taternik 1 1971

T

R

E

Ś

Ć

O b r a c h u n k i dwudziestopięciolecia (A. browolski)

Do­

Klasyfikacja nota)

Ja­

tatrzańskich

Tatrzańska z i m a

grani

(G.

1969/1970 (M.

Jagiełło)

L e t n i s e z o n t a t e r n i c k i 1970 (J. W

A l p a c h f r a n c u s k i c h (J.

Kurczab)

w A l p a c h (E.

D w i e polskie drogi bak)

12

Michalski) Chro­

13

N a g r a n i a c h P i k u P o b i e d y (A.G.

Owczin-

nikow)

18

F r o m P o l a n d t o t h e K a r a k o r a m (A.

Kuś)

S h o r t H i s t o r y of P o l i s h A l p i n i s m (J.

Ny-

23

ka) Wspinaczki

w

górach

i W.

trowski

Brazylii

Cywiński)

Na Agulhas

N e g r a s (K.

Wspinaczka kowski)

w

Na

nartach

z Noszaka

W

Kaukazie

(J.

.

Pio­

.

.

.

Zawadzka)

.

(W.

Świercz-

Tasmanii

30 (J.

Zachodnim

Wala) (A.

31

Sokalla

J. Bagsik)

32

Akademicy w Kaukazie Centralnym Malatyński) K a u k a s k i e l a t o S ł o w a k ó w (A.

(M 34

Puśkdś)

Z Tatr i Zakopanego W

gipsowych Parma)

Nowe

drogi

Podola

Tatrach

.

(Ch 37

w

drogi

Wyprawy Z

w

żałobnej

35 36

jaskiniach

.

.

39

.

40

Itineraria zimowe Polskie

27 29

w

Alpach

góry karty

i

Dolomitach

42 43

egzotyczne

44

.

Z życia K l u b u .

45

Wypadki

46

Notatki W

i i

skrócie

ratownictwo

43

ciekawostki .

.

.

N a okładce: Zimą p o d tyle Cubryna {pod W Wierch.

42

.

Szpiglasowym nią M n i c h ) Fot.

i

Wierchem. Koprowy

Andrzej

Drobnik

Z d j ę c i e o b o k : 8 0 0 - m e t r o w a w s c h o d n i a ściana d e i P i z z o n w D o l o m i t a c h z linią p o l s k i e j ( I V — V I , 22—23 s i e r p n i a 1970). O p i s n a s. 42. Fot.

Piero

Cima drogi Rossi

Taternik

ORGAN

KLUBU

WYSOKOGÓRSKIEGO

R O C Z N I K 4 7 W A R S Z A W A 1971 N R 1 C 2 1 0 )

ADAM

DOBROWOLSKI

O b r a c h u n k i dwudziestopięciolecia W „ T a t e r n i k u " n r 1—2 z r. 1956 o p u b l i ­ k o w a n y został artykuł W a w r z y ń c a Żuław­ s k i e g o p o d z b l i ż o n y m t y t u ł e m : „Obrachunki dziesięciolecia". B y ł a to próba p o d s u m o w a n i a o r g a n i z a c y j n y c h dziejów K l u b u Wysokogór­ s k i e g o w p i e r w s z y c h dziesięciu l a t a c h p o w o ­ j e n n y c h . P o u p ł y w i e następnych 15 l a t , p o z m i a n a c h , j a k i e w t y m c z a s i e nastąpiły w n a s z y m r u c h u wysokogórskim i w o b l i c z u konieczności n o w e j r e o r g a n i z a c j i , p r z e d którą s t o i n i e t y l k o K l u b W y s o k o g ó r s k i , a l e cały p o l s k i a l p i n i z m , c e l o w e c h y b a będzie k r ó t k i e przypomnienie perypetii organizacyjnych ta­ t e r n i c t w a w o s t a t n i m ćwierćwieczu i posta­ w i e n i e k i l k u wniosków n a temat jego p r z y ­ szłej s t r u k t u r y o r g a n i z a c y j n e j . J a k w i a d o m o , p r z e d r. 1939 jedyną o r g a n i ­ zacją zrzeszającą t a t e r n i k ó w i alpinistów w P o l s c e był K l u b W y s o k o g ó r s k i P o l s k i e g o T o ­ w a r z y s t w a Tatrzańskiego. P r z y p o m n i e ć j e d ­ n a k t r z e b a , że K l u b powstał z połączenia k i l k u innych organizacji taternickich, w t y m Sekcji Turystycznej PTT, istniejącej od r. 1903. W o k r e s i e m i ę d z y w o j e n n y m o b o k S T P T T powstało parę n o w y c h zrzeszeń, których s t o s u n k i w z a j e m n e n i e z a w s z e układały się najlepiej. Sytuacja organizacyjna polskiego r u c h u wysokogórskiego p r z e d c z t e r d z i e s t u l a ­ t y p r z y p o m i n a ł a n i e c o sytuację istniejącą w r o k u ... 1970! Z początkiem l a t t r z y d z i e s t y c h środowisko t a t e r n i c k i e zaczęło s o b i e zdawać sprawę z konieczności z j e d n o c z e n i a o r g a n i z a c j i w y s o ­ kogórskich. J a k pisał „ T a t e r n i k " : „ T a t r ó j torowość t a t e r n i c k a . . . rychło okazała się j e d ­ n a k d l a ogółu interesów t a t e r n i c k i c h n i e d o ­ godna... W e w s z y s t k i c h c e n t r a c h n o w e g o ży­ cia taternicko-alpinistycznego przyjęła się s t o p n i o w o t a myśl ogólnego z j e d n o c z e n i a p o l ­ s k i c h turystów wysokogórskich i z a r a z e m t a ­ k i e g o z j e d n o c z e n i a , które b y u w z g l ę d n i a ł o współczesną sytuację n a s z e g o r u c h u , a w i ę c

jego podział n a k i l k a g ł ó w n y c h skupień i j e ­ go p o t r z e b y e k s p a n s j i e g z o t y c z n e j n a z e w ­ nątrz, a działalności propagandowo-pedagog i c z n e j w e w n ą t r z . " ) . B y ł to r o k 1935, a o g ó l ­ n a l i c z b a z r z e s z o n y c h t a t e r n i k ó w i alpinistów p o l s k i c h n i e przekraczała 150 osób. i

Ż e z j e d n o c z e n i e , w którego w y n i k u w r. 1935 powstał K l u b W y s o k o g ó r s k i P T T , dało dobre w y n i k i , nie potrzeba chyba u d o w a d ­ niać. K l u b W y s o k o g ó r s k i został reaktywowany ) wraz z Polskim Towarzystwem Tatrzańskim w r. 1945. O c z y w i ś c i e n a d a l była to j e s z c z e organizacja niewielka l i c z e b n i e , opierająca się g ł ó w n i e n a działalności g r u p y p r z e d w o ­ j e n n y c h taterników, j e d n a k ż e n a p ł y w n o w e ­ go n a r y b k u (część m ł o d y c h członków zaczęła interesować się t a t e r n i c t w e m w c z a s i e o k u ­ p a c j i ) r o k o w a ł jej s z y b k i i pomyślny r o z w ó j . R z e c z y w i ś c i e , już w r. 1947 K W stał się n a t y l e s i l n y , że zdołał z o r g a n i z o w a ć pierwszą powojenną wyprawę w Alpy francuskie, wznowił w y d a w a n i e „ T a t e r n i k a " , rozpoczął też n a dość szeroką skalę s z k o l e n i e t a t e r ­ nickie. 2

Równolegle z zahamowaniem ekspansji z e w n ę t r z n e j następowały w n a s z y m ruchu wysokogórskim coraz to n o w e z m i a n y o r g a ­ n i z a c y j n e . P o połączeniu w r. 1950 P o l s k i e g o T o w a r z y s t w a Tatrzańskiego z P o l s k i m T o w a ­ rzystwem Krajoznawczym w nowe stowarzy­ s z e n i e — P T T K ) , K l u b Wysokogórski, j a k ­ k o l w i e k teoretycznie zachował pewną odręb­ ność organizacyjną, stracił osobowość p r a w ­ ną, m o ż l i w o ś ć w y d a w a n i a „ T a t e r n i k a " , swoją bibliotekę specjalistyczną, która weszła w skład B i b l i o t e k i Górskiej P T T K w K r a k o ­ w i e ) — stał się p o p r o s t u j e d n y m z l i c z ­ n y c h działów t z w . t u r y s t y k i k w a l i f i k o w a n e j , całkowicie podporządkowanym k i e r o w n i c t w u P T T K , a o t y l e m a ł o w a ż n y m , że zrzeszał skromną ilość członków. B y ł a to n i e t y l k o 3

4

1

zależność f i n a n s o w a . Ó w c z e s n e k i e r o w n i c t w o P T T K w sposób już d z i s i a j d l a n a s n i e z r o ­ zumiały, usiłowało p o d r ó ż n y m i p r e t e k s t a m i ograniczać K l u b Wysokogórski, którego d z i a ­ łacze w a l c z y l i o słuszne i n t e r e s y polskiego taternictwa i alpinizmu. W takiej atmosferze w y b r a n y został o s t a t n i zarząd K l u b u n a W a l ­ n y m Z e b r a n i u w 1951 r. B r a k m o ż l i w o ś c i p o r o z u m i e n i a się z w ł a ­ dzami macierzystej organizacji spowodo­ wał, że część działaczy K W usiłowała w t y m c z a s i e stworzyć n o w e z r z e s z e n i e t a t e r n i c k i e . D o p r o w a d z i ł o to d o p o w s t a n i a n a j e d e n s e ­ zon letni sekcji alpinistycznej p r z y ówczes­ n y m Centralnym Wojskowym K l u b i e Sporto­ w y m . B y ł a to, j a k pisał W . Ż u ł a w s k i w c y t o ­ w a n y m n a w s t ę p i e a r t y k u l e , „desperacka n i e ­ m a l próba s t w o r z e n i a n o w e j , ściśle p o w i ą z a ­ nej ze s p o r t e m organizacji alpinistycznej". P r ó b a t a zakończyła się n i e p o w o d z e n i e m , a równocześnie n i e m a l podał się d o d y m i s j i o s t a t n i zarząd K l u b u W y s o k o g ó r s k i e g o . Ó w ­ czesne władze P T T K po jakimś czasie w m i e j s c e K l u b u p o w o ł a ł y d o życia K o m i s j ę T a t e r n i c t w a Zarządu G ł ó w n e g o P T T K z s i e ­ dzibą w K r a k o w i e , której k i e r o w n i c t w o o b ­ j ę l i l u d z i e w większości n i e posiadający ż a d ­ nego a u t o r y t e t u wysokogórskiego. T a t e r n i c ­ t w o utraciło w ó w c z a s już r e s z t k i s w o j e j a u ­ tonomii — Komisja Taternictwa zrównana została z i n n y m i k o m i s j a m i P T T K , j a k n p . t u r y s t y k i pieszej, kajakowej, kolarskiej itp. P r z y k i l k u okręgach P T T K K o m i s j a T a ­ t e r n i c t w a p o w o ł a ł a d o życia O k r ę g o w e K o ­ m i s j e T a t e r n i c t w a , a te z k o l e i u t w o r z y ł y p r z y niektórych oddziałach P T T K — O d d z i a ­ ł o w e S e k c i e T a t e r n i c k i e , ściśle z t y m i o d d z i a ­ ł a m i p o w i ą z a n e i o d n i c h zależne. D z i a ł a l ­ ność tej n o w e j , w d a l s z y m ciągu j e d y n e j o r ­ g a n i z a c j i w y s o k o g ó r s k i e j , d o której zresztą n i e w s z y s c y t a t e r n i c y zgłosili swój akces, była b a r d z o o g r a n i c z o n a : p o z a akcją s z k o l e ­ n i o w ą d l a początkujących, i m p r e z a m i o z n a ­ czeniu raczej propagandowym, niż s p o r t o ­ w y m oraz p e w n y m i u d a n y m i próbami r o z p o ­ częcia produkcji sprzętu wysokogórskiego. K o m i s j a T a t e r n i c t w a n i e była w stanie n i c w i ę c e j zdziałać i to z a r ó w n o z p r z y c z y n zewnętrznych, j a k i w e w n ę t r z n y c h — w y c o ­ f a n i a się z działalności społecznej n a j p o w a ż ­ n i e j s z y c h działaczy d a w n e g o K l u b u W y s o k o ­ górskiego. N i c w i ę c d z i w n e g o , iż nastąpiło w y r a ź n e obniżenie się p o z i o m u t a t e r n i c t w a . J a k k o l w i e k t y l k o n e g a t y w n i e ocenić można ten okres dziejów t a t e r n i c t w a , trzeba j e d n a k z w r ó c i ć u w a g ę , że w t y c h n a j t r u d n i e j s z y c h l a t a c h 1949—1954 zaczął się g w a ł t o w n y n a ­ p ł y w m ł o d z i e ż y w s z e r e g i t a t e r n i c k i e . Jedną z g ł ó w n y c h p r z y c z y n tego n a p ł y w u b y ł y w dużej m i e r z e bezpłatne k u r s y w s p i n a c z k o w e , których u c z e s t n i c y o t r z y m y w a l i u r l o p y z p r a ­ cy, sprzęt, w y ż y w i e n i e i m i e s z k a n i e w s c h r o ­ niskach, a i n s t r u k t o r z y jeszcze dodatkowo z w r o t u t r a c o n y c h zarobków i specjalne s t a w ­ k i instruktorskie. W zakresie szkolenia trak­ t o w a n o w i ę c taterników j a k „ p r a w d z i w y c h " sportowców. N a w i a s e m mówiąc n i g d y p r z e d ­ tem, a n i po p o n o w n y m r e a k t y w o w a n i u K l u ­

2

b u , a k c j a s z k o l e n i o w a n i e była p r o w a d z o n a z t a k d u ż y m nakładem f u n d u s z y i z t a k p o ­ w a ż n y m i u ł a t w i e n i a m i d l a uczestników i i n ­ struktorów. Z p o c z ą t k i e m r. 1954 k i l k u działaczy k l u ­ b o w y c h starszego p o k o l e n i a nawiązało k o n ­ t a k t y z ówczesnymi najwyższymi władzami sportowymi i turystycznymi — z Komitetem do S p r a w T u r y s t y k i i G ł ó w n y m K o m i t e t e m K u l t u r y F i z y c z n e j . R o z p o c z ę t e zostały r o z m o ­ w y w sprawie reorganizacji taternictwa, do których z a p r o s z o n o także p r z e d s t a w i c i e l i P r e ­ zydium Z G P T T K . W ich wyniku, w czerwcu 1954 r. odbyła się n a P o l a n i e Chochołowskiej P i e r w s z a Ogólnopolska N a r a d a A k t y w u W y ­ sokogórskiego ). W z w i ą z k u z p o d j ę t y m i n a n i e j uchwałami, P r e z y d i u m P T T K r o z w i ą z a ł o dotychczasową K o m i s j ę T a t e r n i c t w a , a w j e j miejsce utworzyło Sekcję Alpinizmu Z G P T T K , która otrzymała równocześnie u p r a w ­ n i e n i a sekcji G K K F . Powiązanie a l p i n i z m u ze s p o r t e m , co z d a n i e m ogółu alpinistów b y ­ ło b e z w z g l ę d n i e k o n i e c z n e , stało się w i ę c faktem dokonanym. 5

S e k c j a A l p i n i z m u zrzeszała p o l s k i c h t a t e r ­ n i k ó w i alpinistów, a p o n a d t o w ł ą c z y ł a w swe szeregi taterników j a s k i n i o w y c h . S t r u k ­ t u r a tej n o w e j o r g a n i z a c j i b y ł a dość p r o s t a : n a j e j c z e l e stało około 5 0 - o s o b o w e P l e n u m , reprezentowane przez 12-osobowe P r e z y d i u m , będące odpowiednikiem dawnego zarządu K W . W terenie powołano szereg S e k c j i A l p i ­ n i z m u , powiązanych w p e w n y m s t o p n i u z oddziałami P T T K ( g ł ó w n i e chodziło t u o m o ż l i w o ś ć k o r z y s t a n i a z l o k a l i ) . Skupiły o n e w s w y c h szeregach p r a k t y c z n i e w s z y s t k i c h p o l s k i c h t a t e r n i k ó w i alpinistów, t a k że o g ó l ­ n a l i c z b a członków S e k c j i A l p i n i z m u p r z e ­ kroczyła w ó w c z a s 1000 osób. P r e z y d i u m S e k ­ c j i p o w o ł a ł o s z e r e g f a c h o w y c h k o m i s j i •— szkoleniową, sportową, w y p r a w , taternictwa jaskiniowego, propagandy itp. J a k k o l w i e k S e k c j a A l p i n i z m u startowała z b a r d z o z ł y c h p o z y c j i —• p r z y b r a k u d o ­ świadczonych działaczy, n i e u p o r z ą d k o w a n y m i nieujednoliconym systemie szkolenia, przy b r a k u instruktorów, którzy m u s i e l i się zająć kilkuset niedoszkolonymi taternikami, przy o l b r z y m i c h n i e d o s t a t k a c h w sprzęcie w y s o k o ­ górskim i t p . — w ciągu k i l k u n a s t u miesięcy s w e g o i s t n i e n i a stała się organizacją prężną, która potrafiła w r e s z c i e przełamać trudności wyjścia p o z a T a t r y P o l s k i e . Już w r . 1954 doszedł d o s k u t k u 3 0 - o s o b o w y obóz l e t n i w T a t r a c h Słowackich, 6 0 - o s o b o w y obóz w z i ­ m i e 1954/55, a w ciągu l a t a 1955 s z c z y t y T a t r S ł o w a c k i c h z d o b y w a ł o przeszło 120 P o l a k ó w . I w r e s z c i e w r. 1956 został zorganizowany p i e r w s z y po 9 latach p r z e r w y w y j a z d poza Tatry — w A l p y francuskie. M ó w i ą c o osiągnięciach S e k c j i A l p i n i z m u ) n i e m o ż n a zapomnieć o w z n o w i e n i u w y d a ­ w a n i a „ T a t e r n i k a " w r . 1956 —• o d t e g o c z a s u to j e d y n e w k r a j a c h s o c j a l i s t y c z n y c h c z a s o ­ p i s m o poświęcone a l p i n i z m o w i i s p e l e o l o g i i u k a z u j e się już b e z zakłóceń. Ciągle j e d n a k s y t u a c j a o r g a n i z a c y j n a a l p i ­ n i z m u n i e była u s t a b i l i z o w a n a . S e k c j a A l p i 6

n i z m u podlegała aż t r z e m j e d n o s t k o m n a d ­ r z ę d n y m — P T T K , które ją finansowało i kontrolowało, K o m i t e t o w i d o S p r a w T u r y s t y ­ k i , który był j a k g d y b y „instancją o d w o ł a w ­ czą" p r z y trudnościach, w r e s z c i e G ł ó w n e m u K o m i t e t o w i K u l t u r y F i z y c z n e j , który alpi­ n i z m t r a k t o w a ł j a k o jedną z e s w o i c h s e k c j i (odpowiednik obecnych związków sporto­ w y c h ) . D l a t e g o też P r e z y d i u m S e k c j i , zresztą z p o p a r c i e m w s z y s t k i c h n i e m a l członków, dą­ żyło do p o d p o r z ą d k o w a n i a a l p i n i z m u , w y ł ą c z ­ n i e G K K F . Chęć p r z e k o n a n i a tej i n s t y t u c j i , iż a l p i n i z m jest n a p r a w d ę s p o r t e m , a jego wyższe f o r m y — s p o r t e m w y c z y n o w y m , spo­ w o d o w a ł a , że najpoważniejsi n a w e t działa­ cze ) z d e c y d o w a l i się n a w p r o w a d z e n i e w a l p i n i z m i e k l a s y f i k a c j i sportowej, m i m o z gó­ r y w i a d o m e j n i e w y m i e r n o ś c i osiągnięć a l p i ­ nistycznych. Klasyfikowanie alpinistów n i e p r z e t r w a ł o j e d n a k długo •—• z n i e s i o n e z o ­ stało uchwałą p i e r w s z e g o W a l n e g o Z j a z d u p o ­ nownie reaktywowanego K l u b u Wysokogór­ s k i e g o w g r u d n i u 1956 r. T

Za podstawowy warunek prawidłowego rozwoju a l p i n i z m u uznano utworzenie auto­ nomicznego stowarzyszenia, posiadającego w ł a s n y budżet, osobowość p r a w n ą i d o t o w a ­ n e g o n i e z a pośrednictwem o r g a n i z a c j i s p o ­ łecznej, jaką j e s t P T T K , l e c z bezpośrednio przez naczelne władze sportowe. Z a t a k i m u s t a w i e n i e m a l p i n i z m u przemawiała również sprawa reaktywowania Polski w prawach członka M i ę d z y n a r o d o w e j U n i i Towarzystw Alpinistycznych (UIAA), której członkiem może być t y l k o o r g a n i z a c j a posiadająca oso­ bowość p r a w n ą i niezawisła w s w o j e j d z i a ­ łalności. D l a t e g o też już w g r u d n i u 1955 r. na rozszerzonym P l e n u m Sekcji A l p i n i z m u n a K a l a t ó w k a c h podjęto uchwałę, z o b o w i ą ­ zującą P r e z y d i u m S e k c j i do r e a k t y w o w a n i a K l u b u W y s o k o g ó r s k i e g o . P o miesiącach s t a ­ rań, G K K F i K o m i t e t d o S p r a w T u r y s t y k i w y r a z i ł y z g o d ę n a p o s t u l a t y alpinistów. W g r u d n i u 1956 r. został z w o ł a n y w W a r s z a w i e W a l n y Z j a z d K l u b u W y s o k o g ó r s k i e g o , który u c h w a l i ł s t a t u t i p o w o ł a ł w ł a d z e . Ustała z a ­ leżność a l p i n i z m u o d P T T K , K l u b uzyskał osobowość p r a w n ą i w ł a s n y budżet. O d tego czasu d o t o w a n y jest o n p r z e z G K K F (obecnie G K K F i T , który s p r a w u j e n a d n i m kontrolę finansową, a w y j a z d y z a g r a n i c z n e w c h o d z ą do c e n t r a l n e g o kalendarza imprez sporto­ wych. Strukturalnie ponownie reaktywowa­ n y K l u b p r z y p o m i n a d a w n y K W P T T : jego w ł a d z ą naczelną j e s t W a l n y Z j a z d D e l e g a ­ tów, który w y b i e r a Z a r z ą d G ł ó w n y , K o m i s j ę R e w i z y j n ą i Sąd K o l e ż e ń s k i . W t e r e n i e d z i a ­ ła 15 kół K l u b u . Istnieją 4 k a t e g o r i e człon­ ków: honorowi, zwyczajni, uczestnicy i sym­ patycy, przy czym uzyskanie członkostwa z w y c z a j n e g o i u c z e s t n i k a z w i ą z a n e j e s t ze s p r o s t a n i e m określonym w y m o g o m taternic­ kimi l u b a l p i n i s t y c z n y m , u s t a l a n y m przez W a l n y Z j a z d D e l e g a t ó w . W skład K W w e s z l i również t a t e r n i c y j a s k i n i o w i , r e p r e z e n t o w a n i w Zarządzie Głównym przez posiadającą p e w n ą autonomię K o m i s j ę T a t e r n i c t w a J a ­ skiniowego, a zrzeszeni w Sekcjach Tater­

n i c t w a J a s k i n i o w e g o p r z y kołach K l u b u . Z a ­ rząd G ł ó w n y K W p o w o ł u j e k o m i s j e s p e c j a l i ­ s t y c z n e — w y p r a w , sportową, s z k o l e n i a , b e z ­ pieczeństwa górskiego, sprzętową, p r o p a g a n ­ dy itp. W tej f o r m i e , z n i e z n a c z n y m i t y l k o m o d y ­ fikacjami, przetrwał K l u b . liczący o b e c n i e około 2300 członków, do d n i a d z i s i e j s z e g o . G d y b y brać p o d u w a g ę t y l k o osiągnięcia K l u b u , które p o l s k i s p o r t wysokogórski w c i ą ­ gnęły z p o w r o t e m d o c z o ł ó w k i ś w i a t o w e g o a l p i n i z m u , m o ż n a b y dojść do p r z e k o n a n i a , że t a k a f o r m a o r g a n i z a c y j n a n a s z e g o r u c h u wysokogórskiego zdała w pełni e g z a m i n i n i e w y m a g a żadnych d a l s z y c h k o r e k t u r . T r z e b a j e d n a k w z i ą ć p o d u w a g ę , że w ciągu o s t a t ­ n i c h l a t K W utracił monopolistyczną pozycję w p o l s k i m alpinizmie — obok K l u b u istnieje o b e c n i e kilkanaście i n n y c h o r g a n i z a c j i , k t ó ­ r y c h c z ł o n k o w i e uprawiają t a t e r n i c t w o , a l p i ­ n i z m oraz taternictwo j a s k i n i o w e . Niektóre z t y c h o r g a n i z a c j i są w t e n c z y i n n y sposób z w i ą z a n e z K l u b e m , i n n e są o d n i e g o całko­ w i c i e niezależne. M o ż n a b y się zapytać, w j a k i sposób doszło do p o w s t a n i a t y c h n o w y c h klubów, s k o r o w r e s z c i e p o długim i b u r z l i w y m o k r e s i e u s t a ­ w i c z n y c h r e o r g a n i z a c j i u t w o r z o n o silne, pręż­ ne, d y n a m i c z n i e się r o z w i j a j ą c e s t o v / a r z y s z e nie. N i e w ą t p l i w i e g ł ó w n ą tego przyczyną była dysproporcja między środkami, j a k i e miał i m a do d y s p o z y c j i K l u b Wysokogórski, a liczbą j e g o członków. Biorąc p o d u w a g ę f a k t , że d o t a c j e n a K l u b utrzymują się n i e m a l o d jego r e a k t y w o w a n i a w r. 1956 n a m n i e j w i ę ­ cej t y m s a m y m p o z i o m i e (wzrosły j e d y n i e w p o ł o w i e l a t sześćdziesiątych s u b w e n c j e n a sprzęt, p r z e z n a c z o n y n a p o w a ż n i e j s z e w y p r a ­ w y z a g r a n i c z n e ) , a ilość c z ł o n k ó w K l u b u się podwoiła, z r o z u m i a ł e się staje, ż e s t o w a r z y ­ s z e n i e n a s z e n i e było już o d d a w n a i n i e jest w d a l s z y m ciągu w s t a n i e zaspokoić a s p i r a ­ c j i s p o r t o w y c h i w y p r ą w o w y c h już n i e t y l k o w s z y s t k i c h s w o i c h członków c z y n n i e u p r a ­ wiających s p o r t wysokogórski, a l e nawet większości w y b i j a j ą c y c h się j e d n o s t e k . D o ­ p r o w a d z i ł o to d o tego, że w s z y s t k i e b e z w y ­ jątku i m p r e z y o r g a n i z o w a n e p r z e z K l u b , są w m n i e j s z y m l u b w i ę k s z y m s t o p n i u opłacane p r z e z i c h uczestników. Z o t r z y m y w a n y c h d o ­ t a c j i K W j e s t w s t a n i e p o k r y w a ć j e d y n i e /t oraz kosztów s z k o l e n i a d l a początkujących zapewnić częściowe z a o p a t r z e n i e w sprzęt z a ­ g r a n i c z n y c h obozów s p o r t o w y c h i w y p r a w . N a t o m i a s t w s z y s t k i e i m p r e z y sportowe, za¬ równo t r e n i n g o w e j a k i w y c z y n o w e w T a t ­ r a c h P o l s k i c h i Słowackich, a także z a g r a ­ n i c z n e w y j a z d y s p o r t o w e i t r e n i n g o w e — są opłacane p r z e z i c h uczestników. Wyprawy z d o b y w c z e i o d k r y w c z e w góry p o z a e u r o p e j ­ s k i e korzystają ze s p o r a d y c z n y c h s u b w e n c j i ze s t r o n y o r g a n i z a c j i społecznych l u b i n s t y ­ t u c j i p a ń s t w o w y c h , m i m o to j e d n a k n a każ­ dego u c z e s t n i k a p r z y p a d a obciążenie sięgają­ ce n i e r a z y całości kosztów udziału. T a k w i ę c każdy u c z e s t n i k z a g r a n i c z n y c h w y j a z ­ dów sportowych l u b wypraw, organizowa­ l

2

ła

n y e h z a r ó w n o p r z e z Zarząd G ł ó w n y , j a k i p r z e z poszczególne koła K l u b u , m u s i z w ł a s ­ n y c h funduszów- pokryć k o s z t y , sięgające n i e ­ r a z 8—10 tysięcy złotych. N i c w i ę c d z i w n e g o , że w niektórych i m p r e z a c h K W w w i e l u przypadkach udział biorą n i e rzeczywiście n a j l e p s i alpiniści, l e c z c i , którzy mają m o ż ­ liwość opłacenia kosztów u c z e s t n i c t w a i u z y ­ s k a n i a urlopów. J a k z powyższego w y n i k a , a l p i n i z m p o l s k i jest b o d a j jedyną dziedziną s p o r t u w y c z y n o ­ w e g o , w której s a m i s p o r t o w c y opłacają k o ­ szty n a w e t najbardziej r e p r e z e n t a c y j n y c h i m ­ p r e z . A m i m o to z osiąganych w y n i k ó w m o ­ ż e m y być t y l k o d u m n i . P r z e d s t a w i o n a w y ż e j s y t u a c j a jest n i e k o ­ rzystna przede w s z y s t k i m d l a utalentowanej m ł o d z i e ż y t a t e r n i c k i e j , której n i e stać n a p o ­ k r y w a n i e kosztów w y j a z d ó w . Z tego też p o ­ w o d u p e w n e g r u p y c z ł o n k ó w K W zaczęły p o ­ szukiwać o p a r c i a o r g a n i z a c y j n e g o , a przede w s z y s t k i m finansowego, w innych instytu­ cjach i organizacjach społecznych. Nie są to oczywiście j e d y n e przyczyny przystępowania do n o w y c h o r g a n i z a c j i a l p i ­ nistycznych i speleologicznych — czasem g r u p y t a t e r n i k ó w c z y grotołazów, n i e p r z e ­ jawiających wyższych a s p i r a c j i s p o r t o w y c h , szukały w i n n y c h o r g a n i z a c j a c h możliwości wyjazdów t u r y s t y c z n o - a l p i n i s t y c z n y c h , któ­ r y c h K l u b n i e był w s t a n i e i m stworzyć, a czasem nawet chodziło o w z g l ę d y natury a m b i c j o n a l n e j c z y też o s o b i s t e u r a z y i a n i • mozje. F a k t e m j e d n a k jest, ze a k t u a l n i e i s t n i e j e poza K W szereg i n n y c h o r g a n i z a c j i a l p i n i ­ s t y c z n y c h , których c z ł o n k o w i e mają możność u p r a w i a n i a tego s p o r t u dzięki środkom o t r z y ­ m y w a n y m ze źródeł i n n y c h niż K l u b i z r e ­ guły o d K l u b u z a s o b n i e j s z y c h . W c h w i l i o b e c n e j ilość członków t y c h n o ­ w y c h o r g a n i z a c j i s z a c u j e się n a około 1500 osób. P a r a d o k s e m jest j e d n a k , że o l b r z y m i a i c h większość jest równocześnie peł­ noprawnymi członkami K l u b u Wysokogór­ s k i e g o ! Sytuację tę w ł a d z e K W ś w i a d o m i e o d s z e r e g u l a t tolerowały, w y c h o d z ą c z zało­ żenia, że s k o r o K l u b n i e jest w s t a n i e w s z y ­ s t k i m zasługującym n a to członkom zapewnić pełnych m o ż l i w o ś c i u p r a w i a n i a s p o r t u w y s o ­ kogórskiego, n i e p o w i n i e n sprzeciwiać się p o ­ s z u k i w a n i u p r z e z n i c h i n n y c h źródeł p o m o c y . Żadnej z istniejących o b e c n i e organizacji a l p i n i s t y c z n y c h i s p e l e o l o g i c z n y c h n i e można — jeżeli c h o d z i o osiągnięcia s p o r t o w e , w y p r a w o w e , s z k o l e n i o w e , ilość c z ł o n k ó w i t p . — nawet porównywać z K l u b e m Wysokogór­ s k i m , który z a j m u j e pozycję zdecydowanie dominującą. A l e d a l s z e u t r z y m y w a n i e się i s t ­ niejącego s t a n u m o ż e doprowadzić d o p r z e j ­ ścia n a j l e p s z y c h n a s z y c h alpinistów d o t a k i e j n o w e j o r g a n i z a c j i , która z a p e w n i i m o p t y ­ m a l n e możliwości u p r a w i a n i a s p o r t u w y s o k o ­ górskiego. M o ż e to b r z m i niepoważnie, a l e o b e c n i e n i k t , n i e wyłączając władz K W i G K K F i T n i e p o t r a f i p o w i e d z i e ć , i l e właściv/ie i s t n i e j e organizacji alpinistycznych i speleologicznych

w n a s z y m k r a j u . Chcąc w i ę c choćby z g r u b ­ s z a ocenić i c h rolę, należy m ó w i ć r a c z e j o grupach tych organizacji. N a j l i c z n i e j s z e są A k a d e m i c k i e K l u b y T a ­ ternickie (AKT), podporządkowane Radom Okręgowym (lub U c z e l n i a n y m ) Zrzeszenia Studentów P o l s k i c h ) . P o d o b n o jest i c h o b e c ­ n i e około 8—10 z liczbą c z ł o n k ó w rzędu 4 0 0 — 500 osob. N i e k t ó r e z n i c h posiadają a u t o n o ­ miczne sekcje t a t e r n i c t w a jaskiniowego. O d r. 1967 c z y n i o n e b y ł y próby i c h s f e d e r a l i z o w a n i a w r a m c h Z S P , n i e dały o n e j e d n a k t r w a l s z y c h w y n i k ó w ) . Większość c z ł o n k ó w A K T należy równocześnie do K W , a w n i e ­ których k l u b a c h a k a d e m i c k i c h j e s t to n a w e t wymogiem regulaminowym. O ile wiadomo, A K T uzyskują z Z S P s u b w e n c j e w wysokości przekraczającej całkowite fundusze KW. Dzięki t e m u młodzież s t u d e n c k a m o ż e u p r a ­ w i a ć t a t e r n i c t w o , a n a w e t brać udział w i m ­ prezach zagranicznych. AKT organizują s z k o l e n i e d l a początkujących w o p a r c i u o instruktorów K W i j e g o s y s t e m n a u c z a n i a , prowadzą dość systematyczną działalność sportową i speleologiczną w T a t r a c h , a s p o ­ r a d y c z n i e urządzają n a w e t w y p r a w y . 8

9

D r u g a g r u p a o r g a n i z a c j i — to K l u b y T a ­ trzańskie P T T K , które zrzeszają 600—700 osób. W c h w i l i o b e c n e j istnieją d w a — S t o ­ łeczny K l u b Tatrzański w W a r s z a w i e i K l u b Tatrzański w K r a k o w i e . S T K u t r z y m u j e dość ścisły z w i ą z e k z K W p o p r z e z K o ł o W a r s z a w ­ s k i e . Większość c z ł o n k ó w K l u b ó w T a t r z a ń ­ s k i c h P T T K p o s i a d a równocześnie członko­ s t w o K W . Dodać zresztą należy, że w i e l u z n i c h p o c z u w a się p r z e d e w s z y s t k i m do z w i ą z ­ k ó w z K W , a do K T należy z u w a g i n a u l g i , j a k i e posiadają c z ł o n k o w i e P T T K w s c h r o ­ n i s k a c h . K l u b y Tatrzańskie są f i n a n s o w a n e przez zarządy o k r ę g ó w P T T K . Poza t y m p r z y P T T K istnieją r ó w n i e ż S p e l e o k l u b y ) , będące o d p o w i e d n i k a m i K o m i s j i T a t e r n i c t w a J a s k i n i o w e g o w K l u b i e Wysokogórskim. B r a k jest j e d n a k m i ę d z y t y m i b r a t n i m i o r g a n i z a ­ c j a m i (tak s a m o zresztą j a k i z grotołazami z A K T ) ściślejszej współpracy c z y p o r o z u ­ m i e n i a . K l u b y Tatrzańskie P T T K zajmują się s z k o l e n i e m początkujących taterników, p r o ­ w a d z ą działalność sportową w T a t r a c h n a n i e w y s o k i m p o z i o m i e , c z a s e m też organizują s p o r t o w e w y j a z d y pozatatrzańskie w n i e z b y t t r u d n e r e j o n y górskie. 1 5

Osobną pozycję z a j m u j e P o l s k i K l u b G ó r ­ s k i ( P K G ) . O r g a n i z a c j a t a powstała n a p r z e ­ łomie l a t 1957/58, nosząc p r z e z dłuższy czas n a z w ę K l u b u T u r y s t ó w G ó r s k i c h ) . J e s t to s t o w a r z y s z e n i e posiadające osobowość p r a w ­ ną, p o d p o r z ą d k o w a n e p i o n o w i Z w i ą z k ó w Z a ­ w o d o w y c h . F i n a n s o w a n e jest z funduszów F e d e r a c j i „Sparta". P K G z r z e s z a około 3 0 0 — 400 c z ł o n k ó w i d z i e l i się n a s e k c j e : alpi­ nistyczną, narciarską i turystyczną. Intere­ sująca n a s s e k c j a a l p i n i s t y c z n a l i c z y około 40—50 osób, z których z n o w u większość jest równocześnie członkami K W . P K G jest s t o ­ w a r z y s z e n i e m prężnym i dobrze u s t a w i o n y m ' o r g a n i z a c y j n i e . K l u b W ysokogórski d o r. 1963 u t r z y m y w a ł z n i m współpracę, później w i ę z i u

T

zostały rozluźnione, a n a w e t z e r w a n e . Jedną z p r z y c z y n był f a k t , ż e P K G n a s z e r e g Jat „zmonopolizował" w y j a z d y alpinistyczne w K a u k a z , n a s k u t e k czego K W p r z e z długi czas n i e m ó g ł w te a t r a k c y j n e g ó r y w y s y ł a ć s w o i c h obozów s p o r t o w y c h i w y c z y n o w y c h . J a k k o l w i e k alpiniści z r z e s z e n i w P K G n i e reprezentują w y ż s z e g o p o z i o m u sportowego, p o t r a f i l i j e d n a k zorganizować szereg wyjaz­ d ó w w K a u k a z (przeważnie turystyczno-tren i n g o w y e h ) a także u d a n e w y p r a w y do M o n ­ golii i w Pamir. T e n b a r d z o p o w i e r z c h o w n y przegląd s t a n u organizacyjnego polskiego a l p i n i z m u i spele­ ologii w s k a z u j e c h y b a dostatecznie wyraźnie, że — p o d o b n i e j a k p r z e d c z t e r d z i e s t u l a t y — p o l s k i r u c h w y s o k o g ó r s k i uległ r o z b i c i u . J e ­ żeli w e ź m i e się p o d u w a g ę f a k t niepokoją­ cego w z r a s t a n i a ilości w y p a d k ó w a l p i n i s t y c z ­ n y c h i j a s k i n i o w y c h , których przyczyną jest b r a k k w a l i f i k a c j i uczestników l u b zła o r g a ­ n i z a c j a i m p r e z , sytuację tę należy uznać z a krytyczną. C o p r a w d a K l u b Wysokogórski, podlegają­ cy bezpośrednio Departamentowi Sportu G K K F i T , posiada teoretycznie uprawnienia związku sportowego, j e d n a k p r a k t y c z n i e , p o ­ z a o p i n i o w a n i e m niektórych p r o j e k t ó w w y ­ p r a w zagranicznych innych organizacji alpi­ n i s t y c z n y c h (z k t ó r y m i to o p i n i a m i zresztą G K K F i T n i e z a w s z e się l i c z y ) , n i e p o s i a d a a n i możliwości, a n i p o d s t a w p r a w n y c h d o k o n t r o l o w a n i a czy wpływania n a i c h d z i a ­ łalność, n i e m o ż e i c h reprezentować n a f o ­ r u m U I A A , ani nawet przed G K K F i T . D l a t e g o też z n o w u — j a k p r z e d c z t e r d z i e ­ stu l a t y — a l p i n i z m p o l s k i stoi przed k o n i e ­ cznością z j e d n o c z e n i a , gdyż t y l k o połączenie sił i środków r o z p r o s z o n y c h o b e c n i e , a c z a ­ s e m n a w e t skłóconych p o m i ę d z y sobą k l u ­ bów, może zapewnić m u pełny i p r a w i d ł o w y rozwój. Przystępując d o r o z w a ż a ń n a t e m a t p r z y ­ szłej s t r u k t u r y o r g a n i z a c j i p o l s k i e g o a l p i n i z ­ m u i speleologii trzeba sobie przede w s z y s t k i m zdać s p r a w ę z tego, że c h y b a n i e m o ż l i w e , a z w i e l u w z g l ę d ó w r ó w n i e ż niepożądane b y ł o b y z l i k w i d o w a n i e i n n y c h klubów i włączenie i c h do K l u b u W y s o k o g ó r s k i e g o w jego o b e c n e j s t r u k t u r z e . R u c h wysokogórski w P o l s c e jest już t a k rozwinięty, w y m a g a — o i l e c h c e m y utrzymać j e g o p o z i o m i w y n i k i — t a k p o w a ż ­ n y c h środków, iż n o n s e n s e m byłoby r e z y g n o ­ w a n i e z p o m o c y świadczonej p r z e z i n n e s t o ­ w a r z y s z e n i a i o r g a n i z a c j e społeczne, A t r u d ­ n o przecież w y m a g a ć , a b y n p . F e d e r a c j a „ S p a r t y " c z y Z r z e s z e n i e Studentów P o l s k i c h ł o ż y ł y n a s t o w a r z y s z e n i e , które z n i m n i e jest n i c z y m związane. J e d y n e w i ę c w y j ś c i e widzę w u t w o r z e n i u Polskiego Związku A l p i ­ n i z m u , który b y zrzeszał w s z y s t k i e o r g a n i ­ zacje, a z a i c h p o ś r e d n i c t w e m o s o b y f i z y c z n e , uprawiające t a t e r n i c t w o , a l p i n i z m oraz a l p i ­ n i z m j a s k i n i o w y . N i c n i e stoi n a p r z e s z k o ­ d z i e , a z u w a g i n a tradycję i d o t y c h c z a s o w y d o r o b e k b y ł o b y to n a w e t pożądane, a b y t e m u z w i ą z k o w i nadać n a z w ę K l u b u W y s o k o g ó r ­ skiego

D l a r e a l i z a c j i tego p r o j e k t u należałoby d o ­ t y c h c z a s o w e koła K W przekształcić w s a m o ­ d z i e l n e k l u b y , które w r a z z pozostałymi o r ­ g a n i z a c j a m i utworzyły b y n o w y K l u b W y s o ­ kogórski, posiadający pełne — t e o r e t y c z n e i praktyczne — prawa związku sportowego G K K F i T , a kierowany przez wybrane przez przedstawicieli poszczególnych organizacji władze centralne. D l a z a c h o w a n i a większej łączności o r g a n i z a c y j n e j , do której p o l s c y a l ­ piniści są p r z y w i ą z a n i , można b y w p r o w a ­ dzić dwustopniową przynależność do n o w e g o K l u b u — j e g o członkami bezpośrednimi b y ­ ł y b y poszczególne k l u b y , działające n a p r a ­ w a c h s a m o d z i e l n y c h stowarzyszeń c z y też s e k c j i i n n y c h stowarzyszeń, a pośrednimi — w s z y s c y członkowie t y c h klubów. W t e d y b o ­ w i e m każdy a l p i n i s t a , b e z w z g l ę d u n a p r z y ­ należność do o r g a n i z a c j i , b y ł b y równocześnie członkiem K l u b u W y s o k o g ó r s k i e g o , którego znane w świecie t r a d y c j e w a r t o przecież utrzymać i pogłębić. Takie ustawienie alpinizmu i speleologii p o z w o l i ujednolicić w e w s z y s t k i c h o r g a n i z a ­ c j a c h w a r u n k i p r z y j m o w a n i a do poszczegól­ n y c h k l a s członkowskich, opracować c e n t r a l ­ ne zasady s z k o l e n i a , stworzyć właściwą k a d ­ rę instruktorską, ustalić z a s a d y organizacji obozów i w y p r a w oraz w y m o g i , j a k i m p o ­ w i n n i odpowiadać i c h u c z e s t n i c y , wprowa­ dzić s ą d o w n i c t w o koleżeńskie, które o b e j m i e wszystkich sportowców wysokogórskich, a w r e s z c i e powołać władze centralne, n a d z o r u ­ jące, koordynujące i reprezentujące cały p o l s k i a l p i n i z m . Istniejące o r g a n i z a c j e n i c n a t y m n i e stracą, a u s a m o d z i e l n i o n e dotychczasowe koła K W w r e s z c i e otrzymają pełną s a m o d z i e l ­ ność, która u m o ż l i w i i m s w o b o d n y r o z w ó j . S k o r o p r z e d c z t e r d z i e s t u l a t y stać bj'ło p o l ­ s k i c h alpinistów n a przełamanie i m p a s u , w j a k i m znaleźli się w s k u t e k r o z b i c i a o r g a n i z a ­ c y j n e g o , t y m b a r d z i e j p o w i n n o być i c h stać n a d o k o n a n i e n o w e g o z j e d n o c z e n i a w r. 1971, g d y o d tego zależy d a l s z y p r a w i d ł o w y r o z ­ w ó j całej d z i e d z i n y w y s o k o g ó r s k i e g o s p o r t u . PRZYPISY REDAKCJI 1) , , T a t e r n i k " r . X X , n r 1, s. 1 — artykuł „ N a powstanie K l u b u Wysokogórskiego". 2) Dodać t r z e b a , że a n i P T T , a n i K W w o k r e s i e o k u p a c j i i s t n i e n i a n i e przerwały. 3) W g r u d n i u 1970 r . P T T K obchodziło 20-łecie i s t ­ n i e n i a . Obszerniejsze materiały j u b i l e u s z o w e z a ­ mieściło „Tempo" z d n i a 14X111970. PTTK z r z e s z a o b e c n i e w 425 oddziałach i 18 o k r ę g a c h o k . 550 000 c z ł o n k ó w . 4) E g z e m p l a r z e k s i ą ż e k s t a n o w i ą c y c h własność K W znaleźć też można w Centralnej Bibliotece P T T K w Warszawie. 3) N a r a d ę tę o m ó w i ł R y s z a r d W . S c h r a m m w e w r z e ś n i o w y m z e s z y c i e „ G ó r W y s o k i c h " (1954). 5) P e ł n e podsumowanie działalności Sekcji za­ mieścił „ T a t e r n i k " w z e s z y c i e 1—2/1956, s. 72. 7) A r t y k u ł B o l e s ł a w a C h w a ś c i ń s k i e g o w . . T a t e r n i ­ k u " 1—2/1956, s. 12. 8) . . T a t e r n i k " 1/1967, s. 40. 9) „ T a t e r n i k " 2/1967, s. 88. 1A) S p e l e o k l u b W a r s z a w s k i powstał w r . 1957 z z a ­ wiązanej 3 l a t a wcześniej W a r s z a w s k i e j Sekcji Taternictwa Jaskiniowego PTTK. Jego pełną historię z a w i e r a a r t y k u ł B e r n a r d a U c h m a ń s k i e go w p o w i e l a n y m czasopiśmie „ W i e r c i c a " ( n r 15, r. 1969). u) Z o b . artykuł P i o t r a Młoteckiego w „ T a t e r n i k u " 1—2/1963. s. 78.

5

Piękno

tatrzańskich

grani:

Kieżmarskie,

Widły,

Łomnica, D u r n e . . . W i d o k

z Jagnięcego S z c z y t u . Fot. Ryszard Ziemak

GERARD JANOTA

Klasyfikacja tatrzańskich grani Współczesne t a t e r n i c t w o w sposób zupeł­ n i e n a t u r a l n y i o c z y w i s t y p r z e r a d z a się c o ­ raz b a r d z i e j w działalność t y p o w o s p o r t o ­ wą, wyczynową. P r z e m i a n o m t y m t o w a r z y ­ s z y p e w n e d e w a l u o w a n i e się gór, j a k o t e ­ r e n u działania w ogóle, z n a c z e n i a n a t o m i a s t nabierają p e w n e i c h f r a g m e n t y , zwłaszcza te, którymi prowadzą d r o g i n a j t r u d n i e j s z e , dające możność s p o r t o w e g o w y ż y c i a się. P ó ł biedy, gdy n a tych fragmentach k o n c e n t r u ­ ją u w a g ę t a t e r n i c y doświadczeni, g o r z e j n a ­ t o m i a s t , jeśli o d n i c h zaczynają p o z n a w a n i e g ó r młodzi. N i e j e s t d l a n i k o g o tajemnicą, ż e s p o r a l i c z b a młodych w s p i n a c z y u n i k a jak m o ż e dróg łatwiejszych i d o p i e r o u b i e ­ gając się o tytuł członka z w y c z a j n e g o z a ­ c z y n a n a g w a ł t gromadzić p o g a r d z a n e a w y ­ magane przez statut „ d w ó j k i " i „trójki". W i a d o m o też z a r a z e m , j a k ważną, o b o k t e c h n i k i w s p i n a n i a , jest r u t y n a w y s o k o g ó r ­ ska i ogólne o b y c i e z terenem skalnym, szczególnie w górach b a r d z i e j rozległych niż T a t r y ; jej b r a k jest najczęstszym powodem w y p a d k ó w (por. „ T a t e r n i k " 3-4/1964 s. 104). R u t y n y tej n i e m o g ą dać d r o g i e k s t r e m a l n e , szczególnie te często p r z e c h o d z o n e i leżące w zasięgu l o r n e t e k G O P R , można j e j n a t o ­ m i a s t nabrać n a długich d r o g a c h o średnich trudnościach, bez liczenia na komplety t k w i ą c y c h w s k a l e h a k ó w i w y g o d n ą bazę schroniskową. W T a t r a c h d r o g a m i t e g o r o d z a j u są p r z e j ­ ścia g r a n i o w e . N i e będzie f r a z e s e m s t w i e r ­ d z e n i e , że d r o g a t y p u „ g r a ń T a t r " , p o k o n a ­ na j e d n y m ciągiem, jest p r a w d z i w ą szkołą 6

wyprawa, gór w y s o k i c h . T a k a w i e l o d n i o w a oprócz n i e z a p r z e c z a l n y c h w a l o r ó w estetycz­ n y c h i p o z n a w c z y c h , p o z w a l a właśnie n a w y ­ robienie i wydoskonalenie rutyny wysoko­ górskiej — o r i e n t a c j i , samodzielności, u m i e ­ jętności s z y b k i e g o a z a r a z e m bezpiecznego p o r u s z a n i a się w t e r e n i e o niedużych t r u d ­ nościach t e c h n i c z n y c h , a l e ciągle e k s p o n o ­ w a n y m —• i to n a ogół w b a r d z o z m i e n n y c h w a r u n k a c h a t m o s f e r y c z n y c h . Przejście t a k i e p o p r a w i a p o z a t y m odporność n a t r u d y dłu­ gotrwałego wysiłku o r a z z n a k o m i c i e w p ł y ­ wa n a ogólny p o z i o m k o n d y c j i . P o k o n y w a ­ n i e długich g r a n i w w a r u n k a c h z i m o w y c h j e s t t e ż doskonałym t r e n i n g i e m p r z e d w y ­ p r a w a m i w góry l o d o w c o w e i najwyższe. N i e b e z z n a c z e n i a jest w r e s z c i e f a k t , że wartość s p o r t o w a t r a w e r s o w a ń graniowych na ogół n i e u l e g a obniżeniu w m i a r ę u p ł y w u c z a s u , j a k to się d z i e j e z p o p u l a r n y m i d r o ­ g a m i ścianowymi, zwłaszcza o c h a r a k t e r z e hakowym. W y d a j e się w i ę c , " że g r a n i o m tatrzańskim w a r t o poświęcić w i ę c e j u w a g i , t y m b a r d z i e j , że w ł a ś n i e w T a t r a c h W y s o k i c h i s t n i e j e w i e ­ l e m o ż l i w o ś c i l o g i c z n e g o k o m b i n o w a n i a dłu­ g i c h i pięknych przejść t e g o r o d z a j u . J e d n y m z ważnych problemów jest k l a s y ­ f i k a c j a dróg g r a n i o w y c h . Z d a j ę s o b i e s p r a ­ wę, że s t a n o w i o n a t e m a t r o z l e g ł y i d y s k u ­ s y j n y , t y m b a r d z i e j j e d n a k c h y b a w a r t o się nad nią zastanowić. P i o t r M i s i u r e w i c z z a p r o ­ p o n o w a ł w „ T a t e r n i k u " n r 1-2/1963 podział tatrzańskich dróg w s p i n a c z k o w y c h n a k a t e ­ g o r i e . P o d z i a ł t e n n i e objął przejść g r a n i o -

w y c h . P o d a n e t a m k a t e g o r i e dróg chciałbym w i ę c uzupełnić o t a k i e w ł a ś n i e przejścia. W p o d z i a l e m o i m s t a r a m się u w z g l ę d n i ć wszystkie dotychczas stosowane k r y t e r i a oce­ ny, z t y m j e d n a k , że c z y n n i k i e m p o d s t a w o ­ w y m b y ł a b y długość d r o g i . Rozpatrując b o ­ w i e m większość tatrzańskich g r a n i w o d p o ­ w i e d n i o dużych o d c i n k a c h , stwierdzić m o ż ­ n a p e w n ą stałość występujących trudności — ok. 5 0 % fragmentów danego o d c i n k a ce­ chują trudności t e c h n i c z n e w s t o p n i u co n a j m n i e j „dość t r u d n y m " . Taką t y p o w ą grań n a z w a ł e m d a l e j granią „średnio trudną", a o jej z a l i c z e n i u d o poszczególnych kategorii decydował przede w s z y s t k i m p r z e w o d n i k o w y czas przejścia. W y r a ź n e o d c h y l e n i a o d g r a n i „średnio t r u d n e j " mogą w n i e z n a c z n y sposób w p ł y n ą ć n a obniżenie w z g l ę d n i e p o d w y ż s z e ­ nie kategorii. Z u w a g i n a specyfikę przejść g r a n i o w y c h , w proponowanej przeze m n i e klasyfikacji j e d y n i e k a t e g o r i e najniższe m o g ą w sposób wyraźny korelować z k a t e g o r i a m i t y p o w y c h dróg w s p i n a c z k o w y c h ; podział n a k a t e g o r i e w y ż s z e jest n i e c o s z t u c z n y , w y n i k a j ą c y z u ¬ szeregowania dróg w e d ł u g p o t r z e b n e g o do i c h p r z e b y c i a w y s i ł k u — p r z y założeniu, że przejście g r a n i T a t r p o w i n n o być n i e w ą t ­ p l i w i e drogą k a t e g o r i i 6. P o n i ż e j podaję p r z y k ł a d y przejść p o s z c z e ­ gólnych k a t e g o r i i , z u w z g l ę d n i e n i e m d o l n e j i górnej g r a n i c y , a także o r i e n t a c y j n y z a k r e s c z a s u przejścia i trudności t e c h n i c z n y c h . 1. Najkrótsze granie trudne, Kategoria k r ó t k i e g r a n i e dość t r u d n e o r a z dłuższe n i e ­ co t r u d n e . P r z y k ł a d y : 1— grań L i p t o w s k i c h M u r ó w , grań F a j e k ; 1 Staroleśna drogą Tetmajera, Lodowy Szczyt o d L o d o w e j Przełęczy; 1 + W a l e n t k o w a Grań, grań K o ś c i e l c ó w . K a t e g o r i a Z. 1- d o 3 - g o d z i n n e g r a n i e z m i e j s c a m i I V i V , 3 - do 1 0 - g o d z i n n e g r a n i e „średnio t r u d n e " . Przykłady: 2 — G i e r l a c h drogą M a r t i n a , grań D o l i n y Jagnięcej; 2 grań G r a n a t ó w W i e l i c k i c h , grań K o ń ­ czystej ; 2 + grań O s t r y c h Szczytów. K a t e g o r i a 3. 3 - d o 1 0 - g o d z i n n e g r a n i e z m i e j s c a m i I V i V , 10- do 20-godzinne g r a n i e „średnio t r u d n e " . P r z y k ł a d y :

2 0 L A T „TATR L a t e m 1951 r. nakładem ó w c z e s n e g o w y ­ d a w n i c t w a „ K r a j " ukazały się p i e r w s z e — s k r o m n e j e s z c z e treściowo — t o m i k i p r z e ­ w o d n i k a „Tatry W y s o k i e " W i t o l d a H . Parys­ k i e g o . Z b i e g i e m l a t p o j a w i a ł y się d a l s z e czę­ ści, w m i a r ę j a k a u t o r w g ł ę b i a ł się w t e m a t — c o r a z to g r u b s z e i b a r d z i e j szczegółowe. W l u t y m 1967 r. ukończono d r u k t o m u X I I I , p o c z y m nastąpiła p a r o l e t n i a p r z e r w a . W o s t a t n i m j e d n a k czasie seria ożyła p o n o w n i e . W październiku 1970 r. W . H . P a r y s k i złożył w „Sporcie i T u r y s t y c e " m a s z y n o p i s t o m u

3 — Mięguszowiecka Grań, grań Dolinki Smoczej; 3 grań R a k u s k a P r z e ł ę c z — Łomnica, grań Mały L o d o w y — Rywocińska T u r n i a ; 3—|- Grań D o l i n y M ł y n i c y . grań S o l i s k a i Hrubego. K a t e g o r i a 4. C o n a j m n i e j 1 0 - g o d z i n n e g r a ­ n i e z m i e j s c a m i I V i V . 20- d o 4 0 - g o d z i n n e g r a n i e „średnio t r u d n e " . P r z y k ł a d y : 4 — grań D o l i n y J a w o r o w e j , grań D o l i n y Złomisk; 4 grań b a s e n u M o r s k i e g o O k a , grań D o ­ liny Zimnej Wody; 4 + grań Ł o m n i c a — G i e r l a c h , grań D o l i n y Staroleśnej i Z i m n e j W o d y . K a t e g o r i a 5. C o n a j m n i e j 4 0 - g o d z i n n e g r a ­ n i e „średnio t r u d n e . Przykłady: 5 — grań D o l i n y M i ę g u s z o w i e c k i e j , grań Tatr Polskich; 5 grań D o l i n y B i a ł e j W o d y , grań o d R y s ó w po Łomnicę; 5 + grań K r y w a ń — L o d o w y , grań S ł a w ­ kowski Szczyt — Krywań. K a t e g o r i a 6. Najdłuższe g r a n i e tatrzańskie: 6 — grań T a t r W y s o k i c h (od P r z e ł ę c z y p o d Kopą ew. R a k u s k i e j Przełęczy po L i l i o w e ew. K r y w a ń ) ; 6 g ł ó w n a grań T a t r W y s o k i c h (ściśle); 6-|- g ł ó w n a grań T a t r (ściśle).

Publikujemy powyższy artykuł z nadzieją, że przyczyni on się do wzrostu zainteresowa­ nia graniówkami tatrzańskimi, ciągle jeszcze — mimo niewątpliwej poprawy w ostatnich latach •—• nie docenianymi należycie i nie wykorzystywanymi w pełni w celach szkoleniowo-treningowych. Jest to w literaturze tatrzańskiej pierwsza bodaj próba klasyfika­ cji przejść graniowych — w dużym stopniu oparta na subiektywnych odczuciach autora i stąd zapewne nie całkiem doskonała. Za­ chęcamy więc Kolegów specjalizujących się w trawersowaniach grani, by wypowiadali się na temat zawartych w artykule propozycji •—• o ile możności z podaniem dalszych przy­ kładów, co pozwoli być może na zesta­ wienie pełnej tabeli tatrzańskich wędrówek graniowych — z ich wiążącą sportową oceną. Redakcja

WYSOKICH" X I V , obejmującego r e j o n o d W a r z ę c h o w y c h Turni po Zawracik Rówienkowy. Książka j e s t już w d r u k a r n i i być m o ż e ukaże się d o końca bieżącego r o k u . Jednocześnie w s t y c z ­ n i u wpłynął do w y d a w c y maszynopis tomu XV, zawierającego opisy Małego Jaworo­ wego i bocznej g r a n i Szerokiej Jaworzyń­ skiej. M i e j m y nadzieję, że a u t o r n i e s t r a c i n a b r a n e g o r o z m a c h u i w najbliższych l a t a c h d o p r o w a d z i d o końca s w o j e w i e l k i e dzieło. Dużo z pewnością będzie zależało o d p o m o c y s a m y c h taterników...

7

MICHAŁ

JAGIEŁŁO

Trudna tatrzańska zima 1969/1970 W y n i k sportowy w a l p i n i z m i e to — j a k wiadomo — wypadkowa wielu czynników m. i n . t a k i c h , j a k k w a l i f i k a c j e techniczne, f i z y c z n e i p s y c h i c z n e . N a w e t j e d n a k jeśli W s p i n a c z spełnia w s z y s t k i e podane wyżej w a r u n k i , n a p r z e s z k o d z i e w osiągnięciu c e ­ l u m o g ą m u stanąć d w i e potężne, a zupeł­ n i e o d n i e g o niezależne siły — p o l i t y k a i p o ­ goda. N a działalność tatrzańską polityka m i e w a w p ł y w n i e w i e l k i , n a t o m i a s t pogoda... "Wydawało się, że 1 g r u d n i a 1969 r. o g o ­ d z i n i e 0,01 k i l k u n a s t u d z i e l n y c h r u s z y p ę ­ d e m p o d ściany i o s t r o r o z p o c z n i e s e z o n z i ­ m o w y . N i c z tego. P i e r w s z y poważniejszy o p a d śniegu m i a ł m i e j s c e p o d k o n i e c l i s t o ­ p a d a (ok. 50 c m — w s z y s t k i e d a n e z M o r ­ s k i e g o O k a ) , a p r z e z grudzień w c i ą ż d o s y ­ p y w a ł o . N i s k i e t e m p e r a t u r y , dużo l o d u . S t y ­ czeń rozpoczął się h a l n y m , p o k t ó r y m j a k z w y k l e p r z y s z ł y śniegi (ok. 80 c m ) . S i l n y w i a t r v/ d r u g i e j d e k a d z i e s t y c z n i a z m i ó t ł świeżo spadły śnieg i T a t r y poczerniały. N a podejściach zrobiło się dość t w a r d o , w ścia­ n a c h odsłoniły się i p o w s t a ł y duże p a r t i e l o d u , t e m p e r a t u r y spadły do — 2 5 s t o p n i . K o ­ l e j n y w i ę k s z y o p a d nastąpił d o p i e r o p o d k o ­ n i e c l u t e g o (ołrcło 100 c m ) . Częste w i a t r y o

W ciągu z i m y 1969—70 o d b y ł o się w T a t r a c h k i l k a ­ naście k u r s ó w i o b o z ó w s z k o l e n i o w y c h . N a z d j ę c i u : studenci warszawskiej A k a d e m i i Medycznej w cza­ s i e zajęć n a k u r s i e p o d s t a w o w y m . Fot. Krzysztof Cielecki

8

k i e r u n k a c h z a c h o d n i c h i północnych p o k r y ­ ł y ściany cienką w a r s t w ą s u c h e g o śniegu. P o s t r o n i e północnej w a r u n k i b y ł y w r ę c z f a t a l ­ n e : z a m i e c i e , m r o z y , śnieg-cukier. S t a n t a k i u t r z y m y w a ł się r ó w n i e ż p r z e z cały m a r z e c , W t y m c z a s i e p r z y b y w a ł o śniegu, którego p o k r y w a n a początku k w i e t n i a osiągnęła grubość o k . 120 c m . P i e r w s z a o d w i l ż o b e j ­ mująca r ó w n i e ż w y ż s z e s t r e f y gór przyszła dopiero w połowie k w i e t n i a , niestety j e d n a k nie poprawiło to warunków wspinaczko­ w y c h . D o d a t n i e t e m p e r a t u r y wykluczały p o ­ w s t a n i e t a k u p r a g n i o n e g o „betonu". W ostat­ niej dekadzie z n ó w w i a ł h a l n y , co p r z y w p r o s t l e t n i e j ciepłocie s p o w o d o w a ł o p o w a ż ­ n e z a g r o ż e n i e l a w i n a m i . Z a ocenę w a r u n ­ k ó w w s p i n a c z k o w y c h panujących po północ­ n e j s t r o n i e T a t r n i e c h posłuży s t w i e r d z e n i e , że przejście w y c i ą g u o trudnościach I V — V t r w a ł o przeciętnie 3—4 g o d z i n y , co o c z y w i ś ­ cie przesuwało wspinaczkę w k i e r u n k u c z y ­ stego m a s o c h i z m u , u p r a w i a n e g o n a wOłnym p o w i e t r z u . F a k t , że j e d n a k p r ó b o w a n o się wspinać, ś w i a d c z y dobrze o tzw. duchu s p o r t o w y m u w i e l u kolegów. N a j d z i e l n i e j s z y j e d n a k „ d u c h " podupadł, g d v p o całodnio­ w e j w s p i n a c z c e z n a j d o w a ł się w y c i ą g , d w a lub t r z y n a d p o k r y t y m i śniegiem p i a r g a m i , a s z c z y t w tej s y t u a c j i odległy b y ł o d n i k i l ­ ka... O c z y w i ś c i e z d a r z a ł y się k r ó t k i e o k r e s y , k i e d y m o ż n a się było wspinać n o r m a l n i e — było j e d n a k t y c h szczęśliwych d n i r z e c z y ­ wiście n i e w i e l e . W całej tej s p r a w i e znaleźć można c h y b a a k c e n t y o p t y m i s t y c z n e : T a t r y , z d e p t a n e n i e m a l doszczętnie, p o k r y t e siecią dróg i dróżek, T a t r y — góry t r e n i n g o w e , m a ­ leńkie, n a g l e ogromnieją, stają się g ó r a m i p o w a ż n y m i , t r u d n y m i do z d o b y c i a . Jeśli c h o d z i o z i m o w e o b o z y kół, c i e k a w ­ sze w y n i k i osiągnęli t a t e r n i c y z P o z n a n i a , którzy z a m i e s z k a l i w S c h r o n i s k u W i e l i c k i m , n a j b o g a t s z e zaś — k r a k o w i a n i e , r ó w n i e ż w o t o c z e n i u D o l i n y W i e l i c k i e j , jednakże z b a z y p o d n a m i o t a m i (obóz t e n o m a w i a A . U z n a r i s k i n a s. 45). Z a m b i t n i e j s z y c h prób. u d a r e m ­ n i a n y c h z w y k ł e p r z e z niepogodę, w a r t o o d ­ notować a t a k i M . G a b r y e l a i J . M i e r z e j e w ­ s k i e g o n a t z w . direttissimę ściany K a z a l n i c y o r a z drogę B i e d e r m a n a i t o w . n a M ł y n a r c z y ­ k u , a także trójki M . B u d n y . K . C i e l e c k i i P. M a l i n o w s k i n a drogę Kiełkowskiego n a K a ­ z a l n i c y . K o b i e t zimą 1969,70 wspinało się n i e w i e l e , a ważniejsze d r o g i przechodziły w t o w a r z y s t w i e mężczyzn — oprócz u c z e s t n i ­ czek obozu k r a k o w s k i e g o odnotować t r z e b a Aleksandrę Laptaś n a północno-zachodniej ścianie N i ż n i c h R y s ó w o r a z M a r i ę M i k o ł a j ­ c z y k n a północnej ścianie M i ę g u s z o w i e c k i e g o Szczytu. A oto zestawienie wyróżniających się przejść s e z o n u — w porządku topograficz­ nym :

NOWE DROGI

Wielka Cranacka Baszta — ściśle ś r o d k i e m p d . z a e h . ś c i a n y : J . M ą c z k a i A . Uznański, 12 I V 1970.

Ponad Staw Turnia — środkowym żebrem w s c h . ś c i a n y : M . K r o k o w s k a , E . L i p o w s k a , P . Jasiński. M. K o w a l c z y k , A . K r a w c z y k . J . Mączka i L . M u ­ siał, 8 I V 1970. „ T a t e r n i k " 4/1970.

Wielka Granacka Baszta — środkową depresją p d - z a c h . ściany ( W H P 1914) : A . G ą s i o r o w s k i , J . M a r c i n k o w s k i i P . S z c z e p a n e k . 11 m 1970.

Mała Wielicka Strażnica — ś r o d k i e m z a c h . ścia­ n y : E . L i p o w s k a , A . K r a w c z y k , J . Mączka 1 L . M u ­ siał, 31 III 1970. T e g o ż d n i a II w e j ś c i e : P . Jasiński i M . K o w a l c z y k . „ T a t e r n i k " 4/1970.

Wielka Granacka Baszta — l e w a częścią o d . - z a c h . ś c i a n v ( W H P 1913): P . Jasiński i M . K o w a l c z y k , 12 D7 1970.

Skrajna Jaworowa Przełęcz — z Doliny Jawo­ r o w e j : A . D w o r a k , M . G r o c h o w s k i , W . Jedliński i J . M i c h a l s k i , 22 I I I 1970. I PRZEJŚCIA ZIMOWE Raptawicka Turnia — p d . - w s c h . ścianą: A . K r a w ­ c z y k i J . M ą c z k a , 16 II 1970 ( z o b . s. 40). Kozi Wierch — p n . w s c h . ścianą, drogą W H P 1 9 4 E : J . Gąsienica R o j , M . Jagiełło i M . Szczęsny, 18 I 1970. Mięguszowiecki Szczyt Czarny — p n . - w s c h . grzę­ da, drogą S a ł y g i i P o p k i : M . P o p k o i K . W i e t e s ­ k a , 29 X I I 1969. Młynarzowe Widła — środkiem ściany, drogą P i s k a : M . B u d n y i K . C i e l e c k i , 23 I V 1370. Nawiesista Turnia — drogą Birkenmajera na p d . w s c h . ś c i a n i e : W . K u r t y k a i A . W i l u s z , 14 III 1970. Nawiesista Turnia — pd.-wsch. ścianą, drogą B r o d z k i e g o : J . Gąsienica R o j , M . Jagiełło, P . M a ­ l i n o w s k i i M . Szczęsny, 12 I V 1970. Galeria Gankowa — t z w . lewą drogą „ P a j ą k ó w " : T . G i b l ń s k i 1 M . K o w a l c z y k , s t y c z e ń 1970. Ponad Kocioł Turnia — l e w ą częścią p n . w s c h . ś c i a n y : M . K r o k o w s k a , P . Jasiński, M . K o w a l c z y k , J . M ą c z k ą i A . TJznański, 11 I V 1970.

Niżnia Granacka Doliny Wielickiej: 8 I V 1970.

Szczerbina — zejście w p r o s t d o M . R u s i n o w s k i i A . L"znański,

Wielicka Baszta — l e w ą częścią z a c h . ś c i a n y : M . R u s i n o w s k i i A . Uznański, 8 I V 1970. Dwoista Turnia — W H P 1939 i 1940, — l e w ą częścią z a c h . ś c i a n y : P . Jasiński, M . K o w a l c z y k i A . U znański, 6 I V 1970. Niedźwiedzia Przełęcz — o d z a c h . ( W H P 1964): A . Gąsiorowski, J . M a r c i n k o w s k i i P . S z c z e p a n e k , 7 III 1970. CIEKAWSZE POWTÓRZENIA Długi Giewont — ś r o d k i e m p n . ściany, drogą H a j d u k i e w i c z a : W . Marezułaitis i S. M i ś k o w i e e , 13 I V 1970. Mięguszowiecki Szczyt — w s c h . ścianą, drogą Ś w i e r ż a : P . Jasiński, M . K o w a l c z y k , J . M ą c z k a i A . Uznański, 27—28 X I I 1969. Kazalnica — p n . - w s c h . ścianą, drogą K o r o s a d o w i c z a : A . M i e r z e j e w s k i i T . P i o t r o w s k i , 2 I I I 1970. Wysoka, — w s c h . ścianą, drogą f i r s k i i A . Z y z a k , 29 I V 1970.

M o t y k i : R.

Sza­

Wysoka — p n . ścianą, d r o g ą S t a n i s ł a w s k i e g o : R . S z a f i r s k i i A . Z y z a k , 29 I V 1970. Gierlach — p d - z a c h . ścianą, k o m i n e m S a w i c k i e ­ g o : J . S t r y c z y ń s k i i S . Z i e r h o f f e r , 12 I I I 1970.

JANUSZ KURCZAB

Letni sezon taternicki 1970 W l e c i e 1970 r. w i d o w n i ą n a j b a r d z i e j a k ­ t y w n e j działalności t a t e r n i c k i e j był, jak z w y k l e , b a s e n M o r s k i e g o O k a ze s w o i m o t o ­ czeniem i rejonami przyległymi. Nieobec­ ność większości s p o r t o w e j e l i t y p r z e b y w a j ą ­ cej n a w y p r a w a c h i o b o z a c h z a g r a n i c z n y c h o r a z n i e w ą t p l i w e postępy młodszej g e n e r a c j i t a t e r n i k ó w s p o w o d o w a ł y , że w t y m s e z o n i e ta o s t a t n i a grała p i e r w s z e s k r z y p c e . M ó w i ą c o m ł o d e j g e n e r a c j i n i e można j e d n a k z b y t ­ n i o uogólniać. C i , o których można p o w i e ­ dzieć, że należą a k t u a l n i e d o c z o ł ó w k i t a ­ trzańskiej, stanowią stosunkowo skromną grupkę. O b o k i c h r z e c z y w i ś c i e w a r t o ś c i o w e j działalności i s t n i e j e t a t e r n i c t w o uprawiane przez w c i ą ż j e s z c z e dużą liczbę m ł o d y c h w s p i n a c z y , którym przyświeca m i c k i e w i c z o w ­ ska d e w i z a : „ m i e r z siły n a z a m i a r y " . C e l e m ich ataków b y w a z w y k l e n a j p i e r w w s c h o d ­ nia ściana M n i c h a (a w ł a ś c i w i e j e j część o d półek w pobliże w i e r z c h o ł k a ) , a g d y „ o b k o szą" ją w s z y s t k i m i m o ż l i w y m i w a r i a n t a m i — przenoszą się w p r o s t n a północno-wschod­ n i e u r w i s k a K a z a l n i c y . T u j e d n a k często s p o ­ t y k a i c h p r z y k r a n i e s p o d z i a n k a . N i e muszę

c h y b a uzasadniać, j a k duża j e s t różnica p o ­ m i ę d z y o b y d w i e m a w y m i e n i o n y m i ścianami. P r z y c z y n ą b r a k u pośredniego ogniwa w p r z y g o t o w a n i u się m ł o d y c h s k a ł k o w c ó w d o długich e k s t r e m a l n y c h dróg n a K a z a l n i c y jest, m o i m z d a n i e m , b r a k z a i n t e r e s o w a n i a tą częścią T a t r , która w z n o s i się p o d r u g i e j s t r o ­ nie granicy. N a nielicznych obozach w T a ­ t r a c h Słowackich n i e z a n o t o w a n o w y b i t n i e j ­ s z y c h przejść. T u t r z e b a j e d n a k przyznać, iż natrafiły o n e n a o k r e s w y j ą t k o w o złej p o ­ gody. O g ó l n i e biorąc, s e z o n m o ż n a uznać za przeciętny, p r z y c z y m d o p o z y t y w ó w należy p o d n i e s i e n i e się p o z i o m u w s p i n a c z k i k l a s y c z ­ nej. D o b r z y w s p i n a c z e p o j a w i a l i się w T a t r a c h z a z w y c z a j g r u p k a m i , i tej t r a d y c j i r ó w n i e ż t e r a z stało się zadość. T e g o l a t a w s p i n a ł o się k i l k u m ł o d y c h taterników, którzy p o t r a f i l i przywrócić do właściwych p r o p o r c j i stosunek wartości o b u t e c h n i k : k l a s y c z n e j i podciąg o w e j . Z tego g r o n a w a r t o wymienić w r o ­ cławskiego w s p i n a c z a , W o j c i e c h a Kurtykę. N o w a d r o g a n a północno-wschodniej ścianie

Małego Młynarza, n a której prowadził o n wszystkie k l u c z o w e wyciągi, p r e t e n d u j e do u z n a n i a j e j z a najtrudniejszą w T a t r a c h d r o ­ gę b e z s z t u c z n y c h ułatwień. N a ścianie K a z a l n i c y n a j w i ę k s z ą popular­ nością cieszyła się d r o g a C h r o b a k a i H e i n r i ­ c h a , n a k t ó r e j z n a j d u j e się j u ż dużo stałych haków. Chętnie p o w t a r z a n y był także l e w y f i l a r , wyposażony w pełny k o m p l e t żelaza. T a o s t a t n i a d r o g a doczekała się wreszcie przejścia j a k o całość — z d o l n ą ostrogą i w a r i a n t e m prostującym. P r z y tej o k a z j i w y ­ b i t o w i ę k s z o ś ć stałych h a k ó w . F a k t , że f i l a r n i e m i a ł p ó ź n i e j j u ż ż a d n e g o przejścia, m i ­ m o iż w y b i e r a ł o się t a m k i l k a z e s p o ł ó w , m a też s w o j ą w y m o w ę . D r o g a M o m a t i u k a n a t e j s a m e j ścianie, z k t ó r e j w y b i t o h a k i w u b i e g ­ ł y m sezonie, miała tego l a t a tylko jedno powtórzenie. N a o d d z i e l n e o d n o t o w a n i e z a ­ sługuje I I p r z e j ś c i e d r o g i B i e d e r m a n a i to­ w a r z y s z y n a w s c h o d n i e j ścianie M ł y n a r c z y k a . T ę owianą już m i t e m pięciu bezowocnych prób drogę p r z e s z l i J . H i r s z o w s k i i K . Z d z i t o w i e c k i . F a k t , iż s k o r z y s t a l i o n i w najtrud­ niejszym m i e j s c u ze zwisającej l i n y , stawia j e d n a k p o d z n a k i e m z a p y t a n i a wartość s p o r ­ t o w ą c a ł e g o przejścia. ( L i n a została p o z o s t a ­ w i o n a w czasie próby p r z e p r o w a d z o n e j w i o s ­ ną 1970 r . O s i ą g n i ę t o w ó w c z a s stanowisko ponad kluczowym wyciągiem, omijając dol­ ną część — 4 w y c i ą g i — o d r ę b n y m w a r i a n ­ najtrudniej­ tem z lewej strony. T a k więc s z y o d c i n e k d r o g i n i e został d o tej p o r y p o ­ wtórzony) . T r a d y c y j n i e j u ż w y r a z y u z n a n i a n a l e ż ą się uczestnikom przejść g r a n i T a t r Wysokich, k t ó r y c h w l e c i e 1970 b y ł o k i l k a , n a o g ó ł p r z y nie najlepszych warunkach atmosferycznych. Natomiast obserwacje z sezonu, j a k i t r a ­ g i c z n e w y p a d k i 2 zespołów k o b i e c y c h skła­ niają d o r e w i z j i o p t y m i s t y c z n y c h o c e n t a t e r ­ nictwa kobiecego w Polsce. Kobiece przej­ ście g r a n i T a t r W y s o k i c h — t o j e d y n e duże osiągnięcie, przejścia g r a n i o w e stanowią j e d ­ n a k niemalże odrębną konkurencję w t a t e r ­ nictwie. N a trudnych technicznie ścianach nasze panie, n a w e t w męskim t o w a r z y s t w i e , n i e w i e l e miały do p o w i e d z e n i a , a n a szereg d r ó g p o r y w a ł y się m i e r z ą c z n a c z n i e powyżej własnych możliwości.

N O W E DROGI Raptawicka A. Krawczyk

Grań (Raptawickie Turnie) i J . Mączka, 3 V ; V + , H I .

Zawratowa Turnia — środkiem p n . - w s c h . K . D u b i l i s i A . Skłodowski, 4 V I I I ; I V + . O.

Kościelec —• m i ę d z y d r o g a m i P o l a k o w s k i 1 A . Skłodowski,

odp d . : ściany:

W H P 107 1 108: 2 VIII; V + .

Zamarła Turnia — filarkiem na lewo o d Z a ­ cięcia W r z e ś n i a k ó w : A . H e i n r i c h i L . Musiał, 26 V I ; I V , H I . „ T a t e r n i k " 4/1970. Zamarła Turnia — ściśle p d . z a ł a m a n i e m A . H e i n r i c h , P . Jasiński 1 M . K o w a l c z y k , V I , H 2 . „ T a t e r n i k " 4/1970.

ściany: 12 V I I ;

Wielka Capia Turnia — p r a w ą połacią p n . - w s c h . ś c i a n y : Z . K u r s a i A . M i g o c k i , 14—15 V I I I ; V I , H 2 . „ T a t e r n i k " 4/1970.

'i0

Młynickie Solisko — ś r o d k o w ą g r z ę d ą w s c h . ścia­ n y : K . Bałuciński i A . U z n a ń s k i ( W r o c ł a w ) , 24 V I I ; III. „ T a t e r n i k " 4/1970. Ramie Krywania — p n . - w s c h . f i l a r e m p n . ściany: J . Klamerus, J . Kurczab, W. Myszkowski i J . Sztu­ m s k i , 14 V I I I ; V . Młynarz — p r a w ą częścią p n . - w s c h . ś c i a n y ( w ł a ­ ś c i w i e p n . ścianą, o p a d a j ą c ą d o ż l e b u z N i ż n i e j Młynarzowej Przełęczy): B . S z y s z k o i M . G a b r y e l , 6 VIII; V I . Wyżnia Młynarzowa Kopa o d w s c h . (I w o g ó l e wejście n a wierzchołek?) : B . S z y s z k o , M . G a b r y e l , J . K u r c z a b i W . K u r t y k a , 28 V I I ; I V — . „ T a t e r n i k " 4/1970. Jarząbkowa Ściana ściany: B . S z y s z k o

i

— l e w y m skrajem pn.-wsch. M . Gabryel, 23IX; III—IV.

Mały Młynarz — p r a w y m f i l a r e m p n . - w s c h . ścia­ n y głównego wierzchołka: M : G a b r y e l , J . K u r c z a b i w . K u r t y k a , 13—14 V I I i 2 V I I I ; V I + . „ T a t e r n i k " 4/1970. Zabi Mnich — p r a w y m s k r a j e m z a c h . ściany niż­ szego wierzchołka: S. Gorgoń, M . N o w i c k i i J . Onyszkiewicz, 7 VIII; V I . Mały Gierlach — w s c h . ścianą n a N i ż n i e G i e r l a chowskie Wrotka: Joanna, R.W. i T. Schrammow i e , 2 V I I I ; II—III. Mały Durny Szczyt — wzdłuż p n . - w s c h . f i l a r a : H . Kuźmiński, J . M a r c i n k o w s k i i K . M u s i e r o w i c z , 8 V I I I ; I V , V . „ T a t e r n i k " 4/1970. CIEKAWSZE POWTÓRZENIA Zmarzłe Czuby — p n . ścianą, I I p r z e j ś c i e Jedlińskich: J . i H . M i e r z e j e w s c y , 12 V I I . Kościelec sieckiego 13 V I I .

i

drogi

— w s c h . ścianą, I I p r z e j ś c i e d r o g i G ą tow. H . Mierzejewski i J . Szczygieł,

Kościelec — z a c h . ścianą, I I p r z e j ś c i e d r o g i J u n g e r a : J . M ą c z k a i L . Z a b d y r , p a ź d z i e r n i k 1970. Cubrynka — I I w e j ś c i e p n . - z a e h . f i l a r e m , drogą Skłodowskiego i t o w . : M . P i e k u t o w s k i i J . S k o r e k , 6 VII. Kazalnica — p n . - w s c h . ścianą, drogą C h r o b a k a H e i n r i c h a : J . M i l e w s k i i L . Olszański, 2—4 V I I I (z n i e w i e l k i m i o b e j ś c i a m i w g ó r n e j części ś c i a n y ) ; J . Hirszowski, J . Onyszkiewicz i K . Zdzitowiecki, 14—15 V I I I ; R . B e b a k , M . G a b r y e l , A . G i e r y e h i W . K u r t y k a , 20—21 V I I I ; A . T a r n a w s k i i L . N o w i ń s k i , 28—29 V I I I . i

Kazalnica — p n . - w s c h . ścianą, d r o g ą M . Kęsi-cki i W . K u r t y k a , 1 0 — 1 1 I X .

Momatiuka:

Kazalnica — p n . - w s c h . ścianą, d r o g ą Kiełkowskiego: B . Szyszko, M . Budny, M . Gabryel i A . Wilusz. Kazalnica — wsch. (lewym) f i l a r e m : A . T y r p a i J . K u s i n a (2 d n i w c z e r w c u ) ; J . S t a r i W . S t r z e ­ miński, 8—9 V I I ; W . G r i n c z e l i s , G . M a z u r e k i L . W i l c z y ń s k i , 29—31 V I I ; J . K u r c z a b i W . K u r t y k a , 6—8 V I I I ( p o r a z p i e r w s z y p r z e b y t o całość f i l a r a — ostrogę i w a r i a n t prostujący). Zadnia Baszta — ś r o d k o w ą depresją w s c h . ścia­ n y , drogą A . Puskaśa: J . S k o r e k i M . P i e k u t o w s k i , 14 V I I . Turnia — p d . ścianą, I p o l s k i e p r z e j ś c i e Wołowa drogi Orolina i tow.: M . B u d n y i J . Holnicki. Młynarczyk — w s c h . ścianą, I I w e j ś c i e drogą N y k i i t o w . : R . M a l c z y k i J . Ł a b ę d z k i , 14 V I I I . Młynarczyk — w s c h . ścianą, drogą Kowalewskie­ go i P a l u c h y : J . K u r c z a b , M . P i e k u t o w s k i , J . S k o ­ r e k i M . Zygmański, 7 V I I ; E . Osada i A . W i l u s z , 14 V I I ; M . K r a w c z y k i A . S k w i r c z y ń s k i , 1 1 I X . Młynarczyk — w s c h . ścianą, drogą B i e d e r m a n a i t o w . : J . H i r s z o w s k i i K . Z d z i t o w i e c k i (II w e j ś c i e , jednak w najtrudniejszym miejscu skorzystano z l i n y pozostałej p o próbie z i m o w e j ) .

D o l i n a R y b i e g o P o t o k u , w i d z i a n a z n a d g r z b i e t u Wołoszyna — zdjęcie z s a m o l o t u . Z l e w e j m a s y w y W y ­ s o k i e j i R y s ó w , w l i n i i s p a d k u i c h s z c z y t ó w — Ż a b i a D o l i n a Białczańska. F o t . Aleksander Jałosiński Mały Młynarz — p n . - w s c h . ścianą, d r o g ą C z e r c z u k a i t o w . : J . Ł a b ę d z k i i W . N o w o s i e l s k i 12 V I I ; M . B u d n y i A . Wilusz 2 VIII. — p n . - w s c h . ścianą, drogą K u r t y ­ Mały Młynarz k i i t o w . : A . M i e r z e j e w s k i i A . Wilusz, 15—16IX (II w e j ś c i e , j e d n a k z u ż y c i e m s z t u c z n y c h ułatwień i z o b e j ś c i e m p e w n y c h p a r t i i drogą K o r o s a d o w i cza). — z a c h . ścianą, „ d r o g ą B r n e ń s k ą " : A . Gierlach Posiewnik i M . Różyczka; H . H a n k i e w i c z i M , Urbański: drogą K u r c z a b a . Wielka Jaworowa Turnia — II wejście środkiem p n . ściany: J . Szczygieł i A . S i k o r s k i , 2 V I I I . Pośrednia Grań — t z w . direttissimą ś c i a n y : R . B e b a k i K . G ł a z e k , 14 V I I I .

pn.-wsch.

Lodowy Szczyt — III wejście p r a w y m skrajem p d . - w s c h . ściany, d r o g ą K r i ś S a k a : R . B e b a k i K . G ł a z e k , 15 V I I I .

ALPINIZM Oficjalną mi

aineering bą

instytucją

górskimi w

w

Federation

Teheranie.

turystyką,

formacją ła

w

sprawa­

z

Mount-

główną

siedzi­

ta zajmuje

organizacją

Iranie

budową i z a g o s p o d a r o w y ­ wytyczaniem

ramach

szereg w

zespół

się

wyjaz­ ścieżek,

przewodników, popularyzacją itp. W

wspinaniem należy

się

Iranian

(IFM)

narciarstwem, schronisk,

sprawami

jest

Organizacja

dów zagranicznych, waniem

zajmującą

Iranie

grup

dosłownym działający

i in­

l u b obok I F M dzia­ zajmujących

i

Łomnica — zach. K . Głazek, 8 V i n ;

ścianą, „ H o k e j k ą " : R . B e b a k B . Szyszko i M . Gabryel.

Kołowy Szczyt — p d . - w s c h ścianą, drogą j ą k ó w " : E . L i p o w s k a , L . Musiał, J . M ą c z k a Z a b d y r (I p o l s k i e p r z e j ś c i e ) .

„Pa­ i L.

PRZEJŚCIA GRANI TATR O d Z d z i a r s k i e j Przełęczy do K a s p r o w e g o Wier­ c h u : J . B a r a n e k , S . C h o l e w a i T . S z u l c , 2—10 V I I I . O d Przełęczy p o d Kopą do L i l i o w e g o : j e w s k i i Z . B u r c z a k , 5—15 V I I I .

W. Betle-

O d Przełęczy p o d Kopą do L i l i o w e g o : A . O k o pińska i D . S c h e l e n b a u m , 15—23 V I I I (I p o l s k i e k o ­ b i e c e p r z e j ś c i e ) . „ T a t e r n i k " 4/1970, s. 180. O d R a k u s k i e j C z u b y do R y w o c i n : i Z . Z d r o j e w s k i , 9—10 I X .

W

Z. Roguski

IRANIE

kierowany wie

tego

pierwszych

przez

Rafika

zespołu

byli

przejść

na

Minasjana.

Członko­

autorami

obydwu

południowej

K o h - e B i s u t u n . W związku z r o z b i c i e m alpinistycznego informacje szych ściana skale

Do

takich

przed

Ararat

Club,

trudno

jest

Bisutun,

o której

n a m powiedzieć,

haki

w

Iranie

o d r o g a c h l u b ustalić f a k t y

przejść. P r z y k ł a d e m

trafiono

się

sensie. przy

Mala Śnieżna Turnia — z a c h . ścianą, drogą P i s k a : J . L e w a n d o w s k i , A . S i k o r s k i i J . Szczygieł, 5 V I I ; J . M ą c z k a , L . Musiał i L . Z a b d y r .

niezbicie

naszym

w

może

być

ruchu zebrać pierw­ właśnie

I F M nic nie po­ choć

tkwiące

świadczyły o

przyjazdem

ścianie

w

dokonanym

przejściu. Andrzej

Marczak

11

JERZY MICHALSKI

W Alpach francuskich, 1970 W d n i a c h o d 20 l i p c a do 12 s i e r p n i a 1970 r. na t e r e n i e G U M S w T a c o n n a z w pobliżu C h a m o n i x obozowała e k i p a s p o r t o w a K W w składzie: K r z y s z t o f C i e l e c k i , E u g e n i u s z C h r o ­ bak, M a r e k G r o c h o w s k i , Jerzy Michalski ( k i e r o w n i k ) , J a c e k Poręba, K a z i m i e r z J a c e k R u s i e c k i i W o j c i e c h Wróż. W y j a z d z k r a j u nastąpił 18 l i p c a , p o w r ó t — 14 s i e r p n i a . U ¬ c z e s t n i c y o b o z u p o d z i e l i l i się n a 2 g r u p y : C h r o b a k , P o r ę b a i W r ó ż u t w o r z y l i zespół I, Cielecki, Grochowski, M i c h a l s k i i Rusiecki — zespół II. Zespół I p o c z ą t k o w o nosił się z z a m i a r e m zaatakowania filara Desmaisona n a G r a n des J o r a s s e s , b y z n i e g o dokładnie obejrzeć północno-wschodnią ścianę P o i n t ę Helenę. Korzystając z dobrej pogody, już w t r a k c i e podejścia z m i e n i o n o p l a n i w d n i a c h 24 i 25 lipca zaatakowano wprost Pointę Helenę, p r z e ż y w a j ą c w n o c y silną burzę, j a k a p r z e s z ­ ła n a d m a s y w e m Mont Blanc. (Szczegóły przejścia z a w i e r a artykuł E u g e n i u s z a C h r o b a ­ k a ) . P o n i e w a ż p o g o d a aż d o końca o b o z u b y ­ ła z m i e n n a , zespół I n i e p o d e j m o w a ł już d a l ­ s z y c h prób w s p i n a c z k o w y c h . Zespół I I postanowił z a a t a k o w a ć piękny, dotąd n i e r o z w i ą z a n y p r o b l e m , j a k i m j e s t centralny filar Brouillard. W celu zaaklima­ t y z o w a n i a się i p r z e p r o w a d z e n i a obserwacji ściany z d e c y d o w a n o się j e d n a k n a p o p r z e ­ d z e n i e p r ó b y przejściem g r z ę d y I n n o m i n a t y . W d n i u 23 l i p c a zespół dotarł d o położonego na wysokości 2670 m w ł o s k i e g o s c h r o n i s k a F r a n c o M o n z i n o , a n o c z 24 n a 25 l i p c a spę­ dził w b i v a c c o L a m p u n i a n i (ok. 3870 m ) . W d n i a c h 26 i 27 l i p c a p r z e b y t o Innominatę, z b i w a k i e m n a g r a n i B r o u i l l a r d , wejściem n a M o n t B l a n c i p o w r o t e m do bazy. 30 l i p c a zespół I I w y r u s z y ł p o n o w n i e d o s c h r o n i s k a F r a n c o M o n z i n o i dalej d o b i vacco L a m p u n i a n i e g o . 2 s i e r p n i a ok. 9 r a n o osiągnięto podstawę f i l a r a B r o u i l l a r d , p o p a ­ rogodzinnym t r a w e r s o w a n i u p o d ścianami. D o g o d z i n y 12 p o k o n a n o o k . 120 m w y s o k o ś ­ ci, napotykając ślady p r ó b y a n g i e l s k i e j z 14

l i p c a ( l i n a ) . W s p i n a c z k a o d b y w a ł a się w t e ­ r e n i e o trudnościach V i V I . P r z y przecią­ g a n i u plecaków jeden z worków — z ż y w ­ nością i maszynką d o g o t o w a n i a — spadł n a lodowiec. Wobec tak dotkliwej straty posta­ n o w i o n o w y c o f a ć się n a p l a t e a u l o d o w e , z o ­ stawiając część sprzętu w ścianie. N i e s t e t y o k o ł o g o d z i n y 16 rozpętała się nagła b u r z a z c i ą g ł y m o p a d e m śniegu, co zmusiło zespół d o p o w r o t u do bivacco. O d 3 do 9 s i e r p n i a bez­ s k u t e c z n i e o c z e k i w a n o n a u s t a b i l i z o w a n i e się p o g o d y , 5 s i e r p n i a schodząc d o s c h r o n i s k a F r a n c o M o n z i n o p o ż y w n o ś ć przesłaną t u przez kolegów z C h a m o n i x . Ponieważ w a ­ r u n k i się n i e zmieniały, a p o k r y w a ś w i e ­ ż e g o śniegu była g r u b a — z r e z y g n o w a n o z d a l s z e g o o b l e g a n i a f i l a r a i w y c o f a n o się d o C h a m o n i x . D l a i l u s t r a c j i d o d a m , że w t y m s a m y m c z a s i e 4 A n g l i k ó w zamierzało d o k o ­ nać I I przejścia f i l a r a B o n i n g t o n a , a 2 i n ­ n y c h — przejścia I n n o m i n a t y : o b a zespoły w ogóle n i e w e s z ł y w ścianę. R ó w n o c z e ś n i e dwaj A n g l i c y atakowali F i l a r Freney, docie­ rając d o p o d s t a w y Świecznika, skąd p r z e z 2 d n i w y c o f y w a l i się, spadając p o d r o d z e z l a ­ winą. Biorąc p o d u w a g ę t a k złe w a r u n k i , w y n i k i o b o z u t r z e b a uznać z a d o b r e . P i ę k n e p r z e j ­ ście n a P o i n t ę H e l e n ę odbiło się s z e r o k i m e c h e m w p r a s i e l o k a l n e j , a także p a r y s k i e j — z a nią zaś i e u r o p e j s k i e j . D r o g a p r z e z I n n o m i n a t ę n a M o n t B l a n c j e s t wspaniałą alpejską wspinaczką, pozwalającą d o b r z e p o ­ znać wschodnią ścianę M o n t B l a n c . S z k o d a t y l k o , że n i e p o w i ó d ł się p l a n a t a k u n a f i l a r B r o u i l l a r d . I s t n i e j e j e d n a k n a d z i e j a , że p r o ­ b l e m t e n będzie m o ż n a z a a t a k o w a ć l a t e m 1971 r . — ściana t a , m i m o całej s w o j e j w s p a ­ niałości, n i e jest często o d w i e d z a n a przez w y c z y n o w e zespoły, dość p o w i e d z i e ć , że a n i filar Bonattiego, a n i filar Boningtona nie mają d o tej p o r y p o w t ó r z e ń . Obóz należałoby j e d n a k z a p l a n o w a ć n a o k r e s n i e c o dłuższy niż miesiąc — A n g l i c y zjawiają się t u z r e ­ guły n a 2 d o 3 m i e s i ę c y !

KSIĄŻKI „ S P O R T U I T U R Y S T Y K I G ł ó w n y m w y d a w c ą książek o tematyce górskiej i a l p i n i s t y c z n e j j e s t Wydawnictwo „Sport i T u r y s t y k a " . J a k wykazują ostatnie d y s p o n e n d y , z w y d a n y c h p r z e z n i e tytułów h u r t księgarski m a w w i ę k s z y m z a p a s i e już t y l k o k i l k a : o k . 500 e g z e m p l a r z y X I I I t o m u „ T a t r W y s o k i c h " W . H . P a r y s k i e g o (20 z ł ) , p o o k . 4500 e g z e m p l a r z y w z n o w i o n y c h t o m ó w I — V I I I tegoż p r z e w o d n i k a (po 10 i 15 z ł ) , p o

12

o k . 2500 e g z e m p l a r z y książek S . J a r o s z a „ W górach A m e r y k i P ó ł n o c n e j " (15 zł — z o b . „ T a t e r n i k " 2/1968 s. 93) i W . O s t r o w s k i e g o „ W y ż e j n i ż k o n d o r y " (II w y d a n i e , 25 zł — z o b . „ T a t e r n i k " 4/1961 s. 211). Z a z a l i c z e n i e m p o c z t o w y m książki p o w y ż s z e m o ż n a z a m ó ­ wić w Księgarni Wysyłkowej, Warszawa, N o w o l i p i e 4.

DWIE POLSKIE DROGI W ALPACH EUGENIUSZ CHROBAK Ostatnie lata przyniosły a l p i n i z m o w i polskiemu pokaźny dorobek w postaci nowych dróg w A l p a c h . S q to drogi a m b i t n e — wyprowadzające na słynne szczyty poprzez słynne urwiska, a ich przejścia stają się w y d a r z e n i a m i alpejskich sezonów. Dwie z nich — na W i e l k i m F i l a ­ rze Narożnym i na ścianie G r a n d e s Jorasses — wiążą się z inicjatywą i udziałem Eugeniusza C h r o b a k a , którego poprosiliśmy o garść wrażeń z przejść. Opisy techniczne o b u dróg zob. s. 42 oraz nr 3/1970 r., s. 131.

Lało 1 9 6 9 :

Wielki Filar Narożny P l a n przejścia ściany c z o ł o w e j Wielkiego F i l a r a N a r o ż n e g o M o n t B l a n c zrodził się p r z e d t r z e m a l a t y . M i m o że w ó w c z a s z n a ­ lazłem się w z e s p o l e w y j e ż d ż a j ą c y m w A l ­ py, m o j e sugestie co do n o w e j d r o g i zosta­ ły o d r z u c o n e . P ó ź n i e j , w r. 1968, z W o j t k i e m Wróżem i S a m k i e m S k i e r s k i m trzykrotnie z j a w i a l i ś m y się u stóp f i l a r a . R a z n a w e t u d a ­ ł o n a m się przejść o k . 80 m i pozostawić t a m sprzęt w r a z z żywnością. Z a w s z e j e d ­ n a k f a t a l n a p o g o d a przekreślała n a s z e p l a ­ n y . S u k c e s m i a ł przynieść d o p i e r o r o k 1969... Ściana c z o ł o w a W i e l k i e g o F i l a r a N a r o ż n e ­ go, t o 1200 m różnicy p o z i o m ó w , w t y m 800 m p i o n o w e j l u b p r a w i e p i o n o w e j ska­ ły. Z l e w e j s t r o n y C o l P e u t e r e y : stromy k u l u a r śnieżny, s e r a k i . Z p r a w e j — sławna w s c h o d n i a ściana M o n t B l a n c ze s w o i m i obrywami l o d o w y m i . L a w i n y spadające z t y c h o g r o m n y c h r e z e r w u a r ó w śnieżnych kła­ dą się u stóp f i l a r a , w y p e ł n i a j ą c s z c z e l i n y l o d o w c a B r e n v a . U t a r ł o się przeświadczenie, że F i l a r N a r o ż n y t o największa pułapka A l p . Powstało ono w o p a r c i u o doświadczenia i n n y c h i m o j e własne r o z e z n a n i e w t y m t e ­ r e n i e . S u m a z e b r a n y c h spostrzeżeń i do­ świadczeń m i a ł a stać się podstawą naszego p l a n u t a k t y c z n e g o przejścia n o w e j d r o g i . Z a ­ łożenia b y ł y następujące: 1) skorzystać ze sprzętu p o z o s t a w i o n e g o w ścianie w 1968 r o k u ; 2) zabezpieczyć odwrót, pozostawiając u stóp ściany n a m i o t z w y ż y w i e n i e m ; 3) żywność i sprzęt przynieść w d n i u s z t u r m u ; 4) w i e l k i e zacięcie o r a z bulę n a d n i m s f o r s o ­ wać w g o d z i n a c h b a r d z o w c z e s n y c h l u b p o ­ południowych, w c e l u uniknięcia l a w i n k a ­ m i e n n y c h ; 5) p o z a p r z y g o t o w a n i e m t e c h n i c z ­ n y m w T a t r a c h , p r z e p r o w a d z i ć , już w A l p a c h , a k l i m a t y z a c j ę d o wysokości 4700 m . O ś w i c i e 15 l i p c a znaleźliśmy się nad szczeliną brzeżną u p o d s t a w y f i l a r a , o b s y p a ­ ną s z a r y m z ł o m e m s k a l n y m . P o n i e w a ż m i e j ­ sce t o n i e w y d a ł o n a m się b e z p i e c z n e , n a ­ m i o t postanowiliśmy rozpiąć t a m , g d z i e w

r. 1968 zostawiliśmy n a s z sprzęt. P o k o n a n i e szczeliny, przebycie z obciążeniem pierw­ s z y c h 80 m e t r ó w , p r z y g o t o w a n i e sprzętu i p r z e p a k o w a n i e p l e c a k ó w zajęło n a m w s u ­ m i e t y l e c z a s u , że wejście w zacięcie stało się przedsięwzięciem b a r d z o ryzykownym. K u l u a r w g ó r z e pluł k a m i e n i a m i , a p r z e c i e ż słońce d o p i e r o co oświetliło jego górne p a r t i e . P o s t a n o w i l i ś m y przeczekać k i l k a g o ­ d z i n p o d osłoną m a ł e j p r z e w i e s z k i — w p a l ą c y m słońcu, b l a s k u , p r a g n i e n i u . D o p i e ­ r o k i e d y d u d n i e n i e k a m i e n i stało się r z a d ­ sze, nieśmiało w y s z l i ś m y z n a s z e j k r y j ó w k i . Z a c i ę c i e i buła s t a n o w i ł y k i l k a 6 0 - m e t r o w y c h długości l i n y , jakieś 3 g o d z i n y n i e u ­ s t a n n e g o pośpiechu i s t r a c h u . I już było późne popołudnie. B i w a k m i e l i ś m y w p r a w ­ d z i e n i e z b y t w y g o d n y , a l e z a to c a ł k o w i c i e bezpieczny. Następnego d n i a po p r z e p r o w a d z e n i u p r a ­ w i e s k r a j n i e t r u d n e g o wyciągu stwierdziłem n i e b e z z a w o d u , że k o m i n , który w y p a t r z y ­ ł e m w p o p r z e d n i m r o k u , jest t y l k o kruchą, m o k r ą żyłą r u d y c h skał, zanikającą w l i t y c h płytach. J a k g d y b y n a p o c i e s z e n i e , z l e w e j s t r o n y spostrzegłem biegnące ukośnie w g ó r ę pęknięcie, k t ó r e z a r a z zresztą kryło się z a załomem. S t r o m i z n a p i e r w s z y c h 40 m w y d a ­ ła m i się większa, niż w i n n y c h p a r t i a c h ściany. Ściągając p a r t n e r a n i e narzekałem n a b r a k a t r a k c j i . Słońce, które d a ł o znać o s o b i e w a r k o t e m k a m i e n i , stało już w y s o k o n a d p o s z a r p a n y m h o r y z o n t e m . B y ł o gorąco. Ł o m o t l o d u i o d ł a m k ó w skały, rozpryskują­ c y c h się o płyty, to zbliżał się, t o oddalał. N a g l e r a m i ę zapiekło o s t r y m bólem. D o s t a ­ łem. L e k k o oszołomiony i p r z e s t r a s z o n y , b y ­ łem b l i s k i z r e z y g n o w a n i a z "prowadzenia... Z a r a z też n a w s t ę p i e starłem się ze s w o i m s t r a c h e m , wbijając h a k i p o d o l b r z y m i e b l o c z y s k a , zachodzące j e d n o z a d r u g i e . K a ż d e u d e r z e n i e młotka wyzwalało s p o d płyt p i a ­ sek, który o b s y p y w a ł m i t w a r z . A l e próba o p u s z c z e n i a r y s y n i e p o w i o d ł a się. P o w b i ­ c i u k i l k u maleńkich h a k ó w i j e d n e j j e d y n ­ k i , musiałem p o w r ó c i ć d o w i o d ą c e g o p ę k ­ nięcia. Trzydzieści m e t r ó w p r z e z c z t e r y g o ­ dziny ! Zmieniliśmy prowadzenie wisząc w ła­ w e c z k a c h . S t a r t odbył się z m o i c h r a m i o n . Poszedł A n d r z e j , zostawiając n a m dłużące się g o d z i n y b e z r u c h u . Z r o b i ł o się późno. M n i e z m i e r z c h , a T a d k a n o c zaskoczyła w t r a k c i e p o k o n y w a n i a trudności.

13

M o n t B l a n c de C o u r m a y e u r i W i e l k i F i l a r Narożny (Grand Pilier d'Angle) od strony lo­ dowca Brenva. O d lewej: dro­ ga Chrobaka i towarzyszy (1969), d r o g a B o n a t t i e g o z G o b bim (1967), d r o g a Bonattiego z Z a p p e l l i m (1962 — północną filara), droga przez ścianą Poire (1933), droga Major (1928). M = C o l M o o r e .

Zdjęcie reprodukowane z „La Montagne", Octobre

17 l i p c a , p o n o c y spędzonej w ławeczkach, zmęczeni i n i e d o s p a n i , wyruszyliśmy na podbój r y s y . Z a r a z n a w s t ę p i e T a d e k w y l e ­ ciał z h a k i e m , obcierając ręce d o k r w i . N i e ­ co w y ż e j A n d r z e j „ z a l i c z y ł " d r u g i n a n a ­ s z e j d r o d z e l o t , a j e g o w y c i ą g był gęsto n a ­ szpikowany odcinkami A 2 a nawet A 3 . Po południu, k i e d y m i e l i ś m y j u ż z a sobą 60 m płyt, z n o w u n a m n i e w y p a d ł o p r o w a d z e n i e , Rysę, która w i o d ł a n a s środkiem m o n o l i t y c z ­ n y c h skał, c e c h u j e w p r o s t n i e z w y k ł a z m i e n ­ ność: r a z j e s t to pęknięcie o o s t r y c h b r z e ­ g a c h , r a z żyła rozłażących się ł u p k ó w , g d z i e i n d z i e j w i ą z k a o d d z i e l n y c h odnóg l u b l e d ­ w i e w i d o c z n y ślad gubiący się w kruszyźnie skał. P o d c i ą g był męczący, ściana p i o n o w a , a trudności t e c h n i c z n e p o d o b n e d o t y c h , j a ­ k i e znałem z tatrzańskiej K a z a l n i c y c z y d o l o m i c k i e j C i m a Grandę d i L a v a r e d o . O d dwóch godzin wymachiwałem młot­ k i e m , o d 30 m i n u t w i s i a ł e m n a j e d n y m h a k u

14

pisma 1970

— p r z e d p r o b l e m e m , w y d a w a ł o się, n i e d o p o k o n a n i a . I w t e d y p o j a w i ł a się tuż z a p l e ­ c a m i , w odległości z a l e d w i e 40 m o d ściany, c z e r w o n a m a s z y n a . W e wnętrzu p r z e s z k l o ­ nej k a b i n y zobaczyłem z n a j o m e życzliwie uśmiechnięte t w a r z e . T o była duża r z e c z ! Dawane n a m znaki powodzenia wlały w n a s dużo o p t y m i z m u . Machając ręką w s t r o ­ nę śmigłowca zobaczyłem nagle siebie z i c h p e r s p e k t y w y . B y ł e m t u w ścianie o b e c ­ n y j e d y n i e w w y s i ł k u mięśni i r y t m i e w y ­ k o n y w a n y c h czynności. R ó w n o c z e ś n i e udało m i się oddzielić i spojrzeć z z e w n ą t r z n a bezimienną s y l w e t k ę przylepioną d o p i o n u skały. B i a ł y k a s k , s z a r a k o s z u l a , c z e r w o n e skarpety, w i ś n i o w a l i n a łamiąca się na s r e b r z y s t y c h a l l a i n a c h — niżej d w i e i n n e p o ­ s t a c i e , przycupnięte n a l i s t w i e s k a l n e j . . . W k i l ­ kanaście s e k u n d później o d l e c i e l i , b y złożyć n a m w i z y t ę następnego d n i a . M n i e się udało ominąć fatalne bloczyska, jakimś cudem

trzymające się c a l i z n y . Z a w i s n ą ł e m w p e w ­ n i e j s z y c h h a k a c h . T o był k o n i e c drugiego d n i a trudności. Z j a z d w dół u m o ż l i w i ł m i towarzyski kontakt z partnerami. Biwak, acz­ k o l w i e k częściowo p o w i e t r z n y , muszę uznać z a k o m f o r t o w y , j a k o że spływająca c i e n k i m s t r u m y c z k i e m w o d a napełniała n a s z e m e n a ż ­ k i . Ugasiliśmy palące o d d w ó c h d n i p r a g ­ n i e n i e , zdmuchnęliśmy świeczkę. N a d g ł o ­ w ą gęstniejąca czerń o k a p ó w kroiła r ó w n ą linią g r a n a t r o z g w i e ż d ż o n e g o n i e b a . T y l e d n i pięknej p o g o d y — w m a s y w i e M o n t B l a n c r z e c z niesłychana! Zaczął się dzień 18 l i p c a . Z r a n a A n d r z e j uporał się z d a l s z y m i 40 m e t r a m i r y s y . T r u d ­ n o p o w i e d z i e ć „ z r a n a " , b o t r w a ł o t o aż d o południa. P o t e m j a rozpocząłem w s p i n a c z k ę — w t e r e n i e l e p i e j już urzeźbionym. Długim, b a r d z o d ł u g i m w y c i ą g i e m (60 m ) dotarłem p o d z w a r t y m u r p r z e w i e s z o n y c h rozcięć, o k a ­ pów, p r z e w i e s z e k . Z n i e z b y t p e w n e g o s t a n o ­ w i s k a k i l k a r a z y p r ó b o w a l i ś m y przebić się p r z e z spiętrzenie. W r e s z c i e nadszedł w i e c z ó r i po k i l k u m e t r o w y m trawersie zabiwakowa­ liśmy n a półce. B y ł t o p s y c h i c z n i e t r u d n y b i ­ w a k . W m o m e n c i e , k i e d y d r o g a z d a w a ł a się już być p o z a n a m i , zostaliśmy najzupełniej niespodziewanie z a t r z y m a n i . Wyglądało n a to, że nieodwołalnie. R a n o A n d r z e j p o n o w n i e doszedł d o m i e j ­ sca, w którym p o p r z e d n i e g o d n i a d a r e m n i e usiłował w b i ć h a k . T y m r a z e m udało m u się osadzić s i m o n d a , a n i e c o wyżej jedynkę. Ostrożnie, b a r d z o d e l i k a t n i e w c h o d z i ł w z a ­ w i e s z o n e ł a w e c z k i . M i ę d z y n a m i był j e d e n h a k i 15 m luźno zwisającej l i n y . „ N i e m a s z a n s — z a w o ł a ł z góry. — N a d e mną płyta b e z żadnych m o ż l i w o ś c i " . I w t e d y , g d y p r z e ­ chodził w górne stopieńki, zapomniał n a c h w i l ę o ostrożności: odchylił się d o tyłu i . . . runął. D o l n y h a k w y t r z y m a ł , a Andrzej, z r o b i w s z y niechcący w a h a d ł o , odnalazł d a l ­ s z y ciąg n a s z e j r y s y ! I to b y ł już k o n i e c o w y c h w i e l k i c h p ł y t . K i e d y ściągałem linę, w i e d z i a ł e m , że drogę z r o b i m y . N a l e w o o d n a s był w i e l k i k r u c h y k u l u a r , z prawej w y p u k ł o ś ć s k a l n e g o żebra. J e g o o s t r z e m m i e l i ś m y osiągnąć s z c z y t f i l a r a . W t e ­ d y z d a r z y ł o się to, c z e g o o b a w i a l i ś m y się p o d ­ czas całej d r o g i . P i e k i e l n y ł o m o t walących się t u r n i , duszący k a m i e n n y p y ł , u d e r z e n i a , szarpnięcia, d ł a w i ą c y s t r a c h . P o t e m nagła c i ­ sza, przerywana spadaniem zapóźnionych k a w a ł k ó w skały. N i e s p o k o j n e nawoływania z dołu, luźno zwisający k a w a ł przeciętej l i ­ ny... P o w o l i p r z y c h o d z i odprężenie. N o c spędziliśmy b e z p i e c z n i e n a w y b r z u ­ s z e n i u f i l a r a . R a n o — b y ł to już 20 l i p c a — n i e t r u d n e skałki w y p r o w a d z i ł y n a s n a j e g o s k a l n y szczyt. Tutaj dopiero wyjęliśmy dźwi­ g a n e p r z e z całą ścianę r a k i i czekanomłotki. Omijając u s k o k i o s t r z a f i l a r a czuliśmy, j a k niebezpieczne stają się te śnieżno-lodowe t r a w e r s y . Słońce p r a ż y ł o bezlitośnie. Śnieg stał się papką, l e d w i e związaną z podłożem. P r z y j e d n e j z o s t a t n i c h skałek, p r z e d w e j ­ ściem n a białe n i w y , p o s t a n o w i l i ś m y p r z e c z e ­

kać czas l a w i n . D o p i e r o chłód w i e c z o r u u w o l ­ nił n a s z t e j o s t a t n i e j pułapki. O g o d z i n i e 21 p o t w a r d y m f i r n i e w k r o c z y l i ś m y n a grań M o n t B l a n c d u C o u r m a y e u r . T o była c u d o w n a c h w i l a . O s t a t n i e s e k u n d y zachodzącego słoń­ c a . C z e r w i e ń drgająca gamą o d c i e n i w k a ż ­ d y m k r y s z t a l e śniegu. O d l e g ł y s e l e d y n h o ­ ryzontu. Tajemniczy granat dolin, gdzie nieg­ d z i e zakłócony bielą w ł ó c z ą c y c h się m g i e ł . W m i l c z e n i u ł a d o w a l i ś m y sprzęt d o p l e c a ­ k ó w . B y l i ś m y szczęśliwi.

Lato 1970:

Poinłe Helenę G r a n d e s J o r a s s e s — 1 2 0 0 - m e t r o w a ściana północna, groźna w s w o i m w y g l ą d z i e i s ł a w ­ n a . P o w i e l u próbach p i e r w s i z d o b y l i j ą w r. 1935 alpiniści M . M e i e r i R . P e t e r s . W e s z ­ l i o n i n a P o i n t ę C r o z ( „ T a t e r n i k " 1-2/1964 s. 12). P o t e m , w r. 1938, R . C a s s i n , G . E s p o sito i U . T i z z o n i w e s z l i północnym f i l a r e m n a Pointę W a l k e r , rozwiązując największy — p o północnej ścianie E i g e r u — p r o b l e m A l p . P o w o j n i e padają P o i n t ę M a r g u e r i t e , z d o b y t y o d północy p r z e z R . D e s m a i s o n a i W. Bonattiego. Pointę W h y m p e r — p r z e z W o s t a t n i c h l a t a c h o palmę pierwszeństwa n a Pointę Y o u n g walczą P o l a c y z Włochami ( „ T a t e r n i k " 4/1968 s. 172). W y n i k k o ń c o w y : r e m i s . W ł o s i przechodzą górę f i l a r a , P o l a c y — dół, z r ó w n o c z e s n y m przejściem całości. P o p o d s u m o w a n i u pozostaje jeszcze d z i e w i c z y P o i n t ę Helenę... N a s u w a się p y t a n i e , d l a c z e g o ściana p o ­ między Pointę C r o z a Pointę M a r g u e r i t e d o ­ czekała n i e tknięta d o r o k u 1970. O d p o w i e d ź znalazłem już d w a l a t a t e m u . N i e b y ł a t o k o n f r o n t a c j a — wystarczył m i po p r o s t u f a k t , że n i e p o w i o d ł a się próba R . M e s s n e r a , s a m o t n e g o z d o b y w c y północnej ściany D r o i tes. P r a w d o p o d o b n i e machnął ręką z r e z y g ­ nacją w stronę n i e z d o b y t e g o u r w i s k a , w c h w i l i odprężenia p o m o r d e r c z e j ucieczce p r z e d spadającymi k a m i e n i a m i . Zasłyszane w t e d y o p i n i e brzmiały m n i e j więcej tak: ściana j e s t depresją wciśniętą p o m i ę d z y 2 f i l a r y ; n a d o l e długie s t r o m e p o l e l o d o w e o n a c h y l e n i u 50°, p o t e m 200 d o 250 m p ł y t y s k a l n e j n a c h y l o n e j p o d k ą t e m 80°, w r e s z c i e n a g ó r z e skałki p o p r z e t y k a n e l o d e m . Słońce p r z y g r z e w a t u ukośnie gdzieś około 8 r a n o . R o b i się c o r a z c i e p l e j i około południa u ¬ w o l n i o n e z l o d u b l o k i s k a l n e w a l ą 800 m w dół, mieszając p o w i e t r z e z m i a ł e m l o d o ­ w y m i zapachem siarki. P o p r z y j e ź d z i e n a obóz l e t n i w r. 1970 p r z y o m a w i a n i u p l a n ó w z r a z u n i e podniecaliśmy 15

nerwów możliwością zaatakowania Pointę H e l e n ę . P o iprostu było w i a d o m o , że j e s t t a k i p r o b l e m do rozwiązania. W o j t e k W r ó ż i j a stanowiliśmy t r z o n zespołu. Po propozycji d o b r a n i a kogoś t r z e c i e g o , z g r o n a przyjaciół w y ł o n i ł się J a c e k Poręba. W trójkę p o s t a ­ n o w i l i ś m y podjąć próbę I I przejścia d r o g i Desmaisona. N a l o d o w c u L e s c h a u x stwierdziliśmy, że ściana G r a n d e s J o r a s s e s j e s t s i l n i e zaśnieżo­ n a i z a l o d z o n a . J a n a t o m i a s t w i e d z i a ł e m , że p o p r z e d n i e l a t o b y ł o n i e z w y k l e piękne i słoń­ ce nastrącało dużo k a m i e n i . Założenie, j a k i e p r z y j ę l i ś m y w t e d y , uznaję z a e g z a m i n d o j r z a ­ łości w z a k r e s i e a l p i n i z m u . W a r u n k i , które przewodnicy w C h a m o n i x uznali z a bez­ n a d z i e j n e , n a m się w y d a ł y j e d y n i e s p o s o b n e do przejścia ściany P o i n t ę H e l e n ę . I g d y b y n i e b u r z a , która postawiła n a s z e s z a n s e p o d z n a k i e m z a p y t a n i a , można b y powiedzieć, że w c h w i l i z m i a n y p l a n ó w m i e l i ś m y już drogę w kieszeni. P o t e m b y ł w i e c z ó r spędzony w p o z y c j i p ó ł ­ leżącej p o z a s c h r o n i s k i e m . P o t e m zejście p r z y l a t a r k a c h i długi m a r s z l o d o w c e m w ś w i e t l e

księżyca. I w r e s z c i e w z i ą ł e m k o n i e c l i n y , z w i ą z a ł e m się n i m i drżąc z e m o c j i w l a z ł e m w o l b r z y m i n a w i s s z c z e l i n y brzeżnej. C z e r ­ w o n a poświata w s c h o d u oparła się o p ł y t y p o d Pointę M a r g u e r i t e . Rękami dotykałem szarej glazury, n a d głową miałem rozwartą ścianę. R o z p o c z ą ł się w y ś c i g ze słońcem. C z e k a n , igła, zgrzytające zęby r a k ó w . D w a l u b t r z y stopnie, znów c z e k a n i znów napię­ te mięśnie łydek. Działanie n u d n e w o p i s i e , a w ścianie ileż e m o c j i ! Skała. Z n o w u l o ­ d o w y k u l u a r . P o t e m ostry wyciąg W o j t k a . Potem akrobatyczna wspinaczka Jacka. Pio­ n o w y g r a n i t z e s m u g a m i zamarzniętej w o d y . P ó ź n e popołudnie, a już zbliża się n o c . M g ł a p o d s u w a się do nóg, p r z e l e w a się z góry. B ł y s k a w i c a z l e w a się w j e d n o z g r z m o t e m . I d z i e m y równocześnie ściągani p r z e z J a c k a . W o j t e k t y l k o m e t r n a d e mną... Śnieg j a k l a ­ w i n a o d r y w a się o d c h m u r . W s z ę d z i e pełno m o k r e j p a p k i — z a l e p i a o n a oczy i d u s i . W o j ­ t e k w a l c z y : p o d c h o d z i w górę, z s u w a się, w a l i r a k a m i w mój k a s k , znów próbuje przedrzeć się p r z e z ruchomą zaporę... C z a s z a c z y n a tracić s w ó j w y m i a r . . . T o , w c z y m s t o i m y , j e s t stromą rynną. Cały śnieg z góry m u s i przechodzić w ł a ś n i e tędy. P r ó b y z n a l e z i e n i a w z g l ę d n i e d o b r e g o m i e j s c a n a b i w a k kończą się niepowodze­ n i e m . J a c e k p r z e c h o d z i 15 m s k r a j n i e t r u d ­ n y m t e r e n e m i p r z y k u c a , b y w tej p o z y c j i p r z e t r w a ć całą n o c . M y z W o j t k i e m m a m y t y l k o t y l e m i e j s c a , że m o ż e m y n a czymś p o ­ stawić s t o p y . Stojąc p r z y g o t o w u j e m y się d o 1 0 - g o d z i n n e g o „ o d p o c z y n k u " . J a c e k naciąga płachtę b i w a k o w ą , m y s w o j e k u r t k i p u c h o ­ w e . R o z p o c z y n a m y n o c — jedną z najcięż­ s z y c h , j a k i e spędziłem w górach. N a w a ł n i ­ c a t r w a . Śnieg w p y c h a się w e w s z y s t k i e z a ­ k a m a r k i s z c z e l n i e p o z a p i n a n y c h ubrań. J a ­ c e k próbuje przesłać n a m gorącej h e r b a t y , s p r e p a r o w a n e j z t r u d e m n a ciągle gasnącym b u t a n i e , n i e u d a j e m u się t o j e d n a k . Kur­ cząc się, chowając g ł o w ę w r a m i o n a p r z e d w ś c i e k ł y m i a t a k a m i w i a t r u , czuję, j a k te długie g o d z i n y wysysają ze m n i e siły. N a g r a ­ n i c y n o c y i świtu, szukając wygodniejszej p o z y c j i o s u w a m się ze s t o p n i a i z a w i s a m n a pętli a u t o a s e k u r a c y j n e j . N i e p o p r a w i a to b y ­ najmniej mojego nastroju.

W s p i n a c z k a n a ścianie P o i n t ę H e l e n ę — p r o w a d z i Eugeniusz Chrobak. Fot. Jacek Poręba

16

N i e mając możliwości o d w r o t u , r a n o r o z ­ p o c z y n a m y p r ó b y p r z e b i c i a się p r z e z sunące w d ó ł s t r u g i śniegu, k u odległemu o 300 m w i e r z c h o ł k o w i . P r o w a d z ą c y r u s z a k u górze, p i e r w s z e m e t r y pokonując w ś r ó d bólu z e s z t y w n i a ł y c h mięśni. J e g o s y l w e t k a r y c h ł o g i n i e n a m z o c z u . P ł y n ą długie c h w i l e o c z e ­ k i w a n i a . L i n a p r z e s u w a się i z a t r z y m u j e , z n ó w i d z i e w górę i z n ó w staje. N a g l e p r o ­ wadzący odpada, w y r y w a h a k , leci... z a t r z y ­ m u j e się 20 m niżej n a następnym h a k u . Z m i e n i a m y się. T e n s a m w y c i ą g . Przede mną coś pośredniego m i ę d z y p o l e m śnież­ n y m a skalną płytą. O c z y s z c z a n i e skały a b s o ­ l u t n i e m i j a się z c e l e m . I d ę usiłując zaczepiać r a k i n a białej, n i e z n a c z n i e t y l k o o d c h y l o n e j o d p i o n u p o w i e r z c h n i . O d a r t a ze śniegu s z c z e ­ l i n a . T o t u p r z e d chwilą tkwił h a k . Wkładam

POCZĄTEK A L P E J S K I E J

ZIMY

W d n i a c h 21 i 22 g r u d n i a 1970 r . P a u l Etter, U . Gantenbein oraz A . i E . Scherrerow i e d o k o n a l i I z i m o w e g o przejścia 1 0 0 0 - m e t r o w e j północno-wschodniej ściany F i n s t e r a a r h o r n u (4275 m ) — drogą F . A m a t t e r a z r. 1904. Ściana była p r a w i e w o l n a o d ś n i e ­ g u , a l e p o g o d a mroźna i w i e t r z n a . P a u l E t ­ t e r p r z y r ó w n u j e sumę p o k o n a n y c h trudności do> północnej ściany M a t t e r h o r n u , w której p i e r w s z y m z i m o w y m przejściu uczestniczył, j a k w i a d o m o , w r. 1962. W A l p a c h s z w a j c a r ­ s k i c h z a c h o w a ł o się w i e l e j e s z c z e w y s o k i e j k l a s y problemów z i m o w y c h i w a r t o b y t a m w najbliższym c z a s i e skierować którąś z e k i p KW. W d n i a c h o d 22 X I I 1970 d o 2 s t y c z n i a 1971 sześcioosobowy zespół japoński ( m . i n . u c z e s t ­ nicy ostatniej w y p r a w y n a M o u n t Everest) dokonał t r z e c i e g o z i m o w e g o przejścia F i l a r a W a l k e r a w północnej ścianie G r a n d e s J o r a s ses. T e g o d n i a , k i e d y alpiniści stanęli n a wierzchołku, t e r m o m e t r y w C h o r n o n i x r e j e ­ s t r o w a ł y 26° poniżej z e r a . W pierwszych dniach stycznia H . Muller, H . J u r g i H . Burger przeszli jako pierwsi w z i m i e północną ścianę D r o i t e s drogą D a v a i l l e — C o r n u a u d . W r a c a l i tą samą drogą, z j a z d a m i , co r e d a k c j a „ L e D a u p h i n e " uznała z a zejście „najprostsze, n a j s z y b s z e i n a j p e w ­ n i e j s z e " , zwłaszcza, że p a n o w a ł a m g ł a i śnie­ życa. Eugeniusz Chrobak

M O U N T E Y E R E S T 1971

łyżkę — w y l a t u j e p r z y p i e r w s z y m u d e r z e n i u młotka. D r u g i h a k w y p a d a m i z rąk, t r z e c i d z i e l i l o s p i e r w s z e g o . W r e s z c i e , jest, s i e d z i ! P ł y t a ogołocona z c i e n k i e j w a r s t w y l o d u n i e ­ p o k o i k o n t r a s t e m łaty biegnącej k i l k a m e ­ t r ó w w dół, n a d k r a w ę d ź uciekającej w głąb skały. Drżenie, k t ó r e t o w a r z y s z y ł o m i o d c h w i l i opuszczenia miejsca b i w a k u , teraz n a ­ g l e ustępuje. K i l k a c e n t y m e t r ó w n a d s z a ­ rością p ł y t y r a k i znajdują k o n t a k t . Ciepło p r z e l e w a się o d nóg d o gardła. S p o j r z e n i e tężeje n a j e d n y m p u n k c i e . . . J e s z c z e j e d n a długość l i n y — p o p r o s t u z rozpędu, i z n ó w z m i a n a . N a s t a n o w i s k u śnieg bębni w k a p t u r k u r t k i p u c h o w e j i p r z y p o m i n a makabryczną noc. P o t e m ostatnie wyciągi, ostatnie z m ę ­ czone k r o k i i — szczyt. Dookoła p u s t k a b e z m i e r n a . B u r z a w y g n a ł a l u d z i z gór.

14 l u t e g o 1971 r. odleciała z F r a n k f u r t u n a d M e n e m międzynarodowa w y p r a w a w H i m a ­ i kierowana l a j e ( I H E 71), z o r g a n i z o w a n a przez N o r m a n a G . D y h r e n f u r t h a . Głównym c e l e m w y p r a w y jest licząca 2000 m południo¬ w o - z a c h o d n i a ściana n a j w y ż s z e g o s z c z y t u Z i e ­ m i (8848) — w l i n i i p r ó b y J a p o ń c z y k ó w z l a t a 1970. Oprócz t e g o p r z e w i d z i a n e j e s t w e j ­ ście n a s z c z y t normalną drogą — z udziałem k o b i e t y , Y v e t t e V a u c h e r . Ekipę w y p r a w o w ą t w o r z y 28 alpinistów z 12 k r a j ó w — m . i n . Don Whillans, Carlo Mauri, Wolfgang A x t , Toni Hiebeler, O d d Eliassen, Pierre Mazeaud, m a ł ż e ń s t w o V a u c h e r . Zastępcą k i e r o w n i k a j e s t płk. J a m e s O M . R o b e r t s . W wyprawie u c z e s t n i c z y też Japończyk Naomi Uemura, jedyny a l p i n i s t a , który zdobył najwyższe s z c z y t y w s z y s t k i c h k o n t y n e n t ó w świata, z E v e r e s t e m w ł ą c z n i e (1970). Polskę, a z a r a z e m cały b l o k k r a j ó w s o c j a l i s t y c z n y c h , r e p r e z e n ­ t u j e J e r z y S u r d e l , k t ó r y w e j d z i e w skład 7osobowej ekipy filmowej B B C . W d n i a c h od 17 d o 25 s t y c z n i a b a w i ł o n w H o c h g u r g l w A l p a c h Otztalskich, gdzie f i l m o w c y odbyli obóz p r z y g o t o w a w c z y , p r z e p r o w a d z a j ą c p r ó b y sprzętu i t r u d n e g o b i w a k u n a m i o t o w e g o w ścianie. 17

ANATOLU G. OWCZINNiKOW

NA GRANIACH

Relacja z I traioersowania masywu Piku Pobiedy połączonego z I wejściem na Pik D. Nehru, 7 — 18 sierpnia 197-0. Ekipa Klubu Sportowego MWTU im. N.E. Baumana: Walentin Iwanow (ur. 1941, inżynier, kierownik wyprawy), Oleg Gałkin (ur. 1937, inżynier, zastępca kierownika), JLew Dobrowolski] (ur. 1940, inżynier), Jegor Kusow (ur. 1937, inży­ nier), Wiktor Maksimów (ur. 1938, inżynier), Eduard Mysłowskij (ur. 1937, inżynier), Anatolij Owczinnikow (ur. 1927, docent, kan­ trener ekipy) i Wadydat nauk technicznych, lerij Putrin (ur. 1940, inżynier). P i k P o b i e d y — n a j b a r d z i e j n a północ w y ­ sunięty siedmiotysięcznik świata... W ciągu o s t a t n i c h 15 l a t z m a g a n i a alpinistów z tą górą n i e r a z k o ń c z y ł y się t r a g i c z n i e . W y j ą t ­ k o w o złe w a r u n k i a t m o s f e r y c z n e , głęboki śnieg i l a w i n y bronią dostępu do s z c z y t u . M i ­ m o złej sławy, n i e z m i e n n i e przyciąga on l i c z n y c h alpinistów — wejście nań s t a n o w i b o w i e m m i a r ę najwyższych możliwości f i ­ z y c z n y c h i t e c h n i c z n y c h o r a z dojrzałości t a k ­ tycznej wspinacza. W r. 1970 P i k P o b i e d y był c e l e m w y j ą t ­ k o w o l i c z n y c h ataków. W j e g o r e j o n i e d z i a ­ łała m . i n . e k s p e d y c j a m o s k i e w s k i e g o „ B u r i e i8

PIKU

w i e s t n i k a " , w której skład w c h o d z i l i także alpiniści z I n s t y t u t u i m . B a u m a n a . P o s t a w i l i sobie o n i z a d a n i e t r u d n e i a m b i t n e : całkowi­ te t r a w e r s o w a n i e m a s y w u P o b i e d y (od P i k u D . N e h r u , 6742 m — do przełęczy C z o n t e ren). P o d s t a w o w y m p r o b l e m e m było wej­ ście n a n i e z d o b y t y dotąd P i k N e h r u . U k ł a ­ dając p l a n w y p r a w y s t a r a n n i e p r z e s t u d i o w a ­ no sprawozdania poprzednich ekspedycji, ale o m o ż l i w o ś c i wejścia n a t e n s z c z y t b r a k było j a k i c h k o l w i e k i n f o r m a c j i . Alpiniści z C z e ­ labińska w r ę c z t w i e r d z i l i , że m o ż l i w o ś c i t a ­ k i c h n i e m a w c a l e . T a k w i ę c niektóre p r o ­ b l e m y t a k t y c z n e należało r o z w i ą z a ć już n a miejscu. P o wielomiesięcznych d r o b i a z g o w y c h p r z y ­ g o t o w a n i a c h ruszyła w góry g r u p a z w i a d o w ­ cza, W j e j skład w c h o d z i l i m . i n . W . I w a n o w , k i e r o w n i k i w y ż e j p o d p i s a n y . 15 l i p c a h e l i ­ kopter zawiózł nas n a L o d o w i e c D z i k i , p o d ­ chodzący p o d grań łączącą P i k N e h r u z P i ­ k i e m W a ż a P s z a w e l a , stanowiący odnogę L o ­ d o w c a I n y l c z e k . M i e l i ś m y znaleźć miejsce n a bazę, wejść n a grzędę P i k u W a ż a P r z a w e i a i przyjąć zrzuconą t a m n a wysokości 5200 m żywność, a p r z e d e w s z y s t k i m wyszukać drogę wejścia n a P i k N e h r u o d s t r o n y L o ­ dowca Dzikiego.

Pik Waża P s z a r e l i , G918 15

_ « L , ^ _

14

Pik

D. N e h r u ,

6742

VII

R-:T

POBIEDY Obóz b a z o w y założyliśmy nad brzegiem d w ó c h j e z i o r e k , w sąsiedztwie alpinistów z D n i e p r o p i e t r o w s k a , którzy a t a k o w a l i P i k P o ­ b i e d y p r z e z P i k W a ż a P s z a w e l a — z o k a z j i 25 rocznicy rozgromienia faszystowskich Nie­ m i e c . J e s z c z e tego s a m e g o d n i a udaliśmy się w górę l o d o w c a śladem wydeptanym przez wspinaczy z Dniepropietrowska. Dogo­ niliśmy i c h n a z a j u t r z , a p r z e z następne d w a d n i w s p ó l n i e o b s e r w o w a l i ś m y rozległy s t o k g r z ę d y P i k u W a ż a P s z a w e l a , z którego n i e ­ m a l b e z p r z e r w y spadały l a w i n y . W końcu w y p a t r z y l i ś m y n a j m n i e j r y z y k o w n ą drogę i 18 l i p c a ruszyliśmy w górę, k u przełęczy w północnej g r a n i P i k u W a ż a P s z a w e l a . P o ­ c z ą t k o w o drogę t o r o w a l i dniepropietrowcy. Pod warstwą powierzchniową znajdowała się w a r s t w a śniegu m o k r e g o , b a r d z o słabo spójnego. W y s t a r c z y ł o b y n i e w i e l k i e n a r u s z e ­ n i e r ó w n o w a g i p o l a , ażeby cała m a s a śniegu zaczęła obsuwać się w dół. D l a t e g o musieliś­ m y poruszać się b a r d z o ostrożnie. Wreszcie osiągamy przełęcz. Niebawem p o j a w i a się h e l i k o p t e r i z r z u c a z a p a s y ż y w ­ ności n a n i e w i e l k ą platformę 200 m o d n a s . K o l e d z y z D n i e p r o p i e t r o w s k a n i e kryją z a ­ zdrości — i c h p r o w i a n t został z r z u c o n y n a tydzień p r z e d i c h p r z y j a z d e m w góry, s t r a c i ­

W i d o k n a m a s y w P i k u P o b i e d y ze s z c z y t u S o wietskaja Kirgizja. Oprócz t r a s y trawersowania o z n a c z o n o marszrutę n a P i k Waża P s z a w e l a ( l i n i a k r o p k o w a n a ) o r a z zejście A . G . O w c z i n n i k o w a z 2 towarzyszami spod P i k u Pobiedy. Fot. W. Zasiecki

l i pół d n i a n a p o s z u k i w a n i a n a śnieżnych s t o k a c h , a i t a k n i e znaleźli w s z y s t k i e g o . R o z b i j a m y n a m i o t i c h o w a m y żywność — część z a d a n i a w y k o n a l i ś m y . T e r a z kieruje­ m y u w a g ę n a widoczną p o p r z e c i w n e j s t r o ­ n i e l o d o w c a grań, odchodzącą o d P i k u N e h ­ r u . Z w i a d z h e l i k o p t e r a u p e w n i ł n a s , że n a j ­ k o r z y s t n i e j będzie osiągnąć ją właśnie o d w s c h o d u . P o długich o b s e r w a c j a c h w y b i e r a ­ my najodpowiedniejszy, naszym zdaniem, wariant. 19 l i p c a s c h o d z i m y d o o b o z u b a z o w e g o . S p o ­ t y k a m y t u pozostałych uczestników w y p r a w y i w s p ó l n i e z n i m i układamy p l a n dalszej działalności. Ś w i e ż o p r z y b y ł a piątka ma w e j ś ć n a przełęcz w g r a n i P i k u W a ż a P s z a ­ w e l a , przenieść przejętą p r z e z n a s ż y w n o ś ć n a wysokość 5800 m i w y k o p a ć t a m j a m ę . P o z o s t a l i p o w i n n i o s t a t e c z n i e ustalić drogę n a grań P i k u N e h r u . Po jednodniowym odpoczynku ruszamy w i ę c p o n o w n i e w górę L o d o w c a D z i k i e g o , a następnego d n i a r o z p o c z y n a m y akcję. D w ó j k a I w a n o w — Mysłowskij w y c h o d z i n a z w i a d i prawie natychmiast ginie n a m z oczu w gę­ stej m g l e . W i e c z o r e m d o w i a d u j e m y się o r e ­ z u l t a t a c h z w i a d u — n a s i k o l e d z y p r z e s z l i 14 s k a l n y c h w y c i ą g ó w i osiągnęli śnieżny s t o k .

C o d a l e j ? N a to m a m y odpowiedzieć Głu­ chów i j a . N a z a j u t r z świeci słońce. S z y b k o p r z e c h o ­ dzimy przygotowany wczoraj odcinek. Póź­ n i e j ukazują się p r z e d n a m i n a z m i a n ę to s t r o m e , t o połogie śniegi. P r z e d samą granią z a t r z y m u j e n a s l o d o w a ścianka. N i e m a m y r a k ó w , w i ę c d e c y d u j e m y się n a p o w r ó t , m a ­ jąc t e r a z pewność, że w e j ś c i e n a P i k N e h r u j e s t j e d y n i e kwestią t e c h n i k i . K o l e j n e z a d a n i e p o l e g a n a założeniu skła­ d u żywności p o d w i e r z c h o ł k i e m P i k u W a ż a P s z a w e l a — dzięki t e m u z m n i e j s z y się z n a c z ­ n i e ciężar n a s z y c h p l e c a k ó w p o d c z a s t r a w e r ­ s o w a n i a g r a n i . N i e bez z n a c z e n i a jest p r z y tym kwestia aklimatyzacji. Warto wspom­ nieć, że w a l p i n i z m i e r a d z i e c k i m a d a p t a c j a o r g a n i z m u do wejść wysokościowych u z y s k i ­ w a n a j e s t w t r a k c i e d w ó c h etapów działania. N a j p i e r w w c h o d z i się n a wysokość o k . 5000 m, t a m nocuje i nazajutrz w r a c a do bazy. W d r u g i m e t a p i e osiąga się wysokość o k . 6000 m . W p r z e r w a c h w a k c j i alpiniści p o d ­ d a w a n i są b a d a n i o m l e k a r s k i m . O s t a t e c z n e z e z w o l e n i e n a udział w a t a k u n a s z c z y t z a ­ leży o d w y n i k u t y c h badań o r a z o d o b s e r w a ­ c j i z a c h o w a n i a się o r g a n i z m u w c z a s i e w e j ś ć a k l i m a t y z a c y j n y c h . W bazie spotykamy k o ­ legów, którzy przynieśli t y m c z a s e m żywność n a wysokość 5900 m , a p o d n i u o d p o c z y n k u mają wyruszyć z a n a m i . Opuszczamy obóz. Początkowo idziemy s z y b k o — d r u g i e g o d n i a osiągamy j a m ę n a wysokości 5900 m . T r z e c i dzień p r z y n o s i p o ­ g o r s z e n i e p o g o d y , a l e rozpięte p r z e z p o p r z e d ­ n i k ó w k a w a ł k i l i n ułatwiają n a m o r i e n t a ­ cję i wspinaczkę. W i e c z o r e m w s z y s c y , z w y ­ j ą t k i e m W . I w a n o w a , są p r z e k o n a n i , że j e ­ steśmy n a wysokości 6500 m . N i e m a to zresztą — w e d ł u g m n i e — w i ę k s z e g o z n a c z e ­ n i a . N a w e t gdybyśmy byli na wysokości 6300 m , j a k t w i e r d z i I w a n o w , i t a k p o w i n ­ niśmy zdążyć w e j ś ć n a s z c z y t i zejść — t o t y l k o 600 m e t r ó w , a w r o k u 1962, p o d c z a s wejścia n a P i k G a r m o , udało się n a m p o k o ­ nać j e d n e g o d n i a p o n a d 1000 m e t r ó w w g ó r ę i w dół. A j e d n a k następny dzień p r z y n o s i r o z c z a r o w a n i e . D o g o d z i n y 16 i d z i e m y w gó­ rę, choć c o r a z b a r d z i e j staje się j a s n e , że n a s z c z y t n i e w e j d z i e m y . Z a c z y n a sypać śnieg. Z o s t a w i a m y ż y w n o ś ć p o d skalną ścianką i z a c z y n a m y schodzić. W z a m i e c i p o r u s z a m y się p o w o l i , z t r u d e m też o d n a j d u j e m y n a ­ m i o t . N i e m a m y już sił a b y zejść niżej. Z o ­ s t a j e m y u k a r a n i , z a zarozumiałość, a l e m i m o to m a m y szczęście, że obyło się b e z w y ­ padku. 30 l i p c a s p o t y k a m y się w s z y s c y w b a z i e . G r u p a , która w y r u s z y ł a d z i e ń p o n a s , także n i e dotarła do s z c z y t u , l e c z przeniosła ż y w ­ ność n i e c o w y ż e j niż m y , w s z y s t k o j e s t w i ę c p r z y g o t o w a n e d o decydującego a t a k u n a P o biedę. P r z e d n a m i k i l k a dni odpoczynku. T r z e b a w t y m czasie rozwiązać b a r d z o w a ż ­ ną kwestię. P o n i e w a ż p i e r w o t n i e z a m i e r z a ­ liśmy startować w d w ó c h k l a s a c h — w y s o ­ kościowej i t r a w e r s o w a ń , w g r u p i e m i a ł o n a s być dziesięciu, z g o d n i e z w y m a g a n i a m i

2U

d l a k l a s y wysokościowej. L e c z teraz w grę wchodzi tylko trawersowanie. Zgodnie z re­ gulaminem mistrzostw Z S R R w alpinizmie, zespół startujący p o w i n i e n się w i ę c składać z 8 osób. J e d e n z p l a n o w a n y c h c z ł o n k ó w g r u p y wyjechał w A l p y — jest nas dzie­ więciu, m u s i m y z a t e m w y e l i m i n o w a ć jedną osobę. C z y n i m y to drogą l o s o w a n i a . Biorą w n i m udział c i , którzy wnieśli n i e c o m n i e j s z y wkład w przygotowanie w y p r a w y . L o s o k a ­ z u j e się n i e p r z y j a z n y d l a W . G ł u c h o w a . 2 sierpnia helikopter przewozi nas na b r z e g j e z i o r a I s s y k - k u l . K i l k a d n i spędzamy kąpiąc się, p ł y w a j ą c n a k a t a m a r a n a c h i j e ­ dząc szaszłyki. P o n i e w a ż w t y m c z a s i e p s u j e się p o g o d a , d o b a z y w r a c a m y z j e d n o d n i o ­ w y m opóźnieniem. K i e r o w n i k służby r a t o w ­ niczej naszej e k s p e d y c j i , Nikołaj Szałajew, w i t a n a s p o t o k i e m w y r z u t ó w ; uważa, że z a mało poważnie p o d c h o d z i m y do t a k t r u d n e ­ go przedsięwzięcia j a k n a s z e . W i e c z ó r u p ł y ­ w a w n i e n a j l e p s z e j a t m o s f e r z e , choć w s z y s t ­ k i c h p o d n i e c a m y ś l o m a j ą c y m nastąpić a t a ­ ku. 7 sierpnia. Ostatnie przygotowania. W a l a Iwanow i Wiktor Maksymow rozdzielają sprzęt. W y c h o d z i m y — j a k m ó w i ą u n a s — w e d ł u g z a c h o d n i e g o z w y c z a j u : n i e całą g r u ­ pą, a trójkami, w m i a r ę gotowości. Z g o d n i e z p l a n e m m a m y iść d z i s i a j t y l k o 2 g o d z i n y , a l e śnieg zasypał w s z y s t k i e ślady i m i e j s c e b i w a k u osiągamy d o p i e r o w t r z y i pół g o ­ d z i n y . P o d r o d z e opadają m n i e w ą t p l i w o ś c i : j e s t już b a r d z o późno, w s z y s t k i e zespoły, k t ó ­ r e w t y m r o k u p l a n o w a ł y wejście n a P i k P o b i e d y , w y k o n a ł y już s w e z a d a n i a , n a s z c z y ­ c i e b y ł y też d w i e k o b i e t y — L u d m i ł a A r g a n o w s k a j a i G a l i n a R o s z a l s k a j a . D r o g a , którą wybraliśmy, należy d o n a j t r u d n i e j s z y c h . C z y zdążymy p r z e d końcem sezonu? 8 s i e r p n i a . R a n o widoczność j e s t b a r d z o zła, śnieg głęboki. Przejście l o d o w c a , k t ó r e z w y ­ k l e z a j m o w a ł o n a m 30 m i n u t , ' dziś t r w a 2 g o d z i n y . W ciągu d n i a p r z e c h o d z i m y l e d w i e 14 w y c i ą g ó w ; d a j e się w e z n a k i ciężar p l e ­ caków. W i e c z o r e m w s z y s c y są b a r d z o z m ę ­ c z e n i . D w ó j k a M a k s y m o w — P u t r i n zakłada ślad w górę, a ż e b y j u t r o szło się l ż e j , p o z o ­ s t a l i rozstawiają n a m i o t y . S t a r a m y się jeść j a k n a j w i ę c e j '—• t r z e b a odzyskać siły i o d ­ ciążyć p l e c a k i . C z e k a n a s w i e l e d n i ciężkiej pracy. 9 s i e r p n i a . W y c h o d z i m y około g o d z i n y 9. Śnieg n i e j e s t t a k w i l g o t n y , j a k w l i p c u , l e c z s y p k i , m i e j s c a m i sięga do p a s a . B a r d z o t r u d ­ n o poruszać się w górę. C o parę m i n u t z m i e ­ n i a m y p r o w a d z e n i e . W końcu u d a j e się n a m wyjść n a śnieżne p l a t e a u w g r a n i . T u nastę­ puje o d p o c z y n e k . D a l s z a d r o g a znów jest b a r d z o męcząca, n i k t n i e k w a p i się d o p r o ­ w a d z e n i a . G d y t y l k o z n a j d u j e m y się w m i e j ­ s c u osłoniętym o d w i a t r u , większość z n a s c h c e zostać n a b i w a k . L e c z t e r a z u j a w n i a się w o l a i stanowczość n a s z e g o k i e r o w n i k a : i d z i e ­ m y dalej! Idziemy dalej, m i j a m y n i e w i e l k i e w z n i e s i e n i e w g r a n i , zjeżdżamy n a przełączkę. N i e o c z e k i w a n i e z n a j d u j e m y szeroką p l a t ­ formę, n i e m a w i a t r u . R o z s t a w i a m y w i ę c n a -

mioty, a dwójka D o b r o w o l s k i j — M a k s y m o w u d e p t u j e n a d a l ślady. W i e c z o r e m łączymy się z bazą, m e l d u j e m y , że w s z y s t k o w p o ­ rządku. 10 s i e r p n i a . Jesteśmy n a wysokości 5600 m . Śnieg t u już n i e r o z t a p i a się, w i ę c w k ł a d a m y s p e c j a l n e ciepłe b u t y , a te, w których szliś­ m y dotychczas, zostawiamy. Dalsza droga p r o w a d z i ostrą śnieżną grzędą z n a w i s a m i w y c h y l o n y m i k u w s c h o d o w i . Wychodzą W . I w a n o w i E . M y s ł o w s k i ] ; u m a w i a m y się, że p o z o s t a l i ruszą d o p i e r o w t e d y , g d y p i e r w s i miną duży n a w i s . C z e k a m y d o d r u g i e j p o południu — idąca d w ó j k a d o p i e r o zbliża się do n a w i s u . Z a c z y n a padać gęsty śnieg. R a ­ d z i m y , co czynić d a l e j . Jeśli w y r u s z y m y , m o ­ że powstać n i e b e z p i e c z n a s y t u a c j a : n a s t r o ­ m y m s t o k u n i e będzie m i e j s c a n a r o z s t a w i e ­ n i e n a m i o t u . W o ł a m y E d i k a , żeby w r a c a l i , a l e o n i właśnie p r z y s p i e s z y l i i zniknęli gdzieś d a l e k o . Mają ciepłe r z e c z y , p r y m u s , łopatkę d o k o p a n i a j a m y — m o ż e m y się o n i c h n i e niepokoić. 11 s i e r p n i a . N a d a l p a d a śnieg, a l e w y j ś ć t r z e b a . S t o k j e s t b a r d z o s t r o m y , n i e można odejść n a k r o k o d g r a n i . P o d cienką w a r s t w ą śniegu o b l o d z o n e skały — t r u d n o w y m y ś l i ć coś g o r s z e g o . W i a t r z b i j a z nóg, o b l e p i a t w a ­ r z e l o d e m . K i l k a k r o t n i e w p a d a m d o pęknięć w nawisach. H a k i wbite wczoraj przez Walę i E d i k a ułatwiają n a m p o r u s z a n i e się. T y m ­ c z a s e m o n i są już z n a c z n i e w y ż e j , z a c z y n a ­ ją kopać j a m ę śnieżną. D o g a n i a m y i c h i w ł ą ­ c z a m y się d o p r a c y . P r z e b i e g a o n a s p r a w n i e : piłami z d u r a l u m i n i u m n a c i n a się śnieg a p o t e m w y b i e r a łopatami n a głębokość c z ł o w i e ­ k a . M a j ą c 2 piły, w ciągu 1-2 g o d z i n można w y k o p a ć w y g o d n ą j a m ę d l a ośmiu l u d z i . 12 s i e r p n i a . Dzień słoneczny. Z n ó w p r o ­ wadzą M y s ł o w s k i j i I w a n o w ; wieczorem otrzymają z a to nagrodę. M i j a m y n a j p i e r w 6 0 - m e t r o w y ś n i e ż n o - l o d o w y próg, p o t e m pół wyciągu stromego (70°) l o d o w e g o s t o k u i w y c h o d z i m y n a o d c i n e k połogi. W i a t r i w y ­ sokość 6200—6400 m dają się w e z n a k i ; chęt­ n i e z a n o c o w a l i b y ś m y t u t a j , a l e poznaliśmy już d o b r z e c h a r a k t e r k i e r o w n i k a i n i k t n i e m a o c h o t y t e g o zaproponować. Osiągamy s t r o m e a l e ł a t w e skały i p o r u s z a m y się dość s z y b k o . D o c h o d z i szósta w i e c z o r e m , n i e m o ­ ż e m y znaleźć d o g o d n e j p l a t f o r m y biwako­ wej. E d i k i d z i e wciąż pierwszy. W p e w n y m m o m e n c i e woła, że jest p l a t f o r e m k a , a l e z n a ­ jąc go w i e m , że d l a w s z y s t k i c h m i e j s c a t a m n i e s t a r c z y . T r z y o s o b y idą w i ę c w górę, a p o z o s t a l i w y k o p u j ą p l a t f o r m ę w śnieżnym s t o k u . Ł ą c z y m y się z bazą, m e l d u j e m y , że w s z y s t k o w porządku. W i a t r w c i ą ż s z a l e j e , a l e n a m i o t y są m o c n e i s z c z e l n e , śpimy w i ę c spokojnie. 13 s i e r p n i a . R a n k i e m o k a z u j e się, że k o l e ­ d z y spędzili n o c z n a c z n i e g o r z e j niż m y , p r a w i e n a siedząco. M i m o f a t a l n e j p o g o d y z ulgą p o w i t a l i dzień i s z y b k o p o s z l i w górę. Prowadzą I w a n o w i Mysłowskij. W s p i n a m y się w s k a l e — w A l p a c h l u b n a K a u k a z i e byłaby to d r o g a „ c z w ó r k o w a " , l e c z t u t a j , n a wysokości 6500-6600 m , trudności o d c z u ­

w a się z n a c z n i e s i l n i e j . Wzrastają odległości między dwójkami. J a i P u t r i n i d z i e m y n a końcu. S p a d a śnieg, z a s y p u j e ślady, n i e w i e ­ m y , którędy p o s z l i p o p r z e d n i c y , n i e m a m y a n i j e d n e g o h a k a . Cały dzień g o n i m y idących z p r z o d u , w końcu z a p a d a m r o k i n i e m o ­ ż e m y iść d a l e j . W o ł a m y , a b y zjechał d o n a s ktoś z góry i wskazał drogę. Z j e ż d ż a n i e ­ zmordowany Edik. G d y docieramy wreszcie do p r o w i z o r y c z n i e w y k o p a n e j j a m y , w s z y s c y są t a k zmęczeni, że n i k t n i e m o ż e się z m u ­ sić, a b y ją powiększyć. Ś p i m y w i ę c w c i a s n o ­ cie i n i e w y g o d z i e . 14 s i e r p n i a . P r z e d n a m i s t r o m y o d c i n e k Dobro­ przedszczytowy. P i e r w s i wychodzą wolskij i P u t r i n , za n i m i G a l k i n i M a k s y ­ m o w . J a z K u s o w y m r u s z a m y około d w u n a ­ s t e j . O k a z u j e się, że o d w i e r z c h o ł k a Piku N e h r u (6742 m ) dzielił n a s z a l e d w i e w y c i ą g trudności... Z o s t a w i a m y n a s z c z y c i e t r a d y c y j ­ ną notatkę — jesteśmy w s z a k j e g o z d o b y w ­ c a m i ! K i l k a zdjęć f o t o g r a f i c z n y c h i s z y b k o r u s z a m y śladem k o l e g ó w idących już nie przebytą dotąd granią w stronę P i k u W a ż a P s z a w e l a . O 3 p o południu s t a j e m y n a b i w a k . M i e j s c e jest słoneczne i z a c i s z n e . W a l a I w a ­ n o w p i s z e reportaż d l a p r a s y i telewizji. W s p o m n ę jeszcze, że t e g o d n i a n i e poszczę­ ściło się G a ł k i n o w i •— w i a t r zdmuchnął m u u l u b i o n y sweter i rękawice zrobione przez żonę — n a południe, d o C h i n . 15 s i e r p n i a . R a n o widoczność jest dość k i e p ­ ska, wychodzą d w i e dwójki, pozostali jeszcze śpią. R u s z a m y jakiś czas później, śnieg z a ­ sypał ślady i z n ó w m a m y kłopoty ze z n a l e ­ z i e n i e m d r o g i — n a s z e r o k i c h śnieżnych p o ­ l a c h ł a t w o zabłądzić. W r e s z c i e doganiamy k o l e g ó w . W południe jesteśmy p o d s z c z y t e m W a ż a P s z a w e l a . C z w ó r k a t r a w e r s u j e północ­ n y stok, a b y zabrać p r z y g o t o w a n ą wcześniej żywność, p o z o s t a l i , biorąc część r z e c z y k o l e ­ gów, idą n a s z c z y t . Z e z n a l e z i o n e j w k o p ­ c z y k u n o t a t k i d o w i a d u j e m y się, że w c z a s i e zejścia z P i k u P o b i e d y z a c h o r o w a ł i umarł j e d e n z alpinistów czelabińskich. S m u t n a wiadomość. N a n o c l e g z a t r z y m u j e m y się p o d s z c z y t e m , na platformie wydeptanej przez poprzedni­ k ó w . T u kończy się n i e z n a n e — d a l s z a d r o g a jest już o p i s a n a . 16 s i e r p n i a . Dziś i d z i e m y granią w stronę P i k u Pobiedy. Wieczorem okazuje się, że m a m d r e s z c z e , b o l i m n i e gardło. P r z y p o m i ­ n a m sobie, że w r o k u 1962, p o d c z a s w y p r a ­ w y n a P i k Komunizmu, lekarz wyprawy bryt y j s k o - r a d z i e c k i e j , G r a e m e N i e o l , też z a c h o ­ r o w a ł , a l e z pomocą l e k a r s t w z w a l c z y ł c h o ­ robę. W n o c y piję w i e c gorącą herbatę ze s p i r y t u s e m , gorące m l e k o i r a n o czuję się n a t y l e d o b r z e , b y iść n a s z c z y t P i k u P o b i e ­ d y (7439 m ) . N a z a c h o d n i m wierzchołku, n i ż ­ s z y m o d najwyższego p u n k t u o 9 m e t r ó w , obok k o p c a szczytowego stoi popiersie L e n i ­ n a . W y k o n u j e m y t r a d y c y j n e zdjęcia i r u s z a ­ m y d a l e j . O 18 s c h o d z i m y drogą z d o b y w c ó w do wysokości 7000 m , z a t r z y m u j e m y się n a n o c l e g . T r o c h ę niżej w i d z i m y alpinistów z l e n i n g r a d z k i e g o „ S p a r t a k a " , którzy w e s z l i n a

21

s z c z y t dzień wcześniej, W t y m m i e j s c u p o ­ s t a n a w i a m y się rozdzielić. Zespół n a d a l b ę ­ dzie kontynuował t r a w e r s o w a n i e grani — aż d o przełęczy C z o n t e r e n ; D o b r o w o l s k i j , M a ­ ksimów i j a s c h o d z i m y do bazy. 18 s i e r p n i a . D o p ę d z a m y zespół „ S p a r t a k a " i s c h o d z i m y r a z e m do wysokości 5600 m . P o ­ została część n a s z e g o zespołu t r a w e r s u j e w t y m c z a s i e wschodnią grań P i k u Pobiedy, wchodzi na P i k Sowietskoj A r m i i i zatrzy­ m u j e się n a b i w a k p o d s z c z y t e m W o s t o c z n o j Pobiedy. 19 s i e r p n i a . Zeszliśmy d o b a z y „Spartaka", t y m c z a s e m n a s i t o w a r z y s z e osiągnęli P i k W o ­

NOTATKI I CIEKAWOSTKI

stocznoj P o b i e d y , obniżyli się n a przełęcz Czonteren i zeszli n a lodowiec Zwiezdoczka. W d n i u 20 s i e r p n i a o g o d z i n i e 10 p r z e d południem spotkaliśmy się w s z y s c y w o b o z i e n a s z y c h l e n i n g r a d z k i c h k o l e g ó w ze „ S p a r t a ­ k a " , a w c z t e r y g o d z i n y później b y l i ś m y już w swojej bazie i przyjmowaliśmy gratulacje o d s w o i c h t o w a r z y s z y . B y ł y w o k ó ł n a s ży­ c z l i w e t w a r z e , a n a d bazą śnieżne o l b r z y m y wspaniałego P a m i r u . Tak zakończyła się j e d n a z najpiękniejszych m o i c h p r z y g ó d w górach — t r a w e r s o w a n i e g r a n i P i k u P o b i e ­ dy, połączone z p i e r w s z y m w e j ś c i e m n a d z i e ­ w i c z y dotąd P i k D . N e h r u . Tłumaczyła M.jria Mikołajczyk

=====

Nasi francuscy przyjaciele L u c i e n Devies, prezes F F M i honorowy p r e z e s C A F , o d z n a c z o n y został 4 l i s t o p a d a 1970 r. k o m a n d o r i ą O r d e r u Zasługi (Ordre du Merite). A n d r e Contamine, profesor E N S A , serdeczny opiekun wszystkich polskich alpi­ nistów p r z e b y w a j ą c y c h u stóp M o n t B l a n c , którego gościliśmy u n a s d w a l a t a t e m u , w y ­ różniony został o r d e r e m ( o f i c e r s k i m ) Palmes Academiąues. D l a o b u serdeczne g r a t u l a c j e ! Cap)

Club Alpin Francais W d n i u 31 g r u d n i a 1969 r. l i c z b a c z ł o n k ó w C A F , z r z e s z o n y c h w 58 s e k c j a c h , w y n o s i ł a 53 797, s a m e t y l k o 4 s e k c j e r e j o n u P a r y ż a skupiają b l i s k o 12 500 osób. P r z y p o m n i j m y , że C A F jest „stowarzyszeniem górskim w s z y s t k i c h sezonów i w s z y s t k i c h p o z i o m ó w ; o d szkółek n a r c i a r s k i c h d o r a j d ó w w y s o k o ­ górskich, o d szkółek w s p i n a c z k o w y c h do a l ­ p i n i z m u e k s t r e m a l n y c h trudności". N a s ^ y m dorocznym walnym zgromadzeniu zarząd C A F stwierdził, że n a j w a ż n i e j s z y m i s u k c e s a ­ m i z a g r a n i c z n y m i f r a n c u s k i c h alpinistów w 1969 r. b y ł y : przejście północnego f i l a r u S z a chaura oraz eksploracja m a s y w u C i l o D a g h w T u r c j i . C A F i F e d e r a t i o n F r a n c a i s e de l a M o n t a g n e p r z y g o t o w u j ą n a r o k 1971 w y p r a ­ w ę himalajską (zob. s. 43).

Lodowce szwajcarskie P o s e r i i k i l k u n a s t u ciepłych sezonów l e t ­ n i c h , które zaczęły się w r. 1942, o b s e r w o w a ­ n o w A l p a c h p r o c e s stałego k u r c z e n i a się l o ­ d o w c ó w . W l a t a c h pięćdziesiątych z j a w i s k o to uległo p e w n e m u z a h a m o w a n i u , a l e j e s z c z e w r o k u o b l i c z e n i o w y m 1963—64 m i a ł m i e j s c e s i l n y s p a d e k ogólnej m a s y l o d ó w . O d t e g o c z a s u z a r y s o w a ł a się w y r a ź n a p o p r a w a i dziś można już m ó w i ć o s t a b i l i z a c j i l o d o w c ó w w Alpach. Ostatni raport K o m i s j i Lodowcowej S N G wykazuje, że w r o k u o b l i c z e n i o w y m 1968—69 w A l p a c h S z w a j c a r s k i c h 28 l o d o w ­ c ó w posunęło się d o p r z o d u , 6 stało w m i e j ­ s c u , a 69 skróciło długość języka. N a t o m i a s t

wyraźne tendencje p r z y r o s t o w e wystąpiły w ogólnej objętości (masie) lodów. N a j w i ę k s z y z l o d o w c ó w a l p e j s k i c h , A l e t s c h , w d n i u 30 września 1969 r. z a j m o w a ł o b s z a r 123,71 k m . 2

CM

Croz czy Walker? J a k s t w i e r d z a L u c i e n D e v i e s , opierając się n a o p i n i a c h s z e r e g u zespołów, które w o s t a t ­ n i m c z a s i e d o k o n y w a ł y przejść F i l a r u C r o z a n a G r a n d e s Jorasses, obecnie d r o g a t a jest t r u d n i e j s z a , niż przejście F i l a r u W a l k e r a . D e v i e s p r z y p o m i n a , że zespół C a s s i n a , który j a ­ k o p i e r w s z y o t w o r z y ł d r o g ę o d północy n a P o i n t ę W a l k e r , użył 50 h a k ó w , z c z e g o 25 p o ­ zostało w ścianie. D z i s i a j n a d r o d z e u l o k o ­ w a n y c h jest n i e m n i e j niż 120 haków, co n i e ­ z w y k l e ułatwia w s p i n a c z k ę w p a r t i a c h s k a l ­ n y c h — n a tej d r o d z e n a j t r u d n i e j s z y c h . Cap)

Konkurencyjny festiwal W D i a b l e r e t s w S z w a j c a r i i odbył się l a t e m 1970 r. I M i ę d z y n a r o d o w y F e s t i w a l F i l m ó w A l p i n i s t y c z n y c h z udziałem 28 f i l m ó w z 5 krajów, m . i n . ze Związku Radzieckiego. P i e r w s z ą nagrodę o t r z y m a ł f i l m R e n e D e s m a i s o n a z z i m o w e g o przejścia F i l a r a F r e n e y w masywie Mont Blanc. Festiwal w Diable­ r e t s w y r a ź n i e d u b l u j e identyczną i m p r e z ę f i l ­ mową w T r e n t o w e Włoszech, posiadającą już przeszło 15-letnią tradycję.

Rysunki M. Szczęsnego W zakopiańskim K l u b i e M P i K c z y n n a b y ­ ła n a p r z e ł o m i e l a t 1970 i 71 w y s t a w a m a ­ l a r s t w a i r y s u n k u M a r k a Szczęsnego, człon­ k a K o ł a Zakopiańskiego K W . W c i e k a w y c h rysunkach dominowała tematyka górska. W a r t o podać, że M a r e k Szczęsny j e s t r ó w ­ nież a u t o r e m p r o j e k t u n o w e j o d z n a k i p r z e ­ w o d n i k ó w tatrzańskich, w z o r o w a n e j n a „bla s z e " z kozicą, będącej d z i e ł e m W a l e r e g o E l j a sza Radzikowskiego, a wprowadzonej w 1902 r o k u . M.

Jagiełło

Polish alpinists at ihe summit of M a l u b i t i n g North in the Karakoram (1969). Photo: Andrzej Kuś

FROM POLANO TO KARAKORAM In 1939

two

Polish

alpinists

were

the

first

human

beings to set foot on the

extremely difficult of access summit N a n d a Devi East (7,434 m). In 1960 Poles were members of the successful expedition to D h a u l a g i r i (8,167 m). Two years ago a Polish 3-men group conąuered the virgin peak of M a l u b i t i n g North in Karakoram (6,843 m). Proceeding with the H i m a l a y a n activity the Polish High M o u n t a i n Club (Klub W y ­ sokogórski) prepared a large national expedition for 1971. Their aim was to a t t e m p t one of the highest mountaineering

Earth's

association

peaks

so

in Poland

far

unconquered. Our Club is the

and one of the

pedition has been organized to mark the 1 0 0

th

oldest

largest

in Europę. This

ex-

anniversary of the Club's beginnings,

Karakoram — a melodious word first used by merchants travelling between the East a n d West. For an alpinist it represents a true mountainous paradise situated in the very

heart

of

Asia,

on

the Baltoro glacier only K2 (8,611 m -

the flank of the great H i m a l a y a n chain.

Here —

above

rise four g i a n t eight-thousanders including the magnificent

28,250ft.), the second

highest

peak

on

our

Planet.

Spectacular

pyramids built of ice and rock girdle round the glacier trail of Hispar in the northern part of the ridge. The Earth's three highest peaks so far u n c o n q u e r e d : Gasherbrum III (7,952 m), Khinyang Chhiish (7,852 m), a n d Batura Mustagh I (7,785 m) also belong to the Karakoram

rangę.

The present Polish expedition intends to enter the fascinating a n d most peaceful competition

among

the alpinists

of the various

countries

to conguer

the

highest

points on our Planet. This w o u l d be

po-

ssible thanks to the permission for m o u n taineering activity in the year 1971 kindly granted

by the Government

of the Paki­

stan Republic. Twe!ve parts

Polish

of

the

expedition

climbers

country under

the

Andrzej Z a w a d a , an of Warsaw. W i t h in

the

Tatras,

from

take

various

part

in

the

leadership

of

experienced

their

Alps

top

and

climber

achievements Caucasus

and

their exploration ascents in the course of expeditions to H i n d u Kush, Pamirs, K a r a ­ koram a n d the polar regions they

placed

themselves a m o n g the best European a l ­ pinists a n d proved themselves c a p a b l e to undertake The

even

the

expedition

most

is

difficult

tasks.

accompanied

by

a

Polish c a m e r a m a n a n d a Pakistani Liaison Officer. The

organizing

pedition

has

of

been

such

a

possible

major

only

ex-

due

to

the honest two years' effort of the entire High Mountain the

General

Tourism,

the

Foreighn and

Club. Special g r a n t

Committee support

Affairs,

enterprises,

for

of

the

and

Ministry

authorities, and

from

Sport

of

institutions,

finally

the

hard

currency f u n d d o n a t e d by dr Julian

God­

The Tatras are only high mountains in Poland — magnificient hiking a n d skiing area providing excellent training opportunities for summer a n d winter climbing. Photo shows the group of Mięguszowieckie Peaks (2,438 m) above Morskie Oko, right - the sharp peak of Mnich (2,068 m ) . Photo: Lucjan Saduś

lewski, the honorary member of our Club a n d a known patron of the Polish c u l t u r e — all t h a t

has created a firm

basis for

a

successful execution of our venture. High food,

-

altitude

and

equipment,

medicaments

—

clothing, everything

produced in Poland — have been put at the

expedition's

disposal.

Among

the

4.5 tons of e q u i p m e n t the f o l l o w i n g items deserve

particular

attention:

models of H i m a l a y a

tents

special

manufactured

by the well known Technical a n d Touristic Equipment oxygen

Producers

gear,

at

Legionowo, the

radio-telephones,

light-

weight pack carriers, down c l o t h i n g , a n d excellent

Polish

food

long

before

re-

To-day

when

the

alpinists

by Poland's

are

setting

manufactured

biggest truck factory at Sta­

rachowice, when they are b o a r d i n g piane for

Pakistan

best of success!

-

o l a n d is a typical Iow country — the high mountains occupy only 0 . 1 % of her a r e a

a n d they do not exceed In spite

of

alpinism

date

we wish them

their the

that

the

far

2,500 m in

traditions

back

and

height.

of

its

Polish

has

con-

tributed greatly to the wor!d's mountain

ex-

ploration. S. Staszic

was

the

first

Polish

mountain

climber of note in the Tatra Mountains made

his

climbs

in

the

years

who

between

1 8 0 3 - 1805 a n d the poet A n t o n i

Malczewski

is

the

regarded

alpinism.

cognized on the w o r l d markets. out by a STAR A-29 truck

P

as

forerunner

In 1818 he was

of

the first

Polish man

climb the northern peak of Aiguille du above later

Chamonix he

became

M o n t Blanc

(3,795 m) the

8*

n

a n d a few tourist

(4,807 m), the highest

peak. D u r i n g the 1 9

t n

to

to

Midi days reach

European

century Poland was an

occupied country a n d her sons were scatter-

Short History of Polish Alpinism ed all over the w o r l d . In 1830 Edmund Strze­

organization. I n 1873 the Tatra

lecki

(Towarzystwo

m a d e the first

ciuszko

(2,225 m),

ascent

garded

Koś­

Tatrzańskie)

in

in 1903 t h e Touristic Section was organized in this association — the direct forerunner of

highest

as the pioneer

peak

of the alpinism

in

our

High

Mountain

Club

South America was exploring the Andes. In

ski).

1850 Józef Chodźko with a group of cosacks

„Taternik"

the alpinistic

climbed the G r e a t A r a r a t (5,156 m — second

still being

published.

ascent), a n d two years later Józef made

t h e first

or

Association

was f o u n d e d a n d

Ignacy Domeyko re-

the

Australia. A t that time

of M o u n t

second

Czarnota

ascent

of the

(Klub

In 1907 the Section

After

World

Wysokogór­

began

publishing

magazine

which is

W a r I the Polish

climbers

realized that the futurę of the Polish alpinism

highest peak in Iran — D e m a v e n d (5,670 m ) .

must lie outside the Tatra mountains.

Concurrently the Alps were being explored by

effort went into organizing expeditions to the

the Poles — some more noteworthy

climbers

in the second half of the 1 9 ' " century were Aleksander Antoni

Rzewuski

Rydzewski

(Bernina,

Silvretta),

(Bergell), a n d the Smolu-

Alps,

Caucasus,

a n d outside

the

in

1934 were

more

than

excellent:

height

the entire American continent —

interest

in the

mountains

resulted in the f o u n d i n g of a mountaineering

new

ascents of some peaks exceeding 6,000 m in

chowski brothers, M a r i a n a n d Tadeusz (about increased

European

continent. The results of the Andes expedition

20 new ascents in the Dolomites). The

Much

including

the third

(6,770 m ) , a n d the 8 ' peak

h

of the American

highest

peak

of

Mercedario

ascent of t h e highest continent —

Aconca-

gua

(6,960 m) -

and

Spitzbergen

favourable second

by a new route. The Atlas expeditions

results. At

Polish

the

brougth

end

expedition

of

other

1936 the

consisting

only

of

mountains, virgin

Our

alpinists

six-thousanders

conquered

and

they

several

also

made

the second ascent — few days after a Japanese team - of Noshaq (7,492 m), the highest

four men set out to the Andes. They climbed

peak

several virgin six-thousanders — a m o n g others

four later expeditions (1962, 1963, 1966, 1968)

Nevado

Tres

the Polish groups were first to explore almost

Cruces (6,630 m), a n d the crowning touch to

all of the valleys of the W a k h a n part of the

this

Pissis

(6,780 m)

expedition

was

second highest nents

Ojos

and

the

Nevado

first

ascent

of

the

peak of the American conti-

del

Salado

the

course

of

High Hindu Kush a n d they constructed

maps

which

basis

provided later alpinists with the

Szczepański and Justyn Wojsznis). In 1939 the

first human beings to set foot on the beauti-

Himalayas

ful summit Kohe-Tez (about 7,000 m) a n d the

to

be

Jan

During

for more detailed explorations. They were the

next

m —

Afghanistan.

A.

were

(6,630

in

explored.

Two

men of the 4-men group set foot on the sum­

second human

mit of the N a n d a

-Urgunt

kub Bujak

they

Kohe-

conquered

height, including several peaks almost reach-

that had been conquered up to that time but

ing up to 7,000 m. In the course of two ex-

of

highest

This

Also

another 12 virgin peaks exceeding 6,000 m in

seventh

Klamer).

beings to set foot on

(7,036 m).

peak

the

Janusz

Ja­

peaks

was

and

Devi East (7,434 m of those

if was also the most difficult one.

peditions

W o l d W a r II set back Polish alpinism

and

it was followed by a long period of recovering from this blow. Regular trips to the Alps a n d to the Caucasus were

resumed as

late

as 1956 but they very soon brought excellent results, such as the crossing of the

famous

Eiger face (1961). The Polish groups directed their attention to winter climbing making the first winter ascent of the pil la r of Les Droites (1963)

and

the

Contamine

route in

Aiguille

Verte (1965). Subsequently the Polish established

new

routes

the most magnificent faces

of

Cima

del

now

groups

classified

into

in the Alps — on Burel

in

the

the

Dolomites

(1967), on the north pillar of the Eiger (1968), on G r a n d Pillier d'Angle of the M o n t

Blanc

(1969) , on the north face of Grandes Jorasses (1970) ...

Every

world

of

Alps

and

tradition

summer

new

Polish

Dolomites that

these

the

press

telis

the

in

the.

achievements and

it

ascents

has

become

are

the

a

most

Poles

to

who

Noshaq

the

reached

the

total

number

summit

of

of this

mountain was 14, a n d one of them — Jerzy Potocki — lost his life there. Much has been accomplished Iran,

in

and

reached

Pik

and

the

the

mountains

Mongolia. Lenin

in the

event

of

1969 was

the

joint

into

virgin

the

Many

the

of

Pamirs

alpinistic of

have

(7,134 m), summer

Soviet-Polish

part

Turkey,

Poles

of

expedition

the

Pamir-Alai

rsountains where the Polish group conquered 13

virgin

peaks

including

Pik

Skalistyj

(5,621 m), the highest peak in that a r e a . The same

year

witnessed

the

first

Polish

ex-

pedition to the Karakoram, and that resulted in

the

conquering

of

Malubiting

North

(6,843 m) a n d in retreating in a snow storm from almost reaching the summit of the main peak. Thus and

our

achievements

wide-spread

They

are

over

sure

to

have

been

several evoke

great

continents. appreciation,

note-worthy accomplishments of the alpinistic

especially when it is realized that the Polish

season.

High M o u n t a i n Club with its 2,000

members

is one

alpinistic

The

post-war

expeditions

of

the

High

M o u n t a i n Club to the mountains of Iran, the Pamir-Alai, the are

of

major

Pamir

a n d the

importance.

The

Hindu first

Kush Polish

expedition into the H i n d u Kush organized in 1960 by Bolesław Chwaściński brought to the attention of

the

of the Afghan

entire part

Europę the of

these

beauties

magnificent

of

the

smallest

national

Clubs in the w o r l d . M a n y of these successes, in fact most of them during the later years, were are

made members

by the of

same

the

people

expedition

who

now

setting

out

for the magnificent Karakoram. Let us know they may achieve their Translated by

victory!

Grażyna

Niemczynow-Burchart

JERZY PIOTROWSKI W A C Ł A W CYWIŃSKI

Wspinaczki w górach Brazylii W s c h o d n i a część k o n t y n e n t u A m e r y k i P o ­ łudniowej, n a p r z e s t r z e n i o d dorzecza A m a ­ z o n k i p o Z i e m i ę Ognistą, n i e o b f i t u j e w w y s o ­ k i e góry. N a j w y ż s z e w z n i e s i e n i a w tej części k o n t y n e n t u znajdują się n a o b s z a r z e t a k z w a ­ nego „Systemu B r a z y l i j s k i e g o " , obejmujące­ go przeszło 5 500 000 k m i rozciągającego się pomiędzy 5 a 30 r ó w n o l e ż n i k i e m szerokości p o ł u d n i o w e j . T a r c z a „Systemu B r a z y l i j s k i e ­ g o " w z n o s i się o d w n ę t r z a lądu k u b r z e g o m O c e a n u A t l a n t y c k i e g o i p o s i a d a szereg m a ­ s y w ó w i p a s m górskich, z których n a j w y ż ­ sze przekraczają wysokość T a t r z a l e d w i e o k i l k a s e t m e t r ó w . Jeśli z c e n t r u m „Systemu B r a z y l i j s k i e g o " (Serra do M a r , S e r r a de M a n tiąueira, S e r r a d e Caparaó) zatoczyć koło o p r o m i e n i u 2500 k m , to w e w n ą t r z n i e g o n i e z n a j d z i e m y żadnych i n n y c h w y ż s z y c h gór. 2

V/śród s z e r e g u łańcuchów górskich, które t u n a p o t y k a m y , d w a szczególnie zasługują n a wjTÓżnienie, z a r ó w n o p o d w z g l ę d e m wyso­ kości, j a k też n i e z w y k l e ciekawej budowy geologicznej. Raj dla geologa Pierwszym z n i c h jest m a s y w Caparaó ( c z y t a j : K a p a r a - o ) , wznoszący się n a p o g r a ­ n i c z u stanów M i n a s G e r a i s i E s p i r i t o S a n t o , z najwyższym szczytem P i c o de B a n d e i r a ( S z c z y t S z t a n d a r u , 2884 m ) . D r u g i m co do wysokości j e s t m a s y w I t a t i a i a — góry A g u l h a s N e g r a s ( C z a r n e I g ł y ) w łańcuchu M a n t i ąueira, n a p o g r a n i c z u stanów M i n a s G e r a i s , R i o de J a n e i r o i S a o P a u l o , kulminujący w s z c z y c i e A g u l h a s o wysokości 2788 m (2821 m według W i e l k i e j Encyklopedii Powszechnej PWN). Osobliwością Caparaó j e s t j e g o uderzające podobieństwo d o m a s y w u R u w e n z o r i w A f r y ­ ce C e n t r a l n e j . R u w e n z o r i j e s t m a s y w e m z b u ­ dowanym ze skał staro-metamorficznych, gnejsów i łupków k r y s t a l i c z n y c h , i w z n o s i

A u t o r z y artykułu (20 l i p c a 1966).

na

szczycie Fot.

Pico

de

Bandeira

Jerzy

Piotrowski

się o około 3600 m p o n a d płaskowyż, z któ­ r e g o w y r a s t a . Caparaó leży w p u n k c i e s k r z y ­ żowania dwóch k i e r u n k ó w sfałdowań łupków k r y s t a l i c z n y c h , E N E — W S W oraz N N E — S S W , dokładnie w m i e j s c u , w k t ó r y m z a n i k a t a k z w a n a S e r r a d o M a r (Łańcuch M o r s k i ) . Caparaó, p o d o b n i e j a k R u w e n z o r i , j e s t m a ­ sywem z b u d o w a n y m ze skał metamorficz­ nych w i e k u archaicznego. Głównym typem skały j e s t t u g n e j s p o c h o d z e n i a g r a n i t o w e g o (ortognejs) z d o d a t k i e m skał towarzyszących, m.in. kwarcytów. M a s y w posiada d w a w y ­ raźne p o z i o m y z r ó w n a n i a e r o z y j n e g o , jeclen poniżej 900 m , d r u g i zaś n a wysokości 2000 m . Osobliwość w s k a l i ś w i a t o w e j stanowią g ó ­ r y A g u l h a s N e g r a s , będące d r u g i m c o d o wielkości o b s z a r e m występowania magmo­ w y c h skał a l k a l i c z n y c h . N a j w i ę k s z y n a ś w i e ­ cie m a s y w tego t y p u z n a j d u j e się n a p ó ł ­ w y s p i e K o l a w S k a n d y n a w i i , zajmując p o ­ w i e r z c h n i ę 1554 k m . A g u l h a s N e g r a s , jako m a s y w ciągły, obejmują 1450 k m , a p o n i e ­ w a ż są w y n i e s i o n e p o n a d p ł a s k o w y ż t r z e c i o ­ r z ę d o w y — odznaczają się n i e z w y k ł ą c z y s t o ­ ścią b u d o w y geologicznej. Wielkość m a s y ­ w ó w K o l a i I t a t i a i a ( A g u l h a s N e g r a s ) zasłu­ g u j e n a w y r ó ż n i e n i e z u w a g i n a to, że p o ­ wierzchnia wszystkich dziewięciu pozosta­ łych z n a n y c h n a z i e m i r e g i o n ó w tego r o d z a ­ j u n i e p r z e k r a c z a w s u m i e 1000 k m . 2

2

2

Jako ciekawostkę należy podać, że n a wierzchołku A g u l h a s N e g r a s n o r m a l n y k o m ­ pas najdosłowniej „wariuje". Zaburzenia m a g n e t y c z n e są t a k k o l o s a l n e , że dają o d c z y ­ t y różniące się o n i e m a l 180°, w zależności o d tego, c z y p o s t a w i m y kompas (Bezarda) bezpośrednio n a s k a l e , c z y też u n i e s i e m y go o półtora m e t r a k u górze. F l o r a i f a u n a obydwóch masywów jest sto­ s u n k o w o u b o g a , zwłaszcza j a k n a r e j o n y s u b ­ tropikalne. Charakterystyczny jest zupełny b r a k r y b w górskich p o t o k a c h , j a k r ó w n i e ż b r a k n i e t o p e r z y w s t r e f a c h górskich. W p a r ­ t i a c h s k a l i s t y c h n i e s p o t y k a się też zupełnie

27

węży j a d o w i t y c h , a z n i e j a d o w i t y c h wystę­ puje t y l k o jeden g a t u n e k z r o d z i n y C o l u b r i daes. Roślinność n a s k a l n a m a t y p o w o a l p e j ­ s k i c h a r a k t e r , p o d o b n i e zresztą j a k w górach Europy. Dziwy Czarnych Igieł W l i p c u 1966 r. w y b r a l i ś m y się s a m o c h o ­ dem z Sao P a u l o z z a m i a r e m dokonania k i l k u wspinaczek w grupie A g u l h a s Negras. Jedyne w t y m rejonie schronisko — A b r i g o R e b o u c a s , z n a j d u j e się dość w y s o k o (2350 m ) i otrzymać w n i m można pryczę b e z pościeli oraz możliwość s k o r z y s t a n i a z p i e c y k a gazo­ w e g o . P r o w i a n t y o c z y w i ś c i e t r z e b a mieć w ł a ­ sne. S c h r o n i s k o jest n i e w i e l k i e i w s e z o n i e b y w a często całkowicie zajęte, a l e n a r o z ­ ległej p o l a n i e p r z e d n i m można rozbić v/łasn y namiot. Zarówno n a nocleg w s c h r o n i ­ s k u , j a k i n a p o l a n i e , należy teoretycznie uzyskać z e z w o l e n i e z zarządu P a r k u N a r o d o ­ w e g o I t a t i a i a , o d d a l o n e g o o 66 k m (szosą) o d A g u l h a s N e g r a s . P i e r w s z e g o d n i a pojechaliś­ m y w i ę c d o P a r ą u e N a c i o n a l I t a t i a i a (390 k m od Sao Paulo), gdzie zwiedziliśmy p a r k oraz m u z e u m , p o c z y m , w r ó c i w s z y do a u t o s t r a d y „ V i a D u t r a " , udaliśmy się piękną asfaltową szosą a następnie górską drogą d o „ a c a m p a mento" przy A b r i g o Reboucas. W m u z e u m z w r ó c i l i ś m y szczególną u w a g ę n a żyjące n a t y m t e r e n i e w ę ż e i o w a d y , k t ó ­ re m o g ł y b y być d l a n a s n i e b e z p i e c z n e . A w i ę c p r z e d e w s z y s t k i m j e d e n z najgroźniejszych w ę ż y — „koralówka", w czerwono-żółto-nieb i e s k i e prążki (zabraliśmy ze sobą s t r z y k a w ­ kę i surowicę zakupioną u p r z e d n i o w I n s t y ­ t u c i e B u t a n t a n ) . D a l e j pająki z e słynną „ c z a r ­ ną w d o w ą " n a c z e l e —> k o s m a t y m , c z a r n y m o w a d e m w i e l k o ś c i t a l e r z a , m o g ą c y m skakać n a dużą odległość, którego ukąszenie j e s t śmiertelne. I n n y m r a z e m w tej s a m e j g r u p i e górskiej o m a l n i e rozjechałem samochodem przechodzącej p r z e z d r o g ę „czarnej w d o w y " , zaś n a a u t o s t r a d z i e B e l o H o r i z o n t e — S a o P a u l o rozjechałem k o r a l ó w k ę , n a w i a s e m m ó ­ Brazylii. w i ą c żyjącą n a w i e l u o b s z a r a c h Z owadów chyba najniebezpieczniejszy jest „ b a r b e i r o " — f r y z j e r , którego ukąszenie p o ­ w o d u j e nieuleczalną chorobę s e r c a i śmierć (choroba Chagasa). D l a obrony przed więk­ s z y m i z w i e r z ę t a m i zabraliśmy p i s t o l e t . Pierwszego dnia pobytu w Agulhas Negras w e s z l i ś m y granią n a zupełnie n i e o d w i e d z a n y s z c z y t C o u t o (2682 m ) , co zabrało n a m w wejściu i zejściu 5 g o d z i n . T e r e n b y ł n i e c o - , m o ż e c z a s a m i dość t r u d n y , często zachodziła konieczność p r z e d z i e r a n i a się p r z e z gęste z a ­ rośla. D r u g i e g o d n i a z d o b y l i ś m y najwyższy i c h y b a jeden z n a j t r u d n i e j s z y c h — główny wierzchołek A g u l h a s N e g r a s (szczyt p o s i a d a 5 w i e r z c h o ł k ó w ) , liczący 2788 l u b 2821 m w y ­ sokości — drogą „ n o r m a l n ą " , to j e s t b a r d z o s z e r o k i m s t r o m y m k o m i n e m , częściowo z a s e ­ kuracją lotną, częściowo z e sztywną. S k a l a — dość t r u d n o , f r a g m e n t y n i e c o e k s p o n o w a n e . C z a s wejścia i zejścia: 8 g o d z i n . Następnego

dnia

Piotrowski

dokonał

sa-

Jerzy Piotrowski w masywie Agulhas Negras — n a t l e skał P r a t e l e i r a s (1966). Fot. Jerzy Piotrowski

m o t n e g o wejścia n a „ P r a t e l e i r a s " ( P ó ł k i ) , j a k się później okazało — nową drogą, trudną, w ś r ó d b a r d z o n i e t y p o w e j i niesłychanie c i e ­ k a w e j s c e n e r i i . P o c z ą t e k d r o g i w i ó d ł gęsto zarośniętym północno-wschodnim żlebem, który zalegały b l o k i s k a l n e o średnicy 1 0 — 1 5 m e t r ó w . B y ł o to w i ę c n a p r z e m i a n albo przedziąranie się p r z e z gęstwinę, a l b o t r u d n a w s p i n a c z k a i l a w i r o w a n i e p o m i ę d z y gładkimi o g r o m n y m i głazami. Zanikający w g r a n i żleb zamienił się w szczelinę m i ę d z y m o n s t r u a l ­ nymi, przynajmniej stumetrowymi blokami, z których składają się „ P r a t e l e i r a s " . W s p i n a ­ c z k a o d b y w a ł a się w i ę c w e w n ą t r z g ó r y i z ł o ­ ż y ł y się n a nią t r z y t r a w e r s y p o około 80 m , z a p i e r a n i e m w niekończących się w d o l e p i o ­ nowych szczelinach, oraz trudne fragmenty p r z e w i e s z e k , łączące m i ę d z y sobą cały s y s t e m r o z p a d l i n . Skała •— j a k w s z ę d z i e w A g u l h a s N e g r a s — niesłychanie m o c n a , gładka i l i t a , p r a k t y c z n i e n i e dająca m o ż l i w o ś c i w b i j a n i a haków a s e k u r a c y j n y c h . Czas w s p i n a c z k i n a s z c z y t i p o w r ó t tą samą drogą —• 5 g o d z i n .

Już nie najwyższy Tegoż samego dnia zdecydowaliśmy się przenieść naszą bazę w pobliże P i c o de B a n ­ d e i r a (2884 m ) w łańcuchu Caparaó, d o n i e ­ d a w n a u w a ż a n e g o z a najwyższy s z c z y t B r a ­ z y l i i ( o s t a t n i o p o t w i e r d z o n o , że n a j w y ż s z y m s z c z y t e m tego k r a j u jest P i c o d a N e b l i n a (3014 m ) , o k t ó r y m pisaliśmy w „ T a t e r n i k u " 1/1968, s. 7. Odległość 634 k m , dzielącą o b a m a s y w y , pokonaliśmy w g o d z i n a c h w i e c z o r ­ n y c h jednego i r a n n y c h drugiego dnia, do­ cierając n a o s t a t n i m o d c i n k u polną drogą d o w s i Caparaó V e l h o , położonej n a wysokości 1110 m e t r ó w , skąd w i o d ą c ą n a d przepaścia­ m i , niebezpieczną i pełną w y r w dróżką p a ­ sterską osiągnęliśmy wysokość 1910 m e t r ó w ,

g d z i e rozbiliśmy n a m i o t . 20 l i p c a , p o 4Va g o ­ d z i n a c h m a r s z u , znaleźliśmy się n a w i e r z ­ chołku (wejście o d Caparaó V e l h o t r w a ł o b y 8—9 g o d z i n ) . D r o g a była ładna, b e z trudności t e c h n i c z n y c h , lecz zawiła o r i e n t a c y j n i e i w i o ­ dąca w t e r e n i e zupełnie b e z l u d n y m . Zarówno n a P i c o de B a n d e i r a j a k i w A g u l h a s N e g r a s t e m p e r a t u r a spadała nocą d o z e r a s t o p n i i r a n o n a m i o t był p o k r y t y z e w ­ nątrz s z r o n e m . P r z y g ó d ze z w i e r z ę t a m i i o w a d a m i n i e było, a jeśli były, to n a szczęś­ c i e n i e t a k i e , j a k i c h się o b a w i a l i ś m y . W A g u l ­ h a s N e g r a s o d w i e d z a ł n a s p ó ł o s w o j o n y lobo de mato, którego k a r m i l i ś m y rzucając m u j e ­ d z e n i e z odległości k i l k u m e t r ó w — bliżej n i e p o z w a l a ł d o s i e b i e podejść. N a b i w a k u p o d P i c o d e B a n d e i r a napędziły n a m w n o c y s t r a ­ c h u zwierzęta, kręcąc się tuż o b o k n a m i o t u . P o d e j r z e w a m y , że było to s t a d o ... z d z i c z a ­ łych świń d o m o w y c h , które spotkaliśmy p ó ź ­ n i e j pasące się b e z o p i e k i .

KRYSTYNA Z A W A D Z K A

Ha Agulhas Negras Z hotelu „Simon" w Itatiaia, prowadzone­ go j a k t o z w y k l e b y w a p r z e z S z w a j c a r a , w y ­ r u s z a m y s a m o c h o d e m o g o d z i n i e 7 r a n o •— w czwórkę: W i e s i a i Tomasz Sawiccy, Stefan L e k s z y c k i i j a . P r z e d n a m i 135 k i l o m e t r ó w bitej drogi, skrytej w c i e n i u o l b r z y m i c h k o ­ r o n eukaliptusów, d a l e j zaś s e t k i s e r p e n t y n wśród brazylijskiego buszu. P o p r z e j e c h a ­ n i u kilkudziesięciu k i l o m e t r ó w r o b i się z i m ­ no — w ł ą c z a m y o g r z e w a n i e i w k ł a d a m y s w e ­ try. O g o d z i n i e 11 jesteśmy p r z e d s c h r o n i s k i e m R e b o u c a s , p o ł o ż o n y m w d o l i n i e pełnej p i a r ­ g ó w . P o t y l u t y g o d n i a c h spędzonych w R i o de J a n e i r o nareszcie oddycham świeżym, p r a w d z i w i e górskim p o w i e t r z e m . S z e r o k a d o l i n a otoczona jest górami j a k g d y b y rzeźbionymi w pasy, tworzącymi p r z e ­ d z i w n ą m a k i e t ę . Poszczególne p a r t i e p o o d d z i e l a n e są przełęczami, n i e m a t u j e d n a k tak wyraźnie z a r y s o w a n y c h wierzchołków, j a k w górach t y p u a l p e j s k i e g o . S c h r o n i s k o , to z b i t a z desek c h a t k a z j e d ­ ną małą izbą, w której znajdują się p i ę ­ trowe, również zrobione z desek prycze, w y ­ pełnione górską trawą. O p i e k u j e się n i m M u ­ r z y n — częstuje p r z y b y s z ó w doskonałą g o ­ rącą kawą, parzoną z w y c z a j e m b r a z y l i j s k i m w miedzianych naczyniach. Ze schroniska b i e r z e m y z sobą linę, a w ł a ś c i w i e 1 5 - m e t r o w y p o s t r o n e k s i s a l o w y , d o b r z e już zużyty.

P o w r ó t urozmaiciliśmy s o b i e przejeżdżając górskimi dróżkami w p o p r z e k s t a n u E s p i r i t o Santo do G u a r a p a r i n a d A t l a n t y k i e m , u z d r o ­ w i s k a słynącego z r a d i o a k t y w n y c h l e c z n i ­ c z y c h piasków, a następnie z w i e d z a j ą c s t o l i ­ cę s t a n u V i t o r i a . Z V i t o r i i przejechaliśmy p r z e z puszczę d o m i a s t a G o v e r n a d o r V a l a d a r e s , i d a l e j d o B e l o H o r i z o n t e , skąd p o ­ w r ó c i l i ś m y d o S a o P a u l o autostradą „ F e r n a o D i a s " . W przeciągu 10 d n i przejechaliśmy s a m o c h o d e m około 3000 k i l o m e t r ó w , zwie­ dziliśmy 10 miejscowości i weszliśmy n a c z t e r y s z c z y t y o wysokości o d 2545 do 2884 m . LITERATURA Alberto Ribeiro Lamego: O m a s s i c o de e r e g i o e s c i r e u n d a n t e s , 1936.

Itatiaia

R u y O z o r i o de F r e i t a s . - J a z i m e n t o a l c a l i n a s n o B r a s i l m e r i d i o n a l , 1944.

das

Ruy Ozorio de F r e i t a s : Ensaio sobre m o d e r n a d o B r a s i l , 1951.

a

rochas

tectonica

C z a r n e Igły — cel naszej wędrówki — w y ­ dają 'się t a k b l i s k o , j a k M n i c h ze s c h r o n i s k a n a d M o r s k i m O k i e m . Początkowo idziemy ścieżką wijącą się m i ę d z y p i a r g a m i wśród dziwacznej roślinności. Uwagę zwracają k r z a k i podobne do kosodrzewiny, ale wyż­ sze — z wyrastającymi z n i c h d ł u g i m i w ą ­ s a m i . P o drodze m i j a m y k i l k a małych s t a w ­ ków i wchodzimy n a ogromne piarżyska, w ś r ó d których rosną żółte k w i a t k i o s r e b r n o białych „ p l u s z o w y c h " l i s t k a c h , p o d o b n e do szarotek. W dolinie panuje głucha cisza, oprócz n a s n i e m a t u c h y b a n i k o g o . T e r e n s t a j e się c o r a z s t r o m s z y , w r e s z c i e w c h o d z i ­ m y do 45-metrowego k o m i n a , do którego dostępu b r o n i ... gaj b a m b u s o w y . Czuć t u jest zaledwie zgniły odór p a d l i n y . K o m i n dość t r u d n y , n i e m a m y w i ę c większych k ł o ­ potów, n a t o m i a s t drogę utrudniają zdechłe p t a k i wielkości n a s z y c h k u r , l e n i w c e i s z c z u ­ r y . P o wyjściu z k o m i n a z n ó w m a m y t e r e n c a ł k o w i c i e łatwy, d a l e j j e d n a k czeka nas 3 - m e t r o w e j długości t r a w e r s , który s t a n o w i n a j t r u d n i e j s z e m i e j s c e całej d r o g i — k o r z y ­ s t a m y t u z l i n y j a k o pętli, której się można p r z y t r z y m a ć . W y ż e j już b e z trudności p o d ­ c h o d z i m y d o g r a n i s z c z y t o w e j , skąd r o z t a c z a się w s p a n i a ł y w i d o k n a M i n a s G e r a i s . J e s t m a j 1964 r o k u . Z a s t a n a w i a m y się, c z y b y l i t u już p r z e d n a m i jacyś P o l a c y . J e s t g o d z i n a 16. P o z r o b i e n i u zdjęć p a ­ miątkowych oraz panoramy, schodzimy w dół. M u s i m y się spieszyć z zejściem — p r o ­ m i e n i e padają c o r a z b a r d z i e j p o z i o m o , a n a tej szerokości g e o g r a f i c z n e j n i e m a z m r o k u : g d y słońce s k r y j e się z a h o r y z o n t e m n a s t a j e noc. Olbrzymia pomarańczowo-żółta tarcza oświetla z wysokości w i d n o k r ę g u baśniową, górską k r a i n ę I t a t i a i i .

STANISŁAW SWIERCZKOWSK!

Wspinaczka w Tasmanii Autor artykułu wspinał się w Tatrach i był członkiem Koła Wrocławskiego KW. W r. 1961 ożenił się z Angielką i wyjechał z Polski. Dużo chodził po górach Szkocji, a to ostatnich latach zamieszkał w Australii. Ba­ wiąc na Nowej Gwinei zdobył samotnie Mount Wilhelm w górach Chimbu (4694 m). Utrzymuje żywy kontakt z krajem i wroc­ (Red.) ławskim środowiskiem loysokogórskim. Południowo wschodni cypel Tasmanii z w a n y C a p e P i l l a o p a d a do o c e a n u p i o n o ­ w y m i u r w i s k a m i wysokości około 300 m e ­ trów. Górą b i e g n i e ścieżka w y r ą b a n a w g ę ­ s t w i n i e k r z e w ó w — m i e j s c a m i z a l e d w i e pół m e t r a o d przepaści. W d o l e p i e n i się o c e a n , w i d a ć b a ł w a n y łamiące się o skały, a l e t o ­ w a r z y s z ą c y t e m u s z u m m o r z a b r z m i z tej o d ­ ległości j a k s z e l e s t w i a t r u głaszczącego z b o ­ że. K a r l i j a s p o z i e r a m y w dół, g d z i e o d g ł ó w n e j l i n i i b r z e g u o d d z i e l a się grań b i e g ­ nąca k u m o r z u serią n i e z w y k l e wąskich i wysokich turniczek: Tridents. N a wierzchołkach T r i d e n t s n i e stanął d o tej p o r y żaden człowiek. N i e d z i w i n a s to b y ­ n a j m n i e j . W s z a k ścieżka, którą doszliśmy, i s t n i e j e z a l e d w i e o d 4 l a t , a t y l k o o godzinę d r o g i d a l e j w y s t a j e z m o r z a potężna t u r n i a z w a n a Katedrą, która n a j p i e r w pochłonęła uwagę wspinaczy. Byliśmy tam wczoraj, drogą eksponowaną, choć n i e z b y t trudną. ( D o K a t e d r y d o c i e r a się skacząc p o skałach wystających z w o d y , co jest m o ż l i w e t y l k o p r z y ł a g o d n y m m o r z u ) . Dziś m a m y z a m i a r przyjrzeć się z b l i s k a t u r n i o m T r i d e n s . N a szczęście aż d o m i e j s c a , w k t ó r y m i c h grań o d d z i e l a się o d lądu, b r z e g o p a d a z b o c z e m porośniętym k r z e w a m i . D o p i e r o poniżej g r a ­ n i s t o k staje się p i o n o w y i p r z e p a s t n y . Z a c z y n a m y schodzić t y m z b o c z e m . P r z e ­ d z i e r a m y się p r z e z k r z e w y — s u c h e i ł a m l i ­ w e , płytko z a k o r z e n i o n e . M i e j s c a m i s t a n o ­ wią one jedyne c h w y t y . W s z y s t k o jest t u „na wychodnym", idziemy więc bardzo ostrożnie, starając się rozdzielić ciężar c i a ­ ła r ó w n o m i e r n i e m i ę d z y c h w y t y i s t o p n i e . C z a s a m i k a m i e ń o b s u w a się p r z y dotknięciu nogą, w a l i w d ó ł i z n i k a z a b r z e g i e m p r z e ­ paści. P l u s k u n i e słychać, jesteśmy b o w i e m z a w y s o k o , a w d o l e b a ł w a n y i t a k go zagłuszają. N i e m o g ę p o w i e d z i e ć , ż e b y m i się to p o d o ­ bało. L o t e r i a : u t r z y m a l u b w y s k o c z y — l i n a b y ł a b y t u dodatkową przeszkodą, n i e m a p r z e ­ cież s t a n o w i s k a s e k u r a c y j n y c h . Zakurzeni, odrapani i z wyschniętymi gardłami d o c i e r a m y p o g o d z i n i e d o początku g r a n i . K a r l jest n a n i e j p i e r w s z y , a l e z a r a z się c o f a . G d y dochodzę, wyszeptuje jedno

30

s ł o w o : „ w ą ż " . W s z y s t k i e w ę ż e tasmańskie są j a d o w i t e , a ukąszenie niektórych powoduje śmierć. W d o d a t k u z tego miejsca nawet p r z y o g r o m n y m w y s i ł k u n i e można dotrzeć do t e l e f o n u wcześniej, niż z a pięć g o d z i n . A p o t e m t r z e b a b y czekać n a h e l i k o p t e r . N a szczęście g d y K a r l w y z i e r a p o r a z d r u g i , w ą ż domyślnie s a m z s u w a się w zarośla. Jesteśmy w i ę c n a g r a n i . T u r n i c z k i p r z e d n a m i o s t r o odcinają się o d błękitu m o r z a . Grań o p a d a k u n i m k i l k o m a p r o g a m i . N i e ­ które p r o g i o b c h o d z i m y k r z e w a m i , n a i n ­ n y c h skała j e s t n i e ź l e urzeźbiona. K a r l i d z i e p i e r w s z y . C i e s z y się opinią utalentowanego yyspinacza, ale chodzi dopiero od k i l k u m i e ­ sięcy. Z d r u g i e j s t r o n y , j a k o górnik w k o ­ palni c y n k u m a nieco z a p r a w y w s p i n a c z k o ­ w e j p r z y p r a c y . M i m o świetnych c h w y t ó w c.:uję się głupio w i d z ą c s w e s t o p y n a t l e f a l , pieniących się k i l k a s e t m e t r ó w niżej. P r o p o n u j ę z w i ą z a n i e się i o d d y c h a m z ulgą, g d y mój p a r t n e r w y r a ż a n a to zgodę. A l e w tej s a m e j c h w i l i słyszę jego o k r z y k : „ G d z i e jest mój p l e c a k ? " O k a z u j e się, że z a p o m n i e ­ liśmy go n a górze, g d y w y p o c z y w a l i ś m y p r z y ścieżce. K a r l niósł linę i n i e z a u w a ż y ł b r a ­ k u . N a szczęście większość j e d z e n i a i sprzę­ tu jest w m o i m w o r k u . Także główny zapas w o d y — rzecz istotna, bo k l i m a t t u suchy i gorący. D w i e długości l i n y i s t a j e m y p r z y p i e r w ­ szej t u r n i c z c e , o d d z i e l e n i od niej wąską szczeliną 2 0 - m e t r o w e j głębokości. K a r l zau­ waża, że można b y e w e n t u a l n i e przeskoczyć, n a j p i e r w j e d n a k p r ó b u j e m y zejść n a p r z e łączkę. Schodzę p i e r w s z y — z liną o d góry. K a ż d y stopień, k a ż d y c h w y t — w s z y s t k o się r u s z a . Usiłuję cały t e n materiał pozrzucać, b o j a k K a r l b ę d z i e schodził, w s z y s t k o p o l e c i m i n a g ł o w ę . T a k w i ę c w a l ą się w dół odłamy s k a l n e wielkości bochenków chleba, a c z a ­ s a m i i w i ę k s z e . Odbijają się poniżej t y l k o r a z l u b d w a , p o t e m szybują k u m o r z u t r a ­ cąc r o z m i a r y i w r e s z c i e kończąc l o t w w o ­ d z i e . Słychać już t e r a z p l u s k , jesteśmy b o ­ w i e m „ z a l e d w i e " 150 m e t r ó w n a d falują­ c y m o c e a n e m . W y d a j e się, że n i e będzie k o ń ­ c a tej r o z b i ó r c e : c o k o l w i e k ruszę, o b l u z o w u j e się głębiej wszystko. Nic dziwnego, przecież te skały opierały się w i e t r z e n i u najdłużej — wyrastają t u z m o r z a , p o d c z a s g d y g ł ó w n a l i n i a b r z e g u cofnęła się już d a ­ leko. Płaszczyzna pęknięcia, którą t a k i k a m i e ń p r z y l e g a d o ściany, j e s t n a ogół w y p e ł n i o n a d r o b n y m p i a s k i e m . W i a t r dmuchający od dołu p a k u j e m i t e n p y ł w o c z y . J e s t e m t e ­ r a z w c i e n i u i marznę. N a d o m i a r złego s t o p n i e w ogóle się kończą. W dół b i e g n i e j e d y n i e r y s a , dość s z e r o k a n a k l i n o w a n i e butów, a l e p o z b a w i o n a c h w y t ó w . O c z y w i ś c i e

z liną z góry m o g ę z a r y z y k o w a ć zejście, a l e j a k z p o w r o t e m ? U w a ż a m , że to m i e j s c e w y ­ m a g a n a r a d y , w i ę c z a m i e n i a m y się r o l a m i i K a r l złazi w dół. P o c h w i l i d o c h o d z i do przełączki. N i e w i e m , c z y w o g ó l e myślał o t y m , że t r z e b a będzie tędy wracać. A j a z a ­ p o m i n a m , że o n m ó g ł n i e myśleć i z a c h w i ­ lę j e s t e m p r z y n i m . T a k w i ę c dotarliśmy d o stóp p i e r w s z e j t u r ­ n i c z k i . Z dołu w y d a j e się, że wejście n a nią n i e będzie t r u d n e . K a r l p o k o n u j e s z y b k o k i l ­ k a m e t r ó w , z n a j d u j e gdzieś szczelinę i w b i ­ j a w nią k l i n z w . „ c r a c k e r " . P o t e m i d z i e d a ­ lej, a l e niesłychanie w o l n o . O c z y s z c z a drogę, a j e g o „ b o m b y " spadają w p r o s t w m o r z e . T r o c h ę m i się r o b i n i e s w o j o g d y patrzę w ten w z b u r z o n y żywioł p o d stopami. Właś­ n i e w t e d y K a r l m ó w i , że l a d a c h w i l a o b s u ­ n i e m u się jakaś potężna k a m i e n n a s z a f a , więc byłoby l e p i e j , g d y b y m z m i e n i ł s t a n o ­ w i s k o a s e k u r a c y j n e . P r z e s u w a m się i patrzę n a tę szafę. J e s t o g r o m n a . Jeżeli się o b e r ­ w i e , t r u d n o p r z e w i d z i e ć , którędy p o l e c i p o odbiciu się o d przeciwległej ściany. Na szczęście s z a f a p o z o s t a j e n a s w o i m m i e j s c u , a K a r l z n i k a z a r o g i e m . D ł u g o n i c się n i e d z i e j e , p o t e m lecą k a m i e n i e , s y s t e m a t y c z n i e jeden z a d r u g i m , p o t e m z n o w u n i c i znów k a m i e n i e . W r e s z c i e l i n a z a c z y n a sunąć w górę i c h w i l ę później K a r l p o j a w i a się n a s z c z y c i e t u r n i c z k i wołając „ c o m e w h e n y o u are ready". W n e t stoję n a o w e j s z a f i e . D l a w y p o c z y n ­ k u o p i e r a m się r ę k o m a o skałę p r z e d sobą, czuję j e d n a k , że m i s t o p y zaczynają p o w o ­ l u t k u odjeżdżać d o tyłu. Przestaję się o p i e ­ rać i w s z y s t k o w r a c a d o n o r m y . L i n a z n i ­ k a z a r o g i e m , w i ę c w y c h y l a m się, b y p o ­ szukać t a m s t o p n i . C o z a w i d o k ! A b s o l u t n i e p i o n o w a ściana wysokości około 150 m e t r ó w , w dole spienione, niespokojne morze, a nade mną — tego j e s z c z e t r z e b a było — p r z e ­ w i e s z k a . N a szczęście tuż w y ż e j w i d n i e j e k i l ­

NA N A R T A C H L a t e m 1970 r. A k a d e m i s c h e r A l p e n k l u b z I n n s b r u c k a przeprowadził w y p r a w ę w rejon D o l i n y K a z i D e h . K i e r o w n i k i e m był d r R o ­ l a n d S c h u l z . U c z e s t n i c y d o k o n a l i wejść na C h a r p o s z t - e J a c h i (ok. 5690 m) o r a z n a N o s z a k (7492 m ) . P o w r ó t z o b u t y c h szczytów nastąpił n a krótkich n a r t a c h . Z N o s z a k a zjeż­ dżano w piątkę — bezpośrednio p o wejściu z o b o z u I I I (6900 m — 3 osoby) i I I (6300 m — 2 osoby). S t o k i pokrywał p u c h po świeżym o p a d z i e , n a c h y l e n i e osiągało m i e j s c a m i 40°. Z e 1 5 0 - m e t r o w e j b a r i e r y poniżej d a w n e g o o¬ b o z u I I I P W H 1966 (ok. 6800 m ) n a r c i a r z e z e s z l i , p o c z y m k o n t y n u o w a l i z j a z d aż d o s a ­ m e j b a z y , pokonując różnicę w z g l ę d n ą 2600 m i odległość 6 d o 7 k m . J e s t to n a p r a w d ę

ka dobrze r o z m i e s z c z o n y c h chwytów. T r z e ­ b a i m zaufać, t a k n a o k o i n a l e k k i e obcią­ żenie. L i n a j e s t o d góry, przełączka t y l k o 15 m e t r ó w niżej, w i ę c r y z y k u j ę — i n i e o d ­ padam. N a płaskim s z c z y c i e t u r n i c z k i s p o ż y w a m y posiłek. P r z e d n a m i sterczą pozostałe t u r n i e g r a n i T r i d e n t s . T y l k o j e d n a z n i c h jest w y ż s z a o d n a s z e j . M o ż n a b y d o n i c h dotrzeć z j a z d e m , wówczas j e d n a k j e d y n y m sposobem p o w r o ­ t u byłoby p r u s i k o w a n i e . N a to n i e m a m y o d ­ p o w i e d n i e g o e k w i p u n k u . Możliwość ominię­ c i a n a s z e j t u r n i c z k i t r a w e r s e m w y d a j e się znikoma. Zresztą m a m y dość w r a ż e ń n a dzisiaj, a w drodze powrotnej czeka nas j e s z c z e s k o k n a d szczeliną. T y l k o d w a m e ­ try, z w y ż s z e g o n a niższe, a l e z a to p o ­ w i e t r z a p o d s t o p a m i będzie mnóstwo... D l a u r o z m a i c e n i a , połowa k a m i e n i a , z któ­ r e g o t r z e b a się p r z y s k o k u odbić, w y s t a j e z a k r a w ę d ź . P r ó b u j ę przechylić go j e d n y m p a l ­ c e m i ł a t w o m i się to u d a j e . Środek ciężkości m u s i w i ę c być dokładnie n a d krawędzią. D e ­ b a t u j e m y , c z y kamieć zrzucić, w r e s z c i e j e d ­ n a k p o s t a n a w i a m y skakać n i e przekraczając j e g o środka. N a j p i e r w s k a c z e K a r l i ściąga n a l i n i e p l e c a k . G d y b y n i e to, że głaz m o ż e wyjechać s p o d nóg, z a n i m c z ł o w i e k będzie miał szansę się odbić, t a k i s k o k b y ł b y czystą radością. N i e d a w n o m i a ł e m s p o r o z a p r a w y w tej t e c h n i c e p r z y p r z e k r a c z a n i u n i e z l i c z o ­ nych strumieni w Nowej Zelandii. Rzucam się w i ę c śmiało d o p r z o d u i ląduję n a płas­ k i e s t o p y , a K a r l s z y b k o ściąga linę. W drodze powrotnej w s p i n a m y się t y m o b s u w a j ą c y m się z b o c z e m , głośno p o w r z a s kując, a b y w y p ł o s z y ć w ę ż e . D o p i e r o następ­ n e g o d n i a , już o k i l k a m i n u t o d z a p a r k o w a ­ nego s a m o c h o d u , K a r l p r z e k r a c z a n i e s p o d z i a ­ n i e w y l e g u j ą c e g o się z i e l o n e g o g a d a . O b a j spostrzegają się równocześnie i r ó w n o c z e ś ­ n i e odskakują o d s i e b i e .

Z

NOSZAKA

p i ę k n y s u k c e s , j a k różny o d r o z r e k l a m o w a n e ­ go z j a z d u Japończyka s p o d E v e r e s t u (patrz „ T a t e r n i k " 4/1970 s. 170)! D o b r z e by było, g d y b y t a w z m i a n k a zwróciła uwagę naszego środowiska i K l u b u n a j e s z c z e jedną o d m i a ­ nę s p o r t u wysokogórskiego, która t a k d y n a ­ m i c z n i e r o z w i j a się m i m o n a s . P r z y o k a z j i chciałbym wyjaśnić, że w s p o m ­ n i a n y w notatce „Taternika" 3/1970 s. 136 „ N a u - S z a c h " ( N a w Ś a k h ) , to n a z w a N o s z a k a z m a p y A f g a n i s t a n u 1 : 1 300 000, w y d a n e j w r. 1968, której e g z e m p l a r z e p r z y w i e ź l i d o P o l ­ s k i u c z e s t n i c y V P W H 1968. N a m a p i e t e j p o ­ d a n a j e s t d l a N o s z a k a k o t a 7485 m — p r z e ­ n i e s i o n a z m a p S u r v e y of I n d i a . Jerzy W a l a

31

W KAUKAZIE ZACHODNIM ANDRZEJ SOKALLA

Kapryśne lało W d n i a c h o d 7 s i e r p n i a d o 6 w r z e ś n i a 1970 r. został z o r g a n i z o w a n y p r z e z A k a d e m i c k i K l u b G r o t o ł a z ó w p r z y R U Z S P P o l i t e c h n i k i Sląsskiej w G l i w i c a c h wyjazd w K a u k a z Z a ­ chodni. Był o n oparty, podobnie j a k w r o k u p o p r z e d n i m ( „ T a t e r n i k " 4/1969) n a z a s a d z i e w y m i a n y ze s t u d e n t a m i z M o s k i e w s k i e g o I n ­ stytutu B u d o w y M a s z y n Elektronowych (al­ piniści m o s k i e w s c y b a w i l i w P o l s c e w l u ­ t y m 1970 r.). K o r z y s t a j ą c z doświadczeń zeszłorocznych, postanowiliśmy rozbić obóz n a R u s k i e j P o ­ lanie, około g o d z i n y d r o g i o d r a d z i e c k i e g o obozu a l p i n i s t y c z n e g o „Krasnaja Zwiezda". R u s k a P o l a n a położona j e s t n a wysokości o k . 1600 m n a d b r z e g i e m P o t o k u D o n b a j s k i e g o , u stóp Dżuguturluczatów. Z a j m u j e o n a w i ę k ­ szą część D o l i n y D o n b a j s k i e j (15 k m długości). Z północnej s t r o n y otaczają j ą : S i e m i o n ó w B a s z y , Sułachat, P i k K w a d r a t n y j i A l i b e k B a s z y . O d s t r o n y południowej widać Dżugut u r l u c z a t y i D o n b a j U l g e n (4040 m ) , n a j w y ż ­ szy szczyt K a u k a z u Zachodniego. Wyjazd traktowano jako szkoleniowy, po­ n i e w a ż w większości brały w n i m udział o s o ­ b y , b a w i ą c e w górach o c h a r a k t e r z e l o d o w ­ c o w y m p o r a z p i e r w s z y . W skład g r u p y w c h o ­ dzili: E w a Bobrowska, Barbara Gibińska, Małgorzata Kiełkowska, E w a L e b i e d z k a , J a n Bagsik, Janusz C h a l e c k i (kierownik sporto­ wy), Wojciech Poryst, A n d r z e j Galant, P a ­ w e ł Gibiński, Stanisław H ł a w i c z k a , H e n r y k Natkaniec (kierownik), A d a m Nikodem, A n ­ drzej S o k a l l a i T o m a s z Świątkowski. P r z e z cały czas p o b y t u z r a m i e n i a M I B M E o p i e k o w a ł a się n a m i T a n i a S z b i n o w a . J e d ­ nocześnie korzystaliśmy z o p i e k i p r z e d s t a w i ­ ciela Federacji A l p i n i z m u Rejonu Donbaj­ skiego oraz n a c z e l n i k a obozu alpinistyczne­ go „ K r a s n a j a Z w i e z d a " , H a d ż i M a g o m i e d o wa. W w y n i k u rozmów z k i e r o w n i c t w e m ruchu alpinistycznego Rejonu Donbajskiego otrzymaliśmy z e z w o l e n i e n a s a m o d z i e l n e p r o ­ w a d z e n i e działalności górskiej. Z G l i w i c w y j e c h a l i ś m y 7 s i e r p n i a pocią­ giem i przez Lwów, Kijów, N i e w i n n o m y s k dotarliśmy d o C z e r k i e s k a , g d z i e 10 s i e r p n i a w y n a j ę l i ś m y a u t o b u s , który n a s p r z e w i ó z ł d o D o n b a j u . S t o s u n k o w o dużo c z a s u — w s u m i e s i e d e m d n i — zajął n a m d o j a z d d o C z e r ­ kieska oraz powrót (bardziej opłaca się jechać p r z e z M o s k w ę ) . W D o n b a j u znaleźliś­ m y się 10 s i e r p n i a , następny dzień p r z e z n a ­ czając n a założenie b a z y . K a l e n d a r i u m d z i a ­ łalności górskiej p r z e d s t a w i a się następu­ jąco:

31?

12 V I I I podejście p c d A m a n a u s k i B i w a k n a L o ­ d o w c u A m a n a u s k i m . W s z y s c y oprócz S. Hławiczki. 13 V I I I w y m a r s z z z a m i a r e m t r a w e r s o w a n i a S o f rudżu (2b) — o d w r ó t d o o b o z u z p o w o d u d e s z c z u i b r a k u widoczności. Następnego d n i a o d p o c z y n e k . 15 V I I I B . Gibińska, E . L e b i e d z k a , P . Gibiński i H . N a t k a n i e c wychodzą do Wyżniego Sofrudżyńskiego B i w a k u . 16 V I I I B . Gibińska, E . L e b i e d z k a , P . Gibiński, H . N a t k a n i e c wchodzą n a wierzchołek Sofrudżu (37815 m ) — trudności 1 B . J . B a g s i k , A . N i k o d e m . A . S o k a l l a , T . Ś w i ą t k o w s k i dochodzą d o b i w a k u n a Przełęczy P t y s z s k i e j . 17 V I I I E . L e b i e d z k a i H . N a t k a n i e c w c h o d z ą n a s z c z y t Bielała K a j a (3851 m ) — trudności 3 B . 17—18 V I I I J . B a g s i k , A . N i k o d e m , A . S o k a l l a i T . Świątkowski dokonują wejścia na Ptysz (3550 m — trudności 3 B ) z z e j ś c i e m p r z e z G a ł sztyk. 18 V I I I p o w r ó t w s z y s t k i c h g r u p d o o b o z u . 19—22 V I I I p r z y g o t o w a n i a do w y j a z d u w rejon Elbrusa. Likwidacja bazy na Ruskiej Polanie. 23 V I I I d o j a z d a u t o b u s e m d o aułu C h o t i u - t a u i dojście p o d przełęcz tej s a m e j n a z w y . B i w a k . 24 V I I I dojście d o P r i j u t u 11 (4137 m ) poprzez przełęcz C h o t i u - t a u . 25 V I I I J . B a g s i k w c h o d z i n a o b a w i e r z c h o ł k i E l b r u s a (5596 m , 5633 m ) , M . K i e ł k o w s k a , J . C h a ­ l e c k i , W . F o r y s t , A . G a l a n t , S. Hławiczka, A . N i ­ k o d e m i T . Ś w i ą t k o w s k i osiągają w i e r z c h o ł e k z a ­ c h o d n i (5633 m ) . 26—29 v n i z p o w o d u s i l n e g o załamania p o g o d y p o b y t w P r i j u t 11. 30 V I I I p o w r ó t d o D o n b a j u — p r z e z C h o t i u - t a u , a część g r u p y p r z e z T e r s k a l . 1—3IX p o b y t w obozie „Krasnaja Z w i e z d a " .

P r z e z cały czas p o b y t u w K a u k a z i e m i e ­ l i ś m y złą pogodę, c o p o d k o n i e c s i e r p n i a d o ­ prowadziło d o o g r a n i c z e n i a przez kierow­ n i c t w o obozów „ A l i b e k " i „Krasnaja Z w i e z ­ d a " w s z e l k i e j działalności a l p i n i s t y c z n e j . Z a ­ łamania p o g o d y n i e p o z w o l i ł y m . i n . n a d o ­ k o n a n i e a k l i m a t y z a c y j n e g o wejścia n a Sof­ rudżu, przeszkodziły też w wejściu w s z y s t ­ k i c h uczestników n a w i e r z c h o ł e k Elbrusa. P o w r ó t d o k r a j u nastąpił w d n i a c h o d 4 d o 7 września.

ANDRZEJ SOKALLA

Wejście na Płysz J a k to d o b r z e , że w K a u k a z i e n i e t r z e b a w s t a w a ć o d r u g i e j w n o c y , ż e b y dojść p o d ścianę w c z e s n y m r a n k i e m : podejścia t u t a j są całodzienne. Około godziny jedenastej obładowani p l e c a k a m i o p u s z c z a m y obóz k i e ­ rując się w stronę P t y s z s k i e j P r z e ł ę c z y . T a m będziemy biwakować. S p o t k a n i p o drodze R o s j a n i e radzą w y j ś ć j u t r o już o t r z e c i e j , b o w d r o d z e p o w r o t n e j m o g ą być trudności z e z n a l e z i e n i e m zejścia, zwłaszcza, że p o g o ­ d a n i e jest z b y t p e w n a . Następnego d m i a b u d z i m y się d o p i e r o o szóstej. T r o c h ę t o późno, w i ę c T o m e k n e r -

w o w o łapie w o d ę d o menażki, J a s i o r o z p a ­ l a „ J u v e l " , A d a m z w i j a b i w a k , a j a robię wczoraj­ zdjęcia. Całe szczęście, że w b r e w s z y m p e s y m i s t y c z n y m p r o g n o z o m p o g o d a jest z n a k o m i t a . P o s t a n a w i a m y iść b e z obciążenia i w r ó c i ć w i e c z o r e m n a Ptyszską Przełęcz. Ł a ­ d u j e m y d o p l e c a k ó w a n o r a k i , płachtę b i w a ­ k o w ą , trochę słodyczy i r u s z a m y w drogę. Z m i e j s c a z a c z y n a się o s t r a grań, której u s k o k i o m i j a m y r a z z jednej, r a z z drugiej strony. W opisie drogi w p r z e w o d n i k u K r o p ­ i ą jest t y l k o j e d n a u w a g a : „ n i e schodzić z a b a r d z o n a południe". O c z y w i ś c i e p o p e ł n i a m y t e n błąd i w r e z u l t a c i e d o p i e r o k i l k a w y ­ ciągów w b a r d z o k r u c h y m terenie d o p r o w a ­ d z a n a s z p o w r o t e m n a w ł a ś c i w ą drogę. K i e d y s t a j e m y n a s z c z y c i e , n i e m o ż e m y już p o d z i w i a ć rozległej p a n o r a m y . T y l k o n a m o ­ m e n t z gęstej m g ł y w y ł a n i a się w i e r z c h o ­ łek Dżuguturluczatów. P o c h w i l i o d p o c z y n k u , starając się w g ę ­ s t y m „ m l e k u " znaleźć drogę p r z e z Gałsztyk, zaczynamy schodzić w k i e r u n k u lodowca, pocieszając się, że niżej widoczność będzie lepsza. N a t r z e c h tysiącach r z e c z y w i ś c i e trochę się przejaśnia i m o ż e m y stwierdzić, że zjeż­ dżamy kruchą północną ścianą, mając j e s z ­ cze sporo metrów d o jej p o d s t a w y . S t a r a ­ m y się schodzić j a k n a j s z y b c i e j w ś r ó d s p a ­ dających k a m i e n i , a l e i t a k d o p i e r o o z m r o ­ k u stajemy n a lodowcu. N i e m a m o w y o s z u k a n i u p o c i e m k u przejścia w s e r a k a c h , w i ę c układamy a n o r a k i , r o z k ł a d a m y płachtę b i w a k o w ą i z a c z y n a m y „chołodnuju n o c z o w k u " , tęsknie spoglądając c o jakiś czas w k i e ­ r u n k u P t y s z s k i e j Przełęczy, g d z i e leżą n a s z e śpiwory. R o s j a n i e , którzy b i w a k u j ą w d o l i ­ n i e , niepokoją się o n a s i mrugają s i l n y m i l a t a r k a m i . C i e s z y m y się, że w tę zimną n o c są z n a m i , że o n a s pamiętają. W e j ś c i e n a P t y s z m i a ł o być t y l k o t r e n i n ­ g i e m p r z e d ścianą D o n b a j Ulgenu. Wtedy j e s z c z e n i e w i e d z i e l i ś m y , że p o g o d a n i e p o ­ z w o l i n a z r e a l i z o w a n i e n a s z y c h planów.

JAN BAGSIK

Na obu wierzchołkach Elbrusa N a E l b r u s chcieliśmy pójść w s z y s c y , b o przecież n i k t z n a s n i e b y ł dotąd n a ż a d n y m pięciotysięczniku. I k i e d y k i e r o w n i k „ K r a s ­ nej Z w i e z d y " przyrzekł n a m p o m o c w d o ­ jeździe, p r z y j ę l i ś m y ją o c h o c z o i już następ­ nego d n i a z w i n ę l i ś m y n a m i o t y n a R u s k i e j P o l a n i e . Jechaliśmy uroczą doliną r z e k i K u ­

bań, p o t e m szliśmy w u p a l e k i l k a g o d z i n pieszo i o z m i e r z c h u zabiwakowaliśmy k i l ­ k a s e t m e t r ó w poniżej przełęczy C h o t i u - T a u . Rankiem p o ż e g n a l i ś m y zieloną dolinę i p r z e z przełęcz w k r o c z y l i ś m y na lodowiec, g d z i e p o k i l k u g o d z i n a c h ukazał się lśniący „Prijut 11". Następnego d n i a obudziliśmy się p ó ź n o i p o s k r o m n y m śniadaniu w y s z l i ś m y . Ś w i t a ­ ło. Dzień z a p o w i a d a ł się p o g o d n y . S z e d ł e m p i e r w s z y , kilkadziesiąt m e t r ó w p r z e d m o j ą trójką z P t y s z a . Odległość między nami s y s t e m a t y c z n i e rosła. A n d r z e j w o ł a ł c z a s a ­ m i , że to n i e T a t r y , że t u się t r z e b a z a a k l i m a ­ t y z o w a ć , m n i e j e d n a k n i e p r z e p a r c i e ciągnęło k u górze. G d y p o w y ż e j Skał Pastuchowa p r z y p i n a ł e m r a k i , z a u w a ż y ł e m w d o l e jakieś p r z e t a s o w a n i a , ktoś z tej trójki został, niżej zaś w i d n i a ł y p u n k c i k i pozostałych k o l e g ó w . N i e czekałem i skręciłem w p r o s t n a w s c h o d ­ n i wierzchołek. Szedłem t a k w górę i w górę, a s z c z y t u j a k n i e było t a k n i e było. D o s z u k i w a ł e m się go z a k a ż d y m w i ę k s z y m k a m i e n i e m . I k i e d y już myślałem, że n i g d y g o n i e będzie, z a u w a ż y ­ łem k i l k a statuetek. A więc wierzchołek! D o p i e r o t e r a z poczułem z w a l a j ą c y z nóg w i a t r . Była jedenasta. N a szczycie n i e z a b a ­ w i ł e m długo — zacząłem schodzić, a p o t e m zbiegać d o l u d z i n a przełęczy. B y l i to J a n u s z , S t a s z e k i d r u g i A n d r z e j . M i e l i jakieś d o l e g l i ­ wości ż o ł ą d k o w e , w i ę c chętnie p o d z i e l i l i się ze m n ą kiełbasą i c u k i e r k a m i . P o g o d z i n n y m o d p o c z y n k u poszedłem z a d w ó j k ą z n i c h — w p r o s t n a j s t r o m s z y m z b o c z e m , żeby sobie oszczędzić d r o g i . A n d r z e j ruszył z a mną, co m n i e z d o p i n g o w a ł o . P o wyjściu n a połogą już grań z d z i w i ł e m się, okazało się b o w i e m , że j e s t e m p i e r w s z y . Gdzieś z b o k u w y n u r z y ł a się Małgosia z W o j t k i e m . I t a k już w szóst­ kę doszliśmy d o z a c h o d n i e g o — g ł ó w n e g o — wierzchołka. Znaleźliśmy t a m k a r t k ę n a s z y c h d w ó c h k o l e g ó w . Z r o b i l i ś m y k i l k a zdjęć i n i e śpiesząc się w r ó c i l i ś m y d o s c h r o n i s k a .

MAREK MALATYŃSKI

Akademicy w Kaukazie Centralnym W s i e r p n i u 1970 r. p r z e b y w a ł a w K a u k a bie 15-osobowa g r u p a członków A k a d e m i c ­ kiego Klubu Alpinistycznego Politechniki W a r s z a w s k i e j . W y j a z d n a s z rozpoczął akcję w y m i a n y g r u p s t u d e n c k i c h z Sekcją A l p i n i z ­ m u U n i w e r s y t e t u w T b i l i s i . W skład g r u p y w e s z l i : A l i n a D o b r o w o l s k a , Elżbieta G a w i n , M a r i a Grynglas, Joanna Konopska, Maria Makarewicz, Jolanta Tadeusiak, M a r e k A g o p s o w i c z , M a r e k Bąbiński, M a r e k C h e r k a , J a ­ rosław K o w a l s k i , M a r e k Malatyński, H e n r y k Mierzejewski (kierownik), A n d r z e j Młynar­ czyk, J a n P o p i e l i L e s z e k Radło. P o b y t w K a u k a z i e m i a ł połączyć z a r ó w n o działalność s p o r t o w ą j a k i szkoleniową, n i e ­ stety, wskutek zbyt późnego załatwienia s p r a w f o r m a l n y c h przez gospodarzy, plany t r z e b a b y ł o z r e d u k o w a ć d o działalności s z k o ­ leniowej i turystycznej. D o d a t k o w y m utrud­ nieniem w realizacji naszych planów był f a k t , że s t r o n a gruzińska, przypuszczając, iż grupa p o l s k a n i e zostanie wpuszczona n a te­ r y t o r i u m zagrożone epidemią c h o l e r y , b y ł a niewystarczająco przygotowana. Wskutek w y n i k ł y c h stąd k o m p l i k a c j i , o k r e s naszego p o b y t u w górach skrócił się d o ośmiu d n i , zaś cały p o b y t m i n ą ł w a t m o s f e r z e zdener­ w o w a n i a i niepewności, w y w o ł a n e j przeno­ s z e n i e m g r u p y z m i e j s c a n a m i e j s c e i ciążą­ cą n a d nią groźbą w y c o f a n i a n a s c a ł k o w i c i e z gór. P l a n p r z e k a z a n y n a m p r z e z Gruzinów prze­ w i d y w a ł pobyt w obozie „Aiłama", położo­ n y m w d o l i n i e Korułdasz, o g r a n i c z o n e j w i e r z ­ chołkami N u a m - K u a m , A i ł a m a i Curun-Goł. Z W a r s z a w y wyjechaliśmy 8 s i e r p n i a i p r z e z M o s k w ę (dzień p o b y t u ) i T b i l i s i (dzień p o b y ­ tu) p r z y b y l i ś m y 13 s i e r p n i a d o „ A i ł a m y " . N a ­ stępnego d n i a całą grupą o d b y l i ś m y w y c i e c z ­ kę p o ł u d n i o w y m r a m i e n i e m s z c z y t u W a c h u s z t a , wznoszącego się w b o c z n e j g r a n i N u a m - K u a m , zaś d e s z c z o w y dzień 15 s i e r p n i a p o ­ święciliśmy n a o d p o c z y n e k i przygotowanie się d o w e j ś c i a n a N u a m - K u a m wschodnią granią, o d przełęczy U n a m u s o . N i e o c z e k i w a ­ n i e p o w i a d o m i o n o n a s , że w s k u t e k b r a k u z e ­ z w o l e n i a n a naszą działalność w s p i n a c z k o ­ w ą , m a m y następnego d n i a w r ó c i ć d o T b i l i ­ si, gdzie k i e r o w n i c t w o uniwersyteckie podej­ m i e decyzję co d o n a s z e g o d a l s z e g o p o b y t u . P o męczącej p o d r ó ż y s a m o c h o d e m i koleją znaleźliśmy się 17 s i e r p n i a p o n o w n i e w T b i ­ lisi. Pełne niepokoju r o z m o w y w rektoracie u n i w e r s y t e t u , a później w M i n i s t e r s t w i e S p o r ­ t u i K u l t u r y F i z y c z n e j Gruzińskiej S R R , w y ­ jaśniły sytuację i p o t w i e r d z i ł y ostatecznie s w o b o d ę n a s z e j działalności górskiej. P o z w i e ­ d z e n i u s t o l i c y G r u z j i , zostaliśmy p r z e w i e z i e ­ n i d o b a z y e k s p e d y c j i gruzińskiej, położonej w jednym z najbardziej malowniczych z a ­

34

k ą t k ó w k r a j u — S w a n e c j i . 19 s i e r p n i a r o z b i ­ l i ś m y n a m i o t y w d o l i n i e r z e k i Dołra, n i e c o poniżej w s i M a z e r i , leżącej u stóp południo­ w y c h ścian U s z b y . Dzień następny p o ś w i ę c i l i ś m y n a z w i e d z e ­ n i e mało znanego P o l a k o m r e j o n u Wyżniej S w a n e c j i o r a z n a ćwiczenia n a l o d o w c u G u l b a . 21 s i e r p n i a , p o d z i e l e n i n a 3 zespoły, r u ­ szyliśmy w r a z z gruzińskimi k o l e g a m i w g ó ­ ry. Dobrowolska, Grynglas, Tadeusiak, Cher­ ka, Radło i M i e r z e j e w s k i w y s z l i z z a m i a r e m osiągnięcia w i e r z c h o ł k a Ł a k r y (3715 m ) . P o b i w a k u n a l o d o w c u K w i s z , zespół k o b i e c y D o b r o w o l s k a - T a d e u s i a k w s z e d ł n a przełęcz K w i s z , skąd śnieżną drogą o trudnościach 1 osiągnął w i e r z c h o ł e k L e d e s z t (3896 m ) . M i e ­ rzejewski, C h e r k a i Radło w e s z l i w r a z z a l ­ pinistą gruzińskim n a przełęcz Ordżonikidze, skąd śnieżno-skalno-lodową granią o t r u d ­ nościach 3 B osiągnęli w i e r z c h o ł e k Ł a k r y . Z e ­ s z l i z j a z d a m i p r z e z wschodnią ścianę n a l o ­ dowiec K w i s z . C e l e m d r u g i e g o zespołu (Malatyński, A g o p s o w i c z , Bąbiński, Kowalski, Młynarczyk, P o p i e l i D a w i d T a r c h n i s z w i l i ) było dojście na Uszbijskie Plateau przez lodowiec Uszba i w e j ś c i e n a P i k S z c z u r o w s k i e g o (4269 m ) . P o b i w a k u w „noczowkach" n a morenie bocz­ n e j l o d o w c a , zespół osiągnął p l a t e a u i s t a m ­ tąd, p o z o s t a w i w s z y A g o p s o w i c z a w c h a r a k ­ terze obserwatora, przebył śnieżno-lodową grań o trudnościach 3 A , w y p r o w a d z a j ą c ą n a wierzchołek P i k u S z c z u r o w s k i e g o . P o b i w a ­ k u n a p l a t e a u cały zespół w s z e d ł p o p r z e z obwieszoną n a w i s a m i grań n a Czatyń-tau (4364 m — trudności 3 A ) . J e s z c z e t e g o s a m e ­ go d n i a g r u p a rozpoczęła zejście l o d o w c e m U s z b a d o d o l i n y r z e k i Dołra. T r z e c i a g r u p a , t u r y s t y c z n a , spędziła t e d n i n a w ł ó c z ę d z e w d o l i n i e Dołry, w c h o d z ą c p r z y t y m n a p r z e ­ łęcz B e c z o (3375 m ) . W s z y s t k i e zespoły j e s z ­ c z e r a z b i w a k u j ą c w zejściu, p r z y b y ł y 24 s i e r p n i a d o b a z y . Z b l i ż a ł się czas w y j a z d u , l e c z gruziński k i e r o w n i k o b o z u , mając n a u w a d z e nasze p r z y g o d y z zezwoleniem, zgo­ dził się przedłużyć p o b y t o d w a i p ó ł d n i a . 25 s i e r p n i a w y s z l i ś m y z n o w u w 3 g r u p a c h — t y m r a z e m już b e z p r z e w o d n i k ó w g r u ­ zińskich. M i e r z e j e w s k i , Tadeusiak, Gawin, G r y n g l a s , A g o p s o w i c z i R a d ł o u d a l i się n a Gulbę, zaś Malatyński, D o b r o w o l s k a , C h e r k a , K o w a l s k i i Młynarczyk, w y r u s z y l i w k i e ­ r u n k u M a ł e j S z c h e l d y . Zespół turystyczny postanowił zwiedzić Swanecję. Planowane s z y b k i e t e m p o m a r s z u zmusiło n a s d o o g r a ­ n i c z e n i a ilości p r o w i a n t u i sprzętu b i w a k o ­ w e g o . O b i e g r u p y w s p i n a c z k o w e spędziły n o c w „noczowkach" w d o l n y c h p a r t i a c h l o d o w ­ ców. R a n e k był chłodny i m g l i s t y . O c z e k i ­ w a n i e n a p o p r a w ę p o g o d y m o c n o opóźniło

w y j ś c i e zespołów. Grupa Mierzejewskiego p o k o n a w s z y l a b i r y n t seraków l o d o w c a G u l b a w e s z ł a n a skalną grań (3A) i osiągnęła nią w i e r z c h o ł e k G u l b y (3810 m ) . M y t y m ­ c z a s e m pokonaliśmy t r u d n e u s k o k i bocznej o d n o g i l o d o w c a U s z b i j s k i e g o i dotarliśmy n a p l a t e a u , z a m k n i ę t e ścianami M a ł e j S z c h e l dy i P i k u P r o f s o j u z o w . Szczyt Małej S z c h e l d y n i e w y g l ą d a ł c i e k a w i e . N i e chcąc iść d a ­ lej pełnym szczelin plateau, zdecydowaliś­ m y się w e j ś ć k u l u a r e m śnieżnym w p r o s t n a grań S z c h e l d . K u l u a r okazał się t r u d n y i g d y osiągnęliśmy przełęcz w g r a n i było już p ó ź ­ n o . P r z y s z ł o załamanie p o g o d y . Z żalem m u ­ sieliśmy z r e z y g n o w a ć z pięknego w i e r z c h o ł ­ k a S z c h e l d y C e n t r a l n e j , zadowalając się n i ż ­ s z y m , n a który w e s z l i ś m y p o g o d z i n n e j w s p i ­ n a c z c e o trudnościach 3 B — p r z y s i l n y m w i e t r z e , m i o t ą c y m śniegiem. K o n f r o n t a c j a z mapą pozwoliła stwierdzić, że była to S z c h e l d a I I I Z a c h o d n i a (4100 m ) . P o z e j ­ ściu kuluarem, wieczorem doszliśmy do miejsca b i w a k u . N o c , zarówno n a l o d o w c u U s z b a j a k i p o d Gulbą, była f a t a l n a ze względu n a o g r a n i c z o n y do m i n i m u m i w d o d a t k u p r z e m o c z o n y sprzęt b i w a k o w y . R o z ­ poczynał się ciągły o p a d śniegu, przechodzą­ c y niżej w d e s z c z . T a k a p o g o d a t o w a r z y s z y ­

ARNO

PUSKAS

ła n a m w zejściu a ż d o b a z y , skąd tego s a ­ m e g o d n i a zjechaliśmy s a m o c h o d e m d o I n g u r i , a stamtąd p o c i ą g i e m p o p r z e z S o c z i i K i j ó w — do W a r s z a w y .

* Wyjazd kaukaski — m i m o Jicznych przesz­ kód — spełnił c a ł k o w i c i e pokładane w n i m n a d z i e j e . U c z e s t n i c y , w większości p o r a z p i e r w s z y w górach l o d o w c o w y c h , m i e l i o k a z ­ j ę zapoznać się z p o d s t a w a m i t e c h n i k i p o ­ r u s z a n i a się w śniegu i l o d z i e . Umiejętności n a b y t e n a l o d o w c a c h Korułdasz, G u l b a , K w i s z i U s z b a pozwoliły n a m dokonać przejść k i l k u dróg k a t e g o r i i 3 B i to n a w e t s p o r y m i g r u p a m i . Większość osób okazała się, m i m o długiej podróży, ś w i e t n i e p r z y g o t o w a n a k o n ­ dycyjnie. Biorąc p o d u w a g ę krótki czas działalności (8 d n i ) , a także p r z y k r e n i e p o r o z u m i e n i e z z e z w o l e n i e m , należy stwierdzić, że o k r e s p o ­ b y t u w górach został w y k o r z y s t a n y c a ł k o w i ­ cie!, a w y n i k i — 11 osób n a 6 d r o g a c h — można uznać z a d o b r e . N a zakończenie n a l e ­ ży r ó w n i e ż podkreślić dobrą koleżeńską a t ­ mosferę w łonie g r u p y , d o której w dużej m i e r z e p r z y c z y n i a ł a się z a w s z e pełna t a k t u postawa kierownika.

Kaukaskie lato Słowaków

W d n i a c h o d 8 l i p c a d o 20 s i e r p n i a 1970 r. o d b y ł się s t a r a n i e m I A M E S T J Z V L w Ż y ­ linie wyjazd grupy wspinaczy w Kaukaz Centralny. Uczestnicy: Peter Bobula, B o h u s lav Braun, Slavo C h m e l a (kierownik), J u lius Csonto, K a r o l G u r s k y (lekarz), M i l o s K r a t o c h v i l , E u g e n M a r k u s , A r n o Puśkaś ( z a ­ stępca k i e r o w n i k a ) , Jożo S l o t a , M e t ó d S v e c o r a z J a n S o l o v i c — w większości z Ż y l i n y . D o K i j o w a d o j e c h a n o pociągiem, d a l e j d o M i n e r a l n y c h Wód samolotem, a w dolinę B a k s a n u — a u t o b u s e m . W y j a z d nastąpił n a z a p r o s z e n i e r a d z i e c k i c h alpinistów z K i j o w a , a w jego z o r g a n i z o w a n i u pomogły T J Z V L i O k r e s n y v y b o r s t r a n y w Żylinie oraz r e d a k ­ cja „Rudego p r a v a " w P r a d z e . G r u p a została b a r d z o s e r d e c z n i e przyjęta i rozbiła własne n a m i o t y tuż o b o k o b o z u „ B a k s a n " . Obóz t e n służył j e j zresztą w s z y s t k i m i s w o i m i u r z ą d z e n i a m i : w y p o ż y c z a l n i ą sprzę­ tu, u m y w a l n i a m i , s k l e p i k a m i żywnościowy­ m i , ekipą r a t o w n i c z ą i t p . O p r ó c z n a s b a w i l i w dolinie Baksanu Japończycy, Austriacy, N i e m c y z N R D , Bułgarzy, A n g l i c y i P o l a c y . T r z e b a dodać, że p o d o b n i e j a k w s z y s c y g o ­ ście z z a g r a n i c y , m i e l i ś m y pełną s w o b o d ę w w y b o r z e dróg. Z p o w o d u złych w a r u n k ó w a t m o s f e r y c z n y c h doszło d o p a r u p o w a ż n y c h wypadków, w t y m również śmiertelnych, m.in. n a Uszbie i Elbrusie. W niektórycn

a k c j a c h r a t o w n i c z y c h w z i ę l i udział r ó w n i e ż chłopcy z n a s z e j g r u p y . N i e z a l e ż n i e o d wejść s p o r t o w y c h , zwiedziliśmy w s z y s t k i e powstałe t u w o s t a t n i c h l a t a c h urządzenia t u r y s t y c z ­ ne: 2 wyciągi krzesełkowe n a Czeget K a r a B a s z y (3765 m ) o r a z k o l e j k ę l i n o w ą n a E l b r u s , której d o l n y o d c i n e k (do wysokości 2800 m ) j e s t już w r u c h u . * W y ż e j stoją p o d p o r y w k i e r u n k u s c h r o n i s k a „Prijut O d i n n a d c a t i " , skąd l i n i a m a sięgnąć aż d o siodła (5300 m ) pomiędzy oboma wierzchołkami Elbrusa (5633 i 5596 m ) . P o w s t a ł o też w d o l i n i e k i l ­ k a n o w o c z e s n y c h h o t e l i ze szkła i b e t o n u — wyposażonych n a w e t w b a r y nocne. D o l i n a B a k s a n u , licząca 140 k m długości, otrzymała n i e d a w n o szosę asfaltową z doskonałą k o ­ munikacją autobusową. W i ę k s z o ś ć uczestników w y j a z d u p r o w a d z i ­ ła działalność w r e j o n i e B a k s a n u . I n ż y n i e r o ­ w i e S o l o v i c i K r a t o c h v i l u d a l i się p i e s z o n a dalszą w y c i e c z k ę turystyczną, zaś K . G u r s k y i A . Puśkaś o d b y l i podróż dokoła K a u k a z u — autostopem, autobusami, samolotem, sta­ teczkiem morskim. Odwiedzili oni Nalczyk * P i e r w s z y w y c i ą g n a C z e g e t p o w s t a ł w r . 1964, o s t a t n i o p o p r o w a d z o n o r ó w n o l e g ł ą linię k o l e j k i z p o d w ó j n y m i k r z e s e ł k a m i . W r . 1964 r o z p o c z ę t o też realizację wielkiej inwestycji turystycznej, jaką j e s t k o l e j k a k a b i n k o w a n a E l b r u s ( k a b i n k i 30-osobowe). R e j o n Czegetu jest j e d n y m z n a j a t r a k c y j ­ n i e j s z y c h centrów n a r c i a r s k i c h w całym K a u k a z i e .

33

i Ordżonikidze, p r z e s z l i całą d r o g ę w o j e n n o -gruzińską z w e j ś c i e m n a K a z b e k , p r z e w ę ­ d r o w a l i przez Tbilisi, Soczi, S u c h u m i i M e stię, b y w r ó c i w s z y n a południe dotrzeć z p o ­ w r o t e m do o b o z u . W c z a s i e p o b y t u w K a u k a ­ dokonaliśmy następujących wejść na zie szczyty: 14 l i p c a D o n g u z o r u n G i t c z e K a r a B a s z y (3765 m ) — wschodnią granią: B r a u n , C s o n t o , M a r k u s , S o l o vic, Slota i Svec. 16 l i p c a wschodnią Puśkaś.

A z a u C z e g e t K a r a B a s z y (3551 m ) — granią: Bobula, Gursky, Chmela i

18 l i p c a S z c z y t M o n g o l s k i e j R e p u b l i k i L u d o w e j (3383 m ) — północną ścianą, 4 A : B o b u l a , C h m e l a , Markus ł Slota. 18 l i p c a A n d y r c z i (3913 m ) — p ó ł n o c n ą ścianą o w y s o k o ś c i 1200 m , 3 B : B r a u n , C s o n t o , K r a t o c h v i l , S o l o v i c i S v e c ; Puśkas s a m o t n i e . 25 l i p c a E l b r u s , w i e r z c h o ł e k z a c h o d n i (5633 m ) , 2 B : B o b u l a , C s o n t o , Puskaś i S l o t a ; w i e r z c h o ł e k w s c h o d n i (5596 m ) , 2 A : G u r s k y i C h m e l a ; o b a wierzchołki: M a r k u s samotnie. 1 s i e r p n i a K a z b e k (5047 m ) ścianą p o ł u d n i o w o zachodnią 1300 m w y s o k o ś c i , d r o g ą A n t o n o w a (3B) : Puśkas s a m o t n i e ; z w y k ł ą d r o g ą : G u r s k y z 4 a l p i ­ nistami radzieckimi. 2 s i e r p n i a D ż a n - T u g a n (3991 m ) p ó ł n o c n o - z a c h o d ­ n i m filarem, 3 B : Csonto, Kratocłwil i Solovic.

Z.TATR

3 sierpnia Nakra-tau 4A: Bobula 1 Chmela.

(4277 m )

granią

zachodnią,

4 s i e r p n i a B ż e d u c h (4272 m ) granią północną, 3 B : C s o n t o , K r a t o c ł w i l i S o l o v i c ; przejście z pół­ n o c y n a południe K r a t o c ł w i l i S o l o v i c ; p r z e j ś c i e z p ó ł n o c y n a południe i z p o w r o t e m : C s o n t o z t o ­ warzyszami podczas a k c j i r a t u n k o w e j ; przejście z południa n a p ó ł n o c : G u r s k y i Puskaś. 13—14 s i e r p n i a N a k r a - t a u (4277 m ) p ó ł n o c n ą ścia­ ną, f i l a r e m p r z e z „ w y s e p k i " — p r z e b y t o 1200 m z łącznie 1600 . m w y s o k o ś c i : C s o n t o , K r a t o c ł w i l , Puśkaś i S o l o v i c .

W czasie naszego pobytu w K a u k a z i e w y ­ konaliśmy 16 wejść, p r z e w a ż n i e ścianami. Niestety n i e p o w i o d ł a się próba z d o b y c i a wspaniałego f i l a r a N a k r a - t a u , na którym n a s z zespół w ciągu p i e r w s z e g o d n i a p o k o ­ nał 3/4 wysokości, w g o d z i n a c h popołud­ n i o w y c h musiał j e d n a k z a w r ó c i ć z p o w o d u nadejścia n i e p o g o d y . Zejście t r w a ł o d o g o ­ d z i n y 10 w i e c z o r e m , a po przymusowym b i w a k u — d o 3 p o południu d n i a następne­ go. P r z y z j a z d a c h b a r d z o p o m o c n e b y ł y n a m h a k i p o z o s t a w i o n e p r z e z A u s t r i a k ó w , którzy n a k i l k a d n i p r z e d n a m i również w y c o f y w a l i się z f i l a r a .

I ZAKOPANEGO

• P i ę k n ą i b . trudną ( V + , H3) drogę t z w . C z a r n y m F i l a r e m Ł o m ­ n i c y d e d y k o w a l i I. D i e s k a i P . P o c h y ł y t r a g i c z n i e zmarłym człon­ kom czeskiej ekspedycji peru­ wiańskiej. ® Schematy trzech i n n y c h n o ­ w y c h d r ó g n a z a c h o d n i e j ścianie Łomnicy poprowadzonych latem i jesienią 1970 r . zamieszczają „ K r a s y S l o v e n s k a " 11 i 12/1970. ® W d n i a c h zeszłorocznej T a ­ trzańskiej J e s i e n i w z a k o p i a ń s k i m M P i K c z y n n a b y ł a w y s t a w a 100 fotogramów znanego przewodni­ k a , F r a n c i s z k a S p y t k a (por. „ T a ­ t e r n i k " 4/1970 s. 186). © Michał G a b r y e l z w r a c a u w a ­ g ę n a s w o j ą opisaną w t y m n u ­ m e r z e drogę n a Małym Młyna­ rzu. Łączy ona — j a k mówi — niezwykłe piękno wspinaczki i wspaniałość s c e n e r i i z naprawdę wysokimi trudnościami t e c h n i c z ­ nymi.

® W d n i a c h 8—15 s i e r p n i a 1970 r . Slovensky horolezecky zvaz IAMES zorganizował w Tatrach Tater­ 46 j u ż z k o l e i „ T y d z i e ń n i c k i I A M E S " , w którym wzięło udział 344 w s p i n a c z y z 30 o d d z i a ­ łów. N a j l i c z n i e j s z y c h wejść do­ konano w kategoriach IV i V. ® W Czechosłowacji tytuły m i ­ s t r z ó w s p o r t u o t r z y m a l i I. B a j o , I. F i a l a , M . Kriśśak i M . M e r e ś . ® A . Heinrich i A . Zyzak prze­ s z l i w s i e r p n i u 1970 r . zachodnią ścianę N i ż n i c h R y s ó w — o d dołu ściśle g r z ę d ą m i ę d z y depresjami, a w górze środkiem kopuły s z c z y ­ t o w e j ( V + ) . W a r i a n t y te w y z n a ­ czają p i ę k n ą i c i e k a w ą d r o g ę n a zimę.

• 50 l a t t e m u — w r . 1921 — u k a z a ł się p o d r e d a k c j ą M . J a noski i P. Stacho pierwszy n u ­ m e r w i e l c e zasłużonego c z a s o p i s ­ m a „Krasy Slovenska". Jubileu­ s z o w i t e m u poświęcony jest zec z y t 1/1971 t e g o m i e s i ę c z n i k a . ® Doroczną nagrodę MON w dziedzinie literatury otrzymali a u ­ t o r z y k s i ą ż k i „ P a ł a c e •— k a t o w n i a gestapo" — mjr Alfons Filar i Michał L e y k o . • W „ T a t e r n i k u " 3/1968 r . z a ­ mieściliśmy artykuł doc. J a n a Burcharta o badaniach n a d bez­ względnym w i e k i e m granitów tat­ rzańskich. Ściśle n a u k o w e ujęcie t e g o t e m a t u ukazało się w „ A m e ­ r i c a n J o u r n a l o f S c i e n c e " t. 266, g r u d z i e ń 1968, s. 895—907. O w y s p i e krystalicznej Goryczkowej pisze tenże a u t o r w „Ecologae geolog i c a e H e l v e t i a e " t. 63/1, k w i e c i e ń 1970, s. 53—5,6.

© 15 l a t t e m u weszła w ż y c i e polsko-czechosłowacka konwencja, która o t w o r z y ł a d l a t a t e r n i k ó w i turystów polskich tereny Tatr Słowackich.

® Zakład A r c h e o l o g i i S A V p r o ­ wadzi od k i l k u lat badania z n a ­ nego _ s t a n o w i s k a przedhistorycz­ nego n a d tzw. Żółtym Brzegiem w pobliżu Tatrzańskiej Polanki. 9 „Bieda c i e k a w e m u w górach" S t a n o w i s k o to p r z y p i s y w a n e jest — mówił s t a r y j u h a s K a r n a f e l , niepewnie kulturze p u c h o w s k i e j . o b s e r w u j ą c p r z e d 70 l a t y z m a g a ­ nia ks. Walentego Gadowskiego ® W T a t r a c h S ł o w a c k i c h u r z ą ­ ze skałą K o z i c h C z u b . . . d z a n e są c o r o k u s p o r t o w e „ b i e ­ • K s . G a d o w s k i e m u towarzyszył gi po Magistrali Tatrzańskiej". w ó w c z a s p r z e w o d n i k Józek P a r a , 23-kilometrowy odcinek J e z i o r o r e e m i g r a n t ze Stanów Zjednoczo­ S z c z y r b s k i e — P o p r a d z k i S t a w — n y c h , który po T a t r a c h p a r a d o ­ O s t e r w a — S c h r o n i s k o W i e l i c k i e w a ł w góralskich s u k i e n n y c h p o r t ­ — Siodełko p r z e b y w a n y jest w kach i przywiezianym zza Ocea­ nu... czarnym fraku. 1 g o d z i n ę 50 m i n u t .

• W Ośrodku Informacyjnym TPN w Zakopanem odbyła się wystawa zdjęć Stefana Zwoliń­ skiego „ W o d y Tatrzańskiego P a r ­ k u Narodowego".

• Jesienią 1970 r . M i c h a ł J a g i e ł ­ ło objął s t a n o w i s k o a r c h i w i s t y w M u z e u m Tatrzańskim w Z a k o p a ­ nem.

® W centrum Zakopanego, na rogu Krupówek i u l . Zaruskiego, rozpoczęto p r z y g o t o w a n i a do b u ­ dowy wielkiego hotelu „Groma­ d y " (120 m i e j s c , restauracja).

•

® 1,3 m i l i a r d a k o r o n w ł o ż y l i n a ­ s i c z e c h o s ł o w a c c y sąsiedzi w l a ­ tach 1965—70 w budowę hoteli, dróg, u r z ą d z e ń s p o r t o w y c h i t p . w rejonie Tatr W y s o k i c h .

W gipsowych jaskiniach Podola CHRISTIAN PARMA

"W j e s i e n i 1970 r . w j a s k i n i a c h O p t y m i ­ s t y c z n e j i K r y s z t a ł o w e j działało t r z e c h c z ł o n ­ k ó w K l u b u Wysokogórskiego. J a s k i n i e te l e ­ żą n a t e r e n i e t z w . l e w o b r z e ż n e g o dniestrzańskiego p o d r e j o n u krasowego, wchodzącego w skład z a c h o d n i o - p o d o l s k i e g o okręgu k r a s o w e ­ go ( w g . K . T a t a r i n o w a , 1966). J e s t t o n i e w ą t ­ p l i w i e jeden z n a j c i e k a w s z y c h obszarów k r a ­ s o w y c h w E u r o p i e , a występujące t a m j a s k i ­ n i e należą d o najdłuższych jaskiń g i p s o w y c h w świecie. C z t e r y z n i c h są z a r a z e m n a j w i ę k ­ szymi jaskiniami ZSRR. Cztery najdłuższe W r. 1966 n a t e r e n i e w s i K o r a l i w k a g r o ­ tołazi z e L w o w a ( M . S a w c z i n , J . A w e r b a c h , I. K a c z k o w s k i i W . W a s i l i e w ) o d k r y l i Jaski­ nię Optymistyczną, będącą w c h w i l i o b e c n e j najdłuższą gipsową jaskinią n a ś w i e c i e (55 k m ) . Chociaż e k s p l o r a c j a j a s k i n i n i e została j e s z c z e zakończona, w a r t o zapoznać się z p r z e b i e g i e m d o t y c h c z a s o w y c h odkryć. P i e r w ­ s z a w y p r a w a m i a ł a m i e j s c e w c z e r w c u 1966 r. — odkryła o n a i p o m i e r z y ł a 1345 m k o r y t a ­ rzy. P o V I I w y p r a w i e (sierpień 1967 r.), w której udział w z i ę ł o 6 B u ł g a r ó w , n a p l a n i e j a s k i n i z n a j d o w a ł o się już 18 885 m k o r y t a ­ r z y i O p t y m i s t y c z n a wyprzedziła Kryształo­ w ą , plasując się n a p i e r w s z y m m i e j s c u w Z S R R . W l i p c u 1969 r., p o X I I I w y p r a w i e ( r ó w n i e ż z udziałem B u ł g a r ó w ) , s u m a dłu­ gości p o z n a n y c h k o r y t a r z y w y n i o s ł a 43 572 m . O s t a t n i a , X V I z k o l e i w y p r a w a , w której udział w z i ę l i P o l a c y , działała w o d l e g ł y c h p a r t i a c h j a s k i n i i odkryła 3 k m k o r y t a r z y . N i e jest t o j e s z c z e b y n a j m n i e j k o n i e c e k s p l o ­ racji. Jaskinia m a charakter horyzontalnego l a b i r y n t u , w k t ó r y m w y r ó ż n i ć można d w a p o z i o m y o k i l k u m e t r o w e j różnicy wysokości. K o r y t a r z e o łącznej p o w i e r z c h n i 0,06 k m rozciągają się n a o b s z a r z e o k . 3 k m . D a l s z e m o ż l i w o ś c i o d k r y w c z e są o l b r z y m i e , jeśli z w a ż y ć , że J a s k i n i a O p t y m i s t y c z n a l e ż y w m o n o l i t y c z n y m obszarze gipsowym o po­ w i e r z c h n i o k . 20 k m . Drugą najdłuższą jaskinią Z S R R jest Ozerna (Gołubi o z e r a , P o p o w a j a m a ) , leżąca n a t e r e n i e w s i Striłkowcy. I o n a , z e s w o j ą d ł u ­ gością 26 360 m , uchodziła p r z e z krótki o k r e s (1967—68) z a najdłuższą gipsową jaskinię w świecie. P i e r w s z ą j e j eksplorację p r z e p r o w a ­ dził oddział U P A , który p o zakończeniu w o j ­ n y u k r y w a ł się w n i e j . W k i l k a l a t później w y l o t został z a w a l o n y , a oddział w y c o f a ł się z j a s k i n i d r u g i m otworem, do d n i a dzisiejsze­ go b e z s k u t e c z n i e p o s z u k i w a n y m . W r . 1963 w y l o t został p o n o w n i e o t w a r t y p r z e z grupę 2

2

2

l w o w s k i c h speleologów p o d k i e r o w n i c t w e m M i r o n a S a w c z i n a . W j a s k i n i z n a j d u j e się k i l ­ k a n i e w i e l k i c h j e z i o r e k , o d których w z i ę ł a o n a swoją n a z w ę . T r z e c i ą z g r u p y najdłuższych jaskiń jest Kryształowa ( G ł a w n a ) leżąca n a o b s z a r z e w s i Niżne K r y w c z e . P i e r w s z a w z m i a n k a o n i e j p o c h o d z i z r o k u 1721 (P. G a b r i e l R z ą czyński). Z c z a s e m z a p o m n i a n a , została p o ­ n o w n i e o d k r y t a w r. 1908 p r z e z K . G u t k o w ­ s k i e g o . W dwadzieścia l a t później w s t ę p n e partie j a s k i n i zwiedził profesor U n i w e r s y t e t u L w o w s k i e g o , L . K o z ł o w s k i . W r . 1933 i n ż y ­ n i e r W i k t o r N e c h a j opublikował p l a n i opis o k . 3,5 k m k o r y t a r z y . J e s z c z e p r z e d ostatnią w o j n ą J a s k i n i a K r y s z t a ł o w a została p r z y g o ­ t o w a n a d o r u c h u w y c i e c z k o w e g o i udostęp­ n i o n a t u r y s t o m . P o w o j n i e spotkał j ą l o s O z e r n e j . O t w ó r p r z e k o p a n y został w r . 1961, a d o r . 1963 o d k r y t o 18 785 m k o r y t a r z y . C z w a r t ą z najdłuższych jaskiń Z S R R jest Młynkiwska (Entuzjastów), znajdująca się n a t e r e n i e w s i M ł y n k i . O d k r y t a w r. 1960, z o ­ stała w y e k s p l o r o w a n a p r z e z speleologów z T a r n o p o l a . Łączna długość j e j k o r y t a r z y w y ­ n o s i o b e c n i e 14 130 m e t r ó w . Omawiany obszar krasowy obejmuje przeszło 20 . dużych jaskiń, p r z y c z y m łączna długość k o r y t a r z y 15 z n i c h p r z e k r a c z a 120 km. Ostatnia wyprawa X V I z kolei w y p r a w a do Jaskini O p t y m i ­ s t y c z n e j n a P o d o l u z o r g a n i z o w a n a została — podobnie j a k wszystkie poprzednie — przez L w o w s k i K l u b Speleologów „Cyklop". D o udziału w n i e j z a p r o s z o n o grupę p o l s k i c h taterników j a s k i n i o w y c h z K l u b u Wysoko­ górskiego, w której skład w e s z l i Stanisław Kopeć, C h r i s t i a n P a r m a ( k i e r o w n i k ) i R y ­ s z a r d Rodziński. W w y p r a w i e w z i ę l i r ó w ­ nież udział grotołazi z K i j o w a , T a r n o p o l a , Charkowa, Simferopola i Sewastopola, r a ­ z e m przeszło 20 osób. K i e r o w n i c t w o ogólne objął p r e z e s k l u b u „ C y k l o p " a z a r a z e m szef Ukraińskiej K o m i s j i Speleologii — M i r o n S a w c z i n . C e l e m w y p r a w y była d a l s z a d z i a ­ łalność o d k r y w c z a w j e d n e j z n a j b a r d z i e j o d d a l o n y c h części j a s k i n i . P o b y t naszej g r u p y w Związku k i m miał p r z e b i e g następujący:

Radziec­

23 X 1970. P r z y j a z d d o L w o w a . K o l a c j a p o w i t a l n a u prezesa k l u b u „Cyklop". 29—30 X . P r z y g o t o w a n i a d o w y p r a w y . Zwiedzanie miasta. 31X. Wyjazd autokarem do w s i K o r a l i w k a n a P o d o l u ( o k . 250 k m o d L w o w a ) . N o c l e g w m i e j s c o ­ wej szkole.

37

1 X I . T r a n s p o r t sprzętu p o d o t w ó r J a s k i n i O p t y ­ Wejście d o m i s t y c z n e j . Założenie bazy w y p r a w y . jaskini. Biwak. 2—5 X I . E k s p l o r a c j a . O d k r y c i e 3 k m korytarzy.

i pomierzenie

ok.

5 X I . Wyjście z Optymistycznej. P r z e m a r s z ok. 15 k m p o d o t w ó r J a s k i n i K r y s z t a ł o w e j (G.B a ­ czyński, S. K o p e ć , C h . P a r m a i L . P a t k i n a ) . Z w i e ­ dzenie j a s k i n i . 6 X I . P o n o w n e wejście do Kryształowej. Powrót p o d O p t y m i s t y c z n ą , t r a n s p o r t sprzętu d o K o r a l i w k i i odjazd do L w o w a . 7—8 X I . P r a c e k o ń c z ą c e w y p r a w ę . 9 X I . W y j a z d trójki Polaków ze L w o w a w G o r ­ gany (razem z A . B a g r y n o w s k i m ) . 10 X I . W e j ś c i e w w a r u n k a c h z i m o w y c h n a H o ­ w e r l ę , n a j w y ż s z y s z c z y t U k r a i ń s k i e j S R R (2061 m ) . 11 X I . P o w r ó t d o L w o w a . 12—16 X L S p o t k a n i a z g r o t o ł a z a m i i a l p i n i s t a m i . D e m o n s t r o w a n i e n a skałkach s t o s o w a n y c h w P o l ­ sce t e c h n i k j a s k i n i o w y c h . U d z i a ł w u r o c z y s t y m zebraniu, n a którym przyznano P o l a k o m człon­ k o s t w o h o n o r o w e K l u b u Speleologów „ C y k l o p " . 17 X I . P o w r ó t d o k r a j u . P o d z i e m n y b i w a k d l a k i l k u n a s t u osób z a ­ łożono w odległości o k . 1 k m o d o t w o r u . W j a s k i n i c o kilkanaście, a n i e r a z nawet co k i l k a m e t r ó w k r z y ż u j ą się k o r y t a r z e o b a r ­ dzo p o d o b n y m p r o f i l u — z w y k l e szczeliny o w y s o k o ś c i 2—3 m i szerokości o k . 1 m . I s t ­ n i e j e t a m w i ę c stałe n i e b e z p i e c z e ń s t w o z a ­ błądzenia. N a p l a n i e j a s k i n i z n a j d o w a ł o się k i l k a „białych p l a m " obrzeżonych obwodni­ c a m i , o d k r y t y m i p r z e z poprzednią w y p r a w ę . R e j o n y te stanowiły t e r e n naszej e k s p l o r a c j i . P r o w a d z o n a o n a była w małych, 2- l u b 3-osob o w y c h zespołach, z k t ó r y c h k a ż d y d z i a ł a ł niezależnie o d i n n y c h w j e d n y m r e j o n i e . P o ­ miary były w y k o n y w a n e z pomocą b u s o l i i taśmy. B i w a k w j a s k i n i połączono liniami telefonicznymi z bazą n a p o w i e r z c h n i oraz niektórymi s a l a m i leżącymi w pobliżu t e r e ­ n u e k s p l o r a c j i . D u ż e trudności s p r a w i a ł o z a ­ o p a t r y w a n i e się w w o d ę . N o s z o n o j ą w k a ­ n i s t r a c h ze s t u d n i w K o r a l i w c e p o d otwór j a s k i n i , skąd 6 0 - m e t r o w y m w ę ż e m p r z e p ł y ­

W

SKRÓCIE

wała p r z e z ciasne korytarze do podstawia­ n y c h o umówionej godzinie pojemników. Jaskinia Optymistyczna posiada tylko je­ d e n o t w ó r . P o d j ę t o co p r a w d a p r a c e m a j ą c e na celu przekopanie drugiego, sztucznego otworu, zostały o n e j e d n a k w s t r z y m a n e p o stwierdzeniu, że miąższość n a d k ł a d u g i p s o ­ wego w y n o s i o k o ł o 60 m . O b e c n i e sprawa drugiego otworu zaczyna stanowić p o w a ż n y już p r o b l e m , w a r u n k u j ą c y dalszą eksplora­ cję. W ciągu c z t e r e c h d n i działalności j a s k i n i o ­ wej odkryto i naniesiono n a p l a n około 3 km nowych korytarzy. Gospodarze zorgani­ z o w a l i d l a naszej g r u p y przejścia do sal Awerbacha i Szewczenki, znajdujących się w n a j d a l e j położonych p a r t i a c h j a s k i n i . M i e ­ l i ś m y możność zapoznać się z nieznaną u n a s techniką e k s p l o r a c j i jaskiń o c h a r a k t e ­ rze l a b i r y n t u . R a d z i e c k i c h grotołazów intere­ sowała n a t o m i a s t taktyka i technika poko­ n y w a n i a jaskiń o r o z w i n i ę c i u p i o n o w y m . Nowe odkrycia w Jaskini Optymistycznej a w a n s o w a ł y ją z p i ą t e g o n a c z w a r t e m i e j s c e na l i ś c i e najdłuższych j a s k i ń świata. Była to p i e r w s z a w y p r a w a K l u b u W y s o k o g ó r s k i e ­ go d o j a s k i ń w Z w i ą z k u R a d z i e c k i m , a z a ­ wiązane k o n t a k t y otwierają p r z e d n a m i d a l ­ sze, obiecujące p e r s p e k t y w y w s p ó l n e j dzia­ łalności. WAŻNIEJSZA

LITERATURA

1. G . B a c z y ń s k i , W . D u b l i a n s k i j , E . S z t e n g e l o w : K r i w c z e n s k a j a kristalnaja pieszczera w gipsach P o d o l i i . H o c z n i k „ P i e s z c z e r y " , 1964, n r 4. P e r m . 2. W . N e c h a j : P r z e w o d n i k p o j a s k i n i a c h w K r z y w e z u . T a r n o p o l 1933. 3. W . R a d z i e w s k i j : U p e c z e r n y c h l a b i r y n t a c h T e r n o p i l s z c z y n y . K i j ó w 1967. 4. P . G . R z ą c z y ń s k i : H i s t o r i a e n a t u r a l i s c u r i o s a R e g n i P o l o n i a e . S a n d o m i r i a e 1721. 5. K . T a t a r i n o w : K r a t k i j e s w i e d i e n i j a o p i e s z c z e rach i grotach n a zapadie U k r a i n y . Rocznik „ P i e s z c z e r y " , r . 1966, n r 6. P e r m .

• O . P o c h y ł y i I. F i a l a d o k o n a ­ l i w d n i a c h 25—26 V I I 1970 r . c z e ­ c h osłowackiego przejścia Filara 9 Wspinacze z N R D odwiedza­ • „ D i e A l p e n " p o ś w i ę c a j ą część W i e w i ó r e k n a C i m a O v e s t d i L a j ą S z c z e l i n i e c W i e l k i w G ó r a c h z e s z y t u 4/1970 z a g a d n i e n i o m och­ varedo. S z c z e g ó ł y przejścia opi­ Stołowych. Historię n o w e j d r o g i r o n y środowiska i k r a j o b r a z u gór­ drugi z nich na Tamach o d z a c h o d u n a turnię z w a n ą M a ­ s k i e g o , a t a k ż e p o t r z e b i e u w z g l ę d ­ s u j e m u t e m o p i s u j e w „ D e r T o u r i s t " n i a n i a tej p r o b l e m a t y k i p r z y p l a ­ ,,Krasóv S l o v e n s k a " — w n u m e r z e 12/1970 r . 12/1970 H o r s t D i e w o c k . W 2 0 - m e - n o w a n i u przestrzennym. t r o w e j r y s i e osadzono 2 n i t y ase­ 9 Alpinizm kobiecy w epoce • 45 l a t i s t n i e j e j u ż chór „ L a P a u l a kuracyjne. Preussa omawia Severino Montanara" — najsłynniejszy z Casara w , , R i v i s t a M e n s i l e del 9 W p l e b i s c y c i e „10 a s ó w s p o r ­ g ó r s k i c h c h ó r ó w świata. Został t o w y c h " z i e m i k r a k o w s k i e j t r z y ­ o n z a ł o ż o n y p r z e z S e z i o n e O p e r a i a C A I " 2/1970. naste miejsce zajął r e p r e z e n t a n t (Sekcję Robotniczą) S A T i do r. 9 W Stołecznym Klubie Ta­ alpinizmu — Ryszard Z a w a d z k i . 1930 w y s t ę p o w a ł w u b r a n i a c h r o ­ trzańskim Ryszard Czajkowski J e s t t o l o k a t a w y s o k a , zwłaszcza, b o c z y c h . P i e ś ń „ L a M o n t a n a r a " p o d z i e l i ł się z g r o n e m taterni­ że k o n k u r e n t a m i b y l i m . i n . t a kstała się h y m n e m a l p i n i s t ó w e u ­ k ó w w r a ż e n i a m i z m i ę d z y n a r o d o ­ popularni zawodnicy, j a k H . ropejskich. wej w y p r a w y w T a b u n B o g d o w Szordykowski, A . Bachleda czy Mongolii. S. Z a s a d a . 9 11 l u t e g o 1971 r . o d b y ł o się w ® P ó ł n o c n a ściana D r o i t e s , u ¬ • P o wejściu n a P i k L e n i n a p a ­ W i e d n i u s p o t k a n i e z Evą K o c k e i s z a najtrudniejszą drogę którzy ważana m i ą t k o w y m e d a l z n u m e r e m 1000 1 W a l t e r e m K . S t a n g l e m , o t r z y m a ł l a t e m 1970 r . m o n t e r z o d b y l i s a m o c h o d e m p o d r ó ż w H i ­ l o d o w ą A l p , m i a ł a w r . 1970 c z t e ­ r y k o l e j n e p r z e j ś c i a ; s i ó d mego m a l a j e . W t r a k c i e działalności w K r a s n o j a r s k a , Wiaczesław L a c h . r e j o n a c h L a h u l i J a m s o m z d o b y ­ d o k o n a l i J . Coąueugnot i F . G u i l • Nasi koledzy c z e c h o s ł o w a c c y l i 8 s z c z y t ó w p i ę c i o t y s i ę c z n y c h i l o t , osiągając n a j l e p s z y c z a s d l a zamierzają w t y m r o k u zacząć 1 s z e ś c i o t y s i ę c z n y — w w i ę k s z o ś ­ zespołu w s p i n a c z k o w e g o — o k o ł o wydawanie własnego k w a r t a l n i k a c i p i e r w s z e wejścia. 20 g o d z i n .

56

0 tematyce wysokogórskiej, dobnego do „Taternika".

po­

Nowe drogi w Tatrach RAPTAWICKA

GRAŃ

ZAWRATOWA TURNIA KOŚCIELCE pd. I wejście prawą połacią ściany: A d a m K r a w c z y k i J a n u s z M ą c z k a , 3 V 1970. T r u d n o ś c i V + , miejsce H I , 4 godziny. D r o g a z a c z y n a się n a l e w o o d linii spadku wybitnego filara, k t ó r y o d d z i e l a p d . ścianę (opa­ dającą k u D o i . Smytniej) o d p d . - w s c h . (opadającej k u żlebowi schodzącemu z R a p t a w i c k i e j P r z e łączki). Trawiastymi s t o p n i a m i do k o ­ minka, którym (IV) n a p r a w y koniec wielkiego zachodu, prze­ cinającego w p o p r z e k n i e m a l c a ­ łą ścianę. Zachodem w lewo 40 m (I). K i l k a m e t r ó w p o n i ż e j p r z e w i n i ę c i a z a c h o d u , skośnie w p r a w o p o d przewieszką (HI) i w górę ścianką (V)n a trawiaste MAŁA CAPIA TURNIA stopnie, którymi d o t r a w i a s t e j ściankę. P r z e z nią z l e w e j s t r o n y d e p r e s j i . N a d n a m i widać k o m i n b l o k u n a duży t r a w n i k . T e r a z p o z w i e l k ą p r z e w i e s z k ą . M y i d z i e ­ b l o k a c h w g ó r ę p o d załupę, k t ó r ą N o w a d r o g a n a w s c h . ścianie: my skośnie w l e w o t r a w i a s t o ¬ w p r a w o d o j e j końca (III). Stąd A n d r z e j M i g o c k i i Z b i g n i e w K u r ­ górę ( I V ) i p o b l o k a c h d o s a , 7 V I I I 1969. T r u d n o ś c i V , 3 - s k a l i s t y m t e r e n e m d o stóp r ó w ­ w g ł ę b o k i e j n y ­ m i e j s c a V I . Skała w d o l n e j części n o l e g ł e g o g ł ę b o k i e g o k o m i n a (jest c h a r a k t e r y s t y c z n e j o n d o b r z e w i d o c z n y s p o d w y ż e j ż y (III). Stąd t r a w e r s w p r a w o l i t a , w y ż e j k r u c h a ; 6 g o d z . C z a s — zupełna ekspozycja) i I przejścia 10 g o d z . wspomnianego). Kominem k i l k a ­ (III naście m e t r ó w (III), a ż d o j e g o p r z e z ściankę ( I V + ) d o k o m i n k a . W e j ś c i e w ścianę p o d d o b r z e spiętrzenia. T e r a z t r a w e r s w l e ­ N i m w g ó r ę 30 m ( I V - I I I ) i n a w i d o c z n ą białą prostokątną p l a m ą wo p o d odpychającymi skałami l e w o n a f i l a r e k . F i l a r k i e m 60 m ( m i e j s c e s t a r e g o o b r y w u ) . ( V + ) n a stopień n a k r a w ę d z i f i ­ w g ó r ę (II-III), p o c z y m 100 m Skalną r y n i e n k ą w górę, p o n a wierzchołek Zawratol a r k a . Z e s t o p n i a w górę przez łatwo c z y m l e w y m jej o g r a n i c z e n i e m , a przewieszkę (V) n a ostrze, któ­ w e j T u r n i . następnie w l e w o na wygodne r y m (IV—) d o k o m i n a , j u ż n a d s k a l n e s t o p n i e (III; 1 s t a n o w i s k o ) . spiętrzeniem ( d r z e w k o ) . N a l e w o A. Skłodowski N a s t ę p n i e skośnie w l e w o s k a l n o o d k o m i n a ściankami (IV) i p r z e z - t r a w i a s t y m i s t o p n i a m i (III) p o d k o s ó w k ę p o d skały n a d w y l o t e m małe spiętrzenie poprzetykane komina. Teraz trawers w lewo t r a w k a m i , którym w górę (IV) n a KOŚCIELEC p o d o d p y c h a j ą c ą ścianką (II) d o płytę pod przewieszonym skal­ w i e l k i e g o żlebu, k t ó r y m d o k o ń ­ progiem (2). J e g o prawą I w e j ś c i e p d . - z a c h . ścianą m i ę ­ n y m ca. Następnie z o d c h y l e n i e m w stroną w g ó r ę ( V + ) aż d o s kal­ lewo n a grzędę z d r z e w k a m i d z y d r o g a m i W H P 108 i 107: O l ­ n e j r y s y i nią ( V , V I ) n a s t a n o ­ (II-III) i nią 2 długości l i n y g i e r d P o l a k o w s k i i A n d r z e j Skło­ w i s k o p o d s p i ę t r z e n i e m skał (3). dowski, 2 VIII 1970. T r u d n o ś c i (II) n a g r a ń . V+, 2 haki jako c h w y t y . 1.30 Stąd dużą skalną p ł y t ą ukośnie J. Mączka g o d z . Skała l i t a , e k s p o z y c j a duża. w l e w o p o d małą trawiastą ścian­ k ę i nią (III) d o s t a n o w i s k a (4). W e j ś c i e w ścianę o k . 30 m n a N a s t ę p n i e w g ó r ę trawiastą r y n n ą prawo o d p o c z ą t k u d r o g i W H P i z a c h o d e m (II) p o d dużą zieloną ZAWRATOWA TURNIA 108. N a k a z a l n i c z k ę z b l o k ó w , a płytę, nakrytą przewieszonymi następnie przez przewieszoną b l o c z k a m i (5). O w ą płytą pod p o d biały o b r y w . b l o c z k i (VI) i p o p r z e z n i e t r a ­ I w e j ś c i e ś r o d k o w ą częścią p n - ściankę ( V + ) w s c h . ściany: K r z y s z t o f D u b i l i s Stąd t r a w e r s 4 m w l e w o 1 p r a ­ w e r s e m w l e w o ( o k . 2 m ) n a t r a ­ stroną charakterystycznego wiasty teren, którym p o d k r u c h e i A n d r z e j S k ł o d o w s k i , 4 V I I I 1970. wą Trudności I V + , 2 g o d z i n y (czas t r ó j k ą t n e g o o k a p u ( V + ) n a f i l a ­ skałki t w o r z ą c e f i l a r e k (6). M a ł ą r e k n a d n i m . Stąd w l e w o 30 mzałupą w p r a w o , I p r z e j ś c i a 2.30). przekraczając D r o g a w i e d z i e w y r a ź n y m p ł y t o ­ ( l i t a skała) n a o r o g r a f i c z n i e l e ­ k a n t f i l a r k a , d o zacięcia p o j e g o stronie. Zacięciem kilka wym filarem wyodrębniającym we ograniczenie K o m i n a S t a n i s ­ prawej Ograniczeniem t y m metrów (IV) do kolejnego s t a n o ­ się w ś r o d k o w e j części p n . - w s c h . ł a w s k i e g o . ściany. W e j ś c i e w skały n a l e w o 50 m w g ó r ę ( I V , p i ę k n a skała) w i s k a (7). Stąd p o p r z e z p o p ę k a ­ o d d e p r e s j i , którą w i e d z i e d r o g a p o d przewieszkę n a f i l a r k u . P o ne, p r z e w i e s z o n e b l o c z k i (V) p o ­ s k a l n y m i płytami n a W H P 75 i n a l e w o o d r o z l e g ł y c h j e j s f o r s o w a n i u ( I V ) o k . 50 m c h y ł y m i czerwonawych płyt. W y r a ź n y m ł a t w y m t e r e n e m n a w i e r z c h o ł e k . trawiastą p ó ł e c z k ę p o d f i l a r k i e m (8). N i m w g ó r ę ( V ) n a p o c h y ł ą k o m i n k i e m w g ó r ę (III) n a t r a w ­ A. Skłodowski p ł y t ę , doprowadzającą pod nan i k i i n i m i 40 m w g ó r ę p o d

Jtępny f i l a r e k , k t ó r y m (VI) na p ł y t y sięgające p o d s z e r o k ą t r a ­ wiastą półkę pod spiętrzeniem s k a l n y m (9). O w ą p ó ł k ą w p r a w o do zacięcia, k t ó r y m kilkanaście m e t r ó w (IV) w g ó r ę (10). Stąd s k o s e m w l e w o n a spękaną p o ­ chyłą płytę z luźno leżącymi b l o c z k a m i i nią w k r u c h y m t e r e ­ n i e (IV, III) d o s k a l n o - t r a w i a s t e j g r z ę d y (11), P r a w ą j e j stroną n a stanowisko (III) p o d kolejnym spiętrzeniem (12, krucho). P o p r z e k r o c z e n i u grzędy w lewo, k i l ­ ka wyciągów w górę. Kruchą skalną depresją (II), k t ó r a d o p r o ­ szczytowe. w a d z a p o d spiętrzenie S k a l n o - t r a w i a s t y m z a c h o d e m skoś­ n i e w l e w o (II, III) ną s t a n o w i s ­ k o p o d zacięciem s k a l n y m . N i m w g ó r ę n a t u r n i c z k ę w g r a n i (IV) i granią n a w i e r z c h o ł e k . Z. Kursa ŻAB!

MNICH

wyprowadzającym n a Niżnią Mły- płycie w l e w o — p o d k o n i e c z n a r z o w ą P r z e ł ę c z o k . ISO m w g ó ­ l e k k i m o b n i ż e n i e m — aż do p r z e ­ rę (I-II), d o m i e j s c a , g d z i e j e g o w i e s z e k z a m y k a j ą c y c h dostęp d o l e w ą , d o tej p o r y przewieszoną k o m i n a . T e r a z w górę i l e k k o w ścianę p r z e c i n a p o d e r w a n a z a ł u - l e w o p r z e z p r z e w i e s z k i , a następ­ pa, będąca p o c z ą t k i e m systemu nie dnem k o m i n a p o d olbrzymi, kominów, którymi biegnie nasza zaklinowany w n i m blok. O d pra­ (Na Niżnią Młynarzową w e j droga. strony n a blok, p o czym Przełęcz jest stąd żlebem już tyl­ w p r o s t w g ó r ę k o m i n e m w n i e ­ ko 80 m.) N a s t ę p u j e t r a w e r s z w ę ­ z w y k l e e f e k t o w n e j w s p i n a c z c e n a żającą się p ó ł k ą w l e w o d o z a ł u - dużą p ó ł k ę p o d o k a p e m (koniec p y i nią w g ó r ę ( p o c z ą t k o w o V + , n a j w i ę k s z y c h t r u d n o ś c i ) . P r z e z o¬ potem IV-V) na system trawia­ kap od prawej s t r o n y (III) pod s t y c h w ą s k i c h półek, p r z e c i n a j ą ­ n a s t ę p n y p a s p r z e w i e s z e k . T u w c y c h ścianę. Stąd w g ó r ę d o p r z e ­ s k o s w l e w o w g ó r ę (IV) n a łat­ wieszonego k o m i n k a i n i m d ow y teren i n i m w prawo na końca, p o c z y m l e k k o w l e w o n a w i e r z c h o ł e k . dobre stanowisko p o d przewiesz­ M, Gabryel k a m i (VI). Teraz trawers w p r a ­ w o i w górę do następnego k o ­ minka (IV, b. k r u c h o ) . Wejście do niego lekko p r z e w i e s z o n ą MAŁY GIERLACH

ścianką ( V + ) i w g ó r ę d o k o ń c a ( I V ) , p o c z y m l a w i r u j ą c w łat­ wiejszym już t e r e n i e n a grań w pobliżu w i e r z c h o ł k a . M. Gabryel

I wejście p r a w y m s k r a j e m z a c h . ściany n i ż s z e g o w i e r z c h o ł k a : S t a ­ nisław G o r g o ń , M a r e k N o w i c k i i J a n u s z O n y s z k i e w i c z , 7 V I I I 1970. Trudności V I , d r o g a e k s p o n o w a n a i ładna, skała l i t a , 2,30 g o d z . D r o g ą W H P 1143 d o w y l o t u k o ­ mina spadającego z Przełączki p o d Żabią Lalką. Płytową część ściany, ograniczoną z prawej strony wspomnianym kominem, a z l e w e j skrzesaną k a z a l n i c z k ą z żółtymi p l a m a m i (na l e w o od niej biegnie droga W H P 1131), p r z e c i n a r y s a przechodząca w y ż e j w głęboką, poprzewieszaną rynnę. R y s ą w p r o s t w g ó r ę (V),. P r z e d m i e j s c e m , g d z i e z w ę ż a się o n a i p r z e w i e s z a — w l e w o n a półecz­ kę (V + , s t a n o w i s k o ) . Stąd t r a ­ wers w prawo z powrotem do przewieszonej t u r y s y (VI) 1 nią na półeczkę (V). Dalej rynną przechodzącą s t o p n i o w o w kominowate zacięcie przez kilka przewieszek (V, I V ) n a grań. M . Nowicki MŁYNARZ I wejście prawą częścią pn. ściany: Bożena S z y s z k o i Michał G a b r y e l , 6 V I I I 1970. T r u d n o ś c i VI, 4 godziny (czas pierwszego przejścia 6 g o d z i n ) . D r o g a miej­ scami krucha. Wybitnym żlebem przebiegają­ c y m p o d p n . ścianą M ł y n a r z a i

MAŁY

MŁYNARZ

I wejście k o m i n e m w s c h . ściany: Michał G a b r y e l i A n d r z e j G i e r y c h , • 27 I X 1969. T r u d n o ś c i V I ( w d u ­ żym nagromadzeniu) — 4 godzi­ ny ( c z a s I przejścia 8 godzin). Droga niezwykle eksponowana i piękna. Podejście pod ścianę drogą W H P 1100 A B C . K i l k a d z i e s i ą t m e ­ trów poniżej o p i s a n e g o t a m p r o g u z załupą s k r ę c a m y w p r a w o p o d olbrzymi wywieszony komin, prze­ c i n a j ą c y całą ścianę. M o k r ą c z e ­ luść k o m i n a o b c h o d z i m y począt­ k o w o z prawej strony niewyraź­ nym żeberkiem, docierając (IV) na wygodną półkę z blokiem. ( O d t e g o m i e j s c a p r z e z około 60 m d r o g a jest n i e u s t a n n i e nadzwy­ lub skrajnie trudna). N a d czaj n a m i spiętrza się biała przewie­ s z o n a skała ( z a u w a ż y l i ś m y tam próbach), ślady p o p o p r z e d n i c h a l e k k o w l e w o w górę b i e g n i e skośny o k a p , przechodzący w z a ­ cięcie. W g ó r n e j s w e j części z a ­ cięcie skręca n a g l e w l e w o , p r z e ­ kształcając się z n o w u w okap, p o d k t ó r y m z n a j d u j e się gładka, podcięta płyta, przecięta p o z i o m ą szczeliną, z p ó ł k i w l e w o p o d skośnym okapem d o krawędzi Płyty (V). W górę przez prze­ w i e s z k ę do zacięcia, k t ó r y m p o d p o z i o m ą szczelinę i w l e w o n a m a ł y s t o p i e n i e k . Stąd t r a w e r s n o

I w e j ś c i e w s c h . ścianą n a N i ż nie G i e r l a c h o w s k i e W r o t k a : J o ­ anna Schramm, Ryszard W . Schramm i Tomasz Schramm, 2 V I I I 1970. T r u d n o ś c i : 15 m III, 12 m I-II, p o z a t y m ł a t w o . Skała w d o l n y c h 20 m b . k r u c h a . 1 1/2 godz. W s c h . ścianę M a ł e g o G i e r l a c h u żłobią ukosem trzy równoległe do siebie i k u górze coraz krót­ sze żleby, zbiegające do Żlebu K a r c z m a r z a , równoległe do żlebu, k t ó r y m p r o w a d z i d r o g a W H P 1691. N i e dochodzą o n e do g r a n i , a w d o l e u r y w a j ą się k i l k u n a s t o m e t r o ­ w y m i progami. Z miejsca, gdzie droga WHP 1657 P p r z e k r a c z a Ż l e b K a r c z m a ­ r z a , j e s z c z e 60 m ż l e b e m w g ó r ę d o stóp p r o g u , k t ó r y m o b r y w a się najniższy z 3 ż l e b ó w (pionowe zacięcie). O k i l k a m n a lewo od zacięcia b . stromą r y n n ą 15 m t r u d n o i b. k r u c h o n a g r z ą d k ę , z której t r a w e r s k i l k a metrów w prawo (krucho) n a d n o żlebu. się. Przez W y ż e j żleb r o z d w a j a prożek do l e w e g o r a m i e n i a i n i m kilkadziesiąt m w g ó r ę , p o c z y m p r z e z g r z ą d k ę w l e w o d o środ­ k o w e g o żlebu. N i m d o k o ń c a p o d lite szczytowe p a r t i e ściany. W p r z e d ł u ż e n i u żlebu stromą zału­ pą skośnie w p r a w o n a g r z ę d ę , z której widać już Niżnie G i e r l a ­ chowskie Wrotka. Idąc wprost skoś­ w i c h kierunku systemem nych zachodów pooddzielanych ż e b e r k a m i , o s i ą g a m y żleb s p a d a ­ jący z W r o t e k k u w s c h . o k i l ­ kadziesiąt m poniżej przełęczy. Ż l e b e m , o s t a t n i c h 12 m n i e c o t r u d ­ n o , n a przełęcz. R. W . Schramm

Itineraria zimowe RAPTAWICKA

TURNIA

I p r z e j ś c i e z i m o w e (II w o g ó l e ) t z w . d i r e t t i s s i m y p d . - w s c h . ścia­ ny: Adam Krawczyk i Janusz Mączka, 1 6 I I 1970. Trudności V — V I , H 2 , m i e j s c e H 3 , 25 n i t ó w . C z a s przejścia 15 g o d z . Droga prowadzi w linii naj­ w i ę k s z e g o spiętrzenia ściany i n a p i e r w s z y c h 3 wyciągach jest p r z e ­ w i e s z o n a . C h a r a k t e r y z u j e się d u ­ ż y m c i ą g i e m trudności o r a z b r a ­

40

k i e m n a t u r a l n y c h miejsc do w y ­ p o c z y n k u , c o c z y n i ją c h y b a t r u d ­ niejszą od drogi Kiełkowskiego n a t e j ż e ścianie. N a pierwszym w y c i ą g u w s k u t e k u k r a s z e n i a się skały wzrosły trudności około trzymetrowego odcinka z H2 n a H3. Wspinaczkę rozpoczęliśmy o g o d z . 6 i p o 15 g o d z i n a c h u k o ń c z y ­ liśmy — p o d k o n i e c używając l a ­ tarek czołowych. W czasie p r z e j ­ ścia b a r d z o d o k u c z a ł n a m s i l n y

w i a t r przy dużym mrozie (rano i w i e c z o r e m o k . —20°C, w dzień ok. —150C). J. Mqczka KOZI

WIERCH

I wejście zimowe wariantem B r a c h a i Wójcika n a drodze p r a ­ w y m ż l e b e m p n . - w s c h . ściany K o ­ z i e g o W i e r c h u ( W P H 194 E ) : J a n Gąsienica R o j , M i c h a ł Jagiełło 1 M a r e k Szczęsny, 18 I 1970.

W y j ś c i e '.z „ M u r o w a ń c a " —• g o d z . 5.30, r o z p o c z ę c i e w s p i n a c z k i z a ­ ś n i e ż o n y m ż l e b e m — 8.30, w e j ś c i e w nadzwyczaj trudny wariant — 11.30, u k o ń c z e n i e d r o g i (do g r a n i ) — 17.30. Z j a z d y drogą wejścia. Z powrotem na dnie D o l i n k i K o ­ ziej b y l i ś m y o g o d z . 23. D r o g a w warunkach styczniowych trud­ n a , n a k l u c z o w y m o d c i n k u (ok. 60 m ) o p r o b l e m a t y c z n e j aseku­ r a c j i . Często k o r z y s t a n o z p o m o ­ c y n i e z b y t d o b r z e siedzących h a ­ k ó w . Śnieg n a p o d e j ś c i u i w ż l e ­ b i e — z n a k o m i t y . W ścianie s z k l i ­ s t y lód i zupełnie niezwiązany sypki śnieg. Cały dzień gęsta m g ł a . M r ó z o k . 15°, dość s i l n y wiatr. M. Jagiełło MIĘGUSZOWIECKI SZCZYT CZARNY pn. żebra I przejście z i m o w e (drogi Cieleckiego i Skłodowskie­ g o z r . 1964 — z o b . „ T a t e r n i k " 1/1968 s. 31): Andrzej Dworak, W o j c i e c h Jedliński, A n d r z e j S k ł o ­ dowski i Leszek Zybder, 1 X I I 1970 r . Wspinaczkę rozpoczęliśmy ok.g o d z . 7. Pio p r z e b y c i u 2 d o l n y c h wyciągów (III-V) osiągnęliśmy skalny okap — kluczowe duży miejsce drogi. Pokonując okap korzystaliśmy częściowo ze s z t u c z n y c h ułatwień ( H I ) . G ó r n a część żebra (IV, p ó ź n i e j I I I i II) nie nastręczała już większych trudności. W s p i n a c z k ę u k o ń c z y l i ś ­ m y o k . g o d z . 16. P o g o d a b y ł a d o ­ b r a , w a r u n k i śnieżne znośne. A . Skłodowski MIĘGUSZOWIECKI SZCZYT CZARNY I wejście zimowe pn.-wsch. grzędą (z d o l n y m i urwiskami) : Maciej P o p k o i Krzysztof Wietes­ k a , 29 X I I 1969. D r o g ę tę, dotąd n i g d z i e n i e n o pierwsi notowaną, p r z e s z l i j a k o K r y s t y n a Sałyga i M a c i e j P o p k o , 24 V I I I 1957 r . (6 g o d z i n ; p o c z ą ­ t e k I V , d a l e j III, j e d n o miejsce V). Biegnie ona na prawo od charakterystycznego ścieku, c z e r ­ niejącego w l i n i i s p a d k u W y ż n i e go Kotła Czarnostawiańskiego. Z a c z y n a się z i e l o n k a w ą płytową ostrogą, p ó ź n i e j wiedzie w zy­ gzak eksponowanymi trawkami, w kierunku wielkiego, ukośnego o k a p u , u t w o r z o n e g o z jednej pły­ ty. N a j t r u d n i e j s z y m m i e j s c e m jest k r u c h a załupa tuż n a p r a w o o d okapu. Dalej droga wyprowadza n a siodełko w g r z ę d z i e , n a k t ó ­ r y m ł ą c z y się z drogą W H P 929. W ataku zimowym ominęliśmy dolną ostrogę z l e w e j strony. S t r o m e t r a w k i , którymi dochodzi się p o d g ł ó w n e trudności s k a l n e , były zamarznięte i bezpieczniej­ sze niż l a t e m . Przebijając się p r z e z p a s y ścianek n a w y s o k o ś c i wielkiego okapu — dwukrotnie stosowaliśmy n a krótkich o d c i n ­ k a c h technikę hakową. W s p i n a c z ­ k ę r o z p o c z ę l i ś m y o g o d z . 7, n a siodełku n a d u r w i s k i e m stanęliś­ my o 14, n a s z c z y c i e — o 17. B y ł o dość ciepło, padał drobny śnieg. W a r u n k i w u r w i s k u b y ł y raczej dobre, n a grzędzie nato­ miast brodziliśmy w głębokim, c i ę ż k i m . śniegu. M. Popko

MŁYNARZOWE

WIDŁA

I przejście zimowe pd.-wsch. ściany (z D o l i n y C i ę ż k i e j ) : M i ­ rosław B u d n y i . K r z y s z t o f C i e l e c ­ k i , 23 I V 1970. 6 g o d z i n .

Przełączki i n i m do lasu. Naj­ trudniejsze miejsce (V+) przesz­ liśmy h a k o w o . - W a r u n k i śniegowe t r u d n e : szreń ł a m l i w a , c u k i e r , w południe śnieg m o k r y i l a w i n i a ­ sty. M. Jagiełło

W e j ś c i e w ścianę o k . g o d z . 7, w i e r z c h o ł e k o k . g o d z . 13. P r z e j ­ ście zostało dokonane p o d c z a s PONAD KOCIOŁ TURNIA jednego z nielicznych pogodnych d n i całego s e z o n u . W ścianie w a ­ I w e j ś c i e z i m o w e l e w ą częścią r u n k i były korzystne, a k l u c z o ­ w e o d c i n k i w o l n e o d l o d u i śnie­ p n . - w s c h . ściany drogą I. G a l f y e g o: M a r i a K r o k o w s k a , P i o t r J a ­ gu. Groźnie brzmiący opis ( W H P 1115) r a c z e j n i e z g a d z a się z r z e ­ siński, M a r e k K o w a l c z y k , J a n u s z c z y w i s t y m i t r u d n o ś c i a m i w ścia­ M ą c z k a i A d a m U z n a ń s k i m l , 11 nie, które według naszej o c e n y I V 1970. T r u d n o ś c i I V , c z a s p r z e j ­ n i e p r z e k r a c z a j ą V + , a o d c i n e k ścia 6 g o d z i n . Jest to d r o g a o w y b i t n y c h w a ­ opisany jako hakowy można z lorach zimowych, w środkowej pewnością przejść k l a s y c z n i e . p a r t i i b i e g n ą c a o k . 300-metrową K. Cielecki depresją śnieżną, a w górze w z d ł u ż ś r o d k o w e g o f i l a r a . W ścia­ nę w e s z l i ś m y o g o d z . 11, w y k o ­ rzystując b . d o b r e w a r u n k i śnież­ WY2NIA MŁYNARZOWA KOPA n e u t r z y m u j ą c e się n a p n . - w s c h . I w e j ś c i e z i m o w e o d w s c h . d r o ­ ścianie . w g o d z i n a c h p o p o ł u d n i o ­ gą J . K u r c z a b a i t o w . ( „ T a t e r ­ w y c h . Z e s z c z y t u z e s z l i ś m y Ż l e ­ n i k " 4/1970 s. 179) z n o w y m i w a ­ b e m K a r c z m a r z a . r i a n t a m i w ś r o d k o w e j części ścia­ Lustracja drogi w terenie nie ny: J a n Gąsienica R o j , M i c h a ł p o t w i e r d z i ł a p r z y p u s z c z e n i a W . H . Jagiełło, P i o t r • M a l i n o w s k i i R y ­ P a r y s k i e g o co d o j e j p r z e b i e g u — s z a r d S z a f i r s k i , 13 X I I 1970, 7 g o ­ z o b . „ T a t r y W y s o k i e " t. 12 s. 131. dzin. J. Mączka Wyjście z P o l a n y p o d Wysoką — 6.30, r o z p o c z ę c i e w s p i n a c z k i — 8.30, w i e r z c h o ł e k — 14.30, P o l a n a WIELKA GRANACKA BASZTA p o d W y s o k ą — 17. W a r u n k i n a podejściu t r u d n e : s y p k i śnieg, w ścianie — c u k i e r . Zejście z w i e r z ­ I wejście zimowe środkiem chołka n a p r z e ł ą c z k ę pod M ł y ­ p d . - z a c h . ściany: J a n u s z Mączka narką, a następnie do ż l e b u i A d a m U z n a ń s k i m i . , 12 I V 1970. (WHP 1095), k t ó r y m — z j a z d z T r u d n o ś c i V I , H 2 . p r o g u — n a d n o d o l i n y . Według Wspinaczkę rozpoczęliśmy o wszelkiego prawdopodobieństwa b y ł o t o p i e r w s z e w o g ó l e z i m o w e g o d z . 10. D o g o d z . 12 p o k o n a l i ś ­ m y 6 w y c i ą g ó w , docierając p o d w ej ście n a W y ż n i ą Młynarzową g ł ó w n e trudności. N a k l u c z o w y c h Kopę. o d c i n k a c h drogi mieliśmy dobre M. Jagiełło w a r u n k i (sucha skała), z wyjąt­ kiem wyciągu nad odstrzeloną turniczką (H2, V ) , na którym NAWIESISTA TURNIA przeszkadzała ściekająca woda oraz zalodzenie. Również od te­ I w e j ś c i e z i m o w e p d . - w s c h . f i ­ go m o m e n t u zaczął padać śnieg, l a r e m : J a n Gąsienica R o j i P i o t r co z n a c z n i e z w o l n i ł o t e m p o d a l ­ M a l i n o w s k i o r a z M i c h a ł Jagiełło szej w s p i n a c z k i . D r o g ę u k o ń c z y ­ i M a r e k Szczęsny, 12 I V 1970. 5.30 l i ś m y p r z y l a t a r k a c h c z o ł o w y c h . godz. ' w s p i n a c z k i 11 Łącznie efektywnej W e j ś c i e w ścianę o g o d z . 6.30 g o d z i n . Z u w a g i n a długość i u ¬ drugą (licząc o d dołu) ostrogą r o z m a i c e n i e d r o g i , w s p a n i a ł ą s c e ­ skalną, opadającą do żlebu z b i e ­ n e r i ę o r a z piękną w s p i n a c z k ę w gającego z Niżniej B i a ł o w o d z k i e j l i t e j s k a l e — d r o g a t a zasługuje zwłaszcza biorąc Przełączki. Ukończenie drogi o na polecenie, g o d z . 12. Z e j ś c i e z p r z e ł ą c z k i m i ę ­ p o d u w a g ę n i e d u ż e o d d a l e n i e o d przy Wielickim Sta­ dzy głównym wierzchołkiem N a - o b o z o w i s k a w i e s i s t e j T u r n i a b o c z n ą turnicą w i e . J. * Mączka do żlebu z N i ż n i e j B i a ł o w o d z k i e j T

W

• 60 pań zebrało się w e w r z e ś ­ SKRÓCIE niu w Chamonix na zgrupowaniu • 21 s t y c z n i a 1971 r . n a C m e n ­ j e s i e n n y m klubu ,,Rendez-Vous tarzu Powązkowskim odbył się H a u t e s Montagnes". Kobiece pogrzeb Izabelli Zaruskiej, w d o ­ przejście otrzymała m . i n . droga w y po g e n . M a r i u s z u Z a r u s k i m . C o n t a m i n e ' a n a p ó ł n o c n e j ścianie Wieńce n a grobie złożyły m . i n . d e l e g a c j e Z G K W , G O P R i Z G M o n t B l a n c d u T a c u ł (650 m w y ­ sokości, I V ) . PTTK. 9 IV z kolei konkurs barwnej fotografii górskiej (diapozyty­ w ó w ) zorganizował n a przełomie l a t 1970 i 71 C l u b A l p i n d e M o ­ n a c o . P o d o b n e k o n k u r s y urządza też S e z i o n e G o r i z i a C A I .

® W p a ź d z i e r n i k u 1970 r . m i ­ n i s t e r Jacąues D u h a m e l dokonał oficjalnego otwarcia Parku Na­ rodowego Pireneje Zachodnie, u¬ t w o r z o n e g o d e k r e t e m z r . 1967.

41

Poiskie drogi w Alpach i Dolomitach POINTĘ HELENĘ (OK. 4075 M)

płyta V + — d o s z e r o k i e j l o d o w e j r y n n y . H y n n ą tą o k . 300 m p o b . I wejście p n . ścianą: E u g e n i u s z s t r o m y m lodzie, w k i l k u miej­ Chrobak, J a c e k Poręba i W o j ­ scach poprzerywanym progami c i e c h W r ó ż , 24—25 V I I 1970. W y ­ s k a l n y m i , n a g r a ń i n a w i e r z ­ sokość ściany o k . 900 m , t r u d n o ś ­ chołek P o i n t ę H e l e n ę . ci skalne III-IV (miejsca V ) , naj­ U W A G A . N a s z k i c u n a s t r . 17 w y ż s z e trudności w l o d z i e (stro­ w y c i ą g i liczą p o o k . 70 m , szliś­ m i z n a 60°). m y b o w i e m s z y b k i m choć m ę c z ą ­ Pod skałami F i l a r a C r o z a o k . c y m s y s t e m e m : p i e r w s z y n a 2 l i ­ 350 m w p r a w o p o b . s t r o m y m n a c h 8 0 - m e t r o w y c h , d r u g i i t r z e c i śniegu. W e j ś c i e w ścianę w m i e j ­ ściągani równocześnie n a poje­ s c u , g d z i e śnieg p o d c h o d z i n a j w y ­ d y n c z y c h l i n a c h 8 0 - m e t r o w y c h . żej — w l i n i i s p a d k u c h a r a k t e r y ­ stycznej „gruszki" skalnej. P o ­ W . Wróż p r z e z szczelinę brzeżną n a p o l e l o d o w e , k t ó r y m 200 m ( n a s t r o m i e - CIMA DEL PIZZON (2238 M) n i e 50°) w p r o s t w g ó r ę d o k r u ­ c h y c h skał, t w o r z ą c y c h wspom­ P i e r w s z e przejście w s c h . ściany: nianą „ g r u s z k ę " . S k a ł a m i 80 m D w o r a k , J a n u s z Fereń(III) w górę do m i e j s c a , gdzie Andrzej o t w i e r a się m o ż l i w o ś ć t r a w e r s o ­ s k i , P i o t r Jasiński, M a r e k K o w a l ­ c z y k , A n d rzej Mierzejewski i R y ­ w a n i a w p r a w o . T e r a z 30 m w Z a w a d z k i , 22—23 V I I I 1970. p r a w o ( I V ) , p ó ź n i e j 40 m w g ó r ę s z a r d miejsce I V - V , jedno (III), j u ż p o p r a w e j s t r o n i e o¬ T r u d n o ś c i strza „ g r u s z k i " . Następnie k r u ­ V I , p r z e w i d y w a n y czas powtórzeń c h y m i skałami ( I I I - I V ) w p r o s t w 8 g o d z i n . górę. Dochodzimy d o miejsca, C i m a d e l P i z z o n w z n o s i się w n a d k t ó r y m skała l e k k o się p r z e ­ m a s y w i e M o n t i d e l S o l e , a j e g o w i e s z a ( V ) . W l e w o o d p r z e w i e ­ w s c h . ściana, w y s o k o ś c i o k . 900 szek b i e g n i e l o d o w a r y n n a , którą m, z a m y k a o d z a c h . głęboką d o ­ o k . 30 m ( V ) i d a l e j p o skałach linę P e g o l e r a , k t ó r e j w y l o t znaj­ i l o d z i e 30 m — z o d c h y l e n i e m d u j e się w m i e j s c o w o ś c i L a M u w p r a w o (V) — n a dosyć w y r a ź n e da, położonej p r z y t r a s i e B e l l u n o ż e b e r k o s k a l n e . T u t a j zespół n a s z — A g o r d o . P o d e j ś c i e p o d ścianę z zabiwakował. l a M u d y ścieżką w i o d ą c ą lewym doliny Pegolera, a od Z żeberka t r a w e r s w p r a w o — z b o c z e m gdzie ścieżka zanika, 40 m I V , p o d k o n i e c oblodzona miejsca,

W

SKRÓCIE

© N a uniwersytecie w Grenoble powstał O ś r o d e k Z a g a d n i e ń P r a w ­ n y c h T u r y z m u (Centrę de D r o i t du Tourisme), specjalizujący się w t u r y s t y c e górskiej i a l p i n i z m i e . • Kubańska Akademia Nauk urządziła w H a w a n i e w d n i a c h 3 — 17 l i s t o p a d a 1970 r . s y m p o z j u m speleologiczno-krasoznawcze. • W t y m s a m y m czasie w Z a ­ grzebiu odbyło się s y m p o z j u m poświęcone p r o b l e m o m ochrony przyrody na terenach krasowych Jtigosławii.

© Helmut Wagner i Anderl Hórtnagl zjechali m i n i o n e j zimy n a n a r t a c h północną ścianą H o c h f e r n e r , n a c h y l o n ą p o d k ą t e m 55 s t o p n i . O ścianie t e j pisał „Ta­ t e r n i k " 1-2/1966 S. 9. ® W d o r o c z n y m k o n k u r s i e foto­ graficznym zorganizowanym przez Z G P T T K , P.Z. Optyczne i F e ­ derację S t o w a r z y s z e ń F o t o g r a f i c z ­ n y c h w P o l s c e już po r a z d r u g i II n a g r o d ę u z y s k a ł B e r n a r d U c h mański (za c y k l „ G ó r y wyso­ k i e " ) . N a k o n k u r s w p ł y n ę ł o 839 p r a c 103 a u t o r ó w .

d n e m d o l i n y , która dalej p r z e c h o ­ d z i w w ą s k i k o m i n . N i m do p o d ­ s t a w y ściany — łącznie o k . 5 — 6 godzin. Wejście w ścianę z prawej strony, łatwym terenem, obcho­ dząc p i e r w s z y 1 0 0 - m e t r o w y u s k o k . Dalej t r a w e r s e m w l e w o do c h a ­ r a k t e r y s t y c z n e g o zacięcia, k t ó r y m w górę n a o l b r z y m i piarżysty t a ­ ras (III-iV). Następnie w górę p o ­ przez szereg pionowych ścianek o k . 200 m (IV) p o d p a s o k a p ó w , który o b c h o d z i m y trawersem w prawo ( V ) . D a l e j 100 m w g ó r ę n a następny p i a r ż y s t y t a r a s , p o d g ł ó w n e trudności d r o g i . Z t a r a s u 25 m w g ó r ę p o d p i o n o w e p ł y t y , ograniczone z prawej strony p a ­ sem w i e l k i c h przewneszek o k r u ­ chej skale. Płytami w p r o s t w gó­ rę 20 m p o d p r z e w i e s z o n e zacię­ c i e ( V — V I ) . Stąd t r a w e r s skoś­ nie w lewo n a ostrze f i l a r a (IV). O s t r z e m w g ó r ę 10 m ( V ) , następ­ nie k r o k w lewo poza krawędź filara do k o m i n a . K o m i n e m w g ó r ę o k . 50 m (IH) n a p i a r ż y s t e łatwym półki, k t ó r y m i w l e w o , t e r e n e m o k . 100 m d o p o d s t a w y następnego p r z e w i e s z o n e g o komi­ n a . N i m w górę (IV — V ) , po c z y m t r a w e r s w l e w o n a grań spadającą ze s z c z y t u . G r a n i ą o¬ k o ł o 100 m n a s z c z y t . R. Zawadzki

w g ó r a c h A u s t r i i w s i e r p n i u 1970 r . W y j a z d e m kierowała Z o f i a S t e c k a . • W „ R a s s e g n a A l p i n a " 17/1970 uwagę z w r a c a piękny fotorepor­ taż z przejścia n o w e j drogi w południowym m u r z e M a r m o l a t y — direttissimy południowego filara M a r m o l a t a d i R o c c a (800 m , V I + — B . Allemand, A . Gogna, A . Dor i g a t t l i A . G i a m b i s i , 27 i 28 s i e r p ­ n i a 1970). ® T e n s a m zeszyt p r z y n o s i opis omijanej dotąd przez wyjazdy wyczynowe KW, a obfitującej w n i e rozwiązane dotąd p r o b l e m y grupy Brenty w Dolomitach.

© O T Z 2/1971 z a m i e s z c z a w s t ę p ­ © „Naśe Planine" poświęcają ny opis wielce obiecującej jas­ @ „Gwoździem" minionej a l ­ kini odkrytej latem 1970 r . wduże części z e s z y t ó w 9—10 i 11— pejskiej z i m y było p o p r o w a d z e ­ g r z b i e c i e A l p Z i l l e r t a l s k i c h : k i l ­ 12/1970 j u g o s ł o w i a ń s k i m wejściom n i e w d n i a c h 14 — 19 m a r c a 1970 r . k a s e t m e t r ó w k o r y t a r z y i s t u d ­ n a A r a r a t (5156 m ) i D e m a w e n d n o w e j d r o g i 900-metrową p ó ł n o c ­ n i e b e z d n a . E k s p l o r a c j a j e s t z a ­ (5670 m ) . Z e w z g l ę d u n a a k t u a l n e n o - w s c h o d n i ą ścianą P i z B a d i l e — l e d w i e z a p o c z ą t k o w a n a . zainteresowania alpinistów pol­ m i ę d z y drogą C a s s i n a z r . 1937 a d r o g ą angielską z r . 1968. W e j ś c i a ® 5 l i s t o p a d a 1970 r . o t w a r t o w s k i c h , r e p r o d u k u j e m y b . i n s t r u k t y w n y p l a n i k d o j a z d ó w , o p r a co­ dokonali bracia Giovanni i Anto­ Zagrzebiu zorganizowaną przez n i o R u s c o n i , z n a n i z k i l k u a m b i t ­ związki górskie H o r w a c j i , Bośni i w a n y p r z e z d r a ż . P o l j a k a . nych przejść zimowych. Droga Hercegowiny wystawę fotografii jest piękna i p r e t e n d u j e do m i a ­ wysokogórskiej. n a d i r e t t i s s i m y ściany. @ „ D i e A l p e n " 1/1971 z a m i e s z ­ opis drogi A . Schelberta, • Nową a t r a k c j ą W y s p K a n a ­ czają 18 i 20 l i p c a 1969 r y j s k i c h jest u r u c h o m i o n a w g r u d ­ p o p r o w a d z o n e j r . p o ł u d niowo-zachodnim filarem n i u 1970 r . k o l e j k a l i n o w a n a n a j ­ B i e t s c h h o r n u — 900 m w y s o k o ś c i , w y ż s z y s z c z y t a r c h i p e l a g u •— w u l ­ 35 w y c i ą g ó w , trudności c z ę ś c i o w o k a n P i c o d e l T e i d e (3716 m ) . L i ­ V I . n i a m a 2482 m długości i p o k o n u ­ © Fatalne w a r u n k i atmosferycz­ je wysokość 1199 m . K a b i n k a ne całkowicie pokrzyżowały p l a n y m i e ś c i 38 o s ó b . ( „ N o t i c i a r i o T u r i - w s p i n a c z k o w e c z ł o n k ó w K o ł a Z a ­ s t i c o " 3/1970). kopiańskiego K W , którzy b a w i l i

-52

Wyprawy w góry egzotyczne PKG w Pamirze W d n i a c h o d 20 c z e r w c a d o 22 s i e r p n i a 1970 r. p r z e b y w a ł a w K a u k a z i e i w P a m i r z e wyprawa Polskiego Klubu Górskiego. P o k a u k a s k i m t r e n i n g u część uczestników udała się p o d P i k - L e n i n a , d o d o l i n y A c z i k - T a s z . Stamtąd 8 osób w e s z ł o n a P i k L e n i n a (7134 m ) , w ś r ó d n i c h Z o f i a S z a j u k , która u s t a n o ­ wiła t y m s a m y m p o l s k i kobiecy r e k o r d w y ­ sokości (niebawem wyrównany przez W . Błaszkiewicz i H . K r u g e r — p o r . „Taternik" 4/1970 s. 156). Następnie w y p r a w a przeniosła się n a p o ł u d n i o w y wschód o d P i k u L e n i n a , d o d o l i n y K a r a d ż i ł g i , n i e o d w i e d z a n e j dotąd przez Polaków. D o k o n a n o t a m t r a w e r s o w a ­ n i a 3 d z i e w i c z y c h 6-tysięczników, nadając i m n a z w y P i k W a r s z a w a (6042 m ) , P i k P o r o n i n (6205 m ) i P i k T a t r y (6142 m ) . P o n a d t o d o k o ­ n a n o t r a w e r s o w a n i a P i k u T r a p e c j a (6048 m ) i wejścia n a 2 b e z i m i e n n e s z c z y t y o w y s o k o ­ ści 5950 m i 6146 m . O b s z e r n i e j s z e s p r a w o z ­ d a n i e z w y p r a w y ukaże się w następnym n u ­ merze. Piotr Misiurewicz

W Górach Fańskich N a w i ą z u j ą c d o artykułu o t y m r e j o n i e w nowym tomie „Pobieżdionnych Wierszyn", chcielibyśmy p r z y p o m n i e ć , że l a t e m 1968 r . G ó r y Fańskie o d w i e d z i ł a g r u p a alpinistów i turystów z N R D , p o d k i e r o w n i c t w e m K a r l a H a n f a . M a s y w t w o r z y o k . 100 szczytów p r z e ­ kraczających wysokość 3500 m , z których 11 w y r a s t a p o n a d pułap 5000 m . J a k s t w i e r d z a ­ ją u c z e s t n i c y w y p r a w y , jest t u mnóstwo p r o ­ b l e m ó w d o rozwiązania, a niektóre ściany trudnościami zdają się d o r ó w n y w a ć północ­ n e j E i g e r u . G r u p a dokonała wejść na 14 szczytów, w t y m 3 pięciotysięczne, z n a j w y ż ­ s z y m w z n i e s i e n i e m całego p a s m a , Czimtargą (5487 m ) , w ł ą c z n i e . O m ó w i e n i e w y p r a w y z a ­ mieścił „ D e r T o u r i s t " 7/1969.

z k t ó r e g o d o w i e m y się n a r e s z c i e , j a k i e są wysokości s z e r e g u szczytów z d o b y t y c h p r z e z polskie wyprawy. Zdjęcia fotogrametryczne d o tej m a p y ze s z c z y t u N o s z a k a (7492 m ) w y ­ konała i n n a w y p r a w a , której p o w i o d ł o się również t r a w e r s o w a n i e 3 wierzchołków A s p - e S a f e d oraz wejścia n a R a c h - e M y a n i I i I I o r a z C h a r p o s z t - e J a c h i — to o s t a t n i e w „ M i t t e i l u n g e n O e A V " 11—12/1970 niesłusznie s k l a ­ syfikowane jako pierwsze. Uczestnicy w y p r a ­ w y „Expłoration 70" w e s z l i m . i n . n a K e s z n i ­ c h a n (W. K u s c h e l i R . K o s t k a , 11 V I I I ) .

Makalu P o wspaniałym wejściu w y p r a w y japoń­ s k i e j , która zdobyła M a k a l u (8481 m ) p o ł u d ­ n i o w o - w s c h o d n i ą granią — b a r d z o długą i o z n a c z n y c h trudnościach t e c h n i c z n y c h ( „ T a ­ t e r n i k " 4/1970 s. 170), d o a t a k u p r z y g o t o w u j ą się F r a n c u z i . F F M i C A F przystąpiły d o z o r ­ ganizowania wielkiej narodowej wyprawy, która otrzymała p r o t e k t o r a t P r e z y d e n t a R e ­ p u b l i k i . K i e r o w n i k i e m jest R o b e r t Paragot, a w ś r ó d 10 uczestników znajdują się m . i n . F . Guillot, J . - C . Mosca, G . Payot, Y . Seigneur i L . B e r a r d i n i . C e l e m w y p r a w y j e s t — j a k to już anonsowaliśmy w „ T a t e r n i k u " 4/1970 s. 188 — z d o b y c i e s z c z y t u o s t r z e m g r a n i z a c h o d ­ niej. Andrzej

Paczkowski

Dyhrenfurth o Malubitingu W a r t y k u l e „ H i m a l a y a - C h r o n i k 1969", z a ­ mieszczonym w miesięczniku „ A l p i n i s m u s " n r 12/1970 i k w a r t a l n y m z e s z y c i e „ D i e A l p e n " n r 4/1970, G i i n t h e r O . D y h r e n f u r t h p i s z e m . i n . o p o l s k i m wejściu n a M a l u b i t i n g P ó ł n o c n y (6843 m ) . D w u d z i e s t o w i e r s z o w ą notę kończy s ł o w a m i : „ D i e L e i s t u n g d e r P o l e n (...) i s t s e h r b e a c h t u n g s w e r t " (osiągnięcie P o l a k ó w zasłu­ g u j e n a baczną u w a g ę ) .

Dhaulagiri II Topografowie w Hindukuszu Jesienią 1970 r. w r ó c i ł a d o A u s t r i i n a u k o ­ wa wyprawa A S Graz OeAV „Exploration 7 0 " , która p r o w a d z i ł a p r a c e t o p o g r a f i c z n e w Hindukuszu Wysokim, n a obszarze dolin W a r g , K e s z n i c h a n i M a n d a r a s (200 k m ) . W w y n i k u t y c h p r a c p o w s t a j e obecnie szczegó­ ł o w a m a p a 1 : 2 5 000 „ K o h - e K e s z n i c h a n " , a oprócz n i e j — w tej s a m e j s k a l i —• m a p a g e o l o g i c z n a t e r e n u . B ę d z i e to p i e r w s z y w p e ł ­ n i f a c h o w y o b r a z k a r t o g r a f i c z n y tego r e j o n u , 2

W m a r c u wyruszyła z A u s t r i i 6-osobowa w y p r a w a h i m a l a j s k a •— „Oesterreichische D r - Rudolf - Jonas - Gedachtnis - Expedition", która zamierza zdobyć trudno dostępny s z c z y t D h a u l a g i r i I I (7751 m ) . K i e r o w n i k i e m jest F r a n z H u b e r . W y p r a w a n o s i imię z m a r ­ ł e g o w r. 1962 h i m a l a i s t y a u s t r i a c k i e g o , z a ł o ­ życiela Oesterreichische Himalaya Gesellschaft, R u d o l f a J o n a s a — brata P r e z y d e n t a R e p u b l i k i , k t ó r y objął p a t r o n a t n a d c a ł y m przedsięwzięciem. Próbę z d o b y c i a D h a u l a g i r i I I podjęli A u s t r i a c y już w r. 1963. ( O T Z 3/1971)

Z żałobnej karty

s

\

IMF

A

REGINA DUCHNIEWI CZ i MARTA M A N N Dnia

27 s i e r p n i a

1970 r . z g i n ę ł y w w y n i k u

u p a d k u z e ściany M o d r e j T u r n i R e g i n a niewicz ła

i Marta

M a n n . O b i e należały

Warszawskiego

uczestników. Dolinki bem

K W

w stopniu

Tragicznego

Jastrzębiej

n a Kołową

dnia

Duchdo K o ­

członków-

wyruszyły

z zamiarem

wejścia

Szczerbinę, a z n i e j

do żle­

— gra­

nią n a K o ł o w y S z c z y t . O g o d z i n i e 12 w i d z i a n o j e n a śniegu, później O

piętnastej

lawiny

kamiennej

się w s k a z ó w k i ziono Modrej

wszystko

usłyszano

z tej

i o godzinie

zegarka

j e następnego

jednej

dnia

zasnuła okolicy

mgła. odgłos

15 z a t r z y m a ł y z nich.

Znale­

u podnóża

ściany

T u r n i — z w i ą z a n e nienaruszoną

liną.

Regina urodziła się 6 stycznia 1940 r. w miejsco­ wości Szunele na Wileńszczyźnie. Ukończyła Aka­ demią Medyczną w Białymstoku, od r. 1965 praco­ wała jako łekarz w szpitalach na terenie Bielska, Katowic i Warszawy. Tatry traktowała po sporto­ wemu, zawsze jednak z należnym im respektem. W dorobku miała 5 sezonów letnich i 3 zimowe — 126 godzin efektywnej wspinaczki, w tym połowę na drogach o trudnościach IV i V. Latem 19Si) włączyła się w nurt sportowej eksploracji Tatr, uczestnicząc w I przejściu środka wschodniej ścia­ ny Ważeckiej Turni („Taternik" 111970, s. 3S). Większość Jej działalności wiąże się z imprezami organizowanymi przez Koło Beskidzkie KW, do którego należała od r. 1965 aż do wiosny 1970 r., kiedy to przeniosła się do bliższego terenowo Koła Warszawskiego.

ĄĄ

Marta urodziła się 13 października 194*1 r. i miesz­ kała w Konstancinie pod Warszawą. W r. 1968 ukończyła z tytułem magisterskim Wydział Hi­ storii Sztuki UW. Pracowała w Stowarzyszeniu His­ toryków Sztuki. Góry zaczęła poznawać już jako dziecko. Turystyka dała Jej doskonałą znajomość topografii Tatr Polskich i Słowackich. Wiosną 1967 r. wstąpiła do Kola Warszawskiego, a latem tego roku ukończyła kurs dla początkujących. Wspinała się od początku w zespołach kobiecych. Przechodziła drogi od najłatwiejszych do bardzo trudnych, stopniowo doskonaląc swoje umiejętno­ ści. W czasie wspinaczki imponowała opanowaniem i spokojem, a wśród taterników wyróżniała się toyjątkowo wysoką kulturą osobistą. Góry stano­ wiły w jej życiu sprawę niezwykłe ważną. Poświę­ cała im każdą wołną chwilę i wszystkie marzenia. Stale pogłębiała swój szeroki zasób wiedzy o nich. Jako historyk sztuki znalazła i w pracy zawodo­ wej temat związany z górami, temat, który korzy­ stając z tegorocznego pobytu na Słowacji zamie­ rzała rozwinąć. Tragiczny wypadek przekreślił te plany.

Regina

i Marta

dzenia

po T a t r a c h :

nienia,

wiele

w

górach

poza

jak

dostały mało

po

na doznania,

zachłannie,

gdy

górami, g d y stosunek

mieści

w sbie

kilka

„coś

lat

b y zaspokoić żyje

gdy

żyje

się

się

górami

człowieka

z animizmu

cho­ prag­

do

i coś

gór

z mi­

łości". Pamiętasz, tach

depresji

Regino,

burzę

Sawickiego

gradową

na

w Zasłonistej

pły­ Tur-

ni? W y ł a m a ł a ś w t e d y liną ząb, l e c z ś m i e ­ c h e m „ o p ł a k a ł a ś " j e g o stratę, b o trudności były już p o d n a m i . A l b o pierwszą Twoją „piątkę" n a W i e l k i m Siarkanie, gdy pokale­ c z o n y m i d ł o ń m i długo szamotałaś się z n a ­ z b y t m o c n o w b i t y m h a k i e m ? Pamiętasz i n n e drii, n a j l e p s z e b o tatrzańskie: j a k chociażby w a r i a n t n a w s c h o d n i e j Drąga, T w ó j w a r i a n t , który obaj z J a n u s z e m przeszliśmy o s z t y w ­ nej l i n i e ? I z a k l i n o w a n y plecak w kominie n a n o w e j d r o d z e w Ważeckiej T u r n i ? I k a ­ m i e n n ą l a w i n ę p o d północną K r y w a n i a , k t ó ­ r a p r z e w a l i ł a się p o n a s , w t u l o n y c h w e w n ę ­ ce b l o k u ? I n a s z o s t a t n i dzień w F u r k o t n e j , gdy głaskaliśmy futerko awanturniczego smarkacza ś w i s t a c z e g o , c o z a p c h a ł się p o d wantę b e z możliwości u c i e c z k i ? Dzisiaj też jest p i ę k n y dzień, pierwszy dzień j e s i e n i : p u l s u j e c i e p ł e m p o w i e t r z e d o ­ l i n y , s z e m r z e lśniący p o t o c z e k s p o d C z a r n e g o , z b o c z a T a t r B i e l s k i c h są j a k p a l e t a i m p r e s j o - ; nisty,.. a t y l k o c z u b y D u r n y c h i Ł o m n i c y p o ­ siwiały szronem. P o w t a r z a m y z K r z y s z t o f e m d r o g ę , którą W y z a m i e r z a ł y ś c i e przejść. W żlebie w e rżniętym w r a m i o n a Kołowego i C z e r w o n e j T u r n i u t r w a l i ł y się n a śniegu o d ­ c i s k i palców. C z y T w o i c h ? C z y może T w o i c h , Marto? Wyżej r u m o w i s k o świeżych bloków

w głęboko wytopionej ciepłem szczelinie brzeżnej. T o tutaj!.. Miałyście w k i e s z e n i a c h czerwone kamyki-talizmany... Chciałyście w e j ś ć n a K o ł o w ą S z c z e r b i n ę , l e c z tuż p r z e d j e d y n y m i trudnościami p r o g u skorzystałyście z zaproszenia trawiastego zachodu, wiodące­ go w z d r a d l i w ą ścianę M o d r e j T u r n i . A k i e d y się skończył, poszłyście w y ż e j w p ł y t y , k t ó r y ­ m i n i e w i e d z i e żadna d r o g a . . . R e g i n a wypowiadała się w r z e ź b i e , m a ­ l a r s t w i e , p o e z j i , r y s u n k u , f r a s z c e i krótkich o p o w i a d a n i a c h . Treścią o s t a t n i c h t r z e c h f o r m b y ł y góry. N i e m i e j s c e i c z a s n a ocenę j e j u t w o r ó w . D l a n a s , najbliższych z J e j k r ę g u , są b l i s k i e i p i ę k n e , t ę t n i ą c e ż y c i e m i g ó r a m i , c i e k a w e i o r y g i n a l n e — j a k osobowość i c h a u t o r k i , która szukała w ż y c i u g ł ę b o k i c h n i e ­ b a n a l n y c h wartości. P o w i e d z , j a k s z u k a s z w ciemności T y , k t ó r a -nagle utraciłaś światło. G d y z i e m i a uleciała s p o d s t o p y L e k k o j a k piłka?.." Waldemar

Betlejewski

Notę wstępną napisał Zbigniew Lesnobrodzki, biogram Marty Mann —' Ałina Dobrowolska, Ewa Zawistowska i Monika Dobrowolska. Zdjęcie Marty Mann — Wojciech Tędziagolski.

Z życia Klubu Z I M O W Y OBÓZ KOŁA KRAKOWSKIEGO

OBOZY TATRZAŃSKIE SKT

W c z a s i e s e z o n u l e t n i e g o 1970 r . W d n i a c h o d 27 m a r c a d o 15 S t o ł e c z n y K l u b T a t r z a ń s k i z o r g a ­ wspinaczkowe kwietnia 1970 r . stały w D o l i ­ n i z o w a ł 2 k u r s y nie W i e l i c k i e j n a m i o t y z i m o w e g o d l a początkujących n a H a l i Gą­ obozu Koła K r a k o w s k i e g o K W . s i e n i c o w e j o r a z obóz t u r y s t y c z n o Było n a s 9 osób: M a r i a K r o k o w ­ - w s p i n a c z k o w y w D o l i n i e Wielic­ Kierownikiem pierwszego ska, Elżbieta Lipowska, Piotr kiej. był W. Obojski przy u ¬ Jasiński, M a r e k K o w a l c z y k , A d a m k u r s u K r a w c z y k , J a n u s z Mączka, L u d ­ d z i a l e 10 u c z e s t n i k ó w i 4 i n s t r u k ­ w i k Musieł, M a r e k R u s i n o w s k i i t o r ó w , k i e r o w n i k i e m d r u g i e g o — Jeleński p r z y u d z i a l e 10 u ¬ A d a m Uznański. M i e s z k a l i ś m y w J . i 5 instruktorów. i namiotach typu h i m a l a j s k i e g o , czestników obozem turystyczj e d e n n a m i o t służył j a k o m a g a ­ Wrześniowym kierował S . z y n sprzętu i ż y w n o ś c i . K u c h n i a n o - w s p i n a c z k o w y m G r y n i e w i c z — udział w n i m wzię­ mieściła się w ś n i e ż n y m igloo, k t ó r e o d d a w a ł o n i e o c e n i o n e usłu­ ło 10 c z ł o n k ó w K l u b u . W o k r e s i e g i w c z a s i e n i e p o g o d y . A w a r u n ­ świąt z i m o w y c h S K T z o r g a n i z o ­ k i a t m o s f e r y c z n e b y ł y c i ę ż k i e : n a w a ł obóz t u r y s t y c z n o - w s p i n a c z k o 20 d n i t r w a n i a o b o z u t y l k o w w y w D o l i n i e Pięciu Stawów P o l ­ ciągu 4 d n i n i e padał śnieg. Jeśli s k i c h (25 X I I d o 3 I 1971 r.) o r a z turystyczno-narciarski w wziąć p o d uwagę fakt, że więk­ obóz szość d r ó g p r z e c h o d z o n o p r z y złej R o z t o c e . pogodzie, w y n i k i obozu trzeba u ¬ znać z a n a d s p o d z i e w a n i e dobre. A n n a Muter P r z e b y t o m . i n . 2 całkowicie n o w e drogi (opisane w „Taterniku" KOŁO SUDECKIE 4/1970 s. 179), d o k o n a n o t e ż o k . 7 p i e r w s z y c h wejść z i m o w y c h , w y ­ W g r u d n i u 1970 r . w s c h r o n i s k u l i c z o n y c h w omówieniu sezonu n a „Samotnia" w K a r k o n o s z a c h o d ­ s. 9. Jeśli chodzi o k a t e g o r i e b y ł o się z e b r a n i e K o ł a S u d e c k i e ­ trudności, p r z e s z l i ś m y 8 d r ó g n i e ­ go K W , n a k t ó r y m p o d s u m o w a n o c o t r u d n y c h , 4 dość t r u d n e , 4 j e g o roczną działalność. O m a w i a ­ t r u d n e , 3 b a r d z o t r u d n e , 2 n a d ­ no również m . i n . sprawę r e m o n t u zwyczaj trudne oraz 2 skrajnie d o m k u p o d S m i e l c e m , który D y ­ t r u d n e . O p r ó c z t e g o u c z e s t n i c y o¬ r e k c j a K a r k o n o s k i e g o P a r k u N a ­ b o z u z w i e d z i l i łatwe g r a n i e w oto­ r o d o w e g o przekazała w użytko­ c z e n i u D o l i n y W i e l i c k i e j , p o z n a l i w a n i e kołom S u d e c k i e m u i W r o c ­ także w w a r u n k a c h z i m y d o l i n y ławskiemu. D o dnia zebrania przyległe. przetransportowano d o chatki przeszło 6 t o n materiałów b u d o ­ A d a m Uznański (Kraków) w l a n y c h oraz przepracowano spo­

ł e c z n i e 500 g o d z i n . Zakończenie r e m o n t u p r z e w i d u j e się n a w i o s ­ nę 1971 r . K o s z t w y n i e s i e z górą^ 100 000 zł, całość prac zostanie w y k o n a n a w r a m a c h czynów spo­ łecznych. G w o l i sprawiedliwości n a l e ż y dodać, ż e w i ę k s z y udział w . w y k o n y w a n y c h p r a c a c h mają, j a k dotąd, k o l e d z y z K o ł a W r o ­ cławskiego, którzy r e g u l a r n i e p r a ­ cują p r z y r e m o n c i e o d k i l k u j u ż t y g o d n i •— z k o l . B . J a n k o w s k i m i J . F r a n c z u k i e m n a czele. Dzięki przychylności władz m i e j s k i c h w Jeleniej Górze, Koło S u d e c k i e d y ­ s p o n u j e w t y m mieście l o k a l e m k l u b o w y m , posiadającym p o m i e s z ­ czenia przeznaczone do o d b y w a ­ n i a spotkań Z a r z ą d u i n a m a g a ­ z y n sprzętu K o ł a . Całość wyre­ m o n t o w a n o w r . 1970 r ó w n i e ż w c z y n i e społecznym, przepracowu­ j ą c przeszło 300 g o d z i n . N a z a k o ń ­ czenie z e b r a n i a omówiono wstęp­ n y r e g u l a m i n sudeckich zawodów narciarskich K W , które odbędą się w m a j u 1971 r . Henryk Piecuch MŁODE ZAKOPANE Były takie lata, a nawet dzie­ sięciolecia, k i e d y w Z a k o p a n e m słyszało się o j e d n y m t y l k o n a ­ prawdę c z y n n y m t a t e r n i k u i a l p i ­ niście: J e r z y m H a j d u k i e w i c z u . O d dłuższego już c z a s u s t a n t e n uległ z m i a n i e , a zakopiański ośrodek w ł ą c z y ł się d o g r o n a najaktyw­ niejszych sportowo kół K W . W s p i ­ naczy spod G i e w o n t u widać w T a t r a c h c o n i e d z i e l ę — często p o

fig

s t r o n i e słowackiej, zwłaszcza w n a d e r k i e p s k i c h w a r u n k a c h ) . T y l ­ łódzkiej k a d r y i n s t r u k t o r s k i e j . P o z i m i e , a n a z w i s k a Michała Jagieł­ k o t a k dalej... d y s k u s j a c h u s t a l o n o dość ścisły Józef Nyka p r o g r a m kursu teoretycznego i ły, P i o t r a M a l i n o w s k i e g o , Józefa skałkowego, a w t r a k c i e d a l s z y c h O l s z e w s k i e g o , J a n a R o j a Gąsieni­ p r a c — g ł ó w n i e w l u t y m 1971 r . c y , M a r k a Szczęsnego, Władysława ŁÓDŹ - SZKOLENIE I LOKAL — również wyższych etapów s z k o ­ Cywińskiego czy R y s z a r d a S z a f i r ­ l e n i a , z k u r s a m i d l a zaawansowa­ skiego s t a l e goszczą n a ł a m a c h Po kolejnej weryfikacji K o ł o n y c h w ł ą c z n i e . P o długich s t a r a ­ „Taternika". Istnieją też dobre Łódzkie liczy 219 c z ł o n k ó w , w n i a c h , d z i ę k i p o p a r c i u m i e j s k i c h p r o g n o z y , j e ś l i c h o d z i o n a r y b e k : t y m 38 z w y c z a j n y c h . L i c z b a t a , młodzież m a „ c i ą g " do gór, c z a ­ j a k i duży odsetek młodzieży ż y ­ władz s p o r t o w y c h , K o ł o Łódzkie s e m n a w e t z b y t duży. O r o z m a ­ w o i n t e r e s u j ą c e j się t a t e r n i c t w e m , o t r z y m a ł o w ł a s n y l o k a l — 2 p o ­ c h u t a t e r n i k ó w z a k o p i a ń s k i c h m o ­ skłoniły Z a r z ą d K o ł a do z w r ó c e ­ k o j e o p o w i e r z c h n i 35 m~. W j e d ­ n y m z p o k o i urządziliśmy m a g a ­ że ś w i a d c z y ć c h o ć b y p r z y k ł a d o¬ n i a w i ę k s z e j uwagi na s p r a w y z y n sprzętu i b i b l i o t e k ę , d r u g i słu­ statniej z i m y . W pierwszej jej p o ­ s z k o l e n i a . Powołano Radę I n ­ ży do o d b y w a n i a m n i e j s z y c h ze­ ł o w i e , w g r u d n i u i s t y c z n i u , z d y ­ s t r u k t o r ó w , w k t ó r e j skład w e ­ brań i spotkań. O g ó l n e ż y c i e K o ­ s t a n s o w a l i o n i w s z y s t k i e i n n e śro­ s z l i : M a r e k G r o c h o w s k i , B o g d a n koncentruje się n a d a l przy ła d o w i s k a k l u b o w e — zarówno w Mae, Władysław M a n d u k , W a l d e ­ G a r n i z o n o w y m K l u b i e O f i c e r s k i m , p i e r w s z y c h przejściach z i m o w y c h m a r Mirosławski, J e r z y M a c k i e ­ p r z y którym d w a l a t a t e m u p o w ­ (masyw Młynarza), j a k i w kate­ wicz, R y s z a r d P r z y b y l s k i ( k i e ­ stała S e k c j a W y s o k o g ó r s k a , w c a ­ gorii powtórzeń (m.in. d i r e t t i s - r o w n i k R e f e r a t u S z k o l e n i a ) i A n ­ l e zresztą a k t y w n a sportowo. najbardziej s i m a i d r o g a Świerża n a Mięgu­ drzej W i l c z k o w s k i — M a r e k Grochowski szowieckim Szczycie — o b i e w d o ś w i a d c z e n i i a k t y w n i z całej r

Wypadki i ratownictwo Największym niebezpieczeństwem w górach jest przesadna ocena własnych umiejętności. EUGEN

GUIDO

LAMMER

Horska sluzba TANAP W „ K r a s a c h S l c w e n s k a " 1/1971 J a n K l i n k o d o k o n u j e p o d s u m o w a n i a działalności r a ­ t o w n i k ó w słowackich w l e c i e 1970 w T a t ­ r a c h W y s o k i c h . H S i n t e r w e n i o w a ł a ogółem 450 r a z y . Ś m i e r ć poniosło 11 osób, 108 w y s z ­ ło z w y p a d k ó w z ciężkimi obrażeniami, 19 osób o c a l o n o z s y t u a c j i „ b e z w y j ś c i a " . P r z y ­ czyną j e d n e g o z e śmiertelnych wypadków stała się l a w i n a k a m i e n n a (na Skrajnym Solisku), innego — uderzenie p i o r u n a (na s t o k u R a k u s k i e j C z u b y ) . Z g i n ę ł y też d w i e d w ó j k i t a t e r n i k ó w : n a Jastrzębiej T u r n i w d n i u 13 s i e r p n i a K . R u s n a k o v a i J . H o ś e k oraz n a M o d r e j T u r n i — P o l k i R. D u c h n i e w i c z i M . M a n n (27 s i e r p n i a ) . Znaleziono r ó w n i e ż z w ł o k i 2 turystów z a g i n i o n y c h o d r. 1969.

Wypadki w Wielkiej Brytanii W organie B M C „Mountaineering" b r y t y j ­ ski M o u n t a i n Rescue Committee o m a w i a po­ w a ż n i e j s z e w y p a d k i górskie, j a k i e w y d a r z y ­ ły się n a o b s z a r z e W i e l k i e j B r y t a n i i w r. 1968. W s t o s u n k u do l a t p o p r z e d n i c h , a zwłasz­ c z a 1967, w y d a t n i e wzrosła ogólna l i c z b a wypadków (do 221), m n i e j natomiast za­ notowano w y p a d k ó w śmiertelnych (30). Z l i c z b t y c h 140 w y p a d k ó w (19 śmiertelnych) o d n o s i się d o t u r y s t y k i górskiej, 71 n a t o m i a s t (w t y m 7 śmiertelnych) d o w s p i n a n i a . W y ­ p a d k i w s p i n a c z k o w e utrzymują się o d r. 1963 n a m n i e j w i ę c e j stałym p o z i o m i e . S t a t y s t y k a powyższa n i e o b e j m u j e n a r c i a r s t w a (w r. 1968 ok. 185 p o w a ż n i e j s z y c h w y p a d k ó w ) .

46

Kiedy szczęście dopisze W t r a k c i e zejścia z U s z b y Północnej — było t o 16 s i e r p n i a 1970 r. — spadł p r z y zjeź­ d z i e w r e j o n i e Skał N a s t i e n k i a l p i n i s t a z D r e z n a , W o l f g a n g S c h u m a n n . Przeleciał o n n a j p i e r w 50 m skalną rynną, a następnie 250 m g ł a d k i m p o l e m l o d o w y m , n a którego s k r a j u się z a t r z y m a ł — z n i e z n a c z n y m i s t o ­ sunkowo obrażeniami: złamaniami żeber, stłuczeniami i skaleczeniami. Helikoptery przeniosły grupę r a t o w n i c z ą n a P l a t e a u U s z b i j s k i e , a r a n n e g o w y d o b y t o z pomocą z e ­ stawu alpejskiego. Ponieważ niepogoda u ¬ niemożliwiła loty śmigłowców, transport o d ­ b y w a ł się w a k j i p r z e z l o d o w c e , w s k u t e k c z e g o cała o p e r a c j a r a t o w n i c z a t r w a ł a 6 d n i . P o krótkiej k u r a c j i w s z p i t a l u , S c h u m a n n wrócił z k o l e g a m i d o N R D („Der T o u r i s t " 1/1971).

Helikopter na filarze Droites 12 l i p c a 1970 r. trójka alpinistów j a p o ń ­ s k i c h rozpoczęła w s p i n a c z k ę północną ścia­ ną D r o i t e s . Z p o w o d u g w a ł t o w n e g o z a ł a m a ­ n i a p o g o d y , następnego d n i a s k i e r o w a l i o n i się w l e w o . 15 l i p c a , już w pobliżu f i l a r u , p o d c z a s z j a z d u uległ w y p a d k o w i j e d e n ze w s p i n a c z y (złamana n o g a ) . T o w a r z y s z e p r z y ­ s p i e s z y l i t e m p o w s p i n a c z k i , pragnąc z a w i a ­ domić r a t o w n i k ó w , i 16 w i e c z o r e m osiągnęli wierzchołek D r o i t e s . Następnego d n i a , o go­ d z i n i e 11, sześciu r a t o w n i k ó w zostało w y s a ­ dzonych n a filarze z helikoptera. P o s k o m p l i ­ k o w a n e j o p e r a c j i dojścia d o r a n n e g o i w y ­ ciągnięcia go n a f i l a r , o g o d z . 17.30 r a n n y znalazł się w h e l i k o p t e r z e , który w r ó c i ł r a z j e s z c z e , a b y zabrać r a t o w n i k ó w . O 19 w s z y ­ s c y z n a j d o w a l i się już w C h a m o n i x ! H e l i k o p ­ t e r n i e siadał n a f i l a r z e , a całą akcję p r z e ­ p r o w a d z o n o spuszczając i w y c i ą g a j ą c u c z e s t ­ n i k ó w z pomocą k o ł o w r o t u ( p a r Za techniąue du treuillage). Andrzej

Paczkowski

Wypadki w górach Włoch C o r p o N a z i o n a l e S o c c o r s o A l p i n o w r. 1969 i n t e r w e n i o w a ł o p r z y 267 p o w a ż n i e j s z y c h w y ­ p a d k a c h . Z l i c z b y tej 3 2 % w y p a d k ó w w y d a ­ r z y ł o się w zejściu, a 4 7 % w t e r e n i e ł a t w y m . J e d y n i e 1 0 % o d n o s i się d o w y ż s z y c h k a t e g o r i i trudności ( V i V I ) . A oto niektóre p r z y c z y n y w y p a d k ó w : odpadnięcia, u p a d k i —• 2 2 % , p o ­ błądzenie — 1 3 % , pośliźnięcie się n a t r a w i e l u b k a m i e n i a c h — 1 3 % . pośliźnięcie się n a l o d z i e l u b śniegu — 1 0 % , s p a d a n i e k a m i e n i — 6°/o, z r y w a n i e s z a r o t e k (!) — 6 % . W y p a d ­ k o m uległy 403 o s o b y , z c z e g o 93 poniosły śmierć ( 2 3 % — w t y m 1 P o l a k ) , zaś 100 w y ­ szło z ciężkimi obrażeniami ciała (25%). A ż 7 4 % p o s z k o d o w a n y c h to osoby niezrzeszone w C A I , a 1 2 % l u d z i e chodzący p o górach s a ­ motnie.

Góry i twoje serce W Alpach szwajcarskich zaobserwowano w ostatnich latach wyraźny wzrost liczby w y p a d k ó w i nagłych z g o n ó w z w i ą z a n y c h ze s c h o r z e n i a m i układu krążenia (sercowo-naczyniowego). Czasopismo „Die A l p e n " z a u w a ­ ża w z w i ą z k u z t y m w n u m e r z e 12/1970, że d l a niezdroyyego serca już s a m o przeniesienie o r g a n i z m u o 1000 m w y ż e j s t a n o w i p o w a ż n e obciążenie, a co d o p i e r o m ó w i ć o w y s i ł k a c h z w i ą z a n y c h z c h o d z e n i e m p o górach. W a r t o dodać, że c h o r o b y s e r c a są dość częste w ś r ó d t a t e r n i k ó w — n a p o w a ż n e n i e d o m a g a n i a tego r o d z a j u cierpiał n p . K l i m e k B a c h l e d a .

W Szwajcarii... Club Alpin Suisse wprowadził ostatnio p e w n e z m i a n y w r e g u l a m i n i e obejmującym s p r a w y z w i ą z a n e z r a t o w n i c t w e m górskim. W pełni u t r z y m a n a została odpłatność za a k c j e r a t o w n i c z e w górach Szwajcarii ze

s t r o n y p o s z k o d o w a n y c h , z t y m , że c z ł o n k o w i e C A S m o g ą się ubiegać o z w r o t p o n i e s i o n y c h kosztów — d o 90«,o pełnej wysokości s u m y . O b c o k r a j o w c o m należącym d o C A S p r a w o t o będzie p r z y s ł u g i w a ł o d o p i e r o p o 3 - l e t n i m s t a ­ żu c z ł o n k o w s k i m .

Nowości ze świata ® Z o r g a n i z o w a n e już p o r a z t r z e c i p r z e z „ A l p i n i s m u s " międzynarodowe jesienne spotkanie a l p i ­ nistów p o ś w i ę c o n e b y ł o t e m a t o w i „ b e z p i e c z e ń s t w o w górach". P r z e p r o w a d z o n o w jego t r a k c i e p r a k ­ tyczne próby wytrzymałości punktów a s e k u r a c y j ­ n y c h z h a k ó w , k o ł k ó w i pętli. Całość s p o t k a n i a p r o w a d z i l i z n a n i eksperci do s p r a w asekuracji — Fritz Sticht i H e i n r i c h Opitz. 9 W p o c z ą t k u s i e r p n i a 1970 r . p r z e p r o w a d z o n o w A l p a c h akcję ratunkową w p r o s t z w a g o n i k a kolejki linowej n a Aiguille d u Midi. Wydobyto z pomocą wyciągarki t r z e c h początkujących a l p i ­ nistów a m e r y k a ń s k i c h (16, 17 i 21 l a t ) , k t ó r z y o d ­ p a d l i w c z a s i e w s p i n a c z k i i zawiśli w s k u t e k z a ­ c z e p i e n i a się l i n y n a b l o k u s k a l n y m (!) — dokład­ n i e p o d linią k o l e j k i . • W a u s t r i a c k i m piśmiennictwie f a c h o w y m to­ c z y się d y s k u s j a n a t e m a t o d p o w i e d z i a l n o ś c i p r a w ­ nej o r g a n i z a c j i i i n s t y t u c j i zakładających u b e z ­ pieczenia n a s z l a k a c h wysokogórskich z a w y p a d k i wynikłe z w a d l u b uszkodzeń k l a m e r , łańcuchów czy poręczy. €> H o l e n d e r s k a t u r y s t k a g ó r s k a przebiła się n a wylot czekanem przy u p a d k u w Stubaier Alpen. Z Tatr Słowackich znamy wypadek przekłucia c z e k a n e m s k ó r y i mięśni k l a t k i p i e r s i o w e j , j e d n a k bez u s z k o d z e n i a narządów wewnętrznych. ® L . a t e m 1969 r., w c z a s i e o d 1 c z e r w c a d o 31 s i e r p n i a , w g ó r a c h F r a n c j i ś m i e r ć p o n i o s ł o 54 t u ­ r y s t ó w i alpinistów, a 89 zostało r a n n y c h . W r . 1970 m i ę d z y 1 c z e r w c a a 10 s i e r p n i a , a w i ę c w o k r e s i e 0 20 d n i k r ó t s z y m , d o l i c z o n o się j u ż 60 z a b i t y c h 1 56 r a n n y c h . K o m e n t a t o r , , 1 ' H u m a n i t e " w i ą ż e t e n s z y b k i w z r o s t l i c z b y w y p a d k ó w z wejściem w góry f a l i młodych, często n i e w y s z k o l o n y c h i n i e o d p o ­ wiedzialnych wspinaczy. ® 5 c z e r w c a 1970 r . w N R F o b c h o d z o n o j u b i l e u s z 5 0 - l e c i a B a y e r i s c h e B e r g w a c h t , z a ł o ż o n e j w r . 1920 przez F r i t z a B e r g e r a z pomocą D u O e A V , a o d r. 1945 z w i ą z a n e j o r g a n i z a c y j n i e z B a w a r s k i m C z e r ­ w o n y m K r z y ż e m . W łatach 1945—69 z w i o z ł a o n a z g ó r 49 395 o f i a r w y p a d k ó w , w t y m 1408 z a b i t y c h .

„Krasy S l o v e n s k a " z a ­ mieściły w jubileuszo­ w y m n u m e r z e 1/1971 s e ­ rię r y s u n k ó w znanego karykaturzysty alpini­ stycznego, lvana Bajo, zatytułowaną „Zwierząt­ ka, ptaszki i wspina­ cze". Oto d w a z t y c h rysunków, a p r z y o k a ­ zji — gratulacje dla „Krasów" i życzenia d a l s z y c h długich l a t w służbie i d e i k r z e w i e n i a w i e d z y o pięknej Z i e m i Słowackiej.

47

NOTATKI

i

CIEKĄ W O S T K

Taternik Tom-Volumne-Jahrgang

Jubileusz „Baumańców" K l u b Sportowy przy M o s k i e w s k i m Instytu­ c i e T e c h n i c z n y m i m . B a u m a n a , z którego sekcją alpinistyczną Klub Wysokogórski u t r z y m u j e o d dłuższego już c z a s u s e r d e c z ­ n e k o n t a k t y , obchodził 12 l u t e g o 1971 r . u r o ­ c z y s t y j u b i l e u s z 2 5 - l e c i a i s t n i e n i a . Z tej o k a ­ zji życzymy r a d z i e c k i m Przyjaciołom dal­ szych owocnych wyników w pracy organiza­ c y j n e j i działalności s p o r t o w e j w górach w y ­ s o k i c h , którą n a t a k a m b i t n y m p o z i o m i e p r o ­ w a d z ą o d s z e r e g u już l a t .

Młotki, raki, namioty W wyposażeniu alpinistów z a c h o d n i o e u r o ­ p e j s k i c h c o r a z częściej w i d z i się młotki n a m e t a l o w y c h t r z o n k a c h , wykazujących w sto­ s u n k u d o d r e w n i a n y c h s z e r e g zalet, p r z e d e w s z y s t k i m tę, że n i e mogą u l e c złamaniu. C e n y w g r a n i c a c h 7 dolarów. C o r a z p o p u l a r ­ n i e j s z e stają się też — szczególnie w ś r ó d w y ­ czynowców — sztywne r a k i bezprzegubowe, w s t r o m y m l o d z i e z n a c z n i e m n i e j męczące d l a mięśni nóg. P o d c z a s o s t a t n i e g o f e s t i w a l u w T r e n t o urządzono w y s t a w ę sprzętu w s p i ­ naczkowego. Międzynarodowe jury miano r e w e l a c j i s e z o n u przyznało namiotowi T. H i e b e l e r a , którego konstrukcję w a r t o b y s p o ­ p u l a r y z o w a ć i u n a s (omawiają ją z r y s u n ­ k i e m „ D i e A l p e n " 7/1970).

W Dolinie Zuberskiej U odgałęzienia s t a r e j d r o g i w D o l i n ę R o hacką, w m i e j s c u , g d z i e n a s t o k i P r z e d n i e g o S a l a t y n a w c h o d z i ścieżka w i o d ą c a d o z r e ­ k o n s t r u o w a n e g o „ s z p i t a l i k a " partyzantów, w l u t y m 1944 r. e w a k u o w a n e g o z linii frontu p r z e z w y p r a w ę T O P R , w y s t a w i o n o w r. 1970 p o m n i k k u c z c i b o j o w n i k ó w o wolność, k t ó ­ r y c h w i e l u w tej o k o l i c y poległo. P o m n i k jest abstrakcyjną k o m p o z y c j ą z d r e w n a i m e t a l u — n i e wykończoną jeszcze w całości. N a Zwierówce t r w a remont schroniska i rozbu­ d o w a j e g o z a c h o d n i e j części, (jn)

Pozycja Wielkiej Śnieżnej Wyniki zeszłorocznej polsko-austriackiej wyprawy d o Gruberhornhóhle w Austrii przyniosły a w a n s tej j a s k i n i n a 6 pozycję n a liście najgłębszych jaskiń świata (—784 m . •4-70 m ) , p r z e z c o n a s z a W i e l k a Jaskinia Śnieżna przesunęła się o j e d n o m i e j s c e w dół. P o n i e w a ż j e d n a k równocześnie p o d d a ­ n o r e w i z j i p o m i a r y głębokości włoskiej A n t r o d e l C o r c h i a , w s k u t e k c z e g o jej głębo­ kość zmniejszyła się z 805 d o 668 m ( „ D i e H ó h l e " 4/1970 s. 174) — Śnieżna z a c h o w u j e , p r z y n a j m n i e j n a jakiś czas, swą wysoką 8 l o ­ katę w ś r ó d najgłębszych jaskiń świata.

XLVII

oprAH noJitcKoro BbicoKoroPHoro

N o . 1/1971

kjijea

ORGAN OF THE POLISH HIGH MOUNTAIN CLUB REVUE DU CLUB POLONAIS DE HALTE MONTAGNE ORGAN DES POLNISCHEN HOCHGEBIRGSKLUBS

SUMMARY Some problems of the P o l i s h mountaineering o r g a n i z a t i o n (A. Dobrowolski) . . . . P o l i s h w i n t e r s e a s o n i n t h e T a t r a s . 1969—70 (M. Jagiełło) P o l i s h s u m m e r s e a s o n i n t h e T a t r a s . 1970 (J. Kurczab) T w o n e w P o l i s h routes i n the Alpes — a route o n t h e G r a n d F i l i e r d ' A n g l e , 1969, a n d t h e first ascent of t h e N o r t h f a c e of t h e G r a n d e s J o r a s s e s to P o i n t ę H e l e n ę (E. Chrobak) A t w e l v e - d a y s t r a v e r s e of t h e P o b e d a Peak r a n g ę i n t h e T i e n S h a n (A. G , Ovchinnikov) ' . F r o m P o l a n d t o t h e K a r a k o r a m (A. Kuś) . . S h o r t h i s t o r y of P o l i s h a l p i n i s m (J. Nyka) . C l i m b i n g d a y s i n B r a z i l (J. Piotrowski and W. Cywiński) A r o c k c l i m b i n T a s m a n i a (W. Swierczkowski) C l i m b s i n t h e C a u c a s u s ( o c c o u n t s by A. So­ kalla, J. Bagsik, M. Malatyński and A. Puśkaś) 32, 33, 34, I n t h e g y p s u m c a v e s of t h e U k r a i n i a n S . S . R . (Ch. Parma)

1 8 9

13

18 23 24 27 30 35 37

New r o u t e s i n t h e T a t r a s — 39; N e w winter c l i m b s — 40; N e w P o l i s h r c u t e s i n t h e A l p s a n d t h e D o l o m i t e s — 42; E x p e d i t i o n s — 43; I n m e m o r i a m — 44; P r o o e e d i n g s of t h e C l u b — 45; A c c i d e n t s a n d M O ' U n t a i n S a f e t y — 46; I n f o r m a t i o n — 17, 22, 48; M i s c e l l a n e o u s n o t e s — 36, 38, 42.

i.NHALT Werdegang u n d Z u k u n f t der Bergsteigerorgan i s a t i o n i n P o l e n (A. Dobrowolski) . . . 1 Uber Schwierigkeitsskala der T a t r a - G r a t w a n 6 d e r u n g e n (G. Janota) T a t r a - C h r o n i k — W i n t e r 1969/70 (M. Jagiełło) . 8 T a t r a - C h r o n i k — S o m m e r 1970 (J. Kurczab) . 9 Z w e i neue polnische Fuhren' i n den A l p e n : 1969 — G r a n d P i l i e r d ' A n g l e , 1970 — P o i n t ę . . . 13 H e l e n ę v o m N o r d e n ( E . Chrobak) E i n e U b e r s c h r e i t u n g des gesamten P i k - P o b i e d a - M a s s i f s (A. G. Owtschinnikow) . . . 18 V o r d e r II P o l n i s c h e n K a r a k o r u m - E x p e d i t i o n (A. Kuś) 23 K u r z e G e s c h i c h t e des p o l n i s c h e n A l D i n i s m u s (J. Nyka) '. 24 B e r g e x k u r s i o n e n i n B r a s i l i e n (J. Piotroioski i w. Cywiński) 27 K l e t t e r e r ł e b n i s i n T a s m a n i e n (W. Swiercz­ kowski) 30 K a u k a s u s . S o m m e r 1970 (A. Sokałla, J. Bagsik, M.Malatyński und A. Puskaś) . 32, 33, 34, 35 I n d e n G i p s h o h l e n U k r a i n a s (Ch. Parma) . . 37 N e u e F u h r e n i n d e r T a t r a — 39; W i n t e r e r s t b e g e h u n g e n — 40; N e u e p o l n i s c h e F u h r e n i n d e n A l p e n u n d D o l o m i t e n — 42; E x p e d i t i o n e n — 43; N e k r o l o g e — 44; A u s d e n S e k t i o n e n — 45; B e r g u n f a i l e u n d B e r g r e t t u n g s d i e n s t — 46; I n f o r m a t i o n e n — 17 , 22 , 48: K u r z e N o t i t z e n — 36, 38, 42.

W schronisku

pięciostawiańskim

Fot.

Taternik ORGAN

KLUBU

POŚWIĘCONY ALPINIZMU

WARUNKI

WYSOKOGÓRSKIEGO

SPRAWOM

TATERNICTWA,

I SPELEOLOGII.

R e d a k t o r : Józef

Nyka

W a r s z a w a 36, ul. Nowosielecka tel. 41-07-87 Z a s t ę p c a r e d a k t o r a : Jan

20, m. 18

Staszel

W a r s z a w a , ul. Franciszkańska

14a, m. 7

Komitet Redakcyjny: Ryszard Gradziński, Władysław Manduk, Ryszard W . S c h r a m m , Jan A l f r e d Szczepański i Piotr Żółtowski Redaktor Adres

graficzny: Wojciech

Ziembiński

Adres Klubu

1,

p.

47

Wysokogórskiego:

Warszawa, ul. tel. 26-69-56

Sienkiewicza

12,

p.

Uchmański

PRENUMERATY:

Cena numeru: 10 zł. Cena prenumeraty krajowej: pół­ rocznie — zł 20, rocznie zł 40. Instytucje państwowe i społeczne, zakłady pracy, szkoły itp. mogq zamawiać prenumeratę wyłącznie w miejscowych oddziałach i delegaturach ,,Ruch" — w terminie do 25 l i ­ stopada na rok następny. Prenumeratorzy indywidualni mogą opłacać prenumeratę w urzędach pocztowych i u listonoszy, lub dokonywać w p ł a t na konto PKO nr 1-6-100020 - Centrala Kolportażu Prasy i Wydawnictw ,,Ruch", Warszawa, u l . Towarowa 28 (w terminie do dnia 10 miesiąca poprzedzającego okres prenumeraty). Prenumeratę ze zleceniem wysyłki za granicę, która jest 0 40%> droższa od prenumeraty krajowej, przyjmuje Biuro Kolportażu Wydawnictw Zagranicznych ,,Ruch", Warsza­ w a , u l . W r o n i a 23, konto PKO nr 1-6-100024. Sprzedaż egzemplarzy numerów zdezaktualizowanych pro­ wadzi na uprzednie pisemne zamówienia Centrala Kol­ portażu Prasy i wydawnictw „ R u c h " , Warszawa, u l . To­ warowa 28. Numer indeksowy p i s m a : 38001. WYDAWCA:

Redakcji:

Warszawa, ul. Marszałkowska t e l . 25-40-41 w. 76.

Bernard

439,

RSW „ P r a s a " — Wydawnictwo „Prasa Młodzieżowo 1 S p o r t o w a " , Warszawa 10, u l . Bagatela 14. Telefon dy­ rektora: 28-09-73, Działu Wydawniczego - 29-35-52. Biuro Ogłoszeń: uf. BagOtela 14 pokój 105, telefon 21-21-29. Cena ogłoszenia: 1 cm2 10 zł. Druk: PZG RSW „ P r a s a " , Warszawa, u l . Smolna 10/12. Zam. nr 123. Nakład 4000 egz. U-33

CENA EGZ. ZŁ 10,-

Pólnocno - wschod­ nie urwiska pod Pointę Helenę (ok. 4075 m) z nowa d r o g q zespołu Eu­ geniusza Chrobaka artykuł i opis wewr,qtiz numeru. Z lewej Filar Croza. Fot. Gay-Couttet