 47 kW. Za potencjometrami znajduje siê separator US1A. Zapewnia on ma³¹ impedan-

cjê wyjœciow¹ niezbêdna dla prawid³owej pracy aktywnego regulatora barwy dŸwiêku. Regulator wykonano jako trzypunktowy. Zapewnia on zakres regulacji ±12 dB dla czêstotliwoœci 100 Hz, 2 kHz, 10 kHz. Uk³ad regulatora jest typowy. Sk³ada siê on z filtrów i potencjometrów P2, P3, P4 umieszczonych w pêtli sprzê¿enia wzmacniacza operacyjnego US2A. Wzmocnienie napiêciowe regulatora wynosi –1 V/V dla œrodkowego po³o¿enia potencjometrów. Minus oznacza odwracanie fazy sygna³u. Sygna³ akustyczny z wyjœæ obu wzmacniaczy kana³owych i mikrofonowego doprowadzony jest do wzmacniacza sumy.

ARTKELE 519

Rys. 3 p³ytka drukowana

3/2000 Zrealizowano do na typowym uk³adzie sumatora ze wzmacniaczem operacyjnym US3A. Sumator wprowadza jednakowe wzmocnienie dla wszystkich trzech sygna³ów wynosz¹ce ok. –3 V/V. Za wzmacniaczem sumy umieszczono potencjometr regulacji g³oœnoœci P5. Za nim znajduje siê kolejny wtórnik napiêciowy US4A i gniazdo wyjœciowe. Uk³ad miksera zasilany jest napiêciem stabilizowanym ±12 V (rys. 1). Z uwagi na ma³y pobór pr¹du nie przekraczaj¹cy 40 mA w zasilaczu zastosowano prostownik pó³okresowy. Sam prostownik nie obni¿a zbytnio kosztu wykonania, ale umo¿liwia zastosowanie tañszego transformatora. Podejrzewam, ¿e wiele osób nie wie jak pos³ugiwaæ siê takim mikserem. Sprawa jest doœæ prosta. Pierwsz¹ czynnoœci¹ jest ustawienie wstêpnego wzmocnienia we wzmacniaczu mikrofonowym (P1), przy czym potencjometry wzmacniacza sumy i filtru prezencyjnego powinny byæ ustawione na maksimum. Kryterium ustawiania jest wyraŸny nie zniekszta³cony dŸwiêk. Dalej sprawa jest ju¿ prosta. Do jednego wzmacniacza kana³owego pod³¹cza siê Ÿród³o dŸwiêku (podk³ad muzyczny) a do drugiego sygna³ foniczny z kamery. Wyjœcie miksera ³¹czy siê z wejœciem wideo magnetowidu na który nagrywany bêdzie film. Nale¿y pamiêtaæ aby wyjœcie wideo kamery po³¹czyæ z wejœciem wideo magnetowidu. Teraz wystarczy ju¿ „puœciæ” wczeœniej wybran¹ muzykê i wystartowaæ równoczeœnie kamerê i magnetowid. W trakcie nagrywania mo¿na dodawaæ swój komentarz s³owny. Regulator panoramy mo¿na wykorzystaæ do ciekawych efektów. Je¿eli w trakcie nagrywania komentarza bêdzie krêci³o siê potencjometrem panoramy P4

Technika RTV

03/2000

G1

WE2P

WYP

Monta¿ i uruchomienie

US1

R8

R4

–

P4

C12

S

+

P1

R6

C4

R14

R7

R15

R6

R14

R7

C10

C12

C5

R9 R15

C15

US3

–

R3

R13

R11

+ P2

S

L

S

R8

R10

R11

C15

R29

P

P4 R24 R21

C3

R23

C4

R19

R26

TL 082

TL 082

US2

TL 082

TL 082

US1

R1 –

Z

C16

R30

R20

P2

C4

US1

ELEKTRA 915

C7

C5 L P C9

C9 C3

C6

R15

+

R7

R10

R14

S

D1 D2

+

TL 082

–

S

P2

R18

C5

L P

–

P3

R5

R12

R3

R11

R13

R5

R4

R10 R18

C9

+

S

L P C7 C11

P3

R12

R6

–

+

S

L P C7 C11

R4

–

C6 C10

US4

C8

T

C6 C10

R5

R12

R28

–

S

Wzmacniacz sumy C14

R27

C12

S

Wzmacniacz mikrofonowy

C8

R25

–

Wzmacniacz kana³owy L P

C3

US3

R22

P4

R16

R9 R17

R8

R16

R9 R17

C8

L P

L P

WYL

US2

Wzmacniacz kana³owy

C1

G2

R2

TL 082

US2

G1

WEM C1 C2

US2

082

082

C11 C13

WE2L

R3

WE1L

R1

G1

WE1P

Do zabawy z udŸwiêkowianiem filmu mo¿e te¿ byæ przydatny minutnik przy pomocy którego mo¿na mierzyæ czas trwania poszczególnych ujêæ dobieraj¹c odpowiednio komentarz i muzykê. Uk³ad minutnika opisano w odrêbnym artykule. Jak ju¿ wczeœniej poda³em mikser mo¿na tak¿e wykorzystaæ w dyskotece. Do wejœæ wzmacniaczy kana³owych pod³¹cza siê Ÿród³a muzyki, najczêœciej s¹ to odtwarzacze CD. Wyjœcie miksera ³¹czy siê z wejœciem uniwersalnym, lub wejœciem CD dowolnego wzmacniacza mocy i zabawa gotowa. Mo¿na bawiæ siê w domu w DJ-a.

Je¿eli dŸwiêk nagrany kamer¹ ma zostaæ z jakichœ wzglêdów wyciszony, wycina siê go skrêcaj¹c na minimum potencjometr we wzmacniaczu kana³owym do którego pod³¹czona jest kamera. Natomiast gdy wycisza siê sam podk³ad muzyczny skrêca siê na minimum potencjometr w drugim kanale. G³oœnoœæ nagrywanego dŸwiêku reguluje siê potencjometrem P5 we wzmacniaczu sumy, który s³u¿y tak¿e do zupe³nego wyciszania dŸwiêku na koñcu nagrania.

z jednego skrajnego po³o¿enia w drugie uzyska siê efekt przemieszczania siê g³osu komentatora, tak jak by by³ on w ruchu, przechodz¹c z jednej strony na drug¹. Odpowiednim ustawieniem potencjometru panoramy mo¿na te¿ uzyskaæ „umieszczenie” komentatora z boku ogl¹danej sceny. W przerwach kiedy nie ma komentarza potencjometr P3 we wzmacniaczu mikrofonowym skrêca siê na minimum. Uniknie siê w ten sposób nagrania przypadkowych dŸwiêków.

41

R1

R2 S +

C2 P1

C1

–

L P

R2 S +

R13

C2 P1

–

S

+

P3

Rys. 4 Rozmieszczenie elementów

C13 L P

–

S

+

C14 P5

Mikser zmontowano na jednej p³ytce drukowanej na której znajduj¹ siê wszystkie elementy ³¹cznie z gniazdami wejœciowymi, wyjœciowymi i zasilaczem. Jedynymi elementami znajduj¹cym siê poza p³yt¹ s¹ potencjometry i transformator sieciowy. Numeracja elementów we wzmacniaczach kana³owych jest taka sama, tzn. w obu wzmacniaczach wystêpuj¹ elementy o tych samych numerach. W wykazie elementy wystêpuj¹ce dwukrotnie oznaczono gwiazdk¹. Warto o tym pamiêtaæ podczas zakupów. Po zamontowaniu wszystkich elementów na p³ytce drukowanej mo¿na zabraæ siê za najbardziej pracoch³onn¹ czynnoœæ jak¹ jest monta¿ potencjometrów. Potencjometry ³¹czy siê z p³ytk¹ drukowan¹ przy pomocy zwyk³ych przewodów, wygodnie jest u¿yæ taœmy klejonej (trzy ¿y³y). D³ugoœæ przewodów nie powinna przekraczaæ 10 cm. Pola lutownicze do których wlutowuje siê

42

Technika RTV

przezroczysta folia samoprzylepna kartka z rysunkiem p³yty czolowej taœma klej¹ca dwustronnie

Rys. 5 Sposób wykonania p³yty czo³owej

przewody obwiedzione s¹ na p³ytce drukowanej prostok¹tn¹ ramk¹ i opisane numerem potencjometru. We wszystkich przypadkach suwak potencjometru jest umieszczony po œrodku. Na rysunku 5 pokazano w jaki sposób domowym sposobem mo¿na wykonaæ p³ytê czo³ow¹ do miksera. Najpierw wykonuje siê projekt p³yty w skali 1:1 na papierze. Mo¿na tak¿e pos³u¿yæ siê komputerem i drukark¹. Mo¿na wybraæ papier kolorowy, co uatrakcyjni wygl¹d miksera. Do gotowego rysunku p³yty czo³owej przykleja siê z wierzchu przezroczyst¹ foliê samoprzylepn¹. Mo¿na j¹ kupiæ w wiêkszoœci sklepów papierniczych w arkuszach A4. Od spodu do rysunku przykleja siê taœmê klej¹c¹ dwustronnie. Taœma taka sprzedawana jest w sklepach papierniczych oraz czêsto w sklepach z wyk³adzinami pod³ogowymi. Taœma ta nawiniêta jest na rolkê jak zwyk³a taœma klej¹ca. Do papieru przykleja siê pasy taœmy jeden obok drugiego „na styk”. Tak przygotowan¹ p³ytê czo³ow¹ obcina siê na zaznaczony wymiar i przykleja do obudowy miksera, w której uprzednio powiercono otwory na potencjometry. Nastêpnie w p³ycie wycina siê ostrym skalpelem otwory w papierze. Bardzo wygodny w u¿yciu jest w tym przypadku ostro zakoñczony no¿yk modelarski. Do przygotowanej w ten sposób p³yty przykrêca siê potencjometry, a na ich osie nak³ada pokrêt³a. Nale¿y wybraæ takie pokrêt³a, które maskuj¹ nakrêtki od potencjometrów.

3/2000

Poprawnie zmontowany mikser nie wymaga ¿adnego uruchamiania. Jedyn¹ kontrola mo¿e byæ sprawdzenie pr¹du pobieranego przez uk³ad. Nie powinien on przekraczaæ 40÷50 mA. Wykaz elementów wzmacniacze kana³owe i wzmacniacz sumy

Pó³przewodniki US1, US2 US3 US4 D1, D2

– – – –

TL 082 LM 78L12 LM 79L12 1N4007

Rezystory R8*, R9*, R16*, R17* – R6*, R7*, R14*, R15* R1*, R2* – R10*, R18* – R3*, R4*, R5*, R11*, R12*, R13*, R19÷R24 – R29, R30 – R25, R26 – R1*, R2* – R27, R28 – P1*, P5 – P2*, P3*, P4* –

W/0,125 W 1,5 kW W/0,125 W 3,6 kW W/0,125 W 6,8 kW

W/0,125 W 15 kW W/0,125 W 22 kW W/0,125 W 47 kW W/0,125 W 100 kW W/0,125 W 220 kW W-B PRP-162 47 kW W-A PRP-162 100 kW

– TL 082

Rezystory R4, R14, R15 R7, R9, R11 R2 R1 R8, R10 R5, R6, R12 R3 R13 P4 P2 P3 P1

– – – – – – – – – – – –

W/0,125 W 3,3 kW W/0,125 W 3,9 kW W/0,125 W 4,3 kW W/0,125 W 6,2 kW W/0,125 W 6,8 kW W/0,125 W 22 kW W/0,125 W 100 kW W/0,125 W 220 kW W-A PR-162 22 kW W-A PR-162 47 kW W-B PR-162 47 kW W-A PR-162 100 kW

C4, C5 C6 C15, C14 C2, C3, C7 C1 C10÷C13 C8, C9

– 4,7 nF/100 V MKSE 20 – 10 nF/100 V MKSE 20 – 47 nF/50 V ceramiczny – 1 mF/50 V MKSE 20 – 10 mF/25 V – 47 mF/16 V – 470 mF/25 V

G1 TR1 M1

– gniazdo stereofoniczne CINCH do druku – TS 2/59 (TS 2/049) – mikrofon piezoelektryczny

p³ytka drukowana numer 519 – 1 mF/50 V MKSE 20 – gniazdo stereofoniczne CINCH do druku

Uwaga – Elementy oznaczone gwiazdk¹ wystêpuj¹ tak¿e w drugim wzmacniaczu kana³owym pod tymi samymi numerami.

Sprostowanie do mikroprocesorowego dekodera RDS W numerze 2/98 PE zamieœciliœmy opis mikroprocesorowego dekodera RDS-u. Niestety do opracowania wkrad³o siê kilka b³êdów Min. zamienione zosta³y funkcje klawiszy. Najistotniejszym jednak b³êdem by³o zawieszanie siê mikrokontrolera przy odbiorze informacji RDS z niektórych stacji radiowych.

US1*, US2*, US3, US4

Inne – 3,3 nF/400 V MKSE 20 – 4,7 nF/100 V MKSE 20 – 10 nF/100 V MKSE 20 – 22 nF/100 V MKSE 20 – 470 nF/50 V MKSE 20

Inne G1*, G2

Pó³przewodniki

Kondensatory

Kondensatory C6*, C10* C8*, C12* C7*, C11* C5*, C9* C1*, C2* C3*, C4*, C13÷C16

Wykaz elementów wzmacniacze mikrofonowy i zasilacz

Z³o¿one œrodowisko uruchomieniowe bardzo utrudnia³o wykrycie b³êdu, lecz ostatecznie autorowi uda³o siê pokonaæ wszelkie trudnoœci i usun¹æ powy¿sza usterkê By³o to mo¿liwe dziêki uwagom nadsy³anym przez Czytelników, którzy spostrzegli, ¿e zawieszanie siê programu nastêpowa³o przy dekodowa-

P³ytki drukowane wysy³ane s¹ za zaliczeniem pocztowym. P³ytki mo¿na zamawiaæ w redakcji PE. Cena: p³ytka numer 519 – 19,80 z³ + koszty wysy³ki.

à Tomasz Musielak

niu czasu transmitowanego w sygnale RDS przez niektóre radiostacje. Pragniemy poinformowaæ wszystkich Czytelników, którzy wczeœniej zakupili uk³ad EPROM z wadliwym programem RDS, ¿e po jej przes³aniu na adres redakcji otrzymaj¹ EPROM z poprawnie dzia³aj¹ca wersje programu. Za powsta³e utrudnienia autor bardzo przeprasza.

à Tomasz Kwiatkowski

3/2000

Ciekawostki ze œwiata

43

Firmy elektroniczne produkuj¹ urz¹dzenia coraz szybsze, mniejsze, ³adniejsze... ale czy coraz lepsze? Czy w pogoni za postêpem nie gubi¹ gdzieœ czegoœ, co niegdyœ nazywano po prosu „solidnoœci¹”? Z zainteresowania armii amerykañskiej sprzêtem produkowanym przez cywilne firmy widaæ, ¿e przynajmniej niektóre o tym pojêciu nie zapomnia³y... Firma Analog Devices na konferencji Intel Developer's Forum przedstawi³a najlepsze rozwi¹zanie dla termicznego monitoringu procesorów Pentium i Celeron. Uk³ady ADM 1023, ADM 1029, ADM 1030 oraz ADM 1031 s¹ kompatybilne ze standardami SMBus (System Management Bus) oraz ACPI (Advanced Configuration Power Interface), co pozwala na ich bezproblemow¹ wspó³pracê z BIOS’ami ró¿nych firm, a ponadto dzia³aj¹ nawet w przypadku zawieszenia systemu. Dok³adnoœæ pomiaru temperatury to ±1°C, a jako czujnik pomiarowy u¿ywane jest z³¹cze diodowe dowolnego tranzystora (w Pentium III tranzystora bêd¹cego czêœci¹ procesora). Uk³ady wyposa¿one s¹ w uk³ad PWM s³u¿¹cy sterowaniu wentylatorami (jednym lub dwoma niezale¿nymi – w uk³adzie ADM 1031). Mimo dedykowania urz¹dzeñ architekturze PC, mo¿liwe jest ich zastosowanie w ka¿dym systemie mikroprocesorowym.

Analog Devices wespó³ z Staccato Systems oraz firm¹ Sensuara opracowa³ opart¹ o uk³ad AD 1885 kartê muzyczn¹ przeznaczon¹ do monta¿u na p³ytach g³ównych PC. Rynek kart tego rodzaju to ponad 1/3 ca³ego rynku kart muzycznych. Nowy chipset, nazwany SoundMAX 2.0 jest zaprojektowany do monta¿u na p³ytach z chipsetami Intel 810e, 815, 820 i 440MX, umo¿liwia miêdzy innymi syntezê wavetable oraz uzyskiwane trójwymiarowych efektów dŸwiêkowych. Analog Devices wprowadzi³ na rynek nowy, potrójny multiplekser 2:1, który dziêki wysokiej wydajnoœci przeznaczony jest do zastosowania miêdzy innymi przy prze³¹czaniu sygna³ów wizyjnych RGB lub

przeznaczonych dla wyœwietlaczy LCD. W uk³adach AD 8183 i AD 8185 prêdkoœæ prze³¹czania kana³ów wynosi 20 ns, pasmo sygna³u pe³nej mocy ponad 300 MHz, a czas narastania siêga 1000 V/ms. Wszystkie zak³ócenia mieszcz¹ siê w granicy –90 dB do 5 MHz i –50 dB do 100 MHz. Obydwa uk³ady zasilane s¹ symetrycznym napiêciem 5 V i dzia³aj¹ poprawnie w temperaturach od –40 do +85°C. Umieszczane s¹ w 24-pinowych obudowach TSSOP i kosztuj¹ 3,47$ w partiach powy¿ej stu sztuk. Analog Devices przedstawi³ now¹ rodzinê procesorów sygna³owych, DashDSP. Uk³ad ADMCF32x, oprócz procesora i analogowego inerfejsu zawiera równie¿ pamiêæ Flash, a ca³oœæ umieszczona jest w 28-pinowej obudowie. DSP jest kompatybilne z rodzin¹ procesorów ADSP21xx, oparte jest o szesnastobitow¹ architekturê sta³oprzecinkow¹, zawiera szesnastobitowy uk³ad modulacji PWM, dziesiêciobitowy przetwornik A/C, uk³ady monitorowania pr¹du/napiêcia, port transmisji szeregowej i 12 kB pamiêci Flash o dostêpie 22 ns. Uk³ad zosta³ zaprojektowany jako sterownik serwomechanizmów i jest dostêpny w dwóch wersjach, ADMCF326 przeznaczonej do sterowania silnikami zasilanymi pr¹dem zmiennym i ADMCF328 dla silników pr¹du sta³ego. Harris Semiconductor wygra³ przetarg na zaopatrzenie wojsk NATO w wysokoczêstotliwoœciowy system radiowy Falcon. Oparty jest on o transcievery RF-5022R/T(E) produkcji Harrisa, pracuje w zakresie czêstotliwoœci 1,6÷30 MHz i zawiera modem (zgodny z wojskowymi standardami MIL-STD-188-110A, STANAG 4285, MIL-STD-188-110A oraz FSK), udostêpnia on funkcjê automatycznego ustanawiania po³¹czenia ALE, kodowanie g³osu przesy³anego zarówno w postaci analogowej jak i cyfrowej oraz antyzak³óceniow¹ transmisjê z przeskakiwaniem czêstotliwoœci. Urz¹dzenie dostêpne jest w wersjach 20 W, 125 W, 400 W oraz 1 kW.

Harris Semiconductor pomyœlnie zakoñczy³ testowanie prototypu urz¹dzenia TCDL (Tactical Common Data Link), które ma s³u¿yæ usprawnieniu prowadzenia bezza³ogowego i za³ogowego zwiadu powietrznego. Prototym obejmuje szerok¹ gamê urz¹dzeñ s³u¿¹cych do transmisji powietrze-ziemia wszelkiego rodzaju danych – obrazu, dŸwiêku, zapisów innych urz¹dzeñ obserwacyjnych – na odleg³oœæ do 200 kilomerów, a tak¿e do zdalnego sterowania bezza³ogowymi samolotami zwiadowczymi (takimi jak samolot zwiadowczy Predator, na którym urz¹dzenie by³o testowane). TCDL produkcji Harrisa znajdzie szerokie zastosowanie w armii ze wzglêdu na kompatybilnoœæ z urz¹dzeniami komunikacyjnymi starszej generacji. Prototyp zosta³ zaakceptowany przez DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency). Dallas Semiconductor zaprezentowa³ uk³ad obs³ugi baterii zasilaj¹cych, który wydatne zmniejsza koszt i rozmiar elektroniki obs³uguj¹cej przenoœne Ÿród³a napiêcia DS 2438 przechowuje dane techniczne baterii oraz œledzi jej parametry (temperaturê, napiêcie, pr¹d oraz pozosta³y ³adunek), które nastêpnie przekazuje do systemu nadrzêdnego, dziêki czemu mo¿e on automatycznie dostosowaæ swój pobór mocy do stanu i rodzaju baterii. Uk³ad zawiera iterfejs transmisji zgodny ze standartem 1-Wire, który umo¿liwia mu komunikacjê przy pomocy pojedynczego przewodu, posiada 40 bajtów nieulotnej pamiêci EEPROM do przechowywana danych baterii, œledzi jej temperaturê z rozdzielczoœci¹ 0,03°C, napiêcie z rozdzielczoœci¹ 10 mV. DS 2438 jest umieszczany w 8-pinowych obudowach SOIC, a w najbli¿szym czasie ma siê pojawiæ w wersji FlipChip. Koszt to 1,15$ za sztukê w partiach powy¿ej 10.000 sztuk.

à Marcin Witek [email protected]